NR IND 372161
WWW.PE.COM.PL
nr 5’2001 (106)
CENA 5,80 PLN
(zawiera 7% VAT), D M 6
ISSN 1232-2628
Tajemnicze liczby Ostatnio jeden z czytelników polemizuje ze mn¹ na temat liczb i systemów liczenia o których pisa³em parê miesiêcy temu. Ostatnio wskaza³ mi na kilka zale¿noœci liczbowych jakie ³¹cz¹ ró¿ne sta³e fizyczne ogólniej mówi¹c sta³e przyrodnicze. Nie jestem zwolennikiem wyszukiwania powi¹zañ miêdzy liczbami gdy¿ we Wszechœwiecie mamy oko³o 100 miliardów galaktyk w ka¿dej lekko licz¹c 10 miliardów gwiazd daje to jakieœ 1021(mo¿e siê mylê ale liczby s¹ mniej wiêcej tego rzêdu). Maj¹c tyle mo¿liwoœci sporo lat up³ynie zanim wyczerpiemy wszystkie kombinacje stosunków odleg³oœci, masy, koloru i licho wie jeszcze czego. Z liczbami mo¿na zrobiæ wszystko zgodnie ze starym powiedzeniem o przekupnym naukowcu, któremu wystarczy daæ trochê pieniêdzy, a wyliczy to co za¿¹da p³ac¹cy. Swego czasu by³em szczêœliwym posiadaczem kalkulatora w czasach kiedy urz¹dzenia te by³y jeszcze rzadkoœci¹. Kalkulator produkcji rodzimej mia³ jednak pewn¹ przypad³oœæ mianowicie po podniesieniu liczby 2 do potêgi 21 wyœwietla³ w wyniku liczbê z przecinkiem, a nie liczbê ca³kowit¹ jak mo¿na by oczekiwaæ. Nie by³ to b³¹d tylko mojego egzemplarza lecz wszystkich kalkulatorów tego typu. Ku mojej uciesze trafi³em kiedyœ po kilku latach na kalkulator japoñski który pope³nia³ ten sam b³¹d. Od tamtego bowiem czasu sprawdzam wszystkie kalkulatory podnosz¹c 2 do 21. Jestem œwiêcie przekonany, ¿e prêdzej czy póŸniej trafiê na podobne cacko. A jednak coœ w tych liczbach jest. Gwiazd te¿ jest dziesiêæ do potêgi 21. Zaskakuj¹ce nieprawda¿. Dodam jeszcze jedno 221 to po³owa czêstotliwoœci rezonatora kwarcowego w zegarkach elektronicznych. Z liczbami mo¿na wszystko. Naprawdê wszystko.
Spis treœci Niechaj moc bêdzie z Tob¹ ods³ona druga 2x120 W lub 1x250 W .......................................4 Termohigrometr elektroniczny ...................................................8 Woltomierz elektroakustyka ....................................................12 Pomys³y uk³adowe - potencjometry w uk³adach regulacji barwy dŸwiêku i wzmocnienia ...................................18 Kupon zamówieñ na p³ytê CD–PE1 i CD–PE2 oraz prenumeratê....................................................................19 Karta zamówieñ na p³ytki drukowane .....................................20 Katalog PE – Transformatory ...................................................21 Gie³da PE.................................................................................23 Programator pamiêci EPROM EEPROM i FLASH ROM...............25 Pomys³y uk³adowe - mostki RC przestrajane jednym rezystorem dla generatorów i filtrów pasmowych....................33 Praktyczne urz¹dzenie dla zapominalskich kierowców .............36 Strachokomar ..........................................................................37 Pomys³y uk³adowe - prosty generator U/f ................................39 Potencjometry suwakowe z diodami LED.................................39
Redaktor Naczelny Dariusz Cichoñski
Wykaz p³ytek drukowanych, uk³adów programowanych i innych elementów .................................................................40 Ciekawostki z kraju..................................................................43
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania wynosi 3 tygodnie. Zamówienia na p³ytki drukowane, uk³ady programowane i zestawy prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, na kartach zamówieñ zamieszczanych w PE, faksem lub poczt¹ elektroniczn¹. Koszt wysy³ki wynosi 10 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektronika”, wykaz numerów na stronie 20. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie 2,50 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,50 z³ + koszty wysy³ki. Adres Redakcji: „Praktyczny Elektronik” ul. Jaskó³cza 2/5 65-001 Zielona Góra tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000 e-mail:
[email protected]; http://www.pe.com.pl Redaktor Naczelny: mgr in¿. Dariusz Cichoñski Sk³ad Komputerowy: Pawe³ Witek ©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra. Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny
Druk: Drukarnia Stella Maris w Gdañsku Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie prawo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów. Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ zamieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów, zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycznego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci publikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji. Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam i og³oszeñ.
Elektroakustyka
4
Niechaj moc bêdzie z tob¹ ods³ona druga 2×120 W lub 1×250 W Opublikowany w zesz³ym roku w numerze PE 5/2000 artyku³ przedstawiaj¹cy wzmacniacz mocy 2×120 W wzbudzi³ bardzo du¿e zainteresowanie Czytelników. Trzeba jednak przyznaæ, ¿e do redakcji nap³ynê³o sporo listów wytykaj¹cych niedoci¹gniêcia tego projektu. Przede wszystkim zarzuty dotyczy³y braku zabezpieczeñ przeci¹¿eniowych i braku zasilacza na p³ytce drukowanej. Uk³ady te mo¿na oczywiœcie umieœciæ na oddzielnych p³ytkach drukowanych lecz wtedy powstaje g¹szcz przewodów, który sprzyja pojawieniu siê przydŸwiêków i innych niezamierzonych efektów. Dlatego te¿ przedstawiamy now¹ tym razem kompletn¹ wersjê wzmacniacza. Dodatkowym rozwi¹zaniem jest wprowadzenie mo¿liwoœci pracy w mostku, dziêki czemu otrzymuje siê gigantyczn¹ moc wyjœciow¹ 250 W.
5/2001 æ Uz ö2 ç ÷ ç ÷ [V ] U 2 [V ] è 2ø P0 [W ] = = z R [W ] 2 × R [W ]
Zatem dla napiêcia ±35 V zasilaj¹cego wzmacniacz mo¿liwe jest oddanie mocy 76 W przy obci¹¿eniu równym 8 W. W praktyce moc ta jest znacznie mniejsza ze wzglêdu na spadki napiêcia na tranzystorach koñcowych, zapas napiêcia niezbêdny dla pracy uk³adu bootstrap lub Ÿród³a pr¹dowego. Rozpatrujmy jednak przypadek idealny. Przy tym samym napiêciu zasilania mo¿na jednak uzyskaæ znacznie wiêksz¹ moc stosuj¹c uk³ad mostkowy (rys. 1b). W uk³adzie tym wykorzystuje siê dwa wzmacniacze mocy. Cech¹ charakterystyczn¹ uk³adu jest sposób w³¹czenia obci¹¿enia miêdzy oba wyjœcia wzmacniaczy. Sygna³ steruj¹cy wzmacniacze musi byæ przesuniêty w fazie o 180°. W takim przypadku, gdy w pierwszym (lewym) wzmacniaczu w³¹czony jest tranzystor górny, to w drugim wzmacniaczu (prawym) w³¹czony jest tranzystor dolny. Dziêki temu prostemu zabiegowi wartoœæ maksymalna napiêcia pojawiaj¹cego siê na obci¹¿eniu wynosi 2Uz. St¹d mo¿na obliczyæ moc oddawan¹ do obci¹¿enia: æ 2 × Uz ö2 ç ÷ ç ÷ [V ] 2 × Uz 2 [V ] è 2 ø P0 [W ] = = R [W ] R [W ]
Wzmacniacze mostkowe Uk³ady mostkowe wzmacniaczy s¹ dziœ praktycznie standardem w sprzêcie samochodowym. Wynika to z niskiej wartoœci napiêcia zasilaj¹cego. W zestawach domowych audio spotyka siê je doœæ rzadko. Natomiast w sprzêcie estradowym wiêkszoœæ wzmacniaczy posiada mo¿liwoœæ prze³¹czanej pracy zwyk³ej i mostkowej. Zalet¹ tego rozwi¹zania jest du¿a funkcjonalnoœæ i mo¿liwoœæ do³¹czania do wzmacniaczy ró¿nego rodzaju kolumn g³oœnikowych. Mimo du¿ej popularnoœci uk³adów mostkowych nie s¹ one dobrze znane, o czym przekonuj¹
mnie listy z pytaniami nadchodz¹ce do redakcji. Klasyczny wzmacniacz przeciwsobny zasilany symetrycznie jest w stanie oddaæ do obci¹¿enia moc zale¿n¹ od napiêcia zasilania. Pomijaj¹c spadki napiêcia na tranzystorach koñcowych, maksymalne napiêcie wystêpuj¹ce na obci¹¿eniu jest równe napiêciu zasilaj¹cemu. Polaryzacja napiêcia zmienia siê w takt sygna³u przez w³¹czanie siê górnych i dolnych tranzystorów mocy (rys. 1a). Wartoœæ skuteczna napiêcia na obci¹¿eniu jest w takim przypadku mniejsza od wartoœci maksymalnej o 1,44 raza. Zatem mo¿na zapisaæ moc wyjœciow¹ zwyk³ego wzmacniacza jako:
Zmiana jaka zasz³a we wzorze jest niewielka. Dwójka z mianownika przesz³a do licznika, co da³o a¿ czterokrotne zwiêkszenie mocy wyjœciowej. Ot i ca³a idea wzmacniaczy mostkowych. W praktyce prawie ka¿dy wzmacniacz mo¿na przystosowaæ do pracy w uk³adzie mostkowym. Wzmacniacz musi spe³niaæ jednak kilka wymogów. Pierwszy to zapas pr¹dowy, czyli mo¿liwoœæ przewodzenia dwukrotnie wiêkszego pr¹du wyjœciowego. Drugim czynnikiem jest zdolnoœæ oddania do otoczenia wiêkszej mocy przez tranzystory koñcowe, co nie zawsze jest mo¿liwe. Trzecim bardzo wa¿nym czynnikiem jest nienaganna stabilnoœæ (brak podwzbudzeñ) i du¿a szerokoœæ pasma przenoszenia. W praktyce jednak najczêœciej moc wyjœciowa w uk³adach mostkowych jest ograniczana do dwukrotnej wartoœci mocy wyjœciowej wzmacniacza pojedynczego, co jest spowodowane ograniczeniami mo-
5/2001 cy zasilacza i mo¿liwoœci¹ odprowadzania ciep³a a) z tranzystorów koñcowych. Jak ju¿ wspomniano we wzmacniaczu mostkowym wymagane jest doprowadzenie do wzmacWE niacza sk³adowych sygna³u steruj¹cego przesuniêtego w fazie o 180°. Dwa sygna³y w przeciwnej fazie mo¿na uzyskaæ w najprostb) szym uk³adzie tranzystorowym takim jak pokazano na rysunku 2a. To rozwi¹zanie w praktyce nie jest dziœ stosowane. NajczêWE œciej mo¿na siê spotkaæ z uk³adem z rys. 2b. Wiêkszoœæ wzmacniaczy mocy mo¿na traktowaæ tak jak wzmacniacze operacyjne posiadaj¹ce wejœcie nieodwracaj¹ce i odwracaj¹ce fazê sygna³u. Sygna³ podawany jest zawsze na wejœcie nieodwracaj¹ce, natomiast do wejœcia odwracaj¹cego doprowadzona jest pêtla sprzê¿enia zwrotnego. Wzmacniacz WZ1 z rysunku 2b pracuje w takim w³aœnie uk³adzie. Natomiast drugi wzmacniacz WZ2 zosta³ skonfigurowany jako wzmacniacz odwracaj¹cy fazê. Wejœcie „+” zosta³o po³¹czone z mas¹, a sygna³ zosta³ doprowadzony z wyjœcia wzmacniacza pierwszego. Je¿eli w uk³adzie zastosuje siê rezystory R1 o tej samej wartoœci, to wzmacniacz WZ2 dla sygna³u wejœciowego bêdzie mia³ wzmocnienie –1 V/V, czyli bêdzie odwraca³ fazê sygna³u z wyjœcia pierwszego wzmacniacza. Ponadto uk³ad ten jest bardzo prosty w prze³¹czaniu z pracy klasycznej na mostkow¹. Wystarczy tylko zwieraæ wejœcie WZ2 do masy, a do pêtli sprzê¿enia zwrotnego do³¹czaæ dodatkowy rezystor R1. Taki te¿ uk³ad zastosowano w opisywanym wzmacniaczu. Na sam koniec warto jeszcze dodaæ, ¿e w uk³adach rzeczywistych wzmocnienie napiêciowe obu wzmacniaczy jest ró¿ne ze wzglêdu na tolerancje elementów. Nie ma to jednak ¿adnego wp³ywu na zniekszta³cenia nieliniowe które w po³¹czeniu mostkowym s¹ nieznacznie wiêksze.
Opis uk³adu Dane techniczne uk³adów STK i ich opis zamieszczone s¹ w PE 5/2000 i tam
Wzmacniacz mocy 2x120 W lub 1x250 W
+Uz
5
+Uz
IL1
+2Uz
IL2 RL
0V WE IL2
Umax1=+Uz
IL1
Po=
2·Uz2 RL
–2Uz
Umax2=–Uz –Uz
–Uz
+Uz
+Uz RL 0V
Po=
Uz2 2·RL
Umax1=+Uz Umax2=–Uz –Uz
–Uz
Rys. 1 Zasada pracy wzmacniacza mostkowego
densator C26. Natomiast ³adowanie konodsy³am wszystkich zainteresowanych. densatora C25 przebiega wolno na skuSam uk³ad wzmacniacza i napiêcia zasilatek ograniczenia pr¹du ³adowania rezynia pozostaj¹ bez zmian. Poni¿ej opisane storem R38. Po na³adowaniu siê kondenzostan¹ tylko elementy nowe które pojasatora C25 wzmacniacz zostaje w³¹czony. wi³y siê po raz pierwszy. Natomiast przy wy³¹czeniu wzmacniacza Do prze³¹czania wzmacniacza na praDioda D4 sprawia, ¿e kondensatory C25 cê mostkow¹ wykorzystano miniaturowy i C26 roz³adowuj¹ siê bardzo szybko przekaŸnik Pk1. Pozwala to na umieszczeprzez rezystor R39 niemal natychmiast nie prze³¹cznika na p³ycie czo³owej, gdy¿ wy³¹czaj¹c wzmacniacz. sygna³ów sprzê¿enia zwrotnego nie naleWe wzmacniaczu mocy zastosowano ¿y prowadziæ zbyt d³ugimi przewodami, dwa rodzaje zabezpieczeñ przeci¹¿eniobo grozi to spowodowaniem niestabilnowych. Pierwsze z nich to zabezpieczenie œci wzmacniacza i sprzyja wkradaniu siê przydŸwiêków sieci. Dioda D9 sygnalizuje a) C pracê mostkow¹. +Uz WZ1 Wzmacniacz du¿ej R1 mocy powinien posiaC daæ uk³ad opóŸnioneR2 RL go za³¹czania kolumn, WE aby unikn¹æ przykrych C efektów akustycznych w stanach nieustaloWZ2 nych. Mo¿liwe s¹ dwa R1 napiêcie sta³e rozwi¹zania. Pierwsze »1/4Uz R2 z nich to dodatkowy przekaŸnik do³¹czaj¹cy b) kolumny, lub coraz czêC C RL œciej stosowane elekWE WZ1 WZ2 troniczne blokowanie R1 stopnia koñcowego. We R1 wzmacniaczu zosta³o R1 zastosowane to drugie R2 R2 rozwi¹zanie. Po w³¹czeniu napiêcia zasilaj¹cego przez diodê D5 szybko ³aduje siê konRys. 2 Typowe uk³ady po³¹czeñ we wzmacniaczach mostkowych
6
R3 +Vcc C1 2,2mF 3
C4 10mF L1 3mH
14 13
1
1/2 US1
R2 56k
2
12
STK 4241V
C6
2× O,5W
R9 1k
R4 470W C7
1n
3,3p
D9
L
R36 150k
C18
1N4148 D6 D7
C35 47n
R42
C17 10mF
T3 – BC557B T4 – BC547B
R27 100W
56k
C19 47mF
C21 100mF R32 560W
R29 4,7k 0,5W
2k
R41 22k
R43 4,7k
2×10000mF
+Vcc
C27 10n/250V
US2 LM 78L12 C30 470mF
+12V
+12V R46 43k
C32 47n
C31 22mF
LM358 8
C29
US3A
D5 C26 47mF /63V
PR1 10A/400V
R39 4,7k 1W
~
~
C33 47n
PR2 1A/100V ~
B5 400mA
B4 6,3A ~40V ~40V
TR1 TST 300/022
~13V
B1 2A
+
LM 35
~220V
+15V D8 1N4148
C34 47n
M
R51
czujnik umieœciæ na radiatorze
R45 1k
W
US3B
R44 2k
4
S
B2 100mA
W£1
R50 510k
CT1
+
TR2 TS 4/34
R49 510k R47 560W
~
R48 1,5k
5,1k T6 BC337-25
5/2001
B3 6,3A
WE WY GND
1n
P
–Vcc
39k
3,3p
C20
D3
+12V
LM 35
R30 470W C22
1mF
–Vcc
C28
C25 47mF /63V
W£2
19
R28 4,7k
R14 1k
R37 270k
D4
C24 470p
18
T3
R40 33k
R38 R8 1,2k
R26 2,2k R24 39k
T4
–Vcc
R33 56k
WE-P
R31
R13 5,6k
R12 4,7k 0,5W
R35 10k
D1 1N4148
17
T2
T
M
21
STK 4241V
9
C16 22n
T1, T2 – BC557B
C12 1mF
T5 BC557B
T
Rys. 3 Schemat ideowy wzmacniacza mocy
R11 4,7k
R7 560W
+12V
16
C11 47mF
C8 100mF
Pk1
R21 4,7W
R34 3,3k
22
1/2 US1
15
R25 240W
8W R16 2,2k R17 39k
D2
R23 0,22W
R22 4,7W C15 100n
R20 4,7W
T1
C10 10mF
R5 56k
R6 56k
C13 22n
R10 1k
100n
G£-P
C23 2,2mF 20
T
T
C5 1mF
C9
G£-L
4,7W C14 100n
R15 240W
10 7 5
R19
11
4 6 8
R18 0,22W
L2 3mH
Wzmacniacz mocy 2x120 W lub 1x250 W
C2 470p
T
R1 3,3k
100W
T
WE-L
C3 100mF
5/2001 przed nadmiernym pr¹dem p³yn¹cym z wyjœcia wzmacniacza. W sk³ad tego zabezpieczenia wchodzi rezystor R18, na którym odk³ada siê spadek napiêcia proporcjonalny do pr¹du wp³ywaj¹cego do wzmacniacza. Spadek napiêcia doprowadzony jest do tranzystora T1 za poœrednictwem pomocniczego dzielnika R15, R16 i D2. Taki uk³ad pozwala na dok³adniejsze ustawienie spadku napiêcia, czyli pr¹du p³yn¹cego z wyjœcia przy którym zabezpieczenie zadzia³a. Przy podanej wartoœci elementów zabezpieczenie zaczyna dzia³aæ dla pr¹dów o wartoœci ok. 15 A. Daje to wystarczaj¹cy margines bezpieczeñstwa gwarantuj¹cy, ¿e zabezpieczenie nie w³¹czy siê zbyt szybko. Zabezpieczenie dzia³a tylko dla ujemnej po³ówki przebiegu sinusoidalnego. Jest to w zupe³noœci wystarczaj¹ce gdy¿ uk³ady STK 4241 s¹ odporne na zwarcie wyjœcia krótsze ni¿ 0,5 sek. Dioda D2 zapobiega przep³ywowi pr¹du do masy przez rezystory R15 i R16 oraz z³¹cze baza emiter tranzystora T1 podczas wystêpowania dodatniej po³ówki napiêcia wyjœciowego. Identycznie zabezpieczony jest drugi wzmacniacz. Zabezpieczenie przeciwzwarciowe uzupe³nia jeszcze przerzutnik bistabilny zbudowany na tranzystorach T3 i T4. W chwili gdy przez któryœ z tranzystorów zabezpieczenia T1 lub T2 pop³ynie pr¹d przerzutnik w³¹czy siê podnosz¹c napiêcie na kondensatorze C10. Spowoduje to automatyczne wy³¹czenie wzmacniacza. Uk³ad mo¿na wyzerowaæ wy³¹czaj¹c wzmacniacz z sieci i ponownie w³¹czaj¹c go. Je¿eli przyczyna zadzia³ania zabezpieczenia nie zosta³a usuniêta wzmacniacz ponownie wy³¹czy siê. Drugim zabezpieczeniem wzmacniacza jest dwustopniowy uk³ad kontroli temperatury. Jako miernik temperatury zastosowa³em uk³ad LM 35. Jest on wygodny pod tym wzglêdem, ¿e nie wymaga ¿adnej kalibracji. Napiêcie
Wzmacniacz mocy 2x120 W lub 1x250 W wyjœciowe zmienia siê z nachyleniem 10 mV/°C. Czyli temperaturze 45°C odpowiada napiêcie wyjœciowe 450 mV. Podczas prób wzmacniacza w ka¿dej chwili mo¿na zmierzyæ zwyk³ym woltomierzem dok³adn¹ temperaturê radiatora. Po przekroczeniu temperatury radiatora 45°C zostaje w³¹czony wentylator umieszczony na radiatorze. Szerokoœæ pêtli histerezy wynosi ok. 5°C, czyli wentylator wy³¹czy siê przy temperaturze radiatora poni¿ej 40°C. W przypadku gdy wentylator nie jest w stanie wystarczaj¹co sch³odziæ radiatora po przekroczeniu temperatury 65°C wzmacniacz zostanie wy³¹czony. W normalnej pracy na wyjœciu komparatora US3A wystêpuje stan wysoki, co sprawia, ¿e tranzystor T5 jest zatkany. Po przekroczeniu temperatury 65° komparator zmienia swój stan na niski w³¹czaj¹c tranzystor T5 który blokuje wzmacniacz. Uk³ad kontroli temperatury zasilany jest z odrêbnego zasilacza stabilizowanego. Przyjête rozwi¹zanie nie pozwala na w³¹czenie wzmacniacza w sytuacji gdy uk³ad kontroli temperatury nie jest zasilany.
7
G³ówne zasilanie wzmacniacza pochodzi z transformatora toroidalnego typu TST 300/022 o mocy 300 W i napiêciu wyjœciowym 2×40 V. Jest to moc w zupe³noœci wystarczaj¹ca dla przebiegów muzycznych. Wartoœæ œredniej mocy jaka wystêpuje przy muzyce z regu³y jest o ok. 30% mniejsza od mocy szczytowej. Je¿eli pe³na moc wzmacniacza bêdzie wykorzystywana sporadycznie mo¿na zastosowaæ transformator o mniejszej mocy, lecz tym samym napiêciu wyjœciowym np. TST 200/024. Natomiast przy zastosowaniach estradowych, zw³aszcza gdy wzmacniacz bêdzie wspó³pracowa³ z gitar¹ basow¹ lub perkusj¹ mo¿e byæ konieczne zwiêkszenie mocy transformatora do 400 W (TST 400/009). W ¿adnym wypadku nie wolno zwiêkszaæ napiêcia zasilaj¹cego wzmacniacz ponad wartoœci katalogowe. Dokoñczenie w nastêpnym numerze
592
à mgr in¿. Dariusz Cichoñski
ARTKELE
Rys. 4 P³ytka drukowana
Elektronika domowa
8
5/2001
Termohigrometr elektroniczny Przedstawiony uk³ad, to nic innego jak prosty i funkcjonalny termohigrometr, czyli przyrz¹d mierz¹cy temperaturê i wilgotnoœæ wzglêdn¹. Wartoœci wskazywane s¹ na 3 cyfrowym wyœwietlaczu LCD ze znakiem. Uk³ad bazuje na popularnym ICL 7106 (lub ICL 7116). Po niewielkich przeróbkach (uproszczeniu) mo¿na przerobiæ go na termometr dwupunktowy. Zasada dzia³ania uk³adu ICL 7106/7116 – czyli przetwornika A/C znana jest chyba wszystkim. Uk³ad porównuje ró¿nicê napiêæ na wejœciach INHI i INLO z wartoœci¹ napiêcia odniesienia (UREF), a wyniki porównania pokazuje na wyœwietlaczu. Napiêcie ustawione na INLO to napiêcie odpowiadaj¹ce wskazaniu zera, na REFHI napiêciu odniesienia. Po doprowadzeniu tych napiêæ do uk³adu, na wyœwietlaczu ukazuje siê wynik pomiaru. Oczywiœcie potrzeba jeszcze kilku elementów zewnêtrznych oraz przetworniki wielkoœci takich jak wilgotnoœæ i temperatura na wielkoœci elektryczne.
Uk³ad termohigrometru mo¿e zostaæ zbudowany w oparciu o ICL 7106 lub ICL7116. Zasada dzia³ania tych przetworników jest identyczna, ró¿ni¹ siê nieco wyprowadzeniami i opcjami sterowania wyœwietlaczem. Dla naszego obwodu nie to ma znaczenia, zale¿nie od tego który uk³ad zastosujemy, wykonujemy odpowiednie po³¹czenia na p³ytce drukowanej. Poniewa¿ mierzymy dwie wartoœci za pomoc¹ jednego przetwornika A/C, musimy wyposa¿yæ nasz uk³ad pomiarowy w prze³¹cznik zarówno napiêcia mierzonego, jak i napiêcia odniesienia. Elementem prze³¹czaj¹cym wejœcia INLO,
a)
5,0
11,5
17,0
20,0
23,0
15,5
3,10 1,15 5,08
Cs [pF]
150
Zakres wilgotnoœci:
10÷90% RH
PojemnoϾ (43% RH):
122pF (25C, 100kHz)
Maksymalne napiêcie zasilania:
+15V
Zakres temperatur:
0 do +85C
140
U 130
120 f=100kHz 110
t
t1
Wwzgl [%]
U
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
b)
M1
M2
Uo
MULTIWIBRATOR
MULTIWIBRATOR
2
t
t2
1 U
t3
Ca
Co+DC
T
Rys. 1 a) wygl¹d przetwornika wilgotnoœci, b) zasada pomiaru
t
INHI i REF jest uk³ad US3 (4053) sterowany przez dwustanowy multiwibrator zbudowany na uk³adzie US6 (555), którego takt zmienia wskazania na wyœwietlaczu: temperatura, wilgotnoœæ, temperatura... Czêstotliwoœæ zmian ustalamy elementami R21, R22, C14. Przy wartoœciach takich jak na schemacie jedno wskazanie trwa oko³o 10 sekund. Aby nie pomyliæ wskazañ na wyœwietlaczu (np. nie odczytaæ odwrotnie wilgotnoœci 26.0 i temperatury 45.0) zastosowano dodatkowy segment wskazuj¹cy pomiar np. wilgotnoœci. Jest on „zapalony” przy pomiarze wilgotnoœci i „zgaszony” przy pomiarze temperatury. W tym celu wykorzystano uk³ad US5 (4030), jest on niezbêdny równie¿ do zasilania kropki dziesiêtnej. Przy zastosowaniu zwyk³ego wskaŸnika LCD symbol LOBAT (przeznaczony do wskazywania niskiego poziomu baterii), mo¿e nam s³u¿yæ jako taki wskaŸnik. Teraz s³owo o przetwornikach wielkoœci takich jak temperatura i wilgotnoœæ na wartoœci elektryczne. Przetwornikiem temperatury jest popularny KTY-81-120, zamieniaj¹cy temperaturê na rezystancjê. Mo¿e on pracowaæ w zakresie temperatur od –55 do +150°C wykazuj¹c w ca³ym tym zakresie liniow¹ zale¿noœæ rezystancji od temperatury. Czujnik w³¹czony w obwód dzielnika R12-RT powoduje zamianê temperatury na napiêcie, które dziêki wykorzystaniu wewnêtrznego Ÿród³a napiêcia odniesienia uk³adu ICL 7106 (7116), jest bardzo precyzyjne i mierzone w odniesieniu do napiêcia z dzielnika R10, P4, R11 (wartoœæ), oraz R8, P3, R9 (poziom zera), daje bardzo dok³adny pomiar. Warto zwróciæ uwagê na fakt, ¿e czujnik temperatury jest pod³¹czony bezpoœrednio do wyprowadzenia COM uk³adu ICL 7106 (7116), przez co nale¿y zachowaæ szczególn¹ ostro¿noœæ podczas pracy uk³adu, aby nie spowodowaæ bezpoœredniego zwarcia tego wyprowadzenia z napiêciem zasilania obwodu, gdy¿ skoñczy siê to bezpowrotnym uszkodzeniem Ÿród³a napiêcia odniesienia. Przetwornikiem wilgotnoœci jest uk³ad produkowany przez Philips’a o symbolu 2322 691 90001 Jest to przetwornik wilgotnoœci wzglêdnej z zakresu od 10% do 90% na pojemnoœæ (od ok. 113 pF do ok. 143 pF). Przetwornik zamontowany jest w plastikowej perforowanej obudowie, w której
Termohigrometr elektroniczny
5/2001
le¿ny od pojemnoœci kondensatora CA. Natomiast czas trwania impulsu t2 drugiego multiwibratora M2 zale¿y od pojemnoœci przetwornika wilgotnoœci C0+DC. Wraz ze zmian¹ wilgotnoœci powietrza zmienia siê tylko czas trwania impulsu multiwibratora M2 do którego do³¹czony jest przetwornik. W efekcie tego na wyjœciu uk³adu otrzymuje siê impulsy t3 których szerokoœæ jest zale¿na od wilgotnoœci. Przebieg ten ma sta³¹ czêstotliwoœæ (zadan¹ czêstotliwoœci¹ pracy multiwibratora M1) i zmienne wype³nienie. Po odfiltrowaniu pulsacji otrzymuje siê na wyjœciu napiêcie sta³e zale¿ne od wilgotnoœci. Poprawne dzia³anie uk³adu zale¿y od wspó³czynników temperaturowych kondensatora CA i kondensatora w przetworniku. Dlatego te¿ w uk³adzie zastosowano kilka równolegle ze sob¹ po³¹czonych kondensatorów. W uk³adzie na schemacie ideowym (rys. 2) multiwibrator M1 zbudowany jest na bramkach C i D US2, a M2 na bramkach A i B US2. Uk³ad US1 wytwarza impuls wyjœciowy o czasie trwania równym ró¿nicy czasów impulsów z obu generatorów.
umieszczona jest folia napylona dwustronnie cienk¹ warstw¹ z³ota. Tworzy to kondensator p³aski w którym folia jest dielektrykiem. Pod wp³ywem wilgotnoœci powietrza ulega zmianie sta³a dielektryczna folii, poci¹gaj¹c za sob¹ zmiany pojemnoœci kondensatora (rys. 1a). Przy czêstotliwoœci pracy przetwornika 100 kHz i wilgotnoœci wzglêdnej 43% pojemnoœæ przetwornika wynosi 122 pF±15%. Na jeden procent zmiany wilgotnoœci wzglêdnej pojemnoœæ przetwornika zmienia siê o ok. 0,4 pF. Perforowana obudowa umo¿liwia swobodny dostêp powietrza do folii. Przetwornik mo¿na wlutowaæ bezpoœrednio w p³ytkê drukowan¹. Wartoœæ pojemnoœci jest z kolei zamieniana na napiêcie w nietypowym przetworniku C na U, zaproponowanym zreszt¹ przez samego Philips`a do wykorzystania z tym elementem. Uk³ad sk³ada siê z dwóch zsynchronizowanych z sob¹ multiwibratorów M1 i M2 (rys. 1b). Obydwa multiwibratory generuj¹ sygna³y w tej samej fazie. Czas trwania impulsu t1 z pierwszego multiwibratora M1 jest za-
C7 220n +9V
R14 820k
D1 C5V6 +9V
D2
R15
D
14 13
4
B
C6 220n
BAT 6F22
C
9
4
B
5 1
3
A
8
10
C 7
68p
C9
C10
47p
C11
47p
C12 P1
R5
560W P2
+9V
R7 12
500W
470W
13 2 1 5 3
R8 4,7k 5% R10 4,3k 5%
P3
2
X0 X1
Z1
Y
US3 4053
910W 5%
P4
R11
560W
6 7 8
INH
22 23
R20 470k 2%
24 25 26
360n
C1
27
270k
R1
28
100n
C2
29 30 31 32
14
Y0
Z0
21
13
C3 10n X
Y1
BP
12
D
3/40p
16 Vcc
Z
15
33
R2 100k
C4
34
220n
35
4
36
C5 100p
R9
820W
22p
C13
1,5k
11
9
2
+9V
2,4k
A
US2 4001
7
R6
3
6
12
6
R17 10k
2,2k
5
LCD 1
8
10
US1 4001
–
R4
R19 470k 2%
2,2k
R16 7,5k
+
14 11
Charakterystyka przetwornika na uk³adach US1 i US2, dope³nia charakterystykê 2322 691 90001, powoduj¹c prawie liniow¹ zamianê wilgotnoœci na napiêcie. Podobnie jak w przypadku pomiaru temperatury, wykorzystujemy dwa dzielniki rezystorowe do uzyskania napiêæ odniesienia (R4, P1 i R5) i poziomu zera (R6, P2 i R7). K³opotliwym mo¿e byæ dostrojenie uk³adu wilgotnoœciomierza, ale... có¿, odsy³am do pomys³owoœci Czytelników i opisu przetwornika wilgotnoœci na pojemnoœæ. Jedynym rozs¹dnym wyjœciem jest skalowanie przetwornika przy pomocy wzorcowego higrometru. Warto zwróciæ uwagê, ¿e czujnik wilgotnoœci powinien pracowaæ w temperaturze z zakresu od 0 do 85°C, co predystynuje czujnik do zastosowañ jedynie wewn¹trz pomieszczeñ mieszkalnych, choæ w³aœciwie mo¿na wystawiæ sam czujnik temperatury (element RT KTY-81120) na temperatury szerszego zakresu (pracuje poprawnie nawet przy przewodach ³¹cz¹cych d³ugoœci 2 m).
RH
R18 150W
R13 1,2k
C8 220n
9
A
Vee
B
Vdd
C
38 39
11
40
10 9
37
BP
POL
G3
AB4
A3
E3
C3
F3
G2
B3
V–
D3
INT
E2
BUFF
F2
A-Z
A2
IN LO IN HI
RT
2,2k 5%
KTY-81-120
B2 C2
COM
D2
C REF–
E1
C REF+
G1
REF LO
F1
REF HI
A1
TEST
B1
OSC3
C1
OSC2
D1
OSC1
V+
R3 100k
1,5k 5%
R12
US4 ICL7106
Rys. 2 Schemat ideowy termohigrometru
20
12
19
13
18
11
D
9
17
8
16 15
1
14
2
C
A
KROPKA
10
T
3
H
4
US5 4030
13 12
5
11
6
B
10
+9V
9 8
R21 470k
7
8
4
7
6 5
R22 33k
4 3
US6 555
3
6
2 1
2
+9V C14 22mF
1
5
C15 10n
Termohigrometr elektroniczny
195 ELEKTRA
RT
R9
+
4030
P2
R10
P3 R8
555
R7
R12
P4
C15
R3
R11
+ Q
C14
T
9V
R22
–
C4 C5
C3
R2
C2
R1
C1
R21
US4
R6
4053
R5
P1 R4
US3
G3 F3 A3 B3 : G2 F2 A2 B2 G1 F1 A1
Uz
LO BAT
RH
CN 4134R
,,DOLAM
,,
dp3 E3 D3 C3 dp2 E2 D2 C2 dp1 B1 D1 C1 B1
Uz – AB4 R20
R17
C7 C8 C6
C13
Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
R15
R13
D1
C11 C12
D2
R14 R16
C10
R18
4001
R19
US2
C9
4001 US1
Q+
US5
BP
T
H
C1
B1
D1 dp
F1 A1
E1
G1
D2
C2
A2
B2
F2
Jeœli wszystkie elementy s¹ dopasowane do siebie mechanicznie, wyci¹gamy p³ytki z obudowy i przystêpujemy do skalowania miernika. Zaczynamy od temperatury. Wyci¹gamy uk³ad US6 (555) z podstawki i zwieramy wyprowadzenie 3 podstawki z dodatnim biegunem baterii.
US6
ARTKELE 591
Skalowanie
E2
D3
F3
E3
B3
PO
G2
A3
C3
G3
Uk³ad zmontowano na dwóch jednostronnych p³ytkach drukowanych -nazwijmy je górna (z wyœwietlaczem LCD) i dolna (z uk³adem 7106/7116), dopasowanych wymiarami do popularnej obudowy plastikowej typu KM 33B. Ca³oœæ zasilana jest z baterii 9 V (prostok¹tna 6F22). W obudowie nale¿y wykonaæ otwór na wyœwietlacz, oraz otwory umo¿liwiaj¹ce przep³yw powietrza w okolicy czujników wilgotnoœci i temperatury. Elementy montujemy na p³ytkach, warto zatroszczyæ siê o podstawki pod uk³ady scalone. Czujnik wilgotnoœci jest elementem wra¿liwym na przegrzanie, w zwi¹zku z czym nale¿y do³o¿yæ wszelkich starañ, aby skróciæ czas lutowania jego koñcówek do minimum. Czujnik ten jest umieszczony na górnej p³ytce, p³asko obok wyœwietlacza. W otwory wykonane w p³ytce nale¿y wprowadziæ dwie boczne plastikowe wypustki, pod³¹czaj¹c wypro-
P³ytki po zamontowaniu elementów i uruchomieniu uk³adu sk³adamy stronami druku do œrodka i wk³adamy do wnêtrza obudowy, rozdzielaj¹c oczywiœcie tulejkami dystansowymi zapewniaj¹cymi izolacjê druku jednej p³ytki od drugiej. Taka izolacja jest zapewniona przy d³ugoœci tulejek oko³o 5÷7 mm. Rozmieszczenie p³ytek w obudowie przedstawia rysunek 4. Do pod³¹czenia baterii zasilaj¹cej 9 V mo¿na wykorzystaæ p³ytkê kontaktow¹ z wyprowadzeniami starej, zu¿ytej baterii (pamiêtajmy o tym ¿e bieguny bêd¹ wtedy odwrotnie na p³ytce kontaktowej!).
wadzenia przewodem. Obok nale¿y zamontowaæ czujnik temperatury i przewodami po³¹czyæ go z wejœciem RT na dolnej p³ytce drukowanej. Po wlutowaniu wszystkich elementów i zwory na dolnej p³ytce, nale¿y wykonaæ niezbêdne po³¹czenia przewodami. P³ytki umieszczone s¹ stronami drukowanymi do siebie. Po³¹czenia pomiêdzy wyjœciami wyœwietlacza i uk³adem ICL 7106 wykonuje siê tasiemk¹. Nale¿y uwa¿aæ, aby nie pomyliæ kolejnoœci przewodów, które niestety nie pasuj¹ „nó¿ka w nó¿kê”. Po³¹czenie wyœwietlacza LCD tasiemk¹ pozwala na zastosowanie ró¿nego typu wyœwietlaczy, o ró¿nym rozk³adzie wyprowadzeñ. Oprócz tego niezbêdne jest pod³¹czenie trzech przewodów oznaczonych jako „masa” „+” i „Q”. D³ugoœci przewodów nale¿y tak dobraæ, aby mo¿liwe by³o z³o¿enie p³ytek stronami druku do siebie, jednoczeœnie przewody nie mog¹ byæ zbyt grube, aby p³ytki mog³y byæ oddalone od siebie o oko³o 5÷7 mm.
T
Wykonanie uk³adu
5/2001
ICL7106
10
Termohigrometr elektroniczny
5/2001
11
Wykaz elementów
P£YTKA Z CZUJNIKIEM I WYŒWIETLACZEM LCD (strona monta¿u)
6F22 9V
OTWORY S£U¯¥CE DO OBIEGU POWIETRZA
PRZEDNIA CZÊŒÆ OBUDOWY
Pó³przewodniki
TYLNA CZÊŒÆ OBUDOWY
P£YTKA Z ICL7106 (strona œcie¿ek)
+
US1, US2 – CD 4001 US3 – CD 4053 US4 – ICL 7106 US5 – CD 4030 US6 – NE 555 D1 – dioda Zenera 5V6 D2 – 1N4148
Rezystory
BATERIA
ARTKELE
TERMOHIGROMETR ’2001
Rys. 4 Rozmieszczenie p³ytek w obudowie
Umieszczamy czujnik temperatury (RT) na przewodach d³ugoœci kilkunastu centymetrów i umieszczamy do wœród kawa³ków lodu p³ywaj¹cych w wodzie. W praktyce nale¿y wlaæ do szklanki (spodeczka) zimnej wody, umieœciæ w niej kilka kostek lodu i wstawiæ do zamra¿alnika na kilka minut, tak aby woda zaczê³a zamarzaæ, ale aby nie zd¹¿y³a zamarzn¹æ ca³a. Do tak przygotowanego naczynia wk³adamy czujnik temperatury, musimy zwróciæ uwagê na dok³adne odizolowanie koñcówek czujnika, aby nie mia³y stycznoœci z wod¹. Regulujemy potencjometrem opisanym jako P4 na wskazanie wyœwietlacza równe 00.0 na przemian z –00.0. Teraz wycieramy czujnik temperatury i umieszczamy go w pobli¿u termometru pokojowego pokazuj¹cego oko³o 25°C. Po odczekaniu oko³o kwadransa reguluje-
my potencjometrem P3 wskazanie na równe temperaturze pokazywanej przez termometr pokojowy. Mo¿emy skorygowaæ wskazania termometru zaciskaj¹c go w ustach (uwaga na izolacjê przewodów) i sprawdzaj¹c czy pokazuje 36.8°C pod warunkiem, ¿e jesteœmy zdrowi. Teraz kolej na wilgotnoœæ. Rozwieramy wyprowadzenie 3 podstawki od dodatniego bieguna baterii i zwieramy z ujemnym. Tutaj pora na inwencjê Czytelników... regulujemy P2, C13 – zero skali i P1 –nachylenie. Korzystaj¹c z higrometru wzorcowego regulujemy wskazania przy pomocy ni¿szej P2 i C13 dla ni¿szej wilgotnoœci powietrza, a P1 dla wy¿szej. Najlepiej przeprowadzaæ regulacjê w kuchni, gdzie ³atwo jest uzyskaæ du¿¹ wilgotnoœæ powietrza. Wystarczy przez kilkanaœcie minut gotowaæ wodê w czajniku, aby wydostaj¹ca siê para spowodowa³a du¿y wzrost wilgotnoœci powietrza. Aby wykonaæ uk³ad termometru dwupunktowego zamiast termohigrometru, nale¿y zrezygnowaæ z elementów US1 i US2, oraz towarzysz¹cych im elementów dyskretnych (wszystkie elementy na górnej p³ytce), a po³¹czenia (i wartoœci) rezystorów R4÷R17 wykonaæ tak jak dla R8÷R11. Do wyprowadzenia 12 uk³adu US3 (4053) nale¿y do³¹czyæ szeregowo po³¹czone rezystor 2,2 kW z drugim czujnikiem temperatury KTY-81-120. Uk³ad pobiera niewielki pr¹d ze Ÿród³a zasilania, z powodzeniem mo¿na go zasilaæ z baterii 6F22, o napiêciu 9 V.
R18 R9 R13 R5 R11 R4, R15 R12 R6 R10 R8 R16 R17 R22 R2, R3 R1 R7, R19, R21 R20 P1, P4 P2 P3
– – – – – – – – – – – – – – –
150 W/0,125 W 910 W/0,125 W W/0,125 W 1,2 kW W/0,125 W 1,5 kW W/0,125 W 5% 1,5 kW W/0,125 W 2,2 kW W/0,125 W 5% 2,2 kW W/0,125 W 2,4 kW W/0,125 W 5% 4,3 kW W/0,125 W 5% 4,7 kW W/0,125 W 7,5 kW W/0,125 W 10 kW W/0,125 W 33 kW W/0,125 W 100 kW W/0,125 W 270 kW
– – – – –
W/0,125 W 470 kW W/0,125 W 2% 470 kW 560 W, do mont. poziomego 500 W, do mont. poziomego 820 W, do mont. poziomego
Kondensatory C12 C10, C11 C9 C5 C3, C15 C2 C4, C6÷C8 C1 C14 C13
– – – – – –
22 pF/50 V ceramiczny 47 pF/50 V ceramiczny 68 pF/50 V ceramiczny 100 pF/50 V ceramiczny 10 nF/50 V ceramiczny 100 nF/50 V MKSE-20
– – – –
220 nF/50 V MKSE-20 360 nF/50 V MKSE-20 22 mF/25 V 3÷40 pF trymer
Inne LCD
– CN 4134R Dolam lub inny z wyprowadzeniami do druku RH – 2322 691 90001 Philips RT – KTY-81-120 obudowa – KM33B p³ytka drukowana numer 591
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 591 – 10,60 z³ + koszty wysy³ki (10 z³).
à Wiktor Szymanowski http://www.mojaelektronika.as.pl
Miernictwo
12
Woltomierz elektroakustyka Przy pomiarach elektroakustycznych konieczny jest woltomierz napiêcia zmiennego. Szkopu³ w tym, ¿e zwyk³y miernik uniwersalny niezbyt nadaje siê do tego celu. Olbrzymia wiêkszoœæ pomiarów elektroakustycznych przeprowadzana jest bowiem w decybelach. Jak ktoœ siê uprze mo¿e oczywiœcie przeliczaæ wskazania woltomierza na decybele ale jest to k³opotliwe i niewygodne, o mo¿liwoœci pomy³ki w rachunkach nie wspominaj¹c. Oczywiœcie do obliczeñ konieczny jest kalkulator in¿ynierski z logarytmami lub komputer. Problemy te usuwa opisany w artykule woltomierz elektroakustyka. Pomiary z tym przyrz¹dem to czysta przyjemnoœæ. Dla u³atwienia pracy w artykule zamieszczono te¿ siatkê logarytmiczn¹ do sporz¹dzania wykresów.
Ze wzglêdu na w³aœciwoœci ucha i du¿¹ rozpiêtoœæ amplitud sygna³ów w elektroakustyce do pomiaru amplitud sygna³ów wykorzystuje siê miarê logarytmiczn¹. Napiêcia mierzy siê jako poziomy wzglêdem poziomu 0,775 V przyjêtego jako zerowy. Wszystkie wielkoœci napiêæ odnosi siê do tej wartoœci napiêcia. Czyli napiêcie zmierzone U z ma poziom bezwzglêdny Pz podany poni¿szym wzorem: Pz = 20 × log
Uz [V ] 0 ,775 [V ]
Samych logarytmów nie bêdê opisywa³, gdy¿ taki temat goœci³ ju¿ kiedyœ na ³amach Praktycznego Elektronika. Warto tylko wspomnieæ, ¿e poziomy napiêæ wygodnie jest ze sob¹ sumowaæ. Trudno jest natomiast mierzyæ je, gdy¿ wymagaj¹
przeliczania (obliczania logarytmów). Praktycznie wszystkie mierniki uniwersalne mierz¹ napiêcie w woltach, które w nastêpnym etapie musi byæ przeliczone na skalê logarytmiczn¹. Dlastego te¿ wygodne jest stosowanie do pomiarów specjalnego woltomierza elektroakustyka wyskalowanego od razu w decybelach. W elektroakustyce nale¿y zapomnieæ o woltach. Wszystko liczy siê i mierzy w decybelach (oczywiœcie za wyj¹tkiem czêstotliwoœci) choæ i tu czêsto mamy do czynienia ze stosunkiem czêstotliwoœci czyli tercj¹, oktaw¹, i dekad¹. Dlatego te¿ polecam wszystkim Czytelnikom zajmuj¹cym siê budowaniem wzmacniaczy w³o¿enie niewielkiego wysi³ku w zbudowanie woltomierza logarytmicznego, który odda³ mi nieocenione wrêcz przys³ugi pozwalaj¹c zaoszczêdziæ mnóstwo czasu podczas pomiarów.
5/2001 Opis uk³adu Na rysunku 1 przedstawiono schemat blokowy woltomierza. Jest on na tyle prosty, ¿e nie wymaga komentarza. Kolejne bloki woltomierza zostan¹ omówione poni¿ej. Na wejœciu woltomierza oprócz kondensatora sprzêgaj¹cego C1 znajduje siê uk³ad antyparazytowy R2 i C2. Jego zadaniem jest t³umienie sygna³ów zak³ócaj¹cych o czêstotliwoœciach radiowych jakie mog¹ przenikn¹æ przez kable doprowadzaj¹ce sygna³. Kolejnym obwodem wejœciowym jest dzielnik napiêciowy o t³umieniu 30 dB prze³¹czanym skokowo. Ze wzglêdu na to, ¿e woltomierz przenosi szerokie pasmo czêstotliwoœci a¿ do 20 kHz konieczne jest stosowanie dzielnika skompensowanego czêstotliwoœciowo. Chodzi oto aby dzielnik wnosi³ jednakowe t³umienie dla wszystkich czêstotliwoœci sygna³u akustycznego. Pojemnoœci rozproszone prze³¹cznika W£1, diod D1 i D2 i wejœæ wzmacniacza sprawiaj¹, ¿e wy¿sze czêstotliwoœci s¹ t³umione mocniej ni¿ czêstotliwoœci niskie. Wp³yw paso¿ytniczych pojemnoœci rozproszonych mo¿na skompensowaæ dodaj¹c kondensator C3 o niewielkiej pojemnoœci. Dobieraj¹c wartoœæ tego rezystora mo¿na osi¹gn¹æ niemal idealn¹ kompensacjê, czyli p³ask¹ czêstotliwoœciow¹ charakterystykê t³umienia dzielnika. Dok³adn¹ regulacjê stopnia podzia³u umo¿liwia potencjometr monta¿owy P1. Drugiego wyjaœnienia wymaga oznaczenie pozycji prze³¹cznika W£1. W pozycji takiej jak na schemacie dzielnik nie wnosi ¿adnego t³umienia. Natomiast dla przeciwnej pozycji prze³¹cznika W£1 t³umienie wynosi 30 dB. Mimo wnoszonego t³umienia pozycja ta oznaczona jest jako +30 dB. Chodzi o to, ¿e w tej pozycji nale¿y do wejœcia doprowadziæ sygna³ o poziomie wy¿szym o 30 dB od sygna³u nominalnego 0 dB czyli 0,775 V. Nale¿y do wskazañ woltomierza dodawaæ 30 dB. Zatem gdy na mierniku bêdzie wyœwietlony poziom +5 dB przy pozycji prze³¹cznika W£ 1 +30 dB mamy do czynienia z sygna³em o poziomie +35 dB w stosunku do sygna³u nominalnego. Jest to analogiczne do oznaczania pozycji dzielników w zwyk³ych woltomierzach, w których przy wiêkszych stopniach podzia³u mamy do czynienia z wy¿szym zakresem.
Woltomierz elektroakustyka
5/2001 Za prze³¹cznikiem W£1 znajduje siê uk³ad zabezpieczaj¹cy woltomierz przed uszkodzeniem na skutek pomy³kowego prze³¹czenia zakresu. Uk³ad ten tworz¹ rezystor R5 oraz diody D1 i D2. Napiêcia których amplituda jest wy¿sza ni¿ napiêcie zasilania (±15 V) odprowadzane s¹ do Ÿróde³ zasilania woltomierza. Rezystor R5 ogranicza pr¹d p³yn¹cy w takich sytuacjach. Dalszym elementem jest separator, czyli inaczej mówi¹c zwyk³y wtórnik napiêciowy zbudowany na wzmacniaczu operacyjnym US1A. Rezystor R6 zapewnia polaryzacjê sta³opr¹dow¹ wejœcia nieodwracaj¹cego wzmacniacza operacyjnego US1A. Za separatorem, oddzielony kondensatorem C6 znajduje siê potencjometr P2. Umo¿liwia on p³ynn¹ regulacjê t³umienia w zakresie od 0 do 10 dB. Dok³adny zakres t³umienia 10 dB ustawiany jest przy pomocy potencjometru monta¿owego P3. Ze wzglêdu na stosunkowo ma³¹ rezystancjê tego obwodu regulacji nie by³o konieczne stosowanie kompensacji czêstotliwoœciowej dzielnika potencjometrycznego. Podobnie jak poprzednio za potencjometrem P2 znajduje siê uk³ad antyparazytowy R8, C7. Koniecznoœæ stosowania tego uk³adu wynika z mo¿liwoœci „³apania” silnych stacji radiowych, lub telefonów komórkowych przez potencjometr P2. Dlatego te¿ wskazane jest stosowanie potencjometru w obudowie metalowej. Obudowa taka pe³ni funkcjê ekranu. Kolejnym stopniem jest wzmacniacz US1 B. Tak¿e on wyposa¿ony jest w prze³¹cznik wzmocnienia W£1. Pierwotnie planowano inny podzia³ wzmocnieñ, dlatego te¿ na schemacie i p³ytce drukowanej znajduj¹ siê zbêdne elementy R12 i P5 (narysowane kolorem niebieskim), które nie s¹ stosowane w opisywanej wersji. Prze³¹cznik umo¿liwia ustawienie wzmocnienia jednostkowego, gdy prze³¹cznik W£2 jest rozwarty. Wtedy mamy do czynienia z wtórnikiem napiêciowym, gdy¿ wejœcie odwracaj¹ce wzmacniacza US1B jest zwarte We przez rezystor R10 z wyjœciem. Przy zwartych stykach prze³¹cznika W£2 wzmocnienie wzmacniacza wynosi 20 dB. Dok³adn¹ regulacjê wzmocnienia umo¿liwia potencjometr mon-
ta¿owy P4. Kondensator C8 zapobiega wzbudzeniom siê wzmacniacza a przede wszystkim ogranicza pasmo przenoszenia do niezbêdnego minimum czyli 100 kHz. Trzy mo¿liwoœci regulacji poziomów sygna³u umo¿liwiaj¹ zatem ustawienie nastêpuj¹cych poziomów sygna³ów wejœciowych: – 20 dB, –10 dB, 0 dB, +10 dB, +20 dB, +30 dB, +40 dB. Tak wiêc zakres mierzonej dynamiki bêdzie obejmowa³ 80 dB. To nie jest pomy³ka +40 dB i -20 dB daje ró¿nicê 60 dB lecz do tego dochodzi jeszcze 20 dB na samym wyœwietlaczu. Kolejnym elementem woltomierza jest jednopo³ówkowy prostownik idealny. Sk³adaj¹cy siê ze wzmacniacza US2A, rezystorów R13 i R14 oraz diod D3, D4. Prostownik idealny oddzielony jest od wzmacniacza US1B kondensatorem C9 o ma³ej up³ywnoœci typu MKSE. Zapobiega to zbêdnej polaryzacji wejœcia prostownika sk³adow¹ sta³¹ jaka mo¿e istnieæ na wyjœciu US1B. Prostownik idealny wnosi wzmocnienie jednostkowe. Ze wzglêdu na to, ¿e wiêkszoœæ badañ uk³adów akustycznych przeprowadza siê sygna³ami sinusoidalnymi prostownik pó³okresowy jest w zupe³noœci wystarczaj¹cy. Ponadto w prostownikach pe³nookresowych, aby ich stosowanie mia³o sens, konieczne jest u¿ywanie rezystorów precyzyjnych o tolerancji wykonania lepszej ni¿ 1%. Za prostownikiem znajduje siê filtr C10, C11. Pozosta³e elementy to w³aœciwy miernik sygna³u równoczeœnie spe³niaj¹cy funkcjê uk³adu logarytmuj¹cego. Wykorzystano tu popularne uk³ady sterowania diodami LM 3915 (US3 i US4). Posiadaj¹ one wbudowan¹ wewnêtrzn¹ drabinkê rezystorow¹ z logarytmicznym podzia³em napiêcia. Ka¿dy z uk³adów posiada wewnêtrzne regulowane Ÿród³o napiêcia referencyjnego, wejœcie napiêcia mierzonego SIG i dwa wejœcia drabinki rezystorowej na które podaje siê napiêcia odniesienia: dolne RLO i górne
DZIELNIK WEJŒCIOWY
SEPARATOR
RHI. Wartoœci tych napiêæ okreœlaj¹ poziomy zapalania pierwszej i ostatniej diody. We wszystkich fabrycznych aplikacjach wejœcie R LO po³¹czone jest z mas¹. W takim uk³adzie diody zapalaj¹ siê w odstêpie 3 dB. Mowa tu oczywiœcie o ró¿nicy napiêæ zapalania kolejnych diod. Nale¿y jednak przywykn¹æ do operowania decybelami tak samo jak voltami i wtedy wszystko jest proste. Wartoœæ rzeczywistych napiêæ jest na tym etapie do pominiêcia. Woltomierz zapewnia jednak znacznie wiêksz¹ rozdzielczoœæ, wynosz¹c¹ 1 dB. Uzyskanie takiej rozdzielczoœci jest proste. Wystarczy tylko dobraæ inne napiêcia odniesienia doprowadzone do wejœæ RLO i RHI. Dla uzyskania rozdzielczoœci 1 dB, przy zapalanych dziesiêciu diodach konieczne jest doprowadzenie napiêæ RHI i RLO, których poziomy ró¿ni¹ siê o 10 dB, czyli przek³adaj¹c to na jêzyk woltów ich stosunek wynosi 3,16 V/V (patrz pierwsza czêœæ artyku³u traktuj¹ca o decybelach). Je¿eli przyjmie siê górne napicie referencyjne 10 V to dolne napiêcie bêdzie wynosi³o 3,16 V (pierwiastek kwadratowy z 10). Podzia³ 10/3,16 jest wygodny i by³ swego czasu czêsto stosowany w miernikach (woltomierzach) analogowych. Tworzy on szereg 10; 3,16; 1,00, 0,316 itd. Stosunek dwóch kolejnych liczb zawsze wynosi 3,16, czyli 10 dB. Prawda, ¿e proste. W rzeczywistej procedurze ustawiania napiêcia referencyjne nieco siê ró¿ni¹ od wartoœci tutaj podanych, lecz ich stosunek pozostaje niezmienny 3,16. Nale¿y dodaæ, ¿e b³êdy wykonania drabinki rezystorowej redukuj¹ siê w takim samym stopniu jak podzia³ rozdzielczoœci. Czyli zwiêkszenie rozdzielczoœci nie powoduje wzrostu b³êdów. Je¿eli w uk³adzie o rozdzielczoœci 3 dB b³êdy te wed³ug producenta nie przekraczaj¹ w najgorszym wypadku 1,5 dB to w uk³adzie o rozdzielczoœci 1 dB bêd¹ trzykrotnie mniejsze i nie przekrocz¹ 0,5 dB.
0dB
WZMACNIACZ 0/+30dB
13
+10dB
PROSTOWNIK IDEALNY
0/–20dB
Rys. 1 Schemat blokowy woltomierza akustycznego
STEROWANIE DIODAMI
14
0
+1
+2
+3
+4
+5
+6
+7
+8
+9
+10 +11 +12 +13 +14 +15 +16 +17 +18 +19
dB
+15V R18 10k
17
16
15
13
US3 LM 3915 T 1
+ 2
R LO SIG
3
4
R17 20k
R HI
REF OUT
6
7
5
11
10
18
C13 10mF
16
15
14
13
12
US4 LM 3915
REF ADJ MODE 8
17
9
1
2
+ 3
R LO SIG 4
R HI
REF OUT
6
7
5
Rys. 2 Schemat ideowy woltomierza akustycznego
R19 1,3k
11
10
REF ADJ MODE 8
R20 1,3k
9
R21 4,7k
C1 1mF
W£1
WE C2 100p
R3 270k
C3* 10p +30dB
1k
R22
P8
1,5k
1k
+15V C4 47n
2×1N4148
D1 R5
3
15k R6 1M
D2
2
1
US1A 4
C5 47n
–15V
–15V
P1 1k
0dB
P2 10k
5
R9 1M
R7 4,3k
10p
C16 47n
–Vin
C19 47mF
LM 79L15 US6
–15V –15V
1mF
2 3
5
US2A
1
C10 1mF
C11 47n
6
8
US2B
7
4
–15V
C8 33p
R15
W£ –20dB
C18 47mF
C17 47n
R13 100k
+15V W£2 WY£ 0dB
P4 1k C15 470mF
C9 7
TL082 R11 4,3k
~220V ~15V
+15V
R12 13k P5 4,7k
R16 4,3k P6 1k
10k
5/2001
C14 470mF
+15V LM 78L15
US1B R10 43k
US5 Vin
6
D3 D4
TL082
R8 10k
P3 1k
PR1 GB008
~15V
R14 100k
C6 10mF
8
+10dB C7
R4 8,2k
TR1 TS2/053 B1 63mA (TS2/054)
P7
+15V
R2 1,5k 0dB
R1 1M
Woltomierz elektroakustyka
C12 10mF
14
T
18
Dodatkowym uzupe³nieniem US3 i US4 s¹ rezystory R17 i R18, oraz po³¹czenie nó¿ki 9 MODE US3 z nó¿k¹ 1 US4. Ma to na celu wygaszenie ostatniej diody œwiec¹cej +9 dB gdy zapali siê dioda +10 dB. Jest to rozwi¹zanie aplikacyjne polecane przez producenta uk³adów LM 3915. Rezystor R18 zwiera niewielki pr¹d pobierany przez nó¿kê 9 US3 mog¹cy powodowaæ lekkie ¿arzenie siê diody +10 dB. Zjawisko to mo¿e wyst¹piæ w przypadku stosowania diod o podwy¿szonej jasnoœci. W takim przypadku nale¿y zmniejszyæ nieco wartoœæ R18. Dziêki temu, ¿e w ka¿dej chwili podczas pomiaru œwieci siê jedna dioda (na granicy przejœcia mog¹ siê œwieciæ dwie s¹siednie diody) do zasilania wol-
+4
+6
+8
+10
LM 3915 C12
US3
+12
+14
+16
LM 3915
R21
R19
P7
P8
R22
D3
R14
1
C10 ~ –
P6 C11
PR1 ~220V
C15
1
ELEKTRA 885
TR1 TS2/054 (2/053)
C16 C17 US5
C19
R6
US1 C5
TL 082
R9
P2
R1
D2
C1
R2
C2 C3 P4 P5 W£2
Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
WE R5
C6
R12
C8 C5
R11
R10
R8
P3
R7
C7
D1
R4
C18
T
US6
B1
+ ~
ARTKELE 588
1
C14
US2 TL 082
R13
D4
C13
R20
US4
C9
dB
+18
R15
+2
R16
ni¿ do uk³adu drugiego. Jak zapewne czytelnicy siê domyœlaj¹ ró¿nica poziomów napiêæ doprowadzanych do wejœæ SIG powinna wynosiæ dok³adnie 10 dB. Tak jest w rzeczywistoœci. Sygna³ doprowadzany do pierwszego uk³adu US3 pochodz¹cy z wyjœcia prostownika idealnego jest wzmacniany przez wzmacniacz US2B o 10 dB, czyli 3,16 V/V. Oczywiœcie dok³adn¹ regulacjê wzmocnienia mo¿na przeprowadziæ potencjometrem P6. Drugi uk³ad otrzymuje sygna³ bezpoœrednio z wyjœcia prostownika. Dziêki tym stosunkowo prostym zabiegom otrzymano uk³ad sterowania diodami o rozdzielczoœci 1 dB obejmuj¹cy zakres 20 dB. Dla oszczêdnoœci pr¹du i wygody odczytu diody zapalaj¹ siê pojedynczo (p³ywaj¹cy punkt).
0
15
R18
Przyjêcie doœæ du¿ych wartoœci napiêæ referencyjnych pozwala zminimalizowaæ b³êdy wystêpuj¹ce w komparatorach mieszcz¹cych siê w uk³adach LM 3915. Napiêcia referencyjne doprowadzone do obu uk³adów s¹ identyczne (zwarte ze sob¹ wejœcia R LO i RHI obu uk³adów). Dok³adne ustalenie napiêæ referencyjnych jest mo¿liwe przy pomocy potencjometrów monta¿owych. R HI ustawia siê przy pomocy P8, a RLO przy pomocy P7. Je¿eli do obu uk³adów doprowadzono identyczne napiêcia odniesienia konieczne jest doprowadzenie do ich wejœæ steruj¹cych SIG (nó¿ka 5 US3 i US4) ró¿nych poziomów wejœciowych. Oczywiœcie do pierwszego uk³adu US3 nale¿y doprowadziæ napiêcie wiêksze
Woltomierz elektroakustyka
R17
5/2001
P1
R3 W£1
16
Woltomierz elektroakustyka
tomierza mo¿na zastosowaæ transformator o mocy 2 VA i stabilizatory serii L o pr¹dzie maksymalnym 100 mA. Zmniejsza to koszt ca³ego urz¹dzenia.
Monta¿ i uruchomienie Woltomierz sk³ada siê z dwóch p³ytek drukowanych poziomej i pionowej (patrz fotografia).Na p³ytce poziomej umieszczono uk³ady wejœciowe i zasilacz, zaœ na p³ytce pionowej prostownik idealny i uk³ady sterowania diodami. Obie p³ytki po³¹czone s¹ ze sob¹ za pomoc¹ szeœciu drucików umieszczonych pod potencjometrem P2. Potencjometr przykrêcony jest do p³ytki pionowej, a jego wyprowadzenia ³¹cz¹ siê z trzema polami lutowniczymi w p³ytce poziomej, które znajduj¹ siê bezpoœrednio pod potencjometrem. Tworzy to stabiln¹ i zwart¹ konstrukcjê. Prze³¹czniki W£1 i W£2 umieszczono na p³ycie czo³owej i po³¹czono z doln¹ p³ytk¹ przy pomocy odcinków przewodów. Je¿eli urz¹dzenie bêdzie „zamkniête” w obudowie konieczne jest zastosowanie potencjometru P2 z d³ug¹ oœk¹. PrzejdŸmy teraz do uruchomienia. Do tego celu wystarczy w zasadzie miernik uniwersalny i generator funkcyjny, choæ pomocny bêdzie te¿ oscyloskop. Pierwsz¹ czynnoœci¹ jest sprawdzenie napiêæ zasilania. Powinny one wynosiæ ok. ±15 V (dok³adna wartoœæ, ani symetria napiêæ nie jest istotna.). Nastêpnie przy pomocy prze³¹czników W£1 i W£2, oraz potencjometru P2 ustawia siê czu³oœæ woltomierza na poziomie 0 dB (potencjometr P2 skrêcony w lewo do minimum). Do wejœcia woltomierza nale¿y doprowadziæ sygna³ sinusoidalny o wartoœci skutecznej ok. 0,775 V i czêstotliwoœci z przedzia³u 100 do 500 Hz (czêstotliwoœæ ta powinna le¿eæ w zakresie czêstotliwoœci przenoszonych przez woltomierz napiêcia zmiennego – miernik uniwersalny). Nastêpnie mierzy siê napiêcie sta³e na wyjœciu prostownika idealnego. Bêdzie ono wynosi³o ok. 1 V. Zmierzon¹ wartoœæ napiêcia z pe³n¹ dok³adnoœci¹ wykazan¹ przez woltomierz nale¿y zapisaæ jako wartoœæ „C”, póŸniej pomno¿yæ j¹ przez 3,16, a wynik w woltach zapisaæ jako wartoœæ „A”. Nastêpnie wartoœæ napiêcia mno¿y siê przez 10, a wynik w woltach zapisuje siê jako „B”. Przez ca³y czas kalibracji woltomierza napiêcie wejœciowe powinno mieæ
sta³¹ amplitudê tak¹, jak podczas przeprowadzanego wczeœniej pomiaru. Nastêpnie potencjometrem P8 ustawia siê wartoœæ napiêcia sta³ego „B” na nó¿kach 6, 7 US4, a potem potencjometrem P7 wartoœæ napiêcia „A” na nó¿ce 4 US4. Kolejnoœæ regulacji jest istotna, najpierw P8 potem P7. Kolejnym krokiem jest ustawienie potencjometrem P6 napiêcia sta³ego „A” na nó¿ce 7 US2B. Po tych czynnoœciach regulacyjnych powinna œwieciæ siê dioda 0 dB. Teraz w³¹cza siê zakres –20 dB prze³¹cznikiem W£2. Przy pomocy potencjometru P4 ustawia siê sta³e napiêcie „B” na kondensatorze C10. Wszystkie diody powinny zgasn¹æ. Podczas regulacji P4 mo¿e zapalaæ siê dioda 18, +19 dB. Teraz kolej na dzielnik wejœciowy. Po prze³¹czeniu W£1 na pozycjê +30 dB potencjometrem P1 ustawia siê napiêcie sta³e na nó¿ce 7 US2B na wartoœæ „C”. Na wyœwietlaczu nie powinna siê œwieciæ ¿adna dioda. Po tej regulacji nale¿y prze³¹cznik W£1 ustawiæ ponownie w pozycji 0 dB. W kolejnym ostatnim ju¿ kroku w dalszym ci¹gu nie zmieniaj¹c napiêcia wejœciowego i ustawienia prze³¹cznika W£2 skrêca siê potencjometr P2 w prawo do oporu (pozycja +10 dB). Reguluj¹c potencjometrem P3 ustawia siê na kondensatorze C10 napiêcie sta³e „A”. Po tej regulacji powinna œwieciæ siê dioda +10 dB. Wszystkie regulacje nale¿y wykonaæ starannie, nie spiesz¹c siê od tego bowiem bêdzie zale¿a³a dok³adnoœæ woltomierza. Na sam koniec pozostaje skompensowanie dzielnika wejœciowego. Mo¿na zdaæ siê na wartoœci podane na schemacie, czyli kondensator C3 10 pF lub te¿ do wejœcia doprowadziæ sygna³ prostok¹tny 1 kHz z generatora pomocniczego w oscyloskopie. Wejœcie oscyloskopu pod³¹cza siê do nó¿ki 1 US1A lub górnego (na schemacie ideowym) wyprowadzenia potencjometru P2. Dobieraj¹c wartoœæ C3 nale¿y uzyskaæ na ekranie oscyloskopu przebieg prostok¹tny bez zwisów i przerostów z maksymalnie p³askim przebiegiem czêœci poziomych. Ta regulacja koñczy kalibracjê woltomierza. Teraz pozostaje ju¿ tylko wykonywanie pomiarów. Podzia³ka na wyœwietlaczu 0÷19 dB obowi¹zuje tylko dla ustawieñ wszystkich prze³¹czników i potencjometru P2
5/2001 w pozycji 0 dB. Dla innych pozycji do wartoœci podzia³ki nale¿y dodaæ ustawienia wszystkich prze³¹czników i potencjometru P2 (oczywiœcie dla skrajnych po³o¿eñ). Na przyk³ad dla ustawieñ W£1=0 dB, P2=+10 dB i W£2=–20 dB otrzymujemy 0+10–20=–10 dB. Czyli wyœwietlacz obejmuje zakres od –10 dB do +9 dB. Potencjometr P2 s³u¿y do p³ynnego ustawiania poziomy na przyk³ad przy pomiarach charakterystyk czêstotliwoœciowych regulatorów barwy dŸwiêku, lub korektorów graficznych. Pomiar taki przeprowadza siê bardzo prosto. Wystarczy do wejœcia wzmacniacza doprowadziæ sygna³ sinusoidalny o poziomie ok. 1 V, którego amplituda bêdzie sta³a w ca³ym mierzonym zakresie czêstotliwoœci. Woltomierz elektroakustyka pod³¹cza siê do wzmacniacza za korektorem barwy dŸwiêku. Przy potencjometrach regulacji barwy dŸwiêku ustawionych w pozycji œrodkowej potencjometrem P2 (lub te¿ amplitud¹ sygna³u z generatora) doprowadza siê do zapalenia diody 0 dB. Nastêpnie nie zmieniaj¹c ju¿ amplitudy sygna³u z generatora i ustawienia potencjometru P2 regulatory (lub tylko jeden regulator w zale¿noœci od potrzeb) ustawia siê na maksymalne podbicie. Zmieniaj¹c czêstotliwoœæ sygna³u wejœciowego (nie ruszaæ amplitudy!!!) mierzy siê poziom napiêcia, a wyniki w decybelach nanosi siê na wykres (rys. 4). Mo¿na zdj¹æ (zmierzyæ) kilka charakterystyk dla ró¿nych podbiæ poœrednich. Przy pomiarze obciêcia (regulatory barwy w pozycji minimalnej lub poœredniej), Prze³¹cznik W£2 nale¿y ustawiæ w pozycji –20 dB. W dalszym ci¹gu nie zmieniaj¹c amplitudy przebiegu doprowadzonego do wzmacniacza. Ponownie mierzy siê t³umienie (obciêcie) korektora barwy dla ró¿nych czêstotliwoœci wyniki nanosz¹c na wykres (rys. 4). Nale¿y przy tym pamiêtaæ, ¿e teraz woltomierz akustyka pokazuje zakres do –20 do –1 dB. W podobny sposób mo¿na przemierzyæ pasmo przenoszenia ca³ego
Woltomierz elektroakustyka
5/2001 wzmacniacza, ³¹cznie ze wzmacniaczem mocy. Dla du¿ych sygna³ów, takich jak z wyjœcia wzmacniacza mocy prze³¹cznik W£1 ustawia siê w pozycji +30 dB. Na rysunku 4 zamieszczono wykres, a w³aœciwie siatkê logarytmiczn¹. Z rysunku tego mo¿na zrobiæ kserokopiê i u¿ywaæ j¹ do nanoszenia charakterystyk. W ten sposób zachowa siê czysty orygina³, który przyda siê jeszcze nie jeden raz. Wykaz elementów
Pó³przewodniki US1, US2 US3, US4 US5 US6 PR1 D1, D4 D5÷D24
– – – – – – –
TL 082 LM 3915 LM 78L15 LM 79L15 GB 008 1 A/100 V 1N4148 LED 2,5×5 mm kolor dowolny
R19, R20 R2, R22
+20 +18 +16 +14 +12 +10 +8 +6 +4 +2 0 –2 –4 –6 –8 –10 –12 –14 –16 –18
Rezystory cd.
Kondensatory cd.
R7, R11, R16 R21 R4 R8, R15, R18 R5 R17 R10 R13, R14 R3 R1, R6, R9 P1, P3÷P8 P2
C4, C5, C11, C16, C17 Inne C1, C9 C10 C6, C12, C13 C17, C18 C14, C14
W/0,125 W – 4,3 kW W/0,125 W – 4,7 kW W/0,125 W – 8,2 kW – – – –
10 15 20 43
W/0,125 kW W/0,125 kW W/0,125 kW W/0,125 kW
W W W W
W/0,125 W – 100 kW W/0,125 W – 270 kW W/0,125 W – 1 MW W TVP 1232 – 1 kW W-B (liniowy) – 10 kW RV 16LN(PH)
C3*
– 10 mF/25 V – 47 mF/16 V – 470 mF/25 V
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 588 – 10,20 z³ + koszty wysy³ki (10 z³).
– 10 pF/50 V ceramiczny, patrz opis w tekœcie – 10 pF/50 V ceramiczny – 33 pF/50 V ceramiczny – 100 pF/50 V ceramiczny
C7 C8 C2
W/0,125 W – 1,3 kW W/0,125 W – 1,5 kW
– 47 nF/50 V ceramiczny – 1 mF/50 V MKSE-20 – 1 mF/50 V
W£1, W£2 – prze³¹cznik dŸwigienkowy jednosekcyjny TR1 – TS 2/053 (TS 2/054) B1 – WTAT 250 V/63 mA p³ytka drukowana numer 588
Kondensatory
Rezystory
17
à Jerzy Janik
40
dB
38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2
0 –20 101
Hz 1,5
2
3
4
5 6 7 8 9 102
1,5
2
3
4
5 6 7 8 9103
1,5
2
3
4
5 6 7 8 9104
Rys. 4 Siatka logarytmiczna do pomiarów elektroakustycznych
1,5
2
3
4
5 6 7 8 9 105
Pomys³y uk³adowe
18
Pomys³y uk³adowe – potencjometry w uk³adach regulacji barwy dŸwiêku i wzmocnienia
5/2001 Ku [dB] +10 2
+5
1 0 3=2–1 –5 –10 –15 0
W poprzednim numerze opisano korektor graficzny i regulator barwy dŸwiêku. W obu tych urz¹dzeniach zastosowano potencjometry o charakterystyce typu „S” oznaczanej przez producentów z Dalekiego Wschodu liter¹ W. Niniejszy artyku³ ma na celu wyjaœnienie koniecznoœci stosowania tego typu potencjometrów w uk³adach regulacji barwy dŸwiêku i wzmocnienia. Oba uk³ady mo¿na sprowadziæ do schematu jaki pokazano na rysunku 1. Jest to klasyczny wzmacniacz odwracaj¹cy fazê w którym wzmocnienie okreœlone jest stosunkiem rezystancji. Je¿eli potencjometr R2 podzielimy na czêœci lew¹ i praw¹ w stosunku do po³o¿enia suwaka mo¿na zapisaæ rezystancje „kawa³ków” potencjometru jako: RL = (1- a )× P
czêœæ lewa:
RP = a × P
czêœæ prawa:
gdzie: a – k¹t obrotu potencjometru. Wygodnie jest siê pos³ugiwaæ k¹tem obrotu jako liczb¹ niewymiern¹ z przedzia³u 0 do 1. W tym przypadku a=0 odpowiada ca³kowitemu skrêceniu potencjometru w prawo, a a 1 to ca³kowite skrêcenie potencjometru w lewo. Z kolei a=0,5 to potencjometr ustawiony w pozycji œrodkowej. W ten prosty sposób mo¿na unikn¹æ w obliczeniach k³opotliwych stopni. W takim uk³adzie wzmocnienie wzmacniacza z rysunku 1 ma postaæ:
WE
ku =
R2 + a · P R1+ (1- a ) × P
R1
+ (1–a)·P
P
–
R2
a·P
WY
Rys. 1 Uk³ad regulacji barwy dŸwiêku – schemat uproszczony tylko do samej regulacji wzmocnienia, bez filtrów
Przebieg ku w funkcji k¹ta obrotu a ma charakter hiperboliczny, czyli odbiegaj¹cy od krzywej logarytmicznej. Ma to istotne znaczenia w uk³adach akustycznych, gdy¿ zmys³y cz³owieka reaguj¹ logarytmicznie. Rezystory R1 i R2 ograniczaj¹ zakres regulacji wzmocnienia. Charakterystykê regulacji w funkcji k¹ta obrotu przedstawiono na rysunku 2. Wzmocnienie podawane jest tu w dB. Krzywa 2 odzwierciedla idealny przebieg liniowej, w skali logarytmicznej zmiany wzmocnienia. Natomiast krzywa 1 przedstawia rzeczywist¹ regulacjê wzmocnienia przy zastosowaniu potencjometru liniowego. Jak widaæ z wykresu ró¿nice s¹ niewielkie, lecz na tyle istotne aby nasz s³uch zauwa¿y³, ¿e przy œrednich zmianach po³o¿enia potencjometru w pobli¿u œrodka zmiana barwy dŸwiêku by³a niezauwa¿alna. Faktyczny efekt wystêpuje dopiero dla znacznych k¹tów obrotu (poni¿ej a=0,25 i powy¿ej a=0,75). Krzywa 3 pokazuje ró¿nicê pomiêdzy idealn¹ krzyw¹ 1 i rzeczywist¹ krzyw¹ 2. Sytuacji tej mo¿na zaradziæ stosuj¹c potencjometr o charakterystyce typu „S”. Na rysunku 3 przedstawiono wykres regulacji dla takiego w³aœnie potencjometru. Krzywa 2 to liniowa w skali logarytmicznej zmiana wzmocnienia, natomiast krzywa 1 to rzeczywista regulacja potencjometrem typu „S”. Tak¿e tutaj wystêpuj¹ odchy³ki od idea³u. Odchy³ki te jednak s¹ po¿¹dane ze wzglêdu na specyfikê s³ychu, którego charakter logarytmiczny te¿ nie jest idealny i przy ma³ych zmianach jest „mniej wra¿liwy” ni¿ przy zmianach du¿ych”. Efektem koñcowym zastosowania potencjometru typu „S” jest liniowa zmiana barwy dŸwiêku w funkcji k¹ta obrotu potencjometru postrzegana s³uchem. Pewien wp³yw na przebieg charakterystyki ma wartoœæ rezystorów R1 i R2. Lecz z regu³y w uk³adach regulacji barwy dŸwiêku zakres maksymalnego podbicia i obciêcia mieœci siê w przedziale 10÷16 dB i pod tym k¹tem optymalizowane s¹ charakterystyki potencjometrów typu „S”.
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 k¹t obrotu a
Rys. 2 Przebieg regulacji wzmocnienia w funkcji k¹ta obrotu dla potencjometru liniowego Ku [dB] +10 1 +5
2
0 3=1–2 –5 –10 –15 0
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 k¹t obrotu a
Rys. 3 Przebieg regulacji wzmocnienia w funkcji k¹ta obrotu dla potencjometru typu „S” DKu [dB] 3 2 1 0 –1 –2 –3 –4
0
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 k¹t obrotu a
Rys. 4 Ró¿nica przebiegu regulacji wzmocnienia w funkcji k¹ta obrotu pomiêdzy potencjometrem typu „S” i potencjometrem liniowym
Rysunek 4 przedstawia ró¿nicê regulacji pomiêdzy potencjometrem typu „S” i potencjometrem liniowym. Problem regulacji by³ znany od dawna, lecz wielu producentów potencjometrów nie dostrzega³o go i produkowa³o tylko typy logarytmiczne, wyk³adnicze i liniowe. Dziœ potencjometry typu „S” s¹ standardem w uk³adach regulacji barwy dŸwiêku. Stosowanie potencjometrów typu „S” konieczne jest te¿ w wiêkszoœci korektorów graficznych, gdzie uk³ad regulacji mo¿na sprowadziæ do schematu z rysunku 1. Dotyczy to wszystkich korektorów z symulowan¹ indukcyjnoœci¹ i wiêkszoœci korektorów z filtrami aktywnymi. Jedynie w popularnych ostatnio biernych regulatorach barwy dŸwiêku stosuje siê potencjometry logarytmiczne (tak naprawdê to maj¹ one charakterystykê odwrotn¹ czyli wyk³adnicz¹).
à Redakcja
5/2001
Kupon zamówieñ na p³yty CD–PE i prenumeratê
19
Druga p³yta CD–PE2 Praktycznego Elektronika Druga p³yta CD–PE2 Praktycznego Elektronika zawieraj¹ca kompletne archiwum zapisane w formacie Portable Document File (PDF) i bardzo porêcznie skatalogowane. Na tej p³ycie znajdziecie Pañstwo: 1. Kompletne numery Praktycznego Elektronika, na blisko 3000 stron. W 89 numerach zawarliœmy, podczas ponad 7 lat, olbrzymi¹ wiedzê w zakresie praktycznych zastosowañ elektroniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nietypowe rozwi¹zania. Jeden styl projektowania i wykonania urz¹dzeñ. P³ytki drukowane s¹ projektowane w jednym stylu z zachowaniem standardów europejskich i œwiatowych (dotyczy to zarówno rozstawu elementów jak i ich mocowania – lutowania). 2. Sygna³y testowe audio do sprawdzania zestawów elektroakustycznych. Pozwalaj¹ na sprawdzenie w³aœciwoœci i poprawnoœci dzia³ania ca³ego toru elektroakustycznego ³¹cznie z urz¹dzeniem odtwarzaj¹cym zapis. Mog¹ byæ oczywiœcie wykorzystane do sprawdzania i ewentualnej regulacji tylko wybranych fragmentów toru. Sygna³y te mo¿na równie¿ odtwarzaæ w napêdzie CD–ROM komputera.
3. Ksi¹¿ka „Eksploatacja zestawów akustycznych”, zapisana w formacie PDF opisuje i barwnie ilustruje budowê i eksploatacjê zestawów g³oœnikowych. 4. Baza plików z wycofanymi p³ytkami drukowanymi. Pliki s¹ zapisane w formacie PRN. Pliki mo¿na wydrukowaæ na drukarce laserowej lub atramentowej. Zamieszczone s¹ zarówno strony œcie¿ek drukowanych jak i opis rozmieszczenia elementów. 5. ^ród³a do programów opublikowanych w PE, które zosta³y wycofane ze sprzeda¿y. S¹ to programy które by³y stosowane do programowania uk³adów GAL, PIC lub EPROM a w tej chwili s¹ niedostêpne z powodu wycofania ich z oferty wysy³kowej. Cena p³yty CD–PE2 jest równa 30 z³ +koszty wysy³ki. W sprzeda¿y znajduje siê tak¿e p³yta CD–PE1 zawieraj¹ca oprócz archiwum Praktycznego Elektronika wiele programów i narzêdzi u¿ytecznych w pracowni elektronika. Przy zamówieniu jednoczeœnie dwóch p³yt jako komplet (CD–K) nabywca zap³aci tylko 50 z³ + koszty wysy³ki. P³yty mo¿na zamawiaæ na kartach pocztowych, faksem, na formularzu na stronie www.pe.com.pl, e–mailem
[email protected] lub telefonicznie.
Nie przegap!!! Taka okazja ju¿ siê nie powtórzy!!! 89 numerów PE w postaci elektronicznej na jednej p³ycie!!!
20
Kupon zamówieñ na p³yty i prenumeratê
5/2001 Wykaz dostêpnych numerów archiwalnych: 1992 3
4,00 z³
1995 8, 12
4,00 z³
1996 4, 7÷9, 12
4,00 z³
1997 1÷11
5,00 z³
1999 3, 5, 9
5,00 z³
2000 2÷4, 6, 7, 9÷12
5,80 z³
2001 1÷4
5,80 z³
Ten kupon mo¿na wyci¹æ i wys³aæ faksem: fax (ca³¹ dobê) (068) 324-71-03.
Podzespo³y elektroniczne
05/2001
21
Katalog Praktycznego Elektronika Transformatory sieciowe cz. 3 Typ
Typ rdzenia
Napiêcie pierwotne
Nr koñcówek uzwojenia pierwotnego
[V]
Napiêcie wtórne pod obci¹¿eniem
Pr¹d uzwojenia wtórnego
[V]
Nr koñcówek uzwojenia Typ koñcówek wtórnego
Numer rysunku
[A]
TS 4/012
EI 42/14
220
5-8
15,0 15,0
0,1 0,1
4-3 3-1
B1
3
TS 4/013
EI 42/14
24
1-4
77,5
0,04
8-5
B1
3
TS 4/014
CP 010
42
2-4
20,5 20,5
0,022 0,053
2’-4’ 1’-3’
G1, P
–
TS 4/015
EI 42/14
220
1-4
24,0
0,2
8-5
A1
3
TS 4/016
EI 42/14
110
1-4
12,0 12,0
0,2 0,2
8-6 6-5
A1
3
TS 4/017
EI 42/14
220
1-4
9,2 9,2
0,22 0,22
8-7 6-5
B1
3
TS 4/018
EI 42/14
220
5-8
10,0 10,0
0,28 0,03
4-1 3-2
B1
3
TS 4/019
EI 42/14
220
1-4
24,0
0,2
8-5
B1
3
TS 4/020
EI 42/14
220
A-A’
11,0 11,0 5,5 5,5
0,03 0,03 0,03 0,03
1-2 2-3 8-7 7-6
B1, P
–
TS 4/021
EI 42/14
220
1-4
4,0 11,2
0,45 0,1
6-5 8-7
B1
3
TS 4/022
EI 42/14
220
1-4
12,0
0,34
8-5
B1
3
TS 4/023
EI 42/14
220
1-4
12,0
0,34
8-5
B1
3
TS 4/024
EI 42/14
220
1-4
7,5
0,26
8-7
B1
3
TS 4/025
EI 42/14
220
1-4
7,5 7,5
0,26 0,26
8-7 6-5
B1
3
TS 4/026
EI 42/14
230 zwora
1-4 2-3
18,0 18,0
0,12 0,12
8-7 6-5
B1
3
TS 4/027
EI 42/14
220
1-4
2,3 12,0
1,2 0,1
8-7 6-5
A1
3
TS 4/028
EI 42/14
220
1-4
6,0 9,5
0,35 0,2
5-6 7-8
B1
3
TS 4/029
EI 42/14
220
1-4
17,8 17,8
0,12 0,12
8-7 6-5
B1
3
TS 4/030
EI 42/14
220
1-4
5,0 12,0
0,6 0,1
6-5 8-7
B1
3
TS 4/031
EI 42/14
220 zwora
1-4 2-3
22,0 7,5
0,15 0,09
6-5 8-7
B1
3
TS 4/032
EI 42/14
220
3-4
12,0
0,3
8-5
B1
3
TS 4/033
EI 42/14
24
8-5
10,0
0,33
1-4
A1
3
TS 4/034
EI 42/14
220
1-4
24,0 24,0
0,09 0,09
8-7 6-5
A1
3
TS 4/035
EI 42/14
220
1-4
15,0
0,3
8-5
B1
3
TS 4/038
EI 42/14
220 zwora
1-4 2-3
20,0 7,5
0,15 0,09
6-5 8-7
B1
3
Transformatory sieciowe
22 Typ
Typ rdzenia
Napiêcie pierwotne
Nr koñcówek uzwojenia pierwotnego
[V]
Napiêcie wtórne pod obci¹¿eniem
5/2001 Pr¹d uzwojenia wtórnego
[V]
Nr koñcówek uzwojenia Typ koñcówek wtórnego
Numer rysunku
[A]
TS 4/039
EI 42/14
220
1-4
14,0 14,0
0,05 0,05
8-7 6-5
B1
3
TS 4/040
EI 42/14
220
3-4
8,2
0,35
8-5
B1
3
TS 4/041
CP 011
220 zwora
1-3’ 2-4’
11,2 11,2
0,16 0,16
3-4 2’-1’
G1
–
TS 4/042
EI 42/14
220
1-4
24,0
0,2
5-8
B1
3
TS 4/043
EI 42/14
220
1-4
24,0 24,0
0,09 0,09
5-6 7-8
B1
3
TS 5/3
EI 54/18
220
A-B
10,0
0,5
C-D
P
5
TS 5/5
EI 48/16
220
8-5
15,6
0,3
1-4
C1
4
TS 5/6
EI 48/16
220
11-9
10,0
0,5
3-1
KP
4
TS 5/9
EI 48/16
220
6-5
8,0
0,4
3-4
C1
4
TS 5/10
EI 48/16
220
6-5
10,0
0,5
3-4
C1
4
TS 5/14
EI 42/14
220
1-4
7,3
0,7
5-8
A1
3
TS 5/001
EI 42/14
220
1-4
7,7 7,7
0,3 0,3
8-7 6-5
B1
3
TS 5/002
EI 42/14
220
1-4
6,0
0,8
8-5
B1
3
TS 5/003
EI 42/14
220
1-4
6,0 6,0
0,4 0,4
8-7 6-5
B1
3
TS 5/004
EI 42/14
220
1-4
6,0 6,0
0,4 0,4
8-7 6-5
B1
3
TS 5/005
EI 48/16
220
5-6
24,0
0,2
4-3
D1
4
TS 5/006
EI 42/14
220
1-4
4,2 4,2
0,5 0,5
5-6 7-8
B1
3
TS 6/10
EI 48/16
220
10-12
11,5 11,5 5,6
0,28 0,28 0,3
1-3 2-3 3-4
H
4
TS 6/12
EI 48/16
220
1-3
8,5
0,7
7-9
KP
4
TS 6/16
EI 48/16
220 zwora
1-4 2-3
8,5
0,7
5-8
C1
4
TS 6/21
EI 48/16
220
12-9
8,5 8,5
0,28 0,28
3-2 3-1
D1
4
TS 6/23
EI 48/16
220
A-B
15,0 15,0
0,2 0,2
C-D E-F
P
4
TS 6/24
EI 48/16
220 zwora
8-5 7-6
10,1 45,0
0,6 0,015
1-4 2-3
C1
4
TS 6/25
EI 48/16
220 zwora
5-8 6-7
10,5
0,6
4-1
C1
4
TS 6/27
EI 48/16
220
2-3
11,5 11,5 5,6
0,28 0,28 0,3
8-6 6-7 6-5
D1
4
TS 6/28
EI 48/16
220 zwora
5-8 6-7
25,0
0,2
4-1
C1
4
TS 6/30
EI 48/16
220
1-4
8,5
0,7
5-8
C1
4
TS 6/34
EI 48/16
220
1-4
9,9
0,5
6-7
D1
4
5/2001
GIE£DA SPRZEDAM WYKRYWACZE pods³uchów radiowych zakr. Do kilku GHz. Lokalizuj¹ nadajniki, telefony kom. piloty. Sygnalizacja akustyczno–optyczna. Zasilacz komputerowy 200 W. Tel. (068) 326–29–53. PILNIE – mikroprocesorowe regulatory temperatury + dokumentacjê 4 x WE/WY zastosowanie uniwersalne info. kop. + znaczek Andrzej Niemiec 43–300 Bielsko Bia³a, Podwale 54/12. SCHEMATY kolumn g³oœnikowych tel. (0600)916198. REWELACYJNY odtwarzacz p³yt kompaktowych CD. SAM 2000 fantastyczne mo¿liwoœci uniwersalne zastosowanie. Cena 150 z³, tel. (503) 521–457 EMULATOR pamiêci EPROM 27(C) 16 ... 27 (C)512. Komunikacja za pomoc¹ programu okienkowego przez RS232. Gwarancja Cena: 135 PLN, tel. (052) 381–95–42. WYKRYWACZE metali z rozró¿nianiem lub bez. Zasiêg 3 metry, gwarancja 2 lata. Nowe. Profesjonalne. Tanio sprzedam. Tak¿e dokumentacje. Tel. (018) 353–11–49 lub (0605) 926–516. ELEKTRONIKÊ dla wszystkich, Radioelektronika, Elektronikê Praktyczn¹ i inne. Ca³e roczniki i luŸne numery. Mariusz Jamróz – Buda Stalowska 5/4, 39–460 Nowa Dêba. KAMERY z mikrofonem 125 z³, dzielniki obrazu typu QAD 460 z³. Akcesoria TV przemys³owej. Gwarancja 1 rok. (0601) 454–157,
[email protected]. WYPRZEDA¯ roczników lub luxnych numerów MT, RE, ZS, HT, EH, NE, AV, PE, EP z lat 70, 80, 90. Info. kop. + znaczek. R. Kujawa Os. Wiœlana 11/9, 08–520 Dêblin. Tel. (081) 883–26–63, (604) 410–872. SCHEMATY i instrukcje przestrajania UKF. Info gratis, koperta+znaczek. Mariusz Ko³acz, ul. Chwa³ki 46, 27–600 Sandomierz. AMIGA 1200, Turbo Apollo 68040 25 MHz, 32 MB RAM, HD 1,2 GB, CDROM 50x. Tel. (609) 502–013. PRZETWORNICE napiêcia 12V DC/220 V AC, 200 W. Cena 270 z³. Tel. (034) 357–93–95. FALOWNIKI tanio sprzedam. Wysy³am ofertê, J. Krupiñski, ul. W. £okietka 31/3, 58–100 Œwidnica, telefon (074) 852–92–57, po godz. 20.00 lub (602) 642–896. Zastosowanie napêdy, silniki, pompy, dmuchawy. KUPIÊ napêd CD-ROM x4 lub x6 ewentualnie x8 do 48 z³. Tel. (503) 521-457. Kupiê te¿ CDROM x16 i x24 do 50 z³. Tel. (503) 521-457. Toshiba, Philips itp.
Og³oszenia drobne WYKRYWACZ impulsowy, p³ytka uruchomiona, 6 scalaków, 4 tranzystory MOSFET mocy 100 z³. L. Godlewski 05-200 Wo³omin, ul. Warszawska 8/18. Tel. (0607) 215-007. Pisz, warto! SPRZEDAM C–64 + monitor + stacja dyskietek + gry + literatura za 100 z³. Modu³y do TV Unitra OTC–s 11–86 za 50 z³. Marcin Uszyñski, ul. Mickiewicza 18/20, 37–450 Stalowa Wola. OSCYLOSKOP NP. C1-118A lub DTGG20 lub inny. Oferty proszê kierowaæ na adres: Mi³osz Palnowski, ul. Misjonarska 1a/3, 09-402 P³ock. Kupiê uk³ady A277D. DOKUMENTACJÊ wykrywaczy metali, ró¿ne typy wymieniê odst¹piê, kupiê. Obudowy do sond VLF kupiê. Jan KuŸma, 22-400 Zamoœæ, ul. Reja 9/39, tel. (084) 639-19-49. KUPIÊ po przystêpnej cenie uk³ad SAA 6588, TDA 8205, kwarce 11,648 MHz i 8,664 MHz. Tel. (041) 366-26-21, kom. (0600) 830-269. AMIGA 1200 cena 260 z³, Amiga 600 cena 190 z³, UBS do Amigi cena 20 z³. Kasety nagrane w systemie UBS, programy na Amigê tanio odst¹piê i inne peryferia do Amigi zawsze aktualne (0503) 920–292. BAZÊ, porady, artyku³y itd. Spisane z PE, SE... – 15z³. Zdalne sterowanie do TV – 25 z³. Toner do OKI OL 400/800 – 29 z³. LuŸne nr lub ksero prasy elektronicznej do 3 z³ (095) 735–17–13. BAZÊ: porady, schematy itd. Spisane z PE, SE itp. - 15 z³, zdalne sterowanie do TV ZSRR - 25 z³, toner do OKI OL4.../8... - 29 z³. LuŸne nry prasy elektronicznej 1÷3 z³ lub ksero tel. (095) 735-17-13. CB – antena stacjonarna super LEM, 9 dB zysku, lekko uszkodzona, kompletna, nie³amana 50 z³. Uchwyt do anteny samochodowej mocowany na rynienkê, nowy, nieu¿ywany z kluczem imbusem 20 z³. Wejherowo woj. Pomorskie (0501) 797–347. FALOWNIKI tanio sprzedam. Wysy³am ofertê. J. Krupiñski, ul. £okietka 31/3, 58–100 Œwidnica, telefon (074) 852–92–57 lub (0602) 642–896. Zast. napêdy, silniki, dmuchawy, pompy. KIT kamery kolor CCD z miniaturowym obiektywem. Opis w EdW 6/97 sprzedam lub zamieniê na telefon komórkowy dwusystemowy tel. (501) 050–232. LABORATORYJNE opornice suwakowe 12 W, 100 W, 2100 W. Cena 30 z³/szt. Tel. (034) 363–52–97, Czêstochowa. LAMPÊ DB13–2 now¹ Philipsa, literaturê RTV, schematy ró¿ne – retro, porady listowne darmo (znaczek!). K. Poznañski, Al. Kijowska 13/10, 30–079 Kraków, tel. (012) 637–86–12. Dzwoñ – pisz!!!. MIKROPROCESOROWY regulator temperatury z czujnikiem Pt100. Opis w EP 2/2001 sprzedam program lub zaprogramowany AT89C2051. e-mail:
[email protected], tel. (094) 314–67–15. OD 1949 prasê, ksi¹¿ki (elektronika, SF, komputery, foto), schematy RTV, serwis elektroniki, RE, EP, MOTOR i inne. Wykaz – koperta i znaczek. Roman Korewicki, ul. Polanowska 21, 76–100 Slawno. OSCYLOSKOP OS 301 (Unitra) plus 2 sondy, oraz kit firmy Jabel 101 – zasilacz warsztatowy
23
(gotowe urz¹dzenie) tel. (014) 626–74–63 po 18.00, e–mail:
[email protected] PROGRAMY na zmówienie pod mikrokontrolery rodziny 51. e–mail:
[email protected], http://betoven.w.interia.pl, ul. Mireckiego 19/82, 42–200 Czêstochowa, Radomir Mazoñ. PRZETWORNICE 12 V DC / 220 V AC, 200 W, cena 270 z³, tel. (034) 357–93–95. PRZETWORNIK PFI 60 (obr. Impulsowy 102kobv/imp) 2 szt. Oraz wiele innych czêœci elektronicznych. Info koperta + 2 znaczki. M. Potocki, Ostrowieczko 5/1, 63-140 DOLSK. REWELACYJNY odtwarzacz p³yt kompaktowych CD. SAM–2000, fantastyczne mo¿liwoœci. Sprzedam. Cena 150 z³. Jacek, tel. (0503) 521–457. SCHEMATY i instrukcje przestrajania UKF. Informacja gratis koperta + znaczek. Mariusz Ko³acz, ul. Chwa³ki 46, 27–600 Sandomierz. SCHEMATY z opisami, cena od 2 z³. Wykaz 1 z³ + znaczek. Adres: Tomasz Jaworski, ul. Chabrowa 20B/35, 44-210 Rybnik. Realizacja do 2-óch tygodni. SPRAWNE odbiorniki TV: 21’’, kolorowe, Helios TC501 (PAL–SECAM) – 200 z³; Jowisz 04 – 70 z³. Turystyczny 14’’ czarno–bia³y Vela 203 – 100 z³. Oferty, info: koperta +znaczek. Grzegorz Zubrzycki, ul. Zgierska 110/120 m 211 91–303 £ódŸ, tel. (042) 654–40–98 WYKRYWACZ metali typu BFO – zasiêg 1,5 m – 190 z³, typu PI zasiêg – 2 m – 290 z³. Przystawka zmieniaj¹ca OTVC w wielokana³owy oscyloskop i inne – Przybysz, Nad £omnic¹ 22, 58–540 Karpacz. WYKRYWACZE metali VFL. PJ. Zasiêg 3 m. Wysokiej klasy skaner nas³uchowy od 29 do 512 MHz. 600 z³. Informacja tel. kom. (0608) 167–023 WYKRYWACZE metali VLF, Garret, PJ, zasiêg do 3 metrów, radio nas³uchowe od 29÷512 MHz, skaner wysokiej klasy, informacja tel. (0608) 167–023 WYKRYWACZE metali z rozró¿nianiem lub bez. Zasiêg 3 metry, gwarancja 2 lata. Dokumentacje wykrywaczy – sprzedam. Tel. (018) 353–11–49 lub (0605) 926–516. WYKRYWACZE metali, schematy, sondy, p³ytki oraz ksi¹¿kê „Elektrownie Wiatrowe 0,2÷6 kW” sprzedam – wymieniê na inne uszkodzone wykrywacze metali – kupiê. Sylwester Królak, ul. K. Wyki 19/6, 75–337 Koszalin, tel. (094) 341–28–13. WYKRYWACZE metalu, mierniki promieniowania, 3 lata gwarancji. Niskie ceny. Z. Ka³uziñski, ul. Marusarzówny 3–21, 49–330 Jastrzêbie, tel. (032) 476–10–09, kom. (0607) 487–579. WYPRZEDA¯ luŸnych numerów MT, RE, ZS, HT, EH, NE, AV, PE, EP z lat 70, 80, 90 informacja koperta + znaczek. R. Kujawa Os. Wiœlana 11/9, 08–520 Dêblin tel. (081) 88–326–63, kom. (604) 410–872.
24
Og³oszenia drobne
GENERATOR obrazu kontrolnego GTV19. Obraz kontr. jak w TVP. T³a: RGB – biel – czerñ. Wyjœcia: AV – RGB – RF. Fonia: DK – BG. Zadzwoñ – wyœlê dok³adne dane: (034) 357–78–34, 357–72–55. SCHEMATY OR, TV itd., ksero artyku³ów z PE, SE itp. A4 50 gr. Bazê, aplikacje, schematy, porady spisane z prasy elektronicznej 15 z³ + koszt wysy³ki. tel. (095) 735-17-13. KAMERY od 135 z³, dzielnik i prze³¹czniki, zestawy bezprzewodowe, modulatory, akcesoria do profesjonalnych alarmów stacjonarnych. (0601) 454-157,
[email protected]. WYKRYWACZE metali, schematy, sondy, p³ytki. Sprzedam - kupiê - wymieniê na inne. Ksi¹¿kê "Elektrownie Wiatrowe 0,2÷1,6 kW" sprzedam œmig³a tylne do helikoptera wymienê. S. Królak, ul. Wyki 19/6, 75-329 Koszalin. FALOWNIKI tanio sprzedam. P³ynna regulacja silników. J. Krupiñski ul. W. £okietka 31/3, 58100 Œwidnica Œl., (074) 852-92-57 po godz. 20.00, lub (602) 642-896. WYŒWIETLACZ LCD 10 cyfrowy. Cena 18 z³. Rafa³ S³omkowski, tel (052) 355-20-89. WYPRZEDA¯ roczników lub luŸnych numerów MT, Re, ZS, HT, EH, NE, AV, PE, EP z lat 70, 80, 90 info. Kop. + znaczek. R. Kujawa, Os. Wiœlana 11/9, 08-520 Dêblin, tel. (081) 883-26-63, (604) 410-872. MIKROPROCESOROWY regulator temperatury z czujnikiem Pt100. Opis w EP 2/2001. Sprzedam program lub zaprogramowany AT89C2051. E-mail:
[email protected]. PROFESJONALNY wykrywacz metali "TRANSET - 150", rozró¿nia metale, zasiêg - 150 cm 290 z³. Przystawka zmieniaj¹ca OTV w oscyloskop itp. Przybysz nad £omnic¹ 22/5, 58-540 Karpacz.
KUPIÊ KUPIÊ poz³acane: elementy elektroniczne, styki firm MOLEX, AMP i innych. Elementy cen-
tral telefonicznych. Oferujê wysokie ceny. Zachowaj – zawsze aktualne. Tel. (0608) 056–953. APARATURÊ do zdalnego sterowania modeli – proporcjonaln¹, oraz oscyloskop maksymalnie do 10 MHz. Marceli W. Tel. (059) 858–27–07 po 18–tej. DOKUMENTACJE wykrywaczy metali VLF, PJ i inne o wysokich parametrach. Wymieniê, odst¹piê, kupiê. Jan KuŸma, 22–400 Zamoœæ, ul. Reja 9/39, tel. (084) 639–19–49. ELEKTRONIKÊ do dysku twardego Seagate Medalist 4321, 4,3 GB, model ST3432–1A. Tel. (058) 661–39–79, Gdynia. TANIO kupiê rozlutownicê. Sprzedam, zamieniê ró¿norodny sprzêt elektroniczny. Elementy. Info: koperta+znaczek. M. Potocki, Ostrowieczko 51/, 63-140 Dplsk. (0603) 419-246. KUPIÊ napêd CD-ROM x4 lub x6 ewentualnie x8 do 48 z³. Tel. (503) 521-457. Kupiê te¿ CDROM x16 i x24 do 50 z³. Tel. (503) 521-457. Toshiba, Philips itp. OSCYLOSKOP NP. C1-118A lub DTGG20 lub inny. Oferty proszê kierowaæ na adres: Mi³osz Palnowski, ul. Misjonarska 1a/3, 09-402 P³ock. Kupiê uk³ady A277D. DOKUMENTACJÊ wykrywaczy metali, ró¿ne typy wymieniê odst¹piê, kupiê. Obudowy do sond VLF kupiê. Jan KuŸma, 22-400 Zamoœæ, ul. Reja 9/39, tel. (084) 639-19-49. KUPIÊ po przystêpnej cenie uk³ad SAA 6588, TDA 8205, kwarce 11,648 MHz i 8,664 MHz. Tel. (041) 366-26-21, kom. (0600) 830-269.
ZAMIENIÊ LAMPÊ DB13–2 now¹ Philipsa, literaturê RTV, schematy ró¿ne – retro, porady listowne darmo (znaczek!). K. Poznañski, Al. Kijowska 13/10, 30–079 Kraków, tel. (012) 637–86–12. Dzwoñ – pisz!!!. DOKUMENTACJE wykrywaczy metali VLF, PJ i inne o wysokich parametrach. Wymieniê, odst¹piê, kupiê. Jan KuŸma, 22–400 Zamoœæ, ul. Reja 9/39, tel. (084) 639–19–49. LAMPÊ oscyloskopow¹ DG13. Literaturê „retro” RTV wymieniê; odstapiê. Porady listowne
5/2001
darmo (znaczek). K. Poznañski - Al. Kitowska 13/10; 30-079 Kraków, tel: 0378612. Pisz dzwoñ warto.
POSZUKUJÊ INSTRUKCJI serwisowej radioodbiornika Duet DSP 301, Unitra Diora oraz sposobu przestrojenia na górne pasmo UKF. W rozliczeniu 0,5 kg rezystorów i kondensatorów (052) 377-24-29. SCHEMATU radiomagnetofonu Panasonic model RX - CT980. E. Bu³dys, ul. Krzywoustego 3/6, 48-300 Nysa, tel. (077) 433-42-19. SCHEMATU wzmacniacza w.cz. o mocy 5÷10 W; informacjo o uk³adzie 7490PC. Mateusz Chmielowiec, Wola Wielka 131, 37-610 Narol.
INNE ODDAM za darmo 8 oryginalnych tomów (angielski) dotycz¹cych programu elektronicznego PCAD. Adres:
[email protected] lub (0–61) 652–60–34. ATRAKCYJNA praca w domu dla ka¿dego. Informacje bezp³atne. Proszê o trzy znaczki po 1 z³. Andrzej Sowa, Rupniów 256, 34–652 Nowe Rybie. AGENCJA poœrednictwa poszukuje du¿ej grupy ludzi do pracy w terenie i w domu dla m³odych, doros³ych, rencistów, inwalidów. Dobre wynagrodzenie. Info. (kop. + znaczek) Micha³ Gontarz, Miêtne 40A, SZUKASZ ciekawej, legalnej, uczciwej, op³acalnej pracy w domu? Napisz na adres: Barbara Kuta, ul. Borowa 142A, 39–215 CARNA. Do³¹cz kopertê zwrotn¹ i znaczki za 4,90. Inf. bezp³atna. OBWODY drukowane jedno – i dwustronne, metalizacja, wiercenie, cynowanie, maska, opis. Moniak Andrzej, 32–082 Bolechowice 107, tel. (012) 285–34–97 po 18 godzinie. PROFESJONALNA naprawa g³oœników spalonych uszkodzonych mechanicznie 032–298–83–84; 0–502–898–760 DAM pracê - zbieranie zamówieñ od hurtowni, sklepów, instytucji na t³umaczenie tekstów z dowolnego jêzyka na dowolny inny jêzyk t³umaczenie natychmiastowe 5 z³/A4. Mail to:
[email protected]., phone: 023/654-3238, www.nyaradix.prv, OBWODY drukowane jedno i dwustronne, metalizacja, wiercenie, cynowanie, maska, opis. Moniak Andrzej, 32-082 Bolechowice 107, tel. (012) 285-34-97 po godz. 18. PILNIE podejmê pracê cha³upnicz¹ (proœba elektronika). Marcin Rudecki, ul. Armii Krajowej 1/9, 39-100 Ropczyce, tel. (017) 221-74-62 PRACE cha³upnicze dla elektroników i elektryków z zachodniej firmy. Dobre zarobki 100% uczciwoœci. Stanis³aw Zaj¹c, Os. Na Wzgórzach 43/58. 31-727 KRAKÓW, (012) 681-45-46. ZLECÊ projekt prostego sterownika czasowego na mikroprocesorze z wyœwietlaniem funkcji na LCD 4x20 lub graficznym + projekt p³ytki. Kontakt (061) 847-59-98.
5/2001
Technika komputerowa
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM Koniecznoœæ zaprogramowania skasowanego BIOS-u mikrokomputera sta³a siê czynnikiem inspiruj¹cym do znalezienia odpowiedniego urz¹dzenia – programatora. Przedstawiamy rozwi¹zanie programatora umo¿liwiaj¹cego programowanie szerokiej gamy pamiêci, który mo¿na dostosowaæ do konkretnych potrzeb. Oprócz pamiêci CMOS EPROM i FLASH pozwala na programowanie pamiêci szeregowych EEPROM i najbardziej popularnych mikrokontrolerów PIC. Program obs³uguj¹cy dzia³a pod Windows® 95/98. Po³¹czenie z mikrokomputerem za poœrednictwem portu równoleg³ego Centronics.
Dane techniczne: Napiêcie zasilania 15÷20 V Pobór pr¹du max 100 mA Konfiguracja mikroprze³¹cznik Programowane uk³ady: 24C02÷24C512; 27C64÷27C040; 27C1001; 28C65÷28C040; 28F64÷28F040; 29F64÷29F040; 16C84; 16F84; 12C508; 12C509; 93C46÷93C66. Interfejs Centronics SPP (LPT1/2)
Schemat blokowy i koncepcja uk³adu Du¿a ró¿norodnoœæ pamiêci wynikaj¹ca z du¿ej liczby ich producentów nie u³atwia ¿ycia konstruktorom programatorów ani osobom korzystaj¹cym z nich. Pomimo ustabilizowania pewnego standardu nazywanego przemys³owym, trzeba zwracaæ uwagê na szczegó³y podawane w katalogach producentów. Oprócz rozmieszczenia wyprowadzeñ, które jest w miarê ujednolicone poszczególne uk³ady ró¿ni¹ siê napiêciem programowania. Mo¿e ono wynosiæ: 5; 12; 12,5; 12,75; 21 V. Najczêœciej stosowanym napiêciem jest 12 V i na takie napiêcie jest przewidziany opisywany programator. Uk³ad programatora posiada mo¿liwoœæ modyfikacji i dziêki temu mo¿na go
³atwo dostosowaæ do w³asnych potrzeb np. zmieniaj¹c napiêcie programowania. Sam uk³ad jest stosunkowo prosty. Jego „inteligencja” – sposób dzia³ania jest zawarta w programie obs³uguj¹cym, który jest opublikowany w Internecie i podlega ci¹g³ym modyfikacjom. Poprawiane s¹ jego mo¿liwoœci i rozszerzana lista programowanych uk³adów. Programator przewidziany jest do zastosowañ amatorskich. Programowanie pamiêci EPROM i FLASH mo¿e odbywaæ siê wed³ug dwóch metod: Normal i Express. Odpowiadaj¹ one zmodyfikowanym znanym algorytmom: Intelligent i Quick Pulse. W metodzie Normal impuls programuj¹cy trwa 1 ms. Wymaga ona zwiêkszenia napiêcia zasilania programowanego uk³adu do 6 V. W metodzie Express impuls programuj¹cy trwa 100 ms a napiêcie zasilania powinno wynosiæ 6,25 V. Modyfikacja polega na zmniejszeniu napiêcia zasilania do poziomu 5,5 V. Obie metody przewiduj¹ weryfikacjê zaprogramowanej pamiêci. Wróæmy jednak do sprzêtu czyli schematu blokowego programatora. Programator wymaga pod³¹czenia do mikrokomputera PC za poœrednictwem portu równoleg³ego LPT1 lub LPT2. Port ten wykorzystuje interfejs równoleg³y Centronics przeznaczony g³ównie do pod³¹czania drukarki
25
do mikrokomputera. Sygna³y interfejsu posiadaj¹ poziomy TTL (0 – 5 V). Podstawowe linie, to 8 linii danych (DATA 0÷7), sygna³ strobuj¹cy (STROBE) i kilka innych sygna³ów steruj¹cych (wejœcie lub wyjœcie aktywne poziomem niskim). Wiêkszoœæ sygna³ów steruj¹cych biegnie od komputera do drukarki. W kierunku odwrotnym przesy³ane jest kilka sygna³ów, w tym sygna³ zajêtoœci (BUSY) i akceptacji (ACK). Nasze urz¹dzenie wykorzystuje ³¹cznie 14 linii tego interfejsu, których przeznaczenie bêdzie zupe³nie inne ni¿ w interfejsie Centronics. Pozostaniemy jednak przy charakterystycznych nazwach sygna³ów. Sygna³y danych oraz SLCTIN i AUTO FEED s¹ doprowadzane do jednokierunkowych buforów wejœciowych. Na ich wyjœciach uzyskuje siê równoleg³e sygna³y danych D0÷D7 wykorzystywane podczas programowania pamiêci EPROM i Flash. Sygna³y D i CLK podawane s¹ do rejestrów adresowych gdzie tworzony jest równoleg³y adres A0÷A18 s³u¿¹cy do adresowania komórek pamiêci podczas programowania lub odczytu. Iloœæ wykorzystywanych linii adresowych zale¿y od pojemnoœci programowanej pamiêci. Sygna³ S4 wykorzystywany jest do uaktywniania zapisu jako sygna³ WE pamiêci. Sygna³ S6 steruje odczytem danych jako sygna³ OE. Sygna³y te podawane s¹ do adaptera, który posiada podstawki umo¿liwiaj¹ce pod³¹czenie programowanych uk³adów oraz prze³¹cznik konfiguracji PK. Prze³¹cznik umo¿liwia zmianê sygna³ów podawanych na wyprowadzenia zale¿nie od programowanej pamiêci. Prze³¹czanie rêczne jest trochê k³opotliwe, ale pozwala na uproszczenie uk³adu. Odczyt danych z pamiêci nastêpuje za poœrednictwem rejestru wyjœciowego zamieniaj¹cego dane równoleg³e D0÷D7 na dane szeregowe. Rejestr ten wykorzystuje sygna³ zegarowy wystawiany na linii DATA 2. Dane wyjœciowe s¹ przekazywane do mikrokomputera lini¹ ACK. Zapis i odczyt danych do pamiêci szeregowych i mikrokontrolera PIC odbywa siê z wykorzystaniem uk³adu zapis/odczyt szeregowy. Sygna³ wejœciowy (do zapisu) pobierany jest z linii DATA 0. Sygna³ wyjœciowy (odczytywany) wystawiany jest na linii BUSY. Napiêcie programuj¹ce VPP oraz napiêcie zasilaj¹ce dla uk³adów programowanych VDDP s¹ pod³¹czane sterowanymi kluczami. Do za³¹czania napiêcia programuj¹cego (12 V) s³u¿y sygna³ STROBE. Jest
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM
Opis schematu ideowego
CENTRONICS
Konstrukcyjnie urz¹dzenie podzielone jest na dwie p³ytki: p³ytkê programatora i p³ytkê adaptera. Podzia³ ten wynik³ z chêci umo¿liwienia monta¿u programatora w obudowie. Adapter po zamontowaniu podstawek i prze³¹czników od góry a innych elementów od spodu p³ytki (od strony œcie¿ek) mo¿e byæ przykrêcony do górnej œcianki obudowy. Umo¿liwi to dobry dostêp do podstawek i u³atwi wk³adanie i wyjmowanie programowanych pamiêci. Opis zacznê od p³ytki programatora. Sygna³y interfejsu Centronics podawane s¹ przez gniazdo G1. Sygna³y danych wyposa¿one s¹ w rezystory podci¹gaj¹ce 10 kW, co umo¿liwia w³aœciwe sterowanie buforów w technologii CMOS. Uk³ady US1 i US2 pe³ni¹ rolê buforów wejœciowych. Wyjœcia buforów podzielone s¹ na dwie czêœci za³¹czane sygna³ami podawanymi na wejœcia steruj¹ce DA i DB. Niski poziom na wejœciu DA uaktywnia wyjœcia D÷D4. Wyjœcia D5, D6 s¹ uaktywniane niskim poINIT ziomem sygna³u podawaSTROBE nego na wejœcie steruj¹ce BUSY DB. Wejœcia sygna³owe ACK oznaczone s¹ jako I1÷I6 i wspó³pracuj¹ z kolejnyDATA 0-7 mi wyjœciami D1÷D6. Do sterowania bufoSLCT IN AUTO FEED rów wykorzystywany jest sygna³ interfejsu AUTO FEED (14 G1) podawany na wyprowadzenie 14 US2. Sygna³ ten z wyprowadzenia 13 US2 podawany jest bezpoœrednio do wejœæ steruj¹cych DA obu buforów. Niski poziom w³¹cza przekazywanie danych z interfejsu do magistrali wewnêtrznej programatora. Inwer-
tor US3a steruje wejœciem DB US1 w³¹czaj¹c przy wysokim poziomie sygna³u AUTO FEED wyjœcia D5 i D6 US1. Sygna³ wyjœciowy inwertora S6 poziomem niskim uaktywnia odczyt pamiêci (OE). Wejœcie steruj¹ce DB US2 pod³¹czone jest do masy co powoduje sta³¹ aktywnoœæ wyjœæ D5 i D6. Sygna³ SLCTIN (17 G1) podawany na wyprowadzenie 12 US2 i dalej z wyjœcia D5 jako sygna³ S4 s³u¿y do uaktywniania poziomem niskim zapisu danych do pamiêci (WE). Sygna³y D i CLK z wyjœæ D5, D6 US1 podawane s¹ do zespo³u rejestrów szeregowych (US5, US6 i US7), który wytwarza adres komórek pamiêci. Sygna³ adresu w postaci szeregowej podawany jest na wejœcie D (15 US5a). Sygna³ zegarowy podawany jest na równolegle po³¹czone wejœcia zegarowe rejestrów (1, 9 US5÷US7). Wyjœcia QA÷QD kolejnych rejestrów pod³¹czone s¹ do równoleg³ej magistrali adresowej programowanej pamiêci. Sygna³ z wyjœcia QD podawany jest na wejœcie D kolejnego rejestru. Najstarsza wykorzystywana linia to A18. Pozwala to na zaadresowanie maksymalnie 512 kB pamiêci. Mo¿na pokusiæ siê o wykorzystanie kolejnej linii jako A19 (2 US7a) Odczytane dane równoleg³e przed wys³aniem do mikrokomputera s¹ przetwarzane na postaæ szeregow¹ w rejestrze US4. Posiada on 8 wejœæ równoleg³ych A÷H, niewykorzystywane wejœcie szeregowe SER i trzy wyjœcia szeregowe. Wykorzystywane wyjœcie QH s³u¿y do wysy³ania
5/2001
ci¹gu 8 bitów danych. Wejœcie zegarowe CLK jest sterowane sygna³em z linii DATA2 (4 G1) po przejœciu przez inwertor US3B. Wyjœcie szeregowe jest uaktywniane poziomem niskim sygna³u D podawanego na wyprowadzenie 9 US4. Sygna³ wyjœciowy jest negowany inwertorem US3C i podawany na wyjœcie ACK (10 G1). Programowanie mikrokontrolera PIC i pamiêci szeregowych odbywa siê danymi szeregowymi DATA2 lub DATA uzyskiwanymi na wyjœciu inwertora US3E lub kolektorze tranzystora T5. Inwertor sterowany jest sygna³em z linii danych interfejsu DATA0 (2 G1). Sygna³ zegarowy przy programowaniu pamiêci szeregowych uzyskuje siê z linii interfejsu DATA1 i dalej D1. Linia DATA wykorzystywana jest tak¿e przy odczycie mikrokontrolera PIC i pamiêci 24Cxx z interfejsem I2C. Do odczytu pamiêci 93Cxx wykorzystywana jest linia DO. Odczytywane sygna³y szeregowe z kolektora T6 przez inwertor US3F podawane s¹ do linii BUSY interfejsu (11 G1) i dalej do mikrokomputera. Sygna³ Strobe (1 G1) podawany jest do klucza wykorzystuj¹cego tranzystory T1 i T3. Tranzystor T1 przy wysokim poziomie sygna³u STROBE za³¹cza napiêcie programuj¹ce VPP (+12 V). Programowanie sygnalizowane jest œwieceniem diody luminescencyjnej D1. Sygna³ INIT (16 G1) steruje kluczem za³¹czaj¹cym napiêcie VDDP (+5 V). Napiêcie to zostaje za³¹czone przy wysokim poziomie sygna³u INIT. Jest ono w³¹czane
+5V
DATA2
ono za³¹czane tylko podczas programowania pamiêci. Napiêcie zasilaj¹ce VDDP (5 V) za³¹czane jest po wyst¹pieniu sygna³u INIT zarówno przy odczycie jak i programowaniu. Pozwala to na bezpieczne wk³adanie i wyjmowanie programowanych uk³adów. Napiêcia zasilaj¹ce uzyskiwane s¹ z odpowiednich stabilizatorów po podaniu napiêcia zasilaj¹cego Uz z zewnêtrznego zasilacza. Minimalna wartoœæ napiêcia zasilaj¹cego powinna umo¿liwiaæ poprawn¹ pracê stabilizatora 12 V.
DATA0
26
BUFORY WEJŒCIOWE S4, S6
D0÷D7
KLUCZ VDDP
UK£AD ZAPIS/ ODCZYT SZEREGOWY
REJESTR WYJŒCIOWY
D
+12V
KLUCZ VPP
CLK
DATA, DATA2, DO
VDDP
VPP
REJESTRY ADRESOWE
ADAPTER +
A0÷A18
(+5V)
P.K.
Rys. 1 Schemat blokowy programatora
STAB. VDD
(+12V)
STAB. VPP
Uz –
R1 10k
R2 10k +
R23
8×10k
US3D 2
3
+5V
1
US3C
14 2
15
4
3
6
16
10
4
12
17
14
I1
D1
I2
D2 D3 D4
I5
D5
I6
US1 D6 4503
5 18
1
6
15
DA
Vcc
DB
GND
D0
5
D1
7
D2
9
D3
11
D
13
CLK
4
5
US3B 7
9 6
10
14
8
US3E
19
Rys. 2 Schemat ideowy programatora
7
15
20
D7
1
D6
15
D5
14
D4
13
D3
4
D2
5
D1
6
D0
8 21
2
9
4
22
6
10
10
23
12
11
14
I1
D1
I2
D2
I3
D3
I4
D4
I5
D5
I6
US2 D6 4503
24 12
1
25
15
DA
D4
5
D5
7
D6
9
D7
11
S4
R5 2,2k
CLK
7 11
H
QH
G
QG
F
US4 4014
E
QF
T3
12
BC 547B
2
R8 10k R10 2,2k
R6 2,2k
3
R7 2,2k
10
R11 470W T4
D1
BC 547B
R12 470W
D3
D2
9
D C
US3F
B
R14 10k
A SER
R17 10k
R15 100k
GND 8
R13 T5 10k
16
5×100n C2 C3 C4
C5
+5V
R16 2,2k
BC547B DATA2
C1 T6
13
Vcc
DB
3
P/S
D
+5V
16
R3 10k
16 Vcc
T2 BC 557B
DATA
BC547B DO
VPP
VDDP
8
GND
DO DRUGIEJ CZÊŒCI SCHEMATU
13
US3A 11
G1
12
+5V
+5V
16 D
15
CLK 1 14
D
QA
QC
RST
+5V
16
US5A QB CLK
GND
S6
QD
13
A0
12
A1
11
A2
2
A3
15
CLK
1 14
D
16 QA
US6A QB CLK
QC
RST
QD
13
A8
12
A9
11 A10 2
A11
15
CLK
1 14
D
QA
US7A QB CLK
QC
RST
QD
13 A16 12 A17 11 A18 2
+5V
+12V US8
4015
7
CLK 9 6
D
4015
QA
US5B QB CLK
QC
RST
QD 8
5
A4
4
A5
3
A6
10
A7
7
CLK
9 6
D
4015
QA
US6B QB CLK
QC
RST
QD 8
5
A12
7
4
A13
3
A14
9
10 A15
6
D
Uwy
QA
US7B QB CLK
QC
RST
QD
R18 1k
5 4 3 10
LM 7805
US9 Uwe
Uwy
LM 7812
Uwe
R20 2,2k
1N4001
C6 100n
C9 100mF R19 22W
D4
C7 100n R21 47W
C8 1000mF /25V
+ 15V –
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM
I3 I4
3
+5V R9 2,2k
T1 BC 557B
5/2001
2
+12V R4 2,2k
4049
8
27
28
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM
D5 1N4148
A15
A14 S6
S4
A17
A18
DATA
A0
12
A1
11
A2
10
24
S15
A3
9
2
23
VDDP
A4
8
3
22
A5
7
4
21
5
20
6
19
7
18
S14
OE
A6
6
A7
5
A8
27
A9
26
8
17
CE
A10
23
9
16
S17
A11
25
10
15
11
14
12
13
1 2
6 7 8 9 10 11 D1
VPP
1
18 VDDP
PS3
W£1
17
12 13
RA0
dzenie napiêcia programuj¹cego. Pozycja 3 – 22 podaje na wyprowadzenie 3 sygna³ adresowy A15. Pozycja 4 – 21 pod³¹cza do wyprowadzenia 29 (27 przy 28 wyprowadzeniach) sygna³ S4 uaktywniaj¹cy zapis poziomem niskim (WE). Pozycja 5 – 20 s³u¿y do pod³¹czenia linii A14 do wyprowadzenia 29. Pozycja 6 – 19 ³¹czy liniê S6 (sygna³ odczytu OE) do wyprowadzenia 24. Pozycja 7 – 18 pozwala na do³¹czenie do tego wyprowadzenia napiêcia programuj¹cego VPP. Pozycja 8 – 17 do³¹cza sygna³ zapisu S4 do wyprowadzenia 22. Pozycja 9 – 16 s³u¿y do pod³¹czenia napiêcia zasilaj¹cego VDDP do wyprowadzenia 30 (28 przy podstawce 28 nó¿kowej). Pozycja 10 – 15 pod³¹cza do wyprowadzenia 30 liniê adresow¹ A17 (pamiêæ 2 megabity). Kolejna pozycja 11 – 14 do³¹cza do wyprowadzenia 31 (WE) sygna³ zapisu S4. Ostatnia pozycja 12 – 13 do³¹cza liniê adresow¹ A18 do wyprowadzenia 31 (pamiêæ 4 megabity). Rezystor R22 wymusza poziom niski na wyprowadzeniu 22 (CE) uaktywniaj¹cym pamiêæ. Kondensatory C13÷C20 zapobiegaj¹ oscylacjom na wyjœciach szybkich, nowoczesnych pamiêci Flash – poprawia to odczyt danych. Pozosta³e kondensatory wykorzystane s¹ do filtracji zasilania.
jego wartoœci na 5,3 V. W niektórych przypadkach mo¿e byæ potrzebne napiêcie oko³o 6 V. Kondensatory C1÷C9 s³u¿¹ do filtracji napiêæ zasilaj¹cych. Adapter umo¿liwia pod³¹czanie programowanych uk³adów za poœrednictwem podstawek precyzyjnych lub tzw. ZIF z dŸwigni¹ zwalniaj¹c¹. Wyposa¿ony jest tak¿e w prze³¹cznik konfiguracji W£1 zrealizowany na bazie mikro³¹cznika 12-pozycyjnego. Na p³ytce przewidziano mo¿liwoœæ modyfikacji o kolejne dwie pozycje prze³¹cznika. Adapter po³¹czony jest odpowiednimi liniami z p³ytk¹ programatora. Prze³¹cznik konfiguracji wymagany jest przy programowaniu pamiêci umieszczanych w podstawce PS1. Numeracja wyprowadzeñ podstawki odpowiada podstawce 32 nó¿kowej. Podstawka 28 nó¿kowa ma numeracjê wyprowadzeñ mniejsz¹ o 2. Przewidziano mo¿liwoœæ zamontowania podstawki ZIF 40 nó¿kowej, gdy¿ takie s¹ najbardziej dostêpne. Pozycja 1 – 24 prze³¹cznika s³u¿y do podania napiêcia programuj¹cego na wyprowadzenie 3 podstawki PS1 (1 przy uk³adzie 28 nó¿kowym). Pozycja 2 – 23 daje niewykorzystywan¹ aktualnie mo¿liwoœæ podawania napiêcia 5 V podczas odczytu na wyprowa-
podczas odczytu jak i programowania. Jego w³¹czenie sygnalizuje œwiecenie diody D2. P³ytka programatora zawiera tak¿e obwody zasilania. Mo¿e byæ zasilana napiêciem niestabilizowanym sta³ym lub zmiennym. Wartoœæ napiêcia sta³ego powinna zawieraæ siê w zakresie 15÷20 V. Wartoœæ skuteczna napiêcia zmiennego powinna wynosiæ 12÷16 V. Dioda D4 zabezpiecza programator przed odwrotn¹ polaryzacj¹ napiêcia sta³ego i jednoczeœnie umo¿liwia zasilanie napiêciem zmiennym (prostownik jednopo³ówkowy). Napiêcie zasilaj¹ce powinno pochodziæ z oddzielnego zasilacza dla zapewnienia bezpieczeñstwa. Pobór pr¹du nie przekracza 100 mA. Stabilizator US9 posiada mo¿liwoœæ dok³adnej regulacji napiêcia wyjœciowego dziêki rezystorom R20 i R21. Pozwala to na dostosowanie napiêcia programuj¹cego do wymaganej wartoœci. Zwiêkszenie rezystancji R21 zwiêkszy wartoœæ napiêcia wyjœciowego. Aktualnie dobrana wartoœæ napiêcia odpowiada wiêkszoœci programowanych uk³adów i wynosi 12,7 V. Podobnie przez zmianê rezystancji R19 mo¿na regulowaæ napiêcie zasilaj¹ce programowane uk³ady jak i uk³ady na p³ytce programatora. Proponujê ustalenie
5/2001
OSC1
WE
16
D1
A12
4
A13
28
S14
29
S15
3
A16
2
S17
30
A0
D0
A1
D1
A2
D2
A3
D3
A4
D4
A5
D5
A6
D6
A7
D7
OSC2
RA3
Vcc
RB0
MCLR
D0
14
D1
15
D2
17
D3
18
D4
19
D5
20
D6
21
D7
VDDP
Vcc GND
32
24Cxx A0 S4
7 4
RTCC
VDDP
S4
16
RB7
GND
5
A2
D1
1 2 3
CLK
2
D1
CS 93Cxx
5
ORG
DI
GND
DO
3 DATA2 4
DO
A12 A13
VPP
1
VPP
31
WE
24
OE
22
CE
A14 A15
WE
A16
OE
A17
CE
272829xx
D1
D2
D3
D4
D5
D6
D7
R22 2,2k
VDDP
C13 C14 C15 C16 27p 27p 27p 27p
VPP
3
RB6
GND
DC
6
A11
VDDP
PS2 PIC16C84
RB5
A1
DATA
6
Vcc
1
RB3 RB4
TEST
5
PS4 8
RB1 RB2
SDA SCL
D0
4
Vcc
7
PS1
A10
15 14
8
A8 A9
RA1 RA2
13
C10 100n
C11 100n
C12 10mF
DO PIERWSZEJ CZÊŒCI SCHEMATU
Rys. 3 Schemat ideowy adaptera
C17 C18 C19 C20 27p 27p 27p 27p
5/2001
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM
Doprowadzenie sygna³ów do podstawki PS2 (18 nó¿kowej) przewidzianej do programowania mikrokontrolerów PIC jak i podstawek PS3, PS4 (8 nó¿kowe) jest opisane na schemacie i nie wymaga komentarza. Sygna³y by³y opisane ju¿ wczeœniej.
ON nastêpowa³o po przesuniêciu suwaków w stronê najbli¿szej krawêdzi p³ytki (przeciwn¹ do po³o¿enia podstawki PS1).
29
Dodatkowym akcesoriem jest adapter poœredni umo¿liwiaj¹cy programowanie pamiêci w obudowach PLCC 32 nó¿-
R1
C1
1
R2
D4
+
+
15V 1
–
8 × 10k
C8
A16 A15 A14 A13 A12 A11 A10 A9 A8 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7
C7
US6
R21
4015
R20
US9
C6
7812
095 ELEKTRA
R19 R18
C2
US7
US5
C9
US8
C4
7805
4015
US1
US2
C3
R10
T1 T2
R17
T5
Rys. 4 P³ytka drukowana programatora
R12
R7
R16
R15
R14
US3
R6
T6
D1
R11
D2
D3
R9
R4
T4
R13
4014
US4
R5
T3
C5
GND
R3
R8
4049
GND DO DATA DATA2 VDDP S4 VPP S6 A18 A17
4015
Uk³ady scalone wykorzystywane w programatorze powinny byæ uk³adami CMOS. Próby z zastosowaniem w miejsce US1 i US2 uk³adów TTL LS nie da³y dobrych efektów. Zamiast uk³adów z serii CD4xxx mo¿na wykorzystaæ uk³ady HC. Na p³ytce adaptera nale¿y zastosowaæ podstawki tzw. precyzyjne. Podstawka PS1 tak¿e mo¿e byæ precyzyjna. Podstawki ZIF s¹ drogie i jeœli programator bêdzie u¿ywany sporadycznie to niema sensu tyle p³aciæ. Niestety trzeba siê wtedy trochê pomêczyæ z celowaniem nó¿ek do podstawki. Gniazdo G1 to naprawdê wtyk DB25 do druku. Posiada szpilki jak wtyk przewodu od drukarki. Przewód po³¹czeniowy od strony komputera powinien posiadaæ wtyk a od strony programatora gniazdo 25 stykowe CANON i ³¹czyæ styki o tych samych numerach tzw. 1:1. Taki przewód o d³ugoœci 1÷1,5 m mo¿na wykonaæ we w³asnym zakresie lub kupiæ w sklepie z akcesoriami komputerowymi. Pozosta³e podzespo³y s¹ typowymi, dostêpnymi w handlu czy zapasach radioamatorów. W razie trudnoœci ze zdobyciem 12-sto pozycyjnego mikroprze³¹cznika W£1 mo¿na go z³o¿yæ z mniejszych. Mog¹ to byæ dwa 6-cio pozycyjne lub inne kombinacje daj¹ce w sumie 12÷14 pozycji, poniewa¿ na p³ytce przewidziano miejsce na dodatkowe dwie pozycje. Z³o¿enie prze³¹czników mo¿e wymagaæ u¿ycia pilniczka i zmniejszenia gruboœci œcianek w miejscu z³o¿enia. Mikroprze³¹czniki zamontowaæ tak aby w³¹czenie
ARTKELE 590
Monta¿ i uruchomienie
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM
kowych. Wymaga on podstawki PLCC do druku. Przed rozpoczêciem monta¿u sprawdziæ dok³adnie p³ytki drukowane i usun¹æ ewentualne zwarcia œcie¿ek lub przerwy. Pomocne tu bêd¹ lupa i omomierz. Nastêpnie dopasowaæ otwory do posiadanych elementów. Poniewa¿ obie p³ytki wykonane s¹ jako jednostronne, monta¿ nale¿y rozpocz¹æ od zworek. Zwróciæ uwagê na wyeliminowanie mo¿liwoœci zwaræ biegn¹cych blisko siebie zworek. Powinny byæ proste – ewentualnie z drutu w izolacji. Czêœæ z nich znajduje siê pod uk³adami scalonymi i ich monta¿ po zamontowaniu uk³adów by³by bardzo utrudniony. Uk³ady scalone zreszt¹ zamontujemy dopiero po uruchomieniu i regulacji zasilania. Tranzystory i stabilizatory zamontowaæ na wysokoœæ wyprowadzeñ równ¹ 5 mm. Pozosta³e elementy zamontowaæ jak najbli¿ej powierzchni p³ytki. Na p³ytce adaptera zworki, podstawki i prze³¹cznik konfiguracji zamontowaæ od strony nadruku informacyjnego. Pozosta³e elementy zamontowaæ od strony druku co umo¿liwi zamocowanie p³ytki do górnej œcianki obudowy, po wyciêciu w niej odpowiednich otworów. Jeœli nie przewiduje-
wartoœci rezystorów R21 i R19 dla uzyskania w³aœciwych wartoœci napiêæ. Pod³¹czyæ napiêcie +5 V do styku 1 gniazda G1. Powinna zaœwieciæ siê dioda D1. Sprawdziæ wartoœæ napiêcia programuj¹cego VPP. Powinno wynosiæ oko³o 12,5 V. Od³¹czenie napiêcia od styku 1 G1 powinno spowodowaæ zgaœniêcie diody i wy³¹czenie VPP. Pod³¹czyæ napiêcie +5 V do styku 16 G1. Powinna zaœwieciæ dioda D2 oraz pojawiæ siê napiêcie VDDP o wartoœci oko³o 5,3 V. Po od³¹czeniu napiêcia od styku 16 powinna zgasn¹æ dioda i powinno wy³¹czyæ siê napiêcie VDDP. Od³¹czyæ zasilanie i zamontowaæ uk³ady scalone zwracaj¹c uwagê na po³o¿enie nó¿ki nr 1 ka¿dego z nich. Po sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u ponownie w³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ napiêcia zasilaj¹ce wszystkich uk³adów. US3 napiêcie +5 V powinien mieæ na wyprowadzeniu nr 1. Po pod³¹czeniu napiêcia +5 V do styku 16 G1 sprawdziæ dzia³anie uk³adu zapisu i odczytu szeregowego (T5, T6). Sygna³ DATA2 powinien mieæ poziom niski – 0 V. Sygna³ DATA ma mieæ poziom wysoki – 5 V. Na kolektorze T6 powinien byæ poziom niski a na wyprowadzeniu 11 G1 poziom wysoki. Zwarcie sygna³u DO do masy
my obudowy to obie p³ytki mog¹ stanowiæ blok „piêtrowy” po³¹czony mechanicznie tulejkami i wtedy elementy mog¹ byæ montowane od strony opisu elementów. Kondensatory C13÷C20 posiadaj¹ mo¿liwoœæ monta¿u tylko od strony druku bezpoœrednio do nó¿ek 13, 14, 15, 17, 18, 19, 20, 21 podstawki PS1 i masy. Zworki i podstawkê adaptera PLCC zamontowaæ od strony opisu elementów. Zwróciæ uwagê na prawid³owe usytuowanie wyprowadzenia nr 1 podstawki. Od strony œcie¿ek przylutowaæ pionowo 32 druciki 0,6÷0,8 mm (srebrzone lub cynowane) o d³ugoœci 10 mm. Pos³u¿¹ one jako koñcówki do zamocowania w podstawce ZIF adaptera. Po sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u przystêpujemy do uruchomienia wstêpnego p³ytki programatora. Potrzebny bêdzie zasilacz napiêcia sta³ego lub zmiennego 15 V o wydajnoœci pr¹dowej 100 mA oraz multimetr. W³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ napiêcie na wyjœciu stabilizatora US9. Powinno wynosiæ 12,5÷12,7 V wzglêdem masy. Na wyjœciu stabilizatora US8 powinno byæ napiêcie 5,3÷5,5 V. Wystêpowanie napiêcia zasilaj¹cego +5 V sygnalizowane jest œwieceniem diody D3. Ewentualnie dobraæ
Vcc GND DO DATA
C12 A16 A15 A14 A13 A12 A11 A10 A9 A8 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7
C10 PS2
PS3
C11 93Cxx
PS4 D5 9
7
5
3
1
W£1 15
Rys. 5 P³ytka drukowana adaptera
17
19
21
23
ELEKTRA 095
11
13
24Cxx
ARTKELE 590
PS1
PIC16C84
DATA2 VDDP S4 VPP S6 A18 A17
5/2001
R22
30
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM sowany do rozdzielczoœci ekranu 800×600. Pod³¹czyæ przewód sygna³owy do gniazda G1 i sprawdziæ omomierzem brak zwaræ do masy na stykach 1÷17. Styki 18÷25 powinny byæ po³¹czone do masy p³ytki. Przy wy³¹czonym mikrokomputerze pod³¹czyæ przewód do wyjœcia portu równoleg³ego (gniazdo CANON 25-stykowe). W³¹czyæ mikrokomputer i sprawdziæ w SETUPie, ewentualnie ustawiæ port równoleg³y na SPP lub NORMAL. Sprawdziæ i ustawiæ adres portu na 378 (LPT1). Zapisaæ te nastawy i wróciæ do startu systemu operacyjnego. W³¹czyæ zasilanie programatora. Powinny œwieciæ wszystkie trzy diody. Po uruchomieniu WINDOWS uruchomiæ program EPRO.EXE. Powinny zgasn¹æ diody D1 i D2. Pod menu „Help” znajduje siê „Test Hardware” – klikniêcie spowoduje b³yœniêcie diod i przetestowanie po³¹czenia oraz programatora. Na dole ekranu powinien pojawiæ siê komunikat o sprawnoœci po³¹czenia i programatora. Czerwony kolor komunikatu i treœæ informuj¹ o niesprawnoœci. Trzeba sprawdziæ prawid³owoœæ po³¹czenia z mikrokomputerem i sam programator. Sprawdzanie programatora mo¿e u³atwiæ oscyloskop u¿ywany podczas operacji odczytu, która wymaga wprawdzie wyboru pamiêci, ale nie wymaga jej obe-
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
16
61
71
cnoœci. Wybór uk³adu odbywa siê przez klikniêcie na bia³e okienko oznaczone niebieskim napisem „Device”. Rozwinie siê menu, z którego wybierzemy w³aœciwy uk³ad. Odczyt uruchamia siê po rozwiniêciu menu „Action” i klikniêciu „Read”. Po zamontowaniu sprawnych elementów i sprawdzeniu oraz usuniêciu widocznych b³êdów uk³ad powinien dzia³aæ. Mo¿na wtedy wybraæ i zamontowaæ posiadan¹ pamiêæ. Najpierw jednak trzeba ustawiæ prze³¹cznik konfiguracji zgodnie z rysunkiem widocznym na ekranie („DIP’s”). Odczytaæ jej zawartoœæ i zapisaæ do pliku co jest mo¿liwe w menu „File”, komenda „Save”. Trzeba podaæ nazwê pliku np. test.bin. Nastêpnie zweryfikowaæ zawartoœæ pamiêci z zapisanym plikiem („Action” i „Compa-
1 2 3 4 5 6 7 8 9
8 7 6 5
CS CLK DI DO
1 2 3 4
18 17 16 15 14 13 12 11 10
RA1 RA0 OSC1/CLKIN OSC2/CLKOUT Vdd RB7 RB6 RB5 RB4
93C46B Vss GP0 GP1 GP2/T0CKI
8 7 6 5
A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 DQ0
5 6 7 8 9 10 11 12 13
4 3 2 1 32 31 30 29 28 27 26 25 M29F040 24 23 22 21 15 17 19
Vcc NC NC Vss
Vcc WE NC A8 A9 A11 OE A10 CE I/O7 I/O6 I/O5 I/O4 I/O3
A15 A12 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 Q0 Q1 Q2 Vss
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15
M2764A Vcc A14 A13 A8 A9 A11 GVpp A10 E Q7 Q6 Q5 Q4 Q3
A14 A13 A8 A9 A11 G A10 E DQ7
A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 DQ0
5 6 7 8 9 10 11 12 13
4 3 2 1 32 31 30 29 28 27 26 25 M28F201 24 23 22 21 15 17 19
M28F512
M27C512 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15
A12 A15 A16 Vpp Vcc W A17
RA1/AN1 RA2 RA1 RA0/AN0 RA4/T0CKI OSC1/CLKIN MCLR OSC2/CLKOUT Vss Vdd RB0/INT RB7 RB1 RB6 RB2 RB5 RB3 RB4
28C64A RDY/BSY A12 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 I/O0 I/O1 I/O2 Vss
23
DQ1 DQ2 Vss DQ3 DQ4 DQ5 DQ6
1 2 3 4
1
Rys. 5 P³ytka drukowana adaptera
A12 A15 A16 A18 Vcc W A17
18 17 16 15 14 13 12 11 10
PIC12C508/509 Vdd GP5/OSC1/CLKIN GP4/OSC2 GP3/MCLR/Vpp
17
DQ1 DQ2 Vss DQ3 DQ4 DQ5 DQ6
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1
PIC16C84 PIC16F8X
PIC16C62X RA2/AN2/Vref RA3/AN3 RA4/T0CKI MCLR/Vpp Vss RB0/INT RB1 RB2 RB3
32
Vpp A12 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 Q0 Q1 Q2 Vss
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15
Rys. 7 Wyprowadzenia wybranych typów pamiêci
31
985
powinno spowodowaæ zmianê sygna³u na wyprowadzeniu 11 na poziom niski. Po³¹czenie styku 2 G1 do masy powinno spowodowaæ zmianê podanych wy¿ej sygna³ów na przeciwne. Od³¹czyæ zasilanie i przyst¹piæ do po³¹czenia p³ytek programatora i adaptera. Wykorzystaæ do tego celu odcinki przewodu w izolacji (linka) o przekroju 0,12÷0,2 mm2 i d³ugoœci 5÷8 cm z odizolowanymi i ocynowanymi koñcami. £¹czyæ odpowiadaj¹ce sobie styki obu p³ytek (oznaczone tak samo). Najpierw przewody wlutowaæ od strony elementów do p³ytki programatora a nastêpnie od strony druku do p³ytki adaptera. Przewody masy powinny byæ prowadzone trzy razy. Sprawdziæ prawid³owoœæ po³¹czeñ a zw³aszcza brak zwaræ. W³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ wystêpowanie napiêæ VDDP i VPP na p³ytce adaptera. W³¹czanie napiêæ realizowaæ sygna³ami na stykach 1 i 16 G1. Wy³¹czyæ zasilanie przed pod³¹czeniem programatora do mikrokomputera. Bezp³atny program Epro.exe obs³uguj¹cy programator pod systemem operacyjnym Windows® 95/98 nale¿y œci¹gn¹æ ze strony internetowej Praktycznego Elektronika (www.pe.com.pl) – mo¿e byæ spakowany jako Epro.zip. Mo¿na poszukaæ nowszych wersji programu np. na stronie (www.geocities.com). Program jest przysto-
589
5/2001
Vcc P NC A8 A9 A11 G A10 E Q7 Q6 Q5 Q4 Q3
Vpp NC A15 A12 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 DQ0 DQ1 DQ2 Vss
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17
Vcc W NC A14 A13 A8 A9 A10 G A10 E DQ7 DQ6 DQ5 DQ4 DQ3
A14 A13 A8 A9 A11 G A10 E DQ7
32
Programator pamiêci EPROM, EEPROM i FLASH ROM
re”). Jeœli wynik jest poprawny to oznacza ¿e programator jest sprawny i mo¿na sprawdziæ programowanie. W tym celu nale¿y postaraæ siê o pamiêæ Flash o takiej samej pojemnoœci jak odczytywana. Sprawdziæ jej zawartoœæ przez odczyt lub komend¹ „Check Empty” w „Action”. Jeœli jest pusta to przy odczycie otrzymamy same FF w du¿ym bia³ym oknie prezentuj¹cym zawartoœæ pamiêci przepisan¹ do bufora lub zawartoœæ bufora przed programowaniem. Mo¿na teraz wprowadziæ do bufora zapisany wczeœniej plik test.bin i zapisaæ dane w pamiêci u¿ywaj¹c komendy „Program” w menu „Action”. Zapisane dane s¹ samoczynnie weryfikowane. Brak czerwonego b³êdu oznacza poprawny zapis. Teraz mo¿na skasowaæ zawartoœæ pamiêci u¿ywaj¹c komendy „Erase” w menu „Action”. Nastêpnie sprawdziæ poprawnoœæ kasowania sprawdzaj¹c czy pamiêæ jest pusta „Check Empty” lub same FF przy odczycie. Programu nie bêdê specjalnie opisywa³, poniewa¿ jest on opracowany w stylu Windows i wszystko odbywa siê intuicyjnie. Wymagana jest minimalna znajomoœæ jêzyka angielskiego oraz programowanych uk³adów jak i sposobów programowania. Próba spolszczenia tego programu da³a dziwne wyra¿enia, które po angielsku jednak ³atwiej docieraj¹ do u¿ytkownika programu. Przed przyst¹pieniem do odczytu czy programowania nieznanej pamiêci wskazane jest skorzystanie z katalogu i sprawdzenie rozmieszczenia wyprowadzeñ a zw³aszcza wielkoœci napiêcia programuj¹cego. Polecam tutaj ogólnie dostêpne katalogi „Elfy”, które podaj¹ napiêcia i rozmieszczenie wyprowadzeñ. Biosy mikrokomputerów swoje oznaczenia maj¹ pod b³yszcz¹cymi nalepkami. Mog¹ to byæ uk³ady programowane przy napiêciu 5 V lub nawet 3,3 V. Bios programuje siê w programatorze dopiero jeœli zawodzi programowanie w mikrokomputerze. W przysz³oœci spróbujemy rozszerzyæ mo¿liwoœci programatora o programowanie mikrokontrolerów ‘51 z pamiêciami OTP (programowane jednorazowo) i Flash (programowane wielokrotnie). Wymaga to uzupe³nienia programu i dodatkowego adaptera poœredniego.
Eksploatacja programatora Przed przyst¹pieniem do pracy przy wy³¹czonym zasilaniu programatora i mikro-
komputera po³¹czyæ programator z mikrokomputerem opisanym wy¿ej kablem 1:1. Podczas w³¹czania mikrokomputera i zasilania programatora nie powinno byæ ¿adnego programowanego uk³adu w podstawce. Po w³¹czeniu mikrokomputera mo¿na w³¹czyæ zasilanie programatora. Po zakoñczeniu programowania najpierw wy³¹czyæ zasilanie programatora a póŸniej mikrokomputer. Podczas w³¹czania mikrokomputera sprawdziæ ustawienia portu równoleg³ego w SETUPie. Ustawiæ na Normal lub SPP (w przypadku zawieszania siê programu lub Windows, zmieniæ na EPP). Po uruchomieniu programu Epro.exe powinny zgasn¹æ diody „Zapis” (VPP) i „Odczyt” (VDDP). Wybraæ typ programowanego uk³adu i odpowiednio ustawiæ prze³¹cznik konfiguracji. Dopiero teraz mo¿na zamontowaæ uk³ad programowany w podstawce adaptera. Wk³adaæ i wyjmowaæ uk³ady przy zgaszonych obu diodach. Pamiêci Eprom i Flash montowaæ w podstawce ZIF zawsze od do³u – wolne wyprowadzenia podstawki pozostan¹ od strony klucza uk³adu (od strony nó¿ek 1 i 32 lub 28). Uk³ady PIC 8-nó¿kowe (12Cxx) montowaæ natomiast od górnej strony podstawki. Niewykorzystane zostan¹ wyprowadzenia od strony nó¿ek 4 i 5. Po³o¿enie nó¿ki 1 takie samo jak w uk³adach 18 nó¿kowych (16C84, 16F84). Adapter poœredni PLCC 32 zamontowaæ tak samo jak uk³ad w obudowie 32nó¿kowej. Zwróciæ szczególn¹ uwagê na po³o¿enie nó¿ki nr 1. Program akceptuje trzy formaty plików: Binary (bin), Intel Hex (hex) i Motorola S Record (S). Posiada mo¿liwoœæ ich odczytu jak i zapisu. Ostatnio u¿ywana konfiguracja programatora jest zapisywana w rejestrze Windows i automatycznie wprowadzana podczas ponownego uruchomienia programu obs³ugi programatora. Menu „File” s³u¿y do obs³ugi bufora w pamiêci mikrokomputera, który przeznaczony jest do zapisu zbioru przed programowaniem pamiêci oraz do zapisu zbioru odczytanego z pamiêci. Menu „Action” steruje dzia³aniem programatora. Menu „Help” umo¿liwia sprawdzenie programatora. Najni¿sza linia okna programu podaje komunikaty o realizowanych operacjach i ewentualnych b³êdach. W linii tej znajduje siê tak¿e wskaŸnik postêpu. Ka¿da operacja mo¿e byæ wstrzymana przyciskiem „Cancel”. W czasie programowania nie zalecam otwierania okien lub menu, poniewa¿ wstrzymuje to aktualnie wykonywan¹ operacjê.
5/2001 Wykaz elementów
Pó³przewodniki US1, US2 US3 US4 US5, US6, US7 US8 US9 T1, T2 T3, T4, T5, T6 D1 D2, D3 D4 D5
– CD 4503 – CD 4049 – CD 4014 – – – –
CD 4015 LM 7805 LM 7812 BC 557B
– – – – –
BC 547B LED czerwona LED zielona 1N4001 1N4148
– – – –
22 W/0,125 W 47 W/0,125 W 470 W/0,125 W W/0,125 W 1 kW
Rezystory R19 R21 R11, R12 R18 R4, R5, R6, R7, R9, R10, R16, R20, R22 R1, R2, R3, R8, R13, R14, R17 R23 R15
W/0,125 W – 2,2 kW
W/0,125 W – 10 kW W – 8×10 kW W/0,125 W – 100 kW
Kondensatory C13÷C20 C1÷C7, C10, C11 C12 C9 C8
– 27 pF/50 V ceramiczny – – – –
100 nF/50 V ceramiczny 10 mF/25 V 100 mF/10 V 1000 mF/25 V
Inne G1
– wtyk DB 25 (mêski do druku) PS1 – podstawka ZIF 32 PS2 – podstawka precyzyjna 18 PS3, PS4 – podstawka precyzyjna 8 PS5 – podstawka PLCC 32 W£1 – mikroprze³¹cznik 12-poz. p³ytka drukowana numer 589 p³ytka drukowana numer 590
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 589 – 3,00 z³ p³ytka numer 590 – 21,50 z³ + koszty wysy³ki (10 z³).
à R.K.
Pomys³y uk³adowe
5/2001
Pomys³y uk³adowe – mostki RC przestrajane jednym rezystorem dla generatorów i filtrów pasmowych Najbardziej rozpowszechnionym uk³adem RC u¿ywanym w generatorach a tak¿e w aktywnych filtrach pasmowych g³ównie czêstotliwoœci akustycznych jest mostek Wiena. Mostek ten w swej konwencjonalnej postaci wymaga przy przestrajaniu wspó³bie¿nej zmiany dwu elementów R lub C. Jest to istotna niedogodnoœæ konstrukcyjna utrudniaj¹ca praktyczne wykorzystanie takich uk³adów np. w generatorach, gdzie wymagana jest niezale¿noœæ amplitudy od czêstotliwoœci, a brak dok³adnej wspó³bie¿noœci uniemo¿liwia zastosowanie prostszych uk³adów stabilizacji amplitudy. Równie¿ obszar regulacji amplitudy musi byæ wtedy szerszy, co zwykle prowadzi do pogorszenia kszta³tu generowanego napiêcia sinusoidalnego. Problemów takich nie ma, jeœli czêstotliwoœæ uk³adu RC jest zmieniana jednym elementem. Zmiana czêstotliwoœci tylko jednym elementem jest szczególnie po¿¹dana, a nawet czêsto konieczna, gdy jest stosowana automatyczna regulacja czêstotliwoœci. Wtedy elementem o zmiennej rezystancji mo¿e byæ np. fotorezystor o oœwietleniu sterowanym sygna³em regulacji. Istnieje kilka mostków RC nale¿¹cych do tej samej grupy co mostek Wiena lecz przestrajalnych tylko jednym rezystorem. Ni¿ej przedstawione s¹ trzy spoœród tych uk³adów, a ich dzia³anie wynika z faktu, ¿e 3 rezystory po³¹czone w gwiazdê mog¹ byæ zast¹pione 3 rezystorami po³¹czonymi w trójk¹t. Na przyk³adzie praktycznych rozwi¹zañ pokazano, ¿e uk³ady te mo¿na
C1=C R6 U1
R3=b2·R
R2=b·R R4=p·R
U2
R1=R
R5 C2=C
Rys. 1 Mostek przestrajany jednym rezystorem R4
stosowaæ zamiast rozwi¹zañ konwencjonalnych szczególnie, gdy zakres przestrajanych czêstotliwoœci nie jest du¿y. W mostku pokazanym na rys. 1 t³umienie czêœci selektywnej dla czêstotliwoœci f0, przy której uzyskuje siê zero napiêcia wyjœciowego U2 mostka, jest niezale¿ne od tej czêstotliwoœci. Jeœli brak jest rezystora R4, tzn. p=¥, czêstotliwoœæ f0 jest najmniejsza i f0= f0min, natomiast gdy p=0 uk³ad staje siê mostkiem Wiena, a czêstotliwoœci f0= f0max jest najwiêksza. Oznaczaj¹c ¿¹dany stosunek czêstotliwoœci najwiêkszej do najmniejszej przez F otrzymujemy: F=
f0 max f0 min
= b +1
Przy ustalaniu stosunku F nale¿y pamiêtaæ, ¿e ca³y zakres czêstotliwoœci nie mo¿e byæ wykorzystany, gdy¿ rezystancja p•R musi mieæ skoñczon¹ wartoœæ. Do obliczenia czêstotliwoœci f0 w zale¿noœci od rezystancji p•R korzystnie jest wyznaczyæ czêstotliwoœæ œredni¹ f0s: f0 s = f0 min × f0 max =
1 2P bRC
Dla uzyskania zera napiêcia wyjœciowego U2 mostka przy czêstotliwoœci f0 stosunek R6/R5 powinien wynosiæ: R6 b2 = 2+ R5 1+ b
Na wyró¿nienie zas³uguje przypadek F=2, gdy¿ wówczas b=1, a wiêc R1=R2=R3=R ponadto, gdy p=1 czêstotliwoœæ f0= f0s i do jej obliczenia mo¿na pos³ugiwaæ siê wzorem identycznym jak dla mostka Wiena. Dla tego przypadku wykres z rysunku 2 przedstawia zale¿noœæ wzglêdnej czêstotliwoœci f0/f0s od stosunku rezystancji p=R4/R. Nale¿y dodaæ, ¿e uk³ad taki (F=2) ma w³asnoœci selektywne nieznacznie lepsze od konwencjonalnego mostka Wiena (tzn. o jedna-
33
kowych elementach R i C) i tak¿e dlatego powinien go zast¹piæ wszêdzie tam, gdzie konieczne jest dok³adne dostrajanie czêstotliwoœci w niewielkich granicach np. -20%÷+30%. Rysunek 3 pokazuje schemat generatora przestrajanego w zakresie od 760 Hz do 1360 Hz. Do stabilizacji amplitudy mo¿na wykorzystaæ wszelkie znane uk³ady takie, jakie stosowane s¹ w generatorach ze zwyk³ym mostkiem Wiena. W opisywanym generatorze elementem nieliniowym stabilizuj¹cym amplitudê jest ¿aróweczka wolframowa 12 V/50 mA. Stabilizacja ta jest prosta i praktycznie nie wprowadza zniekszta³ceñ przy generowanych tu czêstotliwoœciach. Jednak przy kilkudziesiêciu hercach zbyt ma³a bezw³adnoœæ cieplna ¿aróweczki objawia siê zwiêkszeniem zawartoœci parzystych harmonicznych g³ównie drugiej. Na charakterystykê pr¹d-napiêcie ¿aróweczki wp³ywa m.in. temperatura otoczenia, a wiêc zastosowana w tym przyk³adzie stabilizacja nie jest zalecana w przypadkach, gdy wymagania dla sta³oœci amplitudy generatora s¹ wysokie. Ga³¹Ÿ z ¿aróweczk¹ tak¿e znacznie obci¹¿a wyjœcie wzmacniacza operacyjnego, dlatego trzeba by³o zmniejszyæ oscylacje do ok. 2,5 Vsk., aby zmieœciæ siê jeszcze poni¿ej ograniczenia pr¹dowego wzmacniacza. Warunki pracy ¿aróweczki narzuca rezystancja R6. Przy rezystancji ¿aróweczki ok. 67 W napiêcie na niej wynosi ok. 0,85 V. Szczytowa wartoœæ pr¹du wynosi wiêc ok. 18 mA, a poniewa¿ wed³ug danych katalogowych rozrzut ograniczenia pr¹du wyjœciowego wzmacniacza TL 082 zawiera siê od 10 mA do 60 mA (przeciêtnie 40 mA) mo¿e siê zdarzyæ, ¿e niektóre egzemplarze wzmacniaczy nie bêd¹ mog³y byæ wykorzystane w tym uk³adzie. Celem zwiêkszenia i wygodnego ustawienia napiêcia wyjœciowego ca³ego uk³adu sygna³ wyjœciowy generatora US1A jest doprowadzony poprzez po-
1,4 fo fos
1,2
1,0
0,8 0,1
0,2
0,5
1
2
5
p
10
Rys. 2 Zale¿noœæ wzglêdnej czêstotliwoœci f0/f0s od stosunku p=R4/R w mostku wed³ug rysunku 1, gdy b=1
Mostki RC przestrajane jednym rezystorem
34
tencjometr P1 do wzmacniacza US1B o wzmocnieniu ok. 3. W uk³adzie zastosowano rezystory o tolerancji 1% a pojemnoœci ró¿ni¹ siê o ok. 2%. Przy takich wartoœciach amplituda oscylacji praktycznie nie zmienia siê przy przestrajaniu. Mimo, ¿e znaczne obci¹¿enie wzmacniacza U1A niekorzystnie wp³ywa na zniekszta³cenia, to jednak wspó³czynnik zawartoœci harmonicznych przy 1000 Hz jest ma³y i wynosi ok. 0,03%. Wraz ze zwiêkszeniem stosunku F pogarszaj¹ siê w³asnoœci selektywne uk³adu Dla F=4 pogorszenie to jest jeszcze nieznaczne, ale dla przestrajania w granicach jednej dekady F powinno wynosiæ kilkanaœcie a wtedy selektywnoœæ uk³adu jest ju¿ kilka razy gorsza ni¿ w zwyk³ym mostku Wiena. Ponadto, gdy F ma stosunkowo du¿¹ wartoœæ, trudno jest wykonaæ rezystor o wymaganej rozdzielczoœci i dynamice zmian rezystancji. Dlatego ograniczenie praktycznego przestrajania do ok. 1:3,5 wydaje siê celowe. Na rys. 4 pokazany jest mostek Wiena przestrajany jednym rezystorem. W tym uk³adzie t³umienie czêœci selektywnej zmienia siê wraz z czêstotliwoœci¹ f0 regulowan¹ rezystorem p•R lecz równoczeœnie zmienia siê wartoœæ dzielnika napiêcia niezale¿nego od czêstotliwoœci tzn. przy takiej regulacji zmienia siê zarówno R1 jak i R7 i dziêki temu przy czêstotliwoœci f0 napiêcie wyjœciowe mostka jest równe zeru. Rezystancja R7 powinna byæ mo¿liwie ma³a w porównaniu z R1 a wtedy czêstotliwoœæ f0 wynosi: f0 @
1 2P RC
1 +1 p
Jednak obliczona tym wzorem maksymalna czêstotliwoœæ mo¿e okazaæ siê wy¿sza od osi¹galnej w rzeczywistoœci.
R1=R
R7 R3
R4
R3+R4=p·R R5=R6=R7 C1=C
U1
R6 U2
R2=R
C2=C
R5
Rys. 4 Mostek Wiena przestrajany jednym rerzystorem
C1
R2 7,5k
R4 47k-B
R3 7,5k
5/2001
22n
R6 100W
R8 10k +12V
2
TL082
8
US1A
1
3
R1 7,5k
4
C2 22n
12V 50mA
P1 10k-A
6
US1B 5
–12V
7
maks. ok. 6,3Vsk
R7 5,1k
Rys. 3 Generator o regulowanej czêstotliwoœci od 760 Hz do 1360 Hz
³ej amplitudy przy zmianach czêstotliwoWynika to z faktu, ¿e zwykle rezystancja œci powinny byæ jednakowe zarówno R7 nie jest pomijalnie ma³a wobec R1 R1=R2 jak i pojemnoœci C1=C2. Wówa jeœli przekszta³ci siê trójk¹t rezystorów czas tak¿e R6=R7. Jeœli jednak z powodu w równowa¿ny uk³ad gwiazdowy to jest szerszych tolerancji u¿ytych elementów widoczne, ¿e impedancja mostka przesuwarunki te nie s¹ spe³nione, to ³atwo wywa fazê jego napiêcia wejœciowego równaæ amplitudê przez równoleg³e do³¹i w ten sposób obni¿a dodatkowo czêstoczenie odpowiedniego rezystora korygutliwoœæ f0 ca³ego uk³adu. j¹cego do rezystora R6 wzgl. R7. Przy W tym prostym przyk³adzie ³atwo szerszym zakresie przestrajania wystêpuj¹ uzyskuje siê sta³¹ amplitudê przy przetrudnoœci w uzyskaniu wystarczaj¹cej rozstrajaniu. Podobnie jak w przypadku modzielczoœci rezystora regulowanego R4 stka wed³ug rys. 1 selektywnoœæ pogarsza szczególnie przy ustawianiu wiêkszych siê znacznie wraz ze stosunkiem F. Zaleca czêstotliwoœci. Mo¿na temu zaradziæ siê wiêc np., aby generator z takim uk³aprzez do³¹czenie w szereg z rezystorami dem by³ przestrajany maksymalnie w stoR3 i R4 jeszcze jednego rezystora regulosunku 1:3,5, jeœli wymagane s¹ ma³e wanego o stosunkowo ma³ej maksymalzniekszta³cenia napiêcia sinusoidalnego nej rezystancji np. 1 kW umo¿liwiaj¹cego w ca³ym paœmie czêstotliwoœci. Jednak dok³adniejsz¹ regulacjê. nawet przy przestrajaniu w szerszym zaJeszcze prostszy jest uk³ad pokazany kresie, np. w stosunku 1:10, uzyskuje siê na rysunku 6, gdy¿ wêze³ dla wyjœcia mona ogó³ jeszcze istotnie mniejsz¹ zawarstka i rezystora reguluj¹cego czêstotliwoœæ toœæ harmonicznych ni¿ ma to miejsce jest wspólny. Czêœci¹ selektywn¹ mostka w popularnych generatorach funkcyjjest trójnik zbocznikowane T (nazywane nych, gdzie sinusoidê formuje siê z przetak¿e RCCR), przy czym napiêcie wyjœciobiegu trójk¹tnego za pomoc¹ ograniczniwe trójnika jest odbierane z rezystora ków diodowych. Dla przyk³adu schemat bocznikuj¹cego R2. Jeœli elementy R i C s¹ takiego generatora przestrajanego w zajednakowe, to czêstotliwoœæ i w³asnoœci kresie od 380 Hz do 4,2 kHz jest pokazany na rysunku 5. Opis i uwagi R1 R7 dotycz¹ce geneR3 R4 10k 68W 22W 47k ratora wed³ug rys. 3 odnosz¹ siê B w wiêkszoœci takR10 R6 C1 +12V ¿e i do tego ge68W 47n 10k TL082 2 8 neratora. Przy 6 1 P1 US1A 1000 Hz wspó³maks. 10k 7 3 US1B ok. 6Vsk 4 A 5 czynnik zawarto–12V R2 C2 12V œci harmoniczR9 100k 4,7n 50mA 7,5k nych wynosi ok. 0,07%, ale przy 3000 Hz wzrasta do ok. 0,19%. Rys. 5 Generator z mostkiem Wiena przestrajany jednym rezystorem Dla uzyskania staw zakresie od 380 Hz do 4,2 kHz
5/2001
R1=R
R5+R6=p·R R6
R4=2·R3
R5
Mostki RC przestrajane jednym rezystorem
R1 100k
R5 470k
R6 10k
R4 1,5k
B
R8 133W
C1=C
R2=R
1
3 4
U2 R2 100k
R3 750W
12V 50mA
R3
Rys. 6 Mostek z trójnikiem zbocznikowane T przestrajany jednym rezystorem
selektywne uk³adów z trójnikami zbocznikowane T s¹ takie same jak w mostku Wiena, jednak inaczej ni¿ w mostku Wiena, zró¿nicowanie wartoœci elementów R lub C mo¿e przynieœæ znacz¹c¹ poprawê selektywnoœci. Zmniejszenie rezystancji p•R jest równoznaczne z zmniejszeniem stosunku R1/R2 a to powoduje, ¿e w zakresie wiêkszych przestrajanych czêstotliwoœci gdy p jest ma³e, w³asnoœci selektywne (m. in. t³umienie harmonicz-
10k
TL082
8
US1A
R6 C2 4,7n
C2=C
R10 +12V
2
C1 4,7n
U1
35
–12V
P1 10k A
6
US1B 5
7
maks. ok. 6Vsk
R9 7,5k
Rys. 7 Generator z mostkiem Wiena wed³ug rysunku 6 przestrajany w zakresie od 380 Hz do 4,4 kHz
nych w generatorze) s¹ w przybli¿eniu 2 razy lepsze ni¿ w mostku Wiena wed³ug rys. 4. Równie¿ w tym uk³adzie powinno byæ R4<
ma³e, aby dodatkowo nie obci¹¿aæ wzmacniacza. Zakres generowanych czêstotliwoœci od 380 Hz do 4,4 kHz jest tu podobny jak opisanym wy¿ej mostku Wiena, ale zniekszta³cenia s¹ mniejsze: ok. 0,055% przy 1000 Hz i ok. 0,11% przy 3000 Hz. Celem dok³adniejszej regulacji wiêkszych czêstotliwoœci zakresu szeregowo z rezystorem R5 w³¹czony jest rezystor regulowany o znacznie mniejszej rezystancji. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e zniekszta³cenia s¹ zmniejszane wskutek ujemnego sprzê¿enia zwrotnego, którego dzia³anie zale¿y nie tylko od w³asnoœci selektywnych mostka, ale przede wszystkim od wzmocnienia wzmacniacza u¿ytego w generatorze. Ca³y nadmiar wzmocnienia wykorzystywany jest na poprawê kszta³tu generowanego napiêcia sinusoidalnego, dlatego nale¿y stosowaæ wzmacniacze szerokopasmowe o mo¿liwie du¿ym wzmocnieniu dla czêstotliwoœci harmonicznych. Napiêcia zasilania generatorów powinny byæ dobrze filtrowane, najlepiej, gdy s¹ stabilizowane. Podsumowuj¹c wnioski wynikaj¹ce z podanych wy¿ej informacji i przyk³adów mo¿na poleciæ stosowanie w generatorach uk³adu wed³ug rys. 1 lub rys. 6 w przypadkach, gdy wymagany zakres przestrajanych czêstotliwoœci jest niewielki np. konieczne jest dok³adne dostrojenie do jednej konkretnej czêstotliwoœci. Jeœli potrzebne jest przestrajanie w szerszych granicach, to lepiej jest korzystaæ z uk³adów wed³ug rys. 4 lub rys. 7 – zmodyfikowanej wersji uk³adu wed³ug rys. 6. Wtedy rezystancje dzielnika napiêcia powinny byæ ma³e w porównaniu z rezystancjami uk³adu selektywnego, natomiast w uk³adzie wed³ug rys. 1 nie ma takiego ograniczenia.
à mgr in¿. Jan Srzednicki
Technika motoryzacyjna
36
5/2001
Praktyczne urz¹dzenie dla zapominalskich kierowców uk³ad generatora do wyjœcia którego pod³¹czono przetwornik piezoelektryczny (buzzer). W chwili gdy na wejœciach „1” i „2” US1 bêdzie wystêpowa³ stan niski, co odpowiada wy³¹czonym œwiat³om i zgaszonemu silnikowi, to na wyjœciu bramki EXOR (nó¿ka 3) równie¿ bêdzie stan niski (patrz tabela prawdy na schemacie ideowym rys. 1). W takim przypadku generator m.cz. bêdzie zablokowany. Po w³¹czeniu uk³adu zap³onowego na wejœciu „1” pojawi siê napiêcie dodatnie, czyli stan wysoki. Wtedy tak¿e wyjœcie bramki „3” przejdzie w stan wysoki odblokowuj¹c generator m.cz. i tym samym sygnalizuj¹c nie w³¹czenie œwiate³. Po w³¹czeniu œwiate³ na wejœciu „2” bramki EXOR równie¿ pojawi siê jedynka logiczna i zgodnie z tabel¹ prawdy wyjœcie „3” bramki przejdzie w stan niski blokuj¹c generator. W tej sytuacji po wy³¹czeniu silnika na wejœciu „1” pojawi siê stan niski a na wejœciu „2” pozostanie w dalszym ci¹gu stan wysoki, gdy¿ œwiat³a s¹ zapalone. Spowoduje to odblokowanie generatora i sygnalizacjê akustyczn¹ informuj¹c¹ o pozostawieniu w³¹czonych œwiate³. W ka¿dej z powy¿ej przedstawionych sytuacji generator m.cz. mo¿e zostaæ w³¹czony przez dodatnie napiêcie pochodz¹ce z ¿arówek kierunkowskazów. Sygna³ jedynki logicznej doprowadzonej przez rezystor R1 i diodê D1 do bramki NAND w³¹czy generator. Jest to mo¿liwe dziêki „wstawieniu” rezystora R6 na wyjœcie bramki EXOR. Dioda D1 zapobiega wymuszaniu stanu niskiego na wejœciu
Mimo, ¿e w³aœnie zakoñczy³ siê okres obowi¹zkowej jazdy z zapalonymi œwiat³ami w ci¹gu ca³ego dnia przedstawiamy prosty uk³ad akustycznej kontroli zapalonych œwiate³. Wbrew pozorom tak¿e latem to urz¹dzenie mo¿e okazaæ siê pomocne na przyk³ad w pochmurny, deszczowy dzieñ kiedy ³atwo zapomnieæ o wy³¹czeniu œwiate³, gdy nie bêd¹ one ju¿ potrzebne. Poza tym do kolejnej zimy zosta³o raptem piêæ miesiêcy dlatego te¿ przygotowania trzeba poczyniæ teraz, gdy¿ póŸniej bêd¹ wakacje, potem pocz¹tek roku szkolnego i oka¿e siê, ¿e zabrak³o nam czasu. Bardzo czêsto jad¹c samochodem zapominamy o w³¹czeniu œwiate³ co mo¿e skoñczyæ siê zap³aceniem mandatu. Równie¿ parkuj¹c zapominamy o ich wy³¹czeniu, czego efektem mo¿e byæ wy³adowanie akumulatora. Oferowane w sprzeda¿y urz¹dzenia sygnalizuj¹ jedynie wy³¹czenie œwiate³. Postanowi³em wiêc zaprojektowaæ coœ, co spe³nia³oby obie funkcje równoczeœnie. W trakcie projektowania doszed³em do wniosku, ¿e uk³ad mo¿e dodatkowo sygnalizowaæ pracê kierunkowskazów. Do wykonania uk³adu elektronicznego zastosowa³em dwa uk³ady scalone CMOS serii 4000. Pierwszy uk³ad CD 4030 spe³nia funkcjê logiczn¹ EXOR nierównowa¿noœci stosowan¹ doœæ rzadko w uk³adach elektronicznych, co chyba wynika z s³abej znajomoœci tego typu bramek. Drugi uk³ad CD 4011 (cztery bramki NAND) spe³nia funkcjê generatora m.cz. typu start-stop. Jest to klasyczny
bramki NAND, gdy kierunkowskazy s¹ wy³¹czone. Uk³ad jest wyposa¿ony w prze³¹cznik W£1 zima/lato, który odcina zasilanie bramki EXOR. Kiedy nie musimy w³¹czaæ œwiate³, powinna dzia³aæ tylko czêœæ sygnalizacji w³¹czenia kierunkowskazów. Uk³ad praktycznie nie wymaga ¿adnego uruchamiania. Dzia³a poprawnie od razu po przy³¹czeniu do instalacji samochodowej. Jedyn¹ czynnoœci¹ regulacyjn¹ mo¿e byæ dobranie wysokoœci tonu sygnalizatora akustycznego, zmieniaj¹c wartoœæ rezystora R8. Uk³ad elektroniczny zmontowa³em na uniwersalnej p³ytce z laminatu i umieœci³em w ma³ym pude³ku z tworzywa, jakich wiele mo¿na znaleŸæ w sklepach elektronicznych. Funkcjê g³oœniczka spe³nia przetwornik piezoelektryczny od zegarka elektronicznego, lub zabawki. Uk³ad po³¹czeñ elektrycznych jest na tyle prosty, ¿e mo¿na go zmontowaæ na tzw. „pajêczynê” przyklejaj¹c uk³ady scalone „do góry nogami” do denka pude³ka, a pozosta³e elementy lutuje siê bezpoœrednio do nó¿ek.
à Janusz Piórkowski
zima/lato
do w³¹cznika zap³onu do w³¹cznika œwiate³
R2 1k
1/4 US1 4030 1
2
R5 22k
C1
1N4148 14 3
R3 1k R4 22k
+12V
D1
R1 1k do kierunkowskazów
7
R6 22k R7 100k
W£1
10n 3/4 US2 4011
1 2
3
8
13
14 10
11 9
12
7
R8 100k
G£
1
2
3
0
0
0
0
1
1
1
0
1
1
1
0
tabela prawdy US1 bramka EXOR
Rys. 1 Schemat ideowy sygnalizatora w³¹czonych œwiate³ i kierunkowskazów
Elektronika domowa
5/2001
Strachokomar® Meszki rodem z dalekiej Syberii drêcz¹ce wszystkich powoli znikaj¹ z naszych ³¹k i lasów. Niestety osiad³e od lat na naszych terenach komary daj¹ znaæ o sobie przez ca³y okres letni. Deszczowa pogoda sprzyja tym rozwojowi tych owadów. Mo¿na siê wiêc spodziewaæ, ¿e od komarów bêdzie w tym roku a¿ czarno. Mo¿na pozbyæ siê uci¹¿liwych, bzycz¹cych i k³uj¹cych natrêtów buduj¹c naszego prostego Strachokomara®.
na i sposób podejœcia do ca³ego zagadnienia odstraszania. Mianowicie po posmarowaniu siê mikstur¹ gdy jakiœ komar z „wad¹ powonienia” pobierze nam próbkê krwi natychmiast ponownie smarujemy siê maj¹c nadziejê, ¿e tym razem mikstura pomo¿e. W ten oto prosty sposób siedz¹c wieczorem przy ognisku zu¿ywamy ca³¹ tubkê mikstury a rano pogryzieni jak licho kupujemy za kilka lub kilkanaœcie z³otych now¹ fiolkê teraz ju¿ inn¹ mo¿e lepsz¹. Inn¹ grupê odstraszaczy stanowi¹ urz¹dzenia ultradŸwiêkowe. Wzoruj¹ siê one na nietoperzach, które podczas lotu pos³uguj¹ siê radarem doplerowskim pracuj¹cym w zakresie ultradŸwiêków. Jak
wiadomo nietoperze poluj¹ na owady w tym tak¿e na komary. Te drugie zaœ chc¹c przetrwaæ wytworzy³y zmys³ s³uchu pozwalaj¹cy us³yszeæ ultradŸwiêki wysy³ane przez poluj¹ce nietoperze. St¹d te¿ idea urz¹dzeñ ultradŸwiêkowych do odstraszania komarów. Na temat parametrów sygna³ów wysy³anych przez te ultradŸwiêkowe odstraszacze tak¿e i wylano ca³e morze atramentu (dziœ w³aœciwie winno siê mówiæ wysypano ca³¹ Saharê toneru do drukarki). Przy³¹czaj¹c siê do grona ultradŸwiêkowców wnoszê swój wk³ad do komarologii czyli nauki o komarach. Myœlê ¿e warto zbudowaæ proste w sumie urz¹dzenie a nu¿ bêdzie dzia³a³o i odstrasza³o komary. Sam nie mog³em go wypróbowaæ gdy¿ od kilkunastu dni ci¹gle pada deszcz i wszystkie komary wciê³o gdzieœ, a mo¿e przestraszy³y siê mego Strachokomara®. Uk³adzik jest bardzo prosty. Opis zacznê od ty³u, czyli nadajnika ultradŸwiêków. Wykorzysta³em tu nadajnik ultradŸwiêkowy od starego ultradŸwiêkowego pilota który kupi³em na bazarze ze starzyzn¹ za przys³owiow¹ z³otówkê. Tego typu nadajniki pracowa³y z czêstotliwoœci¹ rzêdu 36÷40 kHz, czyli mniej wiêcej na fali nietoperzy (nie myliæ z batmanami, oni pracuj¹ na innej tajnej fali). Nie bêd¹c pewnym czêstotliwoœci pracy przetwornika postanowi³em uk³ad wyposa¿yæ w p³ynn¹ modulacjê czêstotliwoœci. Dziêki temu i pasmo ra¿enia bêdzie szersze i na pewno wstrzelê siê w maksimum mocy promieniowanej przez przetwornik. Tutaj jedna dygresja. Proszê nie wierzyæ, ¿e tanie g³oœniczki piezoelektryczne lub inne tego, typu zabawki przenios¹ czêstotliwoœci ultradŸwiêkowe. Nic z tego pasmo tych przetworników koñczy siê na kilku kilohercach. ¯adne harmoniczne ani W£1 ~20mA T1 BC 557B
2kHz
2
US1 TL082
3
8
US1A 4
8
1
5 1
4
US2 7555 CMOS 2
R1
6
NAD1
3
38kHz
47k 6 5
US1B
R2
R3
10k
R4 22k 22k
C2 1n
3,3k R8
R5
18k
C1 10n
R6 10k R7
sp Œ c Po ecj iœle a pr lne ta ze g jn cz o z e/P yt n o an ac uf iu ze ne sp nia al !!! iæ
Komary co roku dokuczaj¹ wszystkim spêdzaj¹cym wolny czas w plenerze. Owady te rozmna¿aj¹ siê w zbiornikach wodnych, dlatego nad wod¹ jest ich najwiêcej. Nawet niewielkie oczka wodne to doskona³e œrodowisko dla tych natrêtów. O metodach walki z komarami napisano ju¿ tyle, ¿e liczba liter przewy¿szy³a chyba liczbê komarów na ca³ym globie. Próbowano te¿ ró¿nych metod walki z tymi niewielkimi owadami. Najstarsze sposoby to odymianie. PóŸniej przyszed³ czas na chemiê, która wytru³a wiele innych ¿yj¹tek a komary jak by³y tak s¹. Próbowano te¿ tricków z feromonami, takimi mi³osnymi zapachami maj¹cymi zwabiaæ komary do pu³apek z trutk¹ a komary jak by³y tak s¹. W koñcu siêgniêto nawet po promieniotwórczoœæ umieszczaj¹c w pu³apkach feromonowych pierwiastki promieniotwórcze maj¹ce za zadanie wysterylizowaæ zwabione zapachem samicy komary p³ci mêskiej a komary jak by³y tak s¹. Pozostaje wiêc pogodziæ siê z tym niechcianym i nielubianym elementem otaczaj¹cej nas fauny. Gdy jakiegoœ problemu nie mo¿na rozwi¹zaæ globalnie nale¿y siê zabraæ do niego lokalnie. Dlatego te¿ ostatnimi laty coraz wiêksz¹ karierê robi¹ ró¿nego rodzaju odstraszacze komarów. Jednym ze sposobów, ponoæ skutecznym, jest smarowanie skóry mikstur¹ której zapach odstrasza komary. Wad¹ tej metody jest wysoka ce-
37
T2 BC 547B
3,3k R9 10k
7
Rys. 1 Schemat ideowy Strachokomara®
+12V C3 47n
BAT –
Strachokomar
38 inne cuda nie przenios¹ ultradŸwiêków, praw fizyki nie da siê zmieniæ. Konieczny jest prawdziwy przetwornik ultradŸwiêkowy. Taki w sklepie kosztuje ok. 7 z³, czyli tyle co tubka piceiny na komary. Ma jednak t¹ zaletê, ¿e nie koñczy siê ju¿ na drugi dzieñ i zawsze mo¿na przerobiæ go zim¹ na odstraszacz psów i kotów. Jak wiadomo przetworniki piezoelektryczne maj¹ pojemnoœciowy charakter obci¹¿enia. Z tego te¿ wzglêdu wymagane jest odpowiednie sterowanie. Z jednej strony przetwornik zasilany jest bezpoœrednio z wyjœcia generatora US2 do budowy którego wykorzysta³em tajmer 555 w wersji CMOS. Natomiast druga strona przetwornika pod³¹czona jest do wyjœcia przeciwsobnego wzmacniacza tranzystorowego odwracaj¹cego fazê sygna³u. W ten sposób upiek³em dwie pieczenie przy jednym ogniu. Zapewni³em w³aœciwe sterowanie elementu piezo i zbudowa³em uk³ad mostkowy zapewniaj¹cy maksymalne wykorzystanie napiêcia zasilaj¹cego uk³ad a co za tym idzie maksymaln¹ moc dostarczan¹ do przetwornika. Nie kusi³em siê na zabawê z cewk¹ podwy¿szaj¹c¹ napiêcie gdy¿ problem komarów postanowi³em rozwi¹zaæ lokalnie wokó³ siebie. Niech inni siê te¿ trochê pomêcz¹ i zbuduj¹ sami Strachokomara®. Jak nie bêd¹ potrafili to przyjd¹ do mnie i wtedy trochê uda mi siê zarobiæ na wakacyjne woja¿e. Stopieñ przeciwsobny pracuje w uk³adzie odwróconym w stosunku do tego co spotyka siê w koñcówkach mocy. Prosto mówi¹c emitery tranzystorów T1 i T2 pod³¹czone s¹ do plusa zasilania i do masy. Gdy na wyjœciu US1 jest stan wysoki tranzystor T1 jest zatkany otwarty jest natomiast tranzystor T2. Czyli na przetworniku wystêpuje pe³ne napiêcie zasilania. Przy
5/2001
stanie niskim sytuacja jest odnó¿ka 1 wrotna i na przetworniku jest takUS1 9V ¿e pe³ne napiêcie zasilania lecz o przeciwnej polaryzacji. 7V Czêstotliwoœæ spoczynkowa 0 pracy generatora jest ustawiona t na 38 kHz i mo¿na j¹ zmieniæ nó¿ka 3 wstawiaj¹c do uk³adu rezystor US2 R5 o innej wartoœci. W uk³adzie modulacji zastoso0 t wa³em wzmacniacz operacyjny US1B pracuj¹cy jako generator reRys. 2 Przebiegi idealizowane w uk³adzie Strachokomara® laksacyjny. Czêstotliwoœæ pracy wyprzymocowana jest do p³ytki drukowanej bra³em na 2 kHz wed³ug wskazówek literaza poœrednictwem sprê¿ystych styków tury traktuj¹cej na temat komarów. Czêstoz blaszki, które s¹ wlutowane bezpoœretliwoœæ pracy generatora relaksacyjnego zadnio w p³ytkê drukowan¹. Podczas pracy le¿y od kilku czynników, a w³aœciwie wszystodstraszacz komarów pobiera pr¹d rzêdu kich elementów z których siê ona sk³ada za 20 mA. Oczywiœcie ca³oœæ uzupe³nia wyj¹tkiem wzmacniacza operacyjnego. Najw³¹cznik zasilania W£1 i niewielka obuwiêkszy wp³yw ma oczywiœcie sta³a czasowa dowa plastikowa typu Z 24A. Wskazane R1, C1. Mniejszy zaœ wp³yw wywieraj¹ rezyjest te¿ zrobienie w obudowie otworu story R2÷R4. Te ostatnie wp³ywaj¹ jednak nad przetwornikiem piezo aby ultrana amplitudê przebiegu trójk¹tnego wystêdŸwiêki mog³y „wyjœæ” na zewn¹trz. Ca³e puj¹cego na kondensatorze C1. Na wyjœciu urz¹dzonko jest wielkoœci 2/3 paczki pawzmacniacza operacyjnego US1B otrzymupierosów i powinno zaj¹æ jej miejsce je siê do niczego tu niepotrzebny przebieg w kieszeni palaczy. prostok¹tny. ¯ongluj¹c wartoœciami eleKomary dr¿yjcie ze strachu zbli¿a siê mentów dobra³em je w taki sposób, ¿e amStrachokomar® plituda trójk¹ta (wartoœæ miêdzyszczytowa) ma wartoœæ ok. 2 V przy sk³adowej sta³ej Wykaz elementów wynosz¹cej ok. 8 V. Napiêcie to doprowadzi³em do drugiego wzmacniacza Pó³przewodniki US1 – TL 082 US1A pracuj¹cego jako wtórnik napiêciowy. US2 – 7555 (CMOS) W ten sposób odseparowa³em generator T1 – BC 557B US1B od obci¹¿enia, którym jest wejœcie T2 – BC 547B moduluj¹ce uk³adu 555 (nó¿ka 5). Dziêki temu czêstotliwoœæ tajmera zmienia siê cyRezystory W/0,125 W R7, R8 – 3,3 kW klicznie wokó³ wybranej czêstotliwoœci œrodW/0,125 W R2, R6, R9 – 10 kW kowej 38 kHz. W/0,125 W R5 – 18 kW Uk³adzik zasilany jest z miniaturowej W/0,125 W R3, R4 – 22 kW bateryjki 12 V typu MN 21. Bateryjka R1
593 ARTKELE
ARTKELE 593
Inne
W£1
T2
TL 082
R9 R8
US1
C2
7555
R1
NAD1
R6
R2
T1
R7 R5
Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
– 1 nF/50 V ceramiczny – 10 nF/50 V ceramiczny – 47 nF/50 V ceramiczny
NAD1
R3
C3
MN21
R4
US2
C2 C1 C3 C1
+12V
W/0,125 W – 47 kW
Kondensatory
– dowolny ultradŸwiêkowy przetwornik piezoelektryczny W£1 – miniaturowy prze³¹cznik p³ytka drukowana numer 593
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 593 – 4,00 z³ + koszty wysy³ki (10 z³).
à Komarycy Komarow
Pomys³y uk³adowe
5/2001
Pomys³y uk³adowe – prosty generator U/f o bardzo wysokiej liniowoœci generatora. Generator taki mo¿na zbudowaæ w oparciu o dwa wzmacniacze operacyjne. Wiêkszoœæ tego typu uk³adów opiera siê na integratorze i kluczu roz³adowuj¹cym kondensator. Mo¿liwe s¹ jednak rozwi¹zania znacznie prostsze, takie jak przed-
Wiêkszoœæ generatorów sterowanych napiêciem wykonywana jest w oparciu o specjalizowane uk³ady scalone. Sprawia to pewn¹ trudnoœæ, gdy¿ elementy te nie s¹ ogólnie dostêpne, a ponadto s¹ doœæ drogie. W wielu przypadkach nie zale¿y nam, jednak na wykonaniu dok³adnego,
D3
R5 10k
D2
C1 10n
C2 2p
LF442 LF442
R1 1M* Uwe 0V÷10V
+15V R3 1M
US1A
D1
R2 1M
US1B
R3 US2 LM 1M 185
1Hz÷1kHz
–15V 1,2V D1÷D3 – 1N4148 –15V
R4 1M
Potencjometry suwakowe z diodami LED W poprzednim numerze Praktycznego Elektronika opublikowaliœmy artyku³ pt. „Korektor graficzny z minimaln¹ liczb¹ elementów”. W korektorze zastosowano nowy typ potencjometrów suwakowych posiadaj¹cych umieszczon¹ w wodziku diodê LED. Nie ma co ukrywaæ, ¿e korektor z tego typu bajerem prezentuje siê
3
A
NC
K
46mm 50,7mm
A
1
2,NC - f2 2
K
A,K,1,3 - f1,3
3 Rys. 1 Rozk³ad wyprowadzeñ potencjometru SV 304 NL (V1)
3 2
40mm 1
stawione na rysunku 1. Uk³ad nie posiada ¿adnego klucza do roz³adowywania pojemnoœci w integratorze US1A. Napiêcie wejœciowe z przedzia³u 0÷10 V jest ca³kowane przez kondensator C1. Zejœcie z zakresem napiêæ wejœciowych a¿ do zera mo¿liwe by³o dziêki spolaryzowaniu wejœcia nieodwracaj¹cego integratora napiêciem ujemnym –0,6 V otrzymywanym na diodzie D1. Po przekroczeniu progu napiêcia referencyjnego dostarczanego przez diodê US2 wyjœcie komparatora US1B zmienia stan na niski co powoduje roz³adowywanie kondensatora C1 przez diodê D3. Czêstotliwoœæ wyjœciowa zawiera siê w przedziale 1 Hz do 1 kHz. Zmieniaj¹c wartoœæ rezystora R1 mo¿na ustawiæ dok³adnie czêstotliwoœæ wyjœciow¹ 1 kHz przy napiêciu wejœciowym 10 V. Liniowoœæ zmian czêstotliwoœci generowanego przebiegu w funkcji napiêcia wejœciowego nie przekracza 1%.
+15V
Rys. 1 Schemat ideowy prostego generatora U/f
2
39
bardzo interesuj¹co. Poniewa¿ jest to nowy element na rysunku 1 przedstawiono rozk³ad wyprowadzeñ i wielkoœci otworów jakie nale¿y wywierciæ w p³ytce drukowanej. Ze wzglêdu na to, ¿e potencjometr nie posiada obudowy, a elementem mechanicznym jest równoczeœnie p³ytka potencjometru na której umieszczone s¹ œcie¿ki oporowe i przewodz¹ce bardzo wa¿ne jest dok³adne umiejscowienie otworów w p³ytce drukowanej. Niedok³adne po³o¿enie otworów bêdzie powodowa³o powstawanie naprê¿eñ w potencjometrze, co mo¿e doprowadziæ do jego przedwczesnego uszkodzenia. Ta uwaga dotyczy wszystkich elementów „delikatnych”. W korektorze diody LED po³¹czone s¹ do oddzielnych rezystorów. Sprawia to, ¿e ca³kowity pr¹d pobierany przez korektor jest doœæ du¿y. Mo¿na zastosowaæ jednak pewien „trick” i po³¹czyæ diody szeregowo. Wystarczy w co drugim potencjometrze wyj¹æ diodê (diody
à £ukasz Szymczak
wsuniête s¹ w sprê¿yste zaciski) i obróciæ o 180°. Po niewielkich zmianach na p³ytce drukowanej diody mo¿na po³¹czyæ szeregowo stosuj¹c jeden rezystor ograniczaj¹cy pr¹d. Wtedy sumaryczna wartoœæ pr¹du ulegnie radykalnemu zmniejszeniu. Potencjometry produkowane s¹ w wielu ró¿nych wersjach monta¿owych, jako monofoniczne i stereofoniczne. Ponadto dostêpne s¹ trzy „rozmiary” skoku roboczego 15, 20, 30 mm. Oferowane wodziki maj¹ dwie d³ugoœci 9,5 i 14,5 mm. Przekrój wodzika jest typowy 2×6 mm. Diody LED mog¹ mieæ jeden z kolorów œwiecenia czerwony, zielony i ¿ó³ty. Oznaczenie zastosowanych w korektorze potencjometrów: SV 304 NL (V1) W100 k H9,5. Symbol SV oznacza potencjometr suwakowy, liczba 30 – d³ugoœæ skoku roboczego w mm, cyfra 4 – model (NL) – potencjometr monofoniczny, (GL) – potencjometr stereofoniczny, W charakterystyka rezystancji typu „S”, B ch-ka liniowa, A ch-ka logarytmiczna, 100k – rezystancja, H9,5 – d³ugoœæ wodzika w mm. Koloru diod w oznaczeniach producenta nie podano. Potencjometry sprzedaje firma TRIM–POT z Krakowa.
à Redakcja
40
Cennik p³ytek i uk³adów
Wykaz p³ytek drukowanych, uk³adów programowanych i innych elementów Poni¿ej prezentujemy aktualny cennik p³ytek drukowanych, uk³adów zaprogramowanych, programów, folii i innych podzespo³ów dostêpnych w sprzeda¿y wysy³kowej w „Praktycznym Elektroniku”. Koszty wysy³ki wynosz¹ 10z³. Ceny p³ytek podane przy artyku³ach w archiwalnych numerach oraz na p³ycie CDPE1 s¹ nieaktualne. Zamówienia przyjmujemy na kartach pocztowych, kuponach zamieszczanych w PE, faksem (0-68) 324-71-03, e-mailem (
[email protected]) i na formularzu na naszej stronie www.pe.com.pl. W zamówieniu prosimy podawaæ dok³adnie i wyraŸnie swój adres a pod adresem tylko numery p³ytek lub nazwy programów i podzespo³ów. Nie przyjmujemy zamówieñ telefonicznie. Zamówienia od firm przyjmowane s¹ tylko w formie pisemnej z upowa¿nieniem do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. P³ytki drukowane, zaprogramowane uk³ady oraz inne elementy oznaczone w wykazie gwiazdk¹ bêd¹ sprzedawane do wyczerpania zapasów magazynowych. Aktualny wykaz archiwalnych numerów znajduje siê przy karcie zamówieñ.
à Redakcja Cennik p³ytek drukowanych. 002* Transkoder SECAM–PAL 005* Detektor zera 025* Fonia czterocewkowa 035* Uniwersalny zasilacz 037* Dekoder PAL TC 500D/E 038* Dekoder PAL R202/A 041* Zegar MC 1206 – wyœwietlacz 048* Zegar MC 1206 – sekundy cyfrowe 053* Kwarcowy generator 50 Hz 055* Zasilacz do wzmacniacza antenowego 058* Wzmacniacz z reg. barwy dŸwiêku 064* Tranzystorowy korektor graf. we/wy 065* Tranzystorowy korektor graf. filtry 070* Korektor graf. – pamiêæ charakt. 071* Fonia do odbioru programu POLONIA 072* P³ywaj¹ce œwiat³a – generator 078* Fonia stereo do odbioru Astry 082* Wzmacniacz odczytu do magnetofonu 095 Radiotelefon na pasmo 27 MHz 099* Przetwornik f/U 102 Korektor sygna³u video 105 Wzm. mocy do radiotelefonu 27 MHz 108 Wzmacniacz mocy 150 W 109* Uk³ad logarytmuj¹cy 111* Automat losuj¹cy 116* Blokada tarczy telefonicznej 120* Termometr – zasilanie bateryjne 122* Konwerter UKF/FM + D³/Œr 124* Dekoder Pal do OTVC Rubin 714 127* Bootselektor do Amigi 130* Spowalniacz do Amigi 131* Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy 145* Uk³ad do przegr. taœm magnetowid.
3/92 3/92 1/93 1/93 3/93 3/93 2/93 3/93 4/93 4/93 5/93 6/93 6/93 7/93 5/93 6/93 6/93 8/93 9/93 10/93 12/93 11/93 12/93 12/93 1/94 2/94 2/94 2/94 3/94 3/94 4/94 4/94 6/94
1,97 z³ 1,27 z³ 0,64 z³ 2,05 z³ 1,54 z³ 1,95 z³ 2,35 z³ 2,38 z³ 1,27 z³ 1,27 z³ 7,93 z³ 1,41 z³ 6,31 z³ 6,16 z³ 0,78 z³ 1,27 z³ 1,49 z³ 3,64 z³ 2,53 z³ 4,40 z³ 2,39 z³ 1,27 z³ 8,23 z³ 2,33 z³ 3,42 z³ 1,45 z³ 0,64 z³ 0,64 z³ 2,72 z³ 0,64 z³ 0,73 z³ 2,56 z³ 3,11 z³
149* 165* 170* 171* 174 176* 177* 180* 186 192* 203* 208 210 212 213 214 216 223* 229* 232* 233 234 235 236 237 241* 242* 244* 251* 254 255* 258* 262* 263* 264* 270* 271* 272* 273* 274* 280* 281* 286* 290* 292 294* 295* 296 299 300 301 302 305* 309 311* 312 314 315* 317 318* 321 322* 323* 327* 334* 335* 336 338* 339*
5/2001 Sampler do Amigi Obrotomierz cyfrowy – mno¿nik Lampa sygnalizacyjna Symetryzator antenowy Generator funkcyjny Analizator widma Uk³ad kalibracji pr¹du podk³adu Przedwzmacniacz antenowy Generator funkcyjny – p³yta g³ówna Uk³ad fonii satelitarnej Zdalne sterowanie oœwietleniem Mikrofon bezprzewodowy Mikroprocesorowy zegar sterownik Alarm samochodowy – pilot Alarm samochodowy – centralka Alarm samochodowy – radiopowiadom. Mikorofon bezprzewodowy – odbiornik Przetwornik „True RMS” Przystawka do efektu „TREMOLO” Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni–Cd Mikropr. miernik czêst. – p³.g³ów. Mikropr. miernik czêst. – mikropr. Mikropr. miernik czêst. – p³.przed. Mikropr. miernik czêst. – wzm. We Preskaler 1,3 GHz Gwiazda betlejemska – diody Gwiazda betlejemska – automatyka Automatyczny wy³¹cznik do domofonu Dodatkowe œwiat³o STOP w samocho. Super Bass Elektroniczna ruletka Regulator ¿arówek halogenowych Sterownik œwiate³ ulicznych Generator szumu uk³ady dodatkowe Przetwornica +5 V na –5 V Zasilacz napiêcia zmiennego Automat perkusyjny – generator Automat perkusyjny – matryca Automat perkusyjny – instrumenty Automatyczny w³¹cznik zapisu Centralka domofonu – p³yta przednia Prosty betametr Automat. wy³¹cznik ster. œwiat³ami Intervox Przetwornica DC/DC 12V/±30V Kontroler stanu akum. samochodego Czujnik ultradŸwiêkowy Samochodowy wzmacniacz HiFi –100W Jednozakr. wolt–amper. 3/5 cyfry Zasilacz laboratoryjny 2001 Zasilacz lab. z przetwornikiem. C/A Zasilacz laboratoryjny – mikroproc. Zabawka – tester refleksu Wzm. mocy MOSFET – TDA 7296 Programowany tajmer Dekoder SURROUND Imobilajzer z oszukiwaczem do sam. Domowy telefon – zabawka Aparat (pod)s³uchowy Siedmiokana³owy analizator widma Generator PAL ster. mikroprocesorem Elektr. przerywacz kierunkowskazów Precyzyjny miernik wysterowania VU Pozycjoner – pilot Sygnalizator dŸwiêkowy gotow. s³oi Konwerter ultradŸwiêkowy Uniwersalny zasilacz LM 317, LM 350 Zasilacz impulsowy Programator do tunera telewizyjnego
7/94 10/94 11/94 11/94 12/94 1/95 12/94 12/94 1/95 2/95 5/95 6/95 6/95 6/95 6/95 7/95 7/95 9/95 10/95 10/95 10/95 10/95 11/95 11/95 12/95 11/95 11/95 12/95 1/96 2/96 2/96 3/96 3/96 4/96 4/96 5/96 5/96 5/96 6/96 6/96 8/96 8/96 9/96 10/96 10/96 10/96 11/96 11/96 12/96 12/96 1/97 1/97 12/96 3/97 2/97 2/97 2/97 3/97 3/97 3/97 4/97 4/97 4/97 5/97 6/97 6/97 7/97 7/97 7/97
1,05 z³ 2,84 z³ 2,88 z³ 1,74 z³ 2,61 z³ 8,50 z³ 3,97 z³ 1,27 z³ 11,40 z³ 2,72 z³ 2,60 z³ 1,69 z³ 16,05 z³ 1,52 z³ 7,39 z³ 3,91 z³ 4,47 z³ 1,01 z³ 0,96 z³ 3,19 z³ 3,39 z³ 5,92 z³ 5,92 z³ 7,37 z³ 1,27 z³ 11,07 z³ 2,81 z³ 0,91 z³ 0,65 z³ 1,75 z³ 4,25 z³ 3,22 z³ 1,62 z³ 1,34 z³ 1,84 z³ 4,14 z³ 4,77 z³ 1,91 z³ 5,74 z³ 0,69 z³ 1,32 z³ 0,64 z³ 4,75 z³ 1,60 z³ 7,22 z³ 1,27 z³ 4,28 z³ 6,24 z³ 3,76 z³ 8,58 z³ 5,82 z³ 16,45 z³ 9,55 z³ 3,42 z³ 12,45 z³ 7,32 z³ 5,83 z³ 1,58 z³ 2,41 z³ 10,55 z³ 5,04 z³ 1,52 z³ 4,11 z³ 2,84 z³ 2,22 z³ 4,08 z³ 2,82 z³ 6,90 z³ 11,28 z³
Cennik p³ytek i uk³adów
5/2001 341* 343* 348* 352* 355 356* 358* 361* 364* 365 367* 372 373 374 375 376 378* 379* 380* 386* 387* 391* 392* 394 395 396* 399 402* 403 404 405 406* 408 409 410* 411* 412* 413 416 418* 419 420 421* 422* 423* 424* 425 426 429* 430* 432 433 434* 436* 437* 438* 440* 441 442* 444 445 446* 447* 449* 450 451 452 453 454
Tester pojemnoœci akumulat. Ni–Cd Wykrywacz k³amstw Sterownik regulator temperatury Przystawka logarytmuj¹ca Œnie¿ne gwiazdki na choinkê Urz¹dzenie usuwaj¹ce osad w instal. Korektor wizyjny – korektor RGB Akustyczny próbnik przejœcia Komputerek samochodowy Video korektor – rozkodowyw. kaset Fazowy sterownik mocy Czêstoœcio. z aut. zmian¹ zakresu Generator funk. 10 MHz p³. czo³owa Generator funk. 10 MHz sterownik Generator funk. 10 MHz p³. g³ówna Generator funk. 10 MHz p³. zasilacza Impulsowy stabilizator napiêcia Elektroniczny symulator rezystancji Dekoder informacji dodatkowych RDS Uk³ad kontroli przepalenia ¿arówki Dekoder RDS – czêœæ mikroprocesorowa Elektroniczny potencjometr wieloobrot. DŸwiêkowy sygnalizator samochodu Samokalibruj¹cy miernik LC Uniwersalna karta we–wy do IBM PC Wzmacniacz – przystawka do telefonu Miniaturowa kamera telewizyjna Miernik czêstotl. – przystawka do PC Stó³ mikserski – wzmacniacz kana³owy Stó³ mikserski – wzmacniacz Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy Zasilacz impulsowy 12V/10A Stó³ mikserski – wskaŸnik wysterow. Stó³ mikserski – korektor graficzny Zabezp. mieszkania z radiopowiad. Miniaturowy zasilacz impulsowy Modulator wizyjny Wzmacniacz mocy w.cz. Uniwersalny sterownik silników krokow. Kompletny wzmacniacz m.cz. 2x40 W Gwiazda betlejemska–ozdoba Modulator–nadajnik TV ma³ej mocy Regulator temperatury do lodówki Woltomierz ze skal¹ logarytmiczn¹ Modu³ przetwornika wartoœci skutecz. Peak Hold Level Meter Prostownik z uk³adem UC 3906 Mikroprocesorowy regulator mocy Kontroler napiêcia akumul. w latarce Rotuj¹cy zegar Tester ¿arówek do samochodu Bezprzewodowy dzwonek + bariera opto Generator Sygna³ów ma³ej czêstot. Sygnalizator cofania do samochodu Mini automat perkusyjny Mikroprocesorowy zamek szyfrowy. Antyusypiacz dla kierowców Generator obrazu TV – PAL Tester wzmacniaczy operacyjnych Walentynkowe serduszko Programator mikrokontrolerów AVR Detektor go³oledzi Disko – b³ysk Migaj¹ca strza³ka z wykrzyknikiem Oscyloskop cyfrowy – wzm. we. Oscyloskop cyfrowy – rejestrator Oscyloskop cyfrowy – procesory Oscyloskop cyfrowy – zasilacz Oscyloskop cyfrowy – klawiatura
8/97 8/97 9/97 10/97 11/97 11/97 12/97 11/97 12/97 12/97 12/97 1/98 3/98 3/98 3/98 3/98 1/98 2/98 2/98 3/98 3/98 4/98 4/98 4/98 5/98 5/98 5/98 6/98 6/98 7/98 6/98 6/98 7/98 7/98 7/98 7/98 7/98 8/98 8/98 8/98 11/98 9/98 9/98 9/98 10/98 9/98 9/98 10/98 10/98 10/98 11/98 11/98 12/98 12/98 12/98 12/98 1/99 2/99 1/99 1/99 2/99 1/99 2/99 4/99 2/99 6/99 5/99 7/99 7/99
6,24 z³ 1,63 z³ 2,72 z³ 3,11 z³ 2,81 z³ 1,95 z³ 8,80 z³ 1,52 z³ 6,96 z³ 9,96 z³ 4,53 z³ 5,75 z³ 17,44 z³ 7,36 z³ 10,35 z³ 2,79 z³ 2,05 z³ 5,26 z³ 1,85 z³ 2,28 z³ 7,32 z³ 6,07 z³ 1,52 z³ 11,74 z³ 14,49 z³ 3,05 z³ 5,63 z³ 2,22 z³ 6,57 z³ 6,25 z³ 6,57 z³ 8,38 z³ 6,57 z³ 10,54 z³ 6,75 z³ 3,06 z³ 2,39 z³ 4,99 z³ 4,58 z³ 17,13 z³ 5,30 z³ 4,29 z³ 18,04 z³ 18,04 z³ 2,30 z³ 4,25 z³ 3,97 z³ 6,16 z³ 1,90 z³ 5,32 z³ 3,10 z³ 5,98 z³ 6,97 z³ 2,28 z³ 3,51 z³ 3,07 z³ 2,53 z³ 9,30 z³ 3,86 z³ 3,15 z³ 16,19 z³ 3,61 z³ 9,49 z³ 6,26 z³ 7,40 z³ 16,58 z³ 19,36 z³ 4,24 z³ 8,28 z³
455* 456* 458 459 460 462* 463* 465 466 467 470 471 472 473 475 476* 478 479* 480 481* 484 486* 488* 489 490* 491* 496 497 498 499 500 501 502 504 506 507 509 512 513* 514 516 517 519 520* 521* 522* 523* 524* 525 526* 528 529 530 531* 532
Refleksomierz – miernik czasu reakcji Scalony generator funkcyjny Synteza do tunera UKF Stacja lutownicza – regulator temper. Programator procesorów ATMEL Œciemniacz oœwietlenia wnêtrza auta Symulator obecnoœci domowników Samochodowy wzm. mocy 4 x 70W Przedwzmacniacz samochodowy Korektor do przedwzmacniacza samoch. Generator UKF Generator UKF – synteza czêstotliw. UltradŸwiêkowy odstraszacz psów Dekoder dŸwiêku Canal+ Laboratoryjny zasilacz 0–30V/5A Uniwersalny tajmer Programator PIC16F83/84, 16C84 T³umik regulowany w.cz. Mikroprocesorowy wykrywacz metali Kostka do gry Szybka ³adowarka do akumul. NiCd Sonda napiêciowa Wzm. samochodowy z zasil. –/+12V Emulator mikrokontrolera AT89C2051 Analogowo–cyfrowy miernik czêstotliw. Charakterograf – przystawka do oscylo. Wentylator do PC Termometr diodowy od –8C do +30C Analogowo–cyfrowy miernik indukcyj. Zasilacz laboratoryjny 0–30V/5A Radiopowiadomienie 433 MHz Wzorcowy generator kwarcowy z dziel. Miniaturowy generator funkcyjny Regulator obrotów Generator napisów do magnetowidu Uk³ad Surround do zestwu stereo Od'PIC'owany budzik Elektroniczny terminarz Dekoder NICAM Syrena policyjna Walkmen dla zakochanych Zdalne sterowanie oœwietleniem cz.1 Mikser audio do udŸwiêkowiania filmów Minutnik Analizator widma z pamiêci¹ Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 2 Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 3 Elektroniczna szczuro³apka Sygnalizator cofania do samochodu Kondensatorowa przetwornica +/–12V Subwoower aktywny – kino domowe Wzmacniacz mocy 2x120W Impulsowy wykrywacz metali Zamek szyfrowy Stabilizator wstêpny ograniczaj¹cy moc strat w tranzystorach szeregowych zasilaczy laboratoryjnych 533 Cyfrowy termometr 2 i 1/2 cyfry 534* Przedwzmacniacz gramofonowy 535* Elektroniczny dzwonek rowerowy 536 Aktywny korektor basów 537 Cyfrowy barometr 538 Konwerter telewizyjny 539 Pod³¹czenie dodatkowego wzm. Mocy do radioodtwarzacza samochodowego 540 Miniwoltomierz 541 Elektroniczna kostka do gry 542 Automatyczny regulator poziomu dŸwiêku 543 Konwerter UKF FM
41 3/99 2/99 4/99 3/99 4/99 5/99 6/99 4/99 5/99 6/99 7/99 9/99 6/99 1/00 9/99 7/99 8/99 8/99 7/99 8/99 9/99 9/99 10/99 10/99 10/99 10/99 12/99 11/99 11/99 11/99 11/99 12/99 12/99 1/00 12/99 1/00 2/00 2/01 6/00 2/00 2/00 3/00 3/00 3/00 3/00 4/00 4/00 4/00 4/00 4/00 5/00 5/00 8/00 5/00 6/00
6,14 z³ 4,62 z³ 11,64 z³ 11,36 z³ 14,67 z³ 2,53 z³ 7,40 z³ 10,44 z³ 13,54 z³ 9,49 z³ 5,57 z³ 13,16 z³ 1,90 z³ 3,73 z³ 13,29 z³ 4,30 z³ 3,29 z³ 11,26 z³ 3,54 z³ 2,53 z³ 3,80 z³ 3,54 z³ 8,23 z³ 11,89 z³ 4,11 z³ 7,34 z³ 3,17 z³ 7,08 z³ 4,11 z³ 9,11 z³ 8,48 z³ 4,11 z³ 4,11 z³ 4,55 z³ 5,45 z³ 9,68 z³ 11,32 z³ 6,90 z³ 7,37 z³ 2,53 z³ 2,78 z³ 10,76 z³ 25,05 z³ 9,11 z³ 4,30 z³ 4,60 z³ 3,80 z³ 3,04 z³ 9,87 z³ 3,54 z³ 3,08 z³ 10,84 z³ 10,78 z³ 4,13 z³ 4,84 z³
6/00 6/00 6/00 8/00 7/00 7/00 7/00
7,10 7,48 2,75 7,48 7,10 2,97 5,28
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
7/00 7/00 11/00 8/00
3,41 4,29 4,84 3,36
z³ z³ z³ z³
42 544 545 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587
Cennik p³ytek i uk³adów Pomiar pojem. kondensatorów elektrolit. 8/00 Wzmacniacz mocy do subwoofera 8/00 Uk³ad poszerzania bazy stereo 9/00 Stroboskop samochodowy 9/00 WskaŸnik ³adowania i roz³adowania akumulatora 9/00 Monitor linii telefonicznej 9/00 Wzmacniacz wejœciowy do czêstoœciomierza 9/00 Impulsator wycieraczki szyb samochodowych 10/00 Prostownik z automatycznym wy³¹czaniem 10/00 Przetwornik true RMS – Przystawka do multimetru 10/00 Dwukana³owa analogowo–cyfrowa 10/00 przystawka do oscyloskopu Urz¹dzenie iluminofoniczne 10/00 System monitoruj¹co–rejestruj¹cy 10/00 z kamerami przemys³owymi Przedwzmacniacz Hi–Fi uk³. wej. 11/00 Przedwzmacniacz Hi–Fi uk³. reg 11/00 Wielofunkcyjny domowy 11/00 system alarmowy – pilot Wielofunkcyjny domowy 11/00 system alarmowy – alarm Termoregulator z pomiarem temperatury 11/00 do mieszkania i samochodu Przesuwnik fazy do subwoofera 12/00 Uk³adziki modelarskie 12/00 Mikroprocesorowy programator 12/00 pracy wycieraczek Mininadajnik UKF–FM 12/00 Superbass do samochodu 12/00 Buforowe zasilanie modeli 1/01 Wzmacniacz mocy klasy D 1/01 Œwiec¹cy numerek policyjny 1/01 Przyrz¹d elektroakustyka 2/01 Przetwornica do folii elektroluminescencyjnych 1/01 W³¹cznik dŸwiêkowy 1/01 Œciemniacz sterowany pilotem 2/01 Œciemniacz sterowany pilotem – pilot 2/01 Kaskadowy wzmacniacz s³uchawkowy 2/01 Automatyczna blokada drzwi w samochodach 3/01 z centralnym zamkiem Elektroniczny zap³on do samochodu 2/01 Œpiewaæ ka¿dy mo¿e... Karaoke 3/01 Prosty regulowany zasilacz niskich napiêæ 3/01 Miernik wysterowania 3/01 na folii elektroluminescencyjn¹ Rowerowe œwiat³o pozycyjne 3/01 Korektor graficzny z diodami w suwakach 4/01 Super wy³¹cznik do Peceta 4/01 Oscyloskop prawie cyfrowy 4/01 Automatyczna konewka do domu i ogrodu 4/01 Trójpunktowy regulator barwy dŸwiêku 4/01
4,95 5,28 2,75 3,14 3,19 3,19 3,41 2,75 3,14 4,95 5,72
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
3,58 z³ 7,32 z³ 10,78 z³ 5,50 z³ 2,75 z³ 14,08 z³ 11,88 z³ 2,75 z³ 3,08 z³ 4,29 z³ 2,75 8,64 3,20 11,50 8,50 9,50 5,50 6,20 3,40 2,50 3,00 3,00
z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³ z³
4,90 4,00 6,90 11,50
z³ z³ z³ z³
3,00 6,20 3,00 11,20 5,90 3,70
z³ z³ z³ z³ z³ z³
REGULATOR RISC SCM SILNIK SYNTEZA UKF VIDEO WEN WOLTOMIERZ WYKR WZM ZASILACZ ZEGAR
5/2001 regulator mocy programator mikrokontrolerów AVR Œciemniacz sterowany pilotem sterownik silnika krokowego synteza do tunera UKF generator serwisowy UKF rozkodowywacz kaset video regulator obrotów laboratoryjny woltomierz wykrywacz metali uk³ad do zestawu wzmacniacza samochodowego mikroprocesorowy zasilacz 2000 mikroprocesorowy zegar
2/00 1/98 10/99 8/99 4/98 10/95
45,00 35,00 38,00 12,00 35,00 18,00
z³ z³ z³ z³ z³ z³
10/95 18,00 z³
28,00 z³ 40,00 z³ 35,00 z³ 15,00 z³ 40,00 z³ 35,00 z³ 38,00 z³ 28,00 z³ 35,00 z³ 35,00 z³ 40,00 z³
11/96 25,00 z³ 6/95 15,00 z³
Dyskietki i p³yty z oprogramowaniem: nazwa opis CD–1 CD–ROM z archiwalnymi numerami Praktycznego Elektronika 1992–97 CD–2 CD–ROM z archiwalnymi numerami Praktycznego Elektronika 1992–99 CD–K Komplet CD–PE1 + CD–PE2 CD–RISC CD–ROM z programami i dok. RISC DYSK–RISC dyskietka z programami RISC OSD dyskietka do generatora napisów PIC dyskietka do programatora PIC PROGAT dyskietka do programatora ATMELI
PE
cena 30,00 z³ 30,00 z³
2/99 2/99 12/99 8/99 4/99
50,00 35,00 25,00 30,00 10,00 25,00
z³ z³ z³ z³ z³ z³
Obudowy, folie, i inne OBUDOWY symbol opis OB459 obudowa do stacji lutowniczej OB–TS sonda napiêciowa, stroboskop samochodowy
PE cena 3/99 30,00 z³ 9/99; 9/00 7,15 z³
FOLIE (samoprzylepne folie z wydrukowanymi napisami.) F486* folia do sondy napiêciowej F487* folia do analogowo–cyfrowego miernika „C” F490* folia do analogowo–cyfrowego miernika „f” F491* folia do charakterografu – przystawki do oscyloskopu F498* folia do analogowo–cyfrowego miernika „L” F501* folia do wzorcowego generatora kwarcowego F-WSK Folia elektroluminescencyjna do miernika wysterowania INNE MAX713 RDZEÑ
Zaprogramowane uk³ady: BUDZIK od'PIC'owany zegar–budzik CZÊSTO miernik czêstotliwoœci EMULAT emulator 89C2051 KOSTKA* kostka do gry LC miernik LC MIERNIK miernik czêstotliwoœci do wyœwietlacza LCD 2x24 MIERNIK II miernik czêstotliwoœci do wyœwietlacza LCD 2x16 NOTES Elektroniczny terminarz OBRAZ generator obrazu testowego PAL OSCYLO zestaw zaprogramowanych uk³adów do oscyloskopu cyfrowego PAL generator testowy PAL POZYCJONER pozycjoner satelitarny RDS* dekoder RDS
10/98 2/99 2/01 8/98 4/99 7/99 12/97 1/00 4/97 7/99 5/99
RDZEÑ NAD433 ODR433 ODH433 STV5730A Q17,7
uk³ad do ³adowarki akumulatorów NiCl rdzeñ z karkasem do ³adowarki akumulator. rdzeñ z karkasem do wzmacniacza samochodowego z zasilaczem –12V nadajnik radiowy 433 MHz odbiornik superreakcyjny 433 MHz odbiornik radiowy z przemian¹ czêstotliwoœci 433 MHz uk³ad do generatora napisów rezonator kwarcowy do generatora napisów czujnik do cyfrowego barometru potencjometr wieloobrotowy Symulator pamiêci EPROM
2/01 40,00 z³ 2/99 30,00 z³ 5/99 150,00 z³
MPX4115A WT262 100 kW SYMULATOR
4/97 35,00 z³ 5/97 30,00 z³ 3/98 35,00 z³
PANELE P475 panel do laboratoryjnego zasilacza czterozaciskowego
9/99 9/99 10/99 10/99
3,50 3,50 3,50 3,50
z³ z³ z³ z³
11/99 3,50 z³ 12/99 3,50 z³ 3/01 25,00 z³
9/99
30,00 z³
9/99
5,50 z³
10/99
5,50 z³
11/99 11/99 11/99
15,00 z³ 16,00 z³ 88,00 z³
12/99 12/99
45,00 z³ 5,00 z³
7/00 150,00 z³ 7/00 4,00 z³ 11/00 167,20 z³
9/99 35,00 z³
5/2001 Od czerwca w ofercie LUMEL S.A. znajduje siê nowy rejestrator typu KD5 z kolorowym ekranem graficznym 5" LCD. Stanowi on uzupe³nienie rodziny rejestratorów ekranowych z³o¿onej obecnie z: rejestratora typu KD1, z ekranem monochromatycznym LCD o 8-kana³ach pomiarowych umo¿liwiaj¹cych edycjê i rejestrowanie funkcji arytmetycznych na wartoœciach mierzonych rejestratora typu KD3, 6 lub 12 kana³owego z ekranem kolorowym. Nowy rejestrator typu KD5 przeznaczony jest do pomiaru, wizualizacji i zapisu wyniku pomiaru napiêcia, pr¹du i temperatury w 3 lub 6 programowanych, izolowanych galwanicznie kana³ach pomiarowych. Maksymalny czas próbkowania danych dla wszystkich kana³ów wynosi 250 ms. W rejestratorze KD5 dostêpne s¹ ponadto funkcje matematyczne, logiczne, liczniki i sumowania danych pomiarowych. Dane pomiarowe zapisywane s¹ w pamiêci wewnêtrznej RAM i na dyskietce 3,5", 1.44MB. Archiwalne dane pomiarowe z pamiêci wewnêtrznej RAM mog¹ byæ przegl¹dane na ekranie rejestratora. Rejestrator KD5 mo¿e byæ programowany z klawiatury, z dyskietki lub z PC z programem SETUP. Poprzez wybór trybu pracy normalnej, wydarzeniowej lub czasowej rejestratora dobiera siê zakres rejestrowanych danych dla potrzeb analizy procesu pomiarowego. Dane te mog¹ byæ przedstawiane na ekranie w postaci wykresów analogowych, bargrafów lub numerycznie. Rejestrator KD5 mo¿e byæ wyposa¿ony w interfejsy RS232 i RS485 z protoko³em MODBUS, 4 wejœcia binarne i 3 wyjœcia przekaŸnikowe z zasilaczem sieciowym lub bateryjnym. Dane z rejestratora gromadzone s¹ w katalogu archiwalnym komputera poprzez interfejs lub z dyskietek rejestratora. Do pobrania danych poprzez interfejs oferowany jest program PCA - serwer komunikacyjny, a do pobierania danych z dyskietek oraz wizualizacji danych z katalogu archiwalnego komputera – program PCA – ocena danych. Rejestrator typu KD5 produkowany jest w obudowie tablicowej 144 x 144 x 214 mm lub przenoœnej.
Nowy rejestrator ekranowy z LUMELU
Ciekawostki z kraju
43
Ksi¹¿ka przeznaczona jest dla in¿ynierów i techników, u¿ytkowników przemys³owej aparatury regulacyjnej, ale mo¿e tak¿e s³u¿yæ jako pomoc w zakresie automatycznej regulacji i regulatorów ka¿demu, kto zajmuje siê zawodowo tymi zagadnieniami. Ksi¹¿ka podzielona jest na dwie czêœci. Czêœæ I zawiera wiedzê teoretyczn¹ z zakresu regulacji temperatury. Czêœæ II przedstawiono szeroki zakres aktualnie produkowanych w zak³adach LUMEL SA urz¹dzeñ i oprogramowania, których dzia³anie zwi¹zane jest z regulacj¹, pomiarem i rejestracj¹ temperatury. liczba stron: 141 Wydawca: Czasopismo PAK we wspó³pracy z LUMEL SA Warszawa-Zielona Góra 2000
