Samak Gregory - Ksiega zycia

Plik jest zabezpieczony znakiem wodny m

Ty tuł ory ginału: Le livre secret Projekt okładki: Mariusz Banachowicz Redakcja: Maria Braunstein Redaktor prowadzący : Aleksandra Janecka Redakcja techniczna: Anna Sawicka-Banaszkiewicz Skład wersji elektronicznej: Robert Fritzkowski Korekta: Mariola Hajnus Zdjęcie wy korzy stane na okładce © Davide Nadalin © Flammarion/Versilio, 2014 © for the Polish translation by Małgorzata Try c-Ostrowska © for this edition by MUZA SA, Warszawa 2015 ISBN 978-83-287-0055-0 Warszawskie Wy dawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 2015 Wy danie I

Louisowi-Eliasowi, Raffaele i Stéphanie

„Idę z pewnością lunaty ka drogą wy znaczoną mi przez Opatrzność”.

Spis treści 1 I REX 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 II TREMENDAE 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

33 34 III MAJESTATIS 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 Finał Epilog Przy pisy

Więcej na: www.ebook4all.pl

1 21 grudnia 1943 Dziecko przesunęło białego skoczka na g3 i w ty m momencie uświadomiło sobie, że nieuchronnie czeka je mat w dwóch ruchach. A przecież by ło to jedy ne możliwe posunięcie. Nieuniknione. Każdy na jego miejscu, nawet starszy gracz, wy buchnąłby płaczem, a przy najmniej okazał jakieś emocje, ty mczasem ono pozostało niewzruszone jak głaz. Z niemal hipnoty czny m skupieniem wpatry wało się w zimne jak odpry ski niebieskiego lodu oczy swego przeciwnika. Odziany w brunatny płaszcz oficer uśmiechnął się kącikiem ust. Potem splunął czarną od pry mki śliną na pokry tą śniegiem ziemię, wprost pod stopy strażników i więźniów. Już od trzech kolejek wiedział, że wy grał zakład… Pełny m pogardliwej wy niosłości ruchem przesunął swoją królową o trzy pola, na h3. Szach. Dziecko poczuło ucisk w gardle. W oczach widzów pojawiło się przerażenie. Wszy scy, bez względu na to, czy należeli do rasy panów, czy do rasy więziony ch tu podludzi, uświadomili sobie, że jego sy tuacja jest beznadziejna. Chłopczy k mimo wszy stko próbował desperacko znaleźć wy jście. Ale żadnego wy jścia nie by ło i twarz mu pobladła. – Graj! – ry knął oficer. Dziecko aż podskoczy ło. Do oczu napły nęły mu łzy. – Graj – powtórzy ł z wściekłością mężczy zna. Chłopiec drżącą ręką przesunął swojego króla. To by ł jedy ny możliwy ruch. Fatalny. Hitlerowski oficer, aby uzy skać lepszy efekt, nie od razu okazał zadowolenie. Wy prostował się na krześle, po czy m z wy studiowaną opieszałością umieścił swoją królową przed biały m pionkiem na g5. Szach i mat. Nie musiał nawet wy dawać żadny ch rozkazów, jego ludzie sami podeszli do dziecka. Zgodnie z wcześniejszy mi ustaleniami obezwładnili je i zmusili do położenia prawej dłoni płasko na stole. Malec błagał o pomoc, daremnie próbując uniknąć przeznaczenia, ale nikt nie pospieszy ł mu na ratunek. Potężniejszy z dwóch strażników wy jął wielki stalowy nóż o nieco stępiony m ostrzu. Chłopczy k krzy czał i rzucał się jak oszalały, a drapieżca smakował zwy cięstwo. Wy jął świeżą porcję ty toniu i upchnął ją między wargę a dziąsło, nie spuszczając oczu z rozgry wającej się przed nim sceny. Bez chwili wahania, opierając się o kant stołu, człowiek z nożem obciął dziecku palec

wskazujący prawej dłoni, przeciąwszy najpierw skórę, a następnie zmiażdży wszy pośrodku kość. Szachownicę z jasnego marmuru skalał strumień karminowej krwi. Straszne krzy ki chłopca wy pełniły cały dziedziniec obozu numer 1; niektórzy świadkowie sceny reagowali szy derstwem, inni z trudem opanowy wali mdłości. Z oddali dochodziły odgłosy serii wy strzałów plutonu egzekucy jnego, który otworzy ł ogień do kolejnej rodziny wy czerpanej już i tak podróżą bez końca… Obcięty palec potoczy ł się po ziemi. Na środku pokry tego błotem śmierdzącego dziedzińca głównego obozu stoczy ły o niego bitwę przerażająco agresy wne psy.

I

REX

2 Pierwsza połowa XXI wieku Wiedeń, Austria Elias by ł człowiekiem samotny m. Jak większość ludzi w jego wieku miał swoje przy zwy czajenia, drobne, niekiedy absurdalne, dziwactwa, a także niejasne wrażenie, że ży ł nie dość intensy wnie. Przejawiał wprost pedanty czną troskę o rzeczy osobiste. Koszule w jego szafie by ły precy zy jnie rozwieszone, nieskazitelnie czy ste i idealnie wy prasowane, buty ustawione według kolorów i wy czy szczone z dokładnością graniczącą z obsesją. Starzec miał również swoje małe sekrety. W ważny ch momentach nieświadomie powtarzał ten sam ry tuał: palcami prawej ręki bezdźwięcznie wy gry wał coś na wy imaginowanej klawiaturze. No i nadal nakry wał stół dla dwóch osób, chociaż od śmierci jego żony minęło ponad trzy dzieści lat. * Nazy wał się Elias Ein. Pochodził z dużej, bardzo starej ży dowskiej rodziny z Europy Wschodniej. Ale jego ród należał już do przeszłości: wszy scy zginęli w odmętach wojny. Elias i jego siostra Jelena jako ostatni nosili to nazwisko. By li bezdzietny m rodzeństwem, dziś już mocno podstarzały m. Teraz, w pierwszej połowie dwudziestego pierwszego wieku, pozostało im jedy nie mgliste wspomnienie tego, o czy m kiedy ś opowiadał im ojciec, a wcześniej ojciec ich ojca. To by ły odległe echa minionej złotej epoki. Elias zachował jednak także pewną pamiątkę z tamty ch czasów – starą pozy ty wkę, która znaczy ła dla niego więcej niż cokolwiek na świecie. Dostał ją od matki, kiedy by ł dzieckiem, i przechowy wał z piety zmem. Miała formę kasetki, została wy konana z cedrowego drewna inkrustowanego masą perłową. Ukry ty w podwójny m dnie mechanizm uruchamiało się stalową korbką, umieszczoną dy skretnie na jedny m z boków. Po ty lu latach nadal bezbłędnie odtwarzała sły nny utwór Rachmaninowa, Rapsodię na temat Paganiniego opus 43. To by ła ulubiona melodia Eliasa. Całe jego dziedzictwo sprowadzało się do zawartości tej kasetki. Wieczko, któremu rzemieślnik nadał postać szachownicy, zakry wało wnętrze wy łożone sfaty gowany m szkarłatny m pluszem, wy starczająco pojemne, by pomieścić skarby emery ta: trzy rodzinne fotografie z odłamany mi rogami, złotą obrączkę, trochę listów i zepsuty pistolet marki Luger. Miał tę broń po ojcu. Przechowy wał ją jak relikwię na pamiątkę straszliwy ch chwil, które przeży li jego bliscy. Elias nie znał się na polity ce. Nie by ł też człowiekiem towarzy skim. Całkowity m samotnikiem stał się w wieku trzy dziestu trzech lat, kiedy to stracił Annę, swoją jedy ną żonę, która nigdy nie urodziła mu dziecka. Do niej należała obrączka spoczy wająca w kasetce od ponad trzy dziestu pięciu lat. Przez ten długi czas spędzony w Wiedniu by ł zatrudniony w duży m towarzy stwie ubezpieczeniowy m, firmie Mey era. Dzień w dzień wy kony wał swą pracę sumiennie i pokornie.

Wy dawało się, że w ten oto sposób wy pełnił swoje przeznaczenie zwy czajnego, dy skretnego człowieka. Wkrótce miał rozpocząć siedemdziesiąty rok ży cia i pragnął ty lko jednego: wy jechać z tego miasta i spędzić w spokoju lata emery tury, czekając, oby jak najdłużej, na moment, gdy słabnące ciało odmówi mu posłuszeństwa i w końcu zabierze go śmierć. Dlatego odpowiedział na ogłoszenie o sprzedaży nieruchomości. Wiedeński pośrednik z Rainergasse oferował za korzy stną cenę skromny dom w Górnej Austrii, ściślej mówiąc w Braunau[1] nad rzeką Inn, położony m przy granicy z Niemcami. Wprawdzie lato by ło tam skwarne, a zima sroga, ale za to miasteczko otaczały ogromne lasy sprzy jające samotny m spacerom. Co więcej, wy stawiony na sprzedaż dom o brunatnożółtej fasadzie z oknami w biały ch ramach zdecy dowanie miał duszę. Został zbudowany, jak twierdził pośrednik, ponad dwa wieki temu. Niegdy ś mieszkał w nim celnik[2]. Wy dawało się, że położony na uboczu budy nek nic sobie nie robi z upły wu czasu. Sprzątaczka musiała jednak spędzić tam długie godziny, by nadawał się do pokazania kupujący m. A i tak trudno by ło ukry ć pęknięcia politury, która złaziła z boazerii i sprzętów. Stare meble zostały sprzedane razem z domem. Składał się on z sześciu pomieszczeń, przy najmniej tak podano w ogłoszeniu. W urządzonej na półpiętrze kuchni dominowały ciężki stół z litego drewna i opalany węglem piec. Przy legał do niej mały salonik, do którego Elias naty chmiast wstawił swój pokry ty brązowy m pluszem fotel z podgłówkiem i biblioteczkę, przy wiezione z Wiednia. Drugi salon, prawdziwie mieszczański i znacznie większy, o ścianach wy łożony ch rzeźbiony mi panelami z drewna, znajdował się na parterze i służy ł do przy jmowania gości. Na piętrze by ły dwie sy pialnie. Elias wy brał dla siebie większą, drugiej w ogóle nie uży wał. Łączy ła je łazienka ze złuszczoną armaturą i zniszczony mi fajansowy mi kafelkami. Nadal czuło się tu nieuchwy tną obecność rodziny, która kiedy ś mieszkała w ty m domu. Elias wy obrażał sobie jej członków jako ludzi surowy ch, ale pełny ch godności… Ten położony na uboczu, wy glądający całkiem zwy czajnie dom ukry wał swą prawdziwą naturę: by ło to w istocie miejsce bogate we wspomnienia i mające wartą upamiętnienia przeszłość. Nie mówiąc o ty m, że wy dzielało jakieś wewnętrzne ciepło, wy czuwalne wy łącznie dla ty ch, którzy zadali sobie trud, by dobrze poznać ten dom. Oto dlaczego tak przy padł mu do gustu. W gruncie rzeczy by ł taki jak on sam…

3 Elias załatwił ostatnie formalności związane z przeprowadzką. Znalazł też bardzo szy bko pomoc domową w osobie ty powej Austriaczki, surowej kobiety, która nazy wała się Renate Polster. Miała pięćdziesiątkę na karku, by ła nieprzy jemna i zimna, za to niesamowicie skuteczna. Uzgodnili, że Polsterka, jak mówiono o niej w miasteczku, rozpocznie pracę za dwa dni. * By ł wrzesień. Braunau wy dawało się jeszcze bardziej senne niż zwy kle. Pewnego popołudnia, bliźniaczo podobnego do inny ch, Elias postanowił powłóczy ć się trochę po zaułkach miasteczka. Zainteresował go położony nieco na uboczu sklepik ze starzy zną, ciemny i jakby pokry ty kurzem. Wy glądał na opuszczony. Kiedy jednak Elias rzucił okiem na wy stawę, jego wzrok przy ciągnął osobliwy przedmiot wy eksponowany na staroświeckiej podstawce z drewna. Podszedł bliżej i zobaczy ł, że to wspaniała zaby tkowa szachownica wy cięta z jasnego marmuru, inkrustowana hebanowy m drewnem. Wy dawała się wibrować w półmroku. Drzwi by ły uchy lone, wszedł więc do środka. Nikt się jednak nie pojawił, by go obsłuży ć. Elias stwierdził, że figury są rozstawione do gry. Ich rozmieszczenie wskazy wało, że trwa rozgry wka, zacięta partia, w której przewagę mają czarne. Przez czy stą przekorę wy ciągnął dłoń w stronę białego króla. – Dlaczego sądzi pan, że to kolej biały ch? – powstrzy mał go nagle głęboki, jakby dobiegający zza grobu głos. Elias podskoczy ł. W głębi zaplecza dostrzegł dwie świetliste plamki, które wy sy łały opalizujący blask, bły sk utkwionego w nim spojrzenia. Nic nie odpowiedział. Nieznajomy zbliżał się do niego, widział już wy raźnie jego sy lwetkę. I oto stanęła przed nim postać jakby przeniesiona ży wcem ze staroży tności. Patriarcha, ktoś w rodzaju Sfinksa, który czuwał tu, jakby trzy mał straż przed wejściem do sekretnej świąty ni. Elias próbował ukry ć zaskoczenie. Po krótkiej chwili milczenia, która pozwoliła mu odzy skać panowanie nad sobą, powiedział: – To bardzo piękny okaz, nieprawdaż? – Owszem, bardzo piękny – potwierdził starzec. – Dla prawdziwego konesera. Dla ty ch, który ch król dopuścił do swoich tajemnic, którzy wiedzą, że szachy to konfrontacja i że czasem można stracić w niej ży cie… Elias na wszelki wy padek milczał, ale po chwili spy tał: – Jaka jest ich cena? – Nie są na sprzedaż… – Mogę wiedzieć dlaczego? W odpowiedzi patriarcha mruknął jakby sam do siebie:

– Dopiero w dniu, w który m ta partia zostanie zakończona, dopiero w ty m dniu będę mógł się z nimi rozstać. Elias obrócił się tak, by stanąć twarzą w twarz z nieznajomy m. Wy dawało się, że jego osoba zaintry gowała anty kwariusza. – Czy my śmy się już gdzieś wcześniej spotkali? – zapy tał. – Nie sądzę. – Naprawdę? No cóż… Nie odpowiedział pan jednak na moje py tanie. Dlaczego uważa pan, że następny ruch należy do biały ch? – To kwestia logiki – odparł Elias. – Powinienem nawet powiedzieć: matematy cznej dedukcji. Białemu królowi grozi szach w czterech ruchach, my ślę, że mógłby m nawet odtworzy ć przebieg całej partii. Mężczy zna przez moment stał jak osłupiały, po czy m przy znał: – Rzeczy wiście, grający czarny mi czeka na ruch przeciwnika od… ponad osiemdziesięciu długich lat. – Ach tak! – wy krzy knął Elias jak dziecko. – To znaczy, że nieprędko je od pana kupię… Tajemniczy anty kwariusz zrobił kolejny krok w stronę wpadającego przez okno światła, jakby chciał się lepiej przy jrzeć przy by szowi. Wy trzeszczy ł nagle jasne oczy i, starając się opanować targające nim emocje, powiedział słaby m głosem: – Sof, nazy wam się Gustav Sof. – Miło mi. Elias Ein[3], proszę mówić mi Elias. Podali sobie ręce, uważnie przy glądając się sobie nawzajem. – Herr Sof – ciągnął grzecznie Elias – pozwoli pan, że wręczę mu swoją wizy tówkę. Gdy by ta partia szachów dobiegła kiedy ś końca, może będę mógł zaoferować panu korzy stną cenę… – Dziękuję – odparł w roztargnieniu anty kwariusz, my śląc o czy mś zupełnie inny m. Elias zbierał się już do wy jścia, ale Sof go zawołał. – Przepraszam, Herr Ein, tak naprawdę chciałby m zaproponować panu pewien układ… Elias kiwnął głową. – Jestem gotów je panu sprezentować – ciągnął Sof. – To unikat, wie pan… Pod warunkiem że zgodzi się pan skończy ć tę partię… ze mną. Co pan na to? – No cóż, właśnie przeprowadziłem się do Braunau… Trochę towarzy stwa dobrze by mi zrobiło. Zgoda! Powiedzmy, jutro wieczorem? – Doskonale! Do jutra! – zakończy ł rozmowę Sof. Potem długo jeszcze patrzy ł zamy ślony, jak Elias Ein oddala się niespiesznie krętą brukowaną uliczką.

4 Minęło dopiero siedem dni, odkąd Elias zamieszkał w Braunau, toteż sporo jego rzeczy wciąż tkwiło w kartonach poustawiany ch w holu jeden na drugim. Bardzo szy bko zdecy dował się na kupno tego domu, obejrzał go ty lko raz, więc nie poczuł się zby tnio zaskoczony, kiedy w trakcie porządków zauważy ł na półpiętrze, za schodami, pomieszczenie, o którego istnieniu nie miał wcześniej pojęcia. By ł to dawny pokój dziecinny, mała sy pialnia pomalowana na niebiesko. Zdziwiło go, że jest w takim dobry m stanie. W przeciwieństwie do reszty domu ten pokoik oparł się upły wowi czasu i rzec by można, nie doznał żadnego uszczerbku. By ło to ty m bardziej dziwne, że pośrednik z agencji nieruchomości twierdził, iż dom od lat pozostawał niezamieszkany. * By ła jedenasta przed południem, kiedy Elias poczuł nagle ogromne zmęczenie, które przy pisał trudom przeprowadzki. Na chwilę przy siadł na dziecięcy m łóżku stojący m w kącie pokoju. Zamknął oczy. Wtedy ogarniająca go senność, spowodowana zapewne wiekiem, a może zwy kły przy padek sprawił, że upuścił laskę na ułożone ukośnie deski parkietu. Zdziwił go osobliwy odgłos, jaki wy dała, upadając. Nie wstając, spod zmrużony ch powiek przy jrzał się podłodze. Dostrzegł coś w rodzaju łaty, która mogła świadczy ć, że kiedy ś by ła tu jakaś klapa. Zaciekawiony podniósł się, zadziwiająco żwawo jak na swój wiek, by obejrzeć to miejsce z bliska. Z trudem przesunął łóżeczko wzdłuż ściany i w ten sposób całkowicie odsłonił starą klapę w podłodze. Nie by ło żadnego kółka ani uchwy tu, podniósł więc laskę i próbował posłuży ć się nią jak dźwignią. Drewno w końcu ustąpiło, skrzy piąc i trzeszcząc. W czeluści otworu ukazały się szerokie kamienne schody niknące w ciemności. Niepewny m krokiem pokonał mnóstwo stopni, miał wrażenie, że schodzi do bardzo głębokiej piwnicy pod swoim nowy m domem. Wkrótce trafił do przestronnego pomieszczenia bez okien, w który m usły szał taki pogłos, jakby to by ła podziemna kry pta. Chwy cił po omacku starą lampę, zawieszoną na nadprożu. Kiedy knot zajął się od płomienia zapalniczki, Elias zdał sobie sprawę, że wchodzi do najbardziej niezwy kłego pomieszczenia, jakie kiedy kolwiek oglądał.

5 W słaby m świetle lampy jego oczom ukazał się zary s monumentalnej sali. Zauważy ł wejścia do liczny ch, zakreślający ch koła kory tarzy, umieszczony ch na dwóch poziomach. Wszy stko wskazy wało na to, że znalazł się w nieprawdopodobny ch wręcz rozmiarów bibliotece. Niezliczone rzędy identy czny ch ksiąg, oprawiony ch w szlachetną skórę, zakry wały jej ściany jak okiem sięgnąć. Zbudowana na planie kwadratu sala miała kilka metrów wy sokości. Pośrodku stały staroświecki stół i zwy kłe drewniane krzesło. Ściany kory tarzy również pokry wały półki z książkami. Widziana z góry, biblioteka miała kształt rozety okalającej kwadratowy diament. Tchnęła jakimś nadnaturalny m dostojeństwem. Dlaczego ta ogromna, tak perfekcy jnie zaplanowana sala o tak skomplikowanej konstrukcji została ukry ta w podziemiach domu i sprawia wrażenie uśpionej? – zastanawiał się Elias. Samo rozmieszczenie księgozbioru uznał za przepiękne, wręcz fenomenalne. Zakręciło mu się w głowie od patrzenia na ściany wy łożone gruby mi tomami od podłogi aż po sufit. Skierował spojrzenie w stronę wejścia i dostrzegł wielkie kamienne schody, który mi tu zszedł i które łączy ły to miejsce z domem. Jego wzrok przy ciągnęło blade światło bijące od wy ry tego na ścianie napisu. Litery zaczęły nagle świecić tak mocno, że zdawało się, iż ich blask przeszy wa na wy lot zeszty wniałe wskutek upły wu lat ciało starca. Elias odwrócił oczy. Światło omiotło salę, odkry wając całe jej piękno i bogactwo zdobień. Jakby biblioteka się przed nim otwierała. Ponownie spojrzał na wy ry ty na wprost niego napis, na anty czne hebrajskie znaki, wielkie i rozżarzone do białości. Płonęły, lecz ogień ich nie pochłaniał. Zdumiony, wy powiedział na głos: sefer ha-chaim. Księga Ży cia[4]. W tej samej chwili zadźwięczało mu w uszach zdanie: „Zapisz nas, o, Wiekuisty, w Księdze Ży cia”, fragment modlitwy, którą od pięciu ty sięcy lat prakty kujący ży dzi na cały m świecie odmawiają raz do roku, w wielkim Dniu Pojednania. Przy pomniał sobie melodię pieśni, którą wierni śpiewali w świąty ni z niezwy kłą żarliwością. Jako dziecko stał koło ojca i słuchał, jak intonuje wraz z inny mi. „O, Wiekuisty, zapisz nas w Księdze Ży cia!” Pomy ślał o swoim ojcu. Gdzie on teraz jest? Och, gdy by ż mógł w ty m momencie dołączy ć do sy na, ujrzeć to cudowne miejsce! Bo oto on, Elias Ein, zwy kły stary człowiek, dziecię pozbawionej wy zwań epoki, znalazł się w tej niesamowitej sali. Ponownie przebiegł wzrokiem niezliczone rzędy książek. To by ło niewątpliwie święte miejsce. Wierzy ł, że unosi się tu duch Boga. Miał wrażenie, że czuje Jego obecność, że mógłby Go niemal dotknąć. I oto ten zmęczony ży ciem człowiek osunął się na podłogę i, otulony przy jazny m złoty m blaskiem ognisty ch liter, pogrąży ł się w rozmy ślaniach.

6 Elias uświadomił sobie wagę swojego odkry cia. Potrzebował trochę czasu, by się pozbierać. Wstał z podłogi, ale nadal czuł się jak zauroczony. To wrażenie będzie mu towarzy szy ło już do końca jego dni za każdy m razem, kiedy znajdzie się w ty m miejscu. Nie śmiał niczego dotknąć. Taką powściągliwość musieli zachowy wać staroży tni kapłani Izraela, kiedy wchodzili do Świętego Święty ch w sercu Świąty ni Salomona, w której znajdowała się niegdy ś Arka Przy mierza. By ło tu ty le rzeczy, które go przerastały. Kiedy zapalił jedną po drugiej stare lampy naftowe wiszące w olbrzy miej sali, mógł w pełni docenić szczegóły jej wspaniałego wy stroju. Jego spojrzenie wędrowało od ścian pokry ty ch książkami do kręty ch kory tarzy, które niczy m płatki kwiatu okalały kwadratowy środek tej osobliwej biblioteki. Zaczął zwiedzać salę, zaglądając we wszy stkie jej kąty. Upły nęło sporo czasu, nim zdołał je obejść. W każdy m zakamarku biblioteki odkry wał rzeźbione półki, na który ch spoczy wały dziesiątki przepiękny ch, bliźniaczo do siebie podobny ch ksiąg. Na każdej z nich widniały tajemnicze kombinacje złoty ch hebrajskich znaków. Elias zdołał je szy bko rozszy frować, odkry ł bowiem, że ów sy stem jest podporządkowany pewnej logice. Dwie pierwsze litery zdawały się wskazy wać na porządek alfabety czny. Po łączniku następowała druga seria liter, które musiały oznaczać liczby. Zgodnie z trady cją kabalisty czną każdej hebrajskiej literze odpowiada określona liczba. Umożliwiało to odszy frowy wanie ukry tego sensu niektóry ch tekstów… Elias by ł już teraz pewien, że ma do czy nienia ze spisem, z czy mś w rodzaju giganty cznego katalogu. Przez chwilę bił się z my ślami, rozważając, czy ma prawo do niego zajrzeć. Jeśli ten rejestr został stworzony przez Boga, czy on, Elias Ein, będzie w stanie zrozumieć Jego dzieło? Ogarnęło go dziwne uczucie, że jest dzieckiem w rękach Opatrzności. Czy rzeczy wiście przez przy padek zamieszkał w ty m miasteczku na odludziu? Pozwolił się po prostu nieść biegowi wy darzeń, ale teraz nie mógł uwierzy ć, że to by ł zwy kły zbieg okoliczności. Przesunął ży lastą dłonią po czole, przejechał nią po włosach i ni stąd, ni zowąd zaczął rozmy ślać o swoim ży ciu, o zmarłej żonie, o rodzinie, którą utracił. Spojrzał na najbliższy regał. Na brzegu pierwszego tomu w rzędzie widniały litery O i R, poprzedzające kombinację liter P i A. Elias przy pomniał sobie, że P to osiemdziesiąt, a A odpowiada jedy nce. Połączone, te dwie litery oznaczały osiemdziesiąt jeden. Reszta by ła prosta. Miał przed sobą osiemdziesiąty pierwszy tom spisu nazwisk zaczy nający ch się na „Or”. Upewnił się, że ma rację, rzucając okiem na kolejne księgi na półce. Różniły się ty lko rosnącą numeracją. To odkry cie wprawiło Eliasa w entuzjazm, potwierdzało bowiem, że logika przy świecająca twórcy rejestru jest dostępna dla ludzkiego rozumu. Zdoby ł się na odwagę i wy jął pierwszy tom. Wy dał mu się zadziwiająco ciężki. Podszedł powoli do stołu na środku sali, usiadł i bardzo ostrożnie położy ł książkę na blacie. Nie spuszczając z niej wzroku, nabrał powietrza w płuca i raz jeszcze uważnie ją obejrzał.

Ogromne wrażenie wy warła na nim perfekcy jna faktura drogocennej okładki, na której widniały te same litery : O/R-PA subtelnie inkrustowane złotem. Ledwo ją odchy lił, zdarzy ło się coś, co wprawiło go w osłupienie. Linijki tekstu widniejącego na stronicach tej starannie oprawionej księgi zaczęły się żarzy ć. Płonęły wspaniały m czerwonozłoty m ogniem… ale się nie spalały. Osobliwy żar bijący z anty czny ch znaków rzucał na kartki blask mieniący się ży wy mi kolorami. Jakiż sekret kry ły ta Księga i to miejsce? Kiedy ty lko zbliży ł palec do świetlisty ch liter, naty chmiast poczuł, że mąci mu się umy sł, jakby spowijała go mgła. Cofnął rękę i mgła opadła. By ło już jednak za późno, nie mógł się wy cofać. Musi zrozumieć sens ty ch Pism. Stwierdził, że zawartość pergaminowy ch stronic przy pomina niekończący się ciąg not biograficzny ch poprzeplatany ch niezrozumiały mi, zakodowany mi fragmentami. Odczy tał następujący wpis: Viktor Orbán […] urodzony 14 kwietnia 1902 roku w Nowym Jorku; zmarł 12 maja 1947 roku w Budapeszcie. Ta króciutka nota poprzedzała kilka linijek zaszy frowanego tekstu, na pierwszy rzut oka niezwy kle trudnego do odkodowania, który zawierał zapewne utajnione szczegóły z genealogii tego „Viktora Orbána”. W dalszej części podano garść informacji o okolicznościach przy jścia na świat i ży ciu tego człowieka, wspomniano o podróżach, o ludziach, który ch spotkał na swojej drodze. By ły też jakieś tajemnicze obliczenia, który ch Elias nie zdołał rozszy frować. Wszy stkie noty zostały najwy raźniej skonstruowane według jednego szablonu. Różniły się natomiast długością, niektóre liczy ły zaledwie kilka linijek, inne – nie wiedzieć dlaczego – zajmowały dziesiątki stron. Elias patrzy ł jak urzeczony na teksty w Księdze, które zawierały opisy ży cia i śmierci całej ludzkości. W jakim celu by ły przechowy wane w tej bibliotece? Przez jakiego Wielkiego Twórcę? Nie miał pojęcia. I czy ja ręka pracowicie dokony wała nowy ch wpisów w ty m rejestrze? Viktor Orbán, urodzony 14 kwietnia 1902 roku w Nowym Jorku; zmarł 12 maja 1947 roku w Budapeszcie (tu następowały niezrozumiałe cyfry), przyszedł na świat z woli jego matki Andry Clément, córki Angeli Miller […] i Nathana Damiana, syna Gustava Damiana […]. Rodzina przestrzegająca przykazań. 17092. Związek przypieczętowany przez Nathana […] 14 grudnia 1923 roku w Nowym Jorku (zakodowany fragment). Brak potomstwa (zakodowany fragment). Zmarł z powodu zakażenia krwi (zakodowany fragment). * Elias Ein by ł ty lko skromny m agentem ubezpieczeniowy m z Wiednia, obecnie na emery turze, ostatnim, bezdzietny m spadkobiercą niemal zapomniany ch dziejów. On, który nic nie miał, który sam by ł niczy m, znalazł się w ty m miejscu, zupełnie sam, przed czy mś, co należało uznać za Księgę Ży cia. Przez kilka godzin czy tał przy świetle lamp naftowy ch, pochłonięty bez reszty lekturą

niezrozumiały ch często not zawarty ch w zaszy frowany ch tomach. By ło ich tak dużo! Za pierwszy m rzędem ksiąg odkry ł kolejne i szy bko doszedł do wniosku, że na przeczy tanie takiej masy tekstów nie starczy łoby całego ży cia jednego człowieka. Mimo ty ch długich godzin spędzony ch na studiowaniu zapisków zachował jasność umy słu. Przy szła mu raptem do głowy pewna my śl: „Skoro te księgi zawierają opisy egzy stencji każdego człowieka, który kiedy kolwiek ży ł w przeszłości lub ży je obecnie na ziemi, z pewnością znajduje się w nich wzmianka o losie Anny ”. Elias wciąż pielęgnował pamięć o zmarłej żonie mimo upły wu lat… Poruszony tą my ślą, postanowił odnaleźć w labiry ncie kory tarzy tom oznaczony literami K/A, zawierający historię osoby, której brakowało mu najbardziej na świecie. Jakież by ło jego wzruszenie, gdy po kilku dłużący ch mu się straszliwie minutach wziął do rąk księgę, której szukał. Zasiadł przy stole i gorączkowo przebiegł wzrokiem pierwsze zdanie. Anna Kasper, córka Isaaca i Marii Kasper, urodzona 12 sierpnia 1974 roku, zginęła w wypadku drogowym w Wiedniu… Dalej następował zaszy frowany fragment. Elias niemal przy zwy czaił się już do takich wstawek, ale wciąż nie potrafił ich odczy tać. Ty m razem ciąg cy fr by ł bardzo długi, zajmował ponad dwie strony. Przy stąpił do lektury zrozumiały ch akapitów tekstu. Szczęśliwe dziecko, miłość rodziców. […] W Wiedniu wyróżniająca się studentka […]. Zanim skończy ł czy tać te dwa zdania, po policzkach popły nęły mu łzy. Powrócił my ślami do owego niezapomnianego dnia, gdy zobaczy ł ją, taką młodziutką, w Café Braslav w Wiedniu, kiedy jeszcze czekała ją wspaniała przy szłość. Przy pomniał sobie jej żółtą sukienkę z poły skliwego materiału, długie czarne włosy luźno związane na karku. Kiedy otworzy ł oczy i ujrzał swoją własną starczą dłoń, nagle zdał sobie sprawę z upły wu czasu. Anna oży ła na chwilę w ty ch kilku świetlisty ch linijkach, ale przecież utracił ją na zawsze. Wpis się jednak na ty m nie kończy ł. Kobieta była bezpłodna. Spotkała Eliasa Eina 12 maja 1995 roku w Wiedniu. Ich ślub odbył się… Widok własnego nazwiska poraził go jak grom. Niepokój ścisnął mu gardło. Możliwe, że odsłoni najpilniej strzeżoną z tajemnic Opatrzności, pozna własny los. Jakby odważy ł się spojrzeć Śmierci w oczy. Mimo całej jego mądrości i sędziwego wieku perspekty wa spotkania twarzą w twarz ze Śmiercią zmroziła mu krew w ży łach. Poczuł, że nie jest w stanie się na to zdoby ć. Czy pozwoli, by czas, który mu pozostał, sprowadził się do odliczania nieodwracalny ch kroków ku nicości? By ł przekonany, że nie może już oczekiwać od ży cia niczego dobrego, nie potrafił się jednak zdoby ć na zrezy gnowanie z resztek zwy kłej ludzkiej niefrasobliwości. Dlatego doznał tak wielkiego wstrząsu i panicznie się przeraził, gdy nieoczekiwanie ujrzał

własne nazwisko zapisane w tekście Boga. Potrzebował trochę czasu, żeby ochłonąć. Ty le tu by ło szczegółów, także o jego ży ciu, który ch sam już nie pamiętał. Na przy kład miejsce ich ślubu, nazwiska obecny ch na nim krewny ch itp. I znowu te ciągi niemożliwy ch do rozszy frowania znaków… O świcie ogarnęło go zmęczenie, zapadł w drzemkę pełną dziwaczny ch snów, otulony przy jazny m światłem żarzący ch się liter. Ledwo zauważy ł, że znów lekko zakręciło mu się w głowie, gdy jego dłoń musnęła litery złotej księgi. Otwarty tom leżący przy śpiący m mężczy źnie zaczął łagodnie pulsować, jakby chciał się dostosować do ry tmu jego serca.

7 Niedługo po ty m jak Elias się obudził i wrócił do niebieskiego pokoju, ktoś zapukał do drzwi jego domu. By ł już wieczór, przespał niemal cały dzień. Pewnie Herr Sof przy szedł skończy ć partię szachów. Najszy bciej jak potrafił, Elias przesunął z powrotem dziecinne łóżeczko na klapę w podłodze. Zobaczy wszy anty kwariusza przez wizjer w drzwiach, poprosił, by zechciał chwilę poczekać. Spróbował pospiesznie usunąć z twarzy ślady zmęczenia, jakie pozostawiły na niej wy darzenia poprzedniego dnia. Włoży ł też czy stą koszulę. Zapadał zmrok, gdy Elias wreszcie otworzy ł drzwi i powitał swojego gościa. Starzec grzecznie go pozdrowił i niespiesznie przekroczy ł próg. Zmierzy li się wzrokiem. Sof miał na dłoniach skórzane rękawiczki, z który mi nigdy się nie rozstawał. Sprawiał wrażenie równie wiekowego co samotnego człowieka. Jego twarz zdradzała nieprzeciętną inteligencję. Z ty mi swoimi potargany mi biały mi włosami wy glądał jak stary, opuszczony przez resztę stada wilk. Biła od niego jakaś wewnętrzna szlachetność. – Mam nadzieję, że nie zapomniał pan o naszy m spotkaniu? – Skądże znowu – odpowiedział Elias. – Zechce pan czegoś się napić, zanim zaczniemy grać? – Nie pijam alkoholu, ale czy nie będzie panu przeszkadzało, jeśli zapalę? Okazało się, że żaden z nich nie jest zby t rozmowny. Usiedli w salonie przy mały m prostokątny m stoliku, na który m Elias rozłoży ł wspaniałą marmurową szachownicę. Sof wy glądał na zdenerwowanego. Wy ciągnął z kieszeni mary narki sfaty gowaną drewnianą fajkę i woreczek z ty toniem. Zgodnie z jego przewidy waniami gospodarz zgodził się zagrać biały mi. Sof bez wahania odtworzy ł z pamięci rozstawienie figur i pionków na szachownicy, niezmienione od dziesiątek lat. Najwy raźniej by ł to dla niego wzruszający, podniosły moment. – Herr Sof, czy mogę spy tać, z kim rozpoczął pan tę partię? Starzec nie od razu odpowiedział. – Przy wołuje pan bardzo stare dzieje… Ta rozgry wka zaczęła się tak dawno temu, że nazwisko i twarz przeciwnika zaginęły w zakamarkach mojej pamięci… – odrzekł zamy ślony. Przerwał na moment, spojrzał na Eliasa, po czy m ciągnął: – Tak czy inaczej, sądzę, że nadszedł moment, żeby m zakończy ł tę sprawę. – Powinien pan wiedzieć, Herr Sof, że jestem zaszczy cony wy świadczoną mi przez pana uprzejmością. Mam nadzieję, że stanę na wy sokości zadania – odpowiedział grzecznie gospodarz. Minęło kilka minut. Elias starał się przede wszy stkim skupić na grze, zauważy ł jednak, że anty kwariusz powoli ściąga rękawiczki. Pierwszy raz ujrzał nagie dłonie swego gościa. Sof nie miał palca wskazującego u prawej ręki. Elias szy bko przeniósł wzrok na szachownicę, by oszczędzić partnerowi niezręcznej sy tuacji. Obaj panowie przez kilka godzin rozgry wali w milczeniu partię, na której tak bardzo zależało anty kwariuszowi. Obiecali sobie, że będą się regularnie spoty kać w piątkowe wieczory, by pograć w szachy.

Sof wy grał zaciętą walkę, którą zakończy li późno w nocy. – No cóż! Moje gratulacje, Herr Sof, brawurowo poprowadził pan tę rozgry wkę – szepnął Elias, gdy za oknem wstawał już świt… Stary anty kwariusz ruszy ł do domu. Trudno by ło oprzeć się wrażeniu, że odchodzi jeszcze smutniejszy, niż przy szedł.

8 Tego ranka miała rozpocząć pracę u Eliasa Frau Polster. Przy szła w towarzy stwie pomocnika, który wy glądał na jakieś dziesięć lat. Nazy wał się Thomas, w miasteczku wołano na niego Mały Tom. Polsterka poleciła mu, by odtąd regularnie robił Eliasowi zakupy. Z mocny m austriackim akcentem, charaktery sty czny m dla mieszkańców ziem położony ch nad Innem, przedstawiła nieśmiałego chłopca starcowi, który uprzejmie się z nim przy witał. Wy dawszy Tomowi instrukcje, sama wzięła się do pracy. W południe, kiedy Elias stanął na moment przy oknie saloniku, ujrzał filigranową sy lwetkę dziecka, która oddalała się, jakby tańczy ła na linii hory zontu. Twarz starca rozjaśnił dobrotliwy uśmiech, który pogłębił zmarszczki wokół jego oczu. Widok Toma sprawił, że przy pomniał sobie swoje chłopięce lata i pomy ślał o sy nku, którego mogli by li mieć z Anną, gdy by los nie zdecy dował inaczej. Potem odszedł od okna, usiadł w swoim stary m fotelu i pomy ślał, że gdy by wcześniej wiedział o niesamowitej tajemnicy, jaką kry je ten dom, nie ściągnąłby sobie na kark gospody ni i chłopca na posy łki, nawet jeśliby mieli przy chodzić ty lko raz w ty godniu. Nie mógł się już jednak wy cofać, nie budząc podejrzeń w tej małej mieścinie. Przez uchy lone drzwi obserwował kątem oka krzątającą się Polsterkę. Będzie musiał poczekać dwie albo nawet trzy godziny, zanim ta kobieta wreszcie sobie pójdzie. Ty mczasem wrócił chłopiec. By ł obładowany sprawunkami i nucił coś pod nosem. Po chwili grzecznie zapukał do drzwi saloniku. – Wejdź, proszę, mój mały. Czego sobie ży czy sz? – Dzień dobry. Znalazłem to, psze pana, w skrzy nce, to listy do pana. Eliasa zdziwiło, że otrzy mał jakąś korespondencję, przecież prawie nie miał już krewny ch. Jego uwagę naty chmiast przy ciągnęła koperta z urzędowy m stemplem. Znajdowały się na niej adres i pieczątka kancelarii wiedeńskiego notariusza. Staruszek przy jrzał się uważniej twarzy dziecka. Mimo niedbałego stroju chłopiec miał w sobie coś szczególnego. Z jego oczu bił taki blask, że Elias od razu pomy ślał o tajemnej księdze. Święty ogień w spojrzeniu dziecka także musiał kry ć jakieś przesłanie. Tom wy szedł z pokoju. W domu by ło sły chać już ty lko szczęk naczy ń. Elias otworzy ł kopertę…

9 Wiedeń Do rąk własnych Herr Eliasa Eina Herr Ein! Z żalem zawiadamiamy o śmierci Pańskiej siostry, Pani Jeleny Ein, która zmarła 12 sierpnia wskutek ataku serca we własnym mieszkaniu w Wiedniu, w wieku 63 lat. Pogrzeb odbędzie się 16 sierpnia w Wiedniu, na cmentarzu w Ottakring. Byłbym Panu niezmiernie zobowiązany, gdyby zechciał się Pan ze mną skontaktować w celu omówienia praktycznych kwestii związanych z pochówkiem Pana nieodżałowanej siostry, a także dopełnienia kilku formalności urzędowych oraz natury prawnej. Całkowicie Panu oddany Mecenas Dorfmeister Elias by ł tak wstrząśnięty, że list wy padł mu z rąk. Teraz został już całkiem sam. Nie ży je nikt z jego dawnej rodziny, a przecież nie założy nowej. Zakry ł dłońmi oczy. Jelena spoczy wa w grobie. Moja biedna kochana Jelena została pogrzebana i nikt nie odprowadził jej na cmentarz. Jakże musiała się czuć samotna, moja miłość, moja najdroższa, moja siostra – szlochał, kry jąc twarz w dłoniach. On, który nie płakał od śmierci żony, znów poczuł smak łez. Opuściła go również jego siostra. Pogrzeb odby ł się szesnastego sierpnia. Teraz jest połowa września. List na pewno dotarł tak późno dlatego, że Elias zmienił miejsce zamieszkania. Zawsty dzony, zerknął na uchy lone drzwi. Ujrzał Toma, który jeszcze nie poszedł do domu i stał przed biblioteczką. Zauważy ł też, że Polsterka pospiesznie zamy ka drzwi kuchni. Dobiegł go jazgotliwy głos kobiety : – Skończy łam na dziś, Herr Ein. Będę jeszcze panu do czegoś potrzebna? – Doskonale, Frau Polster. Nie, nie będę już pani dziś potrzebował. Do jutra – zdołał wy jąkać. – Do jutra – odpowiedziała i wreszcie usły szał, że zamy ka za sobą drzwi domu. Suchy trzask zamka oznaczał, że może znowu pogrąży ć się w bólu i opłakiwać swoją samotność. Zaczął odtwarzać w my ślach dzieje swy ch bliskich. Po odejściu Jeleny jest już ostatnim kamieniem, na który m opiera się stary gmach – jego rodzina. Jak długo przetrwa? Przeszłość stała się jedny m wielkim rumowiskiem, a zmierzch ży cia Eliasa przeobraził się zdradziecko w czarną noc. Z zadziwiającą dokładnością przy woły wał w pamięci słowa ojca, jego opowieści o dawnej świetności przodków, zanim dopadło ich „ostateczne rozwiązanie”. Grzebiąc w najskry tszy ch zakamarkach swojej duszy, przy pomniał sobie pewną scenę, która wy cisnęła mocne piętno na jego dalszy m ży ciu. Jakieś czterdzieści lat temu, kiedy ojciec wiedział już, że jest nieuleczalnie chory, wezwał Eliasa i Jelenę, po czy m zażądał, by

pozostawiono go sam na sam z jego dziećmi. Tego dnia Gustav Ein przekazał im swą ostatnią wolę. Oznajmił, że niedługo pożegna się z ży ciem, dołączy do dwóch braci i siostry, który ch pochłonęło piekło Majdanka. Powiedział, że z całej jego rodziny wojnę przeży ły ty lko trzy osoby. Jonathan Ein, stry jeczny brat ojca, który wy mknął się nazistom, uciekając w 1938 roku do Stanów Zjednoczony ch. Zginął wraz z żoną w 1949 roku w Rzy mie, siedząc za kierownicą samochodu. Joseph Ein, krewny ojca, jedy ny przedstawiciel niemieckiej gałęzi rodu, należał do nieliczny ch więźniów, który m udało się przeży ć obóz pracy. Ocalenie zawdzięczał niezwy kłej odporności fizy cznej. Niestety, utonął w wieku trzy dziestu jeden lat porwany przez prąd morski podczas kąpieli w kurorcie Aszdod w Izraelu, dokąd wy emigrował w 1948 roku. Nie miał dzieci. Ostatnim z tego pokolenia Einów by ł on sam, Gustav. Uratował go status dy plomaty akredy towanego w Genewie. Do Eliasa i Jeleny dotarło, że po śmierci ojca to oni będą ostatnią nadzieją na przetrwanie nazwiska. Gustav kazał im zresztą przy rzec, iż uczy nią wszy stko, aby ród Einów nie wy marł. Elias przy pomniał sobie teraz przy sięgę, której znaczenie nie do końca rozumiał przez wszy stkie te lata. Teraz zabrzmiała w jego uszach jak straszliwy wy rok. Dwudziesty wiek dopełniał swego dzieła. Triumfował nad przeszłością, a niesiony przez wichry historii piasek zasy py wał nazwisko Einów. Ginęło nie ty lko nazwisko, kończy ł się pewien rozdział dziejów. Prawo dosięgło katów. Powstało państwo ży dowskie. Komu by li dziś potrzebni ci europejscy Ży dzi z całą tą ich diasporą, historią, stary mi legendami i nostalgią? Po co na siłę utrzy my wać na powierzchni relikty minionej epoki? Einowie odegrali już swoją rolę, która pokry wała się poniekąd z history czną rolą wszy stkich europejskich Ży dów. Centrum świata kolejny raz się przemieszczało, ty m razem w kierunku Atlanty ku, a nawet dalej, w stronę Azji. Ich zaś porzucono jak jakieś nikomu niepotrzebne breloczki. Zostali daleko w ty le z mnóstwem grobów i ze swoimi wieczny mi lamentami. Elias do wieczora tkwił pogrążony w ty ch ponury ch rozmy ślaniach. Nie ruszy ł się nawet z fotela. Mały Tom, który sam by ł sierotą, odgadł, że starszego pana dopadła rozpacz, i od razu poczuł do niego sy mpatię. Kiedy nazajutrz przy jdzie Polsterka, znajdzie skreślony ręką Eliasa liścik, w który m pracodawca powiadamia ją, że potrzebuje trochę samotności. Dzięki temu będzie się mógł schronić w zaciszu swojego pokoju. Odstawił w kąt laskę i zabrał ze sobą pozy ty wkę. Wy starczy ło otworzy ć kasetkę, by nawiedziło go kolejne wspomnienie z dzieciństwa. Przy pomniał sobie siebie w wieku jedenastu lat, siedzącego pośród czerwony ch aksamitów i złoceń w sali Opery Wiedeńskiej. Poszedł tam z matką, ojcem i Jeleną. Pierwszy raz by ł na koncercie. Wielka Orkiestra zagrała tego wieczora Rapsodię Rachmaninowa w tak magiczny sposób, że mały Ein został naznaczony na całe ży cie pięknem tej muzy ki. Kilka ty godni później matka podarowała mu pozy ty wkę, z którą jeszcze teraz się nie rozstawał. Odtwarzana przez nią muzy ka i ty m razem wzruszy ła go do łez. To by ła dla Eliasa melodia jego rodziny. Przejrzał drobiazgi przechowy wane we wnętrzu kasetki. Zanim ją delikatnie zamknął, umieścił

w niej list od notariusza. Kiedy zapadła noc i wreszcie został sam w domu, postanowił oddać się jedy nemu zajęciu, na które miał jeszcze ochotę – studiowaniu świetlistej Księgi. Zszedł do ukry tej sali z cichą nadzieją, że odnajdzie tam pamięć o zmarłej siostrze. Z doprawdy szaloną nadzieją, że właśnie tam odkry je sens bezsensu.

10 Już podnosząc klapę, Elias poczuł osobliwy klimat biblioteki, która zdawała się go chronić. Poszukał tomu oznaczonego literami E/I i NP, w który m spodziewał się przeczy tać wzmiankę o siostrze. Szy bko znalazł poświęconą jej notę. Zapisano w niej datę urodzenia, ale też śmierci Jeleny, która zmarła zaledwie przed kilkoma ty godniami. Jakież by ło jego wzburzenie, gdy zobaczy ł, że doty czący jej fragment jest niemal w całości zakodowany i jeszcze bardziej niezrozumiały niż inne noty. Zastanowiła go dokładność dat. Czy dzień śmierci jego siostry by ł znany od zawsze, czy też ta adnotacja dopiero niedawno pojawiła się w tekście? Inny mi słowy, czy jej przeznaczenie zostało z góry zapisane w Księdze? Czy rejestr dopuszcza jakiekolwiek niespodzianki w naszy m ży ciu? Zaczął szukać noty o kimś, kto jeszcze się nie narodził, by rozwiać swoje wątpliwości. Przerzucił dziesiątki stron, nie znajdując przekonującego dowodu, aż wreszcie jego wzrok zatrzy mał się na biografii niejakiego Helmuta Lairumera, który miał przy jść na świat… dopiero za ponad dwadzieścia lat! Z opisu wy nikało, że ów Lairumer urodzi się w Sy dney i przeży je siedemdziesiąt osiem lat. Wszy stko zostało jasno zapisane. To dowodziło, że Księga odtwarza zarówno wy darzenia z przeszłości, jak i z teraźniejszości, a nawet z przy szłości, że jest ponadczasowa. Według Eliasa to przesądzało o jej boskim charakterze i potwierdzało w spektakularny sposób istnienie Opatrzności. Wszy stko zostało zapisane – mówił sobie. – Ale czy istnieje możliwość, by tekst by ł później mody fikowany z uwzględnieniem pewnej swobody, którą Bóg dał ponoć Człowiekowi w momencie Stworzenia? Elias by ł o ty m głęboko przekonany. Czy ż Pisma nie uczą, że Człowiek jest jedy ną istotą zdolną zmienić zamy sły Opatrzności? Temu zresztą służy przecież modlitwa… W tej samej chwili palec wskazujący jego lewej ręki musnął święte litery. Znowu poczuł ten dziwny zawrót głowy. Odruchowo cofnął dłoń i naty chmiast ustąpiła mgła, która zaczęła spowijać jego umy sł. Zaintry gowany ty m osobliwy m zjawiskiem starzec postanowił ponowić doświadczenie. Celowo przy sunął czubek palca do światła… W ty m samy m momencie usły szał za sobą przy tłumiony hałas, przy pominający trzeszczenie parkietu. Zdawał się dobiegać z pokoju na piętrze. A może z całkiem bliska? Elias odwrócił się na krześle i spojrzał w stronę drzwi… Zamknął Księgę i pospiesznie wstał. – Jest tu kto? – krzy knął. Nie doczekał się jednak odpowiedzi. Bojąc się, że ktoś odkry je jego tajemnicę, pokonał najszy bciej jak potrafił schody prowadzące do niebieskiej sy pialni. By ła pusta. Zorientował się, że nastał już ranek i że ktoś mocno wali w drzwi. Opuścił pokój, upewniwszy się uprzednio, że klapa jest starannie zasłonięta, i zszedł na dół. Głowa wprost pękała mu od py tań

bez odpowiedzi. Widok despoty cznego oblicza Polsterki, które ukazało się w drzwiach, brutalnie przy wrócił go do rzeczy wistości. – Pukam od co najmniej dziesięciu minut – warknęło babsko. – Przy kro mi, Frau Polster, musiałem się zdrzemnąć – odpowiedział Elias. Weszła, oszczędzając mu komentarzy, i zostawiła swoje rzeczy w holu. Po chwili rzuciła z ty m swoim wstrętny m akcentem: – Wczoraj spotkałam w mieście Herr Sofa. Powiedział mi, że dziś wieczorem zamierzacie zagrać razem w szachy. – No tak… Rzeczy wiście… – Dziś wieczorem… Pamiętał pan o ty m spotkaniu? – To już mamy piątek? – zdziwił się Elias. – No cóż, przy gotuje nam pani coś na kolację, prawda? W ty m momencie w przedpokoju pojawił się Tom. By ł zdy szany, jakby biegł. – Ach, to ty ? W samą porę! – ry knęła na niego Polsterka. – Szukam cię od dobry ch paru minut… Pójdziesz po zakupy. Pan będzie miał dziś wieczorem gościa…

11 Tom nie by ł zwy czajny m sierotą. Wy glądał jak przebieraniec, ale temu zaniedbanemu dziecku ulicy nie sposób by ło odmówić by strości umy słu. Prawie nie miał przy jaciół. Braunau to drobnomieszczańska, bardzo hermety czna mieścina. Nikt nie potrafił powiedzieć, skąd tak naprawdę wziął się ten chłopiec. Od czasu do czasu ktoś zlecał mu drobne prace. Dostawał za to parę groszy albo coś do jedzenia. Tak ży ł, samotny, ale szczęśliwy, bo głowę miał pełną marzeń. Tom strzegł jak skarbu swoich sekretów: tajemnicy swojego pochodzenia, okoliczności śmierci rodziców i swojego przy by cia do Braunau. Chociaż nie zagrzał długo miejsca w szkolnej ławie, w wielu dziedzinach miał znacznie większą wiedzę niż jego rówieśnicy. Ciekawość pchała go do zdoby wania książek, gdzie się dało. Najczęściej dostarczała mu ich Marika, urocza córka burmistrza Braunau Theodora Riefenstahla. Dziewczy nka bardzo lubiła tego chłopca, tak niepodobnego do inny ch dzieci w jego wieku. Czasem Sof podsuwał mu jakieś stare wy dania książek o bardzo zróżnicowanej tematy ce. Thomasowi niewiele by ło potrzeba do szczęścia: my ł się w rzece, czerpał z niej też najczęściej wodę do picia, a policja dotąd zostawiała go w spokoju. Polsterka pomy ślała sobie, że ten chłopak za nędzne grosze pomoże jej w zajmowaniu się domem nowego pracodawcy. * Zanim Tom wy ruszy ł zgodnie z poleceniem gospody ni do sklepu Krugerów, kolejny raz zatrzy mał się przed piękny m zbiorem książek i czasopism, wy pełniający ch oszkloną biblioteczkę w mały m salonie. Po chwili zauważy ł, że Elias mu się przy gląda, i odruchowo zrobił krok w ty ł, jakby chciał odejść. – Lubisz książki, Thomasie? – zapy tał mężczy zna. Chłopak wy glądał na zmieszanego. Nie miał odwagi spojrzeć staruszkowi w oczy. – Dlaczego nie odpowiadasz? – nalegał dobrotliwie Elias. – Chodzi panu o to, czy lubię czy tać powieści? – wy jąkał chłopiec. – No tak: powieści, opowiadania, tego rodzaju rzeczy … Lubisz czy tać? Zauważy łem, że zainteresował cię mój księgozbiór… – Ależ tak, psze pana, bardzo lubię. Elias podszedł do skromnej biblioteczki i otworzy ł jej drzwiczki. Jego palce prześlizgiwały się po okładkach, szukał odpowiedniej lektury. – Co by ś powiedział na tę książkę? – zaproponował, pokazując piękne, bardzo stare wy danie Jaszczura Balzaca. – Już to czy tałem… – ośmielił się wy bąkać chłopiec. Dłoń starca znowu rozpoczęła wędrówkę po grzbietach książek. – W takim razie, spójrzmy … A co my ślisz o opowiadaniach Poego? – zapy tał wy raźnie zadowolony z siebie Elias.

Ponieważ dziecko milczało skonsternowane, py tał dalej: – Poego także czy tałeś? No cóż, coś podobnego, nie podejrzewałem, że chłopiec w twoim wieku może by ć takim wy rafinowany m znawcą literatury. Widząc, że Tom nadal uśmiecha się z zażenowaniem, Elias rzucił: – No dobrze. Może sam znalazłeś tu coś, co ci się spodobało? Palec dziecka naty chmiast wskazał niewielką książeczkę oprawioną w skórę, ze srebrzy stą obwódką. Elias wziął ją do ręki i przeczy tał ty tuł: – Nowela szachowa[5]? Widzę, że mamy wspólne zainteresowania, Thomasie… – zauważy ł, wręczając dziecku książkę. – Coraz bardziej mnie zaskakujesz. Hm, możesz ją zatrzy mać. To prezent. Chłopiec utkwił w twarzy emery ta pełne wdzięczności spojrzenie. Zrozumiał, że Elias jest nie ty lko zmęczony m, samotny m starcem, ale przede wszy stkim dobry m człowiekiem. A nawet kimś więcej – Mędrcem. Zbity z tropu przez ten nieoczekiwany dowód dobroci Eina, niezgrabnie ruszy ł w stronę drzwi.

12 Elias gubił się w domy słach nad sensem niesły chany ch wprost zmian, jakie zaszły w jego ży ciu w ciągu niespełna ty godnia. Istnienie tajemnej księgi wy wracało do góry nogami całą koncepcję wolnej woli. A jak by ło z jego własną wolną wolą? Dlaczego Bóg wy brał akurat jego spośród ty lu inny ch ludzi? Czego od niego oczekiwał? Jedno nie ulegało wątpliwości: z powodu odkry cia tajemnej księgi wiara Eliasa mogła się zamienić w niebezpieczne przekonanie. By ł w rękach Boga, gotów podążać „z pewnością lunaty ka drogą wy znaczoną przez Opatrzność”[6]. Czy coś takiego jest w ogóle możliwe? Musiał się też nauczy ć znosić innego rodzaju strach, wy wołany świadomością, że przez cały czas obserwuje go Bóg. To, że miał teraz odpowiadać przed Stwórcą za każdy swój czy n, wy dało mu się bardzo ciężkim do udźwignięcia brzemieniem. Jego umy sł zaczy nał dry fować na wspomnienie zawrotu głowy, który odczuwał w chwili zetknięcia jego palców z płonący mi literami Pergaminu. Stojący w salonie zegar wolno odmierzał czas. Elias by ł rad, że kończy się ty dzień. Wkrótce będzie miał całe dwa dni na to, by spróbować znaleźć w bibliotece odpowiedzi na nurtujące go py tania. Polsterka krzątała się w kuchni. Wy dawała gruby m głosem coraz to nowe rozkazy małemu Thomasowi, który uwijał się jak w ukropie. Wreszcie około wpół do piątej po południu chłodno, jak zwy kle, odprawiła chłopca. Elias i ty m razem obserwował z okna salonu, jak dziecko oddala się drogą, wolne niczy m ptak. Sof przy szedł punkt ósma. Kiedy Frau Polster otworzy ła mu drzwi, Elias poczuł się tak, jakby do jego domu wtargnął lodowaty podmuch wiatru. Z trudem wstał z fotela i obciągnął mary narkę. Sof wszedł do salonu i grzecznie się z nim przy witał. – Co z panem, Herr Ein? Przez cały ty dzień ani razu nie widziałem pana w miasteczku. Czy żby by ł pan aż tak bardzo zajęty ? – Wie pan, jak to jest, sprawy związane z przeprowadzką, dokumenty … – odpowiedział Elias. – Mam nadzieję, że nie otrzy mał pan żadny ch zły ch wiadomości? – zapy tał Sof niemal natrętny m tonem. Elias udał, że szuka czegoś na stole w salonie, by nie napotkać przenikliwego spojrzenia gościa. Jak Sof mógł się domy ślić treści listu, który on dostał z Wiednia? – Wszy stko jest w porządku – odpowiedział z wahaniem. – Dziękuję, że się pan o mnie troszczy, Herr Sof. Frau Polster przy gotowała dla nas kolację, przepy szną, jak sądzę. Mam nadzieję, że jest pan głodny … – Owszem, dziękuję. Ale czy mogliby śmy już teraz rozpocząć grę? Elias przy taknął. By ło jednak wy raźnie widać, że tego wieczora szachy niezby t go interesują. Kiedy już zostały rozstawione figury i gracze wy konali pierwsze ruchy, gość spy tał,

zamy ślony : – Herr Ein, chciałby m poznać pana zdanie w pewnej kwestii… Elias podniósł na niego zmęczone oczy. – Słucham pana… – Herr Ein, czy sądzi pan, że istnieje Nicość? – Nicość? – powtórzy ł zaskoczony Elias. Nie czekając, aż Sof doprecy zuje swoje py tanie, dodał: – Wolę kierować moje my śli ku Nieskończoności niż ku Nicości. – Wierzy pan w Boga, nieprawdaż? – zapy tał starzec. – Całe ży cie szukałem odpowiedzi na to py tanie. Dziś sądzę, że z ręką na sercu mogę odpowiedzieć: tak. – Ciekaw jestem, co też pozwoliło panu dojść do takiego wniosku… – Powiedzmy, że my ślę, iż skoro istnieją stworzenia, to musi też istnieć Stwórca. Zaintry gowany Sof zamilkł na chwilę i skupił się na grze. Elias zaczy nał mieć niewielką przewagę. – Czy li sądzi pan, że wszy stko zostało wcześniej zapisane? Elias nie odpowiedział. Dotąd by ł jedy nie lekko zakłopotany py taniami staruszka. Teraz zaczął się zastanawiać, kim tak naprawdę jest Sof. Przecież w ogóle go nie zna. Czy to możliwe, że anty kwariusz wie coś o Księdze? Czy jego py tania mogą nie mieć nic wspólnego z ty mi, które stawia sobie on sam? Może Polsterka wy tropiła kry jówkę w bibliotece i rozgłosiła to w Braunau bez wiedzy swego pracodawcy ? Kroki, które sły szał… Ta perspekty wa przestraszy ła Eliasa. Obawiał się, żeby z winy Sofa nie został zerwany jego kontakt z Opatrznością. – A co pan sam o ty m sądzi, Herr Sof? Uważa pan, że istnieje Przeznaczenie? Anty kwariusz zmarszczy ł brwi. – My ślę, że Przeznaczenie to idea sprzeczna ze zdrowy m rozsądkiem. Uważam, że wola Człowieka jest w stanie dokonać wszy stkiego. Może, sama jedna, zmienić porządek rzeczy. – No nie wiem… – odpowiedział Elias. – Ależ oczy wiście, że pan wie! Proszę jednak nie dać się zwieść pozorom… – uciął zagadkowo Sof. – Wierzę, że Przeznaczenie jest w rękach Stwórcy i że to On wy znacza właściwe miejsce wszy stkim rzeczom tu, na ziemi… – Łącznie z miejscem tego gońca na szachownicy ? – zapy tał z uśmiechem starzec. Elias pomy ślał, że jego posunięcie wy nikało wy łącznie z logiki przebiegu partii, jednak nic nie odpowiedział. Partner zaś wy konał kolejny ruch: król zbija gońca… Sof podjął: – Widzi pan? Równie dobrze mógłby m zabrać wieżę… Czy ż Bóg nie mógł stworzy ć niepewności? Zdecy dować się na obdarzenie nas zdolnością mody fikowania własny mi środkami księgi naszego przeznaczenia? Siedzący w półmroku Elias poczuł, że oczy zachodzą mu mgłą. Zastanawiał się, o co tak naprawdę chodzi temu człowiekowi.

Po chwili milczenia zapy tał: – O jakiej księdze pan mówi, Herr Sof? W ty m momencie weszła Polsterka i oznajmiła bez ceregieli swoim chropawy m głosem: – Wy baczcie panowie, kolacja gotowa! Zechcą panowie usiąść do stołu? Elias odpowiedział, że zjedzą w duży m salonie i że wolą sami się obsłuży ć. Gospody ni nakry ła więc stół do kolacji i poszła do domu. Obaj mężczy źni wstali, zasiedli do posiłku i jedli w milczeniu do chwili, gdy Elias ponowił swoje py tanie: – Wspomniał pan, Herr Sof, o jakiejś księdze? O czy m pan mówił? – Dajże pan spokój, Herr Ein… Księga to stary sy mbol… odwołanie do koncepcji, że bieg wszechrzeczy jest podporządkowany woli Wszechmogącego… Ta odpowiedź przy niosła Eliasowi pewną ulgę, ale nie do końca go uspokoiła. Może jednak Sof o niczy m nie wie? Spojrzał badawczo w jasnozielone oczy swojego gościa, ale niczego w nich nie wy czy tał. – Bardzo często odkry wam, że marzy mi się, by m mógł zmienić bieg spraw – wy szeptał Sof jakby sam do siebie. – A cóż takiego by pan zmienił, gdy by miał pan taką możliwość? – Moje ży cie jest jedny m wielkim usy piskiem wy rzutów sumienia, Herr Ein. Będąc dzieckiem, przez nieostrożność sprowadziłem zgubę na wszy stkich moich bliskich. To straszny ciężar do udźwignięcia, kiedy ma się siedem lat… Ale jest to jeszcze trudniejsze dla starca, który m teraz jestem. Coraz trudniejsze z każdy m dniem. Pociągnąłem ich w przepaść, wszy stkich. Chciałby m zmienić ty le rzeczy. Podejmować właściwe decy zje podczas gry w szachy, nie dać się okpić. Gdy by m mógł zmienić przeszłość, cofnąłby m się w czasie, uratowałby m ich. Nie pozwoliłby m niedoświadczonemu dziecku, który m wówczas by łem, zagrać z Diabłem, nauczy łby m się odpierać jego ciosy. Gdy by m mógł, Herr Ein, a marzę o ty m co noc od długich osiemdziesięciu lat, odnalazłby m ich mordercę i zabiłby m go własny mi rękoma! Cóż za fascy nująca postać! – pomy ślał Elias. Jakże dramaty czne musiało by ć jego ży cie spędzane w towarzy stwie duchów z przeszłości. Uważnie przy jrzał się niemal przezroczy stej skórze swego gościa, pory tej zmarszczkami twarzy, dłoniom, kikutowi palca wskazującego. Zadumał się nad swoją własną melancholią, nad utratą ukochanej siostry, zamkniętej teraz w grobie, nad przy sięgą złożoną niegdy ś ojcu. Pomy ślał, że on także ma już ży cie za sobą. Że on także zebrał własne usy pisko wy rzutów sumienia. W końcu Sof jest ty lko reliktem historii, jak on sam. Dwóch rozbitków wy rzucony ch na ląd, na który napierają zewsząd coraz wy ższe fale zapomnienia. Z jedną różnicą: on, Elias, ma Księgę… Dzięki niej jest w stanie dojrzeć bezkresny hory zont boskiej woli. Wkrótce będzie mógł bez przeszkód wy jść jej na spotkanie, jak niegdy ś Ezechiel wy chodził na pusty ni na spotkanie Bogu jego przodków. Z sercem pełny m nadziei i ściśnięty m ze strachu żołądkiem.

II

TREMENDAE

13 Kiedy Sof poszedł do domu, Elias poczuł się szczęśliwy, że wreszcie został sam na dwie długie noce i dwa długie dni. Odczuwał pewien niedosy t po rozmowie ze stary m anty kwariuszem, którego nie do końca rozumiał. Opłukał talerze i niespiesznie poustawiał je na półkach. Prześladowały go wciąż te same py tania. Bezustannie my ślał o Księdze. Rozpamięty wał również ży cie swoje i Sofa, aż wszy stko zaczęło mu się mieszać. Tak czy inaczej, nie bardzo wiedział, co ma zrobić z tą Księgą? Cóż za ironia ze strony jej Autora! Czy otrzy ma od Niego jakieś przesłanie, czy wy znaczy mu On jakąś misję? Ży cie przemija zby t szy bko, by można by ło wy brać drogę, stronę, w którą kierujemy nasze kroki. Kierunek narzuca się sam. Przeczuwał, że w chwilach zamroczenia, jakiego doznaje w zetknięciu z ognisty mi literami, rozgry wa się coś arcy ważnego, że Księga Ży cia go wzy wa. Zdołał się jednak już tak bardzo oderwać od świata, że ta my śl wcale go nie przeraziła. Kiedy tego wieczora kolejny raz wszedł do Sali Księgi, wiedział, że właśnie rozpoczy na ważny rozdział swojego ży cia. Nie zatrzy mując się nawet przy giganty czny ch półkach wy pełniony ch inkunabułami, naty chmiast ruszy ł do stołu. Usiadł, oparł łokcie na blacie i ostatni raz pomy ślał o zagrożeniach wy nikający ch z tego, co planował zrobić. Otworzy ł jeden z leżący ch przed nim tomów. Zamierzał wy brać opis na chy bił trafił. Nic z tego, bo odkąd rozstał się z Sofem i jego tajemnicami, nie mógł się uwolnić od my śli o losie starego anty kwariusza. Odstawił na miejsce tom, który miał w rękach, i zaczął przemierzać koliste kory tarze biblioteki. By ła późna noc, gdy Elias Mędrzec znalazł wreszcie właściwą księgę, oznaczoną złoty mi literami S/O-NR. Ponownie zasiadł przy stole i otworzy ł opasłe dzieło. Od razu odkry ł, że poświęcona Sofowi nota zajmuje mnóstwo zakodowany ch stron. Stanowiły one ponad jedną trzecią całego tomu, stwierdził, że jest ich około dwustu. To by ło naprawdę osobliwe… Część niezakodowana liczy ła może dwadzieścia kartek, co także należało uznać za bardzo dużo w porównaniu z notami, które miał okazję przejrzeć wcześniej. Gustav Sof, syn Ethel Kemperman i Franza Sofa, […] urodzony w Wiedniu, zmarł w Braunau nad Innem 3 października… – Trzeciego, tego października! – powtórzy ł na głos Elias. – Na Boga, to już za ty dzień! – wy krzy knął zbulwersowany. Przy czy na zapowiedzianej śmierci Sofa została zaszy frowana… Uwagę Eina przy ciągnął kolejny fragment. Pergamin informował:

Trafia do warszawskiego getta […]. Wywieziony stamtąd 13 stycznia 1943 roku do Treblinki, Polska, oddzielony od rodziców. Śmierć matki. Przetrwał obóz dzięki swojemu, odkrytemu tam, talentowi szachowemu. Przeciwnik – hitlerowski oficer. Partia szachów. Mord Damiana. Traci palec wskazujący prawej ręki. Treblinka. Egzekucja ojca, siostry i obu braci… Sierociniec. Próba samobójcza w Wiedniu w wieku 16 lat […]. Ty m dzieckiem by ł Sof. Wierzy ł, że wy ciągnie rodzinę z obozu dzięki talentowi szachowemu, a stał się przy czy ną jej zguby. Której i tak by nie uniknęła – pomy ślał Elias. Księga dość lakonicznie opisy wała kluczową scenę. Tamtego dnia więźniów spędzono na dziedziniec obozu w Treblince. Przekonany, że potwierdzi w ten sposób wy ższość swojej rasy, niemiecki oficer rzucił ty m wy cieńczony m ludziom wy zwanie: „Dam wolność i wy stawię podpisany osobiście przeze mnie glejt temu z was, który będzie miał czelność stawić mi czoło na szachownicy ! Czy znajdzie się ktoś taki pośród was? Uważaliście się za panów? No to spójrzcie teraz na siebie! Został przy wrócony naturalny porządek rzeczy, tutaj jesteście mniej warci od moich psów… Nie zasługujecie nawet na te obrzy dliwe pomy je, który mi się was karmi, nie zasługujecie na to, by ży ć. Spójrzcie na siebie! Żaden z was nie śmie się zmierzy ć z przedstawicielem rasy panów…” Omiatający zimny m wzrokiem szeregi więźniów oficer widział same spuszczone głowy. Wtedy ku ogólnemu zaskoczeniu przed szereg wy stąpił mały Sof z nieśmiało podniesiony m do góry palcem. Dzieciak stanął przed uzbrojony m mężczy zną i wy mógł na nim obietnicę, że jeśli to on zdoła go pokonać, zy ska wolność dla siostry, ojca, dwóch braci i siebie samego. Matka już nie ży ła. Rozbawiony oficer przy siągł mu to publicznie. Po zakończeniu tej strasznej rozgry wki oficer kazał obciąć chłopcu palec wskazujący prawej dłoni, ten sam, który ośmielił się podnieść do góry, by rzucić mu wy zwanie. Postanowił nie pozbawiać go ży cia, by mógł zaświadczać o wy ższości rasy ary jskiej nad ży dowską, ale także po to, żeby zobaczy ł egzekucję swoich bliskich… Świetliste litery tej relacji wy dawały się pulsować coraz mocniej, w miarę jak Elias ją pochłaniał. Jakby niepostrzeżenie znowu chciały się dostosować do ry tmu jego serca. Elias teraz już wszy stko rozumiał i by ł głęboko wstrząśnięty. Starego anty kwariusza wiele łączy ło z nim samy m. Obaj rozgry wali bezustannie tę samą partię szachów. Obaj też, chociaż nie w ty m samy m czasie, w odstępie prawie 25 lat z powodu nazistowskiego obłędu zostali skazani na najgłębszą samotność. Tak naprawdę niewiele osób oprócz nich dwóch zachowało jeszcze pamięć o tamty ch czasach. W naszy m dwudziesty m pierwszy m wieku pamięć o mroczny ch latach nazizmu ostatecznie się zaciera, metody cznie upy chana w zakurzony ch książkach history czny ch. Ludziom tak spieszno do inny ch spraw. Europa, wy korzy stując okrucieństwo armii izraelskiej wobec Palesty ńczy ków, nowy ch męczenników, pozby ła się poczucia winy. Udało jej się też wreszcie zatrzeć ślady własnego barbarzy ństwa. Wszy stko to do niczego nie posłuży ło – pomy ślał starzec. Spojrzenie Eliasa znowu spoczęło na rzucającej złoty blask Księdze. Jeszcze raz się upewnił, że

gdy zbliża palce do świetlisty ch liter, te zaczy nają intensy wniej migotać i dzieje się coś niezwy kłego. Jego mózg powiązał ze sobą przerażającą opowieść o obcięty m palcu małego Sofa, talent chłopca do gry w szachy, straszliwe warunki ży cia w Treblince i śmierć Jeleny. Wszy stkie te historie łączy ła Księga. Palce starego człowieka odruchowo się poruszy ły, jakby miał zagrać kilka nut na niewidzialnej klawiaturze… Postanowił dotknąć ognisty ch liter.

14 Ocknął się w szarej, błotnistej uliczce. Leżał na brzuchu, twarzą do ziemi. Nie zdąży ł jeszcze dobrze otworzy ć oczu, kiedy usły szał, że ktoś mówi coś do niego naglący m tonem: – Co tu robisz, człowieku? Oszalałeś? Wstawaj, wstań, bo cię zabiją! Elias przekręcił się na bok i podkulił nogi. By ł cały uwalany w błocie. Z trudem się podniósł, bolały go wszy stkie członki. Uświadomiwszy sobie, że przy ciska do piersi jeden z tomów Księgi, naty chmiast ukry ł go pod płaszczem. Podniósł głowę. Zobaczy ł zaniepokojoną twarz młodzieńca w łachmanach. Chłopak miał jakieś siedemnaście lat, coś do niego mówił i ciągnął go za rękaw. – Gdzie jesteśmy ? – zapy tał niepewnie Elias. – W getcie, staruszku… Witaj w piekle! Jeśli szy bko się stąd nie oddalisz, wkrótce dołączy sz do inny ch, o tam, w tamty m dole. Eliasa, który ledwo trzy mał się na nogach, dosłownie zamurowało. Zobaczy ł, że otacza go tłum spieszący ch dokądś ludzi, wpadający ch na siebie pośród niewy obrażalnego wprost chaosu. Zanim jego młody przy jaciel wziął nogi za pas, ostatni raz krzy knął: – Zabieraj się stąd, idź do siebie! Próbują sterrory zować ludzi z powodu ulotek rozrzucony ch na Umschlagplatz. Elias pozostał sam pośród harmidru i bieganiny. Czuł nadciągające zagrożenie, jego cierpki odór, toteż jak najszy bciej skierował kroki ku walący m się arkadom. Ukry ta pod ubraniem złota księga pulsowała bez ustanku. Widział, że jest w warszawskim getcie, miejscu kaźni i śmierci, ale jego umy sł jeszcze się wzbraniał przed przy jęciem tego do wiadomości. Jest w warszawskim getcie i musi ujść stąd z ży ciem. Serce biło mu jak oszalałe, waliło tak mocno, że bał się, iż padnie na ulicy pośród całego tego zamieszania. Przerażenie zmusiło go do wzięcia się w garść. Przy spieszy ł kroku. Wy czuł, że jego też ogarnia niemy strach obecny na ulicach, narastający jak fala tsunami. Dostrzegł zgraję brunatny ch hełmów wy pełniający ch ulicę jak cienie, siejący ch na oślep spustoszenie pośród gwizdu wy strzałów z karabinów maszy nowy ch. Zobaczy ł, jak kobiety, mężczy źni i dzieci padają na bruk, widział zakrwawione ciała, deptane zwłoki, które wkrótce zostaną obrabowane przez przy mierający ch głodem szabrowników z getta. Uświadomił sobie pierwszy raz w ży ciu, czy m jest strach ściganego człowieka. Pragnienie przetrwania kazało mu otworzy ć Księgę. W ty m momencie jeden z esesmanów, mężczy zna o budzącej grozę fizjonomii, zatrzy mał się gwałtownie i wy szedł z szeregu. Kiedy jego spojrzenie spoczęło na Eliasie, starzec poczuł, że mrozi mu ono krew w ży łach. Drapieżca ruszy ł w stronę ofiary, na jego twarzy malowała się beznamiętna nienawiść. Elias schronił się za filarem i dotknął dłonią święty ch liter. Opuszczał to piekło.

15 Salę wy pełniało jak zwy kle łagodne złotawe światło. Panowała w niej niezakłócana niczy m cisza, którą można by uznać za wieczną. Głowa Eliasa spoczy wała na kompletnie zdrętwiały m przedramieniu. Czuł w niej dziwny zamęt, ale wspomnienie niedawnej przy gody by ło niezwy kle ży we. Na mary narce i na dłoni miał jeszcze ślady błotnistej ziemi getta. Doskonale pamiętał tamtą ulicę. Wpatrzone w niego oczy oficera, odór strachu. Kolor krwi ofiar, echo ich krzy ków, wrzaski, odgłosy wy strzałów z broni maszy nowej, szare niebo, a także twarz młodego człowieka, który pomógł mu się podnieść. To nie mógł by ć ty lko sen. Całą duszą, cały m ciałem czuł, że naprawdę odby ł tę podróż i że by ła ona związana z Księgą. To wszy stko miało najwy raźniej jakiś sens. Elias by ł ty m zachwy cony. Zdarzy ł się cud. Czy żby Bóg chciał przekazać mu jakieś przesłanie? A jeśli tak, to jakie? Euforia dość szy bko ustąpiła miejsca obawie, bo starszy pan zdał sobie sprawę z ogromnego potencjału Wielkiego Rejestru. Zy skał dzięki niemu wy obrażenie o opisy wany ch wy darzeniach, ale też mógł sam przeniknąć do opowieści. Wy glądało to tak, jakby Opatrzność pozwoliła mu ni stąd, ni zowąd pogrzebać w swoich archiwach. Przy pomniał sobie opisy z Księgi Proroków, fragmenty Pisma Świętego odnoszące się do daru jasnowidzenia Natana, Ezechiela, Eliasza, a także Józefa, który potrafił przewidzieć przy szłość. Zastanawiało go, czy inni ludzie przed nim mogli mieć dostęp do tajemnej księgi. Skoro Bóg zadał sobie trud, by nadać jej materialną postać, uczy nił to dlatego, że chciał, by ktoś ją przeczy tał… Tak, tej Księdze potrzebny jest czy telnik, jeden na każde pokolenie na przestrzeni dziejów – pomy ślał. Skoro istnieje Księga, oznacza to przede wszy stkim, że jej Autor też pragnął się objawić. Starzec z pokorą złoży ł mu w my ślach pokłon. Elias, niezwy kle podniecony nieograniczony mi możliwościami pły nący mi z tego odkry cia, opuścił Salę Cudu i pomodlił się pierwszy raz od śmierci żony. Przy pomniał sobie uświęcone trady cją gesty i słowa: „Błogosławiony jesteś, Panie, Boże nasz, królu Wszechświata, który udzieliłeś mi tego błogosławieństwa”.

16 Kiedy Tom obudził się tego ranka, w Braunau by ła piękna pogoda. Rozpostarł długą pomiętą listę sprawunków, wręczoną mu dzień wcześniej przez gospody nię. Nad rzeką wy jął z kieszeni kawałek świeżej kiełbasy, który m Frau Polster zapłaciła mu za pracę. Pochłonął go w paru kęsach, po czy m zanurzy ł ręce i twarz w przejrzy sty ch wodach Innu. Następnie wrócił do położonego kilka metrów wy żej domu, gdzie najbardziej lubił się bawić. By ła to niewielka opuszczona kamienica na obrzeżach miasteczka. Na budy nku wisiała wielka tablica zapowiadająca jego ry chłą rozbiórkę, wielokrotnie przekładaną przez miejscowe władze. Thomas urządził tu sobie własne królestwo. Bawił się, buszując po pozostawiony ch na pastwę robactwa kory tarzach. Spędzał w nich długie godziny. Kiedy otwierał nadgry zione zębem czasu drzwi i wchodził do mieszkań, wy obrażał sobie ludzi, którzy ży li tu dawniej. Zapuszczał się do będący ch w opłakany m stanie pomieszczeń, wy my ślał postacie i dialogi z ży cia normalny ch rodzin. Znalazł w tej graciarni skórzany fotel, zniszczony, ale całkiem wy godny. Odkry ł też pokój z nadający m się nadal do uży tku kominkiem. A także schowek służący niegdy ś do przechowy wania drewna oraz kotłownię, a w niej trudno dostępną wnękę w podłodze, która w razie potrzeby mogła doskonale posłuży ć za kry jówkę. Ty lko po co miałby się chować? Wstawił fotel do swojej nory, wy ścielił podłogę dy wanem i kawałkami znalezionej na ulicy wy kładziny, przy niósł też świece, które zwinął w jedny m ze sklepów w centrum miasteczka. Dla Thomasa to zawalone książkami i rozmaitą tandetą pomieszczenie by ło domem, czuł się tu bezpieczny. Na małej etażerce, gdzie trzy mał swoje największe skarby, ustawił z piety zmem piękny egzemplarz Noweli szachowej, który dostał w prezencie od Eliasa. Pomy szkował jeszcze chwilę po kątach tej graciarni, po czy m wy ruszy ł w stronę sklepu Krugerów. Właściciele nie przepadali za nim, a on za nimi. Chłopiec by ł ich zdaniem dziwny, nikt go nie kontrolował, przede wszy stkim zaś sądzili, że może mieć zły wpły w na ich własne dzieci. Toma nie interesowało, jak jest przez nich odbierany. Kiedy wszedł do sklepu, jak zwy kle zignorował spojrzenia dorosły ch. – Przy sy ła cię Polsterka, prawda? – rzucił oschle Albert Kruger, właściciel interesu. – Tak, psze pana – odpowiedział grzecznie Thomas. – Możesz brać, co chcesz, otworzy ła u nas kredy t na nazwisko tego mężczy zny, który niedawno przeprowadził się do Braunau. Pochłonięci pogawędką Krugerowie i ich klienci wkrótce przestali zwracać uwagę na chłopca, który przechadzał się wśród półek z kartonem pod pachą. W pewny m momencie Thomas podsłuchał interesującą rozmowę pomiędzy właścicielami, panią Schiller, wdową mieszkającą w pobliżu sklepu, oraz siostrami Kraftówny mi, dwiema stary mi pannami, który ch willa sąsiadowała z domem Eliasa. – Widziały ście tego człowieka, który wprowadził się do dawnego domu celnika? – zapy tała Martha Kruger.

– Nie – odpowiedziała Schillerowa. – Podobno rzadko wy chodzi, szwankuje mu zdrowie. – Frau Polster zwierzy ła mi się, że już w drugim dniu pracy nakry ła go pochlipującego w salonie jak dzieciak. – My go widziały śmy – wtrąciły chórem Kraftówny. – Wy daje się bardzo zaaferowany. Nie wy gląda na Austriaka, ani trochę. Zauważy ły śmy zresztą, że nie przy chodzi na niedzielną mszę… – Nic dziwnego… – rzucił półgłosem Albert. – Nie sądzicie, że to mimo wszy stko zaskakujące, iż postanowił spędzić lata emery tury akurat w Braunau? – zauważy ła pani Kruger. – Owszem, dziwne – przy taknęła stara Schillerowa. – Co za pomy sł! Uważam, że to nie jest normalne. – Ale przecież pani też tu spędza lata emery tury, pani Schiller! – wy krzy knęły razem siostry, które można by wziąć za sy jamskie bliźniaczki. – No cóż, ja jestem tu przez pamięć o moim ukochany m zmarły m mężu, przecież wiecie. Nie mam odwagi zmieniać stary ch przy zwy czajeń. – Mnie z kolei dziwi, że zechciał kupić tę starą ruderę – powiedział Albert. – Dom nie jest wcale taki brzy dki – zaoponowała Eva Kraft, która mieszkała z siostrą w bardzo podobnej willi. – Mnie najbardziej zdumiewa to, że ten człowiek przez całe noce zamiast spać, wy prawia Bóg wie co. Ja i moja siostra zauważy ły śmy, że bardzo często świeci się u niego światło. Zastanawia mnie, czy m mężczy zna w jego wieku może się zajmować o takiej porze… – Polsterka mówiła, że cierpi na depresję, „depresję moniakalną” – jak to określiła – dorzuciła Frau Schiller. – Depresję maniakalną – sprostowała Martha, by zaimponować swoim klientkom. – Co też ta deska może wiedzieć o psy chologii? Tom ukry ty za wielką piramidą z puszek, nadstawił uszu. – Tak czy siak – podsumowała wdowa po Schillerze – nie podobają mi się ludzie, którzy nie chodzą do kościoła, nie wy ściubiają nosa z domu i nie śpią po nocach. Moim zdaniem nie wróży to niczego dobrego. Żeby ukarać ich za obmawianie bliźnich, Tom wsadził pod kurtkę puszkę wy bornej zupy Griessnockerl, potem dołoży ł drugą… Ciszej, tak by chłopiec jej nie usły szał, Schillerowa dodała, wy kręcając szy ję, żeby wskazać wzrokiem miejsce w głębi sklepu, w który m znajdował się Thomas: – Tak jak ten szczeniak, który nie wiadomo, skąd się wziął. Wy chowuje go ulica. Policja powinna coś z ty m zrobić. Umieścić go w jakimś zakładzie. Podobno w okolicy zdarza się coraz więcej drobny ch kradzieży. Nie powinno się tolerować ty ch wszy stkich cudzoziemców, to nie prowadzi do niczego dobrego. Pozostali nic nie odpowiedzieli, ale ich miny wy rażały aprobatę. Obawiali się jedy nie, że malec może ich podsłuchać. I tak się stało: Tom wszy stko sły szał. Dlatego, dobrze ukry ty przed ich spojrzeniami, w ramach represji upchnął do wewnętrzny ch kieszeni niewielką butelkę lemoniady, trzy tubki skondensowanego mleka, puszkę pasztetu z łososia dla smakoszy i trzy strasznie drogie czekoladowe trufle, owinięte w piękny złoty papier. Nigdy wcześniej nie jadł czekolady, nadarzy ła się świetna okazja…

– W ty m kraju zawsze by ło za dużo cudzoziemców – obwieścił Albert Kruger, błądząc wzrokiem gdzieś daleko.

17 Kiedy Elias opuścił Salę Księgi po odby ciu podróży do getta, miał problem z ustaleniem, ile czasu naprawdę upły nęło w Braunau. Ostrożnie zamknął klapę i zatarł ślady swojej wy prawy do biblioteki. Sły szał Toma i Polsterkę krzątający ch się gdzieś w głębi domu. Zszedł na dół, nie spotkawszy żadnego z nich po drodze. Podniósł leżącą na progu gazetę i stwierdził, że to wy danie poniedziałkowe. Tak więc całą sobotę i niedzielę spędził na studiowaniu Księgi, podróżowaniu i głębokim śnie, w jaki zapadł po powrocie z getta. Thomas akurat przy szedł ze sklepu Krugerów, przy niósł zakupy. Elias przeciągnął się, żeby rozprostować obolałe ciało, po czy m podreptał na piętro, wziął pry sznic i wdział czy ste ubranie. * Chwilę później usły szał przy tłumione hałasy i krzy ki dobiegające z kuchni. Polsterka wpadła z jakiegoś powodu w prawdziwą furię. Wściekle pomstowała na Toma i próbowała go schwy tać. Kiedy przy parła dziecko do kamiennego zlewozmy waka, ogarnęła je panika. Teraz już się jej nie wy winie! Ukry wała coś w lewej dłoni, a prawą, zwiniętą w pięść, podniosła w górę gotowa jej uży ć. Elias, który bezszelestnie zaszedł gospody nię od ty łu, chwy cił ją za rękę, zanim pięść zdąży ła dosięgnąć struchlałego z przerażenia chłopca. Zamroczona wściekłością kobieta obróciła twarz w stronę staruszka. Wcale się nie uspokoiła. – Co pani wy prawia? – wrzasnął Elias. – Rozum pani odjęło? – To mały nicpoń! – Proszę spojrzeć… Polsterka otwarła lewą dłoń i pokazała trzy złote czekoladki. – Ten złodziejaszek je ukradł! Żeby zrobić coś takiego mnie! W dodatku w sklepie Krugerów… Niech mi pan pozwoli odpowiednio go ukarać. Elias, który nadal mocno trzy mał rękę rozjuszonej kobiety, wziął od niej czekoladki i powiedział z rozbrajający m uśmiechem: – Ach, Thomasie! To bardzo miłe z twojej strony, dziękuję, że o ty m pomy ślałeś… Polsterka otworzy ła szeroko oczy ze zdziwienia. – Jak to? – zapy tała. – Nie uprzedziłem pani, Frau Polster? Poprosiłem naszego Thomasa, żeby przy niósł mi parę czekoladek, właśnie takich. No, sama pani widzi, nie ma powodów do robienia z tego tragedii, nieprawdaż? Tom popatrzy ł na Eliasa, jakby ten uratował go ze szponów najbardziej przerażającego z potworów, jakie stworzy ł Bóg. Gospody ni parsknęła, wy mamrotała jednak chcąc nie chcąc kilka bezładny ch i niezrozumiały ch słów w charakterze przeprosin. Stary człowiek rzucił za jej plecami spoconemu ze strachu dziecku srogie, ale zarazem porozumiewawcze spojrzenie.

Jędza wy szła z kuchni, nie przestając złorzeczy ć. Zostawiła ich samy ch. Nic nie mówiąc, Elias zajrzał do garnka, który stał na kuchence. Nałoży ł sobie na talerz trochę dochodzącej na mały m ogniu zupy gulaszowej i usiadł przy stole. Wcześniej jednak ułoży ł starannie przed sobą na widoczny m miejscu trefne czekoladki. Wskazał Thomasowi krzesło naprzeciwko siebie i zaczął jeść obiad, nie spuszczając z chłopca oczu. Dziecko czuło się nieco zażenowane, siedząc przed pusty m talerzem przeznaczony m dla Anny, ale staruszek nie zamierzał go sprzątnąć. – No i jak, Thomasie, przeczy tałeś książkę? – Tak, psze pana, przeczy tałem, bardzo panu dziękuję. – Wiesz co, możesz mówić mi Elias… – Tak, psze pana, bardzo dziękuję. Elias westchnął. Po zjedzeniu zupy wziął jedną czekoladkę i niespiesznie odwinął ją ze złotka. – Przy padła ci do gustu? – Wspaniała, psze pana, naprawdę wspaniała. Ty lko trochę za krótka… – Nie miałem na my śli książki! – odparł Elias z drwiącą miną. – Py tałem, jak smakowały ci czekoladki? Tom się zarumienił, pewien, że teraz dostanie za swoje. – Nie wiem, nie próbowałem ich, nie zdąży łem. – Szkoda – powiedział Elias, wkładając czekoladkę do ust. Zaczął ostentacy jnie się nią delektować. – Naprawdę szkoda… Jest przepy szna. Malcowi napły nęła ślinka do ust. – Zostały jeszcze dwie. Opowiesz mi coś więcej o sobie? – zapy tał Elias, odwijając z papierka drugą czekoladkę. – Problem w ty m, że nie ma wiele do opowiadania… Starszy pan zjadł połowę kolejnej trufli. – Hm… ta druga też się okazała bardzo dobra. – Jestem sierotą, ży ję zupełnie sam… i jeszcze nigdy w ży ciu nie jadłem czekolady ! – zaczął się spry tnie przy mawiać chłopiec. Nie tracąc rezonu, Elias pochłonął drugą połowę trufli, po czy m wziął ostatnią i wstał od stołu: – No cóż, robiłem, co mogłem! Zostawiam sobie tę ostatnią do kawy ! Ty natomiast weź to… Wręczy ł chłopcu kilka monet. Widząc rozradowaną twarz dziecka, szy bko sprowadził je na ziemię: – To nie dla ciebie, ty lko dla Krugerów. Przeproś ich, że zapomniałeś im uregulować rachunek! Zapłać za czekoladki i… również za całą resztę. Popchnął lekko Toma, który uśmiechnął się do niego ze skruszoną miną, obmacując butelkę i resztę łupu ukry tego w kieszeniach kurtki. Chłopak niezwłocznie skierował kroki w stronę sklepu. – I nie zapomnij o pilnowaniu kieszeni, nigdy nie wiadomo, co może w nie wpaść! – krzy knął od progu Ein. W drodze do sklepu Thomas rozmy ślał o ty m dziwaczny m, ale ujmujący m poczciwinie. Nagle poczuł, że coś przesuwa mu się w kieszeni. Wsadził do niej rękę i wy jął trzecią czekoladkę.

Nie musiał się nawet odwracać, by poczuć opiekuńczą obecność staruszka. Mędrzec nad nim czuwa.

18 Późny m popołudniem Tom wrócił do siebie. Spędził kilka minut w ruinach swojego małego, chy lącego się ku upadkowi królestwa. Opuścił je tuż przed siedemnastą. Zawsze wy chodził dokładnie o tej porze, bo w miejscowej szkole uczniowie kończy li wtedy lekcje. Na poboczu drogi, nieco w ty le za watahą młody ch rozrabiaków, pojawiła się Marika, jedy na córka Riefenstahlów. To właśnie na nią czekał Thomas. Na pierwszy rzut oka bardzo się od siebie różnili: on, mały łobuziak z Europy Wschodniej, ona przy kładna, dobrze ubrana panienka. Jej szkolne niebieskie sukienki by ły zawsze nieskazitelnie czy ste i idealnie uprasowane, a włosy blond o popielaty m odcieniu porządnie związane i pachnące. Oboje przedwcześnie dojrzeli. Marika chodziła już do gimnazjum. By ła najmłodszą uczennicą w swojej klasie i najbardziej skry tą. Tak jak Toma nie pociągali jej rówieśnicy, ale w nim odkry ła pokrewną duszę, kogoś, kto podobnie odbiera świat i wy raża swoje odczucia w identy czny sposób jak ona. Przede wszy stkim jednak łączy ło ich zamiłowanie do powieści i poezji. Tego dnia Marika wzięła do szkoły tomik wierszy Hölderlina[7]. Zamierzali poświęcić kilka godzin na głośne czy tanie ich sobie nawzajem. W czwartki Marika brała lekcje pianina. Odby wały się one w mieszczańskim salonie jej rodziców. Ojciec dziewczy nki Theodor Riefenstahl i jej matka Gertrude Riefenstahl, z domu Kurtówna, by li dumni z wy dania na świat takiej cudownej istoty. Herr Riefenstahl czerpał zresztą również saty sfakcję z tego, kim sam by ł. A by ł burmistrzem miasteczka, prowincjonalny m austriackim notablem, obrosły m tłuszczem i stereoty pami. Często agresy wny m, z natury tępy m ksenofobem. Marika nie kochała ojca, szczerze mówiąc, wręcz go nienawidziła. By ła piękna, wielkoduszna, wrażliwa. Kompletne przeciwieństwo Theodora. Odznaczała się też nienaganny m wy chowaniem. Miała wszy stko, ale co z tego? Dusiła się we własny m domu. Ucieczką by ła dla niej muzy ka. Muzy ka i towarzy stwo Toma. Chłopiec zawsze przy chodził posłuchać, jak gra. Chował się za biały mi okiennicami, w ogrodzie. Wiedziała, że on tam jest, czasami mignął jej za plecami nauczy ciela muzy ki. Rodzice nie mieli o niczy m pojęcia. Słuchając ukradkiem, jak gra, Tom opanował zasady harmonii. Melodie Césara Francka[8] czy Liszta stały się dla niego doskonały mi równaniami. W każdy czwartek przy chodził słuchać ich impromptus w wy konaniu Mariki, poprawiając w my ślach jej nieliczne potknięcia. Dzieci wiedziały, że muszą się ukry wać z tą jedy ną w swoim rodzaju przy jaźnią. Rodzice Mariki uznaliby Toma za pasoży ta. Thomas się jednak ty m nie przejmował i tego dnia jak zwy kle czekał na Marikę na poboczu drogi, którą wracała ze szkoły. Na widok dumnie wy prostowanej dziewczy nki aż podskoczy ło mu serce. Za każdy m razem odczuwał to samo wzruszenie. Z kolei Marika próbowała za każdy m razem ukry ć, jak bardzo jest szczęśliwa, widząc swojego wiernego Thomasa, który czekał ty lko na nią, nie widział nikogo poza nią. Chwilę szli razem. Ona opowiadała mu o Hessem i o Mannie, o Górach Skalisty ch i włoskich jeziorach, on o ty m, jak spędził dzień, o nowy ch skarbach znaleziony ch w swoim królestwie,

o swoich lekturach, o wspaniałej Noweli szachowej, której bohaterem by ł wręcz zafascy nowany. Napomknął o Eliasie Mędrcu, o cudowny m smaku czekoladek od Krugerów, który Marika dobrze znała. Wy mienili uśmiechy na samo ich wspomnienie. Wtedy jednak wy darzy ło się coś, czego Tom od dawna się obawiał. Na skrzy żowaniu ulic wpadli niespodziewanie na Erwana Grubera, postrach okolicy. Między chłopcami nieraz dochodziło do gwałtowny ch sprzeczek, kilkakrotnie o mały włos się nie pobili. Erwan może i nie by ł dużo silniejszy od Thomasa, za to o wiele bardziej brutalny. Nie mówiąc o ty m, że nigdzie się nie ruszał bez swojej bandy zabijaków. Miał czternaście lat i już palił papierosy jak dorosły. Thomas widział kiedy ś, jak podczas zwy kłej kłótni zgasił peta na twarzy jednego z uczniów. W miarę upły wu lat Erwan stawał się coraz bardziej niebezpieczny, zauważy li to nawet jego nauczy ciele, a ojciec chłopaka Hans Gruber, miejscowy lekarz, często go bił. Dlatego Thomas i Marika zeszty wnieli, gdy zobaczy li tego szatana nadchodzącego z naprzeciwka w towarzy stwie dwóch inny ch opry szków z jego paczki. Jednak, wbrew wszelkim oczekiwaniom, ten parszy wiec ograniczy ł się ty m razem do rzucenia Tomowi złowrogiego spojrzenia, po czy m poszedł dalej swoją drogą. Zacisnął ty lko szczęki, a jego kompani naty chmiast zrobili to samo, idioty cznie małpując minę herszta. Marika odwróciła głowę w drugą stronę, za to Thomas, gdy mijał Erwana, niemal się o niego ocierając, spróbował dumnie wy trzy mać jego spojrzenie. Natręt rzucił: – Mariko! Nie powinnaś się włóczy ć z ty m łazęgą. To zwy kły przy błęda, zapchlony kundel! Marika nie odpowiedziała, ujęła Toma za ramię i pociągnęła go za sobą. Teraz z kolei Thomas zacisnął zęby i szedł z wy soko uniesioną głową, nie zwalniając kroku i nie spuszczając przeciwnika z oczu. Obiecał sobie, że Erwan kiedy ś pożałuje ty ch słów…

19 Popołudnie niemiłosiernie mu się dłuży ło. Elias my ślał ty lko o ty m, że kiedy Polsterka wreszcie sobie pójdzie, będzie mógł poświęcić kolejny wieczór na studiowanie Księgi. Nie czuł zmęczenia, modlitwa go wzmocniła. By ł zdecy dowany spędzić w wielkiej sali calutką noc. Na biurku wciąż leżał tom relacjonujący historię Sofa, ten, dzięki któremu Elias odby ł podróż do getta. Od czasu tamtego cudownego doświadczenia jego oczekiwania jednak znacznie wzrosły. Wielokrotnie przeczy tał opis poświęcony Sofowi, wy obraził sobie cierpienia sieroty pozostawionego na pastwę losu w Treblince… Tekst z tajemnej księgi niewiele mówił o ży ciu chłopca. Elias stale powracał do najbardziej tajemniczy ch fragmentów relacji. By ła w niej mowa o jakiejś decy dującej partii szachów, o hitlerowskim oficerze, o chłopcu, któremu obcięto palec prawej dłoni. Zaszy frowane fragmenty przery wały narrację, czy niąc całość niezrozumiałą. Trafia do warszawskiego getta […]. Wywieziony stamtąd 13 stycznia 1943 roku do Treblinki, Polska, oddzielony od rodziców. Śmierć matki. Przetrwał obóz dzięki swojemu, odkrytemu tam, talentowi szachowemu. Przeciwnik – hitlerowski oficer. Partia szachów. Mord Damiana. Traci palec wskazujący prawej ręki. Potem przy pomniał sobie słowa, które Sof wy mamrotał podczas ich drugiej partii szachów… „Chciałby m zmienić ty le rzeczy … Nie pozwoliłby m niedoświadczonemu dziecku, który m wówczas by łem, zagrać z Diabłem, nauczy łby m się odpierać jego ciosy …” I oto nagle Elias znalazł rozwiązanie zagadki. By ło oczy wiste. – Ależ tak! – wy krzy knął. Mord Damiana oznaczał tak naprawdę Mat Damiana. Słowo „mat”, bardzo podobne do hebrajskiego met, pochodzi z języ ka arabskiego i oznacza śmierć. Starzec zrozumiał, że chłopczy k przegrał tę partię szachów dlatego, że wpadł w sły nną pułapkę matową Damiana, fatalną kombinację, o której uczono na wszy stkich kursach gry w szachy. Z uśmiechem na ustach przesunął dłoń nad ognisty mi literami Księgi i zachwy cił się tańcem płomieni. W ich blasku, jak w teatrze cieni, widać by ło zary s fragmentu jego podpierającej czoło dłoni. Wziął głęboki oddech, po czy m zaczął zbliżać palec wskazujący do płomieni pergaminowy ch stronic. Musiał się pospieszy ć. Zamknął oczy. Księga sama zdecy duje o miejscu i wy bierze najbardziej odpowiedni moment. Musi jej zaufać.

20 Elias stał, przy ciskając do piersi tom Księgi Świętego Prawa. Tkwił pośrodku wąskiej uliczki, po obu jej stronach wznosiły się kamienice w opłakany m stanie. Kilku przechodniów podążało gdzieś pospiesznie chodnikiem. Jeden z nich wpadł na Eliasa, po czy m ruszy ł dalej, nie zwracając na niego uwagi. A on rozglądał się dokoła, próbując zapamiętać jak najwięcej szczegółów. Na rogu ulicy stał mały chłopiec, rozdawał jakieś pisma. Elias podszedł do niego i zapy tał: – Czy mogę na chwilę poży czy ć od ciebie gazetę? Malec nie ośmielił się odmówić staremu, nobliwie wy glądającemu mężczy źnie. Skoro ten człowiek nadal ży je i jest tak dobrze ubrany mimo zaawansowanego wieku, musi by ć jakąś ważną osobistością… Szmatławiec nazy wał się „Auf der Wache” (Na straży ) i nosił datę dziewiątego października 1940 roku. Elias obrzucił małego gazeciarza smutny m spojrzeniem. Co z nim będzie? Co się stanie ze wszy stkimi ty mi ludźmi? Pierwsza strona by ła w całości poświęcona kwestii przy stąpienia Stanów Zjednoczony ch i Związku Radzieckiego do wojny. Czy Stalin zerwie pakt z nazistami i zaatakuje Niemcy ? Elias westchnął. Nagle ogarnął go głęboki niepokój, że nie będzie mu dane wrócić do Braunau. Wsunął rękę pod płaszcz i chwy cił kurczowo Księgę, żeby dodać sobie odwagi. Po plecach przeszedł mu dreszcz: Księga go chroni, w żadny m razie nie może jej zgubić. Oddał dziecku gazetę i przy pominając sobie, po co tu przy by ł, zapy tał: – A tak przy okazji, mój mały przy jacielu, znasz może chłopca mniej więcej w twoim wieku, który ma na nazwisko Sof? – Tak – odpowiedział dzieciak, odkładając gazetę na stosik. Jego twarz rozjaśnił uśmiech. – Dobrze go znam. Mieszka trochę dalej na tej ulicy, którą pan przy szedł, w domu bez okiennic. O tej porze na pewno bawi się na podwórku. Elias bezzwłocznie pożegnał chłopca i poszedł w górę pełnej dziur ulicy. Kamienica, o której mówił mały gazeciarz, okazała się starą ruderą. Przeszedł przez nędzną bramę i rzucił okiem na podwórze. Nie by ło tam nikogo, nie licząc kilku wy chudzony ch kotów przetrząsający ch śmietnik. Nagle jednak z tego przy pominającego szambo podwórka dobiegł Eliasa czy jś głos. Wołał go jakiś mężczy zna, który wy glądał na niezby t przy jaźnie usposobionego do nieznajomy ch. – Hej, mówię do pana! Kim pan jest? Czego pan tu szuka? – zapy tał z groźną miną. – Dzień dobry panu, szukam małego Sofa. – Czego pan chce od tego próżniaka? Panu też coś ukradł? – Nie – odpowiedział Elias. – Przy szedłem z nim porozmawiać. Przy by wam z daleka. – Z daleka? Tutaj wszy scy przy by wają z daleka! I między nami mówiąc, nikt już stąd nie odejdzie! – Poszukuję małego Sofa, to pilna sprawa. Czy wie pan, gdzie mogę go znaleźć? – nalegał Elias.

– Jeśli nie wy puścił się gdzieś dalej, może siedzi jeszcze w piwnicy i wy prawia tam, nie wiadomo co. Tędy ! – rzucił szorstko nieznajomy, wskazując palcem drogę. Pokazy wał schodki, niknące w głębi większej z dwóch otaczający ch podwórze kamienic. Kiedy Elias zapuszczał się w czeluście budy nku, usły szał przy tłumiony odgłos dziwnej modlitwy, szeptanej anielskim głosikiem. W pierwszej chwili niemal go to przeraziło, ale na my śl, że może zaraz będzie zmuszony bły skawicznie otworzy ć Księgę, przy spieszy ł kroku. W miarę jak posuwał się w ciemnościach, szept by ł coraz wy raźniejszy, a wkrótce ujrzał w labiry ncie podziemi blade światło, wy doby wające się znad progu żelazny ch drzwi. Przy kleił do nich ucho, starając się zachowy wać możliwie najdy skretniej. Wtedy usły szał wy raźniej cichą litanię: by ł to nieprzerwany ciąg liter i cy fr… „c2c3/g8f6, g1f3/d7d6, e2e4/c8g4, d2d4/f6e4, d1d3/g4f3, g2f3/e4f6, f1e2/b8d7, e1g1/c7c5, d3e3/e7e6, e2b5/a7a6, f1e1… a6b5 (westchnienie), d4d5/f6d5, e3e2/d8a5 (przerwa i oddech), b2b4/c5b4, a2a3/b4c3, b1c3/d5c3, e2d2/d7e5, f3f4/e5f3, g1g2/f3d2 (po namy śle), c1d2/b5b4, a3b4/a5d5, f2f3/d5d2, g2g3/a8a2, a1d1/d2f2, g3g4/f2g2, g4h5/g2g6, h5h4… a2h2 (ulga)” To by ł rzeczy wiście głos dziecka. Elias zorientował się, że długi ciąg szy frów opisuje ruchy pionków i figur na szachownicy. Skierował wszy stkie swoje my śli ku Wiekuistemu, a jego twarz rozpromienił łagodny, porozumiewawczy uśmiech, wy raz czci oddawanej Opatrzności. W ty m czasie głos zamilkł. Otworzy ły się drzwi i Eliasa oślepiło białe światło. Starzec zrobił krok do ty łu. Słabe serce podskoczy ło mu w piersi. Na progu stał wy straszony chłopczy k. – Ty jesteś Sof? – zapy tał Elias, by jakoś nawiązać z nim rozmowę. – Tak, to moje nazwisko… A kim pan jest? – Nie bój się, mój mały. Mam dobre zamiary. Mogę na chwilę wejść? Chłopiec przesunął się na bok. By ł przeraźliwie chudy, patrząc na jego trupio bladą twarz, miało się wrażenie, że spędził w tej suterenie całe ży cie. Elias zmierzy ł dziecko współczujący m spojrzeniem, my śląc o starcu, który m się ono kiedy ś stanie. Rozpoznał ry sy, te same niesamowicie zielone oczy, ten sam podłużny kształt twarzy, te same wy stające kości policzkowe. Przeobrażając się z dziecka w starca czy ze starca w dziecko, człowiek tak naprawdę wcale się nie zmienia – pomy ślał. Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że miał przed sobą Sofa w wieku dziecięcy m. Zadrżał, uświadamiając sobie, jak niezwy kłe jest ich spotkanie. Wy pełniała się Księga Ży cia. Kiedy tak stali twarzą w twarz, on i mały Sof, czuł, że w tej chwili nie przestraszy łby się śmierci, gdy by nagle nadeszła, tak bardzo by ł pewien, że Bóg istnieje. Całe jego jestestwo promieniowało wiarą, oddawał się bez reszty w ręce Stwórcy, kiedy kładł dłoń na głowie chłopca, żeby udzielić mu błogosławieństwa.

Mały Sof stał jak oniemiały przed ty m dziwny m przy by szem, który pojawił się nie wiadomo skąd. Nic nie rozumiejąc, patrzy ł nieśmiało na starego Mędrca, podczas gdy ten się za niego modlił. Pomieszczenie, w który m przeby wali, by ło bardzo ciasne, światło wpadało tu przez niewielkie okno wy chodzące na podwórze. Umeblowanie stanowiły stara szafa, zniszczony stół i kilka drewniany ch skrzy nek. Elias spoczął na jednej z nich, Sof usiadł naprzeciwko niego. Nieznajomy budził w nim lęk, ale i ciekawość. Po kilku ciągnący ch się w nieskończoność chwilach, Elias przerwał medy tacje i przemówił: – Chłopcze, jestem tu, żeby ci pomóc, przy by łem w ty m celu z bardzo daleka. – Skąd pan przy by ł? – zapy tał naiwnie chłopczy k. – Kiedy ś otrzy masz odpowiedź na twoje py tanie. Teraz nie mamy na to czasu. Przy ciskając znów do piersi bezcenną Księgę, ciągnął: – Przed chwilą powtarzałeś głośno ruchy z jakiejś partii szachów, prawda? Dziecko się zarumieniło. – Tata pana przy słał? On nie lubi, kiedy tutaj gram. Ciągle mi mówi, że to niczemu nie służy i że powinienem raczej poszukać czegoś do jedzenia w Warszawie, tak jak robią inni! To on pana przy słał, zgadłem? – Zapewniam cię, że twój ojciec nie ma z ty m nic wspólnego – odparł Elias. Miły uśmiech starszego pana podniósł chłopca na duchu. Poczuł, że może mu zaufać. – Wiesz, ja też jestem dobry m szachistą. I to właśnie szachy przy wiodły mnie do ciebie. Chciałby ś rozegrać ze mną teraz party jkę? – Pan chce zagrać? – zapy tał chłopczy k uszczęśliwiony. – Przy szedł pan, żeby zagrać ze mną w szachy ? – Jeśli się zgodzisz – odpowiedział Elias z uśmiechem. Chłopiec podbiegł w podskokach do szafy, zadowolony, że wreszcie będzie miał prawdziwego przeciwnika, zapewne poważnego, i bez zastanowienia wy jął piękną szachownicę z marmuru i drewna, którą Elias od razu rozpoznał. To by ł jedy ny skarb dziecka. Mały Sof z dumą położy ł ją na stole i usiadł naprzeciwko nieznajomego. W jednej chwili rozstawili szachy. Starszy pan zaproponował z uśmiechem: – Ty m razem zgadzam się zagrać czarny mi. Chłopczy k popatrzy ł na tajemniczego partnera, nie rozumiejąc jego uwagi, ale ponieważ wolał grać biały mi, nie protestował. Zaczął partię w sposób klasy czny, umieszczając biały pionek na e4. Elias wiedział dokładnie, dokąd zmierza, toteż w kilku posunięciach, z godny m mistrza opanowaniem, postawił chłopca w zupełnie nowej dla niego sy tuacji. Uśmiechnął się, po czy m ostrzegł przeciwnika: – Teraz patrz, uważnie obserwuj tę kombinację. Tego przy szedłem cię nauczy ć. Chłopczy k by ł zdziwiony, bo chociaż został obdarzony niezwy kły m talentem, jeszcze nigdy nie widział, by gra potoczy ła się w taki sposób. Zrozumiał, że już nie kontroluje tej partii, że wokół jego figur zamy ka się pułapka. Elias ciągnął:

– Widzisz, moje dziecko, to klasy czna, ale niezwy kle skuteczna sztuczka. Nazy wają ją matem Damiana. Pokażę ci, jak z tego wy jść. Chłopiec uważnie obserwował grę. Musiał się pogodzić z ty m, że wkrótce zostanie pokonany. Poczuł się urażony. Elias próbował go pocieszy ć: – Nie martw się, jesteś doskonały m szachistą, zważy wszy na twój wiek. Ucz się, a będziesz niepokonany. Oto moje przesłanie: wiedz, że możliwe jest uniknięcie tego mata, pod warunkiem że w porę dostrzeżesz pułapkę, co wy maga wprawy. Uważaj na ruchy gońca. Jeśli przy pilnujesz, żeby twoja dama by ła blisko króla, nie będziesz się musiał niczego obawiać, bo dama jest spoiwem sy stemu obrony, który powinieneś stworzy ć. Zapamiętaj to jednak raz na zawsze: trzy maj damę blisko króla, nie posługuj się nią do atakowania na oślep. By łaby to dla ciebie ogromna strata. Będziesz o ty m pamiętał, mój chłopcze, jeszcze kilkadziesiąt lat po zakończeniu tej wojny. Dzieciak przy patry wał się przez chwilę Eliasowi ze zdumieniem, próbując zrozumieć, co ten stary człowiek chce przez to powiedzieć i po co to wszy stko robi. Rozeźlony z powodu przegranej, pragnął rewanżu. Elias zgodził się na drugą partię pomimo późnej pory. Sof grał teraz czarny mi, a jego partner zręcznie próbował doprowadzić do identy cznej sy tuacji, ale ty m razem dzieciak stanął na wy sokości zadania. W trakcie rozgry wki starzec z rozczuleniem obserwował chłopca, wiedząc, co przeży ł w getcie i jakim próbom będzie jeszcze musiał stawić czoło. W chwili gdy Elias chwy cił czarnego gońca, z podwórza dobiegł przy tłumiony hałas. – Co to by ło? – zapy tał starszy pan. – Na pewno policja – odpowiedział chłopczy k z niepokojem w głosie. Jego twarz stała się przezroczy sta. – Po co tu przy szli? – Wpadają co jakiś czas, zabierają mieszkańców, żeby … ich przesłuchać, tak mówi tata. Na podwórko powrócił na chwilę spokój. Potem jednak hałas zaczął się nagle przy bliżać. Usły szeli odgłosy wy ważania drzwi, jakieś trzaski, wy strzały, krzy ki spanikowany ch ludzi. Elias przez moment kurczowo ściskał Księgę, ogarnął go lęk, że i on wpadł w pułapkę tamty ch straszliwy ch czasów. Jednak szy bko wziął się w garść i powiedział: – Mój mały przy jacielu, muszę teraz odejść. Nie bój się, wy jdziesz cało ze wszy stkich zagrożeń i jeszcze się kiedy ś zobaczy my. Musisz przede wszy stkim dobrze zapamiętać wszy stko, co ci powiedziałem. Nie zapomnij o żadny m szczególe. Kiedy ś dokończy my tę party jkę. Dziecko patrzy ło na starca, nie spuszczając wzroku z jego ust. Jakby oczekiwało, że usły szy jakieś magiczne zdanie zdolne w jednej chwili uwolnić je od strachu. Zaczęło płakać. Elias zapy tał twardo: – No co ty ? Na pewno znasz jakieś przejście, który m zdołasz uciec? Prawda? Chłopiec skinął głową. – Znam takie przejście, ale jest bardzo wąskie. Panu nie uda się przecisnąć.

– O mnie się nie martw, moje dziecko – odpowiedział Elias. – Odejdę tak, jak przy szedłem. Ale ty się pospiesz, no, zmy kaj! Chłopak na moment się zawahał. Kiedy jednak zagrożenie się przy bliży ło, puścił rękę starca. Otarł rękawem łzy i – ostrożnie otwierając drzwi – ostatni raz spojrzał na Eliasa, jakby opuszczał przy jaciela, którego już nigdy więcej miał nie zobaczy ć. Po czy m zniknął w ciemnościach. Elias stał bez ruchu, pogrążony w my ślach, z dłonią spoczy wającą na okładce Księgi. W wąskim kory tarzu rozległ się tupot wojskowy ch butów. Musieli by ć już blisko, kiedy Elias, pokonując strach, otworzy ł wielką złotą księgę. Pomieszczenie rozświetliło coś na kształt bły skawicy. Nie widział tego nikt oprócz osłupiałego z wrażenia owczarka niemieckiego, który o cztery kroki wy przedził swoich panów. Mat w czterech ruchach.

21 Nazajutrz Polsterka długo pukała do drzwi, ale nikt jej nie otworzy ł. Ponieważ Elias dał jej w końcu drugi komplet kluczy, nie chcąc, by podejrzewała go o brak zaufania, postanowiła wejść do środka. Dom by ł pusty, jakby niezamieszkany. Warknęła coś pod nosem, po czy m zajrzawszy do główny ch pomieszczeń, stwierdziła, że Elias musiał gdzieś wy jść, i przestała zawracać sobie nim głowę. Krzątała się po domu od dobry ch dwóch godzin, kiedy nagle zobaczy ła małego Thomasa. Chłopiec wrócił właśnie od węglarza. Wszedł do domu i jak zwy kle pokazał zawartość worka gospody ni, która ty lko cicho stęknęła, co miało wy rażać zadowolenie. Kazała mu rozpalić ogień. Chłopiec znał już na pamięć rozkład kuchni, więc bez wahania podszedł do zaby tkowego żeliwnego pieca i włoży ł do niego trzy solidne garście węgla. Tego dnia Tom wy czuł jakąś inną atmosferę w miasteczku. Czy to z powodu nieobecności Eliasa, czy może by ł to efekt kry zy su, który przeży wa kraj? Wszy scy o nim mówili. Ludzie nie mieli pieniędzy ani pracy, przez co stawali się nerwowi. Takie rozważania jednak stanowczo go przerastały, wolał się skupić na układaniu węgla, szczęśliwy, że dobrze wy konuje swoje obowiązki. By ł zadowolony z pracy w domu Eliasa nie ty le z powodu zarobku, prawdę mówiąc dość mizernego, ale dlatego, że umożliwiała mu ona konty nuowanie dy skretny ch kradzieży w wielkim sklepie spoży wczy m Krugerów. Bez najmniejszy ch skrupułów podbierał towary ty m oszczercom. Zresztą potrzebował ty ch wszy stkich rzeczy : gromadził w swojej kry jówce zapasy podstawowy ch arty kułów. Kiedy nie absorbował go problem zaopatrzenia, my ślał o Marice. Jaką książkę mu dziś przy niesie? Czego nowego nauczy ła się w szkole? Na olbrzy mim globusie, który dostrzegł przez okno, gdy zajrzał do klasy, by ło ty le krajów, ty le wy sp, konty nentów i granic. Polsterka często gwałtownie sprowadzała go na ziemię, zlecając mu jakąś dodatkową robotę. Na wszy stko złorzeczy ła, szczególnie tego dnia. Dlaczego to robi? – zastanawiał się chłopiec. Prawdopodobnie uważa, że pod nieobecność Herr Eina może sobie pozwolić na plucie jadem. – Schowaj te kartony ! – warknęła gospody ni. – A później pójdziesz wy szorować ubikację tego świntucha! Tom oniemiał, sły sząc tę obelgę pod adresem miłego staruszka. Oczy wiście nie ośmielił się przeciwstawić rozwścieczonej bestii. Akurat w ty m momencie przed drzwiami pojawił się Elias. Polsterka wy prostowała plecy, jakby poraził ją prąd. Poczuła wsty d, zastanawiała się też, czy starszy pan usły szał, co o nim mówiła. Jednak pogrążony w my ślach Elias niemal nie zwrócił na nich uwagi, ograniczy ł się do powiedzenia „dzień dobry ” z nieobecny m wy razem twarzy. W przeciwieństwie do Frau Polster, Thomas zawsze cieszy ł się ze spotkań z Eliasem. Jego spokój kontrastował – zwłaszcza tego dnia – z histery czny m zachowaniem Polsterki i z jej prostackim sposobem by cia.

Kiedy Ein dostrzegł go w kącie kuchni, na jego twarzy pojawił się uśmiech. Nie mógł przestać my śleć o dziecku, które niedawno pozostawił w mrokach getta. Obaj chłopcy mieli ze sobą coś wspólnego, by li tak samo inteligentni, tak samo samotni, tak samo delikatni. Krzątanina Toma i Polsterki wnosiła do pustego domu trochę ży cia. Poddając się uspokajającemu działaniu dobrze znany ch odgłosów, Elias odtwarzał w pamięci obraz zagubionego malca, tupot żołnierskich butów, rozpacz mieszkańców getta, strach na ich twarzach. Popatrzy ł na szachownicę z marmuru i hebanu, która odby ła podróż w czasie. Ogarnęło go rozgorączkowanie, kiedy pomy ślał o coty godniowej party jce szachów z Sofem. Może wreszcie uzy ska ostateczny dowód, że to nie by ł zły sen. Musi poczekać zaledwie kilka dni, a anty kwariusz przy jdzie na umówione spotkanie i rozwieje jego wszelkie wątpliwości. Dokładnie sześć dni. Sześć dni i wszy stko się wy jaśni. Sześć dni… również ty le czasu, według Księgi, pozostało Sofowi do śmierci. Rzecz dziwna, od podróży Eliasa do getta ten fragment tekstu stał się nieczy telny, by ł zaszy frowany, cały rozżarzony. Czy żby istniał jakiś związek między ich kolejną partią szachów a tą przepowiednią? Elias mógł ty lko czekać. Siedząc w salonie w swoim fotelu z podgłówkiem, do późnej nocy oddawał się rozmy ślaniom. By ł bliski znalezienia odpowiedzi. Robił to wszy stko wy łącznie po to, żeby zwery fikować swoją hipotezę. Bo to, co zamierzał udowodnić, uważał za zdecy dowanie ważniejsze od ży cia jednego człowieka…

22 Tego wieczora Tom i Marika siedzieli obok siebie przy świecach, w półmroku spowijający m ich pełną gruzów kry jówkę. Dziewczy nka pierwszy raz odwiedziła tajemne królestwo Thomasa. Streszczała mu ostatnie lekcje geografii. Pokazy wała nary sowane w kołonotatniku mapy, mówiła o dzikich zwierzętach w Tanzanii, o bujnej roślinności porastającej brzegi rzeki Casamance, o święty ch pałacach Samarkandy. Niezby t dokładnie wskazy wała położenie ty ch miejsc o magiczny ch nazwach, o wiele bardziej pociągający ch niż ich nudna austriacka prowincja. Tom marzy ł, by uciec z Braunau, wy jechać do Nawakszut albo do Dakaru, zapolować na lwy nad rzeką Kongo. – No bo chy ba nad Kongiem są lwy, prawda? – upewniał się chłopiec. – Sądzę, że tak – odpowiedziała Marika. – Muszę cię tam kiedy ś zabrać – rzucił Thomas, udając, że mierzy ze strzelby. – Nie, nie będziemy na nie polować! – zaprotestowała dziewczy nka, zmuszając go do opuszczenia ręki. – Lepiej zostawić je w spokoju. Dlaczego chłopcy zawsze chcą zabijać, zabijać i jeszcze raz zabijać? Tom zastanawiał się przez moment nad jej słowami. – Masz rację, Mariko, pojedziemy do Konga, ale nie będziemy polować. Po prostu podejdziemy do nich bardzo blisko. Zapominając o swoim wy buchu gniewu, Marika uśmiechnęła się i wy szeptała: – Naprawdę my ślisz, że ja też będę mogła tam pojechać? Thomas spojrzał na nią uspokajająco i odwzajemnił jej uśmiech. Dziewczy nka się zarumieniła. – To znaczy, że zgodziłaby ś się ze mną wy jechać? – nalegał. – Nigdy nie będziesz mógł mnie tam zabrać – odparła. – Znajdę sposób, możesz by ć pewna! Zawsze znajduję jakiś sposób! – Przecież nie masz pieniędzy – zauważy ła Marika. – Zdobędę je. Ty i ja pojedziemy do Afry ki, będziemy ży li wśród gazeli i ży raf. Marika dała się ponieść marzeniom. Otworzy ła szkolny podręcznik na stronie z kolorową mapą Afry ki. – By łoby wspaniale… Afry ka jest piękna, dzika i leży bardzo daleko od Braunau. Thomas przy taknął, zastanawiając się po cichu, jak, do diaska, zdobędzie ty le pieniędzy. Miał jednak mężne serce, by ł gotów pokonać ocean przeciwności. Popatrzy ł Marice w oczy. – Przy rzekam ci, że kiedy ś tam pojedziemy … Poprosisz rodziców o pozwolenie? – I tak by śmy go nie dostali… – odpowiedziała dziewczy nka, zamy ślona. – Nie potrzebujemy ich, nikogo nie potrzebujemy … Musimy opuścić Braunau. To miasto staje się… jadowite. – To prawda – przy taknęła Marika. Dzieci zamilkły. Dziewczy nka ujęła dłoń swojego ukochanego włóczy kija, podniosła ją do

różowy ch warg i szepnęła: – Daj spokój, wolę, żeby ś mi opowiadał o lwach znad rzeki Kongo… Twarz Thomasa znowu rozjaśnił uśmiech. Ona także go kocha.

23 Niedługo po ty m, jak Elias Mędrzec ośmielił się rozszy frować tajemnicę Księgi Ży cia, nad Braunau zaczęła nadciągać burza. Na widok snujący ch się po niebie cieni Tom poczuł jakiś dziwny strach, który miał mu odtąd stale towarzy szy ć. Nie potrafił jeszcze wskazać jego przy czy ny. Otoczone przez usiany chmurami hory zont miasto wy glądało jak oblężone. Tego dnia pierwszy raz nie spotkał Mariki na drodze ze szkoły do domu. Nikt nie umiał wy jaśnić powodów nagłej zmiany atmosfery w Braunau. Jedy ny m człowiekiem, który zdołałby to uczy nić, by ł Elias, ale staruszka bez reszty pochłonęła realizacja jego własny ch celów. Zresztą, gdy by nawet odgadł, co się święci, i tak nie mógłby temu przeciwdziałać, bo zakłócony został naturalny bieg wy darzeń. Wy mknęły się spod kontroli niczy m rzeka, kiedy nagle opuści kory to. Stary Sof przez całe popołudnie siedział w domu. Odczuwał dziwny niepokój. W ręce trzy mał list. To właśnie jego tajemnicza treść sprawiła, że nagle wy padł z mieszkania jak szalony. W ty m czasie niebo zrobiło się czarne, by ło naładowane elektry cznością, co zwiastowało straszliwą burzę. Starzec wiedział, że miasto nie jest już w pełni bezpieczne, mimo to zdecy dował się opuścić dom i ruszy ł główną ulicą w stronę położonego przy niej cmentarza. Co wy wołało zaniepokojenie anty kwariusza? Czego szukał wśród grobów? Nikt tego nie wiedział i nikt nigdy się nie dowie. W znaleziony m później w mieszkaniu starca liście by ła mowa o jego rodzicach. Ta sprawa miała pozostać dla wszy stkich zagadką. Ciszę przerwało jednostajne brzęczenie. Sof szedł chwiejny m krokiem pod wiatr, koły sząc się jak statek wciągany w wir tajemnic przeszłości. Kiedy podniósł oczy, złowieszczy wy gląd nieba zmroził mu krew w ży łach. Na miasteczko lada moment mogła spaść zapowiadająca koniec świata burza. Doszedł do kwatery kostropaty ch nierówny ch nagrobków, w większości straszliwie zaniedbany ch i pozieleniały ch od mchu. Na niektóry ch ktoś niezdarnie wy pisał obelży we słowa, inne – to się rzucało w oczy – celowo zostały rozbite. Starzec szedł dalej, coraz bardziej się chwiejąc. Brzęczenie też by ło z każdą chwilą bardziej dokuczliwe, przy pominało teraz odgłos, jaki mógłby wy dawać giganty czny rój os. Kruchą sy lwetkę anty kwariusza dostrzegł Tom, ukry ty na szczy cie swojego fortu w ruinach. Zdziwiło go, że Sof wy szedł z domu w taką pogodę. Chłopiec odkry ł źródło nieznośnego hałasu, który jakby ścigał staruszka. Kilka metrów za nim zobaczy ł Erwana i jego bandę! To ponure miejsce służy ło im za kry jówkę, nie tolerowali intruzów. Tomowi przeszedł po plecach dreszcz, gdy Sof niebezpiecznie się do nich zbliży ł. Chwilę później dosłownie zderzy ł się z bandą. Tak mocno, że jego ciało najpierw odskoczy ło, a potem ciężko runęło na ziemię. W ty m momencie nad Braunau rozszalała się burza. Spadł ulewny deszcz. Erwan podszedł do leżącego mężczy zny. Jego szatańska twarz ociekała wodą. Sof go nie znał, za to Erwan od razu rozpoznał anty kwariusza. Nie znosił tego starucha. Rzadko się zgadzał ze swoimi rodzicami, ale podzielał ich nienawiść do obcy ch.

Całkiem bogata już przeszłość czy niła z tego chłopaka przy wódcę, który budził lęk wśród kolegów. Niełatwo by ło zostać członkiem jego bandy. Należało się wy kazać siłą, przejść różne próby : dopuścić się kradzieży, wziąć udział w bójce z uży ciem białej broni… Sof chętnie zszedłby temu opry szkowi z drogi, gdy by ty lko ten pozwolił mu odejść. Niestety chłopak już nad nim stał, niebezpieczny jak ostrze brzy twy. Należał do najgorszego gatunku kanalii, do ludzi, którzy czerpią przy jemność z wy muszania na inny ch uległości i upokarzania ich. Którzy nieustannie odczuwają potrzebę wy kazy wania, że są więcej warci od inny ch. Robią to wy łącznie dlatego, iż nęka ich nieprzy jemne przeczucie, że wcale tak nie jest. Stery lny błękit tęczówek chłopaka osadzony ch w głębokich oczodołach przy pominał starcowi spojrzenia, które spoty kał niegdy ś w obozach śmierci. Oczy, który ch Sof nigdy nie zdołał zapomnieć. Anty kwariusz poczuł strach, którego korzenie sięgały głęboko w przeszłość. Na próżno próbował wstać. Zobaczy ł nad sobą twarz małej bestii. – Przeproś! – rozkazał Erwan. Już samo zwrócenie się na „ty ” do osoby dorosłej, w dodatku w podeszły m wieku, wy wołało spodziewany efekt wśród przemoczonej zgrai. Sof przeciągnął dłonią po oczach. Widok gotowej go zaatakować bandy uświadomił mu, jak bardzo jest stary. Ktoś krzy knął: – Przeproś, przy błędo! Potem rozległ się drugi, donośniejszy okrzy k: – Albo cię załatwimy ! Przez chwilę wy dawało się, że oburzenie starca weźmie górę nad paniką. Zrozumiał jednak, że stawką w ty m starciu jest jego ży cie i niewiele trzeba, żeby mu roztrzaskali na ty siąc kawałeczków jego szkielet, kruchy jak ze szkła. Pokonany, sparaliżowany strachem, podniósł głowę i zaczął błagać: – Zostawcie mnie, proszę, idźcie sobie. Ponownie próbował się podnieść. Erwan, któremu agresy wność jego zgrai dodała jeszcze animuszu, wy pręży ł pierś. Z całej siły uderzy ł staruszka w twarz. Sof ciężko opadł na ziemię. – Kpisz sobie ze mnie, ży dku? Cios zadany anty kwariuszowi przez Erwana by ł tak mocny, że roześmiane dotąd twarze jego żołdaków wy krzy wił ohy dny gry mas. Zamroczony, oślepiony przez deszcz Sof raz jeszcze spróbował się podnieść. Tego by ło za wiele: mały wódz nie mógł sobie pozwolić na taki afront. Wy mierzy ł staruszkowi kopniaka, prosto w brzuch. Sof gwałtownie runął na bok, jego twarz uderzy ła w kamień, na który m by ła wy ry ta sześcioramienna gwiazda. Zebrane wokół niego diabły zobaczy ły, że z ust try ska mu krew. Na jej widok Erwana ogarnęło dziwne podniecenie. Ofiara leżała przed nim, wy dana na

pastwę jego bandy, która otoczy ła ją pierścieniem. Burza szalała teraz ze zdwojoną siłą. Jeden z wy rostków podniósł kamień i rzucił go, trafiając Sofa w ramię. Inny kamień mocno odbił się od boku starca. Szachista ostatni raz spróbował wstać. Nie zdołał. Starał się więc przy najmniej zatrzy mać dłonią w skórzanej rękawiczce grad kamieni. Przemienieni w bezimienną bandę chłopcy dalej znęcali się nad starcem. Kolejny, cięższy kamień przeciął mu skórę. Tom obserwował tę scenę z oddali. Niestety by ł sam i zby t daleko, żeby móc interweniować. Erwan stał teraz nieruchomo, nieco na uboczu, trzy mał w rękach wielki kamienny blok. On jeden przy ciągał uwagę pośród całej tej zgrai. Patrzy ł na starego pajaca, który błagał o litość i skręcał się z bólu. Nagle Tom zobaczy ł, jak młody przy wódca podnosi ramiona ku nisko wiszącemu nad nim, ciężkiemu od chmur niebu. I jak kamień gwałtownie spada na głowę starca. Burza na chwilę umilkła, w gronie wspólników zbrodni też przez kilka sekund panowała grobowa cisza. Sof leżał na ziemi ze zmiażdżoną czaszką. Zmieszana z wodą deszczową krew utworzy ła wokół jego głowy coś na kształt korony. Najbardziej tchórzliwi od razu wzięli nogi za pas, potem reszta zgrai bły skawicznie rozbiegła się we wszy stkie strony. Ty lko Erwan pozostał chwilę dłużej, by popatrzy ć na swoją ofiarę. W ty m samy m momencie na drugim końcu miasteczka Elias zamy kał drzwi swojego domu. Miał dziwne przeczucie, że doszło do jakiegoś groźnego w skutkach wy darzenia. Tego wieczora nie rozegra partii szachów.

24 Burza ucichła niemal równie gwałtownie, jak nadeszła. Ciało Sofa leżało porzucone na ciągnący m się wzdłuż drogi cmentarzu, pośród mocno przetrzebiony ch mogił. Zdąży ł tam już dotrzeć Tom. Podszedł do zwłok i długo stał przy nich w milczeniu. Przez ten czas niebo zdąży ło pojaśnieć i ży cie wy dawało się znów toczy ć zwy kły m ry tmem. Chłopca dobiegł jakiś cichy, dochodzący z oddali odgłos, coś jakby dzwonienie. Zobaczy ł ciemny punkt przesuwający się w jego stronę. Pomimo podeszłego wieku Elias Mędrzec maszerował dziarskim krokiem. Nękało go dziwne przeczucie, że doszło do katastrofy. Wy szedł z domu pospiesznie, toteż stanął przed Tomem z potargany mi włosami i niedogolony. Kiedy zobaczy ł zmasakrowane ciało anty kwariusza, padł na kolana. Przy tłoczy ła go zatrważająca sekwencja wy darzeń. Niedawno rozstał się z mały m Sofem, teraz, to znaczy kilkadziesiąt lat później, widzi go leżącego przy drodze do Braunau. To przy prawiło go o zawrót głowy. Chwy cił nadgarstek starego szachisty – by ł zimny. Doty kając rękawiczki starca, pomy ślał, że może kry ć się pod nią dowód, którego tak żarliwie poszukiwał. – Wiem, kto to zrobił – powiedział Tom, poruszony. – Kto? – zapy tał Elias, rzucając dziecku zadziwiająco spokojne spojrzenie. – Natknął się na Erwana i jego przy jaciół. Wy szli właśnie ze szkoły. By li na drodze, którą szedł Sof. Wy glądał na kompletnie zagubionego. Nie wiem, dlaczego się tu znalazł ani dokąd zmierzał. Stałem tam, na górze, kiedy to się wy darzy ło. Przewrócili go, by ła burza, więc niezby t dobrze to widziałem, a później zaczęli rzucać w niego kamieniami. Bał się, ale nie krzy czał. Nagle zobaczy łem, jak podchodzi do niego Erwan. Roztrzaskał mu głowę. Sof padł jak długi. A potem, potem… wszy scy uciekli stąd co sił w nogach. Tom otarł łzy. – Przeczuwałem coś – wy mamrotał Elias jakby sam do siebie. Z przerażeniem odkry ł, w jakim opłakany m stanie jest ciało jego partnera od szachów. Zwracając oczy ku niebu, zadał sobie py tanie, które pozostało bez odpowiedzi: czy ta tragedia jest jakimś znakiem? Odmówił szeptem modlitwę za zmarły ch. Prosił, by dusza tego człowieka, który ty le wy cierpiał, wzniosła się aż do Wiekuistego i by wreszcie zaznała przy Nim wy tchnienia, z dala od brutalności Jego dzieci, daleko od getta, daleko od Braunau. Tom oderwał wzrok od ciała Sofa, zaintry gowany melodią tej modlitwy. Wy woły wała ona jakiś dziwny rezonans w jego sercu. W ty m dramaty czny m momencie dziecko dostrzegło światełko w ciemnościach. Znalazło w Eliasie namiastkę rodziny, której mu tak bardzo brakowało. I nagle Tom zapłakał nad własny m losem. Czuł, że w miasteczku coś się zmieniło. Chociaż sam się przed sobą do tego nie przy znawał, znał ukry ty powód zbrodni, której by ł przed chwilą świadkiem. Erwan i jego kompani nie przez przy padek uznali, że mogą bezkarnie podnieść rękę na starego anty kwariusza. Za tą zbrodnią stał świat dorosły ch, to oni rzy gali nienawiścią, oni doprowadzili do tego wy buchu przemocy. Te ich półsłówka rzucane podczas rodzinny ch posiłków, w barach,

w salonach, w kolejkach, nawet podczas rozmów w najwy ższy ch sferach. Elias poprosił Toma, żeby sprowadził pomoc. Chłopiec zaprotestował, zapewniając, że nikt nie przy jdzie. Ponieważ jednak starszy pan nalegał, w końcu ruszy ł do miasta. Wtedy Elias delikatnie uniósł nadgarstek swojego by łego szachowego przeciwnika. Kiedy ściągnął czarną rękawiczkę z zeszty wniały ch stawów Sofa, dokonał niesamowitego odkry cia: prawa dłoń anty kwariusza by ła w nienaruszony m stanie, miała wszy stkie pięć palców.

25 Kiedy zapadł zmrok, jacy ś ubrani na biało ludzie zabrali ciało Sofa. Wy gląda to tak, jakby miasteczko chciało się dy skretnie pozby ć wszelkich śladów po ty m staruszku – pomy ślał Tom. Policjanci z Braunau przesłuchali kilka osób, zrobili parę zdjęć na cmentarzu, sporządzili jakieś szkice. Jednak tak naprawdę los anty kwariusza mało kogo interesował, niektórzy traktowali wręcz jego śmierć jako doskonały temat do żartów. Wszechmocny burmistrz Braunau, Herr Riefenstahl, oświadczy ł bez ogródek, że uważa za skandal marnowanie przez policję czasu i publiczny ch pieniędzy na wy jaśnianie sprawy, która mało obchodzi prawdziwy ch Austriaków. Marika i Tom czuli, że narasta w nich bunt. Dziewczy nka marzy ła o uwolnieniu się od przy tłaczającego ją brzemienia władzy ojca, ale w domu Riefenstahlów by ło to nie do pomy ślenia. Elias, z zupełnie inny ch powodów niż pozostali mieszkańcy Braunau, również wy mazał z pamięci szok wy wołany śmiercią Sofa. Widział w niej jedy nie dowód, którego szukał, ty lko to go interesowało. Teraz najbardziej liczy ła się dla niego pewność, że posiada instrument dający mu możliwość wpły wania na przeznaczenie. By ł głęboko przekonany, że Bóg jest po jego stronie. Dlatego od tej chwili spędzał większość czasu u siebie w domu, jak pustelnik, unikając w miarę możliwości kontaktów z Polsterką. Przeniósł się nawet do błękitnego pokoiku na półpiętrze, aby by ć jak najbliżej biblioteki. Czasem obserwował stamtąd przez okno codzienną krzątaninę małego Thomasa. Wy my ślił sobie chorobę, która miała usprawiedliwić przed gospody nią jego izolację. Kazał jej kupować lekarstwa, które później wy rzucał. Zawsze zamy kał na klucz drzwi swojego pokoju, schodził na dół raz dziennie, wy łącznie po to, by zjeść swój jedy ny posiłek. Nie musiał nawet udawać skrajnego zmęczenia, bo naprawdę je odczuwał. Należało to jednak przy pisać raczej długim godzinom spędzany m nocą na studiowaniu Księgi niż jego wiekowi. W ty m okresie Elias Mędrzec poświęcił się bowiem bez reszty zgłębianiu tajemnicy Księgi i powodów, dla który ch została spisana. Narzucił sobie przy ty m tak surową dy scy plinę, że czasem pościł, nie zdając sobie z tego sprawy, mało sy piał, za to bezustannie rozmy ślał. Przerzucił opisy ży cia setek ludzi, sławny ch i nieznany ch… Miał przed sobą otwartą Księgę Opatrzności i nie przestawało go to zadziwiać. Robił wszy stko, by uniknąć fizy cznego kontaktu ze świetlisty mi literami. Dlatego on również postanowił nosić rękawiczki. Nadal zastanawiał się nad przy czy ną, dla której Wszechmogący postanowił właśnie jemu powierzy ć taki skarb. Skoro Księga by ła w stanie zmienić bieg ży cia Sofa, to mogła dokonać wielu inny ch cudów. Elias starał się zachować pokorę, nie chciał przy pisy wać sobie zdolności, który ch nie posiadał. Nie ulegało wątpliwości, że niebiańska moc pły nie wy łącznie z Księgi, on zaś jest jedy nie jej depozy tariuszem. W ciągu następny ch ty godni poświęcił dużo czasu fragmentom doty czący m jego własnej rodziny. Cały mi dniami przerzucał przy pominające mozaikę kroniki smutny ch losów swoich

krewny ch, podobny ch do ży cia milionów inny ch ludzi. Tak naprawdę szukał jakiegoś sensu w ty m, że to akurat on przeży ł. Za każdy m razem, gdy zamy kał Księgę, czuł się przeraźliwie samotny pośród zmarły ch i reliktów przeszłości. Czasami postrzegał siebie jako podróżnego zagubionego na obcej ziemi, raz po raz rzucającego przez okno pociągu smutne spojrzenie na swój dawny, majaczący w oddali świat. Każdego dnia Elias znajdował w historii dwudziestego wieku prawdziwe korzenie zła. Widział w miniony m stuleciu główną przy czy nę wszy stkich swoich nieszczęść, oskarżał je o to, że pozwoliło na rozpętanie piekła na ziemi. Przeklinał zarówno katów, jak i ideologów, ich przepojone nienawiścią przemówienia, ich nacjonalizm, rasizm i teorie polity czne, oraz ty ch, którzy pozwolili, by te teorie się rozwijały. Miał nawet za złe ofiarom, że nie wy brały buntu zamiast śmierci. Nękane przez poczucie winy postmodernisty czne społeczeństwo europejskie epoki Eliasa popadało w graniczącą z nerwicą obsesję zapomnienia, „zamknięcia pewnego rozdziału”. W rzeczy wistości chodziło o rozdział moralnego upadku Starego Konty nentu. Elias widział, jak zanika pamięć o świecie jego rodziców wraz z całą jego pradawną spuścizną i otwiera się droga do nowej ery zagrożeń, podobny ch do ty ch z przeszłości. Codziennie czy tał ich zapowiedzi w Księdze Ży cia. Jednak, paradoksalnie, jej lektura uświadamiała mu przede wszy stkim beznadziejność jego własnej egzy stencji. Coraz wy raźniej dostrzegał, jak bezsensowne stało się jego ży cie bez bliskich. Nadal by ł jednak równie daleki od zrozumienia, dlaczego Stwórca postanowił powierzy ć Księgę właśnie jemu. Pragnąc znaleźć odpowiedź na to py tanie, postanowił w końcu przezwy cięży ć strach i spojrzeć w oczy własnemu przeznaczeniu. Wstał, nie robiąc hałasu, i kolejny raz przebiegł wzrokiem półki, szukając ty m razem swojego nazwiska. Jakiż sekret o nim samy m zdradzi mu Księga? Osłupiał, gdy dotarł do właściwego miejsca: doty czące go strony płonęły. Trawił je nieubłaganie ogień! To by ło absolutnie niezrozumiałe. Jego ży cie niknęło, „wy padało” z Rejestru Ży wy ch. Czy to znak, że zbliża się do Nieskończoności? A może do Nicości? Któż mógłby to powiedzieć? Wy ciągnął z tego jeden wniosek: jego dni są policzone. Należy działać szy bko.

26 Mijały dni. Rzeczy wiście musiał działać szy bko. Ale jak? Potrzebował pomocy. Chciałby móc liczy ć na jakieś przesłanie z nieba, wiedział jednak, że są to daremne nadzieje. Nadal poświęcał dużo czasu na studiowanie Księgi. Bezustannie przemierzał kory tarze biblioteki, śledził losy coraz to nowy ch osób, szukając znaku, który by go poprowadził we właściwy m kierunku, pokazał światełko w tunelu. Obleczony mi w rękawiczki dłońmi przewracał codziennie ty siące stron. W ten sposób odkry ł historię wy jątkowego człowieka, hrabiego Clausa von Stauffenberga. Z Księgi dowiedział się o losie Niemca, który w 1944 roku podjął nieudaną próbę zabicia Adolfa Hitlera. Opis zamachu, który stanowił część ży ciory su Clausa von Stauffenberga, by ł niezwy kle szczegółowy. Zapisane zostały dokładna data i moment wy buchu bomby, która miała zabić ty rana: 20 lipca 1944 roku, godzina 12.42. Elias poznał też kry ptonim operacji – „Walkiria” – i nazwę pomieszczenia, w który m doszło do próby zamachu: by ła to sala map Kwatery Głównej niemieckich sił zbrojny ch, znajdującej się w lesie w Wilczy m Szańcu pod Kętrzy nem, niedaleko wschodniej granicy Rzeszy. Księga szczegółowo relacjonowała wy darzenia, które nastąpiły po nieudany m spisku. Można się z niej by ło dowiedzieć o okolicznościach aresztowania Stauffenberga i inny ch konspiratorów oraz o odrażający ch detalach doty czący ch ich egzekucji. Ta historia urzekła Eliasa. My ślał o ty m, co musiał czuć Stauffenberg, kiedy umieszczał bombę w sali map, czy kilka godzin po eksplozji, z której Hitler cudem uszedł z ży ciem, a hrabiego zatrzy mali esesmani. Stauffenberg należał bez wątpienia do ty ch, który ch po wojnie nazwano Sprawiedliwy mi – pomy ślał Elias. Gdy by ż mu się wtedy powiodło… – westchnął. Pomy ślał, że losy jego rodziny potoczy ły by się wówczas zupełnie inaczej, że nazwisko Einów prawdopodobnie by przetrwało. Po chwili jednak uświadomił sobie, że nawet gdy by w lipcu 1944 roku Stauffenberg zdołał zabić Hitlera, śmierć ty rana i tak nie położy łaby kresu koszmarowi. Operacja „Walkiria” została zaplanowana o wiele za późno. Do tego czasu wojna pochłonęła już miliony ofiar, getta zrównano z ziemią, w obozach doszło do najgorszy ch zbrodni… Za późno – pomy ślał Elias z pewną ulgą, jakby przez moment obawiał się, że będzie zmuszony osobiście interweniować, by skory gować ten rozdział historii. Przy szło mu bowiem do głowy, że on sam mógłby zmienić bieg dziejów. Zamknął Księgę zbulwersowany, bo uświadomił sobie, w jakim kierunku zmierza jego rozumowanie.

27 Powszechnie szanowany burmistrz Braunau, Theodor Riefenstahl, rozmawiał przez telefon, siedząc w fotelu z pikowanej skóry, który królował w jego piękny m gabinecie utrzy many m w tonacjach miedzi i mahoniu. Podczas gdy rodzina notabla oddawała się swoim zwy kły m zajęciom piętro wy żej, dokładnie nad jego gabinetem, on sam naradzał się konfidencjonalny m tonem z Hermannem Böserem, szefem miejscowej policji. – O to właśnie chodzi, Hermannie, jestem o ty m święcie przekonany. – By ły problemy z kilkoma kolegami, którzy nie my ślą tak jak my. Na szczęście nie ma ich wielu. – Któż to taki? – zapy tał burmistrz. – Fuchs i Hofer, ale to już załatwione. Nie będą ry zy kowali dla tej sprawy utraty stanowiska. – Herr Gruber będzie nam bardzo wdzięczny, Hermannie. Jego sy n, Erwan, nie jest zły m chłopcem. Zresztą sam pan wie, że za kilka ty godni mamy wy bory. Stawka jest wy soka, chodzi nie ty lko o mnie. – Oczy wiście, Herr Riefenstahl, doskonale zdaję sobie z tego sprawę. – No dobrze, jak w takim razie zamierza się pan do tego zabrać? – Jeszcze tego popołudnia wy ślemy szczegółowy raport, zakończony wnioskiem, że Sof zginął w wy niku niefortunnego upadku do rowu w miejscu, gdzie Enknach wpada do Innu. – Ach tak? Świetnie, to dobry pomy sł… Wręcz doskonały ! – ucieszy ł się burmistrz. Mówiąc to, obracał fotel, żeby lepiej przy jrzeć się cieniowi majaczącemu przed drzwiami jego gabinetu. – Hermannie, czeka pana ś… Nie dokończy ł. Jego córka Marika patrzy ła na niego ponuro. Wszy stko sły szała. – Zadzwonię do pana – powiedział, nim odwiesił słuchawkę. – Co panna tu robi? Stała nieruchomo, mierząc go śmiały m spojrzeniem, jakiego nigdy wcześniej u niej nie widział. – Patrzę na ojca i my ślę sobie, że chciałaby m, by okazało się, że nie jestem waszą córką! – Słucham? – wy krzy knął zszokowany. – Sądzi ojciec, że nie wiem, co robicie? Kry jecie mordercę! Nie chcę dłużej by ć waszą córką! Nie chcę już nosić waszego nazwiska! Brzy dzę się nim, tak jak brzy dzę się ojcem! Riefenstahla ogarnął straszliwy gniew. Córka pierwszy raz zwracała się do niego w taki sposób. Do gabinetu przy biegła Gertrude, matka Mariki. – Mam dość! – wy buchnęła dziewczy nka. – Dość waszego „droga córko”, waszy ch manier, waszego wy chowania, waszego cy nizmu i waszy ch lekcji pianina. Nienawidzę was! Mam dość tego nazwiska, tego domu i waszego statusu. Chciałaby m by ć biedna, miałaby m przy najmniej godność. Chciałaby m by ć sierotą, by łaby m wolna. Mój los już nie będzie spoczy wał w waszy ch rękach: jest na nich krew. Gertrude zakry ła dłonią usta. To, co usły szała, nie mieściło jej się w głowie. Próbowała chronić córkę, ale dla ojca by ło tego stanowczo za wiele. Ruszy ł prosto na dziewczy nkę

i pierwszy raz w ży ciu, w przy stępie jakiegoś patologicznego napadu agresji, zaczął ją okładać pięściami. Po kilku sekundach matka zdołała unieruchomić ramię męża, ale zło już się dokonało. Dziewczy nka próbowała uciec, ojciec ją zatrzy mał, wy kręcając jej rękę tak, by powalić ją na kolana. – Kto nauczy ł pannę mówić w taki sposób do ojca? – ry knął. Ciosy pozostawiły widoczne ślady na twarzy i ciele Mariki. Dziewczy nka trwała w ciężkim od łez milczeniu. – To wina panny towarzy stwa, jestem tego pewien. Tego małego dzikusa, z który m się panna spoty ka po wy jściu ze szkoły, prawda? My ślała panna, że o ty m nie wiedziałem? W sumie, wcale mnie to nie dziwi! Widzisz, Gertrude, mówiłem, że trzeba uważać… Matka nie mogła wy jść z szoku zarówno z powodu słów Mariki, jak i straszliwej brutalności męża. – Theodorze, jak można by ło tak pobić naszą córkę? – powiedziała zduszony m głosem. – Nie będę tego tolerował pod moim dachem. Jestem burmistrzem Braunau, dotarło to do was? Zaprowadzę porządek w ty m mieście i w ty m domu. Od tej pory Marika ma zakaz spoty kania się z ty m włóczęgą. To gnida! – Thomas nie jest niczemu winien, to mój jedy ny przy jaciel! – Tak właśnie my ślałem! – triumfował Riefenstahl. – Sły szała panna, co przed chwilą powiedziałem? Już go panna więcej nie zobaczy. I zaręczam, że ten szkodnik będzie miał ze mną do czy nienia! A teraz marsz do pokoju, naty chmiast! Z trudem łapiąc powietrze, matka wzięła córkę za rękę i obie zniknęły na piętrze. Herr Riefenstahl poprawił kołnierzy k i podszedł do biurka. Podniósł słuchawkę. – Hermann? Tak, to znowu ja. Niech pan posłucha, mam dla pana nowe, ważne zadanie, chciałby m, żeby pan jak najszy bciej to załatwił…

28 Thomas od kilku dni nie widy wał Mariki na drodze ze szkoły. Większość czasu spędzał więc na czy taniu książek i na obserwowaniu miasteczka z góry swojej popadającej w ruinę wieży. Nadchodziła jesień, by ła jakaś dziwna, Braunau pogrążało się w półmroku. Bardzo brakowało mu Mariki. Dlaczego go od siebie odsunęła? Może gdzieś się wy prowadziła? Chciał to sprawdzić, dlatego mimo obaw skierował kroki do miasta, żeby się czegoś o niej dowiedzieć. Musiał pójść drogą, na której zginął Sof. Dochodząc do miejsca ukamienowania, zwolnił kroku. Stwierdził jednak, że po zabójstwie nie pozostał żaden ślad. By ła środa po południu. Miasto wy glądało szaro, upiornie. Daremnie szukał Mariki na skwerze, na ulicach. Przy okazji zauważy ł, że ulica Blocha zmieniła nazwę. W końcu stanął przed wspaniałą rezy dencją Riefenstahlów. Jak zwy kle obszedł ją dokoła, wślizgnął się pod ży wopłot w miejscu, gdzie by ła uszkodzona siatka, i przelazł do wielkiego ogrodu. Panował w nim błogi spokój, trawnik zachwy cał świeżą zielenią, główna alejka by ła wy sy pana biały mi kamy kami, a olbrzy mia topola muskała liśćmi kamienne ściany budy nku. Tom nie śmiał zawołać dziewczy nki, bał się, że ktoś odkry je jego obecność. Zebrał garść kamy ków z dróżki, która wiodła na ganek, i rzucał po jedny m w okno znajdującego się na piętrze pokoju Mariki. Zaszczekał pies, w oknie ukazała się wy chudzona, posiniaczona twarz. Zobaczy wszy Toma, Marika posłała mu smutny uśmiech, który bardzo go zaniepokoił. Potem przy łoży ła palec wskazujący do ust i na moment zniknęła. Kiedy ponownie pokazała się w oknie, rzuciła Tomowi kawałek pogniecionego papieru. Chłopiec musiał ścigać przez chwilę liścik, który wirował na wietrze. Schronił się w ogrodzie pod topolą, żeby go przeczy tać. „Nie mogę cię widy wać, rodzice mi zabraniają. Mam nadzieję, że to zrozumiesz. Jest mi naprawdę bardzo przy kro”. Twarz Toma stężała. Raz jeszcze spojrzał w okno. Nikogo w nim nie by ło. Marika zniknęła. Stał jeszcze kilka minut przed domem, czekając na inny znak, na dalsze wy jaśnienia, jednak nikogo więcej nie zobaczy ł. Wszedł więc na drzewo, żeby spróbować zajrzeć do pokoju Mariki, niestety gałąź złamała się pod jego ciężarem, robiąc przy ty m mnóstwo hałasu. Pies rozszczekał się na dobre. Tom nie zdąży ł jeszcze zejść z drzewa, kiedy drzwi domu się otworzy ły i stanął w nich mężczy zna o wy krzy wionej złością twarzy. Herr Riefenstahl. Ujadał jeszcze głośniej niż jego pies. – Wy nocha z mojego domu, zapchlony kundlu! Jak śmiesz tu przy chodzić? Masz się więcej nie zbliżać do mojej córki. Zrozumiano? Burmistrz wszedł do domu, chwy cił słuchawkę i zadzwonił na komisariat. – Chodzi o tego włóczęgę! Jest u mnie… Ośmielił się wejść na teren mojej posiadłości. Przy jeżdżajcie naty chmiast!

Thomas już jednak zmy kał, gnany strachem. Dał nura pod ży wopłot i po chwili by ł na ulicy. W twarz uderzy ło go lodowate powietrze. Podniósł kołnierz i wtulił głowę w ramiona. Czuł się nieswojo. Przez jakiś czas błądził po ulicach Braunau, my ślał o Marice i o jej rodzicach, o niezrozumiałej nienawiści, jaką do niego ży wią ci ludzie. Nagle na zakręcie jednej z ulic zauważy ł sy lwetkę wy sokiego mężczy zny stojącego na chodniku. Ów człowiek wy szedł przed chwilą z budy nku, którego Thomas nigdy wcześniej nie widział. Fasadę gmaszy ska ozdabiały ogromne emblematy. Ich ży wy kolor rozweselał ponurą ulicę. Kiedy ubrany w szary płaszcz mężczy zna dostrzegł z daleka Thomasa, stanął na środku chodnika, jakby chciał zagrodzić mu drogę. By ł naprawdę bardzo wy soki. I bardzo piękny. Miał uśmiech archanioła. W ty m nieprzy jazny m mieście jego widok wy dał się Tomowi wręcz sy mpaty czny. Pozwoliwszy dziecku podejść bliżej, mężczy zna odezwał się łagodny m tonem: – Dzień dobry, chłopcze. Wzbudził zaufanie Thomasa. Dzieciak zatrzy mał się przed nieznajomy m. – Dzień dobry panu – odpowiedział, zachowując jednak na wszelki wy padek bezpieczną odległość od swojego rozmówcy. – Ty jesteś Thomas, prawda? To py tanie obudziło czujność Toma. Skąd ten nieznajomy może znać jego imię? – A pan? Kim pan jest? – zapy tał. W oczach nieznajomego pojawił się bły sk. Znalazł dzikusa. Podszedł do niego powoli, żeby go nie spłoszy ć, po czy m odpowiedział uspokajający m tonem: – Nazy wam się Hermann Böser, ale jeśli chcesz, możesz mówić do mnie Hermann. Böser by ł teraz bardzo blisko. Nagle chłopiec dostrzegł w jego twarzy coś, co wy glądało na okrucieństwo. Zrobił krok w ty ł. Oficer próbował go złapać. – Daj spokój, mały, nie bój się, nie chcę ci zrobić krzy wdy ! – zapewniał. W ty m momencie intuicja Toma gwałtownie dała o sobie znać i – czując, że grozi mu autenty czne niebezpieczeństwo – chłopiec wziął nogi za pas. – Nie mam czasu na rozmowy, psze pana, muszę już iść – krzy knął, biegnąc. Na twarzy mężczy zny pojawił się niezdrowy gry mas, zdradzający jego prawdziwy charakter. Böser nie by ł jednak wy starczająco szy bki, mógł więc ty lko popatrzeć na plecy Toma uciekającego przed nim jak przed zarazą labiry ntem uliczek starego miasta. * Hermann Böser dołączy ł do kolegi stojącego po drugiej stronie ulicy. Fuchs czekał na niego oparty o ścianę. By ł świadkiem całej sceny. – Czego chciałeś od tego małego? – zapy tał. – To włóczęga, okrada sklepikarzy, zakłóca porządek publiczny. Burmistrz chce go za wszelką cenę unieszkodliwić. – Unieszkodliwić? Dajże spokój, to przecież ty lko sierota, nikomu nie robi krzy wdy.

– Nie zaczy naj, Fuchs! – Teraz chcesz się dobrać do dzieci? – ciągnął nieustraszenie ten ostatni. – Wracajmy na posterunek. Ostrzegałem cię, jesteś ze mną albo przeciwko mnie. Ty lko żeby ś się potem nie skarży ł! Skierowali kroki w stronę siedziby policji. Fuchs cały się w środku gotował. Od dawna próbował się sprzeciwiać swemu szefowi, ale odkąd Böser zacieśnił więzi z miejscowy mi polity kami, zwłaszcza z Riefenstahlem, policjant czuł, że stracił jakikolwiek wpły w na komendanta. Krąży ły przerażające pogłoski o sady sty czny ch skłonnościach jego przełożonego. Fuchs by ł coraz bardziej zaniepokojony. Początkowo koledzy z posterunku żartowali między sobą ze skrajny ch poglądów Bösera. Przezwali go Archaniołem nie ty lko z powodu jego pięknej gęby, ale także przez skojarzenie z Lucy ferem, upadły m aniołem. Pod perfekcy jnie wy rzeźbiony mi ry sami kry ła się bowiem wy jątkowo jadowita natura, którą czasami zdradzało zachowanie policjanta. W ostatnich ty godniach Archanioł zdołał narzucić swoje porządki groźbami lub obietnicami awansu. Reszty dokonała bierność większości pozostały ch policjantów. W dodatku, co odebrano jako rodzaj sakry, decy zją burmistrza Böser został oficjalnie mianowany szefem policji w Braunau. Jego władza stała się niemal absolutna. Dieter Fuchs należał do nieliczny ch podwładny ch, którzy nadal ośmielali się mu przeciwstawiać. Fuchs by ł pochodzący m z Salzburga trzy dziestolatkiem. Miał żonę, córkę i sy na, który ch kochał najbardziej w świecie. Dałby sobie wy rwać dla nich kawałek serca. By ł prosty m, przy zwoity m człowiekiem. Na my śl, że Böser krąży jak sęp wokół bezbronnego sieroty, przeszedł go zimny dreszcz. Naty chmiast stanęły mu przed oczami jego własne dzieci.

29 Elias obudził się na ławce w parku, przy głównej alejce. Niebo by ło bezchmurne, z oddali dobiegały go krzy ki dzieci. Matki siedziały na ławkach ustawiony ch wzdłuż alejki. Wszy stkie by ły elegancko ubrane w sukienki z mnóstwem falbanek. Podczas gdy maluchy bawiły się w wojnę, mierząc do siebie z udający ch karabiny gałązek, kobiety dla zabicia czasu ucinały sobie pogawędki. Nadstawiwszy uszu, Elias podsłuchał rozmowę jednej z matek z jej sy nem. – No, śmiało, Dolfi, idź się pobawić – zachęcała kobieta zniecierpliwiony m głosem. – Z kim mam się bawić? – spy tało dziecko. – Z inny mi chłopczy kami rzecz jasna! Masz przecież przy jaciół, prawda? – Nie, to nie są moi przy jaciele – odpowiedział malec. – Wy śmiewają mnie, kiedy chcę się z nimi bawić. – Chodzi ci o to, że wołają na ciebie Sałata? – Nie chcę, żeby nazy wali mnie Sałatą! – Moim zdaniem – zauważy ła sy mpaty czna mamuśka – to całkiem ładne przezwisko. Na twoim miejscu nie obrażałaby m się z tak błahego powodu. Dziecko nie podzielało jednak jej opinii. Powtórzy ło poiry towane: – Nie chcę, żeby nazy wali mnie Sałatą! Elias rzucił im rozbawione spojrzenie. Ta dy skusja przy pomniała mu jego własne dzieciństwo. Odwrócił się w stronę chłopca. By ł wątły, miał zielonkawą cerę. Śledząc go przez jakiś czas wzrokiem, Elias zauważy ł, że w końcu jednak przy łączy ł się do inny ch dzieci, a te – zafascy nowane jego nowiuteńkim, bły szczący m karabinem – zaproponowały mu wspólną zabawę. Sałata został mianowany podkapitanem przez generała dowodzącego siłami zbrojny mi, niejakiego Maximiliana, który miał najwy żej osiem lat. Po czy m wszy scy wy ruszy li na wojnę, znikając w pobliskich krzakach. Elias zainteresował się matką Sałaty, która rozmawiała z jakąś tęgą panią. Obie miały wy raźny akcent, który przy pominał mu sposób mówienia Polsterki. Minęło kilka minut. Nagle z głębi lasku zaczęły docierać odgłosy niezwy kłej wrzawy. Dzieci przechodziły zapewne do ofensy wy przeciwko jakiemuś wy imaginowanemu wrogowi. Pogrążone w rozmowie panie, najwy raźniej przy zwy czajone do dziecięcy ch hałasów, nawet nie zwróciły uwagi na ten nagły zgiełk. Po chwili Elias ujrzał ponownie małego Sałatę. Biedne dziecko wy szło zza drzew ubłocone, miało pościerane kolana, a twarz lepką od ziemi i od łez. Jego piękny nowy karabin by ł połamany. – Mój Boże! Dolfi, co ty znowu przeskrobałeś? – wy krzy knęła matka chłopca. Zmy ła mu ostro głowę, zrzucając na niego całą winę. Ty mczasem prawda by ła taka, że Sałata padł ofiarą zasadzki urządzonej przez młodego generała i jego wojska. Nie lubili go i od początku mieli ty lko chrapkę na piękny bły szczący karabin. Sądząc po siniakach na jego ciele, Sałata poniósł straszliwą klęskę, żal by ło na niego patrzeć.

– Och, biedny malec! – ulitowała się nad nim tęga kobieta. Elias wy czy tał w oczach matki ogromny wsty d, że została pokarana takim dzieckiem. Odgadł też, jak bardzo się obawia, że jej sy n już zawsze będzie należał do kategorii pokonany ch… – No, Dolfi, chodź się przebrać! – rzuciła czerwona z gniewu matka i energicznie pociągnęła dziecko w stronę domu. Biedny chłopiec na dobre się rozszlochał, cierpienie wy wołało nieprzy jemny gry mas na jego twarzy. – Ach, te dzieci! Robią ty le hałasu o nic! – wy krzy knęła ze współczuciem jakaś inna kobieta. – No cóż, do zobaczenia, pani Hitler! Zdumiony Elias poczuł gwałtowne szarpnięcie w piersi. Naty chmiast skierował wzrok na matkę i jej sy na oddalający ch się dróżką. W ty m momencie uświadomił sobie, skąd bierze się ciepło bijące spod jego płaszcza. Tom Księgi Ży cia pulsował jak świetliste serce. Zbulwersowany, nie wiedząc, co ma robić, postanowił naty chmiast wrócić do domu.

30 Kiedy wieczorem Elias zamknął za sobą klapę w podłodze błękitnego pokoju, zauważy ł, że w jego domu jest brudno i panuje bałagan. Popatrzy ł przez okno na miasto, spowijał je półmrok. Wczesna zima, ostra jak to się często zdarza w ty m regionie Austrii, chy ba już zagościła tu na dobre. Jego my śli błądziły pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. Próbował raz jeszcze oszacować konsekwencje swojego planu, ale nie sposób by ło wszy stkiego przewidzieć. Gdy by Hitler nie istniał… nie doszłoby do Zagłady. Gdy by dziecko, które widział płaczące w parku, nie dorosło, gdy by odniosło sukces w zawodzie malarza, tak jak planowało, gdy by nie wy brało kariery polity cznej, gdy by mu się nie powiodło… Einowie nie zostaliby wy mazani z Księgi Ży cia. Dla Eliasa niesły chaną ironią losu by ło to, że ta sama Księga dawała mu teraz możliwość skory gowania biegu wy darzeń. Pięćdziesiąt milionów ofiar śmiertelny ch i zrujnowane ży cie dziesiątek milionów ludzi. Elias usły szał, że otwierają się drzwi jego domu. Zszedł na dół i stanął twarzą w twarz z Polsterką. – Przy szłam po pieniądze! – warknęła gospody ni. – W porządku, moja droga Frau Polster. Czy to znaczy, że nie chce już pani otrzy my wać zapłaty pod koniec miesiąca? – Nie o to chodzi – rzuciła sucho kobieta. – Nie zrozumiał pan? Nie będę już u pana pracować. Elias by ł zaskoczony tą nagłą decy zją. Zauważy ł uciekające spojrzenie gospody ni i zmieniony wy raz jej twarzy, połączenie strachu z nienawiścią. – Co się dzieje? – zapy tał, starając się by ć miły. – Nic. Nic się nie dzieje. Po prostu nie chcę już u pana pracować, to wszy stko. Od kilku dni próbuję się z panem spotkać, żeby porozmawiać o wy płacie. Ale siedział pan zamknięty w swoim pokoju… Elias zaczął się usprawiedliwiać: – By łem cierpiący, dobrze pani wie. Nie mogłem się z nikim widy wać. – Teraz to ja chciałaby m już odejść! Muszę jednak najpierw dostać moją wy płatę – powtórzy ła twardo gospody ni. – Dobrze, już dobrze, Frau Polster. Proszę chwileczkę zaczekać – powiedział zrezy gnowany Elias. Poszedł do swojego pokoju, który – jak stwierdził – został przewrócony do góry nogami. Otworzy ł szafę i zaczął szperać w wewnętrznej kieszeni płaszcza. Brakowało części pieniędzy, a ty lko Polsterka miała klucze od domu… Wolał jednak nie wdawać się z nią w dy skusję, wziął więc kilka ocalały ch banknotów, żeby jej zapłacić. Obrzy dliwe babsko wy rwało mu pieniądze z ręki i pospiesznie przeliczy ło je przy zakłopotany m staruszku. Następnie bez słowa odwróciło się na pięcie i wy szło. Elias rzucił za nią: – Mimo wszy stko mogłaby mi to pani wy jaśnić, Frau Polster…

Gospody ni nic nie odpowiedziała. Drzwi zamknęły się za nią z trzaskiem.

31 Kiedy Braunau nad Innem ostatecznie zatonęło w ciemnościach, Tom znalazł schronienie w swoim rozpadający m się domu. Odszukał w dawnej kotłowni niewielką wnękę pod podłogą. Chociaż ta kry jówka miała wy miary zaledwie metr na sześćdziesiąt centy metrów, uspokajała go sama świadomość, że może się tam schować. Posłuży mu w razie zagrożenia. Wy starczy, że się tam wślizgnie i zasunie nad sobą dwie deski, by pomieszczenie wy glądało na puste. Tom by ł coraz bardziej nieufny, szy kował się na trudne czasy. Nurtowało go głębokie przekonanie, że istnieje jakiś związek między zabójstwem starego Sofa, bezkarnością Erwana i jego kumpli, ciągły m znikaniem Eliasa, pojawieniem się Bösera, a także ty m dziwny m mrokiem, który przesłaniał słońce nawet w środku dnia… Polsterka już zdąży ła uprzedzić Thomasa, że przestała pracować u Eina. Pozostawiła chłopcu decy zję, czy on sam nadal będzie do niego zaglądał. Dzieciak zamierzał to robić, ale za każdy m razem zastawał drzwi zamknięte. Można by ło pomy śleć, że staruszek zniknął, ty mczasem on zajmował się już wy łącznie Księgą. Elias gdzieś przepadł, Marika siedziała zamknięta w domu – Tom nigdy nie czuł się bardziej samotny. Na szczęście odłoży ł wy starczająco dużo ży wności, by przetrwać kilka ty godni. Dla zabicia czasu my szkował po zakamarkach swojego zapuszczonego królestwa, gdzie nadal zdarzało mu się odkry wać drobne skarby : stare bibeloty, korespondencję… Wkrótce jednak w Braunau zrobiło się całkiem ciemno. Thomas miał wrażenie, że noc zapadła nagle nad całą Austrią i nie ty lko nad nią, również nad inny mi krajami. Z cały ch sił czepiał się resztek nadziei. Próbował sobie wmówić, że wkrótce tę ciemność przebije słońce…

32 Ten wieczór by ł w Braunau wy jątkowo mroczny, w dodatku znowu zacinał deszcz. Bezpieczny w swoim królestwie Tom siedział pośród książek przed kominkiem, w który m napalił drewnem, kiedy nagle dobiegły go jakieś metaliczne dźwięki. Wstał i wy jrzał przez okno, ale z powodu ciemności i deszczu nie mógł zobaczy ć wy raźnie, co się dzieje na zewnątrz. Miał wrażenie, że w oddali, na zalewanej deszczem drodze, dostrzega białą sy lwetkę, która zbliża się do jego domu. To by ła Marika, ociekająca wodą i udręczona. Podjęła walkę z wichrem i zimnem, żeby do niego przy jść. Silniejszy pory w wiatru zerwał jej z głowy białą chustkę, która zaczepiła się o siatkę w dole pustej drogi. Tom oszalał z niepokoju, ale i z radości. Wróciła! Dziewczy nka zmy liła czujność rodziców i uciekła z domu, nie zważając na ulewny deszcz. Cel jej wy prawy mógł by ć ty lko jeden – królestwo Thomasa. Szy bko okry ł się kocem i wy biegł jej na spotkanie. Wy glądała na przemarzniętą i kompletnie zagubioną. – Tutaj! – krzy knął do Mariki. Wziął małego rozbitka w ramiona. Ściskali się tak mocno, że przez moment tworzy li jedno ciało. – Tak się cieszę, że znowu jestem z tobą – powiedziała Marika, drżąc z zimna. – My ślałem, że już cię nigdy nie zobaczę… Schronili się w domu. Tom potrafił jak nikt inny dodać jej otuchy. Przy niósł też suche ubranie. Kiedy się przebierała, zauważy ł, że ma na cały m ciele sińce. – Co się stało? – zapy tał zaniepokojony. – Uciekłam, to wszy stko – odparła. – Nie mogę dłużej ży ć w tamty m domu. No i musiałam cię zobaczy ć. Spojrzeli na siebie. Z oby dwojga biło onieśmielające piękno niewinności. Nagle wiedziony naturalny m odruchem, nie bardzo wiedząc, co to może oznaczać, Tom złoży ł długi pocałunek na blady ch ustach dziewczy nki. Potem się uścisnęli. W ty m momencie nic nie by ło w stanie ich rozdzielić. – Wiesz, w ostatnich dniach w Braunau wiele się wy darzy ło. – Co takiego? – zapy tał chłopiec. – Mój ojciec napuścił na ciebie Bösera. Chcą cię schwy tać. – Ach tak, Hermanna Bösera… – Znasz go? – Przed kilkoma dniami wpadłem na niego w mieście, próbował mnie złapać, ale jestem za szy bki dla tego faceta! – Böser[9]! To nazwisko pasuje do niego jak ulał! – O tak! To ty p przesiąknięty złem aż po nazwisko. Robi to, co każe mój ojciec, przy siągł mu, że cię dopadnie…

– Ale po co? – zapy tał Thomas. – Nie mam pojęcia, może po to, żeby cię wy pędzić z Braunau, umieścić w jakimś zakładzie, rozdzielić nas? Naprawdę nie wiem, oni są do wszy stkiego zdolni. Thomas wy glądał na zaniepokojonego. – A co ty robiłeś przez cały ten czas? – Pracowałem u Eliasa, tego staruszka, który mieszka teraz w domu celnika. Do czasu aż przepadł bez wieści. Dużo czy tałem. No i, wiesz, ja też coś odkry łem. – Naprawdę? Co takiego? – Nie powinienem na razie o ty m mówić… To niebezpieczne, ale powiem ci, kiedy ty lko będę mógł. Wiedz jednak, że gdy by ś mnie kiedy ś jeszcze szukała, bardzo możliwe, że znajdziesz mnie w domu starego Mędrca. Miło spędzali razem czas, ale ogień zaczął przy gasać i Thomas musiał pójść po drzewo do kotłowni. Poprosił Marikę, by chwilę na niego zaczekała. Otuliła się kocem i od razu przy snęła… Ty mczasem na drugim końcu miasta Riefenstahlowie przeży wali straszne chwile. Kiedy zdali sobie sprawę z ucieczki ich dziecka, naty chmiast zaalarmowali policję. Pomimo burzy patrole przeczesy wały teraz ulice Braunau. W przeciwieństwie do inny ch policjantów Böser postanowił prowadzić poszukiwania na obrzeżach miasta. Wziął ze sobą Fuchsa. Intuicja zawiodła go w okolice opuszczonej kamienicy, w której Tom urządził sobie kry jówkę. Z wnętrza samochodu dostrzegł coś przy drodze. – Co to jest? – zapy tał Fuchs. – Pójdę sprawdzić – odpowiedział. – Poczekaj na mnie. Fuchs zobaczy ł, jak Böser wy siada i pokonuje w strugach deszczu kilka metrów. Szy bko jednak stracił go z oczu. Archanioł zauważy ł białą szmatkę uwięzioną w oczkach ogrodzenia. Kiedy ją odczepił i odkry ł, że to chustka, zrozumiał, że jest na właściwy m tropie. Poszedł dalej. Chociaż deszcz zalewał mu oczy, miał wrażenie, że dostrzega światło na piętrze niewielkiej rudery. Obciągnął swój nieprzemakalny płaszcz i nie robiąc hałasu, podszedł do drzwi.

33 W 1922 roku dziennikarz Joseph Hell zapy tał Adolfa Hitlera, co zrobi z Ży dami, gdy już zdobędzie pełnię władzy. Odmieniony, ze wzrokiem utkwiony m gdzieś w oddali, Hitler odpowiedział: „Kiedy naprawdę będę u władzy, moim pierwszy m i główny m zadaniem będzie eksterminacja Ży dów. Kiedy ty lko uzy skam taką możliwość, każę wy budować (…) ty le rzędów szubienic, ile się da. Ży dzi będą wieszani, jak leci, i będą tak wisieć, aż zaczną cuchnąć”. Elias przy pomniał sobie te słowa przeczy tane kilka lat wcześniej. Miały teraz dla niego zupełnie inny wy dźwięk. Kwestie takie jak osobowość Hitlera, py tania o źródła jego nienawiści, znaczenie jego psy chiki dla historii zaczęły dosłownie prześladować staruszka. Europa nie ma przed sobą przy szłości. Nie mają jej również europejscy Ży dzi. Od wojny historia Starego Konty nentu wy daje się obracać w kółko bez sensu. Jak ta wspaniała cy wilizacja, kolebka oświecenia i największy ch rewolucji intelektualny ch, mogła wy dać na świat absolutne Zło? Według Eliasa wszy stkiemu by ł winny błąd o nazwie Hitler, niestandardowy przy wódca, patologiczna osobowość, która stanęła przy padkowo na czele pogrążonego w rozpaczy narodu. Elias obserwował, jak jego stara Europa błąka się bez celu po historii, a jego ojczy zna, Austria, zmierza ku upadkowi. Co się stało z ty m cudowny m krajem, który na początku dwudziestego wieku by ł centrum europejskiego ży cia kulturalnego? Czy ż Wiedeń nie jest obecnie wy łącznie jedny m wielkim muzeum pod goły m niebem, tak jak Rzy m czy Pary ż? Przy szłości świata należy szukać gdzie indziej, gdzieś pomiędzy Amery ką i Azją. Ludobójstwo dokonane na wszy stkich niepożądany ch, zarówno komunistach, Ży dach, Cy ganach, homoseksualistach, jak i kalekach, by ło planem na skalę przemy słową, nadzorowany m przez przy kładający ch się do swojej pracy urzędników. Kapitalizm uczy nił człowieka try bikiem w sy stemie służący m zy skowi. Natomiast w zamy śle Hitlera człowiek by ł try bikiem w sy stemie służący m własnej zagładzie… Elias znów ujrzał wątłą twarzy czkę Sałaty. Pomy ślał też o rozpaczy małego Sofa w ponury ch piwnicach warszawskiego getta. Potrzebował tak niewiele, by uratować miliony ludzi i dać drugą szansę temu dry fującemu bez celu konty nentowi. Pomy ślał, że skoro sam Bóg postanowił powierzy ć mu Księgę, to może również On uznał za niezbędne naprawienie tej giganty cznej history cznej aberracji, której wy stąpienia, zważy wszy na Jego nieskończoną dobroć, nie mógł tak naprawdę sobie ży czy ć.

34 Marika spała pod kocem, oświetlona blaskiem ognia padający m z kominka. Gdy poczuła, że ktoś przy niej stoi, otworzy ła oczy i zobaczy ła, że spoczęła na niej czy jaś dłoń. Początkowo my ślała, że to Tom. Nagle zaczęła krzy czeć ze wszy stkich sił, gdy Hermann Böser, którego twarz ociekała wodą, próbował ją obezwładnić. – Tu jesteś! Wiesz, że twoi rodzice odchodzą od zmy słów? – wy szeptał dziewczy nce do ucha z lubieżny m wy razem twarzy. Zakneblował Marice usta jej własną chustką. Następnie wy kręcił jej ręce do ty łu i związał nadgarstki. Węzeł by ł tak ścisły, że dziewczy nka próbowała głośno protestować. Na próżno. Kiedy Tom usły szał z piwnicy hałas, od razu zrozumiał, co się wy darzy ło. – A teraz – wy szeptał Böser do ucha dziewczy nki – grzecznie zaprowadzisz mnie do twojego chłopaka. W przeciwny m razie… – Nie wiem, gdzie on jest! – zaoponowała Marika głosem zduszony m przez knebel. – Nie rób ze mnie idioty, musi tu gdzieś by ć. Böser wy chy lił się przez okno i zobaczy ł stojący przed domem samochód z wy łączony mi światłami. Ruchem ręki nakazał Fuchsowi, żeby do niego przy szedł. Następnie złapał Marikę za ramię i zaczął ją przed sobą popy chać. – Chodź ze mną, znajdziemy twojego kochasia – straszy ł ją, zapalając przy twierdzoną do paska latarkę. Z pistoletem w dłoni, jakby miał schwy tać groźnego przestępcę, oprowadzał swoją małą zakładniczkę po kamienicy, węsząc jak policy jny pies. Szukał jakichkolwiek tropów. Nagle wy dało mu się, że sły szy jakiś podejrzany hałas dobiegający z niższy ch kondy gnacji. Pociągnął dziewczy nkę na schody. Powoli otworzy ł nogą drzwi do kotłowni. Widząc ułożone w stosik drewno, zrozumiał, że chłopiec niedawno tu by ł. Popchnął opierającą się Marikę, by zmusić ją do wejścia do pomieszczenia. Dziewczy nka nie przestawała szlochać. Leżący pod podłogą Tom zagry zał wargi. Policjant wy dał mu się olbrzy mem, chłopiec mógł jedy nie próbować ratować własną skórę. Pod idący m wolny m krokiem Böserem nagle zaskrzy piała deska, kilka centy metrów nad twarzą dziecka. Marika stała ze spuszczoną głową. Wy trzeszczy ła oczy i wtem w zimny m świetle latarki dostrzegła przez szparę w podłodze ry sy twarzy swojego przy jaciela. Powstrzy mała okrzy k, żeby nie zdradzić jego kry jówki. Podczas gdy Böser węszy ł dalej, szukając śladów, Tom i Marika wy mienili przez szparę między deskami spojrzenia pełne bezgranicznej miłości. W jednej sekundzie ty m jedy ny m spojrzeniem zdołali wy razić siłę swy ch uczuć i powiedzieć sobie, że nigdy nie wolno tracić nadziei. Toma korciło, żeby wy skoczy ć z drewnianego grobowca i połamać kości temu człowiekowi, który dręczy ł jego ukochaną i sprawił, że skórę na nadgarstkach miała przerżniętą do krwi. Jednak jego zapał gwałtownie osty gł, gdy usły szał kroki Fuchsa, który w ty m momencie wszedł do kotłowni.

– Znalazłeś ją? Doskonale. Czego tu jeszcze szukasz? – Tego szczeniaka. By ł z nią, jestem pewien, że nie odszedł daleko. Fuchs omiótł wzrokiem pomieszczenie i powiedział: – Przecież widzisz, że nikogo tu nie ma! – Cicho! Zamknij się! – rzucił Böser, nadstawiając ucha jak my śliwy. Tom wstrzy mał oddech i zamknął oczy na moment, który wy dał mu się wiecznością. Fuchs ponownie zaprotestował: – Tracimy ty lko czas! Chodźmy już stąd. Archanioł się poddał, opuścili pomieszczenie. Tom mógł znowu zacząć oddy chać, ale strasznie się bał o Marikę. W ty m czasie Böser i dziewczy nka wy szli z budy nku. Nie robiąc hałasu, chłopiec wy gramolił się z kry jówki i pobiegł do pokoju na piętrze, żeby móc obserwować ich przez okno. Osłupiał, gdy zorientował się, że Fuchs nadal tu jest i patrzy na niego, stojąc w drzwiach. Tom zrozumiał, że wpadł w pułapkę i już się z niej nie wy mknie. Policjant by ł zby t silny i zwinny, chłopiec nie miał szans na ucieczkę. Fuchs przy łoży ł jednak palec do ust i przy klęknął, by znaleźć się twarzą w twarz z mały m uciekinierem. Obdarzy wszy go ży czliwy m spojrzeniem, szepnął: – Nie rób hałasu. Zbierz szy bko trochę rzeczy i zmy kaj przez drzwi od podwórza… – Dziękuję panu, panie Fuchs – powiedział Tom, z trudem powstrzy mując łzy. – Masz gdzie pójść? – Tak, psze pana – odparł chłopiec. – No to nie marudź, zmy kaj, to miejsce nie jest teraz dla ciebie bezpieczne. Tom zebrał kilka sztuk ciepłej odzieży oraz trochę jedzenia i wepchnął to wszy stko do szmacianej torby. Zanim przekroczy ł próg, odwrócił się jeszcze do swojego wy bawcy. – Obiecuję ci, że on jej nie skrzy wdzi – powiedział Fuchs. Po ty ch słowach Thomas pomknął jak cień i zniknął pośród burzy i nocy.

III

MAJESTATIS[10]

35 Kilka dni później nad miastem znowu panował spokój. Burza odeszła, ustępując miejsca nieoczekiwanemu ociepleniu i łaskawszemu niebu. Marika siedziała zamknięta w swoim pokoju, teraz naprawdę by ła uwięziona. Jednak w głębi duszy już się nie bała. Ty ch kilka chwil spędzony ch z Thomasem dało jej coś w rodzaju wewnętrznej siły. Wspomnienie pocałunku odmieniło ją. Nie by ła już małą dziewczy nką. Stawała się kobietą, to by ło jej zwy cięstwo nad ojcem, którego ten nigdy nie zdoła jej wy drzeć. Nie miała wiadomości od Toma, ale z jakiegoś nieznanego powodu wcale się o niego nie martwiła. Pragnęła go ty lko zobaczy ć. Böser próbował tropić malca jeszcze przez kilka dni, ale chłopak ulotnił się jak kamfora. Tom znał wszy stkie zakamarki Braunau jak własną kieszeń, pod ty m względem nikt nie mógł się z nim równać. Ponieważ widok sieroty już nikogo nie kłuł w oczy, napięcie w miasteczku nagle dziwnie opadło. Przecież Braunau potrafi by ć piękny m miejscem, jeśli ty lko zechce – pomy ślała dziewczy nka, wy glądając przez okno. Mieszkańcy umieją by ć mili i otwarci. Może wkrótce wszy stko będzie znowu po staremu. Rzeczy wiście wszy stko wy dawało się zmierzać ku lepszemu. Można by pomy śleć, że nastawała nowa epoka. Jednak pod popiołem nadal tlił się żar. A tak naprawdę gra toczy ła się zupełnie gdzie indziej.

36 Mężczy zna siedział przy szerokim biurku z ciemnego drewna i rozmawiał przez telefon. Za nim wznosiła się groźnie rzeźba monumentalnego orła. Przez moment ów człowiek dawał upust zdenerwowaniu, po czy m gwałtownie odłoży ł słuchawkę. Wstał i skierował kroki w stronę wielkiego lustra w stiukowej pozłacanej oprawie, które zdobiło ścianę w głębi pokoju. Z zadowoleniem popatrzy ł na swoje odbicie, poprawił kołnierz, po czy m podszedł do okna. Niebo miało mleczną, oślepiającą barwę. Telefon zadzwonił ponownie. Nieśmiały kobiecy głos oznajmił: „Panie kanclerzu, czekają na pana”. Mężczy zna szorstkim ruchem odłoży ł słuchawkę i wrócił przed wielkie lustro. Stwierdził, że szary garnitur leży na nim jak ulał, a on sam fakty cznie jest godny m następcą wielkich niemieckich cesarzy. Otworzy ł wy sokie drzwi swojego gabinetu i znalazł się w przestronny m holu z kolumnami. Na końcu widać by ło schody z białego marmuru, po który ch kanclerz zszedł piętro niżej. Tam już czekało na niego dwóch mężczy zn. Pierwszy wy glądał ponuro, co akcentowały jeszcze jego krzaczaste brwi. Drugi, raczej krągły i jowialny, przy jął kanclerza z otwarty mi ramionami i zaczął mu serdecznie gratulować. Pierwszy przerwał bez ceregieli to, co uważał za demonstrację niestosownej wy lewności, i rzucił: – Śmiało, pana ruch, najwy ższy czas, by tam pójść. Kiedy otworzy ł oba skrzy dła drzwi prowadzący ch na olbrzy mi kamienny balkon, twarze trzech mężczy zn zalało białe światło dnia. Docierała do nich narastająca wrzawa. Czy nił ją nieprzebrany tłum, kłębiący się pod balkonem. Plac by ł czarny od ludzi, w stronę trzech mężczy zn zwróciły się dziesiątki ty sięcy głów. Kiedy ktoś zapowiedział przez głośniki władczy m tonem: Hitlers Rede[11], w jednej chwili gwar zastąpiła kompletna cisza. Kanclerz wy szedł na balkon i wtedy wrzawa wy buchła ze zdwojoną siłą, aż zatrzęsło się niebo. Hitler stał jak posąg, jakby nie poruszy ł go entuzjazm zgromadzony ch przed budy nkiem mas. Potem, lekko wy chy lając tułów do przodu, popatrzy ł przez chwilę na plac. Kiedy rozpoczął swoje elektry zujące przemówienie, wbiły się w niego setki ty sięcy oczu. Słowa mówcy pory wały słuchaczy niczy m wznosząca się fala.

37 Koły sany ruchami tego morza ludzi, blady jak płótno mężczy zna patrzy ł na kanclerza zupełnie inaczej niż pozostali uczestnicy zgromadzenia. Po twarzy spły wał mu pot. By ł nim Elias. Kilka dni wcześniej, siedząc w zaciszu biblioteki, postanowił wcielić w ży cie swój plan. Prawą dłoń trzy mał w kieszeni mary narki. Ściskał w niej mocno odziedziczonego po ojcu lugera kaliber dziewięć milimetrów. Musiał poświęcić wiele godzin i wy kazać ogromną cierpliwość, aby doprowadzić broń do stanu uży walności. Hitler przy spieszy ł tempo przemówienia. Zrządzeniem Opatrzności stał przed nim, bardzo blisko, nareszcie by ł w zasięgu ręki. Twarz staruszka zasty gła. Hitler tak silnie oddziały wał na słuchaczy, że nikt niczego nie zauważy. Podniósł broń i wy celował w nowego kanclerza. W ty m samy m momencie poczuł na ramieniu czy jąś dłoń. – To nie jest odpowiedni moment towarzy szu… Spójrz ty lko, ilu strażników cię otacza – usły szał. Osłupiały, odwrócił się do intruza. Ten wskazał mu ruchem głowy ludzi z SA, stojący ch bardzo blisko nich. Rozmieszczeni w kilku miejscach, z góry obserwowali tłum wy pełniający plac. Całe szczęście, że ten człowiek mu przeszkodził. Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że od razu dałby się schwy tać, nie zdąży łby nawet wy strzelić. – Uwierz mi, przeprowadzenie zamachu tu i teraz by łoby samobójstwem. Chodźmy stąd – nalegał nieznajomy. Gdy by Elias nie by ł w ty m momencie tak bardzo skonsternowany, może by poczuł, że Księga wy ślizguje mu się spod płaszcza i upada na ziemię… Opuszczając plac za swoim przewodnikiem, który torował mu drogę wśród zwartego tłumu, zastanawiał się, kim też jest ten nieoczekiwany wspólnik. – Mecenas Gomel, adwokat – uprzedził jego py tanie młody człowiek. – Podzielam pańskie poglądy. Jest nas wielu. Najlepiej będzie, jeśli przedstawię panu teraz moich przy jaciół… – dodał. Gomel wy glądał na pewnego siebie notabla. By ł wy soki, szczupły, nosił elegancki dwurzędowy garnitur z szarej flaneli. Pewnie nie miał jeszcze trzy dziestki. Ciemnobrązowe oczy o przenikliwy m spojrzeniu, orli nos, wy bry lanty nowane, czarne jak węgiel włosy sprawiały, że z jego twarzy emanowało coś głęboko ludzkiego… Ein poczuł, że jest w dobry ch rękach, choć nie potrafiłby racjonalnie uzasadnić tego wrażenia. – Nazy wam się Elias – powiedział człowiek podróżujący w czasie pod prąd. Dopiero teraz zauważy ł, że stracił gdzieś w tłumie Księgę. – Proszę zaczekać! – krzy knął. – Muszę tam wrócić. Zgubiłem coś niezwy kle ważnego! Gomel próbował mu to wy perswadować, ale spanikowany staruszek zdąży ł już odejść. Wracając na miejsce, które przed chwilą opuścili, Elias zauważy ł świętą księgę leżącą kilka metrów dalej, pod nogami tłumu. Chwilę później przeży ł koszmar. Po książkę sięgała nieznana dłoń. Nie by ła to pierwsza lepsza

ręka. Oficer nazistowskich Oddziałów Szturmowy ch, smukły mężczy zna o waleczny m wy razie twarzy, z zaintry gowaną miną oglądał teraz okładkę Księgi. Kiedy ją otworzy ł, Elias my ślał, że zemdleje. Jednak dotknięte obcy mi palcami litery zachowały zwy czajny wy gląd, nie płonęły. Starzec ży wił cichą nadzieję, że tak się właśnie stanie, a teraz otrzy mał dowód: Boski Rejestr odsłania swoje sekrety wy łącznie przed wy brany mi. Ale sy tuacja i tak wy glądała groźnie. Księga nie ty lko by ła święta, stanowiła dla Eina jedy ną drogę powrotu. Nie mógł zostawić jej w rękach nazistów! Oficer próbował zrozumieć, jak ta książka, prawdopodobnie hebrajska, znalazła się w ty m miejscu. Kiedy napotkał nieruchomy wzrok Eliasa, intuicja podpowiedziała mu, że powinien zatrzy mać tego człowieka. Naty chmiast wszczął alarm. W ty m momencie poczuł mocne uderzenie w bok. Jakiś chłopiec wpadł na niego, biegnąc, i popchnął go z cały ch sił. Oficer się zachwiał, Księga wy padła mu z rąk. Mały napastnik podniósł ją w okamgnieniu, popędził co sił przez zatłoczony plac, a potem zniknął w jednej z przy legły ch uliczek. Elias nie mógł uwierzy ć własny m oczom. Zdąży ł zidenty fikować złodzieja. Znał chłopca, który pędził teraz ulicami Berlina lat trzy dziesty ch. Tak, nie miał żadny ch wątpliwości… To by ł Tom!

38 Oficer SA ry knął. Tłum ogarnęła panika. Elias poczuł na sobie wzrok nazisty. W ty m momencie Gomel chwy cił go za ramię i obaj mężczy źni rzucili się do ucieczki wy brukowany mi ulicami starej części Berlina. Nie by ło czasu na rozmowę. Ścigani przez tupot wojskowy ch buciorów, który przy pominał strzały ostrzegawcze, biegli tak szy bko, że serce starca o mały włos nie wy buchło mu w piersi. Pomimo szaleńczego biegu Elias nie by ł w stanie zdławić trawiącego go niepokoju. Jak, bez Księgi, zdoła wrócić do Braunau? Podążając za młody m adwokatem, oddalał się od niej i od szansy na ocalenie. Gomel, który zapewne znał Berlin jak własną kieszeń, nie pozostawił mu czasu na dalsze rozmy ślania. Musieli uciekać. Przemierzali ślepe zaułki, które wcale nie by ły tak ślepe, na jakie wy glądały, uliczki prowadzące do pry watny ch posiadłości, który ch mieszkańcy rzucali im zaniepokojone spojrzenia. Długo kluczy li, zanim adwokat uznał, że zdołali zgubić prześladowców. Na koniec przeszli kory tarzem jakiejś kamienicy i znaleźli się w strasznie zaniedbany m, skąpo umeblowany m mieszkaniu. Zastali tam cztery osoby, wszy stkie by ły młode i wy glądały na zdeterminowane. – To nasi przy jaciele. Ręczę za nich – powiedział Gomel do Eliasa. Po czy m zwrócił się do swoich kolegów: – Towarzy sze, przedstawiam wam… Eliasa. A właśnie, Eliasa i jak dalej? – Elias Ein. – Wy obraźcie sobie, że ten człowiek przed chwilą zamierzał zabić na placu Hitlera! Gdy by nie ja, już by łby w rękach brunatny ch koszul, a Hitler nadal by ży ł. Sądzę, że możemy z nim rozmawiać równie otwarcie, jak robimy to we własny m gronie… – Kim pan jest? – zapy tał najmłodszy z grupy. Elias wy korzy stał lekką przewagę, jaką dawał mu wiek, by odwrócić py tanie: – Kim wy jesteście? Gomel, który wy dawał się naturalny m przy wódcą grupy, przedstawił mu po kolei swoich towarzy szy. – Jesteśmy komunisty czny mi bojownikami, wszy scy należy my do Czerwonego Frontu. Tak jak pan, przy sięgliśmy zabić Hitlera, Göringa i resztę tej kliki. Utworzy liśmy w łonie partii tę komórkę złożoną z ochotników. Każdy z nas znalazł się w niej wy łącznie dlatego, że tak postanowił. Nikt nie został oddelegowany przez Stalina ani przez kogokolwiek innego, z Moskwy czy z innego miejsca… – Kepler jest najmłodszy – powiedział Gomel, wskazując mniej więcej siedemnastoletniego chłopca z układający mi się w fale włosami, który wy glądał na bardzo delikatnego. – A to Tilmann, nasz kolos! – konty nuował, kładąc dłoń na ramieniu prawdziwego okazu natury, mającego co najmniej sto dziewięćdziesiąt pięć centy metrów wzrostu i twarz dziecka. – Tam siedzi Erik, zwany Miotełką – adwokat wskazał młodzika o twarzy zaprawionego w bojach spry ciarza. – Ten chłopak potrafi zdoby ć w Berlinie, co ty lko się zapragnie: broń, ży wność, narzędzia, wszy stko, czego będzie potrzeba! Zna miasto lepiej niż ktokolwiek z nas.

– No i Hilda, nasza towarzy szka feministka, w walce warta ty le co dwóch mężczy zn – powiedział, zwracając wzrok w stronę młodej kobiety o niezwy kle delikatny ch ry sach i włosach uczesany ch na chłopczy cę. Elias domy ślił się, że jej atutem musi by ć nie ty lko zręczność, ale i wy razista uroda. Młoda kobieta oznajmiła uroczy sty m tonem: – Skoro Gomel przy prowadził cię do nas, to znaczy, że zrobiła na nim wrażenie twoja odwaga. – Raczej jego nieświadomość – zauważy ł z uśmiechem Gomel. – Muszę wy pełnić moją misję do końca! – wy palił Elias. Determinacja staruszka ujęła wszy stkich oprócz Tilmanna i Keplera, którzy wy dawali się nieobecni. Miotełka podjął temat: – Doskonale, ty le że Hitler jest lepiej strzeżony niż król Anglii. Jego ochrona czuwa przez cały czas. Nie da się zabić tego człowieka podczas takiej zaimprowizowanej akcji… – To pewne – dodała Hilda. – Znam kogoś z jego straży przy bocznej. My śli, że jestem z nimi. Wiem, jak są zorganizowani. Kiedy Hitler przeby wa na wolny m powietrzu, nigdy nie odchodzi dalej niż dwa metry od swoich osobisty ch ochroniarzy, a członkowie SA nie zawsze mają na sobie mundury, czasem pilnują go wmieszani w tłum, incognito. – Dzięki temu ocalał w Monachium w ty siąc dziewięćset dwudziesty m trzecim roku – dodał Gomel. – Ale ja muszę go zabić, za wszelką cenę! Nie podejrzewacie nawet, jakie zagrożenie stanowi ten człowiek! Wierzcie mi, jeśli mu nie przeszkodzimy, szy bko doprowadzi do wojny, rzuci Europę na kolana i spowoduje dziesiątki milionów ofiar. Zgromadzeni osłupieli, sły sząc tę straszliwą przepowiednię. – Skąd ty to wiesz? – zapy tał Tilmann z wy razem niedowierzania na twarzy. Elias zawahał się na moment, po czy m oświadczy ł: – Proszę was, musicie mi uwierzy ć na słowo! Von Papenowi i Hindenburgowi[12] wy daje się, że potrafią kontrolować Hitlera, ale wkrótce się przekonają, że nikt nie jest w stanie powstrzy mać tego człowieka. To on nimi owładnie. Przejmie policję, wojsko, całe Niemcy. Zdobędzie wszy stko, także rządy dusz! Ma iście szatański umy sł, ludzkość nieczęsto miewała z takimi do czy nienia. Musicie pomóc mi znaleźć sposób… – Przecież nie posiada większości w parlamencie – zauważy ł z wahaniem Kepler. – Uwierzcie mi, posłuży się intry gą. A potem wy korzy sta strach przed komunisty czny m zamachem stanu, żeby zdoby ć władzę absolutną. – Już to zrobił – szepnął Gomel. – Właśnie został podpisany dekret. Już ma pełnię władzy. Twarze kompanów zasty gły w bezruchu. Gomel, Hilda i Miotełka czuli w głębi duszy, że Elias ma rację. Sy tuacja Czerwonego Frontu by ła wręcz rozpaczliwa. Hitler zakaże wkrótce działalności partii polity czny ch, zdelegalizuje związki zawodowe, zgładzi oponentów, poczy nając od komunistów. Już zaczęły się represje. Niemrawe zmagania wy borcze i bójki uliczne przez jakiś czas przesłaniały im prawdziwy problem. To jest walka na śmierć i ży cie. Naziści ją wy gry wają. Oni zaś wkrótce będą musieli uciekać albo zginąć.

Tilmann i Kepler nadal nie wy glądali na przekonany ch, ale żaden z nich nie zabrał głosu. – Tak, już jest za późno – podjął temat Erik. – Hindenburga Hitler sobie podporządkował, Göring został mianowany ministrem spraw wewnętrzny ch, oprócz brunatny ch koszul z SA i ich własny ch oddziałów kontrolują państwową policję. Jest ich prawie dwa miliony. – Otóż to, dlatego naszą jedy ną opcją jest uderzenie w przy wódcę! To ostatnia szansa – stwierdził Gomel. – Towarzy sze, otwórzcie oczy ! – zaprotestował wreszcie Tilmann. – Nasza partia i socjaldemokraci nadal są największą siłą w ty m kraju! Mówcie, co chcecie, ale naziści wy korzy stują przede wszy stkim to, że jesteśmy podzieleni. Musimy zebrać wszy stkich zwolenników lewicy. – Zapominasz o Reichstagu! Ludzie są przekonani, że to my stoimy za pożarem! Naród się od nas odwrócił, straciliśmy poparcie, wielu z naszy ch towarzy szy poległo albo zostało aresztowany ch. Ile jeszcze czasu wy trzy mamy ? – zapy tała Hilda. Wszy scy wy glądali na skonsternowany ch tą wy powiedzią, ale podzielali odczucia młodej kobiety. To prawda, że w Berlinie i w kilku inny ch duży ch miastach, w który ch większość mieszkańców stanowią robotnicy, komuniści mogli jeszcze ży wić jakieś złudzenia, ale wschód kraju już całkiem uległ nazistom. A komuniści przegrali zby t wiele bitew, żeby mieć nadzieję na odwrócenie tendencji. – Teraz ty lko Stalin może nas wy bawić z opresji – podsumował Tilmann. – Stalin nic nie zrobi! – zaoponował Elias. – Wkrótce podpisze pakt z Hitlerem… Jeśli nie zabijemy Hitlera teraz, wszy scy zostaniemy unicestwieni! Zapadła cisza. – Ten człowiek całkiem oszalał! Chy ba mu nie uwierzy cie, towarzy sze? Poza ty m, kim ty jesteś, żeby znieważać towarzy sza Stalina? – warknął Tilmann. – Związek Radziecki nigdy nas nie opuści. Nikt nie zna przy szłości, ani ty, ani ktokolwiek inny ! – Zgadzam się z tobą, towarzy szu Tilmann – zawtórował mu nieśmiało Kepler, który rzadko zabierał głos w dy skusji. – Nigdy nie dojdzie do tego, o czy m on mówi, Stalin tego nie zrobi… Elias nie odpowiedział, popatrzy ł Tilmannowi prosto w oczy z wy razem współczucia na twarzy. Pozostali nie odezwali się słowem, co świadczy ło o ich konsternacji. Chociaż scenariusz zdrady ze strony Moskwy wy dawał im się nierealisty czny, to wszy scy sądzili, że zamordowanie Hitlera jest absolutną koniecznością, tak naprawdę ich ostatnią szansą. Ziry towany kolos rzucił, zwracając się do Gomela: – Posłuchaj mnie uważnie, tracisz rozum! To jakieś brednie. Możecie sobie wierzy ć, w co chcecie. Ale beze mnie! Wy szedł, trzaskając drzwiami. Kepler ruszy ł za nim z zasmuconą miną. Pozostawili po sobie kłopotliwą ciszę. W mieszkaniu by ło ich teraz ty lko czworo: Elias, Gomel, Hilda i Miotełka. Bojownicy darowali sobie komentarze na temat odejścia towarzy szy. Powstrzy mało ich coś w rodzaju przeczucia, że ten Elias jednak nie jest szaleńcem. – Powiedz nam, skąd przy chodzisz? – zapy tał Gomel. – Wszy stko wam opowiem – odrzekł starzec. – Będziemy jednak potrzebowali na to dużo czasu.

39 Tom zdołał umknąć ścigający m go ludziom, jednak nadal by ł w opałach. W Braunau chłopiec przez cały czas podążał za Einem i jego odkry ciami. Już w pierwszy ch dniach znalazł jego kry jówkę w bibliotece. By ł spostrzegawczy m dzieckiem, a Ein okazał się bardzo lekkomy ślny. Otwarcie drzwi od błękitnego pokoju nie zabrało chłopcu dużo czasu. Wpadł na pomy sł, by wsunąć gazetę w dość szeroką szparę między drzwiami a progiem, potem ostrożnie popy chał przez dziurkę klucz tkwiący w zamku od środka, tak by na nią upadł. Podążał tą samą drogą co starzec, jednak aż do tego dnia robił wszy stko, by Elias go nie zobaczy ł. Pod nieobecność Eina chłopiec miał wy starczająco dużo czasu na zrozumienie, jak działa Księga, i na oswojenie się z nią. Odkry ł, że każdy tom Wielkiego Rejestru jest poniekąd bramą i że każda z bram może prowadzić do różny ch miejsc. Wiodły wy branego podróżnika dokładnie tam, gdzie chciała go skierować Księga. By ła jak niewidzialna ręka, wszy stkim dy ry gowała, o wszy stkim decy dowała. * Wkrótce miała zapaść noc, a chłopiec by ł zdany na pastwę losu i przenikliwy chłód zimy 1933 roku. Zwinął z jednego z berlińskich sklepików skórzaną teczkę z długim paskiem. Przewiesił ją sobie przez plecy, schował do niej Księgę, która przy wiodła go do Berlina, a tom Eliasa wsunął pod pachę. Bliskość dwóch Ksiąg działała na niego uspokajająco, chociaż spowalniały jego ruchy. Chciałby móc przerwać podróż i znaleźć się u siebie, ale nie mógł sobie wy obrazić, że wróci sam. Musi odszukać Eliasa. Sy tuacja wy mknęła się spod kontroli. Teraz obaj ry zy kowali ży cie, a Berlin lat trzy dziesty ch wy glądał na o wiele bardziej niebezpieczne miejsce niż Braunau, z którego przy by li. Powietrze by ło lodowate, nieprzy jazne. Szy bko zapadał zmrok, a Thomas nadal nie miał pojęcia, gdzie schronił się Elias. Teraz jednak musiał przede wszy stkim znaleźć miejsce, w który m mógłby spędzić noc. Ale gdzie go szukać? Powłóczy wszy się trochę po mieście, skierował kroki ku skromnej gospodzie w centrum, licząc na to, że o świcie uda mu się wy mknąć bez wiedzy właściciela. Ów urządzony w ty powo bawarskim sty lu przy by tek by ł na szczęście dobrze ogrzewany. Kiedy Tom pchnął drzwi, fala ciepłego powietrza uderzy ła w niego z taką siłą, że aż przebiegł go dreszcz. Ogień trzaskał w kominku znajdujący m się w niewielkim holu, który pełnił też funkcje salonu i palarni. Kilku gości siedzący ch na sfaty gowany ch skórzany ch kanapach zabijało czas, paląc papierosy lub czy tając gazety. Jeden z nich, rozproszy wszy machnięciem ręki dy m wy doby wający się z jego fajki, zauważy ł chłopca. Tom podszedł do właścicielki gospody. – Dobry wieczór, czy znalazłby się może u pani wolny pokój na jedną noc?

– Jest kawaler o wiele za młody, żeby nocował sam w gospodzie, mam rację? – zauważy ła miły m tonem kobieta. – Moja matka zmarła dziś rano w Berlinie, przy jechałem z Salzburga, żeby ją pochować – wy my ślił na poczekaniu. – Ach, moje biedne dziecko! – wy krzy knęła zbulwersowana kobieta. – Proszę wejść i czuć się jak w domu… Dała Tomowi do podpisania rejestr gości i wręczy ła mu niewielki klucz. – Numer cztery – powiedziała z uśmiechem. – Ostatni, który mi został… „Dosy ć ma dzień swojej biedy ”: by ło późno, chłopiec czuł się zmęczony, jutro jakoś to wszy stko załatwi. Odnajdzie Eliasa i postara się, by wszy stko wróciło na właściwe tory. Zapadała noc, położy ł się bezzwłocznie do łóżka, chwilowo uspokojony. Przez moment przerzucał jeszcze ogniste strony świętej Księgi, które świeciły w mroku pokoju. Jak dziecko bawiące się pod kołdrą latarką, nim zmorzy je sen.

40 Przy jaciele z Czerwonego Frontu nie wierzy li własny m uszom, kiedy Elias, podróżnik w czasie, wy jaśniał im, kim jest, skąd przy by wa i jak potoczą się ich własne losy. Liczne szczegóły, które im podał, wy starczy ły wprawdzie do wzbudzenia w nich odrobiny zaufania, by ły to jednak nadal zdumiewające rewelacje, z trudem akceptowane przez ich umy sły zdeklarowany ch ateistów. Chcieli dowodu, żądali pokazania im Księgi. Elias opowiedział o wy darzeniach, które rozegrały się na placu kilka godzin wcześniej, o oficerze SA i interwencji Toma. W kilku słowach opisał chłopca, by jego nowi przy jaciele mogli go rozpoznać. Gomel przy takiwał. Widział całą tę scenę. – Jeśli to, co mówisz, jest prawdą, trzeba bezwzględnie odnaleźć chłopca i Księgę. Wy obraźcie sobie przez moment, że wpadną w ręce hitlerowców! – powiedziała Hilda. – Jeśli Księga znajdzie się w posiadaniu Hitlera, on wy korzy sta ją do realizacji swoich celów – szepnął Miotełka. W pokoju zaległa straszliwa cisza. Elias raz jeszcze przeanalizował sy tuację i ogarnął go głęboki smutek. Zmarnował szansę. Nie ty lko Hitler jest cały i zdrowy, ale on sam wciągnął Toma w swoje szaleństwo. Teraz im obu grozi śmierć. Zostali zamknięci na zawsze w ty m ponury m rozdziale historii. Co gorsza, z jego winy Księga Boga może wpaść w ręce Szatana! Z jakimi zgubny mi konsekwencjami? Kiedy nad miastem zapadała zimna noc, on my ślał już ty lko o Tomie. Wszy stko spoczy wa teraz na jego wątły ch dziecięcy ch ramionach. Czy udało mu się uciec ludziom z SA? Czy znalazł jakąś bezpieczną kry jówkę dla siebie i Księgi? Elias Mędrzec miał wrażenie, że pod jego stopami otwarło się bezdenne piekło.

41 Dzień jeszcze nie wstał na dobre, kiedy Tom wisiał na ry nnie gospody i próbował się ześlizgnąć w dół, możliwie najciszej. Wreszcie dotknął stopą ziemi, postawił kołnierz i pomknął szy bkim krokiem. Tego rześkiego poranka ruszał w miasto, ogrzewany ciepłem przy legający ch do jego boków Ksiąg. – Oto i on! – wrzasnął niespodziewanie jakiś człowiek stojący po drugiej stronie ulicy. To by ł mąż właścicielki gospody, który zauważy wszy chłopca, głośno wzy wał policję. Tom wziął nogi za pas, ale jakiś mężczy zna w ciemny m mundurze już deptał mu po piętach. Do pościgu przy łączy ł się niewielki oddział brunatny ch koszul, zaalarmowany przez wrzawę. W ty m samy m czasie w pobliżu gospody ktoś powiadamiał o cały m zajściu oficera, który dzień wcześniej by ł na placu i nadal nie zrezy gnował z odnalezienia dziecka. Thomas pomy kał jak zając pośród przechodniów i wy stawiany ch rankiem na trotuar kubłów ze śmieciami, przewracając wszy stko na swojej drodze. To by ł szaleńczy bieg. Szy bko się zorientował, że brunatne koszule są tuż-tuż, a człowiek, który go poszukiwał, biegnie już na ich czele. – Nie masz co uciekać, szczeniaku! – wrzasnął oficer. Po czy m rzucił do swoich ludzi: – Rozdzielcie się, dopadniemy go! Naziści szy bko rozciągnęli sieć na przy ległe uliczki. Tom skręcił w wąski pasaż, na którego końcu dostrzegł grupkę ludzi odziany ch w rosy jskie rubaszki. Stali tam Miotełka i Hilda wraz z kilkoma kolegami. Dy skutowali o czy mś z Keplerem. – To on! – wy darł się Miotełka. – Jestem pewien, że to ten dzieciak od Księgi! Trzeba mu bezwzględnie pomóc! Biegnij naty chmiast uprzedzić Gomela i Eina! – krzy knął do Keplera. – Powiedz im, że chłopak jest tutaj! Kepler uwierzy ł, że starzec mówił prawdę. Podekscy towany popędził jak wariat ulicami Berlina, wpadł do kamienicy i wrzasnął: – Chodźcie, znaleźliśmy tego małego, ścigają go ludzie z SA. Za mną! W ty m czasie Tom próbował umknąć swoim prześladowcom. Gnał na oślep, aż znalazł się na jakiejś szerokiej ulicy. Naziści obeszli w koło kwartał i teraz go otaczali. Kilka minut później na miejsce przy by li Gomel i Kepler, a wkrótce również Elias. Dołączy ła do nich Hilda wraz z towarzy szami z Frontu. Tom sądził przez chwilę, że jest uratowany. Jednak gdy ty lko zaczął biec ulicą, pojawiły się za nim brunatne koszule. Gdzieś między domami rozległ się odgłos wy strzału. Dziecko stanęło jak wry te i rzuciło się w bok, do niewielkiej budki z falistej blachy. Pomiędzy bojownikami Czerwonego Frontu i SA wy buchła strzelanina. Pojedy ncze wy strzały zamieniły się wkrótce w dobiegające falami salwy. Walczący po jednej i po drugiej stronie skry li się za zaimprowizowany mi bary kadami. Kilka kul przebiło blachę. W kącikach oczu Eliasa zaszkliły się łzy, zaczął wy krzy kiwać imię Toma. W ty m momencie dzieciak wy chy nął z kry jówki, powaliwszy jedny m silny m kopniakiem

blaszaną ścianę, która uniemożliwiała dostrzeżenie go zza bary kady Czerwonego Frontu. Kiedy Elias zobaczy ł Thomasa, dzieliło go od chłopca około piętnastu metrów. Strzały padały jednak tak gęsto, że malec nie mógł my śleć o dołączeniu do starego przy jaciela bez narażania ży cia. – Uciekaj! – krzy knął Elias. Kule powodowały piekielny hałas. Dziecko stanęło i pokazało Eliasowi Księgę, jakby chciało mu powiedzieć: „Mam ją, proszę się nie bać!”. Jedna z kul musnęła chłopca, o mały włos nie ury wając mu ręki. Druga właśnie powaliła na oczach Gomela i Eina jednego z komunisty czny ch bojowników. – Zmy kaj! Uży j jej! – ponownie krzy knął Elias. W odpowiedzi Tom zrobił minę, jakby chciał zapy tać: „A pan? Jak pan sobie poradzi?”. Brunatne koszule by ły coraz bliżej. Kry jówka chłopca rozpadła się wskutek intensy wnej strzelaniny. Jedna z kul przery ła blachę po przekątnej. Ten widok zmroził Gomelowi krew w ży łach: Thomas nie zdoła wy jść z tego bez szwanku. Ale towarzy sze Eliasa zobaczy li nagle nad lichą kry jówką w górze uliczki oślepiający złoty bły sk, który wzbił się w niebo. Tom zniknął. Wrócił. – Tam jest Księga! – krzy knął Miotełka, który stojąc na drewniany ch skrzy nkach z góry obserwował pole walki. – Koniecznie trzeba ją odzy skać – powiedział Elias błagalny m tonem. – Mają nad nami liczebną przewagę – zauważy ła Hilda, celując z rewolweru do wroga. – Jeśli będziemy dłużej się tu guzdrać, wszy scy zginiemy ! – Idę tam! – oznajmił Elias. – Muszę naprawić swoje błędy ! Już miał wy biec zza bary kady, gdy nagle zary sował się za nimi ogromny cień. To by ł Tilmann. Wrócił, żeby im pomóc. Olbrzy m przez moment patrzy ł Eliasowi prosto w oczy, jakby chciał się usprawiedliwić, że mu nie zaufał. Potem podniósł bez słowa ciężki blat z litego drewna i posługując się nim jak tarczą, ruszy ł żwawy m krokiem na wroga. Naziści zaczęli do niego strzelać ze zdwojoną siłą. Został wielokrotnie trafiony, ale nadal szedł wprost na brunatne koszule, siejąc popłoch w ich szeregach. Elias przez chwilę mu się przy glądał. Tilmann nie by ł przecież żadny m niepokonany m herosem, ty lko zwy czajny m młody m człowiekiem, który całkowicie identy fikował się ze sprawą, o którą walczy ł, i postanowił poświęcić dla niej ży cie. Idąc za jego przy kładem, Elias zaczął podążać jak lunaty k w stronę Księgi. Gdy by nie Tilmann, by łby łatwy m celem. Gomel na próżno próbował wzy wać starca do powrotu. W końcu, mimo zagrożenia, ruszy ł za nim. Bitwa weszła ty mczasem w kluczową fazę. Kiedy od brunatny ch koszul dzieliło go już zaledwie kilka metrów, Tilmann uniósł nad głowę swoją drewnianą tarczę i rzucił nią w strzelców, powodując straszliwy hałas. Następnie sam zwalił się na ziemię, a jego potężne ciało zniknęło w chmurze py łu. Zaskoczeni taką odwagą przy jaciele postanowili pójść w ślady towarzy sza, a Gomel i Elias już dotarli do rozwalonej psiej budy. Adwokat nie posiadał się ze zdumienia. – To ta Księga? – Tak, to ona… Gdy by nie Tom, mogliśmy ją stracić bezpowrotnie – odpowiedział Elias. Otworzy ł tom, mamrocząc jakieś psalmy.

– Co pan robi? – wrzasnął Gomel, by przekrzy czeć hałas powodowany przez intensy wną strzelaninę. – Dokończę swoją misję! Elias już położy ł palce na płonący m tekście, kiedy Gomel chwy cił go za ramię. – Idę z panem! – krzy knął. Jasna poświata otoczy ła obu mężczy zn i zalała ulicę, na której komuniści i brunatne koszule toczy li bój na śmierć i ży cie.

42 Pierwszy doszedł do siebie Gomel. Zobaczy ł, że jest przy nim Elias, nie miał natomiast najmniejszego pojęcia, w jakim miejscu i w jakich czasach wy lądowali. By ło chłodno, najwy raźniej zima jeszcze się nie skończy ła. Zapadł zmrok. Gomel nie znał tego miasta, za to wy gląd mijający ch ich konny ch zaprzęgów kojarzy ł mu się z latami dwudziesty mi. Adwokat obudził Eliasa, delikatnie nim potrząsając. Kiedy starzec otworzy ł oczy, zobaczy ł zapadniętą twarz Gomela. – Nie powinien by ł pan tu się znaleźć – zaprotestował. – Daj pan spokój, mogę się przy dać. Nawet we dwóch nie będzie nas za dużo, zważy wszy na to, co mamy do zrobienia… Prawdę mówiąc, obecność Gomela działała na Eliasa pokrzepiająco. Młody człowiek miał siłę i energię, który ch jemu brakowało. Ponadto ulży ło mu, że nie musi już sam dźwigać na barkach brzemienia, jakie stanowił jego potajemny plan. Nagle uwagę Gomela przy ciągnęła czerwona ulotka fruwająca nad ziemią. By ła zmięta, jakby ktoś ją wy rzucił. Adwokat rozprostował kartkę i przeczy tał jej treść: Was uns not tut!, czy li „To, czego potrzebujemy !”, i dalej: „Przemówienia Dra Johannesa Dingfeldera i Antona Drexlera[13]. Dołączcie do nas 24 lutego o godzinie 19.00 w sali bankietowej Hofbräuhaus[14]”. Na dole ulotki widniał podpis: „DAP”. Elias i Gomel wy mienili spojrzenia. Księga wskazała im właściwy trop. DAP by ła poprzedniczką partii nazistowskiej. Możliwe, że Hitler będzie uczestniczy ł w ty m spotkaniu. Znajdowali się w Monachium, dochodziła godzina dziewiętnasta. By ł dwudziesty czwarty lutego 1920 roku. – Pospieszmy się! – zawołał Gomel, zabezpieczając rewolwer, zanim włoży ł go do wewnętrznej kieszeni mary narki. Elias poczuł, że ściska mu się żołądek. Czy spotkają ponownie Hitlera, czy będą mogli się do niego zbliży ć, stanąć z nim oko w oko? Chociaż sława tego człowieka już rosła w środowiskach nacjonalisty czny ch ówczesnego Monachium, to miał on jeszcze długą drogę do przeby cia, zanim zostanie niety kalny m Führerem z lutego 1933 roku. Z łatwością znaleźli Hofbräuhaus. Wszy scy znali ten lokal. Kiedy Elias i Gomel przy by li na miejsce, w sali przewidzianej dla niespełna ty siąca gości by ło już co najmniej dwa razy ty le ludzi. Torując sobie drogę pośród sy mpaty ków DAP, doszli aż do podium i stanęli z boku. Z try buny przemawiał nie Hitler, lecz doktor Dingfelder. Wy głaszał klasy czną nacjonalisty czną mowę, publiczność słuchała go bez większy ch emocji. Gomel zwrócił uwagę Eliasa na fakt, że w tłumie by ło sporo komunistów. Podczas gdy uczestnicy spotkania nie spuszczali oczu z Dingfeldera, Ein odwrócił głowę, jakby przy ciągany przez potężne pole magnety czne. Tuż za swy mi plecami zauważy ł w ciemnościach sy lwetkę szty wno wy prostowanego mężczy zny o nieufny m wy razie twarzy. Adolf Hitler przy szedł na wiec. Elias stał jak osłupiały. Pierwszy raz widział Hitlera jako człowieka. Dostrzegł w nim autenty czną pasję. Coś w rodzaju zatrważającej szczerości w skrajnej postaci. Czuł, że w ty m

momencie Hitler nie ma najmniejszego pojęcia, kim się stanie. By ł człowiekiem całkowicie oddany m Niemcom, zgoda – fanaty kiem, jednak odrzuciwszy wszelakie uproszczenia, patrząc na niego, Elias zrozumiał, że Hitler sądzi, iż działa na rzecz Dobra. Dostrzegał to wszy stko w Hitlerze człowieku. By ł on istotą ludzką, jednak miał kompletnie wy paczoną wizję świata. Jak kapitan wprowadzony w błąd przez aparaturę nawigacy jną, sprowadzi na ludzkość bezprecedensową katastrofę. Niewiele osób czy niący ch Zło jest świadomy ch, że czy ni Zło – pomy ślał Elias. Gdy by Gomel dostrzegł Hitlera, może by do niego strzelił. Natomiast Ein wciąż miał ściśnięte gardło i nie odry wał oczu od profilu przy szłego Führera. Hitler słuchał Dingfeldera, by ł zaabsorbowany jego mową, całkowicie pochłonięty my ślą o ry chły m odzy skaniu przez Niemcy dawnej wielkości. W ty m momencie tłum zaczął oklaskiwać mówcę i wznosić okrzy ki uznania. Elias zobaczy ł, że Hitler do niego podchodzi, spokojnie go mija i wstępuje na podium. Kiedy ów człowiek stawał przed tłumem, w sali nadal panowała wielka wrzawa. Nic nie powiedział, ty lko obserwował zgromadzony ch cierpliwie i chłodno. Skrzy żował ramiona, udał, że przerzuca notatki, po czy m ponownie wbił w tłum mrożący krew w ży łach wzrok. Publiczność ucichła, ale Hitler pozostał milczący, co zasiało w umy słach zebrany ch coś w rodzaju obawy. Kiedy po długiej ciszy uznał wreszcie, że nadszedł odpowiedni moment, zaczął przemawiać. Początkowo bardzo spokojnie. Mówił o Niemczech. O wojnie 1914 roku. O skradziony m zwy cięstwie. Atmosfera szy bko się podgrzewała. Jego zdania nabierały bardziej agresy wnej wy mowy. Kontrastowały z banalny m wy stąpieniem Dingfeldera. Słowa Hitlera by ły jak fale przy pły wu, coraz mocniej pory wały publiczność, zwłaszcza że mówił prosty m, przy stępny m języ kiem. Uży wał wy rażeń tak cięty ch, że przy wodziły na my śl ciosy noża. Ostro piętnował traktat wersalski, narzucony przez aliantów dy ktat, który upokorzy ł Niemców, a jego sy gnatariusze by li tchórzami, zdrajcami narodu. Kiedy zaatakował Ży dów, wy zy skiwaczy, jego słowa brzmiały jak trzaśnięcia biczem przecinające skórę niewolnika. – Powiesić ich! – zawy ł tłum. Pośród burzy oklasków Hitler szczegółowo przedstawił swój liczący dwadzieścia pięć punktów program: odbudowanie wielkich zjednoczony ch Niemiec, unieważnienie traktatu wersalskiego, pozbawienie Ży dów oby watelstwa niemieckiego, wy pędzenie cudzoziemców, konfiskata wszelkich „dochodów z wojny ”, udział pracowników w zy skach przedsiębiorstw, utworzenie wielkich narodowy ch sił zbrojny ch, czy stki w gazetach będący ch w rękach cudzoziemców lub Ży dów… Publiczność szalała z radości. – Naszy m jedy ny m hasłem jest walka. Nic nie odwiedzie nas od naszego celu! – zakończy ł Hitler.

43 Ściany sali zatrzęsły się od braw. Gomel dołączy ł w tłumie do Eliasa i wziął go pod ramię. – Wy jdźmy tamtędy – szepnął do ucha starca, pokazując drzwi. Esplanada na zewnątrz by ła pusta. Obaj mężczy źni czekali w milczeniu z bijący m sercem, nic się jednak nie działo. Po jakimś czasie lokal zaczął wy pluwać grupki entuzjastów, upojony ch piwem i słowami. Pochłonięci dy skusją, mijali Eliasa i Gomela, nawet ich nie zauważając. Nagle z piwiarni wy szedł zwarty orszak ludzi w ciemny ch ubraniach. Bez trudu dostrzegli wśród nich sy lwetkę Hitlera. Gomel wy jął rewolwer i wy celował pod mary narką, którą zasłonił sobie ramię. Elias trzy mał lugera po ojcu w dłoni ukry tej w kieszeni płaszcza. – Teraz! – wy cedził Gomel przez zęby. Młody Adolf Hitler i jego świta przeszli chodnikiem, po czy m przecięli ulicę nieopodal miejsca, w który m stali. Gomel zrobił kilka kroków, by by ć bliżej celu, ale w chwili, gdy miał strzelić, rzucił się na nich jakiś człowiek z okrzy kiem Achtung! na ustach. Skutek zderzenia z nieznajomy m by ł taki, że Gomel stracił rewolwer, a święta księga upadła na chodnik. Wy buchło zamieszanie. Hitler się cofnął. Padły strzały. Komuniści, którzy uczestniczy li w wiecu wmieszani w tłum, przy łączy li się do burdy, potęgując chaos. Ulica stała się sceną straszliwy ch zamieszek. Elias, który zdołał umknąć napastnikom, próbował wziąć się w garść. Dostrzegł ognistą księgę leżącą na bruku i ruszy ł w jej kierunku. Kiedy schy lał się, by ją podnieść, zauważy ł, że jakiś człowiek zerka na niego ukradkiem, próbując uciec z pola bitwy. To by ł Hitler. Elias ścisnął mocno kolbę pistoletu i wy prostował plecy. Nadeszła odpowiednia chwila. Trzeba z nim skończy ć! Hitler krzy knął. Rozległ się wy strzał. Starzec podszedł do swojej ofiary leżącej na ziemi. Zauważy ł, że zwolennicy skrajnej prawicy stoją jakby porażeni strachem. Padł ich przy wódca. Elias pochy lił się nad Hitlerem. Ponieważ okazało się, że ten nadal oddy cha, wy celował w jego czaszkę i zamknął oczy. Rozległ się drugi wy strzał. Adolf Hitler wreszcie zszedł z tego świata. W 1920 roku. Na dobre.

44 Kiedy Tom ocknął się z odrętwienia, siedział skulony w Sali Księgi w Braunau. Wszy stko sobie przy pomniał. Dziękował Niebu, że wrócił. Naty chmiast jednak pomy ślał o Eliasie, którego zostawił pośród zawieruchy. W ty m momencie poczuł ostry ból w nodze. Krwawił, na udzie miał piękną ciętą ranę. Wstał nie bez problemów. Kiedy jego spojrzenie padło na otwarty tom Księgi, zamknął go raptownie, jakby chciał przerwać zły sen albo uniemożliwić prześladowcom pościg. Raz jeszcze przebiegł wzrokiem majestaty czną Salę Księgi. Poszedł na górę, by opatrzy ć sobie nogę. Po opuszczeniu błękitnego pokoju skierował kroki ku stary m schodom prowadzący m na piętro, do łazienki. Tam oczy ścił ranę i właśnie zaczął owijać nogę bandażem z gazy, gdy usły szał odgłos rozbijanego szkła. Wy jrzał do holu, ale nie zauważy ł niczego podejrzanego. Dopiero gdy wszedł do kuchni, dostrzegł, że za przeszklony mi drzwiami przesunął się jakiś cień. Serce podskoczy ło mu w piersi. Ktoś się dostał do domu Eina…

45 Kiedy Elias oddał ostatni strzał, posy pały się na niego ciosy, kopniaki i obelgi. Został wciągnięty w istny wir przemocy, ale nie stracił przy tomności. Dopiero gdy powietrze przeszy ł ostry dźwięk gwizdków i ciasny pierścień napastników nieco się rozluźnił, dostrzegł leżące kilka metrów dalej poranione ciało Gomela. Zdołał się do niego doczołgać. Gomel gasł – dwa ciosy noża rozcięły mu klatkę piersiową. Żaden z nich nie wy powiedział nawet słowa, wy mienili ty lko spojrzenia pełne głębokiej wzajemnej wdzięczności. Zanim Gomel zamknął oczy, zrozumiał, że doprowadzili misję do końca, że może odejść w pokoju. Łza, która spły nęła po policzku Eliasa Mędrca, zakończy ła bieg na martwej twarzy młodego bojownika chwilę przed ty m, jak starca pojmali monachijscy policjanci. Kiedy go zabierali, my ślami by ł zupełnie gdzie indziej: Hitler został zabity, wy mazany, wy kreślony z dziejów. Nieważne, co się teraz stanie z nim samy m, jakież to miało znaczenie? Nic nie liczy ło się bardziej. Gomel nie umarł na darmo. Wy pełnili wolę Księgi, wolę Boga. Tłum powoli się rozpierzchał. Jeden z policjantów zauważy ł dziwny przedmiot porzucony na mokry m bruku. Zaciekawiło go, co też ta książka robi w ty m miejscu.

46 Tom od razu rozpoznał sy lwetkę czającą się za przeszklony mi drzwiami. Nie mogło by ć mowy o pomy łce, znalazł go Böser. Kilka dni wcześniej Archanioł zadzwonił do burmistrza i przy znał się, że zgubił trop i nie ma pojęcia, gdzie jest chłopak. Szukał go wszędzie, bez rezultatu. Riefenstahl nie kry ł rozgory czenia. Nie wy puści Mariki na wolność, póki Böser nie zgarnie małego włóczęgi. Szef policji wpadł w związku z ty m na pewien pomy sł. Zaproponował burmistrzowi, by dał córce pełną swobodę ruchów, on zaś będzie dy skretnie ją śledził. W ten sposób dziewczy nka wcześniej czy później doprowadzi go do kry jówki Toma. Riefenstahl się zgodził, a Marika uwierzy ła, że może wreszcie znowu zacząć normalnie ży ć. Kiedy pierwszy raz opuściła dom, miała się na baczności. Jednak zgodnie z przewidy waniami Bösera jej czujność szy bko osłabła i przestała się pilnować. Już pierwszego popołudnia po odzy skaniu wolności przy pomniała sobie słowa Toma z tamtej pamiętnej nocy. Poszła do domu Eliasa i zapukała do drzwi. Traf chciał, że akurat tego popołudnia chłopiec wrócił ze swojej wy prawy do Berlina. Wy glądało na to, że przez ostatnie dni dom stał pusty. Teraz również nikt nie otworzy ł Marice, ale zobaczy ła w szy bie odbicie Bösera, który śledził ją z daleka, siedząc w samochodzie. Dziewczy nka zadrżała, wzięła się jednak w garść i postanowiła zawrócić, by nie wzbudzać ciekawości Archanioła. By ło już jednak za późno. Böser szukał Toma wszędzie, ale nie tu! Teraz wszy stko stało się dla niego jasne. Malec znalazł schronienie u tego starucha. Dlaczego on sam na to nie wpadł? Kiedy Marika, wracając do domu, obejrzała się za siebie, zaniepokoiło ją, że nikt jej już nie śledzi. Ogarnęła ją trwoga na my śl, że Böser w ty m momencie dokładnie przeszukuje dom Eina.

47 Chłopiec dy skretnie wy jrzał przez okno i aż przeszedł go dreszcz. Po stłuczeniu jednej z szy bek w drzwiach, intruz wsadził rękę przez dziurę, otworzy ł je i wtargnął do domu. Tom bły skawicznie ukry ł się za kuchenny mi drzwiami. Mężczy zna, nie robiąc hałasu, wy jął broń. Rzekome odkry cie włamania by łoby świetny m pretekstem do uzasadnienia ewentualnego zabicia dziecka „przez pomy łkę”. Wszedł do holu i skierował kroki do salonu. Rzucił okiem na biblioteczkę, na szachownicę z marmuru i hebanu, zauważy ł pozy ty wkę Eliasa, ale co najważniejsze odkry ł kurtkę Toma pozostawioną na ścienny m wieszaku. Jego podejrzenia znów okazały się słuszne. Kilka dni wcześniej pozby ł się Fuchsa, tłumacząc mu, że wy pełnia specjalną misję, wy magającą działania w pojedy nkę. Konflikt między dwoma policjantami ostatnio drasty cznie się zaostrzy ł. Teraz Archanioł miał wolną rękę, mógł robić, co zechciał. Wszedł do kuchni. Tom obserwował go zza drzwi, starając się nawet nie mrugać. Mężczy zna omiótł pomieszczenie wzrokiem, zajrzał pod stół, po czy m przy stąpił do metody cznego przeszukania reszty domu. W ty m momencie twarz Toma pobladła: zapomniał zamknąć za sobą klapę w podłodze błękitnego pokoju! I stało się to, co by ło nieuniknione. Böser poszedł na półpiętro, pchnął drzwi od pokoiku i odkry ł tajemne przejście. Thomas, który śledził go z pewnej odległości, zobaczy ł, jak znika w otworze i schodzi po kamienny ch stopniach. Przeraziło go, że ten zły człowiek trafił do świętego przy by tku. Mężczy zna stał przez chwilę jak osłupiały pośród kolumn i półek: oczarował go niesamowity majestat tego miejsca. W sercu Toma strach już zdąży ł ustąpić pola gniewowi, chęci skończenia z ty m intruzem raz na zawsze. Podążał za nim, wstrzy mując oddech. Przede wszy stkim nie można dopuścić, by odkry ł sekret Księgi – pomy ślał chłopiec. Musi koniecznie spróbować coś zrobić…

48 Elias siedział w ciemnościach, balansował pomiędzy snem a rzeczy wistością. Jego my śli znów zaczęły błądzić gdzieś daleko. Próbował sobie wy obrazić, jaki będzie teraz świat. Przed oczami przesuwały mu się bajecznie kolorowe obrazy dzieci i zabaw pośród wy buchów śmiechu. Gdy by nie Hitler, nie doszłoby do narodzin nazizmu, ale wy eliminowanie go z pewnością nie wy starczy do zbudowania doskonałego świata. By ła to nadal bardzo odległa perspekty wa. Elias ży wił jednak przekonanie, że proces ludobójstwa na skalę przemy słową, koordy nowany przez partię nazistowską, stał się z ludzkiego punktu widzenia możliwy wy łącznie z powodu fanaty cznej osobowości Hitlera. Bez niego na świecie niewątpliwie dokonały by się inne masakry, Ży dzi doświadczy liby inny ch pogromów w Europie Wschodniej i gdzie indziej. Zaznaliby inny ch upokorzeń, innej marginalizacji, by liby zamy kani w inny ch gettach. Ale bez Hitlera wszy stko to by łoby przejawem zwy czajnej nienawiści o przeróżny ch korzeniach, niezdolnej mimo wszy stko do stworzenia moralnego lewiatana, który wy my ślił przemy sł śmierci godzący w cały naród oraz w niektóre grupy społeczne, uznane za niegodne istnienia. Druga wojna światowa i tak wy buchnie – pomy ślał Elias. Poczucie upokorzenia wy wołane w Niemczech przez traktat wersalski by ło faktem history czny m, niemożliwy m do zanegowania, z Hitlerem czy bez niego. Dlatego nowa wojna wy dawała się nieunikniona. Upadek Republiki Weimarskiej czy jej dry fowanie w stronę autokraty zmu również wy glądały na logiczną konsekwencję określonego procesu history cznego. Nie ulegało wątpliwości, że Niemcy zakwestionują dy ktat będący wy nikiem pierwszej wojny światowej i wcześniej czy później zażądają Nadrenii. Do tego wszy stkiego dochodziła jeszcze presja w postaci ideologii komunisty cznej. Może bez NSDAP Niemcy popadły by w bolszewizm, a historię drugiej połowy dwudziestego wieku naznaczy łoby otwarte starcie dwóch bloków? Któż, oprócz samego Boga, może wiedzieć, co by się stało? Elias zaczął rozważać wszelkie możliwe scenariusze. Przy pominało to przewidy wanie przebiegu partii szachów. Konieczność poświęcenia wieży, żeby zbić gońca… To by ło dokładnie to. Uprzedzać ciosy, z góry je przewidy wać. Podczas gdy jego umy sł rozpatry wał najrozmaitsze kombinacje, z ust Eliasa nie schodził uśmiech. Bez względu na to, jaką drogę obierze uwolniona od Hitlera historia, i tak będzie ona z pewnością lepsza od tej, którą świat podąży ł wcześniej. Spekulacje Eliasa doty czy ły także trzech wielkich dekad silnego wzrostu, którego Zachód zaznał w latach 1945–1973. Wy obraził sobie inne relacje pomiędzy Północą a Południem, rady kalną zmianę w kwestii Bliskiego Wschodu. Bez Szoah losy idei sy jonisty cznej potoczy ły by się całkiem inaczej. Państwo ży dowskie prawdopodobnie nie powstałoby w Palesty nie.

Elias próbował przewidzieć drogę tego zreorganizowanego świata, którą można by porównać do naprawionej spirali DNA, uwolnionej od niepożądanej rakowatej mutacji. DNA zmody fikowanego dla wspólnego Dobra przez działający samotnie podmiot. Mogliby temu przy klasnąć nawet ci, którzy porzucili wiarę w Boga. Może zresztą o to Mu chodziło. Z zamy ślenia wy rwał Eliasa jakiś dziwny chlupot. Na podłogę celi spadały krople. Poznał po zapachu, że to nie woda. Ściany tego strasznego więzienia by ły w opłakany m stanie, kanalizacja nie działała. Nikt nie dbał tu o ludzką godność. Z pokry ty ch pleśnią murów sączy ła się ludzka niedola. Elias pogrąży ł się w rozmy ślaniach, żeby nie popaść w rozpacz. Wy obraził sobie inne, pomy ślne i dostatnie ży cie własnej rodziny i poczuł radość. Dzięki swemu czy nowi w końcu wy pełni ostatnią wolę ojca. Uratuje nazwisko Einów od zniknięcia. Może by ł to przy padek, a może zwy kła konieczność, ale ten cud został dokonany przy uży ciu ojcowskiej broni… Jego dumny ród obdarzony różnorakimi talentami ma szansę na znalezienie należnego mu miejsca w Księdze Ży cia. Palce Eliasa oży ły w półmroku. We fragmencie utworu, który wy gry wał bezdźwięcznie od lat, rozpoznał melodię ze swojej pozy ty wki. A ręka odtwarzająca ją od czasów dzieciństwa w jego pamięci by ła dłonią ojca, który muskał nieistniejące klawisze, siedząc z sy nem w operze. Samotny, zamknięty w odrażający m karcerze Elias uśmiechnął się do swoich my śli. Nikt na świecie nie jest w stanie odebrać mu tego wspomnienia. Jego pamięć zaczęła się wreszcie godzić sama z sobą. Uspokojony tą my ślą, spróbował sobie teraz wy obrazić twarze dzieci swy ch dziadków, które zginęły, oraz twarze dzieci ty ch dzieci, które by ły by teraz jego kuzy nami. W naprawiony m świecie Elias odzy skałby rodzinę. Oddałby wszy stko, by, zanim umrze, móc zobaczy ć na własne oczy rezultat ty ch niewiary godny ch cudów. W ty m momencie usły szał odgłos otwieranej zasuwy.

49 Tom śledził intruza ukry ty za jedną z kolumn wielkiej Sali. Zobaczy ł, że Archanioł podszedł niebezpiecznie blisko do półek, na który ch stały tomy Księgi. Zamierzał właśnie otworzy ć jeden z nich. Chłopiec chwy cił drewniane krzesło. Chciał nim ogłuszy ć mężczy znę, ale Böser – dając dowód zadziwiającej przenikliwości i zręczności – odwrócił się i pewnie złapał mebel. Przy okazji wy puścił jednak broń, która upadła na podłogę. Wiedziony insty nktem przetrwania Tom zdołał ją podnieść. Wy celował w Bösera, ale policjantowi udało się go rozbroić jedny m kopniakiem i rewolwer poleciał na drugi koniec sali. Archanioł wy prostował plecy, by ł prawdziwy m olbrzy mem. Rozpoczęła się walka na śmierć i ży cie, podczas której obaj przeciwnicy dali upust straszliwej wściekłości. By ła to jednak nierówna walka. Böser wy ciągnął zza cholewki długi stalowy szpikulec. Kilka razy o mały włos nie przebił nim na wy lot Toma, który miał utrudnione zadanie, bo powłóczy ł ranną nogą. Księgi zdawały się beznamiętnie śledzić tę scenę. Thomas nie dawał już rady. Próbował uciec, zgubić Bösera w labiry ncie spiralny ch kory tarzy, ale mężczy zna tropił go rozbawiony, idąc po śladach krwi. – Daj spokój, bądź grzeczny. Chodź do mnie… Zapewniam cię, że nie zrobię ci nic złego… Tom potknął się, próbując wejść na schody. Archanioł zdołał go złapać. Przy parł go do podłogi i wy kręcił mu rękę tak, by zadać dziecku jak największy ból. Nie ukry wał, że czerpie radość z tej walki wręcz. Jego oczy bły szczały niezdrowo. Teraz nie działał już na rozkaz Riefenstahla, robił to dla własnej przy jemności. Przy cisnął szpikulec do szy i małego przeciwnika, tuż pod tętnicą. – Teraz powiesz mi, do czego służą te książki! Na szy i Toma pojawiło się kilka kropel krwi. Chłopca ogarnęła panika. – Będziesz mówił, bo w przeciwny m razie wy ślę cię w zaświaty, dołączy sz do twojego przy jaciela anty kwariusza. Ponieważ dziecko nadal nie wy powiedziało ani słowa, Archanioł przy wiązał je do krzesła. Tom wciąż milczał, więc Böser zaczął go torturować. Przebijając mu skórę stalowy m ostrzem, tak bardzo się podniecił, że wy glądał dziwnie. Malujące się na jego twarzy szaleństwo kazało chłopcu oczekiwać najgorszego. Dlatego sierota zdradził oprawcy sekret Księgi. – Kiedy doty ka się świetlisty ch liter, przenoszą nas gdzie indziej. Mają moc wy sy łania ludzi tam, gdzie one chcą – wy szeptał. Skonsternowany, a zarazem oczarowany, mężczy zna zapragnął sam się o ty m przekonać. Otworzy ł Księgę, ale nie dostrzegł żadnego blasku. Tekst nie oży ł. Położy ł dłoń na Księdze, ale i ty m razem nic się nie wy darzy ło. – Co ty opowiadasz? Ta cegła nie ma żadnej mocy ! Ziry towany, chwy cił szpikulec, by skończy ć z Tomem, gdy ten wy krzy knął:

– Niech pan zaczeka! Przekona się pan. Niech mi pan poda Księgę…

50 Księga rozbły sła. Böser wy trzeszczy ł oczy – dzieciak nie kłamał. Miał przed sobą cudowny Tekst. Nie zauważy ł drobnej sy lwetki, która wślizgnęła się do sali, a teraz stała za nim. To by ła Marika. Kiedy zdała sobie sprawę, że policjant przestał ją śledzić, zrozumiała, iż teraz interesuje go wy łącznie dom Eliasa i będzie tam szukał Toma. Dlatego zawróciła. Widziała, jak Böser włamuje się do środka. Poszła za nim i stwierdziła z przerażeniem, że Thomas też tu jest. Próba uprzedzenia przy jaciela o zamiarach policjanta mogłaby zgubić chłopca i ją samą. Pozwoliła więc Böserowi pójść przodem, a następnie wślizgnęła się za nim przez otwór w podłodze. Ona także by ła oczarowana, odkry wając niesamowity sekret Eliasa i jego domu. Postanowiła działać powoli, bo nie wolno jej by ło popełnić błędu. Böser właśnie pochy lał się nad związany m, tonący m we łzach Tomem, więc uderzy ła go z całej siły w kark lampą, którą odczepiła z nadproża. Szklany zbiorniczek pełen nafty eksplodował na czaszce Bösera, jego zawartość ochlapała mu głowę i górną część korpusu, ale poza ty m policjant zby tnio nie ucierpiał. Z wolna odwrócił się w stronę dziewczy nki i popatrzy ł jej prosto w oczy z przerażający m gry masem na twarzy. W tej samej chwili, w ułamku sekundy, nafta zajęła się ogniem. Zamieniony w ży wą pochodnię Böser zawy ł z bólu jak opętany i ruszy ł przed siebie, wy wracając wszy stko, co napoty kał na swojej drodze. Walił w ściany tak mocno, że książki zaczęły spadać na podłogę, a jego krzy ki odbijały się echem we wszy stkich zakątkach sali. Wreszcie runął na niego cały wielki panel biblioteki. Tom próbował powstrzy mać pożar, by ratować tajemną księgę, ale z jakiegoś nieznanego powodu książki zaczęły się same zapalać od środka. W ciągu kilku minut na oczach zrozpaczony ch dzieci sala zamieniła się w jedno wielkie palenisko wy dzielające duszący dy m… Ogień pochłonął ciało Archanioła, ale i dla biblioteki by ło za późno na ratunek. Została skazana na zagładę, zniknąć miała też Księga. Nikt nie mógł temu zapobiec. Tom i Marika wzięli się za ręce, by dodać sobie nawzajem odwagi, i pośród płomieni ruszy li w stronę schodów. By ł to prawdziwy bieg z przeszkodami, ale zdołali się wy dostać z tego piekła. W końcu dotarli do błękitnego pokoju. Kiedy zamknęli klapę w podłodze, szlochając, padli sobie w objęcia. Dzieci by ły już daleko od domu Eliasa, kiedy z ulicy dostrzeżono wy doby wający się z niego dy m. Alarm wszczęły siostry Kraftówny, które mieszkały po sąsiedzku. Kilka minut później na miejscu zjawili się strażacy z Braunau oraz tutejsza policja. Gruba chmura dy mu przy kry ła całą dzielnicę, ale pożar nie rozprzestrzenił się poza podziemia i został szy bko ugaszony. Sala Księgi zamieniła się oczy wiście w popiół, ale reszta domu niezby t ucierpiała, pominąwszy bałagan spowodowany interwencją strażaków. Elias by ł nadal nieuchwy tny, policja nie znalazła też żadnego świadka, którego mogłaby przesłuchać w tej sprawie. Obawiając się skandalu, który zapewne naraziłby na szwank nazwisko jego i córki, Theodor Riefenstahl i ty m razem uży ł swy ch wpły wów. Śledztwo wszczęte po znalezieniu w zgliszczach zwęglony ch zwłok Hermanna Bösera miało zostać szy bko zamknięte, a za przy czy nę jego zgonu

postanowiono uznać nieszczęśliwy wy padek podczas ruty nowego patrolowania okolicy. Thomas odprowadził Marikę przez posępne miasto do bramy z kutego żelaza broniącej dostępu do domu jej rodziców. By li wciąż zszokowani ty m, co przeży li. Obiecali sobie, że będą milczeć. – Ja też wrócę do siebie – powiedział Tom. – Przy najmniej nie musimy się już niczego obawiać ze strony Bösera… Po ty ch słowach chłopiec udał się do swojej kry jówki. Przez całą drogę my ślał o Mędrcu Eliasie. Gdzie on może teraz by ć? Dzięki darowi intuicji chłopiec wy czuwał zagrożenie. Pomodlił się więc, jak potrafił, o ocalenie starca.

51 Po kilku dniach poby tu w areszcie Elias usły szał, że stanie przed sądem za zabójstwo Adolfa Hitlera. Ponieważ biegli z zakresu medy cy ny orzekli, że nie ma przeszkód, by został pociągnięty do odpowiedzialności karnej za swój czy n, groził mu najwy ższy wy miar kary : śmierć przez powieszenie. Elias przekazał sądowi, że nie ży czy sobie pomocy adwokata, gdy ż woli się bronić sam. Tak naprawdę podchodził do własnego procesu z olbrzy mim dy stansem, jakby nie należał już do tego świata. Prokuratura postanowiła mu narzucić obrońcę z urzędu, jednak Elias nie chciał o ty m sły szeć. Zamierzał sam przemówić do ówczesnego wy miaru sprawiedliwości. Pragnął ostatni raz zwrócić się do świata. Przy dzielony mu na siłę adwokat, mecenas Egon Apfelmann, by ł człowiekiem młody m i pełny m zapału. Bardzo go martwiło, że aresztowany uparcie odmawia skorzy stania z jego pomocy. Mimo to poświęcał mnóstwo energii na studiowanie jego akt i próby przekonania zbuntowanego klienta. Siedzący samotnie w celi Elias rozgry wał od czasu do czasu partie szachów z samy m sobą, tak jak kiedy ś robił to w getcie mały Sof. Czy przedwczesna śmierć Hitlera zmieni los tego chłopca? Elias by ł o ty m głęboko przekonany. Miał nadzieję, że mały Sof zostanie kiedy ś szachowy m mistrzem i ojcem ży jącej w spokoju rodziny, otoczony m miłością bliskich. Apfelmann, który okazał się naprawdę wy trwały, składał mu regularnie wizy ty. Adwokat dobrze wiedział, że Eliasowi grozi kara śmierci, jednak przestał się już łudzić, że zdoła go przekonać, by zmienił zdanie i pozwolił mu się bronić. Przy chodził już ty lko po to, żeby się uczy ć od Eliasa, zrozumieć go, ogrzać się w cieple jego mądrości. W przeddzień procesu zadał mu py tanie natury osobistej: – Czy to znaczy, że nie boi się pan umrzeć? Elias podniósł oczy na młodego adwokata, który wy glądał na bardzo poruszonego. Na jego twarzy pojawił się uśmiech godny prawdziwego humanisty. Wy szeptał: – A pan bał się urodzić? Ponieważ jego rozmówca milczał skonsternowany, Elias mówił dalej: – Widzi pan, mecenasie, ja wiem, że wkrótce umrę. Taki jest porządek rzeczy. Śmierć i ży cie są ze sobą związane, to dwie bramy na naszej drodze.

52 Pewien mężczy zna oglądał wczesny m rankiem świat, stojąc nad wy sokim urwiskiem. Nagle zorientował się, że ktoś zaszedł go od ty łu. Tajemniczy nieznajomy przy łoży ł mu czubek noża do pleców. Zaprowadził go na sam skraj przepaści i kazał stanąć z twarzą zwróconą w jej stronę. Szepnął mu do ucha: „Policzę do trzech… i wtedy pofruniesz”. Postawiony w sy tuacji bez wy jścia, zakładnik na próżno próbował się buntować. Pomy ślał o straszliwej śmierci, która go czeka na dnie przepaści. Jednak, gdy miał już spaść, z jego pleców wy rosły olbrzy mie, wspaniałe skrzy dła. I odleciał niczy m majestaty czny Anioł, jakby przeistoczy ł się w postać z obrazów Ty cjana. Szy bując w powietrzu, odwrócił głowę, by ostatni raz rzucić okiem na skraj urwiska, na miejsce, z którego poderwał się do lotu. Nikogo tam nie by ło. W ty m momencie Elias ocknął się w celi ze snu, który nękał go co noc.

53 Minęło wiele dni, od kiedy został zamknięty w świecie, który nie by ł jego światem. Co dzieje się teraz u niego, w Braunau? Respektując wolę oskarżonego, mecenas Apfelmann przy by ł na rozprawę, ale nie wy stąpił przed sądem. Starzec przy szedł tam eskortowany przez dwóch strażników, obaj by li od niego wy żsi o co najmniej piętnaście centy metrów. Podczas gdy prokurator z emfazą prezentował sądowi zarzuty postawione „Eliasowi Einowi, sy nowi nieznanego ojca i nieznanej matki, urodzonemu nie wiadomo kiedy, podobno narodowości austriackiej”, starzec wy dawał się oglądać z zainteresowaniem szczegóły wy stroju sali rozpraw. Jego wzrok spoczy wał po kolei na ścianach, umeblowaniu, ubiorach woźny ch sądowy ch… Wy glądał na nieobecnego duchem, co przy pisano długim dniom spędzony m w samotności w mrocznej celi. Ty mczasem on nie przestawał ani na moment my śleć o uparcie powracający m śnie. Jego znaczenie by ło dla niego jasne. Powinien się oderwać od świata, nauczy ć się nie lękać śmierci. Przez całe ży cie Elias starał się oswoić z my ślą o odejściu z ziemskiego padołu. Jednak teraz, kiedy nadchodził ten moment, musiał przy znać, że mimo wszy stkich cudów, który ch by ł świadkiem w ciągu ostatnich ty godni, w głębi duszy boi się bardziej niż kiedy kolwiek wcześniej… Strażnicy zmusili go, by usiadł na ławie oskarżony ch. Odwrócił się i zobaczy ł Apfelmanna, który powitał go nieśmiały m ruchem dłoni. Reszta sali by ła niemal w całości wrogo nastawiona do zabójcy młodego przy wódcy nacjonalisty cznej ekstremy. Elias uśmiechnął się w duchu na my śl, że będzie sądzony przez ty lu niedowiarków za to, że uratował im wszy stkim ży cie, a nawet o wiele więcej niż ży cie. Zdawał sobie sprawę, że ty lko on jeden potrafi oszacować history czne i moralne znaczenie swojego czy nu. I, jeśli taka jest wola Stwórcy, zapłaci bez oporów za ową ironię losu przed ty m złożony m z konformistów sądem, który ma wy dać na niego wy rok. Nigdy się nie dowiedzą prawdy ! – powiedział sobie. – Tak naprawdę, walczy łem właśnie o to, żeby nigdy nie musieli się dowiedzieć. W ty m momencie woźny odchy lił się w bok, odsłaniając stolik, na który m leżały dokumenty i dowody rzeczowe. Serce podskoczy ło Eliasowi w piersi, gdy zauważy ł, że obok inny ch przedmiotów będący ch jego własnością spoczy wa tam zgubiony przez niego tom Księgi Ży cia. By ł tam. Jakby na niego czekał. Wy prostował się na ławie, by go lepiej widzieć. Tak, to by ła Księga! Nie bił teraz od niej żaden blask, nic nie pozwalało odgadnąć jej boskiej natury. Podziękował za to niebiosom. Nadzieja na wy jście z koszmarnej sy tuacji by ła teraz bardziej realna. Bez namy słu wstał, by pokonać kilka metrów, które dzieliły go od Dzieła Boga. Jednak zebrani ostro zareagowali, widząc, że oskarżony opuszcza swoje miejsce, i Elias został siłą usadzony na ławie przez dwóch pilnujący ch go mężczy zn. Sędzia słuchał w ty m momencie prokuratora, nie śledził zajścia od początku. Dopiero wy wołany przez nie tumult skłonił go do uderzenia dwukrotnie młotkiem w stół, by przestrzec publiczność przed dalszy m zakłócaniem rozprawy.

Eliasa ogarnęło przy gnębienie. Drzwi do wolności by ły tak bardzo blisko, a on nie mógł przez nie wy jść. Czy żby kpił z niego również i Bóg? Czy żby Wiekuisty planował wy danie go ludzkiemu osądowi? Los Eina spoczy wał w Jego rękach jak nigdy wcześniej… Elias zamknął na chwilę oczy, by się skupić. By ł wy cieńczony. Prosił Stwórcę, żeby pokazał mu jakieś wy jście z sy tuacji. Ty lko jeden człowiek dostrzegł, że aresztant jest w rozterce. By ł nim mecenas Apfelmann. Prokurator przez cały ten czas wy lewał z siebie cichy m głosem strumień niekończący ch się oskarżeń. Elias go nie słuchał. Do chwili aż padło bezpośrednio skierowane do niego py tanie: – Herr Elias Ein, tak się pan nazy wa? – Tak, to moje imię i nazwisko – wy mamrotał starzec po długiej chwili milczenia. – Herr Ein, czy jest pan winny czy niewinny zarzucany ch mu czy nów? Elias popatrzy ł na sędziego. Miał on czerwoną togę, która tak jak przy odziany w nią człowiek domagała się krwi. Nie ulegało dla niego wątpliwości, że Ży d tułacz unicestwił polity czną przy szłość Niemiec. By ło oczy wiste, że Elias nie może liczy ć ze strony ty ch ludzi na zrozumienie czy wdzięczność za to, że uratował ich przed tak wielkim złem. – Przy znaję się do winy, wy soki sądzie – oświadczy ł, stając w ławie ku ogólnemu zaskoczeniu. – Zabiłem Adolfa Hitlera! – wy krzy knął. Sala zareagowała jeszcze większy m poruszeniem. – Nie macie najmniejszego pojęcia, kim mógłby się on stać, nie wiecie, do czego mogłoby dojść z jego winy, ku jakiej przepaści prowadził Niemcy i świat! – rzucił. Publiczność przy jęła te słowa z ogromną dezaprobatą. Sędzia interweniował, ale miał problemy z przy wróceniem ciszy. – Oskarżony, niech pan siada! Elias zignorował rozkaz i przemówił mocny m głosem, w który m pobrzmiewały prorocze tony : – Zgodziłem się by ć winny m w waszy ch oczach! Dla was zgodziłem się przy jąć karę! Jeśli jestem czemuś winny, to przy wróceniu wam niewinności wobec historii. By ście nie by li odpowiedzialni w oczach świata i w oczach Boga za okropności, który ch ten ty ran miał się dopuścić w waszy m imieniu!

54 Elias wrócił do więziennej samotni. Od rozprawy minęło zaledwie kilka dni. Biedak nie ustawał w zanoszeniu do Boga próśb o uwolnienie. Z zewnątrz dochodziły odgłosy demonstracji zgrai sy mpaty ków nacjonalistów. Proces wy wołał w Niemczech prawdziwy kry zy s polity czny. Czerwoni i umiarkowani, którzy poparli Eliasa, zebrali się na dziedzińcu sądu. Nie łudzili się już, że ktokolwiek wy słucha ich racji, wy rażali mu więc ty lko głośno wdzięczność i snuli nierealisty czne plany jego uwolnienia. By ł wieczór, dziwna pora na odwiedziny, jak zauważy ł Elias, gdy strażnik oznajmił mu przez okrągłe okienko w drzwiach celi, że będzie miał gościa. Do małego, przesiąkniętego wilgocią pomieszczenia wszedł mecenas Apfelmann. Wy dawał się bardzo zdenerwowany, na czoło wy stąpiły mu grube krople potu. – Herr Ein, wiem, że nie ży czy ł pan sobie mojej pomocy jako adwokata… Chciałby m jednak zapewnić pana o mojej przy jaźni, mimo tego, co uczy niło z pana przestępcę. Proszę ostatni raz: niech pan mi pozwoli sobie służy ć – wy rzucił z siebie jedny m tchem. Serce Apfelmanna waliło jak oszalałe. Ein widział, że adwokat coś ukry wa. – Mecenasie – odpowiedział, patrząc na niego ze współczuciem. – Wy kazał pan wobec mnie ogromną cierpliwość. Powtarzam jednak: nie jest pan w stanie mi pomóc… – Nawet przekazując panu to? – przerwał mu Apfelmann. Wy jął z teczki zgubiony przez Eliasa tom świętej księgi. – Patrzy łem na pana w chwili, kiedy dostrzegł go pan na stole w sądzie. Odniosłem wrażenie, że jest dla pana niezwy kle ważny. Dlatego zabrałem go z kancelarii sądowej! My ślę, że nikt się nie zorientuje do jutra rana. Musiałem działać szy bko i przekupić paru strażników, by nie zadawali żadny ch py tań. Apfelmann przy glądał się przez moment z rozmarzeniem Księdze, którą trzy mał ostrożnie w dłoniach. Po kilku sekundach dodał: – Próbowałem to czy tać, ale tekst jest dla mnie niezrozumiały … Apfelmann ry zy kował dla niego ży cie, ale Elias go nie słuchał. On także wbił wzrok w Księgę. Cały m jego jestestwem na nowo zawładnęła nadzieja. Ponieważ nic nie odpowiedział, adwokat również umilkł. Jednak po chwili Elias odezwał się do niego ty mi słowy : – To On pana przy sy ła. Dziękuję, Herr Apfelmann, jest pan Mędrcem, który odkupuje winy tej epoki. Spojrzał na okładkę Księgi. Nie promieniowała żadny m blaskiem. Czule położy ł dłoń na ramieniu adwokata na znak przy jaźni i rzekł: – Przy jacielu, nigdy nie zdołam wy razić panu mojej wdzięczności. Adwokat podał mu Księgę, która od razu zaczęła wy dzielać łagodne ciepło, dobrze znane Einowi. Przez moment starzec wahał się, czy nie zdradzić mecenasowi swojego sekretu. Zmienił jednak zdanie, bo jaki by to miało sens?

Położy ł delikatnie Księgę na podłodze i usiadł przy niej. – Nie otworzy jej pan? – zapy tał Apfelmann. – Nie teraz – odparł. – Wy dawała się mieć dla pana tak wielkie znaczenie… – Bo ma, mecenasie. Ta Księga to najcenniejsze dobro na ty m świecie. – Poważnie? Może dlatego policja tak bardzo się nią zainteresowała. Dopiero niedawno została dołączona do akt sprawy. Zgrzy tnęły drzwi celi, we wpadający m z kory tarza świetle pojawiła się potężna sy lwetka strażnika. Mężczy zna zajrzał do środka. – Muszę coś panu powiedzieć – rzucił do adwokata, pokazując gestem, by podszedł do drzwi. – Niech się pan pospieszy – szepnął. – W zasadzie nie ma pan prawa przeby wać tu o tej porze. Ja i kolega narażamy się na sankcje. Gdy by ktoś zobaczy ł pana z więźniem… Rozumie pan, nie chcemy mieć problemów. – Proszę się nie niepokoić – odpowiedział Apfelmann, próbując ukry ć zdenerwowanie. – Wszy stko jest w jak najlepszy m porządku! Zaraz kończę. Za chwilę pana zawołam. Strażnik zary glował drzwi, mrucząc coś ze złością pod nosem. Kiedy adwokat obracał się w stronę celi, zaskoczy ł go potężny bły sk złotego światła. Usły szał „dziękuję”, powtórzone cicho przez echo w pusty m pomieszczeniu. Księga się zamknęła. Więzień odszedł.

Finał Kiedy Elias ocknął się ze snu, strasznie bolały go wszy stkie mięśnie. Siedział w swoim salonie przed starą szachownicą Sofa. Na podwórzu zaszczekał pies. Elias by ł brudny, na twarzy miał kilkudniowy zarost. Ale koszmar się już skończy ł. Czuł ogromną ulgę, bo wy pełnił swoją misję. Zdziwił go smród spalenizny i to, że zastał w domu taki straszny bałagan. No tak, przecież Polsterka przestała przy chodzić, a on by ł przez jakiś czas nieobecny. Jednak poza ty mi mały mi niedogodnościami dom wy dawał się w nienaruszony m stanie, pomy ślał więc, że smród dochodzi z zewnątrz. Otworzy ł okno. Niebo miało barwę olśniewającego błękitu. To by ł wspaniały dzień. W oddali, na drodze, dzieci bawiły się czerwoną piłką. Nadchodziły pogodne dni, wszy stko się odradzało. Elias Mędrzec patrzy ł na to z lekkim sercem, sądził, że świat odzy skał dawną harmonię. Ostatni raz rzucił okiem na stojącą na prostokątny m stole szachownicę z marmuru i hebanu. Widok naprawionego świata, ży jącego wreszcie w zgodzie z samy m sobą, dodał mu ty le otuchy, że starzec postanowił wy zby ć się stary ch pretensji. By ł gotów kochać tę nową epokę przez czas, jaki pozostał mu do końca jego dni. Podniósł oczy ku błękitowi, by oddać cześć Bogu i Jego woli. Następnie poszedł do swojego pokoju. Od razu się zorientował, że ktoś grzebał w jego rzeczach, wcześniej starannie poukładany ch. Zniknęły pieniądze, które trzy mał w szafie. To by ła pewnie sprawka drobny ch złodziejaszków. Włamanie tłumaczy ło, skąd się wziął ten bałagan. „Na zdrowie!” – pomy ślał z ironią. Obraz nowego świata całkowicie go przekonał, nie potrzebował więcej dowodów. Atmosfera rady kalnie się zmieniła, uważał, że nowe otwarcie jest oczy wiste, w zasięgu ręki. Usiadł w swoim fotelu z podgłówkiem w mały m salonie. Czuł się dumny, że to on stoi za tą naprawą świata. Teraz pragnął już ty lko odkry wać niezliczone pozy ty wne konsekwencje swojego czy nu. Z miejsca, gdzie siedział, zauważy ł listy wy sy pujące się zza progu drzwi wejściowy ch. Sporo się ich nazbierało. Dwa przy szły z Wiednia. Przeczuwał, że w jego ży ciu doszło do jakiegoś szczęśliwego wy darzenia, o który m nie śmiał już nawet marzy ć. Serce wy pełniła mu radość. Napisała do niego siostra, Jelena! Prosiła, by przy jechał do niej do Wiednia, bo jej dzieci i wnuki stale py tają o starego wujka Eliasa. – Wujka Eliasa! – wy krzy knął. – To cudowne! Rzeczy wistość naprawdę została rady kalnie zmieniona. Jakaż by ła jego radość, gdy zapoznał się z treścią drugiego listu. Podpisał go niejaki Hubert Ein, którego Elias nie bardzo potrafił umiejscowić w swoim drzewie genealogiczny m. Donosił, co następuje: Wiedeń, 24 października Drogi Kuzynie! Nadal nie rozumiemy, ja i Evelynn, podobnie jak reszta rodziny, dlaczego postanowiłeś

zamieszkać w tak odległym mieście, daleko od nas wszystkich. Brakuje nam Ciebie. Chciałbym wiedzieć, czy wszystko jest w porządku, bo od jakiegoś czasu nie odbierasz telefonów. Bylibyśmy bardzo szczęśliwi, gdybyś powiadomił nas, co u Ciebie słychać. Wiesz, że Einowie zawsze trzymali się razem, nawet w najtrudniejszych momentach. Dlatego chciałbym mieć pewność, że niczego Ci nie brakuje i że znalazłeś w Braunau to, czego pojechałeś tam szukać. Nie tracimy jednak nadziei, że wrócisz do Wiednia. Bardziej niż kiedykolwiek chciałbym, żeby rodzina trzymała się teraz razem. Liczymy na Ciebie. Twój wielce oddany Ci kuzyn Hubert H. Ein W ten oto sposób Elias dowiedział się, że odzy skał rodzinę, że nie jest już sam na świecie. To by ła niewątpliwie najbardziej wzruszająca z wszy stkich zmian, które w ostatnim czasie zaszły w jego ży ciu. Miał niemal wrażenie, że zna tego Huberta. Twarz kuzy na zaczęła się powoli ry sować w jego głowie. Twarze siostrzenic, siostrzeńców, kuzy nów i ich dzieci pojawiały się jak wspomnienia wy pły wające na powierzchnię po długotrwałej amnezji. Elias by ł teraz bogaty, posiadał dwie historie. Mam rodzinę! – pomy ślał. W ty m samy m momencie usły szał, że na podwórzu znowu zaszczekał pies. List napełnił go radością. Z ty łu koperty znalazł adres nadawców: Hubert i Evely nn Ein. Schönburgstrasse 72, Wiedeń. Nabrał ochoty, żeby naty chmiast do nich pojechać, poznać ich, cieszy ć się wraz z nimi. Musi jeszcze dziś wy ruszy ć do Wiednia. Udał się do swojego pokoju. Nogi same go niosły, jakby miał dwadzieścia lat. Podróż do Wiednia trwa zaledwie pięć czy sześć godzin. Pociąg odchodzi co dwie godziny. W holu rozległ się głuchy łomot. Elias nawet nie zwrócił na to uwagi, nadal przeży wał chwile uniesienia. Nigdy nie by ł szczęśliwszy. Ochoczo udał się do łazienki i wziął pry sznic. Miał wrażenie, że woda oczy szcza nie ty lko jego ciało. Spojrzał w lusterko i postanowił się ogolić. Gdy już to zrobił, stwierdził, że jego twarz, choć wy chudzona, bardziej nadaje się teraz do pokazania ludziom. Stał się zupełnie nowy m człowiekiem. Mimo fizy cznego zmęczenia, jego ry sy wy rażały spełnienie. Z podwórka znowu dobiegło szczekanie. Szy bko się ubrał. Zszedł po schodach do holu z małą walizką w dłoni i stanął przed drzwiami. W ty m momencie rozległy się trzy kolejne głuche uderzenia. Łup! Łup! Łup! Piekielny hałas. Elias zamarł. * Walenie by ło tak silne, że drzwi mogły w każdej chwili ustąpić. Na zewnątrz ry ki ludzi mieszały się ze szczekaniem psów. Elias usły szał słowa wy krzy kiwane z mocny m niemieckim akcentem. To zmroziło mu krew w ży łach. Łup! Elias poczuł, że ogarnia go straszliwe przerażenie.

– Raus! Raus sofort! Türe auf, Jude![15] W ty m momencie drzwi ustąpiły i upadły ciężko na podłogę. Na starca, który ciężko dy szał, rzuciły się dwa psy. Powstrzy mały je brutalnie grube skórzane smy cze, które świsnęły w powietrzu jak bicz. Pojawiło się trzech olbrzy mów w ciemny ch mundurach. Oficerowie. Na kołnierzach bluz mieli przy szpilone dziwne trupie główki. – Elias Ein? To pan? – zapy tał jeden z nich. Elias przy taknął skinieniem głowy, jak duch. Oficerowie wy prowadzili go z domu. Nikt już więcej o nim nie usły szał…

Epilog Wszy scy mieszkańcy Braunau widzieli, jak oficerowie z krzy żami żelazny mi, aniołowie śmierci, jak ich nazwano, zabierali z domu starego Eliasa. Nikt nie miał pojęcia, dokąd prowadzili wszy stkich ty ch Ży dów, który m tak brutalnie przerwali doty chczasowe ży cie. Ży dów, opozy cjonistów, cudzoziemców, homoseksualistów, kaleki, Romów… Szeptano po kątach, że aniołowie śmierci mają czczonego przez wszy stkich przy wódcę, który nie dopuszcza jakichkolwiek kry ty k. Niektórzy twierdzili, że zatrzy many ch gromadzono w określony ch miejscach, by swoją pracą wnosili wkład do ogólnonarodowego wy siłku, inni opowiadali, że wy sy łano ich na niechy bną śmierć. Nieliczni w miasteczku ośmielali się mówić, że to, do czego teraz dochodzi, jest przerażające, że jak daleko sięga ludzka pamięć, nigdy żaden nowoczesny, cy wilizowany naród nie starał się tak usilnie podporządkować sobie ty lu inny ch ludów. Wkrótce jednak mieszkańcy Braunau, poddani indoktry nacji i rozgory czeni z powodu wy rzeczeń, sami zaczęli denuncjować obcy ch, a także wszelakich oponentów i miejscowy ch „dewiantów”. Tak by ło w cały m kraju, a wkrótce także w całej Europie. Dzieci selekcjonowano od razu po narodzinach, słabe rzucano psom na pożarcie, a noworodki uznane za najbardziej obiecujące powierzano niańkom, które zapewniały im doskonałe wy chowanie, całkowicie podporządkowane idei Narodu. Jeśli chodzi o Toma, dzięki pomocy Fuchsa po pożarze wreszcie mu się poszczęściło: ukry ła go jakaś ży czliwa rodzina z okolicy. Niemniej wciąż by ł poszukiwany, prawdopodobnie dlatego, że nie wy glądał tak jak inne austriackie dzieci, zapewne z racji swojego pochodzenia. Sprawiedliwi, którzy go przy garnęli, chcąc zrobić dziecku przy jemność, kupili mu pewnego dnia jedną ze sły nny ch czekoladowy ch trufli Krugerów. Tom przy pomniał sobie wówczas na moment twarz Eliasa Eina. I ogarnął go głęboki smutek, bo zrozumiał, że już nigdy nie zobaczy starego Mędrca. Dzięki uprzejmości Fuchsa, Marice i Tomowi udało się wy mienić kilka listów. Może ty ch dwoje kiedy ś jeszcze się spotka, chy ba, że los i polity ka zdecy dują inaczej. Tom zanosił modły, żeby to wszy stko szy bko się skończy ło. Najbardziej jednak nurtowało go py tanie, jaki by ł początek ty ch zdarzeń. Czasem miał wrażenie, że zachował w pamięci jakiś inny bieg dziejów, ale teraz by ły to już bardzo odległe wspomnienia. Zapomniał, tak jak zapomnieliśmy my wszy scy. Dowiedział się, że walka, którą tak dzielnie toczy obecnie kraj, już długo nie potrwa, że władze zamierzają szy bko się uporać z wrogiem zewnętrzny m. A wówczas nastanie ty siąc lat szczęśliwości… Czekał w swojej kry jówce na oswobodzenie. Modlił się, by latające nad jego głową samoloty rozbiły w proch ten pełen przemocy świat zdążający ku własnej zgubie. Ta wojna kiedy ś wreszcie dobiegnie końca, a Thomas by ł zdeterminowany ją przetrwać, by cieszy ć się pełnią ży cia. Fuchs, który patrzy ł, jak chłopiec dorasta, zdał sobie sprawę, że to dziecko niesie nadzieję, a nawet więcej, jest swego rodzaju obietnicą. *

Dom starego Eina został zrównany z ziemią po jego aresztowaniu. Któregoś dnia Tom zapuścił się w ruiny i znalazł w nich stare listy od wiedeńskiej rodziny Eliasa. Ta ostatnia też już nigdy nie dała znaku ży cia. Jej członkowie zapewne uciekli albo zostali zatrzy mani. Z kupy śmieci wy grzebał notes. Należał do Eliasa. Starzec napisał w nim: „Nie wiem, czy Bóg jest ze mną, czy nie, ale wierzę. Wkrótce wy mażę to wszy stko z dziejów świata. To jest misja, którą mi powierzy ł. Wtedy świat odzy ska dawną czy stość, odzy ska niewinność i zapomni”. Odkopał również z gruzów pozy ty wkę należącą niegdy ś do jego starego mistrza i jedną z książek z jego zbiorów. Kasetka, której zawartość bezpowrotnie przepadła w pożarze, konty nuowała podróż w czasie, wy gry wając swoją melody jkę. Stała się czy mś w rodzaju testamentowego zapisu Eliasa dla Toma. Chłopiec zachowa ją przez długi czas. Książką ocalałą z płomieni by ł Archipelag Gułag. Thomas podkreśli w niej później fragment, który z jakiegoś powodu na zawsze pozostanie wy ry ty w jego mózgu. „Gdy by ż to by ło takie proste! – że są gdzieś te czarne charaktery, w czarny ch zamiarach wy konujące swoją czarną robotę i że trzeba ty lko umieć je rozpoznać i zniszczy ć… Ale linia podziału między dobrem a złem przecina serce każdego człowieka. A kto gotów jest odciąć kawałek własnego serca?”[16] Kiedy zamy kam oczy, mój umy sł nękają zawsze te same dźwięki i obrazy. Turkot kół pociągów na szy nach, transporty, wagony towarowe, mróz, śnieg polskich czy węgierskich zim, pierwszy kamień w bezdennej studni zapomnienia. Listy opozy cjonistów, Romów, homoseksualistów, członków ruchu oporu… Czerwone obwieszczenia. Denuncjacje. Spojrzenie, jakim ojciec stojący przed plutonem egzekucy jny m obdarza trzy mane w ramionach dziecko. Jego palec skierowany w niebo. To brzęczenie w mojej głowie. Umrę. Z mego ciała wy mknie się dusza, która we mnie mieszkała, i będzie zaklinać ludzi, żeby nigdy nie zapomnieli, do czego są zdolni. Zbliża się dzień, gdy wszy stko to zniknie w wielkim bezludny m labiry ncie archiwów. Taka jest kolej rzeczy. Gdzie będziemy, gdy przy jdzie poranek, jak wszy stkie inne, kiedy z naszej winy dzieci naszy ch dzieci już nie będą pamiętać? Bo taki moment na pewno podstępnie nadejdzie. Tego dnia, tego właśnie dnia, to, co ze mnie pozostanie, będzie błądzić po biały ch, pusty ch plażach Normandii, by wspominać, słuchać posępnego krzy ku mew i odgłosów fal uderzający ch o zimny piasek. W hołdzie Dino Buzzatiemu za jego opowiadanie Povero bambino![17] Dla upamiętnienia 21 kwietnia 2002 roku[18]

Przypisy [1] W Braunau urodził się w 1889 roku i mieszkał we wczesny m dzieciństwie Adolf Hitler. (Wszy stkie przy pisy pochodzą od tłumaczki) [2] Urzędnikiem celny m by ł ojciec Hitlera. [3] Ein Sof to w Kabale istota Boga, jego esencja. [4] Sefer ha-chaim (hebr.) – Księga Ży cia. Zgodnie z trady cją ży dowską to znajdujący się w niebiosach aktualizowany co roku rejestr uczy nków ludzkich, na podstawie którego w ży dowski Sądny Dzień (Jom Kipur) Stwórca „wpisuje” swą decy zję o ży ciu i śmierci każdego człowieka w nadchodzący m roku. [5] Nowela szachowa (Schachnovelle) – opowiadanie austriackiego pisarza Stefana Zweiga (1881–1942), napisane w 1941 roku. Jego akcja toczy się w Austrii, po aneksji tego kraju przez Hitlera. [6] Cy tat z przemówienia Adolfa Hitlera wy głoszonego w 1936 roku w Monachium. [7] Friedrich Hölderin (1770–1843) – niemiecki poeta. [8] César Franck (1822–1890) – kompozy tor i organista pochodzący z Liège (obecnie w Belgii). [9] Böse (niem.) – zły, źle, zło. [10] Ty tuły trzech części książki: I – REX, II – TREMENDAE, III – MAJESTATIS (łac.), połączone (Królu mocy przeraźliwej) dają ty tuł fragmentu Requiem Wolfganga Amadeusza Mozarta. [11] Hitlers Rede (niem.) – przemówienie Hitlera. [12] Franz von Papen (1879–1969) – od czerwca do grudnia 1932 roku kanclerz Rzeszy, w latach 1933–1934 wicekanclerz w rządzie Hitlera. Paul von Hindenburg (1847–1934) – w latach 1925–1934 prezy dent Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. [13] Doktor Johannes Dingfelder (1867–1945) – lekarz, autor rasistowskich tekstów, znany przede wszy stkim właśnie z przemówienia, jakie wy głosił 24 lutego 1920 roku w Monachium na wiecu, kiedy to Niemiecka Partia Robotników (DAP) przekształciła się w Narodowosocjalisty czną Niemiecką Partię Robotników (NSDAP). Anton Drexler (1884– 1942) – założy ciel DAP. [14] Hofbräuhaus – sły nna piwiarnia w centrum Monachium. [15] Wy łaź! Wy łaź naty chmiast! Otwieraj, ty Ży dzie! [16] Aleksander Sołżenicy n, Archipelag Gułag 1918–1956, przełoży ł Jerzy Pomianowski, Rebis 2008. [17] Dino Buzzati (1906–1972) – włoski pisarz i dziennikarz. Jego napisane w 1966 roku opowiadanie Povero bambino! (Biedny chłopczy k) zainspirowało tu epizod doty czący dzieciństwa małego Hitlera. [18] 21 kwietnia 2002 roku do drugiej tury wy borów prezy denckich we Francji przeszedł (obok Jacques’a Chiraca) lider nacjonalisty cznego Frontu Narodowego Jean-Marie Le Pen. Wy grał Chirac.

Warszawskie Wy dawnictwo Literackie MUZA SA ul. Marszałkowska 8 00-590 Warszawa tel. 22 6211775 e-mail: [email protected] Dział zamówień: 22 6286360 Księgarnia internetowa: www.muza.com.pl Wersja elektroniczna: MAGRAF s.c., By dgoszcz