Wolski M. 2011 - Doktor Styks

Marcin Wolski Doktor Styks

– Macie zatem kolejną ofiarę, komisarzu? – Niestety już szóstą, panie pułkowniku. – Podobna do poprzednich? – Trudno mówić o podobieństwie, ciało zostało odnalezione w stanie dużego rozkładu.

Przebywało w wodzie co najmniej kilka miesięcy. W tym czasie rzeka zamarzła, odmarzła, znów skuł ją lód... Poprzednich denatów znajdowaliśmy najwyżej po paru dniach od ich śmierci. – To dziewczyna? – Nie, tym razem mężczyzna, a w zasadzie młody chłopak, najwyżej szesnaście, siedemnaście lat. Pierwociny zarostu. Chyba nawet jeszcze się nie golił. – Można mówić o pewnej symetryczności zbrodni. Sześć ofiar, według płci pół na pół. – Nie wiemy, czy odnaleźliśmy

wszystkie ofiary. – Wydaje się, że sprawcy nie zależy szczególnie na ich ukrywaniu. Co można tym razem uznać za bezpośrednią przyczynę zgonu? – Tak samo jak poprzednio, chirurgiczne cięcie. Choć nie brak innych obrażeń. Należy przypuszczać, że również mógł być przedmiotem wynaturzonych praktyk seksualnych. – Niedobrze. Dzięki Bogu, że prasa nie wiąże tej serii „topielców” w jedną wizję jakiegoś seryjnego mordercy. – Ale my wiemy, że to jest fakt.

Ostatniej rzeczy jednak, której potrzebujemy, komisarzu, to wybuch paniki. Naszemu narodowi wobec zewnętrznych zagrożeń nade wszystko trzeba jedności. Co nie znaczy, że nie powinniście dołożyć wszelkich starań, aby dorwać tego drania. – Raczej drani, panie pułkowniku! Wyniki dotychczasowych badań wszystkich odnalezionych ciał wskazują, że denatki i denaci padli ofiarą seksualnych praktyk większej liczby osób. Podobnie resztki spermy wskazują na osoby różnych grup krwi, biorące udział w tym haniebnym procederze. – Cholera. Będę musiał zameldować

generalnemu inspektorowi sił zbrojnych. Pan prezydent też interesuje się sprawą. Nadaliście jej taki dziwny kryptonim... – „Doktor Styks”. Właśnie. Skąd taki pomysł? – Cóż, wygląda na to, że w zbrodniach musiał uczestniczyć ktoś o doświadczeniu chirurga. – Rozumiem doktora, komisarzu. A Styks? – Rzeka oddzielająca świat żywych od umarłych. Nie należy zapominać, że wszystkie ofiary znaleziono w wodzie.

– Ale nie tylko to je łączy. – Nie tylko. Żadnego z ciał tych młodych ludzi nie udało nam się dopasować do osób figurujących na naszej liście zaginionych. Zupełnie jakby pochodziły z Księżyca. – Albo z zagranicy. – Albo. Rozumiem, że temu należy zawdzięczać zainteresowanie Drugiego Oddziału. – Komisarzu Radwan, my się wam do śledztwa nie wtrącamy. – Wiem. Tylko chcecie być informowani.

– Właśnie. Pamiętajcie jednak, że służymy jednej sprawie i jednej Rzeczpospolitej. (fragment słuchowiska radiowego)

I. Spadkobierca

Nekrolog naklejono na drzwiach prowadzących do radia, więc nawet człowiek tak często przebywający poza rzeczywistością jak Gwidon Michałowicz musiał go zauważyć. Może zresztą w innej sytuacji przegapiłby żałobny prostokąt. Nadchodził około godziny jedenastej od strony przystanku na wiadukcie Trasy Łazienkowskiej ponad Myśliwiecką. Jak zwykle zatopiony był w myślach, tym razem

szukając rozwiązania dla swego najnowszego słuchowiska mającego rozgrywać się na stacji kosmicznej, ale zobaczył Agnieszkę. Jej złocistych włosów i smukłej figury nie sposób było przeoczyć. Stała pod drzwiami, wpatrując się w czarne litery. Wyglądała na wstrząśniętą. Redaktor Piotr Abramczyk Pisarz i publicysta Urodzony 23 marca 1918 roku. Zmarł nagle 11 listopada bieżącego roku. Pogrzeb odbędzie się 15 listopada na Cmentarzu Komunalnym, dawniej Wojskowym, na Powązkach w Warszawie. Początek uroczystości

pożegnania w Domu Przedpogrzebowym o godzinie jedenastej. Cześć jego pamięci. Rodzina i przyjaciele – Nie wiedziałam, że miał tyle lat. Wydawał się taki młody... – powiedziała Agnieszka. Zabrzmiało to bardzo uprzejmie z jej strony. Z perspektywy tej najwyżej dwudziestoparoletniej radiowej techniczki wybitny literat musiał wydawać się niemal starcem.

– „Zmarł nagle”... Nie wie pani, co mu się stało? Jakoś nie wyobrażał sobie Piotra jako ofiary zawału. Pił mało, nie palił, do pracy przyjeżdżał na rowerze, a w niedzielę biegał. – Nie mam pojęcia. Może jakiś wypadek? – Nie miał samochodu. – Wypadki zdarzają się również pieszym. Chętnie porozmawiałby jeszcze chwilę. Samo przebywanie z Agnieszką dostarczało mu sporo satysfakcji, ale

piękna techniczka wyraźnie się śpieszyła i po wejściu do holu skręciła w stronę Biura Realizacji Małych Form. Zdążył jeszcze zobaczyć pięknie wymodelowane łydki i już jej nie było. Więcej szczegółów o śmierci Abramczyka poznał w Teatrze Polskiego Radia, sąsiadującym z jego pokojem. Jeszcze szedł korytarzem pierwszego piętra, kiedy dobiegł go skrzekliwy głos kierowniczki produkcji. – Zwariował, stary kretyn! Kompletnie zwariował! – Dlaczego pani tak uważa, pani Mario? – po głosie poznał jednego z najbardziej znanych aktorów średniego pokolenia,

Jurka Bargiela. – Normalni ludzie się nie zabijają. – Tylko kto jest dzisiaj normalny? Po pięciu minutach znał wszystkie szczegóły. Zgon nastąpił dwa dni temu, nocą. Pisarz, od pewnego czasu mieszkający samotnie, rzucił się z okna piątego piętra starej kamienicy w oficynie przy Poznańskiej. W chwili tego desperackiego kroku znajdował się w mieszkaniu sam. Drzwi były zamknięte od wewnątrz na łańcuch. – A skąd pani to wszystko wie? –

zapytał. – Ja bym czegoś nie wiedziała? Tajemnicą poliszynela było, że mąż kierowniczki produkcji pracował w Komendzie Stołecznej Milicji Obywatelskiej. Ona sama w towarzystwie artystów, których codziennie dziesiątki przewijały się przez jej pokój, nie afiszowała się tym faktem. – Gwidon, wziąłeś klucz od naszego pokoju? Do sekretariatu zajrzał Robert Lejman. Nowy nabytek redakcji, młody zdolny. I już partyjny.

– Właśnie idę! Dopiero gdy otwierał drzwi do redakcji, dotarło do niego, co się stało. Słuchacze stracili autora uwielbianych audycji, radio wieloletniego pracownika, a on swego mentora i mistrza. – „Cholera jasna!” – zaklął w duchu. Robert tymczasem nie wydawał się wstrząśnięty wiadomością dnia. Może jego praktyczny umysł przeliczał już, ile miejsca zwolni się na antenie. I nie omieszkał opieprzyć Michałowicza za niewyłączony poprzedniego dnia magnetofon, staroświecką „kostkę” spełniającą również funkcję prymitywnej montażówki.

Gwidon, nadal wstrząśnięty, nie mógł patrzeć na jego zadowoloną mordę, więc wyszedł na korytarz i zajrzał do studia M2. Spodziewał się zobaczyć tam Agnieszkę, ale oprócz reżysera zastał jedynie starszawą realizatorkę. Jak co tydzień nagrywali grupę satyrycznych zgrywusów. Gwidon lubił czasem przysłuchiwać się tej audycji. Kibicował ich działalności podgryzania partii i rządu za pieniądze partii i rządu. Dziś jednak nie było mu do śmiechu. Zdecydowanie. Jeszcze dwa i pół roku wcześniej nie przypuszczał, że będzie pracował w radiu. W ogóle nigdy nie łączył swych

aspiracji z tym środkiem przekazu. Oczywiście od dziecka chciał zostać pisarzem. Ale pisarstwo – w jego ówczesnym mniemaniu – to były książki, opowiadania w gazetach, ewentualnie artykuły. A i to wydawało się poza jego zasięgiem. Po ukończeniu polonistyki załapał się na posadę belfra do szkoły w Ursusie i same dojazdy do pracy zabierały mu kawał życia, nie pozostawiając wiele czasu na pisanie. Choć oczywiście nadal pisał. Przeważnie do szuflady, licząc, że kiedyś się na nim poznają. Nic nie wskazywało, by dzień ten kiedykolwiek nadszedł. Już podczas studiów okazało się, że po pierwsze, nie jest zwierzęciem stadnym, a po drugie, nie

uprawia poezji, co mogłoby pozwolić na przyłączenie się do jakiejś artystycznej watahy. Tak więc w wieku 26 lat miał trzy opublikowane opowiadania, kilkanaście aforyzmów i powieść, przetrzymywaną trzeci rok przez Wydawnictwo Literackie, mimo wstępnej akceptacji i dobrych recenzji wewnętrznych. Na dodatek tamtego smutnego kwietnia zmarła mu matka, będąca dotąd jego stymulatorem, drogowskazem i aniołem stróżem. Despotyczna, zaborcza, ale kochana. Na jej pogrzebie pojawił się Piotr Abramczyk. Gwidon nie miał pojęcia, że znany autor słuchowisk radiowych, telewizyjnego serialu i kilku poczytnych

książek znał prywatnie skromną urzędniczkę Irenę Michałowicz. I że kiedyś łączyło ich coś poważniejszego. – To była moja jedyna prawdziwa miłość – wyznał mu parę dni później, kiedy siedzieli na kawie w Sejmowej przy ulicy Pięknej (do spotkania doszło z inicjatywy Abramczyka). Innym razem wspomniał, że walczyli razem w powstaniu, ale nie rozwijał tego tematu. Może dlatego, że matka pozostała wierna AK-owskiej tradycji, co przypłaciła więzieniem, („dwa lata jak dla brata”), a Piotr postawił na władzę ludową. W każdym razie znakomity pisarz czuł

się zobowiązany coś zrobić dla syna swojej powstańczej kochanki. Przeczytał jego opowiadania i powieść. Namówił do napisania słuchowiska („W radiu są szybkie pieniądze”). Był życzliwy, choć niesłychanie wymagający. W ciągu tygodnia Gwidon stworzył swoje pierwsze słuchowisko i zaniósł je mistrzowi, licząc na pochwały. Ten zwrócił mu tekst po dwóch dniach. Ze scenariusza ostały się jedynie dwie ostatnie kartki, reszta powędrowała do kosza. „To, co zostało, jest świetne – brzmiała recenzja. – Trzeba tylko pójść dalej w tym kierunku. Nie nudząc i nie opowiadając rzeczy, które są oczywiste. No i musisz wykombinować jakąś

puentę, która wywróci wszystko do góry nogami”. Posłuchał, napisał raz jeszcze i efekt przerósł oczekiwania. Słuchowisko nie tylko poszło na antenę, ale otrzymało wyróżnienie w konkursie, na który doniósł je w ostatniej chwili przewodniczący jury – Piotr. Miesiąc później pojawiła się szansa na pół etatu w radiu. Po roku Michałowicz został redaktorem pełną gębą. Obecnie w wieku 28 lat miał prawo uważać się za dziecko szczęścia. Co nie znaczy, że nie mogło być jeszcze lepiej. W zeszłym tygodniu w radiowej stołówce, położonej w suterynie gmachu

przy Myśliwieckiej, Abramczyk obiecywał wkręcenie swego młodego protegowanego do nowego serialu telewizyjnego, mającego opiewać historię wielopokoleniowej rodziny polskich lekarzy. – Samemu coraz mniej chce mi się pisać – wyznał. A teraz wszystko trafił szlag. Nie mógł myśleć o tym spokojnie – przecież samobójstwo Piotra nie miało najmniejszego sensu! Ludzie, jeśli się zabijają, robią to z konkretnych przyczyn, najczęściej paru naraz. A on? Był uznany, honorowany. Nie miał kłopotów ze zdrowiem ani z kobietami.

Gwidon widział, jak traktowały go aktorki, realizatorki czy pańcie z Teatru. Sikały po nogach, słysząc jego nieco chrapliwy bas, któremu towarzyszyły szelmowskie spojrzenia spod krzaczastych brwi. Czy dyskontował to uwielbienie? Jeśli nawet, to należał do ludzi skrytych i nie chwalił się sukcesami. Zwłaszcza przed swym uczniem. Będąc opiekuńczy, pozostawał wymagający i surowy. Pewnego razu maszynopis słuchowiska fantastyczno-naukowego wrócił do Gwidona z uwagą naczelnego reżysera: o kwadrans za długie. Michałowicz męczył się trzy godziny

nad skrótami, ale udało mu się pozbyć jedynie czterech linijek Kiedy poprosił o pomoc Abramczyka, ten wziął maszynopis do ręki i na chybił trafił wydarł cztery kartki. Efekt był zdumiewający. W dodatku po miesiącu od premiery pojawiła się nawet propozycja telewizyjnej adaptacji scenariusza w ramach cyklu „Najważniejszy moment życia”. Co ciekawe, kiedy ledwie żywy ze szczęścia wstydził się swej radości, mistrz obsztorcował go, wołając: – Ciesz się, chłopcze, ciesz, ile wlezie! Bo w naszym zawodzie na jeden sukces przypada dziesięć klęsk. Co musiało się wydarzyć, żeby ktoś taki

postanowił targnąć się na własne życie?

***

Gwidon, jak cała jego generacja, nie był

szczególnie religijny. Musiał jednak przyznać, że świecka ceremonia pogrzebowa, bez księdza i katolickiej celebry, dołuje człowieka i tak już zdołowanego odejściem przyjaciela. I co z tego, że przemawiał wiceminister kultury i sztuki i sam prezes ZLP, że wartę honorową trzymali harcerze i przedstawiciele klasy robotniczej. W domu przedpogrzebowym brakowało czegoś nieuchwytnego, co przydaje śmierci majestatu, a żywym zostawia pociechę. Jeśli życie pozagrobowe jest jedynie mirażem, to stanowi on najwspanialszą rzecz, jaką wymyśliła sobie ludzkość. Jednego nie można powiedzieć o

pogrzebie Abramczyka – że był krótki. Lista osób wygłaszających przemówienia ciągnęła się jak kolejka do domu meblowego Emilia. Nie dziw, że na końcu przy grobie pozostało niewielu żałobników. Mimo że autokar radiowy miał odjechać dopiero po zakończeniu pogrzebu, wielu wolało urwać się i wrócić tramwajem. Wśród tych, którzy zostali złożyć kondolencje na ręce siostry zmarłego (była żona się nie pojawiła), znalazł się redaktor naczelny. Niski mężczyzna o orlim profilu. Michałowicz przyjął to jako wyraz szczególnego szacunku dla zmarłego. Sam wymamrotał parę zdawkowych słów i ucałował starczą

rękę, przypominającą bardziej ptasią kończynę (pani Mira Zawadzka była co najmniej dziesięć lat starsza od brata i zdecydowanie bardziej semicka niż on; być może takie sprawy uwydatniają się z wiekiem). Miał już wracać, kiedy nieoczekiwanie między mogiłami mignął mu jasny płaszczyk i burza włosów. Agnieszka? Nie widział jej w radiowym autokarze, musiała więc dojechać na własną rękę tramwajem. Skoczył w jej kierunku i omal nie wpakował się do świeżo wykopanej mogiły, czekającej na jakiegoś kolejnego umarlaka. W ostatniej chwili przytrzymał go postawny mężczyzna w eleganckiej

czarnej jesionce i staromodnym kapeluszu na głowie. – Proszę uważać – powiedział. – Życie od śmierci dzieli zaledwie jeden krok. Gwidon, który równocześnie zdołał chwycić się kamiennego krucyfiksu, chciał podziękować nieznajomemu, ale w tym momencie zorientował się, że spadły mu okulary. Niedobrze! Jak każdy krótkowidz po zdjęciu okularów, jeśli tylko nie położył ich w ustalonym miejscu, miał ogromne kłopoty, żeby je znaleźć. Znalazły się same. Ledwie uczynił jeden krok, rozległ się charakterystyczny chrzęst pękającego szkła.

Opadł na kolana i chwilę macał po ziemi. Oprawka jakoś się trzymała, ale szkło jego lepszego oka poszło w drobiazgi. Na pociechę pozostawało pęknięte, ale trzymające się w oprawce szkło drugiego oka, niestety o pięć dioptrii za słabe, by samodzielnie patrzeć przez nie na świat (mocniejsze być nie mogło ze względu na różnice między wadami w obu oczach). Co było robić? Wyprostował oprawkę, nałożył okulary na nos i podążył ku głównej alei. Po techniczce ani śladu. Skądinąd przy jego ułomności szansa wypatrzenia jej równała się zeru. Szedł na wpół ślepy i omal nie wylądował w ramionach kamiennego anioła.

W końcu dotarł do wyjścia. Ale dziewczyny nie znalazł ani przy bramie, ani w autobusie. Jako jeden z ostatnich z cmentarza wyszedł naczelny rozmawiający z siostrą zmarłego. Zobaczywszy Gwidona, skinął na niego. – Niech pan wpadnie do mnie do gabinetu jutro o dziesiątej przed kolegium – powiedział, po czym wsiadł do służbowego poloneza, co również dla autobusu stanowiło sygnał do zapuszczenia silnika. Agnieszka już się nie pojawiła.

***

Nie miał pojęcia, czego może chcieć od niego naczelny, w którego gabinecie był dotąd jedynie dwa razy. Raz, kiedy

przyjmowano go do pracy, a powtórnie na naradzie dotyczącej słuchowisk. W wieczornym paśmie powstawało właśnie miejsce, gdzie tacy autorzy jak on mogli być nadawani częściej i dłużej. W dodatku ze znaczną swobodą w doborze tematów. – Chodzi o to, by nasza rodzima twórczość mogła zrównoważyć ilość tłumaczeń i adaptacji – wyjaśnił szef. Michałowicz spotkał w życiu wielu ludzi, lecz o niewielu mógł powiedzieć to, co o szefie. Był człowiekiem poważnym. Mówił mało, ale każde słowo było przemyślane, a decyzje konsekwentne. Z pewnością cieszył się

zaufaniem komunistów. W niczym jednak nie przypominał jego dyrektora z Ursusa – ani pod względem fizycznym, ani psychicznym – ratlerka, trzęsącego się na widok byle czynownika. W dodatku naczelny, choć stanowczy i surowy, bywał dla swoich podwładnych niezwykle życzliwy. Kiedy przychodziło polecenie z góry usunięcia jakiegoś redaktora za wpadkę na antenie (słynny był casus spikera, który się przejęzyczył i zamiast towarzysz Gomułka powiedział Gadułka), on przechowywał delikwenta, przenosząc go do biblioteki czy archiwum, i czekał, aż sprawa przyschnie. Tym razem z miny naczelnego trudno

było Gwidonowi wywnioskować, czego ma się spodziewać – nagrody czy bury. Kiepsko spał w nocy, a teraz nastrój psuł brak dobrych okularów. W starych wyglądał jak lemur, w dodatku sporządzone gdzieś na początku jego studiów dziś były o kilka dioptrii za słabe, aby mógł w pełni podziwiać uroki tego świata. Punktualnie o dziesiątej sekretarka wpuściła go do gabinetu. Redaktor zaczął rozmowę od pochwalenia jego zeszłotygodniowego słuchowiska rozgrywającego się na planecie pożerającej lądujących na jej powierzchni astronautów.

– Umiesz tak tworzyć napięcie, że nawet mnie chodziły ciarki po plecach – powiedział. Sporym zaskoczeniem była obecność w gabinecie jeszcze jednego gościa. W kącie pokoju, obok szafy pancernej siedziała siostra Abramczyka, Mira Zawadzka, równie nieruchoma jak ona, tak że w pierwszej chwili Gwidon nie zauważył ani jednej, ani drugiej. Szybko jednak naprawił swój błąd, witając się szarmancko. – Mamy pewien problem, w dodatku jego rozwiązanie jest niesłychanie pilne – powiedział szef. – Nasz nieodżałowany Piotruś pozostawił

redakcję w kłopotliwej sytuacji. Jego serial słuchowiskowy cieszył się znacznym powodzeniem, w związku z czym nagłe przerwanie go jest po prostu niemożliwe. Gwidon, słuchając tych słów, zastanawiał się, o co konkretnie chodzi. Abramczyk produkował przecież tak wiele i był także współautorem jednej z popularnych powieści radiowych. Szybko zrozumiał, że idzie o Komisarza Radwana, kryminalnego tasiemca rozgrywającego się w latach międzywojennych, który był nadawany w piątkowy wieczór i powtarzany w następny czwartek. Mimo późnej pory

bił wszelkie rekordy słuchalności. – Doszliśmy z panią Mirą do wniosku, że słuchowisko musi być kontynuowane, przynajmniej przez jakiś czas. Naczelny zawiesił głos i spojrzał na młodego redaktora. – Rozumiem, że mam zająć się wyszukaniem zmiennika. – Nie ma na to czasu! Za cztery dni odcinek musi pójść na antenę. I mam nadzieję, że pan go napisze. – Ależ... z tego co wiem, są jeszcze dwa odcinki zapasu. Piotr... znaczy pan Abramczyk ze względu na częste

podróże pracował zawsze z dużym wyprzedzeniem. – Niestety, nie ma nic! – powiedział sucho naczelny. – Pozostaje pytanie, czy się pan tego podejmie. Nagranie musi być najpóźniej pojutrze. – Jeśli będę tylko mogła w czymkolwiek służyć pomocą – włączyła się pani Zawadzka – to służę. Będę w Warszawie jeszcze co najmniej przez tydzień. Po Piotrku pozostały różne notatki, konspekty. Zresztą sam pan będzie mógł ocenić. Za dwie godziny mogę być z powrotem w domu. Zna pan adres? – Znam.

Gwidon wyszedł z gabinetu całkowicie oszołomiony. Oczywiście zgodził się na propozycję, choć nie był do końca pewny, czyjej podoła. – Niczym nie ryzykujemy. Nagła dziura zapchana muzyką byłaby znacznie gorsza – powiedział szef. W Teatrze Michałowicz poznał przyczynę owego nadzwyczajnego pośpiechu. Okrągła twarz pani Marii tonęła we łzach. – Coś takiego nie zdarzyło mi się przez trzydzieści lat pracy! – chlipała. – Ale co się stało?

– Ktoś dał do skasowania dwie taśmy z premierowymi odcinkami Komisarza Radwana. To po prostu tragedia. Wyrzucą mnie z roboty. – To jest problem, ale nie trzeba aż tak dramatyzować. Szefostwo z pewnością zgodzi się na powtórne nagranie. – Z czego? Egzemplarz redakcyjny gdzieś przepadł, reszta po nagraniu poszła na makulaturę. – Jest jeszcze kopia autorska. Marysia tylko pociągnęła nosem.

– W tym sęk, że pani Zawadzka twierdzi, iż nie ma żadnych kopii. Przeszukała całe mieszkanie i mówi, że skoroszyt z maszynopisami kończy się na odcinku, który właśnie poszedł na antenę. Oj, bieda, bieda! – Spokojnie, pani Mario, spróbujemy jakoś temu zaradzić. Może mi pani wyciągnąć z archiwum poprzednie scenariusze i ze dwa odcinki do posłuchania? Mimo całej sympatii do Abramczyka Michałowicz nie śledził dokładnie jego twórczości. W ramach redakcji Radwanem opiekował się Robert, toteż Gwidon z

najwyższym niepokojem zastanawiał się, jak przyjmie informację, że to nie on odziedziczył literacką schedę po zmarłym. W dodatku miał się zmierzyć z materią praktycznie mu nieznaną. Owszem, słyszał może jeden odcinek w redakcji, bo w domu nie miał najmniejszych szans na słuchanie radia. Bachory Wiktora, jego brata, bliźniaki z piekła rodem, wypełniały wrzaskiem całe dwupokojowe mieszkanie. Najchętniej więc pisał po godzinach w redakcji, a ponieważ nie miał podzielnej uwagi, dbał, żeby panowała wokół niego absolutna cisza, niemącona nawet

przez najcichszy szmer z głośnika. Półtorej godziny przerzucał scenariusze. Zanim wyruszył na Poznańską, był już jako tako zorientowany w materii serialu, choć ogarnięcie go w całości w tak krótkim czasie wydawało się zadaniem ponad siły. Na szczęście poprzedniczka Roberta, pani Wanda, która przed miesiącem przeszła na emeryturę, prowadziła w brulionie w kratkę staranny konspekt, w którym obok rzeczy tak oczywistej, jak obsada, odnotowywała wszystkie wątki, ważniejsze punkty krytyczne itp. Odchodząc, przekazała całe dossier pani Marii, a ta chętnie udostępniła je młodemu redaktorowi.

Nawiasem mówiąc, serial słuchowiskowy na początku wcale nie nosił tytułu Komisarz Radwan, co więcej – nie był nawet serialem. Abramczyk napisał kilka słuchowisk kryminalnych, połączonych osobą detektywa Leona Radwana, umieszczonych w doskonale nakreślonej scenerii międzywojennej Warszawy odtworzonej w całej pełni dźwiękowych realiów, z tupotem koni po bruku, dzwonkami tramwajów, poświstywaniem parowozów i harmidrem żydowskich kupców. Dlaczego jednak autor wybrał międzywojnie? – Zbrodnia musi być barwna, gra toczyć

się o wysoką stawkę, a prowadzący śledztwo zmagać się na wszystkich frontach – wyznał kiedyś Gwidonowi. – W PRL-u rzecz nie do pomyślenia. Tu zbrodnia jest banalna, stawka niska, a przestępca nie ma szans z bezkompromisowym i perfekcyjnym aparatem sprawiedliwości, w którym nie ma żadnych pęknięć i konfliktów. Z tonu Piotra nie sposób było wywnioskować, czy kpi, czy mówi serio, ale ta metoda była przez pisarza sposobem na życie. Na przykład, kiedy pryncypialnie zabierał głos na zebraniu partyjnym, piętnując jakieś drugorzędne

nieprawidłowości i bolączki, Gwidon czuł, że jego mentor w głębi ducha zaśmiewa się do rozpuku. Leon Radwan był starym policmajstrem, wykształconym jeszcze w carskiej Rosji, który przez jakiś czas, stanąwszy po niewłaściwej stronie w trakcie zamachu majowego, przebywał na emigracji w USA, poznając od podszewki metody walki z przestępczością zorganizowaną. Wrócił do kraju w 1935 roku lub z początkiem 1936 i stał się od razu najlepszym policjantem w Warszawie. Komisarz Radwan działał sprawnie przez dziesięć odcinków, zmagając się ze swym szefem kretynem, miernym,

biernym, ale wiernym (tu dochodziła do głosu jakże słuszna krytyka rzeczywistości sanacyjnej). Żył rozdarty między małżeństwem ze starą żoną, która wróciła z Rosji w roku 1922 i była dla Radwana osobą całkiem obcą, jednak za żadne skarby nie chciała dać mu rozwodu, a sympatią do młodej aspirantki Adeli, pięknej i wysportowanej, dzięki czemu wspaniale uzupełniała się ze swym szefem. Od czasu walk na wschodzie (Abramczyk nie mógł napisać „z bolszewikami”) Radwan utykał, miał też nie do końca sprawną lewą rękę, choć w razie potrzeby potrafił wygrać w walce wręcz. Gwidon podziwiał, jak za pomocą kilku odzywek czy nagranych

efektów, kroków, oddechów, przesuwanych sprzętów można budować napięcie i lepiej określać ludzkie charaktery niż za pomocą wielu stron pieczołowitej charakterystyki. Ciekawe, że o ile pierwsze odcinki charakteryzowała konstrukcyjna klarowność, a błyskotliwe puenty budziły aplauz już w trakcie nagrania, o tyle koło siódmego odcinka atmosfera zaczęła się zagęszczać. Kolejne słuchowiska coraz częściej kończyły się znakiem zapytania. Radwan aresztował przestępców, zamykał śledztwa, demaskował kryminalne szajki, ale ciągle pozostawało jakieś niedopowiedzenie, jakaś niewyciągnięta

do końca nitka, wrażenie, że sprawa ma drugie dno, że nie wszyscy wspólnicy zostali schwytani. Warszawa końca lat trzydziestych tylko pozornie sprawiała wrażenie beztroskie i wesołe. Radwan bywał w Adrii, w fikcyjnym kabarecie Lapsus (będącym literackim połączeniem Qui Pro Quo i Ali-Baby). Jego szkolny kolega Ławrowicz był tam świetnym aktorem i tekściarzem. Trafiał nawet na przyjęcia do swej odległej powinowatej, hrabiny Eugenii, gdzie od razu stawał się atrakcją towarzyską dla zblazowanych arystokratek A przecież pod upudrowaną powierzchnią krył się

świat autentycznej grozy. I nie chodziło jedynie o speluny wokół Towarowej czy na starej Pradze. Zło czaiło się w luksusowych hotelach, rezydencjach ambasadorów, a także eleganckich willach, które w Aninie, Konstancinie czy Podkowie Leśnej budowali przemysłowcy, artyści i ludzie polityki. Co więcej, Abramczyk w odróżnieniu od poczciwej Agathy Christie nie tworzył linii demarkacyjnej, separującej oba światy. Wielokrotnie okazywało się, że socjetę od rynsztoka dzielił jeden krok. W tym czasie o stanowisko króla podziemia rywalizowało kilku

bandziorów, ale autor dawał do zrozumienia, że poza nimi egzystuje ktoś jeszcze, tajemniczy Cień, człowiek bez twarzy, bez nazwiska i bez przeszłości. Od jedenastego odcinka słuchowiska zyskały podtytuł i stały się regularnym serialem. Abramczyk zaproponował specyficzną konstrukcję – w każdym odcinku Radwan rozwiązywał jedną sprawę, ale równocześnie prowadził inne, zwłaszcza te, które miesiącami nie mogły doczekać się wyjaśnienia, jak choćby owa plaga ciał wyławianych z Wisły jesienią i zimą przełomu lat 1938 i 1939. Odnajdywano zwłoki bardzo młodych ludzi płci obojga, przeważnie paskudnie okaleczonych, z ranami wskazującymi na seksualny charakter

zbrodni. Bez wyjątku można było ich uznać za osobników fizycznie atrakcyjnych, dobrze odżywionych, do których jednak nikt się nie przyznawał, nikt ich nie szukał. Koncepcja, że tajemniczy doktor Styks nie był jedynie obłąkanym maniakiem seksualnym i mógł być tożsamy z Tajemniczym Cieniem działającym w stolicy, nie znajdowała uznania wśród zwierzchników komisarza. – Geniusz zbrodni u nas, w Warszawie? – mówił minister, który zdecydował się udzielić Radwanowi audiencji. – Czy przypadkiem nie ponosi pana fantazja, komisarzu? Ludzie tacy jak

profesor Moriarty występują jedynie w imaginacji utalentowanych autorów kryminalnych. Gdyby ktoś taki istniał, mielibyśmy doniesienia naszych konfidentów z półświatka, krążyłyby jakieś legendy. Wydaje mi się, że próbuje pan zbyt łatwo podciągnąć szereg dziwnych, niewytłumaczonych spraw pod wspólny mianownik. Niestety, o trafności podejrzeń Radwana był przekonany, obok zakochanej w nim Adeli, wyłącznie jeden człowiek. Sam Styks, który bodajże w siedemnastym odcinku zorientował się, że jest przez niego poszukiwany. Po efektownym uwolnieniu syna

łódzkiego nababa, zwanego królem pończoch, uprowadzonego przez szajkę specjalizującą się w wymuszeniach, zadzwonił do komisarza, aby mu pogratulować. – Od dawna nie miałem z nikim tylu kłopotów co z panem – powiedział dość pogodnie głosem czystym i chłodnym jak zmrożony drink. – Straciłem mnóstwo pieniędzy i paru ludzi, ale przyjemność rozgrywki na wysokim poziomie jest bezcenna. Dlatego moje gratulacje! Schwytani porywacze nie doprowadzili do zdemaskowania szefa. Nie doszło nawet do ich procesu. Mimo pobytu w dobrze strzeżonych aresztach wszyscy w

tajemniczy sposób pożegnali się z życiem. Jeden powiesił się na sznurze skręconym z więziennego prześcieradła, drugiego zastrzelono podczas szaleńczego ataku na strażników, trzeci wreszcie zadławił się śmiertelnie ością z ryby podczas śniadania. A co do ciał... Fakt, że wrzucano je do wody, zamiast po prostu zakopać lub spalić, wskazywał, iż sprawca kpi sobie z wymiaru sprawiedliwości, znajdując przewrotną przyjemność w wodzeniu policji za nos. W dwudziestym pierwszym odcinku, noszącym tytuł „Zamarła turnia”, główni bohaterowie spotkali się osobiście.

Radwan przebywał właśnie w Zakopanem na zasłużonym wypoczynku, kiedy na szczycie Kasprowego Wierchu doszło do zabójstwa francuskiego oficera łącznikowego. Komisarz udał się tam bezzwłocznie kolejką linową. W połowie drogi między Myślenickimi Turniami a szczytem krótka awaria w dostawie prądu unieruchomiła dwa wagoniki, jeden jadący w górę i drugi jadący w dół. Działo się to w momencie, gdy znajdowały się obok siebie ponad przepaścią. Jeden z narciarzy ze zjeżdżającej kolejki, którego twarz zasłaniały narciarskie gogle i kolorowa czapka, pozdrowił komisarza. Ten

poznał głos Styksa. Niestety, wtedy wagoniki ruszyły. Cała Polska zastanawiała się, jak komisarz Radwan, zwłaszcza jego animator Abramczyk, poradzi sobie z tą kwestią. Może on sam nie wiedział? Ale przecież coś musiał napisać w następnych odcinkach. Wchodząc na podwórko – studnię przy Poznańskiej – jedno z tych, które w pierwotnym kształcie jakimś cudem przeżyło powstanie, Gwidon przypomniał sobie zdanie, które kiedyś powiedział mu Piotr. – Autorzy dzielą się na dwie kategorie, konstruktorów i podróżników.

Konstruktorzy pracowicie rozrysowują scenariusze, od początku znają zakończenie, punkty zwrotne, postacie. Słowem, na podobieństwo współczesnych budowniczych wznoszą stalowy szkielet, który później wystarczy tylko sprawnie wypełnić brykietami słów. Ja zaliczam się do podróżników; buduję statek, gromadzę załogę i wypływam na ocean mroków. – Wyrusza pan (wtedy jeszcze nie byli na ty), nie znając i celu podróży!? – Oczywiście od początku mam jakiś zamysł, chcę na przykład dopłynąć do Indii, ale w odróżnieniu od niezorientowanego Kolumba czy innych

mu podobnych optymistów wiem, że po drodze mogę odkryć jakąś Amerykę, w dopłynięciu do celu może przeszkodzić mi tajfun, trójkąt bermudzki, mogą zjeść mnie krajowcy, a zbuntowana załoga wysadzić na bezludnej wyspie. Dając moim bohaterom charaktery, a zarazem wolną wolę, częściowo uzależniam się od nich. Przestaję być wszechmocny. I w pewnym sensie moja historia pisze się sama. Abramczyk zajmował lokal przy trzecim podwórku. W drugiej klatce na środku niedużego placyku wznosiła się figura Matki Boskiej, zaraz za nią na betonie ciągle widać było mocno rozdeptany, kredowy obrys ciała, które tragicznej

nocy runęło z okna. Wokół kapliczki krzątała się jakaś dziewczyna w budrysówce z kapturem. – Agnieszka!? – zdumiał się Michałowicz, kiedy podszedł bliżej. – Co pani tu robi?! – Czasami odwiedzam ciocię, która mieszka w tamtej klatce. Od niedawna jest sparaliżowana, więc co parę dni robię dla niej zakupy, trochę sprzątam. Dziś poprosiła, żebym zrobiła porządek przy Matce Najświętszej. Więc robię – to powiedziawszy, wróciła do zamiatania, wyraźnie nie mając ochoty na kontynuowanie rozmowy.

Z powodu nieczynnej windy wejście na piąte piętro zwłaszcza że przedwojenne mieszkania były półtora raza wyższe niż w nowym budownictwie, kosztowało Gwidona sporo wysiłku. – Schody uczą pokory – powiedział kiedyś Abramczyk – Kiedy pożyjesz tyle co ja, zauważysz, że każdy rok zwiększa liczbę stopni. Zadzwonił. Dźwięk był przenikliwy i odległy, jakby dochodzący z dna studni. Pani Mira wprowadziła go do wnętrza. Mieszkanie pełne książek i pamiątek z egzotycznych podróży było nieco zaniedbane. Abramczyk nie lubił wpuszczać do domu obcych ludzi, a

stara sprzątaczka od kilku miesięcy chorowała. – Proszę czuć się jak u siebie – powiedziała Zawadzka. – Napije się pan herbaty? – Chętnie. Wpuściła go do gabinetu mistrza i zostawiła samego. Czuł się dziwnie. Trochę jak świętokradca w cudzym sanktuarium. Biurko nie sprawiało wrażenia miejsca opuszczonego przez samobójcę. Przeciwnie, mogło się wydawać, że właściciel dopiero co wstał i wyszedł

do kuchni albo toalety. Na stoliku obok piętrzył się spory stos korespondencji, w dużym stopniu nieotwartej. W terminarzu można było zauważyć mnóstwo notatek dotyczących planów pisarza do końca roku, a nawet dalej. Zimowy rejs „Batorym” na Morze Karaibskie, którego tak zazdrościł Abramczykowi Gwidon, został zaplanowany na styczeń i pierwszą połowę lutego. W notesie zaznaczone flamastrem rzucały się w oczy terminy spotkań autorskich i zebrań w ZLP, gdzie wchodził w skład Zarządu Oddziału.

Na dodatek w przeciwieństwie do tego, co się zwykło mówić o charakterach artystów, Piotr Abramczyk należał do pedantów. W bibliotece poniżej półki z książkami jego autorstwa, w tym licznych przekładów na języki obce, przede wszystkim zaprzyjaźnione, w jednej szafce znajdował się spory zapas jego dzieł, pochodzący zapewne z egzemplarzy autorskich. Trudno bowiem wyobrażać sobie, żeby pisarz wykupywał je po księgarniach. Na innych półkach leżały teczki z maszynopisami i scenariusze radiowe. Rzeczywiście brakowało dwóch ostatnich odcinków Komisarza. Nie było też ich konspektów ani nawet notatek w dużym kołonotatniku, leżącym

obok maszyny do pisania, w którym pisarz notował swe pomysły, uwagi i spostrzeżenia. Ciekawe, że na pierwszej czystej stronie nie odcisnęło się nic z tego, co pisano na poprzednich. Czyżby ktoś przewidująco usunął kilka kartek? Gwidon poczuł przyśpieszone bicie serca. Obejrzał dokładnie maszynę pisarza, kręcąc wałkiem natrafił na urwany róg jakiejś kartki, tak jakby ktoś gwałtownym ruchem wyrwał stronę z maszyny. Sprawa wyglądała coraz ciekawiej. Wziął lupę i przyjrzał się taśmie. Niesamowite, była świeża jak dziewica przywieziona do haremu. Nikt jeszcze na

niej nie pisał! Czy ktoś zamierzający popełnić samobójstwo zmienia z tej okazji taśmę? Poza tym gdzie podziała się stara, a także ewentualnie wyrwane kartki? Kosz na śmieci za biurkiem był podejrzanie pusty, jeśli nie liczyć zmiętej „Trybuny Ludu”. Gwidon nie miał wątpliwości, jak w tej sytuacji zachowałby się komisarz Radwan. Nasza Milicja Obywatelska nie była jednak aż tak drobiazgowa. – Nie wie pani, kto znalazł zwłoki brata? – zwrócił się do Miry Zawadzkiej, która z filiżanką parującej herbaty weszła do pokoju. – Dozorca. Jakąś minutę po północy. Nie

mógł spać, kiedy usłyszał nagle straszny krzyk i łomot upadającego ciała („Czy samobójcy krzyczą?” – zastanowił się Gwidon). Natychmiast wybiegł na podwórko i kazał żonie dzwonić po pogotowie. Sam sprawdzał, czy Piotruś żyje, i nie tracił z oczu wejścia na klatkę. – Dlaczego? – Był przekonany, że Piotr został wypchnięty z okna. Nikt jednak nie wyszedł z klatki poza lokatorami. – A nie ma stąd innego wyjścia? – Nie ma. Okna wychodzą wyłącznie na podwórko. Później milicja wyłamała

drzwi, przecięła łańcuch blokujący wejście i dokładnie przeszukała lokal. – Ale w środku nikogo nie było? – Nie. Chodząc po mieszkaniu, zauważył starannie wykonane legowisko w przedpokoju. – A pies? Przed oczyma stanął mu sympatyczny foksterierek wabiący się Astor, z którym pisarz zachodził niekiedy do radia. – Kiedy tu przedwczoraj przyjechałam, żadnego psa nie było. Dozorca

twierdził, że nie widział go tamtej nocy. Może zaginął. „A może komuś zależało, żeby nie robił hałasu?” – To jest to okno? – zapytał, wracając do salonu. Skinęła głową. Gwidon podszedł, odsunął firanki i pchnął oba skrzydła. – Ktoś zwinny mógłby przejść po gzymsie do lokalu obok – mruknął na wpół do siebie. – Sprawdzano taką możliwość – podchwyciła pani Mira – ale obok mieszka dwójka siedemdziesięcioletnich staruszków, a z drugiej strony małżeństwo z trójką dzieci. Kiepski materiał na kaskaderów. Z tego co wiem, przeszukano wszystkie

mieszkania w budynku, sprawdzono pozostałych lokatorów i uznano, że musiało to być samobójstwo. Ale pan, młody człowieku, nie pragnie chyba zostać detektywem? – Bynajmniej – zaprzeczył może odrobinę zbyt szybko. – Chcę jedynie wczuć się w rolę. – W takim razie nie przeszkadzam. Zadzwonił staroświecki telefon stojący na biurku. – Odbiorę w kuchni – powiedziała i wyszła. Na biurku na kupce leżało kilka książek

poświęconych głównie początkom drugiej wojny światowej. Kowalski, Batowski, parę oprawionych w gazetę wydań publicystów emigracyjnych (Gwidon zdumiał się, że ktoś może mieć takie prohibity w prywatnym mieszkaniu). Była też drewniana skrzyneczka pełna zdjęć, niektóre nosiły ślady wydarcia z jakichś albumów. Parę wyglądało na reprodukcje. Znalazła się też pocztówka z przedwojenną kolejką na Kasprowy oraz niewyraźne zdjęcie przedwojennego policjanta z sumiastym wąsem. Radwan? Zdjęcia niestety nie były podpisane, więc nie miał pojęcia, kim była dziewczyna w jednoczęściowym kostiumie kąpielowym o posągowym kształcie, tym

bardziej że jej twarz tonęła w cieniu, rzucanym przez rondo letniego kapelusza. Było też kilka fotografii willi położonej w sosnowym lesie, drewnianej, ale solidnej, na kamiennej podmurówce, z grubymi okiennicami, rzeźbionymi w modnym podówczas w podwarszawskich okolicach stylu laubzegowym. Na koniec znalazł zdjęcie młodego mężczyzny w pumpach, w którym rozpoznał młodziutkiego Abramczyka stojącego na tle luksusowego kabrioletu. Staranną analizę tych zdjęć postanowił zostawić na później, teraz obejrzał szafkę pod ścianą w zasięgu ręki twórcy, na której piętrzyły się stosy

przedwojennych kryminałów, przeważnie pióra Antoniego Marczyńskiego. Pewnym dysonansem w tym towarzystwie była Biblia Tysiąclecia. Ciekawe. Ateusz Abramczyk szukał inspiracji w religii? Michałowicz uniósł ją i ze środka wypadła kartka wyrwana z kołonotatnika. Wiersz? Z tego co wiedział, jego mentor pisał wiersze jedynie we wczesnej młodości. Orfeusz w piekła czeluście pomyka, noc

idzie za nim, przed nim jak aksamit. Mrok lepki, gęsty, ni słońca promyka i tylko rozpacz kieruje krokami, Eurydyko! Wszak jesteś stracona. Zgon twój dokonan absolutnie pewien Bo tylko sztuka nigdy nieskończona istnienie-mgnienie. Jutro będzie? Nie wiem. E. Wiersz jak wiersz. Nie zauważył w nim niczego, co by usprawiedliwiało umieszczenie go akurat w Biblii. Ale na samym dole zobaczył nazwisko. Brzmiące z hiszpańska. Lecz niezupełnie

obce. Męczył się dobry kwadrans, zanim przypomniał sobie, że był to dziennikarz chilijski, o którym dyskutowali z Piotrem tydzień wcześniej. W proteście przeciw juncie Pinocheta napisał i opublikował w kontrolowanej przez rząd gazecie wiersz, którego pierwsze litery czytane pionowo... Czytane pionowo! Ponownie uniósł kartkę do oczu. „On mnie zabije”! – Przepraszam bardzo. – Znów otworzyły się drzwi i zajrzała pani Mira. – Pojawiła się pewna drobna komplikacja, stan zdrowia mego męża się pogorszył i jutro będę musiała

wrócić do domu. – Rozumiem, muszę się pośpieszyć z przeglądaniem materiału. – Nie ma takiej potrzeby, a w ogóle nie w tym rzecz. – Kobieta uśmiechnęła się blado. – Wszystko stało się tak nagle. Nie wiemy, co zrobić z tym mieszkaniem. Na pewno nie chciałabym go sprzedawać. Nasze wnuki wkrótce dorosną, mogłyby pójść na studia w Warszawie i mieszkanie byłoby wtedy jak znalazł. Ale teraz... Chodziłoby o to, żeby ktoś mógł się nim zaopiekować. Piotr z pewnością nie życzyłby sobie, żebym wynajmowała go obcym ludziom. Nie wierzył własnym uszom.

– Jeśli myśli pani o mnie... Jestem zainteresowany, od dłuższego czasu zastanawiałem się nad wynajęciem czegoś w mieście, ale nie bardzo było mnie stać. Ale teraz, jeśli zacznę pisać ten serial, mógłbym za jakąś przystępną kwotę... – O czym pan mówi! – żachnęła się kobieta. – W żadnym wypadku nie wzięłabym od pana pieniędzy. To pan robi mi grzeczność, nie ja panu. W dodatku jeśli jeszcze wpłynie to na utrwalenie pamięci o moim bracie... Będę panu szczerze zobowiązana. – Zrobię wszystko, żeby godnie kontynuować jego pracę – powiedział

Gwidon.

II. Kontynuator

Do północy ślęczał nad biurkiem Abramczyka. Przeczytał wszystkie dotychczasowe odcinki Radwana, przestudiował pozostawione notatki. Piotr mógł służyć jako wzorzec precyzji i systematyczności. Istniała kartoteka postaci (niestety bez doktora Styksa), stos fotokopii wiadomości kryminalnych z przedwojennej prasy, plany starej Warszawy, schemat organizacyjny stołecznej policji, rozkład jazdy tramwajów; a nawet wycinki z ówczesnym repertuarem teatrów i programem Polskiego Radia. Adela

niesłychanie lubiła audycje „Wesołej Lwowskiej Fali”. W najbliższej z szaf bibliotecznych natrafił na całą półkę dawnych pitawali, zszywkę pożółkłych sprawozdań sądowych... W teczce z napisem „głęboka rezerwa” znalazł prawie gotowe słuchowisko o komisarzu Radwanie, które miało być trzynastym odcinkiem. Kanwę stanowiło zabójstwo starego lichwiarza Aarona Goldberga, dokonane przez młodego studenta Raszkowskiego. Nawiązanie do Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego było więcej niż oczywiste. Jednak motyw zdecydowanie mniej. Wiele wskazywało na to, że student został poddany dość skutecznemu praniu

mózgu. Ktoś, kto odwiedził go we śnie, zaprogramował go tak, żeby dokonał zbrodni, nie odczuwając wyrzutów sumienia. – Są ludzie i insekty! – mówił Cień. – Istoty niższe, odrażające, jak stary Goldberg. Żerują na ludzkiej nędzy i występku, sami będąc jedynie podobni do krwiożerczych pluskiew... Trzeba dodać, że w maszynopisie mistrz przekreślił nazwisko Goldberg i zastąpił go słowiańsko brzmiącym Złotowskim. Tę akurat ostrożność Gwidon rozumiał doskonale.

Mniej oczywisty był dla niego powód odłożenia odcinka ad acta. Czy zdarzyło się coś trzy miesiące temu, co zmieniło dotychczasowe plany autora? Zamiast sprawy lichwiarza w trzynastym epizodzie komisarz Radwan wyjaśniał samobójstwo młodego arystokraty, dokonane tak, aby obciążyć jego ojca odpowiedzialnością za morderstwo. Oczywiście komisarzowi udało się udowodnić niewinność starego hrabiego, a jednocześnie wskazać, że panicz Damian był manipulowany przez nieznanego przyjaciela, kogoś, kogo w swym pamiętniku nazywał doktorem Rafałem.

Obie fabuły były w zasadzie podobne i dopiero staranna lektura pozwalała zauważyć różnice. Zbrodnia polskiego Raskolnikowa wypływała z niskich pobudek materialnych. Arystokrata zabił się, ponieważ był szantażowany. Ktoś poznał jego brzydką predylekcję do bardzo młodych chłopców. Pojawiły się zdjęcia. W tle zdarzeń wypłynął pierwszy, wydający się bez związku z fabułą, komunikat o okaleczonym ciele nastolatka, wyłowionym z Wisły. Koło drugiej Michałowicz był już tak zmęczony, że postanowił się przespać na tapczanie w pokoju gościnnym. Pomysł

położenia się w łóżku pisarza, mimo że pani Mira zmieniła pościel, wydawał mu się niestosowny. A z pewnością przedwczesny. Najważniejsze, że miał dwie koncepcje dalszego działania. Musi porozmawiać z ludźmi, którzy uczestniczyli w nagraniu zaginionych odcinków. Może sobie coś przypomną i podpowiedzą choćby kierunek dalszego rozwoju akcji. A jeśli to się nie uda, może wykorzystać prawie gotowy scenariusz „trzynastki” i doprawić go tak, aby mógł pójść jako numer 22. W momencie zasypiania powrócił rozkoszny obraz Agnieszki usługującej

Matce Boskiej. Że też musiała się pojawić na tym podwórku! Po raz pierwszy zauważył ją jakieś dwa tygodnie temu na schodach między parterem a piętrem, jak rozmawiała z Abramczykiem. Znaczy, wcale nie zauważył, bo początkowo zasłaniał ją filar i widział jedynie, jak Piotr rozmawia z kimś niezwykle ożywiony. Miał do swego mistrza jakąś sprawę, ale cierpliwie czekał, aż dialog dobiegnie końca. Jednak pisarz dostrzegł go wcześniej i przywołał ruchem ręki. – Powinniście się poznać – powiedział. – Panna Agnieszka Rajewska,

najnowszy nabytek radiowej techniki, i Gwidon Michałowicz, mój utalentowany kolega. Podszedł bliżej i osłupiał. Na tle przedwcześnie postarzałej kadry radiowych techników Rajewska robiła wrażenie rajskiego ptaka. Reprezentowała typ urody, który można by nazwać przedwojenną. Panienka z dworku, smukła, ale nie chuda, z dołeczkami na policzkach i o naiwnym uśmiechu. Uścisk ręki Agnieszki był energiczny, ale bez przesady. Całując wierzch dłoni, ogarnął wzrokiem mapę błękitnych żyłek, mogących potwierdzać arystokratyczne pochodzenie dziewczyny. Ciekawe, całował ręce

wielu kobiet, ale nigdy w trakcie tak konwencjonalnej czynności nie przeszył go równie elektryzujący dreszcz. Potem widywał ją jeszcze parokrotnie. Zauważył, że nie nosiła obrączki, więc pewnie nie była mężatką. Jednak do bliższego kontaktu między nimi nie dochodziło. Agnieszka nie bywała w piwnicznym bufecie, gdzie koncentrowało się życie radia. Jakoś tak pechowo się składało, że nigdy nie pracowała przy słuchowiskach Michałowicza. Także nie udawało mu się jej namierzyć na dyżurze w studiu przegrań. A kiedy przypadkowo się spotykali, nie potrafił zdobyć się na odwagę, żeby zaprosić ją na kawę czy

zaproponować randkę. Częściowo wypływało to z wrodzonej nieśmiałości, a częściowo z obawy przed odmową. Nie lubił przegrywać. Może dlatego jego życie uczuciowe stanowiło jedną wielką porażkę. Nigdy nie próbował zdobywać kobiet, które podziwiał. Zadowalał się tymi, które ewentualnie miały ochotę na niego. Jak Iwona czy Teresa. „Jestem seksualną hieną! Zadowalam się tym, co zostawiają mi inni” – oceniał sam siebie. Ale żadnych wniosków nie wyciągał. Iwona, koleżanka ze szkoły w Ursusie, nauczycielka wychowania fizycznego,

już w wieku 16 lat miała zadatki na starą pannę. Zdała sobie z tego sprawę w wieku 30 lat, kiedy wszyscy ewentualni kandydaci na męża znaleźli sobie pary. W całym zespole nauczycielskim jedynym facetem do wzięcia pozostał Gwidon – nerwowy okularnik, któremu za młodu nigdy nie udał się skok przez skrzynię, a podczas meczów siatkówki etatowo grzał ławkę rezerwowych wespół z ociężałym umysłowo kolegą, ksywka „Słoniu”. Zrazu nie zwracała na niego uwagi, ale po pewnej radzie pedagogicznej, kiedy z powodu awarii centralnego ogrzewania w szkole dyrektor zezwolił na dogrzewanie się za pomocą napojów wyskokowych, Michałowicz ku własnemu zaskoczeniu

wylądował w mieszkaniu wuefmenki. Tam w jedną noc zaliczył przyśpieszony kurs zapasów, zakończony krótkim sprintem i skokiem z opóźnionym otwarciem spadochronu. Od tego czasu umawiali się dość systematycznie. Iwona nie traciła nadziei, że namówi go na ślub, a Gwidon dość egoistycznie zaspokajał swoje żądze, odkładając jakiekolwiek decyzje na dalszą przyszłość. Zresztą po przejściu do radia ich kontakty zostały zawieszone i wiszą do dziś. Sprawa z Teresą była niejako odwrotna. Niespełna trzydziestoletnia poetka teoretycznie posiadała same zalety:

znośną urodę, erotyczną gotowość zjawiania się na gwizdnięcie, niezwykle wygodne łóżko i jedną wadę – męża. Bogatego kretyna, na szczęście dość często wyjeżdżającego za granicę. Kiedy następował ten moment, przed Gwidonem otwierał się przedsionek nieba, wypełniony wszelako pewną dozą strachu z powodu możliwości zawrócenia samolotu czy skrócenia delegacji. – Gdyby tak Kazik nas zobaczył, to by cię u-ni-cest-wił! – twierdziła naga Tereska, kiedy było już po wszystkim, przeciągając się w jedwabnej pościeli. Po takich twierdzeniach Gwidona

odchodziła ochota wykorzystywania cudzej własności. Ale nie na długo. Jedynie do następnego razu. Z Teresą poznali się na wieczorze poświęconym jakiemuś zapomnianemu poecie z dawno nieistniejącej grupy poetyckiej, której Gwidon poświęcił swoją pracę magisterską. Apetyczna blondynka, obok której przypadkowo usiadł, wydała się stworzeniem znacznie bardziej interesującym niż wiersze bez rymów i bez sensu. W dodatku pracował dopiero od dwóch miesięcy w radiu, a ona już zauważyła jego słuchowisko.

– Jest pan niesamowity. Po wysłuchaniu tego horroru o inteligentnych robakach całą noc miałam gęsią skórkę. Na końcu języka miał prośbę, aby mógł tę skórkę zobaczyć, albo jeszcze lepiej – dotknąć, ale okazało się, że nie musiał prosić. Teresa sama przejęła inicjatywę, nie robiąc, jak zwykła mawiać matka Gwidona, „z tych rzeczy kapliczki”. Przy bliższym poznaniu domorosła poetka okazała się, podobnie jak jej poetyckie dokonania, nieznośnie pretensjonalna i egzaltowana. Ona nie mówiła, lecz „wypowiadała się”. Dymanko było „transcendentalnym zespoleniem”, a Gwidon „wirusem jej

ego”, cokolwiek to oznaczało. Miała jednak przewagę nad wszystkimi kobietami jego marzeń – była rzeczywista. I dostępna. Iwona i Teresa. Z jakąż radością zamieniłby obydwa romanse na jeden, a dobry. Z Agnieszką?! Miał nadzieję, że przynajmniej przyśni mu się tej nocy. I przyśniła się. Choć tylko w pewnym sensie. Zobaczył schody. Jedynie częściowo przypominały te radiowe, były zdecydowanie wyższe i wydawały się dosięgać nieba. Agnieszka wbiegała po

nich. Zwinnie, jakby zupełnie pozbawiona ciężaru. On cokolwiek ociężale usiłował podążać za nią. Zatrzymały go drzwi – wielkie, o staroświeckich odrzwiach. Jednak zbliżywszy się do nich, zauważył, że są uchylone. Zawahał się. A jeśli Rajewska pobiegła dalej? W tym momencie potężne wierzeje otwarły się, jakby poruszone przez fotokomórkę, ujawniając długi, ciemny korytarz. Na jego końcu, w prostokącie światła stał mężczyzna w eleganckim płaszczu, do złudzenia przypominający nieznajomego z cmentarza komunalnego,

i kiwał na niego palcem.

***

Obudził się późno, pani Zawadzkiej już

w mieszkaniu nie było, pozostawiła jedynie pęk kluczy i kartkę, aby czuł się jak u siebie w domu, a w razie konieczności dzwonił do Białegostoku. Bez śniadania pobiegł do radia, mając ułożony w głowie plan zadań. Najpierw zamierzał zadzwonić do reżysera. Kto jak kto, ale Edmund Kozak, erudyta, miłośnik dawnej broni, potrafiący z pamięci cytować Jana Chryzostoma Paska i poetów polskiego baroku, powinien pamiętać dokładnie zaginione odcinki. Jego telefon domowy postanowił wziąć z Teatru. – Nie radzę dzwonić – powiedziała

wszechwiedzącym tonem pani Marysia. – Niby dlaczego? – Od śmierci Abramczyka nie trzeźwieje. Myśleliśmy, że będzie to zwykła trzydniówka, ale przypuszczam, że zapowiada się na co najmniej pięciodniówkę. Mimo tych ostrzeżeń zadzwonił i słysząc jakieś dziwne odgłosy, poprosił do telefonu pana Kozaka. Odpowiedział mu soczysty bluzg, piękną siedemnastowieczną polszczyzną, po czym reżyser odłożył słuchawkę. – Często mu się to przydarza? – zapytał, odwracając się ku pani Marysi, która

śledziła jego zabiegi wzrokiem pełnym politowania. – Ostatnio coraz częściej. Ale zawsze trzeźwiał przed nagraniem kolejnych odcinków Komisarza. – W takim razie co się porobiło teraz? – Widocznie uznał, że nie będzie następnych odcinków. Gwidon nie zamierzał się poddawać. Oprócz reżysera serial miał przecież swojego stałego realizatora, Krzysztofa Owczarskiego, sympatycznego flegmatyka, którego dobrze znał i lubił. Wrócił do redakcji i sięgnął po jeden z

dwóch stojących w jego pokoju telefonów. Zaaferowany nie zastanawiał się, co robi. Od pewnego czasu omijano jeden z nich, ten starszy, stojący na „przeklętym biurku”. Biurko, na oko nieodróżniające się od innych topornych mebli w stylu środkowego Gomułki, które od dawien dawna nazywano przeklętym, cieszyło się wyjątkowo złą sławą. Jego pierwszy użytkownik, propagandzista Czarnota, zginął w tajemniczych okolicznościach w latach pięćdziesiątych, drugi, Feldman, odpłynął do Izraela w 1968. Trzeci, Artur Starzyk, dobry poeta i krytyk literacki, wyleciał z pracy na krótko przed przyjęciem Gwidona, w

naturalny sposób zwalniając dla niego miejsce. Ktoś doniósł, że pisarz współpracuje z Wolną Europą i paryską „Kulturą” do której pisuje zjadliwe felietony portretujące polską rzeczywistość literacką pod pseudonimem „Zoil”. Gdyby poszedł w zaparte, być może naczelny, który miał do niego dużą słabość (jaką miewał zawsze do osób utalentowanych), jakoś by go wybronił. Niestety, Arturowi zamarzyła się rola bohatera i przyznał się do wszystkiego. Osierocił w ten sposób biurko, które od tego czasu nie doczekało się stałego użytkownika. Jeśli nie pozbyto się go, to tylko dlatego, że stanowiło świetne miejsce na skład materiałów biurowych, przebitek,

spinaczy i tym podobnych. Siadając na „przeklętym” blacie i niefrasobliwie wybierając numer, Gwidon nie miał żadnych złych przeczuć. Że popełnił błąd, uświadomił mu szloch pani Owczarskiej. – Co się stało? – Krzysiek dostał wylewu – łkała. – Po pogrzebie strzelił kilka wódek i w nocy poczuł się niedobrze. Nad ranem było z nim tak źle, że musiałam wezwać pogotowie. Zabrali go do szpitala. O Boże! – Mam nadzieję, że zapewniono mu dobrą opiekę.

– Podobno stan jest stabilny. I nie ma zagrożenia życia. Ale stracił mowę. Lekarze nazywają to afazją i mówią, że wkrótce powinno się cofnąć. Ktoś inny, otrzymawszy kolejną hiobową wieść, zrezygnowałby z dalszych starań, ale nie Gwidon, tym bardziej że w perspektywie korytarza dostrzegł chudą sylwetkę Wiesława Żurczyna. Aktor kreował w serialu postać komisarza Radwana, a dziś przybył nagrywać jakąś solówkę. Gwidon znał go i cenił od czasów, kiedy w szkole chodził podziwiać go w znakomitych rolach kolejnych sztuk Friedricha Dürrenmatta. – Nigdy nie pamiętam swoich

radiowych ról – odparł szczerze wielki interpretator. – Mózg to nie śmietniczka, drogi chłopcze, a mózg aktora nie powinien się zmieniać w przechowalnię bagażu. Wystarczy mi z naddatkiem, że pamiętam te pięć, siedem sztuk, w których gram w teatrze. Zresztą zdradzę ci zawodową tajemnicę... Kiedy spektakl schodzi z afisza, wypłukuję go z mózgu niczym gówno z sedesu. – Ale przecież postać komisarza Radwana jest z panem dosłownie zrośnięta. – Jeśli pytasz mnie o postać, służę informacjami. Mogę ci powiedzieć, co to za człowiek, jak wygląda jego proces

myślowy, jak wtrąca z upodobaniem swoje porzekadła i jak nieśmiało adoruje aspirantkę Adelę, zamiast niezwłocznie zdrowo ją przerżnąć. Ale żebym pamiętał, co konkretnie było w odcinkach nagranych w poprzednim tygodniu? Sorry. Nic z tego! Pytanie innych aktorów mijało się z celem. Grali jedynie w poszczególnych scenach i nie mieli najmniejszego powodu zaznajamiać się z całością, tym bardziej że Edmund Kozak przedkładał świeżość ponad próby analityczne. Na ewentualne wskazówki dotyczące kontynuacji serialu należało poczekać, aż reżyser wytrzeźwieje, a realizator odzyska mowę.

Pozostawał wariant ratunkowy. I tak do wieczora niedokończony odcinek trzynasty stał się dwudziestym drugim. Oczywiście musiał przesunąć akcję w czasie i wymienić kilka scen, które, jak udało mu się ustalić dzięki ściądze pani Wandy, Abramczyk zdołał wykorzystać w dalszych odcinkach. Przy okazji umieścił w tle wątek odnajdywanych zwłok. Zamienił też głos Cienia ze snu w manipulacje realnego faceta, napotkanego w barze, który przy pomocy małoletniej prostytutki Irki zwabia Raszkowskiego do pustego domu, gdzie poddaje go seansowi

hipnotycznemu. Radwan natrafia na dziewczynę – sąsiadkę gotową zeznawać na korzyść studenta, tyle że zanim zdąży zostać przesłuchana pod przysięgą, na Nowym Zjeździe wpadnie pod tramwaj. Brakująca puenta przyszła Gwidonowi do głowy jeszcze w trakcie pierwszej lektury. Całość skończył na krótko przed północą. Pisanie na maszynie mistrza szło mu dziwnie łatwo, tak jakby klawisze same odgadywały jego zamiary, ustępując miękko i wystukując wyrazy i zdania bez błędów ortograficznych i literówek, które wcześniej zdarzało mu się popełniać nader często.

Naczytał się wystarczająco wiele utworów Abramczyka, żeby podchwycić styl, kąśliwe uwagi naczelnika policji, przymilne słówka aspirantki Adeli. Samo rozwiązanie, przesłuchanie świadków z Fotoplastykonu, przez który wchodziło się do mieszkania ofiary, uznał nieskromnie za majstersztyk. Zakończył tradycyjnie – komisarz Radwan po sporządzeniu raportu postanawia pójść wreszcie na umówioną kawę do Loursa – kiedy nagle ciszę przerwał dzwonek telefonu. Aparat zaterkotał tak niespodziewanie, że aż podskoczył. Nie dochodził jednak z wnętrza mózgu zajętego serialem, tylko

ze staroświeckiego aparatu na biurku. Kto mógł dzwonić o tak późnej porze? A poza tym czy był na tym świecie jeszcze ktoś, kto nie wiedział, że Abramczyk nie żyje? Odebrał i rzucił krótkie „Halo”. Odpowiedzi nie było, ale wydało mu się, że słyszy czyjś ciężki, miarowy oddech. – Głupi kawał – mruknął i odłożył słuchawkę. Spodziewał się, że żartowniś za chwilę znowu zadzwoni, ale się przeliczył. Może to była zwyczajna pomyłka? Wzruszył ramionami i z ulgą napisał

formułę „Ciąg dalszy niewątpliwie nastąpi”. Potem jeszcze raz popatrzył na telefon. Żart żartem, ale w pustym mieszkaniu poczuł się naraz dość nieprzyjemnie. Póki pracował, nie zwracał uwagi na otoczenie. Teraz zdał sobie sprawę, jak jest chłodno. Z jego ust unosiła się para. Dotknął kaloryfera. Aż parzył. Czyżby przedwojenne ściany były do tego stopnia nieszczelne? A może po prostu był wyczerpany? Czym innym, jak nie wycieńczeniem, mógł wytłumaczyć wrażenie, że w całym mieszkaniu słabnie światło, a żarówki ledwie ćmią. Wstał i całe mieszkanie zakołysało się razem z nim. Hebanowy wojownik z

Senegalu zdawał się przewracać oczami, a czerwony jęzor azjatyckiej maski przejechał po wyszczerzonych zębach. Kierowany bardziej impulsem niż racjonalnym myśleniem wyszedł z mieszkania. Od razu poczuł się lepiej. Klatka schodowa była jasna, a Matka Boska na podwórku miała wyjątkowo pogodny wyraz twarzy. Żeby się o tym upewnić, musiał podejść bardzo blisko. Dopiero wtedy zdał sobie sprawę, iż w nawale zajęć zapomniał o naprawieniu okularów. Noc, nawet jak na listopad wyjątkowo smolista, nie zachęcała do długich

spacerów. Na ulicy nie uświadczyłbyś psa z kulawą nogą. Doszedł do placu Konstytucji, gdzie złapał taksówkę, szczęśliwie zjeżdżającą na Grochów i pojechał na Saską Kępę. – Myślałem, że już nie przyjdziesz – powitała go bratowa, z jakiegoś powodu pozostająca jeszcze na nogach. – Tylko cicho, dzieciaki ledwie usnęły. Wcisnął się do swej kanciapy za szafą, która wydała się mu bardziej przytulna niż zwykle. Po minucie zajrzał Wiktor, w piżamie. – Dzwoniła ta twoja Tereska – powiedział konfidencjonalnie. – Obiecałem, że oddzwonisz.

Oznaczało to jedno. Mąż światowiec znowu wyjechał. Był jednak zbyt zmęczony, żeby pędzić do Anina. O pierwszej w nocy? Chociaż gdyby dzwoniącą była Agnieszka...

***

Cały ranek zajęło mu załatwianie różnych zaległych spraw. O dziewiątej podrzucił tekst do radia. Jego bezpośrednia kierowniczka, pani Lula, przejrzała go pobieżnie, nie zdradzając swojego stosunku do scenariusza, po czym powiedziała sucho, że sam naczelny pragnął przeczytać odcinek przed ostateczną decyzją o nagraniu. Gwidon znał charakter swojej kierowniczki, której nie podobało się nic, nawet adaptacje prozy współczesnej, chyba że dokonywała ich osobiście. Nie zdziwił się więc, że nie

usłyszał nawet skromnej pochwały. W oczekiwaniu na werdykt wrócił autobusem 188 na prawą stronę Wisły. Wpadł do optyka. Ten obejrzał uszkodzone szkła i powiedział, że nieprędko uda mu się sprowadzić podobny komplet, ale spróbuje zrobić, co się da. – Jak długo będę czekał? – Może z tydzień. Poirytowany postanowił zrobić coś konstruktywnego – zajrzał do szpitala na Grenadierów, ale realizator Owczarski był ciągle w stanie uniemożliwiającym odwiedziny.

Potem wpadł jeszcze do księgarni, aby sprawdzić, jakie książkowe skarby kierowniczka odłożyła na jego sekretnej półce z tyłu sklepu. Na Myśliwiecką dotarł powtórnie dopiero przed drugą. Na biurku leżał tekst z adnotacją szefa: „Nagrywamy!” Czym prędzej poleciał na halę maszyn, prosząc o przepisanie w dziesięciu egzemplarzach. Ubłagał też korektorkę, aby za wcześnie nie wyszła z pracy. Potem pobiegł do Teatru z listą postaci, aby potwierdzić gotową obsadę. – Szybki jesteś jak woda w klozecie – ocenił go kąśliwie Robert. – Może za

szybki. Do domu pojechał koło piątej. Jakoś nie przyszło mu do głowy udać się na Poznańską. Był tak skonany, że poszedł spać, nie czekając nawet na główne wydanie Wieczoru z Dziennikiem. Dotąd nagrań Komisarza Radwana dokonywano w czwartek, pozostawiając piątek na przesłuchanie, ewentualne ingerencje cenzury i jeśli do nich dochodziło – na poprawki. Ingerencje te bywały niekiedy zadziwiające – np. pies komisarza nie mógł nazywać się Kruczek, bo takie

nazwisko nosił zasłużony działacz partyjny. Innym razem wyleciał passus, w którym mrukliwy sierżant Buła, szofer komisarza, komentował przyjęcie u hrabiny Eugenii BrackoWieńczysławskiej. – Ci arystokraci są jak komuniści. – Dlaczego, Grzegorzu? – Komuniści tylko obiecują, że baby będą wspólne, a oni już to wprowadzili. Gwidon, który wówczas asystował zabiegowi operacyjnemu, nie mógł skryć uśmiechu, kiedy Robert mozolił się z żyletką i sklejką nad kastrowanym tekstem. Najpierw uciął za mało, potem

za dużo i musiał poprawiać. Tym razem ze względu na nadzwyczajną sytuację cenzura zapoznała się z tekstem jeszcze przed nagraniem, nie wyrażając żadnych obiekcji. Zresztą Michałowiczowi nawet do głowy nie przyszło, aby podczas nagrania zasugerować jakieś odstępstwa od scenariusza. Nie miał duszy wojownika, a cenzurę uznawał za rzecz naturalną, ot dopust Boży, chociaż aktualnie sprawujący władzę nie wierzyli w Boga. Tym razem zakłócenie harmonogramu było oczywiste – jeśli audycja miała ukazać się w terminie, przede wszystkim

należało ją nagrać. Nagranie miał prowadzić Paweł Kaszuba, młody reżyser, zarozumiały, pewny siebie dupek, kompletnie wyprany z poczucia humoru i w dodatku o wyjątkowo nieżyczliwym stosunku do „koszmarnych lat sanacji”. Szczęściem, kiedy zaczął się wymądrzać nad tekstem Michałowicza, który dopiero co przeczytał, Żurczyn osadził go jednym zdaniem: – My wiemy, jak to grać! Włodarek, aktor, który miał zagrać głos doktora Styksa odzywający się w słuchawce w ostatniej minucie odcinka przyszedł spóźniony. Niski, okrągłogłowy, o lekko skośnych oczach,

zupełnie nie pasował do roli Napoleona zbrodni. Jednak Abramczyk, który go zaproponował, rzadko mylił się w obsadzie. Kiedy padła kwestia: „To znowu ja, komisarzu Radwan. Mam nadzieję, że pan mnie zna... Podobno w Kazuniu Wisła znów wyrzuciła jakieś ciało”, nikt nie miał wątpliwości, że rola została obsadzona bezbłędnie. Początkowo zamierzał przedstawić całą scenę z hipnotyzowania Raszkowskiego, ale doszedł do wniosku, że dramatyczniej wypadnie, jeśli Radwan wysłucha tej sceny naprzemiennie, od oskarżonego i śmiertelnie przerażonej prostytutki, a Styksa zostawi na deser.

Po nagraniu aktorzy gratulowali Gwidonowi. – Napisał pan to zupełnie jak Piotr – powiedziała Diana Laurowska, grająca Adelę. Sposób, w jaki wymawiała imię pisarza, wskazywał, że Abramczyk nie był jej zupełnie obcy. Niestety, podobnie jak w przypadku Żurczyna, nikt ze stałej obsady nie pamiętał fabuły zaginionych odcinków, a grający komendanta policji Jerzy Bargiel wyznał z rozbrajającą szczerością, że z całego nagrania pamięta jedynie ładniutką techniczkę za szybą. Agnieszka nagrywała słuchowisko? To

było niezwykłe. Ale prawdopodobne. Technicy w zasadzie przypisani byli do pionów, ale zdarzały się zastępstwa. Gwidon postanowił wyjaśnić rzecz w dziale Realizacji. Osobiście. Na razie jednak czekało go przesłuchanie u naczelnego. Cenzorka też uparła się, żeby posłuchać. Nie przypuszczał jednak, aby wredna baba z pokoiku 38 w odcinku, który przecież już zwolniła, teraz dopatrzyła się apologii „rzeczywistości sanacyjnej”. – Tak trzymać! – powiedział naczelny po zakończeniu przesłuchania. – Zawsze twierdziłam, że w tym chłopcu tkwi duży potencjał – powiedziała pani

Lula. Gwidon wypisał koszulkę audycji (Robert już wcześniej zaznaczył, że się tego nie dotknie), sporządził zapowiedź dla spikera, do całości dokumentów dołączył cedułkę in blanco, licząc, że jego honorarium będzie choć w części przypominało sumy kasowane przez Abramczyka, i pobiegł do Realizacji. – Chciałem zasięgnąć informacji o pani Rajewskiej – zaczął od progu. – O kim? – Babochłop za biurkiem zdawał się nie wiedzieć, o kogo chodzi. – Mnie pan szuka? – za plecami Michałowicza rozległ się wysoki głosik.

– W czym mogę pomóc? Wyszli na korytarz. Od razu przystąpił do rzeczy. – Podobno tydzień temu nagrywała pani Komisarza Radwana. – Rzeczywiście. Alinka, która zazwyczaj to robi, zachorowała, ja akurat byłam wolna. Potraktowałam to jako ciekawą odmianę. Tacy wspaniali aktorzy i dramatyczny tekst. – Pamięta pani tekst? – Tekst? – zawahała się. – Trochę

pamiętam. Ale nie – dokładnie, tak piąte przez dziewiąte. Musiałabym się zastanowić. Na pewno chodziło tam o jakieś ciała. – Niezidentyfikowany ciała młodych ludzi wyławiane z Wisły – podchwycił. – Komisarz Radwan wpadł na jakiś trop? – Tak... Tylko muszę się skupić. Teraz mam spory mętlik. Zaskoczył mnie pan tym pytaniem. – Z pewnością nie będę pani popędzał. Możemy się po prostu umówić i spotkać, kiedy będzie pani gotowa. – Naprawdę? To ja pomyślę... Chociaż

trochę mogę powiedzieć już teraz. Wydawała się nieco zmieszana, a Gwidon myślał z niemałą satysfakcją, że oto nareszcie znalazła się istota, którą on onieśmiela. Dotąd zazwyczaj bywało na odwrót. Weszli do pokoju redakcyjnego. Podsunął jej krzesło. – To chyba było tak, że przyjechał jakiś dyplomata z Konstantynopola. I na przyjęciu u tej arystokratki... Nie pamiętam, jak się nazywała. – Hrabina Eugenia BrackoWieńczysławska.

– Właśnie! Opowiadał o podobnych zbrodniach, które wydarzyły się tam przed paru laty. Podejrzany był niemieckim dyplomatą. Zbrodnie ustały, gdy opuścił Turcję. Komisarz zrobił zestaw personelu dyplomatycznego i doszedł do wniosku, że może chodzić o niemieckiego konsula von Heinera. – No i... – Chyba weszła pani Maria z Teatru, z jakąś drugorzędną sprawą, i to wystarczyło, że zupełnie zgubiłam wątek. – Nic nie szkodzi. I tak mi bardzo pani

pomogła. Jeśli przypomni sobie pani coś jeszcze, to umówimy się po pracy. Wszedł Robert. Jak zwykle w pośpiechu, nie przywitał się, za to omal nie rozdeptał pięknej techniczki, która w ostatniej chwili uskoczyła między biurka. Nie przeprosił, tylko od razu podbiegł do szafy i zaczął czegoś szukać, przeklinając pod nosem. Agnieszka wymknęła się na korytarz. – Mógłbyś być uprzejmiejszy wobec kobiet! – nie wytrzymał Gwidon. – Jakich kobiet? Człowieku! Od piętnastu minut mam nagranie rozmówcy, a nie przygotowali nawet czystej taśmy!

Nie masz może z piętnaście minut czystego BASF-a? – Nie mam. Wściekły wybiegł na korytarz, chcąc jakoś umówić się z Rajewską. Lecz Agnieszka już zniknęła. Dłuższą chwilę szukał telefonu do Realizacji, ale nim zdołał go wykręcić, jasny płaszczyk mignął mu na tle kortów Legii. Niech to szlag! Już wyszła. Postanowił zjeść na mieście, najlepiej w SPATiF-ie, i dopiero wówczas zorientował się, że swoje wierzchnie okrycie zostawił w reżyserce studia M2.

– Cholera, a jeśli ktoś ją ukradł? Na szczęście wytarta jesionka wisiała na swoim miejscu. Zarzucił ją zdziwiony nieoczekiwanym ciężarem i zajrzał do kieszeni. W jego ręku rozbłysła piękna złota papierośnica. – Ktoś pomylił płaszcze? Jednak w drugiej kieszeni znalazł dwie pary kluczy, a w wewnętrznej kieszeni list z ZAIKS-u, przypominający o jakimś zebraniu. Ostrożnie, bojąc się upuścić, podniósł staromodne cacko i otworzył.

Papierośnica była pusta. Zauważył jednak wygrawerowany napis. „Damianowi, wkraczającemu w wiek męski – Ojciec”. I data: „15 XI 1938”. Do licha! Jeśli ktoś chciał mu zrobić kawał, to nieźle się napracował – prawie uwierzył, że trzyma w ręce bibelot należący do bohatera, który zginął w trzynastym odcinku.

***

W SPATiF-ie o tej porze było pustawo. Większość aktorów rozjechała się do teatrów na spektakle. Zamówił klubowy obiad i poprosił pana Frania o możliwość skorzystania z telefonu. Już po chwili rozmawiał z Tereską. Z jej szczebiotu wynikało, że Kazimierz wyjechał na cały tydzień, niestety akurat zjechała teściowa.

– Nie szkodzi, tym razem ja dysponuję wolną chatą! – powiedział Gwidon i puścił oko do pana Frania, który udawał że liczy pieniądze, a rozmowa nie interesuje go nic a nic. Umówili się na szóstą. Teresa chciała koniecznie pójść do kina, „na fascynujący obraz nowej fali”, ale nie dał się przekonać. W zaistniałej sytuacji kino, nawet najciekawsze, byłoby marnowaniem czasu i pustego lokalu. Wrócił do stolika i nieomal zderzył się z Jurkiem Bargielem. – Można się przysiąść? – zapytał aktor, którego niski głos predestynował do grania zagranicznych dygnitarzy i

sanacyjnych polityków. – Bardzo proszę. Bargiel nie zainteresował się wyświechtanym menu, bez namysłu zamówił śledzia i dwie pięćdziesiątki, a widząc zdziwienie malujące się w oczach Gwidona, dorzucił: – Wchodzę na scenę dopiero w drugim akcie. Napijesz się? Nie odmówił. Od paru dni żył w sporym napięciu i coś rozluźniającego z pewnością nie mogło mu zaszkodzić. – Dziwna sprawa – kontynuował Bargiel, wyjmując z kieszeni kulkę na szpagacie i bawiąc się tym

wahadełkiem. – Wyczułem dziś podczas nagrania jakieś nieznane mi siły. – W studiu? – zapytał Gwidon, przypominając sobie, że o zamiłowaniach Bargiela do parapsychologii krążyły po Warszawie legendy. – Również w pokoju prób. A najciekawsze... – zaczął grzebać po kieszeniach i Michałowicz przeraził się, że szuka złotej papierośnicy – ...najciekawsze jest to! – Wyciągnął kieszonkowe lusterko. – Kompletnie zmatowiało. W ciągu paru godzin!

– I jak pan to interpretuje? – Nie mam na ten temat żadnej interpretacji. Coś się dzieje. O, popatrz! – nieoczekiwanie przeszedł na ty. Kulka na nitce poczęła wykonywać dziwne ruchy, choć Gwidon nie spostrzegał nawet najmniejszego drżenia ręki aktora. – Patrzą na nas. – Kto? – Jak to kto? Umarli!

***

Z Teresą umówili się pod Polonią. Przywitali się dość oficjalnie, chociaż jak typowa kobieta nie omieszkała skrytykować jego patrzałek.

– Ależ zafundowałeś sobie przedpotopowe lorgnon. – Pozwalają mi się lepiej wczuć w klimat lat trzydziestych – odparł. Teresa miała ogromną ochotę wejść do pobliskiej kawiarni i napić się kawy, ale Gwidon wyjaśnił: – Kawę dostaniesz w domu – i bez większych ceregieli pociągnął ją w ciemnawą gardziel ulicy Poznańskiej. Wieczór był jeszcze młody, ale noc listopadowa zdążyła zgęstnieć tak, jakby już dochodziła północ. Lepka ciemność zdawała się pochłaniać światła rzadkich latarń.

Michałowicz nie lubił śródmiejskich bocznych ulic. O ile arterie, nie najgorzej oświetlone, tętniły jeszcze życiem, o tyle parę kroków dalej czaił się świat zdecydowanie mniej przychylny spacerowiczom. Pal sześć, jeśli mieszkało się tam od zawsze i znało miejscowy półświatek. Nowi byli pozbawieni takiego komfortu. Jakoś nikt ich nie zaczepił. Minęli pierwszą bramę i doszli do drugiej, w której żarówka to gasła, to rozbłyskała. Rozbłysła w momencie, kiedy mijała ich kobieta z siatką idąca z przeciwka. – Agnieszka! – Dobry wieczór – powiedziała

dziewczyna, obrzucając Teresę uczepioną ramienia Gwidona zagadkowym spojrzeniem. Przysiągłby: ciekawość połączona z odrobiną żalu... Chciał coś powiedzieć, zatrzeć fatalne wrażenie, ale Rajewska nie zwolniła, a stuk jej bucików szybko ucichł. Planowana symfonia erotyczna okazała się krótkim scherzem. Tereska jak zwykle mocno napalona wzięła go szturmem, bez żadnych gier wstępnych, które skądinąd i on sam uważał za mocno przereklamowane. Ledwo dobiegli do sypialni, gubiąc po drodze przyodziewek.

Wszystko zajęło nie więcej niż pięć minut. Potem wypadałoby zapalić papierosa i nawrócić raz jeszcze, jak robi dobry oracz. Niestety oboje nie palili, a co do nawracania... Myśli Gwidona nijak nie mogły się skoncentrować na młodym ciele leżącym obok. Normalnie doceniłby i blask oczu, i rozchylone usta, i nabrzmiałe sutki, teraz jednak jego myśli zajmowały sprawy równie odległe od powabów kochanki jak problem zeszłorocznych zbiorów trzciny cukrowej w Gwatemali. „Spieprzyłem sprawę! – myślał,

przypominając sobie twarz Agnieszki. – A poza tym, jeszcze mogiła Piotra się nie uleżała, a już dziwki do jego mieszkania sprowadzam”. Nie mniej trapił go problem papierośnicy. Mniejsza z tym, jak znalazła się w jego kieszeni, ale co miał z nią zrobić? Zachować, nie mówiąc nikomu? A jeśli potencjalny kawalarz tylko na to czekał? Ogłosić na radiowej tablicy ogłoszeń: „Znaleziono cenny bibelot”? Tereska, rzecz jasna ciągle nienasycona, przystąpiła tymczasem do działania, zrazu lento, paplając coś o nowym tomiku wierszy inspirowanych poezją staroarabską, potem bardziej presto. Nim jednak doszła do vivace, odsunął

się od niej i wstał. – Co robisz? – Zaparzę kawy. Szedł między kupkami porozrzucanej garderoby. Dotarł do płaszcza. Wyjął papierośnicę. Wszedł do gabinetu, otworzył środkową szufladę biurka Abramczyka, chcąc ją tam wrzucić. I zdębiał. Pośród różnych szpargałów, jakich nigdy nie brak było u pisarza, pysznił się identyczny artefakt. Ten sam blask, kolor, faktura. Nawet napis w środku: „Damianowi, wkraczającemu w

wiek męski – Ojciec”. I data: „15 XI 1938”. Zakręciło mu się w głowie. Co tu się działo? I na miłość boską, po co komu dwie identyczne papierośnice? – Gdzie się podziewasz? – z sypialni dobiegł kapryśny głos Tereski. – Mówiłem, robię kawę. – Wydawało mi się, że kuchnia jest w przeciwnym kierunku. – Słusznie ci się wydawało.

Wrócił z kawą i wszedł do łóżka, ale mimo zachęt nie miał głowy do „muzyki sfer erogennych” – jak określała te wyczerpujące czynności młoda poetka. Partnerka natychmiast spostrzegła niesprawność czułego zazwyczaj „kamertonu”. – Coś się stało? – Nie, kochanie, wszystko jest w najlepszym porządku. Miałem tylko koszmarnie ciężki dzień. – Mówisz dzisiaj prozą, jak Kazik! – powiedziała i zabrzmiało to jak obelga. Zerwał się więc do lotu, ale miał w sobie tyle zdolności do awiacji co

zdezorientowany pingwin. W dodatku nie potrafił pozbyć się wrażenia, że w czasie tej erotycznej gimnastyki nie są sami. Czuł się tak, jakby każdy jego ruch śledziły czyjeś czujne oczy. A kiedy poszedł do łazienki, wydało mu się, że oprócz grania wody w rurach słychać czyjś drwiący śmieszek. Koło dziesiątej Teresa stwierdziła, że „musi się oddalić”. – Miałem nadzieję, że zostaniesz na noc – powiedział i dodał w duchu: „Miałbym szansę na małą rehabilitację”. Przecież jesteś wy-koń-czo-ny – odparła drwiąco. – Poza tym Gienia, moja teściowa, to skończona jędza, gorsza od

wszystkich kumoszek z Windsoru łącznie... Kiedy wychodziłam, dopytywała się podejrzliwie, dokąd idę i o której wrócę. I z pewnością nie położy się spać do mojego powrotu. Nie nalegał. Ubrał się i odprowadził ją na przystanek tramwajowy. Musiał jeszcze wygłosić kilka komplementów na temat tomiku jej wierszy zatytułowanego Symfonia niedomówień, którego rzecz jasna nie przeczytał. Po pierwszych trzech wierszach rozbolały go zęby. – Ale pamiętasz, że w niedzielę prowadzisz mój wieczór autorski? – W niedzielę? – Oczywiście zapomniał,

ale skłamał: – Jasne, że pamiętam, odrzuciłem przecież wszystkie inne propozycje. Tylko przypomnij mi, gdzie to będzie? – W Domu Kultury Ochoty. O osiemnastej! Tylko się nie spóźnij, bardzo cię proszę! W powrotnej drodze do mieszkania zrobiło mu się jakoś nieprzyjemnie. Ulica była jeszcze bardziej pusta niż parę godzin wcześniej, a jego kroki odbijały się głośnym echem w jej kanionie. Słuchał tych odbić i naraz zdało mu się, że do tego odgłosu jakby doklejał się dźwięk inny, też kroków, ale cichszych, bardziej posuwistych. Stanął.

Cisza. Odwrócił się. Nikogo. „Po prostu świruję!” Brama była tuż-tuż. Zamierzał w nią wbiec, ale się zatrzymał. Mrok w drugiej bramie wydał się jakiś intensywniejszy, a mrugająca żarówka definitywnie zgasła. Czy mógł być pewien, że nie ma tam nikogo? „Nie bądź idiotą! A kto miałby być?”. W oddali rozjarzył się mały płomyk, jakby ktoś w odpowiedzi mocniej zaciągnął się papierosem. Serce skoczyło mu jak małpa w klatce, czemu towarzyszyła niezbita pewność, że palacz czeka właśnie na niego.

Zawrócił. Szybkim krokiem, potem biegiem, nie nasłuchując, czy ktokolwiek idzie za nim, wybiegł na Marszałkowską. Tej nocy wrzask bliźniaków, którym wyrzynały się kolejne zęby, po raz pierwszy traktował jak rajską muzykę.

III. Na fotelu wuja

Poranki zwykle nastrajają optymistycznie. Nawet kiedy są późne i wyjątkowo mgliste. Kpimy wówczas z wieczornych lęków, dochodząc do wniosku, że wszelkie zwidy były jedynie złudzeniem, a reszta

jest dziełem naszej wybujałej wyobraźni. Również mieszkanie na Poznańskiej, do którego dotarł około dziesiątej, w świetle dnia prezentowało się nad wyraz zwyczajnie. Okazało się, że nie zostawili tam takiego bałaganu, jak myślał. Widocznie kiedy słał łóżko, Teresa umyła szklanki po kawie. W biurku leżały grzecznie obydwie papierośnice. Przeszukał staranniej szuflady i znalazł duży plik wizytówek, na które przedtem nie zwrócił uwagi. Drugą z kolei był elegancki kartonik z napisem „dr Rafał Styks, Warszawa, ulica Wielka 11”. Wizytówka,

pozbawiona jakichkolwiek przebarwień czy zabrudzeń, wyglądała, jakby wyszła dopiero co z drukami, a przecież musiała mieć blisko pół wieku. W miejscu dawnej ulicy Wielkiej stał dziś Pałac Kultury. Może przechowywana była w jakimś miejscu pozbawionym dostępu światła? Dalsze przeszukanie nie doprowadziło do równie spektakularnych odkryć. Poza jednym, w dolnej szufladzie, która musiała się zaklinować i otworzył ją dopiero za pomocą dłutka, uszkadzając odrobinę fornir. Znajdował się tam pistolet typu parabellum. Czysty, naoliwiony.

Nabity, ale zabezpieczony. Obok leżały dwie paczki nabojów. Gwizdnął przez zęby. „Ciekawe, czy Piotr miał pozwolenie na broń?” W każdym razie to odkrycie poprawiło mu samopoczucie. Jakby co, nie był bezbronny. Po chwili jednak naszła go inna refleksja. Jeśli Abramczyk koniecznie chciał się rozstać ze światem, czemu wybrał okno, zamiast – jak przystało na dżentelmena – użyć broni palnej? Może po prostu nie mógł otworzyć zaklinowanej szuflady? Zastanawiał się trochę nad kolejnym

odcinkiem Radwana, nie chcąc zostawiać wszystkiego na ostatnią godzinę, ale postanowił odłożyć ostateczną konstrukcję fabuły do spotkania z Agnieszką. Może dziewczyna jeszcze sobie coś przypomni? Niestety, była niedziela i wszelkie sprawy służbowe musiały ulec zawieszeniu. Mając do wyboru bezproduktywne snucie się po mieście albo obiad rodzinny z Wiktorem, bratową i ich potomstwem, wybrał trzecie rozwiązanie – odwiedził wuja Leopolda. Nikt nie wiedział, ile naprawdę wiosen

liczy starszy pan, a on sam indagowany na ten temat odpowiadał niezmiennie „za dużo”. Z pewnością przekroczył siedemdziesiątkę, choć Gwidon powątpiewał, czy w wymarszu z Oleandrów wraz z Pierwszą Kadrową przeszkodził mu, jak twierdził, lues złapany w Wiedniu od chórzystki słynnej opery, czy raczej młody wiek uprawniający co najwyżej do zabawy w klipę. W ogóle opowieści wuja Leopolda trudno było traktować serio, chociaż nie sposób odrzucić w całości. Stopień majora i wojskowa emerytura nie były efektem konfabulacji, podobnie jak odznaczenie za wojnę 1920 roku. Można

by się jednak sprzeczać, czy brak dwóch palców u lewej ręki był wynikiem zaciekłego pojedynku o cześć niewieścią, czy efektem odmrożeń podczas pobytu na Syberii. Informacja, że w dniach zamachu majowego walczył przeciwko marszałkowi Piłsudskiemu, kłóciła się z opowieścią, jak to jeszcze w latach dwudziestych podjął pracę w II Oddziale Sztabu Głównego, a następnie zajął się działalnością wywiadowczą w Niemczech. W dodatku legendzie asa wywiadu towarzyszył komentarz, że celowo został wydalony z wojska w atmosferze skandalu, aby podjąć ową niebezpieczną misję. Urodzony jako obywatel

Franciszka Józefa z dwuczłonowym nazwiskiem Wojton-Eberhardt, w Trzeciej Rzeszy taktycznie pozbył się owego Wojtona, i, jak twierdził, przez blisko 7 lat pracując w rozmaitych urzędach ministerialnych Niemiec, dostarczał bezcennych informacji władzom Polski. Zdekonspirowany w 1937roku przez Abwehrę, cudem umknął do Polski, gdzie uzyskał przydział do centrali KOP-u i wreszcie się ożenił. W końcu września 1939 roku po krótkiej potyczce z Sowietami trafił do niewoli, ale, podając się za podoficera, uniknął losu większości kolegów, zamordowanych strzałem w tył głowy. Poznał za to uroki syberyjskiej tajgi.

Na swoje szczęście dotarł na czas do Andersa i razem z nim przez Kazachstan, Persję i Palestynę wydostał się z „domu niewoli”. Przeszedł cały szlak Drugiego Korpusu, przeżywając przygody, o jakich się baronowi Münchhausenowi nie śniło. Co jednak ciekawe, prawie w ogóle nie awansował. Wojnę ukończył w stopniu kapitana. – Byłem niepokorny, pyskaty! – zwykł tłumaczyć ów paradoks. Po wojnie zamiast urządzić się na Zachodzie, czemu sprzyjał romans ze szkocką arystokratką (złośliwi twierdzą, że była to jedynie fryzjerka z Glasgow), dał się skusić wezwaniom władzy

ludowej i wrócił do kraju. – Żeby ta Szkotka była przynajmniej ładniejsza od swego konia – wzdychał – do końca życia spokojnie jadłbym owsiankę, popijając whisky. Władza ludowa zrazu przyjęła „wojaka z odzysku” z otwartymi ramionami, awansując do stopnia majora, a następnie, jako dobro szczególnie cenne, zamknęła w więzieniu na sześć lat. I nie pomogło, że wrócił jako Wojton. Wnikliwi śledczy dogrzebali się Eberhardta, przedwojennej Dwójki, hitlerowskiej Abwehry i Gestapo (naraz!), a także walk z Armią Czerwoną (dwa razy). Na koniec uznali majora za

osobistego szpiega Churchilla (którego daleką krewną była owa szkocka flama o urodzie kuca szetlandzkiego), przybyłego do ojczyzny z misją siania dywersji w Ludowym Wojsku Polskim i zabicia marszałka Konstantego Rokossowskiego. – Ale przecież kiedy wracałem, Konstantego Rokossowskiego nie było jeszcze w Polsce – prostodusznie odpierał ten zarzut wuj. – Co więcej, nic wtedy nie wskazywało, że kiedykolwiek zostanie ministrem obrony narodowej. – Twój mocodawca Churchill mógł przewidywać, że nim będzie. Głupi nie był! – nie ustępowała krwiożercza

towarzyszka prokurator. Jednak uzyskała dla Leopolda wyłącznie wyrok dożywocia, co mogła potraktować jako porażkę. Gwidon podejrzewał, że wiele opowieści wuja wzięło się wtórnie z konfabulacji komunistycznych śledczych na temat jego działalności. Nie było żadnych dowodów działalności wywiadowczej, a co do pracy w „najwyższych niemieckich urzędach” przy jakiejś okazji dowiedział się od matki, że Eberhardt pracował zrazu w firmie przewozowej swojego kuzyna, co nie było jakąś szczególną karierą dla „ucznia Freuda”. Potem, i owszem, przez jakiś czas był zatrudniony na

podrzędnym stanowisku w berlińskim magistracie ogołoconym z fachowców po wyeliminowaniu Żydów. Jednak prawdę powiedziawszy, Gwidon nie chciał sprawdzać, która wersja jest prawdziwa. Lubił starszego pana ogromnie, zwłaszcza od czasu, kiedy ten krył jego notoryczne wagarowiczostwo, a potem przepisywał na maszynie pierwsze dziecinne jeszcze próby prozatorskie. Pomieszkiwał też w jego domku w czasie szaleńczego (choć na szczęście krótkotrwałego) romansu swojej matki z pewnym znanym bokserem, który próbował wykorzystywać Gwidona w charakterze worka treningowego (Wiktor, jego brat,

miał więcej szczęścia, przebywając w tym czasie w szkole z internatem). Właściwie pokłócił się z wujem Leopoldem tylko raz. W marcu 1968 roku. Gwidon, wówczas uczeń gimnazjum Zamoyskiego, wpadł do domku w Międzylesiu z siną pręgą na plecach po milicyjnej pałce i z rewolucyjnym ogniem w oku. Nie był jeszcze studentem, ale solidaryzował się z uniwersytecką bracią i brał udział w demonstracjach. – A wiesz kogo właściwie bronisz? – zapytał Leopold Wojton-Eberhardt, wyraźnie nie ulegając nastrojom

chłopaka. – Wolności i demokracji, to wiem, swobód akademickich, jeśli jakieś jeszcze zostały, rozumiem, ale tak konkretnie, z nazwiska... – Bronię represjonowanych studentów, wyrzucanych profesorów... – Mój Boże, a znasz chociaż tych „profesorów”? Wiesz, co robili przedtem, zanim stali się rzecznikami rewizjonizmu, kogo sami wyrzucali, w jakich służbach pracowali? Ten na przykład... – Wskazał pierwsze nazwisko na ulotce. – Żona tego „wybitnego intelektualisty” była prokuratorem wojskowym. Wiem, co mówię. Oskarżała mnie na jednym z

procesów. Krwiożercza harpia! A brat tego twojego represjonowanego studentabohatera to sędzia z awansu społecznego. Może w jego wypadku daleko pada jabłko od jabłoni, ale nie zapomnę nigdy tego, co zrobił. – A co niby zrobił? – Michałowicz ledwie panował nad nerwami. – Miałem przyjaciela, Andrzejka. Razem byliśmy w łagrze pod Archangielskiem, razem trafiliśmy do Andersa, potem Jędruś jako cichociemny został zrzucony do Warszawy i wziął udział w powstaniu. Dalej jak większość zaliczył obóz, potem było znów wojsko w

Anglii. I podobnie jak ja dał się namówić do powrotu. Spotkaliśmy się w więzieniu na Mokotowie, próbowali nas konfrontować, ale żaden nie miał zamiaru wsypać drugiego. Andrzej szybko trafił do celi śmierci a pan sędzia, choć to nie należało do jego obowiązków, asystował w trakcie wykonywania wyroku. Mam skończyć czy opowiadać ci o następnych „bohaterach” i ich rodzinach? – To są wymysły rodem z moczarowskiej propagandy! – krzyknął Gwidon, – Antysemickie brednie! – Wiesz, że nienawidzę komunistów jak

psów, ale z dwojga złego ten Moczar czy, jak mu wcześniej było, Demko wydaje się lepszy. Michałowicz wyszedł, trzaskając drzwiami. Pogodzili się wkrótce, kiedy wuj trafił do szpitala na operację przepukliny i ciotka histeryzowała, że tego nie przeżyje, ale do tamtego tematu nie wrócili nigdy. Skądinąd postawienie na Moczara i wstąpienie do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację ogromnie się wujowi przydało. Otrzymał status kombatanta i godziwą emeryturę. Udało mu się odwiedzić Wiedeń, Rzym i cmentarz na Monte Cassino.

A jego antysemityzm? Gwidon uważał to za chorobę, coś jak wspomniany lues, który w młodości miał złapać Leopold. Nigdy jednak nie wspominał, jak zdołał się z niego wyleczyć. Sam uważał się za filosemitę, a od czasu, kiedy Abramczyk otoczył go protekcją – podwójnego! Do Międzylesia dojechał kolejką podmiejską. Trwała najpaskudniejsza z pór roku. Posesje z kościotrupami bezlistnych drzew przy piaszczystych uliczkach Kaczego Dołu, jak brzmiała dawna nazwa tego zakątka, wręcz nie mogły doczekać się pierwszego śniegu, a zielonkawa ściana sosnowego lasu była

zbyt odległa, aby upiększyć pejzaż. Dom Leopolda Wojtona-Eberhardta w pierwszej chwili sprawiał wrażenie budynku magazynowego, kopniętego nieco w bok przez toczący się walec historii. Budowany jako drewniak w stylu świdermajer, w trakcie walk na przedpolach Warszawy jesienią 1944 roku wielokrotnie przechodził z rak do rąk i w połowie spłonął. Podobno od bomby zapalającej, choć ciocia Tekla, w odróżnieniu od męża twarda realistka, twierdziła, że Ruscy po prostu rozebrali uszkodzone ostrzałem skrzydło na podpałkę. Później tymczasowo zbudowano ślepy mur, w którym jeden z dzikich lokatorów wstawił okienko, tak

że całość od strony ulicy sprawiała wrażenie bunkra, i dopiero zachodząc od tyłu, można było podziwiać staroświecki wdzięk piętrowego drewniaka, z galeryjką, kolumienkami i cudną obróbką stolarską będącą dziełem nadświdrzańskich mistrzów. Ciocia Tekla wypatrzyła gościa przez okno. – Przyszedł Gwidon! – krzyknęła donośnie. – Gwiiidooon! – powtórzyła. – Idę, już idę! Skrzypnęły drzwi i ze sławojki położonej malowniczo między chojakami wyłonił się wuj Leopold z

plikiem gazet pod pachą. Gwidon zastanawiał się wielokrotnie, dlaczego wujostwo nie wybudowali sobie ubikacji w domu? Raz nawet o to zapytał. – Na dworze zdrowiej i higieniczniej – odparł wuj. – A kiedy przyjdą trzaskające mrozy? – Jest taki miły wynalazek, który nazywa się nocnik. Do kuchennego wejścia prowadziły trzy drewniane schodki, jeden chybotliwy, i właśnie na nim wuj potknął się i wypuścił gazety. Spomiędzy „Życia

Warszawy” i „Żołnierza Wolności” wysmyknął się egzemplarz szwedzkiego świerszczyka, który Wojton-Eberhardt podniósł w pierwszej kolejności i wcisnął między pozostałe gazety. Gwidon udał, że tego nie widzi. Pornografia, jak wiedzieli dobrze poinformowani, była osłodą starości wuja Leopolda. Tępiona przez ciocię, bywała tematem męskich rozmów i wymiany kolekcjonerskiej, jako że rynek oficjalny nie istniał, a podziemny nie dorobił się własnej działalności wydawniczej. Chcąc posiadać pornola, wypadało

sobie go narysować, a jak ktoś nie był uzdolniony plastycznie – napisać. Tak powstały słynne aneksy wuja, w których rozczytywali się starsi panowie, kiedy zmęczyły ich rozważania o szarży pod Rokitną czy konspiracji za Hitlera. Inwencja wuja polegała na dopisywaniu. Tam, gdzie bardziej przyzwoici autorzy wstawiali trzy albo więcej kropek, Leopold wkleił całe strony wykonanych na cienkiej przebitce drobiazgowych opisów, na których widok Aleksander hrabia Fredro rumieniłby się jak skromna pensjonarka. Pal sześć, kiedy dopisywał „momenty” Żeromskiemu czy Reymontowi, lub wzbogacał i tak smaczne opisy Dołęgi-Mostowicza.

Jednak aneksy do W pustyni i w puszczy, czyli co Staś, Nel, Kali i pies Saba wyprawiali we wnętrzu baobabu w towarzystwie słonia i jego trąby, mogłyby zaskoczyć samego markiza de Sade. Gwidon poznał tę część twórczości krewniaka, kiedy osiągnął pełnoletność, chociaż już wcześniej erotyczne doświadczenia wuja odegrały pewną rolę w jego uświadomieniu. Miał może szesnaście lat, kiedy major Wojton-Eberhardt dość bezceremonialnie zapytał, czy interesują go dziewczyny. Potwierdził, co wyraźnie uspokoiło starszego pana. – A obłapiałeś jaką? – drążył temat.

– Znaczy co? Grałem raz czy dwa w butelkę... – Każdy grał! – przerwał wuj. – Ale mnie chodzi o chędożenie, ciupcianie, ryćkanie czy jak się teraz na to mówi. Gwidon zaczerwienił się i wyznał, że niestety jeszcze nie. – Dziwne – powiedział wuj. – Macie teraz tyle okazji. W szkole koedukacja, wspólne obozy, brak przesądów nakazujących pannom chodzenie z przyzwoitką. Za moich czasów, jak chciałeś zobaczyć gołą babę, to musiałeś zdobyć atlas anatomiczny albo podglądać ciotkę w kąpieli.

– To jak sobie wuj radził? – Własnoręcznie! Dopiero po maturze z kolegami zrzuciliśmy nasze kieszonkówki i poszliśmy do niewiasty trudniącej się kupczeniem ciałem. – Prostytutki – domyślił się Gwidon. – Prostytutki to są w Paryżu, u nas były kurwy po prostu. – I jak było? – Średnio na jeża. Z losowania wynikło, że byłem czwarty w kolejce, więc dostałem tę niewiastę w stanie dość sfatygowanym i nie popisałem się zbytnio.

– To znaczy? – Skończyłem, nim zacząłem. Ale i tak byłem dumny. Zyskałem męskie ostrogi, a w dodatku jako jedyny z szóstki klientów złapałem mendy. – Może koledzy też złapali, tylko się nie przyznali? – Może. Zwłaszcza że porobili później wielkie kariery, jeden został wojewodą, drugi biskupem, trzeci, Żyd, przystąpił do KPP i go rozwalili w Moskwie, czwarty, znany pisarz, trafił do podręczników, piąty, bohaterski generał, handluje drewnem do kominków w Londynie i ciągle wierzy, że wróci do wolnej ojczyzny... I tylko ja nie mam

czym się pochwalić. W każdym razie tę część kobiecego ciała miałem już odczarowaną. Więc jak naszła mnie potrzeba, wiedziałem, co robić. – A miłość? – wyrwało się Gwidonowi, który był naonczas chłopcem niezwykle romantycznym, kochającym się kolejno we wszystkich ładniejszych koleżankach z klasy – Basi, Kasi i Joasi, jednak bez zdradzania którejkolwiek z nich swego uwielbienia. Co ciekawe, traktował je jak bezcielesne anioły i mierził go sam pomysł hańbienia ich posągowych ciał czymś tak wulgarnym jak kopulacja. Inna sprawa, kiedy nieśmiało zwierzał się ze swych uniesień wujowi, ten stosował dość brutalną terapię.

– Wiesz, jak się odkochać albo przynajmniej przywrócić sprawom właściwe proporcje? – Jak? – Wyobraź sobie, że obiekt twych strzelistych westchnień, owa niepokalana nimfa leśna, o skórze barwy śniegu, robi w tej chwili kupę! Co się zaś tyczy własnych miłości, wuj miał skatalogowane wszystkie swe podboje w kajeciku oprawionym w zieloną skórkę, z którego czasem czytywał Gwidonowi jakiś fragmencik, smaczny, acz pozbawiony „momentów”, jakich czytelnicy jego aneksów mogliby się spodziewać. Leopolda cechowała

duża spostrzegawczość i spory talent literacki, pozwalający mu na charakteryzowanie ludzi paroma celnymi zdaniami, wydobywającymi istotę ich indywidualności. Czasem w opisach tych dziewcząt i kobiet pojawiały się tony ciepłe i naprawdę wzruszające, jednak wuj konsekwentnie przestrzegał Michałowicza przed szafowaniem słowem miłość. – Jak dotąd są tu sto trzydzieści dwie pozycje. Ale tak naprawdę ważnych było jedynie parę. Na przykład Anastazja, uciekinierka z Sankt Petersburga, pół panna, pół wdowa.

– Nie rozumiem. – Zaślubiona, ale nieskonsumowana! W dodatku po mężu białogwardziście wszelki słuch zaginął. Twierdziła, że byłem jej pierwszym mężczyzną... Albo Rojza Cukerman, dwudziestoletnia żona fabrykanta po siedemdziesiątce. Cymesik! Intelektualistka, sawantka, o ciele dorównującym umysłowi, choć z wiekiem trochę się roztyła. Spotykaliśmy się przez dobre dziesięć lat i... – zawiesił głos – zginęła w getcie. Albo… Nawet nie znam jej imienia. W trakcie wielkiej wojny wracałem kiedyś w nocy z urlopu koleją. Młodzik

w mundurze. Miałem gest, bom kilku kumplów w karty opitolił, więc wykupiłem przedział pierwszej klasy. Naraz zjawia się konduktor i pyta, czy zgodziłbym się, aby do przedziału dosadził damę, która miejsca nie ma, a dawać ją do niższej klasy nie wypada. Zgodziłem się, przekonany że dopakuje mi jakieś stare pudło pamiętające wojnę krymską, a tu wchodzi... bogini, elegancka, może trzydzieści lat. Milcząca, na oko niedostępna. Do tej pory nie wiem, jak to się stało, że całą noc parzyliśmy się jak koty, nie wymieniając przy tym ani słowa. O

świcie, kiedy spałem, wysiadła. Nie wiem, kim była, jak się nazywała. Czysta, pachnąca, mimo trudnych warunków podróżnych, mogła należeć do najlepszego towarzystwa, ale pozostaje mi jedynie spekulować na jej temat... Oczywiście nie miało to nic wspólnego z miłością, ale samo przeżycie trudno porównać z czymkolwiek innym. Wiesz, czasami widzę je wszystkie. Przychodzą w snach, piękne jak za swoich najlepszych czasów, ale Tekla je przegania. – Przegania? – A to się rozkaszle, a jak wiesz ma

astmę, a to siarczystego bąka puści i czar pryska. – A gdyby musiał wuj którąś wybrać? Jedną! – Ciężkie zadanie! Jak porównywać białe wina chianti z mocnym, rzekłbym, gęstym xeresem, czy musujące szampańskie z węgierskim tokajem. Chociaż najbardziej niezwykła to była jednak Xenia. Zjawisko nieziemskie, drobna, o ogromnych oczach, lekko rozchylonych ustach i lekko zadartym nosku, który mącił tę powagę, wprowadzając element filuterności. – Wuj poprawił się na swym fotelu, jakby odmłodniał, a oczy mu rozjaśnił dziwny

blask. – To było podczas ofensywy na Ukrainie, wyzwoliliśmy klasztor, parę dni wcześniej zajęty przez bolszewików. Straszliwe tam się rzeczy działy, wszędzie natrafialiśmy na trupy mniszek, zhańbione, pokaleczone... Kwaterując tam dwa dni, zająłem się sprzątnięciem nieco klasztoru. Pochowaliśmy zmarłe, kiedy coś mnie podkusiło, by zejść do piwnicy. I tam mur z cegły ujrzałem, świeży, jaśniejszy od reszty, dość niewprawnie wymurowany. Tknęło mnie, by go rozwalić, i tam ją znalazłem, nieprzytomną, ale żywą. – Xenię?

– A kogóż innego. Dzielna dziewczyna sama się zamurowała, woląc śmierć powolną niż bolszewickie pohańbienie. Wydobyłem ją z lochu, a ponieważ czerwoni następowali nam na pięty, zabrałem ze sobą. – Zakonnicę?! – Nowicjuszkę, ślubów jeszcze nie miała. Zresztą nie przyszło mi do głowy jej uwodzić, jako że jestem dobrym katolikiem, jednak sama mi się oddała z żarliwością, o jaką nikt by jej nie podejrzewał. To była miłość. Dla niej pierwsza i ostatnia. – Jak to?

– Gdy po paru dniach dotarliśmy do Lwowa, powiedziała, że mnie opuszcza. „Nie może być! – zawołałem. – Przecież się kochamy”. „Tak, kocham cię ponad wszystko, co jest na tym świecie, ale ofiarowałam się Bogu”. „Ale w takim razie co to było między nami?” „Grzech, biorę go na swoje sumienie, ale myślę, że Pan doceni moją ofiarę, gdyż teraz wiem, co dla Niego opuszczam” – I odeszła? – Tak. Nigdy więcej się nie spotkaliśmy. Jednak tego dnia nie erotyka ani nawet nie wspomnienia kombatanckie interesowały Michałowicza. Zamierzał skonfrontować elementy radiowego

serialu z realiami epoki międzywojnia. Jeszcze raz miał okazję się przekonać, że mimo zaawansowanego wieku Leopold zachował znakomitą pamięć, a w dodatku słuchał wszystkich wyemitowanych dotąd słuchowisk. Pytany o rozmaite szczegóły z Komisarza Radwana, odpowiadał niemal bez namysłu. Okazało się, że postać komisarza została skonstruowana co najmniej z trzech biogramów. – Chyba najwięcej cech waszemu komisarzowi udzielił inspektor Leon Makowski. Ciekawy człowiek, a w dodatku zaginął w tajemniczych okolicznościach w

sierpniu trzydziestego dziewiątego roku. – Co to znaczy tajemniczych? – dopytywał się Gwidon, delikatnie bujając się na fotelu wuja. – Dziś już nie pamiętam. Tym bardziej że chwilę później wybuchła wojna i zatarła wszystkie wcześniejsze wspomnienia. Przypominam sobie jednak gazetową płachtę i wybity sporą czcionką tytuł: „Zaginięcie komisarza stołecznej policji!” Naraz zmienił temat: – Od dawna cię chciałem zapytać, Gwidonku, jak poznałeś tego Abramczyka? – Przez mamę.

– Przez mamę? – Wuj uniósł brwi. – Opowiadała ci o nim? – W zasadzie nie. Właściwie nie miałem pojęcia, że się znali. Ale wuj wie... Mama była dosyć skryta. – Nie zawsze – mruknął starszy pan. – Ale nie odpowiedziałeś, jak się poznaliście. – Pojawił się na pogrzebie mamy, potem zadzwonił. – I opowiedział ci... – Że do powstania byli parą, a potem podzielił ich stosunek do nowej rzeczywistości.

– Aha – mruknął Wojton-Eberhard i zamyślił się. Na wszelki wypadek zapytał również o doktora Rafała Styksa, bez zdradzania łączących się z nim podejrzeń. Nie dzielił się również opinią na temat niekonsekwencji Abramczyka – w jednym miejscu doktor Styks był przypadkowo nadanym kryptonimem, w drugim tak przedstawiał się tajemniczy rozmówca Radwana i pod takim nazwiskiem występował na wizytówkach. – Doktor Styks? Nie słyszałem – odparł błyskawicznie Wojton-Eberhardt. Michałowicz podał mu wizytówkę.

Leopold zdjął okulary i podniósł ją do oczu. – Wielka jedenaście – odczytał i odrzucił kartonik na stół, jakby to był kawałek rozpalonej blachy. – A jednak wuj go znał! – zawołał Gwidon. – Nie jego. Adres. – Adres? Wielka jedenaście? – Tak. Dziś nie ma już śladu po tej ulicy, ale wcześniej było to jakby przedłużenie Lwowskiej, za Dworcem WarszawskoWiedeńskim. Wybacz, ale obudziło to moje bolesne wspomnienie.

– Tak? – Chyba jesienią trzydziestego ósmego roku niespodziewanie przyjechała z Paryża Anastazja. – Ta rosyjska arystokratka i wuja... przyjaciółka? – Właśnie! We Francji wyszła ponownie za mąż, doczekała się dzieci, ale po przyjeździe do Warszawy po dawnym sentymencie, no wiesz... Chociaż, powiem ci, mon ami, odgrzewane kotlety to już nie to samo co świeżyzna. Po paru godzinach słodkiego rendezvous poprosiła, bym ją odwiózł. Samochód miałem akurat w naprawie, zamówiłem więc dorożkę. Do końca

życia będę słyszał, jak swoim pięknie brzmiącym, śpiewnym głosem ordynuje: „Wielka jedenaście!” – Mówiła wujowi, po co się tam udaje? – Nie, choć ją o to zapytałem. Coś wspomniała, że francuscy przyjaciele ją poprosili o jakiś drobiazg. Ofiarowałem się, że zaczekam pod domem. „Nie trzeba, cheri. Zadzwonię do ciebie jutro rano”. – I nie zadzwoniła? – Nie. Jej ciało znaleziono rano na torach przy Warszawie Zachodniej. Gazety pisały, że rzuciła się pod pociąg jak Anna Karenina. Podobno była ciężko chora. W jej kalendarzyku, który

zostawiła w hotelu, znaleziono zapisane liczne terminy wizyt u onkologa. Ciekawe, mnie o tym nie wspominała i wydawała się okazem zdrowia! – Ale było śledztwo? – Było. Prowadził je ten sam inspektor Makowski, o którym już wspominałem. Wiele się nie dopatrzył. W jej pokoju hotelowym w Bristolu na stole znaleziono list pożegnalny. Adresowany do męża. „Muszę odejść” i jakaś strofa Verlaine’a czy Baudelaire’a. Jej pismo, jej papeteria. Dla policji, a nawet jej męża wszystko było jasne. – Dla wuja nie?

– Oczywiście, że nie. Po pierwsze, potrafię rozróżnić istotę pogrążoną w depresji i pełną woli życia. Anastazja miała mnóstwo planów! W dodatku jeśli nawet wcześniej napisała taki list, nie bardzo miała kiedy go położyć. Gdy wychodziła ze mną na obiad, stół był pusty, potem całe popołudnie spędziła w moim mieszkaniu. Na Wielkiej znalazła się przed ósmą. Zginęła o drugiej. Zapłaciłem recepcjoniście i wiem, że nie było jej wieczorem w hotelu. Nie brała klucza. – Bawił się wuj w śledztwo? – Troszeczkę. Nie podobała mi się ta sprawa. Odwiedziłem dom na Wielkiej.

Sprawdziłem listę lokatorów. Mieszkali tam adwokaci, notariusz, jakiś kompozytor, trzech lekarzy, nie pamiętam już nazwisk, ale z pewnością nie było żadnego Styksa. Miałem zamiar porozmawiać z wszystkimi lokatorami, ale w sztabie dostałem delegację do Kut na samej granicy rumuńskiej, potem coś się jeszcze zdarzyło, chyba poznałem Teklę... – A ten inspektor Makowski... Skoro był niezły, nie można było podrzucić mu tropu? – Nie mogłem zrobić tego, nie ujawniając mego odgrzewanego romansu, a i tak czułem wobec Serge’a,

męża Anastazji, wyrzuty sumienia. W tym momencie otworzyły się drzwi od kuchni. Ciocia Tekla zapraszała ich na obiad. Rozmowa się urwała. Po posiłku Leopold stwierdził, że mimo całej sympatii do siostrzeńca nie może zrezygnować z popołudniowej drzemki, tym bardziej że idzie zmiana ciśnienia i okropnie rozbolała go głowa. – Wpadnij za parę dni – zaproponował na odchodnym. – Opowiem ci parę innych historyjek, z których mógłbyś robić zajmujące

słuchowiska. Zmierzchało się już i panował nieprzyjemny chłód Gwidon postanowił więc dotrzeć do stacji marszobiegiem. Jednak okrążywszy dom, usłyszał za sobą pukanie w szybę. Odwrócił się. Wuj w podkoszulku uchylił lufcika. – Jeśli nie musisz, to daj sobie spokój z tym serialem. Jedna osoba już nie żyje – powiedział i nie czekając na reakcję Gwidona, szybko zamknął okienko.

IV. Wieczór autorski

W niedzielę pociągi z Otwocka do Warszawy kursowały rzadziej niż w dni robocze, a w dodatku ten, na który

czekał Gwidon, przyszedł opóźniony. Na szczęście był dość pusty. Patrząc przez brudną szybę na mijane przystanki: Anin, Wawer, Gocławek, mimowolnie pomyślał o ojcu. Michałowicz senior był dla niego mglistym wspomnieniem – zapachem najwcześniejszego dzieciństwa, podróżą do Świdra, której rytm przypominało aktualne kołysanie wagonu. Świder – nadzwyczajne przeżycie pięciolatka, a zarazem ostatnia zapamiętana scena z ojcem. – Wiesz, dokąd płynie ta rzeczka? – Do Wisły.

– A dokąd płynie Wisła? – Do morza. – A dokąd płynie morze? Ojciec nie odpowiedział, tylko zamyślił się głęboko. Wysoki, lekko przygarbiony, z szopą przedwcześnie posiwiałych włosów, a zarazem chłopięcym uśmiechem. Ten uśmiech odmładzał go o jakieś dwadzieścia lat, podczas gdy siwizna postarzała zaledwie o dziesięć. Oczywiście z perspektywy małego Gwidonka starość zaczynała się już koło dwudziestki.

Matka na temat zniknięcia swego męża Karola mówiła – „odszedł”, inni: „uciekł” lub bardziej poetycko: „wybrał wolność”. Z pewnością zawiódł zaufanie partii, tej partii, która wysłała go na olimpiadę w Melbourne. Jako wybitny dziennikarz sportowy rzucony na antypody, które stały się terenem sportowej rywalizacji, a także wojny ideologicznej, miał donosić o sukcesach socjalistycznego sportu. Donosił, i owszem, ale po zakończeniu igrzysk już tam został. Zaszył się gdzieś w interiorze Nowej Południowej Walii czy innego Queenslandu. Nieregularnie pisywał listy i przysyłał prezenty. Jednak około 1960 roku prezenty przestały przychodzić. Czy dlatego, że

na liście akredytowanych przy kolejnej olimpiadzie, tym razem w Rzymie, Karol Michałowicz pojawił się jako korespondent Głosu Ameryki? Matka przeprowadziła rozwód na odległość. Mimo to jeszcze ponad rok pisywał do syna egzotyczne kartki z rewelacyjnymi znaczkami z wysp Fidżi, Samoa, Tahiti, podpisywane tajemniczymi pseudonimami: „Nemo”, „Kon-Tiki” czy „Kapitan Grant”. Potem i te przestały przychodzić. Mówiono, że zaginął na morzu podczas samotnego rejsu, ale Gwidon nigdy nie uwierzył w jego śmierć. Jako nastolatek lubił rozkładać mapę i wpatrując się w

maleńkie punkciki rozsiane po błękicie Pacyfiku, wyobrażał sobie, że na jednej z takich wysepek żyje jego stary, z kozą, psem i piękną tubylką, i kiedyś go do siebie zaprosi. W tym życiu. Lub w następnym. Szarpnięcie wagonu przywróciło go do rzeczywistości. Na szczęście pociąg, do którego wsiadł, nie kończył swego biegu na Wschodniej, co wymagałoby dodatkowej przesiadki albo jazdy tramwajem do ronda Waszyngtona. Tak mógł dojechać prosto do przystanku Warszawa Stadion i spacerkiem wzdłuż Wisły dotrzeć do mieszkania dzielonego z rodziną brata. Już prawie stanął na peronie, kiedy uświadomił sobie, że

przecież o 18.00 na Ochocie rozpoczyna się wieczór autorski Teresy i że on obiecał go poprowadzić. Popatrzył na zegarek, była 17.45. Bardzo się śpieszył, ale wiele zrobić nie mógł. Pociąg w statecznym tempie dojechał do Ochoty. Na placu Zawiszy zaryzykował skok do ruszającego tramwaju, a na pasach przy skrzyżowaniu z ulicą Wery Kostrzewy omal nie wpadł pod samochód. Uratował go jakiś nieznajomy mężczyzna w staromodnym kapeluszu, który syknął mu w ucho: „Uwaga!” Nawet nie popatrzył na swego wybawcę, tylko potwornie zziajany dopadł schodów prowadzących na piętro Dzielnicowego

Domu Kultury. Było dwadzieścia po szóstej. – Już się zaczęło – poinformowała go szatniarka. Faktycznie, wchodząc na salę wypełnioną ludźmi (jak Teresie udało się ją zapełnić?!), zobaczył przy mikrofonie Roberta Lejmana, w gładkich słowach kończącego wprowadzenie. Czyżby jego kochanka przewidziała, że Gwidon nawali i z góry przygotowała zastępstwo? A może redakcyjny kolega, którego poznała kiedyś podczas spaceru z Michałowiczem, tylko nawinął się pod

rękę i teraz z ochotą wykorzystał szansę wskoczenia na miejsce rywala? W każdym razie Gwidon postanowił nie zakłócać spotkania swoim pojawieniem się, tylko usiadł spokojnie w jednym z ostatnich rzędów. Zaraz po redaktorze na scenkę wyszedł Jerzy Bargiel („A tego skąd wytrzasnęła?!”. Dopiero po chwili uprzytomnił sobie, że sam dał jej telefon aktora). Artysta zaczął czytać. O dziwo arcygrafomańskie strofy w ustach Bargiela traciły swoją banalność, brzmiały czysto, szlachetnie. I nie trzeba było dopatrywać się w tym jakiegoś cudu. Ludzie słuchali nie pretensjonalnych zwrotów, ale tembru głosu artysty, podziwiali jego szlachetną

postać i urodę amanta filmowego. Nie każdy, jak Gwidon wiedział, że ów „arystokrata” jest synem maszynisty sceny, wiecznie pijanego pana Kazia, i całe swoje dzieciństwo spędził za kulisami, w sznurowni czy na reflektorowych rampach, marząc o rolach Hamleta i Konrada. Więc wierzyło się tym słowom wyświechtanym jak mądrości z kalendarza, tym metaforom kulawym niczym przetrącony kundel i porównaniom o świeżości obrusu z garkuchni piątej kategorii. Po każdym wierszu zrywały się oklaski, a królująca przy stoliczku umieszczonym na scenie Teresa, w czarnej sukni podkreślającej

jej figurę, wydawała się jedną z muz. Bargiel przeczytał dziesięć utworów, potem kolejne cztery i na życzenie publiczności jeszcze trzy. Teresa, która od pierwszej chwili zauważyła wejście Gwidona, rzuciła mu triumfujące spojrzenie: „A ty uważasz, że jestem beztalenciem!”. Robert podziękował aktorowi i zapowiedział pytania do autorki. – Jestem cała w waszych rękach – powiedziała poetka, zwracając się do sali. Jak zwykle w takich momentach zapadła martwa cisza. Przerwał ją Gwidon,

pytając o dalsze plany artystyczne. Posłała mu promienne, pełne wdzięczności spojrzenie i powiedziała, że zamierza złożyć małą audycję poetycką w Polskim Radiu, a także myśli o powieści. Michałowiczowi zrobiło się gorąco. Dotychczasowe prozatorskie próby Teresy lokowały ją poniżej Mniszkówny, toteż po lekturze błagał ją, aby nikomu nie pokazywała ich w „niedopracowanym” stanie. Nie miał pojęcia, że po „dopracowaniu” staną się jeszcze gorsze. Jednak pytanie nie przestraszyło bohaterki wieczoru. – Zauważyłam, że na naszym rynku brak

jest książek adresowanych do kobiet, odpowiadających na ich zapotrzebowanie, realizujących ich marzenia i zawodowe aspiracje. Myślę, że pora wypełnić tę lukę. Do odważnych świat należy! Ktoś zaklaskał i sala to podchwyciła. – Czy zamierza pani wpleść w swoje dzieło wątki autobiograficzne? – zapytała piegowata dziewczyna z pierwszego rzędu. – Moje życie jest nieznośnie normalne – odparła z lekkim westchnieniem Teresa. – Jeśli zdecyduję się napisać powieść, bohaterka będzie moją odwrotnością:

samodzielna, wyzwolona, trochę szalona, zdecydowana w realizowaniu swoich wizji. „Już cię widzę, siłaczko – pomyślał Gwidon – jak sobie radzisz i jak się realizujesz bez kasy twojego męża, bez moich kontaktów”. Potem podano wino i słone paluszki, ale zniknęły błyskawicznie, a zaraz po nich ulotniła się publiczność. Pozostali we czwórkę: ona, Gwidon, Bargiel i Lejman. – Co robimy z tak pięknie rozpoczętym wieczorem? – zapytał aktor i natychmiast zaproponował SPATiF.

Jakoś zapakowali się do jednej taksówki. W SPATiF-ie znalazł się wolny stolik, pół litra i zakąski. Wchodząc, Gwidon poczuł nieprzyjemny dreszcz. Okulary miał słabe, ale nie na tyle aby na wysokim stołku przy barze nie dostrzec chudej postaci Artura Starzyka. Wyrzucony z Radia „Zoil” sączył samotnie kieliszek koniaku. Żeby tylko mnie nie zauważył – pomyślał Michałowicz. W zasadzie nie miał powodów obawiać się krytyka, ale fakt, że w radiu zajął jego miejsce (choć nie biurko!), napawał go sporym dyskomfortem.

Ulokowali się w sali z fortepianem. Pojedli, popili. Rozmowa w czwórkę jakoś się nie kleiła i szybko podzieliła na dwa niezależne dialogi. Teresa zalała słowotokiem Roberta, a Gwidon miał do Bargiela masę pytań związanych z jego wiedzą parapsychologiczną. Aktora nie trzeba było ciągnąć za język. Szczęśliwy, że ktoś traktuje serio jego zainteresowania, rozgadał się na dobre. – Niezależnie od tego, czy wierzymy, czy nie, otacza nas świat duchów – twierdził. – Wokół nas snują się zmarli, ale nie tylko oni. – Kogo masz jeszcze na myśli? – Michałowicz mimowolnie rozejrzał się

po sali, ale zobaczył jedynie perorującego wesołka z wystającymi zębami, będącego od lat pupilem kół ogólnowojskowych, i podeszłego wiekiem reżysera, uchodzącego za „niekłamany autorytet moralny” kiwającego się z zamkniętymi oczami na krześle. – Och, jest ich całe mnóstwo. Dzieci nienarodzone, nasi potomkowie, którzy wykorzystując technologię, o jakiej nam się nawet nie śni, krążą wokół nas i nieustannie obserwują. – Nawet w toalecie i w sypialni? – zainteresowała się Teresa, na moment odrywając się od rozmowy z Robertem.

– Nie sądzę, żeby na tym szczeblu rozwoju interesowała ich nasza przyziemna fizjologia – odparł aktor i przeszedł do tematu bilokacji, to jest możliwości bycia równocześnie w paru miejscach. – W przeszłości zdarzało się to świętym mistykom, nawet w naszych czasach żył ksiądz we Włoszech, który podobno potrafił przemieszczać się w przestrzeni. Nie wiem dokładnie, ale wydaje mi się, że umarł całkiem niedawno. – A potrafiłby również podróżować w czasie? – Michałowicz pomyślał przez moment o Styksie. Gdyby dożył obecnych czasów, musiałby być sędziwym dziadygą, niezdolnym do

przestraszenia kogokolwiek. Gdyby jednak miał ów dar bilokacji i potrafił być równocześnie w międzywojniu i w PRL-u... – Akurat o takich przypadkach nie słyszałem – stwierdził Bargiel. – Co nie znaczy, że można je wykluczyć. Albowiem, jak powiedział Szekspir, są na niebie i ziemi rzeczy, o których nie śniło się filozofom. Tocząc ową rozmowę na temat zjawisk niezwykłych, kątem oka zauważał, jak Teresa pytluje po swojemu do Lejmana (znał te jej monologi aż za dobrze), a ten kiwa głową, uśmiecha się, zmieniając miny jak maski. Gdyby padło na kogoś

innego, nawet by mu współczuł. Minęła jakaś godzina, kiedy parcie na pęcherz zmusiło go do odwiedzania toalety. Przy pisuarze natknął się na Starzyka. Chciał się cofnąć, ale „Zoil” już go zauważył. – Słuchałem dziś Komisarza Radwana. Całkiem udała się panu ta kontynuacja. Tylko pozazdrościć Piotrowi takiego ucznia. To, kiedy przerośnie mistrza, wydaje mi się kwestią czasu. Ale już dziś... – przerwał i szamotał się chwilę z rozporkiem – już dziś dostrzegłem, że o ile komisarz Piotra jest przede wszystkim profesjonalistą, pański

Radwan jest równocześnie patriotą. – Dziękuję – wybąkał, pragnąc jak najszybciej wybrnąć z kłopotliwej sytuacji. Jednak Artur kontynuował rozmowę. – Mogę zaproponować jedną kolejkę? – zapytał na wąskich schodach prowadzących na górę. Jakiś czas temu Gwidon oszalałby ze szczęścia, słysząc, jak ktoś taki jak sam Starzyk proponuje mu wspólną wódkę. Teraz poprzestał na wyrażeniu zgody. Starzyk opowiadał o jakiejś książce, której Michałowicz nie czytał, autora,

którego nie znał. Zresztą miał prawo. Ukazała się wyłącznie powielaczowa edycja powieści, wydana „bez wiedzy i zgody autora”. Gwidon słuchał i grzecznościowo potakiwał, pragnąc jak najszybciej wrócić do swojego stolika. – Najważniejsze, że został przełamany monopol – mówił Artur. – Jakiś dupek z cenzury lub KC nie dyktuje już, co nam wolno, a czego nie. – Ale za jaką cenę! – odparł Michałowicz, cytując opinię Abramczyka, że lepiej za cenę drobnych ustępstw docierać do milionów, niż bawić się samizdatowym pisemkiem, które przeczyta dziesięć osób, i to przez

lupę. – To już kwestia wyboru, który każdy podejmuje indywidualnie, czy kontentować się przyzwoitym sucharkiem, czy tortem, który wpadł do szamba – odparł „Zoil”, a widząc pewne zmieszanie Gwidona, stwierdził: – Co nie znaczy, że wobec moralnych dylematów każdy musi postępować identycznie. – Owszem, brak mi radia – kontynuował. – Jednak wolność nie ma ceny. Nigdy nie czułem się bardziej wolny niż teraz, kiedy już znikąd nie mogą mnie wyrzucić. Gwidon chciał zapytać, jak można

wyżyć z samej wolności, ale pisarz go ubiegł. – Horrendalna cena dolara sprawia, że nawet niewielkie kwoty, jakie mi płacą na Zachodzie, czynią mnie tu, w kraju człowiekiem zamożnym. Żebym tak jeszcze mógł otrzymać paszport... – Gdzie ty się podziewasz? Zza drzwi wyjrzał Bargiel i Gwidon przeprosił opozycjonistę, mówiąc, że musi wracać do towarzystwa. – W każdym razie, jakbyś kiedyś potrzebował rady albo pomocy, dzwoń! – „Zoil”, który nie wiadomo kiedy zdążył przejść z Michałowiczem na ty,

wcisnął mu wizytówkę. Po kolejnej połówce Bargiel zaczął mówić zdecydowanie głośniej, a Robert jakby ciszej. Role w drugiej części stołu także się zamieniły – teraz redaktor nawijał pochylony do ucha Teresy, a ta na przemian chichotała, to znów poważniała. Gwidonowi coraz trudniej przychodziło rozumieć Bargiela, który szczęśliwy, że nikt mu nie przerywa, gadał o poltergeistach, ciałach astralnych i zombi. I nie czekał na reakcję redaktora, któremu wypity alkohol szumiał w głowie coraz bardziej.

Naraz wydało mu się, że idzie ciemnawą warszawską ulicą, a przed nim sunie blondynka, jej szpilki stukają pośpiesznie o trotuar. Widzi bramę, a obok niej napis: Wielka 11. Niedobrze! Podbiega do kobiety, pragnąc ostrzec ją przed wejściem do budynku. Woła: „Pani Anastazjo!”. Ta odwraca się i widać, że to Agnieszka... – Usnąłeś, kolego? Otworzył oczy i zobaczył nad sobą czerwoną twarz Bargiela. – Przepraszam, może na chwilę – odpowiedział bełkotliwie.

– Drobiazg, każdemu się zdarza – poklepał go Jerzy. – Ja przysnąłem kiedyś w trzecim akcie Jak się wam podoba? Komu jak komu, ale naszemu dyrektorowi to się bardzo nie podobało. Roześmieli się. Gwidon zauważył, że lokal tymczasem opustoszał. – Gdzie Teresa? – Powiedziała, że musi lecieć. Nie chciała cię budzić. – A Robert? – Zaofiarował się, że odprowadzi ją do taksówki. Dżentelmen w każdym calu.

Michałowicz poczuł się głupio, jak ktoś, komu właśnie zjedzono deser, ale nie dał po sobie tego poznać. Chciał zapłacić rachunek (Lejman nie zostawił ani grosza), ale Bargiel mu nie pozwolił. – Dzisiaj to ja płacę za wszystko. Jak mam, to mam. Później wyjaśnił, że wygrał znaczną kwotę w pokera, który od lat stanowił uzupełnienie jego teatralnej gaży. Lepsze od zarobków osiąganych przez innych kolegów w trasach. Jako aktor wybitnie dramatyczny, jak sam mówił o sobie, za estradą nie przepadał. – Kocham Warszawę, kocham to piękne miasto! – powtarzał, podtrzymując

Gwidona na stromych schodach prowadzących ku ulicy. – I nie widzę najmniejszego powodu, żeby ruszać się stąd gdziekolwiek. „Wolę swojskie gówno w polu niż fijołki w Neapolu” – zanucił. Śpiew i chłodne powietrze do reszty ocuciły Michałowicza. – Co robimy z tak pięknie rozpoczętym wieczorem? – pytał aktor. – Godzina taka młoda, że aż grzech iść samemu do łóżka. – A co proponujesz? – Może do Piwnicy Architektów w SARP-ie albo, jeśli wolisz „ściek” u

Filmowców, to idziemy na Trębacką. Podobno przyjechał tam sam Romcio Polański. – Obawiam się, że nie wytrzymam tamtejszej duchoty. A co byś powiedział, gdybyśmy wpadli do mnie? To znaczy do mieszkania Abramczyka, którym się teraz opiekuję. – Dobra, po drodze zajrzymy na plac Zbawiciela, żeby kupić coś na przetrwanie.

– Nie trzeba niczego kupować, Piotr zostawił mi suto zaopatrzony barek. Przeszli Wilczą, mijając po drodze komisariat, do którego suka przywiozła akurat uczestników jakiejś rozróby. – Protestuję! A prawa człowieka?! – wołał wyciągany z radiowozu facio, broczący krwią z rozbitego nosa. – To było normalne spotkanie towarzyskie i kulturalna dyskusja. Ominęli ich szerokim łukiem. – A swoją drogą, ta twoja Tereska to niezła kurew! – powiedział naraz Bargiel. – Nie wyszło jej ze mną, to

wzięła się za tego gnojka. – Sądzisz, że pojechali razem? – Gwidon wydawał się zaskoczony. – Ale zaraz! Jak to nie wyszło jej z tobą? – Ty spałeś, młody poszedł do kibla, starczyło czasu na złożenie bardzo konkretnej oferty. Była zaskoczona, że nie reflektowałem. Jest taki gatunek interesownych cichodajek – tłumaczył. – Dla uzyskania określonych celów nie cofną się przed niczym. I w dodatku to lubią. – I myślisz, że ona i Robert... Jerzy popatrzył na zegarek – Grzmocą się teraz jak złoto – stwierdził. – Ale to

żadna parapsychologia, tylko znajomość życia. Na pół godziny przed zdarzeniem mogę wyczuć, kto i co będzie z kim robił. I za ile. – Tu splunął na chodnik. – Przepraszam, jeśli zrobiłem ci przykrość. Zabolało, fakt. Jednak co innego w tym momencie zaprzątało głowę Gwidonowi. Zaproszenie Bargiela do lokalu na Poznańskiej miało określony cel. Fachowiec miał orzec, czy mieszkanie jest nawiedzone. Toteż Michałowicz nie spuszczał wzroku ze swego gościa.

Jednak czy sprawił to alkohol, czy też opinia na temat parapsychologicznych uzdolnień aktora nie odpowiadała rzeczywistości, w każdym razie miał prawo czuć się rozczarowany. Na Bargielu nie zrobiły bowiem wrażenia ani kolejne bramy i podwórka, ani klaustrofobiczna winda, która nieoczekiwanie zaczęła działać, ani odrapane drzwi. – Ładna chata – ocenił w środku. – Trochę zaniedbana, ale ma swój styl. Idąc poszukać czegoś w barku, Gwidon celowo posadził gościa na fotelu pisarza, ale widocznie skórzane siedzisko nie wydzielało żadnych

fluidów, bo Bargiel w najmniejszym stopniu nie przypominał szczura zaniesionego do kopalni w której ulatnia się metan. – Czego się napijesz? – zapytał, gmerając wśród butelek z efektownymi nalepkami, dowodzącymi, że Abramczyk łączył pasję podróżniczą z predylekcją do egzotycznych alkoholi. Na moment zawahał się przy butelce koreańskiej wódki ze zwiniętym wewnątrz wężem, ale ostatecznie sięgnął po coś innego. – Może być starka? – Jak najuprzejmiej – zaakceptował Jerzy. Polali, popili.

– Jakie wrażenie robi na tobie to mieszkanie? – zapytał Gwidon. – Niektóre książki to prawdziwe białe kruki, obrazy też mogą imponować... Prawdziwy Kossak, w dodatku Juliusz, dwa nie najgorsze Cybisy, Tadeusz Dominik autentyczny, ale paskudny, no i znakomity, wart każdych pieniędzy Starowieyski. – Myślałem o geniuszu loci. Nie odczuwasz czegoś specyficznego w tym wnętrzu? Aktor zastanawiał się chwilę, spacerując po mieszkaniu i zaglądając w rozmaite kąty, łącznie z toaletą i garderobą.

– Stary dom – powiedział wreszcie. – Długa historia, wielu lokatorów, ale nie czuję w nim niczego, co mogłoby niepokoić. – Może za dużo wypiliśmy? – Bzdura! Alkohol zawsze mnie uwrażliwia, a nie otępia. – Więc co? Nie ma tu niczego dziwnego? Pokręcił głową. – Przeciwnie, pełno tu różnych dziwnych energii. Ale wszystko zamknięte przede mną, jak pacjent, który broni się przed hipnozą. Nie wiem dlaczego.

– A twoje wahadełko? Możesz zobaczyć, co nam pokaże? Aktor sięgnął do kieszeni i zaklął, wyciągając sam szpagat i bezskutecznie poszukując kuleczki. – Cholera! Urwało się... To się nigdy nie zdarzyło. – Znów klapnął na fotelu Abramczyka i sięgnął po kieliszek – Nie wiem, co to znaczy. Może duchy tego domu nie życzą sobie ingerencji z zewnątrz. – A czy takie duchy mogą zabić? – to pytanie dręczyło Michałowicza od czasu, kiedy po raz pierwszy zobaczył miejsce śmierci Abramczyka.

– Trudno sobie to wyobrazić. Są przecież niematerialne. Owszem, wystraszyć na śmierć zdarza się, ale fizycznie? Poltergeist może przesuwać meble i trząść zastawą, ale to jest maksimum, na co go stać. – Jednak coś go zabiło. Michałowicz pokrótce zrelacjonował okoliczności śmierci pisarza. Wspomniał o wierszu-przestrodze, o wymienionej taśmie w maszynie, udartej stronie... Do Bargiela chyba wiele z tego już nie docierało. Walnął kolejną pięćdziesiątkę i siedział sztywno, wpatrując się w przestrzeń. Naraz rzekł: – Komisarz Radwan zawsze mawiał:

„Dajcie mi motyw, a dam wam mordercę”. Widzisz jakiś motyw? Masz kogoś, kto odniósł korzyść ze śmierci Piotra? Poza tobą... – Na moment zawiesił głos, a potem zupełnie innym tonem zapytał: – Gdzie się mogę położyć? – Wszędzie. Na moment Gwidonowi przypomniała się anegdota o Dymszy i generale Moczarze, który jako szef łódzkiego UB odwiedził raz grającą tam Syrenę i w pewnym momencie podczas bankietu po spektaklu zapytał Dodka, gdzie mógłby się załatwić. „Pan? Wszędzie!” – odparł popularny komik.

W tym wypadku „wszędzie” oznaczało drugą sypialnię, którą musiał zajmować Piotr w okresie, kiedy w ich małżeństwie nastąpił już rozdział od łoża, ale pani Abramczyk nie opuściła jeszcze mieszkania. Sam Michałowicz wypił sporo i teoretycznie też powinien paść, ale mimo że wyciągnął się wygodnie na małżeńskim łożu, sen nie przychodził. Czyżby przekroczył jakiś krytyczny punkt popijawy? Myślał o Teresie. „Co za dziwka!”. Ewentualne, choć bardzo prawdopodobne pójście do łóżka z Robertem („Szmaciarz, ścierwnik,

padlinożerca!”) najbardziej bolało go w kategoriach ambicjonalnych. Owszem, nie kochał tej grafomanki, ale przywykł traktować ją jako swoją własność, osobiste narzędzie do sprawiania przyjemności, w dodatku przekonany był, iż sprawuje nad nią pełną kontrolę. „Ciekawe, co jej Robert obiecał – zastanawiał się. – Audycję poetycką? Pomoc w pisaniu powieści?” Potem zaczął myśleć o wuju, jego zadziwiającej opowieści o domu przy ulicy Wielkiej. Czy mógł to być przypadek? Czy nie za dużo tych przypadków? Po raz pierwszy w życiu odnosił

wrażenie, że sam jest bohaterem jakiejś sztuki nieznanego autora, reżyserowanej gdzieś z góry. Miał tylko ochotę zapytać jak jeden z aktorusów spóźniający się na nagranie: – Jedno pytanie i mogę lecieć bez próby: tragedia czy komedia? I z tym cytatem na ustach zasnął. Obudził go krzyk – Krew! Krew! Ogień! Nie chcę! Wybiegł na korytarz. Kompletnie nagusieńki Bargiel sunął po podłodze z nosem ruchliwym jak u psa. Wejścia Michałowicza nie zauważył, a z jego ust wylewał się niewyraźny bełkot: „Weksel u Hartmanna. Jaki weksel? Dwa tysiące rubli. Ty chyba zwariowałeś, Aaron, u

ciebie z głową coś niedobrze” – mówił, żydłacząc głosem kobiecym. „Ene, due, rabe... Tate, tate, Szmul znowu mnie bije!” – tym razem odezwał się jak dziecko. Gwidon był przekonany, że słucha improwizowanego monologu pod swoim adresem. Znał aktorów i wiedział, że uwielbiają „wpuszczać” swoich słuchaczy. Ale czy tym razem była to celowa improwizacja? Bargiel był doskonałym aktorem, ale czy mógł aż tak udawać? W zależności od tego, w którą stronę się zwrócił, mówił różnymi językami, raz w

jidysz, kiedy indziej po polsku lub niemiecku. Był rodzącą kobietą i mężczyzną posuwającym służącą, odmawiającą jakąś białoruską modlitwę. Przy drzwiach wejściowych rzucił parę komend po niemiecku: „ Raus, Alles! ” Towarzyszył temu lament żydowskiej rodziny usuwanej z mieszkania. Potem na moment imitował płacz umierającego powstańca i klątwy Rosjanina, który zapewne stanął tu na kwaterze. W strumieniu słów trudno było znaleźć jakąś konsekwencję, choć wyglądało na to, że zachowana jest chronologia. Wreszcie aktor doszedł do gabinetu i wstał na nogi. Jego pokaźny organ

chwiał się niczym rękaw lotniczy przy niewielkim wietrze. – „Oszalałeś?! Ciebie tu nie ma! Co ty sobie wyobrażasz? Chcesz być ciągle moim wyrzutem sumienia?! Ja nie mam sumienia… – teraz do złudzenia imitował chrapliwy głos Abramczyka. Wyglądało, jakby szamotał się z kimś, ale nie mógł go uchwycić. Zasłaniając się przed niewidzialnymi uderzeniami, cofał się ku oknu, które było otwarte na oścież i tylko chłodny wiatr szarpał firankę. Kto je otworzył, kiedy? I dlaczego właśnie akurat to okno? – „Ostrzegam cię! Zginiesz” – wychrypiał, siedząc już na parapecie i

niebezpiecznie przechylając się do tyłu. W ostatniej chwili Gwidon chwycił za ramię Jurka, który mamrotał pijacko: – Odejdź, łajdaku! Zniknij! Musiał uderzyć Bargiela w twarz dwa razy odkrytą dłonią, żeby aktor oprzytomniał. – Dlaczego tak tu wieje? – zapytał całkiem normalnym głosem. Potem popatrzył mocno zdziwiony na Gwidona jakby nie spodziewał się go tu zastać i dodał: – Ale mnie suszy! Dopiero po dłuższej chwili zorientował się, że jest nagi.

– Co ja tu robię? Widząc jego zmieszanie, Gwidon rzucił mu szlafrok zmarłego pisarza. Poszli razem do kuchni, gdzie Michałowicz włączył czajnik i po chwili mogli pić parującą prawdziwą neskę, pochodzącą z zapasów Abramczyka. Niestety Bargiel nie pamiętał niczego ze swego transu. Twierdził, że spał bez żadnych snów i ocknął się dopiero, gdy ktoś przyładował mu w dziób. Gwidon przytoczył mu kilka wypowiedzianych kwestii. Ale usłyszał tylko: – Naprawdę nie wiem, co się ze mną działo. Nie męcz mnie! I bez tego

jestem wykończony. Potykając się, dotarł do gościnnej sypialni i padł na pościel. Michałowicz próbował domknąć okno, zastanawiając się, czy ciężkie podwójne skrzydła o staroświeckich zamkach mogły otworzyć się same. Nie dawała mu spokoju scena, którą odegrał przed nim Bargiel. Jeśli była prawdziwa, dowodziła, że Abramczyk jednak dokonał samobójstwa, w którym w ostatniej chwili ktoś usiłował mu przeszkodzić. Tylko kto? Właśnie dociskał klamkę, kiedy złociste włosy zamajaczyły mu na dole, opodal figury Matki Boskiej. Agnieszka!

Ponownie zaczął szarpać się z zamkiem okiennym, który wcale nie chodził tak lekko, jak mogło się wydawać. Kiedy jednak wreszcie udało mu się otworzyć, na podwórku nie było nikogo.

V. W poszukiwaniu dalszego ciągu

Obudził się koło jedenastej i natychmiast połknął dwie aspiryny, gdyż inaczej potężny kac wgniótłby go w parkiet. Był niewyspany. Bargiel zrobił mu pobudkę około szóstej, tarmosząc go za ramię i mówiąc, że musi podziękować za gościnę. – Nie możesz jeszcze chwilę pospać? – wybełkotał Gwidon. – Jest środek nocy!

– Nie mogę, zawsze budzę się o szóstej... Poza tym przed próbą muszę jeszcze wpaść do domu. Michałowicz burknął coś, czego sam nie zrozumiał, i przewrócił się na drugi bok. Do radia dowlókł się koło południa. Robert juz był w redakcji, wesoły jak skowronek, i przywitał się z nim wręcz serdeczniej tak jakby zdmuchnięcie koledze narzeczonej miało wzmacniać przyjacielskie więzy. A może nic z tego nie wyszło? Gwidon liczył, że dowie się, jak mu poszło z Teresą, ale Lejman zachował dyskrecję, choć nie ukrywał satysfakcji z życia. Nie mając ochoty na kontynuowanie

pustego dialogu, zaszył się w swoim, kącie, bardziej udając niż studiując grubą paczkę listów od czytelników. Zadzwonił redakcyjny telefon, stojący na „przeklętym” biurku Starzyka. Zignorował go. Nie oczekiwał żadnych telefonów. Aparat jednak nie zamierzał milknąć. Piąty dzwonek zmusił Gwidona do podniesienia się z miejsca. Ale w tym momencie ubiegł go Robert, dotąd zajęty przesłuchiwaniem jakiejś audycji. Odebrał. Coś zagadał, a potem wyciągnął słuchawkę w stronę Gwidona. – To do ciebie. Jakaś panna... – tu użył

szczególnego nacisku: – ...Rajewska. W rzeczy samej dzwoniła Agnieszka. – Nie będzie mnie dzisiaj w pracy – powiedziała – ale prosił pan, żebym zgłosiła się, jeśli przypomnę sobie coś z tych dwóch odcinków. – I przypomniała pani sobie? – Myślę, że sporo. – Kiedy moglibyśmy się zobaczyć? – Wybieram się dziś do cioci, więc przy okazji mogłabym wpaść do pana. – Znakomicie! Mój numer mieszkania...

– naraz zdał sobie sprawę, że nie zna numeru. – Trafię. Znam drogę. Może być osiemnasta? – Świetnie, o osiemnastej. Rozmowa się zakończyła, a on nadal trwał ze słuchawką przy uchu. Przesłyszał się? A może śnił na jawie. Wreszcie odłożył słuchawkę i odetchnął głęboko. – Widzę, że bierzemy na warsztacik jakiś świeży towarek – zauważył Lejman. – Ta Rajewska to kto?

– Nasza techniczka, Agnieszka. – Agnieszka? Techniczka? Nie znam. – Najładniejsza kobieta, jaką tu widziałem. – Od czasu wizyty Violetty Villas w naszej stołówce nie widuje się tu już kobiet godnych uwagi. Ale ciebie, zdaje się, fascynują podlotki. „Co racja to racja” – pomyślał Gwidon i po raz pierwszy tego dnia poczuł odrobinę współczucia wobec rywala. U Teresy zaczynało się zauważać pierwsze objawy może jeszcze nie starzenia, ale przejrzałości. Nie była już brzoskwinką o mechatej skórce, jaką poznał przed

dwoma laty, pojawiła się tendencja do tycia, przybierająca na sile z każdym miesiącem. Odrosty tlenionych włosów też nie wyglądały interesująco. „Cóż – kontynuował swe wewnętrzne rozważania – bycie kobietą to w ogóle kiepski interes, naprawdę uroczy jest moment, kiedy z pączka przemienia się w pąk i te pierwsze dni kwitnienia”... Ale w przypadku Teresy ta faza już mijała. Rosła za to potrzeba gadulstwa. Ale Agnieszka... Biegnąc na Poznańską, aby przygotować się do spotkania, czuł łomotanie serca, tak mocne jak w czasie szkolnych porywów.

„Idioto, na co ty właściwie liczysz?! – ganił się za nadmierną ekscytację. – Spotkanie nie musi przecież przynieść żadnych efektów poza wiadomościami na temat treści zaginionych odcinków. Nie dla psa kiełbasa!” Ona jest za młoda, za ładna! I w dodatku już na pierwszy rzut oka wyglądała na twierdzę nie do zdobycia. Takie kobiety wymagają supermenów, rosłych chamów, których się boją, milczących mięśniaków, nie wiadomo dlaczego fascynujących rzekomą tajemniczością, a nie rozgadanych, pełnych wątpliwości intelektualistów. Michałowicz trzeźwo oceniał swoje możliwości. Miał powody. Całkiem

niedawno jego zaloty do młodej aktorki Joanny Malik skończyły się prawdziwym kubłem zimnej wody. Chcąc u niej coś uzyskać, nie wystarczyło być zdolnym autorem radiowym, na jej „pole bramkowe” mógł wejść wyłącznie reżyser filmowy. I to najlepiej z Hollywood. Poza tym Agnieszka mogła mieć narzeczonego, być w luźnym związku z jakimś przystojnym młodym aktorem lub po prostu wyznawać zasady moralne pasujące do jej przedwojennej urody, kiedy bywało, że dziewiczy wianek gubiło się dopiero po ślubie. „Spokojnie, chłopie - powtarzał sobie. -

Powściągnij emocje. Nie śpiesz się, bo tylko możesz spłoszyć to cudne zwierzątko pakujące ci się na ochotnika do klatki!” Łatwo mówić. Tak podniecony nie był chyba od czasów szkoły średniej. Dobre trzy godziny przed przybyciem Agnieszki doprowadzał apartament Abramczyka do porządku. Przejechał wszystkie podłogi odkurzaczem, posprzątał w kuchni, wyrównał rzędy książek w miejscach, gdzie wydawało mu się, że panuje zbyt wielki nieład, a nawet umył wannę i miskę klozetową. W trakcie tych porządków natrafił na jakieś zapomniane damskie figi wciśnięte pod nocną szafkę,

niewątpliwą pamiątkę po szaleństwach mistrza Piotra. Zastanawiał się właśnie, gdzie je schować, kiedy zadzwonił telefon. Serce mu się zatrzymało, a dusza zawyła. „Pewnie Rajewska postanowiła zawiadomić, że nie przyjdzie”. Ale to telefonowała jedynie z Białegostoku pani Zawadzka, pytając, jak mu się mieszka. – Świetnie - odparł. Pogawędzili chwilę, po czym popędził do łazienki, czując wielkie parcie na pęcherz. Lepiej załatwić takie rzeczy przed przyjściem gościa. Czym jest czekanie na fascynującą

kobietę, wiedzą doskonale nawet najwięksi podrywacze, a także autorzy popularnych piosenek. „Pierwsza, druga, wpół do trzeciej, jak ten czas powoli leci. Przez te najdłuższe trzy godziny kilkunastokrotnie szedł całe mieszkanie, wyjrzał ze sto razy przez okno na podwórko, zastanawiając się, czy w ogóle przyjdzie, a jeśli, to o której zadzwoni do drzwi. Agnieszka przyszła pięć minut przed szóstą. Ale nie dzwoniła. Otworzyła drzwi własnym kluczem. Słysząc chrobot w zamku, Gwidon poderwał się na nogi i niemal zderzył

się z dziewczyną w korytarzu – świeżą, pachnącą, o policzkach zaróżowionych od wiatru i niezwykle błyszczących oczach. Zdumiał się. Wyglądała na zmieszaną, a może tylko szukała właściwych słów. Zdjęła płaszczyk i botki, bezbłędnie odnajdując kapciuszki pasujące do jej drobnych stóp. – Parę dni zastanawiałam się, czy i jak panu powiedzieć, ale doszłam do wniosku, że skoro odziedziczył pan po Piotrze audycje i mieszkanie, to i ja stanowię część masy spadkowej.

– Pani... – z wrażenia nie mógł wykrztusić słowa. – Agnieszka – poprawiła go. – Mówmy sobie po imieniu. Chociaż Piotruś mówił mi Muzia. To zdrobniałe od muzy. – Była pani... Byłaś więc jego muzą? – Och, wszystkim po trochu. – Podeszła do biurka i pochyliła się nad fotelem. – Widzę, że znalazłeś moje majteczki! Nie miałam pojęcia, gdzie je zapodziałam. – Długo się znaliście? Myśli w głowie Gwidona wirowały jak chomik na kołowrotku. Korciło go, by uściślić charakter wzajemnych relacji

dziewczyny i pisarza, ale idiotą nie był. Nikt nie gubi majtek podczas wycierania kurzu czy dyskusji o Słowackim. – Parę miesięcy. Najbardziej zdumiewająca była naturalność, z jaką to wypowiadała. Tak jakby całkiem naturalny był dla niej związek z mężczyzną o czterdzieści lat starszym, podobnie jakby nic niestosownego nie kryło się w mówieniu o tym w równie otwarty sposób. Zapadła kłopotliwa cisza. Gwidon bał się podnieść oczu na swoją „masę spadkową”. – Może zaparzę herbaty –

zaproponował, żeby wybrnąć z tego pata. – Ja zrobię. Wsunęła majtki do torebki i znikła w głębi kuchni. Odetchnął. Podszedł do barku i nalał sobie do kieliszka koniaku, po czym wychylił go duszkiem. – Może ci coś naleję? – rzucił w kierunku kuchni. – Nie piję – padła odpowiedź. – Nawet malibu?

– Nawet malibu. I znów zapadła cisza wypełniana jedynie przez narastający szum elektrycznego czajnika. Różne pomysły kłębiły się pod czaszką Michałowicza, w tym również najbardziej szalony, to znaczy zapytanie wprost „masy spadkowej”, czy zostanie jego dziewczyną. Ale byłoby to zagranie va banque, a Gwidon nie miał duszy ryzykanta. A jeśli usłyszy nie? Najbezpieczniejsze było powrócenie do tematu, który legł u podstaw ich spotkania. – Mówiłaś, że pamiętasz te zaginione

odcinki – powiedział, kiedy stanęła w drzwiach z parującymi filiżankami. Stawiając je na stoliku, pochyliła się, ujawniając głębię dekoltu, w tym rąbek czarnej koronki. Może mu się wydawało, ale miał wrażenie, że będąc w kuchni, rozpięła jeden z guzików swojej bluzeczki. Żeby go sprowokować, sprawdzić? – Pamiętam chyba dość nieźle – odparła. – Słodzisz? – Dwie łyżeczki. Posłodziła mu i wymieszała, a następnie siadła na wprost niego, spoglądając mu prosto w oczy. Już to samo w sobie było

niezwykle ambarasujące. Sięgnął po notatnik Abramczyka. – Naprawdę pamiętasz wszystkie nagrywane przez siebie odcinki?! – zapytał. – Nie nagrywałam żadnego z tych odcinków – odpowiedziała, po czym dorzuciła przepraszająco: – W trakcie naszej poprzedniej rozmowy trochę kłamałam, bo nie byłam jeszcze gotowa na powiedzenie ci całej prawdy o mnie i Piotrze. – Ale przecież Jurek Bargiel widział cię w reżyserce!

– Pan Bargiel widuje różne rzeczy. Rzeczywiście byłam tam przez chwilę, ale nie obsługiwałam magnetofonu, tylko przysłuchiwałam się nagraniu. Założyła nogę na nogę. W pustym mieszkaniu szelest rajstop tartych o siebie zabrzmiał nieomal jak odgłos ściernego papieru. – Skąd w takim razie znasz treść? – Piotruś czytał mi te odcinki. Jak wszystkie poprzednie. Nagle wyobraził ją sobie leżącą na łóżku, z gołym kolanem wystającym spod kołdry i starego pisarza obok odgrywającego napisane sceny. Odgonił

natrętny obraz, próbując skoncentrować się na meritum. – Co więc tam było? – Komisarz Radwan zajmował się niewyjaśnioną sprawą samobójstwa pewnego polityka sanacyjnego. – Walerego Sławka? Z tego co pamiętam, popełnił samobójstwo wiosną trzydziestego dziewiątego roku. – Konkretnie drugiego kwietnia. Ale przecież nie jest to serial dokumentalny, tylko kryminalne słuchowisko. Choć oczywiście pewne podobieństwa są. Jędrzej Korabicz podobnie jak Sławek był piłsudczykowskim politykiem,

odsuniętym przez rządzącą koterię. – Gwidona zaskakiwała dojrzałość, z jaką to niewinnie wyglądające dziewczątko rozprawiało o trudnej materii historycznej. – Podobna była też treść samobójczego listu. – Zacytowała z pamięci: – „Odbieram sobie życie. Nikogo proszę nie winić”. Z dopiskiem: „Spaliłem papiery o charakterze prywatnym, a także wręczone mi w zaufaniu. Jeśli nie wszystkie, to proszę pokrzywdzonych o wybaczenie. Bóg wszystkowidzący może mi wybaczy moje grzechy i ten ostatni”. – Znam hipotezy historyków, że samobójstwo mogło wiązać się z nieudanym zamachem stanu –

powiedział Gwidon. – O ile w ogóle było to samobójstwo. – W sprawie Korabicza tylko pozornie wszystkie elementy pasują do siebie. Drzwi jego pokoju są zamknięte. – Od wewnątrz? – Zapewne, chociaż klucz został wyjęty z zamka i leżał na szafce w przedpokoju. Czyli teoretycznie drzwi mogły zostać zamknięte duplikatem przez wychodzącego mordercę. Oficjalnie nie znaleziono żadnych dowodów na udział osób trzecich, autorstwo listu potwierdzili grafologowie, ale komisarzowi nadal

nie pasował jeden drobiazg. – Co mianowicie? – Brak łuski. Padły dwa strzały. Zanim Korabicz się zabił, strzelił próbnie w sufit, więc powinna być łuska. Tymczasem mieszkanie zostało drobiazgowo przeszukane i niczego takiego nie znaleziono. – Morderca pozoruje samobójstwo i zabiera łuskę za sobą? To byłoby z jego strony bezsensowne! – Gdyby postępował świadomie, rzeczywiście byłoby to arcygłupotą, ale... Mogę powiedzieć jak Radwan aspirantce Adeli: „Jeśli wspomniana

łuska zamiast upaść na dywan, wpadła w mankiet spodni...” Spostrzegawcza policjantka wzięła sobie do serca tę sugestię i po dłuższych poszukiwaniach odnalazła ten kawałek metalu. – Gdzie? – W rynsztoku na tyłach domu, w miejscu, gdzie w dniu samobójstwa Korabicza dzieci widziały parkujący motocykl. Pewnie wypadła z tego mankietu przy zapalaniu... – Niesamowite! – Mimo tej hipotezy przełożeni komisarza zdecydowali się przyjąć wersję samobójczą.

„Łuskę – twierdzili – mógł zapodziać jakiś policjant podczas przeszukania”. „A skąd się tam znalazła?” „Jaka pewność, że to właśnie ta? A mało to łusek poniewiera się po świecie?” Radwan wystąpił o badanie specjalistyczne, tylko że łuska w tajemniczy sposób ulotniła się z magazynu dowodów rzeczowych. Tymczasem zostaje znalezione kolejne ciało. Zwłoki młodej dziewczyny, najwyżej szesnastoletniej. Lisy rozgrzebały płytki grób w lasku za wsią Błota, zdaniem Radwana pochodzący z grudnia, bo wtedy Wisła zamarzła i niemożliwe było wrzucenie zwłok do rzeki. W trakcie przenoszenia ciała z ust denatki coś wypada z brzękiem na

podłogę sanitarki... – Znowu łuska? – Uszami wyobraźni Gwidon już słyszał ten fragment słuchowiska. (brzęk) ADELA – Co to było? RADWAN – Bądź uprzejma poświecić, Ado... Jest. Podaj mi szczypce. Nie chciałbym zatrzeć odcisków... Mam! ADELA – Moneta? RADWAN – Też myślałem: obol dla Charona. Ale nie, spójrz!

ADELA – Metalowy guzik. Ciekawe. RADWAN – Niezwykłe. Tym bardziej, że jest to guzik od niemieckiego munduru oficerskiego... ADELA – Ktoś nam podrzuca fałszywy trop? RADWAN – Albo ofiara, w przebłysku genialności, domyślając się niechybnej śmierci postanowiła przekazać informację o swoim prześladowcy... ADELA – W Warszawie nie ma dziś chyba zbyt wielu niemieckich oficerów? RADWAN – W grudniu była cała ekipa. Przybyła na polowanie do Białowieży...

(niepokojący przerywnik muzyczny) – To bardzo interesujące – przyznał Michałowicz. – A twoja pamięć jest doprawdy zdumiewająca. Co było dalej w tym odcinku? – Sprawy dotąd uważane za różne zaczęły się wiązać. Radwan postawił tezę, że Cień i Styks to jedna osoba, a w dodatku sprawa okaleczonych zwłok musi mieć jakiś związek z ambasadą niemiecką. – I samobójstwem tego Sławka... Znaczy Korabicza?! – Tej hipotezy akurat nie udaje mu się dowieść. Zwłaszcza że interweniują

wyższe czynniki i sprawa zostaje komisarzowi odebrana. Wydany zostaje oficjalny komunikat: „Korabicz popełnił samobójstwo”. Koniec, kropka! Ale w tym odcinku pojawił się jeszcze jeden element. Podczas powrotu z Błot samochód Radwana łapie gumę. Równocześnie zrywa się ulewa i komisarz razem z kompletnie przemokniętą Adelą chronią się w jakiejś stodole i... – I?... – Zauważył, że się zarumieniła. – Polskie Radio jest pruderyjne, dlatego nastrojowy przerywnik muzyczny miał wejść już na pierwszych pocałunkach, a po nim akcja przenosi się do komendy.

– Ciekawe dlaczego? – Już powiedziałam: cenzura obyczajowa. – To akurat oczywiste. Ale nie o tym mówiłem. Zastanawia mnie, dlaczego akurat te odcinki zaginęły. – Nie wiem. Może ktoś nie chciał kontynuacji tych słuchowisk. A jeśli zdecydował o tym sam Piotr, polecając, żeby w przypadku jego śmierci przerwać serial... Sam wiesz, kto mógł to zrobić. – Tylko nikt się do tego nie przyzna. Gdybym jednak mógł choć roboczo założyć jakiś sensowny cel takiego

postępowania. Nie masz jakiegoś pomysłu na ten temat? Kapryśnie wygięła pięknie wykrojone usta. – Piotr uwielbiał mieć tajemnice. Nawet przede mną. Czasem był w tym wręcz śmieszny. Czy wiesz, że nigdy nie chciał powiedzieć, jak się poznaliśmy? – Pewnie w radiu. Tylko nie mów mi, że tego nie pamiętasz? – Nie pamiętam. Poza tym wtedy jeszcze nie pracowałam w radiu. – Uniosła włosy, ukazując świeżą, niedawno

zagojoną bliznę. – Miałam wypadek. Nie znam okoliczności. W każdym razie jego efektem stała się głęboka amnezja. Odzyskuję pamięć, ale bardzo powoli. Chociaż czekaj... Przypominam sobie taką scenę. Jest wyjątkowo mgliście. Idę po podwórku z siatką... – Na Poznańskiej? – Na Poznańskiej. Więc idę i spostrzegam Piotra. Stoi w drzwiach swojej klatki, uśmiecha się i mówi głosem człowieka, który wie wszystko. „Proszę, proszę. Dziewiętnastka idzie pod dziewiętnastkę”.

– Wróćmy do tych odcinków. Komu poza Abramczykiem mogłoby zależeć na ich zniknięciu? – Powiedziałam: nie wiem! – Zauważył, że jej głos lekko drży. – Jedyne, co ostatnio rzuciło mi się w oczy, to że Piotr zrobił się niespokojny. Wyciągnął skądś ten stary pistolet ,podobno miał go z dawnych czasów, o których nie chciał mi opowiadać, naoliwił, kupił naboje. – Tylko kto mógł mu zagrażać? – Nie twierdził, że coś mu zagraża. Bał się o mnie! – O ciebie?. – w głosie Michałowicza zabrzmiało szczere zdumienie.

– Nie mówił tego wprost. Ale odnosiłam takie wraże nie. Bez przerwy dopytywał się, czy ktoś za mną chodzi. Czy w pracy nie odbieram głuchych telefonów. Czy w radiu nie pojawiają się nieznane twarze. A dzień przed tragedią wysłał mnie do Krakowa po jakieś książki. Okazało się, że był to idiotyczny wyjazd. Nie znalazłam ani antykwariatu pod adresem, który mi podał, ani człowieka, z jakim miałam się tam spotkać. W dodatku tak wybrał porę, że kiedy przekonałam się o bezowocności mojej podróży, nie miałam już pociągu do Warszawy. Zadzwoniłam do niego. Chyba był przygotowany na taki obrót spraw, „Zarezerwowałem dla ciebie pokój w

hotelu Pod Różą”. To były ostatnie słowa, jakie od niego usłyszałam. Kiedy wróciłam do Warszawy, było po wszystkim. Zaczęła płakać. Chyba wstydziła się tych łez, bo wstała i odwróciła się tyłem. Gwidon też wstał, podszedł do niej i otoczył ramieniem. Wydawała się tak nieprawdopodobnie krucha i delikatna. Obróciła się i łkając, wtuliła się w niego. – Piotr powiedział parę razy, że mogę ci zaufać. Że dzięki tobie mogę przeżyć.

– Naturalnie – uspokoił ją, głaszcząc jej ramiona. Ze mną jesteś bezpieczna. Tylko chyba powinienem wiedzieć, przed czym mam cię chronić. – Nie wiem – szepnęła bezradnie. – Ja w ogóle tak mało wiem! – I pocałowała go w usta. Ponieważ niniejsza opowieść może wpaść w ręce dziecka, młodego księdza albo świeżo przyjętej do klasztoru zakonnicy, pominę szczegóły tego, co zdarzyło się później. Przypuszczam, że gdyby we właściwym czasie znalazła się na biurku wuja Leopolda, aneks mógłby przewyższyć wszystkie jego wcześniejsze

osiągnięcia. Akcja rozwinęła się w tempie niskobudżetowego filmu porno, tyle że wszystko, co się zdarzyło, było szaleńczo pięknie i spontaniczne. Agnieszka przejęła inicjatywę. Kontrolowała kolejność zdarzeń i narzuciła rytm. Nie pozwoliła, aby cokolwiek działo się zbyt szybko, ale również nie spowolniała gry miłosnej ku granicy, za którą może zaczynać się zniechęcenie. Kochali się pięciokrotnie. I za każdym razem Gwidon odkrywał ją na nowo. Skąd brał siły? Nie wiedział. Równie trudno było pojąć, skąd wzięły się

wyjątkowe umiejętności panny Rajewskiej (szkoła Abramczyka?). PRLowski seks, na ile go znał, bywał żałośnie pruderyjny, dziewczyny wolały się kochać przy zgaszonym świetle, majtki ściągając dopiero pod kołdrą. Większość z nich nigdy nie słyszała o depilacji... Za to, jeśli już przełamały wstyd, popadały w wulgarność. Jak owa panienka w Bełchatowie, która – wedle jednej z ulubionych aktorskich historii – w środku nocy otworzyła okno i rzuciła w twarz uśpionemu miastu: „Ludzie, artysta mnie pierdoli!” W Agnieszce natrafił na całkowitą naturalność, podobnie jak naturalny był jej zapach miodu, mleka i delikatna woń podgolonego trójkącika...

– Ile ty masz lat? – zapytał w którymś z miłosnych intermediów. – Dziewiętnaście – odparła. – I Piotr był twoim pierwszym mężczyzną. – Oczywiście... Chyba... Znaczy... na pewno. – Co to znaczy „chyba na pewno”? – Byłam dziewicą, kiedy pierwszy raz znalazłam się w tym łóżku. Ale czy wcześniej kogoś kochałam? Nie pamiętam. – To co pamiętasz? Dzieciństwo,

szkołę? Zaczęła delikatnie całować go po brzuchu. – Na dobrą sprawę nie przypominam sobie niczego sprzed dnia, w którym go poznałam. Ale dzisiaj nie chcę o tym myśleć. Znów brał ją na wpół omdlałą z rozkoszy. I sam się zatracał w niej bez pamięci. Potem siedzieli w wielkiej przedwojennej wannie, myjąc się nawzajem, potem Gwidon sączył koniak, Agnieszka zaś konsekwentnie odmawiała trunków zadowalając się herbatą, a potem było kolejne potem. I

jeszcze jedno potem. Noc pod znakiem szalonego Erosa zdawała się nie kończyć. Wedle nich samych nie powinna. Porzucili wszelki wstyd, kochali się przy pełnym świetle, obojętni na to, czy podglądają ich ludzie czy duchy. – Kocham cię! – powiedział w pewnej chwili. – Kochasz... – zaśmiała się przekornie. – Przecież nic o mnie nie wiesz. – Ale czuję cię i pragnę jak niczego na świecie! – A jeśli to wszystko jest jedynie iluzją?

Może jedynie śnię się tobie, ściskającemu w ramionach poduszkę? Przestraszył się takiej ewentualności. Zeskoczył z łóżka i pobiegł do szafki, gdzie znajdowała się ostatnia zabawka Abramczyka, ostatni krzyk mody w dziedzinie fotografii – Polaroid. Stanęli nadzy jak Adam i Ewa przed obiektywem, Michałowicz włączył samowyzwalacz. Przez moment, kiedy aparat bez pośpiechu wypluwał fotografię, chwycił go strach, że na zdjęciu nie będzie Agnieszki. Albo gdzieś za jej plecami ujawni się jakieś plugawe monstrum...

Cienie powoli zmieniły się w obrazy. Odetchnął, przekonawszy się, że wszystko jest w porządku, a następnie wybuchnął śmiechem. Dziewczyna mu zawtórowała. – Wyślę to do „Playboya” – zażartował. – A co to jest „Playboy”? – zapytała Agnieszka. Wtedy jeszcze wydawało mu się, że Rajewska żartuje. Zresztą myślał już o czymś innym. – Jestem szczęśliwy, Muziu! – powtarzał. – Szczęśliwy do sześcianu. Nigdy nie przypuszczałem, że cię

spotkam. – Chyba nie powinieneś przedwcześnie tracić nadziei. Piotr zawsze twierdził, że „Starszy Pan pisze znakomite scenariusze”. – Abramczyk? Przecież on nie wierzył w Boga. – Bóg? – zastanowiła się. – Nigdy o tym nie rozmawialiśmy. Ja też dopiero z Opowieści biblijnych Kosidowskiego dowiedziałam się czegokolwiek o Nim... – Na moment umilkła, a potem zmieniła temat: – Jeśli w coś wierzył, to w pisane przez los scenariusze. „Wszystko na tym świecie – mówił mi raz – musi mieć początek, rozwinięcie i zakończenie;

ludzkie dramaty polegają przeważnie na tym, że ich bohaterowie nie potrafią właściwie rozpoznać, w jakiej są fazie. Myślą, że to wstęp wstępu, a to już koniec. Przyznano im bowiem nie powieść do zagrania, tylko nowelę”. Wtedy go zapytałam: „A my? Na jakim etapie jesteśmy?” „Mam nadzieję, że to nawet nie przedmowa, tylko motto!” – odpowiedział ze śmiechem. To była nasza ostatnia wspólna noc. Odwróciła się znowu, żeby ukryć łzy. – W takim razie ja zamawiam epopeję! – zawołał Gwidon, unosząc dłoń ku niebu. – Panie Boże! Proszę o wspaniałą epopeję! W dwunastu księgach,

wierszem. Co ja mówię? W dwudziestu czterech! Musiało to rozbawić Agnieszkę. Otarła łzy i nieoczekiwanie wyrecytowała: – „Opowiadał raz twórca z bardzo małym ptaszkiem, że pragnie epopei, a wykonał fraszkę”. – Ten ptaszek to o mnie? – zmartwił się Michałowicz. – Nie, to jedno z ulubionych świństewek Piotra, którymi sypał jak z rękawa, kiedy chciał mnie rozbawić. – I ktoś tu mówił, że ma kiepską pamięć! – zawołał Gwidon. – Nie mogę sobie wyobrazić, aby osoba zapamiętująca

wszystko w lot mogła nie zapamiętać najważniejszych momentów ze swej przeszłości. – Widziałeś kiedyś naprawdę gęstą mgłę? – No... widziałem. Raz po szkole musiałem trzymać się płotów, żeby nie zgubić drogi do domu. – Tak jest ze mną. W którąkolwiek stronę skieruję myśli, natrafiam na mgłę. Naprawdę jasny jest tylko niewielki krąg wokół latarni, którą był Piotr. A teraz ty... – Ale tabliczkę mnożenia znasz?

– Teraz już tak... Piotr robił ze mną ćwiczenia, dzięki którym przypomniałam sobie podstawy geografii, biologii czy historii. Miałam wrażenie nie tyle uczenia się na nowo, ile przypominania sobie. – A więc jednak – z trudem stłumił ziewnięcie. – A może pójdziemy już spać? – zaproponował. – Jak uważasz. Tylko mnie obejmij. Poczuł napór jej niewielkich piersi o niewiarygodnej sprężystości, z bladoróżowymi szypułkami sutek – Nie mogę, bo nie wytrzymam! – To nie wytrzymuj!

VI. Nieoczekiwany zwrot akcji

Agnieszka musiała ulotnić się bladym świtem. Bezszelestnie jak motyl. Nie zauważył tego momentu. Kiedy zbudził się koło jedenastej, nie było po niej śladu. Gdyby nie zapach, klika włosów na poduszce i stan rozkosznego zmęczenia, mógłby pomyśleć, że w ogóle jej nie było. W gabinecie zauważył niezapisaną kartkę wkręconą w maszynę, a na niej odcisk bladoróżowej szminki, przypominający rozkoszny zarys jej ust. „Bidulka, musiała pomknąć do pracy! Nie to co my, artyści, pasożyci!” – pomyślał.

Obraz radiowego studia z Agnieszką pochyloną nad magnetofonem przypomniał mu o zaległej pracy. Zaparzył sobie kawę i zasiadł do maszyny. Pisał jak w transie, do trzeciej powstał kompletny odcinek Wystarczyło tylko zanotować to, co opowiedziała Agnieszka na temat samobójstwa Korbicza i niezwykłych przypadków pistoletowej łuski. Drugi odcinek z sekwencją wiązania się rozmaitych wątków postanowił napisać wieczorem. Idąc za przykładem Abramczyka, chciał zawsze mieć co najmniej tygodniowy zapas. „A jeśli komuś nie będzie się podobał taki rozwój fabuły? – przemknęło mu

przez myśl. – No, to wtedy się zobaczy”. O czwartej umówił się koło redakcji „Szpilek” z radiową gońcówną Halinką celem przekazania jej maszynopisu gotowego odcinka. Stojąc i wpatrując się w tłum ludzi krążący po obrzeżach placu Trzech Krzyży, zdał sobie naraz sprawę, że w swoich fatalnych okularach może dziewczyny, którą widział dotąd ledwie parokrotnie, po prostu nie zauważyć. Postacie jawiły się diabelnie nieostro, ze dwa razy wystartował w kierunku jakiejś młodej osoby i dopiero po maksymalnym skróceniu dystansu

okazywało się, że to jednak nie Halinka. Na koniec zauważył wąskobiodrą blondynkę w farmerkach nadciągającą od strony ulicy Książęcej. Ruszył ku niej żywo, wyciągając rękę. Niestety, wąskobiodrą panna okazała się długowłosym hipisem, który warknął na Gwidona z wyraźnym obrzydzeniem: – Won, pedale! Na szczęście chwilę później zjawiła się pani Maria, którą mógłby co najwyżej pomylić z beczkowozem. – Przyszłam osobiście – sapnęła. – Hala maszyn już skończyła dzisiejszą działalność, więc pomyślałam, że ja to przepiszę.

– Tylko niech pani nie zgubi – poprosił, wręczając jej teczkę z maszynopisem. – Ja zgubię? Gwidonku! Prędzej bym sobie rękę dała uciąć. Pożegnał panią Marię i przeszedł do SPATIF-u, ale nie było Bargiela ani żadnego z zaprzyjaźnionych aktorów. Zjadł więc szybko obiad i pośpieszył do domu. W skrytości ducha liczył, że zastanie tam Agnieszkę, ale dziewczyna ani się nie zjawiła, ani nie odezwała. Może i lepiej. Ostatnie, czego potrzebował, to atrakcyjna alternatywa pracy. To okrutny dylemat dla pisarza, kiedy ma się do wyboru znakomity gorący pomysł, wymagający

natychmiastowego zapisania, i napaloną panienkę. W tej sprawie są dwie szkoły – uczniowie jednej kończą jako nobliści, drugiej jako erotomani. A może na odwrót... Skończył pisanie dobrze po pierwszej. Zadowolony z siebie przeczytał cały tekst. – Ciekawe, czy Piotr byłby z nas dumny? – rzucił w kierunku maszyny. Ta wyszczerzała jedynie zęby klawiszy, jakby chciała powiedzieć: „Dumny? Czy aby nie jesteś bezczelny, człowieczku?”. Na moment poczuł się idiotycznie. Siedział w mieszkaniu zmarłego pisarza,

pisał słuchowisko według jego pomysłu, pił jego koniak i ciągle jeszcze czuł rozkosz po nocy spędzonej z Agnieszką. Cholera! Gdziekolwiek znajdował się Piotr Abramczyk, nie mógł być zadowolony. Chyba że... taki był jego plan. Istniała przecież ewentualność, że starannie zaplanował swoje samobójstwo, sam zniszczył nagrane odcinki, żeby tym pewniej wciągnąć do pracy Michałowicza, jedynego, który szybko mógł podołać kontynuacji serialu, a wcześniej zwrócił jego uwagę na Agnieszkę. Jedno wszelako pozostawało niewytłumaczalne: z

jakiego powodu ktoś o zdrowych zmysłach miałby robić coś podobnego? Chyba że akurat zwariował. Koncepcja atrakcyjna, ale w tym momencie przypomniała mu się kolejna z nauk jego mentora: „Pamiętaj o chwytach, których nigdy nie wolno użyć autorowi kryminału – uznać szaleństwa za motyw działania, bo wtedy wszystko wolno, ani pod żadnym pozorem próbować puenty, w której okazuje się, że to, co przytrafiło się bohaterowi, było snem”. Tylko jeśli wykluczyć wariactwo, to co pozostaje? Dom był tak cichy, że gwałtowne

zamknięcie drzwi od windy zabrzmiało jak wystrzał. Ktoś wysiadł piętro niżej. Dlaczego jednak nie skierował się do żadnego z mieszkań czwartego piętra, tylko zaczął wchodzić na schody? Ciężkie buciory dudniły po stopniach, zbliżając się ku drzwiom mieszkania Piotra Abramczyka. Zatrzymały się dokładnie koło nich. Gwidon, cały oblany potem, wyciągnął pistolet z szufladki i drżącymi rękami odbezpieczył. Jednak nocny spacerowicz nie próbował sforsować wejścia do jego twierdzy, tylko poszedł dalej. Na korytarzu miał

trzy mieszkania do wyboru. W skarpetkach, z pistoletem w ręku Michałowicz podszedł do drzwi i przytknął do nich ucho. Zazgrzytał klucz zamka chyba ostatniego lokalu na piątym piętrze. Otworzyły się drzwi i nim zamknęły, dobiegł jazgotliwy wrzask żony witającej męża pijaka. „Z przepracowania jawa myli mi się z imaginacją – pomyślał Michałowicz i śmiejąc się ze swych strachów, wrócił do gabinetu. – Pora spać! Pozostało tylko pogasić światła i umyć zęby”. Przed wyłączeniem lampy w gabinecie jeszcze raz rzucił okiem na ukończony maszynopis. Leżał grzecznie obok

maszyny. Potem popatrzył na odłożoną z boku kartkę z pożegnaniem od Agnieszki. I zesztywniał. Ktoś długopisem przekreślił odcisk jej warg na krzyż.

***

W środę znalazł się na Myśliwieckiej koło dziesiątej. Oddał drugi tekst do Teatru i poszedł szukać swojej dziewczyny. Zajrzał kolejno do wszystkich studiów, a także do pokoju przegrań. Agnieszki nigdzie nie było. Zaniepokojony jej absencją zaszedł do inżyniera dyżurnego. Tego dnia pełnił tę funkcję podtatusiały facet o nazwisku Boczkowski. – Czy panna Rajewska ma dzisiaj wolne? Mężczyzna o ziemistej twarzy, zajęty

spożywaniem kanapki z pasztetem, podniósł na niego zmęczone oczy. – Kto taki? Inżynier nie wyglądał na kogoś, kto nie rozumie po polsku, toteż jego reakcja wydawała się co najmniej dziwna. – Agnieszka Rajewska. Techniczka. – Nikt taki u nas nie pracuje – odparł, na nowo zajmując się pasztetem. – Ależ to niemożliwe! – zawołał Gwidon. – Spotykam ją systematycznie od dwóch tygodni. Może figuruje pod innym nazwiskiem? Może jest jedynie praktykantką?

– Nie sądzę. – Boczkowski wzruszył ramionami i pokazał mu grafik dyżurów z ostatniego tygodnia. – Proszę zobaczyć, żadnej Agnieszki. Grafik powinien być ostatecznym argumentem. Jednak Gwidon nie wierzył, nawet gdy inna ładniutka techniczka w zaawansowanej ciąży, imieniem Irenka, potwierdziła słowa inżyniera – żadna Agnieszka nie pracowała w dziale techniki i nikt nie widział tu dwudziestoletniej blondynki! Nadal się nie poddawał. Poszedł do strażników, którzy widzieli najlepiej, kogo wpuszczają na teren obiektu. Ale także ci niezbyt lotni umysłowo

ochroniarze nie przypominali sobie takiej pracownicy. Do południa porozmawiał z połową personelu na Myśliwieckiej i jeśli nie była to jakaś zmowa, wszystko wskazywało, że panna Rajewska była jego urojeniem. Krańcowo rozdygotany stanął na wprost schodów i patrzył na miejsce, w którym widział ją po raz pierwszy rozmawiającą z Abramczykiem. To też miałoby być złudzenie?! Rozpaczliwie poszukiwał jakiegoś oparcia. Kogoś, kto mógłby udowodnić, że nie popadł w obłęd. Zaraz! A Bargiel? On ją przecież widział! W

czasie nagrania! Pojechał do Teatru Ateneum i odczekał do drugiej, na koniec próby. Jurek, i owszem, przypomniał sobie młodą techniczkę za szybą. – Takiej buzi się nie zapomina – stwierdził. – Wracasz mi wiarę, że jednak nie zwariowałem – Gwidon odetchnął z ulgą. – Od rana wszyscy wmawiają mi, że taka osoba nie istnieje. – Nie budowałbym zamków na lodzie tylko na postawie mojego świadectwa – ostudził go aktor. – Ja widuję różne rzeczy. Nie dalej jak wczoraj tu na

schodach spotkałem Stefana Jaracza... „Ale mnie pocieszył – przemknęło Gwidonowi. – Do jednego wariata dołączył drugi”. Pozostawał jeszcze jeden trop – stara, zniedołężniała ciotka zamieszkała w oficynie przy Poznańskiej. „Dziewiętnastka idzie pod dziewiętnastkę”. Nic prostszego, jak tam zastukać. Tyle że na liście lokatorów pierwszej oficyny trzeciego podwórka nie było w ogóle numeru dziewiętnastego. Osiemnastego także. Co ciekawe, po lokalu nr 17 następował zaskakujący przeskok do mieszkań oznaczonych

numerami 20 i 21. Co, u licha?! Wjechał windą na czwarte piętro i skręcił w prawo. Odszukał numery 16 i 17, ale w ścianie naprzeciwko w ogóle nie było drzwi. Tylko mur z ozdobnymi gipsowymi ramami zaznaczającymi nieistniejące wejścia. Zadzwonił pod dwudziestkę. Otworzyła jakaś młoda matka z dzieckiem przy piersi. – Szukam numeru dziewiętnaście – powiedział może nazbyt obcesowo. Popatrzyła szeroko rozszerzonymi

oczami. – Dziewiętnaście? Nie ma tu takiego. – Może pokręciłem coś z numerem, ale wiem, że w tej oficynie mieszka zniedołężniała staruszka, której pomaga dziewiętnastoletnia siostrzenica. Kobieta wyglądała na coraz bardziej zdumioną. – Ktoś musiał wprowadzić pana w błąd. Na naszej klatce schodowej nie ma żadnych samotnych staruszek – A numery? – nie mógł się pogodzić z klęską. – Skąd się wziął ten przeskok między siedemnastym a dwudziestym? Kto zamurował tamte drzwi?

– Bo kiedyś było tam mieszkanie... – Kiedy? – Dawno temu. Za tą ścianą znajduje się dziś ślepy mur. Mama mi opowiadała, że tę część domu zniszczyła jedna z pierwszych bomb, jaka we wrześniu trzydziestego dziewiątego roku spadła na Warszawę. Wrażenie własnej dewiacji z każdą chwilą stawało się większe. Znikający ludzie, nieistniejące lokale. Po zejściu na dół zauważył to, co przegapił wcześniej – na każdym piętrze brakowało dwóch lokali z nieistniejącego skrzydła. Gwidon wrócił do mieszkania, zaparzył herbatę.

Szczypał się, przeglądał w lustrze, nawet ukłuł do krwi. „Boli, więc jestem” – przemknęło mu. On istniał! Ale co z Agnieszką? Czy możliwe, że ich nocny maraton był jedynie erotyczną fantasmagorią? Niemożliwe, niemożliwe! Pamiętał każdy detal jej ciała, rozkoszny pieprzyk na plecach, drobne paluszki stóp... Słowa, gesty, smaki! Zaraz, jest przecież dowód – zdjęcie z polaroida! Pamiętał, jak wsunął je do jakiejś książki. Której? Na regale najbliżej łóżka stało mnóstwo dzieł.

Przede wszystkim seria klasyki, białe płócienne, a także oprawne w brązowy lub czerwony półskórek. Oczywiście Brantôme! Żywoty pań swawolnych w tłumaczeniu Boya. Wyszarpnął książkę, potrząsnął. Wypadła polaroidowa fotka. Kurwa mać! Oczywiście widniał na niej nagi, z fallusem sterczącym jak u Priapa. Tyle że sam. Zakręciło mu się w głowie. – Jestem chory! Zwariowałem! Naraz przyszło mu do głowy, że zapadł

na tę samą chorobę co jego mentor. I znajduje się na najkrótszej drodze do rozpaczliwego skoku przez okno. Niedoczekanie! Ktoś z nim pogrywał, to fakt, ale ani myślał się poddawać. W końcu erekcja była najlepszym dowodem, że ktoś go podniecił, także odcisk ust nie zrobił się sam. A także sam się nie przekreślił. Tak, tyle że nigdzie nie mógł odszukać tej kartki. Czyżby jeszcze ktoś miał klucze do tego mieszkania? Nie miał zamiaru kapitulować. Kartezjańskie „Myślę, więc jestem” tłukło mu się pod czaszką. Przypomniał

sobie parę staruszków mieszkających obok. Być może wiedzieli coś więcej na temat domu i dawnych lokatorów. Państwo Konarzewscy, chociaż przygłusi (dzwonił trzykrotnie, zanim go usłyszeli), okazali się uroczy. Siwi oboje jak gołąbki, pomarszczeni jak dwa włoskie orzechy, ale życzliwi wobec całego świata. Staruszek, któremu parę razy ukłonił się na korytarzu, tytułował go sąsiadem, a jego żona zaproponowała herbatę. – Pan Abramczyk! Co to za straszne nieszczęście, taki miły, zawsze uczynny – wzdychał Julian Konarzewski. – Kiedy miałem złamaną nogę, nie tylko

pomagał dotoczyć mój wózek do windy, ale jeszcze zjeżdżał razem z nami na dół i pomagał pokonać cztery schodki na podwórko. Mamy wszystkie jego książki z dedykacjami – dorzuciła pani Kazimiera. – To okropne, że już niczego więcej nie napisze. Te jego słuchowiska... Co za fantazja! Ale pan też ładnie pisze. Delikatnie podpytywał o gości zaglądających do pisarza, a zwłaszcza odwiedzające go kobiety. – Nie wściubiamy nosa w cudze sprawy! – fuknął staruszek.

Gwidon błyskawicznie się zmitygował: – Nie chodzi mi o prywatne życie pana Piotra. Radio w mojej osobie szuka kontaktu z jedną jego znajomą, ostatnio bywającą tu często, współautorką części jego pomysłów. Szczupła blondynka, koło dwudziestki... Staruszkowie nie widzieli nikogo takiego i nie wyglądało, żeby kłamali. Znacznie lepiej przedstawiała się ich pamięć, jeśli idzie o przeszłość. Przy Poznańskiej mieszkali od przed wojny i poza krótkim okresem po powstaniu, kiedy oboje wylądowali w obozach, on w Mauthausen, ona w Ravensbruck, nie wyobrażali sobie

życia gdzie indziej. – Kiedy wróciliśmy z Niemiec, ta część budynku była zrujnowana i bez dachu, ale dała się stosunkowo łatwo wyremontować – opowiadał pan Julian. – Nie mieliśmy wyboru, wszystko niżej było już zasiedlone, ale tu było wolne. Przed powstaniem wynajmowaliśmy jeden pokój w dzisiejszym mieszkaniu pana Abramczyka, ale ten lokal przejęło państwo na kwatery dla towarzyszy radzieckich. Poprzedni właściciele, państwo Bartniccy, zginęli, podobnie jak Szelągowie, do których należał nasz obecny lokal... I jedni, i drudzy nabyli mieszkanie za bezcen od Żydów wysiedlanych do getta, ale nie

przyniosło to im szczęścia. – A znali państwo tych Żydów, poprzednich gospodarzy lokalu obok? – Gwidonowi przypomniały się zwidy Bargiela. – Oczywiście, Aaron Birnbaum to był bardzo porządny człowiek. I zamożny – rzekł Konarzewski. – Po wojnie myśleliśmy, że nasze mieszkanie, w którym mieszkaliśmy do września trzydziestego dziewiątego zostanie odbudowane – wtrąciła jego żona – ale nigdy do tego nie doszło. – Mieszkali państwo w zniszczonej oficynie? – zawołał Gwidon.

– Tak, na parterze. Tyle że to nie była oficyna, tylko piękne mieszkanie z widokiem na ulicę. Na trzecie podwórko wychodziło jedynie wejście kuchenne. Mogliśmy sobie na to pozwolić, pracowałem w magistracie. Niestety bomba zniszczyła wszystko! Gdyby nie państwo Bartniccy, poszlibyśmy pewnie pod most. – To w takim razie znali państwo zapewne lokatorów z lokalu numer dziewiętnaście. – Oczywiście. Mieszkała tam pani Franciszka. Wdowa po maszyniście z dwojgiem dzieci. Podczas nalotu ani ona, ani jej córka nie zdążyły zejść do

piwnicy... – Wszyscy zginęli? – Adaś ocalał. Na doktora się uczył, ale wzięli go do wojska. Dostał się do oflagu, a po wojnie raz czy dwa tu wpadał zobaczyć, czy odbudowują. Ale nie odbudowali. Poszerzali Marszałkowską. No i została ślepa ściana. Paskudztwo takie. Trudno się nadziwić, że nic z nią nie zrobili, kiedy budowali MDM. – A ta dziewczyna? – przerwał Gwidon. – Ile mogła mieć lat, kiedy wydarzyła się ta tragedia? – Ze dwadzieścia – powiedział

staruszek. – Jakie dwadzieścia?! – obruszyła się jego żona. – Ukończyła szkoły i od paru lat pracowała. Miała wtedy dwadzieścia siedem, dokładnie tyle co ja. Wiem, bo smaliłeś do tej Adeli cholewki. – Na imię miała Adela? – zawołał Michałowicz, czując narastającą falę emocji. – Tak, Adelajda. Adelajda Rajewska. – Pracowała w policji?! – Skąd pan wie? – zdziwił się starszy pan, a jego małżonka dodała: – Zadaje pan takie same pytania jak biedny pan

Abramczyk. Pytał jeszcze, czy nie mamy jakichś zdjęć panny Adeli. Owszem, mieliśmy, nawet kilka, w albumach, ale wszystko spłonęło w powstaniu. – A jaka była ta Adelajda? – Piękna! Zjawiskowa – rozmarzył się staruszek, ale zgasł pod karcącym spojrzeniem żony. – Przystojna, choć jak na kobietę za wysoka – wyliczała jego żona. – Blondynka, solidnie zbudowana, krótko obcięta. Wtedy to się mówiło na chłopczycę. Zabawne, bo jej brat był raczej drobnokościsty. – Nie orientuje się pani, czy ten brat

miał jakieś dzieci? – Mógł mieć. Kiedy był tu ostatni raz przed dwudziestoma laty, widziałam na jego palcu obrączkę. – A nie wiedzą państwo, gdzie mieszkał? – W Opolu albo we Wrocławiu. – W Brzegu. W Brzegu nad Odrą – uściśliła starsza pani, najwyraźniej lepiej poinformowana od męża. W skołowanej głowie Michałowicza poczęła rodzić się koncepcja. Jak będzie trzeba, pojedzie do tego Brzegu! W końcu ile rodzin o nazwisku Rajewscy

mogło tam mieszkać? Pożegnał staruszków i podziękował za herbatę. Jego plany zdominowała znacznie bliższa wycieczka. Do Biblioteki Miasta Stołecznego Warszawy na Koszykowej. Już wcześniej w papierach Abramczyka znalazł sporo trudnych do zrozumienia cyfr. GW 26.8, IKC 27.8. Rozmowa z Konarzewskimi nasunęła mu myśl, że mogło chodzić o „Gazetę Warszawską” z 26 sierpnia 1939 roku oraz „Ilustrowany Kurier Codzienny” z dnia następnego. W zbiorach Abramczyka ostatnie wycinki i fotokopie dotyczyły czerwca 1939.

Było to co najmniej dziwne. – Nie dysponujemy gazetami z tamtego czasu, chociaż poprzednie roczniki zachowały się w całości, ale w trzydziestym dziewiątym roku z wiadomych powodów zszywka nie powstała – powiedziała bibliotekarka z czytelni czasopism. Widząc, że Gwidon posmutniał, szybko dodała: – Ale mamy mikrofilmy i możemy je panu udostępnić. Wypisał rewers, a kiedy już dostał zestaw mikrofilmów z końca sierpnia 1939, zwrócił się do obsługującej go kobiety: Czy będzie złamaniem jakichś reguł, jeśli zapytam, kto przede mną

oglądał te zdjęcia? – Ależ nie. Pan Piotr Abramczyk. Też z radia, jak pan. W „Gazecie Warszawskiej” znalazł krótką notatkę, zatytułowaną: „Utonięcie czy zaginięcie”. Mówiła ona, że w jeziorku w Błotach pod Warszawą, a właściwie w starej odnodze Wisły prawdopodobnie utopił się oficer stołecznej policji, inspektor Leon M. Ciała wprawdzie nie wyłowiono, ale jego rzeczy znaleziono w lasku na brzegu starorzecza. Informacja z następnego dnia, która pojawiła się w IKC, była znacznie obszerniejsza. Padało nazwisko

Makowski, a także bliższe okoliczności zdarzenia. Znamienny też był tytuł: „Wypadek, samobójstwo czy zbrodnia?”. Z artykułu wynikało, że inspektor zaginął 25 sierpnia w trakcie wykonywania obowiązków służbowych. Do Błot dojechał razem z aspirantką Adelą Rajewską. Potem Rajewska pojechała do Świdra skorzystać z telefonu, celem porozumienia się z komendą, a jej szef pozostał w lesie. Dzień był dość upalny. Niewykluczone, że postanowił się wykąpać w pobliskim starorzeczu Wisły. Świetnie pływał – twierdziła jego podwładna w rozmowie z reporterem. –

Jest wręcz niemożliwe, żeby utonął, poza tym, kiedy się rozstawaliśmy, zapadał już zmierzch, a więc nie była to pora zachęcająca do kąpieli. Poniżej notatki znajdowało się przekierowanie na dalsze strony. Sensacyjna wiadomość kryminalna przegrywała z doniesieniami o możliwej wojnie, mobilizacji i gwarancjach Zachodu. Michałowicz odszukał wskazaną stronę. Omal nie krzyknął. Zamieszczono tam zdjęcie policjantki. To była Agnieszka! A właściwie prawie Agnieszka, starsza, chyba poważniejsza, zapewne z racji piastowanej funkcji, o

nieco grubszych, bardziej gminnych rysach. Jednak podobieństwo było niewątpliwe. – A więc nie jesteś tylko wytworem chorej wyobraźni! – wymamrotał do siebie. – Znajdę cię! W artykule nie znalazł więcej informacji. Szefowie inspektora nie chcieli ujawnić reporterowi, nad jaką sprawą pracował. Aspirantka dopadnięta przez dziennikarza też odmawiała na ten temat informacji, zasłaniając się tajemnicą służbową. – Czy dopuszcza pani, że inspektor Makowski mógł zostać zamordowany przez tych, których tropił?

– Nie potwierdzam i nie zaprzeczam. Reporter obiecywał wrócić do sprawy w kolejnych numerach. Nie wrócił. Wybuchła wojna. Dzięki uprzejmości bibliotekarzy Michałowicz trafił na imponującą listę książek, które w ostatnich miesiącach udostępniano Abramczykowi. Znalazł się tam maszynopis pracy doktorskiej o kadrach warszawskiej policji w latach trzydziestych. Biogram Leona Makowskiego okazał się bardzo krótki, a dla Gwidona najważniejsze były dwie informacje. Urodzony w 1901 roku, zaginął w

sierpniu 1939. Jego ciała nigdy nie odnaleziono. Ciekawy koniec komisarza Radwana. Tymczasem zrobiło się późno i biblioteka zamykała podwoje. Gwidon z niechęcią oderwał się od lektury, postanawiając wrócić dnia następnego. Jednak czasu nie marnował. Tramwajem dojechał do rogu świętokrzyskiej. Miejscem, po którym wiele sobie obiecywał, była Poczta Główna. Tylko tam mógł znaleźć książki telefoniczne ze wszystkich miast polskich. W Brzegu Dolnym figurował tylko jeden Rajewski. W dodatku Adam. Doktor

medycyny. To musiał być on. Zamówił międzymiastową. I czekał. Połączenie otrzymał stosunkowo prędko. Odebrał jakiś mężczyzna. Michałowicz podał swoje nazwisko, przedstawił się jako dziennikarz Polskiego Radia i wspomniał, że zamierza opisać historię jednej warszawskiej kamienicy. – Tylko w jaki sposób mógłbym panu pomóc? – zapytał mężczyzna z drugiej strony linii. – Mieszkał pan przed laty w Warszawie na Poznańskiej?

– Nie ja, mój ojciec. – Mógłbym prosić go do telefonu! – Niestety, tata od roku nie żyje. Zrobiło się głupio. Gwidon przeprosił za nietakt i zapytał, czy mógłby w takim razie porozmawiać z panną Agnieszką. – Z kim? – Wydawało mi się, że ma pan siostrę. – Skądże znowu! Jestem jedynakiem. Sytuacja robiła się coraz bardziej idiotyczna, ale Michałowicz się nie poddawał.

– Szukam panny Agnieszki Rajewskiej, dziewiętnastoletniej blondynki spokrewnionej z rodziną Rajewskich z ulicy Poznańskiej w Warszawie. – Ja właściwie nie mam żadnej bliższej rodziny – odpowiedział lekko poirytowały rozmówca. – Naprawdę nie wiem, w czym mógłbym być panu pomocny. Michałowicz odłożył słuchawkę, świadomy, że w swoich poszukiwaniach napotkał mur.

VII. Wymyślona dziewczyna

Gwidon nie przepadał za ludowymi

mądrościami, zgadzał się jednak z trafnością sformułowania: „Jeśli pięć osób mówi ci, że jesteś pijany – idziesz spać!”. W jego przypadku było jeszcze gorzej – dysponował całymi tabunami świadków nieistnienia Agnieszki Rajewskiej. Pogląd przeciwny podzielał jedynie szalony Bargiel. Toteż nie minęły trzy dni od jej zniknięcia, a sam zaczął powątpiewać w realność dziewczyny odziedziczonej po Abramczyku. No bo jaki miał dowód poza własnymi ułomnymi zmysłami? Wietrzejący zapach w pościeli, dwa jasne włosy, które mogły się tam znaleźć już dawno.

Życie musiało iść dalej, podobnie jak serial o komisarzu Radwanie. A praca nie była najgorszym z możliwych lekarstw. Kolejne odcinki podobały się pani Luli. A przynajmniej nie spotkały się z jej dezaprobatą. Naczelny tym razem zrezygnował z przesłuchania, zresztą od kilku dni nie pojawiał się na Myśliwieckiej. Jedne plotki mówiły o chorobie, inne o niełasce w KC. Natomiast Żurczyn obdarzył Michałowicza najwyższym możliwym komplementem: – Pańska robota i twórczość po prostu nie-do-od-róż-nienia!

W innej sytuacji skakałby z radości. Teraz tylko jego serce skakało jak szczur w klatce za każdym razem, gdy na „przeklętym biurku” odzywał się telefon. Ale to nie była ona. W ogóle robiło się nieznośnie normalnie. W miarę użytkowania mieszkanie Abramczyka traciło swoją tajemniczość, a gdzieś po tygodniu wprosiła się tam ponownie Teresa. Jak gdyby nigdy nic zadzwoniła z automatu przy Horteksie: – Jestem w pobliżu. Mam recenzję na twój temat w „Życiu Literackim”. Zaraz będę! Nie czekając na zachętę, zjawiła się po dziesięciu minutach i natychmiast

wpakowała mu się do łóżka, nie zostawiając czasu na przeczytanie recenzji. Delikatnie wypomniał jej Lejmana, mając nadzieję, że przynajmniej ją zawstydzi. Wywołał jedynie gniew. – Ty wiesz, jaka to świnią?! Naobiecywał mi niestworzonych rzeczy, a jak przyszło co do czego, to nawet miniatury poetyckiej z moich wierszy nie zrobił. Nie chcę go widzieć na oczy! Więc używał Teresy, choć myślał o Agnieszce. Owszem, odczuwał niestosowność swoich działań, ale jeśli

techniczka była jedynie iluzją, to co miał robić? Wstąpić do klasztoru? Jeśli idzie o recenzję, okazała się prymitywna i mętna. Autor ukryty pod pretensjonalnym pseudonimem Charon najwyraźniej miał żal do autora, że nie jest Abramczykiem, a równocześnie wyrażał niezadowolenie z gloryfikacji sanacyjnej policji. A pies mu mordę lizał! Teresa nie zabawiła długo. Przyjął to z ulgą, miał przecież robotę. Jednak kiedy wyszła, jeszcze raz sięgnął po „Życie Literackie” i zrozumiał, co go zaniepokoiło najbardziej. Pseudonim Charon – czyż nie tak

nazywał się przewoźnik przez podziemny Styks? Zadzwonił do Jurka Gąsienicy, kolegi ze studiów, który pracował w krakowskim tygodniku. Ten stwierdził, że nikt w redakcji nie posługiwał się dotąd pseudonimem. – Ale jeśli ci bardzo na tym zależy, spróbuję się dowiedzieć. – Będę ci bardzo zobowiązany.

***

W niedzielę odwiedził wuja Leopolda. Starszy pan złapał jakąś infekcję, przyjął więc go, leżąc w łóżku, kichając i prychając. – Kończę się, kończę, Gwidonku – powiedział ochrypłym głosem. A gdy

Michałowicz zaprzeczył, twierdząc, że na katar nikt jeszcze nie umarł, zgromił go: – Umrzeć można z każdego powodu. Osobiście znałem podoficera, który umarł na łupież. – Jak to, możliwe? – Normalnie, któregoś dnia w okopie zaczęło go swędzić, zdjął hełm, żeby się podrapać, i wystarczyła jedna zabłąkana kulka! Ale gadaj, co się dzieje na szerokim świecie. To będzie dla mnie najlepsze lekarstwo. Jeśli plotki z szerokiego świata stanowiły rodzaj witamin, opowieść o znikającej dziewczynie podziałała niczym antybiotyk. Wysłuchał jej raz i

poprosił o opowiedzenie historii po raz wtóry. A potem zadał kilka zdumiewających pytań w rodzaju: ile razy dziewczyna była w toalecie, czy choć raz zdarzyło się jej czknąć lub puścić bąka (raz się zdarzyło, cichutko). – W takim razie to nie była iluzja. Miałeś do czynienia z realną istotą – stwierdził autorytatywnie. – Zjawy i duchy nie pierdzą i nie sikają. – A to, że z otaczających nikt jej nie zauważył? Sprzysięgli się czy jak? – Nie wiem. Ale musi istnieć jakieś wytłumaczenie Przed wojną był jeden taki dziennikarz, Majerowicz się nazywał. Odznaczał się niewiarygodną

cechą. Nie rzucał się w oczy. Potrafił niepostrzeżenie wślizgnąć się wszędzie. Osobiście sadzę, że bywał nierozpoznawany w Sztabie Głównym i na posiedzeniach Rady Ministrów. – Ale wuj go zauważał? – Zauważyłem go dopiero, jak mi go wpakowali do celi na Rakowieckiej, oskarżonego o współpracę z Abwehrą i Gestapo. I chyba był to jeden jedyny pensjonariusz więzienia, który siedział tam zasłużenie. Może dlatego szybko go wypuścili. – Czy to możliwe? – Możliwe, jeśli zaczął służbę dla

nowego pana. – I co się z nim stało? – Zginął, bodajże w siedemdziesiątym pierwszym roku, przejechany na pasach na Nowym Świecie przez kierowcę, który przysięgał na wszystkie świętości, że w ogóle go nie zauważył. Może twoja Agnieszka też należy do gatunku nie rzucających się w oczy. – Przecież jest nadzwyczajnie piękna. – Uroda rzecz względna. Jednym podoba się Mona Liza, innym budownictwo socjalistyczne. Radzę ci, nie poddawaj się, nie załamuj. Kochaj, a miłość wszystko zwycięży.

– Dobrze. Postanowił wziąć sobie do serca radę wuja, mimo że temu w momencie wygłaszania maksymy znowu powróciła gorączka. – Boję się o jego serce – zwierzyła się Gwidonowi ciocia Tekla, odprowadzając go do drzwi. – Przeżyje nas wszystkich – powiedział wesoło Michałowicz, mimo że takiej pewności nie miał.

***

W poniedziałek odebrał wreszcie okulary i cały świat nabrał kolorów i kształtów. Ale im bardziej się w nim rozglądał, tym dotkliwszy okazywał się brak Agnieszki. Od optyka udał się na pocztę odebrać

jakąś poleconą przesyłkę adresowaną do Piotra Abramczyka. W jego skrzynce pojawiło się już trzecie ponaglenie. – A upoważnienie ma? – zapytała urzędniczka, widząc, że nie zgadza się ani meldunek, ani nazwisko. Nie miał, ale nie dał się spławić. Po dłuższej dyskusji i machaniu radiową legitymacją urzędniczka zdecydowała się nagiąć przepisy i wydać mu grubą kopertę z nadrukiem wydawnictwa Czytelnik. Wewnątrz znajdowały się teksty kilkunastu opowiadań, a w przewodnim pisemku zawarta była prośba redakcji o szybkie dokonanie korekty autorskiej.

Sądząc po dacie na stemplu, list nadano w przeddzień śmierci Abramczyka. Prawdopodobnie odesłałby dzieło pani Mirze Zawadzkiej, jak czynił z większością korespondencji do nieboszczyka, jednak zelektryzował go nagłówek pierwszego opowiadania, stanowiący zresztą tytuł całego zbioru: Wymyślona dziewczyna. Jest taka pora o czwartej, piątej nad ranem, na pograniczu jawy i snu, kiedy z nieskładnych majaków, pragnień i tęsknot, ciepła pościeli i świadomości własnego istnienia lęgną się pomysły. Zrazu szkice niewyraźne, rzeźbione dłońmi w dymie lub gołą stopą na

piasku plaży zalewanej przez fale przyboju. Wiele z nich zdycha bez słowa, zanim dzień w szyby zadzwoni, a słońce przedrze się przez powieki chmur, nie czekając, aż zastuka do drzwi życie albo zawiany sąsiad. Szuflady pisarzy to cmentarzyska straconych pomysłów, płodów niedonoszonych, dobrze zapowiadających się potworków, bohaterów tak papierowych, że niezdolnych do życia w atmosferze wilgoci dżdżu, za to spopielających się w płomyku jednej zapałki. Jednym na milion udaje się przeżyć, aby tak jak Julia i Romeo po wieki wieków odgrywać swoją scenę balkonową na

podwórku w Weronie, jak Petroniusz arbiter nokautować listem cesarza Nerona, jak stary subiekt Rzecki tęsknić za Napoleonem, lub wzorem Mistrza wypatrywać Małgorzaty. Są bohaterowie literaccy, którzy mają pomniki i muzea – przykładem nasz Onufry Zagłoba walczący z małpami czy Sherlock Holmes staczający się w odmęt wodospadu Reichenbach w objęciach profesora Moriarty'ego... Czy mogą ożywać? Czy wszystkie łzy wylane przez czytelniczki za Longinusem Podbipiętą mogłyby obudzić do życia poległego i w dodatku fikcyjnego bohatera, czy z tumanu kurzu wzbijającego się nad kastylijskim

gościńcem dałoby się nawet z pomocą diabła ukręcić Don Kichota na Rosynancie razem z wiernym Sancho Pansą na osiołku? Nie wiem. Mnie się udało. Powołałem Annę do życia z moich niespełnień, z niedokonanych sztubackich flirtów, z roztrwonionych miłostek wieku męskiego i utraty nadziei, że wreszcie pojawi się coś ważnego, nim parszywa starość zgasi możliwości, pozostawiając jałowe żądze. Miałem sześćdziesiąt lat – wiek, w którym mężczyzna mówiący o miłości już nie ociera się o śmieszność, tylko w nią wpada i tonie, ściągany śmiechem szyderczym kolegów, którym brakuje

odwagi, żeby chociaż pomarzyć. Wymyślałem właśnie opowiadanie o dziewczynie, która wyszła z mgły zalegającej warszawskie ulice, kiedy rzeczywiście zobaczyłem ją po raz pierwszy na moim maleńkim podwórku. Z wyrazem dziwnego zaskoczenia na twarzy stała, wpatrując się w figurkę Matki Boskiej. Podobieństwo do ideału zaparło mi dech. – Anna – zapytałem? – Pan mnie zna? – Uniosła ku mnie fiołkowe oczy. Oczywiście mógł to być jedynie

osobliwy przypadek Jednak dziewczyna znała również moje imię. – Paweł? – rzekła, a gdy potwierdziłem, zapytała jak ktoś obudzony z niezwykle głębokiego snu: – Co ja tu robię? Wyrazy wymawiała z trudem, ale jednocześnie z takim wdziękiem, jakby to były kwiaty zbierane z łąki i układane w bukiety zdań. – Przypuszczalnie czekałaś na mnie – odparłem pełen lęku, że mój mocniejszy oddech może ją zdmuchnąć. – Ale co ja w ogóle tu robię? – powtórzyła. – Niczego nie pamiętam!

Nawet gdybym był tego pewny, a przecież nie byłem, nie mogłem jej powiedzieć, że jest jedynie tworem mej imaginacji. Dlatego wolałem pytać: – Nie wiesz, w jaki sposób się tu znalazłaś? – Nie wiem. Była... mgła. – A wcześniej? – Nie było niczego. Dotknąłem jej czoła, bojąc się, czy moja dłoń nie przeniknie jej na wskroś. Było ciepłe. Przesuwając palcami po jej skroniach, wyczuwałem tętno.

– Miałaś wypadek – powiedziałem. – Straciłaś pamięć. Jak na dopełnienie tych słów pod moim palcami pojawiła się świeża blizna. Ogarnęło mnie nieopisane wzruszenie równe zapewne emocjom Pigmaliona ożywiającego Galateę czy dobrego Pana Boga, gdy Jego twór z gliny stanął na nogi. – Aha, wypadek – przyjęła to do wiadomości, a może nawet stanęły jej przed oczami jakieś szczegóły, bo przez uroczą buzię przebiegł grymas bólu, ale zaraz omiotła wzrokiem całe podwórko, pytając: – Atu skąd się wzięłam? Ponieważ na poczekaniu nic lepszego

nie mogłem wymyślić, przypomniałem sobie lokatorkę z sąsiedniej oficyny, która zginęła w pierwszym dniu wojny, kiedy bomba ścięła całe skrzydło budynku. – Odwiedzasz ciocię Frankę. Jest sparaliżowana, a ty robisz dla niej zakupy. Ciocia Franciszka mieszka pod numerem dziewiętnastym. Jednym słowem dziewiętnastka idzie pod dziewiętnastkę. Powtórzyła frazę i wiedziałem, że głęboko zapadła jej w pamięć. Na moment zatrzymała wzrok na figurce wewnątrz kapliczki.

– A to co takiego? – Matka Boska – poinformowałem i dorzuciłem zdecydowanie: – Teraz pójdziemy do mnie. Poszła posłusznie jak animowana przeze mnie marionetka. Przy windzie spotkałem państwa Konarskich, przemiłych staruszków z mieszkania obok. Przepuściłem ich, zastanawiając się, jak też w czwórkę pomieścimy się w tej ciasnocie. Anna rozwiązała to sama. Pobiegła schodami na górę. Niesamowite. Moja

marionetka potrafiła samodzielnie myśleć! I skądś wiedziała, że ma czekać akurat na piątym piętrze. Zdyszała się trochę, a ponieważ dzień był upalny, kropelka potu na jej czole nie powinna nikogo zdziwić. Mnie zdziwiła. Jak na twór mojej wyobraźni okazywała się zadziwiająco realna. – Jesteś głodna? – zapytałem. Chyba nie zrozumiała, o co chodzi. Kiedy wyjąłem jedzenie z lodówki i pokroiłem chleb, najpierw przyglądała się z zainteresowaniem, jak biorę go do ust, a potem naśladując mnie, zaczęła jeść.

– Smaczne! – oceniła. Jeśli robiła to pierwszy raz w życiu, szło jej całkiem nieźle. Będąc pod wrażeniem eksperymentu, nalałem sobie koniaku. – A dla mnie? – zapytała. – Lepiej nie – powiedziałem. – Może ci zaszkodzić. Faktycznie nie wiedziałem, co zmaterializowana myśl może wyprawiać pod wpływem alkoholu. Cale popołudnie upłynęło pod znakiem nauki. Nigdy nie spotkałem istoty

równie pojętnej jak mój Pinokio. Niczego nie musiałem powtarzać dwa razy. Nauczyłem ją zmywać, parzyć kawę i herbatę. Zaprowadziłem do łazienki. Wysiusiała się przy mnie, nie odczuwając wstydu. Pokazałem, jak spuszcza się wodę, a następnie poinstruowałem ją, jak należy korzystać z prysznica lub wanny. Kiedy się rozebrała, obejrzałem dokładnie jej ubranie. Standardowe, tanie łachy z państwowego sklepu, które jednak pozbawione kontaktu z jej ciałem nie znikły i nie rozsypały się w nicość. Naga okazała się jeszcze piękniejsza,

celem urealnienia dodałem jej ślad po szczepieniu ospy na ramieniu. Żadne inne retusze nie były potrzebne. Myjąc ją gąbką, odczuwałem niesłychane podniecenie, ale postanowiłem dawkować wrażenia. Po kąpieli wręczyłem jej kilka używanych ciuchów, których nie zabrała moja była żona, i kontynuowałem naukę. Pokazałem jej litery, już czytała. Puściłem płytę Ewy Demarczyk bezbłędnie i czysto powtórzyła frazę „Tańczą panowie, tańczą panie na moście w Avignon”. Czyżbym wymyślił ją zbyt dobrze? Po kolacji oglądaliśmy film. Uroczą

amerykańską komedyjkę Pół żartem, pół serio . Zauważyłem, że ma poczucie humoru i potrafi wczuwać się w akcję. Wyjątkowo zainteresowała ją scena pocałunków. – Możemy zrobić to samo? – zapytała niezwykle ożywiona. – Żeby to zrobić, trzeba się kochać – odparłem, starając się nie wypaść z roli opanowanego preceptora. – A ty mnie kochasz? – Całym sercem!

– No to na co czekamy?! Na pocałunkach się nie skończyło. Biologia Anny funkcjonowała niezależnie od moich nauk. Jak już mówiłem, bez obwoluty przedstawiała się równie doskonale jak w ubraniu A jeśli idzie o wertowanie... No i stało się. Mimo że nie planowałem tego w odcinku wstępnym, odkładając na trzeci albo czwarty. Trochę płakała z bólu, ale wydawała się szczęśliwa. A ja, patrząc na purpurową plamę na prześcieradle, szepnąłem do siebie: „Dobry Boże, zgwałciłem Pinokia

samiczkę!”. Zaczęło się inne życie! Nigdy nie miałem dzieci i nie wiedziałem, jak się nimi zajmować. W dodatku „wymyślona” była z jednej strony dzieckiem – niezapisaną tabliczką wiadomości o świecie, a równocześnie wspaniale rozkwitającą kobietą. Musiałem uwzględnić obie te okoliczności. Stąd przyjąłem potrójną rolę, po trosze jej mistrza, ojca i kochanka. Co nie zmieniało faktu, że nie czułem się nigdy szczęśliwszy. Twórca i jego zmaterializowane dzieło. Czy coś takiego przytrafiło się jakiemuś

literatowi? Przypadek Elizy Dolittle i profesora Higginsa z Pigmaliona Shawa jest w porównaniu z moim doświadczeniem wręcz banalny. Usiłowałem jakoś zdefiniować tę istotę. Jej fizyczność nie budziła wątpliwości. Samodzielność umysłowa również. Uczyła się rewelacyjnie, pochłaniała książkę za książką, skądś dorwała kasety z nauką angielskiego i wkrótce zaczęła w języku Szekspira mówić lepiej ode mnie. Była uzdolniona manualnie, a po przeczytaniu kilku książek kucharskich potrafiła mi zrobić niebo w gębie. Delikatnie tworzyłem, a właściwie rekonstruowałem jej

przeszłość. I znów wystarczyło, abym wspomniał jakiś fakt, by on w mgnieniu oka obrastał żywą tkanką na podobieństwo obgryzania kości kurczęcia na filmie puszczonym od tyłu. I to na przyśpieszonych obrotach! Jeśli czegoś mi brakowało, to wyłącznie tego, że nie mogłem się nią pochwalić. Ach, żeby tak wparować do SPATiF-u albo Związku Literatów na Krakowskim z moją łanią u boku i rzucić na kolana tych wszystkich amantów – lowelasów i podrzędnych koniobijców. Czy jednak było to kompletnie niemożliwe? Czy naprawdę nikt nie

mógł jej zobaczyć? Piątego dnia naszego związku, bo nie znam innego, przyzwoitego słowa na określenie naszych wzajemnych relacji, zdarzył się wypadek. Szliśmy na spacer Alejami Ujazdowskimi do Łazienek, ja rozpierany satysfakcją supersamca, ona niewidzialna dla postronnych obok mnie, kiedy idącemu chodnikiem dziecku (matka była zagadana z towarzyszącą jej przyjaciółką) wypadła lalka, wprost na jezdnię. Maluch pośpieszył za nią, nie zauważając nadjeżdżającej pędem limuzyny. Anna błyskawicznie skoczyła za nim, wyrwała go dosłownie spod maski

samochodu i bezpiecznie wciągnęła na chodnik. Ja nie zdążyłem zareagować. – Strasznie pani dziękuję – powiedziała matka i rozpłakała się. – Nie ma za co – odparła Anna. – Zaraz! – nieomal krzyknąłem. – Pani ją widzi? – wskazałem na Annę. – A dlaczego miałabym nie widzieć, ślepa jestem czy co? – A nie uważa pani, że ten kapelusik mojej przyjaciółki jest niemodny? – zapytałem jej koleżanki.

Musiała mnie uznać za wariata, ale odpowiedziała grzecznie: – Takie się teraz nosi. A więc obie w przeciwieństwie do reszty świata ją widziały. Dlaczego? Kolejny test zrobiłem, zatrzymując się przed emerytem siedzącym na ławce pod Pałacem Kultury. Staruch spoglądał na mnie, ale Anny wydawał się nie zauważać. – Pokaż mu język – zaordynowałem. – Ale to niegrzeczne – opierała się. – Wiem, ale mimo to pokaż.

Pokazała. Zero reakcji. Usiadłem obok faceta na ławce. – Mógłby się pan trochę posunąć, zrobić miejsce dla mojej przyjaciółki? – zapytałem. Podniósł głowę. 1 wtedy ją zobaczył. Rozchylił bezzębne wargi i poderwał się na równe nogi. – Najmocniej panią przepraszam, jak mogłem nie zauważyć?! Wtedy zrozumiałem. Nikt nie mógł zobaczyć Anny, jeśli się nie zwróciło na nią uwagi.

Ale wystarczyło, że zagraliśmy z nim jak pisarz z czytelnikiem, a dziewczyna stawała się dla niego bytem absolutnie realnym. Nie tylko Anny trzeba było uczyć świata, lecz świat również musiał (czasem z oporami) przyjąć jej istnienie do wiadomości. Zrobić jej miejsce. Posunąć się jak ów emeryt. Ważne odkrycie! Potrzebowałem zatem jedynie czasu, aby wprowadzić Annę w mój świat, sprawić, żeby się w nim zakorzeniła na stałe, załatwić jej metrykę i życiorys. Ożenić, a nawet mieć dzieci! Po raz pierwszy czułem się nieomal Panem Bogiem. Konstruowałem moją

bohaterkę zarówno do wewnątrz, jak i na zewnątrz. Wymyśliłem, że pracuje w naszym wydawnictwie. Początkowo miała zacząć od roli gońca. A później postanowiłem poszerzać jej kwalifikacje. Jako pierwszego, który miał ją zobaczyć, wybrałem Gustawa. Młodego redaktora o sporych zdolnościach literackich. Przedstawiłem ich sobie, mając nadzieję, że nie spróbuje mi jej odbić... Bez żartów, nie może! Przecież to ja piszę tę historię. Gwidon przerwał na moment lekturę, zastanawiając się, ile w opowiadaniu jest fikcji, a ile prawdy, poza

kosmetyczną zmianą miejsc, imion i nazwisk. Oczywiście sam będąc już doświadczonym autorem słuchowisk fantastycznych, zdawał sobie sprawę z nieprawdopodobieństwa pomysłu. Materializacja bohatera. Jeśli nawet coś takiego było możliwe, dlaczego udało się akurat Abramczykowi? Pisarz dobry, jednak Dostojewskim nie był. Czemu zatem coś podobnego nie przydarzyło się żadnemu z gigantów literatury, zaludniających wyobraźnię ludzkości tysiącami postaci, które ożywać mogły jedynie na filmie. A może jednak się przydarzało. Tylko literaci taktownie milczeli. Tak czy siak, musiał przyznać, że wszystko w opowieści pisarza składało się w logiczną całość i

tłumaczyło jego przygodę z Agnieszką. Tylko co z tego wynikało? Jeśli nawet istniała, opowiadanie nie zawierało wskazówek, gdzie jej szukać. A może po śmierci kreatora zabrakło dopływu energii – Gwidon nie był jej w stanie dać odpowiedniej dawki – i po prostu przestała istnieć. Przeczytał opowiadanie do końca. Niestety, po brawurowej części pierwszej dalej historia traciła swoją klarowność, stając się bardziej prozą rozrywkową. Autor, który w opowieści nosi imię Paweł, używa swej dziewczyny jako instrumentu do własnej gry o karierę. Ponieważ może dowolnie kształtować jej umiejętności i dodawać

potrzebne cechy, tworzy z niej swoistego frankensteina. Dziewczyna uwodzi wskazanych osobników, torując Pawłowi drogę ku szczytom władzy. Jego popularność przekracza granice Polski. Może zresztą Abramczyk miał takie plany? W którymś momencie jednak Anna orientuje się, że jest obiektem manipulacji. Że to, co brała za miłość, jest w przypadku jej autora zimnym wyrachowaniem. Próbuje walczyć, potem uciekać. Posiada umiejętność chowania się w mgle, zapadania w nieokreślony bezczas, z którego się wzięła. Paweł jednak zawsze potrafi ją odnaleźć. Jest coraz bardziej wymagający i coraz bardziej nieuczciwy. Nie udaje nawet miłości, a

kiedy dowiaduje się, że zaszła w ciążę, skłania swą marionetkę do aborcji. W finałowej scenie Anna popełnia samobójstwo, wyskakuje z okna starej czynszowej kamienicy. Czy w ten sposób Abramczyk antycypował własną śmierć? Czy też sugerował sytuację odwrotną, w której Galatea zabije Pigmaliona? Na ile wreszcie łajdak Paweł stanowił prawdziwe odwzorowanie Piotra? Czy może był raczej jego antytezą, wplecioną w literacką prowokację? Była jeszcze jedna poważna różnica. Akcja Wymyślonej dziewczyny toczy się okrągły rok. Z tego co mu się udało

dowiedzieć, kontakty Abramczyka i Rajewskiej trwały (jeśli trwały) kilka miesięcy. Wmieszał się los. Albo ktoś jeszcze. Michałowicz szukał wskazówki. Czy znalazł? Czasem go czuję. Anna śpi u mego boku, choć niekiedy znika i kryje się w tej swojej mgle. A on pozostaje. Kim jest? Osobistym diabłem stróżem. Mroczną częścią mego ja. Kreacją. Wiem, że nienawidzi Anny, że ona jest dla niego konkurencją i zagrożeniem, więc nakręca mnie przeciwko niej. Zmusza, abym podejmował kolejne próby

wytrzymałości tego kruchego materiału. A ja ulegam. Dlaczego? Boję się go? Przecież mógłbym go wykończyć jednym pociągnięciem pióra, kanonadą uderzeń w klawisze maszyny przeciąć niczym serią z automatu. Dlaczego więc tego nie robię? Kogo miał na myśli Abramczyk, Gwidon nie wiedział. Nie potrafił też określić, w którym miejscu opisu stanu psychicznego Pawła kłamie. I dlaczego to robi?

***

Pisanie kolejnego odcinka szło mu jak z kamienia i zabrało mu więcej pracy niż dwa poprzednie razem. Teraz jednak nie miał ani wskazówek Abramczyka, ani podpowiedzi Agnieszki. Mimo to w ostatecznej wersji odcinek nie robił rażenia wymęczonego, a komisarz

Radwan wykazywał się w nim dużą operatywnością. Jednym z jego posunięć było zdobycie informatora w kręgach ambasady niemieckiej. Dzięki niemu udało się zebrać plotki o pewnej rezydencji nad Wisłą, niedaleko ujścia do niej Świdra. Obiekt należał do pewnego niemieckiego fabrykanta i krążyły pogłoski, że bywał miejscem erotycznych orgii. Ale jeśli uczestniczyły w nich wyłącznie osoby pełnoletnie... Radwan nie miał zezwolenia na inwigilację, zwierzchnicy traktowali jego hipotezy coraz bardziej krytycznie. Pojawiły się anonimy podważające jego reputację. W dodatku ognisty romans z Adelą stał się tajemnicą publiczną.

Z powodu ciągłego braku rozwodu sytuacja komisarza zrobiła się dość nieprzyjemna. Na dodatek spadł na niego cios z zupełnie nieoczekiwanej strony. KOMENDANT – Bardzo mi przykro, komisarzu. RADWAN – Jak to nie żyje? Czy to ma być żart? Moja żona nie żyje? KOMENDANT – Przecież pan słyszał. Nie ma co do tego żadnych wątpliwości. RADWAN – Wielki Boże... KOMENDANT – Kiedy widział ją pan

po raz ostatni, komisarzu Radwan? RADWAN – Nie myślicie chyba... Cholera. Widziałem ją jakieś dwa tygodnie temu. Na ulicy. Przecież wszyscy wiedzą, że nie mieszkamy razem, tylko od lat jesteśmy w separacji. KOMENDANT – Ale rozwodu nie mieliście? RADWAN – Starałem się. Tylko ona się nie zgadza... nie zgadzała! KOMENDANT – Dlatego radziłbym postarać się o dobrego adwokata. Wszyscy wiedzą o waszym romansie z aspirantką Rajewską, jest więc

oczywiste, że żona stanowi przeszkodę. RADWAN – Na miłość boską! Pan mnie chyba nie podejrzewa?! KOMENDANT – Ja nie. Ale inni będą. Już widzę te tytuły w czerwoniakach. „As warszawskiej policji zabija żonę tłuczkiem kuchennym!”. Bez dwóch zdań, zgromadzone dowody jednoznacznie zdają się wskazywać na komisarza. W mieszkaniu zostaje znaleziony odcisk jego buta. Obecność policjanta w chwili zbrodni potwierdza sąsiadka z przeciwka. On sam nie posiada na ten czas alibi. Umówił się w Lasku Bielańskim ze swoim informatorem, który miał mieć dla niego

jakąś szczególnie ważną wiadomość. Komisarz czekał trzy godziny. Kapuś jednak się nie pojawił. I w ogóle zniknął z Warszawy. Najgorsze, że nikt nie mógł potwierdzić tej wersji zdarzeń. Radwan zostaje zawieszony i odsunięty od wszelkich śledztw. Z lidera polskiej policji awansuje na głównego podejrzanego. Adela miota się, aby mu pomóc, a śledztwo w sprawie serii zabójstw zamiera. Tymczasem znów dzwoni doktor Styks. Proponuje mu zawieszenie broni. – Komisarzu drogi – kusi – jeśli będzie trzeba, znajdą się dowody i świadkowie, którzy wykluczą wasz

udział w zabójstwie żony. Jeden warunek. Słuchaj wszystkich, którzy dobrze ci radzą. Nie szukaj spisków, nie węsz, gdzie nie trzeba. Życie masz tylko jedno! Jednak na odpowiedź komisarza Radwana słuchacze Polskiego Radia musieli poczekać do następnego odcinka.

***

– Słuchaczom podobają się te pańskie odcinki Mnie zresztą też – powiedziała kolejnego poniedziałku pani Maria, wręczając Michałowiczowi naręcze listów. Niektóre adresowane były do niego, inne wprost do komisarza Radwana, jeden zaś miał wyjątkowo zagadkowy nagłówek: „Redaktor polskiego Radia w Warszawie, pan Michałowski, a może Michalski, zamieszkały przy ulicy Poznańskiej”.

– Nikt nie wiedział, do kogo to może być przesyłka, tylko ja pomyślałam, że na pewno do pana – pochwaliła się kierowniczka produkcji. – Do Abramczyka też przychodziły listy z nagłówkiem pan Abramowski, Abramiak czy zgoła Abrahamowicz. Stempel Brzegu Dolnego sprawił, że Gwidon otworzył go przed wszystkimi. Szanowny Panie – pisał Stanisław Rajewski. – Mam nadzieję, że ten list dotrze do Pańskich rąk. Proszę wybaczyć za mój opryskliwy ton podczas naszej rozmowy. Temat mego przedwcześnie zmarłego ojca, Adama, jest dla mnie ciągle niesłychanie

bolesny. Zresztą dopiero po naszej rozmowie, porządkując papiery mojego ojca, natrafiłem na pewną kwestię, która każe widzieć wszystko w innym świetle. W pewnym sensie miał Pan rację, wspominając o siostrze... Pracując we Wrocławiu, mój ojciec miał romans z kobietą o nazwisku Cecylia Burak, którego owocem była urodzona w 1960 roku córeczka. Dano jej na imię Zosia. Na drugie otrzymała Agnieszka. Mimo że był to dość przypadkowy romans lekarza z pielęgniarką, ojciec kontaktował się z jej matką i wspomagał, jak mógł. niestety w toku podczas epidemii cholery, która wybuchła we Wrocławiu, pielęgniarka zmarła. Co się stało z

dzieckiem, nie wiem. Zdaje się, że małą zaopiekowała się jakaś dalsza rodzina i wywiozła z miasta. W papierach ojca znalazłem korespondencję dowodzącą prób odnalezienia dziewczynki. Niekonsekwentnych, a na pewno nieudanych. Dziś dziewczyna, załączam odbitkę jej zdjęcia (na fotce uśmiechał się pyzaty, najwyżej dwuletni berbeć) , może mieć około 19lat. Niewykluczone, że posługuje się nazwiskiem Rajewska. Ojciec z pewnością nie miałby nic na przeciwko. Gdyby Pan ją odnalazł, serdecznie proszę o kontakt. Bardzo chciałbym poznać moją bądź co bądź siostrę. Z wyrazami szacunku.

Stanisław Rajewski.

VIII. Mgła

Czy list Rajewskiego był dowodem dalszego przekształcania świata pod wpływem pojawienia się na nim dziewczyny zrodzonej z szarych komórek Abramczyka, która wyskoczyła na ten padół płaczu niczym Atena z głowy Zeusa? Gzy dokumenty dotyczące Zosi-Agnieszki istniały zawsze, czy też pojawiły się równie tajemniczo jak ona sama? Tak czy owak, potwierdzały przypuszczenie i nadzieję Gwidona, że dziewczyna gdzieś egzystuje.

Odmienną kwestią było jej zniknięcie. Dlaczego po szalonej nocy podczas której oboje wyznali sobie miłość, przepadła bez wieści? W dodatku bez słowa. Tu umysł Gwidona okazywał się bezradny. Mimo przeczytania wszystkiego, co napisał w życiu Abramczyk, nie znalazł wskazówek, jak należy odnajdywać „wymyślone dziewczyny”. Bezradny był również wuj Leopold, który wprawdzie wyszedł z infekcji, ale był zbyt słaby, żeby wspierać swego krewniaka. – Nie możesz znaleźć tej, to wymyśl sobie inną – poradził dobrotliwie. Niestety, Michałowicz nie miał mocy

swego mistrza. Nigdy nie udało mu się zmaterializować nawet zgubionego otwieracza do piwa, a co dopiero dziewczyny. Nieraz zastanawiał się nad tajemnicą Abramczyka. Przypadek genetyczny czy jakiś dar uzyskany w przeszłości? W ogóle niewiele wiedział o jego przeszłości. W oficjalnych biografiach rzecz jasna trudno by szukać wzmianek o nadprzyrodzonych zdolnościach. Zresztą informacje dotyczące młodych lat pisarza były nieprawdopodobnie lakoniczne. Nie wiadomo nawet, czy studiował cokolwiek przed wojną, czy ukończył przeszkolenie wojskowe. Z terminów „uczestnik tajnego nauczania”

czy też „bojownik z okupantem” wiele nie wynikało. Nie wiadomo, co robił w latach czterdziestych, zanim Borejsza przygarnął go do Czytelnika, nim pojawiły się jego reportaże z Nowej Huty i odbudowy Ziem Odzyskanych. Później znalazł się w radiu i równocześnie zaczął podróżować. Może odwiedzając szamanów w wenezuelskim interiorze i specjalistów od voodoo na Jamajce doświadczył jakichś odmiennych stanów świadomości? Kto mógł mieć na ten temat jakieś informacje? Zdzwonił do Białegostoku do pani

Zawadzkiej. Jednak siostra Abramczyka na pytania o przeszłość reagowała wręcz wrogo. – Cała nasza rodzina zginęła podczas okupacji – wycedziła. – Ja na szczęście znalazłam się po radzieckiej stronie... Próbował jeszcze poruszyć kwestie talentów parapsychologicznych, ale pani Mira przerwała mu krótko: – Brednie! – Powinieneś porozmawiać z Selene – podsunęła nieoczekiwanie ciocia Tekla podczas niedzielnego obiadu w Międzylesiu. – Z kim?

– Z żoną twego mistrza. – Selene Abramczyk? – Wróciła do swego starego imienia i nazwiska Salomea Baum – włączył się do rozmowy wuj Leonard, który przez moment wydawał się nieobecny. – Przezwiskiem Selene zaczęła się posługiwać, pracując w NKWD. Pewnie dlatego, że Salomea brzmiała zbyt koszernie. – Tu popatrzył uważnie na Gwidona. – Widzę, że nazwisko Selene Baum nic ci nie mówi... – A powinno?

Wuj zaniósł się śmiechem, a potem rozkasłał. – Literat! Radiowiec!... Nie wie, kto to była Selene Baum! – wyrzucał z siebie między jednym a drugim kaszlnięciem. – Doskonałe. Dowód, że pamięć łatwiej wytrzeć niż napis kredą na tablicy. – No więc kim była? – Wszystkim! – Widząc zdumnienie malujące się na twarzy Michałowicza, dodał pośpiesznie: – Mówiono o niej „wszechmocna”. I pewnie była. Dużo by mówić. Panna z dobrej żydowskiej rodziny, która trafiła w złe towarzystwo. Podobno żyła z Leninem, a może z

Trockim... – Musieliby być pedofilami – wtrąciła ciotka. – Urodziła się w Warszawie, tu wyszła po raz pierwszy za mąż za jakiegoś Mordkę, ale miała dość pieniędzy i zdrowego rozsądku, żeby prysnąć na czas. Nieprawdaż? – W każdym razie, kiedy przyszła tu z Armią Czerwoną, jej wpływy były wręcz nieograniczone. Przystojniejsza niż Wasilewska, zgrabniejsza niż Brystygierowa (Brystygierowa była strasznie niezgrabna), no i mądrzejsza niż Melania Kierczyńska...

– Powiedz jeszcze o jej temperamencie – wtrąciła Tekla. – Już mówiłem. W każdym razie do pięćdziesiątego trzeciego pracowała w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, ale po reorganizacji w związku z ucieczką Światły... A wiesz ty chociaż, kto to był Józef Światło? – Coś niecoś. Uciekł na Zachód i demaskował bezpiekę w Wolnej Europie. – Nieźle. W każdym razie po reorganizacji resortu trafiła do radia i trzęsła nim tak, że ci, którzy jej podpadli, spadali jak ulęgałki. Póki jej samej nie wytrzęsło.

– W marcu? – Miała dość rozsądku, aby wcześniej przejść na emeryturę i zająć się pisaniem opowiastek dla młodzieży. – To musiała być chyba starsza od Piotra? – O dobre dziesięć, a może piętnaście lat. – I on się z nią pobrał? Taki miłośnik nimfetek? – Głuptasie! – wuj westchnął. – Abramczyk nie miał nic do gadania, to ona go wybrała.

W samym środku stalinizmu znalazła sobie przystojnego, utalentowanego chłoptasia, pół goja, a właściwie pełnego goja, bo matka pana Piotra była katoliczką... Wprowadziła na salony, do radia. I trzymała go krótko przy pysku, póki coś znaczyła. Oczywiście natychmiast urwał się ze smyczy, kiedy popadła w niełaskę. – Wie wuj, jak można do niej dotrzeć? – Nie mam pojęcia – zasępił się wuj, ale jego żona rzuciła już po chwili: – W Związku Literatów na pewno będą wiedzieli.

***

Sekretarka Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich, mieszczącego się na tyłach kamienicy Jona, której parter wypełniały słynne schody ruchome przy Trasie W-Z, nie

robiła Gwidonowi wielkich nadziei: – Pani Baum od dawna nie bywała w Związku, nie odbierała telefonów i nie odpowiadała na korespondencję. Całkowicie się wycofała. Ale... – dodała, widząc zmartwienie na twarzy Michałowicza: – bieżący kontakt utrzymuje z nią pani Julia, mogę spróbować do niej zadzwonić... – tu urwała, jakby telefonowanie do kogokolwiek należało do czynności wstydliwych. – Mam zaczekać? – Na pana miejscu zrobiłabym sobie półgodzinny spacer na Starówkę. Po powrocie czekała na niego dobra

informacja. – Pani Selene czeka na pana. O piątej – oznajmiła sekretarka tonem, jakby chodziło o audiencję u królowej angielskiej. Popatrzył na zegarek. Zostało mu półtorej godziny. Postanowił zjeść obiad na miejscu w stołówce, a następnie, nie śpiesząc się, przejść na Rynek Nowego Miasta, gdzie mieszkała była żona Abramczyka. Jak się okazuje, dobra zapowiedź to połowa sukcesu. Selene Baum otworzyła już po pierwszym dzwonku. Zupełnie jakby

czaiła się tuż za drzwiami, czekając na gościa. – Dobry wieczór, zapraszam serdecznie, może kawy, może herbaty, strasznie przepraszam za porządek, ale siły już nie te, a o gosposię trudno... – monologowała, nie pozostawiając pauz na jakiekolwiek reakcje. Przypominała Babę-Jagę z bajek dla niegrzecznych dzieci. Potwornie chuda, poczerniała, z burzą siwych włosów, nierówno umalowanymi ustami i źle zapiętym swetrem przypominała pensjonariuszkę jakiegoś zakładu. W dawno niewietrzonym wnętrzu unosiła się ciężka zawiesina perfum, które

musiała wylać na siebie, zapachy starych papierów, kurzu i odory starczego niedomytego ciała. – Nie można się o was doprosić – ciągnęła dalej – a tu kran cieknie, spłuczka nie działa, kaloryfer w kuchni też. Pisałam już tyle razy, dzwoniłam, Julia też dzwoniła, ale bardzo się cieszę, że pan przyszedł, zaraz pokażę, gdzie są liczniki i przewód kominowy, chociaż nie sądzę, żeby groził nam pożar, bo wszystko zawsze wyłączam, kiedy wychodzę z domu, a prawie nie wychodzę... Po dobrej chwili zrozumiał, że bierze go za wysłannika administracji albo

rzemieślnika paru specjalności naraz, i próbował wyprowadzić ją z błędu. – Przyszedłem prywatnie. – Rozumiem, że prywatnie, i oczywiście zapłacę. Mam pieniądze. Oczywiście nie w domu. Kto by trzymał majątek w domu, kiedy tyle teraz bandytyzmu. Nie uwierzy pan, jaki element zbiera się na Rynku. Mało, że się zbiera i pije, to jeszcze oddaje, że się tak wyrażę, mocz w mojej bramie. I tak co wieczór. Dobranoc, pchły na noc, karaluchy pod poduchy... – To naturalnie okropne – zgodził się uprzejmie – ale ja przyszedłem, żeby...

Uniosła rękę jak dyrygent, przerywając mu w pół słowa. – Czy w Ogrodzie Saskim już zakwitły magnolie? – zapytała, ściszając głos. Zbaraniał, a ona powtórzyła z tą samą intonacją: – Czy w Ogrodzie Saskim już zakwitły magnolie? – W listopadzie?! Na moment ucichła, jej oczy nagle zrobiły się czujne, świdrujące. – Kto cię przysłał? – Nikt mnie nie przysyłał. Przychodzę z radia...

– Radio, radio... – zamyśliła się głęboko. – Byłam kiedyś w radiu. Młode, bezczelne dziewczyny, podniesione piersi, kuse spódnice... Prostactwo! Prostactwo! – Chciałem zapytać o pana Abramczyka... – O kogo? – Jej oczy naraz zrobiły się zmętniałe, niewidzące. – O Piotra Abramczyka. Pokręciła głową. – Nie znam. – Przecież to pani mąż!

– Jaki mąż? Jestem panną... – zachichotała zalotnie i ku zdumieniu Michałowicza nagle zaczęła śpiewać jakiś międzywojenny szlagier. Przez chwilę Gwidonowi wydało się, że znalazł się w jakimś przedwojennym lokalu, a ona o czterdzieści lat młodsza stoi na scence i śpiewa „Na pierwszy znak, gdy serce drgnie..” Odśpiewała zwrotkę i refren i musiało ją to zmęczyć, bo przysiadła na kanapie. Oddychała ciężko i wyglądała naprawdę staro. – Jeśli nie mówi pani nic nazwisko Piotr Abramczyk, to może mówi pani coś inne?

Styks. Doktor Styks. Spodziewał się jakiejś reakcji, ale się nie doczekał. Pani Baum zatopiła się w swoich myślach, ignorując jego obecność, zapominając o kawie, herbacie, a nawet niezbędnych naprawach. Zaczął się wycofywać. Zrozumiał, że w aktualnym stanie nie wydobędzie z pani Selene nic więcej. Był przy drzwiach, kiedy nagle uniosła głowę. – Uważaj, Piotrze. Pamięć to puszka Pandory, otworzysz ją i cię zabije. Zabije! Zabije! – zaczęła krzyczeć. –

Proszę już iść! Nieoczekiwanie z toalety wyszła jakaś starsza, tęga kobieta, która musiała przebywać tam cały czas, nie zdradzając swojej obecności. – Spokojnie, Salcie, idę do ciebie. To ja, Julcia... Pan już wyszedł. Nieomal wypchnęła go za drzwi. – Może pani udzieli mi paru informacji... – próbował zagadać. – Ona już nic nie wie, a ja niczego nie chcę wiedzieć! – powiedziała twardo. Nim wyszedł na Rynek, dobiegł go

jeszcze śpiew. Tym razem Selene śpiewała ukochaną piosenkę towarzysza Stalina. „Wiosną młode serca bez miłości schną. Gdzie ty jesteś, o Suliko?”

***

Mimo oczywistej porażki wynotował sobie jeszcze kilka nazwisk osób, które – miał nadzieję – znały Abramczyka. Na początek chciał porozmawiać z panią Lulą, tyle że spiętrzenie jego zajęć to uniemożliwiło, a i kierowniczka redakcji przychodziła w kratkę i cały czas emanowała złym humorem. Tymczasem parę dni później, już w grudniu, zaczepił Gwidona na korytarzu inżynier Boczkowski.

– Możemy porozmawiać, panie kolego? – zapytał i zapraszającym gestem pociągnął go do swego pokoju. – Jakiś czas temu pytał mnie pan o pewną dziewczynę... – Agnieszkę Rajewską! – Jest mi bardzo głupio, że wówczas nie skojarzyłem. Może dlatego, że osoba, którą miał pan na myśli, posługiwała się innym imieniem... Zofia, a także nazwiskiem. Zaraz, niech sobie przypomnę... Cebula? Nie!... Ziemniak?... – Może Burak? – Tak, właśnie! Nawet pomyślałem

sobie: „Taka śliczna dziewczyna o dystyngowanym wyglądzie i równie nieciekawym nazwisku”. Wiem coś na ten temat, mój ojciec nazywał się Boczek i z tego powodu był przedmiotem nieustannych kpin, dopóki nie zmienił nazwiska na Boczkowski... Nie miał zresztą wyboru, mama nazywała się z domu Jajczyna, więc kiedy zaczęli ze sobą chodzić, wszyscy żartowali sobie, że to są „jaja na boczku”. – Ale co z tą dziewczyną? – przerwał mu niecierpliwie Michałowicz. – Już mówię. Jakiś czas temu pan Abramczyk zwrócił się do mnie z prośbą

czy nie mógłbym jej zatrudnić w naszym dziale. Odpowiedziałem zgodnie z prawdą, że do końca roku mamy blokadę etatów, ale w styczniu, najdalej w lutym być może uda się coś załatwić. Zgodziłem się, aby do tego czasu charakterze praktykantki asystowała przy naszej pracy. Stąd obecność na Myśliwieckiej, zauważona przez pana. – Czy w związku z zamiarem podjęcia pracy złożyła u nas jakieś dokumenty? – Gwidon zachowywał się jak rybak czujący zdobycz na końcu wędki. – Miała złożyć. Byliśmy umówieni w dniu, w którym zginął pan Piotr.

– Ale jakoś się nie pojawiła? – Wyjechała do Krakowa. – A potem? – Nie pamiętam... Chyba już się do mnie nie zgłosiła. „Ryba się urywa z haczyka” – pomyślał zaniepokojony Michałowicz. Ale mimo to zapytał: – A może orientuje się pan, czy miała jakieś kwalifikacje zawodowe? Boczek-Boczkowski podrapał się w głowę. – Chyba mówiła o ukończonym

technikum elektrycznym. – W Warszawie?! – Chyba nie. Wspominała, że pochodzi z prowincji. Ile może być w Polsce techników ze specjalizacją radiowo-telewizyjną albo przynajmniej takich, po ukończeniu których można podjąć pracę w mediach? Dużo. Momentami wydawało się Gwidonowi, że zbyt dużo. O ile ustalenie pełnej listy poszło w miarę szybko, obdzwonienie wszystkich okazało się zajęciem, które zajęło mu tydzień. Na szczęście dla tych poszukiwań wspomagało go magiczne zaklęcie „Redaktor Polskiego Radia z

Warszawy”. Na użytek operacji wymyślił też przekonującą legendę o reportażu na temat młodych absolwentów techników, angażujących się w pracę w radiu. Poszukiwał również tych, którym z rożnych powodów się nie udało. Jednak ta doskonale wykoncypowana technika rozmów z sekretarkami przez tydzień nie przynosiła rezultatów. Również wysłany list na papierze firmowym Polskiego Radia z ankietą na ten temat długo wydawał się strzałem w próżnię. Ani Zofia Burak, ani Agnieszka Rajewska nie figurowały na listach absolwentów szkół Polski zachodniej, północnej i wschodniej. Już zaczął się skłaniać ku Warszawie, licząc że Boczkowski coś

może pokręcił na temat kwalifikacji młodej pracownicy, kiedy przyszła odpowiedź z Częstochowy. Z Technikum Mechanicznego przy Hucie imienia Bolesława Bieruta. Lakoniczna, ale istotna! „Zofia Burak ukończyła miejscowe technikum w klasie o specjalizacji elektrycznej w czerwcu bieżącego roku z oceną bardzo dobrą”. – Eureka! Mgła się rozstępowała. Michałowicz w ekspresowym tempie napisał kolejny odcinek serialu. Kłopoty komisarza powoli zaczęły się rozwikływać. Aspirantce Adeli udało się wykryć, iż

staruszka mieszkająca w domu naprzeciwko, główny świadek potwierdzający obecność Leona Radwana w mieszkaniu żony w czasie, kiedy zabito panią Radwan, celowo kłamała i dostała za to sporo pieniędzy. Również odcisk buta, choć mógł zostać pozostawiony przez trzewik komisarza, nie pasował do obuwia, które w tamtym dniu nosił wrabiany policjant. W tej sytuacji jego zwierzchnicy znajdują kompromisowe wyjście – Radwan zostaje odwieszony, ale równocześnie skierowany na urlop. Leon początkowo jest wściekły, dopóki nie przychodzi mu do głowy, aby wybrać

się do Stambułu i zbadać plotki dotyczące serii zbrodni, która miała miejsce nad Bosforem w czasie, gdy pracował tam aktualny wicekonsul Rzeszy w Warszawie – Zygfryd von Heiner. Gwidon, czerpiąc obficie z doświadczeń wuja Leopolda, nie odmówił sobie wplecenia kolejowego incydentu z tajemniczy kobietą, Fanny Hilton, z którą komisarz spędza upojną noc w Orient Ekspresie. Komisarz zauważa szykowną damę już na peronie dworca w Wiedniu. Nie ma pojęcia, że koło północy znajdzie się z nią w jednej pościeli, a nad ranem ledwie uniknie śmierci z jej ręki.

– Czy pan zawsze musi robić z kobiet potwory? – zapytała pani Marysia, szczerząc swój jedyny ząb, któremu zawdzięczała przydomek, jakim obdarzali ją aktorzy: Kasownik Tramwajowy. – Przecież w serialu występują również pozytywne bohaterki. Na przykład Adela. – Ta naiwniaczka? – żachnęła się kierowniczka produkcji. – Takich kobiet nie ma i nigdy nie było. Ani w policji, ani w milicji. – Pani ma na pewno większe doświadczenie. Mimo to wydaje mi się, że postać Adeli została przez pana

Abramczyka stworzona bardzo przekonująco. – Bo takie małolaty to była stała obsesja Piotra. Jego ideał: dziecko-dziwka! Obrzydzenie człowieka bierze! Jak on się obnosił z tym swoim ostatnim romansem z tą ładniutką techniczną... Jak się puszył! – Pamięta może pani jej imię? – spytał podchwytliwie. – Agata albo Agnieszka... Wszystkie siksy teraz tak się nazywają. – Ciekawe, że kiedy pytałem panią o nią jakiś czas temu, dowiedziałem się, że nigdy jej pani nie widziała.

– Widocznie zapomniałam! Próbował zapytać ją także o Salomeę Baum i jej stosunki z Piotrem, kiedy jeszcze byli małżeństwem. – Za wysokie progi i nie moje czasy – machnęła ręką pani Maria. (W tle stukot kół) FANNY – Boli cię głowa, darling? Zdaje się, że oboje wypiliśmy za dużo koniaku i szampana. RADWAN – Zaraz mi przejdzie. Tylko pójdziemy na kawę... FANNY – Nie musisz wstawać, ja

przyniosę. (efekt – drzwi przedziału, muzyka, upływ czasu, ponownie drzwi) FANNY – Widzę, że się już ubrałeś. RADWAN – Nie zwykłem przyjmować ubranych kobiet, sam pozostając w bieliźnie. FANNY (mieszając) – Pozwoliłam sobie posłodzić. Zauważyłam jeszcze wczoraj, że lubisz słodycze. RADWAN – Bo lubię. A ty nie wypijesz? FANNY – Nie pijam na czczo. A ty... Dlaczego odstawiasz? (brzęk filiżanki).

RADWAN – Jakoś straciłem ochotę. A poza tym zapomniałem cię zapytać, jak się właściwe nazywasz. Famy Hilton czy Freda Miller? FANNY – Co ty?... Zaglądałeś do mojej torebki? RADWAN – Zawodowy nawyk. A więc krótkie pytanie, kim jesteś moja droga? I dla kogo pracujesz, dla Abwehry czy Gestapo? FANNY – Uspokój się. Leonie! (szczęk broni) Po co wyjąłeś ten pistolet? Zaraz wszystko ci wytłumaczę... RADWAN – Nie musisz niczego tłumaczyć, skarbie, wystarczy, że

napijesz się tej pysznej, przygotowanej dla mnie kawusi. FANNY – Co? RADWAN – Pij! Proszę! (Brzęk rozbijanej szklanki, szarpnięcie drzwi) RADWAN – Spokojnie, do następnego przystanku mamy kilka godzin. GŁOS KONDUKTORA – Czy coś się stało? Dlaczego ta pani… RADWAN – Zwykła sprzeczka zakochanych.

GŁOS KONDUKTORA – Oblała pana kawą. RADWAN – Przez przypadek. Naprawdę nic nie szkodzi. Pójdę po nią. Pobiegła wprawo, czy w lewo? GŁOS KONDUKTORA – Jest tam. (woła) O Boże! Co pani robi?! Proszę zostawić te drzwi! (gwizd parowozu i łoskot pociągu z naprzeciwka) Tradycją gatunku jest przerywanie akcji w najbardziej emocjonującym miejscu. Tak i w tym wypadku odcinek zostaje urwany bezpośrednio po próbie zamachu na komisarza i samobójczym skoku

zamachowczyni z pędzącego ekspresu. Radwan wprawdzie ocalał, ale z pewnością dostał sporo do myślenia. Ktoś już wiedział, że wyruszył do Stambułu, i ten ktoś zdecydował, żeby go tam nie dopuścić. A że wynajął nie najlepszą wykonawczynię? Zdarza się nawet profesjonalistom... Jednak na wyjaśnienie tej kwestii słuchacze musieli czekać cały tydzień. Sam autor serialu na nic czekać nie zamierzał. Już następnego dnia wybrał się do Częstochowy. Trudno było o gorszy moment na wyjazd. Spadł śnieg i cała Polska stanęła. Zaskoczeni byli wszyscy: drogowcy, którzy zapomnieli o remoncie pługów i

zgromadzeniu zapasów soli, kolejarze, postawieni wobec co rusz zamarzających zwrotnic, oraz elektrownie, które nie zgromadziły na czas zapasów opału... Zapowiadała się kolejna zima stulecia. Która to już z kolei obdarzana w ciągu ostatnich lat tym epitetem? O to należało zapytać wuja Leopolda, który przeżył wszystkie, łącznie z tą syberyjską. W tych warunkach nie należy się dziwić, że podróż do Częstochowy zabrała Gwidonowi dwanaście godzin. W mieście słynnym z Huty imienia Bieruta i mniej reklamowanego w socjalistycznych przewodnikach

klasztoru paulinów znalazł się w środku nocy i musiał doczekać świtu w niedogrzanej poczekalni, w której brakowało nawet gorącej herbaty. Zziębnięty znalazł się w przyzakładowym technikum wkrótce po jego otwarciu. Legitymacja Radiokomitetu, prostokątna, kolorem przypominająca partyjną zrobiła wrażenie na sekretarce. Już po chwili Michałowicza przyjął sam pan dyrektor. Początkowo jakby nie kojarzył Agnieszki, ale potem pamięć mu wróciła i sam dziwił się, jak mógł zapomnieć jedną z trzech dziewczyn w klasie złożonej z samych chłopaków.

Wygrzebał nawet zdjęcie panny Burak z jakiejś szkolnej wycieczki. Bez wątpienia była to „wymyślona dziewczyna” Abramczyka. Cztery lata temu nie zapowiadała się na piękność, pucołowata, uczesana w dwa kucyki, w mało twarzowym swetrze. Ciekawa sprawa, opuściła te mury dopiero przed pół rokiem, ale nauczyciele przypominali ją sobie z dużym wysiłkiem. Proces ten kojarzył się najbardziej z wywoływaniem zdjęcia w ciemni fotograficznej. W dodatku pedagodzy nie potrafili wskazać przyjaciela ani przyjaciółki, z

którymi pozostawała w bliższych kontaktach. Realny za to okazał się jej adres, w niskich blokach z zakładowymi mieszkaniami. – Czego? – przywitała Gwidona niechlujna kobieta w szlafroku. – Poszukuję Zofii Agnieszki Burak... – A ta co znowu przeskrobała? Zaopiekuje się człowiek bękartem, a potem ma z nim same nieszczęścia. – Niewiasta nadal stała na progu, tarasując wejście do środka. – Może ją zastałem? – Człowieku, nie było jej z pół roku.

Z wnętrza mieszkania wytarabanił się przedwcześnie postarzały facet, którego połowę twarzy zaatakował amarantowy ogniopiór. Wejściu mężczyzny towarzyszył mocny zapach potu i nieprzetrawionego alkoholu. Michałowicz nie wierzył własnym oczom. W takiej norze miała się wychowywać jego zjawiskowa panna? – Nie wiecie państwo, gdzie może aktualnie przebywać? – pytał niezrażony. – Jestem w stanie pokryć koszt pozyskania informacji. Wyrażał się w sposób wyszukany, miał jednak nadzieję, że gospodarze zrozumieją jego intencje. Zrozumieli, a

banknot z Ludwikiem Waryńskim nieco poprawił pamięć alkoholika. – A kto ją wie? Jak zrobiła maturę i pojechała szukać roboty, to już nie dała znaku życia. Może to przez wyrzuty sumienia. Gwidon rozejrzał się po pokoju, do którego wreszcie go wpuścili, i nie dziwił się Agnieszce. W domu nie było wiele sprzętów prócz stołu i trzech koślawych krzeseł. Na ścianie Chrystus z krwawiącym sercem i ślubne zdjęcie Buraków. – Czy mógłbym zobaczyć jej pokój? – zapytał.

Popatrzyli po sobie. – Człowieku! A co my, hrabiowie? Mieszkaliśmy tutaj w jednym pokoju. Na noc Zośka rozkładała sobie polówkę w kuchni. – Orientują się państwo, że używała imienia Agnieszka i nazwiska Rajewska? – A kto by nie wiedział? Ubzdurała sobie, że jej ojcem był jakiś wielki doktor, a nie zwyczajny konował, który wykorzystał moją świętej pamięci siostrę. Ale skąd jej przyszło do głowy, nie wiemy. Ja jej tego nie powiedziałem, chyba że Ziuta...

Małżonka gwałtownie pokręciła głową. – Absolutnie nie! – Rozumiem, że nie kontaktowaliście się państwo z panem Adamem Rajewskim, było nie było, jej naturalnym ojcem? – kontynuował wywiad. – Nie! – Zaciśnięte usta Józefy Burakowej mówiły same za siebie. – Żeby nie robić wstydu, to Janek – wskazała „ogniopióra” – wtedy mój narzeczony, uznał to biedactwo za swoje dziecko. Niepotrzebnie, bo zaraz urodził się Michałek... – Macie syna? – ożywił się Gwidon. Przybrany brat to niezły materiał na

informatora. – Mieliśmy. – Burak spochmurniał jeszcze bardziej. – Nie chcę o tym mówić. Kolejny banknot z twórcą Wielkiego Proletariatu zmienił jego zdanie i w tej kwestii. Okazało się, że Agnieszka i piętnastoletni Michał przepadali za sobą. Rajewska właściwie go wychowywała. Nieszczęście zdarzyło się z początkiem lipca tego roku. Młody Burak pożyczył od kolegi motor i koniecznie chciał przewieźć na nim swoją siostrę. Zwykle bardzo ostrożna, wtedy jeden raz ustąpiła. Na uliczce

dojeżdżającej do Trasy Katowickiej wpakowali się pod ciężarówkę. – Bardzo państwu współczuję – bąknął Michałowicz. – To było straszne! Twarz Michałka ledwie poznaliśmy. Zośka miała tylko rozciętą głowę, ale nie dawała znaku życia – opowiadał Burak, a Gwidon zauważył, że jego żona zaczęła płakać. – Powiedzieli, że nie żyje, ale jak tu wierzyć tym łapiduchom. W nocy musiała odzyskać przytomność, bo dała nogę z kostnicy. Przy okazji zabrała ciuchy, które przynieśliśmy, żeby ubrać ciało do trumny. Ale do domu nie wróciła.

– Może nie żyje? Zdarzają się przecież wypadki kradzieży ciał. – E tam, żyje. Zawsze potrafiła dobrze się ustawić. Zresztą dostaliśmy od niej kartkę. Burakowa wygrzebała z szuflady pomiętą pocztówkę ze zdjęciem Pałacu Kultury i krótkim tekstem na odwrocie: Serdeczne pozdrowienia z Warszawy. Wkrótce zacznę pracę w Polskim Radio. Wtedy napiszę więcej. Agnieszka Rajewska” – To jej pismo? – zapytał nieufnie. – Oczywiście! W tym momencie odezwał się dzwonek

do drzwi. Gwidon poderwał się na równe nogi, tak jakby spodziewał się ujrzeć swoją miłość. – To tylko listonosz – powiedziała Burakowa, człapiąc w stronę wyjścia. Wróciła po niecałej minucie. – No i proszę. Znowu się odezwała. Nieomal wydarł jej kartkę z ręki. „Najlepsze życzenia z okazji nadchodzących Świąt Bożego Narodzenia. Pamiętam o Was i modlę się za duszę Michała. Agnieszka”. Stempel był rozmazany, ale na odwrocie

pocztówki rozpoznał fotografię leśniczówki Pranie. – Lubiła Mazury? – Nie wiem, z nami nigdy tam nie była. Nie mieliśmy pieniędzy na podróże. Mimo że jeszcze trzeci Ludwik W. zasilił kieszeń Buraka, Gwidon nie dowiedział się niczego więcej. Burakowie nie posiadali krewnych, u których mogłaby zamieszkać Agnieszka, nie słyszeli o jej przyjaciołach spoza Częstochowy. Nigdy nie miała chłopaka ani bliskich koleżanek. Uczyła się pilnie, zajmowała Michałem i to wszystko.

O jej związku z literatem z Warszawy nie mieli pojęcia i Michałowicz nie zamierzał ich o tym informować. – Dobra dziewczyna, tylko taka zamknięta w sobie – powiedział pijak. – Czasami wydawało nam się, że jej w ogóle nie ma. „Bo nie było” – miał na końcu języka Gwidon. Zamiast tego jednak zapytał o jej rzeczy osobiste. Gospodarze zrobili głupie miny, wreszcie Burakowa wyznała, że wszystko musieli sprzedać. Z najwyższym trudem znaleźli zdjęcie, na którym jasnowłosa dziewczynka z warkoczykami buja na parkowej huśtawce młodszego o cztery lata od niej

chłopca. Nie zachowały się jej pamiętniki, zeszyty czy świadectwa szkolne. Powrotna podróż do Warszawy zabrała tylko pięć godzin, ale Michałowicz wrócił chory. Sądząc, że to jedynie przeziębienie, wziął aspirynę i poszedł do łóżka. Nie przechodziło. Następnego dnia dostał tak dużej gorączki, że postanowił wezwać lekarza. Niestety telefon, może wskutek szalejącej śnieżycy, nie działał. Usiłował dowlec się do drzwi, żeby poprosić o pomoc państwa Konarzewskich, ale stracił przytomność

na dywanie. Czy tak miała wyglądać śmierć? Ocknął się, czując ukłucie igły. Leżał w miękkiej pościeli, czoło chłodził kompres, a czyjaś dłoń gładziła jego ramię. – To penicylina, pomoże! – dobiegł go cichy szept. Zmusił się do otwarcia oczu. Pokój wypełniała gęsta mgła. Tak gęsta – może przyczyniała się do tego gorączka – że pochylająca się nad nim twarz wydawała się łagodnym obliczem Agnieszki.

– Wróciłaś? Kobieta nie odpowiedziała. Próbował złapać ją za rękę. Dłoń, którą uchwycił, wydała mu się twarda i koścista. – To nie ty! Kim jesteś? – Nieważne kim. Ratuję cię... Nie możesz umrzeć – głos brzmiał twardo i chropowato, tak jakby język polski nie był jej ojczystym językiem. – Fanny Hilton?! – wykrzyknął. – Przecież pani zginęła, wyskakując z pociągu. – Są różne wersje na ten temat.

Zrobiła krok do tyłu i mgła zaczęła się za nią zamykać. Widział ją coraz słabiej, tym bardziej że macając ręką po nocnej szafce za nic nie mógł znaleźć okularów. – Proszę, poczekaj jeszcze chwilę. Porozmawiajmy... – Nie mogę zostać. Jeśli okażę się potrzebna, wrócę. Teraz śpij autorze! Chciał ją zatrzymać, ale nie miał siły. Zresztą, gdy się zastanowił, szybko doszedł do wniosku, że niemiecka agentka nie jest najlepszą kandydatką na siostrę miłosierdzia. Zasnął. Rano poczuł się znacznie lepiej, gorączka nieco spadła i znów działał

telefon. Nie można tego było powiedzieć o jego nowych okularach, przełamane wpół znalazł w pobliżu drzwi Widocznie znów sam na nie nadepnął. Dzięki Bogu miał ciągle w teczce swoje stare „cyngle” Słabe, bo słabe, ale lepsze niż żadne. Mógł zadzwonić do radia, do brata, zamówić wizytę lekarza. Ten stwierdził zapalenie płuc i zalecił leżenie. Miał więc sporo czasu, aby myśleć o kobiecie, która zrobiła mu zastrzyk. Po wielokroć rozważał, czy wizyta Fanny Hilton zdarzyła się naprawdę, czy stanowiła jedynie fragmenty halucynacji, na co wskazywać mogły zamknięte drzwi. Inna sprawa, że w chwili śmierci Abramczyka podobno też były zamknięte...

A jednak nie była to halucynacja. W sedesie zauważył pływającą, niezatapialną tekturkę, wydającą niezłe świadectwo jakości usług Polskich Kolei Państwowych. Po wyłowieniu okazało się, że jest to bilet z emerycką zniżką na trasie Białystok-Warszawa z dnia poprzedniego. Pani Mira Zawadzka! Przybyła go ratować? Dlaczego jednak się nie przedstawiła? I nie została w mieszkaniu. Zadzwonił do Białegostoku i zmieniając głos, poprosił ją do telefonu. – Żona jest w Warszawie – padła odpowiedź starego Zawadzkiego. – Nie

mam z nią kontaktu... A, przepraszam, kto dzwoni? Zupełnie nie wiedział, co o tym myśleć. Przywiązanie do łóżka nie oznaczało bezczynności. Kiedy gorączka spadła poniżej zwykłego poziomu, leżąc osłabiony w łóżku naszkicował w zeszycie kolejny odcinek serialu. Zatytułował go Rozgrywka w Stambule. Dowiódł w nim, że i tym razem intuicja nie zawiodła komisarza Radwana, a jego urlop okazał się pracowity i owocny. Z pobytem von Heinera w Turcji łączyła się seria zagadkowych porwań młodych

Greczynek, z których żadnej nigdy nie znaleziono. Na niemieckie przedstawicielstwo jako miejsce, w którym urywały się tropy, wskazywał również pewien złapany przemytnik, który z południowej Arabii (niewolnictwo tam kwitło w najlepsze) dostarczył jakiś czas wcześniej trzy młodziutkie Murzynki. Jak w innych podobnych przypadkach przepadły bez wieści. Oczywiście na temat orgii organizowanych przez von Heinera, w których podobno brali udział najwyżsi przedstawiciele Rzeszy, krążyły jedynie niepotwierdzone plotki, a policja turecka nie śmiała naruszyć posiadłości

niemieckich dyplomatów. Jednak mniej więcej rok temu plotki stały się tak powszechne, iż miejscowy MSZ wywarł nacisk na Berlin. Von Heinera odwołano, przenosząc go na placówkę w Warszawie. Przez kilka dni Radwan węszył po Stambule, pomagając policji w badaniu sprawy zagadkowej śmierci krupiera w miejscowym kasynie. Przy okazji udało mu się dowiedzieć sporo o kontaktach niemieckiego dyplomaty, będącego niewątpliwie ważną osobą w hitlerowskiej siatce szpiegowskiej. Wprawdzie sam do NSDAP nie należał i zaliczał się do ludzi von Papena, ale

podobno w ramach swoich działań utrzymywał kontakty z „białymi” Rosjanami, których kolonia nad Bosforem była całkiem liczna. Było to co najmniej zastanawiające. Zdemaskowanie przez komisarza bandy oszustów działających w kasynie zbiegło się z informacjami uzyskanymi od Loli – tancerki egzotycznej (najlepszy taniec brzucha na wschód od Bejrutu). Sama nigdy nie była obiektem adoracji von Heinera. Mówiła jednak o niezwykłe przyjaznych stosunkach, jakie niemiecki dyplomata nawiązał z pewnym dystyngowanym Polakiem. – Kim był ten Polak?

– Chyba lekarzem. Zwracano się do niego Herr Doktor. Doktor Styks. Gwidon był bardzo zadowolony z rozwoju fabuły, toteż palił się, aby zapisać ją w wersji ostatecznej. Jednak każdą próbę wstania na dłużej, by zasiąść do maszyny, przypłacał zawrotami głowy. Pozostawało błogosławić zapobiegliwość, której nauczył go Abramczyk. Dysponował ciągle jednym odcinkiem na zapas. Miał również czas na myślenie. O artystach krążą różne stereotypowe opinie. Uważani są za pięknoduchów

gardzących rutyną, podobno cechuje ich niefrasobliwość, niesłowność, niepunktualność, niesolidność i niemoralność. Michałowicz dalece odbiegał od tego wzorca – łączył bowiem skłonną do fantazjowania duszę z pragmatyzmem solidnego rzemieślnika. Zapewne dlatego nie poprzestał na wymyślaniu atrakcyjnej fabuły, tylko próbował rozwikłać zagadkę, wewnątrz której się znalazł. Czy możliwy był jakiś związek przedwojennego geniusza zbrodni ze współczesnymi losami Abramczyka i czy mogło to stać się przyczyną jego śmierci?

Może istnieli potomkowie Rafała Styksa zainteresowani aby mroczne prawdy o ich antenacie nie trafiły na światło dzienne. Słyszał o kilku fortunach, które miały swe korzenie w latach okupacji. Niestety w notatkach Piotra nie znalazł żadnych wskazówek na ten temat. W niczym nie pomogło ponowne przewertowanie dorobku Piotra. Choć opłaciło się pod innym względem. W opowiadaniu Weekend w Rucianem, będącym swoistą odpowiedzią na fabułę Noża w wodzie, przewijała się zarówno leśniczówka Pranie, jak i wieś Krzyże, którą upodobali sobie PRL-owscy artyści i prominenci. Opowiadana historia zaczynała się nocą przy ognisku,

przy którym wśród gości można było rozpoznać i redaktora naczelnego „Polityki” Rakowskiego, i reżyserkę telewizyjną Olgę Lipińską, i kabareciarza Jana Pietrzaka. Krzyże, miejscowość letniskowa, teraz zimą były zapewne puste. Czy jednak właśnie dlatego nie stanowiły doskonałego miejsca dla kogoś, kto pragnął w ukryciu przeczekać zimę? Agnieszka niewątpliwie o nich wiedziała. Może nawet je odwiedziła razem z pisarzem. Tylko czy ktokolwiek mógł to potwierdzić?

Zadzwonił do Teatru Polskiego Radia i uzyskał telefon Murki Białowiejskiej, która w serialu odgrywała mało sympatyczną rolę żony Leona Radwana. Skądinąd już została uśmiercona, a w realnym świecie była skarbnicą plotek na temat życia wyższych sfer artystycznych. Murka przez dobry kwadrans nie dała mu dojść do słowa, zasypując go lawiną najnowszych informacji, kto z kim i w jakich okolicznościach. Przy okazji dowiedział się, że naczelny chyba odejdzie z radia, bo dostał propozycję nie do odrzucenia – attaché kulturalnego w Nowym Jorku.

– A kto przyjdzie po nim? – Licho wie. Giełda pełna jest nazwisk. Tak czy owak, nie będzie to już to samo radio. Plotkując, jakby od niechcenia zapytał o wakacyjne wypady swego mistrza. – Czy wpadał na Mazury? „Oczywiście, jeśli nie bawił akurat w Cannes czy innej Barcelonie, bywał w Krzyżach, a nawet miał swój stały pokój w willi należącej do Wiesia Żurczyna. A dlaczego pytasz? Pomysł, że „wymyślona dziewczyna” może ukrywać się w willi komisarza

Radwana był tak zabawny, że omal nie wybuchnął śmiechem. Chwilę jeszcze pogawędzili. Murka żaliła się, że uśmiercił ją w swoim serialu. Gwidon obiecał, że to naprawi i za parę odcinków obsadzi ją w roli siostry bliźniaczki pani Radwan. Co prawda rozwój fabuły wskazywał na coś zupełnie odwrotnego, ale jak mawiała pewna hoża góralka; „Dobrze obiecać to lepiej niż źle dać”. Kiedy wreszcie udało się zakończyć rozmowę, chciał natychmiast zadzwonić do Żurczyna, ale się powstrzymał. A jeśli tajemniczy prześladowcy podsłuchiwali jego telefon? Gdyby

Agnieszka naprawdę ukrywała się w Krzyżach, z pewnością mogli się znaleźć tam przed nim. Boże drogi. Na samą myśl podskoczyła mu gorączka. Nie! Musi zaczekaj aż całkowicie wyzdrowieje i dopiero wtedy przystąpić do działania. Tylko kogo właściwie się bał? Spadkobierców realnego Styksa czy istoty fikcyjnej, powołanej do życia tak jak Agnieszka przez wyobraźnię pisarza? Czy ktoś taki mógłby przyczynić się do śmierci własnego autora, ryzykując osobiste unicestwienie? Nie mógł przecież przewidywać, że znajdzie się kontynuator w osobie Gwidona.

Na moment pomyślał o sobie. Miał los Styksa w swoim ręku, w każdym odcinku mógł nakazać komisarzowi Radwanowi go zabić bądź aresztować. Co prawda z kontynuowaniem serialu łączyły się rozliczne profity, ale nie zawahałby się, gdyby zagrożone było życie jego albo Agnieszki. Korciło go nawet napisanie ostatniego odcinka. Radwan nie musiał wcale umierać jak jego pierwowzór, inspektor Makowski. Styks, agent hitlerowskich Niemiec, mógł zostać załatwiony, zanim jeszcze niemieckie samoloty rozpoczęły bombardowanie polskich miast. Trzeba było tylko – bagatela – wyjaśnić zagadkę owych seryjnych morderstw. To, że von Heiner przy pomocy Styksa

organizował orgie dla prominentów Trzeciej Rzeszy, a być może także ich popleczników w Polsce, było prawie oczywiste. Mniej jasne było, skąd pochodziły ofiary. Należało nad tym popracować. Kolejny weekend miał być ostatnim spędzonym w łóżku. W poniedziałek kończyło się jego zwolnienie. Nie zamierzał go przedłużać. Wprawdzie nie osiągnął pełni sił i zdarzały mu się zawroty głowy, ale od trzech dni nie kasłał ani nie miał gorączki. Niedzielne popołudnie spędził dosyć pracowicie, przepisując odcinek turecki. Jednak ciągle łatwo się męczył, a po

paru godzinach ogarnęła go senność. Skłonność do popołudniowych drzemek miał zawsze, zwykle jednak, jeśli dotrwał do godziny szóstej, konieczność spania mijała. Tym razem, może ze względu na przebytą chorobę, padł około siódmej i spał o wiele dłużej. Obudził się dokładnie o wpół do dwunastej i natychmiast siadł do maszyny. Stuknął w nią ledwie kilka razy, kiedy usłyszał drapanie do drzwi i ciche skomlenie. Początkowo uznał to za jakiś słuchowy omam, ale skrobanie nie ustawało. Wziął do kieszeni pistolet i ruszył ku drzwiom. W wizjerze nie zauważył nikogo. Pozostawiając łańcuch na

swoim miejscu, uchylił drzwi. Na wycieraczce siedział sympatyczny foksterier z wywalonym jęzorem. Astor? Ulubiony pies Abramczyka zniknął w nocy, kiedy jego pan pożegnał się ze światem. Losami psa nie zainteresowała się ani pani Mira, mimo że w przedpokoju natknęła się na legowisko i psią miskę, ani oglądający mieszkanie milicjanci. Nie wspomniała też o nim Agnieszka, która musiała się nim wcześniej opiekować. Pies zareagował na swoje imię, znał Gwidona, w końcu Piotr kilkakrotnie przyjeżdżał ze swym czworonogiem do radia. Astor był jak na

foksteriera niesłychanie dobrze ułożony i nie przysparzał swemu panu żadnych kłopotów. Przyjęto, że uciekł lub zdechł na krótko przed tragedią swego pana, który jedno ze swych opowiadań poświęcił psiej inteligencji. A teraz wrócił. – Właź! – Gwidon otworzył drzwi szeroko. Piesek jednak nie skorzystał z zaproszenia. Nie ruszał się z miejsca, tylko smutnymi oczyma wpatrywał się w nowego mieszkańca apartamentu.

– Nie byłem przygotowany na twój powrót, ale zaraz znajdę ci coś do jedzenia – zachęcał Michałowicz. Pies szczeknął, poderwał się na równe łapy, jednak zamiast do mieszkania pobiegł w głąb korytarza. Co, u licha?! Gwidon zamknął drzwi i z ręką zaciśniętą na pistolecie w kieszeni ruszył za czworonogiem. Po minięciu windy zorientował się, że korytarz wewnątrz domu zalega mgła. Nienaturalnie gęsta, podnosiła się z podłogi, dochodziła do pasa, potem do piersi... Pies wyprzedzał go o jakiś metr i wyraźnie gdzieś prowadził, nie zdradzając przy tym oznak strachu czy

podenerwowania. Doszli tak do ślepego końca korytarza. Kiedyś, dawno temu musiało być tam wyjście na nieistniejącą dziś klatkę schodową. Jednak tym razem zamiast muru Gwidon zauważył drzwi. Pchnął je i chwycił się mocno futryny, spodziewając się, że wyląduje na piątym piętrze ślepej ściany budynku. Ale nie. Nie skoziołkował w dół. Za drzwiami znajdowała się normalna klatka schodowa. Na wszelki wypadek pomacał ręką podest i schody. Wyglądały na solidne. Tymczasem Astor wesoło merdając ogonem, pobiegł w dół. Poszedł za nim, orientując się, że mimo

iż jego zegarek wskazywał dwunastą, przez okna wlewa się światło słonecznego dnia. A może noc pomyliła mu się z dniem i było już południe? Na trzecim piętrze minął eleganckiego Żyda w ortodoksyjnym stroju, któremu ukłonił się grzecznie, nie wywołując wszakże żadnej reakcji. Podobnie na parterze nie wzbudził najmniejszego zainteresowania wąsatego dozorcy sprzątającego w bramie. Jeszcze chwila, a razem z Astorem znaleźli się na ulicy. Ruchliwej, gwarnej i zdumiewająco wąskiej Marszałkowskiej, w najmniejszym stopniu nieprzypominającej ulicy, jaką znał. Znajomo wyglądał tylko jeden

neogotycki budynek po drugiej stronie. Z osłupieniem patrzył więc na tramwaje o otwartych platformach, samochody jakby wyciągnięte z muzeum techniki, okrągłe słupy ogłoszeniowe. Żeby jeszcze mógł patrzeć na to wszystko przez dobre okulary! Stanął przed oklejonym plakatami okrąglakiem, co Astor wykorzystał natychmiast, obsikując słup. Przybliżył krótkowidzące oczy do pachnącego klejem i farbą papieru. Wielki afisz zapraszał na dwudzieste przedstawienie rewii Orzeł czy Rzeszka? Sądząc po temperaturze powietrza i kwitnących dookoła kwiatach, panował maj. Burzowy niespokojny maj roku 1939.

Gwidon nie miał wątpliwości, że śni. Tylko we śnie możliwe jest poruszanie się po mieście sprzed czterdziestu lat, w dodatku będąc niewidzialnym i niesłyszalnym dla otaczających go warszawiaków. A był! Dwie zagadnięte dziewczyny, zapewne studentki, przeszły przez niego, jakby był jedynie cieniem. Próba odezwania do kioskarza zakończyła się fiaskiem, podobnie jak eksperyment polegający na sięgnięciu po gazety. Dłonie przecięły stertę pism leżących przed sprzedawcą. „Jestem tu obecny wyłącznie duchem!” Przypomniały mu się opowieści Bargiela o podróżach pod prąd czasu,

których mogli rzekomo doświadczać nasi dalecy potomkowie i dzięki temu obserwować nas, sami nie będąc widzianymi. Jestem głęboko przekonany, że na tym polega właśnie tajemnica UFO – twierdził aktor. – Nasi pra-, pra-, prawnukowie przybywają ichniejszym Orbisem pogapić się na nasze czasy. Oczywiście bez jakiegokolwiek kontaktu fizycznego. – Dlaczego? – Gdyby możliwa była materialna

ingerencja w przeszłość, świat po prostu przestałby istnieć. Inna sprawa, że dziwny stan, w którym się znalazł, konsekwentny nie był. Cały czas czuł pod stopami twardy grunt. Czyżby to, co stałe – czyli ziemia – nie zmieniało się? A może fizycznie ciągle był w swojej epoce, tylko śniąc, lunatykował po nocnych ulicach? Na moment ogarnął go strach, że może wpaść pod jakiś przejeżdżający współcześnie pojazd. Ale uspokoiła go myśl, że przecież zszedł po schodach, których od czterdziestu lat nie było, i nic mu się nie stało.

Nie mógł dotknąć gazet, ale nic nie przeszkadzało czytać nagłówki. Wydania pochodziły z poniedziałku 29 maja. Dużo było o rokowaniach między Anglią, Francją i Rosją sowiecką. Wyglądało na niemal pewne, że trzy mocarstwa już wkrótce sprzymierzą się przeciwko hitlerowskiej Rzeszy, Gwidon uśmiechnął się gorzko. Potem zajrzał przez ramię kioskarzowi który czytał wiadomości sportowe. „Kurier” donosił, że w zawodach hippicznych o nagród Izabeli hrabiny Szembekowej wygrał rotmistrz Tadeusz Komorowski na koniu Zbieg II. Oklaskiwała go „cała Warszawa”.

Czy ktokolwiek przypuszczał, że już wkrótce ten czterdziestoparoletni oficer przyjmie pseudonim „Bór”?... Nie przestając się rozglądać, kontynuował analizę własnego organizmu. Wszystkie zmysły poza dotykiem działały świetnie. Słyszał całą złożoną muzykę miasta: dzwonki tramwajów, klaksony aut i głosy ludzi. A węch? Kiedy stanął przed sklepem kolonialnym, aż wciągnął go do środka egzotyczny, upajający i całkowicie w PRL-u nieznany zapach kapitalizmu. Kusiły ananasy, banany. Po raz pierwszy zobaczył autentycznego kokosa. Obok piętrzyły się stosy orzechów różnych gatunków (laskowych, włoskich,

ziemnych, pistacjowych), rodzynek, migdałów, daktyli. Dotknął nosem półki i wciągał całą gamę zapachów – cynamonu, goździków, gałki muszkatołowej, kardamonu, wanilii w laseczkach... Żałował tylko, że nie może polizać głowy cukru. Jeszcze bardziej żałował ponownego zniszczenia swoich nowych okularów. Skazany był wyłącznie na obraz nieostry, przypominający w najlepszym razie dzieła impresjonistów. Parę dioptrii więcej, a realność tego świata byłaby jeszcze bardziej ewidentna. Rozejrzał się za psem. Jak na komendę rozległ się skowyt i z pobliskiego

mięsnego wypadł Astor z pętem serdelków, a za nim klnący na czym świat stoi rzeźnik. Ale pies już zniknął w tłumie. Niesamowite – w odróżnieniu od Michałowicza znakomicie egzystował fizycznie w obu epokach. Gwidon rzucił tylko smętnym okiem na wystawę, pełną zadziwiających gatunków mięs i wędlin, których istnienia w PRL-u mógł się jedynie domyślać, i podążył w ślad za czworonogiem. Dogonił Astora przy skrzyżowaniu z Alejami Jerozolimskimi. Bardziej domyślił się niż rozpoznał ten centralny punkt Warszawy. Szokujący był brak

Pałacu Kultury na wprost i rozpościerającego się przed nim na kształt wygonu placu Defilad. W dodatku spodziewał się zobaczyć tam znaną z pocztówek bryłę Dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, ale zamiast tego w głębi dojrzał jakiś potężny, nieznany mu obiekt w budowie. Później sprawdzi w encyklopedii, że dawny dworzec został zburzony podczas przebijania linii średnicowej, nowego zaś nie ukończono aż do września 1939, w dodatku w tydzień po jego wizycie, 6 czerwca, miała spłonąć cześć hali dworcowej. Mimo to przed prowizorycznym wejściem kłębiły się w zadziwiającej symbiozie taksówki i dorożki.

Do listy nieobecnych doliczyć trzeba było całą wschodnią ścianę z Rotundą PKO, odbudowaną po niedawnej katastrofie, zniknęły prostopadłościany hoteli Forum i Metropol. W tej sytuacji niesłychanie uspokajała obecność secesyjnego gmachu Polonii – niczym arki przymierza między starymi a nowymi laty. Przekraczając gwarne skrzyżowanie przypominające nieco obecny Kraków, zdał sobie sprawę, że jego spacer to jak gdyby wizyta na „Titanicu” na krótko przed wypłynięciem z portu. Za trzy miesiące cały ten świat miał przejść do historii, a za lat pięć po domach i

ludziach pozostać miały gruzowiska i groby. Ciekawe, czy gdyby miał okazję porozmawiać z mieszkańcami i ostrzec ich, historia uległaby zmianie? Jako beletrystę kusiły go historie alternatywne i wiele by dał, aby przeniknąć do Zamku, gdzie rezydował prezydent Mościcki, albo na Wierzbową do ministra Becka. Czuł jednak, że historii zmienić się nie da. Pies przynaglająco trącił go nosem. Przyśpieszył kroku. Podświadomie zdawał sobie sprawę, że jego wycieczka nie jest nieograniczona w czasie i w

każdej chwili może znaleźć się z powrotem w mieszkaniu na Poznańskiej. W odróżnieniu od niego Astor chyba wiedział, dokąd powinni się skierować. Z braku lepszych pomysłów postanowił mu zaufać. Incydent u rzeźnika dowodził, że znakomicie egzystował fizycznie w obu światach. Przechodnie ewidentnie go widzieli. Ktoś chciał go pogłaskać, inny kopnąć, a jakiś miły dzieciak podzielił się z nim kawałkiem bułki. Przeszli skrzyżowanie, minęli dworzec i pies skręcił w lewo w Chmielną. Otoczył go świat, którego nie znał i, co ważniejsze, znać nie mógł. Dotąd, jeśli śnił jego mózg, mógł czerpać z magazynu kiedyś oglądanych starych zdjęć czy

kronik filmowych. Na temat dzielnicy istniejącej przed wojną w miejscu PKiN-u nie wiedział zgoła nic. Skąd więc brało się to bogactwo detali, owych gzymsów, ornamentów, realizm witryn i wywieszek, widzianych co prawda nieostro, ale gdy się zbliżył, prezentujących niezwykłe bogactwo. Nie mógł wymyślić przecież ani cen towarów, ani stworzyć ścieżki dialogowej dla dwóch starych Żydówek rozmawiających w jidisz i tylko czasem wtrącających jakieś polskie słowa. Trudniej szło z odczytywaniem nazw ulic, a jeszcze bardziej niewielkich numerów. Aż nie chciało mu się wierzyć, że w ciągu pięciu lat, które upłynęły od zakupu tych szkieł, obecnie

używanych jedynie do pisania, tak bardzo pogorszył mu się wzrok. A może istotą świata, do którego trafił, była właśnie nieostrość? Astor nie miał takich kłopotów. Jak zaprogramowany skręcił z Chmielnej w prawo. Gwidon był prawie pewien, że znalazł się na Wielkiej. Pamiętał, jak ojciec podczas spaceru wokół Pałacu Kultury pokazywał mu mosiężne litery wtopione w bruk. Gdzie jednak wznosił się ów tajemniczy budynek oznaczony numerem jedenastym? „Koniec języka za przewodnika” - mawiała w takich przypadkach mama.

– Przepraszam bardzo... – Gwidon zwrócił się do mężczyzny stojącego na chodniku, który zamyślony wpatrywał się w budynek naprzeciwko i... urwał. Twarz ubranego w wojskowy mundur faceta po trzydziestce wydała mu się znajoma. Była oczywiście młodsza, szczuplejsza, czaszkę pokrywały gęste falujące włosy, a nos był o połowę mniejszy i pozbawiony charakterystycznych czerwonawych żyłek. – To wuj? Wuj Leopold? Mężczyzna nie mógł go słyszeć, jednak coś kazało mu się obejrzeć. Uśmiechnął się do psa, który przyjaźnie zamerdał ogonem i polizał go po ręku, po czym westchnął głęboko i ruszył przed siebie.

Gwidon dopiero teraz się zorientował, że dom, w który wpatrywał się oficer KOP-u, nosi numer jedenasty. Ponieważ Astor dał się pogłaskać i ruszył posłusznie przy nodze WojtonaEberhardta, więc Michałowicz na moment przestał zajmować się budynkiem, tylko postanowił sprawdzić, dokąd wuj się udaje. Nie trwało to długo. W trójkę doszli do pobliskiej apteki. Astor zastygł w pozycji „siad” przed wejściem, dając do zrozumienia, że zaczeka. Wuj wszedł do wnętrza, Gwidon poszedł za nim, nie przejmując się tym, że zatrzaskujące drzwi powinny przeciąć go na pół. Dźwięk dzwonka wyrwał z letargu

trzydziestoparoletnią kobietę za kasą. Uniosła oczy i uśmiechnęła się niczym dziecko na widok pucharu z lodami. Była ruda i miała obfite kształty. Złapał się na myśli, że kogoś mu przypominała. Tylko kogo? Może trochę Kalinę Jędrusik? Głos też brzmiał dosyć podobnie. Miaukliwie, zalotnie. – Ado - rzuciła do jednej z farmaceutek – osobiście pójdę po lekarstwo dla pana kapitana. Dziewczyna skinęła głową i zapłoniła się mocno, kiedy przystojny oficer puścił jej oko. Idąc za właścicielką, przeszedł magazynowe zaplecze, mieszczące małe

laboratorium, i wślizgnął się do niewielkiego kantorka. Sara, bo takie imię nosiła właścicielka „składu aptecznego”, starannie zamknęła drzwi za sobą i wpiła się w usta Leopolda. – Ile masz czasu? – pytała między jednym a drugim pocałunkiem. – Mało – odparł lakonicznie WojtonEberhardt. – Obiecywałeś przyjść wczoraj wieczorem po zamknięciu. – Nie mogłem, Saro. Na tym gra wstępna dobiegła końca. Aptekarka zmiotła z blatu leżące tam

recepty oraz rachunki, które papierowym deszczem opadły na podłogę, i chichocąc „karaluchy pod poduchy, a szczypawki do nogawki”, szybko poddarła kitel i letnią sukienkę. Kiedy zdążyła pozbyć się majtek, pozostanie jej tajemnicą. A może zawsze była przygotowana na taki rozwój wydarzeń. Gwidon czując, że mimo bezcielesności i jego ogarnia podniecenie, wycofał się taktownie. Przez ścianę. Coraz bardziej był pewien, że gdzieś, kiedyś spotkał już tę kobietę, może w innej rzeczywistości. W aptece dwie pracownice domyślając się, co wyprawia ich pani, chichotały cichutko.

Skamieniały przed wejściem Astor ożywił się na widok wyłaniającego się ze ściany Michałowicza. Razem zawrócili pod jedenastkę. – Poczekaj tu na mnie! – polecił psu Gwidon. I nie bawiąc się w dzwonienie, przeniknął do wnętrza. Któż w dzieciństwie nie fantazjował w snach o fruwaniu z możliwością zaglądania do mieszkań swoich bliźnich? Któż nie wyobrażał sobie własnych przygód w stanie niewidzialności? (Przynajmniej od czasu, gdy Herbert George Wells stworzył Niewidzialnego człowieka). Michałowicz jednak nie miał czasu

rozkoszować się owymi niezwykłymi umiejętnościami. W pośpiesznym tempie przeleciał parter i dwa piętra, nie natrafiając na nic podejrzanego. Dopiero na trzecim... Za eleganckimi drzwiami z wizytówką R. Leta znajdowało się niewielkie obskurne pomieszczenie, przypominające bardziej magazyn niż mieszkanie. Kotary szczelnie zasłaniały okna, a pozbawiony jakiejkolwiek dekoracji pokój o starych łuszczących się tapetach oświetlała jedna żarówka. Krzesła zastępowały dwie skrzynki, trzecia ustawiona na sztorc spełniała funkcje

stołu, na którym obok butelki wódki stał talerz z płatami wędzonej szynki, jakiej raczej nie widywało się na stołach obywateli Polski Ludowej, i koncha z czarnym kawiorem. Tę „martwą naturę” uzupełniał przekrojony bochen. Za to siedzący mężczyźni... Trudno o większy kontrast z otoczeniem. Jeden wydał się Gwidonowi znajomy – szpakowate włosy, szpicbródka, przenikliwe spojrzenie i elegancki garnitur, laska z palisandru ze srebrną gałką, zapewne z ukrytym sztyletem w środku... Drugi, w smokingu, kiedyś niewątpliwie dystyngowany, dziś mocno otyły,

roztopił swe arystokratyczne rysy w kilogramach tłuszczu zapewne przy pomocy hektolitrów wypitego alkoholu. – Cieszę się z dostawy, książę – mówił po rosyjsku z twardym akcentem szpakowaty – choć zaniepokoiło mnie to opóźnienie. – Na granicy coraz trudniej, doktorze. Bywa, że nawet podwojenie łapówki niewiele daje. – Jak trzeba, potrójcie ją! Nasi niemieccy partnerzy przybywają dopiero jutro. I pamiętajcie o zamówieniu czerwcowym...

– Jest w realizacji. A potem? – Potem... – szpakowaty westchnął. – Sądzę, że na jakiś czas będziemy musieli zawiesić nasze interesy. Niemcy wyjeżdżają z Polski. Idzie wojna. Już teraz ograniczany jest personel ambasad. – Wrócą szybciej, niż pan myśli. – Rosjanin spojrzał pod światło na szklaneczkę wypełnioną trunkiem. – Wiem! I znowu się spotkamy. – Jest pan chyba jedynym człowiekiem, który dopuszcza możliwość takiego porozumienia. – Zawsze byłem jego zwolennikiem,

drogi książę. Wielcy muszą trzymać z wielkimi, nawet jeśli chwilowo posługują się odmienną frazeologią. Patrzę na świat logicznie, bez uprzedzenia. I wiem, co jest nieuniknione. – Ale mówi to pan z takim spokojem. Pan, Polak? – Jedynie z paszportu. Człowiek interesu nie ma ojczyzny. A jeśli idzie o krew... Cóż, nie przywiązywałem do tego nigdy większej wagi, ale jestem chyba Szwedo-Szwajcarem. W każdym razie, jakby kto pytał, stuprocentowym Aryjczykiem.

– Słyszałem również opinię, że jest pan diabłem. – Nie potwierdzam i nie zaprzeczam. Ale gdybym nim był, to z pewnością nie jakimś pszenno-buraczanym Borutą spod Łęczycy. Już raczej „istny Niemiec, sztuczka kusa”. Zaśmiali się obaj. – A skoro już dochodzi do zwierzeń, chciałbym zadać panu, książę, pytanie, które nurtuje mnie od dawna... Mów śmiało, doktorze, najwyżej nie odpowiem. – Dlaczego pan?!

Arystokrata milczkiem opróżnił szklankę i przegryzł pajdą chleba z kawiorem. – Rozumiem, że chodzi panu o wyjaśnienie motywów, dlaczego ja... z nimi? Styks, jeśli w istocie był to on, skinął głową. Rosjanin milczał chwilę, jakby ważąc wszelkie za i przeciw, ale kiedy otworzył usta, mówił jasno i zdecydowanie: – Bo jestem przeciwieństwem pana, kosmopolity. Owszem, bestialsko zabito mi żonę, zagłodzono dzieci, zabrano majątek i wygnano z kraju, ale mon Dieu, nie przestałem być Rosjaninem. A my Rosjanie pochodzimy chyba od innej

małpy niż reszta ludzkości, monsieur docteur. Kto rządzi moją ojczyzną, jest mi w zasadzie obojętne. Czy są to Mongołowie, niemiecka Semiramida czy bolszewicy, liczy się jedna święta Ruś, Trzeci Rzym, ojczyzna światowej rewolucji, jak ją zwał, tak ją zwał. Rodina mówiąca po rosyjsku. Sens jej istnienia od wieków pozostaje jeden – imperium. Dano mi szansę, bym mu służył i robię to, nawet jeśli... – urwał, ale jego rozmówca dokończył za niego: – ...jeśli muszę współpracować z takimi kreaturami, jak ja i von Heiner, nieprawdaż? – Pan to powiedział – uśmiechnął się Rosjanin. – Poza tym podobnie jak pan

jestem przede wszystkim człowiekiem interesu i muszę z czegoś żyć. – I to na dość wysokiej stopie. Nie chcę być nieuprzejmy, ale kupno tego kabrioletu stanowi chyba pewną przesadę. – Niby dlaczego? Stać mnie na niego, prowadzę w Warszawie znakomitą restaurację i hotel, ożeniłem się bogato. – Z burżujką i w dodatku Żydówką. – Takie czasy. Jak będzie trzeba, wezmę rozwód. Styks popatrzył na zegarek. Gwidon, który krążył cały czas obok

rozmawiających, spróbował zajrzeć mu w oczy. Nie wyczytał z nich nic. Były zimne. Przenikliwe. Sam doktor wyglądał dokładnie tak, jak sobie wyobrażał. Postawny, przystojny, koło pięćdziesiątki, o gładko wygolonych policzkach, bez żadnych znaków szczególnych poza wąziutkim, może trzymilimetrowym wąsikiem. – Chyba pora na nas. Za pięć minut podjedzie tu Grzelak, mój kierowca – powiedział, wręczając Rosjaninowi walizeczkę. – Merci – odparł ów, stawiając ją obok swoich nóg. – Nie przeliczy pan?

– Zaufanie do partnera stanowi podstawę interesów. – Rozumiem, że mój towar znajdę na Kolejowej. – Jak zwykle. Uścisnęli sobie ręce i skierowali się ku drzwiom na korytarz. Pierwszy ostrożnie wyjrzał Styks. Zlustrował klatkę schodową, a widząc, że jest pusta, skinął na Rosjanina. – Podwieźć pana do domu? – zapytał uprzejmie. – Dziękuję, ale nie byłoby to ostrożne. Równie dobrze mógłbym kazać

przywieźć się własnym wozem. Wiem, że ludzie inspektora Makowskiego krążą wokół mnie. Dlatego wyjdę tylnym wejściem. A przy okazji chciałem pogratulować poczucia humoru. Doktor Styks urzęduje w lokalu z wizytówką R. Leta. Rzeka zapomnienia... Formidable! Gwidon nie chciał tracić czasu. Jeśli zamierzał dotrzeć na Kolejową razem ze Styksem, musiał zdrowo wyciągać nogi. Miał pewne szanse, wprawdzie poruszał się pieszo, ale mógł przenikać wszelkie przeszkody, także budynki, podczas gdy samochód doktora musiał przebijać się przez zatłoczone o tej porze ulice. Astor cały czas podążał z nim i jeśli

nawet jego nowy pan skracał sobie drogę, przenikając jakiś płot czy mur, piesek oczekiwał po drugiej stronie, tak jakby doskonale był zorientowany, dokąd zmierzają. Tempo nie pozwalało przyglądać się bliżej lokalom, które przecinał, zakładom żydowskich krawców, podwórkom pełnym dzieciaków grających w klipę, nie zatrzymał go tani burdel, pracujący już mimo wczesnej pory, ani wypełniona zawiesistą wonią kapuśniaku garkuchnia. Na Kolejowej, bardziej drodze niż ulicy, wijącej się wzdłuż torów biegnących z Warszawy w kierunku zachodnim, zjawili się prawie równocześnie.

Samochód, odrapany fiat, wprawdzie wyprzedził Gwidona, ale po ujechaniu niecałego kilometra zatrzymał się. Styks wysiadł. – Wróć za godzinę, Boguś! – rzucił do dwudziestoletniego, lnianowłosego osiłka za kierownicą. Michałowicz zauważył niezwykłą zmianę kostiumu. Niedawny elegant narzucił na siebie brudny wystrzępiony płaszcz i nosił czapkę człowieka z nizin społecznych, lakierki zastąpiły ubłocone trzewiki, twarz ginęła w gęstej brodzie. Nawet laseczka zmieniła się w sękaty kostur. Stylistycznie nie odbijał się od miejsca, w którym się znalazł.

Samochód błyskawicznie odjechał, a Styks czujnie się rozejrzał. Nikt nie zwracał na niego uwagi. Usatysfakcjonowany otaczającą go pustką zagłębił się w labirynt ruder, baraków i warsztatów, charakterystycznych dla warszawskiego biedaprzedmieścia. Szedł między parkanami, unikając stert śmieci i rozsianych odchodów, tu i ówdzie nurkując pod bielizną suszącą się na sznurach. Drewniany barak, do którego dotarł, stał na uboczu i wyglądał na magazyn, w środku faktycznie leżały jakieś bele materiału, ale nie to interesowało

przybysza, który po wejściu starannie zaryglował za sobą drzwi. Potem odrzucił kilka pakunków, odsłaniając klapę w podłodze. Zszedł trzy stopnie w dół i natrafił na kolejną klapę. Konstruktorzy schowka zadbali, aby spod podłogi nie dobiegały żadne dźwięki. Styks uniósł ostatnią przeszkodę i włączył latarkę. W niewielkiej piwniczce o powierzchni najwyżej czterech metrów kwadratowych na ciśniętych obok siebie siennikach kuliła się dwójka dzieciaków. Chłopak, może czternastoletni, i dziewczynka zapewne o rok młodsza, ale już o dobrze wymodelowanych piersiach. Popatrzyli

na przybysza przerażonym wzrokiem. – Wsio w poriadkie – powiedział Styks. – Jutro, najdalej pojutrze będziecie wolni. Milczeli. – Dostaliście jeść? Skinęli głowami. – Lubicie bonbony? Gość wyjął z kieszeni garść cukierków w kolorowych papierkach. Chwycili je skwapliwie. „Biedacy – pomyślał Gwidon. – Gdyby

teraz równocześnie rzucili się na Styksa, mieliby jakieś szanse, a tak za jakiś czas ich biedne pohańbione ciała znajdą się w Wiśle”. – Jak się nazywacie? – pytał dalej „doktor”. – Ja Masza, a to jest Kola – powiedziała wyraźnie śmielsza od swego towarzysza dziewczynka. – Jesteście z Kijowa? – Nie, z domu dziecka pod Dnieprodzierżyńskiem – tym razem odezwał się chłopak – Powiedzieli nam, że będziemy mieszkać w polskiej rodzinie. Dlaczego w takim razie

trzymacie nas w piwnicy? – Bo to, co robimy, jest nielegalne – uśmiechnął się Styks. – Musimy zdobyć dla was dokumenty, bumagi. Chyba że chcecie tam wrócić? Nie chcieli. Styks kazał im poczekać do jutra. Zakończył stwierdzeniem: Zawtra wsio budiet choroszo i zatrzasnął obydwie klapy. Gwidonowi zrobiło się okropnie żal. Gdyby mógł jakoś pomoc tym sierotom, których sowiecki reżim najpierw pozbawił rodziców w ramach czystek lub wielkiego głodu, a teraz po prostu

sprzedał bandzie zboczeńców. Tylko w jaki sposób miałby ich uratować? – Wiem, że tu jesteś – powiedział naraz Styks. – Nie widzę cię, ale czuję. Idziesz dokładnie drogą Piotra. Mam nadzieję, że nie będziesz równie głupi jak on. Myślał, że mnie powstrzyma. I dlatego pozwoliłem mu zobaczyć, co robię. I po co mu to było? Jako autor znalazł się w sytuacji bez wyjścia. Szpiega hitlerowskich Niemiec mógłby ewentualnie zdemaskować w swoim słuchowisku, ale jak w państwowym socjalistycznym radiu w waszych czasach miałby opisać moją działalność, kiedy z tego co wiem, „związek bratni ogarnął ludzki ród”, a przynajmniej jego

większą część. Gwidon milczał, tym bardziej że i tak geniusz zbrodni nie mógł go usłyszeć. Zatoczył łuk wokół Herr Doktora. Ale Styks, tak jakby go widział, obrócił ku niemu swoją głowę. – Domyślam się, co kombinujesz. W najbliższym odcinku chciałbyś opisać, jak Makowski, czy jak go nazywacie: komisarz Radwan, zabija mnie podczas pościgu. Interesujące, acz niemożliwe. Kłóci się z logiką kryminału. Pewnie nie wiesz, ale Abramczyk... Cóż za paradoks, być opiewanym przez jakiegoś polskiego Żyda! Abramczyk zaczął pisać nawet

taki ostatni odcinek. Tyle że nie potrafił go skończyć. Fabuła się nie dopinała. Więc skończył ze sobą. Wiem, wiem, że w tym momencie próbujesz protestować i krzyczeć, że to ja go zabiłem. Kiedyś dowiesz się, jak było naprawdę. I nie będzie to przyjemny moment. A na razie nie próbuj mi szkodzić. Zresztą nie masz wielu możliwości. Bo co mógłbyś przedsięwziąć? Zrezygnujesz z pracy, uciekniesz z tą swoją pannicą na koniec świata? Wtedy opowieść przejmie Lejman. Koślawo, ale pociągnie... A ja i tak was dopadnę. A przy okazji... potrzebuję tej Agnieszki. Można powiedzieć... mamy podobny

gust, z tym że ja posiadam do niej większe prawa. Obiecał mi ją stary cap. Obiecał, pragnąc wytargować w zamian... Mniejsza z tym co. Zmiataj więc stąd, panie Michałowicz, pies przewodnik czeka, a jeśli mgła za szybko się uniesie, zostaniesz tu uwięziony w strumieniu czasu, dziesięć lat przed własnym narodzeniem. Chyba że bardzo tego pragniesz. Śmiał się jeszcze, kiedy Gwidon opuszczał szopę. Faktycznie dookoła gęstniał żółtoszary tuman. Gwizdnął. Astor odpowiedział mu cichym skomleniem. Ruszył za nim i wkrótce wyszli na jakieś pole. Jak na surrealistycznym obrazie stały na nim

drzwi, w futrynach, lekko uchylone. Michałowicz wszedł w nie. Zatrzasnęły się z głuchym hukiem. Chyba na moment stracił przytomność. Kiedy ją odzyskał, dookoła panował mrok. Sunąc dłonią po ścianie, wymacał jakiś kontakt. Przekręcił. Zapaliła się żarówka w tandetnym mlecznym kloszu. Znajdował się na piątym piętrze kamienicy na Poznańskiej. Astor przechylił swój kudłaty łeb i popatrzył na niego wyczekująco. Obejrzał się za siebie, licząc na to, że zobaczy drzwi. Ale za plecami miał jedynie stary tynk z paroma liszajami zacieków. Ściany korytarza nie były

odnawiane od wielu lat. Szybko doszli do mieszkania Abramczyka. Pies pobiegł na swoje posłanie i wychłeptał całą miseczkę wody. Kto mu ją tam postawił? Na pewno nie Gwidon! Zresztą nie miałby siły zajmować się psem. Pod czaszką nadal mu szumiało. Chyba znów miał wysoką gorączkę. Głowa buchała żarem jak żelazko. Wziął piramidon i padł na łóżko. Obudził się po godzinie. Za oknem nadal panowała głęboka noc. Dotknął czoła – chłodne. Zapalił lampę. Żadnych zawrotów głowy, żadnych objawów choroby. Męczyło go jedynie pragnienie, więc

poszedł do łazienki i napił się z kranu. Po drodze zauważył, że psie posłanie świeci pustką. – Astor! – zawołał półgłosem. Potem powtórzył głośniej. Zero reakcji. Przetrząsnął wszystkie kąty, ale sympatyczny terier nie ukrył się w żadnym z zakamarków. Jego miska na wodę, z której chłeptał przed paroma godzinami, znajdowała się w schowku pod zlewem. Na wszelki wypadek wyjrzał na korytarz. Ale i tam nie było jego przewodnika na drugą stronę. Sen, przywidzenie, halucynacja? Zapewne tak. Kartka w maszynie urywała się na zdaniu, na którym

zakończył przepisywanie przed drzemką, a podeszwy kapci, w których niedawno poruszał się po Warszawie, nie nosiły śladu chodzenia po ścieżkach pozbawionych utwardzonej nawierzchni. Jakkolwiek nazwałby swe przeżycia, pozostawał jednak pewien problem. Co mógł zrobić jako autor? Zagadka doktora Styksa mogła rozwiązać się wyłącznie w sposób niemożliwy do przyjęcia w socjalistycznym radiu. Jakże miał napisać, że Styks był łącznikiem między hitlerowskimi Niemcami i sowiecką Rosją, a sieroty z domów dziecka sprzedawano na Zachód, z pewnością za

wiedzą odnośnych organów? Horribile dictu! Zbrodniarz miał rację. Autor znalazł się w kropce. Może zresztą jakieś wyjście istniało, tylko na nie jeszcze nie wpadł. Uczepił się tej myśli. Jednocześnie z coraz większym lękiem myślał o Agnieszce. To, co opowiadał o niej Styks, kłóciło się z wersją Abramczyka utrwaloną w Wymyślonej dziewczynie. Nagły impuls kazał mu wstać i poszukać w szafie teczki z Wyborem opowiadań. Już za stroną z napisem „koniec” znalazł plik kartek z adnotacją „pierwsza wersja” i przekreśloną końcówką. Resztka snu pierzchła, kiedy zaczął

czytać. Czy istnieje miłość przekraczająca granice instynktu samozachowawczego, poza miłością matki do dziecka? Trudno do tej kategorii zaliczyć przecież reakcje spontaniczne w sytuacji ostrego stresu, szoku, desperacji. Ale normalnie, z pełną świadomością i rozeznaniem konsekwencji? Agnieszka kochała mnie bezgranicznie. Czy tak ją wymyśliłem, czy zrodziło się to w niej samo – nie wiem. Czułem jednak, że gotowa jest oddać za mnie życie. Ja nie. Jest we mnie mały tchórz gotowy zrobić wszystko, żeby uratować

własne życie. Nie dojrzałem jeszcze do opowieści, co robiłem przed wojną i czego się chwytałem, aby przeżyć okupację. Na szczęście aryjski wygląd i dobre papiery ochroniły mnie przed dostaniem się do getta. Boję się też, że moi biografowie dogrzebią się moich grzechów wczesnego PRL-u. Robiłem wprawdzie, co musiałem, ale chyba za dużo… Tekst od słów „Ja nie” przekreślony został podwójnie. Widać Abramczyk przeraził się własnej szczerości. Pisał jednak dalej. Nie wolno pozwalać bohaterom przechodzić z jednej powieści do

drugiej. Kiedy, trochę na podstawie własnych doświadczeń, wymyśliłem geniusza zła grasującego po ulicach przedwojennej Warszawy, nie miałem pojęcia, że się w niej zmaterializuje. Że w ówczesnej rzeczywistości pewne sprawy zaczną się dziać samorzutnie, a ja utracę nad nimi kontrolę. Czy wiedziałem, że go prowokuję, dając młodej aspirantce policji państwowej rysy Anny, jej nazwisko, łącząc biograficzne szczegóły? Teraz już nie wiem! Przecież nie chciałem, żeby mój szwarccharakter zapałał do niej wściekłym pożądaniem i wreszcie zażądał, bym ją mu dał...

A może podświadomie chciałem takiej prowokacji, zadufany w sobie, przekonany, że to ja prowadzę defiladę, że mogę bezkarnie zamajtać psu przed nosem kiełbasą, a potem mu jej nie dać. Zrobił się bezczelny. Zaczął dzwonić do mnie, mnożąc prośby i groźby, podrzucając rozmaite cenne artefakty... „Może również złote papierośnice” – pomyślał Gwidon. Nie mogłem mu jej dać. Nie ją. Widziałem, jak coraz bardziej staje się częścią realnego świata, i że mimo różnicy wieku możemy stworzyć normalną rodzinę. Nie wiem, jak to rozwiążę. Ale z

pewnością mu jej nie oddam. Jest najlepszym materiałem na bohaterkę mego życia, jaki udało mi się wymyślić. Tu maszynopis się urywał, przekreślenie długopisem było tak gwałtowne, że rozdarło w jednym miejscu papier. Czy Piotr liczył, że zakończeniem, jakie poszło do drukarni, oszuka Styksa, który znakomicie orientował się w jego literackich poczynaniach? – Tego raczej się nie dowiem – westchnął Gwidon. – Podobnie jak nie ma żadnego śladu, by tak jak ja Piotr razem z pieskiem wybrał się na spacer do przedwojennej Warszawy. Choć wnosząc z wypowiedzi Styksa, bawił

tam przynajmniej raz. Ale nawet ekscytacja nie była w stanie dłużej utrzymać go na nogach. Zmęczenie robiło swoje. Zasnął. Obudził go dozorca. Miał zafrasowaną minę. – Znalazł się piesek pana Abramczyka. – powiedział. – To znakomicie – Gwidon ziewnął. – Przyprowadził go pan może ze sobą? – Niestety nie. Znalazłem go dokładnie w miejscu, na które upadł jego pan. Martwego.

Ktoś przetrącił mu kark.

IX. Uroki zimy

Po powrocie do pracy Michałowicz nie poznał radia. I nie była to sprawa okularów. Ocalałe szkła optyk przeniósł do nowej oprawki i rzeczywistość znów jawiła się z pełną ostrością. To znaczy, na pierwszy rzut oka nic się na Myśliwieckiej nie zmieniło. Pani Krysia nadal parzyła kawę i herbatę na parapecie pierwszego piętra. Aktorzy hałasowali w pokoju prób, a około pierwszej zapachy ze stołówki docierały aż do holu. Jednak wystarczyło przejść się korytarzami, zajrzeć do

sekretariatów, poobserwować ludzi w redakcjach, aby zauważyć, że wraz z odejściem redaktora naczelnego zniknęło coś nieuchwytnego, co zapewniało gmachowi niepowtarzalną atmosferę niezależnej wysepki na obszarze oceanu PRL-owskich publikatorów. Nowy szef przyszedł z Komitetu Centralnego, a na swego zastępcę powołał byłą cenzorkę, której nawyki (wpojone metodami znanymi od czasów profesora Pawłowa) otrzymały nareszcie szanse realizacji. Naczelny uważał się wprawdzie za artystę, miał w dorobku tomik wierszy wydanych jeszcze za Stalina i dwa szkice literackie – kto wie, komu i z czego powycinane. Wystarczyło jednak popatrzeć na jego

zmiętoszoną mordę, aby nie mieć złudzeń – złota epoka radia minęła. Mimo wszystko łudzono się, że instytucja otorbi rzuconego do zarządzania nią politruka. Skoro jakoś przeżyła lata pięćdziesiąte, otrząsnęła się z marcowych czystek, dlaczego teraz, pod koniec dekady sukcesu, miałoby być inaczej? I faktycznie na początku wszystko wyglądało normalnie. Nikt nie stracił pracy. Nie widać było gwałtowniejszych ruchów w ramówce, poza eliminacją „nadmiaru literatury anglosaskiej”. Owszem, zaczęto uważniej przyglądać się wymienianym nazwiskom. Z dyskusji

literackich wypadały zwroty w rodzaju „żart gombrowiczowski”, a z 27. odcinka Komisarza Radwana nakazano wyciąć zwrot „ciemności kryją ziemię” jako ukrytą apoteozę Jerzego Andrzejewskiego. – Ależ, pani Barbaro! – apelował u zastępczyni Gwidon. – To jest cytat z Pisma Świętego. – Tym gorzej – prześwietliła go na wylot swymi świdrującymi oczkami polującej sowy. – Nie jesteśmy radiowęzłem kościelnym! Polem do popisu dla nowego

kierownictwa okazały się święta Bożego Narodzenia. Ograniczono liczbę nadawanych kolęd, gdzie tylko się dało zastępując je, nie wiedzieć czemu, lepiej widzianymi pastorałkami. Wprowadzono kategoryczny zakaz składania życzeń w audycjach okresu świątecznego oraz nadużywania samego terminu „Boże Narodzenie” wypieranego przez neutralne zwroty w rodzaju okres świąteczny. Prawdziwych zmian spodziewano się po Nowym Roku, kiedy miała ruszyć nowa audycja polityczna „Antena Polaków”, ofensywna i bezpardonowa wobec

wrogów Systemu. Ciekawe że, zanim jeszcze pojawiła się w programie, skomentowano ją w kuluarach: „Antena Polaków, ale eter Rusków!” Michałowicz się nie zdziwił, gdy dowiedział się, że do zespołu „Anteny” firmowanego przez egzekutywę POP dołączył Robert Lejman. Jego kolega z pokoju zawsze wiedział, kiedy i na co stawiać. Jednak umysł Gwidona zaprzątało zgoła co innego. Zamierzał zaraz po Wigilii spędzanej u brata udać się na Mazury i odszukać Agnieszkę. Plany pokrzyżowały mu władze radia, które nie wiedzieć czemu wprowadziły

„dyżury śniegowe” i zupełnie bez sensu kazały młodszym redaktorom ślęczeć w pustawych budynkach Radiokomitetu. Czy chodziło o śnieg, czy spodziewano się czegoś jeszcze? A może nowe kierownictwo usiłowało przekonać kogoś wyżej, że jest czujne, zwarte i gotowe na wszystko? Noc z pierwszego na drugi dzień świąt, kiedy wypadł dyżur Gwidona (podobno tak wynikło z losowania), przebiega dla niego spokojnie i pracowicie. Michałowicz, wprawdzie wściekły, że nie może wyjechać, napisał dwa kolejne odcinki. Prawdę powiedziawszy, ich fabuła dreptała w miejscu. Podobnie jak komisarz Radwan. Co prawda udało mu

się, niezależnie od rozwiązania kilku pobocznych zagadek, odnieść mały sukces. Dzięki anonimowemu informatorowi wytropił pewien barak na ulicy Kolejowej, z piwniczką, w której ukrywano parę małoletnich dzieciaków. Niestety w trakcie akcji jeden z funkcjonariuszy okazał się nieostrożny i nie przewidział, że klapę do skrytki z więźniami zabezpieczał granat. Ten przy próbie otwarcia wybuchł, funkcjonariusz zginął na miejscu, podobnie jak chłopak (Gwidon nie mógł zdradzić jego imienia bez zdradzania narodowości nieboraka). Dziewczyna szczęśliwie przeżyła,

jednak wskutek wybuchu straciła mowę. Było to ze strony autora przemyślane rozwiązanie – niema nie mogła przecież wyjawić miejsca swego pochodzenia. Czy Styks znalazł sobie jakieś inne ofiary dla niemieckich sybarytów? Trudno orzec. Inwigilowanie ambasady Rzeszy zostało Radwanowi zabronione. Same święta przebiegły tradycyjnie – Wigilia u brata, pierwszy dzień świąt u rodziny bratowej, drugi u wuja Leopolda. Gwidon nie mógł sobie odmówić zaskoczenia Wojtona-Eberhardta uzyskaną w trakcie swej dziwnej wędrówki informacją.

– Nie powiedział mi wuj, że bywał na ulicy Wielkiej nie tylko z powodu Anastazji – wypalił, kiedy wybrali się na mały spacerek w kierunku pobliskiego zagajnika. – A niby z jakiego? – Leopold nie pamiętał albo udawał wariata. – Piękna aptekarzowa Sara! – Sara! – starszy pan błyskawicznie się rozmarzył. – „Uniwersalny lek na całe zło tego świata”. Naprawdę ci o niej nie opowiadałem? Co za gorąca kobieta! Bardzo we mnie zakochana. Ale to zrozumiałe, ona gorącokrwista, a mąż impotent starszy od niej o dobre czterdzieści lat.

– Nie o to chodzi! – przerwał mu Gwidon. – Nie wspomniał wuj, że znał jeszcze przed wojną Salomeę Baum. Żonę Abramczyka. – Naprawdę ci nie mówiłem? Niemożliwe. Musiałeś słuchać nieuważnie. Albo po prostu zapomniałem. Pamięć już nie ta... Musiałem mówić... Zresztą to były jakby zupełnie dwie różne osoby. Salcia sprzed wojny i Selene po. Nie miałem pojęcia, że już wtedy komunizowała. Zresztą do głowy mi nie przyszło, żeby rozmawiać z nią o polityce. To już bardziej ona wypytywała czasami... – urwał i ciągnął po chwili: – W pierwszych dniach września uciekła na

wschód. Wróciła z Berlingiem. Już jako wielka figura. Potem pracowała w dziale techniki Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Później rzucono ją na kulturę i trafiła do radia... Ale to już chyba wiesz? – A wuj nie kontaktował się z nią? – Nie próbowałem. Chodziło mi po głowie, kiedy mnie zwinęli, żeby się do niej odezwać, ale nie wiedziałem, czy to mi jeszcze bardziej nie zaszkodzi. Byłem kimś z innego świata, kimś, kto mógł przypomnieć jej burżujską przeszłość. Dajmy temu spokój, Gwidonku. Michałowicz zgodził się i zmienił temat.

Zaczął się dopytywać o rosyjskiego arystokratę, prowadzącego w 1939 restaurację w Warszawie. Nie zdążył nawet w pełni go opisać, kiedy wuj zawołał: – Witalij Orłow! Któż go nie znał! Zabawny człowiek przyjaciel artystów, głównie za sprawą żony Ruth, która była prawdziwą kobietą wyzwoloną, sawantką. Tyle że nieszczególnie powabną. – Wiadomo, co się z nim później stało? – Nie mam pojęcia. Po wybuchu wojny nigdy o nim nie słyszałem. Pewnie zwiali z żoną na drugi koniec świata, ona przed nazistami, on przed bolszewikami.

Znad kanału poderwało się z furkotem stadko kaczek i rozmowa zeszła na tematy łowieckie. Dłuższą chwilę Leopold opowiadał, jak za pomocą dwóch siekier stoczył zwycięski bój z ussuryjskim tygrysem. Potem zawrócili i pograli w remika. Dopiero pod wieczór, kiedy się rozstawali – Michałowicz śpieszył się do radia na swój dyżur – wuj powiedział nagle: – A wiesz, Gwidonku, miałem ostatnio głupi sen. Śniła mi się ulica Wielka przed wojną, na niej bezpański piesek, foksterierek, który polizał mnie po ręku. Nie wiesz przypadkiem, jak można to zinterpretować?

***

Dni międzyświęcia minęły szybko, Gwidon zaś był zbyt zajęty swoimi sprawami, aby dostrzec chmury

gromadzące się nad radiem. Tymczasem któregoś dnia pod sam koniec roku zagadnęła go pani Lula, która dotąd jakoś nie miała dla niego czasu. Dowiedział się, że od lutego przechodzi na emeryturę i sama myśl o tym postarzała ją o dekadę. Choć nie tylko to było powodem jej zgryzot. – Martwię się – powiedziała, co w ustach osoby uznawanej za pozbawioną uczuć zabrzmiało kuriozalnie. – Martwię się, panie Gwidonie. Idą niedobre czasy dla radia. Przepracowałam tu trzydzieści lat.

Bardzo różnych, ale wie pan, nawet w najgorszych latach stalinowskich w naszej firmie ceniło się artystów, a teraz... Im się wydaje, że każdego można kupić – tu ściszyła głos. – Należy pan do partii? – Ja? Skądże! Dlaczego pani pyta? – Byłoby panu łatwiej przetrwać. Zauważyłam, że jest pan nieuleczalnie chory na radio. – Po czym już na odchodnym dorzuciła: – Ryby wyjęte z akwarium usychają. „Chyba, że wpadną do rzeki” – pomyślał Gwidon. I z wrażenia zapominał o tych wszystkich pytaniach, które zmierzał jej

zadać, o zdolnościach ponadnaturalnych Abramczyka, o towarzyszce Selene, czy wreszcie, jak się bronić przed osobnikami pokroju Lejmana.

***

Powiedzieć, że podróżowanie w sylwestra owego roku było trudne, to znaczy nie wiedzieć nic o komunikacji tamtych czasów. Trwał prawdziwy koszmar. Koleje były spóźnione, a większość kursów PKS-u została odwołana. Z przesiadką, zimnymi, niedogrzanymi pociągami dotarł do Szczytna, tam jakiś opóźniony autobus dowiózł go do Rozogów, po czym nieoczekiwanie skończył bieg. Dalszy odcinek do Krzyży i Prania był nieprzejezdny (należał do dróg piątej kolejności odśnieżania). Po dłuższych pertraktacjach znalazł wreszcie chłopa z saniami, który za opłatą przekraczającą

wszelkie zdroworozsądkowe kategorie zgodził się go tam zawieść. Ku zaskoczeniu Gwidona oprócz kożuchów i koców załadował do sań również strzelbę. – Wilki – wyjaśnił krótko, a po pauzie dodał: – Albo i co gorszego. Co mogło być gorszego od watahy głodnych wilków, które wedle oficjalnych danych zostały dawno wybite, Michałowicz wolał się nie domyślać. Żurczyn, który łyknął wersję o poszukiwaniu papierów literata, sporządził mu szkic sytuacyjny, wyjawił rozmaite tajemnice dotyczące korków

elektrycznych, hydroforu czy palenia w piecu typu koza, a także wręczył zapasowe klucze. Od ostatniej bytności Abramczyka we wrześniu – utrzymywał – nikt nie wchodził do jego pokoju. – Może pan coś tam znajdzie. Chociaż wątpię. Piotr zawsze zabierał wszystkie papiery ze sobą. – A ostatnim razem był tam sam? – Oczywiście – potwierdził skwapliwie. – Chociaż nie... Mnie tam nie było, ale zdaje się plotkowano o jakiejś młodziutkiej towarzyszącej mu dziewczynie, którą nazywał Muzą... „Cóż, włosy siwieją, chucie szaleją”.

Droga saniami zabrała ponad dwie godziny, toteż mimo kożucha i dwóch koców Michałowicz – „pokojowy piesek”, jak nazywała go wuefmenka Iwona, zmuszając do erotycznych sportów ekstremalnych – przemarzł porządnie. Na miejsce dotarli o zmierzchu. Letnisko robiło dość upiorne wrażenie, przypominając wyludniony chutor czy opuszczone miasteczko poszukiwaczy złota na Dzikim Zachodzie. W części, w której miała stać chata Żurczyna, nie paliło się ani jedno światło. Skręcili wedle planu sytuacyjnego. Niedawno musiał spaść śnieg, toteż trudno było stwierdzić, czy ktokolwiek ostatnio

używał tej drogi. Woźnica zatrzymał się przy zaspie. – Dalej nie przejadę, śnieg luźny, wiatr się wzmaga... Gwidon podziękował, wymacał w kieszeni chłodną stal parabellum i ruszył dalej, zapadając się co rusz po pas. Sanie odjechały, wzeszedł za to księżyc wielki, niemalże polarny. Tylko dzięki niemu dostrzegł, że nad chałupą Żurczyna, ciemną jak pozostałe, unosi się smużka dymu. A więc w środku ktoś był! Co prawda zrobił wiele, aby ukryć swoją obecność. Ścieżka prowadząca od zamkniętej furtki, którą, okazało się,

łatwiej przyszło przeskoczyć niż otworzyć, od dawna nietknięta była łopatą czy miotłą i dawała się rozpoznać jedynie dzięki towarzyszącemu jej żywopłotowi. Zaspy sięgały pod drzwi i trzeba było zdrowo się napracować stojącą opodal szuflą, aby można było je otworzyć. Za to zamek, chyba niedawno naoliwiony, ustąpił po delikatnym przekręceniu klucza. Michałowicz wszedł do ciemnego wnętrza zaskoczony brakiem zapachu stęchlizny, który powinien wypełniać zamknięty na głucho domek. Chwilę potem poczuł na plecach dotknięcie twardej lufy, sądząc po rozmiarach, dubeltówki.

– Nie ruszaj się! Znał ten szept i jeszcze przed chwilą oddałby majątek, żeby go usłyszeć. – To tylko ja, Agnieszko – odpowiedział. Nacisk ustąpił, broń stuknęła o podłogę, a dziewczyna rzuciła się w jego objęcia – absolutnie materialna i słodka. – Czułam, że mnie odnajdziesz! – wołała między jednym a drugim namiętnym pocałunkiem. – Przyjechałeś sam? Ktoś cię tutaj widział? – Oczywiście, że sam. Chłop, który przywiózł mnie saniami, pojechał sobie

i ma się zjawić dopiero jutro w południe. – To znakomicie. Wchodź dalej! Aleś strasznie przemarzł, biedaku. Czekaj! Zaraz dam ci coś na rozgrzewkę. Co wolisz, gorącą herbatę czy nalewkę? – A nie może być jedno i drugie? W małym pokoiku o zaciemnionych szybach paliło się światło i buzował ogień w żelaznym piecyku. – Przepalam tylko w nocy – wyjaśniła, ściągając mu buty i rękawiczki i próbując własnym oddechem rozgrzać zgrabiałe ręce. – W dzień używam wyłącznie elektrycznych „słoneczek”.

Chwalić Boga, założyli tu prąd. – Zauważyłem, że w ogóle stąd nie wychodzisz. Od kiedy spadł śnieg, wolę nie wychodzić, żeby nie zostawiać śladów. Na szczęście, idąc za radą Piotra, zgromadziłam zapasy, które powinny starczyć na miesiąc. Mam nadzieję, że nawet autochtoni nie wiedzą nic o mojej obecności. Zwrócił jej uwagę na dym. Pobladła. – Założyłam, że nikt nie będzie kręcić się o tej porze. – To prawda. Kto niby miałby się

kręcić. Doktor Styks? – Nie wymawiaj tego nazwiska, ściągniesz nieszczęście! – Daj spokój! – Roześmiał się niezbyt szczerze. – Naprawdę wierzysz, że postać z międzywojnia może zmaterializować się w naszych czasach? – Nie wierzę, mam dowody. Piotr twierdził, że najpierw „czuł jego nasilającą się obecność”, potem zaczęły się dziwne telefony, a na końcu ten człowiek odwiedził go osobiście. Widziałam go nawet na pogrzebie. Ty chyba też. Postawny mężczyzna w jesionce i staroświeckim kapeluszu.

Mimowolnie zadrżał. – Widziałem go. Udaremnił nawet mój upadek do jakiegoś grobu. – Dotknął cię? – Nie jestem pewien, ale chyba dzięki niemu zachowałem równowagę. – Piotr twierdził, że pełny kontakt fizyczny z przybyszami z innego czasu nie jest możliwy. – W takim razie to nie Styks go zamordował? – Nie musiał.

Słowa te zaintrygowały Gwidona, tak że z trudem zniósł przerwę na zrobienie herbaty. Na szczęście łyknął wcześniej solidny kielich smorodiny, co poprawiło jego samopoczucie. – Z tego co zdołałam się domyślić – kontynuowała Agnieszka – a jak widzisz miałam bardzo dużo czasu na przemyślenia, ten straszny człowiek, nawet nieobecny, może działać przez innych ludzi. – Kontrolując ich myśli? – Niekoniecznie, ale skłaniając ich do pracy dla siebie.

– W jaki sposób? – Choćby przy pomocy niewygodnych faktów z przeszłości, którymi można szantażować swoich współpracowników. Wiem, że używał czegoś takiego wobec Piotra, choć z niepełnym skutkiem. Wiedział o nim coś niedobrego. – Pytałaś co? – I tak by nie powiedział. W każdym razie przy okazji stwierdził: „Kto kontroluje przeszłość, panuje nad przyszłością”! Michałowicz znał ten cytat, choć nie mógł sobie przypomnieć dzieła, z

którego pochodzi. Z pewnością nie należało do szkolnych lektur. – Nikt poza Żurczynem nie wie, że tu pojechałem – powiedział uspokajająco. – Poza tym w najgorszym razie uśmiercę tego drania paroma uderzeniami w klawisze. Nie odpowiedziała od razu. Najpierw głęboko westchnęła. – Piotr też miał taką nadzieję. Podczas naszego ostatniego wspólnego dnia był prawdziwym kłębkiem nerwów. Pamiętam, kiedy odprowadzał mnie na pociąg do Krakowa, wyrwało mu się

zdanie: „Chyba nie mam dla siebie dobrego wyjścia”... – W jej oczach zakręciły się łzy. – Powinnam jednak zostać. Powstrzymać go. – A więc sądzisz, że popełnił samobójstwo?! – Dopuszczam taką możliwość. Jeśli uznał, że tylko uśmiercając siebie, unicestwi także swój szwarccharakter, a mnie ocali... – I sądzisz, że nie przewidział, iż popularny serial będzie kontynuowany? Z perspektywy czasu wydaje się jasne, że wyhodował mnie na następcę. W dodatku musiał przewidzieć, że zasiądę przy jego biurku. Zostawił mi przecież

informację, przestrogę – tu Gwidon wspomniał o wierszu i zawartym w nim przesłaniu. – Jesteś pewien, że on to wszystko zrobił? – pytała Agnieszka. – Skasował taśmy, zniszczył rękopisy gotowych odcinków, wszystko po to, żebyś ty z marszu przejął jego dzieło i jego bohatera? – Nie mogę odrzucić takiej hipotezy. Herbata i nalewka zrobiły swoje. Ociepliło się do tego stopnia, że Gwidon ściągnął sweter, potem skarpety. Agnieszka delikatnie rozmasowała mu

stopy. A potem pociągnęła go do łóżka, pod ogromną, staroświecką pierzynę. – Jestem taka ciebie spragniona! Po tygodniach przerwy poznawanie na nowo jej ciała przypominało wycieczkę do zaczarowanego ogrodu. Ze wszystkimi jego niezwykłymi pagórkami, grotami, wilgotnymi źródełkami, zapachem owoców i rozkoszą czerpaną z samego faktu bliskości. Gwidon przysięgał sobie nie śpieszyć się, jednak ich wzajemna namiętność miała dynamikę tsunami. Pierzyna spadła na podłogę, ale nie przejmowali się tym faktem. Dopiero łomot karnisza obciążonego ciężką

kotarą spowodował gwałtowne otrzeźwienie. Byli zbyt daleko od okna, żeby mieć z tym cokolwiek wspólnego. Gwidon popatrzył w przerażone oczy Agnieszki, zsunął się z niej i odwrócił. Szyba była zaszroniona jak butelka wódki wyjęta z zamrażarki. Z jednym wyjątkiem. W samym środku widać było okrągły otworek, jakby ktoś go wychuchał, by móc zajrzeć do wnętrza domku. – Widziałaś kogoś? – Nie jestem pewna... Ubrali się błyskawicznie, chwycili broń. Zamarzniętego a prawdopodobnie także

zabitego gwoździami na zimę okna nie dało się otworzyć, toteż wybiegli z domu. Za późno, aby złapać kogokolwiek. Jednak niewątpliwie ktoś tam musiał być. Wokół chałupy widać było świeże ślady, pozostawione przez jakiegoś potężnego osobnika – wychodziły z pobliskiego lasku, okrążały budynek i wracały do zagajnika. Pod oknem podglądacz musiał zatrzymać się dłużej i przestępować z nogi na nogę, bo śnieg był nieźle wydeptany. Próba pościgu zakrawała na szaleństwo. Zmarznięci wrócili do domu. Michałowicz naprawił karnisz i jeszcze

raz przyjrzał się szybie. Zadziwiająca sprawa, szron stopiony został również od wewnątrz. Zupełnie tak, jakby przybyszowi z lasu pomagał ktoś od środka, ktoś niewidzialny, zdolny jednak rozmrażać oddechem, a nawet mocno szarpnąć za zasłonę. Dobrą godzinę nie mogli zmrużyć oka. Jednak na miłość jakby stracili ochotę.

***

Czy można wyobrazić sobie coś wspanialszego dla młodego, zdrowego, heteroseksualnego mężczyzny niż przebudzenie się u boku ukochanej kobiety? Przez szczelinę w zasłonach wpada światło słonecznego poranku, opromieniając twarz na sąsiedniej poduszce. Słychać jej delikatny oddech, a ciepło ciał tworzy wokół obojga kochanków ochronny pancerz, w którym gotowi są stawić czoło całemu światu.

Obudzili się prawie równocześnie, choć Gwidon odrobinę wcześniej, tak że mógł jeszcze ogarnąć zakochanym wzrokiem twarz Agnieszki i jej ręce uniesione do góry poza poduszkę w geście absolutnego zaufania. Dziewczyna pod ciężarem jego spojrzenia otworzyła oczy i uśmiechnęła się. Pocałował ją delikatnie. – Szczęśliwego Nowego Roku, kochanie! – powiedział. Piecyk wygasł, ale ktoś nad ranem, zapewne Agnieszka, musiał włączyć elektryczne grzejniki, toteż w pokoiku wynajętym przez Abramczyka było całkiem przytulnie.

Po nocnych strachach nie zostało śladu, co nie znaczy, że nocną wizytę uznano za przywidzenie. Zaraz po wyjściu z domu Gwidon natychmiast odszukał trop intruza. Przestało padać, toteż odciski stóp, częściowo tylko zawiane śniegiem, prezentowały się wyraźnie. Dochodziło południe. Agnieszka zajęła się śniadaniem – miała suchary, suszone kiełbasy, ale również jajka i mleko w proszku. Materiał na całkiem pyszny posiłek. – Przejdę się, nie będę ci przeszkadzał – oznajmił Michałowicz. – Tylko nie zapuszczaj się za daleko – odparła Rajewska, czując, że nie będzie

to zwyczajna przechadzka. Ślady nocnego gościa prowadziły do dziury w płocie, potem w kierunku zagajnika, duża żółta plama między choinkami wskazywała miejsce, gdzie intruz załatwił potrzebę fizjologiczną. Dowodziło to, że jest istotą jak najbardziej materialną. Za laskiem trop doprowadził do zaśnieżonej drogi i miejsca, gdzie podglądacz wsiadł do stojącego samochodu. Prostokąt, w którym śnieg był płytszy, zauważało się natychmiast, a odciski opon śmiało pokonujące kolejne zaspy dowodziły, że wehikuł należał do pojazdów terenowych z napędem na cztery koła. Idąc jego śladem, nakładającym się na

podwójny odcisk płóz sań, którymi sam przyjechał poprzedniego wieczoru, dotarł do szosy. Całkiem niedawno musiał przejść tędy pług śnieżny, toteż nie sposób było ustalić, co dalej stało się z tajemniczą terenówką. Drogą z kościoła wracali ludzie. Na tafli zamarzniętego jeziora ślizgały się dzieciaki. Michałowicz wdał się w dłuższą rozmowę z rezolutnym wyrostkiem, starszym nieco od innych, pomagającym zakładać łyżwy młodszej siostrze. Rozmowa szybko zeszła na temat samochodów, a zwłaszcza ich

kompletnego braku na drodze, po czym Gwidon umiejętnie zwekslował dialog na temat zalet aut terenowych. W okolicy takim samochodem dysponował tylko jeden stały mieszkaniec. – Generał – wyraził się o nim krótko chłopak. – Brykę ma dobrą, ale przedhistoryczną. Z kilku dalszych rozmów wywnioskował, że chodzi o emerytowanego wojskowego w wieku około sześćdziesięciu lat, posiadającego willę po drugiej stronie jeziora. Udało mu się także poznać jego nazwisko. Bohdan Grzelak. Tylko czego zasobny pan Grzelak mógł

chcieć od dzikich lokatorów willi Żurczyna? Dopiero w powrotnej drodze go olśniło. „Boguś Grzelak! Czy nie tak nazywał się młody byczek, pełniący funkcję kierowcy doktora Styksa?”. Gdy wracał, dopędziły go sanki. Umówiony woźnica przybył o czasie. – Proszę zaczekać. Nie jesteśmy jeszcze gotowi – powiedział Gwidon. – Ale zebranie się zabierze nam najwyżej godzinkę. – Mnie się nie śpieszy – odparł woźnica.

– A nie zmarznie pan? – Ja odporny. I zabezpieczony – to mówiąc, wyciągnął spod kozła butelkę samogonu. Agnieszka od dłuższego czasu czekająca ze śniadaniem wyglądała na zaniepokojoną. – Co tak długo?! Gdzie byłeś? Odpowiedział jej dopiero po przełknięciu paru kęsów rozmiękłej grzanki. Widać było, że z każdym wypowiadanym słowem jest coraz bardziej zdenerwowany. Zakończył dramatycznie: – Muszę cię stąd zabrać, Agnieszko! I to szybko. Nawet jeśli

generała Grzelaka i dawnego kierowcę Styksa łączy jedynie przypadkowa zbieżność nazwisk. Za duże ryzyko. A poza tym to wszystko zbyt idealnie pasuje do twojej teorii manipulowania ludźmi. – Sądzisz, że gdzie indziej będę bardziej bezpieczna? – Na pewno wśród ludzi bardziej niż na tym wygwizdowie! – Jeśli tak uważasz... Zamknęli dom, spuścili wodę z rur, wyłączyli wszelkie instalacje i poszli do sań. Jeśli woźnicę zaskoczyło przybycie

Agnieszki, nie pokazał tego po sobie. Strzelił z bata i szkapiny pomknęły oblodzoną drogą. Minęli mostek, osadę, byli już w lesie, kiedy śmignął jadący z naprzeciwka terenowy dżip pamiętający chyba czasy UNRRA. Na szczęście barczysty kierowca nie przypatrywał się szczególnie pasażerom sanek okutanym w koce. Złapali opóźniony pociąg z Ełku (gdyby przyszedł o czasie, musieliby czekać na następny do rana) i głęboką nocą przybyli do Warszawy. Gwidon nie ryzykował jazdy na Poznańską. Nie uważał tego miejsca za bezpieczne. Na

Wschodnim złapał taksówkę i udał się w przeciwnym kierunku. – Dokąd mnie wywozisz? – zapytała Agnieszka. – Do rodziny. – Mam się zająć bliźniakami twego brata? – W to bym cię nie wrobił. Nikim nie będziesz musiała się zajmować. Nawet gdyby o to bardzo prosił. Pomysł podrzucenia Rajewskiej wujowi Leopoldowi był kompletnie zwariowany, ale Michałowicz nie miał na podorędziu żadnego innego.

Musiał dość długo łomotać do drzwi, zanim ciocia Tekla wyjrzała w szlafroku, a zaraz za nią wychynął wuj w staroświeckiej szlafmycy. Gwidon nie dał im dojść do słowa. – Potrzebuję pomocy – powiedział krótko. Ciotka wpuściła ich do sieni, jednak widok ślicznej panny nie wzbudził jej akceptacji. – Kto to taki? – Moja narzeczona – odparł bez namysłu Gwidon. – Prześladuje ją pewien zboczeniec.

I dopóki nie złapie go milicja, nie będzie bezpieczna ani u mnie, ani u swojej rodziny. – Narzeczona? – Tekla przyglądała się dziewczynie nader krytycznie, blokując wejście do dalszych pomieszczeń. – Pełnoletnia chociaż? – Tak – rzekła, ubiegając odpowiedź Gwidona, i dygnęła grzecznie. – Agnieszka Rajewska, a pani, jak mniemam, baronowa Wojton-Eberhardt? – Wpuść ich dalej, Tekluniu, nie spędzą przecież całej nocy w przedpokoju – wtrącił się do rozmowy Leopold, a kiedy to się stało, mruknął z podziwem do Gwidona: – Do licha, ale smakowity

kąsek udało ci się złowić, chłopaku! Tymczasem ciocia WojtonowaEberhardtowa zadecydowała, że umieści Agnieszkę w pokoiku na stryszku, natomiast Gwidon będzie spać w gabinecie wuja. „Żeby było przyzwoiciej”. Młody pisarz zaprotestował, twierdząc, że w takiej sytuacji nie zapewni pannie Rajewskiej niezbędnego bezpieczeństwa. Przy strychu jest balkonik, na który można wejść po drabinie. – Ale są tam solidne okiennice – nie ustępowała ciotka.

Jak miał jej tłumaczyć, że zagrożeń, których się obawiali, żadne okiennice powstrzymać nie mogły? – Ale ja się boję! – przejęła inicjatywę Agnieszka. Stanęło na kompromisie. Michałowicz miał spać na stryszku w jednej izdebce z narzeczoną, ale na osobnym sienniku. Oczywiście w kwadrans później tulili się w jednym łóżku, a potem kochali się cichutko i wstrzemięźliwie, tak aby gram tynku nie spadł na nos śpiącej pod nimi pani Tekli. Około ósmej, kiedy Agnieszka nadal spała, Gwidona obudziły hałasy z

ogródka. To ciotunia sztorcowała ciecia z pobliskiego ZWAR-u, który w ramach prac nadobowiązkowych dorabiał u sąsiadów odgarnianiem śniegu. Tematem sporu była technologia odśnieżania. – Ile razy mam panu, panie Mietku, powtarzać, że śnieg ze ścieżki należy odrzucać w lewo, a nie w prawo. – A jaka to różnica? Wygodniej mi jest w prawo. – Taka jak między kapitalizmem a socjalizmem – odpowiadała przedwojenna baronowa. – Robi pan ścieżkę dla mojej wygody, a nie pańskiej.

Gwidon ubrał się cichutko i starając się omijać najbardziej skrzypiące schodki, zszedł na dół. Wuj Leopold już nie spał, tylko w oparach kawy układał pasjansa o obiecującej nazwie „grób Napoleona”. – Gratulacje! – powiedział z podziwem. – Rasowa klaczka. Idziesz w moje ślady! Michałowicz nie miał zamiaru kontynuować śliskiego tematu, a zwłaszcza wchodzić w erotyczne szczegóły, których łaknął starszy pan. – Mam pytanie. Czy zetknął się wuj kiedykolwiek z człowiekiem o nazwisku Grzelak?

Generał Bohdan Grzelak? – Ja? A dlaczego cię to tak interesuje? – Leopold wydawał się bez reszty pochłonięty kartami. – Myślę o jego życiorysie. – To zajrzyj do Encyklopedii Drugiej Wojny. Trzecia półka, tom pierwszy! Poszedł za jego radą. Nota była krótka: „Urodzony w rodzinie robotniczej, żołnierz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, po wojnie na rozmaitych stanowiskach w administracji państwowej”. Ostatnia informacja mówiła o członkostwie w KC.

– Teraz już na emeryturze. Cóż, widocznie postawił na niewłaściwą frakcję – mruknął wuj. – Nikt. „Niesoba”! – jak pisze Orwell. – Myślałem, że wie coś wuj o jego wcześniejszych losach, kim był. Wojton-Eberhardt chwilę milczał, potem zgłośnił radio i wyciągnął telefoniczną wtyczkę z kontaktu. – Kim był? Bandytą! – rzekł jadowitym półgłosem. – Rzezimieszkiem, który bardzo wcześnie się zorientował, że jest lepszy sposób inwestowania w przyszłość niż rabunki czy denuncjowanie ukrywających się Żydów. Niby prosty żulik, a trafniej

przewidywał przyszłość niż przywódcy Zachodu i kierownictwo Armii Krajowej. – I wzięli go do lewicowej konspiracji? – Jaka tam konspiracja! Sowiecka agentura i tyle. Oczywiście, że go wzięli. Był bezcenny, jeśli idzie o wykonywanie wyroków, dojścia do Gestapo czy kontakty ze światem przestępczym. Poza tym nie miał żadnych skrupułów i, co istotne w okresie okupacji, był stuprocentowym Aryjczykiem. – A po wojnie? – Nie miałem z nim kontaktu. Choć

teoretycznie mogliśmy się spotkać na Rakowieckiej, bo w czasach stalinowskich siedział. Niby za kontakty z hitlerowcami i działalność rozbójniczą, ale w istocie chodziło o osaczanie grupy Gomułki. – A teraz? Wojton-Eberhardt wzruszył ramionami. – Widziałem go może kilka razy w ZBOWiD-zie. Krzepko się trzyma, choć zawsze jest nie w humorze. Trudno mu się zresztą dziwić. Ludzie aktywni kiepsko znoszą bezczynność. Zapewne zachował dawne kontakty, ale realnej władzy nie ma.

– Chodzi mi, czy może być niebezpieczny? – Niebezpieczny?! – wuj zaśmiał się sarkastycznie. – Gdybym miał mu się prywatnie narazić, wolałbym ugryźć skorpiona i przespać się w jednym śpiworze z kobrą królewską.

X. Nocne igraszki

Dzień wstał mroźny, autobusy z jakiegoś powodu nie pojawiały się koło dolnego przystanku na Powiślu, więc zanim udało mu się przejść dystans od kolejki do radia, przemarzł porządnie. W lecie ulice Kruczkowskiego i Rozbrat toną w zieleni, zimą przypominają skraj tundry i

tajgi. Jeśli myślał, że ogrzeje się w redakcji ciepłą atmosferą, pomylił się srodze. Robert burknął coś niewyraźnie na powitanie, a kiedy wpadł do Teatru, aby wprowadzić kilka zmian do scenariusza najbliższego odcinka, po twarzy pani Marysi poznał, że nie jest dobrze. – Nagranie odwołane! – powiedziała tonem, jakim skazańcom ogłasza się wyrok. – A kiedy będzie? – pytał nieświadom nieuchronności decyzji. – Nie powiedzieli. W każdym razie z propozycji programowych, jakie

wysyłamy do „Anteny”, dalsze odcinki Radwana zniknęły. Zrobiło mu się gorąco. W jednej chwili jego świetlana przyszłość, nadzieja na stabilizację i kupno samochodu rozsypały się w proch. Wyszedł na korytarz. I tam naprzeciw toalety przyszedł mu do głowy optymistyczny aspekt zagadnienia. Koniec serialu oznaczał automatyczny koniec doktora Styksa! Bez konieczności wysilania wyobraźni nad sposobem jego eliminacji. „Był geniusz zbrodni i już go nie ma! Może warte to było wszystkich straconych pieniędzy”.

Zamierzał zadzwonić do Agnieszki, ale na schodach dogonił go Lejman. – Zapomniałem ci powiedzieć. Na pierwszą mamy stawić się u szefa. – Obaj? – Obaj. O daleko idących zmianach kadrowych świadczyła nie tylko nowa sekretarka w pokoju przed gabinetem, zniknęło również kilka kolorowych plakatów, a zamiast nich pojawił się jeden wielki reklamujący „Tydzień Kultury Narodów ZSRR”. Nowy szef przypominał karykaturalną

postać ascetycznego jezuity z kart Poradnika ateisty i wolnomyśliciela. Chudy, wysoki, o ziemistej cerze zdradzającej nadużywanie papierosów. I nie tylko. Mówił kwieciście, tak jakby nadmiar słów miał pokryć ubóstwo treści. Upłynęło dobrych dziesięć minut, zanim Gwidon pojął, o co mu właściwie chodzi. Ze słów o pogłębianiu wieloaspektowości, unikaniu utartych ścieżek i artystycznej śmiałości wynikało, że dłużej nie może być mowy o gloryfikacji sanacyjnego aparatu represji, do czego de facto sprowadzały się przygody komisarza Radwana, pogłębianie zaś i wieloaspektowość

oznaczały, że najwyższa pora zająć się historią komunistycznego ruchu oporu. – Istota czekających nas zadań jest taka, aby ową tematykę podjęli fachowcy, ludzie radia. Wprawdzie odpowiedzialnych ludzi z zewnątrz jest wielu, jednak wy – tu popatrzył na Lejmana i Michałowicza – po prostu potraficie się poruszać we wspomnianym zakresie tematycznym w sposób atrakcyjny. Gwidon miał na końcu języka pytanie, czy bohaterami słuchowisk tego „odpowiedzialnego nurtu” mają być Janek Krasicki i Hanka Sawicka, ale się powstrzymał.

Szef mógł przecież powiedzieć „tak” i wówczas nie byłoby odwrotu. – Okres okupacji hitlerowskiej bezspornie jest fascynującym etapem kształtowania się ludzkich postaw i wykuwania się nowej socjalistycznej świadomości – wtrącił Robert. – Właśnie – podchwycił naczelny. – Z tym że nie mam zamiaru niczego wam narzucać ani prowadzić was za rękę. Polskie Radio musi byś ośrodkiem swobody twórczej. Oczywiście odpowiedzialnej swobody twórczej. Ale o tym nie muszę przecież wam przypominać. Na koniec padł jeden konkret: – W ciągu

tygodnia chciałbym mieć gotowy projekt. I... – dorzucił, jakby nie chciał pozostawiać jakichkolwiek niejasności... – traktujcie to, koledzy, jako polecenie służbowe. – Propozycja nie do odrzucenia – powiedział Robert, kiedy znaleźli się na korytarzu. – Ale w tym terminie kompletnie nierealna. – Dlaczego? Doskonale wiem, jak to zrobić. – Ty? – Oczywiście. Przecież szef powiedział,

że mamy zrobić to wspólnie. Ja zadbam o kierunek, ty o atrakcyjność. Gwidon poczuł mdłości, ale wytrzymał. – Co zatem proponujesz? – wykrztusił. – Wpadnę dziś do tego mieszkania, gdzie rezydujesz, i pogadamy. Kup jakąś zakąskę, ja postaram się o coś mocniejszego! Powinien wysłać go do diabła, ale takie radykalne działania nie leżały w jego charakterze. Dłuższą chwilę stał w łazience i przyglądał się w lustrze swemu odbiciu. Miał odmówić? Na moment przed oczami stanął mu szkolny koryt w Ursusie, a potem tamtejsze

grono pedagogiczne – rojowisko starych bab zajętych nieustannym schlebianiem dyrektorowi idiocie. Był gotowy, żeby tam wrócić? A może należało spróbować idealizować zamówienie tak, żeby było do przyjęcia? Koło obiadu powrócił do Międzylesia. Agnieszka w ramach rewanżu za gościnę umyła schody prowadzące na górę i pomogła Tekli w przygotowaniu posiłku. Zobaczywszy Gwidona, padła mu w ramiona i szybko pobiegli na stryszek, ścigani pełnym dezaprobaty okiem ciotki. – A gdzie wuj? – zapytał, kiedy

Agnieszka przerwała powitalne pieszczoty, mówiąc, że zaraz będą musieli zejść na obiad. – Zmęczyły go pasjanse i poszedł spać. – Prawda, że to niezwykle zabawny staruszek? – Zabawny? – zaczerwieniła się. – Nie powiedziałabym. Ty wiesz, co on mi proponował? – Co? – Żebym mu pokazała moje cyculki. – I pokazałaś?

– Czyś ty oszalał?! – Byłby to naprawdę dobry uczynek – żartował sobie z jej oburzenia. – Przecież wuj nie jest zdolny do niczego oprócz patrzenia. – Nie jestem wcale tego taka pewna. Kiedy mu odmówiłam, wcale się na mnie nie obraził, tylko zebrało mu się na zwierzenia. – Interesujące! – Nie za bardzo. Żalił się na przykład, że pani Tekla nie wypełnia obowiązków małżeńskich. I pozwala mu na to lub owo jedynie w piątki, motywując troską o stan jego serca. „Dlaczego akurat w

piątki? – skarżył mi się. – Przecież jeśli mam już kipnąć, to kipnę w dowolnym dniu tygodnia”. Podsunęłam, że może twoja ciocia uważa, że w weekendy jest mniej pacjentów w szpitalach. „I mniej lekarzy” – odpowiedział pan Leopold. Gwidon powinien się roześmiać, ale nie był w nastroju do żartów. Być może są ludzie potrafiący myśleć o kilku sprawach naraz, jego zajmowało wyłącznie analizowanie możliwych wariantów wyplątania się z niechcianego przedsięwzięcia. Jadąc z powrotem do miasta, rozmyślał o Lejmanie. Chociaż dzielili wspólny pokój redakcyjny, Michałowicz prawie

go nie znał. Mieli odmienne kręgi znajomych, a także odmienne upodobania artystyczne. Gwidon lubił kino, Lejman teatr, Michałowicz pochłaniał literaturę popularną, Robert preferował twórczość z górnej półki, choć sam do pisarskich orłów się nie zaliczał. Do tej pory specjalizował się głównie w recenzowaniu nowych książek i montowaniu audycji poetyckich. Młodszy od niego o rok kolega ukończył historię sztuki, na studiach działał w eksperymentalnym studenckim teatrze poezji, dobrze widzianym przez kierownictwo SZSP i tam podobno „dał się zauważyć komu trzeba”. W każdym razie do radia przyszedł już z legitymacją PZPR w

kieszeni. A i tak mówiło się, że pracę zawdzięcza głównie ojcu, lekarzowi z kliniki rządowej skutecznie leczącemu partyjnych prominentów. „Przeszczep z Robertem udał mu się doskonale – zrecenzował kiedyś jego zatrudnienie Abramczyk – Tylko dziwne, że organizm nie dokonał odrzutu”. Gwidon był ciekawy, jak w podobnej sytuacji postąpiłby jego mentor. Wysłałby w diabły Lejmana razem z naczelnym? Zadzwoniłby do któregoś z kumpli w KC? Teraz mógłby sobie na to pozwolić. W latach pięćdziesiątych sam pisywał rzeczy haniebne, jak słusznie zapomniana sztuka Zdrajcy w purpurze

(o biskupach skazywanych w stalinowskich procesach), co dwie dekady później sam komentował: „Człowiek był młody i głupi” Od co najmniej 1968 roku był jednak wcieleniem umiaru, rozsądku i wartości ogólnoludzkich. Nie potępiał na wiecach warchołów i wichrzycieli, ale też nigdy nie podpisał się pod listem protestacyjnym, chyba że taki protest dotyczył ostoi lęgowej kormorana, zagrożonej przez jakiś zakład przemysłowy. Zapewne więc zamiast narażać się swoim słuchaczom, załatwiłby sobie wyjazd do Etiopii lub innej Angoli, aby z klimatyzowanego hotelu wspierać

słuszne dążenia miejscowych społeczeństw. Albo przyciśnięty do muru podjąłby wyzwanie i przekuł je w sukces. „Najbardziej uskrzydlają naprawdę ciężkie zadania” – mawiał. Pomysł stworzenia radiowego serialu z lat okupacji, trudny choćby ze względu na warunki polityczne, był przecież wykonalny. Udało się w końcu wyprodukować dla telewizji nie najgorszych Kolumbów, nakręconych w ostatnim roku rządów Gomułki, i Polskie drogi, już za Gierka. Namolna dydaktyka też była do uniknięcia – w końcu ilu telewidzów łączyło kapitana Klossa z sowiecką

razwiedką? W odbiorze powszechnym Hans uchodził za Polaka-patriotę walczącego z Niemcami, w dodatku w twarzowym mundurze oficera Abwehry! Zwłaszcza że trzymająca w napięciu akcja nie pozwalała na zbyt szczegółową analizę. Wystarczyło tylko umiejętnie zaadaptować sprawdzone chwyty. Pomysł fabuły narodził się w kolejce na wysokości Gocławka. Generalna Gubernia, koniec roku 1941 lub początek 1942. Wykoleja się niemiecki pociąg, w którym w specjalnym wagonie przewożona jest grupa więźniów na ważną konfrontację

w Berlinie. Ucieka wielu, przeżyć udaje się „szalonej czwórce”, w której składzie znajdują się francuski żołnierz, rosyjski partyzant, węgierski dezerter i polski Żyd. Ścigani przez wroga, i przeżywają niesłychane przygody, uchodząc z życiem, jako że dysponują niezwykłymi, świetnie uzupełniającymi się umiejętnościami. Francuz, dla którego wymyślił imię Armand, w młodości cyrkowy linoskoczek, jest niezrównany w akcjach specjalnych. Potrafi o tyczce pokonywać druty pod napięciem, przeskakiwać z dachu jednego pędzącego pociągu do drugiego, przeciskać się wąskimi kanałami

wentylacyjnymi, a jako człowiek guma daje się upakować w niewielkiej nawet walizce. Rosjanin Igor dysponuje genialną pamięcią i sokolim wzrokiem, pozwalającym czytać z kilkunastu metrów plakaty i zapamiętywać ich treść. Przy okazji jest mistrzem strzeleckim, zarówno z karabinu, jak i z łuku, a rzucanie noży przychodzi mu łatwiej niż niejednemu jedzenie ryby łyżką. Węgra Sándora cechują zdolności parapsychologiczne. Jest na przykład w stanie hipnotyzować wrogów czy zmienić bieg lecącej kuli, Mojżesz zaś – Mieczysław niepojętym sposobem potrafi przewidywać na krótki, minutowy dystans przyszłość. A następnie ją zmieniać.

Oczywiście w swojej wojnie z Hitlerem współpracują z polskim podziemiem. Gwidon miał już pomysł, jak delikatnie zasugerować, by nie spłoszyć słuchaczy informacją, iż jest to podziemie lewicowe, życzliwe dla planów budowania po wojnie systemu sprawiedliwości społecznej. Wysiadając na śródmieściu, młody autor był absolutnie przekonany, że wymyślił rzecz wielką. Jedyne, co mąciło satysfakcję, to że będzie musiał podzielić się pomysłem z Lejmanem. Pomysłem i honorarium! Robert już oczekiwał go na trzecim podwórku obok figurki Madonny, z

czarną teczką dyplomatką w ręku. – Spóźniłeś się sześć minut! – zauważył naburmuszony. – Nie ja, pociąg – usiłował się tłumaczyć Gwidon.– Trzeba było jechać wcześniejszym! Okazało się, że nigdy wcześniej nie był w mieszkaniu Abramczyka i wypełnione książkami wnętrze zrobiło na nim spore wrażenie. – Potrafisz się załapać – powiedział tonem, z którego trudno było wyczytać, czy sformułowanie jest przyganą, czy pochwałą.

Gwidon nie skomentował, mazowiecką żytnią przyniesioną przez partnera umieścił w zamrażalniku, a na dobry początek nalał obu po kieliszku koniaku i zaczął relacjonować swój pomysł. Lejman wysłuchał go w absolutnym milczeniu. Potem odczekał jeszcze kilkanaście sekund, podczas których jego kolega zastygł w oczekiwaniu pochwał, i rzekł wreszcie: – Ty w ogóle niczego nie zrozumiałeś. Żyjesz ciągle w poprzednim etapie. Naszym szefom nie chodzi o batalistykę fantastyczną, ale o kawał prawdziwego życia. O atrakcyjne opisanie okupacyjnej rzeczywistości, rodzenie się ruchu oporu i krystalizowanie wizji, która miała porwać miliony Polaków.

– Przy czynnym wsparciu Armii Czerwonej... – mruknął Michałowicz. – Jakbyś zgadł! Chodzi o stworzenie historii, z którą każdy będzie się mógł zidentyfikować, a jakiej do tej pory nie było. Kolumbowie to późne nawrócenie połamanego AK-owca, Polskie drogi kończą się wybiciem wszystkich bohaterów, zanim ci ostatecznie zdefiniują swoją przynależność. Nasi bohaterowie będą od początku żołnierzami lewicy, działaczami PPR-u, żołnierzami Gwardii Ludowej. Ludźmi sukcesu! Jak widzisz, również rozmyślałem nad pierwszym odcinkiem. – Naprawdę? I co wymyśliłeś? –

Gwidon miał nadzieję, że partner nie zauważy ironii w jego głosie. – Zacznie się od zrzutu spadochronowego pod Warszawą, powiedzmy koło Starej Miłosnej. Tam też wydarzy się pierwsza potyczka ze szkopami. Później dojdzie do nawiązania kontaktu z działaczem PPRu, o pseudonimie „Doktor”. Po drodze zostanie zdemaskowana AK-owska wtyka, współpracownik Gestapo. Naturalnie pojawi się też piękna dziewczyna, łączniczka, w której zakocha się dowódca zrzutków... Gwidon poczuł, że się poci. Już sobie wyobraził reakcję na pierwsze odcinki,

wejście do SPATiF-u po kolejnej premierze albo na posiedzenie Koła Młodych przy ZLP, gdzie równie prymitywna indoktrynacja spotykała się z pogardą nawet ze strony tych, którzy sami gorliwie uprawiali ją przed laty. Nie mógł zaatakować wprost, zaczął więc dyplomatycznie. – Twój pomysł jest niezwykle interesujący, ale kryje w sobie pewne niebezpieczeństwo... – powiedział ostrożnie. – Jakie? – Niedostatek źródeł. Istnieją nieliczne

wspomnienia z tamtych czasów... – Trzeba umieć szukać – uśmiechnął się Robert, nalewając sobie już samodzielnie kolejną lampkę koniaku. Wypił jednym haustem, otarł usta wierzchem dłoni i wygrzebał ze swojej teczki pękatą książkę w twardej oprawie, wyglądającą jakby dopiero przed chwilą wyszła spod prasy drukarskiej. – To nam wystarczy na początek. Tytuł Wiosna zaczęła się zimą brzmiał całkiem znośnie. Nogi pod Michałowiczem ugięły się dopiero, kiedy przeczytał nazwisko autora – Bohdan Grzelak!

Żeby ukryć emocje, zaczął namiętnie kartkować tomiszcze. Na drugiej stronie obok informacji, że druk ukończono w grudniu ubiegłego roku, znalazł imię i nazwisko współautora wspomnień – Roberta Lejmana. No tak, wszystko układało się w logiczną całość. Najlepsze miało jednak dopiero nastąpić. We wklejce ze zdjęciami znalazł fotografię, na której barczysty i młodszy o wiele lat i kilogramów bojowiec stał z pepeszą na piersi obok szczuplejszego odeń, szpakowatego mężczyzny z małą bródką. Podpis poniżej nie pozostawiał wątpliwości: „Mój dowódca Rafał Stykowski, pseudonim Doktor”.

Nie chcąc pokazać niczego po sobie, poszedł w ślady Lejmana i opróżnił za jednym zamachem cały kieliszek. – Mocne, prawda? – zapytał Robert. – Wiadomo, Martell! – Mówiłem o moim pomyśle, aby oprzeć serial na wspomnieniach Grzelaka. Jakieś pół roku temu poznałem generała osobiście, leczył się u ojca. Potem odwiedził nas parę razy i od słowa do słowa zaproponował, żebym nieco przeredagował to, co sam próbował spisywać już od paru lat. Można powiedzieć, trzymasz w ręku dzieło zbiorowe. Facet to prawdziwa kopalnia faktów. Oczywiście w sensie

językowym trzeba było nad tym sporo popracować, ale jeśli idzie o realia... Jak ruszymy z serialem, z pewnością stanie się naszym konsultantem. – Chcesz robić słuchowiska dokumentalne? – Bez przesady. Weźmiemy podstawowe fakty, postacie, a resztę ty wymyślisz. Przecież to akurat umiesz... – A ten Rafał... – Michałowicz wskazał palcem na fotografię. – Też będzie konsultantem? – Stykowski? – Lejman zmarszczył brwi. – Nie pamiętam, co się z nim później stało.

Odegrał wielką rolę na początku, a potem... Zabij, nie wiem. Pewnie zginął. Inaczej byśmy o nim słyszeli. W każdym razie, jak chcesz, przy najbliższej okazji zapytamy o to generała. W tym momencie naszła Michałowicza ogromna ochota, aby wstać i powiedzieć: „No to będziesz robił to sam. Ja do takiego gówna ręki nie przyłożę!” Naprawdę mocno chciał, ale równocześnie ogarnęła go dziwna słabość i zrezygnował. Pogadali więc jeszcze chwilę, ale Lejman widząc, że Gwidonowi zaczyna się plątać język, stwierdził, że będzie lecieć.

– Zostawiam ci książkę. Przeczytaj i zobacz, jakie stwarza możliwości. – Nie omieszkam. Zamknął drzwi za Robertem i nałożył łańcuch. Dochodziła północ, a on był zbyt wstawiony, żeby jechać do Międzylesia. Na wszelki wypadek obszedł całe mieszkanie i sprawdził czy wszystkie okna są pozamykane. Pięć po dwunastej odezwał się telefon pisarza. Doskonale wiedział, kto może dzwonić, więc postanowił nie odbierać. Jednak po piątym dzwonku naszły go obiekcje. A jeśli to Agnieszka z jakąś ważną sprawą? Poszedł do biurka i szybkim ruchem podniósł słuchawkę.

– No i co, panie autorze, bierzemy się do roboty! – powiedział Styks. – Nie wiem, jak pan, ale ja po prostu nie mogę się doczekać. Cisnął słuchawkę, jakby była kawałkiem rozżarzonego żelaza, a następnie wyrwał wtyczkę z kontaktu. Czy to mogło wystarczyć? Był dziwnie pewny, że Styks odwiedzi go jeszcze tej nocy. Tylko jak mógł się przed tym zabezpieczyć? Opuścić mieszkanie i jechać do Międzylesia. Perspektywa samotnego przejścia trzech ciemnych podwórek nie bardzo mu się

uśmiechała. Ale w końcu miał głowę nie od parady. Zadzwonił do SPATiF-u. – Właśnie zamykamy – powiedział flegmatycznie pan Franio. – A jest może Jurek Bargiel? – Zawsze jest! – Mogę prosić go do telefonu? – Czemu nie? A kto dzwoni? – Gwidon Michałowicz.

– Trzeba było od razu tak mówić. Już idę po niego. Bargiel, sądząc po głosie, był dość trzeźwy, wedle jego własnej opinii „nawet zbyt trzeźwy” Perspektywa zmiany lokalu wywołała w nim oczywistą euforię. – Tylko że ja nie jestem sam! – zastrzegł. – Tym lepiej. A towarzystwo jest mieszane? – Zdecydowanie. Będziesz pozytywnie zaskoczony. – No to wpadajcie.

Zjawili się po kwadransie – obok Bargiela dzwoniącego flaszkami w siatce na ciemnym korytarzu wykwitła szczupła figurka Diany Laurowskiej – Adeli z jego serialu. Tuż za nią kroczyła, czy raczej płynęła, Joanna Malik, pół roku wcześniej daremny obiekt westchnień Gwidona. Całą grupkę zamykał bardzo pijany młody człowiek, klnący jak szewc, którego twarz wydała się Michałowiczowi znajoma, choć nie mógł przypasować go do żadnej z popularnych postaci telewizyjnych. – To Marcinek! – syknął mu w ucho Bargiel, a widząc, że informacja nie przynosi właściwej reakcji dorzucił: – „Czerwony wicehrabia”.

Dalsze komentarze były zbędne. Wprawdzie informacji o synu jednego z prominentnych członków Biura Politycznego próżno by było szukać w prasie, to od paru lat opromieniała go sława socjalistycznego playboya, miłośnika jazdy konnej, latania na paralotni i robienia rozmaitych awantur, skądinąd błyskawicznie tuszowanych przez odpowiednie służby. Dziś jednak nie wyglądał na faceta gotowego skakać przez przeszkody ani nawet przeczołgać się przez padok. Chlapnął dużą wódkę i zaraz usnął w fotelu. Dziewczyny okazały się bardziej rozrywkowe, na początek wycałowały Gwidona, zaśpiewały na głosy

popularny utwór Czego się boisz, głupi? , po czym udały się do kuchni, gdzie przetrząsnąwszy lodówkę, wykryły zapas konserw tuńczyka, żółtego sera i krakersów, co z biedą mogło wystarczyć na zakąskę, i szybko zajęły się przygotowaniem jedzenia. – Byłbym zapomniał – powiedział naraz Jerzy. – Jakiś facet zaczepił mnie w bramie. – Jaki facet? Wielki jak szafa. Nie najmłodszy. No oko koło sześćdziesiątki, poruszający się, rzekłbym, ogólnowojskowo. – Groził ci?

– Wręcz przeciwnie. Zachowywał się niezwykle uprzejmie i prosił, żebym ci to dał – to mówiąc wręczył kawałek który był fragmentem paczki po papierosach Klubowych. Nakreślono na nim jedno słowo: „Pisz!” Gwidon poczuł się bardzo dziwnie i miał wielką ochotę podejść do okna i sprawdzić, czy nikogo nie ma na podwórzu, ale Bargiel nie dał mu czasu na przemyślenia. Dziewczyny są nagrzane jak kaloryfery – stwierdził. – Grzechem byłoby to zmarnować. – To znaczy? – Wiadomo co, chcą się dymać jak kotki w marcu! – W ustach amanta,

grywającego najszlachetniejszych bohaterów dramatów romantycznych podobne słowa zabrzmiały jak pokruszone szkło, po którym tarza się fakir. – Żeby było jasne: na początek ty zajmiesz się Aśką, ja biorę Diankę, potem ram, pam, pam, zmiana dam. – A wicehrabia? – Dziś jest w nim mniej pary niż w dziurawym czajniku. A zatem do dzieła! Gwidon nadal miał spore obiekcje. Szczególnie przed Emablowaniem panny Malik. Ale Bargiel zgasił je szybko. Rób to samo co ja. Akcja rozwijała się nader szybko. Po

paru kolejkach, którym towarzyszyły wyjątkowo sprośne kawały sypane przez Bargiela jak z rękawa, Diana Laurowska zaproponowała rozbieranego pokerka i po dalszych dwóch kwadransach wszyscy z wyjątkiem pochrapującego wicehrabiego byli już goli. Potem rozpoczęła się zabawa w ciuciubabkę, polegająca na tym, że panienki z zawiązanymi oczami próbowały rozpoznać partnerów, biorąc do ust detale ich ciała. Rozpoczęły od palców i nosów. A potem... „Wybacz, Agnieszko! – pomyślał Gwidon, prowadząc do sypialni

zmarłego Abramczyka najlepsze ciało kina moralnego niepokoju. A swoją drogą, żeby wuj Leopold mógł mnie teraz widzieć!”. Ale nawet Wojton-Eberhardt byłby bezradny wobec tego, co się rozegrało chwilę później. Obudził się czerwony wicehrabia. – Co tu się, kurwa, dzieje! – zabrzmiał jego głos, a potem rozległo się szarpnięcie drzwi do gabinetu. – Co to za pierdolone wesołe miasteczko? Gdzie Joaśka?! – Bawimy się – pisnęła Diana. – Bawić to się będziemy, jak ja powiem.

W tym momencie Joanna poderwała się z łóżka i zataczając, usiłowała wyminąć Marcinka, który stanął w drzwiach. – A ty dokąd? – Chwycił ją za włosy. – Do łazienki. Muszę się umyć. – Tylko nie siedź tam długo. Zdaje się, że przegapiłem najciekawsze momenty. – Nic takiego się nie działo! – próbował tłumaczyć Michałowicz. – Nie pyskuj, tylko polej – zgromił go socjalistyczny arystokrata. Błyskawicznie narzucił szlafrok i polał. Jemu i sobie.

A potem znowu zrobiło się całkiem przyjemnie. Z gabinetu wychynęli kompletnie ubrani Diana i Jurek. I popijali, popijali, aż film mu się urwał. Przyśniła mu się okupacja. Zimowy las nocą, opadające czasze spadochronów i dziewczyna machająca latarką. Potem pojawiła się furmanka powożona przez barczystego parobka. – Są wszyscy? – zapytał Grzelak. – Towarzyszowi Adamowi spadochron się nie otworzył. – I chuj z nim. Gdzie radiostacja?

– Miał ją ze sobą Adam. – Nie! Krzyk był tak rozdzierający, że nawet Michałowicz pojął, że nie pochodzi ze snu ani z rzeczywistości sprzed blisko czterdziestu lat. Niezdarnie próbował się wygrzebać z betów. – O Boże, Boże! – wołała Diana. Kiedy wreszcie dotarł na korytarz, w drzwiach łazienki zauważył półnagich Bargiela i wicehrabiego. Przecisnął się między nimi. I w mgnieniu oka wytrzeźwiał.

Wielka przedwojenna wanna Abramczyka, „smutna wanna trzyosobowa”, jak lubił ją nazywać pisarz, wypełniona była po brzegi. Jednak oprócz wody znajdowało się w niej białe jak kafelki ciało Joanny. W aureoli rozpuszczonych włosów z potwornie wytrzeszczonymi oczami, tak jakby śmierć była jeszcze straszniejsza, niż była. Laurowska podniosła alarm o piątej dwadzieścia. Od czasu kiedy Malikówna udała się do łazienki, upłynęły co najmniej trzy godziny. To, co działo się przez resztę nocy na Poznańskiej, najlepiej zdefiniuje słowo

koszmar. Najpierw amatorskie próby reanimacji, sztucznego oddychania, w tej sytuacji całkowicie bezsensowne – zarówno ciało, jak i woda, w którym spoczywała dziewczyna, były całkiem chłodne. Wkrótce pojawiła się milicja, wezwana przez Bargiela, lekarze i ekipa dochodzeniowa. Natomiast całe wesołe towarzystwo wylądowało w komisariacie na Wilczej, w charakterze podejrzanych. Na szczęście nie na długo. Pierwszy już po godzinie został zwolniony Marcinek. Gwidona wypuszczono koło południa po zaskakująco krótkim przesłuchaniu.

Dzięki Bogu, pistolet Abramczyka został tej nocy w Międzylesiu. Inaczej musiałby się tłumaczyć z nielegalnego posiadania broni. – Tylko pamiętajcie, żadnych rozmów z prasą! – pouczył go oficer prowadzący śledztwo. – Jestem o coś podejrzany? – zapytał. – Ależ skąd! – Milicjant zamachał rękami, jakby chciał na oczach przesłuchiwanego wzbić się w powietrze. – Wszystko wskazuje, że był to nieszczęśliwy wypadek. Denatka chciała się wykąpać, a że była zamroczona po spożyciu wielkiej dawki alkoholu, utonęła.

Milicja swoje, a warszawka swoje. Do wieczora całe miasto obiegła stugębna plotka o zbrodni dokonanej na młodej aktorce przez wicehrabiego, a może i większą liczbę osób. Mówiono, że dziewczyna miała wcześniej romans z kimś z ambasady radzieckiej, a może także amerykańskiej. Wspominano o jej planach wyjazdu do Hollywood. Kiedy znacznie później Gwidon rozmawiał na ten temat z Bargielem i Dianą Laurowską, żadne nie potrafiło przedstawić zbornej hipotezy. Joanna poszła do łazienki, nikt jakoś nie zwracał uwagi na to, że nie wraca. Marcin znów usnął, a oni poszli do

gabinetu kontynuować zajęcia w podgrupie. – I mam wierzyć, że przez ten czas nikt nie chodził do łazienki? – Jurek chodził się odpryskać, ale wiesz, jaki jest wysoki, nie ma powodów, żeby nie wierzyć, kiedy mówi, że odlał się do zlewu w kuchni – stwierdziła Diana. – A Marcin spał sam w salonie... Tak więc każde z nich, łącznie z nim samym, miało możliwość pójścia do łazienki i wepchnięcia śpiącej, a może jedynie relaksującej się Joanny pod wodę. I przytrzymania przez chwilę. Tylko czy taka operacja nie

pozostawiłaby żadnych śladów? Naciskana w tej kwestii, tak świetnie zazwyczaj poinformowana w sprawach kryminalnych pani Marysia, stwierdziła, że i owszem, ekipa dochodzeniowa pobrała odciski palców, patolodzy zbadali ciało denatki, ale już pierwszego dnia sprawę od wydziału zabójstw przejęła Służba Bezpieczeństwa. Czy rozważano możliwość, że w mieszkaniu podczas popijawy pojawił się ktoś trzeci? Jeśli nawet rozważano, informacja na ten temat nie przeniknęła do publicznej wiadomości.

Gwidon nie zwierzył się ze swej prywatnej hipotezy. To mógł być przysłany mu sygnał, znak, że ONI nie żartują, że nie powinien próbować urywać się ze smyczy. Pod komisariatem czekała na niego Agnieszka z ciocią Teklą, która na tę okazję wyciągnęła z garażu przedpotopowego wartburga wuja Leopolda. Podczas drogi do domu okazała się całkiem niezłym kierowcą. Rajewska nie komentowała nocnego incydentu, choć w jej oczach dojrzał tyle żalu, jakby doskonale się orientowała, jak wyglądały nocne igraszki artystów w lokalu na Poznańskiej.

Oczywiście mógł uczciwie twierdzić, że jej nie zdradził, ale musiałby zaraz dodać, że nie zrobił tego tylko z powodu niesprzyjających okoliczności. Po prostu nie zdążył. W Międzylesiu poszli razem na długi spacer do lasu. Nie wspominając o tragedii, Gwidon zrelacjonował sprawę przymusowej współpracy z Lejmanem i opowiedział o książce Grzelaka. Wspomniał o telefonie Styksa i pokazał kawałek opakowania Klubowych.

– Nie wiem, co mam robić. Jestem na prawdziwym przymusie. – Nie bierz tego! Jeśli boisz się odmówić wprost, znajdź jakiś wykręt – powiedziała z zaskakującą stanowczością. – Przecież w radiu nie mogą zmusić cię do pisania. Najwyżej mniej zarobisz. A z powodu chwilowego spadku weny twórczej z roboty cię nie wyrzucą. – Może masz rację. Mógłbym przecież się rozchorować. Kiedyś poważnie chorowałem na stawy... Pomogło mi to już raz w wykręceniu się od wojska. – No widzisz.

– Tylko nawet jeśli się wycofam... Lejman znajdzie jakiegoś innego pomagiera, w ostateczności napisze sam. Styks, czy jak się teraz zwie, Stykowski nabierze dodatkowych sił... – Może uda się nam coś wymyślić. Ciągle pozostajesz jego autorem. Możesz go uśmiercić w każdej chwili. Sądząc po tym, co opowiadasz, boi się takiej ewentualności. – Nie mogę go uśmiercić samą myślą – odparł. – Ba, nie wystarczy, że o tym napiszę. Zauważyłem, że materializować się mogą wyłącznie fabuły, które zostały opublikowane.

A prawdziwej historii doktora Styksa nikt mi nie opublikuje. – Pewnie masz rację. – Agnieszka posmutniała i pocałowała go po raz pierwszy tego dnia. – Mój ty biedaku. Odwzajemnił jej pocałunek, ale do niczego więcej nie doszło. W lesie było na to za zimno. – Może zawrócimy, zaczyna się już ściemniać – zaproponowała Rajewska. Zawrócili więc. Naturalnie, aż do powrotu do domu Michałowicz nie powiedział jej, co zauważył na koronie jednej z sosen, w chwili kiedy zawracali. Wielki strzęp płótna, do

złudzenia przypominający fragment czaszy spadochronu.

XI. Dom Pracy Twórczej

Młody lekarz, który był szkolnym kolegą Gwidona, nie zawiódł oczekiwań. Stawy młodego autora były wedle jego diagnozy naprawdę w fatalnym stanie. Oczywiście, gdyby okazało się to dla przyjaciela potrzebne, stwierdziłby u niego także chorobę nerek, ostrą wadę serca, a nawet wystawił świadectwo zgonu. – Jeśli będzie trzeba, przedłużymy –

powiedział, wypisując zwolnienie L4, które Agnieszka zawiozła do redakcji. – Nie może chodzić?! To jestem w stanie zrozumieć – pieklił się Lejman, którego spotkała na radiowym korytarzu. – Ale przecież może pisać! – Jego ręce akurat są w najgorszym stanie. – Ale jak to się stało? Dwa dni temu był rześki jak chomik na kołowrotku. – Alkohol, stres, powikłania pogrypowe. Ale robimy wszystko, żeby prędko stanął na nogi. Dwa tygodnie przeznaczone na

„leczenie” Michałowicz postanowił spędzić w podwarszawskich Oborach. Dom Pracy Twórczej w Konstancinie był o tej porze roku, jeśli nie liczyć paru starszych rezydentów, prawie pusty. Toteż nawet członkowi Koła Młodych udało się bez trudu uzyskać pokój. Dla siebie i Agnieszki. W środowisku pisarzy na nieformalne związki patrzono dużo łagodniej niż wśród kadry kierowniczej organizacji politycznych. Gwidon jechał tam bez gotowego pomysłu, ponieważ jedyne, co przychodziło mu do głowy, to przeczekanie. Może zresztą naprawdę potrzebował wypoczynku. Chodzili więc z Agnieszką na spacery, sporo czytali i

dyskutowali. I oczywiście kochali bez pamięci. Tak to trwało aż do trzeciego dnia ich pobytu. Poranek wstał przepiękny, spadł właśnie śnieg, toteż baśniowa sceneria drzew uginających się pod jego ciężarem mogłaby zainspirować całą kompanię grafomanów. U Gwidona wywołało to jedynie przypływ energii. Agnieszka jeszcze spała, więc ubrał się i wyszedł na palcach, kierując się do biura, mieszczącego się w pałacyku Potulickich. Zamierzał zdzwonić do pani Luli, która jeszcze do końca stycznia przychodziła

do radia. Ciekaw był, co porabia osierocony przez niego Lejman. – Oj, narobił pan kłopotu swoją chorobą, panie Gwidonku – powiedziała starsza redaktorka. – Pański kolega spłodził samodzielnie jakiegoś potworka, ale nawet naczelny się krzywił. Edzio Kozak, który jako potencjalny reżyser dostał do wglądu tekst, powiedział, że nigdy, cytuję, takiego „rzadkiego gówna” nie nagra. W desperacji pan Robert zwrócił się nawet do mnie, pytając, czy mogłabym mu pomóc. Ale co ja, biedna emerytka, mogę?...

Chyba więc będą czekać na pana powrót. Gwidon roześmiał się, podziękował za informację i obiecał, że będzie dzwonić. Miał nadzieję, że w radiu nieprędko skapują, iż rzekome sanatorium znajduje się tuż pod Warszawą. Wychodząc przed pałacowy ganek, zobaczył czerwony sweter, który szybko przemieszczał się nad zamarzniętym stawem. Nowe okulary pozwoliły mu zlokalizować jego nadzienie, którym okazał się Artur Starzyk. Truchtem przeciął mu drogę, zmuszając do zatrzymania się. – Siedem okrążeń! – wysapał triumfalnie

i zadyszany uścisnął dłoń Michałowicza. – Nie spodziewałem się, że pana tu zastanę. – Ze Związku jeszcze mnie nie wyrzucili. Mam też przyjaciół w Komisji ds. Domów Twórczych – roześmiał się opozycjonista. – A mój pobyt tu... to poniekąd dziejowa konieczność. Rozwodzę się i chwilowo nie mam gdzie mieszkać. – Nie wiedziałem. Bardzo mi przykro – wybełkotał Gwidon. Para Starzyków uchodziła w kręgach artystycznych za przykład nieomal perfekcyjnego związku, chociaż

bezdzietnego. Pozostawali nierozdzielni, anegdota zaś głosiła, że nawet gdy ktoś pytał Artura o zdrowie, ten konsultował to z małżonką. „Jagusia, jak ja się czuję?”. I taki szok! – Współczucie to coś, czego akurat najmniej potrzebuję – zareagował Starzyk – Przeżyłem z Ewą wiele pięknych lat. Tylko wydaje mi się, że cały czas brałem ją za inną osobę. – Nie rozumiem. Artur przyjrzał mu się uważnie. – Życie czasami bywa bardziej zaskakujące od fantastyki – rzekł. – Pewnego dnia dowiadujemy się, że

wszystko jest nie tak, jak myśleliśmy, a najbliższa osoba jest naszym największym wrogiem. Przychodzi moment, że się budzimy, a tu nasz świat leży w gruzach. Najczarniejsze podejrzenia okazują się prawdą. A moja żona... Moja była żona... „Była żona”, jak to głupio brzmi... – urwał i wziął głęboki oddech. – Może czasem lepiej nigdy się nie dowiedzieć. Może lepiej nie sprawdzać. Nie bawić się w detektywa. Ja uległem pokusie. Ciekaw byłem, co tak skrobie nocami, kiedy myśli, że ja już śpię. Zwłaszcza po jakimś spotkaniu u nas czy wieczorze w

ZLP. Podłożyłem pod obrus kalkę i papier... Jednego nie mogę jej odmówić. Poczucia humoru. Swoje raporty dla SB podpisywała „Kaliope”. Muza. Śmieszne, prawda? Ale pogadamy później, muszę do śniadania zrobić jeszcze trzynaście okrążeń. Szczerość Starzyka i otwartość, z jaką zwierzał się obcemu w końcu człowiekowi, zdumiała Gwidona. Z drugiej strony, czy nie była to strategia wszystkich podobnych mu buntowników? Zawsze i wszędzie mówić prawdę. Możliwie głośno. Nie dać się zaplątać w labiryncie wykrętów półprawd i niedopowiedzeń.

W tym momencie w połowie drogi między pałacykiem a oficyną przyszedł mu do głowy pomysł. Tak genialnie prosty, że przez moment stał nieruchomo, zdumiony, że wcześniej na niego nie wpadł. Jednym z pierwszych wydatków młodego nauczyciela Gwidona Michałowicza był zakup maszyny do pisania portable marki Olivetti, wyglądającej jak zabawka. Sprzedającym był jakiś pociotek wuja Wojtona-Eberhardta, który do maszyny, skórzanego pokrowca i kilku ryz papieru dodał jeszcze adres mechanika. Ten gracko wymienił dwie uszkodzone czcionki, naoliwił cały mechanizm, dał

nową taśmę... Pierwszy krok, aby stać się pisarzem, został postawiony. Wtedy jednak z perspektywy belfra dojeżdżającego co dzień do Ursusa droga na parnas wydawała się wspinaczką na szklaną górę. Od momentu zakupu byli ze sobą niemal nierozłączni. Maszyna towarzyszyła mu, kiedy wyruszał na wczasy, pisał na niej, kiedy bachory Wiktora były na spacerze. Raz nawet zostawił ją w pociągu, który następnie ścigał taksówką i dogonił. Klawiatura miękka jak uległa kochanka posłusznie uginała się pod palcami Gwidona, gorliwie zapełniając kolejne kartki rządkami liter, które w magiczny sposób przemieniały się w słuchowiska.

Oczywiście zabrał ją ze sobą do Obór. Teraz po powrocie ze spaceru otworzył kryjący ją neseser i przemówił czule: – Pokaż, kochana, co potrafisz. Agnieszka przyjęła pomysł z entuzjazmem, natomiast Starzyka poinformował o swoim zamiarze dopiero po paru dniach. Wcześniej gadali długo na różne tematy, przeważnie podczas spacerów, Artur bowiem wszędzie obawiał się podsłuchów lub kapusiów. – Naturalnie nie chodzi o mnie. Wiedzą, co myślę na temat reżimu, zanim jeszcze otworzę usta. Ale moje kontakty, szczególnie nowe, bardzo ich interesują.

A ty u progu kariery po co miałbyś pakować się w kłopoty? – Tylko kto mógłby nas tu podsłuchać? Ogrodnik, kelnerka? – Mają aparaturę, która pozwala nagrywać z dystansu. A poza tym co najmniej do kilku kolegów nie mam szczególnego zaufania. – Pisarze mieliby donosić? – to się Gwidonowi nie mieściło w głowie. To że wśród kapusiów mogli być szatniarze, kelnerzy czy taksówkarze, wydawało się prawdopodobne, ale żeby ludzie z towarzystwa?... Tym razem poszli dalej, poza park i

tereny folwarczne. Pogoda wręcz zachęcała do spaceru. Dni zrobiły się jak na styczeń bardzo ciepłe i nieomal bezwietrzne. – To jest ciekawy pomysł. Wydać Całą prawdę doktora Styksa w drugim obiegu – ocenił jego zamiar Starzyk. – Ze swej strony uczynię wszystko, żeby ci to umożliwić. Owszem, nie jesteś, przynajmniej na razie, Brandysem, Konwickim ani – uśmiechnął się ironicznie – Starzykiem. Ale idzie za tobą radiowa popularność i przerwane w dość dziwnych okolicznościach słuchowisko. Stukać z tym do Księcia nie radziłbym. Giedroyć jest wybredny i nie rozmawia z tymi, których nie zna.

Jednak w NOW-ej, jestem przekonany, łykną twoją propozycję z apetytem. – Pomoże mi pan w kontakcie? – zapytał, zapominając, że są na ty. – Pomogę. Ale... – przez moment jakby się zawahał, a potem powiedział, patrząc mu prosto w oczy: – Oczywiście zdajesz sobie sprawę z konsekwencji. Nawet jeśli książka ukaże się z dopiskiem „bez wiedzy i zgody autora”, musisz się liczyć z konsekwencjami. Utrata pracy w radiu to ewentualność stosunkowo najmniej bolesna ze wszystkich. – A jakie mogą być inne?

Starzyk tylko się uśmiechnął. – Do więzienia ostatnio nie wsadzają, ale wszelkie inne represje będziesz miał jak w banku, z kompletnym zakazem druku, trudnościami otrzymania pracy w oświacie i absolutną utratą prywatności włącznie. Będziesz podsłuchiwany, kontrolowany, pewnego dnia twój najbliższy przyjaciel okaże się donosicielem, odsuną się od ciebie koledzy, nieznani sprawcy mogą ci dać po mordze... W dodatku będziesz musiał zapomnieć o paszporcie na „wszystkie kraje świata”, stypendiach, nie mówiąc już o otrzymaniu statusu pełnoprawnego członka ZLP...

– Dlaczego pan mi to wszystko mówi? – dziwił się Michałowicz. – Wydawało mi się... – ...że w interesie takiego wyrzutka jak ja leży, by było nas jak najwięcej? Bo w kupie raźniej? I cieplej? To prawda. Tylko że nie potrzeba nam przypadkowych bohaterów. Chociaż... – dorzucił po chwili zadumy – większość z nas należy do przypadkowych. Nikt nie rodzi się opozycjonistą. Więcej powiem, rzadko włazi się w to z pełną świadomością, częściej bywa to poryw wściekłości, gest rozpaczy, nagły przypływ emocji. To, co dzieje się potem, jest już tylko

logiczną konsekwencją. Skoro powiedziało się A... Tyle że nie jest to reguła, zawsze znajdują się tacy, których poniewczasie dopada refleksja, wycofują swoje podpisy z protestów, odcinają od swych publikacji na Zachodzie, pielgrzymują pokutnie do KC, kajają się... – Więc co mi pan radzi? – Radzić? To najtrudniejsze! – Starzyk rozejrzał się dookoła. Na kopcu śniegu przysiadło kilka wron i przyglądało się im ciekawie, zupełnie jakby były na służbie. – Po prostu pisz – Pisz tak, jakby nie istniała cenzura. Pisz jak książkę, którą sam chciałbyś przeczytać.

Potem zdecydujesz, co z nią zrobisz. Zresztą to już długo nie potrwa. – Co nie potrwa? Gwidon zareagował tak mocno, że ciekawskie wrony poderwały się z krakaniem i odleciały ku wschodowi. – To wszystko. Znajomy rozmawiał z księdzem Klimuszką, a ten powiedział, że przed Polską jest pięćdziesiąt dobrych lat... – A kto zacz ów Klimuszko? – Ksiądz, zielarz, podobno cudotwórca i jasnowidz.

– Wierzy pan w takie rzeczy? – Kiedyś nie wierzyłem, ale dziś... – Artur rozłożył szeroko ręce. – „Wiem, że nic nie wiem”. Posłuchał rady. Pisał. Powieść zamierzał zadedykować Piotrowi Abramczykowi. W końcu to on stworzył komisarza Radwana i obudził tę bestię Styksa. Bardzo szybko spadło na niego olśnienie. Znów musiał pójść na spacer ze Starzykiem. – Świetny pomysł – pochwalił pisarz. – I jaki bezpieczny! Piotrowi już to nie

zaszkodzi, a przyda mu sławy protektora opozycji. To będzie dla władzy największy szok od czasu Prokopiusza z Cezarei. – Kogo? – Nadwornego historyka cesarza Justyniana i jego żony Teodory. Lizusa i pochlebcy, który za dnia wychwalał władców, a nocami pisał tajną historię ich występków... Jeśli zechcesz, wezmę to „odkrycie” na siebie i napiszę wstęp, w którym opowiem, jak to Abramczyk zdeponował u mnie maszynopis dzieła pisanego do szuflady. Ta wizja po prostu uskrzydliła Michałowicza. Wskoczył od razu w

środek akcji, rozpoczynając ją od momentu, w którym przerwał radiową opowieść. Dopisanie początku będzie o wiele prostsze, kiedy sam pozna koniec. Jak dobry jeździec, nie bawiąc się w manewry na padoku czy rozpoczynając od przejażdżki stępa, wprowadził swoją olivetti od razu w cwał. A lato było piękne tego roku. Adela i Leon siedzieli na wysokim brzegu Wisły, wpatrując się w rozlany nurt rzeki, pełen łach, rozlewisk i starorzeczy, ożywianych zgiełkiem różnorakiego ptactwa. Komisarz, półnagi, wystawiał swój tors na promienie sierpniowego słońca. Jego

podwładna zdjęła bluzkę, pozostając w gustownym staniku, szytym wedle najnowszej paryskiej mody. Byli sami. No, prawie sami. W głębi lasu czaił się jeszcze Maciek, aspirant ledwie rok od Adeli starszy, który pilnował wjazdu do rezydencji, udając zbieracza jagód... A kilkaset metrów w tyle, gdzieś pomiędzy nimi na leśnym dukcie, stał wóz komisarza i kilka wiejskich dzieciaków, które ochotniczo podjęły się pilnować maszyny. Ot tak, na wszelki wypadek. – A kto mógłby zrobić jej cokolwiek? – zapytał Radwan. – Niemcy – odparł niezwykle poważnie piegowaty dziesięciolatek, wskazując

kępę zieleni, ukrywającej dwór Schliechtera, od pewnego czasu budzący duże zainteresowanie komisarza. Niemcy! Jeszcze przed rokiem słowo to nie budziło w nikim szczególnego niepokoju. Niemcy. W odróżnieniu od sowieckiej Rosji, sąsiad solidny, przewidywalny. A ich wojska? Sięgając pamięcią do najwcześniejszej młodości, przypominał sobie, że ojciec nazywał ich narodem poetów i piwoszy. Wartość bojową armii nieboszczki CK Austrii pokazała dosadnie wielka wojna, Niemców w 1918 roku w

Warszawie i Poznaniu rozbrajały z łatwością polskie niedorostki. Komisarz jednak, w przeciwieństwie do swego starego, wiedział, że to nie są tamte czasy i tamci Niemcy. Czy wcielenie Austrii i zabór Czechosłowacji nie uświadomiły niczego światu? Czy zeszłoroczna noc kryształowa nie pokazała, jak nadludzie potrafią traktować własnych obywateli? Radwan był świetnym detektywem, kiedyś, dużo wcześniej, matematykiem. Jego precyzyjny umysł zwykł układać pozyskiwane dane w równania z większą lub mniejszą liczbą

niewiadomych. Tym razem, niezależnie od metody, wynik wydawał mu się przerażający. Niestety pozostawał osamotniony w swoich wnioskach. Jego przełożeni zachowywali się jak ślepcy. Zasłuchani w słowa płynące z góry, przekonani o nieomylności przywódców, „silni, zwarci, gotowi”… Od miesiąca proponował szybką akcję, która mogłaby zdemaskować siatkę von Heinera. Zresztą co tam Heiner i jego orgie z udziałem dzieciaków... Czuł w powietrzu problem dużo poważniejszy. Kontakty niemieckiego dyplomaty z

Rosjanami (nawet jeśli ci Rosjanie udawali białych emigrantów) nie musiały ograniczać się tylko do handlu żywym towarem. A jeśli nie ograniczały się? Jeśli stosunki nazistowskosowieckie były cieplejsze, niż wydawało się postronnym? Nawet w najbliższym otoczeniu nie podzielano jego pesymistycznych ocen. – Zawsze ci ufam, ale w tej kwestii wyciągasz zbyt daleko idące wnioski – powtarzała Adela. Z policzkiem przytulonym do jego gołego ramienia przypominała rezolutne dziecko. Choć z całą pewnością już nim nie była. – Jesteś tylko policjantem. Nie

politykiem. – W tym sęk, że politycy lekceważą moje obawy – odpowiadał. – Jedni uważają, że jakiekolwiek działania „mogłyby skomplikować nasze złożone stosunki z Rzeszą”… A cóż, na Boga, mogą więcej skomplikować, kiedy nad granicami Rzeczpospolitej gromadzą się dziesiątki pancernych dywizji? Drudzy, jak ten specjalista od Wschodu, dyrektor Krowiarski, wręcz mi grożą, wysuwają oskarżenia o defetyzm i podważanie polskiej doktryny wojennej. Czy Zygmunt Krowiarski wiedział, że sam był w kręgu podejrzeń? Przecież

jeśli bolszewicka Rosja usadziła swych ludzi w samym jądrze polskiej władzy, to on nadawał się do tej roli idealnie. Ale to wynikało z równania, nie z faktów. – Daj mi przekonujące dowody, a dostaniesz siły, o jakie prosisz! – te słowa nie dalej jak wczoraj usłyszał od swego przełożonego. Sęk w tym, że te siły bardzo przydałyby się w pozyskaniu dowodów. Radwan był przekonany, że wszystko to, co mogłoby pogrążyć Zygfryda von Heinera czy Rafała Styksa, kryje się w owej podwarszawskiej rezydencji przyczajonej w głębi sosnowego lasu.

Ostatecznie willi Schliechtera nie chronił dyplomatyczny immunitet – należała do firmy handlowej mającej swą siedzibę w Breslau. Jednak żeby tam wkroczyć, potrzebny był nakaz. A do uzyskania nakazu wymagane było coś więcej niż garść ciekawych, ale tylko poszlak. Dlatego tkwili tu nad wodą, udając parkę zakochanych. Na co czekali? Od informatora dostał cynk na temat ważnego gościa, który dzisiaj miał przybyć wodą… Komisarz był zdeterminowany działać. Jeśli nawet przyjdzie naciągnąć mu prawo.

Uczyni to. Dla dobra Polski!

***

Napisawszy ten wstęp, Gwidon zostawił

miejsce na scenę nagłego przyśpieszenia akcji, po czym cofnął się w retrospekcję. Po prawdzie głównie z tego powodu, że nie miał jeszcze pomysłu na rozwiązanie. Z historycznych źródeł wiedział, że bezpośredni zwierzchnik inspektora Makowskiego w czasie okupacji poszedł na kolaborację z Gestapo, co uprawdopodobniało jego wcześniejszą współpracę z ludźmi pokroju Styksa. Z pewnością też przyśpieszyło śmierć ambitnego śledczego, który za bardzo zbliżył się do rozwiązania zagadki. Tylko jak Makowski (Radwan) miał odkryć to, co mogło wyjść na jaw dopiero podczas wojny? Co mogło mu

umożliwić pokonanie wielogłowej bestii? Rozgryzając tajemnicę nadwiślańskiej rezydencji, wydawał na siebie wyrok śmierci. Nie rozgryzając, przegrywał również. Podobnie jak wielu autorów Michałowicz liczył, że być może akcja rozwiąże się sama, a pomysł pojawi się sam w trakcie pracy. Dlatego ochoczo zanurkował w przeszłość swoich, czy może raczej Abramczykowych, bohaterów. Kilka rozdziałów zajęło mu opisywanie, jak kryminalny policjant dotarł do miejsca, skąd nie miał już odwrotu. Jak analizujący kolejne tajemnicze zbrodnie

popełniane na młodych ludziach, często dzieciakach nieznanego pochodzenia, powiązał je z podziemnym imperium Cienia i działalnością hitlerowskich oraz sowieckich służb. Od paru dni (po przesłuchaniu Maszy, która odzyskała kontakt ze światem i choć nie mogła mówić, całkiem radziła sobie z pisaniem) wiedział już, że ofiarami przekazywanymi przez Orłowa Styksowi były sieroty z sowieckich domów dziecka. Pozwoliło mu to ogarnąć cały ponury proceder realizowany przez Zygfryda von Heinera na zlecenie swych wysoko postawionych przyjaciół i ostatecznie potwierdzić podejrzenia na temat

kontaktów, jakie dyplomata miał z tajemniczym królem polskiego półświatka, nazywanym doktorem Styksem. Radwan czuł, że jest bliski rozwiązania, a jego autor podzielał tę opinię. Wiedział też, w odróżnieniu od dzielnego komisarza, jak niewiele pozostało czasu, żeby cokolwiek zrobić. – Przeczytasz mi, co napisałeś? – zapytała pod wieczór Agnieszka, która przez cały dzień grzecznie czytała jakieś romansidła wypożyczone z pałacowej biblioteki. – Ostrzegam, będzie tego ze dwadzieścia stron...

– A ty jesteś bardzo zmęczony. – Nie chciałem się wykręcać, ale jeśli jesteś aż tak ciekawa, przeczytaj sama! – odparł, gestem wskazując, że obawia się, iż ich pokój mógł zostać „zradiofonizowany”. – Jednak proponuję, byś odłożyła to na jutro. Teraz najwyższa pora pójść do łóżka. – Rozkaz, wodzu! Późnym wieczorem zerwał się wiatr. Nieprzyjemny, gwałtowny, nieobliczalny. To nieoczekiwanie cichł, to zrywał się z furią, łamiąc gałęzie i zrzucając pojedyncze dachówki. Gwidon z dzieciństwa pamiętał, że przy

podobnych wichurach babcia mawiała: „Wieje tak, jakby się ktoś powiesił”. I tym razem czuło się w tym wichrze coś wyjątkowo nieprzyjemnego. Lodowate podmuchy od okien i po podłodze, poruszanie drzwi, wreszcie koło północy przeraźliwe wycie psa pałacowego ogrodnika. Czyżby w ten sposób duchy doktora Styksa i jego mocodawców protestowały przeciwko podjętej robocie? Miłą tradycją domów pracy twórczej są śniadania przynoszone do łóżka.

Niemiłe zaskoczenie Gwidona wywołał fakt, że tego ranka pokojówka postawiła pod jego drzwiami jedną tackę. Uznał to za oczywiste przeoczenie i nie zrobił z tego powodu żadnej awantury, tym bardziej że obfity posiłek spokojnie wystarczył dla nich dwojga. Potem przez jakieś trzy godziny pisał, aby koło południa wpaść na kawę do pałacu. Czerwony sweter wiszący na poręczy krzesła wypatrzył w kącie jadalni, koło okna. Starzyk wyraźnie zakończył poranny jogging. – Jak idzie praca? – zapytał Michałowicza.

– Nadspodziewanie dobrze. Najwyraźniej tutejszy klimat dobrze służy literaturze. – I ja mam takie wrażenie. Też sobie coś skrobię. Wyjdziesz na papierosa? – Wyjdę. – Michałowicz wprawdzie nie palił, lecz aluzju poniał. Artur nie chciał rozmawiać we wnętrzu budynku. Wyszli do parku. Znów chwycił mróz i śnieg skrzypiał pod stopami. – Co robisz z maszynopisem? – dysydent przeszedł od razu do rzeczy. – Nie rozumiem.

– Pisałeś, jakby nie było, półtora dnia i rozumiem, że powstało już całkiem obiecujące dziełko. Co się z nim teraz dzieje? – Zostało w pokoju. – Samo? – w głosie Starzyka zabrzmiało tyle niepokoju, że Gwidon omal się nie roześmiał. – Jest z nim moja muza, znaczy dziewczyna, która aktualnie wzięła się do korekty. – No to w porządku – opozycjonista wyraźnie się odprężył. – Miałbym wyrzuty, gdyby coś stało się z twoim maszynopisem.

– Ale co miałoby się stać? – Och, na przykład mógłby zniknąć albo spalić się od niedopalonego peta. Lista możliwości jest naprawdę wielka, a ja doskonale wiem, czym dla pisarza jest utrata dzieła. I to tego, nad którym aktualnie pracuje. Ja wskutek głupoty swoją Średniopolskę pisałem dwa razy. Być może powinienem nawet podziękować nieznanym sprawcom. Druga wersja jest moim zdaniem zdecydowanie lepsza. Jednak, drogi przyjacielu, na wszelki wypadek nie zapominaj nigdy o tekście. Ja mój – tu uniósł sweter – noszę zawsze przy sobie.

– A co to jest? – Esej o kolegach literatach. Pogrobowcy. – Ciekawy tytuł. – Oddaje moją tezę, że wszystko, co się dzieje w naszej kulturze, jest w znacznym stopniu bękartem KPP. Komunistycznej Partii Polski. Owocem jej fobii, uprzedzeń, a przy okazji kompletnej nieznajomości narodu, w którym przyszło im żyć. Żeby było jasne, dotyczy to w równym stopniu kultury oficjalnej, jak i tej niezależnej. Prawdziwa Polska zdechła, wyemigrowała albo zeszmaciła się nie do poznania. Smutne, ale prawdziwe.

Boy ukuł kiedyś termin „nasi okupanci”. Oczywiście chodziło wtedy o księży, ale pasuje idealnie również do aktualnej sytuacji. Z tym że, niestety, dzisiejsi okupanci naszej kultury zostaną na długo. Nawet jeśli zgodnie z rozmaitymi proroctwami upadnie system komunistyczny, rozlecą się Sowiety i nastanie wolna Polska... To, co objawiło się w czterdziestym czwartym w Lublinie, ci poeci w mundurach... Ważyk, Lec, Putrament, Pasternak, całe stado Borejszy i Luny Brystygierowej wraz z potomstwem, które właśnie wchodzi na rynek... ich widzenie świata, ich mniej lub bardziej uświadomiony

wstręt do Matki Polski będzie trwać... – Ryzykowna teza. – Pożyjesz dostatecznie długo, zobaczysz. Dlatego żal mi będzie umierać. A to już niedługo. Michałowicz omiótł wzrokiem sylwetkę Starzyka, ów prawdziwy ekstrakt tężyzny fizycznej. Czyżby pozory były aż tak mylące? – Co pan mówi?! – zawołał. – Cyganka mi wywróżyła. „Przeżyjesz, kochaniutki, sześćdziesiąt sześć lat”. Niby kawał czasu. Ale głupio się składa, że termin upływa w tym roku.

Gwidon popatrzył podejrzliwie na Starzyka. – Choruje pan na coś? – W tym cały problem, że na nic. Ale kto to wie? Człowiek całe życie leczy się na nerki, a wpada pod tramwaj, dlatego tak się śpieszę z moją robotą. Wrócił do oficyny. Agnieszka czekała rozpromieniona. – Przeczytałam jednym tchem, koniecznie pisz dalej! Nie mogę się doczekać dalszego ciągu. Czyż uda im się... – Tu sama zakryła sobie usta, a on zamknął je do reszty pocałunkiem.

Potem pisał dalej. Do późnego popołudnia powstało kolejnych kilkanaście stron, a byłoby ich znacznie więcej, gdyby nie głód, który skłonił ich do pójścia na obiad. Pouczony przez Artura zabrał swój maszynopis ze sobą i podobnie jak stary opozycjonista wsunął go za koszulę. Zjawili się dość późno i w sali jadalnej nie było już nikogo. Kelnerka postawiła przed Gwidonem wazę z parującą zupą, wyraźnie ignorując Agnieszkę. Wziął drugi talerz i nalał obojgu. Zawiesisty żurek bardzo im smakował.

Przy drugim daniu powtórzyło się to samo. Talerz z kurczakiem wylądował jedynie przed Michałowiczem. Kelnerka musiała być nieprzytomna albo zakochana. – Mam zapłacone dwie porcje!– zaprotestował. Kobieta wzruszyła ramionami i zjawiła się z drugą porcją kurczaka. Agnieszka była tego popołudnia dość małomówna. Zamyślona, chyba smutna. – Stało się coś? – Nie, nic. Trochę źle się czuję. Ale nie przejmuj się mną. Pisz dalej, jestem

szalenie ciekawa, jak wyjdziesz z tej sytuacji, w którą wpakowałeś swoich bohaterów. – Powiem ci w zaufaniu, że sam nie wiem. Zastanawiam się cały czas, kim może być gość, który ma przypłynąć łodzią Jeśli ktoś ważny i w dodatku skieruje się do willi Schliechtera może wreszcie stanie się argumentem, który zmusi przełożonych Radwana do dania mu wolnej ręki, ale... – To może nie wystarczyć, wcześniej go zabiją – powiedziała dziewczyna. – Telefon do pana – powiedział, zaglądając kierownik Domu. – U mnie w biurze.

– Do mnie? W grę wchodził wuj albo Wiktor, poza nimi nikt nie wiedział, gdzie przebywa Gwidon. – Zaczynasz mnie denerwować – charakterystyczny głos z cudzoziemskim akcentem poznałby nawet w piekle. – Bojkot serialu to jedno, ale próba uśmiercenia mnie oznacza otwartą wojnę. Chcesz jej, to będziesz ją miał... Zresztą możemy załatwić to po dżentelmeńsku. Chcę tej dziewczyny. – A ja Nagrody Nobla. Odłożył słuchawkę i napotkał zdumiony wzrok kierownika.

– Gdyby jeszcze ktoś dzwonił, to proszę powiedzieć, że mnie nie ma i nie będzie. Wrócił do jadalni. – Stało się coś? – zapytała Agnieszka, podnosząc wzrok. Wyglądała na zaniepokojoną. – Nic szczególnego, tylko mój brat nudziarz – skłamał gładko. Dopytywał się, czy wpadniemy do niego na obiad. – Chętnie poznam twoich najbliższych i ich rozkoszne bliźniaki – uśmiechnęła się Rajewska. Nieśpiesznie wrócili do pokoju. Jeśli to, co zastali, można było nazwać jeszcze

pokojem. Przytulne lokum w oficynie przypominało koralowy atol po przejściu tajfunu. Wszędzie walały się papiery, z łóżka zrzucono pościel. Okno było wybite i otwarte, a maszyna... Gwidon przyklęknął przy ukochanej olivetti, która strącona ze stolika leżała na dywaniku jak przewrócony chrabąszcz. Na szczęście nieuszkodzona. Było jasne, że intruz, a może było ich kilku, poszukiwał maszynopisu. Na szczęście za radą Starzyka nie rozstawał się z powieścią ani na chwilę. – Mieliśmy włamanie! – Michałowicz pobiegł do kierownika. Ten zjawił się

niezwłocznie, a wraz z nim miejscowy „złota rączka”, gotowy od ręki wymienić szybę... – To musiał być wiatr – tłumaczył szef Domu Pracy Twórczej. – Tego rodzaju włamań nie mieliśmy tutaj od lat. Gałąź albo spadająca dachówka stłukła szybę, a przeciąg dokonał reszty. O, nawet leży – wychylił się przez okno i wskazał ceglany okruch leżący wśród szkła. Gwidon nie chciał polemizować z tą diagnozą ani pytać, po jakiej zadziwiającej trajektorii musiałaby poruszać się wspomniana dachówka, aby stłuc szybę. – Poza tym pod oknem jest błoto –

dorzucił „złota rączka”. Gdyby ktoś tamtędy wchodził, zostawiłby ślady, a tu czyściutko... Michałowicz mógłby w tym momencie wspomnieć, że ostatnio miał kontakt z istotami nie pozostawiającymi śladów, ale dał sobie spokój. Tymczasem dyrektor pytał, czy wobec zaistniałego incydentu chce nadal pozostać w pokoju. – Pan Stasio zaraz szybę wstawi. Czy może chce się przenieść, bo właśnie zwolnił się miły pokój na piętrze. – Muszę skonsultować się z przyjaciółką – odparł, spoglądając w stronę Agnieszki.

– A kiedy przyjedzie? – Kto?! – Ta pańska przyjaciółka – dyrektor mówił te słowa, stojąc zaledwie metr od panny Rajewskiej i absolutnie ignorując jej obecność. Ta przytknęła palec do ust i pokazała palcem na sufit. – Możemy przenieść się na piętro – zdecydował Gwidon, choć bardziej niż o przenosinach myślał o tym, co teraz się działo. Był przerażony! Coś działo się z Agnieszką. Znikała! Dlaczego? Wyglądało to na proces odwrotny do

początkowego. Wówczas najpierw widział ją tylko Abramczyk, potem Gwidon, a później wystarczyło jedynie zwrócenie na nią uwagi i stawała się widzialna dla postronnych. – Co się dzieje? Kto nam to robi? – zaczął krzyczeć, kiedy zostali sami. – Styks ma aż tak wielką władzę? Co wymyślił ten cholerny Abramczyk? – To nie Styks, to ja sama – powiedziała wyraźnie zakłopotana dziewczyna. – Znikasz? – Przemieszczam się. – Nie rozumiem.

– Piotr, wymyślając mnie, dał mi pewną wyjątkową zdolność. Mogę przemieścić się w czasie i przestrzeni. Muszę tylko bardzo chcieć. – I gdzie zamierzasz się ukryć? – Nie zamierzam się ukrywać. Wręcz przeciwnie. Pomóc nam wszystkim. Załatwić tego łotra. – Chcesz przenieść się w czasy komisarza Radwana? – Nie uwierzysz, ale już prawie tam jestem. Kiedy śnię, staję się Adelą. – Pięknie! Ale co konkretnie zamierzasz tam zrobić?

– Nie mogę ci powiedzieć. Zresztą jestem pewna, że domyślisz się sam... – Popełniasz błąd. To nic nie da. Ja też tam byłem, ale nie mogłem nawiązać z nikim najmniejszego kontaktu. – Bo jesteś normalnym człowiekiem, a nie... – zawahała się, szukając właściwego określenia – ...bohaterem literackim. Jestem przekonana, że mnie się uda. – Widzę lepszy sposób. A nawet dwa. Zrezygnuję z pisania albo zrobię to, czego chce Styks. – Oddasz mnie jemu?

– Nigdy w życiu! Będę opiewać jego partyzanckie wyczyny aż po czasy utrwalania władzy ludowej! – Porozmawiamy o tym później, a teraz lepiej chodź, utul mnie. Bo jest mi strasznie zimno. Kochali się z przerwami aż do północy. Nawet przed wielką ławą przysięgłych Michałowicz mógłby dać słowo honoru, że była najbardziej realną istotą, z jaką przyszło uprawiać mu miłość. Może tylko doskonalszą od innych. Nie miała ani jednego zepsutego zęba, za jej paznokciami nie pojawiał się bród i przez cały okres ich znajomości ani razu nie kichnęła.

Kiedy po szaleństwach porównywalnych jedynie z nurkowaniem w falach przyboju nastąpił nieuchronny odpływ, oboje przysnęli. Około pierwszej Agnieszka pochyliła się i ucałowała śpiącego Gwidona. Widział to mimo mocno zamkniętych powiek. – Czekaj na mnie. Pamiętaj, że wrócę – powiedziała. Chciał się podnieść, ale jak to we śnie, był cięższy od czołgu. Agnieszka zeszła z łóżka. Połowę pokoju zdążyła wypełnić mgła.

– Idę za tobą – chciał zawołać, ale czuł, że ma zasznurowane usta. Później wielokrotnie zastanawiał się, co było dalej. Poszedł za nią w tę mgłę? Pozostał? Sen był długi, ciężki. Ale niczego nie zapamiętał. Kiedy koło ósmej ze snu wyrwał go ostry sygnał karetki pogotowia, a zaraz potem syrena straży pożarnej, miejsce obok na łóżku było puste. Zniknął kolorowy paltocik, który sam jej kupił w Juniorze, walizka (skądinąd własność cioci Tekli), a nawet szczoteczka do zębów i parę damskich drobiazgów z łazienki.

Gdyby ktoś postanowił przeprowadzić rewizję, musiałby stwierdzić, że młody autor nocował tu sam. Zresztą nawet Michałowicz nie miał czasu się rozglądać. Później, kiedy przyszło mu do głowy sprawdzić prześcieradło, na którym musiały pozostać materialne ślady ich seksu, okazało się, że służba akurat wymieniła pościel. Ubrał się i wybiegł z budynku. Zaraz dostrzegł pulsujące światła i tłumek gapiów, gęstniejący nad brzegiem stawu. Biegnąc, zorientował się, że ktoś utonął. Strażacy rozkładali na lodzie drabiny. Lodowa pokrywa na stawie wydawała

się gruba i twarda, ale w jednym miejscu utworzyła się spora dziura, w której widać było coś czerwonego. Na moment przymknął oczy. Chwilę później ciało Artura Starzyka wyciągnięto na brzeg. Ktoś próbował go reanimować, ale lekarze nie dawali szans. Po kwadransie bezskutecznych zabiegów stwierdzono zgon. Przez ten czas Gwidon usiłował się dowiedzieć, co się stało. Szukał naocznych świadków wypadku. Ale tego dnia Artur musiał wybiec w zwykłą trasę wcześniej niż zwykle. Owszem, kucharki widziały go, jak

przebiega przed oknami kuchni. „Dwa, może trzy razy. Albo i nawet cztery”. Nie słyszały jednak żadnych krzyków. Zrozumiałe, w kuchni cały czas grało radio włączone na pełny regulator. Najbardziej interesujące byłoby ustalenie, czy ktoś towarzyszył Starzykowi w tej ostatniej przebieżce. Ogrodnik, który wstał pierwszy, twierdził, że nie widział w parku nikogo obcego. On też, dopiero kiedy poszedł karmić łabędzie, zorientował się, że coś się stało. Dostrzegł pojedyncze ślady stóp na śniegu pokrywającym lód na stawie,

urywające się przy przerębli. – Wyglądało tak, jakby pan pisarz wbiegł na taflę, nie orientując się, że to lód, a nie ciąg dalszy trawnika – opowiadał Gwidonowi. – Może ktoś go gonił? – To by uciekał do pałacu, zresztą pan pisarz tak szybko biegał, że nikt by go nie dogonił. Dopiero teraz uwagę Michałowicza zwróciły kartki pozapisywane maszynowym pismem leżące na lodzie. Sporo z nich wiatr rozniósł po okolicznych krzakach.

– To chyba jego ostatnia książka – zawołał Gwidon. – Jego oczko w głowie. Pomoże mi pan to pozbierać? – Owszem, czemu nie. Przynajmniej tak możemy pomóc nieborakowi. Większość kartek odnalazła się w krzakach, kilka grabiami ściągnął z lodu, spory plik dał się wyłowić po wpełznięciu na drabiny ułożone przez strażaków. – Życie panu niemiłe?! – wołał za nim kierownik. Artur nigdy by nam nie darował, gdyby jego dzieło miało przepaść razem z nim.

W trakcie zbierania urodziła się prawdopodobna; rekonstrukcja tragedii. Było raczej niemożliwe, aby kartki wypadły spod koszuli Starzykowi same. Jeśli jednak ktoś mu je wyszarpnął i rzucił na lód w miejscu, w którym ten ponad ciepłym bijącym źródełkiem był najcieńszy... Reakcję pisarza łatwo było przewidzieć. Potem, kiedy runął w wodę, wystarczyło jeszcze rzucić przygotowanym zawczasu kamieniem, o czym świadczył spory krwiak widoczny na jego głowie. Udało się zebrać prawie wszystkie kartki, tylko w paru miejscach porozmazywały się atramentowe poprawki. Michałowicz zaniósł je do pokoju i zaczął suszyć na kaloryferach. Czuł narastającą wściekłość i

bezradność. Wiedział, że o śmierć Artura opozycyjni pisarze chętnie obciążać będą Służbę Bezpieczeństwa. On sam nie był o tym przekonany. SB zadbałoby przede wszystkim o zniszczenie dzieła. A skoro maszynopis ocalał... Może należało szukać kogoś innego? Kierującego się innymi motywami. Niespokojnie rozejrzał się po pokoju, popatrzył na schnące wszędzie teksty. Czy na pewno były całkowicie bezpieczne! Czuł, że powinien o tym z kimś porozmawiać, ale nie bardzo miał z kim.

W ciągu jednego poranka stracił kolejno duchowego przewodnika i ukochaną kobietę.

XII. Decydująca rozrywka

To był ciężki dzień dla wszystkich pracowników i pensjonariuszy w Oborach. Przybyła, milicja, spisała i przesłuchała wszystkich, poddano starannej rewizji pokój Starzyka, ale jakoś nikt nie powiedział o rękopisie, a Michałowicz nie zamierzał chwalić się, że go posiada. Wczesnymi popołudniem małym, okrutnie poobijanym fiatem zjawił się Janek Mątwa – brodaty fizyk z uniwersytetu, siostrzenicę Artura,

którego Gwidon poznał przy okazji jakiegoś wieczoru autorskiego. Dłuższy czas wykłócał się z funkcjonariuszami o rzeczy osobiste stryja, ale uzyskał jedynie słowne zapewnienie, że papiery i książki otrzyma po zakończeniu śledztwa. Oczywiście jeśli prokuratura nie postanowi inaczej. Po obiedzie niepokornego młodzieńca dorwał Gwidon i odciągnąwszy go na bok, powiedział mu o maszynopisie i gotowości przekazania go w odpowiedzialne ręce. – Będziemy panu dozgonnie wdzięczni – odparł fizyk. – My?

– No ja, wydawnictwo i mój biedny wuj. Żeby nic wzbudzać podejrzeń, że coś sobie przekazują – smutni panowie ciągle kręcili się po obejściu. Michałowicz zasugerował, że chętnie zabrałby się samochodem naukowca do Warszawy, co powtórzył głośno przy kilkunastu świadkach. Mątwa odparł, że ponieważ i tak wraca do miasta, gotów jest zawieźć młodego pisarza, gdzie tylko zechce. Gwidon pomyślał o Międzylesiu. Bez Agnieszki dalszy pobyt w Oborach wydawał mu się bezsensowny, a sądząc po wydarzeniach ostatnich dwóch dni,

również niebezpieczny. Jeśli miał kontynuować pracę, to schronienie u wuja Leopolda wydawało mu się najwłaściwsze. – Artur brał pod uwagę, że może mu się coś stać – powiedział Janek, kiedy wyjechali za bramę. – Ostatnimi czasy bardzo się zmienił. Kiedyś wolnomyśliciel i agnostyk, wrócił do Kościoła, spotykał się z księżmi, uczestniczył w wielkopostnych rekolekcjach. – Nie wyglądał na bojaźliwego. – Nie powiedziałbym, że nękały go jakieś obsesyjne lęki, myślę raczej, że

starał się pogodzić z nieuchronnym. Pewnie opowiadał panu o przepowiedni Cyganki? – Tak. – Wierzył w takie przesądy, znaki, proroctwa i uważał, że przeciwdziałanie im nie ma większego sensu. Pocieszał się jedynie, a przynajmniej tak o tym mówił, że wszystko w świecie nie jest daremne. Każdy z nas żyje po coś, ma jakąś rolę do spełnienia. „Być może jesteśmy tylko nawozem dziejów, ale starajmy się, żeby mogły przynajmniej wyrosnąć z nas piękne kwiaty”. Dlatego tak zależało mu na tej książce. Nie ma pan pojęcia, jak się cieszył, dzwoniąc

do mnie wczoraj wieczorem, że okręt wpłynął do portu. – Okręt? – Tak zwykle określał ukończenie pracy i zawsze... – Uwaga, milicja! – zawołał Gwidon. Prowadzący błyskawicznie zdjął nogę z gazu. Na wysokości Powsina w małej zatoczce czaił się radiowóz. Gwidonowi ścierpła skóra na myśl o możliwej rewizji. Ale milicjanci polowali chyba na pijaków i kierowców przekraczających prędkość, bo na brudnego malucha nawet nie zwrócili

uwagi. Podróżujący odetchnęli, ale stracili ochotę do rozmowy. Gwidon pogrążył się w rozmyślaniach na temat ogromnej różnicy dzielącej obu zmarłych pisarzy, Piotra i Artura – ludzi zbliżonych przecież wiekiem i skalą talentu. Artur żył dla celów, które sobie stawiał, Piotr dla przyjemności. Dla Abramczyka miarą wszystkiego była skuteczność, dla Starzyka przyzwoitość. Skręcając w Trasę Łazienkowską, brodacz znowu się odezwał: – Artur wspominał mi, że i pan pisze coś... jak się wyraził, „bezdebitowego”. Coś, co mogłoby nas zainteresować.

– Dopiero zacząłem – odparł Gwidon. – I nie mam pojęcia, co z tego ostatecznie powstanie. – Kiedy dojrzeje pan z decyzją i uzna, że nasza skromna oficyna jest właściwym miejscem do opublikowania tego dzieła, proszę zadzwonić do instytutu i poprosić Teresę. – Teresę? Kto to taki? – Nasza koleżanka, która zginęła pół roku temu w wypadku samochodowym. Ten, kto odbierze, poinformuje pana o tym fakcie, a wtedy pan zapyta: „Czy jest w takim razie Wojtek?” – Oczywiście żadnego Wojtka u was nie ma.

– Był, ale wyjechał na stypendium do Dubnej. To będzie sygnał dla mnie, żeby wybrać się w godzinę później na krótki spacerek przez Pole Mokotowskie. Będę szedł prosto od strony alei Żwirki i Wigury. Proszę stać w bocznej alejce i dać mi znak. – Rozumiem. – I oczywiście nie zabierać ze sobą maszynopisu. Jego przekazanie nastąpi w innym trybie. I jeszcze jedno! – uśmiechnął się, widząc z jak poważną miną Gwidon przyjmuje to ABC konspiratora. – Pisze pan przez kalkę? – Nie. To przecież robocza wersja.

– Proszę pisać zawsze z kopią i po napisaniu chować zapasowy egzemplarz w bezpieczne miejsce. – Tyle zachodu przy zwykłej powieści, będącej wytworem fikcji literackiej... – Nasza rzeczywistość to też jedna wielka fikcja. – Dobrze powiedziane! O czymś takim w tym kraju nie słyszano od czterdziestu lat. Dojechali prawie pod dom wuja, ale Mątwa uparł się, żeby Michałowicz wysiadł kilkaset metrów wcześniej. – Jeśli ktoś nas śledził, dostanie

schizofrenii, nie wiedząc, za kim podążać. – Uścisnął prawicę Gwidona. – Niech pan odczeka pięć minut, zobaczy, czy ktoś za mną pojechał... I czy jakiś samochód podąży za panem. Do zobaczenia. Michałowicz postąpił wedle zalecenia. Ostrożność okazała się przesadna. Nikt nie pojechał za brudnym fiacikiem, w ogóle na uliczce nie pojawiła się żywa dusza. Uspokojony podreptał do domu Wojtona-Ebrehardta. Nikt za nim nie poszedł. Chyba. Wujostwo nie mieli nic przeciwko temu, aby spędził u nich resztę zwolnienia i kontynuował pracę na książką.

– Będzie ci się pisało jak złoto. W tym domu są dobre fluidy. Więcej powiem, bardzo dobre – twierdził Leopold. Ciekawe, że ani on, ani Tekla nie zająknęli się na temat Agnieszki. Gwidon jednak o ukochanej nie zapomniał. Zaraz po wejściu pobiegł na stryszek. Nikogo tam nie zastał, a pozostawiony przez Rajewską szlafroczek zniknął. – Nie wie ciocia, gdzie podziały się wszystkie rzeczy mojej dziewczyny? – zapytał. – Jakiej twojej dziewczyny? Nie

pamiętam, żebyś kiedykolwiek sprowadzał tu jakieś dziewczyny. Niezrażony próbował jeszcze przetestować Leopolda. – Pamięta wuj Agnieszkę, tę piękną młodą pannę, z którą byłem tu przed paroma dniami, a nawet mieszkałem na stryszku? – Agnieszkę? – Wuj zmarszczył krzaczaste brwi – Zawsze wydawało mi się, że mam pamięć do pięknych dziewcząt, ale bytności tu kogoś takiego zupełnie sobie nie przypominam. – Nie pamięta również wuj, jak proponował jej, by pokazała swoje

cyculki? Wojton-Eberhardt spurpurowiał. – O co ty mnie podejrzewasz?! Nigdy nie zwróciłbym się z czymś takim do młodej damy. Zwłaszcza jeśli jej tu nie było. To przesądzało sprawę. Agnieszka uległa dematerializacji, a pamięć o niej została skasowana u wszystkich z wyjątkiem jego i nie mógł w tej sprawie nic zrobić. A jeśli i on zapomni? Nie, do tego nie mógł dopuścić! Wypisał jej imię w notatkach, kalendarzu, a nawet w dowodzie osobistym, choć to prawnie zabronione, z drugiej strony była w nim przecież kartka z napisem „notatki”

Gorzej, że wraz ze zniknięciem dziewczyny odeszło Gwidona natchnienie. Mimo idealnych warunków przez trzy kolejne wieczory tępo wpatrywał się w kartkę wkręconą w maszynę, pisał kilka zdań, które następnie wyrzucał. „Kto wie, może rzeczywiście była moją muzą?” Każdy z pisarzy tkniętych podobną niemocą wie, jak okrutna jest to męka. Co gorsza, im większy stres, tym bardziej potęguje się trudność ruszenia z miejsca. Nie brakowało mu woli, zdecydowania, tylko po raz pierwszy w życiu ładownica z pomysłami była pusta. Żaden ruch, który mógł uczynić komisarz Radwan, nie

prowadził do zadowalającego rozwiązania. Robił sporo, żeby przełamać ten stan. Chodził na spacery, relaksował się podczas gier z wujostwem, raz nawet się upił. I nic! W końcu zaczął podejrzewać, że Międzylesie nie jest najlepszym miejscem do twórczości. Najgorsze, że ani przez chwilę nie opuszczało go przeświadczenie, iż miał w ręku klucz do sprawy, ale go wypuścił. Że wtedy w Oborach podczas snu, w którym odchodziła Agnieszka, dotarł do prawdy, tylko jej nie zapamiętał. Jeśli jednak nie mógł przypomnieć sobie

treści snu zaraz po przebudzeniu, jaka była szansa, że uda się to po tygodniu? Chyba żeby... W repertuarze teatralnym „Życia Warszawy” poszukał sztuki, w której grał Bargiel. Szła tego wieczora na małej scenie w Ateneum. Koło dziesiątej poszedł pod teatr i zgarnął Jurka wychodzącego na parking drzwiami dla artystów. – A ty co tu robisz? Dołączyłeś do grona moich cichych wielbicieli? – zdumiał się amant. Był już na lekkim rauszu, ale twierdził, że golnął sobie dopiero po zejściu ze

sceny. Może nie kłamał. Michałowicz wytłumaczył, w czym rzecz. I zakończył pytaniem: – Czy to wykonalne? – Nie mam pojęcia, wieki całe upłynęły od czasu, kiedy bawiłem się w hipnozę. – Ale możesz spróbować? – nie ustępował Michałowicz. – Spróbować mogę. Tylko uprzedzam, nie wszyscy są podatni na hipnozę. Poza tym hipnotyzowany musi chcieć być wprawiony w trans i nie stawiać mentalnego oporu. – Przecież chcę, i to bardzo! Bez twojej

pomocy za chińskiego boga nie przypomnę sobie tego snu. Kolega z teatru, młody aktor o czarującym uśmiechu, sypiący kawałami z szybkością prezentera na aukcji staroci, podrzucił ich na Poznańską. Ponieważ nie byli w nastroju do żartów, więc Gwidon słuchał ich nieuważnie, a zapamiętał tylko jeden. Pytanie do Radia Erewań: „Kiedy będzie lepiej?” Odpowiedź: „Lepiej już było!” Mieszkanie Abramczyka wydało mu się chłodniejsze i jeszcze bardziej obce niż poprzednio. – Nie byłem tu od czasu śmierci Joasi – wzdrygnął się na progu.

– Ani ja! – rzekł aktor. – Ciekawe, że tak błyskawicznie zamknięto śledztwo – powiedział Gwidon. – Myślałem, że będą nas włóczyć na przesłuchania, a tu stwierdzono nieszczęśliwy wypadek. – Mnie ze względu na czerwonego wicehrabiego w ogóle to nie dziwi – odparł Jurek. Spodziewali się zastać wielki bałagan, tymczasem ktoś musiał odwiedzać lokal i zrobić w nim porządek, pozbierać pościel, pozamiatać pety i pokruszone krakersy, nie mówiąc o innych dowodach rozpusty. Pani Zawadzka?

Byłoby to logiczne, mówiła przecież, że będzie czasami wpadać. Poza tym od tragedii w wannie Michałowicz pozostawał nieuchwytny. Siostra Abramczyka mogła nawet wymówić mu kwaterę i wynająć lokal komuś innemu, a on o niczym by nie wiedział. Nie dbał o to. Potrzebował tego miejsca jednorazowo, aby umożliwić Bargielowi przeprowadzenie seansu. Potem niech dzieje się z nim, co chce! Zajęli wygodne miejsca w salonie i zaczęło się. A właściwie miało się zacząć, bo z początku Jurkowi wybitnie nie szło.

Tłumaczył się, że po pierwsze, dawno tego nie robił, po drugie, jest rozkojarzony, a po trzecie, przeszkadzają mu siły działające w mieszkaniu i najlepiej byłoby wcześniej zaprosić tu jakiegoś egzorcystę. Gwidon nie miał czasu na egzorcystów, ale przypomniał sobie o Madonnie Rafaela wiszącej w sypialni i przeniósł ją do salonu. Mimo iż była to jedynie reprodukcja, złe moce natychmiast straciły rezon, a Jurek zaczął dużo składniej powtarzać jakieś dziwaczne mantry, kiwając się niczym ortodoksyjny Żyd w bożnicy. – Tylko żebym nie zapomniał potem tego, co zobaczę! – dopominał się hipnotyzowany.

– Nie przeszkadzaj! – warknął Bargiel. – A ja postaram się, żebyś niczego nie zapomniał. Długo to trwało, ale Michałowicz w końcu zaczął zasypiać, nie wiadomo, czy bardziej z powodu zabiegów aktora, czy z nudów. Nawykowo zdjął okulary i poprawił się na fotelu. Obraz od razu zrobił się nieostry, potem zaczął falować, a na koniec spod mebli zaczęła wypełzać znajoma mgła. Kończyny i głowa zrobiły mu się ciężkie, myśli ospałe. – „Chyba dobrze nam idzie” – pomyślał. Gdzieś z zaświatów dotarł do niego głos Bargiela, pobrzmiewający frazą

Herbertowską: „Wstań i idź!” Więc wstał. Ale nie zapomniał wymacać i nałożyć na nos okularów. Nie zamierzał popełnić błędu z poprzedniej wycieczki. Znów odczuwał tę dziwną lekkość zapamiętaną z poprzednich zwidów. Ruszył do przodu. I szedł, szedł, szedł... Dawno powinien natrafić na jakiś mebel albo na drzwi, jednak nie zdarzyło się nic podobnego. Tylko podłoga zrobiła się podejrzanie miękka i z tego powodu marsz był utrudniony. Naraz ujrzał pod swymi stopami piasek, a potem mgła niczym kurtyna usunęła mu się sprzed oczu i oślepiło go słońce. Wielkie, zachodzące słońce.

Stał na wiślanym brzegu, mając przed sobą mocno pomniejszone przez suszę koryto. („Czy takie rzeczułki mogą być przeszkodą dla zmotoryzowanych armii?” – przemknęło mu). Po drugiej stronie wody widział zieleń zachodniego brzegu, jeszcze soczystą, niewskazującą w najmniejszym stopniu na zbliżającą się jesień. Dalej na prawo od krwiście czerwonego słońca wypatrzył miasto. Mimo znacznego oddalenia dzięki wyjątkowej przejrzystości powietrza widoczne były wieże kościołów i szczyt Prudentiala, uchodzącego za drapacz chmur.

Z pewnością nie było to miasto dzisiejsze. Ale czy znajdował się akurat w sierpniu 1939 roku? W momencie, który opisywał w prologu swojej powieści? Zdawał sobie sprawę, że poszedł tropem Agnieszki i podświadomie czuł, że jeśli postanowiła interweniować, to mogła wybrać właśnie ów tragiczny dla komisarza Radwana dzień 25 sierpnia. Czy Rajewska przechodziła tędy? Popatrzył pod nogi. Na wiślanym piasku nie widać było żadnych świeżych śladów. Zrobił dwa kroki. Kurczę blade! On ich też nie pozostawiał. Doszedł do wody, pragnąc poczuć, jak ciecz wlewa mu się do butów. Nic z tego. Stąpał po

powierzchni, lekko uginającej się jak dobrze nadmuchany materac. Cud! Nie zamierzał jednak napawać się owymi umiejętnościami. Zawrócił. Bez wysiłku wspiął się na wał przeciwpowodziowy. Zdrowo się narozglądał, zanim ich zobaczył. Kryjówkę, zresztą znajdującą się po stronie zalewowej, zdradził błysk słońca odbijający się w szkle lornetki. Podszedł bliżej. Aspirant Adela Rajewska i inspektor Makowski (słuchowiskowy Radwan), już w pełni ubrani, siedzieli w naturalnym ukryciu, jakie stwarzała gęstwa łozinowego krzaka. Policjant co pewien czas unosił

lornetkę i lustrował okolicę. Parę metrów dalej przykryty gałęziami leżał rower, damka. Wyraźnie funkcjonariusze przybyli tu osobno. Co robili wcześniej? Jak skracali sobie czas oczekiwania? Potargane włosy inspektora i spękane od pieszczot usta Adeli nie pozostawiały wątpliwości. Kochali się. Makowski wyglądał zwyczajnie, ot tak, jak powinien wyglądać dbający o tężyznę fizyczną weteran wojskowy. W porównaniu jednak z wymyślonym przez Abramczyka bohaterem (nie mówiąc już o kreującym go Żurczynie) wydawał się nieco szczuplejszy.

Okazało się również, że mimo dawnej kontuzji prawie nie utykał. Za to Adela była tak podobna do Agnieszki, że Gwidon przeżył prawdziwy szok, połączony z dojmującym ukłuciem zazdrości. To była Agnieszka, a w każdym razie jej idealna kopia. Nawet różnicę wieku trudno było zauważyć, może poza minimalnym pasemkiem siwizny i blizną na ramieniu po zeszłorocznym postrzale. To, co wedle gazetowej fotografii nakazało uznać jej rysy za bardziej toporne, było w istocie efektem retuszu. Co najdziwniejsze, w przeciwieństwie do swego partnera policjantka musiała wyczuć obecność Michałowicza, a

nawet puściła do niego oko. Czyżby hipoteza o możliwości przemieszczania się w czasoprzestrzeni właśnie znajdowała potwierdzenie? – Późno się robi – powiedział naraz Makowski. – Zaczynam obawiać się, że zaszła jakaś pomyłka, a może mój informator coś pokręcił. Za chwilę zapadnie noc. – Jestem pewna, że nie czekamy na marne. Dziś jest dwudziesty piąty sierpnia, prawda? – Pytasz, jakbyś nie wiedziała. Co z tobą, Ado? Od kwadransa mam wrażenie, jakbyś była inną osobą.

– To pewnie przez nerwy. Wiesz, że na krótko, zanim wyruszyłam do ciebie, widziałam się z pułkownikiem z Dwójki? – Z którym? – No, z Bargielem... – w ułamku sekundy zorientowała się, że podała nazwisko aktora odtwarzającego tę postać. – Chciałam powiedzieć z pułkownikiem Mirskim. Prosił, żebym ci przekazała, że podejrzewają obecność kreta w komendzie. – To nie jest szczególnie wielkie odkrycie. Stykowski prawie zawsze jest uprzedzany o naszych działaniach. Dzięki temu wyślizguje się jak piskorz.

– Właśnie. – Ada spoważniała jeszcze bardziej. – Stary szukał cię od rana. Był wściekły, że nie poinformowałeś go, co robisz. – A skąd miałem niby wiedzieć, że w środku nocy Styks wyjedzie z miasta wozem Schliechtera? Postanowiłem nie odstępować go na krok. Zresztą dzwoniłem do ciebie z informacją, gdzie można mnie znaleźć. Przekazałaś mu to? – Nie. – Co takiego? – popatrzył zaskoczony na swoją partnerkę. – Mirski podejrzewa starego. Prosił, żeby kontaktować się wyłącznie z nim.

Jeśli znajdziemy jakiś punkt zaczepienia, udzieli nam wsparcia. – Stary? O cholera! Dopiero teraz mi mówisz? – Przedtem nie bardzo dałeś mi dojść do słowa. – Dopięła guzik i poprawiła potargane włosy. Gwidon wiedział, że kłamie, wykorzystując współczesną wiedzę Agnieszki, i zastanawiał się, jak daleko zdecyduje się posunąć. – Masz jeszcze dla mnie jakieś rewelacje? – Makowski wyglądał na lekko poirytowanego.

– Tak, potwierdzają się twoje podejrzenia co do księcia Orłowa. Głośno odgrywa antybolszewika, ale jest nieomal pewne, że współpracuje z sowieckim wywiadem. Makowski miał ogromną ochotę zapytać, skąd nagle u aspirantki pojawił się taki wysyp informacji, ale jego wyostrzony słuch kazał mu zamilknąć i czujnie unieść głowę. – Słyszysz?! Jednak są! Od strony rzeki dobiegł jakiś rytmiczny odgłos, z pewnością silniejszy od trzepotu ptaka. Makowski rozchylił gałązki.

Gwidon, który nie musiał się ukrywać i stał na rowerowej ścieżce biegnącej koroną wału przeciwpowodziowego, dostrzegł przybyszy znacznie wcześniej. Trójka ludzi w niedużej, wiosłowej łódce kierowała się ku brzegowi. Dwójka z nich wiosłowała, po masywnej sylwetce poznał Grzelaka, trzeci siedział w środku, skurczony jakiś, z głową nakrytą rybackim kapturem pomimo pięknej pogody. Zapewne za żadne skarby nie chciał zostać rozpoznany. Piach zaszurał pod kilem łódki Grzelak wyskoczył, wzbijając rozbryzgi wody, i podał rękę mężczyźnie.

– Dalej nie dopłyniemy, płycizna – wyjaśnił. Mężczyzna wyszedł. Choć ubrany po cywilnemu, nosił długie wojskowe buty. Brodząc po wodzie, doszli do brzegu i zaczęli wspinać się na wał. Gwidon pewny własnej niewidzialności czekał tam na nich cierpliwie. Słońce już zaszło, ale pozostało w powietrzu jeszcze wystarczająco dużo światła, aby rozpoznać twarz mężczyzny, kiedy po dojściu do zarośli pozbył się kaptura. Jako chłopiec Michałowicz, zanim jeszcze oddał się bez reszty fantastyce i literaturze, niezwykle interesował się historią drugiej wojny światowej.

Pochłonął chyba wszystkie broszurki z Biblioteki Żółtego Tygrysa, a dzięki zbiorom wuja Leopolda, z którym toczył prawdziwe gry strategiczne, znał większość bohaterów tamtych czasów. Dlatego twarz przybysza nie była dla niego obca. Wytężył pamięć. Po chwili już nie miał wątpliwości. Poprzez chaszcze w kierunku tajemniczej rezydencji zmierzał jeden z prominentnych generałów Wojska Polskiego, którego rola we wrześniu 1939 roku była zdaniem WojtonaEberhardta fatalna! Minęli krzaki, w których ukryli się zwiadowcy, i po chwili znaleźli się w

lesie. Postępujący w ślad za przybyszami Makowski nakazał Adeli, aby trzymała się nieco z tyłu. Mimo że lekka i drobniejsza od swego partnera, nie potrafiła w ciemności poruszać się równie bezszelestnie jak on. Kiedy zbliżyli się do rezydencji, gestem kazał jej w ogóle się zatrzymać i sam ruszył na zwiad. Otoczona podwójnym płotem, z zamkniętą na głucho stalową bramą, rezydencja choć drewniana przypominała warownię. Solidna podmurówka i grube okiennice nie przepuszczające świateł z zewnątrz

pogłębiały wrażenie nieprzystępności. Adela pozostała sama. Choć niezupełnie. – Agnieszka? – syknął jej do ucha Michałowicz, zastanawiając się, czy jest w stanie go usłyszeć. – To ty? Co tu robisz?! – Przecież widzisz – odparła równie cicho. – Próbuję zapobiec tragedii. Leon nie musi zginąć, a Styks wygrać. Adela miała głos odrobinę niższy od swej siostrzenicy, ale tak podobny... – Możesz mi wytłumaczyć, kim ty właściwie jesteś?

– Przecież wiesz. Bohaterką literacką. Chwilowo udzieliłam aspirantce Adzie mojej współczesnej świadomości. Mam nadzieję, że Leon mnie posłucha i nie popełni błędów, które w dotychczasowej wersji przyniosły mu śmierć i porażkę całej operacji. Nie dopuszczę, żeby przegrał i zginął. – Czy on wie, że jego przełożony jest na pensji u Styksa? – Powiedziałam mu! Jeśli zdobędziemy wystarczające dowody, zwrócimy się do Drugiego Departamentu z pominięciem policji. – Tam też mogę być wtyki.

– Czytałam twoje notatki i wiem, komu ty byś zaufał. Inspektor też wziął to sobie do serca. – Co mu jeszcze przekazałaś? – Wszystko, co jest potrzebne do akcji. O kontaktach z Rosjanami, o księciu Orłowie... – A o tym, co zdarzy się później? Mówiłaś? Czy ma świadomość, że dwa dni temu w Moskwie podpisano pakt między Sowietami i Trzecią Rzeszą, będący faktycznie rozbiorem Polski? Czy wie, co się stanie pierwszego września? – Nie gorączkuj się. Jeszcze nie

zdążyłam przekazać mu wszystkiego. Zaraz po akcji dotrę do ludzi znacznie wyżej postawionych od inspektora i ich uświadomię. Jak wiesz, mam dobrą pamięć i niczego nie uroniłam z twoich lekcji. – Rozumiem, że nie było żadnej rozmowy z Mirskim. – Oczywiście, że nie. Adelą zostałam pół godziny temu. W głowie Michałowicza aż się zagotowało od emocji. Czyżby jawiła się szansa zmiany losów świata? Do wybuchu wojny pozostał wprawdzie niecały tydzień, ale jeszcze

nie padły strzały. Świat zabiegał o pokój. Mediował nawet Mussolini. Gwidon zastanawiał się gorączkowo, co mogłoby uczynić polskie przywództwo, gdyby dowiedziało się o pakcie Ribbentrop-Mołotow, gdyby goniec z przyszłości poinformował ich o zaplanowanej bezczynności aliantów, o bezprzykładnej klęsce we wrześniu, o latach okupacji, Holocauście, wreszcie o żelaznej kurtynie od Morza Bałtyckiego po Adriatyk Czy Mościcki, Rydz-Śmigły albo Beck poinformowani o swych własnych losach mogliby zlekceważyć takie informacje? Rozległy się ciche kroki.

Wrócił Radwan. Czujny, spięty. – Z kim rozmawiałaś? – syknął. – Modliłam się! A ty? – Spotkałem się z naszym młodym aspirantem Maćkiem. Cały czas trwa na posterunku i chyba nikt go nie widział. W willi jest małe przyjęcie. Oprócz Schliechtera i doktora Stykowskiego jest tam von Heiner, który jutro wyjeżdża z Warszawy, i co najmniej dwójka jakichś ważnych Polaków, nie licząc generała. – Musimy tam wejść. – Pod jakim pretekstem, Adelo? Spotkania towarzyskie nawet w

podejrzanym gronie nie są zakazane. Pan Maciej spróbuje podejść bliżej. Gdyby okazało się, że są tam jacyś nieletni wykorzystywani seksualnie, bardzo ułatwiłoby to nam sprawę. Gwidon wiedział, że młody aspirant będzie miał kłopoty z dotarciem do celu. Budynek otaczały dwa solidne płoty, pomiędzy którymi hasały dwa potężne psy obronne. Wewnątrz i na zewnątrz tego kordonu krążyli dwaj mało sympatyczni faceci uzbrojeni w dubeltówki. Nawet dwa samochody, którymi przybyli goście, nie zostały wpuszczone przez bramę i stały na leśnej dróżce.

Czego jednak nie mogli zrobić dzielni, ale bezradni funkcjonariusze policji państwowej, on – duch – mógł dokonać bez najmniejszego trudu. Nie czekając, aż aspirant zbliży się do willi, przekroczył zewnętrzny płot, zaraz za nim ciągnął się drugi, ukryty za srebrnymi świerkami, chyba pod napięciem. Zawahał się, myśląc, jaki wpływ na bezcielesną istotę ma wysokie napięcie. I to wystarczyło, aby psy go zwietrzyły. Straszne uczucie widzieć dwa brytany biegnące na niego z rozdziawionymi paszczami. Michałowicz skamieniał i sięgnął po

pistolet (oczywiście nie zabrał go ze sobą w tę podróż w głąb snu). A jeśli dla tych bestii był istotą namacalną? Astor pozostawał realnym psem, niezależnie od świata, w którym przebywał. Ale nie było mu pisane zostać karmą dla tych bestii. Skaczące mu do gardła brytany przeniknęły przez niego i opadły na ziemię, jeden zaskowyczał z przestrachu. Nie czekając dłużej, przeszedł przez druty umieszczone na ceramicznych izolatorach. Nic go nie kopnęło. Tymczasem strażnik zewnętrzny odwrócił się błyskawicznie.

– A tym co się stało? – rzucił do kolegi kursującego w ogrodzie, który natychmiast wybiegł zza węgła domu. – Bawią się, jak to głupie psy. Jeszcze kilkadziesiąt kroków, ściana i znalazł się w pretensjonalnym salonie, pełnym kotar, luster i złoceń. Pierwszemu wrażeniu – luksusowy burdel – przeczył całkowity brak kobiet, zarówno nagich, jak i ubranych. Właściciel, gruby przedsiębiorca, którego Michałowicz nie znał, pełnił bardziej rolę kelnera niż gospodarza. Widać też było jego wielką rewerencję wobec Styksa, który zasiadł nieco z boku. Von Heiner przepijał właśnie do

polskiego generała, który wydawał się w znakomitym nastroju. Za to dwaj pozostali mężczyźni wyglądali na zakłopotanych sytuacją. Grzelak zapewne posilał się w kuchni. Tymczasem od strony drogi rozległ się klakson. Jeden strażnik odpędził psy, drugi otworzył podwójne furtki. Przybysz chwilę dyskutował na temat wjazdu, ale wymiana argumentów nic nie dała i elegancki kabriolet pozostał wraz z kierowcą na zewnątrz posiadłości. Przybysz, prawdziwa góra sadła, ledwie przecisnął się przez furtkę, kiedy zbiegł po schodach na jego powitanie Styks,

ujął gościa pod ramię i poprowadził ku wejściu. – Książę Orłow! Jak zwykle punktualny – komplementował go doktor. – Podziwiam księcia, że ryzykuje jazdę swoją luksusową maszyną po naszych podłych dróżkach, poza tym czy to nie zbędna ostentacja? A jeśli ktoś pana śledził? – Jeśli nawet, to nie sądzę, żeby mógł mnie dogonić – zaśmiał się Rosjanin. – Zresztą i pan poniechał szczególnej konspiracji. Jeszcze przecież tylko parę dni i żaden kamuflaż nie będzie nam potrzebny! Niepotrzebne były prezentacje, wszyscy

znali się doskonale. Poprzestano na uściskach dłoni i zdawkowych uprzejmościach. Dłużej i serdeczniej Orłow witał się jedynie z von Heinerem. – Czego się szanowny książę napije? – zapytał po polsku z twardym akcentem Schliechter. – Czysta – odparł zapytany, sięgając po przekąski. Pozostali zdawali się na coś czekać, tocząc konwencjonalne rozmowy. Gwidon nieco rozczarowany zamierzał już udać się na obchód pałacyku, kiedy jeden z gości siwowłosy sześćdziesięciolatek, o prezencji arystokraty od dziesięciu pokoleń,

zdradzając coraz większe oznaki zdenerwowania, podszedł do Styksa. – Nie rozumiem, w jakiej sprawie mnie pan wezwał?! – powiedział ostro. – Jeśli pan sądzi, że przyłożę rękę do pańskich knowań... – Nie sądźmy, abyśmy nie byli sądzeni – odparł półgłosem Styks. – Może pan pozwoli ze mną na momencik, panie senatorze. Coś panu pokażę. Siwowłosy niechętnie poszedł za nim. Niewidzialny świadek – Gwidon – również. Weszli do pomieszczenia pełniącego funkcję gabinetu i biblioteki, choć

księgozbiór nie sprawiał powalającego wrażenia. – Życie nasze wyznaczają dwie dominanty, interesy i chucie, które czasem łączą się ze sobą, a czasem pozostają rozbieżne – mówił doktor. Posadził gościa przy stoliczku, a sam skierował się do wnęki, w której stała imponująca kasa pancerna. Senator nie mógł widzieć, ale Gwidon widział wykręcane numery: 1-9-1-4. Historyczna data. – Czasami bawię się w amatorską fotografię – kontynuował Stykowski, rzucając na stół plik zdjęć, wśród

których widać było nagiego senatora w towarzystwie młodziutkich chłopców i dziewczynek. – Nie muszę dodawać, że niekiedy pociąga mnie również filmowanie, jednak prezentacja moich dokonań na tej niwie wymagałaby dłuższego czasu i specjalnej aranżacji. Chyba że pan nalega i chce koniecznie zobaczyć się w roli markiza de Sade... Senator zrobił się kredowo biały. Przez kilkanaście sekund poruszał ustami, jakby chciał coś powiedzieć, ale nie mógł. Wreszcie bardzo wolno sięgnął do kieszeni. – Nie pozostawia mi pan wyboru. W jego ręku pojawił się pistolet. Ale

Styks działał jak błyskawica, wyrwał mu broń, nim ten zdążył nawet ją odbezpieczyć. – Zabijesz się, kurwa, jak ja ci pozwolę! – huknął. – Zresztą honoru i tak nie odzyskasz. To nie są żadne pieprzone weksle. Jeśli teraz zdechniesz, jutro fotografie dostaną wszystkie gazety. Zobaczy je twoja żona i córki, zobaczą koledzy legioniści. Nie wspominam już o pokwitowaniach pieniędzy... Dlatego – raptownie zmienił ton – baw się, mon ami. W odróżnieniu od Beaumarchais my wiemy, że ten świat nie potrwa już dwóch tygodni! – to mówiąc, starannie

zamknął sejf. Wystarczyło ledwie kilka zdań, a senator wydał się zupełnie innym człowiekiem. Nie pozostało ani śladu pewności siebie, a godność przemieniła się w żałość. – Ale po co ja jestem panu potrzebny? – wyjąkał. – Chce mnie pan upokorzyć, szantażować? – Jestem człowiekiem interesu, nie daję się ponosić emocjom. A powody... Cóż, kiedy ten domek z kart się zawali i powstanie przejściowa próżnia, mogę potrzebować kilku ludzi o historycznych nazwiskach: bohaterskiego generała, dzielnego ministra i senatora, którego

nazwisko od pięciuset lat trwa na firmamencie Rzeczypospolitej... Wrócili do salonu. Jego towarzysz, którego określano tytułem ministra, rzucił na senatora okiem, jakby czegoś się spodziewał, ale ten zrezygnowany tylko machnął ręką. – Panowie – Styks klasnął w dłonie – nie będziemy dziś zajmować się interesami ani polityką, wkrótce rozpoczniemy małą zabawę. Mamy tylko jedno danie, ale smakowite. Jak to się mówi, ciastko z dziurką. Michałowicz znalazł wspomniany „przysmak” parę pokojów dalej. Odurzona jakimiś środkami dziewczyna,

w typie mickiewiczowskiej Zosi, spała naga na wielkim czerwonym łożu. Mogła mieć najwyżej czternaście, piętnaście lat. Wszystko naraz zrobiło się jasne. Porywane dzieci służyły nie tylko do pozyskiwania przychylności możnych tego świata. Fotografie z lubieżnych orgii przydawały się Styksowi do szantażu! Nie wolno było tracić ani chwili. Wrócił do lasu. Akurat aspirant Maciej ze smętną miną meldował Makowskiemu, że nie widzi sposobu dotarcia do wnętrza. – Nawet własnych samochodów nie

wpuszczają... Można jedynie zastrzelić strażników i sforsować bramę. – Nie możemy tego zrobić! Dłuższą chwilę szukał Adeli. Znalazł ją przy samochodzie ukrytym paręset metrów dalej, na leśnej ścieżce. Chłód sierpniowej nocy skłonił ją do zarzucenia na gołe ramiona ciemnego swetra Makowskiego. Błyskawicznie wyczuła jego obecność. – Byłeś w środku? Czego się dowiedziałeś? – spytała. W kilkunastu zdaniach przedstawił efekty swej „wycieczki” a następnie

poinstruował, co ma powiedzieć Radwanowi. Czasami przydają się talenty zawodowego beletrysty. Całość zakończył bolesnym wyrzutem. – Czy naprawdę musiałaś się z nim kochać? Wzruszyła ramionami. – To nie byłam ja, to ona. Parę chwil później dołączyła do Makowskiego. – Dowiedziałam się niesamowitych rzeczy. – Od kogo?

– Od tych dzieciaków pilnujących naszego samochodu. Matka jednego chodzi sprzątać do „pałacu”, twierdzi, że cztery dni temu przywieziono tam młodą dziewczynkę, odpowiadającą rysopisowi tej czternastoletniej Marianny, która pięć dni temu zaginęła na Kawęczynie. – To może być konfabulacja. – Może być. Jednak zbieżność szczegółów jest niesamowita. Chłopak podał mi jej dokładny rysopis, a przecież nikt z tutejszych analfabetów nie czytuje gazet. To zresztą nie wszystko. Opowiedział mi jeszcze, że pewnego razu był w „pałacu” z matką.

Gospodarz traktuje tubylców jak podludzi i nie dopuszcza myśli, że mogą go podglądać. Tymczasem dzieciak schował się pod jakąś kanapą i był świadkiem otwierania przez gospodarza sejfu. Grube szwabsko mówiło półgłosem do siebie, kręcąc mechanizmem: „ ein, neun, ein, vier”. – Jeden, dziewięć, jeden, cztery! Chłopak zna niemiecki? – Ani w ząb. Ale jakoś zapamiętał, tym łatwiej że przeżył prawdziwy szok, bo po otwarciu Schliechter wyciągnął z sejfu plik zdjęć i zaczął robić „bardzo brzydkie rzeczy”.

– Masz gdzieś pod ręką tego chłopaka? – Poleciał do domu. Jak trzeba będzie, to się go odnajdzie. Ale teraz trzeba wezwać pomoc... – A jeśli to wszystko nieprawda? – wrodzony krytycyzm walczył u inspektora z chęcią działania. – To dostaniesz naganę albo cię zawieszą, ale jakie to ma znaczenie, kiedy za tydzień i tak wybuchnie wojna? – Wojna za tydzień?! Adelo, co ty mówisz! Skąd ci to przyszło do głowy?! – Uwierz mi choć jeden raz w życiu.

– Dobrze, w takim razie bierz samochód i jedź na stację w Józefowie. Stamtąd zadzwonisz do Mirskiego... – Ty zadzwonisz. – Ja muszę być tutaj, aby w razie czego interweniować. Adela nie poddawała się łatwo. – Przecież ci z Dwójki prędzej uwierzą tobie niż głupiej kobiecie. Może masz rację. Zaczekasz tu z Maciejem. Tylko nie rób żadnych głupstw. Nawet gdyby chcieli się rozchodzić.

– W ciągu godziny z pewnością się nie rozejdą. Pośpiesz się. Inspektor odjechał, natomiast Adela, leżąc w ściółce leśnej, obserwowała budynek. Ściany i okiennice nie przepuszczały żadnych dźwięków. Znów znalazł się przy niej Gwidon – Moje najwyższe uznanie! Ucałowałby ją, gdyby mógł. Pachniała mchem, słońcem i olejkiem do opalania. – Miałam dobrego nauczyciela – uderzyła w jego czułą strunę. – Nie mogę się doczekać, kiedy wrócisz

– powiedział. – Ja też. W końcu obiecałam. – A Radwan? Znaczy Makowski, zostawisz go? – Zostanie z Adelą, ja wrócę do ciebie. Ale – wskazała rezydencję – nie powinieneś przypadkiem zobaczyć, co się dzieje? – Powinienem. Sprawdził stanowisko Madeja, zabezpieczającego tyły domu, i zawrócił ku bramie. Kierowca kabrioletu, młody człowiek z

ciemnymi, kędzierzawymi włosami, skończył pucowanie błotników i z dużym krytycyzmem przyglądał się jednemu z kół. Zaklął cicho. Wyglądało, że złapał gumę. Mijając go, Gwidon nie potrafił oprzeć się wrażeniu, że skądś zna tego człowieka. Ale w końcu mało to ludzi się zna? W rezydencji trwały przygotowania do ceremonii. Jak się okazało, pod salonem znajdowała się wysoko sklepiona piwnica, oświetlona przez płonące świece. Centralne miejsce zajmował tam okrągły stół, wyściełany purpurowym suknem, w określonych sytuacjach

mogący spełniać funkcję łoża, po bokach znajdowały się uchwyty mocujące i kółka stwarzające możliwość użycia sznurów lub łańcuchów wobec kogoś, kto nie chciałby leżeć spokojnie, po dobroci. Przeszedł go dreszcz, zajrzał do pokoiku Marianny. Nadal spała, ale musiały męczyć ją jakieś okropne sny, bo co rusz dygotała, wydając ciche jęki. – Nie damy cię skrzywdzić, dziecino – szepnął. I wrócił na górę. Trochę się spóźnił. W tym czasie Agnieszka-Adela korzystając z narastającej ciemności i

kryjąc się za drzewami, zbliżyła się do podjazdu. Jej uwagę w coraz większym stopniu przykuwał młody kudłaty kierowca krzątający się wokół kabrioletu. Zdała sobie sprawę, że łamie wszelkie procedury. – Może pan tu podejść i mi poświecić? – zawołał kierowca w stronę zewnętrznego strażnika. Cerber okazał się chętny do pomocy. Zapala latarkę i na moment w jej snopie znalazło się nie tylko koło, ale cała twarz szofera. Adela omal nie krzyknęła.

Zeszło powietrze, to normalne na tych wybojach, ale do Warszawy dojedzie – powiedział strażnik. – Wystarczy trochę dopompować. Zaraz w ręku szofera pojawiła się pompka, a ochroniarz zawrócił w stronę budynku. Kierowcę tak zaabsorbowało pompowanie, że nie zwrócił uwagi na odgłos dochodzący od strony drogi. Wóz inspektora, po znalezieniu się w pobliżu rezydencji, wygasił wprawdzie światła i wyłączył silnik, ale nie mógł dotoczyć się całkiem bezszelestnie. Adela wybiegła z bezpiecznego mroku. Gwidon, który też wyłonił się z domu,

nie mógł w żaden sposób jej powstrzymać. – Niech pan ucieka, panie Piotrze! – rzucił do szofera. – Niech pan ucieka, zanim zrobi się tu gorąco! – Zna pani moje imię? – wykrztusił zdumiony młodzian, przerywając pompowanie. – Skąd się pani tutaj wzięła? – Później wyjaśnię! Teraz niech pan wieje, zanim otworzą ogień. Chłopak wydawał się rozważać propozycję, niestety, ani rozmowa, ani

nadjeżdżający samochód nie uszły uwagi strażnika. – Z kim gadasz? – wrzasnął ten zewnętrzny, zawracając i ściągając z pleców dubeltówkę. Adela pojęła, że jej próba była daremna. Rzuciła się do ucieczki. – Stać, stać! – zwołał ochroniarz, odbezpieczając broń. Nie miała zamiaru. Wpadła w dobroczynny mrok. Niestety. W tym samym momencie Leon Makowski, nie orientując się, co się dzieje przed willą, włączył światła

swego samochodu. Dziewczyna została oświetlona, jakby stała na scenie. Gruchnął strzał. Adela wyrzuciła w górę ręce. Przez chwilę – Michałowicz mógłby przysiąc, że niezwykle długą chwilę – wisiała w powietrzu, po czym na podobieństwo skoszonego kwiatu padła na ziemię. Aspirant Maciek, który właśnie nadbiegł, odpowiedział ogniem, trafiając ochroniarza w nogi. Samochód inspektora zatrzymał się, wyskoczył z niego Makowski, a trzej policjanci z Otwocka, stanowiący chwilowe wsparcie, przypadli do drzew. Kanonada skończyła się równie szybko,

jak się zaczęła. Drugi ze strażników upuścił broń i uniósł ręce do góry. Może przypuszczał, że posiłki przybyłe z inspektorem są większe. Radwan klęknął przy aspirantce, ale nie mógł już niczego zrobić. Adela nie żyła. Miał ochotę zaatakować ten przeklęty dom i wybić wszystkich jego mieszkańców do nogi. Rafał Stykowski jednak nie dał im takiej szansy. W ciągu pięciu minut od głośnego wezwania do poddania się wszyscy wyszli z domu. Na początku trzymający ręce uniesione do góry wyszedł doktor Styks, potem Max Schliechter, a za nimi całkiem

swobodnie pozostała piątka uczestników towarzyskiego spotkania. Grupę zamykał Grzelak, też z łapami w górze. Strażnik potulnie otworzył obie bramki. – Nie rozumiem przyczyny tego najścia. Z tego co wiem, nie popełniliśmy żadnego przestępstwa, inspektorze. – Mimo wyrażanego protestu Styks pozwolił skuć sobie ręce. – Panowie wybaczą – zwrócił się do skonsternowanych dygnitarzy. – Zaszło tu jakieś nieporozumienie. – To samo powtórzył po niemiecku do von Heinera. – Gdzie dziewczynka? – warknął do

niego Makowski. – Jaka dziewczynka? – Gdzie Marianna, ty potworze?! – Mam wrażenie, że śpi. Znaleźliśmy biedactwo, gdy wycieńczone błąkało się po lesie. Udzieliliśmy schronienia... Oto i ona, cała i zdrowa. Nastolatka w koszuli nocnej wyszła na ganek. Nie wyglądała na skrzywdzoną, raczej na senną – A co z nimi? – Maciej wskazał głową na pozostałych. – Jestem senatorem Rzeczypospolitej...

– zaczął siwowłosy. – Wiem. Poza panem Schliechterem i doktorem Stykowskim jesteście panowie wolni – rzekł Makowski. – Otrzymaliśmy doniesienie i musimy dokładne sprawdzić ten dom i zabezpieczyć... Urwał. Od strony willi rozległ się stłumiony łoskot, potem drugi. – Co tam się dzieje? – Nie mam pojęcia. Ale mieliśmy w domu zapas fajerwerków – uśmiechnął się Styks. – Widocznie ktoś postanowił zająć się nimi bardzo nieostrożnie.

Jeszcze chwila, a cały budynek stanął w płomieniach. Dopiero wtedy kierowca kabrioletu wyczołgał się spod wozu. Jako młody człowiek Piotr Abramczyk był niesłychanie chudy, a ciemna kudłata czupryna zdradzała jego semickie pochodzenie. Może dlatego później (zanim nie wyłysiał) zawsze farbował włosy i występował jako krótko ostrzyżony blondyn. Niewątpliwie wydarzenia, które rozegrały się na jego oczach mocno nim wstrząsnęły. Michałowicz nigdy nie miał się dowiedzieć, jak dalece jego późniejszy mentor był uwikłany w sprawki księcia i

w jakim stopniu znał całą prawdę o doktorze Styksie. Czy po wybuchu wojny zerwał z dotychczasowym środowiskiem, czy sercem zaangażował się w AK, czy też...? Ale z całą pewnością nie przypuszczał wtedy, że za czterdzieści lat spróbuje napisać o tym słuchowisko i wskrzesić dziewczynę do której śmierci się przyczynił. Wskrzesić i pokochać.

Epilog

Przedwiośnie Michałowicz obudził się, czując, jakby przejechał go walec drogowy. – Jak było? – dopytywał się Bargiel,

raczący się najlepszym burbonem ze zbiorów Abramczyka. – Świetnie – odparł Gwidon zdawkowo. – Zapamiętałeś swoją wędrówkę? – Słowo po słowie, scena po scenie! – No i bardzo dobrze. Zacząłem się już martwić, że to tak długo trwa, ale nie chciałem ci przerywać. Dobrze zrobiłem? – Dobrze – odparł krótko. Nie miał ochoty do zwierzeń. Bargiel nie był osobą, przed którą

mógłby teraz otworzyć serce i zwyczajnie zapłakać. Czy w ogóle była taka osoba? Matka nie żyła, podobnie Abramczyk i Starzyk. Co do Agnieszki nie miał już pewności, czy w ogóle istniała. Reszta się nie liczyła. „Dobijam trzydziestki i nie mam ani jednego przyjaciela” – pomyślał. Na własne życzenie zgubił ich, kiedy zaczął wyrastać ponad przeciętność i został „panem redaktorem”, „panem pisarzem”... Co gorsza, musiał się pogodzić z tym, że zawsze tak będzie. Chyba że znajdzie odpowiednią kobietę, spłodzi dziecko, zbuduje dom... Bargiel chyba to zrozumiał, bo wyszedł,

zabierając „na wynos” butelkę czeskiej becherowki (dar od pisarzy Československé republiky dla Abramczyka). Należała mu się jako honorarium. Leżąc na łóżku Piotra i wpatrując się w brudny sufit, w zadziwiający sposób przypominający mapę Eurazji, próbował dokonywać bilansu swojej przegranej. Rajewska zginęła, nie przekazawszy informacji, które mogłyby zmienić losy dziejów. Wiedział, że obraz jej padającego ciała będzie go prześladował do końca życia. A wszystko na nic. Styks odniósł zwycięstwo. Zapewne nie ostatnie.

Popatrzył na wiszące na ścianie zdjęcie Piotra w objęciach z Fidelem Castro, obok było podobne z Salvadorem Allende. „Kiepskiego sobie znalazłeś następcę, stary”. O efektach działań Agnieszki mógł przekonać się nazajutrz podczas wizyty na Koszykowej. Natychmiast zauważył, że archiwalne gazety zmieniły swoją treść. Jak to było możliwe, nie wnikał. Nie pisały już o zaginięciu inspektora Makowskiego. Z tego co później udało się Michałowiczowi ustalić, jeszcze przed wybuchem wojny został on przeniesiony (pewnie za karę) do

jednego z posterunków na wschodzie, skąd trafił do Ostaszkowa i spoczął w jednym z dołów śmierci w Miednoje. Incydent w lesie nad Wisłą i śmierć Rajewskiej opisano jako pożałowania godny incydent. Według nekrologu aspirantka zginęła w trakcie pożaru podmiejskiej willi. Jak tam się zjawiła i po co, gazety milczały. Von Heiner przeżył większą część wojny w centrali berlińskiej, po czym przepadł bez wieści, podobnie jak jego szef Müller w ostatnich dniach podczas oblężenia Berlina. Niektórzy twierdzą, że żył jeszcze długie lata w Ameryce Południowej, badając życie seksualne dzikich. Nikt nigdy nie słyszał o księciu Orłowie, jego lokal o dźwięcznej

nazwie Arbat, podobnie jak skrzydło kamienicy przy Poznańskiej, padł ofiarą hitlerowskiej bomby w jednym z pierwszych dni wojny. Powtórna rozmowa z Konarzewskimi potwierdziła, że Adela „poległa w akcji”, a ofiarą nalotu stała się jedynie jej samotna matka. A co się tyczy Rafała Styksa, z pewnością już wkrótce po swym aresztowaniu znalazł się na wolności. Czy nastąpiło to z inicjatywy polskich władz, czy dopiero po wkroczeniu Niemców, źródła milczą. Tak czy owak pisanie dalszej historii komisarza Radwana przestało Michałowicza pociągać. Nie lubił

historii, które źle się kończą. Niedokończony maszynopis trafił na pawlacz, a kopia do Międzylesia. Żeby całkowicie nie wyjść z pisarskiej wprawy, ostatnie trzy dni przed powrotem do pracy bawił się, szkicując historię „szalonej czwórki”. Walka z okupantem środkami parapsychologicznymi – w dodatku w konwencji pół żartem, pół serio – stanowiła zabawę, jakiej dotąd nie było. Jak w transie nakreślił brawurową scenę ataku na jednego z niemieckich konfidentów – bogatego restauratora, dysponującego doskonałą ochroną, wsparciem policji i Gestapo – zasłużonego w walce z polskim

podziemiem. Na początek mogło to być opowiadanie, z możliwością adaptacji na słuchowisko. A z czasem... Naczelni nie są wieczni. Mimo godziny policyjnej ruch w dzielnicy niemieckiej był całkiem spory, jak przystało na wyspę panów na oceanie niewolników. Tym bardziej że lipcowa noc była jeszcze młoda i bardzo ciepła. Na parterze wysokiej kamienicy przy Adolf Hitler Alle (za jakiś czas wróci do starej nazwy Alej Ujazdowskich, aby później na krótko stać się Aleję Stalina) zabawa trwała w najlepsze, szczególnie w ogródku na zapleczu.

Sturmbahnführer Hermann Glotz lubił ten lokal. Po kolejnym dniu ciężkiej pracy w alei Szucha należała mu się odrobina wypoczynku i rozrywki. Zwłaszcza dziś. Przesłuchiwał jakąś młodą dziewczynę, Polkę, choć z wyglądu trudno byłoby o większy ekstrakt nordyckości. Kiedy uderzył ją w twarz, zapytała znakomitą niemczyzną: „Dlaczego pan to robi? Przecież doskonale pan wie, że i tak przegracie tę wojnę”. Wiedział. Od Stalingradu wiedział, że klęska jest kwestia czasu – Rosjanie i Amerykanie razem to siła złego na jednego. Chyba że Führer ma jakiegoś

asa w zanadrzu. A jeśli nie ma? Przyśpieszenie w sprawie eliminacji Żydów stanowiło dowód, że czas tysiącletniej Rzeszy się kurczy. Jeśli miała zginąć, Hermann Glotz nie zamierzał ginąć razem z nią. Od pewnego czasu analizował pewien plan i zaprzyjaźnił się z człowiekiem, który w krytycznym momencie mógł pomóc go urzeczywistnić. Ale teraz jego uwagę zaprzątała nowa kelnerka. Szczupła szatynka o pięknych oczach, absolutnie nowa, wczoraj jej jeszcze nie było. Zastanawiał się, czy mógłby zaprosić ją do jednego z gabinecików pierwszego piętra. Zasadą

panującą w lokalu było, że nie odmawiały. Wyjątek stanowiły nowe, wobec których szef lokalu nie skorzystał z prawa pierwszej nocy. Irytujące było, że traktowała go chłodno, nie zaśmiała się, kiedy klapnął ją w jędrny pośladek. Zauważył też spojrzenia, jakie wymieniała z czarniawym wąsaczem siedzącym przy stoliku koło schodów. Żyd! Skąd by się tu wziął Żyd? Barman Bruno był człowiekiem Glotza, wystarczyło zapytać. – Węgier – wyjaśnił. – Dziany facet.

Kiedyś przesiadywał większość czasu w kasynie, ale widzą go tam niechętnie. – Dlaczego? – Prawie zawsze wygrywa, podobno matematyk...– A ta... – wskazał okiem na nową kelnerkę. – Irena, pierwszy raz tutaj. Mańka dała ją na zastępstwo. Jest niedysponowana. A właściwie – uśmiechnął się obleśnie – nie w pełni dysponowana. Mam załatwić tę nową? – A szef już ją przeegzaminował? – Nie miał czasu. Ale z pewnością się

nie obrazi, jeśli go pan wyręczy. – Doskonale! Glotz zamówił piwo i usiadł na swoim miejscu. Irena podała mu je po minucie. Nadal patrzyła na niego zadziornie, ale może to był jej sposób na prowokowanie klientów. Kiedy obrócił tekturową podstawkę, zobaczył napis kopiowym ołówkiem „g5”. Jakie to proste, panna oczekiwała go w gabineciku pod piątką. Skręcił ku schodom. Tam szatniarz Hans poprosił

go obroń. Hermann nie lubił rozstawać się ze swoim Waltherem pp, ale takie panowały zasady. Samiec w trakcie kopulacji jest zwierzęciem bezbronnym, łatwym do rozbrojenia, a w Generalnej Guberni nawet kurwom nie wolno było ufać. Piątka była gabinecikiem wytwornym, z oknem na podwórko i okrągłym łóżkiem. Zgodnie z panującymi obyczajami dziwka powinna pojawić się w ciągu pięciu minut. Postanowił wykorzystać czas na ablucje, otworzył drzwi od łazienki i znieruchomiał. Na sedesie siedział Żyd.

Oczywiście nie jakiś starozakonny chałaciarz, ale inteligencik wygolony, podstrzyżony, jednak oko nie mogło Hermanna mylić. Po akcji w getcie rozpoznawał Semitę w ułamku sekundy. Żyd jakimś cudem miał broń i bezczelnie celował z niej w Glotza. Ten cofnął się, myśląc o jednym z przycisków alarmowych, które szef przewrażliwiony na punkcie bezpieczeństwa poumieszczał we wszystkich gabinecikach. – Nawet nie myśl o tym – powiedział Żyd, wyraźnie czytając w jego mózgu. – Nie zamierzam cię zabijać, przynajmniej w tej chwili.

Skrzypnęły drzwi. Kątem oka zobaczył wchodzącą kelnerkę, z którą wślizgnął się Węgier. „Zorganizowana akcja” – przemknęło mu. – Jeśli chcesz krzyczeć, nie mamy nic przeciwko – powiedział Żyd. Chciał coś powiedzieć, zwrócić uwagę temu śmiesznemu podczłowiekowi, że nie są po imieniu, ale Węgier, wlepiając w niego swe ogromne, zda się pozbawione białek oczy, uniósł rękę jak dyrygent pragnący uciszyć orkiestrę i Glotz stracił mowę. Poruszał ustami jak ryba, ale z jego krtani nie wydostawał się najmniejszy dźwięk.

Żyd odłożył spluwę i wyjął zegarek. Wskazywał pół do dwunastej. – Już czas! – powiedział. – Lepiej się upewnić – odparł Węgier. Rozmawiali po polsku, ale urodzony w Hindenburgu Glotz, którego dziadek był jeszcze zwykłym słowiańskim Klocem, doskonale rozumiał ten język. Madziar odwrócił się i wykonał gest w stronę okna, klamka przekręciła się sama i oba skrzydła otworzyły się jak na filmie animowanym. – Jest Armand – powiedział, wskazując w górę.

To rzeczywiście musiał być koszmar senny. Ewentualności, że do Stadt Warschau przyjechał cyrk jakoś nie brał pod uwagę. Ponad podwórkiem ktoś rozpiął linę, po której jak baletnica sunął szczupły facecik kierujący się w stronę zlokalizowanego na najwyższym piętrze apartamentu szefa. – Doskonale, dzwoń! – Sandor wskazał wzrokiem na telefon, który usłużnie przejechał po blacie stołu i zatrzymał się przed Glotzem. Chciał wyjaśnić, że właśnie stracił mowę, ale nie panował nad własnym organizmem. Zdjął słuchawkę i poprosił telefonistkę o połączenie z trzynastką. Tylko

wtajemniczeni wiedzieli, że jest to numer szefa. Zadziwiająca sprawa, słowa wydobywały się z gardła Hermanna, ale to nie on był ich autorem. Ktoś kierował jego krtanią, językiem, ustami. Węgier czy Żyd, do którego mówili Mietek. A może obaj? W tej chwili jedynym elementem realnym był pot zalewający obficie twarz esesmana. Kelnerka Irena otarła go mokrym ręcznikiem. Poruszała się dość dziwacznie i wydawała się również pogrążona we śnie.

– Tu Glotz – powiedział. – Mogę ci zająć chwilę? Mam pewne interesujące informacje z Berlina. – Właź! Ja też mam coś dla ciebie... – Chciałbym zabrać ze sobą tę kelnereczkę Irenę... – Doskonały pomysł! Zabawimy się obaj. – Masz pejcz? – Nie, ale przypadkiem zabrałem z pracy garotę – odparł, dziwiąc się, po co to mówi. Nigdy nie wynosił służbowych

rekwizytów z budynku na Szucha. Odpowiedzią był śmiech. Wjechali windą – Irena, Sándor, Glotz. Żyd Mieczysław zniknął gdzieś po drodze. Na górze już czekało dwóch wartowników. Szef pilnowany był lepiej niż Kancelaria Rzeszy. Hermann zastanawiał się, co zrobi Węgier. Jednak rozmawiający z patronem wartownicy wspomnieli tylko o dwóch osobach. Nie widzieli go. Szef rozebrany do podkoszulka czekał w swoim salonie pełnym wykwintnych

mebli i puszystych dywanów. Był tam i fortepian, i kosz świeżych kwiatów, i świeczniki... Podniósł się na widok wchodzących, choć Sándora chyba również nie zauważył. – Moi ludzie złapali dziś Ruska, który próbował się tu zakraść – poinformował gospodarz. – Zacząłem już wstępne przesłuchanie, ale nic nie stoi na przeszkodzie, żebyśmy zrobili to wspólnie. Dziewczyna zaczeka. Glotz skinął tylko głową. Znów stracił mowę. Właściciel pchnął drzwi wgłębi. Ujrzeli młodego jasnowłosego mężczyznę przywiązanego fachowo do krzesła, był

nagi i miał twarz zalaną krwią. – Na razie dowiedziałem się jedynie, że ma na imię Igor. – I starczy – powiedział Sándor. Wystarczyło spojrzenie, a więzy jak żywe węże zsunęły się z rąk i nóg więźnia. Rosjanin był wolny. – Co jest, kurwa?! – ryknął gospodarz. Instynktownie spojrzał ku oknu. Drzwi balkonowe były otwarte, a w nich ubrany na czarno z automatem w ręku stał linoskoczek Armand. – Twoja rola, Ireno – powiedział śpiewnie.

Wyciągnęła ze staniczka jakąś kartkę i zaczęła czytać. – „W imieniu Rzeczpospolitej...” – Nie, nie! – krzyknął gospodarz. – Nie możecie. Nie wiecie, kim jestem. – Doskonale wiemy, doktorze Styks. Igor otarł krew jakimś ręcznikiem i podszedł do sparaliżowanego Glotza. Z jego kieszeni wyciągnął służbową garotę, która służyła do podduszania więźniów. Stykowski chciał uciekać, ale Sándor unieruchomił go wzrokiem, a Igor narzucił mu pętlę.

Irena przeczytała do końca sentencję wyroku. Styks płakał, wołając tylko „Nie, nie! Jezu!”. Egzekucja była krótka, a jej zakończenie obwieścił wielki smród, kiedy umierający sfajdał się na dywan. Sándor przeniósł wzrok na Irenę, dziewczyna mechanicznie ruszyła z miejsca, zdjęła z fortepianu ciężki świecznik, a następnie grzmotnęła nim w głowę Glotza. Padł na dywan. Igor wetknął mu w dłonie drewniane rączki garoty.

– Wychodzimy – powiedział Armand. Podawał wszystkim kolegom kawałki metalu. – Ześlizgniecie się na linie do mieszkania vis a vis. Ty, Ireno, obudzisz się po trzech minutach i podniesiesz alarm. Operacja przebiegła bez zakłóceń. Potem jeszcze Sandor wzrokiem odczepił kotew, którą zakończona była linka. Po akcji „szalonej czwórki” nie pozostał nawet ślad. Irena obudziła się dokładnie po 180 sekundach. Rozejrzała, dostrzegła trupy i zaczęła przeraźliwie wrzeszczeć.

Przesłuchiwana nie potrafiła opowiedzieć, co się właściwie stało. Lekarze stwierdzili u niej głęboki szok i amnezję. Śledczym z Kripo wydawało się oczywiste, że wspólnicy w ciemnych interesach się pokłócili. Glotz udusił partnera, a sam oberwał w głowę od kelnerki próbującej ratować swego szefa. Hermann nie zeznał niczego, zmarł krótko po odzyskaniu świadomości. W jego ustach znaleziono przegryzioną ampułkę z cyjankiem. Nie udało się powtórnie przesłuchać panny Ireny, aresztowana została odbita w drodze z Pawiaka na Szucha. Podczas tej akcji poznała młodego porucznika podziemia Piotra Abramczyka...

Tak po raz pierwszy moja matka spotkała się z moim mistrzem.

***

Gwidon wracał bardzo niechętnie do radia. Postanowiwszy, że nie podejmie się pisania AL story, nie miał wątpliwości, że nie może go tam czekać nic dobrego. Pomylił się. Zwiastunem tej pomyłki była głupia mina Roberta Lejmana, którego spotkał przed kioskiem na dole. – Ty wiesz, co się porobiło? – rzucił w pierwszym zdaniu. – Całe szczęście, że nie ruszyliśmy z naszym serialem. – Nie mam pojęcia. Powiedz, o co chodzi?

– Aresztowali generała Grzelaka. – Co takiego? – Gazet nie czytasz? Telewizji nie oglądasz? Radia nie słuchasz? Wykryto jakieś grubsze przekręty. Chodzi o złoto czy dewizy... Poleciało kilka osób w ministerstwie, ale pewnie wszystko skupi się na generale emerycie. Michałowicza korciło, aby zapytać Lejmana o jego rolę we współczesnych działaniach współpracowników ducha Rafała Styksa. Ale dał spokój. Pracowali w końcu w jednej firmie. Z podobnych powodów nie bawił się w rozwikływanie zagadki, kto oprócz

Grzelaka wykonywał plany geniusza zbrodni działającego zza grobu. Czy współpracowniczką mogła być Mira Zawadzka, pasująca do wielu dziwnych wydarzeń w mieszkaniu na Poznańskiej? Czyżby miał na nią jakiegoś potężnego haka? A pani Maria? Kto inny mógł doprowadzić do zaginięcia odcinków i skasowania nagranych taśm? A Jurek Bargiel?... Dociekanie nie miało większego sensu. Sprawa była skończona. I potwierdził to, co ciekawe, sam Lejman. – Dopytywałeś się kiedyś o tego doktora Stykowskiego... – zagaił z własnej inicjatywy. – W ostatniej rozmowie z

Grzelakiem zapytałem o niego. – No i?... – Nie bardzo chciał gadać. Najpierw powtórzył to, co już mówił, że oddał organizacji spore usługi, że był osobą, która zaopiekowała się grupą zrzutków i udzielił jej wydatnej pomocy. Miał doskonałe stosunki z Niemcami, prowadził lokal rozrywkowy i burdel Nur für Deutsche, co oczywiście nie przeszkadzało, a nawet pomagało mu być oddanym sprawie komunistą. Niestety nasza cenzura nie byłaby zachwycona taką informacją... – Ale co się z nim stało?

– Zginął, zamordowany przez jakiegoś hitlerowca! Choć Grzelak, który był przy tym szwabię, kiedy się ocknął, twierdził, że ten bredził o jakieś bojówce na usługach rządu londyńskiego. – Co ty mówisz? – To, co usłyszałem. Niemiec twierdził, że zamachu dokonało czterech niezwykle sprawnych komandosów, w większości cudzoziemców. Kiedy słuchałem o tym, od razu przyszła mi na myśl nasza „szalona czwórka”. – Jaka nasza „szalona czwórka”? – No... rozmawialiśmy przecież o tym. O czterech więźniach, którzy jechali do

Berlina: Francuz, Węgier, Rosjanin i Żyd. Jak w tym kawale. – W kawałach przeważnie nie ma Węgrów. – Nie czepiaj się szczegółów! To nie jest wcale najgorszy pomysł. – Wiem, może sam o tym kiedyś napiszę. Ale nie sądzę, żebym potrzebował wspólników. – No wiesz... Ale z ciebie kolega – burknął Lejman i poszedł jak zmyty. Zaczęła się codzienna rutyna. Reformatorskie zapędy nowego naczelnego chwilowo osłabły i

pozwolono Michałowiczowi wrócić do słuchowisk z gatunku science fiction. Na początek raz w miesiącu. Ale jak powiada fraszkopis: „Lepszy cyc niż nic”. Sytuacja się ustabilizowała. Tylko w życiu uczuciowym Gwidona trwała niczym niezapełniona pustka po Agnieszce. Nie znaczy to, że nie spotykał się z Teresą albo co jakiś czas nie poderwał jakiejś aktoreczki. Z Laurowską wyskoczył nawet na owocny weekend do Kazimierza. Szczęśliwy jednak nie był. W nawale codziennych zajęć zapomniał zupełnie o wuju Leopoldzie. Zobaczył

go dopiero w lutym, w szpitalu. Po rozległym zawale Wojton-Eberhardt był w agonii. Przez dwa dni zdawał się utrzymywać na wąskiej grani pomiędzy światami. Po przyjściu Michałowicza na moment odzyskał przytomność. Chwycił go za rękę i powiedział jak człowiek, który wie więcej niż inni śmiertelnicy: – Ona wróci! Gwidon nie odniósł tego do Agnieszki, był raczej skłonny sądzić, że myśl wuja krąży wokół Anastazji, Sonii czy Xeni. W dzień po pogrzebie jakiś niewielki problem skłonił go do pójścia do pokoju przegrań. Na progu taśma wypadła mu z rąk. Przy

magnetofonie siedziała Agnieszka. Agnieszka z jego wspomnień i snów. W porównaniu z tą, która zginęła przed willą Schliechtera, miała jedynie krótsze włosy. – Agnieszka! – zawołał. – Do kogo pan mówi? – dziewczyna uniosła ku niemu swoje ogromne fiołkowe oczy. – To ja, Gwidon – brnął dalej jak głupiec. – Każdy w radiu zna pana Michałowicza – powiedziała z uśmiechem, a potem się przedstawiła: – Jestem Zosia.

– Z Częstochowy – dorzucił. – A skąd pan wie, że z Częstochowy? – Tak sobie strzeliłem – odparł w najwyższym stopniu zmieszany, a równocześnie przerażony perspektywą, że zjawisko przed nim może nagle rozwiać się lub zniknąć. – Nie przypuszczałem, że tu panią zastanę. – Naprawdę pan mnie zna? – dziewczę się zapłoniło. – Słuchałam pana słuchowisk. Ale nigdy nie przypuszczałam, że poznam pana osobiście. Jestem tu dopiero drugi dzień... – Drugi dzień?

– Jakiś czas temu złożyłam na ręce inżyniera Boczkowskiego podanie o przyjęcie na praktykę i dostałam odpowiedź, że od pierwszego marca mogę zaczynać... Wybieram się na studia na politechnikę – dodała. – Polecił panią może Piotr Abramczyk? – zapytał, nie mogąc uwierzyć, że to wszystko nie jest jakimś karkołomnym zbiegiem okoliczności. – Nigdy nie znałam osobiście tak wielkich ludzi, jak pan Abramczyk – powiedziała i znów się zaczerwieniła. – A wczoraj na korytarzu widziałam po raz pierwszy pana Żurczyna. Co za genialny aktor!

Zadzwonił telefon. Przeprosiła i odebrała. – Tak, ja. Nie, nie mogę teraz rozmawiać. – Zerknęła na Gwidona. – Później ci powiem, jakiego mam gościa. Tak. Wyjdę o czwartej. Oczywiście. – Odłożyła słuchawkę i odwróciła się do Michałowicza. – A właściwie czym mogę panu służyć? – To zupełny drobiazg, chodziłoby o dziesięć minut przegrania. Kabel z Wrocławia. Chodzi o korekcję, bo mogą być przesterowania... – Chętnie się tym zajmę.

– Rozmawiała pani z narzeczonym? – zapytał, licząc, że usłyszy: „E tam, z kolegą”. – Nie, z mężem. – A widząc, że wywarło to na rozmówcy porażające wrażenie, dodała wyjaśniająco: – Kiedy miałam wypadek na motorze, Jacek odbywał właśnie praktykę w naszym szpitalu. Bardzo się mną zajął. Właściwie uratował mi życie... Zaczeka pan, aż to przegram? – Nie, odbiorę jutro u inżyniera. Dziękuję. Wyszedł, bojąc się, że się rozpłacze. „Cóż za banalne rozwiązanie niezwykłej historii!”.

Ochłonął dopiero na ulicy. Nie na taki powrót liczył. Ale ważne, że Agnieszka żyła. „Póki żyjemy, wszystko jest możliwe” – mawiał Abramczyk. Wspiął się do góry Myśliwiecką. Minął gmach sejmu („Dlaczego sejm jest okrągły? A kto widział kwadratowy cyrk?” – przypomniał sobie obiegowy dowcip), skręcił w Aleje Ujazdowskie i przeszedł koło ambasady amerykańskiej, przed którą ciągnęła się kolejka chętnych po wizę. Potem przez moment zastanawiał się, czy nie wpaść do SPATiF-u, ale nie był głodny. Ani strawy, ani

najświeższych plotek. Przeciął plac Trzech Krzyży, mijając redakcję „Szpilek”, w których swego czasu opublikował garść aforyzmów, a także okrągły blaszak z pisuarami, uznawany powszechnie za mekkę pederastów. Na Brackiej obok pawilonu Chemia zaczął dochodzić do równowagi. Była zamężna, to fakt. Ale czy znaczyło to, że wszystko stracone? Zaimponował jej słuchowiskami, środowisko artystyczne, w którym żyje, też robiło na niej wrażenie. Prędzej czy później, ot za jakieś trzy, cztery lata, jeśli piękna Zosia nie zajdzie w ciążę i nie ugrzęźnie na dobre przy garnkach i pieluchach, z całą

pewnością znudzi się mężem konowałem, a wtedy pod ręką znajdzie się młody, popularny, zamożny... Tak, wówczas zaatakuje. Będzie już miał własne mieszkanie, samochód, zabierze ją do Paryża albo do Grecji... Najważniejsze to nie dać się wyrzucić z radia. Nie podpaść głupio jakąś pisaniną dla drugiego obiegu, jakimiś listami protestacyjnymi. – Cholera, mówię jak Piotr – mruknął, przystając. Widział swoje odbicie w wystawie sklepu indyjskiego, ale stojąca w tle waza sprawiała, że wyglądał zupełnie jak Abramczyk. A właściwie, czy byłoby to takie złe,

gdyby doszło do kolejnego cudu i stał się nim? – Mamy jedno życie, chłopaku – mówił stary pisarz na ich bodajże przedostatnim spotkaniu. – I pod żadnym pozorem nie możemy go zmarnować. Tylko o co mu wtedy chodziło? W Alejach Jerozolimskich zastanowił się, dokąd właściwie idzie, bo do tej pory nogi same go niosły. Oczywiście do PKO, sprawdzić stan konta. Bardzo lubił ten moment. Rosnące kwoty dawały mu poczucie stabilizacji i własnej wartości. Bardziej jeszcze niż bruderszafty w SPATiF-ie

czy u literatów. W przejściu podziemnym na skrzyżowaniu Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich siedział apatycznie stary, beznogi żebrak. Harmonia wisiała na nim na podobieństwo zdezelowanego kaloryfera, a na gazecie przed nim pobłyskiwało ledwie kilka moniaków, Gwidon minął go, ale po chwili się cofnął. Uderzyło go zaskakujące podobieństwo starca do inspektora Makowskiego, oczywiście postarzałego o czterdzieści lat. Rzucił piątala. Biedaczyna, jak nagle włączony mechanizm, błyskawicznie rozciągnął harmonię, a potem jął śpiewać szeroko,

nie przejmując się przewalającym dookoła tłumem, który jakby przyśpieszył kroku. I uklęknie naród zjednoczony w wierze, Kiedy wkrótce Polak zostanie papieżem, Kiedy złe imperium całkiem się rozwali I zmieni w gnojówkę realny socjalizm. Michałowicz rzucił mu jeszcze piątkę i mrucząc do siebie: „Obyś miał rację, dziadu!” wyszedł na przystanek. Warszawa dookoła była zimna, brudna i ponura, ale równocześnie w powiewach wiatru czuło się coś nowego, innego, trudnego do zdefiniowania.

Szło ku przedwiośniu.

KONIEC

PS. Czytelników przestrzegam przed lokalizacją opowieści w jakimś konkretnym czasie. Wawer, październik 2010 – styczeń 2011