Z a u f a n i e

W SERII POLECAMY: ZŁOTA CZARA SKRZYDŁA GOŁĘBICY W KLESZCZACH LĘKU O CZYM WIEDZIAŁA MAISIE AMBASADOROWIE DAISY MILLER I INNE OPOWIADANIA PORTRET DAMY BOSTOŃCZYCY EUROPEJCZYCY RODERICK HUDSON AMERYKANIN ECHO KSIĘŻNA CASAMASSIMA

Tytuł oryginału: CONFIDENCE First published 1879

Projekt okładki Sylwia Turlejska Agencja Interaktywna Studio Kreacji www.studio-kreacji.pl

Zdjęcie na okładce © Andy & Michelle Kerry/Trevillion Images

Redaktor prowadzący Joanna Maciuk

Redakcja Lucyna Łuczyńska

Korekta Katarzyna Kusojć Grażyna Nawrocka

ISBN 978-83-8123-592-1

Warszawa 2017

Wydawca Prószyński Media Sp. z o.o. 02-697 Warszawa, ul. Rzymowskiego 28 www.proszynski.pl

ROZDZIAŁ I Było to na początku kwietnia, Bernard Longueville spędził zimę w Rzymie. Ruszył na północ z myślą o kilku zobowiązaniach towarzyskich, które nęciły go po drugiej stronie Alp, lecz uległ czarowi włoskiej wiosny i znalazł pretekst, aby zostać. Spędził pięć dni w Sienie, choć zamierzał tylko dwa, i wciąż nie czuł się na siłach ruszyć w dalszą drogę. Młodzieniec o refleksyjnym usposobieniu pierwszy raz bawił we Włoszech, więc nie oceniajmy go zbyt surowo za opieszałość. Miał smykałkę do rysowania i postanowił sporządzić kilka zapisków w tejże formie. W Sienie były dwie stare oberże, obie liche i brudne. Do tej, gdzie ulokował się Longueville, prowadził ciemny, obskurny korytarz zwieńczony tabliczką z napisem, mogącym uchodzić z oddali za dantejskie wezwanie do porzucenia wszelkiej nadziei. Druga oberża znajdowała się w pobliżu i dzień po swoim przyjeździe, kiedy ją mijał, ujrzał dwie damy, niewątpliwie członkinie licznej braci anglosaskiej, z których jedna była młoda i poruszała się z wdziękiem. W Longueville’u, mężczyźnie szarmanckim – czasami aż nadto – ten widok wzbudził poczucie żalu. Gdyby zamieszkał w tej oberży, miałby urocze towarzystwo, a tak dzielił lokum tylko z wysublimowanym Niemcem, który palił w jadalni kiepski tytoń. Stwierdził w duchu, że takie już jego szczęście, co było dlań typowe, wyciągał bowiem spontaniczne oraz nie do końca uzasadnione wnioski pod wpływem określonych sytuacji i nie doceniał opatrzności, która usiała jego życiorys mnogością okazji – zwłaszcza takich, gdzie mógł zabłysnąć galanterią, która go cechowała. Na przekór tym niedogodnościom słoneczne, ciche dni toskańskiego kwietnia upływały mu całkiem przyjemnie i czerpał wielką uciechę z malowniczego otoczenia. Ówczesna Siena była bezcennym darem śred​niowiecza dla współczesnej wyobraźni i żadne inne włoskie miasto nie wzbudziło większego zainteresowania obserwatora żądnego zrekonstruowania dawnych obyczajów. Bernard Longueville właśnie nosił się z takim zamiarem, uwielbiał bowiem poważną literaturę i swego czasu zapuścił się kilkakrotnie w średniowieczną historię. Przyjaciele uważali go za niezwykle bystrego, lecz nie czuli się przy nim onieśmieleni, bo nie miał w sobie zadęcia. Istotnie, zadziwiał pomyślunkiem, a do tego okazał się świetnym kompanem, ale prawdziwą miarą jego błyskotliwości było powodzenie, z jakim zajmował samego siebie. Nade wszystko przedkładał wewnętrzne debaty i w swoim towarzystwie czuł się najlepiej. Rozmawiając z przyjaciółmi, nieraz skrzył dowcipem, lecz śmiałbym twierdzić, że najlepsze kąski zachowywał na własny użytek. I wcale nie działo się tak z pogardy dla rozumu współbraci: po prostu własne towarzystwo stało się dlań większym bodźcem niż towarzystwo innych ludzi. Mimo to nie lubował się w samotności; przeciwnie, był nader towarzyską bestią. Od początku należy zaznaczyć, że zdawał się pełen sprzeczności, co zapewne wyjdzie w toku niniejszej narracji. Jak łatwo przewidzieć, czerpał niemałą przyjemność z własnych przemyśleń i wniosków na temat sieńskiej architektury i wczesnej sztuki toskańskiej, włoskiego życia ulicy oraz dziwactwa apenińskich pejzaży. Gdyby zamieszkał w drugiej oberży, niewykluczone, że ładna dziewczyna,

która minęła go z odwróconą główką w mrocznej arkadzie, podzieliłaby się z nim chlebem na tej intelektualnej biesiadzie. Jednakże przyszedł dzień, gdy wydawało się, że mogłaby jeszcze zebrać okruchy owej uczty, gdyby naszła ją ku temu chęć. Otóż codziennie po śniadaniu Lon​gueville udawał się na wielki plac w Sienie – rozległą piazza w kształcie podkowy, gdzie odbywa się targowisko pod oknami zwieńczonego blankami pałacu, z którego gzymsu, z lekkością pióra na kapitańskiej czapce, wyrasta prosta, wysoka wieża. Spacerował tam, pochłonięty obserwacją śniadego contadino1 zdejmującego towar z osła i półgodzinną utarczką o pęk marchwi, marzył, aby młoda dziewczyna z oczami jak ruchliwe agaty pozwoliła mu się narysować, a w przerwach podziwiał piękną, smukłą wieżę na tle błękitnej połaci niebios. Po tym, gdy znaczna część tygodnia minęła mu na tych poważnych czynnościach, postanowił wyjechać z Sieny, ale nie czuł się usatysfakcjonowany zawartością swojej teczki z akwarelami. Siena była niesłychanie malownicza, lecz on się nie przykładał. Ostatniego ranka swego pobytu, kiedy rozglądał się po zatłoczonym placu, zdjęty poczuciem, że na przekór wyjątkowej malowniczości nie jest to miejsce na sztalugę, przypomniał sobie cichy zakątek w innej części miasta, na który natknął się podczas jednego z pierwszych spacerów: kąt samotnego tarasu przylegającego do miejskich murów, gdzie trzy lub cztery zmurszałe obiekty zdawały się drzemać w słońcu – w tym uchylone drzwi pustego kościoła z wypłowiałym freskiem nadproża oraz stara żebraczka siedząca obok na zydlu z trzema nogami. Tarasik miał starą, wypolerowaną balustradę, mniej więcej na wysokość męskiej piersi, a nad nią roztaczał się widok na osobliwe wzgórza w smętnych barwach. Po lewej stronie mury miasta zakręcały na zewnątrz, ujawniając swe nierówne, ogorzałe oblicze. W ścianę kościoła wmurowano gładką, kamienną ławkę i tam Longueville odpoczywał wówczas godzinę, chłonąc kompozycję, której elementy wymieniłem i której tło stanowił gzyms tarasu. Uznawszy ją za wymarzony temat, postanowił tam wrócić ze swoimi przyborami. Tego ranka udał się z powrotem do oberży i je zabrał, a następnie ruszył labiryntem pustych uliczek na skraju miasta, w obrębie murów, niczym zbędne fałdy ubrania, którego właściciel skurczył się z wiekiem. Dotarł do porośniętego trawą tarasu i zastał go tak samo słonecznym i ustronnym jak przedtem. Stara łachmaniarka, złorzecząc w drzwiach świątyni, domagała się wsparcia, poza tym nic nie mąciło ciszy. Żółty blask słońca ocieplał brązową powierzchnię murów i rozjaśniał kotliny wśród etruskich pagórków. Longueville usadowił się na pustej ławce, po czym rozstawił przenośną sztalugę i jął wywijać pędzlem. Przez pewien czas pracował gładko, w poczuciu braku zakłóceń, toteż niemal boleśnie odczuł dźwięk dzwonu, który w oddali wybił południe. Niebawem przerwano mu po raz kolejny. Odgłos cichych kroków kazał mu podnieść głowę i ujrzał młodą kobietę – stała obok, przyglądając się zręcznemu artyście. Drugie spojrzenie upewniło go, że ma do czynienia z ładną dziewczyną, która musiała właśnie wyjść z kościoła; widział ją wcześniej przy drugiej oberży. Była wówczas w towarzystwie starszej kobiety. Podejrzewał jednak – sam nie wiem, na jakiej podstawie – że obserwowała go dłuższą chwilę, nim ją zobaczył. Zapewne byłoby zuchwalstwem spytać, co o nim myśli, lecz sam Longueville od razu wyciągnął na jej temat dwa albo trzy wnioski. Po pierwsze, stwierdził, że jest nadobnym stworzeniem, ale wygląda na dosyć śmiałą, a po drugie, uznał, iż z całą pewnością ma do czynienia z rodaczką. Odwróciła się niemalże w momencie, gdy podchwycił jej wzrok, ledwie zdążył uchylić kapelusza, czego po krótkim wahaniu nie omieszkał uczynić. Jej mina również zdradzała wahanie; przeniosła wzrok ponownie na wejście do kościoła, jakby wiedziona odruchem, żeby tam wrócić. Stała tak jeszcze chwilę, co nasunęło mu wniosek, że niełatwo ją

spłoszyć, po czym podeszła z wolna do balustrady tarasu. Wsparta łokciami o wysoki gzyms, tyłem do Longue​ville’a, kontemplowała wiejski krajobraz. Longueville wrócił do malowania, ale z mniejszą niż dotąd uwagą. Zastanawiał się, co dziewczyna robi tu sama, i przyszło mu do głowy, że jej towarzyszka – zapewne matka – przebywa w kościele. Obie znajdowały się w środku, kiedy przyszedł – kobiety lubią przesiadywać w świątyniach – i spędziły tam ponad pół godziny; jak widać, matka jeszcze nie miała dosyć. Z kolei młoda dama upodobała sobie widok, który malował Longueville: spostrzegł, iż ulokowała się w samym środku jego pierwszego planu. W pierwszym odczuciu uznał, że to niedobrze, w drugim doszedł do wniosku, że wręcz przeciwnie. Potem odwróciła się bokiem, oparła jedną rękę na gzymsie, w drugiej trzymała złożoną parasolkę, zwieszoną u boku. Zastygła bez ruchu, zupełnie jakby stanęła tam po to, aby ją uwieczniono. O tak, zdecydowanie działała na korzyść obrazka. Jej profil, regularny i delikatny, odznaczał się na tle nieba, w czystym cieniu zalotnego kapelusza; miała zwinną i lekką figurę obleczoną szarą suknią, zapiętą do samej góry w myśl przykazań ówczesnej mody i odsłaniającą szeroki rąbek szkarłatnej halki. Trwała tak, jak gdyby urzeczona widokiem. Czy ona pozuje, czy ustawiła się na mój użytek? – pytał siebie w duchu Longueville. Uznał to jednak za niepotrzebne założenie, gdyż widok był wystarczająco piękny sam w sobie, a poza tym ładna dziewczyna ma prawo żywić upodobanie do cudnych krajobrazów. Pozuje czy nie pozuje, zastanawiał się; umieszczę ją na moim obrazku, zdecydował. W zasadzie sama to uczyniła. Ludzki akcent jest jak najbardziej wskazany. Zręcznie domalował dziewczęcą postać, a po upływie dziesięciu minut udało mu się uchwycić podobieństwo. Jeśli wytrzyma kolejne dziesięć minut, pomyślał, obrazek będzie gotowy. Niestety, młoda dama nie wytrzymała; widok i poza chyba ją znudziły. Odwróciwszy się, ponownie stanęła twarzą do Longueville’a i wolnym krokiem ruszyła naprzód, jakby chciała raz jeszcze wejść do kościoła. W tym celu musiała go minąć, a kiedy znalazła się bliżej, wstał odruchowo, z obrazkiem w dłoni. Ponownie spojrzała na niego – z miną, jak określił w duchu, „śmiałą” – ciemnymi, bystrymi oczami. Włosy miała ciemne i gęste: była niebywale powabną dziewczyną. – Jaka szkoda, że pani się poruszyła – rzekł pewnie po angielsku. – Tak pięknie pani wyglądała. Stanęła, spoglądając na niego uważniej, po czym przeniosła spojrzenie na obrazek, który jej podawał. Ledwo omiotła go wzrokiem, bowiem Longueville wzbudził jej większe zainteresowanie. Nie wiedział, czy się zarumieniła, później przyszło mu do głowy, że może ją wystraszył. Lecz gdy się odezwała, w jej głosie nie było obawy. – Jestem panu bardzo zobowiązana. Nie sądzi pan, że dosyć się napatrzył? – W żadnym razie. Niezmiernie chciałbym dokończyć obrazek. – Nie jestem zawodową modelką – oznajmiła młoda dama. – W tym sęk – odpowiedział ze śmiechem Longue​ville. – Nie mogę pani zaproponować wynagrodzenia. Nie podchwyciła żartu. Odwróciła się bez słowa, ale coś w wyrazie twarzy dziewczyny i jego własne odczucia skłoniły Longueville’a do dalszej szarży. Odczuł żywą potrzebę dopięcia swego. – Widzi pani, to będzie akt czystej życzliwości – ciąg​nął. – Wręcz miłosierdzia. Wystarczy pięć minut. Proszę mnie potraktować jak włoskiego żebraka. Dziewczyna zdążyła odłożyć obrazek i nieco się oddalić. Longueville wciąż stał i składał ręce z przymilnym uśmiechem. Przystanęła i znowu na niego spojrzała, jakby uznała go za dziwne indywiduum, lecz

wydawała się rozbawiona. Na pewno się nie bała, przejawiała wręcz ochotę, żeby się podroczyć. – Chcę iść do matki – oświadczyła. – A gdzie jest pani matka? – Oczywiście w kościele. Przecież nie przyszłam sama! – Naturalnie, ale zapewniam panią, że jej matka dobrze się tam czuje. Byłem w tym kościółku, jest uroczy. Na pewno odpoczywa, musi być zmęczona. Jeżeli zechce pani ofiarować mi pięć minut, z pewnością wyjdzie do pani. – Pięć minut? – upewniła się. – Tyle wystarczy. Będę dozgonnie wdzięczny. – Roz​bawiły go własne słowa. Na obrazku zależało mu mniej, niż wskazywała jego wypowiedź, ale usilnie zabiegał, aby śliczna nieznajoma spełniła jego prośbę. Dziewczyna ponownie przeniosła wzrok na jego dzieło. – Czy pański obraz jest tego wart? – spytała. – Mam wielki talent – zapewnił ze śmiechem. – Przekona się pani, kiedy skończę. Powoli zawróciła w stronę tarasu. – Trzeba mieć talent, żeby mnie nakłonić do pozowania. – I podeszła tam, gdzie poprzednio stała. Longueville zrobił ruch, aby pójść za nią, jak gdyby w celu pokazania, o jaką pozę mu chodzi, lecz zdecydowanym ruchem wskazała sztalugę. – Ma pan tylko pięć minut. – Natychmiast wrócił do pracy, a ona spróbowała się ustawić. – Proszę mi powiedzieć, czy tak jest dobrze. – Wspaniale. – Longueville, popatrując na nią, machał pędzlem. – To bardzo miłe z pani strony, że zadaje sobie trud. – Jeśli w ogóle pozuję, chcę robić to, jak należy – odparła po dłuższej chwili. – Pozuje pani cudownie – zapewnił. Zbyła jego słowa milczeniem, toteż przez jakiś czas malował szybko i w ciszy. Był nieco poruszony, a jego myśli dotrzymywały kroku ruchom pędzla. Istotnie, pozowała wspaniale i malowanie jej sprawiło mu wielką przyjemność. Natchnęła go uroda i bezpośredni sposób bycia dziewczyny, więc zadowolił się tym na chwilę. Snuł przypuszczenia na jej temat – kim jest, czym się zajmuje – i doszedł do wniosku, że jej bezpośredniość to nie wulgarna zuchwałość, ale efekt oryginalnego i niewątpliwie intrygującego charakteru. Nie ulegało wątpliwości, iż jest damą w każdym calu, lecz jej nieprzeciętna inteligencja również rzucała się w oczy. Patrzył z zachwytem na namalowaną postać. Bardzo udana – wręcz świetna, uznał w trakcie ostatnich pociągnięć pędzlem. W tym samym momencie zjawiła się towarzyszka modelki. Wyszła z kościoła, rozejrzała się i przystanęła, przenosząc wzrok z córki na młodzieńca w rogu tarasu, następnie szybkim, lekkim krokiem podeszła do dziewczyny. Pięć minut Longueville’a dobiegło końca, więc wstał i wziąwszy obrazek, podszedł do dam. Starsza, która wsunęła dłoń pod ramię córki, spojrzała na niego ze zdziwieniem; była uroczą, starszą panią. Miała delikatne rysy, ładne oczy i pięknie zarysowane ciemne brwi, nad którymi wiły się pasma srebrzystych włosów, dosyć kokieteryjnie ułożonych. – To mój portret – oznajmiła jej córka, kiedy Longueville podszedł bliżej. – Ten pan mnie namalował. – Namalował ciebie, kochana? – wymamrotała matka. – Czy to nie nagłe? – Bardzo nagłe… Bardzo niespodziewane! – zawołała ze śmiechem dziewczyna. – I zważywszy na to, naprawdę świetne – zapewnił Longueville, podając swoje dzieło starszej pani, która wziąwszy je do ręki, oglądała. – Doprawdy nie wiem, jak pani dziękować – zwrócił

się do swojej modelki. – Teraz mi pan dziękuje – odpowiedziała. – Nie miał pan prawa zaczynać. – Pokusa była tak wielka. – Powinniśmy opierać się pokusom. Należało poprosić, żebym się usunęła. – Obawiałem się, że pani odmówi. Stała pani w moim polu widzenia. – Mógł pan mnie z niego wyprosić. – Byłbym wówczas niepocieszony. Poza tym byłby to z mojej strony przejaw braku kultury. Spoglądała na niego chwilę. – Owszem. Ale to, co pan zrobił, było większym nietaktem. – A to ci dopiero ambaras! – rzekł Longueville. – Zatem cóż nakazywały względy przyzwoitości? – Obrazek jest bardzo ładny. – Z tymi słowy starsza pani oddała go Longueville’owi. Tymczasem córka nawet nie zaszczyciła go wzrokiem. – Mógł pan odczekać, aż sobie pójdę – ciągnęła ta kłótliwa osóbka. Pokręcił głową. – Nigdy nie marnuję okazji! – Mógł pan namalować mnie później, z pamięci. Popatrzył na nią z uśmiechem. – Teraz zapamiętam o wiele lepiej! Ona też lekko się uśmiechnęła, ale zaraz spoważniała. – Ja wolałabym zapomnieć o tym incydencie. Nie podoba mi się rola, jaką w nim odegrałam. – Oby nigdy nie odegrała pani mniej stosownej! – zawołał Longueville. – Mam nadzieję, że chociaż pani matka zechce przyjąć pamiątkę tej chwili. – I ponownie zwrócił się z obrazkiem do starszej pani, która przysłuchiwała się rozmowie córki z rzutkim nieznajomym i patrzyła ze zdziwieniem na oboje. – Czy zechce pani przyjąć mój obrazek? – zapytał. – Myślę, że dobrze uchwyciłem podobieństwo. – Och, dziękuję, dziękuję, nie śmiałabym – szepnęła, zbywając go ruchem ręki. – Niechaj to będzie zadośćuczynienie za moją zuchwałość – dodał Longueville i już wydzierał kartkę z bloku. – Dawanie go pogarsza jeszcze sytuację – stwierdziła dziewczyna. – Ależ, kochanie, jest śliczny! – wykrzyknęła matka. – Jesteś na nim jak żywa. – To pogarsza sytuację! Longueville nie wytrzymał. Przewrotność młodej damy nie wynikała może ze złośliwości, lecz zakrawała na niegrzeczność. Jakby uparła się zaistnieć jako nadobna dręczycielka. – Co dokładnie? – zapytał, marszcząc brwi. Zauważył już, że jest bystra i zawsze ma gotową odpowiedź. Teraz jednak chwilę zwlekała. – To, że daje nam pan obrazek – odparła. – Zaproponowałem go pani matce – zaznaczył. Lecz ta uwaga, wynikająca z jego irytacji, nie wywarła na dziewczynie wrażenia. – Czy malarz nie nazywa tego studium? – ciągnęła. – Studium stanowi wartość dla samego artysty. Mógł pan powiedzieć, że zatrzyma swój obrazek, gdyż może się panu przydać. – Radzę nie wdawać się z nią w dyskusję, łaskawy panie – odezwała się pojednawczo starsza pani i ponownie przyjęła obrazek. – Przyznaję – powiedział Longueville, zwracając się do niej – że jestem bardzo niekonsekwentny. Proszę złożyć to na karb mojego szacunku.

– To dla ciebie, mamo. – Jego modelka puściła rękę matki i się odwróciła. Starsza kobieta spoglądała na obrazek z uśmiechem, który zdawał się wyrażać czułą chęć załagodzenia sytuacji. – Jest bardzo piękny. Jeśli nalega pan, abym go wzięła… – Byłby to dla mnie wielki zaszczyt. – No dobrze, w takim razie zachowam go i bardzo panu dziękuję. – Chwilę spoglądała na młodzieńca, gdy jej córka się oddalała. Longueville uznał ją za uroczą osobę, kogoś w rodzaju nawróconej kwakierki, mistyczki o pragmatycznym usposobieniu. – Z pewnością uważa pan, że jest dziwna – rzekła. – Jest bardzo ładna. – Bardzo mądra – uzupełniła matka. – I pełna wdzięku. – Ale i dobra! – zawołała starsza pani. – Z pewnością ma wszystkie te przymioty – rzekł z uczuciem Longueville, a jego towarzyszka odwzajemniła pozdrowienie ze skrupulatnym wdziękiem i pospieszyła za córką. Longueville został tam, zapatrzony w krajobraz, ale go nie widział. Doskwierało mu poczucie, że skorzystał z okazji, a zarazem ją stracił. Po jakimś czasie spróbował namalować żebraczkę, która zamarła jak rachityczny posąg w drzwiach kościoła. Lecz te wysiłki go nie zadowoliły i nagle odłożył pędzel. Nie była dość ładna – miała kiepski profil. 1 Rolnik (wł.).

ROZDZIAŁ II Dwa miesiące później Longueville przebywał w Wenecji, wciąż pod wrażeniem, że opuszcza Włochy. Nie należał do ludzi, którzy robią plany i się ich trzymają. Owszem, snuł plany – niewielu wyprzedzało go pod tym względem – ale były dla niego tylko odniesieniem. Pojechał do Wenecji z zamiarem spędzenia tam dwóch tygodni, lecz dwa tygodnie przyjęły postać dwóch urzekających miesięcy. Wciąż towarzyszyło mu przekonanie, że wypełnił swój zamiar; należy tu zaznaczyć, że w kwestii własnych przyjemności bezbłędnie umiał nagiąć teorię do praktyki. Tak więc w Wenecji bawił się wspaniale, ale sielankę przerwało mu wezwanie, któremu nie mógł się oprzeć. Nadeszło w postaci listu od bliskiego przyjaciela, nazywał się Gordon ​Wright i mieszkał w Niemczech. Spędzał on zimę w Dreźnie, jednakże list nosił stempel Baden-Baden, a ponieważ nie był długi, mogę go w całości przytoczyć.

Bardzo bym chciał, żebyś tu przyjechał. Zdaje się, iż odwiedziłeś już to miasto, zatem wiesz, że jest ładne i zajmujące. Zapewne spędzę tutaj resztę lata. Życzyłbym sobie, abyś kogoś poznał, dlatego bądź tak dobry i przyjedź, wtedy podziękuję Ci, jak należy, za Twoje włoskie epistoły. Nawet nie próbuję się rewanżować – nie mam czasu. Czy wiesz, co robię? Otóż się zalecam. To niezwykle absorbująca czynność, dlatego wcześniej do Ciebie nie pisałem. Zalecam się nieustannie od końca maja; pochłania to mnóstwo czasu i w związku z tym mam mnóstwo zaległości. Nie chcę przez to powiedzieć, że sam eksperyment potoczył się bardzo szybko, próbuję jednak pchnąć go naprzód. Nie miałem jak dotąd czasu sprawdzić skuteczności swych działań, ale potrzebna mi Twoja pomoc. Jak wiesz, my, wielcy naukowcy, nigdy nie prowadzimy eksperymentów bez „asystenta” – pokornej duszy, która parzy ręce i plami odzież dla dobra nauki, lecz której udział jest jedynie pośredni. Chcę, żebyś został moim asystentem, i ręczę, że Twoje oparzenia i plamy nie stanowią zagrożenia. To niezwykle intrygująca dziewczyna, musisz ją zobaczyć – chcę poznać Twoje zdanie. Ona też chce Cię poznać, gdyż wiele o Tobie opowiadałem. Niech próżność doda Ci skrzydeł. Ale mówiąc poważnie, bardzo zależy mi na Twoim przyjeździe. Chciałbym poznać Twoje zdanie, Twoje wrażenia, zobaczyć, jak ona na Ciebie wpłynie. Nie twierdzę, że proszę o Twoją radę; rzecz jasna, wzbraniałbyś się przed jej udzieleniem. Jednakże pragnę definicji, charakterystyki; sam wiesz, iż zawsze nimi szafujesz. Nie widzę powodu, dla którego nie miałbym Ci tego mówić – zawsze opowiadam Ci wszystko jak na spowiedzi. Nigdy nie udawałem, że znam się na kobietach, ale zawsze przypuszczałem, że Ty wiesz wszystko – przynajmniej dawałeś tak do zrozumienia. Dlatego przybywaj jak najprędzej i pokaż, ile jesteś wart. PS Ona jest bardzo ładna.

Longueville był tak rozbawiony tą niecodzienną prośbą, iż niebawem wyruszył do Niemiec. List Gordona Wrighta zapewne bardziej zdziwi, niż rozśmieszy czytelnika, Longueville jednak uznał go za ze wszech miar typowy dla przyjaciela, szczególnie wskazywał zaś na brak wyobraźni Gordona, będący często przedmiotem żartobliwych docinków w rozmowach obu młodzieńców, gdy jeden używał sobie na wadach drugiego. Bernard częstokroć przyrównywał ów brak wyobraźni do studni bez dna, do której on sam, na prośbę Gordona, ciągle musiał się zniżać. „Drogi przyjacielu”, mawiał, „musisz mi wybaczyć, lecz nie będę zapuszczał się do takich czeluści. Zabraknie mi powietrza i nie wyjdę stamtąd żywy. Sam wiesz, że upuszczałem tam różne rzeczy – żarciki i metafory, fantazje i paradoksy – ale przepadały bez śladu!”. Był to epigram ze strony młodzieńca, który sam obdarzony był bujną fantazją, lecz prawda wyglądała tak, że intelekt Gordona Wrighta mocniej stąpał po ziemi, aniżeli bujał w przestworzach. W oczach Bernarda każde zdanie z jego listu zdawało się głośno tupać i nic nie odzwierciedlało lepiej jego pasji badawczej procesu rozwiązywania problemów niż propozycja, by przyjaciel się zjawił i przeprowadził analizę chemiczną – badanie geometryczne – obiektu jego westchnień. Nie uwzględnia trudności, jakich przysporzy mi wyrobienie sobie zdania, a następnie go wyrażenie – ani swojej na nie reakcji, rozmyślał Bernard w pociągu do Monachium. W umyśle Gordona nie ma atmosfery; jego procesy intelektualne odbywają się w próżni. Nie istnieją tam prądy i zawirowania, nie ma wiatru ani słońca, nie zmieniają się pory roku ani temperatura. Ma jasno określone założenia i wyciąga przewidywalne wnioski. Mimo to darzył sentymentem człowieka, na którym nie pozostawiał suchej nitki, albowiem brak wspólnych cech nie przesądza o wartości przyjaźni. Musi istnieć płaszczyzna wzajemnego porozumienia, lecz wzniesiona na niej konstrukcja może zawierać mnóstwo rozbieżności. Ci dwaj mężczyźni zawiązali sojusz w czasach college’u, a więź między nimi przetrwała uczuciowe rewolucje młodości i właśnie temu zawdzięczała swoją siłę. Jej najmocniejszym ogniwem był wzajemny szacunek: gust i dążenia mieli inne, lecz jeden poważał charakter drugiego. Można powiedzieć, że łatwo było im dogodzić; jest pewne, iż żaden z nich nie podjął w życiu konkretnych działań. Byli bardzo cywilizowanymi młodymi Amerykanami, skazanymi na dobrobyt i spokojną przyszłość, bez konieczności poszukiwania szczęścia w życiu. Gdybym nie wzbraniał się przed krytyką ojczyzny młodzieńców na ich korzyść, rzekłbym, że w zasadzie nie dano im nigdy okazji, aby się wyróżnili. Po osiągnięciu dojrzałości obaj weszli w posiadanie majątku, który czynił jakikolwiek większy wysiłek zbędnym i nieuzasadnionym. Szczególnie Gordon Wright odziedziczył pokaźną fortunę, a ponieważ mieli dość skromne potrzeby, ulegli pokusie pomnażania funduszy w branży handlowej – co stanowiło najbardziej oczywistą ścieżkę kariery dostępną dla młodych Amerykanów. W zasadzie nie wybrali żadnej kariery, a gdyby kazano im przedstawić swoje dokonania, zapewne żaden nie miałby nic frapującego do powiedzenia. Gordon Wright żywo interesował się fizyką i miał własne pojęcie na temat tego, co zwie się dofinansowywaniem badań. Jego pomysły nabrały realnych kształtów, w związku z czym rozdawał badaczom pieniądze na prawo i lewo, a potem wyjechał na kilka lat do Niemiec, które uważał za enklawę naukowców. Tu zastajemy go obecnie, kultywującego relacje z kilkoma uczonymi gronami; wspierał też badania przeróżnych trudnych dziedzin nauki poprzez finansowanie skomplikowanych eksperymentów, będących często jego autorstwa, dlatego świetność przypisywana owym staraniom to również jego zasługa. Świetność jednak nie robiła

wrażenia na Bernardzie Longueville’u, którego niewiele rzeczy olśniewało. Jego serdeczność dla przyjaciela – na pierwszy rzut oka zgoła nieuzasadniona – wynikała właśnie z tego, że postrzegał go tak prosto. Osobiste sympatie są niewątpliwie czymś spowodowane, przyczyny jednak są mgliste i umykają bieżącej ocenie, podobnie jak niuanse pogodowe. Zadowalamy się spostrzeżeniem, że świeci słońce lub pada deszcz, i nasza niechęć lub aprobata to kwestie bez związku z wnikliwością naszej analizy, a nie jej pochodne. Longueville miał słabość do przedniej jakości – wręcz się w niej lubował – i wyczuwał ową zaletę w prostej, szczerej, serdecznej naturze swojego druha, którą uważał za jedyną w swoim rodzaju. Gordon Wright miał czułe serce i silną wolę – połączenie, które często bywa motywem czynów godnych podziwu, o ile nie idzie w parze ze zbyt ciasnym rozumem. Być może czasem pojawiała się wątpliwość, czy rozum Gordona jest aby wystarczająco przestronny, jednakże wspaniałomyślne odruchy częstokroć rekompensują luki wyobraźni, Wright zaś na ogół sprawiał wrażenie bystrej dobroduszności. Bernard Longueville z kolei budził sympatię z bardziej oczywistych przyczyn, zarówno powierzchowną, jak i w głębszym wymiarze. Natura nie poskąpiła mu swoich darów: był przystojny – wysoki, ciemnowłosy, smukły i doskonały w każdym calu – tak przystojny, że wybaczono by mu nawet głupotę, ale – jak już zostało wspomniane – bynajmniej nie był głupcem. Swoje liczne talenty w ciągu trzech lub czterech lat po ukończeniu college’u podporządkował studiom prawniczym, z których wprawdzie niewiele wyszło, lecz talenty bardzo mu się przydały. Niemal zawsze mówiono o nim, że jest „wykształcony”, i ludzie się dziwili, dlaczego nic nie osiągnął. Nie znajdowano zadowalającej odpowiedzi na to pytanie, lecz panowało przeświadczenie, że skoro jest zadawane, Longueville musi robić więcej niż przeciętny człowiek. Jedno robił na pewno i bez przerwy – doskonale się bawił. Nie sposób nazwać tego karierą i wiemy od początku, że nie legitymował się określonym zawodem. Ale bez zagłębiania się w szczegóły był czarującym młodzieńcem – bystrym, dobrze wychowanym i wspaniałomyślnym, a także obdarzonym owym cennym atrybutem, zwykle okreś​lanym jako wrodzony szyk (klasa wyróżniająca go na tle innych mężczyzn).

ROZDZIAŁ III W liście do Gordona Wrighta nie podał dokładnej daty przyjazdu do Baden-Baden; trzeba zaznaczyć, że nie miał zwyczaju podawania konkretnych terminów. Dotarł na miejsce wieczorem i po przybyciu do hotelu, z którego otrzymał list od przyjaciela, dowiedział się, że Gordon Wright wyszedł po kolacji i udał się w okolice domu zdrojowego. Dochodziła ósma, toteż Longueville odświeżył się po podróży i zasiadł do stołu. W pierwszym odruchu chciał posłać po Gordona, by ten dotrzymał mu towarzystwa podczas posiłku, postanowił jednak nie przeciągać kolacji i wkrótce ruszył do Kurhausu. Wielkie niemieckie uzdrowisko to jeden z najładniejszych zakątków w Europie i w letni wieczór, w epoce rozkwitu hazardu przed dwudziestu pięciu laty przedstawiało wspaniały widok. Oświetlone okna wielkiej świątyni hazardu (wzniesionej na modłę świadczącą o przeznaczeniu bardziej chlubnego rodzaju) wychodziły na ogrody i zagajniki, a obok drogich hoteli i pensjonatów, z niewinnością strumyczka, szemrała rzeczka, wypływająca z zalesionych gór Czarnego Lasu. Orkiestra, w pawilonie na tarasie Kurhausu, przygrywała dyskretnie do wtóru rozmów pań i panów, którzy obsiadłszy liczne krzesełka, sycili się pięknem natury w ramach odpoczynku od brzęku monet i kaprysów losu, a blade gwiazdy migoczące ponad ciemnymi wzgórzami i lasami zerkały na wczasowiczów, nie użyczając im swego blasku. Żadna z tych rzeczy nie uszła uwagi Longueville’a. Skierował się do głównej sali, ciekaw, czy jego przyjaciel, zagorzały wielbiciel eksperymentów, próbuje swoich sił w ruletce. Nie znalazł go jednak w żadnym ze złoconych pomieszczeń, wśród tłumu wokół stołów, toteż wyszedł na oświetlony taras, gdzie niezliczone grupy gości tworzyły atmosferę ogólnej conversazione. Wydało mu się to bardzo przyjemne, nawet frapujące, i poczynił w duchu spostrzeżenie, że jak na człowieka, który nie wyznaje szczególnie epikurejskiej filozofii, Gordon Wright uwił sobie w Baden przytulne gniazdko. Longueville podążał naprzód, rozglądając się po grupkach ludzi pogrążonych w rozmowie, gdy nagle ujrzał twarz, która sprawiła, że przystanął. Spoglądał na nią chwilę; wydawała mu się znajoma. Miał doskonałą pamięć do twarzy, lecz minął pewien czas, zanim przypisał do niej tożsamość. Gdzież on widział tę starszą panią z miną bojaźliwie czujną i pasmem włosów śnieżnych jak skrzydło gołębicy? Odpowiedź na to pytanie wnet mu się nasunęła – gdzież, jeśli nie w porośniętym trawą ustroniu włoskiego miasteczka? Miał przed sobą matkę kapryśnej modelki, więc tajemnicza osóbka również musiała przebywać w pobliżu. Nim zdążył utwierdzić się w owych spostrzeżeniach, jego wzrok padł na szerokie plecy dżentelmena, który siedział obok starszej pani i lekko od niej odwrócony, rozmawiał z młodą dziewczyną. Zobaczył tylko plecy, lecz wiedziony instynktem prawdziwej przyjaźni, rozpoznał w tej bezosobowej postaci Gordona Wrighta we własnej krzepkiej osobie. Podszedł i położył mu rękę na ramieniu. Przyjaciel podniósł głowę, po czym zerwał się z radosnym okrzykiem i uścisnął mu dłoń. – Mój drogi przyjacielu… kochany Bernardzie! Co też, u licha… Kiedy przyjechałeś?

Bernard pospieszył z wyjaśnieniami, po czym przeniósł wzrok z zacnej, uśmiechniętej twarzy Gordona na dziewczynę, z którą ten rozmawiał, a następnie na damę po drugiej stronie, zerkającą nań roziskrzonymi oczami. Uchylił kapelusza, ale widok tej pierwszej sprawił mu lekki zawód. Była bardzo ładna i w niego wpatrzona, jednakże nie miał przed sobą bohaterki drobnego incydentu na sieńskim tarasie. – Cały Longueville – podjął Gordon Wright. – Zawsze nachodzi człowieka znienacka, uwielbia niespodzianki. – Śmiał się, był bardzo zadowolony; przedstawił Bernarda obu paniom. – Poznaj panią Vivian i pannę Blanche Evers. Bernard usiadł w tym niewielkim gronie, zachodząc w głowę, czy powinien przypomnieć się pani Vivian. Postanowił zostawić to starszej pani, zwłaszcza że dostrzegł w jej oczach błysk rozpoznania. Nie nawiązała jednak do ich znajomości, tylko zadowoliła się ogólnikami – oznajmiła, że ona sama lubi wiedzieć, kiedy ktoś ma się zjawić, i nie przepada za niespodziankami. – Przypuszczam, że dosyć ich pani zaznała – rzekł Longueville z uśmiechem. Miała to być aluzja do chwili, kiedy wyszła z kościółka w Sienie i ujrzała córkę pozującą obcemu malarzowi. Lecz pani Vivian pokręciła tylko dobrotliwie głową i znów udzieliła zdawkowej odpowiedzi. – Och, wszystkiego zaznałam, dobrego i złego. Nie narzekam. – I zaśmiała się skromnie. Gordon Wright ponownie uścisnął rękę Bernardowi; wyglądał na szczerze ucieszonego jego widokiem. Bernard, pomny tego, że przyjaciel „się zaleca”, szukał na jego obliczu oznak namiętności, na razie jednak żadnej nie dojrzał; jego szczery, serdeczny druh wyglądał na spokojnego i zadowolonego. Gordon Wright miał szare oczy, krótko ostrzyżone, proste włosy w płowym odcieniu i zdrowe rumieńce. Mimo grubych i dosyć nieregularnych rysów dobroduszna twarz zyskiwała za sprawą bujnych, żółtych wąsów, zawadiacko podkręconych. Nie był wysoki, ale za to silny, i jego postać sprawiała wrażenie krzepkiej i mocno osadzonej w podłożu. Prawie zawsze nosił jasne ubrania, a na szyi nieśmiertelny niebieski fular. W chwilach wzburzenia robił się bardzo czerwony. Kiedy wypytywał Longueville’a o podróż i zdrowie, o przeżycia i plany, ten drugi, w toku rozmowy, doszukiwał się w oczach przyjaciela sprawozdania z jego obecnej sytuacji. Czy ładna dziewczyna obok to tajemnicza dama jego serca, kim w takim razie jest starsza pani i gdzie podziała się jej kłopotliwa córka? Być może ta była drugą, młodszą córką, lecz nie łączyło ją podobieństwo z żadną ze wspomnianych dam. Tymczasem Gordon Wright, na przekór pytającym spojrzeniom Bernarda, powstrzymał się od porozumiewawczych znaków. Miał za dużo do powiedzenia; zostawi to na później, gdy zostaną sami. Na razie nie było im to pisane; damy znajdowały się pod opieką Gordona. Pani Vivian – znajomość jej nazwiska sprawiła Bernardowi satysfakcję, jakby na wpół opuszczona kurtyna nagle powędrowała w górę – spoglądała na taras i rzesze ludzi, pełna czułego wyczekiwania. Przypuszczalnie wypatrywała starszej córki i Longue​ville również wyraził w duchu nadzieję, iż ta wkrótce się zjawi. Na razie dostrzegł, że dziewczyna, którą zajmuje się Gordon, jest osóbką niebywałej urody i wydaje się nad wyraz bezpośrednia. Longueville zamienił z nią kilka słów, uznawszy, iż jest to winien przyjacielowi, jeżeli faktycznie ma do czynienia z damą jego serca. Potwierdziło to zachowanie Gordona Wrighta, który niebawem odwrócił się do pani Vivian, tak aby Bernard mógł w spokoju zaznajomić się z panną Blanche. Wprawdzie nie była w Sienie z tamtymi dwiema, jednak Longueville odniósł nieodparte wrażenie, że skądś ją zna: miał przed sobą amerykańską ślicznotkę, którą setki razy widywał. Była to jedna z nader licznej rzeszy tych, które łączyło silne rodzinne podobieństwo. Bez przerwy błądziła oczami (miała piękne, w odcieniu fularów Gordona), choć bardzo często

podchwytywała przy tym spojrzenie Longueville’a. Włosy jasnobrązowe, ze złocistymi pasmami, misternie ułożone, przystrajał kapelusik, chyba paryski. Ponadto miała smukłą, drobną i ładnie zaokrągloną figurę oraz wąskie, delikatne dłonie w pięknych rękawiczkach. Kręciła się nieustannie, obracała gibkim ciałem, podrzucała głowę, dotykała włosów i oglądała zdobienia na swojej sukni. Miała wiele do powiedzenia, o czym się rychło przekonał, a wypowiadała się z niezwykłą szczerością i zdecydowaniem. Zapytał ją na początek, czy od dawna przebywa w Baden. Na taką zachętę czekała, czym prędzej zaczęła trajkotać, patrząc na niego bacznie, z kokieteryjnym uśmiechem. – Przebywam tu od około czterech tygodni. Nie wiem, czy to dla pana długo. Dla mnie wydaje się krótko, tak doskonale się bawię. Spotkałam tyle znanych mi osób, codziennie ktoś się zjawia. Na przykład dzisiaj pan. – Och, przecież pani mnie nie zna – zauważył ze śmiechem. – Ale dużo o panu słyszałam! – zawołało dziewczę. – Zdaje się, że zna pan moją serdeczną przyjaciółkę, pannę Ellę Maclane z Baltimore. Podróżuje teraz po Europie. – Pamięć nie podsunęła Longueville’owi żadnych sygnałów, potwierdził jednak, tak jak tego oczekiwano, a nawet zaryzykował stwierdzenie, że młoda dama z Baltimore jest ładna. – Aż za bardzo – odrzekła jego rozmówczyni. – Często o panu opowiadała. Chyba lepiej zna pan jej siostrę, ona sama bywa dopiero od niedawna. Jest niesłychanie interesująca. Ma włosy do ziemi. Teraz podróżuje po Norwegii. Zjeździła już wszystko i skończy na Finlandii. Dalej już nie można, prawda? Zawsze to jakaś pociecha, będzie musiała zawrócić. Bardzo bym chciała, żeby przyjechała do Baden-Baden. – Ja również – odpowiedział Longueville. – Podróżuje sama? – Gdzie tam. Mają jakiegoś Anglika. Podobno jest Ellą oczarowany. Dziś każdy ma Anglika, my tak samo. Kapitana Lovelocka, szanownego Augustusa Lovelocka. No cóż, są niebywale przystojni. Ella Maclane nie może się doczekać przyjazdu do Baden-Baden. Powinien pan do niej napisać. Jej rodzice coś sobie ubzdurali; uważają, że Baden jest niewłaściwe… Jak to się mówi? Niemoralne. Niech pan do niej napisze i zapewni, że to nieprawda. Ciekawe, czy myślą, że pani Vivian przyjechałaby w niemoralne miejsce. Pani Vivian mówi, iż może ją przygarnąć; jedna więcej nie zrobi różnicy. Jest taka miła. Opiekuje się mną, ponieważ moja matka pojechała do Marienbadu. Puściłaby mnie z panią Vivian wszędzie, z powodu jej dobrego wpływu – bardzo go ceni. Zawsze wiele słyszałam o Baden, a pan? Muszę przyznać, że jest wspaniałe, ma na mnie cudowny wpływ. Nie chcę się chwalić, ale tak jest. Proszę spytać pani Vivian, czy nie jestem grzeczna. Sprawuję się bez zarzutu. Jestem uosobieniem spokoju, siedzę tu cichutko jak myszka. Czy nazwałby to pan niemoralnym? Nie trzeba grać, jeśli się nie chce. Ojciec Elli Maclane uważa, że to wciąga. Cóż, mnie nie wciągnęło. Wiem, co pan powie: że mnie wyciągnięto. Owszem, dziś wieczorem. Siedzimy tutaj spokojnie i rozmawiamy, nie robimy nic innego. Urządziliśmy sobie miły wieczorek; zechce się pan przyłączyć? Brakuje dwóch osób, panny Vivian i Lovelocka. Kapitan poszedł z nią do środka, aby objaśnić, o co chodzi w hazardzie, panna Vivian zawsze lubi mieć wszystko czarno na białym. Ja połapałam się od razu, gdy tylko zobaczyłam stoły. Widział pan pannę Vivian? Wszyscy patrzą na nią z podziwem, jest taka niecodzienna. Czarne włosy są rzadko spotykane… Pan też jest brunetem… ale mam na myśli młode damy. Czego tutaj nie ma… Przychodzi tu grać pewna kobieta, portugalska hrabina, która ma dosłownie niebieskie włosy. Nie mogę powiedzieć, że mnie to zachwyca. Uwielbiam niebieski kolor; takie oczy owszem, ale nie włosy – ciągnęła towarzyszka Longueville’a, a on przysłuchiwał się temu z miną pełną czystego rozbawienia,

które nie zawsze świadczy o poważaniu, lecz które nawet ładne gaduły, niebędące przeciwieństwem szacownych, często wolą od męskiego braku uwagi. Poczynił przy tym pewne spostrzeżenia. Otóż stwierdził w duchu, że istnieją dwa rodzaje ładnych dziewcząt – dotkliwie świadome i błogo nieświadome tego, co robią. Protegowana pani Vivian należała do tej pierwszej kategorii i reprezentowała gatunek kokietek. Wszyscy posiadamy własną koncepcję tego, co jest dla nas niezbędne; ta młoda dama nie mogła żyć bez audytorium: niemal każda dwunożna istota płci męskiej nadawała się do tego celu. Widzowi oddawała się cała – kierowała do niego wszystkie miny, spojrzenia i wykrzykniki, czerpane pełnymi garściami z bogatego arsenału. Wszystkie te rekwizyty były tak niewinne i oczywiste, iż chęć przypodobania się rozmówcy urastała do rangi cnoty; Bernard stwierdzi później, że naturalnym powołaniem oraz métier2 dziewczynek, które ślizgają się po tafli egzystencji, jest trajkotanie i stroszenie piórek, a ich wizja życia i jego obowiązków jest tak samo prosta i powierzchowna jak orientalna bayadere. Ta transparentna, mała kokietka nie mogła być osobą, co do której Gordon chciał się go poradzić – dosłownie widział przez nią światło, a dokładniej gazową latarnię. Siedziała minutę, kręcąc pustą główką, i podchwytywała spojrzenie Bernarda; wydawało się, że wyczerpała wszystkie tematy. Wówczas podeszła do nich młoda dama z dżentelmenem u boku i Longueville na jej widok natychmiast poderwał się z krzesła. Oto piękność z gatunku nieświadomych! – stwierdził w duchu. Znał tę twarz bardzo dobrze, malował ją przez pół godziny. – Jest panna Vivian! – oznajmił Gordon Wright i również się podniósł, jakby chciał ustąpić córce miejsce obok matki. Stanęła przed nimi z lekkim uśmiechem, po czym jej spojrzenie spoczęło na Longueville’u. Zrazu było otwarte i bezpośrednie, lecz nie wyrażało nic prócz uprzejmego zaciekawienia, po chwili zaś błysnęło w nim rozpoznanie – a potem zakłopotanie, czemu dała wyraz rumieńcem. Towarzysz panny Vivian był potężnym, przystojnym jegomościem z imponującą kasztanową brodą, dzięki której robił wrażenie bardzo szykownego. Trzymał ręce w kieszeni marynarki, a w butonierce miał rozwiniętą różę. Z uśmiechem podszedł do Blanche Evers i skłonił się żartobliwie dwa albo trzy razy. – Mam nadzieję, że przegrał pan wszystko, co postawił! – powiedziała w odpowiedzi na jego uprzejmości. Wybuchnął śmiechem i znów się ukłonił. – Nie dbam o to, co przegrałem, jeżeli… jeżeli… – Jeżeli co, łaskawco? – Jeżeli pozwoli pani, bym usiadł obok niej! – I z galanterią opadł na krzesło po jej drugiej stronie. – Chciałabym, kapitanie, żeby pan przegrał cały swój majątek! – odrzekła, zerkając na Bernarda. – Niewiele musiałbym postawić – stwierdził kapitan Lovelock. – Czy naprawdę chciałaby pani ujrzeć mnie w nędzy? W toku tego uroczego dialogu panna Vivian oderwała wzrok od Longueville’a i spojrzała na matkę, ale Gordon Wright jej przeszkodził, kładąc dłoń na ramieniu Longueville’a w celu dokonania prezentacji. – A oto mój zdolny przyjaciel, pan Bernard Longueville, o którym pani opowiadałem. Jednym z jego talentów jest spadanie z księżyca.

– O nie, ja nie spadłem z księżyca – zaoponował Bernard ze śmiechem. – Spadłem ze Sieny! – I wyciąg​nął rękę do panny Vivian, która przez ułamek sekundy zwlekała z podaniem mu swojej. Następnie odwzajemniła uścisk, ale nie podchwyciła aluzji do Sieny. Nie chciała usiąść, wymówiła się zmęczeniem i chęcią powrotu do domu, co jej matka natychmiast podchwyciła i obie panie ostudziły zapędy małej panny Evers, która musiała rozstać się z kapitanem Lovelockiem. Kapitan jednak zaoferował jej swoje towarzystwo w drodze do kwatery pani Vivian, dokąd skierowali się wolnym krokiem w myśl tamtejszych zwyczajów. Longueville mógł znaleźć się obok panny Vivian, ale odniósł wrażenie, że ta go unika. Ruszyła przodem, a Gordon Wright obok niej, choć Longueville zauważył, że prawie nie rozmawiali. On sam zaoferował ramię pani Vivian, która dreptała obok nieco chwiejnym krokiem i rozwodziła się nad urokami Baden oraz zaletami miejscowych hoteli. 2 Praca, zajęcie (franc.).

ROZDZIAŁ IV – Która to? – zapytał Longueville przyjaciela, gdy pożegnali się z trzema paniami i kapitanem Lovelockiem, ten bowiem oddalił się w celu, jak to ujął, rozpoczęcia wieczoru. Odeszli od drzwi kwatery pani Vivian i stanęli na brukowanej niemieckiej uliczce. – Która co? – Gordon obrzucił go zdziwionym spojrzeniem. – Och, dajże spokój. Przecież nie będziesz droczył się ze mną o tej porze! Czy nie napisałeś, że jesteś szaleńczo zakochany? – Szaleńczo? Nie. – Tym gorzej! Mam przez to rozumieć, że twoje uczucie ostygło? Przyjaciel spoglądał na niego z powagą. – Pewnie uznałeś ten list za dziwny… – Uznałem go za typowy. – Longueville się uśmiechnął. – Chyba na jedno wychodzi. – Bynajmniej. Nigdy nie uważałem cię za dziwaka. Gordon wpatrywał się w niego z powagą wzrokiem na poły błagalnym, na poły pytającym, ale po ostatnich słowach odwrócił głowę. Nawet nadzwyczaj skromny człowiek może poczuć się urażony, kiedy ktoś odmawia mu cech, które wyróżniałyby go na tle przeciętnych ludzi. Longueville poczynił to spostrzeżenie i uderzyło go, że przyjaciel jest w gorszym nastroju, niż się spodziewał, bo czyż nie powinien się cieszyć? – Twój list był bardzo naturalny i ciekawy – dodał. – Widzisz. – Gordon ponownie spojrzał na niego. – Byłem bardzo pochłonięty. – Wcale się nie dziwię, mój drogi! – Chcę się ożenić. – Doskonały pomysł. – Czuję, jakbym dokonał epokowego odkrycia. Pierwszy raz tak mnie dopadło. Wypowiedział te słowa z prostotą, która wyzwoliła u Longueville’a atak śmiechu. – Mój drogi przyjacielu – zawołał. – Stwierdzam, że masz jednak swoje dziwactwa. O dziwo, Gordon Wright nie czuł się mile połechtany tą uwagą. – Nie wezwałem cię, żebyś się ze mnie śmiał. – Och, nie po to przejechałem czterysta pięćdziesiąt kilometrów, żeby płakać! Ale mówiąc poważnie, czy myśl o małżeństwie nasunęła ci któraś z tych młodych dam? – Skądże znowu. Już wcześniej brałem to pod uwagę. – A więc zakochałeś się, wiedziony chęcią ożenku? – Nie jestem zakochany! – oświadczył z werwą Gordon Wright. – Zatem po co mnie wezwałeś, mój drogi? – Ponieważ myślałem, że zacny i mądry z ciebie człowiek. – Zacny człowiek! – powtórzył Longueville. – Nie pojmuję twojej pokrętnej, naukowej

nomenklatury. Ale wybacz, nie będę się śmiał. Nie jestem mądrym człowiekiem, ale zacnym owszem – urwał, po czym oparł dłoń na ramieniu towarzysza. – Drogi Gordonie, to na nic: jesteś zakochany. – Ale nie chcę być. – Na niebiosa, cóż za potworne stwierdzenie! – Chcę ożenić się, mając oczy otwarte. Chcę znać moją żonę. Nie sposób kogoś poznać, gdy jest się zakochanym. Człowiek ma klapki na oczach. – To całkiem normalne. Rozumiem, że nie chcesz mieć klapek? – Chcę poznać przyszłą żonę tak, jak nikogo dotąd nie poznałem. Chcę ją widzieć wyraźnie. – Powiadam ci, przesadnie łakniesz wiedzy, przypisujesz jej zbyt wielkie znaczenie. – Ach! – zawołał po chwili Gordon. – I naturalnie ma być bliska memu sercu. Bernard znów wybuchnął śmiechem, mimo jego protestów. – Drogi przyjacielu, jesteś lepszy od swoich teorii. Twoje namiętne serce przeczy chłodnej głowie. Powtarzam: jesteś zakochany. – Proszę, żebyś więcej tego nie mówił – rzekł ​Wright. Bernard wziął go pod ramię i ruszyli przed siebie. – Zatem jak mam to nazwać? Prowadzisz badania matrymonialne. – Nie mam nic przeciwko temu określeniu. Moje badania są arcyciekawe. – A jedna z młodych dam to księga, którą studiujesz – uzupełnił Longueville. – Chyba że twój podręcznik ma dwa tomy? – Nie, jednej z nich nie studiuję wcale. Nigdy nie umiałem robić dwu rzeczy naraz. – To dowodzi, żeś zakochany. Nie sposób kochać jednocześnie dwu kobiet, lecz dwie – lub więcej – to wymarzony przedmiot analizy porównawczej. Ale wróćmy do mojego pytania: którą z tych młodych dam wybrałeś? Gordon Wright przystanął raptownie i spojrzał na niego. – A jak ci się zdaje? – Och, to niewłaściwe pytanie. Byłoby krzywdzące wyróżnić jedną na niekorzyść drugiej, a jeśli spudłuję, będę miał poczucie, że popełniłem gafę wobec tej, której nie wskazałem. Nie rozumiesz? Gordon może rozumiał, ale się uparł. – Mniejsza o gafę. Kiedyś ci się zrewanżuję. Do której według ciebie mogłem zapałać uczuciem? Na podstawie tego, co o mnie wiesz? – I utkwił w Bernardzie baczne spojrzenie. – Zapominasz – zaznaczył jego przyjaciel – że chociaż, chwała Bogu, sporo o tobie wiem, o tych dziewczętach wiem tyle co nic. Mam za mało dowodów. – Owszem, lecz nie brakuje ci spostrzegawczości. Dlatego poprosiłem, byś przyjechał. – Rozmawiałem tylko z panną Evers. – Tak, wiem, żeś nigdy nie rozmawiał z panną Vivian. – Gordon Wright dalej wpatrywał się w niego i z naciskiem wypowiedział to zdanie. Bernard poczuł się odrobinę nieswojo. Słowa przyjaciela świadczyły o złudzeniu i Longueville pospiesznie zadał sobie pytanie, czy nie powinien go rozwiać. Odpowiedź nastąpiła wolniej niż pytanie, ale nadeszła, w formie przeczącej. Złudzenie było błahe, a poza tym informacja o spotkaniu z panną Vivian nie powinna pochodzić od niego. Dziewczyna winna sama do tego nawiązać, a ponieważ tego nie uczyniła – chociaż miała ku temu okazję – Longueville uznał, że honor nakazuje mu zachować milczenie. Wnioski te nasunęły się błyskawicznie, lecz w ich toku nie omieszkał odnotować na marginesie, z właściwą sobie błyskotliwością umysłu, iż może „honor” nie ma tu nic do rzeczy. Panna

Vivian niewątpliwie wspomni Gordonowi o incydencie w Sienie, ale w swoim czasie. Bernard uroił sobie, iż Gordon już o tym wie, stąd wydało mu się, że słyszy ironię w jego głosie, lecz to wrażenie rozwiało się bez śladu, gdy tamten dodał: – A jednak zwróciłeś na nią uwagę. – O tak, rzuca się w oczy. – No więc zobaczysz sam – skwitował Gordon. – Chcę, abyś to rozgryzł. Oczywiście jeśli faktycznie poświęcę się jednej kosztem drugiej, z łatwością rozwiążesz tę łamigłówkę. Longueville był na wpół rozbawiony, na wpół poirytowany jego zadowoloną miną. – „Kosztem drugiej” ma niezbyt miły wydźwięk – stwierdził, kiedy ruszyli dalej. – Czy mam zauważyć, że jesteś niegrzeczny wobec jednej z nich? – Ależ skąd. Sądzisz, że istnieje takie niebezpieczeństwo? – No cóż – odparł Longueville. – Już raz zgadywałem. Gordon Wright zaoponował. – Jeszcze nie zgaduj, odczekaj kilka dni. Teraz ci nie powiem. To się jeszcze zobaczy, pomyślał Bernard. Milczał chwilę. – Kiedy przyszedłem, siedziałeś bardzo blisko panny Evers i rozprawiałeś ze swadą, nachylony w jej stronę, wypisz wymaluj jak zakochany. Panna Evers, zdecydowanie! – Mam nadzieję, że nie zachowałem się nagannie wobec panny Vivian! – wykrzyknął Gordon Wright. Bernard zaśmiał się lekko. – Drogi Gordonie, jakiś ty zakochany! – oznajmił, kiedy znaleźli się w swoim hotelu.

ROZDZIAŁ V Życie w Baden-Baden okazało się bardzo urozmaicone i Bernard Longueville stwierdził, że nie powinno mu zabraknąć okazji, by mógł wykorzystać dary inteligencji, do których odwoływał się Gordon Wright. Przyjaciele chodzili na długie spacery po górach i lesie oraz wtapiali się w tłum na zatłoczonym terenie domu zdrojowego. Rankiem dzień po przyjeździe Bernarda udali się na wędrówkę i zaszli hen, daleko, za góry i doliny. Lasy Baden są wspaniałe, a kompozycja pejzażu robi wrażenie. Na pierwszym planie zawsze widać zadrzewioną dolinę i purpurową grań upiększoną ruinami wieży o odpowiednim nachyleniu. Zza gąszczu śliw wychyla się wioska z gipsu i drewna, a rozmieszczone w stałych odstępach tawerny na uboczu folgują narodowemu upodobaniu do częstego popasu. Gordon ​Wright, który był niezmordowanym piechurem, zawsze musiał odbębnić swoje szesnaście kilometrów, Longue​ville zaś, zapalony amator przechadzek, nie ustawał w zachwytach nad malowniczym krajobrazem. Tym razem jednak nie rozwodzili się nad urokami otoczenia bądź rozkoszami przechadzki, ich rozmowa przyjęła bowiem osobisty obrót. Upłynął rok, odkąd widzieli się ostatnio, toteż musieli zadać i odpowiedzieć na wiele pytań, a także wymienić zaległe plotki. Gdy wyciągnęli się na trawie na zboczu rozgrzanym przez słońce, pod wielkim niemieckim dębem o ramionach bezszelestnie rozpostartych w letnim powietrzu, nastąpiła żywa wymiana spostrzeżeń, poglądów, domysłów oraz anegdot. Gordon Wright był niewątpliwie wspaniałym przyjacielem. Przejawiał zainteresowanie, nie zadawał zbędnych pytań i unikał niejasnych oświadczeń, tylko wczuwał się w sytuację rozmówcy, dogłębnie ją analizował i nigdy nie zapominał tego, czego się dowiedział. Bywało, że po kilku miesiącach pytał o rzeczy, o których człowiek sam zapomniał. Nie należał do ludzi obdarzonych empatią, niemniej jednak poświęcał sytuacji przyjaciela całą swoją uwagę, niemającą nic wspólnego z obojętnością. Bernard miał dar empatii, tak się przynajmniej wydaje, lecz nawet on, obeznany wszak z praktyką tej chwalebnej cnoty, do tego stopnia nie mógł się czasem nadziwić zaangażowaniu przyjaciela w cudze sprawy, że nie szczędził mu w duchu wyrazów największego podziwu. Zamierzał zadać dwa albo trzy pytania na temat trzech osób, z którymi Gordon zawarł bliską znajomość, lecz na razie się wstrzymał. Czuł, że powinien sam wyrobić sobie zdanie, a perspektywa rozrywki tego rodzaju niezmiennie pobudzała jego wyobraźnię. Poza tym Gordon zrazu wzbraniał się od zwierzeń, ale mniej więcej po dziesięciu minutach leżenia na trawie rozkręcił się. – Co sądzisz o jej twarzy? – zapytał po dłuższych oględzinach nieba przez dębowe konary. – Zakładam, że w przyszłości – upewnił się Longue​ville – ilekroć użyjesz żeńskiego zaimka, mam rozumieć, że chodzi o pannę Vivian. – Ma na imię Angela – poinformował Gordon. – Ale, rzecz jasna, nie możesz jej tak nazywać. – Piękne imię – zawyrokował Longueville – lecz w odpowiedzi na twoje pytanie muszę przyznać, że jej twarz do niego nie pasuje.

– Zatem nie uważasz, że jest piękna? – Nie uważam, że jest anielska. Ale skąd mógłbym to wiedzieć? Widziałem ją tylko przelotnie. – Poczekaj, aż spojrzy na ciebie i się odezwie… Poczekaj, aż się uśmiechnie – powiedział Gordon. – Chyba nie widziałem jej uśmiechu, przynajmniej skierowanego do mnie. Mam nadzieję to nadrobić! – ciągnął Longueville. – Ale kim ona jest, ta piękna dziewczyna o pięknym imieniu? – Córką swojej matki. W zasadzie niewiele więcej o niej wiem. – A kim jest matka? – Uroczą kobietką, bez reszty oddaną córce. Jest wdową, ma tylko Angelę. Mieszkają głównie w Europie, mają skromny dochód. Pani Vivian mówi, że tutaj stać ją na więcej niż w domu. I dlatego spędzają w Europie większość czasu. Kiedy wracają do Ameryki, mieszkają w Nowym Jorku. Mamy tam wspólnych znajomych. W Europie przenoszą się z miejsca na miejsce. Bardzo lubią Włochy. Są niezwykle miłe, chyba nie sposób być milszym. Kochają książki, muzykę, sztukę i tym podobne. Rano zawsze czytają, wychodzą dopiero później w ciągu dnia. – Widzę, że są doprawdy niezwykłe – stwierdził Bernard. – A mała panna Evers: cóż ona porabia o poranku? Wiem, co robi wieczorem! – Nic nie wiem o jej zwyczajach. Nie poświęcałem jej wiele uwagi. Jest bardzo ładna. – Wunderschön3! – wykrzyknął Bernard. – Przecież rozmawiałeś z nią wczoraj. – Oczywiście, czasem rozmawiamy. To całkowite przeciwieństwo Angeli Vivian: nie ma takiego obycia, ale wydaje się czarująca. – I nieco głupiutka, hm? – podsunął Bernard. – Na pewno nie tak mądra jak panna Vivian. – To byłoby zbyt wygórowane żądanie. Lecz panie Vivian w swej dobroci wzięły ją pod swoje skrzydła. – Owszem – potwierdził Gordon. – Ma z nimi zostać jeszcze miesiąc, może nawet dwa miesiące. Jej matka pojechała do Marienbadu, podobno nie ma tam nic ciekawego dla młodej dziewczyny, toteż zaproponowały, że wezmą ją ze sobą do Baden. Pani Evers to stara przyjaciółka pani Vivian; po wyjeździe z Włoch pojechała do niej do Drezna. Spędziły tam razem miesiąc, pani Evers mieszkała w Dreźnie od zimy. Odnoszę wrażenie, że pani Vivian przyjechała do Baden-Baden przez wzgląd na Blanche Evers; sama wolałaby tańsze miejsce. Pani Evers namawiała córkę na Marienbad. – Czy kapitan Lovelock również ściągnął tu z jej powodu? Gordon Wright spojrzał na niego ze zdziwieniem. – A skąd mam wiedzieć? – Wszak nie mogło cię to interesować – odrzekł Bernard z uśmiechem. – Kim jest kapitan Lovelock? – Anglikiem. Zdaje się, że ma arystokratyczne koneksje, jest młodszym bratem hrabiego lub coś w tym rodzaju. – Bystry? – Niewiele z nim rozmawiałem, ale wątpię. Hulaka, dużo gra. – Czyżby panowało tu przekonanie, że jedno wiąże się z drugim? Przypadkiem sam trochę nie grałeś? Gordon chwilę się wahał. – Owszem, grałem co nieco, na zasadzie eksperymentu. Dokonałem arytmetycznych obliczeń

prawdopodobieństwa, które chciałem wypróbować w praktyce. Bernard długo się śmiał. – Twoje wymówki są przednie! Arytmetycznych obliczeń! – Mogę cię zapewnić, że są całkowicie zgodne z prawdą! – Gordon lekko poczerwieniał. – I to jest piękne. Nie bałeś się, że cię „wciągnie”, jak ujęła to panna Evers? – Nie ze mną takie numery. Wchodzę do środka albo zostaję na zewnątrz, ale nic mnie nie wciąga – oświadczył Gordon Wright. – I nie dałeś się wciągnąć w przyjazd z Drezna z panią Vivian i jej córką? – Nie przyjechałem z nimi, dołączyłem po tygodniu. – Mój drogi – rzekł Bernard – kurzy ci się z nosa. – No cóż, nie uległem fascynacji i nie dałem się pokonać. Chciałem przyjechać do Baden. – Nie mam co do tego wątpliwości. Czy w Dreźnie bardzo się zbliżyliście? – Widziałem je zaledwie trzy razy. – A potem za nimi przyjechałeś? Och, tylko mi nie wmawiaj, żeś nie uległ fascynacji! – zawołał Bernard i ze śmiechem poderwał się na równe nogi. 3 Cudowna (niem.).

ROZDZIAŁ VI Tamtego wieczoru w ogrodach Kurhausu odnowił znajomość z Angelą Vivian. Jej matka jak zwykle przyszła tutaj posłuchać muzyki, w towarzystwie Blanche Evers, której z kolei asystował kapitan Lovelock. To małe grono znalazło prywatność w tłumie; usadowili się w cichym zakątku przy balustradzie tarasu, a gwarne życie Baden toczyło się dokoła nich. Gordon ​Wright zatopił się w dyskusji z panią Vivian, a Bernard nawiązał rozmowę z jej córką. Młoda dama uparcie pomijała milczeniem ich pierwsze spotkanie, a nasz bohater postanowił, że zastosuje się do jej upodobań, toteż skrzętnie unikał słowa „Siena”, które dnia poprzedniego niebacznie wypowiedział. Na pewno jej powściągliwość miała swoje uzasadnienie; próbował go dociec i owe próby sprawiły mu pewną przyjemność. Cieszyło go, że łączy ich wspólna tajemnica; był ciekaw, jak długo panna Vivian w niej wytrwa, i ta myśl przyprawiała go o dreszczyk napięcia. Sam nie spieszył się z jej ujawnieniem; incydent w Sienie był uroczy sam w sobie, ale obecne zachowanie panny Vivian uświęcało go w sposób wręcz mistyczny. Bernard uważał, że świetnie idzie jej to udawanie: minionego wieczoru wydawała się zbita z tropu, jednakże dziś odzyskała rezon, jakby obrana przez nią strategia stanowiła kwestię sumienia. Dlaczego miałaby ją stanowić? Czy panna Vivian była tak zakochana w Gordonie, że pragnęła zapomnieć – i nie wzbudzać podejrzeń – iż kiedykolwiek przyjęła wyrazy uznania z ust innego mężczyzny? Nie chciało mu się w to wierzyć; panna Vivian nie wyglądała na osobę chcącą uchodzić za uosobienie niewinności, gdyż jeśli bycie podziwianą stanowi przejaw zepsucia, osóbka takiej urody już dawno zostałaby wygnana z raju. Jej uczucia względem Gordona Wrighta były odrębną sprawą i Bernard nie miał jeszcze na ten temat zdania, oprócz nadziei, że przyjaciel może liczyć na wzajemność. Nie pomylił się w swojej ocenie urody dziewczyny spotkanej w Sienie. Miała uroczo rzeźbioną twarz o czystym zarysie, jasną cerę oraz mroczne włosy i oczy. W jej rysach była stanowczość świadcząca o wewnętrznym spokoju, a zarazem miała żywą mimikę, i to połączenie – lub sprzeczność – stanowiło o niezwykłości jej urody. Bernard przypomniał sobie, że uznał tę młodą damę za nieco „śmiałą”, jednakże teraz zrozumiał, iż źle odczytał jej bystre, uważne spojrzenie. Oczy miała prześliczne i Bernard odkrywał w nich krok po kroku przeróżne rzeczy, przede wszystkim zaś była piękną, mądrą i uśmiechniętą dziewczyną. Dał jej okazję nawiązania do Sieny, przytaczając słowa Gordona, że spędziły zimę we Włoszech. – O tak – potwierdziła Angela Vivian. – Przebywałyśmy na dalekim południu i spędziłyśmy pięć miesięcy w Sorrento. – I nigdzie indziej? – Także kilka dni w Rzymie. Na ogół wybieramy spokojne miejsca, matka tak woli. – Zatem nie przyjechałyście do Baden z jej inicjatywy? Spoglądała na niego chwilę. – Chce pan przez to powiedzieć, że Baden nie jest spokojne?

Longueville rozejrzał się po ruchliwym, głośnym tłumie wewnątrz budynku i przeniósł wzrok na orkiestrę w pagodzie. – Inaczej wyobrażam sobie spokój. – Ja również – odrzekła panna Vivian. – Nie przepadam za niezmąconym spokojem. – Jak przekonała pani matkę? Ponownie spojrzała na niego z lekko kpiącym uśmiechem. – Jak pan widzi. Postawiłam na swoim. – Ma pani silną wolę. Widzę to jak na dłoni. – Bynajmniej. Po prostu słabą matkę. Ale ja też się czasami poświęcam. – Co nazywa pani poświęceniem? – Na przykład spędzenie zimy w Sorrento. Bernard wybuchnął śmiechem, po czym oznajmił jej, że musi wieść zaiste szczęśliwy żywot, by nazywać zimę w Sorrento „poświęceniem”. – To zależy, z czego człowiek rezygnuje – zaznaczyła panna Vivian. – A z czego pani zrezygnowała? Raz jeszcze posłała mu kpiący uśmiech. – To niezbyt uprzejme pytanie, kiedy pan tak je zadaje. – Sugeruje pani, że podaję w wątpliwość jej wyrzeczenie? – Wydaje się pan dawać do zrozumienia, iż nie mam się czego wyrzekać. Wyrzekłam się… wyrzekłam… – Z namysłem potoczyła spojrzeniem. – Wyrzekłam się towarzystwa. – Cieszę się, że pamięta pani, cóż to takiego było – rzekł Bernard. – Jeśli wydałem się pani niegrzeczny, chciałbym to naprawić. Kiedy kobieta mówi o wyrzekaniu się towarzystwa, znaczy to, że wyrzeka się podziwu. W pani przypadku nie ma takiej możliwości: nie uciekłaby pani od tego. Musiała pani go znaleźć nawet w Sorrento. – Może tam był, ale go nie znalazłam. Był pełen szacunku, nie ujawnił się ani razu. – To szacunek najgłębszego rodzaju. – Wolę płytsze odmiany – odpowiedziała. – No cóż – skwitował Bernard. – Proszę pamiętać, że chociaż płytki podziw się ujawnia, nie każdy podziw, który daje o sobie znać, jest płytki. Panna Vivian chwilę się wahała. – Czasami bywa zuchwały. – Spoglądała z powagą prosto na niego. Bernard też się zawahał. – Zuchwałego nie nazwałbym głębokim. To sprowadza się do jednego i tego samego. Dziewczyna lekko zmarszczyła brwi. – Nie rozumiem… chyba jestem dosyć ograniczona. Ale widzi pan, że mam rację w kwestii upodobania do takich miejsc jak Baden. Człowiek słyszy tutaj takie mądrości. – Powinna pani dodać, że mój przyjazd też ma tu coś do rzeczy. – Wszystko! – oświadczyła panna Vivian. – Wszystko? Czyżby nikt inny nie mówił nic mądrego? A mój przyjaciel Wright? – Pan Wright mówi wspaniałe rzeczy, ale niekoniecznie nazwałabym je mądrymi. – Nie chodzi o to, co mówi, ale co robi. Na tym polega urok! – stwierdził Bernard. Milczała chwilę. – Nie określiłabym tego jako urok; dobre sprawowanie nie uchodzi za ujmujące. – Z pewnością nie myśli się o nim odwrotnie! – zawołał Bernard. – Zdaniem większości ludzi nie należy do rzeczy, które czynią człowieka urokliwym.

– Zależy, co nazwałaby pani urokliwym. – No właśnie. Wszystko od tego zależy. – Ale czyż urokliwość nie jest łatwa do określenia? – rzucił. – Świat na pewno jest zgodny, że cnota to coś pięknego. Panna Vivian spuściła wzrok i zaraz go podniosła. – Czy cnota to urok? – spytała. – Dla mnie nie ma uroku bez tego. – Obawiam się, że dla mnie tak – odparła. Bernard nie posiadał się ze zdziwienia – on, który dziwił się nieczęsto. Jego towarzyszka sprawiała wrażenie zbyt inteligentnej, by ulegać niemądrej pozie cynizmu, ale czy w takim razie wykpiwałaby cnotę? – Mówi pani, jakby zgłębiła pani otchłań występku! – Roześmiał się. – Czy zna pani coś poza cnotliwymi urokami? – Oczywiście nie znam się na występku, jednakże cnota, z którą miałam do czynienia, bywała bardzo męcząca. – W takim razie wyrazy ubolewania. Widać była to cnota pośledniego rodzaju. Najlepsza cnota nigdy nie męczy. Panna Vivian zmierzyła go bacznym spojrzeniem. – To straszne uważać jedną cnotę za gorszą od pozostałych! Było to rozbrajające spostrzeżenie i pewnie gawędziliby dalej, gdyby pani Vivian nie poprosiła córki o uzupełnienie luk w opowieści – zabawiała nią Gordona Wrighta – o hiszpańskiej rodzinie poznanej w Biarritz. Następnie dołączyła do nich grupa amerykańskich znajomych, którzy spędzali tydzień w Baden, i rozmowa zeszła na ogólne tematy.

ROZDZIAŁ VII Ale następnego wieczoru raz jeszcze zatopił się w przyjaznej rozmowie z tą intrygującą dziewczyną, podczas gdy Gordon Wright po jednej stronie zabawiał jej matkę, a Blanche Evers przeglądała się po drugiej w rozmiłowanych oczach kapitana Lovelocka. – Jesteście z pani matką niezmiernie życzliwe dla tej małej – rzekł nasz bohater. – Z pewnością ma z tego korzyść. Angela Vivian przeniosła wzrok na sąsiadów i utkwiła go w świeżej twarzy młodej kokietki, a ta siedziała jak na szpilkach. Zwlekała z odpowiedzią i Longueville, który snuł własne przemyślenia i ją obserwował, doszedł do wniosku, że z jej oczu bije dezaprobata, co z kolei nasunęło mu przeświadczenie – sam nie wiedział dlaczego – że Angela ma o dziewczynie dosyć niskie mniemanie. – Nie wiem, czy jestem życzliwa – odparła. – Nie zrobiłam dla niej nic szczególnego. – Wiem od pana Wrighta, że przyjechałyście tu głównie z jej powodu. – Przyjechałam dla siebie. Pańska uwaga dotyczy chyba mojej matki. – Niechętnie przyjmuje pani pochwały – stwierdził Bernard. – Kusi, żeby je prawić, ale trafiają w próżnię. Dziewczyna poczerwieniała. – Nie może pan tego wiedzieć – mruknęła, odwracając wzrok. – Proszę złożyć to na karb mojej skromności – dodała. – Nie omieszkałem. Czemuż innemu mógłbym przypisać obojętność na komplementy? – Istnieje coś takiego. Nosi nazwę dumy. – Widzi pani! Nie mogę nawet pochwalić pani skromności. – Wolałabym, żeby zganił mnie pan za dumę. – Pani słowa dowodzą takiej pokory, iż nie ma tu miejsca na naganę. Milczała chwilę. – Mężczyźni są potwornie niegodziwi – powiedziała z uśmieszkiem. – Nie mówią nic, co mogłoby komuś pomóc. Na siłę chcą być mili i układni. – Rozumiem: mówienie miłych rzeczy stanowi dla pani haniebne wykroczenie. – To wynika z ich próżności – ciągnęła panna Vivian, jakby go nie słyszała. – Chcą uchodzić za miłych i zbierać laury za tendresse4 i błyskotliwość, choć wierzyć im zakrawałoby na szczyt głupoty. – Za to kobiety – odparował, lekko poirytowany – lubią wywierać niemiłe wrażenie. Czyżby lubiły wzbudzać niechęć? Jego towarzyszka utkwiła wzrok w swoim wachlarzu, rozłożyła go i złożyła. – Są z tym pogodzone… Mają w tym swój cel. Bernard świetnie się bawił. – Jaki cel?

– Uważam to nie tyle za cel – ciągnęła panna Vivian – ile za konieczność. – Wstrętna to konieczność! – Jak to z koniecznością bywa. Ale kobiety stawiają jej czoło, w przeciwieństwie do mężczyzn, którzy od nich stronią. – Pozwoli pani, że się nie zgodzę. Kobiety to konieczność sama w sobie, ale nie wstrętna! – I dorzucił: – Choć nawet wówczas nie dałoby się od nich stronić. – Sprzeciwiam się nazywaniu mnie koniecznością – oświadczyła Angela Vivian. – To umniejsza wartość człowieka. – Och, ale zwiększa uroki życia! – Dla mężczyzn na pewno! – Uroki życia są olśniewające. – Bernard rozejrzał się po wzgórzach okrytych cieniem i letnich gwiazdach, widocznych przez mgiełkę muzyki oraz gwaru i pudrowego światła okien kasyna. – Uroki życia są niebywałe. Wstrętna konieczność to nie moja specjalność. Niczemu się nie sprzeciwiam! Angela Vivian podążyła za jego wzrokiem – może zatrzymała spojrzenie chwilę dłużej na gwiazdach i gdyby nie dała się poznać jako osóbka, która rzadko zgadza się z rozmówcą, byłoby wielce prawdopodobne, iż po cichu przyznaje, że uroki życia są znośne. – Przypuszcza pani, że panna Evers często jest pogodzona z byciem niemiłą… i ma w tym swój cel? – Longueville ponownie zerknął na towarzyszkę kapitana Lovelocka. – Ona nie może być niemiła, jest na to zbyt miękka, zbyt łagodna. – Chce pani powiedzieć, zbyt ograniczona? – Nie nazwałabym jej tak. Jest niezbyt mądra, ale całkowicie pozbawiona pretensji. Nic w niej nie razi. – Cóż za straszny opis! Każdy winien mieć co nieco pretensji. – Człowiek lepiej wychodzi bez nich – stwierdziła panna Vivian. – Tak pani to nazywa? Spojrzała na niego z powagą. – Bardzo lubię Blanche – powiedziała. – Kapitan Lovelock za nią przepada – uzupełnił Bernard. Dziewczyna przytaknęła. – Jest urzeczony, zakochał się po uszy. – I chcą przypieczętować swój międzynarodowy związek? – Mam nadzieję, że nie; matka i ja bardzo się martwimy. – Czyż nie jest poczciwym człowiekiem? – Owszem, ale to lekkoduch. Zdaje się, że nie ma grosza przy duszy, za to bardzo drogie nawyki. Nie stroni od hazardu. Nie wiemy, co robić. – Powinnyście posłać po jej matkę. – Pisałyśmy do niej. Twierdzi, że Blanche potrafi o siebie zadbać, a ona sama musi dokończyć kurację w Marienbadzie. Właśnie rozpoczęła następną. – No cóż – stwierdził Bernard. – Blanche potrafi o siebie zadbać, co do tego nie ma wątpliwości. Jego rozmówczyni milczała chwilę, po czym zawołała: – To przydatna umiejętność dla kobiety! – Pani z pewnością ją posiadła! Podchwyciła jego spojrzenie i chciała coś odpowiedzieć, lecz nim zdążyła się odezwać, rozległ

się dźwięczny, łagodny głosik matki. Pani Vivian zwróciła się do córki tak jak poprzedniego dnia. – Droga Angelo, przypomnij mi nazwisko tego pana, który wygłosił w Genewie wspaniały cykl wykładów na temat… Jak to się nazywało? „Pozytywne wartości moralności pogańskiej”. Angela lekko poczerwieniała. – Zapomniałam, mamo – odpowiedziała ze wzrokiem wbitym w posadzkę. – Usiądź obok mnie, kochana, porozmawiamy. Chcia​​łabym opowiedzieć o tym panu Wrightowi – do​da​ła pani Vivian. – Życzy pani sobie nawrócić go na pogaństwo? – zapytał Bernard. – Wykłady były bardzo nudne, nie dostrzegłam w nich nic pozytywnego – oznajmiła Angela; wstała, lecz odwróciła się od matki. Spoglądała na Longueville’a; widział, że jest poirytowana ingerencją matki. – Lubię czasem zwiedzać kasyno, ostatnio był ze mną kapitan Lovelock. Czy zechciałby pan dotrzymać mi dziś towarzystwa? Przystał na to z ochotą; ucieszyło go, że dziewczyna nie chce przerywać rozmowy. – Wszyscy pójdziemy! – oznajmiła pani Vivian, której uwagi nie uszła ta wymiana zdań, po czym zachęciła pozostałych, aby jej towarzyszyli. Wstali, lecz Angela ruszyła przodem z Bernardem Longueville’em u boku; myśl o tym, że otwarcie sprzeciwiła się matce na rzecz jego bliskości, wprawiła go niemal w ekstazę. Gdyby jednak uległ pokusie i zatriumfował, czekałoby go rozczarowanie, gdyż sama dziewczyna okazywała umiarkowany entuzjazm. Szła milcząca i przygaszona, w całkowitej sprzeczności z buntowniczym zrywem. Mimo to był zadowolony ze swego położenia, a gdy podążał z nią przez jasne, zatłoczone pomieszczenia, gdzie wkrótce odłączyli się od pozostałych, odczuwał ów szczególny rodzaj satysfakcji, najlepiej wyrażający się w milczeniu. Angela spoglądała chwilę na rzędy nieruchomych twarzy skupionych na lśniącym, zielonym okręgu, po którym przesuwano kupki luidorów, i nadal się nie odzywała. Wreszcie zawołała tylko „Chodźmy!” i przeszli do innej sali, gdzie nie grano. Było to wielkie pomieszczenie, zapewne sala balowa, obecnie jednak świeciło pustką. Pod ścianami ustawiono zielone, aksamitne siedziska, a połać wypolerowanej podłogi lśniła w blasku żyrandoli przystrojonych niezliczonymi kryształkami. Panna Vivian zatrzymała się w progu, po czym weszła i stanęli pośrodku, zwróceni do siebie twarzami, a ich sylwetki odbiły się od posadzki, jakby stali na lodowisku. Prócz nich nie było nikogo. – Dlaczego pani mnie nie poznaje? – szepnął Bernard pospiesznie. – Nie poznaję? – Czyżby puściła pani w niepamięć nasze spotkanie w Sienie? Możliwe, że usłyszałby odpowiedź, gdyby się nie zawahała, ale gdy tak stała, coś w drugim końcu sali kazało jej zwrócić wzrok w tamtą stronę. W drzwiach – innych niż te, którymi weszli – uniesiono zieloną, aksamitną zasłonę i ujrzeli Gordona Wrighta. Wpatrywał się w nich. Reszta towarzystwa stała za nim. – Ach, tu są! – zawołał Gordon dźwięcznym, donoś​nym głosem. Angela Vivian nie wyglądała na zadowoloną z najścia, a Bernard podzielał jej odczucia. 4 Delikatność (franc.).

ROZDZIAŁ VIII Nie ponowił pytania – może mu odpowie przy najbliższej okazji. Jednakże dni mijały, a on dalej tkwił w nieświadomości – zapewne dziewczyna miała ku temu swoje powody. Bardzo często rozmawiali; pogawędki były główną rozrywką małego kręgu, do którego się przyłączył. Siadali na tarasie i gawędzili w mieszanym blasku świateł oraz gwiazd, czasem przechadzali się po lasach i zboczach łagodnych wzgórz Baden, też pochłonięci wymianą zdań. Schwarzwald jest niemal doszczętnie okryty cieniem, toteż w nieruchomych dniach pełni lata wszystko osłaniał baldachim soczystej zieleni. Nasi przyjaciele nie należeli do grona ludzi ekstrawaganckich i przesadnie śmiałych, więc spoglądali na życie Baden w zasadzie z zewnątrz, z dala od barwnych spektakli, w które obfitowała tamtejsza kronika towarzyska. Wśród nich jednak toczył się mały, odrębny dramat, a każdy miał własną rolę do odegrania. Bernard Longueville zdziwił się zrazu tym, że ma pannę Vivian niejako na wyciągnięcie ręki, nie brakowało bowiem okazji, kiedy mógł usiąść obok niej i podjąć przerwany wcześniej wątek. Spodziewał się, że Gordon Wright zażąda w tym względzie palmy pierwszeństwa i zechce skupić na sobie uwagę dziewczyny. Bądź co bądź starał się o względy Angeli, byłoby zatem naturalne, gdyby szukał jej towarzystwa. I rzeczywiście, zawsze znajdował się nieopodal, przez trzy albo cztery dni jednak Bernard miał niejasne poczucie, że przebywa jeszcze bliżej. Teraz zrozumiał wszelako, iż zawdzięcza ten przywilej przyjacielowi, bowiem chciał umożliwić mu zawarcie z panną Vivian bliższej znajomości i wyrobienie sobie zdania o osobie, na której Gordonowi tak zależało. Uznawszy, iż życzeniu jego stało się zadość, Gordon Wright powrócił na swoje miejsce i nie szczędził pięknej pannie uprzejmości, będących jedynym możliwym hołdem w ich skromnych warunkach: spacerował z nią, rozmawiał, przynosił książki do czytania, krzesła i bukieciki, które mogła przypinać do sukni, innymi słowy, traktował ją ze spokojną, ale niepozbawioną wyrazu galanterią. Tak jak podkreślił, nie szalał z miłości i jego sposób bycia istotnie nie trącił obłędem. Bernard doszedł do wniosku, że gdyby nie znał tajemnicy przyjaciela, nie dopatrzyłby się w jego zachowaniu jakichkolwiek przejawów nawet powściąg​liwego uczucia. Angela Vivian z kolei nie sprawiała wrażenia czułej na jego zabiegi i nic nie wskazywało, że jest zakochana w wytrwałym wielbicielu. Zachowywała się z nienaganną uprzejmością. Uśmiechała się przy powitaniu, spoglądała na niego i słuchała, kiedy mówił, pozwalała, by spacerował wraz z nią po alei Lichtenthal, czytała – bądź udawała, że czyta – książki, które jej pożyczał, i przypinała bukieciki, które przynosił. Nie sprawiała też wrażenia znudzonej ani zakłopotanej, poirytowanej lub przytłoczonej, ale zdaniem Bernarda przyjmowała te hołdy jako rzecz naturalną, jak każda ładna dziewczyna wyrazy podziwu. Obojętna, myślał, w najlepszym razie neutralna. Minął tydzień, zanim Gordon Wright powiedział mu, na czym stoi z panną Vivian, i przedstawił swoje nadzieje oraz oczekiwania – tydzień, podczas którego układało się między nimi jak z płatka, i Bernard, rozradowany długimi spacerami i rozmowami, piękną pogodą, urokami miejsca oraz różnymi innymi rzeczami, nie przestawał sobie winszować przyjazdu do

Baden. Wyjąwszy pierwszy dzień pobytu, nie zadawał przyjacielowi żadnych pytań. Uważał, że wszystko w swoim czasie, i zdał się na Gordona w kwestii rozwinięcia tematu, a poznał jak dotąd jedynie zarys. Z kolei Gordon zadowolił się chyba samą obecnością przyjaciela i na razie trzymał go w zanadrzu w bliżej nieokreślonym celu. – Nie powiesz mi, że teraz jej nie znasz – powiedział któregoś wieczoru, kiedy spacerowali we dwóch aleją Lichtenthal. – Miałeś tydzień, żeby się jej przypatrzyć. – Cóż znaczy tydzień obserwacji w przypadku niezwykle mądrej i skomplikowanej kobiety? – odparł Bernard. – Oho, widzę, że nie traciłeś czasu. Odkryłeś, że jest skomplikowana! – zauważył Gordon. – Drogi Gordonie, naprawdę ma dla ciebie znaczenie, co myślę o pannie Vivian? Czy zakochany mężczyzna dba o cudze zdanie na temat obiektu swoich westchnień? – Nadmiernie dbać nie powinien. Ale ma dobry pretekst, jeśli ów obiekt jest, jak to ująłeś, skomplikowany. – Bzdura! Nie ma mowy o żadnym pretekście. Obiekt westchnień jest zawsze skomplikowany. Gordon szedł chwilę bez słowa. – No dobrze, nie dbam o to, co sobie myślisz! – Brawo! Właśnie to chciałem usłyszeć – oznajmił Longueville. Przyjaciel pogrążył się w zadumie. – Dlatego możesz mi powiedzieć, co chcesz – odezwał się po chwili. – Jesteś niemożliwy! – rzekł Bernard. – I tak masz mówić. Zawsze zarzucałeś mi nadmierny rozsądek. – No cóż, mogę powtórzyć to, co powiedziałem na samym początku. Nie znam panny Vivian… To znaczy nie znam jej na tyle, żeby wyrobić sobie o niej zdanie. Chyba nie chcesz, abym ci prawił ba​nały: „urocza”, „niezwykła osóbka”, „bardzo wy​​tworna”. – O nie. O tym sam wiem, bez twojej pomocy. Ale spodobała ci się, tak? – Powiem więcej – odpowiedział Longueville. – Wzbudziła mój podziw. – Czy to oznacza więcej? – zapytał Gordon z namysłem. – Pierwsze wiąże się z drugim, a drugie częstokroć wynika z pierwszego. – Unikasz deklaracji, mój drogi Bernardzie. A ja widziałem w tobie znawcę kobiet! Wątpliwe, by Gordon Wright, człowiek zacny i mający szczerą naturę, tą uwagą chciał Bernarda podpuścić. Po pierwsze, nie był on na tyle obeznany z tajnikami ironii, a po drugie, nie domyślał się, jak drażliwa jest próżność przyjaciela. Otóż mogę zdradzić czytelnikowi, że słowa Gordona zakłuły Bernarda w czułe miejsce, jednakże nie dał tego po sobie poznać. – Myliłeś się zatem – odpowiedział po prostu. – Znam się na kobietach jak mnich w klasztorze. – Za dużo próbujesz dowieść. Nie uważasz, że jest życzliwa! – Trzeba przyznać, że ostatnia uwaga świadczyła jednak o pewnym zmyśle ironicznym Gordona. Bernard przystanął zniecierpliwiony. – Pytam jeszcze raz, jakie to ma dla ciebie znaczenie, co o niej sądzę? – Ma znaczenie, ponieważ dała mi kosza. – Kosza? A więc to koniec, nie ma się nad czym głowić. – Nie, to wcale nie koniec. – Gordon pokręcił głową. – Czy nie widzisz, że to jeszcze nie koniec? Bernard z uśmiechem położył dłoń na ramieniu przyjaciela i go poklepał. – Twoja postawa świadczy, że odpuściłeś. – Nie odpuściłem!

– Oczywiście. Kiedy dała ci kosza? Gordon stał chwilę z wzrokiem wlepionym w ziemię. Wreszcie podniósł głowę. – Trzy tygodnie temu, dwa przed twoim przyjazdem. Ale chodźmy – rzucił. – Opowiem ci po drodze. – Oświadczyłem się przed trzema tygodniami – podjął, kiedy ruszyli naprzód. – Byłem zdecydowany. Oczarowała mnie bez reszty, świata za nią nie widziałem. Okazywała mi względy… była urocza… myślałem, że jej zależy. Sądziłem, że jej matka też jest zadowolona i się ucieszy. W zasadzie sama mi to powiedziała, zwróciłem się do niej w pierwszej kolejności. Cóż, Angela mnie lubi, a przynajmniej lubiła, i nie widzę powodu, dla którego miałoby się to zmienić. Ale lubiła mnie za mało. Zapewniała o swojej życzliwości i przyjaźni, stwierdziła jednak, że za mało mnie zna, a ja znam ją jeszcze mniej. Podkreślała, że nie mam prawa jej ufać. Odpowiedziałem, że jeśli ona mi zaufa, ja uczynię to samo, lecz uznała to za marny argument. Stwierdziła, że można na mnie polegać, a na niej nie bardzo – krótko mówiąc, plotła różne brednie tego rodzaju. Obsmarowała się od góry do dołu, zarzuciła sobie mnóstwo wad. – Na przykład jakich? – Och, nie zapamiętałem. Stwierdziła, że jest niemiła w obejściu i matka ma z nią krzyż pański. A biedna pani Vivian uważa ją za anioła. – O tak – przyznał Bernard. – Powtarza to przy każdej okazji. – Dodała, że jest zazdrosna, małostkowa i bezwzględna. Wygadywała różne rzeczy. Pamiętam, że powiedziała: „Jestem bardzo fałszywa”, i zaznaczyła, że jest okrutna. – Ale to cię nie zraziło – domyślił się Bernard. – Wcale a wcale. Przecież zmyślała. – Dobrze zmyśla! – zawołał Bernard ze śmiechem. – Ty to nazywasz dobrze? – Chodzi mi o to, że jest bardzo sprytna. – Jeżeli chciała mnie zrazić, nie nazwałbym tego sprytnym posunięciem. – Możliwe. Ale jestem pewien, że gdybym był obecny przy waszej rozmowie (wybacz zuchwałość tej hipotezy), uderzyłaby mnie jej… – Tu urwał. – Jej co? – Zręczność. – No cóż, nie wystarczyła, bym porzucił mój zamysł. Oznajmiła mi później, iż znienawidziłbym ją, gdybyśmy się znali pół roku. – Nie wątpię, że skłoniłaby cię do tego, gdyby spróbowała. Właśnie to mam na myśli, mówiąc o jej zręczności. – Nazwała siebie okrutną – odpowiedział Gordon – lecz nie miała w sobie dość okrucieństwa, by podjąć taką próbę. Przemawiała mi do rozsądku, dwoiła się i troiła. Zgodziłem się z nią, iż na pewien czas zaniecham tego tematu, a na razie możemy zostać dobrymi przyjaciółmi. Zdążymy się lepiej poznać i zdamy na rozwój wypadków. Nie ma pośpiechu, ponieważ sobie ufamy – choć moja ufność nie ma pokrycia w rzeczywistości. Nie wyraziła życzenia, żebym się odsunął. Nie wzbudzam jej niechęci; bardzo mnie lubi i mogę jej dogadzać, jeżeli chcę, mam tylko zaniechać oświadczyn i wrócić do nich w późniejszym czasie, jeśli chcę. Jeżeli zmieni zdanie, skorzystam na tym, a jeśli sam je zmienię, również będzie to z korzyścią dla mojej osoby. – Bardzo dogodny układ. Czy tak wygląda obecny stan rzeczy? – zapytał Bernard. Gordon zawahał się. – Mniej więcej, ale niezupełnie.

– Panna Vivian zmieniła zdanie? – Nic mi o tym nie wiadomo. Bernard ponownie klepnął go ze śmiechem w ramię. – Doskonała z ciebie partia, przyjacielu! – Pijesz do moich pieniędzy? – Pieniędzy i skromności. Jedno idzie w parze z drugim, a to nie byle co. – No cóż. Nie jestem szczęśliwy, mimo tak chlubnych zalet. – Tak mi się zdawało, żeś markotny! – zawołał Bernard. – A zatem ty zmieniłeś zdanie. Gordon westchnął. – Za dużo powiedziane. – No więc jak byś to ujął? – zapytał jego przyjaciel życzliwie. Gordon przystanął i zapatrzył się na szczególnie jasną gwiazdę, mrugającą w przesmyku między chmurami; jej przyćmiony blask padał na jego szczere, poważne oblicze. – Nie rozumiem tej dziewczyny – oznajmił. – Och, możemy sobie podać ręce! – wykrzyknął Bernard. – Tu ci nie pomogę. – Musisz mi pomóc. – Gordon Wright porzucił swoją gwiazdę. – Masz poprawić mi humor. – Zatem chodźmy. Wcale cię nie żałuję, jest dla ciebie przemiła. – Owszem, lecz mówienie o tym wcale nie poprawia mi humoru, kiedy czuję się tak, jak się czuję. – Czyli jak? – Skonfundowany… oszołomiony… zgnębiony! Był to dopiero początek jego litanii, potem dorzucił, że ma „jak zawsze wysokie” mniemanie o pannie Vivian, czuje się przy niej mniej swobodnie aniżeli w pierwszych tygodniach znajomości, i to go gnębi. – Nie wiem, co się dzieje – uzupełnił nieszczęsny Gordon. – Nie mam pojęcia, co zaszło między nami. Z pewnością nie z jej winy. Zwróciłem na to uwagę przed dwoma tygodniami, przed twoim przyjazdem, krótko po rozmowie, którą ci przytoczyłem. Jej zachowanie nie uległo zmianie i nie podejrzewam, iż nabrała do mnie niechęci, robi jednak dziwne wrażenie i czuję się przy niej niepewnie. Przypuszczam, że ujawnia się jej natura; nazwijmy to oryginalnością. Jest na wskroś oryginalna, tajemnicza z niej osóbka. Zakładam, że odczuwam swoistą fascynację, lecz właśnie to mi się nie podoba. Do diaska, nie chcę być zafascynowany – zgłaszam sprzeciw! Opowieść zajęła sporo czasu i zdążyli dojść do hotelu. – Och, mój drogi Gordonie, mówimy różnymi językami. Jeśli nie chcesz być zafascynowany, cóż mogę ci powiedzieć? „Zgłaszam sprzeciw!”. Oto człowiek, któremu łatwo dogodzić! Raffiné, va5! – A ty jesteś zachwycony, kiedy przychodzi co do czego? – zapytał Gordon i przystanął w progu. – Kiedy przychodzi co do czego? – powtórzył Bernard. – Zapewniam cię, że nie czekam do tego czasu. Lubię początek, wypatruję go niecierpliwie i rozkoszuję się samą wizją. – Ze mną było tak samo. Lecz teraz, kiedy to nastąpiło, nie rozkoszuję się nic a nic. Ulec fascynacji to błądzić we mgle. Do licha, lubię moją wolność – lubię mój osąd! – Ja także… lubię twój – oświadczył Bernard z rozbawieniem, kiedy brali świece, aby udać się do swoich pokoi.

5 Spryciarz, patrzcie go! (franc.).

ROZDZIAŁ IX Bernard podjął ów temat czysto teoretycznie, jako że sam nie był w stadium początkowej ani zaawansowanej fascynacji. Dogadywał się jednak z Angelą Vivian i nie odczuwał tajemniczego dyskomfortu wspomnianego przez przyjaciela. Pewną zagadkę stanowiła dlań raczej matka młodej damy, co do której odnosił wrażenie, że z bliżej nieokreślonych przyczyn unika jego towarzystwa. Ubolewał nad jej rezerwą, poczuł bowiem sympatię do tej nieśmiałej, skrupulatnej kobiety, bowiem stanowiła dlań osobliwy okaz towarzystwa, za którym niegdyś przepadał. Odkrył, że pochodzi z Nowej Anglii, niemniej jednak sam wyczuł w niej bostońskiego ducha. Ma bostoński temperament, stwierdził, posługując się zwrotem, który doskonale znał i który wzbudzał w nim wiele skojarzeń. Ale natychmiast dodał, że jeśli pani Vivian jest córą purytanów, purytańska żyłka w jej usposobieniu mieszała się z innym żywiołem. To temperament bostoński w wersji wyrafinowanej, uzupełnił. Nieco przekorny, może nawet zniekształcony. Miejscowy wiatr ze wschodu z domieszką mniej balsamicznego klimatu. Zdawało mu się, że pani Vivian to purytanka światowa – swobodna bostonka; i to wrażenie, o dziwo, wyzwoliło w nim chęć bliższego jej poznania. Miał ochotę podejść do niej z wielką uprzejmością i powiedzieć: Szanowna pani i miła rodaczko, czym ci uchybiłem? Nie darzysz mnie sympatią i niezmiernie chciałbym wiedzieć dlaczego. Dołożyłbym wszelkich starań, by ci się przypodobać, ale to na nic, bo traktujesz mnie z oziębłą powściągliwością. Kiedy do ciebie mówię, odwracasz wzrok; spoglądasz na mnie jedynie, gdy rozmawiam z twoją córką. Wówczas świdrujesz mnie wzrokiem i jeśli się nie mylę, ten widok nie budzi twojego zachwytu. Odliczasz słowa, które kieruję do twojej pięknej Angeli, jakbyś wyczekiwała końca naszych niewinnych rozmów. Przerywasz nam przy każdej okazji, wołasz córkę, wpadasz w słowo. Wymyślasz sposoby, żeby nas rozdzielić. Dlaczego nie zostawisz mnie w spokoju? Zapewniam, iż jestem najbardziej nieszkodliwym z mężczyzn, nie przyniosę ujmy twojej pięknej Angeli ani nie zburzę jej spokoju. Cóż takiego zrobiłem, żeby cię urazić? Takie rozważania snuł Bernard Longueville i pewnego dnia nadarzyła się sposobność, aby niemal znalazły ujście; jego elokwencja przybrała inny obrót w ostatniej chwili. Orkiestra w Kurhausie swoim zwyczajem grała po południu, a że muzyka często była niczego sobie, wiele osób zbierało się pod drzewami o trzeciej, żeby posłuchać. Na ogół nie była to pora spotkań grupy, którą jesteśmy tu szczególnie zainteresowani, zwłaszcza panna Vivian nie zjawiała się na obrzeżach domu zdrojowego aż do wieczora, chyba że zaplanowano w przeddzień jakąś wycieczkę. Któregoś popołudnia o trzeciej Bernard skierował swoje kroki do tego małego ośrodka Baden i gdy przechodził obok tarasu, napotkał małą Blanche Evers, spacerującą tam pod różową parasolką w asyście kapitana Lovelocka. Młoda dama była zawsze niezwykle towarzyska i z właściwą sobie serdecznością przystanęła, aby przywitać się z naszym bohaterem. – Pan Longueville staje się bardzo frywolny – stwierdziła. – Bywa w Kurhausie o przeróżnych porach.

– Nie ma w tym nic frywolnego, przychodzić tu w nadziei, że panią spotkam – odpowiedział młodzieniec. – To bardzo poważna sprawa. – Poważniejszą sprawą byłoby zgubić pannę Evers, a nie ją znaleźć – zauważył kapitan Lovelock z żartob​liwą galanterią. – Chciałabym, żeby pan mnie zgubił! Chętnie bym się zgubiła. Mogłabym przeżyć najróżniejsze przygody. – No ba! – potaknął z rozbawieniem kapitan Lovelock. – Och, poradziłabym sobie. Umiem o siebie zadbać! – ciągnęła Blanche. – Pani Vivian tak nie uważa – stwierdził Bernard, który właśnie zauważył wspomnianą damę: siedziała pod drzewem z książką, znad której obserwowała swą ładną protégée6. Blanche zerknęła w jej stronę i z uśmiechem skinęła lekko główką, po czym raz jeszcze zwróciła się do obu panów. – Jest niebywale ostrożna. W życiu nie widziałam tak ostrożnej osoby. Ale zapewne ma słuszność. Obiecała mojej matce, że nie spuści mnie z oka, lecz sama nie wiem, do czego jej zdaniem byłabym zdolna. – Niezbyt mi to schlebia – wtrącił kapitan Lovelock. – Pani Vivian nie pochwala mojej osoby: najchętniej posłałaby mnie na Jamajkę. Myśli, że co mógłbym zrobić? – A cóż ja mam powiedzieć? – spytał Bernard. – Mnie lubi najmniej, chociaż uważam, że jest przemiła. – Ja za nią nie przepadam – przyznał kapitan. – Wydaje mi się fałszywa. Blanche Evers wydała cichy okrzyk zgrozy. – Niech pan natychmiast przestanie! Nie życzę sobie takich uwag o damie, która okazała mi tyle dobroci. – Wcale nie okazała. Najchętniej zamknęłaby panią gdzieś, gdzie nie miałbym do pani dostępu. – Wcale bym się temu nie sprzeciwiła! – Dziewczyna ze śmiechem zadarła głowę. – Pani Vivian to istna perła, dlatego matka pozwoliła mi z nią jechać. A jeśli obiecała mojej matce, że będzie na mnie uważać, czy nie dotrzymuje słowa? Jest ostrożniejsza niż mama, i o to chodziło. Mama nie zadałaby sobie tyle trudu, do tego wiecznie mnie łajała. Pani Vivian nigdy mnie nie strofuje, jest tylko czujna, ale to nic wielkiego. – Chciałbym, żeby była mniej czujna i częściej panią strofowała – rzekł kapitan. – Nie wątpię, że ma pan wiele paskudnych zachcianek – odparowała z uroczym rozdrażnieniem jego towarzyszka. – Och, niestety nigdy nie dostaję, czego sobie życzę! – Lovelock westchnął. – Pańskie zachcianki muszą być bardzo wygórowane – stwierdził Bernard. – Zdaje mi się, że ma pan wszystkiego pod dostatkiem. Anglik wzruszył ramionami. – Mniej, niż się panu wydaje. Pilnuje nas jak jastrząb – dorzucił po chwili, spoglądając na panią Vivian. – Lubi tylko pana Gordona Wrighta. Przepada wręcz za nim. – Jest bardzo roztropna! – oświadczył Bernard. – Jest z pewnością niezwykle przystojny – mruknęła Blanche Evers, zerkając raz po raz z uroczą natarczywością na Lovelocka. – Muszę powiedzieć, że lubię pana Gordona Wrighta. Dlaczego zjawia się pan bez niego? – zwróciła się do Bernarda. – Jesteście wszak nierozłączni. Chyba jeszcze nigdy nie widziałam pana samego. – A ja często widuję pana Gordona Wrighta w pojedynkę – oznajmił Lovelock. – Znaczy

w pojedynkę z panną Vivian. Starsza pani jest bardzo z tego zadowolona, ciągle jej mało. Dziewczę zamarło w jednej ze swych wdzięcznych póz i zmierzyło go wzrokiem od stóp do głów. – Mówi pan skandaliczne rzeczy, łaskawco! Twierdzi pan, że chce ich skojarzyć? – Twierdzę, że nasz znajomy ma sześć tysięcy rocznie. – Nieważne, ile ma: sześć tysięcy to niezbyt wiele! Poza tym u nas tak się nie robi. Nie mamy takich wstrętnych matrymonialnych zwyczajów, jakie macie wy w waszym okropnym kraju. Amerykańskie nie przypominają angielskich. – Każdy widzi – dodał kapitan – że pan Gordon Wright usycha z miłości do panny Vivian. – Ja nie widzę! – krzyknęła Blanche. – Usycha mniej ode mnie, tak? – Obyś pan wreszcie usechł do reszty! – burknęła Blanche. – W każdym razie Angela nie usycha z miłości do pana Wrighta. – Ale wyjdzie za niego, tak czy siak – powiedział Lovelock. Blanche Evers zerknęła na Bernarda. – Dlaczego pan nie zaprzeczy? – spytała. – Nie wypowie się pan w imieniu przyjaciela? – Mogę się wypowiedzieć. Ale nie wypowiem się za pannę Vivian. – A ja owszem – stwierdziła Blanche. – Ona nie wyjdzie za niego. – Jeśli tego nie zrobi, zjem swój kapelusz – powiedział kapitan Lovelock. – Co to ma znaczyć, że w Ameryce matka ładnej dziewczyny nie dba o majątek jej konkurenta? – Po prostu nie dba: uważamy, że to okropne. Proszę przyznać mi rację, panie Longueville – mówiła Blanche. – Jeszcze nie spotkałam człowieka, który przyjmowałby wszystko z takim spokojem. Jaki z pana patriota? – Mój patriotyzm poległ w starciu z niechęcią do uogólnień – odpowiedział Bernard ze śmiechem. – W tej kwestii wolałbym nie generalizować. Ciekaw jestem, czy pani Vivian rozmyśla często o dochodzie Gordona. Panna Evers skrzywiła się z niesmakiem. – Jeśli tak pana to ciekawi, proszę iść i zapytać. – Doskonały pomysł, chyba tak właśnie zrobię – odparł Bernard. Kapitan Lovelock podjął przerwany wątek. – Czyli pani matce byłoby obojętne, że nie mam szylinga przy duszy? – Obojętne? Skądże znowu, współczułaby panu. Jest bardzo litościwa: dałaby panu szylinga! – Ale nie pozwoliłaby pani na ślub ze mną – zauważył Lovelock. – Z ochotą bym temu przyklasnęła! Bernard miał dosyć tej intelektualnej szermierki. – Tak, pójdę i zapytam – powtórzył i nie zatrzymywał ich dłużej. 6 Protegowana (franc.).

ROZDZIAŁ X Wydało mu się dobrym pomysłem zadanie pani Vivian pytania, jakie zasugerowała Blanche, ale wiele dobrych pomysłów spełza na niczym. Gdy podszedł do niej z uśmiechem i pozdrowieniem, po czym usiadł na pustym krześle obok, przybrawszy minę upraszającą o pozwolenie, perspektywa konsternacji starszej pani skutecznie ostudziła jego zapał. Tedy postanowił tylko dowieść, że jest najrówniejszym człowiekiem pod słońcem, co przekształciło się w kilka błyskotliwych uwag o pogodzie, muzyce, urokach i mankamentach Baden, a także walorach powieści, którą trzymała na kolanach. Gdyby pani Vivian okazała zmieszanie lub irytację, Bernardowi byłoby bardzo przykro, albowiem nie szanował niczego bardziej od świadomości moralnej bostonki, która z powagą postrzegała życie i miała lękliwą naturę. Uważał tę ostatnią za świątynię delikatności, gdzie należy chodzić na palcach, i pragnął pokazać pani Vivian, że stąpa lekko jak wiatr. Ona sama była niezdolna do nieuprzejmości bądź grubiaństwa i w obliczu obiektu swojej niechęci przybrała pozę właściwej sobie wyrozumiałości. Czytała Victora Cousina. – Musi pani posiadać niezwykłą umiejętność oddzielania umysłu od otoczenia – rzekł Bernard, zerk​nąwszy na okładkę. – Studiowanie filozofii w badeńskim Kurhausie to prawdziwie intelektualna igraszka. – Nie uważa pan, że odrobina filozofii tutaj nie zaszkodzi? – W rzeczy samej: ta, którą przywozimy ze sobą. Ale nie próbowałbym korzystania z podręczników. – Nie powinien pan mówić o sobie, jakby nie był pan inteligentny – oznajmiła pani Vivian. – Wszyscy podkreślają pańską inteligencję. Longueville zbaraniał; nie spodziewał się takich słów i nie liczył na pochlebstwo z jej ust. Musiał upomnieć się w duchu, że ma do czynienia z bostonką o przekornej naturze. – Droga pani, wszyscy, czyli nikt – odpowiedział ze śmiechem. – Szczególnie pan Wright – odrzekła. – Zawsze nam to powtarzał. – Przyjaźń go zaślepia. – O tak, wiemy o waszej przyjaźni. Opowiadał nam o niej. – Robi pani z niego strasznego gadułę! – Zawsze mówi do rzeczy, lubimy z nim rozmawiać. – Na ogół jest świetnym rozmówcą – przyznał Bernard. – Lecz to zależy od tematu. – Och – skwitowała pani Vivian. – Jemu pozostawiamy wybór tematów. – Spuściła wzrok jakby z namysłem i wygładziła zagięty róg książki. Bernardowi przyszło do głowy, iż za sprawą tajemniczego impulsu stwarza mu okazję, aby zadał pytanie, które podsunęła Blanche Evers. Jednocześnie przypomniał sobie jeszcze dwie albo trzy rzeczy. Po pierwsze, kapitan Lovelock wyraził przekonanie, że pani Vivian popiera awanse Gordona Wrighta czynione jej córce, a po drugie, przedstawił groteskową teorię, jakoby pragnęła

wydać córkę za sześć tysięcy rocznie. Oddany wielbiciel panny Evers nigdy nie robił na Bernardzie wrażenia szczególnie lotnego, lecz teraz wydał mu się wręcz natchniony. Otóż chorobliwe uznanie dla dochodu potencjalnego zięcia mogło dowodzić skazy, jaką odcisnęła na pani Vivian mentalność Nowej Anglii! W obliczu takiego olśnienia nagle wszystko stało się jasne. Pani Vivian nie znosiła swego uniżonego sługi, ponieważ nie miał trzydziestu tysięcy rocznie i odciągał uwagę Angeli od walorów Gordona. – Gdy mowa o inteligencji, wszystko jest względne – powiedział. – Weźmy kapitana Lovelocka: nie sposób odmówić mu bystrości, jest bardzo spostrzegawczy. Pani Vivian, wyraźnie czymś zaaferowana, podnios​ła wzrok. – Nie lubimy kapitana Lovelocka – oznajmiła. – Mówi nad wyraz ciekawie – zauważył Bernard. – Uważamy go za brutala – odrzekła. – Proszę nie chwalić kapitana. – Och, ja chcę tylko być sprawiedliwy. Pani Vivian milczała chwilę. – Zależy panu na tym? – Usilnie tego pragnę. – Miło mi to słyszeć. Bez trudu mogę uwierzyć w pana dobre intencje. Bernard posłał jej uśmiech pełen wdzięczności, ale przy tym zadał sobie poważne pytanie: Dlaczego, u licha, ona mi schlebia? – Zawsze jest pani dla mnie bardzo miła – rzekł na głos. – Przez wzgląd na pana Wrighta – odpowiedziała skromnie. Wypowiadając słowa, które przytoczyłem wyżej, Bernard Longueville poczuł, że ociera się o błyskotliwą zuchwałość, ale odpowiedź pani Vivian dowodziła, że trafił na godnego przeciwnika. Musiał przyznać, że jej nie doceniał. – Wszystko sprowadza pani do Gordona Wrighta – zauważył, nadal się uśmiechając. Pani Vivian lekko poczerwieniała. – Dlatego że stanowi tu dla nas podstawę wszystkiego, co najlepsze. Na początku miałyśmy bardzo brzydkie pokoje, lecz zaraz po przyjeździe znalazł nam o wiele ładniejsze – i tańsze. A później, panie Longueville – dodała z lekkim naciskiem, który winien zadać kłam jego podejrzeniom, lecz tylko je potwierdził – dzięki niemu pan do nas dołączył. – Och, to jedna z jego licznych zasług, o której nie sposób zapomnieć. Winniśmy przybić tabliczkę ku jej upamiętnieniu na ścianie Kurhausu! – A to ci szelma, uzupełnił w duchu. Starsza pani nie sprawiała wrażenia zakłopotanej jego swawolnym sarkazmem i dalej wyliczała swoje zobowiązania względem Gordona Wrighta. – Istnieje wiele sposobów, na które dżentelmen może przysłużyć się trzem samotnym kobietom, zwłaszcza gdy jest tak serdeczny i subtelny jak pan Wright. Nie wiem, co byśmy bez niego zrobiły, i mam poczucie, że wszyscy powinni o tym wiedzieć. Czuję, jakbyśmy znały go wieki, obie za nim przepadamy. Nie ukrywam, że widok pana bez niego sprawił mi nie lada rozczarowanie. Mam nadzieję, że nie zachorował. Bernard przysłuchiwał się temu z wzrokiem utkwionym w ziemię. – Ależ skąd, został w domu i nadrabia zaległą korespondencję. Pani Vivian milczała chwilę. – Zapewne pisuje mnóstwo listów. – Całkiem możliwe, ale na pewno mniej, odkąd z nim jestem. – No tak. Kiedy przebywacie z dala od siebie, na pewno piszecie epistoły. Ale pan Wright

otrzymuje zapewne wiele listów służbowych. – To wielce prawdopodobne – rzekł Bernard. – I pewnie również je pisuje. – Metodyczny i zdyscyplinowany! – zawołała pani Vivian. – Człowiek z tak wielkim majątkiem musi posiadać te cechy. Bernard spoglądał na nią chwilę. Mój poczciwy Lovelocku, pomyślał, nie jesteś taki głupi, na jakiego wyglądasz. – Gordonowi nie sposób ich odmówić – podjął. – Ale mówi pani, że ma wielki majątek? Pani Vivian lekko się żachnęła. – Proszę mnie nie pytać! Skąd mogłabym wiedzieć; przypuszczam tylko, że jest majętny. – Owszem, lecz nie nazwałbym go krezusem. – Wy, młodzi mężczyźni, wysoko stawiacie poprzeczkę! – rzekła pani Vivian ze śmiechem. – Ubogiej wdowie majątek pana Wrighta wydaje się ogromny. – Pani mnie przecenia! – obruszył się Bernard. – Ale nasz przyjaciel istotnie nie narzeka na brak pieniądza. – Właśnie o tym mówię. Raz nawiązał do swojego majątku, lecz był tak skromny, tak powściągliwie się wypowiadał, że nic z tego nie wynikało. – Wstydzi się swojego bogactwa – stwierdził Bernard. – To do niego podobne, żeby przedstawiać sprawy w złym świetle. – Tak też sobie pomyślałam! – Ten wykrzyknik był bardziej żarliwy, niż pani Vivian mogłaby sobie tego życzyć, ale Bernard z pewnością by go docenił. – Czułam, że jest zbyt skromny. Niemniej jednak postąpił bardzo taktownie – dodała. – Szczęściarz. – Bernard pokiwał głową. – Chwalą go za takt i okrągłą sumkę jego dochodu. – Och – mruknęła pani Vivian, unosząc się lekko, jakby chciała nadać swej wypowiedzi bardziej zdawkowy ton. – Nie znam pełnej kwoty jego dochodu. Odwróciła się i Bernard, który grzecznie uchylił kapelusza i ruszył swoją drogą, uznał, że okrucieństwem jest pożegnać damę, nie oświeciwszy jej wprzódy. Uznał jednak, że dowiedziała się wystarczająco. Ruszył aleją Lichtenthal i dalej snuł rozważania w tym duchu. Otóż bez względu na stan uczuć samej panny Vivian jej matka była zakochana w majątku Gordona i niespodziewanie wpadła na to, że miast odnosić się do jego przyjaciela z uprzejmym brakiem zaufania, umocni swoją sytuację, gdy odsłoni przed nim rąbek własnych intencji i odwoła się do jego poczucia przyzwoitości. Siłą rzeczy uznała, że Bernard pożąda sukcesu Gordona, i dotąd nie żywiła obaw, że zakocha się w Angeli: lękała się sytuacji odwrotnej. Życie kurortu sprzyja rozleniwieniu umysłu i Bernard spacerował pół godziny, pochłonięty analizą tych dwóch niebywałych przypadków. Po kilku dniach Gordon Wright zjawił się w jego hotelowym pokoju późnym wieczorem. – Właśnie otrzymałem list od siostry – oznajmił. – Obawiam się, że muszę wyjechać. – Och, przykro mi to słyszeć – rzekł Bernard, tak zadowolony z obecnej sytuacji, że nie chciał nic zmieniać. – Tylko na krótko – wyjaśnił Gordon. – Moja biedna siostra napisała z Anglii, podobno szwagier musi pilnie jechać do domu. Postanowiła mu towarzyszyć, wyruszają za dwa tygodnie. Bardzo chciałaby zobaczyć się ze mną przed wyjazdem, a ponieważ nie wiem, kiedy się znowu spotkamy, czuję, że powinienem natychmiast do niej jechać i spędzić z nią około dwóch tygodni. – Więzi rodzinne to dla mnie świętość, dlatego doskonale cię rozumiem – zapewnił Bernard. – Z drugiej strony nie zazdroszczę ci gonitwy z Baden do Folkestone. – Gonitwa to będzie z powrotem – wykrzyknął Gordon z uśmiechem.

– A zatem na pewno wrócisz? – Z całą pewnością. Pani Vivian zamierza spędzić tu jeszcze miesiąc. – Rozumiem. No cóż, będziemy za tobą tęsknić. Gordon Wright chwilę mu się przypatrywał. – Czyli zostajesz? Bardzo mnie to cieszy. – Tak zakładałem… A ty co byś mi radził? – Radzę, żebyś został. – Twoje słowo jest dla mnie rozkazem, mój drogi – odpowiedział Bernard. – Masz zająć się tymi paniami – ciągnął jego przyjaciel. – Nie chciałbym zostawiać ich samych. – Raczysz żartować! Kiedy to słyszałeś, żebym się kimś „zajmował”? Ledwo zajmuję się samym sobą. – To bardzo łatwe – rzekł Gordon. – Chcę wiedzieć, że mają obok siebie mężczyznę. – Wszak będą go miały: nie zapominajmy o oddanym Lovelocku. – I dlatego chcę, żeby miały jeszcze jednego. On jest zapatrzony tylko w pannę Evers, a nawiasem mówiąc, ta młoda dama ma go dosyć. Ty czuwaj nad pozostałymi. Poznały cię z jak najlepszej strony i darzą ogromną sympatią. – Hm. – Bernard nie krył rozbawienia. – Prośbą i groźbą niewiele zdziałasz, ale moja próżność jest na twoje usługi. – Nie będzie tak źle – zauważył Gordon, siląc się na dowcip. – Ależ skąd. Co rano stawię się u pani Vivian z kapeluszem w garści, w oczekiwaniu na rozkazy. Gordon Wright z rękami w kieszeniach i z namysłem na twarzy kilkakrotnie obszedł pokój. – To będzie niebywała okazja – powiedział, stając na wprost przyjaciela. – Okazja do czego? – Aby wyciągnąć wnioski na temat mojej młodej przyjaciółki. Bernard jęknął cicho. – Ten znowu swoje! Czy nie wyciągnąłem wniosków dawno temu? Czy ci nie mówiłem, że to wspaniała dziewczyna? – I to nazywasz wnioskiem? Każdy powiedziałby mi to przed upływem godziny. – Mam wymyślić coś innego? – zapytał Bernard. – Nic lepszego nie przychodzi mi do głowy. – Nic nie musisz wymyślać. Chcę, żebyś ją obserwował i wydał niezależny osąd. Będziesz ją miał dla siebie, umożliwi ci to mój wyjazd. Do licha, łaskawco – Gordon nie wytrzymał – już widzę, jak zacierasz ręce! – A niech mnie kule biją, jesteś paradny! – Bernard wybuchnął śmiechem. – Coś mi mówi, żeś nie wymyślił tego dla mojej przyjemności. Gordon ponownie ruszył w obchód. – Nie, dla mojej. A przynajmniej na mój użytek. – Na twój użytek? – Różne rzeczy chodzą mi po głowie… Już ci wspominałem. Pomieszanie z poplątaniem, dlatego chcę dojść z nimi do ładu. – Z moimi wnioskami nigdy nie dojdziesz. – Doszedłbym, gdybyś okazał nieco dobrej woli… gdybyś się wczuł w mój mały dylemat. – Wyrzekł to z taką nutą przygany, że Bernard zaniemówił. – Niczego nie traktujesz poważnie – dodał.

Bernard wysilił się na powagę. – Spośród wszystkich dylematów twój jest najdziwniejszy. – Możliwe, wszystko zależy od punktu widzenia. Czy nie rozumiesz – wybuchnął w nagłym przypływie żarliwości – czy nie rozumiesz, że jestem rozdarty? Bardzo mi zależy na Angeli Vivian, a przy tym… przy tym… budzi ona moje obawy. – Obawy? – Boję się, że jest mądrzejsza ode mnie… że byłaby trudną żoną i robiła dziwne rzeczy. – Co masz na myśli? – Na przykład flirtowanie. – Mężczyzna nie powinien się tego obawiać. – Owszem, gdy zakłada, że małżonka będzie go kochać. Ale ja nie czynię takich założeń, porzuciłem tę myśl. Jeśli skłonię Angelę Vivian do małżeństwa, wyjdzie za mnie jedynie z rozsądku. Po prostu uzna to za najlepsze rozwiązanie. Jakoś to przeboleje. Bernard długo spoglądał na przyjaciela. – Twierdzisz, że jest mądrzejsza od ciebie. Niemożliwe, by przerastała cię sprytem. – Och, dajże spokój, Longueville! – burknął ze złością Gordon. – Mówię poważnie. Dokonałeś czegoś niebywale sprytnego. Ująłeś mnie swoją wizją oraz… jak to nazwać?... chwalebną naturą swego dylematu. Wracając do moich wniosków: co zamierzasz z nimi począć, kiedy je dostaniesz? – Takie rzeczy są zawsze w cenie. Na pewno mi się przydadzą. – Jestem ci niezwykle zobligowany, ale czy coś od nich uzależniasz? Wóz albo przewóz, czyli ponowisz natarcie albo zaniechasz dalszych zalotów za sprawą tego, co będę miał ci do powiedzenia? Gordon nie wyglądał na stropionego pytaniem, choć niekoniecznie stawiało w dobrym świetle jego sentymenty. – Uczynię, co uznam za stosowne! – oświadczył. – Co za ulga – odpowiedział Bernard. – Zatem to dla ciebie jedynie igraszka dociekliwego umysłu. – Postąpię wedle własnego uznania, wbrew temu, co powiesz – uzupełnił Gordon. – Miło, że mnie uprzedzasz – skwitował Bernard ze śmiechem. – Nawet najbardziej szczery osąd na świecie lubi wiedzieć, że mogą go podważyć. – Czy twój osąd jest najbardziej szczerym na świecie? – Dobre pytanie. Nie przyszło ci do głowy, że masz powody do zazdrości, pozostawiając mnie samego z obiektem swoich westchnień? – Chciałbym być zazdrosny! – wykrzyknął Gordon. – To ułatwiłoby sprawę, dałoby mi bodziec. I następnego dnia, po dalszej rozmowie i z nadzieją na tę ewentualność – choć traktował to z przymrużeniem oka – wyruszył do Anglii.

ROZDZIAŁ XI Przez trzy albo cztery dni Bernard nie widział pań, które Gordon powierzył jego opiece. Siedziały w czterech ścianach, on zaś mógł złożyć to na karb żalu po stracie. Miał innych znajomych w Baden, toteż odwiedzał ich w celu zabicia czasu oczekiwania na ponowne ujawnienie się pani Vivian z towarzyszkami. Jednakże czwartego dnia uświadomił sobie, że bardziej interesuje go trio Amerykanek zajmujących mieszkanie nad cukiernią, dlatego powziął śmiałe postanowienie udania się do nich z wizytą. Poproszono go, żeby się nimi zajął, a to wymagało bezpośredniej styczności. Dzień wcześniej napotkał zgnębionego kapitana Lovelocka, który jął wypytywać go o miejsce pobytu pani Vivian. – Do diaska, zdaje się, że wyjechały, wyjechały bez uprzedzenia! – biadolił. – O nie, chyba nadal tu są – twierdził Bernard. – Mój przyjaciel Wright wyjechał na tydzień, może dwa tygodnie, przypuszczam jednak, iż panie siedzą w domu. – Do diaska, miałem obawy, że pański przyjaciel zabrał je ze sobą; zdaje się, że ma je wszystkie w kieszeni. Bałem się, że dał rozkaz do wymarszu; pojechałyby natychmiast, one wprost uwielbiają jego kieszeń! Zajrzałem do nich wczoraj, słowo honoru. Wynajmują pokoje nad cukiernią w bocznej ulicy; ludzie mieszkają za granicą w najdziwniejszych miejscach! Ale zapewniam pana, że nadal nie wiem, co się z nimi dzieje. Nie znam niemieckiego ni w ząb, a zastałem tylko żonę piekarza, straszliwą kobietę: nie rozumiała ani słowa z tego, co mówiłem, ale co się od niej nasłuchałem… Musiałem dać za wygraną. Nie zastałem pań w domu, nie ustaliłem jednak, czy wyjechały z Baden. Jeśli są tutaj, dlaczego, u licha, się nie pokazują? Przyjechały do Baden-Baden, żeby rozczulać się nad sobą u cukiernika? Kapitan Lovelock był wzburzony, co nasunęło Bernardowi podejrzenia, czy owej zmiany nastroju nie spowodował aby pech przy karcianym stole. Jemu dopisało jednak więcej szczęścia i dowiedział się od żony piekarza, że pani Vivian z córką wprawdzie wyszły, ale ich towarzyszka, „najmłodsza dama, młoda panienka”, przebywa na górze w bawialni. Blanche Evers siedziała przy oknie z książką, która nie mogła być zajmująca, gdyż porzuciła ją natychmiast i z właściwą sobie szczerością zaczęła trajkotać. – Jak miło kogoś ujrzeć! – zawołała, poprawiając w przelocie przed lustrem śliczną fryzurę. – Nawet jeśli to tylko ja – zaznaczył ze śmiechem Bernard. – Nie o to mi chodziło. Bardzo cieszy mnie pański widok, powinien pan już to wiedzieć. Ucieszyłabym się z widoku każdego, zwłaszcza mężczyzny. Zapewne nie wypada tego mówić, zwłaszcza panu! Sam pan widzi, jakie mam o nim mniemanie. Dlaczego zwłaszcza panu? Cóż, ponieważ zawsze mi się zdaje, że chce pan skorzystać z sytuacji. Nie mówię o niecnym korzystaniu, nie oskarżam pana o nic strasznego. Ja też lubię korzystać z sytuacji; korzystam, ilekroć mam taką możliwość. Na przykład teraz korzystam z pańskiej tutaj obecności: mam tyle do powiedzenia. Nie wyrzekłam ani słowa od trzech dni, toteż wizyta dżentelmena to nader miła odmiana. Nagle nastała żałoba i pojęcia nie mam, kto umarł. Czyżby pan Gordon Wright? Pani

Vivian ubzdurała coś sobie, bo na pewno nie ja. Stwierdziła, że dosyć się nachodziłyśmy do Kurhausu. Nie wiem, czy uważa go za plugawe miejsce, w każdym razie zło już się dokonało, nie stanę się gorsza, niż jestem. Widziałam wszystkich niestosownych ludzi i poznałam ich nazwiska, kapitan Lovelock powtarzał je wiele razy. Teraz brzęczą mi w uszach, toteż Bóg raczy wiedzieć, jaki jest pożytek z mojego zamknięcia. Muszę przyznać, że stanowczo wolę towarzystwo. Od czterech dni nie byłyśmy w Kurhausie, wybrałyśmy się tylko na przejażdżkę. Jeździmy na niekończące się wycieczki. Zdaje się, że obejrzałyśmy wszystkie ruiny w okolicy. Pani Vivian i Angela kochają widoczki, mogą o każdym rozprawiać pół godziny. Rozmawiają o górach i drzewach, jak gdyby były ludźmi… jak gdyby były mężczyznami! Znaczy jakby góry i drzewa były mężczyznami. Oczywiście widoki są piękne, ale nie sposób pójść na spacer z drzewem. I właśnie z tego składa się nasze towarzystwo: z liści! Liści i kobiet, ale te drugie to również rodzaj listowia, zawsze tylko szeleszczą i opadają, nic poza tym. I dlatego nie mogłam się zdecydować, czy wyjść z nimi dzisiaj po południu. Poszły odwiedzić Waterworthów; Waterworthowie przyjechali wczoraj i mieszkają w jakimś hotelu. Pięć córek, wszystkie niezamężne! Nie wiem, co z nich za liście, chyba jakieś szczególne, jeśli tak kurczowo uczepiły się drzewa, zamiast opaść. Stwierdziłam, że mam dosyć damskiego towarzystwa; pomyślałby kto, trzy nierozłączne niewiasty! Moim zdaniem młodej dziewczynie nie służy towarzystwo samych kobiet: to takie strasznie ograniczone. Zapewne powinnam stanąć w obronie własnej płci i oznajmić panu, że gdy jesteśmy same, niczego nam nie brakuje. Lecz tak się składa, że brakuje wszystkiego! Rozmowy kobiet są takie ograniczone, wszyscy to wiedzą. Właśnie tego mama chciała uniknąć, gdy poprosiła panią Vivian o opiekę nade mną. Z czego pan się śmieje, panie Longueville? Zawsze dworuje pan sobie ze mnie. Pragnęła, żebym była nieograniczona… Czy tak to się nazywa? Nie życzyła sobie, żeby coś mnie krępowało, miałam poszerzać swoje horyzonty, umieć się odnaleźć. Właśnie na tym jej zależało. Chciała, żebym była obyta, a tego nabywa się za młodu lub wcale. Bardzo się cieszyła z mojego wyjazdu do Baden, lecz miałaby zastrzeżenia co do tego, jak żyłam przez ostatnie cztery dni. Nie sposób nabrać obycia, przesiadując w czterech ścianach z dwiema przedstawicielkami własnej płci! Oczywiście pani Vivian ma na mnie wspaniały wpływ; mama mawiała, że jest on niczym kwiatowa woń. Ale nie sposób wąchać kwiatka od rana do wieczora, to najkrótsza droga do bólu głowy. À propos kwiatów, słyszał pan może, czy kapitan Lovelock wciąż jest wśród żywych? Czy nazywam go kwiatkiem? Nie, bardziej doniczką: zawsze ma w butonierce ładny badylek. Nie widziałam go z dziesięć lat – w głowie się nie mieści! Kapitan Lovelock zjawił się następnego dnia i Bernard zastał go w małej bawialni pani Vivian przy okazji drugiej wizyty. Zastał również dwie pozostałe damy, toteż nie był skazany na wyłączne towarzystwo panny Evers. Lovelock zdał się głównie na gościnność tej ostatniej i wyszedł z nią na balkonik zawieszony ponad witryną cukierni. Pani Vivian pisała przy jednym z okien bawialni i Bernard nawiązał rozmowę z Angelą. – Wright prosił, abym miał oko na panią – oznajmił – ale wymyka się pani moim wpływom. – Myślałam, że pan wyjechał w ślad za przyjacielem. – Bynajmniej. Gordon jest czarujący, ale nie stanowi jedynej atrakcji Baden. Poza tym obiecałem mu, że się panią zaopiekuję. Spoglądała na niego w milczeniu i z ukosa. – Tak właśnie pomyślałam – odrzekła po chwili. – Oczywiście była to z jego strony ze wszech miar naturalna prośba. Angela wstała i się odwróciła, następnie przeszła przez pokój i stanęła przy jednym z okien.

Bernard uznał to za niespodziewane i niezbyt miłe zachowanie, ale nie dał się łatwo zrazić. Ruszył za nią i stanęli w drzwiach balkonowych. Panna Evers i kapitan Lovelock wychylali się przez balustradę, szczerze rozbawieni tym, co widzieli na dole. – Nie wiem, czy nazwałabym to naturalną prośbą – powiedziała Angela. – A czego pani się spodziewała, biorąc pod uwagę jego oddanie? Zawahała się. – Powinien nas zamknąć na klucz i nie pisnąć nikomu ani słowa – stwierdziła ze śmiechem. – Nie tak łatwo was zamknąć – zauważył Bernard. – Wiem, że Wright ma na was ogromny wpływ, lecz bądź co bądź jesteście niezależnymi istotami. – Nie jestem niezależna. Gdyby moja matka i pan Wright uradzili zamknąć mnie w bezpiecznym miejscu, z łatwością dopięliby swego. – Zdaje się, że próbowałyście tego – rzekł Bernard. – Stałyście się niewidzialne. – Ponieważ myślałam, że ma pan wobec nas plany i chce się nami zaopiekować. – Zaprzecza pani sobie! Wszak zapewniała pani, że była przekonana o moim wyjeździe z Baden. – Tak tylko mówiłam, nazwijmy to konwencjonalną wymianą zdań. Czy dama nie powinna mówić takich rzeczy, kiedy udaje, że zauważyła czyjąś nieobecność? – Przecież pani wie, że nie wyjechałbym z Baden bez pożegnania. Spoglądała bez słowa na zalaną słońcem brukowaną, niemiecką uliczkę. – Czy opiekuje się pan nami teraz? – spytała po chwili. – Czy operacja już się rozpoczęła? Czy mama słyszała? – zawołała. – Czy mama wie, że pan ​Wright​ przekazał nas pod pieczę panu Longueville’owi, dopóki sam się nie zjawi? A gdyby pan Wright nigdy nie wrócił? Pani Vivian wstała od biurka i z uśmiechem podeszła do Bernarda, składając ręce. – Chyba nie zachodzi taka obawa – rzekła. – Bardzo mnie cieszy, że mamy obok siebie dżentelmena. Myślę, że będzie pan wybornym opiekunem, panie Longue​ville, i radziłabym córce, by zawierzyła pańskie​mu osądowi. – Z tymi słowy posłała mu kurczowy – błagalny i niemal przeraźliwy – uśmieszek. – Wzrusza mnie pani zaufanie i dołożę wszelkich starań, aby na nie zasłużyć – oświadczył młodzieniec. – Ach, mamy zaufanie jest wspaniałe! – zawołała Angela. – Ze świecą szukać czegoś podobnego. Ja jestem zupełnie inna, nie mam za grosz zaufania. Poza tym nie lubię, gdy ktoś mnie przekazuje jak paczkę bądź oddaje do pilnowania, jak gdybym była zwierzęciem w klatce. Zbyt cenię moją wolność. – I znowu pani sobie zaprzecza – zauważył Bernard. – Ledwo co pani zapewniała, że nie jest niezależna. Angela pospiesznie zwróciła się ku niemu, uśmiechała się, a przy tym marszczyła brwi. – Proszę, jaki czujny, a jednak! Czyli już się zaczęło. – Pani Vivian karcąco nakryła ręką jej dłoń, na co dziewczyna schyliła się i ją pocałowała. – Mama powie panu, że to na skutek wzburzenia – oznajmiła. – Że jestem nerwowa i nie wiem, co mówię. Powinnam być wzburzona wyjazdem pana Wrighta, czyż nie, mamo? Pani Vivian odwróciła się z dezaprobatą. – Nie wiem, moja córko. Wiem tylko, że cię nie rozumiem. Na policzku Angeli zakwitł ujmujący rumieniec, a oczy nabrały blasku. Wyglądała pięknie i Bernard nie mógł oderwać od niej wzroku. Podchwyciła jego spojrzenie i mówiła dalej. – Pan Longueville też mnie nie rozumie. Musi pan wiedzieć, że jestem wzburzona – ciągnęła. –

Bywają chwile, że plotę od rzeczy. Zdaje się, że to wina tutejszego klimatu, wszystko jest zbyt pobudzające. Cierpię na tę przypadłość dopiero od niedawna. Po pańskim wyjściu będę się bardzo wstydziła. – Jeśli to klimat Baden tak na panią wpływa – rzekł Bernard – tym bardziej potrzebuje pani uwagi przyjaciół. – Możliwe, lecz tak jak panu mówiłam, brakuje mi zaufania, w nikim i niczym go nie pokładam. Dlatego chwilowo usunę się ze świata, odgrodzę od pozostałych. Ostatnie trzy, cztery dni odosobnienia były takie urocze, mamo. Niech paczka czeka, dopóki nie upomną się o nią. Lepiej jej nie tykać, tak będzie bezpieczniej. Przyjmę założenie, że w metaforycznym sensie pan Wright, który w myśl pańskich sugestii jest naszą ziemską opatrznością, umieścił nas pod kluczem. Jestem zamknięta. Nigdzie się nie ruszę, chyba że na balkon! – Z tymi słowy stanęła przy balustradzie obok panny Evers. Bernard był niebywale rozbawiony, a zarazem zdumiony: nic dziwnego, że biedny Wright gubił się, analizując usposobienie tej młodej damy. Został w pokoju z panią Vivian i patrzył na nią z lekko zbaraniałym uśmiechem. Widząc, że córka wyszła na balkonik, zawróciła ponownie ku niemu w aurze właściwej sobie skwapliwości złagodzonej rezerwą. Ten widok z miejsca nasunął mu wspomnienie chwili, gdy stanęli twarzą w twarz na porośniętym trawą tarasie w Sienie, kiedy Angela zwróciła się do niego plecami. Jakby tego było mało, pani Vivian wypowiedziała te same co wówczas słowa. – Z pewnością uważa pan, że jest dziwna. Bernard natychmiast je rozpoznał i zaśmiał się cicho. – Za pierwszym razem powiedziała mi pani to samo… w cichym zakątku włoskiego miasteczka. Ujrzał blady, starczy rumieniec na jej policzkach. – Nie warto o tym mówić – wymamrotała, przenosząc wzrok za okno. – Ot, zdarzyło się w podróży. – Ależ ja bardzo chciałbym o tym mówić – zaoponował Bernard. – Taki uroczy incydent! Proszę mi chociaż zdradzić, czy zachowała pani mój obrazek. Pani Vivian poczerwieniała jeszcze bardziej i ponownie wyjrzała na zewnątrz. – Nie – wyszeptała tylko. Podążył za jej spojrzeniem. Angela wychylała się przez barierkę, ustawiona do niego bokiem, tak samo jak wtedy, gdy ją malował, przy lśniącej balustradzie w Sienie. Na chwilę utkwił w niej wzrok, po czym przeniósł go z powrotem na matkę. – Czy ona go zachowała? – spytał. – Nie wiem – odparła pani Vivian stanowczo. Stanowczość była przesadna – biedaczkę przerosła ta próba prawdomówności. Prawdziwa córa purytanów: nie umie kłamać! – wykrzyknął w duchu Bernard. I z tym krzepiącym wnioskiem ją opuścił.

ROZDZIAŁ XII Początek niniejszej opowieści utwierdził nas w przekonaniu, że Bernard był młodzieńcem o refleksyjnej naturze oraz analitycznym umyśle i nic nie potwierdziło tego bardziej aniżeli jedna lub dwie godziny, które spędził samotnie na tarasie domu zdrojowego, otoczony tłumem bywalców, ale zatopiony w rozmyślaniach. Wokół niego wrzało niczym w ulu, on jednakże odchylił krzesło pod wielką, zieloną donicę z drzewkiem pomarańczowym i w swobodnej pozie, świadomy jak przez mgłę miłych dźwięków muzyki, utkwił wzrok w rozgwieżdżonym nieboskłonie. Mijali go znajomi, lecz nie odzywał się do nikogo – wolał być sam; pochłonęło go własne towarzystwo. Miał szampański nastrój. Czuł się bardzo szczęśliwy i osobliwie zaabsorbowany. Było to uczucie jedyne w swoim rodzaju, zbliżone do stanu pobudzenia intelektualnego. Jakby otrzymał carte ​blanche na gimnastykę umysłu. Lubił wysilać swój mózg; to być może największy luksus dla bystrego człowieka. A wysilał go w owej chwili na dziwactwa Angeli Vivian, bowiem od czasu popołudniowej wizyty dręczyło go przekonanie, że nabrały werwy. Ponadto doszedł do wniosku, że położenie biednego Gordona jest nie do pozazdroszczenia, i jął z wielką powagą traktować dylemat przyjaciela. Dziewczyna istotnie stanowiła twardy orzech do zgryzienia. Wieczór dobiegał końca i tłumek dookoła Bernarda się wykruszał. Oświetlone okna Kurhausu wciąż migotały w ciemności pełnej drzew i nie wygaszono lamp wzdłuż tarasu, ale rozległy deptak był niemal wyludniony, jedynie zbłąkane pary – czerwony ognik cygara i mglista jasność sukni – tchnęły w okolicę nieco życia. Mimo to Bernard wciąż siedział na odchylonym krześle, pod drzewkiem pomarańczowym; jego wyobraźnia zawędrowała daleko i czekał na jej powrót do zagrody. Już miał się podnieść, kiedy dostrzegł trzy osoby na opustoszałym tle tarasu – osoby, które wyglądały znajomo nawet z daleka. Natychmiast wstał, uszedł kilkanaście kroków i rozpoznał Angelę Vivian, Blanche Evers oraz kapitana Lovelo​cka. Ich drogi skrzyżowały się pośrodku tarasu. Blanche oznajmiła z miejsca, że wyszli na nocny spacer. – A jeśli to pana zdaniem niestosowne – dodała – myśl nie wyszła ode mnie, tylko od panny Vivian. – Przepraszam bardzo, ale pomysł był mój – wtrącił kapitan Lovelock. – Proszę nie odbierać mi zasług. Ja to wymyśliłem, nie poszłybyście beze mnie. – Sądzę, że stosowniej byłoby pójść bez pana niż z panem – stwierdziła Blanche. – Straszny z pana typ. – Jestem znacznie gorszy z dala od pani aniżeli z panią – rzekł Lovelock. – Pani przywołuje mnie do porządku. Dziewczyna wydała cichy okrzyk. – Ładny mi porządek! Przechodzi pan samego siebie dziś wieczorem. Angela nie słuchała; stała nieco z boku, wpatrzona w pusty ogród.

– Przeczy pani sobie po raz trzeci tego dnia – za​uważył Bernard. Podszedł bliżej i odezwał się ściszonym głosem, ale jakby go nie słyszała – odwróci​ła głowę. – Szkoda, że pana z nami nie było, panie Longueville – mówiła Blanche. – Spędziliśmy uroczy wieczór na balkonie pani Vivian, jedząc lody. Siedzieć na balkonie i zajadać lody: tak wyobrażam sobie niebo. – Z aniołem u swego boku – dorzucił kapitan Lovelock. – Nie tak wyobrażam sobie anioła – ucięła. – Mam poważne obawy, że nigdy nie dowie się pani, jak wyglądają prawdziwe anioły – stwierdził kapitan. – To dlatego panna Evers skłoniła panią Vivian do wynajęcia pokoi nad piekarnią: żeby kilka razy dziennie posyłać po lody. No cóż, muszę przyznać, że lody piekarza nie są złe. – Zważywszy, że je upieczono! Ale jak działają na umysł – ciągnęła Blanche. – Podziałałyby na umysł kapitana Lovelocka, gdyby go miał. Na pewno wpłynęły na umysł Angeli, która o jedenastej w nocy zapragnęła spaceru. Angela nie podjęła zaczepki, stała tylko w pełnym wdzięku zamyśleniu. Bernard odczuwał niejasną irytację, że go ignoruje; jej obojętność zdawała się przeczyć prawu do krytyki udzielonemu przez Gordona. – A ja myślałem, że o jedenastej ludzie idą spać – powiedział. Angela się rozejrzała, unikając jego wzroku. – Zdaje się, że poszli. Panna Evers ruszyła dalej, a kapitan oczywiście za nią, toteż Bernard i panna Vivian zostali sami. Chwilę spoglądał na nią w milczeniu, ale wciąż na niego nie patrzyła. – Jest pani zadziwiająco niekonsekwentna – powiedział. – Po południu uroczyście przysięgała pani alienację, po czym niezwłocznie łamie pani śluby na tę oto skandaliczną modłę. Teraz na niego spojrzała, zatrzymując wzrok na dłużej niż kiedykolwiek. – Przypuszczam, że to część próby – rzekła. Bernard chwilę się wahał. – Jakiej próby? – Której chce mnie pan poddać. W imieniu pana Wrighta. – Cóż może pani o tym wiedzieć? – A więc przyznaje pan? – Zaśmiała się gorączkowo. – W żadnym razie – oświadczył Bernard, pomny lojalności wobec przyjaciela i owładnięty przekonaniem, że jego honor zależy od zaprzeczenia. – Mniej ufam pańskim słowom aniżeli własnemu przeświadczeniu. Zobowiązał się pan zaszczycić mnie swą mądrością i doświadczeniem! Taką zawarliście umowę. – Musi nas pani uważać za dwóch mędrków. – No proszę, zaczyna pan potwierdzać moją teorię. Pan Wright usłyszy po powrocie, że jestem „skandaliczna”! – Odwróciła się i poszła, z wolna podążając za resztą towarzystwa. – A cóż panią obchodzi, co mu powiem? – zapytał Bernard. – Ja nie dbam o to nic a nic. Milczała chwilę, po czym nagle przystanęła i spuściła wzrok. – Bardzo przepraszam – powiedziała cicho. – Bardzo mnie obchodzi. Powinien pan o tym wiedzieć. Bernard spoglądał na nią, wciąż stała ze spuszczonym wzrokiem. – Wie pani, co mu powiem? Powiem mu, że o jedenastej wieczorem staje się pani szczególnie pociągająca.

Ponownie uszła kilka kroków; panna Evers i kapitan Lovelock zawrócili i podążali w jej stronę. – Tak, jestem skandaliczna – rzekła. – To był bardzo niemądry pomysł; w złym guście jest spacerowanie o tej porze. Mama tego nie chciała, a ja obeszłam się z nią okropnie. Chciałam tylko się przejść. Musimy już wracać. – Obwieściła swoją decyzję pozostałym i choć kapitan Lovelock i jego towarzyszka stanowczo zaprotestowali, nie ustąpiła. Bernard nie oponował. Zadowolił się odprowadzeniem jej do matki, nie mówiąc ani słowa. Ulice świeciły pustką, słychać było tylko trajkotanie i śmiech Blanche oraz jej straży przybocznej. Angela milczała. Ów incydent odcisnął się zrazu w umyśle Bernarda jako swoiste wypowiedzenie wojny. Dziewczyna odgadła, że jest obiektem bacznej obserwacji: godziło to w jej poczucie niezależności, toteż śmiało stanęła okoniem. Postanowiła pokrzyżować mu plany wszelkimi dostępnymi środkami – zadziwić go, zwieść i oszukać – innymi słowy, wystrychnąć na dudka. Bernard przez kilka dni właśnie tak tłumaczył jej postawę, nie mogąc wyjść przy tym z podziwu, że przejrzała jego zamiary. Sprawiła, że zawstydził się swego krytycznego nastawienia, i stawał na głowie, żeby straciła czujność i uwierzyła, iż przestał być obserwatorem. Chwilami nabierał wstrętu do własnego położenia, bowiem trwał w twardym postanowieniu, że między nim a ukochaną przyjaciela nie powinno zdarzyć się nic na podobieństwo pospolitego flirtu, a tym właśnie trąciła sprzeczka między nimi, z każdym dniem coraz bardziej nieunikniona. Pomyślał, iż jedyną rozsądną decyzją byłoby niezwłoczne opuszczenie Baden, lecz niemal ze wstydem podaję powód, który wpłynął na zmianę jego planów: otóż było nim przekonanie, że istotnie uśpił czujność panny Vivian. Nie potrafiłby wytłumaczyć, jak na to wpadł, tyle że w ciągu całego tygodnia spędzili kilka godzin na rozmowach. Najskuteczniejszym sposobem uśpienia jej czujności byłoby pozostawienie dziewczyny w spokoju, wyrzeczenie się przywileju konwersacji z nią i spędzanie czasu w towarzystwie innych ludzi. Sęk w tym, że to nie pozwoliłoby mu ocenić skuteczności tak zmyślnej strategii, Bernard zaś najbardziej lubił wiedzieć, czy mu się udało. Tak czy inaczej, był święcie przekonany, że owszem i że z racji samej rozmowy przekonał tę przenikliwą i bystrą dziewczynę, iż wcale nie skupia na niej swojej uwagi. Pochlebiał sobie, że przyczyniła się do tego jego uprzejma obojętność i niezobowiązujący charakter dobieranych przezeń tematów, a także przypadkowość aluzji oraz neutralna postawa. Było to zaiste niebywałe osiągnięcie, zwłaszcza że – o czym chyba nie trzeba wspominać – nieustannie rozmyślał o pannie Vivian. Sumienie nakazywało mu o niej nie myśleć, jednak gdy dochodziło do głosu, rozmyślał o niej najwięcej. Bernard miał sumienie, może dosyć niestałe, ale poddawane regularnej musztrze. Jednak było ze wszech miar naturalne, że człek tak ciekawy, śmiały i pełen fantazji, a do tego rozkochany w gimnastyce swojej błyskotliwej inteligencji, przejawiał skłonność do podświadomych eksperymentów. Zostawię tę młodą damę w spokoju – niech skonam, jeśli spróbuję ją tknąć! – powtarzał sobie, po czym brał Angelę pod lupę i oceniał skrupulatnie z każdej strony. Wszystko to, podkreślam, było naturalne, zważywszy na sytuację i jego samego; najdziwniejsze jest tylko to, że ubzdurał sobie, jakoby przekonał osobę zainteresowaną, iż wyrzekł się swojej przewagi. W rozmowie z nim dziewczyna przyznała, że przywiązuje wielką wagę do tego, co opowie o niej Gordonowi Wrightowi; przypisywał temu wyznaniu szczególne znaczenie. Potem nie wspomniała więcej o Gordonie i Bernard doszedł do wniosku, że obiecała matce go przyjąć, jeśli ponowi oświadczyny, a że nie uczyni tego z przekonania, woli spuścić na to zasłonę. Wyjdzie za niego dla pieniędzy, rozmyślał, ponieważ matka wskazała jej korzyści. Siła perswazji pani Vivian wygrała i Angela wmówiła sobie, że brak miłości nie ma znaczenia. Może dla niej nie

ma, to rzecz trudna do określenia, przypuszczam jednak, że biedny Gordon odczuje go prędzej czy później na własnej skórze. Ona sama nie podejrzewa zapewne, iż może wpłynąć to na jego szczęście, dlatego nie chce wydawać się dla niego gorsza, niż to konieczne. Mam mówić o niej dobrze; jeśli chce go oszukać, winienem ją w tym wesprzeć. To niewątpliwie naturalne życzenie, a zarazem dziwna prośba o przysługę ze strony dumnej dziewczyny. O tak, jest dumna, nawet jeśli rozgrzeszyła się za wyrachowany związek. Oczekując mojego wsparcia, powinna pamiętać – a przynajmniej ja powinienem – że znam Gordona dłużej od niej. Nadzieja na pomoc godzi w moją z nim przyjaźń. Czy nie ma w tym źdźbła bezczelności? Z tego wynika, że przemyślenia Bernarda nie były do końca przychylne młodej damie, i należy potwierdzić, że uderzył go element cynizmu w jej postępowaniu. Wieczorem, w dniu tak zwanego nocnego spaceru, nieoczekiwanie okazała słodką uległość, która powtarzała się później w regularnych odstępach czasu. Była łagodna, przystępna, pełna czułego wdzięku, wylewna, prawie przymilna. Z własnego punktu widzenia Bernard nie uskarżał się na tę dziewczęcą ogładę, ale upominał się w duchu, że nie chodzi o niego i że winien postrzegać ją przez pryzmat wymagań Gordona. Ów absurdalny rozdźwięk towarzyszył mu na każdym kroku: z jednej strony miał nie oceniać, z drugiej oceniać wyłącznie w imieniu Gordona. Ten drugi powód niezmiennie służył mu za usprawiedliwienie w sytuacjach, kiedy pierwszy zawodził. Ganiąc się za nadgorliwe rozmyślania o dziewczynie, czerpał pociechę z faktu, że nie myśli o niej dobrze: wszak uwierzyć stopniowo, za sprawą powierzchownej zawiłości bardziej nabożnych założeń, że jest niebywale sprytną kokietką – to zaiste nie jest stawianiem jej w pozytywnym świetle! Miał wizję innego obrotu sprawy, gdzie kokieteria Angeli napotkałaby reakcję odmiennego rodzaju, jednakże nie był to szczegół godny wzmianki w relacji na użytek Wrighta. Poczyniwszy to spostrzeżenie, wytarł pióro, mówiąc w przenośni, i poczuł się niczym siwy buchalter o nieposzlakowanej uczciwości. Widywał ją, jak wspomniałem, bardzo często; wciąż łamała śluby samotności i pod koniec dwóch tygodni niewiele z nich zostało. Przy czterech różnych okazjach zastał Angelę samą w mieszkaniu pani Vivian. Ugościła go, jak przystało na młodą Amerykankę, która przyjmuje eleganckiego gościa: rozpływała się w uśmiechach, zabawiała rozmową i kipiała uroczą wesołością, toteż Bernard mógł stwierdzić z całą pewnością, że uśpił jej czujność. Na szczęście sam się pilnował! Pochlebiał sobie, że ma się na baczności nawet w zwodniczo niewinnych sytuacjach – gdy spacerowali wieczorami po ogrodach domu zdrojowego, gdzie muzyka tonęła w tle, a szept trącanego ciepłym powietrzem listowia Szwarcwaldu stawał się niemal słyszalny, bądź w długie popołudnia, gdy przechadzali się po lesie z dala od pozostałych – pani Vivian i jej krnąbrnej podopiecznej, obiektu niezmordowanej adoracji wszechobecnego, żywiołowego Lovelocka. W owym czasie bywali w lesie cały czas – jeździli z góry na dół po wzgórzach w pogoni za ciekawostkami, które on wyszukiwał w przewodniku. Bernard był w owych sprawach niezwykle czujny i przewidujący; odkrył w sobie niespodziewany talent do organizowania wycieczek i stale najmował odzianego w czerwony surdut właściciela okazałego lando z siedzeniem z tyłu dla gońca, zawsze do dyspozycji pań. Osobnik w czerwonym surducie był kapitalnym woźnicą: wciąż podsuwał im nowe trasy i pokazywał skarby romantycznego pejzażu.

ROZDZIAŁ XIII Minęły ponad dwa tygodnie, lecz Gordon Wright nie wracał i Bernard postanowił nagle wyjechać z Baden. Traf chciał, że zastał panią Vivian z córką w ogrodzie urokliwego, przytulnego zamku – rezydencji wielkich książąt Baden podczas wizyt w okolicy będącej tłem interesujących nas zdarzeń – zawieszonego na stoku tuż ponad miasteczkiem i otoczonego tarasami oraz gąszczem malowniczych zarośli. Fragment ogrodu udostępniono zwiedzającym i Bernard, który lubił to miejsce, chętnie tutaj bywał. Wzdłuż jednego z tarasów biegła wysoka balustrada, o którą opierała się Angela, wyglądając na dolinę. Pani Vivian była zrazu niewidoczna, ale Bernard dostrzegł ją zaraz pod drzewem, z Victorem Cousinem w dłoni. Gdy podszedł, Angela, która go nie zauważyła, zwróciła się w jego stronę. – Niech pani się nie rusza – poprosił. – Stała pani dokładnie tak jak wówczas, kiedy malowałem ją w Sienie. – Proszę o tym nie mówić – rzekła. – Nie pojmuję – odparł Bernard – dlaczego uparcie przemilcza pani ten uroczy incydent. Na moment przybrała poprzednią pozycję i patrzyła na wzgórza. – Właśnie tak pani stała, bokiem, z lekko odchyloną głową. – To był okropny incydent! – zawołała Angela i gwałtownie zmieniła pozycję. Bernard miał na końcu języka ripostę, ale powstrzymał się na myśl o Gordonie. Po chwili jej oznajmił, że następnego dnia wyjeżdża z Baden. Ruszyli w stronę jej matki. Angela rzuciła mu pospieszne spojrzenie. – Dokąd pan jedzie? – Do Paryża – rzucił na chybił trafił, gdyż sam nie wiedział jeszcze, dokąd się uda. – Do Paryża… w sierpniu? – Roześmiała się. – Cóż za natchniona decyzja! Znowu się zaśmiała, lecz nie powiedziała nic więcej i Bernard nie wtajemniczył jej w swoje plany. Posiedzieli dziesięć minut, po czym znów wstali i przeszli w inną część ogrodu. Był na ich wyłączny użytek, pełen ulubionych rzeczy Bernarda: nierówności terenu złączonych omszałymi stopniami, krzewów różanych pnących się po starych, ceglanych ścianach, poziomych treliaży wzniesionych na podobieństwo włoskich pergoli oraz widocznych tu i ówdzie strzelistych topoli, które wyglądały jak relikty prymitywnej epoki, z nieruchomymi konarami i wiecznie drżącymi liśćmi. Obeszli niemal cały ogród, po czym Angela zakomunikowała ściszonym tonem, że otrzymała rano wiadomość od pana Wrighta, który powróci do Baden dopiero za tydzień. – Niech pan lepiej zostanie – dodała po pewnym czasie, jakby nieobecność Gordona stanowiła kolejny powód, który za tym przemawiał. – Czy ja wiem? – odpowiedział. – Czasami trudno stwierdzić, co jest lepszym rozwiązaniem. Z wahaniem stawiam mu najbardziej niechlubny z zarzutów, zarzut sentymentalnej głupoty, skłonności wynajdywania przeszkód dla samej przyjemności patrzenia, jak ładna dziewczyna

próbuje je usunąć. Jednakże trzeba przyznać, że jeśli naprawdę nosił się z zamiarem wyjazdu, fakt, o którym przed chwilą wspomniałem, dowodził nie tyle owego zamiaru, ile nadziei, że jego towarzyszka zechce mu zapobiec. I nie spotkało go rozczarowanie, choć muszę dodać, że zawstydził się z chwilą, gdy jego nadzieje zostały spełnione. – Z pewnością nie jest to jeden z takich przypadków – stwierdziła Angela. – Sprawa jest teraz bardzo prosta. – Dlaczego? Zawahała się. – Gdyż proszę, aby pan został. – Prosi mnie pani? – zapytał ściszonym tonem. – Och, takich rzeczy nie mówi się dwa razy! Odwróciła się i wrócili do jej matki, a ta posłała Bernardowi na poły natarczywe, na poły karcące spojrzenie. Kiedy opuszczali ogród, szedł obok pani Vivian, Angela podążała przed nimi w pewnym oddaleniu. Starsza pani natychmiast podjęła temat Gordona Wrighta. – Nie będzie go jeszcze tydzień – oznajmiła. – Przykro mi, że opuścił nas na tak długo. – O tak – potwierdził Bernard. – Jego nieobecność bardzo się przeciąga. – Pewnie zawsze ma urwanie głowy – dodała pani Vivian. – Zapewniam panią, że nie wyjechał dla przyjemności. – Wiem, że pamięta o starych znajomych – rzekła. – Na pewno o nas nie zapomniał. – Bezwzględnie! – zawołał Bernard. – My też nie zapomnieliśmy o nim! Starsza pani zerknęła na niego z wdzięcznością. – To prawda. Codziennie go wspominamy, w każdej minucie. Mówię przynajmniej za siebie i córkę. Okazał nam wiele życzliwości. – Bernard milczał, więc mówiła dalej. – Pan również jest dla nas bardzo dobry, panie Longueville. Pragnę panu za to podziękować. – Och, nie ma za co! – Zmarszczył brwi. – Proszę tego nie robić. – Naturalnie – dorzuciła dama – wiem, że to jego zasługa, ale tym bardziej jestem wdzięczna. Chcę podziękować panu z góry, za cały czas, który pozostał. To większa odpowiedzialność, niż się panu zdaje – uzupełniła z nerwowym chichotem. – O tak, niewątpliwie. Myślę o wyjeździe. Pani Vivian o mało nie podskoczyła, po czym przystanęła na bruku i podniosła wzrok na Bernarda. – Jeśli pan musi, panie Longueville… Proszę się nie poświęcać! Słowa były z lekka podszyte kpiną i tak też za​​brzmiały w jego uszach. – Chociaż właściwie – dodał, gdy poszli dalej – właściwie nie jestem taki jak Wright: nie wzywają mnie pilne sprawy. Odprowadził panie do drzwi mieszkania. Angela do końca trzymała się z przodu, stanęła jednak obok witryny cukierni i zaczekała na nich. Przepuściła matkę, następnie spojrzała na Bernarda. – Czy jeszcze się zobaczymy? – Kiedyś, mam nadzieję. – Chodziło mi o to… czy pan wyjeżdża. Spoglądał chwilę na różowego cherubinka – odmianę Kupidyna, ze złoconym łukiem – kuszącego wśród innych łakoci w witrynie. – Przyjdę i powiem pani wieczorem – powiedział. Dotrzymał obietnicy; podczas spaceru w przyzamkowym ogrodzie dziewczyna wspomniała

mu, że nie będą wychodzić. Kiedy podchodził do drzwi pani Vivian, ujrzał na balkoniku postać w jasnej sukni. Stanął i zadarł głowę, wówczas osoba w jasnej sukni oparła dłonie o balustradę i wychyliwszy się, spojrzała na niego. Było bardzo ciemno, lecz mimo to wydało mu się, że uśmiech Angeli Vivian rozpromienił mrok. – Nie wyjadę – rzekł, podnosząc nieco głos. Nie odpowiedziała, tylko stała i patrzyła na niego z uśmiechem w gęstniejącym zmierzchu. Wrócił do domu i został w Baden-Baden do czasu powrotu Gordona.

ROZDZIAŁ XIV Gordon nie zadawał mu żadnych pytań przez całą dobę po przyjeździe. – Masz mi coś do powiedzenia? – zapytał nagle po upływie tego czasu. Spotkali się w hotelu, w pokojach Gordona, późnym popołudniem. Przed godziną rozpętała się burza i Bernard z rękami w kieszeniach stał od niechcenia przy oknie, obserwując potoki roztańczone na pustych chodnikach. Wreszcie potop ustał, chmury się rozstąpiły, co niosło obietnicę pogodnego wieczoru. W czasie apogeum burzy Gordon zasiadł do pisania listów i napisał ich z pół tuzina. Zwrócił się do przyjaciela z wyżej wymienionym pytaniem dopiero wówczas, gdy zapieczętował i zaadresował wszystkie listy, po czym opatrzył je znaczkami. – Masz na myśli pannę Vivian? – spytał Bernard, nie odwracając się od okna. – Naturalnie. – Milczał, więc Gordon zapytał: – Czy masz mi coś do powiedzenia o pannie Vivian? Bernard z lekkim uśmiechem zwrócił się w jego stronę. – Urocza osóbka! – Tylko tyle? Próbowałeś już tego. Nie – dodał po chwili. – To nie wystarczy. – Bernard odwrócił się z powrotem do okna i Gordon mówił dalej. – Mam prawo wziąć twoje milczenie za dowód niepochlebnej oceny. Nie lubisz jej! Bernard czym prędzej ponownie zwrócił się w jego stronę i wymienili spojrzenia. – Och, mój drogi Gordonie – mruknął. – Lubisz zatem? – Wright wstał. – Nie! – Właśnie to chciałem wiedzieć i jestem ci wdzięczny, że mi mówisz. – A ja nie jestem ci wdzięczny, że mnie pytasz. Miałem nadzieję, że tego nie zrobisz. – Zatem budzi w tobie wielką niechęć? – zawołał Gordon posępnym tonem. – Czy sama niechęć nie wystarczy? – Wystarczy jak najbardziej. Ale byłoby lepiej, gdybym znał jej powód. Podaj mi jeden lub dwa powody. – No cóż. Próbowałem umizgać się do niej i natarła mi uszu. – Potwór! – Znaczy w sensie moralnym. Gordon wytrzeszczył oczy, sprawiał wrażenie trochę zdziwionego. – Próbowałeś umizgać się do niej w sensie moralnym? – Moralnie natarła mi uszu – odpowiedział Bernard ze śmiechem. – Dlaczego próbowałeś się do niej umizgać? Pytanie kryło tak szczerą dociekliwość, że Bernard nie mógł opanować wesołości. Wysilił się jednak na względną powagę. – Żeby sprawdzić jej wierność tobie. Czego się spodziewałeś? Wszak wspomniałeś o swoich

obawach, że jest utajoną kokietką. Sam dałeś mi sposobność, toteż wolałem się upewnić. – I odkryłeś, że nie jest kokietką. Czy to chcesz mi powiedzieć? – Jest twarda jak skała. Kochany Gordonie, panna Vivian dorównuje twardością najtwardszej geologicznej formacji. Gordon z dziwnym uporem potrząsnął głową. – Pleciesz od rzeczy. Nie jesteś poważny. Nie mówisz mi prawdy. Nie wierzę, że próbowałeś się do niej umizgać, nie bawiłbyś się w takie gierki. To nie byłoby honorowe. Bernard lekko poczerwieniał, złość go ogarnęła. – Och, dajże spokój, po co się czepiasz? Czy sam nie mówiłeś, że to wspaniała okazja? – Okazja, aby wykazać się mądrością, a nie głupotą. – Okazja jest tylko jedna. Przeceniasz zasięg ludzkiej mądrości. – Powiedzmy, że pozwoliła ci na te umizgi. Byłby to piękny wynik twojego eksperymentu. – Być może wyszedłbym na łotra, lecz ocalił cię przed utajoną kokietką. Byłbyś mi winien wdzięczność. – A tak mnie nie uratowałeś – oznajmił Gordon, stwierdzając fakt. – Czyli zakładasz, wbrew moim słowom, że jest kokietką! – Coś zakładam, gdyż ewidentnie coś ukrywasz. Domagam się całej prawdy. Bernard z rosnącym rozdrażnieniem odwrócił się z powrotem do okna. Jeśli chce całą prawdę, to ją dostanie, pomyślał. Chwilę stał w zamyśleniu, po czym znów spojrzał na przyjaciela. – Myślę, że wyszłaby za ciebie… ale nie z miłości. Przyjaciel lekko pobladł, złożył ręce. – Doskonale – zawołał. – Właśnie tak masz mówić! – Jej matce przypadł do gustu twój majątek, co udzieliło się dziewczynie, która doszła do wniosku, że byłoby miło mieć trzydzieści tysięcy rocznie, a brak uczucia to tylko błahy szczegół. – Rozumiem… rozumiem. – Gordon spoglądał na przyjaciela z cieniem podziwu za tak szczerą i trzeźwą ocenę. Bernard też odnalazł w niej pewien urok i bo​dziec, który go do niej skłonił, pchnął go ze zdwojo​ną siłą. – Matka z córką postanowiły cię złowić i Angela, co do tego nie mam wątpliwości, obiecała sobie być dla ciebie miła po ślubie. Pani Vivian na to nalega, przywiązuje wagę do takich rzeczy. Gordon nie odrywał wzroku od niego, sprawiał wrażenie urzeczonego. – Tak, zauważyłem to u niej – oznajmił. – Przemiła kobieta! – A zatem to nieprawda – rzekł Gordon – żeś próbował umizgać się do Angeli? Bernard wahał się ułamek sekundy. – Nie, nieprawda. Oczerniłem się przez wzgląd na jej reputację. Nalegałeś, żebym podał ci powód mojej niechęci… więc ci go podałem. – A twoim prawdziwym powodem… – Moim prawdziwym powodem jest przekonanie, że wyrządziłaby ci krzywdę. – No przecież! – Gordon spuścił na chwilę roziskrzony wzrok i utkwił go w dywanie. – Zatem odkryłeś, że jest kokietką, czy nie? – Och, to inna kwestia. – Odkryłeś to, tak czy siak? – Skoro chcesz znać całą prawdę… Odkryłem!

– Jak? – Gordon skorzystał z przysługującego mu prawa do dociekliwości. Bernard milczał. – Musisz pamiętać, że często ją widywałem – odparł po chwili. – Chcesz powiedzieć, że cię zachęcała? – Gdybym nie był lojalnym przyjacielem, mógłbym tak pomyśleć. Gordon z uznaniem i wdzięcznością oparł dłoń na jego ramieniu. – I nawet to nie sprawiło, że ją polubiłeś? – Do diabła, przez ciebie się rumienię! – wykrzyknął Bernard i rzeczywiście lekko poczerwieniał. – Dosyć już powiedziałem; wybacz, że naszkicowałem portret zbyt nieczułego mężczyzny. To był mój punkt widzenia, miałem ciebie na uwadze. Gordon, z ręką wciąż na ramieniu Bernarda, poklepał go w odpowiedzi na te słowa, po czym się odwrócił. – Jestem ci bardzo zobowiązany. Właśnie na tym polega przyjaźń. Postąpiłeś jak człowiek. – Jak człowiek, zgadza się. Pamiętaj o tym. Nie jak wyrocznia. – Od wyroczni wolę uczciwego człowieka – oświadczył Gordon. – Uczciwy człowiek miewa odczucia! Ja podałem ci moje: są odczuciami i niczym więcej. Mam nadzieję, że cię nimi nie uraziłem. – Ani trochę. – I nie czujesz się zdenerwowany, zgnębiony lub wyprowadzony z równowagi? – Za kogo ty mnie uważasz? Poprosiłem cię o przysługę, wręcz ci ją narzuciłem. Spełniłeś moją prośbę i jestem ci za to wdzięczny. – Nie ma za co dziękować. – Bernard się uśmiechnął. – Zadałeś mi wiele pytań, istnieje jedno, które z kolei ja mam prawo ci zadać. Co zamierzasz w świetle tego, co ci powiedziałem? – Nic nie zamierzam. Na tym stanęło i młodzieńcy się rozstali. Tego wieczoru Bernard nie zobaczył więcej Gordona; uznał, że poszedł on do pani Vivian. Zaniesie tam ciężkie brzemię wyznań Bernarda, który miał nadzieję, że pozostawi je w drzwiach. Przekazał Gordonowi swoje odczucia i ten mógł postąpić z nimi wedle swego uznania: wyrzucić je przez okno albo pozwolić, by zwietrzały w zanadrzu. Tym tokiem przebiegały rozmyślania Bernarda, kiedy spacerował samotnie przez resztę dnia. Nie było sensu rozglądać się za stadkiem pani Vivian na tarasie domu zdrojowego, gdyż popołudniowa burza doszczętnie zmoczyła wszystko i miejsce niemal opustoszało. Bernard spędził wieczór w kasynie, w gęstym tłumie oblegającym stoły, i dla odmiany – dotąd nie przejawiał prawie żyłki do hazardu – postawił drobną sumę w ruletce. Wcześniej grał dwa, może trzy razy i nie wygrał nigdy złamanego szeląga, lecz teraz mu się poszczęściło i zyskał garstkę złota. Grał dalej i dalej wygrywał. Szczęście zdumiało go i rozochociło – do tego stopnia, że gdy powtórzyło się z sześć razy, wyszedł z kasyna i spacerował po ciemku pół godziny. Czuł się rozbawiony i w euforii, które to uczucia ustąpiły miejsca czemuś w rodzaju wzburzenia. Mimo to wrócił do kasyna. Raz po raz stawiał pieniądze na szczęś​liwą liczbę, aż jego powodzenie jęło zwracać uwagę. Wieść rozeszła się po wszystkich salach i dokoła stołu z ruletką zebrała się spora grupa widzów. Bernard miał przeczucie, że wyczekują mniej lub bardziej skwapliwie, aż noga mu się powinie, lecz miał ochotę sprawić im zawód i wyszedł, zanim szczęście go opuściło, z dziesięcioma tysiącami franków w kieszeni. Gdy wrócił do oberży, było bardzo późno, dlatego nie zapukał już do pokoju Gordona. Ale choć odnalazł schronienie w zaciszu własnego lokum, nie odnalazł – ani nie szukał – natychmiastowego wytchnienia. Pół nocy tłukł się po pokoju, jak sam by to ujął – nie z powodu radości z wygranej dziesięciu tysięcy franków, tylko niesmaku

z uwagi na sposób, w jaki spędził wieczór. Było rzeczą typową dla Bernarda Longueville’a, że radość ustąpiła nagle miejsca niezadowoleniu. Nie odczuwał skruchy ani żalu. Nie gryzło go sumienie, że udzielił poparcia zjawisku tak haniebnemu jak hazard. Nie, drażniło go, że wymknął się spod własnej kontroli i podporządkował sile, której wówczas nie zdołał ocenić. Był pijany, a teraz wytrzeźwiał. Mimo początkowej euforii, z jaką zrazu rzucił się w wir pomyślnego splotu okoliczności, który wymusił na nim określoną reakcję, Bernard bardzo nie lubił oddawać się czemuś cały, a jeśli to robił, niebawem był skory wycofać się z tego rakiem. Tymczasem oddał się czemuś, co nie miało z nim nic wspólnego, a fakt, że zdobył przy tym dziesięć tysięcy franków, nie uśmierzał dotkliwego poczucia, iż przestał być panem własnego losu. Nie grał – ograno jego. Stał się zabawką w rękach ślepego, bezwzględnego fatum i upokarzała go świadomość, że został wyróżniony przez tak prymitywne bóstwo. Szczęście i pech? Gardził tym rozróżnieniem; ba, to pierwsze wydało mu się wręcz bardziej pospolite. Upływ czasu nasilił jego niesmak i sprowadził znużenie, które sprawiło, że zasnął. Spał do późna, a po przebudzeniu coś go gryzło. Zrazu, zanim zebrał myśli, nie mógł dociec przyczyny owego stanu umysłu – czy był wywołany tym, że mówił źle o Angeli Vivian? Wspomnienie, że poszedł spać zły z powodu swych ekscesów w kasynie, sprawiło mu wielką ulgę. Kiedy się ubrał i już miał wyjść z pokoju, służący przyniósł mu list skreślony ręką Gordona o następującej treści:

Siódma rano, Drogi Bernardzie: okoliczności zmuszają mnie do niezwłocznego wyjazdu, wyruszam pociągiem, który odchodzi za godzinę. Podobno późno wróciłeś, dlatego nie będę Ci zawracać głowy rozstaniem o tak wczes​nej porze. Podjąłem tę decyzję wczoraj wieczorem i jestem już spakowany; nie pozostaje mi nic innego, jak ruszać w drogę. Jadę do Bazylei, a potem nie wiem; ta niepewność sprawia, że nie proszę, abyś za mną podążył. Może udam się do Ameryki, w każdym razie prędzej czy później się zobaczymy. Tymczasem, mój drogi Bernardzie, niech Ci się wiedzie. Pozdrawiam serdecznie, G.W.

PS Mogę Ci powiedzieć, że wyjeżdżam w rezultacie czegoś, co zaszło w dniu wczorajszym, ale bez konkretnego związku z przebiegiem naszej rozmowy. Dodam również, że dopisuje mi zdrowie i dobry humor.

Bernard niezwłocznie potwierdził, że przyjaciel istotnie wyruszył pociągiem o ósmej – był późny ranek; potem, przy śniadaniu, oddał się rozważaniom. Co zaszło wieczorem – co się stało po ich rozmowie w pokoju Gordona? Poszedł do pani Vivian – co się tam wydarzyło? Bernardowi nie chciało się wierzyć, iż poszedł jej tylko oznajmić, że po rozmowie z bliskim przyjacielem porzuca starania o jej córkę; nie wspomniałby też samej młodej damie, że stracił ochotę na ożenek. Gordon napomknął o okolicznościach, ale wszak niepodobna, aby podjął

decyzję pod wpływem słów Bernarda – jego błahych i nieodpowiedzialnych odczuć. Wzdragał się przed tą myślą, gdyż przynosiła mu ujmę, jednak nie wyobrażał sobie, cóż innego mogło się stać, mimo zapewnień Gordona o braku „konkretnego” związku między nagłym wyjazdem a ich rozmową. Cóż to właściwie znaczy „konkretnego”? Gordon starannie dobierał słowa, toteż nie użył owego określenia bez powodu; właśnie poczucie trafności jego sformułowań pomogło Bernardowi dociec przesłania listu. Sugerował, że wrócił do Baden z zamiarem rezygnacji z zalotów i wypytał przyjaciela jedynie z ciekawości – dla satysfakcji intelektualnej. Żałosna opowieść Bernarda nie wywarła żadnego wpływu na jego decyzję ani na tok postępowania – wówczas byłaby mowa o konkretnym związku. Pobudziła tylko jego wyobraźnię, więc wpływ był bliżej niesprecyzowany. Wzmianka o dobrym humorze potwierdzała ów stan rzeczy – człowiekowi zawsze dopisuje dobry humor, kiedy działa w harmonii z własnym przekonaniem. Po rozmówieniu się z panną Vivian jedynym możliwym rozwiązaniem był naturalnie wyjazd z Baden. Dalsze rozmyślania utwierdziły Bernarda w przeświadczeniu, iż nie doszło do gwałtownego rozłamu, że Gordon po prostu poszedł się pożegnać i przedstawić swoje stanowisko, a teraz wyjechał, gdyż skoro się wyrzekł dziewczyny, siłą rzeczy nie chciał jej więcej widzieć. Było to zdaniem Bernarda logiczne wytłumaczenie, niemniej jednak godzinę później, gdy przechadzał się aleją Lichtenthal, przystanął nagle i wykrzyknął pod nosem: Czy wyrządziłem jej krzywdę? Przekreśliłem jej szanse na przyszłość? A w ciągu dnia powtarzał sobie przy każdej okazji, że po prostu ostrzegł Gordona przed nieudanym małżeństwem.

ROZDZIAŁ XV Teraz, kiedy Gordon wyjechał na dobre bez żadnych widoków na powrót, Bernarda ogarnęło niespodziewane i jedyne w swoim rodzaju poczucie wolności. Jakby wreszcie mógł odetchnąć pełną piersią, chociaż sam nie wiedział dlaczego. Nagle mógł przebierać w możliwościach, aż nie miał pojęcia, co począć z taką swobodą. Wiedziony chęcią zrobienia z niej nieszkodliwego użytku, postanowił złożyć wizytę paniom, które mieszkały nad cukiernią, tam jednak czekała go niespodzianka, która dołożyła kolejny znak zapytania do sytuacji pozostawionej przez Gordona. Drzwi otworzyła mu pokojówka pani Vivian, krępa córa Szwarcwaldu, która poinformowała go, że panie – z wielkim żalem – nie mogą nikogo przyjąć. – Są bardzo zajęte… i chore – dorzuciła tonem wyjaśnienia. Zawiedziony Bernard nie dawał za wygraną. – Na pewno nie są jednocześnie zajęte i chore! – zaoponował. – Wymówki powinny być ze sobą spójne. Pruska subretka utkwiła na chwilę spojrzenie okrąg​łych, niebieskich oczu w skrawku nieba, na który miała wgląd w otwartych drzwiach. – Mówię, co mogę powiedzieć, lieber Herr. To nie moja wina, że nie jestem bystra jak francuska mamsell. Jedna z pań jest zajęta, a druga chora. I tyle. – Niezupełnie – zaznaczył Bernard. – Musisz pamiętać, że są ich trzy. – Och, mała… mała płacze. – Panna Evers płacze! – Bernardowi ta wizja nie mieściła się w głowie. – Zdarza się młodym damom, kiedy są smutne – stwierdziła dziewczyna, po czym z prostodusznym, lecz znaczącym uśmiechem przycisnęła czerwoną dłoń do lewej strony szerokiej piersi. – Niezmiernie mi przykro, że jest smutna, lecz która z pozostałych pań jest chora? – Matka jest bardzo zajęta. – A córka chora? Młoda kobieta chwilę spoglądała na niego, po czym znowu się uśmiechnęła, a światło w jej niebieskich oczkach wskazywało na zmieszanie, a nie przekorę. – Nie, to mama jest chora – wykrzyknęła. – A córka bardzo zajęta. Szykują się do wyjazdu z Baden. – Do wyjazdu z Baden? Kiedy wyjeżdżają? – Nie bardzo wiem, lieber Herr, ale niedługo. Bernard zawrócił od drzwi. Był nieco zdziwiony, uznał jednak, że pani Vivian nie może spędzić reszty życia na brzegu Oos, a ludzie wyjeżdżają z Baden dzień w dzień. Wieczorem, w domu zdrojowym, spotkał kapitana Lovelocka, który snuł się w aurze bezbrzeżnego smutku. – Do licha, wyjeżdżają… tak, wyjeżdżają – oznajmił kapitan, kiedy wymienili kilka uwag na temat ostatnich wydarzeń. – Co za pomysł, żeby wyjeżdżać tak bezdusznie? Nie pora uciekać,

lepiej trzymać pokoje, jeśli ktoś je ma. W przyszłym tygodniu rozpoczynają się wyścigi i zjadą się tłumy. Przybędą szychy. Panna Evers bardzo chciała poznać wielkiego księcia; obiecałem, że ją przedstawię. Bóg raczy wiedzieć, co knuje pani Vivian. Założę się o dziesięć funtów, że zarządziła pościg. Nasz przyjaciel Wright przyjechał i odjechał, więc pani Vivian zwija obóz i jedzie za nim. Jeszcze go dopadnie, zobaczy pan! – Ucieka przed tobą, niebezpieczny człowieku! – rzekł Bernard. – Że niby z powodu panny Evers? No cóż, podziwiam pannę Evers, przyznaję, ale nie jestem niebezpieczny – odparł kapitan Lovelock apatycznie. – Jak mogę być niebezpieczny, skoro nie mam dziesięciu szylingów w kieszeni? Desperacja, powiada pan? Ale panna Evers nie ma grosza przy duszy, jeśli dobrze słyszałem. Nie pytam pana – ciągnął. – Wcale mnie nie obchodzi, czy ma. Diabelnie urocza dziewczyna i muszę panu przyznać, że raziło mnie jak piorunem. Nie mam szans… Wiem, że nie mam. Pani Vivian uwzięła się na mnie i, na Jowisza, ma rację. Nie jestem kandydatem dla dziewczyny o drogich nawykach i bez perspektyw. Chciała kogoś takiego jak Gordon Wright i gdyby nie umyśliła go sobie dla córki, na pewno spróbowałaby go złowić dla małej. Do diaska, przecięłaby go na dwoje i dała im obu po połowie, żeby mnie wykurzyć! Boję się tej kobiety. Ma głosik jak śrubokręt. Lecz mimo to, gdybym mógł się wyrwać z tego przeklętego miejsca, pojechałbym za dziewczyną i miał ją na oku! Zrezygnowałbym z wyścigów, a niech mnie diabli, jeślibym nie zrezygnował! Ale jestem uziemiony, jak to mówią. Mam gigantyczny dług u oberżysty, łajdak wziął mnie na muszkę. Nie wiedzie mi się w kasynie, od trzech tygodni nie wygrałem miedziaka. Pisałem niedawno do brata i dziś rano dostałem odpowiedź, przeklętą epistołę pełną dobrych rad, z dopiskiem, że pokrywał już moje długi siedem razy. A właśnie że nie siedem, tylko sześć, sześć i pół! Czy mu się zdaje, że spędzę resztę życia w Hôtel de Hollande? Pewnie chce, żebym najął się tam jako kelner i spłacił długi, podając do stołu. Pasowałoby mu to, kiedy znowu wyjedzie za granicę z siedmioma córkami i dwiema guwernantkami. Nie znoszę zapachu tej nory! Przykro panu, że jestem spłukany? Jestem panu niezmiernie wdzięczny. Czy może pan jakoś pomóc? Jeśli masz kaprys szastać pieniędzmi, nie będę cię powstrzymywał, drogi przyjacielu. Wieczorny łup wypalał Bernardowi dziurę w kieszeni. Dziesięć tysięcy franków jeszcze nigdy nie wydało mu się tak ciężkim brzemieniem i pożyczka w wysokości pięćdziesięciu funtów na rzecz pechowego hazardzisty nie tylko była zgodna z jego dobroduszną naturą, ale stanowiła wręcz zadośćuczynienie sumieniu. Jego sumienie jednak stawiało pewne warunki. – Mój drogi Longueville’u – podjął Lovelock – więzi rodzinne, dawne znajomości i tym podobne zawsze były mi bliskie, dlatego zwierzyłem się ze swoich trudności Dovedale’owi. Ale, na mój honor, tyś jest niczym dobry Samarytanin lub ktoś w tym stylu; jesteś dla mnie łaskawszy od rodzonego brata! Z chęcią przyjmę te pięćdziesiąt funtów, pięknie dziękuję, oddam, kiedy będę mógł. Kiedy będę mógł: czy to wystarczy? Do licha, przynajmniej jasno stawiam sprawę. Stawiasz warunki. Mój drogi przyjacielu, z góry je przyjmuję. Mam nie jechać za panną Evers… Czy dobrze rozumiem? Czy rodzina cię przysłała, żebyś mnie przekupił? To diabelnie okrutne tak wykorzystywać moją nędzę! Tak, jestem biedny, ale za to szczery. Jestem szczery, mój drogi Longueville’u, otóż to. Daję ci moje słowo i go dotrzymam. Nie zbliżę się więcej do dziewczyny, nie pomyślę o niej, póki nie pozbędę się twoich pięćdziesięciu funtów. To potworna zachęta do rozrzutności, ale to twój problem. Pójdę na diabelne wyścigi i twoja młoda dama będzie bezpieczna. Longueville udał się następnego ranka do pani Vivian i usłyszał, że trzy panie wyjechały z Baden wczesnym pociągiem, przed kilkoma godzinami. Ta informacja wywołała w jego

umyślę falę różnych emocji – zdziwienie, irytację, zakłopotanie. Na przekór próbie uznania ich wyjazdu za naturalny postrzegał go jako pochopny i niewytłumaczalny, a poza tym uważał, że przynajmniej jedna z członkiń tego grona wykazała brak uprzejmości, odbierając mu możliwość pożegnania. Uciekał się do tej myśli, ilekroć w ciągu kolejnych trzech albo czterech dni ponownie zapytywał sam siebie, czy skrzywdził Angelę. Było to jałowe i bezsensowne pytanie, jako że odpowiedź na nie stała pod znakiem zapytania, natomiast stwierdzenie, że mimo swoich licznych zalet była obcesową i kapryś​ną kobietą, stanowiło konkluzję prostą i oczywistą. W ciągu rzeczonych trzech albo czterech dni tkwił w Baden, niepewny, co robić i dokąd się udać, z poczuciem, że w przenośni utarto mu nosa, odbierając chęć do działania. Lovelock, którego widywał codziennie, chyba również był zdania, że przeznaczenie wymierzyło mu klapsa, gdyż nie porozmawiał z panną Evers przed jej wyjazdem. – Myślałem, że zostawiła mi liścik – wyznał. – Ale zdaje się, że ona nie pisze. Wie pan, niektóre dziewczęta nie piszą. Bernard zauważył, iż może jeszcze nie wszystko przesądzone, i rzeczywiście, dowiedział się przed wyjazdem, że przysłała porzuconemu zalotnikowi uroczy liścik z Lozanny, gdzie trzy panie zatrzymały się po ucieczce z Baden i chwilowo zamierzały pozostać. – Jestem piekielnie rad, że napisała – oświadczył kapitan Lovelock. – Wie pan, niektóre dziewczęta jednak piszą. Blanche uznała Lozannę za okropną i tęskniła za rozkoszami Baden. Rozkosze Baden stały się jednak mniej oczywiste dla adresata jej wynurzeń, ten bowiem zabrał pięćdziesiąt funtów Bernarda do kasyna i tam je zostawił. Na wieść o tym nieszczęściu Bernard pożyczył mu kolejne pięćdziesiąt, które także przepadły wskutek serii nieudanych eksperymentów, toteż nasz przyjaciel nie spoczął, dopóki nie oddał mu całej swojej wygranej, która co do pensa przeleciała kapitanowi Lovelockowi przez palce z powrotem do banku. Gdy rzecz znalazła swój finał, Bernard wyjechał z Baden, a kapitan ponuro odprowadził go na stację. Wspomniałem o niezwykłym poczuciu wolności, które ogarnęło Bernarda. Jednym ze sposobów, w jaki je spożytkował, było udanie się w długą podróż. Pojechał na Wschód i bawił z dala od Europy dwa lata z nawiązką – był to okres w jego życiu, którego nie będę w całości opisywać. Wschód to wspaniały region, Bernard zaś, zgłębiając tajemnice Azji, widział wiele pięknych i osobliwych rzeczy. Miewał chwile wielkiej radości, zgromadził ogrom wrażeń, a nawet znaczny zasób wiedzy. Niemniej jednak nie było mu pisane wspominać owego etapu w życiu ze szczególnym zadowoleniem, albowiem okazał się on mniej rozkoszny, niż powinien, oraz mniej udany, niż mógł być. Nie umiałby określić, z czego wynikała gorycz, która zmąciła mu kielich przyjemności, ale nie ulegało wątpliwości, iż niekiedy sączył go jak lekarstwo, zamiast rozkoszować się słodyczą ambrozji. Gdy gratulowano mu sposobności poznania świata i zazdroszczono przywileju poznawania go na wskroś, zżymał się bardziej niż zazwyczaj insynuacją, że los daje taryfę ulgową tym, których ma za nic. Niezasłużone uznanie jest najrzadszym ze zbytków i Bernard w owym czasie łapał się na refleksji, że wiele jest sprzeczności na tym świecie. Chętnie wyznałby jednak, iż sam zawinił temu, że orientalne peregrynacje nie cieszą go tak, jak powinny, co uzupełniłby krzepiącą refleksją, że nigdy nie ponosił winy równie mimowolnej. Jeśli w czasie rzeczonego okresu jego naturalna wesołość przybrała ton minorowy, częściowo można wytłumaczyć to nieobecnością przyjaciela. Brakowało mu Gordona. W wyniku osobliwego splotu okoliczności nie widzieli się od czasu nagłego wyjazdu tego ostatniego z Baden. Udał się do Berlina, a krótko potem do Ameryki, toteż znajdowali się na dwu różnych półkulach. Przed powrotem do ojczyzny Bernard prosił go dwa

lub trzy razy listownie, aby przyjechał do Europy i spotkali się w dogodnym dla niego miejscu. Gordon odpisał, że jego posunięcia są bardzo niepewne i nie chciałby fatygować przyjaciela: już raz skłonił go do przyjazdu z Wenecji do Baden i ta przysługa wystarczy, nie nadużyje więcej jego uprzejmości. Bernard miał oczywiście obawy, że to, co powiedział Gordonowi o Angeli Vivian, stanowi prawdziwy powód owego stanu rzeczy, który nosił wszelkie znamiona rozłamu w przyjaźni. Gordon poniechał zamiaru małżeństwa, ale żywił do Bernarda urazę za jego ostre słowa i dopóki będzie w niej trwać, dopóty woli go nie oglądać. Bernard otwarcie zarzucił mu tę animozję, o którą bynajmniej nie miał pretensji, lecz Gordon odparł zarzut i zapewnił go, iż z jego perspektywy ich przyjaźń ma się jak najlepiej. Wyraził jedynie prośbę, w ramach przysługi oraz hołdu „poczuciu sprawiedliwości”, aby Bernard nie wspominał więcej o pannie Vivian ani wydarzeniach w Baden. Nie była to prośba trudna do spełnienia i Bernard wyraził w liście taką gotowość, odnosił jednak wrażenie, iż sama w sobie stanowiła dowód ochłodzenia ich stosunków. Cóż bowiem lepiej dowodzi „napięcia” aniżeli zgoda na unikanie tematu, który winien być dla nich obu neutralny? Obruszył się nieco na „poczucie sprawiedliwości” Gordona, w przekonaniu, że przewrotna uraza u tak szczerego człowieka to doprawdy psychologiczna ciekawostka. Ale nie można powiedzieć, aby ta sprawa była dla niego pierwszoplanowa: Bernard, niczym wielcy malarze, pierwszy plan miał dopracowany w każdym calu. Nie wiedział nic o pani Vivian i jej córce oprócz tego, że wyjechały do Włoch; dowiedział się też z ponoć wiarygodnego źródła, iż Blanche Evers wróciła z matką do Nowego Jorku. Zastanawiał się, czy kapitan Lovelock nadal jest zadłużony w Hôtel de Hollande. Jeśli nie wnikał zbyt dociekliwie, czy naraził się Gordonowi, jest pewne, że prześladowało go inne pytanie, o którym już wspomniałem. Czy wyrządził krzywdę Angeli Vivian i czy ona jest tego świadoma? To pytanie nie psuło mu humoru i w żadnym razie nie spędzało snu z powiek, nawiedzało go jednak w odstępach czasu i niekiedy najdziwniejszych miejscach – nagle, niespodziewanie w zaciszu indyjskiej świątyni lub pośród zgiełku orientalnego tłumu. Jakoś się z nim oswoił i nazwał diabłem z pudełka: niewidzialny splot okoliczności wyzwalał sprężynę i pojawiała się wizja, patrzyła mu prosto w twarz i ze śmiechem cedziła znienawidzone słowa. Bernard zawsze zatrzaskiwał wieko, gdyż uważał to zjawisko za niedorzeczne, jednak występowało częściej od wyrzutów sumienia związanych z samym Gordonem, które uciszyła wreszcie pogłoska, że przyjaciel się żeni. Wiadomość dosięgła go w Atenach, była ogólnikowa i niebezpośrednia, a do tego nie uwzględniała imienia narzeczonej. Mimo to Bernard odetchnął z ulgą i czerpał pociechę z myśli, że przyjaciel odzyskał humor oraz apetyt na ożenek.

ROZDZIAŁ XVI Dopiero kiedy dotarł do Paryża, po powrocie z dalekiego Wschodu, pogłoska, o której wspomniałem, przybrała konkretną postać i wszelkie znamiona prawdziwej informacji. Pośród stosu spóźnionej poczty, oczekującej go u bankiera, znalazł list od Gordona Wrighta. W ciągu minionego roku, a nawet dwóch lat, korespondencja z zaufanym – i ufnym – przyjacielem była raczej zdawkowa i Bernard nieczęsto otrzymywał od niego wieści. W trakcie swej podróży dostał trzy albo cztery listy – wydawało się, że równie serdeczne, choć nie tak rozwlekłe jak dawne epistoły. Bernard zadowolił się tym, że są serdeczne, nie oceniał ich przez pryzmat długości. Odnosił wrażenie, że Gordon pisze do niego w podobnym duchu jak zwykle, a że pisuje rzadziej niż dawniej, cóż, to naturalna kolej rzeczy. Bliska zażyłość miewa swoje pory i fazy, przerwy i momenty ożywienia, i nawet jeśli przyjaciel się od niego odwrócił, była to kwestia chwilowej rewolucji, a czas ponownie ich ze sobą złączy. Sam Bernard skrupulatnie pisał dosyć często i zawsze w najserdeczniejszych słowach. Uczynił z tego kwestię sumienia: lubił czuć, że wspaniałomyślnie traktuje Gordona i nie odpłaca mu pięknym za nadobne. List, który zastał w Paryżu, był tak krótki, że przytoczę go w całości.

Mój drogi Bernardzie, muszę napisać do Ciebie w pierwszej kolejności, choć niestety przebywasz tak daleko, że nie powinszujesz mi pierwszy. Postaraj się jednak nie być ostatnim. Otóż się żenię – w możliwie jak najszybszym terminie. Znasz moją wybrankę, toteż na pewno mnie zrozumiesz. Czy pamiętasz małą ​Blanche​ Evers, z którą widywaliśmy się przed trzema laty w Baden-Baden? Musisz ją pamiętać; wiem, że często rozmawialiście. Może zdziwisz się moim wyborem, ale w tych sprawach człek kieruje się własnym osądem. Jestem w niej bardzo zakochany i uważam to za wystarczający powód. Od roku czy dwóch byłem gotowy zakochać się w prostej, ufnej, dziecinnej naturze i odnalazłem tę doskonałość w osobie tej uroczej dziewczyny. Jest tak naturalna i świeża. Pamiętam, jak Ci kiedyś wspomniałem, że nie chcę być urzeczony i wolę ocenić moją wybrankę w kategoriach naukowych. Mam to za sobą, sam nie wiem, co mi wtedy strzeliło do głowy. Dziś jestem urzeczony i zapewniam Cię, że budzi to mój zachwyt! Najlepsze jest to, że wcale nie zaburza to mojej oceny jej charakteru. Oceniam ją bardzo sprawiedliwie i widzę taką, jaka jest naprawdę. Jest nieskomplikowana – tego właśnie chcę – i czuła – o tym marzę. Zapewne pamiętasz, jaka jest ładna; nie muszę Ci tego przypominać. Była wtedy znacznie młodsza i przez ostatnie dwa lub trzy lata dojrzała i zmieniła się na korzyść. Zawsze pozostanie jednak niewinna i młoda – nie chcę, aby robiła zbyt wielkie postępy. Zimą po naszym spotkaniu w Baden wróciła z matką do Ameryki, lecz ujrzałem ją ponownie dopiero trzy miesiące temu. Ukazała mi się w nowym świetle; sam nie wiem, jak

mogłem być tak ślepy. Ale wówczas nie byłem na nią gotowy i cieszę się, że doszedłem do tego stanu uczuć drogą doświadczenia. To daje mi pewność – jak widzisz, nadal kieruję się prawami rozumu. Mimo to jestem oczarowany. Pobieramy się za miesiąc – postaraj się przyjechać na ślub. Blanche przesyła Ci wiadomość, którą przytaczam słowo w słowo. „Powiedz mu, że nie jestem taką niemądrą gadułą jak w Baden. Bardzo zmądrzałam, prawie dorównuję inteligencją Angeli Vivian”. Ubzdurała sobie, że uważałeś pannę Vivian za bardzo inteligentną – ale to nieprawda, że jest równie bystra. Nie posiadam się ze szczęścia; przyjedź i sam zobacz.

Bernard wrócił do ojczyzny, ale nie zdążył na ślub Gordona, który odbył się latem. Kiedy dotarł do Ameryki późną jesienią, Gordon był już żonaty od kilku miesięcy, co dawało możliwość realnej oceny jego szczęścia. List w pierwszej kolejności zdumiał Bernarda, po czym wzbudził w nim refleksje będące zaprzeczeniem zdziwienia, te zaś wywołały w nim niekłamaną radość. Cieszył się ze ślubu Gordona; osoba wybranki była mu niemalże obojętna. Oczywiście zrazu wprawiła go w konsternację, gdyż nie sposób było wyobrazić sobie młodą kobietę mniej odpowiadającą wymaganiom Gordona aniżeli mała kokietka o ptasim rozumku, której paplanina mąciła miłe wspomnienia Gordona z tamtego czasu. Blanche Evers była głupiutką gąską – może najładniejszą z gąsek i bezwzględnie najsympatyczniejszą, ale cóż z niej za towarzyszka dla poważnego mężczyzny, który prag​nie dzielić z żoną swój pogląd na życie. Cóż za osob​liwy wybór – cóż za dziwne zauroczenie! Ale zaraz przywołał się do porządku i uświadomił sobie swój błąd, graniczący prawie z naiwnością. Stwierdził, że mężczyźni pokroju Gordona Wrighta zawsze zakochują się w dziewczętach pokroju Blanche i że biedny Gordon lepiej wie, na czym stoi, niż wówczas, gdy próbował zgłębić perspektywy życia z Angelą Vivian. Silnych, rozważnych mężczyzn zawsze spotyka ten sam los: płacą większy haracz zrywom wyobraźni aniżeli ludzie stale z nią związani. Blanche Evers była tym, co Francuzi zwą bibelotem, i Gordon z radością odkrył jej rozkoszną bezużyteczność. Kierował się pragmatyzmem w innych sprawach, więc cieszyła go i schlebiała mu myśl, iż może sobie pozwolić, moralnie rzecz ujmując, na figlarną żonę. Miał w sobie pokłady zdrowego rozsądku, z których mógł czerpać do woli, toteż ślub z oazą mądrości byłby noszeniem wody do studni. Sam z nawiązką rekompensował braki głupiutkiej żony, a jeśli zachwycała go i bawiła, uważał to za swój przywilej. Nie obawiał się, że przez to ucierpi, a jeśli trajkotanie Blanche i ludzkie spojrzenia zrobiły zeń głupca, doskonale zdawał sobie z tego sprawę i umiał bronić swego stanowiska. Każdy mężczyzna ma prawo do własnego klombu, życie to nie tylko warzywniak. Bernard pospiesznie zaimprowizował to robocze wyjaśnienie niespodzianki zgotowanej mu przez przyjaciela; na razie wystarczało mu ono w zupełności. Napisał do Blanche przemiły liścik, na który odpisała żywiołowo i z wdziękiem. List był tak ujmujący, iż Bernard, po dwua właściwie trzykrotnej lekturze, doszedł do wniosku, że jednak podciągnęła się nieco intelektualnie w ciągu owych dwóch lub trzech lat. Wszak człowiek z wiekiem mądrzeje. Przyszło mu nawet do głowy, że chyba skorzystała na tym, co zwą uszlachetniającym cierpieniem. Cóż się stało z kapitanem Lovelockiem oraz ich czułym uczuciem, któremu żartobliwy dyskurs wszak nie odbierał powagi? Czy rozdzielono ich na zawsze i musiała wymazać z serduszka jego wizerunek? Bernard miał w Baden pewność, że mimo wzgardliwej pozy oraz zuchwałej postawy, którymi ładna Amerykanka oddaje hołd cywilizacji, gdzie młode

kobiety stoją na piedestale, Blanche darzy przystojnego Anglika szczerym uznaniem i gdyby Lovelock wytrwał w zalotach, mógłby liczyć na jej wzajemność. Przyszło mu jednakże do głowy, że całkiem prawdopodobne, iż Lovelock okazał się niestały w uczuciach albo bezduszny los i takiż starszy brat skazali go na wieczną odsiadkę w Hôtel de Hollande (gdzie czekała go smutna przyszłość w roli kelnera poligloty), toteż biedna dziewczyna, której nikt nie przybył na odsiecz, zmuszona była wezwać na pomoc filozofię. Niewykluczone, że studia filozoficzne nauczyły ją sztuki refleksji i że, jak sama by to określiła, „stanowczo się wyciszyła”. Kiedyś w Baden, gdy Gordon Wright pozwolił sobie zauważyć, że mała panna Evers jest znudzona angielskim absztyfikantem, Bernard odpowiedział, in petto7, że Gordon nic o tym nie wie. Ale to wszystko było dziś bez znaczenia i Bernard starał się wyzbyć skłonności do wytykania przyjacielowi błędnego rozumowania. Gordon postanowił się ożenić i nasz krytyczny bohater nie znajdował w tym ani źdźbła skazy. To było coś wspaniałego; tego pragnął i wyjdzie mu to na zdrowie. Bernard cieszył się jego radością i niezmiernie żałował, że zobowiązania w Anglii uniemożliwią mu przybycie na ślub. Gdy przybył do Nowego Jorku, jak wspomniałem, było już po wszystkim. Przeminął miesiąc miodowy i rozpoczęło się prawdziwe życie małżeńskie. Koniec końców Bernard przypłynął z Anglii dość niespodziewanie: coś zatrzymało przyjaciela, który miał świetną kabinę na jednym z parowców i zaproponował ją Longueville’owi, ten zaś z wdzięcznością ją przyjął, ucieszony perspektywą spokojniejszego niż zwykle rejsu pośród atlantyckich bałwanów. Wyruszył dwa dni później, dwa tygodnie przed planowanym terminem, który zdążył już podać Gordonowi. Oczywiście Gordon odpisał, że ma zatrzymać się u nich – mieszkają w uroczym domu – i chętnie go ugoszczą, jednakże Bernard, który wysiadł na ląd wczesnym rankiem, udał się do hotelu. Nie chciał zjawić się bez zapowiedzi, wolał najpierw udać się do Gordona, a dopiero później donieść bagaże. Odświeżywszy się po podróży, wyszedł z hotelu i przespacerował się po Piątej Alei, z radością czując grunt pod nogami po długim rejsie. Był piękny, jesienny dzień; złocista mgiełka wisiała w powietrzu i Bernard uznał, że to babie lato. Szeroki chodnik Piątej Alei był usiany suchymi liśćmi – szkarłatnymi, pomarańczowymi i bursztynowymi. Po drodze trącał je laską; chrzęściły i szeleściły i ów dźwięk przypomniał mu czasy, gdy w dzieciństwie kopał je przed sobą na tym samym chodniku. Powrót do ojczyzny po tak długich wędrówkach sprawił mu przyjemność i Longueville złożył hołd rodzinnemu miastu. Jego radosna atmosfera i jasność były jak czułe powitanie powracającego syna i Bernard poczuł przypływ miłości dla najświeższej, najmłodszej i najbardziej dobrodusznej ze wszystkich wielkich stolic. Kiedy przybył do domu Gordona, powiedziano mu, że pana nie ma, mimo to wszedł przywitać się z panią domu. Siedziała sama w salonie, miała na głowie kapelusz, jakby wychodziła. Powitała go z wylewną radością, szczerze ucieszona jego widokiem. Bernard przyznał w duchu, że istotnie mogła „zrobić postępy”, wypiękniała zaś z całą pewnością. Natychmiast stwierdził, że nadal trajkocze jak katarynka; pozostawało ustalić, czy poprawiła się jakość jej wypowiedzi. – Ha, panie Longueville – wykrzyknęła – skąd pan się wziął i w jakim czasie przebył Atlantyk? W trzy dni, hę? Na pewno nie znacznie dłużej, ponieważ nie dalej jak wczoraj Gordon wspomniał, że przypływa pan dopiero dwudziestego. Rozmyślił się pan, hę? Nie wiedziałam, że jest pan skłonny do zmiany zdania. Gordon nigdy nie zmienia swojego. Chociaż to żaden powód, bo wcale pan go nie przypomina. Cóż, zawsze tak uważałam, łączy was tylko to, że jesteście mężczyznami. I z czego pan się śmieje? Jak mam pana nazywać? Wszak jest pan mężczyzną, a nie bogiem, choć zapewne wolałby pan nim być. Mam zachować to dla Gordona? Z pewnością

na długo zachowam. Wiem o wiele więcej o mężczyznach, niż gdy widzieliśmy się ostatnio, i zapewniam pana, że nie mają w sobie nic boskiego. Pewnie dlatego zawsze spadacie z nieba, jak na bogów przystało. Pamiętam, że tak samo zjawił się pan w Baden, gdy byliśmy tam wszyscy; ani się obejrzeliśmy, jak znalazł się pan wśród nas. Pamięta pan tamten wieczór? Podszedł pan i dotknął ramienia Gordona, na co Gordon podskoczył. Dziś też podskoczy, kiedy pana zobaczy. Wciąż podskakuje; skacze, jak mu zagram! Doskonale pamiętam, jak siedzieliśmy w Baden tamtego wieczoru i jak spojrzał pan na mnie, kiedy podszedł. Pierwsza pana zobaczyłam, przed Gordonem; wiele rzeczy robię przed nim. Dlaczego pan tak na mnie spojrzał? Zawsze chciałam pana o to zapytać. Bardzo chciałam się tego dowiedzieć. – Z najprostszej przyczyny pod słońcem – odparł Bernard. – Ponieważ jest pani bardzo ładna. – O nie, to nie to! Dobrze znam takie spojrzenie. Chodziło o coś innego, jakby pan coś o mnie wiedział. Pojęcia nie mam, co mógł pan wiedzieć. Było tego bardzo niewiele, nie licząc kwestii, że nie grzeszyłam mądrością. Zaiste, tamtego lata w Baden byłam bardzo niemądra; nie uwierzyłby pan jak bardzo. Ale nie pojmuję, skąd mógł pan to wiedzieć, dopóki ze mną nie porozmawiał. Moją matkę bardzo rozczarował wpływ pani Vivian; spodziewała się po niej znacznie więcej. Ale to nie pani Vivian zawiniła, tylko ktoś inny. Czy widział się pan z nimi jeszcze? Bez przerwy bawią w Europie, przeniosły się do Paryża. Tamtego wieczoru, kiedy pan podszedł i odezwał się do Gordona, nawet mi się nie śniło, że za trzy lata za niego wyjdę, panu zapewne też nie. Czy o to panu chodziło z tym spojrzeniem? Może przewiduje pan przyszłość. Chciałabym, żeby pan przewidział moją! – Och, mogę to uczynić z łatwością – oznajmił Bernard. – Co ze mną będzie? – Nic szczególnego, przewiduję pewną nudę: idealne szczęście czarującej kobiety u boku najwspanialszego mężczyzny. – Och, cóż za straszna wizja! – Blanche pisnęła ze złości. – Chcę być szczęśliwa, ale nuda mi się nie widzi. Jeszcze raz pan to powtórzy, a pożałuję, że wyszłam za najwspanialszego mężczyznę. Mam zamiar być szczęśliwa, lecz postaram się nie dopuścić do nudy. – Źle to ująłem – rzekł Bernard – gdyż bądź co bądź, moja droga młoda damo, posiadanie tak dobrego męża musi budzić dreszczyk ekscytacji. Oddanie Gordona może przybrać nową postać, nowy wymiar dobroci każdego dnia w roku. Blanche spoglądała na niego, jakby na chwilę zapomniała o pozie. – Mój mąż jest bardzo dobry – prawie wyszeptała. Ledwo wypowiedziała te słowa, gdy wszedł Gordon. Stanął jak wryty na widok Bernarda, zerknął na żonę, poczerwieniał, po czym z głośnym okrzykiem radości chwycił obie dłonie przyjaciela. Tak dawno nie widział Bernarda, że wyglądał na szczerze wzruszonego, ściskał mu ręce i patrzył w oczy, niezdolny wydusić słowa. Bernardem z kolei owładnęła wielka radość; wspaniale było ponownie wejrzeć w szczere oblicze Gordona i odwzajemnić jego uścisk. Dobrze wyglądał – wyglądał na szczęśliwego i ten widok był jeszcze wspanialszy. Podczas owych paru chwil, gdy w milczeniu odnowili śluby przyjaźni, giętka percepcja Bernarda odnotowała kilka rzeczy prócz zadowolenia, które go ogarnęło. Owszem, dostrzegł, że Gordon wygląda na szczęśliwego, ale sprawiał przy tym również wrażenie starszego i poważniejszego, bardziej naznaczonego przez los. Wyglądał, jakby coś mu się przytrafiło – co było zgodne z prawdą. Bernard dojrzał w jego oczach uśpioną iskrę, która zdawała się skrywać pytanie o odczucia na temat Blanche – zapytywał natarczywie, lecz odrzucał z góry wszelką krytykę. Zrozumiał też – co na tle obecności Gordona oraz jego męskiej otwartości szczególnie rzucało się w oczy – że

Blanche pozostała tą samą niepoprawną kokietką z Baden, gdzie uśmiałby się na samą myśl o jej ślubie z Gordonem Wrightem. Pojął, innymi słowy, że ma przed sobą to, co skwitował w pierwszym odczuciu jako rażąco niedobraną parę. Poważne to spostrzeżenia jak na pół minuty, zwłaszcza przez dosyć nieprzejrzysty pryzmat bezrefleksyjnej radości ze spotkania; jego wrażenia liczą się o tyle, że siłą rzeczy musiały się potwierdzić w toku niniejszej opowieści. – Przyjechałeś nieco szybciej, niż się spodziewaliśmy – rzekł Gordon. – Ale jesteś u nas tym bardziej mile widziany. – To było dosyć ryzykowne – zauważyła Blanche. – Wolałabym wiedzieć z wyprzedzeniem, jeśli mam wywrzeć dobre wrażenie. – Och, szanowna pani, jeśli o mnie chodzi, wywarłaś wrażenie dawno temu i wątpię, czy zyskałoby dziś, nawet gdybyś zastosowała swoje sztuczki. Stali na dywaniku przy kominku i Blanche, wsłucha​na w jego słowa, uniosła rękę do loka, który wymknął się z jej upiętych włosów. – Nie doceniasz jej sztuczek. – Gordon zaśmiał się cicho. – Zawsze kryje jakieś w zanadrzu! Blanche trzymała rękę za lekko pochyloną głową; zsunięty rękaw obnażył gładkość ramienia, i z uśmiechem spoglądała spod oka na swoich dwóch widzów. Jej mąż położył dłoń na ramieniu Bernarda. – Czyż nie jest śliczna? – zawołał, a w jego głosie zabrzmiał czuły zachwyt, który dowodził pewności tej jednej rzeczy. – Niesłychanie! – potwierdził Bernard. – Powiedziałem jej to pół godziny temu, zanim przyszedłeś. – Och, w takim razie zjawiłem się w dobrej chwili! – wykrzyknął Gordon. Blanche nie zdradzała wzburzenia tą otwartą dyskusją o jej wdziękach, albowiem ton szacunku, który towarzyszył słowom mężczyzn, skutecznie złagodził obcesowość ich uwag. Ale zniecierpliwiona wydęła usteczka – było to najbardziej urocze z jej dotychczasowych poczynań – i oznajmiła, że jeśli chcą o niej mówić, to bardzo proszę, stanowczo wolałaby jednak, aby odczekali do czasu jej wyjścia. I wyszła z prośbą, aby Bernard posłał po bagaż i został u nich, a także obietnicą, że niezwłocznie wyda polecenia, by przygotowano jego pokój. Bernard otworzył jej drzwi; wychodząc, skinęła mu główką, a on zwrócił się z powrotem do przyjaciela z odbiciem jej uśmiechu na swoim obliczu. Gordon go obserwował; konał z ciekawości, co myśli na jej temat. Ta chęć poznania opinii o ukochanej kobiecie stanowiła jego osobliwą przypadłość, ale Bernard nie widział obecnie przeszkód, aby jej zadośćuczynić, gdyż widok małżeńskiego szczęścia przyjaciela ogromnie go ucieszył. – Urocza osóbka – rzekł z serdeczną oględnością i ponownie uścisnął dłoń przyjaciela. Gordon popatrzył na niego, lekko poczerwieniał i przeniósł wzrok za okno, a Bernard przypomniał sobie, że użył identycznego sformułowania na okreś​lenie Angeli Vivian, kiedy przyjaciel wrócił do Baden. Obaj uświadomili sobie osobliwość sytuacji. – Oczywiście jesteś zdziwiony – stwierdził po chwili, nadal wyglądając przez okno. – Czym, przyjacielu? – Moim ślubem. – No cóż. Wszystko mnie dziwi. Umysł mój uwielbia domniemania. Różne pomysły przychodzą mi do głowy, a potem dzieją się najprostsze rzeczy i nie posiadam się ze zdumienia. Żyję w stanie zadumy, z której wytrącają mnie działania ludzi. Gordon przeniósł spojrzenie na przyjaciela. – Teraz się przebudziłeś? Ale znowu zaśniesz!

– Łatwo zasypiam. Gordon zmierzył go wzrokiem, po czym z uśmiechem potrząsnął głową. – Wcale się nie zmieniłeś – oświadczył. – Przemierzałeś nieznane lądy, doświadczyłeś, jak mniemam, niezwykłych przygód, ale jesteś tym samym człowiekiem, którego znałem. – Proszę o wybaczenie! – I wciąż tak samo przedstawiasz siebie, to znaczy w nieprawdziwym świetle. – No cóż, jeżeli się nie zmieniłem – odrzekł Bernard – nie mogę sobie pozwolić na zatracenie tak cennej umiejętności. – To wszystko napełnia mnie radością, żeś niezmieniony – oznajmił Gordon. – Ale teraz przejdźmy do mojej części domu. 7 Scenicznym szeptem (włos.).

ROZDZIAŁ XVII Tak, był świadomy, bardzo świadomy, jak stwierdził Bernard w ciągu dwóch albo trzech pierwszych dni pobytu u przyjaciela. Gordon musiał wiedzieć, że niezwykle prześmiewczego krytyka razi fakt, iż mężczyzna, niegdyś aspirujący do ręki nad wyraz inteligentnego dziewczęcia – panny Vivian – zniżył się „na samo dno”8, jak mówi Duch w Hamlecie, do poślubienia panny, którą Angela znacznie przewyższała poziomem intelektualnym. Świadomość tego paraliżowała Gordona i wzbudzała w nim pożałowania godne zakłopotanie, natomiast Bernard pogodził się z tym w mgnieniu oka i poczucie anomalii przestało mu doskwierać. Blanche była prześliczna, pełna wdzięku, niewinna i zabawna. Owszem, Gordon postanowił poślubić gąskę, lecz należało przyznać, że wybrał ją ze znawstwem, bowiem miała upierzenie łabędzia i płynęła przez życie z niebywałą lekkością i gracją. Bernard zadawał sobie czasem pytanie, czy rzeczywiście jest tak głupiutka, na jaką wygląda; nie chciało mu się wierzyć, że kobieta może być tak niemądra. Nie wykluczał, iż w sobie tylko znanym celu Blanche odgrywa jakąś rolę, bowiem, jak to zwykle w takich przypadkach bywa, mocno tę rolę przerysowywała. Jej pusta paplanina, niedorzeczność, dziecinna kokieteria i frywolność – niepodobna, aby kobieca istota składała się z rzeczy tak miałkich. Niewątpliwie pod tym infantylizmem kryło się coś, czego Blanche nie chciała odsłonić. Musiała gdzieś mieć źdźbło rozumu albo nawet cząstkę serca; może wystarczyło się lepiej przyjrzeć, by móc to dostrzec. Tylko dlaczego przyjęła pozę płochej kobietki i jakim celom służyła przewrotność tej miary? Bernard zastanawiał się nad jej przywiązaniem do męża; dowiedział się od kilku czcigodnych nowojorczyków, że poślubiła go dla pieniędzy. Z przykrością odkrył, iż pogłoski przyjęto za pewnik, i solennie poprzysiągł nie dawać temu wiary. Mierziła go myśl o takiej niewdzięczności: jeśli Gordon ożenił się z panną Evers dla niej samej, młoda dama z pewnością mogła odkryć jego cenne przymioty. Ponoć pobrali się za sprawą jej matki. Wiadomo było, że Wright szuka żony; pani Evers podała mu swoją córkę trzpiotkę na talerzu i on dał się oczarować, tak jak dziecko daje się urzec dźwiękiem grzechotki. Niemniej jednak Blanche darzyła go teraz uczuciem; Bernard nie widział powodu, żeby w to wątpić, zresztą byłaby istotnie płochym stworzeniem, gdyby nie doceniła niespożytej dobroci Gordona. Spełniał jej wszystkie zachcianki, a jeśli wyszła za niego dla pieniędzy, przynajmniej cel swój osiągnęła. Wiodła życie usłane różami i nie miała na co narzekać. Trudno wyobrazić sobie piękniejszy dom, ładniejszy powóz oraz większy stos błyskotek i koronek, aby przystroić pulchną dziewczęcą postać. Niewiele dam chodziło na więcej przyjęć, wydawało lepsze obiady i doświadczało mniej zgryzot. Bernard był pod takim wrażeniem tego wszystkiego, że w miarę jak postępowała jego zażyłość z panią domu, nie omieszkał zwrócić jej uwagi na ów arsenał darów od losu. Odpowiedziała mu, że jest ich całkowicie świadoma i będzie wychwalać Gordona pod niebiosa. – Wiem, co chce pan powiedzieć – ciągnęła. – Uważa pan, że on mnie psuje; proszę bardzo, niech​że pan to powie na głos. Na ogół mówi pan to, co uważa za stosowne, więc proszę się nie

bać. Nie psuje mnie, gdyż już jestem zepsuta, ale to bez znaczenia. Zepsuto mnie już wcześniej; wszyscy mnie rozpuszczali, oprócz pani Vivian. Gdy czegoś zapragnęłam, zwykle to dostawałam. Zawsze miałam ładne ubrania, mama uważała to za swoją powinność, ale taka dbałość chyba nie liczy się jako psucie. Folgowano mi na każdym kroku i wiem, że teraz mam wszystko. Gordon to mąż idealny; gdybym zamarzyła o jego nosie, uciąłby go i mi podarował. Może poproszę kiedyś o kawałek nosa; przydałoby się go nieco zmniejszyć. Nie twierdzę, że jest przystojny, jednakże lepszy być nie może. Ponoć jeśli darzymy kogoś uczuciem, zawsze uważamy go za przystojnego, ale ja się z tym nie zgadzam. Przepadam za Gordonem, ale nie mam złudzeń co do jego wyglądu. Ma zbyt jasne włosy jak na mój gust i zbyt czerwoną twarz. Podobnie jest w odwrotnej sytuacji: podziw dla czyjejś aparycji nie musi iść w parze z uczuciem. Znałam kiedyś mężczyznę okrutnie przystojnego – żaden nie mógłby się z nim równać – i doskonale zdawałam sobie sprawę z jego wad. Nic nie wiem o wadach Gordona; śmiem twierdzić, że wcale ich nie ma. Jest tak dobry, że oszaleć można. Pomyślałby kto, że skrzywdził mnie naszym ślubem i teraz chce to naprawić. Nic nie wiem o żadnej krzywdzie i pewnie się nie dowiem, przynajmniej dopóki pozwala mi zamawiać suknie. W tym tygodniu zamówiłam pięć sukien i chcę domówić jeszcze dwie. Wie pan, co zrobił, kiedy mu o tym powiedziałam? Po prostu mnie pocałował. Hm, to chyba mówi samo za siebie. Całuje mnie jakieś siedemnaście razy dziennie. Zapewne nie przystoi kobiecie mówić, ile razy mąż ją całuje, ale pan się nie zgorszy, jeżeli widział to na własne oczy. Wiem, że niełatwo pana zgorszyć, nie boję się pana. Gorszy pana kupowanie tylu sukien? No cóż, przyznałam, że jestem zepsuta, nie będę tego ukrywać. Dlatego wolałam nie powiedzieć Gordonowi: ponieważ kiedy wychodziłam za mąż, miałam mnóstwo rzeczy, w tym tyle sukien, żeby mi starczyło na rok. Ale nie płacił za nie, więc niech poczuje, że ma żonę; jeśli uważa, że jestem rozrzutna, może przestać mnie całować. Myśli pan, że to nie sprawiłoby mu trudności? Łatwo mówić komuś, kto nigdy nie próbował! Bernard odbywał z Blanche mnóstwo rozmów, a powyższa jest dobrym przykładem. Gordon spędzał większość dnia poza domem; miał laboratorium chemiczne – niezmiernie go interesowało i zabrał tam Bernarda – wyposażone w najnowsze rekwizyty do zgłębiania nauk eksperymentalnych, ostoję dla młodych studentów w potrzebie, dając im możliwość prowadzenia badań na jego koszt. Miejsce stanowiło hołd dla jego rozumu i wspaniałomyślności, lecz ​Blanche – też przyjechała w odwiedziny – zawsze wzdrygała się z niechęcią na samą wzmiankę o laboratorium. – Żadna siła mnie nie zmusi, żebym tam znowu poszła – oświadczyła. – To istny cud, że uszłam stamtąd z życiem. Pełno tam okropieństw, które syczą i wybuchają, a człowiek zielenieje na sam ich widok. Żyję w strachu, że kiedyś usłyszę huk i pół godziny później przyniosą mi Gordona w setkach kawałków utkniętych w kilkanaście probówek. Dzięki uprzejmości jednego z młodych savants9 – młodzieńców tam pracujących – mam wstrętną plamę na sukni. Czy widział pan młodych savants, których Gordon zatrudnia? Biedacy, nie ma na kim zawiesić oka. Uwierzy pan, iż żaden nie zaszczycił mnie spojrzeniem; poczułam się jak pomywaczka. Mogli okazać mi więcej zainteresowania, wszak jestem żoną właściciela. Czy tak można nazwać Gordona, czy istnieje na to inne okreś​lenie? Kiedy mowa o „właścicielu”, brzmi to, jakby prowadził hotel. Na pewno nie chciałabym uchodzić za żonę hotelarza. Jakim mianem sam się określa? Musi mieć jakieś miano. Nie cierpię, gdy nazywają go chemikiem, to brzmi prawie jak aptekarz. Tak mawiają w Anglii10; przywykłam do tego, gdy tam mieszkałam. Pomyślałby ktoś, że jest człowieczkiem z zielonymi flaszkami w witrynie oraz napisem „nocny dyżur”

wymalowanym na zewnątrz. Nijak się nie nazywa? Cały Gordon! Ciekawe, że w ogóle przystaje na imię. Gdy opowiadałam komuś o młodzieńcach, którzy pracują pod jego zwierzchnictwem – młodych savants – zabronił mi tak mówić: oświadczył, że nie jest niczyim „zwierzchnikiem”. Nie wiem, jak miałabym mówić! Pod jego „przewodnictwem”? Podczas długich godzin nieobecności Gordona Bernard toczył częste dyskusje z Blanche, rozbawiony jej trajkotaniem, i usiłował dostrzec w kobiecie wartość, zaletę, która stałaby się gwarancją przyszłego szczęścia Gordona. Oczywiście ten często również odgrywał rolę słuchacza; mówię „słuchacza”, ponieważ zdawało się Bernardowi, że stał się bardziej małomówny niż dawniej. Niewątpliwie kiedy mężczyzna znajduje sobie gadatliwą żonę, siłą rzeczy uczy się trzymać język na wodzy, czasami jednak, u kresu jednego z rozwlekłych wywodów Blanche, na widok jej milczącego małżonka z pozbawionym wyrazu uśmiechem przylepionym do ust Bernard dochodził do wniosku, że konieczność słuchania tych bzdur wiele przyjaciela kosztuje. W miarę upływu lat Gordon stawał się odrobinę nieprzenikniony, co również, w pewnych okolicznościach, stanowi często skłonność. Wraz z pogłębianiem się doświadczenia działania umysłu stają się bardziej złożone i w wieku czterdziestu lat ludzie bywają mniej skorzy do wygłaszania niedojrzałych osądów aniżeli za młodu. Bernard czuł do przyjaciela wielką serdeczność; jeszcze nigdy nie wydawał mu się on tak poczciwy i tak wielkoduszny w swoim postępowaniu. Dawniej zwykł działać mu na nerwy, ale to zagrożenie minęło chyba bez śladu. Bernard przedłużał swoją wizytę; dawała mu przyjemną możliwość zaświadczenia o dobrej woli przyjaciela. Gordon był najmilszym z gospodarzy, a jeśli podczas wspólnej rozmowy ustępował żonie pierwszeństwa, sam na sam ucinał z gościem pogawędki jak za dawnych czasów. Wyglądał na bardzo szczęśliwego; miał mnóstwo zajęć i tyleż praktycznych zamiarów. Sezon trwał i Bernard cieszył się życiem. Rześka amerykańska zima sprawiała mu wielką przyjemność, także i to, że traktowano go w ojczyźnie jak szacownego cudzoziemca, do czego przyczyniła się jego długa nieobecność. Gościnność Nowego Jorku była niewysłowiona, niebywały urok jego cór, a jasność niebios olśniewająca. Bernard, jak wiemy, był niespokojnym duchem bez zawodu, przemierzał życie od jednego mglistego eksperymentu do drugiego; na każdym kroku zaspokajano jego potrzeby, lecz nigdy nie doznał spełnienia i nie stanął oko w oko z ostatecznością, mimo to postanowił zawęzić tymczasem horyzont upływającego czasu, który spędzał w salonie niepoprawnej kokietki. Albowiem pani Gordonowa była kokietką, nie dawało się tego ukryć. Bernard od dawna miał ją za takową i dwa lub trzy miesiące obserwacji żony przyjaciela utwierdziły go w przekonaniu, iż pewna doza kokieterii nie przeszkadza jej w małżeńskim życiu. Blanche flirtowała w zasadzie ze wszystkimi mężczyznami, przeciwko Bernardowi wytaczała jednak najcięższe działa. Biedak był pod nieustannym obstrzałem, na który siłą rzeczy musiał odpowiedzieć ogniem. Zdawało mu się to dziecinną igraszką i pewne jest, że gdy tracił z oczu śliczną gospodynię, wcale o niej nie myślał. Nie miał najmniejszych podstaw, aby podejrzewać, że ona myślała o nim – nadmierne skupienie umysłu stanowiło ostatnią wadę, jaką miałby jej do zarzucenia. Mimo to odkrył przed końcem zimy, że pani Gordonowa znajduje się na językach, a jego nazwisko, jak piszą w towarzyskich kronikach, jest łączone z jej nazwiskiem. To odkrycie go zmierziło; biograf Bernarda Longueville’a winien oddać mu sprawiedliwość wzmianką, że nie odczuł choćby przelotnego dreszczyku satysfakcji. Szczerze wątpił, aby wulgarne oszczerstwo dotarło do uszu Gordona, niemniej jednak postanowił – co było ze wszech miar naturalne – niezwłocznie opuścić jego gościnne progi. Oznajmił Gordonowi, że zapragnął nagle wyjechać do Kalifornii, i wyraził przekonanie, iż przyjaciel z chęcią da mu krzyżyk na drogę. Gordon nie okazał zdziwienia ani

żalu. Położył mu rękę na ramieniu i rzekł bardzo cicho, patrząc mu prosto w oczy: – Świetnie, najmilsze rzeczy muszą się kiedyś skończyć. Dopiero po upływie godziny Bernard stwierdził w duchu, że zachowanie przyjaciela było co najmniej dziwne. Nie wspomniał ani słowem, aby Bernard został dłużej, i nie zachęcił go do powtórnej wizyty, do tego (zdawało się Bernardowi) w tym jednym zdaniu wyraźnie dało się słyszeć ulgę. Czy to możliwe, że biedny Gordon był o niego zazdrosny, usłyszał paskudne plotki bądź zaniepokoiły go własne spostrzeżenia? Z całą pewnością nie zdradził nigdy cienia urazy, należy wszelako pamiętać, iż biorąc pod uwagę typową dlań skłonność do składania wszystkiego, łącznie z własnym honorem, na szalach skrzętnie wyważonej wagi, mógł odmówić sobie luksusu jawnego podejrzenia. Nie dopuściłby do tego, aby cień podejrzenia wpłynął na jego zachowanie, i nie zniżyłby się do udawania, po prostu odsunąłby od siebie myśl o winie Bernarda. Jego gościnność nie pozostawiała nic a nic do życzenia, a jeśli faktycznie marzył o wyjeździe przyjaciela, doskonale nad sobą panował. Jednakże Bernard nie zapuszczał się daleko w te rozmyślania. Myśl, że w oczach Gordona mógł przekroczyć, choćby bezwiednie, mglistą granicę wyłączności małżeńskiej, była mu wstrętna, nie wspominając o tym, co więcej, że biedna mała Blanche obchodziła go tyle, co zeszłoroczny śnieg. Przyspieszył przygotowania do wyjazdu i oznajmił Blanche, że następnego dnia się pożegnają. Czekała na nich z kolacją, Gordon jeszcze nie wrócił. Siedziała w mętnej poświacie kominka, w cudnej niebieskiej sukni, z niebieskimi stópkami skrzyżowanymi na dywanie, skierowanymi w stronę ognia. Przyjęła tłumaczenia Bernarda z pewnym niezadowoleniem i poufale wykpiła jego plan udania się do Kalifornii. Następnie podniosła się nagle i utkwiła w nim wzrok. – Wiem, dlaczego pan wyjeżdża. – Jestem rad, że moje wyjaśnienia nie padły w próżnię. – Pańskie wyjaśnienia to bzdura. Wyjeżdża pan z innego powodu. – No cóż. Skoro pani nalega, przyznaję, że wyjeżdżam, ponieważ jest pani dla mnie zbyt surowa. – Wyjeżdża pan przeze mnie. To jedno się zgadza. Bernard zastanawiał się, co doda i czy w swej bezmyślności nawiąże do najpodlejszej z plotek, a kiedy tak stała, rozkładając i składając wachlarz, uśmiechnięta w poświacie ognia, stwierdził, że w swej głupocie jest do wszystkiego zdolna. – Wyjeżdża pan z powodu gadania… przez wzgląd na Gordona. Nie musi pan obawiać się Gordona. – Obawiać? Nie wiem, o czym pani mówi – odparł z powagą. Blanche się zaśmiała. – Odkrył pan, że ludzie o nas mówią, o mnie i o panu. Zastanawiam się, co to pana obchodzi. Ja się nie przejmuję, a jeśli ma pan na względzie Gordona, powinien pan wiedzieć, że jemu to obojętne. Jeśli on się nie przejmuje, nie widzę powodu, dla którego ja miałabym się przejmować, a jeśli ja się nie przejmuję, pan również nie musi! – Niepotrzebnie w ogóle pani o tym wspomina, nie warto. – Cóż, słynę z tego, że mówię, czego nie powinnam, nie tylko w pana obecności, równie dobrze mogę na tym skorzystać. Gordon ma to w nosie: nie dba o to, co mówię i robię. Wcale go nie obchodzę! Mówiła swoim zwykłym, jazgoczącym tonem, bez najmniejszej urazy. – Wspomniała pani o korzyści. Doprawdy nie pojmuję, jakie korzyści mogą płynąć z mówienia

takich rzeczy. – Chcę… muszę… będę! Oto moja korzyść! – Wypowiedziała to z nagłą ostrością, z większym podnieceniem. – Wcale go nie obchodzę i nigdy nie obchodziłam! Nie wiem, dlaczego się ze mną ożenił. Zależy mu na czymś innym i poświęca temu uwagę. Nie wiem, co to może być… Zapewne chemia! Jej słowa wstrząsnęły Bernardem, ale miał na podorędziu swoją inteligencję, aby stanowczo im zaprzeczyć. – Ależ jest pani w strasznym błędzie – zawołał. – Pani mąż uważa, że jest pani zachwycająca. Ów epitet nie wybrzmiał jeszcze w powietrzu, gdy drzwi się otworzyły i wszedł Gordon. Przeniósł spojrzenie z Bernarda na żonę, po czym zbliżył się do niej i rzekł ściszonym tonem: – Czy wiesz, że jutro nas opuszcza? 8 William Szekspir Hamlet, akt I, scena V, tłum. Stanisław Barańczak. 9 Uczony (franc.). 10 Chemik, aptekarz (ang.).

ROZDZIAŁ XVIII Bernard udał się do Kalifornii, gdzie zadał sobie pytanie, po co właściwie tu przybył, i nie znalazł innej odpowiedzi prócz tego, że ogłosił swój zamiar. Znowu zaczęło go nosić i ponownie popadł w stan chronicznego rozgoryczenia, które towarzyszyło mu podczas długiej podróży na Wschodzie. Zdołał jednak utrzymać te irracjonalne odczucia na wodzy przez jakiś czas i próbował znaleźć sobie zajęcie, wykrzesać zainteresowanie kalifornijskimi problemami. Nie był wszelako ani ekonomistą, ani zapalonym hodowcą bydła, toteż nie znalazł, jak to mówią, punktu zaczepienia. Snuł się bez celu, pod wielkim wrażeniem klimatu i okazałych brzoskwiń, rozważał wyjazd do Japonii i koniec końców wyjechał do Meksyku. W ten sposób spędził kilka miesięcy i uzasadnił, przynajmniej w oczach innych ludzi, swą długą podróż przez kontynent. Wreszcie odbył ją ponownie, w przeciwną stronę. Wrócił do Nowego Jorku, gdzie rozpoczęło się lato, i wymyś​lił sposób na trudności płynące z życia karygodnego nieroba. Ów sposób nie był w najmniejszym stopniu oryginalny i prawie wstydzę się przytoczyć tak konwencjonalną i wyświechtaną wymówkę. Otóż umyślił sobie powrót do Europy. Podjął przygotowania z zapałem godnym lepszej sprawy i odkąd powziął tę decyzję, zrobiło mu się lżej na sercu. Gordon Wright z żoną bawili poza miastem, lecz Bernard śmiało udał się na wieś poinformować ich o swoim zamiarze i pożegnać na długo. Chciał niezwłocznie wypłynąć, a ponieważ z tak niewielkim wyprzedzeniem nie sposób było znaleźć dobrą kajutę na jednej z angielskich jednostek, zaklepał koję na francuskim parowcu, który miał go zawieźć do Hawru. W drodze do wiejskiej posiadłości Gordona zadawał sobie w duchu pytanie, co z uśpioną zadrą, której Blanche dała mu próbkę. Wyglądało na to, że straciła rację bytu: Blanche rozpływała się w uśmiechach i wiodła życie usłane różami. Bernard w zasadzie nie miał okazji ocenić jej stanu ducha, gdyż zastał tam kilka osób i Blanche, która z werwą pełniła honory pani domu, była zajęta umilaniem życia gościom, a większość stanowili panowie. W ten oto sposób znalazła antidotum na niezadowolenie, którego brakowało Bernardowi, czyli ciekawe zajęcie. Bernard ze szczerym smutkiem opuszczał Gordona, do którego pałał jeszcze większą niż dawniej sympatią. Puścił w niepamięć, że Gordon jest o niego zazdrosny – doszedł do wniosku, że to nieprawda. Z pewnością nie dawał tego po sobie poznać i rozstali się w najlepszych nastrojach. Jak na człowieka, który nigdy nie afiszował się z uczuciami, Gordon sprawiał wrażenie bardzo ukontentowanego. Z radością odgrywał rolę pana domu i wyznał Bernardowi, że ma wielką ochotę wypełnić swój dom ludźmi. Los sprzyjał jego wspaniałomyślności, ponieważ wyjazd Bernarda zbiegł się z przyjazdem kolejnego gościa. Był to nikt inny, jak szacowny Augustus Lovelock we własnej osobie, który akurat przybył do Nowego Jorku i który, jak sam dodał, od dawna marzył o wizycie w Stanach Zjednoczonych. Bernard był tylko świadkiem jego przyjazdu i uderzyła go rzecz zadziwiająca: kiedy gość się przedstawił, język naprawdę stanął Blanche kołkiem.

ROZDZIAŁ XIX Ponowny wyjazd Bernarda Longueville’a do Europy nazwałem wyświechtanym środkiem doraźnym, do którego uciekało się wielu pospolitych Amerykanów; pewne jest, że gdy stał i wyglądał przez okno swojego pensjonatu w Hawrze, godzinę po przybyciu do portu, nie uznał owej przygody za obdarzoną szczególną świeżością. Nie miał żadnych zamiarów ani planów, ani nawet bliżej określonych zachcianek. Poczuł impuls, żeby tu wrócić, i tak zrobił, lecz z chwilą, gdy postawił stopę na lądzie, impuls nie miał mu nic więcej do powiedzenia. Ba, zagrał mu na nosie niczym mały ulicznik, ucieszony udanym figlem. Za oknem widniała duża, pusta ściana w odcieniu brudnej żółci, mocno odbarwiona przez pogodę; rozległa plama słonecznego blasku podkreślała całą jej brzydotę. Bernard wpatrywał się jakiś czas w ścianę, dostrzegł w niej bowiem symbol swoich własnych moralnych widoków. Następnie odwrócił się, pomyślawszy, iż bez względu na prawdę zawartą w symbolach nie przyjechał do Europy, aby strwonić cenne resztki młodości w cuchnącym, normańskim porcie. Doskwierał upał i ani hotel, ani całe miasteczko nie sprzyjały ludziom o czułych nozdrzach. Jednakże myśl o Paryżu nie nęciła go bardziej niż pozostanie w Hawrze, gdyż przed oczami pojawiła się wizja nagrzanego bitumenu i krzykliwych frontonów francuskiej stolicy. Ale podczas gdy normańskie miasteczko wiało stęchlizną i nudą, normańska wieś roztaczała obietnicę świeżości i rozrywki, toteż następnego ranka wsiadł do kolasy z całym swoim bagażem i poprosił o przewiezienie go wzdłuż wybrzeża. Kojąca malowniczość krajobrazu poprawiła Bernardowi humor; wietrzyk znad morza chłodził powietrze, przed oczami podróżnika roztaczała się kwitnąca wieś bez ścian i ogrodzeń, młodniki i łany zbóż skrzyły w letnim powiewie, zaróżowione lica chat spozierały zza gałęzi sadów, gdzie dojrzewały owoce, a szare wieżyczki starych kościołów srebrzyły się w porannym brzasku Francji. Po upływie około trzech godzin Bernard dotarł do niewielkiego kurortu położonego nad samym brzegiem, w uścisku dwóch białych klifów. Miał w sobie coś staroświeckiego i pierwotnego, co wespół z jego naturalną malowniczością utrafiło w gust naszego bohatera. Niewątpliwie natura odgrywała tu rolę pierwszorzędną; zawarta w radosnym blasku słońca, błękitnym spokojnym morzu oraz usianej stokrotkami trawie rozległych stoków stanowczo zachęcała bystrego obserwatora do odroczenia trudów życia codziennego. Blanquais-les-Galets, jak nazywało się to niemodne letnisko, leżało trzydzieści dwa kilometry od torów kolejowych i panowała w nim aura niewzruszonej sielskości. Bernard wstąpił do oberży na późne śniadanie, po czym zachęcony swojskim posiłkiem, postanowił tam zostać. Wynajął pokój w gospodzie, odprawił powóz i oddał się kontemplacji francuskich obyczajów nadmorskich. Miał ku temu sposobność szczególnie na kamienistej plaży, służącej jako punkt zborny mniej zapracowanych okolicznych mieszkańców. Głównym zajęciem owych zacnych ludzi były kąpiele w morzu, do których dochodziła długotrwała obserwacja owej czynności i niekończące się debaty na temat jej tajników. Światek Blanquais przywodził na myśl liczne zgromadzenie rodzinne o wodno-

lądowych upodobaniach, które spędzało cały boży dzień na rozgrzanych kamykach, okazjonalnie pławiło się w falach i suszyło na słońcu, bez szwanku dla osobistej zażyłości zainteresowanych. Niezmiernie bawiło to Bernarda, nawet wykąpał się wraz z pozostałymi. Ocean był przeogromny, ale człowiek miał poczucie, że ma go tylko dla siebie. Bernard włożył ubranie, wyciągnął się na plaży i zsunął kapelusz na oczy. Dawno nie był tak szczęśliwy. To uczucie szczęścia miało w sobie coś dziwnego; spłynęło nań niespodziewanie, bez konkretnego powodu, niemniej jednak nasz bohater przyjął je z otwartymi ramionami. Leżał tam, zapadłszy w błogostan, a morska kąpiel i ruch w słonej wodzie zesłały nań miłe rozleniwienie, które niebawem przeszło też w przyjemną senność, i młodzieniec poczuł, że zasypia. W powietrzu nad swoją głową słyszał różne odgłosy – grzechot i tarcie luźnych, gładkich kamieni, kiedy stąpali po nich ludzie; piskliwe francuskie głosy wymieniające dziarskie okrzyki; plusk kąpielowiczów w odległej wodzie oraz miękki szum fal. Lecz wszystko to docierało do jego uszu z bardzo daleka, aż wreszcie ucichło i spędził pół godziny w objęciach lekkiej drzemki, jaka nachodzi bezczynnych, leżących plackiem ludzi w sierpniowe popołudnia. Przyniosła cudowne uczucie wypoczynku, którego bynajmniej nie zmącił fakt uroczego snu. Sny to ulotne rzeczy i nie inaczej było z tym, ale miał coś wspólnego z obrazem znanej niegdyś Bernardowi młodej damy o pięknych oczach, w które – we śnie – zaglądał. Obudził się z wzrokiem utkwionym w denko kapelusza, bo zjechał mu z nosa. Zdjął go i na poły się uniósł, podparty na łokciu, gotów posmakować w innej pozycji dalszej części wspaniałego wypoczynku, o którym przed chwilą była mowa. Świat wokół niego wciąż bawił i czarował; paplanina ludzi dokoła, ginąca w szumie wody, pluskanie tych, którzy kąpali się i nurkowali, głęboki błękit oceanu oraz srebrzysta biel klifów, to wszystko tchnęło obojętnością wobec faktu, że uciekł myślami, obojętnością, jaka zawsze uderza nas w otaczającej rzeczywistości, kiedy się przebudzamy. Ci sami ludzie siedzieli obok niego na plaży – ci sami, a jednak niezupełnie. Zauważył osobę, na którą nie zwrócił wcześniej uwagi: młodą kobietę siedzącą na niskim leżaku kilka metrów od niego, z wzrokiem utkwionym w książce. Jej głowa znajdowała się w cieniu; duża parasolka tworzyła wręcz markizę nad kobietą, która w ferworze lektury zdawała się istnieć w oderwaniu od gwarnego otoczenia plaży. Cień parasolki – błękitnej od spodu – skrywał jej twarz, lecz nie na tyle, aby Bernard nie rozpoznał profilu, który dobrze znał. Nagle usiadł i wzrok mu się wyostrzył. Czyżby nadal śnił, czy może się obudził? Czuł się dotkliwie przytomny; usłyszał, jak kobieta przewraca kartkę. W trakcie owej czynności na sekundę utkwiła wzrok w rozmigotanych falach, po czym zatopiła się w lekturze. W tym ledwie dostrzegalnym ruchu ujrzał Angelę Vivian; niebywałe, jak doskonale ją zapamiętał. Wyglądała na bez reszty pochłoniętą książką. Była sama; Bernard rozejrzał się za jej matką, lecz pani Vivian musiała przebywać gdzie indziej. Uświadomił sobie przejęcie, które go ogarnęło; cudowne odprężenie sprzed kilku chwil gdzieś zniknęło. Przejęcie wydało mu się nieuzasadnione, a niebawem doszedł do wniosku, że jest wręcz niedorzeczne. Wyrządził jej krzywdę – owszem, lecz siedziała tam zaabsorbowana książką (Bernard dostrzegł, że była to francuska powieść) – więc zapewne nie odniosła większego uszczerbku. Nie wpłynęło to na jej wygląd: panna Vivian nadal była piękną dziewczyną. Miał nadzieję, że nie spojrzy na niego ani go nie rozpozna; wolałby najpierw się otrząsnąć, wszystko przemyśleć i podjąć stosowną decyzję. Często brał pod uwagę, że ją spotka; można by wręcz zaryzykować stwierdzenie, że myśl stała się ciałem, incydent jednak nosił wszelkie znamiona gromu z jasnego nieba. Niejednokrotnie zapytywał siebie w duchu, co jej powie, jak się zachowa i w jakim nastroju ją zastanie, lecz choć wyobraźnia podsuwała mu wówczas różne wersje, obecna sytuacja go przerosła. Była bardzo ładną dziewczyną, której

wyrządził krzywdę, i tak zapadła mu w pamięć, mimo początkowych wymówek oraz zastrzeżeń. W zależności od stanowiska krzywda była jedyną i słuszną decyzją, ale z punktu widzenia dziewczyny mogła być tylko krzywdą, a fakt, że wyrządził ją bystry młodzieniec, nawet zaprzyjaźniony, siłą rzeczy pogarszał sytuację. W każdej zniewadze, której kobieta doświadcza ze strony mężczyzny, istnieje nieunikniony element tchórzostwa. Mówiąc „nieunikniony”, mam na myśli perspektywę kobiety. Właśnie tak, zdaniem Bernarda, Angela Vivian postrzegała fakt, że swoją ingerencją udaremnił jej intratne małżeństwo. Zrazu wmawiał sobie, że bez względu na jego ingerencję była z góry na straconej pozycji, z czasem jednak ów argument stracił na sile i przestał koić nadwerężone sumienie, które stało się nieprzewidywalne i bezczelne. W tej chwili nie dawało o sobie znać, choćby pro forma, a gdy siedział wpatrzony w istotę, jaka objawiła mu się z przeszłości, widział w niej bezbronną kobietę, której uchybił. Wrażliwemu mężczyźnie pokroju Bernarda Longueville’a nie jest miło, kiedy musi dostosować się do sytuacji tego rodzaju, uznał to jednakże za konieczne. Jeżeli żywiła do niego urazę, musiał się z tym pogodzić, a jeśli poprzysięgła mu nienawiść, nie pozostawało mu nic innego, jak przyjąć to z pokorą. Przed trzema laty wybrał jedyne możliwe rozwiązanie, co nie poprawiło jej sytuacji. Naraził ją na szwank. Okoliczności nic nie znaczyły, a ponieważ nie mógł jej tego wynagrodzić, najrozsądniejszym wyjściem byłoby trzymać się od niej z daleka. Stanął jej na drodze i powinien się wycofać, gdyż jeśli jego widok nie sprawi jej przyjemności, on nie wyniesie z tego spotkania nic dobrego. Wpatrywał się w nią jak urzeczony – sam jej widok nie mógł mu wszak zaszkodzić – począł odczuwać jednak dojmującą chęć, aby ulotnić się, nie będąc zauważonym. Ciekawe, że owa chęć nie skłoniła go do natychmiastowego odwrotu, ale bądź co bądź chciał się napatrzeć. Nie mógł zmusić się do odejścia, a mądre rzeczy, które miałby jej do powiedzenia, gdzieś się ulotniły, więc jedynym taktownym wyjściem było podać tyły i oszczędzić jej wysilania się na nieszczere uprzejmości. Mimo to nadal siedział jak zaklęty, urzeczony tym, że jeszcze nie odwróciła głowy – że tak długo pozwoliła na siebie patrzeć. Przewróciła kolejną kartkę, i jeszcze jedną, nadal zaczytana do cna. Znajdował się tak blisko niej, że mógł dotknąć jej sukni czubkiem swojego parasola. Wreszcie uniosła wzrok i wbiła go w horyzont na wprost, w dalszym ciągu nie patrząc na boki. Wzmogło to jednak ryzyko, że tak zrobi, toteż Bernard podniósł się z wysiłkiem. Ów wysiłek odebrał mu zwinność i lekkość, zwracając mimochodem uwagę sąsiadki. Odwróciwszy głowę, zerknęła na niego, niewątpliwie z zamiarem, aby omieść go przelotnym spojrzeniem. Omiotła i już miała przenieść je dalej, kiedy nagle oprzytomniała: został rozpoznany. Spojrzała prosto na niego rozwartymi oczami, spod daszka parasolki, a Bernard stał jak słup soli. Nie sposób stwierdzić, jak długo to trwało. Była to zapewne kwestia kilku sekund, lecz jemu wydało się małą wiecznością. Podchwycił jej wzrok, zajrzał w twarz; w owej chwili nie pozostawało mu nic innego. Ale mała wieczność Bernarda dobiegła końca i panna Vivian ponownie spuściła oczy na książkę. Po chwili ją zamknęła i powoli wstała z leżaka, odwracając się od Bernarda. On nadal stał w nią wpatrzony – głupio i bezradnie, jak mu się zdawało; nie wymienili żadnego znaku, który świadczyłby, że się rozpoznali. Angela Vivian zawahała się; stała zwrócona do niego plecami i wydało mu się, że z jej lekkiej, zwinnej postaci bije niezdecydowanie. Popatrzyła wzdłuż nasłonecznionej plaży, która zakręcała łagodnym łukiem w stronę końca zatoki i początku białej ściany klifów. Przenios​ła wzrok w stronę oceanu, na niewielkie sanatorium przycupnięte na niskiej skarpie i połączone z plażą w dwóch albo trzech miejscach krótkimi schodami. Bernard zrozumiał – lub tak mu się zdawało – że obmyśla sposób, jak najlepiej mu uciec. Nie poczerwieniał, gdy na niego spojrzała, raczej zbladł, ale teraz spiekł raka, ponieważ

myśl, że osaczył nieszczęsną dziewczynę, wydała mu się wstrętna. Panna Vivian postanowiła umknąć do sanatorium i ruszyła jedną z drewnianych kładek ułożonych tu i ówdzie na plaży, następnie skierowała się do najbliższych schodów. Zanim uszła dwa kroki, w uczuciach Bernarda nastąpiła kompletna zmiana; zapragnął z nią porozmawiać – wyjaśnić, zapewnić, że już się stąd zabiera. W pewnej odległości za nim znajdowały się kolejne schody; wbiegł po nich i stanął na niewielkim tarasie sanatorium. Panna Vivian tam była; chyba znów się wahała, dokąd pójść. Bernard ruszył w jej stronę i przywitał się z szarmanckim uśmiechem. Nieładne to porównanie, lecz miał poczucie, że bierze byka za rogi. Angela Vivian patrzyła, jak nadchodzi. – Nie poznała mnie pani – rzekł. – Dlatego się zawahałem. Chwilę milczała. – Jest pan bardziej nieśmiały niż dawniej! Nie umiałby określić, co spodziewał się ujrzeć w jej twarzy; jego najście nie sprawiło może, iż gwałtownie pobladła, stała się szorstka lub oziębła; wywołało zgoła odmienną reakcję. Panna Vivian poczerwieniała – głównie to rzuciło się Bernardowi w oczy; była całkowicie, bez reszty zdumiona. Jej rumieniec dodał mu otuchy, gdyż przeczył niechęci i zniecierpliwieniu; Bernard z pewną satysfakcją spostrzegł, że nie ustępuje. – Jestem – potwierdził. Mimo rumieńca nadal spoglądała prosto na niego, lecz taki miała zwyczaj – zawsze patrzyła ludziom w oczy, i Bernard ujrzał w tym czystym, bezpośrednim spojrzeniu całe piękno, które w niej kiedyś widział. – Nie wiem, czy ja jestem odważniejsza – podjęła. – Ale muszę wyznać prawdę: od razu pana poznałam. – Nie dała pani żadnego znaku! – Ależ dałam: wstałam i poszłam. – Ach, tak! Jak mówię, jestem bardziej nieśmiały niż dawniej, i nie wziąłem tego za dowód rozpoznania. – Był to dowód zaskoczenia. – Niemiłego! – Bernard czuł, że posuwa się za daleko; z punktu widzenia dobrego smaku była to zapewne naganna uwaga, jednak zaryzykował, gdyż odzyskał grunt pod nogami, toteż wolał od razu przejść do sedna, zamiast silić się na żarciki. – Wielkie zaskoczenie zawsze jest niemiłe – odparła Angela. – Nie lubię wstrząsów żadnego rodzaju. Przyjemność to inna kwestia. Jeszcze nie otrząsnęłam się ze zdziwienia. – Gdybym wiedział, że pani tu jest, napisałbym do niej zawczasu – oświadczył ze śmiechem Bernard. – Nawet to byłoby zaskoczeniem. – Ma pani na myśli wstrząs, tak? Myślała pani, że umarłem? Spuściła wzrok i jej twarz z wolna odzyskała normalną barwę. – Skąd miałabym to wiedzieć? – No przecież, proszę jednak pamiętać, że wszyscy jesteśmy śmiertelni. To naturalne, że nie spodziewała się pani ujrzeć mnie na plaży w Blanquais-les-Galets. Ja też się zdumiałem na pani widok, ale w przeciwieństwie do pani lubię niespodzianki. – Miło słyszeć, że jest się niespodzianką. – Zwłaszcza miłą! – zawołał. – Tego nie twierdzę, takie odczucia to ulotna rzecz. Zaraz ochłonę.

Lekka kpina w jej głosie zdała mu się echem z przeszłości. Chwilę spoglądał na dziewczynę, a potem rzekł: – Nic a nic się pani nie zmieniła, jest pani taka sama jak dawniej. – Bardzo mi przykro! – I się odwróciła. – Co pani robi? Dokąd pani idzie? Bez słowa rozejrzała się po tarasie. Sanatorium w Blanquais było miejscem spotkań niepozornym w porównaniu z domem zdrojowym w Baden-Baden. Mały, niski budynek, pociągnięty jaskrawą farbą, krył zaledwie trzy albo cztery pomieszczenia, miał zadaszoną galerię, biegnącą przez całą szerokość od frontu, gdzie można było schronić się w razie złej pogody. Całe to miejsce, w dość opłakanym stanie i o niewielkim obłożeniu w sezonie, mimo wszystko urzekało prostą malowniczością. Mały taras idealnie nadawał się na przechadzkę, a wspaniały widok na ocean i śnieżnobiałe skały, tworzące bramę do płytkiej zatoki, całkowicie wynagradzał brak wygód. Kilka osób siedziało w galerii, garstka była na tarasie, letnicy jednak w większości pławili się w słonej wodzie bądź wylegiwali na trawiastych wzgórzach. – Szukam matki – powiedziała Angela Vivian. – Mam nadzieję, że dobrze się miewa. – Bardzo dobrze, dziękuję. – Czy mógłbym pani pomóc w poszukiwaniu? Jej błądzące spojrzenie znieruchomiało i na chwilę spoczęło na rozmówcy. – Nie ma jej tutaj – rzekła. – Poszła do domu. – Czyli dokąd? – zapytał Bernard. – Udała się do miejsca, które zawsze nazywamy domem: lichego lokum, wynajętego na miesiąc. – Mógłbym je zobaczyć? – Nie ma tam nic do oglądania. Bernard wahał się przez moment. – Mam to przyjąć jako odmowę? – Nie śmiałabym nazwać tego tak przesadnie. – Nie będzie w tym przesady, jeśli zabroni mi pani wizyty. Proszę tak nie myśleć! – powiedział z wymuszonym śmiechem. Nie sposób stwierdzić, co sobie pomyślała, ale po chwili usłyszał: – Chętnie pana przyjmiemy. Wracam do domu. – Czy mogę panią odprowadzić? – zapytał. – To niedaleko, zaledwie trzy minuty stąd. – I Angela ruszyła z wolna w stronę furtki.

ROZDZIAŁ XX Bernard szedł obok niej i na dłuższy czas zapad​​ło między nimi milczenie. Kiedy się przedłużało, pomyślał z rozdrażnieniem, że Angela unika pewnych tematów. O nic go nie pytała – ani skąd przyjechał, ani jak długo zostanie, ani co się z nim działo, odkąd się rozstali. Pragnął się dowiedzieć, czy robi to umyślnie, czy nieświadomie. Był rozżalony, że nie zdradza najmniejszego zainteresowania jego osobą, choć miał świadomość, że to niedorzeczne uczucie. Przyszedł jej powiedzieć, że wyjeżdża, ale po upływie pięciu minut poprosił o pozwolenie, aby jej towarzyszyć. Takie nagłe zawirowania umysłu były wręcz groteskowe i Bernard zdawał sobie z tego sprawę, niemniej jednak przyświecała mu nadzieja, że jeśli da dziewczynie czas, okaże zainteresowanie jego sytuacją. Robił, co mógł; gryzł się w język, ale ona wciąż milczała jak zaklęta. Szli krętą ścieżyną, gdzie dwie albo trzy chaty rybackie, ze starymi brunatnymi sieciami rozwieszonymi na ścianach do wyschnięcia, stały otwarte na drogę, gdzie po drugiej stronie rósł spłachetek trawy jakby przyprószonej solą i skubanej przez niewybrednego osła. – Tyle czasu minęło od naszego rozstania i mamy sobie tyle do powiedzenia! – Bernard nie wytrzymał i okrasił swe słowa śmiechem o wiele bardziej spontanicznym niż ten sprzed paru chwil. Jego towarzyszka nie wyglądała jednak na szczególnie rozbawioną tym faktem, co mogło sprawić mu satysfakcję. – Tak, dużo wody w rzece upłynęło, odkąd spędziliśmy tamte miłe tygodnie w Baden – odpowiedziała. – Był pan tam znowu? Nareszcie doczekał się pytania i mimo jego prostoty był nim zachwycony. – Za żadne skarby! – oświadczył. – A pani? – Czy wróciłabym tam? O tak, bardzo mi się podobało. To ostudziło jego euforię; oczekiwał śladów urazy i czuł rozczarowanie, że ich nie znalazł. Dotarli do domku, o którym była mowa, i faktycznie nie wyglądał on zachęcająco. Był to miniaturowy budynek znany we francuskich kurortach jako „domek w stylu alpejskim”, bardzo oszczędnie urządzony i wynajmowany na sezon rodzinom, które szczycą się tym, że potrafią się ścisnąć. Bernard miał przed sobą skromnego przedstawiciela owego gatunku, ale niewątpliwie w sam raz na potrzeby dwu cichych, oszczędnych kobiet. Miał skrawek ogrodu i doniczki z kwiatami stały w otwartych oknach, w których powiewały czyściutkie, białe firanki, trącane oddechem pobliskiego oceanu. Niskie drzwi stały otwarte na oścież. – Tu mieszkamy. – Angela przystanęła i oparła rękę o furtkę. – Bardzo ładnie – powiedział Bernard. – Moim zdaniem to znacznie lepsze niż mieszkanie u cukiernika w Baden. Stali przy płocie, Angela spoglądała na rosnące za furtką geranium. Nie poprosiła go, żeby wszedł, z drugiej strony jednak nie zdradzała ochoty, żeby odejść. Sanatorium zniknęło im z oczu, wszystko wokół zdawało się nieruchome. Nagle zwróciła oczy na Bernarda.

– Jeszcze pana tu nie widziałam – odezwała się z pewną niekonsekwencją. Zaśmiał się cicho. – Pewnie dlatego, że przyjechałem dziś rano. W przeciwnym razie na pewno zauważyłaby mnie pani. – Przyjechał pan dzisiaj rano? – Ze trzy, cztery godziny temu. Rzekłbym, że nie traciliśmy czasu, gdyby to nie była niestosowna uwaga. – Może pan mówić, co pan uważa – stwierdziła z prostotą. – Skąd pan przyjechał? Rozmowa przybrała nader zadowalający obrót i Bernard z chęcią wprowadził do niej element zaskoczenia. – Z Kalifornii. – Przyjechał pan tutaj prosto z Kalifornii? – Wczoraj przybiłem do Hawru. – I co pana sprowadza? – Chciałbym móc odpowiedzieć, że pani, ale niestety, nie mogłem wiedzieć, że pani tu przebywa. To był czysty przypadek, a może natchnienie. Znów spojrzała na geranium. – Niesamowite – rzekła. – Mogłyśmy przebywać w tylu innych miejscach, a pan mógł pojechać w tyle innych miejsc. – Jeszcze bardziej niesamowite jest to, że jedną z ostatnich osób, które widziałem w Ameryce przed wyjazdem, była pani urocza przyjaciółka Blanche. Wyszła za Gordona Wrighta. Nie wspomniała mi, że pani tutaj bawi. – Nie musiała o tym wiedzieć. Nie przyjaźni się ze mną tak, jak pan przyjaźni się z jej mężem. – Zgadza się. Ale mogła dostać od pani wiadomość. – Nie dostaje od nas wiadomości. Matka pisała do niej przez jakiś czas po tym, gdy Blanche wyjechała z Europy, ale przestała. – Urwała na chwilę, po czym dodała: – Blanche jest taka niemądra! Bernard odnotował tę uwagę, zachodząc w głowę, czy potwierdza jego teorię na temat złośliwości Angeli. Głupota Blanche nie ulegała wątpliwości, lecz panna Vivian mogła postrzegać ją przez pryzmat ślubu tamtej z mężczyzną, za którego omal sama nie wyszła. – Gordon tak nie uważa – rzekł. Spoglądała na niego chwilę. – Miło mi to słyszeć – odpowiedziała ze spokojem. – Tak się szczęśliwie złożyło. – Jak on się miewa? – zapytała. – Jest szczęśliwy? – Na takiego wygląda. – Miło mi to słyszeć – powtórzyła. Następnie odsunęła rygiel i weszła do ogrodu. W tej samej chwili na progu stanęła jej matka, widocznie zwabiona rozmową córki z kimś nieznanym, i na widok Bernarda, wydając cichy okrzyk zdziwienia, utkwiła w nim wzrok. Od czasu wyjazdu z Baden nie zastanawiał się nad skrupulatną kobietką, która tak gorliwie pragnęła zapewnić córce udany start w życiu, przyjął jednak, że jeśli podpadł Angeli, pani Vivian myśli o nim podobnie. Czuł, że uważa go za nieżyczliwego, a jeśli jej uporządkowane sumienie pozwala na niepraktyczne porywy uczuć, darzy go niesłychaną odrazą. W momencie, gdy zobaczył ją w progu, przekonanie to wypłynęło z odmętów podświadomości i poczuł, że oto wybiła jego godzina.

– To pan Longueville, którego poznałyśmy w Baden – rzekła posępnie Angela do matki. Pani Vivian z uśmiechem ruszyła w stronę furtki. – Och, pan Longueville – wyszeptała. – Tyle czasu minęło… Jakie to miłe… i jakie dziwne… I nagle przystanęła, wciąż uśmiechnięta. Ów uśmiech był osobliwie kurczowy; drżała lekko i Bernard, który spodziewał się syczącej wzgardy, ujrzał w nim prawie ze wstrząsem ujmujące poruszenie oraz żywą serdeczność. – Tak, dużo czasu – odpowiedział. – Bardzo miłe. Dopiero przyjechałem, spotkałem pannę Vivian. – I nie wejdzie pan? – zapytała matka Angeli uprzejmie. – Pani córka mnie nie zaprosiła! – Dziecko drogie – mruknęła pani Vivian, patrząc na córkę. Córka odwzajemniła spojrzenie; wówczas starsza pani znowu umilkła i uśmiechnęła się do Bernarda, który rozpoznał w jej oczach nieśmiały i ostrożny, lecz doskonale widoczny cień chęci porozumienia z tym, co – jak mu się zdawało – ochrzciła w duchu mianem jego lepszej natury. Doskonale pamiętał go z Baden-Baden. – Nie, nie zaprosiła – powtórzył z cichym śmiechem. Wtedy Angela przeniosła na niego spojrzenie, bardzo ujmujące, z którego wyczytał: „Proszę nie nalegać, chcę zostać sama”. I wcale nie było w nim zniecierpliwienia; przeciwnie, było niezwykle łagodne i proszące. Bernard tak doskonale ją zrozumiał, że poczerwieniał, jakby powiedziała to na głos. – Czy chodzą panie wieczorami do domu zdrojowego, tak jak do Kurhausu w Baden? – zapytał. Pani Vivian znów popatrzyła na córkę, która przestąpiła próg. – Przyjdziemy wieczorem – rzekła. – Będę tam na panie czekał – zapowiedział Bernard. – Auf wiedersehen11, jak mawialiśmy w Baden! Pani Vivian w odpowiedzi pomachała do niego przez płot, jej córka zerknęła na niego od progu, i wrócił do swojej oberży.

Wyczekiwał wieczoru z wielkim zniecierpliwieniem; wydawało mu się, że dokonał odkrycia, i chciał je potwierdzić. Uznał, iż jego przekonanie, jakoby chowała urazę i kojarzyła go ze złem wszelkim, było gigantycznym złudzeniem. Wybaczyła mu, puściła w niepamięć, nic jej to nie obchodziło, teraz i zapewne nigdy! Taką przynajmniej wysnuł teorię i pragnął rzucić na nią więcej światła. Dawne przeświadczenie, że ma do czynienia z bystrą i skomplikowaną osóbką, odżyło w ciągu kwadransa rozmowy, toteż nie miał pewności, iż jego dotychczasowe obawy były całkowicie bezpodstawne. Niemniej jednak dzięki błyskawicznej ocenie sytuacji odniósł wrażenie, iż nie żywi do niego pospolitej niechęci za krzywdę, którą mógł jej wyrządzić, ani przykrości, na które mógł ją narazić. Z pewnością miała swój własny, na wskroś oryginalny pogląd na sprawę, więc pragnął uchylić rąbka tajemnicy, co – jak sądził – uda mu się wieczorem. Taras sanatorium dalece różnił się od przepysznego rozmachu promenady przed kasynem w Baden. Nie był ani tak rzęsiście oświetlony, ani tak uczęszczany, nie grała też muzyka, będąca jedną z głównych atrakcji hołubionego zakątka, miał jednak swoisty urok; w miejscu latarń

rozciągał się ocean podświet​lony gwiazdami, a rolę orkiestry odgrywał potężny rezonans fal. Pani Vivian zjawiła się z córką i Bernard dawnym zwyczajem wybrał dla nich kącik, w którym ustawił krzesła. Ludzi było niewiele, gdyż większość gości stłoczyła się w jednym pomieszczeniu, gdzie trupa objazdowa wystawiała hałaśliwą operetkę. Pani Vivian długo nie zabawiła, spędziła na tarasie niespełna pół godziny, ale Bernard porozmawiał z Angelą. Siedział obok niej – matka znajdowała się po drugiej stronie i gawędziła ze starszą Francuzką, poznaną na plaży. Bernard i Angela wyjaśnili sobie kilka spraw. Gdy panie postanowiły wrócić do domu, towarzyszył im w drodze. Pożegnał się z nimi w drzwiach ich domku, następnie wolnym krokiem wrócił do sanatorium. Taras niemal opustoszał, wszyscy poszli posłuchać operetki, której wesołe odgłosy napływały falami przez otwarte okna. Ocean huczał pod spodem, niosąc bardziej siermiężną, ale bogatszą melodię. Spoglądał na niego chwilę, po czym zszedł po schodkach na plażę. Stan wody był niski; nasz bohater ruszył z wolna w stronę miejsca, dokąd sięgały fale. Ocean rozciągał się czarną, rozległą płachtą; w ciemności wszystko zdawało się nieokreślone. Bernard chwilę tam postał, lecz otaczał go tylko dźwięk oraz świeży, ostry zapach. Nagle wzniósł rękę do serca; biło bardzo szybko. Spłynęło nań przemożne przeświadczenie – nagle, tam i wówczas – na moment aż tchu mu zabrakło. Było niczym słowo wypowiedziane w mroku – wstrzymał oddech, żeby posłuchać. Był zakochany w Angeli Vivian i miłość pulsowała mu w żyłach! Usiadł na kamieniach. Ta świadomość zwaliła go z nóg. 11 Do widzenia (niem.).

ROZDZIAŁ XXI Ta świadomość zwaliła go z nóg i nie było to przyjemne doznanie. Nawet Bernard, który umiał delektować się każdym przeżyciem, nie potrafił z miejsca się w nim odnaleźć, toteż przez resztę nocy trzymał na wodzy uniesienie typowe dla świeżo upieczonych zakochanych. Było złe – niehonorowe – niemożliwe – a jednak istniało i w niczym nie przypominało jego dotychczasowych osobistych doświadczeń. Jakby dotąd żył z upoważnienia, w ciągu obrazów i odbiciu zdarzeń – jako echo, cień, daremna próba; ale to wreszcie było samo życie, fakt oraz rzeczywistość. Po to się żyło, za to umierali ludzie. Przedtem miłość była bajką – niewątpliwie ładną, a namiętność literackim terminem – stosowanym ze znaczącym skutkiem. Lecz teraz owe zjawiska zyskały dlań osobisty wymiar, co zwielokrotniło ich rangę; położyły mu w ciemności rękę na ramieniu i pojął z jej nacisku, że to dłoń przeznaczenia. Uczucie przyprawiło go o wstrząs za sprawą elementu, który się z nim wiązał: otóż nie zjawiło się po prostu i w pojedynkę, lecz z towarzyszącym cieniem, z którym się natychmiast złączyło. Owoc był zakazany – Bernard wiedział to z chwilą, kiedy go dotknął. Czuł, że poprzysiągł sobie nie robić tego, co jawiło mu się tak rozkosznie – nie poszerzać szczeliny, nie uchylać drzwi, bo zaleje go światło. Przyjaźń i honor ważyły się na szali; stały po jego lewicy, podczas gdy świeżo zrodzona namiętność usadowiła się po prawicy; one też walczyły o prawo do niego, a ich uścisk mógł stać się bolesny. Dusza to bardziej wrażliwy organizm od ciała i nie lubi, żeby ją poddawać przemocy. Nasz bohater lękał się przemocy – o wymiarze duchowym – i nie będzie przesady w stwierdzeniu, że gdy siedział do nocy nad oceanem i ryk fal wwiercał mu się w uszy, jego wizja zyskała element autentycznej zgrozy. Znalazł się w położeniu, gdzie dwie strony stanęły naprzeciw siebie, i Bernard wstrzymał oddech w oczekiwaniu na to, co wyniknie z tak brutalnej, bezkompromisowej opozycji. Długo siedział na plaży; nastał ziąb, ale on go nie czuł. Następnie poszedł, raz jeszcze minął sanatorium i przeszedł przez wioskę. Dom zdrojowy stał okryty całunem mroku i ciszy, a na ulicach miasteczka nie było nic prócz słonego zapachu oceanu, mglistej woni ryb oraz dalekiego huku bałwanów. Uczucie osłupienia powoli ustąpiło i Bernard poczuł się na siłach, by postanowić coś w sprawie swego kłopotu. Albowiem miał kłopot, choć osobliwe to określenie na świadomość oczarowania, a pierwszy wniosek, jaki mu się nasunął, był taki, że kochał się w Angeli Vivian przez całe minione trzy lata. Owa błyskotliwa konkluzja podsunęła mu dalsze informacje, z których wystarczy przytoczyć dwie albo trzy rzeczy. Był wielkim głupcem – niewiarygodnym głupcem – aby dotąd nie stwierdzić, co się z nim dzieje! Jego mniemanie o własnej bystrości – zawsze bardzo wygórowane – jeszcze nigdy nie otrzymało takiego ciosu jak obecne odkrycie, iż wiele spraw toczyło się w jego błyskotliwym umyśle, a błyskotliwy umysł niczego nie podejrzewał. Ale to bez znaczenia, brzmiał kolejny wniosek, co podejrzewał bądź czuje teraz: ma wyjechać z Blanquais-les-Galets jutro z samego rana i unikać Angeli Vivian jak ognia. To była jego powinność, szczęśliwie jasna i określona, a do tego łatwa do wykonania przy

niewielkim nakładzie środków. Moralne trudności zdawały się tak samo błahe. Nigdy nie wspomniał pannie Vivian słowem o swej namiętności – wręcz przeciwnie; nie składał żadnych deklaracji ani nie dał jej najmniejszych podstaw, by domyśliła się ognia, który w nim płonął, toteż miał pełne prawo odwrócić się od niej bez narażania się na zarzut igrania z jej uczuciami. Bernard był w takim stanie umysłu, gdy największym błogosławieństwem jest brak konieczności wyboru – widok prostej ścieżki przed sobą daje poczucie, że wystarczy tylko nią podążyć. Utkwił w niej wzrok; rzecz jasna wyjedzie, możliwie jak najwcześniej. Szarzało, kiedy zapukał do drzwi gospody; otworzyła mu tajemnicza staruszka w szlafmycy i skromnym odzieniu, której tożsamości nie zdołał ustalić; następnie się położył – był bardzo zmęczony – z uwagą skupioną na wizji niezwłocznego wyjazdu. Następnego ranka, kiedy się przebudził, dość późno, odkrył jednak, że jego uwaga skupiła się na czymś innym. Otóż przed oczami miał jasność swego olśnienia, która zdawała się przesycać słodkie powietrze poranka i trzepotać w lekkim wietrzyku, napływającym przez otwarte okno od oceanu. Ujrzał rozległą połać wody między dwoma dachami pokrytymi czerwoną dachówką; w życiu nie widział tak błękitnego oceanu. Nie spał długo, zaledwie trzy albo cztery godziny, ale strach opuścił go jak ręką odjął. Cień się rozwiał i zostało tylko piękno jego miłości, która zdawała się jaśnieć w świeżości nowego dnia. Czuł się niedorzecznie szczęś​liwy, jakby odkrył Eldorado, bez względu na konsekwencje – nie myślał o konsekwencjach, te stanowiły rzecz jasna odrębną kwestię – to uczucie było z gruntu najdoskonalszym, jakiego doznał, i jeszcze z nim nie skończył. Myśl o konsekwencjach dawała się przesunąć w czasie, poza tym nikomu nie zaszkodzi, jeśli po cichu zaczerpnie trochę subiektywnej radości ze stanu swoich uczuć. Pozwoli, aby kwiat kwitł przez jeden dzień, zanim wyrwie go z korzeniem. Co do tego ostatniego był zdecydowany i w świetle tak bohaterskiego postanowienia odrobina zwłoki jawiła się przywilejem, który mu się słusznie należał. Plan opuszczenia Blanquais-les-Galets o dziewiątej rano wyleciał mu z głowy, nie czyniąc przy tym najlżejszego hałasu, ale zastąpił go inny, jeszcze wspanialszy – miał wyruszyć na długi spacer i wybyć na resztę dnia. Chwycił laskę i poszedł; wspiął się po zboczu dalszego klifu i znalazł się na równinie, gdzie mógł iść, dokąd go oczy poniosą. Lato nadal było w szampańskim nastroju, a upalny, cichy dzień – wypadała właśnie niedziela – zdawał się szerokim, bezgłośnym uśmiechem na twarzy natury. Po jednej stronie lśnił ocean, po drugiej dojrzewało zboże; skowronki pławiły się w słonecznym blasku, ożywiając go swoim trelem – był to jedyny dźwięk prócz stłumionego pomruku fal u stóp skał, kiedy Bernard przystawał od czasu do czasu. Pokonał sporo kilometrów i minął z pół tuzina zgrzebnych osad rybackich, usadowionych w zagłębieniach klifów, z których wiele w ostatnich latach, wzdłuż całego normańskiego wybrzeża, wzbogaciło się o hotele oraz rząd kabin plażowych na kółkach. Zawędrował tak daleko, że cienie poczęły się wydłużać, zanim przyszło mu do głowy stanąć; nadeszło popołudnie, po czym i ono jęło zmierzać ku końcowi. Wciąż rozpościerały się przed nim trawiaste wzgórza, ocienione tu i ówdzie płytkimi, ale bezwietrznymi dolinami pełnymi drzew. Rozejrzał się za najmiększym miejscem, a następnie rzucił na trawę, gdzie leżał długo, rozmyślając o wielu sprawach. Pozwolił sobie na dzień szczęścia; było to szczęście nieszkodliwego rodzaju – zadowolenie umysłu, błogość czystej świadomości, lecz nie zwiodło go na manowce i nie napełniło jego serca goryczą, a długi, letni dzień dobiegł kresu, zanim jego duch, krążący wokół myśli o tym, co „mogło” być, zwinął skrzydła. Kiedy ponownie wstał, było za późno, żeby wracać do Blanquais drogą, którą przyszedł; nadchodził wieczór i światło przygasało; nie odważyłby się iść tą drogą po ciemku. Skierował się do najbliższej wioski, gdzie udało mu się wynająć pojazd. Wiejska kariolka

wytrzęsła go za wszystkie czasy, nim powoli wrócił do punktu wyjścia. Dotarł do oberży godzinę przed północą i nie pozostawało mu nic innego, jak udać się na spoczynek. Uczynił to z niezłomną wiarą, iż opuści Blanquais z samego rana, ale rankiem przyszło mu do głowy, że byłoby wręcz groteskowe wyjechać bez pożegnania z panią Vivian i jej córką, bez słowa wyjaśnienia co do swoich zamiarów. Wszak dał im do zrozumienia, że zachwycony spotkaniem pozostanie w Blanquais, co najmniej dopóki one nie wyjadą. Pewnie zwątpiły w jego grzeczność, że spędził całą słoneczną niedzielę, nie zawracając sobie nimi głowy, a jeśli wynikało to z jego poczucia obowiązku, ponieważ zakochał się w dziewczynie, to jeszcze nie powód do nieuprzejmości. Tak daleko się nie posunął, aby przyjąć chamstwo za wypadkową cnoty; zawsze wyznawał teorię, że cnota ma najlepsze maniery pod słońcem, i schlebiał sobie, że potrafi ustrzec swoją prawość bez narażania się na śmieszność. Dlatego o odpowiedniej – jego zdaniem – porze ruszył dróżką, którą przed dwoma dniami pokazała mu Angela Vivian. Zapukał do skromnych drzwi jej matki; okna domku były otwarte i białe firanki za doniczkami kołysały się jak za pierwszym razem. Otworzyła mu schludna młoda kobieta, która poinformowała go, że madame i mademoiselle wyjechały z Blanquais przed paroma godzinami. Pojechały do Paryża – tak, bardzo niespodziewanie, zabierając niewiele bagażu, ona zaś – miała zaszczyt być femme de chambre12 tych dames – ma spakować resztę dobytku i jak najszybciej im wysłać. Kiedy Bernard wyraził zdziwienie, mówiąc, że w myśl jego oczekiwań miały spędzić resztę sezonu nad oceanem, femme de chambre, wyglądająca na inteligentną osóbkę, przypomniała mu, że sezon się kończy, madame wynajęła domek na zaledwie pięć tygodni, do końca których pozostało jedynie dziesięć dni, ces dames, jak monsieur zapewne wie, to zapalone podróżniczki, nie wahają się zwinąć obozu z dnia na dzień, a poza tym madame​ przecież mogła otrzymać telegram, który skłonił ją do wyjazdu na drugi koniec kraju. – Dokąd pojechały? – dopytywał Bernard. – W chwili obecnej do Paryża. – A w Paryżu gdzie się zatrzymają? – Dame, chez elle, w swoim domu. – Femme de chambre najwyraźniej była zdania, że Bernard zadaje zbyt dużo pytań. Ale on nie dawał za wygraną. – Gdzie mieszkają? Pokojówka zmierzyła go przeciągłym spojrzeniem. – Jeśli monsieur życzy sobie napisać, wiele li​s​tów madame przychodzi do jej bankiera – odparła nieprzeniknionym tonem. – A kim jest jej bankier? – Mieszka przy Rue de Provence. – Świetnie… znajdę go – rzekł nasz bohater i po​​szedł. Uważny czytelnik, który zechciał zainteresować się tą historyjką, być może zawoła w tym momencie w usprawiedliwionym przekonaniu o swojej racji: „Oczywiście następnego dnia pojechał na Rue de Provence!”. No tak, tyle że Bernard nic takiego nie zrobił. Uczynił jedną z najdziwniejszych rzeczy w swoim życiu – sam się wówczas tym zdumiał, a później nie mógł się nadziwić, jakim cudem się na to zdobył – mianowicie spędził w Blanquais-les-Galets dwa tygodnie. Był to bardzo spokojny okres; z nikim nie rozmawiał, nie zawierał znajomości, przebywał sam ze sobą. Trzeba dodać, że jeszcze nigdy nie czuł się tak dobrze we własnym towarzystwie. Odkrył w sobie rozsądnego, wrażliwego człowieka, który odwraca swoją uwagę –

zaznaczmy, że skutecznie – od kwestii Angeli Vivian. Zapowiedział, że odszuka bankiera z Rue de Provence wyłącznie na użytek pokojówki, którą uznał za dosyć bezczelną; w istocie nie miał zamiaru podjąć tak oczywistych działań. Chodził na długie spacery, włóczył się po plaży, u stóp skał lub wśród brunatnych morskich jaskiń, i wiele rozmyślał o pewnych wydarzeniach, o których była mowa na początku niniejszej opowieści. Zabronił sobie rozważań o przyszłości, więc siłą rzeczy jego wyobraźnia szukała schronienia pośród swojskich zdarzeń z przeszłości. Zachodził w głowę, dlaczego pani Vivian tak nagle wyjechała, i rzecz jasna uderzyła go analogia między ostatnim incydentem tego rodzaju a jej niespodziewanym wyjazdem z Baden. Denerwowało go to i trapiło, ale nie wzbudziło na nowo niepokoju, jaki poczuł na widok skrzywdzonej Angeli na plaży. Ów niepokój uśpiło jej zachowanie w ciągu kolejnej godziny, a potem krótka wieczorna rozmowa. Tamten wieczór miał na zawsze zapaść mu w pamięć, bowiem zesłał olśnienie, które nadal chwilami przyprawiało Bernarda o dreszcz, a zarazem go upewnił, że Angela nie dbała o to, co powiedział o niej przypadkowy znajomy. Dlatego tym bardziej zdumiewa, że któregoś wieczoru, po dwóch tygodniach spędzonych w Blanquais, jego myśli podążyły raptem innym tropem. Nie nastąpiło to w wyniku konkretnego zdarzenia, lecz zbłąkanej iskry fantazji albo wspomnienia, i przyprawiło naszego bohatera o wstrząs niemal na równi ze wstrząsem doznanym u schyłku pierwszego dnia pobytu. Okoliczności się nie różniły; spacerował po plaży samotnie, bardzo późną porą, i spoglądał na skłębiony w mroku ocean. Nagle głos, który przemówił doń za pierwszym razem, wyszeptał w ciemności inne zdanie i dźwięczało mu w uszach przez resztę wieczoru. Zrazu wprawiło go w osłupienie, tak jak powiedziałem, a następnego ranka skłoniło do natychmiastowego wyjazdu do Paryża. W czasie podróży wciąż słyszał w głowie jego echo; usiadł z zamkniętymi oczami w kącie wagonu i w oderwaniu od otoczenia, byle przedłużyć pogłos. Jeśli nie było zgodne z prawdą, było – jak mawiają Włosi – ben trovato13, i stanowiło wymarzony przedmiot refleksji. Nieco gorzej byłoby o nim mówić, ale mogę chociaż co nieco napomknąć. Teoria, że Angela go nie znosi, wyparowała w jej obecności, ustępując miejsca innej, zgoła odmiennego rodzaju. Nowa pasowała do wielu faktów, wyjaśniała liczne sprzeczności, anomalie i tajemnice, a do tego lepiej tłumaczyła niespodziewany wyjazd za namową panny Vivian aniżeli teoria o jej niechęci. Tak czy inaczej, bardzo skutecznie pozbawiła Bernarda skrupułów, a po przybyciu do Paryża pchnęła go niezwłocznie na Rue de Provence. Urzęduje tutaj więcej bankierów, lecz Bernard stawiał na jednego, z którym pani Vivian mogła mieć do czynienia. Okazało się, że ma słuszność, i pozyskanie jej adresu nie sprawiło mu najmniejszego trudu. Mimo to nie udał się tam natychmiast; odczekał kilka dni – być może w celu sprawdzenia, czy porzucone skrupuły nie zechcą ponownie dać o sobie znać. Siedziały jednak jak myszy pod miotłą i należy wyznać, że Bernard wcale nie zachęcał ich do powrotu. I tak, trzy dni po przyjeździe do Paryża, zastukał do drzwi pani Vivian. 12 Pokojówka (franc.). 13 Dobrze wymyślone (wł.).

ROZDZIAŁ XXII Otworzyła mu pokojówka, którą pamiętał z Blan​quais i która spojrzała na niego twardo, nim mu odpowiedziała. – Widzisz, znalazłem mieszkanie pani Vivian, chociaż nie chciałaś mi podać adresu – oznajmił z uśmiechem. – Monsieur się nie spieszył! – odparła oschłym tonem młoda kobieta. I poinformowała go, że ma​​dame jest w domu, a mademoiselle, o którą nie pytał, nie. Pani Vivian zajmowała maleńkie mieszkanko na szczycie jednego z wysokich, białych budynków, które zdobią okolicę Łuku Triumfalnego. Nadszedł wrzesień, jednakże Paryż wciąż świecił pustką. Panowała ciepła, słoneczna pogoda i posmak wczesnej jesieni w powietrzu współgrał z melancholijnym aspektem opustoszałych ulic oraz zamkniętych okiennic tej szacownej dzielnicy, gdzie skraj rozległej panoramy zdaje się zasnuty mgiełką znad Sekwany. Było późne popołudnie, kiedy wprowadzono Bernarda do położonego wysoko saloniku pani Vivian i czerwonawa plama wieczornych odcieni spoczywała miękko na pozłacanej ścianie. Dotąd oglądał obie panie tylko w wynajętych i prowizorycznych kwaterach, lecz tutaj naprawdę mieszkały i otoczenie nosiło znamię ich gustu, nawyków i uroku. Salonik okazał się bardzo wytworny i zawierał mnogość ładnych przedmiotów, a do tego wydał się Bernardowi idealnie urządzony. Drzwi balkonowe – niskie, z powodu niskiego sufitu – wychodziły na duży balkon zajmujący całą szerokość mieszkania, co w Paryżu często stanowi rekompensatę życia na piątym piętrze, wypełniony kwiatami i poduszkami. Bernard wyszedł tam w oczekiwaniu na panią Vivian, a kiedy długo nie nadchodziła, zdążył się przekonać, że jego przyjaciółki mają wspaniały widok. Widziały z balkonu Łuk pod malowniczym kątem, a obok zielone wierzchołki drzew Pól Elizejskich, za którymi lśniła Sekwana i błękitniał w oddali skrawek olbrzymich wież Notre Dame. Całe wielkie miasto, ze swą uporządkowaną jasnością oraz harmonią ścisku i ekspansji, rozciągało się przed i pod nimi, lecz jego pomruk cichł, nim docierał do podniebnej siedziby pani Vivian, a siedziba ta wydała się Bernardowi najmilszym i najspokojniejszym lokum, jakie widział w życiu. Wreszcie nadeszła gospodyni; wyglądała na poruszoną i przewróciła fałdą sukni złocone krzesełko, które odbiło się w wypolerowanym parkiecie niczym w lustrzanej tafli. Pani Vivian miała uśmiech przylepiony do ust – nie wiedziała, co powiedzieć. – Dostałem pani adres od bankiera – rzekł Bernard. – Pani pokojówka, w Blanquais, nie chciała mi go podać. Pani Vivian posłała mu charakterystyczne spojrzenie, jakby błagała, żeby rozmówca ją oszczędził. – Pokojówki są takie dziwne – wymamrotała. – Zwłaszcza Francuzki! Bernard z radością jej nie oszczędził, mimo że wzbudzała w nim niezaprzeczalną życzliwość. – Wasz niespodziewany wyjazd z Blanquais, bez słowa wyjaśnienia i żadnej wiadomości,

zrazu dał mi poczucie, iż nie życzycie sobie, abym was szukał. Przypomniał mi podobną sytuację z Baden… Pamięta pani? Przed trzema laty. – Baden było urocze… ale nie sposób siedzieć tam bez końca – odpowiedziała pani Vivian. – Sądziłem, że owszem. Tak miło upływało nam życie, iż żal było to przerywać. Gdyby ktoś nie zerwał zaklęcia, pewnie siedzielibyśmy tam do dzisiaj. Starsza pani wpatrywała się w niego z tym samym kurczowym uśmiechem. – Zepsułaby się pogoda. – Bardzo możliwe – odpowiedział Bernard ze śmiechem. – Natura pozazdrościłaby nam dobrych humorów, naszej spokojnej szczęśliwości. Poza tym spotkaliśmy się znowu, przynajmniej częściowo. Ale zawdzięczam to jedynie własnej zuchwałości. Byłem skłonny uwierzyć, iż mój widok pań nie ucieszył, i gdyby nie to, że niełatwo mnie zniechęcić – ba, jestem wręcz bezczelny – nie byłoby mnie tu dzisiaj. – Miło, że pan się zjawił, panie Longueville – powiedziała pani Vivian, szczerze, jak mu się zdawało. – Czy ucieczka z Blanquais wyszła z inicjatywy pani córki? Pani Vivian spuściła wzrok. – Musiałyśmy pojechać do Fontainebleau. Dopiero stamtąd wróciłyśmy. Chciałam do pana napisać – dodała ściszonym głosem. – Ależ sprawiłaby mi pani przyjemność! – To znaczy, żeby powiadomić pana, gdzie jesteśmy, i że chętnie pana zobaczymy. – Dziękuję pani za ten zamiar. Przypuszczam, że córka zmusiła panią do jego poniechania. – Angela jest taka dziwna – stwierdziła z prostotą matka. – Powiedziała mi to pani podczas naszego pierwszego spotkania. – Tak, w Sienie – uzupełniła. – Rad jestem, że wreszcie doczekało się wzmianki z pani ust! – Może tak jest lepiej – szepnęła pani Vivian. Wstała i podeszła do okna, po czym wyszła na balkon i wyglądała chwilę na ulicę. – Zaraz wróci – rzekła. – Poszła do przyjaciółki, która mieszka obok nas. Siena obecnie nam nie wadzi – dodała cicho. Bernard ją zrozumiał – zrozumiał, że cofa prośbę, którą w Baden skierowała pod jego adresem. Droga kobietka, pomyślał. Nadal chce wydać córkę za mąż – tylko teraz chce wydać ją za mnie! Chciał jej pokazać, że rozumie, o mało nie chwycił jej za rękę, aby – sam nie wiedział, przytrzymać ją, ścisnąć, ucałować – gdy naraz posłyszał ostry dźwięk dzwonka do drzwi mieszkania. Pani Vivian się spłoszyła. – To ona – zawołała, po czym zamarła; nasłuchiwała, uśmiechając się do Bernarda, z chusteczką przyciśniętą do ust. Po chwili dziewczyna weszła do salonu, lecz na widok gościa przystanęła z ręką na klamce. Matka podeszła do Angeli i ją ucałowała. – Przyszedł pan Longueville, kochana. Odnalazł nas. – Odnalazł nas? – Dziewczyna zaśmiała się cicho. – Co za niezwykłe sformułowanie! Zarumieniła się jak wówczas, kiedy go zobaczyła w Blanquais. Wydała się Bernardowi spowita szczególną poświatą, jak jeszcze nigdy. – Szukałem pań – oznajmił. – Byłem niezmiernie rozczarowany waszą ucieczką z Blanquais. – Ucieczką? – powtórzyła jego słowa, tak jak powtórzyła słowa matki. – Co też pan opowiada?

– Mniejsza o to, co mówię. Grunt, aby pani zrozumiała, że bardzo chciałem znów panie zobaczyć i dzień w dzień zadawałem sobie pytanie, czy mógłbym… – Nie pojmuję, dlaczego nie mógłby pan móc! – Znów się zaśmiała. – Nie jesteśmy takie straszne, prawda, mamo? Oczywiście najpierw musi pan pokonać pięć pięter. – Pokonałem w mgnieniu oka – zapewnił. – Mieszkanie pań ogromnie mi się podoba. – Pan Longueville musi znowu nas odwiedzić, nieprawdaż? – wtrąciła matka. – Zamierzam przychodzić bardzo często, jeśli panie pozwolą. – Będziemy zachwycone. – Angela odwróciła wzrok. – Chciałbym w to wierzyć. – Doprawdy nie wiem, czego usiłuje pan dowieść – rzekła Angela. – Najpierw twierdzi pan, że uciekłyśmy przed panem, a potem, że nie jesteśmy miłe dla naszych gości. – W żadnym razie! – zawołał Bernard. – Zapewniam panią, że jej chłód nie zrobi na mnie wrażenia. Ruszyła w stronę drugich drzwi, zakrytych zasłoną, którą uniosła. – Miło mi to słyszeć. Dlatego mam odwagę powiedzieć, że jestem bardzo zmęczona i muszę pana opuścić. Rzuciła mu spojrzenie przez ramię i wyszła, spuszczając za sobą zasłonę. Bernard stał twarzą w twarz z panią Vivian, której oczy przybrały jeszcze bardziej błagalny wyraz niż zwykle. Jego własne skrywały uśmiech pełen uniesienia. – Proszę nie brać tego do siebie – szepnęła. – Naprawdę jest zmęczona. – Mam nie brać tego do siebie, droga pani? – zawołał. – Ależ jestem zachwycony. To mi się podoba. – Och, dziwna z niej istota! – Pani Vivian westch​nęła. – Dziwna, owszem. Ale chyba trochę ją rozumiem. – W takim razie musi pan wrócić w dniu jutrzejszym. – Oby było ich jak najwięcej! – rzekł na pożegnanie.

ROZDZIAŁ XXIII Jego życzenie się spełniło. Przyszedł następnego dnia o tej samej porze i zastał matkę z córką siedzące razem w ładnym saloniku. Angela była niezmiernie łagodna i miła; podejrzewał, że pani Vivian udzieliła jej lekkiej reprymendy za zachowanie dnia poprzedniego. Po pięciu minutach starsza pani wzięła konewkę ze stolika i poszła na balkon podlać kwiaty. Bernard obserwował ją chwilę ze swego miejsca w pokoju, wreszcie się przesunęła i zniknęła mu z oczu. Minęło mniej więcej dziesięć minut i się nie pojawiła; wtedy podszedł do okna i wyjrzał. Pani Vivian się ulotniła, toteż wrócił i ponownie usiadł obok Angeli, po czym oznajmił dość oficjalnie, że pani Vivian weszła do domu innymi drzwiami. Dziewczyna milczała chwilę. – Mam ją zawołać? Była bardzo dziwna, to jedno nie ulegało wątpliwości, jednakże Bernard wytrwał przy swej niedawnej deklaracji, że trochę ją rozumie. – Nie, nie trzeba. Chciałem zobaczyć panią samą, mam pani coś do powiedzenia. Odwróciła się do niego i wyczytał z jej twarzy, że uważa go za poważniejszego niż do tej pory. Wahał się, czy mówić dalej. – Przeraża mnie pan. – Uśmiechnęła się, ale z całą pewnością mówiła prawdę. – Zapewniam panią, że niepotrzebnie. To pani mnie przeraża; jestem pokorny i pełen skruchy. – Przykro mi to słyszeć – odpowiedziała. – Bardzo nie lubię przyjmować przeprosin, nawet jeśli wiem za co. Pańska skrucha jest dla mnie niezrozumiała. – Nie czuje pani do mnie niechęci? – Nie wytrzymał. – Nie nazwałabym tego pokornym pytaniem, dlatego proszę mi wybaczyć, jeżeli powiem, że mam inne, bardziej praktyczne zajęcia. – Gardzi mną pani. – W tym również nie było pokory, gdyż zdaje się pan nalegać. – Mam powód, aby życzyć sobie takiej oceny z pani strony. – Doskonale pamiętam, że zwykł pan mieć powód na wszystko. Nie zawsze dobry. – Ten jest wspaniały – oświadczył Bernard z powagą. – Jestem w pani zakochany od trzech lat. Powoli wstała i odwróciła się od niego. – Czy to miał pan do powiedzenia? Podeszła do otwartego okna, a on za nią. – Mam nadzieję, że pani nie uraziłem. Nie rzucam słów na wiatr, nie są przejawem uprzejmości z mojej strony. Płyną prosto z serca. Zrozumiałem to dopiero niedawno, jakkolwiek to brzmi. Kochałem panią, na długo zanim to sobie uświadomiłem, zanim to do mnie dotarło. Myślałem o pani, kiedy mi się zdawało, że myślę o czym innym. To bardzo dziwne i nie do końca dla mnie zrozumiałe. Zjechałem pół świata, szukałem zajęć w celu odwrócenia swojej uwagi, co było z gruntu skazane na niepowodzenie. Pragnąłem jedynie znów panią zobaczyć.

Gdy w zeszłym miesiącu ujrzałem panią w Blanquais, spłynęło na mnie olśnienie; wszystko stało się jasne. Miałem rozwiązanie zagadki. Nie chciałem działać pochopnie, wolałem się upewnić, dlatego nie pojechałem za panią od razu. Wejrzałem w swoje serce, wywróciłem je na nice. Zniosło to mężnie i teraz jestem pewien. Mam absolutną pewność. Kocham panią nad życie. Błagam, żeby mnie pani wysłuchała! Słuchała, słuchała uważnie, stała bez ruchu, wyglądając przez okno. – Miał pan ze mną niewiele do czynienia – odezwała się po chwili i utkwiła w nim świetliste spojrzenie. – Wystarczająco – odpowiedział z uśmiechem. – Proszę pamiętać, że w Baden widywaliśmy się bardzo często. – Owszem, lecz nie zaskarbiłam sobie pańskiej sympatii. Nic z tego nie rozumiem. Zmarszczył brwi i spuścił wzrok. – Wyobrażam sobie. Ale chyba mogę to wyjaśnić. – Proszę nie wyjaśniać teraz. Powiedział pan dosyć, wyjaśni pan kiedy indziej. – I wyszła na balkon. Bernard oczywiście pospieszył za nią, po czym jął tłumaczyć, ignorując zakaz. – Myślałem, że pani nie lubię, ale doszedłem do wniosku, że było wprost przeciwnie. W istocie byłem w pani zakochany. Od chwili, kiedy ją ujrzałem, kiedy malowałem panią w Sienie. – Samo to wymaga wyjaśnień. Nie byłam zbyt miła; bardzo nieuprzejma i bardzo przewrotna. Okropna! – Ach, przyznaje pani! – zawołał Bernard w uniesieniu. Jej twarz, dotąd blada, nagle poczerwieniała. – Pańskie zachowanie też było osobliwe, jeśli dobrze pamiętam. I nie do końca stosowne. – Możliwe, ale na tym polegał mój zamysł. Nie wiedziałem, jak panią zjednać, i nie schlebiam sobie, iż wiem to teraz. Proszę jednak, żeby dała mi pani szansę. Milczała, błądząc wzrokiem po panoramie miasta. – Powiedzieć panu, jak mnie zjednać? – spytała wreszcie. – Dając mi spokój. Bernard popatrzył na nią, po czym wrócił do pokoju i wziął swój kapelusz. – Widzi pani, korzystam z pierwszej szansy. Ale wrócę jutro. – Jestem panu zobowiązana za to, co pan powiedział. Takie słowa zasługują, aby ich wysłuchać z uwagą. Może pan wrócić – dodała Angela. Następnego dnia, kiedy wrócił, przyjęła go sama. – Skąd wiedziała pani w Baden, że pani nie lubię? – zapytał, gdy dała mu ku temu okazję. Uśmiechnęła się łagodnie. – Zapewniał pan wczoraj, że jednak lubił. – To znaczy zakładałem, że nie lubię. Skąd pani to wiedziała? – Powiem tylko, że jestem spostrzegawcza. – Nadzwyczaj, gdyż pozornie darzyłem panią wielkim podziwem. – Pozornie, dobrze pan to ujął. – Bynajmniej, w istocie mój podziw i moje zainteresowanie były na wskroś szczere, głębokie, lecz uśpione. Nie pozorne, tylko podświadome. – Zaprzecza pan sobie, a ja jestem konsekwentna. Swoje uczucia ukrył pan tak głęboko, że byłam przekonana o pańskiej niechęci. – Pamiętam, że w Baden to pani sobie zaprzeczała. – Ma pan okropną pamięć!

– Proszę tak nie mówić, gdyż obecnie widzę wszystko w czarującym świetle, w świetle porozumienia, do którego wreszcie doszliśmy, które świeci wstecz, opromieniając nasz wspólny czas w Baden. – Doszliśmy do porozumienia? – zapytała z pełną powagi otwartością, co uznał za najpiękniejszą rzecz pod słońcem. – To zależy wyłącznie od pani – oświadczył, po czym uderzył w nutę błagalnej czułości. – Proszę mnie więcej nie zbywać – zawołał. – Miała pani czas, aby się zastanowić, otrząsnąć ze zdziwienia. Kocham panią i ofiarowuję pani wszystko, co mam na tym świecie. – Spojrzała na niego ciemnymi, roziskrzonymi oczami, ważąc jego śluby, ale nie złożyła żadnej deklaracji. – Och, nie wybaczyła mi pani! – szepnął. Dalej wpatrywała się w niego z powagą. – Co miałam panu wybaczyć? Pytanie chwyciło go za serce. Ujął jej dłonie i gdyby pani Vivian weszła do pokoju, ujrzałaby go na klęczkach. Ale starsza pani nie dawała znaku życia i Bernard zobaczył ją dopiero następnym razem. – Jestem bardzo szczęśliwa, ponieważ moja córka jest szczęśliwa – rzekła. – Co pani o mnie sądzi? – Sądzę, że jest pan bardzo mądry. Proszę mi obiecać, że będzie pan dla niej bardzo dobry. – W swej mądrości jestem gotów to przyrzec. – I dotrzymać obietnicy – uzupełniła pani Vivian. Istotnie wyglądała na szczęśliwą i szczęście rozwiązało jej język. – Jak to się życie plecie, jak kręci się koło fortuny – ciągnęła. – Chyba mogę panu powiedzieć, że nigdy nie był jej obojętny. – Dlaczego nie powiedziała mi pani tego wcześniej? – zapytał niemal z synowską przyganą. – Jak miałam powiedzieć? Nie będę nikomu na siłę podsuwać córki, zwłaszcza jeżeli nie jest zainteresowany. – W Baden nie uważała pani, że nie jestem zainteresowany. Obawiała się pani, że wręcz przeciwnie. Pani Vivian poczerwieniała. – Och, w Baden miałam swoje powody do niepokoju! – Swoje powody, żeby mnie zniechęcić! – zauważył Bernard ze śmiechem. – W Baden – podjęła pani Vivian – miałam plany. Ale je porzuciłam. – Tym bardziej schlebia mi pani aprobata! – Zaśmiał się jeszcze serdeczniej. – Mam coś lepszego. – Pani Vivian dotknęła czubkami palców jego ramienia. – Mam zaufanie. Bernard dokładał wszelkich starań, by zaskarbić sobie to uczucie, i wydawało mu się, że musi zrobić coś jeszcze, aby umocnić je w piersi Angeli. – Muszę ci coś wyznać – rzekł do niej któregoś dnia. – Prosiłbym, żebyś mnie wysłuchała. – Coś strasznego? – zapytała. – Owszem. Naraziłem cię kiedyś na szwank. – Na szwank? – powtórzyła tonem, który bagatelizował afront samym jej roztargnieniem. – Nie wiem, jak inaczej to nazwać. Oddałem ci niedźwiedzią przysługę. Angela wzruszyła ramionami osobliwie, gdyż nie należała do osób, które zwykle to czynią. – Nie wiedziałam. – Przedstawiłem cię w niekorzystnym świetle wobec Gordona Wrighta – uzupełnił. – Po co rozmawiałeś z nim o mnie? – zapytała z pewnym smutkiem. – Jesteś z tego niezadowolona?

Lekko się zawahała. – Owszem. Jeśli twoje wyznanie dotyczy jego osoby, wolałabym tego nie słuchać. Bernard powrócił do tematu innym razem, miał ku temu wiele okazji. Spędzał część każdego dnia w towarzystwie tych drogich kobiet i były to najszczęś​liwsze dni w jego życiu. Jesienna pogoda koiła zmysły, quartier14 wciąż była opuszczona, a ryk wielkiego miasta, odległy jakby o sto sześćdziesiąt kilometrów, docierał do nich stonowanym odgłosem poprzez gęste, iście październikowe powietrze. Wieczory jednakże stały się chłodne i niebawem rozpalili pierwszy w tym sezonie ogień w zdobionym kominku pani Vivian. Bernard siedział wówczas obok Angeli i patrzył na trzas​kające płomienie w błogim poczuciu, że rozpoczął się urok zimowych wieczorów. Młodzi siedzieli sami w gęstniejącym mroku; do kolacji została godzina, jeszcze nie zapalono lamp. – Nalegam, żebyś mnie wysłuchała – powiedział. – Będę bardzo nieszczęśliwy, dopóki tego nie zrobisz. – Nieszczęśliwy? Jesteś najszczęśliwszym z ludzi. – Moje życie jest usłane różami, ale to wspomnienie, ten wyrzut kłuje mnie cierniem. W Baden bardzo pomyliłem się co do ciebie i miałem o tobie złe mniemanie, a przynajmniej dałem temu wyraz. – Mężczyźni to niemądre istoty – stwierdziła Angela. – Zapewne. Do tego stopnia, że gdy spoglądam wstecz, do dziś nie pojmuję pewnych rzeczy. – Nie rozumiem, po co miałbyś patrzeć wstecz. Ludzie w naszej sytuacji winni wyglądać w przyszłość. – Sama nie przepadasz za tamtym okresem w Baden – przypomniał. – Nie lubisz go wspominać. – Cóż za wspaniałe odkrycie! Bernard wpatrywał się w nią w blasku kominka. – Jaką rolę próbowałaś tam grać? Angela pokręciła głową. – Mężczyźni to niemądre istoty. – To już ustaliliśmy i przełykam pigułkę goryczy, prosząc cię o wyjaśnienia. – Co o mnie mówiłeś? – zapytała po chwili milczenia. – Że jesteś kokietką. Pamiętaj, że mówię o tym, co było. Wstała i stanęła przy kominku, z dłonią na półce, i spojrzała w ogień. Stała tak dłuższy czas. Bernard nie widział jej twarzy. – Powiedziałem, że ślub z tobą byłby ryzykowny – podjął, uważnie dobierając słowa. – Powiedziałem to, ponieważ tak myślałem. Przekazałem Gordonowi swoje zdanie na twój temat, bardzo niepochlebne. Nie mogłem cię rozgryźć; uważałem, że grasz podwójną rolę. Sądziłem, że chcesz za niego wyjść, a mimo to widziałem… zdawało mi się, że widzę… – Zawiesił głos. – Co widziałeś? – Angela odwróciła się do niego. – Że mnie zachęcasz… Igrasz ze mną. – I nie podobało ci się to? – Bardzo mi się podobało… Dla mnie zachwycające! Ale nie podobało mi się przez wzgląd na Gordona, a gwoli sprawiedliwości dodam, że myślałem bardziej o nim aniżeli o sobie. – Byłeś wspaniałym przyjacielem – stwierdziła z prostotą. – Tak mi się zdawało. I nadal jestem – dodał.

Ze smutkiem pokiwała głową. – Biedny pan Wright! – To dobry człowiek – powiedział. – Na wskroś dobry i niewątpliwie drogi swojej żonie, kochającej Blanche. – Nie lubisz go… ani jej – rzekł Bernard. – To dwie bardzo różne rzeczy. Żal mi pana Wrighta. – Niepotrzebnie. Dobrze mu się wiedzie. – Już mówiłeś. Ale mi go żal, tak czy inaczej. – Nie odpowiedziałaś na moje pytanie – zaznaczył z pewnym zniecierpliwieniem. – Jaką rolę grałaś? – A jak ci się wydaje? – Czyż nie mówiłem ci, że dawno temu porzuciłem wszelkie dociekania? Angela stała tyłem do ognia, spoglądając na Bernarda, ręce miała splecione za plecami. – Czy kiedykolwiek przyszło ci do głowy, w jakiej postawiliście mnie sytuacji? Zostałam poddana oględzinom jak owad w gablocie! – Skąd to wiedziałaś? Myślałem, że uważamy. – A skąd kobieta wie takie rzeczy? Domyśla się, czuje instynktownie, zwłaszcza jeśli jest dumna. – No tak. Jeśli duma jest źródłem informacji, musisz być kopalnią wiedzy! – I ty nazywasz siebie pokornym? – odparowała. – Najbardziej potulna i uległa niewiasta nie przystałaby na bycie ofiarą takiego układu… Takiej intrygi! – Najdroższa Angelo, nie było żadnego układu, żadnej intrygi! – przerwał jej. – Niezdarna ta wasza intryga… I kiepski układ! Tak, byłam oburzona… Oburzona, że masz mnie ocenić, że przyjechałeś do Baden specjalnie w tym celu. Zupełnie jakby pan Wright kupował konia, a ty podjąłeś się oszacowania jego wartości! – Niczego się nie podjąłem… Nie zgodziłem się podjąć. – Wziąłeś mnie pod lupę, a ja postanowiłam pomieszać ci szyki. Chciałam cię zawstydzić, pokonać, wyprowadzić w pole. A właściwie nie był to świadomy zamiar, raczej naturalny odruch samoobrony, próba uniknięcia ciętego bicza krytyki. Postanowiłam wprowadzić cię w błąd. – I zrobiłaś to doskonale. Po mistrzowsku pomieszałaś mi szyki. – Niech to będzie moim usprawiedliwieniem – powiedziała Angela. – Byłaś usprawiedliwiona! Ależ musiałaś mnie za to nie znosić. Ponownie stanęła do niego tyłem i wpatrzyła się w ogień. – Tak, niektóre z moich zachowań można wytłumaczyć jedynie silną niechęcią. Rzekła to tak naturalnie, że na przekór pewnej teorii, o której była mowa kilka stron wcześniej, zbiła Bernarda z tropu. Podniósł się z sofy i stanął obok dziewczyny, po czym objął jej kibić i szepnął niemal bojaźliwie: – Rzeczywiście? – Doprawdy nie wiem, co chciałbyś usłyszeć! Spoglądał na nią chwilę, trzymając blisko przy sobie. – W zasadzie nie rozumiem, dlaczego miałbym cię skłaniać do mówienia tego na głos. Wzmogłoby to jedynie moją skruchę. Stała zamyślona, z wzrokiem utkwionym w kominku, i dłuższy czas milczała, po czym jakby wróciła do rzeczywistości: – Nadal mówimy o niej? – zapytała.

– Widzisz, bardzo to podkreślałem. – Że jestem potworem? – Że nie nadajesz się na żonę. – Och, mój biedny Bernardzie. Powtórzę raz jeszcze, żeś niekonsekwentny! Wrzesień dobiegł końca i zgodziła się wyznaczyć datę ślubu. Padło na ostatni dzień października i ten wybór dopełnił niemal szczęścia Bernarda. Mówię „niemal”, gdyż pewien zmartwiały rąbek jego świadomości skutecznie opierał się weselu, które na wskroś go wypełniało. Usunięcie owej łyżki dziegciu z beczki miodu jego życia stanowiło jedyną przeszkodę w osiąg​nięciu pełni szczęścia. Czuł, że poczynił ku temu odpowiednie kroki, gdy pod koniec miesiąca napisał do Gordona Wrighta o swych zaręczynach. Przekładał tę czynność z dnia na dzień – wydawała mu się ponad siły, a chciał rozegrać to taktownie. Koniec końców poprzestał na zwięzłym liście; wydało mu się, że tak będzie najlepiej. Trzy dni po wysłaniu wiadomości nadszedł list od samego Gordona, który zawiadamiał, że postanowił nagle przywieźć Blanche do Europy. Podupadła na zdrowiu, więc przyjadą niezwłocznie, wypłyną w ciągu tygodnia od wysłania niniejszego listu. Wiadomość zawierała postscriptum: Kapitan Lovelock przyjeżdża z nami. 14 Dzielnica (franc.).

ROZDZIAŁ XXIV Bernard przygotował się na przybycie Gordona do Paryża, co według listu miało nastąpić za kilka dni. Gordon nie zamierzał zatrzymywać się w Anglii: ​Blanche pragnęła udać się prosto do francuskiej stolicy na konsultacje ze swoim kapelusznikiem, po których zapewne pojadą na zimę do Włoch albo na Wschód. Dostała do wyboru Rzym albo Nil, pisał Gordon, ale wszystko jej jedno. Mówiąc, że Bernard przygotował się na przyjęcie przyjaciół, mam na myśli, że przygotował się moralnie – lub wręcz intelektualnie. W sensie dosłownym mógł po prostu wynająć pokój w hotelu i wyjść po nich na stację. Spodziewał się otrzymać wiadomość od Gordona z chwilą, gdy intrygujące trio dotrze do Anglii, ale pierwsza nadeszła z paryskiego hotelu, w postaci bardzo krótkiej notki, rankiem tuż przed porą obiadową, z informacją, że jego przyjaciele zjawili się na Rue de la Paix wieczorem dnia poprzedniego. Byliśmy zmęczeni i późno wstałem, napisał Gordon, inaczej powiadomiłbym Cię wcześniej. Przyjdź na lunch, jeżeli zdołasz. Ogromnie chcę się z Tobą zobaczyć. Oczywiście Bernard dołożył wszelkich starań, żeby się zjawić, i w możliwie jak najkrótszym czasie przybył do salonu Gordona w Hôtel Middlesex. Stół był już nakryty i jakiś mężczyzna stał tyłem do drzwi, wyglądając przez okno. Kiedy Bernard wszedł, dżentelmen ów odwrócił się i objawił bujną brodę, symetryczne kształty oraz monokl kapitana Lovelocka. Kapitan wtłoczył monokl do oka i powitał Bernarda tak, jak gdyby rozstał się z nim wczoraj. – Ach, dzień dobry! Paskudny poranek, nieprawdaż? Zapewne przyszedł pan na lunch, ja także. Powinien być już na stole, dochodzi druga. Pozwolę sobie jednak zauważyć, że cudzoziemcy nie grzeszą punktualnością, punktualna jest tylko angielska służba. Do tego nie rozumieją idei lunchu, nie pojmują, jak można jeść o tej porze. Niemożliwie wcześnie jedzą kolację. Pamięta pan, o której jedli w Baden? Wpół do szóstej, wpół do siódmej: czy ktoś widział podobne rzeczy? O tej porze je się w Ameryce; odkryłem, że zaprasza się gości na wpół do siódmej. Tak im spieszno do talerza. Zawsze zarzuca się Amerykanom, że palą się do stołu. Muszę przyznać, że w Nowym Jorku, w takich miejscach jedzenie jest palce lizać, kiedy już je podadzą. Mam nadzieję, iż nie bierze mi pan za złe, że wypowiadam się na temat Ameryki? Amerykanie mają diabelnie cienką skórę: od razu się jeżą, gdy ktoś krytykuje ich instytucje. Anglikom jest wszystko jedno, oni mają inny temperament. Przy Amerykanach stąpam na paluszkach, żeby broń Boże czegoś nie palnąć. W czasie mego pobytu wręcz rozpływałem się w pochwałach. Wychwalałem ich pod niebiosa, a oni łykali wszystko. Bądź co bądź nie miałem do czynienia z ich instytucjami, ludzie bardziej mnie interesowali. Niektórzy byli czarujący; niech mnie drzwi ścisną, aż się zdziwiłem. Śmiem twierdzić, że zna pan niektórych z nich; naprawdę przemili. Pani Wright otacza się zacnymi ludźmi, podobno najlepszymi. Wie pan, ona zawsze się spóźnia. Zawsze zjawia się na samym końcu, śliczna jak diabli, i wkłada rękawiczki. Nosi najdłuższe rękawiczki, jakie w życiu widziałem. Do kaduka, jeśli zaraz nie przyjdą,

zadzwonię na kelnera i zapytam, co się dzieje. Pan by nie zadzwonił? Ich plany obiadowe są z gruntu chybione. Cały Wright, on zawsze ma jakieś plany. Gdy jestem za granicą, trzymam się miejscowych pór posiłków. Daliby sobie spokój, mówię panu. Kapitan Lovelock rozgadał się, Bernard nie znał go od tej strony. Jego dawniejsze wypowiedzi były niemrawe i urywkowe; nasz bohater nigdy nie miał okazji usłyszeć z jego ust takiej tyrady. Bystrym oczom Bernarda objawił się inny człowiek, którego zachowanie zdradzało niezmordowaną chęć bycia grzecznym i dogadzania rozmówcy: uśmiechał się, nie szczędził uprzejmości i zabawiał słuchacza, a przy tym nie mógł ustać w miejscu, wyglądał przez okno i patrzył na zegar. Wydał się Bernardowi odrobinkę nerwowy i bardziej oderwany od rzeczywistości aniżeli wówczas, gdy przemierzał żwirowe ścieżki Baden w towarzystwie damy, którą, jak widać, podziwiał. Bernard był ciekaw, czy faktycznie zadzwoni i zapyta o powód zwłoki, zanim jednak miał okazję to sprawdzić, weszła Blanche z sąsiedniego pomieszczenia. Oszczędziła mu niespodzianek: należała do osób, po których nie spodziewałby się żadnej zmiany, a ton jej piskliwego głosiku zabrzmiał w jego uszach niczym echo wczorajszej rozmowy. Bernard zdążył już dojść do wniosku, że bez względu na czas rozłąki wrażenie zawsze robiła swojskie, co niewątpliwie było miłe. Wyglądała czarująco, gdy nagle przystanęła na widok obu panów i wydała cichy okrzyk zdziwienia. – Och! Nie wiedziałam, że pan przyszedł. Nikt mi nie powiedział. Długo pan czeka? Jak pan się miewa? Pewnie myśli pan sobie, że jesteśmy bardzo uprzejmi. – Z uroczym uśmiechem wyciągnęła rękę do Bernarda. Kapitana Lovelocka ledwie omiotła wzrokiem. – Mam nadzieję, że dobrze się panu powodzi – zwróciła się do Longueville’a. – Ale chyba nie muszę pytać. Wygląda pan kwitnąco. Na miłość boską, co się panu stało? Wygląda pan tak radośnie i świeżo. Czy wypada mówić mężczyźnie, że wygląda świeżo, czy jest to określenie wyłącznie na użytek masła i jajek? – To zależy od mężczyzny – wtrącił kapitan Lovelock. – Nie nazwałaby tak pani mężczyzny, który spędza większość swego czasu, biegając za panią! – Ach, pan tutaj! – zawołała Blanche z kolejnym cichym okrzykiem zdziwienia. – Nie zauważyłam pana… Wzięłam go za kelnera. Nazywa bieganiem za mną – powiedziała do Bernarda – przychodzenie na śniadanie bez zaproszenia. Jak dziwnie nakryli stół! – podjęła, spoglądając na rzeczony mebel spod uniesionych brwi. – Zawsze sądziłam, że w Paryżu potrafią chociaż nakryć do stołu. Wcale mi się nie podoba; nie wiem, co mają znaczyć te okropne naczynka po obu stronach! Nie sądzi pan, że należałoby je zdjąć? Nie lubię patrzeć przy stole na rzeczy, których nie jem. I prosiłam o kwiaty… Gdzie są kwiaty, pytam? Czy oni nazywają to kwiatami? Te badylki wyglądają jak z kapelusza damy! Niech pan zobaczy, panie Longue​ville. – Są moim przeciwieństwem… Nie posądzałbym ich o świeżość – skwitował Bernard ze śmiechem. – A czy to ważne? Przecież nie będziemy ich jeść – burknął kapitan Lovelock. – Nie skusi się pan, zważywszy na pański apetyt? – odparowała Blanche. – Skoro już pan przyszedł, chociaż pana nie zaprosiłam, niech będzie z pana jakiś pożytek. Czy zechce pan zadzwonić? Jeśli Gordon myśli, że poczekamy na niego kolejny kwadrans, wystawia na próbę cierpliwość udręczonej żony. Jeżeli chce pan wiedzieć, co porabia, to informuję, że pisze listy, dla odmiany. Produkuje ich osiemdziesiąt dziennie; ich adresaci muszą być ludźmi ze stali! Na swoje szczęście wyszłam za niego, w przeciwnym razie pisałby do mnie, do mnie, dla której męką jest odpisać na zaproszenie na obiad! Zacznijmy od tego, że nie znam zasad pisowni. Jeśli kapitan Lovelock kiedykolwiek będzie łaskaw się pochwalić, że otrzymał ode mnie list, musi

pan wiedzieć, że to czysty wymysł. Otrzymał tylko telegramy, trzy telegramy, w sprawie pantofli, które u nas zostawił i z którymi nie miałam co począć. Pantofle kapitana Lovelocka to nie byle jaka rzecz w rękach czy raczej powinnam rzec, na stopach. Przy telegramach zasady pisowni nie mają znaczenia, telegrafiści je poprawiają, a przynajmniej można zrzucić winę na nich. Ostatnio oglądam wyłącznie plecy Gordona – ciągnęła, gdy zajęli miejsca przy stole. – Jego szanowne, szerokie plecy, kiedy siedzi i pisze listy. To mój główny widok na męża. Myślę, że skoro jesteśmy w Paryżu, powinnam zamówić ich portret u jednego z wielkich artystów. Gordon w charakterystycznej pozie. Już zapomniałam, jak wygląda od frontu, pewnie bym go nie poznała. Jakby na przekór jej słowom, w tej samej chwili objawiła się twarz Gordona; wszedł szybkim krokiem, zaczerwieniony z radości na widok starego przyjaciela. Miał ogorzały wygląd podróżnika, który właśnie przepłynął Atlantyk, i serdecznie uśmiechnął się do Bernarda. – Wybacz, że nie było mnie tu, aby cię powitać – rzekł, ściskając jego dłoń. – Pisałem ważny list i pomyślałem sobie tak: Jeśli przerwę, będę musiał wrócić i go dokończyć, a jeśli uczynię to teraz, resztę dnia spędzę z Bernardem. Dlatego dopisałem do końca i teraz możemy być nierozłączni. – Gordon stawia logikę na pierwszym miejscu – oznajmiła Blanche, kiedy jej mąż w milczeniu podał dłoń kapitanowi. – Logika Gordona nie ma sobie równych pod słońcem! – Bernard pragnął powiedzieć Gordonowi coś miłego i nie podobała się mu lekka uszczypliwość Blanche wobec męża. – Podobnie jak komplementy Bernarda – stwierdził Gordon ze śmiechem i usiadł przy stole. – To ja prawię mu komplementy – podjęła Blanche. – Powtarzam mu, że wygląda tak radośnie i kwitnąco, jakby coś mu się stało, jakby odziedziczył majątek. Musiał coś narozrabiać, toteż powinien nam wszystko opowiedzieć, żeby nas rozbawić. Na pewno jest pan strasznym paryżaninem, panie Longueville. Proszę pamiętać, że ma pan do czynienia z trojgiem nudnych, porządnych ludzi, bez reszty sobą znudzonych i spragnionych sensacji. Jeśli to niestosowne, nic nie szkodzi. – Istotnie wyglądasz wspaniale – zauważył z uśmiechem Gordon, spoglądając na przyjaciela. – Rozumiem, co Blanche ma na myśli… – A to dopiero nowość, mój drogi Gordonie – wpadła mu w słowo żona. – W rzeczy samej – ciągnął niestropiony Gordon, z uśmiechem na czerwonej twarzy i w niebieskich oczach. – Ale żadna w tym moja zasługa, gdyż każdy zwróciłby uwagę na kwitnący wygląd Bernarda. Wyglądasz, jakbyś miał poślubić córkę burmistrza! W odpowiedzi na te słowa Bernard jeszcze bardziej pokraśniał; była to jedna z nielicznych okazji w jego życiu, kiedy próbował znaleźć odpowiednie słowa i nie zdołał. – To świetna partia – mruknął żartobliwie mimo to. – Wybaczcie, jeśli unoszę się nad ziemią. – Byłeś tak pochłonięty, że nie miałeś czasu do mnie napisać – rzekł Gordon. – Myślałem, że odezwiesz się po przyjeździe. – Pisałem do ciebie dwa tygodnie temu, przed otrzymaniem twojego listu. Mój list nie zdążył przed waszym wyjazdem. – Ach, pewnie się minęliśmy. Ale teraz to już nieważne, skoro jesteśmy razem. Twoje listy są wspaniałe, lecz wolę ciebie we własnej osobie. Mimo tego serdecznego oświadczenia Bernard nie czuł się najlepiej: rozmyślał o tym, co go czeka, i nie budziło to jego entuzjazmu. Był jak człowiek o krok przed cyrkowym wyczynem: karkołomnym skokiem na siatkę albo wspinaczką na wysoki słup, z wizją złamań i sińców.

Na szczęście nie musiał zbyt wiele mówić, gdyż pani Gordonowa dwoiła się i troiła jeszcze bardziej, niż to miała w zwyczaju, łaskawie zwalniając towarzyszy z obowiązku prowadzenia rozmowy. – Zapewne zdziwił pana nasz niespodziewany przyjazd – oznajmiła w trakcie posiłku. – Nie wspomnieliśmy o nim, kiedy był pan u nas, a powinniśmy przecież wszystko panu mówić, nieprawdaż? Mówiłam panu wiele rzeczy i mam nadzieję, że niektórych pan nie powtarzał. Nie wątpię, że roztrąbił je pan po całym Paryżu, ale nieważne: niełatwo zgorszyć to miasto. Kapitan Lovelock zatrzymuje dla siebie wszystko, co mu mówię, jest dla mnie wzorem dyskrecji. Czasem mówiłam mu straszne rzeczy i tak mu się spodobały, że nie puścił pary z ust. Złe rzeczy mówię kapitanowi Lovelockowi, a dobre pozostałym ludziom; on nie widzi różnicy, więc się nie skarży. – Pozostali ludzie też często nie widzą różnicy – zauważył Gordon z powagą. – Myślę, że powinnaś zaznaczać, które rzeczy są które. Blanche przewróciła oczami. – Kiedy czuję się niedoceniana – rzekła, siląc się na wyniosły ton – duma nie pozwala mi tego okazać. Nie wiem, czy zdajecie sobie sprawę, że jestem dumna – ciągnęła, zwracając się do Gordona i zerkając na kapitana Lovelocka. – To rzecz warta zapamiętania. Zapewne Gordon powie, że duma nie powinna pozwolić mi o tym wspomnieć, ale co zrobić, jeśli ktoś nie ma wyobraźni? Pan posiada jej źdźbło, panie Longueville, lecz kapitan Lovelock nie ma ani trochę. Co do Gordona, je n’en parle pas15! Jednak nawet pan, panie Longueville, nie odgadłby, że niedomagam: wyjechaliśmy przez wzgląd na moje delikatne zdrowie. Lekarze nie spisali mnie jeszcze na straty, ale ja ich spisałam. Wiem, że nie wyglądam na chorą, ale to wyłącznie zasługa moich wysiłków, aby zawsze prezentować się bez zarzutu. Czy myśli pan, że mój wygląd czegoś dowodzi, kapitanie Lovelock? Kapitan omiótł ją badawczym, uroczystym spojrzeniem. – Dowodzi, że jest pani śliczna. W odpowiedzi na komplement Blanche przesłała mu pocałunek w powietrzu. – Dać kapitanowi szansę – rzekła – a wznosi się na wyżyny inteligencji. Zawsze robię to dla przyjaciół: lubię dawać im szansę. Kapitan Lovelock jest jak mój kochany błękitny terierek, którego zostawiłam w domu. Przytrzymam patyk, a on go przeskoczy. Bez patyka ani rusz, ale wystarczy, że go wyciągnę, i pies od razu wie, co robić. Patrzy na niego chwilę, a potem hop, i jest po drugiej stronie. Wie, że dostanie za to kostkę cukru, kapitan też spodziewa się nagrody. Drogi kapitanie Lovelock, czy mam zadzwonić po cukier? Garçon, un morceau de sucre pour Monsieur le Capitaine!16 Ale ja daję monsieur le capitaine cukier moralny! Zazwyczaj aplikuję go na osobności, więc dostanie dużą kostkę, kiedy pójdziecie. Gordon wstał, zwrócił się do Bernarda i spojrzał na zegarek. – Chodźmy w takim razie – rzekł z uśmiechem – niech kapitan Lovelock dostanie swoją nagrodę. Pójdziemy na spacer, na Pola Elizejskie. Miłego dnia, monsieur le capitaine. Ani Blanche, ani kapitan nie wyrazili sprzeciwu, toteż Bernard pożegnał się z gospodynią i ruszył za Gordonem, który zdążył już wyjść do przedsionka. 15 Nie wypowiadam się na ten temat (franc.). 16 Kostka cukru dla pana kapitana (franc.).

ROZDZIAŁ XXV Gordon ujął go pod ramię i ruszyli ulicą w stronę Pól Elizejskich. – To dobre miejsce, by porozmawiać i rozprostować kości – rzekł Gordon. – Mam ci dużo do powiedzenia i wiele pytań do ciebie. Bernard poczuł znajomy ucisk ręki przyjaciela, która spoczywała mu na ramieniu i ciążyła jak jeszcze nigdy w życiu. Trzymała go mocno i pociągała do odpowiedzialności, zdawała się wręcz jej fizycznym symbolem. Nie pocieszyło go, że Gordon ma dużo do powiedzenia, spodziewał się bowiem wybuchu rozgoryczenia z powodu nieuleczalnej głupoty Blanche. Popołudnie było cudowne: dzień stanowił doskonały przykład łagodnej, jesiennej aury. W rozgrzanym powietrzu unosiła się złocista mgiełka, która zdawała się zasnuwać ogołocone paryskie drzewa jakby tknięta czułym odruchem okrycia ich nagości. Pogodny dzień w Paryżu zwabia na ulice mnogość spacerowiczów i obiboków, toteż rozległą przestrzeń Pól Elizejskich wypełniały tłumy owych zwolenników niedrogiej rozrywki, których nie brakuje we francuskiej stolicy. Liczne bractwo obserwatorów obsiadło ławki i krzesła na skraju wielkiej alei, a po deptaku snuły się rzesze ukontentowanych przechodniów. Na przekór zapowiedzi, że ma dużo do powiedzenia, Gordon ograniczył się do kilku powierzchownych uwag i Bernard po chwili odnotował z ulgą, iż nie zanosi się chyba na małżeńskie utyskiwania. Wyglądało na to, że Gordon wcale nie ma ochoty mówić o żonie. Uległ nastrojowi chwili i otoczenia, patrzył na tłum i mówił o błahostkach. Zauważył, że Paryż to jednak wspaniałe miejsce i wgląd w tutejsze życie stanowi kapitalną odmianę; dodał, że bardzo cieszy się z przyjazdu i zamierza tu zabawić trzy miesiące. – A ty co porabiałeś? – zapytał. – Czym byłeś pochłonięty i co zamierzasz dalej? Bernard zwlekał z odpowiedzią i Gordon zerknął na przyjaciela, zdziwiony jego milczeniem. Bernard, spojrzawszy na niego z ukosa, odwzajemnił spojrzenie, po czym się zatrzymał. Serce zabiło mu mocniej w piersi; mógł odpowiedzieć wprost: Byłem pochłonięty zaręczynami z Angelą Vivian. Lecz nie mógł tego wykrztusić, a jednak musiał coś powiedzieć. Wytężył umysł, ale nic nie przyszło mu do głowy, a Gordon nadal na niego spoglądał. – Tak się cieszę, że cię widzę! – zawołał z braku czegoś lepszego i poczerwieniał, czując się jak ostatni głupiec i obłudnik. – Mój drogi Bernardzie! – wymamrotał Gordon z wdzięcznością, gdy ruszyli przed siebie. – Miło, że to mówisz, jestem bardzo uradowany naszym ponownym spotkaniem. Chciałbym ci coś powiedzieć – dorzucił po chwili. – Mam nadzieję, że nie weźmiesz mi tego za złe… – Bernard zaśmiał się z jego skrupułów, a Gordon mówił dalej. – Prawdę powiedziawszy, czasem odnosiłem wrażenie, że nie jesteśmy już tak serdecznymi przyjaciółmi jak dawniej, że coś zaszło między nami… Nie wiem, co ani dlaczego tak się stało. Nie potrafię nazwać tego inaczej niż nagłe ochłodzenie stosunków. Nie wiem, czy też to poczułeś, czy po prostu mi się zdawało. Jakkolwiek było, to już za nami, nieprawdaż? Zbyt wielka nas łączy zażyłość, aby zaprzepaścić tę przyjaźń. Oczywiście koleje losu mogą ją czasami osłabiać, lecz dobrze poczuć, że wystarczy

się znowu spotkać, żeby z łatwością ją odnowić. Nie uważasz? Ale nie warto roztrząsać tych spraw; starczy, że je odczuwamy. Gordon mówił swoim dźwięcznym głosem wesoło, a Bernard z uwagą go słuchał. Odnosił wrażenie, że pobrzmiewa w nim wymuszony ton, jakby nieszczęśliwy człowiek usiłował pójść po rozum do głowy i spojrzeć na świat z jak najlepszej strony. – Ach, koleje życia… koleje życia! – powtórzył Bernard wymijająco. – Nie zważajmy na nie – podchwycił Gordon ze skwapliwym śmiechem. – Musimy wyhodować sobie grubą skórę, a w najlepszym razie opatrzyć rany. Ale dlaczego mielibyśmy tu i teraz rozmawiać o znojach życia? – ciągnął. – Czy nie doświadczamy jego przyjemności? Od dziś mam zamiar rozkoszować się nimi. Opowiedz mi o swoich, Bernardzie. Wszak w Paryżu człowiek musi dobrze się bawić. Na czym polegały twoje rozrywki? – Prowadzę bardzo spokojny żywot – odpowiedział Bernard. – Tak mówią największe lekkoduchy. Co porabiałeś? Czy widywałeś kogoś znajomego? Bernard milczał chwilę. – Widywałem twoje dawne znajome – powiedział. – Panią Vivian i jej córkę. – Ha! – wykrzyknął Gordon i urwał. Bernard spojrzał na niego, lecz Gordon dostrzegł kogoś w tłumie. Bernard podążył za jego wzrokiem, a wtedy przyjaciel podjął przerwany wątek: – O wilku mowa… z całym szacunkiem. Czy to nie owe panie? Istotnie, pani Vivian z córką siedziały pośród rzesz innych spokojnych ludzi na pożyczonych krzesełkach na skraju alei. Obróciły się w stronę naszych przyjaciół, a gdy Bernard wyłonił je z barwnego tłumu, spoglądały prosto na Gordona Wrighta. – Widzą cię! – oznajmił. – Mówisz to tak, jakbyś chciał uciec gdzie pieprz rośnie – stwierdził Gordon. – Ja nie mam zamiaru uciekać; przeciwnie, chcę z nimi porozmawiać. Pani Vivian z córką podniosły się z krzeseł, kiedy ruszyli w ich stronę; w wyniku pospiesznej narady widocznie uznały, że pozycja stojąca ułatwi im wymianę zdań z Gordonem Wrightem. Podążał ku nim mocno zaczerwieniony, jak zawsze w chwilach poruszenia, następnie zdjął kapelusz i z uśmiechem przylepionym do ust uścisnął im dłonie, nie wiedząc chyba, co powiedzieć. Bernard wpatrywał się w twarz Angeli, która posłała jego przyjacielowi czarujący uśmiech. Pani Vivian okazała powściągliwą serdeczność. – Od razu panie poznałem – oświadczył Gordon. – Właśnie rozmawialiśmy o paniach. – Czyżby pan Longueville twierdził, że to nie my? – zapytała pani Vivian figlarnie. – A sądziłyśmy, że zapadłyśmy mu w pamięć! – Wiedziałem, że przebywają panie w Paryżu, rozmawialiśmy o paniach – podjął Gordon. – Cieszę się ogromnie z naszego spotkania. Bernard przywitał się z Angelą, wpatrując się w nią uważnie; wydało mu się, że dostrzega w jej oczach błysk ironii. Z kogo kpiła: z Gordona czy z niego? Był tak znękany, że bycie przedmiotem kpin wcale mu się nie uśmiechało, lecz jeszcze większą przykrość odczuwał na myśl, że miałoby to spotkać Gordona. – Wiedziałyśmy o pańskim przyjeździe, pan Longue​ville nam wspomniał – rzekła pani Vivian. – Z radością spotkamy się z Blanche. Mała, kochana Blanche! – Mała, kochana Blanche niezwłocznie złoży paniom wizytę – obiecał Gordon. – Trzymamy pana za słowo – odpowiedziała pani Vivian. – Bardzo nas to ucieszy. – Bernard zauważył, że chce powiedzieć biednemu Gordonowi coś miłego i kojącego; niewątpliwie doskwierało jej poczucie, że skoro niegdyś uważała go za rękojmię własnego szczęścia (w roli

zięcia), winna obecnie dać mu do zrozumienia, że doczekała się pomyślności bez jego udziału. – Ucieszyła nas wiadomość o pana ślubie – dodała. – Była taka… taka wspaniała. Gordon na chwilę wbił wzrok w ziemię. – Po części zawdzięczam to pani – oznajmił. – Tyle pani dla niej zrobiła. Dzięki pani staraniom nabrała ogłady, co podwoiło jej powaby i padłem ich ofiarą. Wypowiedział te słowa z przesadną powagą i zapadła niemal krępująca cisza. Bernard zniecierpliwił się własnym zakłopotaniem i wykrzyknął jowialnie: – Blanche nie zna litości! Mnie też usidliła zeszłej zimy, usidliła wszystkich! – Mała, kochana Blanche! – powtórzyła pani Vivian. Angela dotąd milczała, stała tylko, nie odzywając się do Gordona, ale nie okazywała przy tym rezerwy ani obojętności. Nagle zapragnęła nawiązać z nim rozmowę. – Kiedy Blanche przyjdzie nas odwiedzić, proszę koniecznie przyjść wraz z nią – rzekła z serdecznym uśmiechem. Gordon wpatrywał się w nią bez słowa. – Z przykrością dowiedziałyśmy się, że niedomaga – ciągnęła Angela. Nadal milczał, wpatrzony w jej pełną wyrazu ujmującą twarz. – To nic poważnego – wymamrotał. – Zawsze była taka wesoła… i pełna życia – uzupełniła Angela, której chyba też przyświecała chęć powiedzenia mu czegoś od serca. Nie odpowiedział, tylko dalej na nią spoglądał. – Mam nadzieję, że dobrze się pani miewa, panno Vivian – wykrztusił wreszcie. – Bardzo dobrze, dziękuję panu. – Mieszkają panie w Paryżu? – Chwilowo rozbiłyśmy tu namiot. – Podoba się pani? – Nie gorzej tu niż gdzie indziej. Gordon pałał chęcią dalszej rozmowy, ale stracił wenę. Rozmowa z Angelą stanowiła pretekst, by na nią patrzeć, i Bernard – jego zdaniem jeszcze nigdy nie wyglądała tak ślicznie jak w tej chwili – wcale mu się nie dziwił, że chce przedłużyć ów przywilej. – Czy długo panie tu siedziały? – zapytał Gordon, który wreszcie na coś wpadł. – Pół godziny. Wyszłyśmy na spacer i mama poczuła się zmęczona. Pora wracać do domu – dorzuciła Angela. – O tak, jestem bardzo zmęczona, córeczko. Pojedźmy voiture17, jeśli pan Longueville będzie tak dobry i zechce nam znaleźć pojazd – powiedziała pani Vivian. Bernard rozejrzał się skwapliwie, lecz nie odszedł daleko. Gordonowi coś jeszcze przyszło do głowy. – Czy były panie jeszcze w Baden? – usłyszał Bernard, ale w tej samej chwili ujrzał nadjeżdżającą dorożkę i był zmuszony udać się w jej stronę. Gdy wrócił, a pojazd w ślad za nim, obie panie w towarzystwie Gordona czekały na krawędzi chodnika. Pożegnały się z Gordonem, zanim wsiadły, i pani Vivian zawołała: – Proszę koniecznie pozdrowić przemiłą małżonkę! Następnie rozsiadły się w dorożce, uśmiechnęły na pożegnanie i powozik oddalił się niespiesznie, a panowie zostali, spoglądając za nim. Odprowadzili go wzrokiem, po czym Gordon zwrócił się do towarzysza. Z osobliwym wyrazem twarzy chwilę świdrował go

wzrokiem. – Jakie to dla mnie dziwne móc ją zobaczyć! – odezwał się wreszcie. – Ale mam nadzieję, że raczej miłe – powiedział Bernard z uśmiechem. – Jest niebywale powabna – ciągnął Gordon. – To piękna kobieta. – A najdziwniejsza jest zmiana, która mnie w niej uderza – mówił dalej Gordon. – Kiedyś wydawała mi się tajemnicza… Taka nieokreślona. A dziś wydaje się taka nieskomplikowana. – To postęp! – zauważył ze śmiechem Bernard. – Taka nieskomplikowana i taka dobra! – wykrzyknął Gordon. Bernard położył mu rękę na ramieniu. – Nie zawracaj sobie tym głowy – poradził. – Taka nieskomplikowana… taka dobra… taka czarująca! – rozpływał się Gordon. – Och, mój drogi przyjacielu! – mruknął Bernard. Lecz ten ani myślał przestać. – Taka inteligentna, błyskotliwa, rozsądna. – Czyżbyś to odkrył w ciągu dwóch minut rozmowy? – A żebyś wiedział. Dzisiaj nie miałbym co do niej wątpliwości! – Lepiej, żebyś tak nie mówił – rzekł Bernard. – Dlaczego? Tak nakazuje mi powinność. – Nie, twoja powinność leży gdzie indziej. Istnieją ku temu dwa powody. Po pierwsze, masz żonę. – A co to za różnica? – zawołał Gordon. Bernard puścił jego słowa mimo uszu. – Po drugie… po drugie… Ale nie mógł skończyć. – Co po drugie? – Po drugie, jestem z nią zaręczony. I zdjął rękę z ramienia Gordona. Gordon osłupiał. – Zaręczony z panną Vivian? Własne słowa, wypowiedziane wyraźnie i na głos, natchnęły Bernarda odwagą i rozproszyły jego obawy, więc mężnie brnął dalej. – Niebawem bierzemy ślub. Wszystko rozegrało się w ciągu ostatnich tygodni. Zapewne uznasz to za bardzo dziwne, może nie będziesz zachwycony. Dlatego zwlekałem z tą informacją. Gordon zbladł, Bernard po raz pierwszy widział go w takim stanie; nie był zachwycony. Stał z wybałuszonymi oczami i marszczył brwi. – Jakże to, myślałem… myślałem… – wydusił wreszcie. – Myślałem, że jej nie lubisz! – Ja też tak sądziłem – przyznał Bernard. – Ale mi przeszło. Gordon odwrócił się w stronę alei i spojrzał w tłum. Następnie ponownie przeniósł wzrok na przyjaciela. – Jestem bardzo zdziwiony. – I niezadowolony! Gordon wbił wzrok w ziemię. – Winszuję zaręczyn – rzekł, unosząc twarz, która wydała się Bernardowi zacięta i nienaturalna.

– To miło z twojej strony, ale oczywiście nie jesteś zadowolony. Wiedziałem, że to ci się nie spodoba. Ale cóż mogłem zrobić? Zakochałem się w niej i nie mogłem ot tak się wycofać, żeby ci oszczędzić przykrej niespodzianki. Drogi Gordonie – dodał – oswoisz się z tą myślą. – Bardzo możliwe. Ale musisz dać mi czas. – Ile tylko potrzebujesz! Gordon stał dłuższą chwilę, wpatrując się w chodnik. – Dobrze, zatem nie będę się spieszył – oznajmił. – Do widzenia! I odwrócił się, jakby chciał odejść sam. Bernard go zatrzymał. – Dokąd idziesz? – Nie wiem… do hotelu, gdziekolwiek. Byle oswoić się z tym, co mi powiedziałeś. – Nie rób nic na siłę, to samo przyjdzie – poradził Bernard. – Zobaczymy! I Gordon znowu się odwrócił. – Wolisz iść sam? – Zdecydowanie, jeśli mi wybaczysz! – Ja proszę o rozgrzeszenie w ważniejszej sprawie! – zaznaczył Bernard z uśmiechem. – Jeszcze go nie udzieliłem! – odparł Gordon, po czym wmieszał się w tłum. Bernard patrzył w ślad za nim, póki nie zniknął mu z oczu, a następnie opadł na pierwsze wolne krzesło i doszedł do wniosku, że stało się to, czego się obawiał. 17 Pojazd (franc.).

ROZDZIAŁ XXVI Bernard długo siedział i rozmyślał, zrazu zażenowany, potem coraz bardziej rozgoryczony. Rozzłościł się, lecz nie był zły na siebie. Zżymał się na nieszczęsnego Gordona i jego niezadowolenie. Zrobiło mu się nieswojo i był poirytowany. To uczucie nie pasowało do jego położenia; nie przewidział dla niego miejsca w księdze przeznaczenia, gdzie zapisał na pustej karcie swoje zaręczyny ze wspaniałą dziewczyną. Gordon miał przywilej i prawo czuć się zdziwiony, nawet nieco wstrząśnięty i zdenerwowany; Bernard, przygotowany na taki obrót sprawy, chciał stawić czoło sytuacji. Lecz co za dużo, to niezdrowo: istniały pewne granice co do wielkości gorzkiej pigułki, którą był gotów przełknąć. Coś w postaci i zachowaniu Gordona, gdy oddalał się obrażony, z miną niewróżącą nic dobrego – tak, to najwłaściwsze określenie – wywarło na Bernardzie złe wrażenie i usankcjonowało jego złość. Ciekawe, czego ten Gordon właściwie się spodziewa, par exemple18! Myśli, że Bernard wyrzeknie się Angeli, by oszczędzić mu wstrząsu, albo zerwie zaręczyny w ramach zadośćuczynienia? Nie, do czego to wszystko podobne, a poza tym czy Bernard nie ma prawa się ożenić, idąc za przykładem przyjaciela? Złość sprawiła mu ulgę, lecz nie stanowiła rozwiązania, toteż Bernard wstał z miejsca, gdzie spędził ponad godzinę, nieświadomy, co się wokół niego dzieje, i jął spacerować wielce wzburzony. Przyszło mu do głowy, żeby wrócić do hotelu Gordona i poprosić o wyjaśnienia, lecz zrozumiał, że gniew mu na to nie pozwala – nie wspominając o gniewie Gordona; poza tym nie było czego tłumaczyć. Ożeni się z Angelą Vivian: sprawa jest prosta i nie wymaga żadnych wyjaśnień. Tak trudno to pojąć i dać temu wiarę? Poszedł na kolację do pani Vivian, jak zawsze w niedzielę, i odniósł wrażenie, że obie panie zdradzają oznaki zaniepokojenia z takich samych jak on względów. Przy kolacji nie dbał o miłe wrażenie; jadł szybko – jakby nie miał pojęcia, co pochłania, i co rusz zawieszał wzrok na Angeli, jakby chciał ją przejrzeć na wylot i na nowo wyrobić sobie o niej zdanie. Dziewczyna znosiła nieprzenikniony wzrok Bernarda z dozą pozornego opanowania, lecz również milczała i odwzajemniała czasem jego spojrzenie z miną, która zdradzała obawę. Myślała rzecz jasna o Gordonie, jak przypuszczał Bernard; pierwsze po latach spotkanie z dawnym ukochanym nie pozostaje bez wpływu na kobietę. Gordon jednakże nigdy nie był jej ukochanym, a jeśli Bernard spostrzegł poważny nastrój Angeli, nie stało się tak z powodu jego zazdrości. Lituje się nad nim, stwierdził w duchu i jeszcze przed końcem kolacji doszedł do wniosku, że podziela te odczucia. Pani Vivian najprawdopodobniej też się litowała, siedziała bowiem z lekko zakłopotaną miną, co rozbawiło Bernarda mimo jego zgryzoty. Otóż sumienie, które nie dawało o sobie znać w sposób ciągły, podsunęło pani Vivian wspomnienie jednego ze swoich potknięć, niezbyt chlubnego epizodu z jej życia, kiedy to skłaniała Bogu ducha winną córkę do małżeństwa z Gordonem. Pani Vivian zarumieniła się teraz pod spojrzeniem Bernarda, toteż na dowód, że bądź co bądź jest kobietą prawą, skupiła się na ważniejszych, nieszkodliwych tematach, takich jak piękno jesiennej aury, radość płynąca z widoku francuskich tatusiów na niedzielnym spacerze z potomstwem na rękach oraz

osobliwości miejscowych kazań na przykładzie tyrady protestanckiego pasteura, którego miała okazję wysłuchać tego ranka. Kiedy wstali od stołu i przeszli do saloniku, na chwilę zostawiła ich samych. Młodzi stali razem przy kominku; Bernard patrzył, jak pani Vivian cicho zamyka za sobą drzwi. Następnie przeniósł wzrok na dziewczynę. – Jest wściekły! – oznajmił. – Wściekły? – Angela uniosła brwi. – Masz na myśli pana Wrighta? – Miłego, rozsądnego Gordona. Bardzo się przejął. – Mną? – Oczywiście nie jest wściekły na ciebie, tylko na mnie. Nie daruje mi tego. Angela spoglądała chwilę w płomienie. – Żal mi go. – Mnie powinnaś żałować, nie jego – zaznaczył Bernard. – I doprawdy nie pojmuję, na jakiej podstawie jesteś mu winna współczucie, ty spośród wszystkich ludzi. Angela znów utkwiła wzrok w ogniu, po czym unios​ła głowę. – Lubił mnie. – Tym bardziej powinien się wstydzić! – zawołał Bernard. – O co ci chodzi? – Przeniosła na niego spojrzenie. – Jeżeli tak cię lubił, dlaczego się ciebie wyrzekł? – Nie wyrzekł. – Jak to? – Bernard nie posiadał się ze zdumienia. – Nie przyjęłam jego oświadczyn. – No tak, ale potem zmieniłaś zdanie i matka cię przekonała, żebyś przyjęła jego ponowne oświadczyny. Wtedy on się wycofał, w odpowiedzi na to, co usłyszał ode mnie po swoim powrocie z Anglii. Wolno, z dziwnym uśmiechem pokręciła głową. – Biedny Bernardzie, majaczysz. Pan Wright oświad​czył się ponownie. – Tamtego wieczoru? – Wieczorem po swoim powrocie z Anglii, kiedy widziałam go po raz ostatni, aż do dzisiaj. – Po tym, gdy ciebie zdemaskowałem? – Nasz bohater osłupiał. – Przykro mi to mówić, ale może twoje słowa mają mniejszy wpływ, niż ci się zdaje! Bernard złożył ręce, niemal jak do modlitwy, i długo spoglądał na nią z pomrukiem zadowolenia. – Ha! A zatem nie wyrządziłem ci krzywdy… Nie pozbawiłem szansy? – Och, mój panie, liczy się zamiar! – Czyli cała moja udręka i skrucha poszły na marne? Lecz ona dalej przemawiała doń tym samym tonem, którego figlarna czułość przydała słodyczy jego uldze. – Nie nazwałabym tego surową karą. – Dałaś mu odprawę i dlatego zniknął? – Bernard nadal nie mógł otrząsnąć się ze zdziwienia. – Dał mi drugą „szansę”, jak to pięknie ująłeś, a ja z niej nie skorzystałam. – No tak – zawołał Bernard. – Teraz mi go żal! – Byłam bardzo miła… i pełna szacunku – ciąg​nęła Angela. – Podziękowałam mu z całego serca i poprosiłam o wybaczenie za krzywdę, jeśli mogła być o niej mowa, jaką mu wyrządzam. Bynajmniej nie zażądałam od niego opuszczenia Baden o siódmej następnego ranka. Nie miałam

pojęcia, że to zrobi, dlatego ubłagałam matkę, żebyśmy same wyjechały. Nie wiedziałam, że on również to zrobi, byłam przekonana, że zostanie. Nie chciałam go znowu spotkać. Mówiła powoli, czyniąc pauzy między zdaniami, jakby z wysiłkiem przywoływała tamte okoliczności, tymczasem Bernard ze zmienioną twarzą i wzrokiem utkwionym w jej usta miotał się po pokoju. – Zatem nie może mi nic zarzucić! – wybuchnął. – Jeśli moje słowa nie wywarły na nim wrażenia, nie uczyniłem mu nic złego. – Jak widać, jesteś obruszony, że nie wziął sobie do serca tego, co mu powiedziałeś – zauważyła Angela. – Nie rozumiem. Z pewnością nie robił wrażenia człowieka, który pospieszy do ciebie z ostatnim dowodem swego zaufania. – Jesteś w błędzie. Nie miałam tu nic do rzeczy. To była sprawa między wami; dowiódł swojej niezależności. Uwierzył ci z grubsza, a twoje odczucia pokrywały się z tym, co sam czuł; biedak, musiał mieć mętlik w głowie! A przy tym, jak wspomniałam, naprawdę mnie lubił, więc cały ten ambaras wynikł właśnie z jego sympatii! Pokładał w tobie zbyt wielką wiarę i wydało mu się to niemęskie oraz niehonorowe. Wiedziony tym uczuciem postanowił dowieść sobie, że w takiej sprawie nie będzie nikogo słuchał, więc po godzinie od rozmowy z tobą, w szponach doskonałej nieufności potwierdzonej twoją litanią moich niedociągnięć (niech niebiosa wybaczą wam obu!), raz jeszcze poprosił mnie o rękę. Ale miał nadzieję, że odmówię! – Ach – zawołał Bernard. – Zdrajca! Zasługiwał… zasługiwał… – Żebym go przyjęła? – zapytała Angela z uśmiechem. Bernard był tak przejęty jej wyznaniem, które zdjęło mu kamień z serca i całkowicie zmieniało postać rzeczy, że ponownie dał wyraz uldze. – Och, nie dbam już o nic i mogę robić, co mi się podoba! Gordon może mnie znienawidzić i będę mu współczuł, lecz w niczym mu nie uchybiłem i nie jestem mu winien zadośćuczynienia. O nie, jestem wolny! – Tyle że ja nie jestem – powiedziała Angela. – Zadośćuczynienie musi pochodzić ode mnie! To moja wina, jeżeli czuje się nieszczęśliwy. – No tak, oczywiście. – Bernard ją ucałował. – Tylko dlaczego miałby czuć się nieszczęśliwy? – spytała. – Odrzuciłam jego oświadczyny, ale tego chciał. – Trudno mu dogodzić – odpowiedział Bernard. – Poza tym ma żonę. – Jeżeli Blanche nie może mu dogodzić, faktycznie jest trudny. – Angela pogrążyła się w namyśle. – Sam ostatnio mówiłeś, że dobrze im się układa. – Tak mi się zdaje – odrzekł Bernard w zamyśleniu. – Nie słuchasz, co do ciebie mówię. – Myślałem o czymś innym; co skłoniło cię do odrzucenia oświadczyn, mimo matczynych nadziei. – I Bernard uśmiechnął się do niej. – Nie zawracaj tym sobie głowy, i tak się nie dowiesz – ucięła dziewczyna i się odwróciła. – To było okrutne z twojej strony, że tyle lat pozwoliłaś mi żyć w błędzie – ciągnął. – A jeśli chciałaś mu odmówić, mogłaś być ze mną bardziej szczera. – Myślałam, że zawiniłam właśnie nadmierną szcze​rością. – Błądziłem we mgle, mogłaś mnie bardziej oświecić. – Zbyt wiele wymagasz. – Dlaczego tak długo pozwalałaś mi wierzyć, że moje pochopne słowa przesądziły o decyzji

Gordona i wyrządziłem ci straszną krzywdę? Naprawdę w to wierzyłem i opowiadałem ci, jakie męki przeżywałem przez wiele miesięcy! Dlaczego aż do dziś, przez czysty przypadek, nie wyprowadziłaś mnie z błędu? Angela zarumieniła się nieco i odpowiedziała z uśmiechem: – To była moja zemsta. Bernard pokręcił głową. – Nie mówisz poważnie. Nigdy cię to nie obchodziło, duma nie pozwalała ci się tym przejmować, a gdy poruszyłem temat mojej winy, nawet nie wiedziałaś, o co chodzi. Dlatego mogłaś mi powiedzieć, że niepotrzebnie czułem skruchę, że moje słowa nie miały na Gordona żadnego wpływu i do ślubu nie doszło przez ciebie. Angela milczała dłuższą chwilę, następnie posłała mu wymowne spojrzenie, które niekiedy zdobiło jej twarz. – Jeśli naprawdę chcesz wiedzieć… Czy nie pojmujesz, że twoja skrucha zdawała się wynikać z twojego uczucia, poniekąd je gwarantować? Sądziłeś, że kogoś skrzywdziłeś, i to przekonanie zdawało się splecione z twoją miłością, dlatego zostawiłam je w spokoju. – Hm. Po mojej skrusze nie zostało ani śladu, a kocham cię jak chyba nigdy w życiu! A zatem widzisz, że nie postąpiłaś słusznie, ukrywając to przede mną. – Nieważne, że zawiniłam wobec ciebie. Istotnie, mogłam ci powiedzieć przez wzgląd na pana Wrighta; postawiłoby go to w lepszym świetle. Jednakże nigdy nie robiłeś mu wyrzutów, że mnie porzucił, toteż nie widziałam powodów, aby stawać w jego obronie. – Muszę przyznać – rzekł Bernard – iż sam nie jestem pewien co do światła, które na niego pada. Jest lepsze czy gorsze? Dobrze to ujęłaś: zajmowałem się tobą, chociaż ty uważasz inaczej. Jeśli miał nadzieję, że mu odmówisz, do kogo ma teraz pretensje? I dlaczego traktował mnie tak chłodno po naszym rozstaniu w Baden? Na jakiej podstawie zarzuca mi niekonsekwencję? – Pewne sprawy zrozumie tylko kobieta. Nie wiem, czy mężczyzna byłby do tego zdolny. Miał nadzieję, że dam mu kosza, lecz moja odmowa wyprowadziła go z równowagi. Po pewnym czasie ochłonął i poślubił biedną Blanche, ale na wieść, że przyjęłam twoje oświadczyny, ponownie ogarnęła go złość. Przypuszczam, że to naturalne i rozejdzie się po kościach. – Co takiego, kochanie? – Pani Vivian właśnie wróciła do salonu i zaniepokoiła się, słysząc ostatnie słowa. – Powiedzieć mamie, Bernardzie? – zapytała Angela. – Mam nadzieję, że nie chodzi o nic, co zagrażałoby waszemu szczęściu – szepnęła mama żarliwie. – Czy to zagraża naszemu szczęściu, Bernardzie? – Angela się uśmiechnęła. – Niech pani Vivian zdecyduje, czy winniśmy pozwolić, aby to nas unieszczęśliwiło – rzekł Bernard. – Jest pani kazuistką, pani Vivian, a to ciekawy przypadek. – Czyżby chodziło o biednego pana Wrighta? – spytała starsza pani. – Dlaczego „biednego”? – chciał wiedzieć Bernard. – Gdyż mam poważne obawy, że nie jest szczęśliwy z Blanche. – Jak pani to odkryła, nie widząc ich razem? – Cóż, może uznacie, że mam bujną wyobraźnię, ale wywnioskowałam to ze sposobu, w jaki patrzył na Angelę. Można w nim czytać jak w książce. – Patrzył bardzo życzliwie, mamo – stwierdziła Angela. – Pożerał cię wzrokiem, córeczko. W innym przypadku uznałabym to za niegrzeczne, ale jego sytuacja jest bardzo szczególna. Rzuca się w oczy, że nadal cię podziwia. – I pani Vivian

westchnęła cicho. Oho, myśli o trzydziestu tysiącach rocznie, pomyślał Bernard. – Mam nadzieję – zawołała ze śmiechem dziewczyna. – Nic w tym złego. – Porównywał cię z Blanche, uderzył go kontrast między wami. – Porównanie z pewnością nie wypadło na moją korzyść. Jeśli to kwestia wyglądu, Blanche bezapelacyjnie wygrywa. – Biedna, mała Blanche! – szepnęła pani Vivian czule. – Dlaczego twierdziłeś, że jest z nią taki szczęśliwy? – zapytała Angela Bernarda. – Kto to widział, żeby tak zasypywać pytaniami! – wykrzyknął. – Nie musisz teraz odpowiadać – rzekła i się odwróciła. – Ponieważ cię uwielbiałem. – Czy to ma być odpowiedź na moje pytanie? Pani Vivian stała i patrzyła na nich. – Sami będąc tacy szczęśliwi, powinniście myśleć życzliwie o innych, do których los się nie uśmiechnął. – Święta prawda, pani Vivian, w życiu nie myślałem o nikim tak życzliwie jak o Gordonie w ciągu minionego roku. Angela ponownie zwróciła się w jego stronę. – Blanche jest aż tak nieznośna? – Sama się przekonasz! – O nie – zaoponowała pani Vivian. – Ona nie jest nieznośna, tylko ma pstro w głowie. Cieszy mnie, że znów będzie blisko, tak wiele można zdziałać dobrym wpływem. Musimy jej pomóc, Angelo. Już kiedyś jej pomogłyśmy. – Istotnie ma pstro w głowie – przytaknął Bernard. – Byłbym zobowiązany, gdyby wprowadziła tam pani trochę ładu. Przyszła teściowa zerknęła na niego spod oka. – Nie wiem, czy pan sobie ze mnie dworuje, zawsze odnoszę takie wrażenie. Ale nie spiszę Blanche na straty. Nigdy nie spisuję na straty nikogo, komu niegdyś próbowałam pomóc. Jeszcze do mnie wróci. Ledwo skończyła mówić, gdy z holu dobiegł ostry dźwięk dzwonka. Bernard przeniósł wzrok na drzwi salonu. – Biedny Gordon przyszedł urządzić scenę! – oznajmił. – Chcecie powiedzieć, że sprzeciwia się waszemu małżeństwu? – zapytała pani Vivian z przerażeniem. – Ciekawe, co zrobi z Blanche – rzucił Bernard z rozbawieniem. W holu rozległy się głosy. Angela wytężyła słuch. – Mówiłaś, że wróci, mamo – oznajmiła. – I przyszła! 18 Na przykład (franc.).

ROZDZIAŁ XXVII W tej samej chwili drzwi się otworzyły i w progu stanęła pani Gordonowa w towarzystwie jakiegoś dżentelmena. Blanche zajrzała z wahaniem do salonu – lekko zarumieniona, uśmiechnięta, śliczna. – Czy można? – zapytała. – Przyprowadziłam kapitana Lovelocka. Obie panie naturalnie rzuciły się powitać dziewczynę i wciągnęły ją do pokoju, a Bernard przywitał się z kapitanem, który postąpił naprzód z niezdarną, spłoszoną godnością, niemalże waląc głową w niski sufit. Nastąpiła czuła wymiana uścisków między ​Blanche oraz jej przyjaciółkami, po czym uroczy gość bez dalszej zwłoki począł trajkotać ze zwykłą swadą. Pani Vivian z Angelą serdecznie pozdrowiły jej towarzysza, ale Blanche poprosiła, aby nie zwracały na niego uwagi, albowiem przyprowadziła go jedynie jako psa obronnego. – Jego miejsce jest na dywaniku – dodała. – Niech pan się położy na dywaniku, kapitanie Lovelock. – Na mą duszę, we francuskich mieszkaniach nie ma nic innego! – odpowiedział kapitan i rozejrzał się po salonie pani Vivian. – Na którym mam się położyć? Pani Vivian powiedziała, że to bardzo miło, iż ​Blanche zjawia się pierwsza, na co ta odrzekła, że oka by nie zmrużyła, gdyby się nie zobaczyły. – Sądziła pani, że będę zwlekać, bo wyszłam za mąż? – spytała z uśmiechem w pięknych oczach. – Nie jestem aż taką mężatką, mówię pani! Czy wyglądam na mężatkę, jeśli przychodzę z obstawą w postaci jednego kapitana Lovelocka? – Ależ kapitan to wyborna obstawa – stwierdziła pani Vivian. – Och, był nieustraszony… to znaczy nie bał się wyprawy, chociaż musieliśmy pokonać te dzikie Pola Elizejskie. Ale gdy dotarliśmy na miejsce, obawiał się wejść, przyjść do pani. Widzi pani, kapitan Lovelock jest taki skromny, mimo sukcesów, które odniósł w Ameryce. Opowie pani o nich; rekompensują porażkę brytyjskiej armii w czasie Rewolucji. Brytyjczycy zostali pokonani w czasie Rewolucji, nieprawdaż? Zawsze mu to powtarzam, lecz on idzie w zaparte. „W takim razie jakim cudem zostaliśmy wyzwoleni?”, pytam go wówczas; „Wszak nie zaprzeczy pan, że jesteśmy wolni”. Wtedy on się spoufala i mówi, że ja na pewno jestem wyzwolona. Ale chodzi o sam fakt, niechże pani mu wytłumaczy. Myślę, że uwierzyłby pani, gdyż wie, że zna pani historię i w ogóle. Nie mówię, żeby dziś, ale może przy innej okazji. No więc nie chciał wejść, wolał zostać w powozie i palić; sądził, że jego wizyta nie spodoba się pani. Ale zapewniłam go, że mniejsza z tym, gdyż wszystko pani wytłumaczę. Zaznaczę, że przyprowadziłam go tylko w zastępstwie. Za kogo? Mojego męża, ma się rozumieć. Kochana pani Vivian, oczywiście powinnam przynieść miłą wiadomość od Gordona: że pragnąłby panią odwiedzić, ale ma dziewiętnaście listów do napisania i w żaden sposób nie mógł oderwać się od biurka. Zapewne dobra żona powinna wymyślić wymówki za męża, jak to mówią, przejąć pałeczkę. Obawiam się jednak, iż żona ze mnie do niczego. Myśli pan, że jestem dobrą żoną,

panie Longueville? Spędził pan z nami trzy miesiące i miał okazję samemu się przekonać. Nie pytam pana poważnie, gdyż nigdy nie mówi pan prawdy. Ja zawsze, dlatego powtarzam, że jestem do niczego. Pałeczka taka duża, a ja taka mała. Och, jestem zbyt mała, pani Vivian; wiem o tym. Jestem najmniejszą kobietą pod słońcem; Gordon nie dojrzałby mnie pod mikroskopem, a zdaje się, że ma najlepszy w Ameryce. W Europie zamierza kupić drugi, po to tutaj przyjechał; może ten nada się lepiej. Mówię prawdę, nie sądzi pani? Nie sposób mi odmówić tej jednej zalety. Powiedziała mi to pani w Baden, że co jak co, ale nigdy nie kłamię. W Baden była pani dla mnie taka miła – uzupełniła Blanche i nakryła ręką dłoń gospodyni. – Pamiętam jak dziś. Dlatego, aby mojej reputacji stało się zadość, muszę powiedzieć prawdę o Gordonie. Oznajmił, że nie przyjdzie – voilà19! Nie podał żadnego wytłumaczenia i nie przesłał pani miłej wiadomości. Po prostu odmówił i poszedł gdzie indziej. A zatem, jak pani widzi, nie pisze listów. Pojęcia nie mam, dokąd poszedł, może do teatru. Wiem, że nie wypada chodzić do teatru w niedzielę; ponoć pokrewieństwo ma pierwszeństwo, ale chyba nie dla niego. Powiedziałam mu, że jeśli nie pójdzie ze mną, pójdę sama, na co on odparł, że jak sobie chcę i że nie jest w nastroju na wizyty. Bardzo chciałam do pani przyjść; cały dzień o tym myślałam, uwielbiam wieczorne odwiedziny bez zaproszenia. Następnie pomyślałam, iż może pani ma ustalone pory przyjmowania wizyt; czyż nie dotyczy to wszystkich w Paryżu? Próbowałam wprowadzić ten zwyczaj w Nowym Jorku, ale Gordon stwierdził, że się nie przyjmie. Powiedział, że nie leży to w naszej kulturze. Czy zjawiłam się w porę, pani Vivian? Och, niechże pani to powie; chciałabym, żeby kapitan liznął nieco tutejszych zwyczajów! Tak się złożyło, że jadł z nami kolację, więc powiedziałam mu, że musi mnie tu przywieźć. Mówiłam, że wszystko wyjaśnię, kapitanie – dodała. – Mam nadzieję, że wszystko wytłumaczyłam. Kapitan bardzo poczerwieniał w trakcie tej tyrady. Siedział, szarpiąc brodę, i wiercił się na złoconym krzesełku, które od czasu do czasu skrzypiało. – Zawsze doskonale panią rozumiem, póki nie zaczyna pani tłumaczyć – oznajmił ze szczerym, choć nieco zakłopotanym śmiechem. – Wtedy, na Jowisza, zaczynam mieć mętlik w głowie. Dostrzega pani znacznie więcej niż większość ludzi. Nie sądzi pani, panno Vivian? – Blanche ma bujną fantazję. – Angela uśmiechnęła się do uroczej znajomej. Kiedy Blanche płynęła z prądem własnych przemyśleń, rozmówcy jej tradycyjnie, jakby na mocy cichego porozumienia, otaczali ją kręgiem i podziwiali. Siedzieli i patrzyli na nią – może niekiedy trochę ziewali, lecz ogólnie rzecz biorąc, świetnie się bawili i często wymieniali porozumiewawcze uśmiechy. Patrzyła na nich i uśmiechała się do wszystkich. Na każdego przychodziła kolej, co niezmiennie pomagało jej stworzyć audytorium. Jej wypowiedzi zdawały się czasem chaotyczne i bezcelowe, ale w toku improwizacji wyglądała najpiękniej – a właściwie w stu pozach, które wówczas przybierała. Będąc w ciągłym ruchu, nie traciła wdzięku, i kiedy wyginała ciało i kręciła główką, a jej śliczne dłonie nie przestawały gestykulować, oczy zaś – zdawały się mówić szybciej niż usta – błądzić, człowiek zapominał o bredniach, które mówiła, upatrując w tym jej uroku osobistego. Był to istny spektakl, okraszony trajkotaniem bez końca. Brała publiczność w posiadanie, a widok pół tuzina rozbawionych, urzeczonych twarzy prowadził ją od jednego głupstwa do drugiego. Tym razem widownia nie zawiodła, gdyż była żywo zainteresowana. Zainteresowanie kapitana Lovelocka miało, jak wiemy, chroniczny charakter, a naszych troje pozostałych przyjaciół pochłaniała kwestia dotycząca bezpośrednio Blanche. Bernard, który siedział z uśmiechem przylepionym do warg, stracił otuchę. Pamiętał, co pani Vivian powiedziała na krótko przed jej wizytą, i z przykrością myślał, że Gordon spędził

pół dnia, porównując najwspanialszą dziewczynę pod słońcem z tym płochym motylem. Różnica między nimi rzucała się w oczy, kiedy Angela siedziała obok, nieruchoma, z lekko pochyloną piękną głową, dłońmi splecionymi na podołku i życzliwym, acz nieprzeniknionym uśmiechem na ustach. Pani Vivian siedziała na sofie obok Blanche, której dłoń ujmowała, gdy ta na chwilę nieruchomiała. – Mała, kochana Blanche! – szeptała czasami. Pani Gordonowa nie milkła ani na chwilę. Produkowała się na sto tematów, bez ładu i składu. – Proszę nie pytać o nasze plany. Ja nie mam nic do powiedzenia. Gordon dzień w dzień mi powtarza, że muszę zdecydować, wtedy ja pytam o zdanie kapitana Lovelocka, ponieważ on zawsze ma coś do powiedzenia. Kapitan Lovelock odpowiada, że guzik go to obchodzi, gdyż pojedzie tam, gdzie ja. Jak sami widzicie, to do niczego nie prowadzi. Chcę wybrać miejsce, gdzie kapitan nie pojedzie, lecz on mi nie pomaga. Myślę, że to będzie lepiej wyglądać, jeżeli z nami nie pojedzie, nie sądzi pani? Nie żeby mnie obchodziło, dokąd pojedziemy – ani czy kapitan pojedzie za nami. Nic mnie nie interesuje, pani Vivian; czy nie uważa pani, że to bardzo smutne? Gordon może jechać, gdzie chce, do Petersburga albo Bombaju. – Bywają gorsze miejsca niż Bombaj – wtrącił kapitan Lovelock tonem człowieka, który z niejednego pieca jadł chleb. Blanche wytrzeszczyła na niego oczy. – Czyli mój plan wziął w łeb! Wnoszę z pańskiego tonu, że pojechałby pan za nami, a im dłużej o tym myślę, tym bardziej dochodzę do wniosku, że to wykluczone. Ale musimy pojechać gdzieś na południe, ponieważ bardzo niedomagam. Pojęcia nie mam, co się ze mną dzieje, i nikt nie ma, ale to bez znaczenia. Grunt, że podupadłam na zdrowiu. Ma to swoje dobre strony, przynajmniej można wyjechać za granicę. Gordon to odkrył, on zawsze dokonuje odkryć. Widzicie, jestem taka niemądra, że zawsze może złożyć wszystko na karb mojej choroby. Najbardziej chciałabym spędzić zimę z panią, pani Vivian, siedzieć obok pani na sofie i trzymać panią za rękę. Znużyłoby to panią zapewne, ale sprawiłoby mi ulgę jak nic innego. Nigdy nie zapomnę, jaka była pani dla mnie dobra przed moim ślubem, tamtego lata w Baden. Była pani dla mnie wszystkim, pani i kapitan Lovelock. Dam głowę, że byłabym szczęśliwa, gdybym wcale nie musiała wychodzić z tego ślicznego pokoju. Tak pięknie go pani urządziła; tak samo urządzę swój po powrocie do domu. I ma pani takie piękne ubrania. Nigdy pani o tym nie wspominała, ale zawsze miałyście z Angelą ładniejsze stroje niż ja. Czy zawsze jesteście takie ciche i poważne, nie rozmawiacie o chiffons20, tylko czytacie pasjonującą książkę? Chciałabym, żeby pozwoliła mi pani tu zostać. Gordon byłby zachwycony. Nie musiałby zawracać sobie mną głowy. Mógłby zamieszkać w Dzielnicy Łacińskiej21 (skrycie o tym marzy) i myśleć tylko o starych probówkach. Wiem, że nieładnie się narzucać – ciągnęła Blanche i uśmiech rozjaśnił jej twarz – ale tu chodzi o moje zdrowie. Człowiek wie, co jest mu potrzebne do życia. Wie, co daje mu siłę. To byłoby dla mnie zbawieniem, pani Vivian, naprawdę! Mówiąc to, odwracała się coraz bardziej ku gospodyni, aż wreszcie podała obie ręce pani Vivian i zastyg​ła, spoglądając na nią z mieszaniną żarliwości i humoru. Nie sposób było stwierdzić, czy Blanche daje upust szczeremu pragnieniu, czy jest to dla niej chwilowy kaprys, którego nie należy brać poważnie, tylko jako jedną z wielu dramatycznych póz. Jej uśmiech przeszedł niemal w grymas, pokryła się pąsem i odsłaniała ładne ząbki, lecz uwagi obecnych nie uszło drżenie w jej głosie. – Drogie dziecko – rzekła pani Vivian – będziemy zachwycone, jeżeli nas odwiedzisz, i nic nas

tak nie uszczęśliwi jak twój powrót do zdrowia. Obawiam się jednak, że rychło miałabyś nas dosyć, i muszę ci szczerze przyznać, że nasz mały krąg niedługo… się rozpadnie. Nadchodzą pewne… zmiany – ciągnęła zacna kobieta z wahaniem, które musiało wynikać ze stąpania po niepewnym gruncie. Jednocześnie zerkała z uśmiechem na Bernarda i Angelę. Blanche siedziała z lekko podekscytowanym, a przy tym niewinnym – zbyt niewinnym – spojrzeniem, podążając za wzrokiem gospodyni. Na chwilę podchwyciła wzrok Bernarda, który nie wiedzieć czemu się zarumienił. Poderwał się pospiesznie i podszedł do okna, a następnie wyjrzał w ciemność. A to niecnota, mruknął do siebie. Ona nic nie wie, Gordon nie czuł się na siłach, żeby jej powiedzieć! Świadczyło to jego zdaniem o stanie ducha przyjaciela i nie ułatwiało sytuacji. Po chwili, podczas gdy on dalej stał odwrócony – czując się nader niezręcznie i głupio – usłyszał w jej głosie lekkie zdziwienie. – Ach, wyjeżdżacie? Wybieracie się w podróż? Ależ to urocze, możemy jechać razem. Nie wyjeżdżacie? To co będziecie robić? Wracacie do Ameryki? Och, nie róbcie tego, dopiero co przyjechałam, nie godzi się tak obchodzić ze starą Blanche, pani Vivian. Nie wracacie do Ameryki? Poddaję się w takim razie! Cóż to za wielka tajemnica? Chodzi o Angelę? Zawsze była tajemnicza. Mam nadzieję, że nie weźmiesz mi tego za złe, moja droga, ale zawsze się ciebie bałam. Mój mąż (wiesz, on bardzo cię podziwia) często próbował mi to wytłumaczyć, ale nigdy nie rozumiałam. Co zamierzasz? Chcesz wstąpić do klasztoru? Zostaniesz… Aaaach! Nagle pani Gordonowa sama wpadła sobie w słowo i wydała przeciągły okrzyk zdumienia. Bernard usłyszał, że zrywa się na równe nogi, a pozostałe panie powstają z miejsc. Kapitan Lovelock również wstał; rozległ się stuk przewracanego krzesełka. Nastąpiła przerwa, podczas której Blanche dała niemy pokaz radości i zaskoczenia. Bernard się odwrócił i zasypała go pytaniami. – Co pan się tak chowa? Dlaczego tak się rumieni? Jeszcze nigdy nie widziałam pana w takim stanie! Dlaczego pan tak dziwnie wygląda i nic nie mówi? Angelo, czy to prawda… Czy dobrze się domyślam? – I nie czekając na odpowiedź, Blanche doskoczyła do pani Vivian. – Kochana pani Vivian – zawołała. – Czy ona wyszła za mąż? – Moja kochana Blanche. – Bernard postąpił na​przód. – Czy Gordon ci nie powiedział? Angela i ja jeszcze nie wzięliśmy ślubu, ale wkrótce się pobierzemy. Gordon dowiedział się dzisiaj rano, my także wiemy dopiero od niedawna. Nie ma tu żadnej tajemnicy, możesz nam tylko powinszować. – Ha, muszę przyznać, że nabraliście wody w usta! – zawołała Blanche. – Gdy ja się zaręczyłam, napisałam do pana. – Na Jowisza, do mnie napisała! – wtrącił kapitan. Angela podeszła i ją ucałowała. – Widzę, że twój mąż mnie nie wytłumaczył! Pani Gordonowa przytrzymała narzeczoną Bernarda oburącz na wyciągnięcie ręki i omiotła ją wzrokiem pełnym zdumienia i zachwytu. Następnie zamknęła ją w długim, przesadnym uścisku. – Dlaczego mi nie powiedział… dlaczego? – podjęła niebawem. – Miał na to cały dzień, postąpił okrutnie, pozwalając mi tu przyjść w niewiedzy. Kto słyszał o czymś równie bzdurnym… i bardziej niezręcznym? Nie uważacie, że wyszło niezręcznie, nie macie nic przeciwko temu? Ha, jesteście wielkoduszni! Ale to cudownie, Angelo, wspaniała wiadomość. Że też sama na to nie wpadłam. Czy długo to trwało? Ach, oczywiście, że długo! Wszak zaczęło się w Baden, sama widziałam. Nie przeszkadza wam, że o tym wspominam? W Baden byliśmy

tak pomieszani, że nie było wiadomo, kto zabiega o kogo! Ale Bernard był bardzo wierny, moja droga, mogę cię o tym zapewnić. W czasie pobytu w Ameryce nawet nie spojrzał na inne kobiety. Wiem coś o tym! Spędził trzy miesiące w moim domu i nie raczył się do mnie odezwać. Teraz już znam powód, panie Bernardzie, ale mógł pan to wtedy wyjaśnić. Z pewnością miał pan dobry powód. Nie dawało mi to wówczas spokoju. Chciałabym wiedzieć, dlaczego Gordon nie pisnął ani słowa! Blanche nie chciała już usiąść; oznajmiła, iż wspaniała wiadomość tak ją poruszyła, że nie może usiedzieć w miejscu i niebawem musi wyjść. Tymczasem pogratulowała każdemu z pół tuzina razy, ponownie ucałowała panią Vivian i mało nie ucałowała Bernarda, wypytywała o szczegóły i pragnęła usłyszeć wszystko o „sprawach” Angeli. Oczywiście, że przyjdą na ślub, lecz musi zachować powściągliwość, nie może za bardzo się wtrącać. Kapitan Lovelock skierował do Angeli kilka urywanych, ale serdecznych zdań, szarpiąc się za brodę, łypał na klamkę, którą ujął po chwili męską dłonią i nacisnął, by otworzyć drzwi swojej towarzyszce. Blanche wyszła wśród okrzyków i żarliwych zapewnień, a troje przyjaciół w salonie pani Vivian spojrzało po sobie, kiedy drzwi zamknęły się za nią. – Mógł jej powiedzieć, to byłoby w dobrym tonie – zawyrokował Bernard i zmarszczył brwi. – Zamiast obwieszczać światu, jak niewielkie jest między nimi porozumienie. To nią wstrząsnęło. – Biedny pan Wright miał swoje powody – stwierdziła pani Vivian, po czym dodała tonem wyjaśnienia: – Nadal zależy mu na Angeli i rozmowa o jej ślubie z innym zbyt wiele go kosztowała. Bernard nie ująłby tego lepiej i w pełni podzielał jej odczucia, za to Angela sprawiała wrażenie obojętnej – jakby nie słyszała, pochłonięta innymi myślami. – Musimy pobrać się jak najszybciej, choćby jutro, jeżeli to konieczne – oznajmił Bernard nieco kąśliwie. – Tak będzie najlepiej dla wszystkich. Kiedy Angela wyjdzie za mąż, Gordon przestanie o niej myśleć. Nie pozwoli sobie na mrzonki o zamężnej kobiecie, nie mam co do tego wątpliwości. Nie pochwala takich rzeczy u innych i wymaga tego samego od siebie. – To bez znaczenia – oświadczyła Angela. – Jak to, córeczko? – Nie czuję się zobowiązana, żeby mu teraz współczuć. – Teraz? A cóż takiego się stało? Ja bardzo mu współczuję, odkąd usłyszałam, jak Blanche nie pozostawia na nim suchej nitki. Dziewczyna milczała chwilę, następnie lekko potrząsnęła głową. – Suchej nitki? Kochana mamo, czy nie rozumiesz? Ależ ona go kocha nad życie! 19 Proszę bardzo! (franc.). 20 Fatałaszki (franc.). 21 Uniwersytecka dzielnica Paryża.

ROZDZIAŁ XXVIII To błyskotliwe spostrzeżenie zachwyciło Bernarda jako godny przykład niezrównanej inteligencji narzeczonej; przyjął je z entuzjazmem i rozmyślał o nim przez następne dwanaście godzin. Im dłużej je analizował, tym bardziej zdawało mu się trafne, i następnego dnia udał się do pani Vivian niemal wyłącznie w celu przyznania Angeli racji. Otworzyła mu jego stara przyjaciółka, mała femme de chambre, której ufność sobie już zaskarbił, w przedsionku zaś posłyszał podniesiony, dobitny głos mężczyzny dobiegający z salon, toteż zastygł na chwilę i rzucił pokojówce pytające spojrzenie. – Tak. – Dziewczyna pokiwała głową. – Muszę powiedzieć monsieur szczerze, że przyszedł drugi pan. Zresztą nieważne, monsieur sam zobaczy! – Długo tu jest? – zapytał Bernard. – Kwadrans. Zapewne jemu się zdaje, że dopiero przyszedł! – Czy jest sam z mademoiselle? – Chciał widzieć się tylko z nią. Zaprowadziłam go do salon i mademoiselle po naradzie z madame zgodziła się go przyjąć. Siedzą tylko we dwoje, jak już powiedziałam, mniej więcej od trzeciej. Madame jest u siebie. Monsieur – dodała wybredna kobieta – ma pełne prawo tam wejść. Bernard całkowicie podzielał jej zdanie, toteż po chwili przestąpił próg saloniku i zamknął za sobą drzwi. Angela siedziała odchylona na sofie z dłońmi zaciśniętymi na podołku i wpatrywała się w Gordona, który stał nad nią i jakby coś jej perswadował. Oblicze dziewczyny wyrażało niepokój, niemal trwogę; nie ruszyła się z miejsca, ale powitała Bernarda spojrzeniem. Odwróciwszy się, Gordon zmierzył go z wolna wzrokiem od góry do dołu. Bernard doskonale pamiętał spojrzenie, jakie rzucił mu na odchodne w przeddzień na Polach Elizejskich, i stwierdził z pewnym zadowoleniem, że teraz nie jest to już lodowata zgroza. Pytanie jednak, czy zastąpiło ją coś lepszego. Biedny Gordon wyglądał na rozdzierająco smutnego i okrutnie skrzywdzonego. Dotkliwą urazę na jego twarzy zastąpił wyrzut – ciężki, bezsilny i błagalny. Bernard zrozumiał, że nie musi obawiać się przemocy – choć gdy zobaczył, co się święci, prawie wolałby przemoc. Gordon nie podał mu ręki i zanim Bernard zdążył się odezwać, znów zaczął mówić, jakby podejmował przerwany wątek. – Wyrządziłeś mi wielką krzywdę, okrutną krzywdę! Właśnie mówiłem to pannie Vivian, przyszedłem tu właśnie w tym celu. Nie mogę zdradzić jej szczegółów, to zbyt bolesne! Ale ty wiesz, o czym mówię! Nie mogłem dłużej tego znieść. Chciałem wyjechać, ale nie czułem się na siłach. Musiałem przyjść i wyłuszczyć, co mi leży na sercu. Dłużej nie wytrzymam. Wybuch dotkliwego poczucia krzywdy u człowieka zwykle tak powściągliwego, tak nieskorego do zwracania na siebie uwagi, krył w sobie coś zarazem poruszającego i okropnego. Zachowanie Gordona niemal zbiło Bernarda z tropu; zadał sobie pytanie, czy przypadkiem nie

jest jednak dwulicowym potworem. Innymi słowy, uciekł się do tego, co prawnicy zwą kwestią drugorzędną. – Nie mów tego wszystkiego przy Angeli! – zawołał ze sztuczną werwą. – Dobrze wiesz, że ona niczemu nie zawiniła, i tylko ją zranisz! To sprawa między nami. Angela przenosiła wzrok z jednego na drugiego. – Chętnie posłucham – oznajmiła. – Masz osobliwe życzenia! – stwierdził Bernard. – Wiem, że to sprawa między nami – wykrzyknął Gordon – i że panna Vivian niczemu nie zawiniła. Jest zbyt wspaniała, zbyt mądra, zbyt dobra! Ty i ja zawiniliśmy, haniebnie zawiniliśmy! Widzisz, przyznaję to, w przeciwieństwie do ciebie. Nawet mi się nie śniło, że będę mówił ci takie rzeczy, ale nie śniło mi się też, że uczynisz to, co uczyniłeś! To potworne, straszne, że dochodzi do takiej zwady między dwoma mężczyznami, którzy uważali się (a przynajmniej ja uważałem) za najlepszych przyjaciół. Podzieliła nas przepaść, której nic nie wypełni. Muszę to powiedzieć, nie mam innego wyjścia. Wiesz, że rozmowa o uczuciach nie przychodzi mi lekko, a jeśli tak wybucham, możesz się domyślić, co mną miota. Wiem, że sprawiam przykrość pannie Vivian, dlatego proszę ją o wybaczenie. Tyle musi mi wybaczyć, że jeszcze to jedno nie sprawi jej różnicy. Nie mogę udać, że godzę się z sytuacją; nie usiądę i nie przejdę nad nią do porządku dziennego. Zresztą nie chodzi tylko o moje uczucia; to niesprawiedliwe i tak się nie godzi. Oświadczam, że nie masz prawa jej poślubić; błagam, żeby mnie wysłuchała i wyrzekła się ciebie. – Czyś ty oszalał, drogi Gordonie? – zapytał Bernard z werwą, tym razem nieudawaną. – Bardzo prawdopodobne. Oszalałem z rozczarowania i rozgoryczenia tym, co straciłem. Do tego dołóż cios, jaki mnie spotkał! – Och, proszę tak nie mówić, panie Wright! – błagała Angela. Chwilę spoglądał na nią, ale brnął dalej. – Wysłucha mnie pani ponownie? Zapomni o tym, jak jej uchybiłem? Wybaczy moją głupotę, szaleństwo i bezużyteczność? Niech pani wymaże przeszłość i pozwoli mi zacząć od nowa. Teraz widzę panią tak wyraźnie jak w świetle tego okna. Czy ofiaruje mi pani kolejną szansę? Angela odwróciła wzrok i zasłoniła twarz rękami. – Jakiż ból mi pan sprawia! – wyszeptała. – Posuwasz się zbyt daleko – wtrącił Bernard. – Odpowiedz mi, w jakim świetle stawiasz swoją żonę? Gordon nieustępliwie zwrócił wzrok na przyjaciela, ale się zawahał. – Nie wspominaj o niej. Ja nie mam żony. – Och, nieszczęsna! – Angela zerwała się z sofy. – Mówię całkowicie poważnie. – Gordon ponownie zwrócił się do niej. – Nie, jednak nie oszalałem: wreszcie przejrzałem na oczy, widzę to, co powinno być. W takich sytuacjach zawsze zwą ludzi wariatami. Bernard nie ma prawa, musi wyrzec się pani, a jeśli naprawdę pani na nim zależy, pomoże mu pani. Jego położenie woła o pomstę do nieba, wszak nie chce go pani oglądać w takiej sytuacji. Nie mogę pani tego wytłumaczyć, nawet gdyby chodziło wyłącznie o moją osobę. Ale musiał pani coś wspomnieć, niemożliwe, żeby nie wspomniał. – Wszystko jej powiedziałem, Gordonie – odparł Bernard. – Nie wiem, co pan ma na myśli, mówiąc o tym, że mi uchybił! – zawołała dziewczyna. – Skoro pani powiedział, ja też powiem to na głos! Uchybiłem pani, słuchając go i mu wierząc. – Przecież mi nie uwierzyłeś – przypomniał Bernard. – Od razu poszedłeś i poprosiłeś pannę

Vivian o rękę! – Ale ci wierzyłem! Czy kiedykolwiek wątpiłem w to, co mówiłeś? – Ostatnie słowa, które usłyszałam z ust pana Wrighta, były pełne życzliwości – powiedziała Angela. Jej czuły, poważny ton znów poruszył Gordona do głębi. – Och, niechże pani mi da jeszcze jedną szansę! – jęknął. Biedna dziewczyna nie miała wpływu na swój głos i podjęła tym samym tonem co poprzednio: – Jeśli ma pan o mnie tak dobre mniemanie, niech pan będzie rozsądny. Spojrzał na nią i z wolna potrząsnął głową. – Rozsądny… rozsądny? Owszem, pani ma prawo tak mówić, gdyż jest wcieleniem rozsądku. Ale ja również. To, o co proszę, nie wykracza poza jego granice. – Załóżmy, że straciłeś swoją szansę na szczęście – rzekł Bernard. – Mówię czysto hipotetycznie. Czy na tej podstawie chcesz mnie pozbawić mojej? – Nie twojej, tylko mojej, ty mi ją zabrałeś! Uśpiłeś moją czujność i wykradłeś mi szansę sprzed nosa! Twoja jest gdzie indziej, idź i jej poszukaj! – Hm. – Bernard rzucił mu przeciągłe spojrzenie i odwrócił głowę. – Masz szczęście, że wciąż traktuję cię jak przyjaciela! Gordon ponownie zwrócił się do Angeli, jeszcze bardziej żarliwym tonem: – Przechytrzył mnie, nie umiem inaczej tego na​zwać. Wiem, że sam go o to prosiłem, zachęcałem, kusiłem. Ale jeśli raz coś powiedział, winien się tego trzymać. Kto to widział, żeby mieć dwa różne zdania, jedno na mój, a drugie własny użytek? Zaskoczył mnie. Chciałem stawić mu opór, dlatego wówczas do pani poszedłem. Ale bałem się pani i w głębi serca mu wierzyłem. Tak jak mówię, zawsze mu wierzyłem, taki miał na mnie wpływ. Jest najbystrzejszym, najbardziej inteligentnym z ludzi. Zawsze go za takiego uważałem – ciągnął, ponownie zwracając się do Bernarda. – Nadal uważam; nic dziwnego, że znalazłeś kobietę, która podziela moje zdanie. Lecz wyprowadziłeś mnie w pole; zgubiła mnie wiara w twoją inteligencję. Kiedy panna Vivian po raz drugi odrzuciła moje oświadczyny i wyjechałem z Baden, w pierwszej chwili czułem ulgę. Jednakże naszło mnie inne uczucie, blade w porównaniu z tym, które nachodzi mnie dziś, ale wystarczająco silne, aby wzbudzić mój niepokój i napełnić żalem. Na pociechę rozmyślałem o tym, co mi powiedziałeś, i to mnie uspokajało. Taką moc miało twoje słowo! – Ile jeszcze razy chciałbyś dostać kosza i którym razem udzieliłbyś mi dyspensy? – zapytał Bernard. – To bezpodstawne pytanie, ponieważ nie wiedziałeś o moich ponownych oświadczynach. – Owszem, powiedziałeś mi bardzo niewiele, biorąc pod uwagę to, co ze mnie wyciągnąłeś. – Uprzedzałem, że zrobię to, co uznam za stosowne. – I odmawiasz mi prawa do tego samego! – Prawa! – krzyknął Gordon. – Czy nie miałeś prawa zjechać świata wzdłuż i wszerz? Czy nie mogłeś wybrać spośród tysiąca innych kobiet? – Ja tak nie uważam – oznajmiła Angela z lekkim uśmiechem. Gordon spoglądał na nią chwilę. – Ach, od początku pani na nim zależało! – Znałam go, zanim poznałam pana – rzekła. Bernard powstrzymał okrzyk. W jej słowach posłyszał wyznanie, z którego wyczytał coś, czego nigdy nie powiedziała mu wprost. Pokraśniała i piękno tego rumieńca uczyniło Bernarda

ślepym na niezręczny aspekt tego, co właśnie powiedziała Gordonowi. Ten oniemiał i prawda wreszcie do niego dotarła – przynajmniej z grubsza. – A więc uknuliście to między sobą! – zawołał. Bernard i Angela wymienili współczujące spojrzenia. – Rozmawialiśmy przez pięć minut, zamieniliśmy kilka słów przed moim przyjazdem do Baden. Było to we Włoszech, w Sienie. Ot, czysty przypadek, o którym ci nie wspomniałem – wyjaśnił Bernard. – Nie chciałam o tym mówić – dorzuciła Angela. – Kochała go pani! – wykrzyknął Gordon. Odwróciła się, podeszła do okna. Bernard odprowadził ją wzrokiem i mówił dalej. – Jeśli tak było, nie miałem podstaw, żeby się tego domyślać. Zarzucasz mi oszustwo, lecz oszukiwałem tylko siebie. Twierdzisz, że uśpiłem twoją czujność, ale powinieneś raczej powiedzieć, że to ja miałem się na baczności przez ciebie, w wyniku czego dałem się zwieść niedorzecznemu, karygodnemu złudzeniu. Złudzenie szczęśliwie minęło, skrywało zalążek czegoś lepszego. Uświadomiłem sobie mój błąd i słono za niego zapłaciłem, wyzwolił mnie dopiero dzień twojego ślubu. – A jakże, nie wątpię, że na to czekałeś! – krzyknął Gordon. – Może cię zainteresuje, że moje małżeństwo okazało się sromotną klęską. – Przykro mi to słyszeć, ale nic na twoje problemy nie poradzę. – Sam widziałeś. Nie muszę ci mówić, świetnie zdajesz sobie z tego sprawę. – Drogi panie Wright – wtrąciła Angela błagalnie. – Na miłość boską, proszę tak nie mówić! – Dlaczego? Przyszedłem tutaj specjalnie w tym celu. Zjawiłem się z określonym zamiarem i planem. Zna pani Blanche, nie musi pani udawać przez wzgląd na mnie. Z pewnością wie pani, jaką jest dla mnie nieocenioną żoną, jaką wyrozumiałą i oddaną, która dzień w dzień opromienia nasz dom samą swoją obecnością. Bernard może pani o nas opowiedzieć, widział nas w zaciszu naszego domostwa. – Gordon zaśmiał się gorzko i począł dalej wyłuszczać swój plan. – Gardzi mną i mnie nienawidzi, obchodzę ją mniej niż guzik rękawiczki. Powie pani, że mam za swoje, że dostałem, na co zasłużyłem. Ożeniłem się z nią z powodu jej głupoty. Chciałem mieć głupiutką żonę; ubzdurałem sobie, że pani jest zbyt mądra. Zgadza się, właśnie tak o pani myślałem! Blanche wiedziała, dlaczego ją wybrałem, i dopilnowała, by nie spotkał mnie zawód. Niech Bóg jej wybaczy. Z pewnością dotrzymała swojej części umowy. Lecz można się spodziewać, jakim uczuciem mnie darzy – wiedząc, dlaczego ją wybrałem! I tak mnie rozczarowała. Myślałem, że ma serce, ale się pomyliłem. Mniejsza z tym, między nami wszystko skończone. – Co masz na myśli, mówiąc „skończone”? – zapytał Bernard. – To kwestia kilku tygodni. Wtedy będę mógł porozmawiać z panną Vivian poważnie. – Ha! Cieszę się, że teraz nie rozmawiasz – zauważył Bernard. – Panno Vivian, proszę o kilka tygodni – podjął Gordon. – Wtedy da mi pani kolejną szansę. Wszystko będzie jak należy, odzyskam wolność. – Mówisz tak, jakbyś chciał skończyć ze swoją żoną! – Prędzej ona skończy sama ze sobą. Chce mnie rzucić. – Nieszczęsny, czy ty wiesz, co mówisz? – mruknęła Angela. – Jak najbardziej. Przyszedłem to pani oznajmić. Chce mnie rzucić, a ja nie zamierzam jej tego utrudniać. Marzy o kochanku i ma jednego na podorędziu. Bernard wie, o kim mowa, być może pani również. Była gotowa wziąć sobie kochanka trzy miesiące po naszym ślubie. Miło z jej

strony, że tak długo zwlekała, ale nie wytrzyma już dłużej niż tydzień lub dwa. Południowy klimat jest dla niej wskazany i nie wątpię, że w ciągu kolejnych dziesięciu dni wyruszą razem nad Morze Śródziemne. To uroczy zakątek, jak pani wie, i mam nadzieję, że jej wyjdzie na dobre. Powiadomię panią, kiedy wyjadą z Paryża, wtedy będzie pani musiała przyznać, że jestem wolny. – Nie rozumiem pana. – Musi pani wiedzieć – dodał Gordon – że jesteśmy szczęśliwymi obywatelami kraju, gdzie małżeństwo może zostać prawnie rozwiązane. Angela utkwiła w nim wzrok. – Mówi pan o rozwodzie? – rzekła cichym tonem. – Zdaje się, że tak to nazywają – odpowiedział, spoglądając na nią zamglonymi niebieskimi oczami. – Prawnicy wszystko załatwią; jeśli wyjedzie z Lovelockiem, ułatwi mi zadanie. Angela wpatrywała się w niego, jej narzeczony również, ale odwrócił się i wybuchnął niepowstrzymanym śmiechem. Gordon patrzył na Bernarda chwilę, po czym zwrócił się do Angeli. – Był moim najdroższym przyjacielem – powiedział drżącym głosem. – W życiu nie byłem ci tak oddany jak w tej chwili! – zapewnił Bernard z uśmiechem. Gordon nie odrywał wzroku od dziewczyny. – Czy teraz pani mnie rozumie? Odwzajemniła jego spojrzenie. – O tak – szepnęła. – I zaczeka pani na mnie, da mi kolejną szansę? – Tak – odpowiedziała tym samym tonem. Bernard wydał stłumiony okrzyk, ale powstrzymała go wzrokiem, a Gordon patrzył raz na jedno, raz na drugie. – Czy mogę pani ufać? – zapytał. – Nie sprawię panu zawodu – odrzekła. Bernard zachodził w głowę, co też, u licha, miała na myśli, uznał jednak za stosowne dodać: – Pogodzę się z jej decyzją. Po twarzy Gordona przemknął uśmiech. – To nie potrwa długo, góra dwa lub trzy tygodnie. Angela wbiła wzrok w podłogę. – Będę się widywać z Blanche – zapowiedziała. – Jak najbardziej! Tym lepiej pani mnie zrozumie. – Doskonale pana rozumiem. Ale starczy tych wzruszeń, prosiłabym, żeby pan wyszedł. Pana też będę często widywać. Gordon sięgnął po kapelusz i laskę, po czym spojrzał na Bernarda, który nie ruszył się z miejsca. – A Bernard? – zawołał. – Poproszę go, żeby opuścił Paryż – obiecała Angela. – Wyjedziesz? – Uczynię wszystko, o co poprosi Angela – zapewnił Bernard. – Słyszałeś, o co prosiła. Masz wyjechać. – Och, daj mi się chociaż pożegnać! – żachnął się Bernard. Gordon podszedł do drzwi, otworzył je i stanął w progu.

– Zapewniam panią, że to nie potrwa długo! – powiedział do Angeli i wyszedł szybkim krokiem. Milczeli, dopóki nie usłyszeli trzasku zamykanych drzwi. – Może zechcesz mi teraz wyjaśnić! – wykrzyknął Bernard, krzyżując ręce na piersi. Angela zwlekała z odpowiedzią; posłała mu uśmiech, który uznał za niestosowny, dopiero słowa dziewczyny rozwiały jego wątpliwości. – On nad życie kocha swoją żonę!

ROZDZIAŁ XXIX Te słowa wywarły na nim wrażenie, choć zrazu zdawały się dowodzić raczej jej poczucia humoru aniżeli wnikliwości. W takim świetle ukazały się Bernardowi, stopniowo jednak, w miarę jak objaśniała sens swojej wypowiedzi, zobaczył je z innej strony i dostrzegł w nich triumf roztropności na miarę odkrycia z dnia poprzedniego, które przywiodło go tu dzisiaj, aby na nowo wyraził swój podziw. Sprawiło mu to wszelako mniejszą satysfakcję niż jego bystrej towarzyszce, gdyż – jak zauważył przytomnie – Gordon całkowicie stracił rozum, cóż więc znaczyła tajemnica jego serca? – Tajemnica jego serca i stan głowy to jedno i to samo – oświadczyła Angela. – Jest zdruzgotany tą pożałowania godną sytuacją, w jaką się wdali. Oboje źle się nawzajem traktują, darzą się miłością, ale to ukrywają. On nie jest ani nie był we mnie zakochany, ani dziś, ani przed trzema laty. Tak mu się zdaje, gdyż jest pełen żalu i goryczy, a wiadomość o naszym ślubie wstrząsnęła nim do głębi. Jednakże to tylko pretekst, okazja do wylania bólu, który wezbrał w jego sercu za sprawą rzekomego rozłamu w małżeństwie z Blanche. Duma nie pozwala mu przypisać temu swych uczuć i nie przyzna tego nawet sam przed sobą, pragnął tylko narobić hałasu i zaznaczyć swój ból, zażądać sprawiedliwości za krzywdy, a stan rzeczy między tobą a mną, tak według niego niestosowny (po części spróbujmy go zrozumieć), wydał mu się ku temu sposobnością. Nie, nie – ciągnęła ze wspaniałomyślną żarliwością, podążając dalej tokiem rozumowania, który przypadł jej do gustu – wiem, co powiesz, i stanowczo zaprzeczam. Dobrze wiem, co mówię, wyobraźnia wcale mnie nie ponosi. Mężczyźni są tacy głupi, prawdziwa wnikliwość jest udziałem kobiet. Zostaw to mnie, a znajdę rozwiązanie. Blanche jest głupiutka, owszem, bardzo głupiutka, lecz nie taka zła, jak twierdzi jej małżonek, który pożałuje wypowiadanych strasznych słów. Blanche ma dosyć rozumu, by w głębi serca darzyć go uczuciem, i dotkliwie boleje nad jego pozorną obojętnością. Gdyby traktował ją bardziej poważnie (cóż za straszna szkoda, że wybrał ją, ponieważ jest niemądra!), byłaby zachwycona i starała się na to zasłużyć. Ależ skąd! Ona nie dba o kapitana Lovelocka, mogę cię zapewnić, masz na to moje słowo. Kobiety wiedzą takie rzeczy. Możliwe, że jest w niebezpieczeństwie, i jeśli ta sytuacja między nią a mężem się utrzyma, posunie się do czynu, o który Gordon ją podejrzewa. Zrobi mu na złość, a nie z miłości do kapitana, którego należy niezwłocznie się pozbyć. Blanche trzyma go przy sobie, aby dręczyć małżonka i skłonić go do powrotu. Porzuciłaby go bez mrugnięcia okiem. – Angela urwała na chwilę z namysłem i roziskrzonym wzrokiem. – I porzuci! Bernard patrzył na nią z niedowierzaniem. – Jak, panno Salomon? – Zobaczysz, kiedy wrócisz. – Kiedy wrócę? A dokąd mam jechać? – Wyjedziesz z Paryża na dwa tygodnie, tak jak obiecałam twojemu nieszczęsnemu

przyjacielowi. Bernard roześmiał się wzburzony. – Moja droga, co ty pleciesz? Twoja obietnica była tak samo dziecinna jak jego prośba. – Kiedy bawisz się z dzieckiem, musisz zniżyć się do jego poziomu. Tylko popatrz, co robi z człowiekiem namiętność, o której tyle mi mówiłeś! Gordon Wright, najrozsądniejszy człowiek, jakiego znamy, cofnął się przez nią do kołyski! Poradzę sobie z nim, jeśli wyjedziesz. – Ze mną sobie radzisz! Powiedz, dokąd mam jechać? – Gdzie dusza zapragnie. Będę pisała codziennie. – Kusząca propozycja – stwierdził Bernard. – Dosko​nale wiesz, że nigdy nie dostałem od ciebie żadnego listu. – Piszę wspaniałe! – zapewniła Angela i wymogła na nim obietnicę, że jeszcze tego samego wieczoru wyjedzie do Londynu. Przyszła pani Vivian i okazała niemałe zdumienie na wieść o jego zamiarze. – Chyba nie zamierza pan wyrzec się mojej córki, aby pójść na rękę panu Wrightowi? – spytała. – Daję słowo, że tak się właśnie czuję! – odparł. – Wszystko ci wytłumaczę, kochana mamo – powiedziała Angela. – To bardzo ciekawe. Pan Wright urządził straszną scenę, sytuacja między nim i Blanche jest opłakana. Pani Vivian zrobiła wielkie oczy. – Mówisz, jakbyś nie miała nic przeciwko temu! – Nie ma, tak mu powiedziała – wtrącił Bernard. – Doprawdy nie wiem, co zamierza! Gordon postradał zmysły, chce zostawić żonę. – Zostawić? – Wyrzec się jej, jak mawiają historycy! – Wyrzec się małej Blanche! – powtórzyła pani Vivian, jakby uderzyła ją sprzeczność zawarta w tych słowach. – Doprowadzę do tego, że się zjednoczą – oświadczyła Angela stanowczo. Matka spojrzała na nią z podziwem. – Ja ci w tym pomogę, kochana. Z obu pań biło takie przejęcie podjętym zadaniem, że Bernardowi nie pozostało nic innego, jak udać się na tymczasowe wygnanie. Pojechał do Londynu, gdzie miał znajomości mogące uczynić wygnanie znośnym. Nie czuł się jednak dysponowany, aby udzielać się towarzysko, i pozwolił sobie jedynie na przyjemności w postaci wspomnień oraz nadziei. Bolała go rozłąka ze swojską, podniebną siedzibą pani Vivian, która jawiła mu się wówczas jako najświętsze miejsce na ziemi – o ile można mówić, że tam się znajdowała – i powierzał przepastnym skrzynkom na listy, które zdobią swą jaskrawą barwą londyńskie rogi ulic, niezliczoną liczbę najdłuższych epistoł, jakie kiedykolwiek do nich wrzucono. Chodził na długie, samotne spacery i rozmyślał o Angeli, do której niezwykle pasowała rola opiekuńczego anioła. Zgodnie ze swoją obietnicą pisała do niego codziennie i okazała się aniołem obdarzonym nadzwyczaj zręcznym piórem, przynajmniej zdaniem Bernarda, który przywiązywał do listów wielką wagę. Naturalnie ograniczała się do jednego tematu – powodzenia swojej misji w sprawie Gordona. Mama wzięła na siebie Blanche, napisała. Ja poświęcam się panu W. To niezmiernie ciekawe. Opisywała Bernardowi wszystko ze szczegółami i jego również bardzo to interesowało, zwłaszcza że słodka postać ukochanej, zajętej naprawą towarzyskiego rozłamu, pochłaniała jego uwagę prawie na równi ze skrzywionym, niemal niedorzecznym obrazem starego przyjaciela.

Angela napisała, że Gordon zjawił się następnego dnia po swojej wizycie i stropił na wieść o wyjeździe Bernarda. „Oczywiście wyjechał, gdyż pani na to nalegała”, powiedział. „Nie uczynił tego z własnej inicjatywy”. Zapewniłam go, że takie było moje życzenie, ale z pewnością należy przypisać Ci część zasług. Nie obstawałam jednak przy tym w obawie, że uderzę w niewłaściwą strunę i na nowo rozbudzę to, co byłby łaskaw nazwać swoją zazdrością. Zapytał, dokąd pojechałeś, a kiedy mu powiedziałam, wykrzyknął: „Ależ musi mnie nienawidzić!”. „Jest pan w błędzie”, odrzekłam. „Jest do pana tak samo życzliwie usposobiony jak ja”. Miał minę, jakby mi nie uwierzył, ale należy zaznaczyć, że ostatnio wygląda, jakby w nic nie wierzył. Chodzi zgnębiony i bez ducha. Został pół godziny – tak bardzo chce mi „dogodzić”! Biedak, w obecnym stanie bynajmniej nie nadaje się do dogadzania płci przeciwnej! Mimo to coraz bardziej mnie intryguje, jeśli mam mówić otwarcie. Powiedziałbyś, że sytuacja będzie niezręczna, lecz wcale tak nie jest, może z powodu mojego zainteresowania. Niewykluczone, że była niezręczna dla tego biedaka, gdyż mogę zaświadczyć, że mimo przywileju, którego dostąpił, owe pół godziny nie uszczęśliwiło go ani o jotę. Nie mówił więcej o Tobie, rozmawialiśmy o Paryżu, Nowym Jorku, Baden i Rzymie. Wyobrażasz sobie? Nie stawiam najmniejszego oporu, chcę mu jedynie uświadomić, że rozmowa ze mną na te tematy wcale nie poprawia mu nastroju i gdzie indziej musi szukać lekarstwa. O Blanche nie wspomniałam ani słowem. Wspomniała o niej za to następnym razem. Dzisiaj po południu przyszedł ponownie, poinformowała w drugim liście. Miał tę samą minę co wczoraj, czyli bardzo nieszczęśliwą. Można by podejrzewać, iż boleje nad tym, że Blanche nie kwapi się do ucieczki, ale ja wiem swoje. Ona spędza z nami dużo czasu – nie ma bladego pojęcia, co się dzieje – i muszę uczciwie przyznać, że trajkocze tak samo jak zawsze. Ale jest pochłonięta sklepami, które z rozkoszą plądruje, a zwłaszcza wizytami u krawca. Mama zaproponowała jej, aby zamieszkała z nami na czas Twojej nieobecności, i ten pomysł chyba jej odpowiada. Wspomniałam dziś o tym Gordonowi i wyraziłam nadzieję, że nie ma nic przeciwko temu. „W żadnym razie, ale ona nie przyjdzie”, powiedział. „Przeciwnie, twierdzi, że jak najbardziej”. „Będzie udawać do ostatniej chwili, po czym wymiga się pod byle pretekstem”. „Doprawdy ma pan o niej złe zdanie”, oznajmiłam. „Ona mnie nie znosi”, odparł, patrząc na mnie dziwnie. „Mówi pan tak o wszystkich”, stwierdziłam. „Wczoraj powiedział pan tak o Bernardzie”. „Ach, on ma ku temu więcej powodów!”, zawołał. „Nie będę wypowiadać się za niego”, odparłam, „lecz za Blanche się wypowiem. Pańskie przekonanie o jej niechęci nie ma nic wspólnego z rzeczywistością. Bardzo jej na panu zależy. Doszło między wami do nieporozumienia i przy odrobinie dobrej woli z obu stron wyplączecie się z tego bez trudu”. Ale on nie chciał mnie słuchać i nie dał mi skończyć. Zrozumiałam, że tylko go rozjuszam, więc dałam za wygraną. Ale nie na długo, w końcu mnie wysłucha. Później napisała, że Blanche istotnie się „wymigała”, nie chciała u nich zamieszkać, podając jako pretekst ciągłe przymiarki i odległość, jaka dzieliła mieszkanie pani Vivian od tych przybytków świętości oraz ich głównego kapłana. Niemniej jednak codziennie ją widujemy, dodała, i mama prawie się z nią nie rozstaje. Lubi mamę bardziej niż mnie. Mama potrafi ją wysłuchać i niewiele mówi, czego nie potrafię, kiedy jesteśmy same. Nie wiem, co mówi – znaczy co mówi mama; wypowiedzi Blanche znam tak, jakbym je sama słyszała. Nie widujemy kapitana Lovelocka; mama twierdzi, że Blanche nie rozmawiała z nim od dwóch dni. Uważa to za dobry znak, lecz ja nie byłabym taka pewna. Biedny pan Wright triumfował, że Blanche postąpiła dokładnie tak, jak przewidział. Niech się cieszy, nic innego nie sprawia mu satysfakcji. Towarzystwo Twojej korespondentki nie jest balsamem na jego duszę, jakiego chyba się

spodziewał, mimo że okazuję mu ciepło i serdeczność. Jest bardzo milczący – niekiedy siedzi dziesięć minut bez słowa; zapewniam Cię, że nie ma w tym nic zabawnego. Czasami patrzy na mnie, jakby chciał wyskoczyć z jakimś niestworzonym pomysłem, tak jak w czasie pierwszej wizyty. Ale nic nie mówi i widzę, że wcale o mnie nie myśli – Blanche absorbuje go bez reszty. Im częściej o niej myśli, tym lepiej. „Kochany Bernardzie”, zaczęła przy innej okazji, mam nadzieję, że nie umierasz na ennui22. Tutaj sprawy wyglądają tak sobie. Poprosił mnie wczoraj, żebym poszła z nim do Luwru, i pół godziny spacerowaliśmy wśród obrazów. Mama uważa, że to bardzo dziwne z mojej strony, i choć najbardziej na świecie uwielbia działania w słusznej sprawie, ma wątpliwości, czy ta sprawa jest warta takich nakładów. Przyznaję, że nakłady są nad wyraz niezwykłe i w przypadku Luwru nie zdały egzaminu. Otóż przez kwadrans siedzieliśmy i patrzyliśmy na wspaniałą Wenus bez rąk, a pan Wright nie odezwał się ani słowem. Zdaje się, że on po prostu nie wie, co mówić. Zanim się rozstaliśmy, zapytał, czy miałam od Ciebie wiadomość. O tak, odpowiedziałam, codziennie. „Czy wspomina coś o mnie?”, spytał. „Nigdy!”, zapewniłam, co go chyba rozczarowało. Istotnie, w listach do Angeli Bernard prawie o nim nie wspominał. Nie było go przez dwa dni, doniosła pod koniec tygodnia, ale wczoraj późnym wieczorem – w porze niestosownej na wizytę – przyszedł. Mama już wyszła z salonu i siedziałam sama; natychmiast zrozumiałam, że osiągnęliśmy przełom. Zrazu pomyślałam, że Blanche spełniła jego przepowiednię, ale niebawem spostrzegłam, że nie to go uwiera, poza tym mama miała ją na oku. „Jak mogłem być takim skończonym durniem?”, wybuchnął z chwilą wejścia do pokoju. „Miło mi to słyszeć”, odpowiedziałam, „gdyż jestem zdania, że nie postępował pan rozsądnie”. „Jest pani uosobieniem mądrości, dobroci i taktu!”, podjął. Aby zachować wierność przekazu, jestem zmuszona Ci powiedzieć, że obsypał mnie komplementami i w nader pochlebnych słowach podziękował za to, że pozwalałam się przez tydzień zanudzać. „Nie zanudzał mnie pan”, zapewniłam. „Przeciwnie, bardzo mnie pan zainteresował”. „Owszem”, zawołał, „jako kuriozalny przypadek monomanii. Dobroć podsuwa pani te słowa, ale ja wiem, że śmiertelnie panią zanudzałem, aż wzgardziła mną pani. To ze wszech miar naturalne, ja sam sobą gardzę. Kiedyś miałem się za mężczyznę, ale porzuciłem tę myśl; nieszczęsna ze mnie kreatura! Sądziłem, że zniosę wszystko z godnością i spokojem. Ale nie mogę! Usiadłbym tu i zapłakał, gdyby wstyd mi pozwolił”. „Proszę, nie zwracaj na mnie uwagi”, odrzekłam. „Wszak wedle naszych ustaleń nie miałam pana oceniać”. „Naszych ustaleń?”, powtórzył, jakby nie wiedział, w czym jest sedno problemu. „Widzę, że pan zapomniał”, odpowiedziałam. „Ale to bez znaczenia, nie o tym chcę z panem rozmawiać, zwłaszcza że nic dobrego nie wynikło z tego dla pana. Przez tydzień byłam dla pana bardzo miła, ale jest pan tak samo strapiony jak na początku. Ba, jeśli nie bardziej”. „Niech Bóg mi wybaczy, panno Vivian, tak mi się zdaje!”, wykrzyknął. „Bóg na pewno panu wybaczy, zbłądził pan, nic innego. Aby dogonić szczęście, które od pana ucieka, musi pan pójść inną drogą, w tym samym kierunku, co Blanche. Musi pan zjednoczyć się z żoną”. Na dźwięk jej imienia poderwał się z krzesła i oznajmił tym samym co zwykle tonem, że wie wszystko o żonie i nie potrzebuje, żeby go oświecać. Kazałam mu jednak usiąść i mnie wysłuchać. Perswadowałam mu pół godziny, wreszcie raczył okazać zainteresowanie. Na to przynajmniej wyglądało; spoglądał na mnie i wreszcie łzy napłynęły mu do oczu. Musiałam być bardzo przekonująca. Nie wiem, co mówiłam ani jak to ujęłam, a także ile sensu kryły moje słowa i czy wytrzymałyby Twoją ocenę, gdybyś tam był, wiem tylko, że na koniec sama miałam łzy w oczach. Błagałam, aby nie

wyrzekał się Blanche, i zapewniłam go, że wcale nie jest taka głupiutka, na jaką wygląda, że nadzwyczaj kruche z niej stworzenie, któremu przyświeca myśl o nim, bez względu na to, co robi. Wiem, że był dla niej samą dobrocią i życzliwością, nie krył jednak od początku, że postrzega ją głównie jako uroczego kociaka. Tymczasem ona pragnie czegoś więcej i flirtuje, aby wzbudzić w nim zazdrość i wymusić na nim reakcję. Zawsze wzbudzała w nim żywe odczucia, nie mam co do tego wątpliwości, po prostu za mało jej to okazywał, przez co nabrała o nim błędnego mniemania i zadręczała się bezpodstawnymi podejrzeniami. „Nasunął jej pan przekonanie”, powiedziałam, „że jest mną zainteresowany, i biedaczka stała się o mnie zazdrosna. Wiem o tym, ale nie od niej. Nigdy nie dała mi tego do zrozumienia; duma i takt nie pozwoliły jej na to. Nie sądzi pan, że dobrze to o niej świadczy? Ja owszem. Odnosiła się do mnie bez cienia urazy, chociaż dzień w dzień miała ku temu okazję. Doceniam to, rozumiem i bardzo mnie to ujęło. Pana również powinno ująć, panie Wright. Wieść o moich zaręczynach z panem Longueville’em sprawiła jej wielką ulgę. Tymczasem pan protestował, tupał nogą i wygadywał niestworzone rzeczy o niej! Wiem, jakie sprawia wrażenie – lubi wzbudzać podziw. Ale najbardziej na całym świecie uradowałby ją podziw z pańskiej strony. Bawi się kapitanem Lovelockiem jak dziecko drewnianym pajacykiem, pociąga za sznurek, a on wyrzuca do góry ręce i nogi. Jest tak samo skora do ucieczki z nim jak dziewczynka ze strachem na wróble. Jeśli porozmawia pan z nią szczerze, ​Blanche ciśnie stracha na wróble w kąt. Błagam pana pokornie, żeby przestał pan o mnie myśleć. Nie wiem, jaką krzywdę mi pan wyrządził ani czym zasłużyłam sobie na pańskie oddanie. Sam pan widzi, jaka jestem, niczego przed panem nie ukrywam. Nie ma we mnie nic szczególnego. Co do pańskiego złego mniemania o mnie w Baden, nigdy nie zdawałam sobie z niego sprawy ani nie przywiązywałam do tego wagi, a jeśli nawet, dawno mi przeszło. Drogi panie Wright, gdyby pan mi uwierzył, moglibyśmy żyć w przyjaźni. Ona jest taka śliczna, tak czarująca i powszechnie podziwiana. Dopiero co sam pan powiedział, że mnie nudzi, ale to nic w porównaniu z tym – pomimo pańskich komplementów – jak ja zanudzam pana. Gdyby tylko wiedziała, jak pana znudziłam! Niech zobaczy przez pół godziny, że przestał pan o mnie myśleć, a reszta sama się ułoży. Tak łatwo mogła się ze mną pokłócić, ale jej zachowanie wobec mnie było jedną z najcudowniejszych rzeczy, jakich zaznałam, i jestem jej za to dozgonnie wdzięczna! Proszę nie mówić z grzeczności, że pana nie znudziłam, nie trzeba. Doskonale pan wie, że urok mojego towarzystwa sprawił panu zawód – a tak się starałam, mogę pana szczerze zapewnić!”. Przez jakiś czas milczał, po czym stwierdził, że jestem bardzo mądra, lecz nie widzi sensu w moich słowach. „To jedynie dowodzi”, odrzekłam, „iż zalety rozmowy ze mną są mniejsze, niż się panu zdawało. Ale odniósł pan ze mnie korzyść. Proszę nie zaprzeczać, jeszcze pan tego nie wie, nie pora się o to sprzeczać. Jutro mi pan powie”. 22 Nuda (franc.).

ROZDZIAŁ XXX Trzy dni po ostatnim sprawozdaniu z Paryża Bernard, któremu ciężar wygnania doskwierał coraz bardziej w miarę upływu czasu, zboczył ze Strandu do jednego z teatrów. Ponuro przedzierał się przez londyńskie gąszcze – gąszcz listopadowej mgły, ciemności oraz tłumu. Niepokój nie pozwalał mu usiedzieć w miejscu i Bernard powtarzał sobie po raz tysięczny, że jeśli istotnie zgrzeszył, ulegając czarowi dziewczyny, która pisze listy na dwanaście stron, z nawiązką odkupił swoją winę, cierpiąc katusze rozłąki i niepewności. Nie śledził spektaklu; przeniósł się gdzie indziej myślami i błądził spojrzeniem wśród publiczności. Nagle, na drugim końcu widowni, w pierwszych miejscach na parterze ujrzał kapitana Lovelocka, który – jeśli Bernarda wzrok nie mylił – sprawiał wrażenie tak samo zainteresowanego sztuką jak on sam. Owszem, siedział z wzrokiem utkwionym w scenę i lekko pochyloną głową, a jego bujna broda wiła się na połaci gorsu. Bernard spostrzegł jednak od razu, że spojrzenie ma ciężkie i nieprzytomne, a choć siedział wpatrzony w aktorki, ich wdzięk go nie pociągał. Zrozumiał też, że podobnie jak on sam, Lovelock ma twardy orzech do zgryzienia, co nasuwało przypuszczenie, że zamyślony wielbiciel Blanche również cierpi z powodu rozstania. Cały wieczór Lovelock trwał w jednej pozycji, a o jego zainteresowaniu sztuką niechaj świadczy fakt, że podczas antraktów wbijał wzrok w kurtynę z podobnym natężeniem jak wcześ​niej w scenę. Bernard nie chciał mu przeszkadzać, zresztą wiemy, że sam nie był usposobiony towarzysko, i wyczuł, że kapitan podobnie, a za jego nagłym pojawieniem się w Londynie stały zapewne kwestie bardziej naglące od tych, które przyczyniły się do przyjazdu Bernarda. Jednakże wychodząc z teatru, utknął w tłumie w westybulu przy drzwiach, szeroko otwartych na ulicę, obok których nastąpiło zamieszanie. Na zewnątrz się rozpadało i odgłosy deszczu mieszały się z wieczornym rykiem Strandu. Wreszcie, pod naporem ludzi, którzy wypchnęli go na dwór, nasz bohater spostrzegł, że znajduje się obok Lovelocka. W tym samym momencie kapitan go zauważył – przyglądał mu się chwilę, po czym odwrócił wzrok. Zaraz jednak przeniósł go z powrotem i panowie wymamrotali nieartykułowane wykrzykniki, które wśród dżentelmenów rasy anglosaskiej uchodzą za powitanie w chwilach dotkliwego zakłopotania. – Ach, pan tutaj? – zawołał Bernard. – Myślałem, że jest pan w Paryżu. – Gdzie tam – odpowiedział Lovelock cokolwiek oschle. – Mam dosyć tej podłej dziury! – Rozumiem – odrzekł Bernard. – Wybaczy pan, muszę rozłożyć parasol. Jak powiedział, tak zrobił, i po chwili ujrzał spod parasola, jak kapitan kiwa do niego z dorożki. Po powrocie do hotelu zastał na stole list zaadresowany pismem Gordona Wrighta. Jego treść brzmiała następująco: Zdaje się, że robisz ze mnie głupca. Na miłość boską, wracaj do Paryża! G.W. Bernard nie miał pojęcia, czy traktować owych kilka słów jako wypowiedzenie wojny, czy też próbę zawarcia rozejmu, w każdym razie czym prędzej zastosował się do zawartego w liście polecenia. Następnego ranka wyruszył do Paryża i wieczorem, po tym, gdy odświeżył się po

podróży i przełknął pospieszną kolację, udał się do pani Vivian. Owa dama i jej córka zgotowały mu powitanie, które nie powiem, że go usatysfakcjonowało, ale przynajmniej uśmierzyło nieco ból wciąż niezagojonych ran rozłąki. – Czy coś wiadomo o Gordonie? – zapytał po pewnym czasie. – Nie widziałyśmy go od trzech dni – powiedziała Angela. – Jest uleczony, drogi Bernardzie, musi być. Angela spisała się wspaniale – dodała pani Vivian. – Szkoda, że nie widziałeś mamy z Blanche – rzekła z uśmiechem jej córka. – Widok był niezapomniany. Pani Vivian też uśmiechnęła się łagodnie. – Mała, kochana Blanche! Kapitan Lovelock wyjechał do Londynu. – Tak, uważa go za podłą dziurę. Nie, zaraz – zmitygował się Bernard. – Coś mi się pomyliło. Ale to nie miało znaczenia. Później tego samego wieczoru, kiedy wrócił do siebie, usiadł wpatrzony w ogień. Jeszcze się nie rozebrał, pochłaniało go wiele spraw. Rozmyślał, gdy naraz rozległo się stukanie do drzwi, które niezwłocznie otwarto. Gordon Wright stanął w progu i rzucił mu spojrzenie, a Bernard je odwzajemnił, po czym zaprosił go do środka. Gordon podszedł prosto do niego i wyciągnął rękę. Bernard uścisnął ją z wielkim zadowoleniem; miał powyżej uszu tej niedorzecznej kłótni i z ulgą skonstatował, że już po wszystkim. – To miło z twojej strony, że wyjechałeś do Londynu – zaczął Gordon, spoglądając na niego z dawną szczerością w oczach. – Zawsze starałem się iść ci na rękę – odpowiedział Bernard z uśmiechem. – Musiałeś mnie tam przeklinać na czym świat stoi – ciągnął Gordon. – Może trochę. Powiedzmy, że nie pozostałem ci dłużny. – Mamy to za sobą – rzekł Gordon. – Przyszedłem się z tobą przywitać. Nie zasnąłbym, gdybym z tobą nie porozmawiał. – Cieszę się z powrotu – przyznał Bernard, nadal się uśmiechając. – Nie przeczę. I zastaję cię takim, jakiego się spodziewałem. – Po czym dodał z powagą: – Wiedziałem, że Angela naprawi naszą przyjaźń. Gordon milczał chwilę. – Tak, i dlatego nie miało znaczenia, którego z nas wybierze. Gdyby padło na mnie – dodał – pogodziłbyś się z tym za jej sprawą. – Czy ja wiem! – zawołał Bernard. – Jestem tego pewien – oświadczył Gordon twardo, wręcz kategorycznie. – To niezwykła kobieta. – Pogodzenie nas jest wielkim osiągnięciem. Ale jeszcze większym pojednanie ciebie i Blanche. Gordon spojrzał na niego, po czym utkwił wzrok w kominku. – Owszem, to najwspanialsza ze wszystkich rzeczy. Mężczyzna winien cenić swoją żonę. Powinien w nią wierzyć. Wziął ją i winien zatrzymać, zwłaszcza jeśli ma ona w sobie dobroć. Zachowałem się wtedy jak głupiec – dorzucił. – Nie pamiętam, co mówiłem. Okazałem wielką słabość. – Też tak sądzę – przyznał Bernard. – Ale człowiek ma prawo raz na jakiś czas postąpić jak głupiec, a ty nigdy nie nadużywałeś tego prawa. – Owszem, nadużywałem, przez całe życie… Całe życie. – I Gordon sięgnął po swój kapelusz. Chwilę spoglądał na jego denko, po czym raz jeszcze podchwycił wzrok przyjaciela. – Ale

muszę ci coś powiedzieć i mam nadzieję, że nie weźmiesz mi tego za złe. Odzyskałem o pannie Vivian dawne mniemanie. – Dawne mniemanie? Narzeczony panny Vivian lekko zmarszczył brwi. – W sensie, że nie jest nieskomplikowana, tylko bardzo dziwna. Bernard rozchmurzył się od razu. – Od razu powiedz, że jej nie lubisz! To będzie paradne! Gordon pokręcił głową i też prawie się uśmiechnął. – To nieprawda. Ona jest wspaniała. A gdybym jej nie lubił, starałbym się to zmienić. Nie chciałbym nie lubić twojej żony! Po jego wyjściu, kiedy minęła pierwsza połowa nocy, Bernard, który leżał chwilę bezsennie, zaśmiał się po ciemku na wspomnienie ostatniego zdania. Następnego dnia zobaczył się z Blanche, gdyż poszedł odwiedzić Gordona. Zrazu go nie zastał, ale spędził kwadrans na rozmowie z jego żoną, której dar wymowy nie ucierpiał bynajmniej w wyniku ostatnich zdarzeń. – Mam nadzieję, że podobało się panu w Londynie – szczebiotała. – Czy kupił pan Angeli naszyjnik z diamentów na Bond Street? Nic pan nie kupił, nie chodził pan po sklepach? To po co pan tam w ogóle pojechał? Proszę mi wybaczyć ciekawość, powinna panu schlebiać. Ja nigdy nic nie wiem, dopóki mi nie powiedzą. Nie jestem spostrzegawcza. Zauważyłam pana nieobecność, oczywiście; uznałam ją za bardzo dziwną w świetle okoliczności. Pana najbliższy przyjaciel przybywa do Paryża, a pan wybywa następnego dnia! Nie lubię, gdy tak traktuje się mojego męża, on nie zrobiłby panu tego. A jeśli nie został pan dla Gordona, mógł pan chociaż zostać dla Angeli. Czy ktoś widział coś podobnego, żeby opuszczać narzeczoną dzień po oświadczynach? To nie był dzień po oświadczynach? W każdym razie niedługo po nich. Angela nie mogła mi zdradzić powodu pańskiego wyjazdu; mówiła tylko, że wyjechał pan „dla odmiany”. Ładny mi powód! Ale wstydziła się za pana, ja tak samo; wysłałyśmy kapitana Lovelocka, żeby pana sprowadził. Przyjechał pan bez niego? Och, tym lepiej, pewnie wciąż pana szuka, a że nie jest zbyt mądry, chwilę mu to zajmie. Trzeba wynaleźć mu zajęcie, straszny z niego próżniak. Spędzałam dużo czasu u pani Vivian; nie pozwoliłabym sobie na to, wiedząc, że zastanę tam pana nadskakującego mademoiselle. To byłoby nietaktowne; wiem, co pan zaraz powie: że po raz pierwszy w życiu dbam o to, czy popełniam gafę. Nabrałam do tego upodobania ostatnio, z tego samego powodu, dla którego wyjechał pan do Londynu, „dla odmiany”. – Tutaj Blanche urwała na chwilę, po czym dodała: – Cóż, muszę przyznać, że pani Vivian wywiera na mnie zbawienny wpływ. Mam nadzieję, że tym razem mama będzie zadowolona. Przy okazji kolejnej wizyty u obu pań Bernard oznajmił, że jest zdziwiony tym, jak poważnie traktują moralne obowiązki. – Lubimy je – odpowiedziała pani Vivian. – Uwielbiamy! – Hm – mruknął. – Nie chciałbym mieć na sumieniu pojednania biednego Gordona z panią Blanche. – Ani słowa na Blanche – ostrzegła Angela. – Jest wspaniała. – Wszystko będzie dobrze, drogi Bernardzie – zapewniła pani Vivian tonem kobiety, która wie, co mówi. – Bardzo ją polubiłam – ciągnęła młodsza dama. Bernard zaśmiał się cicho. – Jednak Gordon ma rację. Jesteś dziwna!

– Możesz mnie obrażać do woli, ale nie chcę słyszeć złego słowa na panią Gordonową. I nie usłyszała, chociaż nie wiadomo, czy Bernard skorzystał z pozwolenia idącego wespół z tym ostrzeżeniem. W ciągu kilku dni zdrowie Blanche uległo, jak sama twierdziła, cudownej poprawie, jej mąż uznał jednak, że będzie najlepiej, jeśli spędzą zimę w gorącym klimacie, i niebawem poinformował przyjaciół, że jednomyślnie ustalili, iż rejs po Nilu będzie dla zgodnej pary najlepszym rozwiązaniem. Ekspedycja wymaga od nich niezwłocznego wyjazdu do Kairu, toteż Bernard z Angelą na pewno rozumieją, że nie mogą czekać na ich ślub. Szczęśliwa para zrozumiała, zwłaszcza że pragnęła świętować swoje zaślubimy bez wielkiej pompy. Gordon nie mógł się wprawdzie zjawić, ale kupił Angeli w prezencie ślubnym naszyjnik z najpiękniejszych pereł, jakie Rue de la Paix mogła dostarczyć, a po przybyciu do Kairu, w oczekiwaniu, aż dragoman da znak do odjazdu, mimo natłoku korespondencji, o czym nieraz była mowa w toku niniejszej fabuły, znalazł czas, aby napisać do Bernarda najdłuższy list, jaki kiedykolwiek mu przesłał. Bernard otrzymał go w trakcie miodowego miesiąca.

Table of Contents ROZDZIAŁ I ROZDZIAŁ II ROZDZIAŁ III ROZDZIAŁ IV ROZDZIAŁ V ROZDZIAŁ VI ROZDZIAŁ VII ROZDZIAŁ VIII ROZDZIAŁ IX ROZDZIAŁ X ROZDZIAŁ XI ROZDZIAŁ XII ROZDZIAŁ XIII ROZDZIAŁ XIV ROZDZIAŁ XV ROZDZIAŁ XVI ROZDZIAŁ XVII ROZDZIAŁ XVIII ROZDZIAŁ XIX ROZDZIAŁ XX ROZDZIAŁ XXI ROZDZIAŁ XXII ROZDZIAŁ XXIII ROZDZIAŁ XXIV ROZDZIAŁ XXV ROZDZIAŁ XXVI ROZDZIAŁ XXVII ROZDZIAŁ XXVIII ROZDZIAŁ XXIX ROZDZIAŁ XXX