17.3 g. dokrewne cz.3

Nadnercza 1. budowa i podział nadnerczy • rdzeń nadnerczy – część autonomicznego układu nerwowego • kora nadnerczy – zbudowana z warstw kłębkowatej, pasmowatej i siateczkowatej, które wydzielają hormony dokrewne, pochodne cholesterolu. Ich wydzielanie kontroluje hormon przysadkowy ACTH. 2. hormony nadnerczy: a) substancje wydzielane przez rdzeń nadnerczy • adrenalina • noradrenalina • dopomina • inne substancje wydzielane;
chromoguaniny
peptydy opioidowe b) substancje wydzielane przez korę nadnerczy: • glukokortykoidy (warstwa pasmowata) • mineralokortykoidy ( warstwa kłebkowata) • androgeny nadnerczowe (warstwa siateczkowata) 3. Aminy katecholowe a) synteza adrenaliny i noradrenaliny była omawiana na biochemii, więc ten etap moŜna pominąć ☺ b) magazynowanie i uwalnianie amin katecholowych: • adrenalina i noradrenalina są magazynowane w oddzielnych ziarnistościach chromochłonnych. Gromadzenie amin hamuje rezerpina, która indukuje ich uwalnianie. • 80% rdzenia stanowi adrenalina a 20% noradrenalina • komórki magazynujące te związki pobudzane są przez Ach, uwalnianą na zakończeniach przedzwojowych nn. współczulnych. • Uwalnianie amin katecholowych z rdzenia moŜna spowodować wieloma czynnikami:
Pobudzenie nerwowe (bezpośrednie pobudzenie włókien przedzwojowych układu współczulnego w n. trzewnym lub pośrednio po pobudzeniu ośrodkowego układu nerwowego)
Niektóre leki
Hipoglikemia
Stres
Hipoksja
Głód
Niedotlenienie Stosunek wydzielanej adrenaliny do noradrenaliny jest zawsze taki sam!!! • Jednak najwaŜniejszym, bezpośrednio pobudzającym czynnikiem komórek rdzenia nadnerczy do wydziela katecholamin jest Ach, neurotransmiter przedzwojowych włókien współczulnych, gdyŜ rdzeń stanowi ogniwo w układzie nerwowym współczulnym a jego draŜnienie zapoczątkowuje „wyrzut” amin do krwi. c) mechanizm i zakres działania amin katecholowych

•

•

mechanizm działania
Receptory α i β adrenergiczne na wielu narządach i tkankach umoŜliwiają dotarcie amin katecholowych do miejsc swego działania
Aminy katecholowe nie przenikają przez barierę krew – mózg!!! ale są w nim wykorzystywane, np. w chorobie Parkinsona, kiedy obserwuje się upośledzenie syntezy dopaminy, poddaje się jego prekursor LDOPA, który łatwo przenika przez tę barierę i znajduje zastosowanie w leczeniu tego schorzenia.
Adrenalina najsilniej pobudza receptory β1 i β2, noradrenalina najsilniej pobudza receptory α
Interakcja katecholamin z receptorami β- adrenergicznym prowadzi do aktywacji cyklazy adenylanowej i wzrostu stęŜenia cAMP w komórkach docelowych
Interakcja z receptorami α – adrenergicznymi powoduje spadek stęŜenia cAMP i wzrost stęŜenia cGMP oraz stęŜenia jonów Ca2+ w komórkach docelowych Zakres działania na ukł. Katecholamin:

4. sterydy nadnerczowe (korowe) a) magazynowanie i uwalnianie sterydów kory nadnerczy: • posiada ona trzy warstwy, które kaŜda z osobna wydziela jedną grupę związków. Wszystkie trzy warstwy obfitują w witaminę C oraz cholesterol a ich wydzielanie reguluje ACTH • po zadziałaniu ACTH rośnie stęŜenie cAMP, który rozpoczyna proces steroidogenezy
spadek stęŜenia cholesterolu
zanika witamina C • ACTH działa troficznie na korę nadnerczy, po jej dłuŜszym stosowaniu dochodzi do przerostu warstwy pasmowatej i siatkowatej oraz nadmiernego wydzielania glukokortykosterydów. Po pewnym czasie zanika warstwa pasmowata i spada stęŜenie aldosteronu • Kora ma duŜe właściwości regenerujące • Kora wydziela 3 grupy hormonów niezbędnych do Ŝycia, którymi są:
Mineralokortkosteroidy – działają głównie na gospodarkę wodno – mineralną
Glukokortykosteroidy – wywiera wpływ głównie na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów
Hormony androgenie b) Biosynteza i struktura hormonów kory • Hormony nadnerczy syntetyzowane są w większości z osoczowego cholesterolu, który pod wpływem ACTH zamienia się w pregnenolon – prekursor steroidowi związków kory • Pobudzenie ACTH zwiększa stęŜenie cAMP oraz ACTH utrzymuje prawidłową strukturę i odpowiada za regenerację kory • w warunkach prawidłowych najwięcej produkowanych jest:
kortyzon ok. 20 mg/dobę
kortykosteron ok. 3 mg/dobę
aldosteron ok.. 100 µg/dobę c) mineralokortykosteroidy (aldosteron, dezoksykortykosteron) • są to hormony potrzebne do Ŝycia poniewaŜ gdy ich jest brak to:
następuje bardzo duŜa utrata z moczem jonów Cl- i K+
zwiększa się stęŜenie K+ w płynach zewnątrzkomórkowych
spada objętość płynu zewnątrzkomórkowego i osocza
spada objętość wyrzutowa serca i następuje śmierć wśród objawów wstrząsu krąŜeniowego • hormony te wytwarza warstwa kłebkowata kory. 95% ich aktywności stanowi aldosteron. ALDOSTERON – w płynach luźno związany jest z albumina, stęŜenie w osoczu wynosi 170 pmol/L, ze szczytem we wczesnych godzinach rannych

•

a. regulacja wydzielania aldosteronu wzrost zawartości we krwi angiotensyny II i III powoduje gwałtowny wzrost aldosteronu. Podobny skutek jest przez pobudzenie układu renina – angiotensyna. W wyniku zmniejszenia stęŜenia Na+ we krwi, spadku przepływu krwi przez nerkę lub spadku w niej ciśnienia następuje wzrost stęŜenia reniny, co powoduje wzrost aldosteronu.

•

•

•

•

• • • • •

Zwiększenie o 10% stęŜenia K+ w płynach zewnątrzkomórkowych lub zmniejszenie o 10% stęŜenia Na+ powoduje prawie dwukrotny wzrost wydzielania aldosteronu. Ich wzajemny stosunek do siebie stanowi czynnik regulujący produkcję aldosteronu – ujemne sprzęŜenie zwrotne, gdyŜ:
Aldosteron pobudza resorbcję jonów Na+ w organizmie
Aldosteron wzmaga wydzielanie jonów K+ Zmniejszenie objętości płynów zewnątrzkomórkowych jak i zmniejszenie objętości krwi krąŜącej stymulują zwiększenie stęŜenia aldosteronu. Ma to miejsce przy bardzo duŜych spadkach ciśnień tętniczych i objętości wyrzutowej serca.

Bardzo duŜe wydzielanie ACTH np. przez oś podwzgórze – przysadka podczas silnego wstrząsu wywołuje silne wzmoŜenie wydzielania aldosteronu. PoniewaŜ jego wydzielanie zaleŜy równieŜ od stęŜenia Na+, to czynnikiem regulującym pośrednio ten proces jest hormon sercowy – przedsionkowy peptyd natriuretyczne (ANP). Czynnikiem hamującym produkcje aldosteronu jest: wazopresyna, zwiększone ciśnienie krwi, angiotensyna II b. rola homeostatyczna aldosteronu polega na: utrzymaniu na stałym poziomie objętości płynów zewnątrzkomórkowych, szczególnie śródnaczyniowych wyrównywaniu zaburzonego stosunku Na+/ K+ zwiększaniu wchłaniania jonów Na+ przez komórki gruczołów potowych, ślinowych i nabłonka jelitowego zwiększeniu objętości płynów zewnątrzkomórkowych, co powoduje zwiększenie objętości wyrzutowej serca i zwiększeniu ciśnienia tętniczego receptory dla aldosteronu posiadają nerki, ślinianki, jelita i gruczoły potowe

• zwrotnemu wchłanianiu Na+ z kanalików towarzyszy wydzielanie H+ do ich światła, oraz wzmaga wydalanie K+ do kanalików a potem do moczu d) glukokortykoidy (kortyzol – hydroksykortyzon, kortykosteron, kortyzon) • kortyzon związany jest we krwi głównie z α – globuliną – transkortyną (jest to postać nieczynna hormonu) • osocze zawiera ok. 137 – 140 nmol/L kortyzonu i stęŜenie to wykazuje wahania dobowe ze szczytem w godzinach porannych i spadkiem w późnych godzinach nocnych • zawartość wolnego kortyzonu we krwi zaleŜy nie tylko od ACTH wydzielanego przez przysadkę ale teŜ od transkortyny wydzielanej przez wątrobę • wpływają na metabolizm tłuszczy:
wzrost lipolizy w tkance tłuszczowej
wzrost spalania kwasów tłuszczowych (działanie ketogenne)
wzrost stęŜenia frakcji FFA w osoczu krwi
zwiększone uŜywanie kwasów tłuszczowych do dostarczania energii zamiast korzystania z glukozy
wzrost stęŜenia ciał ketonowych •

•

działają pośrednio na inne narządy:
zwiększa filtrację kłębuszkowi i wzmaga diurezę
zwiększa reaktywność skurczową miocytów naczyń krwionośnych, potęgując działanie adrenaliny i noradrenaliny na naczynia krwionośne i wpływają pobudzająco na kurczliwość mięśnia sercowego (działanie izotropowe dodatnie) wszystkie glukokortykosterydy wywierają silny wpływ hamujący na wydzielanie hormonu, który uwalnia CRH z podwzgórza oraz hamują sam ACTH z przysadki na zasadzie sprzęŜenia zwrotnego ujemnego.
zmniejszają syntezę DNA i RNA
w ośrodkowym układzie nerwowym wywołują zmiany zapisu EEG oraz euforie
w przewodzie pokarmowym pobudzają wydzielanie HCl przez Ŝołądek przez wzmoŜenie wydzielania gastryny
w obrębie układu kostnego wywołują: demineralizację osteoporozę zmniejszają wchłanianie Ca2+ i resorbcję fosforanów z jelit zwiększają stęŜenie parathormonu
kortyzon i inne glukokortykoidy mają działanie przeciwzapalne; hamują wszystkie etapy procesu zapalnego
zmniejszają liczbę eozynofilów, limfocytów i bazofilów a zwiększają liczbę granulocytów obojętnochłonnych, erytrocytów i trombocytów
wywołują zanik tkanki limfoidalnej w całym organizmie np. kortyzon znalazł zastosowanie w hamowaniu reakcji w odrzucaniu przeszczepów przez organizm
zmniejszają nadwraŜliwość organizmu na alergeny

•

nadmierna aktywność kory nadnerczy prowadzi do zespołu Cushinga Nadmiar glikortykoidów – zespół Cushinga • Cienka skóra • Rozstępy • Trudno gojące się rany • Cukrzyca • Osteoporoza • Zmiana rozmieszczenia tłuszczu: - Twarz księŜycowata - DuŜy brzuch - Bawoli kark • Słaby rozwój mięśni (chude kończyny)

•

• •

•

a. regulacja wydzielania glukokortykosteroidów wytwarzanie i wydzielanie hormonów kory nadnerczy jest regulowane wyłącznie przez ACTH (wytwarzany stale w niewielkich ilościach przez przedni płat przysadki mózgowej) istotną rolę w uwalnianiu ACTH odgrywa hipofizjotropowy hormon dla ACTC – CRH wydzielanie CRH jest hamowane wskutek ujemnego sprzęŜenia zwrotnego przez glukokortykosteroidy (długa pętla) oraz ACTH (krótka pętla)

hormon adrenokortykotropowy (ACTH) pobudza syntezę steroidów głównie na etapie zamiany cholesterolu na pregnenolon. W ten sposób wzmaga się synteza wszystkich hormonów kory

b. reakcje hormonalne na działanie stresu

• • •

•

wahania dobowe ACTH są stosunkowo niewielkie w porównaniu z wahaniami jakie następują w wyniku czynników stresogennych w wyniku ostrego stresu następuje upośledzenie hamowania wydzielania ACTH w reakcji stresowej odgrywają role równieŜ inne hormony, jak np.:
aldosteron
hormon wzrostu
wazopresyna
układ współczulny czynniki stresowe np. ból, strach, złość powodują: pobudzenie układu współczulnego → skurcz naczyń w nerkach → wzrost wydzielania reniny → pobudzenie uwalniania angiotensyny → zwiększenie stęŜenia aldosteronu

e) androgeny nadnerczowe • naleŜą do nich:
DHEA
androstendion
niewielkie ilości testosteronu, którego głównym źródłem są komórki śródmiąŜszowe Leydiga
niewielkie ilości Ŝeńskich hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu • działanie biologiczne polega na:
są to hormony anaboliczne
pobudzają wzrost ciała i rozrost mięśni
u męŜczyzn wywołują wzrost narządów okolicy moczowo – płciowej, obniŜenie głosu, owłosienie na klatce piersiowej, pach i wzgórka łonowego oraz za łysienie
testosteron odpowiedzialny jest za hamowanie całej osi hormonalnej podwzgórze – przysadka – gonady

• •

u męŜczyzn odgrywają waŜną role w okresie rozwoju narządów płciowych w Ŝyciu płodowym, dzieciństwie i w okresie pokwitania u kobiet wydzielane są przez całe Ŝycie w niewielkich ilościach i mają niewielkie znaczenie

GONADY 1.

gonada męska – jądro: • budowa jądra i spermatogeneza – myślę, Ŝe punkt ten moŜemy pominąć z racji szczegółowego omawiania na embriologii i histologii. • Hormonalna kontrola czynności jądra
Czynność endokrynna jądra polega na spermatogenezie, która zachodzi pod wpływem LH wyłącznie w komórkach śródmiąŜszowych Leydiga podstawowym hormonem produkowanym przez jądra jest testosteron LH wiąŜe się z receptorami błonowymi komórek Leydiga powodując wydzielanie androgenów
Niezbędny do zapoczątkowania spermatogenezy jest proces działania FSH na komórki Sertoliego FSH i testosteron są niezbędne do pełnej dojrzałości plemników
Wydzielanie gonadotropiny z przysadki (LH i FSH) podlega kontroli u męŜczyzn przez tzw. oś podwzgórze – przysadka – gonady

Wydzielanie hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRH) z podwzgórza ma charakter pulsacyjny, testosteron zaś wykazuje ujemne sprzęŜenie zwrotne wobec komórek gonadotropowych przysadki i wydzielania LH. •

Hormonami, które wpływają równieŜ na czynność jądra jest prolaktyna (PRL) i hormon wzrostu (GH)
prolaktyna: - wpływa na komórki Sertoliego - nasila procesy steroidogenezy stymulowanej przez LH - nadmiar hamuje czynność jądra
hormon wzrostu: - ma działanie podobne do protaktyny - jego wydzielanie najsilniej wpływa w okresie pokwitania