(3) Metro 2035 Dmitry Glukhovsky

Drodzy moskwianie i goście stolicy! Moskiewskie metro to system transportu, którego użytkowanie wiąże się z podwyższonym ryzykiem. [Informacja w wagonie moskiewskiego metra]

Człowiek w ogóle tak potrafi: zastąpić realne iluzją. I żyć w całkowicie wymyślonym świecie. To w zasadzie przydatna cecha. Aleksiej Feliksowicz Biessołow

1 // Tu Moskwa – Nie wolno, Artem. – Otwieraj. Otwieraj, mówię. – Naczelnik stacji powiedział… Powiedział, żeby nikogo nie wypuszczać. – Masz mnie za idiotę czy co? Jak to nikogo? Co to znaczy „nikogo”? – Mam rozkaz! W celu ochrony stacji… Przed promieniowaniem… Nie otwierać. Rozkaz. Rozumiesz?! – Suchy wydał ci taki rozkaz? Mój ojczym? Otwieraj. – Oberwie mi się przez ciebie, Artem… – No to sam otworzę, jeśli ty nie możesz. – Halo… Sanseicz… Tak, na posterunku… Jest tu Artem… Tak, pana. A co ja mam z nim zrobić?… Tak. Czekamy. – Nakablowałeś, co? Brawo, Nikitka. Nakablowałeś. Spadaj! I tak sobie otworzę! I tak wyjdę! Ale z wartowni wyskoczyli kolejni dwaj ludzie, wcisnęli się między Artema a drzwi, zaczęli go delikatnie odpychać, cały czas przepraszając. Artem – wciąż zmęczony, z worami pod oczami, nie zdążywszy odpocząć po wczorajszym wyjściu – nie mógł sobie z wartownikami poradzić, chociaż nikt nawet nie myślał się z nim bić. Zaczęli schodzić się ciekawscy: umorusani chłopcy z włosami przeźroczystymi jak ze szkła, opuchnięte gospodynie z rękami stalowosinymi od nieustannego prania w lodowatej wodzie, zmęczeni i gotowi gapić się bezmyślnie na cokolwiek farmerzy z prawego tunelu. Szeptali między sobą. Spoglądali na Artema, ale jednocześnie jakby nie spoglądali; na ich twarzach malowało się… licho wie co. – Ciągle wychodzi i wychodzi. A niby po co? – No. I drzwi za każdym razem na oścież. A stamtąd, z góry, wwiewa tak w ogóle! Przeklęty… – Słuchaj, nie można tak… Nie można tak o nim mówić. On jednak… I to nas wszystkich. W końcu nas uratował. Twoje dzieci też. – Uratował, jasne. A teraz co? Po to je ratował? Sam łapie promieniowanie i nas wszystkich tu… Dla towarzystwa. – Przede wszystkim, po kiego on tam chodzi? Gdyby było chociaż po co! Żeby jakiś cel był! Ale oto wśród wszystkich tych twarzy pojawiła się jeszcze jedna: najważniejsza. Zaniedbane wąsy, włosy – rzadkie już i zupełnie siwe – przykrywające łysinę „na pożyczkę”. Twarz wycięta od linii prostych, żadnych zaokrągleń. I wszystko inne w nim twarde, gumowe, nie do zdarcia, jakby wzięli człowieka i ususzyli żywcem, jak mięso. Głos też.

– Wszyscy się rozejść. Słyszycie? – Jest Suchy. Suchy przyszedł. Niech zabiera swojego chłopaka. – Wujku Saszo… – To znowu ty, Artem? Przecież rozmawialiśmy… – Otwórz, wujku Saszo. – Powiedziałem: rozejść się! Nie ma się na co gapić! A ty chodź ze mną. Zamiast tego Artem usiadł na ziemi, na wypolerowanym zimnym granicie. Oparł się plecami o ścianę. – Wystarczy – samymi ustami, bezgłośnie stwierdził Suchy. – Ludzie i tak gadają. – Ja muszę. Tak trzeba. – Tam niczego nie ma! Niczego! Nie ma tam czego szukać! – Wujku Saszo, przecież ci mówiłem. – Nikita! Czego się gapisz? Zabieraj stąd obywateli! – Tak jest, Sanseicz! Ktoś tu potrzebuje oddzielnego zaproszenia? Ruchy, ruchy!… – zaczął trajkotać Nikita, zagarniając tłum. – Bzdury mówiłeś. Posłuchaj… – Suchy wypuścił wydymające go powietrze, zmiękł, zmarszczył brwi, usiadł obok Artema. – Przecież ty się wykończysz. Myślisz, że ten skafander ochroni cię przed promieniowaniem? Przecież on jest jak sito! Z kretonowej sukienki jest większy pożytek! – I co? – Stalkerzy tyle nie wychodzą co ty… Próbowałeś chociaż obliczyć dawkę? Chcesz żyć czy zdechnąć? – Jestem pewny, że to słyszałem. – A ja jestem pewny, że ci się wydawało. Tam nie ma kto wysyłać sygnałów. Nie ma, Artem! Ile razy mam ci powtarzać? Nikt nie ocalał. Nie ma niczego prócz Moskwy. Oprócz nas tutaj. – Nie wierzę. – A myślisz, że mnie obchodzi, w co ty tam wierzysz, a w co nie?! Za to, czy ci włosy wypadną – to tak! Czy będziesz sikał krwią – to tak! Chcesz, żeby ci fajfus usechł?! Artem wzruszył ramionami. Milczał, rozważając te słowa. Suchy czekał. – Słyszałem to. Wtedy, na wieży. W radiostacji Ulmana. – Ale oprócz ciebie nikt nie słyszał. Przez cały czas, choćby nie wiadomo jak długo słuchali. Cisza w eterze. I co? – A to, że idę na powierzchnię. I tyle. Artem wstał, wyprostował plecy. – Chcę mieć wnuki – powiedział, siedząc wciąż na ziemi, Suchy. – Żeby żyły tutaj? W podziemiach? – W metrze – poprawił go Suchy. – W metrze – zgodził się Artem.

– I zwyczajnie tu pożyją. Przynajmniej się urodzą. A tak… – Powiedz im, żeby otworzyli, wujku Saszo. Suchy patrzył w ziemię. W czarny, lśniący granit. Coś tam widocznie było. – Słyszałeś, co ludzie mówią? Że ci odbiło. Wtedy… na wieży. Artem wykrzywił usta w uśmiechu. Nabrał powietrza. – Wiesz, co trzeba było robić, żeby mieć wnuki, wujku Saszo? Trzeba było własne dzieci płodzić. Tobyś im teraz rozkazywał. I wnuki byłyby wtedy podobne do ciebie, a nie do cholera wie kogo. Suchy zmrużył oczy. Tyknęła sekunda. – Nikita, otwórz mu. Niech spieprza. Niech zdycha. Mam to gdzieś. Nikita usłuchał w milczeniu. Artem z satysfakcją kiwnął głową. – Niedługo wrócę – powiedział do Suchego, będąc już w śluzie. Ten stanął pod ścianą, odwrócił się do Artema przygarbionymi plecami i poszurał z powrotem, polerując granit podeszwami butów. Drzwi śluzy zamknęły się z hukiem. Pod sufitem zapaliła się jaskrawobiała żarówka, dwadzieścia pięć lat gwarancji, niczym słabe zimowe słońce odbiła się w brudnych kafelkach, którymi w śluzie wyłożono wszystko oprócz jednej metalowej ściany. Zdezelowane plastikowe krzesło, żeby odpocząć albo zasznurować buty, wiszący na haku zwiędły skafander ochronny, odpływ w podłodze, a obok gumowy wąż do dezaktywacji. W kącie stał jeszcze wojskowy plecak. A na ścianie, jak w budce telefonicznej, wisiała granatowa słuchawka. Artem włożył skafander – luźny, jakby nie jego. Wyciągnął z torby maskę przeciwgazową. Rozciągnął gumę, wcisnął na głowę, pomrugał, przyzwyczajając się do patrzenia przez zamglone okrągłe szybki. Podniósł słuchawkę. – Jestem gotowy. Dał się słyszeć okropny zgrzyt i metalowa ściana – nie ściana, bardziej wrota – zaczęła sunąć w górę. Z zewnątrz powiało chłodem i wilgocią. Artem skulił się z zimna. Zarzucił plecak – ciężki, jakby wsadził na ramiona człowieka. W górę prowadziły powycierane śliskie stopnie niekończących się schodów ruchomych. Stacja metra WOGN znajdowała się sześćdziesiąt metrów pod ziemią. Głębokość akurat wystarczająca, by nie trzęsło od wybuchów bomb lotniczych. Oczywiście gdyby głowica jądrowa uderzyła w Moskwę, byłaby tu zalana stopionym szkłem dziura. Ale antyrakiety przechwyciły pociski wysoko nad miastem; na ziemię spadł jedynie deszcz odłamków – promieniotwórczych, ale nie wybuchających. Dlatego Moskwa ostała się w całości i nawet przypominała dawną siebie – niczym mumia przypominająca żywego króla. Ręce na miejscu, nogi na miejscu; uśmiech… Ale w innych miastach obrony przeciwrakietowej nie było.

Artem chrząknął, poprawiając plecak, ukradkiem się przeżegnał, wsunął kciuki pod zbyt luźne paski, żeby mocniej je ściągnąć, i ruszył w górę.

O metalowy hełm bębnił deszcz – głośno, jakby padał Artemowi wprost na głowę. Wodery tonęły w błocie, rdzawe strumienie spływały do niżej położonych miejsc, na niebo zwaliło się tyle chmur, że ledwo mogło zipnąć, a dookoła stały puste domy, przeżute zębem czasu. W tym mieście nie było żywej duszy. Ani jednej, już od dwudziestu lat. U wylotu wysadzanej zbutwiałymi łysymi pniami alei widniał olbrzymi łuk triumfalny, wejście na teren Wystawy Osiągnięć Gospodarki Narodowej. Prawdziwy gabinet osobliwości: w podróbkach antycznych świątyń umieszczono zalążki nadziei na przyszłą wielkość. Wielkość miała nadejść wkrótce – jutro. Tyle że żadne jutro nie nastało. WOGN. Zakazane miejsce. Przed kilku laty żyły tu różne paskudztwa, teraz nawet ich już nie uświadczysz. Przewidywano, że lada moment poziom radiacji spadnie i będzie można powoli wracać – proszę bardzo, mutantów jest na powierzchni od groma, ale to przecież też zwierzęta, choćby nawet wykoślawione… Wyszło na odwrót: z ziemi zeszły lodowe strupy, zaczęła oddychać i pocić się, poziom promieniowania podskoczył. Mutanty chwytały się życia swoimi pazurzyskami, ale te, które nie uciekły, zdechły. A człowiek siedział sobie pod ziemią, mieszkał na stacjach metra i wcale nie zamierzał umierać. Człowiekowi dużo nie trzeba. Człowiek każdemu szczurowi może dać fory. Terkotał licznik, odmierzał Artemowi dozę radiacji. Przestanę go brać ze sobą, myślał Artem, tylko denerwuje. Co za różnica, ile tam naterkocze? Co to zmieni? Póki robota niewykonana, może się zaterkotać na śmierć. – Niech gadają, Żenia. Niech sobie myślą, że mi odbiło. Ich przecież wtedy nie było… Na wieży. Oni przecież w ogóle z tego swojego metra nie wyłażą. Skąd mieliby wiedzieć, co? Odbiło… Chrzanić ich wszystkich… Przecież wyjaśniam: dokładnie w chwili, kiedy Ulman na wieży rozkładał antenę… Kiedy się dostrajał… Coś się tam odezwało. Słyszałem! I nie, sukinsyny, nie przywidziało mi się. Nie wierzą! Węzeł drogowy stał dęba nad jego głową, wstęgi asfaltu zafalowały i zastygły, strząsnąwszy samochody; te upadały jak popadnie, jedne na cztery łapy kół, inne na plecy, i w takich pozach zdechły. Artem szybko rozejrzał się wokół i ruszył w górę po chropawym wysuniętym języku wjazdu na wiadukt. Niewiele miał do przejścia – kilometr, może półtora. Przy kolejnym asfaltowym języku sterczały wieżowce „Trikolor”, niegdyś uroczyście wymalowane na biało, granatowo i czerwono, kolory rosyjskiej flagi. Potem czas, po swojemu, przefarbował wszystko na szaro.

– A dlaczego nie wierzą? Po prostu nie wierzą, i koniec. No tak, nikt nie słyszał sygnałów wywoławczych. Ale skąd oni ich nasłuchują? Spod ziemi. Nikt przecież nie będzie wychodził na górę tylko po to… Prawda? Ale sam pomyśl: czy może być tak, że nikt oprócz nas nie przeżył? Nikt, na całym świecie? Co? Przecież to brednie! No brednie, czyż nie? Nie miał ochoty patrzeć na wieżę Ostankino, ale jej nie dało się nie widzieć: czy będzie się od niej odwracał, czy nie, ta zawsze będzie majaczyć na peryferiach pola widzenia – jak rysa na wizjerze maski przeciwgazowej. Czarna, surowa, ułamana przy gałce platformy widokowej; jak czyjaś ręka przebijająca się spod ziemi z zaciśniętą pięścią, jakby jakiś olbrzym chciał wydostać się z otchłani na powierzchnię. Ale ugrzązł w rudej moskiewskiej glinie, ścisnęła go ciężka wilgotna ziemia, ścisnęła i zadusiła. – Wtedy… będąc na wieży… – Artem skrępowany skinął głową w jej stronę – kiedy tamci nasłuchiwali fal radiowych, starając się złapać sygnały wywoławcze Młynarza… Ja przez te szumy… Mogę przysiąc, na co tylko chcesz… Było! Coś tam było! Nad ogołoconym lasem unosiły się dwa kolosy – Robotnik i Kołchoźnica, chwyciwszy się w swojej dziwnej pozie, ni to ślizgając się po lodzie, ni to wirując w tangu, ale bez patrzenia na siebie, aseksualnie. Na co patrzą? Ciekawe, czy ze swojej wysokości widzą to, co za horyzontem? Z lewej strony został diabelski młyn WOGN-u, ogromny niczym koło zębate mechanizmu, który obracał Ziemię. I wraz z całym mechanizmem koło już dwadzieścia lat temu znieruchomiało i rdzewieje teraz w ciszy. Machina stanęła. Na młynie było wypisane „850”: tyle lat skończyła Moskwa, kiedy go stawiano. Artem pomyślał, że poprawianie tej liczby nie ma sensu: czas się zatrzymuje, jeśli nie ma komu go liczyć. Nieładne, smutne drapacze chmur, które wcześniej wydawały się biało-granatowoczerwone, urosły na pół świata: były zupełnie blisko. Najwyższe budynki w okolicy, jeśli nie liczyć złamanej wieży. O to chodziło. Artem odchylił głowę do tyłu, sięgnął wzrokiem wierzchołka. Od tego widoku od razu zaczęło go łamać w kolanach. – Może dziś… – zapytał retorycznie Artem, chociaż pamiętał, że uszy nieba zatyka wata chmur. Oczywiście nikt go tam nie usłyszał. Klatka schodowa. Klatka jak klatka. Osierocony domofon, pozbawione prądu metalowe drzwi, w akwarium portierni zdechły pies, w przeciągu słychać blaszane skrzypienie skrzynek pocztowych, nie ma w nich ani listów, ani reklamowych śmieci. Dawno wszystko zabrali i spalili, żeby chociaż ogrzać ręce. Na dole stały trzy lśniące niemieckie windy, otwarte na oścież i połyskujące nierdzewiejącymi wnętrznościami, jakby każdą z nich można było teraz ot tak wjechać na sam szczyt tego wieżowca. Artem nienawidził ich za to. A obok drzwi zaczynały się schody

przeciwpożarowe. Wiedział, dokąd prowadzą. Kiedyś już liczył: czterdzieści sześć pięter pieszo. Na Golgotę zawsze wchodzi się pieszo. – Zawsze… Pieszo… Plecak ważył teraz całą tonę; tona ta wgniatała Artema w beton, przeszkadzała iść, plątała krok. Ale Artem jednak szedł – jak nakręcony; i jak nakręcony mówił: – I co z tego, że nie było anty… rakiet… Nieważne… Musieli… Musieli jeszcze gdzieś być… Ludzie… To niemożliwe, żeby tylko tutaj… Żeby tylko w Moskwie… Tylko w metrze… Jest przecież ziemia… Stoi… Nie pękła na pół… Niebo… Przejaśnia się… Nie może przecież tak być… Żeby cały kraj… I Ameryka… i Francja… i Chiny… A jakaś tam Tajlandia… Ta to w ogóle nikomu nic nie zrobiła… W ogóle nie było jej za co… Artem oczywiście przez dwadzieścia sześć lat swojego życia nie był ani we Francji, ani w Tajlandii. Niemal nie załapał się na stary świat: za późno się urodził. A geografia tego nowego była bardziej uboga – stacja metra WOGN, stacja metra Łubianka, stacja metra Arbacka… Linia Okrężna. Ale oglądając w rzadkich czasopismach turystycznych przefiltrowane przez pleśń zdjęcia Paryża i Nowego Jorku, Artem czuł, że jeszcze te miasta gdzieś są, stoją, nie zniknęły. Może na niego czekają. – Dlaczego… Dlaczego tylko Moskwa miałaby się ostać? To nielogiczne, Żenia! Rozumiesz? Nielogiczne! A to znaczy… To znaczy, że po prostu my ich… Ich sygnałów… Nie możemy złapać… Jak dotąd. Trzeba po prostu wciąż próbować. Nie można opuszczać rąk. Nie można… Wieżowiec był pusty, ale i tak pełno w nim było dźwięków, życia: przez balkony wpadał wiatr, trzaskał skrzydłami drzwi, oddychał z poświstem przez szyby wind, szeleścił nie wiadomo czym w czyichś kuchniach i sypialniach, udawał gospodarzy, którzy wrócili do domu. Ale Artem już mu nie wierzył, nawet nie obracał głowy i nie wstępował w gości. Wiadomo, co kryje się za trzaskającymi niespokojnie drzwiami: ograbione mieszkania. Zostały tylko rozrzucone po podłodze zdjęcia – obcy zmarli narobili sobie fotek na pamiątkę dla nikogo – i zbyt masywne meble, których nie zabierze się ze sobą ani do metra, ani na tamten świat. W innych domach okna powylatywały od fali uderzeniowej, a tu termopan wytrzymał. Ale przez te dwadzieścia lat wszystkie zarosły brudem, oślepły niczym od zaćmy. Dawniej w niektórych mieszkaniach można było spotkać byłego właściciela: wtykał trąbę maski przeciwgazowej w jakąś zabawkę i płakał nosowo przez filtr, nie słysząc, jak ktoś podchodzi do niego od tyłu. Ale teraz już od dawna nikt się nie trafiał. Jedni zostali na ziemi z dziurą w plecach obok tej swojej idiotycznej zabawki, a inni spojrzeli na nich i zrozumieli: na powierzchni nie ma domu, nie ma niczego. Beton, cegły, błoto, popękany asfalt, żółte kości, sypiące się ze wszystkiego próchno, no i promieniowanie. Tak było w Moskwie i tak samo na całym świecie. Nie ma życia poza metrem. To fakt. Ogólnie znany. Znany wszystkim z wyjątkiem Artema. A nuż na bezkresnej Ziemi jest jeszcze jedno miejsce zdatne dla człowieka? Dla Artema

i Ani? Dla wszystkich ze stacji? Miejsce, gdzie nie mieliby nad głową żelaznego sufitu i gdzie mogliby rosnąć aż do nieba? Zbudować sobie własny dom, własne życie, i z tego punktu od nowa stopniowo zasiedlać całą spaloną Ziemię? – Wszystkich naszych… Ulokowalibyśmy… Na powietrzu… Mieszkaliby… Czterdzieści sześć pięter. Można by się zatrzymać i na czterdziestym, a nawet na trzydziestym; nikt przecież nie mówił Artemowi, że trzeba koniecznie wydrapać się na sam szczyt. Ale ten nie wiedzieć czemu wbił sobie do głowy, że jeśli w ogóle może mu się coś udać, to tylko tam, na dachu. – Oczywiście… Nie… Nie tak… Wysoko… Jak na wieży… Wtedy… Ale… Ale… Szybki maski przeciwgazowej zaparowały, serce rozsadzało mu klatkę piersiową i Artem czuł się, jakby ktoś próbował wcisnąć mu się pod żebro szpikulcem. Przez filtry maski przeciwgazowej oddychało się słabo i z wysiłkiem, brakowało życia i wszedłszy na czterdzieste piąte, Artem, jak tamtym pamiętnym razem, na wieży, nie wytrzymał i zerwał z siebie obcisłą gumową skórę. Zaczerpnął słodkiego i gorzkiego powietrza. Zupełnie innego niż w metrze. Świeżego. – Wysokość… Może… Tam jest przecież… Ze trzysta metrów… Wysokość… Dlatego może… Dlatego pewnie… Z wysokości… Łapie… Zrzucił z ramion plecak: udało się go donieść. Oparł się zdrętwiałymi plecami o pokrywę włazu, wypchnął go na zewnątrz, wyszedł na platformę. I dopiero tutaj padł. Leżał na wznak, patrzył na chmury, które były na wyciągnięcie ręki; przekonywał serce, uspokajał oddech. Potem wstał. Widok stąd był… Taki, jakby umrzeć, wznieść się już do raju, ale wpaść nagle na szklany sufit i zawisnąć tam, dyndać pod tym sufitem, ani wte, ani wewte. Ale jasne jest, że z takiej wysokości nie można już wrócić na dół: kiedy zobaczyło się z góry, jakie wszystko na ziemi jest małe, to jak potem znów brać to na poważnie? Obok wznosiły się jeszcze dwa takie wieżowce, kiedyś pstre, teraz szare. Ale Artem zawsze wspinał się właśnie na ten. Tak było bardziej swojsko. Między chmurami utworzył się na sekundę otwór strzelniczy, wypaliło przez niego słońce; i nagle wydało mu się, że coś błysnęło z sąsiedniego domu, czy to z dachu, czy z zabrudzonego okna jednego z najwyżej położonych mieszkań. Jak gdyby ktoś złapał promień słońca lusterkiem. Ale nim Artem zdążył się obejrzeć, słońce na powrót się zabarykadowało i błysk zniknął. Niczego już nie było. Jakby Artem nie obracał głowy, oczy same zwracały mu się w kierunku zwyrodniałego lasu, który rozplenił się na miejscu Ogrodu Botanicznego. I do czarnego łysego pustkowia w samym jego środku. Takie martwe miejsce, jakby Bóg chlusnął na nie resztkami rozpalonej siarki. Ale nie, to nie był Bóg. Ogród Botaniczny.

Artem pamiętał go inaczej. A z całego utraconego przedwojennego świata pamiętał tylko Ogród Botaniczny. Dziwna rzecz: oto całe twoje życie składa się z kafelków, tubingów, przeciekających sufitów i strumyków płynących wzdłuż szyn, z granitu i marmuru, z duchoty i światła elektrycznego. Ale nagle jest w nim maleńki kawałek czegoś innego: chłodny majowy poranek, dziecięco delikatna młoda zieleń na kształtnych drzewach, narysowane kolorową kredą ścieżki w parku, męcząca kolejka po lody i same lody, w kubeczku, nie to że słodkie – po prostu nieziemskie. I głos matki – osłabiony i zniekształcony przez czas, jak miedziany przewód telefoniczny. I ciepło jej ręki, której starasz się nie puścić, żeby się nie zgubić – i trzymasz się jej ze wszystkich sił. Chociaż czy coś takiego można pamiętać? Chyba nie można. I to wszystko takie inne – niepasujące i niemożliwe, czego już w ogóle nie rozumiesz, czy to się z tobą działo na jawie, czy po prostu ci się przyśniło? Ale jak miałoby się śnić, skoro nigdy czegoś takiego nie widziałeś i nie znałeś? Artem miał przed oczami rysunki kredą na ścieżkach i słońce przekłuwające się złotymi igiełkami przez dziurawe listowie, i lody w dłoni, i śmieszne pomarańczowe kaczki na brązowym zwierciadle stawu, i chybotliwe mostki zawieszone nad tym zacienionym stawem – strach wpaść do wody, a jeszcze większy upuścić do niej wafelkowy kubeczek! Ale jej twarzy, twarzy swojej matki, Artem nie mógł sobie przypomnieć. Starał się ją wywołać, prosił sam siebie przed zaśnięciem, żeby zobaczyć ją choćby we śnie, choćby nawet miał ją znów zapomnieć do rana – ale na próżno. Czyżby w jego głowie nie znalazł się najmniejszy zakamarek, w którym matka mogłaby się ukryć i przeczekać tam śmierć i ciemność? Widocznie nie. Ale jak to możliwe, by człowiek istniał – i zupełnie zniknął? A tamten dzień, tamten świat – gdzie mogły przepaść? Oto gdzie – tutaj, obok, wystarczyło zamknąć oczy. Oczywiście, że można do nich wrócić. Gdzieś na ziemi musiały się uratować, ocaleć – i wołać do wszystkich, którzy się zgubili: my jesteśmy tutaj, a wy gdzie? Trzeba tylko je usłyszeć. Trzeba tylko umieć słuchać. Artem zamrugał, potarł powieki, żeby jego oczy zaczęły widzieć dzień obecny, a nie ten sprzed dwudziestu lat. Usiadł, otworzył plecak. Była w nim radiostacja – wojskowa, masywna, zielona z zadrapaniami, i jeszcze jedna kolubryna: metalowa skrzynka z korbką. Chałupniczo zrobiona prądnica. A na samym dnie – czterdzieści metrów kabla: antena. Artem związał wszystkie przewody, obszedł dach dookoła, rozwijając kabel, otarł wodę z twarzy i znów niechętnie założył maskę przeciwgazową. Ścisnął sobie głowę słuchawkami. Pogładził klawisze palcami. Zakręcił korbką prądnicy: mrugnęła dioda, zabrzęczało, zawibrowało w dłoni jak żywe. Pstryknął przełącznikiem. Zamknął oczy, bo bał się, że przeszkodzą mu wyłowić w szumie radioprzyboju butelkę z listem z dalekiego kontynentu, gdzie przeżył ktoś jeszcze. Zakołysał się na falach. I kręcił

prądnicą, jakby wiosłował ręką na nadmuchiwanej tratwie. Słuchawki zasyczały, zapiszczały cieniutko „iiiu...” przez szmery, zachrypiały suchotniczo; umilkły – i znów zaczęły syczeć. Tak jakby Artem błąkał się po izolatce dla gruźlików, szukając partnera do rozmowy, ale żaden z chorych nie był przytomny; tylko salowe przykładały palec do ust i surowo szeptały „szszszszszsz...”. Nikt nie chciał Artemowi odpowiedzieć, nikt nie zamierzał żyć. Cisza w Piterze. Cisza w Jekaterynburgu. Milczał Londyn. Milczał Paryż. Milczały Bangkok i Nowy Jork. Już od dawna nie było istotne, kto tę wojnę zaczął. Nieważne też, od czego się zaczęła. Po co do tego wracać? Historia? Historię piszą zwycięzcy, a tu nie miał kto pisać, a i czytać niedługo nie będzie komu. Szszszsz… Eter ział pustką. Bezgraniczną pustka. Iiiiu… Na orbicie dryfowały zagubione satelity komunikacyjne: nikt ich nie wzywał, więc wariowały z samotności i rzucały się na Ziemię, żeby już raczej spłonąć w atmosferze, niż to ciągnąć. Ani słowa z Pekinu. Tokio – niczym grób. Ale Artem wbrew wszystkiemu kręcił tą przeklętą korbką, kręcił, wiosłował, wiosłował, kręcił. Jak cicho było! Niemożliwie cicho. Nie do zniesienia. – Tu Moskwa! Tu Moskwa! Odbiór! Iiiiiiu. Nie zatrzymywać się. Nie poddawać. – Petersburg! Odbiór! Władywostok! Odbiór, tu Moskwa! Rostów! Odbiór! Co z tobą, miasto Piter? Czyżbyś okazało się większym cherlakiem od Moskwy?! Co tam teraz jest na twoim miejscu? Szklane jezioro? Może zjadła cię pleśń? Dlaczego nie odpowiadasz? Co? A gdzie podziałeś się ty, Władywostoku, dumne miasto na drugim krańcu świata? Przecież stałeś tak daleko od nas, czyżby i ciebie zadżumili? Czyżby i ciebie nie oszczędzili? Ekh. Ekh. – Władywostok, odbiór! Tu Moskwa! Cały świat nurza się w błocie, leży twarzą do ziemi i nie słyszy tego nieustającego deszczu bijącego kroplami o plecy, i nie czuje, że i jego usta, i nos wypełnia rdzawa woda. A Moskwa… Proszę. Stoi. Na nogach. Jak żywa. – No co wy, wyzdychaliście tam? Wszyscy?! Szszszszsz… Może tak mu odpowiadają ich dusze, które przeniknęły do fal radiowych? A może tak brzmi radiacja? Śmierć powinna mieć przecież swój głos. Pewnie właśnie akurat taki: szept. Ciii… No, już. Nie krzycz. Uspokój się. Uspokój. – Tu Moskwa! Odbiór!

Może teraz usłyszą? Właśnie teraz ktoś kaszlnie w słuchawkach, rozemocjonowany przedrze się przez szum, zawoła gdzieś z daleka: – Jesteśmy tu! Moskwa! Słyszę was! Odbiór! Moskwa! Tylko się nie wyłączajcie! Ja was słyszę! Boże! Moskwa! Moskwa nawiązała połączenie! Ilu was tam przeżyło?! Mamy tu kolonię, dwadzieścia pięć tysięcy ludzi! Czysta ziemia! Zerowe promieniowanie! Nieskażona woda! Jedzenie? Oczywiście! Są lekarstwa, a jakże! Wysyłamy po was ekspedycję ratunkową! Tylko trzymajcie się! Słyszycie, Moskwo?! Przede wszystkim trzymajcie się! Iiiiiiu. Pusto. To nie był seans łączności radiowej, lecz spirytystyczny. W dodatku nic z niego Artemowi nie wychodziło. Duchy, które wzywał, nie chciały do niego przyjść. Dobrze im było na tamtym świecie. Patrzyły z góry przez rzadkie prześwity w chmurach na przygarbioną nad radiostacją figurkę i tylko uśmiechały się szyderczo: Tam? Do was? A w życiu! Ekhhhh. Przestał w końcu kręcić tą pieprzoną korbką. Zerwał słuchawki z uszu. Podniósł się, zwinął przewód anteny w staranną buchtę, powoli, gwałcąc sam siebie tą starannością – bo miał ochotę porwać go na kawałki i zrzucić je z czterdziestego szóstego piętra w przepaść. Spakował wszystko do plecaka. Zarzucił sobie tego kusiciela na plecy. Zabrał na dół. Do metra. Do jutra.

– Dezaktywację przeszedłeś? – zabrzęczała nosowo granatowa słuchawka. – Przeszedłem. – Wyraźniej! – Przeszedłem! – Przeszedł, jasne… – słuchawka syknęła z niedowierzaniem i Artem nienawistnie cisnął nią o ścianę. Zamek zazgrzytał w drzwiach, wciągając rygle. Potem wrota jęknęły przeciągle, otwierając się, i metro wionęło na Artema swoim ciężkim, dusznym tchnieniem. Suchy czekał na niego na progu. Czy to czuł, kiedy Artem wróci, czy też w ogóle nigdzie nie odchodził? Pewnie czuł. – Jak tam? – zapytał zmęczonym głosem, bez złości. Artem wzruszył ramionami. Suchy zbadał go wzrokiem. Łagodnie, jak lekarz dziecięcy. – Szukał cię tam jakiś człowiek. Przyszedł z innej stacji. Artem skulił się w sobie. – Nie od Młynarza? W jego głosie coś brzęknęło, jakby ktoś upuścił na ziemię łuskę od naboju. Nadzieja? Czy małoduszność? Czy co?

– Nie. Jakiś staruszek. – Staruszek? – reszta sił zebranych na wypadek, gdyby ojczym powiedział „tak”, od razu wyciekła z Artema i natychmiast spłynęła do odpływu; teraz chciał się już tylko położyć. – Homer. Przedstawił się jako Homer. Znasz kogoś takiego? – Nie. Idę spać, wujku Saszo.

Nie poruszyła się. Śpi czy nie śpi? – zastanawiał się Artem. Tak sobie myślał, mechanicznie, bo wcale go już nie obchodziło, czy śpi, czy udaje. Zrzucił ubranie na stertę przy wejściu, potarł zziębnięte ramiona, jak sierota przylgnął do boku Ani, pociągnął kołdrę do siebie. Gdyby była druga, nie chciałoby mu się nawet w to wikłać. Na stacyjnym zegarze była bodaj siódma wieczór. Ale Ania musiała o dziesiątej wstać – i na grzyby. Jako bohatera, Artema z tego obowiązku zwolnili. Czy może jako inwalidę? A resztą zajmował się, jak chciał. Budził się, kiedy ona wracała ze zmiany – i wychodził na powierzchnię. Kładł się, kiedy ona udawała, że jeszcze śpi. Tak żyli: w przeciwfazie. W jednym łóżku, w różnych wymiarach. Ostrożnie, żeby jej nie obudzić, Artem zaczął naciągać na siebie czerwoną pikowaną kołdrę. Ania poczuła to i bez słowa, wściekle szarpnęła ją w przeciwną stronę. Po minucie tej idiotycznej walki Artem poddał się – i został goły na skraju łóżka. – Super – powiedział. Milczała. Dlaczego żarówka z początku się pali, a potem przepala? Wtedy położył się twarzą do poduszki – te, dzięki Bogu, były dwie – ogrzał ją swoim oddechem i tak zasnął. A w podłym śnie zobaczył Anię odmienioną – roześmianą, żywą, zaczepiającą go wesoło, jakąś taką zupełnie młodą. Chociaż… ile to czasu minęło? Dwa lata? Dwa dni? Licho wie, kiedy tak mogło być. Zdawało im się wtedy, że mają przed sobą całą wieczność, oboje tak myśleli. Wychodzi na to, że wszystko to było wieczność temu. We śnie też było mu zimno, ale tam Ania mroziła go, goniąc, zdaje się, nagiego po stacji, w zabawie, a nie w nienawiści. I kiedy Artem obudził się, siłą sennej inercji wierzył jeszcze przez całą minutę, że wieczność na razie się nie skończyła, że Ania i on są dopiero w jej połowie. Chciał ją zawołać, przebaczyć, obrócić wszystko w żart. Potem sobie przypomniał.

2 // Metro – A czy ty mnie choć próbujesz słuchać? – zapytał Anię. Ale jej nie było już w namiocie. Jego ubranie leżało dokładnie tam, gdzie je zrzucił: w przejściu. Ania nie zgarnęła go ani nie porozrzucała. Przestąpiła tylko nad nim, jakby bała się go dotknąć. Zarazić się. Może naprawdę tak było. Z pewnością to jej kołdra była zawsze bardziej potrzebna. On się jakoś ogrzeje. Dobrze, że poszła. Dziękuję ci, Aniu. Dziękuję, że nie zaczęłaś ze mną rozmawiać. Że nie zaczęłaś mi odpowiadać. – Dzięki, ku…! – powiedział na głos. – Można? – odezwał się ktoś przez brezent wprost nad jego uchem. – Artem? Nie śpi pan? Artem poczołgał się w stronę swoich spodni. Na zewnątrz, siedząc na rozkładanym krześle polowym, czekał staruszek o zbyt łagodnej jak na swój wiek twarzy. Siedział wygodnie, spokojnie, cierpliwie i było jasne, że ulokował się tu dawno i wcale nie zamierza się oddalać. Staruszek był obcy, nie pochodził ze stacji: krzywił się, kiedy nieostrożnie wciągał powietrze nosem. Widać, że nietutejszy. Artem zrobił z dłoni daszek i osłaniając się nim przed szkarłatnym światłem, w którym tonęła stacja WOGN, przyjrzał się gościowi. – Czego ci potrzeba, starcze? – Pan Artem? – Powiedzmy – Artem wciągnął nosem powietrze. – To zależy. – Jestem Homer – oznajmił staruszek, nie wstając. – Tak mnie nazywają. – Serio? – Piszę książki. Książkę. – Ciekawe – powiedział Artem głosem kogoś, kogo to zupełnie nie ciekawiło. – Historyczną. Tak jakby. Ale o naszych czasach. – Historyczną – powtórzył Artem ostrożnie, rozglądając się na boki. – A to po co? Podobno jest już po historii. Skończyła się! – A my? Ktoś przecież powinien o wszystkim, co się tu z nami… O wszystkim, co się tu z nami dzieje, opowiedzieć naszym potomnym. Jeśli nie jest od Młynarza, to kim jest? Od kogo przyszedł? Po co? – Potomnym. Szlachetna sprawa. – I z jednej strony trzeba opowiedzieć o tym, co najważniejsze… Czym my tu żyjemy. Oddać, że tak to ujmę, wszystkie przełomowe momenty i wydarzenia. A z drugiej – jak to

zrobić? Suche fakty idą w zapomnienie. Żeby ludzie to zapamiętali, trzeba żywej historii. Trzeba bohatera. Więc szukałem materiału. Próbowałem najróżniejszych rzeczy. Myślałem, że znalazłem. Ale potem zabrałem się do pracy… I nie zadziałało. Nie udało się. A potem usłyszałem o WOGN-ie i… Było widać, że staruszkowi nie jest łatwo się wytłumaczyć, ale Artem nie zamierzał mu pomagać; wciąż nie mógł przewidzieć, co się zaraz wydarzy. W staruszku nie było zła, jedynie niezręczność, ale coś zbierało się w powietrzu, między nim a Artemem tworzyło się coś, co jeszcze chwila i musiało wybuchnąć, poparzyć ich i posiekać odłamkami. – Opowiedzieli mi o WOGN-ie… o czarnych… i o panu. I zdałem sobie sprawę, że to właśnie pana powinienem znaleźć, żeby tę… Artem skinął głową: wreszcie do niego dotarło. – Świetna historia. I nie żegnając się, odszedł, wsunąwszy marznące ręce do kieszeni. Staruszek został z tyłu na swoim wygodnym siedzisku, wyjaśniając coś jeszcze w ślad za oddalającymi się plecami Artema. Ale Artem postanowił ogłuchnąć. Zamrugał – oczy przywykły, można ich już nie mrużyć. Do światła z powierzchni przyzwyczajały się dłużej. Rok. To szybko! Większość mieszkańców metra od światła słonecznego, nawet takiego – zduszonego chmurami, oślepłaby pewnie na zawsze. W końcu całe życie spędzają w ciemnościach. A Artem zmusił się, by widzieć na powierzchni. Widzieć tamten świat, w którym się urodził. Bo jeśli nie możesz znieść słońca, to jak wrócisz na powierzchnię, kiedy przyjdzie czas? Wszyscy urodzeni w metrze dorastali już bez słońca, jak grzyby. Normalnie: okazało się, że to nie słońce jest ludziom potrzebne, ale witamina D. Okazało się, że światło słoneczne można żreć w postaci drażetek. A żyć można i na oślep. W metrze nie było wspólnego oświetlenia. Nie było wspólnej elektryczności. Nic tu nie było wspólne: każdy dbał tylko o siebie. Na niektórych stacjach potrafili wytworzyć wystarczająco dużo światła, żeby było nieomal tak jak niegdyś. Na innych starczało go ledwie na jedną żarówkę palącą się pośrodku peronu. Jeszcze inne wypełniała gęsta czerń, jak w tunelach. Jeśli ktoś przyniósł tam ze sobą światło w kieszeni, to mógł wyławiać z nicości po kawałku – posadzkę, sufit, marmurową kolumnę; i z ciemności spełzali się do światła jego latarki mieszkańcy stacji, chcąc trochę popatrzeć. Ale lepiej im się było nie pokazywać: nauczyli się doskonale egzystować bez oczu, ale usta im nie zarosły. Na stacji WOGN życie było dobrze zorganizowane, a ludzie rozpieszczeni: w namiotach mieli przynoszone z góry małe diody, a w miejscach publicznych używali starego, awaryjnego oświetlenia – lampek w czerwonych szklanych kloszach; byłoby przy nim wygodnie na przykład robić z negatywów odbitki. Tak właśnie dusza Artema ukazywała się powoli w tym czerwonym świetle, ukazywała się na odbitce i stawało się widoczne, że sfotografowano ją jeszcze tam, na górze, w jasny majowy dzień.

A innego dnia – październikowego, pochmurnego – została prześwietlona. – Świetna historia, co, Żenia? Pamiętasz czarnych? – szeptał Artem; ale odpowiadali mu zawsze inni. Zawsze nie ci, co trzeba. – Czołem, Artem! – O, Artem! Witali się wszyscy. Jeden się uśmiechał, drugi marszczył brwi, ale witali się wszyscy. Dlatego że wszyscy pamiętali czarnych, nie tylko Żeńka i Artem. Wszyscy pamiętali tę historię, chociaż nikt jej nie znał. Metro WOGN: stacja końcowa. Dom rodzinny. Dwieście metrów długości, a na nich dwustu ludzi. Miejsca było akurat: mniej – i nie miałbyś czym oddychać, więcej – nie ogrzałbyś się. Stację zbudowano sto lat temu, w czasach poprzedniego imperium, z typowych imperialnych materiałów: marmuru i granitu. Została pomyślana jako reprezentacyjna, niczym pałac, ale była, rzecz jasna, zakopana w ziemi, więc wyszło coś pomiędzy muzeum a grobowcem. Duch epoki pradziadów, podobnie jak na wszystkich pozostałych stacjach, nawet tych nowszych, był tu nie do pokonania. Niby wyrosło pokolenie mieszkańców metra, ale wszyscy siedzieli na spiżowych kolanach jakichś starożytnych dziadków i nie mogli zejść – tamci ich nie puszczali. Okopcone filary były rozłożyste, w arkadach między nimi rozbito stare i poniszczone wojskowe namioty: w każdym mieszkała rodzina, w niektórych po dwie. Te rodziny można by z łatwością pozamieniać miejscami, zapewne nikt nie zauważyłby różnicy: kiedy przez dwadzieścia lat mieszka się razem na jednej stacji, kiedy sekrety twoje i sąsiada, te wszystkie jęki i krzyki, oddziela jedna warstwa brezentu, tak to się właśnie kończy. Może gdzie indziej ludzie już by się pozagryzali – jest przecież i zawiść, i żal do Boga, że ten bardziej kocha cudze dzieci, i niezdolność do podzielenia się z innymi swoim mężem czy żoną, i powierzchnia mieszkalna jest absolutnie warta tego, żeby za nią udusić; ale nie tu, nie na WOGN-ie. Tutaj wyszło jakoś tak prosto – i swojsko. Jak na wsi albo w komunie. Nie ma cudzych dzieci: sąsiadom urodziło się zdrowe – wspólne święto; tobie chore – pomogą, jak potrafią. Nie ma gdzie się zakwaterować – inni się posuną. Pokłócisz się z przyjacielem – pogodzi was ciasnota. Żona odeszła – wcześniej czy później wybaczysz. Przecież tak naprawdę nigdzie nie odeszła, tylko została tu, w tej samej marmurowej hali, na którą zwalono milion ton ziemi; co najwyżej śpi teraz za innym kawałkiem brezentu. Ale codziennie będziecie się spotykać, i to nie raz, lecz sto. Trzeba będzie się dogadać. Nie zdołasz sobie wyobrazić, że jej nie ma i nigdy nie było. Najważniejsze, że wszyscy żyją, a reszta to już… Jak w komunie albo jak u jaskiniowców. Wprawdzie prowadziła stąd droga – południowy tunel – do Aleksiejewskiej i dalej, do centralnej części metra, ale… Może w tym właśnie rzecz, że WOGN był stacją końcową. I mieszkali tu ci, którzy już nie chcieli i nie mogli nigdzie iść. Ci, którym potrzebny był dom. Artem zatrzymał się przed jednym z namiotów, zamarł. Stał, prześwietlał zniszczony brezent, póki na zewnątrz nie wyszła kobiecina o napuchniętej twarzy.

– Witaj, Artem. – Dzień dobry, Jekatierino Siergiejewna. – Żeni nie ma. Skinął jej głową. Miał ochotę pogładzić ją po włosach, wziąć za rękę. Powiedzieć: przecież wiem. Wiem. Tak naprawdę to ja wszystko wiem, Jekatierino Siergiejewna. Czy może pani to sobie mówi? – Idź, Artem. Idź. Nie stój tu. Idź tam, napij się herbatki. – Tak jest. Hala stacji była z obu końców ucięta przed schodami ruchomymi – sami zamurowali się w środku i uszczelnili szpary, żeby nie przechodziło skażone powietrze z powierzchni… No i różni goście. Z jednej strony, przy nowym wyjściu – na głucho. Z drugiej, przy starym, zostawili śluzę służącą do wyjść do miasta. Pod ślepą ścianą była kuchnia i świetlica. Kuchenki do gotowania, gospodynie w fartuchach krzątają się, pichcą obiad dla dzieci i mężów; woda płynie rurkami filtrów węglowych, szemrze, spływając do zbiorników niemal przeźroczysta; co i rusz zaczyna gwizdać czajnik – ze zmiany na fermach wpadł goniec po wrzątek, wyciera ręce o spodnie, szuka wśród kucharek swojej żony, żeby złapać ją za coś miękkiego, przypomnieć o miłości i za jednym zamachem chapnąć przed czasem jakiś niedogotowany kęs. Zarówno kuchenki, jak i czajniki, naczynia, stoły czy krzesła nie były ich własne, lecz kołchozowe, ale ludzie dbali o nie, niczego nie niszczyli. Wszystko oprócz jedzenia przynieśli z góry: w metrze nic porządnego się nie skleci. Dobrze, że martwi, kiedy zamierzali jeszcze żyć, naszykowali sobie różnych rzeczy na zapas – żarówek, agregatów Diesla, przewodów, broni, nabojów, naczyń, mebli; uszyli też mnóstwo ubrań. Teraz można to po nich nosić, jak po starszych braciach i siostrach. Starczy na długo. W całym metrze jest nie więcej niż pięćdziesiąt tysięcy ludzi. A w Moskwie mieszkało kiedyś piętnaście milionów. Czyli każdy ma trzystu takich krewnych. Tłoczą się bezgłośnie, wyciągają swoje łachy w milczeniu: bierz moje, bierz, bierz, prawie nowe, ja już z nich wyrosłem. Sprawdzić tylko ich rzeczy dozymetrem – czy nie za bardzo terkoczą? – podziękować i można korzystać. Artem dotarł do kolejki po herbatę, przyłączył się jako ostatni. – Artem! Dokąd to, jak jakiś nieprzytomny? W kolejce jeszcze będzie się ustawiał! Siadaj, w nogach prawdy nie ma… nalać ci gorącej? Rządziła tu Daszka-Szuba, kobita na oko już pięćdziesięcioletnia, ale wcale niezamierzająca o tym myśleć. Przyjechała do Moskwy z jakiejś dziury pod Jarosławiem na trzy dni przed tym, jak wszystko walnęło. Żeby kupić futrzaną szubę. Kupiła. I od tej pory nie zdejmowała jej już w dzień ani w nocy, ani przed pójściem do ubikacji. Artem nigdy się z niej nie śmiał: a gdyby to jemu został taki skrawek jego dawnego życia? Skrawek tamtego maja… albo lodów, albo

cienia topoli, albo uśmiechu mamy? – Tak. Dziękuję, ciociu Daszo. – Ciągle mi mówisz „ciociu”! – powiedziała zalotnie i z wyrzutem. – No, co tam na górze? Jaka pogódka? – Deszczyk. – Oj, to znowu nas podtopi? Słyszysz, Ajgul? Podobno deszcz pada. – Allah nas karze. Za grzechy. Zerknij no, wieprzowina ci się nie przypali? – Od razu ten twój Allah! U niej to od razu Allah! A rzeczywiście, przypala się… A jak tam twój Mehmet, wrócił z Hanzy? – Trzeci dzień go nie ma. Trzeci! – Nie przejmuj się tak… – Klnę się na Allaha, Dasza, znalazł tam sobie kogoś! Z waszych ludzi! Grzesznie… – Waszych, naszych… Co ty taka tego… My tu wszyscy, Ajguluszka… Wszyscy jesteśmy po tej samej stronie. – Jakąś cichodajkę sobie znalazł, jak mi Allah… – Oj, sama byś mu częściej dawała… Chłopy są przecież jak te kocięta… Tłuką się na oślep, póki nie znajdą… – Ależ co wy pleciecie?! Sprawy tam załatwia, handlowe! – wstawił się za nieobecnym facecik półdziecięcego wzrostu o niemal dziecięcej, tyle że wynędzniałej twarzy; z jakiegoś powodu nie mógł urosnąć jak należy. – Dobra, dobra. Ty już, Kola, nie kryj swoich wspólników! A ty, Artem, nie słuchaj nas, bab. Proszę, bierz. Podmuchaj, gorąca. – Dziękuję. Podszedł mężczyzna porysowany starymi, białymi szramami, zupełnie łysy, ale przy tym nierobiący wrażenia brutala dzięki gęstym brwiom i gładkiej mowie. – Witam wszystkich obecnych, szczególnie damy! A kto tu stoi po herbatkę? W takim razie będę za tobą, Kolka. Słyszeliście już o Hanzie? – A co z Hanzą? – Granica zamknięta. Jak mawiał klasyk, gdy czerwone światło świeci, stoją w miejscu wszystkie dzieci. Pięcioro naszych tam utknęło. – Widzisz, Ajguszka. Grzyby swoje zamieszaj, grzybki. – A mój tam jest! A ja? Co ze mną!? Na Allaha… Jak to zamknęli? No mów, Kstantin? – Zamknęli i koniec. Nie nasz zawszony interes. Rozkaz to rozkaz. – Musi, znowu wojują! Pewnie z Linią Czerwoną znowu wojują, co? Żeby oni wszyscy tam powyzdychali! – A kto wie, co, Kstantin? Do kogo ja mam iść? Przecież mój Mehmet… – To dla profilaktyki. Dopiero co stamtąd przyszedłem. Jakaś kwarantanna handlowa. Niedługo otworzą. Dzień dobry.

– Oj, dzień dobry, panie starszy. W gości do nas? Skąd pan przyszedł? – Jestem z Sewastopolskiej. Można się przysiąść? Artem przestał wdychać gorącą parę, oderwał się od wyszczerbionej białej filiżanki ze złotą obwódką. Staruszek dokuśtykał do nich, odszukał go i teraz obserwował go ukradkiem, kątem oka. Dobra. Już przed nim nie ucieknie. – A ty jak się do nas dostałeś, dziadku? Skoro wszystko pozamykali? – Artem spojrzał wścibskiemu staruszkowi prosto w oczy. – Przedostałem się jako ostatni – ten nie mrugał, nie uchylał się. – Zaraz po mnie zamknęli. – Sto lat byśmy bez nich żyli, bez tej całej Hanzy! Za to oni bez naszej herbatki, bez grzybków naszych niech spróbują, darmozjady! My tu, z bożą pomocą, przetrwamy! – Otworzą! A jeśli nie otworzą? A mój Mehmet! – Ty, Ajguszka, zajdź do Suchego. On twojego Mehmetka wyciągnie raz dwa. Nie zostawi go tak. Może herbatki? Próbowałeś już naszej? – Nie odmówię – z godnością kiwnął brodą na zgodę samozwańczy Homer. Siedział naprzeciw Artema, siorbał miejscowy wywar z grzybów, dumnie, choć bezpodstawnie, zwany herbatą – cała prawdziwa herbata była już oczywiście od dziesięciu lat wypita – i czekał. Artem też czekał. – Kto po wrzątek? Artema ścisnęło w żołądku: przyszła Ania. Nie zauważając go, stanęła odwrócona plecami. – Pracujesz dziś, Anuszko? – od razu wciągnęła ją do rozmowy Szuba, wycierając ręce o łysiejące futrzane kieszenie. – Grzybki? – Grzybki – odpowiedziała tamta plecami, żeby tylko się nie odwracać; czyli jednak zauważyła. – Pewnie w krzyżu łupie, co? Taka zgięta wpół. – Plecy wysiadają, ciociu Daszo. – Grzyby to nie świnie! – szurnąwszy z dezaprobatą, oceniła skośnooka, przysadzista Ajgul. – Zgięta wpół, też coś. W gównie byś się pogrzebała! – Sama się pogrzeb. Każdy wybiera sobie pracę według upodobania – odparła spokojnie Ania. Spokojnie, ale Artem wiedział – to właśnie wówczas, kiedy mówi takim spokojnym głosem, może uderzyć. Zresztą w ogóle zdolna jest do wszystkiego, wyszkoliła się. Przy takim ojcu. – Nie kłóćcie się, dziewczynki – zaszemrał pokiereszowany Konstantin. – Wszystkie zawody są potrzebne, wszystkie zawody są ważne, jak mawiał klasyk. Bez grzybów czym karmilibyśmy prosiaki? Pieczarki rosły w zasypanym północnym tunelu, jednym z dwóch, które kiedyś prowadziły na stację Ogród Botaniczny. Trzysta metrów plantacji grzybów, a za nimi jeszcze ferma świń. Świnie wypchnęli jak najdalej, żeby mniej śmierdziało. Tak jakby te trzysta metrów mogło ich uratować. Ratowało co innego: konstrukcja ludzkich zmysłów.

Nowo przybyli czuli ohydny zapach świń przez dzień czy dwa. Potem ich węch się przyzwyczajał. Ania przywykła nie od razu. Miejscowi już od dawna niczego nie czuli. Nie mieli zresztą odniesienia. A Artem miał. – Dobrze, kiedy ma się upodobanie do grzybów – powiedział wyraźnie, celując wzrokiem dokładnie w potylicę Ani. – Z grzybami łatwiej się dogadać niż z ludźmi. – Niepotrzebnie co poniektórzy odnoszą się do grzybów z taką pogardą – powiedziała tamta. – Są ludzie, których nie tak łatwo od grzybów odróżnić. Nawet choroby mają te same – Ania w końcu odwróciła się do niego. – Dziś na przykład przytrafiło mi się coś takiego. Na połowie grzybów pojawiła się jakaś zgnilizna. Zgniły, rozumiesz? Skąd to się wzięło? – Co to znowu za zgnilizna? – zaniepokoiła się Ajgul. – Jeszcze tylko zgnilizny nam brakowało, Allahu, zmiłuj się! – Może komuś herbaty? – wcięła się Szuba. – Nazbierałam całą skrzynkę zgniłych – powiedziała Ania, patrząc Artemowi w oczy. – A przecież kiedyś były normalne. Zdrowe. – No to mamy prawdziwe nieszczęście – pokręcił głową Artem. – Grzyby się zepsuły. – Oj, a co my teraz będziemy żreć? – zauważyła rozsądnie Szuba. – Ale czy to aby takie nieszczęście? – cichym i stalowym głosem odpowiedziała mu Ania. – Bo kiedy wielkiego bohatera i zbawcy całego metra nikt już nie bierze poważnie – to dopiero jest nieszczęście! – Chodźmy, Ajguszka, odetchniemy świeżym powietrzem – uniosła podkreślone brwi Szuba. – Jakoś gorąco się tu robi. – Eche… – Homer wstał w ślad za pozostałymi. – Nie – zatrzymał go Artem. – Proszę. Chciałeś przecież posłuchać o bohaterze? O Artemie, który uratował całe metro? Masz, słuchaj. Posłuchaj prawdy. Myślisz, że ludzi to obchodzi? – Dlatego że ludzie mają swoje sprawy. Prawdziwe. Chcą pracować. Karmić rodzinę. Wychowywać dzieci. A kiedy ktoś się szarpie i nie może sobie znaleźć roboty, wymyślając sobie jakieś brednie – to wtedy tak, to jest nieszczęście – Ania zajęła pozycję i zaczęła prowadzić przeciwko niemu ogień seriami: krótka, krótka, długa. – Nie, nieszczęściem jest, kiedy człowiek nie chce żyć jak człowiek, tylko jak prosię i grzyb – odparł Artem. – Kiedy tylko jedno go niepokoi… – Nieszczęściem jest, kiedy grzyb uznaje, że jest człowiekiem – nie kryjąc już nienawiści, powiedziała Ania. – A nikt mu nie mówi prawdy, żeby go nie denerwować. – Czy to prawda, że grzyby gniją? – zapytała już z oddali Daszka-Szuba. – Prawda. – Zgiń, przepadnij, maro nieczysta! – Allah nas karze! – oznajmiła gromko Ajgul z dystansu. – Za grzechy! Że jemy wieprzowinę, dlatego! – Ty też idź… Idź… grzyby wołają… – trącił zastygłą Anię Artem. – Kaszlą, kichają. Pytają,

gdzie mama. – Sukinsyn z ciebie. Bezużyteczny. – Idź! – Od grzybów się prędzej doczekasz. – Idź! No idź! – Ty idź. Idź sam. No, spieprzaj do siebie, tam na górę. Rozwiń tę swoją antenę choćby i na całe miasto. Gardło sobie naderwij od tych swoich zawodzeń. Nikogo tam nie ma, rozumiesz? Nikogo. Wszyscy zdechli. Radioamator. Dupek. – Jeszcze potem sama… – Nie będzie żadnego „potem”, Artem. Nie będzie. Oczy miała suche. Ojciec nauczył ją, jak nie płakać. Bo ona miała ojca. Własnego, rodzonego. Odwróciła się, odeszła. Artem został nad filiżanką wywaru z grzybów: białą, z obtłuczoną złotą obwódką. Homer siedział obok, taktownie milcząc. Do kuchni zaczęli wracać ludzie. Mówili, że grzyby zdziesiątkowała jakaś biała zgnilizna, wzdychali, żeby znowu nie było wojny, plotkowali o tym, czyj mąż kogo i za co złapał na fermie świń. Obok nich przemknął, kwicząc, mały różowy prosiak, za nim blada suchotnicza dziewczynka, kot z podniesionym pionowo ogonem obszedł dookoła stół, otarł się o kolano Artema, popatrzył mu w twarz. Para znad filiżanki zniknęła, herbata pokryła się kożuchem. I wszystko wewnątrz Artema też zaczęło pokrywać się kożuchem. Zostawił filiżankę, popatrzył przed siebie. Tam był ten staruszek. – Taka to historia, dziadku. – Mnie… Ja… Przepraszam. – Darmo szedłeś, co? Potomni z czegoś takiego raczej się nie ucieszą. Jeśli ktoś w ogóle będzie ich miał. – Nie darmo. Artem cmoknął: ależ uparty ten staruch. Podniósł tyłek z ławki, wywlókł go z kuchni: śniadanie skończone, teraz trzeba odrobić obowiązek pracy. Homer przykleił się z tyłu. – A o czym, przepraszam… Pan tam… O czym mówiła ta dziewczyna? Antena… Radioamator… To, rzecz jasna, nie moja sprawa, ale… Wychodzi pan na powierzchnię, tak? Słucha pan radiostacji? – Wychodzę i słucham. – Ma pan nadzieję, że znajdzie innych ocalałych? – Mam nadzieję, że znajdę innych ocalałych. – I jakie wyniki? W jego głosie Artem nie usłyszał żadnego szyderstwa. Po prostu człowiek się zainteresował, tak jakby Artem zajmował się czymś całkiem zwyczajnym. Powiedzmy, woził do Hanzy

suszone szynki. – Nijakie. Homer pokiwał głową, zasępił się. Zebrał się, żeby coś powiedzieć, ale się rozmyślił. Wyrazi współczucie? Spróbuje przemówić mu do rozsądku? Uda zainteresowanie? Artem miał to gdzieś. Doszli do zagrody z rowerami. Artem nie lubił grzybów przez to, że lubiła je Ania; prosiaków – przez smród, który tylko on tu czuł. I dogadał się: jako bohatera zwolnili go z tych obowiązków. Ale darmozjadów na WOGN-ie nie karmili. Odbębniłeś dyżur w tunelu na posterunku – odpracuj jeszcze na stacji. I Artem wybrał rowery. Było ich czternaście, ustawionych w rzędzie, kierownicą do ściany, na ścianie – plakaty. Na jednym z nich widniał Kreml i rzeka Moskwa, na drugim – czyjaś wyblakła uroda w różowym kostiumie kąpielowym, na trzecim – nowojorskie drapacze chmur, na czwartym – ośnieżony monastyr i święta prawosławne oznaczone na siatce kalendarza. Wybierz nastrój, kręć pedałami. Rowery stoją na rozpórkach, paski łączą koła z dynamem. Do każdego z nich przyczepiono małą latarkę, świeci słabym światłem na twoje dzisiejsze plakatowe marzenie. Reszta prądu trafia do akumulatorów, do zasilania stacji. Rowery stały w zasypanym południowym tunelu, obcych do nich nie dopuszczali: obiekt strategiczny. Staruszek chyba tu jeszcze nie zaglądał. – On jest ze mną – nie wiadomo po co machnął strażnikowi ręką Artem i pozwolili Homerowi przejść. Artem osiodłał zardzewiałą ramę, chwycił za gumowe rączki. Przed nim zamajaczył wyżebrany od bukinistów z Hanzy Berlin: Brama Brandenburska, wieża telewizyjna i czarna rzeźba kobiety z uniesionymi ku głowie rękami. Brama ta, zdał sobie sprawę Artem, była bardzo podobna do wejścia na Wystawę, a berlińska wieża telewizyjna, choć w połowie wysokości miała kulistą jak bańka narośl, przypominała tę z Ostankina. I jeszcze ten posąg kobiety – czy to krzyczącej, czy to zatykającej uszy… Jakby nigdzie nie wyjeżdżał. – Nie chcesz się przejechać, dziadku? – Artem odwrócił się do Homera. – To dobre na serce. Dłużej pociągniesz. Tutaj. Ale staruszek nie odpowiadał – patrzył szklanym wzrokiem na to, jak obracają się usunięte koła, i starał się złapać powietrze. Twarz wykrzywiła mu się jak u paralityka: połowa w uśmiechu, połowa obumarła. – Wszystko z tobą dobrze, dziadku? – zapytał Artem. – Tak. Coś sobie przypomniałem. Kogoś – Homer zachrypiał, przeczyścił gardło, doszedł do siebie. – Ach. Każdy ma kogo wspominać. Po trzysta cieni na człowieka. I tylko czekają, żebyś o nich pomyślał. Rozstawiają swoje

sidła, zakładają wnyki, przeciągają żyłki, tkają pajęczyny – i czekają. Komuś pozbawiony kół rower przypomni, jak uczył jeździć dzieci po podwórku, komuś zagwiżdże czajnik – dokładnie taki jak u rodziców w kuchni, kiedy w wolne dni przychodził zjeść obiad i podzielić się życiem. Mrugniesz – i przez krótką chwilę między teraz a teraz oczy nagle widzą przeszłość i widzą ich twarze. Z roku na rok co prawda widzą coraz słabiej. I dobrze. – Skąd się o mnie dowiedziałeś? – Sława – uśmiechnął się Homer. – Wszyscy wiedzą. Artem skrzywił się. – Sława – wypluł to słowo z powrotem. – W końcu uratował pan metro. Ludzi. Gdyby pan wtedy tych stworów rakietami nie… Jeśli mam być szczery, to nie rozumiem. Dlaczego nie chce pan o tym opowiadać? Przed sobą miał: wieżę telewizyjną, bramę na teren WOGN-u, czarną kobietę z uniesionymi rękami. Trzeba było wleźć na inny rower, ale wszystkie pozostałe były już zajęte i Artemowi dostał się właśnie ten. Chciał pedałować w przeciwnym kierunku, do tyłu, jak najdalej od wieży, ale tak nie wytwarzał się prąd. – Usłyszałem o panu od Młynarza. – Co? – Młynarz. Zna go pan? Dowódca Zakonu. O Zakonie jest pan, oczywiście, poinformowany? Spartanie… W końcu, z tego co rozumiem, sam pan do niego należał… kiedyś? – Młynarz pana do mnie wysłał? – Nie. Młynarz po prostu opowiedział. Że to pan ich powiadomił. O czarnych. Że przeszedł pan przez całe metro… No i potem ja sam też… Zacząłem kopać. Jak mogłem. Ale i tak jest tu dużo niejasności. Zrozumiałem, że bez pana się w tym nie rozeznam, więc postanowiłem… – Mówił coś jeszcze? – Co? Kto? – Młynarz coś jeszcze o mnie mówił? – Mówił. Artem przestał pedałować. Przerzucił nogę przez ramę, zeskoczył na ziemię. Skrzyżował ręce na piersiach. – No? – Że… Że się pan ożenił. Że zaczął pan żyć normalnym ludzkim życiem. – Tak powiedział? – Tak właśnie powiedział. – Normalnym ludzkim życiem – Artem uśmiechnął się. – Jeśli czegoś nie poplątałem. – A nie dodał, że to z jego córką się ożeniłem? Homer pokręcił głową. – To wszystko?

Staruszek poruszył szczęką. Westchnął. Przyznał się. – Powiedział, że popadł pan w obłęd. – No jasne. Ja. – Po prostu przekazuję to, co słyszałem… – Nic więcej? – Chyba nie… – Na przykład, że zamierza mnie zabić? Przez córkę… Albo że… – Nie, nic takiego! – Albo że czeka, aż wrócę… W szeregi? – Nie przypominam sobie… Pomilczał, przetrawił to. Przypomniał sobie, że Homer wciąż jeszcze tu jest, bada go wzrokiem. – Obłęd! – Artem roześmiał się nagle. – Ja tak nie uważam – uprzedził go Homer. – Cokolwiek by mówili, jestem całkowicie przekonany, że… – Skąd miałby pan to wiedzieć? Skąd miałbyś? – Tylko dlatego, że wciąż szuka pan ocalałych? Tylko dlatego, że nie chce się pan poddać – uważać pana za szalonego? Proszę posłuchać – staruszek patrzył na Artema poważnie. – Przecież naraża pan własne zdrowie dla tych ludzi i, słowo honoru, nie rozumiem, dlaczego tak się do pana odnoszą. – Chodzę tam codziennie, świątek czy piątek. – Na górę? – Codziennie, po schodach ruchomych na powierzchnię. Potem do tego wieżowca. Piechotą po schodach na dach. Z plecakiem. Sąsiedzi z rowerów zaczęli się przysłuchiwać, zmniejszyli tempo pedałowania. – I tak! Jeszcze ani razu nie słyszałem, żeby odpowiedzieli! I co? Czego to dowodzi?! – Artem krzyczał już nie do Homera, lecz do wszystkich tych pieprzonych kolarzy pędzących na ścianę, do ziemi. – Niczego nie dowodzi! Nie możecie tego zrozumieć?! Muszą być inni ludzie! Muszą być inne miasta! Nie możemy być jedyni w tej dziurze, w tych jaskiniach! – Weź przestań, Artem! Niedobrze się już robi! – nie wytrzymał chłopak o długim nosie i drobnych oczkach. – Przecież wszystkich zbombardowali Amerykańcy! Niczego nie ma! Co ty się tak ciągle męczysz?! Oni nas, my ich, kropka! – A jeśli faktycznie nie jesteśmy jedyni? – zapytał jakby sam siebie Homer. – Jeśli panu powiem, że… – Łazi tam jak do roboty! Sam promieniuje i innych zaraża! Chodzący trup! – chłopak w ogóle nie mógł przestać. – Teraz jeszcze nas tu trzeba potruć?! – Jeśli powiem panu, że ocaleni… istnieją? Jeśli powiem, że były sygnały z innych miast? I że były przechwytywane?

– Powtórz. – Były sygnały z innych miast – powiedział stanowczo Homer. – Wyłapywali je. Rozmawiali. – Kłamiesz. – Sam znam człowieka, który nawiązywał łączność radiową… – Kłamiesz. – A jeśli on sam przed panem stoi? Co pan wtedy powie? – Homer mrugnął do Artema. – Co? – Że sfiksowałeś, dziadku. Albo że naumyślnie kłamiesz. Bo kłamiesz? Kłamiesz?!

3 // Rura Na stacji sufity były niewysokie, na miarę ludzi. Ale tory budowano nie dla nich: od ściany do ściany pięć metrów i od sufitu do ziemi tyle samo. Daleko, na drugim krańcu metra, mieszkali dzicy, wierzący, że tunele to przejścia wyryte w gruncie przez Wielkiego Czerwia, boga, który stworzył ziemię i zrodził ze swojego łona ludzi; zaś ludzie dopiero później wyrzekli się swojego stwórcy, przystosowali te przejścia do własnych potrzeb, a zamiast Czerwia zbudowali sobie pociągi z metalu i zaczęli się okłamywać, że te były tam wcześniej, a żaden Czerw nie istniał. Dlaczegóż by nie wierzyć w takiego boga? Bardziej pasuje do podziemnego życia. Tunele były ciemne, straszne, broczyły strumyczkami wód gruntowych, które w każdej chwili mogły przerwać metalową łuskę tubingów i pochłonąć całe linie. Strumyki parowały i zimna mgła nie pozwalała wnikać światłu latarek zbyt daleko. Tunele nie były stworzone dla człowieka, to pewne, a człowiek nie był stworzony dla tuneli. Nawet tu, ledwie trzysta metrów od stacji, było nieprzyjemnie. Żeby zagłuszyć szepczącą grozę, ludzie gadali. Ognisko z niedosuszonych polan nieco smoliło. Tunel był oczywiście żywy: oddychał świszcząco, wciągał dymek ogniska swoimi dziurawymi płucami z rozkoszą, jakby palił papierosa. Dym wił się, lecąc do góry, i znikał w zarośniętych tchawicach szybów wentylacyjnych. Nieopodal, nieco niżej, stała drezyna z ręcznym napędem, na której przyjechała tu zmiana. Do stacji było trzysta metrów. Jeśli z czerni północnego tunelu ktoś napadnie na WOGN, warta powinna przyjąć uderzenie na siebie i jeśli będzie trzeba, polec, a na stację wysłać tylko jednego człowieka, „ocalałego”. Żeby ostrzegł. Żeby zdążyli poukrywać dzieci i żeby kobiety zdążyły chwycić za broń i razem z mężami zagrodzić sobą wejście. To zawsze działało: dlatego też WOGN był do tej pory, już od ponad dwudziestu lat, zamieszkany. Ale w ostatnich dwóch latach jeśli ktoś w ogóle się tu pojawiał, to chyba przez nieporozumienie. Ostatnie dramatyczne zagrożenie zarówno dla stacji, jak i całego metra – czarni – przepadło unicestwione rakietową nawałnicą właśnie przed dwoma laty. I każdy w WOGN-ie pamiętał, kto uratował ludzi przed tymi stworami: Artem. Teraz na północ od WOGN-u ciągnął się tylko sznur wymarłych, pustych stacji, z których pierwszą był Ogród Botaniczny. Stacja leżała tuż pod powierzchnią, a hermetyczna gródź, która powinna odcinać górny świat od dolnego, była tam otwarta i zepsuta. Życie na stacji

Ogród Botaniczny było niemożliwe, co zaś zaczynało się za nią, to ludzi już nie interesowało. Dlatego kraj świata przebiegał dokładnie tam, dokąd sięgało światło ogniska. Dalej rozciągał się kosmos. Odgrodzeni od kosmicznej próżni workami z piaskiem zwalonymi na kształt przedpiersi siedzieli wartownicy. Kałachy opierały się jeden o drugi, tworząc piramidę. Na ogniu grzał brzuszek wyszczerbiony, okopcony czajnik. Artem ulokował się twarzą do ogniska, potylicą zaś do pustki tunelu. Tam też, obok siebie, posadził Homera, którego specjalnie sprowadził w tę cichą pustkę; nie chciał słuchać jego opowieści tam, na rowerze, przy wszystkich. Zupełnie bez świadków się nie uda, niech chociaż będzie ich mniej. – Nie siedź plecami do rury! – ofuknął go Lewaszow. Ale teraz Artem ufał temu tunelowi. Nauczył się go wyczuwać. Pozostali rozsiedli się tak, żeby nie spuszczać wzroku z paszczy tunelu. Homer usłyszał, że ma opowiadać cicho, żeby nie ściągać uwagi pozostałych, ale on cicho nie potrafił. – Polarnyje Zori – tak się nazywa to miasteczko. Leży na Półwyspie Kolskim. W pobliżu jest elektrownia atomowa, przy czym – niech pan uważa! – działająca. Elektrownia ma zapas paliwa jeszcze na jakieś sto lat! Dlatego że zasila tylko jedno miasto. A z miasta zrobili twierdzę. Postawili częstokół z bali, inne umocnienia. Zorganizowali przyzwoitą obronę. Obok rozlokowano jednostki wojskowe, ochraniały elektrownię, z nich rekrutuje się miejski garnizon. Dookoła jest niebezpiecznie. Północ. Ale oni się trzymają. Elektrownia zapewnia im i światło, i ciepło – mogą gospodarować. Tak więc… – Co ty tam majaczysz, hę? – zawołał z drugiej strony Lewaszow: czerwone oczy, mięsiste uszy i do tego wąsy rosły mu jakoś dziwnie, do góry. – Jakie znowu, kurwa, zorze! Przecież za Botanicznym w całej rurze prócz bezpańskich psów nikogo nie ma! Mało nam jednego walniętego, to drugi się zgłasza! – Będą tu teraz mieć swój klub – mrugnął do niego Armenczik, wydłubując paznokciem tkwiące pomiędzy zębami wieprzowe włókno. – Klub marzycieli i romantyków „Szkarłatne Żagle”. – Kto ten sygnał odbierał? Kto z nimi rozmawiał? – Artem patrzył staruszkowi w brodę, w poruszające się usta, czytając z nich jak głuchy. – Ja… – zaczął na nowo Homer. – Ja sam jestem z tamtych stron. Z Archangielska. Tak więc ciągle miałem nadzieję, że może przeżył ktoś z moich bliskich. Nasłuchiwałem… Szukałem. W końcu znalazłem. Mój Archangielsk, co prawda, milczy. Za to Polarnyje Zori! Całe miasto, wyobraża pan sobie? Na powierzchni! Gorąca woda, światło… Ale co najciekawsze – zachowała się u nich wspaniała elektroniczna biblioteka. Na nośnikach magnetycznych, na płytach kompaktowych. Cała światowa literatura, kino… Rozumie pan? Bo prądu mają, ile zapragną… – Jakie fale? Jaka częstotliwość? – przeciął jego spokojne opowiadanie Artem.

– Czyli jest to coś na kształt Arki Noego. Na której co prawda nie uratowała się para z każdego gatunku, tylko cała kultura naszej cywilizacji… – jakby nie słysząc, tokował dalej staruszek. – O której godzinie nastąpił kontakt? Jak często? Gdzie był twój punkt łączności? Jaki to sprzęt? Z jakiej wysokości udało się złapać sygnał? Dlaczego w takim razie mnie się nie udawało?! Staruszek spodziewał się rozmowy, a nie przesłuchania: sympatycznej rozmowy przy ognisku. Ale Artem za bardzo pragnął tej chwili, żeby trwonić ją na łzawe historyjki. Po pierwsze, musiał upewnić się, że to prawda. Sam dobrze znał miraże, które majaczą na tej pustyni – powierzchni. Nie, on nie potrzebuje się nimi zachwycać, chce tego dotknąć, sprawdzić. – No! – nie odpuszczał, cisnął; nie wolno było pozwolić się staruszkowi wyśliznąć. – Przypomnij sobie dokładnie! Dlaczego mnie się już nie udaje?! – Ja… – Homer cmokał i zastanawiał się, uciekał wzrokiem w ciemność; ale w końcu się poddał. – Nie wiem. – Jak to nie wiesz? Jak możesz nie wiedzieć?! Jeśli sam łapałeś ich sygnał?! Zmieszał się – i przyznał, drań jeden: – To nie ja łapałem. Spotkałem po prostu człowieka. Radiotelegrafistę. On opowiedział. – Gdzie? Gdzie go spotkałeś? Jaka stacja? Staruszek powzdychał jeszcze kilka razy. – Teatralna, tak mi się zdaje. Teatralna. – Czyli tam, gdzie diabeł mówi dobranoc? Myślisz, że będę się bał tam pójść i sprawdzić, co? – Nic takiego nie myślę, młody człowieku – odparł tamten z godnością. – Kiedy? – Kilka lat temu. Nie pamiętam. Nie pamięta. Jedyny raz, kiedy Artem w przerwach między szumem a wyciem fal radiowych usłyszał daleki i słaby ludzki głos, na zawsze zapisał mu się w głowie i głos ten – wystarczy się wsłuchać – nawet teraz brzmi w jego uszach, tak jak dawno wyschnięte morze szumi w muszli. Jak coś takiego można zapomnieć? Jak można przez całe swoje podziemne życie marzyć o napisaniu książki dla potomnych, dla następnych pokoleń, żeby te pokolenia wiedziały, skąd się wzięły, żeby nie traciły marzenia o powrocie na powierzchnię – i nie pamiętać czegoś takiego w najdrobniejszych szczegółach?! I do tego Teatralna. – Kłamiesz – powiedział z przekonaniem Artem. – Chcesz się przypodobać. – Myli się pan. Ja po prostu…

– Chcesz mi się przypodobać, żebym wszystko ci opowiedział. Całą swoją pieprzoną historię. Chcesz mnie kupić, co? Znalazłeś słaby punkt – i rrraz, haczyk… Tak? – Wcale nie! To absolutnie prawdziwe zdarzenie… – A idź ty! – O! – garbonosy Armenczik zatrąbił, wciągając smarki. – Marzyciele się kłócą, czyje marzenie jest bardziej marzycielskie. Artem, rozzłoszczony na siebie i na tego starego durnego łgarza, oparł głowę na podziurawionym przez kule worku z piaskiem i zacisnął powieki. Bajkopisarz pieprzony. Ledwie na duszy się zasklepi, ktoś przychodzi i rozdrapuje. Staruszek zasępił się i nie zamierzał już więcej przekonywać Artema. No i chrzanić go. Do końca warty nie zamienili ani słowa. Wychodząc na stację, Artem nie pożegnał się ze staruszkiem nawet spojrzeniem.

– Jest potwierdzona informacja. Przechwycono sygnał z Półwyspu Kolskiego. Są tam ocaleni! – Artem popatrzył na Kiriłła znacząco. – Naprawdę?! – Naprawdę! Kiriłł aż podskoczył, tak się ucieszył. Zaczerpnął za dużo powietrza i zaniósł się kaszlem. Wiedząc, co zaraz nastąpi, Artem dał mu chusteczkę, by ten przyłożył ją do ust. Kiriłł uspokoił się, odsunął chusteczkę, obejrzał ją z przestrachem i poczuciem winy. Artemowi ścisnęło się serce. – To wszystko minie. Będziesz jeszcze szczury łapał! Myślałby kto, trochę krwi! – Mama się złości. Nie pokazuj jej. Nie pokażesz, dobrze? – No co ty! Ty i ja to jest ho ho! Jedna drużyna! Ty nie wydajesz mnie, a ja ciebie! – Przysięgnij na Zakon. – Przysięgam na Zakon. – Uroczyście przysięgnij. – Uroczyście przysięgam na Zakon. Kiriłł wlazł mu na kolana. – No. Opowiadaj. – Najogólniej… – zaczął Artem. – To jest pewna informacja. Został przechwycony sygnał z północy. Z Półwyspu Kolskiego. Zachowała się tam zupełnie nietknięta elektrownia atomowa. A obok niej – miasto. Nazywa się Polarnyje Zori. Zorze Polarne. Pięknie, co? Tak więc nie jesteśmy tu sami. Rozumiesz, Kiriusza? Nie jesteśmy sami! Są jeszcze inni ocaleni! I my ich znaleźliśmy! I jak?! – Super! – powiedział Kiriłł, mrugając ogromnymi bladymi oczami. – A to serio prawda?

– Serio. I z tej elektrowni płynie tyle prądu, że wystarcza do ogrzewania całego miasta przez okrągły rok. A nad miastem zbudowali ogromną szklaną kopułę. Wyobrażasz sobie? – Nie-e. – Taką jak szklanka, tylko wielką. – Po co? – Żeby to ciepło nie uciekało. Na zewnątrz jest śnieg, zawieja, a w środku – upał! Drzewa kwitną. Zupełnie jak w twojej książeczce. I rosną sady owocowe, jabłka i inne… Pomidory, nawiasem mówiąc, też. Ludzie chodzą po ulicach w podkoszulkach. Wszędzie kwiaty. Od groma jedzenia. Różnych słodyczy. Zabawki – nie takie jak te twoje łuski po nabojach. Różne zabawki. Kiriusza zmrużył oczy, sumiennie starając się wszystko to sobie wyobrazić. Kaszlnął parę razy z zamkniętymi ustami, cichutko. Powstrzymał się. Przeciągle wypuścił powietrze. Zapewne nie mógł sobie wyobrazić. Artem też nie mógł. – A latem tę kopułę się otwiera – i żyją na świeżym powietrzu. Nie pod ziemią, tylko na zewnątrz, w domach z oknami. Przez okna widać inne domy albo na przykład las. Tak tam żyją. Czysto, sucho, świeżo. Wprost w promieniach słońca. I w takim powietrzu żaden zarazek nie może przeżyć, wszystkie zdychają. No i ludzie chodzą po ulicach bez masek przeciwgazowych. – Wszystkie zarazki? Gruźlica też zdycha? – Kiriłł natychmiast oprzytomniał. – Wszystkie. Gruźlica w pierwszej kolejności. – Czyli co, trzeba tam po prostu pojechać i pooddychać bez maski przeciwgazowej, żeby się wyleczyć? – Myślę, że tak – powiedział Artem. – Tak. To tu, w tunelach, w duchocie, w wilgoci, gruźlica ma pełną swobodę. A na świeżym powietrzu – od razu śmierć. – Łał! Trzeba powiedzieć mamie! Ale się ucieszy! A ty tam pojedziesz? – Ale te Polarnyje Zori są bardzo daleko. Tam nie tak prosto dojechać. Trzeba zebrać siły. – Zbiorę! A ile trzeba? – Kiriłł podskoczył Artemowi na kolanach. – Dużo. Wiesz, jak długo tam trzeba jechać? Amfibiami pewnie… Pół roku! Na powierzchni. Lasami, bagnami. Zniszczonymi drogami. – No i co? Dojadę! – Nie, raczej cię ze sobą nie wezmę. Pojadę tylko z innymi żołnierzami Zakonu. – A to dlaczego, co? – Matka mówi, że nic nie jesz. Taka beksa nie nadaje się do załogi amfibii. To tylko balast. A droga nie jest łatwa. Są różne przeszkody. Na każdym kroku potwory. Trzeba będzie przeżyć mnóstwo przygód. A jak miałbyś to zrobić, jeśli nic nie jesz? Wymiękniesz już przy pierwszej przygodzie! Nie, nasz Zakon potrzebuje żołnierzy, nie anemików. – Już nie mogę patrzeć na te grzyby, Art! Bleee… – A warzywa? Mama zdobyła właśnie warzywa. Widziałeś pomidora? Ten pomidor jechał

do ciebie z Sewastopolskiej przez całe metro. – Fu. – Nawiasem mówiąc, to dokładnie taki sam pomidor jak te, które rosną w ogrodach miasta Polarnyje Zori. No masz, spróbuj. Jest w nim cała masa witamin. – Dobra, pomidora już zjem. Jeśli tam takie same rosną. – Wsuwaj go natychmiast. Przy mnie. – A ty poopowiadaj jeszcze o tych zorzach i o przypominającej szklankę kopule. Matka Kiriuszy, Natalia, stała na zewnątrz, słyszała wszystko przez brezent, każde słowo. Przez jej twarz przebiegały cienie, palce zaciskały się. – Przekonałem go, żeby zjadł pomidora – uśmiechnął się do niej Artem. – Po co mówisz mu o tych swoich bzdurach? Teraz nie da mi żyć – Natalia nie odwzajemniła uśmiechu. – Dlaczego od razu bzdury? Może te Polarnyje Zori istnieją. Niech sobie wyobraża. – Wczoraj był doktor. Przyjechał z Hanzy. Artem zapomniał, jakie słowo chciał wypowiedzieć jako następne. Bał się zgadywać, co Natalia zaraz mu oznajmi. Starał się niczego nie domyślać, żeby nie zapeszyć. – Zostały mu jakieś trzy miesiące. Tyle. Masz te swoje Polarnyje Zori. Usta Natalii wygięły się w dół i Artem zdał sobie sprawę, że to było w jej oczach przez cały czas, kiedy rozmawiali. – I co, zupełnie nic?… Przesłona. Wyschłe łzy. – Mamooo! Artem weźmie mnie ze sobą na północ amfibią! Pozwolisz mi jechać?

Myślał, że Ania już śpi albo udaje, że śpi – jak zwykle tylko po to, by go uniknąć. Ale siedziała na łóżku z podciągniętymi po turecku gołymi nogami i obiema rękami. Kurczowo, jakby bała się, że jej ją zabiorą, trzymała półlitrową plastikową butelkę z czymś mętnym. Czuć było alkohol. – Masz – podała mu ją. – Golnij sobie. Artem posłuchał, napił się ognistej siwuchy, wstrzymał oddech, wymrugał to. Trochę go to ożywiło, trochę rozgrzało. Co teraz? – Usiądź – Ania poklepała posłanie obok siebie. – Usiądź, proszę. Opadł na łóżko tam, gdzie mu pokazała. Spojrzał na nią, lekko się obracając. Prosta bluzka na ramiączkach. Włoski na jej rękach stanęły dęba – z zimna? Taka sama jak dwa lata temu. Czarne włosy ostrzyżone krótko, na chłopaka. Wąskie, blade usta. Nos nieco za duży jak na taką drobną twarz, z garbem, ale bez niego byłoby mdło i nudno.

Ręce miała splecione z powrozów jak w modelu anatomicznym, nie było w nich żadnej dziewczęcej łagodności; i barki – muskularne, jak z pagonami. Długa szyja, szybko pulsująca tętnica i te jej kręgi… Obojczyk przebijający się przez skórę; za ten obojczyk miał niegdyś ochotę ją i kochać, i litować się, i dręczyć do końca. Twarde sutki prześwitują przez białą tkaninę. Dlaczego żarówka z początku się pali, a potem się przepala? – Obejmij mnie. Artem wyciągnął rękę i umieścił ją niezgrabnie na ramieniu Ani, obejmując żonę ni to po bratersku, ni to jak dziecko. Ta przysunęła się, jakby chciała się do niego przykleić, ale wszystkie jej sploty pozostały napięte, skrępowane. Artem też nie mógł pozbyć się swojej drętwoty, wziął z nadzieją kolejny łyk. Nie potrafił też niczego odpowiedniego powiedzieć: odwykł. Ania dotknęła go. Potem przesunęła wargami po jego policzku. – Kłuje. Artem zamieszał mętną ciecz w plastikowej butelce, przełknął dużo naraz. W głowie wirowały mu arktyczna północ i amfibia. – Chodź… Chodź, spróbujemy, Artem. Spróbujmy jeszcze raz. Musimy. Jeszcze raz. Wszystko od nowa. Wsunęła palce – zimne, sztywne – za jego pasek. Zręcznie rozpięła sprzączkę. – Pocałuj. No. Pocałuj. – Tak. Ja… – Chodź do mnie. – Zaczekaj… Już. – No co ty? Zdejmij… Zdejmij ze mnie… Ciasno mi. Tak. I to też zdejmij. Chcę, żebyś to ty mnie rozebrał. Ty. – Aniu. – No? O tak… Ssss… Zimno. – Tak. Ja… – Chodź tutaj. O tak… Ty też… Dalej… Dalej… Tę ohydną koszulę… – Już. Już. – O tak. Boże. Daj łyka. – Trzymaj. – A. Ach. No… O tu. O tu. Jak kiedyś robiłeś. Pamiętasz? Pamiętasz jeszcze? – Aniu… Aneczko… – No co tam z tobą?… No? – Jesteś… Jesteś taka… – Nie trzeba tak długo. No. – Odwykłem… Wybacz… – Daj, ja… Dlaczego ty?… Daj mi.

– Aniu… – No? No! Dotknij… O tutaj… Czujesz? – Tak… Tak. – Ja tak dawno. Ty w ogóle… Dlaczego ty?… Nie rozumiesz? Ja potrzebuję. Ciebie. No? – Już. Już zaraz. Po prostu… Po prostu taki dzień… – Cicho. Cicho bądź. Daj, ja spróbuję… Po prostu leż. – Ja dziś… – Zamknij się. Zamknij oczy i zamknij się. O tak. O tak. No… A teraz… Teraz po prostu… No co tam z tobą? Co!? – Nie wiem. Nie wychodzi. – No!? – Cholera wie. Nie. W głowie mam tyle… – Czego? Co jest w tej twojej głowie? – Przepraszam. – Odejdź. Wyjdź! – Aniu… – Gdzie moja bluzka? – Zaczekaj. – Gdzie jest moja bluzka!? Zimno mi! – No co ty… Dlaczego tak robisz? Nie chodzi o ciebie, to nie twoja wina… – Dość, starczy. I starczy tego udawania namiętności. – Nieprawda… – Spadaj, słyszysz?! Spadaj! – Dobrze. Ja… – Gdzie te pieprzone majtki?! Koniec. Nie chcesz – to nie. A może uschło ci tam wszystko? Od promieniowania? – Jasne, że nie, co ty… – Po prostu nie chcesz ze mną… Ode mnie… – Mówię ci… Taki dzień. – To dlatego nam z nimi nie wychodzi, że wiedzą: ty ich nie chcesz, ty na nie nie czekasz! – Nieprawda! – Ja… Artem! Dla ciebie! Odeszłam. Z ojcem – na amen… Z twojego powodu. On po tej wojnie, po bitwie… Z czerwonymi… Na wózku – on! Nogi niesprawne… I rękę mu odrąbali… Czy ty chociaż rozumiesz, co to dla niego znaczy?! Być inwalidą! I od niego, od własnego ojca – do ciebie. Wbrew niemu! Wbrew jego woli! – A co ja na to poradzę? On mnie w ogóle za człowieka… Chciałem mu całą prawdę… A on… To on nie chce, żebyśmy byli razem, co ja mam do tego? – Żeby twoje dzieci, rozumiesz – twoje! Porzuciłam… Przestałam chodzić na powierzchnię!

Bo zdrowie… Te wszystkie organy kobiece… Jak gąbka… Radiacja… Przecież wiesz! Te przeklęte grzyby… Żeby uchodzić tu za miejscową… Na tej twojej stacji! Myślisz, że tak sobie… Tak swoją przyszłość?! Odeszłam ze służby! Żeby świnie kołysać! W imię… w imię czego!? A ty – ty wciąż to samo! Nawet na jeden dzień nie przestałeś! Wszystko tam już sobie spaliłeś! Rozumiesz?! Może właśnie dlatego nam się nie udało! I nie udaje! Ile razy cię prosiłam! Twój ojciec – ile razy cię prosił! – Tak w ogóle to Suchy… – Dlaczego to robisz?! Po prostu ich nie chcesz, tak? Zwyczajnie nie lubisz dzieci, tak?! Nie chcesz ich ze mną! W ogóle nie chcesz! W dupie masz to wszystko, potrafisz tylko świat ratować! A ja? A mnie?! To ja! Mnie odpuszczasz! Tracisz mnie! I chcesz mnie stracić, tak? – Ania. Po co ty… – Ja już nie mogę. Nie chcę już. Nie chcę czekać. Nie chcę żebrać o seks. Nie chcę marzyć o tym, że zajdę. I nie chcę się bać, że jeśli w końcu z tobą zajdę, to urodzi się potworek. – Dość! Zamknij się! – A tobie urodzi się potworek, Artem! Ty też chłoniesz jak gąbka! Każda twoja wyprawa na powierzchnię ci o tym krzyczy! Czy ty tego nie rozumiesz?! – Zamknij się, suko! – Odejdź. Odejdź, Artem. Odejdź na zawsze. – Odejdę. – Odejdź. A wszystko to – szeptem. Szeptem krzyk, szeptem jęki. Szeptem łzy. Bezgłośnie, jak u mrówek. I wszyscy sąsiedzi udają, że śpią. I wszyscy wszystko wiedzą.

Skafander ochronny idealnie zmieścił się do worka. Na wierzchu Artem położył służbowego kałacha, którego nie wolno było wynosić ze stacji, naboje – sześć magazynków owiniętych po dwa granatową taśmą izolacyjną i torebkę suszonych grzybów. Maska przeciwgazowa gapiła się na niego niespokojnie, dopóki Artem nie zasunął nad nią zamka, szarpiąc z wysiłkiem, jak nad obrzydliwym trupem w worku. Potem zarzucił na ramiona plecak – swoje przekleństwo, swój syzyfowy głaz. – Dziadku! Wstawaj! Pakuj się! Tylko nie hałasuj. Staruszek jakby spał z otwartymi oczami – natychmiast się ocknął. – Dokąd? – Powiedziałeś mi prawdę o Teatralnej? O tym twoim radiotelegrafiście? Że on tam jest? – Tak… Tak. – To co… Zaprowadzisz mnie tam? – Na Teatralną? – zawahał się Homer.

– Czyli jednak myślałeś, że będę cykorzył, co? Figa, dziadku. Dla kogoś innego to może i piekło. A dla nas – pola bitewnej chwały. No? Czy cały czas kłamałeś? – Nie kłamałem. – Idziemy razem na Teatralną. Muszę sam zobaczyć tego twojego człowieka. Osobiście. I o wszystko go wypytać. Chcę, żeby mnie nauczył. Niech mi da swój odbiornik… Żebym sprawdził. – Przecież to było dwa lata temu… – Umówmy się co do jednego. Ty prowadzisz mnie do tego radiotelegrafisty, a ja opowiadam ci o wszystkim, o co chciałeś zapytać. Jak na spowiedzi. Czarni, żółci, zieloni, do wyboru, do koloru. Historia mojego bohaterskiego wyczynu. Tobie opowiem to, czego innym nie mówiłem. Całą tę pieprzoną grecką tragedię od alfy do omegi. Stoi? Słowo honoru. No? Przybij piątkę. Homer wyciągnął do niego rękę – powoli, z wahaniem, jakby zastanawiał się, czy Artem nie splunął sobie w dłoń – ale ścisnął mocno. Kiedy staruszek układał bieliznę w torbie podróżnej, Artem bawił się samoładującą się latarką: ściskał i rozluźniał rękojeść, słuchał brzęczenia mechanizmu, ładował akumulator. Interesował się tylko tym. Potem zrobił pauzę. – Wyjaśnij mi. Ta twoja książka… Po co ona? – Książka? Cóż, jest tak, że my tu żyjemy, a czas się zatrzymał, rozumie pan? Nie ma historyków i nie ma kto zapisać, że my też żyliśmy ani jak żyliśmy, i wychodzi na to, że nasze życie jest jakby na próżno. A to przecież nieprawda – Homer zastygł, w rękach miał zmiętą szarą poszewkę. – Bo odkopią nas za dziesięć tysięcy lat, a my nie napisaliśmy ani jednej linijki. Będą z kości odgadywać i z misek, w kogo wierzyliśmy i o czym marzyliśmy. I wszystko poprzekręcają. – Kto odkopie, dziadku? – Archeolodzy. Nasi potomkowie. Artem pokręcił głową. Oblizał wargi, spróbował stłumić kipiącą w sobie złość, ale jakby żółć podeszła mu do gardła i zwymiotował, tak że jego samego zapiekło: – A może ja nie chcę, żeby nas odkopywali. Nie chcę być kośćmi i miskami w zbiorowym grobie. Niech to ja odkopuję, a nie mnie. Tu i tak jest dość takich, co chcą całe życie spędzić w kurhanie. Wolę już wyciągnąć kopyta od przedawkowania promieniowania, niż doczekać siwizny w metrze. To nie jest człowieczy los, dziadku. Nie na ludzką miarę. Metro. Potomkowie… Potomkowie, kurwa! Nie chcę, żeby moi potomkowie przez całe życie tkwili pod ziemią. Żeby moi potomkowie karmili sobą prątki gruźlicy?! Nie chcę! Żeby za ostatnią puszkę konserw podrzynali sobie gardła? Nie chcę! Żeby chrumkali i tarzali się razem ze świniami?! Dziadku, ty dla nich piszesz książkę, ale oni nie będą mogli jej przeczytać! Oczy im sczezną jako zbędne, rozumiesz to?! Za to węch będą mieli jak szczury! To nie będą ludzie! Kogoś takiego płodzić?! Ale jeśli jest choć jedna szansa na milion, że gdzieś tam, gdziekolwiek, można żyć na powierzchni, pod rozgwieżdżonym niebem, pod słońcem, jeśli

gdziekolwiek na tym pieprzonym świecie można oddychać nie gumowym ryjem, a zwyczajnie, ustami, to ja to miejsce znajdę, jasne?! I jeśli takie miejsce będzie, to wtedy tak! Tam będzie można budować nowe życie! Rodzić dzieci! Żeby rosły – nie jak szczury, nie jak Morlokowie, ale jak ludzie! O to trzeba walczyć! A od razu, za życia, zakopać się w ziemi, zwinąć się w kłębek i cichutko, spokojniutko zdechnąć – nie wolno! Homer, napromieniowany, ogłuszony tą przemową, nie mówił nic. Tymczasem Artem chciał, żeby staruszek podjął walkę, potrzebował tylko wyprowadzić jeszcze jeden skuteczny cios. Ale zamiast tego dziadek uśmiechnął się do niego – szczerze, ciepło; ustami pozbawionymi połowy zębów. – Nie na darmo tu szedłem. Czułem, że nie na darmo. Artem tylko splunął. Ale wypluł w ten sposób jad, żółć; na widok szczerbatego uśmiechu staruszka nie wiedzieć czemu zrobiło mu się lżej, odpuściło. Dziwaczny był ten dziadek, niezgrabny, ale nagle Artem poczuł, że są jedną drużyną. Tamtemu też wydało się coś podobnego i zupełnie młodzieńczo, jak dzieciak, zamachał Artemowi: – Jestem gotów. Przez stację szli chyłkiem. Wiszący nad wyrwą tunelu stacyjny zegar, miejscowa świętość, wskazywał noc. A to znaczyło, że dla wszystkich była noc. Z tym tylko Artem mógł się nie zgodzić, ale Artem już stąd odchodził. Hala prawie opustoszała, tylko w kuchni jakiś spóźnialski popijał herbatę. Purpurowe wspólne oświetlenie stacji było przytłumione, ludzie upakowali się już po swoich namiotach, zapalili w środku słabe LED-y i zamienili brezent w teatr cieni. Na każdej ze scen pokazywany był osobny spektakl. Minęli namiot Suchego – pochylona nad biurkiem sylwetka; przeszli obok tego, w którym z twarzą ukrytą między kolanami siedziała Ania. Stary spytał ostrożnie: – I co, nie chcesz się pożegnać? – Nie ma z kim, dziadku. Homer nie oponował. – Na Aleksiejewską! – oznajmił Artem wartownikom przy wyjściu do południowego tunelu. – Suchy wie. Tamci zasalutowali: jak wie, to wie. Dzięki, że nie jak zwykle na powierzchnię. Zeszli na tory po przyspawanej metalowej drabince. – Rura – powiedział sam do siebie Artem, wkraczając w ciemność, czule dotykając szorstkiego i zapleśniałego żelaznego tubingu, mierząc wzrokiem pięciometrowe sklepienie tunelu i jego niezmierzoną głębię. – Rura wzywa.

4 // Opłata Aleksiejewska przypominała WOGN, ale w parszywym wydaniu. Tu też próbowali hodować grzyby i użerali się ze świniami, ale grzyby i świnie jak na złość wychodziły im półzdechłe, tak że ledwie ich starczało dla mieszkańców, a nic nie zostawało na handel. Ale i miejscowi pasowali do swoich świń – cherlawi, pogodzeni z tym, że w ich bajce zarówno początek, jak i zakończenie są nudne i z góry wszystkim znane. Ściany były tu niegdyś białe i marmurowe, a teraz już nie wiadomo jakie. Co można było odłupać i sprzedać, odłupali i sprzedali. Został tylko beton i trochę ludzkich istnień. Zeskrobywać beton było trudno, a i nikomu w metrze nic po takim towarze; tak więc głównym obiektem handlu było to, za kogo mieszkańcy Aleksiejewskiej będą ginąć w walce. Gdyby był wybór, to i cena też byłaby wyższa. Ale prócz WOGN-u inni klienci się nie znaleźli. I tak oto główny cel istnienia stacji metra Aleksiejewska stanowiła obecnie ochrona WOGN-u. Dlatego tunel południowy, prowadzący do sojuszniczej Aleksiejewskiej, był na WOGN-ie uważany za spokojny. Przez inne tunele trzeba było się przekradać nawet i tydzień, a na ten Artem i Homer, ze wszystkimi niezbędnymi środkami ostrożności, stracili może pół godziny. Chociaż minuty zostały tam, gdzie zegar: na WOGN-ie. Na Aleksiejewskiej zegar skradziono już dziesięć lat temu i od tej pory każdy egzystował podług własnej intuicji. Kto chciał mieć noc – ten ją miał. Ostatecznie noc w metrze nigdy się nie kończyła; to dzień trzeba było sobie wyobrażać. Wartownicy spojrzeli na piechurów bez zainteresowania; źrenice mieli jak ucha igielne. Nad posterunkiem zawisła ciężka biała chmurka, czuć było onucami: palili kwasa. Dowódca ciężko westchnął, bardzo się starając. – Dokąd. – Na Prospekt Mira. Na bazar – nie próbując nawet w to ucho wejść, powiedział Artem. – Nie wpuszczą. Tam. Artem uśmiechnął się do niego ciepło. – To nie twoje zmartwienie, wujaszku. – Tangens przez tangens daje cotangens – odparł dowódca, zarażając się dobrocią Artema i też chcąc powiedzieć coś przyjemnego. Przy tym się też rozstali. – Jak pójdziemy? – zapytał Artema Homer. – Z Prospektu? Jeśli wpuszczą nas do Hanzy – to Okrężną. Wszystko będzie lepsze niż iść dalej naszą linią. Wiesz, nieprzyjemne wspomnienia. Hanza będzie pewniejsza. Mam wystawioną wizę, jeszcze Młynarz mi załatwił. A ciebie wpuszczą?

– Przecież tam jest kwarantanna. – Oni zawsze mają jakąś kwarantannę. Jakoś damy radę. Problemy zaczną się potem. Teatralna… Tam to z której strony nie podejść… Wybrałeś sobie, dziadku, miejsce zameldowania swojego radiotelegrafisty… Sam środek pola minowego. – Ależ co… – Żartuję. Staruszek spojrzał jakoś tak szczególnie – spode łba, w siebie, tam, gdzie widocznie miał rozłożony plan metra. Artem zawsze miał go przed oczami, nauczył się patrzeć wprost przez niego. Rok służby u Młynarza zrobił swoje. – Powiedziałbym… Lepiej do Pawieleckiej. Dalej, ale szybciej. I stamtąd już zieloną na północ. Jak się poszczęści, możemy tam dotrzeć i w jeden dzień. I dalej rurą. Świszcząca latarka starała się, jak mogła – ale plamka jej światła sięgała jedynie na jakieś dziesięć kroków, dalej pożerała ją ciemność. Z sufitu kapało, ściany błyszczały wilgocią, coś głucho burczało i spadające im na głowy krople parzyły skórę, jakby to była nie woda, lecz sok żołądkowy. W ścianach pojawiały się jakieś drzwi, a czasem czarne wyrwy bocznych korytarzy – w większości zabite deskami i zaspawane kratami z prętów zbrojeniowych. Wiadomo przecież, że na tęczowych pasażerskich planach nie zaznaczono nawet trzeciej część całego metra, tego rzeczywistego. Po co ludzi niepokoić? Jedziesz z jednej marmurowej stacji na drugą, wpatrując się w telefon, mija godzina i już, jesteś na miejscu. I nie zdążyłeś się zastanowić, jakie głębiny odwiedziłeś. Ani się zainteresować: a co jest tam, za murami stacji, dokąd prowadzą zakratowane odnogi tuneli? Dobrze, że nie zdążyłeś. Patrz w telefon, myśl o swoich ważnych sprawach, nie pchaj się, gdzie nie powinieneś. Szli szczególnym tunelowym krokiem – kulejącym, półtorakiem – tak, żeby trafiać dokładnie na podkłady kolejowe. Dużo trzeba przejść, zanim nogi się czegoś takiego nauczą. Ci, co siedzą na stacjach, tak nie potrafią, mylą się, potykają. – No, a ty, dziadku, to co… Sam jesteś? – Sam. Całe światło uciekało do przodu i nie dało się stwierdzić, co staruszek ma na twarzy. Pewnie nic, prócz brody i zmarszczek. Minęli jeszcze z pięćdziesiąt podkładów. Plecak z radiostacją zaczął Artemowi ciążyć, przypominać o sobie. Zwilgotniały mu skronie, po plecach pociekły strużki potu. – Miałem żonę. Na Sewastopolskiej. – Mieszkasz aż na Sewastopolskiej? – Kiedyś – tak. – Odeszła? – z jakiegoś powodu Artemowi wydało się to najbardziej prawdopodobne. – Twoja żona?

– Ja odszedłem. Żeby pisać książkę. Myślałem, że książka jest ważniejsza. Chciałem coś po sobie zostawić. A żona tak czy owak nigdzie nie zniknie. Rozumiesz? – Odszedłeś od żony, żeby pisać książkę? – dopytał Artem. – Ale jak to? I ona… Puściła cię? – Uciekłem. Wróciłem – a jej już nie było. – Odeszła? – Umarła. Artem przerzucił worek ze skafandrem z prawej ręki do lewej. – Nie wiem. – Co? – Nie wiem, czy rozumiem, czy nie. – Rozumiesz, rozumiesz – ze zmęczeniem, ale i z przekonaniem powiedział staruszek. Artem nagle poczuł strach. Strach, że zrobi coś nieodwracalnego. Kolejne deski liczyli w milczeniu. Słuchali burczącego echa i dalekich jęków: to metro kogoś trawiło.

Nie spodziewali się niebezpieczeństwa od tyłu; wpatrywali się w przód, próbowali zlokalizować w tunelu, tej studni z atramentem, ową delikatną zmarszczkę na powierzchni, w ślad za którą wytryśnie, wylezie na nią coś strasznego, bezimiennego. A z tyłu głowy oczu nie mieli. Niedobrze. Skrzypu-skrzyp. Skrzypu-skrzyp. Tak powoli wkradło im się to w uszy, stopniowo. I stało się wyraźne dopiero wtedy, kiedy było już za późno, by się odwrócić i wyciągnąć broń. – Ej! Gdyby chcieli ich teraz pchnąć w plecy ołowiem, położyć twarzą do zgniłych podkładów, mogli i zdążyliby to zrobić. Nauczka: w rurze nie wolno myśleć o swoich sprawach, może się poczuć zazdrosna. Zapominasz się, Artem. – Stać! Kto to?! Plecak i worek zawisły mu na ramionach; przeszkadzały w celowaniu. Z ciemności wytoczyła się drezyna. – Ej. Ej. Swoi. To był tamten wartownik, cotangens. Sam na drezynie, nieustraszony człowiek. Porzucił posterunek i pomknął w pustkę. Kwas go pognał. Czego on, do licha, chce? – Chłopaki. Tak sobie pomyślałem: może was podrzucić. Na następną. I uśmiechnął się do nich swoim najlepszym uśmiechem. Szczerbatym, nieporadnym.

Plecy prosiły oczywiście, żeby jechać, a nie tłuc się piechotą. Przyjrzał się dobroczyńcy: waciak, zakola, nabrzmiałe wory pod oczami, ale przez otwór źrenicy płynie światło, jak przez dziurkę od klucza. – Za ile? – Nie obrażaj mnie. Jesteś przecież Suchego syn, tak? Naczelnika stacji. Ja tak po prostu. Za pokój na świecie. Artem otrząsnął się; plecak podskoczył i wygodniej usadowił mu się na plecach. – Dziękuję – zdecydował się Artem. – Taajest! – ucieszył się wartownik i zamachał rękami, jakby rozpędzając zbierający się od lat dym. – W końcu duży chłopiec z ciebie, sam musisz rozumieć te subtelności! Tu bez suwmiarki ani rusz! Nie zamykał ust aż do samej Ryżskiej.

– Przywieźliście gówienko? Jako pierwszy – przed wartownikami – witał ich wystrzyżony chłopaczyna z wystającymi kośćmi policzkowymi i oklapłymi uszami. Jego oczy miały nieco skośny wykrój, ale były cementowe jak niebo. Skórzana kurtka się na nim nie dopinała, a przez rozchełstaną koszulę spomiędzy kędziorów i niebieskich rysunków spokojnie i pewnie patrzył na nich z krzyża całkiem spory Jezus. Chłopak pewnie ściskał nogami blaszane wiadro; przez ramię miał przewieszoną torbę, którą poklepywał tak, by wydawała kuszące pobrzękiwanie: – Dam najlepszą cenę! – i coś subtelnie dzwoniło. W dawnych czasach nad tą stacją mieścił się Ryski Targ, słynący w całej Moskwie z tanich róż. Po tym jak zawyły syreny, dano ludziom jeszcze siedem minut, żeby mogli zrozumieć, uwierzyć, wymacać dokumenty i dobiec do najbliższego wejścia do metra. Uciekający kwiaciarze, którzy mieli tu tylko dwa kroki, wcisnęli się do środka jako pierwsi, rozpychając łokciami resztę ginących. Kiedy powstała kwestia, z czego żyć pod ziemią, otworzyli hermetyczne grodzie, roztrącili zalegające na zewnątrz ciała i wrócili na swój targ po róże i tulipany; te zdążyły zwiędnąć, ale do zielnika nadawały się doskonale. I mieszkańcy Ryżskiej długo jeszcze handlowali zasuszonymi kwiatami. Kwiaty były uszkodzone przez pleśń i promieniowanie, ale ludzie i tak je brali: w metrze trudno o coś lepszego. Przecież wciąż musieli kochać i smucić się; a jak to robić bez kwiatów? Dzięki suszonym różom, dzięki pamięci o, jak się zdawało, dopiero co minionym i bezpowrotnie utraconym szczęściu Ryżska rozwinęła skrzydła. Ale pod ziemią nie dało się hodować kwiatów: kwiaty to nie grzyby czy ludzie, potrzebują słońca. A targ nad stacją, choć zdawał się nie mieć dna, wyczerpał się.

Nadszedł kryzys. Mieszkańcy Ryżskiej, przyzwyczajeni już do pięknego życia, musieliby przejść na zmniejszone racje żywnościowe i w ogóle żreć szczury, tak jak pozostali biedacy na zwyczajnych, nieobdarzonych żadnym błogosławieństwem stacjach. Uratowała ich smykałka do interesów. Zastanowili się nad możliwościami, ocenili zalety swojego położenia i zaproponowali sąsiadom z północy układ: będą wykupywali nadwyżkę świńskiego obornika, żeby handlować nim dalej, sprzedając go jako nawóz wszystkim stacjom, które uprawiały pieczarki. WOGN propozycję przyjął: tego dobra mieli akurat pod dostatkiem. I Ryżska, przygasająca już, poszarzała od nadciągającej nędzy, złapała drugi oddech. Nowy towar pachniał oczywiście inaczej, za to był pewniejszy. A w obecnych trudnych czasach nie można było wybierać. – Chłopaki, co wy, na pusto? – rozczarował się gośćmi wystrzyżony chłopak, krótko wciągając nosem powietrze. Natychmiast podbiegli inni, nieco spóźnieni, z wiadrami – całą gromadą, wykrzykując jeden przez drugiego: – Gówienko! – Nie macie gówienka? Dobrze płacę! – Dam kulkę za kilo! Płacono tu, podobnie jak w całym metrze, nabojami do kałacha – obecnie jedyną twardą walutą. Ruble straciły jakąkolwiek wartość już na samym początku: do czego miano by je odnosić w świecie, w którym słowo honoru jest nic niewarte, a państwo nie istnieje? Z nabojami nie miały szans. Z banknotów dawno już skręcili papierosy i wypalili; wysokie nominały ceniono bardziej od niskich – były czystsze, lepiej się żarzyły, mniej kopciły. Monetami bawiły się biedniejsze dzieci, dla których zabrakło łusek po nabojach. A prawdziwa cena wszystkiego wyrażała się teraz w kulkach, jak z czułością nazywano amunicję. Nabój za kilogram to cena na Ryżskiej, a gdzieś na Sewastopolskiej kilo kosztuje już całe trzy. Oczywiście nie każdy będzie chciał się tym zajmować. To nic: mniejsza konkurencja. – Słuchaj, Losza, wypad stąd! Ja tu wofle byłem pierwszy – powiedział z kaukaskim akcentem smagły ruchliwy wąsacz i pchnął wytatuowanego chłopaka w jego Chrystusa; tamten zjeżył się, ale ustąpił. – Skąd ty wylazłeś, kwamać? Myślisz, że jak wyjdziesz do nich do tunelu, to całe gówno jest twoje? – przyskoczył drugi, z sinymi policzkami i łysiną. – Popa, co gnojek wyprawia! – Dobra już, chłopy, co wy… Oni i tak są puści! – Daj, niech sprawdzę! Węch wystrzyżonego Loszy z krzyżem go nie zawiódł. Cotangens niczego nie wiózł.

Rozłożył ręce dobrodusznie, wysadził Artema i Homera: – Tu moja władza się kończy! I potoczył się z powrotem w ciemność, pogwizdując jakąś nieznośną melodię. Warta służbowo, na tyle, na ile to było konieczne, zapoznała się z gośćmi i przepuściła ich: handlarze, którzy wcześniej się zbiegli, teraz rozeszli się. Został tylko ten pierwszy – Losza. Widocznie najgłodniejszy. – Chłopaki, może wycieczkę? Turyści mają u nas na co popatrzeć. Kiedy ostatnim razem widzieliście pociąg? Mamy w nim hotel. Eleganckie pokoje! Z prądem. W korytarzu. Załatwię zniżkę. – Znam tu wszystko jak własną kieszeń – wyjaśnił dobrodusznie Artem i ruszył naprzód; Homer poszurał za nim. Ryżską tworzyły dwa wesołe kolory: czerwony i żółty, ale żeby to odkryć, trzeba było zeskrobać paznokciem warstwę tłuszczu z kafelków, którymi była wyłożona. Jeden z tuneli zatykał śnięty pociąg metra przerobiony na hotel robotniczy. Całe tutejsze życie toczyło się w drugim. – A znacie nasz bar? Dopiero co otworzyli. Piwo domowe mają pierwsza klasa. Warzą je wprawdzie między innymi z… – Nie trzeba. – Cóż, chłopaki, jakoś będziecie musieli się tu rozerwać. Prospekt jest zamknięty. Kwarantanna. W poprzek torów stoi ogrodzenie oraz ludzie z automatami i psami. Nie jesteście na bieżąco czy jak? Artem wyprostował się. – I co, nie ma na to sposobu? Na pewno można się jakoś dogadać? Losza prychnął. – Idź i się dogadaj. Hanza ma teraz u siebie kampanię. Walczą z korupcją. Zaraz cię capną. Tych, co biorą, potem oczyszczą. W końcu to swoi. Ale wsadzić kogoś muszą. – A z jakiego powodu zamknęli? – Jakaś choroba grzybów. Coś w rodzaju zgnilizny. Albo przenosi się przez powietrze, albo ludzie roznoszą. Tak więc na razie wszystko zablokowali. – Normalnie mnie prześladują – powiedział pod nosem Artem. – Nie odpuszczają. – Co? – Losza zmarszczył czoło. – Wiszą mi te grzyby – oznajmił wyraźnie Artem. – Rozumiem – zgodził się Losza. – Ponury biznes. Obok przemknęło kilku facetów, dzwoniąc blaszanymi wiadrami. Losza chciał ruszyć za nimi, ale ostatecznie się powstrzymał. Widocznie uznał, że z upartymi turystami będzie ciekawiej. – Pański biznes jest jakby weselszy – zauważył Homer. – Głupio gadasz, dziadku – spochmurniał tamten. – Nie każdy może być brokerem. Do tego

potrzeba talentu. – Brokerem? – No tak. Jak ja. Jak tamte chłopaki. Brokerem. A jak to się, według ciebie, nazywa? Homer nie mógł się nawet zastanowić. Był zbyt skupiony: starał się nie uśmiechnąć. Ale kąciki ust i tak wędrowały mu w górę, choćby nie wiadomo jak je przymuszał. I wtedy Artem zauważył, że mina mu się zmieniła. Jego twarz stała się zimna i przestraszona, jak u nieboszczyka. Patrzył obok brokera – gdzieś w bok. – Głupio – perorował ogłuszonemu staruszkowi Losza. – Gówno, nawiasem mówiąc, jest krwią gospodarki. Bo grzyby to niby na czym rosną? Pomidorki sewastopolskie czym się nawozi? Tak więc głupio. A Homer skinął Loszy głową pośrodku zdania przy jakimś przypadkowym słowie i bokiem, niepostrzeżenie odszedł od niego; od Artema także. Artem powiódł za nim wzrokiem: zobaczył, ale nie zrozumiał. W odległości kilku kroków plecami do nich stała wiotka blondwłosa dziewczyna. Całowała się z opasłym i bardzo solidnym brokerem; ten, oddając się przyjemności, jednocześnie niepostrzeżenie odsuwał na bok swoje wiadro, żeby nie rozwiewało zauroczenia. To właśnie do niej zbliżał się niepewnie Homer. – I co, myślisz, że dużo z tego wyciągamy? – straciwszy kontakt ze staruszkiem, Losza przełączył się na Artema. Homer dotarł do parki i z wysiłkiem zaczął szukać kąta, pod którym mógłby zajrzeć zakochanym w twarz. Czyżby kogoś rozpoznał? Nie miał jednak odwagi się wtrącić i przerwać ich pocałunek. – Czego? – fałdami tłuszczu na potylicy wyczuł go spaślak. – Czego chcesz, stary? Oderwana od pocałunku dziewczyna miała twarz zaczerwienioną i skurczoną niczym przyssawka pijawki, którą zerwano z czyjejś ręki. To nie była ta twarz, nie ta, której szukał, zdał sobie sprawę Artem za Homera. – Proszę wybaczyć. – Spadaj! – powiedziała pijawka. I Homer, przygasły, ale wciąż niespokojny, dołączył do Artema i Loszy. – Pomyliłem się – wyjaśnił. Choć Artem postanowił o nic nie pytać: odkręci człowiek kranik ze staruszkowymi wyznaniami i jeszcze gwint się zerwie. – No jasne, nie mogłaby… Z kimś takim za nic by… Stary idiota… – powiedział więc Homer do siebie. – A co, pracujecie na własną szkodę? – zapytał Artem Loszę. – Szkodę jak szkodę… Hanza z każdej dostawy ściąga połowę na cło. A teraz to w ogóle… Z tą całą kwarantanną… Hanza – tak zwał się Związek Stacji Linii Okrężnej. Tranzyt wszystkich towarów ze

wszystkich krańców metra przechodził przez rynki Hanzy i jej urzędy celne. Wielu straganiarzy, zamiast nadstawiać karku i przedzierać się przez całe metro, wolało dowieźć swoje towary do najbliższego bazaru na przecięciu Okrężnej z liniami promienistymi i oddać wszystko lokalnym geszefciarzom. Utarg też bezpieczniej było zostawić w tym samym miejscu, w jednym z banków Hanzy, żeby nie urżnęli za niego głowy w ciemnych tunelach źli ludzie, którzy podejrzeli udaną transakcję. Na upartych, którzy dalej sami nieśli swój towar, tak czy inaczej nakładali opłaty. I jakkolwiek by się powodziło innym stacjom, Hanza wciąż się bogaciła. W całym metrze nikt nie mógł się z nią równać. I jej obywatele byli z tego dumni i zadowoleni; wszyscy pozostali marzyli zaś o tym, by się tymi obywatelami stać. Ze środka peronu widać było ginący w tunelu rząd drezyn towarowych, których na Ryżską nie wpuszczano: brokerzy po to byli brokerami, żeby na wyścigi kupować towar w północnym tunelu i sprzedać w południowym. Potem inni ciągnęli z niego zyski. – Cały handel stanął – poskarżył się Losza. – Duszą przedsiębiorców, gnidy. Monopoliści pieprzeni. Człowiek zajmuje się uczciwie swoim interesem, ale nie! Kto dał im prawo bogacić się na nas? Ja mam zginać grzbiet, a im będą rosły brzuchy? To jest, kurna, ucisk! Gdyby pozwolili nam swobodnie handlować, całe metro by rozkwitło! Artem nagle poczuł do niego sympatię, mimo aromatu. Nabrał ochoty, by podtrzymać tę zabawną rozmowę. – Hanza i tak ma się dobrze – powiedział, wspominając. – Była taka historia. Musiałem pracować na Pawieleckiej. Tej na Okrężnej. Czyściłem wychodki. Skazali mnie na rok robót. Po tygodniu uciekłem. – Można powiedzieć, przeszedłeś chrzest bojowy – skinął głową Losza. – Całe to dobro idzie do dołów kloacznych i do ziemi. Nie zniżali się do handlu. Losza uśmiechnął się niewesoło. – Bogato żyją. Wyciągnął papierośnicę z pociętymi papierkami, kapciuch z czymś do palenia. Poczęstował. Homer odmówił, Artem wziął. Ustawił się pod dyndającą pod sufitem żarówką, przyjrzał się literom przed zawinięciem w nie namiastki tytoniu. Żółta książkowa kartka starannie zadrukowana tekstem została ręcznie wyrwana i przedarta tak, żeby zrobić skręty, a nie po to, żeby ze zrozumieniem czytać licho wie co: I młodą siłę wszechciążenia: Początek rządów praelity… A więc będziemy żyli w latach, Gdzie znikną wilki oraz noże, A niebo jutrem jest brzuchate, Eteru spęczniałego zbożem. Zwycięzcy jeszcze dziś bez skruchy Cmentarze lotu lustrowali, Łamali skrzydła ważek kruche*

I właśnie te skrzydła ktoś urwał. Artem wypchał te bezużyteczne litery machorką, zwinął je starannie, poślinił, żeby jeden koniec skleił się z drugim, poprosił o ogień. Losza pstryknął spirytusową zapalniczką zrobioną z łuski po naboju do cekaemu. Palący się papier pachniał smakowicie, słodko. Machorka była podła. – A co, bardzo wam pilno dostać się na Prospekt? – mrużąc oczy przez dym, szepnął Losza. – Do Hanzy. Tak, pilno. – Macie wystawione wizy? – Tak. Zaciągnęli się jeszcze raz. Homer zaczął kasłać. Artemowi było wszystko jedno. – Ile jesteś gotów zapłacić? – Podaj cenę. – Brachu, to nie ja będę podawał cenę. Kto inny będzie tam decydował. Ja po prostu mogę was poznać. – Poznaj. Losza zaproponował wypić jeszcze strzemiennego w tutejszym hałaśliwie wesołym barze pod szyldem „Ostatni Raz”, ale Artem przypomniał sobie, z czego pędzą tam alkohol. Za doprowadzenie i zapoznanie umówili się na dziesięć nabojów. Uczciwie się umówili, po bratersku.

Kordon sanitarny przecinał tunel przed samym wjazdem na stację Prospekt Mira. Formalnie do Hanzy należały tylko stacje na Linii Okrężnej, a sąsiadujące z nimi promieniste były niby niezależne; ale tak było tylko formalnie, na niby. Zaszła potrzeba odcięcia innych linii – odcięli raz-dwa. Pogranicznicy Hanzy w szarych mundurach w panterkę bili ludzi po twarzach białym ostrym światłem swoich latarek, szczekali na nich, żądając, by robili w tył zwrot i wracali tam, skąd przyszli. Jak strach na wróble wisiał na drągu afisz „KWARANTANNA!” z portretem zżartego chorobą grzyba. Wartownicy odmawiali rozmowy ze straganiarzami i nie dało się nawet spotkać z nimi wzrokiem: zasłonili sobie oczy nasuniętymi nisko daszkami plamistych czapek. Te umocnienia można było co najwyżej próbować wziąć szturmem. Broker Losza plątał im się pod nogami, szukał pod daszkami znajomych. W końcu dał nurka pod jeden z nich, szepnął coś, odwracając się, puścił Artemowi oko, skinął podbródkiem, pokazując „chodź tu”. – Są aresztowani! – morda w czapce objaśniła rozgorączkowanemu tłumowi, dlaczego nagle przepuszczają tę dwójkę. – Cofnąć się, ale już! Przeniesiecie zarazę! Poprowadzili ich pod eskortą przez przycichły Prospekt: stragany zabite deskami, kupujący oblegają kordon, a rozczochrane sprzedawczynie odmrażają sobie różne części ciała na granicie, paplając o życiu, śmierci i losie. I jest prawie ciemno: targ nie działa, trzeba

oszczędzać światło. Kiedy indziej kipiałoby tu życie; Prospekt Mira to centrum, ze wszystkich peryferii przywożono tu najrozmaitsze towary. Ubrania na każdy gust, stoiska z książkami, obok których Artem nie mógłby kiedyś przejść obojętnie, stosy przypalonych smartfonów – a nuż trafi się wśród nich jakiś działający, a w nim fotografie, wielobarwne, powyciągane na chybił trafił wprost z czyjejś pamięci… Kupić? – chyba tylko po to, żeby powspominać cudze dzieci; zadzwonić można z niego tylko donikąd. I oczywiście broń. Dowolna. Wszystkie ceny są podawane w nabojach. Zbędne sprzedaj, potrzebne kup i leć dalej. Eskorta była surowa: uważnie pilnowała, żeby Artem i Homer nie uciekli. Poszturchiwali ich w plecy aż do przejścia z linii promienistej na Okrężną. Postawili, żeby czekali pod żelaznymi drzwiami w białej ścianie. Po jakichś dziesięciu minutach zostali wezwani. Musieli się schylić, potem jeszcze raz i znów: pomieszczenia służbowe zrobili chyba dla Morloków. Choć z drugiej strony pokolenie, które urodziło się już pod ziemią, było mało wyrośnięte – dla niego te wymiary byłyby w sam raz. W małym pokoiku siedziało dwóch. Pierwszy miał imponujących rozmiarów gębę i okulary, ale brakowało mu włosów; całą resztę organizmu miał ukrytą gdzieś w trzewiach ciężkiego polerowanego biurka. Zdawało się, że jest tu tylko całkowicie autonomiczna głowa. Drugi człowiek nie miał w sobie zupełnie nic interesującego. – Zastępca naczelnika stacji Prospekt Mira – Okrężna, Rożyn Siergiej Siergiejewicz – powiedział ten niepozorny, wskazując z szacunkiem na mordziastego. – Słucham – odezwała się teraz solidnym basem gęba. – Jest taka sprawa, Siergieju Siergiejewiczu. Chłopaki potrzebują wejść do Hanzy. Mają wizy – poprosił Losza. Głowa w okularach z wysiłkiem, jakby skorodowała, skierowała na niego swój napuchnięty nos i głośno wciągnęła powietrze. Poczuła i wykrzywiła się w grymasie. Widać do tego gabinetu nie często wpuszczano brokerów. – Wejście na terytorium Hanzy aż do zmiany, że tak powiem, zarządzenia jest zabronione, i kropka! – odezwał się Rożyn. Zrobiło się niezręcznie. – I co, nie ma innych możliwości? – zapytał ponuro Artem, a Losza syknął na niego. – Jakich znowu możliwości przekupstwo urzędnika to jest że tak powiem natychmiast raz i koniec i żeby więcej mi się tu nigdy nie ważyć jasne czy nie! – wypowiedziała groźnie głowa Rożyna. – W czasie kiedy ludzie po całym metrze wy po prostu nie macie prawa! Po to dano człowiekowi kwarantannę żeby a jak nie to sytuacja może wyjść rozumiecie to czy nie! I jeśli zostaliśmy tu postawieni żeby pilnować to będziemy pilnować i pilnować do ostatka ponieważ stawką jest sami wiecie co! Środki nadzoru fitosanitarnego! Nawiasem mówiąc sucha zgnilizna! Ta rozmowa jest zakończona! Umilkł i w pomieszczeniu zapanowała cisza, jakby odmowa była wcześniej nagrana na

kasetę; oto dograła do końca, kliknęła i nie było już żadnej muzyki. Rożyn palił wzrokiem Artema i Loszę przez grube soczewki swoich okularów, cisza narastała i narastała; jakby czegoś od nich oczekiwali. Zabzyczała mucha gnojówka – ciężka jak bombowiec. Czyżby Losza przyniósł ją w kieszeni? – Czyli pójdę górą – rozłożył ręce Artem. – Chałturszczyk z ciebie, Aleksiej. – Moje dziesięć i tak mi się… – Ależ dlaczego górą? – odezwał się w końcu niepozorny człowiek. – To dość niebezpieczne. W odróżnieniu od Rożyna przez całą rozmowę nie skrzywił się i ani razu nie prychnął. I w ogóle najwidoczniej rzadko się marszczył. Twarz miał gładką, o beztroskim wyrazie, głos uspokajający: – Siergiej Siergiejewicz wygłosił stanowisko oficjalne. W końcu jest podczas pełnienia obowiązków służbowych. Można go zrozumieć. I Siergiej Siergiejewicz słusznie nakreślił problem: naszym zadaniem jest przeszkodzić w rozprzestrzenieniu się suchej zgnilizny, niebezpiecznej choroby grzybiczej, która atakuje pieczarki. Jeśli dojrzeliście wewnętrznie do kompromisu, przedyskutujmy go razem. Sytuacja jest poważna. Sto nabojów za trzech. – Ja nie jestem z nimi – powiedział Losza. – Sto nabojów za dwóch. Artem podpatrzył, co tam z Rożynem: od takiego bezprawia z pewnością musiał dostać drgawek. Skądże, zastępca naczelnika stacji zupełnie nie ucierpiał, tak jakby niepozorny człowiek wydawał niesłyszalne dla jego uszu infradźwięki. Sto nabojów. Trzy magazynki z kawałkiem – z sześciu, które Artem wziął ze sobą. Za samą tylko możliwość wejścia do Hanzy. A przecież to sam początek drogi. A jednak… Za wszystkie pozostałe trasy, w tym przejście po powierzchni, mogli zapłacić jeszcze więcej – na przykład głową. Plan metra przed oczami: przejść przez Hanzę, przejechać jej wygodnymi szybkimi marszrutkami od razu na Pawielecką, a stamtąd już prosto, bez trudności i przeszkód, przeskoczyć na Teatralną. I nie trzeba przekraczać granicy Linii Czerwonej, i Rzeszę też można ominąć… – Stoi – powiedział Artem. – Mam wyjąć od razu, tutaj? – Ależ naturalnie – odparł łagodnie niepozorny. Artem zdjął plecak, rozwinął worek, wymacał schowane wśród maneli magazynki, zaczął wyłuskiwać matowe ostro zakończone naboje na biurko. – Dziesięć – podsunął pierwszą partię Siergiejowi Siergiejewiczowi. – No co za brak taktu! – zdenerwował się niepozorny; wstał ze swojego miejsca i zabrał kulki. – Przecież człowiek tu pełni obowiązki służbowe! No co pan? A ja to po co tu jestem,

według pana? Na szczęście Siergiej Siergiejewicz nabojów nie widział. Z pochmurną i nieprzystępną miną przeczyścił gardło i zaczął przeglądać piętrzące się na biurku dokumenty, przekładając je z jednej kupki na drugą. Teraz wyglądało to tak, jakby został w gabinecie sam: w żaden sposób nie mógł zarejestrować swoimi zmysłami obecności wszystkich pozostałych. – Osiem, dziewięć, dziesięć: sto. – Wszystko się zgadza – zakończył niepozorny. – Dziękuję. Zostaniecie odprowadzeni. Losza poklepał swojego Chrystusa z aprobatą. – I żeby że tak powiem więcej bez takich rzeczy! – przemówiła głowa Rożyna. – Ponieważ powinny być jakieś zasady! I w takim trudnym momencie kiedy potrzebna jest solidarność! Sucha zgnilizna! Niezwłocznie! Wszystkiego dobrego! Homer, który przez całe spotkanie pozostawał niemy ze zdziwienia, pokłonił się mówiącej głowie z autentycznym szacunkiem. – Pięknie – powiedział. – Wszystkiego dobrego – powtórzyła surowo głowa. Artem zarzucił plecak; zrobił to jednak zbyt gwałtownie i zielony metalowy bok wysunął się z górnego rogu. Siergiej Siergiejewicz ożył i zaczął podnosić zza biurka krótki opasły tułów, który, jak się okazało, jednak posiadał. – To nie jest że tak powiem radiostacja? Bardzo przypomina wojskową radiostację w pewnym sensie w zakresie wnoszenia na terytorium Hanzy! Artem zerknął na niepozornego; lecz teraz, kiedy Rożyn się obudził, ten, ledwie zdążywszy zgarnąć całą setkę nabojów gdzieś pod stół, utracił całe zainteresowanie rzeczywistością i z roztargnieniem usuwał brud spod paznokci. – Dziękuję! – zaprzeczył Artem, podniósł worek i pociągnął Homera do wyjścia. – Jeszcze dyszka dla mnie! – przypomniał broker, wyskakując w ślad za nimi. Przez zatrzaśnięte drzwi Artem usłyszał dudniącą rozmowę. A na peronie już na nich czekali. Nie ci wartownicy w panterkę, którzy ich tu przyprowadzili. Ludzie po cywilnemu, z otwartymi książeczkami, z których w tym półmroku i tak niczego nie można było wyczytać. – Służba bezpieczeństwa – powiedział uprzejmie jeden z nich, wysoki. – Major Swinołup, Borys Iwanowicz. Proszę oddać broń i sprzęt łączności. Jesteście zatrzymani jako podejrzani o szpiegostwo na rzecz Linii Czerwonej. * Fragment wiersza Osipa Mandelsztama A niebo jutrem jest brzemienne w przekładzie Marii Leśniewskiej, cyt. za: Osip Mandelsztam, Poezje, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1984 (przyp. tłum.).

5 // Wrogowie Gabinet majora okazał się całkiem przytulny, bardziej zresztą przypominał kawalerkę. W dodatku od razu stało się jasne, że gospodarz tu nocuje: prywatny kąt krył się co prawda za zasłoną, ale jakoś tak po domowemu wystawał spod niej skrawek łóżka niedbale zaścielonego kocem akrylowym. Podziurawiony przez mole dywan z wymyślnym wschodnim wzorem, którego szczegóły zaczęły już znikać. W drugim kącie wpasowano wspaniałą ikonę: dwaj subtelni mężczyźni w czerwonych strojach, ze smutnymi minami i wątłymi mieczami w delikatnych długich palcach. Otworzywszy drzwi, major obrzucił pokój krytycznym spojrzeniem, stękając, podniósł rozrzucone na różne strony urocze pluszowe kapcie i z zakłopotaniem wcisnął je pod biurko. – Proszę wybaczyć rozgardiasz. Zbierałem się w pośpiechu. Artem i reszta tłoczyli się tymczasem w przedsionku. Posprzątawszy, Borys Iwanowicz zaprosił ich do środka. Ale nie wszystkich. – Broker? – zapytał Loszę z odległości wyciągniętej ręki. – Broker – przyznał tamten. – Poczekaj na zewnątrz, przyjacielu. Porozmawiamy osobno. W końcu jem też w tym gabinecie obiady. Roboty jest co niemiara. Wróg nie śpi. I odciął się od smrodu drzwiami – pikowanymi, miękkimi, choć przy zamykaniu zazgrzytało żelazo. – Siadajcie na krzesełkach. Strzepnął z biurka okruchy, zajrzał do wymalowanej w tradycyjne gżelskie wzory filiżanki, cmoknął. Artem zaczął nawet podejrzewać, że może zaproponuje im jeszcze herbatę, ale Borys Iwanowicz tego nie zrobił. Odsunął na bok mosiężną lampkę z abażurem z zielonego szkła, żeby światło nie raziło po oczach. I już z przyjemnego półmroku zapytał: – Skąd panowie do nas zawitali? – WOGN. – O. Borys Iwanowicz poprzesuwał WOGN na języku jak witaminkę, potarł sobie nos, próbując sobie przypomnieć. – Jak tam wasze władze? Kaliapin, jeśli się nie mylę, Aleksander Nikołajewicz? Jak sobie radzi? – Kaliapin przeszedł na emeryturę pół roku temu. Teraz rządzi Suchy. – Suchy… Suchy! To były szef bezpieczeństwa, tak? Kolega! – uradował się major. – Cieszę się z jego awansu!

– Właśnie ten. – A pan sam też jest stamtąd, jak rozumiem? – Swinołup przekartkował paszport Artema. – Czym pan się zajmuje. – Stalker – powiedział Artem. – Tak właśnie pomyślałem. No a pan? – Borys Iwanowicz przerzucił się na Homera. – Z Sewastopolskiej. – To dopiero ciekawe! Kawał drogi. Sewastopolska! Denis tam jest… Denis… Boże, po ojcu ma… – Michajłowicz. – Racja! Denis Michajłowicz. Co u niego? – W dobrej formie. – W dobrej formie! Ha! – Borys Iwanowicz mrugnął do Homera porozumiewawczo. – Lepiej nie da się tego powiedzieć. Spotkałem go kiedyś. Szczerze go szanuję. Profesjonalista. Taa. Swinołup znów zajrzał do swojej filiżanki, jakby w nadziei, że ta napełni się sama z siebie. Potem ostrożnie dotknął policzków. Coś było z nimi nie tak, ale w półmroku Artem w żaden sposób nie mógł się zorientować, w czym rzecz. Zdawało się, że twarz majora była… podrapana? Poza tym jego powierzchowność zdawała się raczej przyjemna: rosły, czoło szerokie i wysokie przez zakola, sportowa przygarbiona młodość przygnieciona pracą w gabinecie. Oczy połyskiwały z półcienia ciepło, badawczo. Nazwisko zadziwiająco do niego nie pasowało, nazbyt go brutalizując. To nie był człowiek z ludu. – A pan, nawiasem mówiąc, nie jest Żydem? – zapytał Borys Iwanowicz Homera. – Nie. A co? – „Nie, a co?” – zaśmiał się gospodarz gabinetu. – Bardzo mi się pan podoba. Zresztą ja odnoszę się do pańskiego brata z najwyższym szacunkiem, w odróżnieniu od wielu moich kolegów… – Nie jestem Żydem. Przecież widział pan paszport. A co, to ma jakieś znaczenie? – Paszport! Paszporty wypisują ludzie. Ja przecież nie mówię o paszporcie, ale o stanie duszy. A odpowiadając na pańskie pytanie: nie, nie ma to żadnego znaczenia! W rzeczy samej, nie jesteśmy przecież Rzeszą. Na ścianie szeleścił wskazówkami zegar wahadłowy: prosty, szkiełko oprawione w granatowy plastik. Na cyferblacie narysowana była chyba tarcza i jakieś pooddzielane kreskami litery. W zielonym odblasku lampy na biurku Artem przeczytał po cichu: „WCzKNKWD-MGB-KGB-FSK-FSB-SB ZLO”. „ZLO – Związek Linii Okrężnej”, mechanicznie rozszyfrował Artem prawdziwą nazwę Hanzy. – Unikat – wyjaśnił mu Borys Iwanowicz. – W całym metrze są tylko dwie sztuki. Koneser doceni.

– Ma pan jeszcze do nas jakieś pytania? – spytał Artem. – Oczywiście. I to niemało. Na przykład czy mógłby pan zbliżyć do światła swoje ręce, dłońmi do góry? – nie opuszczając cienia, poprosił major. – Aha, dziękuję. Palce. Pozwoli pan, że dotknę? No, tak jakbym uścisnął panu dłoń. O tak. Odciski. A to od prochu, tak? Pokaże mi pan ramię? No niech pan pokaże, niech pan pokaże. Prawe. Nie, można się nie rozbierać. Proszę, siniak. Widać musi pan używać karabinu, tak? I co jeszcze było dziwne: jego palce były wilgotne i nieco lepkie. Ale to nie pot się na nich lepił, ale… Artem ledwo przezwyciężył chęć, by powąchać swoje ręce, od raz po tym, jak uwolnił je z uścisku majora. – Jestem stalkerem. Wyjaśniałem. – No tak, to tak. Ale przecież stalkerzy zawsze chodzą w skafandrze ochronnym, w rękawicach, tak? Tego pan sobie na powierzchni nie nastrzelał. A pan, Nikołaju Iwanowiczu? – zwrócił się do Homera imionami z paszportu, starannie obmacując swoje policzki. – Ręce. Będzie pan łaskaw. Dziękuję. O, tu widać inteligenta. Zamyślił się, rozprostowując te swoje palce: grube, silne. Jakby robił nimi coś, od czego bardzo mu zdrętwiały i bolały. Może długo pracował latarką z prądnicą? Unikatowy zegar obracał wskazówkami przez jakiś czas, tykając dobitnie: cyk, cyk, cyk, cyk. Wszyscy milczeli, pozwalając rozbrzmiewać zegarowi. Od zewnętrznych dźwięków odcinały ich żelazne drzwi. Gdyby nie głośne i wyraźne tykanie, ich uszy wypełniałaby cisza, jakby ogłuchli po wybuchu. Potem Borys Iwanowicz oprzytomniał. – Mogę spytać, jaki jest cel panów wizyty w Hanzie? – Tranzyt – odparł Artem. – Punkt docelowy? – Teatralna. – Orientuje się pan, że wwóz niecertyfikowanego sprzętu łączności na terytorium Hanzy jest zakazany? – Nigdy czegoś takiego nie było! – No jakże. Pewnie po prostu wcześniej pan nie próbował, Artemie Aleksandrowiczu. Ukłuł go dźwięk „otczestwa”: pierwszy paszport wyrabiał mu Suchy, a Suchy nie mógł znać imienia prawdziwego ojca Artema. Imienia matki zresztą też nie dosłyszał. A sam Artem mógłby, ale nie zapamiętał. Tak więc wujek Sasza wpisał siebie, a Artemowi nie starczyło wtedy kręgosłupa, żeby się z nim kłócić. I tak się przyczepiło. Ale nazwisko i tak potem zmienił. Kiedy Młynarz wypisywał mu nowe dokumenty zamiast tych straconych. – I jeszcze jedno pytanie: mieszka pan i pracuje na WOGN-ie, o czym informuje pieczątka, a paszport został wydany w Polis. Dużo pan musi podróżować? Często pan tam bywa? – Mieszkałem tam rok. Miałem fuchy. – Nie na stacji Biblioteka imienia Lenina przypadkiem?

– Na stacji Biblioteka. – Nieopodal Czerwonej Linii? – Nieopodal samej Biblioteki. Swinołup się zainteresował, uśmiechnął. – A na Teatralną idzie pan pewnie dlatego, że jest nieopodal Teatru? A nie dlatego, że obie stacje przesiadkowe należą do czerwonych? Proszę mnie dobrze zrozumieć, po prostu jestem ciekaw. Z obowiązku służbowego. – Prawie. Planuję wyjście na powierzchnię. Na Teatralnej. – Oczywiście zabierając ze sobą radiostację typu wojskowego? Do kogo będzie pan tam nadawał szyfrogramy? Do trupy baletowej? Trup-y, ha! – Niech mnie pan posłucha – przerwał mu Artem. – Nie mamy żadnego związku z czerwonymi. Wyjaśniłem: jestem stalkerem. Wszystko i tak jest jasne, czyż nie? To widać po twarzy, po włosach. W nocy nawet światła w kiblu nie muszę zapalać, bo cały strumień mi się, kurde, jarzy. No tak, mam ze sobą radiostację. Co w tym dziwnego? A jeśli gdzieś tam, na powierzchni, utknę? Jeśli coś mnie będzie chciało pożreć? To co, nie wolno mi będzie nawet kogoś wezwać na pomoc? – A jest kogo? – zapytał Borys Iwanowicz. Pochylił się do przodu, wysuwając się z cienia. I stało się jasne, dlaczego kryje twarz. Cała była pokreślona nabrzmiałymi, sączącymi się surowicą zadrapaniami. Jedno z nich przecinało na skos jego brew i po przerwie policzek, tak jakby ktoś próbował wyrwać majorowi oko, ale ten zacisnął powieki i je ochronił. Oto, co lepiło mu się na palcach: płyn, który wypłynął z tych zadrapań. Zupełnie świeżych, jeszcze niezaschniętych; coś stało się majorowi zaledwie kilka minut przed tym, jak ich aresztował. „Zbierałem się w pośpiechu”… – Może i jest – powoli odpowiedział Artem. Zapytać go: co się panu stało z twarzą, Borysie Iwanowiczu? Tylko co to teraz da? Nic, najwyżej na chwilę odciągnie uwagę. – No to może ich pan wezwie? – Borys Iwanowicz uśmiechnął się; szramy sprawiły, że nie wyszło to najlepiej. – Bo może się to teraz panu przydać. Jest pan zameldowany na jednej stacji, a dokumenty ma pan wydane na drugiej. Z bronią palną. Z trzema kompletami amunicji. Z zabronionym sprzętem radiowym. Rozumie pan, o czym mówię? Ta pańska radiostacja… Mamy wszelkie podstawy, żeby pana zatrzymać, Artemie Aleksandrowiczu. Powiedzmy, że do wyjaśnienia. Tłumaczyć się? Wyjaśniać temu człowiekowi, po co jemu, Artemowi, radiostacja? Sam mógł sobie odpowiedzieć w zastępstwie Swinołupa: przez dwadzieścia lat nie było żadnych sygnałów, żadnych świadectw, że gdziekolwiek przeżył ktoś jeszcze. Kogo pan chce oszukać, Artemie Aleksandrowiczu? Major wydostał się zza swojego przedpiersia, wyszedł na środek pokoju, depcząc brudnymi

butami niknący od upływu czasu i ciemności deseń. – I pana, Nikołaju Iwanowiczu, dla towarzystwa… Może choć pan ma coś do powiedzenia? Niekoniecznie teraz, przy młodym człowieku. W pańskim bagażu nie znaleziono niczego poza dziennikiem. Tyle że pańskie ukochane gryzmoły można interpretować na rozmaite sposoby. Może to powieść minionych lat, a może skrobie pan raport dla urzędu bezpieczeństwa Linii Czerwonej. Co? Homer wciągnął głowę między ramiona i połknął własny język; ale nie próbował odżegnywać się od Artema. Swinołup jeszcze trochę przykręcił imadło: – Cóż, wie pan, jak jest. Czasy są ciężkie. Niespokojne. Ciężkie czasy wymuszają trudne decyzje. Rozumie pan, o czym mówię? Artem poszukał odpowiedzi w dole, na wytartym dywanie. Spod biurka wyglądały smutne pluszowe kapcie. Były jakieś… obce w tym gabinecie. Zbyt małe dla wielkich nóg Borysa Iwanowicza. Damskie? – I może zajść taka ewentualność, że ma pan jakieś wyjaśnienie tego wszystkiego. Tyle że przecież póki co go nie znam. Proszę się postawić na moim miejscu: muszę wymyślać własne wersje. I oto jaka wersja mi się na razie rysuje… Zbierał się w pośpiechu. Nie zdążył schować kapci. Twarz poharatana do krwi. Kto mu to zrobił? – myślał Artem, zamiast myśleć o tym, jak się wybronić. Kobieta. Paznokciami. Całą twarz. Próbowała wydrapać mu oko. To nie była zabawa. Co on z nią zrobił? – Że próbowaliście, towarzysze, przeniknąć na terytorium wrogiej wam Hanzy, omijając kontrolę graniczną na drodze przekupstwa osoby urzędowej. W celu, rzecz jasna, szpiegostwa. Czy może zorganizowania ataku terrorystycznego? Co on z nią zrobił? Cholerna lampa żałowała światła i w półmroku nie dało się rozpoznać, czy wzór na dywanie nie oplatał purpurowych plam. Kawalerskie mieszkanie wydawało się posprzątane, nikt tu się nie bił, nie tarzał po podłodze, nie przewracał mebli; ale te kapcie… Te kapcie jednak leżały porozrzucane. Czyli ona tu przyszła. Doprowadzili ją… Zatrzasnęli drzwi, rozległ się ten zgrzyt, przekręcili klucz. Tak samo, jak za nimi. – Hanza ma niemało wrogów. Zawistników. Ale ta radiostacja… Radiostacja – niezadeklarowana i niecertyfikowana, przemycona… Co to znaczy? To znaczy: nie jesteście sami. Wasza penetracja jest częścią jakiegoś planu. Ktoś zamierzał koordynować wasze działania. Przeniknąć na terytorium Okrężnej, urządzić sobie kryjówki, być może znaleźć łączników, otrzymać od nich fałszywe dokumenty, przyczaić się na dnie, czekać na rozkaz… I o wyznaczonej godzinie ruszyć razem z innymi uśpionymi agentami. Homer bezradnie trącał Artema spojrzeniem swoich przejrzystych, uczciwych oczu. Ale ten nie chciał mu odpowiadać, przez cały czas pokazywał mu tylko białka, wyślizgiwał się. Ciekawe, kim ona jest? Co się z nią stało?

– I to, że milczycie, oznacza, że nie macie jak zaprzeczyć. Czyli trafnie wszystko odgadłem, co? Gabinet nie miał drugiego wyjścia. Pojedyncze drzwi – obite pikowanym materiałem, tłumiące wszystkie dźwięki. Biurko. Zegar. Telefon. Ikona. Zasłonięte łóżko w kącie. Łóżko. Zaścielone akrylowym kocem. A co, jeśli na nim… Gruba, nieprzejrzysta zasłona, a za nią… Na łóżku… – No i? Artem otworzył usta, zamierzając się przyznać. Swinołup podkradł się, przyczaił, przestał gadać. Czekistowski zegar przeciągał jeszcze czas. Cyk. Cyk. Cyk. Homer nabrał powietrza, nie śmiał oddychać. I w ogóle nikt już nie oddychał. Dlatego starała się z całych sił oślepić majora, bo ten ją zabijał. Być może zwalił się na nią od góry… I dusił. Ta zasłona. Za nią. Pościelone łóżko. I wprost na łóżku. Tam, gdzie on śpi. Martwa. A może wciąż żywa? Doskoczyć tam? Odsunąć zasłonę? Krzyknąć? Rzucić się do walki? Nikt nie oddycha. A jeśli tam jest pusto? – Komu zamierzaliście wysyłać sygnały? O czym? Skąd? – major stracił cierpliwość. Artem utkwił w nim osłupiały wzrok. Głowa wypełniła mu się błotnistymi wodami gruntowymi, nie mieściła ich, groziła pęknięciem; bolała. Kim ona jest? Co to za kobieta? Za co jej to zrobił? Trzeba coś robić. Nie może tu zostać. A zasłonka – czy to jego, Artema, sprawa? – Naprawdę oskarżasz mnie o szpiegostwo, majorze? Na rzecz czerwonych? – Artem wstał. Swinołup wyczarował malutkiego matowego makarowa, umieścił go obok siebie na biurku, dużymi czarnymi źrenicami zajrzał w źrenice Artema. Ale było za późno, żeby się wycofać. Trzeba było otworzyć pikowane drzwi, trzeba było koniecznie wyjść z tego przytulnego mieszkanka na zewnątrz. Wyjść samemu i wyciągnąć staruszka. – Odciski u mnie znalazłeś, tak? Proch? Dobrze. No to powiem ci, skąd te odciski. Pamiętasz historię z bunkrem z zeszłego roku? Powinieneś pamiętać! Korbuta z Linii Czerwonej pamiętasz? Powinieneś był go znać! W końcu to twój kolega! Pamiętasz, jak Zakon stracił połowę ludzi?! Trzymali obronę przed czerwonymi! Przed waszymi, waszymi wrogami! Bo jeśli wzięliby ten bunkier… A was, waszą Hanzę prosiliśmy o posiłki, pamiętasz?! Kiedy już myśleliśmy, że to koniec! Ale wszystkie wasze, sukinsynów, siły były widać zajęte na niewidzialnym froncie! Oto skąd mam te odciski! Stąd, skąd Młynarz ma wózek inwalidzki! – Niech pan podwinie rękaw – zmienionym głosem nakazał major. Artem, krzywiąc się, podwinął. „Jeśli nie my, to kto?” Tatuaż już poszarzał. – Cóż, przynajmniej teraz wyjaśniła się sprawa paszportu – odkaszlnął Borys Iwanowicz. – Są jeszcze do nas jakieś pytania? – Niepotrzebnie się pan tak na mnie denerwuje. Nawiasem mówiąc, miałem wszelkie

podstawy, żeby was tu zatrzymać do wyjaśnienia. Może pan nie wie, ale znajdujemy się teraz o krok od wprowadzenia stanu wyjątkowego. Tylko w zeszłym tygodniu wykryto i unieszkodliwiono u nas piętnastu agentów Linii Czerwonej. Szpiedzy, dywersanci i terroryści. Oczywiście Zakon jest zajęty czym innym. Rozumiem to. Ale pański Zakon, przy całym moim szacunku, nie zna się na kontrwywiadzie. Być może zdaje się wam, że los całej planety znajduje się wyłącznie w waszych rękach. Myślicie pewnie, że pokój i stabilność Hanzy to coś, co się rozumie samo przez się, tak? A jeśli panu powiem, że dopiero co wczoraj schwytaliśmy człowieka, który zdobył już dostęp do naszego systemu wodociągowego? I u którego skonfiskowaliśmy dwadzieścia kilo trutki na szczury? Wie pan, w jakich męczarniach zdycha się od trutki na szczury? Albo że taki na pozór niewinny gównowóz, jak wasz koleżka, przywiózł w swojej beczce na Białoruską minę przeciwczołgową – wiedział pan o tym? Gdyby ustawić ją w odpowiednim miejscu, to wyobraża pan sobie, do czego by doszło? A to tylko dywersanci. Prowokatorów łapiemy na pęczki. Agitatorów. Zaczynają od biadolenia, że nie ma u nas sprawiedliwości, że bogacze się bogacą, a biedni biednieją, że Hanza niby tłamsi biznes albo że ludzie pracy harują ponad siły w całym metrze, bo Hanza wysysa ze wszystkich krew, a potem proszę, jakie ulotki wyjmują! Rozłożył przed Artemem skrawek szarego papieru, na którym plan metra wyglądał jak pajęczyna; pośrodku siedział tłusty pająk, na którym napisano „HANZA”. – A z drugiej strony, proszę odwrócić – „Przekaż towarzyszowi!” albo „Przyjdź na zebranie!”. Tak. Tworzą komórki. Czy się orientujemy? Pod naszym nosem przygotowują rewolucję, jasne? Dzień i noc. Boję się pytać, ale… czy pan tam u nich bywał? Rozumie pan, co nas tu wszystkich czeka, jakby co? Nie będą nawet tracić na nas kul, zatłuką nas po prostu prętami zbrojeniowymi. A ci, których na siłę uszczęśliwią, będą mieli do żarcia siebie nawzajem – i to na kartki. Proszę! Będzie władza Rad! I co zrobicie przeciwko zbuntowanemu ludowi? Ilu w Zakonie zostało ludzi? Trzydziestu? Czterdziestu? No tak, specnaz, no tak, bohaterowie, no tak, jeśli nie wy, to któż i któż. A co zrobicie przeciwko tłumowi nakręconemu, napuszczonemu przez prowokatorów? Do kobiet będziecie strzelać?! Do dzieciarni?! Co?! Nie, mój drogi! Znacie się może na taktyce walki w zwarciu albo na szturmowaniu umocnionych obiektów, tylko że życie się do tego nie ogranicza! Wiesz, ile jest w życiu sytuacji? Cyk. Cyk. Cyk. Borys Iwanowicz złączył dłonie na kształt suwaka; to zaś jakby o czymś mu przypomniało, bo spojrzał na swoje palce – grube, silne – z zadumą. Potem znów dotknął policzka. – Po co ci ta Teatralna? – zapytał jeszcze raz, spokojnie. – I kogo masz ze sobą? – kiwnął na Homera. – Wypełniam zadanie Młynarza – odparł Artem. – Jeśli ma pan takie życzenie, niech się pan z nim połączy i zapyta. Ja nie jestem upoważniony. Dziadek jest przewodnikiem. Idziemy na Pawielecką.

Homer zamrugał. Usłyszał o Młynarzu. Pamiętał, dokąd ten tak naprawdę posłał Artema. „Obłęd”. Ale i on nie wie wszystkiego. Tatuaż wprawdzie został, ale jeśli ktoś powie Młynarzowi, że Artem do tej pory służy w Zakonie… Jeśli ktoś faktycznie podniesie tamtą kanciastą słuchawkę i poprosi o połączenie z Młynarzem… – Półprzewodnik – powiedział przeciągle major roztargnionym głosem i uśmiechnął się. – Półprzewodnik-półdziadek. A co z brokerem? – Broker… Jest z nami. – Był z wami. Teraz będzie z nami. W końcu to on przeprowadził was przez kordon, dogadał się, prawda? Z naruszeniem kwarantanny fitosanitarnej. Ktoś przecież wręczał łapówkę urzędnikowi Związku Linii Okrężnej. Że się tak wyrażę, jeśli nie wy, to kto? – Nie – pokręcił głową Artem. – Broker jest z nami. Swinołup niczego nie słyszał. – Tak więc będziemy musieli sobie z brokerem… porozmawiać. A was wyślę na Nowosłobodską z transportem. Najkrótszą drogą. I kamień z serca. Homer spojrzał na niego z ukosa. Ale Artem nie mógł zostawić tu tego idiotycznego chłopaka. Nie Borysowi Iwanowiczowi. Nie w tych trudnych, niespokojnych czasach. – Wypuszczasz wszystkich. Albo dzwoń do Młynarza. Swinołup postukał palcami w biurko, zakręcił jak bączkiem niepozornym, choć swoje ważącym makarowem, zacisnął i rozluźnił pięść. – Co ty mnie tak straszysz tym Młynarzem? – odezwał się w końcu. – On mnie akurat zrozumie. Młynarz jest oficerem i ja nim jestem. Głupio wyjdzie po prostu. Mamy przecież wspólnych wrogów. Powinniśmy walczyć razem, ramię w ramię. Wy po waszemu, my po naszemu. Bronimy metra przed chaosem. Chronimy przed wielkim przelewem krwi. Każdy, jak umie. Gorąco. Nie było czym oddychać. W uszach huczała mętna woda. Nie ma czym oddychać, zawirowało mu w głowie. Zasłonięte łóżko w kącie. Kapcie pod biurkiem. Po prostu chwycić tę przeklętą zasłonkę… Odsłonić. – Wypuszczasz wszystkich – powtórzył Artem. – Wszystkich trzech. – Do Nowosłobodskiej. To mój odcinek. Po drugiej stronie są inni. I nie chcę wszystkim i każdemu z osobna opowiadać o tobie, o brokerze, o tym twoim Młynarzu. Ktoś na pewno nakabluje dowództwu. Zamęczą mnie raportami. – Teraz – nacisnął Artem. – Teraz by chciał… Cyk. Cyk. Cyk. Święci w rogu szeptali między sobą, naradzając się. Miecze obu były nagie. Homer chciał grzbietem dłoni otrzeć pot z łysego ciemienia, ale całej wilgoci nie dało się zgarnąć. W końcu Borys Iwanowicz podniósł słuchawkę płaskiego telefonu z przyciskami. – Agapow! Broker do wyjścia. Tak. Powiedziałem. Co? A co z Leonowem? No to daj mu.

Praca powinna zostać opłacona. Tak. Tym bardziej on! Bajkopisarz z bożej łaski! Szczególnie udaje mu się to o Niewidocznych Obserwatorach… Zasłuchać się można! – zaśmiał się. – Tak. I dawaj tu brokera. Artem szturchnął Homera w ramię: wychodzimy. Ten zaczął wstawać, ale powoli, jakby o coś zahaczył. – Oddajcie nam rzeczy – powiedział Artem. – Na granicy – obiecał, poważniejąc, Borys Iwanowicz. – Jeszcze pan ucieknie, ukryje się gdzieś. Nie wyjaśniliśmy sobie w końcu szczegółów pańskiego zadania. Niech się pan nie martwi. Na granicy wszystko zwrócimy. Przed zamknięciem gabinetu obrzucił pomieszczenie gospodarskim okiem. Wszystko było w porządku. Borys Iwanowicz posłał szybkie spojrzenie w kąt pomieszczenia, przytupnął buciorami przed zbrojnymi w aureolach jak na musztrze przed dowódcą i zgasił światło. I Artem ostatni raz obejrzał się przez ramię – na zasłonkę. Nie moja sprawa, powiedział sobie w duchu. – Na graniiiicy czarne chmuuuryyy… – zaśpiewał cichutko pod nosem Swinołup.

Stacja Prospekt Mira – Okrężna miała zupełnie inne oblicze niż jej syjamski bliźniak. Stacja z linii promienistej gapiła się ślepo w ciemność, Okrężna mrużyła oczy od jasnego światła. Promienista była zawalona straganami, budkami, zwałami wszelkich możliwych rupieci i artykułów pierwszej potrzeby i wyglądała jak przebrany na śmietniku bezdomny. Okrężnej, choć zrośniętej z nią korytarzem, udało się nie złapać od niej wszy. Posadzka w czarno-białą szachownicę była wyszorowana i wypucowana, pozłota pod sufitem odnowiona, a wymyślnie pikowane ukośnymi liniami sklepienie nieco się wprawdzie zakopciło, ale wciąż dawało do zrozumienia, że niegdyś było śnieżnobiałe. Zwisały z niego ciężkie spiżowe żyrandole z mnóstwem punktów świetlnych. Na każdym z nich paliła się tylko jedna żarówka, ale i to wystarczało, by na stacji nie pozostał żaden ciemny kąt. Część peronu przeznaczono na terminal towarowy: przy zwisającym nad drezyną dźwigu ładowacze w granatowych ubraniach roboczych palili coś dobrego i drogiego, jakieś skrzynie stały równo, karnie, z tunelu podjeżdżał następny pociąg z towarowymi pakami, dźwięczały siarczyste przekleństwa. Wrzała praca i żyło się lepiej. Domy miejscowych zostały urządzone między filarami, w przejściach na perony, żeby nie zajmować głównej hali i nie psuć jej piękna: arkady zamurowali cegłami i nawet otynkowali na biało, drzwiczki zrobili od strony wewnętrznej, a obok nich wybili jeszcze okienka wychodzące na żyrandole; przez firanki można pewnie było sobie wyobrażać, że na zewnątrz po prostu zmierzcha. A jeśli ktoś zapuka do drzwi – odsunąć zasłonę i popatrzeć kto to, zanim się otworzy. Ludzie byli tu umyci, nawet wystrojeni i choćby mocno się starać, wyszukanie w tłumie choćby jednego dystrofika nie byłoby łatwe. Jeśli w tym świecie był jeszcze

możliwy raj, Prospekt Mira na pewno byłby jedną z jego stacji. Borys Iwanowicz pożegnał się z nimi, jeszcze zanim wkroczyli w światło: przeprosił, bo ponoć musiał się udać do ambulatorium. W jego zastępstwie wyszedł z pomieszczeń służbowych jakiś wujaszek pod wąsem, przyzwoity i przeciętny, i wyprowadził za sobą brokera Loszę. Ten miał rozbitą wargę, ale nie przeszkadzało mu to się uśmiechać. – Pojedziesz z nami na Nowosłobodską – poinformował go Artem. – A potem na Mendelejewską. – Gdziekolwiek! – powiedział Losza. Wujaszek obciągnął swój sprany sweter – nie od munduru, rzecz jasna, ale porządny, z haftowanymi śnieżynkami – i klepnąwszy Loszę po plecach, gestem polecił całej trójce iść za sobą. Z boku wyglądało to tak, jakby czterech przyjaciół szło peronem. Czterech przyjaciół, przerzucając się żartami, paliło podczas przerwy w pracy. Punktualnie podjechała słynna marszrutka Hanzy: dymiąca motodrezyna z doczepionym pasażerskim wagonikiem. Wagonik miał wprawdzie otwarty dach, ale za to wyposażono go w wygodne siedzenia wyjęte z jakiegoś pociągu metra. Konduktor pobrał od wszystkich po dwa naboje: sweter zapłacił za całą grupę. Usiedli naprzeciwko siebie, zakołysali się i pojechali. Wolnych miejsc już nie było. Po lewej siedziała baba z odbarwionymi włosami i wolem. Po prawej – ponury wielkonosy obywatel ubrany niechlujnie. Z tyłu – zaspany młody ojciec z sapiącym zawiniątkiem i worami pod oczami, potem człowiek o wprost nieprzyzwoitym brzuszysku i ciemnowłosa, mniej więcej szesnastoletnia dziewczyna w spódnicy aż do ziemi – dla bezpieczeństwa. I kolejni ludzie, a na końcu, jak i na dziobie drezyny – ludzie z automatami, w kevlarowych kamizelkach, z tytanowymi hełmami na kolanach. Ale to nie była eskorta dla Artema: nawet tu, w Hanzie, z jej ciągłym ruchem i niegasnącym oświetleniem, tunele pozostawały tunelami i mogło się w nich zdarzyć wszystko. – A przy sobie miał dwadzieścia kilo trutki na szczury! – tleniona baba kontynuowała rozmowę z poprzedniego przejazdu. – W ostatniej chwili go złapali. – Zezwierzęcenie. Trutką na szczury! Jego samego by trutką na szczury, gada jednego, żeby wszystko zeżarł! – zbulwersował się brzuchacz. – Ile można ich tolerować! Jest taki jeden, co się przedostał od czerwonych, sztak powiem… Z Sokolników. Mówi, że oni tam już dzieci żrą! Ten ich Moskwin to jest normalnie antychryst. I nas wszystkich też tak chce. Szatan! – Ale żeby dzieci… – powiedział przeciągle niewyspany ojciec z zawiniątkiem. – Nikt przecież nie będzie jadł swoich własnych dzieci. – Ty to się dużo znasz na życiu! – wychrypiał brzuchacz. – Własnych dzieci – nikt – podtrzymał tamten uparcie. – Cóż, kiedy tu przyjdą, to się dowiemy – podtrzymał rozmowę sweter. – Przecież jest coraz gorzej! A co było w zeszłym roku? Z tym bunkrem! Zakon ledwo wytrzymał! Co ich tak tu ciągnie? – sapała baba z wolem.

– Zdychają z głodu, dlatego! – grubas potarł swój ogromny brzuch. – To i lezą na nas, sztak powiem. Żeby odebrać i podzielić. – Nie daj Panie Boże! – poprosił jakiś stary głos z tyłu. – A ja byłem raz na przesiadce na Linii Czerwonej. I niczego takiego strasznego u nich nie ma. Całkiem cywilizowanie. Wszyscy wzorowo ubrani. Straszą nas nimi! – A czy ty zrobiłeś chociaż krok poza strefę buforową? Bo ja zrobiłem! Od razu mnie zwinęli, omal nie postawili pod ścianę! Od frontu to mają porządeczek, jasne! – Robić im się nie chce, darmozjadom – powiedział wielkonosy. – My tu wszystko własną pracą zbudowaliśmy. Dwadzieścia lat jak na galerach. A ci… Jak szarańcza. Teraz to im oczywiście nowe stacje trzeba dawać, u siebie już wszystkie wyczyścili. Połkną za jednym posiedzeniem. – A dlaczego my mamy im coś dawać?! Za co? – Ledwo zaczęliśmy żyć jak ludzie! – Żeby tylko wojny nie było… Żeby tylko… – Jak chcą, to niech sobie żrą te swoje dzieci, ale do nas niech nie lezą! My ich mamy w… – Och, nie daj Panie Boże! Zmiłuj się! Przez cały ten czas drezyna toczyła się spokojnie i nieśpiesznie, pykając przyjemnym dymkiem – benzynowym, znanym z dzieciństwa – przez wzorcowy tunel – suchy, milczący i oświetlony umieszczonymi co sto metrów energooszczędnymi świetlówkami. I wtedy nagle trrrach! – i nastała ciemność. W całym tunelu. Zgasły świetlówki i jakby Bóg zasnął. – Hamuj! Hamuj! Zazgrzytały hamulce, jak z procy polecieli na siebie nawzajem kobieta z wolem, wielkonosy facet i cała reszta, nie do odróżnienia w ciemności. Zakwiliło niemowlę, po czym zaczęło coraz głośniej protestować. Ojciec nie wiedział, jak je uspokoić. – Wszyscy pozostać na miejscach! Nie schodzić z drezyny! Kliknęła jedna latarka, potem kolejne. W skaczących smugach światła było widać, jak kewlarowi żołnierze pośpiesznie i niezgrabnie wkładają hełmy, jak niechętnie schodzą na tory, otaczając marszrutkę, stając między ludźmi a tunelem. – Co to? – Co się stało?! Jednemu z kevlarowców zaszemrało coś w radiostacji, odwrócił się od cywili i mruknął coś w odpowiedzi. Poczekał na rozkaz – nie doczekał się, a bez rozkazu nie wiedział, co robić, i zastygł ze zdziwieniem. – Co jest? – zapytał Artem. – Ależ daj spokój, dobrze nam się siedzi! – odparł beztrosko sweter. – Dokąd mamy się śpieszyć? – W sumie to muszę… – zasysając wargi, wymamrotał Losza.

Homer milczał w napięciu. – A ja akurat mam dokąd! – podniósł się ojciec zawiniątka. – Ja muszę zawieźć dziecko do matki! Co, sam mu dam cycka? – Chłopcy, powiedzcie chociaż, co tam mówią? – tleniona kobieta zakołysała wolem w stronę żołnierzy. – Pani siedzi – powiedział twardo kevlar. – Czekamy na wyjaśnienia. Minuta naciągnęła się jak struna. Potem druga. Zawiniątko, niepocieszone przez swojego nieporadnego ojca, zanosiło się już rykiem. Z czoła drezyny poświecili im wszystkim po oczach milionem rozdrażnionych świateł, szukając źródła płaczu. – W dupę se poświeć! – zawołał ojciec. – Nie da się, ni cholery! Już niechby tu przyszli ci czerwoni i wszystko zabrali, może chociaż zaprowadzą porządek! Codziennie prąd wyłączają! – Na co czekamy? – poparli go z tyłu. – Daleko jedziesz? – w głosie swetra dało się słyszeć współczucie. – Park Kultury! Jeszcze połowę metra! A-a-a. Lu-li-laj. – Chodźmy pieszo! – To przecież nie jest na prąd! Odpalaj! Byle do stacji się dostać, a tam już… – A jeśli to dywersja? – No i gdzie są nasi bezpieczniacy? Gdzie oni są, kiedy ich potrzeba?! Dopuścili do tego! – Czy się aby nie zaczęło, Boże jedyny?! – Mówię wam, chodźmy pieszo! Powolutku… – Oto za co płacimy podatki! – Czekamy na wytyczne! – mamrotał do radiostacji żołnierz, ale ta tylko kasłała. – Toż to dywersja jak nic! – A co tam jest? Poświeć no… – sweter zmrużył oczy, wskazał palcem w ciemność. Jeden z kevlarowców skierował latarkę według jego wskazówki: trafiła na czarną dziurę. Z tunelu wprost w warstwę ziemi prowadził chodnik, wąski korytarzyk. – A t-to co znowu?... – zdumiał się sweter. Kevlarowiec ciachnął mu snopem światła po oczach. – Pan się nie wtrąca – uciął. – Nieistotne. Sweter się nie obraził. Zrobił sobie daszek z dłoni i światło nie mogło go pokonać. – Niewidoczni Obserwatorzy się przypominają… Słyszeliście tę historię? – Co? – No… O Metrze-2. Że rząd… Przywódcy tamtej Rosji, która była kiedyś… Wielkiej. Że oni nigdzie nie zniknęli. Nie uciekli. Nie zginęli. Nie schronili się na żadnym Uralu. – A ja o Uralu słyszałem. Jakiś Jamandau czy jak to się nazywa. Miasto wewnątrz góry. I jak się zaczęło zamieszanie, to wszyscy od razu dali tam dyla! My tu sobie gnijmy, a wszystkie najważniejsze osobistości… I tam mieszkają.

– Bujdy! Wcale nas nie porzucili. Nie zdradziliby nas, swojego ludu. Tutaj są. W bunkrach tuż obok nas. Dookoła. To my ich zdradziliśmy. Zapomnieliśmy o nich. I oni się od nas… Odwrócili. Ale gdzieś tutaj… Czekają. Mimo wszystko opiekują się nami. Chronią. Bo jesteśmy dla nich jak dzieci. Może te ich bunkry są za murami naszych stacji. A ich tajemne tunele za murami naszych tuneli. Są wokół nas. Obserwują. I jeśli zasłużymy… na ocalenie… to przypomną sobie o nas. Ocalą nas. Wyjdą z Metra-2 i nas uratują. Ludzie na drezynie ucichli, utkwili wzrok w czarnym korytarzu, w nieprzeniknionej głębi, zaczęli szeptać między sobą. – A licho wie… – To wszystko gówno prawda – rzucił ze złością Artem. – Brednie! Byłem w tym Metrze-2. – I co? – I nic. Tunele, puste. Puste tunele i grupka dzikusów żywiących się ludzkim mięsem. Ot i cali wasi Obserwatorzy. Tak więc siedźcie tu, czekajcie. Uratują was. – Nie wiem – mruknął dobrodusznie sweter. – Niespecjalne mam talent do opowiadania. Posłuchałbyś tego faceta, który mi to wszystko zreferował. Dosłownie wsiąkłem w tę historię! – Naprawdę są tam ludożercy? – spytał Artema ojciec z zawiniątkiem. Ale wtedy włączyło się światło. Ochrona usłyszała wyburczane przez radio błogosławieństwo. Drezyna kichnęła. Skrzypnęły koła. Ruszyli. Ludzie odetchnęli, nawet dziecko umilkło. Mijając ciemny korytarz, zajrzeli z lękiem do środka. Chodnik okazał się niewielkim składem. Ślepą uliczką.

Nowosłobodska była jednym niekończącym się placem budowy. Na wolnym torze stała karawana załadowana workami – pewnie z piaskiem albo cementem; ludzie nosili cegły, mieszali beton, upuszczali krople zastygającej zaprawy na ziemię, wypełniali szpary, wypompowywali wodę z torów. Szumiały zdobyte gdzieś na górze ogrzewacze, wirniki pędziły gorące powietrze w stronę wilgotnego tynku. Przy każdym z nich stał ochroniarz w szarym mundurze. – Cieknie, że nie nadążamy uszczelniać – wyjaśnił sweter. Zmieniła się Nowosłobodska. Niegdyś były tu kolorowe witraże i stacja utrzymywano niemal w półmroku, żeby szklane obrazy intensywniej lśniły. A ponad witrażami ciągnęło się podwójne złocone obramowanie, zwieńczenie półokrągłych arkad; i posadzka była tu z czarnych i białych płytek granitu, jakby pasażer stąpał po drogocennej szachownicy podarowanej rosyjskiemu carowi przez perskiego szacha… Teraz wszędzie był tylko cement. – Krucha rzecz – odezwał się Homer. – Co? – Artem odwrócił się do niego: staruszek tak długo już milczał, że dziwnie było

w ogóle go słyszeć. – Miałem takiego znajomego. Powiedział mi kiedyś, że witraże na Nowosłobodskiej już dawno się potłukły – krucha rzecz. A ja zapomniałem. I teraz, kiedy jechaliśmy, cały czas myślałem, że je zobaczę. – To nic. Odbudujemy – powiedział z przekonaniem sweter. – Uratujemy stację. Nasi ojcowie dali radę, to i my damy. Jak wojny nie będzie, to wszystko odbudujemy. – Z pewnością – zgodził się Homer. – To tylko takie dziwne uczucie. Ja nigdy tych witraży nie lubiłem i Nowosłobodskiej nie lubiłem właśnie z powodu witraży. Sądziłem, że to bezguście. A teraz, jadąc tu, i tak na nie czekałem. – Może i witraże odtworzymy! – Wątpię – potrząsnął głową Artem. – A jak nie, to kij z nimi! – uśmiechnął się połamanymi zębami Losza. – Życie trwa dalej i bez nich. Gdzie tu jest wyjście? – Wszystko odtworzymy! Najważniejsze, żeby wojny nie było! – powtórzył sweter, klepiąc Loszę po plecach. Poprowadził ich schodami, korytarzem nad torami – na Mendelejewską. Przeszli przez jeden kordon ludzi w mundurach w panterkę, potem drugi i dopiero wtedy zamajaczyła przed nimi granica, z brązowym kołem Hanzy na flagach i ze stanowiskiem cekaemu. Losza kręcił się, wciąż się po coś odwracał; Artem wiedział, że jego wesołość była nerwowa, nieprawdziwa. Homer skleił wargi i patrzył w głąb siebie, na niewidzialny ekran kinowy. Sweter wciąż paplał różne podnoszące na duchu historyjki. Przy ostatniej blokadzie obok szarych pograniczników sterczeli jeszcze dwaj inni, ubrani jak robotnicy – w poplamionych ubraniach roboczych i okularach spawalniczych na czołach. U ich stóp leżały rzeczy Artema: worek ze skafandrem ochronnym i plecak z radiostacją. Przywitali się, rozpięli suwak, pozwolili się upewnić, że i automat, i kulki, i wszyściutko jest na miejscu, jak pan chce, to proszę przeliczyć. Artem nie przeliczał. Teraz po prostu się stąd wydostać, żywym, niczego więcej nie pragnął. Nie da się samemu walczyć z całą ich służbą bezpieczeństwa. Z całą Hanzą. A tam, w gabinecie, za zasłonką… Niczego tam nie ma. Paranoja. – No! – sweter energicznie potrząsnął brudną grabą Loszy i wyciągnął rękę do Artema. – Z Bogiem! Z boku wyglądało to tak, jakby czterech starych przyjaciół żegnało się, nie wiedząc, kiedy znów się zobaczą.

Dopiero kiedy przekroczyli granicę Mendelejewskiej, kiedy ludzie w cywilu na pewno już ich nie słyszeli, Homer złapał Artema za rękaw i wyszeptał: – Bardzo zręcznie pan tam z nim rozmawiał. Mogliśmy przecież w ogóle stamtąd nie wyjść.

Artem wzruszył ramionami. – Nie mogę przestać myśleć o jednej rzeczy – ciągnął Homer. – Kiedy weszliśmy do gabinetu, on zgarnął porozrzucane kapcie, pamięta pan? – I? – To przecież nie były jego kapcie. Zwrócił pan uwagę? Damskie. To były damskie kapcie. A zadrapania… – Bzdura! – ryknął na niego Artem. – Banialuki jakieś pieprzone! – Wszamałby coś człowiek – odezwał się Losza. – Bo kiedy my teraz do domu wrócimy…

6 // Osiem metrów – Droga tu u nas jest tylko w jedną stronę – powiedział im na pożegnanie dowódca posterunku granicznego, skubiąc paznokciem dojrzewający mu na szyi soczysty pryszcz. I wówczas zainteresowali się, dokąd właściwie trafili. Mendelejewska okazała się pogrążona w półmroku, zamglona od pary wodnej i na wskroś przemoczona. Schody prowadzące z sąsiedniej Nowosłobodskiej kończyły się nie na granitowej posadzce, ale w jeziorze: ludzie żyli tu po kostki w zimnej brunatnej wodzie. Artem rozwiązał worek – leżały w nim jego wodery. Za jednym zamachem zawiesił sobie na ramieniu automat. Homer też był ogumowany, od razu dało się poznać wytrawnego wędrowca. – Nie wiedziałem, że ją zalało – mruknął Losza, kuląc się. Tu i tam walały się w wodzie przegniłe, sklecone z drewna ramy, które wynosiły nieco człowieka ponad dno. Były porozrzucane jak popadło i nikt nie próbował zbijać z nich wyspy ani ścieżki. – Palety – poznał Homer, zanurzając nogi w zimnej, mętnej wodzie, żeby dojść do drewnianego pomostu. – Używano kiedyś takich w ciężarówkach. I całe Podmoskowie tonęło w billboardach: „Kupię palety!”, „Sprzedam palety!”. Istniał cały czarny rynek tych palet! I człowiek się zastanawiał: po kie licho komuś te palety? zdały? A okazuje się, że skupowali je przed potopem. Ale palety dawno już zawilgotniały i osiadły kilka centymetrów pod wodą. Dojrzeć je przez błoto można było tylko z bliska, i to wyłącznie patrząc sobie wprost pod nogi; z daleka faktycznie można było odnieść wrażenie, że roztacza się tu wszędzie mętne biblijne morze. – Tu wszyscy są jak prorocy, po prostu cudownie spacerują po wodzie – uśmiechnął się Homer, spoglądając na człapiących miejscowych. Broker ocenił to po swojemu: – Jakby gównem zalało! Wkrótce ich źrenice zapomniały, jak jasno lśniła Hanza, i aż nadto zaczęło im wystarczać tutejsze skąpe światło. Palił się tłuszcz w miskach – gdzie popadło, u tych, którzy w ogóle go mieli; czasem za parawanem z reklamówek – wyblakłych, ale nie do końca. – Coś jak chińskie lampiony – wskazał na nie Homer. – Pięknie, co? Artem miał inne zdanie. W łukach arkad, które z początku zdawały się całkowicie czarne, ukazały się tory. Ale nie zwyczajne, jak na pozostałych stacjach. Na Mendelejewskiej granica między peronem a torami nie istniała, wszystko wyrównywała mętna woda. Trzeba rozpoznać, gdzie jeszcze można stać, a gdzie człowiek wpadnie i opije się wody.

Ale najważniejsze pytanie to: jak iść dalej? Wyjście na powierzchnię było zapieczętowane rumowiskiem. Korytarz – odcięty. Tunel – zalany po szyję zimną i brudną wodą. Do tego pewnie radioaktywną – spróbuj no się tylko w takiej wykąpać. Złapią cię skurcze, w latarce zrobi się spięcie i będziesz sobie pływał twarzą w dół, jak spławik, aż zaleje ci płuca. Nad niewidocznymi torami siedzieli miejscowi i drapiąc się co jakiś czas, łowili w głębokiej wodzie jakimiś podbierakami lepiej nawet nie myśleć co, od razu na surowo połykając. – Moją glistę zabrałeś! Oddawaj glistę, bydlaku! – jeden z „rybaków” uczepił się kudłów drugiego. Nie mieli łodzi ani tratew. Z Mendelejewskiej nie mogli się nigdzie zabrać, zresztą nie zamierzali. Ale co mieli robić Artem z Homerem? – Dlaczego wszystko tu zatopione? Czy tu jest niżej niż na Nowosłobodskiej? – zastanowił się głośno Artem. – Osiem metrów głębiej – wygrzebał z pamięci Homer. – Więc cała woda stamtąd spływa tutaj. Wystarczyło, że odeszli trochę dalej od schodów, a ich nogi oblepiły chude dzieci. Nie śmiały podchodzić do kordonu Hanzy; musiano je wcześniej jakoś odstraszyć. – Wujku, kulkę. Wujku, kulkę. Wujku, kulkę. Chude, ale żylaste. Hop! – i chwytasz cudzą rączkę w kieszeni. Śliską, szybką, zwinną. Zdaje ci się, że właśnie ją złapałeś, a tu pusto. I które to było z tych diablątek – nie wiadomo. Podziemne rzeki oblewały całe metro, stukały w beton, prosiły, żeby wpuścić je na głębiej położone stacje. Kto mógł, wyrzucał je z domu: wzmacniał mury, wypompowywał wodę, osuszał wilgoć. Kto nie mógł, tonął w milczeniu. Na Mendelejewskiej ludziom nie chciało się ani działać, ani tonąć. Co jakiś czas zbierali się w sobie i walczyli, jak potrafili. Ukradli gdzieś rusztowania z rur, przegrodzili nimi główną halę, poskręcali sobie z nich dżunglę, wdrapali się wyżej, pod sufit, i tam zawiśli na tych żelaznych lianach. Ci bardziej wstydliwi omotali swoje gniazda plastikowymi torebkami, żeby nikt z zewnątrz nie gapił im się w życie. Ci prostsi z górnych kondygnacji z głośnym chlupotem robili wprost do wody – i nic to nikomu nie szkodziło. Kiedyś hala Mendelejewskiej, uroczysta i powściągliwa, z białego marmuru, z szerokimi zaokrąglonymi łukami arkad, nadawała się przykładowo na pałac ślubów. Ale potoki błota obśliniły marmurowe płyty ścian, spowodowały zwarcie elektryczne i zgasiły wymyślnie powykręcane metalowe żyrandole, a ludzi zamieniły w płazy. Pewnie nikt tu się już nie żenił – wdrapywali się po prostu wyżej, żeby nie zamoczyć tyłka, i parzyli się pośpiesznie. Ci, którzy nie łowili glist, siedzieli na swoich piętrowych pryczach obojętni i apatyczni: gapili się w ciemność, pletli jakieś dyrdymały i bezmyślnie chichotali. Jak się zdawało, innych zajęć tu nie było.

– Co by tu zjeść? – powtórzył z zakłopotaniem Losza, wyszedłszy z wody na suche miejsce, opędzając się od żebraków i z żalem patrząc na swoje buty. Od jego namolności Artema też zaczęło ssać w żołądku. Jeść trzeba było na Prospekcie: tam piekli wieprzowe szaszłyki, mogli też wrzucić do miski duszonych grzybów. A tu… – Kulkę, wujku! Artem objął mocniej swój worek, wypłoszył dzieciarnię. Czyjaś sprytna dłoń znów poruszyła mu się w kieszeni. Znalazła coś, szarpnęła – ale tym razem Artem był w pogotowiu. Trafiła mu się mała, mniej więcej sześcioletnia dziewczynka. Splątane włosy, szczerbata buzia. – Mam cię, psinko! Oddawaj, co tam masz! Prostował palec za palcem, starając się gniewać. Dziewczynka chyba się przestraszyła, ale próbowała być bezczelna. Zaproponowała Artemowi, że pocałuje go, jeśli ją puści. W ręku miała grzyba. Skąd w kieszeni Artema wziął się grzyb? Surowy grzyb, prosto z grządki. Co to za numer? – No co ty, daj grzybka, no! Co ty taka żyła!? – zapiszczała dziewczynka. Domyślił się: to Ania mu go podłożyła. Wsunęła mu grzyba na pożegnanie: to ty, Artem. Oto kim jesteś, oto twoja natura i twoja istota i pamiętaj o tym podczas swych heroicznych wędrówek. Pamiętaj o sobie i pamiętaj o mnie. – Nie oddam – powiedział twardo Artem, ściskając dziecięcą rączkę mocniej, niż zamierzał. – Boli! Boli! Potwór! – zaskrzeczała. Artem rozluźnił palce, wypuścił małego wilczka. – Stój. Zaczekaj. Tamta zamachnęła się już na niego z dystansu jakimś kawałkiem żelaza, ale zamarła, zgodziła się cierpliwie poczekać. A więc jeszcze trochę wierzyła w ludzi. – Masz! – wyciągnął do niej dwa naboje. – Rzucaj! – kazała dziewczynka Artemowi. – Potwór. Nie pójdę do ciebie. Może tylko troszkę. – A jak się stąd wydostać? Żeby dojść na stację Cwietnoj Bulwar? – A nijak! – wysmarkała się w rękę. – Jak będzie trzeba, sami zabiorą. – Kto taki? – Ci, co trzeba! Artem rzucił jej na dłoń jeden nabój, potem drugi. Pierwszy złapała, a drugi utonął i od razu troje malców rzuciło się za nim do zimnej mętnej wody. Dziewczynka kopała ich: to w nos, to w ucho – wynocha, to moje! Ale już poszczęściło się komuś innemu. Mała nie zapłakała z żalu, tylko powiedziała szczęściarzowi stanowczym tonem: – Dobra, cholero jedna, jeszcze cię dorwę! – Słuchaj, koleżanko – zawołał do niej Losza. – Ma tu ktoś w ogóle jakąś szamę? Taką, coby

się nie otruć? Zaprowadź nas, to dorzucę jeszcze kulkę. Ta utkwiła w nim sceptyczny wzrok, potem pociągnęła nosem. – Jajko chcesz? – Kurze? – No nie, kuźwa! No jasne, że kurze! Taki jeden ma, po drugiej stronie wioski. Losza się ucieszył, a Artem nagle też uwierzył w to jajko: ugotowane, z białkiem jak w ludzkim oku i żółtkiem jak słońce na dziecinnych rysunkach, świeże i miękkie. I jemu samemu zachciało się takiego jajka, a najlepiej od razu trzech sadzonych usmażonych na tłustym wieprzowym smalcu. Na WOGN-ie nie hodowano kur i ostatni raz miał okazję kosztować jajecznicy jeszcze w Polis, ponad rok temu. Kiedy między nim a Anią wszystko zaczynało się dopiero rozpalać. Artem schował grzybowy upominek do wewnętrznej kieszeni. – Wchodzę w to – powiedział do Loszy. – Jajko będą żreć! – obwieściła dziewczynka. Ta wiadomość wprawiła dzieciarnię w podniecenie. Wszyscy malcy, którzy próbowali wyprosić od Artema nabój, odłożyli swoje marzenia na później, przestali żądać datku; zgromadzili się wokół przybyszów w milczeniu, z okrągłymi oczami. Cała delegacja musiała skakać z palety na paletę, jak wylęg kurczaków, aż do przeciwległego krańca peronu, do skrytego gdzieś tam kurnika. Dzieci szły za nimi po rusztowaniach, biegały, ścigając się, po górnych kondygnacjach, niekiedy z piskiem spadały w błoto. Na wpół drzemiący na pryczach dorośli tępo i bezsilnie patrzyli w ślad za nimi, apatycznie rozplątując pogmatwane myśli: – Może pójdziemy dziś do „Solianki”? Czytałem na plakacie, że przyjechał jakiś niesamowity Szwed. Elektronik. – Po twoją duszę przyjechał. Same pedzie w tej Szwecji. Wczoraj w telewizorze mówili. – Nażarli się glist – wyjaśniła w biegu dziewczynka. Na jednej z palet puchł pozostawiony samemu sobie trup. Artem popatrzył, jak z pyszczkiem zadartym w górę płynie do niego na obiad szczur, i pomyślał na głos: – Ledwie osiem metrów różnicy, a jakbyśmy do piekła zstąpili. – Nie panikuj! – pocieszył go Losza. – To znaczy, że w piekle są nasi! I rosyjskiego nie zapomnieli, trzymają fason! Doskakali na drugi kraniec tej ich przeklętej wioseczki. Do samego końca ślepej uliczki. – O! – splunęła dziewczynka. – Tu jest. Dawaj kulę! – Ej, gospodyni! – zawołał broker do góry. – Podobno handlujesz jajkami? – Zgadza się – z góry zwiesiła się zmierzwiona broda. – Kulę dawaj! Dawaj kulę, potworze! – zaczęła niepokoić się dziewczynka.

Losza westchnął z żalu i skąpstwa, ale rozliczył się z przewodnikiem. Lokatorzy okolicznych prycz obserwowali to z zazdrością. – Po ile? – Dwie! – zażądała broda. – Dwie kule! – Wezmę dwa i jeszcze… I jeszcze dla moich towarzyszy ze trzy sztuki. Szykuje ci się, bracie, transakcja stulecia! Na górze coś się poruszyło, ktoś stęknął. Po chwili przed gośćmi stanął chłopina w marynarce włożonej na gołe ciało. Części intymne osłonił białą spódniczką z przeciętej na dole szerokiej torebki z wytartym napisem „Asza”; potargana i brudna broda, oczy płonące żywym ogniem. W jednej ręce chłopina niósł pewnie, niczym carskie jabłko, symbol władzy – ubrudzone pomiotem kurze jajko. Drugą – czule, ale bezpiecznie obejmował wychudzoną kurę z zaszczutym wzrokiem. – Oleg – przedstawił się z godnością brodacz. – A rabat jakiś, Oleżko, jest? – zabrzęczał torbą broker. – Wszystko ma swoją cenę – twardo powiedział Oleg. – Jajko kosztuje dwa naboje. – Dobra… Niech cię licho. Dawaj je tu. Gotowane? I jeszcze cztery. Masz tu… Raz, dwa… Pięć. Dziesięć. – Nie można! – Oleg potrząsnął głową. – Czego nie można? – Jajko jest tylko jedno. Dajcie dwie kule. Więcej mi nie trzeba. – Jak to jedno? – skonfundował się Artem. – Jedno na całej stacji. Dziś. Bierz, póki inni nie podkupili. I jest surowe. Tu nie ma na czym gotować. – I jak mam je zjeść? – spochmurniał Losza. – Pij, a jak. Stuknij tutaj i pij – Oleg pokazał jak. – Ale pieniądze z góry. – Dobra. Masz tu naboje. Boję się jeść surowe. Kiedyś miesiąc przeleżałem, o mało co nie zdechłem. Ugotuję gdzieś sam. – Nie! – Oleg nie wypuścił jajka z rąk i nie wziął nabojów. – Tutaj pij. Przy mnie! Albo nie sprzedam! – A to znowu dlaczego? – zdumiał się broker. – A dlatego. Riaba potrzebuje wapnia. Niby z czego, według was, ma wytworzyć skorupkę? Przypominająca wilczka dziewczynka stała obok, obserwowała. Nabierała rozumu. Pozostali powyłazili z półmroku, szykowali się na coś. Nie tylko dzieci – dorośli, ci, którzy mieszkali nieopodal, też podeszli bliżej. – Że co?… – dopytał Losza. – Skorupka składa się z wapnia. Chodziłeś do szkoły? Żeby znieść nowe jajko, kurze potrzeba wapnia. Skąd go tu wezmę? Więc wtranżalać. I skorupkę do bazy. Kura wydziobie

i jutro możecie przyjść po drugie. – I za to są dwa naboje?! – Wszystko ma swoją cenę! – Oleg był nieugięty. – Ja się na ludziach nie dorabiam! Za jeden nabój kupię Riabie grzybów, za drugi sobie. Na jeden dzień. A jutro będzie nowe jajko. Wszystko jest obliczone. Wszystko działa. Jak w szwajcarskim zegarku. Nie chcesz, to opylę sonderkommando. Oni cenią kogel-mogel. No? Bierzesz? – Komu? – spytał Homer. – Dawaj tu ten swój kogel-mogel – burknął Losza. – Tylko ostrożnie zbij skorupkę, do środka. – Nie ucz ojca dzieci robić! Tyk. – Po mistrzowsku stłukł! – wyszeptał z szacunkiem ktoś z zebranego wokół tłumu. – Smaczne, co? – zapytał z zawiścią chłopczyk z wydętym brzuchem. – Ale nie pij tak szybko! Przeciągnij to, delektuj się! – poradziła ledwo odróżniająca się od mężczyzn kobieta. – Żółteczko, żółteczko już poszło, kto widzi? – Tak jakby codziennie jajca żarł! Losze kibice nie przeszkadzali. Nie zauważał ich. – Jeszcze gotować by chciał! Jajko jest dobre na surowo. Białko to jak płynne szkło. Ludzka dusza pewnie jakoś tak wygląda – powiedział Oleg, drapiąc się po brodzie. – Słuchaj, wujaszku – powiedział do niego Artem. – A jak się stąd wydostać? – Dokąd? Po co? – Co tu u was jest dalej? Na Cwietnoj Bulwar. – A czego tam szukać? Nic tam nie ma! – A gdybyś, powiedzmy… – delektując się umazanym jajkiem, głośno rozmyślał broker. – Gdybyś poszedł łowić robaki i codziennie odkładał jedno jajko, a potem od razu dwadzieścia sprzedał Hanzie, żeby za utarg kupić sobie drugą kurę? Przecież wtedy przestaniesz wychodzić na zero. Po miesiącu będziesz na plusie, nie? – To ja mam ją karmić glistami? Kura to delikatne zwierzę, po glistach zdechnie! Znalazł się mędrzec, też mi coś! – No, a gdyby poczekać na kurczęta? Gdybym dał ci kredyt w kulkach na koguta? – Losza pobawił się, brzęcząc, pozostałymi nabojami. – Albo nawet zainwestowałbym w tego koguta, za pięćdziesiąt procent w naszej przyszłej spółce. Co? W tym momencie dziewczynka, która obserwowała to wszystko, nie odrywając wzroku, w końcu nie wytrzymała nudy uczciwego życia, rzuciła się, zanurkowała i uderzyła brokera w rękę od spodu; szpiczaste mosiężne kapsułki wyskoczyły w górę i pospadały między deskami palety, przez błocko – na dno. Jajeczni kibice zareagowali ekscytacją. – Ech ty, mały draniu! – krzyknął broker. – Zatłukę w cholerę! Wszyscy do tyłu, już!

– Oto twój kredyt! – uradował się Oleżka. – Miałbym się jeszcze dać zniewolić! W imię czego? – A idź ty! Losza padł na kolana, zaczął macać w mętnej zimnej wodzie, szukając swoich zatopionych nabojów; niedopite jajko trzymał wysoko wolną ręką. Dziewczynka wgramoliła się gdzieś, gdzie nie dało się jej dosięgnąć, przyczaiła się wśród porwanych torebek i pewnie modliła się tam do swojego bezprizornego boga, żeby broker nie podniósł z dna wszystkich kulek. Pozostali, pamiętając o automacie Artema, bali się porywać z motyką na słońce. – Pieniądze szczęścia nie dają! – przygadywał Oleg. – Człowiekowi wiele nie potrzeba. Co to dla mnie: jedno jajko czy dziesięć? Jedno mi w zupełności wystarcza. A od dziesięciu można dostać skrętu kiszek! Zawsze tak żyłem i dalej pożyję. Ale wtedy nikczemny bóg bezdomnych wysłuchał dziewczęcego szeptu, wyrwał włos ze swej skołtunionej brody, powiedział abrakadabra i broker Losza zamiast naboju złowił dłonią kawałek butelki. Wyciągnął – skaleczenie jak otwarta buzia niemowlaka rzygało czarną krwią. – Sukinsyny! No co za sukinsyny z was wszystkich! – Losza wprost rozpłakał się ze złości, zgniótł to cholerne jajko i wrzucił je do ciemnej wody. Ludzie ucichli w oszołomieniu. – Gnida! Padalec! Co ty… Coś ty… – Oleżka zmartwiał przerażony tym, jak szybko i okropnie zachrzęściła skorupka i jak błyskawicznie przepadła. – Ty gnido! Parszywa gnido! Ty bydlaku! Poszedł razem z Riabą bosymi stopami szukać w trującej wodzie, gdzie zapodziała się skorupka – o, tu chyba bieleje! – ale pierwszy dopadł jej głodny szczur, wgryzł się w nią i popiskując, powlókł ją gdzieś do swoich pobratymców, po czym zniknął. Oleżkę doprowadziło to do rozpaczy. Posadził kurę na żerdzi i ruszył na brokera, niezgrabnie wymachując rękami. Tyle lat przeżył w metrze, a nie nauczył się bić. Broker pchnął go krótko lewą w podbródek i tamten od razu się przewrócił. Z palety, mocząc brodę w szczelinach dziurawych desek, Oleg mamrotał z rozpaczą i poniżeniem: – Całe życie mi… Bydlak… Całe moje życie… O kolano… Straganiarz pieprzony… Mędrzec… Za co? Za co ty mnie tak? Ludzie z wrażenia podeszli do przodu. Artem na wszelki wypadek szczęknął bezpiecznikiem w automacie, chwycił go wygodniej. Ale nikomu nie było spieszno wstawić się za biedakiem. – No to załatwili Oleżkę – dało się słyszeć szepty dookoła. – A bo co, kurna. – Nie będzie się na nas pasł. – Teraz niech żyje jak wszyscy.

Oleżka zapłakał. – Ależ w Hanzie jest mnóstwo piasku! Na Nowosłobodskiej jest remont. Niech sobie piasek podziobie… – spróbował go uspokoić Homer. – Zresztą może jeszcze jedno jej się uda znieść, na rezerwie wewnętrznej… – Mądrala! Znasz ty się na kurzych rezerwach! A do Hanzy sam sobie idź! Piaseczku wam nasypią, to na pewno! Zmieszany Losza ściskał zdrową ręką nadgarstek tej skaleczonej, straszne usta na jego dłoni nie zamykały się i dla wszystkich było jasne, że brokera trzeba pilnie, natychmiast, polać alkoholem, bo w tej ohydnej płyciźnie pływają takie rzeczy, że jutro Losza na sto procent będzie miał gangrenę. – Ma tu ktoś samogon? – zawołał Artem w stronę obszarpanej dżungli. – Żeby przemyć! W odpowiedzi odezwały się szydercze małpie śmiechy. Jasne, samogon. Żeby przemyć. – Przecież tu pół stacji leży nawalone! Z czegoś to chyba pędzicie? – Może być nawet z gówna! – poprosił Losza. – Oni ssą glisty! – wyjaśnił jeden z kibicujących. – Ćpają glisty, aż filmy mogą oglądać. A alkoholu w nich nie ma! – Ni wała nie pomogą! – rozzłościł się broker. – Ręce im uschły! – To idź poprosić żołnierzyków – poradził mu ktoś. – Tak, tak, u żołnierzyków – zaśmiał się ktoś inny. – Faktycznie! – Artem wziął Loszę za ramię. – Pójdziemy do pograniczników. Wrócisz na Hanzę. Mamy przecież wizy. A tamten sweter już dawno poszedł. Załatają cię, a potem się rozejdziemy. – Dokąd?! – krzyknął Oleżka. – Dokąd się wybieracie?! A ja?! Co ja mam robić?! – Ja do nich z powrotem nie pójdę! – uparł się broker. – Dokąd się wybieracie?... – nie słyszał go Oleżka. – Całą algebrę mi zepsuliście! – No tak, wujaszku… – Artem chwycił za magazynek, żeby wyłuskać Olegowi pocieszenie, ale ten zrozumiał to wszystko inaczej. – Oprawca! Egzekutor! Zabić mnie?! A strzelaj! – Wstał z kolan, złapał lufę i wetknął ją sobie w brzuch. Huknęło. Kura odfrunęła, furkocząc oskubanymi skrzydłami, zaczęła biegać jak obłąkana po palecie. Ludzie zgłupieli, ogłuchli. Na stacji rozbrzmiewało niekończące się echo, rozchodząc się wzdłuż podziemnej rzeki. – Co ty? – zapytał Oleżkę Artem. Ten usiadł. – O tak to – odpowiedział. Przez marynarkę na brzuchu Oleżki przemakało coś lśniącego, co ściekając niżej, na białej plastikowej spódniczce wyglądało już ewidentnie na rzadką pomarańczową krew.

Jakiś nonsens. – No co ty, wujaszku? – zapytał go Artem. – Dlaczego? Oleg poszukał wzrokiem kury. – Komu zostawić Riabę? – zapytał smutnym i słabym głosem. – U kogo ją zostawić? Zeżrą ją. – Dlaczego to zrobiłeś, idioto!? Co, kretynie!? – Artem ryknął, czując, jak bardzo do niczego jest on sam, Oleżka i wszystko wokół. – Nie krzycz tak – poprosił Oleg. – Nieprzyjemnie umierać. Chodź, Riabuszka… Chodź do mnie… – Co z ciebie za drań! Co za idiota! Łap go! Łap go za nogi, szybko! Idziemy do Hanzy! – krzyczał do brokera Artem, łapiąc Olega pod pachami. Ale Losza swoją ręką z ziejącym skaleczeniem nie mógł niczego trzymać. Wtedy Artem wepchnął Homerowi worek, objuczył brokera radiostacją, a sam dźwignął Olega – lekkiego, sflaczałego – i poniósł go na barana do wyjścia. – No i po Oleżce – odezwał się ktoś w tłumie. – Był, ale się zmył. – I nie uratowało go to jajko. Homer pomaszerował za nim; Losza też, spoglądając tępo na swoją dłoń. Kura, która tymczasem otrząsnęła się z szoku, zagdakała i pomknęła za swoim panem, przefruwając z palety na paletę. I wszyscy kibice niczym procesja ruszyli za nią, zacierając ręce i chichocząc. Oprócz jednego. Wystarczyło odejść, a z rusztowania ześlizgnął się na dół niewielki cień, przylgnął twarzą do desek, wsunął rączkę w błoto, w potłuczone szkło – nie ma się czego bać, na bezdomnych dzieciach wszystko samo się goi, krewka sama im się rozprawia z każdą gangreną; śmierć zabiera tylko wychuchane domowe dzieci, bo na kościstych sierotach nie chce się jej tępić zębów. Kiedy wrócili na środek hali, pod schody, które z podziemnego morza wznosiły się na te osiem metrów do dalekiego nieba, rusztowania dookoła były już obwieszone mieszkańcami Mendelejewskiej. Rwetes przycichł, wszyscy na coś czekali. Artem wydostał się na brzeg, postawił swoje zabłocone buciory na granicie i zadudnił nimi na schodach, zostawiając za sobą brudne kałuże. – Ej, chłopaki! – zawołał do pograniczników, z trudem wchodząc na górę. – Mamy tu sytuację awaryjną! Musimy się dostać do szpitala! Słyszycie? Mieszkańcy Mendelejewskiej stłoczyli się i zachłannie patrzyli, szepcząc między sobą. Z tamtej strony nie było żadnej odpowiedzi. Panowała martwa cisza. – Chłopaki! Słyszycie mnie? Na schodach szemrał strumyczek, przetaczając zepsutą krew od zdrowiejącej

Nowosłobodskiej do gorączkującej Mendelejewskiej; i to szemranie było jasne i wyraźne. Artem wszedł stopień wyżej, syknął przez ramię, wzywając do siebie Loszę i Homera, zastygłych na samym początku schodów do nieba. – Nie pójdę! – uparcie pokręcił głową broker. – No i kij ci w oko! Jak to się dzieje, pomyślał Artem, że jest sobie Hanza – najedzona, umyta, uczesana z przedziałkiem; a obok niej, osiem metrów głębiej, znajduje się jaskinia i jaskiniowcy? Naczynia są przecież połączone, dlaczego zatem możliwe jest, że… Wszyscy byli na miejscu. Dowódca wyglądał na zakłopotanego: ciągle dotykał szyi, potem patrzył na dłoń. Dwaj kolejni palili papierosy – i to Artema jakoś uspokoiło. Palą, czyli są ludźmi. – Rannego do szpitala… Postrzał…! Przypadkowy…! – zawołał, taszcząc Oleżkę do umocnień z worków. Rzeczywiście, proszę, ile tu piasku, myślał Artem. I w imię czego Oleżka ma umierać? – Wejście na stację Nowosłobodską jest zamknięte – usłyszał. – Kwarantanna. Przecież uprzedzaliśmy. Artem podszedł jeszcze bliżej, tyle, ile mógł, ale żołnierze, nie wypuszczając skrętów spomiędzy zębów, poderwali lufy. – Staaać – odezwał się dowódca. A na kogo on taki wkurzony? Artem przyjrzał się uważniej. Stąd było już jasne: dowódcy udało się jednak rozdrapać pryszcz. Teraz kropelka po kropelce leciała z niego krew; co się dowódca wytrze, ta znowu się zbiera, nabrzmiewa. Znów trzeba wyciskać. – Mamy wizy! Wizy! Dopiero co od was wyszliśmy! – Gdzie moja Riaba? – Krok do tyłu! Nawet nie spojrzał na Artema ani na postrzelonego Oleżkę. Tylko na palce, na czerwone kropelki. I śmiesznie zezował na bok, tak jakby się spodziewał, że dojrzy swoją rozdrapaną szyję. – Może się dogadamy? Tylko do oddziału urazowego… Zapłacimy. Ja zapłacę. Żołnierzom było wszystko jedno: palenie ich uspokajało. Czekali cierpliwie na decyzję dowódcy – strzelać czy nie. Oleżka ich nie wzruszał. – Co ty, dzikusa do nas ciągniesz? – spytał z rozdrażnieniem swój pryszcz dowódca. – Riabuszka. – Patrzcie, przecież to ten z jajkiem! Po kilcie poznałem! – ucieszył się w końcu jeden z szeregowych. Pochwycona przez Homera kura biła groteskowymi słabymi skrzydłami. Chciała iść ze swoim panem – do nieba.

– Dzikusa? Jak to dzikusa? – Krok do tyłu! – Przecież on tu zaraz zdechnie! – Wizę ma? – Dowódca o czymś sobie przypomniał; wyciągnął z kieszeni skrawek papierowej serwetki, przyłożył sobie do rany. – Nie ma wizy. Nie wiem! – Krok do tyłu! Raz. Liczę do trzech. – Chociaż tymczasowo! Żeby tylko dziurkę zaszyć! – Dwa – dowódca odsunął serwetkę, popatrzył – dużo krwi pociekło? – i wciąż był niezadowolony. – Tak przykro. Z tym jajkiem. Przykro. – Puśćcie nas, sukinsyny! – Słuchaj, donkiszot! Oni tam jak te muchy… – powiedział Artemowi jeden z żołnierzy. – Chcesz ich wszystkich wyciągnąć? Za krótką masz linkę! – mruknął drugi, wypluwając dopalonego skręta. – Proszę! No? Proszę! – Trzy. Naruszenie granicy państwowej – dowódca skrzywił się, pryszcz nie mógł przestać krwawić. Po raz pierwszy spojrzał na Oleżkę, żeby w niego wycelować. Chrobotnęło jakby krzemień, stuknęło – automaty miały tłumiki, w Hanzie dba się o żołnierskie uszy! – i kula wyszczerbiła ścianę, wbiła się w sufit. Pył opadł w dół jak kurtyna. Ocaliła go tylko służba u Młynarza. Trening ciała, by mogło obejść się bez umysłu. By wyczuwało przez skórę, gdzie lufa automatu zwiastuje rychłą śmierć, by padało, rzucało się, unikało śmierci, zanim głowa cokolwiek zrozumie. Padł, zwalił z siebie żywy worek, poczołgał się, ciągnąc Oleżkę za sobą. Strzelili jeszcze do nich, starając się trafić, ale przeszkadzał im pył. – Sukinsyny z was! Wtedy chlasnęło jeszcze raz – na dźwięk jego głosu. Oprószyły go kawałki betonu. Stojące z tyłu małpy zaczęły głośno i z zachwytem szydzić. – Masz, łyknij sobie naszego życia! – Nasypali piaseczku? – Myślałeś, że z ciebie biały człowiek, co? – A spróbuj jeszcze raz! Tu można było tylko bezsensownie umrzeć. Niczego więcej nie zdziałasz. Artem zsunął się o schodek niżej, potem o kolejny. Podniósł Olega. Ten dyszał z napięciem i starał się specjalnie nie krwawić, ale był coraz bledszy. – Słuchaj, wujaszku! Nawet o tym nie myśl, jasne? Jak się stąd wydostać!? Na Cwietnym

Bulwarze coś powinno… Coś tam powinno być, nie, dziadku?! – Był tam burdel – przypomniał sobie Homer. – Właśnie. Przy burdelu może być lekarz. Prawda? Popłyniemy tam. No, nie zasypiaj mi tu, sukinkocie! Ja cię zaraz… Nie spać! Jednak ani Oleżka, ani nikt inny do burdelu nie mógł dopłynąć. Nie było czym. Brzegi obu kanałów przy peronach były puste. – Nie warto. On nie wyżyje – broker sennie wydał na Oleżkę wyrok. – Już – powiedział Artem. – Już. – Chcę umrzeć – potwierdził Oleg. – Jajko mi rozbili. Jestem bardzo zmęczony życiem. – Zamknij mordę! Szukaj, jak się stąd wygrzebać! – Artem szturchnął lufą znieruchomiałego brokera. – A ty pokaż brzuch! No cóż: brudna skóra, w skórze dziura, przez którą jest wypompowywana ze środka rzadka ciecz, wszystko jest nią umazane. Homer też spojrzał, wzruszył ramionami. Umrze czy nie – wie tylko Najwyższy. Pewnie umrze. Losza pociągnął wiszącego mu na szyi Chrystusa jak zawleczkę spadochronu, poruszył się i ślizgając, poszedł szukać ratunku. Wyjścia z wilczego dołu. Kto tu zawinił? – chciał ustalić Artem. On sam zawinił, ów człowiek z jajkiem. Ja do niego nie strzelałem. Jeśli umrze, sam będzie temu winien. – Tak w ogóle to mi obiecał kurę, kiedy zdechnie – powiedziała mu nad samym uchem przysadzista kobieta ze sflaczałymi piersiami i zapuchniętym okiem. – Wiele nas łączyło. – Odejdź – poprosił słabo Oleżka. – Wiedźmo. – Nie bierz tego na sumienie. Tam ci kura nie będzie potrzebna. Powiedz im, żeby ją oddali. Póki jeszcze możesz. – Odejdź. Daj pomyśleć o Bogu. – Zapisz kurę i sobie myśl. A najlepiej od razu mi ją… Kura zamknęła oczy pod dłonią Homera. Jej było już wszystko jedno. – Jak się stąd wydostać, ciociu? – zapytał Artem posiniaczoną kobietę. – Ale dokąd to, słodziutki? I po co? Przecież tu też ludzie żyją. Kurę można przecież wspólnie hodować. Oleżka zaraz odwali kitę… A my to już się jakoś dogadamy! – mrugnęła tym okiem, które jeszcze mogło mrugać. To nie ja go zabiłem, rozstrzygnął Artem. – Ej! Ej! Dała się słyszeć jakaś pieśń; dobiegała z daleka. Marsz. – Ej! Tam! – Co?! – Tam ktoś płynie! Wypływa z tunelu! Losza stał, gapiąc się ze zdziwieniem na Jezusa, który zadziałał.

Artem chwycił Oleżkę, który, wysychając, robił się coraz lżejszy, i powoli podbiegli do torów zamienionych w kanał. Rzeczywiście coś się tam pokazało. Tratwa? Tratwa! Świeciła dziobowa latarnia, pluskały wiosła, otuchy dodawał bezładny chór. Wiosłowali od strony Sawiełowskiej – i płynęli akurat w kierunku Cwietnego. Artem pokuśtykał im na spotkanie, nieomal wpadając do kanału razem z rannym, by w ostatniej chwili idiotycznie utonąć. – Stójcie! Ej! Stójcie! Wiosła przestały się poruszać. Ale nie dało się rozpoznać, co tam jest. I kto. – Nie strzelajcie! Nie strzelajcie! Weźcie nas! Do Cwietnego! Mamy pieniądze! Tratwa zbliżała się coraz bardziej. Jeżyła się lufami karabinów. Znajdowało się na niej pięciu ludzi, wszyscy uzbrojeni. I teraz było widać, że zostało tam miejsce dla kilku kolejnych. Wszyscy zebrali się na brzegu: Artem z umierającym, Homer z kurą i Losza ze swoją ręką. Badali ich po kolei szerokim snopem światła. – Chyba nie ułomni! – Za magazynek was zabierzemy! Właź… – Chwała ci… – Artem nawet nie dokończył; miał ochotę śpiewać. Z sercem, jakby to nad jego rodzonym bratem się zmiłowali, położył Oleżkę na tratwie – niezatapialnej, związanej z tysiąca pustych plastikowych butelek. I sam zwalił się obok. – Uważaj no, spróbuj tylko wykitować przed Cwietnym! – napomniał Oleżkę. – Nigdzie nie jadę – zaoponował tamten. – Jechać gdzieś? Jaki to sens? – Nie zabieraj go! Nie rozdzieraj kobiecego serca! – zawodziła baba z siniakiem. – I dokąd ty go zawieziesz? – poparły ją głosy z dżungli. – Nie męcz człowieka, zostaw go tutaj. Tu żył, niech tu wyzionie ducha. – Przecież wy go tu zeżrecie, zanim jeszcze kopnie w kalendarz! – Nie obrażaj nas! Nie było czasu na sprzeczki: pora odpływać. – Kurę! Kurę zostaw! A żebyś na oba oczy oślepł!

Stacja Mendelejewska odpłynęła w przeszłość. Mieli przez sobą rejs rurą odpływową na drugi koniec świata, skąd niczym latarnia morska migotało do nich życie. – A wy dokąd płyniecie, koledzy? – zapytał butelkowych wioślarzy broker. – Do Czwartej Rzeszy – odpowiedzieli. – Na ochotnika.

7 // Cwietnoj Uderzyli burtą w topielca. Ten kołysał się garbem do góry, rękami macał dno. Pewnie coś tam zgubił. Szkoda go było, o mało co dopłynął do Cwietnego. Czy może to stamtąd nie zdążył daleko uciec? – Jak jest u was z ułomnymi? Artem udał, że to nie jego drążą pytaniami. Zmilczał. Ale tamci się nie poddawali. – Ej, przyjacielu! Do ciebie, do ciebie! Pytam, jak u was na Aleksiejewskiej z ułomnymi? – Normalnie. – Normalnie, to znaczy są czy wszystkich wybiliście? – Nie ma u nas żadnych ułomnych. – Są. Oni, przyjacielu, są wszędzie. Są jak szczury. U was też muszą być. Chowają się, sukinsyny. – Wezmę to pod uwagę. – Ale nie dadzą rady wiecznie się chować. Ujawnimy ich. Wszystkie te pokraki ujawnimy. Linijeczką, cyrklem… Co nie, Bieliasz? – Proste. W metrze nie ma miejsca dla ułomnych. Sami nie mamy czym oddychać. – Oni przecież nie tyle żrą grzyby, oni nasze, nasze grzyby żrą, kumasz? Moje i twoje! Zabraknie miejsca w metrze dla naszych dzieci, dlatego że ichnie całe zajmą! Albo my ich, albo oni… – My, normalni, powinniśmy trzymać się razem. Bo te pokraki kumają się między sobą… Na ramię Artema opadła ręka. Po koleżeńsku. Jeden był nalany: wory pod oczami, szpiczasta broda, ręce spuchnięte od nadmiaru wody. Drugi: cały oprószony prochem, gęba w śladach po ospie, czoło wysokie na dwa palce. Trzeci: wygolony na łyso żłób ze zrośniętymi czarnymi brwiami; ten na pewno nie był Aryjczykiem. Dwaj pozostali kryli się w ciemności. – Ludzie są jak świnie, czujesz? Wsadzili ryje do koryta i chrumkają. Dopóki dolewają im tam pomyj, ze wszystkiego są zadowoleni. Nikt nie chce myśleć. Czym mnie führer poruszył? Mówi: myśl własną głową! Jeśli na wszystko są gotowe odpowiedzi, to znaczy, że ktoś je dla ciebie przygotował! Trzeba zadawać pytania, rozumiesz? – A byliście kiedyś w Rzeszy? – zapytał Artem. – Ja byłem – powiedział ospowaty. – Przejazdem. Wciągnęło mnie. Bo to wszystko jest słuszne. Wszystko jest na swoim miejscu. Myślisz: cholera, gdzie ja byłem wcześniej? – Proste – potwierdził wygolony. – Każdy powinien zacząć od siebie. Od swojej stacji. Zacząć od małych, najmniejszych

rzeczy. Choćby gruntownie sprawdzić sąsiadów. Bohaterami się nie rodzimy. – A oni są. Wszędzie są. Mają coś na kształt własnej mafii. Ciągną się wzajemnie do góry. Normalnych nie wpuszczają. – U nas na Ryżskiej dokładnie tak jest. Ile byś się nie miotał, jak łbem o ścianę nie walił! – zauważył Losza. – Czy to przez nich? Jak oni w ogóle wyglądają? – Oni, czujesz, czasem tak się ukryją, że nie odróżnisz ich od człowieka. Trzeba poskrobać. – Niestety nie wszyscy kumają bazę! – poparł wygolonego napuchnięty. – Zacząłem ujawniać ułomnych… Generalnie, nie wszyscy są jeszcze gotowi. – Potarł sobie szczękę. – Niektórzy się z nimi krzyżują, czaisz, jakie ohydztwo? – Najważniejsze to każdego zapamiętać. Każdego, kto podniósł rękę na naszych. Kto tłamsił naszego brata. Jeszcze przyjdzie czas. – Mówię wam: chodźcie z nami! – Ospowaty wciąż nie zdejmował ręki z ramienia Artema. – Na ochotnika! Do Żelaznego Legionu! Przecież jesteś z naszych! Bo jesteś? – Nie, chłopaki. My się w polityce nie orientujemy. My do burdelu. Zupełnie ścisnęło mu gardło. A ta ręka parzyła go przez golf: jeszcze moment i powieje spalenizną. Miał ochotę wywinąć się jak wąż, uciec spod tej dłoni. Tylko dokąd? – A nie szkoda ci? Wzywają go, żeby metro ratował, a ten z powrotem ryjem w koryto. Myślałeś chociaż w ogóle, dlaczego znaleźliśmy się w takim położeniu? Jak mamy przeżyć, my, ludzie, myślałeś o tym w ogóle? Własną głową? Ni wała nie myślałeś. Tylko o dziwkach. Interesują cię zdziry, a przyszłość narodu cię nie rusza. – Wyluzuj, Pancerz! Może on tam ułomną posuwa? Hy-hy! Co? – E, dziadek, może chociaż ty? Na starość czas i o duszy pomyśleć! Ty to musisz być normalny! Czy jakiś raczek się przyplątał? Führer podobno porównywał… – Nic to. Zbierze się Żelazny Legion i wtedy… Teraz potrenujemy… A potem wrócimy i przypomnimy wszystkim… pokrakom. Przejdziemy się jeszcze przez metro. Maszerując. – Co to za Żelazny Legion? – nie wytrzymał Losza. – Ochotniczy. Dla swoich. Tych, co im ułomni żyć nie dają. – To mój przypadek! – O! Tam… Cicho… Patrz, jesteśmy. Na Cwietnym Bulwarze powitał ich reflektor, podpływać do stacji musieli więc ze zmrużonymi oczami, niemal na ślepo. Zamiast wartowników stały tu wykidajły. Nie interesowały ich ani wizy, ani paszporty, tylko naboje: przyjechaliście tu wydawać czy się ślinić? – Potrzebujemy lekarza! Jest tu lekarz!? – Ledwie przybili, Artem wygramolił się na peron, szarpnął za kołnierz brokera. Oleżka już się poddał i więcej nie majaczył. Ustami puszczał krwawe bańki. Wierna kura przysiadła na jego dziurawym brzuchu, żeby nie dać duszy Oleżki przez tę dziurkę ulecieć. – Lekarz czy pielęgniarka? – zarechotał poobijany ochroniarz: spłaszczony nos, zamiast uszu

jakieś zawijasy. – No, człowiek umiera! – Znajdą się u nas i anioły. Ale w końcu pokazali: no, dobra, tamtędy do lekarki. – Ona jest wprawdzie od chorób wenerycznych. Tak więc w kwestii kuli to wybaczcie, za to trypra zdiagnozuje raz-dwa. – Łap – polecił Artem brokerowi. – Ostatni raz – uprzedził tamten. – To nie ja mu to zrobiłem, tak w ogóle. – Nikomu nie jesteś potrzebny – powiedział nieprzytomnemu Oleżce Homer, chwytając za jedną nogę. – Tylko kurze. – Właśnie! Kura! – powiedział Losza. Ruszyli przez stację. Według obliczeń Homera powinna była leżeć jeszcze głębiej niż Mendelejewska; jednak wody było tu równo tyle, by w kanały zamienić tylko tory; sam peron pozostawał suchy. Zdziwionemu Homerowi, który zastanawiał się, dlaczego tak jest, Losza wyjaśnił: mówią przecież, że gówno nie tonie. Nie sposób było już dojść, czym Cwietnoj Bulwar był wcześniej. Teraz powstała tu jedna wielka spelunka. Rozbity na kabinki, pokoiki, salki, podzielony dyktą, płytami wiórowymi, tekturą, rozsuwanymi parawanami, roletami, zasłonkami – Cwietnoj zamienił się w nieprzebyty labirynt, w którym zakłócone były wszystkie wymiary. Na tej stacji nie było podłogi ani sufitu. W jednym miejscu udało im się wcisnąć pod dach dwa piętra, a w innym trzy. Jedne drzwiczki prowadziły z krętych ciasnych korytarzy do pokoików rozmiarów łóżka, drugie, takie same – do pomieszczeń pod peronami o powierzchni całej stacji; a trzecie – w ogóle nie wiadomo dokąd. Huczało tu dziko: każdy pokój rozbrzmiewał na swój sposób, a pokojów były tysiące. Ktoś gdzieś płakał, gdzieś indziej ktoś jęczał, śmiał się, próbował zagłuszyć krzyki energiczną muzyką, ryczał pijackie piosenki, a jeszcze w innym miejscu – wył z przerażenia. Taki był wspólny głos Cwietnego: niczym diabelski chór. No i oczywiście kobiety. I kurewskie anioły, i surowe z pagonami, i okropne w dziurawych pończochach, i pielęgniarki z gołymi dupami; i cała dywizja zwykłych wulgarnych, mało wymyślnych zdzir. Ile się mogło pomieścić – dokładnie tyle się zmieściło. Wszystkie krzyczą, nawołują, wyolbrzymiają swoje wdzięki, łowią na arkan spojrzenia, każda ma tylko krótką chwilę: na jeden żmijowy skok, kiedy przechodzą obok niej, tylko te pół metra. Nie przegryzła, zsunęła się, nie wstrzyknęła w zadraśnięcie miłosnego jadu – koniec, odszedł. Kto nie pracuje, ten nie je. Loszę od razu znieczuliło, nawet jakby rana zaczęła mu się zabliźniać. A Homer był tu nie w swoim żywiole; już na początku, kiedy zagłębili się w krętym i niekończącym się korytarzu, wykręcił nagle swoją zesztywniałą szyję tak, jak w ogóle nie miała prawa wykręcić się do

tyłu – a potem wciąż się oglądał, oglądał się przez ramię. – Co jest, dziadku? – zapytał go Artem. – Wydaje mi się… Cały czas mi się wydaje… Wszędzie… Cały czas… – odparł Homer. – Taka dziewczyna… Z którą… Która… Homerowi zaczęła się wyślizgiwać noga Oleżki. – Zuch z dziadka, co? – wysapał Losza. – Trzymaj lepiej. O. To te drzwi! Wnieśli umierającego do środka. Była tam kolejka sponiewieranych dusz i swędzących ciał. Same baby. Wyszła lekarka – w grubych okularach, ze skrętem, ochrypła i prostacka. – Nie wyżyje! – uświadomił ją na wszelki wypadek broker. Żeby Oleżka nie brudził poczekalni resztkami swojej krwi, zgodzili się od razu wziąć go w obroty. Położyli go na rozwartym fotelu ginekologicznym, wzięli magazynek nabojów zaliczki, gdyby i tak odwalił kitę, i kazali nie czekać. Loszy dali spirytusu, żeby napoił nim swoje usta na ręce, ale ten i tak został w kolejce. – Tu one są jak ludzie, a nie profesjonalistki – wyjaśnił Artemowi szeptem, kiwając w stronę smutnych dam. – A nuż spotkam tu tę jedyną? A nuż. Cóż, pożegnali się. Zrobił, co mógł, wyjaśnił samemu sobie Artem. Tym razem zrobił, co mógł. Idź śmiało.

– Proszę: albo tędy, albo owędy. Siedzieli w jakimś pokoiku. Obok nich wyginała się przy rurze nieładna i niedokarmiona, mniej więcej czternastoletnia dziewczyna; nie miała wcale piersi i żebra sterczały jej żałośnie, rozciągając sprany trykot. Ciągle pchała się tymi swoimi kośćmi Artemowi w miskę z zupą, a ten bał się ją obrazić, jednoznacznie ją przeganiając, bo innych klientów nie miała, więc po prostu udawał, że nie ma tu ani żadnej rury, ani dziewczyny. Czy może to było jeszcze bardziej obraźliwe? Gdzie prostytutka ma dumę, w którym miejscu? Nie wiadomo. Za to zupa była tania, a trzeba już było się z tym liczyć. Naboje poszły szybko – i to na nic. Na ścianie wisiał plan metra. O nim właśnie mówili. Z Cwietnego Bulwaru prowadziły dalej dwie drogi. Jedna – prosto – na Czechowską. Druga – korytarzem – do Trubnej i potem na Sreteński Bulwar. Jeśli wierzyć planowi, na Teatralną można było trafić zarówno pierwszą, jak i drugą. Ale obie były dla nich zamknięte. Ten plan powstał dawno temu. Węzeł przesiadkowy – Czechowska, Puszkińska, Twerska – nazywał się teraz inaczej: Czwarta Rzesza, i miał być rzekomo spadkobiercą Trzeciej. Może podrobił testament, a może to rzeczywiście kolejne wcielenie. Reżim można zabić, imperia niedołężnieją i umierają, lecz idee są jak pałeczki dżumy.

Zaschną i usną w martwych ciałach tych, których zabiły, i przeczekają tam choćby pięć stuleci. Będziesz kopał tunel, natkniesz się na cmentarz zadżumionych… Poruszysz stare kości… I nieważne, jakim językiem wcześniej mówiłeś, w co wierzyłeś. Dla tej bakterii wszystko się nada. A dawna Linia Sokolniczeska przecinająca metro na pół dawno już stała się Linią Czerwoną. Nie nazwano jej tak od koloru, ale od poglądów. Jedyny w swoim rodzaju eksperyment: budowa komunizmu na osobnej linii metra. Formuła była ta sama: powszechna elektryfikacja plus władza Rad. No i pozostałe zmienne tego równania, które w rzeczywistości były właśnie niezmienne, ilekolwiek by czasu minęło. Niektóre trupy są żwawsze od żywych. – Do Rzeszy nie mogę – Artem pokręcił głową. – Nie da się. Skreślaj Czechowską. Homer spojrzał na niego pytająco. – Mimo wszystko to najkrótsza droga. Z Czechowskiej na Twerską, a następna to już Teatralna. – Skreślaj! Mam tam… – Przecież Rosjanin z ciebie? Biały. – Nie w tym rzecz. Mnie tam… – Artem przywołał palcem wirującą desperacko dziewczynę. – Idź, zjesz zupę. Na mój rachunek. Nie zwieszaj mi się tu. Jakoś nie mógł wyzewnętrzniać się na głos po rozmowach w Hanzie. Zdawało mu się, że wszędzie widzi swetry. – Nieważne. Przez Rzeszę nie pójdę. Wiesz, ja te mendy… Na tratwie, kiedy tu płynęliśmy… Ledwo wysiedziałem. Gdyby nie było ich pięciu… Z pięcioma to jakoś… Nieporęcznie. Jeszcze ten nasz umierający… Z jajkiem… – Idiotyczna sytuacja… – Homer pogłaskał drzemiącą mu na kolanach kurę. – Żal faceta. – Jakiś długi dzień dzisiaj – Artem wytarł twarz. – Ej! Ej, kelner! – Co? – Kelner był starszy, niechlujny, obojętny. – Co macie? Macie samogon? – Grzybowy. Czterdzieści osiem procent. – Tak. Chcesz, dziadku? – Pięćdziesiąt gram co najwyżej. I kiełbasy. Bo mnie rozłoży. – I dla mnie sto. Przyniósł. – Jakiś niekończący się ten dzień. Dawaj za tego idiotę. Za Oleżkę. Żeby żył. Żeby nie śnił mi się z tym swoim jajkiem. – Dobrze. Głupia historia, naprawdę. Niedorzeczna. – Ja przecież też byłem blisko. Wiesz, niczego człowiek nie czuje. Bzyk. A teraz sobie myślę: wszystko mogło się już skończyć. I to w nie najgorszy sposób. Pasowałoby ci do twojej książki? I taka końcóweczka, co? Zabłąkana kula.

– Naprawdę myślisz, że mogli cię tam zabić? – Może tak byłoby lepiej, co? – Trzy stacje od Teatralnej? – Trzy stacje… – Artem jeszcze się napił; obejrzał się na zatopioną w zupie tancerkę, na skwaszonego kelnera. – On tam w ogóle jest, ten radiotelegrafista, co, dziadku? Powiedz prawdę. Dokąd ja w ogóle idę? Po co? – Jest. Piotr. Nazwisko, zdaje się, Umbach. Piotr Siergiejewicz. Poznaliśmy się. Jest moim rówieśnikiem. – Umbach. To przezwisko? Jakby z Rzeszy uciekł. Od tych mend. – Nalać panu jeszcze? – Nie. Nie, nie. No, powiedzmy. Dziękuję. Nie sądzę, żeby był z Rzeszy. Po prostu… – W końcu kiedyś o mało mnie tam nie powiesili, dziadku. – Co? Ale ty przecież nie… Czy jednak? – Zastrzeliłem im oficera. Tak wyszło. I potem jeszcze… Krótko mówiąc. Ściągnęli mnie ze stryczka. – Można? Tylko odrobinę. Już, już! Ale jednak ściągnęli, co? Ja sobie, wiesz, myślałem… Kto i jak umiera. Dokąd dociera w życiu. To znaczy, jestem oczywiście głupim starym romantykiem, ale… W końcu nie umarłeś ani dzisiaj, ani wtedy. Może nie jest ci to pisane? Nie nadszedł twój czas? – I co? Za to chłopaki, z którymi… Z którymi bunkier przed czerwonymi… Chłopaki z Zakonu. Z mojej drużyny został tylko Polatucha. I to ledwo, ledwo. A ilu tam poległo? Ulman, Gapa, Dziesiąty… Oni to na przykład co? Dlaczego w takim razie im było sądzone umrzeć? Źle się prowadzili? – Ależ nie, Boże mój! – Właśnie. Właśnie, dziadku. Ej, wujaszku! Przynieś jeszcze tej swojej trucizny! Pracuj, pracuj! – To… To ta historia, o której mówiłeś u Swinołupa w gabinecie? – spytał ostrożnie Homer, po tym jak kelner nalał i się oddalił. – Mówisz o Korbucie, tak? Naczelniku kontrwywiadu czerwonych? Rzucił wszystkich swoich ludzi na Młynarza… Zgadza się? Bez akceptacji partyjnego kierownictwa? Ktoś zastukał miarowo o ścianę z dykty z drugiej strony – czy to wezgłowiem łóżka, czy to głową – i razem z rosnącym podnieceniem zaczął coraz głośniej jęczeć. Pomilczeli, posłuchali, wytrzeszczyli oczy, mrugnęli do siebie porozumiewawczo. Nachyliwszy się do Homera przez karli stół, Artem wypuścił powietrze. – Kontrwywiadu… To był szef KGB. Linii Czerwonej. A z akceptacją czy bez… Sam pomyśl: szef! Tak że byłem z chłopakami w tym bunkrze. Cały Zakon. Ilu nas było? Pięćdziesięciu? Naprzeciw batalionu. A jeśli bunkier wpadłby w ręce czerwonych… Tam był magazyn.

– Coś słyszałem. Jakichś konserw czy lekarstw. – Aha, konserw. Ale takich, że jakby je otworzyć… Myślisz, że czerwonym potrzebne jest żarcie? Zawsze żyli bez niego, to i dalej by przeżyli. Broń chemiczna. Konserwy! Obroniliśmy się. Wynieśliśmy na powierzchnię te twoje konserwy. Połowę naszych pochowaliśmy. Ot i cała historia. Bez stukania się kieliszkami. – Bez stukania. – I Młynarz… Ty go widziałeś już na wózku. A przedtem nie miałeś okazji? – Tak. Ale on i na wózku… Taki bojowy… – To jest człowiek, który Zakon sam – sam! – zbierał, człowieka po człowieku. Najlepszych. Dwadzieścia lat. I oto w jeden dzień… Ja służyłem z nimi ledwie rok… A byli dla mnie jak rodzina. A dla niego? I został inwalidą. Ręki – prawej! – nie ma. Nogi unieruchomione. Wyobraź sobie. On – na wózku! – A ty, jak rozumiem, służyłeś w Zakonie od czasu, kiedy czarnych rakietami… Bo ty razem z Młynarzem znalazłeś te rakiety, zgadza się? I gdybyście nie znaleźli, to czarni pochłonęliby całe metro. I potem on przyjął cię do Zakonu. Jako bohatera. Tak? – Dawaj od razu jeszcze po jednym, dziadku. Za ścianką ktoś krzyczał tak, że nawet kura się ocknęła. Zeszła jej z oczu senna błona i spróbowała pofrunąć. – Poleciaaała dusza do raju – powiedział Artem, próbując zagarnąć kurę pijaną ręką. – I co jest ciekawe. Ta trasa. Patrz. Dokąd mamy teraz iść? Tylko na Trubną. I stamtąd do Sreteńskiego Bulwaru. Wybacz, ale na Linię Czerwoną też nie chcę. Takiego masz koleżkę. A w takim razie wychodzi na to, że droga jest tylko jedna. Na Turgieniewską. Potem naszą linią… Do Kitaj-Gorodu. Niebezpieczny tam był tunel… Zły. I do Trietiakowskiej. Dwa lata temu szedłem tą samą trasą… Do diaska. Ile to się wydarzyło przez te dwa lata. A z Trietiakowki – na Teatralną. Wtedy wprawdzie szedłem do Polis… – To ta sama wyprawa? Tak jak wtedy z czarnymi?… – Tak jak wtedy z czarnymi. Słuchaj, przyjaciółko, lepiej idź jeszcze podjedz zupy. Serio. Jestem żonaty. Tak mi się wydaje. – Nie, nie… Mnie też to niepotrzebne, dziękuję… A co… Dlaczego?… Córka Młynarza… To przecież twoja żona? – Moja żona. Moja żona była wcześniej snajperką. Tatulek ją wyszkolił. A teraz grzyby o… Gdzie ja go miałem… Grzyb… – A Młynarz?… Co on cię tak?… – On mnie za to, że ona mnie… Powiedz mi lepiej, dziadku… co to za historia? Z tobą i blondynkami? – Ja… Nie rozumiem. – Mówiłeś o jakiejś dziewczynie. Coś między wami było. Bo ciągle mnie tak wypytujesz, nękasz. Daj i mnie zapytać.

– Nie było. Niczego… Ona… Była dla mnie jak córka. W zeszłym roku. Ja sam nie mam dzieci. I… Młoda dziewczyna. Zżyłem się z nią. Ni to jak ojciec, ni to jak dziadek, naprawdę… Nie jak… I zginęła. – Jak się nazywała? – Sasza. Miała na imię Sasza. Aleksandra. Stację… Zatopiło. Wszystkich. Dobra. Dawaj już… Teraz bez trącania się. – Wujku! E! Jeszcze, i kiełbasy! – Kiełbasa się skończyła. Jest glista marynowana. Ale od niej… Z nią trzeba umiejętnie. – A można tu u was zostać? Na noc? – Pokój wynajmujemy tylko z babą. – Z babą… Czy z tą tutaj? Biorę. Ej. Dzisiaj masz wolne. Idź. Idź. – I przecież… Mówię sobie, że zginęła. Że nie. Ale i tak wszędzie ją widzę. Spotykam. Pomyliłem ją z tą straszną kobyłą… Jak mogłem? Ona… Sasza… Była taka delikatna… Taka pogodna dziewczynka. I dopiero co opuściła swoją stację… Całe życie, wyobrażasz sobie? Na jednej stacji. Siedziała sobie na takim rowerze bez kół… Żeby mieć prąd. Wyobrażała sobie coś. I miała jeszcze torebkę po herbacie. Z rysunkiem. Jakieś tam góry… Zielone. Chiny czy coś. Taka miniaturka. I cały świat, wyobrażasz sobie, cały świat to była dla niej ta torebka. Ale… Ale kto to jest Żenia? – Kto to jest Ż-żenia? – No właśnie, kto? Jak się zapomnisz, zaczynasz gadać z jakimś Żeńką. – Mój przyjaciel. Przyjaciel z dzieciństwa. – I co z nim? Gdzie jest? Zawsze jest z tobą? Słyszy cię? – Gdzie. Tam, gdzie twoja Sasza. Inaczej z nim nie pogadasz. – W-wybacz. Nie chciałem. – To ja nie chciałem. Żeby to wszyscy słyszeli. Już nie będę. Wszystko rozumiem: Ż-żeni nie ma, Artem. Kropka. – Wybaczysz? – Dość, chuj z Żenią. Skończyłem. Kel-lner! Przekonałeś mnie! Dawaj tu tę swoją glistę. Tylko pokrój… Drobno. Żeby nie było widać. Szkoda twojej Saszki. – Saszeńki. – Może i powinna była zostać na swojej stacji? Może my wszyscy powinniśmy byli po prostu zostać na swoich stacjach, co? Nie zastanawiałeś się? Bo ja się czasem zastanawiam… Siedzieć w domu i nigdzie nie chodzić. Uprawiać grzyby. Chociaż… Taki Żeńka został i co? – Ja. Ja tylko mówię, że… Bo ja kiedyś byłem maszynistą. W metrze. Prawdziwym maszynistą w metrze, tak, tak. I… Mam taką teorię… Takie jakby porównanie. Że życie jest jak linia metra… Jak szyny. Są zwrotnice, które te szyny przestawiają. I stacja końcowa – ale nie jedna, lecz kilka. Ktoś jedzie po prostu stąd dotąd, i koniec. Inny do zajezdni na spoczynek. Jeszcze inny tajnym tunelem przeskakuje na inną linię. To jest… Stacji końcowych może być

wiele. Ale! Każdy ma tylko jeden punkt docelowy! Swój! I na torach trzeba wszystkie zwrotnice prawidłowo przełączać, żeby trafić właśnie do tego punktu docelowego! Dokonać tego, po co człowiek w ogóle przyszedł na świat. Czy jasno się wyrażam? I tak jak zacząłem mówić, być może jestem starym głupcem i to wszystko idiotyczny romantyzm… Ale umrzeć od zabłąkanej kuli… Albo w ogóle nigdzie się nie ruszać… To wszystko nie dla ciebie, Artem. Tak mi się zdaje. To nie twój punkt docelowy. Twój jest gdzie indziej. Gdzieś. – Obyś miał rację – Artem wypuścił powietrze. – A ty na jakiej linii służyłeś? Gdzie był twój punkcik? – Ja? – Homer wychylił kolejny kielonek. – Ja na Okrężnej. Artem skrzywił się. Mrugnął do starego. – Zabawne. A glista niczego sobie. Gdyby człowiek nie wiedział, jak to się nazywa… Hmm? – Muszę odmówić. – A ja nie odmówię. Tak więc, dziadku: spotykałem już ludzi, którzy mi tu o życiu, o losie… O przeznaczeniu. Chu-chuuujoza. Brednie. Rozumiesz? Niczego nie ma. Są puste tunele. I wiatr w nich hula. Tyle! Zgarnął do wygłodniałego żołądka resztki glisty i stanął na miękkich, niepewnych nogach. – P-pójdę siiiku. Wypadł z jednego pokoiku do drugiego – za dyktą – i wszystko się zmieniło. Był bar z rurą i biedaczką w trykocie pod dwumetrowym sufitem, a teraz portiernia, korytarz pełen materaców, a na materacach wijący się nadzy ludzie, jedni nieśpiesznie, inni zaciekle, zahaczając o siebie nawzajem, próbując znaleźć punkt oparcia, wystawiając gołe pięty, wymacując nimi twardą powierzchnię; ściany oklejone stronami z pisemek pornograficznych, wyblakłymi i zwietrzałymi. Było nisko – nie dało się wyprostować. Zatoczył się dalej… Ogromny brzuch z kędzierzawymi włosami, których na głowie już wcale nie było, pasiaste szelki, siedzi na wygniecionym tapczanie i na każdym kolanie po nimfie, a na ścianach tapety, takie domowe, jak bywają na powierzchni, w porzuconych mieszkaniach… Głaszcze dziewczyny po nagich plecach, te wyginają się jak kotki… Całują jedna drugą… Tłuszcz się kołysze, trzęsie… łapie za tył głowy jedną z nich, potem inaczej, brutalnie. Gaśnie światło… Dalej idzie na oślep. – Gdzie tu jest kibel? – Dalej! Brzęczy rozklekotany fortepian, najprawdziwszy fortepian! I na jego nakrywie rozłożyli dorodną madame, jedna szynka w prawo, druga w lewo, madame piszczy cieniutko, pośrodku wysila się człowiek w dżinsowej kurtce; chudy tyłek z dołeczkami tonie w mięsnej obfitości… Płynie sufit… Na suficie coś jest narysowane… Nie? Trzeba iść dalej. Trzej w czarnych mundurach: mówią, że w starym świecie uszyto je dla kolejarzy, ale te i w nowym znalazły sobie panów; na rękawach widnieją trójramienne pająki, czarne w białym

kółku: triumwirat Czechowskej, Twerskiej i… Puszkińskiej. Dokładnie. W końcu dzieli ich tylko jeden odcinek tunelu. Są tu pewnie każdego dnia… Nocy. Wprost na stojąco poderwał ją, a sam się opuścił… Ta zagryzła wargi, wytrzymuje… Dwaj następni w kolejce, przygotowują się. Dyscyplina. Słychać tu jeszcze fortepian i ten w czerni jakby się dostrajał… Aż dwa wyjścia: w prawo i w lewo. – Gdzie… A jednak znów prosto. Zero wystroju, ciała leżą pokotem jak w rowie z rozstrzelanymi i poruszają się równie apatycznie jak niedobitki… Kłębi się narkotyczny dym, wypełza szczelinami z pokoju – żeby łaskotać nozdrza sąsiadom. Do oczu leci ten dym, do płuc, do głowy, do serca. Dalej, dalej… Skąd Artem w ogóle szedł? Jak będzie wracał? W prawo czy w lewo? Oto diabeł z wychłostanym tyłkiem, a nad nim trudzi się taka barczysta… Skąd one biorą tę bieliznę, Boże jedyny? Chyba z trupów na powierzchni zdejmują… Taka gatunkowa bielizna, importowana… Chłopiec-przebrany-za-dziewczynkę idzie mu naprzeciw, ociera usta rękawem sukienki, a sam ma wąsy; jak w cyrku – kobieta z brodą… Tu przecież był kiedyś cyrk, dokładnie nad tą stacją… Słynny stary cyrk na Cwietnym Bulwarze… I kolejne drzwi. Może tutaj? Musi tu przecież gdzieś być… Jakaś biesiada. W maskach karnawałowych. To znaczy miały być karnawałowe… Sami rysowali czy jak? To nie stąd tamten poprzedni… Uciekł? Na jego powitanie wstaje taka krucha, wytworna i całkiem… Ręką tylko zasłania… W ręce… I szyję… Do szyi… Czuje, że szyja… Że tam… – Usiądź. Usiądź. Nie odchodź. Usiądź. Pobądź tu. – Mam… grzyba. Ania – wymacał grzyba w kieszeni, złapał go jak amulet. – Śmieszny. – Gdzie tu jest? Ja muszę… Muszę! – O, tutaj. A potem do mnie. Proszę. Ale nie, więcej tam nie wrócił: zgubił się. A potem zmęczył się, i jakiś stół, a wokół stołu ludzie, a pod stołem dziewczyny. I mdli go, nie ma sił iść dalej. Usiadł. Sufit wiruje, wiruje, dowód na to, że cały wszechświat kręci się wokół Ziemi. Wyprowadzają jedną, nagą – i pejczem ją po związanych rękach. Pozostali patrzą po sobie, klaszczą. – Nie waż się! Te! – Artem podniósł się, na ile zdołał. – Ktoś ty? Co!? – Nie ważyć się! Krzywdzić! – rzucił się do bitki, ale nie trafił i złapali go, przytrzymali. – Ona sama tak! Kto ją zmusza? Żywimy ją! – Przygłup! – to już krzyczy dziewczyna. – Odczep się! Ja tu pracuję!

– Dołóż jej! – Dawaj, nie żałuj sobie! – prosi tamta; to ona ich prosi. – Ty też… Ty też się nie waż! Ty przecież! Przecież! – Ty nie sama tak! Ona nie sama tak! Ona po prostu nie ma gdzie się podziać! Gdzie ma się podziać!? – Mądrala! A gdzie my wszyscy mamy się podziać? Chłoszcz, chłoszcz! A teraz po cycuszkach! – Aaj! – O! Daj, ja lepiej trafię! – Siadaj! Siadaj, napij się! Napij się z nami! Stalker? Jesteś stalkerem? – Nie będę z… z wami! Nie będę! Nie dotykajcie! Oszaleliście! Wszyscy! Gdzie się mamy podziać? Ja wiem gdzie! – No i gdzie? Co!? – Szukać! Szukać, gdzie jeszcze ludzie przeżyli! Szukać! Odejść z tego przeklętego miejsca! My tu… Kim my się stajemy? Bydłem! Przecież mnie zaraz od was… – Stalker! Fantasta! Słyszeliście? Na powierzchnię! Swoją głowę widziałeś? Łysiejesz, bracie! I my mielibyśmy iść za tobą? Jasne! – Aaaj! – Ach, jak dobrze! Jak słodko! Co, suczko? – A co my tu będziemy w metrze!? Zwyrodniejemy! Z dwiema głowami… się rodzą! Bez palców się rodzą! Garbaci! Bez oczu się rodzą! Śluz zamiast oczu! Co trzeci ma raka! Wole! Proszę, policzcie sobie, ilu ma wole! Póki jeszcze umiecie liczyć! Bo wasze dzieci już niczego nie będą umieć! Wy tu sobie dziwki bijecie dla rozrywki! A na sąsiedniej… Na Mendel… Mendelejewskiej… Tam już tak jest! Jaskiniowcy! W dwadzieścia lat! Ja-ski-niowcy! – Zaczekaj… Zaczekaj, stalkerze! Ależ ty słusznie o tym wszystkim mówisz. Bo słusznie mówi, nie? Nasz człowiek! – A Mendelejewska to miła stacja! Ten burdel w porównaniu z nią – tfu… – On przecież słusznie gada! Wyrodniejemy! Geny… Geny się zaśmiecają. Wypijmy, stalkerze! Jak ci jest? Prawda, chłopaki? – Zapaskudzone geny! Nie ma czystości! Polejcie mu… Mamy tu coś z kwasikiem, stalkerze. Za ciebie! Za czystość genów! – A? Co? – I inaczej nie ocalejemy. Ciężka robota. Brudna robota. Ale ktoś musi ją wykonać. Za nas! – Za nas! – Za Rzeszę! – Za Rzeszę! – A walcie się! Ja za faszystów… Walczyli… Dziadowie…

– Czekaj, czekaj, stalkerze! Jaki wojowniczy! Faszyści! Nie śledzisz wystąpień führera! Już sto lat nie jesteśmy faszystami! Zmiana generalnej linii! I czarnuchhh… Tak! Wszyscy ludzie są braćmi, łapiesz? Jeśli geny nie są uszkodzone! Ludzie powinni trzymać się razem. Przeciwko ułomnym! Dlatego że w metrze ratunek jest jeden… Iii… – Czystość genów! Ocalenie narodu! – chórem. – Fakt, Darwin to był gość! Na tych nogach nie da rady chodzić. – I trzeba! Trzeba czyścić, stalkerze! Łaź sobie tam, łaź! Szukaj tam, gdzie można żyć! Na zdrowie! Hhhaha! A my tymczasem tu będziemy… Czyścić. Każdy ma swoje! Zadanie! W porządku jesteś! W porządku! Nie pękaj! Polej! Zebrał siły, żeby zsunąć się, zwalić pod stół. A tam – gołe dziwki utknęły mówcom między nogami. Zwymiotował. Odpełzł stamtąd na czworakach. W ślad za nim zabrzmiały oklaski. – Bydło… Zbydlęcieli… I ja z wami… Zbydlęciałem… A potem już pokoje-pokoiki-pokoiczki zawirowały, dziwne były albo nie, malowane, tekturowe, pozaklejane gołym gołym gołym, i w twarz włażą mu gołe ciała, i ktoś goły próbuje się przejechać na jego plecach, i jeszcze cały czas, cały czas ktoś idzie w ślad za nim, skrada się, dogania diabeł czy kto to czy zabójcę podesłali te hulaki żeby ich tak żeby im tak stryczek na głowy nie było przypadkiem wśród nich tych co go wtedy skazali na śmierć dwa lata temu może i byli a z tyłu wciąż słychać kroki i trzeba szybciej a na czworakach to pewnie jednak nie zabójca tylko diabeł szatan po niego zabrać zabrać go chce zaciągnąć jeszcze niżej o osiem metrów do następnego kręgu a co tam odejdź odejdź nie chcę cię gdzie mój grzyb gdzie grzyb który mi włożyła gdzie mój amulet chroniący przed tą hołotą Boże zlituj się! – O tutaj. Tutaj. O. Mamy tu też wygodny tapczanik. Dziwna sala jaka dziwna sala i ten żyrandol i sufit tu jak wysoko ze cztery metry czy to w ogóle może i skąd tyle światła co on mi proponuje co to za człowiek sił brak brak sił dlaczego w drzwiach stoi ochrona kto to? Proszę wybaczyć, ja tu niechcący podsłuchałem. Zaciekawiło mnie to. Stalker, tak? Marzy pan o odnalezieniu innych ocalałych? Nie wierzy pan, że zostaliśmy tu całkiem sami? Nieprzyjemna myśl, rozumiem. Nieprzyjemnie sobie nawet wyobrazić, że nigdzie, zupełnie nigdzie oprócz naszego metra nikt się nie uratował. – Kto? Ktoś ty? A jak się panu wydaje, gdyby się nagle wyjaśniło, że tak naprawdę świat wcale nie jest zniszczony? Co, myśli pan, że ludzie wyszliby z metra? Porzucili tu wszystko? Zaczęli urządzać sobie nowe życie gdzieś w innym miejscu? Niech pan da spokój. – Natychmiast! Nasza bieda… Nieszczęście… Nie mamy gdzie się podziać… Wszyscy… Siedzimy… Na katordze… W podziemiach… Ależ przepraszam bardzo, jak to nie ma gdzie? Proszę, jaki wybór. Oto faszyści, oto komuniści, oto dowolni sekciarze, niech pan tylko wybierze boga, no, albo sam go stworzy

wedle gustu, albo choć i schody do piekła niech pan kopie, i w ogóle proszę zamieszkać, gdzie pan chce, stacji jest dużo, jak pan chce, może pan książki ratować, jak pan chce, może pan się raczyć ludzkim mięskiem, powojować – proszę bardzo! Co jeszcze? Myśli pan, że ludziom tu czegoś brakuje? A czegóż to, jestem ciekaw? Na przykład panu? Zabawne. Tak, i z kobietami też przecież wciąż można robić, co się chce, nigdzie nie znikną. À propos, to właśnie mamy dzisiaj przewidziane. Sasza, Saszeńka, wejdź. Proszę, mamy gościa. Tak, jest nieumyty i brudny, ale ty wiesz, wiesz, że właśnie takich lubię uszczęśliwiać. Dawaj, malutka, delikatnie z nim, ten człowiek, o, patrz, jakim strupem obrósł, on, jak Kaj, ma w sercu odłamek lodu, trzeba mu na serce pochuchać, ogrzać je w dłoniach, inaczej nie odtaje. Tak, chcę patrzeć, jak ty go, jak on ciebie, ale możesz się nie śpieszyć, ja mam czas. Całuj. O tak. I nie zapominaj o mnie, malutka. Nie zaczekaj nie wolno o mam tu grzyba i on mnie ochroni oczywiście jesteś diabłem diabłem ale musisz się bać grzybów w nich jest przecież cała świętość ty jesteś Sasza gdzie ja słyszałem to imię twoje imię Sasza Sasza Sasza Sasza Sasza.

– Ej! Słyszysz mnie? Eej! Czy on w ogóle oddycha? – Chyba oddychał. Zatkaj mu nos, jeśli żyje, otworzy usta. – Ej! Bracie! Co z tobą? To na pewno on? Coś białego. Białego i pękniętego. Pęknięcie było czarne. Jak rzeka Moskwa otwierająca się między wciąż zaśnieżonymi brzegami. I bolało, tak jak boli rzekę, kiedy pęka lód. Roztopiona woda. Widać przyszła wiosna. – Odwróć go. Co on tak gębą na kafelkach? Obraz się zmienił: nie widać było ani śniegu, ani rzeki. A ból nadal nią płynie, dziwne. Parzył go policzek. Piekła ręka. W pustce ukazało się czyjeś oko. Zagląda do wnętrza Artema, włazi nieproszone. – To on! Wstawaj, Artem! Co z nim zrobiliście? – A co my do tego mamy? Takiego go zastaliśmy! – A gdzie jego ubranie? Gdzie kurtka? Koszulka? A to co znowu, na ręce? O cholera… – To już na pewno nie ja. Jak mamę kocham. – Mamę… Dobra, podnieś go. Podnieś, mówię! O tak, plecami o ścianę. I przynieś wody. Odsłoniło się to, co było dalej. Korytarz, drzwi, drzwi i światło na końcu. Może to tam ma iść? Nie przypadkiem tam czeka na niego mama? – Mamo… – zawołał Artem. – Wszystko słyszy. W porządalu. Wraca z kosmosu. Glistę z samogonem mieszałeś, co? Mieszałeś, samobójco! I jeszcze czegoś dosypałeś. Dawno go zgubiliście? – Rozstaliśmy się przedwczoraj. – Dobrze, że się spostrzegliście. Tu jest taki kąt… On tu i tydzień mógł przeleżeć. I pół roku. – My przyjaciół w biedzie nie porzucamy. Bierz swoją trójkę. Ej, Artemycz! Koniec, szlus.

Pobudka. Rura wzywa. Coś trzasnęło, ból nieco przyblakł. Zmiana obiektywów. Najpierw przystawili do świata jeden, potem drugi, szukając właściwego. W końcu dopasowali: kontury stały się wyraźne. Nastawili ostrość. – Ty to kto? – Asenizator w zoo! Losza, a kto! – Dlaczego? Dlaczego ty? Dziwne. Dziwne, myślał z wysiłkiem Artem. I coś jeszcze dziwniejszego: to nie był ich Losza. Brakowało mu czegoś. Brakowało. Smrodu.

A dlatego, że sam Homer nie zdołał odnaleźć Artema, który przepadł na Cwietnym. Za to w labiryncie trafił na Loszę, który poznał go i pomógł, dziękuję bardzo. Odkryli go trzeciego dnia w niedziałającej ubikacji, ubrudzonego, w samych gaciach. – Co się stało? Nie wiadomo. Macasz rękami w pamięci, a te nic nie wyławiają. Ciemność jak w tunelu. Jest tam coś czy nie ma niczego – nie da się wywnioskować. Może jest pusto. A może ktoś stoi tuż za plecami, oddycha ci w kark i uśmiecha się. A może to nie uśmiech, tylko otwarta paszcza. Kompletnie nic nie widać. – Ręka. Co z ręką? – Artem dotknął, skrzywił się. – Tego też nie pamiętasz? – Homer był zatrwożony. – Niczego. – Twój tatuaż. – Co z nim? Na przedramieniu miał wypisane: „Jeśli nie my, to kto?”. I nie została ani jedna litera. Wszystkie zasłoniło zwęglenie, opuchlizna, spod której wyłaziła czerwień i biel. Na każdej literze było małe okrągłe piętno. – Przypalali papierosami – ocenił Losza. – A co tam było? „Lusia, jestem twój na zawsze”? Trafiła się jakaś zazdrosna? Spartański tatuaż. Wszyscy w Zakonie taki mają. Zrobili go, kiedy go przyjmowali. Memento: to na zawsze, w Zakonie nie ma byłych członków. I Artem, choć już od roku z nimi nie był, prędzej by się udławił, nimby te słowa usunął. – Kto mógł to zrobić? – zapytał Homer. Artem w milczeniu dotykał wypalonych wzgórków. Piekło, ale nie tak mocno, jak by chciał. Niejeden dzień minął. Zaczął się już robić strup. Strup? W samogonie, jak tratwa ratunkowa, pływał stół, przy stole jakieś mordy i on, Artem, który

przycumował do tej tratwy na jakiś czas; ale tam go nie torturowali, nie przypalali, tylko z jakiegoś powodu bili mu brawo… A potem już w ogóle same głupoty. Zresztą czy to nie były jakieś senne majaki? Nijak nie dało się oddzielić snu od jawy. – Nie wiem. Nie pamiętam. – Napij się – zaproponował Losza. – Zmartwychwstaniesz. I proszę, załatwiłem ci kurteczkę na zmianę. Artem włożył ją. Kurtka była na niego za duża o dwa rozmiary. Nie można się było zorientować, czy na Cwietnym jest teraz noc, czy dzień. W misce była taka sama zupa, tak samo jęczeli i tak samo chwiali wątłymi ściankami niespożyci sąsiedzi, w zamglonym powietrzu gotowała się lepka muzyka, na wypolerowanej rurce tak samo kręciła się kolejna dziwka. Artem siorbał coś gorącego – takiego samego jak na WOGN-ie, jak w całym metrze, i myślał powoli: skąd to piętno? Kto mógł to zrobić? Kto się odważył? Zakon nigdy nie wtrącał się w konflikty między liniami. Zawsze stał ponad. Młynarz brzydził się polityką. Nie znosił dowództwa nad sobą, nie słuchał niczyich rozkazów i nie był na niczyim żołdzie. Dwadzieścia lat wcześniej jako pierwszy złożył przysięgę: nie stawać po niczyjej stronie. Bronić, nie robiąc wyjątków, wszystkich ludzi w metrze. Przed takimi zagrożeniami, którym nikt inny nie mógł się przeciwstawić lub których nikt jeszcze nie rozumiał. Do przysięgi w Zakonie dopuszczano nielicznych, poddając ich najpierw długim próbom – Młynarz nie potrzebował armii. Byli żołnierze specnazu, stalkerzy, agenci Zakonu błądzili po metrze, niewidzialni, dowiadywali się, zapamiętywali, meldowali. Młynarz słuchał. I jeśli pojawiało się zagrożenie – autentyczne, nieuchronne zagrożenie dla całego metra – Zakon wyprowadzał precyzyjny śmiertelny cios. Przez swoją skromną liczebność nie mógł prowadzić otwartych wojen; dlatego Młynarz starał się likwidować wroga potajemnie, niespodziewanie, w zarodku, w kolebce. Skutek był taki, że o Zakonie wiedzieli nieliczni, a wszyscy, którzy wiedzieli – bali się go. A jednak ktoś się nie przestraszył. Ale dlaczego nie doprowadził sprawy do końca? – Kiedy cię szukałem, trafiłem w ślepą uliczkę. Patrzę: witraże. Na Nowosłobodskiej się potłukły, a tutaj ocalały! – Homer pomilczał i dodał. – Ohydna stacja. – Trzeba stąd iść – Artem odstawił pustą miskę. – Za godzinę wybywam! – oznajmił Losza. – Z powrotem? Myślisz, że wpuszczą cię do Hanzy? – Nie. Pomyślałem i zrozumiałem: wyrosłem już z gówna. Pójdę do Żelaznego Legionu. – Co? – Artem podniósł na brokera swoje czerwone, zmęczone oczy. To dlatego Losza się umył. – Posłuchałem chłopaków: to jest coś! Dopóki my, normalni, nie wypędzimy ułomnych na powierzchnię, nie będziemy tu mieli życia. Jadę więc do Rzeszy z plutonem ochotników. Co złego, to nie ja!

Homer tylko zamrugał wilgotnymi oczami: chyba już o tym wiedział. – Czyś ty jest debilem? – zapytał Loszę Artem. – Debil z ciebie czy jak? – Odwal się! Co ty wiesz o ułomnych? Zdajesz sobie sprawę, jaką mają dziką mafię w całym metrze? I te wszystkie mendy na Ryżskiej… Dokładnie tak! Wrócę do nich w podkutych butach. Buty dają tam doskonałe. – Wiem co nieco o potworach – odparł Artem. – Dobra, starczy! – powiedział Losza, tak jakby to był koniec rozmowy. – Cóż – powiedział Artem. – A więc jeszcze się spotkamy. – Obowiązkowo – odpowiedział radośnie Losza. – Obowiązkowo się spotkamy. Wstał, zachrzęścił z zadowoleniem rękami: czas w nie – myślał – wziąć swoje życie. Wtedy jego wzrok padł na kurę dziobiącą podłogę. – Może rozdzielimy ją między siebie? – zaproponował. – A właśnie, co z Oleżką? – przypomniał sobie Artem. – Odwalił kitę! – wesoło oznajmił broker. – Tak jak myślałem.

Wciąż nim kolebało. Ale nie miał ochoty zostawać na Cwietnym ani sekundy dłużej. Przedrzeć się przez Gomorę z plecakiem i workiem było jeszcze trudniej niż nago. Labirynt ożył, kalejdoskop żmijowisk otrząsnął się, ułożył w nowy wzór i pewna droga na zewnątrz zdezaktualizowała się. W ten sposób zamiast w przejściu do Trubnej wyrzuciło ich w tunelu zamienionym w kanał. – O! Patrzcie no. To przecież nasz towarzysz! Stalker! Powiedział to ktoś za jego plecami. Artem nie wziął tego nawet do siebie. Ale ktoś klepnął go po plecach, zmusił, żeby się odwrócił. Stali tam czterej ludzie w czarnych mundurach, na rękawach trójramienne swastyki; Artem na początku ich nie poznał, a potem jakby wpatrzył się w trzylitrowy słój z solonymi grzybami i w mętnej zalewie odwróciły się do niego twarze. Z przedwczoraj. Ten… Ten chyba siedział przy stole, zapraszał Artema, dolewał mu trucizny. Ten jego pieprzyk na nasadzie nosa. Właśnie w pieprzyk Artem chciał mu przywalić, kiedy tamci… A o czym mówili? Dlaczego po tej rozmowie są mu radzi? Powinni przecież byli rzucić mu się do gardła. – Pamiętacie, koledzy? No, stalkera? Nasz człowiek! Odczołgał się od nas jak Łunochod. – Ho, ho! Takich ludzi się nie zapomina! – Artem dawno nie widział bardziej szczerego uśmiechu. – Może zabierzesz się z nami? Potrzebni nam ideowcy! – zaprosił go tamten z pieprzykiem. Na kołnierzach mieli podoficerskie naszywki, a z tyłu ustawiała się trójkami do wymarszu złożona z jakiejś hałastry kolumna; gdzieś na końcu Artem wyłowił też byłego brokera. Domyślił się: ochotnicy. Żelazny Legion. Za czystość genów. A przecież i on za to pił? Lepiej

było wtedy zwymiotować. – Walcie się. I odszedł dalej, żeby ich nie prowokować. Teraz zdawało mu się, że wszyscy mieszkańcy słynnego miasta Gomora patrzą na niego, mrużąc oczy, poznając go, mrugają do niego: jak to, jak to, spotkaliśmy cię tu przedwczoraj na czworakach i bez portek, czemu się nie witasz? Przypomniał sobie: jednak zwymiotował. I przypomniało mu się jeszcze coś innego: jak ktoś za nim szedł, prześladował, nie dawał spokoju, trzeźwy, wyniosły, dorosły, podczas gdy Artem, jak roczne dziecko, raczkując na rozjeżdżających się rękach i nogach, uciekał przed pohańbieniem. I czegoś ten człowiek od Artema chciał. Natrętne jak koszmar; ale czy to był koszmar? A przecież w Gomorze, przyszło mu na myśl, mało jest miejscowych. Sami przyjezdni. Faszystów widać – idioci noszą mundury; a kto jeszcze tu jest, po cywilnemu? Z Trubnej można trafić i do Hanzy, i na Linię Czerwoną, i do bandyckich anarchii na Kitaj-Gorodzie, a stamtąd – dokąd dusza zapragnie. I może tu przypłynąć ktokolwiek: dowolna stęskniona swołocz. Może i tak małym kosztem się wywinąłem. Tylko dobrze by było wiedzieć jakim. Jakoś się wygramolili i znaleźli się przed korytarzem prowadzącym na Trubną. Artem z tobołami, Homer – z kurą: staruszek uparł się i nie chciał jej uśmiercić, żeby oddać połowę brokerowi ochotnikowi. Kura, tak jak zapowiadał Oleżka, przestała się nieść. Tu czekała ich niespodzianka: kontrola paszportów. Artem nie pamiętał, jak wiązała koniec z końcem stacja Trubna, ale widocznie nie była to rozrywka, skoro tak wybrzydzali. Nie wymagali wiz, ale nie wpuszczali bez dokumentów. Homer wyciągnął zieloną książeczkę z orłem w koronie: Nikołajew Nikołaj Iwanowicz, ur. 1973, obw. archangielski, st. Sewastopolska, żonaty – przekreślone. Na zalaminowanym zdjęciu był bez brody i jeszcze bez śladów siwizny; nie miał nawet czterdziestu lat. Ale dało się go rozpoznać, oj, dało. Artem zrzucił bagaż, sięgnął do kieszeni. W spodniach nie ma. Zrobiło mu się zimno. Przecież nie w kurtce? Przecież nie w kurtce, która przepadła, przecież nie razem z zagubionym grzybem, który miał Artema chronić, ratować i wyciągać z opresji? Rozwiązał worek i pokrywając się lepkim potem – wypita trucizna wyciekła ze strachu porami – pogrzebał, pogrzebał, to tu wsadzi rękę, to tam, potem wpadł w histerię, wyszarpnął skafander, rozpostarł przy wszystkich na ziemi swoją drugą skórę, poszukał w kieszeniach worka, automat wcisnął pod siebie, wszystko już wytrząsnął, zajrzał we wszystkie zakamarki. Nie! Nie ma! – Nie zostawiłem go gdzieś? – spytał zmartwiony Homera. – Nie wypadł mi przy stole? Ten rozłożył ręce.

Bez paszportu. Bez paszportu w metrze się nie dało. Ani dostać do Hanzy, ani do Polis, ani na Linię Czerwoną. Ani na Aleksiejewską, ani na żadną inną stację, na której ludzie chociaż próbują jeszcze myśleć o jutrze. A dało się: zdechnąć z głodu na dzikim przystanku albo dać się pożreć w tunelu. Ludzie się zebrali. Gapią się, na poły podejrzliwie i ze współczuciem. Chrzanić gapiów. Nie ma czasu się kryć: trzeba poznać prawdę. Sięgnął przy wszystkich do plecaka. Pokazał się zielony bok radiostacji. Pogranicznicy to zauważyli, spochmurnieli. Wyjął i radiostację, i dynamo. Ludzie zagdakali. – Nie ma. Kurwa, nie ma! Homer dalej działał sam: machnął ręką, podszedł bokiem do pograniczników, zaczął ich przekonywać; chociaż czym on mógł ich przekonać? Zostało półtora magazynka nabojów – nie więcej. Nie daj Boże, żeby trzeba było strzelać. – Odmawiam! – ryczy tłusty dowódca strażnicy. – My was wpuścimy, a czerwoni nas potem obedrą ze skóry! I tak dalej niż na Sreteński Bulwar nie dojdziecie. – A to dlaczego? – Linia Czerwona wczoraj odcięła. Weszli na Sreteński, sprawdzają wszystkim dokumenty. Na samą Czerwoną nie ma przejścia, wyjścia też. Coś się tam u nich dzieje, a co – tego nikt nie wie. Tak więc… Weszli teraz na Sreteński. Ze Sreteńskiego jest tu do nas… Lepiej nie prowokować. – Mówi się, że czerwoni będą brać Teatralną. – Kto mówi? – Ludzie. Żeby nie wpadła w ręce Rzeszy. Boją się, że faszyści pierwsi ją chapną. Przygotowują się. Odcinają wszystkie linie sąsiadujące z Rzeszą. – A kiedy? – Artem znieruchomiał nad rozpiętym plecakiem. – Kiedy, kiedy. Idź do nich i zapytaj. Mogą w każdej chwili. Skoro informacja już wyciekła… – Muszę… – Artem zaczął gniewnie, nerwowo upychać z powrotem dynamo, radiostację, wszystkie swoje przeklęte manele. – Muszę… Chodź tu, dziadku. Pójdziesz tam sam przez Sreteński. Ty masz paszport, dobre oczy i brodę jak Dziadek Mróz, masz tę idiotyczną kurę, ciebie nie ruszą. Ja górą… Pójdę górą. Spotkamy się tam. Na Teatralnej. Jeśli czerwoni jej wcześniej nie zagarną. A jeśli zagarną… Homer obserwował go zagubiony; kiwał głową – a co mu jeszcze zostało? – A przecież… Przecież gdybym nie postanowił tutaj… Dla Oleżki… Dla jego zdrowia… – mamrotał Artem, zerkając z nienawiścią na kurę i dokładając do worka ostatnie rzeczy. – A jednak wszystko, kuźwa, na darmo! Nie wyżył sukinsyn! Zarzucił sobie na plecy swój ciężar, wrócił do straży granicznej – rozgorączkowany, zły i z tej złości jakby nawet ozdrowiały.

– Gdzie oni tu mają wyjście? Na górę – co tu jest, zwykłe schody, ruchome? Dowódca pokręcił łysą czaszką, niemal z żalem: – Stalker, tak? Nie ma tu wyjścia na powierzchnię. Już ze sto lat temu zasypali. Kto ma tu chodzić na górę? Te ich dziwki? – A u was? Na Trubnej? Jest? – Zamknięte. – No co z was w ogóle za ludzie! – zawołał Artem z wściekłością. – Powierzchnia wam w ogóle niepotrzebna czy jak!? Dowódca nawet nie odpowiedział. Odwrócił się do Artema tłustą dupą w trzeszczących w szwach spodniach: a spadaj, będziesz mnie jeszcze pouczał. Artem oddychał głęboko, próbował się uspokoić. Biegał i biegał po labiryncie, zdawało się, że widzi już przed sobą wyjście, a tu nagle wszystkie korytarze kończyły się ślepo. A wszystkie mostki, po których skakał, spadły za nim w przepaść; dokąd ma teraz pójść? Zaszczuli go. – Artem – trącił go staruszek. – A gdybyśmy jednak poszli przez Rzeszę? Co? Do Czechowskiej… Stamtąd tylko dostać się na Twerską… I już jest Teatralna. Możemy zdążyć nawet dzisiaj, jeśli wszystko gładko pójdzie… Inaczej donikąd… Artem już nic nie mówił, jakby nabrał wody w usta. Tylko wciąż tarł sobie szyję: drapało go w gardle.

– Nie jesteśmy jeszcze spóźnieni? Podoficer z pieprzykiem uśmiechnął się serdecznie. – Czekaliśmy na was! Artem zawahał się, przyglądając się kolumnie ochotników: ma teraz do niej dołączyć? – Ja… – zniżył głos. – Nie mam dokumentów. Bierzecie do tego waszego legionu bez dokumentów? I od razu mówię – to jest stalkerski ekwipunek. Plus radiostacja. Żeby potem nie było problemów. – Jasne, że bierzemy bez dokumentów – zapewnił go podoficer. – Tak czy siak przepisujemy biografię od zera. Co komu do tego, kim byli wcześniej bohaterowie Rzeszy?

8 // Heil Odpłynęli z Cwietnego ostatnim butelkowym barkasem: Homer z Artemem, uradowany ich szybkim spotkaniem Losza i podoficer z pieprzykiem między oczami, który przedstawił się Artemowi jako Dietmar. Dwaj inni, bezimienni, w czarnych mundurach, naparli na wiosła i z Cwietnego wkrótce została tylko miedziana kopiejka na końcu tunelu. A potem i ta kopiejka utonęła. Czuć było pleśnią. Wiosła pluskały o wodę, rozpraszając tęczową benzynową błonę, rozgarniając pływające śmieci. W dole, pod wodorostami i błoną przesuwały się niewyraźne kręte cienie, majaczyły jakieś ruchliwe gady grubości ludzkiej ręki; wcześniej tu takich nie było i być nie mogło. Promieniowanie nakręciło, zwyrodniło swoje własne stworzenia, niezgrabne i straszne. – A wiecie, kto jest u czerwonych w awangardzie? – mówił podoficer. – Do awangardy biorą ułomnych. Tworzą oddziały uderzeniowe z ułomnych. Dają im broń. Szkolą. Trójrękich. Dwugłowych. Chorych na raka, którzy nie mają nic do stracenia. I do naszych granic. Bliżej… Bliżej. Wiedzą, jak te pokraki nas nienawidzą. Werbują ich w całym metrze. Wywiad mówi, że wystawili posterunek na Sreteńskim, odcięli linię od Trubnej. A dowódca posterunku cały jest pokryty łuską. Już nie wiadomo… czy to czerwoni dowodzą ułomnymi… czy ułomni czerwonymi. Ja myślę, że to drugie. Dlatego właśnie chcą nas wygryźć. Szykuje się coś… Coś się szykuje… Artem słuchał i nie słyszał. Myślał o czymś innym: najważniejsze, żeby tam, w Rzeszy, nikt go nie rozpoznał. Żeby nikt nie przypomniał sobie chłopaczka, którego rozentuzjazmowanemu tłumowi na Puszkińskiej obiecano powiesić z platformy. Żeby nie poznali go więźniowie z kazamatów Twerskiej. Ucieczka wisielca – to nie zdarza się często. Mogą coś takiego zapomnieć? – No i co, stalkerze? – Dietmar trącił go w rękę i chwycił przez rękaw dokładnie za poparzone miejsce. – Co?… – Pytam, które rejony są twoje? Gdzie pracujesz? Na powierzchni… – Ja… Biblioteka. Arbat. Nosiłem z powierzchni książki dla braminów. Homer spoglądał w bok, z roztargnieniem drapał kurę po karku; nie zdążyli oddać jej nikomu w spelunce ani zjeść, tak więc kura wciąż żyła. – Dobra dzielnica – podoficer patrzył na Artema; odbite od zgniłej wody nieregularne rozbłyski latarek kleiły mu się do twarzy. – Wszystko tam znasz? Ochotnyj Rjad? I dalej, w stronę Teatru Bolszoj?

– Bywałem – powiedział ostrożnie Artem. – A dlaczego pracowałeś dla braminów? – Lubię czytać. – Brawo! – pochwalił go Dietmar. – Brawo. Rzesza potrzebuje takich ludzi jak ty. – A takich jak ja? – zapytał Losza. – Rzesza potrzebuje różnych ludzi – mrugnął do niego podoficer. – Szczególnie teraz.

Dopłynęli. Podziemna rzeka natknęła się na zaporę. Wzdłuż brzegu zwalono worki, pewnie z ziemią, i to w nie wbiła się butelkowa łódź. Za workami, na środku tunelu, znajdowała się już prawdziwa ściana. Buczała pompa elektryczna odsysająca zbierającą się po drugiej stronie zapory kałużę. Rozwieszono sztandary: czerwone pole, biały krąg, trójramienna swastyka. Triumwirat Czechowskiej, Twerskiej i Puszkińskiej. Oczywiście wszystkie już dawno przemianowane: Czechowska na Wagnerowską, Puszkińska na Schillerowską; Twerska – na jakąś jeszcze inną. Rzesza miała własnych idoli. Zeskoczyli na brzeg, podoficer wymienił „sieg Heil” z wartownikami. Wszyscy byli eleganccy, jak spod igły. Odkryli na powierzchni główne biuro kolei, nie chwaląc się, ale to tam mieli takie czarno-srebrne mundury. Sprawdzili bagaż i oczywiście od razu wszystko znaleźli: tu radiostacja, a tu automat. Uratował ich podoficer: szepnął coś, uśmiechając się do Artema znad czarnego ramienia, i pogranicznicy zmiękli. Jednak na samą stację ich nie wpuszczono. W tunelu odnaleźli zakratowany boczny korytarz, przed którym stała ochrona. – Najpierw badanie lekarskie – oznajmił dziarsko Dietmar. – Do Żelaznego Legionu zdechlaków nie przyjmują. Ekwipunek… i kurę… trzeba będzie tymczasowo oddać. Zostawili wszystko ochronie. Pomieszczenie. Wszędzie białe kafelki. Czuć lizolem. Kozetka, lekarz stoi w maseczce antybakteryjnej, w czapce, zwisają tylko krzaczaste brwi. Dalej jakieś drzwi. Podoficer wszedł z nimi, przysiadł w kącie na stołku. Doktor uśmiechnął się szpakowatymi brwiami, obrzucił ich oleistym spojrzeniem oliwkowych oczu. Przemówił śpiewnie, z wyraźnym akcentem. – No, kto będzie pierwszy? – To może ja! – skulił się broker. – Proszę rozebrać się do majtek. Stawał pan już przed komisją lekarską? Doktor popatrzył, postukał, pomacał gumowymi rękawiczkami, zajrzał do gardła, poprosił, żeby pokazać zęby. Założył stetoskop, poprosił, żeby pooddychać. – A teraz spuszczamy majtki. Spuszczamy, spuszczamy. Tak. Pozwoli pan? Aha. A co my

tutaj mamy? – A co? – spiął się Losza. – No, lewe jajeczko chyba… Nie czuje pan? – Ja… Tak, oczywiście… Czuję. – To już jest zadawnione. Za-daw-nio-ne. – No… Panie doktorze… Tancerzem jestem dobrym! – wyszczerzył zęby broker. – Więc wszystko ze mną w porządku, nie przeszkadza mi to. – No, nie przeszkadza – i wspaniale. Niech pan się ubiera, panie szanowny. Jest pan wolny. Proszę, prawe drzwiczki. Losza ubrał się, zapiął suwak, a lekarz na razie pisał coś na papierku. Podoficer przeczytał, pokiwał głową. – Witamy. Broker mrugnął do Homera i Artema: „wam też zdrówka”, i dał nurka przez wskazane drzwi. Prowadziły tam w dół jakieś schody. – Teraz chyba pan, panie szanowny. To było do Homera. Staruszek zrobił krok naprzód. Obejrzał się na Artema: kto wie, co oni tu mają za komisje lekarskie. Artem nie spuszczał z niego wzroku, nie zostawiał dziadka. Nagle dopadło go déjà vu, zaskoczyło go to, jakby właśnie się ocknął. Kaszlnął: drapało go w gardle. Lekarz spojrzał na niego uważnie. Homer złożył we czworo zatłuszczony płaszcz, położył go na skraju kozetki, w nogach; ściągnął przez głowę sweter, pod nim była brudna koszulka, pod pachami plamy. Stanął – goły, zapadła pierś, blady brzuch, na plecach rzadkie kępki kręconych włosów. – Tak… Obejrzyjmy szyję… tarczycę… Pod brodą… – doktor wsunął Homerowi rękę w zaśniedziałe srebro jego brody. – No cóż… Wola brak. Zaraz obmacamy resztę… Pougniatał spiętemu, zasępionemu Homerowi brzuch, również staruszka zmusił do zdjęcia spodni, tam też wszystko sprawdził. – Nie widzę żadnych guzów. Pilnuje się pan, co? Na powierzchnię pan nie chodzi, wodę pan kupuje filtrowaną, tak? – z szacunkiem, a nawet ze zdziwieniem zgadywał lekarz. – Gratuluję. W pańskim wieku sam chciałbym być w takiej formie… Proszę się ubierać. Nagryzmolił coś na papierku, wsunął go staruszkowi do ręki. – Lewe drzwi. Homer się zawahał. Nie śpieszył się z wkładaniem płaszcza, przeciągał sprawę. Obejrzał się pytająco na podoficera, na władzę. – A dlaczego dziadek ma iść w lewo? – zapytał za niego Artem. – Dlatego, panie szanowny, że z waszym dziadkiem wszystko dobrze – odpowiedział lekarz. – Pan zajrzy do wypisu. – „Normalny. Zdatny do służby i imigracji” – przeczytał Homer, z obawą odsuwając

papierek jak najdalej. Zdatny do imigracji. Szukają nowotworów. A jak znajdą? – A dokąd prowadzą prawe drzwi? Dietmar, który był adresatem pytania, tylko się uśmiechnął. – A! Młody człowiek został odesłany na dodatkowe badanie. Nie ma tam jeszcze całkowitej jasności. Specjaliści muszą popatrzeć. Proszę przechodzić, dziadku, nie opóźniać. Czas już zabrać się do wnuka – wyjaśnił lekarz dość niecierpliwie, ale nieobcesowo. Homer nieśmiało pociągnął za klamkę, wciąż jeszcze nie odrywając wzroku od Artema. Ten zacisnął zęby, myśląc: a teraz? A teraz będę umiał? Zdołam ująć się za staruszkiem, tak jak wtedy? Z rosnącej szczeliny dało się słyszeć jakieś brzęczenie. Za lewymi drzwiami zaczynała się kamienna kiszka pomalowana na zielono: kiszka była pełna gołych po pas ochotników. Wąsaty mężczyzna w mundurze mijał wszystkich po kolei z elektryczną maszynką, strzygł im włosy. – Nie ma żadnych powodów do niepokoju! – oznajmił podoficer. Homer wraz ze zdenerwowaniem wypuścił powietrze na zewnątrz. Poszedł tam, do normalnych. Zamknął drzwi. I Artemowi trochę ulżyło. – No, a teraz zajmiemy się panem, młody człowieku. Stalker, jak widzę? – Stalker – Artem przesunął dłonią po przedwcześnie łysiejącym tyle głowy: zdrajca. – Ryzykuje pan, ryzy-kuje, panie szanowny! Tak. Męczy pana kaszel, słyszałem. Niech no pan się odwróci plecami. Nie jest panu zimno? Na gruźlicę pan nie choruje? Niech pan pooddycha. Głębiej. – Myśli pan, że naoddycham się na zapas? – na twarzy Artema pojawił się grymas uśmiechu. – No, no. Nie ma niczego strasznego. Żadnego chrypienia… Teraz popatrzymy na nowotwory. Wychylił się na korytarz. – Potowarzyszycie nam? Oba draby wcisnęły się do środka – A to po co!? – No… Stalkerze. Promieniowanie nie spada, sam pan wie. Pańska brać często nie dociąga do czterdziestki… Ależ niech się pan nie przejmuje, niech się pan tak nie przejmuje. Chłopcy, przytrzymajcie. No już. Stalkerze. Szyję. Tak. Gardło. Aaaaa… Szyja: u chorych na raka tarczycy, najczęstszego przy napromieniowaniu, niekiedy najpierw tworzy się wole na szyi. Ale bywa, że i bez wola człowiek w miesiąc się wypala, a inni i z wolem dociągają jakoś do starości. A jeśli coś teraz wymaca? Powie: zostało pół roku. Doktor ma rację, wśród stalkerów coś takiego jest bardzo częste. – A co to za dodatkowe badanie? Rentgen?

– A to pan palnął, rentgen, jeszcze czego! Tak… Chwileczkę… Nie, wydawało mi się. Na bok. Aha. Póki co ze wszystkim jest u pana nieźle. Niech pan pokaże brzuch… Niech pan się nie napina, nie trzeba. Gumowe palce – miękkie, zimne – mijając skórę i mięśnie, nagle jakby od razu dotknęły wątroby, połaskotały wystraszone wnętrzności. – Cóż, bezpośrednio niczego szczególnego nie da się wyczuć. Zbadajmy teraz narządy płciowe. Jak tam, używa pan jeszcze? – Częściej niż pan swoich. – Jest pan stalkerem, dlatego pytam. Oczywiście sam pan sobie wybrał zajęcie. Dobrze. Nie widzę tu żadnych szczególnych patologii. Proszę wstać. Siedziałby pan, panie szanowny, w metrze, jak wszyscy. Korci pana! Żeby następnym razem nie trzeba było pana też wysłać na dodatkowe badanie… – A ile… Ile… tamtego… będą dodatkowo badać? Artem wsłuchał się wbrew swojej woli: co tam się dzieje, za prawymi drzwiami? Głucho. A co się dzieje u niego, Artema, w środku? Istotne jest teraz dla niego, czy robią brokerowi rentgena czy nie? Też głucho. Teraz trzeba być sprytnym, złapać Homera za kołnierz i wyciągnąć z tego miejsca żywym. I dostać się na Teatralną, zanim pojawią się tam czerwoni. Tylko jeden przystanek. O krok od celu. A Losza… Chciał przecież walczyć z ułomnymi. Niech najpierw dowiedzie, że sam nim nie jest. Idiota. – Ile, ile… Tyle, ile będzie potrzeba, tyle będą – powiedział z zadumą doktor, wypisując Artemowi opinię. – W tych sprawach, panie szanowny, nic z góry nie wiadomo.

Dietmar rozglądał się na boki z dumą. – No, więc witamy! Stacja Darwinowska, dawna Twerska. Nie mieliście okazji być tu wcześniej? – Nie. Nigdy. Znów drapało go w gardle. – A szkoda. Stacja zmieniła się nie do poznania! I Artem rzeczywiście nie mógł poznać Twerskiej. Dwa lata wcześniej niskie arkady były całkowicie okratowane, przekształcone w klatki. I w tych klatkach siedzieli w kucki we własnych odchodach schwytani na okolicznych stacjach ludzie o nierosyjskim pochodzeniu. W jednej z klatek dwa lata temu noc spędził też Artem, odliczając minuty do porannej egzekucji, starając się na zawsze nacieszyć życiem i własnymi myślami. – Przeszła całkowitą rekonstrukcję! Klatki zniknęły. Nie było ani sadzy z płonących pochodni na suficie, ani rdzawych plam na

posadzce po tym, co wyciekło z ludzi. Wszystko wyczyszczono, wymyto, zdezynfekowano i o wszystkim zapomniano. A na miejscu kazamatów stoją kioski handlowe, porządne, malowane, z numerkami. Świąteczny jarmark. Przelewa się przez niego tłum: zadowolony, spokojny, leniwy. Spacerują całe rodziny. Dzieci siedzą ojcom na ramionach, majtają nogami. Wybierają coś na straganach. Muzyczka gra. Artem miał ochotę przetrzeć oczy. Poszukał miejsca, w którym go wieszali… Nie mógł znaleźć. – Całej Rzeszy nie poznacie! – powiedział podoficer. – Po tym, jak zmieniła się zasadnicza linia partii… Nastąpiły reformy. Stajemy się nowoczesnym państwem. Bez ekscesów. Czarnych mundurów była w tłumie garstka, nie kłuły w oczy. Zniknęły ręcznie malowane plakaty na temat wyższości białej rasy, przepadły banery „Metro dla Rosjan!”. A z dawnych haseł pozostało tylko jedno: „W zdrowym ciele zdrowy duch!”. I rzeczywiście: dookoła pełno było najrozmaitszych twarzy, nie tylko mleczno-piegowatych i z zadartymi nosami. A co najważniejsze, wszyscy ludzie byli prężni i zadbani; podobnie jak na CzechowskiejWagnerowskiej, gdzie trafili na początku. Nie słychać było gwałtownego kaszlu, wszechobecnego na WOGN-ie, brak było napromieniowanych z wielkimi wolami, a wszystkie dzieci były jak spod sztancy: dwie ręce, dwie nogi, policzki jak pomidorki z Sewastopolskiej. Przypomniał mu się Kiriusza, wyczekujący ekspedycji na północ. – Normalnie twoje Polarnyje Zori – odwrócił się w stronę Homera Artem. Ten szurał z tyłu i ruszał brodą, pochłaniał wszystko: do swojej książki, nie inaczej. Kura dyndała mu pod pachą, zwinięty zeszyt sterczał z tylnej kieszeni. Podoficer odmówił na razie zwrotu pozostałych rzeczy, w tym ekwipunku Artema. – O tam, za rogiem, w pomieszczeniach służbowych mieści się nasz szpital. Bezpłatny, rzecz jasna. I badania profilaktyczne ludności przeprowadza się dwa razy do roku. Dzieci zaś – co kwartał! Pójdziecie popatrzeć? – Nie, dziękuję – powiedział Artem. – Dopiero co wyszliśmy od lekarza. – Rozumiem! Dobra, w takim razie obejrzymy, wiecie co… A właśnie! Wzdłuż torów przy rozcapierzonych dźwigach załadunkowych widniało skupisko drezyn. Poszli się nimi pozachwycać. – Darwinowska jest obecnie naszym głównym węzłem handlowym! – wyjaśnił z dumą Dietmar. – Szczególnie intensywna jest wymiana handlowa z Hanzą i wciąż rośnie. Uważam, że w tych trudnych, niespokojnych czasach wszystkie cywilizowane siły metra powinny się zjednoczyć! Artem skinął głową. Czego ten Dietmar od niego chce? Dlaczego zwolnił go z golenia głowy i szkolenia z musztry, na które zapędzono pozostałych ochotników? Dlaczego ustąpił, kiedy Artem zażądał, by poszedł z nim Homer? Skąd te honory dla szeregowego ochotnika – oprowadzanie

po stacjach: najpierw po Czechowskiej, a teraz jeszcze i tu? W tych trudnych. Niespokojnych. – Tam jest tunel do Teatralnej. Rzucić wszystko i porwać się tam biegiem. – Najbardziej niespokojny odcinek granicy. Umacniamy się. Przygotowujemy. Tak, żeby nawet mysz się nie prześlizgnęła. Tak więc wybaczcie, ale tam teraz nie pójdziemy. Więc jak? Jak ma się teraz dostać na Teatralną? Riaba zagdakała, zatrzepotała skrzydłami: widać Homer za mocno ją ścisnął, omal nie udusił. Ale nigdzie nie uciekła: stary trzymał ją mocno. Artem czuł się jak kura. Co teraz? – Natomiast po tej stronie stacji, popatrzcie tylko: wytwórnia świec łojowych, co ciekawe, jedna z nielicznych w metrze, a tam mieści się nasza spółdzielnia tkacka, przodownicy pracy! Skarpetki robią wprost fantastyczne, wszyscy reumatycy płacą za takie każdą cenę! Tak… Co by tu jeszcze? Zejdźmy może na korytarz! Tam jest nasz sektor mieszkalny. Do przejścia na Puszkinowską-Schillerowską prowadziły dwa ciągi schodów ruchomych zagłębiające się wprost w granitowej posadzce stacji. Zeszli po żłobkowanych czarnych stopniach i znaleźli się w prawdziwej alei: korytarz z obu stron zabudowano ni to domkami, ni to kabinkami, brązowe świecznikopochodnie muskały światłem marmur między nimi. W jednym z tych domków z piernika mieściła się nawet szkoła; umyte, żywe i zdrowe dzieci przy wtórze brzęczącego dzwonka wyskoczyły z niej na przerwę wprost na Artema. – Wejdziemy? Zagadali do zamyślonego nad jakimś czasopismem nauczyciela, Ilii Stiepanowicza, ten pokazał im klasę – portret führera ołówkiem: młodo wyglądający surowy człowiek ostrzyżony na jeża, mapa Rzeszy, karykatury czerwonych, wezwania, by wykonywać ćwiczenia gimnastyczne. – Artem – nasz zwolennik, wstępuje na ochotnika do Żelaznego Legionu! – przedstawił go Dietmar. – A to… – Homer. – Jakie interesujące imię! – wątły Ilja Stiepanowicz zdjął okulary, potarł nasadę nosa. – Jest pan Rosjaninem? – Il-jo Stie-panowiczu! – przeciągle i z wyrzutem powiedział Dietmar. – A czy to teraz ważne? – To przezwisko – powiedział Homer. – W końcu Dietmar zapewne też jest Dmitrijem, co? – Kiedyś był – uśmiechnął się krzywo podoficer. – No, a pan jak stał się Homerem? – Ludzie szydzili. Próbowałem pisać książki. Historię naszych czasów. – Co też pan mówi! – Ilja Stiepanowicz szarpnął się za bródkę. – A byłby pan tak miły i wpadł na herbatę? Ależ by było ciekawie! Żona poczęstuje panów obiadem, jeśli panowie zgłodnieli. – Wpadniemy! Wpadniemy! – uradował się Dietmar. – A herbata jak mocna?

– Jak miłość do ojczyzny! – uśmiechnął się końskimi żółtymi zębami Ilja Stiepanowicz. – Mieszkamy na samym końcu przejścia, naprzeciwko rodziny Cyganów. – Mieszkanie socjalne! – Dietmar wzniósł palec ku otynkowanemu niebu. – Dzięki opiece führera!

Segment mieszkalny faktycznie okazał się istną krainą czarów: posadzkę pokrywały przyjemne chodniki rozwinięte na całej długości bezkresnego korytarza; na ścianach wisiały reprodukcje rozmaitych dostojnych staroci oraz kalendarze z kotkami i kwiatami. Na ich drodze pojawiały się a to kobiety w fartuchach, a to mężczyźni w szelkach na nagim ciele; przeciąg przywiewał z czyjejś kuchni strzępy oparów grzybowego ragoût; a nagle zza któregoś zakrętu wyjechał i pomknął aleją brzdąc na trójkołowym rowerku, mrużąc przy tym oczy i chichocząc. – Okazuje się, że i na Marsie jest życie – odezwał się Artem. – Widzi pan? A tak nas demonizują – uśmiechnął się do niego przez ramię podoficer. Przejście prowadzące na Schillerowską zagradzała ślepa ceglana ściana; Dietmar wyjaśnił, że stacja jest w rekonstrukcji, tak więc wejście tam obecnie w ogóle nie wchodzi w grę. Powłóczyli się jeszcze, gdzie było można. Włóczyli się, odliczając każdą przeciągającą się sekundę. I nawet na jedną z tych sekund podoficer się od nich nie odłączył, nie zostawił ich samych. Musieli się porozumiewać w milczeniu. A o oznaczonym czasie zapukali w gości. W progu powitała ich ciemnowłosa i czarnooka młoda kobieta z ogromnym okrągłym brzuchem. – Narine – przedstawiła się. Dietmar wyciągnął z rękawa nie wiadomo kiedy kupioną butelkę po szampanie wypełnioną czymś zagadkowym i elegancko wręczył ją gospodyni. – Szkoda, że nie może pani spróbować! – puścił do niej oko. – Mogę się założyć, że to chłopiec! Moja mama miała sposób, żeby rozpoznać płeć nienarodzonego dziecka: jeśli brzuch jest okrągły, to znaczy, że będzie chłopiec. A jeśli dziewczynka – jest podobny do gruszki. – Dobrze by było, gdyby był chłopiec – uśmiechnęła się tamta blado. – Żywiciel. – Obrońca! – roześmiał się Dietmar. – Niech panowie wchodzą. Ilja zaraz przyjdzie. A ręce można umyć tu… w łazience. I rzeczywiście mieli swoją własną mikroskopijną łazienkę. Osobną, jak w porzuconych domach na powierzchni. Zamiast dziury w ziemi sedes jak Pan Bóg przykazał, fajansowa umywalka na nóżce i zasuwka w drewnianych drzwiach; na jednej ze ścian wisiał nawet gruby dywan. – Pięknie! – powiedział Dietmar. – Wieje stamtąd zimnem… – wyjaśniła cicho gospodyni, podając mu waflowy ręcznik. – Docieplamy się, jak możemy.

Kurę Homera postanowiono zamknąć w toalecie; nasypali jej nawet okruchów. Z pracy wrócił i gospodarz, zachłannie i ciekawie zerkał na Homera. Zaprosił ich do sympatycznego pokoiku, posadził na wersalce, zacierając ręce, nalał wszystkim do szklaneczek swojej herbaty z prądem. – No, jak się panom u nas podoba? W Rzeszy? – Zadziwiająco – przyznał Homer. – A ludzie w metrze jak długie i szerokie wciąż straszą nami dzieci, co? – Ilja Stiepanowicz wychylił szklaneczkę, krzywiąc się zabawnie. – Zaszły u nas ogromne zmiany! Szczególnie po noworocznym przemówieniu führera! – odwrócił się w stronę portretu ołówkiem, identycznego jak w szkolnej klasie. – Ale to nic. Niech przyjeżdżają, niech sami patrzą. Takiego systemu osłon socjalnych dla obywateli jak w Rzeszy nie ma nawet w Hanzie! Nawiasem mówiąc, rozkręca się właśnie program przyjmowania imigrantów! Rekonstruowana jest Schillerowska… – Chodzi o Żelazny Legion? – O niego też. Na marginesie, nie wyobrażają sobie panowie, ilu ochotników przyjeżdża z całego metra! Wielu z rodzinami. W naszej klasie tylko w tym miesiącu przybyli dwaj nowi. Muszę przyznać: odejście od nacjonalizmu to naprawdę genialny pomysł! A co za śmiałość! Wyobrażają sobie panowie, jakiej śmiałości potrzeba, żeby przyznać – publicznie, na zjeździe partyjnym – że polityczny kurs wszystkich ostatnich lat, zresztą co tam lat, ostatniego stulecia, był błędny? Co za męstwo! Oświadczyć coś takiego prosto w twarz wszystkim delegatom! Myślą panowie, że partia składa się z bezwolnych marionetek? Nie! Zapewniam panów, że działa też opozycja, i to całkiem silna! Niektórzy należą do partii dłużej od samego führera! I żeby tak rzucić wyzwanie tym bonzom? Panowie to jak uważacie, ale ja chciałbym za niego wypić. – Za führera! – Dietmar żywo się podniósł. Nawet Narine upiła łyczek. Niezręcznie było nie wypić. I Artem z Homerem wypili. – Co tu kryć? I my z Narine… Führer i nam dał szansę – Ilja Stiepanowicz czule dotknął ręki małżonki. – Pozwalając na mieszane małżeństwa. I nie po prostu szansę. To mieszkanie… Narine mieszkała wcześniej na Pawieleckiej Promienistej. Niebo a ziemia! – Bywałem tam – wymamrotał Artem, odpowiadając niezgrabnie na jego rozpalone spojrzenie. – Wrota hermetyczne są tam zepsute, tak? Pamiętam, że z powierzchni przyłaziły różne paskudy. I… Było dużo chorych… Przez promieniowanie. – Nigdy. Nie było. U nas. Żadnych. Chorych – ostro i z niespodziewaną złością powiedziała drobna Narine. – Głupoty pan opowiada. Artem się speszył. Umilkł. – Tak więc historia zmienia się na naszych oczach! – głośno i radośnie powiedział Ilja Stiepanowicz, uspokajająco gładząc żonę po ręce. – I ma pan cholerną rację, że postanowił

pan pisać właśnie teraz! Ja też, wie pan… No, w końcu wykładam swoim uczniom historię Rzeszy. Od hitlerowskich Niemiec aż do naszych czasów. I nie daje mi spokoju taka myśl: a może by wziąć się do podręczników? Może by napisać o całym naszym metrze? A tu proszę – konkurencja! – roześmiał się. – Wypijemy, kolego? Za wszystkich tych głupców, którzy pytają, po co pisać podręczniki historii! Za wszystkich tych głupców, którzy z nas szydzą! I których dzieci z naszych książek dowiedzą się, jak było! Homer zamrugał, ale zgodził się wypić. Artem popatrywał ukradkiem na Narine. Nie jadła, nie słuchała rozmowy. Jej ręce obejmowały i chroniły wielki okrągły brzuch, w którym siedział zmieszany z dwóch krwi chłopiec. – Niech pan naprawdę napisze, Iljo Stiepanowiczu, a co! – zawołał Dietmar zarażony entuzjazmem nauczyciela. – Chce pan, to porozmawiam z władzami? Mamy przecież maszynę drukarską! Wydajemy wojskową „Żelazną Pięść”, dlaczego by i nie książkę? – Pan serio? – zarumienił się nauczyciel. – Oczywiście! Wychowanie dzieci to nasze najważniejsze zadanie! – Najważniejsze! – I duże znaczenie ma to, jak i co przedstawić, tak? – Zasadnicze! Zasadnicze znaczenie! – Ot, przykładowo nasz konflikt z czerwonymi. Wie pan, ich propaganda oskarża nas o wszystkie grzechy śmiertelne… Teraz sam się pan mógł przekonać – Dietmar odwrócił się do Homera. – Ale przecież niemało jest ludzi, którzy w to wierzą! Wierzą i boją się u nas nawet nos wyściubić! – A proszę sobie wyobrazić! – ciągnął Ilja Stiepanowicz. – Proszę sobie wyobrazić, że zacząłby pan pisać o Rzeszy, nigdy tu nie będąc! I co by pan o nas przekazał potomnym? Straszne bajdy! Jakieś bzdury! – A pan co przekaże? – nie wytrzymał Homer. – Prawdę! Prawdę, rzecz jasna! – Ale przecież każdy ma swoją prawdę, czyż nie? – zainteresował się staruszek. – Pewnie nawet czerwoni. Jeśli tylu ludzi w to wierzy… – U czerwonych propaganda z powodzeniem zastępuje prawdę! – wmieszał się Dietmar. – Ta urawniłowka… Mówię panu, tam ułomni w tajemnicy przejęli władzę i robią normalnym pranie mózgu! Napuszczają, szczują ich na nas! Przygotowują do wojny! Gdzie tu prawda!? – Głodni, nędzni ludzie! Myśli pan, że trudno ich zmusić, by uwierzyli w cokolwiek? Myśli pan, że będą choćby próbowali odróżnić prawdę od kłamstwa, oddzielić ziarno od plew? – poparł go Ilja Stiepanowicz. – Nie mogą przecież przyznać, że tu, w Rzeszy, stworzono model społeczny, który nie ma sobie równych w całym metrze. Nie! Oni będą pana straszyć obozami koncentracyjnymi i jakimiś piecami! Narine przyłożyła do ust drobną dłoń, jakby bojąc się, że jakieś niedozwolone słowo

wyrwie się na zewnątrz, potem pośpiesznie wstała i wyszła. Ilja Stiepanowicz nawet tego nie zauważył, a Artem tak. – A co będzie pan pisał w pańskim podręczniku o ułomnych? – zapytał Homer. – A co o nich pisać? – No… Jeśli dobrze rozumiem, są przecież teraz… Przecież to z nimi walczy teraz Rzesza, zgadza się? Zamiast… – Z nimi – potwierdził Ilja Stiepanowicz. – A jak? Jak walczy? – Bezlitośnie! – podpowiedział Dietmar. – A co z nimi robicie? Z tymi, których znajdujecie? – Jakie to ma znaczenie? No, wysyła się ich na roboty naprawcze – zmarszczył brwi nauczyciel. – To znaczy ułomność można naprawić dzięki tym robotom? A raka? – Co!? – Raka. Słyszałem, że führer porównywał raka do ułomności genetycznej. Ciekawe, co to za roboty. – Cóż, jeśli tak to pana ciekawi – uśmiechnął się Dietmar – to możemy pokazać. Ale a nuż ręce panu przywykną do kilofa? Nie będzie pan mógł utrzymać długopisu. – No, to świetny panu podręcznik wyjdzie! – A czy mnie się wydaje, czy słyszę tu współczucie dla ułomnych? – zapytał Ilja Stiepanowicz. – Czyli co, w swojej książce przedstawia ich pan jako blond aniołki? Führer w ich kwestii wszystko precyzyjnie wyjaśnił: jeśli pozwolimy się tym stworom rozmnażać, już następne pokolenie ludzi będzie niezdolne do życia! A co, chciałby pan, żeby rozwadniali naszą krew swoją własną? Żeby pańskie dzieci rodziły się z dwiema głowami!? Tego pan chce!? – Dwugłowe dzieci w naszym przeklętym metrze mogą urodzić się każdemu! Każdemu! – wykrzyczał Homer, zrywając się na równe nogi. – Biedne chore dzieci! A wy ze swoimi dwugłowymi co robicie!? Ilja Stiepanowicz milczał. Homer też nic nie mówił, tylko ciężko dyszał. Artem, który nie mieszał się do rozmowy, zdał sobie nagle sprawę, że staruszek okazał się dzielniejszy od niego. I miał ochotę kogoś za tego staruszka zabić, żeby być równie dzielnym jak on. – A popatrzmy sobie, co pisze wielce szanowny pisarz historyk w swojej książce? – Dietmar przechylił się przez stół, maczając mundur w sałatce, i zręcznie wyciągnął Homerowi zeszyt. Artem zerwał się, ale Dietmar opuścił rękę na kaburę. – Siadaj! – Przestańcie! – powiedział stary.

Wbiegła Narine; jej twarz była wykrzywiona, oczy błyszczały. W tym maleńkim pokoiku strach było walczyć z Dietmarem: przypadkowy wystrzał mógł trafić kogokolwiek. Narine przylgnęła do męża z przestrachem – Wszystko w porządku, kochanie. – Iljo Stiepanowiczu, niech pan oceni! – Dietmar, nie zdejmując ręki z kabury, przekazał zeszyt nauczycielowi. – Z przyjemnością! – uśmiechnął się tamten półgębkiem. – Tak. Dajmy na to początek. Aha. Nie wrócili ani we wtorek, ani w środę, ani nawet w czwartek, umówiony jako termin ostateczny… Hmm. Charakter pisma to jednak… Pierwszy posterunek pełnił… słu-żbę. A to co? A, przez całą dobę. Niech pan posłucha, a przecinków to co, w ogóle pan nigdzie nie stawia? Tak, na razie jakaś beletrystyka. Spróbujmy w środku… Nudy… Nudy… O! To Homer, kronikarz i mitotwórca, niczym jasny jednodniowy motyl dopiero przychodził na świat! I, proszę sobie wyobrazić, „mito-twórca” z dywizem! Mito-dywiz-twórca! Dlaczego w takim razie nie „jedno-dywiz-dniowy”? I znów ta interpunkcja… Aż zęby bolą! I to pan tak o sobie, kolego? Albo jeszcze tu… Sama przeciw legionowi zabójców… Powiedziała stanowczo: chcę cudu! Oho ho! To dopiero patos. I co dalej? Zaszemrały strugi… Zaszemrały, aha. Wyrwa, zakrzyknął ktoś. To przecież deszcz, wołała. A! Czyli pomyliła deszcz z wyrwą. Romantycznie. Homer jakby połknął własny język. Artem nie spuszczał oczu z kabury. – No i weźmy też zakończenie, chociaż, jak sądzę, i tak już wszystko jest w tej pańskiej historii jasne. Cicho, jak kołysankę… Tu w ogóle ni cholery nie da się odczytać… Aha… Homer nie znalazł w końcu na Tulskiej… Ciała Saszy. Co jeszcze? Koniec. I znów o sobie samym w trzeciej osobie. No, cudownie, cudownie! Trzymaj pan! – Nauczyciel rzucił zeszyt na mokrą ceratę. – Niczego niecenzuralnego tu nie ma. Same pretensjonalne bzdury. – Chrzań się pan – powiedział Homer, wycierając zeszyt o spodnie i wciskając go do wewnętrznej kieszeni. – Ależ daj pan spokój! Niech pan się najpierw nauczy pisać bez błędów! A potem będzie pan rzeźbić swoją „Iliadę”! Ani chybi sam się pan nazwał Homerem, a nie żadni ludzie? – Chrzań się – powtórzył uparcie Homer, cały się strosząc. – Ależ tam połowa książki jest o panu! Jaka, u licha, historia? Na historię już miejsca nie zostało! – To stara. Nowa będzie inna. – No, oby nowa wyszła lepiej! – Dietmar nagle zostawił swoją kaburę, żeby wziąć do ręki kieliszek. – Pokrzyczeliśmy, posprzeczaliśmy się i wystarczy. Za pańską nową książkę! Prawda, Iljo Stiepanowiczu? Co my tak z gośćmi… Proszę nam wybaczyć. Do tego pana piękna żona się denerwuje. Mnie, tak na marginesie, te fragmenty się nawet spodobały, te fragmenciki, które odczytał Ilja Stiepanowicz. Sam nie jestem specjalistą od przecinków, a co do reszty, to wszystko się zgadza. Proszę nam wybaczyć, Homerze Iwanowiczu, tak się

rozgorączkowaliśmy, bo temat jest bardzo drażliwy. Dla wszystkich. – Dla wszystkich – potwierdził nauczyciel, kładąc rękę na brzuchu żony. – O dwugłowych dzieciach, z pańskiej strony… To był po prostu nietakt! – Myślę, że sam pan to rozumie, Homerze Iwanowiczu? Bo rozumie pan? – powiedział surowo Dietmar. – Zarówno my zachowaliśmy się nietaktownie, jak i pan. W tym momencie uznajmy może incydent za zażegnany? – Tak. Dobrze. Homer zgarnął ze stołu kielonek i opróżnił go duszkiem. Artem poszedł w jego ślady. – Nie ma pan może tytoniu? – zwrócił się do Dietmara. – Poczęstuję. – Może pan palić w łazience? – poprosiła Narine. Artem wystawił na zewnątrz kurę, zamknął się w ubikacji, usiadł jak Pan Bóg przykazał na prawdziwym sedesie, skręcił papierosa z należącego do wroga tytoniu, pstryknął zapalniczką, zbliżył płomyk do skręta, pociągnął, powolutku wypuszczając z siebie biesy. Chciał ochłonąć. Przypomniał sobie o ścianie, którą ogrzewał piękny dywan. Pomacał materiał ręką: czy chociaż jest chłodny? W takim razie po co tu jest? Wsunął palce pod dywan. Była tam zwykła ściana, wcale nie zimna. Po co zatem kłamać o dywanie? Artem dopalił pośpiesznie papierosa, utopił peta, przysłuchał się: czy w pokoju nikt nikogo nie zabija? Na razie nie. Dietmar rechocze, wesołek z niego. Wlazł na sedes, pomacał, czy się tam dywan trzyma na ścianie, podniósł go z wysiłkiem – i zdjął. Co on chciał tam znaleźć? Drzwiczki z zameczkiem, do którego pasowałby złoty kluczyk? Dla tutejszych Buratinów magiczna kraina zaczyna się po tej stronie dywanu, a co jest po drugiej? Nic. Goła ściana. Cegły pokryte tynkiem. Z dywanem jest po prostu weselej. Teraz trzeba było ten ciężki bezużyteczny dywan wieszać z powrotem, trafiać pętelkami na gwoździki. Okropnie mu się nie chciało. Artem mimo wszystko przylgnął do tej głupiej chropowatej ściany – czołem, policzkiem. Nie pomogła mu ochłonąć. Papieros bardziej. Ale… Coś… Chyba mu się wydawało? Obrócił głowę, przyłożył ucho do tynkowego szmergla. Za ścianą, z tamtej strony ktoś cicho... wył. Ludzie wyli i wrzeszczeli cicho, ledwie słyszalnie, dlatego że ściana była gruba, ale wrzask był dziki, przeraźliwy. Milkli na krótko, na sekundę, żeby nabrać powietrza – i znów zaczynali krzyczeć. Płakali, błagali niezrozumiale, znów wyli. Zagłuszali się nawzajem, zachłystywali się, i mimo to znów krzyczeli. Tak jakby gotowali tam kogoś we wrzącym oleju: takie to były

krzyki. Artem oderwał ucho od tynku. Co tam jest? Stacja Schillerowska. To przecież korytarz prowadzący na Schillerowską. I kończy się ślepo, bo Schillerowska jest w przebudowie. Zabrali kazamaty z Twerskiej, przenieśli na Puszkińską. Ot i całe reformy. – Ej, stalkerze? – głos Dietmara zza drzwi. – Przypiliło mnie! Już idę. Artem wytężył siły, podniósł z podłogi ciężki dywan – żeby tylko sedes się teraz nie rozwalił… – i z ledwością, kiedy nie miał już prawie siły w rękach, znalazł miejsce, gdzie trzeba go było powiesić. Ostrożnie, po cichu zszedł na dół. W ubikacji znów zapanowała głucha cisza. Teraz znowu można tu było srać spokojnie.

– No, jak ci się podoba mieszkanko? – Dietmar wciąż sterczał na zewnątrz, widocznie też go przypiliło. – Eleganckie. – Powiem ci w tajemnicy: tu obok jest jeszcze jedno takie samo. Wolne. Artem utkwił w nim wzrok. – Mieszkanie socjalne. Kończą remont. Dają nam, wojskowym, według kwot. Chciałbyś w takim mieszkać? Co? – Marzę o tym. – No, a my moglibyśmy nagrodzić bohatera Legionu. Żeby stanowił przykład dla innych. Za heroiczny czyn? – Za jaki znowu czyn? Dietmar zapalił, uśmiechnął się półgębkiem. – Jesteś jeszcze wściekły, że daliśmy twojemu staruszkowi prztyczka w nos? Nie bądź. To był mały test. Na postawę. Całkiem nieźle ci poszło. – Jaki czyn? – Mieszkanko z oddzielnym węzłem sanitarnym. Co? Jak to brzmi! I emerytura wojskowa. Będziesz mógł skończyć ze swoimi wyjściami na powierzchnię. Doktor przecież ci powiedział, a ty… – Co trzeba zrobić? Podoficer strzepnął popiół na ziemię. Jeszcze raz zbadał Artema wzrokiem: zimno. Uśmiech spełzł mu z oblicza i czarny pieprzyk na beznamiętnej twarzy zdawał się być otworem po kuli. – Czerwoni będą brać Teatralną. To neutralna stacja, zawsze taka była. Stoi im kością

w gardle. Mają Ochotnyj Rjad i Plac Rewolucji, a bezpośredniego przejścia brak. Mogą tam trafić tylko przez Teatralną. Wywiad mówi, że postanowili je połączyć. Nie możemy do tego dopuścić. Teatralna jest jeden przystanek stąd. Następne uderzenie będzie już w Rzeszę. Słuchasz? – Słucham. – Mamy przygotowaną operację, żeby ocalić przed nimi Teatralną. Trzeba odciąć przejścia z Teatralnej na Ochotnyj Rjad, na Linię Czerwoną. Żeby nie zdążyli rzucić przez nie wojsk. Przejścia są trzy. Ty dostaniesz górne, przez westybul. Przejdziesz po powierzchni, ulicą Twerską. Zejdziesz do westybulu. Założysz tam minę. Rozstawisz swoją radiostację. Zameldujesz. I będziesz czekał na nasz sygnał. Artem wciągnął pełną pierś cudzego dymu. – A dlaczego nie wyślecie swoich? Czy nie macie stalkerów? – Skończyły się rezerwy. Dwa dni temu oddział czterech żołnierzy wyszedł na powierzchnię z tym samym zadaniem i przepadł. Nie mamy czasu, żeby przygotować kolejnych. Trzeba działać natychmiast. Istnieje ryzyko zdemaskowania tych, którzy zostali na Teatralnej. Czerwoni mogą zaatakować w każdej chwili. – A westybul na Teatralnej… Jest otwarty? Niezasypany? – Nie wiesz? To przecież twój rejon. – Mój. – Zrobisz to? – Jeśli stary ze mną pójdzie. Jest mi potrzebny. – No nie! – podoficer się uśmiechnął. Otwór po kuli znów stał się pieprzykiem. – Mnie jest potrzebny bardziej. Mnie jest potrzebny bardziej, ponieważ jeśli w porę nie nawiążesz łączności albo jeśli w porę nie wysadzisz tego pieprzonego przejścia, albo jeśli w porę nie wrócisz, to będę musiał kogoś za to… dodatkowo przebadać. Artem zrobił krok w jego kierunku. Dietmar gwizdnął i drzwi zaraz trzasnęły, otwierając się na oścież, a w mieszkaniu nagle znaleźli się trzej ludzie w czarnych mundurach, z krótkimi automatami gotowymi do strzału, wiedząc już, gdzie w Artemie będą dziury. – Zgódź się – powiedział podoficer. – Zrobisz dużą rzecz. Dobrą, potrzebną rzecz.

9 // Teatr Splunął na szkiełka maski przeciwgazowej, potarł palcem. Żeby nie parowały. Kliknął przełącznikiem w radiostacji, wsłuchał się w szum. Nastawił odpowiednią częstotliwość. – Odbiór. – Kontakt ma być za godzinę. Wszystko powinno być już zainstalowane. – To jest powierzchnia. Nie mogę ci obiecać, że to będzie godzina. – Jeśli za godzinę nie nawiążesz łączności, to albo mi uciekłeś, albo zdechłeś. W obu przypadkach ze starym koniec. – Do swoich trzeci dzień nie możecie się dodzwonić, a mnie… – Powodzenia. Znów pusty szum. Posiedział jeszcze minutę. Posłuchał go, pokręcił korbką: co chciał usłyszeć? Potem zapiął plecak. Ostrożnie założył ramiączka, wstał i poniósł go delikatnie, jak ranne dziecko. W środku było dziesięć kilo materiałów wybuchowych. Pchnął podrapane przeźroczyste drzwi, wydostał się na zadaszone przejście. Rząd niekończących się kiosków, wszystkie witryny były rozbite, wszędzie napaskudzili, wszystko porysowali. Nie włączał latarki, bo latarkę widać z daleka. Ciekawe, gdzie tu się podziało czterech stalkerów? Czterech. Wszyscy uzbrojeni. Z radiem. I żaden nie zdążył przez to cholerne radio powiedzieć ani słowa. Poszedł wzdłuż ścianki naprzód – obok kiosków. Żeby tak wiedzieć, czym tu handlowali. Książkami. No i pewnie smartfonami. Tyle w metrze jest tych smartfonów… Wszystkie ruiny są ich pełne, sprzedają je na kilogramy; wszystkie niemal zdechłe. Gdzieś je w końcu kupowali. Kupowali, żeby dzwonić do swoich bliskich. Przykładasz do ucha maleńkie płaskie pudełeczko… A stamtąd słychać głos matki. Artemowi, jeszcze kiedy był mały, udało się jakoś przekonać Suchego, żeby kupił mu taki na Prospekcie. Znalazł działający. Artem pół roku się nim bawił, dzwonił po nocach, spod kołdry, do mamy, dopóki bateria nie padła. I potem jeszcze trzy lata dzwonił z zepsutego. A teraz, proszę… Chcesz porozmawiać – nieś na plecach taką kolubrynę. I gdyby chociaż można się było dodzwonić na tamten świat… Mogłaby dzwonić na tamten świat? Wspiął się po schodach, mrużąc oczy. Czas zmierzchu. Witaj, Moskwo. Świat zawisł na krzyżu. Ogromny plac, kamienne dziesięciopiętrowe budynki stoją jak wąwóz, osmalone i zwęglone, ulica Twerska jest zapchana pozderzanymi zardzewiałymi samochodami z rozcapierzonymi drzwiami, jakby próbowały nimi machać niczym ważka

skrzydłami, żeby wyrwać się z korka i ocaleć. Wypatroszono wszystko; widać miejsca po wyrwanych siedzeniach, rozprute bagażniki. A w poprzek Twerskiej biegną bulwary: czarna gęstwina, węzłowate nagie korzenie ciągną się z obu stron po ziemi, na swoje spotkanie, chcą zamknąć krąg, rozsuwają niecierpliwie szkielety samochodów. Na domach wiszą ogromne tablice reklamowe. Bez starców nie da się zrozumieć, co sprzedają: zegarki? Napoje gazowane? Ubrania? Całkiem pokrzywione łacińskie litery, każda ludzkich gabarytów, nic nie znaczą; Artem nie zrozumiałby nawet, że to reklama, gdyby mu nie wyjaśnili starsi. Abrakadabra. Wspomnienia sklerotyków. Niech teraz kupują tę abrakadabrę nagie pnie i czarne gałęzie, i bezdomne psy, i włóczędzy, i rozebrane przez szabrowników kości. Przyjrzał się zaroślom: nie ma tam nikogo, niczego? Blisko lepiej nie podchodzić. Miasto zdaje się martwe, ale coś pożarło tu przecież czterech żołnierzy w pełnym ekwipunku. Do Teatralnej niedaleko: ledwie piętnaście minut piechotą. I oni też tak myśleli. Jeśli nie tu, nie przy bulwarach, to coś im się stało gdzieś dalej. Iść wzdłuż domów czy środkiem? Jeśli pójdzie wprost drogą, między samochodami, zbyt łatwo będzie go można zauważyć. Jeśli chodnikiem, to trzeba będzie cały czas nasłuchiwać, cały czas mieć oczy szeroko otwarte: domy mogą się tylko wydawać puste. U siebie na WOGN-ie Artem wszystko znał; a tu… Przewiesił wygodniej automat, chwycił za rękojeść, ruszył chodnikiem wzdłuż ogromnych dwupiętrowych witryn sklepowych. Aż do jezdni wszystko zasypane przez drobiazg, przez szklane bryzgi potłuczonego szkła, wszystkie manekiny leżą martwe; różne manekiny – niektóre podobne do ludzi, inne do czarnych – z lśniącego ciemnego plastiku, do tego pozbawione twarzy, nosa, ust. Wszystkie leżą tu razem. Nikt nie uciekł. Sklep z ozdobami rozgrabiony, sklep z ubraniami rozgrabiony, sklep licho wie z czym rozgrabiony i spalony. I po drugiej strony drogi to samo. Twerska – dobra ulica. Zasobna. Poszczęściło się tym, którzy mieszkali na okolicznych stacjach. Nie ma tylko spożywczych, a szkoda. Domy stały bez przerw, jak mur; a wieczorne niebo kładło się wprost na nich grubym brzuszyskiem w pikowanym waciaku. Przez to Twerska była jak ogromny tunel i jezdnia, zamarznięta żelazna rzeka, zdawała się Artemowi torami. W prześwicie tego tunelu, niczym w paszczy, na kształt kłów majaczyły wieże Muzeum Rewolucji, a z boku te należące do Kremla. Ich gwiazdy zgasły, wyczerpała się cała ich czarnoksięska moc, pozostały tylko niewyraźne sylwetki z czarnego papieru na tle brudnych obłoków. Smutno było na nie patrzeć: mimo wszystko żywy trup jest weselszy od zwyczajnego. I jeszcze jedno: było cicho. Cicho, cichutko, jak w metrze nigdy się nie zdarza. – Jak myślisz, Żenia? Kiedyś pewnie to miasto było głośne, musiało być głośne. Wszystkie te

samochody turkotały, trąbiły na siebie! I ludzie jazgotali chórem. Bo każdy musiał powiedzieć swoje głośniej niż inni; i jeszcze echo odbijało się od tych domów jak od skał… A teraz wszystkich zatkało. Okazało się, że to nic ważnego. Przykro tylko, że nie wszyscy zdążyli się pożegnać. O reszcie można w ogóle nie mówić. I wtedy Artem coś przed sobą zobaczył. Na chodniku. Nie manekina. Manekiny nie potrafią się tak kłaść, tak miękko. Łamią ich zawsze skurcze jak przy tężcu, ręce im się nie zginają, nogi sterczą sztywno, plecy są jak kij. A ten, o – skulił się, podciągnął nogi jak dziecko. I umarł. Artem szybko się obejrzał. Nikogo nie ma. W czarnym uniformie obrony przeciwchemicznej. Automat w dłoniach. Strącony hełm leży obok. Patrzy w asfalt, w zaschniętą krew. W potylicy dziura. Przyjrzał się – z brzucha też pociekło, po ziemi ciągnie się smuga. Czyli ranili, a potem podeszli i czołgającego się dobili. A jemu było widocznie bardzo źle: był zajęty tym, żeby nie umrzeć, żeby jeszcze popełznąć, bardzo był na tym skupiony. Nawet się nie odwrócił, nie popatrzył w twarze tym, którzy strzelali. Ich też to nie interesowało. Oto pierwszy. Czyli nic ich nie pożarło. I nie wzięli automatu, wzgardzili. A to dziwne. Artem przykucnął obok, spróbował go zabrać. Ale ręce zabitego zesztywniały, choćbyś palce mu łamał. Dobra, zostaw sobie swoją giwerę. Odłączył tylko magazynek, znalazł zapasowy. Nawet poprawił mu się nastrój. To tak jakby Dietmar wypłacił mu zaliczkę za operację. Stalkerzy w szaber nie wierzą. Stalkerzy wierzą w coś takiego: zabrałeś nieboszczykowi sprzęt, to jakbyś się za niego pomodlił. Jemu ze sprzętem i tak leży się bezsensownie i smutno. Przyjemniej mu, jeśli sprzęt posłuży jeszcze dobremu człowiekowi. Dalej miał ochotę iść szybciej. Skąd trafili tego biedaka? Dlaczego towarzysze się nie zatrzymali, nie podnieśli go, nie zabrali we trzech rannego do jakieś kryjówki? Nie mogli chyba sami swojego dobić? Dlaczego w takim razie porzucili służbowy automat? Śpieszyło im się? Żeby ich tak można było wypytać. Ale do wypytywania nie doszło. Drugi leżał jakieś trzysta metrów dalej. Z rozłożonymi rękami, na plecach. Chciał na ostatek popatrzeć w niebo, tyle że wiele raczej nie zobaczył: jeden okular maski przeciwgazowej był przestrzelony, drugi od środka cały zalany czymś brunatnym. I pod plecami miał kałużę. Tak samo, to znaczy: najpierw postrzelili, potem podeszli – i kontrolnym. Jego przyjaciele nie zatrzymali się i tu.

Wydało mu się, że słyszy coś w oddali. Poryw wiatru przyniósł jakiś dźwięk. Szum. Jakby silnik. Nie dało się dokładnie zorientować: powietrze w filtrach huczy zbyt głośno, guma maski przeciwgazowej zatyka uszy. Artem szybko zabrał umarłemu magazynek, mimo wszystko przytulił się do ściany, ruszył pośpiesznie, rozglądając się na boki. Do stacji Ochotnyj Rjad zostało już tylko pół kilometra. Teraz żeby samemu gdzieś nie paść. Trzeciego dostrzegł nie od razu, kątem oka. Ten był sprytny, zboczył z ulicy, chciał się ukryć w restauracji. Ale jak tu się ukryć, kiedy wszystkie ściany ze szkła? Odszukali go i podziurawili całego jak sito. Był człowiek – został worek. Wywlekli go pewnie spod stołu – i dobili. A teraz było słychać szum. Na pewno. Ryk silnika. Artem wstrzymał oddech. Nie, nie pomogło. Wtedy ściągnął maskę przeciwgazową – jaka to różnica, co będzie za rok? – obrócił ucho do wiatru, żeby ten nie przeszkadzał słuchać. I powtórzyło się: wysilony ryk. Gdzieś daleko, za domami, ktoś wdepnął gaz. Samochód. Na chodzie. Kto to? Artem wyrwał z miejsca ze wszystkich sił. Więc to tak. Oto dlaczego uciekali i oto dlaczego nie mogli uciec. Doganiali ich pojedynczo, dobijali – pozostali dostawali jeszcze ze dwieście–trzysta metrów fory, ale potem wykańczali kolejnego. Ale dlaczego się nie ostrzeliwali? Dlaczego nie zaczaili się w którejś z witryn, nie bronili się? Mieli nadzieję, że jednak zdążą na Teatralną? Z początku wystrzegał się potrząsania plecakiem, ale ryk nagle zabrzmiał całkiem wyraźnie: był już na prostej, w tunelu ulicy, za jego plecami. I Artem pomknął biegiem, nie oglądając się, nie zatrzymując – naprzód, naprzód; jeśli wybuchnie, i tak nie będzie to tak straszne jak postrzelenie, a potem dobicie… Niechby już wybuchło… Potem dźwięk się rozdwoił: silniki były dwa, nie jeden. Wprost za nim i jeszcze z boku… Chyba. Po jednej stronie ulicy i po drugiej. Zaganiają go? Kto to może być? Kto!? Schować się? Dać nura do budynku? Pobiec, ukryć się w jakimś mieszkaniu? Nie… Na tej ulicy od frontu nie było wejść do mieszkań. Same akwaria sklepów, wypalone, puste, bez wyjścia. Oto jeszcze kawałek do zakrętu. Tam jest Ochotnyj Rjad… Potem okrążyć budynek Dumy… I już. Czwartego stalkera na Twerskiej nigdzie nie było; czyli zdążył skręcić, więc i Artem zdąży – może – musi zdążyć. Zobaczył przed sobą swój cień – długi, wątły. I pas światła.

Włączyli za jego plecami światła. Czy reflektor? Przez gardło do płuc przeciągnęli mu drut kolczasty. Przeciągnęli i poruszali tam i z powrotem, czyścili Artemowi oskrzela jak szczotką do butelek. Nie mógł się opanować, obejrzał się w biegu. Zobaczył samochód terenowy. Szerokie terenowe bydlę. Pędził chodnikiem: cała jezdnia była zapchana zardzewiałym wrakami, nie chciała przepuścić. Potem pisnął hamulcami, zatrzymał się: coś przeszkadzało mu przejechać. Artem zaczerpnął zimnego powietrza i skręcił za róg. I wtedy z boku dał się słyszeć drugi silnik – gwałtowny, wibrujący jak komar. Motocykl. Duma Państwowa stała ciężka i solidna, podobna do gigantycznego nagrobka – parter z mrocznego granitu, góra – szary kamień. Kogo pod nim pochowano? Motocykl wyrwał naprzód, mknął z boku. Jeździec, nie odrywając wzroku od drogi, wyrzucił w lewo rękę, błysnął ogniem na oślep; kule zaterkotały, poodbijały się od kamiennych murów. Oszczędziły Artema. Wtedy on też, nie zatrzymując się, nie zwalniając kroku, wystawił trzęsący się automat i rąbnął gdzieś tam, w motocyklistę. Wszystko poszło obok. Ale tamten dodał gazu, żeby nie wystawiać się na zabłąkane kule, wyrwał do przodu, uciekł gdzieś daleko, żeby wykręcić. Z tyłu znów zabrzmiał ryk. Terenówka się odblokowała. A Artem miał do Teatralnej, do wejścia – już tyle co nic, jakieś sto metrów. Boże, czy wejście jest otwarte? Panie Jezu, czy wejście jest otwarte? Jeśli istniejesz, musi być otwarte! Istniejesz!? Ostatni, czwarty żołnierz leżał u samych drzwi; nie leżał nawet, ale siedział, opierając się plecami o zamknięte drewniane skrzydło drzwi. Siedział ponuro, ze wzrokiem utkwionym w swoim przestrzelonym brzuchu, w dłoniach, w przeciekłym przez palce życiu. Artem doskoczył do drzwi, szarpnął jedne, drugie, trzecie. Z wirażu powracał rozwrzeszczany motocykl, coraz głośniej, głośniej. Potem wykręciła z poślizgiem kanciasta terenówka; chyba opancerzona? Artem nigdy takich nie widział. Takich nie mógł mieć nikt w metrze. Żadne z podziemnych imperiów bez portek czegoś takiego nie miało. Przylgnął plecami do drzwi, uniósł automat. Zaczął brać na muszkę wąską przednią szybę. W coś takiego nawet nie ma sensu strzelać. Na dachu terenówki pojawiła się maleńka figurka, jak tarcza na strzelnicy, diabełek z pudełka. Gwizdnęła kula, robiąc regularną dziurkę w szybie obok głowy Artema. Snajper. Już po nim. Puścił serię w mleczną mgłę. Na dachu samochodu terenowego zapaliła się cała rama reflektorów. Cięła go po oczach, oślepiła. Teraz nie dało się nawet celować. Co najwyżej walić na oślep.

Zaraz się skończy. Zaraz wszystko się skończy. Tylko snajper skieruje na niego swój punkcik. Artem zmrużył oczy. Raz. Dwa. Trzy. Cztery. Wypadł motocykl, zaszedł od wygodniejszej strony i nagle zgasł. Artem spróbował podejrzeć, osłaniając oczy ręką. Nie, oba pojazdy były całe. Stały nieruchomo, a Artem był na przecięciu ich reflektorów. – Ej! Nie strzelajcie! – poprosił ich załamującym się głosem. Podniósł ręce. Proszę, weźcie mnie do niewoli. Mieli gdzieś, co on im tam piszczał. Odbyli jakąś swoją bezgłośną naradę. I nie chcieli brać go do niewoli. – Kim jesteście!? Kim wy jesteście!? Sześćdziesiąt siedem. Sześćdziesiąt osiem. Sześćdziesiąt dziewięć. I nagle motocykl zerwał się z miejsca, buchnął błękitną benzynową mgiełką i zniknął mu z oczu. Potem tak samo zrobił wóz opancerzony: zgasił reflektory, wrzucił wsteczny, wykręcił i przepadł w zmierzchu. Jednak istniejesz, co? Istniejesz!? Czy co to, kurwa, było!? Kopnął z radości i niedowierzania ostatniego, czwartego biedaka: a tobie się tak nie poszczęściło, co? Ten przekrzywił się, osunął. U boku miał torbę z wystającymi przewodami. Mina. Przekazał Artemowi: mógłbym cię teraz za to ukarać. Nie złość się na mnie. Artem przeprosił, ale nie okazał skruchy. Przypomniał sobie coś, obszukał nieboszczyka. Pobiegł dookoła, szybciej, szybciej, póki tamci z wozu pancernego nie zmienili zdania. Szarpał po kolei za wszystkie drzwi: choć jedne musiały być otwarte! I znalazł, z przeciwnej strony. Wszedł do środka, natychmiast zbiegł po śliskich schodach na dół i dopiero tam przysiadł, żeby odpocząć. Dopiero tam uwierzył, że teraz nie umrze. Że umrze nie teraz. Schody zaprowadziły go do sali z bramkami i kasami biletowymi. Prowadziły z niej dwie drogi. Pustymi zawalonymi schodami ruchomymi w dół – na Ochotnyj Rjad, i galerią na Teatralną. Artem najbardziej się obawiał, że czerwoni wystawili tu patrol, który dokończy to, czego nie zrobili ludzie z terenówki. Ale przejście nie było chronione: widocznie po prostu zapieczętowali zaporę hermetyczną w dole, na stacji, a na górę nawet nie wychodzili, żeby się nie truć; zupełnie jak u nich w domu, na WOGN-ie. Artem wyciągnął minę. Popatrzył na nią. Jak się ją uruchamia? Mina wyglądała na tępą i straszną – jak władza. Bo to była władza – dana Artemowi nad nieznaną jeszcze liczbą ludzi. Co miał z nią zrobić?

Truchtem galerią – do wejścia na Teatralną. Tam także zamknięte, zabudowane, zamurowane. Ale pozostawiono drzwi: dla stalkerów, żeby wchodzić. Artem włożył swoją maskę i załomotał do tych drzwi co sił. Przez pięć minut z dołu, ze stacji, ktoś wdrapywał się na górę. Potem dalej nie chcieli otwierać, dopytywali zza zasuwy, nie wierzyli, że Artem był sam. W końcu zrobili szparę – na dokumenty – i Artem wsunął w nią skonfiskowany nieboszczykowi paszport. – Otwieraj, ale już! Otwieraj albo złożę skargę u ambasadora! Otwieraj, mówię, słyszysz!? O mało mnie tu nie wykończyli! Oficera bojowego! Rzeszy! Będziesz to miał na sumieniu! Otwieraj, sukinsynu! Otworzyli; nie kazali mu nawet zdejmować maski przeciwgazowej, żeby porównać z dokumentem. Dobrze jest, kiedy stoi za tobą całe kanibalistyczne państwo! Dobrze, kiedy maszerujesz, a krok w krok podąża twym śladem jakiś Żelazny Legion! Można żyć z przekonaniem! Artem nie dał wartownikom czasu na opamiętanie, nie pozwolił im sprawdzić plecaka, wyszarpnął im paszport i potoczył się w dół; zawołał tylko do nich przez ramię, że ma ważne polecenie, i starczy, i więcej, podludzie, nie musicie wiedzieć. Kiedy tylko znalazł się na dole, skręcił za róg, schował się, wyliniał jak wąż, zmienił ochronną zieloną skórę na swoją zwyczajną, wepchnął gdzieś na razie skafander, ale radiostacji nie porzucił. Już za czterdzieści minut trzeba się połączyć z Dietmarem. Czyli w ciągu czterdziestu minut musi tu odszukać Piotra Siergiejewicza Umbacha, człowieka, który usłyszał w eterze, że ludzie gdzieś jeszcze przeżyli. I wyciągnąć tego Piotra Siergiejewicza ze stacji, zanim wedrą się tu czerwoni… albo brunatni. Artem wyjrzał: czy aby za nim nie biegną? Nie. Nie biegli. Zapomnieli już o Artemie, wrócili do swoich spraw. Te sprawy były zapewne poważniejsze niż aresztowanie dywersantów. Ciekawe jakie? I dopiero wtedy przypomniał sobie, czym w ogóle jest Teatralna. Hala główna stacji – mała, przytulna, niziutka, z sufitem wyciętym w romby, jak kołdra – była widownią teatru: prawie cała zastawiona krzesłami, a z przodu, bliżej pokrytej aksamitnymi portierami ściany, również stolikami. Arkady też były zasłonięte, ale już nie aksamitem, lecz czym tylko się dało. Z sufitu zwisają prostokątne tablice informacyjne, świecą blado, pokornie, ale zamiast listy stacji widnieje na nich powitalny napis: „Witamy w Teatrze Bolszoj!”. A mieszka się tu w pociągach metra stojących na obu torach; jeden z nich zatrzymał się właśnie na stacji, kiedy na całym świecie wysiadł prąd, drugi zdążył się już wbić w tunel, pojechać w stronę Nowokuźnieckiej. To nic, wyszło przytulnie. Lepiej niż na rusztowaniach nad wodą. I lepiej niż w mieszkaniu socjalnym z piekłem za ścianą.

Chociaż pociągi te nigdzie nie jechały, a przez okno zawsze było widać to samo – kamień, ziemię – miejscowi mimo wszystko żyli wesoło: śmiali się, żartowali, podszczypywali się nawzajem w tyłki i nikt się nie obrażał. Tak jakby po prostu czekali w swoich przedziałach, że jeszcze chwila i maszynista przeprosi przez głośniki za dwudziestoletnie opóźnienie, a pociąg ruszy i w końcu dojedzie, jakżeby inaczej, do następnej stacji, i to oczywiście tego samego dnia, w którym wyjeżdżali: ostatniego dnia przed końcem świata. A na razie przywykli egzystować tu i teraz. Dookoła krążyły dzieci, umorusane i pomysłowe: biły się plastikowymi rurkami izolacyjnymi jak mieczami, obrzucały się nawzajem kwiecistymi frazami wyrwanymi z jakichś na pół zgniłych sztuk teatralnych, walczyły na śmierć i życie o ukradziony tekturowy, pomalowany gwaszami rekwizyt, chichotały i piszczały. Tutejsi mieszkańcy, ilu by ich nie było, wszyscy żyli z teatru. Jedni grali, drudzy malowali dekoracje, trzeci karmili gości, czwarci wyprowadzali pijanych. Po peronach błąkały się babcie w okularach, chłodząc się wachlarzami z biletów i nawołując drżącym głosem: „Na dzisiejszy spektakl! Na dzisiejszy spektakl! Ostatnie miejsca!”. Podchodziły do skraju peronu, zaglądały do tunelu w stronę Nowokuźnieckiej: ilu jeszcze naiwniaków stamtąd przywieje? A Artem miał ochotę zajrzeć w inną, przeciwną stronę. W drugą stronę oba tunele prowadziły do Twerskiej. Do Rzeszy. Gdzieś tam w ciemności czekają już pewnie uformowane do marszu kolumny. Krokiem defiladowym dojdą tu w jakieś piętnaście minut. A jeśli pomknąć benzynową drezyną – w dwie. Dwie minuty od momentu, w którym Artem powie Dietmarowi przez radio: „gotowe”, będzie tu awangarda szturmowców. Pośrodku hali w dwie przeciwne strony rozchodziły się w górę, ponad torami, dwie pary schodów; obie stanowiły przejścia na stacje Linii Czerwonej. Jedna na Ochotnyj Rjad, któremu komuniści przywrócili starą nazwę – Prospekt Marksa. Druga – na Plac Rewolucji; wcześniej należała ona w ogóle do Linii Arbacko-Pokrowskiej, ale po pierwszej wojnie z Hanzą czerwoni wymienili ją na Bibliotekę imienia Lenina. Oba przejścia były odgrodzone przenośnymi metalowymi parkanikami. Za parkanikami stali czerwonoarmiści w mocno powycieranych zielonych mundurach i po jednym oficerze w czapce z otokiem i znaczkiem – emaliowaną gwiazdą, malinową od upływu czasu. Stali naprzeciw siebie, w odległości dziesięciu małych kroków, przerzucali się żarcikami. Ale tych dziesięć małych kroków było terenem neutralnej stacji, nad którą nie mieli władzy. I chociaż stali na galerii, byli mimo wszystko częścią widowni Teatru Bolszoj. Tak właśnie żyła Teatralna: ściśnięta między dwiema przesiadkowymi forpocztami Linii Czerwonej a Rzeszą. Między młotem a kowadłem. Ale jakoś wciąż udawało jej się wyślizgiwać przeznaczeniu, wykręcać się, zwodzić żelazne pięści, unikać wojny, zachowywać neutralność. Długo się udawało: właśnie do tego dnia. I w dzisiejszym powietrzu chyba tylko Artem wyczuwał burzową elektryczność: pozostali

nie zdawali sobie sprawy i nie antycypowali rychłej i nieodwracalnej rzezi. Na minideptakach wzdłuż znieruchomiałych pociągów przechadzali się z panienkami urlopowani kolejowi oficerowie ze swastykami na rękawach i udawało im się zupełnie pokojowo mijać urlopowanych wytartozielonych oficerów z malinowymi gwiazdami, którzy właśnie tutaj, o krok dalej, w teatralnym bufecie wznosili toast za zdrowie towarzysza Moskwina, genseka Komunistycznej Partii Metra imienia Lenina. Wszystkim jednakowo wystawały z kieszeni na piersiach bileciki. Wszyscy zamierzali iść na przedstawienie. Wszyscy, choć jednak nie wszyscy, ktoś zamierzał zrobić coś innego: na sygnał odciąć przejścia na Ochotnyj Rjad i poderżnąć ludziom gardła. Przejścia, oprócz centralnego, były jeszcze dwa: jedno z tyłu stacji, na samym końcu peronu, a drugie – na górze, przez westybul. Trudno zablokować jednocześnie wszystkie trzy. Bezczelną operację wymyślił Dietmar. A zadanie Artema było podwójnie trudne. Od tamtej rozmowy przy wychodku Dietmar nie pozwolił już Artemowi znaleźć się choć na chwilę sam na sam z Homerem. Staruszek nie zdążył mu przekazać, ani jak radiotelegrafista wygląda, ani czym się zajmuje, ani gdzie mieszka. Znajdź, Artem, tego nie wiadomo kogo. I to w ciągu pół godziny. – Przepraszam – wepchnął się do przedziału z obcymi ludźmi. – Piotr Siergiejewicz tu nie mieszka? Umbach? – Kto? W życiu tu takich… – Przepraszam. Wszedł do sąsiedniego. – Piotr Siergiejewicz? Umbach? Jestem jego bratankiem… – Zaraz ochronę… Ludziom do domu… Tańka, łyżki zamknęłaś? – A wsadźcie sobie te łyżki… Głupia… Oglądając się na wszelki wypadek, sprawdził jeszcze dwie pary drzwi. – Nie wie pan, jak znaleźć Piotra Siergiejewicza? – Khm… Co? – Umbach, Piotr Siergiejewicz. Technik. Mój wujek. – Technik? Wujek? Co? – Zdaje się, że radiotelegrafista. Nie mieszka tu? – Radiotelegrafisty nie znam. Khm… Jest Piotr Siergiejewicz, który pracuje w teatrze w charakterze inżyniera. Który scenę, no… No! Co, nie rozumiesz? – Podpowiedziałby pan, gdzie go znaleźć? – Tam właśnie szukaj. Zapytaj u tego. No! Boże święty, dyrektora. Coś ty taki tępy? – Szczęścia życzę. – A idźże sobie w cholerę. Niczego sami nie potrafią. Młodzież, ku… W sali zarzępolili rozgrzewający się muzycy. Artem ruszył do wejścia – bileterka o mało nie capnęła go za rękę:

– Oni wszyscy by tu chcieli za darmo wchodzić! Żadnej świętości nie uszanują! Cham! Przecież to teatr! Bolszoj! Trzeba było biec z powrotem, kupować bilet, płacić nabojami, które pożyczył od nieboszczyków. Kupował i rozglądał się na boki: gdzieś tutaj, gdzieś wśród spacerowiczów, wśród tych, którzy przyjechali na spektakl z Nowokuźnieckiej albo skądkolwiek, z całego metra, były rozproszone dwie grupy dywersantów. Gdzieś byli udający teatromanów ludzie, którzy mieli odpalić bomby. Gdzieś, może skazani na śmierć, grający na przykład ojców rodzin, a sami obwiązani już materiałem wybuchowym. Dostaną sygnał, że czas umierać za Rzeszę, pójdą spoceni do posterunków granicznych Linii Czerwonej, spojrzą na zegarki i jednocześnie rzucą się na nie przebojem. A po kolejnych piętnastu minutach z dwóch tuneli naraz wedrą się brygady szturmowe Żelaznego Legionu. Spojrzał na zegarek. Zdał sobie sprawę: jeśli zrobi wszystko na czas, akurat zacznie się spektakl. To nie Artem tak wyliczył; to Dietmar. Artem po prostu zdołał nie umrzeć tam, na górze, żeby Dietmarowi wszystko zagrało zgodnie z planem. A jeśli Artem niczego nie zrobi, Homer trafi na stryczek. Na Teatralną zamiast faszystów wejdą czerwoni – i zamiast dzisiejszego dziś stanie się jutro. Może i jeden człowiek może zmienić świat, ale tylko odrobinę; świat jest ciężki jak pociąg metra, niespecjalnie daje się przesuwać. Znów pomknął do cerberki, wsunął jej bilet w zęby; i nasypał kulek do kieszeni. Od tych kulek okulary zaszły jej mgłą i przez tę mgłę nie widziała, że wszedł na salę pierwszy, przed całą publicznością. Przeszedł żwawo między oboma posterunkami czerwonoarmistów, nie zaglądając im w oczy, nie dając im się zapamiętać. Zakradł się na scenę, wetknął twarz w aksamit. Za kurtyną było ciemno; w głębi płytkiej sceny dało się odgadnąć zarysy jakiejś altanki, czy czegoś podobnego, albo pomalowanej na jakiś niewyraźny kolor antycznej świątyni… Artem dotknął jej – dykta. Zza dykty, tak jakby można było do niej wejść i tam mieszkać, dochodziły głosy. – Ależ ja też, możesz mi wierzyć, chciałbym wystawić coś innego! Chyba nie myślisz, że pasuje mi nasz obecny repertuar! Ale musisz zrozumieć, że w naszym położeniu… – Niczego nie chcę rozumieć, Arkadij. Męczą mnie te nonsensy. Gdyby w tym metrze, na tym świecie był jeszcze jeden teatr, odeszłabym bez namysłu! I Bóg mi świadkiem, że moje serce absolutnie nie chce dziś grać! – Nie mów tak! Co ja mogę zrobić? Chciałem wystawić Nosorożca Ionesco. Dobra sztuka dla wszystkich! Najważniejsze – jedyne kostiumy to głowy nosorożców, można je choćby z papieru zrobić. A potem zdałem sobie sprawę: nie wolno! Bo o czym to jest sztuka? O tym, jak normalni ludzie stają się jakby zwierzętami pod wpływem ideologii. No i jak coś takiego wystawić? Rzesza weźmie to do siebie, Linia Czerwona do siebie. I koniec! W najlepszym

wypadku bojkot! A w najgorszym… I do tego ci ludzie z głowami nosorożców… W Rzeszy na pewno dostrzegą paralelę z ułomnymi. Uznają, że wyśmiewamy ich lęki w stosunku do mutacji… – Boże święty, Arkadij… To jest paranoja. Artem zrobił ostrożny krok naprzód. Zobaczył kilka maleńkich pokoi: charakteryzatornia, klitka z rekwizytami i jeszcze jakieś zamknięte pomieszczenie. – Myślisz, że nie szukam materiału? Cały czas! Nieustannie! Ale taka klasyka, na przykład Hamlet: czytasz i co tam dostrzegasz? – Ja? Problem w tym, co ty tam dostrzegasz! – Problem w tym, co tam zobaczą nasi widzowie z Linii Czerwonej! Fabuła jest taka: Hamlet dowiaduje się, że jego ojca zabił rodzony brat! Czyli wujek Hamleta! Niczego ci to nie przypomina? Kłótnia odbywała się w zamkniętym pokoju, a obok, w komórce, pochyliwszy się nad stołem, siedział i lutował coś siwy mężczyzna z obwisłymi wąsami i łzawiącymi od dymu oczami. Jakoś mniej więcej tak Artem wyobrażał sobie człowieka o nazwisku Umbach. – Pojęcia nie mam… – A śmierć poprzedniego genseka Linii? W kwiecie wieku! Który dla Moskwina był kim? Stryjecznym bratem! Tu tylko ślepy idiota nie dostrzeże aluzji! Tego chcemy? Posłuchaj, Olgo, my po prostu nie mamy prawa ich prowokować! Oni tylko na to czekają. Jedni i drudzy! Artem stanął na progu komórki, w której siedział człowiek z obwisłymi wąsami. Ten wyczuł jego obecność, spojrzał pytająco. – Piotr Siergiejewicz? I nagle rozległy się kroki – pośpieszne, złowrogie, nieprzyjemne – to podkute buciory rysowały podłogę. Kilku ludzi. W milczeniu. Artem wstrzymał oddech, nastawił ucho tak, aby słyszało przez aksamitną zasłonę. – Jesteś zwykłym tchórzem, Arkasza. – Tchórzem!? – Dla ciebie wszystkie sztuki są zbyt ryzykowne, do kogokolwiek by się wziąć! Przypomnij no mi, czemuż to nie możemy wystawić biednej Mewy? Biednej, najniewinniejszej Mewy! Znalazłaby się w niej jakaś przyzwoita rola dla mnie! – Dlatego że napisał ją Czechow! Czechow! Tak jak i Wiśniowy sad! – I co!? – A to, że to Czechow! Czechow, a nie Wagner! Jestem stuprocentowo pewien, że nasi sąsiedzi z Wagnerowskiej stwierdzą, że to kamyczek do ich ogródka! Że mając złe intencje, wybraliśmy właśnie Czechowa, byle tylko im dogryźć! Kroki rozbiegły się po sali, rozsypały się. – Dwóch pilnuje sali, czterech za scenę! – szepnął ktoś komuś do ucha. – Radiotelegrafista musi tu być!

Artem błagalnie przycisnął palec do ust, padł na ziemię, poturlał się, poczołgał gdzieś na oślep i przypadkiem udało mu się znaleźć szczelinę pod sceną. Szukają radiotelegrafisty. Jego, Artema. Ci wartownicy nie łapali go od razu, tylko komuś zameldowali. Służbie bezpieczeństwa. Żeby go tylko wąsacz nie wydał! Kłócąca się za zamkniętymi drzwiami para nie słyszała kroków. – Tramwaj zwany pożądaniem? Mogłabym zagrać Stellę! – Ależ tam cała historia opiera się na tym, że Blanche wstydzi się swojego wyglądu i siedzi w półmroku! – Nie rozumiem… – Nie słyszałaś o żonie führera?.. – Głupie plotki! – Moja droga. Oleńko. No. Posłuchaj. Ludzie przecież przyjdą na ciebie… Przyszli… Bilety wyprzedane… Mogę cię przytulić? – Tchórz… Gbur… – Wystawiamy neutralny, rozumiesz, neutralny spektakl! Spektakl, który nie urazi niczyich uczuć! Sztuka nie powinna ludzi obrażać! Jest im dana na pociechę! Powinna budzić w nich to, co najlepsze! Ręce mu zesztywniały, zaczynały boleć. Ostrożnie, ostrożnie Artem zbliżył nadgarstek z zegarkiem do snopa światła. Popatrzył na cyferblat: za dziesięć minut trzeba się połączyć, powiedzieć Dietmarowi, że podłożył minę, i wykonać jego następny rozkaz. Dźwięczny kobiecy głos przybrał na sile: – I co ja, według ciebie, w nich budzę? Co!? – Rozumiem, o czym mówisz, ale przecież i w Jeziorze łabędzim baleriny wychodziły na scenę z gołymi nogami! Ach, gdybyśmy tylko mogli wystawić Jezioro łabędzie… Ale powiedziano nam wyraźnie: Jezioro łabędzie jest przez ludzi odbierane jako aluzja do puczów i przewrotów pałacowych. Sytuacja i tak jest zaogniona, nie powinniśmy denerwować ani jednych, ani drugich! A do tego twoje nóżki… Te twoje nóżki… – Zwierzę. Nosorożec. – No, powiedz, że dziś wyjdziesz… Powiedz, że zagrasz… Zaraz przyjdą też dziewczyny z corps de ballet… – Dymasz tam którąś, co? Zinkę dymałeś? – Boże, co za głupoty! Ja jej o sztuce, a ta mi… Po co rozmieniać się na drobne zdzirki, kiedy jestem zakochany w primadonnie? – Co ty mi tu o sztuce, co, łajdacki nosorożcu? Prawdę mów! – Wiesz, jak sam jestem zmęczony tą… tą neutralnością… Tym, że sztuka… Bla bla bla… Już sam mam ochotę się z kimś położyć… Rozumiesz mnie? Z kimkolwiek. – Nie zaczynaj. Do przedstawienia zostało tylko… – Niech już będą czerwoni, niech będą brunatni, byle tylko w pojedynkę…

– Jak ja cię rozumiem… Nie trzeba. – Trzeba. – Nie zdążymy. Nad jego uchem zabrzmiało syknięcie i ktoś niezgrabnie zaczął przestępować z nogi na nogę i zastękał. Ktokolwiek to był i po czyjąkolwiek duszę przyszedł, stał teraz pod zamkniętymi drzwiami – i chciwie podsłuchiwał. Do połączenia pozostało sześć minut. – Zdążymy. Niech to już będą jedni. Boże, kto to wymyślił, że sztuka powinna być niezależna? – Łaskoczesz mnie w ucho. Arkasza. – Kto wymyślił, że artysta musi być głodny? Idiota to jakiś wymyślił. – Zgadzam się. Ja też, wiesz… Chciałabym już konkretu. Jednoznaczności. Twardości. Chciałabym. – Rozumiesz mnie, tak? Niechby już nas kontrolowali, ale niechby dali nam czytelny kodeks zasad, niechby postawili cenzora – ale jedni. Wtedy moglibyśmy na przykład… Tramwaj wystawić i Mewę… Albo odwrotnie: Hamleta i… – Tak! Tak… – Na pociechę, rozumiesz? Sztuka jest dla nas… Mnie i ciebie… – Wolniej… O tak… Pukanie do drzwi. – Dobry wieczór! Arkadiju Pawłowiczu! – głos był chrypliwy, niski – i dziwnie Artemowi znajomy. – Kto to? Kto tam!? – Boże… – O, więc i Olga Konstantinowna tu jest. Otworzą państwo? – A… O! Towarzysz major! Gleb Iwanowicz! Co za zrządzenie losu! Już… Już. Czemu to zawdzięczamy? Otwieramy. My tu… Malowaliśmy właśnie… Olgę Konstantinownę. Przed spektaklem. Już otwieram. Artem widział przez szczelinę: cztery pary podkutych glanów i sznurowane buty. Drzwi się otworzyły. – O… Co się dzieje? Czy pan ma prawo tu… Z uzbrojonymi ludźmi… Glebie Iwanowiczu! To neutralna stacja! Rzecz jasna zawsze jesteśmy panu radzi… Jako gościowi… Ale co tu się dzieje!? – W wyjątkowych wypadkach. A ten jest akurat wyjątkowy. Otrzymaliśmy sygnał. Na stacji ukrywa się szpieg. Oto dokument. Wszystko jest oficjalnie, od Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego. Wiemy, że prowadzi bezprawną komunikację radiową z wrogiem. Przygotowuje dywersję. Artem zupełnie przestał oddychać. Z jakiegoś powodu przyszło mu do głowy, że przecież żaden z czterech zastrzelonych stalkerów na powierzchni nie miał radiostacji. Minę znalazł,

a radio zniknęło. – Czy są tu ludzie będący w posiadaniu sprzętu radiokomunikacyjnego? – Dokąd? Stać! Dokumenty! – rozległo się z sąsiedniego pokoiku. – Trzymaj go! – Kto tam jest? – Nasz pracownik. Z pionu technicznego. Piotr Siergiejewicz. – Dokąd to, Piotrze Siergiejewiczu? Rozległ się łomot, ktoś zajęczał. W szczelinie ukazał się rzucony na kolana obwisłowąsy Umbach: jeden z jego rozpostartych na ziemi wąsów przygniatał sznurowany but. Artem pomodlił się, żeby Umbach nie zaczął patrzeć w mrok pod sceną. Żeby Umbach ze strachu zapomniał wydać Artema glanom i za tę przysługę kupić sobie życie. – No, chłopcy, zerknijcie, co tam za rupiecie leżą u Piotra Siergiejewicza… – To… To zawodowe… Jestem inżynierem… – Już my wiemy, kim pan jest. Dostaliśmy na pana donosik. Planował pan atak terrorystyczny? – Broń… Broń Boże! Jestem inżynierem! W pionie technicznym! W teatrze! – Zabierajcie tego ofermę. Pojedzie na Łubiankę. – Protestuję! – Arkadijowi załamał się głos z determinacji. – Zabierajcie, zabierajcie. Niech pan tu podejdzie, Arkadiju Pawłowiczu. Na sekundę – głosy przesunęły się w dalszą część sceny i już stamtąd dobiegł cichy i bardzo wyraźny syk. – Słuchaj, śmieciu. Kogo ty tu na własnej piersi wykarmiłeś? Myślisz, że trudno nam teraz będzie zabrać i ciebie za jednym zamachem? Przejedziesz się Linią Czerwoną na końcową stację i nikt tu po tobie nawet nie zapłacze. I Oleńka twoja… Twoja… Dotkniesz ją jeszcze raz, a obetnę ci fiuta. I jaja. Sam. Potrafię. Bohater, kurwa, kochanek. Idź bzykać swój balet, a na Olgę masz nawet oka nie podnieść. Zrozumiano? Zrozumiałeś, gnoju!? – Ja… P. P. – Powiedz: tak jest! Tak jest, towarzyszu majorze! – Tak jest. G-Glebie Iwanowiczu. – Koniec. Idź. Przejdź się. – Dokąd? – Dokąd chcesz. Won! Scena nad jego głową zaskrzypiała od przybitych, zmieszanych kroków. Arkadij Pawłowicz nie wiedział, dokąd iść. Potem zeskoczył na ziemię, zaklął. Podreptał gdzieś, pokonany. Zrobiło się cicho: Umbacha zdążyli już podnieść i wyprowadzić i wszystkie podkute buciory wygalopowały z pola widzenia Artema. Do tego minął czas nawiązania kontaktu z Dietmarem. Znów pukanie do drzwi. Teraz już inne: szorstkie, pańskie, bez udawania. – Olga. – A… Gleb. Gleb, tak się cieszę…

– Stałem pod drzwiami. Cieszy się, suka… – Ale, Gleb, on mnie szantażuje. Nie daje mi normalnych ról. To jedno, to drugie… Trzyma mnie na smyczy, karmi obietnicami! – Milcz. Chodź tu. Zabrzmiało głośne, soczyste cmoknięcie. Oderwali się od siebie z wyraźnym trudem. – Więc tak. Przyjdę dziś w nocy. Wieczorem mam rozstrzelania. Będziemy sprzątać zdrajców. A po tym… Mam zawsze ochotę na deser. Taką, że aż zęby bolą. Masz tu być i czekać. Jasne? I masz być w paczce. Baletowej. – Rozumiem. Będę. – I żeby nikogo tu nie było. Arkaszy twojego czy tam… – Oczywiście, oczywiście. Gleb… A co… Co to za zdrajcy? – Złapaliśmy popa. Kazania głosił. A reszta to zbiegowie. Na Linii cienko z grzybami. Jakieś choróbsko. No i trzęsidupy zaczęły już uciekać. Pamiętają, jak w tamtym roku puchli z głodu. Ale to nic. Daleko nie uciekną. Teraz sprzątniemy dziesięciu czy dwudziestu dla przestrogi i pozostali zaraz się uspokoją. Dobra. Nie twoja babska sprawa. Podmyj się lepiej, a nie pytania będziesz zadawać. I nie zapomnij o paczce. – Tak jest. Zabrzmiało dźwięczne klepnięcie po tyłku, obcasy zabębniły po scenie, ciężko zeskoczyły na granit i zniknęły w nicości: w tej samej otchłani, z której wyskoczyły. Artem wciąż leżał, wciąż czekał: będzie płakać? Wpadnie w histerię, w spazmy, będzie z powrotem wołać swojego Arkadija? Ta zaśpiewała. „Śmie-lej… Do boju… To-re-a-dor…”

– Panie i panowie! I! Pozwólcie! Przedstawić! Państwu! Supergwiazdę! Teatru! Booooolszoooooj… Olga Ajzenberg! Rozbrzmiała jakaś trąbka – smutna i piękna, i Olga Ajzenberg wyszła na scenę na swoich długich nogach, zupełnie niepasujących do egzystencji w katakumbach. Podeszła do rurki. Zza kulis nie było widać jej twarzy, tylko cień nakreślony tuszem; ale i ten cień był nieprawdopodobny. Weszła na scenę w długim płaszczu; najpierw, zanim jeszcze zarzuciła swoje cudowne nogi na rurę, uwolniła się z niego. Artem rozłożył na podłodze antenę ze sworzni, skierował ją tam, gdzie według jego wyobrażeń powinna się znajdować Twerska. Założył słuchawki, kliknął przełącznik. Nie miał czasu, nie miał odwagi przebijać się z radiostacją na plecach przez wypchaną po brzegi salę, kłócić się z wartownikami, wdrapywać schodami ruchomymi na górę. Żeby tylko sygnał dotarł stąd tunelem to Twerskej (Darwinowskiej). Żeby się tylko połączył.

– Odbiór… Odbiór… Poszeleściło mu w głowie, pokrztusiło się i w końcu się zlitowało: – O! Stalker? A my tu już twojemu dziadkowi krawacik przymierzamy. Spóźniasz się. – Odwołajcie operację! Odbiór! Odwołajcie! Oni nie zamierzają brać Teatralnej! Odbiór! U nich jest głód… Na linii. Oni te blokady… Stawiają… Żeby łapać zbiegów… Dietmar wydał jakiś niejasny dźwięk: czy to charkot, czy to chrząknięcie. – Co, myślisz, że mnie teraz oświeciłeś, co? – Co? – Gdzie jest mina, kretynie? Podłożyłeś minę? – Nie słyszałeś mnie? Nie będzie żadnej inwazji na Teatralną! – No jak to… – teraz się stało jasne: Dietmar się śmiał. – Jak to nie będzie? Oczywiście, że będzie!

10 // Czerwone – Hej, facet! Czego chcesz? Artem popatrzył na pytającego: malinową gwiazdę widział jak przez mgłę. Wzruszył ramionami. Przy arkadach stały ukośnie znużone drzewce ze zwiędłymi czerwonym sztandarami. Zwieńczenia łuków były ucięte przez powieszone tuż nad ludzkimi głowami tabliczki: „Linia Czerwona. Granica państwowa”. – Idź stąd. Starczy tego gapienia się. Oficer nie spuszczał wzroku z jego rąk. Czerwonoarmiści za jego plecami czekali na rozkaz. Czego chcę? – zapytał sam siebie Artem. Nie wolno mu w żadnym wypadku: podnieść ręki i zrobić kroku do przodu. Nie wolno mu iść za tym nieszczęsnym Umbachem tam, gdzie Piotrowi Siergiejewiczowi będą zaraz nawijać kiszki na kołek. Nie wolno przyznać się, że radiotelegrafista, którego szukali, to nie Umbach, lecz on, Artem. Dlatego, że jego, Artema, nie dopuszczą do Umbacha i tak, to kiszki Artema będą następne. A więc co? A więc zapomnieć o Umbachu, o tym, co słyszał albo czego nie słyszał w gruźliczym moskiewskim eterze, zapomnieć o Homerze, który gdzieś tam, na Puszkińskiej, czeka na niego ze stryczkiem na szyi, o Dietmarze i jego zadaniu, o ludziach, którzy siedzą właśnie za jego plecami i zachwycają się tym paskudztwem i których niedługo będą kroić bagnetami, pożegnać się z malinową gwiazdką i pójść spacerem na Nowokuźniecką. A za jego plecami niech się dzieje cokolwiek – plecy nie mają oczu. A co jest na Nowokuźnieckiej? Nic. To samo, co i na WOGN-ie. Pustka. Duchota. Grzyby. Takie życie, które Artem powinien wieść bez sprzeciwu, póki nie zdechnie. Zatoczyć koło, wrócić do Ani. Kiedyś, na cudze martwe dokumenty. Dokumenty cudze, a życie będzie jego własne – jego, Artema, dawne życie – czarne, poskręcane, suche jak wypalona zapałka. Czy on chce takiego życia? Może takie mieć? Olga Ajzenberg zdjęła stanik. Reflektory, osierocone brakiem rąk Piotra Siergiejewicza, oświetlały aktorkę nieudolnie – zbyt ostro, oślepiając ją, rzucając na ściany jej smolistoczarny kształt.

Trąbka grała za szybko, za cienko, obrzydliwie, skręcała kiszki, a przy niej miotała się, kręciła wściekle na rurze kobieca sylwetka, jak nabita na pal. – Ogłuchłeś? Spadaj stąd! A przecież Artem, kiedy szukał Umbacha, kiedy szedł tutaj razem z Homerem, zapomniał na jakiś czas, jak to jest, kiedy nie ma dokąd iść. Staruszek coś mu dał. Choćby kierunek. Wybacz, dziadku. Jak cię uratować? Zrobić, jak diabeł każe? Pomóc mu urządzić tu rzeźnię? I co, niby wtedy cię wypuszczą? Nie wypuszczą, dziaduniu. To dopiero wybór: cokolwiek weźmiesz, ta sama beznadzieja. – Hej, przeszukajcie tego tu! Nogi same zrobiły krok do tyłu. Nogi jeszcze niczego nie postanowiły. Zgromadzeni na sali zaczęli się obracać, psykać. Jakiś urlopowicz w kolejarskim mundurze potrącił Artema. Czy to nie na Artema czekał w napięciu, obserwując ze znudzeniem wijącą się na palu aktoreczkę? Jeśli pójdziesz w drugą stronę, przed siebie, już nie wrócisz, wiedziały nogi. Ciało nie chciało jeszcze umierać. A dusza nie mogła wrócić do tamtego starego życia. Nie chcę mieć z nią dzieci, zrozumiał Artem. Zrozumiał zwyczajnie i na zawsze. Co jest tam, na WOGN-ie? Tam nie ma nic. Tam jest wszystko, czym Artem się nie stał. I wszystko, czym się nie stanie; prędzej zdechnie. Wysiłkiem umysłu zmusił się do podniesienia rąk – jedna poruszyła się nieco szybciej. Pot lał mu się po skroniach, piekącymi kroplami ściekał do oczu, szczypał. Płynęła w nim malinowa gwiazda. Może jeszcze cię nie zabili, Piotrze Siergiejewiczu? Słyszysz? Przecież szedłem do ciebie przez pół metra. Oto przyszedłem. I teraz nie mam dokąd pójść. Spraw, żeby jeszcze cię nie zabili… – Mam informację. – Co ty tam mamroczesz?! Artem czuł na sobie pajęczy wzrok z sali – przez skórę. Dlatego powtórzył równie głucho: – Mam ważną informację. O przygotowywanej dywersji. Ze strony Rzeszy. Chcę porozmawiać. Z oficerem. Bezpieczeństwa Publicznego. – Nie słyszę! Artem otarł pot i zrobił krok naprzód.

Przejście na Ochotnyj Rjad było długie, niekończące się, jakby zbudowane tu specjalnie dla Artema, żeby zdążył się w tym przejściu rozmyślić. Od zewnątrz granica Linii Czerwonej była słabo chroniona: przenośny płotek i dwóch

śniętych żołnierzy. Za to od wewnątrz, tam, gdzie obcy nie mogli dojrzeć, ciągnęły się trzy rzędy umocnień. Worki, drut kolczasty, cekaemy. Ich lufy patrzyły w ścianę, nie do środka i nie na zewnątrz: nie wiedzieli jeszcze, z której strony będzie atakował wróg. Na ścianach farbą, od szablonu, zarysowano podwójny profil: pucułowaci i łysiejący zasępieni ludzie, przerażająco podobni, jak zepsute tłoczenie na medalu; jeden drugiego ni to kryje, ni to zasłania. Bracia Moskwinowie, Artem wiedział. Ten na pierwszym planie to Maksim. Obecny pierwszy sekretarz. Ten, którego przystemplowano Maksimem to poprzedni, już nieżyjący. Z każdym krokiem, który oddalał ich od Teatralnej, fałszywą koślawą trąbkę Teatru Bolszoj słyszeli coraz gorzej, bo z przeciwnej strony, od Prospektu Marksa, coraz głośniej niosło się po korytarzu coś innego – prosto w twarz – coś dziarskiego, marszowego, śmiałego, na wiele głosów – wytwarzanego przez całą orkiestrę dętą. Orkiestrowy marsz zderzał się z marzycielską trąbką już w jednej trzeciej korytarza – i wypychał ją z powrotem do Teatru. Oświetlenie było kiepskie, ubogie: wzdłuż drutu kolczastego ciągnął się tylko świetlisty rów, a dalej jak kisiel rozlewał się półmrok. Do następnego drutu kolczastego. Nie trafiali im się po drodze żywi ludzie, jedynie ponure żołdactwo. Artem wyrywał do przodu, chciał już rozliczyć się z losem, ale konwojenci nie zamierzali się śpieszyć, oni z losem żadnych spraw nie mieli. Ledwie wytrzymał do stacji Prospekt Marksa (Ochotnyj Rjad). Do ostatniej blokady, która wyglądała tak jak i pierwsza: cherlawo, wystarczy mocniej dmuchnąć i padnie. Pozostałych nie było stąd widać, zasłaniały je schody, i dlatego zdawało się, że Teatralna nikomu się tu, na Linii Czerwonej, nie poddała. A orkiestra była najprawdziwsza – a stała wprost przy wejściu, na granicy, ze wszystkich sił dmąc, dzwoniąc i bębniąc. Słysząc ją, wbrew woli miało się ochotę rozprostować plecy; i oczywiście żadna trąbka ani żadne inne teatralne dźwięki nie mogły się przez nią przebić. Stacja – przytulna, domowa, mała, jak wszystkie pierwsze stacje metra, pełna była jednobarwnych ludzi. Nie było tu brudno i woda nie ciekła z sufitu, lampy się paliły; przyzwoicie, jednym słowem. Ale w tych chwilach, kiedy orkiestra na chwilę milkła, żeby zmienić jeden marsz na drugi, dawał się słyszeć drugi głos stacji. Nietypowy – zamiast właściwego ludziom zgiełku stacji Ochotnyj Rjad rozlegało się szemranie. Szemrali, oglądając się dookoła, stojący w krętych kolejkach ludzie z numerami na dłoniach, szemrali w bramach arkad – przy stolikach, wypełniając jakąś niezrozumiałą dla Artema papierologię, szemrały baby, szemrały dzieci. I nagle – kiedy bębny i kotły brały oddech – stacji przestawało starczać światła i czystości. A potem orkiestrowy taśmociąg ruszał od nowa i wyjeżdżająca z niego wesołość znów odmieniała stację. Żarówki świeciły jaśniej, usta przechodniów rozciągały się w uśmiechu, marmur zaczynał lśnić. Dla podtrzymania nastroju były jeszcze hasła – też od szablonu: „Czerwoną Linią

przekreślimy nędzę, analfabetyzm, kapitalizm!”, „Nie dla grabienia biedoty! Tak dla powszechnej równości!”, „Ich oligarchowie żrą grzyby naszych dzieci!”, „Dla każdego pełna norma!” i „Lenin, Stalin, Moskwin, Moskwin”. Łysy Lenin z wąsatym Stalinem wisieli w złotych ramach na ścianie szczytowej stacji. Obok stała warta składająca się z bladych chłopaczków w czerwonych szmatkach na szyi, leżały i kwiaty – plastikowe. Eskortowanego Artema miejscowi jakby nie zauważali: każdy, kogo mijał, znajdował sobie jakieś ciekawsze rzeczy; z nikim nie mógł spotkać się wzrokiem. Ale starczyło się wyminąć i zaczynało palić mu kark – te rozproszone spojrzenia gromadziły się całymi wiązkami, skupiane przez ciekawskie szkiełka. Szedł i umawiał się z Piotrem Siergiejewiczem, żeby ten jeszcze przez chwilę nie umierał i nigdzie nie wyjeżdżał, żeby dotrwał do przybycia Artema. Minęła ledwie godzina, była szansa. KGB znajdowało się na spodzie stacji: pod podłogą, którą przemierzali jednobarwni obywatele, mieściło się jeszcze jedno piętro, niziutkie i nikomu nieznane, a wejście tam też wyglądało, jakby to była szafa do trzymania szczotek i wiader. Ale w środku wszystko było zwyczajne, jak wszędzie, na całym świecie – korytarz pomalowany olejną farbą, do pasa na zielono, wyżej na biało, brunatniejący i wybrzuszający się od wilgoci tynk, nieśmiertelne dyndające żarówki i ciąg pokoi. Konwojent otworzył jedno z pomieszczeń, wepchnął do środka Artema. – To pilne! Mam pilny meldunek! – Meldunki są w wojsku – mrugnął do niego tamten. – Tutaj się donosi. Zgrzyt zasuwy na zewnątrz zdzielił go po uszach, po obnażonych nerwach. Popatrzył na swoich sąsiadów: kobieta z umalowanymi tuszem oczami i utlenioną na żółto grzywką oraz resztą włosów zebranych w kulkę na czubku głowy i ponury mały facet o białych brwiach i rzęsach, ostrzyżony byle jak. Skórę miał garbowaną i opaloną, jak u alkoholików. Umbacha w celi nie było. – Przysiądź się – powiedziała kobieta. – W nogach prawdy nie ma. Facet smarknął. Artem przymierzył się do ławki i stał dalej, tak jakby dzięki temu mieli go szybciej przyjąć, wysłuchać i zgodzić się wypuścić radiotelegrafistę na wolność. – Też myślisz, że teraz od razu rozpatrzą, tak? – westchnęła kobieta. – My tu tak trzeci dzień. I może dobrze. Oni tu tak rozpatrują… Że lepiej by już nie rozpatrywali. – Zamilknij… – jęknął facet. – Choć teraz byś pomilczała. – Nie przyprowadzili tu przede mną wujaszka? – zapytał ją Artem. – Takiego z wąsami? – pokazał rękami jak bezsilnie zwisały Umbachowi wąsy. – Nie było takiego. Bez wąsów też nie. Sami tu kiblujemy. Dogryzamy sobie nawzajem. Facet odwrócił się do ściany i zaczął nienawistnie dłubać w niej paznokciem. – A ty co przeskrobałeś?

– Niczego nie przeskrobałem. Muszę wyciągnąć tego wujaszka. – A wujaszek co zrobił? Artem popatrzył na jej cieliste rajstopy, całe w szramach zacerowań, na jej ręce – sina krew płynie tuż pod skórą, rozpiera ją od środka. Oczy przez czarną obwódkę wydają się początkowo większe i namiętniejsze, jak za kolejnym razem, a w istocie jednak nie, są zwyczajne. Pomarszczony uśmiech. Zmęczone zmarszczki. – Wujaszek też nic. My to w ogóle jesteśmy z Teatralnej. Tak sobie żyliśmy i żyliśmy. – A jak wam tam jest, na Teatralnej? Pewnie do kitu? – powiedziała współczująco. – Normalnie. – A nam tu mówią, że już prawie pozjadaliście się nawzajem. Czyli co, kłamią? – Julka! No co ty, głupia jesteś? – zawołał do niej facet. – Nam tu się dobrze żyje – przypomniała sobie Julka. – My to mamy w zasadzie w dupie, jak tam u was jest. – Pomyślała, zawahała się. – A za grzybami to długo stoicie? – Jak to: „stoimy”? – No, stajesz na końcu kolejki. Który jesteś z rzędu? – Jaka kolejka? Masz pieniądze, to kupujesz. – Jak to pieniądze? Kartki czy jak? – Nam tu – wtrącił się facet – nie są potrzebne żadne pieniądze. U nas kto pracuje, ten je. A nie tak jak u was, na waszej Teatralnej. U nas człowiek pracy jest pod ochroną. – To dobrze – powiedział Artem. – Żryjcie sobie sami te wasze pieniądze – dodał facet. – Co ty, Andriusza, tak na niego napadasz – wstawiła się za nim Julka. – Podłożyli nam tu jakąś mordę, to mu jeszcze cycki pokaż! – Andriusza charknął sobie pod nogi, ale jakby i w Artema. – Nagle ci się moje cycki spodobały – uśmiechnęła się tamta do faceta. – Nie jestem prowokatorem – zakomunikował sam sobie Artem. – Ja w ogóle niczego nie chcę wiedzieć – powiedział Andriusza. – To wszystko nie moja sprawa. Zamilkli. Artem przytknął ucho do drzwi. Było cicho. Popatrzył na zegarek. Co tam u Dietmara? Nadal mu wierzy? I jak długo będzie jeszcze do tego skłonny? – Ale że co, w ogóle nie ma kolejek za grzybami? – zapytała Julka. – A ile dają na osobę? – Na ile starczy pieniędzy. Nabojów – dodał na wszelki wypadek Artem. – Nieźle! – powiedziała z zachwytem Julka. – A gdyby przyjść we dwójkę? – Co? – Wtedy obojgu dadzą, na ile starczy? – No, tak.

– Nażarły się kurwy – powiedział Andriusza. – Myślisz, że czyje grzyby oni żrą? Moje i twoje! Nam dzieci puchną z głodu, a ci się pasą! – Wcale nie puchną! – przestraszyła się Julka. – Zresztą my nie mamy dzieci. – Mówię konfiguralnie. Obrazowo, to znaczy, ja… Utkwił w Artemie smutny wzrok z poczuciem, że właśnie popełnił błąd nie do naprawienia; oblał się purpurą. – On niczego takiego nie powiedział – poprosiła Artema Julia. – Dobrze? Artem wzruszył ramionami. Skinął głową. – Siebie przypilnuj! – warknął do żony Andriusza. – Cipa! Gdybyś nie ględziła, to bylibyśmy w domu. A Jefimowowie niczego cię nie nauczyli! – Jefimowowie przecież milczeli, Andriusza – wyszeptała tamta. – Ich wzięli ot tak. Nigdy nie słyszałam od nich ani słówka przeciw… Przeciw. – Czyli było za co! Czyli było! – również szeptem wykrzyczał tamten. – Jak niby – ot tak, ni z tego, ni z owego wzięliby ludzi i… – charknął. – I całą rodzinę. – Co całą rodzinę? – zapytał Artem. – A nic! To, co trzeba! – A co ja takiego powiedziałam? Że grzybów w tym roku nie starczy. Że w sowchozie jest nieurodzaj, przez tę chorobę… Białą zgniliznę. Będziemy głodować. Ale tak przecież jest! Przecież nie wzięłam tego z głowy! A ci na to: oszczerstwo… I ta… no… propaganda… – Komu to powiedziałaś? Głupia pizda! Swietce Diemientjewej powiedziałaś! Nie wiesz o Diemientjewach czy jak? – Daszka z Diemientjewów pracuje w dziale konserw, niby sama nie rozumie! – Czyli pracuje i milczy! Ludzi nie za takie rzeczy zabierają! Wasiljewę za co? Za „Boże, zmiłuj się” i że się przeżegnała! A Igora ze sto piątej to za co zabrali? Paplał na przerwie na papierosa, że na Czerkizowską przyszli ludzie z zewnątrz. – Z jakiego zewnątrz? I co dalej? – Nie z Moskwy. Skądś na powierzchni. Niby z innego miasta. I rzekomo przyszli bez skafandrów ochronnych. No i co w tym wielkiego? Co w tym takiego jest? Jasne przecież, że to bujda. Że niby wszystkich tych z innego miasta od razu co do jednego zgarnęli i jeszcze tego samego dnia… – ciachnął sobie palcem po gardle. – Nie pokazuj na sobie! – przestraszyła się Julka. – No, czy nie bujda? Przecież to bzdury! Amerykańcy, kondomy jedne, rozwalili nam wszystko do czysta, toż to nawet małe dziecko wie, że tylko Moskwa stoi. Jakie znowu miasto! A na drugi dzień wyciągnęli Igorka Zujewa. Judin tam podsłuchiwał, a Judin też… Trzeba być baranem, żeby przy Judinie… – Z jakiego miasta? – podniósł się Artem. – Z jakiego miasta przyszli? Ci na Czerkizowskiej? – Aha – powiedział mu Andriusza. – Już się rozpędzam.

Artem oderwał się od drzwi, podszedł do faceta, pochylił się nad nim. – Ale mówił? Mówił, tak? Ten Igor? – I się namówił. – Powiedz! Powiedz, to ważne! – Nie złożyłeś jeszcze donosu na tego swojego wujaszka! Nie za dużo ci? – uśmiechnął się złośliwie Andriusza. – Co za idiota z ciebie! Po prostu powiedz! Skąd?! – Artem wziął faceta za kołnierz, nawinął sobie materiał na dłonie, przycisnął go do ściany. – Zostaw go! Zostaw! – zapiszczała Julka. – On nic nie wie, nic! Straż! Ludzie! – To wszystko pierdoły. – A jeśli nie?! – I co? I co, jeśli nie?! – A wszystko! Przecież wtedy można stąd spieprzać! Z tego metra! Oderwany od podłogi Andriusza potrząsnął głową. Skrzywił gębę. – Jak by im było tak dobrze, to łaziliby do nas? Artem nabrał powietrza – żeby się kłócić – i nie potrafił. – Postaw mnie. Postaw mnie, gnido – powiedział Andriusza. Artem go postawił. Obrócił się, wrócił do drzwi. Chciał oprzeć się o nie czołem – a te się otwarły. – Ten z Teatralnej. Do wyjścia! – Na próżno – powiedział Artem do Andriuszy. – No to sam ich spytaj – charknął tamten.

– Oto on, towarzyszu majorze. Ten od dywersji. – A bransolety? Dawaj mu bransoletki. Zadzwoniły kajdanki. – Tak to jest, kiedy sami się przyznają… Zawsze trzeba w bransoletkach – objaśnił Artemowi towarzysz major, witając go w progu. – Mów mi Gleb Iwanowicz. A ty jak się nazywasz? A Artem już wiedział, że to Gleb Iwanowicz. Znał jego ochrypły i niski głos. I sznurowane buty. – Kolesnikow Fiodor. Jak w paszporcie, który wydał mu Dietmar. – No to melduj, Fiodor. Gleb Iwanowicz był przysadzisty, tęgi; rasa mięsna. Głowa o szerokim czole łysiała, grube wargi odcinały się różem. Był wzrostu Artema – czyli nie bardzo wysoki, lecz szerszy ze dwa razy i cztery razy grubszy. Bluza munduru na nim nie wisiała, kołnierz dla byczego karku był

ewidentnie za ciasny, a przez spodnie przebijały węzły mięśni. Gleb Iwanowicz sam usiadł przy biurku, zostawiając Artema na stojąco. – Zabraliście nie tego, co trzeba. – Jakiego nie tego? – wytężył uwagę major. – Umbacha. Na Teatralnej. On niczemu nie jest winien. To pomyłka. – A kogo trzeba było zabrać? – Kogoś innego. – A. Aha. I ty przyszedłeś go ratować? Major natychmiast się znudził. – On nie jest żadnym dywersantem. To inżynier z teatru – oznajmił Artem. – No, a przyznał się, że jest. – On przecież… Nagadał. Nagadał na siebie. – To już jego problem. My wszystko mamy podpisane. I co dalej? Pomieszczenie było przestronne i proste, wręcz surowe. Na podłodze zawijało się linoleum, w kącie stał szary sześcian sejfu, tylko biurko było bogate, zdobyczne – no i ten zdublowany profil na ścianie. To wszystko. A nie, nie wszystko. Coś jeszcze tykało. Artem obejrzał się: za nim, nad wejściem wisiał zegar. Niedawno taki widział – w całkiem innym miejscu. Zegar był prosty: szkiełko oprawione w granatowy plastik. Na cyferblacie widniała tarcza z wbitym w nią mieczem, do tego linijka liter – wszystkie wielkie, połączone dywizami. „WCzK-NKWD-MGB-KGB”. Była za dziesięć dziesiąta. – Śpieszysz się gdzieś, Fiodor? – zapytał go major. Uśmiechnął się półgębkiem. – Jesteś spóźniony? – Ciekawy zegar. – Zegar jest jak trzeba. I patrząc na niego, widzę, że czekają na mnie sprawy. To wszystko, Fiodor? Wrócę do ciebie jeszcze później. – Muszę z nim porozmawiać. – Tego akurat w żaden sposób nie da się zrobić. Kim on dla ciebie jest? Krewnym? Czy kolegą? – Do czego się przyznał? To nie dywersant. W ogóle nigdy nie był w Rzeszy. To nie jego szukaliście. Kogoś innego. – Nie, Fiodor. Szukaliśmy jego. Piotra Siergiejewicza. I Rzesza nic do tego nie ma. Proszę – major pomachał jakimś tłustym papierem. – List gończy. Z centralnego aparatu. Centralny aparat nie może się mylić. Czyli to nie po niego, Artema, przyszli? Czyżby Umbach rzeczywiście był winny? – To wszystko? – Gleb Iwanowicz wstał. – Bo na dziesiątą jestem umówiony.

Pochylił się nad sejfem, poczarował, skrzypnął zasuwką; i wyciągnął czarnoszary, zmatowiały od rys rewolwer. Wówczas Artem przypomniał sobie, na co konkretnie major jest umówiony. – I co… Co teraz z nim będzie, z Piotrem Siergiejewiczem? – zapytał z wyschniętym gardłem. – Najwyższy wymiar kary – wydał wyrok major. – Dobra, Fiodor. Poczekaj do jutra. Jutro jeszcze sobie porozmawiamy. Czuję, że to nie będzie krótka rozmowa. Coś chcesz mi powiedzieć, ale się wahasz. Trzeba cię jakoś rozruszać, a z czasem dziś, jak na złość, kiepsko. Jest robota. Pogrzebał jeszcze w sejfie, wyjął z pudełka garstkę małych kołeczków, rozsypał je po biurku. Wysunął w rewolwerze bęben, zaczął faszerować go tępogłową śmiercią. Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem. I jeszcze zostało. – Jego nie wolno zastrzelić! – zawołał Artem. – Umbacha! – Dlaczego? – On ma informacje… Jest radiotelegrafistą. I wie coś… – Wszystko, co wie, wiemy i my – uspokoił go major. – Przed nami nie może być tajemnic. Koniec. Idź się przespać. Tu na mnie… ludzie czekają. Gleb Iwanowicz podrapał się, pogładził po napiętym rozporku, przeciągnął się z rozkoszą. – Nawet pan sobie nie wyobraża! On ma informację! Cenną… On… – Artem ugryzł się w język, zastanowił się po raz ostatni. – On znalazł ocalałych! Połączył się! Z innymi! Rozumie pan? Z innymi ocalałymi! Nie w Moskwie! – spojrzał na majora, w jego szeroką, regularną twarz. Nic tam się nie zmieniło ani nie poruszyło. – Jakieś pierdoły. Potem przez jego usta przemknął cień uśmiechu. Gleb Iwanowicz poprawił ręką włosy. Minę miał marzycielską. Czekał, czekał na wieczór, czekał na godzinę dziesiątą i czekał na to, co będzie potem – umówione spotkanie ze swoją piękną suczką w baletowej paczce. Oto o czym miał ochotę myśleć. Artem podniósł skute ręce. – A jeśli są jakieś miejsca, gdzie można żyć? Jeśli nie musimy, nie mamy obowiązku tu, w metrze… Do końca… Co? I on – on! – może to wiedzieć! Major zważył rewolwer w dłoni, zmrużył oko, popatrzył na biurko przez muszkę. – To jest jakość – powiedział z zadumą. – Z niego pewnie już sto lat temu rozstrzeliwano. A jednak… Nie ma lepszej maszynki od nagana. Szczególnie do tych spraw. Nie zatnie się, nie przegrzeje. – Co, nie słuchasz mnie?! – wściekł się Artem. – Też coś wiesz?! – Dobra, wystarczy. Eskorta! – Nie, nie wystarczy! Jeśli go teraz rozstrzelasz, nigdy niczego… Nigdy!

– Eskorta, ku…! – ryknął major w stronę drzwi. – Nigdy! On jest jedyny, rozumiesz to? Nikomu więcej się nie udało! Znaleźć, połączyć się… Nie wolno go zabić! – Czyli jednak nie wolno? – Nie wolno! – Cenna informacja? – Tak! – Ocaleni! – Ocaleni! – Dobra, idziemy. Major chwycił Artema swoją wielką łapą jak prasą hydrauliczną, kopnął drzwi, wyciągnął na korytarz. Konwojent biegł do nich, skruszony i przerażony, dopalając skręta, ale major tylko wsunął mu oksydowaną lufę w gębę i odepchnął. Wyciągnął z kieszeni pęk kluczy, zadzwonił nimi przy jakichś drzwiach. Grzmotnął w nie, wepchnął Artema do celi. Siedziało tam siedmiu ludzi, bladych i spoconych. – Umbach! – To ja. Obwisłowąsy Piotr Siergiejewicz wstał, spoglądając pytająco i niespokojnie. Cały był umazany czymś brunatnym, podsychającym; nasada jego nosa była pęknięta, usta wyszczerbione. Przechylał nieco głowę do tyłu, żeby nie ciekło mu z nosa. To cień przemyka przez jego twarz, to plama światła: czego ma się spodziewać? Major podniósł rewolwer do jego czoła i od razu trzasnęło po uszach, walnęło jak młotem i prysnęło czerwonymi drobinkami dookoła, na jego rękę, na twarz, na bluzę. Umbach sflaczał i opadł na ziemię, zrobił się jak worek z piaskiem. Pozostali bladzi ludzie zatkali uszy, baba zaczęła piszczeć. Cała ściana mieniła się lśniącymi mokrymi strzępami. Strażnik więzienny wsunął głowę do celi, zaklął bezgłośnie, o coś niesłyszalnie zapytał. Ostro dźwięczało w uszach. Major chwycił Artema za ramię i wywlókł na korytarz, trzasnął drzwiami. Zaryczał, zagłuszając dzwonienie. – Komu nie wolno? Mnie? Mnie nie wolno? Ty mały sukinsynu! Mnie nie wolno?! Mdłości, zawroty głowy. Artem przełykał ślinę, trzymał to w sobie. Zwymiotuje – okaże słabość. – Wyprowadzić ludzi do rozstrzelania! Ilu się da! – krzyknął major do strażników, ledwie pokonując dzwonienie. – Ilu tu mamy? – Z Umbachem było siedmioro. – Czyli akurat wystarczy jeden bęben. I umyć celę! Major zrobił krok do przodu i stanął wprost przed oczami Artema. Ludziom, którzy podbiegli z wartowni, powiedział:

– Za mną go! Wrócili do gabinetu. – Mówisz: nie trzeba. Trzeba! Trzeba was rozstrzeliwać. I to publicznie. Rozstrzelanie to przydatna rzecz. Bo inaczej to każdy, kurwa, myśli, że jest głównym bohaterem, że ten film to o nim nakręcili. I masz, popatrz, jak z ludzi robią się worki z gównem. Cyk! I gotowe. I nie będziesz już tyle na swój temat sobie wyobrażał! Wziął z biurka wolny nabój i podsunął go Artemowi pod nos. – Patrz. To dla ciebie. Chciałem z tobą jutro porozmawiać bez pośpiechu. O tych twoich bredniach. Ale ty się prosto na rożen pchasz. Wysunął bęben, wcisnął do niego nabój z imieniem Artema. – Zabrać go do pozostałych! – Nie – Artem potrząsnął dzwoniącą głową. – Nie! – Won! – Dzisiaj… Zaraz… Rzesza… Będzie… Na Teatralną… – Won, bydlę! – Umbach… To ich agent. Był. Miałem go… Wyciągnąć. Stąd. Ja też… też jestem dywer… santem. – Gaduła z ciebie… – Stój. Stój. O radiotelegrafiście to wszystko kłamstwa. Nie zabijajcie mnie. Przysięgam… Tam są teraz dwie… grupy. Zaminowują przejścia. Gleb Iwanowicz w końcu się do niego odwrócił. – Po co? – Będą anektować Teatralną. – No i? – W tunelach stoją ich brygady szturmowe. W gotowości. I dwie grupy dywersyjne na Teatralnej. Będą wysadzać przejścia prowadzące do was. I kiedy odetną Teatralną… Za pięć minut… Będą tam. – A co z Umbachem? Po co tu on? – Był radiotelegrafistą. Miał dostać sygnał do rozpoczęcia. – A ty? – Ja byłem przy nim. Jako łącznik. – Kto dał zadanie? Tobie. Kto? – Dietmar. – Znam. Major zastygł. Zegar nad głową Artem odliczał: c-k, c-k, c-k. Dokładnie taki sam jak u majora z Hanzy. Tylko zakończenie skrótowcowej historii WCzK było inne, przedwczesne. – Ale przecież ty jesteś tutaj. U nas. I Umbach też. Czyli na razie czekają. Jak długo będą czekać?

– Mieli uderzyć przed końcem spektaklu. Jeśli się przeciągnie… Poślą kogoś, żeby sprawdził. I wysadzą tak czy inaczej. C-k. C-k. Brwi majora zsunęły się razem. – Znasz pozostałych z twarzy? Z tych dwóch grup? – Znam. Dowódców. – Pomożesz? Skinął głową z wysiłkiem, raz, jakby zardzewiał. – Nie zdążymy tak szybko zebrać ludzi… – powiedział głośno major. – Trzeba przeciągać. Trzeba przeciągnąć. Chciał podpowiedzieć majorowi, ale bał się: ten przecież umyślnie zrobi na odwrót. Musi sam. Myśl, myśl, majorze. No!? – A jeśli podrzucić im dezinformację? Że grupy zostały już zneutralizowane? – Jak? Nie zdążymy. Artem miał ochotę zacisnąć powieki, zatkać, zaryglować swoje wnętrze, żeby major nie odgadł jego aluzji, jego błagania; ale zmusił się, by wciąż mieć wytrzeszczone oczy, tak jakby sam zapraszał Gleba Iwanowicza do swojego wnętrza. I ten wszedł w Artema przez jego źrenice, rozdrapał rogówkę, obtarł i pobrudził tam wszystko bryzgającymi drobinkami Piotra Siergiejewicza. – Masz hasło i odzew do łączności radiowej? – zdecydował się na koniec. Artem pochylił głowę w milczeniu. Potem ostrożnie znów ją podniósł. Bał się spłoszyć decyzję majora – jedyną, która dawała Artemowi ocalenie. – Idziemy. Przez korytarz, obok otwartej już celi, gdzie stali skazani na śmierć, gapiąc się w podłogę, w ściany, jakby śpieszyli się, by ukryć i zachować swoje dusze w spoinach między kafelkami, pod zagiętym linoleum, przeszli do drugiego pokoju z napisem „Łączność” na drzwiach. Wycieńczony radiooficer z zajęczą wargą stał w pozycji na baczność. Stół z telefonem, zielone skrzynki z przełącznikami i wskazówkami, słuchawki. Konwojent stanął w drzwiach, Artem kopniakiem został zaproszony do aparatu. Ale przedtem Gleb Iwanowicz podniósł słuchawkę telefonu, postukał guzikami. – Halo. Tu Swinołup. Tak, Swinołup. Dajcie mi Ancyfierowa. Artem odleciał. Bliźniacze zegary łączyły się z idiotycznym i nieczęsto spotykanym nazwiskiem. Nie mogło być takiej zbieżności. Takiej zbieżności być nie mogło. Tamten nazywał się Borys Iwanowicz. Ten – Gleb. Otczestwo to samo. Byli mało do siebie podobni. A jednak uwierzył od razu, choć brzmiało to jak fantastyka. – Tak, towarzyszu pułkowniku. Działacz mi się tu przyznał. Mówi, że Rzesza zamierza zająć Teatralną. Właśnie teraz. Głos. Artem rozpoznał głos – tam, leżąc pod sceną, dlatego że głos bracia mieli jeden na dwóch. Wypowiadali tym głosem różne słowa i tworzyli z nich różne zdania; i różne mieli

mundury, i zegary zatrzymały im się w różnych czasach. A głos mimo wszystko był ten sam. Gleb był z pewnością starszy. Wyglądał na starszego. Czyli Borysowi służba biegła szybciej. Jak to z nimi jest? – pomyślał z jakiegoś powodu Artem. Zamiast pomyśleć, czy nie przerwie się ta biała nitka, po której zamierzał iść nad przepaścią. Jak to się stało, że dwaj bracia znaleźli się na tym samym stanowisku po dwóch stronach linii frontu? Wiedzą o sobie nawzajem? Powinni. Nie mogą nie wiedzieć. Toczą ze sobą wojnę? Nienawidzą się wzajemnie? Próbują się pozabijać? Bawią się? Co? – Zgadzacie się? Tak jest. I akurat zdążycie nam wtedy posiłki… Tak. Zgadzam się. Nie my to zaczęliśmy. I ja też nie widzę innego… Tak jest. Przyjąłem. Artem czekał w ciszy, już nawet nie myślał, żeby szum myśli nie spłoszył siedzącego mu na ramieniu czarodziejskiego ognistego ptaka – powodzenia. Szansa była jedna na tysiąc. – Jaka częstotliwość? Krzywousty oficer łączności usiadł przy radiostacji; Artem podał mu liczbę. Zaczęli przeczesywać eter. Słuchawki założyli Artemowi na ukos: jedna przykrywała ucho, druga była obrócona w ich stronę. – Wystawiliście anteny na powierzchnię? – zapytał. – Jaki jest stąd sygnał? – Lepiej myśl o swoim – poradził mu Swinołup. – O naszym. – A wy… Nigdy wam się nie udawało… Usłyszeć innych miast? Oficer łączności, tak jakby to jego pytali, pokręcił głową. – Nie ma żadnych innych miast, dzieciaku – powiedział major. – Zapomnij. – Ale jednak ludzie przychodzą… Byli tu przecież ludzie z innych miast? Przychodzili do metra. – Bujdy. – Ale ich likwidowali. I to wasi ludzie. – Też bujdy. – I tych, którzy o tym paplali… Gleb Iwanowicz zmrużył oczy. Postukał lufą o metalową skrzynkę. – Bo po kiego wała powtarzać kłamstwa! Siedzimy tu, to siedzimy! Po co ludziom mącić w głowach? Niech marzą, o czym im się mówi, żeby marzyli. O tym, że pokonamy Hanzę, wszystkich burżujów postawimy pod ścianą i wtedy będzie w metrze komunizm. I pełna norma grzybów dla wszystkich. Tu będzie dobrze. Tutaj. U nas. Ojczyznę trzeba kochać, rozumiesz? Gdzie się urodziłeś, tam się nauczyłeś. – Ja się urodziłem na górze. – A zdechniesz na dole! Swinołup klepnął go po plecach i zarechotał. To był jego pierwszy żart. Z szumu fal radiowych wychynął głos. Major skinął Artemowi głową, przysunął lufę do jego głowy, motywując go i nakierowując. – Dietmar.

– Tu stalker. – O! Stalker. No i jak? – Konwalie zakwitły. – Czyli wiosna. Lufa wsunęła się Artemowi w wolne ucho, zimna, żelazna. Wprost w przewód słuchowy. Denerwował się, chciał się zorientować, czy go nie oszukują. – A ja wolałem zimę. – No idź, kryj się. Spróbował zerknąć na Swinołupa – ale rewolwer nie puszczał. Należałoby liczyć, ale mu się nie udawało. Lufa, drapiąc mu skórę, wcisnęła się w dziurkę; zatkała ucho. – Co to za gówno? – zazgrzytał mu przez lufę do mózgu major. – Odwołujemy operację – powiedział Artem. – Dietmar, odwołujemy… I wtedy, w ułamku sekundy. Huknęło! Wszystko podskoczyło, sufit rozpadł się na części, pył wdarł się i zawisł w powietrzu, zamigotało i wyłączyło się światło, wszystko oślepło, ogłuchło. Artem był jedynym, który na to czekał. Tylko na to czekał. Dał nura w bok, skutymi rękami szarpnął za broń i wyrwał ją z osłabionego uchwytu grubych paluchów, odskoczył w bok. Zamrugało światło. Konwojent leżał na ziemi przywalony betonem. Swinołup, posiekany gruzem, krwawiąc, macał na oślep podłogę wokół siebie. Radiooficer, nic nie rozumiejąc, wciąż siedział nad swoją aparaturą. Krzyki przebiły się przez watę… Tupot nóg. Swinołup w końcu dojrzał Artema. – Ręce! Ręce!!! Major podniósł je leniwie. Oczy miał rozbiegane. Szukał już sposobu, jak najwygodniej się do niego dobrać. – Wstawaj! Do wyjścia! Ruchy! No! Nagan leżał mu w dłoni niewygodnie, źle, obco. – Co to było? – zapytał go Swinołup, ledwie się ruszając. Bydlak robił to na złość. Artem odciągnął kurek: ciężko poszło. Kurek pozostał w tyle, zamierzył się. – Wstawaj! Idziemy! – Gdzie to wybuchło? Nacisnął: huknęło jeszcze raz, ale już nie tak boleśnie jak w celi, kiedy ginął Umbach. Uszy miał już przytkane. Swinołup złapał się lewą ręką za plamę na prawym ramieniu. W końcu posłuchał, wstał. Przestąpił przez konwojenta, wyjrzał na korytarz.

Grzebał się tam jeszcze jeden przygnieciony strażnik, poruszył się w stronę swojego automatu, Artem strzelił mu gdzieś w brzuch, na oślep, kopnął automat w bok. – Kto ma klucze?! Kto ma klucze do cel?! – Ja. – Otwieraj! Wypuszczaj wszystkich! Gdzie tu jest ten… który kłamał o ocalonych? Zujew! Gdzie on jest?! – Nie ma go. Odesłany na Łubiankę. Przyszło na niego zlecenie. Nie ma go! – Chodź tu. Tutaj. Gdzie moja cela? Tu? Otwieraj! Major pomarudził z bezgłośnymi kluczami, otworzył. Ufarbowana Julka i plujący ponurak byli żywi i zdrowi. – Wychodźcie! Uciekamy stąd! Swinołup skrzywił gębę. – A niby dokąd? – zapytał Andriusza. – Dokąd!? Na wolność! – Przecież oni nigdzie z tobą nie pójdą – powiedział Swinołup. – Z Linii Czerwonej! Wyciągnę was stąd! Julka milczała. Facet zatrzepotał białymi rzęsami. Zastanawiał się nad czymś i nabierał powietrza. A potem – nie zawołał nawet, ale wrzasnął: – Odwal się, mordo! Morda, prowokator! Odwal się! Nigdzie nie pójdziemy! My tu mieszkamy! Tu! – Pojmujesz? – zapytał Swinołup, uśmiechając się szyderczo. – To się nazywa miłość do ojczyzny. – Przecież oni was tu postawią pod ścianę! On to zrobi! Ten tutaj! Swinołup! – Wal się! Siadaj, Julka, co się tak zerwałaś jak głupia?! – Słusznie – powiedział Swinołup. – Tak jest słusznie. A ty, chłoptasiu… Artem wpadł we wściekłość. – Właź do celi! Właź! Oni się boją ciebie! Klucze! Rzucaj! On nigdzie się stąd nie ruszy, jasne? Koniec, tu będzie siedział! Idziemy! Jak ci tam? Andriej. Wyciągnę was stąd! Wyciągnę! No! Szybciej! Nie ma czasu! – Nie pójdziemy – odmówiła w ślad za mężem Julka. – Głupiec z ciebie, Fiodor! – zaśmiał się Swinołup. – Frajer i młokos… Przecież to są króliki! Uległe. Dokąd mają pobiec?! – Jakie znowu króliki?! – Uległe! Masz, patrz! Swinołup zadarł Julce sukienkę, ściągnął z niej pocerowane rajstopy razem z majtkami, pokazał rudy puszek. Ta tylko zasłoniła dłonią usta. – No?! – krzyknął Andriuszy w twarz. – No?! Co tak stoisz?! I swoim wielkim łapskiem ścisnął zwiotczały tyłek Julki. Wsunął dłoń w jej krocze, zaczął

nią ruszać. – Co?! Tak stoisz?! Andriusza gapił się w podłogę. – Ścierwo! – Swinołup wymierzył mu policzek lewą ręką i zwalił go tym jednym policzkiem na ziemię. – Idź, ścierwo! Uciekaj! Łap swoją śmierdzącą żonę i biegnij! No?! Andriusza odczołgał się do ławki, usiadł, złapał się za policzek. Julka cicho wyła. Tusz ściekał jej po twarzy. – Nikt za tobą nie pójdzie! – Łżesz, łajdaku. Łżesz! Ktoś biegł korytarzem, dudnił buciorami. Czyżby przybyły już posiłki? Artem strzelił w tamtą stronę, w pył. Ktoś tam się pochylił, schował albo przypadkiem zginął. Gdzie tu byli skazani na śmierć? Zerwał się – znalazł celę. Drzwi były otwarte. Konwoju brak. Wszyscy stoją w środku. Sześcioro. Dwie baby i czterej mężczyźni. – Uciekajcie! Uciekamy! Za mną! Wyciągnę was! Nikt nie wierzy. Nikt się nie rusza. – Was przecież rozstrzeliwać… Wszystkich was postawią pod ścianą! No?! No?! Czego się boicie? Co macie do stracenia?! Nawet mu nie odpowiadali. Kołysząc się, szedł do niego korytarzem Swinołup. Wąchał rękę. Uśmiechał się. – Króliki. Kró-óliki. Ci już raz spróbowali. Wiedzą, czym to się kończy. – Ty łajdaku. – Idź, otwórz wszystkie cele. Dawaj, chłopcze. Uwolnij ich. Masz przecież kluczyki, giwerę. To ty jesteś panem. No? – Zamknij się. Swinołup zbliżył się do niego – brudny, straszny, zwalisty – i Artem zrobił krok do tyłu, i jeszcze jeden. – Nikt za tobą nie pójdzie. Wolność, kurwa. Bohater, kurwa, oswobodziciel. – On was prowadził na rozstrzelanie! – krzyknął Artem do skazańców. – Już! Teraz! – I teraz może nam wybaczą? – wymamrotał ktoś. – Przecież tu jesteśmy, nigdzie się nie ruszamy. – Może! – przytaknął Swinołup. – Wszystko jest możliwe! Zrozumiałeś, gnoju?! Zrozumiałeś?! Wszystko zrozumiałeś?! Artem strzelił mu w pierś, strzelił w środek tego człowieka, i kulka uwięzła w nim, a on się uchylił i znów się roześmiał. Wtedy Artem wdusił w niego jeszcze jedną kulę z obcego, niepewnego rewolweru – w brzuch. Nie mógł wystrzelić mu w twarz, nie mógł spojrzeć Swinołupowi w oczy. W jego pewne siebie, bezczelne, pańskie oczy.

Ten w końcu, niechętnie, upadł. – No!? – powtórzył Artem do skazanych na śmierć. – Koniec! Z nim koniec! Idziemy! – Z tym tu koniec. Ale są inni – zaczęli mamrotać. – Dokąd tu mamy uciekać? Nie ma dokąd. Na górze słychać było krzyki, szczekliwe komendy. Zaraz zejdą. – No to zostańcie! – wrzasnął do nich Artem. – I zdychajcie tu! Chcecie zdychać, to zdychajcie! Jak ścierwa! Wsunął nagana lufą w spodnie, zabrał postrzelonemu konwojentowi automat, poszukał kluczyków do kajdanek, ale nie zdążył ich zdjąć – już biegli mu naprzeciw. Puścił serię z automatu, przedostał się cało przez korytarz, wdrapał się po schodach, wyskoczył do hali. Był tam dym, brud, zamieszanie. Orkiestra wciąż grała i bawiła jak na Titanicu. Mina wybuchła tam, gdzie Artem ją podłożył – na dolnym krańcu schodów ruchomych, z przeciwnej strony zapory, dokładnie nad celami. Ale wybuch ich nie zawalił – przeciwnie, wysadził wrota, na co właśnie liczył. Dobrze, że stacja nie była głęboka, sygnał się przebił. Dobrze, że Dietmar nie zaufał najemnikowi: dał minę nie z zapalnikiem czasowym, lecz zdalnie sterowaną. Dotarł do wyłomu, odepchnął krzątających się, białych od pyłu ratowników – i popędził schodami w górę. Poza nim ta myśl nie przyszła tu do głowy nikomu.

11 // Opad Kiedy biegł po schodach ruchomych, coś do niego krzyczeli. Ale Artem nie odwrócił się ani razu. A nuż przestraszą się strzelać mu w plecy, a w twarz wystrzelą? Znalazł się przy bramkach, przy kasach; tam, gdzie wybierał drogę do teatru. Na dole głucho huczało. Jak gdyby gdzieś głębiej niż metro kipiała podziurawiona przez ludzi Ziemia, tak jakby lawa przeżerała jej cienką skorupę, by pochłonąć stacje i tunele. Jak gdyby. A w rzeczywistości na Teatralnej toczyła się wojna. Wojna, do której rozpoczęcia dał rozkaz Artem. Może ginęli tam teraz ten głupiec reżyser i jego gwiazdka kurewka: umierali może w tej właśnie sekundzie. A on, Artem, proszę – znów żył. Usiadł i siedział tam, oparty o zimne stopnie, chociaż trzeba było uciekać, zabierać się stamtąd, dopóki wojna nie uniosła się, nie wychlusnęła z kraterów schodów ruchomych i nie poparzyła go. Po prostu nie mógł na razie iść dalej. Trzeba było… Trzeba było chwilkę zaczekać. Po Umbachu. Po całej tej piwnicy. Po Swinołupie. Po skazańcach w celach. Ponownie po Umbachu. Po prostu pobyć tu przez chwilkę, posiedzieć na czymś zimnym. Posłuchać echa tego, co działo się tam, na dole, już nie z nim. Przypomniał sobie o kajdankach, pogrzebał w nich kluczykiem, zerwał je. Trzęsło nim. Potem trochę odpuściło. Od poziomu bramek wyszedł do wyjścia. Popchnął drzwi. I dopiero kiedy poczuł wiatr, na piersiach, na nogach, na policzkach, zrozumiał: wyszedł bez skafandra ochronnego. Na powierzchnię – bez skafandra! Nie można. Nie można. I tak nawdychał się już tego świństwa. Obszedł budynek, licząc na spotkanie z prawdziwym Fiodorem Kolesnikowem. Tamtym razem u Fiodora zostało jeszcze wiele przydatnych rzeczy: na przykład skafander. Ale tam, gdzie siedział Fiodor, niczego teraz nie było. Ktoś Fiodora zabrał razem ze wszystkimi jego manatkami. A Artem stał na powierzchni ziemi w portkach i kurtce: bez zbroi, nagi. A więc poszedł nagi. Dziwne to było uczucie. Kiedy to ostatni raz znajdował się na powierzchni bez skafandra ochronnego? Kiedy miał cztery latka. Kiedy matka przebijała się z nim na rękach do metra. Ale tamtego dnia nie pamiętał. Pamiętał inny: z lodami, z kaczkami w stawie, z asfaltem porysowanym kolorową kredą. Czy wtedy majowy wiaterek tak samo – a może inaczej? – figlarnie wiał mu w twarz, łaskotał pod kolanami?

Teraz też wzmagał się wiatr. Schodził z nieba do Artema, biegł, śpiewając w zaułkach skrytych za fasadami, leciał mu na spotkanie, owiewał twarz. Co on ze sobą niósł? Coś prześlizgnęło mu się przez spodnie, podrapało w nogę, zaklinowało się w nogawce, czepiając się Artema jak pasożyt nosiciela; w końcu wypadło z brzękiem na jezdnię. Czarny rewolwer. Artem pochylił się, podniósł go. Obejrzał, pomacał. Dziwna broń. Jakby namagnesowana: trudno ją było wypuścić. A jej trzymanie boli. Zamachnął się i cisnął nim gdzieś w stronę Kremla. I dopiero wtedy go puściło. Zaczęło puszczać. Przeszły go ciarki. Trzeba by było, trzymając się blisko budynków, pobiec szybciej do restauracji, w której wcisnął się pod stół jeden z czterech stalkerów, ten, który wpadł na to, by zboczyć z ulicy, ukryć się przed prześladowcami. Trzeba go było rozebrać, napuchniętego, pośpiesznie, przymierzyć jego rozciągnięte ciuchy, oddychać powietrzem, którym on nie zdążył pooddychać, i popatrzeć na Twerską przez okulary jego maski przeciwgazowej. Trzeba – żeby przeżyć jeszcze raz, żeby żyć. Ale Artem nie miał teraz siły i czuł, że nie ma prawa patrzeć na miasto przez zaplute i przetarte szkło. I oddychać pyłem przez puszki filtrów. „Żyć” znaczyło teraz dla niego, by choć na krótko, choć przez pół godziny, choć przez dziesięć krótkich minut – ot tak, w zwykłym ubraniu, bez ciasnej gumy – iść o północy ulicą, tak jak szedł z mamą za rączkę dwadzieścia lat temu; jak dwadzieścia lat temu chodzili wszyscy. Albo jak dwadzieścia siedem lat temu, ale być może podczas takiej samej nocy, a nawet tą samą ulicą, szła jego mama, młoda i koniecznie piękna, obejmując się z bezimiennym ojcem jeszcze nieistniejącego Artema. Kim on był? Co jej mówił? Dlaczego odszedł? Na kogo wyrósłby Artem, gdyby jego ojciec został? Artem przywykł już go nienawidzić, bo bezwarunkowo uwielbiał matkę. A jednak Suchy w miejsce odłamanego ojca jakoś nie zdołał przyrosnąć. A nikt więcej nawet nie miał okazji spróbować. Ale za to teraz… Teraz Artem mógł sobie wyobrazić, jak ten człowiek szedł obok jego matki. Zwyczajnie: chwycił ciepłą żywą rękę i szedł, gadając o różnych różnościach. I oddychał tak, jak Artem teraz: nie pofałdowaną trąbą i nawet nie nosem, lecz całym ciałem, każdym porem. I słuchał jej, tej dziewczyny, całym ciałem jednocześnie, jak słuchają ludzie na samym początku, kiedy jeszcze ostrożnie, po omacku się do siebie garną. Jego ojciec był żywym człowiekiem i matka była żywym człowiekiem, zrozumiał teraz Artem. Byli tak samo żywi jak i on. A on był teraz bardzo żywy.

Dopiero co miał nieuchronnie umrzeć i widział nawet tę kulę, którą przeznaczono, by przerwać jego życie, i bryzgała na niego obca śmierć na dowód tego, że ludzie absolutnie mogą umierać, i to umierać błyskawicznie, głupio i bez żadnego sensu. A teraz żył. I nigdy jeszcze nie był bardziej żywy i bardziej realny niż teraz. Coś się wewnątrz Artema rozluźniało; tak jakby jego serce było dotąd ściśnięte niczym pięść. A teraz odrobinę się rozwierało. Powoli go uwalniało. Zdołał sobie przecież wyobrazić, jak ojciec szedł obok matki; i nie miał ochoty się wtrącić, wcisnąć między nich, odepchnąć go od niej. Niech sobie idą dwadzieścia siedem lat temu, niech sobie oddychają, tak jak on teraz oddycha. Niech cieszą się sobą nawzajem, ile mogą. I niech on jednak przychodzi na świat. Tu, na powierzchnię. Tak jakby tam, pod ziemią, to wszystko były majaki, długie majaki chorego na tyfus, lepkie, grząskie, i oto dopiero teraz zaczyna się prawda, rzeczywistość. Wiatr sprawił, że uwierzył: przed nim jest coś niezwykłego. Wszystko, co najbardziej fantastyczne, było jeszcze przed nim. Artem minął Twerską. Ruszył dalej. Prosto, środkiem ulicy, pomiędzy scyllami i charybdami wszelkich kremlów, pałaców, dum państwowych – z fantazją; chrzanić to, że zewsząd coś się może wysunąć, schylić się do niego, pożreć – spacerował; po prostu spacerował. Wyrzucił też z głowy tych, którzy ścigali go na Twerskiej: za pierwszym razem zdarzył się cud, oszczędzili go, i teraz też się zdarzy. Zapewne nie tu jest Artema stacja końcowa, nie na Teatralnej; nie tu jest jego punkt docelowy. Budynki rządowe – napuszone, zbudowane na wieki – nie zdawały się już granitowymi nagrobkami, wiatr rozwiewał grobowy odór. Nie czuł wobec nich strachu, lecz litość. Stoją w nocy, puste: pewnie żałują, że przeżyły dłużej niż wszyscy, dla których były budowane. Jak starcy, którzy boleśnie i strasznie przeżywają swoje własne dzieci. Coś polizało mu rękę. Jeszcze raz. Teraz polizało go w nos. Deszcz. Zaczynał padać deszcz. Był tak samo podstępny i trujący jak powietrze tu, na powierzchni: w smaku woda; ale i powietrze miało smak życia, a ilu już zabiło. Oczywiście na tym deszczu nie wolno było iść bez ubrania. A Artem jakoś szedł i nie wiedzieć czemu był z tego zadowolony. Zwolnił nawet kroku: chciał zmoknąć. Deszcz… Artem zatrzymał się, zadarł głowę, wystawił na niego twarz.

I nagle to zobaczył. Ulice, którymi przechadzają się nieśpiesznie zadziwiające olbrzymy w jaskrawych, pstrokatych ubraniach. Pękate białe samoloty lecące nisko, tuż nad dachami domów – nie prawdziwe samoloty, ale przez kogoś wymyślone: zamiast płaskich aluminiowych pasków, którymi prawdziwe samoloty chwytają się nieba, te miały przezroczyste drżące skrzydła, trochę jak u ważek. I nie pędziły, lecz szybowały. Samochody nie były tymi zardzewiałymi konserwami, w których trupy były ściśnięte jak szprotki, ani tym, czym były wcześniej; ale śmiesznymi maleńkimi wagonikami, kropka w kropkę jak wagony metra, tyle że czteromiejscowymi. I w tym dziwnym świecie też padał deszcz. Ciepły i łagodny. Skąd mu się to wszystko ukazało? Wspomnienie? Nie, tego świata nigdy nie było. Więc co? Ścisnęło, zdławiło go w piersi. Artem otarł krople z twarzy. Tak jakby mu się to przyśniło. Jakby odłamek snu wydostał się na zewnątrz i rozpalił tkankę tam, którędy wychodził. Kto to był? Czyje to było? Artem zamarł, bojąc się to spłoszyć. To nie jego marzenia. I takie sny – po co mu one? Komu w ogóle mogło się coś takiego przyśnić? Jego mamie? Nie. Nie. To coś innego. Zarzucił automat na ramię, podstawił chmurom dłonie jak czerpaki, te trochę mu napłakały; przemył sobie oczy trucizną, żeby na zewnątrz oślepnąć, a w środku przejrzeć. Nie. Nie mógł sobie przypomnieć. Dziwne. Artem poszedł dalej – obok hotelu Nacional, obok niemych wydziałów uniwersyteckich, obok pomników pamięci, którym starczy jej jeszcze ledwie na pół pokolenia, obok bezsensownych wież, nic już nieznaczących, obok murów, których nikt nigdy nie będzie już szturmował – tam, naprzód, do Wielkiej Biblioteki. Do tego, co jest pod nią. Do Polis. Na dźwięk tego słowa mogłaby teraz ogarnąć go, wrócić do niego przeszłość. Tymczasem przed jego oczami roztaczała się ta niemożliwa bzdura, ta piękna głupota – samoloty jak ważki i olbrzymy w śmiesznych wagonikach. I w żaden sposób nie mógł się już tej cudzej wizji pozbyć, odczepić się od niej. Co to było?

Artem zadzwonił przy wrotach specjalnym, tajnym sygnałem. Tak dzwonili wracający z wypadu stalkerzy najęci do grabienia Wielkiej Biblioteki. Czasem stali przed tymi wrotami i dzwonili lewą ręką, bo prawą przytrzymywali swoje wylewające się flaki. Czasem dzwonić mógł tylko jeden z grupy, dociągnąwszy tu, do wrót, pozostałych, którzy byli ranni albo po drodze zdążyli już skonać. Czasem sił i krwi w żyłach starczało tylko na jeden wymyślny dzwonek. Dlatego tym, którzy go znali, otwierali na Borowickiej od razu. Otworzyli i Artemowi.

Nawet ci, którzy odsuwali zasuwę hermetycznej grodzi, mając pokazać się w westybulu Borowickiej tylko na chwilę, byli pokryci brezentem i gumą. Wiedzieli, czym ryzykują. I na Artema – mokrego od deszczu, w spodniach i kurtce, ciemnych, lepiących się do ciała – patrzyli przez wizjery swoich masek przeciwgazowych jak na jakieś dziwo, jak na dzikusa, jak na samobójcę. Wymierzyli w niego broń, przeszukali go. Zabrali automat. Przystawili dozymetr, dali mu obwąchać Artema. Dozymetr rozwrzeszczał się histerycznie. Artem stał z uniesionymi rękami, uśmiechnięty. – Umiesz mówić? – zapytali go. Złapał w kadr tego, który do niego mówił: zielonego słonika z zaparowanymi ze zdziwienia krążkami okularów. – Umiesz? Mówić? – powtórzył powoli słonik. Artemowi zachciało się śmiać, ale ugryzł się w język. Ludzie się denerwują: nigdy nie wiedzą, kto może do nich przyjść. – Zadzwońcie do Młynarza. Na Arbacką. Powiedzcie, że to Artem. – Dokumenty masz? – Powiedzcie Młynarzowi. Powiedzcie, że to jego Artem. On mnie zna. A oni znali Młynarza – jak wszyscy tutaj. Trzymając się od Artema jak najdalej, jakby był zadżumiony, wprowadzili go do środka. Wychłostali go strumieniem wody z ręcznej pompy, zmywając z niego całe to świństwo. Zabrali mu skażone ubranie. Sami zdjęli skafandry. Do wartowni na dole zaprowadzili go nago, tam wydali mu czyjś mundur. Zaczęli dzwonić na Arbacką, nie spuszczając z niego wzroku. – Niezły tu u was fetor – odezwał się do nich. – A idź ty – burknął mu jeden z napotkanych ludzi. – Normalnie pachnie. Nijak. – Jasna sprawa – uśmiechnął się do niego Artem. – Coś ty, nawalony? Ten, który czekał ze słuchawką przy uchu, obejrzał się na niego z wahaniem: czy jest sens mu wierzyć, czy trzeba niepokoić Młynarza, nie lepiej na razie wsadzić tego podejrzanego typa do karceru? Ale po drugiej stronie już odebrali. – Tak. Pułkownika Młynariewa. Posterunek Bor-Góra. Wiem, że jest późno. Nie, to pilne. Tak jak wtedy, pomyślał Artem. Jak za tamtym, pierwszym razem. Kiedy szedł do Polis, żeby ostrzec ich przed czarnymi. Przed przerażającym zagrożeniem dla WOGN-u, całego metra i całej ludzkości. Idiota. Też Młynariewa i też „Bor”. Jak wczoraj i jak sto lat temu. Przez te niecałe trzy lata przeżył więcej niż przez poprzednie dwadzieścia cztery. – Młynarz – szczęknęło w głośniku. I od razu minął mu beztroski nastrój. I znów go to ogarnęło, ścisnęło mu kiszki. A jeśli Młynarz się do niego nie przyzna?

– Jest tu jakiś cudak. Przyszedł goły z powierzchni. No, bez skafandra. Tak! Mówi, że nazywa się Artem. Po prostu Artem. Tak. Pański Artem. To znaczy pana, towarzyszu pułkowniku. Tak powiedział. Słuchawka przestała zgrzytać, umilkła. A jeśli wyrzeknie się Artema? Przecież to nie on go tu wzywał. Przez te dwa lata ani razu po niego nie posłał. Nie dowiadywał się nawet, jak tam jego Aneczka. Odciął się. Niepotrzebnie Artem czekał. – Jestem zajęty – po drugiej stronie zazgrzytało ostre koło zębate. – Można słuchawkę? – nie wytrzymał Artem. Wartownik niechętnie dał mu podejść. – Światosławie Konstantinowiczu. Tu Artem. Mąż Ani. – Artem – powtórzył za nim zardzewiały, nadszarpnięty głos. – Po co przyszedłeś? – Proszę im powiedzieć, żeby mnie wpuścili, Światosławie Konstantinowiczu. Jestem bez brezentu i dokumentów. – Mam tu sytuację awaryjną. Nie mogę rozmawiać. Muszę iść. – Mam wrócić na powierzchnię? W słuchawce zapanowała cisza. Wartownicy słuchali jej razem z Artemem, ale szumiała w niej cisza. Ta sama, co przez ostatnie dwa lata. Młynarz nie chciał mu odpowiedzieć. Dowódca posterunku zacisnął i rozluźnił palce na niewidzialnej latarce, żądając, by Artem zwrócił mu telefon. W wartowni zrobiło się nieco ciemniej. – Sytuacja awaryjna to na Teatralnej, tak? – zapytał Artem. Telefon niechętnie się obudził. – Co to ma do Teatralnej? Na stacji Ochotnyj Rjad był wybuch. Do Polis jest stamtąd jeden przystanek. Trzeba wyjaśnić, co… – Ochotnyj Rjad to głupstwo. Właśnie stamtąd idę. – Co ty tam do cholery… – A pan… Nie wie pan jeszcze nic o Teatralnej? O inwazji? Nie było jeszcze meldunków? – Jaka znowu inwazja? Co ty bredzisz? – Proszę im powiedzieć, żeby mnie wpuścili. Nie będę mówił przez telefon. Panu opowiem. Stukot: Młynarz położył słuchawkę na biurku. Dobiegło go rzucone w bok: „Anzor! Co tam ze Smoleńską? Wysunęli się? Tak, idziemy! Bierz Polatuchę! Za minutę za mną!”. Artem wczepił się w rozgrzany plastik. – Świato… – Dobra. Daj mi dowódcę. Za dziesięć minut na stacji Biblioteka.

Polis. W moskiewskim metrze były stacje żyjące dostatnio. Niewiele, ale były. W porównaniu ze

stacjami nędznymi, dzikimi czy porzuconymi zdawały się rajem. Lecz w porównaniu z Polis okazywały się chlewem, chociaż, fakt, dostatnim. Jeśli metro miało serce, było ono tutaj: tworzyły je właśnie te cztery stacje – Borowicka, Aleksandrowski Sad, Biblioteka imienia Lenina i Arbacka, połączone arteriami korytarzy. Tylko tu ludzie nie chcieli rezygnować z tego, kim byli wcześniej. Zarozumiali uniwersyteccy profesorowie, akademicy utraconych nauk, głupie mole książkowe, najróżniejsi artyści poza tymi jarmarcznymi – na pozostałych stacjach ich los był przesądzony: mogli żreć gówno. Nikomu te rozpieszczone lenie nie były potrzebne. Ich nauki w nowym świecie niczego nie wyjaśniały, na ich sztukę nikomu nie starczało cierpliwości. Albo idź czyścić grzyby, albo pilnować tuneli. Możesz jeszcze kręcić pedałami, dlatego że w metrze światło to po prostu światło, a wiedzy każdy ma tu dość i bez ciebie. I nie mów w zbyt skomplikowany sposób, nie strugaj ważniaka, jeśli nie chcesz oberwać. Tak było wszędzie – poza Polis. Bo do Polis właśnie takich ludzi zapraszano. Dokarmiano. Dawano im poczuć się ludźmi: umyć się, podleczyć siniaki. W metrze wiele starych słów traciło sens, stawało się skorupką orzecha z czarnym, zbutwiałym wnętrzem: na przykład kultura. Słowo niby jest, ale rozgryziesz i na języku zostaje tylko zgnilizna i gorycz. Tak było na WOGN-ie, na Linii Czerwonej, w Hanzie. Ale nie w Polis. Tutaj to słowo miało jeszcze słodki posmak. Ssano je tu i gryziono, i robiono pełne spichrze zapasów. W końcu zaprawdę nie samymi grzybami... Stacja metra Biblioteka Lenina posiadała górne wyjścia prowadzące wprost do budynku samej Wielkiej Biblioteki, niegdyś Rosyjskiej Państwowej; i żeby nikt i nic nie wdarło się tędy do metra, wyjścia te dawno i trwale zamurowano, a można się tu było dostać tylko przez westybul stacji Borowickiej. Tuż obok; dlatego Artem z eskortą zjawił się na stacji Biblioteka Lenina, jeszcze zanim upłynęło wyznaczone przez Młynarza dziesięć minut. Biblioteka Lenina była bardzo staroświecka; tak jakby budowniczowie metra nie wznieśli jej sami, lecz wiercąc tunele, natknęli się w moskiewskiej glinie na czyjś starożytny grobowiec i odkopali go, przysposabiając do swoich potrzeb. Hala wydawała się niewłaściwa dla metra: strzeliste sufity, rozłożyste sklepienia, zbyt wiele powietrza dla pasażerów kolejki; budowali i nie bali się, że warstwa gliny zdusi te sklepienia, zawali je. Prawie wszystkie nowe stacje były skryte w wąskich i niskich tunelach, w pancerzu z tubingów, żeby siedząca na nich ziemia nie złamała im grzbietu. Żeby nie dosięgły jej z góry bomby. A tu, budując, myślano jeszcze o pięknie; jakby mogło ono zbawić świat*. Paliło się tu jasne światło; zapalone były wszystkie bez wyjątku lampy, białe kule pod dwupiętrowej wysokości sufitem. Rozrzutność, uczta podczas dżumy: tyle światła było ludziom niepotrzebne. Ale tu palono je i nie żałowano – czar Polis polegał właśnie na tym, by przybysze mogli się poczuć choć na dzień, choć na godzinę jak w tamtym świecie, który przepadł.

I Artem też, jak i wszyscy: na chwilę zmrużył oczy i przez chwilę dał się kupić. A potem przemknął mu przed oczami tamten obraz z czyjegoś snu, z jakiegoś powodu przypomniało mu się to nierzeczywiste miasto na powierzchni. Opędził się od niego, opędził się od samolotów ze skrzydłami ważek. Dość. Stacja pogrążona była w popłochu. Niedbali staruszkowie i staruszki w okularach o szkłach grubych jak lupy, czterdziestoletni studenci umarłych wydziałów, zniewieściali artyści wszelkiej maści, bramini w chałatach i z książkami pod pachą – cały ten miły wymierający nonsens – roili się niespokojnie wzdłuż torów, wyciągając szyje, żeby lepiej widzieć czarny kwadrat tunelu prowadzącego na Ochotnyj Rjad. A powinni już przecież spać: na zegarze była północ. Z kwadratu bił dym. Na jego skraju stali wartownicy Linii Czerwonej: przed Biblioteką i zaraz za nią rozciągało się jej terytorium, należały do niej całe tunele. Samą Bibliotekę Lenina czerwoni wymienili po wojnie z Hanzą na Plac Rewolucji. – Co się dzieje? Co się tam u was stało? – nękali gapie czerwonoarmistów. – Powiedzcie chociaż, co wybuchło? To atak terrorystyczny? – Nic nie wybuchło. Sytuacja w normie. Wydawało wam się – kłamali wartownicy, chociaż dym z czarnego kwadratu gryzł ich w płuca, tak że kłamać trzeba było, zanosząc się kaszlem. – Pewnie się u nich zaczęło. W końcu ich lud będzie wolny – powtarzał z przekonaniem jeden okularnik drugiemu, dając spokój cynowym czerwonoarmistom. – Trzeba ich wesprzeć. To nasz obowiązek! – mówiła wzburzona dama w cygańskiej spódnicy narzuconej niedbale na szeroki zadek. – Pójdę malować plakat solidarności. Nie zechciałby się pan dołączyć, Zacharze? – Wiedziałem, wiedziałem, że to się stanie. Ale że tak szybko! Rosyjskiemu człowiekowi skończyła się cierpliwość! – trząsł palcem wskazującym długobrody starowina. – Macie swoją równość. Macie swoje braterstwo. – Widzicie? Bo przecież nieprzypadkowo w pierwszej kolejności zaczęło się na stacji Ochotnyj Rjad! To wszystko dlatego, że jesteśmy tuż obok. Polis. Miękka siła w działaniu, że tak powiem! To po prostu nasza obecność, wpływ naszej kultury! Sam nasz przykład! Wartości demokratycznych nie zaniesie się na bagnetach! A nasz… duch wolności, proszę wybaczyć mi ten patos… – Sądzę, że powinniśmy wyciągnąć do nich rękę. Otworzyć granicę dla uchodźców. Zorganizować rozdawanie jedzenia! – przemawiała kobieta z tapirem i dramatycznym dekoltem. – Tam u nich panuje głód, tak słyszałam. Coś strasznego! Na wszelki wypadek przyniosę z domu ciastka, jakbym to wyczuwała, kiedy je wczoraj piekłam. – Nie będzie tu uchodźców – powiedział im wszystkim Artem. – I powstania tam nie będzie. Niczego nie będzie. Podymi się i skończy. – Skąd taka pewność? – zapytali go z urazą.

Artem wzruszył ramionami: jak to wyjaśnić? Ale już o nim zapomniano: wszyscy odwrócili się od zadymionego kwadratu – w stronę kładki wznoszącej się pod samo sklepienie nad jednym z torów. Z owej kładki schodziła bezgłośna lawina ubranych na czarno ludzi. Na twarzach maski, na piersi kevlar i kruczoczarne hełmy z podniesionymi przyłbicami na głowach; a w dłoniach AK-74 z tłumikami. – Zakon! – zahuczało nad głowami i w głowach. – Zakon – powtórzył Artem szeptem. Serce zaczęło mu łomotać. Zaświerzbiały go oparzenia po papierosach wypalone na każdej z liter: „Jeśli nie my, to kto?”. Jak zawsze. Nikt inny. Kolumna dotarła do wejścia do tunelu, uformowała szyk. Artem przebił się w ich pobliże i pociągnął za sobą eskortujących. Przeliczył: pięćdziesięciu ludzi. Dużo. Więc Młynarz zdążył przez ten czas uzupełnić straty… Artem wpatrzył się w wycięcia w maskach, w obramowane czernią oczy i nasady nosów. Są tu jego towarzysze? Słyszał już nazwisko Polatuchy. A Sam? Stiopa? Timur? Kniaź? Ale nikt go nie zauważał, wszyscy zastygli ze wzrokiem utkwionym w punkcie na końcu tunelu. Młynarz nie mógł przecież wszystkich zastąpić? Takich jak oni zastąpić się nie da. Samego Młynarza z nimi nie było. Zapewne nadciągnął tu oddział ze Smoleńskiej, z bazy Zakonu. Teraz czekali na dowódcę. Ten stacjonował osobno, na Arbackiej. Te dziesięć minut, które Młynarz sam sobie wyznaczył, zdążyło już upłynąć. Potem piętnaście. I dwadzieścia. Kolumna zafalowała: ludzie przestępowali z nogi na nogę, prostowali plecy. To mimo wszystko byli ludzie, nie posągi. W końcu się ukazał. Jeden człowiek zniósł wózek inwalidzki po schodach. Kolejni dwaj – potężnie zbudowani – nieśli na rękach jego samego. Młynarza. Posadzili, poprawili, pchnęli wózek. Na szerokie barki miał narzuconą wojskową kurtkę w panterkę – prawie naturalnie, prawie jakby po prostu było mu zimno. Ale na kościstych kolanach leżała tylko jedna ręka, lewa. Prawej nie było aż do ramienia, i po to właśnie była kurtka. Dwa lata już minęły, a on wciąż przykrywał kikut, chował go. Nie chciał się przyzwyczaić. Tak jakby ręka mogła znów odrosnąć, trzeba tylko cierpliwie poczekać. Cała formacja jak jeden mąż obróciła się na pięcie, twarzą w stronę swojego dowódcy. Jednym ruchem wszyscy wyprężyli się na baczność. Artem zdał sobie sprawę, że sam też się pręży – ale zrozumiał to dopiero, kiedy zabolały go nieprzyzwyczajone plecy. – Spocznij – zaskrzypiał do nich Młynarz. Ależ on się zrobił suchy, pożółkły. Zniknęło wszystko, co rumiane. Włosy, niegdyś czarne z białym przeplotem, wyblakły, spłowiały: stały się zupełnie szare. Lecz teraz, kiedy przywieźli go bliżej, stało się jasne – nie stracił od tego surowości, jego zmarszczki i fałdy skóry

zarysowały się jeszcze ostrzej; i oczy mu nie wyblakły. Przeciwnie – mocniej się rozpaliły. Artem ruszył w jego stronę przez tłum. – Przepuśćcie mnie! Ja do pułkownika… Natychmiast go odcięli, odgrodzili czarnymi rękami. Jeden z dwóch potężnych ludzi, którzy go blokowali, zdziwił się: – Artem? To ty? – Polatucha! Wstydzili się uściskać, ale po cichu wymienili spojrzenia. Polatucha postukał sobie palcem po naszywce na ramieniu: „A(II)Rh–”: druga grupa krwi z minusowym Rh. Jak u Artema. Młynarz odwrócił się przez ramię, też go poznał. – Dajcie go tu. – Towarzyszu pułkowniku – zwrócił się przy ludziach do teścia Artem; ręka sama uniosła mu się do skroni. – Do pustej głowy – powiedział mu Młynarz. – Tak jest – uśmiechnął się Artem; ale Młynarz nie odwzajemnił uśmiechu. – Melduj. Co tam się dzieje? Atak terrorystyczny? Dywersja? – Wcale nie tam dzieją się najważniejsze rzeczy. Tylko na Teatralnej. – Ja cię pytam o Ochotnyj Rjad… – Na Teatralnej, Światosławie Konstantinowiczu. Faszyści zaatakowali. Zagarniają Teatralną dla siebie. A wybuch był… Nie jeden, tylko trzy. Odcinają za ich pomocą Linię Czerwoną, żeby nie nadeszły posiłki. – Skąd ty to wszystko wytrzasnąłeś? Skąd wiesz o faszystach? – Byłem… Byłem na Teatralnej. Uciekłem. – Anzor! – Młynarz machnął ręką adiutantowi; kurtka zsunęła mu się od tego na ukos i spadła na granit. W tłumie zaczęto wzdychać, pokazywać na kikut, dyskutować o nim z przejęciem. – Zabierz tych… – Młynarz z irytacją skinął głową na ludzi. Szyk błyskawicznie się rozpadł, zamienił się w łańcuch, który rozszerzającym się kręgiem naparł na niezadowolonych gapiów, odpychając ich dalej od Młynarza i tunelu. – Cholerne trepy! – obrażał się ktoś w tłumie. – Jesteś pewien, że chcą wziąć stację? – zapytał nieufnie Młynarz. – To przecież wbrew umowie. – Mówią, że jeśli oni jej nie wezmą, trafi w ręce czerwonych. – Co ty tam robiłeś? – Młynarz patrzył na niego z dołu, a wydawało się, że z góry. – Ja… Mogę potem powiedzieć? Panu osobiście? – Osobiście mnie… – dotknął swojego szpiczastego kolana; nogi miał chude, pozbawione siły, do niczego. – Osobiście mnie, tak? Anzor! – powiedział cicho, ze złością. – Sami też moglibyśmy się domyślić, co? Co do faszystów. Moglibyśmy?

Niektórzy z kręgu żołnierzy zaczęli się w końcu odwracać w stronę Artema, poznając go. Artemowi zrobiło się cieplej. Może uśmiechali się pod maskami. W końcu nie pojawiał się tu od dwóch lat. Ale mógłby i od stu dwóch – tego, z kim się wojowało, nigdy się nie zapomni. Niepotrzebnie miał wątpliwości. – Moglibyśmy, towarzyszu pułkowniku. – Zaczekaj. A jeśli odetną Ochotnyj Rjad… Wtedy Plac Rewolucji zostanie bez wsparcia. Jedyne połączenie z Linią Czerwoną prowadzi tam przez Teatralną, tak? – Tak jest – potwierdził rudy Anzor. – Jeśli to wszystko prawda – Młynarz obrócił lewym kołem, zatoczył w zadumie półkole – na ich miejscu wykroiłbym też sobie Plac. Zyskaliby jedną stację, a tak – dwie. Słusznie, zdał sobie sprawę Artem. Grzech byłoby nie wziąć. Krew i tak się poleje. Dietmar oczywiście spróbuje. – Pytanie, czy to dla nich nie za duży kawałek. A co, udało im się odciąć przejścia? – Jednego na pewno nie – odparł Artem po zastanowieniu. – No, czyli czerwoni będą przerzucać tam swoje siły i starać się odbić stację. A co to oznacza? Wielką wojnę ledwie krok od nas. Od Polis. Z trzech kierunków naraz – podniósł lewą rękę, zgiął palce. – Plac Rewolucji to jeden przystanek od naszej Arbackiej. Ochotnyj Rjad – stąd, od Biblioteki. I Borowicka – od Rzeszy, od Czechowskiej. Zahaczy o nas. Pytanie – kiedy. Jutro, pojutrze czy za tydzień. Młynarz rzucił okiem na swoich żołnierzy; wystarczyło ich akurat, żeby oczyścić pół peronu. – Połowę zostawić tutaj – rozkazał Anzorowi. – Połowę na Plac Rewolucji. I potoczył się sam, nierówno, w stronę schodów. – Światosławie Konstantinowiczu… Chciałbym z panem porozmawiać… – Chodź – Młynarz jechał dalej, nie zatrzymując się. Dowieźli go do Arbackiej, gdzie pułkownik miał swoje pomieszczenie. Po drodze nie rozmawiali. Artem nie chciał przy świadkach, a Młynarz wcale. Zostawił Artema w przedsionku z Polatuchą; sam zamknął się u siebie. Obcy dla nich obu Anzor pobiegł gdzieś z jakimś poleceniem i dopiero wtedy blondwłosy Polatucha objął Artema, omal nie łamiąc mu kości, mrugnął do niego zezującym okiem. – Jak się masz? – wyszeptał. – Tęsknię – przyznał Artem. – Nie przyjmie cię z powrotem? – Polatucha skinął głową w stronę drzwi. – Za co tak się złości? – To przez Anię. – Bo niezłe z ciebie ziółko… Zerwałeś jego jagódkę! – Polatucha bezgłośnie się roześmiał, pchnął Artema w pierś, zachwiał nim. – Myślisz, że chował ją dla takich łobuzów? – A co u was? – Zwerbowali dużo nowych. Po bunkrze…

Porozumieli się wzrokiem, zamilkli. – Tak. Nie odpowiada. Rozłączył się. Nie przyznaje się. Złapiemy go, Aleksieju Feliksowiczu. Wręczymy. Przyjąłem. Tak jest! – ledwie przebił się przez drzwi cichy głos z gabinetu Młynarza. Przemknęło mu przez głowę: komu Młynarz melduje? Jakiemu Feliksowiczowi? Młynarz! Żeby zatrzeć wrażenie, że podsłuchuje, Artem zapytał o zamknięte drzwi: – Co z nim? – No cóż… – Polatucha zawahał się; przeszedł na zupełny szept. – Przed pójściem na Bibliotekę postanowił się odlać… Przypiliło go. I w wychodku spadł z tego przeklętego wózka na ziemię. My oczywiście staliśmy obok… Na zewnątrz. Chcieliśmy wejść, podnieść go… W końcu brak czucia w nogach i jedna ręka. Ten jak wrzaśnie: poszli won! Dziesięć minut grzebał się na tej podłodze… Póki sam nie wlazł z powrotem… I cholera go wie, jak wlazł… Na jednej ręce. Żebyśmy tylko nie widzieli go na podłodze bez gaci. No, cóż. – Tak… – No i tak. Dobra. A ty… Co ciebie tu sprowadza? – Mnie… Artem zmierzył Polatuchę wzrokiem, ocenił go; w bunkrze Polatucha dostał kilka kul za Artema, kiedy ten siedział na ziemi z zaciętym zamkiem – wyskoczył zza osłony i wziął ogień na siebie. A Artem niósł go, to wielkie cielsko podziurawione ołowiem, na plecach do sanitariusza. Sanitariusz zaordynował Polatusze odwalenie kity z upływu krwi, ale Artem był jego bliźniakiem pod względem grupy i Rh i przelał z siebie Polatusze półtora litra; to wystarczyło. Ołów wyciągnęli z niego w formie zgniecionych bryłek: wszystkie kule rozbiły się o jego twarde mięso. Tak więc od tej pory bulgotało w nim półtora litra pożyczonej od Artema krwi. Cały czas się zbierał, żeby oddać. – Szukałem radiotelegrafisty. Na Teatralnej. – Jakiego radiotelegrafisty? – zaniepokoił się Polatucha. – Był tam… Taki jeden. Mówił, że znalazł ocalonych. Innych oprócz nas. Gdzieś na północy. Dziwna historia. Ja sam… Wiesz… Ile razy próbowałem? Złapać sygnał. Ciągle… Cicho. A ten… No więc dlatego… Polatucha skinął mu głową. Jakoś tak współczująco. – A idź ty! – Artem uśmiechnął się i pchnął go w jego kamienny brzuch. – Artem! – dało się słyszeć wołanie zza drzwi. – Udawaj normalnego – powiedział Polatucha. – Może przyjmie cię z powrotem. My też tu za tobą tęsknimy.

Pokój był duży; rozmiar akurat dla jego gospodarza. Młynarz wjechał za szerokie dębowe biurko zawalone papierami. Wjechał, poprawił kurtkę – i wózek stał się niewidoczny. Tak

jakby na krześle siedział zmarznięty człowiek. W gabinecie nie grzeją, ot i wszystko. – Polatucha! – warknął Młynarz przez drzwi. – Potrzebuję trzech ludzi, ochotników. Żeby dostarczyć führerowi kopertę. Jednym jesteś ty. Innych poszukaj! Wszystkie ściany pokrywały mapy, jakieś chorągiewki, strzałki. Listy nazwisk, przy każdym jakaś uwaga: dyżury. Ale była jeszcze ściana z inną listą, szczególną. Długą. Pod którą stała półka, a na niej graniasta szklaneczka, wypełniona do połowy czymś mętnym, białawym. Tak jakby ktoś chrząknął i upił z niej samogonu; ktoś z tej właśnie listy. Ale nie. To Młynarz tak ich wspominał. Robił to codziennie o pierwszej, dziwak. Choć rękaw kurtki i tak jest pusty. Artemowi stanęła gula w gardle. – Dziękuję. Że mnie pan przyjął. Światosławie Konstantinowiczu. Ciekawe, czy jest na tej liście Hunter? On przecież nie w bunkrze zginął… – Zamknij drzwi. Po co przyszedłeś, Artem? – teraz, w cztery oczy, zrobił się szorstki, niecierpliwy. – Co ty tu robisz i co robiłeś tam, na Teatralnej? – Tutaj – przyszedłem do pana. Z czymś takim nie mogę chyba iść do nikogo innego. A tam… Młynarz na niego nie patrzył – niezgrabnie zwijał sobie jedną ręką papierosa. Artem bał się zaproponować mu pomoc. – Tu… Z tego układa się jakaś dziwna historia. Ogólnie, jestem prawie pewien, że… – Artem wziął głębszy wdech. – Prawie pewien, że nie jesteśmy jedynymi ocalonymi. – To znaczy? – Znalazłem na Teatralnej człowieka, któremu udało się złapać sygnał radiowy z innego miasta. Rzekomo były to Polarnyje Zori. Gdzieś pod Murmańskiem czy coś. Kontaktował się z nimi. Tam… Można żyć. A potem… Jest informacja, że do Moskwy przychodzili ludzie… Z zewnątrz. Pewnie stamtąd. Z tych Polarnych Zori. Trafili na Czerkizowską, na Linii Czerwonej. Opowiedzieli tam, skąd są… Ale co ciekawe, od razu ich wszystkich zgarnęli. Podobno – zastrzegł. – Kto ich zgarnął? – KGB. A potem zaczęli aresztować tych, którzy ich widzieli. A nawet tych, którzy tę historię przekazywali dalej. Przy czym wysyłali ich, zdaje się, na Łubiankę. Czyli poważna sprawa. Rozumie pan? – Nie. Artem nie wiedzieć czemu przygładził swojego jeża na głowie. – Nie! – powtórzył Młynarz. – A pan… Nie miał pan żadnych meldunków? O ludziach z miejscowości Polarnyje Zori? Na pana odcinku? Może ta grupa, która dotarła do Czerkizowskiej, nie była jedyna? – Gdzie jest ten twój radiotelegrafista? Teraz? – przerwał mu Młynarz. – Jego… nie ma. Rozstrzelali go. Czerwoni. Zjawili się na Teatralnej i go zabrali. Czekiści.

I… – Artem umilkł, łącząc wszystkie elementy. – Bo oni właśnie po niego szli… Po niego, a nie po mnie. Powiedział, że zlecenie z centralnego aparatu… Było na niego. Oni przecież wtedy w ogóle dla mnie żadnych wiadomości… – Kto? Co? Młynarz zapalił; dym wpadał mu do oczu, ale te nie łzawiły. Dym był za ciężki, by wznosić się pod sufit, i wisiał chmurą nad głową pułkownika. – Co, jeśli oni wiedzą o tych Polarnych Zoriach? Co, jeśli Linia Czerwona jest zorientowana? I stara się tę informację ukryć. Likwiduje… Likwiduje wszystkich, którzy się dowiedzą… Kto się z nimi kontaktował… Z tamtymi, innymi… Szuka, znajduje i… – Znaczy, tak – Młynarz rozpędził dym, natychmiast wydmuchując nowy. – Znaczy. Linia Czerwona bardzo mnie teraz interesuje. Dlatego że zaraz się pobiją, już się pobiła, z Rzeszą. Możesz sobie w ogóle wyobrazić, co to będzie? Zaraz całe metro wciągnie do tej Teatralnej, jak do maszynki do mięsa. Właśnie o tym, Artem, o tym musimy myśleć. Ja muszę. Jako dowódca Zakonu. O tym, jak nie dać się tym bydlakom pozagryzać. Jak ochronić przed nimi Polis. Całą naszą inteligencję, okularników w szlafrokach. I przy okazji – wskazał podbródkiem w górę, gdzie przygniatała miasto biała bryła Sztabu Generalnego. – Przy okazji wszystkich tych emerytów przekonanych, że są zwycięzcami Ostatniej Wojny i jedynymi obrońcami naszej ojczyzny. Cały nasz zaczarowany rezerwat. Całe nasze metro. Jestem przeciwko Rzeszy i przeciwko Linii Czerwonej. Wiesz, ile jest ludzi w Żelaznym Legionie? A w Armii Czerwonej? A wiesz, ilu ja mam? Stu ośmiu żołnierzy. Wliczając adiutantów. – Jestem gotów… Proszę o pozwolenie powrotu do formacji. – Za to ja nie jestem gotowy, Artem. Po co mi tu człowiek, który szlaja się na deszczu w samej koszuli? Po co mi tu człowiek, który odkrywa jakieś fantastyczne spiski? Z Marsjanami nikt kontaktu nie nawiązał? – Światosławie Konstantinowiczu… – Albo może z twoimi czarnymi? Co? – Czyli ma pan to gdzieś, tak?! – Artem wybuchnął. – Cała ta podziemna szarpanina! No, dalej! Jedne gady tak czy inaczej będą gryźć drugie! Im tu nie starcza miejsca! Wody! Powietrza! Grzybów! Nie powstrzyma ich pan! Niech pan położy jeszcze połowę naszych chłopaków! Wszystkich niech pan położy! Co to da? Co to rozwiąże? – Artem machnął ręką w kierunku szklaneczki niedopitej przez nieboszczyków. – Chłopaki składali przysięgę. I ja składałem. I ty, Artem. Jeśli trzeba poświęcić życie, żeby uratować to pieprzone metro, to poświęcimy życie. I ty mi ich w gębę nie rzucaj, szczeniaku. Wyszedłem z bunkra jako jednoręki robal. A ty – zdrów jak rydz, i po co? Po to, żebyś mógł teraz się wykańczać swoimi wypadami na górę? O dzieciach myślałeś?! O tym, kto ci się urodzi po tym deszczyku, myślałeś? O tym, kto się mojej córce urodzi?! – Myślałem! – Wała łysego, a nie myślałeś!

– A pan nie myślał?! Jeśli można gdzieś stąd odejść?! Wrócić na powierzchnię? Wyprowadzić wszystkich tych… Na zewnątrz. Jeśli jest chociaż jedno – tam, na górze! – zdatne miejsce? Nasze miejsce jest tam, na powierzchni! Ja dziś na tym deszczyku… Czułem się człowiekiem. Tam! Choćbym miał po tym zdechnąć! Ale zszedłem… W ten nasz smród… I od nowa. Tu nie tylko czerwoni z faszystami zbydlęcieli! My wszyscy! To są przecież jaskinie! Zamieniamy się w jaskiniowców! W bunkrze stracił pan rękę i nogi! A w następnej wojnie może głowę! I kto nastanie zamiast pana? Jest ktoś taki? Nie ma! Jeśli jest dokąd, choćby dokądkolwiek – trzeba iść! I proszę, mówię panu: zdaje się, że jest! I może czerwoni wiedzą gdzie… – Wiesz co, Artem – Młynarz stracił głos, zachrypiał. – Wysłuchałem cię. A teraz ty wysłuchaj mnie. Nie ośmieszaj się. I mnie nie kompromituj. Ludzie wiedzą, z czyją córką się ożeniłeś. I wszystkie te brednie… To wszystko spada potem na mnie, rozumiesz? Nie waż się jeszcze komuś… – Brednie?! Więc po co likwidować wszystkich, którzy słyszeli i widzieli tych ludzi… Innych… – Artem. Artem! Boże święty, kurwa mać! Co ona w tobie widziała, co?! Czy ona tego nie dostrzega? – Nie dostrzega czego? – zapytał Artem cicho, bo nie starczyło mu powietrza, żeby spytać głośno. – Że schizol z ciebie! Zaczęło się od czarnych, teraz znowu spisek. Mózg ci wyżarli, ci twoi czarni! Jej się chyba o czarnych nie zwierzyłeś? Że nie trze-e-eba ich było… Rakietami. Że oni byli tacy dobrzy. Że to anioły, które zeszły na ziemię. Że to boży wysłannicy. Że to ostatnia szansa na ocalenie ludzkości. Że trzeba było po prostu z nimi rozmawiać. Wpuścić te stwory sobie pod czaszkę. Rozluźnić się i czerpać przyjemność. Jak ty. Jak ty! – Ja – powiedział Artem. – To ja. Tak, ja to wszystko panu opowiadałem i powiem jeszcze raz. Niszcząc czarnych, popełniliśmy najstraszliwszy błąd ze wszystkich możliwych. Ja go popełniłem. Nie wiem, czy aniołami, ale demonami na pewno nie byli. Jakkolwiek wyglądali… I tak, szukali z nami kontaktu. I tak, wybrali mnie. Dlatego że… Dlatego że to ja ich znalazłem. Jako mały chłopiec. Pierwszy. Jak już mówiłem… I tak, oni mnie… Tak jakby usynowili, czy jak to nazwać? A ja się temu opierałem. Bałem się, że jak jarmarczną pacynkę nanizają mnie na palec… I zamienią w coś… Coś swojego. Dlatego że byłem kretynem i tchórzem. I byłem takim tchórzem, że na wszelki wypadek wszystkich ich… Co do jednego… Tymi waszymi rakietami… Żeby tylko nie przekonać się, co będzie, kiedy ze mną porozmawiają. I byłem takim tchórzem, że już rozumiałem: właśnie unicestwiłem nowy gatunek inteligentnego życia! I naszą – ostatnią! – szansę! – na przeżycie! – a mnie wszyscy klepali po plecach, właśnie za to – baby, dzieci, faceci – myśleli, że uratowałem ich przed potworami, przed monstrami! – nieszczęśni idioci! – a ja! – ja! – ja ich wszystkich skazałem! – skazałem! – na tkwienie pod ziemią – na zawsze! – aż wszyscy zdechną! – i baby! – i ich

dzieci! – i tych, którzy im się urodzą! – jeśli w ogóle! Młynarz patrzył na niego chłodno, obojętnie. Artem nie mógł go niczym zarazić: ani winą, ani rozpaczą, ani nadzieją. – Nie powinniśmy byli tego robić! Po prostu tu, pod ziemią, tak zezwierzęcieliśmy, że rzucamy się na każdego, skaczemy do gardła każdemu, kto za blisko podejdzie… Czarni… Oni nas szukali. Symbiozy z nami. Gdybyśmy się zjednoczyli, moglibyśmy wrócić na powierzchnię… Byli nam… Dani… Posłani… Na ratunek. Żeby nas sprawdzić. Czy zasługujemy na przebaczenie… Za to, co zrobiliśmy… Z Ziemią. Ze sobą. – Już mi to kazanie wygłaszałeś. – Tak. I pańskiej Ani. Opowiedziałem to tylko wam dwojgu. Nikomu więcej. A pozostałym… Wstyd się nawet teraz przyznać. Tchórzem byłem, tchórzem pozostałem. – I dobrze. Dobrze, że z ciebie tchórz! Dzięki temu chodzisz na wolności, zamiast w psychiatryku w kaftanie bezpieczeństwa głową o ścianę… Uprzedzałem ją. Głupią. Przecież ty jesteś szalony! Spójrz na siebie w lustrze! Gdyby to ode mnie zależało… Artem pokręcił głową. – Z nimi wszystko… Skończone. Ale… Ale przecież… Jeśli jest inne miejsce, w którym można żyć… Gdzie ktoś żyje… W takim razie… W takim razie jeszcze nie wszystko stracone. – Czyli niby to, co urządziłeś tym swoim braciom w rozumie, nie jest już takie straszne, tak? Po to się szlajasz po powierzchni? Po to ślęczysz na falach radiowych? Żeby darowano ci winy? Zagryzł papierosa w zębach, lewą ręką wykręcił kołem swojego wózka, zręcznie wytoczył się zza biurka. Podjechał blisko niego. – Mogę zapalić? – poprosił Artem. – Pojebało cię, Artem! Rozumiesz? Wtedy, na wieży! I to, co teraz robisz... To wszystko to twoja wyobraźnia. Schiza. Nie, nie możesz zapalić. To koniec, Artem. Mnie tu się na dwóch stacjach wojna zaczyna, a ty… Idź, Artem. Odejdź. Zostawiłeś tam moją córkę samą? – Ja… Tak. – Co z nią? – Dobrze. W porządku. Wszystko z nią w porządku. – Mam wielką nadzieję, Artem, że ona cię rzuci. Że znajdzie sobie normalnego chłopa. Zasługuje na więcej niż zafiksowany psychopata, który bez ubrania włóczy się po powierzchni. Więc w imię czego to wszystko? Zostaw ją, Artem. Puść ją. Niech wraca. Proszę ją. Przekaż jej, niech wraca. – Przekażę. Pod pewnym warunkiem. Młynarz wypuścił gorący dym przez skręta. – A to pod jakim? Na co chcesz wymienić żonę? – Tych trzech, którzy pójdą do Rzeszy z kopertą. Ja będę czwarty. * „Piękno zbawi świat” – słynny aforyzm Fiodora Dostojewskiego (przyp. tłum.).

12 // Zakon Wychodzili z Borowickiej. Stacji z czerwonej cegły, przytulnej, przypominającej czytelnię średniowiecznego uniwersytetu. Zastawionej regałami z książkami ukradzionymi na powierzchni, z Wielkiej Biblioteki, i zbitymi z desek stołami, przy których księgi te studiowano i dyskutowano; zaludnionej przez dziwaków bibliofilów, którzy nazywali się braminami, kustoszami wiedzy. Nisko nad stołami zwisały lampy z materiałowymi abażurami, dając łagodne, dobre światło; i tak do średniowiecza, jakim Artem je znał z historycznych książeczek obrazkowych dla dzieci, przenikał duch moskiewskich mieszkań, jakim pamiętał go z obrazków wyrwanych z książki własnego krótkiego, zaledwie czteroletniego dzieciństwa. Arkady były wypełnione pokoikami mieszkalnymi; Artem przechodził obok jednego z nich – dopadło go wspomnienie z przeszłości, z czasu jego pierwszego pobytu w Polis: nocleg u dobrego człowieka, rozmowy do późnej nocy, dziwna książka, która wciąż przekonywała, że w rubinowych kremlowskich gwiazdach kryły się demony i że w każdej październikowej gwiazdce dla małych komsomolców siedział mały bies… Śmieszna książka. Prawda jest zawsze i prostsza, i straszniejsza, niż ludzie potrafią wymyślić. Nie ma już tamtego dobrego człowieka, a i gwiazdy zgasły. I tamtego Młynarza, który witał tu Artema, zarzucając pieczeniega na ramię, obwieszonego taśmami z amunicją do cekaemu Młynarza stalkera, dowódcy bojowego, który zawsze idzie na czele oddziału, który pierwszy wchodzi do każdego piekła, też już nie ma. I tamtego Artema też. Obaj spalili się na popiół. Natomiast Polatucha był ten sam: zezujące oko, bary, że tunel można nimi zatkać, i taki uśmiech, jakby związał ci sznurowadła u butów i ciągle czekał, kiedy się potkniesz; skończył dwadzieścia siedem lat, a uśmiech ma dziesięciolatka. Ogniotrwały człowiek z tego Polatuchy. – No! – oto właśnie odsłonił swój uśmiech. – Czyli mogę ci pogratulować? Stary cię przywrócił? Artem pokręcił głową. – Czyli co?… Próbne zadanie? – Łabędzi śpiew. Idę z wami tylko do Rzeszy. Polatucha przestał się uśmiechać. – A co tam zgubiłeś? – Trzeba wyciągnąć pewnego człowieka. Bardzo potrzebuję wyciągnąć stamtąd pewnego dobrego człowieka. Jeśli po niego nie wrócę, powieszą go. – Ryzykant z ciebie. Kobieta chociaż? – mrugnął do niego Polatucha.

– Starszy mężczyzna. Z brodą. – No… – Polatucha chrząknął. – To wasza sprawa, ale… Eee… – Głąb z ciebie! Milcz – powstrzymując rozciągające się usta, poprosił go Artem; było mu niezręcznie wobec Homera. Ale nie udało mu się nie roześmiać. Śmiech wydostawał się z niego na zewnątrz – przeżuty, cierpki, gryzący; skręcało go od śmiechu, wyżymało, męczyło – i Artem osunął się na ławkę, żeby nie paść na czworaki. Wraz ze śmiechem wylatywało mu przez usta, nieprzetrawione, wszystko, co w ostatnich dniach przełknął, zmuszony do tego przez metro. Śmiał się, aż w oczach pojawiły mu się łzy, aż zaczął się jąkać. Nabrał powietrza – i znowu. Polatucha śmiał się razem z nim – może z własnych powodów, a może bez. Potem im przeszło. – Tajna misja, to pewne! – z przekonaniem i już całkowicie poważnie podsumował Polatucha. – Takich jak ty, bratku, nie spisuje się na straty. Nie spisuje się. – Dawno już chciałem cię spytać – powiedział do niego Artem – jak ty w ogóle celujesz? – spojrzał zezem w stronę nosa, naśladując Polatuchę. – Przecież wszystko musi ci się dwoić. – I dwoi mi się – przyznał Polatucha. – Dlatego jestem bardzo rozrzutnym, jeśli chodzi o amunicję. Wszyscy normalni mają jeden cel, a ja dwa. I trzeba strzelać do obu. Nie na darmo stary posłał mnie do Rzeszy. Kutwa chce się mnie pozbyć. – Myślisz, że to bilet w jedną stronę? – mruknął Artem. – Ja jeżdżę na żetony – puścił mu oko Polatucha, dzwoniąc paznokciem po blaszanych nieśmiertelnikach Zakonu, wiszących na jego byczym karku zamiast krzyżyka. – Po co ci one? I tak nie da się ciebie z nikim pomylić. – Niedoczekanie – prychnął Polatucha. – Chodzi o coś innego. Wiesz, jak bywa: budzisz się czasem i myślisz: kim jestem? I co piłem? A potem znowu: no dobra, to przynajmniej kim jestem? – Wiem… – westchnął Artem. Podeszli dwaj inni. Jeden o wydatnych kościach policzkowych, wąskich oczach, ostrzyżony na jeża i drugi – z bokserską bulwą w miejscu nosa, rzutki i chodził, kołysząc się na boki. – Ale się szykujecie! Jak laski na randkę. Ale widać, że jednak w pośpiechu: ust nie zdążyliście pomalować – powiedział im Polatucha. – Więc zrobicie to już w drodze, dobrze? – Kto to? – rozkołysany wskazał od razu Artema. – Ładnie to tak, zamiast się przywitać? – pokręcił głową Polatucha. – Pytanie brzmi: nie kim on jest, tylko kim ty jesteś, Juriec. Artem był z nami jeszcze w bunkrze. Żywa legenda, oto kim jest. Ty tam u siebie po Hanzie szczury z grzechotką ganiałeś, a Artem już z pułkownikiem rakietami robił z czarnych marmoladę. – A gdzie zniknął potem? – zapytał drugi. – Zbierał siły na nowe wyczyny, Nigmatullinie. Tak, Artem?

– Dużo ich nie zebrał – obejrzawszy Artema sceptycznie, zauważył Nigmatullin. – Dla mnie każdy dzień to wyczyn – odpowiedział mu Artem. – I nic dla mnie nie zostaje. – I znowu bój. A dziewczę tylko w snach – poparł go Polatucha. – Koniec, chłopy, idziemy. Führer czeka. A führer nigdy nie czeka! Surowo zasalutował dziwnym borowickim pogranicznikom i cała czwórka po dostawianej drabince zeszła na tory. Pochłonął ich tunel – z początku oświetlony, potem mroczny, wreszcie nieprzenikniony. Tamta dwójka została jakoś z tyłu, przepuszczając Artema i Polatuchę przodem. – Ten jest z Hanzy, tak? – powiedział Artem. – Obaj są z Hanzy. Nigmatullin z Komsomolskiej, a Juriec, zdaje się, z Parku Kultury. Zresztą w porządku chłopaki, i jeden, i drugi. Można na nich polegać. – Polatucha się zastanowił. – Ale oni prawie wszyscy są z Hanzy. – Jacy wszyscy? – Całe nasze uzupełnienie kadry. – Czemu tak? – No a skąd brać wyszkolonych ludzi? Nie będziemy przecież przeczesywać ciemnych stacji. Albo jak faszyści, z tym swoim legionem… Całą tę hołotę… To nie dla nas. Młynarz jakoś to z Hanzą wynegocjował. I zgodzili się… uzupełnić skład. Artem spojrzał na niego pytająco. – A on się zgodził? Przecież tak ich wyklinał. Pamiętasz? Przecież my wtedy… W bunkrze. Przecież obiecywali nam wtedy pomoc. I porzucili nas. Gdyby wtedy przyszli… Gdyby dali wtedy ludzi… Może i uzupełniać by… I tylu naszych chłopaków… Generalnie. – Generalnie – podjął Polatucha. – Generalnie wtedy nie dali, ale dali potem. Dali, kiedy mogli. Dorzucili jeszcze różne sprzęty, amunicję. W Hanzie, sam rozumiesz, pieniędzy jak szczurów. Sami nam zaproponowali. No i… stary się trochę pomartwił, popił z naszą listą… Ale innego wyjścia nie było. Nie ma skąd wziąć pięćdziesięciu komandosów. Naradził się z ludźmi. Ludzie sami wszystko rozumieją. Powoli zaczęliśmy ich przyjmować. Po przejściu prób, jasna sprawa, po rozmowach kwalifikacyjnych. Hołotę od razu odsialiśmy. W rezultacie jest w porządku. Głównie specnaz z Hanzy. No i tak… Wszystko z nimi w porządku. Nie jest tak, że my sobie, a oni sobie. Jesteśmy wszyscy razem. – Aha – mruknął Artem, kiwając głową na idących w tyle. – Razem. – Wszyscy razem – potwierdził Polatucha. – Nie wierzę – powiedział Artem po zastanowieniu. – W co? – Nie wierzę, że Hanza tak po prostu, żeby okupić winę, wydzieliła nam pół setki żołnierzy i dorzuciła jeszcze sprzęt. U nich nie ma nic za darmo. – Ale to nie jest za darmo. Stary zgodził się szkolić im specnaz. Dlatego że – Polatucha cmoknął – nie taki on znowu „spec”. Szczególnie jeśli chodzi o powierzchnię. Potykają się na

górze o własne nogi jak szczeniaki. Dzieci podziemia, kurczę. Ostatnia żarówka dyndała gdzieś z tyłu. Polatucha wyciągnął z plecaka polowego podobną do pałki latarkę. Tamci dwaj z tyłu podeszli bliżej, zaszczękali automatami: tunel niby był krótki i wszystkim znany, ale mimo to przyjemnie w nim nie było. Lepiej trzymać się razem. Latarka od razu weszła w ciemność tunelu, zalała ją mlekiem, zamieszała. – Podziemia… A ty jesteś przecież w moim wieku – przypomniał sobie Artem. – Czyli ty też miałeś cztery lata, tak? Kiedy Ostatnia Wojna… – No nie, mały! – odrzekł tamten. – Jestem od ciebie o rok starszy. To już sobie wyjaśnialiśmy. Tak więc miałem pięć lat. Artem próbował wyobrazić sobie swoją Moskwę, ale do głowy znów wleciały mu pękate ważkoloty, wjechały, dzwoniąc, auta-wagoniki, zaczął siąpić ciepły deszcz. Potrząsnął głową, wyrzucił z niej natrętne bujdy. – A ty co pamiętasz? Rodziców… Wasze mieszkanie? – Pamiętam telewizor. Pamiętam, jak w telewizorze – mieliśmy taki wielki – pokazują prezydenta. I prezydent mówi: nie mamy wyboru. Zmuszono nas. Zagnano do narożnika. Nie należało zapędzać nas do narożnika. Tak więc postanowiłem… Wtedy z kuchni wchodzi matka, a w rękach ma dla mnie talerz zupy z kury. Nazywała się rosół z makaronem. Mówi mi: co ty oglądasz za okropne rzeczy? Choć, włączę ci kreskówki. A ja do niej: nie chcę rosołu. Pewnie zapamiętałem tę właśnie chwilę. Sam początek. No, albo koniec. Potem nie było już ani kreskówek, ani rosołu. – A rodziców pamiętasz? – Pamiętam. Ale wolałbym zapomnieć. – Słuchaj, Polatucha – wtrącił się rozkołysany Juriec – to w nas uderzyli pierwsi. Nie my, tylko w nas. Zdradziecko. I przechwyciliśmy pierwszą salwę, a dopiero potem sami zaatakowaliśmy. Mówię, jak było. Miałem siedem lat. – A ja ci mówię: rosół z makaronem! Rosół i do narożnika, i że zmuszono. Pomyślałem wtedy: proszę, prezydent, a jednak jego też ktoś stawia do kąta. – Jaka to teraz różnica – powiedział Artem – my czy oni? – Jest różnica – zaoponował Nigmatullin. – My byśmy nie zaczęli. Nasz naród jest poczytalny. Zawsze byliśmy za pokojem. Te sukinsyny nas osaczyły, wciągnęły w wyścig zbrojeń, żeby nas wykończyć. Chcieli rozbić nasz kraj. Pociąć na kawałki. Dla ropy i gazu. Bo nasze państwo stanęło im kością w gardle. Niezależne kraje w ogóle nie były im potrzebne. Wszyscy się przed nimi położyli, rozstawili nogi. Tylko my… Odgryzaliśmy się. I te gnidy, te ścierwa nas… Po prostu nie spodziewali się, że pójdziemy na całość. Myśleli, że zaraz zsikamy się w gacie. A my… Nas rozbić, jasne. Wrogowi się nie ustępuje. Wała, a nie ropę. Kolonizować by nas chcieli. No i sami się obesrali, kondomy jedne. Jak im pokazali w telewizorze, co do nich leci. Na nas miecz podnosić. My tu nawet pod ziemią nie zdychamy. – A ty ile miałeś lat? – zapytał Artem.

– Co ci do tego? Rok. Chłopaki mi opowiadały. A co? – A nico – odparł Artem. – I po tamtej strony oceanu nico, i po tej. Polatucha pojednawczo kaszlnął. Więcej nie rozmawiali.

– Stać! Zgasić latarkę! Nigmatullin z Jurcem rozstąpili się, przylgnęli do ścian, unieśli swoje automaty; Artem został z Polatuchą pośrodku. Przycisk posłuchał i kliknął, światło zgasło. Nastała noc. – Granica zamknięta! Odwróćcie się i wracajcie! – Jesteśmy z Zakonu! – zawołał do głuchej studni Polatucha. – Mamy depeszę dla waszych władz! – Odwrócić się! I wracać! – powtórzył głos ze studni. – Mówię, że mam list do führera! Osobisty! Od pułkownika Młynariewa! Z ciemności wyskoczyły czerwone zajączki celowników laserowych, zawirowały, wskoczyły Polatusze na czoło, Artemowi na pierś. – W tył zwrot! Mamy rozkaz strzelać, żeby zabić! – Ot i, kwamać, cała dyplomacja – podsumował Polatucha. – Nie puszczą nas – szepnął Juriec. – Nie było rozkazu, żeby się przebijać – odpowiedział Nigmatullin. – Ale kazano nam dostarczyć kopertę – zaoponował Polatucha. – Inaczej stary urwie mi łeb. Nie wiem, co w niej jest… Ale powiedział tak: nie wtrynisz mu koperty, to będzie kaplica na całej linii. Słodko i ohydnie pachniało stęchłym moczem: widać na posterunku nie przewidziano wygód i wartownicy, kiedy ich przypiliło, wychodzili w ciemność tunelu, na ziemię niczyją. Artem spoglądał na rubinową plamkę, która podświetliła mu serce. Pomyślał o Młynarzu. O swojej ostatniej niewykonanej misji: pójść do domu do Ani i oznajmić jej, że ją rzuca. Powiedzieć jej to prosto w oczy, a nie uciec potajemnie z podwiniętym ogonem, w imię wielkich spraw. W imię wielkich spraw i tak już dużo nawyprawiał. Oleżkę zostawił lekarce: zrobił wszystko, co mógł. Zwalił podziurawione ciało, otrzepał ręce i poszedł pić wódkę. Pozwolił Loszy pójść, pogwizdując, schodami donikąd, postanowił się za nim nie ujmować, nie zawracać go. Jedni w prawo, drudzy w lewo, każdemu swoje. Skazanych na śmierć nie wygnał na wolność naganem służącym Swinołupowi do rozstrzelań. Nie zapytał o damskie kapcie w gabinecie majora. I nie poważył się odsunąć zasłonki. Nic nie zrobił: nie poważył się i nie zobaczył, czy tam ktoś jest, czy nie. A nie zobaczył, czyli nikogo nie było: można tak sobie powiedzieć i żyć z tym w całkowitym spokoju. Homera też będzie można sobie jakoś wytłumaczyć, tego bezużytecznego staruszka, niewydarzonego pisarzynę. Wszyscy kłamią o mękach wyrzutów sumienia: człowiek jest silny, może sobie poradzić ze wszystkim. Wielkie

sprawy wszystko usprawiedliwiają. Spróbował nakryć dłonią drżącego zajączka, ten przeskoczył mu na rękę. – Ostatnie ostrzeżenie! – zawołał głos ze studni. – To co, wycofujemy się? – zapytał sam siebie Polatucha. Zostaw staruszka. Zostaw wszystkie swoje trupy, wrzuć je do tej studni i nakryj pokrywą. Masz poważniejsze zadanie, Artem: ratować świat. Nie możesz się marnować na grzyby. – Znajdźcie Dietmara! – zawołał tam, w otchłań, Artem; i głos mu się załamał. – Kogo?! – Dietmara! Powiedzcie, że stalker wrócił! – A to co znowu? – odwrócił się Polatucha. – Co to za historia? – A cały czas ta sama. O starszym mężczyźnie z brodą – chciał się uśmiechnąć Artem. – I jeszcze o pewnym idiocie. Moje tajne zadanie. I wtedy w tym ich nędznym kosmosie zapaliła się supernowa.

Dietmar wyszedł do pierwszej blokady, do gniazda cekaemu. Zapewne spojrzał na kryjących twarze w dłoniach dzielnych żołnierzy Zakonu i uśmiechnął się po swojemu. I nie zamierzał gasić reflektora. – Kto mnie wzywał? – Artem zobaczył tylko sylwetkę w morzu oślepiającego światła; musiał rozpoznać go po głosie. – Ja! Artem! – Artem? – Dietmar jakby o nim zapomniał. – Jaki Artem? – Wiedziałem! – zasapał Nigmatullin. – Stalker! Mam depeszę! Dla führera! Do rąk własnych! Od Młynarza! Od przywódcy Zakonu! W sprawie sytuacji! – W sprawie jakiej sytuacji? – Dietmar nie chciał go rozumieć. – Na Teatralnej! W sprawie waszej inwazji! – Naszej inwazji? Od Młynarza? – Dietmar sprawiał wrażenie zdziwionego. – Nie ma żadnej inwazji. Na Teatralnej doszło do zamieszek. Płynie do nas rzeka uchodźców. Führer nakazał rozpoczęcie misji pokojowej na stacji w celu uniknięcia ofiar w ludziach. A teraz jest godzina czwarta w nocy. Führer śpi. I nie spodziewa się listów od obywatela Młynariewa. Jeśli chcecie, możecie wręczyć depeszę mnie. Jutro przekażę ją do sekretariatu. – Wykluczone – podpowiedział szeptem Polatucha. – Rozkaz brzmiał: albo do rąk własnych, albo zniszczyć dokument. – Wykluczone! – powtórzył krzykiem Artem. – Tylko führerowi, z rąk do rąk! – Bardzo żałuję – westchnął Dietmar. – Führer nikogo nie przyjmuje. Szczególnie zawodowych zbirów. Tak czy inaczej, przed wręczeniem koperta zostanie otwarta i przebadana w celu wykluczenia próby otrucia.

– Mam informację – zebrawszy siły, powiedział Artem. – Że na Teatralnej nie ma zamieszek. Ale zaplanowana dywersja. W celu przejęcia stacji. – A my w kwestii Teatralnej mamy inną informację – odparł obojętnie Dietmar. – I nie wszystkim się ona spodoba, obywatelu stalkerze. Na przykład pańskim towarzyszom. Do widzenia. Oddał im honory, odwrócił się i ruszył w stronę stacji. – Zaczekaj! – krzyknął Polatucha. – Stój! Ta koperta nie jest od Młynarza! Dietmarowi było wszystko jedno. Strzelec poruszył długim żądłem cekaemu, wytyczając ścieżkę dla ołowiu. Snajperzy wypuścili swoje zajączki; te przedostawały się nawet przez światło reflektora, białe i jasne jak pierwsza sekunda śmierci. – Słyszysz? – zaryczał Polatucha. – Nie od Młynarza jest ta koperta! Ona jest od Biessołowa! Czarna postać, która rozpłynęła się już prawie w bieli, zastygła. – Powtórz. – Od Biessołowa! Do führera! Osobiście! Pilnie! Artem obrócił się w stronę Polatuchy. Działo się tu coś, czego nie rozumiał. Nigmatullin i Juriec odmieniali w podnieceniu nieznajome nazwisko przez wszystkie przypadki. Dietmar milczał; ale nie mógł się już ruszyć z miejsca. – Dobrze. Na stację zostanie wpuszczony jeden człowiek. Pozostali mogą czekać. Polatucha wzruszył ogromnymi ramionami, przyjmując warunek. Zrobił krok do przodu. – Nie ty! – zatrzymał go Dietmar. – Oddaj depeszę chłopakowi. Artemowi. – Mam rozkaz… – Ja też mam rozkaz. Przepuszczę tylko jego. I tylko po przeszukaniu. – Dlaczego jego?! Artem, co to za… – Dawaj kopertę – powiedział mu Artem. – Dawaj, Polatucha. Rozgryzłeś mnie. Tajne zadanie. Młynarz właśnie po to mnie wysłał. Jeśli was nie puszczą… Ja mam tu swoją historię. Ty nie możesz. Myślisz, że jak się dowiedziałem o Teatralnej? – Tu wszyscy mają swoje historie, ku…! – ryknął Polatucha. – Przed sobą nawzajem… Stary paranoik… – Nie dawaj mu, no co ty? – syknął Nigmatullin. – Kto to w ogóle jest? Pułkownik powiedział, żebyś to był ty… Albo my… – Zamknij gębę, Rusłanczik – poprosił go Polatucha. – To jest Artem, jasne? To nasz! Nasz człowiek! Jasne? – Jak chcecie! – stracił zapał Dietmar. – Nie mam już na to czasu. Powinienem być teraz na Teatralnej i wydawać ludności pomoc humanitarną. Polatucha sklął go, splunął z niezadowoleniem i wyciągnął z kieszeni na sercu grubą, nieprzejrzystą kopertę – niewielką, brązową. Wcisnął ją Artemowi.

– To nasz człowiek, jasne?! – wrzasnął do cekaemu, karabinów snajperskich, laserowych zajączków, czarnych szablonowych haseł, zaszczanego kosmosu i oślepiającej gwiazdy. – Będziemy tu na niego czekać! – Na zdrowie – odparł Dietmar. – Ale führer może spać i do południa. Czekajcie. – Zaczekamy, będziemy tu, Artem – szepnął gorąco Polatucha. – Wrócisz. Jeśli choć włos ci z głowy… Stary na ciebie burczy, jasne, ale dla swoich ludzi góry przenosi… Jesteśmy przecież jednej krwi, ty i ja… Tak? – Tak – powiedział Artem; już mało co słyszał. – Tak, Polatucha. Dziękuję. Nie wiem. I przykleiwszy tę cholerną kopertę do własnej skóry, potykając się o podkłady kolejowe, poleciał do supernowej, wprost w nią samą; miliard stopni.

– WROGOWIE RZESZY! WROGOWIE LUDZKOŚCI! U PROGU NASZEJ OJCZYZNY! STOI HORDA UŁOMNYCH! Lektor był jeden, ale nadawał z dziesięciu spóźniających się lekko względem siebie megafonów i rozpadał się na części, powtarzał sam siebie jak echo; i ten jednoosobowy chór brzmiał jak głos hydry – upiornie i fascynująco. Z tego głosu kapał jad. – JEŚLI NIE BĘDZIEMY BIĆ SIĘ DO KOŃCA! GROZI NAM CAŁKOWITA ZAGŁADA! Dotarł do Artema wcześniej niż światło Czechowskiej (Wagnerowskiej); światło nie potrafiło się odbijać od powyginanych i krętych ścian tuneli, głos tak. – DOWIEDZIAWSZY SIĘ O ZDRADZIECKICH PLANACH LINII CZERWONEJ! BY NARUSZAJĄC UKŁAD POKOJOWY! ZAGARNĄĆ STACJĘ TEATRALNA! POSTANOWIŁEM! ZADAĆ WYPRZEDZAJĄCY CIOS! – Führer? A mówiłeś, że śpi… – powiedział Artem Dietmarowi. – Teraz nikt w Rzeszy nie śpi – odpowiedział tamten. Na Czechowskiej (Wagnerowskiej) Artema powitał transparent: „Witamy, drodzy goście z Polis!”; pośrodku sali stał szereg mężczyzn w różnym wieku – wszyscy, w czym popadnie, wytrzeszczali czerwone, zaspane oczy, szeptali między sobą niepewnie. Wzdłuż tego szeregu kręcili się podobni do owczarków chorążowie, pokrzykując, poklepując, chłoszcząc. Stawiano stoły z tabliczkami, wykładano na nie góry kamuflażowych łachów, pchano dudniące wózki z bronią. Na przeciwległym krańcu peronu rozstawiano namiot z czerwonym krzyżem, który wciąż przyciągał jak magnes wzrok ludzi z szeregu. – ALE LINIA CZERWONA NIE COFNIE SIĘ PRZED NICZYM! ŻEBY POZBAWIĆ OBYWATELI TEATRALNEJ! ICH SŁUSZNEGO PRAWA! BY ŻYĆ SPOKOJNYM I SZCZĘŚLIWYM ŻYCIEM! Stacja była dziwna – z okrągłym jak w tunelu sklepieniem i arkadami przypominającymi wycięte w ścianach otwory strzelnicze. Jej biały marmur lśnił; zostały też wyczyszczone lampy

– stare, oryginalne. Były zabawne: nieoddzielone od siebie, jak na pozostałych stacjach, niezdwojone ani niepołączone rzeźbionymi kwiatostanami, ale usadowione od razu po dwadzieścia w dwóch rzędach na gondolach z brązu; jakby też obudzono je w środku nocy i zmuszono do ustawienia się w szyku. Przypominały dusze niewolników, które na latających galerach wiosłują przez zadziwiający biały tunel do swojego uczciwie zapracowanego raju. – Gdzie podłożyłeś minę? Dietmar szedł szybko, Artem ledwie za nim nadążał; twarze z szeregu przelatywały obok i ani jedna nie zdążyła nabrać kształtu. Za ich plecami zgrzytały o granit podkute podeszwy buciorów: wybijała krok ochrona. – Na dole; zszedłem ruchomymi schodami – zameldował Artem. – Pod wrotami hermetycznymi. – Porządnie ich zasypało? – Całkowicie. – Uważaj. Na razie na Teatralnej wszystko jest pod naszą kontrolą, więc chcę ci wierzyć. Ale oczywiście sprawdzę. Jeśli wszystko wykonałeś, nagroda… Order! – Dietmar uśmiechnął się krzywo. – Za coś takiego należy ci się order. Nagle z szeregu wyskoczył ktoś, przecinając im drogę; ochrona rzuciła się do przodu, podniosła kałachy. Ale to był tylko jakiś mały ktoś, idiotyczny, nieszkodliwy: bródka, zaparowane okulary… – Przepraszam! Przepraszam! Obywatelu oficerze… Panie Dietmarze… Na wszystkie świętości! Tu zaszła pomyłka. Przez pomyłkę mnie zmobilizowano. Ja mam żonę… Narine… Przecież dopiero co pan u nas… Od nas… Dietmar przypomniał sobie, stanął, odpędził ochronę. – Ilja Stiepanowicz? A ja tu idę z pańskim znajomym. Jaka pomyłka? – ZALAĆ STACJĘ UŁOMNYMI! OTO CZEGO ONI CHCĄ! SĄ ROZWŚCIECZENI! NASZYM OPOREM! I TA HORDA JEST JUŻ! U NASZYCH GRANIC! – Moja Narine… Zaczęły się skurcze. Po tych wybuchach na Teatralnej… Zabrali ją. Na porodówkę. Powiedzieli, że w każdej chwili wody mogą… A jej termin jeszcze… Nie nadszedł, rozumie pan? Może by na obserwacji… Mamy taką wspaniałą porodówkę! Ale jeśli mnie powołają… Albo coś się tam stanie… To co z nią? Teraz? Z kim? A jeśli będzie rodzić? Trzeba przecież tam być… Muszę wiedzieć… Czy się urodził… Chłopiec czy… – WŁAŚNIE DLATEGO! OGŁASZAM! POWSZECHNĄ! MOBILIZACJĘ! Podoficer uśmiechnął się do nauczyciela, położył mu rękę na ramieniu. – Powiem tak: przyszła na świat ni to córka, ni to syn… Tak, Iljo Stiepanowiczu? Coś na kształt szczurka*. – Dlaczego pan… Dlaczego pan tak mówi? – Boże mój, to tylko żart, pamiętam naszą rozmowę. Pamiętam. Przejdźmy się. Dał znak owczarkom chorążym i obejmując go, pociągnął Ilję Stiepanowicza za sobą. Artem

kroczył obok; miętolił w kieszeni kopertę. Co tam jest? Koperta była sztywna, coś w niej było… Co to mogło być? Nie listy, nie papiery… Głowa mu pękała. Mechanizm przestawał się kręcić. – Bo zamierza pan napisać nam podręcznik historii, tak? – mówił Dietmar do nauczyciela. – Panie oficerze… A jeśli… Jeśli podczas porodu coś… – To niech pan siada i pisze! Niech pan od razu zaczyna! Historia dzieje się na pańskich oczach! – Zatrzymał się, zdjął Ilii Stiepanowiczowi okularki, pochuchał na nie, przetarł i umieścił na miejscu. – Wydzielę panu kącik u siebie w sztabie. Bo rzeczywiście, jeszcze nam pana zabiją… – OBRONIĆ PRZEZ CZERWONĄ HORDĄ NEUTRALNĄ STACJĘ! OTO NASZ OBOWIĄZEK! BŁAGANO NAS O POMOC! I OTO NADCHODZIMY! – Dziękuję. Jestem wdzięczny. Panie… Dietmarze… Ale… Proszę o pozwolenie do żony… Teraz… Podtrzymać ją… Była blada jak ściana… Żeby wiedziała, że wszystko dobrze… Że pan się ujął… I jeśli będzie poród… – A po co? – zapytał go Dietmar. – Tam już pan niczego nie zmieni, ani ja. Urodzi się zdrowy malec – dobrze. Na porodówce jest komu powinszować matce w imieniu Partii. – Ale jeśli… A nuż… Tfu-tfu-tfu… Jeśli nie daj Boże… – A jeśli ułomny… Ciszej, ciszej. Mamy cudowną porodówkę, sam pan powiedział. Narkoza. Kiedy się obudzi, wszystko już będzie zrobione. A dzieciątko niczego nawet nie poczuje, proszę mi wierzyć. Tam są przecież sami profesjonaliści. To ta sama narkoza, tylko inna dawka. Wszystko odbywa się humanitarnie. Ciach, i koniec. – Oczywiście… Tak, rozumiem… – twarz Ilii Stiepanowicza była biała jak kreda. – To się po prostu tak szybko wydarzyło. Te jej skurcze. Tak się denerwowała, moja Narine… Myślałem, że jeszcze będzie czas… – Ależ jeszcze będzie czas, Iljo Stiepanowiczu! – ścisnął go mocniej podoficer. – I to jaki dobry czas! Tak więc nie ma pan nic do roboty na porodówce. Dobrze. Wydadzą panu papier i ołówek. Będę trzymał za pana kciuki! – Popchnął otumanionego nauczyciela do jednego ze strażników. – Zakwateruj obywatela u mnie. – NIKT NAS NIE POWSTRZYMA! PODCZAS GDY WYPEŁNIAMY! NASZ! ŚWIĘTY! OBOWIĄZEK! – Dokąd idziemy? – zaniepokoił się Artem, kiedy niemal cała stacja była już za nimi; kończyła się ona schodami prowadzącymi na korytarz, przed którym stała warta. – Przecież musisz wręczyć tę waszą depeszę, tak? – obejrzał się na niego Dietmar. – Co w niej jest, tak w ogóle? Ultimatum? Błagania? Propozycja podziału Teatralnej między zainteresowane strony? – Nie wiem – powiedział Artem. – Zakon, co? Głupiec ze mnie, powinienem był się domyślić, co dokładnie robiłeś w Polis, stalkerze.

– NIGDY NIE POZWOLIMY SKRZYWDZIĆ POKOJOWO NASTAWIONYCH MIESZKAŃCÓW! BIERZEMY TEATRALNĄ POD SWOJĄ OPIEKĘ! OBRONIMY JĄ PRZED SOTNIAMI UŁOMNYCH! – Kto to jest Biessołow? – Czyli ty naprawdę nie masz pojęcia, co chcesz wręczyć führerowi? – To nie moja sprawa. Po prostu wykonuję rozkaz. – Coraz bardziej mi się podobasz! Powiedziałbym, że jesteś moim ideałem – uśmiechnął się Dietmar. – Każesz człowiekowi wysadzić przejście – wysadza przejście. Każesz wręczyć kopertę z licho wie czym i licho wie od kogo – zrobi i to. Każesz wsadzić jaja pod prasę – też nie odmówi! Więcej by się takich przydało! – I JESTEŚMY GOTOWI ZAPŁACIĆ KAŻDĄ CENĘ ZA PRAWO NAZYWANIA SIĘ LUDŹMI! – Homer żyje? – spytał go Artem. – Co z moim staruszkiem? Gdzie on jest? – Żyje. Czeka na ciebie – uspokoił go Dietmar. – Najpierw chcę go zabrać. – To było do przewidzenia. Dlatego do niego właśnie idziemy. Oto, co jeszcze jest w tobie dobre, stalkerze – ta twoja przewidywalność. Sama przyjemność z takimi pracować. Wartownicy zazgrzytali obcasami, dowódca poderwał rękę; bał się nawet spojrzeć Dietmarowi w oczy. Zaczęli wchodzić po wyciosanych stopniach. – Ty… Po co ci te pagony? Przecież nie jesteś żadnym podoficerem, tak? Kim jesteś? – Ja? Inżynierem ludzkich dusz! – mrugnął do niego Dietmar. – I trochę czarodziejem. Korytarz był przeznaczony na koszary; poprzednim razem Artema i Homera tu nie wpuszczono. Prycze ciągnęły się rzędami. Dyżurni salutowali. Z plakatów chmurzył się führer. Z sufitu zwisały sztandary Żelaznego Legionu: szara pięść, czarna trójramienna swastyka. Głośniki wyrastały ze ścian jak grzyby, przekrzykiwały się nawzajem: – NIE MA POWROTU! I NIE ZAMIERZAMY SIĘ COFNĄĆ! W IMIĘ WASZEJ, W IMIĘ NASZEJ PRZYSZŁOŚCI! W IMIĘ PRZYSZŁOŚCI NASZYCH DZIECI! W IMIĘ PRZYSZŁOŚCI LUDZKOŚCI! – Na co liczycie z tą kopertką? – Dietmar prychnął. – Pociąg już jedzie, nie da się go zatrzymać, choćby człowiek rzucał się na tory. Teatralna będzie nasza. I Plac Rewolucji też. Czerwoni nie zdołają nic zrobić. Muszą jeszcze tłumić swoje bunty głodowe. Połowa grzybów stęchła przez tę suchą zgniliznę. Idzie jak pożar. – Kto to jest Biessołow? – powtórzył Artem, myśląc: od kogo Młynarz miałby przyjmować rozkazy? – Pojęcia nie mam. – Więc dlaczego list od niego jest ważniejszy niż list od Młynariewa? – To nie list od jakiegoś Biessołowa jest dla mnie ważniejszy, stalkerze. Ty jesteś dla mnie ważniejszy.

Skończyły się koszary; zaczęły się piętrzyć umocnienia, jeże, drut kolczasty; zaczerniły się cekaemy obrócone lufami naprzód – tam, dokąd Dietmar prowadził Artema; zaszczekały psy strażnicze, przedrzeźniając führera; a potem w ich urywany rytm, niczym śpiew, wlał się przeciągły męski jęk, z którym zapewne uchodziło z jakiegoś człowieka życie. Puszkińska, zdał sobie sprawę Artem. Dietmar prowadził go na Puszkińską. – On jest tam? Na Puszkińskiej? Obiecałeś go nie ruszać! Zatrzymali się przed wznoszącą się do sufitu ceglaną ścianą z żelaznymi drzwiami. Dietmar przepędził ochronę palcem wskazującym. Wyciągnął kapciuch na tytoń, wyłowił z kieszeni pociętą gazetę, posypał cudaczne grube litery odurzającym suszem, polizał, skręcił. – Masz, ty też zapal. Artem nie wzgardził. Dusza domagała się trucizny jeszcze tam, u Młynarza; ale Młynarz jednak pożałował mu ostatniego papierosa, zanim odepchnął od siebie Artema na zawsze, a Dietmar go poczęstował. Podoficer oparł się plecami o ścianę, odrzucił głowę do tyłu, spojrzał w sufit. – A gdyby urodził się jego Ormianeczce ułomny, to jak myślisz, będzie nam nauczyciel pisał książkę? – Jeśli je zabijecie? To dziecko? – Jeśli je uśpimy. Co, nie będzie nas w swojej książce chwalił? – Nie będzie – odpowiedział Artem. – Nie może przecież być takim draniem. – No cóż – Dietmar zmrużył oczy, wypuszczając dym. – A ja myślę, że będzie. Ormianeczka, jak sądzę, będzie się przejmowała, będzie szarpała naszego Ilję Stiepanowicza, ale on ją potem przekona, że tak jest dobrze i prawidłowo. Że po prostu trzeba spróbować raz jeszcze. I usiądzie do pisania książki o Rzeszy, a my ją potem wydamy w dziesięciotysięcznym nakładzie. Żeby każdy w metrze ją przeczytał. Z tych, co potrafią. A pozostałych nauczą czytać z jej pomocą. I każdy będzie znał nazwisko Ilii Stiepanowcza. I właśnie za to Ilja Stiepanowicz wybaczy nam, że uśpiliśmy jego dzieciaczka. – Za dziesięć tysięcy książek? On cię jeszcze zadziwi – Artem uśmiechnął się krzywo do Dietmara. – Ucieknie ze stacji, a może i dokona zamachu. Czegoś takiego nie można wybaczyć. – Wybaczyć nie można, ale zapomnieć można. Wszyscy się jakoś sami z sobą dogadują. Ludzie, stalkerze, rzadko mnie zadziwiają. Człowiek jest prosto urządzony. Trybiki pod czaszką u wszystkich jednakowe. Tu jest chęć lepszego życia, tu strach, a tu poczucie winy. I żadnych innych trybików człowiek nie ma. Chciwych kusić, nieustraszonych wykańczać poczuciem winy, pozbawionych sumienia zastraszać. Na przykład ty: po jakie licho przylazłeś z powrotem? Wiedziałeś przecież, że ryzykujesz głową. Ale nie, ty masz skrupuły. Przejmujesz się swoim staruszkiem. Wysadziłeś przejście, bo masz skrupuły. Pomogłeś rozpętać wojnę, bo masz skrupuły. A teraz już jest haczyk, oto on, tu wisi haczyk! – Dietmar żółtym od papierosów palcem dotknął policzka Artema; ten się odsunął. – Złapałeś się. I jak mi teraz staniesz okoniem? Przecież zdradziłeś swój Zakon. Zwąchałeś

się z wrogiem. Proszę, stoją tam twoi kumple, czekają na ciebie. Myślą, że jesteś ich człowiekiem. Ale nie, ty jesteś mój. Artem zapomniał nawet o paleniu. Skręt zgasł. – Gówniany ten twój tytoń – powiedział do Dietmara. – Za to kiedy Rzesza zwycięży w całym metrze, tytoń będą wszyscy mieli doskonały! – obiecał mu Dietmar. – Dobra. Chodźmy do Homera Iwanowicza. Mrugnął ochronie; metrowej długości rygiel z potężną kłódką odsunął się na bok; i wpuszczono ich na stację Schillerowską.

Artem pamiętał ją jako Puszkińską: równie białą, równie marmurową jak sąsiednia Czechowska, chociaż wysmarowaną nienawiścią do nie-Rosjan. Na Puszkińskiej pokazywali go tłumowi, wyjaśniali, za co skazali go na powieszenie: za zabójstwo faszystowskiego oficera. Oficera Artem zabił tak: skierował na niego automat i nacisnął spust, skurcz złapał mu palec. A złapał, kiedy ten oficer przebijał kulą głowę nastolatkowi z downem. Można wybaczyć: Artem młody był, wrażliwy. Teraz by pewnie wytrzymał: odwrócił się. Odwróciłby się? Postarałby się odwrócić. Od stryczka za bardzo drapie w gardle. A teraz znaleźli się nie na Puszkińskiej i nie na Schillerowskiej. Znaleźli się nigdzie. Cała stacja była zdemolowana, rozmontowana na kawałki. Nie ostała się ani jedna marmurowa płytka, wszystkie zdarto i gdzieś wyniesiono. Nagi odrapany beton, góry ziemi, rzeki błota, zmurszałe drewniane podpórki; zamiast powietrza para wodna zmieszana z cementowym pyłem – i powietrze robiło się od tego betonowe. Przez pył waliły po oczach reflektory i smugi ich światła widać było od początku do końca jak ogromne pałki. Te pałki okładały grzbiety i mordy strasznych gołych ludzi – niektórzy przykryli narządy intymne szmatką, inni już i o to się nie troszczyli; wszyscy byli wysmarowani na czarno, ze wszystkich kapała krew. Ci, którzy byli mężczyznami, zarośli pod same oczy. Kobiety przez splątane włosy były w ogóle bezokie. Ale wszyscy byli zwyczajni, z dwiema rękami i dwiema nogami. I tylko nastolatki były zniekształcone. Powykrzywiane plecy, zrośnięte palce, spłaszczone głowy; i cyklopi, i dwugłowi, i pokryci sierścią jak zwierzęta. Ułomni. Zwykłych ubrań nie miał tu nikt; byli ludzie nadzy i ludzie w mundurach. Żołnierze z automatami nosili aparaty oddechowe: bez nich przebywanie tu było szkodliwe dla zdrowia. Maski wyglądały jak kagańce, jakby straż bez nich mogła się rzucić na nagich więźniów i zagryźć ich zębami. A przez te kagańce musieli obchodzić się z nimi inaczej: łańcuchami, biczami z drutu kolczastego. To przez nie panował tu ten ryk, który Artem słyszał zza ściany, z nauczycielskiej toalety. A najstraszniejsze na tej stacji było to, że nigdzie się nie kończyła. Ci nadzy zwierzoludzie skrobali w niej na wszystkie strony – kilofami, łopatami, młotkami, paznokciami –

rozpaczliwie zgarniali ziemię, kamień, wygryzając pustkę w prawo i lewo, i w górę, i w dół. Schillerowska stała się już najrozleglejszą ze stacji, w których Artem miał okazję przebywać; i z każdą minutą rozdymała się jeszcze bardziej. – Używacie ich jako niewolników?! – zapytał Artem. – A co? To bardziej humanitarne niż ich po prostu sprzątnąć, nie? Niech się do czegoś przydadzą! Poszerzamy przestrzeń życiową! Takiego napływu ochotników z całego metra nie ma gdzie lokować! – wyjaśnił mu Dietmar, przekrzykując ryk ułomnych. – Kiedy zakończą rekonstrukcję, będzie tu miasto ogród! Największa stacja metra! Stolica Rzeszy! Kino, hala sportowa, biblioteka i szpital! – On po to wymyślił tych ułomnych, ten wasz führer? Żeby mieć niewolników? Tu ułomnych nie zbierze się nawet jedna czwarta! – Bo to nie ty, stalkerze, decydujesz, kto jest ułomny, a kto nie! Führer to geniusz! – roześmiał się Dietmar. – Głupio przecież likwidować ludzi za to, że są Ormianami! Albo Żydami! Zero efektu. Jeśli człowiek urodził się Żydem, to niczego się już nie da z tym zrobić. Niektórzy mają nawet na twarzy wypisane: Żyd. Czeczeniec. Kazach. I koniec! To jest twój cel, to jest twój wróg, i nigdy nie będzie ci wierny. A ten, kto jest Rosjaninem, to co, będzie miał teraz immunitet? Co on, jest wybrańcem z samego urodzenia? Wszystko mu wolno? I może nie ma się już czego bać? Bez sensu! A ułomność?! Zupełnie inna para kaloszy! Ułomność to delikatna sprawa! Mutacja! Rodzisz się zdrowy, a potem jak zacznie ci rosnąć guz! Albo wole! Albo jakieś inne odchylenia! A może w ogóle nie widać tego gołym okiem! Tylko lekarz może to określić z pewnością! I dlatego każdy sukinsyn ma się trząść i robić pod siebie ze strachu, idąc do lekarza na kontrolę. I lekarz też ma się trząść. I dopiero wspólnie z nami, z konsylium, decydować, kto jest ułomny, a kto nie. I nikt nie może być niczego pewny. Nigdy. I całe życie, rozumiesz, całe życie musi się pilnować. I utwierdzać w tym nas. I to jest piękne! Co nie?! Przepiękne! Położył Artemowi rękę na ramieniu. Pieprzyk na nasadzie jego nosa okazał się trzecim okiem danym mu jako demonowi, by lepiej widział zgniłe i miękkie ludzkie wnętrze. – Gdzie on jest? Gdzie Homer?! – krzyknął do niego Artem. – Dawaj kopertę! – Co?! – Dawaj tu kopertę! – Mieliśmy umowę! Rozbłysły okruchy iskier, zachrzęściły zęby, jaskinia przechyliła się na bok: Dietmar na odlew wyrżnął Artema rękojeścią pistoletu w policzek. Potem złapał broń po ludzku, skierował lufę w czoło Artema: rzeźnicki pistolet, stieczkin. – Chcesz, żebym zabrał ją twojemu trupowi? Artem zrobił krok do tyłu, zastanawiając się, jak ma zdążyć zniszczyć depeszę, a z tyłu już czekali strażnicy. Wyłamali mu ręce, przewrócili, przycisnęli do błotnistej ziemi, wyrwali mu

kopertę z rąk. Ostrożnie przekazali Dietmarowi. Ten obrócił ją w palcach, spróbował złożyć na pół, popatrzył pod światło reflektora. – Chyba fotografie – powiedział, ukucnąwszy przy Artemie. – Bardzo interesujące. Fotografie, które powstrzymały wojnę. Pięknie, co? Schował kopertę do wewnętrznej kieszeni. – Cholernie dobre muszą być te zdjęcia. I na pewno bardzo się spodobają właśnie führerowi, skoro nikt inny nie powinien ich oglądać. Prawda? Ale kto oprze się pokusie, żeby rzucić na coś takiego choć jednym oczkiem? Ciebie to na przykład nie interesuje? – Gdzie jest Homer?! – Gdzieś tutaj. Poszukaj. Ja nie mam czasu. Pora iść na Teatralną. Pomoc humanitarna, ujawnienie agentury… Ty na razie zostań tutaj. Przyzwyczajaj się… Popracuj. – Oni mnie nie zostawią! Polatucha! Zakon! Oni na mnie czekają! Koniec z wami wszystkimi! Słyszysz, zakało?! Bydlaku?! Słyszałeś, ty gnido?! Artem szarpnął się, ale strażnicy byli dobrze wykarmieni, doświadczeni, trzymali go mocno; więc został na czworakach z gębą w błocie. Dietmar, zanim podniósł się z kucek, pogłaskał Artema po głowie. – Czekają. Właśnie, przecież czekają. A ja pójdę i opowiem im, czyim jesteś człowieczkiem. I czule klepnął Artema po tyłku. * Aleksander Puszkin, Bajka o carze Sałtanie w tłumaczeniu Jana Brzechwy (przyp. tłum.).

13 // Przestrzeń życiowa Myślał, że odpracuje noc i przyjdzie dzień; ale tutaj nie było niczego – ani nocy, ani dnia, i zmiana była tylko jedna: od początku do końca. Poili ich ze szlaucha, licząc gardła, nie pozwalali robić zapasów wody. Nie było wychodków; wszystkie tunele, poza jednym, były całkowicie zasnute drutem kolczastym jak pajęczyną, nie uciekniesz, nie wypełzniesz. Zwierzoludzie paskudzili na stojąco, nie odrywając się od pracy: mężczyźni przy kobietach, a kobiety przy mężczyznach; nowo przybyli uczyli się tego już w pierwszej dobie. Uczono ich biczami z drutu kolczastego. Zabijano bez litości, w ramach obowiązków: tych, którzy nie chcieli pracować, tych, którzy sami umierali i dlatego pracować nie mogli, i tych, którzy sprytnie udawali już martwych. Nie żal im było robotników – nowych przyprowadzano dwa razy dziennie, oni też musieli żreć, a żarcia nie przybywało. Za każdym razem, kiedy otwierały się żelazne drzwi, kiedy wciągali do środka otumanionych nowicjuszy, wpychali ich do bezkresnej jaskini Schillerowskiej, Artemowi skręcały się wnętrzności: zaraz wejdzie Dietmar. Za moment wyda się jego oszustwo: czerwoni wyślą żołnierzy z Ochotnego Rjadu na Teatralną przez rozerwaną zaporę hermetyczną, przez górny hol, blitzkrieg przejdzie w niekończącą się wojnę pozycyjną, i Dietmar wróci, żeby powiesić Artema za zdradę. Kiedy? Niedługo? Artem został obmacany, uznano, że sił ma na razie dużo i dano mu wozić taczkę. Zbierać od brodatych kretów to, co odłupali, odtłukli, wrzucać do taczki i wieźć do otwartego tunelu prowadzącego do stacji Kuźniecki Most. Na podkładach kolejowych leżał pomost z desek. Trzeba było po nim biec może ze trzysta metrów i tam zwalać ziemię z kamieniami na hałdę, która wznosiła się już do sufitu. Artem miał dobrą pracę, od razu to zrozumiał: nie skuli mu nóg i nie kazali mu stać w miejscu, tylko obchodzić wszystkich pozostałych, patrząc, u kogo zebrało się więcej ziemi. Nie było dokąd uciekać. Za to w ten sposób mógł znaleźć Homera. Staruszek spędził tu dopiero dwanaście godzin i jeszcze był w ubraniu; ale zdał już sobie sprawę, co można, a czego robić nie wolno. Nie wolno się migać. Nie wolno bumelować. Z kimkolwiek się rozmawia, nie wolno patrzeć w oczy. A jeśli się mówi, nie patrząc na człowieka, to coś takiego było wybaczane; w tej fabryce ziemi i ciał i tak niczego nie było słychać już o krok dalej. Homer, choć stary, trzymał się dobrze. Nie jęczał, nie płakał. Kuł skałę w skupieniu, nieszybko i niewolno, nieśpieszno mu było by stracić siły. Cały mokry, umazany ziemią, plecy miał wychłostane i uwalane brunatną krwią, wargi obgryzione.

– Przyszedłem po ciebie, Nikołaju Iwanowiczu – powiedział Artem obok Homera. – A teraz pewnie obaj tu zostaniemy. – Dziękuję. Niepotrzebnie – z każdym uderzeniem wydychał powietrze Homer. – Ten. Skurwiel. Fałszywy. Śmieć. Nikogo. Nie. Wypuści. – Jakoś się wydostaniemy – obiecał mu Artem. Ich rozmowa była urywana: nie można było zbyt często wracać do tego samego narożnika, nadzorcy zauważali to i chłostali za coś takiego biczami. Bicze były sprężyste, ze stalowego drutu, kolce sterczały z nich na wszystkie strony: jeden kąsał przy uderzeniu, drugi – przy wyciąganiu. – Co. U ciebie. Byłeś. Na. Teatralnej. – Byłem. – Widziałeś. Umbacha. – Czerwoni go aresztowali. Był czyjś donos. Za to, że nasłuchiwał przez radio. Zabrali go i rozstrzelali. Przy mnie. Nie zdążyłem porozmawiać. – Taka. Szkoda. Dobry. Facet. Zabrał urobek Homera. Potem od garbatego mężczyzny na drugim końcu stacji odebrał ładunek skał. Potem pomógł stanąć na nogi kobiecie z obwisłymi piersiami, zanim nadzorca zobaczył to przez kamienną mgłę. Potem wrócił do Homera. – On nie był sam, ten Umbach. Inni też się kontaktowali. Ludzie przychodzili z innego miasta do Moskwy, pewnie z Polarnych Zori. – Ludzie. No. Ludzie. Mówisz. Gdzie oni są. Nie widziałem. – Czerwoni wszystkich odszukują, wszystkich zgarniają. Rozstrzeliwują, wywożą na Łubiankę, do KGB. Tych, którzy przyszli, i tych, którzy ich widzieli, i tych, którzy o nich słyszeli. – Może. Boją się. Że oni Hanzie. Pomogą. Przeciwko. Nim. Wziął od Homera nowe kamienie. Potem podbiegł do chłopaczka – powolnego, wykoślawionego, bez wszystkich palców, żeby zrzucić to, co zeskrobał. Potem do mizernego człowieka z Kaukazu, który namachał całą hałdę z wściekłej niechęci do zdychania. Przez opary zobaczył coś jakby znajomego, ale nie miał powodu, żeby podchodzić. – Więc mi wierzysz? Opowiedziałem Młynarzowi, Młynarz nie wierzy. Mówi, że to brednie. – Ja Umbacha. Sam słyszałem. Wierzę. Nie rozumiem. Ale wierzę. – Dziękuję, dziaduniu. Dziękuję ci. – Albo. Szpiedzy. Czyiś. Agenci. Co. – Nie wiem. Wyczyścił wszystko. Pobiegł dalej: ktoś pomachał, że niby u mnie naładuj. Radosna chwila: broker Losza. Wycieńczony, wysmagany, ale się szczerzy. – I ty tutaj! – Żyjesz?! – Artem też szczerze się do niego uśmiechnął; trochę mu ulżyło.

– Zbyt cenny nabytek! – chrząknął broker. – Żeby go redukować! – Z Legionem nie wyszło, co? – Nie wyszło! – Losza, rozglądając się złodziejaszkowato, pomagał Artemowi ładować skały do taczki. – Widać to nie dla mnie. Człowiek nie uniknie powołania – kiwnął głową na zaschłe kupy. Przyskoczył nadzorca, ogrzał łańcuchem i Artema, i Loszę za to, że rozmawiali. Artem wcisnął głowę w plecy, żeby ją oszczędzić. Pobiegł do tunelu, wyładował taczkę, rozejrzał się: wezwali go strażnicy. Do tamtej kobiety, którą Artem podniósł z ziemi, żeby jeszcze pożyła. A ta wytrzymała jeszcze trochę i znów upadła. Błysnęli jej latarką po oczach, a ta i tak widzi tylko ciemność. Jeden strażnik odgrodził Artema automatem, drugi złapał jakiś grubszy pręt zbrojeniowy, przymierzył – i rozłupał kobiecie głowę, rozbił jak jajko. Artem zapomniał o automacie, skoczył – i też oberwał prętem po ramieniu i kolbą w szczękę, i butami, leżąc na ziemi. Przepchnęli mu przez usta wilgotną metalową lufę, rozdrapali muszką podniebienie. – Będziesz się jeszcze stawiał, sukinsynu?! Będziesz?! Wstawać! Postawili go na nogi, włożyli mu tę kobietę do taczki: wieź. – Dokąd? Wymierzyli karczycho, wyprawili go w ostatnią drogę. Martwych zrzuca się tam, gdzie grunt. Kobiecie było w taczce niewygodnie: nogi jej zwisały, rozbita głowa przechylała się na bok. Wytrzymaj jeszcze chwilę. Za pierwszym razem pokazali mu, co z takimi robić. Martwych należało wieźć po pomoście z desek do hałdy ziemi, która zatykała tunel do Kuźnieckiego Mostu. I tam zwalać ich na nasyp razem z kamieniami. Nasyp czasem się osuwał, ubierał nagich, zatykał im usta i uszy gliną i piaskiem. Taki był pogrzeb. Potem Artem nie chciał podchodzić ani do Homera, ani do Loszy: nadzorcy go dostrzegli. Zamiast Homera byli różni inni – jeszcze silni i już wyniszczeni – Kirgizi i Rosjanie, Rosjanie i Azerowie, Azerowie i Tadżycy. Każdy z nich dawał Artemowi kamienie, każdy odbierał mu siły. Wkrótce minuta, przez którą ładował taczkę, przestała wystarczać, żeby odpoczęły mu nogi, a minuta biegu z nią, żeby doszły do siebie ręce. Odwracał się w stronę zgrzytających drzwi wejściowych: to nie Dietmar? Nie po niego? Wytrzymywał, aż zaczął słabnąć. Wtedy wrócił do swojego staruszka. Ten czekał na niego; też kończyły mu się już siły. – Dlaczego. Czerwoni. Dlaczego. Nikt. Nie. Wie. Tylko. Oni. – Nie pozwalają nikomu się dowiedzieć? Myślisz, że sami mają kontakt z Polarnymi Zoriami? Trzymają to w tajemnicy przed pozostałymi? – Kłamią. Z Zoriami. Prowadzą. Negocjacje. Co. – Jakie negocjacje? – Licho. Wie. Czego. Potrzebują. Czerwoni.

– Panuje u nich głód… Grzyby gniją. Może, żeby dostarczyli im żywności? Co? Jeśli tak, to ziemia jest tam… Żyzna! – No. Zagalopowałeś się. Obok nich przechodził nadzorca, gwizdnął: ty i ty i ty i ty, szybko żreć, wasza kolej. Przynieśli balię z pomyjami, kazali zgarniać je rękoma. Artem jeszcze nie mógł nawet wąchać czegoś takiego, a inni mlaskali i siorbali, jak najszybciej mogli. Za to Homera karmili podczas tej samej zmiany, więc trafiło im się dziesięć minut bez kilofa i taczki. – Byłem na powierzchni. Szedłem Twerską aż do Teatralnej. I tam… Ktoś tam poluje na wszystkich idących tą ulicą. Prawdziwy samochód pancerny. Motocykl. Czterech stalkerów im położyli. Mnie… Też chcieli. Z jakiegoś powodu mnie nie ruszyli. A znaleźli mnie szybko. Homer wzruszył ramionami; potem złożył palce, zaczerpnął garść lury, podniósł do ust, powąchał, pomyślał. – A potem szedłem z powrotem… I nie było nikogo. Doszedłem. Bez skafandra, rozebrany. I wiesz co? Trafiłem na deszcz. – Na deszcz? – Staruszek podniósł wzrok. – Na deszcz – mruknął Artem. Wszyscy dookoła, stłoczeni przy korycie jak świnie, pchali się i chłeptali na wyścigi. Artem tego nie widział: zamiast tego przed oczami miał wysokich i chudych ludzi w kapeluszach z szerokim rondem, widział deszcz z bezchmurnego nieba i jeszcze te powolne latające statki. – Co ze mnie za idiota – powiedział do siebie. – Wyobrażasz sobie? Idę na deszczu i wyobrażam sobie takie… Samoloty… Jak sterowce czy coś. Tylko z przeźroczystymi skrzydłami. Jak u much, ale większymi. Jak u ważek. I wszyscy w takich jasnych ubraniach… Odświętnych. I też pada deszcz. Przyśniło mi się – skrępowany ściszył głos: zwierzoludzie żarli, nie należało im przeszkadzać takimi bzdurami. A zwierzoludzie mieli w dupie sny Artema, im się kończyła balia, a chcieli tu jeszcze nieco pożyć, a bez pomyj nie sposób. Ale Homer go słuchał. Słuchał i nie jadł. – I wagoniki takie… Małe… – kaszlnął, oczyszczając sobie gardło. – Zamiast samochodów… Na drogach… – Tak… – potwierdził skonsternowany Artem. – Czteroosobowe. – Widziałeś? Widziałeś to? Tam? Na powierzchni? – Widziałem. Jakbym wspominał sen, wiesz? A ty… Skąd wiesz? – To z mojej książki. Z zeszytu. To jest zapisane w zeszycie! Homer mrużył oczy, przypatrując się Artemowi, mrugał, starając się zrozumieć: to jakaś gra? Szyderstwo? – Wziąłeś go? Mój zeszyt? Czytałeś? Kiedy? – Nie wziąłem. Gdzie on jest tak w ogóle?

– Skonfiskowali. Od razu. Ten Dietmar. Dokumenty, zeszyt… Wszystko. Jak to nie czytałeś? W takim razie skąd to wiesz? – Mówię przecież – sen! – To nie twój sen, Artem. To w ogóle nie jest sen. – Co? – Opowiadałem ci o dziewczynie. O Saszy. Która na Tulskiej… Utonęła. Na zatopionej stacji. – Było coś… Coś w tym rodzaju, tak. Kiedy narąbaliśmy się razem na Cwietnym? – Tak. To… Ta Sasza… To jej… Tak sobie wyobrażała świat na powierzchni. Ona urodziła się w metrze. Nigdy nie była na górze. I tak właśnie, głupio… Naiwnie. – Sasza? Mówiłeś, że miała białe włosy? – Artem się zachwiał, świat zakołysał się, jak od fali gorącego powietrza. Artem potarł skronie. Głowa mu pękała. – Żryj, czego nie żresz? – odchylając się od koryta, powiedział mu zmęczonym głosem wujaszek z wydętym brzuchem; brodę miał skołtunioną, ściekała po niej ciemna woda. – Dosyć już tego pieprzenia! Raz dziennie karmią! Natężył się i przeciągle pierdnął. Potem położył się na plecach i wlepił oczy w sufit. Co mógł zrobić, by Artema ocalić, to zrobił. Ale Artem nie mógł dziś nawet patrzeć na to koryto – od razu go mdliło. – Z białymi włosami. Szczuplutka. Miała jakieś osiemnaście lat. Jak się dowiedziałeś? Skąd? – Homer też wstał, trzymając się w krzyżu. – Nie rozumiem. Nie pamiętam. Skąd. Ale sam to wszystko widziałem. Wyobrażam sobie… Własnymi oczami – Artem podniósł rękę, jakby chciał złapać przepływający obok niego zabawkowy samolot. – Wziąłeś go. Mój zeszyt. Zabrałeś – powiedział staruszek z przekonaniem i złością. – Nie może być inaczej. Czemu mnie teraz okłamujesz? – Nie zabrałem twojego pieprzonego zeszytu! – rozzłościł się Artem. – Po kiego wała mi to twoje kronikarstwo?! – Szydzisz ze mnie, tak? Ty zasrańcu! Artem, nie doczekawszy nawet gwizdka, złapał za taczkę. Potem pożałował. Zostało mu jeszcze wystarczająco dużo czasu, żeby pożałować. To, co było dalej, skleiło się, zrosło: załadować, pobiec, rozładować. Kamienie, ziemia, martwy człowiek. Jedno na drugim, jedno pod drugim. Ręce i nogi na początku paliły go, potem odrętwiały, później osłabły, opadły; a potem znalazło się w nich skądś na samym dnie trochę życia i już przez tępy ból poruszały się, podnosiły, opuszczały, kroczyły, przeciągały czas. Zaczął zasypiać w biegu – całą dobę nie spał – budzili go stalowymi kolcami. Próbował pomóc tym, którzy padali – odganiali go łańcuchami. Przestał się odwracać, reagować, kiedy

hałasowały drzwi – zapomniał już o Dietmarze. Nie chciał o nim wiedzieć, nie chciał słuchać nieszczęsnych skomlących zwierzoludzi, słuchać ich historii, kto tu jak trafił, kogo za jaką ułomność ukarano; niektórzy z nich mamrotali i tak – nie Artemowi, ale wszystkim ludziom, żeby wszyscy ludzie odrobinę o nich wiedzieli i zapamiętali, kiedy przyjdzie im tu zdechnąć i lec pod napierającym nasypem. I nie miał już głowy prowadzić linii i łańcuszków od rozstrzelanego radiotelegrafisty do czekisty Swinołupa, od Zujewa, który się wygadał, do Łubianki, od Młynarza do jakiegoś Biessołowa, od Biessołowa do führera, od führera do Dietmara: nic się nie zrastało, nic nie nabierało sensu. Zamiast kreślonych niewidzialnym ołówkiem połączeń, zamiast zapylonych kamieniołomów, zamiast balii z pomyjami Artem podrywał w betonowe powietrze wolnoloty, wznosił w jaskini domy do nieba. I to te samoloty pozwoliły mu doczekać fajrantu, ewakuowały go do świata wyobraźni tej utopionej dziewczyny. Ale nie; on sam to wszystko widział, na pewno. Na własne oczy. Ale kiedy? Jak? Fajrant jednak nastąpił. Szturchańcami odegnali ich do kąta, zwalili jeden na drugiego: śpijcie. I Artem usnął, chcąc zobaczyć tamto miasto Saszy. A zobaczył klatki, powstałego z prochu Swinołupa i swoją ucieczkę. Tyle że we śnie nie uciekał prostym korytarzem na wolność, ale przez labirynt – zapętlony i bez wyjścia. A potem skończył się sen i zahuczała kolejna zmiana. Czy był jeszcze dzień, czy już noc – upłynęła doba, kiedy Artem nauczył się wbrew mdłościom chłeptać pomyje razem ze wszystkimi; kiedy nie zmusił się, by jako pierwszy podejść do krzywdzonego staruszka; kiedy przestał liczyć taczki z ziemią i taczki z ciałami. Drut kolczasty podarł na nim ubranie, ze szram od kolców cały czas sączył się czerwony płyn, i ten płyn stawał się coraz bardziej przeźroczysty, coraz bardziej jałowy. Wyciekała z niego druga grupa, Rh–, rozcieńczony kompot. Nie było komu jej uzupełnić, dolać Artemowi swojej: widać Polatucha trochę postał, połapał ręką zajączki, odwrócił się i podreptał z powrotem. Bez rozkazu niczego nie mógł. A rozkaz Młynarza odnośnie do Artema mógł być jeden: skreślić. I Dietmar po niego nie przyszedł. Nie zaprowadził na szubienicę. Pewnie był zajęty na froncie. Ani ratunek się Artemowi nie należał, ani kara śmierci. Potem minęła jeszcze jedna doba. Milcząc, odbierał kamienie od Homera, ten, milcząc, je oddawał. Nikołaj Iwanowicz wyglądał już kiepsko; pożółkł, chwiał się. Artem nawet by go pożałował, ale stary się nie dawał. Obraził się za to kronikarstwo i za to, że Artem dał mu nadzieję. Z trudem porozmawiał z osłabionym Loszą: jak oni te pałace kopią, kto kieruje robotnikami, kto powiedział, żeby zdejmować tubingi? Losza wskazał na jakiegoś skośnookiego. To jest Faruh, budował Moskwa City, ma swoich ludzi, Abdurahima i Alego, im to właśnie powierzyli. Innych specjalistów nie znaleźli. Faruh przechadzał się wszędzie ze swoimi

zastępcami i bez kajdan, taki był ważny; ale pomyje czerpał rękami ze wspólnej balii. Budową kierował pewnie: kto ma kopać, kto mieszać beton, kto stawiać podpory. – Trzeba uciec – powiedział brokerowi Artem. – Inaczej zdechniemy. – Zdechnąć to najpewniejszy sposób ucieczki – posłał mu słaby uśmiech broker. – To w takim razie ty pierwszy – Artem zaśmiał się połową twarzy. – Pójdziesz na zwiady. Czwartej doby Dietmar wciąż nie przychodził; i Polatucha też nie. I Artem nie miał już siły, żeby myśleć o ucieczce. Ale koniecznie chciał jeszcze pożyć i z każdą godziną coraz bardziej rozpaczliwie. Nie żeby dokończyć sprawy, zemścić się, poznać prawdę, zobaczyć bliskich, ale tak po prostu – pożyć, żeby pożyć. W tym celu nauczył się, jak unikać nowych śladów drutu kolczastego. Od paskudnego smaku pomyj wykręcało mu żołądek, ale zmuszał się, by wracać do koryta, żeby choć odrobinę się wzmocnić. Nauczył się pracować tak, żeby nie widzieć dookoła niczego prócz ważkolotów. Ale ślepota miała swoją cenę. Kiedy przy tobie roztrzaskuje się leżącym ludziom głowy, a ty milczysz, niewypowiedziane gromadzi się, kiśnie i gnije. Kiedy chłostali go kolcami, duchowa ropa wypływała razem z bólem i krwią. A kiedy ranki powoli wysychały, pokrywając się strupem, Artem zaczął fermentować od środka. Ogłoszono fajrant, a on nie mógł zasnąć: przewracał się, rozdrapywał sobie skórę, zrywał strup… Strup. Strup. I przez bezsenność, duchotę, nadmierną cielesną bliskość z innymi ludźmi, jak w rowie z trupami, jego myśli odpływały. Kto mu mówił o strupie? Kto chciał z niego ten strup zmyć? Co? Jego głowa leżała na kolanach jakiejś kobiety. Ten człowiek, widzisz, jakim strupem obrósł? Dawaj, malutka, delikatniej z nim… Było niewyraźnie, jakby wszystko to widział przez brudną folię… Ale nie – to nie sen. To prawda. Jego głowa leżała na kolanach… Dziewczyny. Patrzył jej w oczy z dołu do góry, a ona na niego z góry w dół, pochylona. Małe piersi wyglądają z dołu jak białe półksiężyce. Jest obnażona. I Artem jest obnażony. Obraca głowę, całuje ją w miękki, wciągnięty brzuch… Są tam purpurowe ślady… Jakby kropki… Oparzenia od papierosów… Stare. Ślad leniwych tortur. Całuje ją w to oparzenie. Tam jest czulsze miejsce, bardziej wrażliwe. Dziękuję, Sasza. Ona… Ona dotyka palcami jego włosów, prowadzi rękę – przygładza je, a te są miękkie, ale jak tylko palce się przesuwają, uparcie się prostują. Jej roztargniony uśmiech. Wszystko płynie. Zamknij oczy. Wiesz, jak wyobrażałam sobie świat na powierzchni?… Na następnej zmianie Artem cały czas oglądał się, kiedy u Homera w końcu uzbiera się wystarczająco dużo skał: nie mógł się doczekać, kiedy mu powie, podzieli się, ucieszy go i się usprawiedliwi. Ale staruszek pracował bardzo wolno, jakby nigdzie się nie śpieszył. Zrobił się chudy, skóra na nim wisiała; wzrok błądził dookoła. Homer uderzał w ścianę oszczędnie i odrywające się

od niej kawałki były drobne, zostawało na niej więcej szram. A potem, nie nagromadziwszy w końcu dość urobku, usiadł na ziemi. Oparł się plecami, wyciągnął nogi, zamknął oczy. Artem zauważył go pierwszy, przed nadzorcami; rzucił w Loszę kamieniem: odciągnij ich uwagę. Sam załadował sobie wychudłego staruszka, powiózł niby to, żeby pochować go w tunelu, a naprawdę wywalił go przy śpiących. Dostał później baty za to, że szedł z pustą taczką – ale nie za staruszka. Artem poprosił Boga, żeby nie spisywał na razie Homera na straty. O wiele już w ostatnim tygodniu prosił, jak on się z tego rozliczy? Ale jeszcze raz zaliczono mu to na poczet długu. Homer postanowił nie umierać: obudził się na sygnał razem z cudzą zmianą. Artem wykombinował tak, by spotkać się z nim przy korycie. Nie mógł się doczekać, aż mu powie. – Słuchaj, dziadku. Przypomniałem sobie. Przypomniałem sobie, skąd w mojej głowie te samoloty! – Co? – Staruszek był jeszcze ogłuszony. – Tamtym razem, na Cwietnym. Kiedy mnie spiłeś. Zdaje mi się, że ją widziałem. Wiesz, mam to dokładnie przed oczami… Tak mi się zdaje. Tylko… Nie będziesz na mnie zły? – Widziałeś ją? – Widziałem. Tam, na Cwietnym. To ona mi to wszystko opowiedziała. Twój zeszyt nie miał z tym nic wspólnego. Serio. – Ona na Cwietnym? Co… Jak ona… – Dziewczyna. Z białymi włosami. Drobniutka. Sasza. Saszeńka. – Teraz nie kłamiesz? – Głos staruszka stał się słaby; chciał Artemowi uwierzyć, starał się. – Nie kłamię. Nie naśmiewam się – twardo odpowiedział Artem. – Żyje? Ty przecież… Ty tam przecież jadłeś to świństwo… Po nim różne rzeczy… – Ja ją widziałem. Rozmawiałem z nią. Pamiętam to. Przypomniało mi się. – Zaczekaj. Sasza? Moja? W tym gnieździe żmij? W spelunce? Ona? Co ona… Co ona tam robiła? Widziałeś ją – jak? Ona – co? – Nic, dziadku. Z nią wszystko… Wszystko było w porządku. Tydzień temu była żywa. – Ale jak ona mogła… Jak ona się wydostała? Jak ona? – To od niej to mam. Te obrazki. Samoloty. Deszcz. Powiedziała: zamknij oczy, wyobraź sobie… – Ale w burdelu… Dlaczego ona jest w burdelu?! – Ciszej… Ciszej, dziadku. Nie wolno ci się tak… denerwować. Ona jest w burdelu, ty i ja – o… Widzisz gdzie. Burdel to może jeszcze nie najgorsze miejsce. – Trzeba ją wydostać. Trzeba ją stamtąd wyciągnąć. – Wydostaniemy, dziaduniu. Obowiązkowo wydostaniemy. Tylko żeby jeszcze nas ktoś wydostał. Siadaj, dziadku, co się tak zerwałeś?

Sasza dała Homerowi siły, nadzieja oszukała jego ciało. Lecz oszustwo nie starczyło na długo. Staruszek słabo machał kilofem i teraz to nie on kierował narzędziem, ale narzędzie nim – ciągnęło go za sobą, chwiało nim. Wcześniej nie było z nim dokąd uciekać ze stacji, teraz było to niemożliwe. Wstawiać się za Homerem u strażników znaczyłoby od razu skazać go na śmierć. Egzekucję powstrzymywało tylko jedno: zaczęły się przerwy w dopływie nowych robotników i nadzorcy stali się bardziej wyrozumiali wobec starych. Tak Homer pociągnął jeszcze dzień. A potem po niego przyszli.

– Nikołajew! – krzyknął ktoś od drzwi przez megafon. – Nikołajew Nikołaj! Homer wcisnął głowę w ramiona, zaczął szybciej walić kilofem, żeby zdążyć wykuć swoją normę przed rozstrzelaniem. Artem poczłapał z taczką w stronę wejścia, na zwiady; w drzwiach, rozglądając się z obrzydzeniem i strachem, stał w asyście uzbrojonych ludzi nauczyciel Ilja Stiepanowicz. Opuchnięty, ale cały; i w mundurze. Podniósł do bródki megafon, zawołał jeszcze raz: – Nikołajew! Homer! Wtedy straż sobie przypomniała, przyjrzała się i przywlekła Ilii Stiepanowiczowi staruszka. Nauczyciel zszedł – kroczek, drugi – na dół. Wymamrotał coś staruszkowi do brudnego ucha, krzywiąc się od smrodu. Homer nie patrzył na niego, ale w ziemię. Artem został smagnięty biczem za myślenie i ciekawość, trzeba było ruszać dalej. Ilja Stiepanowicz postał, machnął na Nikołajewa Nikołaja swoją czystą ręką i wyszedł. – Czego chciał? – zapytał Artem staruszka, wybrawszy odpowiedni moment przy korycie. – Chciał mnie zabrać. Zasiadł do pisania swojej książki – i nie mu idzie. Zapewnili mu wszystkie warunki… Oddzielny gabinet. Specjalną rację żywnościową. A tu nic. Mówił, że czytał mój zeszyt. Chce, żebym mu pomógł. Podpowiedział. Zabierze mnie stąd na zawsze. – Idź! Zgódź się! – Na co mam się zgodzić? Żeby pisać jego książkę? – Jaka to dla ciebie różnica? Zdechniesz tu! – Pisać jego książkę o chwale Rzeszy swoimi słowami?! – Inaczej żadnej książki nie będzie! Ciebie nie będzie! Nic nie zostanie! Homer nabrał pomyj, przełknął; smak miały normalny, mniej więcej taki jak życie. – Powiedziałem mu, że bez ciebie nie pójdę. – Pójdziesz, dziadku! Idź! – On nie może. Wyprosił jednego do pracy, mówi, że na dwóch mu nie pozwolą. – A co… Co z Dietmarem? – Dietmara zabili. Na Teatralnej. Czerwoni jakoś się przedarli i go zabili. I wielu innych. Tego samego dnia. Nauczyciel jest teraz przy samym führerze. Spodobał mu się pomysł z

książką. Dietmara zabili. Artem zawisł w pustce tunelu. Teraz nikt tu o nim nie wie i nie pamięta; z zakładnika, z jeńca, z podwójnego agenta stał się bezimiennym ułomnym, przeznaczonym na straty niewolnikiem. Nie ma sensu dłużej czekać, nie ma się czego bać, nie ma się czego chwytać. Zgubili go tu, w bezkresnej przestrzeni życiowej, i nie ma nikogo, kto by go szukał. Swoje siły wyciskał z siebie i zrzucał w tunelu; ten wypełniał się nimi jak jelito, a Artem wycieńczał się i słabł. W ustach czuł posmak rdzy, gardło nie przyjmowało jedzenia, w głowie huczało. Człowiek, swołocz, wyczerpuje się. Widocznie i Artemowi zamajaczył koniec tunelu. – Idź, dziadku. Tak czy inaczej idź. – Jak mam cię zostawić? Przyszedłeś tu po mnie. – Tak będzie przynajmniej jakaś nadzieja. Ja nie jestem im już potrzebny. Teraz potrzebują chociaż jednego z nas. A ty tu umrzesz – i ja wtedy też, na pewno. Poproś, żeby zawrócili nauczyciela. I odejdź. – Nie mogę tak. – Jak w takim razie wyciągniesz swoją dziewczynę, jeśli tu wykitujesz? A dużo ci już nie trzeba, wybacz… Ledwo się trzymasz na nogach! No?! – Nie mogę. Ale bliżej nocy i fajrantu, kiedy został wywieziony na taczce sąsiad Homera z rozdętym wolem, żeby zasypać go kamieniami, staruszek wreszcie naskrobał tyle, żeby Artem podszedł i do niego. – Bo przecież gdybym się zgłosił… Przecież mógłbym się tam jakoś urządzić, a potem spróbować i ciebie stąd wyciągnąć. – Oczywiście! – powiedział Artem. – O to mi chodziło! – Myślisz, żeby poprosić… – Poprosić! – A ty wytrzymasz? Ile wytrzymasz? – Ile trzeba, dziadku! – obiecał Artem z największym przekonaniem, na jakie mógł się zdobyć. – Ty tu zaczekaj, sam pójdę po strażników. Potem, kiedy czekali na nauczyciela – nadzorcy uważali teraz, żeby nie kaleczyć Homera, i na Artema też spłynęło trochę jego nietykalności – zdążyli jeszcze co nieco sobie powiedzieć. – To dobrze, że wychodzisz, dziadku. Dobrze, że będziesz pisał. Bo przecież pewnie nie tylko jemu napiszesz książkę, ale i swoją pociągniesz, co? – Nie wiem. – Pociągniesz. Na pewno. To słuszne, kiedy coś po ludziach zostaje na tym świecie. Dobrze to wszystko wymyśliłeś. – Daj spokój.

– Nie, słuchaj… Wszystkiego się teraz nie opowie… Po prostu chciałem ci powiedzieć o czarnych to, co najważniejsze. Co zamierzałeś o nich napisać w swojej książce? – A co? – Czarni, dziadku… To nie to, co my o nich… To nie demony, nie powszechne zagrożenie. To był nasz jedyny ratunek. I jeszcze jedno… To ja otworzyłem im wrota do metra. Byłem jeszcze mały. Wciąż nijak nie mogłem zapomnieć pewnego dnia z dzieciństwa… I dlatego… I dlatego, kiedy namawiał Witalika i Żeńkę, chłopców takich jak on, żeby pobawić się w stalkerów i wybrać się na porzuconą stację Ogród Botaniczny, chociaż wchodzenie do tuneli było dzieciom surowo wzbronione, i kiedy kręcił korbą zapory hermetycznej, otwierając drogę na powierzchnię, i kiedy jako pierwszy rzucił się po zapadniętych stopniach schodów ruchomych, bo – jak by to wyjaśnić? – chciał się zobaczyć z matką, z mamą z tamtego dnia z kaczkami i lodami; szedł się z nią spotkać, bo bardzo się stęsknił. Pociągnął pozostałych za sobą po prostu dlatego, że bał się iść sam. A czarni… Czarni zobaczyli go nie od zewnątrz, ale od razu od środka: samotnika, sierotę, który zgubił się w ich świecie. Zobaczyli i – oswoili? Nie, zaadoptowali. A on myślał, że to było oswajanie; bał się, że uwiążą go na łańcuchu, że nauczą go wypełniać ich polecenia i że napuszczą go na ludzi. Bał się, że chcą zostać jego panami. Ale im to nie było potrzebne. Im po prostu zrobiło się go żal i z tego żalu go ocalili. I tak samo z żalu gotowi byli ocalić wszystkich ludzi pod ziemią. Tyle że ludzie byli już na to zbyt zdziczali. Czarni potrzebowali rzecznika, tłumacza. Oto przygarnięty przez nich Artem mógł wyczuwać ich język, nauczyłby się przekładać go na rosyjski. Takie właśnie było jego przeznaczenie: stać się pomostem między nowym człowiekiem a człowiekiem starym. A Artem się bał. Bał się im zaufać, przestraszył się głosu w swojej głowie, snów, obrazów. Nie wierzył im, nie wierzył sobie; i podjął się zadania znalezienia sposobu, by zniszczyć czarnych, tylko dlatego, że bał się ich wpuszczać do swojego wnętrza, słuchać ich i być im posłuszny. Okazało się, że łatwiej było znaleźć niewykorzystane podczas wojny rakiety i unicestwić wszystkich czarnych aż do ostatniego. Wypalić pomarańczowym ogniem miejsce, w którym powstała nowy rozumny człowiek. Ogród Botaniczny. Dokładnie to samo miejsce, w którym czteroletni Artem spacerował za rączkę z mamą. Zanim zezwolili rakietom na start, przekazawszy Młynarzowi współrzędne, Artem miał chwilę. Na tę chwilę jednak czarnych wpuścił; a ci – nie żeby uratować siebie, ale z litości dla niego, wiedząc już, że Artem i tak nie odwoła ich egzekucji – w końcu jednak pokazali mu mamę. Jej uśmiechniętą twarz. Powiedzieli mu – jej głosem – że kochają i że wybaczają. Wtedy mógł jeszcze wszystko naprawić. Zatrzymać Młynarza, wyłączyć radiostację… Ale znów się przestraszył. I kiedy rakiety zaczęły spadać na ziemię… Nie było już nikogo, kto by Artema kochał. I nie było kogo prosić o wybaczenie. I twarz mamy zniknęła na zawsze. I Ogród Botaniczny zamienił się w stopiony asfalt i czarny węgiel; kilka kilometrów kwadratowych węgla i sadzy.

Artem nie miał już dokąd wracać. Zszedł z wieży Ostankino, wrócił do domu, na WOGN – powitano go jak bohatera, jak zbawcę. Jak świętego, któremu udało się pokonać przerażającego smoka. A on bał się wciąż: jeśli nie tego, że oszaleje, to że będzie uchodził za szaleńca. I nikomu oprócz swojej Ani i Młynarza nie powiedział, co się tam naprawdę wydarzyło. Nie powiedział, że być może zniszczył ostatnią szansę na to, by ludzkość odzyskała Ziemię. Przyznał się dwojgu ludzi i żadne mu nie uwierzyło. I dopiero potem, po roku, zaczął sobie przypominać: zdaje się, że kiedy Ulman i on rozwijali antenę na wieży Ostankino, w radiostacji tamtego pojawił się jakiś głos jeszcze przed Młynarzem. Jakiś sygnał wywoławczy… Ale to nie Artem miał słuchawki; mogło mu się wydawać. Ale jeśli mu się wydawało, to znaczy… To znaczy, że to koniec. Nieodwołalnie. Bezpowrotnie. Swoimi niezgrabnymi palcami, śliskimi od grzybów, zdusił jedyną nadzieję dla siebie i dla wszystkich. Sam. On. On, Artem, skazał ludzi na stacji i w całym metrze i wymierzył im dożywocie. Im, im dzieciom i dzieciom ich dzieci. Ale jeśli jest choć jedno inne miejsce na ziemi, gdzie ludzie przeżyli… Choć jedno… – Choć jedno. – Nikołajew! Nikołajew Nikołaj! – Idź. Chodźmy, pójdę z tobą do drzwi… A nuż mnie nie przepędzą. – To wszystko prawda? – Homer trzymał Artema za rękę, jakby Artem pomagał staruszkowi iść; w rzeczywistości to staruszek pomagał Artemowi. – Prawda. Szybko ci opowiedziałem… Jak mogłem. Żeby zdążyć. – Bo kiedy cię stąd wyciągnę, wyłożysz mi wszystko dokładniej, tak? Bardziej szczegółowo? – Homer popatrzył mu w oczy. – Żeby w książce wszystko było w całości, żeby niczego nie poplątać. – Oczywiście. Kiedy mnie wyciągniesz. Ale to jest najważniejsze. Po prostu… Chciałem ci powiedzieć. Wierzysz mi? – Wierzę. – I tak wszystko zapiszesz? – Tak zapiszę. – Dobrze – powiedział Artem. – Słusznie. Ilja Stiepanowicz stał niecierpliwie, obserwował zwierzoludzi; może zastanawiał się, jak możliwie najzgrabniej usunąć ich ze swojego podręcznika. Na widok Homera ucieszył się, uśmiechnął, narzucił mu na ramiona waciak. Staruszek wyciągnął do Artema rękę na pożegnanie. – Do zobaczenia.

Nauczycielowi drgnęła twarz; wiedział, że nie będzie żadnego zobaczenia, ale nie chciał się z Homerem kłócić. Artem też wiedział i też nie chciał. – Iljo Stiepanowiczu! – zawołał nauczyciela, kiedy ten zabierał już staruszka do życia. Ten obejrzał się niechętnie przez ramię. Straż się obudziła, wzniosła nad Artemem kolczaste pejcze. – A co z pańską żoną, urodziła? – zapytał Artem ostrożnie. – Jakiego potomka można pogratulować? Ilja Stiepanowicz poszarzał, zestarzał się w mgnieniu oka. – Urodził się martwy – powiedział bezgłośnie; ale Artem i tak zrozumiał, z ruchu ust. Trzasnęły drzwi i poczuł na plecach słodkie pieczenie od bicza. Popłynęła krew. Dobrze. Niech płynie. Niech wszystko wypływa na zewnątrz. Kiedy podano pomyje, Artem nie żarł tak po prostu. To była stypa po Dietmarze.

Dobrze, że pozbył się staruszka. Dobrze, że przekonał go, iż Artema będzie można stąd zabrać. Dobrze, że sam nie dał się do tego przekonać. Przynajmniej już nie drgał, słysząc zgrzyt drzwi wejściowych. Nie miał już na nic nadziei. Nie liczył dni. Tak było prościej, w bezczasie. I dobrze jeszcze, że zdołał opowiedzieć Homerowi to, co najważniejsze o sobie i czarnych. Że starczyło mu czasu i tchu. Teraz nie tak strasznie było tu zostać w zapomnieniu. Coś się tam działo, na innych stacjach: może wojna; ale Schillerowskiej to w żaden sposób nie dotykało. Tu wszystko szło swoją koleją: przestrzeń życiowa pożerała skalistą ziemię, tunel do Kuźnieckiego Mostu żywił się ziemią i ludźmi, podpełzał coraz bliżej do stacji. Artem słabł, ale starał się jeszcze egzystować. Broker Losza był niczym chodzący szkielet, ale wciąż próbował przełamać upór Artema. Już ze sobą nie rozmawiali: nie było o czym. Byli ludzie, którzy próbowali uciec, rzucali się z kilofami na drut kolczasty, na strażników – wszystkich rozstrzelano i dla postrachu rozstrzelano jeszcze kilku przypadkowych. Od tej pory bali się ucieczki i bali się o niej mówić, a nawet bali się o niej myśleć. Artem trzymał się sam: po fajrancie, kładąc się na czyimś ciele w rowie do spania, zamykał oczy i fantazjował, że jego głowa leży na kolanach dziewczyny o imieniu Sasza, nagiej i pięknej; i sam gładził się po włosach, nie czując ciężaru własnej ręki. Wyobrażał sobie, jak Sasza pokazuje mu miasto na powierzchni. Bez Saszy musiałby zdechnąć. Po przespaniu przepisowych czterech godzin wstawał i biegał, i zrzucał, i podnosił, i wysypywał, i wiózł, i wyładowywał. I szedł, i pełzł, i padał. I znów wstawał. Ile dni? Ile

nocy? Nie wiadomo. Wypełnione miał już tylko pół taczki, więcej nie dawał rady powieźć. Dobrze, że i ułomni o połowę schudli od złego karmienia: bo nie dałoby się ich podnosić ani zagrzebywać. Za dnia miał jeszcze sekretną rozrywkę: tej oto ściany, jak wiedział Artem, nikt nie dłubał, bo niedaleko za nią zaczynał się ów korytarz z mieszkaniami socjalnymi. Tam, za ścianą, według jego kalkulacji, znajdowało się przytulne mieszkanko Ilii Stiepanowicza i Narine. Raz dziennie Artem, rozglądając się jak złodziejaszek, podbiegał do tej ściany i stukał w nią: puk, puk. Straż nie słyszała, Ilja Stiepanowicz nie słyszał, nawet Artem nie słyszał tego pukania; a mimo to za każdym razem ogarniał go dziki bezgłośny śmiech. A potem pośrodku wieczności nadeszło wybawienie, o oczekiwaniu na które ludzie zdążyli już zapomnieć. Straszne wybawienie. Ze świata zewnętrznego do ich światka przebiła się wojna. Zaczęły raz za razem trzaskać drzwi i Schillerowska wypełniła się dobrze odżywionymi mężczyznami w mundurach Żelaznego Legionu. Ułomni i zwierzoludzie przestali się krzątać, wpatrywali się tępo w gości. Nieposłusznymi, zdrętwiałymi mózgami zaczęli układać mozaikę z rzucanych przez przybyszy słów. – Czerwoni zdobyli Kuźniecki Most! – Przerzucili wojska z Łubianki!! Będą się tu przedzierać! – Lada chwila! Mamy rozkaz ich zablokować! – Gdzie są saperzy? Dlaczego saperzy się spóźniają? – Trzeba zaminować tunel do Mostu! Jak najdalej od stacji! – Gdzie materiały wybuchowe? Gdzie saperzy? – Już idą! Są blisko! To awangarda! Ich kaemiści! Żywo! No?! – Tnijcie! Tnijcie drut kolczasty! Zaminujcie jak najdalej od stacji! – Dalej! Teraz! Na stację wbiegli spoceni saperzy, przynieśli ciężkie skrzynie z materiałem wybuchowym; zwierzoludzie wciąż jeszcze niczego nie rozumieli. Artem obserwował krzątaninę przez swoją zwyczajną porysowaną i zbutwiałą folię. Jego to wszystko jakby nie dotyczyło. – Nie nadążamy! Są za blisko! Trzeba zyskać na czasie! Na czasie! – Co robić?! Jak?! Będą tu! Przeważające siły! Stracimy stację! Nie można do tego dopuścić! Wtedy kogoś olśniło. – Wypędźcie ułomnych! Do tunelu! – Co?! – Ułomnych do tunelu! Przyjmą na siebie uderzenie! Z kilofami! Łopatami! Opóźnią czerwonych! Kiedy będą ich masakrować, akurat zdążymy zaminować tunel! – Oni nie będą się bić! Popatrz na nich… – Czyli robimy oddział zaporowy! Popędzimy ich… Sołowjow! Borman! Kieł! Zaganiaj ich!

No! Liczy się każda sekunda, gównojady! Żywiej! Straż zaświszczała biczami i łańcuchami, zaczęła odrywać od ścian przyklejonych do nich skamieniałych kopaczy, zbierać ich w stado, wpychać w gardziel tunelu. Jeszcze przed chwilą była tu przegroda nie do pokonania – trzy warstwy drutu kolczastego. A teraz pajęczyna zwisała w strzępach; za nią był tunel. Jeszcze jeden tunel w stronę Kuźnieckiego Mostu. I tam, w jego głębi, kotłowało się coś złego. Zwierzoludzie wlekli się do tunelu w otumanieniu, oglądając się na nadzorców bezradnie i niczego nie rozumiejąc: czego od nich chcą? Każdy z nich trzymał w rękach to narzędzie, którym zawsze pracował: kto walił kilofem, miał kilof, kto młotkiem – młotek. Artem chciał iść ze swoją taczką, ale taczka przeszkadzała pozostałym, szturchała ich pod kolanami, nie potrafiła jechać po podkładach kolejowych i Artemowi rozkazano ją zostawić. Zostawił, dalej kroczył z pustymi rękami. Rękom było niewygodnie, chciały trzymać jakieś narzędzie. Palce już mu zesztywniały, stwardniały, tworząc obręcz: tak, żeby dokładnie zmieściły się w nich rączki taczki albo trzonek łopaty. Tych, którzy wlekli się na końcu, chłostali i naciskali ludzie z bronią. Za ludźmi z bronią szli saperzy: nieśli skrzynki, rozwijali przewody. – Dokąd? Dokąd? Po co? – beczeli nadzy ludzie, gapiąc się w ciemność, oglądając się na latarki i karabiny eskorty. A z rozwierającej się przed nimi czarnej dziury, do której za moment miało wciągnąć wszystkich tu obecnych, wypływały już razem z cieniutkimi przytorowymi strumyczkami odgłosy dalekiego: „Uraaaaaaa!”. – Co? Co tam jest? – Gdzie my idziemy? Uwalniają nas? – Podobno nas uwalniają! Tam ktoś tak powiedział! – Zamknij się! Zamknijcie się wszyscy! Naprzód! Naprzód, mendy! – ...Uraaaaaaaaa… – Słyszałeś? Słyszeliście?! Z tymi wlokącymi się gnidami nie zdążymy odejść i na sto metrów… Oni ledwo kuśtykają! To sabotaż! – Tutaj! Tutaj! Zaczynaj minować! – Pędź dalej ułomnych! Pędź ich na bagnety! – Uraaaaaaaaaaaaaaa… – Nie zdążymy! Tutaj! Do przodu z nimi! Saperzy zatrzymali się, zaczęli się krzątać, otworzyli swoje skrzynki, zaczęli wyjmować brykiety, opierać je o ściany tunelu, wpychać w zagłębienia tubingów. Artema popchnięto lufą karabinu w plecy, zaczął szybciej przebierać nogami i pracujący gorączkowo saperzy zostali z tyłu. Bicze cięły powietrze, pomiędzy brnącymi przez czerń świeciły milionwatowe światła, rysując na wilgotnych podkładach wyciągnięte garbate cienie, i szczekał ponaglający megafon.

– Ej, wy! Wy wszyscy! Czeka was wielka bitwa! Musicie ocalić Rzeszę! Napierają na nas zastępy ułomnych! Czerwonych kanibali, którzy nie zatrzymają się przed niczym! Dziś, teraz, możecie zasłużyć na wybaczenie! Zapłacić krwią za prawo nazywania się ludźmi! Oni zniszczą Rzeszę, a potem całe metro! Nikt oprócz was ich teraz nie zatrzyma! Chcieli zadać nam cios w plecy, ale nie wiedzieli, że nasze plecy osłaniacie wy! Są lepiej uzbrojeni, ale i wy macie broń! Nie macie nic do stracenia, dlatego nie macie się czego bać! – Ja… Dokąd? Nie idę! Nie będę! Ja nie będę! Ja nie umiem się bić! Huknęło. Echo wystrzału pochłonęło echo krzyku. I od razu – nie czekając, aż każdy w stadzie zda sobie sprawę z tego, co się stało, zagrzmiały automaty wycelowane w potylice tych, którzy zostawali w tyle. Ktoś wydał ostatnie tchnienie. Zawył jakiś niedobitek. Zapiszczała baba. Sąsiad Artema obejrzał się – gwizdnęła kula – i wydawszy gardłowy bulgot, przewrócił się na ziemię. – Naprzód, ścieeeeerrrrwa!!! Nie ważyć się!!! Nie ważyć się zatrzymywać!!! – Zabijają! Nie stójcie! Strzelają! Biegnijcie! Artem popchnął czyjeś krzywe plecy, przebił się do przodu między tymi, którzy uwięźli, podał rękę i wyszarpnął spod czyichś nóg przewróconego nastolatka, natychmiast o nim zapomniał i oglądając się co chwila na poganiaczy, zaczął przeciskać się do środka – w bezpieczne miejsce. – Naprzód! Naprzód! Śmierć padających twarzą na szyny jak domino popchnęła w plecy następnych – jedni się potykali, drudzy walili naprzód, na spotkanie niewyraźnego i strasznego „URRRAAAAAAAA”, które gotowało się i wirowało i niosło się do nich przez tunel, jak wytryskujące na przodku wody gruntowe. – Nie jesteśmy baranami! – zaryczał nagle ktoś z przodu; któryś z ułomnych. – Nie damy się tak! – Idziemy!! Nie poddamy się!! – Śmierć im!!! – Bij tamtych! – krzyknął w tłumie ktoś inny. – Naprzód! Naaaprzóóód! I – powoli, jak koło zamachowe parowozu, jak wracający do przytomności chory – cały ten długi, goły tłum, zarośnięci i poobijani zwierzoludzie z kilofami i młotkami, zaczął się rozpędzać, odnajdywać w sobie siły, by wznieść nad głowami swoje narzędzia, żeby zabić kogoś, zanim sami zginą. – Śmierć im! Nie poddamy się! Naprzód! – NAAAAAAPRZÓD! Po chwili wszyscy biegli z rykiem, z krzykiem, z płaczem; i pasterze z automatami też musieliby biec w tym samym tempie, co ich pobudzone stado, ale nie chciało im się i brzydzili się nim. Światła za ich plecami zbladły; poganiacze zostali w tyle, nie chcąc mieszać się z mięsem armatnim. Przed nimi zrobiło się ciemno i grząsko, cienie biegnących rozpływały się

w nadciągającym mroku. Artem wciąż miał puste ręce, ale nie mógł się już zatrzymać: ten, kto chciałby stanąć pośrodku tej lawiny, natychmiast zostałby zmieciony i zadeptany. Zrównał się z Loszą: ten wyglądał dziko, szaleńczo, nie poznawał Artema. Potem go wyprzedził. – URAAAAAAAAAAAAA! Czerwoni uderzyli nagle. Przerwali zasłonę mgły – i natychmiast znaleźli się twarzą w twarz ze zwierzoludźmi, morda w mordę. Dopiero co zrodzili się z tunelu – i od razu starli się z nimi, wyrżnęli czołem o czoło. – AAAAAAAAA!!!! Nie mieli światła, tak jak i stado z Schillerowskiej; pędzili w ciemności, na oślep. Pierwsi w stadzie ledwo zdążyli zamachnąć się kilofami… I zaraz potem: – UUAAAAAAAHHHH! Jak zaryczało za ich plecami! Jak zatrzęsła się cała ziemia! Jak ostatnie rzędy biegnących zmiótł ognisty oddech wybuchu, jak tunel zaryczał niczym trąba jerychońska, jak w jednej chwili zgasły wszystkie światła i umilkły wszystkie automaty, i nie było już niczego – tylko czerń i czerń, nieprzenikniona czerń – dookoła, jakby cały świat przepadł, eksplodowała i zatopiła wszystko całkowita ciemność, absolutna, beznadziejna. Artem oślepł – i ogłuchł, i ogłuchli zarówno biegnący za nim, jak i biegnący z przodu. Ci, którzy upadli, przewróceni i poobijani, od razu zaczęli podnosić się na nogi, wymacywać po ciemku swoje kilofy, swoje młotki... Bo nie uszami, ale skórą, podszyciem, wyczuwali, jak na czele stada pracuje, wywija kosą, młóci ludzi na oślep, po omacku – śmierć. I trzeba było wstać, żeby osłonić się przed nią kilofem, a najlepiej zamachnąć się i zmiażdżyć jej pustą czaszkę, wsadzić ostrze w jej suche oczodoły, wyrwać, zamachnąć się znowu znad ramienia i znowu bić. Nikt już ich nie gnał przed siebie, lecz wszyscy pędzili tam sami z siebie, bo wzywała ich śmierć, bo straszniej było schować się i czekać, aż odnajdzie cię sama, bo chcieli uderzyć pierwsi, nim sami nie zostali uderzeni. Nie zabrzmiał ani jeden wystrzał: tamci, czerwoni, też nie mieli karabinów i automatów, wszyscy rzucili się walczyć wręcz, czym popadło, w nieprzeniknionych ciemnościach nie dało się rozpoznać, co to było. Artem rozłożył ręce na boki, chwycił rękojeść, zabrał komuś kilof i pijany ze strachu i pasji też ruszył naprzód po nagich ludziach, żeby wsadzić głowę w żarna, żeby nie być w tej wojnie ślepym bydłem, ale niewidomym rzeźnikiem, skoro nie dano mu innego wyboru. Tam – już blisko – siekali się nawzajem, miażdżyli, rąbali – zaciekle, nieludzko, nie wiedząc, kogo zabijają i za co, i nie krzyczeli już: „Śmierć!” ani: „Ura!”, bo zapomnieli języka

rosyjskiego i każdego innego, więc stękali i charczeli, i po prostu ryczeli, krzyczeli coś bez związku, bez sensu. Coś świstało, buczało, cięło powietrze. Dzwoniły, omijając czyjeś mięso i uderzając o beton, kilofy. Mlaskały, trafiając i wbijając się w nie. W twarz dmuchało mu rdzawe powietrze: zaostrzone żelazo przelatywało w odległości dłoni od niego; Artem uchylał się, odpowiadał uderzeniem – w swoich czy obcych? – i czy byli tu jacyś swoi? To krew pachniała rdzą; a ludzie – gównem. Zwierzoludzie i człekozwierze z obu stron pędzili ku sobie ze wszystkich, ostatnich już sił, pędzili, by się pozabijać i w ten sposób wreszcie wszystko zakończyć, i przestać się bać. Artem raz rąbnął, dwa, trzy – i parę razy kogoś znalazł. Chlupnęło, plusnęło coś gorącego; kilof ugrzązł, pociągnął go w dół, uratował: natychmiast przeleciało nad nim coś ciężkiego, co miało rozbić mu głowę, ale chybiło. Potem coś eksplodowało mu w kolanie, cisnęło go na szyny; nie dało się już stać, więc poczołgał się, chciał skryć się w czymś miękkim, ale to miękkie wierzgało, póki mogło, odpychało go, odgryzało się bezgłośnie, brukało go czymś lepkim, czymś gorącym. Minął niekończący się czas, a dookoła się nie rozjaśniało; ludzie wciąż mielili się nawzajem na miazgę – podchodzili, słysząc płacz, jęk, tłukli po omacku, chybiając, bili w dzwony szyn. Artem słuchał tego dzwonienia, żegnał się cicho i nie wypuszczał głosu z krtani. Położył głowę na kimś martwym, udał, że to Saszeńka położyła jego głowę na swoich kolanach. Naciągnął od góry drugie ciało, ukrył się w nim. Długo jeszcze trwało, zanim wszystko się uspokoiło. Skończyli zabijanie dopiero wtedy, gdy już nikt nie mógł ustać na nogach. Wtedy niedobici poruszyli się, zaczęli od nowa uczyć się rozmawiać. Artem, przytrzymując uszkodzone kolano, oderwał się od kolan Saszy, usiadł. Wyszeptał: – Koniec... Koniec. Koniec. Ja już nie chcę. Ja już nikogo nie będę zabijał. Kim jesteś? – powiódł palcami dookoła siebie. – Kto tu jest? Jesteś z Schillerowskiej? – Ja jestem z Schillerowskiej – zabrzmiało gdzieś. – My z Łubianki – odpowiedział ktoś blisko. – Z Łubianki? – Jesteście faszystami? Żelazny Legion? Kanibale? – Jesteśmy z Schillerowskiej – powiedział Artem. – Jesteśmy ułomnymi, więźniami. Pognali nas naprzód. Oddział zaporowy. – My jesteśmy z Łubianki – powtórzył głos. – Jesteśmy więźniami. Politycznymi. Rzucili nas naprzód... Na Puszkińską. Rzucili jak mięso... Przed prawdziwymi oddziałami... Własnym ciałem na otwory strzelnicze... Żebyśmy... Na siebie nawzajem... – Żebyśmy na siebie nawzajem... Jak mięso nas... – powtórzył Artem. – Żebyśmy na siebie nawzajem! Jesteśmy ułomnymi...

– Tu wszyscy są z Łubianki, wszyscy z cel, sami aresztanci – mówił mu ktoś. – Oddział zaporowy nam w plecy... Czekiści nam w plecy strzelali... Żebyśmy... – Nam... Nam strzelali... Strażnicy... – Nie poszli za nami... Oddział zaporowy został za nami... – Oni za nami zawalili tunel. Tam nie ma jak... Nie mamy jak... Nie poszli za nami. Porzucili nas... – Co wy... Za co wy nas tak? – Za co tak nas?! Za co?! Co?! Ktoś z trudem, z bólem, z połamanymi nogami, jak robak popełzł w stronę głosu Artema. Ten słyszał to – ale nie mógł więcej uderzać. Tamtemu człowiekowi trudno było się przybliżyć i Artem ruszył mu na spotkanie. Wyciągnął rękę, szczepił się palcami z palcami drugiego człowieka, przyciągnął go do siebie. – Za co wy nas tak, Boże jedyny? – Wybacz... Wybacz... Boże, wybacz. I przycisnęli się do siebie. Artem objął go – zdaje się, dorosłego mężczyznę, dotknęli się czołami; mężczyzna trząsł się od szlochów i Artema też skręcił jakby spazm – zatrzęsło nim, popłynęły łzy. Wypłakawszy się, mężczyzna westchnął i umarł. I wtedy Artem go puścił. Upadł. Sprężynka w głowie pękła, coś mu się przypomniało. – Z Łubianki... Kto jeszcze jest z Łubianki? Tu i tam ożywały ciała, próbowały poruszać przebitymi rękami, myśleć wgniecionymi czołami, stękały, majaczyły. – Nataszeńka... Nastaw czajniczek, moja kochana... Torcik przyniosłem. – Jak tylko wrócę z Turcji, od razu się zdzwonimy! – Ja budowałem Moskwa City! Budowałem! – Dlaczego jest tak ciemno? Boję się ciemności! Włącz światło! Sieriożka! – Boże święty, babciu, a ty co tu robisz? Po co przyszłaś? – Będziemy poszerzać przestrzeń życiową! Żeby dla każdego było miejsce! – Wody daj… Daj wody… – Alonka! Alonka, ty łobuziaro! – Ja jestem z Łubianki. Ja. Artem na jednym kolanie i dwóch łokciach poczołgał się tam, skąd usłyszał to wyznanie. – Kto to? Kto to? Mów, nie bój się! To ty? Gdzie ty jesteś? – Ktoś ty? – jakaś kobieta. – Zujew. Był tu z wami Zujew? – Jaki Zujew? Nie było żadnego… – Zujew! – wrzasnął Artem. – Zujew Igor! Zujew, żyjesz?! Zujew! Stanął na jednej nodze, oparł się o ścianę, zaczął skakać po omacku, trzymając się tubingów.

– Zujew! Igor Zujew! Czy jest tu Igor Zujew z Ochotnego? Z Prospektu Marksa – gdzie on jest?! – No starczy! Starczy tych krzyków! Zaraz tamci przyjdą! Tamci! – A poszlibyśmy dziś wieczorem do kina? Co? Pogoda taka, że żal w domu siedzieć. Igor nie odpowiadał. Może tu gdzieś leżał, tuż obok, ale bez połowy głowy niewygodnie mu było mówić. A może spryciarz przyczaił się i milczał, nie chcąc, żeby go znaleziono. – Igor! Zujew! Kto siedział z Zujewem? Z tym, co o ocalałych w innych miastach… W Polarnych Zoriach… Którzy sami przyszli do Moskwy… Kto z nim siedział?! Zujew! – Co? – Opowiadał bajki! Że w innym mieście przeżyli jeszcze jacyś ludzie! Że przyszli do Moskwy! – A ile się gówna na Schillerowskiej marnuje, chłopaki, żebyście wiedzieli! – Nie ma go tu. Ech-khhhh. Nie ma tu Zujewa. – Co? Gdzie jesteś? Kto to powiedział?! – Nie ma Zujewa. Wydali go Hanzie. – Zaczekaj. Stój. Powtórz. Gdzie jesteś? Gdzieś ty, kurwa, jest?! No, powiedz, nie chowaj się! – Po co go szukasz? To twój przyjaciel? – Muszę to wiedzieć! Muszę wiedzieć, o czym mówił! Co to za ludzie? Gdzie przyszli? Skąd?! Dlaczego Hanzie? – Ludzie, ehhhkh. Nie są z Polarnych Zori. Polarnyje Zori, ku… Prowokatorzy łżą o Polarnych Zoriach. Prowokatorzy. Plotki… Rozpuszczają… To nasi… Wrócili z Bulwaru Rokossowskiego. Khhhhh. Nasi, przodownicy pracy… Kh-kh. Którzy na budowę stulecia… Do Bałaszychy… Stamtąd wrócili. Z Bałaszychy. – Zaczekaj. No gdzie ty jesteś?! Skakał, ręka zapadła mu się w ścianie – dziura czy co?! Upadł, wstał; usiadł, zaczął sunąć w stronę głosu, w stronę męczącego kaszlu. – Piękne miasto ten Kazań. Mają wspaniały meczet. – Wzbogaciłbym się na tym gównie, gdyby tak wszystko odzyskać. – Ja sam jestem z Kazania! A babkę mam ze wsi. Po dziadku mamy nazwisko Chajrullin. Babka to nawet po rosyjsku nie mogie! – Gdzie ty jesteś? Kto tu mówił o przybyszach, ty? Co, Bałaszycha ocalała? A Polarnyje Zori jak? Wszyscy tam zginęli?! Nie rozumiem! – Może mleczka do herbaty? – Kto wie, co tam przeżyło. O Polarnych Zoriach to prowokatorzy opowiadają. Kh-kh. Piękna historia. Idioci to kupują. Kh-kh-kh. W Bałaszysze… Jest wysunięta placówka. Na powierzchni. Tam jest… Radio… Ośrodek radiowy… I z innymi miastami… Żeby jeśli…

Zujew powiedział… – Co?! Co Zujew powiedział?! – Kto dziś odbiera Taniuszę z przedszkola, ja czy ty? – Odejdź, szatanie, nie ruszaj mnie. Odejdź, uciekaj, proszę cię. Ja nie twój. Na mnie w niebie czekają. – Placówka? Na powierzchni? Kto to buduje, nie rozumiem! Co to za radiostacja?! – Khhhh… Khhhh… – Gdzie ty jesteś? Mów! Dlaczego radiostacja?! – A tak w ogóle, to niezłe bydlaki z tych faszystów. Męczą człowieka za nic. I gówna nie szanują. – Czerwoni… Linia Czerwona buduje… Khhhh… Na górze… W Bałaszysze… Obiekt specjalny… Stację… I placówkę… Żeby… Zamiast… Metra… Radio… Stacja… Ludzi zapędzili… – W Bałaszysze jest stacja?! Jaka stacja? – Tam ludzi… Z Bulwaru Rokossowskiego… A ci… Wrócili… Sami. Khhhhh. Hhhhh. Hhhhhh. – Tam łapią sygnał? Stamtąd można złapać?! Co?! Co?!! – Yyyyh… yyyyyh… yyh. I zniknął człowiek, i jakby nigdy go nie było. Z ciemności wyszedł, w ciemność odszedł. Artem potrząsał żywymi, namawiał martwych, przekonywał i wszystko na próżno. – W Bałaszysze! – powtarzał sam do siebie, żeby nie zapomnieć i żeby nie uznać, że cała rozmowa mu się przywidziała. – W Bałaszysze. W Bałaszysze. W Bałaszysze, w Bałaszysze! Teraz w żadnym wypadku nie wolno było umrzeć. Teraz Artem miał obowiązek wyczołgać się spod tych ludzi, wydostać się z tej betonowej czeluści, narodzić się na nowo, załatać w sobie wszystkie dziury i iść, pełznąć do tej pieprzonej Bałaszychy obiecanej, ktokolwiek, cokolwiek tam jest. Znów wstał, złapał za tubing jak mamę za rękę. Schillerowska była odcięta. Na Kuźnieckim Moście byli czerwoni. Na razie tu nie szli, słysząc pewnie, że zasypało tunel; ale do nich też nie mógł iść. Przypomniał sobie tę przerwę w ścianie. Może to jakiś chodnik między liniami? Poskakał wzdłuż ściany, wymacał… Wpadł do środka… Szczury rozpierzchły się… Gdyby być takim szczurem. Szczur nie zgubi się i z wykłutymi oczami. Dmuchnęło. Powiew poruszył jego odrośniętymi oczami. Jakby paluszki Saszeńki je przeczesały. Zadarł swoje bielma do góry. Dmuchnęło jeszcze raz – delikatnie i figlarnie, jak matka niemowlęciu w twarz. Wczepił się palcami w pustkę, połamał paznokcie o beton… I zahaczył o metal. Klamra. Jeszcze jedna. Drabina szybowa. W górę prowadził szyb wentylacyjny. To stamtąd

wieje. Z powierzchni. – Eeeeej!!! – zawołał. – Eeeee!!! Hej!!! Wy! Wy tam! Tutaj! Tu jest wyjście! Wyjście na powierzchnię! Tu jest szyb! Można wyleźć na powierzchnię! Słuchajcie! Wy, ułomni! Tu można wyjść na górę!! – Na górę! Pojebało cię?! – zastękali niewidoczni zwierzoludzie. – Na górę! – krzyknął im Artem. – Za mną! Za mną, ułomni! Bali się, nie wierzyli mu. Nie wiedzieli, że tam jest i wiatr, i deszcz i że za pierwszym razem tam się nie umrze. Trzeba było dać im przykład. Objął zardzewiałą klamrę swoimi zaokrąglonymi palcami: klamra okazała się dobrze do nich pasować. Podskoczył, podciągnął rozwaloną nogę. Chwycił się w kolejnym miejscu, podciągnął się. Jeszcze raz. Jeszcze. Jeszcze. Kręciło mu się w głowie. Ślizgał się, spadał, ale natychmiast znów łapał klamrę. Nie czuł stłuczonej nogi, wysmaganych pleców, poharatanych rąk. Wdrapywał się. Podskakiwał. Lazł. Spojrzał w dół – ktoś poszedł w jego ślady. Czyli nie na darmo. Zatrzymywał się na chwilę – i szedł dalej. Jeśli teraz się nie wydostaniesz, nie wydostaniesz się nigdy. Mniejsza o to, po jakim czasie – wypadł w końcu do maleńkiego pomieszczenia, okratowanej budki. Drzwi były zaryglowane od środka, rygiel był zardzewiały. Do końca zdarł sobie dłonie na krwawą miazgę, rdza zmieszała się z rdzą; ale pokonał go. Otworzył drzwi na oścież, wyczołgał się na czworakach, obrócił na plecy. Na świecie był wczesny poranek; wschodziło słońce barwy miedzi. Po prostu leżał na ziemi. Na ziemi, a nie pod ziemią. I nie, to nie w głowie mu się kręciło – to cały pieprzony globus nakręcony przez Artema obracał się teraz jak bąk. Obok padł i leżał ktoś jeszcze. Tylko jeden, więcej nie poszło. – Ktoś ty? – zapytał go Artem, nie odwracając się nawet do swojego jedynego wyznawcy, uśmiechając się błogo przez opuszczone powieki do różowego porannego nieba. – Kim ty, kurwa, jesteś, człowieku? – Loszszsza, a kto – odparł głos. – Broker. Ffff… zzzoo. – Byłeś brokerem – powiedział Artem, szczęśliwy, że dożył tej chwili. – A teraz będziesz pierwszym apostołem. I wtedy wyłączyli mu światło.

14 // Obcy – Myślałem: Polarnyje Zori, myślałem: tysiąc kilometrów, a to wszystko jest u nas, pod bokiem, w Bałaszysze! Wyobrażasz sobie, Żenia? Tu, w Bałaszysze, tuż obok. Można powiedzieć, w Moskwie! Budują tam! Wysuniętą placówkę! Czyli ziemia jest czysta… Jeśli budują! No, czy to nie sukinsyny, powiedz mi, co? Ci czerwoni? W tajemnicy przed wszystkimi! Nikt nie wie. Budują na powierzchni bazę. My mamy siedzieć w metrze, tak, Żenia, a oni będą oddychać świeżym powietrzem! – Sukinsyny, Artemycz, sukinsyny. Siedź spokojnie. – A słyszałeś najważniejszą rzecz? Radio! Tamten mówi, że dookoła budują stacje radiowe. A po co? Jasna sprawa! Dlatego że to oni – oni! – zdołali się jednak połączyć. Z kimś. Może z Uralem? Co? Może z bazami na Uralu! Co, Żenia? Jeśli nie z Zoriami. – Ale ty jesteś ciężki, niech cię licho. – A może i z Zoriami? Skąd on miałby to wiedzieć? Co? – Chociaż nogami nie machaj! Zaraz cię zrzucę, sam się poczołgasz! – A ja pójdę, Żenia. Pójdę. Bo przecież nikt niczego… Żaden z tych gadów się nie przyznaje. Trzeba samemu iść do tej Bałaszychy. Szukać placówki. Bez tego się nie zorientujemy, co to za piwo się tu warzy! Pójdziesz ze mną, Żenia? – Wiesz co? Tak szczerze? Nie mogę już z tobą. To mam cię nieść na Cwietnoj, do twojej Saszeńki. A teraz, kiedy ledwie dokuśtykaliśmy do Trubnej, ten chce do Bałaszychy! No, czy to nie szczyt bezczelności? Nie jesteś chyba wiadrem z gównem, żebym tu z tobą kręgi zataczał! Z sześćdziesiąt kilo ważysz! Ja, tak na marginesie, tak samo jak i ty w tym ich piekiełku kiblowałem! I do tego machałem kilofem, kiedy ty sobie łaziłeś z tym swoim pedalskim wózeczkiem! No, czy ty wstydu nie masz? Koniec, złaź. – Zaczekaj, Żenia… Dokąd ty mnie bierzesz? – Dokąd! Dokąd! Do tej twojej Saszeńki. Poleż tutaj. Pójdę zapukać. Jak nie otworzą… Oby warto było wychodzić. – Żenia. Myślisz, że niczego nie rozumiem? Przecież ty jesteś martwy. Wiem o tym. Jak ty mnie tu przyniosłeś? – Sam jesteś martwy!

– No więc od razu panią uprzedzam. Tamten, co nie wyżył, to pani go wysłała na tamten świat, ale Artemycz ma się u pani z tego wygrzebać i być na cacy! – Co jest z jego plecami? I co z nogą?

– Wypadek. Przy pracy. Krótko mówiąc. Niech go pani czymś posmaruje. – Niby czym? Rozejrzyj się dookoła. – U nas na stacji wszystko się gównem smaruje, ale pani, mam nadzieję, ma coś konkretniejszego. Żeby nie było, że go na darmo z powierzchni taszczyłem. – Nie podskakuj mi tu. Bo zaraz pomaszerujesz z powrotem. – Ja też jestem pacjentem, tak w ogóle! Moje plecy też pani obejrzy, cioteczko! Mnie też nie podrapała kobita. – A lepsza by już była kobita. A ten wygląda, jakby wagon po nim przejechał. Dajcie no światła… Nie moja specjalność. Ja w ogóle jestem wenerolożką. Kolejka do mnie stoi. – Cioteczko. Wiem, kim pani jest. Po prostu niech go pani połata, żeby był taki jak wcześniej. A potem jeszcze by mi pani jajka obmacała, bo deczko się niepokoję. Taką nieprzyjemną rzecz mi tam powiedzieli! – Dlaczego on jest nieprzytomny? Przecież nie z powodu kolana! I ten rumieniec. Co on, grzał się jeszcze na tym słońcu? – Ja jestem rozgrzany. I przytomny. Muszę się przespać. Gdzie jest Sasza? – Kto to jest Sasza? Och, a tu…

– Hej! To ta? – Co? – To ta laska? – Zaczekaj… Nie rozpływaj się… Zostań… – To ta? Ta twoja Sasza? – Jak mnie znalazłaś? – Ona znalazła?! Ha! Ja tu cały ten cholerny burdel na uszach postawiłem! Ja! Co za niewdzięczne z ciebie bydlę… – Pamiętam go. Pamiętam. Ty… Co ty tu robisz? – I ja… Jak tylko sobie ciebie przypomniałem… Nie mogę przestać o tobie myśleć. – Jesteś Artem, tak? Stalker z WOGN-u. Zgadza się? Co z nim? – No, co z nim, co z nim… Widać chyba. – On nie może tu zostać. – Dlaczego nie mogę? Co? Nie chcę nigdzie indziej. Szedłem tu. – Aha, szedłeś. Szedł, jasne. – Nie możesz, bo… Bo pracuję. To moje pomieszczenie do pracy. – Popracuj teraz z nim. Co ja, na darmo sobie plecy łamałem? – Co ty… Co ty pamiętasz, Artem? Z tamtej nocy? – Ciebie. Pamiętam, że leżałem z głową na twoich kolanach. I że było mi… Tak… Może znów się przy tobie położę… Bardzo tego potrzebuję.

– Jemu nie wolno tu być. Musisz go zabrać. – Proszę. Gdzie mam nabrać sił, żeby odejść? Wystarczy pięć minut. – Pięć minut. Dobrze. – I proszę cię, pogładź mnie po głowie. O tak. Tak. Jeszcze. Boże święty, jak dobrze. – To ja już opłacę mu godzinę! I tak jestem w długach… Warto było tu drałować dla pięciu minut! – Co? Artem… Widzisz? Popatrz… – No tak. W sumie to właśnie o tym mówiłem. – Co? Jak? Nie przerywaj, no, proszę. – Włosy ci wychodzą, Artem. Wypadają ci włosy. – Moje? Naprawdę? Śmiesznie… Ale śmiesznie…

– Mówiłaś przecież, że tylko pięć minut… – Milcz. Proszę, połknij to. Popij. Pij. No, pij, potrzebujesz tego. To jod. – Wszystko mi jedno, co to jest. To dobrze, że te pięć minut się jeszcze nie skończyło. Za późno na picie jodu. Dziękuję. – Mówiłeś… We śnie. O Homerze. Niewyraźnie. Znasz Homera? – Tak. Tak. Homer. Dobry staruszek. Szuka cię. Myśli, że utonęłaś. Bo to ty utonęłaś? Na Tulskiej? – Tak. – Ale przecież nie utonęłaś? Tak bardzo nie chcę, żebyś utonęła! – No przecież, że nie utonęła! Tu siedzi. Oczywiście nie taka rumiana jak ty… – Wiesz co? Przypomniała mi się twoja opowieść. O mieście na powierzchni. Taka głupia opowieść. Przecież codziennie wyłaziłem na górę. A tu… O samolotach ze skrzydłami ważek. O autach-wagonikach. I o deszczu. Trafiłem tam na deszcz. Bez skafandra. – No, to żeś się pewnie nałykał! I jeszcze mnie powlókł na powierzchnię bez skafandra! Idziemy i idziemy! Też mi stalker! Siedziałbym sobie w tunelu z tymi wesołkami… – Możesz wyjść? Jak masz na imię? – Aha! Płacić za godzinę, to bardzo proszę, a jak coś, to idź się przejść, tak? – Losza… Idź się przejść, dobrze? – Ale z was gady! Chociaż ty jesteś niczego sobie. No dobra, kochajcie się. Jeśli wtyczka ci się nie przepaliła. – Co pamiętasz, Artem? Co jeszcze? – Nie wiem. Pamiętam, że zabrał mnie jakiś człowiek na korytarzu. Zaprowadził… Nie tutaj? – Nie tutaj. – I wezwał ciebie. A potem… Nie wiem. Pamiętam, że leżę z głową na twoich kolanach. O,

tak jak teraz. I jeszcze… Możesz… Proszę cię, możesz podnieść tu trochę bluzkę? O tutaj, tak. Brzuch. Można? O, to… Zaczekaj… Skąd to się wzięło? To od papierosa, tak? – Nieważne. – Ja też takie mam… O, tutaj, na ręce… Popatrz… Pojawiły się. Co to jest? – Nie wiem, Artem. Mogę ją opuścić? Zimno mi. A gdzie on teraz jest? Homer? – On… Jest w Rzeszy. Pisze książkę. Podręcznik do historii. Jedną książkę już napisał. O tobie. – O mnie? On… napisał? – Tak. Kończy się chyba tak: „Homer nie znalazł w końcu ciała Saszy na Tulskiej”. – Wydostałam się przez szyb wentylacyjny. – Ja też. Zabawne, nie? – A co tam jest napisane o Hunterze? – O kim? Zaczekaj… O kim?! – Leż… Leż… Jesteś chory! Nie wolno ci! – Ej! Wyłaź! Gdzie ty jesteś? Jestem od Suma! – Koniec, przyszli do mnie. Zostań tu. Przyjdę później.

– No, co ty? Nie kul się tak. Dawaj. O tu. Na kolanka. – Najpierw pieniądze. – Pieniądze by chciała! A ja może najpierw chcę na próbę! Przekonać się! Czy jakość dobra, czy nie! No! – Aj! – Szerzej! Dawaj szerzej! O. Ooo. Ooooo… – Zaraz. Chwileczkę. Tak mi niewygodnie. – To nie tobie ma być wygodnie, króliczku. Nie tobie, suczko. Nie tobie, zdzirko. Nie tobie, nie tobie, nie tobie.

– Co się tak na mnie gapisz? – Nic. – No, i już. Co, nie wiedziałeś, kim jestem? Gdzie trafiłeś? A tak w ogóle to twoja godzina już upłynęła. – Ja… Nie chodzi o ciebie. Wybacz. Mam odejść? – Ale dokąd pójdziesz?… W takim stanie. Leż już lepiej… Będziesz tak milczeć? – Co do Huntera. W tej książce Homera jest coś o Hunterze? – Myślałam, że ty mi powiesz. Znasz go? – Huntera? „Znasz”?! To on… On żyje? Widziałaś go?!

– Widziałam. To o nim miała być ta książka, a nie o mnie. Homer szedł z nim. Byli razem. A dopiero potem my wszyscy. – Kiedy? W którym roku? – W zeszłym. Cała ta jego historia, którą opisywał – po prostu mu się nawinęłam. On wciąż szukał bohatera. Z mitów. On jest taki śmieszny, ten Homer. Zaglądałam mu przez ramię, kiedy pisał w zeszycie. Przedstawiał Huntera jako takiego… Zagadkowego… Że niby miał w sobie potwora. I że ten potwór próbował wyrwać się na zewnątrz. Homer… On chce być poetą. – Chce być Homerem. A ja… – Co? – Bo ja jestem z WOGN-u… Już ci to wszystko opowiadałem, tak? I prawie całe życie tam spędziłem. Ojczym mnie nigdzie nie puszczał. A potem pojawił się Hunter. W pancerzu bojowym. Z erkaemem. Taki czarny płaszcz, skórzany. Głowa wygolona na zero. I kłócił się z Suchym… Z moim ojczymem. Hunter mówił, że nie ma zagrożenia, z którym my, ludzie, sobie nie poradzimy. Jak żaba, która wpadła do dzbanka ze śmietaną i majtała łapkami, aż ubiła ją na masło i wtedy wylazła. Mam to przed oczami, jakby to było dzisiaj. A ojczym… Zmiękł. Był gotów się poddać. – Komu? – Czarnym. Nieważne. Komukolwiek. Ważne jest to, że zobaczyłem Huntera… I koniec. Zrozumiałem: oto, jaki powinienem być. To nie był bohater Homera… Khm, khm. To był mój bohater. I wysłał mnie… Dał mi to zadanie. Sam poszedł na powierzchnię, żeby zniszczyć czarnych. A jeśli nie wrócę, powiedział, dostań się do Polis. Weź ten nabój… Znajdź Młynarza. Rozumiesz? To wszystko przez niego. To, kim się stałem. Przez niego. Dzięki niemu. – Ja też się w nim zakochałam. Ale się dobraliśmy. Dwoje głupców. – Saszuńka! Gdzie ty jesteś, cholero? – Przepraszam. Może na razie się prześpisz?

– Dawno cię nie było. – A ja – uwierzysz? – oprócz ciebie z nikim nie byłem! Czekałem na nasze spotkanie! – Jesteś zmęczony? Połóż się, sama wszystko zrobię. – No, a ty? To jakoś nie po ludzku. Ja chcę, żebyś ty też tak miała. – Nie trzeba. Mnie i tak jest dobrze. Naprawdę. Zawsze mi z tobą dobrze. Ty jesteś delikatny, łagodny. – A ty… Mnie jest z tobą wiesz jak? Nie jak z żoną. – Starczy tego gadania. Koniec. Dodatkowych pieniędzy mi nie trzeba. O tak. Zdejmuj to. – Och. Och ty… Co ty… Och. Ja ciebie… Ty moja…

– Śpisz? – Pośpij tutaj. – Zaczekaj, opłuczę się. Bo cała pachnę… Pachnę nim. Zaczekasz? – Zaczekam.

– W sumie to myślałem, że zginął. Przez cały ten czas tak myślałem. A ty mówisz, że on żyje. – Żył. Teraz nie wiem. Nie szukałam go. Kiedy wygrzebałam się z Tulskiej… Szłam dokądkolwiek, byle nie z powrotem. Tylko nie tam, gdzie można było go spotkać. – Dlaczego? – Homer nie napisał, co stało się z Tulską? Z jakiego powodu ją zatopiło? Nie? – Nie czytałem. Mówił po prostu: zatopiło. – No tak. On go ciągle usprawiedliwiał, Homer. Potwór się przebudził… I ja w tym jego zeszycie próbowałam tego potwora oswoić. Kto w coś takiego uwierzy? – A jak było naprawdę? – Rozpił się. Hunter. Upijał się do nieprzytomności. Codziennie – kompletnie, w trupa. Zataczał się, nie mógł prosto iść. Strasznie było być obok niego. Po prostu strach. To przecież zabójca. Zawsze miał przy sobie ten swój pistolet… Z tłumikiem. Tylko coś się dzieje – i już za niego chwyta. W prawej ręce pistolet, a w lewej manierka. Stale. Cały czas z niej pociągał. Ledwie składał zdania. Prosiłam go, żeby przestał. Nie mógł. Tak to. Pozdrowienia dla Homera. – On… Dotykał cię? – Nie. Ani razu. Wręcz unikał jak ognia. Może nie chciał robić krzywdy dziewczynce. A może kobiety i to wszystko… Nie było mu w ogóle potrzebne. Ale ja, kiedy spotykałam się z nim wzrokiem… Kolana się pode mną uginały. Wyobrażałam sobie czasem… Jak on… No, obejmował mnie i tak dalej. To, co mogłam sobie wtedy wyobrazić. – A co się stało z Tulską? – To on ją zatopił. Podłożył minę w pobliżu wód gruntowych i zatopił. Razem ze wszystkimi chorymi i zdrowymi. Żeby zapobiec epidemii w metrze. Żeby stamtąd nie uciekli, wystawił miotacze ognia. Byłam na Tulskiej. Krzyczałam do niego, że jest sposób, żeby tych ludzi wyleczyć. Słyszał. Widział mnie tam. I mimo wszystko wysadził. Ze stacji wydostało się nas troje. Pozostali się potopili. – Dlaczego? Dlaczego on to zrobił? – Powiedział, że musi ocalić metro. W ten właśnie sposób. Ale ja myślę, że po prostu ręce go świerzbiły. Rozumiesz? Jeden narkotyk mu nie wystarczał. – U Homera było inaczej. – A jak? – Ty tam, zdaje się, prosisz o cud. A potem, kiedy wody się przebijają… Myślisz, że zaczął

padać deszcz. Coś w tym rodzaju. – O cud!

– Mnie… Źle mi. Mdli mnie. Pomóż… Do ubikacji. – Możesz tutaj. Już do wszystkiego przywykłam. Chcesz miednicę? – Nie chcę tutaj. Nie chcę przy tobie.

– Dawaj! Dawaj! Jeszcze! Jeszcze! Proszę, jeszcze! No. No?! – Jesteś słodka. Jesteś taka słodka. Boże, jaka ty jesteś słodka. – Nie przestawaj. Jeszcze. Chcę jeszcze. – Ja już… Ja już… Ja… – Nie. Nie, nie. – Skończyłem. Skończyłem. Boże. Boże. Kocham cię. – Nie gadaj bzdur. – Ale naprawdę. Zabiorę cię stąd. Zaraz uzbieram i zabiorę. Nie chcę, żebyś tu była. Nie pasujesz do tego miejsca. Zabiorę cię. – Dobrze, przekonałeś mnie. – Ach, słodziutka! Ile płacę? – Tak jak ostatnim razem. – A zniżka? Daj zniżkę! Jako stałemu klientowi?

– Po co to robisz? – Co? – Po co się tym zajmujesz? Nie prawię ci morałów, po prostu… – Zaczyna się, tak? – Nie, naprawdę. Homer mówił, że… Że nie jesteś taka. – Nie jestem jaka? Nie rozumiesz, tak? Co za różnica, co mówił Homer! On żyje w swoim czarodziejskim świecie. A ja w swoim prawdziwym. I w moim prawdziwym świecie lepiej zajmować się właśnie tym, niż strzelać ludziom w głowę. A co innego mam robić? Marzyć o tym, że wszyscy kiedyś wrócimy na górę i że będzie pięknie i niesamowicie? Ale to będzie potem, a pieniądze są potrzebne teraz. – To tylko dla pieniędzy? A gdybyś miała pieniądze? – A ty masz? – Nie. – Więc o czym ta rozmowa? – Jak tu trafiłaś?

– Pewien dobry człowiek mnie tu przyprowadził. Przygarnął mnie i urządził. Nikogo innego nie mam. Nie mam gdzie mieszkać. Ty masz dom? – Mam. – A żonę? – Mam. Miałem. Mam. – No i dobrze. To co tu robisz? – Nie chcę tam być. Tu jest mi wygodniej. – Niedługo będziesz musiał odejść. Poleżysz jeszcze troszkę i w drogę. Wrócisz później. – Dlaczego? – Mój pan przychodzi. Nie powinien cię widzieć. – Jaki znowu pan? Sutener? – Leż. Uspokój się. Masz bulion, napij się. Pij. – Nie będę tego świństwa… Mdli mnie. Co to za pan?! – To nie ma znaczenia. – Co ty jesteś, rzecz? Jaki znowu pan?! – Idiota! – Ty… czerpiesz z tego przyjemność?! Ze wszystkimi tymi brudnymi facetami?! – Przyjemność… Nawiasem mówiąc, tobie też dobrze by się było umyć. Wstawaj, odprowadzę cię.

– Znajdziesz Loszę? Brokera? Tego, który mnie tu przyprowadził? Powiedz, żeby mnie zabrał. Muszę gdzieś przenocować. – Możesz… Możesz dziś zostać. Pan pewnie nie przyjdzie. Przez tę wojnę… Teraz niecodziennie tu bywa. Chcesz? – Gdzie? Właśnie tutaj? Czy na tym łóżku, na którym cię… – Tutaj. Zjesz ze mną? Grzyby. – Dziękuję. Nie wiem, jak… Potem zapłacę. – Daj obejrzeć kolano. Dostałam taką maść. Leż spokojnie. – Zimne. I szczypie. Aj. – A kiedy ci plecy haratali, to nie szczypało? – Tam… Nie było komu się poskarżyć. A tu jesteś ty. – Tak. – Co „tak”? – Pytałeś przecież. Dlaczego ja? Dlaczego jestem zdzirą. Jak nią zostałam. – Nie pytam. – To zapytaj. Nie wstydzę się. Myślisz, że tylko ty taki jesteś? Wiesz, ilu takich jest? Zdziczałych. Samotnych. Takich, którzy nie mają komu się poskarżyć. Wszystkich ich ciągnie

do mnie. Do mnie, jak do magnesu. Rozumiesz? We mnie. I jeśli się ich nie przyjmie… Nie da im… Wylać z siebie tego wszystkiego… Brudu, swojego przerażenia… Złości. Czułości. To całkiem się zezwierzęcą. Wy, mężczyźni, tak jesteście konstruowani. Przychodzą do mnie tacy, wprost roztrzęsieni życiem. A ja ich uspokajam. Daję im spokój. Rozumiesz? Spokój. Daję im ulgę. Porzucają się trochę… Pokrzyczą… Pozłoszczą się… Popłaczą… Uspokoją się. Zapną rozporek. I mogą iść i pożyć jeszcze trochę bez wojny. – Mówisz tak… Tak nie może mówić dziewczynka. Przecież jesteś dziewczynką. Kruchą. Wdzięczną. Proszę, te twoje ręce… Rączki… – W burdelu rok to jak dziesięć lat. – Czyli jesteśmy rówieśnikami? – Oj, przestań! – Muszę się napić. Pomaga na napromieniowanie. Nie masz czegoś? – Ja też muszę.

– Posuń się. – A nie tam zamierzałaś się położyć? U siebie? – No, posuń się. – Weź pod uwagę, że nie uda mi się tak tu po prostu z tobą leżeć. Widziałaś się w lustrze? Bardzo jesteś piękna. – Cicho bądź. – Nie mogę być cicho. – Gdzie ci do takich rzeczy, wojaku? Sam byś na siebie popatrzył w lustrze. Nie to ci powinno być teraz w głowie. Niedługo stracisz wszystkie włosy. Będziesz podobny do swojego Huntera, tak jak marzyłeś. – Zakochasz się wtedy we mnie? Chcę, żebyś się we mnie zakochała. – Dlaczego? – No, łatwiej mi wtedy będzie żyć i umierać. – Cicho bądź. Odwróć się. Odwróć się do mnie. – Ty… Nie, zaczekaj. Ja tak nie chcę. – Co? – Nie chcę, żebyś zrobiła to ze mną z litości. Ze współczucia. Jak z całą resztą. Nie musisz ze mną spać dlatego, że wypadają mi włosy. Jasne? – Dobrze, nie będę. Jeśli mam być szczera, tak sobie to wygląda. Jutro cię ogolimy. Spokojnej nocy. – Zaczekaj. A może znajdą się inne powody? – Jakie? – No… Dlatego że za pierwszym razem, jeszcze wtedy, było ci ze mną dobrze. Dlatego, że

jestem piękny, sam nie wiem… Męski. – Nie bardzo pamiętam, jak było za pierwszym razem. – Daj jeszcze łyczek. I tak, myślę, że tylko ja taki jestem. Chcę myśleć, że jestem wyjątkowy. Mogę tak pomyśleć? Chociaż przez godzinę? – Pij.

– Już… Już… Już… Ja już… – Jesteś po prostu… Obłędna… Ja jeszcze… Czy mogę jeszcze… – Przecież jesteś napromieniowany… Skąd to u ciebie… Co? – Nie wiem… Jeszcze cię chcę. Może organizm myśli, że to ostatni raz… Jak myślisz? – Idiota. Ciężki jesteś. – To niewyjaśnione z punktu widzenia medycyny. To cud. Ale ja znowu o… – Dobra. Jeśli to cud.

– Nawiasem mówiąc, jesteś bardzo piękna. Mówiłem to już? – Mówiłeś. – Szczególnie twoje brwi. I rzęsy. I oczy. A usta – te kąciki. I tutaj… To załamanie. Bardzo. I szyja. Szyjka. Nóżki takie… Jak zapałki. – Taki sobie to komplement. – I fryzura… No… Włosy. – Sama sobie przed lustrem ciachnęłam. – Wiesz, kiedy tu na ciebie czekałem, w ciągu dnia… Kiedy ty tam… Kiedy cię… – Starczy. – Tyle się różnych rzeczy nasłuchałem. – Wstałbyś i wyszedł. – Nie, zaczekaj. I teraz mam ochotę ci tyle powiedzieć… I że jesteś fantastyczna, i że tak mi z tobą dobrze, i że z moją żoną dawno mi tak nie było, i że chcę cię stąd zabrać, i zabiorę, kiedy będę mógł… Ale wszystko to powiedzieli ci już dzisiaj inni. – I wczoraj też. – I przedwczoraj. – Więc co? Żadnej z tych rzeczy mi teraz nie powiesz? – A powiedzieć? – Podaj lepiej wodę. Tam stoi.

– Krzyżyk… Wierzysz? – Nie wiem. A ty wierzysz?

– Kiedyś nie wierzyłem. Trafiłem raz do świadków Jehowy. To było takie głupie i śmieszne. Po tym jeszcze długo… Jak o tym pomyślę… Tak. A teraz… Tak, pewnie tak. Ja… Czasem się modlę. Często. No, nie to, że się naprawdę modlę… Ale proszę o coś. Boże, zróbmy tak: ty mi to, a ja tobie to. – Czyli chcesz się z Bogiem targować. Jak wszyscy faceci. – Znowu zaczynasz? – Och! – A kobiety tak nie robią? – Nie. – A jak? – A tak, że jeśli Boga nie ma, to znaczy, że nie ma się w ogóle czego trzymać w tym metrze. To znaczy, że jest kompletnie przewalone. A On… Przebacza. On mówi: wytrzymaj. Tu trzeba wytrzymać, ale dla wyższej sprawy. Tak, ludzie się męczą, ludzie umierają. Ale to nie jest tak po prostu. To próba. Trzeba ją znieść. Ty się nie brudzisz, ty się oczyszczasz. Po prostu pamiętaj o mnie. Zawsze można się mi wygadać. Sam nie umiem mówić, ale ze słuchem wszystko u mnie w porządku. Chcesz przeprosić – przeproś mnie. Pozłościć się – też można. Dawaj. Uderz mnie. Nie trzymaj tego w sobie. Chcesz kogoś kochać – kochaj mnie. Jestem dla ciebie i ojcem, i narzeczonym. Chodź do mnie na rączki. Wszystko zniosę. Nie takie rzeczy znosiłem. Rozumiesz? Ziemia bez Boga nie jest okrągła, ale jak ziarno żwiru. Same kanty, same ostre krawędzie. To Bóg sprawia, że jest okrągła, gładka. – Tak. Bez Niego po prostu nie ma się czego trzymać. Ot co. – Trzeba Mu tylko przebaczyć to, co zrobił z człowiekiem, wojnę, zniszczoną planetę, wszystkich zabitych. – To nie On. To my. Potem wyciągał jeszcze do nas rękę, żeby wydostać nas z tego dołu. A my na nią z zębami. To On musi nam przebaczyć. Nie wiem, czy to zrobi. Ja bym na jego miejscu nie przebaczył. Bóg Ojciec nikomu nie wybacza. Cały Stary Testament to same wojny i operacje specjalne. A Jezus odwrotnie, wybaczał wszystkim. – Nie czytałam. Biblia jest dla tych, którzy nie wierzą. Żeby ich przekonać. A jeśli po prostu wierzysz, i tyle, to wtedy wszystkie te bajki średnio cię obchodzą. Dobra. Późno już. – A jeśli nie cała jest zniszczona? Planeta… – Dobranoc.

– Śpisz? – Trudno spać przy takich sąsiadach. – A jeśli ci powiem, że jednak nie cała planeta jest zniszczona? Jeśli nie wszystko jest skażone? – Przyśniło ci się czy co?

– Naprawdę. Wiem to. Słyszałem od pewnego człowieka. I to nie daleko, ale tu u nas, pod Moskwą. Na nowo zagospodarowują powierzchnię. W tajemnicy przed wszystkimi. W Bałaszysze. Według mapy to mniej niż godzina stąd. Coś tam budują. Placówkę na powierzchni. Czyli ziemia pozwala tam… – Jak długo byłeś na powierzchni bez osłony? I co się z tobą stało? Zastanów się. – A najważniejsze jest to, że budują tę placówkę obok radiostacji. O czym to świadczy? O tym, że z kimś się łączą. Może przygotowują ewakuację? Wyobraź sobie: powrót na powierzchnię! Trzeba się tylko dostać do Bałaszychy. – Kto ci to powiedział? – Taki jeden. Co za różnica? – Tu jest dużo ludzi, którzy opowiadają… różne rzeczy. Zwykli ludzie – i niezwykli. Nie można we wszystko wierzyć. W nic nie można wierzyć. – Chodźmy razem, co? Do Bałaszychy? – Nie. – Myślisz, że niczego tam nie ma? Ty też myślisz, że jesteśmy jedyni? Że na darmo włóczę się po powierzchni? Że jestem bezużytecznym idiotą? Że urodzą mi się potworki? I że to wszystko będzie niepotrzebne? – Po prostu nie chcę, żebyś umarł. Otóż właśnie teraz z jakiegoś powodu bardzo nie chcę. – Wcale nie zamierzam. Ale i tak tam pójdę. Tylko dojdę do siebie – i naprzód. – Obejmij mnie.

– Głębiej! Głębiej! Co ty taka dziewica?! – Aa… To boli! – Zamknij buzię, zdziro. Chcesz, żebym cię związał? – Nie rób tak. Nie trzeba, proszę. – Wszystkie się wymigujecie. Wszystkie się, suki, wymigujecie. Myślisz, że ci uwierzę, że taka jesteś maleńka i czyściutka? Jesteś brudną, brudną zdzirą. I podoba ci się, kiedy cię o tak… Kiedy cię o tak… Kiedy cię na pal nabijają… – Boli! – A tak?! A tak cię nie boli?! Masz! I jeszcze! – Łajdaku… Jeśli ty… – A ty to kto? Ktoś ty? Co?! Co robisz?! – Śmieciu. Śmieciu. Ścierwo. Wykończę cię. – Mordują! Ochrona! Mordują! Moooor-r-r-r-r-r-r-r…

– Nie możesz tu dziś nocować. On przyjdzie wieczorem.

– Jaki on? Ten twój pan? – To nie ma znaczenia. – Masz tę bliznę, na brzuchu. Oparzenie od papierosa. To on ci to zrobił? – Nie. Nie on. – Kłamiesz, prawda? Ja też mam takie oparzenia, o, tutaj. To po tamtej nocy. Po nocy, kiedy ty i ja… Kiedy nas ze sobą poznano. Ten mężczyzna, który znalazł mnie na korytarzu. Czołgałem się pijany. Podniósł mnie i przyprowadził do ciebie. To on ci mnie oddał. To on jest twoim panem? – Co ci do tego? – To on cię przypalał papierosem? Dlaczego coś takiego znosisz? I za co on mi to zrobił? Na tej ręce jest tatuaż Zakonu. Był. – Wiem, co tam było, Artem. Czytałam. Pamiętam tamtą noc. – Dlaczego ten twój pan go przypalił? Dlaczego cię męczył?! – To nie on, Artem. To nie on mnie przypalał. On nie ma nic do tego. – A kto? – Ja sama. Sama się przypaliłam. – Ty? Po co? Co to za bzdury? A ja? Kto mi to zrobił? Kto przypalił moją dziarę? Ty? – Ty sam, Artem. – Co? Dlaczego? Jak to? – Naprawdę musisz się zbierać. Jeśli niczego nie pamiętasz, to tylko lepiej. Naprawdę. – Nie wierzę ci. Osłaniasz go. Co to za człowiek? – Dziś możesz się przespać u mojej przyjaciółki, Kristiny. Umówiłam się z nią. I nie przychodź tu. Nie chcę, żebyś tu przychodził. I jutro też nie. – Dlaczego?! – Przez ciebie robi mi się gorzej. Mam ochotę jeszcze raz się przypalić.

– Co z tobą? Jak się czujesz? – Nie wiem. Żyję. – Pomyślałam sobie… To, co mi mówiłeś o Bałaszysze. Mam takiego… Wielbiciela. Też jest stalkerem. Niezależnym. – Był tam? – Nie. Ma samochód. Ukrył go gdzieś na powierzchni. Mogę go poprosić, żeby… Żeby wziął cię ze sobą. Tam. Dziś wychodzi. – To jeden z twoich klientów? – Tak. To jeden z moich klientów. – Nie chcę. Lepiej pójdę piechotą. – Artem. Nigdzie nie pójdziesz. Popatrz na swoją nogę. I… Dowiadywałam się u lekarza…

Nieleczona choroba popromienna… Zostały ci, być może, trzy tygodnie. A jak ją tu leczyć? Gdzie? – Po prostu chcesz się mnie pozbyć, tak? Żebym nie zderzył się z twoim panem? – Nie wierzysz, tak? – Po prostu nie wiesz, co ze mną zrobić. Wysłałabyś mnie na koniec świata, byleby wieczorem mnie tu nie było. – Wychodzi dzisiaj, Artem. Pójdziesz? – Pójdę. – Nie chcę, żeby coś ci się stało. – Nie wierzę. – Proszę… Pochyl się. – Po co to? – Na razie ponosisz. Żeby było czego się trzymać. Odbiorę, jak wrócisz.

– Cześć. Saszuńka, dziś jestem zmęczony, więc może po prostu napiję się herbaty i prześpię, co? Chodźmy do mojego gabinetu. – Dobrze. – Wyobrażasz sobie, ci kretyni wysadzili przejście na Kuźniecki Most, cała Puszkińska się zawaliła, nie mają teraz gdzie się podziać, a czerwoni nie chcą o niczym słyszeć. Kompletny burdel. Nie mam siły. Wszystko partaczą, a ja mam to ogarniać. – Rozumiem. – Co ty tu robisz? Co? Podsłuchujesz czy jak?! Ktoś ty?! – Ja… – On jest ze mną. Przyszedł na spotkanie. Że tak się wyrażę. Pomylił godziny przyjęć. Zabieram go… Zabieram! – Pomyliło mi się. Przepraszam. Nie to miejsce, nie ten czas. – Co on, nawalony? – Nawalony, oczywiście! To pewne, jak i to że gówienko śmierdzi, chyba widać? Już, idziemy, bohaterze. – Kto tam jest?! Co to?! – To nic, Aleksieju Feliksowiczu. Fałszywy alarm. – Fałłłłszywy. Alaaaaarm.

15 // Szosa Entuzjastów Wychodzili na górę na Trubnej – okazało się, że było tam i wejście, i wyjście. I można było na nią wejść bez dokumentów: najważniejsze to wiedzieć, z kim rozmawiać, przy kim i jakimi słowami. – Nie potrafisz, głupolu, dogadywać się z ludźmi! – powiedział do Artema Losza. Natomiast on potrafił. I pierwszy apostoł był z niego doskonały. – Pójdę z wami – powiedział niepewnie. – Po pierwsze, nic takiego na tej waszej powierzchni nie zobaczyłem. Po drugie, stalkerskie fuchy są nie gorsze od innych, a może i lepiej płatne. Po trzecie, i tak mi jaja puchną, rentgen w jedną, rentgen w drugą nic nie zmieni. Idziemy. Jedna trzecia tego, co znajdziecie, jest dla mnie. – Jesteś żółtodziób – zaoponował stalker, który podjął się zawieźć Artema do Bałaszychy. – Jesteś mi winny za lekcję i za skafander ochronny. Dlatego z tego, co znajdziesz, połowa będzie moja, a z mojego ni wała nie zobaczysz. Stoi? – No, niech będzie – westchnął Losza po zastanowieniu. – Tylko ucz mnie jak należy! Stalker miał na imię Sawielij. Na twarzy Sawielija zmarszczki nie biegły jak u innych ludzi, tylko jak popadło: i pionowo na czole, i od ust w dół, i krzyżując się wokół oczu, i zamiast brwi. Idące od nosa do skraju ust bruzdy przecinały go jak scyzoryk, a pod czołem, niczym wyrzynarka, zrobiły mu głęboki rowek, tak że nos jakby mu wisiał. Włosy niby miał, ale rzadkie, i łysina – też pomarszczona – wyraźnie była przez nie widoczna. Zaś zęby miał Sawielij wykute z żelaza; nie wszystkie, co prawda – niektórych w ogóle brakowało. Zbliżał się do pięćdziesiątki: czyli stalkerem był dobrym. Chodzenie bolało: Artema strzykało w kolanie. A pokryte bliznami plecy dręczyły go na każdym kroku tak, jakby skóra miała mu za moment pęknąć i zwinąć się w rulon, a pod nią zostać samo zakrzepłe brązowe mięso. Przecięli bulwary, obeszli z daleka pełznące pnącza; minęli zrujnowane centrum handlowe obok cyrku. Cyrk był zamknięty. Centrum handlowe przeżarła jakaś złośliwa pleśń. Okrążyli je, zeszli na parking. Stał tam samochód Sawielija. – Jakbym przyjechał poszwendać się po sklepach – podzielił się z nimi nosowo stalker. – Przyjemne uczucie. Artemowi się to nie spodobało. Chaotyczne zmarszczki też nie, i żelazne zęby, i zmrużone oczy. I to, że ten człowiek przychodzi do Saszy, kiedy chce, i wykorzystuje ją tymi samymi zębami i oczami. Nie chciał sobie tego wyobrażać, ale musiał. A co najważniejsze, stalker sięgał Artemowi do ramienia. Jak ona w ogóle z takim mogła?! – Ty też posuwasz Saszkę? – spytał go bez ceregieli Sawielij. – Poznajmy się. Dobra

dziewczyna. Chociaż mogłaby być moją córką. Ale córki nie mam, więc sumienie śpi spokojnie. – Spieprzaj – odpowiedział mu na to Artem; zamierzał to powiedzieć i bez pytania Sawielija. – Rozumiem – mruknął bez urazy stalker. – Sam bym się zadurzył, gdybym był młodszy. Ale kiedy byłem młodszy, to miałem inne Saszki. To zupełnie się Artemowi nie spodobało. Sawielij miał kombi. Stało pod pokrowcem: srebrzyste, zadbane, nawoskowane, ciemne lustrzane szyby, antena sterczy półtorametrowym wąsem. Nietypowa kierownica po prawej stronie. Artem popatrzył w czarne szkło: na głowie miał idiotyczny hełm zaoferowany mu przez Sawielija, za to broń była dobra, z tłumikiem. Broń jest ważniejsza. Wszystkie inne samochody na podziemnym parkingu zgniły albo zostały rozgrabione. Niewesoło mu tutaj, pomyślał Artem: jedyny pozostały przy życiu. Jakby przyszedł odwiedzić bliskich na cmentarzu. Zapalił od razu. – Japończyk – nie bez dumy wyjaśnił stalker. – Zawsze, jak wychodzę, obowiązkowo go odwiedzam. Teraz oczywiście mało kto z postronnych się tu włóczy, ale mimo wszystko się niepokoję. Wychynęli z tego grobowca, skręcili na Sadowe Kolco. – Do Bałaszychy, powiadasz? – Do Bałaszychy. – A gdzie dokładnie? W końcu ta Bałaszycha nie jest taka mała. Praktycznie całe miasto. – Przyjedziemy, znajdziemy. – Zabawny jesteś – powiedział Sawielij. Pojechali w prawo, Sadowym. Nie można było się śpieszyć: korytarz między zardzewiałymi gratami był wąski i kręty. Co jakiś czas wjeżdża się w ścieżkę, która okazuje się ślepa. Trzeba wracać. Wszystkie chodniki też zapchane pozderzanymi autami. Kiedy ludzie zamierzali uciec z Moskwy, gnali i po chodnikach. I po innych ludziach. A czy było dokąd uciekać? – No i co tam? Wyruszyli wczesnym rankiem, żeby mieć na ekspedycję dzień z jego ciemnym światłem. Niebo było całkowicie zaciągnięte chmurami i to dziesięciorublowe słońce, które Artem widział poprzednim razem, nie było teraz przewidziane. Noc czarna, świt szary, poranek całkiem bezbarwny. Przez cały wieczór pił, żeby tylko nie myśleć o tym, że to nie on jest dla Saszy panem; z nocy zostało mu parę godzin, obudził się nawet nie na kacu, tylko wciąż pijany. Mdliło go – może od picia, ale chyba raczej od choroby. W mieście nie było wron, nie było psów ani szczurów. Domy stały wyschnięte. Ruszał się tylko wiatr, cała reszta już dawno skamieniała. Terkotał dozymetr, dla Artema niczym osobiste

wsteczne odliczanie. Losza milczał, jakby połknął własny język. Wokół panowała martwota. – Tam jest wysunięta placówka. Linia Czerwona buduje na powierzchni kolonię. – Linia Czerwona? Kolonię? Po co? – Będą zasiedlać powierzchnię – powiedział z rezygnacją Artem. – W Bałaszysze? Przecież to nie tak znowu daleko. Zaraz za obwodnicą moskiewską. Zerknij na licznik. Kto tam będzie mógł żyć? – Ludzie. – Skąd ty to w ogóle wziąłeś, chłopcze? – Pewien człowiek mi to powiedział… Wiarygodny. Powiedział, że wysyłano tam ludzi z Bulwaru Rokossowskiego, żeby budowali placówkę. Więźniów. Na Bulwarze mają przecież łagier. I ta stacja jest całkiem blisko Bałaszychy, można dojść piechotą. Wszystko się zgadza, jeśli się zastanowić. – A dlaczego w Bałaszysze? Co tam takiego jest? – nie dawał mu spokoju Sawielij. – Jakieś bunkry? Baza wojskowa? – Stacja radiowa. Być może. Chyba. Tak więc… Logicznie rzecz biorąc – muszą się z kimś łączyć, skoro to centrum radiowe – Artem obrócił głowę, popatrzył na Sawielija: jak zareaguje? – Tak więc, jak sądzę, gdzieś jeszcze są ocaleni. Placówka. Kiedy dochodził do zdrowia na wygniecionej wersalce w klitce Saszy, miał czas, żeby wszystko sobie wyobrazić. Jest tam pewnie twierdza, kilkumetrowe mury, wieżyczki z cekaemami – dla obrony przed wrogami; za to w środku – jak w szklanej kuli ze śniegiem – jest przytulny raj. No jak to jaki? Ludzie oczywiście chodzą bez masek przeciwgazowych, oddychają powietrzem. Dzieci się bawią… Wszyscy są syci. Mają tam zwierzęta domowe. Może kaczki? Pomarańczowe. Grzyby, jasna sprawa, pięknie tam rosną. I cały ten dziedziniec jest skąpany w soczystej zieleni: ta szeleści na wietrze, mieni się. Krótko mówiąc, żyją, a nie egzystują. Sawielij zamiast skóry miał na twarzy bladozieloną gumę; guma ta, słysząc słowa Artema, nie zmarszczyła się, nie napięła. Zamiast oczu – okrągłe szkiełka, szkiełka te mogły się tylko gapić, nie potrafiły się mrużyć. Śmieje się teraz? A może jest zły, że zgodził się na takie kompletne szaleństwo? Zadaje sobie pytanie, w imię czego ryzykuje? Gdyby tylko wiedział, kto poinformował Artema o Bałaszysze; i co w tamtej chwili mówili wszyscy dookoła. Sawielij poczekał, potem wyciągnął rękę, namacał przycisk, włączył radio. Przeleciał przez FM, przełączył się na AM. Potem UKF. Zewsząd wył cichutko, niczym wiatr w bezlistnych gałęziach, porzucony eter. Wytruta DDT Ziemia kręciła się kompletnie pusta w pozbawionej powietrza przestrzeni i tylko w jednym punkcie – jak samotna niewytępiona wesz – siedział na niej człowiek. Siedział przykryty kloszem nieba, nieruchomo i sennie: nie ma dokąd iść, a śmierć nie przychodzi. – Dobrze by było, gdyby gdzieś jeszcze byli ocaleni – odparł Sawielij i też popatrzył na

Artema. – A nuż rzeczywiście są? Artem nie miał złudzeń, że ten mówi szczerze. – Bo ja nie jestem moskwianinem – ciągnął stalker. – Pochodzę spod Jekaterynburga. Po wojsku przyjechałem się uczyć. Na operatora. Chciałem, debil, kręcić filmy wojenne. Jak służyłem, wpadłem na pomysł filmu o czołgach. I chciałem podbić stolicę. Wszyscy zostali. Matka z ojczulkiem. Młodsza siostrzyczka. Babcia i dziadek jeszcze żyli. Matka mi powtarzała: zapuścisz w Moskwie korzenie, a potem i Warwarka dojedzie. I może my też na stare lata przeniesiemy się gdzieś bliżej do was, pod Moskwę. Albo odwrotnie, wy będziecie nam posyłać wnuki na lato, na grzyby i na jagody. Skończyłem naukę. A z pracą kompletnie do dupy. I tak co roku im mówiłem: tak-tak, już-już, zaraz-zaraz. Nie wrastały w Moskwę te moje pieprzone korzenie, i tyle z tego było. Mieszkanie cały czas wynajmowałem, cały czas kawalerkę, cały czas pod miastem. Wstyd zapraszać kobity na sesje fotograficzne, a co dopiero siostrę, żeby mieszkała. Poza tym, jeśli będzie siostra, to gdzie upcham te baby? Niby się zakochałem, ale nie było pieniędzy, żeby się ożenić. Do pracy marszrutką, metrem, na samochód cały czas nie starcza. Zbierałem, zbierałem, a tu akurat rubel spadł. Krótko mówiąc, życie było denne. Tak wtedy myślałem. A teraz myślę inaczej. – Słuchałeś kiedyś fal radiowych? – zapytał Artem. – Kiedyś słuchałem – odparł Sawielij. – Bez sensu. W zasadzie w dupie mam te całe fale. Właśnie dlatego mam wyposażony i zatankowany samochód, bo myślę czasem: a może rzucić to wszystko w cholerę? Może wyjść któregoś poranka z metra, wsiąść do auta, włożyć płytkę Prodigy i wyrwać z tej waszej pieprzonej Moskwy na wschód, dokąd się uda dojechać? Co? Już na ropę się z chemikami wymieniłem i solone grzyby przygotowałem. Nawiasem mówiąc, są w bagażniku. Obłożone gumą, żeby słoiki nie potłukły się o cekaem. Wszystko mam gotowe. I tak już trzeci rok. – Dlaczego nie jedziesz? – Dlatego. Dlatego że z człowieka cykor i smutas. Łatwo podjąć decyzję, trudno się zdecydować. – Jasne. – Ale co drugą noc widzę naszą daczę. Ogródek, studnię, maliny na krzakach, ojciec rozsypuje nawóz po grządkach, woła: pomóż, a ja się przed nim chowam. A matka woła mnie, żeby dać mi koziego mleka. To też jasne? – Dla mnie tak – odezwał się z tylnego siedzenia Losza. – Nie wszystko, ale co nieco. – Tak – powiedział Sawielij. – Nie miałbym nic przeciwko temu, żeby oni wszyscy żyli. Albo chociaż niektórzy. Chociaż dziadek, który mieszkał naprzeciw nas i który targał mnie za uszy za to, że waliłem z procy do jego kur. Minęli Dworzec Leningradzki, minęli Kazański, minęli Kurski. Z każdego z nich w głuchą pustosz ciągnęły się rdzawe szyny. Artem bywał tam, kiedy służył u Młynarza: wychodził na tory, patrzył, jak dwie szyny zbiegają się w jedną nitkę, i zastanawiał się, co tam jest, na

drugim krańcu świata. Dziwna rzecz ta kolej: niby metro, ale bez ścian. – A ja słyszałem – odezwał się – że gdzieś z Metra-2 prowadzi tunel, który ciągnie się do Uralu. Do bunkrów rządowych. I tam właśnie siedzą wszyscy rządzący. Wsuwają konserwy i czekają sobie, aż poziom radiacji spadnie. – Siebie nawzajem wsuwają – zaoponował Sawielij. – Nie znasz tych ludzi, nie oglądałeś telewizji. Tych Artem nie znał, ale znał innych. Przypomniała mu się nieotwarta koperta, gdzieś, pewnie w kieszeni na piersi Dietmara, przeszyta kulami. Nie udało się Młynarzowi i tamtemu Feliksowiczowi z telefonu powstrzymać wojny. – Feliksowiczowi – powiedział Artem, trzeźwiejąc. – Aleksiejowi Feliksowiczowi. Biessołowowi? – Wyśpij się – poradził mu Sawielij. – Proszę, twój przyjaciel tnie komara, ty też dawaj. W takim tempie do Bałaszychy jeszcze sporo czasu. Ale Artem nie mógł. Skręcało go z napięcia. – Zatrzymaj się – poprosił. – Niedobrze mi. Sawielij stanął i Artem wysiadł zwymiotować. Bez maski przeciwgazowej było mu lżej, ale na języku czuł gorycz od promieniowania; niedobrze. I wszystko wokół było tak martwe, że Artem nie potrafił dalej roztrząsać, kto może być panem Saszy, a kto Młynarza. Zamiast tego zabrzęczało mu w głowie: ależ z ciebie idiota, tak się dać oszukać jakiemuś półtrupowi z tuneli, tak uwierzyć w przedśmiertne majaczenia. Tam niczego nie ma: ani w Bałaszysze, ani w Mytiszczach, ani w Korolowie, ani w Odincowie, nigdzie i nigdy nie było. – Złapałeś dawkę? – zabrzęczał nosowo Sawielij. – Czy to przez kaca? – Jedziemy – Artem trzasnął drzwiami. Z Sadowego zjechali na nabrzeże bagnistej rzeczki, z której unosiły się powoli ciężkie żółte opary. Potem przejechali jeszcze między tysiącem pustych domów, obok dziwnej maleńkiej czerwonej cerkiewki, wbitej między dwa przysadziste domki z wyblakłymi krzyżykami. Ręka sama podniosła mu się do szyi, znalazła przez skafander talizman, pogładziła go; z pominięciem głowy, z pominięciem świadomości. W ten sposób znaleźli się na prostej szerokiej drodze, bardzo szerokiej i prostej, jak sama Linia Czerwona; żadnego łuku, żadnego zakrętu – w jedną stronę trzy pasy i w drugą trzy, i jeszcze tory tramwajowe. I wszystko było zapchane, ale tylko w jednym kierunku: na wschód, jak najdalej od tego jadowitego miasta. Zapchane zamarłymi i pozderzanymi samochodami. Moskwie zatkało żyły. – Szosa Entuzjastów – przeczytał Artem na granatowej tabliczce. Samochody zamieniły się w blaszaki, w konserwy. Dawno już spuszczono z nich benzynę, a ludzi z konserw nikt nie wyjmował: tak czy inaczej, gdzie ich podziać? Samochody stały tak gęsto, że nie dało się otworzyć drzwi. Tak więc właściciele jechali w nich do tej pory na wschód. Czarni, uschnięci, już dawno temu obgryzieni do kości. Jedni utkwili twarz w

kierownicy, inni położyli się na tylnych siedzeniach, jeszcze inni kołyszą dziecko. Dobrze, że nie umarli z głodu, tylko od promieniowania albo, być może, od spalin: nie czekali długo i niczego do końca nie zrozumieli. Tam, gdzie mogło być osiem pasów, wcisnęło się dwanaście. Samochód co cztery metry. Przypuśćmy, że średnio były po trzy osoby na samochód, chociaż wiele z pojazdów było wypchanych do granic możliwości. Ile to będzie? Ciekawe, jakiej długości jest ta szosa? Dokąd prowadzi i gdzie się kończy? Dozymetr się rozterkotał; mały Sawielij wiercił się niespokojnie na swoim fotelu – dla wygody albo żeby wyżej się siedziało – obitym jasną skórą jakiegoś stworzenia. Trzeba się było przedzierać poboczem, ledwie starczało miejsca. – No i co, entuzjaści? – zapytał Artema. – Bałaszycha, co? – Smutas i cykor – odpowiedział mu Artem. Przestał obserwować śpieszących się pasażerów w zastygłych dżipach i sedanach. Sprzykrzyli mu się. Zamknął oczy. W ustach czuł kwaśny smak rdzy. Jadą z Sawielijem donikąd. Wszyscy mają rację – oprócz Artema. Jemu po prostu odbiło. Ile mu Sasza dała? Trzy tygodnie? I tyle samo lekarz. Podstemplował wyrok pieczątką. Miał właśnie tylko tę pieczątkę, lekarstw nie było. Co robić przez te trzy tygodnie? Co jeszcze robić? Wrócić do wszystkich, poprosić ich o wybaczenie? Anię – za to, że nie zechciał żyć z nią ludzkim zrozumiałym życiem i że nie zdołał dać jej dzieci. Młynarza – za to, że zawrócił w głowie jego jedynej córce. Suchego – za to, że nigdy nie umiał nazwać go ojcem, ani kiedy Artem miał lat sześć, ani kiedy miał dwadzieścia sześć. I za to, że zamiast „żegnaj” powiedział mu: tato, daj trochę pieniędzy. A jeśli nogi dadzą radę jeszcze trochę iść, można by też było odnaleźć Huntera. W końcu się z nim napić. Powiedzieć: tobie nie wyszło i mnie nie wyszło. Włosy mi tylko wypadły, a w niczym więcej nie jestem do ciebie podobny. Zatem ludzie będą i po mnie nadal siedzieć w metrze, będą żreć glisty, będą bełkotać po ciemku, bajdurzyć, handlować świńskim łajnem i do ostatniego tchu wzniecać wojny. Nie otworzę ich celi, nie wypuszczę na wolność, nie nauczę nie ślepnąć na słońcu. Potem zabrać naboje, których mu Suchy nasypał, pójść na Cwietnoj, oddać je wszystkie Saszy i objąć się z nią cichutko, przylgnąć do niej, dotknąć się czołami i nosami za te pieniądze i niczego nie robić, tylko zwyczajnie leżeć i patrzeć jej z bliska w oczy. No i poprosić Homera, żeby zabrał ją z tej meliny, kiedy Artem przejdzie na drugą stronę. Niezły plan. Japończyk jakby przyśpieszył? – Patrz. Artem podniósł powieki.

Zwolniła się ścieżka. Samochody były z niej zepchnięte, zgniecione i dosunięte do innych rzędów. Tak jakby jechał tędy ogromny buldożer i stalowym lemieszem zmiatał je na bok. Aż po horyzont ciągnęła się wyżłobiona w kupie rdzy asfaltowa koleina. – Proszę – powiedział Artem. – Proszę! Kto to, według ciebie, zrobił? Serce mu podskoczyło, zahuśtało się na gumkach w pustej piersi. Pot oblał mu ciało pod nieprzepuszczalnym skafandrem. Z podniecenia znów popłynęła mu kwaśna ślina; ale Artem powstrzymywał ją, usadzał na miejscu. Nie chciał się zatrzymywać, tracić nawet sekundy. Znaleźli jakiś sprzęt, przywieźli go, pracowali w tajemnicy na powierzchni, odgarnęli wieczny korek uliczny; przebili drogę do transportu na wschód, do Bałaszychy. Oczywiście nikt oprócz czerwonych nie mógłby tego dokonać w całkowitej tajemnicy. Czyli tamten w tunelu nie oszukiwał. Trzeba tylko dojechać do horyzontu, przerwać go jak wstęgę na mecie – i będzie placówka. Miejsce, w którym ludzie jakimś cudem żyją na powierzchni. Nie, to wszystko nie było na darmo. Nie jest szaleńcem, idiotą, żałosnym fantastą. – Dodaj gazu – poprosił Artem Sawielija. Losza kimał. Radio szumiało. O przednią szybę rozbijał się wiatr. Sawielij pędził setką, koleina od tej prędkości jakby się zwęziła, ale ten ani myślał zwalniać; Artemowi zdawało się, że pod spodem, pod rozciągniętą gumą, stalker też się uśmiecha swoimi żelaznymi ustami. Skończyły się domy, zaczął dziwny las – wznosząc się z dwóch stron nad zwężoną drogą, pnie drzew chyliły się ku sobie, wyciągały gałęzie, splatały się, tworząc daszek, ni to próbując się objąć, ni to wzajemnie zadusić. Ale nie było na nich liści – tak jakby walczyły o słońce i wodę, ale straciły na to resztki życia. A ci, którzy wyrąbali sobie drogę przez samochody, przebili się bez wahania i przez tę gęstwinę. Potem zarośla ustąpiły, odsłoniła się przestrzeń byle jak zastawiona wielopiętrowymi pudełkami; Szosa Entuzjastów obrosła jeszcze dwoma pasami w każdą stronę i wszystkie one, oprócz przesieki, były tak samo gęsto upstrzone nieboszczykami; w końcu przed nimi ukazała się betonowa pętla olbrzymiej estakady. – Przecinamy Moskiewską Obwodnicę Samochodową – oznajmił Sawielij. – Za nią jest Bałaszycha. Artem uniósł się ze swojego miejsca. Gdzie jest ten cud? Od razu za obwodnicą? Czyżby wystarczyło ją teraz minąć i od razu spadnie poziom radiacji? Nie, licznik zaterkotał jeszcze głośniej; tor zwęził się, tutaj oczyszczano drogę z padliny bardziej niedbale i trudniej było nią pędzić. Moskiewska Obwodnica była szeroka jak trasa do królestwa umarłych i równie bezkresna. W kolejce do Sądu Ostatecznego ustawiły się na nim i osobówki, i ciężarówki, i niepozorne rosyjskie mydelniczki, i okazałe zagraniczne limuzyny. Niektóre tiry miały kabiny odchylone do przodu, jakby ktoś odrąbywał im głowy i nie dokończył; wszystkie – wypatroszone brzuchy. Blaszane stado rozciągało się od jednego horyzontu po drugi; obwodnica zawijała się gdzieś,

nie wiadomo gdzie, jak sama Ziemia. Ale tu Ziemia się nie kończyła. Ciągnęła się dalej, ta sama. Minęli tabliczkę „Bałaszycha”. Na zewnątrz Moskiewskiej Obwodnicy nic nie było inne niż wewnątrz. Domy stały rzadziej; zamiast bloków z czasów Chruszczowa do drogi podpełzły ruiny fabryk. Co jeszcze? Rozbite kioski przy przewróconych przystankach autobusowych; autobusy jak komory gazowe z panoramicznym oknem; wiatr: rentgeny lecą im w twarz, ze wschodu na zachód. Zaczyna się dzień, a nikt go nie widzi. Artem już całkiem straciłby wiarę i zrzucił habit, ale jedno go powstrzymywało: przesieka prowadzi dalej. Dokąd? – No? Gdzie? – zapytał Sawielij. – Dokąd jedziemy, przewodniku? – Dokąd? – zapytał Artem tamtego człowieka, który kasłał w tunelu. Dlaczego mu uwierzył? Przecież Sasza mu powiedziała: nie wierz nikomu. Ale jak tu nie wierzyć? Czego się wtedy trzymać, Sasza? – O! Co tam jest? – poruszył się z tyłu Losza. – Gdzie? – O, tam! Co tam jest, z lewej? Rusza się! I to nie jedno! Ruszało się. Kręciło. Przy drodze, na otwartej przestrzeni, stała wieża nie wieża, młyn nie młyn… Zespawana jakby ze skrzyżowanych szyn konstrukcja wysokości około czterech pięter, była na dole szersza, na górze węższa; z jej wierzchołka wyrastało ogromne śmigło o trzech łopatach. Wschodni wiatr, z pośpiechu nie patrząc na drogę, wpadł w pułapkę i żeby się uwolnić, kręcił śmigłem. – I jeszcze tam! Patrz! I jeszcze jeden! Wiatraki kręciły się jeden za drugim na poboczu; za pierwszym kryły się pozostałe – jeden, dwa, trzy, cztery, dużo. Łopaty śmigieł były nierówne i miały od jednego do trzech metrów długości, obite szarą jak szare niebo blachą; wystarczyło raz spojrzeć, żeby wiedzieć – to wszystko była ręczna robota; nie wyprodukowano ich w fabryce, lecz zmontowano już po końcu świata, po Wojnie, może niedawno. Zbudowano je niedawno. Niedawno, teraz! Niedawno! – Na powierzchni! – Ktoś w jakimś celu wzniósł te wiatraki, te młyny! Śmigła kręciły się bezładnie: zdawało się, że to cała eskadra startuje z lotniska – być może eskadra tych właśnie wolnolotów o białych brzuchach, z przeźroczystymi skrzydłami. Albo może te turbiny chciały poruszyć całą planetę, przenieść ją gdzieś w inne miejsce – na jakieś nadające się do zamieszkania ciało niebieskie, na które ludzie mogliby polecieć i w ten sposób się uratować? – Po co to? – zapytał nosowym głosem Losza z tylnego siedzenia. Artem wiedział.

– To jak rowery u nas na stacji – odpowiedział nie od razu, tępawo, urzeczony. – To generatory. Produkują prąd elektryczny. Z wiatru. – A to po co? – Co ty, głupi jesteś?! To znaczy, że mieszkają tu ludzie! Tutaj! Do czego jeszcze może być potrzebna taka masa elektryczności? Ile ich jest? Popatrz tylko! Policz: sześć, siedem, osiem, dziewięć! Dziesięć-jedenaście-dwanaście-trzynaście! I jeszcze tam! Tak można zasilić cały blok mieszkalny! Albo dwa! Albo trzy! Czternaście! Piętnaście! Szesnaście! Wyobrażasz sobie?! I to wszystko ktoś przecież zbudował! Na powierzchni! Jak tam poziom radiacji? – Bez zmian – powiedział Sawielij. – No i kij mu w oko! Czyli się jakoś przystosowali! Albo zbudowali sobie izolację. Ale na powierzchni! Bo po coś ta powierzchnia jest czerwonym potrzebna. Wiedzą coś, czego my nie wiemy! Mają tu światło! U nas całe metro nie ma tyle światła, ile produkują te wiatraki! Tu cała dzielnica pełna ludzi może mieć światło przez okrągłą dobę! Zatrzymaj się, wujaszku! – krzyknął Artem do Sawielija. – Zatrzymaj się, chcę się temu bliżej przyjrzeć! Sawielij zjechał na pobocze i zgasił silnik. Artem wyskoczył, pokuśtykał w kierunku wiatraka, zmrużył oczy, zadzierając głowę ku niebu, ku powolnym, skrzypiącym śmigłom. Wszystko było sprawne: z wiatru i skrzypienia to coś robiło prąd. Ani jeden wiatrak nie pozostawał nieruchomy. Zbliżył się Sawielij ze swoim gotowym do strzału sprytnym specnazowskim wintoriezem. Zlustrował wiatrak. Rozejrzał się dookoła, przysłuchał się. – A w takim razie gdzie są ci twoi ludzie? – zapytał Artema. – Gdzie ta twoja dzielnica żywych, którzy na tym prądzie gotują kaszę i oświetlają sobie ubikacje? Co? – Nie wiem, wujaszku. Kryją się. To przecież droga przejazdowa. Po co się tu pokazywać? – wyjaśnił Artem. – Czyli nas teraz obserwują? – Mogą. Sawielij podniósł wintorieza. Przytknął oko do rurki celownika, zatoczył okrąg. – Nie wydaje mi się. Tu jest jak w Moskwie, Artem. Pustki. – Droga jest, wiatraki ktoś postawił. Przecież ktoś to wszystko zbudował. Robotnicy, inżynierowie, elektrycy! – Nikogo tu nie ma, co ty, ślepy jesteś? Zbudowali i wrócili do metra. Przecież promieniowanie wychodzi poza skalę! Eksperyment się nie udał! Pojechali dalej: z marszową prędkością, z opuszczonymi szybami, żeby nie przegapić żadnego człowieczka, nawet najbardziej niepozornego. Ale nikogo nie było. Nagie drzewa wyciągały do nieba sękate ramiona, o coś prosiły. Za drzewami sterczały słupy wysokiego napięcia z zerwanymi przewodami, których z daleka nie było wdać: zasłaniały je budynki. Wiatr zaplątywał się w śmigła. Masywne turbiny skrzypiały marnie, niespójnie i to ich wspólne skrzypienie nie ustawało ani na chwilę. Potem zobaczyli, że farma wiatraków się

kończy. A placówka wciąż się nie pojawiała. – Cofnij. Pewnie to minęliśmy! Sawielj posłuchał. Kiedy wykręcał, Artem nie wytrzymał, znów wyszedł na zewnątrz. Poszedł pieszo, nasłuchując, przypatrując się. Gdzie wy jesteście, ludzie? Przecież istniejecie! Przecież jesteście tu! No?! Wyłaźcie! Nie bójcie się, jestem swój! Choćbyście i byli czerwoni. Jacykolwiek. Bo czy na górze istnieją te podziemne kolory? Przecież na słońcu wszystkie płowieją, prawda? Na skraju drogi pojawił się pies. Powęszył w powietrzu, zaszczekał leniwie. Artem pokuśtykał w jego stronę. To nie był pies strażniczy: nie miał obroży, nie miał rasy, nie miał niczego; tylko białawą, brudną sierść z łysymi plackami. – Co jest? – dogonił go Sawielij. – Widzisz?! – Psisko. – On się nas nie boi. On nie boi się ludzi. I patrz, patrz, jaki jest gruby! Po prostu lśni! Domowy! Rozumiesz? Widzisz? Tu jest jakieś osiedle. Gdzieś za drzewami. On jest oswojony, żyje w osadzie, jak kundle u nas na stacji. Jaki odkarmiony! Do tego białego dołączyło kilka innych. Gdyby Artem spotkał psy w Moskwie, od razu znalazłby przywódcę stada i zastrzelił, inaczej nie uszedłby z życiem. Ale te były inne: nie warczały, nie rozchodziły się w półkole, żeby osaczyć ofiarę; mrużyły tylko spokojnie oczy i poszczekiwały. Promieniowanie nieco je oszpeciło – jeden miał pięć łap, u drugiego obok dużej głowy widniała druga, mała i ślepa – oszpeciło, ale nie rozwścieczyło. Były syte, ot co. – Skąd one wyszły? Patrz tam! Za drzewami jest ścieżka! Tam są ludzie! – zabrzęczał Artem do Sawielija. Sawielij zaparkował samochód, wyciągnął kluczyki. Losza popchnął drzwiczki, wyszedł na zewnątrz. Dla ochrony przed słońcem miał na masce przeciwgazowej ciemne okulary – w różowych oprawkach w kształcie serc. Sawielij mu pożyczył. Psy obwąchały ludzi; Sawielij postraszył je swoim automatem, te leniwie, nie wierząc w niebezpieczeństwo, odbiegły na kilka kroków. W szybszym biegu przeszkadzały im brzuchy. Dobrze odkarmione. Artem uniósł puste ręce, poszedł przodem ścieżką. – Ludzie! Ej! Nie strzelajcie! Po prostu przejeżdżaliśmy obok! Słyszeli go? Nie wiadomo: wiatraki wściekle skrzypiały i głos Artema absolutnie mógł w tym skrzypieniu uwięznąć. – Jest tu kto? Hej, hej! Nie bójcie się, my niczego złego… Trudno mu się oddychało: przez filtry nie przechodziło tyle powietrza, ile Artem teraz potrzebował. I wizjer mu zaparowywał, zachodził mgłą. Ale nie chciał przyjmować jeszcze

większej dawki promieniowania: radiacja się gromadzi, teraz każdy wdech skraca mu życie, a przecież musi się jeszcze wszystkiego dowiedzieć, musi jeszcze pocieszyć i dać nadzieję sobie i całemu metru. Sawielij z Loszą kroczyli w ślad za nim. Psy nieśpiesznie potruchtały za nimi, potem i przed, pokazując drogę. Za nagimi drzewami nie było widać żadnego domu ani szopy, ani płotu, ale wznosiło się tam coś rudego – kilkadziesiąt kroków od drogi. Wyszli na polanę. Psy, z poczuciem winy merdając ogonami, spoglądając gościom w oczy, pobiegły na jej środek. Dobiegły tam – i zapadły się pod ziemię. Artem podszedł bliżej. Jakieś ziemianki czy co? To był dół. Ogromny dół wykopany koparką. Nie dół, a wykop. To coś rudego za drzewami – to była pochodząca z niego glina z piaskiem, cała góra, a nie żadna ziemianka. A w wykopie leżeli zwaleni ludzie. Ubrani w co popadnie. Sami mężczyźni. Nic więcej nie dało się rozpoznać. Psy ich obgryzły. Ilu ich tam było? Wielu. Tylko na wierzchu – może dwudziestu. Ale było jasne, że pod nimi jest druga warstwa i trzecia, i tak coraz głębiej. I mnóstwo psów – ale każdemu wszystkiego starczało, dlatego były takie spokojne, takie przyjazne. Zeskoczyły na dół – i zaczęły powolutku znów kogoś zjadać. To właśnie od tego zajęcia Artem odciągnął ich swoimi krzykami. – Tu są ci twoi budowniczowie – powiedział za jego plecami Sawielij. – Budowniczowie, inżynierowie i elektrycy. Wszyscy tu leżą. Murzyn zrobił swoje, Murzyn może odejść. Artem obejrzał się na niego. – Po co to? – zapytał. – Dlaczego? – No jak to dlaczego? – zabrzęczał do niego Losza w okularach w serduszka. – A w Rzeszy to dlaczego? Jakiś jesteś nieogarnięty. Myślałeś, że tu będzie inaczej? Artem chwycił się za trąbę, zerwał gumową maskę. Chciał zaczerpnąć powietrza, żeby nie zwariować; zapomniał, że trupy śmierdzą. Słodki i ohydny odór od razu uderzył mu do nosa, zabrakło mu tchu i zwymiotował żółcią. Popędził, zabrał się daleko, jak najdalej od rozkopanego grobu; a uszy wciąż rozdzierały mu skrzypiące śmigła wiatraków. Wyszedł do nich – stoją tu w równym szeregu; postawienie ich tutaj było niewdzięczną robotą, trudną. Ale postawili. Pewnie długo to trwało. Powolutku – jedni umierali, drudzy przychodzili na ich miejsce – nie, nie szli sami, sprowadzali ich tu, politycznych i w ogóle każdych, żeby budowali wysuniętą placówkę – i prawie nikt nie wracał; pewnie tylko ci od Zujewa uciekli, ale dorwali ich w metrze i szybko stuknęli, żeby niczego nie wypaplali. Oto jak było.

Blaszane skrzydła wiatraków kręciły się niepowstrzymanie, blado migotały w bladym słońcu, ale to nie była eskadra wyśnionych samolotów, tylko ostrza maszynki do mięsa, do której z Moskwy, z metra, przywożono ludzi, żeby zrobić z nich samych psią karmę, a z ich życia wycisnąć elektryczność. – Po co? – zapytał Artem. – Po co wam tyle światła?! Splunął kwaśną, gorzką śliną, założył maskę przeciwgazową. I wtedy za drzewami rozległ się warkot. Samochód! Artem padł na ziemię, zamachał swoim towarzyszom wracającym od strony dołu. Ci też się położyli, żeby nie prześwitywać przez nagi las. Wyjechała ciężarówka – na sześciu ogromnych kołach, z kratami w oknach, zamiast zderzaka miała zębaty taran, zamiast skrzyni – wyklepany metalowy furgon z wąskimi otworami strzelniczymi i małymi drzwiczkami, wszystko pomalowane na szaro. Z bocznej drogi wyjechała na niekończącą się Szosę Entuzjastów, w miejscu, które minęli swoim japończykiem. Stanęła, znieruchomiała. Na co czeka? Artem nie oddychał. Słyszeli? Szukają? Widzą zaparkowany za nimi samochód? Nie. Znów zabrzmiał ryk – i zza zakrętu wytoczyła się na drogę jeszcze jedna ciężarówka, taka sama. Świeżo pomalowana. Stanęły jedna za drugą, beknęły czarnym dymem, zahuczały i ruszyły w stronę Moskwy. Pędziły naprzód przesieką, mieściły się praktycznie na styk, dokładnie między zwałami konserw – i bardzo szybko stały się na szarym asfalcie zupełnie niedostrzegalne. – Stamtąd – powiedział Artem. – Zza zakrętu. Co tam jest? A tam ponad drzewami sterczały akurat słupy wysokiego napięcia. Poszedł poboczem, palce same objęły rękojeść automatu, nieważne, czy idą za nim Sawielij z Loszą, czy się wahają. Musiał znaleźć to miejsce. Musiał się zorientować, co tam jest. Na co tych wszystkich ludzi wymienili. Skręcił z Szosy Entuzjastów w połączoną z nią drogę; znak kazał ją nazywać Szosą Objezdną. Zaczął się domyślać, zanim jeszcze tam doszedł. To nie słupy elektryczne. To maszty radiowe! Jeden, dwa, trzy, dziesięć, ile ich jest? To właśnie jest ta stacja radiowa! Pokuśtykał do nich w podskokach i maszty też wysunęły mu się na spotkanie zza drzew, za którymi wcześniej się kryły. Były skierowane w niebo, splecione z metalu, ażurowe i strzeliste. Co tam drut, który Artem rozwijał na dachu wieżowca! Oto anteny, które muszą sięgać na koniec świata! Jeśli one nie zdołają odebrać sygnału z Polarnych Zori, to co zdoła? – Zaczekaj! – chwycił go za rękę Sawielij. – Gdzie się pchasz? Głównym wejściem?! Przez portiernię?! – Wali mnie to – powiedział Artem. – Choćby i głównym. To jest radio, rozumiesz? To są anteny! Stacja radiowa! Te wszystkie generatory – to po to tu są! Skonstruowali je obok niej!

Nie obok osady! Nie ma żadnej osady! One są po to! Żeby zasilać anteny! I zakopali tu tych wszystkich robotników, żeby działało radio! Czy ty to rozumiesz?! Czyli co?! Czyli jest z kimś łączność! Może z tym twoim Uralem! Z bunkrem w Jamantau! Z kimś te czerwone brzuchy rozmawiają! Rozumiesz?! Inaczej po co to ochraniać?… Ty, wujaszku, rób, jak chcesz. Mnie, tak czy siak, zostały trzy tygodnie, muszę to wiedzieć. Wyrwał rękę i ruszył dalej. – Czekaj, baranie! – szepnął mu wściekle Sawielij. – Gdzie się pchasz? Co my przeciwko nim we trójkę… Usiądźmy chociaż, wykombinujmy coś. – Ty siadaj, ja pójdę na zwiad. Pokuśtykał pod drzewami – widział już betonowe ogrodzenie, za którym stały maszty. Teraz tylko jakoś przez to ogrodzenie… Może przez bramę? Nie, do bramy lepiej nie podchodzić. W pewnym miejscu drzewa podchodziły blisko do muru, Artem wspiął się na konary; nad betonem ogrodzenia przeciągnięto drut kolczasty. To nic: tego już się nie bał. Pchnął automatem – nie kopnie go prąd? Nie. Chwycił się, porwał sobie rękawice, rozpruł nogawkę, rozdrapał znowu nogę do krwi, ale z początku nawet tego nie zauważył. Przedostał się na drugą stronę. Zeskoczył zdrowym kolanem naprzód. Jakoś się udało. Jeśli go zobaczą, położą go natychmiast. Zeskoczył w dobrym miejscu. Nie zobaczyli go od razu: teren był pokryty krzakami, pełen ceglanych budynków, jakichś rupieci, w rogu przyczaiła się nawet uśpiona koparka – pewnie to ta, która kopała ziemiankę dla budowniczych. Zaszczekał zdziwiony owczarek, wyskoczył zza rogu na Artema, a ten posłał mu cichą kulkę w pysk. Pies zabulgotał i padł martwy. Artem poczołgał się wzdłuż budynku stróżówki przy bramie. Zajrzał od tyłu przez okno – wewnątrz byli ludzie. Ubrani w skafandry, przez gumę nie było widać, czy są czerwoni, czy jakiegoś innego koloru. Obszedł budkę dookoła, zapukał do drzwi. Otworzyli, a on przywitał ich ołowiem. Jak wy z nami, tak my z wami. Potem będziemy się dowiadywać, czy dobrze zrobiłem, czy źle, zorientujemy się za trzy tygodnie. Na stole stoi mały telewizorek, pokazuje bramę, ogrodzenie. Przewija obraz do tyłu: przegapili jego skok, odwrócili się, postanowili się cofnąć, nie zdążyli… Czyli Bóg go osłonił… Bóg Ojciec. On takie rzeczy ceni… Cały Stary Testament… To same wojny… i operacje specjalne. Znalazł przycisk „brama”. Nacisnął go, wyszedł na podwórko. I dopiero tutaj dostał kulkę, o którą od samego początku się prosił. W ramię. Zdążył dobiec do ściany, oby to była ta właściwa, pod strzelcem, a nie naprzeciwko. Przylgnął do niej. Podniósł zdrową ręką ciężki automat – wypalił na oślep. Nie ta ściana, nie ta! Jeszcze jedna kula zagwizdała mu obok głowy, odłamek cegły poleciał mu w szklane oko, szybka pękła. Podbiegł do przeciwległej ściany – nadwyrężył kolano, przeszył go ból, zwalił z nóg,

przewrócił na ziemię. Wypuszczona w jego stronę seria wzbiła na ziemi małe fontanny pyłu, podeszła już do jego brzucha – i wtedy ktoś zaterkotał od strony bramy. Spojrzał jednym okiem: Losza! Ściągnął ich na siebie, dzięki! Artem wstał, ślizgając się w pyle, a z budynku wybiegali już kolejni, chyba trzech. Wszyscy w skafandrach ochronnych, widać tyle trwało, zanim je założyli. Losza skrył się za rogiem, w narożnik młóciły z dachu całe taśmy nabojowe, tak że nie mógł wyjść, a tamci trzej zauważyli Artema, wciąż na czworakach, który potrzebował ledwie paru kroków, żeby dać drapaka. Ale tych kroków mu nie starczyło i kazaliby mu zaraz leżeć w pyle i czerwonej kałuży, gdyby przez bramę nie przeleciał japończyk, z piskiem opon nie wykręcił w stronę ogłupiałych żołnierzy, nie przerzucił ich przez maskę. Z góry zaterkotały wymierzone w niego strzały. Losza wyjrzał zza rogu – znów odciągnął uwagę cekaemisty na dachu. Artem zdążył odejść, dotrzeć do drzwi; stalker wyskoczył ze swojego samochodu, skrył się za nim. Sawielij znalazł człowieka na dachu szkiełkiem swojego wintorieza, cmoknął tłumikiem dwa razy z rzędu i cekaem się zakrztusił. Jeden z potrąconych wstał chwiejnie i głupio uderzył Loszę kolbą w szczękę. Zaczął grzebać przy swoim automacie, jak pijany, żeby dobić ogłuszonego brokera, ale Artem podszedł, wypalił mu w twarz, wybawił swojego wybawcę. Pchnął drzwi, pobiegł korytarzem, rzucił się na niego ktoś z pistoletem, Artem nawet nie zdążył się zorientować co i kto, po prostu nacisnął spust, człowiek osunął się, i tyle. I tyle. I tyle. Dalej było już pusto i cicho. Na podwórku też skończyli strzelać. Przez okno było widać, jak Sawielij kopie pozostałych przejechanych, sprawdzając, czy naprawdę nie żyją. Budynek okazał się niewielki. Korytarz i ileś tam pokoi. Wszystkie drzwi otwarte na oścież, są i schody na piętro, tam ten sam widok. Jest pomieszczenie kontrolne, ale Artem mimochodem zabił człowieka, który coś by z tego rozumiał. Było tam mrowie guzików i cały las przełączników, wszystkie podpisane i chociaż niby cyrylicą, to w jakimś psim języku – same skróty; i nie było komu zrobić z nich pełnych słów. Artem usiadł w fotelu na kółkach. Zdjął swoją jednooką maskę przeciwgazową. Dotknął przycisków. No? Który z was połączy mnie z Polarnymi Zoriami? Znalazł niby sposób przełączania częstotliwości. Są słuchawki. W słuchawkach szumiało morze: Fffffszszszszszszfff… Dalej. Khhhh… Khhhhh… Izolatka dla gruźlików. Czarny tunel wypełniony nagimi zwierzoludźmi. Kaszlą. Oddychają przez wybite kilofami dziury. Nigdzie nie chcą uciekać. Nie chcą iść za nim na górę. Mówią, nie ma tam dokąd iść. Wszystko zbombardowane, wszystko zatrute, wszystko skażone. Idź sam na tę swoją powierzchnię, pojebało cię, człowieku.

Khhhh… Rrraz! Wyrżnął z rozmachem pięścią w pulpit. – Działaj! Rrrraz! – Działaj, sukinsynu! Działaj, draniu! Co?! Co wy tu słyszeliście?! Z kim rozmawialiście?! Wszyscy ci ludzie wrzuceni do dołu! Po co oni?! Wszyscy ci na podwórzu! Po co wam oni?! Działaj! Działaj!!! Rrrrrraz! Khhh… Ffffffszszszszszszhhhh… Takie ogromne anteny! Całe maszty! Dziesięć sztuk! Mogą na wszystkich falach nadawać i wyłapywać! Dlaczego jesteście takie ogromne i takie głuche, kurwy jedne?! Jak tu nadawać?! Jak tu wypowiedzieć wszystko zdechłemu światu? Jak wysłać go, wszystkie siedem miliardów jego trupów wysłać w cholerę?! Wszedł Sawielij. – No? Jak tam moja mama i tata? – Nijak! Nijak! – A ktokolwiek chociaż odpowiada? Czy na darmo to wszystko robiliśmy? – A oni nie na darmo?! Oni to po co?! Sawielij zamilkł. Z nadzieją trącił butem rękę zabitego radiotelegrafisty. Ale ten był zabity, nieodwracalnie. – Dobra. Trzeba stąd spadać. Mógł ostrzec tych swoich, w uralach. Z łatwością. Zaraz wrócą i z nami kaput. Aleksiej na przykład jest wyłączony. – Żyje? – Znokautowany. Konkretnie mu dołożyli. Zabrałem go do samochodu. Krótko mówiąc. Zabieraj tym gościom giwery i jedziemy do domu. Przynajmniej będzie z tej przejażdżki jakaś korzyść. Artem kiwnął głową. Nie było tu nic więcej do roboty. W ogóle nigdzie nie było już nic więcej do roboty. Dla niego. Wstał z fotela na kółkach. Nogi miał sztywne. Oczy mu wyschły. Palce, które na Puszkińskiej były zaokrąglone, dostosowane do uchwytu taczki, teraz same układały się tak, jakby ściskały rękojeść automatu: wskazujący nieco z przodu. Podszedł do radiotelegrafisty, zabrał mu pistolet. Tamten mu nie pożałował, od razu oddał. Mundur miał bez wyrazu i oznaczeń. Kim jesteś? Co tu robisz? Powlókł się na zewnątrz. Zabrał automat jednemu, drugiemu. Na dachu jest cekaem, przypomniał sobie. Nie chciało mu się tam wracać, do tej stacji radiowej. Drzwi samochodu były otwarte na oścież. Losza jęczał, wracając do siebie. Nudno szumiały

fale radiowe w samochodowym sprzęcie audio – głośno, wyraźnie. Tak samo jak i w pomieszczeniu kontrolnym. Można było tam nie chodzić. Można było nie zabijać postronnych ludzi. Nie brać na sumienie grzechu, za który już za trzy tygodnie trzeba będzie odpowiedzieć. Artem usiadł na ziemi. Rozejrzał się tępo wokół. Drzwi stróżówki były otwarte. Wystaje zza nich ludzka ręka, wczepiła się palcami w asfalt. Obok stacja trafo, na drzwiczkach żółta tabliczka z błyskawicą. Piętrowe centrum z milczącym radiotelegrafistą. Co tu ochraniać? Po co tu stały te dwa urale? Po co budować wiatraki? Po co kopać dół koparką? Pędzić tu ludzi z metra? Karmić psy? Odszukiwać uciekinierów? Skrzypiały wiatraki, produkowały prąd, wypełniały nim stację, ładowały te diabelne maszty. Mieliły dusze na mąkę, życie na pył. Skrzypiały, skrzypiały męcząco, nawijały jelita Artema na swoje łopaty: iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii. Głuche, bezużyteczne maszty sterczały mu nad głową. Iiii, iiii, iiii, iiii, iiii! Zerwał się, pokuśtykał do stacji trafo tak szybko, jak tylko pozwoliła mu jego nienawiść. Zerwał kolbą kłódkę, kopnął drzwi – te zabrzęczały jak pęknięty dzwon – wdarł się do środka. Jest rozdzielnia: lampki, wyłączniki. Głupio, niezgrabnie pchnął bronią tablicę. Zachrzęściły lampki. – Po co, sukinsyny?! Do czego wam tyle światła?! Złapał automat, wziął go jak pałkę, jak maczugę – i z rozmachem wyrżnął kolbą w rozdzielnię. Bryznął plastik, bryznęło szkło, na ziemię poleciały wysadzone bezpieczniki, zgasła żarówka. Chwycił pęk kolorowych, jakby dziecinnych przewodów, szarpnął do siebie. Wewnątrz Artema wszystko się paliło, wewnątrz niego wszystko było poskręcane, ściśnięte; i nijak to nie mijało. Miał ochotę zniszczyć tu wszystko, do końca, zburzyć do fundamentów, zetrzeć w pył tę bezsensowną kurewską stację, puścić już lepiej prąd z tych maszynek do mięsa w ziemię, w słońce, w kosmos. Łzy by mu pomogły. Ale w oczach coś mu umarło i łzy nie mogły popłynąć. – Hej! Tutaj! Artem! Wyszedł z wygaszonej stacji trafo na zewnątrz – napięty, niezadowolony, wciąż nie uwolniwszy się ani od nikczemności, ani od głupoty, ani od mroku. Dzwoniło mu w uszach. W ustach znów czuł rdzawą krew. Zobaczył, jak z otwartego japończyka macha do niego rękami Sawielij. Nie wiedzieć czemu nie miał na sobie maski przeciwgazowej. – Co?! – krzyknął Artem, żeby przekrzyczeć dzwonienie. Stalker odparł coś szeptem, niesłyszalnie, przywołał Artema gestem. Ten powlókł się do

samochodu. – Co?! – Tutaj chodź, baranie!!! Zmarszczki na twarzy Sawielija ułożyły się w dziwny wzór. Jakby się uśmiechał. Ale też było mu jakby nieznośnie źle. Jego uśmiech był szalony i lśnił żelazem. – Co?! – Nie słyszysz?! Artem w końcu dokuśtykał. Zmarszczył się. A to co znowu?! Z samochodu, ze środka coś… Coś… Spojrzał na stalkera jak oszalały, wskoczył na przednie siedzenie, trzęsącymi się rękami zaczął szukać wśród przycisków: jak tu się robi głośniej?! – To twoja płyta?! Natrząsasz się, sukinsynu?! – Debilu! – śmiał się Sawielij, zaglądając do środka przez otwarte okno. – Nie odróżniasz Prodigy od Lady Gagi?! Z głośników płynęła muzyka. Niezbyt głośna, niewyraźna, wymieszana z szumem – i całkiem niepodobna do tej muzyki, której Artemowi zdarzało się słuchać w metrze. Nie gitara, nie rozklekotane pianino, nie smętne basowe hymny o Dniu Zwycięstwa; jakieś śmieszne błazeństwa, a nie muzyka – ale energiczne, dynamiczne, żywe. Przy tej piosence chciało się tańczyć. A w tle słychać było znajome: fffffszszszszhhhh… To było radio, a nie płyta. Na pewno radio. Muzyka! Nie sygnały wywoławcze, tylko muzyka! Ludzie słuchają gdzieś muzyki! I grają! Nie mówią: jakoś tu przeżyliśmy, a wy przeżyliście? Tylko puszczają muzykę, żeby inni ludzie do niej tańczyli. – Co to? – zapytał Artem. – To jest, kurwa, radio! – wyjaśnił mu Sawielij. – A jakie miasto? – A cholera wie jakie! Artem nacisnął przycisk, żeby zmienić częstotliwość. A nuż jest gdzieś jeszcze? I od razu się dostroił. Od razu się dostroił! W sekundę! – Odbiór, odbiór! Tu Petersburg, tu Petersburg… Tutaj nie dało się odpowiedzieć, tak że Artem od razu poleciał dalej. Coś zagęgało w nieznanym języku, takim, jakby człowiek napchał sobie grzybów w usta i próbował mówić. – Angielski! – szturchnął go w postrzelone ramię Sawielij. – Angielski, kumasz?! Nawet te sukinkoty ocalały! Khhhhhh… – Behlin… Behlin… – Kazań… Jak słyszycie? Słyszę dobrze! Tu Ufa… – Władywostok do wyspy Mirny… Szszszszszhhhhffff…

– Witamy mieszkańców… Swierdłowska i okolic… Kto nas słyszy? Artem – opity eterem, pijany – odpadł od odbiornika. Wytrzeszczył oczy na stalkera, plączącym się językiem zapytał z trudem: – Jak to? Co się stało?! Jak to?! – Co zrobiłeś?! – Rozwaliłem… Rozdzielnię… Chyba odciąłem prąd? Chciałem odciąć. – No to odciąłeś. – Ja nie… Nie rozumiem. – A co tu jeszcze może być? – No? Co?! – Co to, według ciebie, za maszty?! Artem wypadł z samochodu, poderwał głowę, popatrzył na podpierające niebo anteny. Wyglądały tak samo jak pół godziny wcześniej, tylko teraz były zdechłe. – I co?! – No, wyłączyłeś je, baranie, i radio zadziałało! Cały świat się odsłonił! Czyli co to znaczy?! – Nie wiem. Nie wiem! – To są zagłuszarki! – Co?! – Zagłuszarki! Emitują zakłócenia! Na wszystkich częstotliwościach nadają szum na cały regulator! – Ale jak to? – I zagłuszają wszystkie fale radiowe! Wszystko! Cały świat! Jak w czasach sowieckich! – Cały świat? – Ogałnij fię włefcie… – słabym głosem poprosił z tylnego siedzenia Losza niezamykającymi się ustami. – Cały świat, bracie! Cały! Czy ty w ogóle rozumiesz, że cały świat żyje?! My tylko myślimy, że go nie ma! Dlatego właśnie tak myślimy! A on jest! Czy – ty – to – rozumiesz?!

16 // Ostatni seans – I fo f tym łobimy? – zapytał Losza, z trudem poruszając przygryzionym językiem. – Jak to co?! Artem obejrzał się na niego: jakby pierwszy raz go zobaczył. Losza pół siedział, pół leżał z podciągniętą na czoło maską przeciwgazową. Ciekło mu z ust, a w dłoni miał otwartą butelkę jakiejś lewej wódki: Sawielij dał mu do dezynfekcji. – Daj mi też. Przytknął usta – nie pomogło. W zębach zazgrzytały mu pokruszone zęby Loszy. Popatrzył na szyjkę: cała czerwona. Pociągnął jeszcze raz. – Jedziemy! – Sawielij opadł na swój skórzany pokrowiec. – Dokąd? – obrócił się do niego Artem. – Halo! Dokąd?! Co „dokąd”?! – Z powrotem! Do Moskwy! – Jakie z powrotem? Odwaliło ci? Przed siebie! Do Jekaterynburga! Do domu! – Teraz? – Teraz, przyjacielu! Teraz! Póki ci rzeźnicy nie wrócili! Artem pomyślał. Wychylił się z samochodu, splunął w pył. – A ludzie? – Jacy ludzie?! – No, w metrze. Ludzie w metrze. Jak z nimi? Co z nimi? – A co z nimi? – No, przecież trzeba im… Powiedzieć. Powinni się dowiedzieć. Że nie jesteśmy sami. Że to zagłuszarki. Że można jechać dokądkolwiek! – No to mówię ci, jedźmy dokądkolwiek. Nie kumasz? Mamy teraz szansę. Wszystkie drogi są otwarte. Pełen bak ropy i jeszcze kilka kanistrów. Wszystko przygotowane! Nabraliśmy giwer, nabojów! To jest sytuacja „teraz albo nigdy”! – Ale oni przecież naprawdę tu wrócą. Te urale. I wszystko naprawią. I te zagłuszarki znów zaczną działać. I wszystko będzie tak, jak było. Co wtedy? Nikt się nie dowie, że cały świat istnieje? Że z metra można wyjść? – Kto usłyszał, ten usłyszał, jasne? Sami się zorientują! No! Jedziesz?! – A kto usłyszał? Przecież nikt już nawet nie słucha… – No i kij im w oko! – Jak to? – A tak! Obwód swierdłowski nadaje! Ile ja na to czekałem! Jakie metro? Co ma do tego

metro?! Oto on, mój dzień! Trzeba ruszać! Ja na to czekałem, właśnie na to, przygotowywałem się! Artem pchnął drzwiczki nogą, wyszedł z samochodu. Zadarł głowę, popatrzył na umilkłe maszty. Losza siorbał wódkę, nie odzywał się. Sawielij pokręcił gałką odbiornika. Odezwał się kumkający, grasejujący głos. – Paryż, kurna! – powiedział stalker. – Co? Nie masz ochoty skoczyć do Paryża? – Mam – odrzekł Artem. – Do pedryli – zarżał Sawielij, szydząc z Artema. – Co cię powstrzymuje? – Mam w metrze ojczyma. Żonę. I jeszcze… Wszystkich mam w metrze! I co, niczego im nie powiem? Po prostu odjadę, a oni tam zostaną? Stalker przekręcił kluczyk; samochód zaterkotał. – No, jak chcesz. Ja nie mam w metrze ani ojczyma, ani macochy. Oprócz zdzir nie mam w metrze nikogo. A zdziry raczej się od razu nie zerwą, żeby gdzieś pojechać. Wygodniej im w ciemności. – Skąd ty to wiesz?! Zdziry nie zdziry… – Artemowi zaczynała gotować się krew. – Nikt z własnej woli nie będzie tkwił w metrze! Ludzie myślą, że nie mają dokąd iść! Czerwoni, te gnidy, zamknęli przecież ludzi w metrze i ich tam trzymają! Ukryli przed nimi cały świat! Co ty na to?! – Sram na nich. – Srasz?! – Z wieży Ostankino. No, sram, czujesz? Sram na metro. Na ludzi. Na tych, którzy tam kogośgdzieś-po-coś trzymają. Mnie to już nie do! Ty! Czy! Ja wiem co innego. Jeśli pobędziemy tu jeszcze z dziesięć minut, to nakarmią nami wszystkimi psy. Mówię ci, starczy tego durnego bohaterstwa. Zapinaj pas i ruszamy! – Nie mogę – odparł cicho Artem po zastanowieniu. – Nie mogę jechać do pieprzonego Paryża, kiedy tam są wszyscy moi… Trzeba ich wyciągnąć. Powiedzieć im… Wszystkim. Przecież ich ogłupiają! Wszystko, co robią… Jest niepotrzebne! Tunele… Walka… Glisty… No wszystko, rozumiesz? Wszystko to jest niepotrzebne! Przestrzeń życiowa… Wojna… Choroba grzybów… Głód. Czterdzieści tysięcy ludzi! To przecież wszystko żywi ludzie! Nie tylko mój ojczym, nie tylko… Pozostali też… Wszyscy! Trzeba ich wypuścić! – Jak chcesz – odpowiedział mu Sawielij. Artem milczał. Wyciągnął rękę do Loszy, znów połknął kilka ukruszonych zębów. – I ty jak chcesz – powiedział. – I co zamierzasz robić? Głowa mu pękała. Artem wzruszył ramionami. – Zostanę tutaj. Spróbuję je zniszczyć. Te maszty. – Jak zniszczyć? – Nie wiem. Może mają tu jakieś granaty.

– Aha. Granatów by chciał. I frytki do tego. Dobra, to nie ma sensu. Jeśli chcesz zdychać, to ja się na to nie piszę. Artem kiwnął głową. – Halo, na balkonie! – Sawielij odwrócił się do Loszy. – A ty z kim idziesz? – Na łazie zoftaję – oznajmił pierwszy apostoł czerwonymi ustami. – Nie jeftem taki twałdy. – No więc wam też kij w oko – postanowił Sawielij. – Daj mi chociaż obejrzeć swoje ramię. – Niby ci się śpieszyło. – Ja mam bandaże i alkohol, a ty gołą dupę – westchnął Sawielij. – Na twoim miejscu bym sobie nie pozwalał. I łyknijcie sobie jeszcze analgetyku. Przeterminowany, ale jak mówią lekarze, najważniejsze to w niego wierzyć. Prezent pożegnalny. Kula przeszła na wylot. Ochlapali alkoholem, zawiązali bandaż. Loszy też dali przepłukać sobie gardło. I w analgetyk udało się uwierzyć. – Wpychasz się w nie swoje sprawy – powiedział do Artema stalker. – Już widzę, jak ci dadzą wszystkich uratować. Samotny kowboj, ku… Artem nie chciał o tym mówić. Sawielij trzasnął drzwiami, chwycił kierownicę, wykręcił. Będąc już w połowie za bramą, zahamował po raz ostatni. Wychylił się z okna. – Przecież was zabiją, debile! – Co poradzić – odpowiedział Artem lecącym mu w twarz kłębom sinego dymu.

Ręcznie zamknęli bramę. Jak długo się tu utrzymają, kiedy zaczną ich szturmować? Trzy minuty? Pięć? – A ty po co zostałeś? – A co – powiedział Losza. – Jechać gdzief, jafne. Chodź, łofpiepfymy to chołełftwo jak najfybciej – i do domu. Mowe jefte damy ładę. – Pójdę poszukać, czym je tu… – Fłuchaj, Ałtem… Ciągle łamię fobie głowę: po co im f ogóle te zagłufałki? – Zapytaj czerwonych. Może żeby opowiadać wszystkim z zewnątrz, że metro to oni? Że są w Moskwie władzą? Może szykują uderzenie na Hanzę… Otrzymują pomoc od kogoś z zewnątrz. Widziałeś, jaki mają sprzęt? Czy w metrze ktoś jeszcze taki ma? I tamta terenówka na Teatralnej, podpowiedział sam sobie. W końcu odstrzeliwali faszystów. W mundurowych skafandrach. Czyli wojna? Cóż: Loszy wyjaśnił, a sam nie zrozumiał. Jak tak można? Jak można czterdzieści tysięcy ludzi, czy ilu ich tam jest, trzymać pod ziemią? Ciekawe, jaki cel uświęca takie środki. – Wejdź na dach. Został tam cekaem. Poobserwuj drogę. Znów przekuśtykał obok radiotelegrafisty.

– Gdzie tu trzymacie granaty? Szafa z bronią świeciła pustką. Porozchwytywali wszystko podczas alarmu. Pokoiki – w jednym były prycze, w drugim stołówka, nic by tu nie ukryli. Wracał obok pomieszczenia kontrolnego – zajrzał do środka. Wszystkie światła zgasły. Cisza, kurz wisi w powietrzu. Jednego żałował. Bo jak zaczniesz, Światosławie Konstantinowiczu, beznogi pryku, słuchać odtajałych fal radiowych, to nie będzie już kogo przeprosić. A dobrze by było dotrzeć do Moskwy żywym, żeby posiedzieć razem z tobą przy odbiorniku. Proszę bardzo, tatku. À propos naszej wspólnej rozmowy. Jestem oczywiście schizolem i – ma się rozumieć – zafiksowanym psychopatą, a już tej twojej córeczki to na pewno nie jestem godzien. To teraz masz, Światosławie Konstantinowiczu, posłuchaj. Słuchaj, słuchaj. Nie krzyw się. Co? Tak, to Petersburg. A to jest Paryż. Aha, to po angielsku. Zgadza się, to Władywostok. Jak to? A tak to, że Linia Czerwona jeszcze licho wie kiedy uruchomiła zagłuszarki. Za-głu-szar-ki, Światosławie Konstantinowiczu. Tak, tak. Wiesz pewnie, co to takiego, w odróżnieniu ode mnie. Co nie? I wiesz, dałeś dupy. Myśleliśmy, że połamali sobie wszystkie zęby na Zakonie, myśleliśmy, że bardzo tego bunkra potrzebowali, straciliśmy połowę chłopaków, żeby tylko bunkier nie wpadł w ich ręce. A ich może wcale nasz bunkier nie obchodził. Mieli poważniejsze plany. A nie może być tak, Światosławie Konstantinowiczu, że bunkier to była po prostu przykrywka, odciąganie naszej uwagi, wyczerpywali nas tym oblężeniem, żebyśmy nie zwrócili uwagi na to, co najważniejsze? Co? Zabrał jeszcze radiotelegrafiście maskę zamiast swojej jednookiej i wyszedł na zewnątrz. Okrążył budynek, podszedł do masztów. Były mocno wkopane, ich korzenie tkwiły w betonie, przywiązano je jeszcze żelaznymi linami ze wszystkich stron. Nie do przepiłowania, nie do obalenia. Na najbliższym z nich zobaczył drabinkę z prętów zbrojeniowych, wdrapał się na górę – popatrzeć, ile czasu zostało. Przegapiłeś, Światosławie Konstantinowiczu. Zagłuszarki przegapiłeś, urale przegapiłeś, wojnę przespałeś. Starzejesz się, tatku. Możesz mi oczywiście nie wierzyć, bo jestem w końcu zafiksowany, ale posłuchaj, posłuchaj radia. Posłuchaj i powiedz: a teraz jaką misję ma nasz Zakon? Dalej mieszać świńskie łajno? Czy wyprowadzić ludzi na powierzchnię? Tracić naszych chłopaków, żeby ludzie dalej byli Morlokami? Czy pomóc im dotrzeć do miejsca, gdzie promieniowanie będzie na znośnym poziomie? Gdzie będą mogli żyć?! Po co to wszystko akurat mnie? A po nic! Ja już nie będę Mojżeszem, Światosławie Konstantinowiczu, zresztą tak naprawdę to kładę na to laskę. To tylko tak, żeby się popisać przed jedną zdzirą. Nie zdążę już być Mojżeszem. Za trzy tygodnie przechodzę do rezerwy. Za trzy tygodnie będę już tam – w maju, z pomarańczowymi kaczuszkami, lizać lody. Za to ty mógłbyś. I wciąż możesz. Nigdzie nie jest powiedziane, że inwalidów nie biorą na Mojżeszów. Co nie?! Dobra. Idź do diabła.

Rozwalone kolano nie zginało się i nie prostowało. Trzeba było się gramolić do nieba tak samo, jak niegdyś wybierał się z czarnego piekła: kulejąc, skokami, podciągając się. Wchodził, dopóki teren otoczony betonowym ogrodzeniem nie stał się rozmiarów paczki papierosów. Wiał tu nieprzyjemny wiatr, chciał Artema zdmuchnąć i unieść ze sobą, maszty bujały się mimo stalowych lin. Zobaczył Loszę rozmiarów lalki, zabawkową koparkę, przez prześwit w lasku zobaczył piaskownicę z trupami, dziecinne wiatraki. W kierunku zachodnim, w stronę miasta, szosa była zasłonięta przez pustookie wielopiętrowe bloki. Natomiast widok na wschód otwierał się po sam horyzont. Nie było już nawet śladu Sawielija: bardzo śpieszył się do domu. Zobaczył za to coś innego. Jakieś robaczki poruszały się ledwie zauważalnie na drodze gdzieś daleko. Szkoda, że stalker zabrał swojego wintorieza. Ludzie czy co? Schodząc, myślał: gdzie wy wcześniej byliście, ludzie? Dlaczego nigdy do nas nie dotarliście? Załóżmy, że z radiem było tak: oto czerwoni postawili te maszty, żeby, no… nikt w metrze nie mógł połączyć się z innymi miastami. No i dobrze, radio jest puste. Ale jeśli są jeszcze żywe, zamieszkane miejsca – czyżby nikt stamtąd nie próbował dojechać do Moskwy? Nie ma przecież w metrze ludzi z tych innych miejsc, ani Artem ich nigdy nie widział, ani żaden z jego znajomych. Jak to możliwe? My niczego o was nie wiedzieliśmy. Zatkali nam uszy, zawiązali oczy, zapędzili nas pod ziemię. Powiedzieli: gdzie się urodziłeś, tam się nauczyłeś. A wy co, mieliście nas gdzieś? Zeskoczył zdrowym kolanem naprzód na pełną pyłu ziemię, pokuśtykał pośpiesznie w stronę wartowni przy bramie. Nie znalazłby się tam jakiś granat? – No i co!? – krzyknął do niego Losza. – Ktoś tam jest na drodze! Idą z obwodu! Nie spuszczaj ich z oczu! Ciekawe, czy to z innego miasta… Czy na przykład zwiad wraca na placówkę? Wkrótce się wyjaśni. Już wkrótce. Niemal doskakał do wartowni – i nagle go oświeciło. Koparka! Przecież taką machiną można na pewno uszkodzić maszty. Łyżką… Albo ciągnikiem. Oby tylko działała… Skręcił od wartowni do narożnika. Przez zmiażdżone gąsienicami chwasty, skacząc, dobrnął do monstrum – złuszczony pomarańczowy lakier, popękane szyby kabiny, drzwi się nie zamykały, wysięgnik oparł się łyżką o ziemię, ponuro i ze zmęczeniem, jak pijany twarzą o materac. Działa? Wdrapał się na gąsienicę, wlazł do kabiny. Do czego to było podobne? Do niczego. Kierownicy brak, zamiast niej dźwignie; jedna miała gałkę z muchą w szkle, druga – z żelazną czaszką. A nie, z podłogi wystawały jeszcze pedały; obok były też przyciski.

Stacyjka była czymś zalepiona, sterczały z niej za to przewody. Rozdzielone. Spróbować? Czerwony z czerwonym, niebieski z niebieskim. Używacie tego rzęcha czy nie? No?! Zetknął nagie końcówki: coś obudziło się w środku, metal drgnął konwulsyjnie, zadrżał. Buchnął czarny dym. Artem niepewnie postawił nogę na pedale. Chciał ruszyć z miejsca – ale spazm, który ożywił maszynę, już minął – i ta ucichła. Uspokoiła się. Zdechła. Czy Artem zrobił coś nie tak? Poczuł, jak robi mu się gorąco pod maską: to nie ja zepsułem! Popatrzył na obtłuczone, popękane wskaźniki: wskazówka poziomu paliwa z pragnienia liże zero. Koniec. Znów zaczął słyszeć wiatraki. Uszami, uszami, nerwami. Okulary w masce przeciwgazowej zaszły mu mgłą: czas się kończy, decyzji brak, niepotrzebnie sam został i niepotrzebnie pozwolił zostać apostołowi. Obszedł koparkę dookoła, znalazł miejsce, gdzie wlewają ropę. Krzyknął do środka: uuu! Suka. Wlokąc za sobą nogę, doskakał do stróżówki: może tam coś będzie? Granatnik? Oczywiście nie ma żadnych granatników. Są natomiast dwaj martwi ludzie: jeden na progu, czołga się na zewnątrz, drugi w pokoju, patrzy w sufit. Ani jeden, ani drugi nie ma przy sobie materiałów wybuchowych: bo po co. Sawielij miał rację. Artem niczego z tymi masztami nie zrobi. Stały, stoją i będą stać. Wrócą urale, ludzie w mundurach bez dystynkcji zastrzelą dwóch zagubionych idiotów, rzucą ich psom, żeby psuły sobie zęby od ołowiu, wymienią bezpieczniki, połączą przerwane kable i anteny, których moc może sięgnąć drugiego końca ziemi, znów zaszepczą chórem, dusząc swoim cichym szeptem każdy krzyk. I wszyscy, którzy przywykli już do podziemnego życia, do pustego globusa, nie będą musieli się odzwyczajać. Nawet nie zdążą niczego usłyszeć. Mrugną tylko okiem, a w radiu znów będą nadawać ich ulubioną gruźliczą audycję. Świat rozbłysnął i znów zniknął. Znów to oni będą normalni, a Artem świrnięty. – No i jak? – zawołał z dachu Losza. – Nijak. Na razie nijak – odpowiedział Artem. Na razie. Nie jest jeszcze za późno, żeby uciec. Porzucić to przeklęte miejsce, schować się obok pędzących urali, udać wyschniętego pasażera zardzewiałego samochodu, boczkiem boczkiem dowlec się do Moskwy i tam już jakoś tam… Coś tam. Jeszcze przez trzy tygodnie. Albo dwa. Z powrotem do stacji radiowej. Znów minął pomieszczenie kontrolne, jeszcze raz przeleciał pokoje, waląc w drzwi, kopiąc szafy i krzesła. Gdzie?! Gdzie tu cokolwiek jest?! Jak cię zniszczyć, bydlaku?! Jak cię unicestwić?! Niemy radiooficer plątał mu się pod nogami – Artem

odciągnął go wściekle na bok, ten jak na złość umazał podłogę. Znów na zewnątrz. Gdzie jeszcze nie patrzył? Pobiegł na tył budynku, przetrząsnął krzaki, przeczesał chwasty. Potem z powrotem, do odciętej od prądu stróżówki. Cześć, cześć. Nieprzytomny telewizor pokazuje szarą krainę po drugiej stronie lustra, a w tej krainie wszystko było tak samo, tylko krzywiej i głupiej. Gdyby był prąd, można by chociaż obserwować obrzeża terenu. Gdyby był prąd, można byłoby… Pokuśtykał do stacji trafo. Otworzył szerzej drzwi, podparł je, żeby nie zatrzasnął ich ten skrzypiący wiatr. Trochę się uniosłem, wybacz. Nie dałoby się tego naprawić, hmm? Gdyby był prąd, można by było… Jedynie widać już, że można… Na wszystkich falach… Bo wy na wszystkich falach szepczecie, tak? Tak działacie, sukinsyny? Na wszystkich falach – i na krótkich, i na średnich, i pewnie nawet na długich, zamiast słów, zamiast muzyki i sygnałów wywoławczych – syczycie, oślepiacie. Jeśli nie da się was zburzyć – to może można was nauczyć rozmawiać? Niezgrabne palce w grubej gumie, cień, jak nie jego – nie wpuszcza światła, przeszkadza widzieć, wizjer zaparował i już po nim cieknie. Co on tu zepsuł? Zaczął wiązać przerwane kabelki, zatrzaskiwać bezpieczniki z powrotem na miejscach, namawiać je do współpracy. Nic. Nie ma światła. Wiatraki zawodzą, a światła brak. – Alosza! Losza! – wyskoczył na podwórze. – Wyznajesz się na elektryce? – A co? – Zejdź na sekundę, zerknij! Dotarł dopiero po dwóch długich minutach. – To ty to złobiłef? Wandal. – Znasz się na tym? – No tak. Chciałem zoftać elektłykiem. Intłatna łobota. Tylko ni wała fłowiekowi nie pozwolą. U nich tef jeft mafia. Artem wyjrzał na zewnątrz, wcisnął twarz między pręty bramy. Na drodze nikogo nie ma; żuczki nie zdążyły jeszcze tu dopełznąć? Przeoczyli zakręt? Pierwszy apostoł cały czas grzebał przy rozdzielni. Przestawiał bezpieczniki, burczał sobie coś pod nosem. Zdechła żarówka huśtała się pod sufitem, w bańce nic się nie działo. – Dobra, słyszysz? Daj spokój. Zapomnij. To nie dla ciebie. Idziemy do domu. A sam popatrzył smutno na szaro-szare ogrodzenie z betonowych stożków i zrozumiał: stąd nie ma drogi do domu. Dlatego tak łatwo było przez nie przeleźć – to pułapka. Łatwo jest wejść do środka, ale nie wydostaniesz się z powrotem. Potrzask. Człowiek będzie się kręcić wokół przynęty, urzeczony, póki sprężyna się nie zerwie, żeby przetrącić mu grzbiet. – A co jeft dła mnie? – zapytał Losza. – Do końca fycia handlować gównem po dziefięć

kulek za wiadło? Fpadaj, zafłaniasz fwiatło! – Bydlę z ciebie – odciął się Artem. – Ja cię powołałem na apostoła, a ty mi wymyślasz. – Taki jefteś fmieszny, tak? Może lepiej ja cię powołam na apoftoła? Fwoją dłogą, mama pfepowiadała mi wielką pfyfłofć. Losza podważył coś paznokciem, kliknął. I stała się światłość. Serce podskoczyło mu w piersi. Artem porwał Loszę, uściskał go ze wszystkich sił. – Jest! To ty jesteś naszym zbawicielem, ty, a nie ja! Obserwuj drogę! Pokuśtykał wśród skrzypienia do stacji radiowej: w przedsionku pali się żarówka! Wpadł do pomieszczenia kontrolnego. Usiadł w fotelu na kółkach. Nauczcie mnie tego psiego języka! Co tu jest na tych guzikach? Zmusił się, by wypuścić powietrze, zamrugał, przejrzał podpisy systematycznie, z góry na dół i z prawej do lewej. Znalazł przełącznik: „gen.zakł. UKF”, rozszyfrował: „generator zakłóceń”, przestawił z góry w dół. Dalej: „KF”, „DF”, różne częstotliwości porozrzucane jak popadło po ręcznie wykonanym pulpicie. Naciągnął słuchawki, poklikał po częstotliwościach: oczyszczone z syczenia? Przepędził węże ze wszystkich fal… Tak? Chyba tak. Co teraz? Za oknem rósł żelazny las masztów; każdy z nich opleciony drucianymi lianami omotywał nimi swoje pasmo częstotliwości, wysysał z niego soki. Dlatego tyle ich tu było: żeby zagłuszać jednocześnie wszystkie dalekie głosy. Czyli… te głosy można zastąpić własnym. Palce i oczy znów przebiegły mu po klawiszach. Włączyć nadawanie na UKF-KF-ŚR-DF… Artem dotknął mikrofonu przy słuchawkach. Przygiął go do ust: teraz słuchaj mnie. Prześledził palcami, dokąd dochodzi kabel, znalazł na pulpicie klawisz z lampką. Wcisnął go, chrząknął sobie do uszu. Zakasłał do uszu całej planety. Znieruchomiał. Ściągnął maskę przeciwgazową: muszą słyszeć Artema wyraźnie – oni wszyscy. Każde jego słowo. Oblizał spękane wargi. – Tu Moskwa. Słyszycie mnie? Petersburg? Władywostok? Woroneż? Nowosybirsk? Słyszycie? Tu Moskwa! Żyjemy! Nie wiem, czy słyszeliście nas wcześniej… My was nie. Myśleliśmy, że zostaliśmy sami. Myśleliśmy… Że nikogo więcej nie ma. Nikogo i niczego, rozumiecie? Jak mielibyście to zrozumieć… Przez cały ten czas gadaliście ze sobą nawzajem… A my tu… Boże święty, chwała Bogu, że żyjecie! Że jesteście. Że wy tam… Śpiewacie piosenki. Jak się tam macie? My tu… Przez te wszystkie lata… Siedzieliśmy pod ziemią. Baliśmy się wystawić nos na zewnątrz. Myśleliśmy, że nie mamy dokąd iść, wyobrażacie sobie? Nie było radia. Nie było sygnałów. Jakieś skurwysyny włączyły tu zagłuszarki… W Moskwie. W Bałaszysze. I ukryli was przed nami. Byliśmy jak głusi. Jak ślepi. Siedzieliśmy dwadzieścia lat… Ja – dwadzieścia lat! – a mam tylko dwadzieścia

sześć… Siedziałem pod ziemią. Na imię mam Artem. W piwnicy. W metrze. Szukaliście nas chociaż? Bo ja was szukałem… Szukaliśmy. Myśleliśmy, że cały świat spłonął, cała Ziemia… Że nie ma dokąd iść, wypełznąć stąd… A mimo wszystko szukaliśmy, mieliśmy nadzieję. Jak się trzymacie? Organizujecie sobie tańce… Tak bardzo chciałbym być teraz z wami. Można u was oddychać bez maski przeciwgazowej? Jakie jest tam powietrze? Niczego o was nie wiemy. Przesiedzieliśmy sami dwadzieścia lat. Nawet nie wiem dlaczego. Po co. Nie rozumiem. Po co my tu… W ciemności? W betonie? Znajdziemy tych, co nam to zrobili. Rozwalimy te kurewskie zagłuszarki. Znów będziemy razem. Tu Moskwa. Będziemy z wami, z całym światem. Żyjemy, rozumiecie? Wy żyjecie – i my też! Może są tu wasi krewni. Ocalało u nas czterdzieści tysięcy ludzi. A u was? Będziemy jednym krajem. Będziemy żyć na powierzchni, tak jak wcześniej. Ludzie. Ja… Tyle wam chciałem powiedzieć… Sto razy wymyślałem, co powiem. I wszystko teraz zapomniałem. Żebyście chociaż mnie słyszeli. Będę tu mówić, ile się da. Potem pewnie mnie odłączą. Ci, którzy postawili te zagłuszarki. Ci, którzy was od nas odcięli. Oni tu wrócą. Spróbujemy się tu trochę utrzymać. Ale jest nas tylko dwóch, a ich… Czerwonych… Najważniejsze to, żebyście nie pomyśleli, że wam się wydaje. Albo że to wszystko to żart. To nie jest żart. Jestem prawdziwy. Na imię mam Artem. Jeśli mnie zabiją, inni w Moskwie to usłyszą i wyprowadzą pozostałych. Jesteś tu, Moskwo? Hanzo? Polis? Wszyscy, którzy jeszcze nie zapomnieli… Czy ktoś jeszcze słucha? Przecież nie jestem jedyny. Oszukiwali nas. Wszystkich nas oszukiwali. Już dawno można było wychodzić ze schronu. Jechać, iść, dokąd się chce. Dokąd dusza zapragnie! Proszę, Paryż… Nawet tam. Albo Jekaterynburg. Czerwoni wszystko przed nami ukryli. Po co? Żeby nie było nadziei? Nie wiem po co. Nie mogę tego zrozumieć. My po prostu… My po prostu możemy teraz żyć. Wyjść wszyscy na powierzchnię – i żyć. Jak dawniej. Jak ludzie. Jak człowiek powinien. Żyć! Słyszycie?! Tak: nie zwariowałem. Oni tam są – i cała Rosja, i Europa, i Ameryka… Wszyscy są! Sami słuchajcie! Oni są – i my teraz też! Wyłączył tryb nadawania, zamiast siebie puścił gadające ze sobą miasta, zdjął ucichłe słuchawki. Wysyłał to wszystko w nicość czy szeptał komuś do ucha? Nie wiadomo. Dość tego bełkotania. Niech teraz sami posłuchają innych. Niech posłuchają Ziemi.

– Artem! Ludzie tu przyszli! Artem! Artem złapał automat, wcisnął maskę na głowę, wykuśtykał ze śluzy, wetknął lufę w wirujący na skrzypiącym wietrze pył. Pod bramą, za sztachetami, stali trzej ludzie. Wszyscy trzej mieli ręce podniesione do góry: pokazywali, że nie chcą walczyć. Maski przeciwgazowe – ręcznie zrobione – cała trójka miała zdjęte, opuszczone na paskach

na pierś. Skafandry ochronne, też własnej roboty, nie zwisały workowato jak toporne wojskowe kombinezony, lecz były ściśle dopasowane do figury. Dwaj młodzi chłopcy byli podobni do siebie jak bracia. Trzecim był potężny siwobrody mężczyzna z długimi szarymi włosami zebranymi z tyłu w kok. Chłopcy patrzyli po sobie i uśmiechali się. – Jednak są! Są, ojciec! Ludzie! Mówiłem ci, że słyszałem! – powiedział jeden z nich, oglądając się z zadowoleniem na starszego. – Dzień dobry – powiedział ten spokojnie, pewnie. Artem nie opuszczał broni. Patrzył na tych ludzi. Chłopcy byli rumiani, wystrzyżeni, własnej roboty obrzyny położyli na asfalcie, ręce mieli puste; Artem zza prętów mógł ich teraz wszystkich skosić jedną serią. Ale przybysze jakby w ogóle się tego po nim nie spodziewali. Młodzi uśmiechali się. Do siebie nawzajem, do Artema. Jak kretyni. Jak nietutejsi. Ich ojciec patrzył spokojnie, niczego się nie bojąc. Miał błękitne oczy, intensywne nawet mimo wieku. W lewym uchu dyndało mu srebrne kółko. – Kim jesteście? – powiedział nosowo Artem przez trąbę. – Czy to już Moskwa? – zapytał go siwobrody. – Idziemy do Moskwy. – To Bałaszycha. Czego od nas chcecie? – Niczego – odparł tamten statecznie. – Moi chłopcy wbili sobie do głowy, że w Moskwie został ktoś przy życiu. Że niby to wzywają ludzi na pomoc. No to wybraliśmy się i przyszliśmy. – Skąd? Skąd jesteście? – Z Muroma. – Z Muroma? – To takie miasto. Między Włodzimierzem a Niżnym. Niżnym Nowogrodem. – Ile to kilometrów… stąd? – Trzysta. Mniej więcej. – Szliście tu trzysta kilometrów? Piechotą? Kim wy w ogóle jesteście? – Ja jestem Arsenij – oznajmił siwobrody. – To jest Igor, a to Michaił. Moi synowie. Igor – ten tutaj – przekonuje mnie, że złapał sygnał radiowy z Moskwy. U nas uważa się, że cała Moskwa jest spalona. Przekonał brata. I we dwójkę przekonali mnie. – Po co? – Jak to powiedzieć… Tak jak mówię, ktoś wzywał pomocy przez radio. Szukał miejsc, gdzie przeżył ktoś jeszcze. A porzucać ludzi w biedzie… To nie po chrześcijańsku. Ale widzę, że radzicie tu sobie i bez nas. Można się u was napić herbaty? Jesteśmy prosto z drogi. – Stójcie, gdzie stoicie! – Przepraszam – uśmiechnął się Arsenij. – Macie tu obiekt zamknięty? – Mamy tu… – Artem obejrzał się szybko na Loszę: ten podniósł rękę – wszystko jest pod

kontrolą. – Mamy tu obiekt. Nie widzieliście na drodze samochodów? – Minął nas pikap. Głosowaliśmy, ale przeleciał z pełną prędkością. – Głosowaliście? – Podnieśliśmy rękę. Wie pan… Żeby się zatrzymał. Chcieliśmy się upewnić, czy dobrze idziemy. – Żeby się zatrzymał? – Artemowi wyrwał się śmieszek. – Tutaj to nie jest w zwyczaju? Podwożenie? Artem pomilczał, posłuchał przez odgłosy wiatraków: czy to aby nie zasadzka? – Szliście tu trzysta kilometrów, żeby uratować jakichś nieznajomych ludzi? Myślicie, że uwierzę? – Dobra. Może być i bez herbaty. Chodźmy dalej – zdecydował Arsenij. – Nie no, tato! No co ty? Dokąd? – Igor – uciął Arsenij. – Nie dyskutuj. – No, zapytaj chociaż, co się dzieje w Moskwie… Tam serio ktoś żyje? Czy… Wie pan, wujaszku, ja się bawię radiem… I naprawdę wyłapałem kilka razy. Takie coś: tu Moskwa. Odbiór Petersburg czy tam Rostów. Co to było? – Co to było… – powtórzył Artem. Prześlizgnął się po nich wzrokiem. Po ich dziwnych strojach, po poderwanych w górę pustych rękach, po dyndających maskach przeciwgazowych: zamiast okularów szeroki wizjer. I zobaczył samego siebie, w odbiciu. Za prętami. Z gumową twarzą, z zamglonymi okrągłymi oczami. Pijanego, rannego, na analgetyku. Spojrzał sam sobie w przygotowaną do strzału lufę. Nie wiedzieć czemu przypomniał sobie czarnych. Tamten dzień na platformie widokowej wieży Ostankino. Dlaczego to sobie przypomniał? Wierzyć czy nie wierzyć. – Zaczekajcie. Wszedł do stróżówki, z zadumą i nieśpiesznie wcisnął przycisk otwierający bramę. Usłyszał zgrzyt na zewnątrz. Ich trzech. Stali w tym samym miejscu i nie opuszczali rąk. Strzelby leżały na ziemi. – Wejdźcie. Znów spojrzeli po sobie. – Wejdźcie do środka. Możecie wziąć swoją broń. Ja wam… Opowiem o Moskwie. I… tam są trupy. Nie przestraszcie się.

– Nawet się nie spodziewam, że uwierzycie. Ja bym nie uwierzył. Nawet teraz mówię na głos i sam w to nie wierzę. Nie mogę tego zrozumieć. Mój rozum to przyjął, ale nie mogę tego zrozumieć.

– Ale czad! – Igor albo Michaił aż klasnął w dłonie. – Tu jest życie, tu się coś dzieje! A pokażesz nam metro?! Bo u nas w Muromie to jest totalna lipa, nic się nie dzieje! Artem nie odpowiedział. – I co… – Arsenij pociągnął się za kolczyk. – Zostaniecie tu, dopóki was nie zabiją? – Tak trzeba. Postaram się wytrzymać, jak długo się da. W sumie… Co do Moskwy. Ci tutaj może nie zdążyli jeszcze ich powiadomić, kiedy ich szturmowaliśmy. Ale teraz na pewno wszystko usłyszeli. Niedługo tu będą. Jedźcie do domu. To nie wasza sprawa. Potem… Kiedyś wrócicie. Jeśli zechcecie. Kiedy wszystko się tu skończy. Ale nie idźcie drogą. Arsenij się nie ruszał. Igor z bratem wiercili się niespokojnie na twardych krzesłach. Ojciec palił z Artemem, synowie spoglądali na niego z zazdrością, ale nie odważyli się poprosić. – Ja nie chcę do domu, ojciec! – zaprotestował basem Michaił albo Igor. – Zostańmy. Ja bym im pomógł. – To nie ma sensu – powiedział Artem. – Ilu ich tam jest? Może dwudziestu ludzi. Może więcej. I będą przygotowani. Nawet w piątkę się nie utrzymamy. A do tego… Linia Czerwona. Tam mieszkają tysiące ludzi. Mają armię. Prawdziwą armię. – Zostaniemy, tato? – Idźcie. Nie trzeba. Idźcie, opowiecie u siebie… W tym waszym Muromie. Naprawdę można u was oddychać na zewnątrz bez filtra? – Naprawdę. – I warzywa… tam rosną? Normalnie? – Osłaniamy je przed deszczem. Deszcze są niebezpieczne. Oczyszczamy wodę. Ale poza tym tak. Pomidory. Ogórki. – Pomidory? Wspaniale. – Dziwnie jest słyszeć o komunistach. O faszystach. To jakieś minione stulecie. Artem wzruszył ramionami. Zastanawiał się teraz: jak on się nie domyślił, jeszcze na progu, jeszcze za bramą, że ci trzej ludzie nie mogą być zwiadowcami z placówki? Przecież oni w ogóle nie przypominali ludzi z metra. W niczym. Jakby przylecieli z Marsa. – A wy tam… W co wierzycie? – Mieszkamy tam w monastyrze, nie w samym mieście. Nasz monastyr jest stary, piękny, na brzegu rzeki. Świętej Trójcy. Prawdziwa twierdza. Wiesz, taka biała twierdza z błękitnymi jak niebo kopułami. Zdumiewające miejsce. Tam nie da się nie wierzyć w Boga. – A tak w ogóle to w siebie! – rzucił zadziornie Igor albo Michaił. – To macie szczęście – uśmiechnął się do nich bez ładu i składu Artem. – A my nie mamy ani klasztoru, ani siebie. Ni chuja nie zostało. Arsenij zgasił niedopałek w pogniecionej puszce po jakiejś prehistorycznej rybie, podniósł się z miejsca. – To ty musisz mówić. Ty musisz wszystko ludziom opowiedzieć, a tracisz czas na nas. Idź. – Odprowadzę was.

– Nie trzeba. Ty… Mów. A my postaramy się zrobić tak, żebyś mówił jak najdłużej.

– Jadą! Widać z wieży! Już jadą! To oni? Wiatr ustał i skrzypienie ucichło. Na zewnątrz zapadła cisza – cicho jak z zatkanymi watą uszami, jak na Sadowym Kolcu. I w tej ciszy bzyczały tylko bardzo daleko, na razie jeszcze wysokim głosem, jakby zupełnie niestraszne silniki. – Ile ich jest? – I nie czekając na odpowiedź, Artem znów wspiął się do nieba sam. Mignęły w prześwicie między blokami – jedna, druga, trzecia – i zniknęły. Trzy ciężarówki były na pewno, może więcej. Nie, są kolejne! Jeszcze dwie! Pięć. Pięć jednakowych. Jechały tu od strony Moskwy. Zasłoniły je podniszczone budynki z wielkiej płyty, odcięły dźwięk. Dzieli ich do nich pewnie z dziesięć minut jazdy. Ilu ich jest w tych ciężarówkach? Zmieści się pięćdziesięciu ludzi. Na dachach cekaemy. Zapewne mają też snajperów. Jeśli przystąpią do szturmu jednocześnie… Żaden z żołnierzy Artema nie zdąży nawet mrugnąć okiem. Wszystkich położą. Wszystkich rzucą psom. Dziesięć minut. Czyli trzeba schodzić. Zaczynać ostatni seans. Żeby zdążyć wszystko powiedzieć. Arsenij z synami i Loszą kupią mu trochę czasu, dobrzy z nich ludzie. Teraz żadnej czczej gadaniny. Odbiera go ktoś czy nie? Moskwa nie odpowiedziała ani razu. Ale przecież nie potrzeba radiostacji z możliwością nadawania, żeby słuchać. Wystarczy odbiornik. Niech milczą, oby tylko słuchali. Znów jakby coś zabzyczało w oddali. Artem nastawił ucho w kierunku, skąd doszedł dźwięk. Zmrużył oczy… Ze wschodu, z nicości, z Rosji pędził w stronę placówki punkt: słup pyłu. Był dalej od skrętu do stacji radiowej niż ciężarówki, ale mknął szybciej. Kto to?! Była już najwyższa pora nie tyle zwlekać się na dół, co zeskakiwać, ale Artem nie mógł oderwać wzroku od punktu, dopóki ten się nie powiększył. Coś… Szarego? Srebrzystego! Nie punkt, lecz pocisk z automatu – wydłużony; kombi! Sawielij? Nogi w pośpiechu ślizgały mu się po cienkich prętach zbrojeniowych; analgetyk z alkoholem już wywietrzały i nie tak łatwo było mu się poruszać. Stracił kilka sekund. Chciał wyjaśnić wszystko Igoro-Michaiłowi, ale zdał sobie sprawę, że zrobi wszystko szybciej sam. Obaj czekali na niego na podwórzu – zdenerwowani, przestraszeni i radośni. – Walcie na piętro! Będziecie strzelać z okien! – nakazał braciom. – Losza! Pilnuj drogi! Otworzył bramę i zamiast rozpoczynać audycję, wybiegł na szosę. Jest ich teraz tylko pięciu, przy tym Artem będzie nadawać; a jeśli Sawielij zdąży, to sam starczy za dwóch. Tylko czy on do nich wraca? Czego stąd zapomniał? Dzwoniło mu w obu uszach.

Ciężarówki złożyły się w jedną, jak talia kart. Pędziły z włączonymi światłami, nie kryjąc się. Z przeciwnej strony na ich spotkanie, jakby chcąc się o nie rozbić, leciało przysadziste kombi. Ostrza maszynki do mięsa zatrzymały się, czekając, aż dowiozą im ludzi. Artem pomachał Sawielijowi: dawaj, czekamy! I popędził z powrotem do kryjówki. Ryk uralów stawał się już całkiem wyraźny, kiedy na szosie pisnęły hamulce: pocisk kombi przybył pierwszy, z rozpędu wszedł w zakręt i zdążył przejechać przez zamykającą się już bramę. Jednak Sawielij. Sawielj! – Ja tego… Postanowiłem przełożyć urlop… – wyjaśnił już z bagażnika, wyciągając worek z cekaemem. – Skończymy tu robotę i wtedy pojadę. Artem miał wręcz ochotę go objąć, ucałować w pomarszczoną skórę. – Durne bohaterstwo – powiedział mu zamiast tego. – Zlejemy sobie jeszcze ropę z ich kamazów! – puścił mu oko stalker. – Ropę… – powtórzył Artem. – Ty masz diesla? – No. – Daj kanister! – Że co?! – Kanister daj! Daj! Ropę! Daj ropę! Wyrwał Sawielijowi plastikowy baniak z mętną cieczą i oglądając się co sekundę na ogrodzenie – gdzie przeskoczą? – tam, gdzie zrobił to Artem? – popędził z nim, podskakując, w stronę uśpionej koparki. Pij! – Artem chlusnął do wyschniętego gardła koparki płynnej tęczy z kanistra. Łykaj! Ty też chciałaś, co? Choćby z pokruszonymi zębami, choćby z krwią. Trzeba tu w końcu posprzątać. Bojowe sto gramów. Wdrapał się na gąsienicę. – Co ty robisz?! – Sawielij stał obok, na dole. – Rozpirzę w cholerę te maszty! – Artem zetknął kabelki – ostrożnie i z niesłyszalną modlitwą, jakby rozmawiał z rozbrajaną bombą. Ciężarówki ryczały już tuż, na zakręcie. Potem ucichły. Wysadzały desant? Wcisnął pedał. Dawaj! Daw-w-waj! Koparka drgnęła konwulsyjnie. Chrapnęła. Otrząsnęła się. Zaryczała. Ocknęła się. Ożyła. Ożyła!!! Tu są dźwignie. Z przodu dwie i po bokach siedzenia kolejne. Ruszył jedną – wysięgnik poszedł w górę. Drugą – rozprostował się i wyrżnął zębami łyżki w ogrodzenie – chrrus! – Te dwie dźwignie! – wydarł się na niego Sawielij. – Z przodu! Jak w czołgu! Wyłaź!

Wyłaź, matole! Daj mi! Błyskawicznie wdrapał się na gąsienicę, dał Artemowi kopniaka w tyłek, żeby ten zmiatał z kabiny. Chwycił za dźwignie. – Na bok! Bo zrobię z ciebie marmoladę! Rozsunął ręce na boki i koparka, pięćdziesiąt ton czy ile tam mogła mieć, nagle zatoczyła krąg, jak gdyby zawirowała w tańcu, obróciła się w miejscu. – Pięęęknie! Tęskniłem za gąsienicami! – zarechotał Sawielij. – Od czego zaczynamy?! – Od dalszych! Dawaj od dalszych! Sprzątnij go stąd! Za betonem wysypali się już pewnie ludzie bez dystynkcji; może rozwijali liny z hakami; a snajperzy wili gniazda w gałęziach drzew. Spóźnisz się o sekundę – będziesz spóźniony już zawsze. Dobiegł do stacji, zapominając o kolanie. Już. Już. Wydało mu się, że między gałęziami widzi ludzkie cienie. Ktoś przemknął obok bramy. – Tam jest radio! Głos! Wywołują! – zawołał z pierwszego piętra Michaiło-Igor. – Otaczają nas! Rozchodzą się dookoła! Strzelać?! – to Losza z dachu. Za oknem pomieszczenia kontrolnego powoli sunęła otulona spalinami wskrzeszona koparka, wznosząc już swoją jedyną pokrytą trupimi plamami rękę do ciosu. – Wzywamy! Natychmiast! – stłumionym, komarzym głosikiem odzywały się słuchawki. Kogo teraz przypiliło?! Co tak wcześniej wszyscy milczeliście, jakbyście nabrali wody w usta? Nie było czym oddychać. Artem szarpnął za klamkę, szeroko otworzył okno. Zaczął oddychać słodkim dymem; teraz usłyszał jeszcze raz: nosowym głosem, przez megafon: – Nakazujemy! Natychmiast! Opuścić! Budynek! I! Złożyć! Broń! Obiecujemy! Zachować! Was! Przy życiu! W przeciwnym! Wypadku! – Tamten! Dalszy! – Artem machnął przez okno. Koparka zagrzechotała zardzewiałymi kośćmi, powlokła się tam, gdzie jej pokazano. Starczy jej sił? Starczy tęczy? – Artem! – zebrawszy siły, zapiszczały słuchawki na stole. – Słyszysz mnie, Artem?! Podniósł je zbyt wolno – nie miał ochoty wsadzać ich sobie na głowę, zatykać nimi uszu. Na dachu zaterkotał cekaem… Na postrach? Czy zaczęli szturmować?! – Kto tam?! – Artem! To ja! Tu Polatucha! Polatucha, Artem! – Co? – Polatucha, Artem! Ja! Dwa Rh–! No?! To ja! – Co ty? Słyszałeś mnie?! Słyszałeś?! Czerwoni zagłuszali cały eter! Nie zwariowałem! Cały świat! Tylko my, idioci, siedzimy pod ziemią! Zaraz rozpieprzę te zagłuszarki w drobny mak! Powiedz Młynarzowi… Powiedz mu… Że ja… – Czekaj! Słyszysz mnie? Stój, Artem, nie rób tego… Zaczekaj!

– Nie mogę! Nie mogę czekać! Tu są czerwoni… Czerwoni są dookoła. Zaraz będą szturmować. Zmiażdżą tu nas. Ale zdążymy wszystkie zagłuszarki wysłać w… – Nie! Nie zmiażdżą! Możemy… Dogadamy się! Nie ruszaj niczego! Cekaem znów ogarnął paroksyzm, huknęło też wewnątrz budynku: z pierwszego piętra także strzelali. – Z kim?! Z czerwonymi?! Dogadacie się?! – To nie czerwoni! Nie czerwoni, Artem! Ciężko i potężnie łupnęło za oknem. Jeszcze raz. Zabrzmiał głośny diabelski zgrzyt, jak podnosząca się żelazna kurtyna od horyzontu do horyzontu. Jęknęła tubalnie zmęczona stal. I nieśpiesznie, majestatycznie zawalił się skoszony maszt – wzdłuż budynku, wzdłuż niemal całego terenu; zatrzęsła się ziemia. – Za późno! Tu już wszystko leci w pizdu! – Nie! Nie możesz tego niszczyć! Ja wiem! Wiemy o zagłuszarkach! To nie to… Nie to, co myślisz! Mogę ich zatrzymać! Nie będzie szturmu! Po prostu zaczekaj na mnie, Artem! Zaczekaj! Wszystko wyjaśnię! Znów zazgrzytało i jęknęło. – Kto to?! Mów! Dlaczego?! – Artem zerwał słuchawki, wychylił się przez okno. Z ogrodzenia zwisał szary człowiek, ukrzyżowany na drucie kolczastym, chciał się wyplątać, ale cała siła uszła mu z rąk. Koparka zaświszczała i zamachnęła się jeszcze raz. – Wstrzymać ogień! Zatrzymajcie! Szturm! Zakon! Młynarz! – piszczał komar Polatucha do kogoś z boku. – Artem! Artem! Oni zaczekają! Ty też zaczekaj! Już jadę! Słyszysz?! Artem! Cekaem się uspokoił. Szarzy się wycofali czy to snajper odnalazł Loszę? Bum! I jeszcze jeden baobab puścił cementowymi korzeniami zeschłą ziemię, a wierzchołkiem obłoki, i zaczął okropnie, niechętnie się przechylać. My dwaj jesteśmy jednej krwi? Jednej, Polatucha? Jeśli nie z tobą, to z kim?! – Stój! Stóóóóój!!! – Artem po pas wysunął się na zewnątrz, żeby Sawielij mógł go dostrzec. Koparka zawahała się. A maszt, i tak już ścięty, zaczął ciężko opadać na ziemię obok okna. Artem wypuścił z ust czarny dym i uwierzył słuchawkom. Nie potrafił nie uwierzyć. – Czekam! Czekam, Polatucha!

– Ile pan ma lat? – zapytał Artema Michaił. Igor to był ten trochę niższy, subtelniejszy. Michaił był grubiej ociosany, bardziej niedbale; i powolniejszy przez nadmiar ciała. W końcu Artem zaczął ich odróżniać. – Dwadzieścia sześć – powiedział Artem. – W marcu skończone. – Znak zodiaku Baran? – zainteresował się nie wiedzieć czemu Igor. – Nie mam pojęcia. Trzydziestego pierwszego. Jeszcze dzionek i urodziłbym się pierwszego kwietnia. W prima aprilis. Pewnie trzeba było zaczekać.

– Baran. Uparty. – Dwadzieścia szeeeeść? – Michaił uniósł czarne brwi. – O kurde, nie dałbym tyle. – A ile byś dał? – Nie wiem. Czterdziechę? – Dzięki, ku… – Nie słuchaj głupoli – Arsenij wyrwał sobie włos z brody. – Dla nich każdy, kto ma więcej niż dwadzieścia, to od razu czterdziestolatek. – A wy ile macie? – Ja siedemnaście. – Ja dziewiętnaście. – Dziwne – zauważył Artem po zastanowieniu. – Nie macie jeszcze dwudziestki, a obaj urodziliście się na powierzchni.

Czy Artem zdziwił się, kiedy zatrzymała się przed bramą? Zdziwił. Ta sama opancerzona terenówka, która próbowała nafaszerować go ołowiem, goniła go po Twerskiej. Ta sama. Odsunęły się ciężkie drzwi, w pył zeskoczył Polatucha: bez maski. – Jestem sam! Wpuść mnie! Terenówka zatrzasnęła się, cofnęła, do Szosy Entuzjastów, do wiatraków. Artem przejrzał obraz z kamer, dopiero potem uchylił bramę Polatusze. Ten potrząsnął głową, wydął policzki, spojrzał na Artema, zezując. Objął go. – Chujowo wyglądasz, bracie. – Robota na otwartym powietrzu. – Taa. Robótka. Nieźle nawyprawiałeś. – Ja?! – Stary cię ochrzani. Chodźmy do radia. Artem wprowadził gościa do środka. Na korytarzu czekał Arsenij z synami. Losza patrzył z dachu między drzewa, Sawielij zwinął się w koparce w kłębek, żeby nie wyszukali go snajperzy. Szarzy ludzie obiecali zawieszenie broni, ale nie podali warunków. Niepokojące. – Kto to? – podejrzliwie kiwnął na przybyszy Polatucha. – Ludzie. To są ludzie, bracie. Żywi ludzie z innego miasta. Z Muroma. Przyszli ciebie i mnie ratować. – Z Muroma? – zapytał Arsenija Polatucha. – To gdzieś na północy? – Od Moskwy na wschód – odparł tamten. – A przed kim nas będziesz ratował, ojczulku? – spytał Polatucha. – Przed diabłem rogatym? – Takiego jak ty to co najwyżej przed samym sobą – uśmiechnął się do niego Arsenij. – I gdzie twój Młynarz? – Artem minął radiotelegrafistę i ruszył w stronę pomieszczenia

kontrolnego. – Mnie też już świerzbi… Tylko na sekundę obrócił się do Polatuchy plecami. Zabrzmiały szybkie cyknięcia. Odwrócił się – słysząc cyknięcia, czując szron na plecach, słysząc bulgotanie – a przybysze leżeli już rozrzuceni na podłodze, wszyscy trzej. I Polatucha przestępuje już wokół nich jak żuraw, dobija każdego w głowę, z góry na dół. Zobaczył Artema i rzucił stieczkina na ziemię. Podniósł ręce. Tylko pół minuty, a zabił na zawsze trzech ludzi. – Ty… Co ty… Dlaczego… Automat zaczepił mu się muszką o skafander, ręce mu się trzęsły, ale Polatucha był człowiekiem cierpliwym – zaczekał, póki Artem porządnie w niego nie wyceluje. – Ludzie… Z Muroma… Do nas! Ty bydlaku! – Spokojnie. Spokojnie, Artem. Nie trzeba. – Draniu! Skurwiłeś się! Skurwiłeś?! – Posłuchaj. Uspokój się. Już. Już. – Co już?! Co?! Dlaczego to zrobiłeś?! Arsenij i Igor nie przestali się jeszcze uśmiechać. W czole dziura, a usta się śmieją. Michaił był poważny. Cała podłoga była teraz zalana lepką krwią: nie da się nie wdepnąć. – To szpiedzy. Mamy rozkaz, Artem. – Jaki?! Kto?! Od kogo?! – Rozkaz. O dekonspiracji. To znaczy o przeciwdziałaniu dekonspiracji. Młynarz… Niech on wyjaśnia. – Na kolana! Ręce za głowę! Żebym je widział! Idź na kolanach! Do pomieszczenia kontrolnego! Tutaj! Dawaj! Gdzie twój Młynarz?! Gdzie on jest?! – Daj… Ja tylko… Nic… Nic nie robię. Zaraz… Dostroję się. Już. Nie denerwuj się. Rozumiem cię. Towarzyszu pułkowniku? – Słuchawki na stół. I odejdź. Do kąta. – Artem? – zachrypiało w głośniku. – Artem, jesteś tam? – Co to jest?! To wszystko – co to jest?! Mów, co to! Liczę do trzech, jasne?! Ty stary… Co tu się dzieje?! Po co ten klosz nad Moskwą?! Po co ukrywać przed nami cały świat?! Dlaczego mnie okłamywałeś?! Po co?! Ty gnido… Stara… Beznoga… Po co przez cały czas mnie okłamywałeś?! – To nie klosz, Artem – Młynarz przełknął wszystko, nie udławił się. – To nie klosz! To tarcza! – Tarcza?! – To tarcza, Artem. Te zagłuszarki nie kryją świata przed Moskwą. One kryją Moskwę przed światem. – Po co?! Co to w ogóle…

– Wojna nie jest zakończona, Artem. Nie tylko my przeżyliśmy. Nasi wrogowie też. Ameryka. Europa. Zachód. Zachowali arsenał. I nie dobijają nas – tylko – tylko! – dlatego, że są przekonani, że wszyscy zdechliśmy, że niczego tu już nie ma! Że wszystko jest zniszczone. Jeśli dopuścimy do dekonspiracji… W jakikolwiek sposób… Radio czy infiltracja… Jeśli jakoś się wywiedzą, a chcą! Zetrą nas tu w pył. Wszystkich. Słyszysz mnie?! Nie wolno niszczyć tych zagłuszarek! Nie waż się ich ruszać! – Wojna skończyła się sto lat temu! – Nigdy się nie skończyła, Artem. Nigdy.

17 // Słuszna decyzja W lusterku wstecznym zostały: opuszczona stacja radiowa, dziesięć ocalałych masztów, koparka z uniesionym ramieniem, które w końcu nie zadało ciosu, newralgiczny skręt z Szosy Entuzjastów w Szosę Objezdną, nie trzy ani cztery, lecz sześć opancerzonych ciężarówek z zębatymi zderzakami i cekaemami na dachach, sznur ludzi bez dystynkcji i sznur znów obracających się na wietrze śmigieł. Mnóstwo rzeczy było teraz za nimi, a jednak udało im się zmieścić w zapylonym kwadraciku. Wydawały się ogromne, a okazały się malutkie. Nie zmieścili się tylko Arsenij i jego dwaj synowie. – Co z nimi? – spytał Artem. – Można by ich chociaż pochować. – Posprzątają to i bez ciebie – powiedział Polatucha. – I po mnie, i po tobie. Wyjechaliśmy. Rozluźnij się. W lusterku nie zmieścił się jeszcze psi wykop. Sawielij i Losza siedzieli obok, na szerokiej tylnej kanapie. Artem, kupując sobie nietykalność, doliczył ich do transakcji. Japończyk Sawielija wzbijał pył z tyłu, przywiązany do terenówki, wzięty do niewoli. Stalker nie zgodził się go porzucić. – Podejrzane typy – włączył się do rozmowy Sawielij. – Od razu tak pomyślałem, jeszcze kiedy zobaczyłem ich na trasie. – Szli tu piechotą z Muroma – powiedział Artem. – Podobno mają tam piękny monastyr. Biało-błękitny. – Mówili, że z Muroma, i mówili, że piechotą – poprawił go Polatucha. – Może śmigłowiec wysadził ich dziesięć kaem stąd. Dali im legendę do nauczenia się na pamięć, i naprzód. Cały czas ktoś próbuje do nas przeniknąć. Wciąż się złażą, bydlaki. – Ale to oni zawołali mnie do radiostacji… – pomyślał na głos Artem. – Kiedy mnie wywoływałeś. Po co im to było? – Nie wiem – przyznał Polatucha. – Ale miałem wyraźny rozkaz. – A mnie to, nawiasem mówiąc, od razu coś zadzwoniło pod czaszką – Sawielij przysunął się bliżej do rozmawiających. – Jak usłyszałem angielski w odbiorniku, to od razu: oho! Pedryle jednak nie wykitowały! Czyli my tu myślimy, że zgnietliśmy ich na miazgę, a ci sobie piosenki śpiewają. I myślę wtedy: a co dalej? Przecież nie pozwolą nam spokojnie oddychać! Przecież oni tylko o tym marzyli – żeby nas rozwalić! Skolonizować! Ci Rotszyldowie, cała ta światowa pedrylska międzynarodówka. I od razu, jak babcię kocham: a to nie oni nas tak w tym metrze trzymają mordą w gównie? Losza cmoknął bezzębnymi ustami; co miał na myśli? Zatęsknił za domem? – Aha – burknął zza kierownicy Nigmatullin. – Jeszcze czego. Mieliby się brudzić. Od razu

walną w nas rakietami, jak tylko nas wyniuchają. A czym mamy je przechwytywać? Ni cholery nie zostało. – Nie no, teraz wszystko jest jasne. Jak to wyjaśniliście, to od razu wszystko wskoczyło na swoje miejsce! – cmoknął Sawielij. – Wszystko się połączyło. Te zagłuszarki. Bo jadę tak, kurde, i myślę: no jak to? Po co? To, co Artemij mi wciskał: Linia Czerwona, oszukują ludzi, zamknęli ich pod ziemią – no przecież to jakieś brednie. Oczywiście nie gniewaj się, bracie. Jaki w tym sens? Jadę tak i zdaję sobie sprawę: chłopak z ciebie dobry, ale pleciesz bzdury. Serce mi podpowiada: gówno prawda. Tak nie może być. Żeby nasi naszych tak po prostu, za nic. A kiedy wy to wyjaśniliście, to serce zrobiło tak: o! W punkt. Czułem przecież, że to za gładko poszło. Że tyle lat nas cwele nie ruszali. Niby wszyscy przeżyli tacy radośni. Teraz wszystko jasne. Co nie, Artem? – Tak. Minęli Moskiewską Obwodnicę: jedni jechali w martwym korku w prawo, drudzy w lewo w takim samym, a oni z powrotem do Moskwy – żeby żyć, dożyć, ile komu było sądzone. Dobra to była terenówka: skórzane siedzenia, pancerz grubości palca, do tego jakaś aparatura. Silnik przyjemnie mruczał, Nigmatullin prowadził sprawnie, mumie przelatywały szybko jak klatki w filmie, jakby to był jeden człowiek. – Dobry samochód – powiedział Artem. – Nie wiedziałem, że takie mamy. – Teraz mamy. Artem żuł od środka policzek – zamiast zapytać Polatuchę o całą resztę. Nie chciał przy ludziach. Potem jednak nie wytrzymał. – A ja już widziałem ten wóz. Przy stacji Ochotnyj Rjad. – Znam sprawę. – Myślałem, że już tam zostanę. – Ale jednak nie zostałeś. – Dlaczego? – Poznaliśmy cię. W końcu jesteś swój. Jak mielibyśmy to zrobić swojemu? – A gdybyście nie poznali? Gdybym był w masce przeciwgazowej? – Wtedy byśmy… Po kiego wała szlajałeś się z radiostacją? Zagłuszarki też nie pokrywają całego sygnału. Wygaszają wszystko, co napływa, ale nie zawsze to, co wychodzi. Trzeba działać indywidualnie. – A jak szukacie? – Szukamy – Polatucha poklepał po przyrządach. – Tu jest generator. Dobry samochód. Sawielij się poruszył: coś mu jeszcze leżało na duszy. – A czemu nie powiedzieć ludziom? Nie byłoby takich wpadek… Tak jak teraz napartoliliśmy. – Żeby nie było paniki – powiedział Polatucha. – A poza tym… Jedni mają krewnych tam, inni siam… W końcu to Moskwa. Zaczną się rozłazić. A wtedy na pewno dojdzie do

dekonspiracji. Nawet w Zakonie nie wszyscy wiedzą. – Nie wszyscy – skinął głową Artem. – No, ja też niby mam tam rodzinę – odezwał się Sawielij. – Ale jeśli to taka historia! Mielibyśmy tym mendom sami się wazelinką posmarować? Nigmatullin za kierownicą poparł go niewyraźnie. – Nie bądź zły na starego – odwrócił się do Artema Polatucha z przedniego siedzenia. – No, nie powiedział. Sam dopiero rok temu się dowiedziałem. Z pewnością miał taki zamiar. – Z pewnością. – To była słuszna decyzja, bracie – powiedział Polatucha. – Że z nami pojechałeś. Naprawdę. Wszystko będzie dobrze. – I całej Moskwy tak pilnujecie? – zapytał Artem. – Wszystkich osłaniacie? – My. My, Zakon. My pilnujemy, a nie wy. My osłaniamy. – A ja codziennie na powierzchnię… Na czterdzieste piąte piętro… Codziennie się łączyłem. I co? – Co? – Co, nie słyszeliście mnie? – Słyszeliśmy i widzieliśmy. – Ale ja przecież de-kon-spi-ro-wa-łem was! Nas! Wszystkich! Polatucha popatrzył na Nigmatullina. Potem odwrócił się do Artema. Jego oczy zezowały. – Młynarz powiedział, żeby cię nie ruszać. – Dlaczego? – No, w końcu ty jakby… Należysz do rodzinki. Niezręcznie by było. – Zatrzymaj się – odparł Artem. – Niedobrze mi. Nigmatullin posłuchał. Dał Artemowi zwymiotować na zewnątrz. Na poboczu zostały: lewa wódka z pokruszonymi zębami, cały świat, żywy i rozgadany, i umieszczona gdzieś na nim śnieżnobiała twierdza z błękitnymi kopułami. Widać nie wolno było wnosić tego w sobie do domu, do metra. Teraz można się było przespać. – Złapałeś radiację? – zapytał podejrzliwie Polatucha sennego Artema. – Zemdliło mnie – odpowiedział tamten.

Otworzył oczy, a tu już Moskwa. Jechali nabrzeżem. Zapadał wieczór. Minął ledwie jeden dzień. Ale bywają takie dni. Artem nie poznawał miasta za szybą. Moskwa była ta sama co rano. Ale on miał nowe oczy. Czuł się dziwnie. Dziwnie i głupio. Wszystko wokół stało się teraz nieautentyczne: porzucone domy to dekoracje, puste pałace –

złudzenia, trupy w samochodach – manekiny. Patrzył wcześniej przez kalejdoskop, widział w nim przepiękny oszałamiający miraż; licho go podkusiło, żeby go rozebrać – i w rękach została mu pomalowana tekturka i różnobarwne kawałki szkła. A jak marzyć o tekturce? Próbował znów kochać Moskwę i znów za nią tęsknić – nie potrafił. To już tylko gra. Cała jest przecież pustą w środku makietą i ludzie, którzy w niej zginęli, to tylko modele ludzi, a ich nieszczęście jest zlepione z papier-mâché. Wszystko zostało tak urządzone dla widzów: którzy byli niby pod ziemią, a w rzeczywistości – za oceanem. To dopiero odkrycia dokonał. Naprawdę wielkiego: odkrył w końcu całą Ziemię, wszystkie kontynenty naraz. I bezużytecznego – w trzy tygodnie niczego z tą wiedzą nie zrobi. Zresztą czy to trzy tygodnie mu zostały? Napromieniowanie się kumuluje, a ile on tam jeszcze radów się nawdychał? Może dwa, a nie trzy. Przejechali wzdłuż rzeki, obok Kremla. Kreml stał calutki, a też udawał zdechłego. Przypomniało mu się, jak nadzorcy na Schillerowskiej na wszelki wypadek rozbijali martwym ludziom głowy prętami zbrojeniowymi, żeby nie pogrzebać żywego. Że niby ufaj, ale sprawdzaj. Czyli co, Młynarz ma rację? To jest tego warte? Okłamują ludzi, owszem: ale dla ich ocalenia. Tak? Można jakoś z tym żyć? Choćby dwa tygodnie? Zapytamy Młynarza.

Na Borowickiej wszyscy przeszli dezaktywację. Loszę i Sawielija dokądś zabrali, obiecali nie robić im krzywdy. Polatucha poprowadził Artema ciemnymi korytarzami na Arbacką, do Młynarza. Artem się nie odzywał: jakby smoła skleiła mu zęby. Polatucha pogwizdywał męcząco. – Co się działo w Rzeszy? Jak się wydostałeś? – zapytał jednak, kiedy piosenka zatoczyła trzecie kółko. – Groza – powiedział Artem. – Myślałem, że zdechnę. Tamten zabrał mi list. Dietmar. – Wiemy. – Widzisz – nie patrząc na Polatuchę, zażartował Artem. – Wszystko wiecie. Jak widać, tylko ja ni cholery nie wiem. – Wybacz, braciszku – poprosił tamten. – Naprawdę chciałem cię stamtąd wyciągnąć. Ale tu się zaczął taki achtung. Z czerwonymi, z Rzeszą. – Tak właśnie pomyślałem. – Zameldowałem staremu. Powiedział: zorientujemy się. Nie bądź na niego zły. – Nie jestem. – Teraz wszystko się rozstrzyga. Nie starcza nam ludzi. Właśnie cię tu przyprowadziłem, a

sam od razu biegnę do czego innego. U czerwonych zaczął się głód. Wszystkie grzyby im zgniły. Ludzie atakują kordony. Ta wojna to jest teraz dla nich ostatni sposób, żeby uspokoić głodujących. Może przeskoczyć na Hanzę. I w ogóle na wszystkich. Trzeba ich powstrzymać. A oprócz nas jak zwykle nie ma kto tego zrobić. Bój to jest ich ostatni. – Widzisz, jakie te grzyby… Jakie się ważne okazały – powiedział Artem. – Okazały – zgodził się Polatucha; pogwizdał jeszcze. – Co z Młynarzem? – Powiedziane było: dostarczyć cię całego i zdrowego i spełniać wszystkie twoje kaprysy – odpowiedział Polatucha. – Jasne. – Ja jestem mały człowiek. Nie chcę, braciszku, zaglądać tam, gdzie nikt mnie nie prosił. Uważam, że każdy powinien się zajmować swoimi sprawami. A do cudzych się nie pchać. Kim ja jestem, żeby decydować? Rozumiesz mnie? Artem w końcu na niego popatrzył. Uważnie – żeby naprawdę zrozumieć. – W sumie to nie jesteś taki mały – oznajmił.

– Artem! – pułkownik wyjechał mu na spotkanie zza swojego biurka. Artem stał niemy: wszystkie jego przygotowane przemowy skwaśniały mu w ustach jak świńskie mleko, zwarzyły się; wypluł je jeszcze, nim wszedł do gabinetu, a na języku i tak została mu gorzka serwatka. – Posłuchaj… – powiedział mu Młynarz. Artem słuchał. I badał wzrokiem gabinet. Biurko zawalone papierami. Mapy na ścianach; są tam zagłuszarki? Linie obrony Moskwy? Ścienny wykaz chłopaków, poległych podczas szturmu czerwonych na bunkier. Gdzie się podziały ich dusze – Dziesiątego, Ulmana i spółki? Może siedzą w tym papierku, wdychają wódkę z opróżnionej do połowy szklaneczki. Pięćdziesiątką pewnie spiły się jak bela dwa plutony: duszy wiele nie trzeba. – Zatuszujemy tę sprawę – oznajmił Młynarz. – Dogadam się. To moja wina. To ja cię nie uprzedziłem. – Bo to naprawdę nie byli czerwoni? – zapytał Artem. – W ciężarówkach? W stacji radiowej? – Nie. – Ale to też nie nasi? Chyba nie naszych zabijałem? – Nie, Artem. – Kto to? Czyi to byli ludzie? Młynarz się zawahał: myśląc jakby, czy chłopakowi potrzebna jest prawda. Co on z nią będzie robił? – Napromieniowało cię, tak? – podjechał bliżej do Artema; zatrzymał się tak, żeby nie

zasłaniać sobie światła. – Czyi to byli żołnierze? – Hanza. To ludzie Hanzy. – Hanza? A wiatraki… Kto zbudował wiatraki? Słyszałem o politycznych wysyłanych przez Linię Czerwoną… Zsyłanych… Z Bulwaru Rokossowskiego… Z Łubianki… Do budowy. – Artem – pułkownik jedną ręką potarł zapalniczkę, zapalił papierosa. – Chcesz? – Tak. Poczęstował się. Zapalił. Pooddychał pełną piersią. Wyregulował nieco ostrość. Nie przerywał starszemu stopniem, nie pomagał mu. – Artem. Zdaję sobie sprawę, że nie będzie ci łatwo przyjmować wszystko na wiarę. Teraz. Ale sam pomyśl – czy Linia Czerwona będzie cokolwiek budować dla Hanzy? Swojego zagorzałego wroga? – Nie. – Zgadza się. Nie będzie. Wszystko sami zrobili. Mają wystarczająco dużo… I robotników, i sprzętu. – A ciała w wykopie… Tam jest wykopany dół. Cały zawalony ludźmi. W takim razie kto to jest? Młynarz pokiwał głową: wiedział o dole. A o psach? – Szpiedzy. Dywersanci. Potencjalni szpiedzy i potencjalni dywersanci. – To Hanza przed nami, przed wszystkimi… Przed wszystkimi… Przez te wszystkie lata? Ukrywała? Usunęła, starła! Całą Ziemię? – Żeby ocalić Moskwę. – A co oni… Co ten Zachód, Amerykanie… Dlaczego nie bombardują innych miast? Przecież sam słyszałem! Piter! Władik! Jekat! Wszystkie istnieją! Wszyscy tam… Coś tam paplają… Spokojnie. Po rosyjsku! Wszyscy istnieją! Kraj istnieje! Tylko nas nie ma? Co z tą wojną? Trwa? – Tam… A co ty wiesz o „tam”? Pół godziny słuchałeś radia. To wszystko radiowa gra, Artem. Skąd masz wiedzieć, gdzie są nasi, a gdzie obcy najemnicy? Gdzie są ich dywersanci? Co jest w ogóle teraz nasze oprócz metra? Nic! Tylko metro nam zostało! Gdzie tam jest prawdziwe życie? Rozsadzili agentów jak pająki w pajęczynie. „Tu Władywostok, chodźcie do nas. Tu Petersburg, chodźcie tutaj!” A tych, którzy schodzą się do nich z wiosek, załatwiają na miejscu. Kulka w czoło. Nie ma żadnej Rosji! Wszystko stało się tak, jak się tego obawialiśmy. Zbombardowali nas, zmiażdżyli, zagarnęli. Jeśli nie wytrwamy. Jeśli pozwolimy im się dowiedzieć, że przeżyliśmy. To będziemy następni. Mamy jedną szansę ratunku, Artem. Udawać martwych. I zbierać siły. Żeby wrócić. – A jeśli do nas idą tak po prostu? Nasi? Tak samo, z wiosek? Nie dywersanci, tylko nasi? Ludzie? Rosjanie? Prawdziwi?! – To stan wojny, Artem. Nie ma możliwości, żeby wszystkich sprawdzić. Wrogowie, i

kropka. – A jeśli przyjdą nie ze wschodu, tylko z zachodu? – Wszystkie główne kierunki są kryte. – A zagłuszarki? – To niejedyna stacja. – Czyli i tak niczego bym nie… Niczego bym nie osiągnął? – Nawet byś nie zdążył, Artem. Dobrze, że Polatucha cię stamtąd wyciągnął. Gdybyś obalił jeszcze choć jeden maszt, nie zdołałbym się już z nimi dogadać. A mieli rozkaz w ogóle nie brać jeńców. Artem wciągnął dym, chwycił rozpełzające się na boki słowa, ustawił je w szyku. – Ale obserwowaliście mnie? Kiedy wchodziłem na Trikolor? Na wieżowiec? Usta pułkownika drgnęły: Polatucha się wygadał. – Wiedzieliśmy. – Dlaczego nie zatkaliście mi ust? – Dlatego że. Jesteś nasz. Chociaż ja… To, co ci już powiedziałem. – A pan – pan kiedy się dowiedział? Jak? – Zostałem wprowadzony w sytuację. Jakiś czas temu. Artem zaciągnął się. Usiadł na ziemi, oparty plecami o ścianę: nie było krzesła. Teraz Młynarz na swoim wózku był od niego nawet wyższy. W końcu w sumie powinien być wyższy od Artema. Kiedyś był, kiedy miał nogi zamiast kół. – Wie pan, Światosławie Konstantinowiczu… Podczas naszej ostatniej rozmowy. Bardzo przekonująco mi pan wtedy dowodził, że jestem schizolem. – Zrobiłem to, żeby cię chronić. Żebyś nie nawyprawiał… Wszystkiego, co nawyprawiałeś. – A dlaczego nie dało się po prostu wyjaśnić? Czy jednak jestem schizolem? Co? – Artem. – Niech pan powie. Schizol czy nie? Niech pan po prostu powie. – Posłuchaj. Twoja historia z czarnymi. To twoje przekonanie, że mogłeś uratować świat. Że byłeś przez nich wybrany. Że ludzkość przez ciebie zginie. Jak ci to powiedzieć… Jak ci coś takiego powiedzieć po prostu? Cała ta jego historia z czarnymi. Cała ta jego historia. Cała. – To wszystko nie miało znaczenia, tak? To, że ich rakietami… To niczego nie zmieniło, tak? Nigdy nie byliśmy tu, w Moskwie, ostatnimi ludźmi na Ziemi. A czarni nigdy nie byli naszą jedyną nadzieją. Nie uratowałem ich, bo… bo tak – i nic strasznego się nie stało. Świat, jak żył, tak dalej żyje. A gdybym uratował – no, byłoby kogo w zoo pokazywać. Anioły z nich były czy nie – wisi wam to. Żaden cud, takie tam kuriozum. Śmiać mi się chce. To śmieszne, jaki ze mnie głupi dupek, tak, Światosławie Konstantinowiczu? – Nie. – Śmie-e-eszne – zaoponował Artem.

Niełatwo było mu śpiewać, niełatwo publicznie się wypowiadać: tak jakby przeszkadzało mu wole. – Próbowałem ci to objaśnić. Mówiłem ci przecież, że za bardzo jesteś na nich zafiksowany. A biorąc pod uwagę twój stan, nie miałem prawa zdradzić ci istnienia tarczy. – Mój stan – powtórzył Artem. – Tak. Rzeczywiście, schizol. Najpierw myślałem, że ratuję świat, potem, że go zgubiłem. Mania wielkości. – Po prostu nie byłeś wystarczająco dobrze poinformowany. Musiałeś się domyślać. Ale teraz z tobą rozmawiam i przekonuję się, że zupełnie trzeźwo rozumujesz. To nie twoja wina. A czyja? Artem spojrzał w żarzący się koniuszek papierosa jak w lufę. Przypominał kieszonkowe, samodzielnie skręcane piekło. Zawsze przy sobie. – Bardzo wielu rzeczy musiałem się domyślać – potwierdził. – Jeśli sądzisz, że to wszystko łatwo mi przyszło… – Nie sądzę. Po prostu byłem idiotą. Po co ja to wszystko w ogóle robiłem? Myślałem kiedyś, że Anię… Myślałem, że pana… Chłopaków… Ojczyma. Na powierzchnię. Żebyśmy mieszkali… W mieście. Razem. W domach. Myślałem. Wyobrażałem sobie. Choćby w tym klasztorze… Wszyscy razem. Albo pojechać… Koleją. Obejrzeć kraj, ziemię. To było marzenie. Gdyby świat wciąż istniał, tak sobie myślałem. Wtedy to bym… A pan wszystko wiedział. Myśli pan, że trzeba ludzi okłamywać? Dlaczego im nie powiedzieć? Niech sami wybierają, co komu pasuje… Jeśli chcą iść, to niech idą! – Znów zaczynasz gadać jak głupi… – zasępił się Młynarz. – Wyjdą poza Moskwę. I co? Wytłuką ich tam jednego po drugim! Wszystkich! Na razie jesteśmy razem. Metro to nasza twierdza. Twierdza oblężona przez wrogów. My wszyscy – nie tylko Zakon, ale wszyscy ludzie – jesteśmy garnizonem. I nie będziemy tu na zawsze. Zbieramy siły do uderzenia. Do kontrataku. Jasne? Wyjdziemy stąd. Ale nie żeby się poddać! Nie z białą flagą! Nie uciekniemy! Wyjdziemy stąd, żeby odebrać im to, co nasze! Musimy odbić naszą ziemię! Rozumiesz czy nie?! A teraz nikt tam na ciebie nie czeka! – Tu też nikt na mnie nie czeka. – Nieprawda. Nie wzywałem cię po to, żeby ci się żalić. I nie po to cię stamtąd wyciągałem. – A po co? Młynarz odjechał do swojego biurka twierdzy, pociągnął do siebie szufladę, pogrzebał w niej, marszcząc czoło, wyjął coś. – Jest. Sam podjechał do Artema, wyciągnął do niego zaciśniętą pięść. Powoli rozwarł palce. Nie teatralnie, ale jakby walcząc sam ze sobą. Na jego dłoni leżał nieśmiertelnik. Z jednej strony było na nim wygrawerowane „Jeśli nie my, to kto?”. Artem wziął go. Oblizał suche wargi, odwrócił. „Czarny Artem”: imię nadała mu mama, nazwisko wymyślił sam. Jego nieśmiertelnik. Ten sam, który Młynarz odebrał mu rok temu. – Weź.

– To… Co to? – Chcę, żebyś wrócił, Artem. Wszystko przemyślałem i chcę, żebyś wrócił do Zakonu. Artem tępo patrzył na swoje nazwisko: bezsensowne, nic już nieznaczące. To była jego skrucha, palący krzyż, przypomnienie sobie samemu o sobie samym. A teraz co? To nie jego wina, jedziemy dalej. Pogładził palcem czernione rowki liter. Krew huczała mu w uszach. – Za co? Za to, że zdekonspirowałem Moskwę? – Nie wydam cię im – odpowiedział mu Młynarz. – Jesteś naszym człowiekiem. Niech się udławią. Artem dopalił papierosa: zatrzymał się tam, gdzie zaczęło mu parzyć palce. Im. – A wam po co jestem potrzebny? – Teraz każdy się liczy. Trzeba powstrzymać czerwonych. Za wszelką cenę. Załatwić sprawę z faszystami. To ostatnia szansa, by powstrzymać wojnę, Artem. Inaczej nie będzie tu żadnych sygnałów, ale nie z powodu zagłuszarek… Tylko przez nas samych. Sami zrobimy całą robotę za Zachód. Nawet nie będą mieli okazji się zdziwić. Rozumiesz? – Rozumiem. – No! Jesteś z nami czy nie? Tylko podłatałbym cię trochę i do szeregu! – A co z moimi ludźmi? Sawielij, Losza. Co z nimi zrobicie? – Weźmiemy ich na wychowanie. Skoro załatwiłeś im dostęp do tajemnicy państwowej. – Do Zakonu? – Do Zakonu. Z tego, co rozumiem, zdobyliście stację radiową we trójkę. Dobra rekomendacja. To wszystko? Przesunął ręką po czaszce; Saszeńka goliła. – Napromieniowałeś się – powiedział Młynarz twierdząco. – Położymy cię w szpitalu. Poleżysz, zobaczymy co i jak. A potem… – Światosławie Konstantinowiczu. Mogę o coś spytać? A co było w kopercie? – W kopercie? – W kopercie, którą mieliśmy przekazać Rzeszy. – A – Młynarz spochmurniał, przypominając sobie. – Ultimatum. Ultimatum od Zakonu. Żądanie natychmiastowego przerwania operacji i wycofania wszystkich sił. – I tyle? Pułkownik obrócił się w miejscu. Kopcący skręt w jego zębach zatoczył krąg, postawił zasłonę dymną. Wydusił: – Ultimatum od Zakonu i Hanzy. Nasze i ich. Wspólne. Kropka. Czekają na ciebie, Artem. Artem rozsunął sznurek, wsunął głowę w pętlę, ściągnął w dół nieśmiertelnik, schował go pod koszulą. – Dziękuję za zaufanie. Myślał przy tym: a dlaczego to nie jego zabili w bunkrze? Czy to wina Polatuchy? Gdyby przekreślili wtedy Artema czerwoną kreską, to byłoby to dla niego lepsze czy gorsze? Wyszło

mu to na dobre, że się dowiedział? W imię czego zdycha teraz od napromieniowania? Byłby właśnie tu, z chłopakami, u Młynarza w gabinecie. Byłby literkami na liście, zawsze pijany i zawsze wesoły. – Jeszcze powojujemy! – obiecał pułkownik. – Tylko trzeba cię… – Nie trzeba mnie nigdzie kłaść. I tak wszystko o sobie wiem. Co się dzisiaj szykuje u chłopaków? – Co się szykuje? – Polatucha mi powiedział. Operacja. Przeciwko czerwonym. Mówił, że nie starcza im ludzi. Młynarz pokręcił głową. – Padasz z nóg, Artem! Gdzie ci na akcję? Idź, odpocznij, jest tam pewna osoba… Porozmawiaj z nią. – Idę z nimi. O której? – Po co? Dokąd? – Młynarz rzucił niedopałek na ziemię. – Co ty tak nie możesz usiedzieć na dupie?! – Bardzo chcę coś zrobić – powiedział Artem, opuszczając słowa „na ostatek”. – Nie leżeć, tylko w końcu zrobić coś z sensem.

– Trochę jak pokój widzeń. – Chcesz, to się przejdziemy. – Chcę. Popchnęła drzwi, wyszła pierwsza, Artem za nią. Arbacka była jak carskie komnaty, jak Rosja z marzenia: napuszona, biało-złota i bezkresna. Było tu gdzie iść – trafiła w dziesiątkę. – Co się z tobą stało? – Nic. Złapałem trochę promieniowania. Jeśli mówisz o fryzurze. – Mówię tak w ogóle. – W ogóle? W ogóle… A ty wiedziałaś? O radiu? – Nie. – Nigdy wcześniej ci nie opowiadał? – Nie, Artem. Do tej pory nigdy mi o tym nie opowiadał. – Rozumiem. Cóż. No tak. Nie ma nic do dodania. – Nie masz nic do dodania? – A co tu można jeszcze powiedzieć? Znalazłem to, czego szukałem. Tyle. Ludzie oglądali się za nimi. Za nią. Wszyscy ci przedpotopowi sztabowi papierowi wojacy z Arbackiej chrzęścili swoimi skamielinami, wykręcając się całym tułowiem, jeśli purpurowe, pofałdowane karki nie mogły się obrócić. W końcu Ania była piękna. Wysoka, lekka,

wyniosła. Z fryzurą na chłopaka. Śmiało nakreślone brwi. Szeroko rozstawione. I do tego jeszcze w sukience. – Czyli teraz wrócisz? Wymówiła to tak spokojnie; jakby w środku była taka sama, jak na zewnątrz. Tak jakby jej twarz była z porcelany, a w plecach tkwił klucz do nakręcania. Plecy Artema stały się mokre od potu. Są rzeczy, których człowiek uczy się nie bać. Ale nie zdążył się zaszczepić przeciwko takim rozmowom. Szedł i w duchu liczył milczące kroki; i za jednym zamachem wychodził z tego licznik niezgrabności, tchórzostwa i nieszczęścia. – Twój ojciec właśnie mi to proponuje. Oddał mi nieśmiertelnik. – Mówię o nas. – No… Jeśli przyjmę jego propozycję… A przyjąłem. To nie będę miał… Gdzie… Przecież nie na WOGN-ie. Będę tutaj. W koszarach. Dziś jest na przykład jakaś operacja, wysyłają mnie. I… – Co to ma do rzeczy. Dosyć. – Posłuchaj. Ja nie… Nie widzę. Jak. Jak mielibyśmy znów być razem. – Chcę, żebyś wrócił. Mówiła tak zawsze – spokojnie, twardo, cicho. Z beznamiętną twarzą. Nigdzie na Arbackiej nie było miejsca, gdzie mogłoby porozmawiać dwoje ludzi. Wśród obcych było lepiej niż ze swoimi za ścianą. Tłum zagłusza dźwięk, w tłumie można porozmawiać od serca. – Nie udało nam się. Aniu. Nam obojgu nie wyszło. – Nie udawało nam się. I co? – I tyle. – I tyle? Poddałeś się? – Nie. Nie w tym rzecz. – Czyli wcale nie chciałeś? Po prostu uciekłeś? Skorzystałeś z idiotycznego pretekstu i uciekłeś. – Ja… – Mówię ci: jesteś mi potrzebny. Jesteś mi potrzebny, Artem. Czy ty rozumiesz, ile to mnie kosztuje? Mnie? Ile – mnie – kosztuje – żeby – coś – takiego – powiedzieć? – Tego się nie sklei. – Czego się nie sklei? – Naszej wspólnej historii. Wszystko się w niej wydarzyło nie tak. To, tamto… Wszystko. Zbyt wiele błędów. – I po prostu zwiewasz. Zbyt wiele błędów, więc ja już może pójdę. Tak? – Nie tak. – Tak. A ja pewnie powinnam była pomyśleć: aha, no, jeśli on odchodzi, to w porządku. Już niczego się tu chyba nie sklei. Tak?

– Nie tak! Co ty… Nie zamierzam mówić o tym przy ludziach. – Tak? Przecież sam mnie wziąłeś na spacer. Taki z ciebie strateg. – Dość. – Albo wiem jak. Jestem przecież dumna, wiesz o tym, sama ci to mówiłam. I uznałeś pewnie, że cóż, nie będzie się przecież upokarzać, jeśli po prostu ucieknę od niej bez pożegnania? Przecież prędzej się udławi, niż przyczołga się, żeby wyjaśnić, dlaczego ją porzuciłem. – Nie porzucałem cię! – Zwiałeś. – Aniu. No co ty, naprawdę, po co to wszystko? Co ty tak jak baba? – Przecież ty nie jesteś babą, Anka. Przecież z ciebie chłop! Przecież z ciebie mój towarzysz broni! Przecież z ciebie Polatucha z cyckami! – Proszę cię. – Mów. Mówi mi: między nami wszystko skończone, Aniu. Powiedz mi to w twarz, starczy tego przynudzania. I wyjaśniaj dlaczego. – Dlatego że nam i tak nic nie wyjdzie. Dlatego że wszystko było nie tak. – Za to ty jesteś jak baba. Możesz konkretniej? Co było nie tak? Że mój ojciec był twoim dowódcą? Że był przeciwny naszemu małżeństwu? Że miałeś kompleksy? Że byłeś bardziej zakochany w nim niż we mnie? Że uważał cię za obłąkanego? Że przez cały czas się z nim porównywałeś? Że był prawdziwym bohaterem i zbawcą ojczyzny? Że od początku chciałeś nim zostać? Że nie mogłeś po prostu być ze mną? – Milcz. – Dlaczego? Przecież ty nie możesz powiedzieć tego wszystkiego na głos. No to ja powiem za ciebie. Ktoś w końcu powinien. – Dlatego że cię nie kocham. Dlatego że się w tobie odkochałem. Dlatego że tam nie wiedziałem, jak ci to powiedzieć. – Dlatego że się mnie boisz. – Nie! – Dlatego że boisz się mojego ojca. – Odejdź! Po prostu spieprzaj! Tyle! – Ludzie się na ciebie oglądają. Co za niezręczność. – Mam inną. – A, więc to jest to, co znalazłeś. Szukałeś i znalazłeś. No, ale mogłeś powiedzieć. Mogłeś powiedzieć: Aniu, po prostu nie tam szukałem. Na górze nikogo nie było, a na dole w tydzień się znalazła. – Proszę. Wyżyj się. Cały rok się na mnie wyżywałaś. Przecież nigdy mi nie wierzyłaś, ani mnie, ani we mnie. Tak jak i twój tatuś. On też mnie nazywał schizolem. Aż do dzisiaj. Cała się w niego wdałaś!

– Jestem podobna do mamy. – Jesteś podobna do taty. Ania stanęła. Ludzie potykali się o nich, klnąc, gapili się na jej figurę, zapominali o irytacji i przewalali się dalej. Byli zajęci swoimi podziemnymi sprawami, tak jakby nie było na świecie niczego poza metrem. – Napijmy się. – Chciałbym… Przespałbym się. Przed akcją. – Jesteś mi to winien. Więc zamknij się i idziemy. Sam też już zdał sobie z tego sprawę: jest jej to winien. Właśnie przed tą operacją. Przed tym, jak w końcu zrobi coś sensownego. Jest jej to winien bardziej niż komukolwiek innemu. Znaleźli w przejściu między stacjami jakąś inteligencką spelunkę, opadli na pełne worki, zaciągnęli zasłonę. Jakby zostali sami. – Jak się tu znalazłaś? – Posłał po mnie. Prosił, żeby przekazać, że uwolniłeś mnie od siebie. Świetny sposób na rozstanie: przekazać to przez ojca i dwóch uzbrojonych kretynów. – Nie chciałem tak… – Mężny z ciebie człowiek, Artem. Szanuję to. – Dobra, jestem dupkiem, przyjmuję. Ale co teraz?! Teraz przecież wróciłaś do swojego idealnego tatulka! Co? I koniec! Hura! Po co mi robić sieczkę z mózgu?! – Z ciebie to jest jednak kretyn. – Przyjmuję: dupek i kretyn. – A zadawałeś sobie pytanie, po co ja w ogóle poszłam z tobą do WOGN-u? Co ja w tobie widziałam, nie pytałeś się o to? Tam był cały Zakon, całe stado samców deptało mi po piętach, bohater na bohaterze, wszyscy się rwali, żeby mnie powąchać pod ogonem, wszyscy się ślinili. W tym, nawiasem mówiąc, i twój Hunter! Dlaczego ty? – Zadawałem. – Bo może nie chciałam bohatera! Nie potrzebowałam bohatera, nie potrzebowałam męża, który odcina człowiekowi głowę nożem i nawet oczu nie zmruży, kiedy tryska krew! Ja kogoś takiego nie potrzebuję! Nie potrzebuję takiego męża jak mój ojciec! Rozumiesz? Chciałam dobrego, porządnego, normalnego! Człowieka! Takiego jak ty. Jaki byłeś. Który stara się ze wszystkich sił ludzi nie zabijać. I którego dzieci też takie będą. Dobre. – Pod ziemią takie mrą. – Pod ziemią wszyscy mrą. I co? Nie rodzić? – Czyli nie rodzić. – A żyć to kiedy zamierzałeś? Ze mną, żyć? Pili, nie stukając się szklankami. Artem wziął duży łyk. Pusty żołądek od razu go wchłonął. Rozgrzał krew, zakręcił globusem. – Nie mogę żyć, Aniu. Już nie potrafię.

– W takim razie kto? – Ojciec ci kogoś wybierze. Kogoś godnego ciebie. Nie jakiegoś schizola. – Jesteś kretynem? Słuchasz mnie w ogóle? Czy tylko siebie? Kogo mi ojciec wybierze? On do trzynastego roku życia sam mnie mył pod prysznicem! Do trzynastego! Rozumiesz?! Ja od niego – od niego! – uciekłam! Do ciebie! Żeby żyć normalnie! Żeby żyć! A ty chcesz się stać taki jak on! Jak on, jak Hunter, jak nie wiem już kto! – Ja nie… Cholera. Czy ja muszę tego słuchać? – A co? Boisz się, że się rozczulisz? Boisz się, że trzeba będzie mnie stąd zabrać? – Nie. Tak… – W takim razie posłuchaj jeszcze tego: co się stało z moją mamą? – Umarła. Chorowała. Byłaś mała. – Otruła się lewą wódką. Piła, bo ją co drugi dzień bił. Jak ci się to podoba? Co? Jak ci się podoba taki tata bohater? – Aniu. – No to idź do niego na służbę. Wybaczył Ci już? – Przecież on cię uwielbia… Czyżby on… – Nie. Wystarczyło mu, że wytrząsnął duszę z mamy. Mnie tatuś oszczędza. Ubóstwia, tak. Wszystko robi tak, jak powiem. Żebym tylko siedziała mu na kolankach. – Zaczekaj. On… Dlaczego on… Kiedy byłem w tej stacji radiowej… Kiedy powinni mnie byli… Kiedy zamierzali szturmować… Ty… Gdzie ty byłaś? Wtedy? Ania dopiła duszkiem; oczy miała czerwone, kompletnie niezdolne do płaczu, jak u Artema. Umalowała sobie tuszem rzęsy, zdał sobie naglę sprawę. Ania. Rzęsy. – Tak mu właśnie powiedziałam: jeśli mojemu coś się stanie… Trzeba mu to od czasu do czasu przypominać. Artem uśmiechnął się krzywo – chciał pogardliwie, ale nie starczyło mu sił. – Ej! Jeszcze! – Dla mnie też. – Oto po co. Oto dlaczego. – Za mamę! – Ania podniosła szklankę z grubego szkła. – Za mamę, która piła, bo wyszła za bohatera. Tak więc nie masz racji. Jestem podobna do niej, a nie do niego, Artem. Wyciągnął swoją szklankę w zesztywniałej ręce, uderzył apatycznie i nieprzekonująco szkłem o szkło. – Była z Władywostoku. Kiedy kładła mnie spać, opowiadała mi o plażach. O oceanie. Ułożyć i do flaszeczki. Wiesz, umiałam tak zamknąć oczy, jakbym spała, i podglądać przez rzęsy. Jak tam Władywostok, odpowiada? – Odpowiada.

– Jak tam, w porządku, braciszku? Nie masz gorączki? Policzki masz jakieś rozpalone. – W porządku. – Jesteś pewien, że chcesz znów się pchać na powierzchnię? – Jestem. – Byłeś w ambulatorium? – Byłem. Posmarowali mi plecy gencjaną. – Dobra. Wrócimy z zadania, to zaniosę cię tam z powrotem na rękach. Przy Bibliotece stał z włączonym silnikiem ten sam wóz terenowy; a za nim szary ural z zębami. Sawielij i Losza, pod skafandrami umundurowani w zakonną czerń, spojrzeli po sobie. – To jest… – powiedział Artem. – To nasi. Nic nie bój. Tamci po prostu pożyczyli nam sprzęt. Skąd byśmy sami wzięli coś takiego? – Rzeczywiście. Ruszyli z piskiem opon, pojechali konwojem w stronę Nowego Arbatu. Polatucha zabrał Artema do swojej terenówki. Wciąż oglądał się na niego milcząco z przedniego siedzenia. – Co to za zadanie? – zapytał Artem. – Na Komsomolskiej – wyjaśnił Polatucha. – Zobaczysz. Przemknęli przez pusty Arbat; Artem nie zdążył nawet niczego powspominać. Mignęła mu tylko myśl: gdzie się podziały wszystkie stwory w Moskwie? Dlaczego uciekły? Moskwa stała kamienna i pusta jak trzy tysiące lat temu zasypany przez piaski Babilon. Dojechali do Sadowego, skręcili przez śmieszne linie zakazu wyrysowane na asfalcie, tam gdzie chcieli, pognali obok olbrzymich hoteli bez gości, obok biurowców bez pracowników; obok szpiczastego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, czarodziejskiej Łysej Góry. – Ciekawe, jakie są teraz sprawy zagraniczne. – Ja się w to nie mieszam – Polatucha patrzył przed siebie. – Każdy ma swoją robotę. – Ale przecież ktoś słucha radia, co? No, żeby się dowiedzieć, jak tam ludzie w ogóle… Jak tam przeciwnik. Co planuje. Zdradziecko. – Ale jak? – zaoponował Polatucha. – Przecież zagłuszarki wszystko pieprzą. – Rzeczywiście – potarł gumę na twarzy Artem. Za MSZ-em zagłębili się w ciasne zaułki, stanęli pod opuszczoną willą za wysokim ogrodzeniem. Ambasada czegoś tam. Dyndał tam skrawek flagi nieznanego kraju, wyprany przez złe deszcze do białości. Zatrąbili umówionym sygnałem. Otworzyła się bezszelestna brama, wpuszczając konwój na wewnętrzny dziedziniec. W środku samochody zostały oblepione przez postacie z naszywkami Zakonu, które sprawdziły, czy nikt się do gości nie przyczepił. Artem wysiadł, zobaczył jakby znajome oczy za szklanymi płytkami. – Co to?

Nikt mu nie wyjaśnił. Otwarły się drzwi, postacie przeniosły z willi do ciężarówki zielone ocynkowane skrzynki z odbitymi od szablonu napisami – po dwie, po trzy, jeszcze i jeszcze. Skrzynki z nabojami. Pracowali szybko, uporali się z tym w minutę. Zasalutowali, zaszeleścili jakimś dokumentem – sprawozdawczość całkiem nie na miejscu – odprowadzili ich za bramę i willa znów stała niezamieszkana. – Dokąd tyle tego wieziemy? – zapytał Polatuchę Artem. – Na Komsomolską – powtórzył tamten. – Co tam jest? Linia Czerwona przecina się z Hanzą – sam się zorientował Artem. – Tam jest teraz front? Hanza włączyła się już do wojny? – Włączyła się. – A my co? Nasi już tam są? Wkraczamy po stronie Hanzy, tak? My, Zakon? – Wkraczamy. Było jasne, że Polatucha miał zakaz otwierania się przed Artemem: cedził przez zęby jak buldog, ale skoro Artem sam wszystkiego się domyślał, nie mógł nie potwierdzać. – Nasze chłopaki już tam są? To im wieziemy naboje? Powstrzymują czerwonych? – Tak. – To… To przecież powtórka z bunkra, co? Tak, braciszku? Znów my i znów czerwoni… I znów jeśli my nie wytrzymamy, to nikt nie wytrzyma. – Może być powtórka – niechętnie przyznał Polatucha. – Dobrze, że tam jedziemy – powiedział na głos Artem. – To słuszne zadanie.

I już nocą wszystko się powtórzyło: Sadowe Kolco, zardzewiałe bryły samochodów w świetle reflektorów, wąwozy domów, foliowe torebki fruwające w powietrzu, zaśniedziały księżyc ledwo zarysowujący obłoki; mruczące silniki kołyszące do snu. Obok Cwietnego Bulwaru, po trampolinach estakad, sprytnymi zaułkami, tajnymi ścieżkami, których nieboszczycy nie znają, trzęsąc się na torach tramwajowych, do placu dworcowego, do stacji metra Komsomolska. Trzy dworce: z jednego pociągi odjeżdżały na wschód, do oporu, do Władywostoku Ani, z drugiego – do Petersburga, na północ, z trzeciego – do Kazania i dalej, w stronę rosyjskiego podbrzusza. Jedź, dokąd chcesz, oto szyny, zaczynają się od razu za budynkami. Postaw na nich drezynę, naciskaj na dźwignie i tocz się, tocz, ile starczy ci sił, wszystkie cuda świata na ciebie czekają. Ale nie – nigdzie nie pojedziesz. Jak to nie ma żadnego klosza, Światosławie Konstantinowiczu? Oto on, klosik. Wspięli się kołami na chodnik, podjechali samochodami do samych drzwi pawilonów. – Teraz szybko – nakazał Polatucha. – To nie nasz teren. W jednej chwili otworzyli drzwi na oścież, rozsypali się wokół, tworząc krąg, założyli na głowy noktowizory: na cudzym terenie nocą może się zdarzyć wszystko. Gęsiego

rozładowywali skrzynki, Artem stał ostatni, pod popękanymi drewnianymi drzwiami. Odbierał skrzynki i ustawiał je w piramidę. Czuł się dziwnie: spokojnie. Widział się za przedpiersiem, ściskał w palcach rękojeść automatu, łapał czołem kule. Dobrze było w bunkrze: wszystko było jasne, wszystko było zrozumiałe. Bardzo chciał wrócić do bunkra. Te właśnie naboje chciał zużyć, wszystkie, co do jednego. Albo ile zdąży. Teraz ani nie potrzebował pożegnać się z Saszą, ani pogodzić się z Suchym, ani zobaczyć Huntera. Nie miał im nic do powiedzenia. Nie ma dla nich kropek, niech się wszystko urywa na przecinku. – Teraz za mną! Każdy wziął po dwie skrzynki, weszli z nimi, jak z dziećmi na rękach, do na wpół zawalonego pawilonu po ciemku; Polatucha zakazał włączać latarki. Zaczęli schodzić po wyszczerbionych schodach ruchomych, omiatając noktowizorami zimne kontury. I dopiero na dole odblaski ciepła zapłonęły na ekranach czerwienią. Żar ludzkich ciał, które próbowały ogrzać ziemię od środka. I stamtąd, z dołu, dobiegało niewyraźne brzęczenie; jak jęk ula. Czasem z dołu, a czasem jakby jednocześnie ze wszystkich stron. Nie można się było rozejrzeć na boki – biegli gęsiego, po śliskich stopniach, strach było się potknąć. Ale z otworów wentylacyjnych, czy innych, a może przez cienkie ściany, słychać było histeryczne wycie, stłumiony ryk; coś jak wiatr w rurach, ale tych zaspawanych, bez nadziei na ucieczkę; i z każdym krokiem w dół było coraz głośniej i coraz goręcej. – Co to? – wysapał w biegu Losza. – Tam jest Linia Czerwona. Coś się u nich dzieje. Ale my tam nie idziemy. Zatrzymali się. – Teraz w lewo. Ruszyli wzdłuż ścian, nie rzucając cienia; czerwone rozbłyski wśród czerni. Wyciekające przez szczeliny w ścianach ciepło oznaczało, że gdzieś jeszcze jest coś żywego, grzeje się, wydycha parę wodną. Ale nikt nie wychodził im na spotkanie. Może to jakieś tajemne przejście? Zachodzą wroga od tyłu? To zasadzka? Dlaczego nie słychać bitwy? Nie rozpoczęła się? Zdążyli tuż przed? Ile nabojów. Z taką ilością amunicji można się bronić przez miesiąc. Tylko gdzie na nich czekają pozostali ludzie Zakonu? Dlatego nie wolno im włączać latarek? Żeby nie ujawnić swoich? – Teraz powoli. W ciemność przed nimi wsunęły się czerwone pionki: ludzkie figurki. Dały się słyszeć głosy – przebijające hałas z wentylacji. Ciepło żyło i przelewało się w rurach na suficie – wyciąg? – i w kratkach zlewowych pod nogami. Tuż obok były, jak się zdaje, duże pomieszczenia, w których płonęły piece, paliło się światło i szeptali o czymś ludzie, ale Artema i pozostałych ludzi z Zakonu trzymano w ciemnościach. – Stać.

Stanęli pod okratowanym podgrzewaczem w ścianie. Przed nimi majaczyło kilku purpurowych. Jeden, bardziej przypominający byka niż człowieka, był rozpalony wściekle, do cna, dwaj pozostali zaś rozmazani, niewyraźni, jakby zimnokrwiści. Z podgrzewacza sączyła się rozmowa. Słowa sklejały się, zrastały obgryzionymi krańcami, echo rur zmieniało tembry różnych głosów w jeden – blaszany, i nie dało się zrozumieć, kto tu rozmawia z kim, jakby ktoś z żelaznym lejkiem w krtani deklamował monolog: – Wszystko jest? Tak, już na miejscu. Ile? Dokładnie tyle, na ile się umawialiśmy. Dwadzieścia sztuk. Żeby być ścisłym, dwadzieścia tysięcy czterysta. Mam nadzieję, że to rozwiąże nasz problem. Nasz wspólny problem. Powinno rozwiązać. Zawsze rozwiązywało. Czyli stoi? Dziękuję za elastyczność. Co pan. I oczywiście dobrze by było unikać podobnych ekscesów w przyszłości. Pan doskonale wie, że sytuacja po prostu wymknęła się spod kontroli. To nie nasza wina. Inicjatywa dołów. Kwestia zarządzania. Nasze porozumienie wciąż obowiązuje. Zrobi pan coś, żeby przywrócić równowagę? Już. No, i osobna sprawa to te plotki. Wie pan, brat przeciwko bratu. Złe języki mówią, że mógł być wyciek. Co pan, co pan. To nie w naszych interesach. Trzymamy się naszych stosunków. No cóż. Można zabierać? Tak, wydamy polecenie. Dziękuję, Maksimie Pietrowiczu. To ja panu dziękuję, Aleksieju Feliksowiczu. – Tutaj! – Wolnym krokiem naprzód – dał komendę Polatucha. – Do tych trzech. Aleksiej Feliksowicz, Feliksowicz, Feliksowicz. Dziękuję, Aleksieju Feliksowiczu. Tak jest, Aleksieju Feliksowiczu. Przyjąłem. Artema zaswędziała ręka, przedramię. Były już na nim strupy zamiast tatuażu. – Tak, wy, krety, żywiej tutaj! – ryknął ktoś z ciemności. – Dawać tu ten złom! Chrypliwy głos. Niski, piersiowy. Zapaliła się mała latarka. Smuga światła zaczęła skakać w dole, po zielonych skrzynkach, po szablonowych napisach, licząc. – Raz. Dwa. Jesteś wolny, co tak stoisz? Kursujemy. Trzy, cztery. Koniec, przekazałeś. Odejdź. Pięć, sześć. Zbliżała się kolejka Artema, już waliło mu serce, pierwsze wiedziało, a on cały czas czekał na swoją kolej, żeby z bliska, żeby się upewnić… – Siedem, osiem. Tutaj stawiaj, tutaj. Następny. Dziewięć, dziesięć. Postawiłeś, to odejdź. Oddawali komuś te naboje. Wszystkie dwadzieścia skrzynek – przywieźli je tutaj nie po to, żeby Zakon mógł się bronić. Wszystko, czego od nich wymagano, to dostarczyć dwadzieścia tysięcy nabojów i komuś je przekazać. Ot i całe zadanie. – Jedenaście, dwanaście. Artem słyszał: jedenaście, dwanaście. Nadchodziła już jego kolej. Jedenaście. Przecież to są króliki. Dokąd mają pobiec. Dwanaście. A zdechniesz na dole. Trzynaście, uległe króliki, czternaście.

Położył swoje dwa pudła na ziemi. Niepewną ręką pogrzebał w kieszeniach, w kamizelce. Wyciągnął. Nie trafił w przycisk. – Następny! Gdzie ty tam utknąłeś? Mała latarka zamiast szablonowych liter wpakowała snop światła Artemowi w oczy – tak samo, jak wpakowała mu się do ucha lufa rewolweru. Wtedy Artem podniósł przeciw niej swoją własną latarkę – ciężką, długą, o mocy miliona świec – i pstryknął włącznikiem. W twardym milionowym snopie światła było widać, że wysechł, pobladł, zmarszczył się, kiedy wracał z tamtego świata – ale oto był tutaj i stał, pewnie, szeroko rozstawiwszy grube nogi, jedną ręką po gospodarsku zagarniając przyniesione mu zielone ocynkowane skrzynki, a drugą zasłaniając się od światła. Wściekle zastrzelony przez Artema – i ani trochę nie zabity jego smarkatymi kulkami. W nowym mundurze Armii Czerwonej, uszytym na zamówienie na jego byczy tułów. Gleb Iwanowicz Swinołup.

18 // Służba – Co ty, kurwa, wyprawiasz?! Polatucha grzmotnął w latarkę, szeroka smuga światła zrobiła salto, smagnęła po innych twarzach, ukazała ściany, podłogę, sufit – jak się okazuje, wszystko tu było. Jakiś korytarz, jakieś drzwi, jacyś ludzie. Ludzie mrużą oczy, klną. Dwaj pojawili się w błysku światła obok siebie: Artem jakby ich znał. Jeden w okularach, łysiejący i ostrzyżony maszynką na srebrzystych skroniach, w oficerskiej kurtce. Drugi miał ostry nos, worki pod oczami, przyczesane ciemne włosy, skądś go Artem znał, jakby we śnie się spotkali… Kiedy latarka turlała się w kąt, Artem zdążył chwycić automat, ale nie zdążył wycelować w Swinołupa – złapali go za ręce i automat i rozerwali w różne strony; zgasło światło; w ciemności dwie jakby znajome czerwone sylwetki opadły jakieś nieznane, zasłaniając je sobą przed kulami. – To czerwoni! – zarzęził Artem. – Puszczaj! Przywieźliśmy naboje czerwonym! To czerwoni!!! – Cicho. Cicho, cicho… – Co za ścierwo się nam tu rozdokazywało? Co?! Dłoń w skórzanej rękawicy bez palców – dłoń Polatuchy – zatkała mu usta, w smaku była jak smar karabinowy, ropa, proch i stara krew. Artem wczepił się w nią zębami, szarpnął się, krzyknął zapchanymi ustami coś niezrozumiałego. Niepotrzebnie gryzł – Polatucha nie ma nerwów. Zerwali mu z głowy noktowizor, wizja zniknęła. – Nie łuf go! – głos Loszy i szczęk jego automatu. – Sawa, biją nafych! – Puszczajcie! Puszczajcie go! – to już Sawielij. – Zaraz wszystkich położę! – Damir… Omega… W ciemności coś chrząknęło, stęknęło, zabulgotało przygniecione gardło, rozbłysła seria w sufit, ktoś zarzęził, zaczął się wyrywać, wściekle wrzasnął. – Kończymy ich? – zapytał ktoś w ciemności z urywanym oddechem. – Czyli u was też nie wszystko idzie gładko – zarechotał niewidzialny Swinołup. – Co, specnasiu? – Nie. Nie teraz. Dajcie ich tutaj i za mną – bas Polatuchy. – Pułkownik powiedział, że jeśli będą cudować… – Wiem, co mówił pułkownik. Brać ich i za mną! – Co to było? – znajomy głos, nie Swinołupa, tylko taki zmęczony, wypłowiały; na dźwięk tego głosu przed niewidzącymi oczami stawał mu burdel, podświetlone od wewnątrz zasłony…

– Już, przepraszamy za wpadkę. Bierzemy ich i idziemy! – Polatucha. Stalowe łapska powlekły Artema po podłodze, jego towarzysze pomajtali z tyłu nogami, zaryczeli – ale komandosi Zakonu są dobrze wyszkoleni, nie wyrwiesz się im. – Dajcie ich tu. Kładź ich. Wystarczy, sam sobie poradzę. Wychodźcie na górę. A wy morda na ziemię! – Pułkownik powiedział, że jeśli coś się zacznie, to wszystkich trzech do piachu. – Jakie do piachu?! Wściekliście się?! – Sawielij oprzytomniał. – Damir, pamiętam. Poradzę sobie. Obszukaliście ich? Nic nie mają? – Nic. – To tyle. Idźcie. Zaraz przyjdę. – Dobra, chłopaki… – zgodził się tamten rozwlekle, z wahaniem. – Idziemy. Niech Polatucha sam to załatwi. To jego kumpel. Zastukały obcasy, jakby się oddalając – ale też z wahaniem, na niby. Tak jakby na górę, a może i w bok. Pokryta smarem skóra odsunęła się od jego ust. – To Swinołup! To KGB czerwonych! Dajemy czerwonym naboje! My – czerwonym – naboje! Kumasz, co robisz?! – Mam rozkaz, braciszku – odpowiedział miękko Polatucha. – Doręczyć. Komu, co – to nie moja sprawa. – Czerwonym! Czerwonym! Naboje! Ty i ja! Ich! Z nimi! W bunkrze! Tam chłopaki od nas! Dziesiąty! Ulman! Gapa! Czerwoni ich! Pamiętasz to?! Ciebie o mało! Mnie! Jak my? Jak my możemy im?! – Było powiedziane, żeby zabrać je z magazynu i przywieźć tutaj. I przekazać. – Łżesz! – ryknął Artem, zrywając się z miejsca. – Pierdolisz, sukinsynu! Zdrajco! Śmieciu! Ty ich! Ty mnie! Ty ich wszystkich, zabitych! Naszych chłopaków! Wy! Ty i ta stara gnida! Wszystkich zdradziliście! Za co oni?! Za co oni zdechli?! Żebyśmy my – my! Czerwonym dawali broń?! Naboje?! – Cicho. Cicho! To pomoc! To nie amunicja. Mają u siebie głód. Będą za te naboje kupować grzyby. Od Hanzy. Od Hanzy. Im samym przecież zgniły zbiory. – Nie wierzę ci! Wam wszystkim! – Jakieś to popieprzone – powiedział do kamiennej posadzki Losza. – A ty?! Wierzysz w to?! Ty?! – Moje zadanie to… – A jakie jest twoje zadanie? Myślisz, że nie słyszałem? Co jeszcze ci zostało powiedziane… Było powiedziane, żeby mnie sprzątnąć. Jeśli tego nie łyknę, tak? Co znaczy cudować? Miałem to łyknąć? Że my – my! – dajemy naboje czerwonym?! – Wybacz. – Nie wybaczę! Tobie nie wybaczę! Jednej krwi, sukinsyn. Jasne. Ty! Co teraz z tobą będzie? W co wierzysz, Polatuszka?! W co?! Teraz?! Po co to wszystko?! Dla żołdu?!

– Ty… Ty nie. – Dawaj! Przecież wiesz! Mnie to już zwisa. I tak zdechnę. Strzelaj, ścierwo. Rób, co ci kazano. Druga, kurwa, Rh–! Tylko wypuść moich ludzi. Tych tutaj. Co oni zrobili? Im stary niczego nie jest winien! Nie ma za co się z nimi rozliczać! Polatucha milczał, sapał. Coś metalowego naprężyło się obok. Ale panowała nieprzenikniona ciemność i Artem nie czuł gotowej już śmierci. – No?! Śmierdząca skórzana rękawica znów wpychała mu wszystkie dźwięki z powrotem do ust. – Wstawajcie obaj – szeptem nakazał Polatucha. – Wybacz, Artem. Nad uchem cyknął mu pistolet. Raz, dwa, trzy. Nic się nie zmieniło. Jak w egipskich ciemnościach odróżnić życie od śmierci? Oto jak – po smaku krwi i ropy, prochu i smaru w ustach. Żyje. – Łapcie się za ręce! – szepnął Polatucha. – Kto się odłączy, tego stuknę na miejscu. Nie zwiali od Polatuchy po omacku, zaufali mu po raz ostatni. Jego dłoń pociągnęła gdzieś pośpiesznie zakneblowanego Artema i pozostałych za nim – gęsiego. – Hej! Jak tam? Załatwione? – zawołali ze schodów ruchomych. – Teraz biegiem – powiedział Polatucha. – Jak nas dogonią, załatwią i mnie, i was. Pobiegli, nie patrząc i nie widząc, trzymając się nawzajem za zimne, śliskie od przedśmiertnego potu palce. – Gdzie?! – ryknął ktoś na górze. – Stój! Polatucha chyba sam nie wiedział gdzie – po prostu dokądś biegł. Po pół minucie dookoła zagwizdały kule, z tyłu zadudniły buty. Skręcili gdzieś, potykając się, zderzając, przeszkadzając sobie nawzajem. – Kto to jest, ten Feliksowicz? – biegnąc, Artem zażądał odpowiedzi od Polatuchy. – Biessołow! Kim jest Biessołow? Komu nas stary sprzedał?! Co?! Z nieba spuścił się słup światła. Ich czwórka odskoczyła od niego jak karaluchy. Wpadli w ślepą uliczkę, odwrócili się. Odgłosy biegnących za nimi oddaliły się, potem znów zbliżyły. I znów ze szczelin w ciemności wydobywało się niewyraźne gardłowe buczenie, jak na samym początku, kiedy dopiero schodzili na Komsomolską. Znów zadzwoniły obok nich bezgłośne kule, odbiły się od ściany, odleciały gdzieś na oślep, niechętnie ich oszczędziły. – Kto to jest Biessołow?! – nie dawał mu spokoju Artem. – Kto to?! Ty to wiesz, Polatucha! Wiesz! Powiedz mi! Polatucha zatrzymał się, pogubił: być może tu wszędzie było tak samo czarno, wszędzie było daleko od ciepłego czerwonego życia i nie dało się znaleźć żadnego kierunku.

Zapalił latarkę. – To oni! Tam! Stali przy zespawanej kracie. Polatucha przymierzył, zerwał wystrzałem kłódkę, we trzech szarpnęli za pręty, przecisnęli się, odczołgali od śmierci, na kolanach jak głupi, a nuż nie będzie im się chciało za nimi gonić? – Aaaaaaaaaaaa… To narastał jęk, wyśpiewywał chórem, jak wiatr dmuchał im w twarz z rury, którą pełzli. I już wibrowały z nim unisono ich bębenki, serce i śledziona. A tamci z tyłu nie ustawali, starali się wypełnić rozkaz, łaskotali im karki smugami światła, wybierali cel. Polatucha wpadł na coś; jakaś żelazna pokrywa. Huczało zza niej tak, jakby była przykręcona do stojącego na ogniu szybkowaru i za momencik mogła ją wysadzić eksplodująca para. Naparł na pokrywę – na próżno. Rdza zapuściła już korzenie, sól zespoliła właz z futryną. Bzyknęła kula, ukąsiła ostatniego z nich – Sawielija. – Pod ścianę! Polatucha wyciągnął rękę, odwrócił w stronę pościgu swoją latarkę, oślepił ich, raz, raz, raz, posłał im w odpowiedzi trochę ołowiu, chyba kogoś zranił. W zamkniętej kiszce trudno nie trafić. Z tamtej strony oddali im z nawiązką. – Pomóżcie, no, ku… Uderzyli we dwójkę, we trójkę nogami, żelazo przed nimi drgnęło, zachwiało się. Sawielij oberwał jeszcze raz, jęknął, wciągnęli go, już sflaczałego, za sobą do powstałej dziury. Wypadli spod samego sufitu do tunelu. Na tysiąc krzyczących ludzi. Spadli im na głowy, nie potłukli się. Teraz jęk stał się wyraźny i zrozumiały. – ŻREEEEEEĆ!!!

Nigdzie i nigdy wcześniej Artem nie widział tylu ludzi jednocześnie. Tunel był nietypowy – bardzo szeroki, na dwa tory naraz, z prostokątnym sufitem; i cały, jak okiem sięgnąć, zalany ludźmi. To było ludzkie morze. I morze się burzyło. Wypadli we czterech jakieś pięćdziesiąt metrów od stacji – i powiosłowali przez żywe ciała w tamtym kierunku, do światła. Sawielija ciągnęli za sobą, nie patrząc nawet, gdzie trafiła go kula. Ten złapał Artema za kołnierz, podciągnął się do niego ze swojego wzrostu czołgisty, powiedział mu coś do ucha, Artem usłyszał, ale machnął na niego ręką: ależ co ty mówisz?! Będziesz jeszcze żył i żył! Nie mogli stanąć w miejscu – ten tłum kołysał się i mógł zgnieść ich o ściany albo zadeptać. Poza tym trzeba było iść, żeby zgubić się w tłoku: pościg mógł za nimi

podążyć w każdej chwili. Ciała były tu chude, wycieńczone, skóra z nich zwisała. Przedzieranie się było dotkliwe: pozbawione mięsa kości zahaczały o idących jak ostrza tarki i jak gdyby zestrugiwały z każdego przechodzącego trochę dla siebie. To głód ich zebrał i zagnał tu z całej Linii Czerwonej, zrozumiał Artem. Ale dlaczego tutaj? – GRZYYYYYYBÓW! Dziwne, jak w ogóle trzymali się na nogach – aż nazbyt oczywiste było, że w tych cienkich tyczkach nie może być żadnych sił. Ale nie wszyscy dawali radę – co i rusz potykali się o coś, co się już poddało, buty trafiały na jakąś miękką materię – może brzuchy? – i zsuwały się po czymś twardym i okrągłym. Ale nic innego poza grzybami nie popychało już żywych do płaczu. Łatwo było odgadnąć kierunek: wszystkie głowy w tunelu były obrócone w jedną stronę. I poprzez ryki cichutko wyśpiewywały słowo „Komsomolska”. Ruszyli razem ze wszystkimi i przedzierając się przez wszystkich – w stronę Komsomolskiej. Naprzeciw były same potylice. Strzyżone, gołe, wygolone, szare i białe. Tak jakby ludzie obchodzili się tu bez twarzy. Artem odwrócił się i zobaczył, jak z sufitu skacze na nogi w ludzkie fale czarna postać w zakonnej kominiarce, za nią jeszcze jedna. Polatucha nie wykonał rozkazu, ale inni nie mogli nie usłuchać. Grzywacze pochłonęły nurków; zaraz popłyną na poszukiwania Artema, żeby go utopić. Podwoił wysiłki, zaczął iść na przygiętych nogach, żeby jego czarny mundur skrył się za burymi plecami innych; ostrzegł też pozostałych. Nie dało się rozmawiać: płacze i ryki ludzkiego morza zacierały wszystko, można było tylko otwierać i zamykać usta bez wydawania dźwięku. O czymkolwiek chcieliby powiedzieć, kończyło się na grzybach. Przebili się na Komsomolską. Promienistą, czerwoną. Zobaczyli ją z dołu, z torów – ogromną, uroczystą i straszną. Stacja przypominała nieco Bibliotekę imienia Lenina: też była wysoka, jakby dwupiętrowa, i jakaś całkiem niedzisiejsza – prostokątne sufity, żadnych zaokrągleń, strzeliste antyczne kolumny z dotykającymi sufitu wijącymi się pszenicznymi kłosami. Cała ta stacja mówiła o chlebie, o tym, co najważniejsze: świątynia plonów u bezbożników. Kolumny były obłożone brunatnym marmurem z czerwonymi bryzgami, ściany nad torami – kafelkami jak w salach tortur, a kłosy pod sufitem – odlane z brązu jak miecze. Tłum stał i na peronie, i na torach; ci, którzy byli na torach, chcieli wspiąć się na peron – a ci, którzy utrzymywali się na peronie, starali się nie spaść na tory. I wszyscy napierali, wyśpiewując piersiowym jękiem hymn głodu, gdzieś dalej, naprzód. Stacja była pogrążona w półmroku; z góry, szperając po grzywaczach białych i nagich czaszek, padały smugi światła latarek, jakby szukały w spienionej wodzie ocalałych z morskiej katastrofy. Artem podniósł głowę.

Komsomolska miała górne piętro – galerię, która opasywała całą stację jakieś cztery metry nad peronem. I tej galerii na razie nie zatopiło. Stali tam tylko czerwonoarmiści z automatami, lufy opierając dla wygody o balustrady. Ale w kogo mieli celować? Przecież nie we wszystkich naraz? Między żołnierzami rozstawili się oficerowie; próbowali coś krzyczeć przez megafony, ale tłum swoim gwarem głuszył ich elektryczne krzyki. Po czyichś plecach, po głowach, po sobie nawzajem Artem i pozostali wgramolili się na peron. Znów obejrzał się za siebie i zauważył w tłumie czarne wełniane twarze. Jego, czarnego, też zauważyli. Przykucnął spocony. Wszystkie jego rany odezwały się w tej samej chwili: przedziurawione ramię, rozbite kolano, wysmagane plecy. Mówiły: koniec, wystarczy. Zatrzymaj się, zostań tu. Przed sobą zobaczyli, dokąd wszyscy tak rozpaczliwie chcieli się dostać. Pośrodku hali, jak ratunkowy trap, schodziły do ludzi szerokie marmurowe schody prowadzące na galerię. Na krańcach stacji były jeszcze dwa ciągi schodów, ale oba zburzone i zamurowane. I tylko ze środkowych pozostało wyjście i przejście na Linię Okrężną. Do Hanzy. Tam właśnie walił tłum. Na stopniach stali w trzech szeregach pogranicznicy; na przenośne ogrodzenie nawinięto drut kolczasty, a na półpiętrze z troskliwie uwitego gniazda na obie strony szczerzyły się cekaemy. Nie pozostawiono tu żadnego wejścia na górę. – GRZYYYYYYYYYYBÓW!!! – ryczała stacja; ryczała chyba i cała linia. Matki z zawiniątkami na rękach, u jednych milczącymi, u drugich jeszcze skomlącymi. Ojcowie z przerażonymi wytrzeszczającymi oczy dziećmi na szyjach – wyżej, wyżej, żeby martwi nie podstawili nogi, nie pociągnęli do siebie na ziemię, na dno. Wszyscy chcieli dostać się na schody, na stopnie. Wszyscy wiedzieli, że tutaj nie dadzą im żadnych grzybów. Wszyscy musieli się dostać na Linię Okrężną, innej drogi do życia już nie było. Dlaczego tłum nie zwalił się jeszcze na wątłą blokadę, w gruncie rzeczy zwykłe powietrze w obramowaniu rurek i drucików? Ludzie już napierali, podchodzili do kolców, oblizywali się do nich i do czerwonoarmistów. Ci machali na głodnych kolbami, ale czerwona linia nie została na razie przekroczona przez żadną ze stron. Jak taka masa ludzi zgromadziła się na Komsomolskiej? Czy przeszkadzano im w opuszczeniu swoich stacji dalej na linii – i co stało się z tymi, którzy chcieli przeszkodzić? Nie wiadomo; ale z tunelu nadal przybywali nowi, wciąż wdrapywali się po cudzych plecach na peron, zbijali się coraz ciaśniej – po trzy, po pięć, po siedem osób na metr. To wszystko musiało już za moment pęknąć; ta bańka mydlana między żołnierzami a ludźmi. Ostatnie sekundowe ziarnka piasku przesypywały się w oczekiwaniu na eksplozję atomową. Było tu potwornie duszno i gorąco jak w odlewni – na stacji Komsomolska nie było skąd wziąć tlenu dla wszystkich, którzy tu przyszli. Ludzie oddychali szybko, płytko, a z wydychanej wody tworzyła się na stacji mgła.

Artem znów spojrzał do tyłu: gdzie teraz w tłumie są czarne twarze? Mignęły mu bliżej. Tak jakby czuły, gdzie go szukać, i nic nie mogło ich zbić z tropu. A pod sufitem coś się działo. Obecni tu ludzie – tysiące! – zarażając się od siebie nawzajem, zaczęli zadzierać do góry głowy. Po galerii kroczył zdecydowany i szybki konwój, na którego czele, jak czołg, parł naprzód Swinołup. W straszny sposób przypominało to nabożeństwo, które kiedyś na WOGN-ie, w czasie historii z czarnymi, prowadził zaproszony skądś batiuszka z ministrantami. Konwojenci nieśli coś w rękach; Swinołup im to wręczał, przystając przy każdym ze strzelców przy balustradach. Z zamierającym i zapadającym się w głąb sercem Artem zdał sobie sprawę, czym on ich błogosławił: tymi właśnie nabojami, które godzinę temu przywieźli tu z Polatuchą. Oto i ono, lekarstwo na głód. – To jest ta pomoc! – Artem wczepił się Polatusze w ramię, pokazał palcem w górę. – To ona! Twoja pomoc! Po tym, jak obszedł wszystkich strzelców i dodał każdemu z nich otuchy, Swinołup ze swoimi przybocznymi zszedł na platformę między piętrami do gniazda z worków z piaskiem; jego świta zaczęła karmić nabojami obsługę cekaemów. Major szepnął coś na ucho dowódcom załóg, poklepał ich po plecach. Ludzie na dole denerwowali się, czując, co dzieje się na górze, zaczynali cichnąć; chór się rozstroił, stracił śmiałość. Swinołup przemówił donośnie do ludu. – Towarzysze! – zatrąbił. – W imieniu kierownictwa Linii Czerwonej prosimy was o przestrzeganie praw naszego państwa, w tym ustawy o wolności zgromadzeń. Proszę się rozejść. – Grzybów! – wykrzyknął ktoś. – Grzyyyyyybów! – poparł go tłum. – Puuuuuuuuszczaj! – ryk tłumu zagłuszył kobiecy pisk. – Puszczaj, potworze! – Wypuść nas! Swinołup kiwnął głową. Jakby się zgadzał. – Nie mamy prawa! Pozwolić wam przejść! Na terytorium! Innego! Państwa! Wzywam! Do! Rozejścia się! – Puchniemy z głodu! Córeńka mi umarła! Uratuj! Wypuść! Ledwie stoimy na nogach! Brzuchy bolą! Sam! Jesteś nażarty! Puszczaj! Wypuść! Uwolnij nas! – powiedział wielogłosem tłum. – Do Hanzy! Żreć! Tych ludzi nigdy nie wpuszczą do Hanzy, tępo i powoli przez duchotę myślał Artem. Nigdy nie wpuszczą tych ludzi do Hanzy. Nikogo, ani jednego. Hanza o wszystkim wie: o

zagłuszarkach. O nabojach. O Rzeszy. O przestrzeni życiowej. O czerwonych. O głodzie. Nie wpuszczą tam tych ludzi. – To prowokacja! I ci, którzy do tego nawołują! To prowokatorzy! – powiódłszy po tłumie powolnym i uważnym spojrzeniem, wyskandował Swinołup; jakby zapamiętywał twarz każdego z nich, żeby potem się z nimi rozliczyć. – Z prowokatorami! Rozmowa! Będzie! Krótka! – Giniemy! Wymieramy! Nie ma sił! Zlituj się! Boże, zmiłuj się! Wyratuj! Nie pozwól! Nie daj pomrzeć! Odrobinę! Zupy! Nie dla siebie, dla dziecka! Ścierwo! Wypuść nas! – tłum przestał mówić po ludzku i znów zajęczał jedną glinianą piersią. – GRZYYYYYYYYBÓW! Stojący z tyłu podeszli bliżej do kładki, do schodów, do Swinołupa – i ścisnęli tych z przodu. Ci wypuścili naraz całe powietrze, żeby się zmieścić, i od tego wydechu stacja, świątynia chleba, zadrżała. Ludzie chcieli wejść na schody, do ołtarza: tak jakby na ołtarzu był dla nich przygotowany chleb i wino. Ale nie było tam nic. Tylko ofiarnik i nóż. Zaraz to wszystko się stanie. Zaraz będzie gorąco i ślisko. Swinołup im tego nie wyperswaduje. Zresztą nawet się nie stara. Trzeba. Trzeba im nie pozwolić. Zabrać ich stąd. Dlaczego oni wszyscy mają teraz umrzeć? Przecież mogą jeszcze żyć. Trzeba. Kołysało nim razem z pozostałymi – to w stronę drutu kolczastego, to z powrotem. Mdliło go od tego falowania. Artemowi została już tylko odrobina nędznego powietrza. I użył tej odrobiny, by powiedzieć – najpierw szeptem, a potem głośno: – Tam nic dla was nie ma… Nie możecie iść do Hanzy! Nie idźcie do Hanzy! Nie jesteście tam nikomu potrzebni! Słyszycie?! Ludzie! Nie idźcie! Proszę! Mało kto usłyszał Artema, ale Swinołup tak – stał blisko niego. – O właśnie! Nikt tam na was nie czeka! – leniwie, dla porządku, poparł Artema. – Tu jest wasze miejsce! – A dokąd?! W takim razie dokąd?! Dokąd mamy iść?! – wzburzyli się stojący bliżej ludzie i wzburzenie, jak kręgi na wodzie, zaczęło rozchodzić się na boki od Artema. Przecież oni niczego nie wiedzą, przypomniał sobie Artem. Przecież oni wierzą, że nie ma niczego poza metrem, poza Moskwą. Przecież ich wszystkich okłamują, że świat spłonął, że są sami, trzymają ich w tych tunelach, pod ziemią, nie wyjaśniają im niczego nawet o wrogach, po prostu zamknęli ich tu na klucz, w piwnicy, w ciemności… – Na górę! Trzeba wyjść na górę! Ludzie! Świat jest cały! Nie tylko my przeżyliśmy! Słyszycie? Nie jesteśmy sami! Moskwa nie jest jedyna! Są inne miasta! Sam słyszałem! Przez radio! Oni istnieją! Można stąd iść – w dowolne miejsce! Dokąd się chce! Żyć, gdzie się chce! Wszystko stoi otworem! Cała ziemia stoi otworem! Ludzie zaczęli się odwracać, szukać go wzrokiem. I wtedy Artem zrozumiał: właśnie w tej

chwili, właśnie teraz trzeba im to powiedzieć. Powiedzieć i niech wiedzą, i niech decydują sami. Ktoś dał mu nóżkę, ktoś inny plecy i zaczął się po nich wspinać – żeby stanąć na ich ramionach, żeby było go słychać. – Oszukiwali was! Tam wszystko… Na powierzchni! Piter! Jekat! Nowosybirsk! Władik! Wszystko ocalało! Tylko my tu siedzimy! Tylko my! W świńskim łajnie! Łykamy je, oddychamy nim! Tam jest słońce! A my zamiast niego żremy tabletki! Nas tu… W ciemności! W duchocie! Trzymają! Rozstrzeliwują! Wieszają! I my siebie nawzajem… Dusimy, zarzynamy! A za co?! Za czyjeś idee?! Za te stacje?! Za tunele?! Za grzyby?! – GRZYYYYYYYYYBY! – podchwycił tłum. – Co ty, kurwa, robisz?! – chrypiał do niego z dołu Polatucha. – Dekonspirujesz nas! Przecież teraz się stąd porozłażą! Artem objął ludzi spojrzeniem rozpalonych oczu – suchych i gorących. Jak im to wyjaśnić? Jak się do wszystkich dokołatać? Jak bojki wynurzyły się w pobliżu czarne kominiarki. Posłańcy Młynarza. Zaraz go… Z cudzych pleców… Zrzucą. Ale teraz nie wolno mu się kryć. Teraz koniecznie trzeba powiedzieć do końca wszystko, czego nie powiedział im wtedy, przy zagłuszarkach. Swinołup stał w milczeniu, czekał, czy ten na wpół zdechły człowiek przekona pozostałych, by odeszli od schodów. Strzelcy czekali na jego rozkaz. – Zdychamy tu! Hodujemy nowotwory! Wola! Wszystko tu mamy kradzione! Jedzenie… Okradamy z niego swoje dzieci… Ubrania… Zabieramy martwym… Gnieciemy się nawzajem… W tunelach! Czerwoni… Brunatni… To wszystko niepotrzebne! Wszystko! Bracia! To niepotrzebne! Pożeramy sobie podobnych! W ciemnościach! Niczego nie wiemy! Wszyscy nas okłamują! Wszyscy! Po co?! W jakim celu?! – A gdzie się podziejemy? – odkrzyknęli mu. – Na powierzchni! Można tam wyjść! Można się uratować! Tam jest wyjście! Z tyłu! W tunelu! Jest właz! Idźcie do tyłu! Tam jest wolność! Tam! Wychodźcie na górę! I dokąd chcecie! Sami! Sami żyjcie! – On chce nas odciągnąć od Hanzy! – krzyknął mu ktoś na złość. Zobaczył czarne źrenice luf. Jedną, drugą. Były wycelowane w niego. A on nie zdążył im jeszcze powiedzieć. Zaczął się śpieszyć. – Niepotrzebnie tu zaraz zginiecie! Zginiecie, a nikt się nawet nie dowie! Tam jest cały świat! A my tu… Pod kloszem! Powyzdychamy tu do ostatniego i nikt się o tym nie dowie! To wszystko jest do niczego niepotrzebne! Uciekajcie! Nie trzeba! Cofnijcie się! – Skąd wziąć grzyby?! – Prowokator! – krzyknął ktoś. – To prowokator! Nie słuchajcie, ludzie! – Stójcie! – Artem machnął ręką, ale wtedy spośród tłumu plunęli w niego ołowiem. Przez to, że machał, uchylił się od kuli w serce. Trafiła go w ramię – znowu lewe. Szturchnęła Artema, skonfundowała, przewaliła do tyłu w tłum. A tłum, kiedy tylko Artem

umilkł, od razu zawył. – Grzyyyyyybów! – wrzasnął ktoś cieniutko. – GRZYYYYYYBÓW! – zajęczeli ludzie. Polatucha zdołał Artema wyciągnąć, postawić, przykryć samym sobą – na sekundę przed tym, nim tłuszcza ruszyła naprzód. – Ostatni raz! – ryknął Swinołup, ale tylne rzędy nie słyszały go ani nie widziały. Kątem oka zobaczył przez mgłę, jak Swinołup klepie kaemistę po ramieniu, a sam biegnie na górę po schodach, na galerię, ucieka ze stacji. Musiał dalej pracować, robić ważne rzeczy, niedopuszczalne było przecież, żeby zginął. Wyszedł, zaczęło się bez niego. – Puuuuuszczaj! – przemówił tłum do strzelców. Polatucha pociągnął Artema w kierunku przeciwnym do tłumu – dalej od blokady, dalej od broni, wiosłował ze wszystkich swoich niedźwiedzich sił, ale potok ludzi przyciągał ich z powrotem, żeby nadziać na kolce, na dojrzewające w lufach pociski. – Oooognia! Zagrzmiał cekaem, rozwinął wachlarz świszczących linii, skosił pierwszy rząd. Kulami od Artema. – Zmiłuj się! – zaskowytał czyjś głos. – Boże, zmiłuj się! – Boże, zmiłuj się nad nami! – zajęczał drugi, kobiecy. – Umrzemy tu! Zmiłuj się! – Tam! Na górę! Uciekajcie! Na górę! Nie trzeba umierać! Wyjdźcie na wolność! – krzyczał do nich Artem, ale utonął w rozchodzącym się błyskawicznie jak elektryczność „Zmiłuj się!”. – Boże, zmiiiiłuuuuuj się! Nie uczono ich tego, dlatego każdy wyśpiewywał te trzy słowa na własną melodię. Przeraźliwy wyszedł z tego chór, nieludzki, nieziemski. Poruszyli ściśniętymi w dole rękami, żeby się przeżegnać, ale nie udało im się ich stamtąd wyciągnąć. I poszli naprzód bez rąk, depcząc tych skoszonych salwą, niczego się od nich nie ucząc. – Zmiiiiiiłuuuuuuuuuj się! – krzyknął Losza, chwytając swojego Chrystusa. Pierwsi upadli, drudzy stali się miękkimi tarczami dla trzecich. Artem z Polatuchą i Losza z Sawielijem chcieli iść do tyłu, cofnąć się przed karabinami, a tłum i tak chciał iść naprzód, bo z tyłu niczego dla siebie nie widział. Artem sam też nie miał rąk i nie mógł już w żaden sposób go powstrzymać. Na górze zaczęły zawodzić strzelające im w głowy automaty, tu i tam zaczęli flaczeć ludzie, ale w ścisku nie mogli już upaść i stali dalej na nogach, nawet nieżywi. Nikt się tu śmierci nie bał. Może zresztą chcieli już iść na stracenie, żeby coś w końcu zrobić z tym uprzykrzonym życiem i wreszcie się uspokoić. Śpiewali tylko: „Zmiłuj się”, i wbrew wszystkiemu pchali się na schody, na górę, tak jak ją rozumieli – i na kule. Kiedy zmieniano magazynek w cekaemie – kilka sekund – sto rąk zdążyło chwycić za ogrodzenie i rozniosło je na kawałki. W jednej chwili wyłupili strzelcowi oczy, dowódcę

obsady rozerwali na strzępy, udusili pozostałych i popełzli, żywi wspólnie z martwymi, na górę, jak lawa z wulkanu. Nie zabrali nawet zatopionym broni, nie było na to czasu. Ludzie z automatami polecieli w dół ze schodów i galerii, bezgłośnie i zgodnie. Artem szedł z powrotem do tunelu, do włazu, ale i tak razem ze wszystkimi wchodził po schodach na galerię; niosło go do korytarza do Hanzy. Czerwonoarmiści, do których ludzie jeszcze nie dobiegli, zaczęli się cofać i prosili już zawczasu tłum o wybaczenie, ale zbyt cicho krzyczeli, dlatego i tak ich zabijano. Sawielij wyślizgnął się i przepadł, i już nigdy nie wypłynął. Wraz z nim przepadły jeszcze setki z tych tysięcy, a może i tysiące z tysięcy. Ktoś szarpnął Artema za rękaw. Odwrócił się – kobieta. Chuda, z sinicą. – Chłopcze! Chłopcze! Nie mogę! Syna mi zaduszą! – krzyknęła do niego. – Miażdżą go! Weź go na ręce! Podnieś! Bo zaduszą! Sama nie mogę! Popatrzył w dół – zobaczył chłopczyka w wieku jakichś sześciu lat, jasnowłosy, z rozmazanym pod nosem krwawym smarkiem. I ledwo zdążył pociągnąć go do siebie, na górę. – Dobra! Dokąd mam go zabrać? Kto ty jesteś? Jak masz na imię? – Kola. – A ja Artem. Kola z początku objął Artema za szyję, żeby się nie zsunąć, ale ludzie naciskali, więc zdołał chwycić się inaczej i zawędrować mu na plecy. Matka Koli wzięła go za rękę. Potrzymała i wypuściła. Artem poruszył się – gdzie ona jest? Stoi, ściśnięta przez tłum, nie może upaść; a jej głowa zwiesiła się przebita kulą. – Tam! Tam! – krzyczał mu na plecach mały Kola, nie widząc jeszcze, że jego matkę zabili. Z przodu szedł Polatucha – mocny, nieugięty. Za nim Artem z Kolą. Losza zawisł na swoim krucyfiksie i to na nim, jak na złamanym maszcie statku, modląc się jedynym znanym mu słowem, posuwał się dalej. Udało im się jakoś skleić i niosło ich tak do granicy Hanzy. – Mamo! Ma-ma! Gdzie jesteś? – przypomniał sobie chłopczyk; ale tam, gdzie ją zostawił, niczego już nie było. Wszyscy czerwoni zostali zmieceni i zdeptani. Z ciemnych korytarzy wyłoniły się flagi – białe pole, brązowe koło. – Na powierzchnię – prosił ludzi Artem. – Nie tutaj. Na powierzchnię. – Mamo! Maaaaaaaaaaaa! Spróbował zejść, wskoczyć w te obracające się żarna, żeby z nich wyciągnąć swoją mamusię. Ale Artem go złapał: zadeptaliby go w jednej chwili. Pomyślał tak: nie może teraz porzucić tego chłopczyka. Musi go przygarnąć. Na ile mu starczy życia – na tyle go weźmie. A jak go wychowywać? Wyobraził sobie nagle: wrócił do Ani i mają dzieciaka, którego Artem trzyma teraz za kostki. I mieszkają wszyscy razem… W Polis? Na WOGN-ie? Zachciało mu się tego, takiego życia – na chwilkę, żeby zobaczyć.

Nad umocnieniami zapaliły się reflektory, starając się oślepić tłum. Ale ludzie i na ślepo wiedzieli, dokąd iść. – Grzyyyyyyyyyybów! – Granica państwowa! – krzyknęli do nich tamci. – Federacja Stacji! Linii Okrężnej! Otworzymy ogień! Żeby zabić! – Zmiiiiiiłuuuuuuuuj się! I koniec: na darmo wszyscy przeżyli tam, na schodach. Zdjął sobie chłopczyka z pleców, wziął go na ręce – żeby kule nie ścięły go nad głowami ludzi. Wyrywał się. I Artem myślał: cholera, co to jednak za odpowiedzialność – ciągać go teraz wszędzie ze sobą. A Suchy jak… Jak Suchy zrobił z Artemem – wziął go tak i ciągnął za sobą całe życie, tak samo przypadkowo przygarniętego. Jemu się udało. A czy Artemowi się uda? Taktaktaktaktaktaktaktaktak! – zaterkotało. Zwalili się pierwsi, najodważniejsi, padli drudzy, zdesperowani, ale z tyłu wciąż napierali – trzeci, czwarci, setni, dwusetni. Artem obrócił się plecami, żeby osłonić Kolę. – Mama – powiedział Kola. – Ciszej – poprosił Artem. Minęli zagubionego trupa w czarnej kominiarce. Strasznie jest brać odpowiedzialność za drugiego człowieka, tym bardziej sześcioletniego. Wiązać się z nim na całe życie… Jak to tak? Kola osłabł, przestał się wyrywać. Artem opuścił wzrok – a chłopczyk nie żyje. Ręce ma zwieszone, nogi majtają, jasnowłosa głowa odrzucona do tyłu, w piersi widać dziurki. Kule trafiły go w końcowej fazie lotu. Zasłonił sobą Artema. – Tchórzliwy sukinsyn – powiedział Artem do siebie. – Łajdak i tchórz. Dupek. Rozmazał gluty, poszukał miejsca, by chłopca położyć, ale nie było gdzie. A potem ich trzech też rzuciło na umocnienia, na cekaemy Hanzy. Cekaemy były takie same, niczym się od tych czerwonych nie różniły. I kule też pewnie były takie same. Zabijały tak samo skutecznie. Plująca krwią lufa już się obracała w ich kierunku, ale Polatucha przypomniał sobie o swoim wintoriezie, zatrzymał strzelca w połowie drogi i w ciągu sekundy gniazdo zmyła fala, powlokła trupa po kamiennej posadzce. Artem trzymał Kolę na rękach tak długo, jak tylko mógł, ale i tak go zgubił. Wszystko było usłane ludźmi. Martwi spoglądali zakłopotani, milczeli. Pozostali nie mogli. Kto szedł dalej, ten ryczał. Ci, do których nadlatywały kule, bełkotali o zmiłowaniu. Umierający kończyli swoją rozmowę z Bogiem. Siebie nawzajem nikt nie słuchał. Ale nagle zaczęli brać się za ręce – żeby iść tyralierą i się nie rozdzielić. Z jednej i drugiej strony wzięli Artema nieznajomi ludzie. Ciepłe, gorące ręce. Nie potrzymali się długo. Zrobili

kilka kroków – puścił go człowieczek z lewej, a potem i z prawej. Kroczyli już po miękkich twarzach pograniczników Hanzy, awangarda głodujących przewalała się już przez drut kolczasty – już prawie doszli do Komsomolskiej Okrężnej, kiedy z tyłu, jak diabełki, wyskoczyli ludzie z miotaczami ognia. Artem z Polatuchą i innymi wypadli do ogromnej i uroczystej hali: sufit pokryty radosnymi mozaikami, żyrandole dają niezasłużone światło, bosko-pieszczotliwe, umyte ludki z piskiem rzucają się do ucieczki przed najazdem, a zbiegowie, ci, którzy się przedarli – jak szczury, jak karaluchy, prędzej, prędzej, żeby wybiec z tego pałacu, zejść z oczu – do tuneli, do nor, żeby się rozbiec, póki wszystkich nie wyłowią. Za ich plecami, w korytarzach, zaryczały miotacze płomieni, zawyli pierwsi poparzeni, dopadł ich smród palonego mięsa i płonących włosów, ale Artem, objąwszy się z Polatuchą i Loszą, biegł w czerń tunelu, nie odwracając się do tego, co zostało tam, z tyłu. Z tunelu za nimi ktoś krzyczał, żądał, żeby się zatrzymali, kogoś już krępowali przybyli funkcjonariusze służb bezpieczeństwa Hanzy, ciągnęli z powrotem, na Linię Czerwoną, do domu. Niepotrzebni tu byli ci zbiegowie. Nie rozmawiali między sobą. Nie było powietrza do rozmowy.

Przed wyjściem na Kurską napotkali łącznik między liniami, przez niego, raniąc ochronę, udało im się wydostać na inną nitkę, Arbacko-Pokrowską. Polatucha przypomniał tam sobie o szybie wentylacyjnym. Wygramolili się na podwórku zawalonych ceglanych willi, między oblazłym złotem kopuł a oblazłym złotem nad rozbitymi witrynami. Posiedzieli. Głusi od krzyku. Polatucha milczał, Losza mrugał oczami, Artem wymiotował. Zapalili. – Jak ci z tym teraz? – zapytał Polatuchę Artem. – Zrozumiałeś? Ten wzruszył niedźwiedzimi ramionami. – Dzieciaka zabili. Na moich rękach. – Widziałem. – Zabijał ich naszymi nabojami – powiedział mu Artem. – Swinołup. To ścierwo. Major. Twoimi nabojami. Widocznie własne już im się skończyły. Czekali na nas. I odszedł. Żywy. Tam tyle trupów zostało. A on żyje. I będzie żył. – Wykonywałem rozkaz. – On też wykonywał rozkaz. Sam tego raczej nie wymyślił. Oni tam wszyscy wykonywali rozkazy. – Co ty mnie tak z nimi zrównujesz?! – Ale fupeł by było tef kogof zabić – powiedział Losza. – Tego, kto to wymyflił. Mendę kułewfką. Weby takich łofkazów juf nie dawali.

– Byłem pewien, że zdechł. Dwie kule w niego wbiłem. Trzeba było w czoło. Artem stracił władzę w lewej ręce, całe ramię miał mokre, ale teraz nie można było o tym myśleć. – A jaki to fenf ftuknąć majoła? – zaoponował Losza. – Majołów to jeft od choleły i tłochę. Ftukniesz majoła – tylko kapitana uciefyf. Tfeba by ftuknąć od łazu małfałków. – A gdybym go wtedy załatwił? Co by to zmieniło? I tak poszliby na karabiny. Mówiłem im. Niczego nie rozumieją. Przecież im powiedziałem, że można uciec. Na powierzchnię. Oni nie słyszą! Nikt! Nawet ci, którzy zaraz zdechną. Łatwiej im iść na karabin niż na powierzchnię! Co robić?! Polatucha smarknął sobie krwią na dłoń, zaczął w roztargnieniu wycierać ją o spodnie. Podrapał się w głowę. – I kij im w oko. Ich się nie da zawrócić. Są jak stado. Ale dokąd ja mam iść? – powiedział. – Przecież to dezercja. Nie mam gdzie iść. Artem spojrzał na niego. Ogniotrwały człowiek z Polatuchy. Nie pali się, bo nie ma co się palić. Żeby Artem też taki był. Powolutku odtykały mu się uszy. Kurczyły się rozciągnięte membrany bębenków. I oto z dołu, ze szczelin, z kolektorów, kratek kanalizacyjnych, przez wentylację, zewsząd: spod ziemi zaczęły narastać dźwięki. Płacz i krzyki. Słabe, zduszone przez grubą moskiewską glinę, odbite od licznych zakrętów łamanych rur. Echo. Ludzie nie zdołali uciec, tylko ich głosom się to udało. To było jak poród. Moskwa była jak kobieta, która sama już umarła, ale w jej kamieniejących wnętrznościach tkwiły jeszcze żywe dzieci. I chciały się urodzić, i płakały tam w środku. Ale Moskwa nikogo więcej nie wypuściła. Zacisnęła swoją betonową pizdę i zdusiła wszystkie swoje dzieci, te skończyły się męczyć i ucichły, wciąż nienarodzone. A tytoń się skończył. Była noc. Moskwa zanurzyła się w tej nocy jak w wiadrze z brudną wodą, żeby zmyć z siebie całą krew. Skończy się mglista noc, nadejdzie mglisty dzień i nikt owego dnia nie dowie się tego wszystkiego, co zdarzyło się wczoraj. Wszystko zmyje noc. Kto się dowie o czarnym tunelu, w którym jedni ludzie młócili na oślep drugich kilofami? Nikt. Kto się dowie o zagłuszarkach? Nikt. Kto o tym, jak bezbożnicy robili znak krzyża i szli na karabiny? I po co wszyscy umierali? Z jakiego powodu? – Polatucha… Polatucha. A ci wrogowie istnieją? Zachód, Ameryka? Oni istnieją? Czy oni w ogóle istnieją? Powiedz szczerze. Polatucha spojrzał na niego z ukosa, ale w ciemności wydało się, że oczy mu się wyrównały i patrzą prosto, prawidłowo. – Muszą być.

– A po jaką cholełę nam włogowie? – powiedział Losza. – I bef nich fobie ładzimy! – Gdyby chcieli, pieprznęliby w nas na wszelki wypadek. Kontrolnie. Jeśli bardzo by się nas bali. Nie myślałeś o tym? – Nie. – A wszystkie pozostałe miasta – Piter, Władik i cała ta drobna hałastra – nie myślałeś, dlaczego ich nie bombardują? Czy może wszystkich podbili, a my tu jesteśmy tacy jedyni niepodbici? – Nie! Co to dla ciebie za różnica, czy myślałem, czy nie?! – A taka, że nie ma żadnych wrogów. W dupie nas mają, Polatucha. Ci wrogowie. Nikomu nie jesteśmy potrzebni. Kupiłeś to i ja to kupiłem. Przez cały czas myślimy, że szybko się komuś poddaliśmy. Że tu u nas jest pępek świata. Że jesteśmy ostatni albo jedyni, albo najważniejsi. Że losy świata się tu u nas rozstrzygają. Dupa. Nic się tu nie rozstrzyga. My tu budujemy imperia, idziemy na karabiny, zdychamy na budowach, karmimy sobą psy, ratujemy ludzkość i to wszystko pod kloszem. Cała nasza walka, ofiary, wyczyny. To są wszystko osiągnięcia mrówek w mrowisku. Nikt ich nie słyszy. Niepotrzebnie zdychamy. Gdyby zdjąć ten klosz… – Tarczę! To tarcza, a nie klosz! – Gdyby zdjąć tę tarczę, nic się nie zmieni. Tego jestem pewien. To nie my jesteśmy potrzebni wrogom, Polatucha, tylko wrogowie nam. – Jestem pewien – ciężko i ze złością powiedział Polatucha. – Jestem pewien, że stary mówi prawdę. – To znaczy, że jest durny – z taką samą złością powiedział mu Artem. – I on jest durny, a ty zdurniały. I ja też jestem durny, że to kupiłem tam, w Bałaszysze. A teraz już po wszystkim. Nic się już nie zrobi. Wtedy był dobry moment. Trzeba było roznieść wszystkie te zagłuszarki w cholerę. Wszystko zrównać z ziemią. I byśmy zobaczyli. Tak, Sawielij? – Tak – odpowiedział za zadeptanego Sawielija Losza. – Niczego byś nie osiągnął – splunął Polatucha. – Tych zagłuszarek jest wokół Moskwy nawtykanych od groma. A ludzie i tak by ci nie uwierzyli. – Dlatego że przez dwadzieścia lat robiliście im do głowy! Jak mieliby uwierzyć?! To niby ich wina?! – Ja nikomu nie robiłem! – Aha. Ty odstrzeliwujesz wszystkich, którzy nie pasują do waszej historii. – Robię tak z wrogami. Bronię ojczyzny przed wrogami! I gdybym cię, paplo jedna, nie wyciągnął z Bałaszychy, to ci od Hanzy w minutę by cię zakopali! Nawet byś nie pisnął! – To nie ty mnie wyciągnąłeś! Tylko stary! I nie z litości! Tylko żeby zachować swój zasrany sprzęt! I tyle! On – tobie – kazał – mnie – stuknąć! Mnie! Zastanów się! Kim ja dla niego jestem? Zięciem? Mężem jego córki! Ale i tak skazał mnie na śmierć! – Ale przecież cię nie stuknąłem.

– Dzięki, ku…! – Proszę! – A za co miałeś mnie zabić? Za to, że wiem o zagłuszarkach? Że wiem, jak robią ludziom wodę z mózgu? Czy dlaczego? Kiedy będzie czerwonym dawać naboje, a ja się sprzeciwię? Dwadzieścia tysięcy nabojów! Dwadzieścia tysięcy! Sam je dzisiaj łykałeś! No, dość już bycia takim durniem! – I co?! Za to wojna się skończy! To był warunek Moskwina! – To dlatego stary mówił, że za wszelką cenę! Że trzeba będzie ją zapłacić! Dwudziestaka! – A co, trzeba było zmasakrować naszych chłopaków?! Trzeba było zrobić jeszcze jeden bunkier?! Artem odwrócił się. – To Moskwin tam był? Poznałem go. Moskwin i ten drugi – Biessołow. Kim jest Biessołow w Hanzie? – Jakąś szychą. Cholera ich tam wie. – Kłamiesz – powiedział z przekonaniem Artem. – Ty to wiesz. Kim on jest?! – Odwal się. – To przecież on słał kopertę führerowi przez naszego starego. I naboje sekretarzowi generalnemu. On. I to jemu staruszek melduje? Co? Aleksiejowi Feliksowiczowi! Za co? Czym mu zapłacił? Tymi zasranymi dżipami?! – I co?! Hanza podniosła nas z kolan! Kiedy uciekłeś?! Po bunkrze. Wziąłeś swoją Aneczkę i od nas nawiałeś. A my co? Ilu nas zostało po bunkrze? Połowa? A i ci wszyscy podziurawieni. Gdyby nie Hanza, rozpadlibyśmy się, i to by było tyle. Stary robił, co mógł. Innych chętnych do pomocy nie było. A on co – bez nóg i jednoręki?! Miał się powiesić? A my zostać najemnikami?! – Już uczciwiej zostać najemnikiem! Niż być teraz w waszym Zakonie! – Spieprzaj! Rozumiesz?! – Czy ty chociaż rozumiesz, czym on za te terenówki zapłacił, za wintoriezy, za czapeczki? Naszymi chłopakami! Hanza nas wrobiła, Polatucha! Przecież ich wzywaliśmy! W bunkrze! Wzywaliśmy! Przyszli do nas? Wielka pomoc: opchnąć nam swoich bydlaków w miejsce naszych chłopców! Którzy właśnie przez nich zginęli! On nas sprzedał! Sprzedał nas Hanzie! – Nie może. Być. Musi istnieć jakiś powód. – A jaki był powód, żeby mnie sprzątnąć?! – A jeśli jesteś szpiegiem?! Dywersantem?! Próbowałeś zniszczyć tarczę! A może grasz przeciwko nam?! Wtryniłeś się! Powiedział, że jeśli spróbujesz zerwać układ pokojowy… Zagrozisz dostawie… To znaczy, że… – Czyim szpiegiem?! Czyim dywersantem?! – Ameryki. Nawiązałeś z nimi łączność ze swojego wieżowca i… – I co?! I pomagam im znów naprowadzić rakiety?! Na swoich?! Na żonę, ojczyma?! Na

ciebie, kretynie?! Ciebie sprzedali, mnie sprzedali i wszystkich naszych, ich dusze, pełną listę! Tak było. Rozumiesz?! – Poświęcili się, i tyle. A czerwoni… Tak trzeba. To trudne, ale tak trzeba. Czas się teraz jednoczyć, Artem. Choćby z czerwonymi. Jest inny wróg. Prawdziwy. Trudno zapomnieć o chłopakach. Wiem. Stary sam nie może ich zapomnieć. Widziałeś przecież. Widziałeś, że codziennie z nimi pije. – On nie z nimi pije. On po prostu chla! Chla, dlatego że był bohaterem, a został kadłubkiem! Ani rączek, kuźwa, ani nóżek! A jeśli poważnie myśli, że wojna z Zachodem się nie skończyła… – Ona się nie skończyła! – wrzasnął Polatucha. – Czy ty tego nie widzisz?! – Są jakiekolwiek dowody?! Ten Biessołow?! Jak wam udowodnił, że trwa wojna?! Miałeś pranie mózgu! Jak on was wszystkich tak mocno złapał za jaja?! – To ty miałeś pranie mózgu! Oni zawsze! Wyłażą ze wszystkich szczelin! Chcą nas zetrzeć z powierzchni ziemi! – Sukinsyn! – Artem zerwał się na zdrową nogę. – Niczego nie udowodnisz! Nikomu niczego nie udowodnisz! – A co ty mi udowodniłeś?! Jeśli to nie wrogowie, to jaki to ma sens?! – Jaki?! – Tak! – Nie wiem! – No to w takim razie się ode mnie odwal! Artem pomyślał. Kiwnął głową. Odkuśtykał od niego. – Dokąd idziesz? – zawołał w ślad za nim Polatucha. – Masz rację – nie odwracając się, odpowiedział sam sobie Artem. – Masz rację. Musi być jakiś sens. Po prostu jeszcze go nie rozumiemy. I twój staruszek też nie rozumie. I wątpliwe, żeby Swinołup to wiedział. Dobrze, że jest kogo zapytać. – Zaczekaj! Artem! Artem! Polatucha dogonił go już przy placu Łubiańskim. Oddał mu swoją maskę przeciwgazową. – Weź ją. Ja już tak dojdę. Artem się nie spierał. Napluł masce w oczy, przymierzył. Powiedział nosowo do Polatuchy: – Dziękuję. Teraz nijak nie mogę zdechnąć przedwcześnie. Od Łubianki, kulejąc, powlókł się w dół. Obok Teatru Bolszoj, z którego zaprzężony w konie wóz spadł w przepaść, obok bezłzawych fontann, obok hoteli dla gości z tamtego świata, obok psich ulic, niemego parlamentu i udającego zdechłego Kremla z wygasłymi gwiazdami i murami broniącymi przed nie wiadomo kim; to było gdzieś tutaj. Zatrzymał się. Było ciemno. Jak on to zrobił? Gdzie stał? Krew sączyła się z dwukrotnie przestrzelonego lewego ramienia, tak jakby było jej w

Artemie nieskończenie wiele, i robiło mu się bez niej ciężko. Słabo. Ale wciąż szukał, szukał; przypominał sobie. Powlókł się w jedną stronę, potem w drugą. Ze słabego księżyca nie było wiele pożytku. Nie mógł zobaczyć czarnego na czarnym i wątły blask nie pomagał Artemowi. Opadł na kolana, ruszył, macając ręką po chropowatym asfalcie. Najpierw złowił but, potem klamkę od drzwi, nie wiedzieć czemu porzuconą pośrodku jezdni. Podeszli Losza i Polatucha. – Czego szukasz? – Odpowiedzi – zażartował Artem i sam zaśmiał się ochryple do swoich gumowych uszu. W końcu znalazł. Zguba sama błysnęła do Artema światłem księżyca zza uchylonych obłoków. Na czarnoszarym asfalcie leżał czarnoszary rewolwer. Nagan Swinołupa do rozstrzelań. Wziął go do ręki. Ciężka, twarda, zła broń. Artem właśnie tego teraz potrzebował. Po niego tu właśnie szedł. Okazuje się, że bez niego niczego się tu nie da zrozumieć. To właśnie tę oksydowaną lufę należało wepchnąć Biessołowowi do gardła. Niech przez nią oddycha – i wyjaśnia Artemowi, dlaczego ludzie muszą siedzieć w metrze. – To wfyftko? – zapytał go Losza. – Jakie wszystko! – spojrzał na niego Artem. – Teraz do burdelu!

19 // Co pisać Na Trubną został wniesiony. Polatucha wtaszczył go na plecach. Niósł go po powierzchni, bojąc się zejść do metra. Artem kaszlał już rdzą. Kiedy majtał nogami, wisząc Polatusze na plecach, wciąż go przekonywał, żeby dał mu pójść samemu. Ale kiedy tylko stawał na nogach, od razu padał na kolana. Mechanizm przestawał się obracać. Kluczyk w plecach zatrzymywał się. Ale kiedy przyszli na Cwietnoj Bulwar, przeskoczyła mu w piersi jakaś sprężynka i postanowiła jeszcze pobrzęczeć. Artem rozproszył ręką czerwoną mgłę przed oczami, wyprostował się. Czuł to: na niewiele starczy mu czasu. Musi zrobić jedną rzecz, ale ważną. Wymacał rękojeść nagana: tak? Nagan się zgadzał. – Zaprowadź mnie do Saszy. Słyszysz, Losza? Pamiętasz, gdzie to jest? – Aha. Chcef mieć piękną fmiełć! Z lafeczką chcef wykitować? Nie, najpiełw idziemy ci zacełować dziułki! No dobra. Skoro tylko dziurki. Na Cwietnym Bulwarze działo się coś dziwnego. Na stacja pełno było zbiegłych faszystów. Zagubionych, żałosnych, pokonanych. Kolejarskie faszystowskie mundury, przemoczone i właśnie wysychające, zbiegały się i kurczyły na nich, tak jakby szyto je do dziecięcych zabaw czy przedstawień, a dorośli włożyli je teraz na siebie i zaczęli robić w nich wszystko na poważnie. Twarze faszystów były podrapane i utytłane w błocie, a ich podkute buciory się rozeschły. – Co to? Co fię ftało? – dopytywał Losza znajome prostytutki. – Zatopiło całą Rzeszę. Zawaliła się Puszkińska. Tadżycy krzywo powiększali stację. Zawaliła się, a potem i sąsiednie. Zalało ich. – Tadżycy krzywo… – uśmiechnął się krzywo Artem. – Wszystkiemu winni Tadżycy. A to sukinkoty. – Wszyscy się rozbiegli. Z Twerskiej – na Majakowską. Z Czechowskiej ludzie przyszli tutaj. – A co z wojną? – Nie wiemy. Nikt niczego nie wie. Dobrze wam tak, myślał Artem. Może Bóg naprawdę słucha, przyjmuje skargi. Ktoś, może tamta kobieta z taczki, zdążyła donieść Panu Bogu, zanim jej głowę rozłupano prętem zbrojeniowym. Pan policzył na kościanym liczydle, ilu jest w Rzeszy grzeszników, a ilu sprawiedliwych, i postanowił Rzeszę zamknąć i opieczętować. Tylko po co w ogóle ją otwierał?

A co z Homerem? – Nie wiecie, czy staruszek się uratował? Z Czechowskiej? – zaczepiał kolejarzy Artem. – Homer? Odskakiwali od niego. Wzięli go do lekarki: ta pośród ukąszeń kolczastych knutów znalazła krwawiące wrzody, przebite w skórze promieniowaniem jak szydłem. Powiedziała: już niedługo. Potrzebna jest natychmiastowa transfuzja, ale doktor od chorób wenerycznych nie ma czym ani czego przetaczać. Wymyślając Artemowi od najgorszych, wydłubała kulę, zalała dziurki jakąś sfermentowaną cieczą, przyłożyła wygniecioną szmatkę, żeby wsączała się w nią krew z poharatanej skóry. Dała mu przeterminowanego analgetyku. Zrobiło mu się od niego lepiej. Więc to stąd brał go Sawielij. – Co teraz robimy? – zapytał Polatucha. – Trzeba ci znaleźć normalnego lekarza. Nie tę pizdę iwanownę. Wleję ci z powrotem twoją juchę. Z odsetkami. – Nie. Idę na kurwy – powiedział Artem, kiedy tylko analgetyk schłodził mu rany. – Potem się rozliczymy. – Ja tef – puścił mu oko Losza. – Tef mufę fobie złobić tłanffuzję. – Na twoim miejscu, Artemycz, raczej bym się modlił – pokręcił głową Polatucha. – Lepiej bez tych łzawych tekstów – odparł Artem. – Masz, weź trochę kulek. Artem wziął. – Pójdziesz się poddać? – zajrzał w zezujące oczy Polatuchy. – Nie. Stary nie wybacza dezerterom. – A jeśli mnie wydasz? – Wtedy zgnoi mnie twoja Anka – powiedział mu Polatucha – co będzie jeszcze gorsze. Dobra. Ja też mam tu jedną ukochaną. O, tam. Zmęczysz się, to przyjdź. – Odpłowadzić cię? – zapytał Losza. – Nie trzeba. Przypomniałem sobie. Rzeczywiście sobie przypomniał. Rozstali się. Artem, kuśtykając w przeciwnym kierunku niż oni, jeszcze się obejrzał: czy rzeczywiście się rozstali? W tej ważnej sprawie nie chciał nikogo prosić o pomoc. Na Cwietnym roiło się od rozmaitej hałastry. Kto tu jest agentem czerwonych, kto Zakonu, a kto Hanzy? Nasłuchują, szukają go. Na pewno szukają. Prawa ręka w kieszeni. Nie wypuszczał z palców nagana. A u Saszy było pusto. W środku nikogo nie ma, drzwiczki zamknięte. Zaniepokoił się: a jeśli Biessołow ją stąd zabrał? A jeśli stało jej się coś złego? Naprzeciw po przekątnej mieściła się ponura knajpa na półtora miejsca. Odgrodzona

słomkową zasłonką. Można było usiąść tak, że miejsce pracy Saszy było stąd widać przez zwisające słomki, a przechodnie nie poznaliby Artema od razu. Artem spoglądał na zamknięte drzwi. Chciał myśleć o Saszy, a przychodziły myśli o Ani. Władywostok, nieźle. Dlaczego nie mówiła mu wcześniej o Władywostoku? Może lepiej by mu się z nią żyło, gdyby o tym Władywostoku wiedział. Obok mamrotali nachyleni ku sobie dwaj mokrzy faszyści. Oglądali się na Artema podejrzliwie. Usiłował poczuć do nich nienawiść, ale nijak mu się nie udawało: cały wypalił się na Komsomolskiej. Żeby ich uspokoić, jako dodatek do analgetyku zamówił wódkę. Na jedzenie nie mógł patrzeć, od samej myśli kręciło mu się w głowie. – Dietmar… – doszemrało się do Artema pomiędzy umyślnie niewyraźnie wymawianymi słowami. – Dietmar… Zawahał się i zdecydował. – Znacie Dietmara? – zapytał ich. – Ktoś ty? – Pracował u niego człowiek. Ilja Stiepanowicz. Miał pisać dla niego książkę. A z tym człowiekiem jeszcze jeden. Homer. Mój towarzysz. – Pytam, kim jesteś. – Wypełniałem dla Dietmara zadanie – przyznał szeptem Artem. – Na Teatralnej. – Agent? – faszysta przysiadł się bliżej. – Dywersant. – Dietmar heroicznie… – Znam sprawę. – Cała jego agentura przeszła do mnie – oznajmił tamten. – Teraz będziesz pracował ze mną. Jestem Dietrich. Artemowi zachciało się śmiać. Patrzył już na Dietricha trochę spod obłoków. Z tej wysokości wiele rzeczy mogło się wydać śmieszne. Ale nie wszystko. – Chłopie… – Artem otarł usta grzbietem dłoni, pokazał Dietrichowi rzadką krew. – Daj umrzeć w spokoju. – Napromieniowany? – zrozumiał Dietrich i odsunął się. – Czyżbyś to ty był tym stalkerem? Zwerbowanym? Artem pod stołem ostrożnie pociągnął rewolwer do siebie, żeby nie zaczepił grotem iglicy o kieszeń. – Znałeś Homera? – A ciebie przypadkiem tam nie zabili, na Teatralnej? – Jak widzisz. Wyglądało na to, że Dietmar przydzielił go do poszerzania przestrzeni życiowej bez zbędnych konsultacji. – Dobra… Jeśli jesteś naszym weteranem…

– Nie drzyj się. Tu wokół są uszy. – Są tutaj. Wydostali się. Piją obok. I jeden, i drugi. To też moi podopieczni. Przyprowadzić ich? – Przyprowadź. Homer żyje. Chwała Ci. Trzeba go znaleźć, poczekasz, Sasza? To Artemowi został tydzień życia czy ile tam. A Homer nigdzie się nie wybierał. Trzeba chociaż wyspowiadać się Homerowi do jego zeszyciku. Niech wszystko sobie zapisze. O masztach, o wykopach, o tunelach, o grzybach i nabojach. O tym kurewskim Zakonie niech wszystko zapisze. I najważniejsze, najświętsze – o tym, że świat istnieje. Chciałeś historii, będziesz miał historię. Staruszek siedział ledwie dwadzieścia metrów dalej. Pił z Ilją Stiepanowiczem ponuro, bez stukania się szklankami. Ale kiedy zobaczył Artema, oczy mu rozbłysły. Homer był rozczochrany – wieniec siwych włosków stroszył się wokół łysiny i w żółtym świetle żarówki wydawał się złotą aureolą. Ochłonął. W rękach miał kurę – tę samą, od Oleżki. Nikt jej nie ukręcił szyi, nikt nie zrobił z niej zupy; spasła się nawet na faszystowskiej karmie, aż lśniła, zaraza. Artem wstał do niego, objął staruszka. Ile się nie widzieli? Rok? – Żyjesz. – I ty żyjesz. – Co u ciebie, dziadku? – Co u mnie? Zaczęliśmy z Ilją… pracować – Homer popatrzył na towarzysza Artema. – Dzień dobry. – I jak wam idzie? – zapytał Artem Ilję Stiepanowicza. – Dobrze – odparł ten Dietrichowi. – Piszemy. Są efekty. – To świetnie – powiedział Artem. – Dziadku, chodźmy się przejść, co? Dziękuję, kamerad – skinął głową Dietrichowi. – Nie zapomnę do grobowej deski. Dietrich chciał oczywiście iść za nimi, podsłuchiwać. Ale za słomkową zasłonką stygły grzyby i grzała się wódka. I chyba nie było już Rzeszy. – Ani kroku poza stację! – zadysponował surowo. – Aż do dalszych dyspozycji. Powlekli się przez pokoiki: baby były nawleczone na korytarz jak korale. Jak tu znaleźć ustronny kąt? – Piszecie? – dopytał na razie Homera Artem. – Nie za bardzo. – A co? – Ilii żona się powiesiła. Narine. Rozpił się. – Kiedy? Kiedy to się stało? – No, popracowaliśmy parę dni i… A führer wymagał… Codziennie przychodził osobiście,

czytał, wypytywał. Ogólnie rzecz biorąc, musiałem pisać za dwóch. Ilja obiecał, że zrobi mnie za to współautorem. Imię na okładce i tak dalej. Miło? – Oho – Artem spojrzał na Homera. – I jaki jest ten führer? – No… Tak… We współżyciu… To zwyczajny. – Zwyczajny – powiedział Artem. – No, jasne. Najzwyklejszy człowiek. I też pewnie jakiś Wasilij Pietrowicz. – Jewgienij Pietrowicz – poprawił go Homer. – Prawie – uśmiechnął się Artem. – Doszliście już do ułomnych? W podręczniku? – Nie zdążyliśmy – odpowiedział Homer i popatrzył dookoła. – I teraz nie wiadomo już, czy zdążymy. Wszyscy pouciekali. Z Rzeszą koniec. Führer gdzieś zniknął. Kura rozprostowała skrzydła, jakby do lotu; a Homer, znając już kurze zwyczaje, wystawił ją na wyciągniętych rękach z dala od siebie. Ta skuliła się i narobiła na ziemię. – Niesie się chociaż? – zainteresował się Artem. – Nie. Bojkotuje – uśmiechnął się niewesoło staruszek. – Chociaż nafaszerowałem ją już całą skorupkami. Cholera wie, w czym rzecz. Szli dalej, rozmawiali, mijając zgnębionych faszystów i podekscytowane dziwki, wśród czyichś ochów i achów, między jednym świstem pejcza a drugim, dostrajając się do rytmu czyjejś zepsutej miłości. – No cóż. Za to nie trzeba będzie zagłuszać wyrzutów sumienia – powiedział Artem, czując, jak przez zmęczenie podkrada się pokusa, żeby wszystko opowiedzieć. – Teraz możesz pisać swoją własną książkę. Tak jak chciałeś. – Swoją, której nikt nie wydrukuje. – Zależy, co w niej napiszesz. – A co napiszę? Wydało mu się, że ktoś się za nimi wlecze. Odwrócił się raz, drugi. Człowieczek jakby rozpłynął się we mgle. Może i nie szedł za Artemem, tylko do swoich wesołych spraw. A może został trochę w tyle, żeby nie rzucać się ludziom w oczy. Ręka na naganie. – Znalazłeś swoją Saszę? – zapytał Homera Artem. – Swoją? Nie. Ty… – Ona tu jest, dziadku. Wczoraj tu była. Mówiłem z nią. O tobie. – Wiesz?… Wiesz, gdzie ona jest? – Wiem. – Wszystko z nią w porządku? Dokąd idziemy? Chodźmy lepiej do niej… I co… Ona tu… co robi? – A co tu robią kobiety, dziadku? Pracuje. – Nie, przestań! Sasza?… Nie wierzę. – Tak.

– Nieprawda! – A powiedz mi… Z Hunterem to prawda? Że się rozpił? Nawet nie wiedziałem, że się znacie. – Hunter? Ty go też?… Skąd? – To on wysłał mnie na wyprawę. Wtedy. Przeciwko czarnym. Po rakiety. Nie opowiadałem? A on nie opowiadał? Czy to nie z tego powodu pił? Nie przez czarnych? Czy dlaczego? – On? Nie wiem. On… W ogóle mało rozmawialiśmy. Niewystarczająco. – Przecież to o nim pisałeś książkę. Tę swoją, w zeszycie. Więc jak to było? – Nie wiem. On, rozumiesz… To nie był prawdziwy bohater. To ja chciałem z niego zrobić bohatera. Żeby ludzie czytali i się inspirowali. – Dlatego zrobiłeś z niego niepijącego? – Skąd to… – Mówię ci: Sasza mi to wszystko powiedziała. Nie wierzysz mi czy jak? – Muszę do niej iść. Zobaczyć. Sam chcę się przekonać. – Później. Wytrzymaj. To ważne. O, tu chyba nikogo nie ma… Wejdź. Zaczekaj, sprawdzę tu wszystko… – A co do Huntera… Tak! No, komu by się chciało czytać o alkoholiku? Brać go za przykład? Rozumiesz? To musi być mit. Piękny. Ludzie siedzą w ciemności, w beznadziei. Potrzebne im światło. Bez światła całkiem podupadną. – Rozumiem. A teraz ty posłuchaj. Artem pochylił się do niego i wyszeptał gorączkowo do włochatego starczego ucha: – Dziadku, ludzie siedzą w ciemności, bo świat jest przed nimi ukrywany. Zachód nie został zniszczony, dziadku. I nie cała Rosja. Są inni ocaleni. Prawie cały świat przeżył. Nie wiem dokładnie, jak oni tam żyją, ale… Władywostok, twoje Polarnyje Zori, Paryż, Ameryka. – Co?… – Ich wszystkich przed nami ukrywają. Pracują zagłuszarki. Wokół Moskwy rozstawiono zagłuszarki. Maszty radiowe, które tłumią wszystkie sygnały z innych miast. – Co? – To Hanza. A mój Zakon o tym wie. Służy Hanzie. I sprząta wszystkich, którzy dostaną się tu z zewnątrz. Znajduje ich i likwiduje. I wszystkich próbujących się stąd połączyć ze światem zewnętrznym tak samo. I to dlatego nikt nie wie. A Linia Czerwona, jak sądzę, budowała dla Hanzy wiatraki. Tam, w Bałaszysze, takie wiatraki generują prąd dla zagłuszarek. I jest tam rów zrobiony koparką, wielki wykop, cały zasłany trupami, które pożerają pięcionogie psy. Wszyscy razem, budowniczowie i przybysze spoza miasta. A Hanza daje za to czerwonym naboje. Albo i nie za to, tylko tak po prostu, w ramach wsparcia. Dwadzieścia tysięcy nabojów, wyobrażasz sobie?! A czerwoni rozstrzeliwują tymi nabojami bunty grzybowe. Prosto w tłum. Ludzie idą na karabiny, proszą o grzyby, a tamci ich koszą, koszą, koszą…

Niczego nie chcą wiedzieć. Mówisz im: możecie stąd wszyscy uciec, z metra! Tam, na górze, jest życie! Uciekajcie! A ci prą do Hanzy i pod kule… Dlatego właśnie jest ważne, żebyś wszystko to sobie zapisał. W zeszycie. Aha, jeszcze jedno. Oni wszystkich okłamują, że trzeba nas tu trzymać, bo dookoła są wrogowie, bo wojna trwa, ale to wszystko łgarstwa, jestem pewien, że to łgarstwa. A po co – jeśli mi się uda, to się dowiem. Ale na razie pisz, jak mówię. Dobrze? Pisz, żeby ludzie to wiedzieli. To ważne. Homer odsunął ucho, przyjrzał się Artemowi dokładnie; tak jakby miał szukać po omacku miny pułapki. I współczująco, ale starał się to współczucie ukryć, bo zdawał sobie sprawę, że żyłka uruchamiająca zapalnik jest niewidoczna, a współczuciem można o nią zaczepić. – Jak się czujesz? – zapytał. – Prawdę mówiąc, kiepsko wyglądasz. – Ze mną koniec – powiedział Artem. – Może tydzień mi został. Dlatego pisz. Zapisuj. – Co mam zapisywać? – Wszystko. Wszystko, co ci teraz opowiedziałem. Homer skinął głową. – Dobrze. – Wszystko zrozumiałeś? Mam opowiedzieć jeszcze raz? – Artem uniósł się na zdrowej nodze, wyjrzał na korytarz. – Nie wszystko. – Co jest niejasne? Homer się wahał. – No, to… Wszystko… Trochę dziwnie… Brzmi. Tak prawdę mówiąc. Artem się odsunął. Obejrzał staruszka z dystansu. – Myślisz… Nie wierzysz? Też myślisz, że mnie pojebało? – Tego nie powiedziałem… – Posłuchaj. Rozumiem, że to wszystko jest dziwaczne. Ale to prawda, rozumiesz? Jest odwrotnie, wszystko, co wiesz o metrze – że na powierzchni nie ma życia, że nie mamy dokąd iść, że czerwoni są przeciwko Hanzie, że Hanza to ci dobrzy, w ogóle wszystko… W ogóle wszystko – właśnie tak – jest kłamstwem! Po prostu żyliśmy w nim tak długo… – Jedno miasto to jeszcze możliwe… Czy dwa… – Homer zmarszczył się, jakby dokonywał wysiłku, żeby uwierzyć. – Ale cały świat? I zagłuszarki. I Hanza. – Nieważne. Na razie po prostu to zapamiętaj. A potem zapiszesz. Zapiszesz sobie? Niedługo mnie już nie będzie, dziadku. Nie chcę, żeby to wszystko przepadło. To zadanie dla ciebie, słyszysz? Dowiedziałem się tego. I jeśli ty – ty! – nie umieścisz tego w swoim zeszyciku… To nikt nigdy się tego nie dowie. Dziś spróbuję… Nieważne. Być może nic mi z tego nie wyjdzie. Ale ty – rozumiesz? – ty! – możesz coś zmienić. Zrobisz to? Zapiszesz? Staruszek przeżuł sprawę. Pogłaskał kurę. Ta siedziała senna. – Nawet jeśli to wszystko prawda… Kto coś takiego wydrukuje? – Co za różnica kto?

– No jak to… A jak się ludzie mają dowiedzieć? – Dziadku! Czy to trzeba koniecznie drukować? Homer – ten prawdziwy Homer – przecież w ogóle niczego nie pisał. On był ślepy! Po prostu mówił. Śpiewał czy co tam jeszcze… I ludzie go słuchali. – Tamten Homer – tak – zgodził się staruszek. – Ten prawdziwy – powtórzył z ponurym uśmiechem. – Dobra. Oczywiście, zapiszę. A ciebie trzeba zabrać do lekarza. Co to za gadanie, że tydzień ci został! I chodźmy… Zaprowadzisz mnie do niej? – Dziękuję, dziadku. Potem ci jeszcze… Bardziej szczegółowo. Kiedy się dowiem. Po prostu ci podyktuję. Jeśli mi się uda. Homer milczał, kiedy szli. Coś mu jeszcze wzbierało w ustach i wciąż ssał język, zaciskał zęby, żeby tego czegoś nie wypuścić. Potem wymamrotał: – I wiesz co jeszcze? Musiałem naskrobać parę artykulików do ich gazetki. Pod przymusem. Takie tam, wiesz… O zawaleniu Schillerowskiej… – Ale to pod przymusem. – Pod przymusem.

Wrócili. A tam wszystko było po nowemu. Dietrich z towarzyszem skończyli jeść i zniknęli. A z klitki Saszy dobiegały jęki. Wszystko było z nią w porządku. – To tu – powiedział Artem. Spojrzeli po sobie. Usiedli, żeby poczekać za zasłonką, wpatrzeni każdy w swoją szklankę. Homer wiercił się, kasłał. Artem wsłuchiwał się w siebie: co tam jest? Wył w nim wiatr. Obracał żelaznymi śmigłami, skrzypiał, zamieniał się w siłę mającą sprawić, by Artem jeszcze trochę pobył na tym świecie. Gdzie jesteście, białobrzuche statki powietrzne? Dokąd lecicie gnane tym wiatrem? Pił wódkę: w szklance po tym, co upijał, rozchodziła się różowa od krwi chmurka, a wewnątrz Artema chmura mętna jak samogon. Ogarniał go sen. Jak długo nie spał? Dobę? Dojęczeli do końca; zapinając się, wyszedł na zewnątrz jakiś wymoczek. Uśmiechnął się zwycięsko. Co z tym zrobić? Homer zerwał się z miejsca, podreptał tam. Kurę zostawił. – Sasza?! – Homer… To ty?… Artem się nie ruszał. To nie jego rozmowa. Ale nie mógł nie słyszeć. – Boże… Ty tutaj… Dlaczego ty? Saszeńka… – Wszystko ze mną w porządku. – Ja… Myślałem, że umarłaś… Szukałem cię tam, na Tulskiej…

– Wybacz. – Dlaczego mi nie powiedziałaś? Nie znalazłaś? – A jak ty mnie znalazłeś? – Ja… Artem. Znasz go? To on mi pokazał. – Jest tutaj? – Ty… Dlaczego się tym zajmujesz? Sasza? Dlaczego babrzesz się w tym brudzie? – Czy to brud? – Ty nie powinnaś. Nie możesz. Wiesz co… Spakuj swoje rzeczy. I chodźmy. Artem pogładził bębenek nagana. Jeszcze nie teraz. Jutro, pojutrze – kiedy zjawi się u niej Biessołow. Niech odpowie. Potem – proszę bardzo. Dobrze? Kura patrzyła na niego, przekrzywiając głowę w bok. – Dokąd? Nigdzie nie pójdę. – Jak to? Trzymają cię tu? Jesteś niewolnicą? Możemy… Poproszę… – Nie. – Nie rozumiem! Możesz zarabiać w inny sposób… Jeśli trzeba cię wykupić… Trzeba cię wykupić? – Nie jestem niewolnicą. – Więc co?! Nie rozumiem… – Jestem tu na swoim miejscu. Opowiedz mi lepiej o sobie, jak się masz. Jak… Hunter? – Nie wiem. Boże święty… Co znaczy: na swoim miejscu?! – Tam, gdzie jestem potrzebna ludziom. – To głupota, to brednie! Nie masz jeszcze osiemnastu lat! Co ty w ogóle mówisz?! To jest burdel! Melina! Wszyscy ci brudni faceci… Tak nie może dalej być! Wychodzimy! – Nie. – Idziemy! – Puszczaj! Kura wsłuchiwała się uważnie: niepokoiła się o Homera. A Artem się nie wtrącał. Nie miał prawa. Zresztą po czyjej stronie miałby stanąć? – Nie możesz! Nie masz prawa! Nie jesteś prostytutką! – Tak jakby to była najgorsza rzecz, jaka może się człowiekowi przydarzyć. – Ty… jesteś biedną dziewczynką. Zgubiłem cię… To moja wina… – To nie twoja wina. I nie jesteś moim ojcem. – Ja nawet nie… Dlaczego chcesz tu być? Przecież nie musisz! – To wszystko? Myślałeś przecież, że umarłam. Oto ja, żywa – co za różnica: prostytutka czy nie? – Ty! Nie! Jesteś! Prostytutką! – A kim? Jakiś człowiek zatrzymał się przed otwartymi drzwiami. Wygolony kark w fałdach skóry. Na

plecach stroszy mu się skórzana kurtka. Ochroniarz? Sprawdza, czy jego pan może wejść? Artem przetarł oczy, pochylił się do przodu, popatrzył w prawo i w lewo. Ciemne włosy z przedziałkiem, wory pod oczami – nie ma w tłumie takiego człowieka? – Nie jesteś dziewczyną, która za naboje będzie się… Która pozwoli… Się… Coś takiego ze sobą… Nie taką cię pamiętam! – Jasne. A jeśli teraz jestem taka, to co? – Nie! To obrzydliwe! – No to zrób mnie inną w swojej książce. Zrób mnie taką, jaka ci się podoba. Co za różnica, czym się zajmuję w życiu? Co za różnica, jak było z Hunterem? – Co to ma do rzeczy? – Skończyłeś swoją książkę? Jak? Co się stało na Tulskiej? – Nie pamiętam. Potop! Przedzierające się wody gruntowe. – Cud. Jest tam u ciebie cud? – To nie wersja ostateczna. – No, ale przerobiłeś rzeź na cud. To i mnie przerobisz. Zrób ze mnie wróżkę. A teraz wybacz. Mam zaraz kolejnego gościa. Przyjmuję na zapisy. Jak doktor. Zrób ze mnie doktora. – Nie odejdę! Człowiek z pofałdowanym karkiem wysłuchał tego wszystkiego, splunął i odszedł. Artem się rozluźnił. Gładził Riabę palcami. Kura drzemała. Nagan nie spał.

Analgetyk z wódką obracały tą spelunką, obracały światem, obracały niepewnie przykręconą głową Artema. Wyszedł w końcu Homer – wstrząśnięty, jak oblany lodowatą wodą i porażony prądem. – Dlaczego ona to robi? – Idź. Idź, dziadku. Daj mi z nią porozmawiać. Potem… Zobaczymy się. Może w tym samym barze. Gdzie siedzieliście z Ilją. Przekaż mu kondolencje. – Ty też?… – Popatrz na mnie. Gdzie mi do tych rzeczy? Chcę porozmawiać. – Zabierz ją stąd, Artem. Dobry z ciebie chłopak. Szczery. Zabierz ją. – Szczery. Dobra. Zapukał. Słyszała już jego głos, nie była zdziwiona. Zatoczył się do środka. – Cześć. – Wróciłeś! Byłeś w swojej Bałaszysze? – Byłem. – Jesteś blady jak ściana. Usiądź. Chcesz czegoś? Wody? Proszę, tu jest woda. Była zadziwiająco czysta, ta Sasza. Świeża. Żaden brud się jej nie imał. Dopiero co ktoś ją miażdżył, rozrywał na kawałki, a ta poprawi tylko włosy – i znów jest rześka. Jak ona to robi?

Jak kobiety to robią? Może wypijają mężczyzn? – Tam… Tam są zagłuszarki. W Bałaszysze. – Jakie zagłuszarki? – Saszeńka. Ten człowiek, którego nazywasz panem… Biessołow… – Zaczekaj. Co ty tu masz? Boże, jakie straszne wrzody. I to… jesteś rozpalony. Masz gorączkę. – Zaczekaj. Słyszysz? Ten Biessołow. Kim on jest? – Masz pistolet. – Kiedy on przyjdzie?.. – Biedny. Gorzej ci, tak? – To on? Ten zboczeniec, który cię wtedy wykorzystał, w nocy? Który mnie wykorzystał? Który na nas patrzył? – Który nas ze sobą poznał? – Posłuchaj. Posłuchaj mnie. Kiedy on przyjdzie? Chcę z nim pomówić. Muszę. – Po co? – Po co. On stoi na szczycie tej piramidy. On tym wszystkim rządzi. Kręci czerwonymi, faszystami… Młynarzem. Chcę to zrozumieć. Jaki to ma sens. Że wszyscy jesteśmy w metrze. Na czym polega plan. Niech powie. – Patrz. Zaschły ci strupy. Po poparzeniach. Mogę? – To… Mówiłaś, że sam się tu przypaliłem? – Tak. – Dlaczego to zrobiłem? Po co? – Porozmawiałeś z nim i się przypaliłeś. Z Aleksiejem. – Ja? Czyli… To przez Zakon? Ja tu… Przypaliłem dewizę Zakonu. Opowiedział mi coś o Zakonie? O tym, czym się teraz zajmują? – Przypomniałeś sobie? – Czyli ty też o wszystkim wiedziałaś? – Artem. Chcesz się położyć? Ledwo się trzymasz na nogach. Ukucnął pod ścianą. – Dlaczego mi nie wyjaśniłaś? Po co wysłałaś mnie do Bałaszychy? – Niczego tu nie zdziałasz, Artem. Czasem można tylko przypalić się papierosem. I tyle. – I o zagłuszarkach?! I o całym świecie?! – Tak. – Kiedy on przyjdzie? Kiedy?! – Nie wiem. – Wiesz! Mówisz przecież, że go wyczuwasz! Powiedz! – Czego od niego chcesz? – Ukryj mnie. Ukryj. Proszę cię. Ukryj mnie tutaj.

– Ukryję – ukucnęła obok niego, pogładziła go czule po gołych skroniach, po ciemieniu. – Posiedź sobie za zasłoną. Zaciągnęła kotarę. – Jeszcze można coś zdziałać. Jeszcze wszystko można. Patrzył jeszcze na tkaninę pomalowaną w kwiatki i pośrodku każdego kwiatuszka widział czyjąś pozbawioną oczu potylicę, całe pole kwiatów z potylicami. Byli tu przedstawieni wszyscy ludzie z Linii Czerwonej, bez twarzy, żyjący tylko po to, żeby kiedyś im w tę potylicę wystrzelono: taki ornament. – Po co? – szeptał do siebie Artem uparcie, żeby nie zasnąć. – Choćbyś był panem, choćbyś był samym diabłem. Wszystko opowiesz. Po co nam to robisz. Po co robisz to ludziom. Po co mamy tu siedzieć. A jeśli nie powiesz, to dostaniesz kulkę w łeb. Z waszego własnego nagana. Między oczy. Sukinsynu. Lulał się, lulał – i zasnął.

20 // Cuda I umarł. Zawsze był ciekaw, czy coś tam jest, czy po prostu wyłączają światło. I czy nie dałoby się z kimś umówić, żeby pojechać z powrotem, do dzieciństwa. Do czasów sprzed wojny, do jeszcze żywej matki na jeszcze żywą ziemię. To byłby doskonały raj. Ale świat pozagrobowy okazał się inny. Jakie życie, taka śmierć: zamknięta na głucho. Co najwyżej było czyściej i ściany były świeżo pomalowane. Olejną. Skoro całe życie miał wymalowane farbą olejną, to i raj z piekłem powinny takie być. Oprócz ścian było łóżko. Obok stało ich więcej, posłanych, pustych. Dziwne: przecież nie sam tu umarł. Była jeszcze metalowa tyczka, a na niej wisiała przeźroczysta torebka z jakimś płynem. Od torebki do ręki Artema prowadziła gumowa rurka, zastępowała mu krew jakimś świństwem. Aha. Zatem żyje. Podniósł rękę, ścisnął i rozluźnił palce. Nie była przywiązana. Poruszał nogami – były wolne. Podniósł kołdrę, popatrzył na siebie: goły jak go Pan Bóg stworzył. Dziurki po kulach były zalepione plastrami, białymi. Dlaczego to zrobili? I kto? Poruszył plecami – niczego nie poczuł. Ukąszenia bata zaczęły mu się zabliźniać. Spojrzał na poparzenia po papierosach: strupy zeszły. Pod nimi pokazały się różowe plamy. Co się stało? Zaczął sobie przypominać: były kwiaty-potylice. Była rozmowa z Saszą. Rewolwer w dłoni. Jak zamiast tego wszystkiego podłożyli mu łóżko, a zamiast krwi nalali jakiegoś zamiennika? Opuścił nogi na ziemię. Chwycił za tyczkę jak za kostur. Dziwnie było stać na nogach. Głowa mu pływała, dźwięki się zakrzywiały. Kwadratowe pomieszczenie, jedne drzwi. Pokuśtykał do nich na swoich kulasach z kosturem i fałszywą krwią. Szarpnął. Zamknięte. Zapukał. Bez odpowiedzi. Ale tam, za drzwiami, toczyło się życie. Słychać było jakieś głosy przefiltrowane przez dyktę, muzykę, śmiech; śmiech. Może jednak był tam raj? A on jest w przedsionku? Trzeba po prostu pozbyć się całkowicie swojej zepsutej krwi, zamiast niej wlać sobie anielską, bezbarwną, i wtedy go wpuszczą? W zamku pojawił się metalowy robaczek, obrócił się. Ktoś go usłyszał. Artem pomyślał: czym bić? Ale za długo myślał. Nie zdążył. Na progu stała kobieta. W białym kitlu: wypranym i wyprasowanym białym kitlu. Uśmiechała się do niego.

– No proszę. A już się niepokoiliśmy. – Niepokoiliście się? – zapytał wyraźnie Artem. – Wy? – Oczywiście. Tyle czasu bez przytomności. – Ile? – No, już tydzień. Drugi się zaczął. – Przynajmniej się wyspałem – powiedział Artem, starając się popatrzeć jej przez ramię, co tam się dla niego szykuje w korytarzu. – Nawet nie wiem, czym się teraz będę zajmował na tamtym świecie. – Czyżby się tam panu śpieszyło? – pokiwała głową kobieta. Była ładna. Blade piegi, rude oczy, spięte włosy. Uśmiech – i widać było, że często się uśmiecha: takie miała zmarszczki na twarzy. – Lekarz powiedział, tydzień, dwa i w drogę. – A ja też jestem lekarzem. I nie stawiałabym sprawy tak kategorycznie. – A jak by pani stawiała? I w piersi Artema poruszył się robaczek – nadzieja. – Cóż… Według mojej opinii, przyjął pan dawkę promieniowania w wysokości pięciu– sześciu grejów. Kiedy? Jakieś dwa tygodnie przed hospitalizacją? Sądząc z krwi. – Przed hospitalizacją? – Gdyby wszystko odbyło się w porę… Gdybyśmy zaczęli kurację od razu… Powiedziałabym, że miałby pan pięćdziesiąt procent szans. Teraz – nie chcę pana okłamywać… Terapia przynosi niezłe rezultaty. Transfuzje. Udało się dobrać właściwe antybiotyki. – Antybiotyki? Terapia? – Artem zmrużył oczy. – No i reszta… Myślę, że sam pan to czuje. Wrzody się goją. Tak czy inaczej, to nie będzie żaden tydzień. Jest prawdopodobieństwo – i to całkiem spore – że dojdzie do poprawy. Organizm dobrze reaguje… – Skąd macie antybiotyki? – Słucham? Jeśli niepokoi się pan o datę przydatności, to zapewniam pana… – Gdzie ja jestem? Co to? Hanza? – Hanza? Ta, która jest tam, na zewnątrz? Ma pan na myśli Linię Okrężną? – Na zewnątrz? Na zewnątrz czego? – Dokąd pan idzie? Proszę zaczekać! Nawiasem mówiąc, jest pan bez spodni! Odepchnął ją, wydostał się z pomieszczenia. Ciągnął się tam korytarz, długi, dziwny – tak jakby zbudowano go wewnątrz tunelu. Jedna ze ścian była zaokrąglona, z tubingami. Ale tubingi nie były jak w metrze, przeżarte rdzą – ale czyste, pomalowane rajską olejną. Wszędzie czysto, sucho. Wiszą nieśmiertelne żarówki. Co to za miejsce? To nie stacja. Takich stacji nie ma. Zagrała gdzieś jakaś orkiestra, wesoło i pijacko.

– Gdzie jesteśmy? – Będzie nieco dziwne, jeśli wyruszy pan badać tu wszystko z gołym tyłkiem, Artem. Proponuję wrócić na salę… – Skąd pani zna moje imię? – Figuruje w pańskiej karcie. – W karcie. I wtedy mu się przypomniało. Przypomniało mu się, jak dwa lata temu siedział w klatce u faszystów i jak czekał na następny poranek, żeby go powiesili. Nijak nie mógł zasnąć. A kiedy na kilka minut zapadł w sen, podły i żałosny mózg wyśnił mu ocalenie. Zjawił się Hunter, wybił wszystkich wrogów, uwolnił Artema. To był niezły sen; fatalnie, że trzeba się było obudzić. Artem podniósł ręce, popatrzył na nie jeszcze raz. Cholernie chciało mu się w to uwierzyć: że szansa i że prawdopodobieństwo, i że wyzdrowienie. Zdawało mu się, że już się pogodził ze śmiercią, ale nie. Ledwie mu obiecali jeszcze kawałek życia, zwabili go nim – dał się kupić. A jeśli to sen – to można i bez portek. I ruszył przed siebie, w stronę głosów. W pewnym miejscu ściana nagle znikała i otwierała się przestrzeń z wysoko zawieszonym sufitem; tu było widać, jak to wszystko jest skonstruowane – coś jakby tunel, ale tunel gigantyczny, tak wysoki, że można go było podzielić na trzy ludzkie piętra. I z najniższego z tych pięter w górę prowadziły szerokie reprezentacyjne schody obite czerwonym dywanem. Nad schodami wisiała zdumiewająca kula. Oklejona kwadratowymi lusterkami. Na kulę padała smuga światła jakiejś lampy i rozsypywały się wokół świetlne refleksy podobne do zajączków tworzonych przez celowniki laserowe. Kula obracała się statecznie, jakby była planetą, i zajączki przesuwały się po ścianach. Na górze grała okropna skoczna muzyka, słychać też było śmiechy. Na całej ścianie nad schodami rozpościerał się ogromny sztandar – soczystoczerwony, haftowany złotem. Pośrodku było godło: kula ziemska w okrągłym obramowaniu, a na jej tle skrzyżowany sierp i młot. Symbol znany tym, którzy bywali na Linii Czerwonej. Po nim też przesuwały się wesołe refleksy lustrzanej kuli. Jest u czerwonych?… Po co czerwoni mieliby go leczyć? To sen. – Będę zmuszona wezwać ochronę! – ostrzegła go gdzieś z tyłu lekarka. Artem postawił swój kostur na pierwszym stopniu, wszedł wyżej, bliżej muzyki. Nogi miał słabe, nie do końca napompowane. Poczekał, potem pokonał drugi schodek. Co to za miejsce? Powoli, mrużąc powieki, brnął w górę. Jego oczom zaczął odsłaniać się łuk wejścia; widać

w nim było biały sufit i jasne światło, jakby dzienne. I oto zza schodów wynurzyła się sala… Ogromna sala. Okrągłe granatowo-białe sklepienie, które świeciło jakby własnym blaskiem, pod sufitem żyrandole jak szklana eksplozja, posadzka – miękka, wyściełana jednym wielkim dywanem o zadziwiająco jaskrawym wzorze; nie wolno na coś takiego patrzeć, bo zaczyna się kręcić w głowie. I wszędzie stoły, stoły, same stoły. Okrągłe, nakryte – obrusy były zachlapane, ale kiedyś też były białe. Talerze z resztkami jedzenia, karafki wypełnione do połowy czymś rubinowym. Na ziemi walały się widelce. I ludzie: tu i tam. Zebrali się w grupki przy jednych stołach, z innych wszystko wyjedli i zostawili. Gdzieś się obejmują, stykając się czołami, jak Artem z umierającym zekiem w tunelu, ale nie ze smutku, tylko od wódki. Gdzieś prowadzono poważną rozmowę. Ubrani byli dziwnie: pod marynarkami nie byli nadzy, lecz w koszulach, chociaż pogniecionych. Nawet w krawatach, jak na przedwojennych fotografiach. Artem, jakby niewidzialny, kroczył do nich po miękkim dywanie, zanurzał bose stopy w wełnianej trawie. Ktoś podnosił na niego od stołu zamglony i zdziwiony wzrok, ale nie mógł długo patrzeć i wracał do wymyślnych sałatek i niedopitych szklaneczek. Rozchełstana orkiestra szalała na scence w dalszym końcu sali i jakiś brzuchacz porywczo i niezgrabnie podrygiwał między muzykantami do wtóru równie niezgrabnych oklasków od strony najbliższego stolika. – Artem? Zatrzymał się, zauważony. – Siadaj. Nie wstydź się. Chociaż widzę, że się nie wstydzisz. Patrzył na niego z uśmiechem jakiś człowiek. Ciemne włosy w dwóch wilgotnych warstwach nad czołem, nabrzmiałe wory pod oczami, błyszczące od alkoholu spojrzenie, rozpięta koszula. Obok niego siedział jakiś łysiejący wieprz, poczerwieniały i z czkawką. – Aleksiej… Feliksowicz? – O! Ty też mnie pamiętasz? – Szukałem pana. – No i znalazłeś! Artem – to jest Giennadij Nikiticz, Giennadiju Nikiticzu – Artem. – Brdzmmło! – chrapnął wieprz. Artemowi dopiero teraz przyszło do głowy, żeby zasłonić wstydliwe części ciała. Dopiero teraz zaczął podejrzewać: a co, jeśli to nie sen? To wszystko dookoła to wprawdzie nieznośne brednie, ale nie da się przecież pomyśleć we śnie o tym, że śpisz i że czas wstawać – wtedy przecież od razu się obudzisz? Usiadł gołym tyłkiem na obitym aksamitem krześle, okrył się serwetką. Jak w takiej sytuacji ma przesłuchiwać Biessołowa? Gdzie jego nagan? Czym ma mu grozić, żeby ten mówił prawdę? Nożem stołowym?

– Jak się tu znalazłem? Zapytał, żeby nie przyznawać się do myśli o śnie. – Twoja przyjaciółka mnie przekonała. Nasza wspólna. – Co?… Sasza? – Sasza. Wyjątkowo łzawe były te jej błagania. A ja, wiesz, z natury jestem miękki. A poza tym przypomniałem sobie ciebie, jaki jesteś zabawny. Nieźle się wtedy rozerwaliśmy… Że tak powiem, jak z mlecznym bratem. Tak że moje serce drgnęło. Podniosłem cię przecież z kolan. Pamiętasz cokolwiek? Zdaje się, że przesadziłeś z glistą. Byłeś trochę wytrącony z równowagi. Ale ze wszystkich zadań się wywiązałeś. – Jkietpkntne! Artem wsunął się głębiej pod obrus. Nagle poczuł się bardzo nagi, wstydliwie, idiotycznie. Sasza prosiła tego zbrodniarza, żeby go uratował? Leczyli go dlatego, że Sasza go przekonała? – Nie chcę. Nie potrzebuję tego. Nie potrzeba mi tych twoich ochłapów! – Oto cały ty. Wtedy też byłeś bojowy! Po tej gliście. Zamierzałeś zaprowadzić światową sprawiedliwość. Szczególnie kiedy dyskutowaliśmy o Młynarzu. Zużyłeś mi dwa papierosy, żeby usunąć tatuaż. Czyżbyś zupełnie nic nie pamiętał? – Gdzie jesteśmy? Ja? Teraz? – My? W bunkrze. Nie, nie w waszym heroicznym bunkrze, nie rób takich oczu. Tych bunkrów to jest pod Moskwą, wiesz… Wybraliśmy sobie coś bardziej przyzwoitego. Po remoncie według standardów europejskich. Z pozostałymi jest tak sobie. Jedne są podtopione, do innych w ogóle nie da się wejść, tak drzwi przerdzewiały. – Dkłdnietak! Podeszła do nich lekarka, a z nią strażnicy; szykowni, w mundurach, jakby dopiero co wrócili z parady. Gotowali się, żeby go związać. – Ależ co wy, od razu mi go zabierzecie? – zezłościł się Biessołow. – Dajcież mi z człowiekiem pogawędzić. Ma pewnie masę pytań. Lekarka zgodziła się, odeszła. – To dzięki Saszy? Nagiego i bezsilnego. Uratowała? – No tak. Mówi: chłopaka napromieniowało. Napromieniowało, bo sam, w pojedynkę, przejrzał te wszystkie wasze straszne tajemnice. Bardzo chciał wyjść na powierzchnię i oto, do czego doszedł. Wziął nawet szturmem centrum radiowe w Bałaszysze. Wyłączył zagłuszarki! Przemówił do narodu! Bohater! Zuch! – Opowiedziała? Ona tobie? Zdradziła? Wydała go? – Ona też. No i jeszcze własne źródła. Muszę przyznać, że cię wtedy nie doceniłem. Byłeś, co prawda, pijany w sztok. Wiesz, co lubię: podyskutować z prostym człowiekiem. Opowiedzieć mu co nieco, jak wszystko naprawdę wygląda, i poniuchać, jak mu zaczyna

dymić z głowy. Wielu tu nie wychodzi do metra przez całe lata, a ja jestem ciekawy. Zresztą nawet moja praca powinna polegać na komunikacji z ludźmi. – Ndzwczajnczłwiek! – oznajmił wieprz. – Jesteśmy… W Moskwie? – Oczywiście, że w Moskwie. – Bunkier? Dlaczego… Tak dziwnie wygląda? Dlaczego są tu sowieckie flagi? To… Nie rozumiem. Czyżby to Linia Czerwona kontrolowała Hanzę? Czy jednak Hanza Linię Czerwoną? – Co za różnica? – Co? – zmarszczył brwi Artem; biała sala odsuwała się gdzieś w bok i w górę. – A jest jakaś różnica między Linią Czerwoną a Hanzą? – uśmiechnął się, pokazując zęby, Biessołow. – Znajdź mi jeszcze dziesięć różnic między czerwonymi a faszystami. – Nie rozumiem. – To dobrze. A ja jestem gotów objaśnić. Chodźmy na przechadzkę. Chociaż bez spodni to jednak trochę nie bardzo. Hej! Człowieku! Przybiegł niespokojny kelner z muszką, siwy i wąsaty. Biessołow kazał mu zdjąć portki i koszulę, żeby gość mógł się ubrać. Artem zażądał swojego ubrania, ale powiedziano mu, że wszystko zostało spalone. Wtedy zgodził się na czarno-biały strój, jednak oprócz muszki. Kelner, trzęsąc siwowłosym brzuszkiem, stał spokojnie. Lekarka odłączyła anielską krew, zakleiła plastrem dziurkę w ręce. Aleksiej Feliksowicz wstał, otarł usta serwetką; odbili od stolika. – Jstempodwlkmwrżniem! – pożegnał się z Artemem wieprz. Poszli, witając się z pijanymi i zasypiającymi na uczcie: Kondrat Władimirowicz, Iwan Iwanowicz, Andriej Oganesowicz i tak dalej. – Kim oni są? Co to za ludzie? – Wspaniali ludzie! – zapewnił go Biessołow. – Najlepsi! Wyszli na schody. – Czyli tak – Aleksiej Feliksowicz obwiódł ręką przestrzeń dookoła. – Padło pytanie. Dlaczego sowiecka symbolika. Odpowiadamy. Wcześniej, zanim to wszystko się stało, mieściło się tu Moskiewskie Muzeum Zimnej Wojny. Prywatne muzeum. Ale! Znajdowało się w prawdziwym rządowym bunkrze z czasów owej zimnej wojny. Był to tak zwany OP! Czyli obiekt państwowy. Jakoś go sprywatyzowano, nie wiem już jak, w burzliwych latach dziewięćdziesiątych, nieważne. Zalany, zapaskudzony, porzucony. Dlatego że w tamtych czasach nam wszystkim wydawało się, że te bunkry już nikomu się nie przydadzą. Potem jego nowi gospodarze urządzili go zgodnie ze swoim nostalgicznym gustem: te flagi, czerwone gwiazdy, sierpy i młoty, i tak dalej, i tak dalej. Jakby nawiązując do ZSRR, ale bardziej na modłę NEP-u. Zrobili piękny remont, za co jesteśmy im bardzo wdzięczni. Można powiedzieć, że – tak jak komuniści Rosję – przejęli z sochą, a zostawili z bombą atomową. Utworzyli

ciekawą wystawę historycznych eksponatów i zaczęli sprowadzać tu zagranicznych turystów. Ale kiedy wybuchła trzecia wojna, szybko im przypomniano, co znaczy to „OP” i kto tu jest prawdziwym gospodarzem, a kto tymczasowym lokatorem. Dlatego że ci, którzy tu wcześniej byli, oczywiście nie chcieli już mieszkać w prawdziwych OP. Tam jest nieco oszczędniej, bez tego szyku. Jednak co prywatne ręce, to prywatne ręce. No i ta wspaniała stylistyka, porywająca. Patrzysz na ten sztandar i przypominasz sobie, jak nasze wspaniałe mocarstwo groziło całemu światu. Tak więc niczego tu nie zmienialiśmy. I stylowo, i patriotycznie, i przytulnie. Zajączki odbijające się od szklanej kuli łaskotały czerwoną flagę, bawiły się z godłem. – Ale przecież Linia Czerwona… Oni pod tymi flagami… Pchają ludzi na karabiny! Teraz, na Komsomolskiej! Wczoraj! Tydzień temu! Zabili mi! Dziecko… Na rękach… Nie moje… Ale… – I co, przepraszam? My nie mamy z tym nic wspólnego. – Przecież to wy zmusiliście Młynarza, żeby oddał im naboje! Hanza! Tam, na Komsomolskiej, Moskwinowi! – Artem w końcu się ocknął. – Po pierwsze, my to nie Hanza. Po drugie, nikogo nie zmuszaliśmy. Te naboje były nasze. A Zakon to po prostu inkasenci. Moskwinowi należała się kompensacja za działania Rzeszy. A już co robią z tymi nabojami, to kwestia ich etyki. Za to powstrzymaliśmy wojnę. Która, znów, zaczęła się nie przez to, jak skonstruowany jest system, ale przez kretyńskie inicjatywy na średnim szczeblu. Zresztą tak jak i wtedy z waszym heroicznym bunkrem. Potrzebna ci wojna domowa czy co? – Oni tam na Komsomolskiej posiekali tymi nabojami tylu ludzi! Żywych! Co ty mnie wojną straszysz?! Tam ludzie z głodu są gotowi iść na karabiny! Czy ty sobie wyobrażasz, co to jest?! Jak to jest?! Biessołow umilkł i milczał, póki nie zeszli ze schodów. – Cóż zrobić? Próbujemy znaleźć lekarstwo na te gnijące grzyby. Wypróbowujemy pestycydy. Ale są przecież pewne naturalne procesy. Ekologia metra, że tak to ujmę. Proponuję uznać, że w ten sposób odbywa się u nich samoregulacja liczebności populacji. – Ale sami obżeracie się tu do oporu! – Może powstać takie wrażenie – zgodził się Biessołow. – Ale głupio byłoby myśleć, że nie obżera się do oporu wierchuszka Polis czy Moskwin, czy Młynarz. To już co cesarzowi, a co nie cesarzowi. Konserw z Magazynu Państwowego nie starczy dla wszystkich. Tak jest świat urządzony. Jeśli wyjdę stąd i wykarmię resztkami ze swojego talerza nieszczęśliwą głodną dziewczynkę, niczego to nie zmieni. Moje resztki to nie ryby Jezusa. Niemniej jednak wychodzę i karmię głodną dziewczynkę. I nic się nie zmienia. – Dlatego że wasza Hanza nie jest w niczym lepsza od Rzeszy! – Mówię ci przecież, że Hanza w istocie jest Rzeszą. – Co?

– Za mną. Artem pokuśtykał za nim. Spod schodów pod sztandarem skręcili w prawo. Nad głowami świeciła im się jaskrawoczerwona gwiazda. Lśnił purpurowo napis „Bunkier-42”. Na to wszystko starczało prądu. Wszystko to było ważne. Korytarzem doszli do pustego baru. Kontuar oświetlał upleciony z neonowych rurek kałasznikow; barmana nie było, odkorkowane butelki same proponowały swoje usługi. Biessołow chwycił coś z nierosyjską etykietką, wyszarpnął zwiotczały korek zębami, przyłożył szyjkę do ust. Poczęstował Artema; ale ten wzgardził propozycją. – Tak więc Muzeum Zimnej Wojny! – powiedział Biessołow, prowadząc przez wąskie wejście; stalowe płyty połączone kwadratowymi nitami. Weszli do pomieszczenia: na ścianie wisiała podświetlona stara mapa: ogromny malinowy cień na pół świata z podpisem „ZSRR”, szare europejskie państewka tulą się do siebie, wszystko to upstrzone tłoczonymi sylwetkami rakiet i uskrzydlonych samolotów. W kącie stał blady manekin, ubrany w stary mundur; głupi, letni. Ochrania ogromną tłustą bombę; pomalowaną farbą olejną na szaro. – Więc mamy tu interesujący eksponat… Makietę pierwszej bomby atomowej opracowanej i skonstruowanej w Związku Sowieckim… Na czubku bomby był szklany klosz, tak jakby można było przez niego zajrzeć do wnętrza piekła. Ale nic tam, oczywiście, nie było: jakiś przyrządzik z maleńkimi wskazówkami. Ale Artem nie patrzył na nią, lecz na ogromną mapę Europy. – To przecież wy, tak? Zagłuszarki – to wasza robota. Szukałem cię w tym jednym celu. Po co to potrzebne? Po co tu siedzimy?! W metrze? Jeśli cały świat przeżył… – A co, przeżył? – Biessołow podniósł ze zdziwieniem brwi. – No dobrze, dobrze. Przeżył. Tak cię tylko straszę. – Wszystkie te rakiety, samoloty na mapie! To przecież wszystko dawne dzieje? Tu jest nawet jeszcze ZSRR, a nie Rosja! Ile ta mapa ma lat, sto? Przecież nie ma żadnych wrogów, tak? Wrogów, których boi się Młynarz. Przez których działają te zagłuszarki. Wojna się skończyła! Jeszcze wtedy! Tak?! – To wszystko jest bardzo subiektywne, Artem. Dla niektórych może jeszcze trwać. – Oni – Zachód – nie zamierzają niczego z nami robić! Tak? To Młynarzowi możesz robić wodę z mózgu! – Każdy wierzy w to, w co mu wygodniej. – Po co?! Więc po co postawiliście zagłuszarki?! Zabijacie przybyszów z innych miast! Mówicie, że cała Ziemia została zbombardowana! Po co?! Że jesteśmy sami! Po co siedzimy w metrze?! – Po to – Aleksiej Feliksowicz strząsnął z siebie całą filuterność, jak żmija skórę – że poza metrem przestaniemy być narodem. Przestaniemy być wielką nacją.

– Co?! – Spróbuję i to wyjaśnić. A ty przestań się wydzierać i spróbuj posłuchać. Nawiasem mówiąc, to nie my postawiliśmy zagłuszarki. Są stare, jeszcze z sowieckich czasów. To jest jakość! W latach dziewięćdziesiątych wynajęliśmy je sektorowi komercyjnemu, żeby transmitowały muzykę. Na jakiś czas. Strój starego kelnera leżał na Artemie jak worek. Gdzieś z tyłu chrząknął ochroniarz, zaznaczając swoją obecność. Aleksiej Feliksowicz wyciągnął z kieszeni na piersi chusteczkę do nosa z literami w rogu, przeszedł wzdłuż bomby, ścierając z niej kurz. – No, zaczniemy może od niej, naszej ślicznotki. – Po co wam to tutaj? – Artem czuł obrzydzenie: jakby Biessołow całował w usta martwą głowę. – No jak to? Trzeba znać swoje korzenie – tamten odwrócił się do niego, uśmiechnął. – Dlatego ni-cze-go tu nie ruszamy. Ta bomba to pramatka naszej suwerenności! – Aleksiej Feliksowicz pogładził ogromny brzuch bomby. – W gruncie rzeczy tylko dzięki niej zdołaliśmy obronić się przed zakusami Zachodu. Ochronić nasz niepowtarzalny ustrój. Naszą cywilizację. Gdyby nasi uczeni jej nie stworzyli, kraj zostałby rzucony na kolana zaraz po drugiej wojnie! No, a potem… – Żeby w trzeciej wojnie nią właśnie nas… – W trzeciej? – przerwał mu Aleksiej Feliksowicz. – W trzeciej trochę przelicytowaliśmy. Zakochaliśmy się, że tak powiem, w naszej telewizyjnej prawdzie. Człowiek w ogóle tak potrafi: zastąpić realne iluzją. I żyć w całkowicie wymyślonym świecie. To w zasadzie przydatna cecha. Na przykład całe metro wspaniale żyje w tym układzie wyobrażonych współrzędnych. – Całe metro wspaniale żyje?! – Artem podszedł do niego. – Mam na myśli, że wszystko działa. Wszyscy się w to wciągnęli. Na Linii Czerwonej wierzą w to, że walczą z Hanzą i faszystami. Ludzie w Rzeszy wierzą w to, że biją się z czerwonymi i ułomnymi. Ludzie w Hanzie straszą dzieci Moskwinem i donoszą na sąsiadów jako na czerwonych szpiegów. Tak jakby to wszystko istniało naprawdę! – Tak jakby? Ja! Byłem – Artem poczuł, jak zaczyna mu w tym muzeum brakować powietrza. – Byłem w tunelu. Między Puszkińską a Kuźnieckim Mostem. Gdzie czerwoni z faszystami napuścili na siebie. Dziesiątki żywych. Ludzi. Żeby na śmierć się nawzajem… Kilofami. Nożami. Prętami zbrojeniowymi. To było naprawdę. Rozumiesz, łajdaku?! To! Było! Naprawdę! – Współczuję. Ale czego to dowodzi? Kto tam zginął? Czerwoni? Faszyści? Nie. Pewna liczba ludzi z defektami genetycznymi z jednej strony i pewna liczba szkodników i gaduł z drugiej. Konflikt sterowany. I takie swego rodzaju oczyszczenie, jeśli spojrzeć na to z dystansu. Jakby nasz system był żywym organizmem… Komórki, które przeszkadzają w przetrwaniu, obumierają i złuszczają się. Ale powtórzę. Nie zaczynaliśmy tej wojny. Średni

szczebel wywiadu wojskowego Rzeszy, żeby zasłużyć się przełożonym, zaatakował Linię Czerwoną. Nie mając pojęcia, że ani Linii Czerwonej, ani Rzeszy w zasadzie nie ma. – Co znaczy: nie ma? – No, są – oczywiście, że są! Są nazwy. Bo dla ludzi jest bardzo ważne, żeby się jakoś nazywać. Uważać się za kogoś. Bardzo ważne jest, żeby z kimś walczyć. I wychodzimy im naprzeciw. To przecież nie jest państwo totalitarne! I oferujemy im bardzo szeroki asortyment: chcesz gromić ułomnych, Żelazny Legion prowadzi rekrutację. Marzysz o bezpłatnych racjach żywnościowych i wspólnej sprawie – leć na Linię Czerwoną. Nie wierzysz w nic, chcesz po prostu robić biznes – emigruj do Hanzy. Inteligent? – fantazjuj o Szmaragdowym Grodzie i pierdź w stołek w Polis. Wygodny system. I wtedy, na Cwietnym, próbowałem ci to wyklarować. Po co ci iść na górę? Możemy zapewnić ci wolność i tutaj. Czego ty jeszcze szukasz na tej powierzchni? Aleksiej Feliksowicz zatrzymał się przy wyjściu, obrzucił wzrokiem grobowiec bomby, zgasił światło. Artem wciąż myślał nad odpowiedzią. – Więc nie jesteście z Hanzy? To wszystko to nie Hanza? – Z jakiej Hanzy? – pokręcił głową Biessołow. – Mówię przecież: żadnej Hanzy nie ma. No? Jest Linia Okrężna i są ludzie, którzy uważają, że mieszkają w Hanzie. – W takim razie skąd? – Ależ stąd – Aleksiej Feliksowicz podniósł wzrok ku sklepionemu sufitowi skręconemu z tubingów. – Właśnie stąd. A nawet bardziej stamtąd. Za mną. Weszli do jakiegoś pokoiku z podłogą wyłożoną parkietem, ze stołem z zapaloną zieloną lampą: posterunek. Na posterunku wstaje i salutuje wartownik w oficerskim mundurze. Czyjaś poczekalnia? Na drugie półpiętro prowadzą stopnie schodów ruchomych: atrapa. Pokój jakby z innych czasów: nie z udawanych lat dwutysięcznych, tylko jakby z jakiejś dawnej epoki, która w rzeczywistości nigdy nie minęła. Weszli po schodach, były tam drzwi. Gabinet. Oszklone regały wypełnione książkami; pośrodku pokoju podest. A w rogu nomenklaturowe biurko, jak u Swinołupa czy Młynarza. Przy biurku siedział człowiek. Nieruchomy. Odchylony do tyłu. Patrzył w sufit. Oczami o plastikowym połysku. W kurtce od munduru, na pagonach miał złote gwiazdy. Czarne wąsiska. Zaczesane włosy. – To… – Józef Wissarionowicz. Cudo, prawda? – Stalin?… – Naturalnej wielkości figura Stalina. Woskowa. Możesz pooglądać. Artem, zagubiony w tym śnie, posłusznie wszedł na podest. Stalin położył bezkostne ręce na biurku; w jednej woskowej garści tkwiło pióro, tak jakby lalka wodza zamierzała podpisać jakiś rozkaz. Druga dłoń była wyprostowana na płasko, z

palcami wyciągniętymi do przodu. Pod wąsami krył się uśmiech – wycięty nożem, nieustanny. Obok leżały szmaciane, niewiędnące róże. Artem nie wytrzymał, dotknął nosa Stalina. Temu było wszystko jedno. Wszystko jedno, że umarł i że zmartwychwstał, że jest teraz figurą woskową, wszystko jedno, że uratował się za taką cenę, kiedy świat obrócił się w proch, wszystko jedno, czy kładą mu tu kwiaty, czy szczypią go w nos. Stalin był w świetnym nastroju. Stalinowi wszystko się podobało. – Jak żywy, co? – powiedział Biessołow. – On też… jest z muzeum? To eksponat? Artem podszedł do regału z książkami, palcem starł kurz ze szkła, popatrzył na półki. Wszystkie były zapchane jedną i tą samą książką, odtworzoną w bezsensownej liczbie egzemplarzy. Na grzbiecie każdej z nich widniało: „J.W. Stalin. Dzieła zebrane. Tom I”. – A to po co? – Artem obejrzał się na Biessołowa. – Co to za bzdury? – Kiedy to był prawdziwy bunkier, był tu gabinet Stalina. Chociaż według przewodników Józef Wissarionowicz nie miał okazji tu siadywać: umarł przed oddaniem obiektu do eksploatacji. Ale dla zachodnich turystów zrobili tę figurę i doprowadzili gabinet do porządku. Kiedy zajęliśmy bunkier, Stalin już tu był. A my wszystko zachowaliśmy. Trzeba mieć szacunek do historii własnego narodu! Aleksiej Feliksowicz też wspiął się na podest, zbliżył się do Stalina, usiadł na jego biurku, pobujał nogami. – Kontynuacja! Oto on, a oto my. Wychodzi na to, że to jakby dla nas budował ten bunkier. Myślał o naszej przyszłości. Wielki wódz. Oprócz wąsatych portretów na Linii Czerwonej Artem nie miał wcześniej do czynienia ze Stalinem; co czuł, dotykając wielkiego wodza w nos? Wosk. – Dlaczego kontynuacja? Kontynuacja jest na Linii Czerwonej. – Artem. No, Artem! – cmoknął Biessołow. – Powiem ci to najprościej, jak się da. Linia Czerwona, Hanza, Rzesza – to przecież też są manekiny. Oczywiście imitują samodzielność, konkurencję, walkę. Prowadzą nawet wojny, kiedy się zapomną. – W takim razie wy to kto?! Aleksiej Feliksowicz uśmiechnął się ironicznie. – Piękna rzecz ta wielopartyjność. Jak hydra. Wybierz sobie głowę wedle gustu, walcz z innymi głowami. Uznaj, że nieprzyjacielska głowa jest smokiem. Zwyciężaj. A serce? – Biessołow pogładził biurko, powiódł podbródkiem po gabinecie. – Oto serce. Nie widzisz go ani o nim nie wiesz. I gdybym ci go nie pokazał, nadal walczyłbyś z głową. Jak nie z Linią Czerwoną, to z Hanzą. Artem zostawił regał, podszedł do Biessołowa tak blisko, jak się dało. – Nie pożałujesz, że mi pokazałeś? Tamten nie odsunął się, nie zszedł mu z drogi. Nie bał się Artema, tak jakby to nie on śnił się Artemowi, tylko Artem jemu.

– Idź, opowiedz komukolwiek o tym, że tu byłeś. Nawet swojemu Młynarzowi. Co on na to? Powie, że to obłęd. Artem przełknął ślinę. Czyżby i z tego się zwierzył po pijaku? – A on tu nie bywał? – Oczywiście, że nie. Po co tu wszystkich wpuszczać? To świątynia. Sanktuarium. – A ja? – A ty. Ty jesteś świętym prostaczkiem, Artem. Jurodiwi mogą wchodzić do świątyni. Nawet cuda im się objawiają. Nagle zaskoczyło. – Niewidzialni Obserwatorzy. – Głośniej! – Niewidzialni Obserwatorzy. – O właśnie. Popatrz no, jest jeszcze nadzieja! – To przecież bajka. Mit. Jak Szmaragdowy Gród. – Otóż to – zgodził się Biessołow. – Bajka. Baśń. – Wszystko się załamało sto lat temu! Nie utrzymało się nawet przez miesiąc. Państwo. Potem był chaos. I od tej pory… Wszyscy to wiedzą. Dzieci to wiedzą. Nikt nami nie rządzi. My, samodzielnie. Sami. Niewidzialni Obserwatorzy to mit! – Ale skąd wiecie, że to mit? Bo my ci to powiedzieliśmy. Rozumiesz? Od razu daliśmy ci gotowy obraz, w którym możesz znaleźć dla nas miejsce. Jesteś przecież prostą osobą, myślisz sercem, a nie głową. Obrazami. To nic, nasypię ci trochę klisz, częstuj się! Niewidzialni Obserwatorzy. Hop! Z jednej strony jawnie we mnie nie wierzysz, a z drugiej jakby wszystko już o mnie wiesz. Plotki! To lepsze od telewizora. – Ale wy przecież… To jest dawni przywódcy… Rząd, prezydent… Przecież wszystkich ewakuowano za Ural? Administracja się rozpadła… Państwo… – Sam się zastanów: no, po co mielibyśmy jechać za Ural? Po co mielibyśmy siedzieć w jakimś osobnym bunkrze na końcu świata? Ślęczeć w samotności? Co mielibyśmy tam robić – pożerać się nawzajem? Jak byśmy mieli was opuścić? Nasze miejsce jest z narodem! – przeciągnął się, podobny do sytego kota. – I gdzie wy byliście? Kiedy żarliśmy gówno? Kiedy dusiliśmy się nawzajem? Kiedy zdychaliśmy przez was tam, na górze, to gdzie wy byliście?! – Ależ tu, obok. Zawsze byliśmy obok. Za ścianką. – To! Nie może! Być! – Mówię przecież – to działa. Kunsztu nie przepijesz. Biessołow zszedł z biurka, przytknął usta do swojej bursztynowej butelki. – Coś za długo tu tkwimy. Chodźmy, pokażę ci, jak mieszkamy. Nawiasem mówiąc, dość ascetycznie. Żebyś sobie nie myślał. Troskliwie podsadził zsuwającego się Stalina i zszedł z podestu. Artem zwlekał,

przepełniony nową wiedzą. – Sukinsyny z was. – A co my takiego zrobiliśmy? – spytał Aleksiej Feliksowicz. – Przeciwnie – minimum ingerencji! Przecież jesteśmy po prostu obserwatorami. Do tego niewidzialnymi. Tylko jeśli system ulega wypaczeniom, trzeba robić poprawki. – System?! Ludzie z głodu żrą własne dzieci! – I co?! – Biessołow zerknął na niego ze złością. – To nie my lubimy jeść wasze dzieci. To wy lubicie jeść wasze dzieci. I nie podoba nam się, że żrecie swoje dzieci. My lubimy po prostu wami rządzić. Ale jeśli chcemy wami rządzić, to jesteśmy zmuszeni pozwolić wam żreć wasze dzieci! – Kłamiesz! Wsadziliście nas tu i trzymacie! Obchodzicie się z ludźmi jak ze świniami! Wszędzie szpicle… Jedni mają SB, drudzy KGB, trzeci… Wszędzie Swinołupy… Faktycznie, jaka jest różnica między Rzeszą a całą resztą… – A to dlatego, że z naszym człowiekiem inaczej się nie uporasz – odpowiedział surowo Biessołow. – Jest taki z natury. Tylko odkręcisz śrubę i od razu bunt! Nie można spuszczać go z oka. Bo co było na tej twojej Komsomolskiej? Proszę, upomnieli się o swoje. Zbuntowali się. Jak się skończyło? Krwawo! I co, zachwiało to Linią Czerwoną? Ani trochę! Przecież służby specjalne naszemu człowiekowi są zesłane przez Boga! Z natury jest porywczy! Twoje karabiny… Ależ oni sami przecisnęli się bliżej karabinów, zajęli pierwszy rząd. Za to ci cierpliwi przeżyli. Przynajmniej jakaś selekcja. A jak inaczej rządzić naszym człowiekiem? Trzeba cały czas odciągać jego uwagę. Poskramiać. Kanalizować, że tak to ujmę. Podsuwać mu jakąś ideę. Religię albo ideologię. Cały czas wymyślać mu wrogów. Źle mu się żyje bez wrogów! Bez wrogów traci głowę! Nie może się sam określić. Niczego o sobie nie wie. Proszę, dwa lata temu mieliśmy wspaniałych wrogów na wszelki wypadek. Czarnych. Lepszego zagrożenia z zewnątrz się nie wymyśli! Grzebali sobie na powierzchni. Byli czarni jak węgiel, nawet białka oczu, jak diabły. I wzbudzali w naszym człowieku strach i obrzydzenie. Doskonali wrogowie. I od razu wszystko było jasne: jeśli oni są czarni, to my jesteśmy biali. Trzymaliśmy ich na wszelki wypadek. Scenariusz „zagrożenie dla ludzkości”. Ale nie, znalazł się jakiś idiota, nakręcił tego starego durnia z Zakonu, poszli i rozstrzelali nasze podręczne diabły rakietami jak na safari. Wyobrażasz sobie? – Wyobrażam. – Próbowaliśmy im przeszkodzić przez Radę Polis, dawaliśmy do zrozumienia, że czarni nie stanowią na razie żadnego zagrożenia, ale gdzie tam. Ogólnie rzecz biorąc, cały scenariusz poszedł z dymem. Trzeba było oswoić i tego twojego Młynarza. Za własną inicjatywę to ja bym w ogóle odrąbywał ręce na miejscu. Gdybyśmy mieli dyktaturę. Idziesz? Artem, ogłuszony, przytłoczony, powlókł się w ślad za Biessołowem. Minęli wartownika, ten znów się zerwał i znów oddał honory. Znaleźli się w wąskim korytarzyku, pomaszerowali po wzbudzającej głośne echo żelaznej podłodze. Minęli skręt prowadzący do restauracji.

Doleciał do nich zajączek z lustrzanej kuli, wpadł Artemowi do oka. Kula kręciła się jak głowa Artema – wcześniej było lustro i mieściło się w nim odbicie całego świata. A potem ktoś rozbił je na drobne kawałki, które nakleił licho wie na co i walił w nie teraz reflektorem dla rozrywki i żeby było ładnie. Minęli zakręt, poszli dalej. – Czym wy go… czym wy ich wszystkich? – zapytał tępo. – Kupiliście? Moskwina? Führera? – Cóż… Tu nie można generalizować. Tu do każdego człowieka jest inne podejście. Moskwin ceni pieniądze i otruł brata. A Jewgienijowi Pietrowiczowi urodziła się na przykład córeczka bez palców. No taka się urodziła. Sentymentalny z niego człowiek. Nauchwalał ustaw o walce z ułomnością, a sam nie może ich przestrzegać. A my zrobiliśmy mu fotkę. Jewgieniju Pietrowiczu, tu jest pan, tu pan trzyma córkę na rękach i jeszcze żona obok, żeby nie było wątpliwości. Tak więc niech pan gra zgodnie z regułami, Jewgieniju Pietrowiczu, i niech to będzie gra natchniona, bo pańscy obywatele muszą panu wierzyć. Żaden ostatni zawszony obywatel nie może zwątpić w to, że pańska Rzesza to najprawdziwsza Rzesza. Musi być gotowy oddać życie za Rzeszę. – Nie ma już żadnej Rzeszy. Sama się pożarła, przetrawiła i wysrała. I wasz führer uciekł. – A my go znajdziemy i ustanowimy z powrotem. I odstawimy mu nową Rzeszę, jeszcze lepszą od poprzedniej. Wzięliśmy już jego żonę z córeczką i führer też do nich dołączy. – Po co?! Przecież to kanibal! – A po to, dziwaczny człowieczku. Że przywykliśmy pracować z Jewgienijem Pietrowiczem. I wiemy jak. Kompromitujące materiały na razie jeszcze nie wypłynęły. Po co mamy szukać nowego człowieka, poznawać jego słabości, zarzucać przynętę, podcinać mu nogi, kiedy jest taki cudowny gotowy wariant? Pokpił sprawę – tak – cóż, dostanie naganę. Ale jak to tak, bez Rzeszy? – Przecież to są łajdaki! Bestie! Jedni to bestie, a drudzy tchórze! – Bestie są nie tam, lecz w całym metrze. I proszę, zbudowaliśmy im cudowny, piękny wybieg. I bestie same się do niego złażą ze wszystkich kątów. Żelazny Legion i tak dalej. Żeby walczyć z ułomnymi. Wyżywać się. Nie będzie Rzeszy, to dokąd pójdą? Pomyśl o ludziach. Nie, niech już lepiej biją się za Rzeszę. Albo za Linię Czerwoną. Albo za Zakon. Wybieraj wedle gustu. Wolność! Oto właśnie wolność! – Ludzie nie tego potrzebują! – Tego. Właśnie tego. Żeby się nie nudzić. Żeby mieć czym się zająć. Żeby mieć wybór. Mamy tu pod ziemią cały świat! Samowystarczalny prawdziwy świat. I nie potrzeba nam żadnego innego świata na powierzchni. – Mnie potrzeba! – No więc tobie potrzeba i nikomu więcej. – Ludzie mogą tam mieć bliskich! Choćby dlatego!

– Wszyscy ich bliscy są teraz tutaj. A ciebie, jak babcię kocham, nie rozumiem. Zepsułeś sobie tylko zdrowie. Ledwie cię z tego wyciągnęliśmy, głupolu. Czego ty tam szukasz? – Urodziliśmy się na powierzchni. Tam jest nasze miejsce. Na powietrzu. Inaczej mi się tam oddycha! Myśli! Mnie tu nie starcza kierunków! Tu jest tylko do przodu i do tyłu. Ciasno mi tu, rozumiesz? Ty sam tego nie czujesz? – Nie. Ja to mam, wiesz, na odwrót: na dworze kręci mi się w głowie. Od razu chcę wracać do bunkra. Przytulniej. Tak. To jest nasz blok mieszkalny. Mieszkanka. Skręcili. I znaleźli się w gigantycznym ślepym tunelu o przekroju dziesięciu metrów zaczynającym się gdzieś w ziemi i tak samo się kończącym. Ile ich tu jeszcze jest? Korytarz ciągnął się dalej. Godzina była najwidoczniej późna. Mieszkańcy bunkra rozchodzili się ze śnieżnobiałej knajpy rozchełstani i niepewnym krokiem zmierzali do domu. Artem zajrzał przez futrynę do jednego z mieszkań urządzonych na dnie tunelu. Potem do drugiego. Rzeczywiście przytulnie. Po ludzku. – Po co mi to wszystko pokazujesz? I mówisz? – Bo, wiesz, ja to lubię. Podyskutować. W końcu jesteś rewolucjonistą. Po co tam, u Saszki, siedziałeś? Czekałeś na mnie. Romantyk. Chciałeś mnie zastrzelić ze swojego rewolweru? Co, myślałeś, że mnie zabijesz i życie wam się ułoży? Kim ja jestem? Prowadzę tylko politykę wewnętrzną. Odetniesz mnie, wyrośnie nowa głowa. Jeszcze wtedy próbowałem przemówić ci do rozsądku, na Cwietnym. Ale widzisz, film ci się urwał. – Na Cwietnym? – Mówię, że się urwał. Ale czemu się dziwić? To w istocie symboliczne. Ta wasza nieprzytomność jest oczywiście naszym błogosławieństwem. Nikt niczego nie pamięta. Naród jętek jednodniówek. Tak jakby nie było wczoraj. O jutrze też nikt nie chce myśleć. Wieczne teraz. – O jakim jutrze?! Jak można planować przyszłość, kiedy żarcia ledwie starcza na dzisiaj? I to tym, którym się poszczęściło! – A to już jest nasz kunszt. Żarcia zawsze powinno wystarczać tylko na dzisiaj i zawsze ledwo, ledwo. Z pustym żołądkiem marzy się o rzeczach zrozumiałych. Trzeba umieć to równoważyć. Dasz im się nażreć – niestrawność i zarozumialstwo przebijają im sufit. Źle wyliczysz wyżywienie – atakują władzę. No, albo to, co rozumieją jako władzę. Wypijesz ze mną za nasz kunszt? – Nie! – Błąd. Trzeba więcej pić. W wódce ratunek narodu. Nawiasem mówiąc, pomaga też na radiację. Przypomniał mu. Czyściutka cudza krew sunęła żyłami Artema gęsta jak żel, psuła się i mieszała. Artem chciał z powrotem swoją, rzadką i brudną, zatrutą. Żeby tylko nie być tym śmieciom nic winien.

Choćby miał przeżyć tydzień, ale przynajmniej dopali swoje własne życie, a nie będzie się popisywał pożyczonym. – Mówisz tak o narodzie… A ty sam… Skąd pochodzisz? – Tak… Mogło to zabrzmieć tak, jakbym narodu nie lubił. Albo nim gardził. A przecież jest odwrotnie, jestem z nim całą duszą! Kocham go, uwierzysz? Proszę, wychodzę do ludzi, zapoznaję się, rozmawiam. Tak jak z tobą się poznałem. Po prostu, kochając naród, należy dobrze go rozumieć. I trzeba być uczciwym. Nie można dać się zwieść. Tak, tacy są u nas ludzie. Bo trzeba czuć, jakimi ludźmi rządzisz. Trzeba pomagać swojemu ludowi. Nakierowywać go. Odławiać biesy. – Rządzisz? Kto rządzi? Elojowie Morlokami? Ty sam jesteś arystokratą czy co? – Ja? – Biessołow się uśmiechnął. – Jaka tam arystokracja! Całą arystokrację rozstrzelano dawno temu! Nawet z Moskwy nie jestem. Zaczynałem jako dziennikarz telewizyjny. Płacili nienadzwyczajnie, więc przeszedłem do marketingu politycznego. No i tak to się dalej kręciło. Tak więc jestem absolutnie z ludu, krew z krwi. I nagle Artem zrozumiał: niech płynie sobie żel w jego żyłach. To odroczenie, dzięki któremu może jeszcze zdąży coś zrobić. Popatrzył na boki: nawet nie tak dużo tu ochrony. Oczywiście trzeba przejść cały bunkier, do końca. A nuż w jednym z tuneli jest baza wojskowa? Na kim się opierają? – A co jest tam? – Jak chcesz, to chodźmy. W trzecim tunelu mamy magazyn, a czwarty nadal stoi goły. Prywaciarze nie zdążyli go wyremontować do wojny, no, a my już nie mieliśmy na to czasu. A co, zastanawiasz się, jak najlepiej nam to podwędzić? – puścił mu oko Biessołow. – Mogę cię wziąć na czeladnika, wystarczy poprosić. – Zastanawiam się nad tym, że nadal mi nie wyjaśniłeś, po co mamy tu tkwić. Czy ty nie rozumiesz? Lepiej czy gorzej – to wciąż są podziemia, metro. Na cholerę to komu? Kiedy na górze są całe miasta? Lasy! Pola! Ocean, kurwa! Doszli do końca: do olbrzymiego pustego tunelu, żłobkowanego, zalanego rdzawą wodą. Zatrzymali się. Buczała pompa, odciągając wilgoć. – A skąd wiesz, co tam jest? Co? Może wszędzie tam jest to samo co u nas, tylko bez sufitu. No tak, gra radio. I co, mają tam od tego raj? Wolność? Miłość braterską? Nie rozśmieszaj mnie. Rozchodzą się po całej ziemi, dziczeją w pojedynkę bez władzy, bez państwa, zapominają, jak czytać i jak pisać. Mówiłem ci o wyjątkowości. To metro czyni nas wyjątkowymi! Pięćdziesiąt tysięcy ludzi w jednym miejscu. Tylko w takiej koncentracji można uchronić cywilizację, kulturę. Tylko w ten sposób. Tak, w metrze. I co? Oni tam na świeżym powietrzu szybciej zezwierzęcieją, szybciej zapomną, co to takiego być człowiekiem. Tam! Na powierzchni będą neandertalczycy, wielożeńcy, sodomici! A ludzie, uduchowieni, rozumni ludzie będą tutaj! – Uduchowieni?! A kto zjada własne dzieci?

– Cóż! Robinson też nie od razu oduczył Piętaszka ludożerstwa. Po prostu nie wykonujemy gwałtownych ruchów. Ale wcześniej czy później… – Tylko dlaczego nie dać wyboru nam samym? Czy będziemy żyć na powierzchni, czy na dole? Dlaczego nas nie zapytaliście?! – Pytaliśmy – uśmiechnął się Biessołow. – I pytamy. – Nie masz ich czym karmić! Przecież grzyby się psują! Wypuść ich, żeby chociaż nie zdechli tu z głodu! – Nasz wielki naród przeżywał nie takie próby. Jakoś przeżyją. Ty wiesz, jacy oni są żywotni? Zajebiście żywotni. – Niech idą na górę! Daj im chociaż szansę! – Na górę? A myślisz, że na górze jest kraina mlekiem i miodem płynąca? Byłeś tam! W Bałaszysze na przykład. Co mają tam żreć? – Znajdą sposób, żeby się wyżywić! – Pieprzony z ciebie romantyk. Po jaką cholerę tracę na ciebie, przygłupie, czas? – No, to wypuść mnie! Nie prosiłem, żeby mnie ratowano! Żeby tacy jak ty… – A co, myślisz, że jeśli cię wypuszczę, to zaraz całe metro wyjdzie za tobą na górę? Porzucisz nas, powiesz ludziom prawdę i poprowadzisz ich za sobą na powierzchnię? I wszystko tam będzie inaczej niż tu? – Będzie! – To idź – powiedział obojętnie Aleksiej Feliksowicz. – Spadaj. Zwrócę ci nawet twojego rewolucyjnego nagana! Nikt ci tam nie uwierzy, tak jak ty mi nie uwierzyłeś. Zdajesz sobie chociaż sprawę, że po prostu będziesz wszystkim powtarzać bajkę o Niewidzialnych Obserwatorach? Ocknij się, Artem! Artem skinął głową. Uśmiechnął się. – Jeszcze zobaczymy.

21 // Towarzysze Zdjęli mu worek z głowy. Popatrzył. Ale i bez tego można się już było domyślić, dokąd go przyprowadzono – po głosach: na Cwietnoj Bulwar. Tam, skąd go zabrali. Z samego bunkra ciągnęli go w worku, żeby nie potrafił znaleźć drogi powrotnej. Rozpięli mu kajdanki, ściągnęli z pleców narzutę, dali kopa w tyłek; potem obok niego upadł z brzękiem oksydowany rewolwer. Artem od razu za niego złapał. Pusty. Obrócił się – konwojenci już rozpłynęli się w tłumie. Mignęły mu dwa szare ludzkie ziarenka i zasypała je cała reszta szarego piasku. Wyrzucili go z bunkra bez zwłoki, natychmiast. Jak był w kelnerskim uniformie, tak w nim został. Lekarka zdążyła mu tylko wepchnąć jakieś tabletki do kieszeni wyprasowanych w kant spodni. Dobra kobieta. A potem worek na głowę. Usiadł, pomyślał. Ludzie dookoła kopulowali na całego, bo jakoś trzeba było żyć. Artem też musiał teraz jakoś żyć z całą nowo nabytą wiedzą w swoim słabym niczym z dykty pudełku czaszki. To, czego się dowiedział, naciskało od środka na milimetrowej grubości ścianki, i nadal nie mógł się z tym pogodzić. Nie można było uwierzyć, że wszystko, co działo się w metrze – całe to piekło, cała beznadzieja i cały bezsens – jest tak naprawdę przez kogoś stworzone i że kogoś coś takiego całkowicie zadowala. Nie to było straszne, że mieszano ludzi z ziemią, żeby zasypać tunele, ale to, że bez tego wszystkiego świat nie mógłby istnieć, obróciłby się w nicość. Nie dało się pojąć takiego porządku świata. I nie dało się go wybaczyć. Siedział, gapił się na czyjś trzęsący się goły biały tyłek i spierał się z nim, jakby ten był twarzą Biessołowa. Mówił mu wszystko, co nie przyszło mu do głowy, kiedy z tamtym rozmawiał. – Oczywiście, jeśli kłamać ludziom tyle lat… Jak mają odróżnić prawdę od… Jeśli wciąż naginać ich do koryta z pomyjami… Ale to nie znaczy, że nie mogą się wyprostować… Popatrzyć w górę albo chociaż do przodu… Oczywiście, tak to wszystko urządziliście… Ale to nie znaczy, że oni sami nie mogą… Albo że nie chcą… Pytacie? I sami podsuwacie im poprawne odpowiedzi… Pytają… Spór z tyłkiem był łatwy. Tyłek się nie sprzeciwiał. – A co ludzie rozumieją… To was trzeba zniszczyć… W cholerę… Wasz bunkier… Rozpędzić na cztery wiatry. Jeśli się tego nie zrobi… Nie natnie wrzodu… Wtedy nic…

Trzeba was, tłuste szczury… Za kark… Pokazać was ludziom… Przy ludziach tak pomówcie… O nich… Jak o bydle… Dopiero wtedy. Wtedy zobaczymy. W bunkrze siedzą… Gnidy… Wszystkich rozpędzę… Jak mi nie uwierzą, to uwierzą wam… Każę wam wszystko powiedzieć… A jeśli nie powiecie… Tym właśnie gnatem was… Nie tylko my mamy potylice… Sukinsyny… Ścisnął w dłoni rękojeść nienaładowanego nagana. Sam czegoś takiego nie zrobi. Niczego nie zrobi sam. Małą ma drużynę, ale ma. Polatucha, Homer, Losza. Zebrać ich. Opowiedzieć im, tym, którzy znają już połowę prawdy, drugą połowę. Zapytać ich. Razem obmyślić, jak znaleźć i jak otworzyć to gniazdo szczurów. Ile minęło czasu – tydzień? Więcej? Pewnie wszyscy rozeszli się po metrze. Zaszyli się w jakichś dziurach. Jeden, żeby Młynarz go nie znalazł. Drugi – Hanza. Ale taki Homer… Przecież Rzeszy już nie ma. Może Homer wie, gdzie szukać wszystkich pozostałych? A gdzie szukać Homera, to wiadomo. Wstał. Poszedł, roztrącając stojących w kolejce po pieszczoty z numerkami w dłoniach, mijając wyschniętych faszystów, lafiryndy wszelkich kalibrów, wystraszonych nastolatków, którzy przyszli tu odkryć miłość, zasuszonych stalkerów, którzy chcieli chociaż popatrzeć, łajdaków, których życie zgwałciło, i teraz, za pośrednictwem kobiet, potrzebowali zgwałcić życie. Mijając tych wszystkich, którzy dopiero zaczynali albo już kończyli swoją dojrzałość w podziemiu. Gdzie tu jest klitka Saszy? Znalazł. Wszedł bez pukania, bez kolejki, przyłożył rękojeścią nagana w ciemię jakiemuś wojakowi bez spodni, zwlókł go z Saszeńki, położył w kącie; dopiero wtedy się przywitał, patrząc w bok, żeby mogła coś na siebie włożyć. – Gdzie jest Homer? – Nie wolno ci tu być, Artem – patrzyła na niego z dołu. – Po co tu wróciłeś? – Gdzie jest staruszek? Przecież nie odczepił się od ciebie? Czy odczepił? Dokąd poszedł? – Zabrali go. Proszę, odejdź. – Zabrali? Kto go zabrał?! – Tobie… On ci pomógł? Aleksiej – pomógł ci? Wyglądasz inaczej. Lepiej. – Pomógł mi. Ty mi pomogłaś. Dzięki, kur… Wam wszystkim. Dobroczyńcom. – Przecież chciałeś się dowiedzieć. No to się dowiedziałeś. Tak? Czy czego chciałeś? Po prostu umrzeć? – Tak. Wybacz. Mi… Nie chcę od niego… Od nich. To ochłap. Niepotrzebne mi to. Było. A teraz… Teraz ci dziękuję. – Dlaczego od nich odszedłeś? Przecież tam… Przecież tam jest zupełnie inne życie, tak?

– A ty nie bywałaś? Tam? Nie zabierał cię? – Obiecał. Powinien. Ale poprosiłam, żeby zamiast mnie wziął ciebie. Na razie. – Niczego nie straciłaś. Życie tam jest takie samo. Po prostu lepsze żarcie. No i… medycyna. A co, mogłabyś? Z nimi? – Co on ci powiedział? – Wszystko mi powiedział. Wszystko. Niewidzialni Obserwatorzy, władza, czerwoni, faszyści, wszystko. – I wypuścił cię? – Tak. – Musisz stąd uciekać. Wszystkich waszych zabrali. Tego twojego brokera. Wszystkich. Tego samego dnia, kiedy ty… Może ich już nie ma. Nie wiem. – Kto? Obserwatorzy? – Nie. Nie jego ludzie. Twój Zakon. – Zakon… Posłuchaj. Ty… Chcę zrozumieć. On ci wszystko wyjaśniał, tak? Wszystko wiedziałaś. O powierzchni. O świecie. Ale! To przecież było twoje marzenie. Wrócić tam. Tak jak i moje. Żebyśmy my wszyscy… Byli tam. Znowu. Tam! Przecież mi o tym opowiadałaś. Sama! Co ty tu robisz? Po co tkwisz w tym dole na pomyje? Dlaczego nie uciekłaś? Dlaczego tu jesteś? Sasza stała przed nim – wiotka, jak naszkicowana ołówkiem, obejmując się rękami. Patrzyła na niego spode łba. – Uciekaj. Naprawdę. Chwycił ją za przypominające gałązki nadgarstki. – Powiedz mi. Chcę porwać ludzi. Pytasz, dlaczego nie zostałem. Dlatego że pozostali… My. My wszyscy tutaj. Oni muszą wiedzieć. Wszyscy. Powinni wiedzieć. Nie zdradzisz mnie? Znowu. Jemu? Nie wydasz? – Nie zdradzę. Usta miała zapieczętowane. Artem czekał. – Ale nie pójdę z tobą. – Dlaczego? – Artem. Ja go kocham. – Kogo?… – Aleksieja. – Jego? Tego… Starego piernika? Zboczeńca?! Ale on… On przecież… On przecież nie ma duszy… Gdybyś słyszała, co on mówi… O ludziach! Ty – jego?! – Tak. Artem puścił jej ręce jak oparzony; odsunął się. – Jak?! – Kocham – wzruszyła opatulonymi ramionkami. – Jest dla mnie jak magnes. On jest

magnesem, a ja opiłkiem żelaza. I tyle. Jest moim panem. I dla mnie zawsze był dobry. Od samego początku. – On cię oddaje do użytku! On ciebie! Podoba mu się oglądanie, jak cię różni… Brudni… Wszyscy! – Tak – skinęła głową Sasza. – On tak lubi. I mnie się tak podoba. – Tobie się podoba?! – A co? Tobie też to nie pasuje? Jak Homerowi? W takim razie wybacz. – I czekasz… Czekasz, aż cię tam zabierze? Do siebie? – Zwolniło im się jedno miejsce. Dostał pozwolenie. Ale ja… – Dobra. Zrozumiałem. Zamiast siebie poprosiłaś o mnie… Dobra. Zrozumiałem. Dobra. – Musisz uciekać. – Naprawdę chcesz tam iść? Do nich? Do tej ich całodobowej knajpy? Do bunkra?! Zamiast na powierzchnię – jeszcze głębiej?! – Wszystko mi jedno dokąd. Chcę być z nim. Jestem jego. I tyle. – Dobra. Zrozumiałem. Postał jeszcze. Potem zdjął z szyi krzyż. Rzucił jej. – Na razie. Dziękuję. – Na razie.

Wyszedł: świat fiknął kozła. Powlókł się przez lubieżny jednodniowy pijany tłum. Powiedział Saszy, że zrozumiał, a tak naprawdę nie zrozumiał niczego. Jak można, z Biessołowem? Jak można kogoś takiego kochać? Jak można zamienić swoje sterowce choćby na marzenie o bunkrze? A być w burdelu dla krótkich burdelowych spotkań z łaski? Biessołow wynosi jej z bunkra resztki swojego jedzenia – i resztki miłości. A ta nic, starczy jej jedno i drugie. Nie jest rozpuszczona. Czego Artem w Saszy nie rozumie? I jak ją nawet znienawidzić? – Hej, człowieku! – ktoś wyciągnął rękę w stronę jego uniformu kelnera. – Litr wódki! – Spierdalaj! Wyszedł na cumowisko. Poziom wody był wysoki, sięgał niemal krawędzi nabrzeża. Trzeba to rozwalić. Wszystko rozwalić. Rozwalić wszystko w cholerę. A więc Młynarz zabrał mu wszystkich towarzyszy. Homera, Loszę, Polatuchę. Trzeba ich uwolnić, jeśli żyją. Sam nic nie zdziała. Młynarz. Gdyby można było przeciągnąć Zakon na swoją stronę… Z taką siłą nie strach byłoby nawet wystąpić przeciwko Obserwatorom. Zakon bronił bunkrów, może je i zdobywać. Tylko jak ich poruszyć? Opowiedzieć im o sprzedanych towarzyszach? Ale czy Młynarz ich

sprzedawał – i komu? Jego samego sprzedali i kupili, starego idiotę; a chłopaki zginęli po prostu bez sensu. Przez inicjatywę na średnim szczeblu. Czy stary w ogóle rozumie, za co oddał nogi? A gdyby mu opowiedzieć, objaśnić? Co Światosławowi Konstantinowiczowi wiadomo o metrze? Tylko to, co wydzielił mu Biessołow. W końcu jemu też rzucili w zęby półprawdy. Nie może być przecież zadowolony z tego, że z bohatera stał się kadłubkiem na wózku – i to nie w imię ocalenia metra, ale dlatego że nie wyjawiono mu drugiej połowy prawdy. Na drugim końcu peronu, przy nabrzeżu, kołysała się tratwa z butelek. Obok drzemał pijany kolejarz. Artem rozejrzał się dookoła, zebrał myśli. Popłynąć przez zatopioną Rzeszę – chyba nie zalało ich tam po sam sufit? – i będzie się w Polis. Zażądać rozmowy z Młynarzem. Dopowiedzieć mu wszystko, czego ten nie wiedział, dosypać mu prawdy. Jeśli nie stanie po stronie Artema, to niech chociaż wypuści jego ludzi. Idąc do tratwy, zabrał z jakiegoś bajzlu lampę na świński tłuszcz. Nie jest to latarka, ale da chociaż jakiś poblask w tunelu. Podkradł się do tratwy, trącił śpiącego czubkiem lokajskiego pantofla – nie obudził się. Odwiązał chwiejny stateczek, przeskoczył na niego i popłynął mętną rzeką do rury. Zamiast wiosła miał czerpak na kiju, wiosłował nim to z jednej strony, to z drugiej. Przymuszana tratwa kręci się – nie ma ochoty wracać, ale mimo wszystko wpływa w ciemność. Światła lampy starcza na krok, czerpak sięga niewiele dalej. Tunel biegnie w dół, woda – w górę; sufit się obniża, zbliża się Artemowi do czubka głowy. Czy wystarczy mu powietrza? Nie dało się już wiosłować, stojąc, sufit na to nie pozwalał. Trzeba było usiąść. Z przeciwka płynął szczur. Zobaczył suchy ląd, ucieszył się. Wlazł Artemowi na tratwę, usiadł skromnie na skraju. Nie przegonił go. Kiedyś bał się szczurów, ale już dawno się przyzwyczaił. Szczury jak szczury. Gówno jak gówno. Ciemność jak ciemność. Życie jak u wszystkich. I nie dostrzegałby tego, tak jak inni nie dostrzegają, gdyby nie wiedział, że bywa inaczej. Podwieszona lampa próbowała zaglądać nie tylko przed siebie, ale i w dół, pod przeźroczyste dno. W dole coś pluskało. Myślał o Saszy. Żegnał się z nią. Dlaczego Sasza nie chce ludziom powiedzieć o tym, że nie powinni siedzieć pod ziemią? Dlaczego sama tu jest? Za co wybrała Biessołowa? Czuć było świńskim smalcem. Szczur niuchał z rozkoszą. Pod dnem obrócił się topielec, wytrzeszczył otwarte zapiaszczone oczy na lampę przez przegrodę z butelek. Dawno nie widział światła, próbował sobie przypomnieć, co to jest. Pozahaczał od dołu o tratwę grubymi palcami, przeszkadzając jej przepłynąć, potem odpuścił. Sufit obniżył się jeszcze bardziej. Siedząc w kucki, do górnych żeber i spawów Artem mógł dosięgnąć ręką.

Szczur pomyślał, pomyślał – i wskoczył do wody. Popłynął jednak na Cwietnoj, do swoich. Artem zatrzymał się. Spojrzał za siebie: było tam tak samo ciemno. A nawet jeszcze ciemniej. Ręka dotknęła piersi, ale przecież krzyżyk zwrócił. Dobra, jakkolwiek. Poprosił tak. I powiosłował dalej. A potem woda zaczęła ustępować. Może minął zapadlisko, głębię. Sufit przestał naciskać, poszedł w górę, dał mu odetchnąć. Z przodu migotało światło: próbowały się do niego domrugać wciągnięte na samą górę żarówki. Widocznie agregaty jakoś uniknęły potopu. Kiedy dotarł do stacji, zrobiło się zupełnie płytko. Na peronie woda sięgała tylko po kolana. Ale gospodarze na razie nie śpieszyli się z powrotem do domu. Ci, którzy nie zdążyli uciec, puchli ponurzy i zagubieni. Panował tu ciężki, wyczuwalny całą twarzą smród. Darwinowską obmyły wody gruntowe, odarły ją i znów stała się Czechowską. Całe jej ludożercze barwy bojowe – transparenty, malowidła, portrety – pływały do góry brzuchem w rzadkim błocie. To nic. Nabiorą odwagi i przywrócą porządek. Zbudują tę menażerię od nowa. Zamiast Dietmara będzie Dietrich, a poza tym nic się nie zmieni; wróci Jewgienij Pietrowicz, swój człowiek, systemowy, chociaż oprawca. Dlatego że już wszystko jest tak cudownie i wygodnie nakręcone: o, tutaj nam wchodzą człowieczki, a stąd wychodzi farsz. Jak tam, w Bałaszysze. Jak w całym metrze. I oczywiście ktoś będzie musiał dopisać Jewgienijowi Pietrowiczowi podręcznik historii. Pewnie Ilja Stiepanowicz. Trzeba będzie samemu nad tym ślęczeć, skoro Homera chapsnął Młynarz. To nic, Ilja Stiepanowicz odmaluje wszystko tak, jak trzeba: na Schillerowskiej będzie u niego heroiczna obrona stacji przed czerwonymi, ułomni nie będą stacji bronić, tylko ją atakować. No i jakiś podnoszący na duchu finał. Że ją, powiedzmy, przez knowania wroga zalało, ale nie złamało, i jak feniks z popiołów, i jeszcze lepiej niż poprzednio. Jak Sasza może z takim spać? Potrącił czerpakiem kożuch z namokłego papieru. Przyjrzał się – rozmyte gazety. Na jednych można jeszcze było przeczytać „Żelazna”, na drugich „Pięść”. Strzępy czyichś dni. Mieli tu gdzieś drukarnię. Dietmar nie kłamał, serio zamierzał wydrukować dziesięć tysięcy cegieł słusznej historii. Stacja się skończyła, znów był tunel.

Różne rzeczy wymyślił – jak przejść przez blokadę i jak na niej kłamać. Ale nie zdążył niczego nałgać: na warcie stali nie zwyczajni apatyczni strażnicy Polis, lecz nieme posągi z Zakonu. Żeby go nie zastrzelili, krzyknął im, że to Artem do Młynarza. Zbliżyli się do niego nieufnie, oklepali kieszenie jego błazeńskiego stroju, niby go poznali, ale sami nie zdjęli masek. Zabrali

mu nagana. Poprowadzili korytarzami służbowymi, żeby nie peszyć tutejszych obywateli z głowami w chmurach. Ale prowadzili go nie do Młynarza. Drzwi do jakiejś celi. Kraty. Straż. Wprowadzili go, popchnęli ze złością w plecy, jak nie swoi. A tam radość! Wszyscy żyli: Losza, Polatucha, Homer. A nawet, nie wiedzieć czemu, Ilja Stiepanowicz. Pochwalili Artema za to, że nie umarł, i za to, że lepiej wygląda, i za to, że jest taki wystrojony. Pośmiali się. Przytulili. Dowiedział się, że zgarnęli wszystkich jeszcze tam, na Cwietnym. W końcu to tylko dwie stacje od Polis, więc któryś z komandosów pojechał na dziewczynki i rozpoznał – i Polatuchę, i Loszę. Homera z bezużytecznym Ilją wzięli przy okazji: razem jedli kolację, nie zdążyli się rozstać na czas. – No, a ty gdzie byłeś? Artem milczał. Zebrał siły. Popatrzył z wahaniem na Ilję Stiepanowicza, wiadomo czyjego pachołka. A potem zdał sobie sprawę, że czegoś takiego nie wolno trzymać w tajemnicy przed nikim. Tajemnice to broń tamtych, Artema zaś – mówić, jak jest. Wywalił to na nich. Wszystko. Bunkier, knajpę, sałatki, karafki, tłustych pijaków w garniturach, antybiotyki, woskowego Stalina, niekończącą się elektryczność, nierosyjskie butelki, a za nimi: sterowane marionetki, wojny głupców, lepkie pieszczoty specsłużb, niezbędny głód, niezbędne ludożerstwo, niezbędne bitwy w ślepych tunelach. Niezbędnych i wiecznych Niewidzialnych Obserwatorów. Opowiadał im… i sobie. I sam się dziwił, jak wszystko do siebie pasowało, jakie się wydawało ładne. Nie było niczego niepotrzebnego w tej budowli Biessołowa, niczego niewytłumaczalnego. Na wszystkie pytania znajdowała się odpowiedź. Oprócz jednego: za co? – To znaczy… Kiedy my tu żłemy gówno… Oni tam… Oni tam… fałatki? – ochryple od nagromadzonej nienawiści wymamrotał Losza. – Wódeczkę zagłaniczną? Mięfko, pewnie, fwieżfe od nafego… Co? – I nie dojadają. Stoją tam talerze pełne resztek. I tam… Przecież oni pewnie żarli i wtedy. Żarli dokładnie w tym czasie, kiedy my razem ze wszystkimi… Na Komsomolskiej… Pod kule. – Kułwy – powiedział Losza. – A to kułwy. I medycyna, powiadaf? – Sam widzisz, prawda? Mnie tam, proszę… Postawili na nogi. Nie wiem, czy na długo. Ale jednak! Rozumiesz? – Widzę. A dla naf mają inną medycynę, tak? Taką: fłapią człowieka za jajca i powiedzą mu: pełznij, człowieku, fam na cmentaf. Bo z twoim łakiem my ci nie możemy w niczym pomóc.

Tak to w nami jeft. No, czy nie kułwy? Homer stał w milczeniu. Nie mógł w coś takiego uwierzyć tak chętnie i szybko jak Losza. – A dlaczego w takim łazie poftępują w nami jak w gównem?! – pytał apostoł. – Jefli mamy być w gównie, to wfyfcy! A nie, że jedni fiedzą w nim po fyję, a dłudzy piłują nożykiem fałatki! Gdzie jeft ten bunkieł? Mowe go zatopif, co?! – Miałem worek na głowie, kiedy mnie stamtąd wyprowadzali… No, a w tamtą stronę w ogóle byłem nieprzytomny… Nie wiem, gdzie jest. – A ja tam bywałem. W tym muzeum – powiedział Homer. – Jeszcze przed wojną. Na wycieczce. Jego pełna nazwa brzmiała wtedy „ChPD Tagański”. Chroniony Punkt Dowodzenia. Tagański dlatego, że jest dokładnie na Tagance. Jedno wejście było z ulicy. Staromoskiewskie uliczki nieopodal rzeki Moskwy. Stare wille. I jedna z nich, dwupiętrowa, to tak naprawdę atrapa. Wyjaśniano nam wtedy, że za ścianą jest betonowa osłona chroniąca szyb windy przed bombami. Dwadzieścia pięter w dół – i tam właśnie jest ten bunkier. Tak, wszystko wygląda dokładnie tak, jak opisujesz. Neon, restauracja, remont. – Ale jak się dostają do metra? – Było tam wyjście. Nawet niejedno. I na stację metra, akurat na Tagańską, i do tunelu, na Okrężnej. – Tagańska… To przecież tylko dwie stacje od Komsomolskiej… – powiedział Artem. – Dwie. Czyżby nie słyszeli krzyków? Jeśli my słyszeliśmy je nawet na powierzchni? – Niewidzialni Obserwatorzy… – pokręcił głową Homer. – Lepiej już, żeby to Szmaragdowy Gród okazał się prawdą. – Można ich stamtąd wykurzyć! – powiedział gorąco Artem. – Wyrzucić ich, wypędzić do metra. Przedstawić tych gadów ludziom. Niech się sami przyznają, Biessołow niech się przyznaje, że przez tyle lat nam kłamali. Niech powiedzą, że świat na powierzchni istnieje, że my tu, na dole, zupełnie niepotrzebnie zdychamy. Niech rozkażą swoim ludziom wyłączyć zagłuszarki. Serio, można to wszystko odkręcić! Ochrony jest tam mało. Tylko żeby znaleźć sposób, jak dostać się do środka… – A fkąd mają tyle wałcia? – zapytał Losza. – Magazyny. Państwowe. No, i myślę, że biorą z metra. Od Hanzy… W końcu Hanzę mają w kieszeni! Wszystkich mają w kieszeni. Czerwoni pędzą im więźniów na budowy, Hanza karmi, Zakon, proszę… Sprząta. Wiedziałeś o tym? Co, Polatucha? – Nie – ten patrzył obok Artema, w ścianę. – A Młynarz? – Nie sądzę. – Trzeba mu powiedzieć! – Jeszcze powiesz. Będzie taka możliwość. – Rozmawiał z tobą? Widziałeś go w ogóle?

– Widziałem. Będzie trybunał. To znaczy on sam zdecyduje. A Anzor to przyklepie. Dezercja. Generalnie należy nam się za to… I Loszy. W końcu jakby go do nas przyjęli. Tak więc trzeba będzie odpowiedzieć. No i ty teraz też. Wiesz, co się za to należy. Czapa. – Mnie ofobiście mama nie po to łodziła. Nawiafem mówiąc, włófyła mi wielką pfyfłofć… – oznajmił Losza. – A co z tobą? – zapytał Artem Homera. – Po co cię zgarnęli? – Jako świadka – wzruszył ramionami tamten. – Co ja mam do tego? Młynarz nawet mnie nie pamięta. Może mnie wypuszczą. – Świadka – powtórzył Artem. – Myślisz, że jemu są potrzebni świadkowie? Ja też wcale nie jestem dezerterem. Jeśli go nie przekonamy… Jeśli się uprze… To już po nas wszystkich. – A Ilja? Artem obrócił się, popatrzył na Ilję Stiepanowicza, ten nie spuszczał wzroku z Artema. Ich spojrzenia się przecięły, ocknął się: – To wszystko prawda?! O Rzeszy?… O Jewgieniju Pietrowiczu?… O jego córce?! – Była koperta ze zdjęciami. Sam ją miałem w rękach. I tak powiedział Biessołow. Myślę, że to prawda. – On uciekł. Führer. Uciekł. – Wiem. No i szukają go, chcą go przywrócić. Mówią, że wszyscy razem będą wam tworzyć nową Rzeszę. – Mnie… też… córeczka – przełykając ślinę przez suche gardło, powiedział Ilja Stiepanowicz. – I zabrali ją. I… Ale on… On zostawił. Sobie. Artem kiwnął głową. Ilja Stiepanowicz skrył się między własnymi kolanami jak w muszli. – Czyżby nigdzie sobie nie poszli? – powiedział Homer. – Do tej pory? Władza? I całe metro jest pod nimi? – Pod nimi. Ale w tym właśnie tkwi ich słabość. Jeśli ich stamtąd wykurzyć… Aresztować… W końcu będzie można wszystkich wypuścić! Na powierzchnię! Wszyscy będziemy mogli wyjść! Co? – No tak. – Trzeba po prostu przekonać Młynarza. Objaśnić mu, jak nim manipulowano. Zaczęli myśleć. Każdy pewnie o swoich sprawach. Z korytarza dobiegło szuranie. Ze zgrzytem otworzyło się małe okienko na wysokości twarzy. Za drucianą siatką pojawiła się sylwetka. Zbyt niska, żeby do niego dosięgnąć. – Artem! Drgnął. Podszedł do drzwi. Wyszeptał: – Ania? – Po co przyszedłeś? Po co tu wróciłeś? Po co? On cię wykończy. – Muszę wyciągnąć swoich ludzi. I chcę z twoim ojcem… Jeszcze raz. Ostatni raz. Porozmawiać. On nie wie wszystkiego. Nie zrobi tego. Rozmyśli się. Muszę z nim tylko

porozmawiać. Możesz go poprosić? – Niczego nie mogę. Już mnie nie słucha. – Muszę mu wyjaśnić! Powiedz mu. O Niewidzialnych Obserwatorach! – Posłuchaj. Wyznaczył sąd. Na dzisiaj. Zamiast trybunału będzie sąd koleżeński. – Sąd koleżeński? – ożywił się Polatucha. – Po co mu ten cyrk? – Po co? – zapytał Artem. – Nie wiem… – Ania mówiła łamiącym się głosem. – Przeze mnie. Chce, żeby wszyscy cię skazali. Was. Żeby to nie był osobiście on. – Aneczko… Niech tak będzie. To dobrze, że koleżeński… Dobrze, że wszyscy. Niech słuchają. Wszystko im opowiem. Jeszcze zobaczymy, kto kogo. Nie przejmuj się. Dziękuję, że mi powiedziałaś. – To nic nie da. Tych z Hanzy jest tam więcej niż połowa. Oni zagłosują tak, jak trzeba. Nawet jeśli wszyscy nasi… Nie starczy głosów. – Ale spróbujemy. Spróbujemy. Dziękuję ci za to, że przyszłaś. Zastanawiałem się, jak mam pogadać z chłopakami. A tu on sam… Sam daje mi taką możliwość. – Hej! Ania! – syknął ktoś na korytarzu. – Starczy! – Artem… – Okienko się zamknęło; Ania zniknęła. – Ja… Zabrali ją. – Słuchajcie. Uda nam się. Polatucha? Słyszysz? Poprzesz mnie i wszystko się uda. – Jak? – Biessołow powinien wkrótce przyjść po Saszę. Na Cwietnoj. Jeśli będziemy mieć choć kilku żołnierzy… Ma ze sobą tylko paru ochroniarzy. Złapiemy go. Dostarczymy do bunkra. Na Tagankę, przez Kitaj-Gorod. A sam bunkier… Tam nie ma prawie żadnej ochrony. Jeśli nam go otworzą… Biessołowowi… Od środka… – Paru ludzi niczego nie załatwi. – Przemyślałem to. Płynąłem tu do was przez Rzeszę. Woda już opadła. Na Czechowskiej jest prawie sucho. I gazety wszędzie pływają. Homer? Mają tam drukarnię? Na Czechowskiej? – Na Czechowskiej – powiedział Homer. – W pomieszczeniach służbowych. – Tam jeszcze gdzieniegdzie jest elektryczność. Widziałem. Może i nie zalało maszyn. A jeśli zamiast ich gazetki wydrukować ulotki? Opowiedzieć ludziom, jak są ogłupiani. Powiedzieć o Obserwatorach. O zagłuszarkach. Jak myślisz, poradzimy sobie we dwójkę? Co? – Kiedy tam byłem… Pokazywali nam. Mnie. – Jeśli można się tam dostać… My ten cały ich system… Wydrukujemy chociaż parę tysięcy ulotek. Co? I rozdamy ludziom na Tagańskiej. No, i jeszcze po drodze… Przeczytaj i przekaż innym. W Kitaj-Gorodzie… I w ulotce od razu napiszemy o bunkrze! Sprowadzimy pod wejście tłum ludzi! Biessołow nam otworzy, sukinsyn, nigdzie nie ucieknie… I koniec! Niech powiedzą ludziom prawdę prosto w oczy! Wtedy nie będziemy sami, Polatucha. I nawet jeśli

nie od razu uda nam się ze szturmem… Ulotki rozejdą się po metrze tak czy inaczej! – Tfeba wpufcić ludzi z Tagańfkiej do bunkła? – uściślił Losza. – Ale co, wfyftkich? – Im więcej, tym lepiej. Niech sami zobaczą, jak te bydlaki się pasą i zawsze się paśli. Jak zobaczą, to może i uwierzą w resztę. Co? Co, Losza? Dziadku, damy radę? – Teoretycznie… – powiedział Homer. – Jeśli papier ocalał… Trzymali go w sumie w plastiku… Żeby nie zawilgotniał… Mógł ocaleć… – Co, Polatucha? Co tam nasi mówią? Zapomnieli już wszystkich, których załatwili czerwoni? – Gdzie tam… – westchnął Polatucha. – Jak coś takiego zapomnieć? – Czyli mamy plan. Ryzykowny, zdaję sobie sprawę. Ale może się udać. Co? – Mowe – przyznał Losza. – Myślisz, że tak po prostu pozwolą nam rozdawać te ulotki? – miał wątpliwości Homer. – Jeśli tu, jak mówisz… Jeśli państwo nigdzie nie zniknęło… Wyobrażasz sobie chociaż, co to jest nasze państwo? – Nie. No i walić je, dziadku! Ale trzeba spróbować! Musimy spróbować! Ludziom trzeba wszystko powiedzieć! Trzeba ich wypuścić! Homer kiwnął głową. – No, a ty… Co będziesz robić na powierzchni? Kiedy wyjdziemy? – zapytał Artema. – Gdzie pójdziesz chociażby? Zdecydowałeś się? – Będę żył! Jak wcześniej! Tam się zorientujemy! Jak ludzie! A co? Czy to nie oczywiste? – Nie bardzo – westchnął Homer. – Ja na przykład nie wiem co. – Ależ co za różnica, co! Choćby sadzić grzyby, choćby piec chleb, jestem gotowy! Jeśli to będzie tam. Ale najpierw… Tam jest przecież taki ogromny świat. Cały można obejść. Znaleźć sobie miejsce… Wedle gustu. Miasto… Albo brzeg oceanu. Co, nie jest wam przykro, że jest grupka bandytów, która uznała za nas, że nigdy tego wszystkiego nie zobaczymy?! – I żłą, pwez okłągłą dobę tam fiedzą! – dodał Losza. – Musi być jakiś powód – powtórzył Polatucha. – Jest powód! Na otwartej przestrzeni robi im się niedobrze! A ciebie trzymają przy sobie jak bydło! – Wywalimy ich z tego bunkła w cholełę – postanowił apostoł. – Dobły maf plan. Jefli tylko naf nie powiefą. – Rozumiesz, braciszku? – Artem chwycił Polatuchę za ogromne ramię. – Tam, na górze, zrobisz więcej dla ludzi! Co ślubowałeś? Że będziesz pomagał jakimś czerwonobrzuchym szczurom strzelać do swoich? Przysięgałeś bronić ludzi! Wszystkich! Metra! Jeśli wyprowadzimy ich na powierzchnię, to właśnie tam, właśnie wtedy naprawdę im się przydamy! Ludziom! Bo my, Zakon, mamy doświadczenie. Potrafimy. Poruszać się tam. Rozumiemy zagrożenia. Znamy zwierzynę… Wiemy wszystko o radiacji. Tam jest nasze miejsce! Nie tu! Nie przy podrzynaniu gardeł tym, którzy przychodzą do nas z innych miejsc!

Tylko pomagając naszym dostać się na żywe tereny! No? Zgadzasz się? – Zgadzam, a jak – burknął Polatucha. – Dziadku? – Nie wiem. – Rozumiem, dziadku, boisz się wyjść na powierzchnię. Tyle lat siedziałeś pod ziemią. Tu już wszystko jest dla ciebie zrozumiałe. Niby ciemno, niby ciasno, ale wszystko jest już twoje własne, tak? I na powierzchnię to jakoś… Ale przecież nie jesteś w tym odosobniony. Na Komsomolskiej wzywałem ludzi, żeby szli za mną… Ani jedna osoba nie uwierzyła, nikt nie poszedł. To nie twoja wina. Ani ich. To wina tych sukinsynów z bunkra, oto czyja to wina. Okłamywali cię, nas wszystkich okłamywali. Przyzwyczaili nas do bycia kretami. Dowiedli nam, że jesteśmy robakami. Ale to wszystko łgarstwo i na łgarstwie się opiera. Jeśli nie powiemy im prawdy, jeśli ty – a przecież masz do tego dryg! – tak, Iljo Stiepanowiczu? ma człowiek talent? – jeśli ty nie powiesz im prawdy o taczkach z trupami, o prętach zbrojeniowych, o moim tunelu, o psich dołach, o cekaemach na Komsomolskiej – to kto? Nikt im nie powie! Nie będą chcieli wierzyć, wiem! Na początku nie! Mnie nikt nie wierzył! Wy sami nie do końca mi wierzycie! W coś takiego trudno wierzyć… Ale trzeba. Niech wytykają nas palcami. Niech mówią, że jesteśmy pojebani. Niech uważają nas za wrogów. Ktoś musi im powiedzieć. Niech chociaż zaczną wątpić… A nuż ktoś uwierzy! Ktoś pójdzie za nami! Co nie?! Musimy to zrobić dla ludzi. Nawet jeśli będą teraz przeciwko nam. Potem zrozumieją. Czy co chcesz robić? Znów drukować faszystowskie ulotki?! Ilja Stiepanowicz nie wychylał się ze swojego pancerza między kolanami, tak jakby umarł. Kiedy świat eksplodował odłamkami, jego trafiło w serce. – Nie – pokręcił głową Homer. – Z tym skończone. – Czyli to wszystko? Jeśli będzie szansa, zrobimy to? Jesteście ze mną? – Jeftefmy! – odpowiedział Losza. – Wydymamy bułwujów!

Czas pozostały do rozprawy zaczął się skręcać jak sprężyna – im mocniej się napinała, tym wolniej. Artem żądał od strażników rozmowy z Młynarzem – ale wszyscy mieli czarne wełniane twarze, nie poznawali Artema, a Młynarz też nie chciał sobie o nim przypominać. Dlaczego Światosław Konstantinowicz zwlekał, czym był zajęty? Stawiał zawczasu szubienice, bo wiedział już, jak zagłosuje Zakon, bo uzgodnił już z każdym żołnierzem i policzył jego głos? Ale Artem mimo wszystko się przygotowywał. Przechadzał się po celi, następował pozostałym na nogi, powtarzał sobie wszystko, co powinien powiedzieć. Będzie tylko jedna szansa. Żeby ocalić siebie, wyratować Polatuchę i Loszę. Spalić szczurze gniazdo i uwolnić ludzi od szczurów. To dobrze, że będzie sąd koleżeński, powtarzał sobie. Prawidłowo. To nie posągi. Nie są z

gliny – ani z granitu. Chociaż służyli razem tylko rok, ten rok był wart tyle, co siedem innych. Są ze sobą zszyci czerwonym szwem. Timur, Kniaź, Sam. Niech Młynarz stawia szubienice. To nie jest takie proste, skazać własnego brata na śmierć. Przyszli niespodziewanie. Wzywali ich pojedynczo. – Polatucha! Ten skulił niedźwiedzie ramiona: dał sobie założyć kajdanki. Co z nim? Póki Artem do niego mówił, Polatucha niby zarażał się od Artema tą złą ospą, zaczynał podchwytywać rytm. Ale wystarczyło umilknąć – gorączka spadała i znikała, nie utrzymywała się sama. Polatucha był z tych, co tylko raz na całe życie decydują, jak będą w nim myśleć i co na wszystkie tematy sądzić. I zdecydował już dawno i na trwałe. Nowa prawda była dla jego grubej skóry nawet nie jak śrut, ale jak sól. – Zwonariow! To był, jak się okazało, Losza. Proszę, Młynarz zdążył dowiedzieć się o nim więcej niż Artem. Ciekawe, czy ich przesłuchiwali? O co pytali? Loszę też skrępowali. Kiedy go wyprowadzali, obejrzał się na niego. – Ałtemycz! Damy ładę, nie pofłamy fię! Testament. – Czarny! Serce zabiło mu szybciej. Myślał, że będzie miał to gdzieś, a jednak się denerwował. To głupie. Przecież jeszcze tydzień temu nawet nie liczyłeś, że pociągniesz dłużej niż siedem dni. No i nadszedł czas. Tak? Nie. Nie tak. Niczego takiego nie będzie. Nie może teraz zdechnąć. Teraz to już znowu przedwcześnie. – Jak to mówiłeś, dziadku? Każdy ma własną stację końcową? Homer podniósł głowę. Uśmiechnął się lekko zmęczonym i zdziwionym uśmiechem. – Zapamiętałeś? – Nie mogłem zapomnieć. – Dawaj tu ręce! – warknęli. Podał nadgarstki do zaobrączkowania. – Stacji końcowych może być wiele – poprawił go Homer. – A punkt docelowy każdy ma tylko jeden. I to ten punkt trzeba znaleźć. Przeznaczenie. – Myślisz, że to nie ono? – zapytał go Artem, jeszcze raz oglądając kajdanki. – Myślę, że to jeszcze nie stacja końcowa – powiedział Homer. Stalowe palce ścisnęły Artemowi szyję, przygięły go mocniej do podłogi. Zadarli mu też do góry ręce za plecami, żeby lepiej mu się dziobało. – Do zobaczenia – powiedział Artem staruszkowi.

Pobiegł po korytarzach razem z konwojentami, wzrok miał wlepiony w powycierany granit, konwojenci za Artema patrzą, on za nich myśli. Nie ma złych momentów na głoszenie kazań. – Chłopaki… Nie wiem, czy jesteście nasi, czy z Hanzy… Oni was oszukują. Wszystkich. Nas wszystkich. Wiecie o zagłuszarkach? One są tylko po to, żebyśmy siedzieli w metrze… Zatrzymali się. Po policzku przesunęła mu się twarda kość, zatrzeszczała rozwijana taśma klejąca. Zalepili mu usta szerokim czarnym pasem. Z wierzchu nakleili jeszcze jeden, na krzyż. I pociągnęli go dalej. A więc to tak. Teraz zaczął się pocić. A jeśli nie zdejmą? Jeśli nie dadzą mu się wypowiedzieć? Doprowadzili go do hali. Na Arbacką. Cała stacja była wypełniona wyłącznie mężczyznami w czerni. Obcych poproszono o rozejście się, póki Zakon nie skończy linczować swoich. Ci, którzy się tu zebrali, nie mieli masek. Głosowanie imienne, domyślił się Artem. Każdy będzie musiał potem za swój głos odpowiedzieć, niech o tym pamięta, kiedy postanowi nagle okazać łaskę. Wypchnęli go do pustego kręgu. Byli tam już Losza i Polatucha. Obaj skrępowani: ręce za plecami, z przodu zdefasonowane gęby. Widocznie, idąc tu, zbaczali z kursu, trzeba ich było nakierowywać. Polatucha zobaczył czarny krzyż zamiast ust Artema, zamrugał zezującymi oczami. Artem też się szarpnął: zdejmijcie to! Zaczął szukać wzrokiem Młynarza, żeby zażądać od niego sprawiedliwości. Młynarza wkrótce wytoczył Anzor. Ale Młynarz wcale Artema nie zobaczył: z jakiegoś powodu cały czas patrzył w innych kierunkach. Artem wił się jak glista na patelni ze swoimi zaklejonymi ustami, gryzł smakujące rdzą wargi, żeby może chociaż przez dziurkę w nich wszystko wypowiedzieć. Ale taśma była szeroka, a klej mocny. Jeszcze nie zaczynali. W końcu przepchnęli przez tłum Homera z Ilją Stiepanowiczem. Ci nie byli związani: świadkowie. Co będą udowadniać? Artem utkwił wzrok w zbankrutowanym nauczycielu. Słyszał w celi wszystko. Co powie? Czy aby nie został kupiony? Przypomniał mu się Dietmar z jego prostą i celną formułą tego, jak poniewierać ludźmi. Przypomniało mu się, jak przez postawę Ilii Stiepanowicza sam ze spokojem duszy chłeptał pomyje ku czci tamtego. Wciąż próbował otworzyć usta; ale były sklejone na trwałe. Jak zarośnięte. – Jesteśmy gotowi – powiedział Anzor. – Rozpatrujemy sprawę o dezercję i zdradę przeciwko trzem naszym byłym towarzyszom – wychrypiał Światosław Konstantinowicz ze swojego tronu. – Polatucha, Artem i nowy, dopiero co przyjęty. Zwonariow. Działając w zmowie. Sabotowali dwa niezwykle ważne zadania. Które miały na celu powstrzymanie wojny między czerwonymi a Rzeszą. Co byłoby

w naszym interesie. I całego metra. Uniemożliwili dostarczenie depeszy z ultimatum dla führera. A potem również operację mającą zmusić Moskwina do pokoju. W centrum zmowy znajduje się Artem Czarny. Polatucha, naszym zdaniem, po prostu uległ jego wpływowi. Dla Artema bezwzględnie żądamy najwyższego wymiaru kary. Sprawę Polatuchy jesteśmy gotowi przedyskutować. Trzeci oskarżony to fagas Artema. Zasadniczo szpicel. Jego też należy zlikwidować. – Czy wyfcie ocipieli?! Co ja złobiłem?! I Ałtem! – Tak. Co on, upośledzony? Uspokójcie go. Ktoś z tyłu popchnął Loszę, zatkał mu szczerbate usta. – A co z ustami Artema? – burknął ktoś z tłumu. – Jak ma się bronić? – Są podstawy sądzić, że zwariował – wyjaśnił niechętnie Młynarz. – Ale to nic, wysłuchamy go, kiedy przyjdzie jego kolej. Sami się przekonacie. Dla mnie wszystko jest jasne. Ale decyzję podejmujemy uczciwie. W otwartym i powszechnym głosowaniu. Zaczniemy od Polatuchy. Potem będą świadkowie. Przegłosujemy Polatuchę, potem ten tu, z defektem, potem Artem. Osobno chcę powiedzieć: nie należy myśleć, że to jest jakaś szopka. Działajcie z pełną surowością. Były krewny, nieważne. Człowiek was zdradził. Zakon jest jeden. Specjalnie postawiłem go przed sądem koleżeńskim, żeby potem nie było. Jasne? Tłum zabuczał; ale buczenie też wychodziło mu tylko chórem, tylko zgodnie, jak na musztrze. – Tak więc, Polatucha. Opowiadaj. Kiedy nastąpiła pierwsza próba zwerbowania cię przez Czarnego Artema, co mówił. Jak zmusił cię do oddania tajnej depeszy. I szczegóły tego, jak zerwał negocjacje z Moskwinem. Ludzie mogą wiedzieć. U nas nie ma sekretów. I w czyim interesie Czarny działał. Twarz Młynarza była spokojna jak u paralityka. Ale swoją jedyną żywą ręką wczepił się w obręcz koła w wózku, tak że zbielały mu palce. Na Polatuchę patrzył spiżowymi oczami, a źrenice były wybitymi w nim dziurkami. Polatucha zrobił krok naprzód jak niedźwiedź na łańcuchu. Obrócił głowę, przepraszająco spojrzał z ukosa na Artema. Głośno wypuścił nadmiar powietrza. Popatrzył na granit posadzki. Tłum milczał. Artem nie mógł rozerwać ust, Losza żuł krwawą galaretkę. – Już od dawna obserwowaliśmy Artema – zaczął Polatucha. – Przez cały ostatni rok. Wiedzieliśmy, że kilka razy w tygodniu wychodzi na górę. Startuje ze stacji WOGN, idzie do wieżowców Trikolor Szosą Jarosławską. Nasze stanowisko było zainstalowane naprzeciwko. Obserwowaliśmy. Kilka razy w tygodniu próbował nawiązać kontakt radiowy. Polatucha go wydawał. Artem słuchał. Dotykał językiem gorzkiego kleju, bełkotał przez nos. Jak zimny kanciasty żwir, jak wilgotny, świeżo wykopany grunt, na nogi, na ręce, na pierś, zwalała się na niego bezsilność. Byli tu towarzysze Artema: Sam, Stiopa, Timur, Kniaź. Przywidziało mu się, że widzi stłamszoną za męskimi plecami Anię. Przyjrzał się – to ona? Zgubił ją. – Wiecie… – mówił Polatucha. – O tym, że wojna z Zachodem się nie skończyła. Że oni

tylko czekają, żebyśmy się zdradzili. Oczywiście od razu zaczęliśmy podejrzewać Artema o to, że próbuje nawiązać kontakt z kimś od nich. Zdekonspirować nas. Może nawet pomóc nakierować na nas… Człowiek był nowy. I pułkownik powiedział: śledzić go. Mimo że… No, krótko mówiąc. Potem była jeszcze ta historia… Z centrum radiowym. Pewnie już słyszeliście. Ludzie zaszemrali. Ania! Pojawiła się Ania. Wyrwała się z czyjegoś uścisku, przecisnęła do pierwszego rzędu. Wzrokiem znalazła Artema, już go nie odrywała. – Plączesz się – powiedział surowo Młynarz. – Najpierw powiedz nam o depeszy. – Tak. No. Było tak. Generalnie z Artemem wszystko było prawie jasne. Że prawdopodobnie pracuje dla przeciwnika. Ma na celu destabilizację sytuacji. Dekonspirację Moskwy. Naprowadzenie ognia. A z depeszą… Artem wyrywał się, wił, ale trzymali go mocno. I nie miał w ustach nawet najmniejszego otworu, żeby powiedzieć przez niego Polatusze o drugiej grupie Rh– – a zresztą Polatucha oddał mu już ten dług, a sam Artem pożyczył krew od Biessołowa. I po co? Żeby samemu dokuśtykać do stryczka? Polatucha nie chciał go już widzieć. Teraz mówił sprawnie, jakby odtwarzał płytę. W tłumie nawet nieliczni znajomi patrzyli teraz na Artema, mrużąc oczy, jak na obcego, jak na jadowite stworzenie, które trzeba rozgnieść obcasem. – A jak było z Moskwinem? – zapytał Młynarz. – Z Moskwinem – powtórzył za nim Polatucha. – Z Moskwinem była taka historia. Artem wyciągnął mnie z bunkra, kiedy siedzieliśmy tam, walcząc przeciwko Korbutowi z jego specnazem. Kiedy pochowaliśmy Dziesiątego, Androida, Ulmana, Rudego, Antonczika… – Wszystkich pamiętam – przerwał mu Młynarz. – Nie trzeba. – Pan ich wszystkich pamięta, tak. Ma pan tę listę. Wszyscy widzieliśmy. Sam mało tam nie zdechłem. I Artem mi powiedział: czy ty rozumiesz, że przywieźliśmy właśnie naboje, dwadzieścia tysięcy nabojów – czerwonym? Moskwinowi? Przywieźliśmy je sukinsynom, którzy zabijali naszych chłopaków? Na rozkaz Młynarza. Zrozumiałem. Zdradziliśmy ich pamięć. Zrozumiałem, po co umarli. Po nic. Że to polityka. – Polatucha! – Że to polityka jest ważniejsza. Że wczoraj była wojna, a dziś pokój. Szkoda, że wszystkie te chłopaki zdechły niepotrzebnie wczoraj, kiedy była wojna, bo dziś jest przecież pokój. Dziś załadujemy tym ścierwom dwadzieścia tysiaków nabojów, żeby jutro wykosili nimi pozostałych, kiedy znów będzie wojna. – Dosyć! – A potem Artem mówi: bo nie ma w ogóle żadnych czerwonych i żadnych faszystów. I nie ma żadnego Zakonu. Jest tylko jakaś jedna struktura. Niewidzialni Obserwatorzy. Albo cholera

wie kto, bez różnicy. I my jesteśmy jednym działem tej struktury, a czerwoni drugim. I że to była nieprawdziwa wojna, a obrona bunkra to była jakaś lipa. To wszystko spektakl. A ja tak sobie myślę: a picie wódki z naszymi martwymi chłopakami – to też spektakl?! – Polatucha! – Niech mówi! – krzyknął ktoś w tłumie. – Daj mu powiedzieć! Polatucha jest nasz! To nasz człowiek! Nie zamykaj mu ust! – Uwolnij go! Co to w ogóle jest?! – Więc kończ, Polatucha… Ja tam przecież obie nogi… – I Artem mówi: a Hanza to w bunkrze gdzie była?! Dlaczego dopiero potem nam pomogli i wysłali ludzi? A nie kiedy ich prosiliśmy?! Czy on nie za to sprzedał nogi? – Polatucha na dowódcę! – ryknął ktoś. Wtedy uderzyło coś szybkiego i Polatucha trysnął czerwienią na piękną białą ścianę za sobą. Trysnął, osłabł, usiadł i padł twarzą na ziemię. Nie miał już potylicy, zamiast potylicy miał krwawy lej. I w duszy Artema od razu powstał taki sam. – Polatucha!!! – Polatuuuucha! To Hanza!!! – Bij Hanzę! Ktoś z rozpędu przewrócił wózek Młynarza, ten upadł na granit opodal gęstej kałuży, zaczął wierzgać łapką jak przewrócony na plecy karaluch, próbując się podnieść, koła się kręciły, migotały szprychy, a na górze, nad nim, już ścierali się ludzie, jeden od drugiego nie do odróżnienia, ale dobrze wiedzący, kto tu jest obcy, a kto swój. Złapali Artema, odciągnęli, zerwali taśmę, dali mówić, osłonili go własnymi piersiami, wyciągnęli Loszę, a już Artem Homera; znaleźli się otoczeni przez swoich; bili się wściekle, gołymi rękami – nikomu oprócz konwojentów i katów nie wolno było przynieść na rozprawę broni. – Szansa! Szansa! – wrzeszczał Artem Loszy do ucha, kiedy wyrwanymi konwojentom kluczami rozpinali mu bransoletki. – Bierzemy ludzi! Na Cwietnoj! I Homera! Do Rzeszy! Do drukarni! Wszystko zrobimy! Wszystko według planu! – Tak! Tak! – wrzeszczał Losza. Dwie ścierające się fale zaczęły się rozchodzić, odsuwać od miejsca rozłamu: jedna zabierała ze sobą martwego Polatuchę, druga – majtającego ręką Młynarza i wózek z pogiętymi kołami. Ale Artem nie mógł jeszcze uciekać razem ze wszystkimi. Wyskakiwał z tłumu, rozglądał się dookoła. Gdzie ona jest?! – Hej! Heej! – krzyknęli do niego z tamtej strony. Pokazali mu ją – trzymaną za włosy, w rozerwanej koszuli: Anię. – Gdzie jest przestępca?! Dajcie nam Czarnego! Mamy jego żonę!

– Ania! – Chodź tu, bydlaku! Inaczej gębę jej… Wszyscy razem ją tu… Rozumiesz?! Przyłaź do nas, mendo! – Nie waż się! Ania miotała się i wyklinała ich w żywy kamień; podbite oko już siniało. Żałośnie i wyzywająco zarazem sterczała pierś z brązowym sutkiem. Artem złapał za rękę Homera. – Ulotki! O zagłuszarkach, o ocalałych, o Obserwatorach! O tym, jak nas wszystkich ogłupiają! Prawdę! Prawdę, dziadku! Homer pokiwał głową. – Losza! Ty go znasz! Z twarzy! Biessołowa! To Saszy kochaś. Nikt, tylko ty! Weź tam ludzi. Na Cwietnoj. Niech ten śmieć wam… – No już, Czarny! – Albo was wpuszczą… Albo od razu go tam załatw! Nie ruszać jej, sukinsyny! Losza mrugnął. – Już! – krzyknął Artem do tamtych. – Już! Idę! Idę do was! Puśćcie ją! No?! Z Anią spotkał się na pół sekundy – między dwoma biegunami czerni. Spotkali się i rozstali.

22 // Prawda Z korytarzy wracała na Arbacką wyproszona ludność: kordony, które trzymały ją z dala od rozprawy, włączyły się do powszechnej bójki. Rozłamowcy wycofywali się ze stacji w różnych kierunkach, Artem, ściśnięty między obcymi ludźmi, już tego nie widział. Ale krzyczał do wszystkich zza czarnych głuchych pleców: – Świat istnieje! Nie jesteśmy sami! Świat ocalał! Oszukują was! Możecie wyjść z metra! Okłamują was! Nie wierzcie im! Potem znów zatkali mu usta. Ci w Zakonie, którzy pozostali wierni Młynarzowi, wycofali się do jego ambasady na Arbackiej. Posadzili stratowanego pułkownika na pogiętym wózku i zawieźli na prawowite miejsce – do gabinetu ze szklaneczką i spisami. Artema i Ilję Stiepanowicza, też zaliczonego do buntowników, trzymano w komórce przy pokoju przyjęć Młynarza. Pilnowali ich nieznani żołnierze. Wchodzili do pułkownika do gabinetu, pytali za niedomkniętymi drzwiami, czy nie czas już zlikwidować jeńców, ale Światosław Konstantinowicz odkładał decyzję. Po korytarzu hulał zimny przeciąg, przez szczeliny pod drzwiami przynosił urywki rozmów: jedne ze stacji, drugie z gabinetu pułkownika. Było słychać, że na Arbackiej gromadził się zaniepokojony tłum. Ludzie z ust do ust przekazywali sobie, co stało się z Zakonem, jak zwielokrotnione echo powtarzali okrzyki Artema. Dobrze, że wymieniłem swoją wolność na Anię, myślał Artem. Żeby chociaż ona uciekła! Ilja Stiepanowicz gapił się na czarnych ludzi; wstrząsały nim potężne dreszcze. Czuć było moczem. Być może wyobrażał sobie teraz, jak kula będzie przewiercać mu się przez czoło. Ale nie skomlał. Tylko niemal niesłyszalnie mamrotał. – Oczywiście, jemu to wszystko wolno. Jemu się urodziła bez palców. A czy ją wydał? Nie, ochronił. Pewnie się z nią widuje. Patrzy, jak rośnie, bawi się z nią. I jego żona żyje. Jego żyje. Nie powiesiła się. Na rajstopach. Nie dynda pod sufitem. Z językiem na wierzchu. Czarnym językiem. Jeden ze strażników miał na prawej ręce zegarek. Na jego odwróconych do góry nogami wskazówkach Artem odnotowywał wieczność. Wyliczał, ile czasu potrzebuje Homer, by dotrzeć do Rzeszy. Wspólnie z nim zaocznie orientował się w działaniu maszyny drukarskiej, szukał suchego papieru, sam dyktował staruszkowi tekst. Nie trzeba nawet roznosić ulotek po całym metrze. Jeśli dostarczy się je choćby do Polis i na Cwietnoj, stamtąd wszystko samo rozpełznie się dalej.

O planie oprócz Homera i Loszy nie wie nikt. Wszyscy hanzeatyccy członkowie Zakonu byli tutaj: z Młynarzem. Powstrzymywali napierający rój ciekawskich. Z gabinetu dochodziły ryki: – Wybierz numer Biessołowa! Jeszcze raz! Muszę z nim porozmawiać! Osobiście! Zagubiony, wysadzony z wózka, wydzwaniał do swojego pana. Nie mógł się dodzwonić. Czyli Losza miał jeszcze szansę znaleźć Biessołowa, zanim odszuka go Młynarz. I wtedy Artem po wysadzeniu Homera na Czechowskiej zaocznie dowiosłował z Loszą do burdelu. Zaocznie przekradał się pod osłoną weteranów Zakonu przez harmider i kurewstwo, niewidoczny otaczał chatkę Saszy i kończył, za Loszę i za siebie, swój wcześniejszy nieudany zamach. Nie, brał go jako zakładnika i prowadził oddział bojowy do bunkra. – Dzwoń jeszcze raz! Jeszcze! Odwrócona wskazówka szła do tyłu. Odmierzała pół godziny, trzy kwadranse, godzinę. Zgiełk na stacji narastał. Pokrzykiwali niepewnie miejscowi urzędnicy, których przysłali rządzący Polis. Ale gapie nie chcieli się rozchodzić. Pytali żołnierzy z kordonu o to, co się stało i co to za szaleniec krzyczał o ocalałych w innych miastach na Ziemi. – A co miała moja? Mały ogonek. Można było go usunąć. Od razu tam. Taka kochana kruszynka. Narine powiedziała, żebyśmy nazwali ją na cześć mojej mamy, jeśli będzie dziewczynka. Czyli Marina. Marina Iljiniczna. Marina Iljiniczna Szkurkina. Dotarło do niego: Ilja Stiepanowicz nie mówił tego do siebie, tylko do Artema, opowiadał mu to, mimo że nie patrzył mu w oczy. Pokiwał głową na zgodę, ale myślał o swoich sprawach. – Zamknij mordę! – wychrypiał do Ilii strażnik. – Łeb mi pęka od twojego mamrotania! Zamknij się, powiedziałem, albo tu z tobą skończę! Tak czy inaczej, obu was trzeba stuknąć! – Marina Iljiniczna – wyszeptał wtedy Ilja niesłyszalnie dla strażnika, ale wyraźnie dla Artema. – Malutka Marina Iljiniczna. Babcia by się ucieszyła. A czy Losza zdoła pochwycić Biessołowa? Przeprowadzić go jako jeńca przez pół metra? Przecież specjalnie się w tym nie szkolił. Jest brokerem, a nie komandosem i nie zabójcą. Tam, w centrum radiowym, jakoś sobie radził, ale wtedy w niego samego celowano z broni i nie trzeba było niczego planować, tylko przeżyć, wykaraskać się. Ale to nic, da radę. Weterani pomogą. Chyba zdąży im wszystko objaśnić? Zdąży. Od tego jest apostołem. Przeszedł z Artemem przez wszystko. Nie trzeba go przekonywać, niczego mu udowadniać. Sam wszystko pamięta, wszystko czuje. – W dupie mam, że nie odbiera! Dzwoń! A może Biessołow już został porwany? A może wloką tę gnidę z workiem na głowie do sekretnego wejścia do tego ich spasionego bunkra z na wpół nędznej Taganki? Tylko żeby Homer zdążył z ulotkami. Ale nawet gdyby bez ulotek… On przecież wszystko wie… Jeśli nie

uda się ożywić drukarni, może i sam, własnymi słowami, wszystko ludziom opowiadać. Jak tamten Homer, ten prawdziwy. Na zewnątrz ktoś zapukał do drzwi. Weszło ich trzech, zatroskanych i ponurych: jeden bramin w chałacie, jeden wojskowy w wysokiej czapce z otokiem i dwugłowym orłem i jeszcze jakiś cywil. Zapukali do Młynarza, zabębnili w drzwi mocno, nerwowo. Też żądali odpowiedzi na jakieś pytania. Coś tam na stacji dojrzewało. Fermentowało, tworzyło się, rosło. I trzej wysłannicy do Młynarza na pewno chcieli ten ferment zahamować, pozostawić pod kloszem. Młynarz odszczekiwał się ze złością urywanymi frazami. Drzwi gabinetu się uchyliły. – Zarządzimy posiedzenie Rady Polis. Nie mamy prawa milczeć! Niech tam wszyscy się wypowiedzą. A potem poinformujemy ludność. O rezultatach. A pan ze swoim rozłamem… Sam pan sobie jakoś poradzi! – A jeśli cała ta Rzesza to naprawdę fałszywka – zagłuszał ich Ilja. – Jeśli sam Jewgienij Pietrowicz jest fałszywką i zdrajcą, jeśli wszystko tam u nas było fałszywe, w takim razie co ja, w takim razie po co mnie, w takim razie za co Marinę z ogonkiem i w takim razie za co Narine na rajstopach, i za co ja, i po co. Mówią: pisz, a co pisać, gdzie coś takiego można zapisać, jakimi słowami… A Artem miał usta zatkane sparciałymi szmatami, nie może mu niczego odpowiedzieć, i nie ma nawet możliwości poprosić Ilję Stiepanowicza, żeby ten zamilkł. Zaszeleścił, wychodząc, nieostrzyżony bramin, zamiatając kurz chałatem, w ślad za nim kroczył oficer, pachnący starym potem i niepraną bielizną, a nieokreślony cywil zadrobił jako ostatni. Koniec audiencji. – Dodzwoń się! Cała trójka skurczyła się, zmieściła w ściśnięty do rozmiaru pudełka zapałek otwór drzwi w końcu korytarza, wyszła do ludu. – Prawdy! – wpadło z zewnątrz przez otwarte na oścież drzwi. Ilja Stiepanowicz uniósł się przy ścianie, skierował się w stronę krzyku, ruszył mu naprzeciw, ale człowiek z wełny usadził go, wbił nauczycielowi pięść w splot słoneczny. I drzwi znów się zatrzasnęły. Proszę: ludzie wreszcie chcieli wiedzieć, a Artem znów ma w ustach śmierdzącą szmatkę. Trudno, teraz inni mogą powiedzieć za niego. I powiedzieć, i zrobić. Rozesłał gońców na wszystkie strony świata, teraz i zdechnąć nie będzie tak strasznie. Dobiegło do nich: tamta trójka kolejno mruczy coś usypiającego rozbudzonemu tłumowi. Ten wykrzykiwał pytania, nie miał ochoty na kołysanki. Dziękuję, Polatucha, myślał Artem. Szkoda, że umarłeś. Dziwne, że umarłeś.

Jak to – nie będziesz już na mnie zezował? Nie dasz rady zażartować? Od kogo mam teraz pożyczyć krew? Wybacz, że w ostatniej chwili w ciebie wątpiłem, Polatucha. Ale przecież i ty w ostatniej chwili we mnie wątpiłeś. Wątpiłeś, a powiedziałeś wszystko jak należy; tak, żeby zdjąć mnie ze stryczka. Szkoda, że nie słyszysz, jak tam, na stacji, ludzie domagają się prawdy. Otwieramy im teraz razem zapory hermetyczne: ty i ja. Razem wypuszczamy ich na powierzchnię, na zewnątrz. A gdzieś jeszcze inni nasi, spiskowcy, robią swoje. Homer drukuje ulotki, apostoł prowadzi Biessołowa, przystawiwszy mu lufę do bladej skroni, żeby otwierał bunkier. Niech Młynarz się tu miota, wścieka – pies pozbawiony pana. O czym będą mówić na Radzie Polis? O tym, jak ściślej przycisnąć, przykręcić klosz? O tym, jak zdusić wszystkich buntowników, szybko, pojedynczo, żeby wieści o ocalałym świecie nie rozeszły się po metrze? – Dzwoń! Dzwoń, dokąd chcesz! Na Cwietnoj! Wszystkich nie zaduszą. – Mów! – szalało na zewnątrz. – Mówisz prawdę? – pytał Ilja Stiepanowicz Artema. – To wszystko, co opowiadałeś Homerowi. To prawda? Artem skinął mu głową. Co się tam u belfra w głowie roztapiało, w jakich kształtach zastygało? Właściciel zegarka – dwoje rozbieganych oczu w dziurach w kominiarce – coraz częściej podnosił wskazówki do twarzy. Tu, do przedsionka, przez szczeliny z gabinetu pułkownika przeciekało przeczucie gęstniejącej nieodwracalności wszystkiego, co działo się teraz w metrze. Znów przyszły myśli o Ani. O tym, jak uparta okazała się jej miłość. Artem miał inną konstrukcję wewnętrzną: poczuł od Ani pierwszy chłód i w odpowiedzi też zaczął stygnąć. Tak jakby nie mógł sam promieniować miłością, lecz odbijał tylko miłość Ani swoją wklęsłą duszą. Czuł na sobie rozproszone światło zainteresowania – zbierał je w wiązkę i wysyłał z powrotem. Rozpalał ją przy jej pomocy i odbierał w odpowiedzi jeszcze więcej ciepła. Ale wystarczyło, by Ania zaczęła gasnąć, żeby i on nie miał czym jej odpłacać. I tak marniał, póki całkiem nie wysechł, nie przestał wierzyć, póki ich przyszłość nie rozeschła się i nie pokruszyła mu się w głowie. A serce Ani działało jakby odwrotnie, wywrócone na lewą stronę. Zdawało się, że on już nie jest jej potrzebny – za jego niegodziwą głuchotę, za szkodliwy upór, za niechęć do wyrzeczenia się swoich idiotycznych marzeń i za lekceważenie jej własnych. Być może nawet pierwsza zamierzała zostawić Artema. Na knocie było tak mało tłuszczu, że mógł już tylko kopcić. Ale kiedy tylko odszedł, znów zapłonęła: zaciekle, rozpaczliwie. Tak, że zaczęło mu

piec oczy od gorąca, miał ochotę zasłonić je dłonią. Osłaniał się – ale i tak się nagrzewał. Ania znów się w nim odbijała – krzywo, śmiesznie – ale odbijała się coraz wyraźniej i jaśniej. Dziwne paliwo ta miłość. – Nie odpowiada? Teraz, tatku, możesz już nie mieć dokąd dzwonić. Dość czasu minęło. Jeśli apostołowi się udało, jeśli rzeczywiście wszystko wypełnił, to bunkier mógł już zostać zdobyty i wypatroszony. Tłuste szczury stoją już w szeregu na Tagańskiej, w swoich głupich garniturach, i odpowiadają, jak uczniowie przed nauczycielami, powtarzając swoją ostatnią lekcję geografii. – Anzor! Anzor wszedł, zmierzywszy Artema i Ilję złym spojrzeniem. Wysłuchał ujadania Światosława Konstantinowicza, wytoczył go, podskakującego w swoim chyboczącym się powozie, na korytarz. – Co z tymi? – zapytał ten z zegarkiem. – Na razie nie zdecydowałem. Po Radzie – nie odwracając się, wycedził Młynarz. Nadal się nie dodzwonił. – Trzymać ich tutaj? – Tak. Nie, czekaj. Dawaj ich ze mną. Mogą się przydać. Tylko upewnijcie się, żeby milczeli. Złapali pod pachami, podnieśli z podłogi – i zakneblowanego Artema, i zasikanego Ilję. Wyprowadzili ich na lśniącą Arbacką. Ustawili się klinem, rozpychali tłum. Pomaszerowali przez całą stację, wyzywająco. Głuchli, ale nie słyszeli, jak do nich ludzie krzyczą. Właśnie tam obradowała Rada Polis; dlatego też Młynarz potrzebował gabinetu na Arbackiej. Podeszli do drzwi. Cała eskorta pozostała na zewnątrz, Artema z Ilją też nie wezwali na posiedzenie; Zakon stanął w szyku podobnym do jeża, nastroszył się, zasłonił wejście przed gapiami. Młynarz z Anzorem weszli do środka, za nimi jeszcze kilku spóźnionych braminów i drzwi się zamknęły. – Podobno odebrano jakieś sygnały… – szemrały głosy dookoła. – Niby że nie tylko my ocaleliśmy… – A gdzie jeszcze? Kto? Kto tak powiedział? – Jak wyjdą, to się okaże. Naradzają się. – Ależ jak coś takiego może… Tyle lat milczeli… A tu masz… – Zakon się dowiedział. Pobili się – o to, czy mówić, czy nie. – A ci to kto? Na ławce? Ten związany – kto to? – Terrorystów złapali. Wkrótce powiedzą. Artem nie mógł dojrzeć szepczących. Zamiast nich widział jednakowe czarne plecy, naramienne paski kamizelek kuloodpornych, wełniane potylice, szeroko rozstawione glany.

Ale czuł ich: od ich ciekawości dźwięczało powietrze, wypalał się tlen, ściany przysuwały się bliżej. Były ich tu setki. Niech tylko Młynarz spróbuje ich zmusić do czekania na odpowiedzi. Nagle zrobił się szum. Ktoś przepychał się przez ścisk – umiejętnie i zdecydowanie. – Na Radę! Przepuśćcie! Kordon też się zmieszał. Najpierw zacisnął się jeszcze mocniej. Potem zakołysał się z wahaniem. Czy to nie głos Timura? Towarzysza Artema i Polatuchy. Timur był przecież rozłamowcem… Wycofał się przecież razem z Loszą, z Homerem, z odzyskaną Anią! Dlaczego on tu jest? Dlaczego wrócił? Przecież szturmuje teraz bunkier. A może już go zdobył? Przyniósł na posiedzenie Rady odrąbaną głowę Biessołowa? – Przepuśćcie! Na zaproszenie Rady! Kordon pękł – przepuścił do środka Timura i jeszcze Kniazia, i Łukę; obaj ze starego składu. Timur dostrzegł Artema na ławce, kiwnął mu głową, ale nie wstawił się za nim. Wszedł do środka. Łuka z Kniaziem zostali na straży. O czym mówią? O co się targują? Przeciągają czas? Stawiają żądania? Błagają o wybaczenie? Studiują głowę na tacy? W środku panowała cisza. Przecież ich tam wszystkich nie wytruli? – Przepuśćcie! Przepuśćcie! Na Radę! Kto tym razem? Teraz tłum rozstępował się nie z taką ochotą, nie z takim szacunkiem, utyskiwał: a niby czemu? Artem wyciągnął szyję. Czarny pierścień żołnierzy rozstąpił się dla tych ludzi też nie od razu. Nie od razu zobaczył. Jako pierwszy przeszedł przez kordon Biessołow. Żywy. Blady, skoncentrowany, milczący. Za nim pojawił się apostoł Losza. Aleksiej Feliksowicz obrzucił Artema ponurym spojrzeniem, nie przywitał się. Losza, przeciwnie, kiwnął mu głową. Do środka weszli obaj. Apostoł przyprowadził zakładnika? Byli z nimi jeszcze dwaj ludzie z Zakonu, zostali na zewnątrz. Artem zerwał się z ławki, zaczął wykrzykiwać przez knebel swoje pytania. Kopnęli go pod kolano, żeby upadł z powrotem, i upadł. Łuka i Kniaź syknęli na tego, który go podciął, każdy chwycił się za kaburę. Poczekali – i ustąpili. Wszystko rozstrzygało się teraz za drzwiami, a nie tutaj. Zrobiło się strasznie duszno – jak na Komsomolskiej, jak przed samymi cekaemami. Ludzie napierali, kordon powoli się zaciskał, chociaż nie miał prawa ustępować. Zdawało się, że spiżowe żyrandole, ważące po pół tony dwumetrowe obręcze, kołyszą się na swoich

łańcuchach jak na wietrze – tylu ludzi unisono wdychało i wydychało powietrze. Nagle. Po stacji przeleciał obcy dźwięk. Kaszel. Żołnierze z kordonu poderwali głowy, tłum umilkł, wszyscy zaczęli się rozglądać. Gęsty kaszel z wielu głośników naraz. Okazało się, że tu też mieli własny system nagłaśniający. – Test. Test. Raz. Raz. Na całą stację – takim głębokim, przyjemnym głosem. – Szanowni obywatele. Prosimy państwa o uwagę. W krótkim czasie zostanie ogłoszony ważny komunikat. Prosimy się nie rozchodzić. – Dawaj prawdę! Prawdę mów! – zakrzyknęli w odpowiedzi niewidocznemu lektorowi. Ale ten przeczyścił gardło i umilkł. – Coś ważnego… – Czyżby rzeczywiście… – Zgłupieć można… I dopiero kiedy czas już całkiem się zatrzymał, drzwi otwarły się na oścież. W czarny krąg wyszedł poważny grubas w brązowym garniturze; oczy miał oszklone, szerokie czoło garbatym grzbietem przechodziło w potylicę. Pomocnik podsadził go – grubas wszedł na marmurową ławkę obok Artema; w ten sposób stał się widoczny dla tłumu. – Przewodniczący… Rady… Sam… Potem w drzwiach pojawił się Młynarz z Anzorem, a za nimi Timur. Rozeszli się na różne strony ławki. Grubas wydmuchał nos. Zasmarkaną chusteczką otarł spocone czoło. Przeczyścił nią również szkła, założył okulary z powrotem na nos. – Obywatele. Zebraliśmy się tu dzisiaj. Powodem tego stało się dość nieprzyjemne wydarzenie. W łonie wielce szanownego Zakonu, który został powołany, by nas wszystkich bronić… Że tak powiem, doszło do różnicy zdań. Wrócimy do tego później. – Przestań kręcić! Mów, jak jest! – Tak. Oczywiście. Do istoty sprawy. Rzecz w tym, co zostało przez nas ustalone. Jest to, oczywiście, wprost niewiarygodne. Ale mamy niezbite dowody. Które w swoim czasie przedstawimy, proszę nie mieć wątpliwości. Więc tak. Ustaliliśmy z całą pewnością. Że Moskwa nie jest jedynym miastem ocalałym w Ostatniej Wojnie. Dokonaliśmy przechwycenia transmisji radiowej. Tłum oniemiał. Dźwięki umarły – wszystkie dźwięki poza nużącym stęchłym głosem człowieka w brązowym. Oniemiały Artem patrzył na niego z dołu w górę, jak na wyrocznię. Jak na Polatuchę przed wystrzałem. Jak na świętego. – Jesteśmy gotowi pozwolić wam jej wysłuchać. Ale na początek parę słów. Dla mnie osobiście, jak i dla was wszystkich, jest to prawdziwy szok. Rzecz w tym, że transmisja

pochodzi z drugiego brzegu Atlantyku. Drodzy. Obywatele, towarzysze, bracia. Rozumiecie, co to oznacza. To oznacza, że wróg, który zdruzgotał nasz kraj. Który pozbawił życia sto czterdzieści milionów naszych współrodaków. Rodziców, dzieci, żony, mężów. Ten wróg żyje. Nie został dobity. Że wojna się nie skończyła. Że nikt z nas nie może już czuć się bezpiecznie. W każdej chwili możemy otrzymać nowy, ostateczny cios. Jeśli w jakikolwiek sposób zdradzimy swoją obecność. Artem zajęczał, zaryczał, ześlizgnął się z ławki i upadł na zimną posadzkę. – Przez wszystkie te lata ratowało nas tylko jedno. To, że mieszkaliśmy w metrze. To, że byliśmy przekonani, iż powierzchnia nie jest zdatna. Do życia. Dzięki temu ocaleliśmy. I teraz. To nasza jedyna szansa na dalsze przeżycie. Wiem. To brzmi dziwnie. Trudno w to uwierzyć. Ale proszę, żebyście uwierzyli. Prosi was Rada Polis. Posłuchajcie sami. Oto nagranie, które wykonaliśmy dzisiaj. Nadaje Nowy Jork. Głośniki znów się ocknęły. Kichnęły. – Khhhh… Iiiiiuu… Szszszsz… I zagrzmiała piosenka. Dziwna, nietutejsza: w obcym języku do wtóru bębnów i pohukiwań, na tle fanfar i trąbek, w połamanym rytmie męski głos zaczął ni to zawodzić, ni to skandować jakiś ni to hymn, ni to marsz. Wtórował mu żeński chór. Niepowstrzymana siła promieniowała od tej piosenki. Było w niej wyzwanie. I zła radość. I dzika życiowa energia. Można i należało się do niej ruszać, tańczyć – zmysłowo, swobodnie. Ale nikt w ogromnej sali z białego kamienia pod półtonowymi żyrandolami w kształcie wieńców nie mógł się poruszyć. Żyrandole kołysały się jak od trzęsienia ziemi. Ludzie wdychali bicie w bębny i wydychali czyste przerażenie. – Jak widzicie… Słyszycie… Sami… Taka to jaskiniowa, zwierzęca muzyka… Czyli w czasie, kiedy my znosimy wyrzeczenia. U nich trwa hulanka. I przy tym są informacje. Że zachowali swój potencjał nuklearny. To wróg, który jest sto razy bardziej niebezpieczny. Musimy tylko to sobie uświadomić. Nasze życie chyba nie będzie już takie jak wcześniej. To początek nowej epoki. I w związku z tym… Oto oświadczenie. Zbliżcie się. Timur – czarnowłosy, z siwizną, wąski i żylasty, podszedł do brązowego przewodniczącego. Pochylił się nad Artemem, pomógł mu usiąść. Potem wszedł na ławkę. – Weterani Zakonu są oburzeni samowolą naszego byłego dowódcy, pułkownika Młynariewa. Nasz towarzysz został zabity przez jego sługusów, zamiast zostać uczciwie osądzonym. Przepraszamy obywateli Polis za zamieszki. Oświadczamy, że opuszczamy skład formacji. Odmawiamy podporządkowania się rozkazom pułkownika Młynariewa. Timur mówił urywanym, ochrypłym, przepalonym głosem. Najlepszy zwiadowca Zakonu. Starszy towarzysz i nauczyciel Polatuchy. Co on kombinuje? – Baza Zakonu na Smoleńskiej pozostaje przy nas. Przeprowadzimy uczciwe wybory nowego dowództwa. Jednak uważamy, że w nowych okolicznościach kontynuacja konfliktu

jest niedopuszczalna. Dlatego, jako nowa formacja, składamy ślubowanie bezpośrednio przed Radą Polis. Ślubujemy wierność i zobowiązujemy się bronić Polis. Przed wszystkimi wrogami. Jawnymi i ukrytymi. Odwrócił się do brązowego i zasalutował mu. Najpierw rozległo się jedno klaśnięcie, potem drugie; potem – jak wzmagająca się ulewa, zaszeleściło, zatrzepotało, zabębniło. – Brawo! Ura! Sława! – Idioto! – wrzeszczał z zatkanymi ustami do Timura Artem. – Kretynie! Nie ma żadnej Polis! Nie ma żadnej Rady! Po prostu innej głowie przysięgasz! Nie wierz im! Timur popatrzył na niego, kiwnął głową. – Jeszcze im cię wyrwiemy, Artem. Jeszcze ramię w ramię będziemy bić się z Amerykańcami. – Nie zgadzam się z takim postawieniem sprawy – powiedział ciężko Młynarz ze swojego pogiętego wózka. – Ale gotów jestem przymknąć na to oczy. Nie będę uważał tego za bunt. Nazwijmy to chwilową różnicą zdań. Kiedy ojczyzna jest w niebezpieczeństwie, nie mamy prawa do swarów. Podejmiemy decyzję na drodze negocjacji. Nasz Zakon i tak zapłacił już zbyt wysoką cenę. Ja też składam ślubowanie w imieniu Zakonu – przed Radą Polis. Uważam, że czas waśni wewnętrznych minął. Nie mamy już prawa zabijać się nawzajem. Czerwoni, faszyści, Hanza… Wszyscy jesteśmy przede wszystkim Rosjanami. Trzeba o tym pamiętać. Zagraża nam odwieczny wróg. Wszystko mu jedno, w co wierzymy. Wystarczy, że się dowie, że jeszcze żyjemy, i zniszczy nas wszystkich, bez różnicy! Ludzie słuchali, pochłaniali jego słowa; nikt się nie sprzeciwiał i nie śmiał nawet szeptać. Artem przeniósł ciężar ciała do przodu, stanął na kolanach. Zakołysał się, zdołał się podnieść. I zanim oczarowani przemową Młynarza strażnicy zorientowali się co i jak, z krótkiego rozbiegu ubódł Młynarza ciemieniem w skroń, przewracając go razem z wózkiem na ziemię. – Trzymajcie go! Trzymaj! Zaczęli go bić, a on starał się zaczepić się nogami za szyję starego idioty, zmiażdżyć go, zadusić. Wybili mu ząb, wypadł knebel. – Łżesz! Łżecie! Sukinsyny! Przez stłoczony tłum nie można się było przebić i ludzie w czerni zaczęli wciągać Artema do środka, za drzwi. Młynarza podnieśli, otrzepali. – Mały gówniarz. Wesz. Rozniosę cię w pył. Na miazgę. Śmieciu. Ciebie i tę niewdzięczną sukę. Oboje będziecie wisieć. Zgniłki. Łgarstwa. To wszystko łgarstwa. Wyjaśniał za niego Timur. – To aresztowany dywersant. Są podstawy przypuszczać, że szpiegował. Próbował nas zdekonspirować. Sprawdzamy to. W końcu wsadzili pułkownika na wózek, a Artema wciągnęli do środka. Tam, za drzwiami, zaczynał się długi korytarz z wieloma wyjściami. Artema porzucili od razu za wejściem.

Już stamtąd, szalejąc z wściekłości, słuchał dalej. – Tak, Światosławie Konstantinowiczu – kiwnął ciężką łysą głową brązowy przewodniczący. – Wypowiedział pan złote słowa człowieka, który zna cenę ludzkiego życia. W tym i we wszystkim innym w pełni się z panem solidaryzuję. Proponuję jeszcze dzisiaj wysłać naszych dyplomatów na Linię Czerwoną, do Hanzy i do przedstawicieli Rzeszy. Posadzić wszystkich przy stole negocjacyjnym. Skończyć z tymi rozbieżnościami, które trapiły nas przez te wszystkie lata. W końcu nie jesteśmy przecież tacy różni, ekhm. Powinniśmy się teraz zjednoczyć. Połączyć wysiłki. I razem, wspólnie – my i wy – bronić metra. Naszego jedynego, naszego wspólnego domu. Naszego jedynego domu na nadchodzące dziesięciolecia, jeśli chcemy przeżyć, naszego świętego domu na wieki! – Nie tacy różni – powtarzał za nim z przerażeniem Ilja Stiepanowicz. – Nie jesteśmy tacy różni. My i oni. Przede wszystkim Rosjanie. Zjednoczyć się. Po co. Za co. Do przedstawicieli Rzeszy. Narineczko. Ale tłum pochłonął jego mamrotanie. Stłamszony, z początku przygnębiony tym objawieniem, zaczynał się teraz prostować, rozumieć, myśleć o tym, czym go nakarmiono. – Amerykańcy… Przez ten cały czas… Muzykę… Pasą się… Tańce… Zwierzęce… Ale czułem to zawsze… Swój brudny hip hop… My tu gówno żremy… A oni chcą nas pozbawić nawet tego gówna… Ostatniego, co nam zostało… Wiedziałam, wiedziałam… Nie dadzą nam spokoju… To nic, przeczekamy… Wytrzymamy… Nie takie rzeczy… Trudno, może i się nie zmieni… – Jak wiecie, czasy i bez tego nie są łatwe – ciągnął ponad nimi wszystkimi brązowy. – Choroba grzybów zniszczyła zapasy. Trzeba będzie zacisnąć pasa. Ale zjednoczeni zdołamy… Nasze wielkie mocarstwo! Nasz naród niejednokrotnie! Musiał przekrzykiwać narastający zgiełk. Ludzie w końcu zdołali przeżuć i przełknąć prawdę, którą chcieli usłyszeć. Artem, zmiażdżony, siedział pod ścianą i w skupieniu połykał niesmaczną ciepłą krew. Dotykał językiem miejsc po utraconych zębach. Gdzieś w korytarzu ukazał się nagle Biessołow. Wyszedł z sali konferencyjnej? Za nim kroczył apostoł Losza. – Zabij go! – wysyczał do niego Artem. – To on! On ich! – Kto to? – nie poznał Artema Aleksiej Feliksowicz. – A jest tu inne wyjście? Nie mam ochoty drugi raz przeciskać się przez tłum. – Zapomniał pan płaszcza – powiedział do niego Losza. – Płofę, pomogę. – Losza! Losza! Ty… Co… Ty przecież… Musisz… – Za mną! – Aleksiej Feliksowicz ruszył szybkim krokiem w przeciwną stronę. – Fłuchaj… Wief, poftanowiłem… W ten fpofób niczego nie ofiągniemy… Jefli go tak po płoftu zabić. Fyftem tweba zmieniać od fłodka! Ftopniowo! Łewolucja to nie nafa metoda. Łozumief? – Losza wyjaśnił przez ramię Artemowi jakby przepraszającym tonem. – Pfyjął

mnie właśnie na łefełenta. Pomocnika. Będę ftopniowo… Od fłodka… Z bunkła… – Ty gównojadzie! – wychrypiał łamiącym się głosem Artem. – Za bunkier?! Za żarcie?! Ty mnie – za żarcie?! Nas?! Wszystkich?! – Jakich naf?! – rozzłościł się Losza. – Kogo – naf?! Nie ma żadnych naf! Nikomu to nie jeft potrzebne opłócz ciebie! Ty załaz zdechnief, a ja będę tu jeszcze wądzić! – Aleksiej! – zawołał go Biessołow. – Długo mam czekać? Ładnie służbę zaczynasz. Nie splunął na niego Losza na pożegnanie, nie kopnął. Odwrócił się i pobiegł za Biessołowem. Rozwarły się drzwi, do środka wsunął się Timur. – Możesz iść? – Nie chcę. – Wstawaj! Póki tam przemawiają. Dawaj! Poderwał Artema za klapy białej kelnerskiej koszuli, zatrzeszczał kołnierzyk. Postawił go na nogi, dał mu się oprzeć na swoim ramieniu. – Ja z wami! – wyszeptał błagalnie Ilja Stiepanowicz. – Zabierzcie mnie! Ja nie chcę z nimi! Nie chcę! – Tu jest jeszcze jedno wyjście. Chodźmy na razie tam. Stary się opamięta i dostaniesz czapę. Potem cię nie wyciągniemy. – Dokąd?… – Na Borowicką. Tam czeka Anka. Stamtąd na Poliankę. No i dalej. Masz gdzie się ukryć? – W domu. Ania… Wszystko z nią w porządku? – Mówię, że czeka! Dokąd was wziąć? – Na WOGN. Nie mogę iść na Poliankę. Muszę na Czechowską, do Rzeszy. – Po co?! Jaka znowu Czechowska?! – Tam jest Homer. Muszę iść do Homera. – Hej! – z sali posiedzeń wyjrzał kudłaty bramin. – Dokąd to?! – Timurczik. Czy ty to rozumiesz?… Niewidzialni Obserwatorzy. To oni tu nas trzymają. Wszystkich was okłamują. Okłamują. Oni – nas! – Słuchaj, Artem… Nie rób mi wody z mózgu. Nie chcę się mieszać do polityki. Jestem żołnierzem, kropka. Oficerem. Nie mogę cię tu porzucić. Ale bez tego prania mózgu tymi twoimi pierdołami. Zostańmy lepiej przyjaciółmi. Jak z nim rozmawiać? Z nimi wszystkimi? Jeszcze jest szansa. Żeby udowodnić to ludziom. Kiedy łżą przez to swoje parszywe radio. Trzeba się tam dostać, na Czechowską. Pomóc to wydrukować. Pomóc rozdać. Przeszli we trójkę korytarzami, stukają malowane drzwi, wychodzą jacyś ludzie, dziwią się strojowi Artema i pokaleczonej twarzy, Ilja Stiepanowcz kroczy ponuro z tyłu, migoce światło, szczury uskakują spod nóg; w końcu tchnęło mu w twarz kreozotem. Domowo. Oto ona, Borowicka.

– Zaraz znajdę twoją ślubną… I na Poliankę. – Nie na Poliankę. Na Czechowską. Do Rzeszy. – Z nią to omówisz. Siedź tu. Tylko nie pokazuj się na oczy naszym, jasne? – Posiedzę. Będę cicho. Dziękuję, Timurczik. Usiadł przy długim stole z desek. Położył przed sobą podrapane ręce. Obejrzał się: oto jego ulubiona stacja w całym metrze. Ciemnoczerwone cegły, kreozot w powietrzu jak smoła – słodki i przydymiony, domki jak cele mnichów, szmaciane abażury, słychać skądś łagodną smyczkową muzykę, ludzie w śmiesznych chałatach kartkują troskliwie zmurszałe książki. Szeptem prowadzą rozmowy o tym, co przeczytali, i żyją w swoich lekturach, zupełnie nie potrzebując ani świata na powierzchni, ani na dole. Gdzie jest ta cela, w której Artem nocował u Daniły, swojego przyjaciela na jeden dzień i na całe życie? Zajęta przez kogoś innego. – Homer? Podniósł się. Znajoma sylwetka. – Homer! Skąd on tutaj? Jak? Dlaczego?! Czyżby nie był w Rzeszy? Wstał, pokuśtykał… Przetarł oczy. Staruszek był czymś pochłonięty: oglądał pustą celę. Młody bramin z nigdy niegolonymi głupiutkimi wąsikami pokazywał mu pokoik, udzielał wskazówek, wręczał klucze. Pomylił się? – Stół jest tutaj, wprawdzie nie ma gdzie go postawić, ale może pan pracować razem ze wszystkimi… Za to są półki na książki… Jedyna rzecz to nie wolno u nas mieć zwierząt. Będzie pan musiał pożegnać się z kurą. – To konieczne? – Konieczne. – No cóż… – Homer! Staruszek się odwrócił. – Dziadku… Co ty tu… Jak ty tu… Nasi cię tu ukryli? Udało ci się… Z drukarnią? Jak poszło? Maszyny działają? Papier nie przemókł? Homer patrzył na Artema jak na nieboszczyka – ze smutkiem i dystansem. – Dlaczego milczysz? Udało się? Pokaż! – Artem. – Czego pan chce? – wtrącił się zapalczywie ten z wąsikiem. – Gdzie ulotki, dziadku? Byłeś na Czechowskiej? – Mam wezwać ochronę?

– Nie trzeba – pokręcił głową Homer. – Zaczekaj. Dlaczego tam nie byłeś? Zrobili tam na Arbackiej wiec, zaczęli robić ludziom pranie mózgu… To, co zwykle. I wszyscy wierzą… – To nie dla mnie, Artem. – Co?… – Nie mogę się tym zajmować. – Czym? Jakim tym? – Propagandą. Drukować ulotek. Cała ta rewolucyjna działalność… Jestem już na coś takiego za stary. – Nawet tam nie byłeś? Na Czechowskiej? – Nie byłem. – Dlaczego? – Ja w to nie wierzę, Artem. – W co? W zagłuszarki? W Niewidzialnych? W co?! W świat na powierzchni?! W to, że tu, na dole, to wszystko jest niepotrzebne?! – Nie wierzę. Że ludzie tego potrzebują. Że ludzie chcą to wiedzieć. – To jest prawda! Prawda!!! Ludzie – potrzebują – prawdy!!! – Nie krzycz. Jaką prawdę mam im opowiedzieć? – Całą! Wszystko, co widziałeś! Wszystko, co ja widziałem! O kobiecie, której rozbili głowę prętem zbrojeniowym! O jego ubikacji! – Artem machnął ledwo trzymającą mu się na szyi głową w stronę zmartwiałego Ilii Stiepanowicza, który tu się za nim przywlókł. – O tym, jak strzelają swoim w plecy! Jak usypiają niemowlęta za to, że mają ogonek! Jak za gadanie walą ludzi w łeb! Jak pędzą ludzi bez skafandrów, żeby stawiali wiatraki! Żeby był prąd dla zagłuszarek! O zagłuszarkach! Jak ich martwe ciała żrą psy! – A czy to prawda? – zapytał Homer. – A co to jest?! – To jest ciemnica, Artem, ciemne strony życia. Myślisz, że oni i tak tego wszystkiego nie wiedzą? Oni w tym żyją. Nie chcą o tym pamiętać, jeszcze im tego brakowało, żeby o tym czytać. Może mam pisać o życiu kanibali? Albo jak wierchuszka partyjna deprawuje sierotki? Co w Hanzie, co na Linii Czerwonej. – Co to ma do rzeczy?! – To też jest prawda. Czy ludziom chce się coś takiego czytać? Nie trzeba ich faszerować tym gównem. Oni potrzebują herosów. Potrzebują mitu. Niezbędne jest im piękno innych, żeby sami pozostali ludźmi. Co ja im tu opowiem? Że jakaś grupka biurokratów rządzi nimi jak świat światem? Że niepotrzebnie tkwią w metrze? Że nic się na to nie poradzi? To trąci paranoją. Mrok. A im jest potrzebne światło! Szukają go. Choćby ogarka świecy. Chociaż jakiegokolwiek przebłysku. O czym chcesz im powiedzieć? Że wszyscy są niewolnikami? Miernotami? Baranami? Nikt cię nie będzie słuchał! Powieszą cię! Ukrzyżują!

– A ty co im powiesz?! Zamiast prawdy?! – Ja? Cóż… Legendę. O Artemie. Który był takim samym prostym chłopakiem jak każdy z nich. Który mieszkał na peryferyjnej stacji o nazwie WOGN. I którego dom wraz z całą resztą metra został wystawiony na straszne niebezpieczeństwo. Przez koszmarne potwory żyjące na powierzchni i próbujące pozbawić zapędzonej do narożnika ludzkości ostatniego schronienia. O tym, jak ten chłopaczek przechodzi przez całe meto, jak hartuje się w bojach, jak z niedorajdy staje się bohaterem. Jak ratuje ludzkość. Właśnie taka historia się ludziom spodoba. Dlatego że jest o nich, o każdym. Dlatego że jest piękna i prosta. – O tym zamierzasz? O tym? A wszystko to, co teraz?… – To polityka, Artem. To propaganda. To walka o władzę. To za szybko minie. Wszystko się zmienia. Nie chcę pisać pamfletów, one tracą ważność od razu po napisaniu. – A czego chcesz?! Wieczności?! – No… Wieczność to duże słowo… – Zakazuję ci o mnie pisać. Zakazuję. Rozumiesz?! – Jak? To już nie należy do ciebie. Tylko do ludzkości. – Nie chcę być cukrowym baranem w twojej książce dla baranów! – Ludzie ją przeczytają. Dowiedzą się o tobie. – Ale ja mam w dupie, czy ludzie się o mnie dowiedzą, czy nie! Co to ma do rzeczy?! – Młody jesteś, Artem. – Co to – ma – do – rzeczy?! – Nie oceniaj… mnie tak. Ty jesteś bohaterem. Dowiedzą się o tobie. Zostaną po tobie słowa. Może będziesz jeszcze miał dzieci. A ja? Co ze mną? Co po mnie zostanie? Bezimienna ulotka? Strzęp papieru? – Zaczekaj… Oni ci… Dają ci tu pokój… Dają ci tu pokój?! – Tworzą warunki do pracy. – Warunki do pracy. Ty dla nich będziesz to pisał? Dla Biessołowa?! O mnie?! Tak cię kupili?! – Oni mnie czy ja ich? Będzie książka. O tobie. Prawdziwa książka i w przyzwoitym nakładzie. Nie mogę zrozumieć, co ci się w tym nie podoba? – Artem! – okrzyk Ani. – Zapytaj Iljuszę. On ci powie. Kto czegoś takiego odmówi? Prawdziwa książka, podpisana moim imieniem! Nie podręcznik dla kanibali. Mit. Legenda. Na wieki. – Topią nas w gównie. Traktują nas jak bydło. Jak materiały budowlane. Nie uważają nas za ludzi… A ty… Ty im pomagasz… Ty… – I wtedy porwała go fala detonacyjna; zrozumiał; i doznał od tego wstrząsu; zupełnie stracił głos i dalsze słowa Artem wyciosywał bezgłośnie z powietrza, poświstując tylko słabo gardłem przy wydechach. – Kurwa. Przecież on ma rację. Przecież to ścierwo ma we wszystkim rację. Bo tu nie ma żadnych „nas” i żadnych „ich”. To jest ta hydra. Hydra to my sami. Oni przecież składają się z nas. Całą arystokrację sto lat temu

rozstrzelano. Kogo winić? Nikogo. Sami to sobie robimy. Ci tam, w bunkrze, z kogo oni wyszli? Z nas. I teraz… Ty, Losza… Jak pokonać hydrę? Nikt nawet nie zamierza na poważnie się z nią okładać. Każdy tylko marzy, żeby zastąpić jej głowę swoją, stać się jedną z nich, sam mówi: masz, kąsaj, zabieraj mnie, chcę być w tobie, chcę być z tobą. Żadnego Heraklesa, za to cała kolejka głów. Jaka władza… Co ma do tego władza… Boże, co ze mnie za idiota… Wiesz co? Pisz, dziadku. Drukuj. Długich lat ci życzę. Boże, kurna… Ogarniał go śmiech. Bał się, że się rozryczy, a przez usta pchał mu się na zewnątrz śmiech, jak piana u szaleńca. – Artem! Zobaczył Anię. Padł przed nią na kolana. – Wybacz mi. – Artem, co z tobą? – Co, naprawdę na Czechowską? – zapytał Timur. – Tam lada moment wrócą faszyści. Może jednak Polianka? – Nie. Otwórz wrota. Na górę. Pójdę na górę. – Co?! – Artem! – Otwieraj wrota! Otwieraj?! – Artem, co z tobą! – Pójdziemy na powierzchnię, Aneczko! Na powierzchnię! Na powierzchnię.

23 // Swoi – O, tam są! Tam! Przez ażurowe balustrady, z dołu, wydało mu się, nie, nie wydało, zobaczył czarne glany. – Uciekaj! – Otwieraj wrota! Otwieraj, mówię! – Co ty, z byka spadłeś?… Nie masz skafandra! – Jestem normalny! No?! Zdechniemy tu przez ciebie, kretynie! No!! – Gdzie on jest?! Gdzie oni są?! – Daj rękę! Nie puszczaj! – Ja z wami. Ja z wami. Ja nie chcę tu zostać. – Niech cię szlag… Dokąd tam w ogóle pójdziesz? Po co ci ta powierzchnia?! Obalając stoły, przeskakując przez ławki, przewracając gdaczących braminów, pomknęli na przeciwległy kraniec stacji. Ludzie Zakonu wypadli z przejścia, rozsypali się po peronie jak ołowiany śrut. Dobiegli do hermetycznych grodzi, przyłożyli ochronie broń do gęby, zakręcili zaworami, pociągnęli tonę stali po szynach: zaczęła niechętnie przesuwać się na bok; wcisnęli się w szczelinę, wbiegli po schodach. Skąd Artem znalazł jeszcze siły? Skąd życie? Gonili ich. Dudnili po granicie. Deptali im po piętach. Strzelali w biegu, ale niecelnie. Rozwrzeszczał się za nimi zdemolowany kurnik. Skrzydło wrót znieruchomiało. Szczelina pozostała wąska, jak za kulisy. Przeciskali się przez nią komandosi w czerni, a bramini tłoczyli się jak najdalej od niej, żeby nie dostać cudzej dawki promieniowania. Wyskoczyli do holu: Artem, Ania, Timur i Ilja. W ciągu zyskanej chwili zdążyli wyłamać zewnętrzne drzwi, wypaść bez skafandrów w chłodną moskiewską noc. – Co teraz?! – Tutaj… Tu zostawili… Zaczekaj… Tu jest! Daj rękę! Tam! Pochyleni pobiegli wzdłuż milczącej Biblioteki, gdzie Artem zostawił kiedyś swój strach; pod jej niewidzącymi oknami, pod słoniowymi nogami jej kolumn, po wychodzących ze ścian marmurowych płytach. Czarni wylecieli w ślad za nimi z przypominającego wejście do grobowca holu Borowickiej. Zawahali się, czy wyjść na zewnątrz bez ochrony. – Zaraz się nałykamy! Wiesz, jaka tu jest radiacja… – O. Tutaj. To on? On! Odholowany japończyk Sawielija. Porzucony, kiedy Polatucha zabierał ich od zagłuszarek. Kiedy? Sto lat temu; Sawielija nie ma – ludzie ponieśli go i zadeptali na Komsomolskiej: już

pierwszego dnia swojej służby w Zakonie zginął i przepadł bez wieści. A jego samochód – proszę. Stoi i czeka na właściciela. Artem szarpnął za wszystkie klamki, wszedł przez zapomniany bagażnik. Pod dywanikiem dla pasażera był zapasowy kluczyk. Sawielij powiedział mu o tym na Komsomolskiej. Jakby zapisał mu w testamencie. Artem włożył kluczyk, przekręcił. Auto ożyło. Od Borowickiej oddzieliły się jednak czarne figury – zdecydowali się. – Dawajcie do środka! – Dokąd chcecie jechać?! – Na WOGN! Do swoich. Do domu. Powiedzieć im! – Ja nie. Ja zostaję. Co tam dla mnie jest? Dogadam się z nimi! – Właź do samochodu, idioto! – To przecież nasi! Dogadam się. Czekaj… Zapomniałem. O. To twoje? Oddali mi. Wyciągnął czarnoszarego, matowego nagana. – Moje. Podał Artemowi przez otwarte okno. – Dzięki, kurna… – Dobra! Jedź! Timur podniósł ręce, odwrócił się i ruszył w stronę biegnących mu na spotkanie czarnych biesów. Artem w myślach zrobił nad nim znak krzyża. Wcisnął gaz. Od strony Ochotnego Rjadu, od Twerskiej wiatr przyniósł strzępek dźwięku: ryk silnika. Wyrwali z miejsca. Skręcili z piskiem opon, zadymiła guma. Ania – po lewej, na przednim siedzeniu pasażera; Ilja Stiepanowicz, piąte koło u wozu, kręci się z tyłu. Zamknęli okna na głucho. W lusterku wstecznym bezgłośnie, jak szmaciana lalka, zwalił się na ziemię Timurczik, z podniesionymi rękami upadł do przodu. I chwilę później w czarną ramkę lusterka wpadła opancerzona terenówka. Zahamowała przy powalonym ciele. Wyłączyła światła. Zmalała. Rozpłynęła się. Pędzili ulicą Wozdwiżenka, przez wszystkie miejsca, po których Artem chadzał sto razy; teraz jest tu po raz ostatni. Z obu stron ulicy w ślad za mknącym japończykiem patrzyły pustym wzrokiem czyjeś wydziobane czaszki, wyjedzone budynki, uschnięte drzewa. I ogryziony księżyc słabo podświetlał czyste niebo. W niebo było wbitych mnóstwo gwiazd, jak w tamtą noc, kiedy Artem wyszedł z Żeńką na powierzchnię, podstępem sprawiwszy, by on i Witalik otworzyli zaporę hermetyczną na stacji Ogród Botaniczny. – Pamiętasz, Żenia? – Starczy, Artem. Proszę. – Wybacz. Już nie będę. Naprawdę. Mignęło i zniknęło Ministerstwo Obrony z białego jak kość wapna, przemknął grobowiec stacji Arbacka. Po prawej stronie stały proste i wąskie dwudziestokilkupiętrowe wieżowce,

podobne do zapomnianych na paradzie zwycięstwa żołnierzy. Po lewej ciągnęły się błazeńskie i majestatyczne rozcapierzone domy Kalinińskiego Prospektu z największymi w jakiejś tam Europie ekranami reklamowymi, teraz wypalonymi do czerni. Wartownicy oddawali Artemowi honory. Ekrany pokazywały mu jego przeszłość i przyszłość. – Jak ci się oddycha? – zapytał Anię. – Inaczej. Przypomniał sobie, jak był tu po raz pierwszy – dwa lata temu. Wszystko było tu wówczas tak inne. Tętniło tu życie – chorobliwe, obce – ale aż się roiło. A teraz… Artem spojrzał w lusterko. Wydało mu się, że gdzieś w oddali ściga ich strzępek ciemności; tylko wydało? Ostro, z piskiem, skręcił w Sadowe Kolco i pojechał tam wygryzioną koleiną obok spalonej na stosie ambasady Stanów Zjednoczonych, obok zbudowanego dla truposzy, z kołem na dachu, wieżowca na Krasnopriesnieńskiej, obok solidnych granitowych domiszczy, na cześć figury woskowej nazwanych „stalinkami”, obok placów z kraterami po bombach, obok zaułków jak okopy. Patrzył i myślał: martwe miasto dla martwych ludzi. – Do domu? – zapytała Ania. – Do domu – odpowiedział jej Artem. Japoński pocisk z kierownicą po prawej stronie wyskoczył na Prospekt Mira; złamał przepisy, pognał na wschód. Prześlizgnęli się pod estakadą – krzyżówką z Trzecią Obwodnicą; wywiodło ich na wiadukt nad torami kolejowymi, ułożonymi gdzieś na samym dnie ciemności. Jeszcze kawałek i nad drzewami wyrosła zastygła na niebie rakieta, muzeum durnej kosmonautyki, znak, że zbliżali się do WOGN-u. Znów wydało mu się, że widzi z tyłu ruch. Odwrócił się ledwie na sekundę i omal nie wpadł na przewróconą ciężarówkę, w ostatniej chwili zdążył skręcić. Lawirując między zardzewiałymi konserwami, znajomą ścieżką dostali się pod pawilon wejściowy – do rodzinnej stacji; zajechał samochodem za kiosk wymiany walut – blaszany sześcian. Tam go ukrył. – Szybko dojechaliśmy. Może to i nie taka duża dawka – powiedział Artem do Ani. – Dobra – odpowiedziała. Wysiedli, wsłuchali się… Gdzieś w oddali słychać było warkot. – Biegiem. Przedostali się do holu – Artem rzucił ostatnie spojrzenie przez zakurzony pleksiglas – ścigają ich? Dogonili? Chyba nie. Jeśli ścigali, zostali w tyle. Górne wrota hermetyczne były otwarte; trzeba było zejść w dół po schodach ruchomych, pół setki metrów w głąb. Na dole było ciemno choć oko wykol, ale Artem przez rok nauczył się tych stopni na pamięć. Ilja potknął się, już prawie poleciał nosem na schody i dalej, żeby

skręcić sobie kark, ledwo go złapali. W końcu stopnie się skończyły. Za krótką platformą zaczynała się stalowa ściana – zapora hermetyczna. Artem na oślep, bezbłędnie, zrobił krok w lewo, od razu wyczuł na ścianie słuchawkę telefoniczną na metalowym sznurze, pierwszą z dwóch. – Otwieraj! To ja, Artem! Słuchawka była głucha, jakby przewód się urwał. Jakby dzwonił do jednego z tych domów na zewnątrz, a nie do swojej żywej stacji. – Słyszycie?! Tu Artem! Czarny! Echo jego głosu dźwięczało w węglowym pyle, w cieniutkich metalowych płytkach. Innego dźwięku w słuchawce nie było. Artem znalazł w ciemności palce Ani. Ścisnął je. – Wszystko w porządku. Po prostu śpią. – Tak. – Bo kiedy wychodziłaś, wszystko było… – Wszystko było w porządku, Artem. Ilja Stiepanowicz oddychał głośno, z trudem. – Lepiej nie tak głęboko – poradził mu Artem. – W końcu jest radiacja. Powiesił słuchawkę. Znowu zdjął. Przyłożył ucho do zimnego plastikowego kółka. – Halo! Tu Artem! Otwórzcie! Nikt nie zamierzał im otwierać. Tak jakby nie było komu. Podszedł do ściany, walnął pięścią w metal. Kiepsko wyszło, bezgłośnie. Wtedy przypomniał sobie o rewolwerze. Chciał już złapać za lufę, żeby wyrżnąć rękojeścią w stal. Opamiętał się: a nuż jest naładowany? Wyciągnął bębenek. Pomacał. Nie wiedzieć czemu były w nim dwa naboje. Wypchnął je, włożył do kieszeni. Zaczął walić naganem w żelazną kurtynę jak w dzwon. Bam! Bam! Bam! Wstawajcie, ludzie! Obudźcie się! Ożyjcie! No?! Przycisnął ucho do ściany. Jest tam kto? Znowu: bam! Bam! Bam! – Artem… – Muszą tam być! Znów złapał słuchawkę, powiesił na widełkach, zdjął. – Halo! Halo! Tu Artem! Suchy! Otwórzcie! Coś się tam niechętnie poruszyło. – Słyszycie?! Ktoś kaszlnął. – Otwórz wrota! W końcu ktoś powiedział: – Co tam się dzieje, do chuja? Noc jest!

– Nikitka?! Otwieraj, Nikitka! Tu Artem! Otwieraj! – Otwieraj, Nikitka, żryj radiację. Tak? Czego ty tam znowu zapomniałeś? – Otwieraj! Jesteśmy tu bez skafandrów! – To po kiego było wychodzić! – To dopiero ojczymowi powiem… Zarazo ty… Po tamtej stronie ktoś się wysmarkał. – Dobra… Metalowa ściana leniwie, obojętnie ruszyła do góry. Pojawiło się światło. Weszli do śluzy: kranik w ścianie, szlauch leży na podłodze. Druga słuchawka. – Otwórz śluzę! – Najpierw się opłucz! Syf mi tu będzie wnosił… – Jak? Jesteśmy goli! – Myjcie się, jak wam mówią! Trzeba było ochlapać i siebie, i Ilję Stiepanowicza, i Anię zimną wodą z chlorem. Na stację weszli zmoknięci i zmarznięci. Od razu zapachniało nawozem, świniami. – Wszyscy śpią. Suchy śpi. Aleś się wystroił! – A dokąd mamy iść? – Wasz namiot jest wolny – Nikitka popatrzył na nich, przemoknięte szczeniaki, złagodniał. – Czekaliśmy na was. Zaczekaj, dam wam szmatki, żebyście się wytarli. I idźcie, połóżcie się. Jutro rano z nim porozmawiasz. Artem chciał zacząć się sprzeczać, ale Ania wzięła go za rękę, pociągnęła za sobą. Rzeczywiście, uznał. Wdarł się nocą bez skafandra z ulicy, brakowało jeszcze, żeby całą stację obudził. Na pewno wezmą go za pomylonego. To nic, nie ma szczególnego pośpiechu. Zanim przywloką się tu z Polis… – Powiedz tylko wartownikom, żeby nie wpuszczali na stację obcych. I z powierzchni – przypomniał sobie o strzępku ciemności. – Z powierzchni też żeby nie wpuszczać nikogo więcej. Dobrze? – Zaufaj mi – wyszczerzył się Nikitka. – Miałbym się w ogóle z takiego powodu obudzić! – To tyle. Aha, i trzeba gdzieś umieścić tego oto towarzysza – Artem przypomniał sobie o Ilii Stiepanowiczu. – Ojczymowi wszystko wyjaśnię rano. Ilja Stiepanowicz został z Nikitką, podobny do porzuconego psa. Ale to nie był już problem Artema, nie on tego człowieka przygarnął i nie on go porzucił. Ich namiot rzeczywiście był wolny. Nikt się na niego nie połasił? Na pewno już próbowali, ale Suchy go obronił. Przydawało się czasem być choćby i pasierbem naczelnika. Zapalili latarkę, postawili ją żarówką do dołu, żeby nie budzić sąsiadów. Przebrali się w suche ubrania, w co tam mieli. Nie patrzyli na siebie nagich. Było im wstyd i niezręcznie. Usiedli po turecku na materacu. – Zostało coś do picia? – zapytał szeptem Artem. – Kiedyś miałaś.

– Zostało. Dokupiłam – odpowiedziała szeptem Ania. – Dasz? Pili po kolei, przykładając usta do obtłuczonej szyjki. Pędzona tu braga była marna, z nieprzyjemnym zapachem, z osadem na dnie – ale działała. Odkręcała wkręconą w ramiona głowę, osłabiała chroniczny już przykurcz pleców, rąk, duszy. – Zdałam sobie sprawę, że nie mogę bez ciebie. – Chodź tu. – Naprawdę. Spróbowałam. Artem wziął duży łyk – nie trafił do gardła, sparzyło mu krtań, zakasłał. – Po naszej rozmowie… w Polis. Twój tatulek wysłał mnie na Komsomolską. Żeby podarować naboje czerwonym. Żeby bunt… Tam głodujący… Wzniecili rebelię. I… Przypadkiem wtedy do nich trafiłem. Do czerwonych. My wszyscy. Tysiące, nie wiem ilu ludzi. I do nich – z karabinów. Mnie tam… jakaś kobieta… Poprosiła mnie, żebym potrzymał jej syna. Pięć, sześć lat. Wziąłem go na ręce. Zabito ją. I pomyślałem wtedy: ty i ja będziemy musieli tego chłopczyka adoptować. I po chwili jego też. Ania wzięła od niego butelkę. Oczy jej lśniły. – Masz zimne ręce. – Masz zimne usta. Pili w milczeniu, po kolei. – Będziemy tu teraz mieszkać? – Muszę im wszystkim powiedzieć. Suchemu. Wszystkim. Naszym. Jutro. Spokojnie. Jako pierwszy, póki inni nie opowiedzą im wszystkiego po swojemu. – Myślisz, że ci uwierzą? Oni nigdzie nie pójdą, Artem. – Zobaczymy. – Przepraszam. – Nie. Nie trzeba. To ja… Ja. – Nawet język masz zimny. – Za to serce mam gorące. A ty cała jesteś pokryta gęsią skórką. – Dawaj tu swoje serce. Chcę się ogrzać.

Obudzili się późno – i jednocześnie. W końcu ubrał się normalnie: sweter, wytarte dżinsy – zamiast obrzydłego stroju kelnera. Wsunął nogi w kalosze. Zaczekał, póki Ania się nie ubrała. Wyszli z namiotu – uśmiechnięci. Sąsiadki patrzyły na nich z dezaprobatą i zawiścią. Faceci częstowali papierosami. Artem podziękował, wziął. – A gdzie Suchy? – zapytał napotkaną Daszkę-Szubę. – Gotuje ci niespodziankę. Co ty, wyłysiałeś czy jak? Mówili ci przecież!

– Gdzie? – W chlewni. Do ojczyma poszli razem. Chlew znajdował się w ślepym tunelu. Doszli do końca stacji, witając się ze wszystkimi. Patrzyli na niego jak na widmo. A na Anię – jak na bohatera. – Tam jest twój staruszek! Prosiaka zarzyna! – machnęła w stronę dalszego krańca zagrody Ajgul. Zabrakło mu tchu. Poszli, mijając wyciągnięte przez pręty mokre różowe ryje. Przy korytach tłoczyły się młode. Kwiczały wieprze. Chrumkały ogromne maciory z bezbarwnymi rzęsami, każda z gromadką piszczących maleńkich prosiaczków. Suchy w gumowych botfortach chodził po zagrodzie między jednorocznymi wieprzami. Obok stał brygadzista od świń, Piotr Iljicz, wyjaśniał. – Tego nie bierz, Aleksanlekseiczu. Ten chorował, będzie trochę gorzki. Radzę wziąć o, tego, żwawego. Proszka. Chodź tu, Prosza. Powiedziałbyś wcześniej, Aleksanlekseiczu. Trzeba by ich przez dobę nie karmić. – No… Tak mi niespodziewanie… – nie widząc Artema, mówił Suchy. – Wrócił syn. Cały czas się bałem. Ani widu, ani słychu. A on żyje. I z żoną. Chyba się pogodzili. Radość. Dobra, dawaj tego twojego Proszkę. – Prosza… Proszeńka. Chodź tu. Jak go teraz wywabić, cholerę jedną? Pogłodowałby ciutkę, sam by wyszedł po paszę. A tak… Nie, nie ciągnij go. Świnie na siłę nie lubią. Daj, jest sposób. Artem zatrzymał się, nie dochodząc do końca. Patrzył na Suchego. Szczypało go w oczy. Od smrodu? Suchy ustąpił, pozwolił działać specjaliście. Brygadzista zdjął z haka puste blaszane wiadro i założył je Proszce na głowę. Prosiak z początku osłupiał, zachrumkał pytająco, potem zaczął się cofać. Wtedy Piotr Iljicz złapał go za ogon i pociągając go do siebie, zaczął tyłem do przodu kierować się do wyjścia z zagrody. – Najważniejsze, to żebyś przytrzymał pozostałe. – Żadna nawet się nie pcha. Proszka, patrząc w wiadro, stał się posłuszny. Kierując nim za pomocą ogona, wyprowadzili go z zagrody raz-dwa. Zdjęli wiadro. Piotr Iljicz podrapał prosiaka za uszami, a potem zręcznie wsunął mu w lekko otwarty z zadowolenia pysk sznurową pętlę, przecisnął za kły i ściągnął ją na górze nad długim ryjem. Przywiązał sznur do słupka, do podpory ogrodzenia zagrody. Artem tego nie śledził: widział to sto razy i sam robił. Patrzył na Suchego. Ten w końcu się odwrócił. – O! Obudziliście się! Podszedł, objęli się.

– Aneczko. Cieszę się, że wróciliście. – Co u ciebie, wujku Saszo? – Dajemy sobie radę, powolutku… – uśmiechnął się Suchy. – Stęskniłem się. – Czołem, podróżniku! – wyciągnął lewą rękę Piotr Iljicz: w prawej miał już długi wąski nóż do kłucia, przypominający raczej zaostrzony sworzeń. – Tak, Sanlekseiczu. Potrzymaj go minutkę. – Chciałem cię zaskoczyć świeżoneczką – uśmiechnął się Suchy. – Zepsułeś mi niespodziankę. Proszka napiął sznurek, na ile zdołał, ale ten był krótki. Tylne nogi odeszły od słupka tak daleko, jak tylko mogły, ale ryj przywiązany sznurkiem tak czy inaczej nie mógł się od niego odsunąć. Ale Proszka nie kwiczał, nie spodziewał się śmierci. Jeszcze Suchy go popieścił i wieprzek uspokoił się, zamyślił. Piotr Iljicz ukucnął obok, podrapał Proszce bok, badając palcami puls. Przez skórę i żebra znalazł serce. Lewą ręką przystawił w odpowiednie miejsce nóż, jeszcze nawet nie drapiąc skóry. Inne świnie wyciągnęły bliżej ciekawe ryje, żeby zorientować się, co się dzieje. – No, bywaj. Chwycił i prawą dłonią z rozmachu walnął w trzonek. Jakby wbijał gwóźdź. Nóż wszedł od razu po rękojeść. Proszka drgnął, ale ustał. Na razie nie zdążył jeszcze niczego zrozumieć. Piotr Iljicz wyciągnął ostrze z rany. I starannie zatkał dziurkę szmatką. – No już, umieraj. Proszka postał przez chwilę, potem go ruszyło. Tylne nogi mu ścięło, usiadł na zadzie, ale od razu się podniósł. I znów upadł. Zakwiczał, uświadamiając sobie zdradę. Spróbował wstać, ale już nie zdołał. Któraś ze świń patrzyła na niego swoimi guzikami bez współczucia, inna dalej żarła z koryta. Panika Proszki żadnej z nich się nie udzieliła. Zwalił się na bok, zaczął trząść nogami. Pokwiczał. Narobił brunatnych bobków. Ucichł. Pozostałych to jakby nie dotyczyło. Zdawało się, że w ogóle nie zauważyły bliskiej śmierci. – Gotowiutkie! – powiedział Piotr Iljicz. – Oprawię i wtedy przyniosę do kuchni. Co tam powiedzieć? Żeby zapiec? Golonkę udusić? – Zapiec czy udusić, Artem? – zapytał Suchy. – Skoro już i tak nie będzie niespodzianki. – Lepiej zapiec. Suchy kiwnął głową. – Jak się masz? – Jak? Nie wiem nawet, od czego zacząć. – Chodźcie. Co tu będziemy stać. Gdzie się zapodziałeś? – Gdzie? – Artem obejrzał się na Anię. – Byłem w Polis. Nie przychodził tu nikt z Polis? Od Młynarza? Albo w ogóle obcy? Ktoś o mnie pytał? – Nie. Cały czas spokój. A powinni byli?

– A nasi wracali w nocy z centrum? Z Hanzy? Nie przynieśli żadnych pogłosek? Suchy spojrzał na niego uważnie. – Co się stało? Stało się coś, tak? Wyszli z chlewa na stację. Przez awaryjne czerwone światło wydawało się, że to Aleksander Aleksiejewicz zarzynał świnię. Albo Artem. – Chodźmy zapalić. Ojczym nie pochwalał tego, że Artem pali. Ale tym razem nie zrzędził. Wyjął z papierośnicy gotowego skręta, podał mu. Ania też się poczęstowała. Odeszli dalej od części mieszkalnej. Zakopcili z przyjemnością. – Znalazłem ocalałych – powiedział po prostu Artem. – Innych ocalałych. – Ty? Gdzie? – Suchy spojrzał z ukosa na Anię. Artem otworzył usta, żeby kontynuować, i nagle się zamyślił. Niezależna stacja WOGN. I Suchy – jej naczelnik. A bywają w ogóle jakieś niezależne? – On mówi prawdę – potwierdziła Ania. – Ty o tym nie wiesz? – Ja? Nie wiem – starannie, żeby nie zrobić przykrości jeszcze bardziej wychudzonemu i wygolonemu Artemowi, powiedział Suchy. – Średni szczebel – zdecydował Artem. – Dobra. – Co? – Wujku Saszo. Długo by o wszystkim mówić. Przejdę do sedna. Nie tylko my ocaleliśmy. Cały świat przeżył. Różne miasta w Rosji. Zachód. – I to też jest prawda – powiedziała Ania. – Zachód? A co z wojną? – sposępniał Suchy. – Trwa nadal czy co? A dlaczego jest cisza na falach radiowych? Dlaczego nikt tu nie widział ocalałych? – Zagłuszają radio. Jak w sowieckich czasach – spróbował wyjaśnić Artem. – Dlatego że wojna rzekomo trwa nadal. To Suchy zrozumiał. – Brzmi znajomo. Artem zmrużył oczy nieufnie. – Znajomo? – Przerabialiśmy już coś takiego. A kto? Czerwoni? – Znasz Biessołowa? – zapytał Artem. – Biessołowa? – powtórzył Suchy. – Tego z Hanzy? – Nie ma żadnej Hanzy, wujku Saszo. Ani Linii Czerwonej. I już niedługo całkiem nie będzie. Niedługo wszystko to zjednoczą, żeby razem przeciwstawić się wspólnemu wrogowi. Żeby nigdy nigdzie z tego metra nie wyleźć. Taka teraz będzie narracja. Suchy tak jakby uwierzył, ale na wszelki wypadek sprawdził jeszcze u Ani: – Ktoś jeszcze o tym wie? Że w innych miastach ocaleli?

– W Polis podali to wczoraj do powszechnej wiadomości – odparła tamta. – To prawda, Aleksandrze Aleksiejewiczu. – Cały świat przeżył? I jak żyją? Lepiej niż my? – Nie wiem. Nie mówią – objaśnił Artem. – Gdyby było gorzej, na pewno by powiedzieli. Suchy od jednego papierosa, który za szybko się skończył, od razu odpalił drugiego. – Ja – pier – dolę. Popatrzył przez chwilę na czerwoną lampę. – Jesteś temu Biessołowowi coś winien? – zapytał Artem. – Nie… Niby co? Tak w ogóle to tylko raz go widziałem, w Hanzie. – To dobrze. Wujku Saszo… trzeba zamknąć stację. Zamknąć ją, żeby nikt stamtąd do nas nie przyszedł. I przygotować ludzi. Trzeba, żebyś to ty im wszystko powiedział. Tobie uwierzą. – Do czego przygotować? – Trzeba ich stąd wyprowadzić. Wyprowadzić z metra. Póki to jeszcze możliwe. Choćby naszych. – Dokąd wyprowadzić? – Na powierzchnię. – Dokąd dokładnie? Na stacji jest dwieście osób. Kobiety, dzieci. Dokąd chcesz ich zabrać? – Wyślemy zwiadowców. Znajdziemy miejsce z niskim promieniowaniem. Przyszli tu ludzie z Muroma. Żyją tam normalnie na powierzchni. Suchy zapalił trzeciego papierosa z kolei. – Po co? – Jak to po co? – Po co mamy iść do Muroma? Po co wszyscy ci ludzie mają wychodzić z metra i dokądś iść? Oni tu żyją, Artem. Mają tu dom. Nie pójdą za tobą. – Po to… Dlatego że urodzili się na powierzchni! Na powietrzu! Pod niebem! Na wolności! Aleksandr Aleksiejewicz pokiwał Artemowi głową: bez szyderstwa, ze współczuciem, zupełnie jak pediatra. – Oni już tego nie pamiętają, Artemku. Przywykli do tego, co tutaj. – Oni są tu jak Morlokowie! Jak krety! – Za to życie im biegnie utartym szlakiem. Za to wszystko jest zrozumiałe. Nie będą chcieli niczego zmieniać. – Przecież jak siadają przy ognisku, to potrafią tylko wspominać przeszłość – kto co miał, kto jak żył! – Nie zabierzesz ich z powrotem do tego, za czym tęsknią. A oni nie chcą do tego wracać, tylko wspominać. Jesteś jeszcze młody, potem zrozumiesz, kiedyś. – Nie rozumiem! – No właśnie. – Proszę cię po prostu: zamknij stację. Nie chcesz im powiedzieć, to ja to zrobię. Inaczej

przesączy się tutaj ta zaraza… Napaskudzą im do głów, jak wszędzie… Widziałem już takie rzeczy… – Nie mogę zamknąć stacji, Artem. Handlujemy z Hanzą. Dostajemy od nich kombipasze dla świń. I nawóz trzeba sprzedawać na Ryżskiej. – Jakie znowu kombipasze? Przecież są grzyby! – Z grzybami niestety jest kijowo. Prawie całe zbiory się zmarnowały. – Widzisz? – Artem posłał Ani krzywy uśmieszek. – A ty się martwiłaś grzybami. Okazuje się, że można i bez nich. A bez zasranych kombipasz, jak się okazuje, nie da rady. – Nie osądzaj mnie surowo. Jestem naczelnikiem stacji, Artem – pokiwał głową Suchy. – Dwieście dusz patrzy we mnie jak w wyrocznię. Muszę ich wyżywić. – Przynajmniej pozwól mi im to powiedzieć! I tak się dowiedzą! – Myślisz, że warto? – westchnął Suchy. – Żeby dowiedzieli się od ciebie? – Warto!

Umówili się: zbiorą ludzi po kolacji, kiedy skończą się zmiany na fermach. Do tej pory Artem miał milczeć. Więc milczał, znów przymierzając swoje stare życie na WOGN-ie. Rowery. Warta w tunelu. Namiot. I to życie mu się skurczyło, i już się w nim nie mieścił. Jak rzep włóczył się za nim zagubiony Ilja Stiepanowicz. Umówił się z Suchym, żeby zostawili go na stacji. Tak więc Artem pokazywał mu, jak i co tu mają zorganizowane. Chociaż nauczyciel był marnej postury, od razu spodobał się Daszce-Szubie. Poiła go rzadką herbatą – grzyby się kończyły. Wypytywała o biografię. Ten milczał, ale i Artem go nie zdradzał. Za to dobrze słuchał. Na przykład, opowiadając o stacji, Artem to tu, to tam wtrącał też coś o sobie. Samo tak wychodziło. Błąkali się między namiotami i nasuwały mu się różne rzeczy. Tutaj, mówił, mieszkał Żeńka. Przyjaciel z dzieciństwa. Razem otwierali wrota na stacji Ogród Botaniczny. Potem umarł: któryś ze stojących na straży ześwirował, kiedy czarni szli na WOGN, i go zabił. A tutaj po raz pierwszy zobaczył Huntera i od razu został przez niego zdobyty. Chodzili po nocnej pustej stacji i wziął los Artema w swoje wielkie łapska, po czym w minutę zawiązał go na supeł, jak pręt zbrojeniowy. No i tak dalej. O czarnych. Teraz śmiesznie by już było o nich milczeć. Była tragedia życiowa, okazało się, że to był pikuś. Ilja Stiepanowicz szybko kiwał głową, tak jakby bardzo go to obchodziło. A o czym tam sobie myślał – kto go wie. Tak Artem wytrzymał do wieczora. Taka carska kolacja była oczywiście przeznaczona nie tylko dla swoich. Zaprosili chętnych. Stoły nakryli na końcu stacji, w „klubie”, na podwyższeniu – tam, gdzie zaczynał się odcięty korytarz, nad torami, w pobliżu nowego wyjścia. Skończyły się dzienne zmiany, ludzie przyszli spod prysznica, czyści i, o ile to możliwe,

eleganccy. Z zakąskami wyszło skąpo, ale Proszka wszystko wynagrodził. Przygotowali go cudownie. Podano go upieczonego, głowę oddzielnie. Głowa mrużyła oczy, uszy były pergaminowe od tłuszczu. Mięso było delikatne, tylko odrobinę przerośnięte słoniną: zabili go w odpowiednim momencie. Rozpływało się w ustach. Polewano grzybowe piwo jeszcze ze starych zapasów. Ludzie coraz otwarciej wznosili toasty: – Za twój powrót! – Zdrowia, Artem! – Aneczka! I za ciebie! – No i żebyście wreszcie mieli dzieci! – I nie uznajcie tego za lizusostwo, ale… za rodziców! To znaczy za ciebie, Sanseicz! Wśród gości wyróżnił się rozpalony Piotr Iljicz z wieńcem rudych włosów wokół malinowej łysiny. – I w takim razie za nasz WOGN, wysepkę spokoju i stabilności na rozszalałym oceanie metra! Dzięki staraniom pewnego kogoś, sami wiecie kogo! Artem myślał, że nie będzie mógł nic przełknąć, ale przez cały dzień tak zgłodniał, że spałaszował dwie porcje. Dobry był prosiaczek. To prawda. Chociaż rano jeszcze chrumkał. Ale one wszystkie kiedyś chrumkały, więc co, człowiek ma ich teraz nie jeść? Nie wychodziło mu tylko z piciem. A Suchy nie opuszczał żadnej kolejki. Każdy szykował się do rozmowy z ludźmi po swojemu. – Chciałem to wszystko z tobą przedyskutować, czekałem, aż przyjdziesz. Masz oczywiście prawo porozmawiać z ludźmi. Ja obstaję przy swoim. Ale żebyś po prostu rozumiał, że to niekoniecznie tylko to, wiesz – grzyby, świnie… Można zajmować się też czym innym. Na przykład zwiadem… – Dziękuję, wujku Saszo. Podkradł się mały wiecznie kaszlący Kiriusza. U! – nastraszył Artema, wdrapał mu się na kolana. Uciekł od matki: przyszedł już jego czas, powinien był spać. Potem i ona, Natalia, się zlitowała. Zbeształa syna, ale zgodziła się pobyć dłużej – zostało jeszcze sporo prosiaka. – Aaaniu! Daj kawałek! – Chodź do nas. Nałożę ci więcej, musisz jeść, żeby urosnąć. Dali Kiriuszy własny talerz, usiadł między Artemem a Anią, zaczął ze wszystkich sił żuć mięso. Przed trzecią dokładką do ojczyma podszedł wartownik, Gruzin Ubilawa, i coś mu szepnął. Suchy otarł lśniące usta i nie patrząc na Artema, wstał od stołu. Artem prześledził przez ramię: wezwali go do południowego tunelu. Tego, który prowadzi do Aleksiejewskiej i dalej do metra. Co tam się dzieje? Nie widać. Wyszedł za filary, na tory. Nie wracał jakieś dziesięć minut.

– A znalazłeś Polarnyje Zori? – wymamrotał Kiriuszy. – Co? – dopytał z roztargnieniem Artem. – Polarnyje Zori! Powiedziałeś, że złapałeś ich sygnał! Znalazłeś ich? Przecież to do nich szedłeś? – Do nich. Znalazłem. – Mamo, słyszysz? Artem znalazł Polarnyje Zori! Natalia zacisnęła usta. – To nieprawda, Kiriusza. – Artem! No bo to prawda, nie? – Wystarczy – poleciła Artemowi Natalia. – A jak tam jest, Artem? Co tam jest w tych Polarnych Zoriach? Jak tam zarazki? – Za chwilkę – powiedział Artem. – Zaczekaj, kolego. Na południowym krańcu peronu Suchy stał z facetami, oglądał się na biesiadników: dawał sygnał purpurową twarzą w purpurowym świetle awaryjnym. Artem chciał do niego iść, zaczął wstawać, zsadził Kiriuszę, ale ojczym to zauważył, machnął mu ręką: siedź, już idę. – Co się dzieje? – zapytała Ania. – No, powiedz jej, że to prawda! – Aha! Bo zaraz pójdziesz spać! Suchy wrócił do uczty. Dosiadł się do Artema, uśmiechnął się tak, jakby wargi mu popękały i czuł ból, kiedy je rozciągał. Zły na matkę Kiriłł dłubał widelcem w zmrużonym oku Proszki. Daszka nakładała Ilii Stiepanowiczowi tłusty udziec. Artem wziął Suchego za łokieć. – Co tam się dzieje, wujku Saszo? – Przyszli po twoją duszę. Ale oczywiście daliśmy im odpór. – Zakon? Od Młynarza? Ania trzymała w ręku nóż tak, jakby zamierzała nim uderzyć. Artem położył palce na kieszeni. Nagan tam był, na miejscu. – Nie. Z Hanzy. – Dużo ich jest? Specnaz przysłali? – Dwóch ludzi. Cywile. – Tylko dwóch? I co? Co mówią? – Mówią, że dają czas na przemyślenie sprawy do rana. Rozumieją, że to mój syn i wszystkie takie – Suchy patrzył w talerz. – Że nie chcą, żeby ich doprowadzać do ostateczności. Artem nie kłócił się w kwestii syna. – I co będzie rano? – Wprowadzą pełną blokadę stacji. Nie będą już nic od nas kupować i niczego nam sprzedawać. Kombipaszy i tak dalej. Plus zakaz poruszania się. Mówią, że porozumieli się już

z Aleksiejewską. Wstał Andriej, dowódca zwiadowców. Podniósł szklankę. – Toast! Już to z tatkiem twoim przedyskutowaliśmy, Artemij. Przydarzyła mi się nieprzewidziana sytuacja. Siła wyższa. Zakochałem się. I moja miłość mieszka na stacji Krasnopriesnieńska. Zdałem sobie sprawę, że to najwyższy czas. Trzydzieści osiem stuknęło. Tak więc opuszczam rodzinną i ukochaną stację WOGN i przeprowadzam się do narzeczonej do Hanzy. Więc za co chciałbym wypić? Za to, żeby każdy z nas, Artem, znalazł sobie miejsce. A moje miejsce jest teraz wolne – dla ciebie! Artem kiwnął głową, wstał, stuknął się z nim szklanką, usiadł. Wyszeptał do Suchego: – A jak długo wytrzymamy? – Nie wiem. Grzyby, widzisz… Tyle co na świniach. Tylko nie będzie czym ich karmić. Bo cała pasza przychodzi z Hanzy… – Ale odkąd to w ogóle Hanza paszami handluje? Skąd oni to mają? Ich ta choroba nie dotknęła czy co? – Mówię przecież: kombipasza. To nie z grzybów, czegoś tam dodali. Ale prosiaki jedzą, ryjów im nie wykręca, dobrze przybierają na wadze. – A w chlewni co, nie interesowali się, czym je w ogóle karmią? Skąd to biorą? Może sami coś takiego zdołamy… – Nie wiem. Nie pytamy. Hanza chyba bierze to od czerwonych. Podobno. Spróbowaliśmy – świnie jedzą, więc nie ma się czego czepiać… – Jak to od czerwonych? Przecież u czerwonych… – Piotrze Iljiczu! Skąd przywożą kombipaszę, nie pamiętasz? – Zdaje się, że z Komsomolskiej. Pamiętam, że mówili, że z niedaleka. Świeże. Chociaż ostatnim razem było tak sobie z tą świeżością. – Z Komsomolskiej? Ślina pociekła mu do ust, słona i gorzka. Gardło chwycił spazm, nie mógł ani przełknąć, ani odetchnąć. – Z Komsomolskiej?! Od czerwonych?! – Od Hanzy… – Co za różnica. – A co z nią nie tak? – Nie zadajesz zbędnych pytań, tak? Blokada, kurna? – Muszę żywić ludzi, Artem. Dwieście dusz. Jest – i dobrze. Jak będziesz kiedyś naczelnikiem stacji, to zrozumiesz… Artem wstał. – Można? – O! Solenizant! Wal toast, Artem! I wyciągnął się jak struna, jakby naprawdę zamierzał wznieść toast. Tylko palce zamiast

szklanki ściskały powietrze. – Przyszli tam po mnie ludzie. Rzekomo z Hanzy. Chcą mnie zabrać, żebym nie zdążył wam tego wszystkiego powiedzieć. Jeśli mnie nie wydacie, mówią, że wprowadzą blokadę. Ludzie przy stole zaczęli psykać, piosenka o podmoskiewskich wieczorach, którą zdążyli zaintonować, zacięła się. Ktoś jeszcze przeżuwał, ale powoli. – Moskwa to niejedyne miasto, w którym przeżyli ludzie. Wczoraj w Polis obwieszczono wszystkim, że są inne. Niedługo o tym poinformują również i was. Można więc uznać, że jestem pierwszy. Cały świat żyje! Piter, Jekaterynburg, Władywostok. Ameryka. A nie słyszeliśmy ich dlatego, że blokowali radio zagłuszarkami. Panowała cisza – grobowa. Ludzie słuchali w osłupieniu. – Nie musimy tu dalej żyć. Możemy się zebrać i odejść. W każdej chwili. Teraz. Kiedykolwiek. W Muromie, zaledwie trzysta kilometrów od Moskwy, poziom radiacji jest już normalny. Ludzie żyją na powierzchni. To Moskwa jest martwa, skażona, bo nad nią strącano głowice bojowe. Nie powinniśmy tu być. Nie możemy. Proponuję wam, proszę was: odejdźmy. – Po co? – zapytał go ktoś. – Dymać trzysta kilometrów, i co tam jest? – Czemu wy go słuchacie, przecież on ma hopla na tym punkcie! – Po co? Dlatego że miejsce człowieka nie jest pod ziemią. Dlatego że żyjecie w tunelach, was – trzymają! – w tunelach. Jak robaki! Pamiętacie chociaż o tym? Te idiotyczne wojny, sami ze sobą walczymy… Tutaj nie ma dla nas jutra. Metro to cmentarz. Nigdy nikim tu nie zostaniemy. Nie będziemy tu ludźmi. Nie stworzymy niczego nowego. Nie rozwiniemy się. My tu chorujemy. Wyradzamy się. Nie ma powietrza. Tu nie ma miejsca. Tu jest ciasno. – Nam wystarcza – powiedział mu ktoś. – A Duszanbe przeżyło? – zainteresował się ktoś nieśmiało. – Nie wiem. – Co ty nas tak z robakami porównujesz? – Ale jak to… Jeśli Ameryka ocalała, to wojna wciąż się toczy? – pomyślał ktoś przy stole. – W mieście Murom jest monastyr. Wymalowany na biało. I z błękitnymi kopułami. Koloru nieba. Stoi na brzegu rzeki. A dookoła jest las. Idziemy tam? Najpierw poślemy zwiadowców, nim wszyscy się zbiorą. Znajdziemy jakieś pojazdy, naprawimy. Kobiety i dzieci – samochodami. – A co tam będziemy żreć? – A tutaj co żrecie?! Wy tu… A idźcie do diabła. I widać nijak inaczej się tu nie da! W tym całe nieszczęście! W tym miejscu! To nie schron! To grobowiec! Trzeba stąd uciekać! – No to uciekaj, kwa-mać – powiedział mu ktoś cicho i ponuro. – Co, samemu się nie chce? Czego będzie ludzi ciągał? Mojżesz się znalazł, kurna olek. – A za co Hanza chce, żeby go wydać? Zabił kogoś? – zainteresowała się jakaś kobieta.

Artem obejrzał się na Suchego. Ten wodził wzrokiem po siedzących przy stole, jakby w poszukiwaniu wsparcia dla Artema. Ale się nie wtrącał. Artem otarł czoło. – Dobra. Rozumiem. Organizuję ekspedycję. Na razie zwiadowczą. Pójdziemy badać tereny na wschodzie. Zobaczymy, gdzie są tam miejsca nadające się do życia. I kiedy je znajdziemy, wrócimy po pozostałych. Kto jest ze mną? Nikt nie odpowiedział. Żuli, gapili się, pili. Nie odpowiedział nikt. Ania odłożyła na bok nóż. Wstała. – Ja. Ja jestem z tobą. Stali przez chwilę we dwoje. Potem coś zaszeleściło. Suchotniczy Kiriusza wszedł na ławkę, żeby być widocznym. Zapiszczał zdecydowanym tonem: – Ja też! Pojadę z wami! Z metra! Do Polarnych Zori! Jak siedział, tak i stał – między Anią a Artemem. Spojrzeli po sobie. Natalia, jego matka, zerwała się od stołu, szklanki poleciały i rozbiły się o posadzkę. – Natychmiast do mnie! Koniec, idziemy spać! – Ale mamo! Ja chcę do Polarnych Zori! – Nigdzie nie pojedziemy! To jest nasz dom! – Ale puść mnie chociaż, żebym się przejechał… – Nie! – To przecież powierzchnia, Natalio… – odezwał się Artem. – Tam jest przecież powietrze. Inne. Świeże. Przecież gruźlica… – Gruźlicy nie ma, jest co innego! Dżuma jakaś! Ludzie mówią, że tam są Amerykanie! Amerykanom chcesz nas wydać?! – Jeśli sama nie chcesz, to pozwól jemu. On tu przecież… Sama mówiłaś? Ile mu zostało? – Ty – mnie?! – zatkało ją. – Syna chcesz mi?! O ty mendo… Nie dam! Nie pozwolę! Kiriuszy! Słyszeliście?! Syna chce mi odebrać! Oddać go Amerykanom! Jak zabawkę! I sam… I nas! – Idiotka – powiedział jej Artem. – Suka. – Sam leź na tę swoją powierzchnię! Do robaków nas będzie porównywał! Nie puszczę! Nie waż się! Zabrać chcą! – Nie dawaj mu dziecka! To pojeb, wszyscy to wiedzą! Gdzie on go zabierze?! – Nie pozwolimy! To już jakieś bezhołowie! – Ja chcę z wami! – zapłakał Kiriusza. – Chcę zobaczyć powierzchnię! – A wydać go tej Hanzie, i gotowe – powiedział ktoś. – Niech to ogarną. – No i spadaj! Jeśli ci tu z nami ciężko! Spieprzaj, zdrajco! Zaczęli odsuwać się od stołu, zrywać się na nogi. – No i siedźcie! Żryjcie! Żryjcie się nawzajem dalej! Niech tu wami manipulują! Jak

baranami! Chcecie sami zdychać, to zdychajcie! Grzebać się w gównie – a grzebcie się! Kopać w waszej pieprzonej przeszłości – proszę bardzo! Tylko czemu winne są wasze dzieci?! Dlaczego grzebiecie żywcem wasze dzieci?! – Sam jesteś baran! Sprzedałeś się! Nikt nigdzie z tobą nie pójdzie! Dokąd chcesz nas zaprowadzić, w pułapkę?! Ile ci zapłacili?! Wydajmy go! Żeby psuć sobie stosunki z Hanzą przez to gówno! – Dość tego! – Suchy wstał, krzyknął. – A ty byś swojego przypilnował! Proszę, sprzedał się tam komuś! Mało że nas tu truł! Może byśmy nie chorowali, gdyby ta swołocz nie rozszczelniała nam ciągle stacji! Nie pchaj się do nas z łapami! My sami, jasne?! To – nasz – dom! – Aaartem, ja chcę z tobą, z wami, prooooszę! – Spieprzaj! Wypad! Póki cię nie wydaliśmy! Mamy jeszcze za niego cierpieć! Ręka Kiriuszy znalazła wskazujący palec Artema, objęła, wczepiła się, ale Natalia szarpnęła i odciągnęła go. Artemowi pociekło z oczu. – Tato… – obejrzał się na Suchego. – Tato. A ty jak? – Nie mogę, Artem – martwym głosem zaszeleścił Suchy. – Nie mogę z tobą iść. Jak mam zostawić ludzi? Artem zamrugał. W głowie mu się kręciło. To, co zjadł, stało mu w gardle jak brukowy kamień. – A pierdolcie się wszyscy w tym waszym metrze! Byłem gotowy za was zdechnąć, a tu nawet zdychać nie ma za kogo! Z łomotem i brzękiem zmiótł ze stołu talerze z ludzką wieprzowiną, wywrócił ławkę. Za nim szła Ania; i wlókł się, nie wiedzieć czemu, Ilja Stiepanowicz. – Ty co, wybierasz się na powierzchnię? – zapytał go Artem. – Nie. Ja nie. Zostanę tu. Ja o panu… Artem… Ja bym o panu… Proszę mi pozwolić napisać, co? Pozwoli mi pan napisać książkę? Ja w niej wszystko, jak było… Słowo honoru! – Pisz, kurna… Ni wała nie napiszesz. I nikt tego nie będzie czytał. Homer ma rację, stary sukinsyn. Wszyscy potrzebują bajek!

Na zachodzie zachodziło słońce, a na wschodzie niebo było krystaliczne, czyste i dźwięczące jak wymyta butelka. Zmiotło z niego wszystkie obłoki i w granatowe sklepienie wbijały się teraz jeden po drugim srebrne gwoździki. Dorzucili do bagażnika jedzenie, naboje, broń, filtry. Były w nim jeszcze trzy pełne kanistry z ropą. Starczy, żeby objechać pół Ziemi. Szeroka Szosa Jarosławska prowadziła z WOGN-u od razu na drugi koniec kontynentu.

Martwe domy złociły się na brzegach i przez pożegnalną chwilę Moskwa wydawała się Artemowi ciepła i prawdziwa. Sprzykrzyła mu się guma na skórze i sprzykrzyło pakowanie. Chciał być już bez niej. Chciał jak najszybciej mknąć z opuszczonymi szybami, chwytać powietrze otwartą dłonią, oddychać nim, ciepłym i świeżym. To nic, za jakieś trzy, cztery godziny może w ogóle zdejmą te maski przeciwgazowe i wyrzucą je jak najdalej przez okno. Mimo wszystko się uścisnęli. – Dokąd jedziecie? – zapytał Suchy. – Dokądkolwiek. Dokąd jedziemy, Aniu? – Do Władywostoku. Chcę nad ocean. – A więc do Władywostoku. Białą skórę po Sawieliju Artem przełożył Ani: trzeba się pilnować, będzie jeszcze dzieci rodzić. Schował nagana do schowka. Zapuścił silnik. Trzasnęli drzwiami. Suchy nachylił się do niego. Poprosił, żeby opuścił szybę. Powiedział nosowo, przez trąbę: – Artem. Nie oceniaj ludzi surowo. Ludzie nie są winni. Artem posłał mu buziaka. – Na razie, wujku Saszo. Ciao kakao. Suchy kiwnął głową, odszedł. Ilja Stiepanowicz, kuląc się z zimna, pomachał ręką. Więcej odprowadzających nie było. Artem położył Ani rękę na kolanie. Nakryła jego rękawicę swoimi dwiema. Japończyk kichnął sinym dymem, zaintonował swój marsz i ruszył z miejsca – od razu tam, do magicznego i niewiarygodnego miasta Władywostok, położonego nad ciepłym szalonym oceanem – przez olbrzymi i przepiękny nieznany kraj, zamieszkany przez prawdziwych żywych ludzi. W plecy wiał im słoneczny wiatr. KONIEC

Posłowie Dobra to była lornetka, niemiecka, wysokiej jakości. Na kilometr wystarczała z okładem. Terenówka, trzymając się w bezpiecznej odległości, odprowadziła japończyka do Moskiewkiej Obwodnicy, tam się zatrzymała. – Odjechał, Aleksieju Feliksowiczu! – powiedział do radiostacji Losza. – Pilnować go dalej? – A co nam po nim? Niech spieprza. Krzyżyk na drogę – odpowiedziała tamta. – To wszystko, wracaj do domu. zanotował Szkurkin I.

O Autorze Dmitry Glukhovsky (ur. 1979) – rosyjski pisarz, dziennikarz i felietonista; pracował m.in. dla Euronews TV, Deutche Welle i Russia Today. Pisze na łamach „Harper’s Bazaar”, „l’Officiel” i „Playboya”. Laureat nagrody Europejskiego Towarzystwa Fantastyki Naukowej. Należy do młodego pokolenia rosyjskich literatów krytycznie oceniających politykę rosyjskich władz i wzywających do pełnej demokratyzacji ustroju swojego kraju. Największy rozgłos przyniosła Glukhovsky’emu postapokaliptyczna powieść Metro 2033, którą zaczął pisać w wieku 18 lat. Jej fragmenty publikował w internecie, pozwalając czytelnikom do pewnego stopnia wpływać na fabułę. Tym pionierskim wówczas eksperymentem interaktywnym zyskał rzeszę oddanych fanów. Ukończone dzieło, opublikowane w Rosji w 2005 roku, stało się wielkim bestsellerem, osiągając kilkusettysięczny nakład. Prawa do powieści Metro 2033 zostały sprzedane do ponad 30 krajów; w oparciu o jej fabułę i pomysł powstały dwie gry komputerowe, planowana jest również hollywoodzka ekranizacja. Szacuje się, że liczba czytelników Metra 2033 na całym świecie wynosi około trzech milionów. W Polsce nakład tej powieści dawno już przekroczył 100 tysięcy egzemplarzy. Glukhovsky w 2009 roku wydał w Rosji kolejną postapokaliptyczną powieść, Metro 2034, a swój pomysł na fabułę i przedstawione realia rozwinął w międzynarodowy projekt o nazwie Uniwersum Metro 2033. Pod jego szyldem, stosując się do ustalonych przez Glukhovsky’ego reguł, piszą i publikują autorzy z całego świata (w Polsce w ramach Uniwersum swoje powieści stworzyli Paweł Majka i Robert J. Szmidt). W roku 2015 Glukhovsky ukończył powieść Metro 2035, która stanowi kontynuację losów Artema, głównego bohatera Metra 2033, a zarazem zamyka cykl Metro 2033/4/5, tworząc wraz z poprzednimi tomami kompletną trylogię. Powieści z cyklu Metro 2033 Glukhovsky’ego oraz seria Uniwersum Metro 2033 cieszą się w Polsce niesłabnącym zainteresowaniem i należą do najpoczytniejszych książek literatury postapokaliptycznej. Glukhovsky to jednak nie tylko nurt postapokaliptyczny. W roku 2011 ukazała się w Polsce jego powieść Czas zmierzchu, która zdobyła międzynarodową nagrodę 2014 Utopiales European Award, a w roku 2014 wydano zbiór opowiadań zatytułowany Witajcie w Rosji, będący utrzymaną w konwencji science fiction satyrą na system polityczny ojczyzny Glukhovsky’ego. W roku 2015 polską premierę miała kolejna powieść fantastycznonaukowa Glukhovsky’ego, dystopia FUTU.RE, w której autor przejmująco opisuje konsekwencje nieśmiertelności dla

życia człowieka i rozwoju cywilizacji. Powieść ta przez długi czas po premierze gościła na pierwszych miejscach polskich list bestsellerów.

Dmitry Glukhovsky z postaciami ze swoich najsłynniejszych powieści: Metro 2033/4/5 i FUTU.RE. (grafika Diany Stiepanowej).

Dmitry Glukhovsky, 2015 zdjęcie © Ilja Jackiewicz

Ilustracje Diany Stiepanowej