55 - Wielkie Bitwy - El-Alamein 1942

• BITWA O EL-ALAMEJN STRONY KONFLI KTU DOWÓDCY PRZEBIEG WALK

• MILITARIA FIESELER FI 156STORCH WESTLAND LYSANDER

EL-ALAMEJN 1942

l942 r. w trzech o dl egłyc h od siebie punktach globu definitywnie zatrzymano zwyc i ęski marsz państw Osi. Naj pierw na Pacyfiku Amerykanie pod Midway zredukowali m ożliwości ofensywne floty japońskiej , a p óź ni ej na wyspie Guadalcanal powstrzymali ar mi ę japońską na l ądz i e. a fronc ie afrykań­ skim al ianckie wojska w lipcu zat rzymały marsz o dd zi a łów Osi w kierunku Kanału Sueskiego. Potem pokonały je w paźd z i e r­ niku i listopadzie, zm u szając do odwrotu. a fronc ie wschodnim rozpoczęta jeszcze latem gigantyczna bitwa o Stalingrad zakońc zyła się zimą następnego roku wielką klęską armii niemieckiej . We wszystkich tych przypadkach odebrano pańsro m Osi inicjatywę stra tegiczną. Jeśli chodzi o bitwę pod El-Alamejn, to rozpoczęto likwidację jednego z fro ntów.

W

SYTUACJA PRZED

BITWĄ.

Od momentu przystąpienia Włoch do wojny na p ó łn ocy kontynentu afrykań­ skiego działania bojowe prowadzono na wąskim pasie wzdł u ż wyb rzeża Morza Śródziemnego. Warunki terenowe i klimatyczne w głębi l ądu uni e możliwiały przeprowadzanie manewrów oskrzydl aj ących. Wszystkie walki toczono na terenie zaj mowanej przez W łoch ów Libii

i części owo w Egipcie. Cechy charakterystyczne tych d zia ła11 to częs te zmiany sytuacj i i przesunięcia fro ntu o kilkaset kilometrów. Inicjatywa należała główn i e do Niemieckiego Korpusu Afrykai1skiego, znanego jako Deutsche Afri ka Korps (DAK) . Arm ia brytyjska, która musiała d z ieli ć swe siły najpierw między fro nt balkański , a potem zosta ł a zmuszona do działań w Iraku i Syrii, nie była w stanie pows trzymywać dobrze wyekwipowanych i uzbrojonych oddzi ałów niemiecSIŁY

kich oraz wspierającyc h ich dywizji w Grecj i i na Krecie zm u si ł a Brytyjczyków do odwrotu także w Afryce. Sytuację miała zmienić rozpoczę ta 18 Xl 1941 r. operacja "Crusader': Brytyjska 8. Armia wys ł a ła do boju dwa korpusy. XXX Korpus dokonał oskrzydlenia przez pustynię , a X.lll Korpus atakował wzdłu ż wyb rzeża. W ciągu trzech tygod ni obie strony, u żywając na du żą ska l ę oddziałów pancernych, u s i ł owały u zys kać przewagę. Za cenę znacznych włoskic h . Kl ęska

STRON KONFLIKTU STAN Z 23 X 1942 R.

PAŃSTWAOSI

- APanc. Afryka w skła d zie : Afri ka Korps (15. i 21. DPanc. oraz 90. i 164. D Lek.), wł oski X Korpus (27 . DP "Brescia'; 17. DP " Pavia'; 185. DSpad. "Folgore"), wł oski XX Korpus (132. DPan c. "Ariete", 133. DPan c. "Littorio", 101. DZmot. "Trieste"), włoski XXI Korpus (102. DZmot. "Trento'; 25. DP "Bologna") oraz 136. DPZmot. "Giovanni Fascisti'; brygada spadochronowa " Ramcke'; 16. DP "Pistoia" WIELKA BRYTANIA 8. Armia w skład zie: - 9., 23. Bryg. Panc. -XXX Korpus- nowozelandzka 2. D P, australijska 9. DP, po łud ni owoafryka ń ska l. DP, hinduska 4., szkocka 51. DP -X KPanc.- 1., 10. DPanc. -XIII Korpus - 7. DPanc., 44. , 50. DP, fra ncuska l. Bryg. P

3

ENCYKLOPED!A II WOJNY ŚWIATOWEJ- WIELKIE BITWY

Wojskami niemieckimi w czasie bitwy pod El-A lamejn dowodzi/ feldmarsz. Erwin Rom me/, u wa żany za jednego z najlepszych niemieckich dowódców II wojny światowej.

strat ud a ło s ię to 8. Armii i 7 XII gen. Erwin RommeJ rozpoczął odwrót na linię pod AI - G h aza lą . Pozycji tej nie utrzym ał i 17 XI I mu s ia ł zacząć wycofywać s i ę na pozycje pod El Agheila. Tymczasem Afrika Korps otrzym a ł nowy sprzęt i uzu pełnienia. Pozwoliło to na powstrzymanie brytyjskich ataków z 27 i 30 XII oraz przygotowanie kontrofensywy. 8. Armia była zbyt wyczerpana, by kontynuować d ziałan i a. Jedyne jej sukcesy w tym czasie to kapitulacja 12 I 1942 r. wł oskiego garnizonu twierdzy As-Sallum w Egipcie i 17 I oddzia ł ów na prze łęczy Halfaya. W grudniu 194 1 r. po japo ń ski m ataku na brytyjskie posiadłośc i na Dalekim Wschodzie znacznie osłab iono o dd z iały walczące w Afryce przez odebranie im dwóch dywizji piechoty oraz części artylerii i lotnictwa. Stało się tak, pon i eważ dowódca wojsk brytyjskich w Afryce gen. Claude Auchinleck nie sądził, że gen. Rom me! w najb li ższym czasie podejmie dzi ałan i a ofensywne. Jednak niemiecki genera ł nie za mi erza ł czekać na kolejny ruch przeciwnika i sam zaatakowa ł 21 I 1942 r. Ju ż nas tęp n ego dnia zajęto Adżdab ij ę, tyd zień później Bengazi. W tym mi eśc i e w ręce Niemców i Włoch ów wpadły olbrzymie magazyny z zaopatrzeniem gromadzonym przed

4

n astępnym i operacjami . Natarcie wojsk Osi zdo łano zatrzymać dopiero 6 II na umocnieniach pod AI -G h azal ą . Przygotowania do następnej niem ieckiej ofensywy trwały cztery mi es i ące. 26 V gen . Rom me! skierowa ł na pustynię siły Afrika Korps i włoski XX Korpus, obchodząc lini ę obrony. J edn ocześnie od czoła uderzyły włoskie korpusy XXI i X. Natarcie udało s ię tylko częśc i owo. Po rozpoczęciu działań gen. Rom me! musiał wys łać XX Korpus w stronę Bir Hakeim. Mimo zała­ mania s i ę ataku dwóch włoskich dywizji, zmotoryzowanej "Trieste" i pancernej "Ariete': natarcie było kontynuowane. Podczas trwającej trzy tygodnie bitwy 8. Armia zos tała pokonana i zmuszona do odwrotu. 20 VI siły państw Osi zaatakowały Tobruk, a następn ego dnia go zajęły. Wzi ęto 33 tys. jeńców, zdobyto 2 tys. pojazdów i składy z zaopatrzeniem. Posiad ając ten duży port, wojska Osi m ogły kontrolować drogi wodne do Aleksandrii. 22 VI Rom me! zosta ł awansowany do stopnia feldmarsza łka . Natarcie o dd zi a łów Osi zosta ło wznowione 26 VI atakiem na Mersa Matruh. Już n astępnego dnia oddzi ały 8. Armii okrążono, jednak część z nich zdo ła ła przebić s i ę w nocy 29 VI. Powstała sytuacja mogła zakończyć s ię całkowitą klęską tej armii i utratą kontroli nad Ka na łem Sueskim. Potrzebne było tylko jedno uderzenie, ostatnie i decyduj ące, bo na więcej RommeJ nie miał s ił. Cofająca s i ę 8. Armia zdo łała zająć pozycje obronne na li czącej 60 km długości linii mi ędzy EI-Aiamejn na wybrzeżu a depresją EI-Kattara na południu . Dalej pustynny teren był praktyczn ie niedostępny. Brytyjska 8. Arm ia mus i ała utrzym ać s i ę na tej rubieży, ponieważ nie miała dokąd s ię cofać. Oddziały niemieckie i włoskie dotarły do tej linii w nocy 30 VI. Zaczyna ła s i ę pierwsza bitwa pod EI-Aiamej n. Trzeba dodać, że w tym czasie armia niem iecka znajdowała s i ę u szczytu swej potęgi . Na froncie wschodnim jej oddziały parły w kierunku Morza Kaspijskiego i Kaukazu. W planach było zajęci e z obu stron Bliskiego i Środkowe­ go Wschodu.

chodzi o narodowość, armia ta była przekrojem całego imperium. Oprócz brytyjskich składały s i ę na nią o dd ziały z Australii, Nowej Zelandii, Indii i Afryki Południowej. Później włączono do niej Samodzielną Brygadę G recką i dwie Brygady Wolnych Francuzów. Organizacyjnie 8. Armia była podzielona na trzy korpusy: X, XIII i XXX. Dowództwo X Korpusu znajdowa ło się w Syrii . Wyruszyło stamtąd 21 VI i w chwili rozpoczęcia ofensywy Rommla znajdowało się nad Nilem. Póź­ niej X Korpus był przez Bernarda Montgomery'ego wykorzystywany jako ruchomy odwód pancerny złożony z dwóch dywizji pancernych. Dywizję pancerną sta nowiły : brygada pancerna, brygada zmotoryzowana, dwa pułki artylerii polowej i pułk artylerii przeciwpancernej. W skład brygady pancernej wc h odz i ły trzy pułki pancerne i jeden zmotoryzowany. Podczas pierwszej bitwy artyleria była przydzielana poszczególnym brygadom. Od sierpnia 1942 r. podlega ła bezpośred­ nio dowódcy dywizji . Dywizja piechoty skład ała s i ę z trzech brygad po trzy bataliony, pułku rozpoznawczego, batalionu karabinów maszynowych, trzech pułków artylerii polowej i pułku artyleri i przeciwpancernej. Sprzęt pancerny w wi ększości ustęp ował niemieckim odpowiednikom. Brytyjskie czołgi Crusader i Valentine były uzbrojone w armaty kalibru 40 mm, a używane do rozpoznania Stuarty p osiad ały armaty 37 mm . Jedynie amerykańskie śred nie M3, uzbrojone w dwie armaty kalibru 75 i 37 mm , mogły skutecznie walczyć z czołgami przeciwnika, ale miały wysoką syl wetkę i stanowily łatwy cel. Takźe w iększość dzi ał prze-

SIŁYSTRON

Mimo

klęski

pod

AI-Ghazalą

miała przewagę liczeb n ą

8. Armia w ludziach

i sprzęc ie. Utracone oddz iały pochodziły główni e ze św ieżych uzupełnień. Jeśli

Niemiecki c iągnik pólgąs ienicowy Hanomag H k/ 6 SdKfz II , prawdopodobnie z Batferie leichte Feldhaubitze (lOS mm).

STRONY KONFLIKTU

ciwpancernych miała kaliber 40 mm. Czołgi Crusader z armatą 57 mm i nowe armaty przeciwpancerne tego kalibru były dopiero w drodze do Egiptu. Siły brytyjskie dysponowały zdecydowaną przewagą ilościową w powietrzu, choć jakością sprzętu i poziomem wyszkolenia Desert Air Force ustępowały Luftwaffe. Siły Osi zwane Armią Pancerną Afryka (Panzerarmee Afrika) składały się z Niemieckiego Korpusu Afrykańskiego, stanowiącego ich rdzeń, oraz wojsk wło­ skich. W skład Afrika Korps wchodziły 15. i 21. DPanc. oraz 90. D Lek., a od lipca 1942 r. także 164. DLek. Bezpośrednio w walki były zaangażowane dwie włoskie dywizje pancerne, "Ariete" i "Littorio': oraz l Ol. DZmot. "Trieste'~ Tworzyły one włoski XX Korpus. W odwodzie pozostawało jeszcze pięć włoskich dywizji: "Trento: "Sabrata': "Bologna': "Brescia'' i " Pavia'~ Nie przedstawiały one większej wartości bojowej. Każda z niemieckich dywizji pancernych składała się z pułku pancernego i pułku grenadierów pancernych. Włoska dywizja pancerna składała się z pułku pancernego i pułku piechoty zmotoryzowanej. Niemieckie dywizje 90. i 164.liczyły po trzy pułki piechoty zmotoryzowanej. Wło­ skie dywizje zmotoryzowane i piechoty liczyły po dwa pułki. Uzbrojenie niemieckich oddziałów pancernych stanowiły c zołgi średnie PzKpfw III z armatą 50 mm i PzKpfw IV z armatą 75 mm, jednak nowych PzKpfw IV Ausf. F2 z długą armatą było bardzo mało. Jako czołgów rozpoznawczych używano jeszcze lekkich PzKpfw II z działkiem 20 mm i mocno przestarzałych PzKpfw I. Wło si posiadali jedynie czołgi lekkie Ml3/40 i Ml4/4l z armatą 47 mm, które uzbrojeniem i pancerzem ustę­ powały pojazdom brytyjskim. Także włoska broń przeciwpancerna była mało efektywna. Za to Niemcy dyspo-

Porucznik 15. DPanc. Afrika Korps w umundurowaniu tropikalnym, /942 r.

nowali doskonałą artylerią przeciwpancerną, w tym słynnymi działami 88 mm i zdobycznymi radzieckimi kalibru 76,2 mm. Słabą stroną wojsk Osi było zaopatrzenie. Lotnictwo i okręty podwodne aliantów niszczyły większość transportów z zaopatrzeniem. W lipcu dotarło zaledwie 20% wysłanych transportów, a w sierpniu - połowa zapotrzebowania tylko dla DAK. Powodowało to kryzys paliwowy, który ograniczał możliwości bojowe oddziałów pancernych i zmotoryzowanych.

PLANYSTRON Na zorganizowanie rozbudowanej infrastruktury inżynieryjnej stronie brytyjskiej zabrakło czasu i gen. Auchinleck musiał zorganizować obronę ruchomą opartą

na systemie pól minowych i wspieraną przez silną artylerię i lotnictwo. Jedyną stałą pozycją był tak zwany box obronny wokół stacji El-Alamejn, obsadzony przez brygadę piechoty. Reszta oddziałów miała

wykorzystywać ukształtowanie

terenu i obsadzać wzgórza Ruwejsat, Tell e! Eisa, Miteiriya, Alam el-Halfa i Qaret e! Himeimat. Obrona miała dokładnie naślado ­ wać wcześniejsze działania Rommla. W pierwszej linii były rozmieszczone (od północy): l. Brygada południo­ woafrykańskiej l. Dywizji, hinduska 18. Brygada, 6. Brygada nowozelandzkiej 2. Dywizji, 7. Bryg. Zmot. 7. DPanc. i w pobliżu depresji 9. Brygada hinduskiej S. Dywizji. Atak wojsk Osi miał przebiegać na dwóch kierunkach. Między wybrzeżem a wzgórzami Miteiriya miały nacierać włoskie dywizje "Sabrata'' i "Trento" tworzące XXI Korpus, a na prawym skrzydle - niemiecka 90. D Lek. Na południe od tych wzgórz atakowałyby główne siły DAK i XX Korpusu wspomagane przez dywizje "Brescia" i "Pavia'' z X Korpusu. Znacznie bardziej na południe miała nacierać dywizja "Littorid~ Rom me! dysponował błędnymi danymi wywiadu i przypuszczał, że rejon na południe od wzgórz Miteiriya będzie słabiej broniony, a główny wysiłek przeciwnika skupi się w pasie nadmorskim wokół rzekomej twierdzy El-Alamejn. Do rozegrania bitwy Rommel utworzył trzy grupy bojowe. Pierwsza, "Bismarck': złożona z 21. DPanc. i 164. D Lek., miała nacierać w kierunku Aleksandrii. Druga, grupa DAK złożona z 15. DPanc. i 90. D Lek., miała nacierać w kierunku Kairu, przekroczyć Nil i doj ść do Kanału Sueskiego. Trzecią grupę stanowił

włoski

XX Korpus, którego zadaniem było oczyszczenie z resztek wojsk brytyjskich obszaru Wadi Natrun. Wojska Osi liczyły ok. 40 tys. żołnierzy niemieckich i 56 tys. włoskich . Dysponowały one ok. 850 czołgami i 500 samolotami. Broniąca się 8. Armia zaangażowała podczas bitwy 150 tys. ludzi, 1114 czołgów, ponad 1000 dział i 1500 samolotów. Brytyjski kapral6. Królewskiego Pulku Pancernego 7. DPanc. Nosi on charakterystyczny, czarny beret i żółto-czerwone wsuwki na naramienniki swojej jednostki.

5

ENCYKLOPEO!A II WOJNY ŚWIATOWEJ- WIELKIE BITWY

FELDMARSZ. ERWIN JOHANNES EUGEN ROMMEL

B

ył najbardziej

znanym i jednym z najzdolniejszych niemieckich dowódców z lat II wojny 15 XI 1891 r. w Heidenheim pod Ulm. Chociaż był synem nauczyciela, nauka specjalnie go nie pasjonowała. Jako nastolatek interesował się techniką i wspólnie z kolegami zbudował szybowiec. Zdecydował się jednak na służbę wojskową, którą rozpoczął 19 VII 1910 r. jako oficer kandydat. Po trzech miesiącach od rozpoczęcia służby w akademii wojskowej był już kapralem, a po pięciu- sierżantem. W 1916 r. zawarł związek małżeński. Podczas I wojny świa­ towej walczył we Francji, w Rumunii i we Włoszech . W 1915 r. jako porucznik w batalionie górskim wyróżniał się umiejętnym dowodzeniem. W 1917 r. jego oddział zajął szczyt Monte ~ Matajur, biorąc do niewoli 150 oficerów i 9 tys. szeregowców armii włoskiej oraz zdobywa- / / jąc 81 dział. Od tego czasu nie miał dobrego zdania o włoskich żolnierzach. Mimo niskiego stopnia Rommel otrzymał najwyższe odznaczenie - order Pour le Merite. Trzykrotnie ranny, wojnę zakończył w sztabie. Powojnie założył Związek Starych Towarzyszy. Pozostał w armii i do 1933 r. dowodził kompan i ą karabinów maszynowych w Stuttgarcie. Później w Ministerstwie Wojny pełnił funkcję oficera łącznikowego z Hitlerjugend. W 1935 r. był już podpułkownikiem i dowódcą batalionu, a następnie ~·l
Fe/d marsz. Romme/najlepiej czul się, dowodzqc z pierwszej linii, co zresztq było i jest krytyków, twierdzących, że w ten sposób tracił z oczu główne cele własnych operacji, skupiając zbyt dużo uwagi na sprawach drugorzędnych . Na zdjęciu feldmarszałek IV czasie oględzin przyszłego pola bitwy, w tle włoski czołg M 14/ 41. piętnowane przez jego

6

DOWÓDCY

MARSZ. BERNARD LAW MONTGOMERY ył najbardziej

znanym brytyjskim dowódcą z okresu II wojny światowej, chociaż znacznie przewyższała talenty dowódcze. Urodził się 17 XI 1887 r. w Londynie jako czwarte dziecko anglikańskiego duchownego. Został przyjęty do Royal Military Academy w Sandhurst, ale za spowodowanie pożaru szybko go stamtąd usunięto. Ostatecznie w 1908 r. trafił do Royal Warwickshire Regiment i do 1913 r. służył w Indiach. W okresie I wojny światowej walczył na terenie Belgii, gdzie 13 X 1914 r. został ranny. Na front powrócił dopiero na początku 1916 r. jako oficer sztabowy. wojny był oficerem w sztabie generalnym i szefem sztabu 47. Dywizji. Po I wojny światowej dowodził batalionem armii okupacyjnej w Niemczech, ·brał udział w wojnie brytyjsko-irlandzkiej. W 1925 r. miał stopień kapitana z nowym przydziałem został awansowany do stopnia majora. W 1927 r. się. Cztery lata później został dowódcą l. Batalionu Royal Warwickshire Regiment, z którym służył w Palestynie, Iiłdiaćh. · 1937 s. dowódcą 9. Bryg.P. W następnym roku został ~w~sowany-~topnia g11nerała majora i otrzymał dowództwo 8. DP na terenie Palestyny. W tym samym roku zm{rła jego żona. W lipcu 1939 r. został odwołany do metropolii, gdzie otrzymał dowództwo 3. DP. Dywizja Montgomeryego po wybuchu II wojny światowej została wysłana do Belgii jako część brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Podczas dziwnej wojny przygotował swoją dywizję do działań odwrotowych, co bardzo przydało się po niemieckiej inwazji. Umiejętnie kierował obroną Dunkierki i ewakuacją 330 tys. żołnierzy. W tym czasie został dowódcą II Korpusu. W lipcu 1940 r. awansowano go do stopnia generała porucznika i objął dowództwo V Korpusu. W kwietniu 1941 r. został dowódcą XII Korpusu, a w grudniu - Południowo- Wschodniego Dowództwa Armii Południowo-Wschodniej . W sierpniu 1942 r. Winston Churchill mianował Montgomeryego dowódcą 8. Armii. Przed decydującą rozgrywką z Afrika Korps generał starannie przygotował swoje oddziały, ale podczas samej bitwy pod El-Alamejn nie zabłysnął niczym specjalnym. Choć bitwę wygrał, to był obwiniany o zbyt wysokie straty. Po bitwie otrzymał tytuł szlachecki i awans do stopnia pełnego generała (generała broni). Dowódcą 8. Armii był do 31 XII 1943 r., czyli na jej czele brał udział w zakończeniu kampanii afrykańskiej, l ądowaniu na Sycylii i we Włoszech. Podczas tych operacji działał w miarę sprawnie, chociaż nie mógł znieść rywalizacji ze zdolniejszym od niego Georgeem Pattonem. Odwołany do Wielkiej Brytanii, objął dowództwo 21. GA, czyli stał się dowódcą alianckich wojsk lądowych przeznaczonych do operacji "Overlord': Podczas walk w Normandii dowodzone przez niego oddziały brytyjskie ugrzęzły pod Caen, co opóźniło pokonanie Niemców we Francji. Po tej kampanii gen. Dwight Druga bitwa pod El-Alamejn była nie Eisenhower pozostawił mu jedynie tylko począ tkiem błyskotliwej kariery dowództwo wojsk brytyjskich i kanadość przeciętn ego dowódcy, jakim był dyjskich. Następnie Montgomery był marsz. Bernard Montgom ery, oznaczała autorem operacji "Market Garden'; któ- także zapowiedź końca niemieckiej obecności w Afryce Północnej. ra zakończyła się klęską aliantów. Nie popisał się także podczas niemieckiej kontrofensywy w Ardenach. Wojska brytyjskie działały opieszale, co uniemożliwiło Amerykanom całkowite rozbicie napastnika. W ostatnich tygodniach wojny 21. GA 24 III sforsowała Ren i w kwietniu uniemożliwiła Armii Czerwonej zajęcie Danii. Po wojnie w latach 1946-1948 Montgomery był szefem Imperialnego Sztabu Generalnego. Później działał w organach dowódczych NATO. Zmarł 24 III 1976 r. w swoim domu w Alton.

B jego

sława

Zdjęcie

wykonane w czasie powitania brytyjskiego premiera Winstana Churchilla, który odwiedził Afrykę Północnq w sierpniu 1942 r. - obok niego Montgomery jeszcze w stopniu generała porucznika.

7

PRZEBIEG WALK lan działania przygotowany w sztabie Ar mii Pancernej Afryka przez p ł k. Fritza Bayerleina powtarzał wcześ ni ej stosowa ne schematy, a na te przeciwnik był już przygotowa ny. Dodatkowo brak rozezna nia w faktycz nym rozmieszczeniu si ł 8. Ar mii spowodowa ł niewła ściwe ro z ło że nie s ił. Ude rzeni e DAK wzd łu ż wzgórz Miteiriya miał o pr zec iąć 8. Arm i ę i doprowadzić do ok rążen i a w i ększośc i jej s ił pod El-A lamejn. Rommel s p o d ziewa ł s i ę w tym rejonie brytyjskiego X Korpusu , który w tym czasie nad ilem uzup e ł ­ niał stan. ju ż sa m początek ataku był dla wojsk Osi ni efortunny Rommel, chcąc utr zymać tempo ofensywy, zam i e r za ł w nocy z 30 V l na l VII rozwi n ąć swoje odd z iały i ud erzyć o św icie. jed nak tej nocy wystąpi ł a silna burza piaskowa, która pogmatwała niemieckie plany. 2 1. DPanc. zg ubił a trasę przemarszu

P

Pozycje brytyjskiej artylerii na pusty11i -rozpoczyna się nocny ostrzałniemieckich stm zowisk.

8

i wym i esza ł a s i ę z kolumnami 15. DPanc. Powsta ły bałagan wyko rzystało brytyjskie lotnictwo i zbom b a rd owa ło s tłoczone oddziały. Także

90. D Lek. w tumanach kurw zg ubił a kierunek natarcia i za miast o b ej ść El-Alam ejn od południa, zaa takowa ł a je od zachodu i u grzęzł a na silnej obronie. Bardziej na południe czo ł owe oddz i a ły DAK na t knę ły się na hindu s ką 18. Bryg.P ro z l okowa n ą w Deir el Shein i bl okuj ącą drogę mi ędzy wzgó rza mi Miteiriya i Ruwej sat. Hindusi w zasa -

dzie zna l eź li się na straconej pozycj i. Z trzech bata li onów brygady tylko jeden bra ł wcześ ni ej udział w wa lkach. Te ren nie pozwalał na wykona ni e umoc ni ellpo lowych i żo łni erze mu sieli og ra ni czyć s i ę do indywidualnych okopów. Przydzielona artyleria s kładała s ię z resztek trzech róż nych oddziałów pozbawionych amu nicj i i ł ącz n ośc i . Pola minowe i zapory przed stanowiskami brygady by ły s ł a b o rozb udowa ne. Wsparcie pancerne s tanowiły trzy czo ł ­ gi pi echoty Matilda II , dobrze opa nce-

PRZEBI EG WALK

rzo ne, lecz uzb rojo ne w ar m atę 40 mm i s łab o s prawuj ące się w skalistym tereni e. Mimo tego brygada utrzymała s i ę przez kilka go d zin. Niemc y roz p oczę li natarcie od przygotowani a ar tyleryjskiego o go dz. 9:00. Dopiero oko ł o god z. 13:00 d wa n aśc i e ni emi eckich czołgów z doła ło pr zej ść przez pole min owe i be z po ś re dni o zaa tako wać obronę . Niemi eckim od d z i a ło m udało s i ę z łamać opó r Hindusów i zająć Deir el Shein o koło godz. 16:00, trw a ł o to jedn ak wys ta rc zają co dłu go, że by pokrzyżować plany przeciw nika . Natarcie l. DPanc. , m ającej wesprzeć 18. Bryg.P, zos t a ł o znaczni e opóź ni one przez brak pali wa, a doda tkowo 4. Bryg. Panc. trafiła na lot ne piask i i mu s i a ł a s i ę zatrzym ać. Brytyjskie czo łgi ruszyły dopiero o go dz. 16:30. 22 . Bryg. Panc. za cenę 18 z 55 posiadanych pojazdów wk rótce odb ił a Deir el Shein i późnym p o p o łu ­ dniem od rzu c iła N iemców na zachód. Nato mi as t 90. D Lek. ni e d ość, że ni e m og ła wyko n ać zadania, to jeszcze zos t a ła wystaw iona na kontratak południowoafrykaóskiej l. DP wspa rty bardzo silnym ogni em artylerii. Spowo d owa ło to niemal pani cz ny odwrót częśc i o dd z i a łów dywizj i, powstrzymany dopiero przez inte rwe niują cego osobiś ­ cie Rommla. W tym cały m za miesza niu okaza ło s i ę, że stosunkowo najl epiej wypadli Włosi , którzy na swoich odcinkach o dni eś li pew ne sukcesy. Dla unikni ęc i a ni epotrzebnyc h st rat brytyjskie dowództwo wycofa ło wieczorem nowozeland zką 6. Bryg.P o d cię t ą od reszty 8. Armii. Za cenę utraty 18. Brygady zatrzy mano natarcie wojsk Osi. W planach na n as t ę pn y dzieó ge n. Claude Auchinleck przew id ywa ł, że ge n. C harles Norr ie z XXX Ko rpuse m będzie powstrzymywa ł na północ y wojska Rom m la, a ge n. W illiam Gott z XIII Korpusem po obu stronach wzgó rz Ru wejsat ud erzy na prawe sk r zydło przeciwnika. jednocześnie d la uproszcze ni a linii obrony mi a ły zos t ać opuszczo ne pozycje wokół El-Kattara i aqb abu Dweis. Następ n ego dnia, czyli 2 VII, obie strony pl a n owały d z i a ła nia ofensywne, których rozpoczęc i e zb i egło s i ę w czasie. 90. D Lek. ponownie zaatakował a pozycje p o łudni owoafryka ó skiej l. DP i znów trafi ła pod silny ogieó artylerii i zos t a ł a zbombardowana przez samoloty, co zatrzyma ło natarc ie. Na po łudniowym

Obsługa

niemieckiej arma ty l 7 cm Kanone 18 w czasie wa lk na Pustyni Zachodniej.

odcinku d osz ł o wzdłu ż wzgórz Ruwejsat do starcia między oddz i a ła mi pance rnymi DAK i l. DPanc. Z 15. DPanc. walczyła brytyjska 4. Bryg. Panc., a z 21. DPanc. - 22. Bryg. Panc. Brytyjczyków wspi e rała przy tym artyleri a przeciwpancerna. W tr wającyc h do wieczora starciach l. DPanc. ut rzy m a ła swoje pozycje, niszcząc co najmniej 11 ni emieckich czo łgów, co z redukowa ło ich stan po stron ie DAK do 26. Brytyjczycy byli w znacznie lepszej sytuacj i, ponieważ 4. Bryg. Panc. miała jeszcze 63 czo łg i , a 22. Bryg. Panc. - 56. Za p ow i e d z i ą na s tę pnego dnia były nocn e na loty na pozycje wojsk Osi. Być mo że zd ete rminowa ły one Rom m la do wzmożenia wys iłków w ciągu na s tęp ­ nego dni a. N iemiecki dowódca wied z iał, że jego oddzia ły są wyczerpane i wkrótce ni e b ę d ą m ogły atakować.

N iestety, błę dni e zakł a d a ł, że przeciwnik jest w jeszcze gorszym sta ni e i w każdej chwili jego ob rona m oże s i ę za ła ma ć. Nie wiedział też, że d z i ę ki z łamaniu szyfru Eni gmy (ULTRA) ni ep rzyjaciel od dawna przechwytuje jego rozkazy. W takiej sytuacj i rano 3 VII gen. Auch inl eck pr zes un ą ł l. DPanc. bard ziej na p ó łnoc , na wzgórza Ruwejsat. jedn ocześ nie na t ę d yw i zj ę ruszyły ni emi ecki e o dd z i a ły pancerne. Po 90 minutach natarcie N iemców za łama ło s i ę przy du życ h stratach. C h oc i aż brytyjski dowódca za mierza ł ko ntratakować na ca ły m fronci e bez wdawania s i ę w przew l e kłe wa lki, rzeczywistość nieco s kor ygowa ła jego plany. a południu w łoska 132. DPanc. "Ari ete" ud e r zy ła na flankę poruszają cego s i ę w kierunku Dei r el Shein

9

ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOW EJ - WI ELKI E BITWY

du żą ska l ę,

nie świa dczyło to jednak zaprzestaniu d z i a ła ń. ju ż 4 V II Brytyjczycy rozpoczęli akcje zaczep ne, jednak próby p rzeła ­ m ani a niemieckich linii przez brygady pancerne zos tały powstrzym ane przez a r ty l e ri ę i miny. Na p o łudniu nowozeland zka 2. DP rozp oczę ła nac isk na pozycje włos ki e. Uzyskano tylko niewielkie zdobycze terytori alne, g łów ni e wypi e rając przeciwni ka z pewnej częśc i wzgórz Ruwejsat. Podobnie wyg l ą d a ła sytuacja w ciągu kilku n as tęp nyc h d n i, ki edy d oc h o d z ił o do d robnych s t a rć. W tym czas ie Rom m el n ab ra ł przekonani a, że ge n. Auchinleck wzm acnia swoje siły na p ó łn ocy i zapl a n owa ł na 9 VII natarcie m ające pr zej ąć ko ntro l ę nad El-Kattara. Nas tę pni e za mi e r za ł ud e r zyć na Xlll Ko rpus. D z i ę ki przechwyceniu i rozszyfro waniu depesz brytyjskie dowództwo było doskonale zorientowa ne w planach Niem ców i gen. Auchinl eck posta n ow ił na p ó łn ocy u de rzyć p ierwszy. Nowy dowód ca XXX Korpusu gen. Wi ll ia m Ram sden mi a ł zaj ąć Tell el E isa i Tell el Makh Kh ad p o łożo n e na wy b rzeż u , co częśc i owo o d c i ę ł oby drog i zaopatrzeni a wojsk Os i. O ba te pun kty były obsad zone przez o dd zi a ły włosk i e , niezbyt gotowe do obrony. W natarciu mi a ła b rać ud z i a ł dywizja p o łudni owoafr y ka ń ­ ska i n owo p rzybyła australijska 9. D P. Za kła d a n o, że powod zenie planowa nego na 10 VII ataku doprowadzi do przejęc i a jedn ocześ nie ko ntroli n ad wzgórzam i Miteiriya i D eir e! Sh ein. Osło n ę mi ał za p ew ni ać XIII Korpus gen. Gotta. o

Sytuacja niezwykle rzadko spotykana na fo tografiach - moment rozbicia się o ziemię zestrzelonego niemieckiego sa molotu tran sportowego ]unkers ]u 52, p rze wożqcego zaopatrzenie dla niemieckich wojsk w Afryce.

Xlll Korpusu. O d powi ed ź Nowozelandczyków b ył a zd ecyd owan a i W łos i musieli s i ę cofn ąć, tracąc 350 j e ń ców i 44 d z i a ła. W sumi e gen. Auch inleckow i ud a ło s i ę z mu s i ć przec iw ni ka do utrzymywa ni a w go towośc i do odparcia ataku od wodów p rzeznaczonych pierwotnie do d z i a ła ń ofensywnych. Wojska O si mu s i a ły przej ść do obrony. Ata kowane przez ca ły dzieJ'1 przez lotnictwo, mu s i ały s i ę przegrup ować. Wyczerpane o dd ziały 90. O Lek. i obu dywizji pa ncernych o raz w łoski XX Korpus przes un ię­ to d o drugiej linii. Na pie r wszą wysuni ę­ to dwa włos ki e korpusy: X i XXJ. Żadn a ze stron nie była zd olna do operacji na

zu pe łn ym

Rommel był jed na k szybszy i 9 V II w kierunku opuszczonych pozycj i pod El-Kattara ruszyły n iemi ecka 21. DPa nc. oraz włoska 133. D Panc. "Littorio': Mimo że wiedziano o tym ruchu , d z iała ni a Romml a w p e łni s i ę pow i o d ły i za kończy ły zdobycza m i terytor ialnymi. je dn ocześ ni e do akcji weszł a 90. OLek. Dywizje gen. Ram sdena ruszyły zgodn ie z planem o św i c i e lO V II , wspierane silnym ogniem artylerii i os ła ni a n e przez czo łg i . Wło s i zostali kompletnie zaskoczeni i w c i ąg u kilku god zi n dywizja "Sabrata" pr ze s ta ł a is tni eć, a ze 102. DZmot. "Trento" niewiele p ozos t a ł o . Po łudni owi Afryka ń czycy o ko ło godz. 10:00 zaję li Tell el Ma kh Khad . W tym sam ym czasie Australij czycy byli zaj ęc i oczyszczaniem wybrzeża i atakowali Tell el Eisa. Przy okazji Australij czycy pozbaw ili Ro m m la stacj i n asłu ch owej ś l ed zącej b rytyjską ko munikacj ę ra di ową.

W obliczu takiego zag rożen i a n ie mi ecki dowódca za tr zym a ł dz i a ła ni a pod El- Kattara i skie rowa ł s i ę na pó łn oc, o rga ni zuj ąc po drod ze gr u p ę interwen cyjną z ł ożo n ą z od d z i a łów 15. DPa nc. Dzielny niemi ecki fe ldm a rs za ł ek, który zawsze by ł blisko pierwszej linii, u s ił o­ wa ł w ten sposób zapobiec katastrofi e. Przeciwko Australij czyko m sk i erowa ł t a kże 164. D Lek. Podejmowa ne w c i ągu kilku dn i kontrataki ni e przywróc i ły poprzedniego p o łoże ni a na odcin ku dywizj i australijskiej . Nato miast sytuację o dd z i ałów n iemieckich ura towa ła błę d ­ n a interpretacja rozkazów przekazywanych dywizji południ owoafryka ń skiej , Stanowiska włoskiej piechoty wykopane w skalisty m gruncie pustyni.

lO

PRZEBIEG WALK

która tylko z tego powodu o pu śc iła Tell el Ma kh Khad. Przeprowadzo ne 12 i 13 VII próby od rzucenia Australijczyków nie przy ni osły skutku. W nocy z 14 na 15 VII ge n. Auchinleck p o dj ą ł p ró b ę pr zeła m a ni a linii przec iwnika w rejonie wzgó rz Ruwejsat. jednocześ n ie ud erzy ły hinduska 5. Dyw izja i nowozelandzka 2. Dywizja. Atak ws pi e ra ły czo łg i l. DPanc., a pole wa lki ośw i e tl a ły fla ry zrzucane z sa molotów. Pozycje w ł os ki e były atakowa ne przez samoloty myś li wsko -b o mb owe RAF- u. Przeciwnikiem obu ko rpusów były dywizje "Brescia" i "Pavia': któ rych pozycji bro ni ły rozl egłe pola minowe. Z nacznie s p owo lniły o ne tempo natarc ia. Do datkowo na d yw i zj ę n owoze l a nd zką z fl an ki ud erzył 8. ppanc. 15. DPanc., co skoń­ czyło s i ę utra t ą 350 żo łni e r zy wz i ętyc h do n iewoli. Brytyjski nac isk był powolny, ale w efekcie skuteczny. Do p o łudni a 15 VII obie w ł os ki e dyw izje zos ta ły wyparte z ich pozycji na wzgó rzach. Na ri pos tę Rommla nie trzeba było dłu go czekać. O dd z i a ły rozpoznawcze jego dywizji pancernych prze prowa d z i ły ś mi ały rajd wzdłu ż wzgórz Ruwejsat, za ko ń czo ny otoczeniem i wzi ęc i e m do niewoli sztabu nowozelandzkiej 4. Bryg.P Czo łg i l. DPanc. nie wesz ły do akcj i, po ni eważ czekały na dogodny moment (!), który nigdy nie n astąpił, a Nowozeland czycy musieli s i ę co fn ąć. W tym czasie ws p ó łpraca mi ęd zy pi ec h o tą a czo łg i ­ stami była fatalna. Mimo tego 8. Armi i ud a ło s ię utr zy m ać część wzgórz. P ró b ę od zyskania utraconej częśc i wzgórz odd zia ły Rom m la, wsparte czołga mi , p o dj ę ły w nocy z 15 na 16 VII. Tr waj ące dwa dni ataki na pozycje hinduskiej 5. Dywizj i b ro ni ącej pun ktu 64 nie p owi odły się. Po drugiej stronie australijski atak w kierunku wzgórz Miteiriya przy niós ł tylko niewielkie zmiany i przez dwa dni sytuacja pra ktycznie s i ę nie zmi e niła. W tym czasie bardzo aktywne było alianckie lotnictwo, intensywnie ws pi e raj ące wojska l ądowe. Naj w i ększy sukces Desert Air Force sta n ow iło zbom bardowanie skła d ów w Mersa Matruh i pozbawienie Rommla 2200 t zaopat rzenia i 227 tys. l paliwa. Gen. Auchinleck za mi e r za ł przeprowad z i ć kolejny ko ntratak. W ramach p rzygotowaó do tej akcj i 18 VII z czo ł ­ gów lekkich i samochodów pance rnych 7. DPanc. zos t a ła zorga nizowana

depresja EI-Kattara

pierwsze ataki sprzymierzonych

jednostki pancerne

linia "Oxalic"

wyżyny

Plan ataku brytyjskiego, druga bit wa pod EI-Aiamejn, sytuacja na dzieli 14 IX / 9421:

specjalna grupa bojowa, któ ra mi a ł a d o ko n ać głę b o ki ego rajdu przez pustyni ę i zaata kować z fl anki pozycje Armii Pance rnej Afr yka. D z i a ła ni a 8. Armii roz p oczęły s i ę 2 1 VII ataki em hindu ski ej 5. Dywizji wzdłu ż wzgó rz Ruwejsat w kierunku De ir el Shein oraz nowozelandzkiej 2. Dywizji na zach o dni ą część tych wzgórz i w kierun ku depresj i El Mireir. Na lini i ataku Hindusów z n ajd owa ła s i ę włos ka 27. DP "Brescia", a przeciwni kiem Nowozelandczyków

była ni emi ecka 21. DPanc. Atak obu dywizji ali anckich p ows tr zy m ywa ły głów­ ni e ni emieckie 5. i 8. ppanc. S p óź ni o n e wsparcie ze strony brytyjsk ich czo łgów zos t a ło uda remnio ne przez dosko nale zo rga ni zowa n ą o bro n ę przeciwpance rn ą . W n as tę p s tw i e tego w c i ąg u dnia zni szczeniu ul eg ły 132 brytyjskie czo łg i , podczas gdy przeciwni k s trac ił tylko 3. Nastę p nej doby próbowa ła jeszcze ata kować 5. Dywizja, ale jej d z i a ła ­ ni a zos tały powstrzymane.

11

ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - WIELKI E BITWY

BITWA POD ALAM EL-HALFA

Alianci ...,. operacja .,Lightfoot"

Państwa ~

operacja .,Supercharge" ~

•

•

Osi piechota

"""""""'zachodni kraniec brytyjskich jednostki pancerne pól minowych rzeczywiste ruchy wojsk

Przebieg drugiej bitwy pod E/-A iamej r1, 23 X - 4 XI 1942 r. Ostat n ią pr óbą przerwan ia linii wojsk Osi były starc ia o d stro ny wybrzeża podjęte 26 VII przez austra lijską 9. Dyw i zję i południowoafrykańską l. Dyw i zję z rejo nu wzgórz Mi teiriya. Piechota z d o ł a ł a wyko n ać pr z ejśc i a w polach min owyc h i za mi erza ł a rozpocząć natarcie, ale ni e doczeka ła się wsparc ia czo łgów. Kiedy te wreszcie n adesz ł y n astęp n ego dnia, atak by ł

12

już ni e m oż li wy.

Obie stro ny były wycze rp ane i ni ezdoln e do dal szych dz i a ła i1 ofensywnych . 8. Arm ia pr zeszła do obrony. Pierwsza bit wa po d El-A iamejn b yła zako óczo na. Zwycięs tw o odn i osła 8. Ar mi a, która u niemożliwiła marsz wojsk Osi w g łą b Eg iptu . Ali anci stra ci li 13 250 lu dz i (zabitych , rannych i zagi nionych), a wojska Osi -od 15 do 20 tys. i 7 tys. jei1ców.

Cisza na froncie trwała ponad miesiąc, ale feldmarsz. Rommel nie byłby so bą, gdyby tkwił tam bezczynnie. Po u z up eł­ nieniu - na ile to było mo żliwe- sta nu il ośc i owego w ludziach i sprzęc i e przygo tował nowy plan. Na północny m odcinku fro ntu rozmieści ł wzmocnione niemieckimi oddz i a ła mi dwa włoskie korpusy: X i XXI. Miały one pozorować d z i a ła ni a ofensywne. Do tych korpusów przydzielono włoską dywi zj ę spadoc h ro n ową "Folgore" i ni emiecką 288. Brygadę Spadoc hro n ową (Bryg. Spad.). Właściwe ugrupowanie ofensywne rozmieszczone na południu mi a ło dokonać głębokiego m anewru oskrzydl ającego i wyj ść na tyły 8. Armii. Na lewym skrzydle tego ugrupowania znal azła s i ę 90. OLek. u z upełniona oddziała mi włoskimi. W centrum z najdowa ł s i ę włoski XX Korpus złożony z dwóch dywizji pancernych: "Ariete" i "Litto rio': oraz lO l. DZ mot. "Tri este'~ Prawe skrzydło, któremu wyznaczono decydującą rol ę, skła dało się z 15. i 21. DPanc. jeszcze bard ziej na południe - jako ubezpieczenie- rozmieszczono pancerne od d z i ały rozpoznawcze. Niemiecka ofensywa miała s i ę rozpocząć 30 VIII o godz. 23:00. Po stronie brytyjskiej w sektorze p ó łnocny m znajdowa ła się australijska 9. DP z XXX Korpusu. Na południe od niej stacjo n owa ła południowoa fr y ­ kań ska l. DP i dalej, na zachodniej częśc i wzgórz Ruwej sat, hinduska S. DP. Wszystkie trzy dywizje mi ały bro ni ć d os tępu do El-Aiamejn. Rezerwę stanowiła 23. Bryg. Panc. Z n ajduj ący się na południe od tych wzgórz XIII Korpus gen. Briana Horrocksa składał s i ę z nowozelandzkiej 2. DP i 7. DPanc. Ruchomym odwodem korpusu była l. DPanc. W tym czasie zaszły powa żn e zmiany na stanowiskach. Gen. Auchinleck zos tał odwołany ze stanowiska dowódcy 8. Armii i wojsk brytyjskich na Bliskim Wschodzie. Dru gą z tych funkcji objął gen. Harold Alexander. Dowódcą 8. Armii 11 VIII zos tał gen. Bernard Montgomery. Pierwotnie funkcj ę tę Churchill przew id z iał dla gen. Gotta, ale zg in ą ł on w katastrofie lotniczej. Nowe dowództwo brytyjskie ła two rozszyfrowało najbli ższe za mi ary fe l dmarsza łka, był

PRZEBIEG WALK

Brytyjska pólciężarówka z zamontowaną na skrzyni armatą przeciwpan cerną w akcji. Oddziały przeciwpancerne tego rodzaju okazały się w warunkach pustynnych skutecznynz środkiem szybkiego zwalczan ia wypadów pojazdów pancernych nieprzyjaciela. to bowiem jedyny możliwy wariant przy ówczes nym rozmieszczeniu wojsk. Gen. Montgomery, ni ezadowolony z rozmieszcze ni a oddziałów 8. Armii, bezzw łocz ni e skierowa ł na n ajs łab szy odcinek w rejonie Alam el-Halfa 44. DP gen. Ivora Hughesa oraz 22. i 23. Bryg. Panc. Zami arem nowego dowódcy 8. Arm ii było stworzenie obrony na tyle silnej, by przy próbach jej pokonania wycze rp ały s ię s iły i możliwo śc i przeciwnika. Dopiero po maksymalnym os łab i e niu Armii Pancernej Afryka miały być podjęte d z i a ł a ni a ofensywne. Montgomery zamierza ł w maksymalnym stopniu unikać strat w broni pancern ej powodo wanych przez niem ieckie pułapki przec iwpancerne i przeznaczył większość ze swych 712 czo łgów (w tym 164 ś re dn i e M3) do

Brytyjscy saperzy oczyszczają pole minowe, wykorzystując najnowszy sprzęt, opracowany przez dwóch polskich oficerów - por. józefa Koseckiego i por. A11drzeja Garbosi a. Dz ięki otrzymaniu 500 sztuk nowych wykrywaczy Brytyjczykom udało się zneutra lizowa ć większość niemieckic/z pól minowych pod EI-A iaznejn.

wsparcia obro ny z przygotowanych dla ni ch o ko pów. Tylko w s przyjają ­ cych okolicznościach miały one brać ud z i ał w kontratakach. Druga stro na także reko nstru owa ła swoje oddziały pan ce rne, które w ko ńcu sierpnia by ły wyposażo ne w 200 czo łgów niemieckich i 243 włoskie. Niemieckie dywizje pancerne dysponowały 26 czo łga mi PzKpfw IV F2 z dłu gą armatą 75 mm , lO starszymi PzKpfw IV z krótką armatą 75 mm , 71 PzKpfw JIJ) z dłu gą armatą 50 mm i 93 PzKpfw JIJ ze s ta rą armatą 50 mm. Dodatkowo Niemcy pos iadali 29 czo łgów lekkich. W łos i dysponowa li wyłącz ni e czo łgami Ml3/40 z a rmatą 47 mm , które okreś l a l i jako ś redni e, choć były raczej lekkie. Dodatkowo włoskie o dd z iały pancerne miały w swoim wyposażeniu 38 małych czołgów określanych jako lekkie. Oprócz rzeczyw istych przygo towań do obrony Brytyjczycy postano wili przeprowadzić opera cję dezin formującą przeciwnika i wciągnąć go w szereg zasadzek. W tym celu spreparowali mapy pokazuj ące fałszywą s ieć dróg, rozmieszczenia pól minowych i ruchomych piasków w jednym z sektorów. Nas tępnie plany te podrzuco no przeciwnikowi w taki sposób, by nie wzbudzić p o d ej rze ń co do ich autentyczności. Po d s tęp ten w p e łni s i ę udał. Rommel, który chyba po raz pierwszy miał wątpli wośc i , czy atak przyniesie sukces, prowa d z ił wy-

śc i g z czasem . W ie d zi a ł , że transporty uzbroj eni a i zaopatrzenia nap ływają ce do Egiptu będą we wrześniu kierowa ne na front, i chciał ud erzyć, za nim straci ostatnią sza n sę na odniesienie sukcesu. Po czątkowo za m i e rza ł ru szyć 26 VIII podczas pełni księżyca, lecz powstrzymały go problemy z zaopatrzeniem. N i ezbędn e w początkowej fazie operacji 1500 t paliwa d ostarczyły sa moloty transportowe. j ed n ocześ ni e zapowiadano na 30 VIII dostawę paliwa drogą m o rs ką, do portów w Bengazi i Trypolisie. Działania boj owe Romm eJ rozpoczął no cą 30 VJIJ , c hc i a ł bowiem przy św i e tl e księżyca pokonać brytyjskie pola minowe i o św i c i e ru szyć do natarcia. jako pierwsze szły obie niemieckie dywizje pance rne. Za nimi p o dą ża ł włoski XX Korpus. Z tyłu na lewym skrzydle z n ajdowa ła s i ę 90. DLek. , ubezpieczana przez włos ki X Korpus. W pierwotnym za łoże niu gru pa uderzeniowa mi a ła w c i ągu pierwszej doby przebyć 45 km , om ijając brytyjskie pola minowe, i zrobi ć zwrot na pó ł n oc w kierunku morza. O godz. 2:00 31 VIII czo ło ­ we odd ziały niemieckie wj ec h ały na pola minowe. Wkrótce odezwa ła s i ę na du żą s ka l ę artyleria 8. Armii , a o św i c ie do akcji weszło lotn ictwo Deser! Air Force. już w pierwszych godzinach walki Rommel strac ił dwóch swoich dowódców: ge n. Georg von Bismarck zgin ą ł w zniszczonym przez minę po-

Oficer 90. DLek. Afrika Korps. Żo łnierz nosi na sobie płaszcz- choć w ciągu dnia temperatura na pustyni mogla s ięgać nawet 45°C, w nocy spada /a do zaledwie kilku stoprzi.

13

ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ- WIELKIE BITWY

je ździe,

a gen. Walther Nehring zos tał ranny podczas ataku samolotów. Z planowanego 45-kilometrowego skoku zrobił się !S-kilometrowy marsz. W takiej sytuacji kontynuowanie ruchu w planowanym kierunku groziło wyn iszczeniem grupy uderzeniowej przed w łaściwą bitwą. Rommel zd ecydował s ię więc na wcześn i ejszy zwrot w kierunku północ ­ nym wprost na wzgórza Alam el-Halfa. W ten sposób umożliwił 7. i lO. DPanc. atak na jego flanki. Oddziały niemieckie s kierowa ły s ię w st ronę wzgórza 132, c iężko

a włoskie na wzgórze 102 z zamiarem przej śc ia przez nie. Po ominięc iu od wschodu wzgórz Ruwejsat wojska Osi mia.ły opa n ować drogę wzdłuż wybrzeża .

Na podej śc iu do wzgórz Alam el-Halfa odd z iały Osi napotkały zmasowany ogień artylerii 44. DP i XIII Korpusu (razem 64 baterie z ok. 300 działami). Oprócz tego do przeciwnika strzel ało ok. 300 okopanych czołgów. Obydwa ataki, niemiecki i włoski, załamały s i ę i około godz. 13:00 rozpoc zą ł s i ę odwrót. Także d z iałania 90. OLek. zostały powstrzymane przez Nowozelandczyków koło Deir el Munassib, a dowódca tej dywi zji gen . Ulrich Kleeman n zosta ł ciężko ranny podczas ataku samolotów. Następnie niemiecka dywi zja dos tała się pod ogiei1 23 . Bryg. Panc., która zaj ę ła pozycje mi ędzy dywi zją nowozelandzką a 22. Bryg. Panc. Oddziały wojsk Osi zos tały zatrzymane na pustynnych piaskach i zm uszone do spędzenia nocy w otwartej przestrze ni, wystawione na ataki lotnictwa. Dodatkowo zaczę ło im brakowa ć paliwa i amunicj i. Z szumnie zapowiadanych dostaw dro gą mors ką 2600 t zos tało zatopionych przez lotnictwo i okręty aliantów, 1500 t pozo sta ło w portach Włoch , a jedynie 900 t dotarło do Libii. Następnego dnia 15. DPanc. próbowała zaa takować wschodnią flankę

Niemiecki czo łg PzKpfw IV uzbrojony w dlugolufowq arma tę katibm 75 mm oczekuje 11a natarcie brytyjskie.

22. Bryg. Panc. Próbę tę udare mniła 8. Bryg. Panc., która przeszła przez wzgórze 87 i zaa t a kowała Niemców.

Głównodowodzący

wojsk rziemieckich w Afryce Pólnocnej,feldmarsz. Erwin Rom me/.

D z iałani a obu stron wkrótce zos t a ły zatrzy mane przez s iln ą obronę przeciwpancerną. Także włoski e dywi zje na lewym skrzydl e z trudem forsowały pola minowe pod c i ągłym ogniem Nowozelandczyków. Dywizje pancerne praktycznie zostały zastopowane, jedynie dywi zja "Trieste" poc zy niła niewielkie po s tępy. Na północ y także 90. OLek. nie u czy niła widocznych p os tę p ów. Przed zmierzchem Rommel za r zą d z ił przygotowanie pozycji obronnych. Po drugiej stronie frontu Montgomery zaczą ł wz ma c nia ć obronę . Przes un ął XXX Korpu s bli żej front u, a południowoafryka ń ską 2. Brygadę- na południ e, tak że zajęła pozycje na pół­ noc od wzgó rz. Hinduską S. Br yga dę ze wzgó rz Ruwejsat wys łał w rejon nowozelandzkiej 2. Dywizji i podporzą dkował ją jej dowódcy, gen. Bernardowi Freybergowi. Na wschodnim końcu wzgórz Alam el -Halfa umie śc ił 151. Br yga d ę z 50. DP. Odd z iały Osi zos tały zablokowane, a od południa zaczę ła im zag ra żać 7. DPanc. Do lotnictwa Desert Air Force dołąc zyły amerykai1skie bombowce Mitchell z USA AF, które ju ż l IX wykonały 111 lotów bojowych. B y ły one

Niemieckie bombowce nurkujące ]unkers fu 878-2 w czasie lotu ku pozycjom brytyjskim.

14

PRZEBIEG WALK

aktywne także najbli ższej nocy, zrzuciły na pozycje przeciwnika bomby o masie 1800 kg, co zapewne dało stosowny efekt psychologiczny. Samoloty RAF-u l IX wykonały 372loty bojowe. Po zatrzymaniu przeciwnika ju ż l IX na niektórych odcinkach 8. Armia przeprowad z iła działania zaczepne. Nowozelandzka 2. Dywizja, wzmocniona hindu ską S. Brygadą, szykowała atak na południe przez Ala m Nayil w kierunku Qaret el Himeimat. Na północy australijska 9. Dywizja na zachód od Tell el Eisa zaatakowała niemiecką 164. OLek. i wzięła 140 jeńców. Większą akcję zamierzała przeprowadzić 8. Armia w nocy z 3 na 4 IX. O godz. 23:00 ruszyła nowozelandzka 6. Brygada, zaraz za nią 132. Brygada i potem nowozelandzka S. Brygada. jednak ich działania zostały zatrzymane przez silny ogień karabinów maszynowych i moźd z ierzy. Opór oddziałów Osi był skuteczny i przekreś lił plan ich okrążenia. Po połu­ dniu 4 IX oddziały niemieckie i włoskie przeprowadziły kontratak przeciw 2. Dywizji. Podobną akcję powtórzyły po kilku godzinach. Działania te zostały zastopowane przez lotnictwo i artylerię, ale zmusiły dywi zję gen. Freyberga do cofnięcia się na poprzednie pozycje. Następnego dnia odwrót na pozycje wyjściowe rozpoczę ły wojska Osi. Bilans tej kilkudniowej bitwy był korzystny dl a 8. Armii. Ostatnia ofensywa Rommla zako ńczyła się fiaskiem . Okazało s i ę, że umiejętni e rozmieszczone pola minowe i artyleria przeciwpan cerna mogą wywierać znaczny wpływ na przebieg walk. W bitwie tej 8. Armia straciła 1750 żołnierzy (zabitych, ran nych i zaginionych) , w tym 2. Dywizja - 275, a 132. Brygada- aż 697. Niemcy stracili 1859 ludzi, Włosi !OSI. Zniszczonych zostało 67 czołgów brytyjskich, 38 niemieckich i Ił włoskich. Lotnictwo alianckie st raciło 68 samolotów, niemieckie - 36, a włoskie - S. Straty poniesione przez państwa Osi mogły być znacznie "''Yższe, ale gen. Montgomery nie zdecydował się na wykorzystanie dywizji pancernych w sposób typowy dla takich oddziałów.

jeden z satnolotów B-25 Mitchell, których bombardowania utrudnialy wycofanie się wojsk niemieckich w kierunku Tunezji.

Obawiał się

zbyt du żych strat, kiedy przeciwnik i tak był już pobity. Zdawał też sobie sprawę z tego, że czołgi niemieckie są jakościowo lepsze od brytyj skich, a ich za łogi są lepiej wyszkolone.

DRUGABITWA POD EL-ALAMEJN RommeJ został pokonany, ale nie rozbity. Do takiego zakończenia kampanii 8. Armia nie miała wystarczających sił, a jej oddziały były zmęczone . Montgomery za mierza ł doprowadzi ć do takiej przewagi ilo ściowej i jakościowej, która zapewni zwycięs two przy niewielkich stratach. A do tego potrzebował czasu. Jego przeciwnik niepowodzenia z ostatnich tygodni traktowa ł jako osobistą przegraną . Do tego zachorował i musi a ł wyjechać na leczenie oraz odpoczynek do Europy. W trakcie tego pobytu został przyjęty na audiencji u Hitlera. Wódz III Rzeszy, czy nieświadom faktycznego stanu rzeczy, czy też chcąc podbudować Rommla, złożył szereg daleko idących obietnic. Według jego zapewnień do Afryki miała zostać wysłana 10. DPanc., dywizja zmotoryzowana SS "Leibstandarte Adolf Hitler" oraz 22. DSpad. W ramach tych obietnic jako wsparcie do Afryki miała trafić brygada ciężkich moździerzy rakietowych Nebelwerfer i batalion czołgów ciężkich PzKpfw VI Tiger, których produkcję właśnie uruchamiano. Oczywiście zapewnień tych przed bitwą nie zrealizowano. W z upełnie innej sytuacji z najdował się Montgomery. Dzięki amerykańskiej pomocy udało się znacznie zwiększyć dostawy sp rzętu do egipskich portów. Chociaż transporty te płynęły wo-

kół Afryki, możliwe było stworzenie sporych rezerw materiałowych. Na początku września dotarł transport 300 nowych czołgów M4 Sherman i 100 samobieżnych dział M7 Priest. Czołgi średnie M4, chociaż budowano je na podwoziu wcześniejszego M3, miały ni ższą sylwetkę i grubszy pancerz. Ich uzbrojenie stanowiła armata 75 mm umieszczona w obrotowej wieży. Możli­ wościami bojowymi pojazd ten był zbliżony do najnowszych wersji PzKpfw IV, choć miał gorsze uzbrojenie. Działo M7, budowane na podwoziu M3 , było uzbrojone w haubicę !OS mm. Pojazdy te, dostarczane w ramach Lend -Lease Act, nie zostały jeszcze użyte bojowo. Miała to być ich pierwsza kampania. Oprócz tego dostarczano brytyjskie czołgi Crusader i Valentine, a także kilka egzemplarzy nowego brytyjskiego czołgu ciężkiego Churchill. Uzupełnienie dla ciężkiego sprzętu stanowiły liczne czołgi lekkie, transportery opancerzone, samochody pancerne, a także ciężarówki. Trudno nie wspomnieć o sp rzęc ie artyleryjskim i tys iącach ton zaopatrzen ia. Przekazanie tego sprzętu na pierwszą linię musiało zająć kilka tygodni potrzebnych na dostosowanie pojazdów do warunków panujących na pustyni i przeszkolenie

obsługi.

jako wzmocnienie dla 8. Armii wydo Egiptu 51. DP i 8. DPanc., ale tę wkrótce rozwi ąza no. Rozbudowano też s iły lotnicze na Bliskim Wschodzie. Oprócz tego, że wzmocniono Desert Air Force, skierowano na front cztery amer ykańs kie dywizjony bombowe wyposażone w B-25, a z Bomber Command przekazano bombowce Wellington. słano

ENCYKLOP EDIA II WOJ N Y ŚWI ATOW EJ - WIELKIE BITWY

Brytyjscy żo łnierze podczas bitwy pod El-Alamej11 szukają

os ło11y

w niskich

zaroślach

porastających pusty11ię.

Pozwolilo to na prowadzenie operacji bombowych w nocy, z u życ i e m bomb du żego kalibru. Od począ tku przygo towa ń do operacji "Li ghtfoo t" (" Lekka stopa") Montgomery pr zy kł a d a ł w i e lką wagę do dwóch spraw: wz m oże ni a dyscypliny p o ł ączo n ego z intensyw nym szkoleniem i ukr ywa ni a wł as n yc h za miarów p o ł ączo n ego z dez in fo rm acją. W obu przypadkach u zys ka ł oczeki wa ne efekty. A kcją dezinform acj i ki e rowa ł w 8. Armii mjr Charles Richardson, a jego d z i a ł a ni a otrzym ały kryptonim "O peracja Bertram': W jej ramach wykonano tysiące drewnianych atrap róż nyc h pojazdów i czo ł gów. S p o rzą d zo n o je na tyle wiernie, że z powietrza lub z w i ększej o dl eg ł ośc i były nie do o dróż ni e ni a od prawdziwych. Każd y pojazd lub czo łg przy zmi ani e dyslokacji był natychmi ast zastę p owa ny at rap ą. j edn ocześ ni e s przęt

prawdziwy i fałszywy umi eszczano razem, co także utrudni a ł o rozpoznani e. Inn ą m e to d ą by ł o staranne maskowanie wozów bojowych - a szczególnie czo ł gów - n a kład a n ymi maskami up od abni aj ą­ cymi je do c i ężarówek. Skonstruowano urzą dze ni a zosta wi aj ące śl ad y identyczne jak gąs i e ni ce czo ł gów. Tworzono atrapy skł a dów z zaopatrzeniem, j edn ocześ ni e starannie m as kuj ąc te prawdziwe. a p o łudniu budowano fa ł szywy ruro c i ąg, rozmieszcza no fa ł szywe sklady i tworzo no fa ł szywe szlaki zaopatrzeniowe. }ednynr z czynników pa rnagających Brytyjczykom było wyczerpanie feldrnarsz. Rom m ła, dowodzącego najczęściej bezpośred11io z linii frontu.

16

Postę py

przy ich budowie mi a ły sugenie zosta n ą uko ń czo n e przed l XI. Utrzymywa no też inte n syw n ą łącz n ość ze sztabem 8. DPanc., choc i aż sama dywizja ju ż nie i s tni a ł a . Wszystkie te d zi a łania mi ały zasuge rować przeciwnikowi m ożli wość przeprowadzeni a ofensywy w formie głęb o ki ego manewru na p o łudniu . Tak p os tąpiłby Rommel; te raz brytyjscy sztabowcy chcieli go p obi ć jego w łas n ą bro ni ą. Montgomery przeprowa d ził ta kże zmiany w organizacji i dowodzeniu 8. A rmi ą. Z reo rga ni zowa ł X Korpus, który mi a ł skla d ać s i ę początkowo z 1., 8. i 10. DPanc. oraz nowozeland zkiej 2. Dywizji wzmoc nionej przez 9. Bryg. ParK. Póź ni ej 8. DPanc. zos ta ł a rozformowana, a jej odd zi a ły - przydzielone do obu p ozostałyc h dywizj i. 2. D yw i zję przesuni ę to do XXX Korpu su. rować, że

7. DPanc. p ozos ta ła przy XIII Ko rpusie. Dotychczasowy dowódca XXX Korpusu ge n. Ramsden został zastąpiony przez przyby łego z Wielkiej Brytanii gen. Olivera Leese'a. Dowód cę 7. DPanc. gen. }amesa Rentona zastąpił gen. Allan Harding, sztabowiec z Kairu. Za miarem Montgomery'ego by ło przeprowad zeni e silnego ataku wzdłu ż wy brzeża na odcinku mi ęd zy Morzem Ś ró d z i e mn y m a wzgó rza mi Ru wejsat. Z mu s ił o by to przec iwnika do odwrotu drogami na wybrzeż u , ł at wy mi do kontrolowania przez lotnictwo. Ponieważ jego poprzedn icy atakowali przez pu s ty ni ę p o ni żej tych wzgó rz, postanow ił s u ge rować ponowieni e tego manewru. S tąd prowadzo na na du żą ska l ę akcja dezin fo rmacyjna. Premier Churchill uparcie n a l ega ł na roz poczęc i e operacji "Li ghtfoot" jeszcze we w rześ niu , jedn ak Montgomery ch c i a ł cze k ać do p e łni

Ważną rolę w trakcie drugiej bitwy pod El-A lmnej11 odegrały amerykmiskie czo łgi typu Shenna n.

PRZEB IEG WALK

ks i ężyca

23 X.

Uważa ł, że

dop iero wtedy w p e łni gotowa do cze kaj ącego ją zad ania. Zmi any zaszły t a kże po drugiej stro ni e fro ntu . Chorego Rommla zas tą pił ge n. Georg Stu m me.

8. Armia

b ęd z i e

ROZMIESZCZENIE WOJSK G łów n e

uderze ni e mi a ł o wy ko n ać na odc inku 7 dywizji: hindu ska 4. DP, p o łudni owoa fryka ń s ka l. D P, nowozeland zka 2. i szkocka SI. DP o raz australijska 9. DP z XXX Korpusu w pi erwszy m rzucie, a ta kże l. i 10. DPa nc. w drugim rzu cie. Na p o łudniu , p oczy n aj ąc od depresj i El- Kattara, b y ły roz mieszczo ne: l . Bryga d a Wolnyc h Fra ncuzów, 7. DPa nc., 44. i 50. DP, wszystkie z XIII Ko rpusu. Ru cho mym od wodem 8. Armii by ły 9. i 23. Bryg. Panc. Brytyjczycy do tej operacji zaa n ga żowali 220 tys. lud zi, z tego ok. IS O tys . na fro ncie. O dd z i a ły pance rn e b y ły wyposażo n e w 1038 czo łgó w, w tym 252 M4, 170 M3, 294 C rusa dery, 11 9 Stu artów, 194 Va lentine, 6 Ma tild i 3 C hurchill e. Dalszych 200 pojazdów p ozos t awa ło w reze rwie. Artyleri a polowa li czy ła 52 d z i a ł a ś re dni e i 832 lekki e, artyleri a p rzeciwpance rn a - 554 d z i a ła 40 mm i 849 d z i a ł 57 mm. Wsparc ie z powietrza mi a ł o za p ew ni ać 1200 sa mo lotów, ale tylko 530 z ni ch było w p e łni sprawnych. Po stro ni e Os i p ie r wszą li ni ę obrony w sekto rze p ó łn oc n y m o b sa d za ły dwie w łos ki e dyw izje: 102. DZ mot. "Trento" i 133 . D Pan c. "Litto ri o". Po d Sidi Abd el Rahm an znajd owa ł a s i ę 164. O Lek., na zachód o d ni ej - 15. DPanc. jeszcze d alej na zac hód rozlokowa no 90. OLek. i 101. DZ mot. "Tri es te". Na pó łn oc od wzgó rz De ir el Abyad rozmi eszczo na by ła w łoska 25. DP "Bolog na", a na po łud n i e od ni ch - ni emi ecka br ygad a spad ochronowa "Ramcke". Dalej na p o łudni e z n ajd owały s i ę ko lejno: 27. DP " Bresc ia", 185. DSpad. "Folgop ó łn oc ny m

Chwila odpoczynku niemieckiego rozpoznawczego patrolu motocyklowego. Warto zwrócić uwagę, jak silnie uzbrojony jest motocykl i jego załoga - widać, m.in., karabin maszynowy na trójnogu, pistolety maszynowe MP 38/40 i granaty ręczne.

Oślepiający b łysk trafienia wrogiego pojazdu par1cernego - nocny atak niemieckich na pozycje brytyjskie.

re", 17. DP "Pavia", za nimi w dru giej linii - 21. DPanc. i 132. DPanc. "Ariete". S iły pa ń s t w Os i sk ła d a ły s i ę z 54 tys. W ł oc h ów i 50 tys. N ie mców. M i a ły one d o dyspozycj i 249 czo ł gów ni emi eckich, 278 w ł os ki c h o raz 20 lekki ch . Bro1'1 pr zec i w p a n ce rn ą s t a n ow iło 290 d z i a ł 50 mm i 68 d z i a ł 76,2 mm .

Z

dział

czołgów

ka libru 88 mm do zwalczania przeznaczo no 86 sztu k, a do zwa lcza ni a sa molo tów - 52. Wsparc ie lotni cze mi a ł o zapew ni ać ISO n iem iecki ch i 200 w ł os ki c h sa molotów. Pozycje obrony b y ł y do datkowo ch ronio ne przez 445 tys . min , w ty m 14 tys. p rzeciwpi ec ho tnych. czo ł gów

ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWIATOW EJ - WI EL KI E BITWY

jed nocześ ni e

w rejonie natarcia p oj aw iły bombowce Well ington, wyp osażo n e w a p ara turę do za kłóca ni a łącz n ośc i radiowej i telefonicznej, co znacznie z re dukowa ło m ożli wośc i dowodzenia ar tyl e ri ą Osi i uni e m ożliwiło skuteczne ostrzelanie ata kują cej piechoty. W pierwszej fa li ataku na froncie sze ro kośc i 16 km n ac i e ra ły po dwie brygady z każd ej z czterech dywizji XXX Korpusu two rzącyc h g rup ę uderze ni ową . Do trzech z tych dywizji przydzielo no po pułku czo łgów Valentine. jedynie dywizja nowozelandzka d ys p o nowa ła 9. Bryg. Panc. Dywizje przekroczyły kilometrowy pas ziemi niczyjej i rozp oczę ły marsz w kierunku linii "Oxalic", p o łożo n ej 6 km w głę bi obro ny przeciwnika. Wzdłu ż wybrzeża n ac i e ra ła 26. Brygada 9. Dywizji, która po zawz i ę ty m starciu p o ko n a ł a obron ę i os i ąg n ę ła tę rubi eż . D z i a łaj ąca na lewym skrzydle 20. Brygada tej dywizji po przej śc iu kilo metra zos ta ła zatrzymana przez przeciwnika. Pokonanie pierwszej linii pól minowych i pier wszej linii obrony by ło d ość łatwe, p o ni ewa ż właśc i wy opór by ł zaplanowany dopiero na drugiej. Na p o łudni e od Australij czyków nacierali Szkoci z 5 1. Dyw izji. W pierwszym rzucie szła 153. Brygada po prawej i 154. Brygada po lewej stronie. W pier wszym rzucie brygad wystawio no tylko po jednym batalio nie, dwa zostawiono na d rugi rzut. Na czele Szkotów tradycyjnie szli d udziarze. Takie rozmi eszczenie s ił sp owo d owa ło, że nie ud a ło s i ę Szkoto m p o ko n ać przed św i się

Przybywają pos iłki - przed rozpoczęciem drugiej bitwy o Eł- A iam ejn Niemcom uda /o s ię nieco wz moet1ić swoje jedn ostki. Na zdjęciu twwi żołnierze Afrika Korps jadq na fron t w okolicach EI-Aiamejn.

FAZA PIERWSZA 23- 25 X Natarcie 8. Armi i rozp oczęło s i ę 23 X 1942 r. od intensywnego, ch oć krótkiego przygotowa nia artyleryjski ego. Przez 15 minut 456 d zi a ł os trzeli wa ło pas d z i a ła ni a XXX Ko rpusu, ni szcząc stanowi ska artylerii i s i eć łącznośc i . Była to n aj w i ększa koncentracja brytyjskiej artylerii od czasu I wojny św i atowej . A rtyl e rzyśc i nie musieli przejm ować s i ę z użyc i e m amu nicji. Mieli jej aż nadto. W c i ąg u ca łej bitwy 884 brytyjskie d zi a ła wys trze l iły po nad mi lion poc isków. Ś re dni o dziennie przyp a d a ło po 102 pociski na d z i a ło polowe 87,6 mm, 133 pociski na d zi a ł o 11 4 mm i 157 pocisków na d z i a ło 139,7 mm . O godz. 22:00 ruszyli saperzy, po raz pi erwszy na froncie wyposaże ni w magnetyczne wykrywacze min i ki lka czo łgów Ma tił­ da z ła ń c u ch owy mi tra ła mi przec iwmi nowymi. Kiedy w wytyczo ne p rzej śc i a przez pola minowe wesz ła pi echota, artyleri a rozpoczęła ostrzel iwanie głębi obrony. Ws p ó łpracowa ło z ni ą lotnictwo a ta kuj ące pozycje artylerii przec iwnika.

18

tern pierwszej linii obrony, a straty były znaczne. jedyny efekt tego natarcia to zrobienie czo łgo m p rzej śc i a w polach minowych. W podobnym dwubrygadowym szyku z jednym batalionem na czele n ac i e ra ła na zachodni krani ec wzgórz M iteiriya nowozelandzka 2. DP. Dywizja ta, a t a kuj ąc bez n a l eżytego wsparcia 9. Bryg. Panc., p o ni os ła znaczne straty, ale wyko n a ła przej śc i a w polach minowych dla w łas n yc h czo łgów. jednak kiedy te ru s zyły o św i c i e, zos tały zatrzymane przez dobrze st rze l aj ące d zi a ł a przeciwpancerne i mu s i ały s ię cofn ąć. Podobn ie wyg l ą d a ła sytuacja na odcin ku p o łudni owoafr yka ński ej l. DP. Sforsowano pola min owe i wykonano sze reg przej ść dl a czo łgów, szczególnie na wschodnim kra ńcu wzgórz Miteiriya, ale kiedy do ataku r u szył 8. RTR (Roya l Ta nk Reg iment), wz m óg ł s i ę opór przec iwnika. I tu ni e zdo ła n o p rzeła m ać obrony. jedynie hinduskiej 4. DP ud a ło s i ę nieznacznie p os un ąć wzdłu ż wzgórz Ruwejsat. Pierwsze 12 godzin natarcia XXX Ko rpusu za ko ń c zy ło s i ę po łow i cz­ nym sukcesem. Pokonano pola min owe i przeję to ca łkow itą ko nt ro l ę nad wzgórzami Miteiriya, ale obrona wroga ni e zost a ła p rzeła m a n a. Przeciwni k, a szczególnie dyw izja "Tren to", p o n iós ł p oważn e straty. Niemiecka 164. D Lek. s t rac iła ca łkow i c i e dwa batali ony, natomiast Montgo mery zbyt pochopnie rzuc ił do ataku czo łg i X Korpusu, które ni e p rze r wały obrony, p o ni osły jedynie p owa ż n e straty. l. DPanc., n ac i e raj ąca mi ęd zy Australij czykami a Szkotami , d ość

Niemieccy czo łgiści w chwili przerwy w walkach, okolice EI-Aiamejn, listopad 1942 r.

PRZEBIEG WALK

Brytyjska armata 25-funtowa prowadzi nocny pozycji niemieckich, druga bitwa o EI-A iamejn. ostrza ł

ni czego nie zdz iałała . Natomiast wspierająca Nowozelandczyków l O. DPanc. odn i os ł a tylko niewielkie sukcesy. Na południu XIII Korpus gen. Horrocksa przeprowadził pozorowany atak wiążący znaczne s i ły niemieckie i wło­ skie. Jednak już na samym poc zą tku 7. DPanc. została zat rzymana przez pola minowe. Pó ź ni ej ją wycofano. Osła ­ niająca ją z flanki 131. Bryg.P z 44. DP zdołała do św itu pokonać tylko pierwsze pole minowe. Działan i a 44. i 50. DP były skuteczn ie powstrzymywane przez wyjątkowo dobrze walczące dyw izje włoskie. Najbardziej wysun i ęta na południe franc uska l. Bryg.P naciera jąca na Qa ret e! Himeimat i Naqb Rala po czątkowo od n osiła pewne sukcesy, ale ostatecznie mu sia ła wrócić na pozycje wyjściowe . Ponawiane do końca dnia próby prze łama ni a obro ny pozostały bezskuteczne. Straty 8. Arm ii wyn i osły ponad 4500 zabitych, ra nnych i zaginionych, z czego 2 100 przypadało na dywi zje nowoze land zką, południowo ­ afrykaóską i szkocką. Natom iast wojska Osi tego dnia straciły swego dowódcę. Gen . Stu m me podczas ataku brytyjskich samolotów dostał zawał u serca i zmarł. Jego ś mierć w jakim ś stopniu zdezorganizowała dowodzenie obroną . Nas tępcą gen . Stumm ego zos t ał gen. Wi lhelm von Thoma. Następny dzień nie przy ni ós ł w i ększyc h zmian w po łożeniu stron. l. DPanc. atakowała bezskutecznie, s traciła 34 czo łgi. 25 X 9. DP zaatakowa ła wzgórze 29. Natarcie 26. Brygady, wsparte przez czołg i Valentine z 40. RTR i artylerię pięciu pułków oraz lotn ictwo, powiodło s i ę całkow i c i e. Przed św item na wzgórzu z najdowały się już dwa australijskie bataliony. Również 25 X na front powrócił feldmarsz. Rom me!. Sytuacja, jaką zastał, była nieciekawa. Wiedz i a ł, że narzucona przez Montgomery'ego walka na wyniszczenie może przy jego przewadze zakoóczyć s i ę tylko kl ęską. Pos t anow ił następnego dnia pr zeprowadzić kontratak oddzia ł a mi 15. DPanc. i 164. OLek. oraz piecho-

ty i czołgów włoskich z XX Ko rpusu. te, za nim zdążyły rozw iną ć s ię do ataku, były systematycznie bombardowane i ostrzeliwane, tak że akcji tej nie zdo łały pr ze prowadzić. W tej sytuacj i S iły

fe ldm a rszałek postanowił oprzeć obronę

na 90. D Lek., która dotychczas dobrze sob ie radziła, i wzmocn i ć s i ły pancerne, ponieważ w 15. DPanc. pozosta ło 38 czołgów, a w dywizji "Littorio" - 68. Za mierzał skierować na północ 21. DPanc. ze 106 czołgami i dywizję "A riete': ale manewr ten utrudniał brak Gen. Claude Auchinleck, dowódca brytyjskiej 8. Armii w czasie pierwszej bitwy pod EI-Aiamejn, został zas tąpiony na tym stanowisku przez gen. Bernarda Montgomeryego z powodów politycznych. Win stan Churchill desperacko potrzebowal sukcesu w Afryce, który można byłoby wykorzys tać propagandowo. Uważał, że ge n. Auchinleck j est z byt wyczerpany walkami, by zdo łał podolać przygotowaniu zwyc ięsk iej ofensywy.

ENCYKLOPEDLA II WOJ NY ŚWIATOW EJ - WI ELKI E BIT W Y

ców, ale zosta ła zmuszona do odwrotu. 24. Bryg. Strz. a ta kuj ąca pozycje Osi od c zo ła nie zd o ła ła przekro czyć pól minowych. W ci ągu dnia Australij czycy przegrupowali s ię i u z up e łnili straty. W nocy uderzyli ponownie. 26. Bryg. Strz. ud a ło s i ę p rzec iąć drogę i lini ę ko l ej ową wzdłuż wybrzeża. Część brygady zaj ęła pozycje obronne, sp o dzi ewaj ąc s ię kontrataku 36 1. pułku z 90. OLek. Kiedy okazało s i ę, że Niemcy nie ru szą, reszta brygady skie rowała s i ę na wschód, o dc in aj ąc 125. pgpanc. Jedn ocześ ni e do ataku ruszyła 24. Bryg. Strz. W wyniku zac i ętych walk zostaty zniszczone dwa niemieckie i dwa włoski e bataliony. Głów nym efektem d z i a ła ni a 9. DP było zaa ngażowa ni e odwodowej 90. D Lek. , która nie m ogła być u żyta przeciwko 2. DP, i odc i ągnięcie na pó łn oc 15. DPanc. Tego dnia Rommel otrzym a ł wi a d om ość, że zato n ą ł tankowiec z paliwem potrzebnym do dalszych Dwóch niemieckich pancerniaków odpoczywa w chwili przerwy w walkach przed swoim PzKpfw l/1. Choć na tyłach ściśle przestrzegano regulaminów mundurowych, na linii fron tu przymykano zazwyczaj oczy na noszenie nieregulaminowych strojów, takich jak widoczny na zdjęciu sweter.

paliwa. Śc iągaj ąc swe wszystki e sity na Romm el mimo wo li uła t w i a ł sytu acj ę przeciwnikowi, wys taw i aj ąc s i ę na zmasowane ataki lotnictwa. p ó łn oc,

DZIAŁANIA

OD 26 X

8. Armia wzn owiła d ziałani a jeszcze w nocy 26 X. 7. Bryg. Zmot. zaj ęła pozycje na wzgórzach Kidney, z których nas tęp­ nego dnia miaty ruszyć brytyjskie czo łgi . Po ni eważ ich powodzenie m ogło doprowa d z ić do prze łam ani a frontu, Rommel ski erował na ten odcinek wszystkie moż­ liwe sity pancerne. l. DPanc., wspó łdz i a ­ łaj ąc z a r tyl eri ą p rzec iwpan ce rn ą, ch oć po ni osła znaczne straty, powstrzym a ła czo łgi przeciwnika. Nie udał s i ę też atak 90. OLek. na wzgórze 29. Po powstrzymaniu Romml a Montgo mery planowaJ przej śc i e do d z i a ła ń zaczepnych. Dywizja nowozelandzka i 9. Bryg. Panc. miaty być gotowe do akcji w nocy z 27 na 28 X. Ich d z i ała ni a mi a ła wes p rzeć lO. DPanc. J edn ocześ ni e 7. DPanc. zosta ła przes uni ę ta na półn oc jako rezerwa 8. Armii. W nocy z 28 na 29 X zos ta ło zaplanowa ne natarcie australijskiej 9. DP w rejonie wybrzeża . Pierwsza ru szyła 20. Bryg. Strz., a takuj ąc pozycje l l. batalionu 7. pułku bersalie-

20

rów. W łos i bronili się tak zawz i ęci e, że natarcie sta n ęło. Nas tę pni e Australij czycy zaatakowali pozycje 2. batalionu 125. pgpanc. z n aj dujące s i ę na p ó łn ocny wschód od włoski ch . Do natarcia dołączy ła 26. Bryg. Strz., której częśc i owo ud a ło s i ę przed rzeć przez pozycje Niem -

d zi a ła ń .

PRZEŁAMANIE FRONTU, CZYLI OPERACJA "SUPERCHARGE"

Uporczywymi atakami na p ó łn ocy Montgomery z mu s ił Rom m la do skierowani a tam wszystkich m ożli wyc h reze rw. J e dn ocześ ni e szykowa ł prze ła­ manie frontu na p ołudniu . Zadanie to p ow i e rzył nowozelandzki ej 2. DP. Do tej operacji otrzym a ła o na znaczne wzmoc-

Po zak01iczeniu bitwy pus tynię zaściela ły pancerne wraki, które świadczyły o zacię t ości walk.

PRZEBIEG WALK

nienie. Przydzielono do niej po jednej brygadzie piechoty wycofanej z 44., 50. i 51. DP, każda z batalionem czoł­ gów. Atak miał być przeprowadzony na zaledwie 4-kilometrowym odcinku na południe od wzgórza 29. jednocześnie na północy XXX Korpus kontynuował d z i ałania zaczepne. Zm u s iło to Rommla do przesunięcia na ten odcinek 132. DPanc. "A riete" i 101. DZmot. "Trieste': Były to jego ostatnie odwody. Operacja "Supercharge" rozp oczęła s i ę 2 XI o godz. 1:00. Od godz. 21:15 poprzedniego dnia trwały ataki lotnictwa na pozycje przeciwnika położone w rejonie natarcia. jako pierwsza ruszyła 151. Bryg.P wsp iera na przez czołgi 8. RTR. Po prawej nacierały 152. Bryg.P i 50. RTR. jeszcze bardziej na prawo a t akował 28. batalion Maorysów. Pierwsza faza natarcia powiodła się przy minimalnych stratach. Przez linie obrony przedzierały s i ę dwa pułki samochodów pancernych. Dwa szwadrony z l. Pułku Dragonów Królewskich zdołały wejść głęboko na tyły przeciwnika. O godz. 6:00 rozpoczęła s i ę szarża 9. Bryg. Panc. jej celem miało być przejęc i e kontroli nad drogą Rahman Track. Był to atak w stylu lekkiej brygady. Włoskie działa do niektórych czo łgów strzelały z od l eg łośc i 20m. Straty brygady były olbrzymie. Z 95 pojazdów zniszczone zosta ły 72, ale obronę przerwano. W tym sa mym czasie 2. Bryg. Panc.

zaatakowała na północ od Tell el Aqqaqir, ale została zatrzymana przez czołgi i działa przeciwpancerne. Podobnie sko ń czyło się natarcie 8. Bryg. Panc. Obie strony poniosły poważne straty. Po stro ni e niem ieckiej pozostało tylko 35 sprawnych czołgów. O godz. 18: 15 ruszyli Szkoci z 51. DP. Walki były kontynuowane przez całą noc. 3 XI o godz. 1:15 7. Bryg. Zmot. zaatakowała stanowiska artylerii przeciwpancernej przy szlaku Rahman Track, lecz została odrzucona. W ciągu dnia na tym odcinku bezskutecznie nacierały 2. i 8. Bryg. Panc. Mimo odpierania ataków obrona była już skraj nie wyczerpana i w każdej chwili mogła się załamać. Na północy ponownie do akcj i ruszyła 9. DP, powoli spychając przeciwnika. Około p o łudni a RommeJ doszedł do wn iosku, że dalsze powstrzymywanie 8. Armii jest niemożliwe z powodu braku sił i środków do prowadzenia wa lki. Zam i erzał wycofać oba włoskie korpusy, XX i XXI, za linie Afrika Korps i rozpocząć odwrót. Nie pozwolili na ten manewr Brytyjczycy. jednocześnie feldmarszałek otrzymał od Hitlera list zac hęcający do dalszego oporu i wstrzymał odwrót. Walki toczyły s i ę dalej . O godz. 17: 15 152. Bryg.P ruszyła w stronę szlaku Rahman Track. Została zatrzymana tuż przed celem. W nocy 5. Bryg.P nieznacznie przes un ęła s i ę w stronę szlaku. O godz.

5:45 rano szkocki 7. pp zaatakował pod Tell el Aqqaqir, odnosząc lokalny sukces. Rano oddziały 15. i 21. DPanc. opuściły swoje pozycje i rozpoczęły odwrót. Po południu wyłom w rejonie Tell el Aqqaqir miał już 25 km szerokości . Przez rozerwany fro nt ruszyły czo łg i X Korpusu, ca łkowicie niszcząc 132. DPanc. "Ariete': Do niewoli dostał s i ę dowódca DAK gen. von Thoma. Włoskie dywizje - "Trento", "Bologna", "Brescia': "Pavia" - i dywi zja spadochronowa "Folgo re" pozostały na pustyni porzucone przez niemieckiego sojusznika. Montgomery w pogoń za uchodzącym nieprzyjacielem wys łał w nocy z 4 na 5 Xl i . DPanc. jeszcze tej samej nocy w pościg ruszyła 7. DPanc., a o świ­ cie dołąc zyła 2. DP. jednak RommeJ zdołał oderwać się od przeciwnika i akcja ta przyniosła niewielkie efekty.

BILANS Al ianc i stracili w tej bitwie 13 560 lu dzi, w tym ok. 3600 zabitych i 1000 zagin ionych . Stracono ok. 500 czołgów, ale tylko ISO bezpowrotnie. Lotnictwo brytyjskie straci ł o 77 samolotów, ameryka!lskie - 20. Straty pa!lstw Osi nie są dokładnie znane. Ocenia się je na mniej więcej 20 tys. zabitych i rannych . Do niewoli dostało się 8 tys. Niemców i ponad 20 tys. Włochów. Wojska Osi strac ił y 450 czołgów i 1000 dział. Lotnictwo utr ac iło 84 samoloty.

Podczas drugiej bitwy o EI-Aiamejn Niemcom dawa ł się we znaki brak zaopatrzenia, będący skutkiem wydłużonych linii zaopatrzeniowych, przerywanych działalnością lotnictwa brytyjskiego.

21

MILITARIA - BITWA O EL- ALAM EJN

• FIESELER FI 156 STORCH

eden z naj bard ziej znanych i ud anych niemiecki ch samolotów okresu II wojny świ a to­ wej p ows ta ł jako konstrukcja sportowa. W 1934 r. ekipa niemiecka s t a rtowa ła na samolotach Fi 97 w raj dzie eu ropejskim znanym jako C hallange. Wyp a dła ca łki e m ni eźl e, p o ni eważ zawody u kończyły wszystki e s t a rtuj ące za ł og i . Naj lepsza zaję ł a trzec ie mi ejsce, zaraz za dwoma RWD-9. Zakł ady Fieseler-Flugzeugbau GmbH w Kassel p os t a n ow i ły zbud ować samolot zdolny wygrać n as tę pn e zawody w 1936 r. Impreza zos t a ła o d wo ł a­ na, ale fi rm a d alej pracowa ł a nad ta ką m aszy n ą . Zac h ę tą był o zgł oszo n e w 1935 r. przez Technisches Amt zapotrzebowa nie na lekki samolot o b se r wa c yjn o- ł ąc z nikowy o krótkiej drodze startu i l ąd owa ni a . Wyb rano układ gó rn o p ła ta ze s ta ły m podwoziem i zaawa nsowa n ą m ec h a ni zacj ą pł ata, ka d ł ub by łb y wykonany w for mie metalowej kratownicy krytej płót n e m. P ła t mi a ł drew ni a n ą ko n s tru kcj ę, także k r yt ą pł ó t ne m . W 1936 r. zbudowa no trzy prototypy za rejestrowa ne jako cyw ilne, c h oc i aż trzeci mi a ł wojskowe wyposaże ni e . Planowa no bud owę we rsji Fi 156A ze s t ały mi slotami i Fi 156B ze slotami rucho mymi. W 1937 r. p ows ta ł jeszcze czwa rty prototyp, wyp osażo n y w nar ty, oraz se ri a przedp rodu kcyjna Fi 156A-O li cząca l O sztuk. Samoloty z tej serii brały ud z i a ł w 4. M i ę d zy n aro­ dowym Mity ngu Lotni czy m w Zurychu. jeszcze w 1937 r. zosta ł a rozpoczę t a produkcja wersj i seryj nej Fi 156A- l dl a potrzeb wojskowych i cywilnych. Pierwsze z ni ch sł u żb ę w Luftwaffe roz p oczęły z im ą 1937/1938. j e dn ocześ ni e zrezygnowano z we rsji Fi 1568, ch oc i aż przygotowa nia do produ kcji były zaawansowane. Kilka sa molotów wersj i Fi 156A- l wys ła n o do Hi szpanii , gdzie testowa no ich pr zyd a tn ość w warunkach bojowych. W 1938 r. urucho mio no p ro du kcj ę zmodernizowanej wersj i Fi 156C-O, w której oprócz d robnych zm ian w konstr ukcj i zastosowa no uzbrojenie obro nn e w postac i karabinu maszy nowego MG 15 kalibru 7,92 mm. Wersja Fi 156C- l , przewidywa na jako sa molot sztabowy i ł ącz n ikowy, była pozbawiona uzbrojeni a. W 1939 r. rozpoczę to p ro du kcję uzbrojonej we rsj i Fi 156C-2 przeznaczonej dl a eskadr bliski ego rozpozna ni a wojsk l ą d owyc h . Sa moloty te m ogły za bi e rać kamery fo tog rafi czne. Wersja Fi 156C-5 by ł a sa molotem wielozadani owym, w tym sa nitarnym, n a p ę d za ny m silni kiem Argus As l OP. Budowa no też tropika lne wa ri an ty wersj i C-3 i C-5 przeznaczone do sł u ż b y w Afryce. j es i e ni ą 1941 r. poj aw ił a s i ę w prod ukcji wersja Fi 1560-0, wk rótce zas tąp i o n a we rsją Fi 1560 - l. Sa moloty te mi ały w i ę ksze drzwi do kabiny i luki bagaż ni ka. jeszcze w 194 1 r. p ows t a ł o lO egzemplarzy we rsji Fi 156E-O z podwoz iem gąs i e ni cowy m . W 1943 r. p ro dukcję samolo tu przekazano do wytwórni M raz w Protektoracie Czech i Moraw o raz do zakł a d ów Puteaux we Francji, gdzie budowa no je do wkrocze ni a ali antów. Prod u kcję w tej fa bryce kontynuowano po woj nie. Storch m óg ł l atać z prędkośc i ą min i m a ln ą 50 km / h. Droga startu przy prę d kości wiatru 13 km/ h wyn os iła 50 m, a l ąd o­ wa nia- za ledwie 17 m. Umożli w i a ło to u życ i e samolotu na bardzo m ałych l ądowi s kach .

J

DA :>II I l CHNICZNI. l l 156C-2 • Ty p: samolot łącz nikowo- rozpoznawczy • Za ł o ga : 2 osoby • Silni k: ośmiocylind rowy rt.ędowy (odwrócone V) ch łod1.ony powielnem Argus As !OC o mocy l i7 kW (240KM) • O s i ą gi : prędkość maksymalna 175 km/h na poziomie mor1.a; prędkość prlciotowa 128 km/h; czas \V"tnoszenia na 1000 m - 3 min 24 s; pułap 5090 m; 1..asięg 385 km • Masa: włas na 930 kg; startowa 1320 kg • Wy miary: rozpiętość 14,25 m; d ł ugość 9.9 m; wysokość 3,05 m; powiertchnia n oś n a 26 m1 • Uzbrojeni e: karabin maszynowy 7,92 mm MG 15

Samolot Fieseler Fi 156C-5/ Trop lqduje na pusty11i w pobliżu 11iemieckiego oddziału w Afryce Pólll oc11ej.

Fieseler Fi l 56C-5/ Trop na prowizorycznym lqdowisku pustynnym.

~

·_ . .·

----:._..__ . .

-

~

•

..

-

•

NIEMCY

Samolot Fiese/er Fi 156C-3/ Trop z 2.(H)/ 14 dzia lajqcej jako jednostka rozpoznania lotniczego w Afryce Pólnocnej.

'

,..

o

~ .~ ... --.......

Fi l 56 ideal11ie nadawal się do roli samolotu łącznikowego i rozpoznawczego dzięki m ożli wości startu i lqdowania IW krótkich lqdowiskad• polowych.

CIEKAWE INFORMACJE Łącznie powstały 2874 samoloty Fi IS6, z tego 23S w wytwórni Mraz i 663 w zakladach Puteaux.. Po wojnie zbudowano w Czechosłowacji 138 sztuk pod oznaczeniem K-6S Cap. We Francji produkowano wersje MS SOO i MS SOI z silnikami rzędowymi oraz MS S02, MS S04 i MS SOS z silnikami gwiazdowymi. • Samolot był używany przez sojuszników III Rzeszy, a zdobyte egzemplarze- przez aliantów. Powoj nie kilka egzemplarzy trafilo do polskiego lotnictwa.

•

MILITARIA- BITWA O EL-ALAMEJN

• WESTLAND LYSANDER brytyjskim lotnictwie z racji rozległo ś c i całego imperium przywiązywano dużą do kategori i samolotów współpracujących z wojskam i l ądowym i . Były to wersje lekkich samolotów bombowych. W 1934 r. Mi nisterstwo Lotnictwa ogłos iło warun ki techniczne A39/34 na nowy samolot mający zastąpić dwupłatowiec Ha w ker Hector. Zakłady Westland przedstawiły projekt samolotu P.8 autorstwa W.E.W. Pettera. W czerwcu 1935 r. podpisano kontrakt na budowę dwóch prototypów samolotu, który później otrzymał na zwę Lysander. Mi a ł to być górnopłat ze stałym podwoziem, o całko­ wicie metalowej konstrukcj i i p łóciennym pokryciu. Pierwszy prototyp został u kończony w Yeovil l O VI 1936 r. P i ęć dni później w Boscombe Down wykona ł pierwszy lot. Drugi prototyp l atał dopiero od II XI. Wc ześ niej , we wrześniu, podpisano kontrakt na budowę 144 samolotów wersji Mk l. jako pierwszy ot rzyma ł je w czerwcu 1938 r. 16. Squadron . Ostatecznie zbudowano 169 samolotów wersji Mk l n apęd zanej silni kiem Bristol Mercury XII o mocy 655 kW (890 KM). W chwi li wybuchu wojny Łysandery stanowiły wyposażenie siedmiu dywizjonów wspó łpracy z armią . Wkrótce wersja ta na liniach produkcyjnych została zastąpiona przez nowszą Mk II z silnikiem Bristol Perseus XII o mocy 666 kW (905 KM). Zbudowano łącz nie 442 samoloty tej wersji. W 1940 r. wys łano do Francji cztery dywizjony wyposażone w Łysandery Mk II. Podczas działań bojowych nad Francją i Bel gią utracono łącz nie 11 8 samolotów Lysa nder i 120 członków załóg. W ramach przygotowań do odparcia inwazji powstało w 1940 r. kilka wersji Lysandera, często bardzo dziwnych. Ponieważ samolot miał w owiewkach zainstalowane karabiny maszynowe, w jednym egzemplarzu za stąpiono je d z iałkami 20 mm. W innym samolocie wypróbowywano karabi ny maszynowe strze l ające ze stanowiska pod kadłubem . Usi ł owa ­ no te ż za in sta l ować w i e życzkę w miejsce tylnej kabiny, ale płat znacznie z mniej szał pole o str zał u . Najdziwniejszy był dwupłatowy egzemplarz z umi eszczoną w tyle skróconego kadłuba wieżycz ką uzbrojoną w cztery karabiny maszynowe. Drugi płat umi eszczono pod tyln ą częśc i ą kadłuba. Dywizjony ws półpracujące z armią na terytorium Wielkiej Brytan ii korzystały z Lysanderów w zasadzie do początku 1941 r., choc i aż 4. Squadron używał ich aż do czerwca 1942 r. Większo ść samolotów tego typu przeniesiono na Bliski Wschód, gdzie były używane jeszcze w 1942 r., i Daleki Wschód, gdzie pozostawały w służbie rok dłużej. Samoloty Lysander były też stosowane do holowania celów powietrznych, w ratownictwie morskim i przede wszystkim w operacjach specjalnych. Słu­ żyły do przerzucania agentów i zaopatrzenia dla ruchu oporu głównie na terenie Francji. Do tego celu budowano we rsję Mk III (367 sztuk) i Mk lilA (347 sztuk) napędzaną silnikiem Bristol Mercury XX o mocy 640 kW (870 KM). Oprócz tego powstało 100 sztuk wersji holującej T.T.IIA. Samoloty Lysander produkowano także w Kanadzie: 75 sztuk Mk II i 150 Mk III. Od p aźd ziernika 1940 r. do początku 1943 r. samoloty wersji Mk II i Mk III s tanowiły wypos ażenie polskiego 309. Dywizjonu.

W

wagę

Po wycofaniu sanwlotu z

bezpośredniej

służby frontowej

wykorzysty wano go do opera cji specjalnych. Na rysunku ze 161. Dywizjonu do zadań sp<" falny,cll w malowa11iu nocny m.

CIEKAWE INFORMACJE • Do stycznia 1942 r. zbudowano 1652 samoloty wszystkich wersji, w tym oprócz wymienionych 14Mk Iprzebudowano na T.T. Mk l, 5 Mk II na T.T. Mk II, 51 różnych wersji na T. T. Mk III. • Samolotów Lysander używało lotnictwo Egiptu (19 Mk l, l Mk III), Irlandii (6 Mk II), Finlandii ( lO Mk l, l Mk 11), Francji, Wielkiej Brytanii, Portugalii (8 Mk III), Afryki Południowej, Turcji (36 Mk II) i USA.

WIELKA BRYTANIA I>A:-:1

Ił<

11:-:I< z:-:1 l YS \:-:IJI R ~lk III

• Typ: samolot wspó ł pracy z a rmi ą o metalowej konstrukcji i stałym podwoziu • Załoga: 2 osoby • Sil nik: d z i ewiędocylind rowy gwiazdowy chłodzo n y pmvietrzem Bristol Mercury o mocy 640 kW (870 KM) • Osiągi: p ręd kość maksymalna 336 km/h na poziomie morta, 34 1 km/h na puł ap i e 1524 m;CtaS \v-J..noszenia na l 524 m - 4 min 6 s; p ułap 6553 m; 1..as i ęg 965 km • Masa: włas na 1980 kg; startowa 2865 kg • Wymiary: rozp i ę t ość 15,24 m; dł ugość 9,29 m; wysokość 4,42 m; powierzchnia n ośna 24, 1S m2 • Uzbrojenie: dwa karabiny maszynowe 7,7 mm Browni ng w osło n ach podwozia, dwa karabiny maszynowe 7,7 mm Browning w tylnej kabinie, 16 bomb po9 kg lub cztery bomby po SI kg lub dwie bomby po 11 3 kg

Samolot Westland Lysander w barwac/t lotnictwa egipskiego. 18 maszyn tego typu trafilo do Egiptu pod koniec /938 r. Na zdjęciu ostatni samolot przekazany temu pmistwu.

Choć

Lysauder idealttie tł ada wa ł s ię do roli

samolotu zwiadowczego i obserwacyjnego, piloci dość często z wracali u wagę. że maszyna ma tende n cję do zakopywania się w miękkim grun cie

lotnisk polowych.

Zdjęcieformacji

samolotów Westłartd Lysauder Mk l/ z wyraź uie widoczuymi dodatkowymi pylonami przy wspornikach podwozia, na których montowano wyrzutnie ma łyd1 bomb.

11 KALENDARIUM PRZEBIEGU BITWY 1942

Brytyjski traliSporter piechoty Bren przedziera się przez niemieckie zasieki.

Znaczqet} rolę w trakcie drugiej bitwy pod EI-Aiamejn odegraty wyprodukowane w Stanach Zjednoczonych czolgi Sherman.

4 X/1942

dowódca Afrika Korpsgen. WiliJe/m von Tl10ma niewoli przez Brytyjczyków pod El-Ala mej n. Na słynnej fotografii uchwycono moment, w którym na chwilę przed zjedzeniem obiadu z Montgomerym salutuje zwycięskiemu dowódcy sil sprzymier.zonych. Część historyków uważa, że gen. von Tlwma poddal się dobrowolnie, po czym przekazał Montgomeryemu informacje na temat rozmieszczenia sił nietnieckich i dalszych planów Rom m la. r.

zosta łwzięty do

l

Niemcy i

Włochy

l

Sprzymierzeni