Conn Iggulden - 5. Krew Bogow (Imperator)

CONN IGGULDEN

IMPERATOR

KREW BOGÓW The Blood of Gods

Przełożył Tomasz Chwałek

PODZIĘKOWANIA Jestem bardzo wdzięczny utalentowanej grupie, która wielokrotnie czytała moją książkę, z zapałem dyskutowała nad jej treścią i redagowała ją, a w szczególności: Katie Espiner, Timowi Wallerowi, Tracy Devine i Victorii Hobbs. Dziękuję wam.

Jestem najbardziej pokojowo nastawionym z ludzi. Wszystko, o co proszę, to skromna chatka z dachem pokrytym strzechą, solidne łóżko, pożywna strawa - świeże masło i mleko kwiaty na parapecie i kilka drzew przed domem, a jeśli dobry Bóg zechce dopełnić mego szczęścia, zadba, by na tych drzewach wisiało sześciu, może siedmiu spośród moich wrogów. Przed ich śmiercią odpuszczę im wszystko, co mi za życia wyrządzili. Wrogom należy wybaczać, jednak nie zanim zawisną. Heinrich Heine

PROLOG Nie wszystkich zbroczyła jego krew. Padł na zimny marmur, po którym pędziły czerwone strumyki i dotarłszy do krawędzi stopni, ściekały dalej. Ten i ów z uchodzących obejrzał się choć raz, nie mogąc do końca uwierzyć, że tyran już się nie podniesie. Cezar stawił opór, lecz ich było zbyt wielu i zbyt straceńczo walczyli. Nie mogli dojrzeć jego twarzy. W ostatniej chwili, gdy schwycili go i zadawali mu śmiertelne ciosy, wódz Rzymu czepił się fałd togi i naciągnął płótno na głowę. Teraz jego biel znaczyły ciemniejące smugi. Smród rozniósł się po sali. Natura odarła zgładzonego ze strzępów godności. Mord był wspólnym dziełem dwudziestu kilku mężczyzn; niektórzy wciąż z trudem łapali oddech. Po dwakroć tylu stało tylko, patrzyło i palcem nie kiwnęło w obronie Cezara. Spiskowców oszałamiał wybuch przemocy i wciąż ciepła krew na ich rękach. Wielu odsłużyło swoje w armii, ze śmiercią zetknęło się nie raz... ale nie tu. Owszem, gdzieś daleko, w obcych krainach, lecz nie w Rzymie. Marek Brutus przycisnął ostrze do obu dłoni i zostawił na nich krwawy ślad. Widząc to, Decymus Juniusz otrząsnął się z chwilowego osłupienia i uczynił podobnie, a w ich ślad, niemalże z namaszczeniem, poszli pozostali. Oto Brutus dał sygnał: nie okryjecie się hańbą, uwolniliście bowiem lud od jarzma tyrana. Ruszyli ku prowadzącym do świata zewnętrznego strużkom dziennego światła. Stanąwszy na progu, Brutus kontemplował przez chwilę omywające go ciepło słońca i pełną piersią wciągnął powietrze. Jako jedyny spośród zebranych miał na sobie żołnierski pancerz i gladius przytroczony do pasa. Jego opalone nogi, choć stąpały po świecie już ponad pięćdziesiąt wiosen, były wciąż gibkie i sprężyste. Oczy zaszły mu łzami; czuł, że zdjęto zeń brzemię lat i zdrady, a blizny się zasklepiły i był jak nowo narodzony. Słyszał, jak za nim zbierają się senatorowie. U jego boku stanął Kasjusz i delikatnie dotknął jego ramienia, by go uspokoić, a może okazać wsparcie. Brutus wpatrywał się w rozżarzoną tarczę słońca i nawet na niego nie spojrzał. - Teraz możemy oddać mu cześć - rzucił na poły do siebie. - Przywalić jego pamięć taką czcią, że już się spod niej nie wydostanie. - Przyjacielu, senat jest spragniony wieści - rzekł cicho Kasjusz. - Zostawmy dawne czasy w tym miejscu. Brutus wbił wzrok w krzepkiego senatora, aż ten niemal się wzdrygnął, było bowiem

coś nieludzkiego w tym spojrzeniu. Zdawało się to nie mieć końca i zgromadzeni za nimi trwali w grobowej ciszy. Teraz dopiero, już po samym akcie zabójstwa, zaczął ich dosięgać strach. Jak owce porzucili rozsądek i poszli za silniejszymi... A w gęstym od pyłu, złocistym powietrzu krystalizowała się twarda rzeczywistość Rzymu. Brutus bez słowa wyszedł na zewnątrz, pozostali ruszyli za nim. Kamienny bruk z obu stron podmywały strumienie bud i kramików kipiące od straganiarskiej tandety. Pomiędzy nie wylała się z teatru Pompejusza fala wzniosłej ciszy; tam, gdzie postawił stopę ostatni senator, na powrót ustępowała dziennemu zgiełkowi i towarzyszyła grupie w drodze na Forum. Na widok sześćdziesięciu mężczyzn w białych togach sunących za człowiekiem w zbroi, kroczącym z dłonią wspartą na rękojeści gladiusa, sługi, domokrążcy i zwykli obywatele stawali jak wryci. Widziano już w Rzymie i wielotysięczne przemarsze, lecz ten orszak zmierzał na Kapitol w śmiertelnej powadze. Szepcząc, pokazywano sobie ich okrwawione dłonie i odzienie. Ludzie trwożnie kręcili głowami i trzymali się od nich z dala, jakby w obawie przed gwałtownym wybuchem czy zarazą. Niezwykła mikstura podekscytowania i niepewności wrzała w Brutusie, wypełniając emocjonalną pustkę, w jakiej się znalazł, odkąd zatopił kawał żelaza w ciele najlepszego przyjaciela i poczuł charakterystyczne drgnięcie oznaczające, że dosięgnął serca. Z bólem uniósł wzrok na siedzibę senatu - żywotny organ wielkiej republiki. Hamował się, by nie przyspieszyć kroku; w dostojnym, opanowanym chodzie wyrażała się ich godność, ale i nietykalność. Nie będą biec jak jacyś pospolici zbrodniarze; ich los zależy od tego, czy nie okażą strachu lub poczucia winy. A on wkroczy na Forum jako wybawca. Zatrzymał się dopiero na szczycie Kapitolu, skąd roztaczał się widok na otoczone świątyniami, wielkie Forum Romanum. Na wprost jaśniał nieskazitelnie biały gmach senatu; gwardziści u jego wrót wydawali się mali jak pionki. Słońce prażyło niemiłosiernie; strużki potu żłobiły sobie drogę pod zdobionym napierśnikiem Brutusa. Nie rozumiejąc, dlaczego pochód się zatrzymał, senatorowie podeszli niepewnie, ale żaden - nawet Kasjusz bądź Swetoniusz - nie śmiał pójść dalej bez niego. - Jesteśmy liberatores1 - przemówił. - Wielu tutaj przyklaśnie temu, co zrobiliśmy. Setki zaś odetchną z ulgą na wieść, że tyran nie żyje, a Rzym i republika znów są bezpieczne. Postanowiono już... zapadnie decyzja o uniewinnieniu. Do tego czasu jednak miejcie na względzie swój honor. To, co zrobiliśmy, jest powodem do dumy raczej niż wstydu. Mężczyźni wokół niego stali teraz wyprostowani, a niektórzy unieśli zbrukane krwią 1

Liberatores (łac.) - wyzwoliciele.

ręce, dotąd zaciśnięte lub smętnie zwieszone. Brutus zwrócił bardziej tym razem opanowane oblicze ku Kasjuszowi. - Senatorze, zrobiłem, co powinienem. Do ciebie należy reszta. Działaj ostrożnie, z wyczuciem, w przeciwnym razie nas dopadną. - Nie obawiaj się, wodzu. Pozyskałem już głosy. - Kasjusz uśmiechnął się krzywo. Wkroczymy tam w glorii i chwale. Brutus zmierzył czujnym spojrzeniem mężczyznę, od którego zależał los ich wszystkich. Kasjusz był człowiekiem ze stali, olbrzymem nieokazującym cienia słabości. - Więc nas prowadź. Będę tuż za tobą. Wietrząc groźbę, Kasjusz zacisnął usta, zaraz jednak uniósł czoło i pomaszerował w samo serce Rzymu. Spomiędzy rozwartych wierzei senatu dobiegła ich burza podniesionych głosów, z jednym wybijającym się ponad powszechny zgiełk. Naraz zapadła cisza. Brutus pokonywał kamienne stopnie z dojmującą świadomością, że te poranne godziny będą stanowiły o jego być albo nie być. Zgładzili Cezara; jeden pochopny ruch i jeszcze przed zachodem podzielą jego los. Zerknął na Kasjusza i pokrzepił się jego spokojem. Senator wydawał się wolny od rozterek - pracował na tę chwilę długo i ciężko. Na ich widok dwaj legioniści stanęli na baczność. Znać było, że sytuacja ich przerasta. Nie wiedzieli, jak zareagować, gdy Kasjusz uniósł dłoń i upewniwszy się, że dostrzegli na niej krew, zwrócił ją ku towarzyszowi. - Brutus jest mym gościem - rzekł, myślami będąc już pośród debatujących w gmachu senatorów. - Będzie musiał zostawić tu miecz - odparł wartownik. Coś w spojrzeniu, jakie mu rzucił Brutus, sprawiło, że żołnierz sam sięgnął do pasa, ale Kasjusz rozładował to śmiechem. - Oddaj go, Brutusie. Nie poniżaj biedaka. Nie dobył miecza, by nie sprowokować legionisty; niechętnie odpiął pochwę i podążył za towarzyszem. Rozzłościła go ta sytuacja, choć sam nie wiedział czemu. Juliusza nikt nigdy nie zatrzymał u drzwi senatu. Akurat teraz, w chwili triumfu, musiano mu przypomnieć o jego niskiej pozycji! Tutaj był tylko rzymskim dowódcą, pozbawionym pozycji starcem. Cóż pora na zmiany. Teraz, gdy nie ma już Cezara, zostaną pomszczone wszystkie porażki i niedostatki, jakie dotąd Brutus znosił. Wewnątrz stłoczyło się przeszło czterystu mężczyzn i zaduch dławił nawet mimo otwartych na oścież wrót. Brutus omiótł wzrokiem zebranych. Po latach służby u boku

Juliusza rozpoznawał większość z nich, naraz jednak zatrzymał się na jednej z twarzy. Był to Bibulus, przed laty wybrany na współkonsula Cezara. Widocznie nie mogli dojść do porozumienia, Bibulus bowiem przestał zjawiać się w senacie. Jego niespodziewany powrót wymownie świadczył o przetasowaniach na szczytach władzy, a także o tym, jak szerokie kręgi zatoczyła już niesłychana wieść o śmierci Cezara. Znać było, że lata nie oszczędziły Bibulusa. Przytył, pod oczami rysowały mu się ciemne i nabrzmiałe worki, policzki szpeciła siateczka popękanych naczynek, a do tego obtarta szczęka wskazywała, że najwyraźniej po raz pierwszy od dawna się ogolił. Wodził dookoła wzrokiem szklistym i podekscytowanym; czyżby pił od rana, świętując zgon dawnego rywala? Nie zanosiło się na to, by Kasjuszowa wieść miała tu wzbudzić popłoch. Oblicza senatorów zdradzały, że wiedzą doskonałe, co zaszło. Niektórzy wymieniali znaczące spojrzenia i dawali sobie znaki jak dzielące wspólny sekret podlotki. Brutus gardził nimi wszystkimi z całego serca, nie mogąc znieść ich zniewieściałego stylu bycia i nieznającej granic wyniosłości. On przemierzył Egipt, Hiszpanię i Galię, walczył i zabijał dla republiki, podczas gdy senatorowie spędzali całe dnie na czczej gadaninie i nie mieli pojęcia o poświęceniu ludzi ginących w ich imieniu. Kasjusz zbliżył się do rostry. Mównica wykonana z drewna pochodzącego z dziobu kartagińskiej galery stanowiła onegdaj żywy symbol potęgi Rzymu, spłonęła jednak podczas zamieszek i teraz, jak wszystko w tym miejscu, była tylko kopią, cieniem siebie sprzed lat. Naraz Brutus ujrzał, kto za nią stoi, i zamarł. Od momentu, gdy zjawił się w sali, był pod baczną obserwacją. Wciąż trwała kadencja Marka Antoniusza na stanowisku konsula. Dotąd był li tylko marionetką Cezara, teraz jednak przywrócono republikę, a jemu przypadł ster tej nawy. Brutus musiał przyznać, że pasuje do tej roli. Postawny mężczyzna o fizjonomii zdradzającej szlachetny rodowód górował nad zebranymi. Spiskowcy nie potrafili przewidzieć, jak się zachowa podczas ataku, i Gajuszowi Treboniuszowi powierzyli zadanie odciągnięcia konsula od miejsca planowanej zbrodni. Młody senator siedział zresztą opodal i wyglądał na niezmiernie zadowolonego z siebie, co tylko przyprawiło Brutusa o mdłości. Spojrzenie Marka Antoniusza biegło przez całą salę, ponad głowami rozpartych wygodnie senatorów, prosto ku Brutusowi, który czuł, że konsul wie, i wyczuwał też jego oszołomienie. Ktoś zdążył mu już powiedzieć, lub też sam się dowiedział z wszechobecnych szeptów. Cezar nie żyje. Zgładzono tyrana. Wszyscy już wiedzą! - naraz dotarło do Brutusa. Wciąż jednak należało wypowiedzieć odpowiednie słowa. Kasjusz stanął u podstawy mównicy, o głowę niżej od konsula, i dotknął drewna jak

talizmanu. Zapadła grobowa cisza. - Dziś, w idy marcowe, Rzym zrzucił jarzmo despoty - przemówił. - Niech wieść niesie się do wszystkich ludów. Cezar nie żyje i odtąd przywracamy republikę. Niech radują się duchy naszych ojców, niechaj cieszy się miasto. Rzym jest wolny! Gdy tylko umilkł, salę wypełnił niewyobrażalny tumult. Senatorowie wiwatowali, tupali, gwizdali i na wszelkie sposoby prześcigali się w urządzaniu wrzawy, aż poczerwienieli, wprawiając kamienne ściany w drżenie. Marek Antoniusz stał z pochyloną głową, samotny pośród ogłuszającego zgiełku; jego zaciśnięta szczęka rysowała się pod skórą niczym dwa guzy. Brutus przypomniał sobie nagle o pewnej egipskiej królowej, samej w pięknej willi prezencie od Cezara. Zapewne jeszcze nie dotarły do niej wiadomości o wydarzeniach poranka. Wyobrażał sobie jej przerażenie, gdy już się dowie. Nie miał wątpliwości, że Kleopatra czym prędzej spakuje wszystką biżuterię i opuści miasto. Te przyjemne myśli sprawiły, że po raz pierwszy tego dnia się uśmiechnął. Tyle się teraz zmieni! Cezar był im wszystkim jak kamień u szyi. Bez niego rozkwitną, będą lepsi i silniejsi. Aura zmian wisiała w powietrzu. Tak, oto bezsprzecznie nadszedł jego czas. Już prawie zapomniano o dawnych porządkach. Senatorowie dotąd byli podnóżkami, lecz dziś w jednym ogłuszającym zawołaniu z głębi piersi znów stali się mężczyznami. I to on, Brutus, im to umożliwił. Schylił głowę w zadumie, wtem jednak głos Marka Antoniusza sprowadził go na ziemię. - Senatorowie, uspokójcie się! - nawoływał konsul. - W obliczu tego, co usłyszeliśmy, mamy dziś wiele do zrobienia. Brutus zmarszczył brwi. Ten człowiek był przecież znanym poplecznikiem Cezara. Skończyły się dla niego tłuste lata. Jedyne, co mu pozostało, to z godnością wyjść i odebrać sobie życie. - Na Polu Marsowym legiony oczekują Cezara, by poprowadził ich przeciw Partom ciągnął Majek Antoniusz, świadom Brutusowego wzburzenia. - Trzeba nad nimi zapanować, zanim się o wszystkim dowiedzą. Jeśli nie zachowamy ostrożności, czeka nas bunt. Tylko władza senatu dzieli nas od anarchii w mieście. Wzywam więc do opanowania! - Ostatnie słowa wypowiedział stanowczo, tu i ówdzie bowiem pobrzmiewało jeszcze echo podnieconych głosów. Stojący opodal wejścia Brutus kręcił głową, gorzko rozbawiony. Marek Antoniusz nie był w żadnej mierze głupcem, ale tym razem wyraźnie się przeliczył. Pewnie myślał, że i dla niego znajdzie się miejsce w nowej, wykluwającej się epoce - i to mimo kurczowego

trzymania się togi Cezara przez całe lata! Jowiszem a prawdą sprawa ta jawiła się dalece bardziej delikatna i zawikłana, lecz Brutus zdawał sobie sprawę, że oswobodzeni nagle senatorowie kosztują wolności nieśmiało i po omacku, tak więc postępując rozważnie, Antoniusz może ujść z życiem, choć ścigać go będzie brzemię dawnych waśni i zatargów. Tego ranka jednak wciąż był konsulem, z całą przynależną mu władzą. - Nim ktokolwiek stąd wyjdzie, musimy przeprowadzić głosowanie - grzmiał Marek Antoniusz. - Jeśli obejmiemy morderców Cezara amnestią, zdławimy w zarodku wszelki bunt. Obywatele i żołnierze zobaczą, że przywróciliśmy zdeptane niegdyś przez jednego człowieka prawo i porządek. Poddaję to pod głosowanie. Słowa te uderzyły Brutusa jak obuch, po którym nadeszła fala paraliżującego niepokoju. Osłupiały Kasjusz zamarł przy mównicy z rozchylonymi ustami. To on miał zarządzić głosowanie w sprawie amnestii. Wszystko już ustalono; wyzwoliciele byli pewni zwycięstwa. Teraz protegowany Cezara uprzedził ich najważniejsze posunięcie. Brutus wrzał z wściekłości, słowa gotowały się w nim i układały w oskarżycielskie zdania. Na czas kampanii Cezar powierzył Rzym Antoniuszowi - marionetce maskującej tyranię pod płaszczykiem dawnych procedur. Jakim prawem ten człowiek wypowiadał się, jakby stał na czele nowej republiki? Brutus zerwał się, gotów działać, lecz powstrzymały go kolejne słowa konsula. - Proszę tylko, byśmy po śmierci nie odbierali Cezarowi należnej mu czci. Był pierwszym spośród nas. Lud będzie oczekiwał pochówku z wszelkimi honorami. Czy jego zabójcy odmówią mu i tego? Niedopuszczalne byłoby grzebanie go po kryjomu, w niesławie. Skoro już odszedł z tego świata... i z Rzymu, winniśmy boskiego Juliusza godnie pożegnać. Podenerwowany Kasjusz wszedł na podwyższenie za mównicą i znalazł się u boku Marka Antoniusza. Postawny konsul wciąż nad nim górował i zanim zdążył przemówić, schylił się ku niemu i wyszeptał: - Kasjuszu, masz swój triumf. To nie czas na małe zemsty małych ludzi. Legiony usatysfakcjonuje tylko pogrzeb na Forum. Senator myślał gorączkowo. Po dłuższej chwili kiwnął głową. Brutus zacisnął pięść nad biodrem, gdzie nosił miecz, ale złapał tylko powietrze. - Dziękuję konsulowi Markowi Antoniuszowi za rozsądne uwagi - przemówił Kasjusz które popieram. Najpierw musi być porządek, a potem wszystko inne. Głosujmy więc, potem zajmijmy się zwykłymi ludźmi. A Cezarowi oddajmy, co mu należne. Wszystkie spojrzenia zwróciły się ku Kasjuszowi. Brutusowi spodobało się to zręczne przejęcie kontroli. Byli tu, co prawda, urzędnicy mający w gestii przeprowadzanie głosowań i obrad, i nawet wstali już ze swych miejsc, lecz senator przemówił znów, nie zważając na nich.

Nie, tego ranka nie będzie już więcej opóźnień ani też nikt nie zabierze głosu, póki on mówi. Brutus odetchnął z ulgą. - Kto jest za udzieleniem całkowitej amnestii wyzwolicielom Rzymu, niechaj wstanie. Tłusty i spocony Bibulus zerwał się na równe nogi z werwą godną lepszej sprawy. Pozostali senatorowie powstali zaraz po nim, a ci, którzy już stali - jak Marek Antoniusz unieśli prawice. Po chwili milczenia wyraźnie odprężony Kasjusz skinął głową. - Kto jest przeciw? Zgromadzeni siedli jak jeden mąż. Mimo wszystko Brutus przyjął to z bólem. Przecież większość z nich Cezarowi zawdzięczała fortunę i karierę. Ich rodziny miały wspólne interesy, razem sięgali po władzę. Juliusz dobierał ich sobie przez lata - ludzi, których oddanie chciał wynagrodzić. A teraz nawet nie wstali dla niego w głosowaniu. Brutus był rozczarowany, ale nie zaskoczony. Doskonale rozumiał, że ludzie ci przetrwali, bo szybko się orientowali, skąd akurat wieje wiatr. Cezar zasługiwał jednak na coś więcej. Zakłopotany spuścił wzrok i zauważył krwiste zmazy na rękach, które wyschły i zaczęły pęka?. Chciał się umyć, a nieopodal, na Forum, stała fontanna. Gdy więc Kasjusz dziękował senatorom, Brutus wymknął się na skąpane w promieniach zachodzącego słońca stopnie, odebrał swój miecz i sztywnym krokiem przemierzył plac. Przy wodotrysku zebrał się już spory tłum obywateli w barwnych ubraniach. Czując na sobie ciężar ich spojrzeń, Brutus odwrócił wzrok. Najwyraźniej wieści już się rozeszły, ludzie bowiem nie kryli poruszenia. Przemył dłonie w sprowadzanej akweduktem z dalekich gór lodowatej wodzie. Czerwona smuga, jaką zostawił, zmroziła gapiów. - Czy to prawda? - zaczepiła go jedna z kobiet. Zerknął na nią, przecierając szczeciniastą twarz mokrymi dłońmi. Odziana była w szykowną stolę odsłaniającą śniade ramię, a elegancji przydawały jej srebrne spinki we włosach. Była piękna, na dodatek oczy podkreśliła antymonem jak - nie przymierzając wykwintna prostytutka. Brutus zastanawiał się, ile osób zadaje sobie w tej chwili to samo pytanie. - Czy co jest prawdą? - Że boski Cezar nie żyje? Że go zabito? Powiedzże, czy wiesz? - dopytywała się ze łzami w oczach, podczas gdy on zmywał z rąk krew. Naraz uderzyło go wspomnienie ciosu zadanego przed paroma godzinami, choć miał wrażenie, jakby minęło tysiąc lat. - Nic nie wiem - rzucił na odchodnym.

Uniósł wzrok na wzgórze Kapitolińskie, a w myślach pokonał je i trafił do teatru Pompejusza. Czy zimne ciało wciąż leżało na kamiennych stopniach? Wyszli stamtąd w pośpiechu, nie zostawiwszy żadnych dyspozycji co do zwłok Cezara. Na myśl o Juliuszu osamotnionym i zapomnianym Markowi Brutusowi ścisnęło się gardło. Przyjaźnili się przez wiele, wiele lat.

CZĘŚĆ I LEGION VICTRIX

ROZDZIAŁ I Wbuty jedynie w cienkie sandały Oktawian stąpał po rozgrzanych kamieniach i krzywił się z bólu. Rzym chełpił się rzekomym ucywilizowaniem Grecji, ale w zapyziałych górskich osadach jakoś nie było tego widać. W głębi kraju ludzie byli w najlepszym razie nieufni wobec obcych, w najgorszym okazywali jawną wrogość. Nawet na prośbę o coś tak oczywistego jak możliwość skorzystania ze studni odpowiadano tu grymasem i trzaśnięciem drzwiami, a tymczasem słońce przypiekało w najlepsze, nie dając brązowiejącym karkom chwili wytchnienia. Oktawian z rozbawieniem przypomniał sobie słowa tutejszego pretora, który twierdził, że są w Grecji miejsca, gdzie młody Rzymianin ma mniej więcej takie szanse na przeżycie, jak poborca podatków. Była w tym przesada, ale nie za wielka. Wspinał się, mając oczy i uszy otwarte. Nieprzyjemna ferajna, za którą szli, mogła skryć się wszędzie. Okolica była dzika, wąwozy przepastne. Z czasem tropienie śladów stało się nie lada wyzwaniem, co rusz się bowiem rozgałęziały. Trudno powiedzieć, czy śledzeni rabusie wiedzieli, że nie są sami, czy po prostu obrali inne drogi do domu i tysiącletnim zwyczajem przodków zniknęli pośród skalnego labiryntu. Pod wpływem nagłego impulsu Oktawian zadarł głowę i pobiegł wzrokiem hen, daleko; ta okolica aż prosiła się o przyczajonego łucznika, który wychylony zza jakiejś turni wystrzela ich w mgnieniu oka. - Daj znać, jak coś wypatrzysz! - zawołał. - Żaden ze mnie tropiciel - prychnął Mecenas, zamaszystym gestem obejmując kamienistą pustynię. - Jak dla mnie, tamci mogli przed godziną przepędzić tędy stado kóz. Mówię: wróćmy do reszty i stamtąd na nowo podejmijmy poszukiwania. Oktawianie, nie tak miał ten wyjazd wyglądać... Wyobrażałem sobie, że będzie więcej wina, a mniej łażenia po górach - zakończył pełnym goryczy westchnieniem, gdyż oto wyłoniła się przed nimi kolejna stromizna. Po ścieżce zostało jedynie mgliste wspomnienie, a do tego w lichych sandałach ciągle się ślizgali na kamienistym podłożu. Tego akurat dnia słońce na ostentacyjnie błękitnym niebie nie znało litości, toteż cała trójka pociła się obficie. Jedyny bukłak, jaki mieli, dawno już wysechł na pieprz. - Ludzie z wioski na pewno znają te wzgórza - nie odpuszczał Mecenas. - Będą wiedzieli, gdzie szukać. Oktawian zbyt był pochłonięty łapaniem tchu, by cokolwiek odpowiedzieć. Teraz wspinaczka wymagała pełnego zaangażowania wszystkich kończyn. Na szczycie odsapnął i

czujnie zlustrował przeciwległy stok w poszukiwaniu dogodnej ścieżki. Zamieszkany jedynie przez płoche jaszczurki skalny labirynt ciągnął się po horyzont. - Więc wolisz stać z boku i bezczynnie się przyglądać? - Oktawian niespodziewanie podjął temat. - To był gwałt z mordunkiem, Mecenasie. Sam przecież widziałeś jej ciało. Czy honorowo byłoby pozwolić kilku wieśniakom dopaść sprawców, a samemu nie kiwnąć nawet palcem? Tylko utwierdziłbyś tych ludzi w ich przekonaniu o gnuśnych Rzymianach. Ruchem głowy wskazał szlak prowadzący na dno wąwozu i podążył nim bez słowa. W ocienionych rozpadlinach, choć nie na długo, znaleźli wytchnienie od morderczego upału. - Mam gdzieś, co sobie myślą greckie kmiotki - bąknął ledwie słyszalnie Mecenas. Pochodził on z rodu tak starego, że nie uznawał za swych przodków wykarmionych przez wilczycę bliźniaków, założycieli Rzymu. Ta wilczyca należała - zwykł mówić - do jego antenatów. Gdy poznał Oktawiana, nie sądził, by ten, który przestaje z Cezarem, mógł szczególnie cenić towarzystwo zwykłego nobila. Z czasem jednak pojął, że Oktawian traktuje go zgodnie z tym, co on sam o sobie myśli. Musiał więc dosięgnąć poprzeczki wywindowanej przez własne poczucie wyższości. Do tego Mecenas miał wrażenie, że jego kompan nie w pełni rozumie koncepcję arystokratycznych rodów: liczy się nie to, kim jesteś, lecz kim byli twoi przodkowie. Oktawian został jednak wcześnie osierocony przez ojca i jeszcze w dzieciństwie zaznał biedy. Jeśli więc w jego wyobraźni rzymski arystokrata cechuje się męstwem i honorem, Mecenas w żadnej mierze nie chciał go rozczarować. Oto nadeszła godzina próby. Mieli na sobie proste tuniki, a mimo to wspinaczka w pełnym słońcu wyciskała z nich siódme poty. Najgorsze były te dopasowane spodnie, całe ciemne od wilgoci; Mecenas był przekonany, że zdarł sobie pod nimi skórę. Skrzywił się z odrazą. W każdym wądole i na każdym szczycie prześladowała go woń spoconego ciała. Naraz miecz zakleszczył mu się w szczelinie - wyrwał go, klnąc przy tym siarczyście. Agryppa, który szedł za nim i wszystko widział, parsknął śmiechem. - Cieszę się, że cię rozweseliłem - burknął Mecenas. - Dzień uważam za spełniony. Agryppa jedynie uśmiechnął się blado i wyminął go bez słowa. Krzepki olbrzym przemierzał grań wielkimi krokami. Towarzyszy przerastał o głowę, a praca na galerach, gdzie służył jako centurion, dobrze wpłynęła na muskulaturę jego ramion i nóg. Strome urwisko pokonał chyżo jak łania, w kilku raźnych susach, i nawet się przy tym nie spocił. Oktawian zszedł na dół krótko po nim i obaj czekali, aż Mecenas do nich dołączy. - Przecież będziemy musieli wrócić tą samą drogą - wydyszał, gdy już udało mu się pokonać nierówny teren. - Nie chce mi się z tobą sprzeczać - uciął Oktawian. - Lepiej będzie, jeśli zrozumiesz, że

trzeba sprawę dociągnąć do końca. - I bez gderania - dodał Agryppa, a jego tubalny głos poniósł się echem po skalnej niecce. Mecenas rzucił im kwaśne spojrzenie. - W tym przeklętym rumowisku masz tysiąc różnych ścieżek. Zbójcy jak nic są już daleko stąd i raczą się winem, a my zdychamy tu z pragnienia - zauważył z wyrzutem. Rozbawiony Agryppa wskazał na pylisty grunt. Mecenas podążył wzrokiem za jego palcem i ujrzał liczne ślady stóp. - Och - westchnął i prędko dobył miecza, jakby zewsząd miało się zaraz zaroić od wrogich siepaczy. - Ale to pewnie i tak tylko pastuchy. - Prawdopodobnie tak - uznał Oktawian - ale jako że tylko my podążamy tym szlakiem, wolałbym się upewnić. - To rzekłszy, również sięgnął po gladius, o dłoń krótszy od dość reprezentacyjnej broni Mecenasa. Jego zaś była doskonale naoliwiona i wyskoczyła z pochwy z cichym szelestem. Przy tej pogodzie stal była niesamowicie rozgrzana. Agryppa chwycił miecz i cała trójka ostrożnie ruszyła w głąb wąwozu. Pierwszy szedł Oktawian. Było tak, odkąd się poznali - przewodził im na mocy niepisanego porozumienia, dzięki wrodzonej pewności siebie, którą Mecenas zawczasu dostrzegł i wielce w nim cenił. Stare rody musiały mieć gdzieś początek, nawet jeśli miałby nim być sam Cezar. Uśmiechnął się do tej myśli i zaraz stanął jak wryty, gdy za skalną iglicą, w paśmie głębokiego cienia, natknęli się na mężczyzn zastygłych w oczekiwaniu. Oktawian bez wahania kroczył dalej z opuszczonym mieczem, aż i jego objął cień, i zmierzył napotkanych chłodnym spojrzeniem. Wysoko nad ich głowami kamienne ściany zderzały się z błękitem nieba. Po drugiej stronie niecki Mecenas dostrzegł ścieżkę, gdzie cierpliwie czekały juczne muły. Na twarzach obcych nie widać było śladu zaskoczenia czy strachu, zapewne dlatego, że byli w sile ośmiu. Przyglądali się młodym Rzymianom z żywym zaciekawieniem. Największy z nich uniósł potężny brzeszczot. Kawał starego żelaza zdawał się pamiętać czasy opiewane przez aojdów i przypominał masywny tasak. Dumą jego właściciela była bujna, czarna broda opadająca na skrytą pod obszarpanym kaftanem mocarną pierś. Przy każdym poruszeniu muskuły mężczyzny pracowicie grały pod skórą. W groźnym geście zaprezentował niepełne uzębienie. - Dalekoście odeszli od waszych przyjaciół! - zwrócił się do nich po grecku. Z ich trójki tylko Mecenas znał ten język. Choć przy tylu ostrzach wycelowanych w ich piersi Oktawian i Agryppa woleli nie wykonywać zbędnych ruchów, domyślił się, czego od niego chcą.

- Mam tłumaczyć? - Westchnął i odkurzył dawno nieużywane rejony pamięci. - Znam wysoką mowę, ty jednak zaciągasz z chłopska tak mocno, że ledwie cię rozumiem. Te dźwięki brzmią dla mnie jak zarzynany muł. Gadaj więc wolno i wyraźnie, tak jakbyś przepraszał swego pana. Zaskoczony mężczyzna popatrzył nań bystro, a twarz pociemniała mu z oburzenia. Wiedział, że zabicie Rzymian wyjmie go spod prawa, lecz z drugiej strony tutejsze góry kryły już wiele trupów i nic nie stało na przeszkodzie, by tak było dalej. Zawahał się. - Przyszliśmy po tego, który pohańbił i zadusił kobietę - ciągnął Mecenas. - Wydajcie nam go i wracajcie do swych błahych spraw. Herszt bandy rozjuszony postąpił krok naprzód. - Coś mu nagadał? - spytał Oktawian, nie spuszczając z wyrwidęba wzroku. - Komplementowałem jego brodę. Nigdy takiej nie widziałem. - Mecenasie, to z pewnością jeden z nich! Dowiedz się który. - Więc jak, brodo? Czy ten człowiek jest wśród was? - Mecenas płynnie przechodził z jednego języka na drugi. - Jam nim jest, Rzymianinie! - odparł brodacz. - Ale srodze się pomyliliście, jeśliście przyszli tu samotrzeć. Drab uniósł głowę i przebiegł spojrzeniem wysokie skały, szukając jakiegoś cienia czy poruszenia, które świadczyłoby o zasadzce. Niczego nie dostrzegłszy, sapnął z zadowoleniem i skinął na jednego z kamratów, śniadego osiłka o nosie potężnym jak płetwa rekina. Ten w odpowiedzi uniósł nóż, Oktawian jednak był szybszy. Rzucił się i znienacka ciął najbliższego opryszka przez gardło. Ranny wypuścił z rąk broń, złapał za otwartą szyję i krztusząc się głośno, osunął się na kolana. Herszt zamarł, po czym z dzikim okrzykiem uniósł miecz do ciosu, lecz prędzej doskoczył doń Agryppa. Jedną ręką schwycił go za uzbrojoną dłoń, a drugą, w której trzymał krótki miecz, przebił mu bok. Życie uszło z brodacza jak wino z przedziurawionego bukłaka; padł na wznak z głuchym łoskotem. Rozbójnicy stanęli jak sparaliżowani, tymczasem Oktawian nie tracił ani chwili. Ustawił się do wypadu, włożył weń impet całego ciała i szybko przeorał gardło kolejnego wroga. Mało brakowało, a całkowicie odciąłby nieszczęśnikowi głowę. Jego miecz stworzono właśnie do tego. Przyjemnie ciążył młodzieńcowi w dłoni. Pozostali dawno już wzięliby nogi za pas, gdyby jedynej drogi ucieczki nie blokowały ich własne muły. Zmuszeni się bronić, walczyli desperacko i zażarcie. Przez kilka dramatycznych chwil, pełnych szczęku żelaza i zduszonych okrzyków, Rzymianie jednego po

drugim kładli przeciwników pokotem. Od małego szkoleni do bitwy łatwo roznieśli w puch zbójów wprawionych raczej w terroryzowaniu przerażonych wieśniaków niż regularnej bitce. Na wszystkie strony pryskała gorąca krew i śmigały ostrza. Trzej przyjaciele nie mieli pancerzy, ale trzymali się w szeregu, gdzie każdy osłaniał lewy bok towarzysza. Minęło może kilkanaście uderzeń serca i było po wszystkim. Pośrodku skalnego wąwozu na nogach ostali się tylko Oktawian, Agryppa i Mecenas. Wszyscy dyszeli ciężko, a dwaj pierwsi krwawili z ran na ramionach. Na razie jednak, zamroczeni bitwą, nie zdawali sobie z nich sprawy. - Na dowód weźmiemy ich głowy i pokażemy je mężowi tej kobiety. - Wszystkie? - zdziwił się Mecenas. - Jedna na pewno wystarczy. Oktawian chwycił przyjaciela za ramię. - Dobrze się sprawiłeś, za co ci dziękuję - powiedział. - Ale z ich ubrań możemy zrobić worek. Chcę, żeby w wiosce wszyscy ujrzeli, że to Rzymianie wymierzyli sprawiedliwość. Dobrze to sobie zapamiętają, a potem pójdą po antałki najlepszego wina, zarżną parę kóz albo i świnię. Kto wie, może znajdziesz sobie chętną dziewkę. A teraz bierz się do odcinania głów. Mecenas się skrzywił. W dzieciństwie miał sługi na każde skinienie, a przy Oktawianie sam musiał się narobić jak niewolnik. Jego pedagodzy nie posiadaliby się ze zdziwienia, gdyby go teraz zobaczyli. - Ojcowie tutejszych dziewcząt mogliby im pozazdrościć owłosienia - stwierdził kwaśno. - Nie zbliżę się do nich przed nastaniem mroku. Agryppa dołączył doń, odrąbując głowy jednym potężnym ciosem miecza. Oktawian natomiast kucnął przy zwłokach herszta i zajrzał mu w niewidzące oczy. Odtwarzając w myślach przebieg potyczki, pokiwał głową z zadowoleniem i dopiero wtedy zauważył głębokie i krwawiące rozcięcie na ręce. Nie pierwszy to raz, gdy w ciągu dwudziestu lat życia został ranny; będzie kolejna blizna do kolekcji. Odpiłowując głowę, dla lepszej stabilności trzymał ją za skołtunioną brodę. Wierzchowce na szczęście czekały tam, gdzie je wcześniej zostawili. Do wsi dotarli o zachodzie, wyczerpani, spragnieni i obarczeni dwoma przesiąkniętymi krwią workami, z których kapało przy każdym kroku. Ludzie z wioski wrócili rozeźleni i z pustymi rękami, ale ogólny nastrój zaraz się poprawił, gdy Oktawian wysypał na ziemię zawartość worków. Głowy kaskadą potoczyły się po pylistej ścieżce. Wdowiec po zgwałconej kobiecie ze łzami w oczach rzucił się już to całować go i ściskać, już to z wściekłością ciskać ścięte głowy o ścianę swej chaty. Obyło się bez pomocy tłumacza i wkrótce bohaterowie zostawili gospodarza i jego dzieci sam na sam z żałobą.

Reszta miejscowych pospieszyła wydobywać jadło i napitki z chłodnych piwniczek i stawiać na placu grubo ciosane ławy, by dobroczyńców godnie przyjąć. Było tak, jak Oktawian się spodziewał - on i jego towarzysze ledwo mogli się ruszyć od nadmiaru przedniego mięsa i klarownych trunków o anyżowym posmaku. Pili, jakby jutro nie miało nadejść, kielich w kielich z tubylcami, aż cała wioska zaczęła im wirować przed oczami. Niewielu z tej wesołej kompanii znało łacinę, ale też w niczym to nie przeszkadzało. Przez pijackie oszołomienie dotarło do Oktawiana, że Mecenas ponawia wobec niego jakieś pytanie. Nastawił uszu i parsknął śmiechem, który przeistoczył się w strumień przekleństw, gdy potrącił swoją czarkę. - Czyżbyś nie wierzył? - rzekł w końcu. - Nie nazywa się przecież Rzymu Wiecznym Miastem bez powodu. Otóż Rzymianie będą je zamieszkiwali jeszcze tysiąc lat albo i dłużej. A może uważasz, że jakiś inny lud powstanie i będzie nami rządził? - Utkwił wygłodniały wzrok w napełnianym pucharze. - Teby, Ateny, Sparta... - Mecenas odliczał na palcach. - To były wielkie miasta, Oktawianie. Ich władcy bez wątpienia też byli o tym przekonani. Myślisz, że gdy Aleksander mitrężył czas na wojowaniu gdzieś daleko, przyszło mu do głowy, że pewnego dnia wszystkie jego ziemie znajdą się pod rzymskim butem? Uśmiałby się do łez. Tak jak ty teraz - zakończył z uśmiechem, lubił bowiem prowokować przyjaciela, który słysząc zaczepne komentarze, aż się udławił winem. - Marnując czas? - wykrztusił w końcu Oktawian. - Myślisz, że Aleksander zwany Wielkim mógłby lepiej spędzić życie? Nie zgadzam się. Mam być przecież srogim i wyniosłym Rzymianinem, zbyt... - Alkohol zagmatwał mu myśli. - Zbyt srogim i wyniosłym, by słuchać twojej gadaniny. - Aleksander miał mentalność przekupki - odparował Mecenas. - Wiecznie czymś zajęty i co mu z tego przyszło? Gdyby wiedział, że sczeźnie na obczyźnie, wybrałby raczej byczenie się na słońcu, kobiety, śpiew i wino. Nie odpowiedziałeś mi jednak na pytanie. Grecja rządziła przecież światem, więc dlaczego losy Rzymu miałyby potoczyć się inaczej? Za tysiąc lat kto inny przejmie stery. Przerwał i gestem przywołał dwie starsze kobiety z półmiskiem mięsiwa. Uśmiechnął się do nich szeroko, wiedząc, że nie mają pojęcia, o czym rozmawia z przyjacielem. Oktawian pokręcił głową, z przesadną ostrożnością odstawił czarkę i zaczął odliczać na palcach, jak wcześniej Mecenas. - Po pierwsze, w walce jesteśmy niezwyciężeni. Po drugie, jesteśmy obiektem zazdrości wszystkich ludów ciemiężonych przez małych władyków. Oni chcą zostać tymi, którym

zazdroszczą, nie ich pokonać. I po trzecie... Po trzecie nie wiem. Wystarczą mi dwa argumenty. - Dwa to za mało! Trzy mogłyby zbić mnie z tropu, ale nie dwa! Grecy też onegdaj królowali na polach bitew. - Mecenas zamachnął się, jakby rozrzucając pył na wiatr. - Tyle zostało z ich potęgi, tyle ze Spartan nawiedzających nocne koszmary Persów, a było ich przecież ledwie kilkuset. Inne ludy będą się od nas uczyć, przejmą nasze sposoby i taktykę. Przyznam jednak, że trudno byłoby mi wyobrazić sobie naszych żołnierzy ustępujących pola obdartym barbarzyńcom, ale może i tak być. Mówisz, że łakną naszych osiągnięć? My też pozazdrościliśmy ich Grekom. I jak to się skończyło? Wzięliśmy sobie siłą to, co nam się podobało, skopiowaliśmy ich panteon i teraz udajemy, że sami go wymyśliliśmy. W końcu, zanim się zorientujemy, ktoś postąpi z nami tak samo. Oto, gdzie są twoje dwa argumenty... wdeptane w ziemię. O, tu, pod moim sandałem. Widzisz je? Dyskusję przerwał tubalny pomruk dobiegający od strony ławy, na której wyciągnął się Agrypa. - Małpiszon się przebudził! - wykrzyknął Mecenas. - Czyżby nasz słonawy przyjaciel miał coś do dodania? Co nowego w naszej flocie? Ława zatrzeszczała i wygięła się pod ciężarem Agryppy. O mały włos byłby z niej spadł, gdyby w czas nie zaparł się muskularnym ramieniem o ziemię. W końcu usiadł, łokcie wsparł na kolanach i spojrzał chmurnie na Mecenasa. - Nie da rady zasnąć przy waszym gdakaniu. - Twoje chrapanie zadaje temu kłam! - ripostował Mecenas, przyjmując kolejny przelewający się od wina kielich. Centurion potarł twarz dłońmi i podrapał się po czarnej brodzie, którą wyhodował przez ostatnie tygodnie. - Zanim znajdę lepsze miejsce do spania - rzekł, tłumiąc ziewnięcie - powiem tylko, że nie będzie po nas żadnego innego imperium, bo dzięki wielkim bogactwom możemy dać odpór każdemu. Płacimy żołd setkom tysięcy ludzi na wszystkich naszych ziemiach. Kto by dał radę całej potędze Cezara? - A ty jak zwykle o pieniądzach, co, Agryppo? - Mecenas był wyraźnie rozbawiony. Wciąż myślisz jak syn kupca. Nic w tym dziwnego, w końcu masz to we krwi, lecz choć Rzym pełen jest kupców, to w rękach patrycjuszy spoczywa jego los. - Zgodnie z tym, co powiedziałeś, patrycjusz spędza dzień, leżąc na słońcu, pijąc wino i zabawiając się z kobietami - odciął się Agryppa. - A więc słuchałeś! Że też nie przeszkadzało ci w tym własne chrapanie. To rzadka

umiejętność. Agryppa błysnął zębami, których biel podkreślała czarna broda. - Okaż trochę pokory. Potęgę Rzymu zbudowali ludzie tacy jak mój ojciec, tacy jak ty zaś paradują i wygłaszają przemowy, tak jak Arystoteles i Sokrates rej wodzili na agorze. - Czasem zapominam, żeś wykształcony, Agryppo. Po prostu gdy na ciebie patrzę, widzę niepiśmiennego wieśniaka. - Ja zaś widzę mężczyznę, który ceni towarzystwo innych mężczyzn zbyt wysoko. Oktawian westchnął ciężko. Wszystko mu wirowało i stracił już poczucie czasu. - Hejże, uspokójcie się. Zdaje się, że zeżarliśmy tym biednym ludziom całe zimowe zapasy. Pogódźcie się i pomóżcie mi opróżnić kolejny dzban! - Ty wciąż na nogach? - zdziwił się Mecenas. - Pamiętaj, że będziesz mi winien złotego aureusa, jeśli zwymiotujesz albo uśniesz prędzej niż ja. A trzeba ci wiedzieć, że czuję się jak młody bóg! Oktawian utkwił w nim wzrok, aż przyjaciel nie wytrzymał i niechętnie spuścił głowę. - Niech ci będzie. Przepraszam, że porównałem czerep Agryppy do tarana. - Niczego takiego nie powiedziałeś. - Ale tak pomyślałem. - A ty, Agryppo? Zdobędziesz się na szlachetny gest? - Wątpię, bym mógł mu na tym polu dorównać, ale skoro prosisz... Przepraszam, że mu powiedziałem, iż gdyby się sprzedawał na godziny, wcale nie zarobiłby tyle, ile mu się zdaje. Mecenas wybuchnął gromkim śmiechem, po czym nagle zbladł, odwrócił się i z jękiem opróżnił trzewia. - A więc jesteś mi dłużny aureusa. - Oktawian nie krył satysfakcji. Przyjaciel skwitował to żałosnym stęknięciem.

ROZDZIAŁ II Słońce nieubłaganie wspinało się po nieboskłonie. Po niewielkiej chacie, w której zatrzymali się młodzi Rzymianie, kręcił się usłużny niewolnik. Mecenas był cichy i cierpiący, zmusił się jednak do wstania z łóżka i wyjścia na podwórze. Tam Agryppa już oddawał się porannym ćwiczeniom. - Gdzie Oktawian? - spytał, zezując jednym okiem; drugie mrużył, oślepiony słońcem. Wciąż śpi? - Tutaj. - Oktawian wyłonił się z chaty. Włosy ociekały mu wodą, był blady i wyraźnie niezdrów; uniósł dłoń w pozdrowieniu. - Nie mogę sobie przypomnieć powrotu. Bogowie, głowa mi pęka. Czy przeżyłem jakieś upadki? - Chyba tylko do amfory. Poza tym żadnych. - Z całej trójki Agryppa najlepiej się trzymał. Przyjemnie mu było patrzeć, jak pozostali się męczą. - Oktawianie, jakie masz plany na ostatnie dni wypoczynku? - spytał Mecenas. - Nie mam wątpliwości, że najchętniej spędziłbyś je, pracując z tutejszą dzieciarnią albo i pomagając ludziom w polu. Ja natomiast słyszałem o zawodach pięściarskich dziś wieczór. Wciąż czekam, by mi podano dokładne miejsce, ale myślę, że warto popatrzeć. - Ostatnie przerodziły się w zamieszki. - Oktawian pokręcił głową. - Co nie jest niespodzianką, bo tak się dzieje zawsze. To się tyczy też walk kogutów. Daruj sobie docinki, wiesz przecież, że miałem słuszność. Ci ludzie zasłużyli na śmierć. Tym razem Mecenas nie podjął dyskusji, tylko odwrócił wzrok. - Przed nami jeszcze dwa dni wolnego - zauważył Agryppa. - Proponuję, byśmy poświęcili je ćwiczeniom i bieganiu. Nie chcę wrócić na pokład z kondycją starca. - Co za brak wyobraźni - pokpiwał Mecenas. - Po pierwsze, już jesteś starcem... - Mając dwadzieścia dwa lata, jestem od ciebie starszy ledwie o trzy, ale proszę, kontynuuj. - ...a twój szkielet, jak wół, obarczony jest zbyt wielkim ciężarem. Ci z nas, którzy nie tracili czasu na dźwiganie ciężarów, nie wychodzą tak szybko z formy. Widzisz, jesteśmy jak konie wyścigowe. - Może więc sprawdzimy twoją zwinność przeciw mojej sile? - zaproponował centurion, uśmiechając się podejrzanie. Mecenas spojrzał na spoczywający w dłoni Agryppy ciężki miecz. - Ostatnio prawie pobiłeś mnie do nieprzytomności. To niesportowo. Przyjacielu, w

prawdziwym pojedynku pociąłbym cię na kawałki, ale te drewniane miecze wypełnione ołowiem? To pałki dobre dla chłopów, a w twoich rękach wyjątkowo niebezpieczne narzędzie. Dziękuję, ale jakoś to do mnie nie przemawia. - To rzekłszy, otworzył drugie oko i zmierzył się z oślepiającym słońcem. - Przyznam, że po ostatniej lekcji trochę o tym myślałem. - To dobrze, bo chciałem dać ci nauczkę. Na piaszczystym podwórzu nastroje się zwarzyły. Oktawian dobrze znał Mecenasa i wiedział, że oddawanie innym palmy pierwszeństwa działa mu na nerwy jak mało co, a już zbierania tęgich cięgów nie może wprost przeżyć, tymczasem muskularny Agryppa potrafił zwalić go z nóg jednym uderzeniem treningowego miecza. Już miał coś powiedzieć, by odwlec sprzeczkę, lecz w tym momencie Mecenas spostrzegł pod murem stojak na oszczepy. Była to długa rzymska broń o drewnianych grotach zakończonych żelaznym szpicem. Twarz mu pojaśniała. - Być może z innym orężem zdołam wyklarować ci kilka spraw - zaproponował. - Ha! Więc chcesz mieć nade mną przewagę całego metra zasięgu? I ja mam na to przystać? Oczy Agryppy miotały iskry. Był rozdrażniony czy tylko rozbawiony? - Zrozumiem, jeśli cię zżera strach. - Prowokacjom Mecenasa nie było końca. - Nie? To wybornie. - Wydobył oszczep ze stojaka i zważył go w dłoni. Centurion uniósł oburącz drewniany miecz. Miał na sobie tylko lekką tunikę i nie podobało mu się wymachiwanie oszczepem w pobliżu. - Chodź, Mecenasie. - Oktawian czuł się w tej sytuacji nieswojo. - Zastanówmy się, co dziś będziemy porabiać. - O, ja już mam coś ciekawego do roboty! - rzucił na odczepnego przyjaciel, szybko zmniejszył dystans do Agryppy i zamachnął się oszczepem, zmuszając go do odskoczenia w tył. - Jesteś pewien? - Centurion kręcił głową. - To broń dla żołnierzy, nie arystokratów. - Dam sobie radę. - Mecenas dźgnął oszczepem powietrze na wysokości piersi Agryppy, zniżył broń i powtórzył gest na wysokości krocza. - Świetnie! Broń się, małpo! Agryppa uważnie obserwował jego ruchy. Nie był to ich pierwszy pojedynek i obaj wiedzieli, czego się po sobie spodziewać. Oktawianowi pozostało tylko znaleźć sobie wygodne miejsce do siedzenia, wiedział bowiem, że póki nie skończą, nie ma ich dla świata. Choć łączyła ich przyjaźń, obaj tak nawykli do zwyciężania, że nie mogli sobie odmówić rywalizacji na tym czy innym polu.

Z początku centurion usuwał się tylko z drogi kolejnym dźgnięciom. Gdy grot znalazł się na wprost jego oczu, uniósł gladius w obronie. Zepchnięcie go do defensywy sprawiło Mecenasowi niemałą przyjemność i zaczął się popisywać. Skakał to tu, to tam na rozgrzanym piachu. Potyczka skończyła się tak nagle, że prawie uszło to uwagi Oktawiana. Szybki i celny wypad Mecenasa byłby przebił Agryppę, gdyby ten w ostatniej chwili nie zbił przeciwnika ostrzem miecza, po czym z półobrotu uderzył w oszczep ramieniem. Mecenas wybałuszył oczy: drzewce pękło wpół! - Wygrałem! - Centurion przyłożył gladius do gardła bezbronnego przyjaciela. Mecenas odepchnął miecz bez słowa i sięgnął po złamaną broń. Ktoś przepiłował ją niemalże na wylot i zamaskował to brązowym woskiem. Młodzieniec z niedowierzaniem przyjrzał się pozostałym oszczepom; każdy bez najmniejszego oporu pękł na jego udzie. Z tyłu Agryppa zanosił się zdrowym śmiechem. - To twoja sprawka? - Mecenas był w szoku. - Ile czasu poświęciłeś na przepiłowanie ich wszystkich? I kto posuwa się do czegoś takiego? Na bogów, jak mogłeś przewidzieć, że po nie sięgnę? Tyś do reszty zwariował! - Strategia to moje drugie imię - odparł centurion, ocierając łzy. - Szkoda, że nie widziałeś swojej miny. - Tak nie postępuje człowiek honoru - burknął Mecenas. - Wolę być chłopkiem-roztropkiem i wygrać, niż szczycić się szlachectwem i przegrać. Agryppa znów parsknął śmiechem. - To proste. Oktawian podszedł, by również przyjrzeć się dowodom sabotażu. Starannie krył rozbawienie, wiedział bowiem, że i bez tego Mecenas będzie nieznośny. Wolał nie pogarszać sytuacji. - Słyszałem, że mają dziś dowieźć świeże pomarańcze. Całą drogę jechały obłożone lodem! Mojej głowie dobrze zrobi zimny sok. Czy możecie podać sobie ręce i nie sprzeczać się przez resztę dnia? Byłbym bardzo rad. - Nie widzę problemu - uznał Agryppa. Odłożył miecz i ujął niechętną dłoń Mecenasa. Gdy się tak z przesadnym entuzjazmem ściskali, na dziedziniec wbiegł niewolnik. Fidolus, który dał się poznać jako człowiek cichy i dyskretny, starał się nie wchodzić gościom w paradę. - Panie, przybył posłaniec. Przynosi listy z Rzymu. - Chcą mnie z powrotem. - Oktawian westchnął. - Cezar na pewno już zatęsknił za swym pupilkiem.

Przyjaciele tylko popatrzyli nań niewinnie. - Niech poczeka. - Machnął ręką. - Będzie już rok od naszych ostatnich wakacji! Fidolusie, godnie podejmij posłańca. Ja tymczasem idę na rynek po świeże pomarańcze. Trzej młodzi Rzymianie wrócili do willi dopiero o zachodzie słońca. Wpadli w towarzystwie trzech Greczynek, głośni, roześmiani, zuchwali. Mecenas zaczepił je u jubilera i pomógł dobrać bibeloty pod kolor ich sukni. Oktawian zazdrościł mi tej łatwości obcowania z kobietami. Jemu nie przychodziło to tak łatwo, mimo że mógł uczyć się wprost od mistrza. Nie było też w tym nic niezwykłego Mecenas po prostu komplementował je bez umiaru, kazał przymierzać biżuterię i dowcipkował przy tym do utraty tchu. Handlarz przyglądał się temu z cierpliwym pobłażaniem. Liczył na zysk. Oktawian spostrzegł, że kobiety od początku wiedziały, jakie są zamiary złotoustego Rzymianina, on jednak ze swadą obrócił to w żart. Teraz ściskał w talii jedną z Greczynek i próbował przypomnieć sobie jej imię. Czuł, że nie brzmi ono „Lita”, i czekał, aż wymówi je któraś z jej koleżanek. Nie chciał psuć nastrojowej chwili. Pod bramą ich willi Mecenas nagle przycisnął swą towarzyszkę do kamiennego muru i pocałował, a dłonie jego błądziły po jej ciele. Dziewczyna miała na szyi złoty wisior - prezent od niego. Pozostałe obwieszone były zresztą takimi samymi błyskotkami; chłopcy wysupłali na nie prawie całe pieniądze, jakie im zostały. Agryppa miał mniej szczęścia niż koledzy. Niespotykane byłoby, gdyby każda z trzech kobiet odznaczała się wyjątkową urodą. Uwieszona na jego ramieniu dama, dość potężnie zbudowana, górną wargę miała okoloną ciemnym meszkiem. Agryppa i tak był zadowolony. Minęło już trochę czasu, odkąd sprowadzili kobiety, a na bezrybiu i rak ryba. Gdy czekali, aż otworzą bramę, kosmatą brodą trącił jej obnażone ramię, co ją nadzwyczaj rozbawiło. Zaraz nadbiegł Fidolus. Widać było, że coś go trapi; blokująca odrzwia sztaba wypadła z trzęsących się dłoni. - Panie, dzięki bogom! Musisz rozprawić się z posłańcem. Oktawian się skrzywił. Miał u boku nadobną Greczynkę i nie chciał teraz myśleć o Rzymie i legionach. - Proszę - nalegał Fidolus. Był tak wzburzony, że Oktawian poczuł niepokój. - Chodzi o moją matkę? - spytał, ale niewolnik pokręcił głową. - Proszę. On czeka. Wypuścił dziewczynę z objęć.

- Prowadź! - zakomenderował. Fidolus odetchnął z ulgą. Oktawian z ledwością się powstrzymywał, by nie ruszyć za nim biegiem. Mecenas i Agryppa wymienili zaniepokojone spojrzenia. Zanosiło się na to, że tej nocy nie spędzą tak, jak planowali. - To nie brzmi dobrze - zawyrokował centurion. - Moje panie, mamy tu łaźnię, z którą niewiele może się równać. Wygląda na to, że przez najbliższe parę godzin będziemy musieli dotrzymać naszemu przyjacielowi towarzystwa. Jeśli zechcecie poczekać... - Umilkł, widząc ich miny. - Nie? - Posmutniał. - Jak chcecie. Polecę Fidolusowi was odprowadzić. - Skądże! - zaprzeczył żywiołowo Mecenas. - Cokolwiek to jest, na pewno może poczekać. Oczyma dawał znaki kompanowi. Wtulona weń dziewczyna także wydawała się nierada nagłemu zakończeniu wieczoru. - Rób, jak uważasz - uciął gniewnie Agryppa. - Ja idę sprawdzić, co się dzieje. To rzekłszy, oddalił się. Mecenas niepewnie uniósł brwi. - Zastanawiam się, czy nie chciałybyście opowiedzieć młodemu Rzymianinowi nieco więcej o Grecji? Tego było za wiele. Kobieta Agryppy żachnęła się, obróciła na pięcie i odmaszerowała. Nie uszła daleko, obróciła się i zawołała koleżanki. Te popatrzyły na siebie i przez chwilę Mecenas myślał, że i tym razem dopisze mu szczęście, lecz... - Przykro mi, Mecenasie, ale może innym razem - usłyszał. Długo jeszcze odprowadzał je tęsknym wzrokiem; młode, zgrabne i unoszące na sobie trzy złote wisiory. Rzucił mięsem i nie kryjąc frustracji, wszedł za bramę. Na widok Oktawiana posłaniec uniósł się z miejsca i bez słowa wręczył mu pakunek. Młodzieniec zerwał wosk z matczyną pieczęcią i niecierpliwie przestudiował wiadomość. Wziął głęboki oddech, potem kolejny, czując dreszcze przebiegające od karku aż do stóp. Kręcąc głową z niedowierzaniem, zatoczył się i osunął na ławę. Wciąż przebiegał wzrokiem linijki pisma. - Panie... - Fidolus próbował coś powiedzieć. Posłaniec nachylił się, próbując odczytać list. - Wyjdźcie. Obaj. Każcie tu przyjść moim towarzyszom i wynoście się - rzucił zduszonym szeptem Oktawian. - Kazano mi zaczekać na odpowiedź - powiedział cierpko posłaniec. Oktawian zerwał się z miejsca, chwycił tunikę mężczyzny i popchnął go w kierunku

drzwi. - Wynocha! Krzyki dotarły na podwórze. Agrypa i Mecenas dobyli mieczy i ruszyli przyjacielowi z odsieczą; w sieni minęli czerwonego jak cegła posłańca. Oktawian przemierzał izbę w tę i z powrotem i gdy Fidolus zapalił lampy oliwne, wyglądało to, jakby kursował między dwoma kręgami światła. Mecenas jawił się jako podręcznikowy przykład opanowania, choć zdradzała go bladość twarzy. Wzburzenie Agryppy przejawiało się jedynie gorączkowym bębnieniem palcami po kolanie. - Muszę wrócić - oznajmił Oktawian. Był zachrypnięty od zbyt wielu wypowiedzianych słów, lecz wciąż tliła się w nim energia. Co rusz zaciskał i otwierał dłoń, jakby w myślach powalał kolejnych przeciwników. - Muszę dowiedzieć się więcej. Czy nie to zawsze powtarzasz, Agryppo? Że wiedza jest wszystkim? Muszę jechać do Rzymu. Mam tam sprzymierzeńców. - Już nie - stwierdził Mecenas. Oktawian stanął jak wryty i wbił w niego wzrok; przyjaciel spuścił głowę, zmieszany na widok jego smutnej miny. - Twój protektor nie żyje, Oktawianie. Czy nie dociera do ciebie, że skoro pokażesz się w Rzymie, sam znajdziesz się w niebezpieczeństwie? Przecież traktował cię jak następcę, a ci „wyzwoliciele” spróbują pozbyć się każdego, kto może rościć sobie prawa do spuścizny po nim. - On ma następcę: Ptolemeusza Cezara - wycedził Oktawian. - Kleopatra zadba o jego bezpieczeństwo, a ja... - Zmełł w ustach przekleństwo. - A ja muszę tam wrócić! Tego nie można tak zostawić. Nad mordercami musi odbyć się sąd, musi być kara. W biały dzień zabili głowę Rzymu, a teraz udają, że ocalili republikę! Muszę przemówić w jego obronie, w obronie Cezara, zanim przykryją prawdę stekiem kłamstw i fałszywych gestów. Przecież wiem, jakie są ich metody. Wyprawią mu huczny pogrzeb, wetrą w skórę popiół i zapłaczą nad losem wielkiego człowieka. Nie minie miesiąc, a będą już po uszy w nowych intrygach, wszystko po to, by siebie wynieść, i nigdy do nich nie dotrze, jak sprzedajni, jak maluczcy są w jego cieniu. Podjął marszrutę, tupiąc raz po raz ze złością. Furia zżerała go do tego stopnia, że aż się zapowietrzył i z trudem artykułował słowa. Mecenas kiwnął na Agryppę, ten odchrząknął i odezwał się z największym spokojem, na jaki mógł się zdobyć, świadom, że Oktawian od wielu godzin jest na skraju wyczerpania, gotów w każdej chwili wybuchnąć płaczem lub przemocą. - Oktawianie, twoja matka napisała, że udzielono im amnestii, i to w świetle prawa. Żadna pomsta nie wchodzi teraz w grę, chyba że jesteś gotów obrócić przeciw sobie cały

senat. Sądzisz, że długo utrzymałbyś się przy życiu? - Tak długo, jak postanowię, Agryppo. Pozwól, że coś ci powiem o Cezarze. Otóż widziałem, jak pojmał króla w jego własnym pałacu w Aleksandrii. Byłem u jego boku, gdy stawał przeciw całym armiom, i nikt nie śmiał rzec przeciw niemu słowa. Senat natomiast ma tyle władzy, ile mu jej damy, rozumiesz? Nie damy im nic, a będą bezsilni. Władza, jaką się szczycą, to ledwie teatrzyk. Juliusz dobrze o tym wiedział. Stanowią te swoje wielkie prawa, ciemny lud to kupuje i wszystkim się wydaje, że to na poważnie... A tak wcale nie jest! Zachwiał się i oparł o ścianę. Dla ochłody przylgnął do niej czołem. Przyjaciele wymienili zaniepokojone spojrzenia. - Źle się czujesz? Powinieneś się położyć. Agryppa podniósł się z miejsca, niepewny, czy powinien podejść. Zetknął się już w życiu z ludźmi obłąkanymi, a Oktawian doprowadzony był do granic wytrzymałości przez rozszalałe emocje. Na pewno potrzebował odpoczynku; centurion zastanawiał się, czy by nie przyrządzić mu wywaru z opium. Świt zaglądał przez okna i wszyscy gonili już ostatkiem sił. Opartym o ścianę biedakiem wciąż targały spazmy. - Oktawianie? Nie było odpowiedzi. Agryppa rozłożył bezradnie ręce. Mecenas podszedł do oszołomionego przyjaciela jak rasowy koniarz. Coś w tych drgawkach przypominało mu nieujeżdżone źrebię, zbliżając się więc, zaczął nieświadomie wydawać kojące odgłosy. Mrucząc i mlaszcząc, położył dłoń na ramieniu Oktawiana. Chłopak był rozpalony. Pod wpływem dotyku osunął się bezwładnie; zaskoczony Mecenas zdążył go złapać, lecz ciężar był zbyt wielki, zdołał więc tylko zamortyzować upadek. Co gorsza, wokół krocza nieprzytomnego rozlała się ciemna plama, a powietrze wypełnił ciężki zapach moczu. - Co mu jest? - spytał Agryppa i kucnął przy nieszczęśniku. - Przynajmniej oddycha. Porusza oczami, ale zdaje się, że nie kontaktuje. Widziałeś kiedy coś podobnego? - Na pewno nie u niego, ale znałem kiedyś centuriona, który cierpiał na padaczkę. Też się raz zmoczył. - I co się z nim stało? - spytał Mecenas, nie podnosząc wzroku. - Zabił się. - Agryppa wzdrygnął się pod wpływem wspomnień. - Nie miał już posłuchu wśród ludzi. Wiesz, jacy oni potrafią być. - Wiem. Miejmy nadzieję, że to wyjątkowa sytuacja. Oczywiście nikt nie musi o tym słyszeć. Posprzątamy, a gdy się obudzi, o niczym nie będzie pamiętał. Umysł to dziwny

mechanizm. Chłopak uwierzy we wszystko, co mu powiemy. - Chyba że już o tym wie... Na dźwięk kroków obaj aż podskoczyli. To Fidolus wracał z miasta. Mecenas przejął inicjatywę. - Nie może tego zobaczyć - zarządził. - Ja odwrócę jego uwagę, a ty zajmij się Oktawianem. Agryppa nachmurzył się. To jemu przypadła mokra robota. Nie było jak protestować, Mecenas bowiem już ruszył za niewolnikiem. Pozostało dźwignąć nieprzytomnego kompana. - Chodźże. Pora się umyć i przebrać. Łaźnia była niewielka i pozbawiona ciepłej wody, Fidolus dopiero musiałby ją podgrzać. Centurion niósł bezwładne ciało, a w głowie miał istną galopadę myśli. Cezar nie żyje i tylko bogowie wiedzą, co stanie się z jego przyjacielem...

ROZDZIAŁ III Okryty w cieniu Marek Antoniusz potarł oczy, walcząc ze zmęczeniem. Gdy miał dwadzieścia lat, niczym było nie przespać nocy, a potem bez problemu funkcjonować w ciągu dnia. W Galii zdarzało się, że maszerował całą noc, by rankiem stanąć do walki, dzieląc los dziesiątek tysięcy legionistów. Z jednej strony wiedział, że czas wydziera człowiekowi wszystko, z drugiej - uważał, że wytrzymałość należy do jego immanentnych cech, jak, nie przymierzając, spryt. Tymczasem wyciekła ona zeń jak z pękniętego dzbana. Na Forum tłoczno było od żołnierzy i zwykłych obywateli, którzy przyszli oddać Cezarowi ostatni hołd. W tym tyglu biedni i bogaci mieszali się z sobą jak ziarnka piasku z makiem, czego efektem był nadzwyczajny rejwach. Co rusz podnosił się chór oburzonych głosów, gdy zewsząd napływały kolejne fale ludzi. Jakaś kobieta nawoływała zgubione dziecko. Marek Antoniusz westchnął ciężko. Żałował, że Juliusz nie może mu towarzyszyć. Zobaczyłby, jak Rzym zatrząsł się w posadach i zjednoczył wokół jego boskiego ciała. Z braku miejsca nie każda para ciekawskich oczu mogła się nasycić, ale i tak każdy stawał na palcach i na wszelkie sposoby walczył o jak najlepszy widok. Słońce już od pierwszych chwil poranka niemiłosiernie przypiekało. Cezara otaczało czterdziestu centurionów legionu Dziesiątego; jego ciało spoczywało na złotym katafalku. Tego dnia tam właśnie był środek świata. Wielkim wysiłkiem woli Marek Antoniusz uniósł głowę. Pot ciekł mu strumieniami; nie przespał ostatnich dwóch nocy. Pragnienie dawało mu się we znaki, ale nie odważył się nic pić z obawy przed sytuacją, w której zmuszony byłby opuścić Forum, by opróżnić pęcherz. Napije się wina, nim przemówi do ludu; u boku miał niewolnika z kubkiem i ręcznikiem. Antoniusz był gotów i wiedział, że tego dnia stanie na wysokości zadania. Unikał widoku twarzy zmarłego przyjaciela. Napatrzył się już na nią, gdy uczeni medycy obmywali ciało, liczyli rany i obrysowywali je węglem i tuszem. Teraz to była pusta, pocięta rzecz, nie człowiek, przed którym drżał senat i który miał u stóp królów. Pod wpływem nagłego zawrotu głowy Antoniusz zachwiał się i zacisnął dłoń na pergaminowych zwojach, aż materiał zgniótł się i popękał. Powinien był złapać kilka godzin snu, dobrze o tym wiedział. Nie wolno mu zemdleć, upaść ani też w jakikolwiek sposób okazać smutku czy gniewu. To by go zniszczyło. Wyzwolicieli nie mógł dostrzec, choć wiedział, że gdzieś tam są. Dwudziestu trzech mężczyzn, którzy zatopili noże w ciele jego przyjaciela; niektórzy z nich już po jego zgonie, jakby tym samym przypieczętowywali swój udział w makabrycznym obrzędzie. Wyprostował

się i z zimną nienawiścią zmrużył oczy. Ile czasu upłynęło mu na czczych rozterkach, gdy żałował, że nie mógł tam wtedy być, że nie wiedział, co ma się zdarzyć? Teraz to wszystko już marny pył. Przeszłości nie da się zmienić. Nie pragnął niczego innego, jak tylko rzucić w nich oskarżeniem, a potem kazać legionistom rozerwać ich na strzępy - tymczasem musiał uśmiechać się i traktować ich jak bohaterów Rzymu. W ustach wzbierała mu gorycz. Oni zaś będą tylko czekać, aż obrzędy pogrzebowe dobiegną końca, a lud utuli się w żalu - wówczas skwapliwie sięgną po stanowiska i władzę zdobytą ostrzem noża. Wściekle zaciskał i rozluźniał szczękę. O tak, przywdział maskę, odkąd tylko doszły do niego pierwsze, jeszcze przekazywane szeptem wieści. Nie ma już Cezara, a senatorowie to jedynie ujadające psy. Marek Antoniusz czuł, że ukrywanie tej odrazy jest chyba najtrudniejszym zadaniem jego życia. Mimo to warto było wnioskować o udzielenie im amnestii. Tym prostym sposobem uśpił ich czujność. Łatwo było uzyskać potem poparcie garstki lojalnych sprzymierzeńców, gdy zaproponował, że wygłosi mowę funeralną. Pewni bezwarunkowego zwycięstwa Wyzwoliciele skwitowali to jedynie sardonicznymi uśmiechami. - Kubek i ręcznik - rzucił nagle. Niewolnik czym prędzej otarł panu czoło i podsunął puchar. Marek Antoniusz przepłukał gardło. Pora przemówić do Rzymu. Wyprostował się i pozwolił słudze uładzić fałdy jego togi. Zgodnie z obowiązującym stylem, jedno ramię było obnażone; pod pachą zbierał mu się zimny pot. Wynurzył się z cienia, w czterech krokach minął szereg wlepiających czujnie wzrok w tłum centurionów i - po raz ostatni - stanął na podwyższeniu obok Juliusza. Na Forum jak na komendę zapanował spokój, rozlewając się koncentrycznie dookoła konsula. Nikt nie chciał uronić ani słowa z jego przemowy. Cisza stawała się nieznośna. Marek Antoniusz powiódł wzrokiem po okolicznych gmachach świątyń i urzędów. W każdym oknie czarno było od ciekawskich głów. Znów się zastanawiał, gdzie są Brutus i Kasjusz. Bez wątpienia nie zamierzali przegapić chwili swego triumfu. - Rzymianie! - zaczął tubalnym głosem. - Choć stoję przed wami jako konsul, przemawiam dziś w imieniu nas wszystkich. Senat stosowną uchwałą oddaje Cezarowi cześć i gdy teraz wypowiem wszystkie należne mu tytuły, nie usłyszycie mego głosu... lecz wasz własny. Zwrócił się ku spoczywającemu na marach przyjacielowi, wciąż trzymając mównicę oburącz jak ster. Ciszy wśród nieprzebranego tłumu nie zmącił najdrobniejszy szelest. Liczne rany Cezara przykryto bielą togi. Marek Antoniusz ujrzał je oczyma wyobraźni: sine i zesztywniałe po tyłu dniach przygotowań do pochówku. W tym ciele nie było już ani kropli

krwi, a jedynym śladem życia był okalający Cezarową głowę wieniec laurowy. - Gajusz Juliusz Cezar, syn Gajusza Juliusza i Aurelii, z rodu Juliuszów, potomków Eneasza z Troi, syna bogini Wenus. Był konsulem, imperatorem Rzymu, a nam wszystkim ojcem. Na jego cześć przemianowaliśmy nawet dawny miesiąc Quintilis. Co najważniejsze, zasłużył na to, by mu oddawać boską cześć. Cezar znaczył dla nas wszystko, a dzięki zarządzeniu szacownego senatu cieszył się nietykalnością, która rozciągała się też na jego towarzyszy. Pogwałcenie jej groziło karą śmierci. - Umilkł na moment i wsłuchał się w gniewny pomruk. - A przecież on nigdy o te zaszczyty nie zabiegał - mówił dalej. - To my, w podzięce za jego służbę Miastu, go nimi obsypaliśmy. Waszą obecnością składacie hołd jego pamięci. Jesteście świadkami hołdu Rzymu. Jeden z centurionów zachwiał się pod naporem falującego tłumu. Marek Antoniusz prześliznął się wzrokiem po setkach twarzy wykrzywionych gniewem i poczuciem wstydu. Zaczerpnąwszy tchu, podjął wątek: - Prawo i honor obligowały nas, byśmy chronili Cezara z całych sił. Zgodnie z przysięgą ci, którzy zawiedli, mieli być przeklęci. Ciżba zaczynała powoli rozumieć, co znaczą te słowa, i wyrażała niezadowolenie głośnym buczeniem. Konsul podniósł głos. - Jowiszu i wszyscy inni bogowie, wybaczcie nam, żeśmy nie podołali! Miejcie nad nami litość! Przebaczcie złamane śluby. Zszedł z mównicy i stanął przed katafalkiem. W oddali, na stopniach jaśniejącego w słońcu gmachu, uroczystościom przyglądali się senatorowie. Bez wątpienia mieli stamtąd najlepszy widok. Czy na pewno to położenie było tak wygodne, jak się spodziewali? Wielu spośród tłumu kierowało na nich gniewny wzrok. - Cezar kochał Rzym jak matkę - kontynuował. - Kochał go z wzajemnością, lecz Rzym nie zdołał go ocalić. Mówię wam: nie będzie zemsty za jego śmierć ani za wszystkie te puste prawa i przysięgi, które okazały się niczym, gdy dobyto sztyletów. Czymże jest w końcu prawo? To tylko wola ludzi, spisana i zaopatrzona w moc, która do niej nie przynależy. Zamilkł. Niech te myśli wsiąkną głęboko w żądne wyjaśnień, rozemocjonowane umysły. W tłumie panowało już spore poruszenie: serca biły szybciej, krew żywiej krążyła. Wszyscy czekali na dalsze słowa. Tymczasem kolejny centurion, z wypisanym na twarzy niemym ostrzeżeniem, próbował złapać jego wzrok, lecz Antoniusz nie zwrócił nań uwagi. - Rzymianie, czcigodny senat w waszym imieniu udzielił amnestii tym, którzy sami zwą się Wyzwolicielami. Odtąd jest to prawo, którego rękojmią jest wasz honor. Niczym wynurzająca się z głębin bestia, pośród zgromadzonych narastał groźny

pomruk. Marek Antoniusz zawahał się; na podwyższeniu był odsłonięty, sam jak palec. Jeśli przesadzi, wzbudzając w ludziach gniew i poczucie winy, tłum może go pochłonąć, jak podczas sztormu fala zatapia łódź. Widział już, do czego zdolny jest doprowadzony do wściekłości rzymski motłoch. Sprawa była teraz na ostrzu noża. W oddali przerzedziły się szeregi senatorów. Wietrzyli, co się święci. Konsul uśmiechnął się ze znużeniem i odwołał do rezerw odwagi. Wiedział, czego w tej sytuacji oczekiwałby od niego Juliusz. Wiedział to od chwili, gdy zobaczył Kasjusza i jego popleczników wkraczających do sali obrad z uniesionymi dłońmi, ukazujących wszystkim krew tyrana. Sprawi, że Rzymianie dowiedzą się, co się stało. A nawet zobaczą. Schylił się i rzekł cicho do jednego ze stojących w zwartym szeregu centurionów: - Wejdź na górę i stań obok mnie. Człowiek ten, niewątpliwie weteran, prezentował się jak wzorowy dowódca. Jego pancerz lśnił w słońcu, a pióropusz na hełmie był regulaminowo przystrzyżony. Ociągał się z decyzją; instynkt podpowiadał mu, by nie spuszczać oczu z napierającej zewsząd ciżby. - Konsulu, jestem na posterunku... - zaczął. Marek Antoniusz przyklęknął na jedno kolano. - Masz rację. To ja jestem konsulem - warknął gniewnie. - Czy republika ma się już tak źle, że rzymski oficer za nic ma rozkazy? Zawstydzony mężczyzna schylił opióropuszoną głowę i wdrapał się na podwyższenie, a jego towarzysze bez słowa wypełnili powstałą wyrwę w szeregu. Marek Antoniusz wyprostował się, przez co jego oczy znalazły się na wysokości karmazynowej kity, i spojrzał groźnie z góry na centuriona. - Pod ciałem leży woskowa kukła. Wyciągnij ją i unieś, by wszyscy dobrze widzieli. Żołnierz rozdziawił usta i kręcił głową z niedowierzaniem. - Co takiego? O co tu chodzi? Proszę, konsulu, skończ przemowę i pozwól bezpiecznie cię stąd wydostać. - Jak cię zwą? - wycedził Antoniusz. Centurion zawahał się. Dotąd cieszył się anonimowością, jaką zapewniało mu towarzystwo identycznie umundurowanych ludzi. W jednej chwili skupiła się na nim cała uwaga. W duchu gorzko podziękował bogom za taką nieprzychylność. - Centurion Oppiusz, na rozkaz. - Oppiuszu, będę mówił wolno i wyraźnie. Masz wykonać polecenie. Dotrzymaj przysięgi złożonej republice. W przeciwnym razie zdejmij hełm, udaj się do swego trybuna i poproś go ode mnie, by przypomniał ci, co oznacza rzymska dyscyplina, bo najwyraźniej

zapomniałeś. Mężczyzna zbladł i zacisnął usta. Po takiej „prośbie” mógłby się spodziewać chłosty obciążonymi ciężarkami batogami, z której nie wyszedłby cało. Albo i po prostu stracono by go dla przykładu. Skinął głową, stanął przed katafalkiem i przez chwilę wpatrywał się w ciało Cezara. - On nie miałby nic przeciwko, Oppiuszu - ciągnął Marek Antoniusz, tym razem łagodniej. - Był mi przyjacielem. - Konsulu, nie wiem, co zamierzasz, ale jeśli na nas ruszą, to spotkamy się w Tartarze. Marek Antoniusz zacisnął pięść, jakby szykując się do zadania ciosu, lecz centurion już się schylił i odrzucił na bok połę materiału. Pod ciałem Cezara leżał model ludzkich rozmiarów, odlany z białego wosku i owinięty w purpurową togę ze złotą nicią. Oppiusz stracił resztki rezonu. Kukle nadano rysy twarzy Cezara. Co gorsza, jej też wciśnięto na głowę wieniec laurowy. - Czym jest ta... ta rzecz? Antoniusz zbył pytanie machnięciem ręki. Oppiusz nie bez trudu wydobył zaskakująco ciężkiego manekina na światło dzienne. Zgromadzeni na placu tymczasem zaczęli niespokojnie szeptać. Nikt nie rozumiał, czego dotyczyła gwałtowna wymiana zdań nad marami. Na widok figury o martwych białych oczach podniósł się chór zdziwionych okrzyków. - Konsulu! - starał się przekrzyczeć wzmagającą się wrzawę inny z centurionów. Przestań, cokolwiek zamierzasz! A ty, Oppiuszu, zejdź na dół. Ludziom to się nie podoba. - Cisza! - zagrzmiał Antoniusz. Nie mógł już znieść tych głupców. Tłum, zdjęty grozą, zamarł. Spojrzenia wszystkich wpiły się w tę groteskową karykaturę człowieka, którą wystawiono na ich widok. - Popatrzcie, Rzymianie! Spójrzcie, co warte są wasze przysięgi! Konsul zerwał szatę z piersi manekina i wyjął ukryty w przewiązce sztylet, podczas gdy gawiedź z zapartym tchem śledziła każde jego posunięcie. Wielu układało drżące palce na kształt rogów dla ochrony przed złym. - Tiliusz Cymber przytrzymał Cezara, podczas gdy Swetoniusz Prandus zadał pierwszy cios... o, tutaj! Lewą dłoń położył na ramieniu kukły, a drugą zatopił sztylet pod ulepionym z wosku mostkiem w taki sposób, że skrzywili się nawet ci spośród gapiów, którzy służyli w wojsku. Senatorowie stali jak wmurowani, pośród nich także Swetoniusz z rozdziawionymi ustami. - Publiusz Serwiliusz Kaska zadał drugą ranę, tuż obok pierwszej - ciągnął Antoniusz,

dźgając martwe płótno i woskowe ciało. Dyszał, a jego niski głos odbijał się echem od pobliskich budynków. - Na scenę wszedł jego brat, Gajusz Kaska. Cezar próbował walczyć, ale on zatopił sztylet... tutaj. Na stopniach senatu bracia Kaska popatrzyli po sobie w niemym przerażeniu. Jak jeden mąż obrócili się na pięcie i pomknęli bez słowa, byle tylko jak najszybciej wydostać się z Forum. Konsul, otarłszy pot z czoła, odsłaniał ramię kukły. - Lucjusz Pella ciął o, tutaj, to była duża rana. - Rąbnął z impetem, a tłum jęknął do wtóru. - Lecz Cezar wciąż walczył! Był leworęczny, więc wzniósł zakrwawioną prawicę, by się zasłonić przed ciosami. Wtedy zaatakował Decymus Juniusz. Przeciął mięsień i zwiotczałe ramię opadło. Tam, na kamiennych ławach teatru Pompejusza, Cezar wołał pomocy... ale wokół byli tylko oni. Niemalże oszalałe od tego, co rozgrywało się na ich oczach, masy parły naprzód. Nie wiodła ich jakaś szczególna myśl, była to po prostu narastająca fala gniewu. Senatorów zostało już tylko kilku; Marek Antoniusz widział, jak oddala się Kasjusz. - Wówczas chude ramię Gajusza Kasjusza Longinusa znalazło szparę i ugodziło ojca Rzymu w bok. - Zamachnął się, sapnął i wbił ostrze głęboko. Poszarpany materiał tańczył na wietrze. - Krew zalewała jego togę, lecz on wciąż walczył! Duch wojownika nie umierał, gdy oni zadawali cios za ciosem! - Konsul dramatycznymi razami podkreślał każde słowo, aż purpurowa toga wisiała w strzępach. Kręcił głową, ciężko łapiąc oddech. - Wtedy ujrzał szansę ocalenia. Mówił ciszej, a tłum parł bez ustanku, zamroczony spektaklem i niecierpliwie spijający każde kolejne słowo. Prześliznął się po nich wzrokiem, nie dostrzegł jednak ludzkich twarzy. Przed oczami miał inną scenę, rozgrywającą się innego dnia. Z dziesiątek opowieści znał każdy jej szczegół, była dlań tak rzeczywista, jakby sam tam wtedy był. - Oto pojawił się Marek Brutus. Człowiek, który przez pół życia stał u jego boku. Który zdradził go i sprzymierzył się z wrogiem Rzymu, po czym otrzymał wybaczenie. Z rąk kogokolwiek innego mógłby otrzymać tylko powolną i bolesną śmierć. Widząc go w tej nawale mieczy i krzyków, Cezar musiał wierzyć przez chwilę, że jest uratowany. Że jednak będzie żył. Łzy stanęły mu w oczach. Otarł je, nagle czując ogrom zmęczenia. Już niedługo, pocieszał się. - W dłoni Brutusa ujrzał jednak miecz. Wtedy uszła z niego cała wola walki. Centurion Oppiusz tkwił obok jak zaczarowany, ledwo mogąc utrzymać manekina w

pionie. Wzdrygnął się, gdy Marek Antoniusz sięgnął za figurę i naciągnął jej połę materiału na głowę, by zakryć twarz. - Odtąd Cezar już na nich nie patrzył. Opadł na siedzisko, a oni kłuli i rozrywali go na strzępy. Czubek noża celował w serce. Tłum ludzi szlochał w histerycznym oczekiwaniu na śmiertelny cios. Całe Forum było jednym przeraźliwym lamentem. - Być może nie poczuł już ostatniego uderzenia. Tego nikt nie wie. Marek Antoniusz, mężczyzna barczysty i krzepki, z całą mocą zatopił ostrze po samą rękojeść w piersi kukły. Nie wyjął go, by wszyscy mogli je dobrze zobaczyć. - Odłóż go, Oppiusie - wydyszał. - Dość już widzieli. Wszystkie oczy wodziły za woskową figurą, która wreszcie spoczęła na deskach. Prosty lud Rzymu nie chodził do teatru, jak to miały w zwyczaju wyższe warstwy; to, co teraz ludzie ujrzeli, było dla nich bodaj najbardziej poruszającą sceną w życiu. Teraz jak na komendę odetchnęli boleśnie, ale i z ulgą. Marek Antoniusz próbował zebrać myśli. Udało mu się porwać i rozemocjonować tłum, ale też nie przeszarżować. Ludzie rozejdą się posępnie do domów i nie przestaną rozprawiać o jego przyjacielu i Wyzwolicielach, którzy do końca życia będą się zmagać z piętnem pogardy. - I pomyśleć - rzekł łagodnie - że wielu z tych, którzy w idy marcowe byli w teatrze Pompejusza, zawdzięczało dobre życie Cezarowi. Z jego łaski cieszyli się stanowiskami i fortunami. I mimo że był pierwszym w Rzymie i na świecie, oni przypieczętowali jego los. Spośród zebranych dobiegł przenikliwy krzyk: - Czemu oni jeszcze żyją! Konsul otworzył usta, by coś odpowiedzieć, ale zaraz odezwały się głosy złorzeczące mordercom Cezara. Uniósł dłonie w pojednawczym geście, próbując tonować nastroje, lecz ów okrzyk był jak iskra w stodole pełnej suchego siana. Poruszenie zataczało coraz szersze kręgi i wkrótce setki palców było oskarżycielsko wycelowanych w gmach senatu. - Przyjaciele! Rzymianie! - Marek Antoniusz próbował przekrzyczeć wrzask, ale nawet jego stentorowy głos tonął w ogólnym harmidrze. Ludzie z tyłu bezmyślnie parli przed siebie. Na centurionów spadła lawina pięści i napierających ciał. - To by było na tyle! - wykrzyknął jeden z nich. Z całych sił dał odpór naciskającemu tłumowi, by dobyć gladiusa. - Pora się stąd zabierać. Za mną, chłopcy! Chrońcie konsula, tylko bez pochopnych ruchów! Ludzka fala nie obrała sobie jednak za cel drewnianej sceny. Zwróciła się ku budynkowi

senatu, którego schody - dogodny punkt widokowy, lecz do czasu - dawno już opustoszały. - Chwileczkę! Mam jeszcze coś do powiedzenia! - krzyczał Marek Antoniusz, szarpiąc się z centurionem próbującym sprowadzić go z mównicy. Naraz skądś poszybował kamień i z brzękiem odbił się od opancerzonej piersi jednego z oficerów, odkształcając zdobioną blachę. Starszy już mężczyzna padł jak rażony gromem, dusząc się i walcząc o oddech, a jego kompani rzucili się odwiązywać rzemienie napierśnika. Wokół rozochocona ciżba wyrywała z ziemi bruk. - Już za późno, konsulu! - rzucił Oppius. - Mam nadzieję, że tego właśnie chciałeś. A teraz biegiem, prędko, chyba że wolisz tu czekać na pewną śmierć? * Nad ich głowami fruwało coraz więcej kamieni. Forum gotowało się od gniewu tysięcy ludzi; zanim wrzawa ucichnie, pewnie zadeptają wielu słabszych. Tłum wirował przed oczami Marka Antoniusza jak wzburzona woda. Zaklął szpetnie. - Też tak uważam - odparł Oppius. - Jest już po wszystkim. - Nie mogę zostawić tu ciała! - krzyknął Antoniusz w desperacji. Uskoczył przed nadlatującym kamieniem. Chaos rozprzestrzeniał się jak zaraza i nagle konsul zaczął bać się o swe życie. - Dobrze. Zabierzcie mnie stąd. Poczuł w nozdrzach dym i wzdrygnął się. Tylko bogowie wiedzą, co właśnie rozpętał. Pamiętał jednak rozruchy sprzed lat; nie były to miłe wspomnienia. Zanim ponieśli go w dal ciasno zbici żołnierze, zdążył jeszcze ujrzeć osamotnione ciało Juliusza, wystawione na poniewierkę, i wdrapujących się na podwyższenie ludzi z nożami i kamieniami w rękach. Powietrze było ciężkie od woni wilgotnego popiołu. Marek Antoniusz oczekiwał w westybulu Domu Westalek i choć przywdział świeżą togę, miał wrażenie, że zapach zwęglonego drewna spowija go jak chmura. Atmosfera w mieście przesiąkła spalenizną i naznaczyła nią wszystko. Zniecierpliwiony zeskoczył z marmurowej ławy i zaczął chodzić wkoło. Dwie westalki leniwie wodziły za nim wzrokiem. Były tak pewne swej pozycji, że nawet obecność konsula nie mogła skruszyć ich stoickiego spokoju. Naruszenie ich nietykalności karano bowiem śmiercią. Poświęciły życie służbie bogini, a mimo to krążyły pogłoski, jakoby podczas dorocznego święta Bona Dea nie stroniły od wina i afrodyzjaków, by przed złożeniem mężczyzn w ofierze trochę się z nimi zabawić. Marek Antoniusz łypał na nie groźnie, na co one tylko uśmiechnęły się blado i ściszonym głosem zamieniły parę słów. Konsul gotów był już wypaść z budynku albo i wezwać żołnierzy - przedsięwziąć cokolwiek, byłe działać, zamiast siedzieć i czekać jak pokorny petent. Przełożona westalek

kazała na siebie długo czekać. Gdy się w końcu pojawiła, zastała go oklapniętego na ławie. Utkwione w przestrzeni puste spojrzenie zdradzało, że mocował się ze wspomnieniami grozy ostatnich dni. Wstał i skłonił się zdawkowo, starając się nie pokazać po sobie rozdrażnienia. Nigdy wcześniej nie spotkał tej kobiety, wysokiej, rudowłosej i przyodzianej w grecką szatę, która odsłaniała jej ramię i nogi. Płomienne loki wiły się wokół smukłej szyi. Jego wzrok pobiegł ich śladem, aż natrafił na coś, co przypominało niewielką plamkę krwi na białym materiale. Jakiego strasznego rytuału dopełniała, gdy na nią czekał? Zawrzał z gniewu. Na Forum wciąż pełno było trupów! Potrzebował jednak przychylności kapłanki, skwitował więc jej słowa wymuszonym uśmiechem. - Konsulu, cieszę się, że zaszczyciłeś nas odwiedzinami. Jestem Kwintyna Fabia. Doszły mnie słuchy, że twoi ludzie ciężko pracują nad zaprowadzeniem porządku na ulicach. Co za straszna historia. Jej głos, niski i pełen ogłady, jeszcze wzmocnił pierwsze wrażenie, jakie na nim wywarła. Słyszał wcześniej, że kapłanka wywodzi się z szacownego rodu Fabiuszy; ta sama krew płynęła w żyłach wielu senatorów. Kwintyna wydawała się nawykła do towarzystwa ludzi władzy, Marek Antoniusz dał więc ulecieć gniewnym myślom. - Mam nadzieję, że kłopoty was ominęły? - zapytał. - Chroni nas straż... i nie tylko. Wszyscy, nawet buntownicy, wiedzą, że lepiej zostawić tę świątynię nietkniętą. Któż przy zdrowych zmysłach ryzykowałby klątwę bogini dziewicy, po której przyrodzenie wiotczeje i już nie wraca do życia? Znów przywołał na twarz uśmiech. Wciąż czuł zapach spalenizny w nozdrzach i nie był w nastroju na tego typu frazesy. Denerwowało go, że musi stawić się osobiście, bo wszyscy posłańcy zostali odprawieni z kwitkiem. - Wiem, że macie testament Cezara. Przyszedłem po niego. Gdy go dostanę, będę mógł wrócić do swoich zajęć, a wierz mi, że mam ich sporo. Niedługo zachód, a każda noc jest gorsza od poprzedniej. Kwintyna pokręciła głową, delikatnie marszcząc czoło. - Konsulu, zrobiłabym wszystko, co w mej mocy, by ci pomóc, ale tego nie mogę. Do mnie należy wykonanie ostatniej woli zmarłych. Nie mogę jej tak po prostu powierzyć komu innemu. - No cóż, kobieto, Cezara już tu nie ma! Jego ciało spłonęło na Forum, podobnie zresztą jak senat, więc chyba nie ma co do tego wątpliwości! Kiedy chcesz przekazać mi jego testament, jeśli nie dziś? Całe miasto czeka, by go odczytano!

Zdawało się, że jego wybuch gniewu nie zrobił na niej wrażenia. Uśmiechnęła się kącikami ust i zerknęła przez ramię na dwie kobiety, które przysiadły na pobliskiej ławie. Antoniuszem owładnęła nagła chęć schwycenia jej mocno i wytrząśnięcia całej tej nonszalancji. Połowa Forum w zgliszczach, senat musiał się zebrać w teatrze Pompejusza, a jego wciąż traktowano jak sługę! Na przemian zaciskał i rozluźniał pięści. - Wiesz, konsulu, w jakim celu zbudowano tę świątynię? - spytała łagodnie. Uniósł brwi i pokręcił głową. Czy nic do niej nie dociera? - Wzniesiono ją, by służyła za schronienie Palladzie, posążkowi Ateny, który onegdaj stał w samym sercu Troi. Bogini sprowadziła tu swą podobiznę, a my strzeżemy jej od wieków. Rozumiesz? Widziałyśmy bunty i rozruchy, a także niebezpieczeństwo u wrót Rzymu. Na naszych oczach maszerowała tędy armia Spartakusa, a Horacjusz w pojedynkę obronił przed całą armią most na Tybrze. - Ja chyba nie... Co to ma wspólnego z testamentem Cezara? - To, że w tych murach czas biegnie inaczej. Nasza tradycja pamięta założenie tego miasta i nie zmienię jej z powodu kilku martwych buntowników i konsula, któremu się wydaje, że może tu wydawać rozkazy! Mówiła coraz głośniej i hardziej, aż Marek Antoniusz uniósł dłonie, by uspokoić rozgniewaną kobietę. - Świetnie, macie swoje tradycje. A ja muszę mieć testament. Każ go tu przynieść. - Nie. - Ubiegła jego sprzeciw gestem. - Będzie odczytany na Forum ostatniego dnia miesiąca. Wtedy go usłyszysz. - Ale... - Zawahał się pod jej spojrzeniem i wziął głęboki oddech. - Skoro tak wycedził. - Jestem rozczarowany, że za nic masz poparcie konsula. - Oni przychodzą i odchodzą, Marku Antoniuszu - odparła. - My pozostajemy.

ROZDZIAŁ IV Oktawian obudził się późno, z poczuciem, jakby się napił kiepskiego czerwonego wina. Głowa mu ciążyła, skurcze żołądka osłabiały, musiał się więc oprzeć o ścianę i wziąć w garść, gdy Fidolus odprowadzał jego konia. Chciał zwymiotować, by rozjaśnić umysł, ale nie miał czym; przy najlżejszym wysiłku kręciło mu się w głowie. Wiedział, że potrzebuje przebieżki, by krew z powrotem zaczęła normalnie krążyć, by pozbyć się palącego wstydu. Gdy niewolnik wrócił z powrotem po siodło, Oktawian zaciśniętą pięścią uderzał się po udzie, coraz mocniej i mocniej, aż widział gwiazdki w oczach, gdy je zamykał. Mieć tak słabe ciało! Był tak ostrożny po pierwszym razie, mówiąc sobie, że złapał jakąś infekcję od zadrapania albo może jakieś choróbsko w skisłym powietrzu egipskim. Jego ludzie znaleźli go potem bez czucia, myśleli jednak, że upił się do nieprzytomności, i nie widzieli w tym nic dziwnego, skoro Cezar zażywał przejażdżki Nilem ze swoją królową. Oktawian czuł, że robią mu się siniaki na nodze. Miał ochotę wykrzyczeć swój gniew. Tak się dać upokorzyć własnemu ciału! Juliusz mówił, że to tylko instrument, jak inne można je wyćwiczyć i zmusić do posłuszeństwa jak psa czy konia. A teraz jego dwaj przyjaciele widzieli go w stanie... nieobecności. Wymruczał modlitwę do bogini Kamy, żeby drugi raz pęcherz nie przyniósł mu przy nich wstydu. - Proszę - wyszeptał do bóstwa zdrowia - wypędź to ze mnie, cokolwiek to jest. Obudził się czysty, przykryty szorstką derką, lecz pamięć urwała mu się na liście z Rzymu. Nie mógł zaakceptować nowej rzeczywistości. Jego opiekun, jego patron został zabity w Mieście, odebrano mu życie tam, gdzie powinien być najbezpieczniejszy. Nie mieściło mu się to w głowie. Fidolus włożył mu wodze do ręki. Z zatroskaniem patrzył na młodzieńca drżącego w porannym słońcu. - Nic ci nie jest, panie? Wezwę lekarza z miasta, jeśli jesteś chory. - Za dużo wypiłem, Fidolusie. - To nie potrwa długo, panie, - Niewolnik uśmiechnął się ze współczuciem. - Wystarczy wyjść na poranne powietrze. Atreusz jest dziś w świetnej formie, pobiegnie aż po horyzont, jeśli mu pozwolisz. - Dzięki. Moi przyjaciele już się obudzili? - Oktawian bacznie obserwował twarz Fidolusa, szukając znaku, że niewolnik wie o jego upadku, ale minę miał niewinną. - Słyszałem, jak ktoś się rusza. Mam ich zawołać, by do ciebie dołączyli?

Młodzieniec podniósł się ciężko i dosiadł wierzchowca. Atreusz parsknął i smyrgnął dobry metr. Fidolus podbiegł, by wziąć wodze, ale Oktawian go powstrzymał. - Nie teraz. Zobaczę się z nimi po powrocie. Spiął konia piętami i Atreusz pomknął zadowolony, że nie jest już w boksie i czeka go przejażdżka. Jeździec dostrzegł ruch w wejściu do domu i usłyszał zatrzymujący go głęboki głos Agryppy, ale się nie odwrócił. Kopyta dalej stukotały o kamienie - nie chciał się jeszcze z nim widzieć. Koń wraz z jeźdźcem wypadli cwałem przez bramę. Agryppa pobiegł kawałek za nimi, ścierając jeszcze sen z powiek. Patrzył chwilę za Oktawianem, po czym ziewnął potężnie. Z domu wyszedł Mecenas, wciąż jeszcze w koszuli nocnej. - Puściłeś go samego? - zdziwił się. Agryppa parsknął śmiechem na widok arystokraty ze sterczącymi na wszystkie strony naoliwionymi włosami. - Niech się wypoci, dobrze mu to zrobi, jeśli jest chory - odparł. - Bogowie jedyni wiedzą, co teraz zrobi. Mecenas zauważył Fidolusa, który stał obok ze spuszczoną głową. - Przygotuj mojego konia - zarządził - i tego pociągowego, który musi znosić ciężar mojego przyjaciela. Niewolnik pospieszył do stajni, gdzie powitało go ciche rżenie dwóch koni. Rzymianie spojrzeli po sobie. - Mam wrażenie, jakbym godzinę temu zasnął. - Mecenas rozcierał policzki. - Co zamierzasz zrobić? - W odróżnieniu od ciebie jestem żołnierzem, Mecenasie. - Agryppa odkaszlnął. - Nie mam swobody podejmowania decyzji. Wracam na pokład. - Gdybyś raczył użyć tej błyskotliwej inteligencji, którą tak dobrze ukrywasz, zrozumiałbyś, że flota w Brundyzjum nie ma już przed sobą celu. Cezar nie żyje, Agryppo! Twoja kampania bez niego się nie powiedzie. Bogowie, legiony rzymskie są tutaj! Kto będzie nimi teraz dowodził? Jeśli tam wrócisz, będziesz całe miesiące pływał bez rozkazów, a senat będzie was ignorował. Wierz mi, znam tych ludzi. Kłócą się jak dzieci, handrycząc się o każdy ochłap władzy po śmierci Cezara. Miną lata, nim legiony znów się ruszą, dobrze wiesz. Są lojalne wobec Cezara, nie senatorów, jego zabójców. - Oktawian mówił o amnestii - mruknął niepewnie Agryppa. - I jeśli wprowadzą ustawę, że wszyscy powinniśmy poślubić nasze siostry, tak się stanie? - Mecenas zaśmiał się gorzko. - Po sprawiedliwości coraz bardziej podziwiam

dyscyplinę armii, ale czasem ma miejsce obywatelskie nieposłuszeństwo! Jeśli naprawdę tego nie pojmujesz, być może rzeczywiście powinieneś tam jechać, zasiąść wśród tysięcy marynarzy, pisać raporty i patrzeć, jak woda się psuje, gdy czekasz na pozwolenie zawinięcia po świeżą. - Świetnie. A co ty będziesz robił? - zapytał gniewnie Agryppa. - Próżnował w swojej posiadłości i z boku obserwował rozwój wypadków? Nie jestem z patrycjuszowskiego rodu, który by mnie chronił. Jeśli nie wrócę, moje imię będzie znaczyło „dezerter” i ktoś gdzieś wyda rozkaz złapania mnie. Syty nie zrozumie głodnego. - Twarz mu poczerwieniała. - Nie wszyscy cieszymy się twoim patronatem! Mecenas pokiwał głową w zamyśleniu. Czuł, że nie czas teraz drażnić przyjaciela, choć oburzenie Agryppy nieodmiennie budziło jego uśmiech. - Masz rację - rzekł łagodniejszym tonem. - Dość mam krewnych i znajomych wśród wpływowych ludzi, by się nie bać żadnego z nich. Ale uwierz mi przynajmniej, że jeśli wrócisz do Brundyzjum, prędzej w twoich zapasach zagnieździ się robactwo, niż doczekasz się rozkazów. Przyjaciel już otwierał usta do odpowiedzi. Mecenas wiedział, że będzie to coś jak zwykle zbożnego i szlachetnego - Agryppa zaszedł wysoko dzięki swym zasługom i czasem było to widoczne - nim więc zdążyłby złożyć przysięgę czy wygłosić inne brednie, uprzedził go, mówiąc: - Stary porządek umarł wraz z Cezarem, Agryppo. Mówisz o mojej pozycji... dobrze! Pozwól, że ją wykorzystam, by dać ci schronienie, choć na parę miesięcy. Napiszę listy polecające, żeby trzymano cię z dala od twoich obowiązków. Zachowasz dystynkcje, kiedy doprowadzimy to do końca. Pomyśl o tym, wielkoludzie. Oktawian cię potrzebuje. Przynajmniej masz swoją flotę, swoją rangę. A co jemu teraz zostało, po śmierci Cezara? Z tego, co wiemy, są tacy, co pędzą tu już dokończyć, co zaczęli w Rzymie... - Przerwał nagle, otwierając oczy ze zdumienia. - Fidolus! Chodź tu, grecka łajzo. A chyżo! Niewolnik właśnie wracał z końmi. Mecenas chwycił wodze i dosiadł swojego, krzywiąc się w zetknięciu z zimnym skórzanym siodłem. - Miecz! Przynieś mi, biegiem! Agryppa wskoczył na swojego wierzchowca - rzeczywiście był o wiele masywniejszy niż pozostałe. Wysoki, silny, lśnił czarno w promieniach słońca. Gdy poczuł ciężar jeźdźca na grzbiecie, parsknął i stanął dęba. Agryppa poklepał go odruchowo po szyi, rozmyślając nad słowami Mecenasa. - Na Marsa, lepiej, żeby kręcili się tu jacyś skrytobójcy. - Mecenas prychnął, obracając

konia. - Po pół mili będę cały w siniakach. Nagle dał się słyszeć tętent kopyt, z każdą chwilą coraz głośniejszy. Po chwili przez bramę wjechał Oktawian. Twarz miał pobladłą. Spojrzał zaskoczony na przyjaciół gotowych do drogi i Fidolusa biegnącego z mieczami, które niezgrabnie ściskał w ramionach. Spojrzenie Oktawiana zatrzymało się na Mecenasie, którego szata uniosła się lekko, odkrywając nagie pośladki. - Co ty robisz? - zapytał. Zagadnięty starał się odwzajemnić spojrzenie z godnością, ale w tej pozycji za nic nie dało się utrzymać powagi. - To nie wiesz, że wszyscy młodzi Rzymianie tak teraz jeżdżą? Może ta moda nie dotarła jeszcze na prowincję... Oktawian pokręcił głową, rzucając mu ponure spojrzenie. - Wróciłem, żeby wam powiedzieć, żebyście pakowali dobytek. Musimy ruszać do Brundyzjum. Agryppa poderwał głowę, ale pierwszy odezwał się Mecenas. - Właśnie tłumaczyłem naszemu zapalonemu marynarzowi, dlaczego to jest ostatnie miejsce pod słońcem, do którego chcielibyśmy się udać, przynajmniej dopóki miasto się uspokaja. Tam wszędzie będzie chaos, Oktawianie. Wierz mi, każda rzymska familia podwaja teraz liczbę ochroniarzy, spodziewając się wojny domowej. - Zgadza się - rzekł Oktawian. - Legiony też są w Brundyzjum. - Więc powiedz mi, dlaczego nie jest to ostatnie miejsce na święcie, do którego powinniśmy się udać - zniecierpliwił się Mecenas. Spojrzenie Oktawiana przygasło i młodzieniec spuścił głowę. - Dlatego, że ci ludzie byli lojalni wobec Cezara... wobec mojego rodu - odezwał się po chwili. - Jeśli w ogóle jeszcze jest ktoś, kto chciałby pomścić jego śmierć, to właśnie oni, tam w obozie nad morzem. Muszę tam jechać. - Pomyślałeś, że mogą się tam też znaleźć ludzie, którzy zabiją cię bez wahania? zapytał cicho Mecenas. - Muszę wyjechać gdziekolwiek - rzucił z błyskiem w oku Oktawian. - Nie pozwolę, by żyli sobie dalej z poczuciem, że mają czyste ręce. Ja go znałem, Mecenasie. Był... lepszym człowiekiem niż te kłapiące zębami psy w Rzymie, co do jednego. Cezar chciałby zapewne, bym poszedł do każdego z nich i okazał im łaskę, jaką oni okazali jemu. - On ma rację. - Agryppa skinął głową, drapiąc się po brodzie. - Musimy wrócić do Brundyzjum. Tutaj jesteśmy za daleko od tego, co się dzieje.

Mecenas patrzył od jednego do drugiego, tym razem bez pokpiwającej miny. - My trzej przeciwko rzymskim legionom? - zapytał. - Nie przeciw, z nimi - odparł Oktawian. - Mecenasie, służyłem z setkami, nie, z tysiącami z nich. Pamiętają mnie, przynajmniej znam ich lepiej niż ci starcy z senatu. - Widzę - mruknął Mecenas. - Co za... ulga. Popatrzył na Agryppę, szukając w jego twarzy oznaki, że nie ma zamiaru poddać się temu szaleństwu, przyjaciel jednak wpatrywał się w Oktawiana z wielką intensywnością. Fascynował go ten młody człowiek, który teraz zeskoczył lekko z konia i przemierzał dziedziniec, od pierwszego razu, gdy się spotkali dwa lata wcześniej. Nie chodziło tylko o to, że był krewnym Cezara albo że widział wspaniałe miasta Wschodu. On przejrzał gorączkową szarpaninę kupców, nobilów, żołnierzy na wylot. Agryppa pamiętał pewną scenę na przyjęciu, gdy Oktawian przemawiał tak sugestywnie, że nawet ci, którzy mieli już dobrze w czubie, go słuchali. Oferował im poczucie dumy z tego, co mogą zrobić dla Rzymu, Agryppa jednak słyszał inną nutę pobrzmiewającą w jego słowach - koszty i brzemię, jakie muszą wziąć na siebie, by reprezentować Miasto. Z trwogą słuchał koncepcji i myśli, które nigdy nie zaprzątały głowy jego wiecznie goniącego za bogactwem ojca. Jeden z najbardziej pijanych nobilów wyśmiał Oktawiana i Agryppa szybkim szarpnięciem przerzucił go przez balustradę. Uśmiechnął się teraz na wspomnienie zabawnego osłupienia malującego się na twarzy Oktawiana, gdy połowa gości zerwała się z miejsc i w pośpiechu przebiegła obok nich. Tak zaczęła się ich przyjaźń. Pili potem i rozmawiali aż do rana i Agryppa dziękował bogom, że tamtej nocy za namową ojca wyszedł z domu. Nie nawinął się żaden interes do zrobienia, nie spotkał też żadnej bogatej panny na wydaniu, którą mógłby emablować, za to następnego ranka udał się do portu i dołączył do swojego pierwszego legionu we flocie. Od tego dnia ojciec z nim nie rozmawiał. Na tunice Oktawiana widać było plamy od potu, spieniony koń parskał śliną. Fidolus już jednak otrzymał jasne i wyraźne rozkazy, mogli więc wrócić do domu się pakować. - Nic nie mówiłeś, że wczorajszej nocy zmogła go choroba - zauważył cicho Agryppa. - Bo nic takiego się nie zdarzyło. A gdyby nawet, pierwszy by o tym wspomniał stwierdził Mecenas. Zsiadł z konia i przerzucił wodze przez słupek, po czym wszedł do środka się przebrać. Agryppa popatrzył za nim i gdy w końcu został sam, rozciągnął usta w uśmiechu. Lubił ich obu, co go nieodmiennie dziwiło, gdyż niełatwo nawiązywał przyjaźnie. Choć jednak studiował cyników, miał ochotę pędzić co koń wyskoczy z odsieczą, gdy mu się wydawało, że Oktawian jest w niebezpieczeństwie.

Agryppa głęboko wciągnął greckie powietrze i powoli wypuścił z płuc. Cenił rzymski porządek, stabilność i przewidywalność wojskowego życia. W dzieciństwie widział kilkanaście obcych miast, w których ojciec prowadził niezliczone interesy. Flota uchroniła go od nudy takiego życia i dała dom, w którym czuł się częścią czegoś, co przynajmniej ma jakieś znaczenie. Gadanina o chaosie martwiła go bardziej, niż mógł przypuszczać. Miał nadzieję, że Mecenas się myli, wiedział jednak wystarczająco dużo, by żywić obawę, iż trafnie przepowiedział przyszłość. Nie było już boskiego Juliusza i hordy ludzi mniejszego kalibru będą teraz próbowały zapełnić powstałą lukę. Agryppa wiedział, że może teraz zobaczyć, jak Rzym jest rozszarpywany na kawałki przez takich ludzi jak jego ojciec, szukających wyłącznie własnych korzyści. Zsiadł z konia i pomachał mocarnymi ramionami, aż mu kark zatrzeszczał. W takich czasach jak te człowiek powinien ostrożnie dobierać sobie przyjaciół, inaczej zostanie porwany wichrem wydarzeń. Usłyszawszy, jak Mecenas wydaje rozporządzenia w domu, uśmiechnął się pod nosem. Przerzucił wodze przez palik i wszedł do środka. Przynajmniej zostanie porwany w stronę Brundyzjum. Marek Brutus patrzył

na miasto oświetlone punkcikami ognia. Migoczące

żółtopomarańczowe cętki były jak choroba trawiąca zdrową skórę, zbyt szybko się rozprzestrzeniająca, by można ją było opanować. Wiatr dmuchnął ciepły powiew do małego pomieszczenia, ale nie przyniosło to ulgi. Dom położony był w dostatniej dzielnicy, o milę na wschód od forum. Brutus wciąż czuł odór rozkładu ostatnich dni. Aromat drogich olejków mieszał się nieprzyjemnie z wonią wilgotnych popiołów. Tęsknił za kąpielą, by pozbyć się tych zapachów. Miał już dość dymu i odgłosów starć w oddali. W zapadających ciemnościach niewiele już było widać i powracały z coraz większą intensywnością. Biedota, oczywiście, cierpiała jeszcze bardziej. Zawsze tak było, łatwiej padali ofiarą drapieżnych band niż ci, którzy mogli się bronić. Gdzieś opodal Brutus usłyszał stukot maszerujących żołnierzy, dźwięk tak mu bliski jak nic innego na świecie. Legiony na Polu Marsowym, około tysiąca ludzi, przynajmniej na razie nie wszczęły buntu. Senat pospiesznie wystosował rozkazy, które trzeba im zanieść. Dwa odcięte od siebie legiony rozproszone były po całym mieście, z ledwością dając sobie radę z ustępującym krok po kroku motłochem. Brutus podrapał się w rękę w miejscu, gdzie uderzyła go spadająca dachówka. Chroniła go setka ludzi, lecz kiedy go eskortowali na Kwirynał, dachy w pobliżu zaroiły się od awanturników i na ulicę poleciał grad kamieni i dachówek.

Zastanawiał się, czy czekali specjalnie na niego, czy też nigdzie już w Rzymie nie jest bezpiecznie. Zacisnął pięść na to wspomnienie. Nawet setka ludzi nic nie poradzi w wąskich zaułkach. Senat otrzymywał raporty o żołnierzach otoczonych ze wszystkich stron, na których zrzucano z góry, co się tylko dało, nawet dzban z płonącą oliwą, tak że ludzie żywcem płonęli. W deszczu druzgoczących wszystko kamieni i cegieł Brutus rozkazał przenieść się na sąsiednią uliczkę. Wycofali się, chcąc podwoić tyły na równoległych ulicach, by wejść do najbliższych domów i zastawić pułapkę na napastników. Przypomniał sobie gwizdy i szyderstwa czujek, obserwujących z góry każdy ich krok. Jednakże do czasu, gdy jego ludzie tam dotarli, dachy były już puste. Walały się tam tylko potrzaskane dachówki i skrawki nagryzmolonych na nich wiadomości. W tej sytuacji Brutus zrezygnował z prób dojścia do domu i wrócił w okolice Forum, które patrolowały tysiące legionistów i było tam w miarę bezpiecznie. - Według mnie będzie już tylko gorzej, nawet z legionistami z Pola Marsowego wyrwał go z zamyślenia Kasjusz. Senator też z niepokojem patrzył na miasto. - Nie mogą pójść dalej. - Brutus machnął ręką z irytacją. Trzeci mężczyzna w pomieszczeniu wstał i napełnił kubek czerwonym winem. Obaj równocześnie odwrócili się od okna na ten dźwięk i Lucjusz Pella uniósł brew w niemym pytaniu. Kasjusz pokręcił głową, Brutus skinął, tak więc napełnił drugi kubek. - Upijają się nie tylko winem - zauważył. - Jeśli uda nam się uratować budynek senatu, myślę, że będzie po wszystkim, ale... - Potrząsnął głową z odrazą. Kamienna budowla nie powinna spłonąć tylko dlatego, że w środku stały drewniane ławki, w dodatku w chwili największej intensywności pożaru jedna ze ścian pękła na całej wysokości i potężny dach runął z taką szybkością, że zdusił ogień wewnątrz. - Co według ciebie mam zrobić, Lucjuszu? - zapytał Kasjusz. - Przyprowadziłem legiony i zdobyłem pozwolenie senatu, by usuwać każdego, kto zignoruje zakaz wychodzenia z domu po zmroku. A jednak to się toczy... nie, rozprzestrzenia się! Straciliśmy całe dzielnice na rzecz tego bydła z kijami i żelaznymi prętami. Kilka tysięcy żołnierzy nie powstrzyma miliona mieszkańców. - Dziś wrócił do domu Marek Antoniusz z kilkoma ludźmi - wszedł mu w słowo Brutus. - Słyszałeś o tym? Jest teraz ich orędownikiem, po tej swojej mowie podżegającej motłoch. Jego nie tkną, a moje imię wyją jak wataha wilków. I twoje, Kasjuszu, i, Pello, twoje! - Brutus

przemierzył pokój i wychylił wino trzema dużymi haustami. - Muszę się ukrywać jak poszukiwany kryminalista we własnym mieście, podczas gdy konsul zgrywa rozjemcę! Na bogów, chciałoby się... - Urwał w paroksyzmie bezsilnego gniewu. - To się skończy, Brutusie, sam tak mówiłeś. Kiedy głód im zajrzy w oczy, uspokoją się. - Czyżby? Pierwszego wieczoru zbrojne bandy splądrowały duże sklepy. Nie było żadnych żołnierzy, żeby ich powstrzymać, prawda? Wszyscy byli na Forum, walcząc z pożogą. Wiesz, że bracia Kaskowie już wyjechali? - Tak, przyszli do mnie i dałem im eskortę - odparł Kasjusz. - Ich posiadłość leży kilkaset mil na południe od Rzymu. Tam przeczekają burzę. - Niemal wszyscy, którzy mają tę samą krew na rękach co my, uciekają, aż się za nimi kurzy. - Brutus spojrzał badawczo na senatora. - Wiesz, że Decymus Juniusz wciąż pisze listy, które mają być czytane na Forum? Ktoś powinien mu powiedzieć, że jego wysłannicy zostali zabici. - Przerwał, gotując się z gniewu. - A jednak ty nadal tu jesteś, Kasjuszu. Dlaczego? Dlaczego nie ukryłeś się w swoich winnicach? - Z tego samego powodu co ty, przyjacielu. - Senator uśmiechnął się bezradnie. - I Pella też. Jesteśmy Wyzwolicielami, prawda? Jeśli wszyscy będziemy szukać bezpiecznego schronienia poza miastem, kto wie, co tu się będzie działo... Czy powinienem dać Markowi Antoniuszowi władzę, jakiej żąda? Chce, żeby Rzym jadł mu z ręki, gdy tylko motłoch przestanie mordować i palić. Powinienem być tutaj wtedy. I ty także. - Myślisz, że naprawdę to zaplanował? - zapytał Pella, ponownie napełniając sobie kubek. - Rozpalił nastroje plebsu za pomocą tej swojej cholernej marionetki. Musiał wiedzieć, do czego to może doprowadzić. - Jeszcze rok temu bym w to nie uwierzył. - Senator zamyślił się. - Wiedziałem, że to nie jest delikatny człowiek. Kiedy zaproponował głosowanie nad amnestią, myślałem... myślałem, że dostrzegł nową rzeczywistość. Nawet teraz nie uważam, by zdawał sobie sprawę, jakie namiętności rozbudzi jego mowa pogrzebowa. Ale przecież nie jest takim głupcem, by nie wykorzystać sposobności, która sama pcha mu się w ręce. On jest niebezpieczny dla nas wszystkich, panowie. - Więc trzeba go zabić. - Policzki Pelli zabarwił rumieniec od wypitego wina. - Jedno ciało więcej... co za różnica? Ulice są nimi zasłane i bądźcie pewni, że przyjdzie pomór, jak noc następuje po dniu. A wtedy Rzym będzie spustoszony. Trzęsącą się ręką zawadził kubkiem o dzbanek. Po raz pierwszy Brutus zauważył, jak jest przerażony. - Cóż, ale nie ja! - Pella już lekko bełkotał, wznosząc kubek w kpiącym toaście. - Nie

zabiłem Cezara po to, by sczeznąć z rąk piekarzy i garbarzy albo wypluć płuca w jakiejś obrzydliwej śmiertelnej chorobie. Nie to mi obiecywałeś, Kasjuszu! Ukrywanie się jak złodzieje i skrytobójcy. Mówiłeś, że to nam przyniesie zaszczyt! - Uspokój się, Pello - mitygował go niewzruszony Kasjusz. - Nie zapominaj o godności. Nie powinieneś topić rozsądku na dnie dzbanka, zwłaszcza dzisiejszej nocy. Jeśli chcesz opuścić miasto, na rano przygotuję ci wyjazd. - A moja żona? Dzieci? Niewolnicy? Nie zostawię ich, nie pozwolę na rozdzielenie. - To brzmi, jakbyś był przestraszony, Pello - zauważył zimno Kasjusz, a w jego oczach pojawiła się iskierka gniewu. - Oczywiście, że mogą jechać z tobą. Przecież to Rzym, a my obaj jesteśmy senatorami. Większość zamieszek obejmuje już tylko zachodnią część miasta. Nie pozwól, by w twoich ustach brzmiało to gorzej, niż jest w rzeczywistości. Porządek powróci w ciągu kilkunastu dni, zobaczysz. Poślę po... - Na początku mówiłeś o trzech dniach - wszedł mu w słowo Pella, zbyt już otępiały od wina, by zauważyć zabójczy spokój Kasjusza. - Wracaj do domu, Pello. Przygotuj rodzinę do wyjazdu i spakuj dobytek. - Do domu? - Lucjusz łypnął na Kasjusza. Myśli mu się plątały. - Myślałem, że mówiłeś, że zbyt niebezpiecznie jest się kręcić nocą po ulicach. - Idź po prostu z uniesioną wysoko głową, a gdy cię ktoś zaczepi po drodze, powiedz, że jesteś senatorem. Jestem pewien, że cię przepuszczą. - Kasjuszu, przepraszam. - Pella pokręcił głową nerwowo. - Nie powinienem mówić takich bzdur. To przez to wino. Wolę zostać tutaj z wami, przynajmniej do rana. Mogę... Urwał raptownie, gdy senator podszedł do drzwi prowadzących na schody na ulicę. Gdy je otworzył, jednostajny poszum krzyków i odgłosów walk gdzieś w tle stał się głośniejszy. - Idź do domu - rzekł Kasjusz, sięgając powoli do rękojeści przytroczonego do pasa sztyletu. Pella wlepił weń wzrok z otwartymi ustami. Spojrzał na Brutusa, ale w jego spojrzeniu nie dojrzał współczucia. - Kasjuszu, proszę... - Wynoś się - wycedził Kasjusz. Pella opuścił ramiona i wyszedł bez słowa. Kasjusz ledwo się powstrzymał, by nie huknąć drzwiami za nim. - Myślisz, że mu się uda? - odezwał się Brutus, obracając się z powrotem do otwartego okna. - To już w rękach bogów - odparł z irytacją Kasjusz. - Nie mogłem już znieść jego

bełkotliwych jęków. Brutus już miał coś odpowiedzieć, gdy nagle w dali zobaczył wykwitający nowy pożar i przeklął pod nosem. Kasjusz pojawił się obok niego. - To chyba Kwirynał, prawda? - W głosie senatora zabrzmiała nuta przerażenia. Wiedział, że tam stoi willa Brutusa. - Tak sądzę. Wiedziałeś, że nawet nie tknęli własności Cezara? - Brutus podrapał się po karku, potworne znużony. - Po ciemku trudno określić odległość. Rano będę wiedział, jeśli znajdę wystarczająco dużo mężczyzn, którzy ze mną pójdą. - Aż zacisnął zęby na myśl, że lud rzymski plądruje jego włości. - Potrzebne nam są te legiony z Brundyzjum, Kasjuszu! Kolejne trzydzieści tysięcy ludzi z powodzeniem wyrżnie ten motłoch. Musimy ich zmiażdżyć, pokazać, że mamy dość siły, by zamknąć im usta. - Gdybym mógł ich przyprowadzić, zrobiłbym to. Dowódcy Cezara nie odpowiedzą na poruczenia senatu. Gdy to się skończy, nakażę decymację wśród nich albo zrzucić ich znaki legionowe i przerobić na kubki dla biedoty, ale teraz nie mogę ich zmusić, by się ruszyli. Gdzieś niedaleko jakiś mężczyzna krzyknął głośno. Obaj podnieśli głowy, ale rozmyślnie zignorowali to. - Mógłbym pojechać do nich - odezwał się po chwili Brutus. - Do Brundyzjum? - Kasjusz parsknął śmiechem, zaskoczony. - Usiekliby cię, ledwie by usłyszeli twoje imię. Myślisz, Brutusie, że ja jestem niepopularny? To twoje nazwisko lud wykrzykiwał najgłośniej, gdy domagał się zemsty za Cezara. Brutus wypuścił powietrze kompletnie przybity. - Być może więc czas wyjechać. Zmusić twój senat, by mnie mianował zarządcą jakiegoś miasta daleko stąd. Nie widziałem jeszcze żadnej nagrody z tych, które mi obiecałeś... - Ugryzł się w język, nie mając ochoty o nic żebrać u Kasjusza, mimo że nie miał posady cywilnej ani własnego majątku. Jego fundusze już stopniały. Ciekaw był, czy nobil pokroju Kasjusza w ogóle rozumie jego kłopotliwe położenie. - Cezar by się uśmiał, gdyby zobaczył, jak się ukrywamy przed jego ludźmi. Kasjusz zapatrzył się w nocne niebo za oknem. Pożar na Kwirynale rozprzestrzeniał się z zapierającą dech szybkością. W oddali setki trawionych pożogą budynków rozświetlały ciemności czerwoną łuną. Do rana tysiące ciał zalegających ulice sczernieje. Pella miał rację, ani chybi skończy się to zarazą. Odkaszlnął i Brutus spojrzał nań, próbując odgadnąć wyraz jego twarzy. - Są jeszcze legiony w Azji Mniejszej - odezwał się w końcu Kasjusz. - Zastanawiałem się, czyby do nich nie pojechać jako przedstawiciel senatu. Nie można dopuścić do powstania

takiego chaosu w naszych wschodnich prowincjach. Może rok czy dwa w Syrii pozwolą nam zapomnieć o tych krwawych dniach. Brutus pomyślał chwilę, ale w końcu pokręcił głową. Pamiętał egipskie upały i dziwne namiętności; nie miał ochoty wracać w tamte rejony. - Syria odpada, przynajmniej dla mnie. Nigdy nie byłem w Atenach, choć dobrze poznałem Grecję za młodu. - A więc propretor. - Kasjusz machnął ręką. - Zrobione. Każę przygotować twoje stanowisko i przepustki. Na bogów, nie chciałbym, by to się skończyło tak samo. Nie obaliłem jednego tyrana tylko po to, by ujrzeć Marka Antoniusza na jego miejscu. To śliski wąż i krętacz. - Podczas gdy my stoimy w miejscu, buntownicy idą dalej - rzucił ostrym głosem Brutus. - Oni na mnie polują, te bandy niewolników, i walą w drzwi wszystkich domów, szukając mnie. - To się skończy. Pamiętam ostatnie zamieszki. Gmach senatu spłonął, ale szaleństwo w końcu wygasło. - Przywódcy nie żyli, Kasjuszu, oto, dlaczego tamte ruchawki się skończyły. Wczoraj musiałem dwa razy zmienić miejsce kryjówki, by być pewnym, że mnie nie znajdą. - Tracił już cierpliwość. - Byłbym szczęśliwszy, gdyby Marek Antoniusz zginął pierwszego dnia. A tymczasem chodzi sobie w biały dzień, gdzie mu się żywnie podoba, zaledwie z kilkuosobową ochroną. Jego, szlachetnego przyjaciela Cezara, nie szukają! Nagle usłyszeli trzask i spojrzeli na drzwi, jakby ktoś miał je wyważyć i wpuścić do środka rzymski motłoch. Tym razem w pobliżu dał się słyszeć przeraźliwy kobiecy krzyk. - Nie doceniliśmy go, a przynajmniej jego zdolności przetrwania - zauważył Kasjusz, chyba żeby odwrócić uwagę od odgłosów z ulicy. - Też byłbym zadowolony, gdyby Antoniusz był kolejną tragiczną ofiarą zamieszek, ale jest na to zbyt ostrożny, a teraz w dodatku zbyt kochany przez lud. Znam paru ludzi, lecz oni tak samo byliby gotowi uprzedzić Antoniusza o spisku, jak i go przeprowadzić. Brutus prychnął niecierpliwie. Krzyki i szczęk broni się nasiliły, choć liczył, że będą już powoli cichnąć. - Wydaj więc rozkazy - rzucił. - Mogę spędzić rok czy dwa, zarządzając Atenami. Gdy żądło zostanie wyciągnięte z tkanki Rzymu, wrócę do miasta. - Wiele od tego zależy, przyjacielu, - Kasjusz położył mu ciężko rękę na ramieniu. - Za daleko razem zaszliśmy, by teraz wszystko utracić.

ROZDZIAŁ V Brundyzjum nigdy chyba nie widziało takiego rejwachu. Było jak rozgrzebany ul, tyle że zamiast pszczół wszędzie roiło się od żołnierzy i cywilów. Atmosfera daleka była od pewnej ospałości, która cechowała Rzym. W mieście portowym pospiesznie gromadzono zapasy dla floty: baryłki z wodą, gwoździe, liny, płótno żaglowe, solone mięso i tysiące innych niezbędnych rzeczy. Mimo że przyznano jej prawo ominięcia zewnętrznej floty, łódź dopiero koło południa mogła wpłynąć do portu przez masywne wrota, co rano otwierane przez zastępy spoconych niewolników. Kupiecki statek dobił do nabrzeża, żeglarze rzucili portowcom liny, a ci przywiązali je do masywnych, osadzonych w kamiennych podporach pierścieni z żelaza. Oktawian z Agryppą zeszli na ląd pierwsi, podczas gdy Mecenas omawiał z kapitanem zapłatę, a następnie został, by nadzorować wyładunek wierzchowców. By zabrać z łodzi wszystkie skrzynie, potrzeba było kilkunastu tragarzy z dwoma wozami. Ludzie ci wiele zapłacili za przywilej obsługiwania tej części portu i dlatego też za swe usługi słono sobie liczyli. W końcu nawet Mecenas zaczął narzekać na zdzierstwo, przez które wydatnie odchudził swój trzosik. - W promieniu trzydziestu mil nie ma wolnego pokoju ani nawet stajni - oznajmił, dołączywszy do przyjaciół. - Ludzie mówią, że w mieście stacjonuje sześć legionów, a wszystkie tawerny zajęła kadra oficerska. Być może dzięki temu łatwiej będzie wyszukać kogoś, kto cię zna, Oktawianie, ale znalezienie miejsca do spania trochę potrwa. Daj mi pół dnia. Oktawian niepewnie pokiwał głową. Jego plan uzyskania spotkania z wyższym rangą oficerem w Brundyzjum wydawał się o wiele łatwiejszy, zanim na własne oczy ujrzał panujący tu chaos. W ostatnim czasie populacja miasta zwiększyła się czterokrotnie. Mecenas był mu potrzebny jak nigdy. Przyjaciel wysłał już zresztą pierwszych gońców i na pewno przed zachodem znajdzie jakieś miejsce, gdzie mogliby zostawić bagaż. - Czego szukacie w Brundyzjum? - odezwał się czyjś głos za jego plecami. - Nie możecie tego wszystkiego tu tak zostawić, no wiecie, zatarasowaliście dok. Powiedzcie waszemu kapitanowi, żeby odpłynął, bo na jego miejsce czekają już dwie łodzie. Oktawian obrócił się i ujrzał łysego mężczyznę, niskiego, lecz dobrze zbudowanego, z mieczem u boku. Po pancerzu znać było, że służy w randze optio, zastępcy dowódcy. - Właśnie organizujemy sobie transport. Chciałbym przy okazji spytać, kto jest dowódcą w Brundyzjum? Muszę się z nim zobaczyć.

Żołnierz uśmiechnął się krzywo i przejechał dłonią po wypolerowanej łysinie, zbierając z niej krople potu. - Przychodzi mi do głowy co najmniej siedem osób pasujących do tego opisu. Ale żeby ich zobaczyć, musiałbyś czekać kilka tygodni. Chyba że jesteś senatorem. Ale chyba nie jesteś, co? Wyglądasz na to trochę za młodo. - Mężczyzna wyszczerzył się, zadowolony z żartu. Oktawian wciągnął powietrze, nieźle poirytowany. U boku Cezara nikt nie kwestionował jego pozycji. Widząc rozbawienie rozmówcy, szybko pojął, że nie ma co liczyć na wybrnięcie z tego junacką gadką ani groźbami. Musiał nawet ukrywać swe prawdziwe imię, mając na uwadze, że ktoś może go ścigać. - To nie tak. Ja... mam ważne wiadomości dla dowódcy tutejszego garnizonu. - I nie wiesz, jak się nazywa? - odparował optio. - Wybacz, zacny młodzieńcze, że śmiem wątpić w twe słowa... - Zauważył frustrację Oktawiana i wzruszył ramionami. Posłuchaj, chłopcze, zabierz po prostu rzeczy z mojego doku, dobrze? Nie obchodzi mnie gdzie, dopóki nie będę musiał ich oglądać. Zrozumiano? Mogę podać ci adres znajomego składu, jeśli chcesz - dodał nie bez sympatii w głosie. - Muszę się widzieć z dowódcą. - Oktawian nie dawał za wygraną. - Albo z trybunem. W odpowiedzi żołnierz tylko wlepił weń spojrzenie bez wyrazu, czym jeszcze bardziej wyprowadził go z równowagi. - Mecenasie? - westchnął. - Proszę. - Mecenas pogrzebał w sakiewce i wydobył z niej dwie sestercje. Żołnierz przyjął je z gracją wskazującą na wieloletnie doświadczenie, patrząc przy tym zupełnie gdzie indziej. Potarł je między palcami - i zniknęły. - Nie jestem w stanie cię ustawić z legatem, chłopcze. Od kilku dni wszyscy są odcięci od świata, to znaczy odkąd przyszły wieści z Rzymu. Zamilkł. Po minach młodzieńców zorientował się jednak, że już o tym wiedzą. - Możecie ewentualnie spróbować w tawernie przy ulicy Piątej - dodał i zapatrzył się na słońce. - Trybun Liburniusz zwykł jadać tam około południa. Może go jeszcze złapiecie, ale ostrzegam: nie spodoba mu się najście w trakcie obiadu! - Lubi sobie podjeść? - spytał od niechcenia Mecenas. Optio spojrzał na niego bacznie i pokręcił głową. - Miałem na myśli, że jest ważną personą, która nie ma czasu dla durniów. - To rzekłszy, chwycił Oktawiana za ramię i wziął go na bok. - Drobna rada: lepiej daruj sobie towarzystwo tego tu, idąc na spotkanie z Liburniuszem. Nie należy do cierpliwych.

- Dziękuję. Będę pamiętał - odparł przez zaciśnięte zęby Oktawian. - Drobnostka. A teraz zabieraj swoje graty z nabrzeża, bo każę je wrzucić do morza. Ulica Piąta była adresem dla trzech tawern i w pierwszych dwóch chłopcy strawili dobrą godzinę. Podróżowali razem z tragarzami, objuczonym wozem i bandą uliczników, liczących, że skapnie im jakiś grosz. Karczmarz, gdy tylko zobaczył tak pokaźną grupę, wyszedł przed drzwi, rozłożył szeroko ręce i już z daleka kręcił wielką głową. - Przykro mi, nie mam już miejsc - obwieścił. - Spróbujcie w Głodnej Mewie, trzy ulice stąd. Słyszałem, że tam jeszcze coś mają. - Nie trzeba mi pokoju - rzucił Oktawian, zeskakując z konia i rzucając wodze Agryppie. - Szukam trybuna Liburniusza. Czy tu go znajdę? Słysząc taki ton z ust dwa razy odeń młodszego chłopaczyny, karczmarz wydął policzki. - Trudno powiedzieć. Ale i tak mamy komplet. To rzekłszy, obrócił się na pięcie i już miał zniknąć w środku. Wtedy to Oktawian stracił resztki cierpliwości; chwycił go i przyparł do muru. Oberżysta cały aż poczerwieniał, lecz gdy poczuł na szyi zimną stal, znieruchomiał. - Jestem tu dopiero od ranka, ale już mam dość tego miasta - wycharczał mu prosto do ucha Oktawian. - Trybun chętnie się ze mną spotka, więc pytam raz jeszcze: jest u ciebie czy nie? - Jego straże cię zabiją, jeśli tylko krzyknę - wykrztusił karczmarz. Agryppa zsiadł z konia i położył dłoń na rękojeści gladiusa. Był zmęczony jak jego przyjaciel, a co gorsza, czuł dolatujący z tawerny zapach strawy. - Więc krzycz - wtrącił. - Zobaczymy, co się stanie. Oczy mężczyzny powędrowały w górę, by objąć całą sylwetkę postawnego centuriona. Wtedy uleciała z niego cała wola walki. - W porządku, nie trzeba aż. tak się unosić. Ale ja nie mogę przeszkadzać trybunowi. Muszę mieć jakieś poświadczenie. Oktawian cofnął się, schował nóż i ściągnął z palca złoty pierścień. Otrzymał go niegdyś od Cezara; miał pieczęć rodu Juliuszów. - Pokaż mu to. Wtedy mnie przyjmie. Karczmarz wziął pierścień, raz jeszcze powiódł wzrokiem po gniewnych młodych ludziach, po czym zniknął w mroku swego przybytku, rozcierając szyję w miejscu, gdzie tknęło ją ostrze. Czekali długo, głodni i spragnieni. Tragarze porozsiadali się po kufrach i skrzyniach i pogrążyli w wesołej pogawędce; nie mieli nic przeciwko takim przestojom w pracy, jeśli na

koniec dnia brzęcząca moneta wpadnie do trzosa. Brundyzjum tymczasem wrzało. Ruch na ulicy jakimś cudem jeszcze się wzmógł, a mimo to dwaj gońcy, posłani rankiem na zwiad, odnaleźli w tłumie swych zleceniodawców. Przynieśli wieści o przyjacielu żyjącym w zamożnej wschodniej dzielnicy, który gotów jest zaoferować gościnę. - Pójdę tam - oznajmił w końcu Oktawian. - Choćby po to tylko, by odzyskać pierścień. Na bogów, nie sądziłem, że tak trudno dostać się do ludzi u władzy! Agryppa i Mecenas wymienili porozumiewawcze spojrzenie. Obaj na swój sposób mieli więcej doświadczenia z tak zwanym prawdziwym światem. Ojciec Agryppy często zabierał go do bogatych domów i pokazywał, jak łapówkami zręcznie lawirować między kolejnymi warstwami służby, by dotrzeć do pana. Mecenas zaś, wręcz przeciwnie, sam w swych posiadłościach zatrudniał takich ludzi. - Pójdę z tobą - rzekł Agryppa. - Mecenas niech zostanie pilnować koni. Tak naprawdę żaden z nich nie chciał dopuścić do zetknięcia Mecenasa z trybunem. Człowiek tak wysoko postawiony mógłby jednym skinieniem posłać ich na śmierć, gdyby uznał, że spotkał go choćby cień obrazy. Głęboki półmrok tawerny ostro kontrastował z jaskrawym światłem dnia. Oberżysta uwijał się za barem i ostentacyjnie nie zwracał na nich uwagi; na jego twarzy malowała się jawna drwina. Oktawian już do niego ruszał, ale Agryppa powstrzymał go, ruchem głowy wskazując stół w głębi sali, w przyjemnym oddaleniu od kurzu i gorąca przy wejściu. Siedzący przy nim dwaj mężczyźni mieli na sobie togi w kolorze granatowym, prawie czarnym. Jedli z półmiska wędlin i gotowanych warzyw i zawzięcie o czymś dyskutowali, nachylając się nad stołem. Dwaj gwardziści w pełnym uzbrojeniu odgradzali ich od reszty pomieszczenia, oddaleni na tyle, by dać im pozór prywatności. Oktawian ucieszył się, widząc, że ci nie kryją się z żałobą po Cezarze. Być może są godni zaufania. Z drugiej strony, nie zwrócili mu pierścienia; należało być czujnym. Jeden z mężczyzn przewiesił przez oparcie pelerynę trybuna. Był opalony i sprężysty, do tego prawie łysy, pomijając siwe kosmyki nad uszami. Nie nosił napierśnika, jedynie togę odsłaniającą nagie ramiona i białe włosy na piersi. Oktawian dostrzegł to wszystko, zanim jeden ze strażników uniósł dłoń w geście: ani kroku dalej. Mężczyźni przy stoliku kontynuowali rozmowę, nawet nie podnosząc wzroku. - Muszę rozmawiać z trybunem Liburniuszem - oznajmił Oktawian. - Wcale nie - odparł zbrojny, mówiąc przyciszonym głosem, jakby w obawie, by żadne słowo nie dosięgło stolika za jego plecami. - Jedyne, co musisz, to przestać nachodzić

lepszych od siebie. Zgłoś się do baraków legionu Czwartego Ferrata, tam ktoś cię wysłucha. A teraz zmykaj. Młody Rzymianin stał wyprężony jak struna; gniew skupiał się w każdym jego ścięgnie, każdym mięśniu. Nie robiło to żadnego wrażenia na strażniku. Otaksował jedynie Agryppę wielkolud był nie do zignorowania - po czym uśmiechnął się uprzejmie i pokręcił głową. - Gdzie są te baraki? - Oktawian spytał w końcu. Wiedział, że dzięki samemu imieniu uzyska audiencję... ale równie dobrze mogło ono sprowadzić nań śmierć. - Trzy mile na zachód od miasta... gdzieś w tamtej okolicy. Spytaj kogokolwiek. Zdawało się, że nie sprawia mu przyjemności trzymanie obcych z dala od trybuna. Robił jedynie, co mu polecono. Niewątpliwie całe mnóstwo przypadkowych ludzi wręcz kłębiło się, by szepnąć trybunowi do ucha tę czy inną prośbę. Oktawian robił wszystko, by utrzymać nerwy na wodzy. Co chwila coś krzyżowało jego plany, ale pozwolić się zabić w jakiejś cuchnącej spelunie też nie zamierzał. - Wobec tego poproszę o mój pierścień - rzekł. Legionista nic nie odpowiedział, nawet gdy Oktawian powtórzył. Rozmowa przy stole przycichła i obaj mężczyźni jedli w milczeniu, wyraźnie czekając, aż namolny młodzik zniknie. Oktawian zacisnął pięści, czym ściągnął na siebie wzrok obu strażników. Jeden z nich raz jeszcze pokręcił ostrzegawczo głową. - Zaraz wracam - rzucił Oktawian. Razem z Agryppą podszedł do karczmarza, który z oddali nerwowo obserwował całą scenę. - Przekazałeś pierścień, który ci dałem? Oberżysta gorączkowo przecierał kubki; minę miał nietęgą. Zerknął ku stolikowi trybuna i uznał, że jest bezpieczny. - Jaki pierścień? W odpowiedzi Oktawian lewą ręką chwycił go za tył głowy, a prawą uderzył prosto w nos. Mężczyzna poleciał do tyłu w kaskadzie spadających naczyń. Strażnik trybuna zaklął i ruszył przez salę, ale Oktawian już przeskoczył przez kontuar i przycisnął ogłuszonego karczmarza do ziemi. Próbował się bronić, okładając napastnika po omacku pięściami, dopóki dwa celne ciosy nie wyłączyły go na dobre z gry. Chłopak przetrząsnął kieszenie jego fartucha i szybko znalazł to, czego szukał - złoty pierścień, w chwili gdy nadbiegli uzbrojeni żołnierze. Jeden spacyfikował Agryppę, kładąc dłoń na jego piersi i celując mieczem prosto w gardło. Centurion uniósł tylko bezradnie ręce. Wystarczyło słowo trybuna, by obaj dali głowę.

Drugi legionista chwycił Oktawiana za szyję i przerzucił przez bar. Chłopak zdążył ledwie wydać zduszony krzyk i już leżał na klepisku, przygnieciony przez żołnierza. Walczył zawzięcie, lecz żelazny uścisk jeszcze się zacieśniał. Zaczynało mu brakować powietrza, zrobił się purpurowy. Tracąc przytomność, kurczowo ściskał pierścień. Nie usłyszał już suchego głosu trybuna. - Zostaw go, Grakchusie - powiedział Liburniusz, wycierając usta rąbkiem białej serwety. Zbrojny puścił Oktawiana - nie omieszkał przy tym wymierzyć mu cios w nerki - po czym wstał i otrzepał się z pyłu. Jego ofiara zwijała się na podłodze i pojękiwała z bólu, ale w wyciągniętej dłoni niezłomnie prezentowała złoty pierścień. Trybun jednak go zignorował. - Dwadzieścia batów za bójkę w miejscu publicznym - uznał. - I kolejne dwadzieścia za zakłócenie mojego posiłku. Grakchusie, zechcesz czynić honory? Na ulicy widziałem pręgierz, możesz z niego skorzystać. - Z przyjemnością, panie - odparł legionista, dysząc z wysiłku. Chwycił Oktawiana, który poderwał się na nogi, wściekły do nieprzytomności. - Kradnie mi się pierścień, a wy nazywacie to rzymską sprawiedliwością? - krzyknął. Mam więc pozwolić jakiemuś tłustemu oberżyście bezkarnie kraść prezent od samego Cezara? - Pokaż mi ten pierścień. - Na czole trybuna pojawiła się podłużna zmarszczka. - Nie. Zmieniłem zdanie - warknął Oktawian, a jego przyjaciel popatrzył nań z niedowierzaniem. - Teraz już wiem, że nie jesteś człowiekiem, którego szukani. Wezmę baty. - Och, oszczędźże mi tego sztubactwa - westchnął Liburniusz. - Grakchusie, czy mógłbyś...? Grakchus bezpardonowo rozwarł pięść, w której Oktawian trzymał pierścień, i rzucił go trybunowi, a ten złapał go z gracją. Przyjrzał mu się w świetle lampy oliwnej. Uniósł brwi, uważnie lustrując wyżłobioną w złocie pieczęć. - Jeszcze przed miesiącem otworzyłbyś sobie tym każde drzwi, młodzieńcze - rzekł w końcu Liburniusz. - Teraz jednak przede wszystkim mnoży pytania. Kim jesteś i jak wszedłeś w jego posiadanie? Widząc, jak Oktawian zaciska zęby, Agryppa uznał, że dość już tej farsy, i przemówił: - Nazywa się Gajusz Oktawian Turynus i jest krewnym Cezara. Prawdę mówi. Trybun przyjął tę informację z wyrazem najwyższego skupienia. - To imię nie jest mi obce. A ty? - Jestem Marek Wipsaniusz Agryppa, panie. Służę w randze centuriona-kapitana floty.

- Rozumiem. No cóż, panowie, pierścień Cezara zdobył wam miejsce przy mym stole... przynajmniej przez najbliższą godzinę. Pewnie jesteście jeszcze przed posiłkiem? Agryppa kręcił głową. Nagła zmiana nastroju z trudem mieściła mu się w głowie. - Zamówię wam, gdy właściciel tego przybytku się obudzi. Grakchusie, wylej na niego wiadro pomyj, a potem poświęć chwilę na wyjaśnienie mu, że kradzież ma konsekwencje. Jutro będę się musiał rozejrzeć za nową tawerną. - Tak jest! - Zapraszam. - Trybun powiódł szerokim gestem w stronę stolika, gdzie czekał jego towarzysz. - I zamieniam się w słuch. Trybun położył pierścień na stole. Nie przedstawił swojego towarzysza, co kazało Oktawianowi przypuszczać, że może on być szpiegiem pracującym dla trybuna. Ich spojrzenia spotkały się na chwilę; chłopak wyczytał w oczach mężczyzny błysk przenikliwości i ciekawości, zanim tamten odwrócił wzrok. Liburniusz ożywił się, słysząc klekot wiadra na posadzce. - Zaraz powinno się zjawić wino - powiedział i raz jeszcze sięgnął po złoty pierścień. W dzisiejszych czasach to bardzo niebezpieczny drobiazg. Zdajesz sobie z tego sprawę? dodał, obracając go w palcach. - Zaczyna to do mnie docierać - odparł Oktawian, macając się pod okiem, gdzie rósł mu pokaźny guz. - Ha! Nie mam tu na myśli złodziei. Ci, którzy walczą teraz o władzę nad Rzymem, są o wiele groźniejsi. Tu, w Brundyzjum, jesteśmy poza tym. Jeśli wszystko pójdzie po mojej myśli, tak będzie, aż wróci ład i porządek. Grecja jednak leży jeszcze dalej, więc może to wszystko jest dla was nowością? Oktawian zamrugał zdziwiony. Coś mu się nie zgadzało. - Skąd wiesz, że przybywam z Grecji? Liburniusz wybuchnął śmiechem. - Na bogów, jesteś jeszcze naprawdę nieopierzony! Ach, zaczynam tęsknić za własną młodością. Czy naprawdę myślisz, że możesz się tu tak po prostu zjawić, rzucając monetą na lewo i prawo i żądając widzenia ze starszyzną, a przy tym pozostać niezauważony? Sądzę, że wie już o tobie każdy brundyzyjski plotkarz. Może jeszcze nie znają twojego imienia, ale wiedzą, jak wyglądasz. Oktawian rzucił okiem na towarzysza trybuna, który najwyraźniej to wyczuł, uśmiechnął się bowiem pod nosem, nie podnosząc wzroku. - Twoja obecność stanowi dla mnie ciekawy problem, Oktawianie. Mógłbym, rzecz

jasna, odesłać cię w kajdanach do Rzymu, ale cóż by mi z tego przyszło? Kilka złotych monet, może zobowiązanie jakiegoś senatora. Rzecz niewarta zachodu. - Gdzie twoja wierność? Przecież to Cezar sformował Czwarty. Musiałeś go znać! gorączkował się Oktawian. Liburniusz popatrzył na niego, przygryzając wargę. - Owszem, znałem go. Nie mogę powiedzieć, byśmy się przyjaźnili. Zresztą ludzie tacy jak on z reguły mają niewielu przyjaciół, raczej... zwolenników. Bębnił palcami po stole, ani na chwilę nie spuszczając oczu z Oktawiana. Widać było, że się intensywnie zastanawia. Tymczasem doniesiono wino. Przyniósł je pokiereszowany oberżysta; twarz miał spuchniętą, a jedno oko na wpół przymknięte. Cicho i z pokorą rozstawił dzban i kubki, nie patrząc na trybuna ani na Oktawiana, po czym się ulotnił, kulejąc. - Testament Cezara wciąż pozostaje tajemnicą - ciągnął Liburniusz. - Miał syna z królową Egiptu, ale mówi się, że i ciebie kochał jak syna. Kto wie, co zostawił ci w spadku? Być może to na ciebie warto postawić. Myślę, że uda nam się dojść do porozumienia, które będzie korzystne dla nas obu. Zamilkł i znów pogrążył się w zadumie. Jego towarzysz wykorzystał ten moment, by nalać wszystkim wina. Przyjaciele wymienili spojrzenia. Nie pozostawało nic innego, jak czekać. - Dobrze. Sporządzimy dokumenty. Dziesiąta część tego, co odziedziczysz, w zamian za mój czas i pieniądze poświęcone na przewiezienie cię do Rzymu i zabezpieczenie twoich praw do spadku. A także za dopilnowanie, byś pozostał cały i zdrowy. Zgoda? Weź swój pierścień, będziesz go potrzebował, by poświadczyć umowę. Oktawian wlepił w niego pełne zdumienia spojrzenie. Po chwili wahania porwał pierścień i wcisnął go sobie na palec. - Nie ty nim dysponujesz! - wykrzyknął. - Dziesiąta część! Musiałbym postradać zmysły, żeby na to przystać. Przecież nawet nie wiem, ile kładę na szali. Moja odpowiedź brzmi: nie! Mam dość pieniędzy, by sobie poradzić, i przyjaciół, którzy się za mną wstawią. - Rozumiem - odparł Liburniusz, najwyraźniej rozbawiony wybuchem młodzieńca. Wodził palcem między kroplami wina na blacie z ciemnego drewna, rozważając rozmaite za i przeciw. W końcu pokręcił głową. Oktawian, spięty, chwycił krawędź stołu, gotów w każdej chwili go wywrócić i brać nogi za pas.

- Oktawianie, chyba nie rozumiesz, jak niebezpieczny stał się Rzym. Jak uważasz, co zrobią Wyzwoliciele, gdy zjawisz się w mieście i wpadniesz do senatu, złorzecząc i domagając się wysłuchania? Daję ci najwyżej pół dnia, zanim cię znajdą z poderżniętym gardłem, a może i mniej. Ludzie u władzy nie życzą sobie, by jakiś krewny Cezara podburzał lud. Nie w smak im spadkobierca, przez którego mogą nie ujrzeć złota, na które ostrzą sobie zęby. Swoją drogą... czyżbyś zamierzał wywrócić ten stół? Myślisz, że rozmawiasz ze ślepcem albo durniem? Moi gwardziści przetną cię wpół, zanim zdążysz wstać. - Pokręcił głową ze smutkiem. - Lepszej oferty niż moja nie dostaniesz. Ze mną przynajmniej dożyjesz odczytania testamentu. Oktawian zdjął dłonie z blatu, a myśli w jego głowie pędziły niczym konie wyścigowe. Trybun stanowił nie lada wyzwanie; pojął, że nie wyjdzie z tej tawerny bez straty. Co zrobiłby na jego miejscu Juliusz? Trybun Liburniusz wpatrywał się w niego, a delikatny uśmiech unosił kąciki jego wąskich ust. - Nie przehandluję mojej krwawicy ani żadnej jej części - oznajmił w końcu. Liburniusz parsknął gniewnie i uniósł wzrok na strażników, gotów wydać im rozkaz. Oktawian dodał pospiesznie: - Byłem jednak świadkiem, gdy Cezar z Kleopatrą negocjowali z egipskim dworem. W zamian za twe poparcie mogę zaoferować coś więcej niż złoto. Nie przeczę, że możesz być mi pomocny. Dlatego też zadałem sobie trud, by cię odszukać. - Mów dalej. - Liburniusz spojrzenie miał zimne jak stal, ale półuśmiech nie znikał z jego twarzy. - Widziałem, jak Cezar obiecywał przysługi, które ludzie cenili sobie dalece bardziej od brzęczącej monety. To ci mogę zaproponować. Przyłożę pierścień do umowy, która da ci prawo do jednej przysługi, w dowolnym momencie mojego życia. Liburniusz zamrugał, po czym wybuchł spazmem niekontrolowanego śmiechu. Z uciechy aż zaczął walić dłonią w stół. W końcu się opanował i otarł spod oka pojedynczą łzę. - Mam z ciebie pociechę, chłopcze. Ten dzień zapowiadał się tak nudno, a tu... nie mogę cię winić za tyle radości! Wiesz, mam syna w twoim wieku. Chciałbym, żeby miał taki tupet jak ty, naprawdę! Zamiast tego czyta mi greckich filozofów. Wyobrażasz sobie? Greckich filozofów! - To rzekłszy, nachylił się nad stołem. Nagle jego wesołość gdzieś wyparowała. Ale tyś nie jest Cezar. Wiedząc, jak się sprawy mają w Rzymie, nie postawiłbym złamanej sestercji na to, że przeżyjesz rok. To, co mi proponujesz, nie ma żadnej wartości. Jak już powiedziałem: podziwiam twoją odwagę, pora już jednak kończyć tę zabawę. Na to Oktawian również się pochylił i przemówił głosem niskim i czystym:

- Nie jestem Cezarem, ale on kochał mnie jak syna i jego krew płynie we mnie. Przystań na to, co ci daję, a pewnego dnia... gdy fortuna nie będzie dla ciebie albo dla twojego syna tak łaskawa... będzie to najcenniejsze, co możesz mieć. Liburniusz prędko skrzyżował palce, by odegnać widmo nieszczęścia. - Z tą obietnicą i dziesięcioma tysiącami w złocie... będę miał dziesięć tysięcy w złocie. - Nie mogę obiecywać gruszek na wierzbie - odparował Oktawian, wzruszając ramionami. - Dlatego mówiłem o dziesiątej części, chłopcze. Nie możesz stracić na takim układzie. Oktawian wiedział, że powinien się zgodzić, ale coś wciąż kazało mu się sprzeciwiać. Skrzyżował ramiona. - Powiedziałem, co było do powiedzenia. Przyjmij propozycję przysługi, a pewnego dnia może ocali ci to życie. Jeśli pamiętasz Cezara, pomyśl, jak on chciałby, żebyś postąpił. Spojrzał na powałę. - On zginął z rąk ludzi, którzy teraz mają się świetnie. A jeśli patrzy na nas z góry, co ma ujrzeć: jak traktujesz mnie z honorem czy ze wzgardą? Ciszę panującą w karczmie zakłócało jedynie nerwowe bębnienie Liburniuszowych palców po stole. Trybun też zerknął w górę, jakby i on wyobrażał sobie, że Juliusz ich obserwuje. - Nie mogę nic postanowić, jeśli nie rozumiesz... albo po prostu życie ci niemiłe odezwał się w końcu. - Spotkałem w życiu kilku takich zuchów, przeważnie zresztą byli to młodzi dowódcy, niezdający sobie sprawy z własnej śmiertelności. Niektórzy z nich zrobili karierę, większość już dawno nie żyje. Padli ofiarą własnego zadufania. Rozumiesz, co mówię? - Jasne. Postaw na mnie, trybunie. Ja nie dam się tak łatwo pokonać. - Żeby zostać pokonanym, trzeba najpierw być kimś. - Liburniusz głośno wypuścił powietrze. - W porządku. Grakchusie, przynieś mi przybory do pisania. Muszę przypieczętować ten kiepski interes w obecności świadków. Oktawian ugryzł się w język. Ze wszystkich sił starał się nie dać po sobie poznać, jak triumfuje. - Skoro to mamy za sobą, zapewnię ci teraz bezpieczny przejazd do Rzymu. Testament ma być odczytany za osiem dni, zdążyłbyś nawet truchtem, ale oczywiście pojedziesz konno. Razem z Grakchusem. Chyba nie masz nic przeciwko? Na drogach grasują bandy, a poza tym pierwszy chcę wiedzieć, co Cezar zostawił swemu miastu i klientom. Oktawian skinął głową, obserwując, jak trybun pewną ręką spisuje trzcinowym rylcem umowę na pergaminie, po czym z przyniesionej przez karczmarza świecy kapie stopionym

woskiem na dokument. W miękkiej masie Oktawian odcisnął swą pieczęć, a dwaj żołnierze naskrobali koślawe „X” w miejscu, gdzie Liburniusz zapisał ich imiona. Dokument był sporządzony i trybun rozparł się wygodniej na ławie. - Więcej wina, Grakchusie - poprosił. - Wiesz, mój chłopcze - zwrócił się do Oktawiana - gdy będziesz w moim wieku... jeśli będziesz miał tyle szczęścia... kiedy to kolory, smak, a nawet ambicje stracą dawne nasycenie i powab, które teraz wydają ci się najnaturalniejsze pod słońcem, mam nadzieję, że spotkasz takiego kogucika, jakim teraz jesteś... Zobaczysz wtedy to, co ja widzę dziś. Przypomnisz mnie sobie wtedy. To słodko-gorzkie doświadczenie, wierz mi, ale do tego czasu nie pojmiesz, o czym mówię. - Na stole pojawił się kolejny dzban i Liburniusz napełnił kubki do pełna. - Wypij ze mną, chłopcze. Za Rzym i chwalebną brawurę. Nie namyślając się wiele, Oktawian uniósł kubek i wychylił go duszkiem.

ROZDZIAŁ VI Nad Eskwilinem i Wiminałem wzeszło słońce, złocąc dachy budynków wokół Forum i dalej, aż do Palatynu. Z ciemności nocy wyłoniła się okrągła świątynka Westy, błyszcząc w świetle dnia. Ani owego starego budynku, ani usytuowanego za nią o wiele większego Domu Westalek nie tknęła szalejąca w mieście pożoga. Wewnątrz świątyni wciąż płonął święty ogień i grasujące bandy bladły ze strachu na myśl o sprowadzeniu na siebie gniewu bogini. Z trwogą zginali palce w ochronnym geście i pędzili dalej. Marek Antoniusz przemierzał Forum z dumą. Wiedział, że wywiera piorunujące wrażenie, a wokół miał sześciu liktorów dzierżących tradycyjne topory oraz wiązki rózeg. Towarzyszyli im też dwaj centurioni w lśniących pancerzach i łaskoczących kostki ciemnych pelerynach. Przybył tu, by usłyszeć ostatnią wolę Cezara. Cóż z tego, że z gmachu senatu została poczerniała ruina, skoro to on uosabiał jego władzę? Tłum śledził go wzrokiem, a mimo to tego dnia czuł się bezpiecznie. Nie miał wątpliwości, że wielu z tych ludzi, może nawet przed kilkoma godzinami, brało udział w zamieszkach. W promieniach słońca ogarnęło go niemal poczucie zawieszenia broni, odrobiny wytchnienia. Całe miasto chciało usłyszeć skierowane do jego mieszkańców ostatnie słowa Cezara. Antoniusz stanął przed świątynią Westy, na wprost, tak że widział wieczny płomień tańczący między wewnętrznymi murami. Jego świta rozstawiła się pewnie wokół, nie wyczuwając żadnej groźby ze strony spokojnie stojącej ciżby. Konsul rozejrzał się, szukając wzrokiem pozostałych wyzwolicieli, ale wokół nie było żadnego. Miał szpiegów, którzy każdego dnia donosili mu, jaka jest sytuacja, i wiedział, że wielu wyjechało w popłochu dla ratowania skóry. Starał się tego po sobie nie pokazać, ale wszystko wskazywało na to, że wzniecenie rozruchów przyniosło mu wiele korzyści. Skoro ludzie tak wpływowi jak Brutus i Kasjusz nie mieli odwagi pokazać się publicznie, jak w ogóle mogli myśleć o odzyskaniu władzy w Rzymie? Było to zwycięstwo subtelne, lecz o wielkiej wadze. Bez wątpienia mieli tu, pośród tłumu, swoich ludzi, od których usłyszą każde słowo, jakie tu padnie, niemniej jednak ta nieobecność była bardzo wymowna i zapewne nie ujdzie uwagi ogółu. Jeszcze przed miesiącem dzień taki jak ten zdawałby mu się całkowitą abstrakcją. Cezar był wtedy jeszcze wśród żywych, a cały świat toczył się utartą koleiną. Dwadzieścia trzy ciosy sztyletów wywróciły go do góry nogami, ale teraz to jemu, Antoniuszowi, fortuna sprzyjała. To on

powoli, krok za krokiem, wygrywał tę partię, oni zaś przegrywali z kretesem. Antoniusz górował nad innymi wzrostem, mógł więc swobodnie rozglądać się ponad głowami tłumu. Tym razem Forum w żadnym razie nie było wypełnione po brzegi, wszędzie za to walały się nadpalone, strawione ogniem gruzy, mimo to jednak zebrało się już co najmniej trzy tysiące mężczyzn i kobiet, a z ulic każdej pierzei, od strony każdego wzgórza spływał ciemny strumień obywateli i niewolników. W zasadzie w większej części miasta panował jako taki porządek, o co konsul zadbał osobiście. Bramy znów były otwarte i napływały świeże towary, za które kupcy wołali niedorzeczne ceny. Przed każdą piekarnią i rzeźnikiem co noc ustawiała się kolejka, gdy wypiekali bochny chleba czy kroili połcie mięsa. Nie dla wszystkich starczało i Antoniusz musiał wysyłać straże w newralgiczne punkty, by zapobiec bójkom. Teraz największym problemem było widmo głodu i zarazy; gwałtowność buntowników zamarła tak samo szybko, jak się zrodziła. Nikt nie wiedział, ile ciał zabitych płynęło do morza z nurtem Tybru. Zatrzymał wzrok na czterech mężczyznach, którzy stali opodal; byli uzbrojeni i wyraźnie trzymali się razem, przyciszonymi głosami wymieniając uwagi. Dwóch z nich - z postury raczej chuderlawych, co tylko podkreślała muskulatura ich towarzysza - wyglądało do złudzenia znajomo, nie mógł jednak przypomnieć sobie ich nazwisk. Setki spośród zgromadzonych tu było klientami Cezara; zawdzięczali mu fortuny i stanowiska, a w zamian za poparcie pobierali drobną pensję. Gdzież tam setki, ich liczba szła w tysiące - bogatych i biednych, a każdy umierał teraz z ciekawości, czy opiekun o nich nie zapomniał. Antoniusz bez wytchnienia taksował okolicę wzrokiem, szczególną uwagę zwracając na ludzi z zasłoniętymi twarzami. Rozpoznawał wśród nich senatorów, często otoczonych gwardią w postaci najemników lub wyrwanych ze służby legionistów. Tłum rósł z chwili na chwilę, a gdy chłód poranka ustąpił promieniom słońca, ciepłe powietrze nasiąkło wonią ostrych potraw i spoconych ciał. Po chmurach na wiosennym niebie nie został ślad; można się było spodziewać, że w południe zrobi się niemiłosiernie gorąco. Marek przeniósł ciężar ciała z jednej nogi na drugą, niecierpliwie czekając na pojawienie się kapłanki. Tłum znieruchomiał, gdy od strony Domu Westalek dobiegły pierwsze dźwięki pieśni. Każdy wyciągał szyję, starając się choć w przelocie ujrzeć święte dziewice. Antoniusz uśmiechnął się pod nosem na ich widok, bardziej niż inni świadom siły oddziaływania widowisk w tym mieście. Westalki miały w dłoniach malutkie talerze, w które uderzały z każdym krokiem. Nieharmonijny dźwięk wybijał się ponad ich głosy. Antoniusz obserwował, jak procesja

formuje się przed wejściem do świątyni, a pieśń osiąga apogeum, by zanurkować w absolutną ciszę. Ku jego rozczarowaniu dziewczęta w stolach po szyję i narzuconych na nie długich pallach ukazywały niewiele ciała. Kiedy wcześniej odwiedził kapłankę, bardziej mógł nacieszyć oko; nie mógł się nie uśmiechnąć na myśl, że ma jeszcze coś w sobie z młodzieńczego ducha. Każda z westalek wybrana była ze względu na fizyczną doskonałość, musiały jednak znieść trzydzieści lat celibatu, nim wolno im było opuścić świątynię i wyjść za mąż. Patrząc na niektóre twarze, kręcił głową na takie szokujące marnotrawstwo. Przeczekał obrzędowe dziękczynienia zanoszone Minerwie i Weście, posapując z lekka w rosnącym upale i żarze lejącym się z nieba. Wydawało mu się, że wiek minął, nim wreszcie wyniesiono ze świątyni drewnianą platformę, udrapowaną ciemnoczerwoną materią. Weszła na nią Kwintyna Fabia i jej wzrok skrzyżował się ze spojrzeniem Antoniusza. Być może przypomniała sobie, że i on całkiem niedawno przemawiał do ludu rzymskiego... a skutki tej oracji były aż nazbyt widoczne. Zauważył zimny błysk rozbawienia w jej oczach, ale całą jego uwagę pochłonęła rzeźbiona cedrowa skrzynia wyniesiona ze świątyni. Była zamknięta na klucz i zapieczętowana, tak że dwie westalki musiały strzaskać wieko młotami, by dało się je otworzyć. Ze środka wydobyły kwadratową wiązkę tabliczek woskowych, owiniętych ołowianymi paskami i zaopatrzonych w wielki krążek wosku z pieczęcią samego Cezara. Antoniusz wzdrygnął się na myśl, że ostatnia dotykała go ręka przyjaciela. Westalki podały to wszystko kapłance, a ona nożem przecięła woskowy krążek, pokazując oczom gawiedzi, że tabliczki przeleżały w świątyni nienaruszone. Ostrożnie zdjęła i odłożyła paski ołowiu. Kryły pięć drewnianych tabliczek pociągniętych cienką warstwą wosku. Konsul nie mógł dojrzeć wyrytych na nich liter, ale teraz porwany falą tłumu postąpił krok naprzód, nagle desperacko chcąc wiedzieć, co Cezar napisał. Nic sobie nie robiąc z niecierpliwości zgromadzonych, Kwintyna Fabia podała cztery tabliczki towarzyszącym jej westalkom, sama zaś przeczytała po cichu treść pierwszej, po czym lekko kiwnęła głową i spojrzała na wyczekujący poniżej tłum ludzi. - Na chwałę Rzymu, wysłuchajcie ostatniej woli Gajusza Juliusza Cezara - zaczęła z namaszczeniem. Przerwała na chwilę; Antoniusz skwitował tę teatralną pauzę cichym jękiem. - No, mówże - mruknął pod nosem. Spojrzała nań, jakby usłyszała to ponaglenie. - Moim spadkobiercą jest Gajusz Oktawian - czytała. - Uznaję go, krew z krwi mojej, i tym samym adoptuję jako mojego syna. Przez tłum poniósł się pomruk, a Antoniusz zauważył poruszenie i konsternację pośród

czterech mężczyzn, którzy wcześniej przykuli jego uwagę. Te proste słowa były typowe dla piszącego je człowieka - bez ozdobników i wymyślnej retoryki. Cezar spisał i złożył swoją ostatnią wolę w świątyni, zanim powrócił z Egiptu, może nawet nim opuścił Rzym, by walczyć z Pompejuszem w Grecji. Nie wiedział jeszcze wtedy, że egipska królowa obdarzy go dziedzicem. Antoniusz oddychał powoli, starając się przeanalizować zaistniałą sytuację na chłodno. Lepiej już byłoby mieć w tym charakterze obce szczenię, które nigdy przecież nie upomni się w Rzymie o swoje. Konsul widział Oktawiana kilka lat wcześniej, ale był to wówczas ledwie podrostek i Antoniusz nie mógł sobie nawet przypomnieć jego twarzy. - Wszystko, co posiadam, jest jego, poza sumami i dobrami, które składam tutaj kontynuowała czytanie kapłanka. - Z nich zaś, po pierwsze, ogrody położone nad Tybrem. To mój pierwszy dar dla ludu rzymskiego, na wieki, aby mógł z nich publicznie korzystać dla własnej wygody. Nie przebrzmiały jeszcze pomruki niedowierzania wśród gawiedzi, gdy kapłanka odłożyła pierwszą tabliczkę i wzięła dwie następne. W miarę jak przebiegała wzrokiem tekst, coraz wyżej unosiła brwi. - Poza miejscem odpoczynku ofiarowuję każdemu obywatelowi Rzymu trzysta sestercji z mojego skarbca. Niech wydadzą je podług swej woli. Byli przy mnie za życia, po śmierci nie mogę uczynić dla nich mniej. Tym razem tłum zareagował głośnym wybuchem radości. Trzysta srebrnych monet było ogromną sumą, która mogła pozwolić przeciętnej rodzinie wyżywić się przez kilka miesięcy. Antoniusz podrapał się po brodzie, próbując ogarnąć umysłem to wszystko. Ostatni spis ludności ujawnił, że mieszka w Rzymie niemal milion osób, choć tylko połowa z nich była obywatelami. Zdawał sobie sprawę, że po zamieszkach ta liczba się zmniejszyła, niemniej jednak było to całe mrowie ludzi, którzy upomną się o te pieniądze, należne im ze skarbca będącego pod kontrolą senatu. Cezar nie mógł tego przewidzieć, lecz ten legat okazał się ciosem wymierzonym wprost w Wyzwolicieli. W tej sytuacji nie mogą już pokazać się na ulicy, wszędzie doścignie ich okrzyk „Mordercy!”. Antoniusz zamknął oczy, wspominając przyjaciela. Nawet po śmierci Juliusz potrafił się rozprawić z wrogami. Fabia czytała dalej, wymieniając kwoty przeznaczone dla poszczególnych klientów Cezara. Podnosiły się wołania o ciszę, ale rozentuzjazmowanej gawiedzi nie dało się już uspokoić. Antoniuszowi przeszło przez głowę, że zainteresowani mogą przecież poprosić westalki, by pozwolono im zapoznać się ze szczegółami zapisów w świątyni. Pamiętając własne spotkanie z kapłanką, życzył im szczęścia. Fabia przeszła już do odczytywania piątej tabliczki, przekazującej złoto i ziemie

członkom rodu Cezara oraz jego stronnikom. Antoniusz usłyszał swoje imię i tym razem jego głos, władczo nakazujący ciszę, przebił się przez hałas. - ...któremu przekazuję pięćdziesiąt tysięcy aureusów. Taką samą sumę ofiarowuję Markowi Brutusowi. Obaj byli, i nadal są, moimi przyjaciółmi. Antoniusz poczuł na sobie wzrok tłumu. Nie zdążył ukryć, jak wstrząsnęły nim ostatnie słowa. Taka sama kwota dla Brutusa...? On sam nie szczędził pieniędzy i na prowadzenie życia konsula, i dla swoich klientów. Choć zapis był szczodry, pozwoli zaledwie na spłatę długów. Wszyscy spoglądali na niego z estymą, jednak gorzki był to prezent. Pięćdziesiąt tysięcy to niedużo jak dla człowieka, który porwał tłumy w imię Cezara. I z pewnością o wiele za dużo jak na to, na co zasłużył sobie Brutus. - Reszta jest własnością Gajusza Oktawiana, mojego adoptowanego syna, odtąd z rodu Juliuszów. Pozostawiam Rzym w twoich rękach - odczytała ostatnie słowa zapisu Kwintyna Fabia. Kapłanka przekazała ostatnią tabliczkę westalkom. Antoniusz zdziwił się, dostrzegłszy lśnienie łez w jej oczach. Nie było wielkich słów, po prostu odczytanie testamentu Cezara. W istocie była to ostatnia wola człowieka, który tak naprawdę nie wierzył, że umrze. Na tę myśl Antoniusz poczuł, że i jego szczypią oczy. Jeśli Juliusz złożył testament w świątyni Westy przed wyjazdem z Rzymu, to był to rok, w którym właśnie jego mianował zarządcą miasta, ufając mu całkowicie. No, ale to okno w przeszłość, na zupełnie inny Rzym. Gdy kapłanka zeszła z podwyższenia, Antoniusz odwrócił się, jego ludzie równo z nim, tak że tłum musiał się rozstąpić. Patrzyli nań, nie rozumiejąc, dlaczego wygląda na rozgniewanego. Raptem za jego plecami dał się słyszeć czyjś przenikliwy krzyk. Zatrzymał się i odwrócił, a jego świta w mgnieniu oka stanęła w gotowości. Oktawian pamiętał Marka Antoniusza bardzo dobrze. Konsul niewiele się zmienił przez te lata, Gajusz zaś z podrostka stał się młodym mężczyzną. Gdy konsol przybył bladym świtem, Mecenas pierwszy go zauważył. Agryppa stanął tak, by szerokimi plecami zasłonić Oktawiana. To był ich drugi dzień w mieście, po przejechaniu trzystu mil z Brundyzjum. Musieli wielokrotnie zmieniać konie, za każdym razem na gorsze. Mecenas zarządził, by ich własne wierzchowce przeczekały w stajni na pierwszym postoju, żaden z nich jednak nie miał pojęcia, czy w ogóle dane im będzie powrócić na wybrzeże. Legionista Grakchus nie był przyjemnym kompanem w podróży. Wiedząc, że jest zaledwie tolerowany, niewiele się odzywał, uparcie jednak się ich trzymał, gdy pędzili co koń wyskoczy i snuli plany, i gdy padali wyczerpani na byle jakie posłania w pierwszym lepszym

zajeździe, jaki znajdowali po zachodzie słońca. Miał pieniądze od trybuna, ale niejeden raz spał w stajni, ażeby przyoszczędzić, podczas gdy Mecenas wybierał dla przyjaciół co lepsze izby. Oktawian nie miał pewności, czy ta szalona jazda jest tego warta. Przybył do Rzymu dwa dni przed odczytaniem ostatniej woli Cezara, lecz ten spokojny, uporządkowany świat, który znał, jawił mu się teraz rozdarty na strzępy. Jeden z przyjaciół Mecenasa, który gościł ich w swym domu, twierdził, że przedtem było jeszcze gorzej; teraz sprawy powoli zaczynały się normować. Wciąż jednak na dużych połaciach miasta królowały poczerniałe belki i krokwie, a bandy obdartusów przeczesywały gruzowiska w poszukiwaniu czegoś wartościowego. Dziesiątki tysięcy przymierających głodem grasowało po ulicach całymi zgrajami w poszukiwaniu jedzenia. Nieraz on i jego przyjaciele musieli wyciągać miecze z pochew, by przebyć zdziczałe dzielnice. Miasto wyglądało jak targane wojną i Oktawian nie mógł pogodzić rzeczywistości ze wspomnieniami. W jakiś sposób jednak odzwierciedlało to smutek, jaki odczuwał po śmierci Juliusza, krajobraz odpowiadający takiej stracie. - W końcu przyszła - odezwał się niemal szeptem Agryppa. Nadejście kapłanki wyrwało Oktawiana z zamyślenia. Szukał wśród ciżby znajomych twarzy. Jeśli Brutus był tutaj, nie wiedział, co zrobi, ale nic nie wskazywało, by człowiek, którego śmierci życzył sobie ponad wszystko, także tu był. Wystarczyły dwa dni w Rzymie, by poznać wszystkie szczegóły zabójstwa. Na myśl o tych Wyzwolicielach, którzy chcieli dorobić się na zgładzeniu dobrego człowieka, dostał nowego zastrzyku energii. W ciszy własnych myśli, w cieniu świątyni Westy poprzysiągł zemstę. Stan miasta był plonem tego, co posiali, rezultatem ich zazdrości i żądzy władzy. Nie miał pojęcia, jaką siłę może dać nienawiść, dopóki znów nie ujrzał Rzymu. Gdy kapłanka wydobywała ze skrzyni tabliczki z testamentem, Oktawian dalej rozglądał się pośród tłumu. Rozpoznał niektóre twarze, jak mu się zdawało, należące do senatorów, jednakże przed chłodem poranka osłaniały je poły płaszczy, nie był więc pewien. Zbyt długo był poza miastem. Agryppa trącił go łokciem, by słuchał uważnie. Kapłanka przebiegała wzrokiem pierwszą tabliczkę i na jej czole pojawiła się zmarszczka. Kiedy uniosła wzrok, wydawało się, że patrzy wprost na Oktawiana. Serce zaczęło mu boleśnie walić w piersi, w ustach miał pustynię. - Na chwałę Rzymu, wysłuchajcie ostatniej woli Gajusza Juliusza Cezara - zaczęła. Oktawian zacisnął pięści. Z ledwością znosił napięcie. Poczuł na sobie wzrok Grakcha, który patrzył nań z nieodgadnioną miną.

- Moim spadkobiercą jest Gajusz Oktawian. Uznaję go, krew z krwi mojej, i tym samym adoptuję jako mojego syna. Oktawian zadrżał na całym ciele i zachwiałby się, gdyby Agryppa go nie podtrzymał. Następne słowa zagłuszyło przyspieszone tętno. Tego wszystkiego było już za wiele do zniesienia i prawie nie słyszał dalszych słów, widział tylko, jak kapłanka oddaje przeczytane tabliczki westalkom. W pewnym momencie tłum zaczął wiwatować aż do ochrypnięcia; Oktawian nie wiedział dlaczego. On sam był wyzuty z emocji, bez czucia, przytłoczony ciężarem ręki Cezara sięgającej do niego zza grobu. Grakchus cały skwaśniał, gdy tylko pojął, jaką fortunę uzyskałby jego patron, gdyby przypadła mu dziesiąta część spadku Oktawiana. Zwycięski wódz przywoził ze swoich podbojów niemal legendarne ilości złota, zalewając nim miasto do tego stopnia, że w pewnym momencie wartość pieniądza spadła prawie trzykrotnie. Oktawian dziedziczył to wszystko, toteż Grakchus natychmiast postanowił być mu przyjemniejszym kompanem. Był pewien, że nigdy już nie będzie miał do czynienia z takim bogactwem. Już wyciągał rękę, by poklepać Oktawiana po plecach, ale Mecenas chwycił go za nadgarstek. - Nie przy ludziach - szepnął, uśmiechając się na użytek czyichś czujnych oczu. - Nikt nas tu nie zna niech tak pozostanie, dopóki nie będziemy mieli chwili czasu, by się nad tym wszystkim zastanowić. Grakchus zmusił się do mdłego uśmiechu i wyszarpnął rękę z nadspodziewanie silnego uścisku. W podróży nie widział ani razu, by Mecenas oddawał się ćwiczeniom; w tamtej chwili nie dostrzegł też sztyletu w jego drugiej dłoni ani tego, że tuż za nim Agryppa gotów jest wdusić go w ziemię na najdrobniejszą oznakę agresji. Odczytywanie indywidualnych zapisów zdawało się trwać wieczność. Oktawian skrzywił się z odrazą, usłyszawszy nazwisko Brutusa, na dodatek obdarowanego tak ogromną sumą pieniędzy. Nie było natomiast mowy w testamencie o Kleopatrze oraz ich, jej i Cezara, synu. Znajomi Mecenasa wiedzieli tyle

tylko, że po tragedii opuściła Rzym,

najprawdopodobniej kierując się do Egiptu. - Reszta jest własnością Gajusza Oktawiana, mojego adoptowanego syna, odtąd z rodu Juliuszów. Pozostawiam Rzym w twoich rękach. Oktawian poczuł, że pieką go oczy. Jakże łatwo było wyobrazić sobie Juliusza w zaciszu gabinetu zapisującego kolejne tabliczki woskowe, ufnie patrzącego w przyszłość. Po raz tysięczny, odkąd usłyszał tę straszną wieść, pragnął, by Cezar był wśród żywych, w końcu jednak porzucił tę myśl. To już nie wróci, nie da się zaczarować rzeczywistości. Kapłanka oddała ostatnią tabliczkę, a westalki z szacunkiem włożyły ją na powrót do

skrzyni. Jedna z kobiet podała jej dłoń i Kwintyna Fabia zeszła z podwyższenia. Jej rola była skończona. Oktawian rozejrzał się pośród tłumu. Jak na rozkaz wszyscy wypuścili powietrze i zaczęli jeden przez drugiego rozmawiać. Zauważył, że Marek Antoniusz dał swym ludziom znak do wyjścia. - Chyba czas na nas - szepnął mu do ucha Mecenas. - Dziś możemy się zatrzymać u Brucellusa. Jego dom nie ucierpiał podczas zamieszek, a do tego poczciwiec obiecał dostarczyć nam kawał porządnego mięsiwa. Mamy co omawiać! Oktawian poczuł na ramieniu dłoń przyjaciela, delikatnie kierującą go w stronę przeciwną niż świątynia Westy. Stawił jej opór; nagle całym sobą poczuł, że dość ma już poruszania się po swoim mieście w tajemnicy. - Kapłanko! - krzyknął. Mecenas zesztywniał u jego boku. - Co robisz! - syknął. - Połowa senatorów ma tu swoich szpiegów. Wydostańmy się stąd, a potem zdecydujemy, co dalej. Oktawian pokręcił głową. - Kapłanko! - zakrzyknął po raz wtóry. Kwintyna Fabia zastygła w pół ruchu - jedna z dziewcząt właśnie narzucała jej płaszcz z wykwintnej materii na ramiona - i rozejrzawszy się pośród tłumu, łatwo znalazła go wzrokiem, ponieważ oczy wszystkich były nań skierowane. - Jestem Gajusz Oktawian, mianowany spadkobiercą w testamencie, który odczytałaś powiedział, starając się, by jego słowa brzmiały wyraźnie. Mecenas jęknął, trzymając nóż w gotowości, na wypadek gdyby ktoś z tłumu ich zaatakował. Nie wiedzieli jeszcze, kto w mieście może na nich czyhać. - Czego chcesz ode mnie? - zapytała. Krążyły plotki, jakoby w młodości była aktorką; miała w każdym razie aktorskie zacięcie. Odepchnęła rękę z płaszczem i zeszła z powrotem na niższą platformę. - Chciałbym w twojej obecności dokonać zmiany imienia. To ty przecież masz pieczę nad rejestrami. Kapłanka przekrzywiła głowę w zamyśleniu. Ów młodzieniec stał się przed chwilą niewiarygodnie bogaty, jeśli oczywiście pożyje dość długo, by położyć na tym bogactwie rękę. Zerknęła na Marka Antoniusza, bacznie obserwującego rozgrywającą się między nimi scenę. W pierwszym odruchu chciała powiedzieć Oktawianowi, by poczekał na audiencję, lecz pod ciężarem jego spojrzenia zmieniła zdanie i uśmiechnęła się lekko.

- Jakie imię odpowiadałoby dziedzicowi Rzymu? - zapytała. - Tylko jedno - odrzekł Oktawian. - Gajusz Juliusz Cezar. Nosić jego imię będzie dla mnie zaszczytem. Kwintyna Fabia uśmiechnęła się szeroko, zachwycona zuchwałością młodego Rzymianina. Jego przyjaciele zbaranieli - jej zaś chciało się bić brawo. - Potrzebujesz dwóch świadków o odpowiednim statusie, by potwierdzili pod przysięgą twoją tożsamość - wyjaśniła po chwili wahania. - Spotkamy się w południe w Domu Westalek. - Zawiesiła znów głos, obserwując spod zmrużonych powiek Antoniusza. Konsul stał jak słup soli. - Witaj w domu, Oktawianie - powiedziała na zakończenie. Młodzieniec skinął głową bez słowa. Widział, jak w oddali Marek Antoniusz zbiera się do wyjścia, ruszył więc za nim. - Konsulu! - krzyknął. - Nie rób nic pochopnie - szepnął Mecenas, kładąc mu dłoń na ramieniu. - Pozwól, niech odejdzie. - Był przyjacielem Cezara - rzucił gniewnie Oktawian, strząsając jego rękę. - Wysłucha mnie. - Agryppo! - zawołał Mecenas. - Tutaj. Olbrzym już przeciskał się w ich kierunku przez ściśniętą ciżbę. Grakchus zmełł przekleństwo w ustach; nie pozostawało mu nic innego, jak ruszyć w ich ślady. Marek Antoniusz pokręcił głową, obserwując rozmowę kapłanki z Oktawianem. Oblał go zimny pot. Za dużo tego wszystkiego naraz! Senat wezwał go na spotkanie w południe i chciał się stawić czysty i odświeżony. Ruszył więc, by zażyć kąpieli, a razem z nim jego liktorzy i centurionowie. W tym momencie usłyszał, że ktoś go woła przez całe Forum, ale puścił to mimo uszu. Nie uszedł jednak dwudziestu kroków, a spowodowane tym zamieszaniem poruszenie w jego obstawie zaczęło działać mu na nerwy. Grupka czterech mężczyzn przeciskała się do niego przez rozentuzjazmowany tłum. - Konsulu! - zawołał po raz wtóry Oktawian. Antoniusz lekko się zgarbił. Liktorzy napięli mięśnie, a centurionowie przemieścili się na tyły, by oddzielić obie grupy. Antoniusz zatrzymał wszystkich podniesieniem ręki. Nikt nie może zobaczyć, że ucieka, jakby miał coś do ukrycia. - Czego chcesz? - warknął. Przed nim stał młodzieniec o szarych oczach i spływających na szyję ciemnoblond

włosach. Najprawdopodobniej przekroczył już dwudziestkę, ale wyglądał młodziej - delikatna twarz nie nosiła jeszcze śladu zarostu. Widok Oktawiana jeszcze bardziej zirytował konsula; nie chciał mieć nic wspólnego z dalekim krewnym Cezara, zawracającym mu głowę wydumanymi roszczeniami. Oktawian zatrzymał się w pół kroku, słysząc szorstki ton, a uśmiech zamarł mu na ustach. Gdy konsul czekał na odpowiedź, młodzieniec delikatnie się wyprostował, a wzrok mu stwardniał. - Oktawianie... - szepnął ostrzegawczo Agryppa. Liktorzy towarzyszący konsulowi nie byli tam tylko na postrach. Na jedno jego słowo mogli rozwiązać rzemienie toporów i rózeg i przepędzić z Forum winnego znieważenia władzy, a nawet zabić go na miejscu. - Myślałem, że witam starego przyjaciela - rzekł w końcu Oktawian. - Być może się myliłem. Wydawało się, że słowa te ukołysały Antoniusza. Przymknął oczy, przywołując całą swą godność. - To ja jestem w błędzie, Oktawianie. Nie pogratulowałem ci adopcji. - Dziękuję. I cieszę się, że dobrze się miewasz w tych ciężkich czasach. Dlatego właśnie przychodzę do ciebie. Testament musi zostać oficjalnie zatwierdzony przez senat. Potrzebne mi jest lex curiata. Wystąpisz dla mnie z tym wnioskiem? Antoniusz uśmiechnął się sztywno i pokręcił głową. - Może zauważyłeś, że miasto dopiero podnosi się z ruin. Do końca miesiąca senat ma nad czym pracować... Może później poproszę o zajęcie się twoją sprawą. Oktawian stał spokojnie, świadom, że liktorzy bacznie obserwują każdy jego ruch. - Przecież to tylko formalność. Myślałem, że przez wzgląd na pamięć Cezara mógłbyś zająć się tym trochę szybciej - powiedział. - Rozumiem. Cóż, zrobię, co będę mógł - odparł zdawkowo Antoniusz i odszedł szybkim krokiem. Oktawian chciał coś jeszcze powiedzieć, ale tym razem obaj, Mecenas i Agryppa, położyli mu ręce na ramionach, osadzając go na miejscu. - Nic już nie mów - mitygował go Agryppa. - Na bogów, ześlesz na nas śmierć, jeśli w końcu nie ugryziesz się w język! Poprosiłeś, o co chciałeś, teraz pozwól mu odejść. Mecenas patrzył w zamydleniu, jak konsul opuszcza Forum, po czym przeniósł wzrok na Grakcha, który stał niespokojnie, jakby nie był pewien swego miejsca w tej małej grupce. - Myślę, że twoja rola skończona, Grakchusie - odezwał się doń Mecenas, jakby czytał

w jego myślach. - Chyba już czas, byś jechał z raportem do Brundyzjum, czyż nie? - Nie ty o tym decydujesz. - Grakchus łypnął na niego. - Liburniusz polecił mi zważać na bezpieczeństwo twojego przyjaciela. A wieści każę zanieść posłańcowi. Mecenas podszedł do legionisty. - Jak mam ci to wyłożyć, żebyś lepiej zrozumiał? - wycedził. - Chcę porozmawiać z moim przyjacielem, zanim ściągnie na siebie kłopoty. I nie chcę, żebyś strzygł uszami w pobliżu. Dobrze wiesz, że będziemy w Domu Westalek w południe, słyszałeś przecież, więc może byś tam na nas zaczekał? Grakchus patrzył nań z niewzruszoną miną. Zbyt wiele widział w swoim długim życiu, żeby teraz dać się zastraszyć. W końcu bez słowa oddalił się majestatycznym krokiem, wystukiwanym wojskowymi sandałami o kamienie. Mecenas odetchnął z ulgą. Tymczasem ludzie zbili się ciaśniej, żeby zrobić miejsce liktorom, i gestem wskazał przyjaciołom puste miejsce, gdzie mogli mówić swobodnie. - Na bogów, Oktawianie! - zaczął bez wstępów. - Gdyby konsul chwilę pomyślał, miałby twój spadek na wyciągnięcie ręki. Liktorzy skróciliby cię o głowę, a razem z tobą Agryppę i mnie! - Myślałem, że mi pomoże - powtórzył z uporem Oktawian. - Tyle się zmieniło... wciąż trudno to ogarnąć. - Więc włóż głowę do fontanny - warknął Mecenas. - Teraz musisz być w formie! Przyjaciele popatrzyli na niego z zaskoczeniem. - Zdajesz sobie sprawę, jak ważny jest ten testament dla ciebie i dla tych, co rządzą Rzymem? - ciągnął Mecenas. - Wiem, że to dużo pieniędzy. - Oktawian wzruszył ramionami. - Kiedy tylko dostanę je w swoje ręce... - Nie mówię o złocie! - wpadł mu w słowo Mecenas. - Choć to prawda, żeś jest teraz najbogatszym człowiekiem w najbogatszym mieście świata. Ja mówię o klientach, rozumiesz? - Prawdę mówiąc, nie - odpowiedział z prostotą Oktawian. Agryppa miał równie zdziwioną minę. Mecenas westchnął głęboko. Dorastał w świecie, gdzie takie rzeczy były oczywiste, widział jednak wyraźnie, że jego przyjaciele naprawdę nie zdają sobie sprawy z wagi daru Cezara. - Jowiszu, wybaw mnie od pospólstwa - mruknął pod nosem. - Nobilowie zapewniają sobie siłę dzięki klientom, to jest rodom na ich liście płac. Tyle chyba sam wiesz. - Jasne, ale...

- Cezar miał ich tysiące, był z tego znany. I wszyscy oni są teraz na twoje skinienie, Oktawianie. Adopcja daje ci nie tylko nazwisko. Jeśli chcesz, możesz wezwać do usług połowę Rzymu, połowę rzymskich legionów! Równie dobrze i Liburniusz obowiązany jest teraz ci służyć, a Grakchus razem z nim. - Nie mogę przecież odziedziczyć ich w spadku jak kosztowności czy domu. - Oktawian zmarszczył czoło. - Możesz, ze względu na adopcję - upierał się Mecenas. - Oczywiście znajdzie się paru malkontentów, zawsze będą dranie bez honoru. Jesteś jednak synem boskiego Juliusza, zdajesz sobie sprawę? Przysięgi służby, które złożyli Cezarowi, przechodzą na ciebie! - Ale ja ich nawet nie znam - stwierdził Oktawian. - Co mi przyjdzie z tej gadki o legionach? Moje jest to, co mam na sobie, i koń, którego zostawiłem gdzieś na drodze do Brundyzjum. Dopóki senat nie przegłosuje lex curiata, to wszystko patykiem na wodzie pisane. Mecenas nie odpowiedział od razu. Zapatrzył się na poczerniałe ruiny senatu po drugiej stronie Forum - najboleśniejsza spośród licznych blizn pięknego miasta. - Gdzieś tam są wykazy, listy... tamci zaś nie wiedzą, że jesteś goły, Oktawianie powiedział w końcu. - Odtąd musisz podjąć grę... by ratować życie, ale też, by zniszczyć wrogów. Chcesz zobaczyć upadek Wyzwolicieli? Więc noś się jak dziedzic ubóstwionego Juliusza i najbogatszego Rzymianina. Stąpaj jak ten, kto pstryknięciem palców sprowadzi na wichrzycieli gniew Marsa. - Zastanowił się chwilę. - Błędem było prosić o pomoc konsula. Najprawdopodobniej masz dość wiernych senatorów, aby przeforsować głosowanie bez niego. - Mogę się puszyć do woli - Oktawian patrzył na Mecenasa w skupieniu - ale nie przyniesie mi to złota ani nie przysporzy klientów. - Za parę godzin masz spotkanie w Domu Westalek - przypomniał mu Mecenas. Oktawianie, od dziś twoja przychylność jest na wagę złota. Nie musisz nikogo szukać. Sami do ciebie przyjdą.

ROZDZIAŁ VII Oktawian dotarł do Domu Westalek odświeżony. Wraz z Agryppą i Mecenasem za drobną opłatą znaleźli czynną łaźnię i wrzucili coś na ząb u przydrożnego sprzedawcy. Owszem, miał na sobie wysłużoną togę pożyczoną przez któregoś z przyjaciół Mecenasa, ale czuł się pewniej. W kaldarium, zapowiedziawszy łaziebnym, by czekali na zewnątrz, mogli snuć swoje plany. W samo południe udał się do świątyni, zamaszystym krokiem przechodząc obok Grakcha i wartowników, jakby miał wszelkie prawo nie zwracać na nich uwagi. Nie niepokojeni przez nikogo młodzieńcy zostawili za sobą spiekotę dnia i znaleźli się w chłodnych pomieszczeniach przeznaczonych na modły. Gdyby byli starsi, być może nie gapiliby się na westalki tak bezwstydnie, ale dziewczęta te znane były z urody, a także niewinności, a taka kombinacja ożywiała krew nawet wybrednego na ogół Mecenasa. Wyszła im na powitanie Kwintyna Fabia. Zmieniła już poranne oficjalne szaty na ładną, podkreślającą jej zgrabną figurę wełnianą stolę. Podeszła do Oktawiana lekkim krokiem, ujęła jego ręce w swoje i ucałowała w policzek. - Smucę się wraz z tobą - powiedziała. - Żałuję tylko, że prochy Cezara nie zostały zebrane i złożone w grobowcu; przez jakiś czas zamieszki były tak straszne, że nikt nie śmiał wytknąć nosa na zewnątrz. Tak mi przykro. Oktawian zamrugał zmieszany. Nie spodziewał się współczucia i obawiał się, że może ono poruszyć te struny, gdzie żal był wciąż jeszcze świeży. - Dziękuję - odparł. - Jesteś pierwszą osobą w Rzymie, która mi to mówi. - Musisz wybaczyć możnym. Mieli pełne ręce roboty z tymi rozruchami. Naprawdę nie masz pojęcia, jak tu było groźnie. - A co z tymi „wyzwolicielami”? Cydzie się ukrywają? - chciał wiedzieć Oktawian. - Niektórzy zginęli z rąk motłochu, choćby Lucjusz Pella. Reszta szybko wyczuła, skąd wieje wiatr, i rozjechała się do swoich posiadłości albo prowincji. Nie znajdziesz ich tu, na pewno nie tego roku, choć wciąż mają zwolenników w senacie. Nie mam jednak cienia wątpliwości, że po pewnym czasie znów skrycie wpełzną do Rzymu. - Wzruszyła ramionami, splatając ciasno dłonie. - I dobrze, niech się kryją. Próbowali zmazać z siebie hańbę, ale lud im na to nie pozwolił. Tyle dobrego w całym tym chaosie. - Jak się masz, Kwintyno? - zapytał Mecenas. - O, widzę, że i ty tutaj, Mecenasie. - Westalka przyjrzała mu się uważnie. - Ile to już czasu?

- Będzie ładnych parę lat. Wyglądasz świetnie. - Dziękuję, nie narzekam. Mam przekazać pozdrowienia twojej matce czy sam ją odwiedzisz? - To wy się znacie? - zdziwił się Oktawian. - Oczywiście. Kwintyna Fabia jest moją ciotką. Nie jakąś ulubioną, po prostu ciotką odrzekł bez cienia zmieszania Mecenas. - I on nie jest moim ukochanym siostrzeńcem, ten leniwiec - odparowała z lekkim uśmiechem Kwintyna Fabia. - Ale kim jest ten miły a skryty mężczyzna? - Agryppa? Zapach ryb powinien cię ostrzec, Kwin. To żeglarz, prosty i surowy chłop, ale lojalny jak dobry pies - pospieszył z wyjaśnieniem krewniak. Agryppa zignorował przyjazne klepnięcie po ramieniu Mecenasa, czując, że się rumieni pod bacznym spojrzeniem westalki. - Mecenas próbował być dowcipny. - Westchnęła. - Dawno już przestałam się za niego wstydzić. - Nie ma potrzeby - odrzekł szybko Agryppa. - Jest po prostu zdenerwowany. To był... burzliwy poranek. - Cieszę się, że ma takich przyjaciół. - Przechyliła lekko głowę. - Jego matka rozpacza, bo zazwyczaj przebywa w pożałowania godnym towarzystwie. Cóż więc: będziecie świadkami przy poświadczeniu tożsamości? Mecenas skinął głową i spojrzał na Agryppę. - Dobrze, chodźmy więc. Podążyli za kapłanką labiryntem izb i korytarzy w głąb świątyni. Dom Westalek był o wiele większy niż okrągła świątynia w pobliżu Forum. Mijały ich dziewczęta w prostych białych szatach, niektóre z plikami pergaminów pod pachą, inne z oprawnymi zwojami w ręku. Kwintyna dostrzegła zaciekawione spojrzenia mężczyzn i się uśmiechnęła. - Myśleliście, że całe dnie są pogrążone w modlitwie? Moje dziewczęta to bijące serce Rzymu, chłopcy. Wierzcie mi, lepiej znają prawo niż niejeden szlachetny mówca przemawiający z rostry czy w senacie. Kiedy ich posługa świątynna dobiega końca, nie mają kłopotów ze znalezieniem odpowiednich mężów i prowadzeniem domu. - Nigdy w to nie wątpiłem. - Mecenas potknął się, zerkając na mijające ich długonogie dziewczę. Naturalnie nie uszło to uwagi Kwintyny. - Tak jest, dopóki pozostają wiernymi córkami bogini. Jeśli nie dochowają czystości,

zostają pochowane żywcem, a mężczyzna na oczach tłumu zostaje wbity na pal. - Potworna kara - zauważył ze smutkiem Mecenas. - Konieczna. Czasem w mężczyźnie budzi się wilk, bratanku. - Ale to naprawdę wstrząsające - mruknął pod nosem. Weszli do pomieszczenia za gładkimi drewnianymi drzwiami. Na dużym stole piętrzyły się stosy tabliczek woskowych i poprzycinanych kart pergaminu, stał pojemnik z inkaustem i zaostrzone rylce oraz wszelkie inne przybory do pisania. Kwintyna zasiadła za pulpitem. - To proste - oznajmiła. - Przygotowałam dokument, który będzie podpisany w waszej obecności. Złożę pod nim swój podpis i od tej chwili, Oktawianie, będziesz Gajuszem Juliuszem Cezarem. - Pochyliła lekko głowę. - Nie sądziłam, że tak szybko je znów usłyszę. To imię honoru. Mam nadzieję, że będziesz je godnie nosił. - Będę - rzekł uroczyście Oktawian. Przeczytał pismo, po czym każdy z nich podpisał się pod nim rylcem podanym przez kapłankę. Kwintyna przytknęła kawałek wosku do płomyka lampki oliwnej. Nie nosiła pierścieni, za to użyła żelaznego bolca z odciśniętym znakiem Westy. Oktawian zaś przyłożył pierścień Cezara. Kapłanka z głębokim smutkiem popatrzyła na jego odcisk. - Ludzie go uwielbiali, sam wiesz. Jeśli będziesz choć w połowie taki jak on, przyniesiesz cześć jego pamięci. Potrząsnęła małym dzwoneczkiem. W drzwiach pojawiła się kobieta o wyjątkowo zwiewnej urodzie i wzięła dokument z rąk kapłanki. Mijając Mecenasa, podskoczyła i pisnęła cicho, lecz zaraz spiorunowała go spojrzeniem; on zaś udawał niewiniątko. - A więc, zrobione. - Kwintyna wstała zza biurka. - Rozumiecie chyba, że nie mogłam wpuścić tu argentarii. Już sama wasza obecność tutaj jest niecodzienna. Czekają na was w ogrodzie na tyłach. Stamtąd furta prowadzi na Palatyn. - Argentarii? - zdziwił się Oktawian. - Lichwiarze. Cały ranek mnie zamęczali, prosząc o widzenie z tobą. A czego się spodziewałeś? - Nie potrzebuję pożyczki... - zaczął Oktawian. - Od dziś masz otwartą złotą linię kredytową - prychnął Mecenas. - Potrzebujesz jej, jeśli nie chcesz być cały czas na moim wikcie. - Chyba nie rozumiesz. - Kwintyna pokręciła głową. - Nie przyszli, by ci proponować

pożyczkę. Cezar miał depozyty w trzech największych kolegiach bankierów. Pewnie chcą wiedzieć, co zamierzasz zrobić z pieniędzmi. Marek Antoniusz z satysfakcją patrzył na stojących przed jego obliczem senatorów. Zmuszeni korzystać z teatru Pompejusza na swoje zebrania - gmach senatu był w odbudowie - czuli, że ogromny budynek jakby umniejsza ich rangę. W starej siedzibie zgromadzenie wypełniało szczelnie całą przestrzeń, w teatrze zaś otaczały ich tysiące pustych miejsc, przez co sami wydawali się maluczcy. Jako konsul, Antoniusz stał na podwyższeniu i tu również architektura szła mu w sukurs. Jego głos, zgodnie z intencją budowniczych, brzmiał stamtąd donośnie, stentorowo niemal. Gdy zaś odezwał się który senator, ledwie go było słychać. Senatorowie unikali zwłaszcza jednego miejsca. Kamienie były już dokładnie oczyszczone, trudno więc było się zorientować, które to właściwie miejsce - a jednak nikt nie siadał tam, gdzie podniesiono rękę na Cezara. Przed rozpoczęciem posiedzenia Marek Antoniusz cierpliwie czekał wraz z innymi senatorami, aż skrybowie przebrną przez oficjalną listę ustanowień, apelacji i punktów prawa, którą będą musieli wziąć pod uwagę. Pogrążony w rozmowie drgnął, usłyszawszy znajome nazwiska. Kasjusz przygotował sobie stołek w Syrii, Brutus zaś w Atenach. Decymus Juniusz schronił się na północy i wielu innych przycupnęło na różnych urzędach jak najdalej, w Jerozolimie, Hiszpanii bądź Galii, byle tylko spokojnie przeczekać zawirowania w Rzymie i potem móc bezpiecznie wrócić. Antoniusz pragnął jedynie, by wszyscy wyjechali. Tymczasem ten brzydko łysiejący Swetoniusz, z tymi swoimi zaczesanymi na lśniącą czaszkę rzadkimi włosami, wciąż tu tkwił. Z Wyzwolicieli on jeden pozostał w Rzymie i pojawiał się zawsze w towarzystwie Bibulusa, przewodzącego jego koterii w senacie. Tworzyli zwartą grupkę z Hircjuszem i Pansą, senatorami już wyznaczonymi na objęcie konsulatu po Antoniuszu. Marek dojrzał niechęć w ich spojrzeniach, ale nie pozwolił, by zmąciło mu to spokój ducha. Pierwszy punkt obrad dotyczył woli Cezara, a zwłaszcza tej części jego spuścizny, którą miał rozporządzać senat. Tych kilku senatorów, którzy jakimś cudem jeszcze o tym nie słyszeli, zaszokowała wysokość sum wchodzących w grę. Sto milionów sestercji dla ludu rzymskiego! Ogromne przedsięwzięcie, wymagające dotarcia do każdej rodziny z osobna; będzie do tego potrzeba setek zaufanych ludzi. Antoniusz nie dał poznać po sobie, jak jest wzburzony, gdy przeczekiwał nudne przemowy ludzi w rodzaju Bibulusa, domagających się, by senat opóźnił wypłaty. Chodziło im oczywiście o to, by wieść o szczodrości Cezara nie rozeszła się lotem błyskawicy po najmniejszych zaułkach - jakby już nie była na ustach

wszystkich. - Senatorowie - zagrzmiał w końcu Antoniusz, a jego tubalny głos przetaczał się nad ich głowami, uciszając nawet rwącego się do głosu Swetoniusza. - Obywatele Rzymu świetnie wiedzą, jaki dar otrzymali. W tej jednej sprawie możemy zrobić krok do tyłu i pozwolić, by sprawy toczyły się tak, jak im pisano. Miasto jeszcze nie wróciło do normy po zamieszkach. Chcecie ich na powrót? Cezar miał kapitał zdeponowany w każdej większej świątyni i aż sześć części na dziesięć senackich zasobów ma wybite jego imię. Nasza popularność spada na łeb na szyję, lepiej więc, by do tego jeszcze nie przylgnęła do nas łatka złodziei. Jego zapis musi być wykonany, i to szybko. Podniósł się od razu na te słowa Swetoniusz. Na jego nabiegłej krwią twarzy malowała się złość. - Ten kapitał lepiej byłby wykorzystany na odbudowę miasta. Czemu mieliby dostać to srebro, skoro sami wyrządzili dziesięciokrotnie większe szkody? Wnioskuję, by zatrzymać te fundusze, dopóki miasto nie zostanie odrestaurowane. W pierwszej kolejności oczywiście stary budynek senatu. Czyż nie powinni ponieść konsekwencji? Niech zobaczą, że ich drogocenne parę groszy idzie na coś naprawdę wartościowego. Niech zobaczą, że się nie boimy obrócić ich delikatnych uczuć, bo inaczej zawsze już będziemy żyli w strachu przed motłochem. Setki senatorskich głosów wyraziło głośną aprobatę. Antoniusz poczuł, jak w gardle rośnie mu gula gniewu. Był ciekaw, czy za tym wszystkim nie stoi Kasjusz. Wypłacenie tych pieniędzy wielce by się przyczyniło do podreperowania ich pozycji w mieście, a tymczasem inni senatorowie ochoczo przyszli z pomocą Swetoniuszowi - ich przytłumione głosy brzęczały nieprzyjemnie pod kopułą teatru. Ku oburzeniu Antoniusza wniosek o odsunięcie wypłat przeszedł znakomitą większością głosów i senatorowie rozsiedli się na swoich miejscach wielce zadowoleni, że władza nie wymyka im się z rąk. Marek usunął się z mównicy na czas, gdy jeden z urzędników odczytywał serię listów od legatów legionu stacjonującego w Galii. Gotowało się w nim w środku, najbardziej z powodu tego, że jasno jak na dłoni okazało się, jaką ma pozycję w senacie. Wydawało się, że ludzie rządzący Rzymem nie tęsknią do tego, w jaki sposób działał podczas zamieszek. Teraz, gdy był już tego świadom, dostrzegł otwartą niechęć już nie tylko wśród popleczników Wyzwolicieli, ale w zachowaniu znacznie większej liczby senatorów. Potarł podbródek, kryjąc wzburzenie. Z jednej strony senat prężył muskuły, z drugiej zaś po mieście grasował miody dureń, zwący się Cezarem, spadkobierca połowy rzymskiego złota. Doprowadzało go to do szewskiej pasji.

Podczas gdy senat kontynuował obrady, Marek Antoniusz podjął w myślach decyzję. Dyskusja dotyczyła teraz legionów w Brundyzjum i senat wnosił o ukaranie ich. Setki oczu odprowadzały konsula, gdy wracał na mównicę, by dalej przewodniczyć zgromadzeniu. Marek dostrzegł swoją szansę. - Senatorowie, słyszeliśmy głosy optujące za ukaraniem legionów w Brundyzjum zaczął. Jeśli dobrze ich oszacował, być może uda mu się pokierować nimi odpowiednio. - W normalnych czasach zgodziłbym się z tym, lecz okoliczności dalekie są od zwyczajnych. Dowódcy tych legionów niemal bez wyjątku byli ludźmi Cezara. To nazwisko wciąż jest dla ludu święte. Powiedzieliście, że nie powinniśmy się ich obawiać, i ja się z tym zgadzam, ale czy powinniśmy tak szarpać i ranić ich dumę, aż zostaną zmuszeni do gniewnej odpowiedzi? Czy senat zniesie kolejny cios zadany jego władzy i autorytetowi? Nie sądzę. Jak wiele innych, legiony stacjonujące w Brundyzjum pogubiły się bez silnego przywództwa z Rzymu. Ale to już przeszłość. Porządek został przywrócony i nie przystoi szukać drobnej zemsty. Niektórzy z was mówią beztrosko o decymacji... ale czy zastanowiliście się, jak by na to zareagował Rzym? Jeden na dziesięciu zatłuczony na śmierć przez towarzyszy broni, i to za co...? Za to, że nie ruszyli na Rzym, gdy był pogrążony w chaosie! Mało któremu dowódcy przeszedłby przez gardło taki rozkaz. Cały stężał, gdy zobaczył unoszącą się z miejsca zwalistą postać Bibulusa. Swetoniusz także chciał zabrać głos. Antoniusz nabrał głęboko tchu, zdając sobie sprawę, że stawką w grze jest jego przyszłość. Oddał głos najpierw Bibulusowi, a sam usiadł na miejsce. - Jestem zdziwiony, wręcz oburzony, że w taki sposób podważa się władzę senatu zaczął Bibulus. Te słowa wywołały pomruki akceptacji i zachęty ze strony jego popleczników. - Mówimy o legionach podlegających prawowitej władzy, które odmówiły wykonania rozkazów w czasie kryzysu, a konsul chciałby, byśmy im to wybaczyli bez wyciągania wobec nich jakichkolwiek konsekwencji? Niesłychane. Przed tym tu zgromadzeniem chcę powiedzieć, że uważam, iż tylko jeden z konsulów może zanieść wolę senatu i być świadkiem jej wykonania. Stawiam wniosek, by to konsul Marek Antoniusz pojechał do Brundyzjum i nakazał decymację w każdym z sześciu legionów. Śmierć kilku tysięcy żołnierzy przemówi dobitniej niż najpłomienniejsze mowy. Będzie to najlepszą nauczką dla żołnierzy, gdyby kiedyś znów jakiś bunt podnosił głowę. „Wspomnij Brundyzjum”, powiedzą wtedy, i rewolta umrze, nim się w ogóle zacznie. Rozległy się wiwaty, ale mówca uniósł rękę, by je uciszyć. - Niewielu z nas tutaj obradujących miało tyle szczęścia podczas zamieszek co konsul. W odróżnieniu od niego my straciliśmy majątki i niewolników. Być może gdyby ucierpiał jak

my, lepiej by rozumiał, o co toczy się gra. Szalony ryk uznania dobywający się z setek piersi poniósł się echem po całym teatrze. Marek Antoniusz zachował kamienną twarz. To prawda, jego posiadłości pozostały nietknięte, podczas gdy majątki innych senatorów były rozmyślnym celem grabieży. Jego imię przyjaciela Cezara - podawano sobie z ust do ust jako tego, który wygłosił mowę, co natchnęła lud do wzięcia zemsty za to zabójstwo. Senatorów wciąż jeszcze postrzegano jako tych, którzy doprowadzili do upadku Cezara. Ledwie Bibulus usiadł, Antoniusz podniósł się ze swego miejsca, nie chcąc dopuścić, by głos zabrał sączący truciznę Swetoniusz. - Jestem sługą Rzymu, jak senator Bibulus świetnie wie. Jeśli zgromadzenie postanowi, że mam zawieźć jego rozkazy do Brundyzjum, zrobię to. Mam jednak zastrzeżenia. Otóż takie działania nie przyniosą nic innego jak zemstę, podczas gdy musimy stanowić jedność. Poddaję tę kwestię pod glosowanie. W istocie trwało ono ledwie chwilę i zakończyło się triumfalnymi gwizdami. Gdy Bibulus siadał na swoim miejscu, przyjaciele poklepywali go po plecach. Pokazali dobitnie, co myślą o ulubieńcu Cezara. Marek Antoniusz przewodniczył dalej obradom jakby nigdy nic. Przeczekał kilka niezbyt ważnych mów i dyskusji, niewiele się udzielając, aż w końcu senatorowie gotowi byli zamknąć posiedzenie. Zniósł spokojnie nachalny triumf Bibulusa, gdy ta góra mięsa w otoczeniu popleczników opuszczała teatr. Pokręcił w zamyśleniu głową. Juliusz nigdy nie mówił, co zaszło między nimi dwoma, ale Marek przeprowadził małe śledztwo. Cezar zabrał grupkę dzieci niewolników z domu byłego konsula i przekazał je rodzinom bezdzietnym. Bibulus wymienił je na dorosłych i nigdy już nie kupił dziecka. Ciekawe, czy to bydlę powróci do swoich okrucieństw teraz, gdy Cezara już nie ma? Marek poprzysiągł sobie, że będzie go miał na oku. Już raz został zrujnowany - może być i drugi. Antoniusz opuścił teatr i jego oczom ukazały się w dali Pola Marsowe - wielki plac ćwiczebny Rzymu - teraz prawie w całości zajęte przez obozujące tu lojalne legiony. Opadły go dręczące wątpliwości. Jeśli zdoła przejąć kontrolę nad armią w Brundyzjum, będzie to wyzwanie rzucone nowej władzy w senacie. Legiony biwakujące na Polach mogą zostać wystawione przeciw niemu. Zacisnął szczęki. Właśnie zbierali się jego liktorzy. Zaszedł za daleko, wzbił się zbyt wysoko, by teraz ugrzęznąć na powrót w masie mężczyzn kotłujących się w senacie. Miał przykład do naśladowania - Cezara. Kreatury pokroju Bibulusa czy Swetoniusza nie powstrzymają go. Pierwszy raz od lat przemknęło mu przez głowę, że trochę lepiej zaczyna rozumieć Juliusza. Na myśl o czekającym go wyzwaniu i zadaniach z tym

związanych poczuł, że krew zaczyna mu żywiej krążyć. By władać Rzymem, potrzebuje legionów burundyjskich. Mając je pod swoim dowództwem, da odpór wszystkiemu, co senat zdoła wymyślić. Cena z pewnością była warta ryzyka.

ROZDZIAŁ VIII Zmierzch kładł się na budynkach delikatnymi smugami szarości, gdy Oktawian dotarł na ulicę na Awentynie, przy której znajdowała się willa konsula. Młodzieniec ziewnął zmęczony - od rana, gdy się dowiedział o zapisie Cezara dla niego, nie miał czasu odsapnąć. Tego dnia odwiedził trzy domy, zasobne w służbę i niewolników - wszystkie jego. To w ogóle oszałamiające - przybył do Rzymu goły i wesoły, i jakoś tak wydawało się słuszne, że to właśnie zapis Cezara miał odmienić jego los. Za życia Juliusz bywał nieprzewidywalny, często łamiąc prawo, gdy uważał, że w ten sposób najszybciej osiągnie założone cele. Oktawian uczył się od niego. Chwila wahania może dać wrogom czas do zebrania sił. Dziwne było zobaczyć rezydencję konsula dziewiczo nietkniętą - nagroda za rozpalanie emocji rzymskiego ludu... Wszędzie po drodze Oktawian mijał sterty gruzów i popiołów. Panorama siedmiu wzgórz budziła grozę; takiego widoku nie oglądano co najmniej od stu lat. Ten stan rzeczy naturalnie szybko się skończy. Robotnicy już krzątali się w pocie czoła wokół obejść tutejszych bogaczy. - Obaj z Mecenasem uważamy, że to okropny pomysł - odezwał się Agryppa, gdy wspinali się na szczyt. Trójce młodzieńców towarzyszył Grakchus, cały dzień bowiem starał się być użyteczny. Motywy tej nagłej zmiany były oczywiste i Mecenas droczył się z nim przy każdej okazji, jednak każdy dodatkowy miecz niezaprzeczalnie mógł się przydać i Oktawian postanowił zostawić go przy sobie. Doszli właśnie do masywnych dębowych drzwi w murze ciągnącym się wzdłuż brukowanej alejki. Agryppa pochylił się, by spojrzeć przez małą żelazną kratę, i aż uniósł brew. Na dziedzińcu panował kompletny chaos, kilkunastu niewolników krzątało się gorączkowo, pakując bagaże na wóz i zaprzęgając konie. - Wygląda na to, że konsul jest dzisiaj zajęty - oznajmił. - Nie ma sensu zawracać mu teraz głowy, Oktawianie. - Właśnie, że jest. I lepiej przyzwyczaj się do mojego nowego imienia. Mam do niego wszelkie prawo! - Postaram się pamiętać, Juliuszu. - Agryppa westchnął. - Bogowie, jak to brzmi! - Praktyka czyni mistrza, przyjacielu. Tymczasem na dziedzińcu jeden z niewolników dojrzał Agryppę i podszedł do nich, machając wymownie rękoma.

- Z czymkolwiek przybywacie, konsul jest teraz zajęty - oświadczył. - Jeśli to jakaś sprawa urzędowa, spotkajcie się ze swoim senatorem. - Powiedz mu, że Cezar przyszedł - rzucił bez ceregieli Oktawian. - Myślę, że dla mnie znajdzie czas. Niewolnik zrobił wielkie oczy. - Tak, panie. Oddalił się szybko, co kilka kroków oglądając się przez ramię, póki nie zniknął w wejściu do rezydencji. - Niczego tu nie zdziałamy, chyba sam widzisz - odezwał się Mecenas. - Nawet twój nowy piesek to wie, prawda, Grakchu? - Zagadnięty nie zaszczycił go ni słowem, ni spojrzeniem. - Co najwyżej rozzłościsz możnego człowieka. Marek Antoniusz wyszedł na dziedziniec. Wyglądał na zaniepokojonego i rozgorączkowanego. Bez przerwy wydawał polecenia sługom kłębiącym się wokół i uginającym pod ciężarem przewiązanych rzemieniami tobołów. Konsul gestem nakazał coś mężczyźnie, który pozostawał poza zasięgiem ich wzroku, zapewne odźwiernemu. Usłyszeli zgrzyt żelaza, krata się uniosła i odsunięto rygiel. Odrzwia uchyliły się powoli i Marek Antoniusz stanął w progu. Zlustrował ich niecierpliwym spojrzeniem, konstatując przy tym, że są uzbrojeni. - Cóż jest tak niecierpiące zwłoki, że nachodzisz mnie we własnym domu? - prychnął, zaciskając usta. - Myślisz, że imię Cezara nadal ma taką moc? - Wyciągnęło cię z pieleszy - zareplikował Oktawian. Antoniusz milczał. Mógłby, co prawda, wyruszyć do Brundyzjum w towarzystwie zaledwie kilku niewolników, tymczasem zabierał całą familię, łącznie z żoną i dziećmi. Nie wiedział, kiedy wróci, i błądził myślami w labiryncie polityki senatu, nie poświęcając uwagi młodzieńcowi, który zwał siebie Cezarem. - Może uszło to twojej uwagi, ale jestem zajęty - rzekł w końcu. - Przyjdź, kiedy wrócę do Rzymu. - Konsulu, mówią, żeś był przyjacielem Cezara. Czytałem tekst twojej mowy i... była wspaniałomyślna, bez względu na to, co działo się później. Lecz jego testament nie został ratyfikowany przez senat i nie zostanie bez twojego poparcia. Co z zapisem dla ludu rzymskiego? - Przykro mi, senatorowie już głosowali w tej sprawie. Motłoch zobaczy pieniądze, dopiero gdy miasto podniesie się z ruin. Teraz na rozkaz senatu przez pewien czas będę z dala od Rzymu. Nic więcej nie mogę zrobić.

Oktawian patrzył na niego, nie wierząc własnym uszom. - Przyszedłem do ciebie w przyjaźni, bo myślałem, że ty jeden mi pomożesz. - Nie obchodzi mnie, co sobie myślałeś - odburknął Antoniusz i odwrócił się do nich plecami. - Zamknij - polecił odźwiernemu. Oktawian położył dłoń na skrzypiących odrzwiach. - Konsulu! - krzyknął. - Będę się domagał sprawiedliwości, z tobą czy bez ciebie! Doprowadzę do upadku zabójców Cezara, nieważne kim są i gdzie się ukryją. Staniesz u ich boku, za nic mając honor i cześć przyjaciela? Usłyszał tylko pogardliwe prychnięcie Antoniusza, a wierzeje huknęły z trzaskiem. Rozjuszony okładał je pięściami. - Konsulu! Wybieraj! Jeśli będziesz z nimi, ja... - Na bogów, trzymaj go! - Mecenas miał dość. Razem z Agryppą chwycili go za ramiona i odciągnęli. - To był chyba twój najgorszy pomysł - stwierdził ponuro Mecenas, gdy schodzili ze wzgórza. - Dlaczego na przykład nie wykrzyczysz swoich planów przed senatem? Oktawian strząsnął jego rękę z ramienia, raz po raz oglądając się z wściekłością za siebie, jakby samym tylko gniewem mógł sforsować drzwi konsula. - Musiałem mu powiedzieć. Jestem jego naturalnym sprzymierzeńcem. Gdyby tylko nie był takim ślepym głupcem... - Myślałeś, że cię przyjmie z otwartymi ramionami? Przecież jest konsulem! - A ja synem i spadkobiercą Cezara. To klucz do wszystkich zamków, z Antoniuszem czy bez niego. Mecenas odwrócił wzrok, zaniepokojony gwałtownością przyjaciela. - Już późno - zauważył Agryppa. - Może byśmy wrócili do willi na Eskwilinie? Oktawian stłumił ziewnięcie, powoli się uspokajając. Dom, o którym mówił Agryppa, był jednym z pięciu, które odziedziczył, według dokumentów wręczonych mu przez bankierów tego ranka. - Bez uchwały zatwierdzonej przez senat nie jestem jeszcze oficjalnym spadkobiercą Cezara - stwierdził. Aż się zatrzymał na tę myśl, a trójka jego towarzyszy za nim. - Ale przecież tłumy słyszały, jak kapłanka czytała testament. To wystarczyło argentarii. Co z tego, że uchwała nie przeszła? Lud wie. - Lud nie ma władzy - przypomniał mu Agryppa. - Może sobie wszczynać ruchawki do woli, ale jest bezsilny. - To prawda - westchnął Oktawian. - Tyle że są jeszcze żołnierze. Legiony na Polu

wiedzą, że jestem Cezarem. I są w stanie egzekwować realną władzę. Nim zapadła noc, konsul wraz ze swą świtą był zaledwie trzy mile od bram Rzymu. Kawalkada powoli toczyła się płaskimi drogami na wschód. Antoniusz zarządził krótki postój pod murami miasta i zszedł z konia, by zapalić kadzidło Janusowi. Bóg początków wszelkich poczynań oraz bram był odpowiednim patronem dla celów, które zamierzał osiągnąć. Podróżowała z nim setka ludzi. Pośrodku taboru żona Fulwia, ich dwóch synów, Antyllus i Paulus, oraz jej córka z pierwszego małżeństwa Klaudia. Otaczali ich - konno bądź pieszo - skrybowie, ochroniarze i niewolnicy. Wodze Antoniuszowego konia przywiązane były do wozu, w którym wsparta na poduszkach jechała Fulwia, ukryta przed wzrokiem pospólstwa. Tylko ona znała jego plany w całości, na szczęście nie była z niej pleciuga. Przez drewniane ścianki słyszał kłócących się chłopców, wciąż złych, że nie pozwolił im jechać konno u swego boku. Antoniusz zeskoczył na ziemię, by rozprostować nogi przed daleką podróżą. Legiony w Brundyzjum były lojalne wobec Juliusza - do tego stopnia, że odmówiły wykonania rozkazów senatu, który uznały za zawładnięty przez Wyzwolicieli. Myśl ta uderzyła go, gdy Bibulus wygłaszał zjadliwą tyradę. Antoniusz nie miał w planach stać na czele tych, którzy umiłowali Cezara - mógł jednak wziąć na siebie tę rolę. Armia w Brundyzjum z pewnością podąży za jego przewodem, jeśli tego zażąda w imieniu Cezara. Gdy tak szedł przy wozie, nagle przed oczami stanęła mu twarz Oktawiana. Aż prychnął z poirytowaniem. Ten młodzieniec był li tylko drobną przeszkodą, ale Antoniusz nie mógł sobie pozwolić na jakiekolwiek oderwanie od swoich planów. Sześć legionów czekało na wybrzeżu, bez wątpienia obawiając się gniewu senatu. Na razie - przynajmniej oficjalnie jeszcze się nie zbuntowały. Jeśli znajdzie odpowiednie słowa, by ich pociągnąć za sobą, przejdą pod jego dowództwo. To śmiały czyn, całkiem w stylu Juliusza! Na tę myśl zrobiło mu się cieplej na sercu. Z młodzieńczą werwą Antoniusz wskoczył na stopień i przecisnął się przez wąskie drzwiczki wozu. Dzieci akurat jadły, a Fulwia z Klaudią zabawiały się owijaniem długiego sznurka wokół palców, zaśmiewając się przy tym do rozpuku. Na jego widok umilkły od razu. Marek skinął głową dzieciom i zmierzwił grzywkę Antyllusowi. Fulwia, już po trzydziestce, zaokrągliła się w biodrach i talii, choć jej skóra i włosy wciąż były zdrowe i lśniące. Klaudia przesunęła się, by zrobić mu miejsce, a Fulwia wyciągnęła doń ramiona. O mało co w nie upadł, gdy w tej ciasnocie stopa zaplątała mu się w fałdę togi. Paulus jęknął i Klaudia trzepnęła go po nodze, rzucając bratu groźne spojrzenie.

Antoniusz pochylił się i szepnął żonie do ucha: - To chyba jest szansa, na którą całe życie czekałem - rzekł. - Wróżby są pomyślne, mężu. - Pocałowała go w szyję, patrząc nań z podziwem. - Mój wróżbiarz aż był zdumiony dzisiejszego ranka. Trochę mu to zepsuło dobry humor, ale skinął głową z uśmiechem, widząc, że żona jest szczęśliwa. Przez te lata spędzone u boku Cezara nauczył się jednego: omeny i wróżby z wnętrzności zwierząt nie są tak ważne jak bystry rozum i siła. - Pojadę przodem. Spotkamy się w Brundyzjum i tuszę, że wtedy towarzyszyć mi będzie więcej niż garstka ochroniarzy. Mrugnęła doń porozumiewawczo, uśmiechając się tylko, choć chłopcy koniecznie chcieli wiedzieć, o czym ojciec mówi. A ojciec na pożegnanie poczochrał im czule włosy, ucałował Klaudię i Fulwię, po czym otworzył drzwiczki i zeskoczył na drogę, zostawiając żonę z potokiem niekończących się pytań. Rozkulbaczył konia i odwiązał wodze. Jego ochroniarze byli już gotowi do drogi. Mimo że noc była bezksiężycowa, wiedzieli, że gładką rzymską drogą do świtu pokonają dobre dwadzieścia mil. Przez umieszczone wysoko w ścianie okna wpadało blade światło poranka. Mecenas siedział, rozkoszując się poczuciem całkowitego rozluźnienia, jakie dawała prywatna łaźnia. W kłębach pary z ledwością dostrzegał sylwetki towarzyszy. Willa Cezara sprawiała wrażenie na poły opuszczonej, gdy tam weszli. Meble, okryte brązowym płótnem, spowijała gruba warstwa kurzu. Służba rozpaliła ogień i po kilku godzinach podłoga była już na tyle ciepła, że można było po niej stąpać boso. Skoro już pojawił się nowy właściciel, z targu przyniesiono świeże owoce i przygotowano zimny posiłek. Mecenas pomyślał leniwie, że pewnie siedzi tam, gdzie kiedyś Cezar. To znaczy tam, gdzie Cezar wciąż siedzi, wesoło poprawił się w myślach, spoglądając poprzez opary na Oktawiana. Ociekający potem i wodą przyjaciel zapatrzony był we własne wizje. Mięśnie ramion i rąk napięte miał jak powrozy. Patrząc nań, Mecenas przypomniał sobie, jak nie tak dawno jego przyjaciel osunął się na ziemię, blady jak ściana. Nie chciał tego ujrzeć raz jeszcze. - Przejdziemy do frigidarium? A może wolisz relaksujący masaż? - zapytał. Przynajmniej nie było z nimi Grakcha. Mecenas kazał mu przywrócić obszerną willę do życia, a on robił wszystko, ażeby zostać; Oktawian nie miał nic przeciwko. Mimo wszystkich jego wad nieomal przyjemnie było przestawać z kimś, kogo chciwość czyniła tak łatwym do

przejrzenia. - Agryppo, może ty masz chęć? - Jeszcze nie - zabulgotał dziwnie głucho pośród kłębów pary. - Okt... Cezarze? - poprawił się Mecenas. - Dzięki. - Oktawian uniósł ciężko powieki, na wargi przywołał zmęczony uśmiech. Wolałbym, abyś dostał. Tu jesteśmy sami i nikt nas nie podsłucha. Mecenas wzruszył ramionami i wciągnął głęboko ciepłe, wilgotne powietrze. - Mam nadzieję, że dzisiejszy dzień nie będzie tak szalony jak wczorajszy, to wszystko, co chcę powiedzieć - rzekł. - Te wakacje nagle przerodziły się w szaleńczą galopadę, która zszargała moje nerwy. Znosiliśmy niewygody podróży statkiem, jazdę co koń wyskoczy, a także utarczki, a nawet groźby ze strony tego smętnego trybuna. Myślę, że powinniśmy przez kilka dni odpocząć tutaj, to by nas pokrzepiło. Przynajmniej się wyspałem. Cezar potrafił urządzić mieszkanie, to mu trzeba oddać. - Nie mam czasu do stracenia - stwierdził nagle Oktawian. - Mordercy Cezara zapadli się pod ziemię, a ja muszę ich odszukać i zgładzić. Na moim miejscu zrobilibyście to samo. - Cóż... jestem na twoim miejscu, a przynajmniej w tej samej łaźni. I nie jestem taki pewny co do tego wszystkiego - stwierdził Mecenas. Podrapał się po mosznie i wyciągnął na zimnych kaflach. Siedział najbliżej kotła, z którego buchała para na całe pomieszczenie, i pławił się w poczuciu niemocy i rozleniwienia, jakie dawał ten ocean gorąca. - Mecenasie, potrzebuję informacji. Mówisz, że mam tysiące klientów zobowiązanych mi pomagać, ale ja nawet nie wiem, kto do nich należy. Trzeba się rozeznać we wszystkich posiadłościach Cezara, skatalogować je i skontaktować się z jego zausznikami, by wiedzieć, kto z nich pozostanie u mnie na służbie. Wyobrażam sobie, że będę musiał płacić tysiącom, potrzebuję więc przynajmniej setki wykształconych ludzi, żeby się tym wszystkim zajęli! - Od razu widać, że nie chowałeś się w domu ze służbą - zauważył Mecenas z krzywym uśmiechem. - Nie możesz sam tym wszystkim zarządzać, bo nie starczy ci czasu na nic innego. W każdej posiadłości są zarządcy, im to pozostaw. Dopiero świta, ale o cokolwiek ich poprosisz, oni uporają się z tym do południa, choćby tylko po to, by zadowolić nowego pana. Pozwól im narobić trochę szumu, oni to uwielbiają, mówię ci. To nadaje ich życiu cel, a możnych uwalnia od nudnych drobiazgów. Agryppa podrapał się po brodzie, sapiąc z gorąca. - Słuchanie twoich wywodów jest zawsze pouczające, Mecenasie - zauważył z przekąsem. - Twoi niewolnicy muszą darzyć cię wielką miłością, skoro nadajesz ich życiu taki sens.

- Żebyś wiedział - odparł beztrosko Mecenas. - Jestem dla nich wszystkim. Pierwszym imieniem, które im przychodzi na myśl po przebudzeniu, i ostatnim, zanim zasną. Jeśli Cezar pozwoli, byśmy tu parę dni odpoczęli, pokażę wam moją posiadłość leżącą na wzgórzach niedaleko Mantui. Jej nieskazitelne piękno zapiera dech w piersi. - Nie mogę się już doczekać - mruknął Agryppa. - Ale teraz mam już dosyć łapania oddechu. Czas na zimną kąpiel i masażyk. - Jeszcze chwilkę, przyjacielu - odezwał się Oktawian, gdy Mecenas zbierał się do wstawania. - Poczekaj i powiedz, czy dobrze to przemyślałem. - Obaj mężczyźni usiedli z powrotem, a on ciągnął: - W senacie pełno co najmniej zwolenników Wyzwolicieli. Większość uciekła, ale możemy być pewni, że senat będzie ich chronił, choćby dla zabezpieczenia własnych interesów. Tyle wiemy na pewno. Za nic nie staną po mojej stronie, Marek Antoniusz zaś jest moim naturalnym sojusznikiem, rzecz jasna, gdyby tylko mu to zaświtało w głowie. Dokądkolwiek go wysłali, liczy się to, że na razie jest poza sceną. Zostałem na niej ja, a reszta to moi wrogowie, co do jednego. - Nie widzę w tym powodu do radości - rzekł Mecenas. - To oni ustanawiają prawa, gdybyś zapomniał. - Ale egzekwują je przy pomocy legionów - odparł Oktawian. - Legionów, które Cezar zebrał na Polu Marsowym z myślą o kampanii wojennej. Wszystkie albo sam sformował, albo przysięgały mu wierność. Teraz mogę się domagać od nich posłuszeństwa, tak jak od jego klientów. Mecenas usiadł prosto, uczucie błogości już prysło. - To o tym mówiłeś ostatniej nocy? Przez cały ostatni miesiąc wojsko zajęte było tłumieniem zamieszek na ulicach i pilnowaniem ciszy nocnej. Nieważne, jakie Cezar miał wobec nich zamiary, teraz to ludzie senatu. Nie myślisz chyba poważnie, że dla ciebie podniosą bunt. - Dlaczego nie? - rzucił gniewnie Oktawian. - Najważniejsze, że nie ma w mieście Marka Antoniusza. Teraz armia jest pod rozkazami sprzedawczyków bez kręgosłupa, tych samych, którzy udzielili amnestii zabójcom Cezara. Nikt jeszcze za to morderstwo nie odpowiedział. Mecenasie, w Galii i Egipcie przekonałem się, jak lojalne są legiony. Oni go nie zapomnieli. A ja jestem jego synem. Cezarem. Mecenas wstał i otworzył drzwi, by wpuścić do łaźni świeże powietrze. Natychmiast dwóch niewolników pospieszyło do środka, gotowych na jego rozkazy. Odprawił ich ostrym gestem, nie chcąc, by ktokolwiek słyszał tę rozmowę. Ogień buzował w palenisku i para zrobiła się tak gęsta, że trudno było się skupić. W chłodniejszym powiewie kilka razy głęboko

odetchnął, czując przypływ orzeźwienia. - Chodźmy popływać, Cezarze - zaproponował. - To rozjaśni ci w głowie, zanim rzucisz nas w wir wydarzeń, który może skończyć się tylko naszym zawiśnięciem na krzyżu w charakterze zdrajców. Oktawian wbił weń wzrok, ale w końcu wstał i razem z Agryppą podeszli do głębokiego basenu, wabiącego ich gładką, ciemną taflą. Woda była niemal lodowata, ale Mecenas zanurzył się bez wahania, tylko od razu dostał gęsiej skórki na ramionach. Agryppa dołączył do niego, głośno sycząc, a Oktawian pośliznął się na krawędzi basenu i wpadł do zimnej wody po szyję. Gdy się odezwał, zęby mu tak dzwoniły, że ledwo go można było zrozumieć. - Sądzisz, że powinienem po prostu leżeć na słońcu i raczyć się winem, M-mecenasie? Tak jak według ciebie wybrałby Aleksander Wielki, gdyby wiedział, jak potoczą się jego losy? Nie, nigdy w to nie wierzyłem. Nie spocznę, póki wszyscy Wyzwoliciele nie trafią do piachu, rozumiesz? Będę wystawiał na szwank moje życie... i twoje także... tysiąc razy, dopóki to się nie stanie. Życie jest jednym wielkim ryzykiem! Czuję, że duch Cezara patrzy na mnie, a któż jak nie ja odda mu sprawiedliwość? Przecież nie Marek Antoniusz. To spada na mnie i nie mogę zmarnować ani jednego dnia. Zupełnie już skostniały z zimna nie mógł się utrzymać na nogach i usiadł na kamiennym brzegu. Agryppa od razu znalazł się przy nim, Mecenas jednak pozostał w basenie. Jego opalone ramiona i nogi ostro kontrastowały z resztą bladego ciała. Zdrętwiał w zimnej wodzie, ale serce biło mu żywiej. - W porządku - powiedział, wyciągając ramię. - Pomóż mi. Agryppa podał mu rękę i pomógł mu się podnieść. - Przecież nie zostawię przyjaciół - zakończył rozmowę Mecenas - tylko dlatego, że postanowili rozsierdzić senat i legiony.

ROZDZIAŁ IX Grupa siodłająca konie za willą Cezara na Eskwilinie była znacznie większa niż ta, która zeszłej nocy tam wchodziła - czterech zdrożonych mężczyzn. Oktawian poszedł za radą Mecenasa i polecił najstarszym niewolnikom, by zajęli się pośrednictwem w jego imieniu. Widać było, że zależy im na tym, by jak najlepiej wykonywać obowiązki dla nowego pana. Pierwszym z tysiąca było przyprowadzenie wojskowych wierzchowców z innych posiadłości Cezara. Kilkunastu innych ludzi rozjechało się do wszystkich jego majątków - również ogrodów nad Tybrem, które jeszcze nie zostały przekazane ludowi rzymskiemu - z zadaniem odszukania wszelkich dokumentów i rachunków. Mecenas wymógł na Grakchu, by przed dołączeniem do nich wziął kąpiel. Gdy wyruszali, żołnierz miał jeszcze wilgotne włosy i ociekał wodą, ale wszyscy po łaźni czuli się lepiej - jakby oczyszczeni z błędów i doświadczeń przeszłości, jak pot i błoto zebranych mosiężną skrobaczką po naoliwieniu ciała. Zjeżdżając zachodnią stroną wzgórza, zauważyli, że przygląda im się grupka uliczników. Oktawian uznał, że zaraz wyciągną ręce po miedziaki, ale trzymali się z daleka. Zastanawiał się, czy ktoś nie wysłał ich - tych najtańszych szpiegów w Rzymie - aby śledzili każdy jego krok, lecz z każdą mijaną aleją tłum narastał i nie były to wcale uliczne urwisy. Mężczyźni i kobiety wskazywali go sobie, oczy wszystkich obracały się za nim, gdy tylko ktoś rzucił teatralnym szeptem „Oktawian”, a częściej nawet „Cezar”. Tłum podążał za nim, aż wreszcie za jeźdźcami zebrało się kilka setek gawiedzi. Wszyscy kierowali się na Pole Marsowe. Oktawian siedział sztywno w siodle, w pancerzu dopasowanym przez służbę eskwilińskiej willi. Mecenas prezentował się wspaniale w zbroi i płaszczu, choć zgodnie z wiedzą Oktawiana nie piastował żadnej rangi wojskowej. On sam zadowoliłby się togą, ale w odróżnieniu od kompana był dowódcą, a płaszcz oficerski stanowił wyraźny znak dla tych, którzy zwracali uwagę na takie rzeczy. Gdy w końcu znaleźli się na otwartej przestrzeni Forum, tłum ciekawskich ucichł i znów poniosło się echem imię Cezara. Ludzi zgromadziło się czterokrotnie więcej i wyglądało to teraz, jakby Oktawian prowadził procesję w samym sercu miasta. U podnóża Kapitolu otaczały go już setki mężczyzn i kobiet, a wszyscy wyciągali szyje, aby choć przelotnie go zobaczyć. Co chwila wykrzykiwano jego nowe imię i znów ciżba rosła. Oktawian jechał niewzruszony, marsowym wzrokiem patrząc przed siebie.

- Nie obracaj się - szepnął Mecenas, zbliżywszy się do niego na koniu - ale mam wrażenie, że ktoś za nami podąża. Oktawian prychnął, ale żart przyjaciela przełamał napięcie i młodzieniec całkiem niedostojnie się roześmiał. Gdy wierzchowce wdrapały się na szczyt, nie zatrzymał się kamienny teatr Pompejusza, budowla trzykrotnie większa od starego gmachu senatu, wznosił się po drugiej stronie wzgórza. Gdy tłum szerokim strumieniem płynął wzdłuż stoku, okazało się, że na dachu teatru nie powiewa sztandar - senat tego dnia nie obradował, choć Oktawian nie miał wątpliwości, że już wiedzą o jego przejściu przez miasto. Niech słyszą, uśmiechnął się ponuro pod nosem. Niech się zastanawiają. Na skrzyżowaniu dróg Agryppa trącił go łokciem, wskazując stojących na warcie legionistów. Patrzyli z niekłamanym zdumieniem na napływającą od strony miasta ludzką rzekę. Przejeżdżając obok nich, Oktawian słyszał, jak dyskutują zawzięcie, ale nie obejrzał się, czy dołączyli do tłumu. I tak wkrótce się przekonają, co zamierza. Za teatrem Pompejusza rozciągała się ogromna połać Pola Marsowego. Przez setki lat miejsce to służyło Rzymianom do ćwiczeń wojskowych, zbierano się tu też na głosowania, stąd legiony wyruszały na wojnę. Te, które zebrały się na rozkaz Juliusza Cezara, by wyruszyć na kampanię przeciwko Partom, stacjonowały tu już o wiele dłużej, niż przewidywano. Oznaki tego były widoczne wszędzie - od dołów i rowów przeznaczonych na latryny, poprzez namioty z natłuszczonej skóry, po małe budyneczki nawet, którymi plac był usiany. Oktawian prowadził swoją tyralierę w sam środek obozowiska. Legiony VII Victrix i VIII Gemina rozłożyły się w dwóch bliźniaczych obozach, zgodnie z zasadami wyznaczonymi na długo przed Cezarem przez jego wuja, konsula Mariusza. Przez dobre pięćdziesiąt lat nic się nie zmieniło; Oktawiana zalała fala nostalgii, gdy zobaczył zewnętrzną granicę obozu. Tylko szacunek dla starej rzymskiej równiny powstrzymał legionistów przed wzniesieniem wielkiego wału ziemnego. Zaznaczyli więc symbolicznie granicę wielkimi, na wysokość mężczyzny, koszami z łoziny, wypełnionymi ziemią i kamieniami. Dotarłszy tam, Oktawian rzucił okiem za siebie i aż zamrugał zdziwiony na widok mrowia ludzi, którzy ciągnęli za nim z miasta. Nie spodziewał się tak wielkiej liczby. Było z nim co najmniej tysiąc osób, a wszyscy mieli na twarzach takie ożywienie i promienność, jakby brali udział w publicznym święcie. Poczuł się pewniej: taka właśnie była moc imienia, które otrzymał. Było to zarazem świadectwo, że lud stoi po stronie Cezara, a nie senatorów, którzy go uśmiercili.

Popołudniowe słońce grzało go w plecy. U wejścia do obozu stało wyprężonych dwóch legionistów ze wzrokiem utkwionym gdzieś w przestrzeni. Oktawian siedział na koniu i cierpliwie głaskał go po szerokim karku. Dostrzegł wcześniej żołnierzy pędzących w głąb obozu, zapewne z wieściami dla dowództwa. Spokojnie czekał u wejścia, aż to oficerowie doń wyjdą. Mecenas, jakby czytając w jego myślach, pochylił się i szepnął: - Teraz już żadnych zawahań, przyjacielu. Okaż im wyniosłość. Oktawian tylko skinął majestatycznie głową. Z dala już było widać czterech jeźdźców pokonujących kłusem cały obóz. Z odległości kilkuset kroków Oktawian dostrzegł, że dwóch ma na sobie płaszcze i broń inkrustowaną srebrem, a plamki mosiądzu rozlewały się niżej w ułożone warstwami skórzane paski na gołych udach. Ich towarzysze nosili proste togi oblamowane na brzegu szerokim purpurowym pasem. Agryppa spojrzał na Oktawiana z satysfakcją. Jeszcze nie tak dawno musieli wielce zabiegać o spotkanie z trybunem wojskowym w Brundyzjum, a tu dwóch legatów i dwóch trybunów wyjeżdża na spotkanie człowiekowi, który nawet o to nie prosił. - Zdaje się, że imię Cezara wciąż wiele znaczy - mruknął pod nosem. Oktawian nie odpowiedział, starając się zachować surową minę. Oficerowie zatrzymali konie przed tłumem i utkwili wzrok w Oktawianie. Ludzie ucichli, w nieruchomym powietrzu wyczuwało się rosnące napięcie. Człowiek niższy rangą winien powitać starszego, żaden jednak nie wiedział, jaką rangę ma Oktawian. Po chwili starszy legat odchrząknął i przemówił: - Jak mam się do ciebie zwracać? - zapytał. Oktawian przyjrzał mu się. Miał przed sobą mężczyznę po czterdziestce o skroniach przyprószonych siwizną i twarzy zmęczonej życiem, noszącej ślady kilkunastu przebytych kampanii wojennych. Oczy jego jednak błyszczały niemal młodzieńczą ciekawością. - Po prostu Gajuszu Juliuszu Cezarze - odparł Oktawian, udając zdziwienie. - Jestem synem człowieka, który sformował twój legion i któremu przysięgałeś wierność. Jesteś Marek Flawiusz Sylwa z Siódmego Victrix. Mój ojciec dobrze się o tobie wyrażał. - Jestem zaszczycony, Cezarze. - Legat oparł dłonie na łęku siodła. - To mój towarzysz... - ...Tytus Pauliniusz z Ósmego Gemina - przerwał mu Oktawian. - Spotkaliśmy się już wcześniej w Galii. - To on - szepnął drugi legat.

- W imię Cezara witaj w obozie - mówił Sylwa. - Czy wolno mi spytać, co sprowadza takie tłumy z Rzymu? Przez ostatnią godzinę otrzymywałem nerwowe raporty. W moim legionie nie zapomniano jeszcze o rozruchach. Spojrzał z niechęcią na ciżbę tłoczącą się za plecami Oktawiana, ale wszyscy patrzyli jak urzeczeni, bez obaw. Oktawian przygryzł wargę. Spodziewał się, że łatwiej będzie wpłynąć na legatów bez świadków, a nie przy takiej nieproszonej publiczności, która obserwowała każdy jego ruch i słowo. Obrócił konia w stronę tłumu. - Wracajcie do swoich domów - rozkazał. - Dowiecie się, kiedy Rzym stanie na nogi. Nie ujdzie to waszej uwagi. Legat słuchał tych słów w osłupieniu, wymieniając zaniepokojone spojrzenia z kolegami. Oktawian patrzył groźnie i czekał na reakcję zgromadzonej gawiedzi. Gdzieniegdzie jeszcze nad głowami tłumu widać było dzieci siedzące na ramionach ojców, by mogły zobaczyć nowego Cezara, ale większość ludzi zaczęła się już rozchodzić. Nie mieli pewności, czego są świadkami, było to jednak ciekawe widowisko i nie odchodzili niezadowoleni. Oktawian obserwował, jak znikają, kręcąc głową zdumiony. - Po prostu chcieli mnie ujrzeć - szepnął do siebie. - Oczywiście - zadudnił barytonem Agryppa, klepnąwszy go po plecach. - Oni kochali Cezara. Pamiętaj o tym, gdy będziesz pertraktował z senatem. Oktawian obejrzał się na legionowych dowódców, którzy nie spuszczali zeń bacznych spojrzeń. - Cóż, prowadźcie mnie - powiedział, mając w pamięci słowa Mecenasa o wyniosłości. - Mam dziś ważną sprawę do załatwienia. Dwaj legaci wraz z trybunami zawrócili konie w stronę obozu, a za nimi szeroką drogą ruszyła trójka przyjaciół. Grakchus zamykał pochód, modląc się do swych larów i penatów, by nie spotkała go tego dnia nagła śmierć. Nie mógł uwierzyć, że na spotkanie z Oktawianem przybyły cztery takie szychy legionowe. Postanowił wysłać kolejny raport do trybuna Liburniusza, gdy tylko będzie miał chwilę dla siebie. Namiot dowódcy VII Victrix miał rozmiary niemałej willi - wsparty na czterech drewnianych słupach i z kratą u szczytu która przetrzymałaby nawet wichurę. Stajenni zabrali konie, by je napoić i dać im obroku. Oktawian wszedł do środka i ujrzał długi stół, a na nim stos map wyrysowanych na grubym pergaminie. - To plany dotyczące Partii... wiele miesięcy pracy - wyjaśnił legat Sylwa, idąc za jego spojrzeniem. - Teraz, rzecz jasna, wszystko stracone. Cezarze, nie złożyłem kondolencji. Trudno wyrazić smutek, jaki wszyscy odczuwamy z powodu twojej straty. Zamieszki na

chwilę odwróciły naszą uwagę od tej zbrodni, ale nie zapomnieliśmy. To dotkliwa, szarpiąca rana. Przyciągnęli taborety do stołu i usiedli. Oktawian pochylił głowę w podzięce. - Poruszyłeś właśnie kwestię, która mnie tutaj sprowadza - powiedział. Akurat w tym momencie jeden z legionistów przyniósł wino i wodę. Gdy kubki zostały napełnione, Oktawian uniósł swój. - A więc za Cezara! - rzekł. Mężczyźni przy stole powtórzyli za nim toast, a on dodał: I za zemstę na jego zabójcach. Flawiusz Sylwa zakrztusił się winem i długo łapał oddech, cały czerwony na twarzy. - Nie marnujesz słów, co? - zwrócił się do Oktawiana, wciąż odkasłując. - W tym celu przybyłeś? Cezarze, ja... - Tyś nie wypełnił swojego obowiązku, przysięgi złożonej Juliuszowi Cezarowi! wpadł mu w słowo Oktawian, uderzając pięścią w stół, aż huknęło. - Wy obaj! Ojciec Rzymu zostaje zamordowany w biały dzień, gdy wy tutaj popijacie wino, i co? Cóż takiego się dzieje? Czy jego lojalni żołnierze wchodzą do Rzymu z żądaniem procesu i egzekucji zabójców? Czy maszerujecie na gmach senatu? Nie, nic z tych rzeczy. Senat ogłasza amnestię dla tych robaków, a wy pokornie to przyjmujecie, sprowadzeni jedynie do roli porządkowych w mieście, podczas gdy ci, którzy naprawdę dbają o honor i sprawiedliwość, muszą wyjść na ulice! To nie do pomyślenia, że maluczcy muszą podjąć to, czego wy nie robicie... a potem patrzeć, jak wyciągacie przeciwko nim miecze, w imię tych, którzy są odpowiedzialni za tę zbrodnię! Pytasz mnie, po co tu przybyłem, legacie Sylwo? Po to właśnie, byś odpowiedział za swoje zaniechanie! Żołnierz, który stał z winem, dawno już się ulotnił. Legaci i trybunowie odsuwali się, w miarę jak młodzieniec podnosił się ze swego miejsca podczas tej przemowy. Jego słowa brzmiały jak chłostanie bicza; wlepiali wzrok w stół, okropnie upokorzeni. - Jak śmiecie siedzieć tutaj, gdy psy, które zabiły waszego wodza, waszego przyjaciela, spokojnie rezydują w senacie i gratulują sobie wzajemnie sukcesu? - ciągnął bezlitośnie Oktawian. - Cezar ufał wam, legaci. Wiedział, że staniecie przy nim, kiedy cały świat będzie przeciwko niemu. Gdzie wasz honor? Co z zaufaniem? - Senat... - zaczął Tytus Pauliniusz. Oktawian pochylił się ku niemu nad stołem. - Senat nie dowodził wami, dopóki jak owce nie oddaliście mu władzy - rzucił gniewnie. - Byliście prawą ręką Cezara, nie sługusami tych starych pryków. Opamiętajcie się! - Zapewne. - Legat Sylwa wstał powoli, poszarzały na twarzy. - Nie mogę mówić za

Tytusa, ale kiedy dotarły do nas te wieści, nie wiedziałem, co robić. Świat tak bardzo zmienił się w ciągu jednego dnia, a senatorowie natychmiast przysłali nowe rozkazy. Być może nie powinienem był ich usłuchać. - Odetchnął powoli i głęboko. - Teraz to bez znaczenia. Za twoim pozwoleniem, Cezarze, udam się dopełnić moich obowiązków. Oktawian znieruchomiał. Uderzyły go ostatnie słowa legata. Nie mógł już cofnąć własnych i myślał teraz gorączkowo, jak z tego wybrnąć. Oskarżył go o sprowadzenie na legion niezatartej hańby. Z nagłą jasnością zdał sobie sprawę, że Sylwa odbierze sobie życie nie zostawił mu innego wyboru. Spektakl wyniosłości doprowadził go tak daleko, że nie mógł się już wycofać. - Siadaj, legacie - powiedział spokojnie. - Nie możesz się tak łatwo uchylić od odpowiedzialności. Będziesz żył, aby zmazać najdrobniejszą plamę na honorze Siódmego Victrix. Z zewnątrz dobiegł go tupot setek stóp. Legaci, jak jeden mąż, podnieśli wzrok; wyczuli poruszenie na zewnątrz, tak jak kapitan statku wyczuwa zmianę kursu niemalże na chwilę przed jej nastąpieniem. Sylwa jakby trochę oprzytomniał; w jego oczach nie było już tego chłodu, co jeszcze przed chwilą. Z powrotem zajął swoje miejsce, choć raz po raz łypał okiem w stronę wejścia, na wpadający do ciemnego namiotu snop światła, w którym igrały drobinki kurzu. - Jestem na twoje rozkazy, Cezarze - oświadczył, a kolor wrócił na jego pobladłe policzki. - W rzeczy samej - odparł Oktawian, odetchnąwszy z ulgą. - Potrzebuję cię, Flawiuszu Sylwo, i ciebie, Tytusie. Potrzebuję ludzi, którzy pamiętają wielkiego wodza Cezara i jego czyny. Senat nie zdoła ukryć przed nami morderców. Wydostaniemy ich choćby spod ziemi, jednego po drugim. Zmarszczył czoło zły, że hałas na zewnątrz narasta, teraz, gdy on musi ważyć każde słowo. - Mecenasie, spójrz, co tam się dzieje, dobrze? Machnął ręką w kierunku wejścia, nawet nie rzuciwszy okiem na przyjaciela, nie zauważył więc podziwu malującego się w jego spojrzeniu. Mecenas wstał i uchylił poły namiotu. Nie było go ledwie chwilę. - Cezarze, musisz to zobaczyć - oznajmił po powrocie. Zaskoczony Oktawian uniósł brwi, słysząc swe oficjalne imię. Wiedział, że Mecenas nie trwoniłby jego czasu w takiej chwili. On jeden wiedział, po jak kruchym lodzie Oktawian przez cały czas stąpa. Zerknął na Sylwę, legat jednak błądził

wzrokiem po stole, wciąż jeszcze wyraźnie wstrząśnięty. - Dobrze. - Oktawian podszedł do wejścia. Pozostali mężczyźni pospiesznie wstali od stołu i ruszyli za nim. Gdy odrzucił skórzaną połę, stanął jak wryty. Namiot otaczali legioniści w pełnym uzbrojeniu, z tarczami i mieczami. Chorążowie zajęli pozycje po obu stronach namiotu, Oktawian widział więc powiewające sztandary i orły legionowe. Po raz kolejny przypomniano mu o wspaniałym dziedzictwie jego rodu. To Mariusz uczynił orła symbolem rzymskiej potęgi, od Egiptu po Galię, zastępując mnóstwo różnych sztandarów tym jednym, połyskującym teraz w słońcu. Oktawian zmusił się do zachowania pozorów spokoju. Przeżył spotkanie z legatami, ale teraz, na widok morza żołnierzy wszystkich rang, omywającego namiot ze wszystkich stron, poczuł się taki mały. Naraz jednak uniósł głowę i rzucił im wszystkim wyzywające, nieustępliwe spojrzenie. Nie zobaczą w nim strachu, cokolwiek by się miało stać. Choć tyle był winny Juliuszowi. Wyszedł przed namiot i legionistom ukazał się młodzieniec w pełnej zbroi, o złoconych słońcem włosach. Widzieli, jak kieruje wzrok na sztandary z orłami Siódmego Victrix, i zaczęli go pozdrawiać, waląc pięściami w tarcze, a potężniejący huk tych uderzeń niósł się przez Pole Marsowe hen, daleko, sięgając samego miasta. Rozprzestrzeniał się od pierwszych szeregów aż po ostatnie, stojące tak daleko, że nie miały szans ujrzeć Cezara, który przybył na inspekcję swego legionu. Oktawian usiłował ukryć zaskoczenie. Z namiotu wyłonił się Flawiusz Sylwa, a za nim Tytus Pauliniusz. Mecenas, Agryppa i Grakchus stanęli po bokach, by też być świadkami tego zdarzenia. Huk uderzeń w tarcze potężniał z każdą chwilą, aż przybrał formę fizycznej fali, wstrząsającej powietrzem i miażdżącej bębenki w uszach. - Nie zapomnieliśmy Cezara! - krzyknął w jego stronę Sylwa. - Daj nam szansę udowodnić, że nadał wiemy, co to honor. Nie sprawimy ci zawodu, przysięgam. Oktawian spojrzał na Pauliniusza i zdumiony skonstatował, że w jego oczach błyszczą łzy. Pauliniusz skinął głową i zasalutował. - Legion Ósmy Gemina jest na twoje rozkazy - zameldował, próbując przekrzyczeć huk. Oktawian uniósł ręce, by uciszyć legionistów. Trwało to jednak dłuższą chwilę, nim, szereg po szeregu, legiony umilkły. Miał przynajmniej czas znaleźć odpowiednie słowa. - Jeszcze wczoraj wydawało mi się, że wraz z zabójstwem szlachetnego człowieka honor Rzymu został pogrzebany. Widzę jednak, że się myliłem, że przetrwał tutaj, w waszych sercach. Słuchajcie mnie. Opowiem wam o dniach, które nadejdą. Jestem Gajusz Juliusz

Cezar, jestem divi filius, syn ubóstwionego Rzymianina. Pokażę senatowi, że nie jest ponad prawem, że prawo żyje w was. Że to wy jesteście krwią płynącą w żyłach tego miasta; to wy stawicie czoło jego wrogom, poza jego granicami, jak i w nich. Zapomnijmy o tym, co było. Niechaj dziś będzie dniem waszej nowej przysięgi. Znów rozległ się huk uderzeń o tarcze, gdy tylko go usłyszeli i zrozumieli, co powiedział. Włócznie dźgały powietrze, gdy podawano sobie z ust do ust jego słowa, aż po najdalsze szeregi. - Legaci, przygotujcie wojsko do wymarszu - rozkazał Oktawian. - Dziś jeszcze zajmiemy Forum. Staniemy w samym sercu miasta, by zmyć hańbę ostatnich dni. Spojrzał ku murom Rzymu. W oddali rysowała się sylwetka teatru Pompejusza. Młodzieniec skłonił głowę w hołdzie Cezarowi, mając nadzieję, że przynajmniej w tej chwili patrzy na niego przybrany ojciec. Był tam też znienawidzony senat; Oktawian błysnął zębami na myśl o czekających na niego aroganckich nobilach. Odnalazł swoją ścieżkę. Teraz pokaże im butę i siłę. Obaj legaci wydali rozkazy i machina ruszyła. W całym obozie słychać było polecenia wykrzykiwane przez dowódców wszystkich stopni, gdy każdy z nich zajął się tym, co było dlań swojskie i oczywiste jak oddychanie. Żołnierze pośród śmiechów i rozmów zbierali swój ekwipunek. Pauliniusz chrząknął i Oktawian zwrócił nań uwagę. - Tak? - Cezarze, zastanawialiśmy się, co zamierzasz zrobić z funduszem wojennym. Ludzie od miesiąca nie dostają żołdu, a senat słówkiem nie pisnął o przeznaczeniu tych pieniędzy. Oktawian stał bez ruchu, a legat przestępował z nogi na nogę, czekając na odpowiedź. Juliusz Cezar przygotowywał się na tę wyprawę przez całe lata i w tym celu zgromadził mnóstwo złota i srebra. Oktawian nawet nie wyobrażał sobie, jakie sumy wchodzą w rachubę. - Zaprowadź mnie - rzekł w końcu. Mała grupka ruszyła przez obóz ku mocno strzeżonemu namiotowi. Legioniści stojący tu na warcie nie opuścili stanowisk, by go zobaczyć, i Oktawian widział, że cieszą się, mając teraz okazję ku temu. Wchodząc do środka, posłał im więc promienny uśmiech. Środek namiotu zajmowały skrzynie z drewna i żelaza, wszystkie zamknięte. Flawiusz Sylwa wydobył klucz, a Tytus Pauliniusz drugi. Razem otworzyli skrzynię i odrzucili pokrywę. Oktawian kiwnął głową, jakby spodziewał się takiego właśnie ogromu błyszczących monet. W teorii skarb należał do senatu, ale skoro dotąd się o niego nie upomniano, była szansa, że w ogóle nie wiedziano o jego istnieniu.

- Ile tego jest? - zapytał rzeczowo. Flawiusz Sylwa nie musiał sprawdzać. Pilnowanie tego skarbca podczas całego poruszenia w Rzymie musiało od miesiąca przyprawiać go o bezsenność. - Wszystkiego czterdzieści milionów. - To... dobrze - stwierdził Oktawian. Wymienił przelotne spojrzenie z Agryppą, któremu aż zaszkliły się oczy, gdy usłyszał, o jaką sumę chodzi. - Bardzo dobrze. Daj ludziom, co im się należy... i dodatkowo zapłatę za pół roku. Wiesz, jaki zapis Cezar uczynił dla ludu rzymskiego? - Oczywiście. Pół miasta nie mówi o niczym innym. - Poproszę senat o wypłacenie tego legatu, gdy się znajdziemy na Forum. Jeśli odmówią, wypłacę z tego skarbca i z własnej kieszeni. Flawiusz Sylwa uśmiechnął się, zamykając skrzynię z powrotem na klucz. Już samo to, że sprawował pieczę nad taką fortuną, uwierało go jak nadłamany ząb. Poczuł, jak wielki ciężar spada mu z serca, mogąc wreszcie pozbyć się tej odpowiedzialności. - Jeśli pozwolisz, panie, wrócę do obozu. - Lecz nie, by dopełniać obowiązków, legacie. - Nie, Cezarze. - Sylwa się zaczerwienił. - Nie dzisiaj.

CZĘSC II

ROZDZIAŁ X Marek Antoniusz przybył do Brundyzjum po zachodzie słońca. Od ciemnego horyzontu odbijało się morze jasnych punkcików - lamp i obozowych ognisk. Wiedział, ilu ludzi czeka tu na rozkazy, gdyż Cezar omawiał z nim plany kampanii partyjskiej zeszłej zimy. Wyborowi jeźdźcy wschodniego imperium przez wiele lat byli cierniem w boku Rzymu; wódz zamierzał w końcu się z nimi rozprawić. Dawno już powinni płacić trybut, lecz to ogromne przedsięwzięcie legło w gruzach, uśmiercone ciosami zabójców. Wiedza ta nie uchroniła jednak Antoniusza przed oszałamiającym wrażeniem, jakie robiło sześć obozujących wokół miasta legionów weteranów, uzupełnianych przez połyskujące na ciemnej tafli morza niczym świetliki lampy nawigacyjne ogromnej floty. Straże zatrzymały go przed bramą jednego z obozów. Jego konsularny pierścień wystarczył za przepustkę, ale i tak, gdy przekraczali granice kolejnych, wciąż był na nowo wypytywany. Jakiekolwiek nadzieje na podróżowanie anonimowo były stracone, tak że nim wzeszło słońce, całe miasto już huczało, że przybył konsul i gniew senatu jest bliski. W obliczu nadchodzącej katastrofy w mieście zamarła wszelka krzątanina. Antoniusz znalazł kwatery bez trudu: po prostu kazał dotychczasowym lokatorom się wynieść. Niektórzy byli wysokimi dowódcami, nie padło jednak ani jedno słowo skargi. Wszyscy wrócili do swoich oddziałów dyskretnie i szybko. Konsul w milczeniu jadł śniadanie złożone z polewki słodzonej miodem, z dodatkiem świeżego melona i kawałków pomarańczy. Pędził co koń wyskoczy przez trzy noce i zdrożony zamówił grzane wino z ziołami dla odnowienia sił. Karczmarz przyniósł wysokie kubki, po czym nerwowo się wycofywał, kłaniając się uniżenie. Człowiek ten był przecież władny jednym rozkazem posłać na śmierć tysiące ludzi i teraz mieszkańcy Brundyzjum o niczym innym nie szeptali, podczas gdy on się posilał. Pod wpływem impulsu Marek wyszedł z tawerny nad morze i ruszył ścieżką ku górującym nad głęboką wodą skałom. Przyjemnie było odetchnąć rześkim powietrzem, z dala od zapachu ludzi stłoczonych na zbyt małej przestrzeni. Od razu jaśniej myślał, gdy tak sięgał wzrokiem po horyzont. Widok floty, pływającego symbolu rzymskiej potęgi, i wschodzące słońce poprawiły mu nastrój. Marzył, by posłać gdzieś wszystkie te okręty, ale teraz interesowała go piechota. Na razie ucieleśniał autorytet senatu, z wszystkimi jego pełnomocnictwami. Zanotował sobie w myśli, by powiedzieć Fulwii, gdy już przyjedzie, jakie to uczucie.

Gdy wracał przez miasto do obozu, dostrzegł dwóch swoich ludzi spieszących ku niemu. - Gdzie są legaci? - chciał wiedzieć. - Zebrali się na głównym placu, czekając na ciebie, panie. - Dobrze - rzekł, wydłużając krok. - Prowadźcie, nie byłem tu już od lat. Z bocznych ulic docierał do niego harmider na długo jeszcze, nim dotarli na główny plac, przypominający rzymskie Forum w miniaturze, tyle że wszędzie roiło się od żołnierzy. Konsula naszło nieprzyjemne wspomnienie tłumu, do którego ostatnim razem przemawiał. Gwar umilkł, gdy go zauważono, i centurionowie za pomocą kijów z winnej latorośli spychali ludzi w tył, przy akompaniamencie przekleństw i złorzeczeń, tak że konsul mógł swobodnie przejść, nie siląc się na groźną minę. Spodziewał się, że żołnierze będą się obawiali wymierzania sprawiedliwości przez senat, tymczasem na ich twarzach malował się jedynie gniew. Każdy dowódca wie, że czasem musi być głuchy, gdy przechodzi pośród swoich ludzi, tym razem jednak nie były to dobroduszne pokpiwania ze strony gawiedzi. Legioniści napierali na dowódców, a zniewagi były bezczelne. Wstępującego na podwyższenie konsula zwyczajowo witało się owacjami. Antoniusz zostawił swą straż u stóp platformy, lecz gdy wchodził, stopień po stopniu, głosy cichły i w końcu już tylko sześciu legatów klaskało. W tak zatłoczonym miejscu zabrzmiało to żałośnie, zwłaszcza że zostało skwitowane rechotem żołnierzy. Legaci z nerwów spływali potem. Marek stanął przy dębowej mównicy. Wyprostował się i zadarł głowę, by przemówić głosem mocnym i donośnym, który poniósł się echem od budynków otaczających plac. - Jestem konsulem i poza Rzymem reprezentuję senat. Uosabiam władzę Rzymu, mogąc karać za występki przeciw niemu. Śmiechy i krzyki ustały jak nożem uciął. Pozwolił trwać ciszy, zastanawiając się, jak mówić dalej. Miał zamiar okazać łaskę, by przeciągnąć ich na swoją stronę, oni jednak byli wrogo nastawieni. - A co z twoimi przestępstwami? - krzyknął nagle ktoś z tłumu. - Co z Cezarem? Antoniusz pochylił się nad mównicą, obejmując ją wielkimi dłońmi. Uzmysłowił sobie, że widzą w nim jedynie przedstawiciela senatu. Miał szczęście, że nie ruszyli tłumnie na podwyższenie, gdy na nie wchodził. - Ty mówisz o Cezarze? - warknął. - To ja wygłosiłem mowę pogrzebową, byłem przy nim, gdy jego ciało trawił ogień. Byłem jego przyjacielem. Gdy Rzym mnie wezwał, nie zawahałem się, obrałem ścieżkę prawa. Nikt z was nie może tego powiedzieć o sobie. Już miał mówić dalej, ale gniewne okrzyki przybrały na sile, przechodząc w chrapliwy

wrzask. Widział, jak co niektórzy się rozchodzą, jakby nie miał do powiedzenia nic, czego chcieliby słuchać. Rozgoryczony odwrócił się do stojących za nim legatów. - Przyprowadźcie mi mąciwody - polecił. - Uczynię z nich przykład dla reszty. Dowódca stojący najbliżej pobladł. - Konsulu, tak jak rozkazałeś, ludzie są gotowi, ale legiony wiedzą, że amnestia dla senatu wyszła od ciebie. Jeśli wydam taki rozkaz, mogą nas roznieść na strzępy. Antoniusz wypiął pierś i postąpiwszy krok ku legatowi, niemal zawisł nad nim. - Nuży mnie już gadanie o rozjuszonych tłumach. Czy tu mamy do czynienia z motłochem? Nie, widzę przed sobą rzymskich legionistów, którzy wiedzą, co to dyscyplina. Mówił to bardziej na użytek słuchających niż samego legata. - Bądź z niej dumny. Mówię ci, to jedyne, co ci pozostało. Legat wydał rozkaz i z pobliskiego domu wyprowadzono związanych legionistów. Centurionowie torowali sobie drogę wśród ściśniętego tłumu i ustawiali nieszczęśników twarzą do zgromadzonych. W każdym legionie zawsze znalazło się kilku takich, którzy coś przeskrobali - a to zasnęli na warcie, to znów zgwałcili tubylcze kobiety albo okradli towarzyszy broni. Centurionowie i ich zastępcy poszturchiwali wybraną setkę i podcinali im nogi kijami, rzucając ich na kolana. Antoniusz niemal czuł ogarniającą resztę żołnierzy wściekłość. Gdy pomruk niezadowolenia przeszedł w ryk, legat ponownie zwrócił się do niego. - Konsulu, jeśli teraz ruszą, już po nas. Pozwól mi ich puścić. - Zostaw mnie - rzucił z odrazą Antoniusz. - Kimkolwiek jesteś, zdaj swoje dowództwo i wracaj do Rzymu. Nie ma tu miejsca dla tchórzy. - To powiedziawszy, podszedł z powrotem do mównicy. - Rzym żył dalej, podczas gdy wy siedzieliście tutaj i opłakiwaliście śmierć wielkiego człowieka - ryknął szorstko w stronę tłumu. - Czyżby smutek przesłonił wasz honor? Czyżby odarł was ze stopni wojskowych i wyzuł z tradycji? Pamiętajcie, że jesteście żołnierzami Rzymu o żelaznej woli, którzy znają wartość życia i śmierci. Którzy potrafią przeć do przodu nawet w obliczu katastrofy. Spojrzał na klęczących legionistów. Nietrudno im było odgadnąć, co się z nimi stanie, gdy kazano im w ciemności czekać na wyrok konsula. Wielu szarpało się w powrozach, lecz gdy tylko próbowali stanąć na nogi, natychmiast byli sprowadzani do poziomu przez czujnych centurionów. - Odmowa wykonania rozkazów oznacza bunt - ciągnął Antoniusz. - A to można zmyć tylko krwią. Wiedzieliście o tym, od pierwszych chwil, gdy tylko z Rzymu przyszły rozkazy. Lawina ruszyła tamtego dnia. Centurionowie, czyńcie swą powinność!

Z ponurym grymasem na twarzach centurionowie wydobyli topory. Zważyli je w dłoniach, robiąc parę wymachów, po czym błyskawicznym ciosem rozpłatawszy pierwsze czaszki, przechodzili do następnych nieszczęśników, raz za razem unosząc ramię z tym samym, śmiertelnym skutkiem. Krew i strzępy mózgów rozbryzgiwały się wokół, plamiąc nawet twarze najbliżej stojących żołnierzy. Wzburzeni legioniści, uciszani przez dowódców, patrzyli na śmierć towarzyszy z ciężkim sercem, zdjęci grozą, ale zahipnotyzowani zarazem. Gdy z ostatniego ciała wypłynęła zawartość czaszki, Antoniusz popatrzył na żołnierzy z ciężkim westchnieniem. Pochylone głowy podnosiły się powoli, a spojrzenia, choć wciąż nieprzyjazne, nie groziły mu już natychmiastową śmiercią. - Lawina zeszła. To koniec - oznajmił. - Teraz powiem wam coś o Cezarze. Gdyby obiecał im złote góry, nie mógłby się spodziewać, że zapadnie tak głęboka cisza. - To prawda, że idy marcowe nie zostały pomszczone. Sam złożyłem wniosek o amnestię, wiedząc, że wtedy zabójcy nie będą się spodziewali z mojej strony żadnego niebezpieczeństwa. Chciałem być z ludem rzymskim, a nie ponieść śmierć jako przyjaciel Cezara. Tak wygląda polityka w tym gnieździe żmij, jakim stał się Rzym. Już się nie rozchodzili, przeciwnie - coraz bardziej tłoczyli się pośrodku placu, spragnieni wieści od człowieka, który był świadkiem tamtych wydarzeń. Antoniusz dobrze pamiętał, jak daleko od Rzymu leży to portowe miasto. W najlepszym wypadku docierały tu wieści z trzeciej ręki. Bez wątpienia senat miał tutaj swoich szpiegów, lecz zanim zdążą donieść o tym, co tu powiedział, on wykona już kolejny ruch. Dokonał wyboru, wyjeżdżając z Rzymu z żoną i dziećmi. Nie było już odwrotu. - Niektórzy zabójcy opuścili Rzym - podjął wątek. - Tacy jak Kasjusz i Brutus są poza naszym zasięgiem, przynajmniej na razie. Ale jeden z tych, którzy wbili sztylety w ciało Cezara na stopniach teatru Pompejusza, nadal pozostaje w Italii, na północy. Decymus Juniusz sądzi, że wyjeżdżając tak daleko, uniknie zemsty. Przerwał na chwilę, obserwując, jak zmienia się wyraz ich twarzy, w miarę jak zaczynają mu wierzyć. - Widzę przed sobą sześć legionów. Juniusz ma tam, w pobliżu Alp, zaledwie kilka tysięcy żołnierzy, co ledwo starcza do utrzymania porządku. Czy jest tam bezpieczny? Otóż nie, nie jest. - Antoniusz błysnął zębami. - Wołaliście o pomstę dla Cezara. Jestem tu, by wam ją dać - zakończył twardo. Odpowiedzieli wiwatami tak dzikimi, jak przed chwilą jeszcze był ich gniew. Marek Antoniusz cofnął się zadowolony. Senatorowie wyobrażali sobie, że straci twarz, nakazując decymację. Tymczasem za cenę życia stu przestępców przeciągnął legiony na swoją stronę.

Uśmiechnął się, wyobrażając sobie, jak Bibulus i Swetoniusz przyjmują te wieści. Obrócił się w stronę legatów i twarz natychmiast mu spochmurniała, gdy zobaczył, że dowódca, którego odprawił, wciąż tam stoi, blady jak wosk. - Jakim legionem dowodzisz? - zapytał groźnie. - Czwartym Ferrata, panie. - W jego oczach błysnęła rozpaczliwa nadzieja. Może nie wszystko stracone? - Kto jest drugi po tobie? - Trybun Liburniusz, konsulu. - Powiedz mu, że ma się stawić przede mną, bym ocenił, czy nadaje się na dowódcę. Mężczyzna zagryzł wargi, próbując przywołać resztki godności. - To chyba leży w gestii senatu - powiedział w końcu. - Powiedziałem już, dziś ja uosabiam senat, a więc i jego władzę powoływania i dymisjonowania ze stanowiska. Odejdź. Jeśli znów cię zobaczę, każę cię zabić. Legatowi pozostało tylko zasalutować drżącą prawicą i zniknąć. Antoniusz tymczasem już zwracał się do pozostałych dowódców. - Wszyscy za mną. Mamy kampanię do przygotowania. - Gdy już był na stopniach prowadzących na plac, zatrzymał się nagle pod wpływem jakiejś myśli. - Gdzie są pieniądze przeznaczone na Partię? - W Rzymie, panie. Były tutaj, ale Cezar rozkazał wysłać je na Pole Marsowe, do Siódmego Victrix. Antoniusz przymknął powieki. Miał bogactwa Cezara na wyciągnięcie ręki i pozwolił im się wyśliznąć. Bogowie powierzyli mu legiony... lecz odebrali możliwość ich opłacenia. - Nieważne. Panowie, za mną. Agryppa ścierał pot i znużenie z powiek. Pod prowizorycznym drewnianym zadaszeniem, przy stosie worków z owsem, dał odpocząć nogom. Na chwilę tylko, pomyślał, zaraz ruszy dalej. Oktawian przypominał zimowy wicher wiejący przez Pole Marsowe. Przed jego przybyciem legiony były jak w letargu. Postronnemu obserwatorowi mogło się wydawać, że wszystko jest tak jak przedtem - żołnierze na warcie wymieniają hasła, kowale pracują w pocie czoła, po to tylko, by utrzymać armię w gotowości. Próbował stłumić ziewanie, aż mu szczęka chrupnęła. Przypomniał sobie pewnego marynarza, któremu podczas sztormu spadł na głowę strzaskany maszt. Deszcz zmył krew z rany i człowiek ów pracował dalej, przymocowując żagle i zwijając poluzowane liny, podczas gdy wicher wył nieustannie. Kilka godzin później, gdy burza ucichła, wracał z dziobówki,

gdy nagle głośno wydał straszny jęk i bez ducha padł na pokład. Nie podniósł się już i następnego dnia wyrzucili go za burtę. Zabójstwo Cezara było dla jego legionów takim samym ciosem. Owszem, wykonywali swoje obowiązki, ale w milczeniu i z obojętnością w oczach, jak ów marynarz. Według Agryppy przybycie Oktawiana wszystko to zmieniło, znów dało im poczucie celowości. Zauważał to w wesołych pozdrowieniach obcych ludzi, gdy rozpoznawali w nim jednego z przyjaciół Cezara. Widział to w ożywionej krzątaninie, tak kontrastującej z wcześniejszą rozpaczą i apatią. Uśmiechnął się na widok truchtającego Mecenasa z dwoma wierzchowcami na długiej lonży, czerwonego na twarzy i spoconego. Obaj byli setnie zmęczeni. - Utrudziliśmy się, co? - rzucił Mecenas przez ramię. Agryppa zachichotał, nie ruszając się z miejsca. Dopiero teraz tak naprawdę doceniał to, że wybrał karierę we flocie. Jako kapitan statku nigdy nie musiał pokonywać wielkich dystansów ani też taszczyć na własnych plecach worów z zaopatrzeniem. Wszyscy byli na jego skinienie. Tymczasem nie było żadnych wieści o nowych rozkazach dla floty; Mecenas miał co do tego rację. A jednak jego też pochłonęły działania Oktawiana, mimo obiekcji dał się wciągnąć w ich wir. Nie było chwili, by zastanowić się, dokąd zaszli, a Oktawian już kroczył dalej, napędzany jakąś szaleńczą energią, której Agryppa mógł mu tylko zazdrościć. Nawet on, dowódca floty, musiał przyznać, że przygotowanie legionu do wymarszu zrobiło na nim wrażenie. Ludzie byli tak zdyscyplinowani, że nie wiadomo kiedy chaos panujący w obozie zastąpiły zwarte szeregi prezentujące błyszczący w słońcu rynsztunek. Było to przy tym coś więcej niż pospieszne wezwanie do bitwy. Oktawian wydał rozkaz, by zwinąć obóz, i do południa żołnierze stali już w ordynku, twarzami zwróceni w stronę miasta. Agryppa popatrzył w dał, a wzrok miał w tym wprawiony po latach wpatrywania się na statku w linię horyzontu. Tak jak Mecenasa, zadziwiały go ambicje Oktawiana. Zamiar wmaszerowania w sam środek miasta na przekór senatowi zakrawał na szaleństwo i akt zdrady. Pokręcił głową, uśmiechając się kwaśno pod nosem. Mimo wszystko nie podążał za Oktawianem... lecz za Cezarem. Jeśli Cezar wysyła swoich ludzi do Hadesu, idą tam bez mrugnięcia okiem. Agryppa wstał, kiedy kilkunastu ludzi przyszło, by przenieść bagaże na wozy. Jak daleko sięgał wzrokiem, ogromna połać Pola Marsowego była pusta. Latryny zasypane i zagrabione, drewniane budynki rozebrane belka po belce i spakowane. Ruszył na przód, gdzie ciura obozowy czekał cierpliwie z jego hełmem i wodzami w ręku. Mecenas i Oktawian już tam byli, jak również nieodstępujący ich jak cień Grakchus,

bystrym wzrokiem obserwujący wszystko. Legaci Sylwa i Pauliniusz w zbrojach wypolerowanych do połysku, odbijających światło słoneczne, prezentowali się wspaniale, nawet wyglądali młodziej, niż gdy ich Agryppa pierwszy raz ujrzał. Wskoczył na konia, nie zwracając uwagi na protest obolałych mięśni. Gdy słońce znalazło się w zenicie, w całym mieście - w świątyniach, warsztatach, na targowiskach - rozbrzmiały dzwony obwieszczające zmianę warty. Agryppa obejrzał się jeszcze na tysiące legionistów i podążające za nimi kolejne cztery służby obozowej. Lśnili w słońcu - najwaleczniejsi z największej w świecie nacji. Nieczęsto zdarzało się, by uświadamiał sobie przełomowy moment w swoim życiu. Tym razem czuł, jak ważna to chwila. Odetchnął powoli, rozkoszując się tym widokiem. Samo imię Cezara nie zdziałałoby tak wiele. Oktawian jednak znalazł odpowiednie słowa, by ich porwać. Agryppa nałożył hełm i zacisnął skórzany pasek pod brodą. Oktawian popatrzył na przyjaciół wzrokiem jaśniejącym humorem i poczuciem siły. - Pojedziecie u mego boku? - zapytał. - Czemu nie, o Cezarze? - Mecenas pokręcił głową z niedowierzaniem. - Nie chcę uronić ani chwili. - Daj sygnał do wymarszu, legacie Sylwo. - Oktawian uśmiechnął się. - Przypomnijmy senatowi, że nie jest jedyną siłą w Rzymie. Rogi na Polu Marsowym rozbrzmiały. Legiony VII Victrix i VIII Gemina zwartym krokiem ruszyły ku miastu.

ROZDZIAŁ XI Bramy Rzymu stały otworem, gdy legiony nadciągały z Pola Marsowego, obserwowane przez mieszkańców, którzy wylegli już na mury, gdyż wieść o tym wyprzedziła maszerującą armię. Poprzedzało ją również imię Cezara. Ludzie tłoczyli się, by zobaczyć dziedzica Rzymu i całego znanego świata. Z początku Oktawian i legaci jechali sztywno wyprostowani w siodłach, z rękoma zaciśniętymi na wodzach, lecz spotkali się z powitaniem nad wyraz radosnym. Rosnące tłumy witały ich owacyjnie, przyzwyczajone już do wielu takich pochodów. Swego czasu Mariusz wymógł na senacie możliwość odbywania triumfu, a Juliusz Cezar miał ich nie mniej niż cztery, świętując swoje podboje, czemu towarzyszyło zawsze rozrzucanie drobnych monet w tłum. Rzucało się w oczy, że ciżba nie jest tak gęsta jak w czasach przed zamieszkami. Sporo było jeszcze ruin i pogorzelisk w mieście, lecz mimo to lud zachował dumę i głośnymi okrzykami wyrażał swoje uznanie. Jego entuzjazm dodawał Oktawianowi skrzydeł jak wino burzące mu krew. Jedyne, czego brakowało, to niewolnik za nim, szepczący mu do ucha: „Memento mori”. Wszystkie wcześniejsze pochody triumfalne kończyły się na Forum i teraz więc gawiedź spieszyła w tamtą stronę przed maszerującymi żołnierzami, tak że ulice były coraz bardziej zapchane. W dodatku wszyscy - wolni i niewolnicy - zaczęli intonować imię Cezara, aż Oktawian spłonił się z przejęcia. Znad grzywy swego wierzchowca mógł zaglądać w okna mijanych budynków i napotykał spojrzenia wyglądających przez nie zaciekawionych kobiet i mężczyzn. Nagle z jednego z narożników uleciały w niebo szalone zniewagi i groźby, natychmiast jednak zostały zakrzyczane. Jeden z agitatorów, zdzielony w głowę przez jakiegoś kupca w podeszłym wieku, padł na ziemię bez czucia. Żołnierze nieprzerwanie maszerowali ku sercu miasta i Oktawian wiedział, że nigdy nie zapomni tej chwili. Może i senat zwrócił się przeciw jego rodowi, jednak lud pozostał przy nim. Przebyli Kapitol, idąc tą samą drogą, którą wcześniej obrali zabójcy. Oktawian zacisnął szczęki na myśl, że ci, którzy zwą siebie Wyzwolicielami, wtedy dumnie wyciągali splamione krwią ręce. Był wściekły. Zabójstwo to coś starego jak świat, ale nigdy wcześniej nie ukrywano zbrodni pod płaszczykiem godności i honoru. Nienawidził ich za to, tak samo jak za ich jad i chciwość. Nie wątpił, że senat wysłał już do nich gorączkowe wezwania o pomoc.

Lecz bez stojących za nimi legionów to zaledwie kilkuset podstarzałych mężczyzn, skonstatował z gorzkim uśmiechem. Zdarł kurtynę, która skrywała ich prawdziwą niemoc. Miał nadzieję, że ci wszyscy, którzy tak optowali za amnestią, słyszą teraz wznoszone przez lud okrzyki na cześć Cezara. Miał nadzieję, że ten krzyk ścina im krew w żyłach. Nawet ogromne Forum nie mogło pomieścić dwóch całych legionów, pierwsze kilka tysięcy żołnierzy przemaszerowało więc dalej. Legaci Sylwa i Pauliniusz rozsyłali gońców z rozkazem rozproszenia się, by nie powodować nadmiernego ścisku na placu - każda świątynia mogła pomieścić kilkuset mężczyzn, każda willa mogła służyć za kwaterę następnym setkom, reszta zaś miała się rozłożyć obozem wzdłuż ulic i tym samym zamknąć wszystkie drogi prowadzące na Forum. Po raz pierwszy w rynsztokach zapłoną obozowe ognie. W ten sposób przejmą bijące serce Rzymu. Obaj legaci oraz ich dowódcy mieli się co natrudzić, by zatrzymać kolumnę i ją przeorganizować. Grupa ludzi ze środka rozproszyła się we wszystkie strony; legioniści rozsiadali się gdzie popadło. Zamknęli dojście do Forum, pozwalając, by tłum powoli, w miarę upływu dnia, wyciekał na zewnątrz. Na rozkaz Oktawiana nie zajęli jedynie Domu Westalek. Był to winien Kwintynie Fabii, poza tym obecność legionistów pośród młodych kobiet mogła przynieść jedynie wstyd i nieszczęście. Zaczął sobie uświadamiać, przed jakimi trudnościami stawał Cezar przy każdym dużym ruchu wojsk, legion jednak był podporządkowany rozkazom jednego człowieka, który nie musiał myśleć o wszystkim, wystarczyło, że jego oficerowie ciężko pracowali. Żołnierze nie mogli rozstawić namiotów na bruku, byli więc zdani na spiekotę i deszcz na przemian. Ci sami żołnierze owacyjnie witali go na Polu Marsowym; teraz nie skarżyli się, że Cezar wprowadził ich w mury Rzymu. Miejsce, gdzie stał dawny gmach senatu, było już oczyszczone z gruzu. Pozostały po nim jeno osmalone fundamenty. Wydawało się słuszne, by właśnie tam legaci wznieśli swą tymczasową siedzibę; legioniści już stawiali żerdzie, po czym z ciężkich skórzanych derek formowali dach. Nim się całkiem ściemniło, schronienie było osłonięte przed deszczem i całkiem wygodne: stały tam sofy, stoły i prycze - jak to w kwaterze dowództwa podczas kampanii. Jakby mówiąc: sprawdzam, po zachodzie słońca niebo zasnuły ciemne chmury i lekki kapuśniaczek zepsuł trochę świąteczne nastroje warzących sobie strawę przy ogniu legionistów, gdziekolwiek przyszło im się schronić. Oktawian patrzył na ledwo już widoczne w ciemnościach Forum, opierając się ramieniem o dębową belkę. Wokół krzątali się legioniści z lampkami, napełniali je oliwą i przycinali knoty, żeby dowództwo nie siedziało w ciemnościach. Postawił wszystko na tę

jedną kartę; przynajmniej tej nocy Rzym należał do niego. Teraz trzeba to tylko utrzymać. Ziewnął, przyciskając dłoń do ust. - Powinieneś coś zjeść, panie - odezwał się Grakchus. Trzymał w ręku drewniany talerz pełen cienkich plasterków różnych mięsiw. - Za chwilę. - Oktawian uśmiechnął się ze znużeniem. Nagle przypomniało mu się coś, na co przez ostatnie dni nie zwracał uwagi. - Jestem zaskoczony, że cię tu jeszcze widzę, Grakchusie. Nie pora ci już wracać do trybuna Liburniusza? Legionista wbił weń osłupiałe spojrzenie. - Czy ty w ogóle jesteś po mojej stronie? Skąd mogę to wiedzieć? Nie tak dawno jeszcze spieszno ci było wychłostać mnie za naruszanie spokoju twojego pana. Grakchus spojrzał w bok i jego twarz skrył cień. - Wtedy nie byłeś Cezarem, panie - powiedział ponuro. - Odeślij go z powrotem do Brundyzjum - rzucił Mecenas gdzieś za ich plecami. Wraz z Agryppą i legatami jego przyjaciel już się raczył mięsem i winem. - Nie jesteś moim klientem, Grakchusie, ani ty, ani twoja rodzina, przejrzałem listy. Nie jesteś mi nic winien, więc dlaczego zostajesz? - Oktawian westchnął. - Czy chodzi o pieniądze? - W zasadzie tak - odrzekł po chwili namysłu legionista. Jego niespodziewana prawdomówność przyprawiła Oktawiana o atak śmiechu. - Nie śmiałbyś się, panie, gdybyś kiedykolwiek zaznał biedy. - Grakchus zacisnął usta w wąską kreskę. - Och, mylisz się, Grakchusie, i nie z ciebie się śmieję. Owszem, wiem, co to ubóstwo i przymieranie głodem. Byłem dzieckiem, gdy zmarł mój ojciec i gdyby nie Cezar, pewnie byłbym teraz na twoim miejscu. - Oktawian spoważniał, patrząc uważnie na mężczyznę, który o mały włos by go udusił w zajeździe. - Potrzebuję ludzi lojalnych, którzy podejmą ryzyko wraz ze mną, nie myśląc o nagrodzie. To nie jest gra. Doprowadzę do upadku Wyzwolicieli, nieważne jakim kosztem, choćbym miał na to wydać całą fortunę Cezara. Poświęcę na to najlepsze lata mojej młodości, jeśli będzie trzeba. Jeśli więc tylko złoto się dla ciebie liczy, mogą cię kupić moi wrogowie. Grakchus patrzył posępnie na swoje stopy. Po prawdzie nie tylko myśl o złocie go tu trzymała. Z tymi ludźmi spędził najbardziej niezwykłe dni w swoim życiu. - Nie jestem dobry w słowach - rzekł powoli. - To prawda, że nie możesz mi ufać. Ale żyłem w strachu przed senatorami, a ty ich po prostu... nie... nie wyrażam się jasno. Nie chodzi tylko o pieniądze... - Machnął ręką, omal upuszczając talerz. - Chcę zostać. Zapracuję

na twoje zaufanie, obiecuję. Przy stole panowała cisza, choć wszyscy starali się udawać, że nie słuchają. Oktawian puścił belkę, chcąc zaprosić Grakchusa do wspólnego stołu. Przy tym ruchu poczuł nagłe ciężar sakiewki przytroczonej do pasa i pod wpływem impulsu odpiął ją od pasa. - Odstaw to i wyciągnij ręce, Grakchusie - powiedział. - Nadstaw dłonie - zachęcił go, gdy legionista wrócił od stołu. Oktawian wysypał ciężkie złote monety z woreczka, aż Grakchusowi oczy się rozszerzyły ze zdumienia na widok tej małej fortuny. - Dwadzieścia... dwa, dwadzieścia trzy aureusy, Grakchusie. Każdy wart jest około stu srebrnych sestercji. To chyba pięć albo sześć lat twojego żołdu, co? - Nie rozumiem, panie - rzekł ostrożnie Grakchus. Nie mógł wprost oderwać oczu od złotych monet. - Możesz je wziąć i spokojnie odejść - powiedział Oktawian, bacznie go obserwując. Twoja służba dla mnie i dla trybuna Liburniusza jest skończona. Pieniądze są twoje. - Ale... - Grakchus pokręcił głową zmieszany. - Albo możesz mi je zwrócić i pozostać. - Oktawian podszedł do stołu, a przechodząc obok legionisty, niespodziewanie uścisnął mu ramię. - Wybór należy do ciebie, ale muszę wiedzieć, wóz albo przewóz. Jesteś ze mną do końca czy nie. Usiadł za stołem, rozmyślnie nie patrząc już na oniemiałego żołnierza. Zawołał o dzban wina i Agryppa mu go podał. Mecenas uśmiechał się cierpko, gdy zajęli się jedzeniem - każdy przy stole starał się nie oglądać na Grakchusa. - Jak sądzicie, co senatorowie porabiają dziś wieczór? - zagaił rozmowę Oktawian. Flawiusz Sylwa, rad, że może coś powiedzieć, odrzekł szybko z ustami pełnymi pieczystego: - Najpierw trochę pokrzyczą, nie ma wątpliwości. - Przeżuł kęs i ciągnął: - Przez ostatni miesiąc miałem z nimi wiele do czynienia, to nieprzyjemni ludzie. Radziłbym ci nie zwracać uwagi na ich gadanie przez pierwsze dni, dopóki się nie zorientują, jaka jest ich pozycja, gdy w samym sercu Rzymu obozują dwa legiony. - I tak nie mogą wprowadzić w czyn jakichkolwiek swoich pogróżek - zauważył Oktawian, krzywiąc się po wzięciu porządnego łyku wina. - Nie jest zbyt dobre, wiem - sumitował się Sylwa, widząc jego reakcję. - Jutro poszukam trochę falerna. - Nigdy go nie próbowałem - stwierdził Oktawian. Mecenas cmoknął pod nosem.

- Wierz mi, to, co pijesz, to końskie siki w porównaniu z falernem - rzekł jowialnie. Mam tego kilka amfor w mojej posiadłości, leżakują już trzy lata. Powinno być dobre już tego roku, najpóźniej przyszłego. Zobaczysz, jak przyjedziesz. - Zostawcie na chwilę te winne kwestie - przywołał ich do porządku Agryppa. - Senat zapyta cię pewnie, czego chcesz. Czego naprawdę od nich oczekujesz? - Przede wszystkim lex curiata - stwierdził Oktawian. - Potrzebuję uchwalenia prawa, żeby nikt nie mógł powiedzieć, że nie jestem prawowitym spadkobiercą Cezara. W normalnych czasach to formalność, ale i tak należy jej dopełnić. Muszą też zatwierdzić testament Cezara dotyczący jego majątku, inaczej sam wypłacę to, co zapisał ludowi, i okryją się wstydem. Poza tym chcę tylko odrzucenia amnestii, której już udzielili. - Nagle błysnął zębami w uśmiechu. - To doprawdy niewiele. - Nie zgodzą się z Wyzwolicieli zrobić przestępców - mruknął w kubek z winem Mecenas. Gdy poczuł na sobie spojrzenia wszystkich, dodał: - Kasjusz i jemu podobni wciąż mają duże poparcie. - Znasz tych ludzi - zauważył Oktawian. - Co ty byś zrobił? - Wysłałbym tam centurionów i migiem wyrzucił senat z Rzymu - oznajmił Mecenas. Złapałeś ich akurat w krótkiej chwili bezsilności, ale przecież są jeszcze inne legiony, Cezarze. Nie powstrzymasz ich przed słaniem próśb o pomoc, a ich zwolennicy na pewno się zjawią. Ilu ludzi przesyła tobie informacje? Senat ma swoich klientów i wyobrażam sobie, że teraz, gdy tu siedzimy, ktoś pędzi już do Brundyzjum. Jeśli Marek Antoniusz jest szybki, może być tu z legionami w ciągu paru dni. - Rozejrzał się wokół stołu. - No cóż, zapytałeś. Albo posłuchasz rady i wykorzystasz swoją chwilę, albo wkrótce będziemy bronić miasta przed rzymskimi żołnierzami. - Nie wygnam senatu. - Oktawian się zachmurzył. - Nawet Juliusz Cezar, przy całej swojej potędze i władzy, tego nie zrobił. Lud nie powita nas z otwartymi ramionami, jeśli zaczniemy likwidować republikę. Jeśli ogłoszę się dyktatorem, zjednoczą się przeciwko mnie. - Mimo wszystko powinieneś to rozważyć - rzekł Mecenas. - Przejmij dowództwo legionów, nad każdym po kolei, kiedy nadciągną. Masz do tego tytuł i prawo. - Napełnił wszystkim kubki i jak na komendę wychylili cierpkie wino. Zauważył, że dwaj legaci wymienili zaniepokojone spojrzenia, i podjął wątek: - Senatorowie wiedzą, że będą się musieli utrzymać tylko parę tygodni, nim u bram staną lojalne legiony. Jeśli nie skrócisz o głowę niektórych z nich, jeszcze przed końcem miesiąca to oni będą decydować o twoim losie. Mówiłeś, że chcesz widzieć upadek Wyzwolicieli. To ci się nie uda w świetle prawa, zwłaszcza że senat uchwalił amnestię. Może mógłbyś się domagać, by przynajmniej kilku

przekazano pod twój nadzór. Przeprowadź proces sądowy przeciwko nim na Forum i pokaż senatorom, że wiesz, co to poszanowanie honoru i tradycji. - Chyba tylko Gajusz Treboniusz i Swetoniusz zostali w Rzymie - rzekł Oktawian w zamyśleniu. - Treboniusz nawet nie brał udziału w zabójstwie. Mogę ich dwóch wziąć siłą, ale to mnie nie przybliży do pozostałych, zwłaszcza tych najbardziej wpływowych. Nie pojmę Kasjusza czy Brutusa. Trzeba tylko zniesienia amnestii i wtedy każdemu z nich mogę wytoczyć proces. Mecenas pokręcił głową. - Wobec tego musisz być gotów poderżnąć parę gardeł albo przynajmniej poważnie zagrozić, że to zrobisz. - Znajdę sposób, jak się prześpię. - Oktawian przycisnął kciuki do oczu, chcąc odpędzić znużenie. Wstał od stołu, tłumiąc ziewnięcie, co udzieliło się reszcie. Spojrzał w stronę wejścia, gdzie zostawił Grakchusa. Było puste. W świetle lampki oliwnej lśniły tylko krople mżawki siąpiącej nad Forum. Wielkie, półokrągłe kamienne siedziska w teatrze Pompejusza błyszczały w świetle wiszących nad nimi setek lamp. Niewolnicy wspinali się po drabinach, by dolać oliwy do ogromnych mis nad samą sceną. Ich migotliwe światło rzucało splątane w złocie i czerni cienie. Pod nieobecność Marka Antoniusza obradami senatu kierowało czterech mężczyzn. Bibulusowi i Swetoniuszowi akurat najmniej przysługiwało jakiekolwiek do tego prawo, choć pierwszy z nich piastował urząd konsula kilka lat wcześniej. Senatorowie Hircjusz i Pansa mieli podjąć konsularne obowiązki dopiero od nowego roku, jednak wyjątkowa sytuacja wymagała, by starszyzna odłożyła różnice zdań na bok. Tej właśnie nocy to na nich skupiała się uwaga senatu. Cała czwórka odkryła, że kiedy stoją przy mównicy, ich głos nabiera niezwykłej mocy i świetnie rezonuje, i delektowali się tym, że jednym ostrym słowem mogą uciąć dyskusję. - O konsulu Marku Antoniuszu mówić nie będziemy - powtórzył Hircjusz. - Najszybsi posłańcy są już w drodze do niego i na razie nic więcej nie możemy zrobić przed jego powrotem. Nie ma sensu się zastanawiać, czy mu się uda ukarać buntowników w Brundyzjum. Jeśli ma trochę oleju w głowie, przyprowadzi ich bezzwłocznie, nam pozostawiając decyzję o ich decymacji bądź uwolnieniu. Kilku senatorów podniosło się z miejsc i Hircjusz wskazał na tego, o którym wiedział,

że powie coś sensownego, miast wściekać się daremnie z powodu rzeczy, na które nie mieli żadnego wpływu. - Oddaję głos senatorowi Kalwusowi - oznajmił gromkim głosem i reszta usiadła, rozmawiając między sobą z ożywieniem. - Dziękuję - rzekł Kalwus, wpatrując się ponurym wzrokiem w dwóch mężczyzn rozmawiających tuż obok niego, aż w końcu zmieszani zamilkli. - Chciałem tylko przypomnieć senatowi, że bliżej niż legiony w Brundyzjum jest Ostia. Czy z niej możemy sprowadzić jakieś siły? Bibulus chrząknął, gotów odpowiedzieć, i Hircjusz wskazał go przez grzeczność. - W normalnych okolicznościach w Ostii stacjonuje przynajmniej jeden pełny legion. Jeszcze dwa miesiące temu był to Ósmy Gemina, jeden z dwóch zajmujących teraz Forum. W związku z kampanią przeciw Partom Cezar sprowadził legiony nawet z tak odległych rejonów jak Macedonia. W Ostii jest raptem kilkuset żołnierzy i zarząd portu, być może tyluż weteranów. To niewystarczające siły, by odeprzeć atak, nawet jeśli mielibyśmy pewność, że pozostaną wobec nas lojalne. Odpowiedziały mu gniewne głosy i Bibulus, który po śmierci Cezara nie zasiadał ani razu w senacie, nieprzyzwyczajony do takiego rwetesu i temperatury obrad otarł pot z czoła i usiadł ciężko. Kalwus, który wciąż stał, podjął wątek: - Najpoważniejszym problemem, przed którym stoimy dzisiejszego wieczoru, jest kwestia wierności - rzekł. - Cała nasza nadzieja w legionach stacjonujących w Brundyzjum, tymczasem konsul pojechał tam nie z przebaczeniem, lecz aby wyegzekwować karę. Jeśli nie zdusił w zarodku ich zdrady, nie mamy możliwości, by je tu ściągnąć. Całkiem możliwe, że ten przybrany syn Cezara świetnie wie, iż żadna pomoc ze wschodu nie nadejdzie, w przeciwnym razie jego taktyka nosiłaby wszelkie znamiona szalonego ryzykanctwa. - Wrzawa wokół narastała, aż musiał podnieść głos. - Proszę, senatorowie, wskażcie błędy w moim rozumowaniu, jeśli są dla was bardziej oczywiste niż dla mnie. Tym razem więcej mężczyzn zerwało się z ław, by odpowiedzieć, Kalwus jednak niezrażony ciągnął, zupełnie nie zwracając na nich uwagi: - Według mnie nierozważne byłoby pokładanie całej nadziei w konsulu Marku Antoniuszu. Proponuję wysłać wiadomość do legionów w Galii, by przybyły na południe. Decymus Juniusz ma kilka tysięcy ludzi w pobliżu Alp... - Tygodnie miną, nim się tu zjawią - wpadł mu w słowo Swetoniusz, przekrzykując go. Cokolwiek postanowimy, senatorze, będzie to trwało zbyt długo. Nie ma czegoś bliżej? Prawda, w ciągu kilku miesięcy możemy ściągnąć legiony z połowy świata, ale kto wie, co

się do tego czasu stanie? - Dziękuję, senatorze Swetoniuszu - rzekł Hircjusz tak zimnym tonem, że rozgorączkowany Swetoniusz spojrzał na niego i ucichł. - Senator Kalwus poruszył bardzo ważną kwestię. Owszem, nie ma innych legionów w odległości dnia marszu od Rzymu, ale są dwa na Sycylii i kolejne dwa na Sardynii. Mogą przecież tu przypłynąć statkami. Jeśli senat wyrazi zgodę, pchnę konno kurierów do Ostii z odpowiednimi rozkazami. W ciągu dwóch, góra trzech tygodni będziemy tu mieli pełne cztery legiony. Pomruk zgody odbił się gromkim echem od ścian teatru. Nikt się nie wyłamał i propozycję przyjęto jednogłośnie. Debata jeszcze trwała, gdy Hircjusz wezwał gońca i odcisnął swój pierścień na przygotowanych rozkazach, które miały być zawiezione na zachód. Gdy skończył, posłuchał jeszcze chwilę dysput, po czym zwrócił się do całego zgromadzenia: - Już prawie świta, senatorowie. Proponuję, byście udali się do domów i złapali trochę snu. Spotkamy się... w południe? Tak będzie najlepiej. Bez wątpienia do tego czasu będziemy wiedzieć o kolejnych poczynaniach tego Cezara.

ROZDZIAŁ XII Markowi Antoniuszowi dokuczał paskudny nastrój podczas wędrówki legionów na północ. Via Appia była zachwycająca: szeroki na sześć kroków, wysłużony, lecz mocny bruk ciągnął się przez setki mil. Dzięki tak zadbanej nawierzchni mogli pokonywać nawet dwadzieścia, trzydzieści mil dziennie, zapisując w pamięci mijane kamienie milowe. Szkopuł w tym, że Antoniusz nie planował żadnych wycieczek w okolice Rzymu. Wystarczył jeden znużony i obdarty posłaniec senatu, by zmienił plany. Spoglądał w dal, jakby dało się dojrzeć przygotowania senatu na jego triumfalne nadejście. Oczyma wyobraźni widział tę zbieraninę, gniazdko tłustych pająków snujących swe lepkie nici i pierzchających spod sandałów w popłochu. Spróbował wyrzucić tę myśl z głowy, bezowocnie otrząsając się z niedowierzania. Oktawian musiał upaść na głowę, że pozwolił sobie na tak lekkomyślny, pochopny ruch! Co on sobie wyobrażał? W rozkazach senatorów dało się wyczuć ładunek gniewu, którego źródłem był Cezar. Bibulus, Hircjusz i Pansa zostawili pieczęcie na piśmie, oznaki poważania, jakim cieszyli się wśród rzymskich legionów. Marek Antoniusz otrzymał polecenie, by natychmiast wrócić i na Forum wdeptać zarozumialca w ziemię. Mężczyźni na przedzie poweseleli. Antoniusz ścisnął piętami boki rumaka, popędzając go, by poznać tego przyczynę. Droga ciągnęła się łagodnie przez cały ten poranek, wymijając usypiska kredy na dnie wielkich rozpadlin - świadectwo pracy setek górników. Poczuł, nim zobaczył - chłodną bryzę przenikała mocna słona nuta. Przed pierwszą kolumną rozpościerało się Morze Tyrreńskie - bezkresna plama granatu po jego lewej ręce. To oznacza, że Rzym jest tylko o sto mil stąd i pora uzgodnić miejsce postoju. Wesołość rozlała się po oddziałach niestrudzonych żołnierzy, w miarę jak kolejne szeregi mogły ujrzeć morze. Był to widok podnoszący na duchu, bo świadczył o tym, że tędy prowadzi droga do Rzymu. Marek Antoniusz wstrzymał wierzchowca, sycąc oko obrazem żołnierzy, w których serca wlała się otucha. Wciąż nie powiadomił ich, że wracają do domu. Ważył w myślach trudności, jakie go czekają. Dwa legiony złamały przysięgę wierności, by podążyć za młodocianym Cezarem. Jeśli jego imię miało taką wagę, nie mógł liczyć na to, że senat się z nim upora. Przeczucie wskazywało mu północ, gdzie mógł wyrównać rachunki z Decymusem Juniuszem. Legiony Brundyzjum raz już odmówiły wykonania rozkazów. Żołnierze o mało co go nie zabili, sądząc, że wsparł amnestię zabójców Cezara. Co się stanie, gdy odkryją, że dostał rozkaz polowania na jego następcę i potomka? Bogowie, lepiej nie zadawać takich

pytań! Odległa północ pod rządami Decymusa Juniusza była jak dojrzała figa, gotowa, by ją zerwać - i miał ku temu narzędzia. Nie śmiał jednak zostawić Oktawiana samopas z dwoma legionami. Poprzedni Cezar osiągnął więcej, mając do dyspozycji mniejsze siły. Spojrzał na maszerujące kohorty; trzydzieści tysięcy wytrawnych żołnierzy cieszyło oko. Jeśli utrzymają hart ciała i ducha, mógłby zmusić Oktawiana do kapitulacji i niech już senat się nim dalej martwi. Póki ludzie pokroju Bibulusa debatowali o losie młodzieńca, nikt nie pilnował Marka Antoniusza. Mógł bezpiecznie wieść swe oddziały na północ. Mury Rzymu nie przewyższały wielu budynków, które chroniły. Nawet nocą czarne masywy kamienic wyrastały na wysokość trzech ludzi ponad wąski chodnik patrolowy nad bramą. Miejska biedota tłoczyła się na szóstych i siódmych kondygnacjach, bez bieżącej wody, która i tak nie zapewniłaby im ratunku w trakcie pożaru. Dla Oktawiana migoczące płomyki olejnych lamp postawionych w okienkach wyglądały jak upstrzony gwiazdami nieboskłon zawieszony nad miastem. Agryppa z Mecenasem opierali się o wewnętrzny mur. Miastu nie groziło niebezpieczeństwo od czasów walecznego Spartakusa i jego armii, lecz umocnień nie zburzono, wręcz przeciwnie, rozbudowano je. W spokojniejszych czasach patrolowanie murów należałoby do strażników miejskich, a i to głównie z uwagi na zabłąkanych kochanków lub bandy łobuziaków, bynajmniej nie ze względu na realną groźbę wiszącą nad Rzymem. Póki co tak trywialne zadania porzucono, od kiedy na Forum stacjonowały legiony i całe miasto wstrzymało oddech w oczekiwaniu. Trzej przyjaciele spacerowali bez gapiów, przemierzając puste chodniki murów. Mimo to nie podnosili głosu, świadomi, że ich słowa mogłyby wpaść w uszy senatorów. - Nie musisz się przejmować Sylwą i Pauliniuszem - rzekł Agryppa. - Nie zmienią raz jeszcze obozu, a senat może słać im pogróżki lub róże ze złota. Będzie ich to wiele kosztowało - nie chcę nawet zgadywać, jaką karę nałoży senat. Egzekucje starszych stopniem oficerów jedynie poprzedzą właściwe widowisko. Ich życie związane jest z naszym, tego jestem pewien! Oktawian zgadzał się z przyjacielem. Niebo zdobił dysk księżyca, a szal astralny skąpał miasto w zimnym świetle. Na murach czuł się odsłonięty, lecz i tak zapewniały pewną dozę prywatności, której próżno szukać w innych miejscach Rzymu. Drobny kamyk wyśliznął mu się spod sandałów, znikając w ciemności. - Nie ich lojalność spędza mi sen z powiek, lecz nasze własne położenie. Co zrobimy,

gdy konsul wróci z Brundyzjum na czele sześciu legionów? Agryppa uciekł wzrokiem, wzdragając się przed nachodzącymi go podczas negocjacji z senatem myślami. Zdawało się, że sprawy idą ku dobremu, do momentu gdy wysłannik Marka Antoniusza przybył do Rzymu. Zaledwie w godzinę senat odzyskał pewność siebie, a wieści o powrocie legionów rozniosły się po mieście. Agryppa trącił nogą obluzowany kamień, sam także wytrącony z równowagi. - A więc, panowie, jesteśmy w trudnym położeniu - odezwał się Mecenas. - Upomnijcie mnie, jeśli się pomylę, dobrze? Jeżeli nie uczynimy nic, będziemy mieli legiony senatu na głowie. Nie mamy dość ludzi, by odeprzeć atak. Jeśli wykorzystamy ten czas, by zgładzić Gajusza Treboniusza, Swetoniusza, może Bibulusa i paru innych, rozgniewamy konsula na tyle, by i nasz życie wisiało na włosku. Na pewno nie zamierzasz opuścić legionów i zbiec w góry? - Nie - uciął Oktawian. Mecenas wypuścił powietrze rozczarowany. - Więc wkrótce nasze głowy przyozdobią mury miejskie dla cudzej przestrogi. Przynajmniej jest stąd widok. - Musi być inne wyjście! - żachnął się Oktawian. - Gdyby ci przeklęci senatorowie poszli choć trochę na ustępstwa, mógłbym przynajmniej wycofać żołnierzy w sposób, który nie przypominałby totalnej klęski. - Dopóki wiedzą, że ich nie powybijasz, to oni triumfują - skwitował Mecenas. - Na to wciąż jest czas. Otrzymasz swoją lex curiata i przeniesiesz się gdzieś, gdzie Marek Antoniusz nie będzie chciał atakować. Bierność i wegetowanie na Forum to nasz prawdziwy wróg. Musisz znaleźć na to sposób! Oktawian bez słowa potrząsnął głową. Omawiali to wielokrotnie, lecz tego nigdy nie brali pod rozwagę. Mógłby posunąć się do kilku morderstw, lecz to zszargałoby jego opinię. Gdyby zmierzył się z Wyzwolicielami w otwartej walce, byłoby to co innego, lecz póki co był przedstawicielem starej republiki i rękojmią prawych rządów. Nawet Cezar musiał uznać senat i unikać tytułu króla. Oktawian ledwo krył irytację. Kwestię amnestii można było rozwiązać, to pewne, lecz wciąż nie wiedział, za które sznurki pociągnąć. - Wciąż nie spróbowałeś przekupstwa - odezwał się Agryppa, ściągając na siebie ich spojrzenia. Wzruszył ramionami w bladym blasku księżyca. - No co? Ponoć każda rada dobra. - Zdaje im się, że wystarczy poczekać trochę, a klęska sama na nas spadnie - rzekł cierpko Oktawian. - Nie mam nic, co mógłbym im zaoferować, a czego nie są pewni, że będą

mieli po mojej śmierci. - A więc po nas - uznał Mecenas. - Nie ma scenariusza, w którym ocalimy skórę, my i legiony. Możesz jedynie wyprowadzić je z Rzymu. To będzie klęska, ale z niej przynajmniej da się czerpać naukę... będąc żywym. Oktawian chciał oponować, ale żaden kontrargument nie przychodził mu do głowy. Nie mógł pozbyć się wrażenia, że Cezar znalazłby rozwiązanie. Jedynie duch tego człowieka poprowadził go do zajęcia Forum, lecz od tego czasu wiele spraw przybrało zły obrót. Agryppa wyczuł cień zalegający w sercu przyjaciela i przemówił swym głębokim głosem: - Widzisz, Cezar przegrał swą pierwszą bitwę w wojnie domowej. Nieopodal tej bramy został schwytany i zaciągnięty na tortury. Utracił wszystko... wuja, majątek, pozycję, wszystko. Brzmi jak zakończenie pewnej historii, prawda? A jednak pókiś żyw, póty możesz walczyć. - Moje dwa legiony rezydują w centrum Rzymu i przez najbliższe kilka dni nic mi nie grozi. Muszę mieć przecież jakiś wybór! - Jedynie taki, którego nie chcesz rozważyć - rzekł Mecenas. - Pozwól mi chociaż posłać centurię, by pojmać Swetoniusza jeszcze tej nocy, Oktawianie, kiedy ta nadęta świnia chrapie w najlepsze. Co nam da rozmowa o procesach i egzekucjach? Na razie jest to poza naszym zasięgiem, lecz tę jedną rzecz możesz zrobić. Oktawian spojrzał na południe, gdzie ginęła w dali via Appia. Już wkrótce przybędą nią legiony konsula. Widział je oczyma wyobraźni, jak przynoszą śmierć jego nadziejom. - Nie - rzekł hardo, zacisnąwszy pięści. - To oni spiskowali w cieniu i hańbie. To mordercy, ni mniej, ni więcej. Nie byłbym obrońcą republiki, gdybym tak nisko cenił jej prawa i zabijał senatorów w ich własnych domach. To nie moja rola, to nie misja, jaką dali mi Rzymianie. Przygotuj legiony do wymarszu. Wciąż mamy kilka dni. Być może zdołam jeszcze coś utargować od tych przeklętych starców.

ROZDZIAŁ XIII Wzdłuż via Appia jak grzyby po deszczu wyrastały całe miejscowości żyjące z obsługi podróżnych. Można tam było kupić wszystko - od kubków, biżuterii i wełnianych ubrań po ciepłą strawę, a nawet konie. Legiony z Brundyzjum maszerowały jednak nieprzerwanie, omijając zwyczajowe miejsca postoju. Rozwijały przy tym najszybsze tempo, gnane dziwną niecierpliwością trawiącą Marka Antoniusza. Na dobrej drodze mogły przejść nawet trzydzieści mil dziennie, choć ludzie wykruszali się z powodu zwichnięć, a nawet wyczerpania. Tym razem legioniści z krwawiącymi stopami, spuchniętymi kolanami bądź skręconymi nogami w kostce nawet uniknęli kary, a jeden czy dwóch szczęśliwców z ich centurii pozostało na straży tych kilkunastoosobowych grup w najbliższych zajazdach. Rzym był już w zasięgu wzroku, mogli więc szybko dołączyć, inaczej czekałaby ich chłosta. Antoniusz pozwolił się zatrzymać maszerującej kolumnie dopiero o dzień drogi od Rzymu. On i legaci jechali na karmionych owsem koniach, w porównaniu z legionistami byli więc względnie wypoczęci, ale i konsul potrzebował odpoczynku. Po zachodzie słońca zatrzymał konia przed gospodą, która wyglądała, jakby pamiętała czasy najstarszych przydrożnych kamieni. Niewolnicy, a może dzieci karczmarza wybiegły zająć się jego koniem. Rzucił im drobniaka i wszedł do środka, schylając głowę w niskim wejściu, po czym rozejrzał się po izbie, szukając stołu, przy którym z legatami mogliby coś zjeść. Czekali już na niego. Wiedział, że tak blisko miasta musi im już powiedzieć, dlaczego gna jak wicher. Pozostał tylko ten ranek, by przyswoili sobie tę informację. Przy odrobinie szczęścia znajdą się na Forum, nim przyjdzie im do głowy myśl o buncie przeciw nowym rozkazom. - Gdzie Liburniusz? - zapytał konsul. - Myślałem, że będzie tu pierwszy. Nikt nie odpowiedział; patrzyli tylko po sobie i na dziewczynę, która przyniosła dzbanek garum, sosu rybnego. - No więc? - indagował Marek Antoniusz, siadając na ławie. - Czwarty Ferrata się nie zatrzymał, konsulu - odezwał się legat Buccjusz. - Sądziliśmy, że na twój rozkaz. - Co znaczy: nie zatrzymał się? Nie wydałem takiego rozkazu. Wyślij kuriera, niech go zawróci. - Tak jest, konsulu. Buccjusz wyszedł, by wysłać jakiegoś nieszczęśliwca z tym zadaniem, Marek

Antoniusz zaś rozsiadł się, pozwalając pozostałym też usiąść. Nalał sobie trochę pikantnego sosu na talerz, wdychając z przyjemnością jego woń, i sięgnął po chleb. Gdy umoczył odłamany kawałek w garum i wziął go do ust, poczuł, że legaci wciąż są sztywni w jego obecności. Stłumił westchnienie. Tymczasem wszedł Buccjusz, omiatając kolegów rozbieganym wzrokiem. Antoniusz obserwował, jak legat siada i nabiera sobie sosu na talerz. W porównaniu z innymi wyglądał na starca, a wrażenie to pogłębiała ogolona głowa i szerokie jak linie na mapie bruzdy na szyi. Jego oczy były dziwnie niespokojne, gdy ich spojrzenia się spotkały. - Wysłałem kuriera, panie - rzekł. - Myślę, Buccjuszu, że zamierzasz powiedzieć o... trudnościach, jakie tu mamy odezwał się jeden z legatów. Nie podniósł oczu, bawiąc się jedzeniem na talerzu. Buccjusz popatrzył na kolegę, ale ponieważ Marek Antoniusz cały czas przyglądał mu się uporczywie, skinął zdecydowanie głową. - Otrzymałem pewne... doniesienia, konsulu - zaczął. - Mam ludzi, którzy wiedzą, że mogą przekazać mi, o czym się mówi w koszarach, i nie zostaną ukarani. - Legioniści złożyli przysięgę, legacie. - Antoniusz zacisnął usta. - Szpiegowanie ich stawia pod znakiem zapytania ich honor i twój. Daj z tym spokój. - Dobrze, panie. - Buccjusz pospiesznie skinął głową. - Ale to jest na tyle poważne, że muszę ci powiedzieć bez względu na źródła informacji. - Mów. Sam o tym zadecyduję. - Antoniusz utkwił w nim wzrok, przeżuwając powoli. - Oni słyszeli o nowym Cezarze, konsulu. Nie tylko zresztą moi ludzie. Nie dalej jak wczoraj legat Liburniusz mówił mi to samo. Możesz to potwierdzić? Antoniusz zesztywniał, aż mu żyły wyszły na szyi. Powinien był się domyślić, że najnowsze wieści dotrą do legionistów. Maszerowali przecież cały dzień razem i najdrobniejsze pogłoski rozsiewały się jak wysypka na ciele chorego na ospę. Przeklął w duchu; powinien był spalić pismo z rozkazami senatu, ale teraz już było za późno. - Jakkolwiek Oktawian się teraz nazywa - rzekł, starając się ukryć irytację - będę z nim rozmawiał, gdy wrócę do Rzymu. Jeśli to wszystko, co słyszeliście... - Chciałbym, by tak było, konsulu. - Buccjusz odetchnął głęboko, przygotowując się na reakcję Antoniusza. - Mówią, że nie będą walczyć przeciwko Cezarowi. Zapadła cisza jak makiem zasiał. Wszyscy nagle zajęli się jedzeniem. - Mówisz o buncie, legacie Buccjuszu - stwierdził ponuro Antoniusz. - Chcesz powiedzieć, że twoi ludzie nie przerobili jeszcze tej szczególnej lekcji? - Prze... przepraszam, konsulu. Uznałem, że powinieneś o tym wiedzieć.

- I słusznie, choć zaczynam wątpić w twoje zdolności dowódcze, jak widzę twoją reakcję. Wewnętrzne sprawy legionu powinny takie pozostać, Buccjuszu! Nie mam nic przeciwko ukaraniu chłostą kilku rankiem dla przykładu. Dowódca nie musi słyszeć wszystkiego, sam wiesz przecież! Czemu zawracasz mi głowę jakąś czczą pogłoską? - Konsulu, ja... mógłbym pojmać kilku głupców podburzających innych, ale z tego, co rozumiem, połowa ludzi oświadcza, że nie będzie walczyła przeciwko Cezarowi w Rzymie. Antoniusz odchylił się na oparcie, czekając, aż głodni mężczyźni uporają się z kawałkami parującego kurczaka. - Jesteście wszyscy wysokimi rangą dowódcami - zaczął, gdy niewolnik się usunął i zostali sami. - Rzym daje waszym żołnierzom wszystko: żołd, pozycję, poczucie braterstwa. Ale oni znoszą tę wojskową dyscyplinę, bo są ludźmi Rzymu. Machnął ręką, na próżno usiłując dobrać słowa, które rozjaśniłyby w mózgownicach tym zdziwionym ludziom przy stole. Zanim jednak zdążył otworzyć usta, jeden z nich chrząknął, dając do zrozumienia, że chce coś powiedzieć. Antoniusz ze złością podrapał się po karku. Legat Saturniusz nie wyróżnił się jakoś podczas tej narady, za to nie miał oporów, by mu bezwstydnie nadskakiwać. - Chcesz coś dodać? - zapytał. - Tak - odparł Saturniusz, pochylając się nad stołem. - W większości są niskiego pochodzenia, panie, i myślę, że tu jest pies pogrzebany. Jak możemy oczekiwać, że synowie prostytutek i kramarzy będą podzielać nasze przekonania? Oni pójdą za każdą nowinką, każdym szalonym mówcą w republice. Kilka lat temu musiałem kazać udusić agitatora rozpowszechniającego słowa pewnego greckiego polityka. Ci nieliczni, którzy umieją czytać, szeptali jego niebezpieczne myśli pozostałym. Tym sposobem jeden człowiek tą zgnilizną niemal zniszczył legion! Saturniusz przerwał, szukając aprobaty Marka Antoniusza, ale napotkał tylko lodowate spojrzenie konsula. Niezrażony otarł wargi z tłuszczu i ciągnął: - Szeregowi żołnierze są jak krnąbrne dzieci i tak samo muszą być trzymani w karbach. - Poczuł powiew dezaprobaty i rozejrzał się wokół stołu. - Oni tylko to rozumieją, tak jak powiedział konsul. Zapadła cisza, lecz przerażeni legaci woleli się nie odzywać. Skonfundowany Saturniusz przenosił wzrok od jednego kolegi do drugiego. - Czyż nie tak? - zapytał, czerwieniejąc na twarzy. - Nie masz podstaw, by tak mówić - odparł Antoniusz - ani wkładać w moje usta słowa, których nie wypowiedziałem. Nie wiem, gdzie wcześniej służyłeś, Saturniuszu, ale to właśnie

synowie prostytutek i kramarzy ryzykowali życie, by mnie ratować, gdy od śmierci dzieliło mnie tylko kilka uderzeń serca. Powiedziałem, że to są ludzie Rzymu. Nawet najgorszy z nich jest coś wart. Saturniusz obiema rękami potarł twarz, by zachować przytomność umysłu. - Po egzekucjach w Brundyzjum myślałem, panie, że podzielasz ten pogląd - powiedział przypochlebnie. - Przepraszam, jeśli się pomyliłem. - W Brundyzjum żołnierze zrozumieli, że kara jest nieuchronna. - Antoniusz popatrzył nań gniewnie. - Myślisz, że sprawiło mi przyjemność skazać stu przestępców na śmierć? Miałem prawo przeprowadzić decymację w każdym legionie... skazać trzy tysiące ludzi, Saturniuszu. Ale ja tylko pokazałem, że nie przestraszy mnie ich gniew. Ci, którzy mają choć trochę oleju w głowie, widzą, że uratowałem więcej istnień, niż skazałem na śmierć. I, co ważniejsze, przywróciłem reszcie honor i godność człowieka. - Odwrócił się od Saturniusza i z powrotem zwrócił do Buccjusza. - Tak więc Oktawian rości sobie prawo do nazwiska, które dla naszych ludzi brzmi jak surmy bojowe. I nie dziwota, przecież Juliusz Cezar sam powołał kilka legionów reprezentowanych przy tym stole. To oczywiste, że mówią, że nie będą walczyć przeciw jego adoptowanemu synowi! Byłoby dziwne, gdyby chcieli. - Przerwał na chwilę, wiedząc, że musi przeciągnąć legatów na swoją stronę. - Są pewne granice naszej władzy i granice tego, do czego możemy zmusić ludzi. Widziałem to, panowie. Widziałem, jak Cezar z narażeniem życia przemawiał do zbuntowanych legionów. - Rzucił pogardliwe spojrzenie Saturniuszowi. - Jeśli będziesz traktował żołnierzy jak dzieci albo dzikie psy, prawdopodobnie zwrócą się przeciw tobie. Dyscyplina jest esencją tego, co robimy, ale to nie Grecy ani wymalowani Galowie. To ludzie oddani Rzymowi, wiedzący, co to republika, nawet jeśli nie zawsze mają na podorędziu odpowiednie słowa. Musicie dać im słowa, których potrzebują, Buccjuszu, Saturniuszu. Musicie im przypomnieć, że owszem, Cezar odszedł, ale republika pozostanie. Nie pozwolę, by jakiś blondynek rościł sobie prawo do władzy mojego przyjaciela, nieważne jak dawny zapis mówi o jego adopcji. Nie ma nowego Cezara. Powiedzcie im to. W trakcie tej przemowy Buccjusz był coraz bardziej zamyślony. Ręce oparł mocno na stole, żeby ukryć napięcie. Kilku starszych dowódców odważyło się przyjść do niego, a konsul, zdaje się, nie rozumiał powagi położenia. Teraz, pod bacznym spojrzeniem Marka Antoniusza, mógł tylko skinąć głową i zająć się jedzeniem w gorzkim milczeniu. Antoniusz siedział przy następnych dwóch daniach pogrążony w myślach; przez ten czas pozostali ośmielili się wygłaszać jedynie banalne uwagi na temat jedzenia. Zastanawiał się, czego senat zażąda od niego, gdy wróci do Rzymu. Liczył na to, że Oktawian podda się

raczej i on sam nie będzie zmuszony wystawiać swoich ludzi na próbę. Nie mógł ignorować ostrzeżeń legatów, a mimo to zły był na Buccjusza, że tak źle wszystko poprowadził. Jeśli „Cezar” zostanie szybko pojmany, to utnie wszelkie poszeptywania i szemrania, o których mówił legat. Posiłek zakończył się późnym wieczorem. Antoniuszowi powieki kleiły się ze znużenia i marzył już tylko o ciepłej izbie i spaniu. Gdy wstał od stołu, wszyscy pospiesznie zrobili to samo, gdy nagle usłyszeli stukot kopyt przed zajazdem. Kurier Buccjusza wrócił i podszedł prosto do stołu konsula. - Raportuj - rozkazał Marek Antoniusz. - Zatrzymali się? Zaczynam myśleć, że zbytnio się pospieszyłem z awansowaniem Liburniusza. - Nie zatrzymali się, konsulu - odparł nerwowo posłaniec. - Podjechałem na czoło kolumny, chcąc rozmawiać z samym legatem, ale wtedy trzech z jego obstawy dobyło mieczy. Gdy odjeżdżałem, krzyknęli, żeby ci powiedzieć... Głos mu uwiązł w gardle, gdy sobie uświadomił, jaką potwornością byłoby powtórzenie obelg rzuconych przez żołnierzy pod adresem konsula w obecności legatów. Antoniusz, przeczuwając, że to nic dobrego, podniósł rękę. - Po prostu powiedz, o co chodzi. - Oni nie wrócą. Chcą walczyć po stronie Cezara. Antoniusz zaklął głośno, przeklinając imię Liburniusza. Jego wzrok padł na Buccjusza, który uświadomił sobie, że konsul na nim wyładuje wściekłość. - Wracajcie do swoich legionów - powiedział tylko Antoniusz. - Jeśli Liburniusz może maszerować nocą, my też możemy. Dogonię go, przysięgam. Ruszajcie! Był wściekły na siebie i swoich ludzi. Jeśli w legionach panują buntownicze nastroje, noc spędzona na maszerowaniu, a co za tym idzie - szemraniu - nie poprawi sytuacji. Zdecydował, że Oktawian musi umrzeć. Za sprawą swego nowego nazwiska stał się zbyt niebezpieczny, by go zostawić przy życiu. Fasada teatru Pompejusza, zgodnie z zamierzeniem fundatora, była monumentalna. Choć Gnejusz Pompejusz zginął wiele lat temu w Egipcie, jego nazwisko zachowało się w samej wspaniałości budowli majestatycznie górującej nad Polem Marsowym. Ściany były pokryte mlecznym kamieniem, delikatnie żyłkowanym, połyskującym lekko w słońcu. Wapienna nawierzchnia wokół głównego budynku kończyła się przy wielkich kolumnach podtrzymujących portyk, też wykonany z białego marmuru. Senatorowie wyszli Oktawianowi na spotkanie. Wszyscy w białych togach z

purpurowym pasem wyglądali imponująco, gdy tak stali całą grupą. Odrzucili wszystkie jego żądania i teraz ich pewność siebie wzrosła. Oktawian wybrał ubiór wojskowy, wiedząc, że przypada mu rola przeciwieństwa władzy cywilnej. Zjechał ze wzgórza Kapitolińskiego na czele trzech centurii, z których jedna składała się z samych centurionów. Reprezentowali jego roszczenia do władzy w mieście; owszem, senatorowie byli w bieli, lecz zbroje jego ludzi przynajmniej lśniły w słońcu. Gdy wjechał konno na dziedziniec, omiótłszy wzrokiem tłum senatorów, wyłuskał z niego Bibulusa i jak zwykle stojącego obok niego Swetoniusza. Obaj znali Cezara, zwłaszcza ten ostatni. Minione lata nie obeszły się dobrze z żadnym z nich, widoczne to było w ich zwiędłych ciałach. Nie mógł się nie porównywać z nimi i na tę myśl aż się wyprostował. Nawet nie musiał wydawać swoim centuriom nowych rozkazów. Stanęli w szeregach naprzeciwko setek starców w togach tak cicho, że słychać było jedynie ptaki polatujące nad ich głowami. Oktawian był pewien, że żaden z senatorów nie będzie chciał przemówić pierwszy. Omówił wcześniej procedurę z Mecenasem. - Wezwałem was tutaj, by oznajmić, że sam wypłacę to, co Cezar zapisał, poczynając od trzechset sesterców dla każdego obywatela Rzymu - zaczął, uśmiechając się do nich. Z zadowoleniem przyjął gniewny pomruk, z jakim powitano te słowa. - Zakładam, że zrzekniecie się prawa do waszej części. Lecz jeśli chcecie... czyż senatorowie nie są obywatelami?... prześlę wasze udziały do waszych domów w mieście. Miał nadzieję, że wychwycą delikatną groźbę pobrzmiewającą w tych słowach, nim przejdzie do głównego żądania. Wie, gdzie każdy z nich mieszka; znaczenie tego faktu było zapewne dla większości z nich oczywiste. Z grupy senatorów wysunął się Bibulus i stanął naprzeciw Oktawiana. Jego wielkie ciało dobrze skrywały fałdy togi, które teraz zebrał prawą ręką. Na czole perliły mu się krople potu. - Jeszcze raz powtórzę, Oktawianie. Nie będziemy z tobą pertraktować, dopóki legiony zajmują świętą przestrzeń Forum. Jeśli nie masz nic do dodania, radzę, byś wrócił do miasta i poczekał na sprawiedliwy wyrok. Oktawian pohamował gniew. To, że taki człowiek mówił mu o sprawiedliwości, miało go przecież wyprowadzić z równowagi, toteż nie pokazał po sobie najlżejszego zdenerwowania. - Odrzuciliście każde moje roszczenie, senatorowie. - Głos jego docierał do najdalszych rzędów zebranych. - Zapewne myśleliście, że nie dobędę miecza przeciwko przedstawicielom miasta mojego urodzenia. To, o co prosiłem, jest sprawiedliwe, wy jednak woleliście chronić

morderców. Ale to się skończy. Widzę pośród was senatora Swetoniusza. Wezmę go dziś, będzie miał proces sądowy na Forum. Odsuń się, Bibulusie, i pozwól, by podszedł tu do mnie. Będę respektował prawo, póki mi starczy cierpliwości, choć mam za plecami wojsko. Nie musicie się obawiać, Swetoniusza spotka jedynie sprawiedliwość z moich rąk. Ale ją otrzyma. Tak jak to zaplanował poprzedniej nocy, z szeregów wystąpiło teraz dziesięciu najstarszych centurionów i podeszło do Swetoniusza, nim senatorowie zdążyli zareagować. - Jesteśmy nietykalni! - krzyknął Bibulus. - Nie masz prawa brać żadnego z nas w majestacie władzy senatu. Sami bogowie cię przeklną, jeśli zlekceważysz ich wolę. Po tych słowach szmer gniewu przeszedł wśród senatorów i już raźniej postąpili do przodu, grożąc pięściami uzbrojonym żołnierzom. Czterystu mężczyzn skutecznie zablokowało przejście do Swetoniusza. Jeden z centurionów obejrzał się niepewnie na Oktawiana, reszta jednak napierała dalej. Żaden z senatorów nie odważył się wyciągnąć sztyletu. Zbili się tylko w ciasną gromadę, której nie można byłoby rozdzielić bez użycia przemocy. Oktawian zawrzał gniewem, wiedząc, że jeden jego rozkaz wystarczyłby, żeby padli tu rozerwani na krwawe strzępy. Mecenas przewidział, że się nie zgodzą, ale Oktawian się nie spodziewał z ich strony takiej odwagi, zwłaszcza wobec zaprawionych w zadawaniu śmierci legionistów. - Cofnąć się, centurionowie - rozkazał, wściekły na nich tak samo jak na siebie. Legioniści posłusznie odstąpili i Oktawian zobaczył czerwonych jeszcze z oburzenia senatorów w pomiętych togach. Z ledwością powstrzymywał się, by nie sięgnąć po miecz wiszący przy biodrze, choć wiele go kosztowało zniesienie widoku triumfu malującego się w oczach Bibulusa i Swetoniusza. W ciszy, która nagle zapadła, słychać było jedynie oddechy. Jeden z centurionów odwrócił się w stronę Oktawiana i w tym momencie zauważył ruch na Kapitolu. Jakiś jeździec zjeżdżał stamtąd galopem i gdy Oktawian podążył wzrokiem za spojrzeniem centuriona, serce w nim zamarło. Od paru dni obawiali się tych wiadomości - wiedział, że tego ranka posłaniec mógł doń przybyć tylko z jedną sprawą. Senatorowie wciąż czekali, aż przemówi. - Ponieważ noszę imię Cezara, nie splamię tych kamieni niczyją krwią - rzekł niskim, opanowanym głosem. - Moja cierpliwość jednak się wyczerpała, senatorowie. Z całą powagą wam zapowiadam: nie nadużywajcie jej więcej. To nie wystarczyło, żeby zetrzeć uśmieszek z twarzy Bibulusa, ale Oktawian wiedział, że kończy mu się czas. Gotując się wewnętrznie ze złości, zawrócił konia i truchtem pojechał na spotkanie z posłańcem, a jego centurionowie uformowali szereg i pomaszerowali za nim.

Powściągnął wodze, gdy się zrównał z młodym żołnierzem, ciężko dyszącym po przedzieraniu się przez zatłoczone miasto. Młodzieniec zasalutował, a Oktawian spojrzał w stronę Rzymu. Nie wiedział, kiedy znów zobaczy miasto. - Widać już legiony. Są na via Appia. Oktawian skinął głową i podziękował kurierowi. - Wracaj i powiedz legatowi Sylwie, by przyprowadził ludzi jak najszybciej. Tutaj już skończyłem. Będę na nich czekał na Polu Marsowym. Nie trwało długo, gdy na szczycie Kapitolu pojawiły się pierwsze szeregi. Legioniści opuszczali miasto bez owacji i fanfar towarzyszących ich wejściu. Maszerowali teraz w posępnych nastrojach, wiedząc, że Marek Antoniusz przyprowadzi do Rzymu trzykrotnie tyle żołnierzy. Mecenas i Agryppa pierwsi zrównali się z Oktawianem. Mecenas skinął mu, wskazując spojrzeniem senatorów, którzy nadal stali przed teatrem, jakby na coś czekając. - Nie zgodzili się? - zapytał, choć się już domyślił. - Powinienem kazać ich zgładzić - stwierdził Oktawian. Mecenas spojrzał na przyjaciela i pokręcił głową. - Jesteś lepszym człowiekiem niż ja. Zostanie zapamiętane, że tego nie zrobiłeś, mając za sobą armię. Przynajmniej nie mogą cię oskarżyć o barbarzyństwo. To też coś znaczy. Oktawian obejrzał się na lśniące zbroje mężczyzn wymaszerowujących z Rzymu. Jeśli wszystko inne zawiedzie, uzgodnił z legatami, że należy pociągnąć na północ, wzdłuż via Cassia. - Czyżby? - zapytał gorzko. - Pewnie nie - odparł Mecenas z szerokim uśmiechem. Agryppa parsknął, ale obaj się ucieszyli, gdy Oktawian uśmiechnął się lekko w odpowiedzi. - Ale mogłoby. Wciąż masz dwa legiony, a w Arrecjum będziemy wystarczająco daleko. Mam tam mały, dość przyjemny domek. - Proponujesz nam zimę w Arrecjum, bo masz tam dom? - zapytał Agryppa z niedowierzaniem. - Niezupełnie. - Mecenas odchrząknął i spojrzał w dal. - Nie jest tak duży jak moja posiadłość w Mantui, wiecie. Ale to spokojne miasto, z dala od głównych dróg. Oktawian pokręcił głową ze zdumieniem; niepohamowanie pogodny zawsze przyjaciel nawet w tej sytuacji potrafi podnieść go na duchu. Zaryzykował i przegrał, a Mecenas, wydawało się, w ogóle się tym nie przejął. Oktawian uśmiechnął się nagle rozchmurzony. - Dalej więc, senat patrzy. Przejedźmy im przed nosem z godnością - powiedział.

Spiął konia piętami, rozpacz i gniew pozostawiając za sobą.

ROZDZIAŁ XIV Słaniając się ze zmęczenia, żołnierze legionu IV Ferrata nareszcie doczekali się postoju nieopodal Rzymu, dokąd legat Liburniusz posłał gońca z pilnymi wieściami. Przed zabójstwem Cezara sam pomysł zdrady wydawał się nie do pomyślenia. Liburniusz podrapał wierzchowca za uchem, zatopiony w rozważaniach o ostatnich miesiącach. Jego głos miał największe znaczenie, gdy przyszło im decydować o nieposłuszeństwie wobec senatu. Trudno opisać pandemonium, jakie rozpętało się wśród legionów w Brundyzjum. Wielu z tych weteranów walczyło ramię w ramię pod Cezarem w Grecji, Egipcie i Galii, a z kolei niewielu było takich, którzy nie sięgali pamięcią do czasów Ojca Rzymu oraz jego popisów retorycznych. Jeszcze inni z dumą powtarzali słowa, które Cezar skierował do nich osobiście. Byli związani wojskową przysięgą, nieodłączną częścią ich wyposażenia - jak rzymska zbroja i rzymska tradycja - lecz bezgraniczna lojalność wobec Cezara zapuściła korzenie znacznie głębiej, popychając ich do buntu. Liburniusz przygryzł wargę, taksując wzrokiem znajome mury i czerpiąc zaskakującą przyjemność z powrotu. Od lat nie widział Rzymu i nie mógł się nadziwić, że wraca na czele zbuntowanego legionu, z nadciągającym w furii konsulem na karku. Po mianowaniu na legata nie całkiem wiedział, jaka go czeka kariera. Teraz uśmiechał się do tych wspomnień. Próbował szukać wątpliwości, lecz żadnych nie było. Jego ludzie wciąż nie wiedzieli o jego spotkaniu z nowym Cezarem ani o tym, że jest on winien Liburniuszowi przysługę. Wystarczyła im wiedza, że przez adopcję człowiek ten jest spadkobiercą i potomkiem tego, kto powołał ich do służby. Gdy Liburniusz zdradził im swój zamiar wędrówki na północ, aby dołączyć do rebelii Cezara, przez ostrożność kryli się z radością, lecz on i tak wiedział swoje. Potrząsnął głową z rozbawieniem. Przez te wszystkie lata w randze trybuna nie zaznał nawet cząstki tej popularności, która stała się wtedy jego udziałem. Zaskoczyło go, jak chętnie ją przyjął - on, człowiek, który utrzymywał zawzięcie, że nie zależy mu na szacunku podwładnych. Zdawał sobie sprawę z tego, że nie jest lwem Rzymu jak Mariusz, Sulla czy sam Cezar. Zadowalał się swoją pozycją i posłuszeństwem podwładnych, które zwyczajnie wynikało z wojskowej dyscypliny. Morderstwo Cezara wywróciło jego świat na nice, tak jak każdego z nich, zmieniło jego ogląd rzeczywistości. Odetchnął z ulgą, gdy ujrzał powracającego gońca. Marek Antoniusz nie mógł być daleko. Ostatnią rzeczą, jakiej pragnął, była konfrontacja pod murami Rzymu, zanim pomówi

z Oktawianem. Jego ludzie słaniali się na nogach, bo całą noc parli do przodu, nadrabiając drogi i nie zostawiając nikogo z tyłu. Niezależnie od tego, czy decyzja o buncie była słuszna, czy nie, nie było już odwrotu - o tym wiedzieli wszyscy. Zwiadowca był zlany potem i czerwony na twarzy. Jego koń ślizgał się kopytami po wilgotnych kamieniach, jeździec z trudem utrzymywał go w pionie. - Legiony Cezara opuściły miasto, panie. Kierują się na północ. - Niech to szlag! - Liburniusz zaklął, nie wierząc własnym uszom. - Kiedy? Jakie siły pozostały w mieście? - zarzucił pytaniami jeźdźca, który ledwie trzymał się w siodle. - Nie wiem, panie. Wypytywałem kapłana w świątyni. Gdy tylko o tym usłyszałem, co sił popędziłem tutaj. Liburniusz pomyślał z goryczą, że tego dnia nie przekroczy bram miasta, nie w pojedynkę. Konsul i pięć legionów podążają tą drogą, gdy on sobie tu spokojnie siedzi. - W takim razie którędy pójdą? - warknął. Młody jeździec potrząsnął głową i w miejscu zawrócił konia. - Dowiem się tego, panie - rzekł i czym prędzej pogalopował tą samą drogą, którą nadjechał. Liburniusz zobaczył lęk i zmartwienie na twarzach towarzyszy. Wieści niosły się szybko. - Czemu Cezar miałby na nas czekać? - zastanawiał się na głos. - Nie wiedział nawet, że do niego dołączymy. Centurionowie! Wprowadzić Czwarty Ferrata na Pole Marsowe. Mamy za sobą pościg. Ku jego zadowoleniu wyszczerzyli zęby w uśmiechu, mimo zmęczenia równając krok. Marek Antoniusz podjechał do Buccjusza, nie kryjąc gniewu, a osobista gwardia utrzymywała wokół niego ciasny kordon. Czuł woń własnego potu, podbródek szpeciła szczecina. Tego ranka nie był w nastroju na sprzeczkę z legatem. - Czemu odwołałeś moje rozkazy i zarządziłeś postój? - zażądał wyjaśnień. Przystaniemy w mieście, nie wcześniej i nie później. Cztery legiony niestrudzenie parły do przodu, pokonując ostatnie odcinki via Appia, gdy żołnierze Buccjusza zatrzymali się; twarze mieli poszarzałe, oczy spuszczone. Po dniu, w którym pokonali trzydzieści mil, w nocy przeszli kolejne dwadzieścia dwie. Legat zasalutował jak należy, choć jego oczy wyrażały bezbrzeżne zmęczenie. - Próbowałem cię uprzedzić, panie. Nie chciałem wymknąć się nocą jak kuna. Zaczerpnął tchu - Nie pójdziemy z tobą dalej.

Marek Antoniusz wpatrywał się w niego z niedowierzaniem, próbując zrozumieć sens jego słów. Gdy do niego dotarły, szczęka wysunęła się ostrzegawczo do przodu, a ręka powędrowała do miecza u prawego boku. - Mam cztery legiony, które mogę przywołać, legacie. Okaż posłuszeństwo lub zawiśniesz. - Żałuję, konsulu, lecz nie wykonam rozkazu - odpowiedział Buccjusz. W reakcji na malujący się na twarzy Antoniusza szok dokończył z lekkim uśmiechem: - Dziewiąty Macedonia nie podniesie miecza na Cezara. Marek Antoniusz doskonale wiedział, że obserwują ich czujne spojrzenia ludzi legata. Gdy ślizgał się wzrokiem po ich zaciętych twarzach, przypominali mu psy na uwięzi, gotowe rzucić mu się do gardła. Odwrócili wzrok, lecz ich ręce pewnie spoczywały na włóczniach. Nie mógłby tak po prostu wtrącić legata do aresztu. Słabo maskowana gotowość legionistów do czynu była tego rękojmią. Konsul poprawił się w siodle i ściszając głos, wycedził: - Nieważne, jak to wszystko się skończy, Buccjuszu, i kto będzie rządził w Rzymie, kara za bunt i zdradę i tak cię dosięgnie. Nikt ci już nie da wiary. Dziewiąty Macedonia zniknie z dokumentów senatu i będzie rozwiązany do ostatniego żołnierza, czy to z mojego poduszczenia, czy senatorów. Chcesz zmienić swych żołnierzy w sprzeniewierzeńców, bezdomnych rozbójników, którzy żadnej nocy nie zaznają spokoju? Pomyśl o tym, nim przekroczysz granicę i nie zdołam cię ochronić przed twą własną głupotą. Słowa te zdzieliły Buccjusza jak obuchem, lecz ułożywszy usta w cienką kreskę, rzekł: - Moje słowa to ich myśli, konsulu. Są granice tego, do czego można ich zmusić... czy to nie twoje słowa? Marek Antoniusz spiorunował go wzrokiem, zły, że jego własne słowa wykorzystano przeciwko niemu. - Więc obyśmy się jeszcze spotkali w lepszych czasach - wycedził. Konsul zawrócił konia i polecił straży ruszyć za nim. Stracił dwa legiony; nie wróżyło to dobrze. Zacisnął zęby, gdy wymijał tych, którzy wciąż przy nim trwali. Minęło kilka godzin i gdy legion Buccjusza w końcu ruszył wzdłuż via Appia, Marek Antoniusz był już dalej na północ, ominąwszy łukiem miasto. Legat zatrzymał się na krótko, gdy ujrzał ich ślady, rozległy spłacheć wdeptanej w błocko trawy - pamiątka po dwudziestu tysiącach żołnierzy znikających w oddali. Buccjusz kiwnął głową w milczeniu i przywołał zwiadowcę. - Jedź do Cezara. Zapewnij go o posłuszeństwie Dziewiątego. Przekaż mu, że Marek

Antoniusz nie jedzie już do Rzymu. A gdy spotkasz legata Liburniusza, rzeknij, że jest mi winien kubek wina. Jeździec zniknął wśród tętentu kopyt po skalistej drodze, a do Buccjusza podjechał jeden z jego trybunów, Patroklus. Miał ledwie dwadzieścia lat, pochodził z jednego z lepszych rodów w Rzymie. W zamyśleniu obserwował odjazd żołnierza. - Oby Cezar docenił nasze poświęcenie - rzekł w końcu. Nie mógł otworzyć oka z powodu różowawej narośli z białą główką wrosłej w powiekę. Drapał ją nerwowo podczas rozmowy. - W Rzymie mogą ci to usunąć, Patroklusie - podsunął Buccjusz. - Nie o moje oko się martwię, panie, lecz o całą resztę. Moja matka zemdleje, gdy się dowie, że jestem buntownikiem. - Zbuntowałeś się dla Cezara - wyjaśnił łagodnie legat. - Powierzyłeś życie jemu, jemu i jego potomkowi, a nie zabójcom z senatu. To zupełnie co innego. Atmosfera panująca w teatrze Pompejusza była wprost zabójcza. Kipiało od podszytego paniką gniewu, a senatorowie nieustannie próbowali się wzajemnie przekrzyczeć. Kruchy ład, podtrzymywany dzięki obecności Oktawiana i legionów na Forum, runął gwałtownie po ich zniknięciu. Bez konsulów nadzorujących przebieg obrad debaty szybko zmieniały się w spory. Bibulus został właśnie wybuczany przez grupę wpływowych senatorów. Zmuszony do powrotu na swe miejsce, zasiadł na marmurowej ławce ze Swetoniuszem i jego kliką pochlebców, czekając na pierwszą oznakę słabości oponentów. Hircjusz i Pansa stali na podwyższeniu. Każdy kolejny dzień przybliżał moment objęcia przez nich stanowisk konsulów i wspólnie udało im się uzyskać pewien posłuch. Hircjusz wybierał mówców wedle własnego uznania. Poczekał, aż przycichnie kolejna tura wzajemnych oszczerstw, nim zdecydował się raz jeszcze przemówić. - Panowie, temu miejscu nie przystoi jazgot! By poznać fakty, którymi już dysponujemy, ludzie ryzykowali życie, powinniśmy więc podjąć decyzję. Dość tego! Rzym aż do powrotu wojsk z Ostii jest narażony na atak. Oddziały wylądowały bezpiecznie, lecz to nie oznacza, że możemy tracić czas na bezsensowne spory. Cisza! Pod wpływem jego słów, wypowiedzianych gniewnie, kłótnie przycichły, a w końcu ustały kompletnie. Od trzech dni debatowali bez ustanku, a nadchodzące wieści nie napawały otuchą. Wszyscy zdawali sobie sprawę z podłych nastrojów w Rzymie. Bez legionów, które utrzymywały porządek, rozbój i zamęt zdarzały się w biały dzień i co drugi obywatel skarżył się na złodziei, gwałcicieli i zabijaków. Ludzie byli zniecierpliwieni i gniewni, a brak

wyraźnych oznak działania tylko potęgował chaos. Pod teatrem ponad tysiąc najemnych strażników czekało na swych pracodawców. Jedynie w towarzystwie eskorty senatorowie mogli wracać do domu, a nawet wtedy wzbijały się w niebo okrzyki gromadzącego się motłochu. Od wieków Rzym nie był tak blisko kompletnego upadku i anarchii. W oczach zgromadzonych Hircjusz widział tyleż lęku, ile gniewu, ale się tym nie przejmował. W takiej atmosferze mógł ugrać dla siebie więcej niż w czasach spokoju. - Mam raporty od kilkunastu zwiadowców, którzy śledzą poczynania legionów wokół miasta - przemówił głośno i wyraźnie. - Jestem pewien, że wasze własne źródła to potwierdzą. Sytuacja jest bez wątpienia dramatyczna, lecz szybkie działanie może nas uratować. Przeczekał tyradę jednego ze starszych senatorów, nieruchomym spojrzeniem zmuszając go do zamilknięcia i zajęcia na powrót miejsca. - Dziękujemy ci za tę uprzejmość, senatorze - rzekł z przekąsem - lecz fakty są niezbite. Marek Antoniusz poprowadził legiony na północ. By poznać jego zamiary, musiałem poświęcić życie człowieka, który przez długie lata był moim klientem. Konsul chce zaatakować Decymusa Juniusza, lojalnego wobec nas. Rozległ się chóralny lament i Hircjusz znów musiał przekrzykiwać senatorów. - Tak, Marek Antoniusz podważa naszą władzę! Nie ma sensu szukać z nim porozumienia. Musimy rozmawiać nie o jego występkach, lecz o tym, jak je ukarzemy. Decymus Juniusz ma nie więcej niż trzy tysiące legionistów do obrony całego regionu. Polegnie, a na jego miejscu pojawi się krnąbrny władyka. A jednak, panowie, nie musi się tak stać. Rozmawiałem z senatorem Pansą i mamy pewne rozwiązanie. Po raz pierwszy tego ranka zapadła cisza, wywołując uśmiech Hircjusza. Był poważany, miał za sobą lata służby w legionach jako trybun i legat. - Proszę jedynie o to, byście mnie wysłuchali - ciągnął. - Cały ten jazgot i zgrzytanie zębami w niczym nie pomogą. Odezwały się głosy, by ich nie pouczał, lecz zlekceważył je. - Cztery nowe legiony, ściągnięte z Sycylii i Sardynii, zbierają się w Ostii. Będą tu w ciągu dwóch dni. Poza nimi jest tylko jedna armia o zbliżonej sile w tym zasięgu. Tylko jedna armia zdolna zapobiec atakowi na Decymusa Juniusza. - Przerwał, czekając na słowa protestu, gdy tylko zebrani odkryją, o kim mówi. Trwała cisza. Senatorowie byli najwyraźniej przerażeni i to ten strach nakazał im słuchać. - Oktawian, albo też Cezar, jak mamy go teraz zwać, ma cztery legiony. Zarówno

Czwarty Ferrata, jak i Dziewiąty Macedonia podążyły z nim na północ. Na razie nie znamy ich kierunku. Wraz z legionami z Ostii to będą wszystkie obecne tu wojska, senatorowie. Pytanie brzmi: jak je najlepiej wykorzystać przeciw konsulowi? Znów przerwał, wymieniając spojrzenie z senatorem Pansą. - Przypomnę wam, że nowy Cezar powstrzymał się przed użyciem przemocy wobec senatu, choć miał ku temu sposobność. Mam wrażenie, że ten most trzyma i nie został całkiem spalony, ale musimy spełnić część jego żądań. - Zauważył, że Swetoniusz i Bibulus powstają z miejsc, lecz mówił dalej, zagłuszając ich domaganie się głosu. - Nie zapomniałem o bezprawnej okupacji, senatorowie, ale pamiętam też, że ukrócił ją bez przelewu krwi lub utraty dobrego imienia. Mimo to zwracam się do niego tylko dlatego, że jako jedyny dysponuje odpowiednią siłą, by zniszczyć Marka Antoniusza. Nie mamy wyboru. Poprzyjcie mnie siłą swego urzędu. Zatwierdźcie przed czasem moją i senatora Pansy nominację na konsulów. Wyprowadzimy cztery legiony do Cezara i obejmiemy przywództwo nad zjednoczoną armią, która stanie Antoniuszowi ością w gardle. Konsul zdradził was i musi zostać pozbawiony stanowiska. Kto, jeśli nie konsulowie, ma prawo stawić mu czoło przy pełnym wsparciu senatu? Bibulus zrezygnował z prawa do głosu i usiadł, by to przemyśleć. Zniknięcie Hircjusza i Pansy pozostawi mu niewielu równych pozycją konkurentów w senacie. Tysiąc żołnierzy z Ostii wystarczy, by utrzymać w Rzymie ład. Przyszłość rysowała się w coraz lepszym świetle. Swetoniusz widział, że Bibulus ustąpił, lecz sam nie zajął jeszcze miejsca. - Co otrzyma Oktawian w zamian za swe usługi? - spytał, po czym powtórzył nieco głośniej, by zagłuszyć okrzyki domagające się, by zamilkł. - Nie mam zamiaru odwoływać decyzji o amnestii, Swetoniuszu, nie musisz się tego obawiać. Pośród ław przebiegł chichot i Swetoniusz się spłonił. - Ten młody Cezar domagał się lex furiata, którą z naszych rąk otrzyma - kontynuował Hircjusz. - Ma do tego pełne prawo i ten gest nic nas nie kosztuje. Zaproponujemy mu urząd propretora, w ten sposób nam się przyda. Na razie nie piastuje żadnej oficjalnej funkcji, a nie sądzę, by zmiana imienia przyniosła mu więcej pożytku. Swetoniusz usiadł wreszcie zadowolony. Hircjusz odetchnął z ulgą. Zdawało się, że na początek obrał dobrą strategię. Myśl o kampanii przeciw Markowi Antoniuszowi z siłami, które wkrótce będzie miał pod komendą, nie napawała go lękiem. Uśmiechnął się na widok satysfakcji malującej się na twarzy Bibulusa. Mężczyźni jego pokroju myślą, że władają miastem, lecz nigdy nie poprowadzą legionu i nie zobaczą wiele poza czubkiem własnego

nosa. Gdy on sam wraz z Pansą wrócą, już jako konsulowie, ustawią Bibulusa, tak jak onegdaj zrobił to z nim Cezar. Hircjusz uśmiechnął się szeroko i skinął głową grubemu senatorowi, jakby był mu równy. Ten jeden raz nikt nie oponował ani nie miał nic do dodania. Hircjusz czekał, lecz nikt nie wstał, podjął więc: - Jeżeli nie ma sprzeciwu, zgłaszam kwestię mojej i Pansy nominacji pod głosowanie. Poddaję także wniosek o wysłanie oddziałów pod komendą Cezara. - A jeżeli odmówi? - zawołał z ławki Swetoniusz. - Wtedy będę musiał go zabić, choć nie sądzę, by do tego doszło. Pomimo potknięć ten nowy Cezar ma głowę na karku. Znajdzie przy nas swe miejsce. Głosowanie przebiegło gładko, niewielu zgłosiło sprzeciw. Powinni je potwierdzić, skonsultować z ludem, ale jeśli konsulowie wrócą w chwale, będzie to tylko formalność. Hircjusz zwrócił się ku Pansie. - Zdaje się, że przed nami długa droga, konsulu - stwierdził. Senator uśmiechnął się w odpowiedzi. Wystarczyła myśl o ucieczce przed rozgdakanym senatem, by poczuć lekką ulgę. Ta perspektywa krzepiła ciało i ducha. Pansa przeczesał palcami przyprószoną siwizną skroń, zastanawiając się, czy jego broń nie zardzewiała.

ROZDZIAŁ XV Położone zaledwie sto mil od Rzymu Arretium było miastem wojskowym. Z jakiejkolwiek przyczyny Mecenas rekomendował to miejsce, nie dało się ukryć, że walor lokalizacji w pobliżu stolicy - jednak na tyle od niej daleko, aby nie dawać senatorom poczucia zagrożenia - był nie do przecenienia. Willa Fabii, własność Mecenasa, była doprawdy zachwycająca: kompleks niewysokich budynków otulonych ogrodami na różnych wysokościach wzgórza, tworzących cudowną mozaikę sprowadzanych z daleka drzewek owocowych i rzeźbionych w jasnym kamieniu posągów. Sprawiało to wrażenie azylu, w którym można wypocząć i rozkoszować się mijającym latem, bezpiecznie pozostawiwszy za sobą zamęt. Sala przyjęć wychodziła na ogrody i Mecenas wyraził zgodę, by ugościć legatów z czterech legionów w komnatach rezydencji. Dwadzieścia tysięcy legionistów wkroczyło do miasta, podwajając liczbę jego mieszkańców i, co za tym idzie, windując ceny, przez co ci, których nie stać było na pokój, musieli obozować pod gołym niebem. Legaci Sylwa i Pauliniusz powitali Liburniusza i Buccjusza jak starych przyjaciół. Istotnie, ci czterej mężczyźni spotkali się wcześniej podczas kampanii, lecz dopiero teraz mogli odetchnąć z prawdziwą ulgą, wiedząc, że nie wystawili się na gniew senatu w osamotnieniu. Oktawian usiadł za stołem i odmówił prostą modlitwę do Ceres w podzięce za posiłek, który mieli przed sobą. Mecenas przygotował falerna i Oktawian w duchu przyznał, że jest znacznie lepsze niż cierpkie wino, które wcześniej podał Sylwa. - Powiesz nam w końcu? - spytał Mecenas, drobiąc w dłoniach pieczoną gęś. Widział marsa na czole przyjaciela. - Przy dwudziestu tysiącach mężczyzn koczujących we wszystkich zakamarkach miasta trudno o niespodziankę. Rzymski wysłannik nie jest sekretem w takich okolicznościach. Czy uznano nas już za zdrajców? Czy zażądano naszych głów? - Wiedziałbym, jak na to zareagować - stwierdził Oktawian. Omiótł wzrokiem sześciu siedzących za stołem mężczyzn, którzy zaryzykowali dla niego wszystko. Agryppa wychwytywał każdą zmianę na jego twarzy, jakby chciał czytać w jego myślach. Liburniusz wbił wzrok w zawartość talerza, wciąż bardzo ostrożny po zmianach, jakie zaszły od ostatniego spotkania. On także uczynił, co należało, i posłał ludzi na północ, by podążali za Cezarem. Oktawian powitał świeżo upieczonego legata, rzucając jedynie krótki komentarz na temat rosnącej wartości przysługi, jaką był mu winien. Zapewne Grakchus niebawem go odnajdzie, lecz bawiła go myśl, że posępny legionista nie ustaje w poszukiwaniach swojego zaginionego dowódcy. Wyjął zwój spośród fałd tuniki i rozwinął na stole, nie zważając na

tłuste cętki, które jego palce pozostawiały na suchej powierzchni. - Mam tu rozkazy - rzekł. - Rozkazy, by zgłosić się u konsulów Hircjusza i Pansy, a następnie oddać im się we władanie. - Przebiegł wzrokiem zwój. - Przybędą z północy wraz z czterema legionami i zdaje się, że z woli senatu zostałem właśnie propretorem. Mężczyźni wokół stołu wpatrywali się w niego z rosnącym zainteresowaniem. Za sprawą kilku słów oni, wyjęci spod prawa, na powrót stali się mile widziani w Rzymie. Liburniusz i Buccjusz spojrzeli po sobie, tknięci nagle tą samą myślą. - Jeżeli powołano konsulów przed końcem roku, może to oznaczać tylko jedno. Marek Antoniusz wypada z gry. - Buccjusz wyraził ją pierwszy. - Uczynisz to? - Agryppa zadał pytanie w imieniu wszystkich. - Uznasz zwierzchnictwo senatu po tym wszystkim, co się wydarzyło? Czy w ogóle możesz im zaufać, Cezarze? Wygląda to na jakiś podstęp, by móc uderzyć z bliska. Oktawian machnął ręką tak zamaszyście, że potrącił kubek z winem. - Jak wiele legionów mogą wezwać w tak krótkim czasie? Nawet jeśli to pułapka, musieliby stawić czoło naszym ludziom. Gotów jestem im uwierzyć, panowie, ale to nie rozwiązuje moich kłopotów, prawda? Skąd pomysł, by nam to zaproponować? Na co im moje legiony, jeżeli nie przysłużyłyby się temu, by ukarać Marka Antoniusza? Powinien przecież walczyć wraz ze mną, a nie przeciw mnie! Podąża na północ, zaatakuje Decymusa Juniusza, jednego z tych, którzy wbili sztylety podczas id marcowych. Czy więc powinienem dołączyć do senatorów i powstrzymać go przed uczynieniem właśnie tego, co jest po mojej myśli? Na bogów, czy mam wesprzeć wroga, by pogrążyć jedynego sprzymierzeńca? Pod koniec tej tyrady podekscytowanie słuchających go mężczyzn minęło. Na chwilę mignęło im światełko w tunelu wieńczące koniec ich trudnego położenia. Oktawian je zgasił, grzebiąc ich nadzieje. - A więc nie dołączysz do świeżo mianowanych konsulów, Cezarze? - zgadł legat Sylwa. - Owszem, nawet pomaszeruję z nimi na północ i zmierzę się z Antoniuszem. Oktawian zawahał się, nie wiedząc do końca, ile może zdradzić ze swego planu. Wreszcie podjął decyzję. - Czemu miałbym odmówić? Racja jest po stronie Marka Antoniusza, Decymus Juniusz przebywa poza Rzymem, ale wciąż w zasięgu. I tak sam bym po niego ruszył. Pozwólmy więc konsulom myśleć, cokolwiek zechcą. Pozwólmy im uwierzyć, w cokolwiek zechcą. Ba, przecież przyślą mi nowe oddziały! Mecenas potarł czoło, wyczuwając podskórne napięcie, które niebawem przerodzi się w ostry ból głowy. By go uprzedzić, wychylił puchar wina do dna.

- Mężczyźni zebrani przy tym stole przybyli, by podążać w ślad za Cezarem - rzekł spadkobiercą boskiego Juliusza. Czy dajesz im do zrozumienia, że muszą być posłuszni także wobec senatu? Wobec senatorów, którzy opowiedzieli się za amnestią dla jego zabójców? Ci mężczyźni już przedtem wszczęli bunt z błahszych powodów. Jego słowa sprowokowały Buccjusza i Pauliniusza do okrzyków oburzenia o zamachu na ich godność. Mecenas spojrzał na nich spokojnie, tłumiąc gniew. - Więc co, ruszymy na Antoniusza, by ocalić tego skurczybyka Decymusa Juniusza? ciągnął. - Czyście ogłuchli, czy też macie wzgląd na moje słowa? Oktawian, świdrując go wzrokiem, wstał i oparł się o stół. Spojrzenie miał lodowate i Mecenas był zmuszony odwrócić wzrok. Cisza stała się nieznośna. - Odkąd wróciłem z Grecji, droga przede mną jest kamienista - przemówił w końcu Oktawian. - Wiele wycierpiałem z powodu głupców i kutew. - Jego wzrok spoczął na Liburniuszu, który prędko uciekł spojrzeniem. - Moje słuszne żądania spotkały się ze wzgardą opasłych senatorów, moje plany obróciły się wniwecz, lecz mimo to znalazłem się tu z czterema legionami mnie jednemu posłusznymi, a cztery następne są w drodze. Mam więc zdradzić ci wszystkie moje zamiary, Mecenasie? W imię naszej przyjaźni robię to, choć przez to moje zadanie będzie tysiąckroć trudniejsze. A więc proszę, porzuć na chwilę przysięgi przyjaźni i choć raz zachowaj się jak oficer pod moją komendą. Przyjmę stanowisko propretora. I gdyby ktokolwiek spytał, dlaczego uznałem władzę senatu, odpowiedzcie mu, że nie każdy podwładny Cezara ma wgląd w jego plany! Mecenas już otwierał usta do riposty, lecz Agryppa pchnął drewniany półmisek w poprzek stołu, mierząc w jego pierś. - Dość tego, Mecenasie. Słyszałeś, co powiedział. Mecenas skinął głową, rozmasowując obolałe skronie. - Nie mam wyboru - ciągnął Oktawian. - Muszę być wzorem rzymskiej dyscypliny. Podporządkuję się Hircjuszowi i Pansie, bo to odpowiada moim celom. Muszę dać tym nowym konsulom coś więcej niż obietnice. Możemy się spodziewać, że poślą nas w pierwszym szeregu do bitwy, lub każdej innej sytuacji, w której nasza lojalność zostanie wystawiona na próbę i osądzona. Nie mamy do czynienia z głupcami, panowie. Jeżeli mamy przetrwać ten rok, musimy działać szybciej i sprawniej niż konsulowie. Hircjusz i Pansa, w świetnej formie, dosiadając dorodnych wierzchowców, prowadzili nowe legiony po kamienistym bruku via Cassia. Hircjusz zerknął przez ramię na maszerujące oddziały; nie widział najmniejszej skazy

wśród szeregów swoich podkomendnych. Ich niezachwiana postawa stanowiła balsam na rany pozostawione przez chaos ostatnich wydarzeń. Nie było mowy o kłótniach czy zamieszkach. Byli z Pansą jednomyślni, ciesząc się, że błędy Marka Antoniusza wyniosły ich na najwyższe stanowiska w Rzymie w zaledwie sześć miesięcy. Dla nich obu było jasne, że powinien zostać po cichu sprzątnięty podczas id marcowych, lecz żal i rozpamiętywanie niczego nie zmienią. Gdyby Cezar żył, Hircjusza i Pansę spotkałby los marionetkowych konsulów na usługach Ojca Rzymu. A teraz mieli całkowitą swobodę działania i legiony na rozkazy. Można sobie wyobrazić gorszy los. - Naprawdę sądzisz, że polegnie w boju? - odezwał się nagle Pansa. Hircjusz nie musiał nawet pytać, kogo ma na myśli. Był to przedmiot ich rozmów każdego dnia, który spędzili poza Rzymem. - Powtarzam, Panso, to najlepsze rozwiązanie. Oktawian jest zaledwie młodzieńcem. Sięgnął za daleko i się sparzył. Teraz pragnie tylko zachować resztki godności. - Poklepał torbę przytroczoną do siodła, w której miał rozkazy senatu. - Stanowisko propretora zapewnia mu uznanie, lecz jest zarządcą tylko z pozoru, bo nie ma czym zarządzać. Cóż za dar, który wart jest tak wiele, a nic nas nie kosztuje! - Hircjusz uśmiechnął się nieznacznie, licząc, że jego towarzysz zapamięta autora tej sentencji. - Jest zbyt młody, Panso, i zbyt niedoświadczony, by rządzić Rzymem. Ukazała to jasno kompromitacja na Forum. Przewiduję, że rzuci się nam na szyję z wdzięcznością, lecz jeśli nie, obaj mamy władzę i ludzi, by wymóc na nim posłuszeństwo. Pamiętaj, jego zwolennicy nie są fanatykami, głównie tylko mówią o nowym Cezarze. Nie przysięgali walczyć do ostatniej kropli krwi, gdy myśleli, że Marek Antoniusz powraca do Rzymu, nie, nie oni! Zwrócili się w przeciwną stronę. Legioniści twardo stąpają po ziemi, Panso, tak jak i ja. Arretium rozwinęło się dzięki dogodnemu położeniu przy via Cassia; był to doskonały punkt tranzytowy dla towarów z rozmaitych regionów. Hircjusz i Pansa słabo znali te ziemie, lecz zwiadowcy ich extraordinarii, zataczając szerokie koło, w miarę jak posuwali się na północ, szczegółowo informowali ich o terenach przed nimi. Nim słońce sięgnęło wzgórz na zachodzie, zwiadowcy powrócili w towarzystwie obcych. Przybysze oficjalnie przekazali konsulom powitanie oraz zapewnienie o bezpiecznym przejściu. Hircjusz przyjął je, jakby było

oczywiste,

choć nie powstrzymał

się, by nie zerknąć na towarzysza

z

samozadowoleniem. - Jest zbyt wcześnie, by zatrzymać się na noc - szepnął mu na boku. - Powinniśmy wprowadzić legiony do Arretium i upewnić się, że rozkazy senatu są właściwie...

interpretowane. Ciesząc się na samą myśl o powrocie do cywilizacji, Pansa skwapliwie przytaknął. Hircjusz chętnie spałby pod gołym niebem, lecz kości sześćdziesięcioletniego Pansy odmawiały posłuszeństwa każdego ranka. Otrzymawszy rozkazy, legiony beznamiętnie maszerowały dalej. To, czy zasną tej nocy w namiotach rozbitych przy drodze czy w mieście, nie miało dla nich większego znaczenia. Były to w końcu te same namioty. Manewrowanie tak dużymi oddziałami wymagało biegłości i obaj konsulowie chętnie zostawili logistykę swym podkomendnym. Gdy tylko pojawili się w zasięgu mili od bram miasta, kilkunastu zwiadowców extraordinarii i trzech trybunów Oktawiana wyszło im na spotkanie, by pomóc wojsku w organizacji postoju bez szkody dla już stacjonujących w sąsiedztwie miasta jednostek. Rzecz jasna, zabrakło dogodnych miejsc, lecz Hircjusza i Pansy to nie zmartwiło. Przyjęli zaproszenie Cezara na spotkanie w ładnej willi za miastem. Konsulowie wjechali w eskorcie liktorów i osobistych strażników, co tworzyło imponujący widok. Zaoferowano im chwilę wytchnienia i choć Hircjusz nie podejrzewał podstępu, na wszelki wypadek wziął wystarczająco wielu żołnierzy, by się przebić z powrotem. Jego pozycja wymagała obecności świty w podobnych sytuacjach i cieszył go widok surowych liktorów czyhających na oznakę najmniejszej obrazy pod jego adresem. Posiadłość była niewielka w porównaniu z rzymskimi rezydencjami, Hircjusz jednak docenił jej styl i przepych. Główny budynek widać było przez bramy otwarte na szeroki dziedziniec, na którym słudzy odebrali od nich konie. Zerknął w stronę kolumnady u wejścia i dostrzegł oczekującego ich Oktawiana. Młodzieniec stał bez widocznych oznak zdenerwowania i Hircjusz skonstatował z lekką irytacją, że jest przystojny, ma szerokie ramiona i ciasno związane długie włosy. To było ich pierwsze spotkanie, lecz wiedział, że nie ma mowy o pomyłce, widząc, z jaką pewnością siebie szare oczy obserwowały konsulów. Konsulowie razem weszli na stopnie. Wieczór był łagodny i ciepłe powietrze niosło zapach świeżego siana. Hircjusz wziął głęboki oddech, czując, jak ulatuje zeń napięcie. - Zachwycający dom, Cezarze - rzekł. - Należy do ciebie? - Należy do przyjaciela - odparł Oktawian. - Poznasz go tej nocy i będziesz mu to mógł przekazać, choć i bez tego jest zbyt dumny. Jesteś tu mile widziany, daję ci słowo i ochronę na czas wizyty w Arretium. Znajdzie się miejsce dla twoich liktorów i towarzyszy, jeśli sobie życzysz. Jeśli pozwolisz, w środku czeka przygotowany dla was posiłek. Na myśl o jedzeniu Pansa ruszył przodem. Hircjusz nieufnie zerknął na towarzysza, lecz poszedł w jego ślady, przedtem jednak odprawił gestem liktorów. Czasem wypada zawierzyć

gospodarzowi; nieustanna podejrzliwość byłaby obraźliwa dla niego i dla gościa. Przypomniał sobie, że Oktawian miał możliwość wymordowania członków senatu, lecz z niej nie skorzystał. Legaci zebrali się w dużej sali, by powitać konsulów. Gdy Hircjusz i Pansa wkroczyli, wszyscy powstali z miejsc, Mecenas i Agryppa również. Prężyli się jak szeregowi żołnierze w obecności dowódców. Hircjusz skinął im i na zaproszenie Oktawiana wraz z Pansą usiedli u szczytu stołu. Ponieważ nie było wiadomo, kiedy konsulowie zjadą, jedzenie było już zimne, ale i tak o wiele lepsze niż to, co jedli podczas marszu. - Siądźcie, siądźcie, panowie - rzekł Hircjusz. - Mamy wiele do omówienia. Zawahał się, widząc, że Pansa nakłada sobie plastry szynki na talerz, współkonsul jednak się tym nie przejął. Pojawił się niewolnik z dzbanem wina. Hircjusz spostrzegł filigranowe szklane statki rozłożone na stole. Widząc, że potraktowano go jak gościa honorowego, uniósł brwi w zdziwieniu. Upił łyk, jeszcze bardziej zaskoczony. - Doskonałe - oświadczył. - Wolę jeść przy stole niż na sofie, wydaje mi się to cudownie barbarzyńskie. Rozumiem więc, że otrzymaliście pismo z senatu. - Tak, konsulu - odpowiedział Oktawian. - Przyznam, że w związku z propozycją oficjalnego stanowiska spadł mi kamień z serca. Pansa przytaknął, cmokając i opróżniając kielich. - Tak właśnie sądziłem, Cezarze. I pomimo dzielących nas różnic przypuszczam, że pogłoski o buncie z udziałem samego Marka Antoniusza były dla ciebie nowiną równie wstrząsającą jak dla senatorów. - Twoje słowa, konsulu - odrzekł Oktawian, przechylając porozumiewawczo głowę w stronę Pansy, który tymczasem przedzierał się przez kolejne warstwy plastrów melona skąpanych w imbirowych wiórkach. Hircjusz poświęcił chwilę na czyszczenie paznokcia. Rzecz jasna, wolałby sprawować wyłączne dowództwo, lecz Pansa był mu równy pozycją i nie tak łatwo byłoby go jej pozbawić. I tak wydawało się, że młody buntownik nie żywi żadnej urazy do gości. Hircjusz stanowczo wysunął podbródek, przybierając godną postawę i tłumiąc pokusę, by natrzeć Oktawianowi uszu. Przepłukał gardło, Pansa tymczasem szarżował na główne danie ze sztućcem zatopionym w smażonym w oliwie ptaszku. - A więc dobrze. Przejdźmy do konkretów. Marek Antoniusz jest najpewniej o tydzień marszu przed nami. Znamy trakt i kierunek, znamy też jego mocne strony... czy mi się zdaje, czy część z was była z nim pod Brundyzjum? - Buccjusz i Liburniusz skinęli głowami bez

entuzjazmu. - Możecie mieć więc lepszy ogląd sytuacji. Znam Marka Antoniusza od lat. To urodzony mówca, lecz zważcie, że Cezar nie powierzył mu zbyt wielu ludzi w Galii. Radzi sobie lepiej w zarządzaniu miastem i nie sądzę, by jego cztery legiony sprawiły nam większy kłopot. - Hircjusz potoczył wzrokiem po słuchaczach. - Czy wiemy, jakimi siłami dysponuje Decymus Juniusz? - zapytał Flawiusz Sylwa. Hircjusz uśmiechnął się, czując, że rozmówcy starają się sprostać nowej sytuacji, którą spowodowało jego przybycie. - Region Alp jest słabo obsadzony. Tuzin legionów, owszem, ale w Galii. Tam zaś nie więcej niż kilka setek żołnierzy. Dla Marka Antoniusza nie jest to przeszkoda nie do pokonania, jeśli mu się sprzeciwimy. Podejrzewam, że nie będzie zachwycony widokiem ośmiu legionów prowadzonych przez konsulów, którzy chcą oddać go w ręce sprawiedliwości. - Nachylił się nad stołem, choć i tak miał na sobie oczy wszystkich zebranych. - Panowie, moje rozkazy są proste. Przez pewien czas wszyscy czuliście się wyjęci spod prawa. Oto wasza szansa na nowy początek. Od tej chwili jesteście prawomyślnym zgromadzeniem pod ścisłym nadzorem senatu. - Zawiesił głos, lecz nie widząc sprzeciwu, kontynuował z zadowoleniem: - Wyruszymy o świcie i jak najszybciej podążymy na północ. Gdy znajdziemy się w zasięgu armii Antoniusza, zmusimy go do poddania się lub zmiażdżymy przeważającą siłą wojsk. Wołałbym, by dotarł do Rzymu na proces i egzekucję, lecz zniosę też jego śmierć w boju. Czy to dla was jasne? Mężczyźni skinęli. Hircjusz spojrzał na Oktawiana. - To, że Decymus Juniusz jest naszym sprzymierzeńcem, nie ulega wątpliwości. Pozostaje on pod ochroną senatu i nie wolno go tknąć. To moje warunki. - Rozumiem, konsulu. Nie zdradziłeś mi jednak, jaką rolę mam do odegrania w tym wszystkim. Ranga propretora, którą przyjmuję, to stanowisko cywilne, a moje wojska wolałyby mnie widzieć jako dowódcę. - Szare oczy błysnęły złowieszczo. Hircjusz wzniósł dłonie, jakby odparowywał atak. - Jestem tu, by zwrócić cię matczynym objęciom Rzymu, natomiast sprowadzanie Cezara do kwestii hierarchii to złe posunięcie. Docenisz jeszcze zalety wspólnej odpowiedzialności. My z Pansą wspólnie wydajemy rozkazy dla ośmiu legionów, ty zostaniesz prefektem dwóch legionów straży przedniej. Pomaszerujecie na wroga pod naszą komendą, w równym szyku, aż do chwili, gdy się na niego natkniecie. - Ton stał się nieco surowszy. - Nie wydasz żadnego rozkazu samodzielnie, mając naprzeciw Marka Antoniusza. Twoi ludzie nawykli do niezależności i nie będę im pobłażał, by mogli w niej zasmakować. Miejsce w pierwszej linii to zaszczyt, jednak Oktawian nie mógł pozbyć się wrażenia,

że starzec chętnie ujrzałby jego śmierć. Nawet jeśli, takiej właśnie reakcji się spodziewał. Nie było szans, żeby konsulowie oddali mu pod komendę połowę armii. - Niech tak będzie - skwitował. - A po zwycięstwie? Odpowiedział mu śmiech Hircjusza, który nie skosztował jeszcze jedzenia, za to ponownie pociągnął łyk wina, sycząc i mlaskając. - Cenię twą pewność siebie, Cezarze! A więc tak, po zwycięstwie przywrócimy ład. Ja i Pansa wrócimy do Rzymu z podległymi nam legionami. Nie mam wątpliwości, że zostaniesz w jakiś sposób uhonorowany przez senat. Przyznają ci lex curiata i jeśli będziesz miał trochę oleju w głowie, w przyszłym roku wystartujesz w wyborach do senatu. Myślę, że czeka cię długa i błyskotliwa kariera. Tak między nami... chętnie ujrzę trochę świeżej krwi w senacie. Oktawian pozwolił sobie na oszczędny uśmiech, z trudnością przełykając kęs za kęsem. Konsul starał się być uprzejmy, lecz młodzieniec dostrzegł jego surowy i mocny charakter, powagę Rzymu w najlepszej postaci. Pamiętał, że gdy był bezsilny, konsulowie odmówili mu absolutnie wszystkiego. Cztery legiony zapewniły mu miejsce przy stole, lecz to nie czyniło z nich sprzymierzeńców. - Rozważę to, konsulu... - Czoło Hircjusza pokrył mars i Oktawian uznał, że stawiając opór, budzi jego podejrzenia. - Lecz musisz zrozumieć, jak ciężko przychodzi mi sojusz z Wyzwolicielami. - Ach, znam już źródło twego niepokoju, Cezarze. To wszystko tłumaczy. Wszyscy jednak mamy trzeźwy ogląd świata, czyż nie? Na twoim miejscu nie marnowałbym najlepszych lat życia na uganianie się za wrogiem będącym poza moim zasięgiem. Z zimnych oczu młodzieńca Hircjusz wyczytał, że słowa te nie padły na podatny grunt. Dotąd spotkanie przebiegało po jego myśli i szukał teraz innych punktów zaczepienia, które zakończyłyby tę niezręczną chwilę. - Jeżeli czegokolwiek się nauczyłem, Cezarze, to tego, że polityka to niepewny grunt. Wróg dnia wczorajszego staje się przyjacielem dzisiejszego poranka i tak dalej. Najlepszym dowodem są zebrani w tej sali. Ludzie upadają i podnoszą się: kto wie, gdzie znajdziemy się za kilka lat? Być może gwiazda jednych zgaśnie, a inni znajdą się wówczas na świeczniku. Zamknął usta, by nie składać obietnic, których nie dotrzyma. Zależało mu na tym, by rozbudzić nadzieję w młodym Rzymianinie. Hircjusz wiedział, że czasem zdawkowa obietnica awansu popycha ludzi do wieloletniej pracy bez nagród. Słowa są jak wiatr, dopóki ktoś ich nie spisze i przypieczętuje. Ku jego zadowoleniu Oktawian się nieco rozpogodził i Hircjusz wzniósł toast, który to gest powtórzyli wszyscy. - Panowie, za zwycięstwo!

- Za zwycięstwo!

ROZDZIAŁ XVI Marek Antoniusz zadrżał na wietrze napływającym od piętrzących się przed nim gór. Płaszcz, który na południu wydawał się tak ciepły, tutaj nie dawał prawie żadnej osłony, choć szczelnie się nim okrywał. Widział swój własny oddech, a ziemię pod stopami pokrywał strup mrozu. Nawet kopyta jego konia zapobiegliwie osłonięto skórą. Od samego rana ludzie dookoła wznosili katapulty i skorpiony, wyładowując z wozów poszczególne elementy potężnych machin z żelaza i drewna. Już dwóch jego żołnierzy nabawiło się odmrożeń. Jego synowie - Antyllus i Paulus - byli w samym środku tego zamieszania, naturalnie, tolerowani przez legionistów, nosząc narzędzia i gwoździe, jakby w ogóle nie czuli chłodu. Marek Antoniusz chciał, nim stanie się coś złego, odesłać ich pod komendę Fulwii i Klaudii, lecz zapomniał o tym w obliczu tysiąca innych zadań. Przybyły tydzień po nim, zmęczone i rozdrażnione. Przyda im się dzień odpoczynku. Decymus Juniusz nie był bezczynny, choć z pewnością przeżył szok na widok czterech legionów maszerujących wokół umocnień. Trzy dni wcześniej Marek Antoniusz otoczył i rozbroił dwa tysiące legionistów, zmusiwszy niedobitki wojsk Juniusza do ucieczki. Jeńców przetrzymywano w obozie w Taurinorum, pogrążonych w głębokim wstydzie... choć przynajmniej było im cieplej niż jemu, Antoniuszowi. Wciąż nie był pewien, w którym z licznych fortów skrył się Juniusz, ale największą koncentrację pozostałych wojsk dało się zauważyć w centralnej warowni - był to wielki drewniany bastion przycupnięty nad wejściem do przełęczy. Nieco dalej znajdowały się jeszcze dwie inne fortece, lecz bez większego pośpiechu można było złamać ich opór mieczem lub głodem. Za przełęczą i fortem rozciągała się Galia, rozległa i żyzna kraina z całym jej bogactwem. Wydawała się nierealna przy szczypiącym mrozie. Marek Antoniusz potrzebował jednak choć jednego przejścia do niej. Nie zamierzał przekraczać gór tego roku. Decymus Juniusz posiadł owe bogate ziemie na północy w zamian za współudział w zabójstwie. Pomijając specyficzny górski klimat, była to kraina bogata, produkująca mnóstwo zboża i mięsa dla wojsk i rzymskich miast. Gdyby tylko mógł ją utrzymać dla siebie, miałby władzę nad senatem, który mógłby na niego rzucać gromy do woli. W kilka lat odzyskałby pozycję, a przez ten czas jego synowie podrosną. Ta myśl pomogła mu w walce z coraz silniejszym wiatrem wiejącym wprost w zdrętwiałą z zimna twarz. Jeden z jego legatów z Brundyzjum z nosem i policzkami czerwonymi z zimna czekał na rozkaz.

- Poślij do fortu żądanie kapitulacji - zakomenderował Marek Antoniusz. - Przynajmniej w ten sposób sprawdzimy, czy Decymus Juniusz tam jest. Jeżeli nie odpowiedzą, czekaj na sygnał i uderz z całą siłą. Legat zasalutował i pospiesznie skierował się w stronę obsady katapult zadowolony, że może rozprostować kości. Marek Antoniusz zawrócił konia, taksując wzrokiem czekające rozkazu legiony. Były gotowe ruszyć do ataku, gdy tylko padną bramy, stwierdził z satysfakcją. W obliczu tego przeciwnika nie było mowy o zdradzie. Przypomniał sobie, że Cezar niegdyś ostrzegł go przed wydaniem legionom rozkazu, którego nie wykonają. Była to wnikliwa rada, lecz jej treść go teraz nie cieszyła. Wiedział, że przyjdzie mu wysłać żołnierzy przeciw mniej oczywistym wrogom i nie może się na nich zawieść, tak jak zawiedli go Buccjusz i Liburniusz. W podmuchach górskiego wichru Marek Antoniusz oblizał spierzchnięte wargi, zastanawiając się, jak przekuć dyscyplinę w bezwzględne posłuszeństwo. Z fortecy nie nadeszły żadne wieści, lecz i tak się ich nie spodziewał. Blade słońce skryło się za zasłoną chmur. Przenikliwy chłód sparaliżował go, nie czuł dłoni i stóp. - Dość tego - rzekł do trębacza, szczękając zębami. - Czas na naszą wiadomość. Rozległ się głośny dźwięk rogu; na efekt nie trzeba było długo czekać. Niewielkie kamienie uwolnione z powrozów z końskiego włosia - długich na trzy nogi dorosłego mężczyzny - i wypuszczone z torsjonów wzbiły się w niebo. Marek Antoniusz usłyszał dumny ryk legionistów, gdy ruszyła pierwsza katapulta, lecz gdy wystrzeliła, ogłuszający hałas uciszył wszystkich. Dwadzieścia tysięcy żołnierzy obserwowało lot gigantycznego głazu, prosto w objęcia bram fortecy. Zauważywszy brak oporu obrońców, oddziały Marka Antoniusza ładowały i przemieszczały machiny. Każdy głaz dosięgał celu, raz po raz uderzając w główną bramę. Chmura drzazg i pyłu przesłoniła bramy i z okrzyków żołnierzy Marek Antoniusz wywnioskował, że w obronie pojawiła się luka. Zmrużył oczy przed wdzierającym się pod powieki wiatrem. Wzrok służył mu lepiej na polu bitwy niż przy lekturze korespondencji. Torsjony wystrzeliły raz jeszcze pod okiem członków obsady, którzy jako jedyni rozgrzali się nieco tego poranka. Potężne ramię katapulty wznosiło się, kołek po kołku stawiając opór masywnej belce poprzecznej i zakrzywionym w łuk metalowym drągom. Marek Antoniusz starannie osłonił szyję, szarpiąc wolną ręką fałdy czerwonego płaszcza, by zakryć swoje uda i bok konia. Zwierzę parsknęło, uspokoił je więc, czekając na rozwój sytuacji. Żołnierze pokrzykiwali podekscytowani, lecz jego własna satysfakcja zmieniła się w obawę, gdy ujrzał jednego ze swych jeźdźców przecinającego biel równiny. Marek Antoniusz rozmieścił swych konnych na dziesięć i dwadzieścia mil od siebie, na dwóch łukach okręgu. Nie zdziwiła go zadyszka

mężczyzny po takiej jeździe. - Zauważono legiony, konsulu - wykrztusił żołnierz. - Chyba wiesz, jak wygląda raport - warknął Marek Antoniusz. Młody jeździec się zmieszał, ale błyskawicznie się otrząsnął. - Discens Petroniusz zgłasza raport, konsulu. - Raportuj - rozkazał z rosnącą irytacją Marek Antoniusz. - Zauważono legiony, konsulu, maszerują na północ. Wielkie siły, w tym auxiliarii i extraordinarii. Marek Antoniusz dotknął siodła, rozpatrując wszystkie możliwości. - Bardzo dobrze, Discensie Petroniuszu - rzekł. - Wróć na swoją pozycję. Obserwował, jak młody człowiek odjeżdża, gdy jego myśli wirowały szaleńczo niczym mroźny wiatr. To mógł być tylko Oktawian. Wszystkie plany Marka Antoniusza rozsypały się w pył. Nie mógł utrzymać północy przez całą zimę, nie mając przeciw sobie wojska dorównującego jego armii. Jeśli w ogóle jego żołnierze staną do walki, wiedząc, z kim mają do czynienia. Zatrzymał się na chwilę, pogrążony w namyśle. Jego ręka zawędrowała do klatki piersiowej, gdzie w kieszonce spoczywał zmięty list. Czytał go wiele razy, z niedowierzaniem i grozą. Mrucząc pod nosem przekleństwa, uświadomił sobie, że pozostała mu tylko jedna możliwość: nieważne, co się stanie, musi uzyskać przejście do Galii. Zmierzył lodowatym spojrzeniem mury fortecy. Marek Antoniusz wzniósł i opuścił rękę, dając sygnał czekającym legionom. Oddziały ruszyły w stronę bramy zniszczonej przez katapulty, które teraz żołnierze rozmontowywali z poczuciem dobrze wypełnionej misji. Gdy tylko wlali się do fortecy, usłyszał pierwsze odgłosy walk i wrzaski niosące się echem po wzgórzach. Spojrzał na lewo. Gdzieś tam młody Rzymianin trzymał w dłoniach jego przyszłość. Przyszłość Marka Antoniusza. Przyjrzał się fortecy, do której schodziła górska przełęcz, nim rozpłynęła się w jednolitej bieli. - Marsie, miej mnie w swej opiece - mruknął. Wszystkie zmysły krzyczały w nim, że ucieczka oznacza przegraną. Gnejusz Pompejusz uciekał w świat, a Cezar i tak go dopadł. Marek Antoniusz wiedział, że powinien wysłać przynajmniej auxiliarii z cywilami towarzyszącymi wojskom przez przełęcz, by dać im choć trochę czasu. Przynajmniej jego żona i dzieci będą trochę dłużej bezpieczne. - Juliuszu, chroń mnie - szepnął rozszalałym wichrom. - Jeśli mnie widzisz, stary przyjacielu, skorzystałbym na twej pomocy.

Oktawian uważał na drogę, równając tempo jazdy do maszerujących legionów. Nie mógł pomówić z Mecenasem czy Agryppą, jedynie wykonywać rozkazy, które mu powierzono. Hircjusz umieścił go na lewym skrzydle w pierwszej z dwóch linii żołnierzy z czterech legionów. Towarzyszyli mu legaci Sylwa i Liburniusz - najlepszy wybór, jakiego mógł dokonać - podczas gdy Buccjusz i Pauliniusz obsadzili stanowiska w drugiej linii. Konsulowie zdecydowali się na taktykę „rzymskiego młota” - zalania przeciwnika własną armią - taktykę, która poniosła tak spektakularną porażkę trzy wieki wcześniej w bataliach z Hannibalem. Oktawian spojrzał w prawo, gdzie w oddali w przepysznych strojach i błyszczących zbrojach prezentowali się konsulowie. Wychwytywał wzrokiem niewielkie plamki bieli i czerwieni, musieli im towarzyszyć konno ich liktorzy. Wybór szyku wskazywał na brak zaufania do własnych oddziałów. Oktawian złożył dłoń w lunetę, by lepiej widzieć to, co odległe. Dzięki tej sztuczce mógł dojrzeć góry, a u ich podnóża uwijające się jak mrówki legiony Marka Antoniusza. Jego żołnierze także formowali szyk, lecz nie tak zwarty. To gwarantowało swobodę ruchów i panowanie nad większą powierzchnią pola bitwy. Zerknął na podwładnych, lecz nie miał prawa wydać rozkazu. Konsulowie wyrazili się bardzo jasno co do tego, kto sprawuje władzę. Stanowisko prefekta było pustym zaszczytem, przynajmniej na czas bitwy. Oktawian zacisnął mocno zęby, aż do bólu. Legiony kroczyły naprzód i gdy słońce sięgnęło zenitu, byli na milę od czekających na nich szeregów. Oktawian omiótł spojrzeniem ruiny i pozostałości fortu, zgliszcza pełne nadpalonych belek i gruzowisk - efekt pracy tysiąca wrogich rąk. Dzięki mapom Hircjusza i Pansy znał ścieżkę prowadzącą do południowej Galii, gdzie lato wciąż było ciepłe. Gdy tylko zbliżył się na tyle, by gołym okiem rozróżniać sylwetki, spostrzegł łańcuszek wozów ciągnących ku górom z dala od otwartej przestrzeni. Możliwe, że zależało im na pozostawieniu Antoniuszowi drogi ucieczki, ale nawet jeśli tak, nie podzielili się tym z nikim. Po raz pierwszy w życiu Oktawian zrozumiał, jak przerażającym przeciwnikiem są legiony na otwartej przestrzeni. Marek Antoniusz miał możliwość przegrupowania oddziałów i rozmieszczenia skorpionów, morderczych narzędzi zagłady rozmiarów wozu, których żelazne żądła były w stanie przepołowić w locie pół tuzina legionistów. Oktawian miał swoje plany, doprowadziły go one właśnie do tego miejsca. Jedno dźgnięcie włóczni mogło je wraz z nim pogrzebać. Wraz z wiatrem wiejącym ze wzgórz się ochłodziło. Wszędzie dookoła legioniści szykowali do walki ciężkie pila, które posłużą do pierwszego ataku. Nie wyciągną mieczy, dopóki przynajmniej trzy fale włóczni nie poszybują w górę. Tempo marszu stało się

nieznośne i centurioni wrzeszczeli na żołnierzy, by nie zgubili kroku. Wytężali wszystkie siły podczas marszu, a Oktawian wciąż nie mógł wydać żadnego rozkazu. Pochylił się w siodle, woląc myśleć o nadchodzącej bitwie niż dalszej mordędze. Mecenas dobył ostrza - była to spatha, miecz dłuższy niż tradycyjny gladius, dzięki czemu mógł się nim posługiwać, nawet jadąc konno. Rzymski nobil miał na sobie wypolerowany napierśnik. Gdy Agryppa zadrwił, że wygląda jak słońce, Mecenas jedynie się zaśmiał. Cudowny detal ozdób, tak lubiany przez starszych oficerów, był wskazówką dla miecza, gdzie uderzać. Osobiście Agryppa wolał zbroję lorica, która pobrzękiwała w rytm jazdy. Obaj trzymali się Oktawiana, rozumiejąc, jaką rolę mają do odegrania w nadchodzącej bitwie. Mieli świadomość, że Hircjusz poważnie ograniczył ruchy Oktawiana, zmuszając młodzieńca do uznania jego zwierzchnictwa. Chronienie przyjaciela było ich nadrzędnym celem. Oktawian szukał wzrokiem sylwetki Marka Antoniusza, lecz nie mógł go dostrzec w szeregach wroga. Mężczyzna musiał być z tyłu, na prawym skrzydle. Był to wybór, na który zdecydowali się również Hircjusz i Pansa. To oznaczało, że Oktawian uderzy wprost na pozycje Marka Antoniusza. Nie wiedział, co zrobi, jeśli spotkają się w boju. W głowie roiły mu się wszelkie warianty i strategie, lecz zbyt wiele zależało od okoliczności. Marek Antoniusz musiał mu uwierzyć. Oktawian zacisnął palce na rękojeści spathy, zadowolony z jej lekkiej wagi, bez trudu przeszywając nią powietrze na próbę. Związał mocno wodze i sięgnął po tarczę, dotychczas przytroczoną do siodła. Ostatnie kilkaset metrów będzie prowadził konia jedynie kolanami. Około trzystu kroków dalej przygotowywały się legiony Marka Antoniusza. Obie strony wytężały wzrok, by odczytać symbole przywieszone obok rzymskich orłów. Oktawian był ciekaw reakcji na widok legionu IV Ferrata, maszerującego na nich, sprzymierzeńców spod Brundyzjum. Ilu z nich ma świadomość, że walczy z Cezarem? W tej chwili żołnierze Marka Antoniusza mogą jedynie stanąć do bitwy. Oktawian, gdyby był władny, odczekałby chwilę lub posłał gońca i zażądał poddania się. Spojrzał w prawo ciekaw, czy konsulowie reagują w jakikolwiek sposób, lecz nie wydano żadnego nowego rozkazu. Przygryzł wargę, czując, jak zaciska mu się żołądek. Marek Antoniusz nie rozstawił swych ludzi poza strategiczną pozycją u wrót przełęczy. W razie czego miał bezpieczną drogę odwrotu. Oktawian zrobiłby użytek z tej informacji, ale miał związane ręce. Dobrym posunięciem byłoby zablokowanie drogi ucieczki i zmuszenie wroga do reakcji. Konsulowie jednak tępo parli przed siebie. Zagrzmiały rogi po obu stronach, cięciwy skorpionów zwolniły się, groty przecinały powietrze jak stada ptaków, niedostrzegalnie dla oka. Czarna chmura uderzyła w piersi legionistów, którzy ginęli

tuzinami. Jedyną rozsądną taktyką byłby błyskawiczny atak, zanim broń zostanie przeładowana. Oktawian zmusił konia do kłusu, by przyzwyczaić go do zmian tempa. Dopóki towarzyszyli mu Mecenas i Agryppa, schronieni za murem tarcz i włóczni, mógł czuć się względnie bezpieczny. W siodle stanowił łatwy cel, za to z tej wysokości miał pełny ogląd sytuacji. Szeregi legionistów zbrojnych w trzymane nisko przy ziemi włócznie biegły równym truchtem, rozciągając formację na szerokość mili. Oktawian zadrżał, gdy legioniści po obu stronach naraz, jak jeden mąż, wyrzucili w powietrze pila, wydając przy tym zbiorowy ryk wysiłku. Niektórzy runęli na załogi skorpionów, przeszywając ich włóczniami i przyszpilając do ziemi, tak by bezbronni, wrzeszczący wniebogłosy mężczyźni ginęli haniebnie i okrutnie. Oktawian podniósł tarczę wpatrzony w niebo, z którego pikowały czarne strzały. Jedynie lęk przed utratą szacunku własnych ludzi powstrzymał go przed przemożną ochotą skulenia się w siodle z tarczą nad głową. Musiał mieć oczy dookoła głowy, by w razie potrzeby chronić wierzchowca przed ciosami. Tułów konia częściowo kryła zbroja z brązu, lecz zwierzę i tak było narażone na ataki. Gdyby front walk go dosięgnął, piechota mogłaby z łatwością dźgać konia w podbrzusze. Na całej linii legioniści przeciwstawili mur tarcz wichurze z drewna i żelaza. Przeciągły wizg zmienił się w ogłuszający zgiełk wrzasków ludzi zarzynanych po obu stronach. Oktawian sparował włócznię, która ruszyła mu na spotkanie. Zawirowała szaleńczo, podcinając piechura, który zaklął siarczyście. Oktawian nie mógł odpowiedzieć, gdyż chronił szyję konia przed kolejnym ciosem. Przez dłuższy czas włócznie zdawały się celować tylko w niego. Oblał się potem z wysiłku robienia nieustannych uników i zadawania ciosów. Jeden z grotów ześliznął się z tarczy, mijając jego łydkę i raniąc mężczyznę za nim, który upadł na kolana. Przez cały czas maszerowali naprzód i właściwie w tej samej chwili wszyscy wyciągnęli miecze, gdy poleciała trzecia i ostatnia fala pila. Armie zwarły się; po jednej stronie taranowano tarczami, po drugiej torowano sobie drogę mieczem i brutalną siłą. Oktawian także ruszył do ataku - okoliczności nie pozostawiały mu większego wyboru. Pierwsze dwa szeregi obu stron zajmowali weterani. Służyli tarczą swym towarzyszom z lewej i przeciwnikom - mieczem z pozostałych stron. Oktawian spostrzegł dwóch takich zapaleńców z własnej świty, jak przeszyci mieczami podrygują w śmiertelnych konwulsjach. Jego ochronny szyk był zwrócony w stronę wroga, lecz i tak czuł się spychany w wir bitwy. Jego rumak wierzgał i potrząsał grzywą w panice, w miarę jak odsuwali się od bezpiecznych pozycji.

Przeciwnik był szczególnie narażony na ataki konnych. Nie dało się unieść tarczy, chroniąc się przed ciosem jeźdźca, by zarazem nie odsłonić się na ataki piechoty. Żołnierze napierali na konnego oficera, a Oktawian zręcznym cięciem zdzielił jednego przez głowę. Zarówno on, jak i Mecenas oraz Agryppa stali się żywymi tarczami dla tych z dalszych szeregów, którzy wciąż jeszcze mieli pila. Oktawian ryknął, zwalczając strach, gdy włócznie świstały mu koło uszu. Był zmuszony dzielić uwagę między tych, którzy razili jego konia, i tych, którzy starali się jego samego strącić z siodła. Jego osobista straż zawiodła w staraniach, by go chronić, i uderzenie było tak mocne, że drugi szereg musiał wypełnić prześwity w pierwszym. Przez jakiś czas Oktawian walczył w pierwszej linii, Mecenas i Agryppa wspaniale współpracowali, zasypując gradem uderzeń i cięć tych, którzy się przedarli, i osłaniając się tarczami przed nadlatującymi włóczniami. Koń pod Oktawianem zarzęził, zachwiał się i upadł między pokryte posoką i błotem wierzchowce przyjaciół. Jego upadek zauważyły obydwie strony. Żołnierze Oktawiana ruszyli, zapamiętale szukając odwetu, osłabiony młodzieniec zaś starł strużkę krwi z powiek, przez chwilę przysłuchiwał się agonii konia, lecz czyjś miecz zakończył jego męki i przedśmiertne młócenie kopytami w powietrzu. Mecenas i Agryppa pospieszyli z pomocą Oktawianowi, gdy runął z konia. Szarża wydrążyła lukę w szeregu wroga, zapełnianą pospiesznie przez innych żołnierzy. Pozbawiony hełmu legionista, szczerząc pokrwawione zęby, zmusił Oktawiana do uprzytomnienia sobie, w jak żałosnym jest położeniu. Przez chwilę był gotów się poddać, ale Agryppa natarł na wroga, celnie przeciął mu ucho i wpił się mieczem w osłoniętą szyję. Szeregowy upadł na kolana i Oktawian silnym kopnięciem w pierś odtrącił ciało kawałek dalej. Między grzbietami rozgrywała się krwawa scena, pełna skowytu konających i zdradzieckich ciosów jeszcze żywych, zaślepiającego gniewu i dzikiego strachu przed śmiercią. Oktawian otarł twarz z krwi, zastanawiając się, gdzie przepadła jego tarcza. Truchła koni utworzyły makabryczny korytarz, przez który mógł przejść tylko jeden wojownik naraz. Poczuł obezwładniający ciężar, przez bitewny zgiełk nie słyszał własnych myśli. Na bogów, nie dostrzegł nawet Marka Antoniusza! Mężczyzna za nim wrzeszczał i napierał ciałem, przez co Oktawian ponownie wszedł w bitewną wrzawę, ku zgrozie towarzyszy. Mecenas zawył, być może z gniewu, a może z powodu odniesionej rany. Słońce bezlitośnie zaglądało w oczy, a ciało spływało potem. Serce waliło mu szaleńczo, doprowadzając go do skrajnego wyczerpania. Bał się, że runie w błoto. Podparłszy się nogą o leżące ciało, próbował wejść na

wierzchowca Agryppy. Czuł pod sobą ciepło żywej istoty. Piechurzy za nim nie zatrzymaliby się, gdyby padł. W obawie przed zdradzieckim ciosem umierającego przeciwnika niechętnie przestępowali nad konającymi ciałami wrogów. - Agryppo, ty sukinsynu, podnieś mnie, muszę go zobaczyć! - wrzasnął. Przyjaciel usłyszał go. Oktawian wspiął się dzięki jego pomocy. Tam, na ziemi, był bliski paniki, teraz serce się uspokoiło, a oślepiające światło ustąpiło na tyle, żeby odzyskał przytomność umysłu. Słońce zmieniło położenie. Jakimś cudem czas spędzony na ziemi między wierzgającymi końmi i oszalałymi ludźmi trwał dłużej, niż przypuszczał. Spróbował oczyścić myśli. Starli się dopiero z czterema szeregami wroga, a główne siły zgromadziły się na prawym skrzydle. W pierwszym odruchu Oktawian miał poczucie, że przeciwnik stara się jedynie przytrzymać jego oddziały i przetrwać każdą siłę uderzenia. - Powstrzymać atak, stać! - zarządził Oktawian. Komenda rozległa się echem, powtarzana przez centurionów, i napór z tyłu osłabł. Ścierały się tylko pierwsze dwa szeregi, siekąc, rzucając wyzwiskami i wbijając tarcze w błoto, by stworzyć linię obrony. Nagle Oktawian ujrzał Marka Antoniusza na koniu, tubalnym głosem wydającego rozkazy. Z jego zachowania Oktawian wywnioskował, że powinien wspomóc prawą flankę. Postanowił zostawić dwie lub trzy kohorty dla ochrony konsulów, lecz po chwili zmienił zdanie. Minęła chwila, i następna, a oni posuwali się coraz wolniej, po czym stanęli, utrzymując pozycje. Przywitała ich ściana tarcz, poważna przeszkoda, Oktawian jednak wiedział, że mógłby uderzyć z flanki. Miał pod komendą legiony, które mogłyby zmieść przeciwnika i otoczyć z obu stron żołnierzy Marka Antoniusza, ostatecznie jednak powstrzymał się od wydania rozkazu. Mecenas szukał go wzrokiem, gdy na chwilę ustało zagrożenie ze strony włóczni i miecza. Marek Antoniusz postawił wszystko na jedną kartę, atakując prawe skrzydło ośmiu legionów. To było posunięcie godne szaleńca, oznaczające, że cała potęga jego armii ruszy w jedną stronę i natrze na skrzydło, gdy on sam będzie otoczony. Kilka rozkazów decydowało o wyniku bitwy, lecz Oktawian jedynie obserwował jej przebieg i czekał. - Cezarze! - krzyknął Mecenas. - Teraz możemy ich otoczyć! Oktawian tylko zaciskał zęby. - Poślij do Hircjusza po nowe rozkazy - warknął. Mecenas spojrzał z niedowierzaniem, odwrócił się prędko, gwizdnął na posłańca, przechylając się w siodle, by go szybko poinstruować.

Mężczyzna w mgnieniu oka rozpłynął się wśród walczących. Oktawian spoglądał znad ramienia Agryppy na rozgrywającą się przed nim bitwę. Równina po jego lewej stronie była dostępna i nawet bez jego rozkazów legion podążał w tę stronę, ulegając naporowi tylnych oddziałów. Oktawian podjął w duchu decyzję: nie pozwoli Markowi Antoniuszowi wygrać. - Siódmy Victrix. Siódmy Victrix. - wrzasnął niespodziewanie. - Kohorty od pierwszej do czwartej, flankować z lewej! Jak najprędzej! Oskrzydlić ich! Podkomendni zawyli ochryple i z aprobatą. Przetrzebione szeregi rozluźniły szyki, dwie setki mężczyzn wmaszerowały na lewo i z dala od serca bitwy, przygotowane do kolejnego etapu walki. Efekt można było zauważyć natychmiast, gdy napłynęła fala żołnierzy Oktawiana, roztrącając wrogów i bez trudu przebijając się przez ich osłabioną obronę. Jego kohorty zmasakrowały wrogich legionistów, co stworzyło wyłom także w murze tarcz. Siła uderzenia i zapał jego podkomendnych zburzyły opór wroga. Chrząknął z zadowoleniem, gdy jego żołnierze nacierali z coraz większą siłą. Mało brakowało, a Oktawian raziłby posłańca, który chwycił go za nogę. W ostatniej chwili zmienił trajektorię uderzenia i opuścił miecz. Przeklął głupotę nieszczęsnego gońca. - Jakie rozkazy? - Prefekcie, konsul Hircjusz poległ. Konsul Pansa został poważnie raniony w boju i wrócił na tyły. Armia jest twoja. W bitewnej kakofonii Oktawian musiał się upewnić, czy dobrze usłyszał. - Co? Wykrzykując pojedyncze słowa, posłaniec raz jeszcze powtórzył ich sens. Usłyszeli je także żołnierze dokoła, czujnie wyciągając szyje. Oktawian spojrzał z namysłem. Był w stanie zakończyć tę rzeź. Miał oddziały i pełne prawo, by je poprowadzić ku zwycięstwu nad legionami Marka Antoniusza. Myśl była atrakcyjna, ale ją przepędził. Marek Antoniusz był wobec niego uczciwy i obdarzył go swym zaufaniem. Był więc sojusznikiem, którego nie chciał zawieść. - Zarządzam odwrót! - polecił najbliższym trębaczom. Z ich rogów wydobył się pojedynczy dźwięk, przybierając na sile. Czekał, aż sygnał odwrotu usłyszą wszyscy. Odległość między armiami powiększała się, wypełniona poległymi w boju. Przypominała krwawą smugę na resztkach murawy. Dobiegł do niego szmer zdziwionych głosów wrogich żołnierzy, którzy wycofywali się, nie wierząc własnemu szczęściu. - Zejdź z konia, Agryppo. Muszą mnie widzieć - rzekł Oktawian. Jego przyjaciel

przerzucił nogę nad siodłem i zeskoczył, lądując lekko. - Zewrzeć szeregi i przegrupować się! Szyk prostokątny! - krzyknął donośnie, tak by jego głos dotarł do wszystkich żołnierzy. Był teraz jedynym dowódcą i szybko się przekonał, że siły Marka Antoniusza w porównaniu z nim wypadają słabo. Obserwował odwrót ośmiu legionów i ziejącą pustkę w miejscu placu boju. Czworo z jego legatów przybyło doń z gniewnym grymasem na twarzach. Oktawiana ucieszyła myśl, że żaden z jego podkomendnych nie próbował podważyć tego rozkazu. - Cezarze, wróg jest w rozsypce. Możemy ich zniszczyć - rzekł jeden z nich. Oktawian zmierzył go lodowatym spojrzeniem, widząc, że dowódca ledwo maskuje gniew. - To rzymskie legiony, legacie - wycedził. - Oto moje rozkazy. Zewrzeć szyk, sformować prostokąt i pozwolić im uciec; a teraz je powtórz. Legat nie wierzył własnym uszom, jednak kornie schylił głowę. - Zewrzeć szyk, sformować prostokąt, dopuścić do ich ucieczki, prefekcie. - Bardzo dobrze. Wracaj do legionów i czekaj na kolejne rozkazy. Czterej legaci nie przywykli do takich oznak lekceważenia, ale polecenia Oktawiana nie mogły być jaśniejsze. Ostentacyjnie zasalutowali i odjechali, rozdzieliwszy się w drodze na stanowiska. Oktawian odwrócił się i patrzył, jak zdziesiątkowane oddziały Marka Antoniusza mijają ruiny fortecy i kierują się w stronę Galii. Postać na koniu nadzorująca ucieczkę nagle się zatrzymała, by spojrzeć na niedoszłych zwycięzców. Na chwilę połączyła ich cisza, lecz Marek Antoniusz ocknął się, zawrócił konia i podążył w głąb przełęczy. Marek Antoniusz nie odczuwał chłodu tak jak wcześniej. Ostatnia godzina była koszmarem, który nawiedzać go będzie w snach. Ledwie mógł uwierzyć, że wraz z wojskami opuszcza pole bitwy. Jego żołnierze także nie mogli wyjść z szoku po tym, co się stało. Mieli pełną świadomość porażki. Nie wyglądało to sensownie, gdy przeważające siły wroga pozwoliły im spokojnie odmaszerować. Rozniosła się pogłoska, że Cezar, przeciw któremu wystąpili, okazał im łaskę. Gdy tylko Marek Antoniusz oddalił się, ściągnął wodze i omiótł wzrokiem osiem wrogich legionów, niemalże nietkniętych, bez widocznych strat w ludziach. Nie mógł patrzeć na ciała poległych. Nie ruszyli nawet o pół mili od miejsca, gdzie spadły włócznie. Szukał wzrokiem Oktawiana, jedna z postaci wydawała się znajoma, lecz nie miał całkowitej pewności. List uwierał go pod napierśnikiem i już sięgał po niego, choć czytał go setki razy.

Tę prostą wiadomość przyniósł mu trzy dni wcześniej zwiadowca extraordinarii, a treść brzmiała: Jeśli zetkniemy się w walce, konsulowie staną po prawej stronie, jeśli polegną, bitwa skończona. Przysięgam na honor. Zatrzymaj posłańca. Pod nią widniała pieczęć dobrze znana Antoniuszowi. Nie chciał ryzykować życia swoich ludzi. Zanim ujrzał ogrom wrogiej armii, starał się zignorować wiadomość. Podczas bitwy żołądek podchodził mu do gardła, gdy poświęcał życie kolejnych żołnierzy, posyłając ich na prawe skrzydło, bez obrony i zapasowego planu. A jednak mu się powiodło. Jego weterani obezwładnili legionistów, liktorów i straże, oszałamiając ich natężeniem ataku, skupionym w jednym uderzeniu. Marek Antoniusz stracił setki swych żołnierzy. To było samobójstwo i nie widział sensu w poczynaniach Oktawiana, do ostatniej chwili sądząc, że ten zgotował mu klęskę. Sytuacja dramatycznie się zmieniła, gdy konsulowie padli. Jego oddziały przegrupowały się, pewnie krocząc po zgliszczach podbitej warowni, ku Galii i, co za tym idzie, wolności. Marek Antoniusz przywitał uśmiechem nagłą myśl, że znów jest jedynym konsulem i miną tygodnie, nim senat usłyszy o tym, co zaszło. Podjął grę wszczętą przez Oktawiana - i wygrał. Gdy tylko legiony weszły na przełęcz, przywołał swojego najbliższego zwiadowcę. - Petroniusz, prawda? - Tak, konsulu. - Rozkazuję ci wrócić i odnaleźć... Cezara - rzekł po chwili Marek Antoniusz. Powiedz, że jestem mu coś winien.

ROZDZIAŁ XVII Oktawian poczuł, że głowa mu znów opada. Ogarnęło go przemożne zmęczenie. To prawda, że ciągła walka bardziej nuży niż jakiekolwiek inne zajęcie. Zresztą nie był odosobniony, co rusz ziewał któryś z legatów zebranych w namiocie dowódcy, który rozbito na równinie. Wiatr wciąż hulał, żelazne koksowniki jednak dawały pozory ciepła, a wino pomogło rozproszyć resztki ziąbu. Legionistom nie dane było odpocząć, zarządził bowiem obwałowanie wielkiego obozu przed zapadnięciem zmroku. Robota szła szybko, gdy tysiące mężczyzn łopatami przerzucało kamienistą ziemię. Oktawian w każdym razie był zdecydowany ruszać następnego dnia z legionami na południe, z dala od górskich chłodów, by znów poczuć delikatny powiew lata. Nastrój wśród ludzi także był pogodny. Oktawian uśmiechnął się do siebie, słysząc, jak Mecenas rechocze z dowcipu któregoś z legatów. Przyjaciel leżał na stosie derek, a jeszcze więcej zrolował sobie pod głową w formie poduszki. Przy jego łokciu stała taca z przekąskami, a słudzy stali w pobliżu, by napełnić mu kubek, gdy tylko go wychylił. Oktawiana bolało wszystko, kości i mięśnie, ale to był przyjemny ból; nie obawiał się w walce niczego tak bardzo jak ataku epilepsji. Spod półprzymkniętych powiek obserwował czterech legatów, których Hircjusz i Pansa przywiedli z sobą na północ. Stali w jednej grupce niepewnie, choć polecił reszcie przyjąć ich ciepło. Pogratulował im zwycięstwa, lecz, jak powiedział, jest jeszcze wiele do zrobienia, nim zrozumieją, że są częścią jego armii, a nie tylko dowódcami odkomenderowanymi przez senat. Potarł oczy i postanowił wstać, nim uśnie od rozgrzewającego wina. Ich ludzie walczyli z Cezarem, nieważne, czy legaci zdają sobie sprawę ze znaczenia tego czy nie. A teraz będą pod jego rozkazami. To, że moc tego imienia jest wciąż taka sama, wprawiało go w nieustanne zdumienie, ale nauczył się już akceptować tę magię. Może niegdyś Rzym należał do senatu i wielkich mówców, Juliusz Cezar jednak podporządkował sobie jego armię. Gdy Oktawian się podniósł, Mecenas i Agryppa przywitali to oklaskami. Uśmiechnął się szeroko do nich. - On powstaje! - obwieścił Mecenas, nalewając mu kolejny kubek. - Właśnie mówiłem Pauliniuszowi, że możemy bardziej wykorzystać łuczników. Widziałeś, jak dziś strzały świszczały? Antoniusz ma oddział Syryjczyków, którzy urządzili dziś niezły pokaz. Oktawian akurat tej akcji nie widział, więc tylko pokręcił głową. Poczuł jednak, że wszyscy czekają, aż coś powie.

- Nie jestem zbyt dumny z tego, że walczyliśmy z armią złożoną w połowie z naszych, ale to lepsze niż porażka, panowie. Za wiktorię! Uniósł kubek w toaście i wszyscy wypili. Postanowił spędzić wieczór w towarzystwie nowych legatów, aby poznać ich mocne i słabe strony. Rozpoznał najstarszego z nich, który odezwał się doń pod koniec bitwy. Justyniusz nie sprawiał wrażenia, że tego dnia stoczył ciężki bój. Jego toga była świeża, dopiero co wyjęta z juków, a on sam słuchał uprzejmie, jakby był na przyjęciu wśród senatorów, a nie w obozie polowym. Oktawian właśnie przechodził przez niski namiot, by zamienić parę słów z legatem, gdy do środka wszedł jeden z wartowników i zasalutował. - Przybył Decymus Juniusz - zwrócił się do Oktawiana. - Prosi o rozmowę z konsulami Hircjuszem i Pansą. - Niełatwe zadanie - mruknął Mecenas. Oktawian rzucił mu ostrzegawcze spojrzenie. Pansa jeszcze dogorywał w jednym z namiotów przeznaczonych dla rannych. Majaczył w wysokiej gorączce i nic już nie mogli dlań zrobić. Oktawian jednak nie chciał, by ktoś pomyślał, że cieszy go, iż właśnie w taki sposób fortuna wyraźnie mu sprzyja. - Przyślij go tu - rzucił legioniście. Na dźwięk tego nazwiska jego zmęczenie się ulotniło. Podszedł do wejścia w napięciu, zastanawiając się, co zrobić. Połę namiotu odchylił nieznajomy mu mężczyzna. Decymus Juniusz miał okrągłą, zmysłową twarz, przez co wyglądał dość młodo. Wrażenie to jednak równoważyła senatorska toga; jakby uzbrojony w nią potoczył surowym wzrokiem po zgromadzonych i w końcu sztywno zasalutował. - Powiedziano mi, że konsul Hircjusz nie żyje - odezwał się. - Kto teraz dowodzi, bym mógł przed nim złożyć skargę? Kto pozwolił, by Marek Antoniusz zbiegł do Galii, gdy mieliśmy go w garści? - dopytywał się oskarżycielskim tonem. Wszyscy spojrzeli na Oktawiana. Młodzieniec przez chwilę nic nie mówił, delektując się wyrazem konsternacji malującej się w oczach przybysza, gdy przenosił wzrok z jednego mężczyzny na drugiego, a cisza się przedłużała. - Myślę, że stanowiska propretora i prefekta upoważniają mnie do objęcia dowodzenia powiedział w końcu. - W każdym razie nazywam się Gajusz Juliusz Cezar, a ta armia jest moja. Mówił to bardziej na użytek nowych legatów niż Decymusa Juniusza, imię Cezara nie uszło jednak uwagi przybyłego. - Ja... propretorze Cezarze... - wyjąkał nagle pobladły, szukając odpowiednich słów.

Nabrał głęboko tchu i zaczął z niepokojem w oczach: - Dwa tysiące moich legionistów nadal tkwi w Castra Taurinorum, pod strażą ludzi Marka Antoniusza. Proszę o pozwolenie uwolnienia ich i odbudowania warowni. Miałem szczęście, że konsul minął mnie, gdy przekraczał przełęcz, ale zapasy mi się kończą. Jeśli mam utrzymać moją pozycję, muszę prosić o żywność i materiały budowlane... - mówił coraz ciszej pod stalowym spojrzeniem Oktawiana. - Twoją pozycję? - powtórzył młodzieniec, akcentując ostatni wyraz. - Jesteś jednym z zabójców Ojca Rzymu i na mnie, jego adoptowanego syna, spada obowiązek dochodzenia sprawiedliwości. Juniusz pobladł jeszcze bardziej, na jego skórze perlił się pot. - Senat rzymski udzielił mi amnestii, propretorze - powiedział drżącym głosem. - Unieważniam amnestię - oznajmił Oktawian. - Jakim prawem? Senat... - Tu go nie ma - wszedł mu w słowo Oktawian. - Jestem dowódcą polowym i tutaj moja władza jest absolutna, przynajmniej jeśli chodzi o ciebie. Straż! Trzymać tego człowieka w areszcie do procesu. Decymusie Juniuszu, możesz wybrać sobie na obrońcę, kogo tylko chcesz, ale sugeruję, by był to ktoś o nieprzeciętnych zdolnościach. Wartownik położył ciężką rękę na ramieniu Juniusza, aż ten jęknął. - Nie możesz tego zrobić! - krzyknął. - Amnestią objęto tych, którzy obalili tyrana! Chcesz zostać następnym? Jakim prawem? Mam immunitet! - Nie ode mnie - zauważył spokojnie Oktawian. - Na jutro rano zwołam posiedzenie sądu w osobach starszych dowódców. A teraz zabrać go. Decymus Juniusz załamał się, na jego twarzy malowała się trwoga, gdy go odprowadzano. Oktawian odwrócił się do mężczyzn w namiocie, skupiając uwagę zwłaszcza na nowych legatach. - Zganicie mnie za to? - zapytał łagodnym tonem. Jedynie Justyniusz odwzajemnił spojrzenie. - Nie, Cezarze - odparł. Słońce ledwie pokazało się nad horyzontem, gdy proces się rozpoczął. Osiem legionów rozłożyło się obozem wokół pojedynczego drzewka wawrzynu, odbywało się to więc na małej wysepce pośrodku morza ludzi. W nocy zrobiło się jeszcze zimniej i oczekujących na proces mężczyzn szczypały w policzki igiełki mrozu.

Decymus Juniusz postanowił sam się bronić. Mówił dobrą godzinę, a legioniści słuchali i obserwowali całą scenę. Gdy skończył, Oktawian podniósł się i przemówił: - Wysłuchałem, co miałeś do powiedzenia, Decymusie Juniuszu, ale twoje argumenty są chybione. Nie było żadnej amnestii, gdy mordowaliście Cezara. Nie ma znaczenia uchwała, którą wprowadzono później. Senat nie może rozkazać słońcu, by zaszło, kiedy ono wschodzi. Uniewinniając was, przekroczył granice swojej władzy. Jestem Cezarem i odwołuję tę ustawę podczas wojny, oficjalnie zaś zrobię to, gdy będę znów w Rzymie. Jesteś pierwszym z Wyzwolicieli, który otrzyma sprawiedliwy wyrok. Będziesz jednym z wielu. Oskarżony patrzył nań z rezygnacją, nie mając już wątpliwości, jaki to wyrok zapadnie. Podniósł głowę, nie chcąc okazać strachu. - Ogłaszam, że jesteś winien bluźnierstwa wobec boskiego Juliusza oraz jego zabójstwa - ciągnął Oktawian. - Wyrokiem jest śmierć. Powiesić go. Patrzył beznamiętnym wzrokiem, jak dwóch legionistów bierze Juniusza pod ramiona i prowadzi do drzewa. Przerzucili sznur przez gałąź i zrobili pętlę wokół jego szyi. Pierś mu ciężko falowała, gdy ich przeklinał, wzywając wszystkich bogów. Oktawian skinął na legionistów i pociągnęli za sznur. Nieszczęśnik wydał zduszony jęk, próbując po omacku rozluźnić wrzynającą mu się w gardło szorstką linę. Wciąż podciągany wyżej stanął na palcach, aż wreszcie, z nagłym szarpnięciem, zawisł w powietrzu. Wierzgnął nogami i nagle, instynktownie

uchwyciwszy

sznur

nad

głową,

uniósł

się.

Legioniści

wymienili

porozumiewawcze spojrzenia i jeden, napiąwszy mięśnie, uwiesił się na linie, drugi zaś podszedł do Juniusza i uderzył go po rękach. Nieszczęśnik jęknął głucho i zawisł w konwulsjach, mimowiednie opróżniając pęcherz. Nie była to szybka śmierć, legioniści jednak czekali cierpliwie; jeszcze raz tylko musieli odsunąć jego ręce od sznura, nim wreszcie się uspokoił, kołysany lekko wiatrem. Gdy kość szyi wisielca pękła z trzaskiem, legioniści opuścili ciało na ziemię i zwinęli sznur. Jeden z nich mieczem oddzielił głowę od reszty ciała. Musiał ciąć trzy razy i gdy się wreszcie udało, uniósł ją jak trofeum, by pokazać tłumowi żołnierzy. Na ten widok zareagowali wiwatami, zahipnotyzowani spojrzeniem martwych oczu. Oktawian wzdrygnął się, rozluźniając napięte mięśnie, i odetchnął z ulgą. Miał nadzieję, że wieść o tym wydarzeniu szybko dotrze do uszu bardziej wpływowych ludzi, na przykład Kasjusza i Brutusa, albo przynajmniej tych, którzy wciąż jeszcze nie wyrwali się z Rzymu, jak choćby Swetoniusz. Może się zastanowią, co to oznacza dla nich. On jedynie odbiera dług, który zaciągnęli. - Legaci, posłuchajcie mnie - zakomenderował.

Ośmiu mężczyzn podeszło doń. Zachowali spokój i opanowanie po tym, czego byli świadkami. Mieli przed sobą młodzieńca w nieskazitelnej zbroi. Jego gładka twarz, jak i zresztą całe ciało, emanowała energią. - Wszyscy już wiedzą, jakie są moje intencje - rzekł. - Chcę mieć ich głosy za sobą, nim ruszę. Pamiętam, że Cezar zwoływał czasami zgromadzenie żołnierzy podczas kampanii, żeby wyczuć ich nastroje. Zrobię to tutaj, żeby się dowiedzieć, czy mam ich poparcie. Spojrzał badawczo na legatów, którzy towarzyszyli Hircjuszowi i Pansie w drodze na północ. Dobrze rozumieli, o co mu chodzi, wystarczająco wyraźnie zademonstrował swoją władczość. - Zbierzcie wszystkich dowódców u adiutanta. Chcę do nich przemówić i zapytać, co według nich powinienem zrobić. Legaci zasalutowali bez wahania i w zdyscyplinowanym milczeniu wrócili po konie. Gdy słońce już na dobre wzeszło, dwa tysiące oficerów zebrało się przed namiotem dowództwa. Czekając na nich, Oktawian popijał wodę, wracając myślami do egzekucji Decymusa Juniusza. Spodziewał się, że będzie choć odrobinę usatysfakcjonowany, ale nigdy wcześniej nie spotkał tego człowieka i teraz niczego takiego nie poczuł. Mimo to zaniósł krótką modlitwę do Juliusza, by mógł wymierzyć sprawiedliwość całej reszcie tej kamaryli, jednemu po drugim. Gdy już się wszyscy zebrali, wyszedł i stanął przed nimi. - Wiecie, dlaczego tu jestem - przemówił donośnym głosem. - Jeśli nie rozumieliście tego wcześniej, teraz już wiecie, dlaczego wczoraj pozwoliłem Markowi Antoniuszowi opuścić pole bitwy. Mordercy mojego ojca, Cezara, boskiego imperatora Rzymu, są moimi wrogami. Postąpiłem nierozważnie i podjąłem decyzję, której nie mogę cofnąć. Jestem tu z wami, ponieważ wiem, że Cezar znał mądrość żołnierzy, którymi dowodził. - Przerwał na chwilę, by ucichły pomruki aprobaty, nim podejmie wątek. - Razem z wami jestem prawą ręką Rzymu, mieczem ścinającym zdrajców, takich jak Decymus Juniusz. W pojedynkę nic nie zdziałam, a spuścizna mojego ojca przepadnie wraz z moją śmiercią. - Czego chcesz od nas, Cezarze? - krzyknął ktoś z tłumu. - Porozmawiajcie między sobą i z podkomendnymi. Mamy osiem legionów, a to wystarczy na każdą kampanię. Cezar mówił mi, że potraficie zachować rozwagę, więc pokażcie mi to. Powiedzcie, co powinienem zrobić. Rozmyślnie zszedł między nich, żeby nie mieli wrażenia, że dzieli go od nich jakaś granica. Gdy posłyszał już pierwsze rozmowy, zadowolony wrócił do namiotu i leżąc w ciemności, nasłuchiwał poszeptów, pokrzykiwań i śmiechów towarzyszących dyskusjom.

Nie minęły trzy godziny, gdy do namiotu wszedł Justyniusz. Legat patrzył na Oktawiana, jakby go przejrzał na wskroś. - Ludzie już zdecydowali - oznajmił. Wyszli obaj przed namiot, gdzie z powrotem zebrali się wszyscy dowódcy. Oktawian zauważył uśmiechy na wielu twarzach. - Który z was przemówi w imieniu wszystkich? - zapytał. Podniosło się wiele rąk i wybrał jedną na chybił trafił. - Cezarze, to dla nas zaszczyt, że zapytałeś nas o zdanie - zaczął rosły centurion. Podniosło się gromkie wycie, aż Oktawian uniósł ręce, uciszając tłum. - Niektórzy uważają, że powinieneś przejąć obowiązki po Decymusie Juniuszu na północy - ciągnął centurion. Dało się słyszeć kilka wiwatów, ale większość słuchała w ciszy. - Reszta... większość z nas... uważa, że przynajmniej jedno stanowisko konsula się zwolniło - mówił dalej legionista. Rozległy się śmiechy i Oktawian im zawtórował. - Jesteś zbyt młody, to prawda. W czasach pokoju nie można zostać konsulem, nie mając ukończonych dwudziestu dwóch lat. Ale zdarzały się wyjątki, nie wyłączając samego boskiego Cezara. Uważamy, że obecność ośmiu legionów u twego boku wystarczy, by przekonać senat, że twój wiek nie jest przeszkodą w piastowaniu urzędu konsula. Żołnierze zakrzyknęli gromko z aprobatą i Oktawian roześmiał się w głos. Stojący obok Mecenas pochylił się do jego ucha. - Z pewnością dziełem przypadku jest, że proponują właśnie to, co chciałeś usłyszeć szepnął z uśmiechem. - Jesteś w tym coraz lepszy. Oktawian spojrzał nań błyszczącym wzrokiem i odetchnął głęboko. Zrobiło się cicho jak makiem zasiał, wszyscy czekali na jego odpowiedź. - Wy mówiliście, a ja słuchałem. Jeśli pociągnę na południe, by stanąć do wyborów na konsula, to nie na czele armii inwazyjnej. Poproszę obywateli Rzymu, by głosowali na mnie, ale po raz drugi nie wprowadzę legionów w obręb murów miasta. Jeśli ludzie uznają, że się nadaję, będę dochodził sprawiedliwości, której mnie... i wam... zbyt długo już odmawiano. Chcecie, żebyśmy wrócili? Odpowiedź była oczywista, ale jemu wciąż mało było ogłuszających wiwatów, szybko zresztą podchwyconych przez masy legionistów w oddali. Wieści niosły się lotem błyskawicy. Wracają do domu, by wybrać nowego Cezara na konsula. W namiocie przeznaczonym dla rannych konsul Pansa słyszał dobrze te okrzyki. Ledwo łapał oddech; język uwiązł mu w gardle, tamując dopływ powietrza. Gorzkie wymiociny

zalały mu otwarte usta i złamany nos. Zaczął się dusić, charczeć, darł rękoma powietrze, ale nikt nie zareagował - żołnierze byli na zewnątrz, do wtóru swoim dowódcom wznosząc okrzyki na cześć Cezara. Gdy wrócili, konsul już nie żył. Senatorowie bacznie obserwowali każdą zmianę na twarzy stojącego przed nimi młodego człowieka. Zaimponował im, odpowiedział na każde pytanie. Jego pochodzenie było bez zarzutu, jedynie młody wiek powstrzymywał ich od natychmiastowego, bezapelacyjnego poparcia. On jednak nie wyglądał na speszonego, a mówił rzeczowo i stanowczo jak dojrzały mężczyzna. Bibulus nie mógł oderwać oczu od Sekstusa Pompejusza. Miał wrażenie, że oto stoi przed nimi grecki efeb, smukły w ramionach i biodrach, za to muskulatura torsu, rąk i nóg wskazywała na prowadzenie aktywnego życia. Senator skrajem togi otarł pot z czoła i warg. Po trzech godzinach spędzonych w teatrze wszyscy byli zmęczeni, lecz bohater tego nadzwyczajnego posiedzenia wyglądał całkiem świeżo. Najbardziej przekonujący, zwłaszcza starszyznę, był niewzruszony spokój młodego Pompejusza. Owszem, był za młody na tak poważne przedsięwzięcie, jednak życie, jakie prowadził, dodało mu dojrzałości ponad wiek. Ostatnim z senatorów, który chciał to jeszcze zakwestionować, był Swetoniusz. Wstał ze swego miejsca i już miał zadać pytanie, ale Pompejusz wbił weń nieruchomy wzrok i senator zapomniał języka. - O... opisałeś śmierć swojego ojca w Egipcie - zaczął, choć czuł na sobie zniecierpliwione spojrzenia i słyszał poirytowane chrząknięcia wokół. Reszta senatorów chciała już głosować i iść do domu. Swetoniusz zacisnął usta i zdenerwowany przeciągnął dłonią po rzadkich włosach, którymi wcześniej tak pieczołowicie przykrył łysinę. - Podałeś również szczegóły śmierci brata, zabitego przez ludzi Cezara w Hiszpanii. Mówisz, że twoja siostra jednak przeżyła... Lawinia. Cóż, hmm... większość swoich doświadczeń zdobywałeś na lądzie, a prosisz o dowództwo nad flotą? Wyjaśnij senatorom, dlaczego taką władzę mamy powierzyć tak młodemu człowiekowi. Sekstus Pompejusz spojrzał w górę i potoczył wzrokiem wokół, nim odpowiedział. Gest ten nie uszedł uwagi wielu senatorów i rozległy się tu i ówdzie chichoty, gdy się uśmiechnął. - Senatorze, mój ojciec zbudował ten teatr, choć nigdy wcześniej go nie widziałem. Cieszę się, że jest wykorzystywany nie tylko do przedstawień teatralnych, a imię fundatora nie odeszło w niepamięć mimo najszczerszych chęci fakcji Cezara, która wlała tyle trucizny do polityki tego miasta. Czyż jego spadkobierca nie jest sztyletem po raz kolejny przytkniętym do waszych gardeł? Wszystkie przekupki o tym trajkoczą, a nawet na Forum o

tym głośno. - Zrobił pauzę jak wytrawny orator, pozwalając, by audytorium przyswoiło sobie każde zdanie, podczas gdy on przygotowywał w myśli następne. - Macie we mnie kogoś więcej niż syna mojego ojca, choć nie boję się odwołać do jego honoru. Walczyłem z legionami Cezara w Hiszpanii niemal tak długo, jak sięga moja pamięć. Wcześniej widziałem ojca zasztyletowanego przez obcych niewolników w Aleksandrii, ot, żeby zadowolić Cezara. Nie musicie się obawiać, czy pozostanę lojalny w walce z Oktawianem. Jestem być może jedynym człowiekiem w Rzymie, którego wrogość wobec niego jest stała jak ścieżki gwiazd. - Przerwał ponownie, wiedząc, że zaraz Swetoniusz zahaczy go o kwestie floty. Senator już otwierał usta, lecz Pompejusz go ubiegł, mówiąc dalej: - Walczyłem na statkach, senatorze. Jak już mówiłem, mam trzy własne galery, każdą zdobytą na siłach Cezara i każdą już sprawdzoną w boju. Kiedy on władał Rzymem, z moim nazwiskiem i pochodzeniem mogłem się zająć jedynie piractwem. Ale możecie to zmienić. Ten nowy Cezar, który podważa autorytet senatu, który śmie kpić z władzy Rzymu, zawsze będzie moim wrogiem. Lecz jeśli pogłoski są prawdziwe... - zawiesił głos i uśmiechnął się cierpko, pewien, że dobrze zrozumiał wieści panicznie krążące po mieście w ostatnich dniach - ...armię ma zbyt dużą, by się z nią zmierzyć w rzymskich prowincjach, przynajmniej w tym roku. Jeśli dotrze do Rzymu, wyciągnięcie go stamtąd będzie nadzwyczaj trudne. Swetoniusz skinął głową, słysząc to streszczenie wszystkich własnych lęków, ale Pompejusz jeszcze nie skończył. - Lecz Oktawian nie ma floty w Brundyzjum, przynajmniej na razie. To ostatnia siła, jaką dysponujecie. Proszę jedynie, byście przypieczętowali rozkazy oddające ją mnie pod dowództwo. Wykorzystam ją, by siać przerażenie i zniszczenie w armii nowego Cezara, w imię tegoż senatu. W najgorszym wypadku nie pozwolę mu przejąć nad nią kontroli. Moje nazwisko oznacza, że można mi ufać, senatorowie. Wiecie o tym, zbierając się w domu mego ojca. - Jestem usatysfakcjonowany odpowiedzią - powiedział cicho Swetoniusz. Głosowanie przebiegło sprawnie, kilka tylko głosów było przeciwnych. Sekstus Pompejusz został mianowany dowódcą floty - władza niemal absolutna, ponieważ nikt jej nie kontrolował. Nawet ci, którzy pamiętali jego ojca, wiedzieli, że to duże ryzyko, ale z drugiej strony - młody Cezar ciągnął na południe, do Rzymu, na czele ośmiu legionów. Nie mogli mu pozwolić zagarnąć floty, inaczej rzymski świat zostałby na jego łasce.

ROZDZIAŁ XVIII Gdy słońce pojawiło się na niebie, bramy Rzymu były zamknięte i zapieczętowane. Przed pierwszym brzaskiem męska część mieszkańców miasta, mająca prawo głosować, udała się na Pole Marsowe. Byli tam wszyscy wolni obywatele, zebrani w centurie według stanu i cenzusu majątkowego. Miasto tymczasem napełniało się aromatem dziesiątek tysięcy posiłków przygotowywanych na ich powrót. W dawnych czasach dni głosowania przebiegały w świątecznej atmosferze, a uliczni mimowie i przekupnie oferujący jedzenie zarabiali jednego takiego dnia więcej niż w ciągu zwykłego miesiąca pracy. Tym razem jednak za Tybrem obozowało osiem legionów, morze odzianych w błyszczącą stal ludzi niecierpliwie oczekujących na wynik głosowania. Widok takiej potęgi przebywającej w granicach miasta był bardzo przygnębiający dla Rzymian. Przedstawiciele każdej głosującej centurii podchodzili do wielkich koszy, do których wrzucali drewniane żetony z głosami. Przy jednym z nich stał Oktawian, ubrany w prostą białą togę. Zdawał sobie sprawę z obaw tłoczących się wokół ludzi. Uśmiechał się do każdego, kto się zbliżył, zamieniając parę słów i dziękując za wsparcie. Było takich wielu. Spojrzał w bok, na Bibulusa, który pocił się niemiłosiernie, mimo że jeden niewolnik go wachlował, a drugi trzymał nad jego głową parasol. Wiele lat wcześniej stał tutaj wraz z Cezarem, z którym wspólnie sprawował konsulat, i z pewnością tego dnia owe wspomnienia będą bardzo wyraźne. Oktawian słyszał tę historię i bezwiednie spojrzał w stronę wzgórza Janikulum, gdzie wciągnięto właśnie chorągiew na maszt. Dopóki łopotała na wietrze, kontynuowano wybory, lecz gdyby ludzie na szczycie wzgórza zobaczyli zbliżającą się armię, sztandar by opuszczono, a całe miasto gotowałoby się do obrony. Poprzednim razem, gdy Bibulus stał na tym miejscu, jego przyjaciel Swetoniusz zorganizował wszystko tak, że sztandar miał opaść, gdyby rezultat głosowania był dla nich niepomyślny. Cezar spodziewał się podstępu i jego ludzie trzymali chorągiew wysoko tak długo, że to wystarczyło, by został konsulem. Oktawian uśmiechnął się na tę myśl. - Czterdzieści dwa: Cezar i Pediusz. Czterdzieści osiem: Bibulus i Swetoniusz - ogłosili diribitorzy, którzy zliczali głosy na tabliczkach. Senat musiał szafować przysługami, żeby zdobyć tyle głosów pośród pierwszych centurii. Oktawian uśmiechnął się beztrosko, wiedząc, że ma znacznie mniejsze wpływy wśród plebsu, tam bowiem imię Cezara dźwięczało jak dzwon dla tych, którym wypłacono zapisane przezeń pieniądze.

- Liczyłem na więcej - odezwał się stojący obok Pediusz. Oktawian nie pierwszy raz zastanawiał się, czy dobrze zrobił, jego wybierając na współkonsula. Niski, trzydzieści lat odeń starszy mężczyzna o mocno pobliźnionej twarzy i wąskim, niemal trójkątnym podbródku, gdy był zdenerwowany, żuł wargę. To prawda, był ongiś klientem, a nawet przyjacielem Cezara. Przyjaźń ta jednak nie wystarczyła, by zagłosował przeciwko amnestii, ale przynajmniej nie sprzyjał Wyzwolicielom zbyt otwarcie. Oktawian przyjrzał mu się uważnie, patrząc nań okiem tych, którzy przyszli głosować. Sam był zmuszony schlebiać Pediuszowi, a nawet go dyskretnie przekupić. Obaj wiedzieli, że chodzi tylko o to, by drugim konsulem nie został Bibulus bądź Swetoniusz, Pediusz jednak roztrząsał tę propozycję, jakby to było jego przeznaczenie. Oktawian przeniósł spojrzenie z wodnistych oczu senatora na ogromne Pole Marsowe, przez które przewijały się setki tysięcy głosujących mężczyzn. Po raz kolejny zapragnął, by Mecenas przyjął to stanowisko. Jego przyjaciel jednak ani chciał o tym słyszeć i tylko się zaśmiał, gdy Oktawian zapytał go o to. - Pięćdziesiąt: Cezar i Pediusz, pięćdziesiąt trzy: Bibulus i Swetoniusz - oznajmili diribitorzy, co wzbudziło owacje niektórych spośród obywateli czekających na swoją kolej. Głosujący nie mogli wejść do miasta, dopóki z bram nie zostaną zdjęte pieczęcie. Niektórzy się niecierpliwili, innych zaś cieszył dzień przymusowej wolności od pracy i rodziny. Oktawian poklepał Pediusza po plecach, aż ten podskoczył. - Teraz głosowały centurie nobilów - powiedział. - Myślę, że kupcy i kramarze poprą nas bardziej niż Bibulusa i Swetoniusza. Pediusz poruszył ustami, jakby wydłubywał spomiędzy zębów wyjątkowo oporną chrząstkę. - Mam nadzieję, że się nie mylisz, Cezarze. Nie muszę ci mówić przecież, jak niebezpiecznie byłoby przegrać w tych szczególnych wyborach. Oktawian spojrzał na zachód, gdzie czekało czterdzieści tysięcy legionistów. Rozkazał im pozostać na drugim brzegu Tybru, a sam czekał cały dzień, nim poszedł do gmachu senatu i podał swoje imię jako kandydata na konsula. Zrobił wszystko, by odsunąć zbrojną groźbę od miasta, wciąż tam jednak byli. Ludzie w tłumie stale obracali głowy, by ich zobaczyć. Oktawian nie sądził, by Rzym głosował przeciwko temu, kto trzyma nóż na jego gardle, choć starał się ukryć ostrze. Uśmiechnął się pod nosem, gdy kosze zaczęły się wypełniać żetonami. Widział, jak Bibulus aż kipi ze złości, gdy głosy oddawane na Cezara i Pediusza zaczęły płynąć

nieprzerwanym strumieniem, plebejusze bowiem się zorientowali, że mają w ten sposób szansę pokazać, co myślą o ludziach, których uważali za zabójców Cezara. Wszystko to dzięki temu, że liczenie było jawne i każdy, kto zbliżał się do kosza z tabliczkami, wiedział już, że jest wyrazicielem ogólnie panujących nastrojów. Widać było, że ludzie są zadowoleni. Wielu głosujących na znak poparcia skinęło Oktawianowi głową, wrzucając do urny drewniany żeton. To było odurzające. Chciał stanowiska konsula, gdyż to wiązało się z władzą i poczuciem bezpieczeństwa, ale rzeczywistość przerosła jego oczekiwania. Ludowi rzymskiemu odmówiono prawa głosu, a zamieszki brutalnie stłumiono. Teraz to była ich zemsta na senacie. Oktawian smakował każdą jej chwilę. Wczesnym popołudniem osiągnięto punkt kulminacyjny - okazało się, że warstwa plebejuszy już bardziej nie wpłynie na wynik głosowania. Po krótkiej naradzie diribitorzy dali sygnał legionowym trębaczom. Gdy dźwięki rogów poniosły się przez Pole Marsowe i dalej, za rzekę, czekające na znak legiony huknęły jak ocean w oddali. Wrzawa się rozprzestrzeniała, gdyż głosujący przekazywali wieść dziesiątkom tysięcy, którzy nie mieli tej szansy, a oni także chcieli okazać swą aprobatę i radość. Gdy ten ogłuszający krzyk dotarł do Oktawiana, młodzieniec aż się ugiął, z ledwością łapiąc oddech. Czuł, że toga lepi mu się do pleców. Mówił sobie, że w ogóle nie było wątpliwości co do wyniku, a jednak poczuł bolesne napięcie mięśni. Chorągiew na Janikulum na oczach zgromadzonych opuszczono i gdy rozbrzmiały rogi, pieczęcie z brązu i wosku potłuczono na kawałki i bramy stanęły otworem. Tysiącami wylewały się przez nie tłumy kobiet, dzieci oraz niewolników, by się połączyć z mężami, braćmi i synami. Wieści o wynikach wyborów podawano sobie z ust do ust i atmosfera robiła się coraz bardziej świąteczna. Para niewolników, którą Oktawian miał przy sobie do ochrony - tyle bowiem mógł przyprowadzić na oficjalne głosowanie - nie mogła powstrzymać cisnącej się ciżby. Ludzie chcieli zamienić z nim słowo, dotknąć go czy choćby klepnąć po plecach. Musiał się wycofać, nimby go zbyt ciasno otoczyli albo przewrócili z nadmiaru entuzjazmu. Była to chwila rozluźnienia, ale tłumy wciąż wiwatowały, podążając za nim, gdy przemierzał pole w kierunku sześcioosobowej straży. Mężczyźni trzymali białego wołu w zagrodzie zbudowanej specjalnie w celu złożenia ofiary. Byli tam już pęczniejący z dumy Mecenas i Agryppa. Oktawian skinął im głową, wiedząc, że doskonale rozumieją, przez co przeszedł, by móc stanąć w tym miejscu. Nowi konsulowie odczytają teraz wróżby, a zarejestruje to wydarzenie niemal setka zebranych kapłanów, urzędników i skrybów. Żołnierze oczyścili teren dla odprawienia obrzędu, haruspikowie zaś przygotowywali ryczące zwierzę.

Kwintyna Fabia w oślepiająco białej sukni westalki wyglądała wprost młodo. Skinęła obu konsulom, gdy się zbliżyli. W ręku trzymała żelazny sierp o ostrym końcu. Oktawian wziął go i wypróbował na włoskach porastających rękę, spoglądając na masywny kark wołu. - Nie wątpię, że Juliusz patrzy teraz na ciebie - powiedziała ciepłym głosem najwyższa kapłanka. - Byłby dumny ze swego syna. Oktawian pochylił głowę na znak szacunku. Strażnicy pociągnęli za powrósła i podnieśli zwierzę nad kraniec zagrody. Do obroku dosypano mu mieszankę maku i ziół, teraz więc było oszołomione i ospałe. Wróżby nie byłyby pomyślne, gdyby musieli zranione zwierzę przegonić przez całe Pole Marsowe. Oktawian musiał stłumić uśmiech, gdy sobie wyobraził tę scenę. Wiedział, że to tylko ulga i rozluźnienie po wyborach, ale cały rytuał wymaga, by zachował teraz uroczystą powagę. Kapłani i haruspikowie zaintonowali modły błagalne, prosząc bogów, by zesłali znak i dali swe błogosławieństwo na nowy rok konsularny. Oktawian stał w milczeniu i w końcu Kwintyna musiała go trącić w ramię, mówiąc, że już czas. Podszedł do spętanego wołu, tak blisko, że widział ślady uderzeń na jego skórze i czuł jej zapach. Położył dłoń na czubku głowy zwierzęcia, które leniwie przeżuwało, nie mając pojęcia, co się zaraz stanie. W tym momencie przypomniał mu się Pediusz i znów ledwie się powstrzymał, by nie parsknąć śmiechem. Sięgnął pod mocarną szyję i szybkim ruchem przeciągnął po niej ostrzem. Krew trysnęła deszczem kropli na stojącą poniżej misę z brązu. Zwierzę chrząknęło i z początku wydawało się, że nie czuje bólu. Wypełnione krwią naczynia, zastępowane kolejnymi, przekazywano wróżbiarzom, którzy wpatrywali się w czerwony płyn, szukając znaków dotyczących przyszłości. Zwierzę zaczęło ryczeć i szarpać się, krew jednak dalej się lała. W końcu osunęło się powoli na kolana, a jego ciemnobrązowe oczy robiły się coraz bardziej dzikie. Wyło coraz głośniej, a gdy z wysiłkiem próbowało wstać na nogi, pęta zacieśniały się mocniej. Oktawian obserwował wołu, czekając na jego śmierć i myśląc o Decymusie Juniuszu. Z zamyślenia wyrwał go okrzyk jednego z haruspików, który wymachiwał ręką, pokazując coś na niebie. Oktawian spojrzał wraz z resztą gawiedzi. W oddali, nad miastem, przelatywały czarne ptaki. Z historii wiadomo było, że gdy Romulus zakładał Rzym, pokazało się ich dwanaście. Oktawian wraz z całym tłumem zaczął je liczyć, choć nie było to łatwe, szybko bowiem niknęły na horyzoncie. - Ja zobaczyłam dwanaście - odezwała się głośno i wyraźnie Kwintyna Fabia. Zmrużył oczy. Ptaki kierowały się prosto ku zachodzącemu słońcu i nie miał pewności. Liczbę tę powtarzano wokół niego i w końcu się roześmiał.

- To dobra wróżba - orzekł. Miał szczęście jak Cezar; w końcu nabrał pewności, że przelatywało ich tam tylko dziewięć. Dla ludu rzymskiego jednak wieść, że zobaczono dwanaście ptaków, będzie oznaczała pomyślną odmianę losu. Kiedy odcięto wątrobę, jej koniec się zawinął i Kwintyna na ten widok się rozpromieniła. Trzymała wysoko nad głową zakrwawiony organ, plamiąc sobie białą szatę. Haruspikowie wznosili radosne okrzyki, skrybowie zapisywali wszystko szczegółowo na woskowych tabliczkach, żeby wieczorem umieścić całą relację w miejskich annałach. Wróżby były znakomite. Oktawian tylko kręcił głową oszołomiony i w milczeniu zanosił modły dziękczynne do swojego opiekuna i imiennika. Masy tłumnie podążyły za nowymi konsulami, by popatrzeć na składanie ofiar. Gdy odczytano znaki wróżebne i obwieszczono ich znaczenie na Polu Marsowym, Bibulus i jego klika pozostali przy urnach wyborczych. Bibulus wyłowił garść gładkich drewnianych tabliczek, po czym pozwolił im spadać jedna po drugiej. Popatrzył na Swetoniusza i Gajusza Treboniusza z kwaśną miną. - Wydałem rozkaz, by dostarczono wam konie - powiedział - a w Ostii będzie czekał na was statek. Ruszajcie z moim błogosławieństwem. Mówił zawziętym, pełnym niezadowolenia tonem, ale czuł, jak każdy, że sprawy przybierają nowy obrót. Oktawian wygrał wybory na najważniejsze stanowisko w Rzymie i ludzie Cezara podniosą teraz głowy, a jego dawni klienci w senacie nie będą mu teraz odmawiać swoich głosów. Bibulus dziękował swym larom i penatom, że popularzy nie mają władzy nad flotą. Przynajmniej tyle, choć słabe to było pocieszenie. Swetoniusz omiótł wzrokiem miasto i Janikulum. Pamiętał inne wybory i tamtego Cezara. Był jednak wtedy młodszy i łatwiej mu było przeciwstawić się przeciwnościom kapryśnej fortuny. Potrząsnął głową, przyklepując dłonią przerzedzone włosy, które powiew wiatru uniósł i rozwichrzył, ukazując łysinę. - Pojadę do Kasjusza - oznajmił. - To tylko dzień drogi, Bibulusie. Sekstus Pompejusz ma flotę na zachodzie. Kasjusz i Brutus mają wschód. Rzym będzie głodował bez zamorskiego zboża. Te wybory, ten plugawy dzień, to tylko drobne niepowodzenie, nic więcej. Wrócę tu, przysięgam. Odwrócił się do Gajusza Treboniusza. To on właśnie zatrzymał Antoniusza na schodach teatru, gdy zebrali się tam spiskowcy. Był bardzo dumny, że nazwano go jednym z Wyzwolicieli, mimo iż nie wbił sztyletu w pierś Cezara. Teraz dosięgły go konsekwencje tej

decyzji; wyglądał na chorego. - To nie jest w porządku - powiedział drżącym głosem. Nigdy nie był poza Rzymem i myśl o obcych miastach napełniała go niepokojem. - Oktawian powiesił Decymusa Juniusza bez procesu! Dlaczego nadal jest nietykalny, a my musimy uciekać? Usunęliśmy tyrana, wroga państwa. Dlaczego oni tego nie widzą? - Bo oślepiło ich złoto i głupie marzenia - prychnął Swetoniusz. - Wierz mi, widziałem tego sporo. Prawi ludzie pracują w milczeniu i co z ich godnością, ich honorem? To się nie liczy, ważni są ci, co krzyczą, zadzierają nosa i zaspokajają najniższe potrzeby motłochu. Chciał uścisnąć ramię Treboniuszowi, ale ten instynktownie się odsunął, czerwieniąc się. Swetoniusz chwycił powietrze i opuścił rękę. - Miałem do czynienia z Cezarami, a nawet jednego zabiłem - rzekł. - Ale tacy jak Kasjusz nie pozwolą żyć drugiemu, wierz mi. Ceną będzie krew i będę tu, by zobaczyć zapłatę. Po raz pierwszy od wielu lat zaprzysiężeni konsulowie nie weszli do miasta. Gmach senatu wciąż był spaloną do fundamentów ruiną, tak więc Oktawian i Pediusz skierowali kroki prosto do otwartych odrzwi teatru Pompejusza. Tłum towarzyszył im, dopóki nie przeszli przez kordon żołnierzy chroniących majestat senatu. Oktawian przystanął w cieniu ogromnych kolumn z białego marmuru i spojrzał na plamy krwi zwierzęcia ofiarnego na rękach. Obok niego przepływał strumień senatorów; wielu gratulowało konsulom i odkłaniał im się, wiedząc, że powinien zacząć tkać delikatną sieć sojuszy, których potrzebował, by przeprowadzić choćby jedno głosowanie. Przynajmniej wróżby dały mu siłę rozpędu, której senatorowie się nie oprą. Pediusz stał obok, a usta mu pracowały, jakby usiłował skonsumować siebie od środka. On jeden, zdawało się, nie cieszył się z dobrych wróżb albo przynajmniej z mianowania na stanowisko, dzięki któremu jego nazwisko wejdzie do annałów historii miasta. Oktawian stłumił uśmieszek, jaki budziła w nim nerwowość senatora. Nie wybrał Pediusza ze względu na jego ideały czy wybitną inteligencję, co to to nie. Pediusz po prostu nie miał politycznej siły. Oktawian uczył się na błędach, z których największym była porażka, jaką poniósł wcześniej tego roku, gdy z pomocą legionistów usiłował zająć Forum. Wiedział już, że nie może lekceważyć wagi własnego wizerunku. Lud i senat stawią opór brutalnemu sięgnięciu po władzę. Nawet w roli konsula musi postępować ostrożnie; tarczą był mu Pediusz. - Konsulu - zwrócił się do niego. Senator zareagował na ten tytuł uśmiechem, który na chwilę pojawił się na jego wciąż przeżuwających wargach. - Cieszę się, że sam mogę poddać

pod głosowanie lex curiata. Będzie dla mnie zaszczytem, jeśli zwołasz posiedzenie senatu, by odrzucić amnestię. Pediusz gorliwie pokiwał głową. Oktawian zgodził się kupić mu nowy dom w nadmorskim Herkulanum, gdzie latem wypoczywali najzamożniejsi Rzymianie. Pediusz doceniał subtelną uprzejmość, wiedział jednak, że jego poparcie zostało kupione i jest niczym więcej niż formalnością. A przecież znał boskiego Cezara i podziwiał go przez wiele lat. Wciąż odczuwał wstyd na myśl o słabości, jaką okazał, nie głosując przeciwko amnestii. Choć Oktawian tego nie wiedział, kwestia domu nad morzem była w porównaniu z tym błahostką. - Z przyjemnością, Cezarze - odpowiedział. Oktawian uśmiechnął się. Rzym należał do niego. W ciągu tych tygodni przygotowań jeden człowiek nie miał wątpliwości, że on zostanie konsulem na fali powszechnej akceptacji. Marek Antoniusz napisał do niego, prosząc o spotkanie w neutralnym miejscu, by zaplanować kampanię przeciw Wyzwolicielom. Jeszcze tego dnia się wszystko zacznie.

ROZDZIAŁ XIX Rzeka Lavinius meandrowała na północ. W pobliżu Mutiny utworzyło się kilkanaście wysepek na wodzie, poczynając od skalistych wychodni z osamotnionym drzewem po łaty gęstych zagajników - omywane przez nurt i odcięte od świata. Oktawian patrzył na miejsce za rzeką, gdzie czekał na niego Marek Antoniusz. Żaden z nich nie ufał drugiemu całkowicie, wyspa więc była najrozsądniejszym miejscem na spotkanie. Na drugim brzegu rzeki cierpliwie stały dwa legiony galijskie w formacji kwadratu; nie mogłyby jednak interweniować, gdyby Oktawian miał w zanadrzu jakiś podstęp, tak samo jak legiony VII Victrix i IX Macedonia patrzyłyby tylko bezradnie, gdyby to Marek Antoniusz zamierzał zabić Oktawiana. Dojście do tego punktu wzajemnych stosunków przypominało wymyślny taniec, w którym obie strony wymieniały informacje i obietnice, gwarantując sobie wzajem bezpieczne przejście - rzeczywistość jednak zawsze może przynieść własne rozwiązanie. Mecenas i Agryppa przeprawili się wcześniej, by sprawdzić, czy na wyspie nie kryją się jacyś żołnierze bądź zasadzki. Oktawian pomyślał, że trudno o większą ostrożność. Nabrał głęboko tchu, z powątpiewaniem patrząc na kołyszącą się łódź. - Jeśli o czymś zapomnieliśmy, jeśli coś pójdzie nie tak, chciałbym umierać ze świadomością, że Antoniusz wkrótce podąży za mną - odezwał się do przyjaciół. - Jeśli zginę, on nie może opuścić tej wyspy żywy. - Ocenił odległość, widząc, że Antoniusz wybrał miejsce poza zasięgiem legionowych oszczepników. - Podtoczcie skorpiona i wycelujcie w tamte oddziały. Jego legiony poprzedniego dnia zgromadziły już ciężką broń i teraz z ulgą obserwował, jak zaprzęgi wołów ciągną ją na wyspę. Zobaczył, że na drugim brzegu dzieje się to samo. Zastanawiał się, jak to będzie - stać tam, na tej wysepce, i słyszeć jęki cięciw wypuszczających żelazne groty, i widzieć ich zygzaki nad lustrem wody. - Jesteście gotowi? - zwrócił się do przyjaciół. Odpowiedzią Agryppy było wejście do łodzi i sprawdzenie lin. Mecenas tylko wzruszył ramionami, wciąż wpatrzony w czekające na nich postaci. - Zrobiłeś wszystko, co mogłeś. Jeśli to zasadzka, on tego nie przeżyje, przyrzekam oświadczył. - Chyba że go tam nie ma - stwierdził Agryppa, sadowiąc się w łodzi. - Ten osiłek tam, w zbroi, może wyciągnąć nas w takie miejsce, które da się ostrzelać z balist i łuków.

- Z ciebie zawsze wylezie optymista - mruknął Mecenas. I on wdrapał się na łódź, ale poszedł prosto na wysoki dziób. Było tam już czterech wioślarzy, wszyscy doświadczeni w walce na miecze. Broń leżała u ich stóp, żeby w razie zagrożenia mogli od razu po nią sięgnąć. Popatrzyli na Oktawiana. - Płyńmy. - Skinął im głową. - Zobaczmy, czego chce. - Ostatni wszedł do łodzi i usiadłszy, utkwił wzrok w wysepce. - Rzucać cumy albo wiosłować, czy jak tam powinna brzmieć komenda. Agryppa spojrzał nań ze zgrozą. Wioślarze odbili od brzegu i łódź popłynęła z nurtem. Pióra czterech wioseł sprawnie pracowały, wysepka szybko się przybliżała i Oktawian z zaskoczeniem stwierdził, że przejażdżka mu się podoba. Agryppa zauważył zmianę na jego twarzy i się uśmiechnął. - To jest właśnie czar małych łodzi - stwierdził. - Ale galery są jeszcze lepsze. Uśmiech zamarł Oktawianowi na ustach, gdy sobie przypomniał, jak duża flota zniknęła z Brundyzjum. Jego współkonsul Pediusz przeforsował ustawę o odebraniu zwierzchnictwa nad nią Sekstusowi Pompejuszowi, nie oznaczało to jednak odzyskania okrętów. - Gdy tutaj skończę, potrzebna mi własna flota - rzekł. - W tej chwili to cała twoja flota - zauważył jowialnie Mecenas. - Myślałem o tym - żachnął się Oktawian. - Prędzej czy później muszę dorwać Sekstusa. Jeśli nie będziemy mieli kontroli na morzu, nie zdołamy przewieźć legionów przeciw Kasjuszowi i Brutusowi. - To kosztuje majątek. - Agryppa potarł podbródek, kiwając głową. - Sekstus ma... ile? Dwieście galer? Na zbudowanie choćby stu potrzeba dziesiątek milionów sestercji, no i czasu, żeby przekwalifikować legionistów. - I po co mi dobijać targu z Antoniuszem, jeśli nie mogę się ruszyć z Rzymu ze strachu przed piratami? - zareplikował Oktawian. - Znajdę pieniądze... i ludzi. Masz wolną rękę, Agryppo. Zbuduj mi flotę. Kiedy dotarli do wyspy i trzej pasażerowie wysiedli, wioślarze bez słowa zaczęli nakładać kolczugi - wcześniej by im tylko przeszkadzały. Oktawian czekał niecierpliwie, pocierając rękojeść miecza. Marek Antoniusz zszedł na piaszczystą łachę, obserwując ich poczynania z lekkim rozbawieniem. Wyglądał zdrowo i krzepko, pomimo wieku zachowując muskulaturę wyćwiczonego żołnierza. - Witaj, konsulu - rzekł. - Przebyłeś długą drogę, odkąd piastowałem stanowisko, które ty teraz sprawujesz. Tak jak ci napisałem, ręczę za twoje bezpieczeństwo tutaj honorem.

Spotykamy się w warunkach rozejmu. Chciałbym cię przedstawić moim towarzyszom... pójdziesz ze mną? Oktawian widział Antoniusza po raz ostatni, jak przedzierał się do Galii. Teraz wyglądał jak przeciętny rzymski nobil rozkoszujący się ciepłym popołudniem nad rzeką, ani trochę nieobawiający się jego żołnierzy. Oktawian uśmiechnął się pod nosem i podejmując grę, rzekł: - Pójdę z tobą. Mamy wiele do omówienia. - Teraz postanowił słuchać - mruknął Mecenas. Szóstka mężczyzn towarzyszyła Markowi Antoniuszowi do miejsca, w którym rozstawiono namiot i stoły na trawie. Po tej stronie wysepki Oktawian wyraźniej widział legiony galijskie na drugim brzegu. Zapewne nie przypadkiem wybrano to miejsce, gdyż rzeka się tutaj zwężała. Dwanaście machin i dwie centurie łuczników celowały w niego, gotowe do działania na pierwszą oznakę jakiegokolwiek podstępu. O dziwo, Oktawianowi nawet się miło zrobiło, że też brano pod uwagę groźbę z jego strony. Nie chciał być jedynym, który w tej sytuacji ma żołądek zawiązany na supeł z nerwów. Antoniusza w roli gospodarza spotkania rozsadzała energia. - To trudne dni, prawda, Cezarze? - rzekł, widząc, jak Oktawian lustruje jego legiony. Lepidus też tak myślał, gdy przybyłem do Galii. Dzięki bogom nie widział przeszkód, by przekazać dowodzenie w ręce konsula Rzymu. - Byłego konsula - sprostował automatycznie Oktawian. Widząc jednak, że Antoniusz pochmurnieje, dodał szybko: - Ale to wciąż człowiek, którego Juliusz Cezar zwał przyjacielem, i mam nadzieję, sprzymierzeniec w tych niespokojnych czasach. - Tak jak powiedziałeś. Widzę, że im więcej mam legionów, tym łatwiej o sojuszników. - Antoniusz zaśmiał się gromko. - Lepidusie, pozwól, oto nowy Cezar i obecny konsul. Mężczyzna, którego przedstawił, kładąc mu rękę na ramieniu, wpatrywał się w młodzieńca z niemym podziwem. Oktawian nie znał go osobiście, wiedział jedynie, że Lepidus jest namiestnikiem Galii, mianowanym przez Cezara po jego powrocie ze wschodu. Na pierwszy rzut oka wyglądał niepozornie. Lekko przygarbiony, z gęstą, choć kompletnie już siwą czupryną, bardziej przypominał uczonego niż dowódcę wyższej rangi, choć nos miał złamany w kilku miejscach, a na lewym uchu brzydką bliznę, pamiątkę po jakiejś dawnej potyczce. W porównaniu z nim Oktawian tym bardziej czuł, ile siły daje mu jego młodzieńczy wiek. - Jestem zaszczycony, mogąc cię poznać, Cezarze - odezwał się Lepidus niskim, mocnym głosem, świadczącym, że za tą wiekową fasadą kryje się mężczyzna.

Oktawian uścisnął wyciągniętą doń rękę. - Mnie również miło spotkać się z wami, panowie. Myślę, że jako konsul jestem najstarszy rangą. Usiądziemy? Wskazał na długi stół i ruszył w jego kierunku, żeby Marek Antoniusz nie zdążył sam pokierować sytuacją. Mecenas i Agryppa szli u jego boku i gdy zasiadł u szczytu stołu, stanęli za nim. Antoniusz wyglądał na zirytowanego, z wdziękiem jednak ustąpił pola i zajął miejsce naprzeciwko Oktawiana, z Lepidusem u boku. Czterech ich ludzi stanęło dość daleko z tyłu, żeby nie wyglądało to groźnie, choć powód ich obecności był oczywisty. Oktawian obejrzał się na swoich wioślarzy, którzy automatycznie zajęli pozycje naprzeciwko tamtych. Napięcie wzrosło jeszcze bardziej, gdy Marek Antoniusz, oparłszy ręce na drewnianym blacie stołu, zapytał: - Mogę zacząć? - i ciągnął, nim ktokolwiek zdążył odpowiedzieć: - Moja propozycja jest prosta. Mamy pod swoim dowództwem, wraz z Lepidusem, piętnaście legionów w Galii. Ty masz osiem, Cezarze, dopóki trwa rok konsularny. Ty potrzebujesz armii, żeby pokonać Wyzwolicieli, ja zaś chcę władzy w Rzymie, nie w Galii. Możemy chyba dojść do porozumienia, nie sądzisz? Oktawian był mu w duchu wdzięczny za szczerość. Przynajmniej w tej kwestii byli jednomyślni - nie znosili gierek senatu. - Jakie jest stanowisko prefekta Lepidusa w tej sprawie? - zapytał, nie dając nic poznać po sobie. - Lepidus i ja mówimy jednym głosem - odpowiedział szybko Antoniusz, nim tamten w ogóle zdążył zareagować. - Rzym już wie, co to triumwirat. Proponuję, byśmy podzielili się władzą we trójkę, mając na względzie zniszczenie Wyzwolicieli na wschodzie. Nie sądzę, byś mógł dokonać tego bez moich legionów, Cezarze. Oktawian miał mętlik w głowie. Owszem, to była dobra oferta, pod warunkiem że wiarygodna. Pierwszy triumwirat zawiązał Juliusz Cezar z Krassusem i Pompejuszem, ale wolał nie pamiętać, jak źle się to dla dwóch z nich skończyło. W oczach Antoniusza dojrzał napięcie. Wydawało się, że były konsul ma mocną pozycję, coś go jednak niepokoiło. Oktawian szukał właściwych słów, by to odkryć. - Należałoby to uprawomocnić w senacie - odparł, obserwując legiony obozujące na brzegu rzeki. - Przynajmniej tyle mogę zaoferować. Mam tam teraz dość klientów, by przegłosować jakąkolwiek uchwałę. Antoniusz się rozluźnił.

- Jednak mój zysk z tego jest szokująco niski - ciągnął Oktawian. - Jestem konsulem i senat nie śmie wobec mnie stanąć okoniem. Owszem, będzie się trzeba zmierzyć z kilkoma wrogami, ale mogę powołać nowe legiony. Antoniusz pokręcił głową. - Mam raporty z Syrii i Grecji, z których jasno wynika, że nie masz już czasu, Cezarze. Jeśli będziesz dłużej czekał, Brutus i Kasjusz wzrosną w siłę. Oferuję ci pomoc w rozprawieniu się z nimi, zanim do tego dojdzie. Oktawian zamyślił się głęboko, podczas gdy tamci dwaj uważnie go obserwowali. Konsulowie mają ograniczoną władzę mimo wszystkich pozorów potęgi. Tak jak tymczasowa dyktatura, to, co proponował Antoniusz, stawiałoby go ponad prawem, właśnie w tych przełomowych latach budowania własnej armii i floty. Nagle pomyślał, że wciąż jeszcze nie odkrył słabości Antoniusza, która zmusiła go do pertraktowania, i to go zbiło z tropu. - Jak płacisz swoim ludziom? - zapytał bez konkretnego celu. Ku jego zaskoczeniu były konsul zaczerwienił się lekko zakłopotany. - Nie płacę - odparł. Widać było, że słowa przychodzą mu z trudem. - W ramach naszej umowy musiałyby również być zabezpieczone pieniądze na opłacenie legionów pod moim dowództwem. Oktawian aż gwizdnął w duchu. Piętnaście legionów, sto siedemdziesiąt pięć tysięcy ludzi i prawdopodobnie następne dwadzieścia tysięcy ciurów obozowych. Był ciekaw, jak długo już tak bytują bez żołdu. A bieda to zła kochanka. Słowem, Antoniusz go potrzebuje, a przynajmniej funduszy z Rzymu i zapisu Cezara. Uśmiechnął się cieplej do partnerów przy stole. - Rozumiem wasze racje, panowie - oznajmił - ale musiałbym być głupcem, godząc się na walkę z Kasjuszem i Brutusem, podczas gdy Galia może odpaść, bo nie ma tam legionów. Antoniusz zbył ten argument machnięciem ręki. - W Galii od lat panuje spokój. Cezar zgładził przywódców buntowniczych plemion i nie ma teraz nikogo, kto poszedłby w ślady Wercyngetoryksa. Na powrót są już tylko tysiącami skłóconych rodów i tak pozostanie przez pokolenia. Ale nie wezmę wszystkich legionów, zostawię dwa, trzy garnizony na kilka lat. Jeśli podniosą bunt, szybko się o tym dowiem. A oni wiedzą, co ich za to czeka. Oktawian spojrzał z powątpiewaniem na byłego konsula, zastanawiając się, czy przypadkiem się nie przeliczył. Ostatnią rzeczą, jakiej by sobie życzył, była walka na dwa fronty. Antoniusz prowadził niebezpieczną grę, ogałacając Galię z Rzymian, co zresztą doprowadziło go do stołu negocjacyjnego.

Po długiej chwili, gdy Antoniusz i Lepidus patrzyli nań w napięciu, Oktawian skinął głową. - W porządku, panowie. Widzę, że mieliście czas przemyśleć, jak ma działać ten triumwirat. Wyjaśnijcie mi szczegóły, a ja rozważę, co jest dla Rzymu najlepsze. Kilka dni pertraktowania strasznie wymęczyło Antoniusza, podczas gdy Oktawian sprawiał wrażenie tak wypoczętego jak w dniu, gdy zasiadł do stołu rozmów. Każdego ranka zajmował to samo miejsce, u szczytu. Raz tylko wyspę niepostrzeżenie przeszukali ludzie Mecenasa i Lepidusa, a że nie wykryto żadnych oznak podstępu, młodzieniec miał poczucie, że może naprawdę dojść do porozumienia. W każdym razie z wielką energią omawiał każdy jego punkt, dwaj starsi mężczyźni natomiast byli coraz bardziej tym zmęczeni. Oktawian zaproponował przeprowadzenie ustawy legitymizującej triumwirat. W odpowiedzi Antoniusz obiecał mu pełną kontrolę nad Sycylią, Sardynią i całą Afryką, włącznie z Egiptem. Był to dar rodem z puszki Pandory, ale go przyjął. Sam Antoniusz miał zatrzymać Galię jako osobistą domenę, Lepidus zaś północne ziemie, na których do niedawna rezydował Decymus Juniusz. Hiszpanią i pozostałymi ziemiami Italii mieli władać wspólnie. Oktawian zgodził się, że trzy miliony sesterców zostaną przesłane łodziami, i z zadowoleniem zauważył, że Antoniusz się odprężył, nawet wyglądał przez chwilę młodziej, dopóki znów nie ugrzęźli w szczegółach ustaleń. Trzeciego dnia porozumienie zostało podpisane i mieli je już tylko opatrzyć własnymi pieczęciami. Wspólnie nazwali się triumviri reipublicae constituendae, „kolegium trzech dla uporządkowania państwa”; ten nieporęczny tytuł miał skrywać prawdziwy charakter układu tymczasowy rozejm najbardziej wpływowych Rzymian, tak by każdy z nich mógł w spokoju zrealizować własne cele. Oktawian nie miał fałszywych nadziei co do jego wyniku, ale Antoniusz, pomimo całej buty, nigdy nie był jego wrogiem. Prawdziwi wrogowie z dnia na dzień byli coraz silniejsi i potrzebował legionów, by się z nimi zmierzyć. Najwięcej sporów wywołała ostatnia część porozumienia. Podczas dyktatury Korneliusza Sulli wprowadzono proskrypcje - listę ludzi skazanych przez państwo. Znalezienie się na takiej liście było równoznaczne z wyrokiem śmierci. Każdy obywatel mógł wnieść oskarżenie i w nagrodę otrzymywał część majątku takiego nieszczęśnika, reszta zaś szła do skarbca senatu. Była to bardzo niebezpieczna władza; Oktawiana bardzo to kusiło od początku, ale jakoś zwalczył pokusę. Jedyne nazwiska, jakie chciał na tej liście zobaczyć, to dziewiętnastu pozostałych przy życiu mężczyzn, którzy brali udział w zabójstwie Cezara. Lepidus i Antoniusz dodali swoje i Oktawian aż przełknął nerwowo, ujrzawszy nazwiska

senatorów, których dobrze znał. Jego koledzy załatwiali w ten sposób stare porachunki - to była ich cena za porozumienie trzech. Przez następne dwa dni kłócili się co do szczegółów; każdy z nich z różnych osobistych przyczyn stawiał weto co do wyborów reszty, po czym negocjowali powrót na listę każdego nazwiska po kolei. Proskrypcje zapewne spowodują chaos w Rzymie, ale gdy majątki proskrybowanych zostaną skonfiskowane, uzyska fundusze na budowę floty i prowadzenie wojny. Aż się wzdrygnął na tę myśl, po raz kolejny odczytując nazwiska z listy. Na pierwszym miejscu byli Brutus i Kasjusz. Wschodnia część rzymskich prowincji nie była brana pod uwagę w porozumieniu - nie warto dzielić skóry na niedźwiedziu. Nadal przebiegała tamtędy linia demarkacyjna. Kasjusz i Brutus zostaną ogłoszeni wrogami państwa, choć niedawno jeszcze chroniła ich ustawa o amnestii. Widzieć ich w tej sytuacji na czele listy proskrypcyjnej to był prawdziwy triumf. Sześć dni później Oktawian znów wylądował na małej wysepce. Marek Antoniusz i Lepidus, dumni ze swoich dokonań, ściągnęli tam sprowadzeni przez jedynego człowieka, który był władny to uczynić. Wciąż nie bardzo sobie ufali, ale nabrali przynajmniej, chcąc nie chcąc, respektu do siebie nawzajem. Marek Antoniusz odetchnął powoli, gdy zobaczył pieczęć Oktawiana pod ustaleniami porozumienia, i przyłożył własny pierścień. - Pięć lat to dość, by naprawić błędy przeszłości - stwierdził. - Może nawet bogowie śmieją się z nas, że tak długo. - Wrócisz ze mną teraz do Rzymu, zobaczyć, jak działa nowa ustawa? - zapytał Oktawian, uśmiechając się tajemniczo. - Nie omieszkam - odparł były konsul. Sycylijskie wybrzeże było świetną lokalizacją dla floty drapieżców. Dzięki bliskości wysokich wzgórz Sekstus Pompejusz mógł odczytywać znaki usytuowanych tam punktów sygnałowych i wysyłać swoje galery na szybkie wypady; niewolnicy wiosłowali wtedy ile sił, gdy dzioby statków cięły białe morskie grzywacze. Zmrużył teraz oczy, patrząc pod południowe słońce, by odczytać sygnał dawany chorągiewką, i błysnął zębami w uśmiechu na widok czerwonej materii; z oddali wyglądała jak kropla krwi na tle szczytu. Zazwyczaj przesłaniał go całun dymu unoszącego się nad wulkanem. Pomrukujący wciąż potwór wstrząsał raz po raz ziemią i wyrzucał na powierzchnię wód śnięte ryby, co jego ludzie, nadziewając je na włócznie, przyjmowali z zachwytem, bo nie musieli ich już piec. Nocą zaś widywali przyćmiony blask bijący ze szczytu wulkanu, gdy rozżarzona skała tryskała i

spływała wzdłuż zbocza. Ten krajobraz świetnie harmonizował z nienawiścią pulsującą w jego sercu. Najważniejszą sprawą było dlań mieć władzę i okręty, żeby móc ją egzekwować. Nie musiał już ryzykować gniewu rzymskiej floty, kiedykolwiek wysyłał swe załogi do ataku na statki kupieckie. Rzymska flota była teraz pod jego dowództwem, o czym świadczyły rozkazy zapisane na woskowanym pergaminie, zapieczętowanym wielkim krążkiem wosku. Na widok tej pieczęci starsi rangą dowódcy mogli jedynie zasalutować i oddać się pod jego rozkazy. Miał teraz potężną broń i mógł trzymać za gardło całe wybrzeże. Do Italii nie płynął już żaden statek wypełniony zbożem z Afryki czy samej Sycylii. Rzym został pozbawiony połowy dostaw żywności oraz artykułów pierwszej potrzeby. A Sekstus mógł zdziałać jeszcze więcej. Obrócił się do Wediusza, swojego nowego zastępcy. Pewnie bardziej pojednawczym gestem byłoby mianowanie na to stanowisko któregoś ze starszych oficerów legionowych, ale Wediusz był z nim od lat, gdy parał się piractwem, i Sekstus mu ufał. Chłopak był już po dwudziestce, nie miał jednak na tyle bystrego wzroku, by widzieć sygnały dawane ze wzgórza, i czekał teraz na wieści, niemal drżąc z podniecenia. Gdy Sekstus go znalazł, był na pół dzikim bywalcem tawern, trawiącym nędzne życie na walkę o parę groszy, które natychmiast tracił na grę w kości oraz wino. Za pierwszym razem, gdy Sekstus go pokonał, łamiąc mu szczękę, jakby poznali się na sobie nawzajem. W następnych miesiącach Wediusz atakował go jeszcze trzykrotnie, za każdym razem z gorszym dla siebie skutkiem, aż w końcu zrezygnował z zemsty, zaintrygowany rzymskim nobilem, który mówił i zachowywał się jak plebejusz. Sekstus uśmiechnął się do chłopaka, który nie znał, co to regularne posiłki, dopóki nie dołączył do band na galerach łupiących rzymskie statki. Nawet dziką bestię, zda się, można oswoić gotowaną strawą. - Czerwień w górze - oznajmił. - Jest tam jakiś śmiałek, który ryzykuje życie za parę błyskotek dla swojej dziewczyny. Dawniej potrzebna byłaby druga flaga, żeby wiedzieć, ile statków płynie. Jeden lub dwa były łakomym kąskiem, ale więcej stanowiło zbyt duże ryzyko i jego ludzie tkwili ukryci po zatoczkach wzdłuż wybrzeża. Sekstus poczuł żywsze bicie serca... dawno zapomniana przyjemność. Stał na pokładzie porządnej rzymskiej galery, wraz z legionistami i niewolnikami gotowymi rzucić cumy. W małej zatoczce, w której spędził noc, kotwiczyło pięć innych jednostek gotowych na jego rozkazy. Krzyknął do sygnalisty, czekając, aż jego własna chorągiewka powędruje na szczyt

masztu, a wioślarze świstem bata nad uchem zostaną wyrwani ze snu. Pozostałe galery zareagowały z pewną dyscypliną, którą przyszło mu polubić, podnosząc kotwice, podczas gdy wioślarze już zajmowali swoje miejsca. Sekstus miał ochotę śmiać się w głos, czując pod stopami pokład statku prującego fale ku otwartym wodom. Inni skoczyli naprzód jak polujące jastrzębie. Jego drapieżcy, sześć siejących spustoszenie jednostek. Na wybrzeżu, w zatoczkach, kryło się przed wścibskim wzrokiem dwieście galer. Poruszenie na statku spowodowało, że i siostra Pompejusza wyłoniła się ze swojej malutkiej kabiny, co pogłębiło jego napięcie. Sekstusowi nie podobało się, w jaki sposób Wediusz na nią patrzy. Miała osiemnaście wiosen i był jej bratem oraz ojcem, trzymał blisko siebie, nie pozwalając przebywać w towarzystwie tych nieokrzesańców. - Nie ma powodu do niepokoju, Lawinio. Wykonuję tylko porządną robotę dla senatu, oczyszczając wybrzeże. Możesz tu zostać, dopóki trwa walka. Potem wolałbym, żebyś była w kabinie, bezpieczna, dobrze? W jej oczach błysnęła iskierka irytacji, ale skinęła głową. Miała takie same blond włosy jak brat, twarz jednak o wiele młodszą, niemal dziecięcą. Sekstus z braterską czułością patrzył, jak związuje sobie włosy z tyłu, wystawiając buzię na powiew wiatru i delikatne rozbryzgi fal; doskonale wiedział, że Wediusz mętnym wzrokiem krótkowidza śledzi każdy jej ruch. - Obserwuj, czy nie ma okrętów wroga - przywołał go szorstko do porządku. Wediusz był po prostu brzydki, nie dało się tego inaczej określić. Miał tak pokiereszowaną twarz, że nos, usta i uszy były jedną masą blizn, a miast brwi widoczne były tylko różowe grube krechy, wielokrotnie bowiem żelazne rękawice rozrywały mu łuki brwiowe. Do ich pierwszej walki doszło, gdy Sekstus powiedział mu, że ma gębę jak jądro, i wiedział, że przed śmiercią z jego ręki uratował go tylko celny cios w otwarte ze zdziwienia usta Wediusza. Jednak gdy już obaj mieli złamane szczęki, zaproponował chłopakowi walkę na miecze. Z pewnością nie pozwoli mu poślubić Lawinii. Nie tylko ze względu na jej młodość; płynie w niej przecież szlachetna krew i Sekstus znajdzie jej wkrótce bogatego senatora, może pretora. Widząc, że dziewczyna zmrużonymi oczyma obserwuje ptaki morskie siedzące na zawieszonej wysoko linie, uśmiechnął się ciepło. Galery szły teraz połową prędkości, wioślarze grzali się w słońcu. Sekstus ucieszył się, widząc, że bez ponawiania rozkazu ustawili się w formację grota. Jego własne załogi z ochrypłym wrzaskiem po prostu gnały pospiesznie w kierunku atakowanych statków, w odróżnieniu od zdyscyplinowanych, groźnych galer floty. Jak to często robił, pobiegł na dziób swojej i wychylając się nad burtą, obserwował horyzont.

Dwa statki kołysały się w przedzie, zaledwie drobne punkciki w jaskrawym słońcu. Widział, że zauważyły jego galery i zaczęły się obracać w stronę lądu, było już jednak za późno. Choć kierowały się do właściwego portu, jedyne, co mogły jeszcze zrobić ich załogi, to przybić do najbliższej plaży i uciekać gdzie pieprz rośnie. Sekstus, wsparty o błyszczące oko z brązu nad dziobem zachichotał cicho, gdy słona bryza prysnęła mu w twarz. W tej części wybrzeża nie było żadnej świątyni, w której można by się schronić, jedynie skalne klify, o które kupcy rozbiją się szybciej, niż on ich dogoni. Krzykiem wydał rozkazy legionowym dowódcom, rytm bębnienia przyspieszył i wielkie wiosła coraz szybciej zanurzały się i wynurzały z wody. Okręty wokół niego niepostrzeżenie nabierały prędkości, niemal szybując nad powierzchnią. Kupcy tymczasem zdążyli pojąć swój błąd i próbowali halsować z powrotem na pełne morze. Sekstus był już dość blisko, by widzieć pojedynczy żagiel; okazało się, że to mocno obciążona galera, która szybko pozbywa się ładunku. Zaskoczony obserwował, jak obraca się dziobem do niego, jakby jej kapitanowi zdawało się, że da radę sześciu jednostkom. Pompejusz spodziewał się, że będzie musiał ścigać kupieckie statki jakieś trzydzieści mil wzdłuż zachodniego wybrzeża, nim będzie mógł je zająć. - Może chce szybko skończyć sprawę - odezwał się Wediusz, stanąwszy przy nim. Sekstus skinął głową, ale bez przekonania. Dla niego postępowanie kapitana nie miało żadnego sensu. Patrzył na zbliżające się wiosła - przypominały mu jaśniejące w słońcu skrzydła, gdy coraz wyraźniej wznosiły się i opadały. - Podnieść chorągiew „jeden” i „dwa”, i „atak” oraz sygnał „mniejszy”. Legionowe systemy sygnalizacyjne przypadły mu do gustu i szybko je opanował, zachwycony, że może tyle rozkazów w ten sposób wydawać. Dwie z jego galer dopadną kupca, podczas gdy on rozprawi się z tym śmiałkiem, który myśli, że może mu doskoczyć do gardła. Sekstus obserwował, jak dwie z jego jednostek skręcają z tą samą prędkością. Pozostałym czterem nakazał powrót do „pół naprzód”. Nieprzyjacielska galera parła dalej jakby nigdy nic. - Jeśli uderzymy na niego z dwóch stron, pójdzie na dno tak szybko jak splunąć zauważył Wediusz, łypiąc pożądliwie na zbliżający się statek. - Są łatwiejsze sposoby popełnienia samobójstwa - stwierdził Sekstus, kręcąc głową. On ryzykuje wszystko, by nas dopaść. Mamy wystarczająco sił, by go z łatwością wziąć, cokolwiek teraz robi. Kupiecka galera była już daleko od brzegu i wioślarze zaczną się męczyć. Nawet jeśli teraz zawrócą i spróbują uciekać ile sił w wiosłach, z pewnością ich doścignie i wejdzie na

pokład, nim dobiją do brzegu. W oddali para jego okrętów właśnie doganiała nieszczęsnego kupca. Na znak kapitulacji spuszczono żagle i teraz jego ludzie ogołocą statek, z czego tylko się da, nim podłożą ogień. Pozbawiona prędkości na głębokiej wodzie galera bezradnie dryfowała w rozkołysie jak kawałek drewna. - Mała naprzód! - ryknął. - Lawinio, biegnij na dół. Zerknął na nią szybko, ale się nie ruszyła z miejsca. Trzymała się masztu, omiatając wszystko swymi ciemnymi oczyma. Bogowie, czasem miał wrażenie, że jego siostra jest po prostu głupia, nie rozumiejąc, co oznacza niebezpieczeństwo. Nie mógł przecież kazać Wediuszowi zabrać ją do kabiny. Odwrócił się wściekły. Porozmawia z nią później.

ROZDZIAŁ XX Agryppa czuł jeszcze na plecach ciepłe promienie słońca, choć drzewa przystrajały się już w intensywne czerwienie i żółcie. Stał na brzegu jeziora Avernus, obserwując jego głębokie wody. Wcześniej było to spokojne zaplecze małej miejscowości, teraz zaś uwijało się tu tysiące mężczyzn pracujących od świtu do zmroku. Na jednym krańcu akwenu w ogromnych dokach tkwiły kadłuby dwunastu budowanych właśnie galer. Nawet z daleka widać było ludzi rojących się na pokładnikach, a w ciszy niósł się odgłos pracujących młotów. Trzy okręty już zwodowano i teraz poruszały się zrywami, wykonując manewry ćwiczebne. - Doprawdy imponujące - stwierdził Mecenas. - Przez te kilka miesięcy dokonałeś cudów, Agryppo, ale widzę mały problem, jeśli chodzi o twoje plany. - Nie ma żadnego problemu. Oktawian dał mi dwa legiony i pozwolił ściągnąć budowniczych i cieśli z całej Italii. Dwa dni temu podpisałem rozkaz wycięcia lasów w majątkach senackich, żaden nie śmiał pisnąć nawet słówkiem. Mogę budować okręty, przyjacielu! - Nie wątpię, mój drogi, choć nawet gdyby ich było parę dziesiątek, nie dadzą rady flocie - zauważył Mecenas, obserwując markowane natarcia i zwody. - Jednakże... - Z czterdziestoma galerami dam radę - wpadł mu w słowo Agryppa. - Lata całe pływałem na nich, znam tam każdą wręgę. Mogę je ulepszyć! Chodź, pokażę ci nowe galery. Mam pomysł, który zaskoczy Sekstusa! - mówił podekscytowany. Ruszyli brzegiem jeziora, słysząc raz po raz niesione wiatrem rozkazy wydawane wioślarzom. Mecenas pomyślał, że jego przyjaciel za bardzo wziął sobie do serca słowa Oktawiana o nieograniczonych funduszach. Po to zresztą konsul go tu przysłał - miał się dowiedzieć, co pochłania milionowe kwoty każdego miesiąca. Z tego, co widział, sumy będą jedynie rosły. - Widzę pewną rysę na twoim planie. - Mecenas uśmiechnął się w myślach. - Masz swoją tajną flotę i chcesz wykorzystać legionistów, bo widzę, że ćwiczą. Ale będą pewne trudności, kiedy przyjdzie zabrać ich na okręty. - Nie jestem idiotą. - Agryppa łypnął na przyjaciela. - Wiem, że jezioro nie ma połączenia z morzem. - Niektórzy mogą pomyśleć, że to poważny kłopot dla floty morskiej - zauważył z przekąsem Mecenas.

- Widzę, że cię to bawi. Ale wybrzeże jest tylko o milę stąd, ja naprawdę to przemyślałem. Mam nieograniczone zastępy ludzi, którzy przekopią kanał do morza, i tędy zwodujemy okręty. - Myślisz, że to się da zrobić? - Mecenas spojrzał nań rozbawiony. - A dlaczego nie? Tysiące egipskich niewolników zbudowało przecież piramidy. Mam geometrów, wyznaczą trasę. To tylko jedna mila! Co to dla ludzi, którzy kładli już tysiące mil rzymskich dróg. Hałas uderzeń młotów coraz bardziej wdzierał się w uszy, gdy się zbliżali do tej zaimprowizowanej stoczni. Wszędzie uwijali się ludzie z narzędziami, umorusani i mokrzy od potu. Mecenas gwizdnął cicho na widok najbliższej galery. Nie myślał, że mogą być tak wielkie. W dali majaczyło jedenaście innych, na różnych etapach budowy. Podszedł bliżej, do dębowych desek wyznaczających długość kilu. Powietrze pachniało świeżo ściętym drzewem. Wokół setki cieśli pracowało na drabinach bądź rusztowaniach, tak aby mogli dosięgnąć każdej części konstrukcji statku. - Ile im płacisz? - zapytał bez ogródek Mecenas. - Dwa razy tyle, ile by zarobili gdziekolwiek indziej, a mistrzom ciesielskim trzykrotne ich przeciętne wynagrodzenie. Oktawian powiedział, że mam wolną rękę, a tu liczy się szybkość, nie da się tego zrobić tanio - wyjaśniał Agryppa. Mecenas przyjrzał się przyjacielowi. Widać było, że jest zmęczony, ale i dumny ze swego dzieła. We włosach plątały mu się wióry i trociny, policzki miał białe od pyłu drzewnego, ale oczy mu błyszczały, a opalone ciało tryskało energią. - Lubisz tę robotę - zauważył z uśmiechem. Nim Agryppa zdążył odpowiedzieć, posłyszeli turkotanie powozu zbliżającego się od drogi prowadzącej do Neapolu, odległego o jakieś dziesięć mil. - Kto to? - zapytał podejrzliwie. - Przyjaciel, chciał zobaczyć okręty. - Hola, Mecenasie, jakże mam utrzymać to miejsce w tajemnicy, skoro zapraszasz tu przyjaciół?! - zdenerwował się Agryppa. - Jak w ogóle udało mu się wyminąć straże? - Ja mu pozwoliłem przejść. - Mecenas się lekko zaczerwienił. - Wiesz, Wergiliusz jest poetą i umie dochować sekretu. Po prostu pomyślałem, że mógłby napisać parę linijek o tym miejscu. - No wiesz? Myślisz, że ja mam czas na poetów?! Przyprowadzisz może jeszcze malarzy i rzeźbiarzy? - Agryppa rozsierdził się na dobre. - To jest tajne przedsięwzięcie, Mecenasie! Odeślij go z powrotem, i tak już zobaczył za dużo.

Mecenas zmieszał się, ale uniósł ręce w geście obronnym. - Opowiedziałem mu o kilku szczegółach, żeby wzbudzić jego zainteresowanie. Wergiliusz wie, że ma trzymać język za zębami, prawda? - zwrócił się do poety. - Oczywiście - pospieszył z zapewnieniem jego przyjaciel. - Poeci znają niejeden sekret. Tak czy inaczej spodziewam się, że niedługo już pobędę na tym świecie. Z każdym dniem czuję się coraz słabszy. Jakby na potwierdzenie wydmuchał nos z wielką energią. Agryppa spojrzał nań poirytowany. - W każdym razie zatrzymam twojego woźnicę - oznajmił szorstko. - Wrócisz do miasta wraz z Mecenasem konno. - Jest właśnie taki, jak powiedziałeś, Mecenasie. - Wergiliusz zmrużył oczy. Marsowaty Rzymianin, ale zbudowany jak młody Herkules. Podoba mi się - dodał, po czym zwrócił się do Agryppy. - Skoro więc zobaczyłem już twoją flotę w budowie, może jednak zaufasz mi i mnie trochę oprowadzisz? - Nie. - Agryppa ledwo trzymał nerwy na wodzy. - Jestem zajęty. - Cezar prosił, bym przejrzał plany - wtrącił Mecenas. - Postanowiłem zabrać Wergiliusza, żeby robił notatki. Można mu wierzyć, masz moje słowo. Agryppa wzniósł oczy sfrustrowany i wziął przyjaciela na stronę. - On nie wygląda mi na... prawdziwego mężczyznę. Słyszałem, że tacy nie są godni zaufania, plotkują jak kobiety. - Tacy... znaczy jacy? - zapytał niewinnie Mecenas. - Wiesz, o czym mówię. - Agryppa się zarumienił, patrząc gdzieś w dal. - Powiedz mi przynajmniej, że on jest... - dawcą, a nie biorcą - wykrztusił z trudem. - Nie rozumiem, o czym mówisz - rzekł Mecenas, choć w jego oczach igrało rozbawienie. - Miecz, a nie pochwa! - Agryppa nie patrzył na niego. - Na bogów, nie wiem, jak nazywasz te rzeczy. Wiesz przecież, co mam na myśli! - Wiem - przytaknął Mecenas ze śmiechem. - Byłem tylko ciekaw, jak ty to określisz. Wergiliuszu - obrócił się w stronę poety - mój przyjaciel chce wiedzieć, czy jesteś mieczem, czy pochwą. - Słucham? Och, oczywiście, że mieczem. Dobra rzymska stal to ja. Agryppa jęknął. Mierzył ich wzrokiem długą chwilę, w końcu jednak górę wzięła duma z tego, czego tutaj dokonał. - Chodźcie ze mną - powiedział w końcu.

Ruszył szybkim krokiem, nie czekając na nich. Wymienili za jego plecami porozumiewawcze uśmiechy i poszli za nim. Agryppa tymczasem już wszedł po drabinie na rusztowanie. Patrzyli, jak z wprawą przechodzi z jednej platformy na drugą. Szli jego śladem o wiele wolniej, ale przynajmniej mogli obejrzeć z góry niedokończony pokład. Nie było jeszcze całego oszalowania, widzieli więc krzątających się przy pracy cieśli. - Spróbowałem użyć czterech pomostów abordażowych zamiast jednego... rezultat spoczywa na dnie jeziora, bo galera była zbyt przeciążona - objaśniał gościom Agryppa. Będę próbował je trochę przerobić, bo to jednak pozwala zasypać ludźmi pokład wroga, ale na wzburzonych wodach kruki nie są jeszcze stabilne. Spojrzał na Mecenasa, czy rozumie jego wywody, ale przyjaciel wyglądał na zdezorientowanego. - Na moich statkach wioślarzami nie będą niewolnicy, tylko wybrani w drodze konkursu legioniści Oktawiana. Temu, kto wygra zawody, oferuję podwójne wynagrodzenie. Będziemy przynajmniej trzykrotnie przewyższać liczebnie załogi Pompejusza. - To się nazywa przewaga - przyznał Mecenas. - Ale Pompejusz dowodzi dwustoma okrętami. Potrzebujesz ich trochę więcej. - Będę miał więcej - oświadczył cierpko Agryppa, patrząc na Wergiliusza. - Pokażę ci, ale musisz przysiąc, że pary z gęby nie puścisz. Wystarczająco trudno trzymać w karbach robotników. - Masz moje słowo, przysięgam na mój honor - zapewnił go Mecenas. Wergiliusz z całą powagą powtórzył przysięgę. Agryppa skinął głową i gwizdnął na jednego z ludzi pracujących na pokładzie. - Katapulta na pokład - polecił. - Katapulty to nic nowego - zauważył trochę nerwowo poeta. - Każda flota wojenna jest w nie wyposażona. - Żeby wystrzeliwać pociski, które przeważnie chybiają celu - odburknął Agryppa. Pracowałem nad precyzją, bo to jest największy problem. Sześciu ludzi przyniosło drążki i liny i zaczęli montować machinę na pokładzie. Przytwierdzili okrągłą platformę w specjalnie pozostawionych otworach w dębowym szalunku, tak by nawet podczas szkwału była stabilna. Do niej metalowymi kołkami przymocowali kule odlane z brązu, również w wycięte w tym celu otwory. Po dopasowaniu kolejnego drewnianego koła uzyskali platformę o średnicy sześciu stóp, która łatwo się obracała, nawet obciążona. Resztę balisty dobudowano do tej podstawy z wprawą wskazującą na długą praktykę.

- Widzę tam jakiś hak... - zaczął Mecenas. - Popatrz tylko - przerwał mu Agryppa. Katapultę ustawiono naprzeciw wygiętych żelaznych drągów - miniaturowej wersji używanych w legionach skorpionowych łuków. Nie było jednak dołków, w których umieszczano ciężkie pociski, tylko ogromny żelazny hak o czterech ostrych zębach, przytwierdzony do podłoża i przywiązany do sporego zwoju liny. Ludzie na pokładzie zadarli głowy, czekając na sygnał. Agryppa opuścił rękę i gdy trzech rosłych mężczyzn szarpnęło za linę, machina odskoczyła, a hak ze świstem wystrzelił w powietrze, pociągając za sobą linowego węża. Poszybował na sto kroków w górę, po czym opadł i wbił się w miękkie podłoże. Agryppa spojrzał triumfująco na towarzyszy. - Kamień może przelecieć nad pokładem wroga i wpaść do morza, a haki wgryzą się w drewno - wyjaśnił. - Na pewno będą próbowali odciąć liny, ale przewleczone są przez nie miedziane druty. Na każdym statku będą trzy takie haki i kiedy śmigną w powietrzu, marynarze przerzucą kruki i nim tamci się obejrzą, my już będziemy na ich pokładach. Mecenas i Wergiliusz pokiwali głowami, choć niezbyt entuzjastycznie. - Pokażę wam, jak to działa - stwierdził Agryppa. - Okręty ćwiczące na jeziorze mają już zamontowaną tę nową broń. Chcę ją sprawdzić, nim jutro wrócicie zawracać mi głowę. Obrócił się w stronę najbliższej manewrującej galery i krzykiem wydał odpowiednie rozkazy. Kapitan uniósł dłoń, dając znak, że usłyszał, i wioślarze obrócili okręt, tak że znalazł się w zasięgu ścigającej go jednostki. Mecenas i Wergiliusz obrócili się w porę, by ujrzeć, jak trzy haki wraz z linami, wystrzelone z pokładu jednego okrętu, wbijają się w deski drugiego. Drużyny legionistów, trzymając uchwyty lin na kabestanie, nawijały je z powrotem. - Teraz zobaczycie - podkręcał atmosferę Agryppa. Liny opadły na galerę przeciwnika w odległym krańcu pokładu. Gdy się maksymalnie naprężyły, załoga rzuciła się w stronę, z której spodziewano się ataku. Statek gwałtownie się przechylił, na pokład zaczęła się z hukiem wlewać woda i ludzie ślizgali się po pokładzie w dół, krzycząc w panice. Wiosła po jednej stronie wynurzyły się nad powierzchnię, po drugiej zaś wioślarze wypadali za burtę. Nim Agryppa zdążył wydać następny rozkaz, galera przewróciła się na bok. Mecenas przełknął nerwowo. Wiedział, że jest właśnie świadkiem utonięcia dwóch setek mężczyzn, nawet bowiem ci, którzy umieli pływać, w ciężkich zbrojach nie zdołaliby się uratować w tej zimnej wodzie. Załoga pierwszej galery patrzyła w osłupieniu na swoje dzieło.

Mecenas zauważył, że Agryppa jest przerażony, ale zarazem uradowany. - Na bogów, myślałem... - Zakrzyknął do ludzi na atakującej jednostce, by ratowali tonących, i otarł pot z twarzy. - Wiedziałeś, że tak się stanie? - zapytał wstrząśnięty Wergiliusz. Oczy miał jak spodki. - Nie - odparł ponuro Agryppa. - Ale to nigdy nie była gra. Użyję wszystkiego, wykorzystam, co tylko się da. Na wodzie, wokół galery, unosiły się syczące bąble, słychać było coraz niklejsze krzyki tonących. Niektórzy jeszcze rozpaczliwie walczyli, wynoszeni na powierzchnię desperacko usiłowali się utrzymać, ale na próżno. - Potrzebuję dwudziestu milionów sesterców, żeby wykopać kanał do morza oświadczył twardo Agryppa. - Dam Cezarowi potrzebne galery i zniszczę Pompejusza bez względu na koszty. - Widzę, że cię to bez reszty pochłonęło - mruknął Mecenas. Jego zwykły dobry nastrój prysł na widok ginących ludzi. Gdy Oktawian uniósł rękę, nie pojawiła się już żadna inna oferta. - Cztery miliony sesterców - rzucił. Licytator skinął głową i odłożył dlań zapieczętowane dokumenty własności. Żaden z oferentów nie chciał się narażać na gniew konsula i triumwira zarazem, choć posiadłość Swetoniusza była atrakcyjna, położona nad rzeką, piękny dom zaś usytuowany na wzgórzu w pobliżu Rzymu. A że sąsiadowała z własnością Oktawiana odziedziczoną po Cezarze, nie chciał przepuścić okazji powiększenia włości. Chociaż dziwnie mu było brać udział w licytacji posiadłości, które przecież za jego sprawą znalazły się na aukcji. Dziesięć procent ostatecznej ceny przeznaczył dla każdego obywatela, który doniósł na proskrybowanego. Gdy listy proskrypcyjne podano do publicznej wiadomości, zaczęły się dziać przerażające sceny, motłoch wyważał drzwi i wyciągał nieszczęśników na ulicę. Bywało, że aby otrzymać nagrodę, wystarczyło okazać głowę proskrybowanego. Posiadłość Swetoniusza niestety nie znalazła się na tej liście. Natychmiast po wyborach konsularnych senator przepadł jak kamień w wodę i teraz każdy szpieg bądź klient Oktawiana szukał go, tak jak i pozostałych Wyzwolicieli. Posiadłość Swetoniusza została skonfiskowana podczas nieobecności Oktawiana i większość zysków z niej miała pójść na przygotowanie nowych legionów. - Następna pozycja to wiejska willa w okolicy Neapolu, pierwotnie własność Publiusza Kaski.

Oktawian słyszał o tym człowieku - był to jeden z dwóch braci, którym dotąd udawało się ukrywać przed tymi, którzy nastawali na ich życie. Słyszał pogłoski, jakie bracia Rozsiewali o wątpliwych zasługach Sekstusa Pompejusza, ale nie był pewien. Nie chciał stawać do licytacji ich majątku, zaczekał jednak, żeby zobaczyć, ile srebra skapnie do wojennego kufra. Licytacja zaczęła się niemrawo, gdyż uczestnicy starali się odgadnąć, czy konsultriumwir sprzątnie im Kaskowy majątek sprzed nosa w ostatniej chwili. Oktawian poczuł na sobie pytające spojrzenia, pokręcił głową i odsunął się trochę. Aukcja od razu nabrała szalonego tempa, gdyż położona na południu posiadłość słynęła winnicami. Oktawianowi przemknęło przez myśl, że w Rzymie wciąż jeszcze są pieniądze. Jego zadaniem było zebrać ich jak najwięcej na kampanię, która będzie wymagała większych nakładów, niż udało się zebrać Cezarowi na wyprawę przeciw Partom. Potarł ze znużeniem powieki, gdy pojawiła się kwota czterech milionów sesterców i większość licytujących wycofała się. Tajna flota Agryppy, jak się okazało, niesamowicie drenowała państwowy skarbiec, nie widział jednak innej możliwości, jak tylko wtopić w okręty jeszcze więcej złota i srebra. Bez floty legiony, które wraz z Markiem Antoniuszem mieli pod swoją komendą, były praktycznie bezużyteczne. Cena chleba już wzrosła trzykrotnie i choć wiele osób wciąż jeszcze przechowywało sporo pieniędzy z zapisu Cezara, dobrze wiedział, że niewiele brakuje, by znów wybuchły zamieszki, bo ludzie muszą mieć co jeść. Aż się wzdrygnął na tę myśl. Licytacja zakończyła się na sześciu milionach czterystu tysiącach sesterców. Oktawian dał ręką znak licytatorowi, który aż zbladł, myśląc, że to ostatnia oferta, konsul jednak pokręcił głową przecząco i wskazał na stertę opatrzonych pieczęcią dokumentów dotyczących zakupionej przezeń posiadłości. Miały zostać przesłane do jednej z jego miejskich willi, zapłatę zaś miał uiścić jeden z setek pracujących dlań pośredników bądź niewolników zajmujących się jego finansami. Po wyjściu Oktawiana wszyscy odetchnęli z ulgą. Dom aukcyjny stał na Kwirynale, niemal u szczytu wzgórza; schodząc szybkim krokiem ku Forum, Oktawian zapomniał o liktorach, którzy podążali za nim w tym samym rytmie kroków. Za to ucieszył się na widok swego kolegi na urzędzie, Pediusza, stojącego na schodach okrągłej świątyni Westy i nadzorującego położenie ostatniego kamienia w nowym budynku senatu. Tak, Rzym krzątał się wokół własnych spraw i Oktawian z lekkim uśmieszkiem przypomniał sobie minione czasy, gdy nie mógł przejść swobodnie pośród wiwatującego na jego cześć tłumu. Tego dnia nikt go tak owacyjnie nie witał. Przebiegł go dreszcz, pod koniec roku w Rzymie robiło się coraz zimniej. W każdym razie nie tylko do

kalendarzowej wiosny było jeszcze daleko. Gdy dotarł do Forum, jeszcze mocniej odczuł energię ożywiającą miasto. Ogromny plac wypełniało tysiące ludzi, dzięki którym Rzym mógł prosperować - począwszy od działalności handlowej, skończywszy na gromadzących niemało słuchaczy wykładach jurystów. Rzym stał myślą i słowem, nim sięgał po miecz, i wciąż był młody. Tak jak każdego miesiąca, i tym razem senatorowie przechodzili wzdłuż tłumów, wysłuchując próśb i żądań tych, których reprezentowali. Można było im przedstawić każdą sprawę - od kłopotów z sąsiadami po oskarżenie o zabójstwo. Oktawian zauważył wśród senatorów Bibulusa, pogrążonego w rozmowie z grupą bogato odzianych kupców, niewiele mniej odeń otyłych. I jego aktywa znacznie się pomnożyły dzięki aukcjom proskrypcyjnym. Bez wątpienia w domu aukcyjnym, który Oktawian przed chwilą opuścił, miał swoich ludzi, licytujących wybrane przez niego posiadłości. Bibulus zauważył przechodzących niedaleko marszowym krokiem liktorów i jego zimne oczy wypatrzyły kroczącego pośród nich konsula. Oktawian zdawał sobie sprawę, że mimo oczywistych korzyści, jakie odnosił z tego układu, Bibulus nie jest mu ani trochę przychylniejszy. To dzięki Oktawianowi bowiem Marek Antoniusz powrócił do senatu, dysponując większą niż wcześniej potęgą, a skrępowany niewieloma ograniczeniami. Konsul z daleka wyczuł niezadowolenie Bibulusa i przez chwilę napawał się tym. Senator nie pozdrowił go, udając, że go nie zauważył. Pediusz tymczasem stał w wejściu do świątyni Westy, pogrążony w rozmowie z Kwintyną Fabią. Oktawian rozpromienił się na widok kobiety, której towarzystwo tak bardzo lubił. Po wyborze na konsula prawie nie miał okazji z nią rozmawiać; była jedną z tych osób, które zaczął uważać za swoich stronników, choćby ze względu na jej bratanka Mecenasa Ku jego zaskoczeniu westalka podeszła doń z otwartymi ramionami. - Cezarze, dochodzą mnie słuchy, że powinnam ci pogratulować - rzekła na powitanie. Oktawian zerknął na Pediusza, ale ten wzruszył tylko ramionami. Nie pozostało mu więc nic innego, jak dać się objąć kapłance - co zresztą uczyniła z niespodziewaną mocą. - Z jakiego powodu? - zapytał, gdy rozluźniła uścisk. - Twoich zaręczyn oczywiście. - Aa... Cóż, nie cieszy mnie specjalnie perspektywa posiadania dwunastoletniej żony, Kwintyno - wyznał szczerze. Od powrotu do Rzymu widział córkę Antoniusza zaledwie raz; to małżeństwo było jedynie jednym z punktów w ich pertraktacjach. Było mu żal Klaudii, ale małżeństwa były walutą Rzymu i potwierdzeniem ich wzajemnego poparcia. Nie pokrywało się to z jego

obecną popularnością pośród wysoko urodzonych Rzymianek. Był młody, smukły i w dodatku u władzy - oszałamiający zmysły koktajl, dzięki któremu mógł mieć każdej nocy inną kobietę. Podejrzewał, że Kwintyna dobrze o tym wszystkim wie i tylko się z nim droczy, próbował więc brać to za dobrą monetę. - Mam teraz mnóstwo innych rzeczy na głowie, przepraszam, Kwintyno - sumitował się. - Oczywiście. Młodzi ludzie zawsze są zakochani - odparła. - Być może, nie umiem powiedzieć. Ja w każdym razie marzę o nowych legionach, przygotowanych do walki i zahartowanych przez zimę. - Oktawian spojrzał na Pediusza, którego ta wymiana zdań wyraźnie wprawiła w zakłopotanie, a uprzejmości prawione przez kapłankę nawet w lekkie wzburzenie. - Raportuj, Pediuszu - sprowadził go na ziemię. - Nie przyszedłem tu rozmawiać o miłości, przynajmniej dzisiaj. - Z całym szacunkiem, Fabio - konsul odchrząknął - musimy przełożyć naszą rozmowę na inny czas. - Oczywiście - zgodziła się - choć znam kilka wdów, które dreszczem przejęłoby spotkanie dojrzałego mężczyzny, Pediuszu. Wiesz, to głęboka woda, nie jak te dzierlatki faworytki Cezara. Mimo lat spędzonych bez mężczyzn koryta ich rzek nie wyschły, przeciwnie. Pomyśl o tym. Kwintyna wróciła do świątyni, odprowadzana przez nich wzrokiem. Pediusz pokręcił głową, podejrzewając, że z niego zakpiono, ale też autentycznie zainteresowany. - Powołaliśmy sześć legionów i zapisaliśmy ich nazwy w dokumentach senatu. W tej chwili to tylko wieśniacy i pomocnicy sklepowi. Ćwiczą pod Arecjum, ale muszą się na zmianę dzielić mieczem i tarczą. - Zakup ich więcej - powiedział Oktawian. - Zrobiłbym to, gdybym miał pieniądze! - Pediusz wypuścił powietrze rozdrażniony. Masz w ogóle pojęcie, ile kosztuje wyekwipowanie pięciu tysięcy mężczyzn, nie mówiąc o trzydziestu? Miecze są przywożone lądem z Hiszpanii, a tymczasem Pompejusz blokuje całe zachodnie wybrzeże. To tysiące mil, Cezarze! Zamiast miesiąca drogą morską trwa to cztery miesiące, a do tego czasu oni muszą ćwiczyć pałkami i bronią z lamusa. A gdzie tylko zwrócę się o fundusze, słyszę wszędzie, że Cezar już tam był przede mną i wszystkie skarbce są puste. Oktawian miał już dość przypominania, że Sekstus Pompejusz nęka wybrzeża. Kasjusz i Brutus w dodatku cały czas umacniali się w Macedonii i Grecji; coraz bardziej był świadom, że z rzymskiego organizmu uchodzi życiodajna krew.

- Mam złoto z hiszpańskich kopalń, przyjdzie lądem - zapewnił Pediusza. - I pracuję nad rozwiązaniem problemu floty Sekstusa Pompejusza. To drenuje kieszeń, ale muszę przecież zapewnić legionom transport. - Wolałbym, żebyś omawiał swe plany ze mną - stwierdził Pediusz. - Choć proskrypcje zamknęły usta niektórym twoim wrogom, główne problemy pozostały. Nie możemy zacząć kampanii, nie mając dodatkowych legionów dla ochrony Rzymu, no i okrętów, które by je przewiozły. Z tymi, które mamy, jesteśmy zamknięci na lądzie jak w potrzasku. - W porządku, konsulu. Nie ma sensu jeszcze bardziej zagłębiać się w nasze trudności. Bywałem w większych tarapatach, zapewniam cię. Ku jego zdziwieniu Pediusz uśmiechnął się i przygryzł swoim zwyczajem policzek od wewnątrz. - To prawda. I z nich wyszedłeś. Miasto wciąż liczy, że dzięki tobie znów wszystko będzie dobrze, jakbyś po raz kolejny mógł sypnąć tanim zbożem ot, pstrykając palcami. Pediusz podszedł doń jeszcze bliżej, by żaden z liktorów go nie usłyszał. - Ale wszystko, co zdobyłeś, możesz stracić, jeśli tacy ludzie jak Kasjusz i Brutus, i Pompejusz znajdą popleczników w Rzymie. - Próbujesz mnie ostrzec? - Oktawian popatrzył nań uważnie. - Marek Antoniusz związał swój los z moim. Nie jest głupcem, by ryzykować sojusz z takimi jak oni. - Oby tak było - westchnął Pediusz. - Może jestem tylko przewrażliwionym starcem, ale czasem dobrze jest być trochę podejrzliwym. Jesteś bardzo miody, Cezarze, przed tobą cała przyszłość, nie to co przede mną. Dobrze byłoby o niej pomyśleć, gdy będziesz dokonywał wyborów. Oktawianowi przeszło przez myśl, że Cezar, wielokrotnie ostrzegany przed skrytobójcami, puszczał ostrzeżenia mimo uszu. - Będę przygotowany na wszystko, Pediuszu, masz moje słowo. - Dorze. - Pediusz się uśmiechnął. - Sprawowanie konsulatu wraz z tobą, młody człowieku, zaczęło być przyjemne. Nie chciałbym, żeby się skończyło przed czasem.

ROZDZIAŁ XXI Brutus pohamował gniew, który poczuł bardziej z powodu coraz mniejszej wytrzymałości aniżeli tańczącego wokół niego z mieczem Greka. Dawniej z łatwością pokonałby młodszego o trzydzieści lat mężczyznę, teraz już jednak nie był tak szybki i tylko rutynie codziennych ćwiczeń zawdzięczał to, że całkowicie nie stracił formy. Twarz i nagi tors były rozpalone do czerwoności, oddech wydobywał się jakby z czeluści pieca, pot zalewał mu oczy i spływał po ciele, podczas gdy jego przeciwnik wyglądał całkiem świeżo. Zirytowała go ta myśl, to było wręcz głupie, ale zapragnął nagle, by choć na chwilę powróciły mu siły młodości, wtedy w mig by pokonał Greka. Kleantes ostrożnie podchodził do rzymskiego namiestnika, który wyzwał go na ten pojedynek. Wciąż nie mógł zadać decydującego ciosu, raptem parę razy drasnął przeciwnika w ramię, znacząc je czerwonymi kreskami krwi, która rozmazała się na jego drewnianym mieczu. Mimo to jednak czuł, że szala przechyla się na jego korzyść, i nie zawstydzało go już tak bardzo, że przyjaciele stojący z boku pola treningowego głośno mu sekundują. Ateny, owszem, były pod władzą Rzymian, co jednak nie przeszkadzało kibicom otwarcie dopingować młodego Greka. Podbudowany aplauzem Kleantes zablokował atak tarczą i pchnął mieczem w kierunku gardła Rzymianina - niebezpieczny cios, jeden z niewielu zadanych drewnianym mieczem, które mogły być groźne. Brutus naprężył gniewnie mięśnie i natarł serią uderzeń, pod którymi Grek cofał się krok za krokiem. Dawniej Brutus był naprawdę nie do pokonania, a i teraz prezentował całkiem niezłą formę, choć dyszał i włosy lepiły mu się do mokrego od potu czoła. Kleantes zawahał się, zamiast nacierać dalej. Wszystko, czego się nauczył podczas ćwiczebnych starć, Brutus skutecznie odparowywał, a młody Grek nie chciał zwyciężyć li tylko przez wyczerpanie przeciwnika. Stanął wyprostowany twarzą w twarz z nim i przesunął miecz w miejsce na biodrze, gdzie powinna być przypasana pochwa. Obaj mieli jedynie ochraniacze na nogi, nie było więc do czego przytroczyć broni, lecz jego zamiar był oczywisty. Brutus wykrzywił pogardliwie usta. Zaryzykował i zbliżył się, bacznie obserwując Greka, który trzymał ostrze przy biodrze, gotów wyprowadzić szybkie pchnięcie. Była to rzecz tego rodzaju, który tak przemawia do ludzi młodych - sprawdzian czystego refleksu. Patrzył wyłącznie na ruchy oczu młodzieńca, rozluźniając się całkowicie. Kleantes zaatakował bez ostrzeżenia, ciosem wypraktykowanym tysiące razy. Gdy tylko się na to zdecydował, szybkim ruchem podniósł miecz, jednak ku swemu osłupieniu poczuł

piekące draśnięcie z boku szyi. Czerwona kropla zmieszała się z potem i spłynęła na jego nagi tors. Brutus zadał jeszcze dwa szybkie uderzenia; jedno po wewnętrznej stronie ud, gdzie mężczyzna mógłby się szybko wykrwawić, a drugie w jego bok. Wszystko to stało się w mgnieniu oka i gdy Kleantes odskoczył, Brutus błysnął zębami w nieprzyjemnym uśmiechu. - Ten, kto odpowiada na atak, często jest szybszy. Nie uczyli was tego? - zdziwił się. Jeśli jest doświadczony, jego reakcja jest szybsza niż planowany atak. Kleantes sięgnął ręką do gardła. Czerwona plama rozmazała mu się na palcach, krew kapnęła na prawą nogę. Tłum zafalował w milczeniu. - Zapamiętam tę lekcję - odrzekł Grek, skinąwszy sztywno głową. - Jeszcze raz? Nagle ludzie odwrócili głowy - na polu treningowym ktoś klasnął w dłonie. Przy ogrodzeniu Brutus dostrzegł Kasjusza, świeżego i wypoczętego. W towarzyszących mu mężczyznach rozpoznał Swetoniusza i Gajusza Treboniusza. Zacisnął szczęki i rzucił Kleantesowi miecz treningowy. - Nie dzisiaj. Zdaje się, że mam gości - odparł i ruszył w stronę czekającej nań trójki. Potowarzyszycie mi w łaźni? - zwrócił się do nich. - Muszę zmyć z siebie pot. Kasjusz wyraził zgodę skinieniem głowy, Swetoniusz jednak z niezadowoleniem przeciągnął dłonią po włosach, Gajusz Treboniusz zaś rozglądał się wokół z nieukrywanym zainteresowaniem. W łaźni rozebrali się i oddali niewolnikom odzienie do czyszczenia. Brutus nie zwracał uwagi na towarzyszy, wiedząc, że i tak poczekają na niego, skoro mają coś do załatwienia. Stał spokojnie, kiedy wylewano nań kubły wody, po czym skierował się do caldarium, pomieszczenia z najgorętszą wodą, żeby zmyć brud. Kasjusz nie chciał omawiać ich planów w otoczeniu obcych, w milczeniu więc poddawali się działaniu gorącej pary, potem we frigidarium opłukali się w zimnej wodzie i na koniec oddali się w ręce masażystów, którzy wtarłszy oliwę w ich ciała, zeskrobywali ją skrobaczkami z kości słoniowej i wycierali czarną maź o swe przepaski biodrowe. Dobrą godzinę potrwało, nim zostali sami. Niektórzy chcieli jeszcze chwilę po tych zabiegach podrzemać, inni zaś - omówić własne sprawy na osobności. Niewolnicy wyszli dyskretnie; i tak będą czekać przy wyjściu na dodatkowe drobniaki. Swetoniusz, nieświadom zupełnie, że pod wpływem pary i oliwy jego włosy przypominają teraz cienki ogonek zaskrońca biegnący wzdłuż łysiny, podniósł głowę znad stołu do masażu i zobaczył, że reszta błogo odpoczywa z zamkniętymi oczyma. - Naprawdę miło znaleźć iście rzymski dom w Atenach, ale mamy sporo do omówienia - zagaił. Brutus jęknął ochryple, też jednak usiadł, a za nim pozostali. Swetoniusz osłonił rękoma

obwisły brzuch i pomarszczone uda, tęskniąc już za togą, bez której czuł się pozbawiony godności. - A więc co was tu do mnie sprowadza? - zapytał wprost Brutus. - Bo chciałem posłuchać Tenesa, kiedy będzie przemawiał na agorze. - Coś wartego posłuchania? - zainteresował się Kasjusz. - Znacie Greków. - Brutus machnął pobłażliwie ręką. - W święcie widzą tylko chaos i nie wskazują żadnych rozwiązań. To wszystko tylko czcza gadanina. My przynajmniej jesteśmy praktyczni, gdzie widzimy chaos, miażdżymy mu głowę. - Zawsze uważałem, że to butny ludek - zauważył Kasjusz. - Pamiętam, jak jeden z nich przekonywał mnie, że to oni wynaleźli wszystko, od bogów po seks. Zwróciłem mu uwagę, że Rzymianie przejmują ich koncepcje, ale je ulepszają. Ares został u nas Marsem, Zeus Jowiszem. No i oczywiście, choć nie możemy udoskonalić seksu, przynajmniej uprawiamy go z kobietami. Ubawiony Brutus klepnął przyjaciela po ramieniu. - Nie chciałbym wam przerywać filozoficznej dysputy - przerwał im Swetoniusz - ale mamy bardziej palące problemy. Kasjusz i Brutus wymienili spojrzenia, na co senator zareagował zaciśnięciem ust z dezaprobatą. Gajusz Treboniusz przyglądał im się tylko, niedopuszczony na tyle do komitywy, by zabierać głos. - Powiedz mi więc - Brutus westchnął, rozkoszując się uczuciem cudownego rozleniwienia - co albo kto wygnał cię z Syrii, Kasjuszu? - Któż by, jak nie Cezar - odparł ponuro zagadnięty. - Wiesz, że utworzył triumwirat? - Tak, z Markiem Antoniuszem i niejakim Lepidusem, dowódcą w Galii. Aż tak daleko od Rzymu nie jestem, żeby nie wiedzieć o takich sprawach. - Przywłaszczył sobie prerogatywy imperatora - zagrzmiał Swetoniusz, zmęczony już tym lekkim tonem konwersacji. - Działa jak dyktator, sprzedaje nasze majątki i kpi sobie z prawa. Wiesz o proskrypcjach? - zwrócił się do Brutusa. - Jestem na tej liście, tyle wiem. No i co z tego? Na jego miejscu zrobiłbym to samo. - Nie martwi cię zbytnio, że inny Cezar wybił się ponad nas, nieważne, jak bardzo udajesz - zauważył zjadliwie Swetoniusz, pod zimnym spojrzeniem Brutusa jednak odwrócił wzrok. - Uważaj, Swetoniuszu, przynajmniej przy mnie. Przede wszystkim jestem zarządcą Aten. I nie wiem właściwie... kim ty jesteś. Swetoniusz wbił weń wzrok, aż Kasjusz zagryzł wargi, tłumiąc rozbawienie.

- Jestem wygnańcem! - wycedził Swetoniusz. - Jestem jednym z Wyzwolicieli! Oswobodziłem Rzym od szalonego tyrana, który z republiki zrobił urągowisko i obrócił wniwecz setki lat cywilizacji, bo zgubiła go własna potęga! Oto, kim jestem, Brutusie. A ty? Wywołany

do

odpowiedzi

potraktował

ten

wybuch

gniewu

jak

ujadanie

rozzłoszczonego psa, ale jednak uśmiech mu zgasł na twarzy. Swetoniusz nie czekał na odpowiedź, słowa zbyt długo powstrzymywane płynęły teraz niepowstrzymaną kaskadą. - Lecz choć tyle zrobiłem dla dobra republiki, zabrano mi dom rodzinny, unieważniono moją amnestię i moje życie jest w niebezpieczeństwie. Nawet tutaj, w Grecji, Rzymianin, który zechce się wzbogacić moim kosztem, może mnie zadenuncjować. Myślisz, że jesteś nietykalny, Brutusie? Za daleko zaszliśmy, by stracić wszystko tylko dlatego, że po władzę, na którą nie zasłużył, sięga krewny Cezara. On nas zniszczy, jeśli go nie powstrzymamy. - Trajkoczesz jak przerażona starucha, senatorze - uciął Brutus. - Pamiętaj o swojej godności. - Godności? - powtórzył podniesionym głosem Swetoniusz. Nie zważając na jego osłupienie, Brutus zwrócił się do Kasjusza. - Nie próżnowałem - powiedział. - Zapewniałem nam lojalność legionów. Podniosłem podatki, żeby opłacić dwa dodatkowe, przeważnie grecko-rzymskiej proweniencji, ale zdatne. Ćwiczą codziennie i mnie złożyli przysięgę. Możesz powiedzieć to samo? - Ja mam siedem legionów w Syrii i jeszcze cztery z Egiptu. - Kasjusz uśmiechnął się triumfalnie. - Mam więc razem jedenaście opłaconych legionów w pełnym rynsztunku. Dla nich republika jest ważna i choć zausznicy Cezara sączą im w uszy truciznę, są bezwzględnie lojalni wobec tych, którzy ją ocalili. Nie marnowałem czasu, znasz mnie. Brutus z zadowoleniem przyjął te informacje. - To prawda, znam cię - odparł, skinąwszy głową z aprobatą, po czym zwrócił się do Swetoniusza. - Widzisz, senatorze, Kasjusz i ja działaliśmy. Tworzyliśmy armię, gdy ty tam, w Rzymie, gadałeś po próżnicy. Nadzy jak Swetoniusz widzieli, jak cętkowany rumieniec spływa z jego urażonego oblicza po same pachwiny. - To ja zapewniłem nam przyszłość, oddając flotę w ręce Sekstusa Pompejusza! - odciął się senator. - Gdybyśmy tego nie dokonali z Bibulusem, moglibyście się spodziewać zbrojnej inwazji jeszcze w tym roku, Brutusie! To właśnie przyniosło ci moje próżne gadanie... czas, którego potrzebujemy! - Z pewnością wszyscy się zgadzamy, że była to trafna decyzja. - Kasjusz próbował załagodzić sytuację. - Sekstus Pompejusz jest młody, ale jego wrogość wobec fakcji Cezara

jest dobrze znana. Masz z nim kontakt? - Tak - odparł Brutus. Zauważył spojrzenie Swetoniusza i wzruszył ramionami. - Ma jedyną flotę operującą na zachodzie, a moje imię go nie odstrasza. Wiesz, że bracia Kaska dotarli do niego? - Nie miałem pojęcia - odrzekł Kasjusz. - Ale to dobrze. Choć ich posiadłości zostały już sprzedane. - Jeszcze jeden powód, by mieć ich po naszej stronie - stwierdził Brutus. - Nie chcę w tej kwestii żadnych niespodzianek. Możemy użyć floty, by wylądować w Italii, albo czekać tutaj. Bo, Swetoniuszu, ja wiem, że oni przyjdą. Oktawian i Marek Antoniusz nie mogą nas lekceważyć, gdy w Rzymie zaczyna brakować ziarna. Muszą się pojawić. Wylądują w Grecji, jak Juliusz Cezar, gdy walczył z Gnejuszem Pompejuszem. Tym razem, jak sądzę, stracą połowę ludzi, gdy Sekstus Pompejusz pośle ich na dno morza. Mam rację, Kasjuszu? - To nasza największa nadzieja, żeby wreszcie to wszystko zakończyć - orzekł senator. Gdy wyszli z kompleksu łaźni, Brutus wyciągnął z zanadrza togi kilka miedziaków dla personelu. Po krótkim wahaniu wyjął też srebrnego sesterca i zamigotał nim przed nosem Kasjuszowi. Senator przyjrzał się monecie ze zmarszczonym czołem, po czym się roześmiał. - „Wybawca republiki”? Doprawdy, Brutusie? Ha! wydaje się to trochę nieskromne. Brutusowi cierpki uśmiech przebiegł po wargach, gdy rzucił drugą taką monetę Swetoniuszowi, który studiował uważnie rysy wyrytej na niej twarzy. - Wasze nazwiska raczej by się nie zmieściły. Całkiem udatne podobieństwo, nie sądzicie? Jako namiestnik odpowiadam też za mennicę ateńską, więc nie było z tym problemu. Nie zaszkodzi naszej sprawie, gdy przypomnimy Ateńczykom, dlaczego zamordowaliśmy człowieka w Rzymie. - Skinął Swetoniuszowi głową. - W tym się, mam nadzieję, zgadzamy. Kasjusz skrzywił się, usłyszawszy takie określenie ich czynu, ale z zadowoloną miną schował monetę. - Istotnie, wizerunek jest najważniejszy. Tego się nauczyłem przez te wszystkie lata. Ludzie wiedzą tylko tyle, ile im się powie. Odkryłem, że uwierzą niemal we wszystko, co im przekażę. Brutus rzucił sesterca łaziebnemu; niewolnik skłonił głowę, zachwycony taką gratką. - Nigdy nie ukrywałem, że uczestniczę w tym z pobudek osobistych, Kasjuszu powiedział. - Wszystko, czego dokonałem, było niczym, wciąż w jego cieniu. Więc rozświetliłem ciemność i wreszcie wyszedłem z cienia! Napis jest w pewnym sensie prawdziwy. Ocaliliśmy republikę, chyba że znów ją utracimy na rzecz tego chłystka

Oktawiana. - Nie utracimy - orzekł stanowczo Kasjusz. - Oktawian się pojawi, a musi to zrobić drogą morską. - Chyba że nadejdą od północy Italii i zaatakują na lądzie - zauważył ponuro Swetoniusz. Przecież to nie jest większa odległość niż do Syrii. Nie możecie tak po prostu lekceważyć groźby ataku lądowego. Tysiące mil... co to za problem dla zaprawionych w marszach legionistów. - Senatorze - zaczął Brutus z lekką pogardą w głosie - gdyby mieli zbierać tak duże siły tam, na północy, wiedzielibyśmy o tym. Mamy flotę, nie zapominaj. Jeśli cezarianie zbiorą tam armię, będziemy w Rzymie bezpieczni długie miesiące, nim zdołają dotrzeć do jego bram. Bardzo by mnie cieszyło, gdyby tego spróbowali. To rozwiązałoby wszystkie nasze problemy za jednym zamachem. Swetoniusz odchrząknął, niewiele z tego rozumiejąc, i się zaczerwienił tak jak w łaźni. Rzymianie wyróżniali się w tłumie Greków choćby krótko przyciętymi włosami i tym, że byli uzbrojeni. Gdy się już znaleźli na ulicy, Brutus gestem nakazał żołnierzom zaczekać, na co zasalutowali żwawo i otoczyli grupkę senatorów ze wszystkich stron. - Muszę powiedzieć, że dobrze zrobiłeś, wybierając Ateny, Brutusie - zauważył Kasjusz, rozglądając się wokół. - Tu jest bardzo przyjemnie, jak w domu, choć daleko od niego. Niestety w Syrii jest za gorąco latem, zimą zaś zbyt chłodno. Panuje tam surowy klimat, ale przez to legiony są bardziej zahartowane. - Ile okrętów musisz im dostarczyć? - zapytał Brutus. - Okrętów? Żadnego. Jedyne, jakie miałem, odesłałem Sekstusowi Pompejuszowi. Nie potrzebuję ich, stąd do Beroi dostanę się lądem. Przez cieśninę Bosfor legiony przeprawią się na regularnie tam kursujących łodziach, do Bizancjum. Musisz to miasto kiedyś zobaczyć, Brutusie. Jest tak greckie jak Ateny, a starsze nawet niż Rzym. - Taak... jeśli mojej szyi nie dotknie stryczek pewnego dnia, być może będę odpoczywał przy starych mapach i zwiedzał starożytne miasta. Ile czasu zajmie twoim legionom marsz do Macedonii? - Oni już są w drodze. Z nadejściem wiosny będziemy mogli rzucić do boju dziewiętnaście legionów, Brutusie... ponad dziewiętnaście tysięcy żołnierzy, w większości weteranów. Jakiekolwiek niedobitki wylądują w Grecji, przeczołgane przez Swetoniusza, nie dadzą rady takiej potędze. - Oczywiście ja obejmę dowództwo - oznajmił Brutus. Kasjusz zatrzymał się w pół kroku, pozostali za nim, tłum płynący wokół musiał więc

ich omijać, jak woda w rzece omywa wystający nad powierzchnię głaz. Niektórzy rzucali pod ich adresem przekleństwa po grecku, ale oni nie zwracali na to uwagi. - Brutusie, ja mam więcej legionów. Nie chcemy przecież przegrać tej walki, nim się zaczęła, z powodu kłótni o to. Brutus spojrzał uważnie na muskularnego mężczyznę, oceniając determinację widoczną w całej jego postawie. - Mam więcej doświadczenia niż ty i którykolwiek z pięciu twoich legatów zareplikował. - Walczyłem w Galii, Hiszpanii i w końcu przez lata w Egipcie. Nie podaję w wątpliwość ich lojalności wobec ciebie, Kasjuszu, ale wystarczająco marnowałem się u boku Cezara. Nie dopuszczę do tego tutaj. Teraz z kolei senator rozważał, przy czym powinien obstawać, a z czego zrezygnować. - Będziemy więc dowodzić wspólnie - orzekł. - Za dużo mamy legionów, by jeden człowiek mógł wydawać rozkazy. Zadowoli cię, jeśli każdy z nas będzie komenderował własnymi legionami? - Mam tylko osiem, ty zaś jedenaście, Kasjuszu, ale zgadzam się. Będą tańczyć, jak im zagram, gdy przyjdzie czas. Chcę też pod moim dowództwem mieć jazdę. Wiem, jak korzystać z oddziałów posiłkowych. - Zgoda. - Kasjusz skinął głową. - Mam ich osiem tysięcy. Na znak przyjaźni... są twoi. Swetoniusz tymczasem z rosnącą irytacją przysłuchiwał się ich dyskusji o przyszłości, w której kompletnie nie brali pod uwagę jego i Bibulusa. - I myślicie, że to już wszystko, jeśli chodzi o wojnę? - zapytał z nutą szyderstwa w glosie. - Albo o te parę miedziaków z chełpliwym napisem? Obaj przystanęli, wbijając wen spojrzenia, ale nie zważając na zawartą w nich groźbę, senator kontynuował: - Więc który z was przejmie władzę, gdy to się skończy? Który będzie rządził Rzymem jako król? - Swetoniuszu, nie sądzę, byś... - zaczął Kasjusz. Ku jego zaskoczeniu senator uniósł dłoń, nie pozwalając mu mówić dalej, i zwrócił się do Brutusa. - Poznałem cię, gdy byłeś młodzieńcem, pamiętasz? - Dobrze pamiętam - potwierdził Brutus. W jego tonie pobrzmiewało ostrzeżenie, ale Swetoniusz je zignorował i mówił dalej ze swadą: - Wtedy obaj wierzyliśmy w republikę, nie jako koncept filozoficzny, tylko

rzeczywistość, coś, dla czego warto umierać. Juliusz jej nie przywrócił do życia. Pamiętasz nasze słowa? Rzeczpospolita... warto dla niej żyć i za nią umrzeć. Ją przecież próbowaliśmy ocalić, ale mówicie tak, jakbyście o tym zapomnieli. Jakby uleciało wam z pamięci, że nienawidziliście takich ludzi jak Pompejusz i Korneliusz Sulla. Wodzów takich jak Mariusz, którzy nie uczyniliby niczego, co mogłoby się przyczynić do umniejszenia ich władzy. Cezara toczyła ta sama choroba, tak jak i jego adoptowanego syna. Jeśli Oktawian zostanie zgładzony, nikt jego pokroju nie może zająć jego miejsca. Przetrwanie starej republiki zależy od dobrej woli ludzi na tyle potężnych, by ją rozerwać na strzępy, ale warta jest więcej niż kilku ludzi. Poświęciłem życie tej sprawie i umrę, jeśli taka będzie konieczność. O tę stawkę gramy... to więcej niż wojna, niż flota, niż kolejny dyktator. Po tym wszystkim albo będziemy żyć pod butem imperatorów, albo będziemy wolnymi ludźmi. Dlatego dajemy odpór Oktawianowi... nie z zemsty albo żeby się chronić, ale dlatego że wierzymy w republikę, a on nie. Brutus czekał na okazję, by coś powiedzieć, ale nagle zmienił zdanie. Kasjusz spojrzał nań zaskoczony. - Zdaje się, że zamknąłeś usta naszemu wodzowi, senatorze - powiedział ze śmiechem, by rozładować napięcie, ale nikt mu nie zawtórował. - Ktoś z nas powinien przynajmniej pomyśleć o konsekwencjach ewentualnego zwycięstwa, Kasjuszu, nie sądzisz? - zauważył chłodno Swetoniusz. - To szansa, by przywrócić dawne swobody, umowę między wolnymi obywatelami a państwem. Albo możemy być kolejną gałęzią winorośli, która dusi Rzym od pięćdziesięciu lat. - Sięgnął za pazuchę i wyjął monetę, którą wcześniej dał mu Brutus. Uniósłszy ją pod światło, przeczytał na głos: - Wybawca republiki. Cóż, dlaczego nie, Brutusie... dlaczego nie?

ROZDZIAŁ XXII Obcas italskiego buta tonął we mgle, gdy galery opływały go, z wysiłkiem torując sobie drogę przez wzburzony szary bezmiar. Woda rozpryskiwała się wszędzie wokół. Sekstus stał na pokładzie, ocierając słone krople z powiek. Zdawał sobie doskonale sprawę, jak kiepsko jego załogi radzą sobie podczas sztormu. Galery nie miały głębokich kilów, by mogły się ślizgać na falach; ceną za sporą prędkość, jaką mogły rozwijać, był brak stateczności, ponadto w dużym rozkołysie trzeba było używać wioseł, by je uchronić przed wywrotką. Z daleko widać było, że sztorm jest coraz bliżej. Sekstus obserwował brzeg czarnej chmury, z której do morza opadały cienkie nitki deszczu. Wnętrze chmurzyska raz po raz rozświetlały błyskawice, a morze odpowiadało białą kipielą. Dowódca legionu na jego statku wymiotował przewieszony przez burtę i Sekstus aż się wzdrygnął, gdy na twarzy i karku poczuł mokre drobiny przyniesione z powrotem z wiatrem. - Na Marsa, nie możesz zejść na dół? - krzyknął gniewnie. Nieszczęśnik powlókł się na rufę, trzymając się jedną ręką relingu. Sekstus ruszył wzdłuż rozkołysanego pokładu na dziób z kolei, próbując przebić wzrokiem szarą pustać. Wszędzie wokół galery pruły fale. Najbardziej były narażone na uszkodzenia, gdy wiosła zanurzano w wodzie; wszelkie otwory pozatykano szmatami nasączonymi smołą, tak by nie pozalewało pokładów z wioślarzami. Niektóre galery otrzymały już rozkaz postawienia wąskiego żagla sztormowego, większość jednak poruszała się o samych wiosłach, tak że marznąca woda wlewała się dulkami w drewnianych burtach. Ludzie w środku będą musieli wybierać wodę, by przeżyć, ale przynajmniej da się odzyskać kontrolę nad galerami; inni mogli liczyć tylko na wiosła sterowe i rzadko widoczne w przetaczającej się nawałnicy przebłyski południowego wybrzeża, którymi się kierowali, opływając ląd. Sekstus przełknął nerwowo, mimowolnie czekając na huk oznajmiający, że któryś z okrętów rozbił się o skałę albo wpadł na inną jednostkę. Zawsze istniało takie niebezpieczeństwo, jednak gdy płynęli w miarę blisko wybrzeża, galery były dość bezpieczne. Tylko taki szaleniec jak on mógł tak niedoświadczonym marynarzom wydać komendę wypłynięcia na głębokie wody. Poczuł dreszcz, przemoczony rozbryzgiem fali przewalającej się nad dziobem. W bębniącym o deski pokładu ciężkimi kroplami deszczu widoczność była niemal zerowa. Wpatrywał się w odległy brzeg, odznaczający się zaledwie mglistą linią na tle bezmiernej szarości. Powinni znaleźć schronienie, nim rozpęta się prawdziwe piekło, ale nawet pobieżna ocena sytuacji wskazywała, że przy takim braku

umiejętności nie zdążą w porę się ukryć. Gdy tylko jakiś okręt mignął mu przed oczyma, widział, że coraz więcej jednostek musi wciągnąć wiosła, inaczej utoną. Teraz mogły już tylko płynąć napędzane potężnymi podwójnymi wiosłami sterowymi umieszczonymi na rufie. Przez wilgotne opary mgły widział miotające się na falach statki; na niektórych żołnierze wdrapywali się na maszty, by rozejrzeć się w sytuacji i krzyknąć tym na dole, czy coś widać. Jęknął w duchu, wiedząc, że będzie miał szczęście, gdy skończy się tylko na utracie kilku jednostek. Bardzo chciał, żeby był tu z nim Wediusz, lecz jego zastępca był jedynym człowiekiem, któremu ufał, że doprowadzi drugą część jego floty bezpiecznie na miejsce. Był pewien, że kompan go nie zdradzi. Zresztą wydał rozkaz, by Wediusza po cichu sprzątnięto, gdyby jednak przyszło mu to do głowy. Poczuł nagle swędzenie na karku i gdy się odwrócił, wcale nie był zdziwiony, ujrzawszy Lawinię. Jedną ręką trzymała się głównego masztu, drugą osłaniała oczy, patrząc w dal. Przez nienaturalną bladość twarzy i szatę furkoczącą na wietrze wokół smukłej kibici przypominała ducha. Podszedł do siostry, chwiejąc się lekko na rozkołysanym pokładzie. - Nie mogę martwić się jednocześnie o statek i o ciebie - rzucił ostro. - Coś nie tak z twoją kabiną? - Potrzebowałam po prostu powietrza. - Spojrzała na niego błagalnie. - Na dole można się udusić, a statek kręci się i skacze jak szalony. Mimo zatroskania uśmiechnął się, słysząc jej cierpiętniczy ton, i odgarnął jej z czoła mokry kosmyk włosów. - To już długo nie potrwa, obiecuję. Wkrótce wyjdziemy za linię sztormu i morze się trochę uspokoi. Spojrzał w górę, na nisko wiszące zwały chmur; wyczytała z jego twarzy, że nie jest dobrze. - Czy może być gorzej? - spytała z rosnącą nerwowością. - Jesteśmy w czepku urodzeni, pamiętasz? - Uśmiechnął się szeroko, by ją uspokoić. Przejdziemy przez to. Był to ich stary gorzki żart. Ród Pompejuszów spotkało więcej nieszczęść, niż to na ogół przypada ludziom w udziale; a jeśli jakakolwiek odrobina powodzenia pozostała jeszcze przy ich nazwisku, z pewnością przypadnie Sekstusowi i Lawinii. Przewróciła niecierpliwie oczami, słysząc tę kiepską pociechę. Brat zauważył, że drży pod przemoczoną opończą. - Zmarzniesz, jak tu będziesz sterczeć - ostrzegł. - Nie bardziej niż ty - odcięła się. - Przynajmniej nie muszę oddychać wymiocinami i potem. Na dole jest... bardzo nieprzyjemnie.

- Przeżyjesz - zapewnił ją twardo. - Czy kiedykolwiek nie daliśmy sobie rady? Powiedziałem ci, że będę się tobą opiekował, a tutaj pod komendą mam porządną flotę. Jeszcze nie skończył mówić, gdy galera mocno się przechyliła, nie trafiwszy w grzbiet fali, i runęła w dolinę. Lawinia wrzasnęła, ale zdążył objąć ramieniem ją i maszt. - Wolałam, jak byłeś piratem - stwierdziła. - Przynajmniej przynosiłeś mi klejnoty. - Które ty sprzedawałaś i inwestowałaś pieniądze - zauważył z wyrzutem, ciesząc się, że może odwrócić uwagę siostry od szalejącego żywiołu. - Dawałem ci je, byś się nimi cieszyła, a nie traktowała tak praktycznie. - Któreś z nas musi być rozsądne - rzuciła z przekąsem. - Gdy ten koszmar się skończy, ja będę potrzebowała posagu, a ty domu, jeśli chcesz założyć rodzinę. Sekstus przytulił siostrę mocno, przypominając sobie niezliczone rozmowy, jakie prowadzili w ciężkich czasach. Jeszcze będąc dziećmi, stracili wszystko prócz nazwiska i kilku lojalnych niewolników, którzy wciąż darzyli czcią ich ojca, Gnejusza Pompejusza. W najczarniejszych chwilach snuli opowieści, jakie to będą kiedyś prowadzić życie - pełne spokoju, w wielkim domu ze służbą, i nikt im już nie będzie groził ani ich ścigał. - Milo, że tak się o mnie troszczysz, ale wolałbym, żebyś poszukała na dole suchego odzienia dla nas - powiedział, trzęsąc się już tak samo jak ona. - Dobrze, ale tu wrócę - rzekła stanowczo. Podprowadził ją do klapy w pokładzie, którą trzymał tak długo otwartą, dopóki Lawinia nie zeszła po drabinie. Uśmiechał się jeszcze pod nosem, gdy wrócił z powrotem na dziób i omiótł wzrokiem szary bezmiar, sprawdzając, czy coś się zmieniło w tym czasie. Musiał przyznać, że przynajmniej syryjscy kapitanowie dobrze sobie radzą, i jego okręt podążył ich śladem. Flotylla dziesięciu mających za sobą przeprawę przez otwarte morze galer płynęła w jakim takim porządku, trzymając się w odpowiedniej odległości jedna od drugiej. Pogratulował sobie decyzji, by to Kasjuszowi dowódcy pokazali drogę na wschód wokół italskiego obcasa. Drgnął, usłyszawszy znienacka potężny huk gdzieś z lewej burty. Wytężał wzrok w deszczu, ale na próżno. Ku jego uldze południowe wybrzeże Italii niewyraźnie majaczyło w dali; niedługo już opłyną cypel i znajdą się na spokojniejszych wodach. Miał tylko nadzieję że uda mu się zebrać rozproszoną flotę, choć nawet jeśli będą się nawzajem widzieli, przybrzeżne skały mogą rozciąć dno nieuważnie prowadzonej galery. Nagle ostry podmuch wiatru wizgnął wokół masztu i dziób niemal zanurkował w potężną falę; gdyby Sekstus nie chwycił się go w porę, zmyłoby go z pokładu. Dech mu zaparło, aż się zakrztusił, gdy zimna woda dostała mu się do płuc. Był wycieńczony, jakby

przetoczył się po nim wielki taran z brązu, a przecież sztorm nie dawał za wygraną, znajdowali się na jego skraju dopiero. Gdy spojrzał przez ramię, zobaczył, że rzymski kapitan nadal ma problem, przewieszony wpół przez reling. Wyglądał jak sflaczały worek, nawet nie miał siły za bardzo przeklinać losu i bogów. Sekstus uśmiechnął się na ten widok, obiecując sobie, że opowie o tym żeglarzowi, jeśli obaj przeżyją. Z przodu syryjskie galery nieugięcie parły do przodu. Na razie nie zanosiło się, by znaleźli bezpieczne schronienie i przeczekali. Mógł jedynie kontynuować szalone opływanie italskiego buta i po raz kolejny zwrócić się ku Brundyzjum. Powtarzał sobie, że Kasjusz miał rację: ma dość okrętów i gdy je podzieli na dwie floty, na kształt kowalskich szczypiec, zablokuje dostęp do lądu. Nikt nie dysponował nawet setką galer, a on miał ich przecież pod swoją komendą dwieście dwanaście. Z takimi siłami weźmie Rzym głodem. Posępniał jednak coraz bardziej, czując wewnętrzny chłód dorównujący temu na zewnątrz. Naszły go pełne goryczy myśli. Jego ojciec mógł dzierżyć ster rządów w republice. Oni oboje wzrastaliby w dobrobycie. A to wszystko odebrano im gdzieś w egipskim porcie; zamordowali ojca obcy niewolnicy, ot, by się przypochlebić Juliuszowi Cezarowi. Sekstus zdawał sobie sprawę, że przez całe lata był zaledwie uprzykrzoną muchą na nosie rzymskiej bestii. Ludzie lojalni wobec jego ojca nadal słali mu raporty z miasta i wreszcie dostrzegł swoją szansę; ryzykował życie, decydując się na powrót, ale chciał osobiście złożyć apelację. Wediusz był temu przeciwny i przestrzegał go, by nigdy nie ufał senatorom. Bywalec tawern nie rozumiał, że Sekstus ich dobrze zna, Pompejusz Wielki był przecież jednym z nich. Obawiał się co prawda, że przede wszystkim nie spodoba im się, iż jest młody i ma za sobą piracką przeszłość, ale w obliczu zagrożenia ze strony Oktawiana i jego legionów senat się długo nie zastanawiał. Sekstusowi powierzono dowództwo nad najlepszą na tych wodach flotą. Chwila, w której zarządzenie to przegłosowano, przyniosła mu prawdziwą ulgę w bólu, który niezmiennie czuł od śmierci ojca. Teraz wezwał go Kasjusz. Jego okręty miały przynieść zwycięstwo w walce z cezarianami. Ocierając słone krople z oczu, uśmiechnął się szeroko, gdy podmuch wiatru smagnął go w twarz. Już jako młody człowiek wiedział, że nie ma czegoś takiego jak sprawiedliwość. To nie było sprawiedliwe, że odebrano mu ojca, a ktoś taki jak Cezar rządził republiką jak król. Przez lata żywił się goryczą i rozpaczą, a udawało mu się przeżyć, bo był coraz okrutniejszy i bardziej skory do zabijania niż ktokolwiek z jego ludzi. To była brutalna szkoła życia i dobrze wiedział, że nigdy już nie zdoła odzyskać niewinności z czasów, gdy byli dziećmi z Lawinią. Trudno, to już nie ma znaczenia, pomyślał, w szerokim uśmiechu rzuconym wichrowi obnażając dziąsła. Kasjusz i Brutus zabili tyrana i przynajmniej on teraz

miał szansę zniszczyć siły Oktawiana. Pewnego pięknego dnia odbierze wszystko, co ród Cezara mu zabrał i co było dlań drogie. Czuwał nad nim cień ojca, a w obronie jego honoru warto było przedzierać się przez sztorm. Wiedziony niezrozumiałą dla niego samego radością zanucił żeglarską szantę. Fałszował przy tym niemiłosiernie, za to głos miał stentorowy, aż nieszczęsny kapitan spojrzał w niemym osłupieniu. Inni załoganci uśmiechali się na ten widok. Lawinia zaś, która właśnie wróciła, spojrzała nań jak na szaleńca, zarzucając mu płaszcz na mokre ramiona. - Mówią, że jakiś morski potwór tu zawodzi żałośnie - zażartowała. - Mam im powiedzieć, że to ty śpiewasz? Uśmiechnął się do niej, owijając się szczelniej opończą. Nawałnica zamieniła morze w jedną wielką kipiel i co chwila czuł na twarzy złośliwe ukłucia pienistych rozbryzgów. - Trzymaj się dziobu ze mną! - krzyknął. - Statek potrzebuje trochę naszego szczęścia. Stali tak ramię w ramię, dopóki flotylla nie opłynęła cypla, a sztorm został za nimi, daleko w tyle. Agryppa zdrapał grudkę błota z czoła, gdy już wyschła i zaczęła swędzieć. Z ledwością mógł sobie przypomnieć, kiedy to ostatnio złapał więcej niż kilka godzin snu, i czuł się wyczerpany. No, ale dokonał tego, co zamierzał. Tysiące mężczyzn kopało kanał o ponadmilowej długości, został już tylko ostatni odcinek. Pracowało z Agryppą ponad trzydziestu mierniczych, którzy sprawdzali głębokość długimi drągami, podczas gdy ludzie mozolili się w pocie czoła. Kanał musiał mieć najmniej dwadzieścia cztery stopy szerokości, by zmieściły się w nim galery, choćby z wiosłami złożonymi jedno na drugim na pokładzie, szerokość jednakże nie przedstawiała takiego problemu jak głębokość. Agryppa cały dzień spędził z mierniczymi, którzy wciąż coś obliczali; galery, statki o niewielkim zanurzęniu, musiały przepływać swobodnie, inaczej całe przedsięwzięcie wzięłoby w łeb. Gigantyczna tama zatrzymująca wody jeziora już była nie lada wyzwaniem. Budowniczy wbijali w gliniaste dno wielkie drewniane pale, nad którymi zawieszone były olbrzymie bele, setki razy podnoszone i spuszczane przez zespoły robotników. Wykopano fundamenty niedaleko jeziora i z powrotem poprowadzono kanał. Cieśle pracowali dzień i noc i gdy pierwszy odcinek był gotowy i wypełnił się wodą, masywna tama wytrzymała jej napór. Żaden z robotników nie chciał stać blisko, gdy przekopywano się od niej w stronę morza. Drewno od czasu do czasu wydawało przeciągłe jęki, a woda przeciekała przez maleńkie dziurki wzdłuż całego rowu, tak że ziemia wokół robiła się mazista i grząska. Było to trudne zadanie, ale jak mu obiecano, dwa tysiące ludzi może zbudować niemal wszystko, i słowo stało się ciałem.

Tymczasem na jeziorze galery dalej ćwiczyły manewry, a ich załogi nabywały wytrzymałości potrzebnej przy abordażowaniu. Wzdłuż całego wybrzeża poustawiano już tarcze łucznicze, a na jeziorze kotwiczył jeden z okrętów wyposażonych w pomost bojowy zwany krukiem, zresztą źle wyważony. Statek przypominał teraz jeżozwierza z powodu grotów wystających z jego wręg. Agryppa spojrzał gniewnie, zastanawiając się, kto zapomniał wydać rozkaz, by zebrano strzały z powrotem. Każda była cenna, choć wszystkie wytwórnie wokół Neapolu prześcigały się teraz w ich produkcji na jego użytek. Nawet on podejrzewał, że cały sekret związany z budową floty jest li tylko farsą, choć wszystkie wozy wysłał na północ, tak żeby wszyscy o tym wiedzieli, po czym wróciły na południe w największej tajemnicy. Jego ludzie codziennie przeganiali miejscowe urwisy, podkradające narzędzia bądź po prostu gapiące się na okręty, te w budowie i te krążące już po jeziorze. Ważne osobistości z miasta też przybyły; Agryppa musiał powiesić dwóch swoich cieśli, którzy zabili miejscowych, nieudolnie próbujących kradzieży. Wystawił straże na każdej drodze wiodącej na wschód, gdyż neapolitańscy oficjele próbowali się doń przedostać, domagając się albo sprawiedliwości, albo rekompensaty za to, co zrobili jego ludzie. Gdyby nie pokrzepiający widok przybywających z dnia na dzień gotowych galer, popadłby w rozpacz, na szczęście pieniądze od Oktawiana płynęły nieprzerwanie i flota wreszcie była gotowa. Świeże drewno wypaczało się tu i ówdzie, ale i do takich reperacji nie brakowało mu ludzi. Budowniczowie patrzyli wyczekująco, kiedy da sygnał do rozpoczęcia operacji. Agryppa rzucił ostatnie spojrzenie, zastanawiając się jeszcze, czy przypadkiem nie zapomniał o jakimś ważnym aspekcie, wiedząc, że gdy już otworzy kanał, nie da się niczego poprawić. Zapewniono go, że gładka betonowa konstrukcja utrzyma wodę, martwił się jednak, że gdzieś woda zacznie się przesączać, jej poziom opadnie i nie dadzą rady przetransportować wszystkich okrętów z jeziora na morze. Wziął głęboki oddech i zaniósł modły do Minerwy, bogini rzemieślników. Ona z pewnością przychylnie patrzy na taki śmiały projekt. Ale skoro chodzi o kanał i morze, nie zawadzi też poprosić o wsparcie Neptuna. Na koniec skrzyżował palce, by uniknąć niepowodzenia, i nie mając już pomysłu, któremu jeszcze bóstwu powierzyć tę sprawę, uniesioną dłonią dał znak rozpoczęcia akcji. - Niech się dzieje - mruknął pod nosem. Tamy tworzyły wielkie drewniane bale wystające po obu stronach kanału, przytwierdzone żelaznymi ryglami wpuszczonymi w beton. Przy ich wyciąganiu pracowało

kilkunastu ludzi. Agryppa obserwował, jak jeden z budowniczych odważnie schodzi do kanału i młotem rozbija główną rozporę. Gdy pędem wydostał się na górę, pociągnięto rygle, tak że woda z jeziora zaczęła się gwałtownie, z nieopisanym hukiem wlewać. Utworzyła się katarakta, wyrzucając spienioną kipiel wysoko w powietrze. Rygle wróciły na swoje miejsce. Mężczyźni patrzyli na swoje dzieło, ciężko dysząc. Agryppa puścił się biegiem wzdłuż kanału. Spiętrzona woda wyprzedzała go; nad ostatnią tamą ujrzał falę wznoszącą się już ze dwadzieścia stóp, aż stojący tam ludzie otrząsali się ze śmiechem, gdy dosięgały ich krople wody. Dotarł na miejsce, gdy ostatnia olbrzymia fala przewaliła się już, niosąc osad i wirujące strzępy roślin. Morze miał po lewej i pragnął tylko, by się okazało, że udało mu się doprowadzić kanał prosto do niego podczas tej jednej operacji. Zostało zaledwie pięćdziesiąt stóp piaszczystego gruntu, ale mierniczy nalegali, by przed ostatnim przełomem zbudować jeszcze jedną tamę, na wypadek gdyby nie udało się wyrównać poziomów albo, co gorsza, dostrzeżono by ich z morza i zaatakowano przed zakończeniem operacji. Okręty Sekstusa Pompejusza czaiły się gdzieś tu i dziesięć tysięcy jego ludzi mogło im spaść na kark, gdyby zauważył na wybrzeżu jakiś ruch. Nagle z piersi wszystkich ludzi pracujących przy kanale dobył się gromki okrzyk radości. Kanał wypełnił się wodą na całej długości, zniósł jej napór, a poziomy się wyrównały. Agryppa w końcu się uśmiechnął, żałując, że Mecenas i Oktawian nie mogą tego zobaczyć. Duma rozpierała mu pierś i zaczął się śmiać w głos, nareszcie rozkoszując się zapachem soli i wodorostów, którym przesiąknięte było powietrze wokół. Gdy skończyli ostatni odcinek, czekało ich oczywiście to samo zadanie do wykonania, ale nowe galery czekały już zwodowane na jezioro. Oktawian miał swoją flotę, dzięki której będzie mógł spaść jak jastrząb na stateczki Sekstusa Pompejusza. Marek Antoniusz spacerował z Lepidusem wzdłuż klifu, patrząc z góry na port. Gdy ostatnim razem był w Brundyzjum, czekało nań sześć zbuntowanych legionów, by objął dowództwo i zadeklarował ukaranie zabójców Cezara. Teraz tamto zgromadzenie wydawało się niewielkie w porównaniu z dwunastoma legionami, które rozłożyły się obozem na przestrzeni wielu mil wokół miasta, zajmując każdy wolny spłacheć ziemi. To ogromne zbiorowisko rujnowało gospodarkę lokalną na całe lata, rekwirowano bowiem wszystko, od koni i żywności po żelazo i skóry. - Dziś wieczór jem obiad z Buccjuszem i Liburniuszem - oznajmił, uśmiechając się krzywo. - Legaci chcieliby pewnie wprowadzić jakieś zmiany, ot, żeby pokazać, że potrafią mi się postawić.

Zaśmiał się na tę myśl, rozbawiony konstatacją, że los raz ich rozdzielił, po czym znów się spotkali. To, co się działo z republiką, pokazało, że jego plany były żałośnie skromne. Rok temu nie postałoby mu w głowie, że znów się tu zjawi, mając senat w ręku i związany sojuszem z młodzieńcem, którego ledwie pamiętał. Spochmurniał na myśl, że jeszcze wtedy Juliusz był wśród żywych. Nikt w każdym razie nie zdołał przewidzieć, jak się potoczą wypadki po tym skrytobójstwie. On sam mógł się uważać za szczęściarza - przeżył, wzrósł w potęgę w dodatku - i nieważne, kto mu to umożliwił. - Zdaje się, że to zausznicy Cezara - zauważył Lepidus. – Może powinieneś ich zapytać o przeprawę do Grecji. Jak długo możemy tu czekać bez okrętów? - Tak długo jak będzie trzeba, by chronić Rzym przed inwazją - odparł Antoniusz niezadowolony, że Oktawiana przyjęto nazywać Cezarem; była to jednak już twarda rzeczywistość i miał nadzieję, że będzie go to coraz mniej bolało. - Ale zgadzam się, dość już tego sterczenia tutaj. Owszem, czekam na okręty, ale i na ludzi. Nie znam wszystkich jego planów. Jak na razie mamy zatrzymać Brutusa lub Kasjusza, gdyby tu wylądowali. Ponieważ dysponujemy takimi siłami tutaj, oni też nie mogą się przeprawić przez morze. Kto by pomyślał, że flota będzie takim języczkiem u wagi? Przyszłość Rzymu na niej się będzie opierała, a legiony nie będą już tak ważne. - W takim razie powinniśmy budować nowe okręty - rzucił z irytacją Lepidus. - Ale jak tylko o to zahaczę, ten jego przyjaciel, Mecenas, mówi, że nie powinienem się o to martwić. Poruszałeś ten temat z Cezarem? Czułbym się o wiele spokojniejszy, wiedząc, że coś się w tej sprawie dzieje. Nie mam ochoty tkwić tutaj latami, wystawiony na atak. Antoniusz uśmiechnął się w duchu, próbując ukryć rozbawienie. Dopiero co przybył z Rzymu poprzedniego dnia, podczas gdy Lepidus rzeczywiście siedział tu od trzech miesięcy. On sam był zadowolony z tego, jak działa triumwirat, ale musiał przyznać, że Lepidus może mieć inne odczucia. Nie byłoby korzystnie przypominać mu, że został wybrany jako trzeci tylko po to, by w razie jakiejkolwiek niezgody ze strony Oktawiana wspierać stanowisko Antoniusza. A poza tym niewiele go obchodziło, co myśli Lepidus. Porywisty wiatr bawił się ich togami, gdy szli skrajem klifu, zerkając raz po raz na ultramarynową głębię, aż energia tych podmuchów poprawiła im humory. Nawet z takiej wysokości nie było widać w oddali greckiego lądu, choć wyobrażał sobie tam, po drugiej stronie, Brutusa i Kasjusza. Kaprys losu rzucił go tutaj, a Rzym będzie pamiętał tylko zwycięzców. Nagle, gdy Antoniusz patrzył na białogrzywe fale, kątem oka dostrzegł jakiś ruch po prawej. Spojrzał w tamtym kierunku i zastygł; nastrój zwarzył mu się jak stare mleko w

żołądku. - Na wszystkich bogów, widzisz to? - mgnienie oka później krzyknął Lepidus. Skinął głową. Zza cypla wyłaniało się mrowie wrogich okrętów - szybkich i groźnych. Wiele było uszkodzonych, na jego doświadczone oko wyglądały na nieźle poturbowane. Niemniej jednak były coraz bliżej i czuł, jak serce mu zamiera. - Sześćdziesiąt... nie, osiemdziesiąt - liczył szeptem Lepidus. Była ich przynajmniej setka; połowa floty, którą dowodził Sekstus Pompejusz. Antoniusz uzmysłowił sobie, że instynktownie krzyżuje palce. O wiele mniej by wystarczyło, żeby zablokować wschodnie wybrzeże Italii, uniemożliwiając przemknięcie się nawet małych łodzi z meldunkami bądź żywnością. - Widać Pompejusz wiedział, że zgrupowaliśmy tu armię - stwierdził. - Na Jowisza, wszystko bym oddał za flotę! Wyślę kuriera do Rzymu, ale i tak się teraz nie przeprawimy, nawet jakby mi Oktawian jutro przysłał choć kilkanaście okrętów.

ROZDZIAŁ XXIII Galery Agryppy wypłynęły na czarną toń bezksiężycową nocą. Po ukończeniu kanału trzy noce musiał czekać na sprzyjające warunki, by otworzyć ostatnią tamę, wysokie fale sztormowe bowiem uniemożliwiały wypłynięcie jego przeprojektowanym galerom. Największym problemem była stabilność, a każda z Agryppowych innowacji zwiększała ryzyko niesterowności. Raz za razem musiał rezygnować z niektórych pomysłów. Miesiące budowania floty na jeziorze Avernus były najbardziej frustrujące i fascynujące zarazem w jego życiu. Wreszcie był gotów - a nawet gdyby nie był, Oktawian znów przysłał Mecenasa, by go ponaglił. Jego przyjaciel w milczeniu obserwował, jak statki odbijają od wybrzeża. Agryppa czuł, że Mecenas wolałby być gdziekolwiek indziej, duma jednak nie pozwalała mu odmówić Oktawianowi. Cóż, stawią czoło nieprzyjacielowi wspólnie, mając jedynie czterdzieści osiem galer. Teraz liczył się już tylko element zaskoczenia, no i łut szczęścia. Ta myśl rozdrażniła Agryppę, gdyż stawka w tej grze była najwyższa. W mroku nocy galery tej małej floty dawały sobie wzajem znać o swojej pozycji nikłymi sygnałami osłoniętych lamp. Przepłynięcie przez kanał zajęło im większość popołudnia i wieczoru; wiosła były złożone na pokładach, gdy ludzie po obu stronach kanału ciągnęli statki na linach, a cała operacja odbywała się w absolutnej ciszy. Gdy już wszystkie galery znalazły się na głębokiej wodzie, wywołało to falę entuzjazmu. Było to wielkie osiągnięcie rzymskiej myśli technicznej i Agryppę rozpierała duma. Jego ludzie utworzyli kanał łączący jezioro z morzem, czego nigdy wcześniej jeszcze nie było. Kiedy w trakcie budowy wielkich okrętów okazywało się, że projekt jest chybiony, bez słowa skargi rozbierali daną jednostkę i zaczynali od nowa. Agryppa przyrzekł sobie, że dopilnuje, by każdy z załogantów i dowódców został należycie wynagrodzony, jeśli przeżyją oczywiście. Czarne grzywacze na wzburzonym morzu łatwo mogły ukryć czające się na nich wrogie okręty. Agryppa przełknął nerwowo, szybkim krokiem przemierzając pokład. W kierunku południowym na jego kursie leżała Sycylia z mnóstwem małych zdradliwych zatoczek mogących dać schronienie Pompejuszowej flocie. Całą nadzieję pokładał w tym, że zdąży przybyć na miejsce przed świtaniem. Natomiast jeśli chodzi o jego nową broń oraz strategię to była wielka niewiadoma, czy się sprawdzą, czy poniesie sromotną klęskę. Jego ludzie

nieprzerwanie ćwiczyli manewry, ale zdawał sobie sprawę, że daleko im do weteranów. Otarł pot z czoła, gdy kolejne okręty podnosiły żagle na wietrze. Jego jednostka, tak jak pozostałe, ostrożnie sunęła naprzód. W ciszy nocnej słychać było jedynie plusk przecinanych dziobem fal. Agryppa zwizualizował sobie w myśli mapę. Do Sycylii, daleko na południu, mieli około dwustu mil. Będzie się starał za wszelką cenę uniknąć starcia i dotrzeć bez strat na wschodnie wybrzeże, gdzie Oktawian wypatrywał już jego floty jak kania dżdżu. Przy odrobinie szczęścia powinien przeczekać dzień daleko na południu, nocą zaś opłyną obcas italskiego buta, być może nawet zanim Sekstus Pompejusz się zorientuje, że w ogóle był na tych wodach. Byłaby to słuszna taktyka, jeśli Pompejusz nie rozdzieliłby swojej floty i na czele setki galer również nie opłynąłby cypla. Jednakże wieści, jakie przywiózł Mecenas, zmieniły wszystko. Większość italskich wybrzeży, wzięta w kleszcze blokad z obydwu stron, była zamknięta dla handlu. Rzymowi głód zaglądał w oczy i miasto długo by nie wytrzymało oblężenia. Agryppa czuł olbrzymie brzemię odpowiedzialności na swoich barkach. Jeśli nie przyprowadzi floty na czas, Oktawian utknie w Rzymie na lata, zmuszony pertraktować albo, co gorsza, poddać się armii Wyzwolicieli. Nie będzie drugiej szansy, wiedział o tym. Wszystko sprowadzało się do zaufania, jakie pokładał w nim Oktawian. Czterdzieści osiem galer płynęło już pod żaglami, ledwo majaczącymi w ciemnościach. Białe płótna łatwo by się odznaczały na czarnym tle nocy, wcześniej więc marynarze ufarbowali je w wielkich kadziach z marzanną. Choć więc teraz były koloru zakrzepłej krwi, nie mogły zdradzić wrogowi ich pozycji. - Mam tu coś na pokrzepienie - odezwał się Mecenas, brzęknąwszy flaszką o gliniany kubek. Agryppa pokręcił głową, szybko jednak uzmysłowiwszy sobie, że przyjaciel tego nie widzi, rzekł: - To nie dla mnie. Teraz muszę mieć absolutnie jasny umysł. - Powinieneś się urodzić w Sparcie - stwierdził z rezygnacją Mecenas. - Mnie przynajmniej dobre wino rozluźnia. - Napełnił swój kubek, zakląwszy cicho, gdy kilka kropel wylało się na pokład. - Na szczęście - wzniósł toast. - Musisz się trochę zdrzemnąć, jeśli bystrość teraz jest taka ważna. Przynajmniej morze dziś jest spokojne. Nie chciałbym znaleźć w nim ostatniego miejsca spoczynku, gdy już moje wnętrzności wraz z zawartością znalazłyby się za burtą. Agryppa puścił ten wywód mimo uszu, myślami błądząc wokół galer i całego przedsięwzięcia. Mecenas nie miał zupełnie pojęcia, jakie ryzyko on wziął na siebie. Każda

modyfikacja, wszystkie elementy taktyki były jego autorstwa. Gdyby się nie powiodło, zmarnowałby pół roku ciężkiej harówki - a także życie. Okręty były dobrze zamaskowane nocą, ale świt ukaże ich oczom wroga. Agryppa nie wiedział, lękać się czy przeciwnie, wyczekiwać chwili, gdy na linii horyzontu ujrzą zarys pierwszej galery Pompejusza. Wediusz ocknął się, szarpany za ramię przez Menasa, ale zaraz obrócił się w wąskiej koi na bok, strząsając z ramienia rękę swego zastępcy. - Co jest? - mruknął niewyraźnie. Tak długo sypiał na pokładzie, że teraz niewielka kabina kapitana wydawała mu się nieziemskim luksusem. Siennik, owszem, był cienki i zniszczony, ale zawsze to lepsze niż wyciągać się na gołych deskach, za jedyną ochronę przed deszczem i wiatrem mając lichy brezent nad głową. - Sygnał świetlny, panie. - Menas nie przestawał go szarpać. Wediusz wyczuwał pogardę pod wystudiowanie neutralnym zachowaniem legionowego dowódcy, który teraz musiał być na jego rozkazy. Podniósł się tak gwałtownie, że uderzył się w głowę i zmełł w ustach przekleństwo. - W porządku, już otrzeźwiałem - powiedział, rozcierając czoło. Wydostawszy się z maleńkiej kabiny, podążył w ciemności za Menasem. Wspiął się na pokład i w mdłym świetle lampy wpatrywał się w horyzont, tam, gdzie pokazywał legionista. Rzeczywiście w oddali, na jakimś szczycie, dostrzegł błysk światła. Był to umówiony znak ich obserwatorzy mieli rozpalić ognisko, gdy tylko zauważą jakiś ruch na morzu. - Ktoś się wybiera na nocny spacerek - zauważył Wediusz z cierpkim uśmieszkiem. Ładunek musiał być naprawdę cenny, skoro kapitanowie ryzykowali dla niego rozbicie statku na jakiejś niewidocznej skale w mroku nocy. Aż zatarł stwardniałe dłonie na tę myśl. W wyobraźni widział już lśniące złote monety albo skrzynie legionowego srebra, a jeszcze lepiej - ponętne córki jakiegoś brzuchatego senatora. Wediusz bardzo długo już pozbawiony był kobiecego towarzystwa i teraz wyszczerzył zęby w wilczym uśmiechu. Chciał nie chciał, sycylijskie dziwki ani w połowie tak nie rozpalały zmysłów jak myśl o kilku dniach w kapitańskiej kabinie spędzonych z młodą Rzymianką. - Wyciągnij nas, Menasie! Pora ustrzelić parę rzymskich ptaszków na zupę. Na twarzy Menasa wykwitł nieprzyjemny uśmiech. Nieokrzesany tawernowy zabijaka budził w nim odrazę, ale senat powierzył flotę, prawdziwego rzymskiego orła, takim właśnie ludziom i jemu nie pozostawało nic innego, jak ukryć pogardę i wykonywać ich rozkazy. Nie było trzeba zachowywać nadzwyczajnej ostrożności, gdyż zachodnie wybrzeże było

bezpieczne. Menas wyjął róg zza pasa i zagrał długi przeciągły dźwięk, który niósł się daleko po wodzie. Niemal natychmiast osiem galer ruszyło w szyku, ich kapitanowie bowiem czekali w gotowości, gdy tylko dostrzeżono świetlne sygnały ze szczytu. Teraz w odpowiedzi również zadęli w rogi, by to chóralne basowe buczenie dało sygnał załogom okrętów przyczajonych w kolejnych zatoczkach do podążania za nimi. Wediusz poczuł na twarzy chłodniejszą bryzę, gdy wioślarze na niższym pokładzie zanurzyli wiosła i galera nabrała rozpędu. Nic nie było dlań rozkoszniejsze niż poczucie mocy na ślizgającym się po falach okręcie i mógł tylko błogosławić Sekstusa Pompejusza za to, że mu to umożliwił. Potarł szczękę, na nowo czując zastarzały ból. Zawdzięczał mu wszystko, odkąd młody nobil uratował go przed niechybnym zapiciem się na śmierć i pokazał mu cel w życiu. Powtarzał sobie, że młokos nigdy by go nie uderzył, gdyby był trzeźwy; niemniej złamana szczęka nie zrosła się dobrze i Wediusz żył z ciągłym bólem, który odzywał się przy każdym posiłku. Lata całe miał Rzymianina za plecami, ale tej nocy sam dowodził. Było to wręcz odurzające uczucie i bardzo mu się podobało. - Pół naprzód! - rozkazał, po czym zawołał o coś do picia dla orzeźwienia. Jeden z rzymskich legionistów podał mu wodę. - Nie tknę tego - obruszył się. - Wino budzi krew w żyłach, chłopcze. Skocz po bukłak, a żywo! Nadzorca wioślarzy tymczasem zaczął szybciej uderzać w bęben. Wioślarze, którzy jeszcze chwilę wcześniej przysypiali na ławach, natychmiast, mając wieloletnią wprawę, ocknęli się i chwycili za wiosła. Galery ruszyły na pełne morze w ścisłym szyku, nabierając prędkości; każda chciała pierwsza dopaść ofiary. Zostawili za sobą wyspę Capri, leżącą sto mil na północ od Sycylii. Agryppa próbował przebić wzrokiem ciemności, na przemian to dostrzegając, to tracąc z oczu świetlny punkt, który pojawił się w oddali. Gwiazda Polarna już przewędrowała nocne niebo, choć do świtu było jeszcze daleko, i nie mógł pojąć, kto miałby rozpalić ogniska na wzgórzach Capri, gdy jego flota przepływała obok wyspy. - Potrzebuję informacji, Mecenasie - oznajmił. Wydawało mu się, że przyjaciel wzruszył ramionami, ale w ciemności nie był pewien. - Nikt nie wie, gdzie są ich okręty. Mamy klientów na Sycylii i każdej wyspie wzdłuż wybrzeża, nie mogą nam jednak dostarczyć informacji, nie mając dostępu do lądu. Działasz na oślep, przyjacielu, więc musisz przyjąć, że ten ogień w oddali to nie był żaden pasterzyna chroniący się przed chłodem nocy - zauważył Mecenas.

Agryppa nie odpowiedział, już i tak wystarczająco przygnębiony. Wyspa Capri czerniła się po prawej burcie, z tym jednym punktem świetlnym na szczycie wzgórza. Wpatrywał się w noc, szukając na horyzoncie choćby zarysu wrogich galer. - Nie myślałem w ogóle o ataku nocą - mruknął. - Załoganci nie mogą użyć bosaków, jeśli nie widzą wroga. - Czasem to bogowie rozdają karty - skwitował jowialnie Mecenas. Jego beztroski ton i pewność siebie pomogły Agryppie wziąć się w garść. Już miał odpowiedzieć, gdy nagle dostrzegł coś na głębokiej wodzie i wychyliwszy się za burtę, wodził głową w tę i z powrotem, jakby próbował przeniknąć wzrokiem mgliste ciemności. - Nie wypadnij - ostrzegł Mecenas, chwytając go za ramię. - Nie chcę tu dowodzić dzisiejszej nocy. Tylko ty jeden wiesz, jak to wszystko działa. - Na Hadesa, widzę ich! - krzyknął Agryppa. Był pewien: na tle nieba rysowały się niewyraźne zarysy długich kadłubów. - Comicen! Trzy krótkie! Trębacz zadął w róg. Był to sygnał do przegrupowania przy okręcie flagowym. Agryppa miał nadzieję, że załogi galer wiedzą, iż oznacza to, że mają podążać za nim. Wydał jeszcze kilka rozkazów. Morze było jak lustro, ale potrzebował światła, by wcielić w czyn swoje plany. Mecenas z udawanym spokojem obserwował, jak na galerach żagle opadają i wielkie wiosła idą w ruch. Okręt Agryppy zwolnił i zanurkował dziobem, po czym nabrał prędkości, gdy wiosła złapały rytm. Mecenas mimo wszystko się uśmiechnął. Wokół nich okręty flotylli też sunęły coraz szybciej i jakiekolwiek maskowanie się nie wchodziło już w grę. Tymczasem wrogie galery zdążyły się zbliżyć, choć lepiej niż same okręty widać było pianę wzbijaną uderzeniami wioseł. Mecenas miał wrażenie, że zaschło mu w gardle, i nalał sobie kolejny kubek wina. - Będziemy płynąć na południe aż do rana - wyjaśnił Agryppa. - Na bogów, gdzie jest słońce? Potrzebuję światła! W oddali dało się słyszeć bębnienie w coraz szybszym rytmie. Jego okręty płynęły pół naprzód i kapitan polecił zwiększyć prędkość, powoli, stopień po stopniu, żeby jak najdłużej nie byli widoczni. - Nie mogą zbyt długo utrzymać takiej szybkości - na poły stwierdził, na poły zapytał Mecenas. Agryppa skinął głową, mając nadzieję, że tak właśnie jest. Jego marynarze przez całe miesiące ćwiczyli ten manewr, byli więc w świetnej formie, jak polujące psy, lecz nawet dla

nich praca przy wielkich wiosłach była wyczerpująca. Nie miał pojęcia, jak będzie wyglądało starcie z zahartowanymi okrętami bojowymi Sekstusa Pompejusza. - No to czemu tu jesteś, na statku? - zapytał ni stąd, ni zowąd przyjaciela, by przełamać duszące go napięcie. - Wiesz dobrze czemu - odparł Mecenas. - Nie ufam ci na tyle, by cię zostawić samego. Nawet w ciemności obaj zobaczyli zęby błyskające w uśmiechu drugiego. Agryppa miał wrażenie, że wraz z crescendo uderzeń bębna i plusku wioseł serce mu gna jak ofiara uciekająca przed watahą wilków. Odwrócił głowę, w huczącym mu w uszach wietrze usiłując wychwycić odgłos zbilżających się wrogich okrętów. - A tak naprawdę dlaczego? - zapytał głośniej. Był pewien, że Pompejuszowe okręty ich doganiają, i cały się sprężył w oczekiwaniu na pierwsze uderzenia brązowego tarana w drewnianą burtę. Nie było już mowy o nawigowaniu, teraz już tylko wioślarze ciągnęli i puszczali wiosła, w każde pociągnięcie wkładając całą siłę. - Z tego samego powodu, dla którego ty nadstawiasz karku w egipskich ciemnościach! odkrzyknął Mecenas. - Dla niego. Zawsze dla niego. - Wiem. Myślisz, że on wie, jak się czujesz? - Jak się co...? - ryknął Mecenas, myśląc, że się przesłyszał. - Jak się czuję? Poważnie wybrałeś tę akurat chwilę, gdy nasze życie wisi na włosku, by mi imputować, że jesteśmy parą? Ty napuszony draniu! Nie mogę w to uwierzyć! - Myślałem tylko... - To źle myślałeś, głupi małpiszonie! Na bogów, jestem tu, by walczyć z tobą ramię w ramię, i to mnie spotyka? Oktawian i ja jesteśmy przyjaciółmi, idioto. Przyjaciółmi! Mecenas urwał, gdy w pobliżu rozległ się ogłuszający trzask. Ludzie krzyczeli, lecz w atramentowo czarnej nocy trudno się było zorientować, skąd te dźwięki dochodzą i czy nie tonie któryś z ich okrętów. - Powąchałbyś mojego miecza, gdybym cię widział w tej ciemnicy, no i gdybyś nie był jedynym znawcą tych okrętów - odgrażał się Mecenas. Agryppa się roześmiał, słysząc święte oburzenie w jego głosie. - Jesteś dobrym człowiekiem, Mecenasie - stwierdził, wciąż błyskając zębami w mroku. Gdyby Mecenas go widział, zaniepokoiłby się na widok naprężonych muskułów i żył widocznych na karku przyjaciela. Agryppą owładnęła szalona furia, gdyż nie mógł się zmierzyć z otaczającym go wrogiem w ciemności i nie miał pewności, czy jego własny okręt lada chwila nie pójdzie na dno. Przekomarzania z Mecenasem trochę pomagały rozładować to napięcie.

- Oczywiście, że jestem, stary capie. Tak jak ty. A teraz powiedz mi, że możemy wyprzedzić te krypy. Agryppa spojrzał w niebo, modląc się o pierwsze zwiastuny brzasku. Deski pokładu pod jego stopami skrzypiały i naprężały się, jak żywa materia. Słone krople kłuły mu twarz igiełkami zimna. - Nie wiem - mruknął. Wediusz zszedł z dziobu, starając się przebić wzrokiem ciemności. Ktokolwiek tam był, miał mnóstwo okrętów. Przemknęło mu przez głowę, że to może pułapka, ale pospieszyły dalej, wiosłami niczym łan żyta kosząc fale i zamieniając je w wodną kipiel z białą pianą na wierzchu. Rozkazał iść całą naprzód, do ataku, i szybko zmniejszył dystans dzielący go od dziwnych ciemnych okrętów. Na krótko zarządził prędkość do abordażu. Galery ślizgały się po spokojnej toni, mknąc niepowstrzymanie, ale Wediusz wiedział, że wioślarze nie utrzymają jej długo. Był to ostatni moment przyspieszenia przed zaatakowaniem wroga, najwyżej sto uderzeń serca dzieliło ich od zderzenia. Nagle usłyszał jakiś trzask i poderwał głowę, nic jednak nie było widać, a wioślarze już opadali z sił. - Powoli zejść do pół naprzód! - krzyknął. Zaraz dał się słyszeć opadający dźwięk basowego rogu, wciąż jednak mrok rozdzierały krzyki przerażenia, gdy jedna z jego galer znalazła się tak blisko drugiej, że zaczęła dziobem rozcinać jej wiosła. - Są osmołowane strzały? - zwrócił się natychmiast do jednego ze swoich łuczników. - Tak, panie. Ogień nie nadawał się do walki na morzu. Grudki smoły i posmołowane szmaty na grotach skracały zasięg rażenia strzał. Wediusz stosował je przeciwko statkom kupieckim, gdy dało się do nich na tyle blisko podpłynąć, a najczęściej, gdy już było po wszystkim, kazał przy ich użyciu spalić te statki do wodnicy. Rozpędzone okręty zawsze spowijała wodna mgiełka, przez co strzały często gasły w locie lub krótko po dosięgnięciu celu. Mimo to kazał ludziom przynieść koksiak wypełniony rozżarzonymi węgielkami. Obchodzili się z nim jak z jajem, w obawie, by nie rozsypać węgielków na drewniany pokład. Ogień zatańczył na czubku strzały, gdy łucznik przytknął grot do żaru. Zafascynowany Wediusz patrzył, jak skąpany w czerwonym blasku łuk się wygina, a pocisk szybuje po nocnym niebie. Wszystkie oczy śledziły jego lot. Wediuszowi zdawało się, że przez chwilę widział w ciemności wiosła poruszające się jak odnóża kraba, po czym strzała z sykiem uderzyła w morską toń.

- Następna. Wystrzel tuzin, jedną po drugiej. Pamiętaj, by zmieniać kierunek. Muszę ich zobaczyć. Jasne punkciki kolejno wzlatywały i upadały, rzucając dość światła, by mógł naszkicować sobie w głowie obraz sytuacji. Przed nim znajdowały się dziesiątki galer, choć ustalenie dokładnej liczby nie wchodziło w rachubę. Sunęły powoli, tak by nie znaleźć się w zasięgu jego pocisków. Wediusz spojrzał na wschód, wypatrując łuny zwiastującej rychłe świtanie. Przez chwilę żałował, że Sekstus nie będzie świadkiem jego triumfu, ale pod jego nieobecność Wediusz nabrał pewności siebie i teraz dobrze czuł się w skórze dowódcy. Kiedy wieści dotrą do Sekstusa, będzie wiedział, że jego przyjaciel go nie rozczarował. W pogoni za ofiarą jego galery płynęły szeroką ławą i gęsto niczym wielka sieć. Nagły przechył okrętu wyrwał go z rozmyślań. Spod pokładu dobiegało naglące pokrzykiwanie. Na Jowisza! Pewnie jakiś wioślarz zasłabł, wytrącając innych z rytmu. Zdarzało się to od czasu do czasu i zawsze przebiegało podobnie. Lada chwila pojawi się poganiacz, wyciągnie bezwładne ciało i zagoni do pracy jednego z żołnierzy, podczas gdy wiosło będzie zwisać bezczynnie. Okręt wyraźnie zwolnił. Pozostali wioślarze skwapliwie skorzystali z nadarzającej się, choć tak krótkiej chwili wytchnienia. Wediusz zaśmiał się pod nosem, czując wiosła znów pracujące w rytmie. Nigdy nie galopował na koniu do bitwy, ale wyobrażał sobie, że tak musi wyglądać to uczucie: przed nim nieprzyjaciel uciekający w popłochu, a za plecami wstające słońce. Jego flota pędziła ku zwycięstwu, pod dłonią namacał dziób statku. Świtało, a on nigdy nie był bardziej gotów.

ROZDZIAŁ XXIV Na pełnym morzu, gdzie szczyty górskie nie stały na drodze pierwszym promieniom słońca, świt nastał prędko. Zniknęła kurtyna nocy i dwie floty ukazały się sobie w całej okazałości, budząc niemałą konsternację po obu stronach. Agryppa przełknął ciężko, widząc, jak bardzo przewyższa go liczebnie wroga armia; Wediusz jednak też nie miał powodów do zachwytu; w żadnym razie nie spodziewał się ujrzeć tak wielu okrętów. Gdy tylko noc ustąpiła dniowi, Agryppa zaczął sypać rozkazami, przekazywanymi dalej sygnałami flagowymi. Jego dowódcy zmuszeni byli nauczyć się nowego systemu znaków, przez co treść instrukcji pozostałaby dla wroga tajemnicą. Tym większą satysfakcję sprawił mu widok tak dobrze znanych sygnałów na statkach nieprzyjaciela. Dzięki temu będzie mógł poznać jego zamiary i od razu na nie zareagować. Każdy, nawet najmniejszy element zaskoczenia był na wagę złota w sytuacji tak drastycznej przewagi liczebnej. Liczniejsza flota postępowała, zgodnie z prognozami Agryppy, z zachowaniem nienagannej dyscypliny legionów; płynęła naprzód szeroką, zakrzywioną linią. Jej siła leżała w wielkiej liczbie. Agryppa widział jedynie pierwsze kilkadziesiąt galer; pozostałe, o wiele liczniejsze, były niewidoczne, przesłonięte przez czoło flotylli. Oddychał głęboko i powoli. Choć nie mógł pozbyć się zimnego uścisku strachu, wiedział, że po to przygotowywał się i zarywał noce, zrobił wszystko, co mógł, by teraz sprawdzić się oko w oko z tak groźnym przeciwnikiem. - Sygnalisto, wciągnij na maszt flagę gotowości - nakazał. - I przygotuj sygnał do ataku! Wpatrywał się w szeroki łuk okrętów, oddalonych nie bardziej niż o milę. Widział zmieniające się plamki flag i nagle dostrzegł komendę „natarcie” na maszcie galery, która najwyraźniej była statkiem flagowym. Więc to tam. Ktokolwiek pociągał za sznurki, znajdował się w samym środku. - To nasz cel! - krzyknął. - Dajcie znak „wiosła w tył”, „ster prawo na burt” i „do ataku”! Zakomunikowanie tego potrwało chwilę, ale galery Agryppy były przygotowane po wcześniejszym sygnale i dzięki temu zareagowały z wielką prędkością. W kilka chwil wyhamowały i rozpoczęły powolny manewr skrętu, podczas którego były najbardziej bezbronne. Gdyby wtedy dosięgły ich okręty wroga, nie miałyby żadnych szans. Tamte istotnie przyspieszyły jak ptak drapieżny pikujący na ofiarę, a setki bijących miarowo wioseł spieniły ciemną toń. Na próżno! Siły Agryppy na powrót zwróciły się ku nim dziobami i dwie

floty szły na siebie w oszałamiającym pędzie. - Bogowie, jest ich tak wielu! - Mecenas zacisnął palce na relingu, aż zbielały mu kłykcie. Agryppa milczał, skupiony na drobiazgowej analizie sytuacji mimo zaglądającego w oczy słońca. Nie wystarczy, by każda z jego galer poradziła sobie z dwoma przeciwnikami. Jeśli uda mu się zniszczyć statek flagowy i rozproszyć pozostałe siły, jeśli przetrwa pierwsze uderzenie... będzie miał szansę wyjść z tego. Przywołał jednego ze sterników, by pokazać mu statek, który obrał za cel. Mężczyzna zakonotował jego pozycję i pognał na rufę, by zmienić kurs. Agryppa mógłby równie dobrze wykrzyczeć instrukcje z dziobu, na którym stał - galery były dość krótkie - ale zależało mu na precyzji. Niewielką swą armadą uderzy w sam środek, inaczej zresztą postąpić nie mógł. Zostanie, co prawda, natychmiast otoczony, lecz galery to nie to samo co legiony. By je zatopić, trzeba uderzyć taranem lub też opuścić kruka i dokonać abordażu. Floty były coraz bliżej i pozostawało tylko mieć nadzieję, że dobrze wytrenował swych ludzi. Na morzu pierwszy sprawdzian przechodzi refleks, kiedy to obaj głównodowodzący rzucają rozkazy na lewo i prawo, usiłując zyskać przewagę i przechytrzyć przeciwnika. Pierwszą bronią Agryppy miał być zaś jego własny statek, mogący zerwać wiosła na jednej burcie wroga i zgładzić połowę wioślarzy... jeśli dokona właściwego wyboru. W przeciwnym razie czeka go kolizja dziobowa z galerą wroga i kąpiel z rybkami. Gdy w końcu dostrzegł jej kapitana na dziobie, wstrzymał dech z przejęcia. Wiedział, że dowódcy legionów instynktownie wolą skręcać w lewo, okazując przeciwnikowi prawą burtę i swoje silniejsze ramię. Nie wiedział jednak, czy starł się z człowiekiem wywodzącym się z legionów, czy też z jednym z korsarzy Sekstusa Pompejusza. - Przygotować kruka! - rozkazał. - Przygotować harpaks! Jego okręty dookoła już stykały się z galerami wroga, lecz on musiał się skupić na tej jednej, sunącej z naprzeciwka. Jeśli nie utrzyma nerwów na wodzy i wykona zwrot zbyt wcześnie, tamten będzie miał jego burtę wprost wystawioną. Taran rozerwie wrażliwe podbrzusze tuż pod wodnicą. Agryppa odliczał w głowie; dzieliło ich już nie więcej niż pięćdziesiąt kroków, a kapitan nieprzyjaznej galery nie zboczył z kursu ani o włos. Wtedy dla młodego Rzymianina stało się jasne, że szaleniec prze prosto przed siebie, arogancko przekonany, że adwersarz zmięknie i skręci. Był to niewytłumaczalny podszept intuicji, za którą nie stało nic poza kursem nieprzyjaciela - prostym jak strzała. - Agryppo? - odezwał się Mecenas. Wzrok z napięciem wbijał w pędzącą na nich galerę. - Jeszcze nie - odparł.

Zdecydował się na ruch w ostatnim mgnieniu oka; chwilę potem byłoby już za późno. - Luzuj wiosła na bakburcie! Wioślarze po lewej stronie statku jak jeden mąż zaprzestali pracy. Sternicy nadali łodzi nowy kierunek i galera, nie tracąc pędu, podryfowała w prawo. Agryppa stężał i chwycił się poręczy, podczas gdy ostry dziób statku łamał dziesiątki wioseł jak wykałaczki. Rozpaczliwe krzyki przykutych do ław niewolników, miażdżonych i rozrywanych na strzępy przez odskakujące wiosła, rozbrzmiewały unisono pod słonecznym niebem. Śmiertelny grad drzazg eksplodował pod pokładem nieprzyjaciela; jego łódź srodze ucierpiała. Załoga Agryppy wydala triumfalny okrzyk i na powrót zanurzyła wiosła w wodzie. Serca rwały się, by dokończyć dzieła zniszczenia, lecz oto już sunął na nich kolejny okręt. W takiej sytuacji zwrot i ustawienie się doń burtą byłyby samobójstwem. Zza niego, z prawej strony, wychynął zresztą kolejny. - Przygotować harpaksy! Cel na bakburcie! Wszędzie wokół trwała regularna bitwa morska. Wiele okrętów potraciło wiosła po obu burtach i unosiło się z prądem, bez celu i bez szans na wyjście z kotłowaniny w jednym kawałku. Kilka pękło wpół na skutek uderzenia tarana i teraz, przechylone, powoli szły na dno. Rozejrzawszy się pospiesznie, Agryppa dostrzegł dwa masywne kadłuby znikające pod wodą, a dokoła nich bezwładne ciała żołnierzy, miotane z fali na falę. Sunąca z naprzeciwka galera pędziła, by pomścić siostrzaną jednostkę, a tymczasem u boku statku Agryppy wyrosła kolejna. Powitano ją salwą z harpaksów. Niespodziewająca się tego załoga patrzyła oniemiała, jak haki wbijają się w deski pokładu, tymczasem podkomendni młodego Rzymianina jęli kręcić kabestanami, by przechylić wrogą łódź, a pozostali dla przeciwwagi rzucili się na sterburtę. Okręt vis-a-vis natomiast zaczął skręcać w lewo, jednak mało kto spośród załogi Agryppy zwrócił na to uwagę, idąca bowiem na dno galera, którą unieszkodliwili harpaksami, ciągnęła ich ze sobą. - Do siekier! Na Marsa, przetnijcie liny! - zarządził Agryppa, z rosnącym podenerwowaniem w głosie. Przeklęte liny wzmocnione miedzianym drutem niechętnie poddawały się wściekłym ciosom toporków. Pierwsze dwie ustąpiły po dłuższej chwili, a ostatnia pękła jak struna i z całą siłą uderzyła jednego z żołnierzy. Nieszczęśnik pofrunął hen, daleko za burtę. Rezultat był taki, że rozkołysana łódź opadła ciężko na taflę wody, opryskując przy tym wszystkich na pokładzie.

- Załoga harpaksów! - krzyczał zachrypniętym głosem kapitan. - Naszykować nowe liny i bosaki! Ludzie musieli uwijać się jak w ukropie, nieprzyjacielski okręt bowiem zaszedł ich z drugiej strony; burty otarły się, skrzypiąc i trzeszcząc przeciągle. Agryppa ledwo zdążył wydać rozkaz do schowania wioseł. Widok napastników unoszących w pocie czoła ciężkiego kruka zmroził mu krew w żyłach. - Żołnierze! Do broni! Odeprzeć abordaż! Z posterunku na dziobie widział, jak Mecenas z gladiusem w ręku i tarczą biegnie, by odpierać natarcie. za nim już podnoszono kruka, by na atak odpowiedzieć tym samym. Wróg podpłynął do nich dziobem i ustawił się pod kątem, przez co kruk znajdujący się na rufie nie sięgnął celu; wisiał w powietrzu jak wielki drewniany jęzor, a za nim tłoczyli się niepocieszeni żołnierze. Ten na dziobie zaś uderzył w deski pokładu z całą mocą i zanurzył w nich masywny kieł z żelaza. Strumień legionistów przelał się wąskim pomostem na wrogi pokład; większość jednak pozostała, by bronić własnego statku. Wyglądało na to, że zetrą się z całą centurią, ale tu dawała o sobie znać ich druga przewaga, każdy z wioślarzy bowiem był zarazem weteranem wielu walk. Zamienili wiosła na ostrza i ruszyli zdobywać obcy okręt, trzykrotnie przewyższając liczebnie jego załogę. Mecenas prowadził ich do boju. Pokonawszy kruka, taranował obrońców tarczą, robiąc miejsce towarzyszom. To była prawdziwa jatka. Przez chwilę obie grupy starały się wywalczyć sobie drogę na pokład przeciwnika, lecz ci, którzy próbowali wedrzeć się na statek Agryppy, szybko zostali wycięci do nogi, a ich ciała rzucono do morza. Jego podwładni zaś triumfowali na okręcie wroga. Wreszcie wdarli się pod pokład i zagrozili struchlałym wioślarzom. Okrzykom i wiwatom nie było końca, gdy na światło dzienne wywleczono kapitana pokonanej łodzi. Człowiek w hełmie z pióropuszem próbował się ukryć, gdy stało się jasne, że przegrał. Wyrzucono go za burtę, żywego, by ciągnięty przez pancerz poszedł prosto na dno. Agryppę kusiło, by przejąć statek, jednak nie było na to czasu. Dokoła wciąż roiło się od nieprzyjacielskiej floty. - Podłóżcie ogień i natychmiast wracajcie - zakomenderował. Niebawem gęste smugi czarnego dymu wzbiły się pod niebo, a wraz z nimi chóralny lament uwięzionych wioślarzy. Agryppa zacisnął zęby, udając przed samym sobą, że go nie słyszy. Doskonale wiedział, że nieszczęśnicy ci nie wybrali sobie takiego losu, który sprawił, że znaleźli się z nim w boju. Cóż jednak było czynić? W bitwie takiej jak ta na

sprawiedliwość nie ma miejsca. Nim otrząsnął się z tych rozterek, jego ludzie już kończyli podważać mieczami zakleszczonego kruka i prędko wrócili na własny statek. Złożyli gladiusy u stóp i ujęli wiosła w spracowane dłonie. To był moment, by zagrzać ich do dalszej walki; jej rozstrzygnięcie tkwiło na ostrzu noża. Agryppa wykrzyczał kilka podnoszących na duchu formułek, obejmując wzrokiem pole bitwy. Jego mała flota zmagała się w nierównym boju z o wiele potężniejszym przeciwnikiem. Ścigające jeden drugiego okręty rozproszyły się po morzu, upstrzonym plamami oliwy, strzaskanymi belkami i bezwładnymi ciałami. Dziesiątki wywróconych kadłubów dryfowało lub właśnie tonęło i Agryppa mógł tylko się zastanawiać, ile z nich należało do niego. Pośród tych zaś, które wciąż walczyły, rozpoznawał bez błędu swoje jednostki; nie było ich mało. Obejrzał się, słysząc za plecami głuche grzmotnięcie; to jeden z jego okrętów wystrzelił z katapulty i trafił statek wroga, o mało go nie zatapiając. Załoga feralnej łodzi nie podejmowała żadnych pochopnych ruchów, które mogłyby posłać ich na dno. Na niewiele się to jednak zdało, po chwili bowiem na ich pokład opadły dwa kruki i żołnierze Agryppy szybko dokończyli dzieła zniszczenia. Tymczasem nadbiegł zdyszany Mecenas. Ledwo mógł zaczerpnąć tchu po morderczym wysiłku, mimo to podekscytowany wodził wokół wzrokiem. Nigdy wcześniej nie widział bitwy morskiej! - Wygrywamy? - spytał po prostu, opierając miecz o reling. - Jeszcze nie. Połowa z tych statków, które widzisz, jest wyłączona z walki - wyjaśnił Agryppa. - Moglibyśmy je zająć, ale to byłoby bezcelowe. Rozkazał nadzorcy wioślarzy zwolnić tempo o trzy czwarte. Sunęli teraz z wolna pośród płonących okrętów. Zewsząd dobiegały potępieńcze jęki, a czarny, smolisty dym wgryzał się w nozdrza; świeża bryza stopniowo przeganiała go na wschód. Ku niepomiernemu zdziwieniu Mecenasa słońce wciąż wisiało dość nisko na horyzoncie, a przecież miał wrażenie, że biją się już od wielu godzin. Naraz Agryppa spostrzegł pierwszą galerę, która weszła im w paradę. Jej załoga napracowała się, żeby przenieść wiosła tam, gdzie najbardziej ucierpiały, i umożliwić pokiereszowanemu okrętowi ograniczony ruch. Na maszcie znów powiewały flagi sygnałowe; Agryppa wytężał wzrok, by się przekonać, ile okrętów na nie odpowie. Zdawało się, że mijają wieki, zanim któryś wysłał sygnał zwrotny, jednak w końcu oddalone statki zmieniły kurs i również wciągnęły flagi. Postanowił więc również zasygnalizować przegrupowanie. Po tym pozostawało już

tylko czekać. - Teraz się wszystko okaże - oznajmił ponuro, po czym rozejrzał się za najbliższą galerą, która wyglądała na całą, a przy tym nosiła banderę rzymskiej floty. Podniósł głos, aby go lepiej słyszano. - Tamta! Nie ma sensu czekać, aż pierwsi po nas przyjdą. Jego podwładni byli wyczerpani po całej nocy wiosłowania, która przerodziła się w poranek zażartej walki; Mecenas widział jednak dziką uciechę na twarzach ludzi odpowiadających za harpaksy, gdy zwijali liny i przeładowywali katapulty. Zaszedłszy tak daleko, nie mieli zamiaru przegrywać. Wediusz niemal wpadł w furię, gdy zobaczył nowe flagi sygnałowe na statku wroga. Nawet dla wytrawnych sygnalistów, których miał pod komendą, nie miały one cienia sensu. Kimkolwiek był tamten kapitan, sprytu nie można było mu odmówić. Przez te fruwające haki tak wiele jego statków poszło na dno... Tylko w tym czasie, gdy próbował zaprowadzić porządek na własnym pokładzie po tym, jak ucierpieli wioślarze, na własne oczy widział, jak tym diabelskim wynalazkiem przewrócono trzy jego galery. Wzdrygnął się na samo wspomnienie tego epizodu. Dotąd Wediusz żywił niezmącone przekonanie, że nic nie zdoła wywrócić mu trzewi do góry nogami. Był przecież świadkiem wielu zabójstw i gwałtów; jego spokoju jednak nic nie mąciło. Lecz tym razem odrażająca scena pod pokładem kazała mu zrewidować te przekonania: rozerwane ciała i pojedyncze kończyny leżały splątane w makabrycznym uścisku - efekt zetknięcia rzędów wioseł z pędzącym dziobem statku. Nie chciał już tam więcej schodzić, do tego fetoru wywleczonych na światło dzienne wnętrzności i krwi w takiej ilości, że przy każdym przechyle statku przelewała się strumieniem z jednej strony na drugą. Więcej niż sześćdziesięciu ludzi zginęło wtedy od uderzeń własnych wioseł. Wediusz czuł się wówczas kompletnie bezradny; przewidywał, że jedyne, co mu pozostało, to czekać na decydujący cios tarana, który dokończy dzieła. Mimo to nie wpadł w panikę, a jego legioniści z ponurą determinacją wzięli się do pracy. Pozbywając się szczątków i sprawnie biorąc do ocalałych wioseł, dali przykład wzorowej rzymskiej dyscypliny. Nawet jeśli ten czy ów pozbył się przy tym zawartości żołądka, wycierał usta i działał dalej. Pośród nich był i Menas, czym zaskarbił sobie uznanie Wediusza. Nie migał się od pracy, a na pokład wyszedł unurzany we krwi, jakby pracował w rzeźni. Przez jakiś czas Wediusz miał związane ręce. Mógł jedynie obserwować i starać się utrzymać flotę w skupieniu za pomocą sygnałów flagowych. Wróg tymczasem wdzierał się coraz głębiej w ich szeregi, a każdy bez wyjątku okręt miał na pokładzie te przeklęte haki. To

w połączeniu ze zwartą formacją czyniło go niepokonanym. Wediusz widział co prawda cztery zatopione galery przeciwnika, lecz sam stracił ich o wiele więcej. Znaczna część jego floty właśnie szła na dno, płonęła albo dryfowała bez celu, utraciwszy wiosła i załogę. Zmrużywszy oczy, dojrzał statek flagowy przeciwnika, który właśnie zawracał powoli, rozpychając dziobem połamane belki i ciała, po chwili zaś jak ważka zmienił kierunek i popędził w stronę jednej z galer, które Wediusz wezwał do siebie. Na bogów! Pozbawiony ponad połowy wioślarzy nie mógł dorównać przeciwnikowi prędkością ani tym bardziej przeprowadzić skutecznego taranowania. Po raz pierwszy rozważał odwrót i uratowanie choć części okrętów. Do tego Sekstus chętnie usłyszy o tej nowej taktyce i broni. Wstrzymał się jednak z wydaniem rozkazu; chciał się najpierw przekonać, ile sprawnych galer mu pozostało. Niewykluczone, że wciąż przewyższał wroga liczbą i mógł jeszcze przechylić szalę zwycięstwa na swoją korzyść, bez względu na cenę. Ze wszystkich stron ściągały do niego okręty zwabione rozkazem przegrupowania, a każdy kolejny przyprawiał Wediusza o szybsze bicie serca. Przygniatająca większość była solidnie poturbowana; czasem przez wyrwy w kadłubie widać było sylwetki wioślarzy unoszące się zaledwie centymetry nad wodą. Wiele z nich będzie potrzebowało sporej dozy szczęścia, by dopłynąć do portu w jednym kawałku. Tylko trzy okręty dotarły bez szwanku! Ich załogi spoglądały wokół oniemiałe, chłonąc ogrom zniszczeń i strat. Wediusz pokręcił głową z rezygnacją. Zdawał sobie sprawę, że ci ludzie nie nawykli do porażek, co jednak nie zmieniało smutnej rzeczywistości. Ta mała flota złożona z czterdziestu, może pięćdziesięciu statków rozbiła ich w puch. W sumie udało mu się zebrać dwadzieścia dziewięć galer, z czego jedna już została zaatakowana. Wediusz z nadzieją śledził bieg wydarzeń, dopóki nie ujrzał buchających z pokładu kłębów dymu; nieprzyjaciel tymczasem ruszył w poszukiwaniu następnych ofiar. Na maszcie wywiesił kolejną flagę o niewiadomym przesłaniu. Zewsząd spływały jego rozproszone siły i ustawiały się w eleganckim szyku. Wediusz starał się je policzyć, choć przeszkadzało mu w tym rażące słońce; wynik nie przypadł mu do gustu. - Menasie! Policz je raz jeszcze. Słońce płata mi figle! Jego wierny zausznik mamrotał liczby pod nosem, choć okręty wciąż zmieniały położenie. - Dwadzieścia trzy... Dwadzieścia pięć... Dwadzieścia... i osiem. To by było chyba na tyle. Czy mam wydać rozkaz do ataku, kapitanie? Wediusz przymknął zmęczone powieki i potarł je dla dodania sobie animuszu. Nie mógł powiedzieć, że miał dobre życie. Ot, było w nim trochę dobrych dni, to wszystko.

- Menasie, przestań rozumować jak legionista. Pora się wycofać... kurs na zatoczki, które znamy. - Tak jest, kapitanie. Oficer wydał rozkazy i okaleczone galery ruszyły na południe, w kierunku Sycylii. Agryppa zaś wiedział już, że stracił tylko dwadzieścia okrętów, choć i to ciążyło na nim jak piętno porażki. Za to jego harpaksy oraz podwójne kruki, wspomagane przez załogę wprawioną w bojach, okazały się morderczo skuteczne. - Wycofują się... w tamtą stronę - oznajmił Mecenas, od dłuższej chwili obserwujący poczynania obcej floty. - Na południe - uzupełnił Agryppa. Mówił głosem wypranym z jakiejkolwiek dumy; był tak zmęczony, że ledwie mógł wykrztusić pełne zdanie. - Zamierzasz udać się za nimi w pogoń? - Nie mam wyboru. Płyną w tę samą stronę co ja. Być może poświęcimy kolejny dzień, by dopaść i puścić z dymem te niedobitki. Z pewnością nie są od nas szybsi. - Myślisz, że damy radę drugi raz? Przeciwko Sekstusowi Pompejuszowi? - dopytywał się Mecenas. Agryppa powiódł wzrokiem dookoła. Kilkanaście okrętów w pobliżu stało w płomieniach, inne unosiły się do góry dnem i na nic się już nie zdadzą, wciąż jednak wiele było względnie nienaruszonych, a przy tym opróżnionych z załogi. Tylko czekały, by je zająć. - Jeśli będziemy mieli miesiąc na naprawy i zwerbowanie ludzi na galery, które zdobyliśmy, myślę, że tak, Mecenasie. Możemy dać radę. I musimy.

ROZDZIAŁ XXV - Drutus uśmiechnął się. Odkrył kolejny pożytek z posiadania młodej żony. Nie chodziło tylko o to, że czuł większą motywację, by pozostać szczupłym i sprawnym, by nie poddawać się presji czasu. Porcja nie miała ani śladu cynizmu, którym nasycił go upływ lat. Łatwiej było ją rozbawić, a gdy już się śmiała, zarażała go wesołością. Na samą myśl o niej poprawiał mu się humor. - Drwisz ze mnie - powiedziała. Złożyła usta w ciup, doskonale wiedząc, jak to uwielbia. Czasem w nocy gryzł jej dolną wargę, zachwycając się tym, jak jest pełna. - Nie ośmieliłbym się - odparł. - Podziwiam twego rzymskiego ducha: pragniesz dbać o męża podczas kampanii. Twierdzę tylko, że próbowałem już twoich potraw i chyba byłoby lepiej, gdybyś zostawiła gotowanie służbie. Udała, że oburzenie zaparło jej dech w piersiach, po czym wyciągnęła rękę w stronę kociołka, jakby zamierzała nim rzucić. Ubrała się tego dnia w wiejskim stylu greckim: w prosty, biały chiton przewiązany szeroką szarfą; na ramionach miała czerwony płaszcz. Gdy mówiła, jej dłonie błądziły pod piękną tkaniną, która wydawała się wtedy niemal żywa, jakby była częścią jej ciała, w wiecznym ruchu. Brutus spoglądał na żonę z czułością, gdy tak stała przed nim w sandałach ozdobionych klejnotami wartymi więcej niż wiejskie domy, które mijali każdego dnia. Poruszyła palcami smukłych, drobnych stóp. Ciemne włosy miała przewiązane srebrnymi nićmi. Kobiety w obozie już zaczynały naśladować jej styl: mniej kolorów na twarzach, prostsze stroje, jakby miały nadzieję, że będą równie piękne. - To ja będę dbać o męża! - oświadczyła. Przystąpił do niej i objął w talii. - Wiesz, że nie pragnę niczego innego, ale może dość już spalenizny w żyłach twego męża? Porcja odepchnęła go z oburzeniem. - Nie jadłeś jeszcze mojego kurczaka w ziołach, mężu. Gdybyś spróbował, nie drwiłbyś ze mnie. - Wierzę ci - odrzekł z powątpiewaniem. - I nie będę się skarżył, jeśli chcesz. Każdy kęs będzie dla mnie nektarem i z uśmiechem przeżuję nawet najbardziej skórzasty kawałek. - Och, poczekaj tylko! Pożałujesz każdego słowa, gdy będziesz dziś spał samotnie! Oddaliła się, potrząsając kociołkiem i wzywając służbę. Brutus odprowadził ją czułym spojrzeniem, a potem rozejrzał się po rozległym obozowisku. Zauważył, że niektórzy z

legionistów uśmiechają się na jej widok, a inni wręcz gapią się tęsknie na młodą żonę dowódcy. Spoglądając na nich, Brutus pochmurniał z każdą chwilą. Naturalnie to była jedna z gorszych stron tej sytuacji: nie mógł być pewny, czy któryś z młodych byczków nie zaryzykuje zalotów do niej, gdy jego rozsądek - zaślepiony żądzą lub uczuciem - utonie jak szczeniak w winie. Brutus odetchnął głęboko, pozwalając, by ciepłe powietrze napełniło mu płuca, a potem z sykiem wypuścił je przez nos. Uwielbiał Grecję. Jako młody żołnierz przemierzył tę ziemię, na której teraz zebrały się jego legiony. Jego towarzyszem był wtedy stary, czerstwy żołnierz imieniem Reniusz - gderliwy i bezlitosny syn Rzymu, od lat już spoczywający w grobie. Przez chwilę Brutus miał przed oczami obrazy z tamtych dni, gdy razem wędrowali do pierwszego legionu, do którego został przydzielony. Pokręcił głową. Szczęśliwe wspomnienia; był wtedy taki młody! Żyli jeszcze wszyscy ci, których kochał, żyła też jego przyjaźń z Juliuszem i obaj wierzyli, że odcisną w świecie swój ślad. Gdy tak spoglądał w przeszłość, trudno mu było rozpoznać młodzieńca, który po raz pierwszy maszerował przez Grecję. Juliusz liczył się w Rzymie coraz bardziej, ale potrzebował potęgi wojskowej, Brutus zaś postanowił, że zostanie jego dowódcą, jego najzagorzalszym stronnikiem. Nie wyobrażał sobie, że pewnego dnia gotów będzie zadać przyjacielowi śmiertelny cios. W gorących promieniach słońca przysiadł na zwalonym drzewie, wyznaczającym granicę przydomowego ogrodu, który zajął na tę noc. Po chwili znowu tonął we wspomnieniach z młodości. Pomyślał o Tubruku, zarządcy posiadłości Juliusza opodal Rzymu. Gdyby starzec jeszcze żył, Brutus wolałby go nie spotkać, nie zobaczyć rozczarowania w jego oczach. Tubruk nie zrozumiałby, jak to się stało, że ich drogi tak się rozeszły. Niektórzy, pomyślał Brutus, mają szczęście, że nie żyją - nie pękają im serca na widok tego, co się wydarzyło. Jego matka, Serwilia, jeszcze żyła - sędziwa, siwogłowa kobieta, ale wciąż dumna, wciąż nosiła się prosto, mimo upływu lat. Juliusz ją kochał. Brutus musiał przyznać, że tak było, nawet jeśli gryzło go to przez lata, bo wyczuwał, że i jego własna matka ma słabość do jego przyjaciela. W końcu jednak Juliusz ją porzucił dla owej egipskiej królowej, jedynej kobiety, która mogła dać mu syna. Brutus westchnął. Widział na własne oczy, jak jego matka zestarzała się niemal z dnia na dzień, gdy musiała porzucić ostatnie pozory młodości. Sądził wtedy, że być może zwiędnie i umrze, ale Serwilia nigdy nie należała do słabych. Upływ lat tylko ją utwardził, jak drewno tekowe albo dobrze wyprawioną skórę. Poprzysiągł, że odwiedzi ją, gdy powróci do Rzymu,

być może z młodą żoną u boku, choć wiedział, jak niezgodne są ich charaktery. - O czym tak dumasz? - spytała nagle Porcja, stając za jego plecami. Nie słyszał jej kroków, drgnął więc mimowolnie, zirytowany, że dal się tak podejść. Wiek odebrał mi wszystko, co uczyniło mnie tym, kim jestem, pomyślał. Mimo to uśmiechnął się do niej. - O niczym. O niczym ważnym. Urokliwie zmarszczyła brwi. - Pokazać ci moją bliznę? Dowód, że można mi zaufać? Zanim zdążył odpowiedzieć, zadarła płaszcz, odsłaniając długie, opalone udo. Jedną ręką uniosła też skraj chitonu, odsłaniając różową, wypukłą bliznę, niemal tak długą jak jego dłoń. Brutus rozejrzał się. Nikt nie patrzył w ich stronę. Pochylił się i ucałował szramę, a ona westchnęła i przeczesała palcami jego włosy. - Nie trzeba było krzywdzić się w taki sposób - powiedział lekko ochrypłym głosem. Widywałem już żołnierzy, którzy umierali od znacznie lżejszych ran. - To był dowód, że nie jestem jakąś pustogłową heterą, którą można zlekceważyć. Jestem rzymską damą, mężu, z rzymskim hartem ducha i niebagatelnym talentem kucharskim. Możesz więc powierzyć mi swoje myśli i wszystko, co zechcesz. Wiem, że byłeś przed chwilą bardzo daleko stąd. - Rozmyślałem o Juliuszu - wyznał. Skinęła głową i przysiadła obok niego na pniu. - Tak sądziłam. Twoja twarz zawsze się zmienia, gdy go wspominasz. Smutnieje. - Bo i widziałem niewesołe rzeczy - odparł. - I zbyt wiele życia poświęciłem na szukanie słusznej drogi - dodał, po czym wskazał na legiony obozujące dokoła, na ciągnące się milami równe rzędy namiotów. - Mam tylko nadzieję, że wreszcie ją znalazłem. Chciałbym wrócić do Rzymu, Porcjo. Choć kocham tę ziemię, nie jest mi domem. Chcę znowu spacerować po Forum, może zostać konsulem na jakiś czas. - Chciałabym, żeby tak się stało, mężu, ale przez wzgląd na ciebie, nie na mnie. Rozumiesz? Jestem szczęśliwa tam, gdzie ty jesteś. Masz dość majątku, by wygodnie żyć, ludzie cię szanują i kochają. - Zawahała się niepewna, jak daleko może się posunąć w dyskursie, który toczyli tak wiele razy. - Nie chcę cię stracić. Wiesz, że umarłabym tego samego dnia. Brutus obrócił się ku niej i otoczył ramieniem. U jego boku czuła się mała; przez cienki materiał czuł wyraźnie jej gorące ciało i oddychał aromatem jej włosów. - Jesteś lekko szalona, wiesz? - wymruczał. - Ale i tak cię kocham. I nie przegram,

Porcjo. Pokonałem tyrana, króla. Czy teraz mam zgiąć kolano przed chłopcem, który obwołał się tym samym? Ja znałem prawdziwego Cezara. Oktawian nie ma prawa nim być. Absolutnie żadnego prawa. Porcja ujęła jego twarz w dłonie. Zdziwił się, jakie były chłodne. - Nie możesz na powrót scalić tego, co się rozsypało. Nie naprawisz całego świata. Sądzę, że z was wszystkich to właśnie ty dość już uczyniłeś, dość wycierpiałeś jak na jedno życie. Czy to naprawdę takie straszne, że mógłbyś teraz nacieszyć się jego owocami? Mieć niewolników na każde skinienie i spacerować, ciesząc się słońcem? Spędzić resztę lat ze mną, w jakiejś willi nad morzem? Mój ojciec ma piękny dom w Herkulanum. Codziennie pisze listy i zarządza majątkiem... czy to hańba spędzać dni w taki sposób? Nie sądzę. Spojrzał jej w oczy. Nie mógł uczciwie powiedzieć, że nie rozumiała, co nim powoduje. Opowiedział jej przecież wszystko o swojej przeszłości, o porażkach i triumfach. Poślubiła go, doskonale wiedząc, kim był i kim nadal pragnął być, a to jej nie przeszkodziło uparcie namawiać go, by się wycofał i nareszcie zaznał spokoju. Jakże żałował, że ich syn umarł tak wcześnie. Zajęta jego wychowywaniem, może nie interesowałaby się tak bardzo sprawami męża. Niestety, od tamtej pory nigdy już nie nosiła w sobie nowego życia, jakby jej łono umarło wraz z tamtym dzieckiem. Myśl o tym zabolała. Pokręcił głową. - Nie jestem starcem, Porcjo, jak twój ojciec, w każdym razie jeszcze nie w tym roku. Jest we mnie jeszcze jedna bitwa. Jeśli jej nie stoczę... albo jeśli przegramy... będą o mnie mówili, że byłem mordercą, a nie że uwolniłem Rzym. W ich ustach „Marek Brutus” będzie znaczyło: nędzny zdrajca. Napiszą historię tak, jak będzie im wygodnie. Widziałem już takie rzeczy, Porcjo. I nie pozwolę, żeby tak się ze mną obeszli. Nie mogę pozwolić! - Chwycił ją za nadgarstki i przycisnął jej dłonie do piersi, do serca. - Wiem, Marku, że jesteś dobrym człowiekiem - odpowiedziała cicho. - Wiem, że jesteś najlepszym z nich. Lepszym od tego cherlawego Kasjusza, od Swetoniusza, od każdego z nich. Wiem, jak cię boli to, że jesteś częścią ich spisków i że wciąż walczysz. Myślę jednak, kochany, że za bardzo się przejmujesz tym, jak cię widzą. Czy to ma znaczenie, że jacyś mali ludzie nie mają pojęcia, jaki naprawdę byłeś, jaki jesteś? Czy twoja godność jest tak krucha, że zabronisz najpodlejszemu żebrakowi z ulicy śmiać się głupkowato, gdy przechodzisz obok? Będziesz odpowiadał na wszystkie zniewagi, nawet wypowiadane przez tych, którzy nie są godni tego, by wiązać ci sandały? Ty uwolniłeś Rzym, mężu. Przywróciłeś republikę, a przynajmniej dałeś im szansę dostrzec inną drogę, na której nie ma dyktatorów i królów, rządzących nimi jak niewolnikami. Sam przecież to powtarzałeś wiele razy. Czy to ci nie wystarczy? Dokonałeś więcej, niż większość ludzi dokonałaby, żyjąc kilka razy... i kocham

cię za to... ale pór roku nie zatrzymasz. W końcu musi przyjść ta chwila, w której odłożysz miecz. - I odłożę. Przysięgam ci. Gdy to się skończy. Tylko to, Porcjo. Bogowie dali mi za wrogów wszystkie lwy Rzymu. Jeśli zdołam je pokonać, nie będzie już nikogo, kto z popiołów mógłby ulepić imperium. Republika będzie trwać i na tysiąc lat zapanuje pokój. Mam ten cel w zasięgu ręki, niemal tak blisko, jak mam teraz ciebie. To mówiąc, przesunął dłoń niżej i połaskotał Porcję, która pisnęła, próbując wyrwać się z uścisku. Nie zważał na jej protesty; kontynuował, póki w jej oczach nie pojawiły się łzy. - Jesteś potworem! - zawołała, zanosząc się śmiechem. - I nie słuchasz mnie. Pokręcił głową. - Przecież wiesz, że słucham. W głębi duszy nie marzę o niczym innym jak tylko o tym, by cieszyć się wolnością, kupioną, zasłużoną dla Rzymu. Pragnę tego, ale nie pozwolę, by znowu rządzili mną królowie. Ani Marek Antoniusz, ani tym bardziej Oktawian. Stanę przeciwko nim po raz ostatni i jeśli bogowie się do mnie uśmiechną, wkroczę razem z tobą do Rzymu, a młodzieńcy będą napawać się twoją pięknością. Wtedy będę zadowolony. Odpowiadając mu, próbowała się uśmiechnąć, ale w jej oczach był smutek. - Mam nadzieję, kochany. Będę się o to modliła. Oparła głowę o jego pierś i wtulona siedziała z nim długą chwilę, spoglądając na równinę, na której legiony szykowały się do wieczornego posiłku. - Ja też go kochałem, wiesz? - odezwał się Brutus. - Był moim najlepszym przyjacielem. - Wiem - odrzekła sennie. - Kiedyś walczyłem przeciwko niemu, Porcjo. Tu, w Grecji, pod Farsalos. Szkoda, że tego nie widziałaś. Coś niezwykłego. - Odetchnął niespiesznie, odtwarzając w pamięci tamte chwile. - Pokonał wtedy siły Gnejusza Pompejusza, a potem odszukał mnie na polu bitwy. Wziął mnie w ramiona, tak jak ja ciebie, i przebaczył mi zdradę. Głos mu się załamał przy ostatnich słowach; pamięć ożywiła dawne żale i na wpół pogrzebany gniew. Od tamtej chwili Brutus był bowiem człowiekiem, któremu szlachetny Cezar wybaczył zdradę. Jego miejsce w dziełach historycznych i poezji zostało na zawsze ustalone: słaby zdrajca, obdarzony łaską przez lepszego od siebie. Brutus wzdrygnął się, czując gęsią skórkę na ramionach, którymi wciąż obejmował żonę. Nie przyznał się przed nią, jak się wtedy czuł, owego dnia w Grecji, przed laty. Mówił, że lękał się o los republiki, gdy Cezar sprowadził do Rzymu Kleopatrę i swego syna. Wspomniał i o tym, że wierzył, iż tak oto zaczyna się dynastia, która będzie rządziła światem.

I było to prawdą, ale niecałą. Los Cezara został przypieczętowany już wtedy, pod Farsalos, gdy złamał i udręczył swego przyjaciela, przebaczając mu na oczach wszystkich. Czując, że Porcja zaczyna drzemać, uniósł ją lekko i ucałował w czoło. - Chodźmy, kochanie. Niech spróbuję twojego kurczaka w ziołach. Drgnęła, a potem ziewnęła i przeciągnęła się jak kotka. Spoglądał na nią z uczuciem. - Ależ ciepły dzień - zauważyła. - Daleko trzeba nam będzie jeszcze maszerować? - Już nie. Ale odeślę cię z powrotem do Aten, gdy napotkamy legiony Kasjusza. - Wolałabym zostać w obozie. - Powtarzałaś to już sto razy, ale obóz legionistów to nie miejsce dla ciebie, tego jestem pewny. Dopilnuję, żebyś była bezpieczna, zanim pomaszerujemy na wybrzeże. - Nie wiem wobec tego, po co idziesz mu na spotkanie, skoro morze leży po przeciwnej stronie. - Przyprowadzi ponad połowę naszej armii, Porcjo. Mądrzej będzie, jeśli żołnierze spotkają się najpierw, zanim zagrają rogi. Poza tym tyle tu wzgórz, że niełatwo o miejsce, w którym da się ustawić w szyku dziewięćdziesiąt tysięcy ludzi. - Jak zatem nazywa się to miejsce, do którego zmierzamy? - spytała. - Filippi - odpowiedział, wzruszając ramionami. - Miasteczko jak każde inne. Oktawian złapał w piersi podmuch ciepłego wiatru. Stojąc na klifach Brundyzjum, mógł obserwować wszystko, co się działo na morzu, nawet wiele mil od brzegu. Słońce mocno ogrzewało mu plecy, ale nie mógł znaleźć spokoju, zwłaszcza w obecności Marka Antoniusza. Dzieliło ich z górą trzydzieści lat i nie było łatwo nie czuć respektu przed człowiekiem, który pamiętał zupełnie inny Rzym, z czasów, zanim Cezar objął władzę nad miastem i resztą świata. Nawet z wysokości kamienistej ścieżki nie mógł jednak dostrzec wybrzeża Grecji, ukrytego gdzieś za rozmazanym horyzontem. Dlatego bardziej interesowała go granatowa toń wokół portu, na której ścierały się dwie floty galer. Z tej odległości przypominały zabawkowe okręty - nie słyszał ochrypłych głosów wykrzykujących komendy ani huku katapult, ani świstu haków i kamieni przecinających powietrze. Ostatniej nocy Agryppa opłynął piętę italskiego buta, korzystając z flauty. Oktawian dopiero rankiem dowiedział się o ruchu floty. Wiadomość przyniósł mu wyczerpany goniec, przebywszy na złamanie karku cały półwysep. Oktawian i Marek Antoniusz musieli wspiąć się na najwyższy punkt na wybrzeżu, zanim dostrzegli galery Agryppy, ale od razu wiedzieli, że siły Sekstusa Pompejusza zostały ostrzeżone: jego flota czekała już w szyku, gdy o świcie

pojawiły się okręty Agryppy. Galery z wypoczętymi załogami żwawo ruszyły w bój. Pompejusz wiedział doskonale, że wioślarze Agryppy są zmęczeni po całonocnej podróży wzdłuż wybrzeża. - O bogowie! Widziałeś to? - wykrzyknął Marek Antoniusz. Oddalił się nieco kamienistą ścieżką, mimowolnie podążając za ruchem dalekich flot, który obserwował z ponurą fascynacją. Wiedział równie dobrze jak Oktawian, że ich przyszłość zależy teraz od postawy Agryppy. Gdyby przyjaciel Oktawiana zawiódł, legiony nie mogłyby przeprawić się przez morze należące do wrogich galer. Marek Antoniusz miał żal o to, że nie powiedziano mu o tajnej flocie w Avernus. - Gdzie? - spytał Oktawian, nie podnosząc głowy. - Tam, najbliżej płonącej galery, za skałą, dwa okręty po lewej. Mówię o tym, który właśnie przewrócił się dnem do góry. Twój przyjaciel dobrze sobie radzi, choć nie ma przewagi liczebnej. Oktawian zacisnął zęby, przypomniawszy sobie fakty. Flota Agryppy rzeczywiście była znacznie mniejsza, a przecież opłynęła półwysep w sile prawie pięćdziesięciu galer. Podejrzewał, że niektóre dotarły tu bardziej na pokaz, by zmylić siły Sekstusa Pompejusza. Widać było, że tylko niektóre okręty walczą całymi załogami; inne próbowały jedynie taranować wrogie jednostki, unikać ataków i potęgować chaos, pływając między walczącymi z maksymalną prędkością. Na oczach Oktawiana jeden z nich wbił się w burtę innego zaatakowany zaczął natychmiast nabierać wody, ale atakujący nie mógł się od niego uwolnić. Załogi rzuciły się do walki wręcz, ale nie tylko o to, kto zwycięży, ale i o to, kto pozostanie na pokładzie ocalałej jednostki. Patrząc na wiosła młócące wodę w tył, Oktawian uświadomił sobie, że atak przeprowadził jeden z kapitanów Sekstusa Pompejusza. Wioślarze Agryppy zachowywali się inaczej: przy każdym ataku wciągali wiosła albo zostawiali w wodzie, zabezpieczone łańcuchami, a sami natychmiast ruszali do walki, by wspomóc żołnierzy. Była to niebezpieczna taktyka, okręt bowiem był wtedy narażony na atak z zewnątrz, ale Oktawian miał wrażenie, że dodatkowe ręce w walce czynią znaczącą różnicę. Nawet wiedząc, że flota Agryppy pływa pod czerwonymi żaglami, bardzo trudno było ocenić, kto zwycięża w tym starciu. Niektóre z jego okrętów kolebały się jak stare, tłuste baby przy najlżejszym podmuchu wiatru i Oktawian potrafił sobie wyobrazić, jak przerażone są ich załogi na myśl o tym, że lada chwila mogą wylądować w zimnej wodzie. Dopóki płynęły naprzód, były w miarę bezpieczne, lecz gdy tylko wioślarze ruszali do walki, stawały się bardzo niestabilne. Co najmniej jeden zdążył już zatonąć po bardzo lekkiej próbie taranowania.

- Umiesz odgadnąć, kto ma przewagę? - spytał Marek Antoniusz. Oktawian spojrzał na niego z ukosa, wyczuwając napięcie w jego głosie, i potrząsnął głową. Stary był w stresie - może i nie dziwota, zważywszy, że stawka była wysoka, a nie mieli najmniejszego wpływu na wynik bitwy. - Stąd nie - odpowiedział na głos i zaraz potem mruknął: - Stąd absolutnie nic się nie da zrobić. Spojrzał na słońce i zdziwił się, widząc, że już minęło południe: floty walczyły przez cały ranek. Coraz więcej okrętów płonęło, tonęło albo unosiło się na wodzie stępką do góry, stwarzając tym większe zagrożenie dla pozostałych. Tysiące ludzi straciły życie w ogniu, w wodzie albo od miecza. Zmasowany atak wyraźnie stracił impet, a bitwa stała się bardziej próbą wytrzymałości i woli. Kapitanowie jakby bez przekonania wybierali kolejne cele albo wycofywali okręty, by dać wioślarzom odpocząć. Nie ma w tym nic pięknego, pomyślał Oktawian. Nie wiedzieć czemu, spodziewał się, że będzie inaczej, ale rzeczywistość była prozaiczna: oto dwaj starzy bokserzy wagi ciężkiej zadawali ciosy jakby na ślepo, krwawiąc obficie, lecz nie mogąc upaść, spleceni w uścisku. Jego przyszłość zależała od tego, który dłużej utrzyma równowagę, modlił się więc do Juliusza i Marsa o to, by zwyciężył Agryppa. Oktawian nie był naiwny. Wiedział, że są zbrodnie, za które nikt nigdy nie poniesie kary. Złodzieje i mordercy czasem żyją długo i dostatnio, a umierają szczęśliwi, otoczeni rodziną. Juliusz opowiedział mu kiedyś o człowieku, który obrabował swego przyjaciela, po czym wykorzystał tak zdobyte pieniądze do rozkręcenia nader intratnego interesu. Przyjaciel umarł w biedzie, tymczasem złodziej miał się doskonale i wyróżnił jako senator. Oktawian czuł jednak, że czasem trzeba wziąć sprawiedliwość w swoje ręce, bo nie dokona się sama i nie zadbają o nią bogowie. Skoro więc nie dano mu sprawiedliwości, postanowił, że sam ją sobie weźmie. Nie mógł spocząć, póki liberatores żyli, póki paradowali w chwale, nazywając swe zbrodnie dobrą robotą. Oktawian widział już monetę z podobizną Brutusa i podpisem „Zbawca republiki” na rewersie. Zacisnął zęby na samo wspomnienie. Nie zamierzał pozwolić, by ci ludzie ukradli historię tym, którzy naprawdę zasługiwali na pamięć. Nie zamierzał pozwolić, by nadali swoim czynom pozory szlachetności. Sekstus Pompejusz widział wokół siebie jedynie rozpacz. Jego załoga walczyła od wielu godzin. Razem przetrwali trzy abordaże i za każdym razem omal nie zostali pokonani w ostatniej chwili zdążyli oddalić się od wrogich jednostek. Ledwie paru z jego ludzi nie odniosło ran; niemal wszyscy domagali się wody albo chociaż chwili odpoczynku. Życie,

które prowadzili, dało im sprawność i siłę, ale brakowało im nieskończonego źródła energii, którym była jego młodość. Ledwie kilka miesięcy wcześniej minęły jego dziewiętnaste urodziny - kapitanowie jego rzymskiego legionu urządzili mu z tej okazji niezgorszą celebrę: bez końca wznosili toasty winem, a ci, którzy pamiętali jego ojca, pięknie przemawiali. Bracia Kaska wydeklamowali nowy, a już wielce popularny wiersz Horacego, wychwalający republikę jako klejnot pośród dzieł człowieczych. Było to szczęśliwe, acz dalekie wspomnienie teraz, gdy spoglądał na wraki i ciała unoszące się w wodzie jak okiem sięgnąć. Nikt w całym Rzymie nie wiedział o tym, że Sekstus miał do dyspozycji sztafetę koni rozstawioną wzdłuż szlaku przecinającego ląd w najwęższym punkcie, dzięki której mógł komunikować się z Wediuszem. Zrobił wszystko jak należy, lecz i to nie wystarczyło. Wiadomość nadeszła w porę: zdążył ustawić szyk i czekał na nieprzyjacielską flotę. Jeszcze o świcie był w miarę pewny siebie. Jednakże kilka zdań nakreślonych na pergaminie nie przygotowało go na samobójczą taktykę wrogich galer ani na przerażający świst haków raz po raz frunących w powietrzu. Dwa razy jego ludzie zdołali przeciąć liny, zanim doszło do abordażu - wciąż jeszcze leżały na pokładzie, połyskując końcówkami miedzianych drutów. Nie mieli wciąż ani chwili spokoju, by je zebrać i wyrzucić za burtę. Jak dotąd mógł się jedynie przyglądać, jak przeciwnik taranuje i zatapia połowę jego floty. Jego okręty zaczęły całkiem nieźle, od dziurawienia wrogowi kadłubów i łamania wioseł, ale na każde zwycięstwo przypadały co najmniej trzy porażki. Nieprzyjacielskie galery śmigały dokoła jak szerszenie, żądląc z bliska płonącymi strzałami. Gdy załoga zajęta była gaszeniem ognia, następował abordaż. Sekstus potrzebował zbyt wiele czasu, by odkryć, że połowa atakujących okrętów nie miała na pokładzie niemal nikogo prócz wioślarzy, zatem nie stanowiła prawdziwego zagrożenia. Wszystkie pływały pod czerwonymi żaglami, choć na niektórych pozostały one zrefowane przez całą bitwę. Prawdziwym zagrożeniem były ukryte w tłoku jednostki z pełną załogą, która błyskawicznie zbiegała po krukach na pokład, wyrzynała żołnierzy Sekstusa i podkładała ogień, by natychmiast się wycofać i szukać kolejnego celu. Nad morzem unosił się gęsty dym, a ze wszystkich stron dobiegały skrzypienie kadłubów i plusk wioseł. Sekstus nie wiedział, czy to wróg otacza go zewsząd, czy może powinien zaryzykować i nadać sygnał do któregoś z własnych okrętów. Przykazał surowo wioślarzom, by utrzymali połowę maksymalnej prędkości, choć i oni opadali już z sił i od świtu niejedno ciało wyniesiono spod pokładu. Potężna galera wojenna już nie śmigała po fałach, ale pełzła po nich.

Nagle zerwał się wiatr i po chwili dym rozszedł się nieco, lecz widok, który ukazał się oczom Sekstusa, nie przyniósł mu pocieszenia: na wodzie dryfowały dziesiątki na wpół zatopionych wraków, podobnych do zdechłych ryb. Wokół nich unosiły się na falach niezliczone ciała. Wiele okrętów stało w płomieniach, a wśród nich grasowała ciasna formacja trzech galer. Na dziobie jednej z nich widać było załogantów z hakami w pogotowiu. Sekstus wiedział, że został zauważony: galery skręciły ostro ku niemu. Pomyślał o swojej siostrze Lawinii, dotąd bezpiecznej pod pokładem. Nie mógł pozwolić, by ją schwytali. - Kurs na brzeg i dziobem w plażę! - ryknął do przełożonego wioślarzy. - Ostatnie ćwierć mili z prędkością taranowania. To już ostatni raz, na brzegu się rozproszymy. Wyczerpani wioślarze zrozumieli rozkaz i raz jeszcze przyspieszyli pracę, zawieszeni gdzieś między rozpaczą nad własnym losem a przeraźliwym bólem mięśni. Galera zaczęła się oddalać od pościgu, lecz zaraz zza rufy dobiegły podniesione głosy: kapitanowie wrogich okrętów także ponaglali swych wioślarzy. Bitwa rozegrała się sporo mil od Brundyzjum. Sekstus wypatrzył na brzegu niezbyt odległą piaszczystą zatoczkę i wskazał na nią palcem. Sternicy skorygowali kurs, gotowi utrzymać go z ponurą determinacją. Lawinia wyszła na pokład, zielonkawa na twarzy po godzinach spędzonych w smrodzie i półmroku kołyszącego się na falach okrętu. Widząc trzy nieprzyjacielskie galery za rufą i szybko zbliżającą się plażę, odwróciła się ku bratu i spojrzała na niego ze złamanym sercem. Pięknie wyglądała na dziobie rozpędzonego okrętu, gdy wzrokiem pełnym rozpaczy wpatrywała się w skupieniu w coraz płytszą wodę. Uśmiechnął się do niej, gdy dotknęła jego ramienia. - Trzymaj się mnie - powiedział. - Jeśli uderzymy w skałę przy tej prędkości, wstrząs będzie potężny. Nie znam tutejszego wybrzeża. Ścisnęła jego ramię i w tym momencie okręt zadrżał: długi, wąski kil zaczął szorować o dno. Sekstus zaklął pod nosem, przekonany, że za chwilę na dobre utkną na mieliźnie, tak blisko lądu. W porę rozległy się wrzaski oficera i wioślarze, choć jęczeli z bólu, nie zwolnili tempa. Chrzęst piasku ustał nagle i znowu przyspieszyli na nieco głębszej wodzie. - Już niedaleko! - wykrzyknął Sekstus. W tej samej chwili jeden z wioślarzy osunął się martwy na dno okrętu, a jego wiosło uderzyło w siedzących najbliżej. Zaczęli skręcać w niekontrolowany sposób. - Dobre i to - powiedział Sekstus do Lawinii. Miał nadzieję, że uda się zaryć dziobem galery w plażę, ale teraz, gdy z połamanymi wiosłami kołysała się bokiem do fali, nie mieli

wyboru. Podał siostrze rękę. - Chodź, będziesz musiała zmoczyć suknię. Razem przesadzili burtę i wylądowali w pokrytej białą pianą płytkiej wodzie. Sekstus poczuł pod stopami piach. Obejrzał się i odetchnął nieco: nieprzyjacielskie jednostki nawróciły w porę i teraz kursowały w tę i z powrotem, równolegle do brzegu - ich dowódcy widzieli, że uciekający omal nie osiedli na mieliźnie. Teraz mogli jedynie nakazać ostrzał z łuków, ale odległość była zbyt duża. Galera Sekstusa kołysała się coraz mocniej, niesiona falami, które prędzej czy później musiały zamienić ją w drzazgi. Nie mógł jednak narzekać: jego żołnierze jeden po drugim wyskakiwali za burtę, blisko bezpiecznego brzegu, i tylko wioślarze na dolnym pokładzie siedzieli nieruchomo, jak martwi, dysząc ciężko. Po chwili jednak i oni porzucili kikuty wioseł, by stanąć w słońcu z przekrwionymi oczami i bez tchu. Niektórzy mieli tylko tyle siły, by zrobić krok i zniknąć pod wodą. Inni, pomagając sobie nawzajem, brnęli w stronę plaży i jeden po drugim padali z ulgą na gorący piach. Wszyscy milczeli wyczerpani. Sekstus i Lawinia spoglądali na coraz bardziej niespokojne morze, na grzbiety spienionych fal. Wypalone, poprzewracane wraki, popioły ich nadziei, unosiły się na horyzoncie. Ich kapitan, Kwintus, przeżył. Fale zbiły go z nóg, gdy szedł w stronę brzegu. Doświadczony dowódca legionów wyglądał na skrajnie wyczerpanego. - Jakieś rozkazy, panie? - spytał. Sytuacja była tak absurdalna, że Sekstus omal nie parsknął śmiechem. - A gdybym miał takowe, wykonałbyś je, Kwintusie? Flota przepadła. Znowu jesteśmy szczurami lądowymi. Jednakże - dodał po krótkim namyśle - możliwe, że ktoś jeszcze przeżył. Zabierz więc ludzi z plaży i przeszukajcie wybrzeże. Ja zaprowadzę siostrę do najbliższego miasta. Kwintus zasalutował sztywno i zwołał ocalałych żołnierzy. Powłócząc nogami, ruszyli na poszukiwanie drogi wiodącej na klif. Teraz, gdy zostali sami, Sekstus mógł jedynie usiąść na gorącym piasku i patrzeć na morze. Lawinia przyglądała mu się, nie znajdując słów pocieszenia. Gdzieś w górze krzyczały mewy, a kadłub galery ze skrzypieniem ustąpił wreszcie pod naporem fał i przewrócił się na bok. Sekstus uśmiechnął się do siostry po bardzo długiej chwili. - Chodź - powiedział, chwytając ją za rękę. Poprowadził Lawinię przez niskie wydmy ku urwisku, rozglądając się za ścieżką. Nadszedł czas, by zostawić w tyle okrutne morze. - Co teraz będzie? - spytała.

Wzruszył ramionami i pokręcił głową. - Cezar i Marek Antoniusz pewnie się przeprawią - odpowiedział. - Już ich nie powstrzymam. - Nie, Sekstusie. Chodzi mi o to, co będzie z nami. W odpowiedzi pokazał jej małą sakiewkę, którą nosił za pasem. - Nie pozwolę, żeby spotkało cię coś złego. Mam tu parę drogich kamieni i złotych monet. Jeśli tylko uda nam się dotrzeć do jakiegoś miasta, będziemy bezpieczni. A potem ruszymy z powrotem do Hiszpanii. Wciąż są tam ludzie, którzy pamiętają naszego ojca. Zadbają o nasze bezpieczeństwo. Ścieżka najwyraźniej służyła jedynie kozom - była bardzo stroma. Wspinali się powoli, chwytając się kamieni i wysuszonych, karłowatych roślin. Cienie przesuwały się niespiesznie, a oni wciąż szli pod górę, przez jakiś czas wspominając czasy, gdy jako dzieci wdrapywali się na wzgórza. Dyszeli ciężko, gdy wreszcie dotarli na szczyt, ale puścili się biegiem w stronę ostatniego grzbietu. Sekstus był szybszy. Zaraz jednak zatrzymał się jak wryty i z jego piersi wyrwał się jęk - na poły rozpaczy, na poły wściekłości. Lawinia, biegnąca za nim, uniosła głowę wystraszona. Kwintus i ludzie, którzy mu towarzyszyli, stali przed nimi ze związanymi rękami. Nie było w nich już ducha walki. Obok, w nienagannym szyku, stali legioniści, z zainteresowaniem przyglądając się przybyłym. Centurion w pierzastym hełmie wystąpił przed szereg. Od dłuższego czasu obserwował ruchy flagowego okrętu, a teraz ze spokojem patrzył na młodzieńca i jego siostrę, którzy zbliżali się wolno, otrzepując dłonie z piasku. - Sekstus Pompejusz? Zgodnie z rozkazem triumwirów Cezara i Antoniusza, mam cię aresztować. Twoje imię jest na liście poszukiwanych. Sekstus odwrócił się ku siostrze i dyskretnie przekazał jej sakiewkę. - Dziękuję, że wskazałaś mi drogę - powiedział, cofając się o krok. Centurion przyglądał się im przez chwilę, zanim zauważył, że oboje mają jasne włosy. Dziewczyna była najwyraźniej przerażona. Odchrząknął, podjąwszy błyskawiczną decyzję. Sam był ojcem córek, a w rozkazach nie wspomniano ani słowem o siostrze. - Jeśli pójdziesz z nami bez oporu, panie, każę jednemu z moich ludzi odprowadzić tę... miejscową dziewkę... z powrotem do miasta. Sekstus zgarbił się nieznacznie; coraz trudniej było mu zapanować nad strachem, który ogarnął go na widok żołnierzy. Wiedział, czym jest owa lista poszukiwanych. Zobaczył całą prawdę w rozradowanych twarzach legionistów, którzy na niego czekali. Już się zastanawiali,

jak wydadzą nagrodę, którą wyznaczono za jego głowę. - Dziękuję, centurionie - rzekł, przymykając powieki. Zachwiał się, jakby teraz dopiero dopadło go zmęczenie. - Byłbym wdzięczny, gdybyś wyznaczył do tego zadania... bardzo zaufanego człowieka. - Bez obaw, panie. My nie toczymy wojen z kobietami. Sekstus spojrzał jeszcze raz na Lawinię. Patrzyła na niego szeroko otwartymi, przerażonymi oczami, gdy barczysty legionista brał ją delikatnie pod ramię. Odeszła.

ROZDZIAŁ XXVI Oktawian nie był wyczerpany. Podejrzewał, że na określenie własnego stanu potrzebowałby nowego słowa, stan „wyczerpania” przekroczył już bowiem wiele tygodni temu. Nie chodzi o to, że nie sypiał i nie jadał. Czasem nawet przez kilka godzin spał jak zabity. A odżywiał się z automatyczną dokładnością, nie czując smaku potraw, które dawały jego ciału siłę do trwania. Jednak każdy dzień przynosił tak wiele zadań i stawiał przed nim tyle żądań, że zimny pot zlewał go od przebudzenia o świcie do zwalenia się na łóżko zwykle wciąż w ubraniu. Problem przemieszczania i zaopatrzenia dwudziestu legionów wraz z oddziałami pomocniczymi był złożony i wymagał do obsługi tysięcy ludzi - kolejnego legionu urzędników i zarządców. Działali oni pod jego rozkazami, ale zdarzało się, że musiał brać sprawy w swoje ręce. To była jedyna dziedzina, do jakiej Marek Antoniusz nie miał talentu; Oktawian czuł, że z ulgą przekazuje mu obowiązki. Gdy odpowiedzialność spadała na byłego konsula, nie wywiązywał się z powinności tak długo, aż Oktawian zmuszony był wziąć ją na siebie. Podejrzewał, że ulega subtelnej manipulacji, lecz tysiące zadań pozostałoby nierozwiązanych, gdyby on także je ignorował - i legiony nadal oczekiwałyby na wkroczenie do Grecji. Nadzorowanie bezpieczeństwa Rzymu, w czasie gdy prowadził kampanię, stanowiło logistyczny koszmar. Drugi konsul Pediusz z zadowoleniem rządził senatem, który nie stawiał oporu, lecz cała reszta! Już sam transport dziesiątek tysięcy mężczyzn ze stałym zapewnianiem im zaopatrzenia w wodę i żywność stanowił nie lada wyzwanie. Po miesiącach blokad udało się dostarczyć trzecią część rzymskich zapasów ziarna głodnym żołnierzom, lecz nie przyczyniło się to do zmniejszenia napięcia w mieście. Oktawian wiedział, że zaopatrzenie odegra najważniejszą rolę w kampanii przeciwko Brutusowi i Kasjuszowi w Grecji. Głodni mężczyźni nie są dobrymi żołnierzami. Nie podejrzewał, aby Kasjusz i Brutus borykali się z podobnymi problemami. Mogli ogołocić wschód z prowiantu i ludzi zdolnych do walki, a konsekwencjom stawić czoło później. Czasem się zastanawiał, czy zwycięstwo w Grecji nie pociągnie za sobą tłumienia całymi latami buntów w różnych częściach imperium. Legiony, które zostawił, dobrze się prezentowały, lecz dla doświadczonych oczu było jasne, iż ich szkolenie dopiero się zaczęło. Marek Antoniusz i tutaj wykazywał niefrasobliwy brak zainteresowania. To Oktawian zebrał trzy nowe legiony na kontynencie, szczodrze wyposażając całe pokolenie młodych mężczyzn i eskortując ich do baraków, póki byli wciąż

pod wpływem alkoholu i odurzenia nagłą zmianą losu. Czuł łagodne kołysanie galery i czekał, aż słońce wzejdzie, nim dobiją do brzegu. To była piąta przeprawa Oktawiana w tym miesiącu. Wszystkie godziny światła dziennego zostały wykorzystane na wodowanie galer wypełnionych żołnierzami, stracili jednak dwa okręty i prawie sześciuset mężczyzn w zbyt wczesnych desantach. Galery zderzyły się i wywróciły na tyle daleko od brzegu, że szansa na przeżycie załogi była właściwie żadna. Po tym incydencie kapitanowie stali się ostrożniejsi, co spowolniło operację i spowodowało opóźnienie o tydzień względem pierwotnych planów. Oktawian patrzył ku wschodowi, gdy niebo się rozjaśniało. Pierwsze promienie słońca rzucały blade światło na greckie wybrzeże, gdzie zbierała się armia, by maszerować w głąb lądu. Pokręcił głową w podziwie. Dwadzieścia legionów to największa siła, jaka kiedykolwiek zebrała się w jednym miejscu. Stu tysiącom żołnierzy towarzyszyło czterdzieści tysięcy ciurów i sztabu oraz trzynaście tysięcy jazdy. Wszyscy musieli zmieścić się na galerach, które Agryppa zdołał ocalić z bitew. Pomieszczenie ogromnych ilości ekwipunku oraz zakwaterowanie żołnierzy, którzy przybywali każdego dnia, oznaczało pustoszenie greckiego wybrzeża i wytyczanie nowych dróg w głąb lądu. Oktawian westchnął na myśl o kosztach. Skrzynie Rzymu były puste, widział to na własne oczy podczas wizytacji skarbców bankierów oraz senatu. Polecił zwiększyć produkcję we wszystkich kopalniach i mennicach, lecz bez nowej siły roboczej miną lata, nim zdołają osiągnąć przynajmniej szczyt normalnej produkcji. Wiedział, że w Rzymie kryje się wciąż bogactwo

-

niektórzy

senatorowie

zbili

fortuny

na

majątkach

skonfiskowanych

proskrybowanym i w czasie kryzysu pożyczając złoto na wysoki procent. Oktawian miał od nich kilkanaście weksli opiewających na dziesiątki milionów aureusów. Państwo będzie obarczone ciężarem długu, lecz Oktawian nie miał wyboru i gdy potrzeby wzrastały - związał swój los z pożyczkodawcami. Przez pewien czas nie ruszał własnego odziedziczonego bogactwa, lecz później ono także zasiliło wojenny budżet. Starał się nie myśleć o tym, jak szybko zniknęło. Gdy słońce zaczęło świecić mocniej, kapitan bezpiecznie wprowadził łódź do nowego portu. Oktawian poczekał, aż trap zostanie opuszczony, i zszedł na ląd. Czekało na niego kilkunastu mężczyzn - posłał im wymuszony uśmiech, ale się szczerze roześmiał, gdy dojrzał wśród nich Mecenasa i Agryppę. Tłumek otoczył go, lecz każdy próbował zwrócić na siebie jego uwagę i Oktawian poczuł, że mdląca apatia stępiła jego odpowiedzi. Potrząsnął głową, próbując odepchnąć to uczucie, zmusić się do myślenia i pracy na wysokich obrotach.

Nie rozumiał, co się z nim dzieje. Był młody i zdrowy, lecz sen i jedzenie przestały wzmacniać jego ciało i umysł. Każdego ranka czuł w głowie mętlik i musiał się opędzać od koszmarów, nim na dobre się obudził. Kiedy się umył i ubrał, siadał do pracy, łamiąc głowę nad pomysłowymi odpowiedziami i rozwiązaniami. - Dajcież konsulowi trochę miejsca! - nakazał nagle Agryppa. Oktawian potrząsnął głową, zmysły mu się wyostrzyły. Oddalał się od portu otoczony wianuszkiem mężczyzn wykrzykujących pytania i próbujących pokazać mu jakieś dokumenty. Wiedział, że im odpowiada, lecz za nic nie mógł sobie przypomnieć treści tych odpowiedzi. Agryppa wyczuł, że dzieje się coś niedobrego, widząc nieobecny wzrok przyjaciela, i swym wielkim ciałem rozepchnął - ku ich oburzeniu - mężczyzn na boki. - Nie, Pentiasie, nic nie jest aż tak istotne. - Oktawian usłyszał, jak Mecenas odpowiada na czyjeś żądanie. - Pozwól nam przez moment obyć się bez twoich hałasów. Czy armia upadnie, jeśli będziesz musiał chwilę poczekać? Oktawian nie miał pojęcia, kim jest ten drugi człowiek, lecz odpowiedzią najwyraźniej popełnił błąd, gdyż Mecenas ofuknął go ostro i obaj zostali w tyle, gwałtownie się kłócąc. Port w Dyrrachium zmienił się w ciągu tego miesiąca nie do poznania. Prawda o legionach jest taka, pomyślał ze znużeniem Oktawian, że potrafią zbudować wszystko. Spojrzał przed siebie, gdy dotarł do głównej drogi prowadzącej do osady, która teraz przekształciła się w duże miasto. Po obu stronach ciągnęły się ogromne magazyny zawierające dobrze chronione bogactwo prowiantu i ekwipunku. Legioniści ścinali drzewa i piłowali deski, które potem zbijano razem, aż powstawały całe ulice. Magazyny i kuźnie pracowały dzień i noc, w powietrzu gęstniał smród z kuśnierskich kadzi. Po wymarszu to wszystko zostanie za nimi, lecz będą mieli nowe ćwieki w sandałach i właściwy osprzęt dla oddziałów specjalnych, załatany bądź wymieniony. Widział tysiące nakazów konfiskaty i załadunku - liczby przepływały mu przed oczyma, gdy szedł naprzód. Teoretycznie nie było powodu, by urzędnicy i zarządcy nie towarzyszyli mu wszędzie w rozbitym wzdłuż brzegu rozległym obozowisku. Jednak gdy weszli pomiędzy żołnierskie namioty, Mecenasowi i Agryppie udało się powstrzymać tych, którzy zbyt uporczywie upominali się o uwagę Oktawiana. Podczas ostatniego pobytu w Grecji Oktawian pohamował Agryppę przed wrzuceniem do morza człowieka, który za bardzo na niego naciskał w porcie, lecz tym razem dziwna apatia pokonała go i nie miał siły się przeciwstawiać, patrzył więc tylko, jak barczysty mężczyzna przytrzymuje kogoś i w szorstkich, krótkich słowach daje do zrozumienia, co mógłby zrobić z jego żądaniem. Dalej już szli we trójkę. Agryppa zerkał co jakiś czas do tyłu, upewniając się, czy nikt

nie śmie za nimi podążać. - Dzięki bogom, to ostatni raz - stwierdził. Wędrujące po bezchmurnym nieboskłonie słońce obiecywało kolejny gorący dzień. Przeszli przez najstarszą część, zajętą przez żołnierzy, którzy przybyli tu pierwsi sześć tygodni wcześniej. Legioniści byli przyzwyczajeni do wstawania wcześnie, tysiące żołnierzy więc było już na nogach, zajadając ciepłą owsiankę i popijając napary z ziół. Wielu ćwiczyło lekkie pojedynki, odzyskując zwinność i rozluźniając mięśnie po nocy spędzonej na twardej ziemi. W obozie panowała przyjazna atmosfera, sporo żołnierzy wołało za nimi, gdy rozpoznawali barczystego Agryppę i pokazywali go współtowarzyszom. Zyskał chwilową sławę: mężczyzna, który zmiażdżył rzymską flotę i zdobył możliwość przeprawy. Oktawian czuł narastający ucisk za oczyma, gdy dotarł na szczyt klifu i omiótł wzrokiem roztaczające się przed nim doliny. W porannym świetle nie mógł dostrzec krańca rozległego obozowiska ciągnącego się we wszystkich kierunkach. Potrzeba by bystrzejszego wzroku, aby wypatrzyć linię demarkacyjną rozdzielającą dwie siły, lecz przecież tam była. Oktawian spochmurniał, przypomniawszy sobie kolejne źródło irytacji. Marek Antoniusz nalegał, aby mógł się przeprawić pierwszy. W rezultacie to jego legiony zajęły najkorzystniejsze pozycje w pobliżu wody i cienia. Każdego dnia były konsul miał śmiałość narzekać na zwłokę, podczas gdy Oktawian przeprawiał własne legiony do Grecji. Z dala od Rzymu Marek Antoniusz ignorował wiele problemów rodzących się w kraju i skupiał się jedynie na rozstawianiu swoich sił zbrojnych i wysyłaniu ludzi na przeszpiegi. Choć wydawało się to błahe, to jednak zezwolenie na pierwszeństwo lądowania dało jego legionom pozycję forpoczty bez żadnej oficjalnej decyzji. Oktawianowi pozostało gryźć się w język i uśmiechać lekko na myśl o Pediuszu w Rzymie, który najprawdopodobniej robi to samo. - Jadłeś coś dzisiaj? - spytał Mecenas. Oktawian spojrzał na niego pustym wzrokiem, próbując sobie przypomnieć. Pamiętał miskę owsianki z miodem, lecz mogło to być poprzedniego dnia. Drobne szczegóły, takie jak posiłki, wtopiły się w masę rzeczy, których nie miał siły rozważać ani zapamiętywać. - Nie jestem głodny - odpowiedział, lecz mówiąc to, uświadomił sobie, że jednak jest. Przebłysk energii wrócił i spojrzał przytomniej. - Ostatnie konie przybędą w południe. Przysiągł mi to osobiście kapitan portu w Brundyzjum, choć nie wiem, ile ta przysięga jest warta. Wreszcie to zrobiliśmy, Mecenasie. Dziś wymarsz. Mecenas zauważył, że drgają mu dłonie. Zerknął na Agryppę z zatroskaną miną, a potem znów na dół, kierując w tamtą stronę jego uwagę. - Powinieneś spróbować coś zjeść - zwrócił się do Oktawiana. - Nawet jeżeli Marek

Antoniusz wyrusza w tej chwili, nas od wymarszu dzielą jeszcze godziny. Zjedz coś gorącego i zdrzemnij się przynajmniej. Na bogów, Oktawianie, wyglądasz na wyczerpanego. Na razie zrobiłeś wszystko, co mogłeś. - Nie wyczerpany - wymamrotał Oktawian. - Potrzebuję nowego słowa. - Z dużym wysiłkiem wyprostował się, ujarzmiając gmatwaninę myśli. - Tak, zjem coś - dodał. Agryppo, przyprowadź do mnie tych urzędników. Nie mogę ich tak ignorować. - Powtarzam ci wciąż: możesz - odparł Agryppa. - Porozmawiam z nimi i zobaczę, czy naprawdę nic nie może poczekać. Nie wierzę, żeby mieli dużo spraw. - Zgoda. - Oktawian nie krył znużenia. Miał już dosyć drobiazgów. Jak żołnierze w obozowisku chciał już wyruszyć, chciał walczyć. Przyłożenie pieczęci na dokumencie potwierdzającym zakup od jakiegoś greckiego kupca tysiąca siodeł dla legionu nie mieściło się już na jego liście priorytetów. Kiedy dotarli do namiotu dowództwa, zapał Oktawiana zgasł na widok kolejnej grupy czekających mężczyzn, rozpromienionych wraz z ich nadejściem. Marek Antoniusz zsiadł z konia w dobrym nastroju. Jego namiot znajdował się na samym początku obozu legionistów, którzy pierwsi wylądowali w Grecji. Każdego ranka miał zwyczaj objeżdżać granicę obozu, wiedział bowiem, że jego widok w lśniącej zbroi i płaszczu podniesie morale żołnierzy. Chciał, aby jak najwięcej jego ludzi widziało go każdego dnia, by pamiętali, iż walczą dla konkretnego człowieka, a nie dla anonimowego senatu. Od dawna wiedział, że takie rzeczy mają wielką wagę w budzeniu ducha legionistów, a ci, którymi dowodził, byli mu w większości obcy. Niewielu pamiętało go z kampanii z Juliuszem, gdy więc go pozdrawiali, zatrzymywał się i spędzał z nimi chwilę, wiedząc, że zapamiętają to do końca życia. Nie wymagało to od dowódcy wiele, a oni byli wzruszeni, że zadaje sobie trud rozmowy ze zwykłymi żołnierzami, szczególnie gdy przypominał sobie ich imiona i miejsca z odległej przeszłości. Ci, którzy walczyli u jego boku z Wercyngetoryksem, byli teraz weteranami, wielu w tym czasie dorobiło się wyższej rangi. Marek Antoniusz nie mógł uwierzyć, że od tamtej pory upłynęło tak wiele czasu. W takich chwilach czuł się stary. - Legaci - powitał mężczyzn czekających na niego. - Jaki piękny ranek. Czy są wieści z wybrzeża? Zadawał to pytanie każdego dnia, szczerze nie dowierzając, że przeprawa zajmuje Oktawianowi tyle czasu. Zdarzało się, że czuł pokusę, by ruszyć ze swoimi siłami w głąb lądu, licząc, że Oktawian ich dogoni, lecz zdrowy rozsądek zwyciężał nad impulsem. Miał

wśród miejscowej ludności szpiegów i informatorów, którzy donosili mu, iż Brutus i Kasjusz zebrali olbrzymią armię. Będą mu potrzebne wszystkie legiony, jakie ma - a może nawet więcej, niż ma. Myśl o tym, iż Rzym znajduje się w rękach ludzi pokroju konsula Pediusza, na tyle go martwiła, że zostawił w mieście Lepidusa. Jego współtriumwir przeczeka konflikt we względnym bezpieczeństwie, lecz przynajmniej kiedy Marek Antoniusz wróci do domu, to nie po to, by odkryć, że podczas gdy on toczył wojnę, Rzym zajęli jego wrogowie. Od dnia zamachu zbyt często zdarzały się niespodzianki, ale ufał w brak ambicji Lepidusa. W związku z tym Marek Antoniusz zmuszony był mianować nowego dowódcę lewego skrzydła. Nie miał pewności, czy Poncjusz Fabiusz to najbardziej utalentowany spośród jego dowódców, lecz był najstarszy - miał za sobą dwadzieścia pięć lat służby na wszystkich stanowiskach, aż po trybuna legionu. Marek Antoniusz spostrzegł, że jako jego zastępca stoi trochę z boku, i nie zdziwiło go, że to Poncjusz przemówił w imieniu legatów. - Rozeszła się wieść, że ostatnie statki przybyły, triumwirze. Przewidujemy, że dziś nastąpi wymarsz. - Poncjusz uśmiechnął się, gdyż były to długo oczekiwane słowa. Marek Antoniusz przewrócił oczami. - Zastanawiam się, dlaczego ta wiadomość nie dotarła do mnie wczoraj wieczorem, abym mógł być już w drodze. Ale i tak dobrze wiedzieć. Powstrzymał się przed krytykowaniem Oktawiana, nieświadomy, że tak naprawdę ciągle to czyni. W rezultacie prawie każdy z jego ludzi czuł, że należy do właściwej armii, za którą wlecze się pomocnicza siła. - Czy legiony są gotowe do wymarszu? - zapytał zebranych. Odpowiedzieli służbistym skinieniem głów. Triumwir był od nich o głowę wyższy i zdawało się, że przysługuje mu podwójna dawka życia - ucieleśnienie niekończącej się energii. Przechodząc, poklepał Poncjusza po ramieniu i zawołał o śniadanie, co służący spełnili w pośpiechu. - A więc dziś nadszedł ten dzień, panowie. Chodźcie ze mną. Mam trochę świeżego chleba... nie pytajcie skąd. Mój zarządca jest albo geniuszem, albo złodziejem... jeszcze nie zdecydowałem kim. Odpowiedzieli uśmiechem, zajmując miejsca w namiocie wodza i przyjmując czarki wody z pobliskiego strumyka. Poncjusz jednak został na zewnątrz i wydawał rozkazy. Dwanaście legionów rozpoczęło przygotowania do opuszczenia wybrzeża. - Poślijcie kogoś do Cezara, gdy tu skończymy! - krzyknął do podwładnego Marek Antoniusz. - Dzisiaj ruszam na wschód. Spotkam się z nim w pierwszym obozowisku. -

Podniósł kubek z wodą, popił kawałek chleba i machinalnie wybierał z miski gotowanych warzyw kąski godne zjedzenia. - Jeśli uda mu się mnie dogonić, ma się rozumieć. Mężczyźni wokół stołu posłusznie zachichotali, choć ich myśli zaprzątała już nadchodząca kampania. Odnalezienie sił wroga nie będzie stanowiło problemu. We wszystkich raportach pojawiała się ta sama informacja: armia Brutusa i Kasjusza obrała dobrą pozycję i od miesięcy wznosi fortyfikacje. Dla każdego dowódcy legionu był to najgorszy scenariusz - starcie z wyszkolonym wrogiem na gruncie, który ten sobie z dużym wyprzedzeniem wybrał i przygotował. Żaden z nich nie przywiązywał szczególnej wagi do nazwy,

którą

podawali

zwiadowcy.

Choć

Filippi

zawdzięczało

miano

Filipowi

Macedońskiemu, ojcu Aleksandra Wielkiego, dla spożywających śniadanie Rzymian było to tylko kolejne greckie miasto. Leżało dwieście pięćdziesiąt mil na wschód i dotarcie tam zajmie im dwanaście dni, może mniej. Marsz wpłynie na nich jak na myśliwskie psy, wzmocni ich nogi i kondycję. Dotrą na miejsce gotowi złamać kark każdemu, kto śmie sprzeciwiać się woli Rzymu. Słowa Marka Antoniusza powtórzono stacjonującym na wybrzeżu legionom Cezara. Nawet gdyby Poncjusz Fabiusz nie był kuzynem Mecenasa, kilka innych raportów dotarłoby do Oktawiana przed zmrokiem, informując go o szczegółach wszystkich ruchów i intencjach Antoniusza. Oktawian poszedł za radą, którą Pediusz dał mu kilka miesięcy wcześniej, i odkrył, że dobrze jest mieć kilku zaufanych ludzi w otoczeniu pozostałych dwóch triumwirów. Nie chodziło o zaufanie czy jego brak. Dawno już się zgodził z opinią Agryppy, że dowódca potrzebuje przede wszystkim informacji. Człowiek nigdy nie będzie ślepy, jeśli tysiące oczu zdają mu raporty każdego dnia. Gdy legiony Marka Antoniusza wyruszyły w południe, zadudniły trąby, żołnierze zaś rykiem entuzjazmu powitali wymarsz, po miesiącach przygotowań znalazłszy się nareszcie w ruchu. Antoniusz drgnął zaskoczony, gdy owym krzykom i dźwiękom odpowiedziano z tyłu i legiony Oktawiana stanęły gotowe do marszu w tym samym momencie, równając z nimi krok.

ROZDZIAŁ XXVII Filippi zostało zbudowane jako prosta górska forteca, lecz trzysta lat to długi czas na samo wypatrywanie nadciągających z północy łupieżczych ludów. Pierwotna warownia z kamiennymi murami i placem agory wciąż stała, ale wchłonęła ją setka innych budowli, które wypełzły, tworząc dookoła stromizny wąskie uliczki. Kasjusz ucieszył się na widok niewielkiej kapliczki poświęconej Filipowi Macedońskiemu, ukrytej na ulicy kupców. Uśmiechnął się na myśl, że zna jeszcze kogoś, kto uważał się za bóstwo. Gdyby nie dobra droga prowadząca do wybrzeża, miasteczko dawno popadłoby w zapomnienie, tak jak sława jego założyciela oraz jego syna. Dla Kasjusza Filippi miało być jedynie miejscem zbiórki legionów, jego własnych oraz Brutusa, dopóki Sekstus Pompejusz nie zwycięży armii próbującej wylądować w Grecji. Wieści o fiasku na morzu wymusiły na nich zmianę planów i zaczęli się rozglądać za najlepszą pozycją do walki. Brutus pierwszy dostrzegł możliwości płynące z uczynienia Filippi centrum ich formacji. Via Egnatia, która stanęła w miejscu dawniejszej drogi, zdolna udźwignąć dowolną liczbę żołnierzy i ekwipunku, dawała im dostęp do morza. Samo Filippi znajdowało się na wysokiej grani, było więc nie do zdobycia od zachodniej strony, tak jak to zaplanował ojciec Aleksandra Wielkiego. Kasjusz uważał, że jeszcze lepiej sytuacja kształtuje się na południu, gdzie u stóp stromego zbocza ciągnęły się grząskie bagna i rozlewiska porośnięte trzciną. Poprzedniej zimy spadły obfite deszcze, była to więc przeszkoda, przez którą nie przebrnie żaden legion. Kiedy Brutus i Kasjusz ustanowili punkt dowodzenia w miasteczku, żołnierze rozpoczęli pracę nad potężną palisadą wzdłuż bagiennego brzegu. Ukształtowanie terenu i rzymskie umiejętności gwarantowały bezpieczeństwo z tej strony, od północy chroniły ich góry, na wschodzie zaś broniło dostępu morze. Wrogowi pozostawało jedynie natarcie od zachodu, ale tam czekały machiny wojenne dwudziestu legionów. Tudzież zaostrzone drewniane palisady, łuki z jadem skorpionów, a nawet ciężkie katapulty. Minął dobry miesiąc od pierwszych raportów o desantach w Dyrrachium. Dwóch dowódców było

zajętych

wyłapywaniem rosnącej liczby przeczesujących

okolicę

zwiadowców. Kasjusz sprowadził z Syrii partyjskich łuczników konnych, których cechowała bezwzględna skuteczność - strzelali celnie nawet w galopie i na nierównym terenie. Mimo to ciągłe potyczki oznaczały, że armia się zbliża, jej dowódcy zaś pragną wiedzieć jak najwięcej o terenie i siłach zbrojnych, z którymi przyjdzie im się zmierzyć.

Kasjusz beknął cicho w dłoń, wpatrując się w bagna. Dostawał takie same racje żywieniowe jak żołnierze i niezbyt w nich gustował. Tygodnie oczekiwania pozwoliły przynajmniej na zgromadzenie zapasów. Dobrze wiedział, że galery odbite Sekstusowi już niedługo zablokują greckie wybrzeże. O braciach Kaska nie było wieści. Kasjusz przypuszczał, że utonęli lub zginęli w rozgromionej flocie. Obawiał się, że zbyt wiele myśli poświęca współdowódcy, a za mało ludziom, którym ma stawić czoło. Jednak Brutus miał dziwny charakter i Kasjusz nigdy nie był pewien, jak zostanie przyjęty. Brutus ożywał, jakby wracała mu młodość, gdy trenował jazdę extraordinarii. Dowódca partyjskich łuczników chodził za nim niczym wiemy pies, pławiąc się w pochwałach Rzymianina. Kasjusz spochmurniał na tę myśl. Brutus budził respekt, zda się, bez żadnego zabiegania. On sam nie miał takiego daru i irytowało go, kiedy dowódcy, rozmawiając z nim, wodzili wzrokiem za Brutusem. Czekali na jego jedno słowo lub skinienie głową, Kasjusz zaś stał zapomniany. Beknął po raz drugi, przypominając sobie z goryczą, jak legiony wiwatowały, gdy żona Brutusa odjeżdżała w stronę wybrzeża. Zastanawiał się, czy nie powinien dobitniej domagać się dowództwa nad prawym skrzydłem. Wśród legionistów utarło się przekonanie, że taki dowódca stoi nad wszystkim. Brutus rozmieścił swoje legiony na szerokiej grani, nie ustalając tego z Kasjuszem. Przyjmą najsilniejsze ciosy wroga - Kasjusz nie miał co do tego wątpliwości - lecz ludzie i tak wydawali się dumni i zadowoleni. Jego mina nie zdradzała oznak niepokoju, gdy dosiadł konia i ruszył wzdłuż grani, emanując, przynajmniej we własnym mniemaniu, entuzjazmem i pewnością siebie. Po jego lewej ręce ptaki kołowały i nurkowały, szukając owadów nad bagnami, przed nim zaś wielka fałda terenu schodziła ku zachodniej równinie. Tam właśnie rozstawili z Brutusem legiony i czekali na natarcie wroga. Kasjusz z zadowoleniem przejeżdżał pomiędzy syryjskimi legionami. Żołnierze spożywali posiłek, lecz na widok dowódcy prężyli się i salutowali. Setki z nich pozrzucało drewniane talerze, niezdarnie próbując wstać. Gestem ręki nakazywał im jeść dalej, lecz uwagę skupioną miał na poprawkach, jakie mógłby jeszcze wnieść. - To dobra pozycja obronna - mruknął do siebie. Wiedział, że Filip Macedoński odparł na tym terenie hordy plemion trackich, które jednak nie zaatakowały wtedy murów miasta. Krew się nie polała na bagnach wokół Filippi ani na suchej ziemi nad nimi. Teraz to się zmieni, pomyślał z mieszaniną satysfakcji i lęku. Kwiat rzymskiej armii będzie krwawił i tu zginie. Nie da się tego uniknąć, teraz już nie. Dotarł do grupki legionistów siedzących w cieniu starego drzewa oliwnego, które mogło być świadkiem czasów samego Filipa. Zauważyli, że nadjeżdża, i podnieśli się, zanim

zdążył ich powstrzymać. - Jesteśmy gotowi! - zawołał jeden z nich. Kasjusz skinął głową w odpowiedzi. Wszyscy byli gotowi. Zrobili, co było w ich mocy, i teraz czekał tylko, by Marek Antoniusz, Oktawian i im podobni się zagalopowali, by trochę przecenili własne możliwości i rozbili się o najlepiej umocnioną fortecę, z jaką kiedykolwiek miał do czynienia. Oktawian rażony słońcem zmrużył oczy; miarowy, pulsujący ból głowy zdawał się naśladować rytm jego serca. W ciągu ostatnich ośmiu dni przyzwyczaił się do pragnienia, wiedział, że na koniu jest i tak w lepszej pozycji niż maszerujący na wschód legioniści. Aby ustawić się w kolejce do napełnienia ołowianych flaszek wodą, musieli czekać na oficjalny postój. Najbardziej doświadczeni pili oszczędnie, tak miarkując częstotliwość postojów, by za każdym razem troszkę wody im zostawało. Pierwszego dnia oddalili się od wybrzeża ponad dwadzieścia mil, następnego pokonali prawie dwadzieścia cztery. Utrzymywali dobre tempo, mięśnie się im wzmacniały. Legioniści zabijali czas, obliczając przebytą odległość na podstawie kroków, przy założeniu, że każdy równy jest trzem stopom. Nawet bez map mogli dzięki temu się zorientować, jaki mniej więcej dystans przeszli. W południe się zatrzymali. Oktawian stanął w cieniu drzewa i spojrzał na swoją wypolerowaną żelazną manierkę, ozdobioną cyną i mosiądzem. Wiedział, że powinien ją napełnić, ale metaliczny posmak, który wciąż czuł w ustach, i myśl o ciepłej jak krew wodzie przyprawiały go o mdłości. Następny postój będzie za kilka godzin i powinien wstać, i napełnić manierkę z beczek toczonych za legionami albo kazać, aby ktoś to dla niego zrobił. Nie miał ochoty na jedno ani drugie. Niedługo pojawią się tu roznosiciele wody, mówił sobie, słońce jednak świeciło coraz mocniej, bijąc w skórę niczym młot kowalski. Wyczerpany potrząsnął głową, aby pozbyć się z oczu piekącego potu. Mężczyźni wokół niego nie wyglądali na utrudzonych. Mecenas i Agryppa trzymali się świetnie, wypoczęci i rześcy - rozmawiali nieopodal, równie silni jak konie, których dosiadali. Oktawian otworzył szeroko usta, aż usłyszał chrupot szczęki, próbując zebrać myśli. Ostatnio nie ćwiczył z mieczem w ręku ani nie biegał z przyjaciółmi. Może o to chodzi. Nie jest w formie i czuje to. Żeby rozwiązać problem, powinny wystarczyć ćwiczenia i zimna woda. Posmak metalu wrócił, a wraz z nim mdłości. - Cezarze? - usłyszał wołanie. Mecenas, pomyślał. Już miał odpowiedzieć, lecz dźgnął go nagły ból głowy i Oktawian

tylko jęknął. Osunął się bezwładnie i upadł obok pnia na wyschniętą ziemię. Pot natychmiast w nią wsiąkał, kapiąc z jego skóry wielkimi kroplami. - Niech to szlag! Cezarze? Słyszał potok słów, czując, jak fala wymiotów gwałtownie wzbiera mu w gardle. Nie mógł jej powstrzymać. Nagle poczuł, że przytrzymują go czyjeś silne ręce, i ogarnęła go otumaniająca ciemność. Mecenas przesłonił dłonią słońce, wypatrując legionów Marka Antoniusza, które mozolnie maszerowały ku wzgórzom w oddali. Oddelegował posłańca z wieścią o chorobie Cezara. Nie mógł utrzymywać jej w tajemnicy. Pomimo publicznego zapewnienia o braterstwie między triumwirami Antoniusz zareagowałby podejrzliwie na przerwę w marszu ku siłom nieprzyjaciela. Mecenas odetchnął z ulgą, gdyż nic nie wskazywało na to, żeby legiony stanęły. Najmniej pragnął teraz usłyszeć gromki głos triumwira oferującego pomoc. Najlepsi legionowi medycy już się zajęli Oktawianem, choć Mecenas nie pozwalał sobie na zbyt wiele nadziei. Poharataną kończynę można amputować i zatamować krwawienie rozpalonym żelazem - ranni żołnierze czasem przeżywali takie operacje, a nawet gorączkę, która przychodziła później. Jednak Oktawian nie miał na ciele żadnej rany wymagającej leczenia, jedynie mnóstwo czerwonych śladów ugryzień, którymi wszyscy już byli usiani na piaszczystych wydmach. Mecenas drapał swoje dla zabicia czasu, zastanawiając się, kiedy ruszą naprzód, z dowódcą albo bez. Każdy z ośmiu legatów zajrzał w ciągu tego dnia do namiotu medyka, a ludzie koczowali tam, gdzie znaleźli skrawek cienia. Z ulgą przywitali zachód słońca, choć dobitnie wskazywało to, ile czasu stracili. Agryppa wynurzył się z namiotu przygnębiony. - Co z nim? - spytał Mecenas. - Wciąż rozpalony. Chwilę temu zaczął mówić, ale nieskładnie. Jeszcze się nie obudził. Mecenas upewnił się, że nikt ich nie podsłuchuje. Legaci Buccio, Sylwa i Liburniusz stali nieopodal, więc nachylił się bliżej w stronę przyjaciela. - Myślisz, że to znowu padaczka? Ta, którą już u niego widzieliśmy? - Co ja wiem o medycynie? - Agryppa wzruszył ramionami. - Jego pęcherz nie puścił, dzięki bogom. Miałeś dobry pomysł, aby okryć go końską derką. Ja... powiedziałem medykom o tamtym epizodzie. Mecenas rzucił mu ostre spojrzenie. - Musiałeś? Mówił, że nie chce, aby ktokolwiek wiedział.

- Uznałem, że poinformowani mają większą szansę go wyleczyć. Musimy dać jakieś wyjaśnienie, Mecenasie, przecież nie możemy stać tu kilka dni, nie wzbudzając podejrzeń. Nie mamy wyjścia. Sądzę, że nie zaszkodzi to jego opinii wśród żołnierzy. Wiedzą, że tę samą przypadłość miał Cezar... i Aleksander. - No dobrze - rzekł po chwili namysłu Mecenas. - Puszczę wieść tej nocy, może pijąc z niektórymi dowódcami. Zrzucę to na karb przebywania na ziemi Aleksandra. - To nie ma sensu - prychnął Agryppa. - Ale łatwo w to uwierzyć. Szlachetna dolegliwość Cezara. Oznacza, że jest Cezarem z krwi i kości, a nie tylko z tytułu. Mówiąc tak ludziom, nie wyrządzimy mu krzywdy. Stali bezradnie bez słowa, czekając na wieści o poprawie zdrowia Oktawiana. - Potrzebujemy go, Agryppo - przemówił w końcu Mecenas. - Bez niego wszystko się rozsypie. - Reputacja Cezara... - Nie reputacja! Ani nie genealogia. On jako on. Ludzie podziwiają jego. Na bogów, idzie mu, jakby się do tego urodził. Nigdy nie było armii tej wielkości poza tą, z którą przyjdzie nam się zmierzyć. Gdyby dowodził Marek Antoniusz, bylibyśmy wciąż w Rzymie, wiesz o tym. - Mecenas w roztargnieniu kopnął kamyk. - To on przejął dowodzenie na Polu Marsowym... i ludzie go poparli. Gdyby chciał wymordować senat, mógł to zrobić, mógł wtedy zrobić wszystko. Ma poczucie honoru... tylko dlatego tamtej nocy nie ogłosił się jedynowładcą. Agryppo, pomyśl o tym! Gdy ginęli konsulowie, pokonał i upokorzył rzymskich legatów, a oni potem do niego dołączyli. Oktawian tobie powierzył zorganizowanie floty. A kto inny dałby sobie z tym radę? Może faktycznie on ma dowodzenie we krwi. Potrzebujemy go teraz, bo inaczej armia przejdzie w ręce Marka Antoniusza i wszystkie zasługi Oktawiana przypadną jemu. - Poprzednio szybko wrócił do zdrowia - stwierdził Agryppa. Mecenas spojrzał na niego zmęczonym wzrokiem. - Wtedy nie miał gorączki. Tym razem jest gorzej. Modlę się, aby jutro wstał świeży i wypoczęty, ale tak czy owak trzeba będzie iść naprzód. Antoniusz będzie nalegał. - Mogę zrobić nosze. Umocujemy je między dwoma końmi... - Przez chwilę Agryppa rozważał ten pomysł. - To wykonalne. O świcie Marek Antoniusz przysłał jeźdźców z pytaniem, co się dzieje z tylną strażą. Posłańcy przekazali rozkaz, by jak najszybciej nadrobić stracony czas, tak jakby Antoniusz wiedział, że Oktawian wciąż jest nieprzytomny. Agryppa własnymi narzędziami szybko obrabiał deski pozyskane z beczki na wodę.

Słońce ledwo wynurzało się zza horyzontu, gdy skończył. Trochę się jeszcze natrudził przy montowaniu zasłony szczelnie okalającej nosze, na których spoczęło bezwładne ciało Oktawiana, i na koniec wydał polecenie, aby w czasie marszu skrapiać mu usta wodą. Przyjaciel nie dawał znaku życia, gdy mocowano drążki noszy do siodła. Agryppa przyprowadził własnego konia, lecz lektyka zawieszona między wierzchowcami okazała się niestabilna, wyznaczył więc spośród legionistów tragarzy, którzy mieli regularnie się zmieniać. On sam i Mecenas chwycili drążki na pierwsze kilka godzin, by móc podczas marszu obserwować przyjaciela. Czekał ich długi i ciężki dzień pod palącym słońcem. W czasie postoju w południe Agryppa i Mecenas byli gotowi przekazać lektykę kolejnej parze. Od czoła legionu zmierzało ku nim konno dwóch legatów. Nie zdziwiło ich to. Buccio znajdował się w grupie buntowników, którzy nie zaatakowali Cezara na Forum. Postawił wtedy wszystko na jedną kartę, czyli Oktawiana, i teraz na jego twarzy wyraźnie malowało się zmartwienie. Flawiusz Sylwa także powierzył swój honor Oktawianowi, gdy składał mu przysięgę na Polu Marsowym. Ani jeden, ani drugi nie chciałby być świadkiem jego upadku, kiedy zaszli razem tak daleko. Mecenas dostrzegł dobrą sposobność, gdy dwaj przybysze zatrzymali się przy Agryppie, zasłaniając nosze. - Stójcie tak przez chwilę - powiedział. Ostrożnie poluzował pasy, którymi Oktawian był obwiązany, sięgnął pod cienkie lniane prześcieradło i wyciągnął bukłak, który zabulgotał, do połowy wypełniony płynem. Buccio spojrzał zbity z tropu, dopiero po chwili oblicze mu pojaśniało. - Sprytny pomysł - zauważył. - Agryppa to wymyślił - powiedział Mecenas, wylewając mocz w krzaki. Gdy wrócił, dodał: - Niełatwo założyć go z powrotem. Chcesz spróbować? - Nie... dziękuję. Takie rzeczy powinien robić wyłącznie bliski przyjaciel. - Nigdy nie sądziłem, że przyjdzie mi... no cóż. - Mecenas westchnął. - On jest moim przyjacielem. Proszę, zasłońcie nas. No i chyba najlepiej byłoby nigdy mu o tym nie mówić. Wetknął pusty bukłak z powrotem pod prześcieradło i siłował się z nim, wreszcie z grymasem wysunął ręce i obwiązał Oktawiana pasami. - Powinno wystarczyć przynajmniej do wieczora. Aż mnie kusi, żeby dać ten bukłak Markowi Antoniuszowi, gdy następnym razem poprosi o wino. Buccio parsknął śmiechem, lecz szybko ucichł, widząc, iż trójka mężczyzn spogląda z niepokojem na omdlałe ciało. Podjął decyzję.

- Teraz moja kolej niesienia noszy. Dołączysz do mnie, Sylwo? Kolega skinął głową, splunął w dłonie i chwycił najbliższe drążki. - Niech ktoś poprowadzi mojego konia - poprosił. Mecenasa zaskoczyło wzruszenie, jakie poczuł z powodu tego prostego gestu. Dwóch legatów równocześnie podniosło nosze. Otaczający ich legioniści uśmiechnęli się na ten widok ze szczerym uznaniem. - Naprzód! - zawołał Buccio. - W ten czy inny sposób Oktawian dotrze do Filippi. Cmoknął na konia, który ruszył po raz kolejny pośród legionistów formujących zwarty szyk. Mecenas i Agryppa z zadowoleniem witali radosne wiwaty żołnierzy na widok Cezara niesionego przez ich legatów do walki. Marek Antoniusz wpatrywał się w mapy w ponurym nastroju. Nikt ich wnikliwie nie przeanalizował, zgromadzono jedynie to, co w ciągu ubiegłego tygodnia udało się zdobyć setkom jednostek zwiadowczych i sił specjalnych. Choć partyjscy łucznicy zebrali straszliwe żniwo, trochę ludzi wróciło wierzchem lub się przyczołgało, mogli więc opisać urzędnikom ukształtowanie terenu. Najbardziej utalentowani przywieźli nawet rysunki wykonane węglem, które kreślili na skórze cielęcej, obserwując teren z ukrycia na moczarach lub ze wzgórza. Sporządzenie map kosztowało życie trzydziestu siedmiu ludzi, kilkunastu zaś było rannych od strzały Marek Antoniusz zauważył brak dokładności i szczegółów i zachodził w głowę, czy wśród poległych znajdują się wszyscy najlepsi zwiadowcy. W pozycji obranej przez Brutusa i Kasjusza nie rzucał się w oczy żaden słaby punkt. - Co o tym myślisz, Poncjuszu? - spytał. - Rzuć okiem i powiedz, że dostrzegasz coś, czego ja nie widzę. Jego zastępca zbliżył się do stołu, na którym leżała wielka płachta, obciążona na rogach ołowianymi odważnikami. Widział szeroką grań wznoszącą się nad mokradłami i postrzępioną linię wskazującą rozstawienie drewnianej palisady, która miała chronić mury od południa. Na samej grani zaznaczono rozstawienie wrogich sił. Marek Antoniusz nie potrafił dotychczas przewidzieć liczebności przeciwnika, ale miał nadzieję na przewagę i teraz się rozczarował. Poncjusz nie odpowiadał, więc Antoniusz kontynuował ostrym tonem. - Pokaż mi, skąd mógłbym zaatakować inaczej niż od zachodu. Na bogów, jak oni znaleźli to miejsce? Morze z jednej strony, góry z drugiej, a z trzeciej mokradła! Możesz być pewien, Poncjuszu, że dobrze obstawili jedyną drogę dostępu. Jeśli podejdziemy od zachodu, poleje się krew, i to bez gwarancji na zwycięstwo, bez żadnej gwarancji.

Zaczynał podejrzewać, że kampanię prześladuje nadmiar przeciwności losu. Najpierw Cezar zapada na zdrowiu - niesiony do walki na noszach! Marek Antoniusz poszedł do obozu zobaczyć przybycie Oktawiana, ale nie podniosło go to na duchu. Ze wszystkich ludzi on sam najlepiej zdawał sobie sprawę, jakie korzyści płyną z posiadania Cezara po swojej stronie. Czyż nie stracił na jego rzecz dwóch legionów? Powinni mieć przewagę, lecz jeśli młody mężczyzna umrze, zanim walka w ogóle się rozpocznie, żołnierze wezmą to za zły omen. Antoniusz zacisnął zęby. Łatwiej byłoby to wszystko znieść, gdyby tylko dostrzegł sposobność przebicia się przez legiony na grani Filippi. Musiał przyznać, że Kasjusz to szczwany lis. Brutus ma talent do rozgrywania walki na polu bitwy, zwłaszcza kiedy ma jednostki specjalne, ale to! To musiał być pomysł Kasjusza. Z dobrymi rzymskimi legionami nie było mowy o pomyłce w przygotowaniach. Kasjusz i Brutus będą się spokojnie przyglądali z dobrze ubezpieczonej pozycji, jak Marek Antoniusz krwawi, waląc głową w ich mury. - Rozumiem, że zwiadowcy przeczesali mokradła? - spytał niespodziewanie Poncjusz. Antoniusz ocknął się z czarnych myśli. - Oczywiście. Woda miejscami sięga szyi, a czarne, gęste błoto może wessać nawet konia. Tamtędy nie da się przejść. Prawdę mówiąc, dziwi mnie, po co w ogóle marnowali czas, wznosząc tę drewnianą palisadę u stóp wzgórza. Bagna stanowią wystarczającą przeszkodę... - Urwał. Juliusz Cezar przekraczał w Galii szerokie rzeki. On sam był tego świadkiem. Czym był ich problem w porównaniu z tamtym? Bagno jest płytsze od rzeki, trzeba tylko wytyczyć ścieżkę. - Uważam... - zaczął Poncjusz. Marek Antoniusz uciszył go gestem. - Czekaj. Po prostu... poczekaj. Gdybym zrobił tam ścieżkę, coś wąskiego, trzciny osłoniłyby moich żołnierzy, prawda? - Nie czekając, aż podkomendny skinie głową, ciągnął z rosnącym podnieceniem: - Wiedzą, że musimy podejść pod tę przeklętą grań, ale ja podejdę od południa. Moi ludzie zburzą ich palisadę... co zbudował jeden człowiek, drugi da radę zniszczyć. Wystarczy znaleźć sposób przekroczenia bagien. Nie spostrzegą się, że nadchodzimy. Klepnął Poncjusza po plecach i wyszedł z namiotu zamaszystym krokiem, zostawiając osłupiałego zastępcę samego.

ROZDZIAŁ XXVIII Brutus z chmurną miną wpatrywał się w przedpole, gdzie extraordinarii Antoniusza podjeżdżali zboczem w górę najbliżej, jak im śmiałość pozwalała, i miotali wysoko w powietrze kolejną chmarę włóczni i ołowianych kul. Metalowe pociski leciały dalej i mogły wyrządzić straszne szkody, ale to włócznie budziły większy strach w oddziałach. Śmiercionośny grad spadł na szeregi stojące - jedni wyprostowani, inni skuleni nisko - na szczycie wzgórza, lecz Brutus nie widział, czy ktoś od niego poległ lub odniósł ranę. Zdawał sobie sprawę, że intencją harcowników było tylko dostatecznie rozdrażnić obronę, by wysypała się w kontrataku ze swych w miarę bezpiecznych pozycji. Jego ludziom wystarczy dyscypliny, by oprzeć się takim odruchom, irytowało ich tylko, że nie mogą odpowiedzieć pięknym za nadobne. Pierwszego dnia parę włóczni i kilkadziesiąt pocisków wystrzelonych ze skorpiona poleciało wprawdzie w tamtą stronę, lecz przeciwko rozproszonym jeźdźcom niewiele mogły zdziałać; był to tylko próżny wysiłek i marnowanie materiału. Taka broń sprawdzała się najlepiej przy odpieraniu zmasowanego szturmu. Póki do niego nie dojdzie, Brutusowym żołnierzom przyjdzie znosić uciążliwy ostrzał i pocieszać się, że jeszcze dane im będzie odpłacić tamtym z nawiązką. Jazda Marka Antoniusza kontynuowała takie zaczepne działania prawie całe dwa dni, nie kryjąc zadowolenia z każdego okrzyku bólu, jaki udawało się wyrwać z atakowanych. Brutus zgrzytał zębami na myśl, jak dumny musi być ów człowiek ze swej taktyki. Do czasu jednak, pomyślał. W końcu przysłane z Rzymu legiony będą musiały albo ruszyć do natarcia, albo wracać z podkulonym ogonem, skąd przyszły. Dobrze wiedział, ile prowiantu spożywają co dnia; tyle samo mniej więcej ubywało ze spichrzów w Filippi. O zachodzie słońca Brutus wspiął się na wał miejski i objął wzrokiem swoje legiony ustawione w szyku bojowym, zajmujące całą górną połowę zachodniego stoku. Kiedy Antoniusz z Oktawianem zaatakują, będą zmuszeni nacierać pod górę, witani gradem pocisków i paroma innymi sztuczkami, jakie dla nich przygotował. Powinien właściwie czuć satysfakcję; taka silna pozycja miała jednak i złą stronę: przeciwnik miał swobodę manewru, a on nie. Antoniuszowe legiony mogły bez przeszkód krążyć po okolicy; obrońcom pozostawało jedynie cierpliwie czekać, póki nie zacznie się prawdziwa walka. Z wysokości fortyfikacji położonego na wzniesieniu miasta wzrok sięgał na kilka mil na zachód. Założony przez Oktawiana i Marka Antoniusza obóz widać było jak na dłoni. Dziwne to było uczucie dla tak doświadczonego żołnierza jak Brutus. Oto miał przed sobą dobrze

znane umocnienia polowe: wał ziemny wzmocniony palisadą, brama z wieżą strażniczą typowe dla rzymskiej armii w polu - tylko że patrzył na to z perspektywy nie legionisty, ale przeciwnika; znalazł się tam, gdzie już tyle ludów stawało przez wieki, odkąd pierwsze rzymskie oddziały wyruszyły zbrojnie z siedmiu wzgórz Romulusa i Remusa. Kiedy Brutus ujrzał, że Marek Antoniusz ustawił się na przeciwległym, prawym skrzydle, ogarnęło go mgliste rozczarowanie. Obie strony miały po dwóch wodzów i dwie armie, ale to Kasjusz zmierzy się z Antoniuszem, podczas gdy jemu przypadnie bić się z tym młokosem. Odchrząknął i splunął na suchy bruk pod stopami. Dobrze pamiętał Oktawiana. Nauczył go jazdy wierzchem; no, może nie od podstaw, ale na pewno w ordynku bojowym. Usta mu drgnęły na tę myśl, bo świadomość, że wkrótce obaj skrzyżują miecze, przepełniła go na moment poczuciem zdrady i zawodu. Może i Oktawiana ogarną podobne emocje, kiedy nadejdzie czas? Pamiętał go jako chłopca, wiedział jednak, że w boju spotka się z mężczyzną. Napomniał się w duchu, żeby nie lekceważyć nowego Cezara. Wciąż żywe były wspomnienia jego własnej młodości, bez tych bolących stawów i okropnej powolności, jaka nim owładnęła w ostatnich latach. A przecież jeszcze nie tak dawno temu jego ciało funkcjonowało tak, jak powinno, a rany goiły się na nim jak na młodym psie. Brutus przeciągnął się na tę myśl, krzywiąc się z irytacją na chrzęst kręgów i tępy ból mięśni. - Jeżeli mnie w ogóle pamiętasz, chłoptasiu, to powinieneś się bać tej konfrontacji mruknął pod nosem, jak gdyby Oktawian mógł go usłyszeć w obozie. Jeden ze strażników obejrzał się na dźwięk jego głosu, wódz jednak zignorował niewypowiedziane pytanie. Nie miał jeszcze okazji zobaczyć ludzi Oktawiana w akcji. Harcownicy nękający linię obrony występowali pod sztandarami legionów z Galii, żeby nie było wątpliwości, z kim przeciwnik ma do czynienia. Brutus kipiał w duchu gniewem za swoich żołnierzy, zmuszonych bezczynnie czekać, podczas gdy wróg obrzucał ich drwinami i lżył bezkarnie, starając się za każdym atakiem choć paru dosięgnąć pociskami. Największe armie, jakie Rzym kiedykolwiek wysłał w pole, stały nie dalej niż o milę naprzeciw siebie. Słońce chyliło się ku widnokręgowi i letni dzień, choć długi, skończy się za parę godzin. Brutus odkaszlnął znowu i splunął, zmęczony czekaniem na zmierzch. Kasjusz poderwał głowę, kątem oka ujrzawszy nadbiegającego z góry posłańca. Na widok czerwonej z wysiłku twarzy mężczyzny przeszył go dreszcz niepokoju. - O co chodzi? - spytał, niecierpliwym machnięciem przerywając oficjalną formułkę meldunku. - Musisz spieszyć do miasta, panie. Ludzie na murach twierdzą, że zauważyli jakiś ruch

na moczarach. Kasjusz zmełł w ustach przekleństwo, bez słowa dosiadł konia i ruszył w górę. Obejrzał się jeszcze przez ramię; jeźdźcy Antoniusza galopowali z powrotem wzdłuż linii frontu przez tuman wznieconego przez siebie pyłu. Zobaczył czarne kropki ołowianych kul miotane z wirujących proc i bezwiednie cmoknął z poirytowaniem. Jego ludzie z kilku pierwszych szeregów po raz nie wiadomo który unieśli tarcze nad głowy. Cała górna część zbocza zajęta była przez legionistów; siedzieli lub stali bezczynnie, jak przez cały ten i poprzedni dzień. Dotarłszy do miasta, Kasjusz ujrzał jednego ze swych trybunów dającego mu znaki ze schodów prowadzących na koronę wału. Zeskoczył z konia i przeskakując po parę stopni, wbiegł za podwładnym na szczyt. Z daleka dostrzegł zmierzającego ku nim Brutusa i pozdrowił go uniesioną ręką. Trybun odszukał punkt na moczarach, o który mu chodziło, i wskazał go dowódcom. Kasjusz i Brutus wytężyli wzrok. Podmokła równina ciągnęła się daleko, upstrzona tafelkami wody i kępami trzcin wyższych od człowieka. - To tam, panie. Widzicie? Za tym powykręcanym drzewem. Kasjusz wychylił się do przodu, osłaniając dłonią oczy, ale nie służyły mu już tak dobrze jak kiedyś; widział tylko niewyraźną mozaikę brązów i zieleni. - Z tej odległości w ogóle nic nie widzę - burknął sfrustrowany. - Ty mi powiedz. - Ja widzę... - rzekł Brutus. - Faktycznie coś się tam rusza, czekaj... Tak jest. - Mówiono mi, że tych bagnisk nie da się przebyć - powiedział Kasjusz. - Bo się nie da. - Brutus wzruszył ramionami. - Posłałem ludzi na zwiad i omal się nie potopili, zanim jeszcze dotarli do połowy. Musieli zawrócić. Jednak każdą przeszkodę da się pokonać, jeśli tylko ma się dość czasu i drewna. Zdaje się, że Marek Antoniusz nas przechytrzył. Podczas gdy my skupialiśmy uwagę na podchodach jego konnicy, on się przekradał, by nas zajść z flanki. - Z flanki albo w ogóle od tyłu - mruknął Kasjusz z goryczą w głosie. - Będę musiał z powrotem przerzucić ludzi tutaj, wzmocnić obsadę murów i pilnować via Egnatia. To miasto jest jak wyspa. Z naszymi legionami mogę je utrzymać w nieskończoność. - Wydaj więc rozkazy. Ja się zajmę obroną wzgórza. Powietrze przeszył nagły ryk. Obaj wodzowie jak na komendę odwrócili się w kierunku, skąd dochodził. - Co to było? - spytał Kasjusz. Pytanie padło w próżnię: Brutus biegł już ku schodom i po chwili zniknął mu z pola widzenia. Kasjusz odwrócił się do trybuna, przywołując z pamięci dyslokację sił.

- Legiony Trzydziesty Szósty i Dwudziesty Siódmy mają się przesunąć w to miejsce dla obrony muru. Niech... - Zawahał się, nie mogąc sobie przypomnieć, które jednostki stoją najbliżej, aż wreszcie stracił cierpliwość. - Wybierz trzy inne, niech przemaszerują przez miasto i obsadzą drogę wschodnią. Nie możemy dopuścić do desantu z morza. To powinno wystarczyć, powiedział sobie. Cokolwiek Antoniusz zaplanował, rzymska armia będzie na niego czekać. Trybun popędził przekazać komendy, Kasjusz zaś zacisnął nerwowo pięści. Do licha, człowiek o jego pozycji nie powinien skakać po murach jak smarkacz... Trzeba się jednak dowiedzieć, co wywołało ten zgiełk od strony frontu. Ryk nie ustawał, a nawet przybierał na sile. Kasjusz przybladł, ale wysiłkiem woli opanował niepokój, zszedł z muru, wskoczył na siodło i pojechał na przedpole. Lato tego roku było gorące i wokół Filippi nie padało już od kilku tygodni. Wypady Antoniuszowych extraordinarii wzbiły wielką chmurę pyłu, która zawisła w nieruchomym powietrzu i gęstniała za każdym przejazdem harcowników. Aby się znaleźć w odległości skutecznego rzutu, galopem podjeżdżali na zaledwie trzydzieści kroków do pierwszej linii wystarczająco blisko, by widzieć rozwścieczone twarze żołnierzy. Legioniści Kasjusza i Brutusa stali wyprostowani, z tarczami odłożonymi na ziemię i bronią w gotowości. Patrzyli na atakujących z prawdziwą nienawiścią i niejeden przebierał palcami po rękojeści miecza w wyczekiwaniu, marząc o komendzie do kontrataku i szansie wyprucia flaków tym chełpliwym jeźdźcom za ich szyderstwa i obelgi. Harcowników było niemal dwustu. Uganiali się tam i z powrotem po przedpolu z fanfaronadą, demonstrując przeciwnikowi, jacy to oni odważni, ale też starannie pilnując, aby trzymać się na granicy zasięgu. Nawet po wykorzystaniu całego zapasu włóczni i pocisków do proc nie wrócili do obozu, lecz raz po raz markowali nagły atak, tylko czekając, by któryś z przeciwników okazał strach bądź spróbował cisnąć włócznię, a oni mogli skwitować to kolejną drwiną. A kurzu w powietrzu było wciąż więcej i więcej, aż w końcu spowił całe przedpole niby żółtawa mgiełka i cienką warstewką od stóp do głów pokrył jeźdźców i wierzchowce. Z obozu nadjechała świeża centuria konnicy. Każdy żołnierz dzierżył w dłoni włócznię i miał przy siodle woreczek kul z ołowiu. Dowódcy wykrzykiwali komendy jak na musztrze i prowadzili oddział skomplikowanym, paradnym krokiem w jaskrawym kontraście względem przyglądających się temu ponuro legionistów Brutusa. Potem w jednej chwili centuria zwarła szyk i w górę wzbiły się dziesiątki włóczni, śledzonych wzrokiem przez miotaczy. W pełnym galopie wykonała zwrot, by przebiec przed frontem wroga. W tej samej chwili ich zakurzeni koledzy z poprzedniego oddziału zawrócili w przeciwną stronę. W chmurze pyłu obie grupy

nie widziały się wzajem... Zderzenie okazało się katastrofalne i brzemienne w skutki. Ludzie i konie wpadali na siebie z niesamowitym impetem, przewracali się, tratowali jedni drugich. Gdy kurz trochę opadł, oczom stojących nieporuszenie legionistów ukazało się trzydziestu do czterdziestu jeźdźców leżących bez przytomności lub w oszołomieniu gramolących się na nogi - ofiar własnego zadufania. Po dwóch dniach bolesnego nękania i lżenia tama cierpliwości pękła. Centurionowie i podoficerowie zorientowali się w niebezpieczeństwie i natychmiast jęli wywrzaskiwać komendy, lecz pierwsze szeregi już się ruszyły, w biegu dobywając mieczy. Wiara parła ku rannym wrogom, wściekle wyjąc z zapiekłej nienawiści i zarazem w przeczuciu bliskiego triumfu. Nic już nie mogło ich powstrzymać. Tysiącami przelewali się przez niewidzialną linię, za którą stali od dwóch dni jak w klatce, rozradowani sposobnością do działania. Stojący dalej rzucili się za nimi, nie czekając na rozkazy zdezorientowanych dowódców. Czy sztab dał sygnał do ataku? Nie było słychać rogu, gońcy nie przybiegli z umówionym hasłem „Wolność”. Co ostrożniejsi chrypli od wrzasku, usiłując opanować sytuację i zatrzymać swoje centurie na miejscu; inni, przekonani, że przegapili komendę, jeszcze popędzali swoich ludzi, by nie zostać z tyłu. Nareszcie akcja! Tygodniami wyczekiwali bitwy i oto się rozpoczęła. Niczym rycząca ludzka lawina całe prawe skrzydło sił Brutusa nacierało w dół zbocza, już po stu krokach grzebiąc pod sobą kontuzjowanych harcowników, rżnąc i dźgając mieczami wszystko, co się ruszało na ziemi, i parło dalej bez opamiętania. Wojownicy widzieli już przed sobą wojsko Cezara, kłębiące się w panicznej próbie przegrupowania. Oficerowie dowodzący ostatnią linią na wzgórzu stracili cenne chwile, starając się zatrzymać tę falę rozsyłanymi na prawo i lewo rozkazami. Pierwsze dwa legiony spostrzegły już tymczasem, że nieprzyjaciel nie spodziewał się ataku i jest kompletnie nieprzygotowany. Legaci na pierwszej linii nie posłuchali komendy do odwrotu; dostrzegli szansę zadania wrogowi poważnego ciosu i przejęli inicjatywę, dobrze wiedząc, że ci na flankach nie mają pełnego obrazu sytuacji. Trzeba nacierać, póki tamci są pogrążeni w chaosie! To była ta chwila. Legiony spływające ze wzgórza nabierały pędu i gotowały włócznie do boju. Ci na szczycie rychło zrozumieli, że sprawa jest przesądzona i nie mają już wyboru. Brutus jeszcze na murze pojął, co się dzieje. Widział, jak jego oddziały wpadają z impetem na równinę. Początkowo aż pociemniał na twarzy z niemej furii. Na skrzydłach miał siedemnaście tysięcy koni; zaskakująca szarża jego piechoty uniemożliwiła ich skuteczne wykorzystanie - jazda nie miała teraz miejsca na rozpędzenie się. Patrzył z bezsilną złością,

jak pierwsza fala zalewa milowy pas ziemi niczyjej powodzią czerwieni i szarości. Serce waliło mu w piersi jak oszalałe. W jednej chwili zrozumiał, że natarcie posunęło się już za daleko, żeby je odwołać. Musiał rzucić do bitwy wszystko, czym dysponuje, w przeciwnym razie jego nazbyt krewkie legiony zostaną wycięte w pień przez przeważające siły wroga. Nabrał powietrza i wykrzyczał nowy rozkaz. Oficerowie obejrzeli się gniewnie, by sprawdzić, kto się im miesza do komendy, ale ujrzawszy, że to sam wódz, jęli przekazywać polecenie dalej. Nad Filippi poniosło się granie rogów bojowych. Pośrodku linii powstało zamieszanie, gdy z dwóch skrzydeł dobiegły sprzeczne rozkazy, Brutus nie ustawał jednak i w końcu zmasowane legiony stopniowo formowały szyk i ruszały na nieprzyjaciela. Na lewej flance oddziały Kasjusza były w trakcie przemarszu na pozycje obronne od strony moczarów. Brutus nie mógł się oprzeć porównaniu do dwóch wężów wijących się wokół siebie i próbujących pełznąć w przeciwnych kierunkach. Stanął w strzemionach, by się lepiej rozejrzeć. Jego koń stał nieruchomo w ludzkim nurcie, do czego był wyćwiczony. W oddali, poprzez tumany kurzu, wódz ujrzał, jak jego legioniści wpadają na lewe skrzydło sił cesarskich. Wyszczerzył zęby w grymasie ni to żalu, ni to bezmyślnego uśmiechu. Teraz chciał już tylko dołączyć do walczących. Opadł na siodło, spiął konia i pognał przed siebie, roztrącając spoconych, zakurzonych, przeklinających piechurów. Marek Antoniusz niewiele widział z tego, co się działo na zboczu, ale odgłosy bitewne przesączały się aż tutaj, nad te śmierdzące trzęsawiska. Od dwóch dni cały jeden legion pracował bez wytchnienia w czarnej, lepkiej mazi, a tysiące innych żołnierzy rąbało las w bezpiecznej odległości od Filippi i cięło pnie na deski grubości przedramienia, które wozami transportowano na bagniste zaplecze miasta. To była mordercza robota, dodatkowo utrudniana przez roje dokuczliwych owadów i królujące w okolicy węże, by nie wspomnieć o uwalnianych z błota przy każdym kroku cuchnących waporach. Mimo to zdołali doprowadzić prawie pod sam częstokół ścieżkę dość szeroką, by dwóch ludzi mogło iść obok siebie. Tego dnia jego zadaniem było przerzucić legiony jak najbliżej miasta, licząc na to, że trzciny i zarośla osłonią skradających się przed oczyma straży. Teraz już parę tysięcy chłopa brnęło po deskach, a następni czekali na swoją kolej na skraju bagna. Antoniusz podszedł na koniec ścieżki, zaledwie o pięćdziesiąt stóp od wzniesionej przez Kasjuszowych drewnianej barykady. Co człowiek zbudował, inny może zburzyć, powiedział sobie w myśli. Jego ludzie całą noc ostrożnie piłowali bale nośne, kryjąc narzędzia pod wieloma warstwami koców i ubrań dla zagłuszenia hałasu. Miasto spało spokojnie nad ich

głowami, nikt nie podniósł alarmu. Kiedy wszystko było gotowe, Antoniusz wysłał harcowników, by zaprzątali uwagę obrońców, i czekał już tylko na zmierzch. Atakujący będą narażeni na ostrzał z wałów; potrzebował tej wieczornej szarówki, która osłabiłaby celność pocisków, a jeszcze pozwalała widzieć ziemię pod nogami i omijać przeszkody przy szturmie. Zanim jednak słońce choćby dotknęło widnokręgu, ciszę rozdarł grzmot ludzkiego krzyku. Antoniusz zamarł, pewien, że zostali spostrzeżeni i że właśnie stracił przewagę zaskoczenia, a ten odcinek wału zostanie natychmiast obsadzony dodatkowymi oddziałami. Musi błyskawicznie podjąć decyzję: atakować albo się wycofać - i to szybko. Długo się nie wahał. Stanął wyprostowany, pokonując opór zesztywniałych kolan. - Do szturmu! - wrzasnął na całe gardło. Żołnierze skoczyli naprzód. Ci najbliżsi barykady chwycili za sznury ukryte dotąd w błocie, czarne i oślizłe, i pociągnęli raz, drugi, trzeci... Drewniane belki zatrzeszczały w rytmicznym crescendo, aż wreszcie poddały się i pękły. Połowa konstrukcji zawaliła się z hukiem; zbrojni nie czekali ani chwili - lawirując między toczącymi się po stoku palami, szybko pięli się ku ciemnemu masywowi wału obronnego. Marek Antoniusz zadarł głowę i spojrzał za nimi. Fortyfikacje Filippi liczyły parę stuleci i przetrzymały niejedno oblężenie, ale tym razem sprawa nie z jakimiś dzikimi plemionami. Setki legionistów niosło zwoje lin z hakami; inni mieli młoty na długich trzonkach, którymi posłużą się przy wspinaczce. Szturm szedł niepowstrzymaną falą i nie minęło wiele czasu, gdy wódz ujrzał pierwszych ludzi już na samej ścianie, czepiających się każdego załomu lub wybijających nowe dziury, by zapewnić oparcie stopom i dłoniom. Gdy sam ruszył śladem żołnierzy, z korony muru dobiegały już odgłosy starcia. Przy odrobinie szczęścia może ujrzy Brutusa i Kasjusza martwych, jeszcze zanim zajdzie słońce... Antoniusz dyszał ciężko przy wspinaczce i spluwał pyłem wciskającym mu się w usta przy każdym wdechu. Serce tłukło mu się w piersi; zanim dobrnął do połowy wysokości, cały spływał już potem. To nic, powiedział sobie. Na taki ból nie zwraca się uwagi. Siódmy legion - Victrix - przyjął na siebie pierwsze uderzenie nacierających z furią oddziałów Brutusa. Atak był tak nieoczekiwany, że dowódcy nie zdołali na czas sformować szyku i zaczęła się rzeź. Trup słał się gęsto już od pierwszego zwarcia: tak rzymska machina wojenna wycinała krwawą przesiekę przez siły Oktawiana. Ze wzgórza zbiegały kolejne rozjuszone centurie, co groziło rozdarciem linii Cezara. Tymczasem na obsadzonym przez Antoniusza lewym skrzydle została tylko połowa sił - reszta była zajęta przeprawą przez bagna i szturmem od tyłu. W tej sytuacji pozostawione tam jednostki mogły tylko próbować utrzymać pozycje, chroniąc się za pancerzem z tarcz zatkniętych końcami w ziemię. Żeby nie

dać się oskrzydlić, musiały jednak się cofać krok za krokiem w głąb równiny. W sztabowym namiocie Oktawian dopiero teraz się obudził, ociężały jeszcze od głębokiego snu i zupełnie nieświadomy ogarniającej jego armię katastrofy. Nie widział pierwszego starcia, w którym legat Silva spadł z konia trafiony włócznią i został rozniesiony na mieczach atakujących. Najbliżej stojący żołnierze rzucili się do ucieczki. Panika szybko się rozszerzyła, szyk złamał się nagle i bez ostrzeżenia. Zanim z legata uszły resztki życia, jego legion został zepchnięty na sąsiedni. Szybko stało się oczywiste, że nie mają szans wytrzymać naporu rzymskiej armii, rozgrzanej walką i już pewnej zwycięstwa. Ósmy legion, Gemina, wycofywał się w ordynku, odgryzając się nacierającym wrogom zza ściany tarcz. Wkrótce został przyparty do umocnień obozowych; centurionowie usiłowali stawić tam bardziej zdecydowany opór, lecz teraz już wszystkie siły Brutusa zostały skierowane w tę stronę. Żołnierze Oktawiana z przerażeniem ujrzeli największą ludzką nawałę, z jaką kiedykolwiek przyszło im się zmierzyć, prącą ku nim z ogniem w oczach i furią w sercach, by rozerwać ich na strzępy. Widząc, że nie mają szans, zrejterowali, porzucając obóz, a w nim ekwipunek i zapasy dla stutysięcznej armii - oraz półprzytomnego wodza. Atakujący wpadli między wały, żądni zdobyczy, jaka tam na nich czekała. Jeńców nie brano; kto wpadł zwycięzcom pod miecze, ginął na miejscu. Wszyscy wiedzieli, że gdzieś tam musi być kasa wojenna - skrzynia pełna złota i srebra. Szukali jej nawet broczący krwią ranni. Namioty sztabowe ustawione były pośrodku obozu, zbudowanego według niezmiennych zasad, znanych tak samo dobrze obu walczącym stronom. Na ich widok legioniści wrzasnęli z podniecenia i z nową energią rzucili się ku nim jak głodna wilcza wataha.

ROZDZIAŁ XXIX Mecenas zaklął szpetnie, gdy noga zapadła mu się po kolano w czarne błoto. Każdy krok w tym bagnie wymagał sporego wysiłku. Stopy trzeba było wyrywać z kleistej uwięzi w nienaturalnym ruchu, od którego bolały go już kolana. Odwrócił się, by przemówić do Agryppy, pośliznął się na jakiejś zatopionej kłodzie i przewrócił, bezskutecznie usiłując się przytrzymać trzcinowych łodyg. Wzdrygnął się z obrzydzeniem, gdy zimna maź ochlapała mu boki. Człowiek, którego nieśli, upadł razem z nim. - Wstawaj, Mecenasie! - warknął Agryppa. - Musimy wejść jeszcze głębiej. Z tyłu gonił ich zgiełk bitewny, gdzieś z lewej słyszeli głosy żołnierzy Antoniusza. Moczary ciągnęły się wystarczająco szeroko i daleko, żeby ukryć ich przed czyimkolwiek wzrokiem. To był świat zastygły w bezruchu i tylko w wodzie jakieś stworzenia umykały przed nimi na boki, a po powierzchni rozchodziły się kręgi fał. Brnęli w głąb trzęsawiska skuleni jak najniżej, ciągnąc nieprzytomnego Oktawiana, byłe dalej od ludzi, w każdej chwili spodziewając się okrzyku, który im powie, że zostali zauważeni. Początkowo chcieli trzymać się w miarę suchego lądu, kierując się w przeciwną stronę od miasta, ale szybko natrafili na szerokie rozlewisko i radzi nieradzi musieli zapuścić się w jego cuchnące, muliste wody. Czuli na skórze, jak rozpalony gorączką jest ich przyjaciel. Oktawian od czasu do czasu mamrotał coś niewyraźnie, jakby wracała mu świadomość, lecz wnet znów zapadał w niebyt, ciążąc im bezwładnym ciałem. - Już chyba wystarczy - wydyszał Mecenas. - Na Marsa, co my teraz zrobimy? Przecież nie możemy tu zostać. Ułożyli Cezara na kępie trzcin, twarzą do góry i z nogami w wodzie. Przynajmniej nie groziło mu utonięcie. Agryppa sprawdził stopą sąsiednią trzcinową wysepkę i zaryzykował przysiad, ostrożnie opuszczając się w dół. Jęknął, gdy woda go dosięgła nawet przez grubą warstwę suchych badyli. Mecenas znalazł równie niepewne siedzisko dla siebie. - Jeśli miałeś lepszy pomysł, trzeba było mówić - burknął Agryppa. Kątem oka dostrzegł jakiś podejrzany ruch i odruchowo cofnął nogę, gdy jakieś zwierzę przemknęło tuż pod powierzchnią. - Mam nadzieję, że to nie wąż. W tym cholernym mokradle zwykłe zadrapanie musi się skończyć gorączką, a cóż mówić o ukąszeniu. Zamilkli obydwaj, zniechęceni perspektywą spędzenia nocy w tych warunkach. Jak tu spać, gdy jakieś bestie pełzają człowiekowi koło nóg? Mecenas plasnął dłonią w kark, gdzie najwyraźniej coś go ugryzło.

- To ty tu niby znasz się na strategii - odciął się. - Wymyśliłbyś coś, bo czas nagli. - Jeden z nas powinien wyjść i zorientować się w sytuacji - odrzekł Agryppa. - Jeśli armia została rozbita, to nie pozostaje nam nic innego, jak przeczekać tu parę dni, a potem przedrzeć się nad morze. - Piechotą? Dźwigając Oktawiana? To już lepiej od razu się poddać. Na bogów, Brutusowi szczęście dzisiaj dopisało. Nie sądzę, żeby to on dał rozkaz do tego szturmu. Nie słyszałem rogów, gdy to się zaczęło, a ty? Agryppa pokręcił głową. Razem z przyjacielem patrzyli ze zgrozą, jak przeciwnik całą siłą bez najmniejszego ostrzeżenia rzuca się ze wzgórza do ataku na ich osiem legionów. Spojrzeli po sobie i równocześnie doszli do tego samego wniosku: pobiegli do namiotu sztabowego, gdzie leżał bezsilny Cezar, i wynieśli go z obozu, jeszcze zanim Brutusowi żołnierze pokonali ziemię niczyją. Chwilowe schronienie znaleźli między pozostawionymi przy obozie oddziałami Marka Antoniusza, ale wkrótce i one zaczęły się wycofywać pod naporem - i wtedy Agryppa spostrzegł, że niedaleko zaczynają się moczary. Nadal nie wiedział, czy podjął wtedy dobrą decyzję. Oktawian przekręcił się nagle na bok i zsunąłby się do wody, gdyby Mecenas nie chwycił go pod pachy i nie wciągnął z powrotem na trzciny. Otworzył na chwilę oczy i powiedział coś, czego przyjaciel nie zrozumiał, zanim znów zapadł w drzemkę. - On aż płonie. - Mecenas spojrzał Agryppie w oczy. Woda była zimna, nietknięta przez słońce w tym świecie cienia. Ciekawe, czy Oktawian czuje to zimno, pomyślał; może dzięki temu zbije się gorączkę? - Czemu on się nie budzi? - niepokoił się Agryppa. - Nigdy tak jeszcze nie było. - Bo też nigdy dotąd nie gorączkował. Myślę, że przez ostatni miesiąc za bardzo się eksploatował. Parę razy musiałem go niemal siłą nakłaniać do zjedzenia czegokolwiek, a chudnąć już nie bardzo ma z czego. - Mecenas z nagłą furią klepnął się w ucho, gdy tuż przy nim cieniutko zabzyczał komar. - Na Jowisza, jeśli kiedykolwiek dopadnę Brutusa lub Kasjusza na odległość miecza, to nie zawaham się wykorzystać tej szansy. Dzień miał się ku końcowi i na moczary wkradał się wieczorny mrok, jakby czarna mgła unosząca się wprost z wody. Owady cięły nieznośnie, wabione wysychającą skorupką błota na odsłoniętych rękach i nogach. Dwaj mężczyźni próbowali się umościć jak najwygodniej. O śnie w tych warunkach nie było mowy, zwłaszcza że Cezar nie odzyskiwał przytomności i w każdej chwili mógł się osunąć w topiel. Zapowiadała się wyjątkowo długa noc.

Kasjusz przepłukał usta wodą i wypluł ją z powrotem do kubka. Żołądek skręcał mu się w supeł; żółć uparcie podchodziła do gardła, gęsta i lepka zwisała mu strużką z kącika warg, gdy kaszlał. Przetarł je kawałkiem płótna, zły na własne ciało, że go zdradza w takiej chwili. Wmawiał sobie, że to nie ze strachu. Ludzie Antoniusza pokonali jego palisadę, jakby była ze słomy. Wdarli się na mury Filippi i wyrżnęli setki jego legionistów, ocalałych spychając w głąb miasta, a za nimi nadciągały wciąż nowe zastępy. Kasjusz, by ratować własne życie, wycofał się na północny skraj twierdzy, gdzie było jego normalne stanowisko dowodzenia, ale przez to stracił kontakt ze swymi dowódcami. Nie wiedział już, gdzie są jego oddziały ani czy nadal wypełniają ostatni wydany przezeń rozkaz, by bronić odcinka od strony bagien. Piętnaście tysięcy żołnierzy posłał do wzmocnienia obrony via Egnatia, teraz jednak uznał to za błąd; osłabił tylko w ten sposób obronę tam, gdzie była najbardziej potrzebna. Oddał kubek swemu niewolnikowi Pindarusowi, który dyskretnie pozbył się zawartości. Przy Kasjuszu został już tylko jeden człowiek, legat Tityniusz, wyraźnie zakłopotany, że nie jest ze swoim legionem; z rękoma splecionymi z tyłu chodził tam i z powrotem po izbie w małym kamiennym budynku. Kasjuszowi grało to na nerwach, jak zresztą wszystko. - Muszę się rozejrzeć, Tityniuszu - powiedział. - Czy można tu jakoś wejść na dach? - Tak jest, od tylnej ściany. Chodź ze mną, pokażę. Wyszli na zewnątrz i okrążyli budyneczek. Na zapleczu znaleźli wąskie schodki i wódz wspiął się po nich niecierpliwie. Widok miał stąd niezły, ale wzrok mu już nie dopisywał, co tylko pogłębiało jego frustrację. Zobaczył jednak idące do ataku legiony Brutusa, niknące już w dali na równinie. - Mów, co widzisz, Tityniuszu - polecił. - Wygląda na to, że Brutus wziął obóz! - Legat wytężył wzrok. - Zdaje się, że nieprzyjaciel się wycofał i formuje szyk na tyłach, ale jest za daleko, żeby rozróżnić szczegóły. - A tu, na wzgórzu? Widzisz jakiś ruch? Tityniusz odchrząknął z zakłopotaniem. Filippi miało milę średnicy; po stronie bagien widać było wielką liczbę legionistów i oddziałów pomocniczych - ale czyich? Nawet tam, gdzie toczyła się walka, trudno było powiedzieć, kto jest kim i kto bierze górę. Przysłonił oczy dłonią przed słońcem, które dotykało już konturów lasu na widnokręgu. Wkrótce zapadnie zmrok i noc upłynie pod znakiem alarmów i potyczek. Pokręcił głową. - Nie umiem ocenić, czy jeszcze trzymamy miasto, wodzu, ale... - Urwał, gdyż jego uwagę przykuł widok centurii jeźdźców sunących ulicami w ich kierunku. - Nadciąga konnica! Nie widzę znaków

ani sztandaru. - Moja? - dopytywał się Kasjusz, mrużąc oczy w wysiłku. Widział, gdzie wskazuje legat, ale najeżdżający oddział był dlań tylko niewyraźną, ruchomą masą. Znów poczuł w gardle smak żółci. Jeżeli miasto wpadło w ręce Marka Antoniusza, nie ma co liczyć na łaskę łatwej śmierci. - Czy to moi żołnierze, Tityniuszu? Muszę to wiedzieć! - krzyknął, aż legat skulił się odruchowo. - Wyjdę im naprzeciw, panie. Wtedy się przekonamy. Kasjusz patrzył na niego z niedowierzaniem, świadomy, że oficer właśnie zaofiarował mu swoje życie - gdyby się okazało, że to jazda Antoniusza. Odruchowo chciał odmówić; było jeszcze dość czasu na ucieczkę, ale z drugiej strony, jeżeli to swoi i udało się im odeprzeć szturm, to by znaczyło, że znów panuje nad sytuacją. Wyciągnął rękę i uścisnął podwładnego za ramię. - Dobrze, Tityniuszu. Dziękuję ci. Legat zasalutował sztywno, zbiegł z dachu i puścił się szparko przed siebie. Kasjusz patrzył za nim w oszołomieniu. - Chyba nie zasługuję na taką lojalność - mruknął pod nosem. - Słucham, panie? Pindarus przysunął się bliżej i nadstawił ucha. Na twarzy miał wypisaną troskę o swego pana. Kasjusz potrząsnął głową, zły na siebie. Na Hades, w końcu jestem lwem Rzymu! pomyślał. Nie potrzebował niczyjego współczucia, cokolwiek by się działo. - Nic, chłopcze. Teraz ty będziesz moimi oczami. Spojrzał z niepokojem ku słońcu, które było już tylko złotą kreską na zachodzie. Niebo rozkwitło wielobarwnie, w powietrzu wisiały jeszcze resztki dziennego ciepła. Kasjusz oddychał głęboko, starając się okazać siłę Rzymianina w obliczu losu. Tityniusz spiął konia i puścił się kłusem wzdłuż brukowanej uliczki, aż tętent poniósł się zwielokrotnionym echem między zabudowaniami. Zwierz parskał, gdy kopyta ślizgały mu się na nierównych kamieniach, jeździec niewzruszenie popędzał go jednak naprzód, na spotkanie nieznanej konnicy. Tamtych było słychać na długo przedtem, zanim cokolwiek zobaczył. Legatowi żołądek ścisnął się ze strachu. Jeżeli to nieprzyjaciele, to z radością go ubiją, rozpoznawszy po zbroi jego rangę. Zerknął za siebie; drobne sylwetki Kasjusza i jego sługi wyraźnie odcinały się na tle nieba. Tityniusz zacisnął zęby. Służy Rzymowi i nie zaniedba swej powinności. U wylotu ulicy zatrzymał się na niewielkim placyku, jeszcze skąpanym w ostatnich promieniach słońca. Po drugiej stronie zobaczył wyłaniające się zza rogu czoło centurii. Zdarł

wodze gwałtownie, aż koń zarył kopytami i krótko zarżał. Żołnierze spostrzegli samotnego jeźdźca i pierwsza dziesiątka instynktownie ruszyła kłusem ku niemu, w biegu dobywając mieczy. Serce w Tityniuszu zakołatało mocniej: rozpoznał jednego z nich i odetchnął z ulgą, nagle świadomy ucisku w piersi, który dopiero teraz zaczął się rozluźniać. - Bogom niech będą dzięki, Macjuszu - rzucił na powitanie, gdy się zbliżyli na odległość głosu. - Myślałem, że to ludzie Antoniusza. - I mnie to przeszło przez myśl, gdy cię zobaczyłem - odrzekł jeździec. - Dobrze cię widzieć żywego po tym wszystkim, stary koniu. Powinienem był wiedzieć, że wyszukasz sobie bezpieczny kącik! Dwaj przyjaciele zeskoczyli z siodeł i uścisnęli sobie dłonie. - Przybywam od Kasjusza, czeka na wieści. Co się dzieje po tamtej stronie? - Jeden chaos, tyle ci powiem. Z tego, co do mnie ostatnio dotarło, wzięliśmy ich obóz, ale podobno wycofali się w znośnym porządku i jutro znów będzie walka. - A co ze szturmem od moczarów? Po jeźdźcach nie było widać, że uczestniczyli w bitwie, co wzbudziło w Tityniuszu nadzieję, jednak mina przyjaciela powiedziała mu, że wiadomość nie jest dobra, zanim Macjusz otworzył usta, by odpowiedzieć. - Nie mogliśmy ich zatrzymać. Okopali się na wzgórzu od tamtej strony i przyjdzie nam się zdrowo napracować, żeby ich stamtąd wykurzyć. Na szczęście na drodze od morza są świeże legiony, na razie zajęte pucowaniem swoich ślicznych hełmów. Kiedy jutro nadciągną, odbierzemy Antoniuszowym przedpole, nie ma co do tego dwóch zdań. - No to zawiozę staremu nowiny. - Legat klepnął druha w plecy, rad z jego opisu sytuacji. Wyzwolone z okowów strachu nerwy reagowały obfitym poceniem na całym ciele i musiał przetrzeć czoło dłonią. - W tej dzielnicy na razie było spokojnie, poza tobą nikogo dotąd nie widziałem. Przyznam, że na wasz widok pomyślałem, że już po mnie. - Nie da się ukryć! - Macjusz uśmiechnął się szelmowsko. - Zdaje się, że należy mi się dziś od ciebie parę kolejek w tawernie. Okoliczne

domy

spowiła

złotopomarańczowa

poświata.

Na

dachu

Pindarus

relacjonował Kasjuszowi na bieżąco, co się dzieje, odkąd Tityniusz spotkał się z nadjeżdżającym oddziałem. - Zatrzymał się, panie. O bogowie, zsiada z konia! Otoczyli go. Przykro mi, panie. Wódz zamknął oczy na chwilę, czekając, aż napięcie opadnie. - Chodź więc ze mną, Pindarusie. Mam dla ciebie ostatnie zadanie, zanim odejdziesz poszukać sobie bezpiecznego schronienia. Nie zatrzymam cię przy sobie.

- Ale ja zostanę, panie. Co mi tam. Kasjusz, który zbliżał się już do schodów, zatrzymał się, ujęty tym dowodem wierności, pokręcił jednak przecząco głową. - Dzięki, chłopcze, ale to nie będzie konieczne. Chodź. Zeszli na ziemię, w cień między ścianami. Półmrok harmonizował z nastrojem patrycjusza. Zawsze lubił tę szarą godzinę przed zmierzchem, zwłaszcza letnią porą, gdy rozciąga się w nieskończoność, jakby kończący się dzień chciał kurtuazyjnie oświetlić drogę nadchodzącej nocy. Znalazłszy się w głównej izbie budynku, wódz podszedł do stołu, na którym leżał jego miecz. Przez chwilę podziwiał mistrzostwo rzemieślnika, którego dziełem była skórzana, inkrustowana złotem pochwa. Wydobył broń i przeciągnąwszy kciukiem po ostrzu, odwrócił się do sługi. Pindarus patrzył na pana z rosnącym zaniepokojeniem. Stary Rzymianin dostrzegł ból w jego spojrzeniu i uśmiechnął się ze znużeniem. - Kiedy po mnie przyjdą, uczynią z mej śmierci widowisko, rozumiesz, Pindarusie? Nie zamierzam dopuścić, by mnie wbito na pal albo rozerwano końmi dla ich uciechy. Nie martw się. Ja się nie boję tego, co musi nastąpić. Tylko tnij czysto. Podał mu miecz rękojeścią do przodu. Młodzieniec ujął go drżącą dłonią. - Panie, nie chcę tego robić... - Wolisz mnie zobaczyć w hańbie, prowadzonego na łańcuchu jak psa? Odartego z godności? Nie bój się, chłopcze. Pogodziłem się z wyrokiem Fatum. Przeżyłem życie dobrze i obaliłem Cezara. To chyba wystarczy. Reszta to tylko dziecinny pisk. - Panie, błagam... - Poświęciłem życie republice, Pindarusie. Powiedz im to, jeżeli ktokolwiek zapyta. Przy płaszczu znajdziesz sakiewkę z monetami. Po wszystkim zabierz ją i uciekaj jak najdalej stąd. Stanął przed nim wyprostowany. Obydwaj się obejrzeli na narastający stukot końskich kopyt na bruku. - Teraz, Pindarusie! - ponaglił go Kasjusz. - Nie mogą mnie dostać żywego! - Może się odwrócisz, panie? - spytał niewolnik łamiącym się głosem. - Nie mógłbym... - Dobrze. - Kasjusz uśmiechnął się, słysząc jego ciężki oddech. - Tylko nie każ mi długo czekać. Stanął twarzą do okna i powoli nabrał powietrza, chłonąc delikatny zapach lawendy. Uniósł głowę i zamknął oczy. Pierwszy cios powalił go na kolana, a z podciętego gardła

wydobył się zduszony jęk. Pindarus, szlochając, wziął kolejny zamach i ciął z całej siły. Głowa Kasjusza potoczyła się na podłogę. Tityniusz był w świetnym humorze. Zatrzymawszy wierzchowca przed domem, gdzie zostawił wodza, zeskoczył radośnie z siodła. Na dachu nikogo nie było, domyślił się więc, że Kasjusz musiał zejść z powrotem do izby. - Chodź ze mną! - krzyknął przez ramię do przyjaciela. - Na pewno zechce cię wypytać o wszystko, coś widział. Dziarsko przekroczył próg i stanął jak wryty. Macjusz omal nie wpadł mu na plecy. - Co jest? - spytał, łapiąc równowagę. Tityniusz nie mógł wydobyć z siebie ani słowa i stał nieruchomo z otwartymi ustami. Nie wierzył własnym oczom: na podłodze w kałuży krwi leżał bezgłowy trup wodza. - Pindarusie, gdzie jesteś? - krzyknął nagle i wszedł do środka. Odpowiedzi nie było. Pobladły legat patrzył na makabryczną scenę, usiłując zrozumieć, co zaszło. Czyżby sługa okazał się zdrajcą? Niepojęte! Za sobą usłyszał stłumiony okrzyk Macjusza. Obejrzał się na niego i w tej chwili wszystko stało się jasne. - Sądził, że to wróg nadciąga - wyjaśnił. Siłą woli opanował kłębiące się myśli. Słuchaj, ja tu się wszystkim zajmę. Musisz odszukać Marka Brutusa. Powiedz mu, co się stało. - Nie rozumiem... - zaczął Macjusz. - Stary myślał, że lada chwila go wezmą do niewoli. - Tityniusz poczerwieniał; wszystko zaczynało mu się układać w głowie. – Nie chciał wpaść w ręce Antoniusza i Cezara, więc kazał się zabić. Pędź do Brutusa. Teraz on sam dowodzi. Nikogo innego nie ma. Oktawian drgnął i obudził się. Wokoło panowała nieprzenikniona ciemność. Nie rozumiał, dlaczego tak mu okropnie zimno w nogi, czemu tak śmierdzi, a przy każdym ruchu coś mu skrzypi pod głową. Chwilę leżał na wznak, zanim jego wzrok zarejestrował miriady gwiazd na szklistym, czarnym niebie. Pamiętał postój podczas marszu i nieprzyjemny metaliczny smak w ustach, potem jednak wszystko było chaosem. Przypominał sobie oderwane sceny: ktoś go niósł; ludzie wiwatowali nie wiadomo z jakiego powodu, szczęk żelaza, coraz głośniejszy i bliższy; wybuch paniki... Chciał usiąść, ale ręka nie znalazła oparcia w śliskiej brei. Przerażony poczuł na drugim ramieniu silny uścisk, nie wiedząc, że to przyjaciel stara się go podtrzymać i nie dopuścić, by osunął się do wody. - Oktawianie! - syknął Agryppa.

- Cezarze - poprawił szeptem chory. - Ile razy mam ci powtarzać? - Obudź się, Mecenasie! - Nie śpię. - Głos Mecenasa dobiegł nieco z boku. - A ty spałeś? Jak można spać w takim miejscu! Niemożliwe! - Drzemałem tylko - tłumaczył się Agryppa. - To nie był prawdziwy sen, a ty się tak nie wydzieraj. Nie wiadomo, kto tu jeszcze może być oprócz nas. - Jak długo chorowałem? - dopytywał się Oktawian, usiłując się podnieść. - I gdzie właściwie jestem? - Byłeś nieprzytomny od paru dni, Cezarze - odrzekł Agryppa. - Jesteśmy pod Filippi, ale sprawy nie toczą się dobrze. Podał wodzowi bukłak. Oktawian wyciągnął korek i łapczywie wypił kilka łyków letniej wody. - Opowiedzcie wszystko, jak było - polecił. Czuł się jak poturbowany; bolał go każdy staw, kłuło w żołądku, kończyny miał jak z ołowiu - najważniejsze jednak, że w chorobie musiało nastąpić przesilenie: odzyskał przytomność, a i gorączka opadła.

ROZDZIAŁ XXX W nocy Brutusowi udało się złapać trochę snu, zanim nadjechał oddział extraordinarii z wieścią o samobójstwie Kasjusza. W pierwszym odruchu targnął nim gniew na starego za taki brak wiary w sprawę i w samego siebie. Gra nie była skończona. Jeszcze nie przegrali. W półmroku napił się wody i zaczął żuć kawałek suszonego mięsa. Oficer, który przekazał mu wiadomość, czekał cierpliwie obok. W końcu Brutus podjął decyzję. - Roześlij gońców do wszystkich legionów Kasjusza. Mają stanąć w szyku na równinie. Centurion bez słowa pobiegł do swych ludzi i po chwili zniknął w ciemności; do Brutusa dobiegł jeszcze jego głos, gdy wydawał rozkazy, a potem tętent kilku koni ruszających w różnych kierunkach. Wódz zdawał sobie sprawę, że nie jest w stanie sam, bez Kasjusza, dowodzić dwiema tak dużymi siłami naraz. Rozkazy wędrują wtedy zbyt długo, nadchodzą już po zmianie sytuacji i tylko wprowadzają chaos. Wyjście miał tylko jedno: musi zebrać je w jedną spójną całość, w przeciwnym razie zostaną wycięte każda z osobna. W świetle gwiazd dwie armie mijały się na wzgórzu i wokół moczarów. Maszerowały w ciszy, nie wiedząc, czy przechodzą obok swoich, czy wrogów, i wcale nie życząc sobie wyjaśnienia. Brutus zostawił wprawdzie miasto w rękach Marka Antoniusza, uważał jednak, że przeciwnik nic na tym nie zyska. Antoniusz i Oktawian przybyli do Grecji, żeby atakować, a nie zamykać się w murach twierdz. Wiedział też, że musiała do obu dotrzeć informacja o śmierci Kasjusza i że zechcą teraz dopełnić zwycięstwa, nie mówiąc o odwecie za wczorajszy pogrom. Uśmiechnął się ponuro na tę myśl. Niech spróbują. Całe życie czekał na taką chwilę. O brzasku jego oddziały stanęły w ordynku bojowym na rozległej równinie pod Filippi. Brutus rozmawiał z wszystkimi legatami, pojedynczo lub w grupach, gdy przybywali do jego namiotu. Był gotów do walki, legion przeciwko legionowi, jego talent taktyczny przeciwko sztuce Antoniusza i Cezara. Gdy się dobrze rozwidniło, przejechał przed frontem armii, by oszacować siły, którymi jeszcze dysponował. W bitwie padły tysiące żołnierzy, ale zdobyli główny obóz wroga i odepchnęli go daleko, zadając jeszcze większe straty. Stok wzgórza wciąż był usłany poległymi. Ustawiona do bitwy armia była doskonale widoczna z murów Filippi i Marek Antoniusz przyjął wyzwanie. Brutus obserwował, jak jego legiony wynurzają się na zbocze i rozwijają szyk. Z tego, co pamiętał, Antoniusz zawsze był pyszałkiem, teraz jednak i tak nie miał wyboru: choćby chciał grać na zwłokę, musiałby się ugiąć pod presją własnych legatów. Obejrzał się na widniejące w oddali długie wały obozu. Wszystko, co miało jakąkolwiek

wartość, zostało już wzięte; szkoda tylko, że nikt nie zameldował mu o zabiciu Cezara. Byłaby w tym piękna symetria, gdyby Oktawian i Kasjusz oddali życie w tym samym dniu, a na polu zostałyby dwa stare lwy Rzymu, by stoczyć decydujący bój. Brutus wciąż nie mógł uwierzyć, że jest głównodowodzącym, ale było mu to miłe. Stać na czele rzymskiej armii! Bez Gnejusza Pompejusza, bez Juliusza Cezara, którzy mogliby narzucać mu swą wolę i zmieniać jego rozkazy! Ta bitwa będzie tylko jego bitwą. Jakże to sprawiedliwie los zrządził! To dla takiego dnia zbrukał wtedy sztylet krwią Cezara w teatrze Pompejusza. Wreszcie wyszedł z cienia innych. Z rozmyślań wyrwały go gromkie wiwaty od strony stojących o milę legionów Oktawiana. Brutus uniósł głowę i ujrzał drobną figurkę jadącą lekkim kłusem przed frontem. Odruchowo ścisnął rękojeść miecza; z daleka nie rozpoznawał rysów, ale wiedział, że to musi być Oktawian. A więc młody wódz przeżył, by walczyć dalej. To bez znaczenia, powiedział sobie. Tym słodszy będzie ten dzień, jeśli dane mu będzie zobaczyć, jak pretendent ginie od miecza lub włóczni. Dziwna mu była świadomość, że ma już tylko dwóch wrogów na świecie i że z oboma zmierzy się dzisiaj na tej greckiej równinie. Marek Antoniusz będzie pewny siebie. Jego ludzie spisali się dobrze, choć Kasjusz pozbawił ich szansy wzięcia go do niewoli. Brutus poczuł wdzięczność do starego wodza za ten dowód odwagi, jak to teraz oceniał. Przynajmniej ten wielki dzień nie zacznie się od publicznej egzekucji. Oktawian jeszcze nie miał okazji się wykazać. Jego żołnierze zrejterowali wczoraj sromotnie i dziś z pewnością aż się skręcają z upokorzenia, zdeterminowani, by zmyć tę plamę na honorze. Brutus uśmiechnął się zimno. Jego ludzie walczą o wolność! To nie gorsza zachęta. Oktawian spływał potem, choć przejechał przed frontem armii nie więcej niż milę. Musiał się pokazać wojsku, przypomnieć, że biją się za Cezara; czuł jednak, że tylko zbroja utrzymuje go w pionie, a ciało ma słabe jak dziecko. Z daleka ujrzał gnającego co koń wyskoczy gońca. Kiedy młody legionista osadził przed nim konia, był zgrzany i zdyszany, ale wyraźnie upojony prostą radością z szybkiej jazdy. - Melduje się Discens Artoriusz, konsulu! - Mam nadzieję, że Marek Antoniusz nie znalazł kolejnej wymówki, by się spóźnić odrzekł chłodno Oktawian. - Nie, Cezarze... - Żołnierz otworzył szeroko oczy i pokręcił głową. - Przysyła mnie z wiadomością o śmierci senatora Kasjusza. Jego zwłoki znaleziono w mieście wczoraj wieczorem. Oktawian spojrzał na rozciągniętą w poprzek stoku linię nieprzyjaciela. W kole wokół

pozycji dowodzenia nie było widać sztandarów Kasjusza. Otarł pot z czoła. - Dzięki. To... bardzo dobra wieść. Stojący wokół dosłyszeli słowa gońca i nowina szybko się rozeszła w szeregach. Rozległy się niezbyt entuzjastyczne wiwaty; większość ludzi przyjęła informację obojętnie. Kasjusza znali tylko ze słyszenia. Brutus jednak jeszcze żyje i to jego legiony odniosły wczoraj zwycięstwo - i te właśnie będzie trzeba złamać. Cezar widział na twarzach swych żołnierzy determinację. Muszą wiedzieć, że walka będzie zacięta, ale są na nią gotowi. Od strony Filippi nadciągały ostatnie oddziały. Marek Antoniusz zbliżał się od wschodu i Oktawian był zmuszony oddać mu pozycję na prawym skrzydle. Wiedział, że będzie on tego oczekiwał; zresztą trudno, żeby ciągnął się z wojskiem przez całą linię na lewą stronę. Wódz usiadł i pociągnął łyk wody z bukłaka, czując, jak bryza przyjemnie chłodzi mu spoconą twarz. Antoniusz się nie spieszył. Myśli pewnie, że będą na niego czekać z bitwą choćby do wieczora... Oczekiwanie szarpało Oktawianów nerwy. Obawiał się nagłego ataku. Wyczuwał, że i żołnierze są spięci z tego samego powodu. Brutus jednak zwlekał; najwyraźniej nie chciał zostać w połowie bitwy z flanką odsłoniętą na kontratak świeżych legionów schodzących ze wzgórza. Czas płynął, słońce powoli wspinało się ku południowi. Oktawian rzucił pusty bukłak Agryppie i wziął w zamian pełny. Prawe skrzydło wypełniało się i formowało. Dwie rzymskie armie przeciwko sobie na obcej ziemi. Bój będzie ostry, gdy się już zacznie. Niezależnie od wyniku Rzym na długie lata straci wiele ze swej legendarnej mocy. Na polach Filippi położy głowy całe pokolenie. Po obu stronach najdalsze pozycje skrzydłowe zajmowały oddziały pomocnicze, w czasie pokoju zajmujące się tylko zwiadem i łącznością. Oktawian patrzył, jak jeźdźcy w czerwonych płaszczach dobywają długich mieczy i poprawiają tarcze, szykując się do wypełnienia właściwej roli bojowej. Konie dreptały w miejscu i parskały, wyczuwając rosnącą ekscytację swych panów. Spojrzał na prawo, gdzie Antoniusz wreszcie stał już w szyku, sam na pozycji w trzecim szeregu. W mieście i na wzgórzu nie został już żaden żołnierz. Byli gotowi. Oktawian podjechał stępa na swoje stanowisko za drugą linią natarcia. Minęło południe, a obie armie wciąż czekały, czyniąc ostatnie przygotowania. Legioniści oddawali mocz na miejscu i popijali oszczędnie z manierek, starając się racjonować porcje, aby starczyło na najgorętsze godziny dnia. Starcie tak wielkich sił nie mogło się rozstrzygnąć szybko; trzeba było się szykować na cały dzień zmagań. Koniec końców o klęsce lub zwycięstwie

zadecyduje wytrzymałość i żelazna wola. Cezar po raz ostatni sprawdził łączność ze swymi legatami, rozsyłając zapytania o gotowość. Z ósemki dowódców żyło siedmiu; ciało Silvy poniewierało się gdzieś na wczorajszym pobojowisku. Jego następcy nie miał jeszcze okazji poznać; pozostałych znał dobrze - który jest bardziej porywczy, który ostrożniejszy. Brutus nie może mieć podobnej wiedzy o swych oficerach, szczególnie zaś o tych, którzy służyli pod Kasjuszem. To dawało Cezarowi przewagę, którą zamierzał wykorzystać. Odpowiedzi nadeszły szybko. Wódz raz jeszcze przemyślał wersje planu działania po pierwszym starciu, jak dalece mógł przewidzieć rozwój wydarzeń. Pod swoją komendą miał całe lewe skrzydło. Ludzie zerkali w jego stronę, czekając na rozkaz. Agryppa i Mecenas stali tuż przy nim, niewzruszeni i poważni. Zaledwie wczoraj uratowali mu życie, gdy był nieprzytomny od gorączki... teraz wydawało mu się, jakby to było w innym życiu. Patrzył z siodła na równinę i czuł, jak opadają zeń troski i trudy przeszłych miesięcy. Pętała go jeszcze słabość, ale ciało to tylko narzędzie. Tam, gdzie to istotne, jest wystarczająco silny. Legiony Brutusa ruszyły naprzód. Oktawian wziął głęboki oddech, uniósł rękę, odczekał chwilę i opuścił ją szybko, tą niemą komendą wysyłając swą armię do walki. Niemal fizycznie odczuł natychmiastowy spadek napięcia - w sobie i w legionistach. Na prawym skrzydle Marek Antoniusz wydał ten sam rozkaz, podchwycony i przekazany dalej przez trębaczy. Po obu stronach flankowe pozycje zajmowały centurie konnicy extraordinarii; te wysunęły się lekko do przodu, przez co linie natarcia wygięły się w łagodne półksiężyce. Dwie ludzkie masy deptały suchą ziemię, wzbijając tumany pyłu. Wolna przestrzeń między nimi kurczyła się coraz bardziej, aż wreszcie niebo nad nią zaczerniło się tysiącami miotanych włóczni i strzał z łuków jeźdźców partyjskich. Linia frontu zafalowała, na moment złamana tam, gdzie padali zabici i ranni, by wnet znów się scalić, gdy nacierający omijali lub przestępowali ich ciała. Teraz już obie strony puściły się biegiem i wreszcie zwarły potężnie. Bojowe okrzyki, szczęk mieczy o miecze, tarcz o tarcze zlały się w jeden huk gromowy, jakby sam Jowisz raził pole pod Filippi. Brutusa ogarnął śmiertelny spokój i chłód emanujący gdzieś spod serca. Nie był młodzikiem podatnym na uniesienie i strach; rozkazy wydawał z opanowaniem graniczącym z obojętnością. Stał lekko nachmurzony, gdyż nie były wykonywane z należytym pośpiechem, nie chciał jednak dawać legatom wolnej ręki. To była jego bitwa, choć dopiero teraz się przekonywał, jak trudno dowodzić prawie dziewięćdziesięcioma tysiącami ludzi. Tak wielką armią nigdy nie dysponował Pompejusz ani Sulla, Mariusz czy Cezar. Jego partyjska

konnica radziła sobie nieźle na prawym skrzydle, niemal o milę od jego stanowiska pośrodku frontu. Wysłał im polecenie, by się szerzej rozstawili i z bezpiecznej odległości wystrzelali do wroga cale kołczany, zanim pójdą do szarży z mieczami, ale zanim goniec tam dotarł, jeźdźcy już się cofnęli i okazję szlag trafił. Na początku jego legiony parły naprzód na całej linii; Brutus czuł przyjemny dreszczyk, obserwując, jak torują sobie drogę poprzez tysiące ludzi Antoniusza. Cień starego Kasjusza na pewno przygląda się teraz bitwie; Brutus bardzo by tego chciał. Dobra passa nie trwała jednak długo. Gdy pierwsze szeregi osłabły, tamci natychmiast to wykorzystali i przejęli inicjatywę, zanim zdążył je wesprzeć. Jeżeli gdzieś jego oddział zyskiwał chwilową przewagę i wcinał się w linię sił Oktawiana, ten zaraz szybkim manewrem wzmacniał zagrożony odcinek i ulotna szansa niknęła jak poranny szron na słońcu. Podział dowództwa między dwóch wodzów skracał o połowę czas reakcji; różnica wprawdzie nie była duża, lecz coraz bardziej dawała się odczuć. Brutus czuł, co się dzieje. Obraz pola bitwy miał odwzorowany w wyobraźni, jak gdyby patrzył z lotu ptaka; nauczył się tej sztuczki z perspektywą przed łaty od swych mentorów. Zorientowawszy się, że nieporęczna łączność utrudnia jego wojsku działanie, zaczął się niepokoić. Rozesłał nowe rozkazy, tymczasowo pozwalając legatom na samodzielne decyzje taktyczne, w nadziei na uzdrowienie sytuacji. Niczego to nie zmieniło. Jeden z syryjskich dowódców Kasjusza przypuścił straceńczy atak, wrzynając się wąskim klinem głęboko w linię Oktawiana. Skutek był taki, że dziesięć tysięcy legionistów wzięło Syryjczyków w dwa ognie. Nikt inny nie zdążył pójść z odsieczą i straty były ogromne. Brutus zarządził rotację własnej linii frontu. Na odcinku pojedynczego legionu w centrum dwa zdyszane szeregi wycofały się za osłoną z uniesionych tarcz, ustępując pola mniej zmęczonym kolegom z tyłów. Nigdzie dalej manewru nie powtórzono, gdyż rozkazy utknęły gdzieś po drodze. Wódz z bezsilną furią ponownie wysłał gońców, odbierając legatom dopiero co przyznaną samodzielność i dopiero wtedy na całym froncie dokonano zamiany na pierwszej linii. Nieznużeni jeszcze żołnierze z nową energią zaczęli nacierać na wyczerpanego przeciwnika, lecz wkrótce i po tamtej stronie nastąpiła rotacja szeregów. W pewnym momencie Brutus zmuszony był sam cofnąć się o parę kroków, gdy środkowy legion zachwiał się pod naporem wroga. Zaklął głośno i jął zagrzewać ludzi do boju. Kątem oka dostrzegł, że Partowie znaleźli się w opałach, zaatakowani wręcz, gdy jeszcze mieli w rękach łuki zamiast mieczy. Całej prawej flance groziło teraz oskrzydlenie. Nie tracąc zimnej krwi, wódz przerzucił na tamtą stronę dwa legiony i z bijącym sercem czekał na wykonanie rozkazu. Po lewej Marek Antoniusz nieubłaganie parł naprzód, trzeba było więc i na to

szybko zareagować wzmocnieniem szyku. Gdy znów spojrzał w prawo, front już się załamał; oddziały cofały się z wysoko uniesionymi tarczami, wpadając na własnych towarzyszy na tyłach. - Gdzie jesteście! - wyrwało się Brutusowi. - Dalej, naprzód! Jeszcze nie przebrzmiały ostatnie słowa, gdy ujrzał idące w sukurs prawej flance jednostki. Posuwały się prostopadle do fali rejterujących żołnierzy. Manewr trudny do wykonania nawet na ćwiczeniach, a cóż dopiero w warunkach bojowych... Skrzywił się z niesmakiem, ale targnął nim też pierwszy odruch strachu, zdał sobie bowiem sprawę, że odsiecz jest spóźniona. Uciekający mieszali szyki idącym im z pomocą żołnierzom. Nieprzyjaciel zaatakował zdecydowanie, dobrze wykorzystując mobilność konnicy. To była rzeź. Brutusa zaczynała ogarniać czarna rozpacz. Potrzebował Kasjusza, ale go nie było. Świadomość, że nie potrafi sam dowodzić tak wielką silą, paliła go niczym kwas. Z duszą na ramieniu wydał nowe rozkazy: oderwać się od nieprzyjaciela, cofnąć o sto kroków i przegrupować. To była jedyna szansa na uratowanie prawej flanki, zanim wróg rozgromi kilka jego legionów z Syrii. Bogom dziękował w duchu, że akurat tę komendę mógł przekazać za pomocą rogu, którego dźwięczny głos poniósł się wyraźnie nad równiną. Legioniści Oktawiana również wiedzieli, co oznacza ten sygnał. Natarli mocniej, by wykorzystać przewagę, nie pozwalając przeciwnikowi wycofywać się w sposób uporządkowany. Brutus bardziej czuł, niż widział, że linia frontu się chwieje. Rogi grały, ale sam ich dźwięk w ogniu zaciętej walki niebezpiecznie rozpraszał uwagę wyczerpanych żołnierzy. Ginęli setkami na oczach wodza, który cofał konia, nie chcąc ani na chwilę spuszczać nieprzyjaciela z oczu. Przez moment między dwiema armiami ukazała się zbawienna luka, lecz zaraz wypełniły ją nacierające z pasją legiony Cezara. Krok za krokiem armia Brutusa oddawała pole; żołnierze kipieli z gniewu, że nakazano im odwrót. Prawe skrzydło zdążyło wyrównać szyk, zagrożenie więc mijało. W zamieszaniu Brutus przez chwilę znalazł się na pierwszej linii, w styczności z wrogiem. Ciął mieczem w czyjś hełm i warknął z satysfakcją, gdy zaatakowany upadł; zaraz jednak jego ludzie wysunęli się naprzód, odgradzając go od frontu dwoma szeregami. Pora była przerwać manewr. Krzyknął do trębaczy, by zagrali hasło do zatrzymania się. Przenikliwe tony rogów znów przeszyły powietrze, ale prawe skrzydło nie posłuchało sygnału i wciąż się cofało. Brutus zaklął szpetnie, błyskawicznie ogarnąwszy sytuację: musi natychmiast podesłać tam świeże legiony z odwodu, ale akurat w tym momencie Marek Antoniusz naparł mocniej i znów zaczął przełamywać linię na lewej flance.

Oktawian klął, na czym świat stoi, gdy wrogie oddziały zaczęły się wycofywać, zanim zdążył je oskrzydlić. Z jego extraordinarii zostało już tylko parę tysięcy jeźdźców, bez włóczni i pocisków do proc; mogli już tylko podążać za odskakującym przeciwnikiem i z bliska ciąć mieczami. Coraz więcej koni padało rannych; kwik ginących zwierząt zagłuszał chwilami odgłosy bitwy. Cezar zaciskał szczęki, z furii czerpiąc siłę, by wytrzymać do końca. Pot wciąż lał się zeń obficie. Krzyknął do Agryppy, by podano mu wodę. Pił chciwie, by pozbyć się bolesnej suchości w gardle; wysiłkiem woli zmusił się do oderwania bukłaka od ust, póki jeszcze coś w nim chlupotało. Widział, że siły Brutusa zbyt powolnie reagują na zmienną sytuację, i pracował jak szalony, by wykorzystać tę słabość. Przerzucał legiony na lewo i prawo wzdłuż linii natarcia, by wzmóc napór na wybrany odcinek i sprawdzić, jak przeciwnik odpowie. Pierwszy przedsmak zwycięstwa Oktawian poczuł, kiedy załamało się prawe skrzydło nieprzyjaciela, ale potem Brutus wycofał się, nie tracąc kontroli, i bitwa rozgorzała na nowo bez niczyjej przewagi. Posuwając się naprzód, Cezar mijał poległych i rannych; niektórzy jęczeli tak przeraźliwie, że właśni koledzy dobijali ich z litości. Jeden z żołnierzy w uszkodzonej zbroi siedział skulony i płacząc, przytrzymywał zakrwawionymi rękoma jelita wypływające z rozciętego podbrzusza. Szybko stracił go z oczu w tłumie, ale ten pełen zgrozy widok nie opuszczał wodza jeszcze długo. Bój ciągnął się godzinami, a front przesunął się raptem o dwieście kroków, nawet wliczając w to manewr Brutusa. Oktawianowi znów zaczęło brakować powietrza; miał już dosyć tego wroga, który ani na chwilę nie ustępował. Nie był w nastroju, by docenić jego typowo rzymską waleczność... Rzucił na środkowy odcinek kolejne dwa legiony z odwodu; wypoczęci żołnierze zwarli tarcze w mur i jęli spychać nimi przeciwnika do tyłu. Brutus zareagował błyskawicznie i wzmocnił zagrożoną linię; Cezar tylko na to czekał i natychmiast podał komendę, by Siódmy Victrix i Ósmy Gemina zaatakowały prawą flankę. Legioniści ruszyli do ataku z okrzykami „Cezar!”, jakie przez całe pokolenie budziły panikę w nieprzyjaciołach. Ta nagła roszada zaskoczyła Brutusa, który zbyt dużo rezerw musiał skierować na środek frontu. Oktawianowi się zdawało, że słyszy go, jak wydaje rozkazy, choć zgiełk bitewny raził go w uszy ze wszystkich stron, pewności więc nie miał. Prawe skrzydło ponownie zachwiało się pod naporem, zanim ktokolwiek zdążył ruszyć na pomoc. Wcześniej w takiej samej sytuacji skrzydłowy legion uratowało tylko oderwanie się od nieprzyjaciela i przegrupowanie; kiedy Victrix i Gemina rzuciły się na nich z imieniem Cezara na ustach, wyczerpani ciągłym nękaniem przez jazdę ludzie bez namysłu spróbowali tego samego

manewru, który raz już tak dobrze poskutkował. Nie było jednak komendy; część żołnierzy cofała się samowolnie, pozostałych cięto bez pardonu. Na oczach Oktawiana ten nieskładny odwrót zamienił się w pogrom. Tysiące żołnierzy rzucało tarcze w panice i uciekało. Cała flanka rozpadła się, a powstały chaos przenosił się dalej, ku centrum. Niezwłocznie wysłał nowe rozkazy dla extraordinarii: atakować! Przy Brutusie zostało jeszcze ponad pięćdziesiąt tysięcy legionistów, zakrwawionych i osłabionych nieustanną walką. Załamanie prawego skrzydła odebrało im ducha i wódz nie mógł już nic zrobić, żeby powstrzymać niekontrolowane cofanie się całego frontu, choć zdzierał sobie gardło, wywrzaskując komendy, i rozsyłał na wszystkie strony gońców równie zmęczonych jak wojownicy. Każdy z nich przegalopował już co najmniej pięćdziesiąt mil na pokrytych pianą rumakach i czas docierania meldunków i rozkazów stale się wydłużał. f Oktawian widział oznaki paniki w nieprzyjacielskich szeregach. Ludzie Brutusa dobrze wiedzieli, że jego następnym ruchem musi być przedostanie się na ich tyły i odcięcie odwrotu. Dla pieszego żołnierza nie ma nic bardziej przerażającego od perspektywy zostania wziętym w dwa ognie bez możliwości ucieczki. Cofali się tym spieszniej i dalej. Linie Cezara rozbrzmiały triumfalnymi okrzykami; legiony poczuły, że naprawdę mogą przetrwać to piekło i odnieść walne zwycięstwo nad umykającym przeciwnikiem. Brutus rozglądał się wokoło zdesperowany, szukając jakiegoś fortelu, niezauważonego dotąd czynnika, który mógłby jeszcze wpłynąć na wynik bitwy, ale niczego takiego nie dostrzegał. Jego armia szła w rozsypkę na prawej flance, lewa się cofała; nie pozostawało mu nic innego, jak tylko nakazać odwrót także na środkowym odcinku, cały czas w boju, broniąc się przed wrogiem nacierającym teraz ze zdwojoną energią czerpaną z poczucia bliskiego triumfu. Legaci co rusz przysyłali gońców z raportami i błaganiem o nowe rozkazy - on jednak nie miał im nic do przekazania i rozpacz zatruwała mu duszę. Nie mógł znieść myśli o upokorzeniu, jakim byłoby wpadnięcie w ręce Oktawiana, a już wizja drwiącego uśmieszku Marka Antoniusza przyprawiała go o dreszcz furii. Oddychał głęboko, starając się ożywić kończyny, nagle drętwe i ciężkie. Najbliższe legiony wciąż patrzyły nań wyczekująco; czuł presję tysięcy ludzi świadomych, że trzyma w ręku ich los i życie. Dał sygnał do odwrotu, byle dalej od straszliwego żniwa, poległych zaścielających równinę niczym makabryczne pokosy. Kiedy zawrócił konia, by opuścić pole bitwy, wiedział, że to już koniec. W oczach uciekających wraz z nim żołnierzy widział strach i zdezorientowanie. Spojrzał w dal, przed siebie. Do pasma gór za miastem nie było daleko; zmierzchało już i wielu jego ludzi miało szansę przeżyć pogrom, jeżeli w porę dopadną zboczy. Powiedział sobie, że może uda mu się tam rozproszyć legiony i może nawet ujrzy

jeszcze swą żonę w Atenach. Oktawian i Antoniusz ścigali ich nieubłaganie, ale robiło się coraz ciemniej; gdy dotarli do wzgórz, świat ogarnęła już szarówka. Brutus wiódł ludzi pod górę przez kamienisty teren, znacząc drogę krwią i trupami. Przed linią lasu zawrócił i z tępym gniewem stwierdził, że poszły za nim tylko cztery legiony; reszta poddała się lub została wycięta na równinie. W ocalałych jednostkach też brakowało wielu; wątpił, czy choć dwunastu tysiącom dane było dotrzeć aż tutaj. Od strony nieprzyjaciela dobiegł ryk z tysięcy gardeł. Armia Oktawiana i Antoniusza wiwatowała, póki ludzie nie ochrypli, wtórując sobie rytmicznym werblem mieczy uderzających o tarcze, aż krople świeżej krwi z brzeszczotów plamiły im twarze i napierśniki. Tak wojsko dziękowało Marsowi, za to, że zesłał im wiktorię i pozwolił przetrwać ten dzień. Brutus piął się zboczem, póki koniowi starczało sił. Pozwolił potem zwierzęciu dobierać własne tempo, wlokąc się stępa razem z innymi. Równinę spowijał już mrok, ale gdy się oglądał za siebie, z góry miał jeszcze widok na parę mil. Wszystko, o czym marzył, leżało w krwawych stertach na suchej ziemi pod Filippi. Oktawian i Antoniusz spotkali się w gęstniejącym mroku. Znużeni, brudni, oblepieni krwią i kurzem uścisnęli sobie ręce po żołniersku, za przeguby. Obaj dobrze wiedzieli, jak cienka była linia dzieląca zwycięstwo od klęski. Tego wieczoru triumwirowie byli górą. Ryzykowali wiele, ale opłaciło się. - Już nam nie ucieknie - powiedział Antoniusz. To jego legiony deptały po piętach uchodzącym z równiny oddziałom nieprzyjaciela; teraz stanęły na noc u podnóża wzgórz. Gdy tylko się zatrzyma, otoczymy go. - Dobrze. Nie po to zapuściliśmy się aż tutaj, żeby pozwolić mu umknąć - odrzekł Cezar, wbijając zimne spojrzenie w kolegę triumwira. Uśmiech zamarł na ustach Antoniusza. - Znalazłem w mieście grupę ukrywających się Wyzwolicieli - oznajmił. Był to gest pokoju między sprzymierzeńcami; z przyjemnością dostrzegł, jak twarz Oktawiana ożywia się na jego słowa. - Każ ich do mnie przyprowadzić. Marek znieruchomiał. Nie podobał mu się ton polecenia, nazbyt bliski rozkazowi. Cóż, w końcu ma do czynienia nie tylko z triumwirem, lecz i konsulem, a do tego krewnym i spadkobiercą Juliusza Cezara. Skinął sztywno głową w uznaniu jego prawa.

ROZDZIAŁ XXXI Brutus nie mógł zasnąć. Od dwóch dni pracował na krawędzi wytrzymałości i myśli tłukły mu się po głowie jak szczur zamknięty w klatce. Zatrzymał się na noc wysoko w górach i siedział teraz na kępie trawy z rękami na kolanach, patrząc w niebo. Miecz odpasał i położył obok. Wschodzący księżyc w krystalicznie czystym powietrzu wydawał mu się tak bliski, że niemal można go było ująć w palce. Brutus czuł kwaśny odór własnego potu; bolał go każdy staw i mięsień. Zdawał sobie sprawę, że powinien dalej szukać drogi odwrotu, ale noc krępowała mu wolę odrętwieniem zbyt silnym, by z nim walczyć. Zresztą nawet gdyby istniał bezpieczny szlak przez góry, był zwyczajnie zbyt zmęczony, by uciekać. Być może Kasjusz czuł to samo w ostatnich chwilach życia: już nie gniew ani gorycz, lecz spokój otulający niczym płaszcz. Oby tak było. Księżycowa poświata wydobywała z mroku ciemne masy ludzkie przesuwające się w dolinie, by otoczyć mizerne resztki jego armii. Nie było już powrotu nie tylko na równinę, ale nawet do dawnego siebie. Daleko pod murami Filippi płonęły ogniska. Brutus usiłował wyrzucić z myśli natarczywą wizję Oktawiana i Antoniusza spełniających toasty za swój sukces i jego klęskę. Nie dalej jak o wschodzie słońca cieszył się samodzielnym dowództwem, ale teraz została mu z tego tylko samotność. Jakże byłoby dobrze czerpać pociechę z sarkastycznego humoru Kasjusza lub towarzystwa któregoś ze starych przyjaciół! Jak dobrze byłoby zatracić się jeszcze ostatni raz w objęciach żony! Jego żołnierze obsiedli zbocze grupkami i cicho rozmawiali. Słyszał w ich głosach strach i beznadzieję i dobrze ich rozumiał. Wiedział, że gdy nadejdzie świt, nie staną już przy nim - po cóż mieliby trwać przy przegranym wodzu, skoro mogą poddać się szlachetnemu Cezarowi i uratować skórę? Nie będzie w górach Filippi bohaterskiego finału, nie dla niego chwała ostatniej reduty i walki, póki krwi starcza w żyłach. Może już tylko umrzeć. Pojmował, że zniewalający chłód w kościach to oznaka, że umysł przygotowuje się na koniec - i nie robiło mu to już różnicy. Koniec. Zabił najważniejszego człowieka w Rzymie i ten ciemny strumień krwi poniósł go za morze, do tego obcego świata, do tej chwili wśród skał owiewanych chłodnym wiatrem, targającym jego płaszczem i wypełniającym płuca słodko pachnącym powietrzem. Czy cienie zmarłych mogą widzieć żywych? Jeżeli tak, to wyobrażał sobie, że Juliusz siedziałby teraz przy nim. Brutus uniósł głowę i zacisnął powieki, próbując wyczuć czyjąś obecność, ale ciemność była nie do zniesienia, miękka czerń kojarząca się ze śmiercią.

Otworzył oczy, przeszyty nagłym dreszczem. Przez ulotny moment dane mu było dzierżyć w ręku przyszłość Rzymu; wierzył, że ma dość siły, by zmienić drogę, po której miasto i ludzie kroczyli ku następnym stuleciom. Teraz już wiedział, że to były mrzonki godne głupca. Człowiek niewiele może zdziałać w pojedynkę - świat i tak będzie się toczył po swojemu i nawet nie zauważy, że ktoś taki w ogóle żył. Brutus uśmiechnął się do siebie ironicznie. Był najlepszym ze swego pokolenia, ale to nie wystarczyło. Z zakamarków pamięci wychynęło wspomnienie pewnej rozmowy sprzed wielu lat. Siedział w sklepie złotnika o imieniu Tabik i perorował o swoim pragnieniu, by zostawić po sobie ślad. Chciał tylko, by go pamiętano, bo wszystko inne jest bez znaczenia. Jaki był wtedy młody! Potrząsnął głową, żeby oddalić wizję. Po co rozpamiętywać porażki? Pracował dla czegoś większego od siebie i oślepiony słońcem nie zauważył, jak starość się do niego zdradziecko podkrada. Samotny na górskim szczycie roześmiał się w głos nad swoimi błędami, marzeniami i wielkimi postaciami, które trafiło mu się znać. Wszyscy już w proch się obrócili. W Filippi tymczasem Oktawian patrzył surowo na czterech mężczyzn, których straż przywlokła do izby i rzuciła przed nim na kolana. Widać było, że obeszła się z nimi brutalnie. Swetoniusz klęczał z pochyloną nisko głową, jakby zdziwiony jasną krwią cieknącą mu z ciemienia na podłogę. Gajusz Treboniusz był trupio blady i dygotał z przerażenia, nie próbując się podnieść. Dwóch pozostałych Cezar nie znał osobiście; Ligariusz i Galba byli dlań tylko nazwiskami na liście proskrypcyjnej. Należeli jednak do grupy spiskowców, która zaledwie przed rokiem - a jakby dziesięciolecia już minęły! - zasztyletowała Gajusza Juliusza Cezara. Teraz rozglądali się trwożliwie wokoło, poturbowani, zakrwawieni, ze związanymi na plecach rękami. Człowiek, który wstał z krzesła, by patrzeć na nich z góry, był młody i silny; nie było po nim widać, że właśnie stoczył całodzienną bitwę. Swetoniusz jakby poczuł na sobie to spojrzenie; podniósł głowę, splunąwszy przedtem krwią na podłogę. - Będziesz więc teraz imperatorem, Cezarze? - spytał z gorzkim uśmiechem. - Ciekawe, co na to Marek Antoniusz. A może i on padnie ofiarą twojej ambicji? - Jestem obrońcą ludu rzymskiego, senatorze. Nie ma tu imperatora, a już na pewno nie dopatruj się go we mnie. Masz za to przed sobą Cezara... i pomstę, którą sam sobie ściągnąłeś na głowę. Swetoniusz się roześmiał, co bardziej przypominało rzężenie; pękły mu przy tym strupy na rozbitych wargach, skrzywił się więc boleśnie, nie przestając jednak chichotać.

- Cezara, powiadasz... Tamtemu też zdarzało się kłamać. Wy nigdy nie rozumieliście tej kruchej rzeczy, jaką jest republika. Jesteś tylko człowiekiem z płonącą żagwią w dłoni, Oktawianie, patrzącym na dzieła ludzi większych od ciebie. Widzisz i czujesz tylko płomień, i nawet się nie dowiesz, coś podpalił, póki nie zostaną tylko zgliszcza. - Przynajmniej przeżyję pożar i ujrzę je na własne oczy. - Oktawian też się uśmiechnął. - W przeciwieństwie do ciebie. Dał znak stojącemu za Swetoniuszem żołnierzowi, który wyciągnął nóż i przyłożył jeńcowi do gardła. Senator się szarpnął, ale ze związanymi rękami nie mógł się bronić. Trysnęła krew. Swetoniusz z okropnym charkotem zdążył jeszcze rzucić Oktawianowi spojrzenie pełne niedowierzania i nienawiści. Wódz patrzył na zamordowanego, póki ten nie upadł bezwładnie na twarz, i odwrócił wzrok dopiero, gdy dobiegł go szloch Gajusza Treboniusza. - Chcesz błagać o miłosierdzie? - spytał go chłodno. - Będziesz wzywał łaski bogów? Ty nie dobyłeś sztyletu w idy marcowe. Może mógłbym ci darować karę. - Tak, błagam o litość, Cezarze! - Treboniusz drżał na całym ciele. - Nie byłem tam w idy. Daruj mi życie, bo możesz! - Należałeś jednak do spisku. - Oktawian pokręcił głową, jakby z żalem. - Biłeś się w szeregach moich nieprzyjaciół, a ja właśnie odkryłem, że nie jestem człowiekiem litościwym. Na jego skinienie znów świsnął nóż. Treboniusz zdążył jeszcze krzyknąć, zanim z głośnym charkotem osunął się do stóp Cezara. Izbę wypełniła ostra woń moczu i fekaliów. Pozostali dwaj wiedzieli już, że ich los jest przesądzony. Patrzyli na Oktawiana z podszytą strachem fascynacją, nie odezwali się jednak i każdy w duchu gotował się na śmierć. - Milczycie? - zwrócił się do nich zwycięzca. - Jesteście jednymi z ostatnich liberatores, tych dzielnych zuchów, którzy zamordowali ojca Rzymu. Nie macie mi nic do powiedzenia? Galba zerknął na Ligariusza, wzruszył ramionami i rzucił jeszcze obelżywe przekleństwo, po czym wyprostował się i z podniesioną głową czekał na nieuchronne cięcie. Oktawian machnął gniewnie ręką i z dwóch gardeł bluznęła krew. Zmęczony, lecz usatysfakcjonowany wódz odwrócił się i odetchnął głęboko. Czuł, że zaśnie twardo i przed świtem wstanie wypoczęty. Został jeszcze tylko Brutus. Jeszcze jeden dzień. Brzask wstawał pogodny i czysty. Brutus, który nie zmrużył oka tej długiej jak wiek nocy, cieszył oko grą barw na nieboskłonie i gdy w końcu wstał, poczuł się odświeżony jak po dobrym, głębokim śnie. Ostrożnie zdjął napierśnik, aby dać odetchnąć skórze. Tchnienie zimnego powietrza wzbudziło przyjemny dreszcz. Napawał się słodyczą każdego oddechu.

Cieszył się, że żyje. Rzut oka na twarze towarzyszy wystarczył, by przewidzieć, co mu powiedzą. Legaci zebrali się przy nim, gdy tylko się rozwidniło. Nie patrzyli mu w oczy, choć z uśmiechem dziękował im, że dali z siebie, co mogli, i zapewnił, że go nie zawiedli. - Nie mamy już dokąd iść - mruknął jeden. - Ludzie chcą się poddać, zanim tamci po nas przyjdą. Brutus skinął głową. Dobył miecza i przeciągnął palcem po ostrzu, szukając szczerb. Zdał sobie sprawę, że oddycha ciężej niż jeszcze przed chwilą. Podniósł głowę i potoczył wzrokiem po zgromadzonych. Zaśmiał się, widząc ich żałobne miny. - Żyłem długo i mam przyjaciół, których chcę znów zobaczyć - powiedział. - Dla mnie to tylko następny krok. Przyłożył miecz do piersi, oburącz mocno dzierżąc rękojeść. Nabrał powietrza i rzucił się na ziemię. Klinga przeszła między żebrami i rozpłatała serce. Oficerowie zadrżeli na widok krwawego żełeźca sterczącego mu spomiędzy łopatek. Brutus nie żył. Legioniści Marka Antoniusza ruszyli w ordynku zboczem w górę. Legaci stanęli w szeregu, przygotowując się do oficjalnego aktu kapitulacji. Dwóch wyszło naprzeciw nieprzyjaciołom. Wieść rozeszła się szybko: wojsko Brutusa nie stawi oporu, a jego wódz odebrał sobie życie. Słońce jeszcze nie całe wychynęło zza widnokręgu, gdy sam Antoniusz nadjechał na czele centurii jeźdźców. Legaci złożyli miecze i uklęknęli przed nim, on jednak nie zwrócił na nich uwagi, zapatrzony w miejsce, gdzie leżał Brutus. Stanął nad ciałem, odpiął zapinkę płaszcza i nakrył je nim z szacunkiem. - Ponieście go ostrożnie - polecił klęczącym dowódcom. - Zbłądził, ale był wiernym synem Rzymu. Owinięte w czerwień zwłoki zaniesiono na równinę, gdzie czekał Oktawian. Wiadomość, że nie będą już musieli się bić, rozprzestrzeniła się w szeregach jak pożar w suchym lesie. Nastrój w armii był jednak posępny; ludzie w milczeniu patrzyli, jak zbliża się zaimprowizowany kondukt. Ciało złożono u stóp Cezara. Miecz ktoś wyciągnął z rany jeszcze na wzgórzu. Twarz Brutusa nawet po śmierci emanowała siłą. Oktawian patrzył na niego w zadumie. - Byłeś jego przyjacielem - szepnął. - Ciebie kochał bardziej od innych. Kiedy podniósł wzrok, oczy miał zaczerwienione od łez. Agryppa i Mecenas przysunęli się bliżej i stanęli po jego bokach.

- To już koniec - powiedział Agryppa. - Mylisz się. - Oktawian przetarł oczy wierzchem dłoni. - To dopiero początek. - Zanim którykolwiek z przyjaciół zdążył się odezwać, skinął na jednego z żołnierzy Antoniusza i rzucił twardo: - Odetnijcie mu głowę. To samo zróbcie z Kasjuszem i czterema liberatores, którzy tu dzisiaj zginęli. Odeślę je do Rzymu i każę cisnąć pod pomnik Juliusza Cezara. Niech lud wie, że dotrzymałem przysięgi. Nie odwrócił wzroku, gdy legaci wykonywali rozkaz i pakowali głowę do płóciennego worka. Kiedyś, gdy myślał o tej chwili, wyobrażał sobie, że poczuje radość - i rzeczywiście go teraz wypełniała, jasna i słodka, większa z każdym oddechem. Marek Antoniusz czuł się stary i zmęczony, patrząc na opadające raz za razem miecze. Wiedział, że czekają go triumfalne procesje i że powinien być usatysfakcjonowany. Przed oczyma miał jednak widok bezgłowych zwłok Wyzwolicieli, porzuconych w izbie w Filippi. Odór śmierci przesycał jego ubranie i włosy; nie było przed nim ucieczki. Nad polem zbierały się już kruki, siadając na tych, co jeszcze wczoraj chodzili i się śmiali. Nie mógł zrozumieć, dlaczego ogarniał go taki smutek. Podniósł głowę ku wschodzącemu słońcu i na myśl przyszedł mu Egipt i królowa Kleopatra, wychowująca syna Cezara. Ciekawiło go, czy mały będzie podobny do ojca i czy wykaże jakieś oznaki odziedziczonej z jego krwią wielkości. Pokiwał głową. Wiosną może wyjedzie z Lepidus, by zająć się swoimi sprawami w Rzymie, a potem... Potem uda się nad Nil, odwiedzi Kleopatrę i jej dziecko, które pewnego dnia zawładnie światem. To była dobra perspektywa i na samą myśl Antoniusz poczuł się lepiej. Filippi na lata zostanie ziemią umarłych, on jednak żyje, a czerwone wino i mięso pomogą mu odzyskać siły. Zdał sobie sprawę, że jest ostatnim z wodzów swego pokolenia. Kto jak kto, ale on na pewno zapracował sobie na pokój, jaki musi teraz nadejść.

EPILOG Marek Antoniusz stał na nabrzeżu w Tarsie w świeżo wypolerowanej zbroi i po raz kolejny sprawdzał ekwipunek. Od morza wiała lekka, orzeźwiająca bryza. Śmiać mu się zachciało z własnego podenerwowania, gdy tak wraz z setką urzędników tego rzymskiego miasta wpatrywał się w ujście rzeki. Nikt z nich nie przewidział, że egipska władczyni przybędzie własną osobą, ale jej okręt zauważono u wybrzeża na wysokości Damaszku już przed paroma dniami. Antoniusz aż się wychylił nad wodę, zapatrzony na wielką galerę z wolna podpływającą do portu. W opisach nie było przesady, stwierdził. Wiosła błyszczały w słońcu olśniewająco; każde miało pióro okute polerowanym srebrem. Nad pokładem trzepotały purpurowe żagle, ujmując nieco pracy galernikom - choć raczej chodziło pewnie o efekt: sama ich barwa sprawiała, że rzymska przystań wydawała się szara i nijaka. Patrzył z przyjemnością jak na widowisko. Imponujący statek był coraz bliżej; komendy padały w nieznanym mu języku, wiosła sprawnie wciągnięto, marynarze podawali liny czekającym na nabrzeżu cumownikom. Na śródokręciu pod baldachimem siedziała na górze kolorowych poduszek drobna postać. Antoniusz wstrzymał oddech, gdy wstała z gracją tancerki, a jej oczy, prześliznąwszy się po oczekujących, zatrzymały się na nim. Na pewno nieprzypadkowo przywdziała na tę okazję oficjalne szaty Afrodyty, z obnażonymi ramionami. Bladoróżowa tkanina ładnie kontrastowała z jej smagłą skórą; czarne pukle, spięte teraz złotymi muszelkami, przywoływały na myśl jej grecką genealogię. Antoniusz poczuł ukłucie zazdrości. Szczęściarz był z tego Juliusza... Przykazywał sobie nie zapominać, że ma do czynienia z królową, władającą Egiptem pospołu z synem. To ona prowadziła negocjacje, gdy Cezar po raz pierwszy przybył do jej kraju. To dzięki niej Cypr przestał być prowincją rzymską i znów należał do Egiptu. Galera musiała przepływać blisko wyspy w drodze znad Nilu; Antoniusz był ciekaw, czy Kleopatra pomyślała wtedy o Cezarze i czy pokazywała swą posiadłość synowi. Ze statku wysunięto drewniany trap i ku zaskoczeniu Marka spod pokładu wynurzył się zespół pięknych śpiewaczek z pieśnią na ustach. Tuzin czarnoskórych wojowników zajął pozycje na kei jako gwardia honorowa. Prezentowali się wspaniale w napierśnikach z lśniącego brązu. Królowa egipska zeszła na ląd utworzonym w ten sposób szpalerem, prowadząc przy sobie małego chłopca, którego delikatnie obejmowała za ramię. Kobiety ruszyły za nią w

rozśpiewanym orszaku. Antoniusz odchrząknął, na pozór spokojny i pewny siebie. Był w końcu rzymskim triumwirem! Musi ukryć respekt, jaki w nim wezbrał, gdy stanęła przed nim i spojrzała mu w oczy. - Słyszałam o tobie, Marku Antoniuszu - powiedziała z uśmiechem. - Mówiono mi, że jesteś dobrym człowiekiem. Rzymianin poczuł, że się rumieni, i tylko skinął głową, gorączkowo szukając właściwych słów. - Witaj w Tarsie, wasza królewska mość. To dla mnie... nieoczekiwana przyjemność. Kleopatra wysłuchała nieskładnego powitania, nawet okiem nie mrugnąwszy, ale uśmiechnęła się trochę szerzej. Bogowie, jaka ona wciąż piękna, pomyślał. Nie mógł od niej oderwać oczu. - Pozwól, że ci przedstawię mojego syna, Ptolemeusza Cezara. Malec postąpił naprzód, a ona nie zdjęła mu dłoni z ramienia. Miał ciemne włosy i minę bardzo poważną jak na sześciolatka. Wbił w Marka dumne spojrzenie, ani trochę niespeszony. - Nazywamy go Cezarionem, małym Cezarem - mówiła dalej królowa. - Znałeś jego ojca, prawda? - Tak jest. - Antoniusz zafascynowany wpatrywał się w rysy chłopczyka. - Był największym człowiekiem, jakiego w życiu spotkałem. Kleopatra słuchała go z lekko przechyloną głową, skupiona tylko na tym postawnym Rzymianinie witającym ją na swej ziemi. Uśmiechnęła się cieplej, wyczuwając szczerość jego odpowiedzi. - Cezarion chętnie by o nim posłuchał, Marku Antoniuszu, jeżeli zechciałbyś mu opowiedzieć. Wyciągnęła ku niemu dłoń, a on ujął ją ceremonialnie, by poprowadzić ku miastu. Otrząsnął się już z oczarowania, jakie go ogarnęło od chwili, gdy tylko postawiła stopę na nabrzeżu. - Ależ z przyjemnością! - odrzekł. - To bardzo piękna opowieść.

NOTA HISTORYCZNA Żadne przedstawienie mowy pogrzebowej Marka Antoniusza nie może się równać z ujęciem Williama Szekspira, choć dramaturg pominął szczegół dotyczący woskowej maski, tak ważny w przekazie historycznym. Prawdą jest, że gmach senatu spłonął po raz drugi podczas zamieszek, doszło też do spontanicznego spalenia łoża pogrzebowego z ciałem Cezara na Forum Romanum. Mikołaj z Damaszku, historyk żyjący na przełomie I w. p.n.e. - I w. n.e., podaje, że skrytobójców było osiemdziesięciu, nieco późniejszy Swetoniusz w Żywotach cezarów wymienia ich sześćdziesięciu. Plutarch pisze, że zadano dwadzieścia trzy ciosy, co wskazywałoby na ścisłą grupę spiskowców. Znamy nazwiska dziewiętnastu z nich. Są to: Gajusz Kasjusz Longinus, Marek Brutus, Publiusz Kaska (ten zadał pierwszy cios), Gajusz Kaska, Tiliusz Cymber, Gajusz Treboniusz (ten właśnie zatrzymał Marka Antoniusza przed wejściem do senatu), Lucjusz Minucjusz Bazylus, Rubriusz Ruga, Marek Fawoniusz, Marek Spuriusz, Decymus Juniusz Brutus Albinus, Serwiusz Sulpicjusz Galba, Kwintus Ligariusz, Lucjusz Pella, Sekstus Nazo, Poncjusz Akwila, Turuliusz, Hortensjusz oraz Bukolian. Gwoli ciekawostki dodam, że z majątku Publiusza Kaski, skonfiskowanego w rezultacie proskrypcji, jakiś bogaty Rzymianin kupił stół z brązu i przewiózł go do Pompejów. Dzięki temu dziś możemy oglądać zachowane w popiołach po erupcji Wezuwiusza nogi stołowe w kształcie lwich głów z wyrytym jego imieniem. By zachować ciągłość chronologiczną z poprzednimi tomami, Oktawianowi trochę dodałem lat, bo tak naprawdę w 44 roku p.n.e., gdy zamordowano Cezara, miał około dziewiętnastu lat. Wiadomość ta zastała go w Grecji, jak najszybciej więc wrócił do Brundyzjum drogą morską. Ponieważ został przezeń adoptowany, zmienił nazwisko na Gajusz Juliusz Cezar Oktawian, choć ostatniego członu wkrótce przestał używać. Cezar spisał testament znacznie wcześniej, choć nie znamy konkretnej daty. Prawdą jest, że każdemu obywatelowi rzymskiemu ofiarował po trzysta sesterców, co ogółem daje sumę około stu pięćdziesięciu milionów srebrnych monet, oraz należące do niego rozległe ogrody nadtybrzańskie przekazał do publicznego użytku. Nawet po wszystkich zapisach dla Oktawiana zostało prawie trzy czwarte majątku przybranego ojca. Akt jego ostatniej woli złożony był w świątyni Westy, publicznie zaś odczytał go ostatni teść Cezara, Lucjusz Kalpumiusz. Najważniejsza część testamentu dotyczyła adopcji Oktawiana, który z miejsca zdobył w

ten sposób odpowiednią pozycję społeczną i wpływy. Odziedziczył bowiem również klientelę Cezara - dziesiątki tysięcy obywateli znanych rodów oraz żołnierzy, którzy byli związani z Cezarem stosunkiem patrona i klienta - na poły rodzinnym, na poły feudalnym, jak byśmy dziś powiedzieli. W każdym razie bez tego legatu nie byłby możliwy chrzest bojowy Oktawiana i jego tak mocne wejście na rzymską scenę polityczną. Marek Antoniusz miał kilkoro dzieci, nim poznał Kleopatrę, w większości jednak nic o nich nie wiemy. Z Fulwią miał dwóch synów, Marka Antoniusza Antyllusa i Julusa Antoniusza - drugiemu więc zmieniłem imię na Paulus, żeby go nie mylić z Juliuszem. Antyllus zaś, wysłany wraz z ogromną sumą do Oktawiana, by oferować pokój, został odesłany do ojca z niczym, dosłownie, bo pieniądze Oktawian zatrzymał. Decymusowi Juniuszowi Brutusowi zostawiłem imię i nazwisko, bez przydomka, żeby się nie mylił z Markiem Brutusem, którego był dalekim krewnym. Prawdą jest, że w nagrodę za udział w zabójstwie Cezara otrzymał północne tereny Italii oraz że Marek Antoniusz zdecydował odebrać mu je, jak i dowództwo nad legionami w Brundyzjum, a zadanie zatrzymania go powierzył Oktawianowi. Słówko o tchórzostwie. W ostatnich latach weszło w modę uważać Oktawiana za słabeusza. Otóż nie był on ani słaby, ani tchórzliwy. Dobrze poświadczona w źródłach historycznych jest sytuacja, gdy nieuzbrojony wchodzi na teren obozu wojskowego, by rozmawiać ze zbuntowanym legionem, i widzi leżące w pyle jeszcze ciepłe ciało człowieka, który próbował tego przed nim. Owszem, w chwilach stresu miał skłonność do nagłych upadków. Niektórzy ze współczesnych historyków podejrzewają astmę lub puchlinę, Swetoniusz jednak wyraźnie pisze, że w takich sytuacjach tracił przytomność, co nie wskazuje na te przypadłości. W jego rodzinie zdarzały się przypadki epilepsji, jest więc prawdopodobne, że miewał duże ataki kloniczno-toniczne, podczas których był zupełnie bezbronny. Jego wrogów z pewnością cieszyły te niedomagania, okazał jednak wystarczająco odwagi w całym swoim życiu. Po takim ciężkim dniu choroby na przykład pojawił się, by dowodzić armią w bitwie pod Filippi. Kiedy indziej dawał sobie radę, gdy podczas zamieszek śmigały wokół niego różnego rodzaju pociski. Innym znów razem odniósł ciężkie obrażenia, wszedłszy - jako pierwszy - na chwiejny pomost, który się zawalił. Słowem - pogłoski o jego tchórzostwie mają słabe podstawy. Śmierć obu konsulów, Hircjusza i Pansy, podczas kampanii prowadzonej przeciw Markowi Antoniuszowi, była dla Oktawiana nadzwyczajnym darem fortuny. Uprościłem trochę przebieg wydarzeń, były to bowiem tak naprawdę dwie bitwy, rozegrane w odstępie tygodnia - pod Forum Gallorum oraz pod Mutiną. W pierwszej zginął Pansa, Hircjusz zaś w

drugiej, tak więc jedynym głównodowodzącym sił senatu został Oktawian. Nie ma żadnych dowodów, że wszedł w zmowę z Markiem Antoniuszem, według mnie jednak nie oznacza to, że takowej nie było. To jedna z takich historycznych chwil, gdy byłby to zbyt fortunny zbieg okoliczności, by nie uznać, że ktoś dopomógł losowi. Oktawian nie brał udziału w pierwszej bitwie, w drugiej zaś walczył osobiście, podtrzymawszy nawet legionowego orła, gdy niosący go chorąży padł. W rezultacie więc - uznawszy władzę senatu i przyjąwszy stanowisko propretora, równorzędne z zarządzaniem prowincją - jeszcze do niedawna nic nieznaczący młodzieniec miał nagle do dyspozycji osiem legionów. Konsul Pansa, ciężko ranny, żył jeszcze kilka dni po bitwie, co dało asumpt do pogłosek, że jego własny medyk otruł go na rozkaz Oktawiana. Mówiono nawet, że ambitny młodzian sam powalił Hircjusza, to już jednak absolutnie nie ma nic wspólnego z prawdą. Na wygnaniu w Atenach Brutus często uczestniczył w filozoficznych dyskusjach, jak wielu innych Rzymian przed nim. Scenka dotycząca jego ćwiczeń jest fikcyjna, choć z pewnością musiał regularnie ćwiczyć, gdyż pod Filippi był w bardzo dobrej formie. Szczegół dotyczący drugiego mężczyzny, poruszającego się szybciej, jest mało znanym faktem dowiedziałem się o tym, badając, jak walczyli rewolwerowcy na Dzikim Zachodzie - i nie omieszkałem go przenieść w znacznie wcześniejsze czasy. Ten, kto pierwszy się poruszy, wywołuje automatyczną odpowiedź wyszkolonego, poruszającego się płynniej i szybciej przeciwnika. To sprzeczne z intuicją, lecz - jak zapewniają zawodnicy japońskiej sztuki walki kendo - po tysiącach godzin treningu instynktowna reakcja często jest szybsza niż przemyślany cios. Po zabójstwie Cezara pojawiły się monety z podobiznami Brutusa i Kasjusza. Najbardziej znana jest ta z dwoma sztyletami nad głową Brutusa, człowieka, który wyzwolił nie tylko siebie spod jarzma tyrana, na awersie, i słowami „Eid Mar” na rewersie. Na innych z jego wizerunkiem łączą się słowa „wolność” i „zwycięstwo” - wczesny, jakże wymowny przykład propagandy w czasach, gdy nie było mowy o mass mediach. Tajna flota Agryppy stacjonowała u wybrzeży jeziora Avernus (dzisiejsze d’Averno), w pobliżu Neapolu. Leży ono w odległości mili od morza, w dodatku na tym samym poziomie. Ich połączenie wymagało o wiele mniejszych nakładów niż, dajmy na to, poprowadzenie akweduktu przez sto mil czy wybudowanie drogi na obszarze tysiąca mil. Biorąc pod uwagę, że dwadzieścia pięć tysięcy robotników zatrudnionych przy Kanale Panamskim przerzucało dziennie milion metrów sześciennych ziemi, kanał Avernus mógłby zostać przekopany przez tysiąc mężczyzn w ciągu trzech, czterech dni. Jeśli dodamy do tego takie utrudnienia jak tamy

na jeziorze, budowa od początku do końca nie powinna trwać dłużej niż miesiąc. Wynalazek Agryppy zwany harpaksem jest poświadczony źródłowo, choć niezbyt dobrze znany. Opis brązowych łożysk kulkowych nawiązuje do znaleziska w pobliżu Genzano, około trzydziestu kilometrów od Rzymu. W latach trzydziestych XX wieku z dna pobliskiego jeziora Nemi wydobyto wrak luksusowej galery cesarza Kaliguli, na której zastosowano takie rozwiązania techniczne. Zresztą tam właśnie Rzymianie wybudowali tunel łączący maleńkie jezioro z morzem. Warto odwiedzić tamtejsze muzeum rzymskich statków. Mając do dyspozycji takie innowacje techniczne, Agryppa mógł zniszczyć rzymską flotę dowodzoną przez Sekstusa Pompejusza, mimo znacznej przewagi liczebnej wroga. To jedna z tych przełomowych chwil historii, kiedy od działań jednego człowieka zależy przyszłość państwa, a mimo to mało kto o niej wie. Czasami dla dobra akcji musiałem nieco nagiąć bieg historii - na przykład wydarzenia związane z Sekstusem Pompejuszem w rzeczywistości rozgrywały się po bitwie pod Filippi. Oktawian zgodził się na spotkanie z nim na statku, by negocjować pokój (co ostatecznie się nie udało). Wtedy to Menas, admirał floty w służbie Sekstusa, zwrócił się doń z propozycją przecięcia cum i puszczenia dryfującego statku na pełne morze, dzięki czemu Sekstus stałby się władcą całego imperium rzymskiego. Niestety, jego pan złożył przysięgę o nieagresji wobec triumwirów; wściekł się więc na Menasa za to, że tego po prostu nie zrobił, zamiast przychodzić do niego i mu o tym opowiadać. Ciekawą postacią była druga żona Brutusa. Tak naprawdę nazywała się Porcja Katonis, lecz ja zmieniłem jej imię na Portia, tak by bardziej pasowało do tej wysmukłej piękności, którą była według wszelkich źródeł historycznych. Mówią one, że poznała przyszłego męża, gdy spiskował przeciw Cezarowi. Ponieważ nie mógł powierzyć kobiecie tak doniosłej tajemnicy, Portia, by dowieść swego oddania, zraniła się w udo, a następnie cierpiała przez cały dzień, zanim pokazała Brutusowi, co sobie zrobiła. Odtąd już cieszyła się zaufaniem męża, choć mimo to, udając się do Aten, wolał pozostawić ją w Rzymie, miast wziąć z sobą, jak to ma miejsce w tej powieści. Zamiast przedstawić ich związek za pomocą listów, wolałem umieścić dziewczynę w scenach rozgrywających się w Grecji. Po śmierci Brutusa pod Filippi jego żona odebrała sobie życie, choć historycy do dziś spierają się, w jaki sposób. Jeśli zaś chodzi o poetów: jakim dziwnym zbiegiem okoliczności znało się dwóch najsłynniejszych wieszczów rzymskiego świata, Horacy i Wergiliusz! W historii czasem zdarza się, że wielkie nazwiska pojawiają się w tym samym pokoleniu, jak nieco później Leonardo da Vinci i Michał Anioł, którzy zresztą szczerze się nie znosili. Towarzysz Oktawiana, Mecenas, miał zwyczaj dobierać poetów do - i tak szerokiego -

kręgu swych znajomych. W młodości przyjaźnił się z Wergiliuszem. Horacy zaś po raz pierwszy miał styczność z Brutusem w Atenach, uczestniczył także w bitwie pod Filippi, skąd musiał salwować się ucieczką. Filippi założył król Filip Macedoński. Warowna osada miała trzymać w ryzach grasujące plemiona z Tracji. Dziś zostały z niego ruiny, a i tylko w czasach Augusta odbudowywano je dwa razy. Forteca stała na szerokim wzgórzu nad mokradłami, które Kasjusz uważał za nieprzebyte, szczególnie gdy u podstawy wzgórza wybudował palisadę. Zanim Oktawian padł bez czucia, zdążył rozkazać, by go poniesiono do Filippi w lektyce. Był w obozie, gdy rozpoczął się nagły i niespodziewany atak republikanów. Od wielu dni nękane przez wypady harcowników, legiony Brutusa bez ostrzeżenia ruszyły do boju. W tym miejscu przyspieszyłem bieg akcji, dwie bitwy bowiem dzielił długi tydzień, w którym nic się nie działo. Marek Antoniusz odważnie poprowadził oddziały przez mokradła i zajął obóz Kasjusza, Brutus natomiast zdobył obóz Oktawiana, lecz jego samego tam nie zastał. Nie możemy być pewni, gdzie się wtedy udał - prawdopodobnie skrył się na moczarach - ale niewątpliwie towarzyszyli mu Agryppa i Mecenas. Pierwszy dzień bitwy minął pod znakiem całkowitego chaosu. Oddziały mieszały się, widoczność pozostawiała wiele do życzenia i nikt tak naprawdę nie wiedział, kto swój, a kto wróg. Prawdą jest, że Kasjusz, przekonany, że został otoczony, rozkazał swemu niewolnikowi Pindarusowi, by go zgładził. Gdy Ticyniusz powrócił z wieścią, że nadciągająca jazda jest po ich stronie, Kasjusz już nie żył. Tak oto ciężar dowództwa w całości spadł na barki Brutusa. Oktawian wydobrzał na tyle, by 23 października 42 roku p.n.e. wziąć udział w drugiej bitwie pod Filippi. Siły triumwirów walczyły dzielnie, zapewne chcąc się zemścić za wcześniejszą porażkę. Współpraca między Oktawianem a Markiem Antoniuszem układała się dobrze; pokonali armię Brutusa i zmusili go do ucieczki z czterema zmasakrowanymi legionami na lesiste wzgórza nad Filippi. Tam niedobitki zostały otoczone przez wojska Antoniusza. Brutusowi doniesiono, że jego żołnierze zamierzają się poddać. Następnego ranka pożegnał się ze wszystkimi i rzucił na własny miecz. Marek Antoniusz potraktował go honorowo, okrywając jego ciało własną peleryną. Oktawian jednak kazał odciąć mu głowę i rzucić ją u stóp posągu Cezara w Rzymie. Prawdą jest też, że Oktawian skazał na śmierć wielu spośród pojmanych, w tym wszystkich liberatores, którzy wciąż jeszcze żyli. Dopiął swego i wywarł upragnioną zemstę. Po długim paśmie chorób, niedoli, porażek i zdrad został konsulem i triumwirem; głową

Rzymu. Marek Antoniusz udał się na wschód, by przywrócić ład w prowincjach zrujnowanych przez Kasjusza, gdy ten szykował się do wojny. To Antoniusz zainstalował Heroda na stanowisku króla Judei; człowiek ten wsławił się później domniemaną rzezią niewiniątek. Antoniusz po raz pierwszy ujrzał Kleopatrę, gdy przypłynęła do Tarsu na swej królewskiej barce, wyposażonej w wiosła ze srebra i żagle z purpury. Była wtedy kobietą około trzydziestoletnią, błyskotliwą i wciąż bardzo piękną. Na spotkanie z Rzymianinem miała podobno przywdziać strój Afrodyty. Tak oto Antoniusz poznał miłość swojego życia. Po latach waśni i konfliktów z Oktawianem w 31 roku p.n.e. doszło między nimi do wojny. Marek Antoniusz przegrał bitwę morską pod Akcjum i pod Aleksandrią. Razem z Kleopatrą odebrali sobie życie, gdy ujrzeli, że wszystko stracone. Oktawian zaś polecił zamordować syna Cezara i Kleopatry, Ptolemeusza Cezariona - miał on zaledwie siedemnaście lat. Oktawian rządził przez dziesięciolecia pod przydomkiem Cezar August, co znaczy „szlachetny” lub też „znamienity”. Pod jego panowaniem, trwającym do śmierci w roku 14 n.e. Rzym przeżył złoty wiek, a mimo to nigdy nie okrzyknął się cesarzem. Historycy mówią o nim jako o pierwszym cesarzu, lecz ten tytuł wszedł do użycia dopiero za czasów jego następcy, Tyberiusza. Długie rządy Oktawiana były tym, czego potrzebował Rzym zmęczony latami wewnętrznych walk. Można powiedzieć bez przesady, że jego dziedzictwem było potężne imperium rzymskie, umocnione długim okresem stabilnych i światłych rządów. To dzięki niemu, a także dzięki Cezarowi Imperium Romanum przetrwało najdłużej ze wszystkich historycznych mocarstw, a imię Cezara zaczęło oznaczać władcę. Jako twórca powieści historycznych lubię udawać się w miejsca, o których piszę, a także czytać jak najwięcej o interesujących mnie czasach. Poza Plutarchem i Kasjuszem Dionem wiele zawdzięczam Anthony’emu Everittowi i jego cudownej książce Augustus: The Life of Rome’s First Emperor. Polecam ją każdemu, kogo ciekawi ten okres historii. Podziękowania należą się również Shelagh Broughton, która poruszyła dla mnie niebo i ziemię w poszukiwaniu listy zabójców Cezara. O rządach Augusta i jego następców można by napisać jeszcze i trzy powieści. Wiele zostało historii do opowiedzenia. W tej książce jednak skupiłem się na bezpośrednich następstwach morderstwa Cezara i losach ludzi, którzy byli w nie uwikłani. Nikt z nich nie umarł śmiercią naturalną. Conn Iggulden

Conn Iggulden studiował anglistykę na Uniwersytecie Londyńskim, przez kilka lat był nauczycielem, po czym poświęcił się pisarstwu. Jego pierwszy cykl, „Imperator”, od początku cieszył się ogromną popularnością i znalazł się na listach bestsellerów. Obecnie trafia do rąk czytelników jego wznowienie oraz najnowszy, piąty tom: Krew bogów. W Polsce ukazały się również pierwszy tom cyklu o Czyngis-chanie oraz dwie powieści dla dzieci tego autora. Cykl „IMPERATOR” tworzą: BRAMY RZYMU ŚMIERĆ KRÓLÓW POLE MIECZY BOGOWIE WOJNY KREW BOGÓW