Iggulden Conn - Imperator 01 - Bramy Rzymu

CONN IGGULDEN BRAMY RZYMU Przekład Bogumiła Malarecka DOM WYDAWNICZY REBIS Poznań 2003 Tytuł oryginału Emperor. The Gates ofRome Copyright © Conn Iggulden 2003 Ali rights reserued Copyright © for the Polish edition by REBIS Publishing House Ltd., Poznań 2003 Redaktor Małgorzata Chwałek Projekt okładki Zbigniew Mielnik Fotografie na okładce BE&W Wydanie I ISBN 83-7301-442-X Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o. ul. Żmigrodzka 41/49, 60-171 Poznań tel. 867-47-08, 867-81-40; fax 867-37-74 e-mail: [email protected] www.rebis.com.pl Synowi Cameronowi i bratu Halowi, drugiemu członkowi Klubu Czarnego Kota PODZIĘKOWANIA Bez pomocy i wsparcia wielu osób ta książka nigdy by się nie zaczęła ani nie skończyła. Chciałbym podziękować Viktorii, która była mi stałym źródłem pomocy i zachęty. Także redaktorom z Har-perCollins, czuwającym, by powieść powstawała bez wielkiego bólu. Jakiekolwiek omyłki są niestety moje. Również Richardowi, który pomógł mi ugotować kruka i uwiarygodnić Marka. I wreszcie mojej żonie Elli, pełnej wiary we mnie i w moje pisanie. ROZDZIAŁ I .Dwaj chłopcy wędrowali ścieżką przez las. Obaj byli jednakowo oblepieni błotem i żaden nie przypominał istoty ludzkiej. Wyższy niósł skórzany worek rzecznych kamyków. Miał niebieskie oczy, które na tle brązowej skorupy błota wydawały się nienaturalnie jasne. - Zobaczysz, zabiją nas za to, Marku - odezwał się do niższego i wyszczerzył zęby w szerokim uśmiechu. -To twoja wina, Gajuszu, ty mnie pierwszy popchnąłeś. Nie wierzyłeś, jak ci mówiłem, że dno jeszcze nie wyschło? Niższy zaśmiał się, pchnął przyjaciela w krzaki i z radosnym wrzaskiem popędził przed siebie. Gajusz wygramolił się na ścieżkę i rzucił w pogoń, wymachując skórzanym workiem jak dyskiem. - Wypowiadam ci bitwę! - krzyknął wysokim, chłopięcym głosem. Lanie, jakie mogli oberwać za zniszczenie tunik, było jeszcze wieki przed nimi, i obaj umieli wykręcać się od kłopotów - liczył się tylko pęd leśnymi ścieżkami, do utraty tchu, i płoszenie ptaków. Obaj byli na bosaka i obaj mieli stwardniałe pięty, choć dla każdego było to dopiero ósme lato. - Tym razem go dopadnę - wysapał Gajusz w biegu. Wciąż nie rozumiał, jak Marek, który miał tyle samo rąk i nóg, potrafi poruszać nimi szybciej. Jak się jest niższym, powinno się stawiać krótsze kroki, to oczywiste. Roztrącane liście smagały go po ramionach i w piersi zaczynało piec nieznośnie, ale już słyszał kpiący głos Marka, tuż przed sobą. 10 Imperator

Zziajany wypadł na leśną polanę i stanął jak wryty. Marek leżał na ziemi, trzymał się za głowę i nieporadnie próbował usiąść, a nad nim pochylało się trzech starszych chłopców. Gajusz jęknął. Zapędzili się z Markiem za daleko, przekroczyli granice posiadłości ojca i wpadli do lasu sąsiadów. Powinien zauważyć ścieżkę graniczną, ale pochłonęła go chęć złapania Marka, choć raz. -1 co my tu widzimy, przyjaciele? Jakąś parę błotnych rybek, które wypełzły z rzeki, tak? To Swetoniusz, najstarszy syn właściciela sąsiedniego majątku. Czternastolatek zabijał czas przed pójściem do wojska. Dwaj młodsi chłopcy mogli tylko pomarzyć o tak wyćwiczonych muskułach. Miał szopę jasnych włosów, policzki i czoło obsypane krostami o białych czubkach, czerwone, groźnie wyglądające wypryski w wycięciu ozdobnej tuniki i długi prosty kij w ręku. No i przyjaciół, by im imponować, oraz wolne długie popołudnie. Gajusz był przestraszony, wiedział, że pewność siebie nic nie pomoże. Weszli z Markiem na cudzy teren, najlepsze, co ich czekało, to kilka kijów, najgorsze - połamanie kości. Zerknął na Marka i zobaczył, że chłopiec niezdarnie usiłuje stanąć na nogi. Na pewno oberwał czymś porządnie, kiedy wpadł na starszych chłopców. - Pozwól nam odejść, Toniuszu, czekają na nas w domu. -Gadająca błotna ryba! Zbijemy majątek, chłopaki! Trzymajcie ich, mam sznurek do wiązania wieprzków, w sam raz przypasuje błotnym rybkom. Nie zanosiło się na zabawę. Ucieczka, przy takim stanie Marka, nie wchodziła w rachubę. Napastnicy byli okrutni i należało obchodzić się z nimi ostrożnie, jak ze skorpionami. Dwaj przyjaciele Swetoniusza trzymali swój sprzęt w pogotowiu. Gajusz nie znał ich. Jeden zajął się Markiem, a drugi, przysadzisty, o tępej twarzy, wbił swój kij w jego żołądek. Chłopiec zgiął się wpół, a jego jęki najwyraźniej rozśmieszyły oprawcę. - O, tu jest mocna gałąź - powiedział Swetoniusz. - Zwiążcie im nogi i powieście obu, niech się huśtają. Urządzimy sobie zawody w rzucie oszczepem i ciskaniu kamieniami. -Twój ojciec zna mojego. - Gajusz, wciąż trzymając się za brzuch, zaczynał się bronić. Rozdział 1 11 -To prawda, chociaż go nie lubi. Mój jest prawdziwym patry-cjuszem. Nie tak jak twój. Gdyby zechciał, twoja rodzina mogłaby być u niego na służbie, a ja bym kazał twojej pomylonej matce szorować podłogi. Przynajmniej wdaje się w dyskusję, pomyślał Gajusz. Tymczasem jego oprawca już związał mu stopy sznurkiem z końskiego włosia i był gotowy podciągnąć go w powietrze. Co mógłby powiedzieć, czym zastraszyć Swetoniusza? Jego ojciec nie miał żadnej realnej władzy w mieście. Z rodziny matki wyszło kilku konsulów - właśnie, to było coś. Wujek Mariusz był szanowaną osobistością, tak mówiła matka. -Jesteśmy nobilitas... mój wujek Mariusz to nie byle... Przerwał mu krótki piskliwy krzyk - na przerzuconym przez gałąź sznurku huśtał się Marek, nogami do góry. - Przywiąż końce sznurka do tamtego pnia. Następna rybka — powiedział Toniusz, śmiejąc się od ucha do ucha. Gajusz zauważył, że obaj przyjaciele Toniusza posłusznie wykonują jego rozkazy. Odwoływanie się do któregokolwiek było bezcelowe. -Puść nas, ty pryszczaty zaropialcze! - wrzasnął Marek, z pociemniałą od uderzenia krwi twarzą. Gajusz jęknął. Teraz ich zabiją, to pewne. - Idioto, po co wspominasz o krostach, nie rozumiesz, że jest czuły na ich punkcie?! Przysadzisty, który właśnie przerzucał jego sznurek na gałąź Marka, zastygł z wrażenia. Swetoniusz uniósł brew.

- Och, popełniłaś błąd, rybko - wysyczał. - Decjuszu, podciąg-nijże go w końcu. Puszczę mu trochę krwi. Nagle świat przechylił się obrzydliwie. Gajusz usłyszał skrzypienie sznurka i cichy szum w uszach, kiedy krew spłynęła mu do głowy. Obrócił się powoli wokół własnej osi i zobaczył Marka w tej samej niewygodnej pozycji. Nos przyjaciela był zakrwawiony od oberwanych na ziemi razów. -Myślę, że w tej pozycji przestanę krwawić z nosa, Toniuszu. Dziękuję ci bardzo. - Głos Marka drżał, lecz brawura przyjaciela dodała Gajuszowi ducha. Kiedy Marek zjawił się w ich domu, był nerwowy z natury i na 12 Imperator swój wiek trochę za mały. Gajusz oprowadził go po majątku ojca i na koniec obaj wylądowali w stodole, na samej górze świeżo zwiezionego siana. Popatrzyli w dół, na klepisko, na jakąś pojedynczą kopkę i Gajusz zauważył, że Markowi trzęsą się ręce. -Zjeżdżam pierwszy. Zobaczysz, jak to się robi - powiedział i z głośnym wrzaskiem zjechał na dół. Przez kilka sekund, zadzierając głowę, czekał na pojawienie się Marka. I kiedy już zwątpił w odwagę chłopca, drobna figurka wystrzeliła wysoko w powietrze. Gajusz odskoczył na bok, a Marek, zachłystując się własnym oddechem, wpadł w sam środek kopki. - Myślałem, że nie zjedziesz. Że za bardzo się boisz - powiedział Gajusz do leżącego plackiem i przecierającego podrażnione pyłem oczy chłopca. - Bałem się - odparł Marek spokojnie — ale więcej nie będę. Po prostu nie będę. Chropawy głos Swetoniusza sprowadził go na ziemię. - Panowie, mięso należy zmiękczyć tłuczkiem. Zajmijcie odpowiednie pozycje i przystąpcie do obróbki, o tak. Zamachnął się kijem i trafił Gajusza w skroń. Świat pobielał, potem poczerniał, a kiedy Gajusz otworzył oczy, wszystko wokół wirowało razem z wirującym sznurkiem. Jeszcze przez chwilę czuł ciosy i słyszał, jak Swetoniusz wykrzykuje: raz-dwa-trzy, raz-dwa--trzy... Zdawało mu się jeszcze, że słyszy płacz Marka, a potem zemdlał przy akompaniamencie drwin i śmiechu. Odzyskał przytomność jeszcze za dnia, ale nim do końca uświadomił sobie, co się stało, zapadł zmierzch. Jego prawe oko było niewidoczne pod wielką bryłą zakrzepłej krwi, a twarz na-puchnięta i okryta lepką powłoką. Obaj wciąż wisieli głowami w dół i obracali się powoli w podmuchach wiejącego od wzgórz wiatru. - Marku, obudź się. Marku! Marek się nie poruszył. Wyglądał potwornie i można go było wziąć za nieziemską zjawę. Twarz, z której odpadła skorupa błota, pokrywały smugi kurzu i purpury. Na skroni sterczał guz. Szczęka była spuchnięta. Lewa ręka też, i w miarę jak gasło światło dzienne, Rozdział 1 13 robiła się coraz bardziej fioletowa. Ale przecież on żyje, pomyślał z przerażeniem Gajusz. On musi żyć, muszę go ratować! Muszę stanąć na ziemi! Spróbował poruszyć rękami; były zdrętwiałe. Gajusz zignorował nową falę bólu i zaczął się mocować ze sznurkiem, który je oplątywał. Najpierw uwolnił jedną. Sięgnął do ziemi i zaczął grzebać palcami w zwiędłych liściach. Na próżno. Kiedy udało mu się uwolnić drugą, zataczając ciałem powolny krąg, poszerzył teren poszukiwań. Jest. Mały kamień z ostrą krawędzią. Teraz trudniejsze zadanie. -Marku! Słyszysz mnie?! Urwiemy się z tej gałęzi, nic się nie martw. A wtedy zabiję i Swetoniusza, i tych jego tłuściochów.

Marek huśtał się w milczeniu. Usta miał otwarte i obwisłe. Gajusz wziął głęboki oddech i przygotował się na nową porcję bólu. Przecięcie grubego sznurka kawałkiem kamienia jest trudne, ale kiedy zamiast brzucha ma się masę poobijanego ciała, którą na dodatek trzeba dźwignąć do góry, sprawa wygląda na niewykonalną. No, dalej. Udało się! Zgiął się wpół i chwycił rękami za gałąź. Poczuł przeszywający ból w brzuchu. Zrobiło mu się czarno przed oczami i był bliski torsji. Przez kilka chwil kurczowo trzymał się gałęzi. Potem, palec po palcu, oderwał dłoń od gałęzi i odchylił się do tyłu, aby sięgnąć do sznurka i go przeciąć. To było trudne; kamień nie był zbyt ostry, ześlizgiwał się ze sznurka i ranił skórę, a ręka, na której Gajusz wisiał, ześlizgiwała się z gałęzi. - Nie poddawaj się - mruknął do siebie. - Jeszcze masz ten kamień. Próbuj od nowa; tylko patrzeć, jak Swetoniusz wróci. Nagle przestraszyło go coś całkiem innego. Mógł wrócić ojciec z Rzymu. Spodziewali się go każdego dnia. Robiło się coraz ciemniej i mógł się niepokoić. Może już ich szuka, może już jest blisko, może ich woła. Nie znajdzie ich w takim stanie. To byłoby zbyt poniżające. - Marku? Powiemy wszystkim, że spadliśmy z drzewa. Nie chcę, by ojciec wiedział o tym. Marek poskrzypywał, zataczając kółka, nieświadom niczego. Cztery razy Gajusz podrywał się do góry i cztery razy opadał 14 Imperator w dół, wisząc na sznurku, dopiero za piątym sznurek się poddał. Gajusz uderzył o ziemię płasko i drżąc na całym zmaltretowanym ciele, rozpłakał się. Próbował Markowi zaoszczędzić podobnego doświadczenia, ale przeliczył się z siłami i Marek wylądował na ziemi z głuchym łoskotem. Wyrwał go z odrętwienia nowy ból. Otworzył oczy i wyszeptał łamiącym się głosem: -Moja ręka. - Ręka? Złamana, powiedziałbym. Nie poruszaj nią. Wynosimy się stąd i to już. Nie możemy czekać na powrót Swetoniusza ani dać się znaleźć mojemu ojcu. Już prawie noc. Wstaniesz sam? - Chyba tak, choć nie czuję nóg. Toniusz to śmieć - wyseplenił przez spuchnięte i popękane wargi Marek. - To prawda - przytaknął ponuro Gajusz. - Mamy z nim porachunki, jak myślę. Marek raczej się skrzywił, niż uśmiechnął. - Ale nie od razu, dobrze? Nie dałbym mu teraz rady. Podpierając jeden drugiego, chłopcy powlekli się do domu, wśród łanów zbóż, obok kwater dla niewolników pracujących na polach, aż do głównych budynków. Jak mogli się spodziewać, lampy oliwne jeszcze się paliły, oświetlając ściany domostwa. -Tubruk będzie na nas czekał, on nigdy nie śpi - mruknął Gajusz, kiedy przechodzili pod łukiem zewnętrznej bramy, i jak na zawołanie, z cienia dobiegł ich znajomy głos: - No, wreszcie. Nie przebolałbym, gdyby mnie ominęło podobne widowisko. Macie szczęście, że nie ma ojca, złoiłby wam skórę za powrót do domu w takim stanie. Co to było tym razem? Tubruk wszedł w krąg żółtego światła lampy i pochylił się nad chłopcami. Potężnie zbudowany były gladiator kupił posadę nadzorcy małego majątku pod Rzymem i zamknął za sobą przeszłość. Ojciec Gajusza uważał, że to niezwykły talent organizacyjny. Niewolnicy pracowali przy nim bez narzekania, jedni ze strachu, drudzy z czystej sympatii. Teraz starannie obwąchiwał obu malców. - Wpadło się do rzeki, a jakże. To przecież czuć. Kiwnęli głowami skwapliwie, zadowoleni z takiego wytłumaczenia.

Rozdział 1 15 -Choć śladów kija nie złowiło się na jej dnie, jak myślę. Swe-toniusz, tak? Powinienem mu skopać zadek dawno temu, kiedy się do tego nadawał, byłoby po równo. No więc? - Nie, Tubruku, pokłóciliśmy się obaj, a potem pobili. Nikt inny do tego się nie mieszał, a nawet gdyby, wolelibyśmy załatwić to sami, rozumiesz? Tubruk wyszczerzył się. Taki mały chłopiec, a takie duże słowa? Miał czterdzieści pięć lat. Włosy siwe od piętnastu. Był legionistą w Afryce w Trzecim Legionie Cyrenejskim i walczył jako gladiator w blisko stu pojedynkach, zarabiając bliznę po bliźnie. Wyciągnął wielką jak łopata dłoń i kwadratowymi palcami zwichrzył włosy Gajusza. - Rozumiem, mały wilczku. Nieodrodny syn swojego ojca. Ale jeszcze za wcześnie, byś poradził sobie ze wszystkim, jesteś małym chłopcem, a Swetoniusz... on to był czy nie... wyrasta na "wspaniałego młodego wojownika, tak mówią. Racz także zauważyć, że jego ojciec jest zbyt potężny jak na wroga w senacie. Gajusz wyciągnął się na całą długość i usiłując postawić na swoim, powiedział jak mógł najdoroślej: - To dobrze się składa, że tego Swetoniusza absolutnie nic z nami nie łączy. Tubruk, powstrzymując uśmiech, skinął głową, jakby wziął jego słowa za dobrą monetę. Gajusz ciągnął śmielej: - Przyślij do mnie Lucjusza, niech obejrzy nasze rany. Złamałem nos, a Marek na pewno ma złamaną rękę. Tubruk popatrzył za nimi, kiedy podpierając jeden drugiego, weszli do domu, i wsunął się z powrotem w cień, na swoje co-nocne stanowisko przy bramie, na pierwszej warcie. Niedługo lato będzie w pełni i dni staną się nieznośnie gorące. Dobrze jest żyć, mając nad głową czyste niebo, a przed sobą uczciwą pracę. Następny ranek przyniósł koszmar obolałych mięśni i stawów, siniaków i skaleczeń; dwa dni później było jeszcze gorzej. Marek dostał gorączki, jak powiedział lekarz, od złamania ręki, która teraz, w łubkach i na temblaku, spuchła do zadziwiających rozmiarów. Przez wiele dni chłopiec był rozpalony i musiał przebywać 16 Imperator w zaciemnionym pomieszczeniu, gdy tymczasem Gajusz gryzł się i zamartwiał na schodach na zewnątrz. Od wydarzeń w lesie minął tydzień. Marek przesypiał dni i choć wciąż był słaby, wyraźnie szło na lepsze. Gajusza ciągle bolały wszystkie mięśnie, na twarzy miał różnobarwną mozaikę siniaków, skórę błyszczącą i napiętą. Przyszła jednakże pora, by odnaleźć Swetoniusza. Szedł przez las rodzinnej posiadłości, z głową nabitą strasznymi myślami. A jeśli Swetoniusz się nie pokaże? Przecież chyba nie odbywa regularnych wycieczek do lasu. A jeśli znów przyjdzie ze swoimi przyjaciółmi? Zabiją go, to pewne. Tym razem Gajusz zabrał ze sobą łuk i maszerując, napinał go dla wprawy. Łuk nie był na jego wzrost i siły, ale chłopak wymyślił sobie, że oprze go o ziemię i odciągnie strzałę przynajmniej tyle, by przestraszyć Swetoniusza i zmusić go do odwrotu. - Swetoniuszu, ty zaropiały worze gnoju! Jak cię złapię na ziemi mojego ojca, przeszyję ci łeb strzałą - powiedział na cały głos. Dzień był piękny. Gajusz uwielbiał włóczyć się po lesie, ale teraz sprowadzał go tutaj poważny cel. Był ubrany w proste, luźne szaty i miał namaszczone oliwą, gładko przyczesane włosy. Tym razem nie był błotną rybą. Znajdował się wciąż po swojej stronie granicy, kiedy usłyszał odgłos czyichś kroków i zobaczył Swetoniusza i nieznajomą, chichoczącą dziewczynę, idących szerokim leśnym

duktem. Starszy chłopiec, skupiony na mocowaniu się ze swoją towarzyszką, nie od razu go zauważył. -Wszedłeś na obcy teren - rzucił ostrzegawczo Gajusz piskliwym, ale pewnym głosem. Jesteś w posiadłości mojego ojca. Zaskoczony Swetoniusz podskoczył i zaklął, lecz kiedy zobaczył, że Gajusz wbija koniec łuku w ścieżkę, zaczął się śmiać. -Patrzcie, patrzcie, tym razem mamy małego wilczka! Wielokształtne stworzenie, jak mi się zdaje. Czy jeszcze nie dość ci wlałem, wilczku? Dziewczyna wydała się Gajuszowi ładna, lecz nie wyobrażał sobie porachunków ze Swetoniuszem w jej obecności. Czy ten drań szykuje jakąś nową pułapkę? Swetoniusz objął dziewczynę, udając zatroskanie. Rozdział 1 17 - Uważaj, moja droga. To groźny przeciwnik. Jest szczególnie niebezpieczny w pozycji do góry nogami! - Zaśmiał się z własnego żartu, a dziewczyna mu zawtórowała. - Czy to ten, o którym wspominałeś, Toniuszu? Popatrz na ten mały rozzłoszczony pyszczek! -Jak jeszcze raz pokażesz mi się na oczy, przeszyję cię strzałą - syknął Gajusz bez zastanowienia. Odciągnął drzewce o kilka cali. - Odejdź albo padniesz na miejscu. Swetoniusz przestał się śmiać; szacował swoje szansę. - W porządku, parve lupę, dostaniesz więc to, o co najwyraźniej prosisz. Ruszył na Gajusza bez ostrzeżenia i chłopiec zwolnił cięciwę, nim zdążył pomyśleć. Wypuszczona strzała jedynie zawadziła o tunikę starszego chłopca, ale oczy Swetoniusza zrobiły się jak szparki; rozpostarł ramiona, wrzasnął triumfalnie i skoczył do przodu. Gajusz poderwał łuk do góry i wyrżnął napastnika prosto w nos. Trysnęła krew, Swetoniusz ryknął ze złości. Kiedy Gajusz jeszcze raz poderwał łuk, Swetoniusz jedną dłonią schwycił drewniany kabłąk, drugą zacisnął na gardle chłopca. -Jeszcze jakieś groźby? - warknął rozwścieczony, zaciskając dłoń mocniej. Z nosa płynęła mu krew i plamiła tunikę. Wyrwał łuk Gajuszowi i zasypał go gradem uderzeń. On chce mnie zabić i udać, że to był wypadek, pomyślał Gajusz ze zgrozą. Widzę to w jego oczach. Nie mogę oddychać. Rzucił się na przeciwnika z pięściami, lecz zasięg ciosów był za krótki, by wyrządzić prawdziwą krzywdę. Obrazy przed oczami Gajusza straciły kolory; uszy stały się głuche na dźwięki. Był nieprzytomny, kiedy Toniusz cisnął nim między wilgotne liście. Tubruk znalazł Gajusza na ścieżce godzinę później. Głowa chłopca była poobijana ze wszystkich stron. Na twarzy zasychały świeże strupy. Oko było spuchnięte i zasklepione ropą. Nos powtórnie złamany, a cała reszta w siniakach. -Tubruk? - szepnął Gajusz, kiedy przyszedł do siebie. -Spadłem z drzewa. Śmiech olbrzyma odbił się echem o ścianę lasu. - Chłopcze, nikt nie wątpi w twoją odwagę. Nie jestem tylko 18 Imperator pewien twoich umiejętności walki. Pora, by cię czegoś nauczono, nim dasz się zabić. Kiedy ojciec wróci z miasta, pomówię z nim o tym. -A nie powiesz mu o... o upadku z drzewa? Spadając, uderzyłem o parę gałęzi. - Gajusz poczuł smak krwi spływającej ze złamanego nosa. -A czy w drzewo udało ci się uderzyć? Choćby raz? - spytał Tubruk, patrząc na zdeptane liście i wyczytując z nich odpowiedź. - Drzewo, jak mi się zdaje, ma taki nos jak mój. - Gajusz starał się uśmiechnąć, ale zwymiotował w krzaki.

- Hmm. Czy na tym będzie koniec, jak myślisz? Nie mogę pozwolić, byś robił to dalej. Nie chcę cię zobaczyć okaleczonego czy martwego. Ojciec zostawia cię pod moją opieką i spodziewa się, że uczę jego spadkobiercę i przyszłego patrycjusza odpowiedzialności, a nie, że pozwalam mu wyrastać na urwipołcia wdającego się w bezsensowne bijatyki. - Tubruk przerwał, podniósł z ziemi połamany łuk i potrząsnął nim z irytacją. - Wziąłeś go bez pozwolenia. Już tylko za to powinienem ci wygarbować skórę. Gajusz spuścił głowę potulnie. - Żadnych bijatyk więcej, zrozumiano? - Tubruk postawił go na nogi i otrzepał z ziemi i liści. - Żadnych bijatyk więcej. Dziękuję, żeś po mnie przyszedł -odpowiedział Gajusz. Chłopiec zatoczył się i omal nie upadł. Stary gladiator westchnął, zarzucił go sobie na ramię i poniósł do domu. Marek jeszcze miał rękę w łubkach, ale w ciągu następnego tygodnia wrócił do siebie. Był brązowowłosym chłopcem, niższym od Gajusza o pół głowy. Miał silne nogi i równie silne, nieproporcjonalnie długie ramiona, ale dzięki temu miał w przyszłości zostać doskonałym szermierzem, przynajmniej tak twierdził. Żonglował czterema jabłkami i zaczął próbować tej samej sztuczki z nożami, lecz niewolnicy z kuchni donieśli o jego wyczynach Aurelii, matce Gajusza. Aurelia skrzyczała go, a on, rad nie rad, obiecał zostawić noże w spokoju. Kiedy Tubruk przyniósł do domu Gajusza, Marek, któremu udało się po kryjomu wyjść z łóżka i przekraść do obszernego komRozdział 1 19 pleksu kuchni, był pochłonięty maczaniem chleba w zastygającym w żeliwnych rondlach tłuszczu. Usłyszawszy harmider, przegalopował obok rzędów opasłych ceglanych pieców i wpadł do pokoju dla chorych, do królestwa Lucjusza. Lucjusz, lekarz niewolnik, opiekował się zarówno niewolnikami z majątku ojca Gajusza, jak i samą rodziną. Bandażował opuchlizny, stosował okłady z larw ścierwie na infekcje, wyrywał zęby szczypcami i zszywał rany. Był cichym, cierpliwym mężczyzną i zawsze kiedy nad czymś się skupiał, oddychał przez nos. Delikatny świst powietrza ze starzejących się płuc lekarza dawał obu chłopcom poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Gajusz wiedział, że po śmierci ojca Lucjusz zostanie wyzwołeńcem w nagrodę za cierpliwą opiekę nad matką. Gdy medyk powtórnie nastawiał złamany nos Gajusza, Marek siedział i przeżuwał chleb z tłuszczem. - Znów Swetoniusz? - zapytał. Gajusz poruszył głową. Nie mógł nic powiedzieć, ale też, przez załzawione oczy, nic nie widział. - Czemu nie zaczekałeś na mnie? Gajusz milczał. Lucjusz kończył obmacywanie nosa i w pewnej chwili mocno go pociągnął, aby nastawić luźną część. Na zakrzepłe strupy spłynęła świeża krew. - Lucjuszu, na wszystkie moce podziemi, ostrożnie! Urwiesz mi nos! Lucjusz uśmiechnął się i nic nie mówiąc, zaczął ciąć czyste płótno na pasy, aby obwiązać chłopcu głowę. Gajusz skorzystał z chwili przerwy i odpowiedział przyjacielowi. - Masz rękę w łubkach i poobijane żebra. Nie możesz się bić. Marek popatrzył na niego w zamyśleniu. -Możliwe. Spróbujesz raz jeszcze? On cię zabije, wiesz o tym. Gajusz odczekał, aż Lucjusz spakuje swoje przybory i zbierze się do wyjścia. Podziękował mu i zwrócił się do Marka. - Nie zabije mnie, ponieważ najpierw ja go zabiję. Muszę tylko pomyśleć nad strategią. - Zabije cię - powtórzył Marek, wgryzając się w suszone jabłko, ukradzione z zimowych zapasów. 20

Imperator Tydzień później Marek wstał o świcie i przystąpił do zaprawy wyrabiającej refleks niezbędny wspaniałemu szermierzowi. Jego pokój miał białe kamienne ściany, stały w nim tylko łóżko i szafa na rzeczy osobiste. Gajusz zajmował sąsiedni pokój i, w drodze do toalety, Marek zapukał do drzwi przyjaciela, aby go obudzić. Następnie wszedł do małego pomieszczenia i wybrał jeden z czterech obmurowanych kamieniem otworów, prowadzących do ścieku z bieżącą wodą, cudownego urządzenia, które eliminowało nieprzyjemne zapachy, wypłukując nocą zanieczyszczoną ziemię do płynącej przez dolinę rzeki. Chłopiec odsunął pokrywę i podciągnął nocną koszulę. Kiedy wracał, u Gajusza wciąż panowała cisza. Otworzył drzwi, żeby mu wytknąć lenistwo, ale w środku nie było nikogo. Powinieneś mnie ze sobą zabrać, przyjacielu, pomyślał rozgoryczony. Nie musisz tak wyraźnie okazywać, że nie jestem ci potrzebny. Ubrał się szybko i ruszył za Gajuszem w momencie, kiedy zza brzegów doliny wychylił się rąbek słońca, oświetlając budynki i pole, a na nim niewolników już pochylonych przy pracy. Mgły się podniosły i w lesie natychmiast zrobiło się jaśniej. Marek znalazł Gajusza na granicy obu posiadłości. Chłopiec nie miał żadnej broni. Odwrócił się, słysząc za sobą kroki, wyraźnie przestraszony, ale na widok przyjaciela odetchnął z ulgą. - Cieszę się, że jesteś, Marku. Nie wiedziałem, kiedy on się pokaże, więc wcześnie wyszedłem z domu i sterczę tu od dawna. W pierwszej chwili myślałem, że to on. - Dlaczego przyszedłeś sam? Jesteś moim przyjacielem, a poza tym należy mu się lanie także ode mnie. -Masz złamaną rękę, a poza tym ode mnie należą mu się dwa. - To prawda, ale mógłbym skoczyć na niego z drzewa albo podstawić mu nogę. - Sztuczkami nie wygrywa się bitew. Pokonam go własną siłą. Marek milczał. W zwykle pogodnym towarzyszu zabaw, który stał naprzeciw niego, teraz wyczuwał chłód i zaciętość. Słońce podnosiło się powoli, cienie wędrowały. Gajusz był chyba skłonny stać godzinami, ale nie Marek. Najpierw przysiadł w kucki, potem rozsiadł się wygodniej i wyciągnął przed siebie Rozdział 1 21 nogi. Cienie wędrowały dalej. Marek znaczył ich pozycje kijami i ocenił, że czekają trzy godziny, kiedy na ścieżce pojawił się Swetoniusz. Uśmiechnął się kącikiem ust i przystanął. - Zaczynasz mi się podobać, mały wilczku. Mam cię w końcu zabić czy tylko połamać nogi? Jak sądzisz, co będzie lepsze? Gajusz uśmiechnął się i wyprostował. - Zabij mnie, inaczej będę z tobą walczył, tak długo aż dorosnę i zabiję ciebie. A potem twoją żoną podzielę się z moim przyjacielem. Marek z przerażeniem słuchał słów Gajusza. Może po prostu powinni uciec. Swetoniusz popatrzył na chłopców zmrużonymi oczyma i wyciągnął zza paska krótki, złowrogi nóż. -Mały wilczku, rzeczna rybko... ktoś tak głupi jak ty nie wyprowadzi mnie z równowagi. Ale ujadasz jak szczenię, więc uciszę cię raz jeszcze. Rzucił się prosto na nich, lecz w tej samej chwili ziemia rozstąpiła się z trzaskiem, a on zniknął im z oczu w tumanie kurzu i liści. - Wykopałem ci pułapkę na wilki, Swetoniuszu! - krzyknął radośnie Gajusz. Czternastolatek rzucał się w głębokim dole na wszystkie strony i miotał przekleństwa, a dwóch ośmiolatków przeżywało swój triumf. - Myślałem, by rzucić ci na głowę wielki głaz, tak jak robią z wilkami na północy powiedział Gajusz spokojnie, kiedy Swetoniusz zaprzestał obelg i powarkiwał ponuro. - Ale

nie zabiłeś mnie, więc i ja cię nie zabiję. I nikomu się nie pochwalę, że schwytaliśmy Swetoniusza w pułapkę na wilki. Wydostań się z niej sam. Nagle wzniósł wojenny okrzyk, a Marek szybko mu zawtórował i ich wrzaski poniosły się przez las, kiedy szczęśliwi jak nikt na świecie pędzili coraz dalej i dalej od wilczej jamy. W pewnej chwili Marek zawołał przez ramię: - Powiedziałeś, że go pokonasz własną siłą! - No przecież kopałem tę jamę przez całą noc. Słońce świeciło przez drzewa, a im się zdawało, że mogliby tak biec przez cały dzień. 22 Imperator Pozostawiony sam sobie Swetoniusz rozejrzał się spokojnie po swojej pułapce, chwycił się krawędzi i wydźwignął na górę. Przez chwilę siedział tam i kontemplował brud na ozdobnej tunice. Marszczył brwi prawie przez całą drogę do domu, ale kiedy wyszedł z łasu w pełne słońce, zaczął się śmiać. ROZDZIAŁU Cjajusz i Marek szli za Tubrukiem, który odmierzał krokami nowe pole pod orkę. Co pięć kroków nadzorca wyciągał rękę i wtedy Gajusz sięgał do kosza, który niósł przed sobą, i podawał mu kolejny palik. Sam Tubruk niósł kłębek nawiniętego na drewniane wrzeciono sznurka. Dokładny i cierpliwy, starannie obwiązywał sznurek wokół palika, kłębek dawał do potrzymania Markowi, a sam wbijał palik w twardą ziemię. Od czasu do czasu oglądał się za siebie, na wydłużającą się linię znaków granicznych, chrzą-kał z satysfakcją i ruszał dalej. To była nudna praca i obaj chłopcy mieli ochotę uciec na wielkie Pole Marsowe, gdzie mogli jeździć konno i brać udział w grach i zawodach. -Trzymaj go mocno - Tubruk upomniał Marka, który najwyraźniej nie mógł się skupić na wykonywanej czynności. - Długo jeszcze, Tubruku? - spytał Gajusz. - Tyle, ile trzeba, by dokończyć zaczętą robotę. Pola muszą być oznakowane dla oraczy, a paliki wbite, by zaznaczyć granicę. Twój ojciec chce powiększyć dochody majątku, a ta ziemia w sam raz nadaje się pod gaje figowe. Figi sprzedamy na miejskich targowiskach. Gajusz rozejrzał się po zielonych i złocistych pagórkach, ziemi ojca. - A więc to bogata posiadłość? Tubruk zachichotał. - Da się z niej wykarmić i ubrać ciebie, ale nie mamy dość 24 Imperator ziemi, aby uprawiać jęczmień czy pszenicę na chleb. Nasze plony są skromne, a to znaczy, że musimy uprawiać to, co miasto chce kupować. Kwietne ogrody dają nasiona, które się tłoczy na olejki dla szlachetnie urodzonych dam, a poza tym twój ojciec dokupił kilkanaście uli. Chce założyć nowe roje pszczół. Już za kilka miesięcy wy dwaj będziecie mieli miód do każdego posiłku, a czego nie zjecie, to się sprzeda i nieźle zarobi. - Czy będziemy mogli pomagać przy ulach? - odezwał się Marek, wykazując nagłe zainteresowanie gospodarstwem. - Być może, chociaż z pszczołami trzeba się ostrożnie obchodzić. Mam nadzieję, że stary Tadiusz sprosta dodatkowym obowiązkom. Pszczoły nie lubią, gdy się je okrada z zimowych zapasów, i trzeba do tego doświadczonej ręki. Trzymaj ten kołek mocno... to będzie stadium. Tu zakręcimy. -Potrzebujesz nas jeszcze, Tubruku? Chcieliśmy wziąć kuce i pojechać do miasta. Może udałoby się posłuchać obrad w senacie. Tubruk prychnął ironicznie.

- To znaczy, może udałoby się pojechać na Pole i ścigać na kucach z innymi chłopcami. Hmm? Dzisiaj to ostatni bok do oznakowania. Jutro przyślę tu paru ludzi. No, dalej, uwiniemy się z tym w godzinę czy dwie. Chłopcy popatrzyli na siebie posępnie. Tubruk położył na ziemi sznurek i pobijak i wyprostował plecy. Westchnął i poklepał Ga-jusza po ramieniu. - Pamiętaj, że pracujemy na twojej ziemi. Należała do ojca twojego ojca, a kiedy ty będziesz miał dzieci, będzie należała do nich. Spójrz na to. Tubruk przyklęknął i zaczął rozbijać kołkiem i pobijakiem twardą grudę. Kiedy pokazała się sypka, czarna ziemia, zaczerpnął pełną garść i podsunął chłopcom pod oczy. Gajusz i Marek patrzyli zdezorientowani, jak kruszy ciemny proch między palcami. - Tu, gdzie stoimy, Rzymianie trwają od setek lat. Ten proch to więcej niż ziemia. To my, to proch mężczyzn i kobiet, którzy żyli przed nami. Stąd się wywodzisz i tu wrócisz, i inni będą stąpać po tobie. Rozdział 2 25 -Grobowiec rodzinny jest przy drodze do miasta - mruknął niechętnie Gajusz, poirytowany nabrzmiałym głosem Tubruka. Stary gladiator wzruszył ramionami. - Och, to najświeższe dzieje, ale nasi ludzie żyli tu na długo przedtem, nim powstało miasto. Wykrwawialiśmy się i umierali na tych polach w dawno zapomnianych wojnach. I będziemy robić to samo w kolejnych wojnach i kolejnych latach. Połóż tu rękę. Sięgnął po dłoń chłopca, przyłożył ją do pokruszonej ziemi i zacisnął mu palce. -Trzymasz w dłoni historię, chłopcze. Trzymasz ziemię, która widziała rzeczy, jakich my już nie zobaczymy. Trzymasz w dłoni swoich przodków i przodków Rzymu. Trzymasz to, co wyda zbiory, co nas wykarmi i przyniesie nam pieniądze, tak byśmy mogli się cieszyć dostatkiem. Bez tej ziemi jesteśmy niczym. Ziemia jest wszystkim i gdziekolwiek będziesz podróżował, jedynie ona będzie twoja. Tylko ten zwykły czarny proch w twojej dłoni będzie dla ciebie domem. Marek przysłuchiwał się wszystkiemu z poważną miną. - Czy będzie nim i dla mnie? Tubruk nie od razu odpowiedział; wpatrywał się w twarz Ga-jusza. Wreszcie obrócił się do Marka i uśmiechnął. - Oczywiście, chłopcze. Czy nie jesteś Rzymianinem? Czy miasto nie jest tak samo twoje jak każdego innego? - Przestał się uśmiechać i odwrócił na powrót do Gajusza. - Ale ten majątek jest jego własnością i pewnego dnia on będzie nim rządził, i będzie spoglądał na cieniste gaje figowe i brzęczące ule, i przypomni sobie, jak był małym chłopcem i jak chciał pojechać na Pole Marsowe, żeby popisywać się na swoim kucu przed innymi chłopcami. Odwrócony tyłem Tubruk nie widział, jak przez twarz Marka przemknął cień smutku. Gajusz otworzył dłoń, wysypał ziemię w dołek zrobiony przez Tubruka i przycisnął ją w zamyśleniu. -Kończmy znakowanie - powiedział, a Tubruk ruszył dalej. Kiedy chłopcy mijali most na Tybrze prowadzący na Pole Marsowe, słońce już zachodziło. Tubruk uparł się, by się umyli i zmienili tuniki na czyste, ale nawet o tak późnej godzinie rozległa 26 Imperator przestrzeń była pełna młodych Rzymian, rzucających dyskami i oszczepami, kopiących piłki jeden do drugiego i z głośnymi okrzykami zachęty ujeżdżających konie. To było hałaśliwe miejsce i chłopcy uwielbiali przyglądać się turniejom zapaśników i wyścigom rydwanów.

Obaj mali i niedoświadczeni, ufali wysokim siodłom, które ściskały im pośladki, zapewniając bezpieczeństwo podczas manewrów. Nogi obu wisiały luźno wokół żeber kuców i przy zawracaniu zaciskały się na nich mocno. Gajusz, ku swojej radości, nie wypatrzył w tłumie Swetoniusza. Nie spotkał go od czasu pułapki na wilki i tak właśnie - na wygranej bitwie — chciał całą rzecz zakończyć. Dalsze potyczki mogły oznaczać jedynie kłopoty. Obaj z Markiem podjechali do grupki rówieśników, pozdrowili ich i zeskoczyli z wierzchowców na ziemię. Nie było tu nikogo znajomego, ale grupka rozstąpiła się przyjaźnie, by przyjąć ich do swego grona. Uwagę wszystkich przyciągał mężczyzna z zaciśniętym w prawej ręce dyskiem. - To Tani. Najlepszy zawodnik w swoim legionie - powiedział Gajuszowi jeden z chłopców. W tej samej chwili Tani napiął mięśnie, zakręcił się w miejscu i wypuścił dysk prosto w zachodzące słońce. Rozległy się gwizdy uznania, a jeden czy dwaj chłopcy zaklaskali. Tani odwrócił się do nich. - Uważajcie. Będzie za chwilę wracał. Stojący po drugiej stronie Pola mężczyzna podbiegł do dysku, chwycił go i wypuścił do powrotnego lotu. Dysk zatoczył szeroki łuk i grupka chłopców, widząc, jak szybuje prosto ku nim, rozpierzchła się na boki. Jeden, powolniejszy niż pozostali, nie zdążył odskoczyć i dysk, uderzywszy o ziemię, odbił się i trafił go w bok. Chłopiec upadł, zwinął się w kłębek i zaczął jęczeć. Tani podbiegł do niego. - Dobra robota, chłopcze. Zatrzymałeś go - powiedział. - Nic ci nie jest? Chłopiec potrząsnął głową, choć wciąż trzymał się za bok. Tani poklepał go po ramieniu, podniósł dysk i wrócił na swoje miejsce, by znowu nim rzucić. Rozdział 2 27 - Ścigaliście się dzisiaj na koniach? - spytał Marek. Kilku odwróciło się i zmierzyło wzrokiem silnego kuca, którego mu wybrał Tubruk. -Jeszcze nie. Przyszliśmy popatrzeć na zapasy, ale skończyły się godzinę temu. - Mówiący pokazał na kwadratowy placyk w pobliżu, ze zdeptaną trawą. Stała tam gromadka mężczyzn i kobiet. Coś jedli i rozmawiali między sobą. -Mogę się mocować - rzucił szybko Gajusz i twarz mu pojaśniała. - Zróbmy sobie własne zawody. Grupka wyraziła zainteresowanie. - Parami? -Wszyscy naraz. Zwycięży ten, którego nikt nie pokona - odparł Gajusz. - Ale przydałaby się nagroda. Zróbmy zrzutkę, a całość zbierze najlepszy, dobrze? Chłopcy zaczęli szperać w zanadrzach tunik, wyciągać drobne monety i oddawać je największemu, który krążył między nimi z pewną siebie miną i z coraz pełniejszą garścią. -Jestem Petroniusz, a tu jest około dwudziestu kwadrantów. Czekam na więcej. - No co, Marku, dorzucimy wszystko, co mamy? - spytał Gajusz. - Dorzucimy - odparł Marek i wysupłał trzy miedziaki. Petroniusz przeliczył monety od nowa i się uśmiechnął. - Niezła sumka. Niech mi to ktoś potrzyma. Biorę udział w zapasach i to ja zwyciężę. Wyszczerzył zęby do dwóch przybyszy. -Ja potrzymam, Petroniuszu - odezwała się dziewczyna, zgarniając monety w drobne dłonie. - Moja siostra Lawia - wyjaśnił Petroniusz. Dziewczyna, mniejsza, choć równie krępa jak brat, mrugnęła do Gajusza i Marka.

Przekomarzając się wesoło, grupka chłopców utorowała sobie drogę do wyznaczonego placyku. W charakterze widzów zostało zaledwie kilku, a walczących Gajusz naliczył siedmiu poza Petro-niuszem, który ostentacyjnie zaczął prezentować mięśnie. -Jakie reguły? - spytał Gajusz, rozciągając nogi i ramiona. Petroniusz kiwnął na całą resztę. - Żadnego bicia. Kto wyląduje na plecach, ten odpada. W porządku? 28 Imperator Chłopcy zgodzili się, ale jeden drugiego zaczął mierzyć niechętnym wzrokiem i pogodny nastrój się zepsuł. - Za chwilę zaczynacie - zapowiedziała stojąca z boku Lawia. -Wszyscy gotowi? Zapaśnicy kiwnęli potakująco. Gajusz zauważył, że przystaje przy nich paru widzów, zawsze gotowych pogapić się na każde zawody czy postawić na zawodnika. Powietrze zapachniało mu nagle trawą, a on poczuł, że żyje, i przypomniał sobie, co mówił Tubruk o ziemi. Rzymska ziemia, karmiona krwią i kośćmi jego przodków. Miał ją pod stopami i wyczuwał jej siłę. Stanął w pogotowiu. Czas jakby się zatrzymał, a on zobaczył jeszcze, jak niedaleko od nich Tani kręci dyskiem i wypuszcza go w powietrze, i jak dysk płynie wysoko nad Polem Marsowym. Słońce, chowając się za horyzont, czerwieniało coraz bardziej i nadawało skórze spiętych, oczekujących na walkę chłopców ciepły odcień. - Zaczynamy! - krzyknęła Lawia. Gajusz opadł na kolana i atak pierwszego napastnika przeszedł nad jego głową. Następnie wypchnął biodra do góry i drugiego atakującego zbił z nóg. Kiedy ten rozciągnął się na zakurzonej trawie jak długi, Gajusz stanął i zwarł się z trzecim. Obaj runęli, ale napastnik uderzył o twardy grunt pierwszy i Gajusz go przygniótł. Marek mocował się z Petroniuszem. Jeden drugiego przytrzymywał za pachy i ramiona i trwało to dłuższą chwilę, aż inny zapaśnik został na ślepo pchnięty na Petroniusza. Zmagająca się z sobą para upadła gwałtownie. Co było dalej, Gajusz nie zdążył zobaczyć. Czyjeś ramię owinęło mu się, od tyłu, wokół szyi i zacisnęło niebezpiecznie na tchawicy. Chłopiec puścił w ruch łokcie i nogi i trafił sandałem w goleń napastnika. Uścisk osłabł, ale obaj zostali rozłożeni na łopatki przez kłębiące się ciała. Gajusz wyrżnął o ziemię, aż zadudniło, i wtedy uznał, że ma dość, przedarł się na pobocze placu i zaczął się przyglądać pozostałym zawodnikom. Petroniusz został bezlitośnie pokonany i na placu boju został Marek i dwaj inni chłopcy. Przypadkowi widzowie domagali się dalszej walki i robili między sobą zakłady. Marek schwycił jednego za krocze i kark i usiłował go podnieść i cisnąć w powietrze. Chłopiec zmagał się szaleńczo, ale koniec końców Marek zdołał oderwać go od ziemi i kiedy zataczał się pod jego ciężarem, ostatni z zapaśniRozdział 2 29 ków chwycił go przez pierś i pociągnął do tyłu, prosto w plątaninę kończyn. Zwycięski zapaśnik stanął na nogi z radosnym okrzykiem i z wysoko uniesionymi ramionami obiegł dookoła plac. Gajusz usłyszał śmiech Marka. Jego przyjaciel, głęboko oddychając wieczornym ciepłym powietrzem, otrzepywał się z kurzu. Tuż za Polem Marsowym widniało miasto, zbudowane na siedmiu starożytnych wzgórzach całe wieki temu. Wokół Gajusza rozbrzmiewały okrzyki i nawoływania jego współbraci, a pod stopami była jego ziemia. W gorących ciemnościach, rozświetlanych jedynie półksiężycem zapowiadającym rychły koniec miesiąca, dwaj chłopcy szli w nocnej ciszy pól i ścieżek posiadłości. W powietrzu unosił się zapach owoców i kwiatów, a w zaroślach grały świerszcze. Szli, nic nie mówiąc, aż dotarli do miejsca, gdzie parę godzin wcześniej stali z Tubrukiem, do zakrętu oznaczonej palikami granicy nowego pola.

Gajusz przystanął przy rozkopanym dołku i wyciągnął zza pasa wąski nóż zabrany z kuchni. W skupieniu pociągnął ostrzem po opuszku kciuka. Nóż wszedł w ciało głębiej, niż chłopiec zamierzał, i z dłoni popłynęła strużka krwi. Podał ostre narzędzie Markowi i podniósł kciuk wysoko, aby krew przestała płynąć. Marek pociągnął nożem po własnym kciuku, zrobił nacięcie, i wycisnął kilka nabrzmiałych kropli. -Niewiele brakowało, bym odciął sobie cały palec! - powiedział Gajusz rozzłoszczony skaleczeniem. Marek spróbował przybrać uroczystą minę, ale mu nie wyszło. Wyciągnął dłoń, przycisnął ją do dłoni Gajusza i krew obu chłopców się zmieszała. Następnie Gajusz, krzywiąc się, wepchnął krwawiący kciuk w rozkopaną ziemię. Marek obserwował go przez dłuższą chwilę, zanim zrobił to samo. -Teraz jesteś częścią tego majątku, a my dwaj jesteśmy braćmi — powiedział Gajusz. Marek kiwnął głową i udali się w drogę powrotną, do widniejących z dala białych zabudowań posiadłości. Niewidzialne w ciemnościach oczy Marka nabrzmiały łzami. Chłopiec wytarł je dłonią, zostawiając na twarzy ślady krwi. 30 Imperator Gajusz stał u szczytu bram posiadłości, osłaniając oczy przed jaskrawym słońcem, i spoglądał w stronę Rzymu. Tubruk powiedział, że ojciec wraca z miasta, i chłopiec chciał pierwszy wypatrzyć go na drodze. Splunął na dłoń i przygładził ciemne włosy. Udało mu się wymigać od żmudnych codziennych zajęć i to go wprawiło w stan szczególnego podniecenia. Niewolnicy z rzadka podnosili wzrok, przechodząc z jednej części zabudowań do drugiej; mógł obserwować i nie być obserwowanym; mógł mieć chwilę prywatności i spokoju pośród ogólnego zamieszania. Gdzieś szukała go matka, aby przyniósł koszyk do zbierania owoców, czy Tubruk szukał kogoś, kto nawoskuje i naoliwi skórzaną uprząż dla koni i wołów albo przyda się przy tysiącu innych drobnych obowiązków. Myśl o tym wszystkim, czego nie robił, doprawdy podnosiła na duchu. Nie mogli go znaleźć, a on był tutaj, ukryty przed wszystkimi oczami, i obserwował drogę do Rzymu. Zobaczył smugę kurzu i wszedł na słupek. Nie miał pewności. Jeździec znajdował się jeszcze daleko, ale w okolicy nie było wiele ziemskich dóbr, leżących przy tej samej drodze, i z dużym prawdopodobieństwem mógł to być ojciec. Po dłuższej chwili mógł wyraźnie zobaczyć mężczyznę na koniu, krzyknął więc tylko radośnie i zsunął się na ziemię w wielkim pośpiechu. Brama była ciężka, ale Gajusz naparł na nią z całych sił i w końcu, poskrzypując, ustąpiła na tyle, by mógł się przecisnąć i pobiec ojcu na spotkanie. Kiedy pędził ku zbliżającej się postaci, dziecięce sandały uderzały głośno o twardy grunt, a ramiona entuzjastycznie młóciły powietrze. Ojca nie było przez cały miesiąc i Gajusz chciał się pochwalić, jak bardzo przez ten czas wyrósł. Mówił to każdy. - Tato! - zawołał. Ojciec ściągnął lejce. Wyglądał na zmęczonego i zakurzonego, ale w niebieskich oczach pojawił się uśmiech. - Kto mi zachodzi drogę? Żebrak, a może mały opryszek? -zażartował mężczyzna, wyciągając rękę po syna. Gajusz zaśmiał się, lądując w siodle za plecami jeźdźca. - Wyrosłeś, od kiedy cię widziałem - zauważył pogodnie ojciec, kiedy koń ruszył truchtem do murów posiadłości. - Trochę. Tubruk mówi, że rosnę jak zboże. Rozdział 2 31

Ojciec przytaknął w odpowiedzi i w przyjaznej ciszy dojechali do bramy. Gajusz zsunął się z konia i pchnął ją szerzej. - Zostaniesz w domu na długo? - spytał ojca, kiedy ten stanął na ziemi. Ojciec zwichrzył mu włosy, burząc wygładzoną śliną fryzurę. -Kilka dni, może tydzień. Chciałbym dłużej, ale zawsze jest jakaś praca, którą trzeba wykonać dla republiki. - Wręczył lejce synowi. — Zaprowadź starego Merkurego do stajni i dobrze go wytrzyj. Zobaczymy się później, jak zrobię przegląd gospodarstwa i porozmawiam z twoją matką. Na wspomnienie o Aurelii twarz Gajusza się ściągnęła, co nie uszło uwagi ojca. Mężczyzna westchnął, położył dłoń na ramieniu syna i popatrzył mu w oczy. - Rad bym spędzać więcej czasu z dala od miasta, chłopcze, ale to co, robię, jest dla mnie ważne. Czy rozumiesz znaczenie słowa „republika"? Gajusz kiwnął głową, mimo to na twarzy ojca pojawił się sceptyczny uśmiech. - Wątpię. Niewielu moich kolegów w senacie zdaje się je rozumieć. Czy wiesz, że żyjemy w takim systemie rządów, który pozwala każdemu mieć własne zdanie, nawet plebejuszowi? I czy zdajesz sobie sprawę, jakie to bywa rzadkie? Każdy kraj, który udało mi się poznać, ma króla albo kogoś, kto nim kieruje. Taki król czy namiestnik nadaje ziemie swoim przyjaciołom, a od tych, którzy mu nie przyklaskują, wymusza pieniądze. To równie niebezpieczne jak miecz w rękach dziecka. W Rzymie mamy rządy prawa. Ono nie jest jeszcze doskonałe czy nawet tak sprawiedliwe, jak bym sobie życzył, i jemu właśnie poświęcam swoje życie. Jest warte mojego życia... i twojego także, kiedy przyjdzie pora. - Ale ja za tobą tęskniłem - użalił się Gajusz, choć wiedział, że przemawia przez niego egoizm. Wzrok ojca nieco stwardniał, jednak mężczyzna wyciągnął rękę i jeszcze raz zwichrzył chłopcu włosy. -Ja za tobą również. Masz brudne kolana, a ta tunika jest bardziej odpowiednia dla ulicznego dziecka, mimo to tęskniłem. Idź i doprowadź się do porządku. Tylko najpierw wytrzyj Merkurego. - Popatrzył za synem, który, powłócząc nogami, ruszył z ko32 Imperator niem do stajni, i uśmiechnął się smutno. Rzeczywiście jest trochę wyższy, pomyślał. Tubruk ma rację. W stajniach, wycierając boki zdrożonego konia z piany i kurzu, Gajusz rozmyślał o słowach ojca. Idea republiki brzmiała bardzo pięknie, ale bycie królem wydawało mu się bardziej ekscytujące. Za każdym razem, kiedy ojciec Gajusza, Juliusz, wracał do domu po długiej nieobecności, Aurelia zarządzała uroczyste posiłki w długim triklinium. Aurelia i jej mąż, oboje boso, spoczywali na sofach przed zastawionymi jedzeniem niskimi stołami. Gajusz i Marek siadywali obok na stołkach. Chłopcy nie cierpieli takich posiłków. Nie wolno im było rozmawiać; musieli siedzieć w mozolnej ciszy w trakcie każdego dania i podsuwać posługującym niewolnikom palce do wytarcia, między jednym a drugim wetknięciem w tłuszcz. Choć apetyty im dopisywały, obaj byli przyuczeni, by nie urażać Aurelii zbyt szybkim jedzeniem, i chcąc nie chcąc, żuli i przełykali tak wolno jak dorośli, gdy tymczasem wieczorne cienie robiły się coraz dłuższe. Gajusz, wykąpany i ubrany w czystą tunikę, pocił się z gorąca i czuł się nieswojo. Po bezpośredniości i swobodzie spotkania z ojcem na drodze nie było śladu; teraz ojciec rozmawiał z matką tak, jakby chłopców w ogóle nie zauważał. Gajusz obserwował matkę spod oka, wyczekując drżenia, które zapowiadało jeden z jej ataków. Z początku jej choroba go przerażała i doprowadzała do płaczu, ale wraz z upływem lat emocje w nim okrzepły i nawet czasami liczył na kolejny atak, bo wówczas jego i Marka odsyłano od stołu.

Usiłował słuchać i okazywać zainteresowanie rozmową, ale wszystkie słowa obracały się wokół doskonalenia praw i miejskich rozporządzeń. Ojciec nigdy nie wracał do domu z ekscytującymi opowieściami o egzekucjach czy cieszących się złą sławą ulicznych zbirach. -Pokładasz w ludziach za dużo wiary, Juliuszu - mówiła Aurelia. - Oni są bezradni jak dziecko bez ojca. Niektórzy mają rozum i wrodzoną inteligencję, zgoda, ale większość wymaga opieki... - Głos Aurelii zamarł i zapadła cisza. Juliusz uniósł wzrok i Gajusz zobaczył w jego oczach szarą Rozdział 2 33 chmurę smutku i dziwne zakłopotanie, jak u kogoś, kto niechcący stał się świadkiem czyjejś intymności. - Relia? Głos ojca zmusił Gajusza do ponownego spojrzenia na matkę. Aurelia leżała jak posąg, z oczami wbitymi w niewidoczną dla innych, odległą scenę. Nagle dłoń jej zadrżała, twarz wykrzywiła się niby w dziecinnym grymasie i dreszcz, który zaczął się od dłoni, ogarnął całe ciało. Matka wyprężyła się, zgarniając ramieniem misy ze stołu i plując potokiem skrzekliwych dźwięków. Chłopcy mimo woli szarpnęli się do tyłu. Juliusz poderwał się z sofy i wziął żonę w ramiona. - Zostawcie nas samych - rozkazał i Gajusz z Markiem wyszli wraz z niewolnikami, zostawiając za sobą mężczyznę, który tulił do siebie wijącą się postać. Następnego ranka Gajusza obudził Tubruk. -Wstań, chłopcze - powiedział, potrząsając go za ramię. -Matka chce cię widzieć. Gajusz jęknął cicho, ale Tubruk miał dobry słuch. -Nie bój się, po... po złej nocy ona jest zawsze spokojna. Gajusz ubrał się w milczeniu i popatrzył na starego gladiatora. - Czasami jej nienawidzę. Tubruk westchnął łagodnie. - Żałuję, że jej nie znałeś, nim zaczęła chorować. Nuciła od rana do nocy i dom był zawsze szczęśliwy. Masz myśleć, że tak jest nadal. To nic, że matka nie może z tobą przebywać. Ona naprawdę cię kocha, przecież wiesz. Gajusz kiwnął głową i byle jak przygładził włosy. - Czy ojciec wrócił do miasta? - spytał, choć znał odpowiedź. Ojciec nie znosił poczucia bezradności. - Wyjechał o świcie. Gajusz westchnął i poszedł za starym gladiatorem przez chłodne korytarze, aż do pomieszczeń matki. Matka siedziała w łóżku, wyprostowana, ze świeżo umytą twarzą i splecionymi, przerzuconymi do tyłu włosami. Była blada, ale uśmiechnęła się na widok Gajusza, a jemu udało się odwzajemnić uśmiech. 34 Imperator - Podejdź bliżej, Gajuszu. Przepraszam, że cię wczoraj przestraszyłam. Dał się wziąć w ramiona i trzymać w nich, nic nie czując. Jak mógł jej powiedzieć, że już się nie boi ataków? Widział je tak wiele razy, a każdy był gorszy od ostatniego. Wyczuwał podświadomie, że będzie jeszcze gorzej i że matka już go opuszcza, ale wolał 0 tym nie myśleć - wolał uśmiechnąć się, uścisnąć jej ramiona 1 odejść obojętnie. - Co będziesz dziś robić? - spytała, odsuwając go od siebie. -To co zawsze. Mamy z Markiem trochę obowiązków - odpowiedział. Skinęła głową i jakby o nim zapomniała. Odczekał parę sekund i kiedy nie padło już żadne słowo, odwrócił się i wyszedł.

Marek spotkał go przy bramie. Niósł sidła na ptaki. Popatrzył przyjacielowi prosto w oczy, po czym zagadnął beztrosko: - Dziś czuję się szczęśliwy. Złapiemy jastrzębia, dwa jastrzębie. Przyuczymy je, będą nam siadały na ramionach i atakowały na rozkaz. Swetoniusz ucieknie na sam nasz widok. Gajusz zachichotał i natychmiast pozbył się myśli o matce. Już tęsknił za ojcem, ale dzień zapowiadał się długi i zawsze było coś do zrobienia w lesie. Nie wierzył, by udał im się pomysł z jastrzębiami, ale gotów był się go trzymać aż do końca dnia i na wszystkich ścieżkach, które mieli przed sobą. W zielonym mroku omal nie przeoczyli kruka, który siedział na niskiej gałęzi, niedaleko od zalanych słońcem pól. Marek zobaczył go pierwszy i aż zamarł, a potem zatrzymał dłonią Gajusza. - Popatrz, jaki wielki! - wyszeptał, rozwijając przyniesione sidła. Przywarli do ziemi i poczołgali się parę kroków do przodu, wlepiając oczy w ptaka. Nawet jak na kruka był wielki, i kiedy zbliżyli się do niego, rozpostarł ciężkie czarne skrzydła, machnął nimi leniwie i siadł na sąsiednim drzewie. - Okrążymy go - wyszeptał Marek, podekscytowany, ilustrując polecenie ruchem dłoni. Gajusz wyszczerzył radośnie zęby i poczołgał się przez poszycie szerokim łukiem, i starając się nie zgubić z oczu właściwego drzewa i omijać trzeszczące patyki i szeleszczące liście. Rozdział 2 35 Kiedy wyłonił się z drugiej strony, ptak siedział na nowym miejscu, na przechylonym, zmurszałym pniu. Wspinaczka po czymś takim wyglądała na łatwą i Marek już zaczął sunąć ku ptakowi z gotowymi do zarzucenia sidłami. Gajusz podkradł się bliżej. Dlaczego on nie odfruwa? - pomyślał, patrząc na kruka, ale w tej samej chwili ptak zadarł wielką głowę i rozłożył skrzydła. Obaj chłopcy zastygli, lecz ptak chyba się uspokoił i Marek, dyndając nogami po obu stronach pnia, znów ruszył do góry. Był już blisko swojej ofiary, kiedy się zląkł, że kruk znów od-frunie. Choć chyba się na to nie zanosiło: wielkie ptaszysko skakało po pniu i uschniętych gałęziach i nie wyglądało na przestraszone. Marek rozwinął sidła - coś, co na co dzień było zwykłą siatką z grubego sznurka, używaną w kuchniach do przechowywania cebuli, a co w rękach Marka zamieniło się w budzące grozę narzędzie do łapania ptaków - i wstrzymując oddech, wycelował nimi prosto w kruka. Ptak poderwał się z krzykiem oburzenia. Zatrzepotał skrzydłami raz jeszcze i wylądował w wiotkich gałązkach młodego drzewa, blisko Gajusza, który rzucił się na nie bez chwili namysłu. Kiedy Marek zjeżdżał na dół po pniu, Gajusz wdrapywał się na delikatne drzewko. W pewnej chwili poczuł, że trzaska pod jego ciężarem, zgina się wpół i przyciska ptaka do ziemi plątaniną gałęzi. Marek, jakby tylko na to czekał, chwycił swoją zdobycz, zacisnął na niej ręce i triumfalnie podniósł w górę. Ale zdobycz nie zamierzała się poddać. - Pomóż mi! On jest silny, wyrwie się! - zawołał Marek i Gajusz dołączył swoją parę rąk do walki z szamocącym się kłębkiem piór. Nagle przeszył go koszmarny ból. Dziób był długi i krzywy jak włócznia z czarnego drzewa i kruk zacisnął go na dłoni chłopca, między kciukiem a palcem wskazującym. - Odsuń go ode mnie! - krzyknął Gajusz. - On mi się dobrał do żywego mięsa! Ból był nie do zniesienia i obaj chłopcy wystraszyli się nie na żarty. Marek za wszelką cenę starał się utrzymać kruka, a Gajusz usiłował uratować dłoń przed morderczym dziobem. - Marku, nie mogę mu się wyrwać! 36 Imperator

- Musisz. Szarpnij za dziób - rzucił Marek z twarzą poczerwieniałą z wysiłku od trzymania rozwścieczonego ptaka. - Nie mogę, jest ostry jak nóż! Wypuść kruka na wolność. -Nie wypuszczę. On jest nasz. Schwytaliśmy go w lesie, jak myśliwi. Gajusz jęknął z bólu. -To raczej on nas schwytał. - Zamachał rozpaczliwie palcami i wtedy dziób się rozwarł, ale najwyraźniej z zamiarem powtórnego zatrzaśnięcia na machającej dłoni. Gajusz odetchnął z ulgą i odskoczył do tyłu, ściskając dłoń w pachwinie i zginając się wpół. - Tak czy owak, to wojownik - powiedział Marek, uśmiechając się szeroko i usztywniając uścisk, by miotający się dziób nie mógł sięgnąć jego ręki. - Zabierzemy go do domu i będziemy tresować. Słyszałem, że kruki są inteligentne. Nauczy się sztuczek i pójdzie z nami na Pole Marsowe. - Trzeba mu nadać imię. Coś wojennego - odrzekł Gajusz, ssąc poszarpaną skórę. -Jak się nazywa bóg, który krąży jak kruk, a może trzyma kruka? - Nie wiem, to chyba jeden z greckich bogów. Zeus? - Nie, Zeus to chyba ten od sowy. - Nie pamiętam żadnego od kruka, ale Zeus to dobre imię. Uśmiechnęli się jeden do drugiego, a kruk się uciszył i rozglądał wokół z pozornym spokojem. - Zatem Zeus. Wrócili do domu, z ptakiem uwięzionym w mocno zaciśniętych dłoniach Marka. - Musimy go gdzieś ukryć - stwierdził Marek. - Twojej matce się nie podoba, że chwytamy zwierzęta. Pamiętasz, co było, jak się dowiedziała o lisie? Gajusz skrzywił się i utkwił wzrok w ziemi. - Obok stajni stoi pusty kojec dla kurcząt. Możemy go tam włożyć. Co jedzą kruki? - Chyba mięso. Sprzątają pola bitewne. A może to wrony, nie kruki. Wyniesiemy z kuchni kilka okrawków i zobaczymy, czy je zje. Żaden kłopot. Gajusz zamyślił się. Rozdział 2 37 - Wiesz - powiedział po chwili - on musi mieć związane nogi, kiedy będziemy go uczyć, inaczej odfrunie. Tubruk rozmawiał z trzema cieślami, którzy mieli naprawiać dach w jednym z budynków. Zauważył chłopców, gdy wchodzili na dziedziniec majątku, i skinął, by do niego podeszli. Chłopcy popatrzyli po sobie, rozważając, czy uda im się uciec, ale Tubruk, choć niby zajęty, nie pozwolił im zrobić więcej niż kilka kroków. - Nie zrezygnuję z Zeusa - burknął pod nosem Marek. Gajusz zdołał jedynie skinąć głową i już byli przy grupie mężczyzn. - Będę za kilka minut - rzucił za cieślami udającymi się do roboty Tubruk. - Tymczasem zdejmujcie dachówkę. Odwrócił się do chłopców. - Co to jest? Kruk, tak? Pewnie chory, skoro dał się złapać. - Złapaliśmy go w lesie w sidła. Weszliśmy na drzewo i ściągnęliśmy go na dół - powiedział buntowniczo Marek. Tubruk uśmiechnął się ze zrozumieniem i wyciągnął dłoń, aby pogłaskać długi dziób. Ptak wydawał się całkiem pozbawiony energii i dyszał prawie jak pies, odsłaniając przy tym wąski język. - Biedactwo - mruknął. - Wygląda na przestraszonego. Co chcecie z nim zrobić? - On się nazywa Zeus. Chcemy go przyuczyć jak szczeniaka, jak jastrzębia. Tubruk potrząsnął głową.

- Nie możecie uczyć dzikiego ptaka, chłopcy. Jastrząb jest wychowywany wśród ludzi od pisklęcia, zajmuje się nim jeden człowiek, a mimo to nie przestaje być dziki. Jak odleci za daleko, może go stracić najlepszy nauczyciel. Zeus to całkiem wyrośnięty ptak. Jeśli go zatrzymacie, zdechnie. -Możemy wykorzystać jeden ze starych kojców dla kurcząt -nalegał Gajusz. - Tam teraz nic nie ma. Będziemy go karmić i puszczać do lotu na sznurku. Tubruk parsknął gniewnie. - Czy wiecie, co dziki ptak robi w zamknięciu? Nie może znieść ścian wokół siebie. Zwłaszcza w tak małej przestrzeni jak jeden z tych kojców. Popadnie w przygnębienie, przestanie jeść i któregoś dnia z rozpaczy zacznie wyrywać sobie pióra. Będzie się ranić 38 Imperator tak długo, aż umrze. Zeus, trzymany tutaj, wybierze śmierć, nie niewolę. Najlepsze, co możecie dla niego zrobić, to dać mu odfru-nąć. Nie sądzę, by dał się złapać, gdyby był zdrowy, więc tak czy inaczej umrze, ale przynajmniej niech spędzi ostatnie dni w lesie, na powietrzu, tam, gdzie jest jego miejsce. -Ale... - Marek zamilkł, patrząc na kruka. - No - ponaglił Tubruk - wyjdźmy na pole i przyjrzyjmy się, jak fruwa. Chłopcy popatrzyli na siebie z posępnymi minami i ruszyli za Tubrukiem za bramę. Tam stanęli i wpatrzyli się we wzgórza. - Uwolnijcie go, chłopcy - powiedział Tubruk i coś w jego głosie sprawiło, że obaj na niego spojrzeli. Marek podniósł i rozchylił dłonie, a Zeus dźwignął się w powietrze, rozłożył wielkie skrzydła i zaczął nabierać wysokości. Krakał na nich gniewnie tak długo, aż stał się jedynie czarnym punktem na niebie. Wtedy zobaczyli, jak schodzi w dół i znika między drzewami. Tubruk położył szorstkie dłonie na karkach chłopców. -Szlachetny czyn. A teraz do roboty. Nagromadziło się sporo obowiązków, które czekają na waszą łaskawą uwagę. Marsz do środka. Pokierował chłopcami przez bramę, na dziedziniec, i nim sam za nimi ruszył, popatrzył raz jeszcze przez pola, na las. ROZDZIAŁ III 1 ego lata rozpoczęła się formalna edukacja chłopców. Obaj byli traktowani jednakowo, Marek więc tak samo jak Gajusz pobierał nauki niezbędne do kierowania majątkiem, choć mniejszym. Poza książkową łaciną, którą wbijano im do głów od urodzenia, uczono ich historii sławnych bitew, taktyki wojennej, a także tego, jak dawać sobie radę z ludźmi, pieniędzmi i długami. Kiedy następnego roku Swetoniusz odjechał do legionu w Afryce, obaj, Gajusz i Marek, zaczęli się uczyć greckiej retoryki i sztuki dyskutowania, co miało im się przydać w przyszłości, jako młodym senatorom, zajmującym się oskarżaniem czy obroną obywateli. Chociaż trzystu członków senatu spotykało się tylko dwa razy każdego lunarnego miesiąca, ojciec Gajusza przebywał w Rzymie za każdym razem dłużej, ponieważ republika musiała wkładać wiele wysiłku w radzenie sobie z nowymi koloniami i szybko narastającym bogactwem i potęgą. Całymi miesiącami jedynymi dorosłymi, których widywali Gajusz i Marek, oprócz Aurełii, byli ich opiekunowie, którzy zjawiali się w głównym domu o świcie, a znikali o zachodzie słońca z denarami podzwaniającymi w fałdach tóg. Oczywiście był jeszcze Tubruk, ta nieustająca obecność, zawsze przyjazna i nie tolerująca ze strony chłopców żadnych szaleństw. Nim Swetoniusz wyjechał, stary gladiator przemaszerował pięć mil do domu sąsiadów i odczekał jedenaście godzin, od świtu do zmroku, by mu pozwolono zobaczyć ich najstarszego syna. Nie powiedział Gajuszowi, co z tego wynikło, ale wrócił z uśmiechem i nim poszedł do stajni, by obejrzeć nowo 40

Imperator sprowadzone klacze, zwichrzył włosy chłopca swoją wielką jak łopata dłonią. Ze wszystkich opiekunów Gajusz i Marek najbardziej lubili We-paksa, młodego, wysokiego i szczupłego Greka. Zawsze przychodził do ich majątku pieszo, a przed powrotem do miasta starannie przeliczał monety. Spotykali się z nim dwa razy na tydzień w małym pokoiku, który ojciec Gajusza przeznaczył na lekcje. Było to proste pomieszczenie, z kamienną podłogą i gołymi ścianami. W obecności innych nauczycieli, monotonnie brnących przez strofy Homera i łacińską gramatykę, obaj chłopcy często wiercili się na drewnianych ławkach albo bujali w obłokach, dopóki ostre smagnięcie trzcinki nie sprowadziło ich na ziemię. Wielu było naprawdę surowych i uczniom, w liczbie zaledwie dwóch, trudno było odwrócić ich uwagę. Pewnego razu Marek narysował rylcem na tabliczce świnię z twarzą i brodą opiekuna. Został przyłapany w chwili, kiedy chciał pokazać rysunek Gajuszowi, i musiał wyciągnąć dłoń na trzy niemiłosiernie mocne uderzenia. Wepaks nie przynosił trzcinki. Za każdym razem miał ze sobą jedynie grubą płócienną torbę pełną glinianych tabliczek i figurek niebieskich i czerwonych, dwie wrogie armie. O wyznaczonej godzinie odsuwał ławki w kąt pokoju i rozstawiał figurki, aby przedstawić słynną bitwę z przeszłości. Po roku takiej nauki chłopcy musieli bezbłędnie rozpoznawać sylwetki i imiona wodzów obu stron. Wepaks nie ograniczał się do wojen rzymskich; czasami maleńkie koniki i figurki legionistów przedstawiały Partów, Greków czy Kartagińczyków. Wiedząc, że mają do czynienia z Grekiem, chłopcy wymusili na młodym mężczyźnie, by przerobił z nimi bitwy Aleksandra i opowiedział ekscytującą legendę o nim i o tym, co Aleksander osiągnął w tak młodym wieku. Wepaks się ociągał; nie chciał uchodzić za kogoś, kto faworyzuje własną historię, ale w końcu dał się przekonać i pokazał im wszystkie ważne bitwy, zapisane w historii i wykreślone na mapach. Omawiając greckie wojny, Wepaks posługiwał się jedynie pamięcią i na pamięć wprowadzał i usuwał z pól bitewnych poszczególne figurki. Nauczyciel zapoznał chłopców z imionami wodzów i głównych aktorów każdego konfliktu, każdej sceny politycznej i historycznej Rozdział 3 41 w czasach, w których żyli. Sprawił, że małe gliniane postaci ożyły przed oczami Marka i Gajusza, i za każdym razem, kiedy dwie cudowne godziny dobiegały końca, popatrywali tęsknie, jak powoli i z wielką dbałością pakuje figurki do toreb. Pewnego dnia, kiedy chłopcy przyszli na lekcje, gliniani żołnierze zajmowali prawie całą posadzkę. Armie wyruszały do wielkiej bitwy i Gajusz szybko policzył szeregi niebieskich i czerwonych, a potem szybko je w myślach przemnożył, tak jak uczył nauczyciel arytmetyki. - Powiedz mi, co widzisz - poprosił go Wepaks. - Dwie wrogie armie, jedna w sile ponad pięćdziesięciu tysięcy, druga prawie czterdziestu. Czerwona to... czerwona to Rzymianie, sądząc po legionie ciężkozbrojnej piechoty ustawionej z przodu. Są wspierani przez jazdę na prawym i lewym skrzydle, ale naprzeciw mają konnicę niebieskich. Po stronie niebieskich są procarze i osz-czepnicy, ale nie widzę łuczników, tak więc atak nastąpi z bliska. Z grubsza siły wyglądają na równe. Zanosi się na długą i ciężką bitwę. Wepaks skinął głową. - Czerwoni to rzeczywiście Rzymianie, świetnie wyszkoleni i zdyscyplinowani weterani wielu bitew. Ale jeśli ci powiem, że wśród niebieskich są Galowie, Celtiberowie, Numidowie i Karta-gińczycy? Czy to wpłynie na ostateczny wynik? W oczach Marka pojawił się błysk zainteresowania. - To może znaczyć, że patrzymy na armię Hannibala. Ale gdzie jego słynne słonie? Nie przyniosłeś słoni? - Marek popatrzył z nadzieją na płócienny worek.

-Tak, Rzymianie napotkali armię Hannibala, lecz do czasu tej bitwy jego słonie wyginęły. Później sprowadził nowe i ich atak budził powszechną grozę, ale tu musiał się obejść bez nich. No więc, armia nieprzyjaciela przewyższa go liczebnie o dwa legiony. Jego siły są różnorodne, podczas gdy rzymskie jednolite. Jaki inny czynnik może wpłynąć na wynik? -Ukształtowanie terenu - zawołał Gajusz. - Gdyby był na wzgórzu, jego jazda mogłaby rozbić... Wepaks zamachał przecząco. - Bitwa toczy się na równinie. Jest chłodno, a powietrze jest 42 Imperator przezroczyste. Hannibal powinien przegrać. Chcielibyście zobaczyć, w jaki sposób zwyciężył? Gajusz wpatrzył się w bitewne szyki. Wszystko wskazywało na przyszłą przegraną niebieskich. Podniósł wzrok. - Czy możemy przesuwać żołnierzy, kiedy będziesz objaśniał? Wepaks uśmiechnął się. - Oczywiście. Dzisiaj, aby bitwa odbyła się tak jak przed wiekami, potrzebuję was obu. Weź rzymską stronę, Gajuszu. Marek i ja będziemy siłami Hannibala. Trzy uśmiechnięte twarze pochyliły się nad szeregami glinianych postaci. - Bitwa pod Kannami, sto dwadzieścia sześć lat temu. Każdy mężczyzna, który w niej walczył, jest pokryty pyłem historii, każdy miecz zardzewiały, ale lekcje są przecież po to, by się uczyć. Wepaks musiał zrobić każdego glinianego żołnierza i każdego konia, żeby odtworzyć tę bitwę, uzmysłowił sobie Gajusz. I nawet jeśli każdego żołnierza policzyć za pięciuset, to i tak wszystko razem zajmowało większość wolnej przestrzeni lekcyjnego pokoju. - Gajuszu, jesteś Emiliuszem Paulusem i Terencjuszem Warro-nem w jednej osobie, doświadczonymi rzymskimi dowódcami. Szereg za szeregiem będziesz szedł prosto na wroga, nie pozwalając na niesubordynację ani rozluźnienie dyscypliny. Masz znakomitą piechotę. Gajusz, skupiony, zaczął przesuwać piechotę do przodu. - Wspomóż się jazdą, Gajuszu. Nie zostawiaj jej z tyłu, jeśli nie chcesz zostać otoczony. Chłopiec kiwnął głową i przeniósł małe gliniane koniki prosto do walki z ciężką jazdą Hannibala. -Marku, nasza piechota musi wytrzymać napór. Idziemy do przodu, na nieprzyjaciela, nasza jazda wciągnie do bitwy na skrzydłach ich jazdę i powstrzyma ją. W napięciu i w milczeniu wszyscy trzej przesuwali swoje figurki, aż armie stanęły naprzeciw siebie, twarzą w twarz. Gajusz i Marek wyobrazili sobie, że powietrze przeszywają wojenne zawołania i parskanie koni. - A teraz żołnierze padają - mruknął Wepaks. - W starciu z najlepiej wyćwiczonym wrogiem, z jakim kiedykolwiek niebiescy się Rozdział 3 43 zmierzyli, szeregi naszej piechoty zaczynają się łamać. - Puścił dłonie w ruch i poprzesta wiał figurki na nowe pozycje, ponaglając chłopców, by zrobili to samo. Na posadzce przed nimi rzymskie legiony napierały na środek szyku bojowego Hannibala, łamiąc jeden szereg żołnierzy za drugim. Pogrom był bliski. - Nie mogą nas powstrzymać - wyszeptał Gajusz, widząc coraz bardziej wyginający się łuk niebieskich figurek, ustępujących przed rzymskimi legionami. Zatrzymał dłoń i objął spojrzeniem całe pole bitwy. Jazda stała nieruchomo, w krwawym zwarciu z wrogiem. Marek

i Wepaks dalej przesuwali figurkę po figurce. Gajusz otworzył szeroko oczy; nagle zrozumiał cały plan Hannibala. - Nie pójdę dalej - powiedział. Na twarzy Wepaksa pojawił się zagadkowy uśmiech. - Tak prędko, Gajuszu? Zauważyłeś niebezpieczeństwo, którego ani Paulus, ani Warron nie widzieli do czasu, aż było za późno? Posuń swoich ludzi do przodu, bitwa musi zostać rozegrana. Wepaks najwyraźniej dobrze się bawił, ale nie Gajusz. Chłopca irytowało, że musi wykonać ruch, który kiedyś doprowadził do zniszczenia rzymskiej armii. Rzymskie legiony przetoczyły się gładko przez siły Kartagińczy-ków, ponieważ wróg im na to pozwolił. Szeregi niebieskich szybko odstąpiły do tyłu i straciły nie więcej ludzi, niż to było konieczne dla pierwszej linii. Następnie wycofane szeregi przesunięto na skrzydła, gotując czerwonym pułapkę jeszcze większą, i po tym, co Wepaks nazwał kwestią kilku godzin, cała armia rzymska, otoczona z trzech stron, dała się schwytać w sidła zastawione przez Hannibala. Tymczasem rzymska jazda wciąż była związana przez równie sprawne siły i ostateczna scena wymagała odrobiny wyjaśnienia, by ukazać jej grozę. -Większość Rzymian nie mogła walczyć, zamknięta w gruncie rzeczy w środku własnych formacji. Ludzie Hannibala zabijali wroga przez cały dzień, zaciskając morderczą pętlę, aż na placu boju nie pozostał ani jeden żywy żołnierz. To było unicestwienie na rzadko spotykaną skalę. Z wielu bitew uchodzili z życiem przynajmniej ci, którzy uciekli, ale tamci Rzymianie, otoczeni ze wszystkich stron, nie mieli dokąd uciekać. 44 Imperator Zapadło długie milczenie; Marek i Gajusz odtwarzali sobie w wyobraźni wszystkie zapamiętane szczegóły. -Na dzisiaj koniec, chłopcy. W następnym tygodniu pokażę wam, jaką naukę wynieśli Rzymianie z tamtej porażki i z innych, zadanych ręką Hannibała. To prawda, tu nie wykazali się wyobraźnią, ale potem walczyli pod nowym wodzem, znanym z pomysłowości i odwagi. Wódz ten starł się z Hannibalem w bitwie pod Zamą, czternaście lat później, i wynik tego spotkania był całkiem inny. —Jak się nazywał? - spytał podniecony Marek. - Przy narodzinach nadano mu imię Publiusz Scypion, ale z racji wygranych bitew z Kartaginą zyskał przydomek Scypiona Afrykańskiego. Do dziesiątych urodzin Gajusz wyrósł na silnego i sprawnego fizycznie chłopca. Radził sobie ze wszystkimi końmi, nawet z takimi, które wymagały twardej ręki. Wszystkie zdawały się uspokajać pod jego dotykiem i reagować na każde słowo. Tylko jeden nie pozwolił się ujeździć i zrzucił Gajusza z grzbietu jedenaście razy, aż w końcu, nim zwierzę zdołało zabić któregoś z chłopców, Tubruk je sprzedał. Tubruk, pod nieobecność ojca, zarządzał w pewnej mierze finansami majątku. Mógł decydować, według własnego rozeznania, na co obrócić dochód ze sprzedaży zboża i żywego inwentarza. Tubrukowi ufano wielce i jak rzadko komu. Nie od niego jednak zależało, kto będzie uczył chłopców sztuki wojennej. Ta, jak i każda inna decyzja dotycząca ich wychowania, należała do ojca. Według rzymskiego prawa ojciec Gajusza mógł chłopców choćby udusić czy sprzedać w niewolę, gdyby był z nich niezadowolony. Jego władza we własnym gospodarstwie była absolutna, a jego życzliwości i dobrej woli lepiej było nie nadużywać. Juliusz wrócił do domu na uroczystość urodzin syna. Po trudach podróży, przy kąpieli w źródlanej wodzie usługiwał mu Tubruk. Ojciec Gajusza, choć dziesięć lat starszy niż gladiator, starzał się ładnie i Tubruk, poprzez opary gorącej wody, z przyjemnością

obserwował jego pociemniałą od słońca sylwetkę. Oczekiwał bez słowa, aż jego pan będzie miał dość powolnego zanurzania się 44 Imperator Zapadło długie milczenie; Marek i Gajusz odtwarzali sobie w wyobraźni wszystkie zapamiętane szczegóły. - Na dzisiaj koniec, chłopcy. W następnym tygodniu pokażę wam, jaką naukę wynieśli Rzymianie z tamtej porażki i z innych, zadanych ręką Hannibala. To prawda, tu nie wykazali się wyobraźnią, ale potem walczyli pod nowym wodzem, znanym z pomysłowości i odwagi. Wódz ten starł się z Hannibalem w bitwie pod Zamą, czternaście lat później, i wynik tego spotkania był całkiem inny. -Jak się nazywał? - spytał podniecony Marek. - Przy narodzinach nadano mu imię Publiusz Scypion, ale z racji wygranych bitew z Kartaginą zyskał przydomek Scypiona Afrykańskiego. Do dziesiątych urodzin Gajusz wyrósł na silnego i sprawnego fizycznie chłopca. Radził sobie ze wszystkimi końmi, nawet z takimi, które wymagały twardej ręki. Wszystkie zdawały się uspokajać pod jego dotykiem i reagować na każde słowo. Tylko jeden nie pozwolił się ujeździć i zrzucił Gajusza z grzbietu jedenaście razy, aż w końcu, nim zwierzę zdołało zabić któregoś z chłopców, Tubruk je sprzedał. Tubruk, pod nieobecność ojca, zarządzał w pewnej mierze finansami majątku. Mógł decydować, według własnego rozeznania, na co obrócić dochód ze sprzedaży zboża i żywego inwentarza. Tubrukowi ufano wielce i jak rzadko komu. Nie od niego jednak zależało, kto będzie uczył chłopców sztuki wojennej. Ta, jak i każda inna decyzja dotycząca ich wychowania, należała do ojca. Według rzymskiego prawa ojciec Gajusza mógł chłopców choćby udusić czy sprzedać w niewolę, gdyby był z nich niezadowolony. Jego władza we własnym gospodarstwie była absolutna, a jego życzliwości i dobrej woli lepiej było nie nadużywać. Juliusz wrócił do domu na uroczystość urodzin syna. Po trudach podróży, przy kąpieli w źródlanej wodzie usługiwał mu Tubruk. Ojciec Gajusza, choć dziesięć lat starszy niż gladiator, starzał się ładnie i Tubruk, poprzez opary gorącej wody, z przyjemnością obserwował jego pociemniałą od słońca sylwetkę. Oczekiwał bez słowa, aż jego pan będzie miał dość powolnego zanurzania się Rozdział 3 45 w basenie i odpoczynku na płyciźnie marmurowych schodów, tuż przy dopływie, gdzie woda była najcieplejsza. Juliusz położył się na plecach na zimnym obramowaniu basenu i spojrzał na Tubruka. - Sprawozdanie - powiedział i zamknął oczy. Tubruk stanął sztywno i wyliczył zyski i straty z poprzedniego miesiąca. Ze wzrokiem wbitym w ścianę mówił płynnie o drobnych kłopotach i sukcesach, nie korzystając z jakichkolwiek zapisków. Wreszcie skończył i czekał w milczeniu. Po chwili niebieskie oczy jedynego człowieka, jaki kiedykolwiek zatrudnił go, nie upominając się o prawo własności, otworzyły się raz jeszcze i zatrzymały na nim, czyste i nie zmącone przez gorące powietrze basenu. -Jak moja żona? Twarz Tubruka pozostawała jednakowo beznamiętna. Czy był sens mówić temu mężczyźnie, że stan Aurelii znów się pogorszył? Niegdyś piękna, po porodzie przez kilka miesięcy była bliska śmierci. Potem już zawsze zdawała się niepewnie trzymać na nogach i dom już nigdy nie rozbrzmiewał śmiechem i nie wypełniał się kwiatami, które znosiła z dalekich łąk i pól.

-Lucjusz robi, co może, lecz Aurelia nie czuje się lepiej... Przez parę dni, kiedy miała atak, musiałem trzymać chłopców z daleka. Twarz Juliusza stężała, a żyły na szyi, nabrzmiałe od gorąca, zaczęły gniewnie pulsować. - Czy lekarze naprawdę są bezradni? Biorą ode mnie złoto bez najmniejszych skrupułów, a za każdym razem, kiedy wracam do domu, jej stan się tylko pogarsza. Tubruk zacisnął usta. Pewne rzeczy należy po prostu znosić, wiedział to. Bicz spada i rani, a jedyne, co możesz zrobić, to przeczekać to spokojnie. Aurelia czasami rwała na sobie ubranie na strzępy i siedziała skulona w jakimś kącie aż do czasu, gdy głód ją stamtąd wypędzał. W inne dni była prawie tą samą kobietą, którą kochał od chwili, kiedy zjawił się w majątku, ale potem znów następowały długie okresy szaleństwa. Rozmawiała o zbiorach i ni stąd, ni zowąd nagle przechylała głowę, aby nasłuchiwać swojego głosu, jakby to nie ona mówiła, ale ktoś inny, dla niej tylko widoczny, i już nie zwracała na nikogo uwagi. 46 Imperator Kolejny strumień gorącej wody zakłócił wolno płynącą ciszę i Juliusz westchnął, jakby zasyczała para. - Słyszałem, że Grecy są dobrymi medykami. Zatrudnij jednego z nich i zwolnij tych głupców. Jeśli któryś będzie twierdził, że tylko dzięki jego umiejętnościom nie następuje pogorszenie, każ go wy-chłostać i wyrzucić za bramę. Sprowadź jakąś kobietę. Uzdrawiaczkę. Dolegliwości kobiet są inne niż nasze i nie zdziwiłbym się, gdyby to kobieta pomogła Aurelii. Niebieskie oczy znów się zamknęły i zanurzona w wodzie postać mogła uchodzić za pierwszego lepszego Rzymianina. Juliusz jednak nie był człowiekiem bezbarwnym. Nosił się jak żołnierz, a widniejące tu i tam na ciele białe kreski blizn świadczyły o dawnych czynach. Tubruk wiedział, że jego pan cieszy się w senacie opinią człowieka gwałtownego. Nie prowadził interesów na wielką skalę, ale tego, z czego żył, bronił zaciekle. W rezultacie z jednej strony ludzie kupczący władzą nie byli przez niego niepokojeni, z drugiej byli zbyt leniwi, by rzucać mu wyzwanie w dziedzinach, w których sobie dobrze radził. To wystarczało, by majątek dobrze prosperował i by mogli zatrudnić najdroższych lekarzy, jakich Tubruk mógłby znaleźć. Stracone pieniądze, Tubruk był pewien, ale czyż nie po to są, by posługiwać się nimi w potrzebie? - Chcę założyć winnicę na południowych krańcach. Jest tam doskonała ziemia pod krzewy czerwonych. Znów przeszli do rozmowy o gospodarstwie i Tubruk, jak zwykle, nie musiał sięgać do zapisków, po latach składania sprawozdań i dyskusji z Juliuszem. Dwie godziny później pan w końcu się uśmiechnął. - Dobrze się spisujesz. Wiedzie nam się i jesteśmy coraz silniejsi. Tubruk kiwnął głową i odwzajemnił uśmiech. Podczas rozmowy Juliusz ani razu nie spytał go o zdrowie czy osobiste szczęście. Obaj wiedzieli, że należy mówić o sprawach poważnych, a z małymi kłopotami radzić sobie samemu. Ich związek opierał się na zaufaniu - nie między równymi, ale między pracodawcą a tym, którego kompetencje pracodawca docenia. Tubruk przestał być niewolnikiem, lecz nie przestał być wyzwoleńcem i ludzie wolno urodzeni nigdy nie mogli mu całkowicie ufać. -Jest jeszcze jedna sprawa, bardziej osobista - ciągnął Juliusz. J§: Rozdział 3 47

Przyszła pora, by mój syn zaczął się uczyć rzemiosła wojennego. W pewnej mierze zaniedbuję ojcowskie obowiązki, a przecież mężczyzna najbardziej może się spełnić przy wychowaniu własnego syna. Chcę być z niego dumny i martwię się, że moje wciąż przedłużające się nieobecności zaszkodzą chłopcu. Tubruk pokiwał zgodnie głową, ucieszony takimi słowami. - W mieście jest wielu znawców przedmiotu, nauczycieli chłopców i młodzieńców z bogatych rodzin. -Wiem o nich, niektórych mi polecano. Nawet sprawdziłem, czego potrafią dokonać, odwiedzając miejskie wille. Ale nie byłem pod wrażeniem, Tubruk. Zobaczyłem młodych ludzi zarażonych nowymi poglądami filozoficznymi, zobaczyłem, że za duży nacisk kładzie się na doskonalenie umysłu, a za mały na sprawność ciała i wrażliwość serca. Co dobrego wynika z umiejętności zabawiania się logiką, jeśli twoja bojaźliwa dusza wzdraga się przed trudem? Nie, tak jak ja to widzę, prócz kilku wyjątków, moda rzymska wyprodukuje słabeuszy. Chcę, by Gajusza uczyli ludzie, na których mogę polegać, i myślę o tobie. Nie zawierzyłbym nikomu innemu, gdy chodzi o tak poważny obowiązek. Tubruk potarł brodę zmartwiony. - Nie mogę uczyć czegoś, czego uczyłem się jako żołnierz i gladiator, panie. Nie wiem, jak swoją wiedzę przekazać innym. Juliusz zmarszczył niecierpliwie czoło, ale nie naciskał. Tubruk zawsze dobrze ważył słowa. - Zatem poświęć swój czas i uczyń go sprawnym i twardym jak skała. Każ mu biegać i jeździć konno każdego dnia, wciąż i wciąż, aż będzie zdolny mnie zastąpić. Inni, których znajdziemy, nauczą go sztuki zabijania i rozkazywania ludziom w bitwie. - A co z drugim chłopcem, panie? - Z Markiem? A co ma być? - Też będziemy go uczyć? Juliusz znów zmarszczył czoło i przez kilka sekund wpatrywał się w przeszłość. - Tak. Obiecałem to jego ojcu, kiedy umierał. Matka Marka nie nadawała się do wychowywania dziecka i to jej ucieczka praktycznie zabiła starego człowieka. Od początku była dla niego za młoda. Kiedy ostatni raz o niej słyszałem, niewiele się różniła od prosty48 Imperator tutki ze śródmiejskich kwartałów Rzymu, więc chłopiec dalej będzie mieszkał w moim domu. Rozumiem, że on i Gajusz nadal są przyjaciółmi? -Jak bliźniacze kłosy zboża. I zawsze w tarapatach. - Koniec z tarapatami. Od dziś będą się uczyć dyscypliny. - Moja w tym głowa, panie. Gajusz i Marek podsłuchiwali za drzwiami. Oczy Gajusza rozbłysły podnieceniem. Wyszczerzył zęby w uśmiechu, obracając się do Marka, ale jego uśmiech zgasł, kiedy spojrzał na pobladłą twarz przyjaciela i zaciśnięte usta. - Co z tobą, Marku? - Powiedział, że moja matka jest prostytutką - wysyczał Marek. W jego oczach pojawiły niebezpieczne iskry i Gajusz powstrzymał się z żartobliwą odpowiedzią. - Powiedział, że słyszał. To plotki. Jestem pewien, że tak nie jest. - Powiedzieli mi, że umarła, tak samo jak ojciec. A ona uciekła. Zostawiła mnie. - Oczy Marka wypełniły się łzami. - Mam nadzieję, że naprawdę jest prostytutką. Mam nadzieję, że jest niewolnicą i że zgniją jej płuca, i że umrze. - Zakręcił się i uciekł, młócąc zawzięcie ramionami i nogami. Gajusz westchnął i zrezygnował z pogoni. Marek prawdopodobnie schowa się w stajniach i przesiedzi w jakimś kącie na słomie kilka godzin. Jeśli za wcześnie go znajdzie, padną

niepotrzebne słowa, a może i ciosy. Jeśli zostawi go w spokoju, po jakimś czasie jego szybkie myśli poszybują ku innym sprawom i nastrój mu się odmieni. Taką ma naturę i inaczej nie będzie, pomyślał Gajusz, ponownie przyciskając ucho do szczeliny między drzwiami a framugą, co pozwalało mu słyszeć dwóch mężczyzn rozprawiających o jego przyszłości. - ...wypuszczone po raz pierwszy, tak mówią. To będzie potężne widowisko. Cały Rzym powinien się tam znaleźć. Wśród gladiatorów, poza niewolnikami, mają być także wyzwoleńcy, których zwabiły z powrotem na arenę złote monety. Plotkują nawet o Reniuszu. - Reniusz to już starzec! Walczył jeszcze za mojej młodości -mruknął Juliusz niedowierzająco. Rozdział 3 49 - Może potrzebuje pieniędzy. Niektórzy ludzie żyją ponad stan, jeśli mnie rozumiesz. Sława pozwoliła mu na zaciąganie wielkich długów, ale w końcu za wszystko trzeba płacić. -Może by tak zatrudnić jego, niechby uczył Gajusza... pamiętam, że kiedyś brał uczniów. Choć to było dawno temu. Tak czy owak nie mogę uwierzyć, że znów stanie do walki. Postaraj się więc o cztery bilety, bo moje zainteresowanie rośnie z chwili na chwilę. Nie mówiąc o chłopcach, ci dopiero będą się cieszyć z wycieczki do samego miasta. - Dobrze, choć lepiej poczekajmy, aż będzie po walce, zanim zaoferujemy mu pracę. Powinien być tani, jak się trochę wykrwawi - zauważył drwiąco Tubruk. -Martwy będzie jeszcze tańszy. Ale to straszne, co mówię, za nic nie chciałbym zobaczyć, jak umiera. Kiedy był młody, szedł jak burza. Widziałem, jak go wystawiano przeciwko czterem czy pięciu innym. Pewnego razu, do walki z dwoma, nawet zawiązano mu oczy. Położył ich na miejscu. -A ja widziałem, jak się przygotowywał do tych pojedynków. Szata, której używał, pozwalała w dostatecznym świetle zobaczyć zarysy jego ciała. Już sam taki widok dawał mu przewagę. Jego przeciwnicy myśleli, że jest niewidomy. -Jadąc do Rzymu, zabierz ze sobą sporą sakiewkę na zatrudnienie nauczycieli. Na stadionie z łatwością ich znajdziemy, lecz do oceny tężyzny ciała i odpowiedzialności potrzebne mi twoje oko. -Jak zawsze jestem do usług, a po bilety poślę jeszcze dzisiaj. Coś więcej, panie? -Tylko moje podziękowania. Wiem, jak sprawnie zarządzasz majątkiem i że to dzięki tobie utrzymujemy się na powierzchni. Podczas gdy moi koledzy senatorowie zamartwiają się, jak bardzo ich bogactwa są uszczuplane, ja mogę spać spokojnie i śmiać się z ich kłopotów. Gajusz słysząc, że ojciec zostaje, czmychnął sprzed drzwi i pobiegł do stajni, do Marka. W połowie drogi jednak przystanął i oparł się o chłodną białą ścianę. A jeśli Marek wciąż jest zły? Nie, z pewnością coś takiego jak perspektywa biletu na igrzyska - i to ze spuszczonymi z uwięzi lwami! - rozwieje jego smutki. Z nowym entuzjazmem i ze słońcem za plecami popędził w dół stoku do 50 Imperator drewnianych, pobielanych wapnem budynków gospodarczych, w których trzymano konie robocze i woły. Skądś dobiegał głos matki, wołający go po imieniu, ale zignorował go tak samo, jak zignorowałby piskliwy krzyk ptaka. To był dźwięk, który go dotykał, lecz pozostawiał nieczułym. Chłopcy znaleźli ciało kruka blisko miejsca, gdzie go zobaczyli pierwszy raz, na skraju lasu należącego do majątku. Ptak leżał w wilgotnych liściach, sztywny i ciemny, i to Marek spostrzegł go pierwszy, a na widok takiego odkrycia przygnębienie i złość wyparowały z niego natychmiast.

- Zeus - wyszeptał. - Tubruk mówił, że jest chory. - Przykucnął przy ścieżce i wyciągnął rękę, by pogłaskać wciąż jeszcze lśniące pióra. Gajusz przykucnął tuż obok. - Kruki to zła wróżba, pamiętaj. - Nie Zeus. On tylko szukał miejsca do umierania. Powodowany impulsem Marek wziął w dłonie ptaka, tak samo jak przedtem. Ptak już nie był waleczny, jego głowa leżała bezwładnie, jakby podtrzymywana jedynie przez skórę, otwarty dziób zwisał, a oczy były dwiema wyschniętymi, pustymi jamami. Marek dalej głaskał pióra. -Powinniśmy go spalić. Wyprawić mu honorowy pogrzeb -powiedział Gajusz. - Wiesz, pobiegnę do kuchni po lampę, a potem wzniesiemy stos pogrzebowy i polejemy go oliwą. To byłby dobry sposób, aby go pożegnać. Marek zgodził się i położył Zeusa ostrożnie na ziemi. - Był wojownikiem. Zasługuje na coś więcej niż zgnicie. Jest tu pełno suchego drewna. Ty leć po lampę, a ja zostanę i ułożę stos. -Wrócę jak najszybciej - odrzekł Gajusz, podrywając się do biegu.,- Pomyśl o modlitwie czy czymś podobnym. Ruszył pędem do majątku, a Marek został sam z ptakiem. Poczuł się dziwnie poważny, jak gdyby przygotowywał jakiś religijny rytuał. Nazbierał leśnego suszu i ułożył go w kwadrat, zaczynając od dobrze wysuszonych konarów i kończąc na cienkich gałązkach i suchych liściach. Robił wszystko powoli i z namaszczeniem. Pośpiech wydawał mu się niewskazany. Rozdział 3 51 Kiedy Gajusz wracał, las był cichy i spokojny. Szedł powoli, niósł starą kuchenną lampę i osłaniał nikły, tańczący na naoliwionym knocie płomień. Zastał Marka siedzącego na suchej ścieżce, obok Zeusa, który spoczywał na zgrabnym stosie. - Muszę pilnować, by płomień nie zgasł, kiedy będę lał oliwę. Stos musi szybko zapłonąć. Lepiej odmówmy modlitwę teraz. Ciemniało i migoczące, żółte światło lampy zdawało się potężnieć i rozjaśniać twarze chłopców stojących nad małymi zwłokami. -Jowiszu, władco wszystkich bogów, pozwól ptakowi odlecieć z powrotem do świata podziemi. Był wojownikiem i umarł wolny - powiedział Marek spokojnym, cichym głosem. Gajusz przechylił lampę i pilnując płomienia, polał oliwą ptaka i leśny susz. Następnie podpalił stos. Przez pewien czas nic się nie działo, poza cichym skwierczeniem, aż nagle buchnęły płomienie i ogień szybko się rozprzestrzenił. Chłopcy stali w milczeniu i obserwowali, jak pióra zajmują się od ognia i jak palą się z potwornym smrodem. -Jak będzie po wszystkim, zbierzemy prochy i zakopiemy je w ziemi albo rozsypiemy po całym lesie czy strumieniu - szepnął Gajusz. Marek skinął tylko głową. Gajusz wylał na stos resztę oliwy. Lampa zgasła, ale płomienie ogarnęły stos z nową siłą i pióra się spaliły, z wyjątkiem kilku na głowie. W końcu wypaliły się resztki oliwy i po ogniu pozostał jedynie czerwony żar. - Chyba go upiekliśmy - szepnął Gajusz. - Ogień nie był dość gorący. Kruk, choć przysypany popiołem, nie przestawał być krukiem. Marek szturchnął go długim patykiem, i niechcący wytoczył z żaru. Próby wtoczenia z powrotem spełzły na niczym. -To beznadziejne. Gdzie w tym jakaś godność? - zapytał ze złością. - Przykryjmy go liśćmi. To wszystko, co jeszcze możemy zrobić. Chłopcy zabrali się do zbierania liści i po chwili przypalony kruk znikł im z oczu. Milczeli, wracając do domu, ale podniosły nastrój przepadł na dobre.

ROZDZIAŁ IV Amfiteatr został urządzony przez Korneliusza Sullę. Król Mauretanii, Bokchus, gościł młodego senatora, kiedy ten dowodził Legionem Skowronka w Afryce. Teraz, aby sprawić przyjemność byłemu gościowi, przysłał do Rzymu sto lwów i dwudziestu spośród swoich najlepszych oszczepników. Z lwami jako głównym punktem igrzysk Sulla ułożył pięciodniowy program ekscytujących rozrywek. Gajusz i Marek biegli za dwoma starszymi mężczyznami. Chłopcy rzadko jeździli do miasta, matka Gajusza bowiem denerwowała się i wpadała w popłoch na samą myśl, co mogłoby się przydarzyć synowi na występnych ulicach, i teraz zgiełk tłumu huczał im w uszach niczym grzmot, ale oczy jaśniały ciekawością. Większość senatorów przybywała na igrzyska w powozach, zaprzężonych w konie czy niesionych przez niewolników. Ojciec Gajusza pogardzał czymś takim i wybrał spacer pośród tłumów. To znaczy z imponującą postacią Tubruka u boku, w pełni uzbrojonego i powstrzymującego plebejuszy od zbyt niegrzecznego popychania. Tymczasem na wąskich ulicach mieszane setkami stóp błoto spieniło się w cuchnącą zupę i sandały chłopców szybko się nim oblepiły, a nogi schlapały prawie do kolan. Przy każdym mijanym straganie kłębiła się zbita ciżba kupujących, przed nimi płynęło morze głów, za nimi szturmowały nieprzebrane zastępy tłumów. Od czasu do czasu, kiedy drogę kompletnie tarasowały wózki stra-ganiarzy obwożących swoje towary po całym mieście, ojciec GaRozdział 4 53 jusza skręcał w ciasny i mroczny labirynt bocznych uliczek, przystani ślepych i okaleczonych żebraków, siedzących pod ścianami i wyciągających ręce po jałmużnę. Nad głowami przechodzących pięły się w górę ceglane budynki, wysokie na pięć, sześć pięter, i w pewnym momencie Tubruk wyciągnął rękę, aby powstrzymać Marka, kiedy z jednego z otwartych okien chlusnęło na ulicę wiadro pomyj. Ojciec Gajusza spochmurniał, lecz nie zwolnił marszu, a jego zmysł orientacyjny wyprowadził ich z powrotem na główne ulice. Im bardziej zbliżali się do amfiteatru, tym miasto stawało się głośniejsze, a z ogólnego hałasu wybijały się nawoływania sprzedawców gorących posiłków idące w zawody z nawoływaniem i stukaniem młotków kotlarzy i z wrzaskiem dzieci, które zwisały, z gilami u nosa, z matczynych bioder. Na każdym rogu popisywali się żonglerzy i magicy, błaźni i za-klinacze węży. Tego dnia jednak, mimo mrowia ludzi, w ich kierunku leciało niewiele monet. Po co tracić pieniądze na coś, co możesz zobaczyć na co dzień, kiedy dziś jest otwarty amfiteatr? - Trzymajcie się blisko nas - powiedział Tubruk do chłopców, odwracając ich uwagę od kolorów, zapachów i hałasu. Widząc szeroko otwarte buzie, zaśmiał się. — Pamiętam, jak stanąłem na arenie i jaki byłem powolny i ślamazarny. - Mimo to wygrałeś - odparł Juliusz, uśmiechając się. - Zbuntował mi się żołądek, więc byłem w potwornym nastroju. Obaj zaśmiali się głośno. -Za nic-nie zmierzyłbym się z lwem - ciągnął Tubruk. - Widziałem kilka na wolności, w Afryce. Pędzą jak szarżujące konie, a ich kły i pazury są jak odlane z żelaza. - Mają setkę takich bestii i dają dwa pokazy dziennie, więc zobaczymy co najmniej dziesięć. Wystawiają je przeciw doborowym wojownikom. Nie mogę się doczekać widoku czarnych oszczep-ników w akcji. Ciekawe, czy są tak samo skuteczni jak nasi. Przeszli pod łukiem bramy i zatrzymali się przy ciągu drewnianych koryt wypełnionych wodą. Za drobną opłatą zmyli zaskorupiałe błoto z nóg i sandałów. Dobrze było znów poczuć się czystym. Z pomocą specjalnego posługacza znaleźli swoje miejsca, 54 Imperator

trzymane przez jednego z ich niewolników od poprzedniego wieczoru. Kiedy usiedli, niewolnik ruszył pieszo w drogę powrotną do majątku. Tubruk wsunął mu w rękę drobną monetę, aby kupił sobie jedzenie, i mężczyzna uśmiechnął się, ucieszony, że choć raz udało mu się oderwać od żmudnej pracy w polu. Dookoła nich siedziały rodziny patrycjuszy ze swoimi niewolnikami i komplet senatorów. Rzymscy prawodawcy wzięli sobie wolne na pierwsze walki pięciodniowych igrzysk. Tymczasem na ogromnej arenie piasek był już gładko zagrabiony, a drewniane sektory wypełnione trzydziestoma tysiącami Rzymian. Poranny upał gęstniał, ale była to uciążliwość niegodna uwagi. - Gdzie są wojownicy, ojcze? - spytał Gajusz, rozglądając się za lwami czy klatkami. - Tam, w tamtej szopie koło bram. Widzisz bramy? Juliusz rozwinął program, kupiony przy wejściu od niewolnika. - Organizator igrzysk wita nas i najwyraźniej dziękuje Korneliuszowi Sulli. Wszyscy podziwiamy Sullę, że udało mu się zrobić takie widowisko. Odbędą się cztery walki gladiatorów, jednak tylko do pierwszej krwi. W kolejnej będą walczyć do śmierci. Reniusz da pokaz, a potem lwy przedstawią „krajobrazy Afryki". Cokolwiek to znaczy, zapowiada się imponująco. - Widziałeś kiedyś lwa? - Raz, w ogrodzie zoologicznym. Choć nie walczyłem z żadnym. Amfiteatr ucichł, bo oto otworzyła się brama i wyszedł z niej mężczyzna ubrany w togę tak białą, że niemal dawała poświatę. - Wygląda jak jakiś bóg - wyszeptał Marek. Tubruk nachylił się nad chłopcem. -Nie zapominaj, że jego ubranie jest wybielone ludzkim moczem. Jest w tym jakaś nauka. Marek patrzył na Tubruka dobrą chwilę, zastanawiając się, czy to żart, czy prawda, ale zaraz zapomniał o wszystkim, starając się dosłyszeć głos mężczyzny wkraczającego na środek areny. Głos był wyćwiczony, a nisza amfiteatru doskonale go odbijała. Niemniej część zapowiedzi przepadła, bo ludzie szurali nogami i jedni szeptali do swoich przyjaciół, a drudzy ich uciszali. - ...przywitajmy zatem... afrykańskie bestie... Korneliusz Sulla! Ostatnie słowa wzbiły się aż pod niebiosa, a publiczność odpoRozdział 4 55 wiedziała posłusznie i jak na gust Juliusza czy Tubruka, zbyt entuzjastycznie. Gajusz usłyszał słowa starego gladiatora, kiedy ten pochylił się do ojca. - Trzeba by mieć go na oku, tego tam. -Albo się przed nim pilnować - odrzekł ojciec i spojrzał znacząco na Tubruka. Gajusz wyciągnął szyję. Chciał zobaczyć mężczyznę, który podniósł się z miejsca i ukłonił. Mężczyzna nosił prostą togę obrzeżoną złotą lamówką i siedział wystarczająco blisko, by Gajusz mógł uznać, że wygląda jak bóg. Miał tęgą, przystojną twarz i złocistą skórę. Zamachał dłonią i z uśmiechem zadowolenia usiadł z powrotem. Teraz każdy mościł się jak mógł najwygodniej, w oczekiwaniu na ekscytujące chwile. Rozmowy dobiegały ze wszystkich stron. Dyskutowano o polityce i pieniądzach. Patrycjusze rozwodzili się nad sprawami kwestionowanymi przez prawo. Wciąż byli najwyższą władzą w Rzymie, a zatem także w świecie. Wprawdzie trybuni, mając prawo założenia weta, odebrali im skrawek władzy, lecz to patrycjusze wciąż decydowali o życiu i śmierci większości rzymskich obywateli. Na arenę wkroczyła pierwsza para zawodników. Jeden ubrany w tunikę niebieską, drugi w czarną. Nie mieli na sobie pancerzy, ponieważ był to bardziej pokaz zręczności niż okrucieństwa. Tego rodzaju zawody rzadko kończyły się śmiercią. Po pozdrowieniu

organizatora i fundatora igrzysk zaczęli się poruszać w hipnotycznym rytmie, trzymając sztywno krótkie miecze i tarcze. - Kto zwycięży, Tubruku? — rzucił niecierpliwie ojciec Gajusza. - Niższy, w niebieskiej tunice. Jest szybki. Wokół kręcili się ludzie prowadzący zakłady i Juliusz przywołał jednego z ich pomocników. Dał mu aureusa, a w zamian dostał maleńką niebieską płytkę. Niespełna minutę później robiący uniki niższy zawodnik wypadł gwałtownie do przodu i z dziecinną łatwością zanurzył miecz w brzuchu drugiego. Krew popłynęła jak z pełnego naczynia, a publiczność wybuchła owacją i przekleństwami. Juliusz zarobił dwa aureusy za jednego postawionego i radośnie schował zarobek. Przy każdym następnym pojedynku, kiedy przeciwnicy zaczynali tańczyć wokół siebie, pytał Tubruka, kto 56 Imperator wygra. To jasne, sam początek niczego nie przesądzał, niemniej wzrok starego gladiatora był tego dnia nieomylny. Za czwartym razem wszyscy widzowie z sąsiedztwa nadstawiali uszy, by podsłuchać, co powie Tubruk, i obstawiali zakłady tak jak ojciec Gajusza. Sam Tubruk dobrze się bawił. - Dwaj następni pójdą na całość. Wszystko wskazuje na to, że zwycięży zawodnik z Koryntu, Aleksandros. Zawsze idzie jak burza, ale jego przeciwnik, z południowej Italii, także wzbudza grozę i w pojedynku do pierwszej krwi nigdy nie został pokonany. Teraz jeszcze nie potrafię wybrać między nimi. - Daj znać, jak będziesz pewien. Mam jeszcze dziesięć aure-usów - całą naszą wygraną i moje własne zasoby. Twoje oko jest dzisiaj niezawodne. Juliusz kiwnął na niewolnika zbierającego zakłady i kazał mu stanąć obok. Nikt inny spośród siedzących w pobliżu nie chciał się zakładać, wyczuwając szczęśliwą chwilę i z zapartym tchem oczekując na znak od Tubruka. Gajusz i Marek popatrzyli na tłum. -Są bardzo chciwi, ci Rzymianie - szepnął Gajusz i obaj wyszczerzyli do siebie zęby. Otwarto bramy i na arenie stanęli Aleksandros i Enzo. Rzymianin Enzo miał na sobie klasyczną zbroję - kolczugę, zakrywającą prawy bark od ręki po szyję, i mosiężny hełm z zasłaniającym czoło ciemniejszym pasem z żelaznych łusek. W lewej dłoni trzymał czerwoną tarczę. Resztę stanowiły jedynie przepaska na biodrach i lniane owijacze wokół stóp i kostek. Był potężnie zbudowany i miał niewiele blizn, choć jedna zakrzywiona linia znaczyła jego przedramię od nadgarstka aż po łokieć. Skłonił się Korneliuszowi Sulli i najpierw pozdrowił publiczność, potem obcego zawodnika. Aleksandros, opanowany i pewny siebie, ruszył na środek areny. Był ubrany identycznie, tylko tarczę miał niebieską. - Z daleka trudno ich odróżnić - powiedział Gajusz. - Sądząc po zbroi, mogliby być braćmi. - Gdyby nie krew, która w nich płynie - prychnął lekceważąco ojciec. - Grek to nie to samo co mieszkaniec Italii. On ma innych i fałszywych bogów. Wierzy w rzeczy, których nie zniósłby żaden Rozdział 4 57 przyzwoity Rzymianin - powiedział to, nie odwracając głowy, ze wzrokiem skupionym na mężczyznach na arenie. - Postawisz na takiego człowieka? - ciągnął Gajusz. - Postawię, jeżeli Tubruk uważa, że wygra — padła odpowiedź okraszona uśmiechem. Pojedynek miał rozpocząć głos baraniego rogu, osadzonego w miedzianych zaciskach w pierwszym rzędzie siedzeń, a mężczyzna z krótko przystrzyżoną brodą czekał na sygnał, by

przyłożyć do niego usta. Dwaj gladiatorzy zbliżyli się do siebie i zawodzenie rogu poniosło się przez piach areny. Nim Gajusz zdążyłby powiedzieć, czy dźwięk ustał, tłum ryknął i dwaj mężczyźni już wymieniali ciosy. W pierwszych kilku sekundach padał cios za ciosem, niektóre sięgały celu, inne ześlizgiwały się ze stali, nagle śliskiej od jasnej krwi. - Tubruk? - Gajusz usłyszał głos ojca. Cała widownia była podzielona na obserwujących fantastyczny pokaz okrucieństwa i stawiających zakłady. Tubruk, z brodą wspartą na zaciśniętej pięści, zmarszczył czoło. -Jeszcze trochę. Nie mogę nic powiedzieć. Idą zbyt równo. Zawodnicy rozdzielili się na chwilę, niezdolni wytrzymać tempa pierwszej minuty. Obaj krwawili i obaj byli pokryci kurzem, który przywarł do potu. Aleksandros wetknął swoją niebieską tarczę pod osłonę drugiego, wytrącając go z rytmu i równowagi. Ręka trzymająca miecz uniosła się, czekając na odpowiedni do uderzenia moment. Mieszkaniec Italii, ubliżając własnej godności, odskoczył do tyłu, byleby tylko uniknąć ciosu, i wypuściwszy z rąk tarczę, upadł w kurz areny za nią. Tłum zawiedziony niepowodzeniem swojego ziomka zawył ironicznie. Enzo, najpewniej dotknięty do żywego szyderstwem Rzymian, zerwał się na nogi i zaatakował. - Tubruk? - Juliusz położył dłoń na ramieniu starego gladiatora. Walka mogła się skończyć w kilka sekund i jeśli przewaga jednego z walczących byłaby oczywista, zakłady mogłyby zostać przerwane. -Jeszcze nie. Jeszcze... jeszcze - wysyczał Tubruk z oczami wlepionymi w arenę. Piach wokół walczących był ciemno pocętkowany kroplami 58 Imperator krwi. Obaj przesunęli się w prawo, potem w lewo, po czym nabrali tempa, ich miecze cięły i ześlizgiwały się po tarczach, a oni sami to nurkowali, to się blokowali, to znów dźgali i usiłowali podstawić jeden drugiemu nogę. W pewnej chwili Aleksandros przyjął na tarczę uderzenie italskiego miecza, ale tarcza nie wytrzymała siły ciosu, rozpadła się na dwie części i poleciała w piach jak poprzednio czerwona. Obaj mężczyźni musieli się zmierzyć twarzą w twarz i poruszając się jak kraby, zaczęli się zachodzić z boków, tak by chroniły ich przynajmniej zbroje. Miecze były poszczerbione i tępe, a zmęczenie i koszmarny rzymski upał zaczęły dawać się we znaki. Zawodnicy słabli. - Postaw wszystko na Greka, szybko - powiedział Tubruk. Niewolnik od zakładów obejrzał się na właściciela, oczekując jego aprobaty. Tymczasem poniósł się szept wskazujący zwycięzcę i zakłady ruszyły, przy masowym udziale tłumu. - Pięć do jednego przeciw Ałeksandrosowi byłoby o wiele lepsze, gdybyśmy się wcześniej zdecydowali - mruknął Juliusz, obserwując obu walczących. Tubruk milczał. Jeden z gladiatorów pierwszy zebrał się w sobie. Przypuścił atak. Miecz błysnął i przeciął bok przeciwnika. Odpowiedź była wściekle szybka i poszła przez główny mięsień nogi. Noga wygięła się i kiedy mężczyzna upadł na arenę, przeciwnik rąbnął go w kark, raz i drugi, i rąbał tak długo, aż ciało zamieniło się w zwłoki. Zwycięzca zwalił się obok, we wspólną krew, wsysaną przez suchy piach, a jego pierś zafalowała bólem. - Kto zwyciężył? - spytał gorączkowo Gajusz. Bez tarcz to nie było jasne i wśród publiczności rozszedł się pomruk, kiedy usta za ustami powtarzały to samo pytanie. - Myślę, że nie żyje Grek - powiedział niewolnik od zakładów. Jego pan myślał, że Rzymianin, ale dopóki zwycięzca się nie

podniesie i nie zdejmie hełmu, nikt nie mógł być pewien. - Co będzie, jak obaj umrą? - spytał Marek. - Będzie po zakładach - rzucił nerwowo prowadzący zakłady, tak samo spięty jak każdy z graczy. Prawdopodobnie i jego pieniądze zależały od wyniku. Gladiator, który przeżył, leżał, tryskając krwią. Pomruk tłumu Rozdział 4 59 stawał się coraz głośniejszy i zewsząd nawoływano, by się podniósł i zdjął hełm. Gladiator sięgnął po miecz, wsparł się na nim z widocznym bólem, wstał, zachwiał się lekko i sięgnął w dół, po pełną garść piasku. Potarł nim ranę, przyglądając się, jak zakrwawiony piasek spada na arenę miękkimi czerwonymi grudkami. Kiedy podniósł dłoń, by zdjąć hełm, jego palce były zakrwawione. Grek Aleksandros uśmiechnął się, blady z upływu krwi, a tłum, w odpowiedzi, zaczął lżyć chwiejącą się postać. Zabłysły w słońcu monety, rzucane nie po to, by nagrodzić, lecz by zranić. Klnąc i złorzecząc, wymieniano pieniądze we wszystkich sektorach, a gladiator, na którego już nikt nie patrzył, opadł na kolana i zdał się na pomoc niewolników. Tubruk obserwował go z nieprzeniknioną twarzą. - Czy to on będzie uczył Gajusza i Marka? - spytał Juliusz, tryskając entuzjazmem, ponieważ jego wygrana już podzwaniała w sakiewce. - Nie. On nie przeżyje tygodnia, jak sądzę. Tak czy owak, nie był dobry technicznie, miał jedynie dobre przyspieszenie i refleks. -Jak na Greka - powiedział Marek, próbując włączyć się do rozmowy. -Tak, dobry refleks jak na Greka - odparł Tubruk, błądząc myślami gdzie indziej. Podczas gdy piach grabiono do czysta, tłum dalej zajmował się swoimi interesami, choć Gajusz i Marek zauważyli jednego czy dwóch widzów, jak odtwarzali ciosy gladiatorów, przedrzeźniając ich okrzyki i jęki bólu. W pewnym momencie chłopcy spostrzegli, że Juliusz szturchnął Tubruka, aby zwrócić jego uwagę na parę mężczyzn torujących sobie drogę pośród rzędów widzów. Obaj, w togach ze zgrzebnej wełny i bez żadnych metalowych ozdób, wydawali się tu, w amfiteatrze, trochę nie na miejscu. Juliusz i Tubruk wstali. Chłopcy też. Kiedy mężczyźni się zbliżyli, ojciec Gajusza wyciągnął dłoń i pozdrowił pierwszego, a ten w odpowiedzi lekko pochylił głowę. - Witajcie, przyjaciele. Usiądźcie, proszę. To mój syn, a ten drugi to chłopiec, którym się opiekuję. Jestem pewien, że mogą spędzić kilka minut przy straganach. 60 Imperator Tubruk dał każdemu po monecie i przesłanie było jasne. Obaj niechętnie ruszyli między rzędy siedzących i dołączyli do kolejki przy straganie z jedzeniem. Tymczasem czterej mężczyźni pochylili głowy, jedna blisko drugiej, i zajęli się rozmową, wiedząc, że ich głosy utoną w ogólnym zgiełku. Po kilku minutach, kiedy Marek był zajęty kupowaniem pomarańczy, Gajusz zobaczył, że dwaj przybysze dziękują ojcu i ściskają mu dłoń. Tubruk wsunął im do rąk monety i odeszli. Marek kupił po pomarańczy dla każdego i kiedy wrócili na swoje siedzenia, obdzielił nimi wszystkich. - Kim są ci ludzie, ojcze? - spytał zaintrygowany Gajusz. - To moi klienci. Mam w mieście pewne zobowiązania - odpowiedział Juliusz, obierając delikatnie skórkę owocu. - Ale co oni robią? Nigdy przedtem ich nie widziałem. Juliusz się uśmiechnął.

- To bardzo pożyteczni ludzie. Oddają głosy na kandydatów, których ja popieram. Pilnują mnie w niebezpiecznych miejscach. Przynoszą wiadomości albo... albo robią tysiąc innych drobnych rzeczy. W zamian za to każdy dostaje sześć denarów dziennie. Marek gwizdnął. - Przecież to cała fortuna! Juliusz spojrzał na Marka, lecz chłopiec szybko spuścił oczy i zaczął się bawić skórką pomarańczy. - Może, ale to pieniądze słusznie wydane. W tym mieście dobrze jest mieć ludzi na zawołanie, gotowych się podjąć wszystkiego, co im się zleci. Bogaci senatorowie mają setki klientów. To część naszego systemu. - Czy możesz ufać swoim? - wtrącił Gajusz. Juliusz chrząknął. - Nie przy sprawie wartej więcej niż sześć denarów dziennie. Reniusz pojawił się bez zapowiedzi. W jednej minucie tłum ucinał pogawędki między sobą, przy pustej arenie, a już w następnej otworzyły się małe drzwiczki i wyszedł z nich mężczyzna. Najpierw go nie zauważono, potem ktoś wskazał na niego i ludzie zaczęli wstawać. -Dlaczego oni wiwatują tak głośno? - spytał Marek, mrużąc Rozdział 4 61 oczy i wpatrując się w samotną postać stojącą w piekącym słońcu. - Bo wrócił na arenę. Kiedyś będziesz mógł powiedzieć swoim dzieciom, że widziałeś walkę Reniusza - odrzekł Tubruk. Wszyscy wokół wydawali się wprost rozświetleni blaskiem zapowiadającego się widowiska. Ktoś zawołał „Re-ni-usz... Re-ni-usz", drugi to podchwycił i po chwili skandowanie poniosło się po wszystkich sektorach, zagłuszając szuranie stóp i szelest ubrań. Jedynym dźwiękiem na świecie stało się jego imię. Reniusz uniósł miecz w geście pozdrowienia. Nawet z daleka było widać, że wiek go jeszcze nie nadkruszył. -Wygląda dobrze, jak na sześćdziesiątkę. Choć brzuch już nie taki płaski. - pomrukiwał Tubruk pod nosem. - Rozluźnij się trochę, stary głupcze. Kiedy stary człowiek zbierał aplauzy tłumu, na piaszczystą arenę weszli gęsiego walczący niewolnicy. Każdy miał na biodrach nie krępującą ruchów przepaskę i krótki gladius. Żadnych tarcz ani zbroi. Rzymianie uspokoili się, a niewolnicy uformowali romb, z Reniuszem w środku. Zapadła cisza i otwarto drzwi do pomieszczenia dla zwierząt. Uszu tłumu dobiegły krótkie, urywane ryki. Po trybunach najpierw przeszedł niespokojny pomruk, a potem ludzie zastygli w milczącym oczekiwaniu. W klatce, którą wyciągnęli na piasek spoceni niewolnicy, krążyły trzy lwy. Ich kształty, widoczne poprzez pręty, były obsceniczne; olbrzymie wygięte w łuk łopatki, potężne łby pośród falujących szerokich grzyw i nieproporcjonalnie wąskie zady. Były stworzone, aby miażdżyć życie masywnymi szczękami. Zamiatały łapami w bezsilnej złości, dopóki trzęsąca się klatka nie stanęła na miejscu. Niewolnicy wznieśli w powietrze młoty, aby wybić drewniane kołki przytrzymujące przód klatki. Młoty opadły, żelazna kratownica runęła na piasek i wielkie koty, jeden za drugim, wyszły ze swego więzienia przerażająco prędkim i pewnym krokiem. Największy ryknął zaczepnie na grupę stojących naprzeciw niego mężczyzn. Kiedy ci ani drgnęli, lew zaczął chodzić tam i z powrotem na zewnątrz klatki, obserwując ich przez cały czas. Dwa inne ryknęły i też zaczęły krążyć, a on siadł na zadzie. 62 Imperator

Podbiegł do mężczyzn bez ostrzeżenia. Mężczyźni skurczyli się w sobie, co było wyraźnie widać na trybunach. Szła po nich śmierć. Reniusz rzucił parę krótkich, brzmiących jak warknięcia rozkazów. Trzej dzielni mężczyźni, stojący u szczytu rombu, wyciągnęli miecze, gotowi na atak. Lew skoczył i uderzeniem łapy powalił dwóch na ziemię. Żaden się nawet nie poruszył; ich klatki piersiowe wyglądały jak potłuczone skorupy, ze sterczącymi sztyletami kości. Trzeci mężczyzna zamachnął się i ciął mieczem przez gęstą grzywę, ale na niewiele mu się to zdało. Szczęki lwa zamknęły się na jego ramieniu z trzaskiem niby uderzenie węża. Mężczyzna krzyknął i nie przestawał krzyczeć, słaniając się na nogach i ściskając jedną ręką broczące krwią resztki drugiej. Jakiś miecz zadrasnął lwie żebra, a inny przeciął udo. Zad zwierzęcia nagle zwiotczał. Rozwścieczone zwierzę w krwawym zamieszaniu kłapnęło zębami samo na siebie. Reniusz znów warknął jakąś komendę i pozostali niewolnicy rozstąpili się, pozwalając mu je zabić. Podczas gdy Reniusz zadawał śmiertelny cios, atak przypuściły dwa inne lwy. Jeden chwycił w biegu głowę wlokącego się do wyjścia, rannego niewolnika. Krótki, suchy trzask szczęk i było po wszystkim. Lew, ignorując ludzi, rozsiadł się nad martwym ciałem i wgryzł w miękki brzuch, lecz zanim na dobre przystąpił do uczty, zabito go trzema ciosami. Ostatni natarł na Reniusza od lewej. Ochraniający go niewolnik został powalony jednym uderzeniem i rozjuszony samiec poniósł swój gniew dalej, przeskakując ciało. Wielkie łapy młóciły powietrze, a wysunięte ciemne pazury były niby szpice włóczni, gotowe do kłucia i szarpania. Reniusz zarył się nogami w piach i uderzył napastnika w mostek. Rana otworzyła się potokiem lepkiej ciemnej krwi, ale ostrze miecza ześliznęło się z kości i lwi bark zahaczył o gladiatora. To, że szczęki zagarnęły pustkę, Reniusz mógł zawdzięczać jedynie łutowi szczęścia. Przetoczył się po ziemi i natychmiast się poderwał, wciąż z mieczem w ręku. Kiedy lew zawrócił w miejscu i runął na niego, Reniusz był gotów i wraził ostrze przez pachę w samo głośno dudniące serce. Zwierzę natych miast straciło siły, jak gdyby stal nacięła jakiś ropień. Lew leżał i wykrwawiał się w piach, wciąż świadomy i dyszący, lecz coraz Rozdział 4 63 bardziej żałosny. Kiedy Reniusz, wyciągając sztylet zza pasa, stanął nad nim, zakrwawione piersi uniosły się w głuchym jęku. Rozerwane płuca usiłowały wypełnić się powietrzem i na piach pociekła czerwonawa ślina. Reniusz powiedział coś kojącego do lwa, lecz jego słowa nie mogły dotrzeć do trybun. Położył dłoń na grzywie i pogłaskał ją delikatnie i odruchowo, tak jak się głaszcze ulubionego psa. Następnie wbił ostrze w gardło i widowisko się skończyło. Tłum wstrzymał oddech, pierwszy raz od kilku godzin, a potem ten i ów się zaśmiał, odreagowując napięcie. Na piasku areny leżało czterech zabitych mężczyzn, jednak Reniusz, stary pogromca, wciąż stał na własnych nogach. Zaczęto skandować jego imię, ale on ukłonił się pospiesznie, ruszył do ocienionych drzwi i po chwili zniknął w mroku. - Odszukaj go prędko, Tubruku. Znasz najwyższą cenę, jaką gotów jestem zapłacić. Rok, zauważ, cały rok służby. Gladiator zniknął w tłumie i chłopcy wdali się w grzeczną rozmowę z Juliuszem. Jednak bez Tubruka, który działał jak katalizator, wszyscy trzej szybko zamilkli. Juliusz kochał syna, ale nie lubił rozmawiać z małymi chłopcami. Paplali, byli niepowściągliwi w słowach i nie mieli pojęcia o formach towarzyskich. -Jeśli to, co o nim mówią, odpowiada prawdzie, będzie surowym nauczycielem. Kiedyś nie miał sobie równego w całym imperium, ale Tubruk opowiada historie lepiej niż ja. Chłopcy zgodzili się ochoczo i postanowili przycisnąć Tubruka co do szczegółów tak szybko, jak tylko nadarzy się sposobność. W posiadłości Juliusza lato przeszło w jesień, nim chłopcy znów zobaczyli Reniusza. Zsiadał z wałacha na kamiennym podwórzu przed stajniami - była to oznaka jego pozycji, że mógł

jeździć na koniu jak adiutant dowódcy czy członek senatu. Obaj byli w przyległej do stajni stodole i jak zwykle skakali na klepisko z wysokich bel siana. Cali w kłujących źdźbłach i w pyle uznali zgodnie, że nie mogą pokazać się gościowi i że lepiej będzie, jak z ukrycia oni się przyjrzą jemu. Reniusz się rozejrzał, a tymczasem zjawił się Tubruk, aby go powitać i wziąć lejce. - Zostaniesz przyjęty, jak tylko odświeżysz się po podróży. 64 Imperator - Przejechałem mniej niż pięć mil. Nie jestem ani brudny, ani spocony jak zwierzę. Wprowadź mnie do środka od razu albo sam znajdę sobie drogę - warknął stary żołnierz, ściągając brwi. - Widzę, że od czasu, kiedy pracowałeś ze mną, nie straciłeś nic ze swego wdzięku i gładkości. Reniusz nie uśmiechnął się i przez sekundę chłopcy oczekiwali jakiejś gwałtownej reakcji. - Widzę, że wciąż nie nabrałeś szacunku dla starszych. Spodziewałem się po tobie czegoś lepszego. -Od ciebie każdy jest gorszy. No cóż, nie zmieniłeś się, staruszku. Reniusz jakby zamarł z wrażenia. Potem zamrugał kilka razy i spytał: - Chcesz, żebym sięgnął po miecz? Tubruk stał spokojnie i Marek i Gajusz dopiero teraz zauważyli, że on także nosi w pochwie swój wysłużony miecz. - Chcę tylko, byś pamiętał, że zarządzam tym majątkiem i że jestem wolnym człowiekiem, tak samo jak ty. Zgoda przyniesie korzyść nam obu; tu nikt nikomu nie robi łaski. Reniusz się uśmiechnął. - Masz rację. Prowadź zatem do pana domu. Chciałbym poznać człowieka, dla którego pracują tacy jak ty. Kiedy odeszli, chłopcy popatrzyli po sobie. Oczy obu płonęły podnieceniem. - Będzie niezłym tyranem, choć to, że takie talenty dostały się w jego ręce, szybko zrobi na nim wrażenie... - wyszeptał Marek. - Uzmysłowi sobie, nim padnie trupem, że my dwaj to dzieło jego życia, ostatnie oczywiście ciągnął Gajusz, wpadając przyjacielowi w słowo. —Ja będę władał mieczem najlepiej w całym kraju, choćby dlatego, że rozciągałem ręce, od kiedy się urodziłem... - ...I nazwą mnie walczącą małpą - dokończył z szacunkiem Gajusz. Marek rzucił garść siana w twarz przyjaciela, po czym chłopcy schwycili się wpół, z udawanym okrucieństwem. Turlali się przez chwilę, w końcu Gajusz wylądował na wierzchu i usiadł ciężko na piersi Marka. Rozdział 4 65 -Ja będę odrobinę lepszy od ciebie, ale przez skromność nie będę cię zawstydzał wobec kobiet. Przybrał dumną pozę, a wtedy Marek wepchnął go znów w siano. Siedzieli obaj, zdyszani i zagubieni w marzeniach. W końcu odezwał się Marek: -W rzeczywistości ty będziesz kierował posiadłością, jak twój ojciec. Ja nie mam niczego i wiesz, że moja matka jest prostytutką... nie, nic nie mów. Obaj słyszeliśmy, jak twój ojciec to powiedział. Mojego imienia nie broni żadne dziedzictwo, i w tym jest problem. Jedyną jasną przyszłość może mi zapewnić armia. Jak na żołnierza moje urodzenie będzie wystarczająco

szlachetne i pozwoli mi osiągnąć wysoką pozycję. Ktoś taki jak Reniusz pomoże nam obu, lecz mnie bardziej. - Zawsze będziesz moim przyjacielem, wiesz o tym dobrze. Nic nie zdoła nas rozdzielić powiedział Gajusz wyraźnie, patrząc mu w oczy. -1 razem znajdziemy nasze ścieżki przez życie. Zgodnie kiwnęli głowami i uścisnęli sobie dłonie. Pakt został przyklepany i w tym momencie w drzwiach stodoły pojawiło się znajome cielsko Tubruka. -Jazda się umyć i doprowadzić do porządku. Jak tylko Reniusz skończy z ojcem, zechce się wam trochę przyjrzeć. Chłopcy wstali z ociąganiem, nie kryjąc niepokoju. - Czy on jest okrutny? — spytał Gajusz. Tubruk się nie uśmiechnął. -Tak, jest okrutny. Jest najtwardszym człowiekiem, jakiego w życiu znałem. Wygrywał walki, ponieważ inni mężczyźni czują ból, boją się śmierci i rozczłonkowania ciała. On jest bardziej mieczem niż człowiekiem i w jego rękach staniecie się tak samo twardzi jak on. Prawdopodobnie nigdy nie będziecie mu dziękować; będziecie go nienawidzić, ale to, co on wam da, ocali wam życie więcej niż raz. Gajusz spojrzał pytająco. - Czy znałeś go przedtem? Były gladiator zaśmiał się krótko i gorzko. - Tak bym to nazwał. Przygotowywał mnie do walk na arenie, kiedy byłem niewolnikiem. 66 Imperator Oczy Tubruka błysnęły w słońcu, kiedy się odwracał, i już go : było. nie Reniusz stał na szeroko rozstawionych nogach i trzymał zaciśnięte dłonie za plecami. Marszczył czoło, patrząc na siedzącego Juliusza. - Nie. Jeśli ktokolwiek będzie się mieszał, odejdę w tej samej godzinie. Chcesz ze swojego syna i ze szczeniaka prostytutki zrobić żołnierzy. Wiem, jak tego dokonać. Robię to przez całe życie. Czasami uczą się tylko w obliczu nacierającego wroga, czasami nigdy się nie uczą, i kilku z tych ostatnich zostawiłem w płytkich grobach na obcej ziemi. - Tubruk będzie omawiać z tobą ich postępy. Zwykle jego osąd jest trafny. Ostatecznie to ty byłeś jego nauczycielem - powiedział Juliusz, wciąż jeszcze usiłując przechwycić wymykającą mu się z rąk inicjatywę. Ten człowiek był obezwładniającą siłą. Od chwili, kiedy wszedł do pokoju, dominował w rozmowie. Zamiast wyłożyć swoje poglądy na naukę syna, jak wcześniej zamierzał, Juliusz znalazł się w defensywie, zmuszony odpowiadać na pytania o własną posiadłość i urządzenia do zaprawy. W końcu lepiej wiedział, czego nie ma, niż co ma. - Są bardzo młodzi i... -Z każdym starszym byłoby za późno. Och, nawet z dwudziestoletniego mężczyzny możesz zrobić żołnierza sprawnego i twardego. Dziecko jednak może być ukształtowane w stal, w nie-łamliwy kruszec. Ktoś by powiedział, że i tak się spóźniłeś, że właściwa nauka powinna się rozpocząć w wieku pięciu lat. Ja jestem zdania, że dziesięć jest optymalne do zapewnienia właściwego rozwoju mięśni i klatki piersiowej. Wcześniej można zabić w nich dusze; później ich dusze są za mocno skierowane na zły kurs. -Zgadzam się, do pewnego sto... - Czy jesteś naturalnym ojcem syna prostytutki? - spytał Reniusz szorstko, choć beznamiętnie. Tak jak się pyta o pogodę. -Co takiego? Bogowie, nie! Ja... - Dobrze. To by komplikowało sprawę. Zatem przyjmuję roczny kontrakt. Masz moje słowo. Za pięć minut chłopcy mają się stawić

Rozdział 4 67 na podwórzu przy stajniach, na sprawdzian. Widzieli, jak przyjechałem, więc powinni być gotowi. Będę składał ci sprawozdanie co kwartał, w tym pokoju. Jeśli w tym dniu wypadnie ci coś ważniejszego, bądź tak dobry i uprzedź mnie wcześniej. Do zobaczenia. Zawrócił na pięcie i wyszedł. Kiedy zamknęły się za nim drzwi, Juliusz odetchnął, zarazem zdumiony i zadowolony. - Chyba tego właśnie chciałem - powiedział i pierwszy raz tego dnia się uśmiechnął. ROZDZIAŁY rierwsze, co im powiedziano, to że mają się dobrze wysypiać. Przez osiem godzin, od późnego wieczoru do świtu, przebywali sami. Przez resztę doby byli uczeni albo hartowani, albo w pośpiechu wpychali jedzenie do ust podczas ukradkowych, ledwo minutowych przerw. Pierwszego dnia, kiedy Reniusz ujął go za podbródek stwardniałą dłonią i przyjrzał mu się, z Marka wyparowało całe podniecenie. - Słaby duchem, jak matka. Reniusz nie powiedział nic więcej, lecz chłopca przeszyła upokarzająca myśl, że stary żołnierz, którego tak bardzo chciał polubić, mógł spotkać w mieście jego matkę i początkowe pragnienie zadowolenia Reniusza stało się dla niego źródłem wstydu. Chciał celować w nauce, lecz nie w taki sposób, jaki stary potwór mógłby pochwalać. Reniusza łatwo było znienawidzić. Od samego początku zwracał się do Gajusza po imieniu, podczas gdy Marka nazywał chłopcem lub chłopcem prostytutki. Gajusz wiedział, że nauczyciel robi to rozmyślnie, że posługuje się ich nienawiścią jak jeszcze jednym narzędziem służącym ich hartowaniu, a przecież za każdym razem, kiedy jego przyjaciel był poniżany, ogarniała go irytacja. Przez posiadłość płynęła zimna rzeka. Pewnego przedpołudnia, miesiąc po nastaniu Reniusza, stanęli nad jej zakolem i nauczyciel powiedział krótko: - Wchodźcie. Rozdział 5 69 Chłopcy popatrzyli jeden na drugiego i wzruszyli ramionami. - Macie tam stać tak długo, aż po was wrócę - padło polecenie rzucone przez ramię, kiedy Reniusz już zmierzał w stronę domu, gdzie zjadł lekki posiłek, wykąpał się i przespał gorące popołudnie. Marek odczuwał zimno bardziej niż jego przyjaciel. Po paru godzinach twarz mu zsiniała i trząsł się tak, że prawie nie mógł wydobyć z siebie głosu. Kiedy popołudnie miało się ku końcowi, nie czuł nóg, a od nieustannego drżenia rozbolały go mięśnie twarzy i karku. Słowa padały rzadko i poza zimnem nic nie mogło zająć ich myśli. Tymczasem cienie zaczęły się pogłębiać i jakakolwiek rozmowa zamarła. Gajuszowi było daleko do nieszczęsnego stanu przyjaciela. Nogi i ręce zdrętwiały mu już dawno, ale w przeciwieństwie do Marka, nie miał kłopotu z oddychaniem. Popołudnie ochłodziło się niezauważenie, niezależnie od wiecznego chłodu cienistego odcinka wartko płynącej wody. Marek trwał nieruchomo, przechylając głowę z jednego ramienia na drugie i mrugając powoli zamglonymi oczami. Jego myśli dryfowały i chłopiec wracał do stanu świadomości, prostował się i prychał dopiero wtedy, kiedy woda zalewała mu nos. Potem ból i odrętwienie ogarniały go z nową siłą i zanurzał się raz jeszcze. Nie mówili do siebie od dłuższego czasu. Prowadzili prywatną wojnę, ale nie przeciw sobie. Mieli stać w wodzie, aż zostaną zawołani, aż Reniusz wróci i każe im się wdrapać na brzeg. W miarę jak dnia ubywało, obaj wiedzieli, że sami się nie wdrapią. Nawet gdyby w tym momencie pojawił się Reniusz i pogratulował im, on sam musiałby wyciągnąć ich z wody, zamoczyć się i ubrudzić błotem, jeśli bogowie wdzieli, co się dzieje.

Marek to zapadał w sen, to się budził, przytomniejąc nagle i uświadamiając sobie krótkie odpływy z zimna i ciemności. Zastanawiał się wtedy, czy może w rzece umrzeć. W czasie jednej z tych drzemek poczuł ciepło i usłyszał przyjemny trzask palącej się solidnej kłody. Stary człowiek szturchał drewno czubkiem buta i uśmiechał się do iskier. Odwrócił się i chyba zauważył obserwującego go chłopca, bladego i ledwo przytomnego. - Choć bliżej do ciepła, chłopcze, ja nie gryzę. 70 Imperator Twarz starego człowieka była pomarszczona i naznaczona brudnymi cieniami dziesiątek lat pracy i zmartwień, poorana bliznami i szwami jak pozszywany worek. Ręce były pokryte sznurami żył, które przesuwały się pod skórą przy każdym ruchu opuchniętych kostek. W połatanym ubraniu i z szyją owiniętą kawałkiem ciemnoczerwonego gałganka wyglądał jak zdrożony podróżny. -1 co my tutaj mamy? Błotna ryba! Rzadkość w tych okolicach, ale da się zjeść, tak przynajmniej mówią. Mógłbyś odciąć nogę i nakarmić nas obu. Zatamowałbym krew, chłopcze, nie myśl, że nie znam paru sztuczek. Krzaczaste brwi drgnęły i uniosły się z zainteresowaniem. Oczy błysnęły, usta się otworzyły, odsłaniając miękkie dziąsła, wilgotne i pomarszczone. Mężczyzna poklepał się po bokach, a cienie naśladowały jego ruchy, skacząc po ciemnożółtych ścianach, oświetlonych jedynie płomieniami. -Bądź cicho, chłopcze, mam tu nóż o krawędzi jak piła... -Dłoń jak szorstki kamień zacisnęła się na twarzy Marka, nagle większa niż jakakolwiek ręka. Oddech starego człowieka bił ciepłem i zionął zgnilizną. Chłopiec obudził się, dusząc się i czując mdłości. Jego żołądek był pusty. Księżyc na niebie świecił wysoko. Gajusz wciąż był obok, w ciemnościach, z twarzą tuż nad czarnym lustrem wody, z opadającą na boki głową. Dość, pomyślał. Jeśli mieli wybierać między sprawieniem zawodu a śmiercią, on może zawieść i nie dbać o konsekwencje. Taktycznie był to lepszy wybór. Czasami lepiej się wycofać i zebrać siły na nowo. To było to, czego stary człowiek chciał ich nauczyć. On chciał, to pewne, by się poddali, i prawdopodobnie czekał gdzieś w pobliżu, czekał, by dać im tę najważniejszą z lekcji. Marek nie pamiętał snu. Pamiętał jedynie strach, że mógłby zostać uduszony. Jego ciało wydawało się wyzbyte znajomych kształtów i po prostu tkwiło, ciężkie i nasiąknięte wodą, pod powierzchnią. Stał się czymś w rodzaju miękkoskórej dennej ryby. Skoncentrowany, obciągając wargi, zaczął posuwać się w wodzie zimnej jak on sam. W pewnej chwili zakołysał się i wyrzucił ramię, by chwycić jakiś korzeń. Po raz pierwszy od jedenastu godzin jedna z jego kończyn wynurzyła się z wody. Czuł na sobie zimne Rozdział 5 71 tchnienie śmierci, ale nie czuł żalu. To prawda, Gajusz stał dalej, ale ich siły nie były równe. Marek nie umarłby, aby zadowolić jakiegoś ospowatego starego gladiatora. Grzęznąc w mulistym dnie, ciągnął nogę za nogą ku brzegowi. Wydęty brzuch zdawał się unosić na wodzie, jakby wypełniony nią od środka. Kiedy wreszcie wydźwignął na twardy grunt wszystkie członki, ogarnęło go uczucie bliskie ekstazy. Położył się i natychmiast zaczął dygotać w spazmatycznych napadach torsji. Z ust sączyła mu się żółć i mieszała z czarnym błotem. Noc była spokojna, a jemu się zdawało, że wyczołgał się z grobu. Świt zastał go w tym samym miejscu, a cieniem, który przesłaniał blade słońce, był Reniusz. Stał tam i marszczył czoło, nie na Marka, ale na drobną bladą postać chłopca, wciąż tkwiącego w wodzie, z zamkniętymi oczami i sinymi ustami. Marek, obserwując go spod oka, zobaczył, jak żelazną maskę twarzy nauczyciela przecina nagła smuga zmartwienia.

-Chłopcze! - warknął głos, którego już nauczyli się nie cierpieć. - Gajuszu! Postać w wodzie zwisała w pędzącym nurcie, bez żadnej odpowiedzi. Stary żołnierz zacisnął szczęki, wszedł po biodra do rzeki, wyciągnął rękę i schwycił dziesięciolatka za kark jak szczenię. Oczy chłopca nagle się otworzyły, ale spojrzenie było nieprzytomne. Marek podniósł się, kiedy stary człowiek odszedł ze swoim ciężarem do domu. Ruszył za nim, wbrew sprzeciwowi mięśni. Tubruk stał na przeciwnym brzegu, w cieniu, ukryty w listowiu, tak samo jak przez całą noc. Oczy miał zwężone i zimne jak woda w rzece. Reniusz wydawał się napędzany ciągłym gniewem. Mijały kolejne miesiące ćwiczeń, a chłopcy nie widzieli, by się uśmiechał, chyba że szyderczo. W złe dni pocierał kark, warcząc na nich, i sprawiał wrażenie, że wybuchnie gniewem lada moment. Najgorszy był w słoneczne południa, kiedy przy najlżejszym błędzie jednego czy drugiego chłopca skóra pokrywała mu się ze złości plamami. — Trzymaj kamień prosto przed sobą! - szczekał na Marka i Ga-jusza, gdy tymczasem ci pocili się w upale. 72 Imperator Zadaniem tego popołudnia było stać z wyciągniętymi do przodu ramionami, z kamieniem wielkości pięści w dłoniach. Na początku to było łatwe. W końcu Gajusza rozbolały ramiona, a ręce zrobiły się bezwładne. Próbował napinać mięśnie, ale go nie słuchały. Pocąc się, patrzył, jak kamień toczy mu się po dłoni, i jednocześnie, na trzask krótkiego bicza Reniusza, poczuł, jak żołądek zaciska mu się z bólu i jak drżą mu ramiona i wszystkie mięśnie. Skoncentrował się na kamieniu i zagryzł wargi. - Nie pozwolisz, by upadł. Wytrzymasz ból. Nie pozwolisz, by upadł - skandował Reniusz surowo, krążąc wokół chłopców. Czwarty raz podnosili kamienie i za każdym razem było trudniej. Przed następnym rozkazem dał ich obolałym ramionom zaledwie minutę odpoczynku. - Przerwijcie - powiedział, obserwując z biczem w pogotowiu, czy kontrolują upadek. Marek oddychał ciężko i Reniusz skrzywił usta. - Przyjdzie taka chwila, kiedy pomyślicie, że ból na dłuższą metę jest nie do zniesienia, a od tego będzie zależało życie ludzi. Jeden może będzie trzymał linę, po której inni będą się wspinali, a drugi może będzie maszerował czterdzieści mil, z pełnym ekwipunkiem, aby uratować kolegów. Słuchacie mnie? Chłopcy kiwnęli głowami, starając się nie dyszeć z wyczerpania, ucieszeni już tym tylko, że Reniusz mówi, a nie każe podnosić kamieni. — Widziałem mężczyzn, których pokonał marsz, którzy padali w drodze, lecz dopóki drgał im choć jeden mięsień w nogach, usiłowali je podnieść. Pogrzebano ich z honorem. Przerwał, by mogli rozważyć jego słowa, i potarł kark, jakby go coś użądliło. - Przyjdzie taki czas, kiedy jedyne, czego wam się zechce, to położyć się i więcej nie wstać. Kiedy wasze ciało powie, że ma dość, a duch w was osłabnie. To nieprawda. To barbarzyńcy i zwierzęta padają, my idziemy dalej. Czy myślicie, że koniec z wami? Że ramiona was bolą? Mówię wam, że podniesiecie swoje kamienie kolejne dziesięć razy, przez najbliższą godzinę, i że je utrzymacie. I kolejne dziesięć, jeśli choćby jednemu dacie stoczyć się na szerokość dłoni. Młoda niewolnica zmywała kurz ze ściany w rogu podwórza. Rozdział 5 73 Nigdy nie patrzyła na chłopców, za to od czasu do czasu lekko podskakiwała, kiedy stary gladiator wyszczekiwał swoje rozkazy. Gajusz zauważył, że i ona jest zmęczona, ale też że jest pociągająca, z długimi ciemnymi włosami i w luźnym stroju niewolnicy. Jej twarz, o ciemnych oczach i pełnych ustach, zaciśniętych w skupieniu przy pracy, była delikatna. Pomyślał, że nazywa się Aleksandria.

Kiedy Reniusz mówił, dziewczyna pochyliła się nisko, żeby zamoczyć ścierkę w wiadrze. Kiedy ją wyżymała, suknia się rozchyliła i Gajusz zobaczył gładką skórę szyi, a dalej miękkie linie piersi. Pomyślał, że chętnie by zerknął niżej, i wyobraził sobie brodawki, łagodnie muskające szorstką tkaninę. W tym momencie, mimo bólu w ramionach, zapomniał o Re-niuszu. Stary mężczyzna przestał mówić i obrócił się na pięcie, aby zobaczyć, co rozprasza uwagę chłopców. Warknął na widok niewolnicy, podszedł do niej trzema szybkimi krokami i chwycił jej ramię w żelazny uścisk. Dziewczyna krzyknęła, lecz głos Reniusza był jak ryk. -Udzielam tym dzieciakom lekcji, która ocali ich życie, a ty wystawiasz swoje cycki jak tania dziwka! Dziewczyna, kuląc się ze strachu, odsuwała się jak mogła najdalej od trzymającego ją nadgarstka. -Ja... - zająknęła się oszołomiona, ale Reniusz zaklął i chwycił ją za włosy. Wykrzywiła się z bólu, a on obrócił ją ku twarzom chłopców. -Nie obchodzi mnie, czy za moimi plecami są tysiące takich. Uczę was koncentracji! Zamachnął się i kopnięciem podciął dziewczynie nogi. Dziewczyna upadła. Jedną ręką trzymając ją wciąż za włosy, drugą podniósł bicz i świsnął nim w dół, mówiąc: - Nie będziesz rozpraszała uwagi tych chłopców, kiedy ja ich uczę. Puścił ją wolno. Dziewczyna przeczołgała się parę kroków, kucnęła i szlochając, poderwała się do ucieczki. Marek i Gajusz patrzyli oniemiali na Reniusza, kiedy ten zwrócił się do nich. Miał wygląd mordercy. 74 Imperator - Zamknijcie usta, chłopcy. To nie była zabawa. Sprawię, że będziecie wystarczająco dobrzy i twardzi, by służyć republice, kiedy mnie już zabraknie. Nie pozwolę na żadną słabość. Teraz podnieście kamienie i trzymajcie je, aż każę puścić. Raz jeszcze chłopcy wyciągnęli ramiona, nie śmiejąc choćby wymienić spojrzeń. Tamtego wieczoru, kiedy krzątanina w majątku ucichła, a Re-niusz pojechał do miasta, Gajusz nie rzucił się na łóżko i nie zapadł wyczerpany w sen jak każdego innego dnia. Tamtego wieczora chciał odwiedzić kwatery niewolników. Czuł się winny, idąc tam, i sam nie bardzo wiedział, dlaczego wystrzega się nawet cienia Tubruka. Niewolnicy spali pod tym samym dachem co rodzina, w skrzydle z prosto urządzonymi pokojami. Nie znał tego świata i denerwował się, mijając ciemne korytarze i zastanawiając się, czy powinien zapukać do drzwi, czy zawołać ją po imieniu, jeżeli to rzeczywiście była Aleksandria. Siedziała na niskim parapecie, za otwartymi drzwiami. Wydawała się zagubiona w myślach i Gajusz łagodnie chrząknął, kiedy ją rozpoznał. Poderwała się przestraszona, ale zaraz zastygła i spuściła oczy. Zmyła już z siebie dzienny kurz i jej skóra w wieczornym świetle była gładka i jasna. Włosy miała związane na plecach skrawkiem jakiejś szmatki. - Czy masz na imię Aleksandria? - spytał cicho. Skinęła głową. -Przyszedłem cię przeprosić. Przyglądałem ci się, kiedy pracowałaś, i Reniusz pomyślał, że nas rozpraszasz. Dziewczyna nawet nie drgnęła. Stała przed nim i wciąż patrzyła w podłogę u jego stóp. Cisza przeciągała się i Gajusz poczerwieniał, niepewny co dalej. - Zrozum, naprawdę mi przykro. On był okrutny. Dziewczyna milczała. Przepełniały ją bolesne myśli, ale ten chłopiec był synem rodziny. Jestem niewolnicą, pragnęła powiedzieć. Każdy dzień to ból i poniżenie. Nic mi nie musisz mówić.

Gajusz postał przed nią jeszcze trochę, a potem ruszył ku wyjściu, żałując, że tu w ogóle przyszedł. Rozdział 5 75 Aleksandria patrzyła za nim, obserwując pewny krok i rodzącą się w chłopcu siłę, dzieło Reniusza. Kiedy zrobi się trochę starszy, będzie tak samo niebezpieczny jak tamten stary gladiator. Jest wolny i jest Rzymianinem. Jego współczucie wynika z młodości i szybko się wypali na dziedzińcu do ćwiczeń. Kiedy tu przyszedł, twarz zapłonęła jej gniewem, którego nie śmiała okazać. Nie odezwać się do niego, tak, to było małe zwycięstwo, lecz wystarczyło, by ją ucieszyć. Reniusz zdawał relację o ich postępach pod koniec każdego kwartału. Wieczorem przed umówionym dniem ojciec Gajusza wrócił z wynajmowanego mieszkania w stolicy i przyjął krótkie sprawozdanie Tubruka ze stanu majątku. Zobaczył się z chłopcami i spędził kilka dodatkowych minut z synem. Następnego dnia spotkał się z Reniuszem o świcie i chłopcy spali dłużej, wdzięczni za krótką przerwę w rozkładzie zajęć. Pierwszy meldunek był rozczarowująco krótki. - Zrobili początek. W obu drzemie odrobina ducha - stwierdził zdecydowanie Reniusz. Po długiej przerwie Juliusz pojął, że nie usłyszy nic więcej. - Czy są posłuszni? - spytał, dziwiąc się lakoniczności informacji. Za co on płaci tyle złota? - Oczywiście - odparł Reniusz ze zdumieniem na twarzy. -Czy oni, hm... czy dobrze się zapowiadają? -Juliusz walczył dalej, nie chcąc pozwolić, by rozmowa przebiegała na podobieństwo ostatniej, ale znów czuł się tak, jakby zwracał się do jednego ze swoich dawnych nauczycieli, a nie do człowieka, którego zatrudnia. -Początek został zrobiony. Ta praca nie daje szybkich rezultatów. - Podobnie jak wszystko, co ma jakąś wartość - odrzekł Juliusz szybko. Popatrzyli jeden na drugiego spokojnie i po chwili obaj kiwnęli głowami. Rozmowa była skończona. Stary wojownik pożegnał się krótkim, mocnym uściskiem dłoni i wyszedł. Juliusz stał i patrzył na drzwi, które się za nim zamknęły. Tubruk uważał, że metody uczenia są niebezpieczne i w roz76 Imperator mowie z Juliuszem wspomniał o incydencie, kiedy to pozbawieni nadzoru chłopcy mogli się utopić. Juliusz się skrzywił. Wiedział, że zwierzenie się z jakiejkolwiek troski Reniuszowi spowoduje zerwanie umowy. To sprawą Tubruka było uniemożliwienie staremu mordercy posunięcia się za daleko. Westchnął, usiadł i zaczął rozmyślać o problemach, którym musiał stawiać czoło w Rzymie. Korneliusz Sulla kontynuował swój bieg po władzę, zapędzając kilka miast na południu kraju do rzymskiej owczarni i wyrywając je spod władzy tamtejszych kwestorów. Jak się nazywało to ostatnie? Pompeje, coś w rodzaju górskiego miasta. Sulla wbijał swoje nazwisko w pamięć próżnego społeczeństwa za pomocą tak małych zwycięstw. Omotał grupę senatorów pajęczyną kłamstwa, przekupstwa i pochlebstwa. Wszyscy byli młodzi i Juliusz, stary żołnierz, na samą myśl o niektórych z nich dostawał dreszczy. Że też do czegoś takiego doszło w Rzymie, za jego życia! Zamiast zająć się poważnie sprawami imperium, zdawali się żyć jedynie dla ohydnych, cieszących się co najmniej dwuznaczną sławą przyjemności, odwiedzali świątynię Afrodyty i nazywali siebie nowymi Rzymianami. Kilka spraw wciąż wywoływało oburzenie w świątyniach Kapitolu, ale ta nowa grupa wydawała się całkowicie pochłonięta odkrywaniem kolejnych ograniczeń i łamaniem ich, jednego po drugim. Trybuna ludu, tego, który

sprzeciwiał się Sulli, kiedy tylko mógł, znaleziono martwego. Nie byłoby to niczym niezwykłym; znaleziono go w basenie, czerwonym od szybko otwartej żyły w nodze - żaden nieznany rodzaj śmierci. Szkopuł tkwił w tym, że jego dzieci też zabito, co wyglądało jak ostrzeżenie dla innych. Nie było żadnych poszlak ani świadków. Mało kto wierzył, by kiedykolwiek znaleziono mordercę, ale zanim można było wybrać nowego trybuna, Sulla przeforsował rezolucję, która dawała wodzowi większą autonomię w czasie wojny. Potrzebę taką przedstawił osobiście, z niezwykłą elokwencją i jeszcze większą pasją. Senat przegłosował sprawę i władza Sulli urosła odrobinę, podczas gdy władza republiki została okrojona. Juliuszowi jak dotąd udawało się zajmować neutralną pozycję, ale że poprzez żonę był spokrewniony z innym politycznym graczem, z Mariuszem, wiedział, że w końcu trzeba będzie wziąć Rozdział 5 77 czyjąś stronę. Wierzył w swoją mądrość i mógł przewidzieć nadchodzące zmiany, lecz smuciło go to, że coraz więcej gorących głów w senacie traktowało jakąkolwiek równość w republice jak okowy. Mariusz też uważał, że silny człowiek może korzystać z prawa, zamiast być mu posłuszny. Już nawet tego dowiódł poprzez wystawienie na pośmiewisko ordynacji wyborczej na urząd konsulów. Według prawa rzymskiego konsul mógł być wybrany przez senat raz i następnie musiał ustąpić ze stanowiska. Mariusz ostatnio zapewnił sobie trzecią elekcję za sprawą wojennych zwycięstw nad Cymbrami i Teutonami, których rozgromił, dowodząc Primige-nia legio, swoimi Pierworodnymi. Wciąż był jedną z czołowych postaci nowego Rzymu i Juliusz musiałby szukać u niego protekcji, gdyby Korneliusz Sulla dalej rósł w potęgę. Przysługa zwykle kosztuje, toteż za zmianę barw i przejście do obozu Mariusza zapłaciłby częścią swojej niezależności, ale tylko to wyglądało na rozsądny wybór. Żałował, że nie może poradzić się żony i zdać się na jej opinię, jak za dawnych czasów. Aurelia miała bystry i praktyczny umysł i nietypowy punkt widzenia. Brakowało mu jej lekko drwiącego uśmiechu i tego, jak lekko przyciskała dłonie do jego oczu, kiedy był zmęczony, dając mu chwile cudownego odprężenia i spokoju... Przemierzył szybkim krokiem korytarze prowadzące do pokoi Aurelii i przystanął pod drzwiami, aby wyłowić z ciszy jej długi, powolny oddech. Ostrożnie wszedł do środka, zbliżył się do śpiącej żony i pocałował ją delikatnie w czoło. Aurelia nie poruszyła się. Pogrążona we śnie sprawiała wrażenie tamtej kobiety sprzed lat. Jeszcze chwila i obudzi się, jej oczy zapłoną inteligencją i dowcipem, a ona się zaśmieje na widok męża, siedzącego w cieniu nocy, i odrzuci przykrycie, zapraszając go w swoje ciepło. - Na czyją stronę mam przejść, najdroższa? - wyszeptał, siadając przy łóżku. - Kogo powinienem wesprzeć i komu zaufać, by ochronić miasto i republikę? Myślę, że twój brat Mariusz dba o ideę równie mało jak sam Sulla. - Potarł szczękę i poczuł zarost. - Kto będzie gwarancją bezpieczeństwa dla ciebie i naszego syna? Czy otworzę swój dom przed wilkiem czy przed wężem? Odpowiedziała mu cisza. Potrząsnął powoli głową, podniósł się 78 Imperator i pocałował Aurelię, raz jeszcze wyobrażając sobie, że jeśli żona otworzy oczy, będzie patrzył przez nie ktoś, kogo znał dawno temu. Potem wyszedł, delikatnie zamykając za sobą drzwi. Kiedy Tubruk robił cowieczorny obchód gospodarstwa, ostatnia ze świec się stopiła i pokoje tonęły w ciemnościach. Juliusz wciąż siedział w swoim fotelu, ale oczy miał zamknięte, a pierś podnosiła się i opadała wolno, w rytm wydmuchiwanego nosem powietrza. Tubruk

pokiwał głową zadowolony, że jego pracodawca zrobił sobie krótki odpoczynek od zmartwień. Następnego ranka Juliusz jadł lekkie śniadanie z chłopcami, chleb, owoce i ciepły napar z ziół, by odegnać poranny chłód. Niewesołe myśli, które go gnębiły poprzedniego wieczoru, odsunął na bok, siedział z wyprostowanymi plecami, a jego spojrzenie było jasne. -Wyglądacie zdrowo i krzepko - powiedział do pary dziesię-ciolatków. - Reniusz robi z was młodych mężczyzn. Chłopcy szczerzyli się do siebie przez krótką chwilę. -Reniusz mówi, że jeszcze trochę i będziemy się nadawać do ćwiczeń żołnierskich. Pokazaliśmy, że potrafimy znosić upał i zimno, i zaczęliśmy zauważać swoje mocne i słabe strony. Wszystko to jest kwestią ducha, który, jak mówi Reniusz, jest fundamentem dla umiejętności ciała. - Gajusz mówił z ożywieniem, podkreślając słowa ruchem dłoni. Obaj chłopcy wyraźnie nabrali pewności siebie i Juliusz poczuł ukłucie żalu, że nie może przyglądać się na co dzień ich rozwojowi. Patrząc na Gajusza, zastanawiał się, czy za którymś powrotem do domu zamiast syna nie zastanie w nim kogoś obcego. -Jesteś moim synem. Reniusz uczył wielu, ale pierwszy raz uczy mojego syna. Zadziwisz go, jak myślę. Chłopiec, nienawykły do słów pochwały czy podziwu, zrobił niedowierzającą minę. - Spróbuję - powiedział. - I spodziewam się, że Marek też. Juliusz nie spojrzał na drugiego chłopca, choć czuł na sobie jego wzrok. Jednak chcąc sprawę postawić jasno, a także poirytowany wysiłkami Gajusza, by wciągnąć przyjaciela do rozmowy, odpowiedział tak, jakby go nie było. Rozdział 5 79 - Marek nie jest moim synem. To ty nosisz moje imię i to za tobą idzie moja dobra czy zła sława. Tylko ty i tylko za tobą. Gajusz, zmieszany, pochylił głowę. Nie mógł znieść dziwnie wyzywającego spojrzenia ojca. - Tak, ojcze - szepnął i zabrał się znów do jedzenia. Czasami żałował, że jest jedynakiem, że nie ma braci czy sióstr, do wspólnej zabawy i do wspólnego dźwigania ciężaru ojcowskich nadziei. Nie oddałby im majątku, to jasne; majątek był tylko jego, od zawsze, ale chwilami odczuwał niewygodę swojej pozycji. Matka, zwłaszcza kiedy była cicha i spokojna, wyśpiewywała mu na jedną nutę, że jest jedynym dzieckiem, na jakie pozwolili jej bogowie, jedynym doskonałym przykładem życia. I że kiedyś chciała mieć córki, by je stroić i przekazywać swą mądrość, ale gorączka, na którą zapadła przy jego narodzinach, odebrała jej wszelkie szansę. Do ciepłej kuchni wszedł Reniusz. Nosił żołnierskie buty, czerwoną żołnierską tunikę i sięgające połowy łydek wełniane nago-lennice, ciasno opięte na niemal nieprzyzwoicie muskularnych udach, których się dorobił, służąc w legionowej piechocie. Mimo swoich lat wyglądał na okaz zdrowia i witalności. Zatrzymał się przed stołem, plecy proste, oczy bystre i zaciekawione. - Za pozwoleniem, panie, słońce już wzeszło, a nim rozjaśni wzgórza, chłopcy powinni przebiec pięć mil. Juliusz skinął głową, a Gajusz i Marek poderwali się szybko i czekali, by pozwolił im odejść. - Idźcie ćwiczyć, i to twardo - powiedział, uśmiechając się. Syn wyglądał na podnieconego, lecz ten drugi? W oczach drugiego i w zmarszczonym czole coś się kryło. Gniew? Nie, nie gniew. Chłopcy popędzili do drzwi na wyścigi i dwaj mężczyźni raz jeszcze zostali sami. Juliusz wskazał miejsce przy stole. - Podobno niedługo zaczniesz ich uczyć sztuki wojennej. -Jeszcze nie są dość silni i może nie będą w tym roku, a poza tym nie jestem dla nich dość sprawnym nauczycielem.

- Myślałeś o kontynuowaniu nauki, kiedy wygaśnie nasza umowa? - spytał Juliusz, mając nadzieję, że lekki ton rozmowy zamaskuje jego ciekawość. -Wycofuję się na wieś w przyszłym roku. To ostateczna decyzja i nic jej nie zmieni. 80 Imperator -Zatem ci dwaj będą twoimi ostatnimi uczniami... spadkiem, jaki zostawisz Rzymowi... Reniusz zastygł na kilka sekund, a Juliusz starał się nie okazać po sobie choćby śladu emocji. -Trzeba by o tym pomyśleć - odezwał się Reniusz w końcu, zawrócił na pięcie i wyszedł w szare światło brzasku. Juliusz wyszczerzył za nim zęby jak wilk. ROZDZIAŁ VI Jako dowódcy będziecie walczyć na koniach, lecz siła naszej armii nie tkwi w walce z grzbietu końskiego. Chociaż używamy jazdy do szybkich popisowych ataków, wroga bije piechota dwudziestu ośmiu legionów. Każdy żołnierz spośród stu dwudziestu tysięcy legionistów, których trzymamy w pogotowiu, w każdym momencie każdego dnia potrafi przejść trzydzieści mil w pełnym uzbrojeniu, niosąc ekwipunek jednej trzeciej swojej wagi. Następnie potrafi walczyć z wrogiem, nie okazując słabości i bez narzekania. Reniusz przewiercał wzrokiem chłopców, którzy stali w skwarze południowego słońca i po długim biegu próbowali zapanować nad oddechem. Poświęcił im więcej niż trzy lata, ostatnim, jakich kiedykolwiek miał uczyć. A o ilu rzeczach wciąż nie mają zielonego pojęcia! Wprost nie do uwierzenia! Krążył wokół nich i strzelał słowami. ¦ -To nie kaprys bogów oddaje w ręce Rzymu ziemię całego świata. To nie słabość obcych plemion każe im się rzucać podczas walki na nasze miecze. To nasza siła, większa i straszniejsza niż cokolwiek, co mogą przynieść ze sobą na pole bitewne. Nasza siła to pierwsza zasada naszej taktyki. Nim nasi ludzie zmierzą się w walce, są nie do złamania ciałem i duchem. Co więcej, sama ich karność może wykrwawić armie całego świata. Nasz żołnierz wie, że bracia u jego boku musieliby być zabici, by go opuścić. To go czyni silniejszym niż najbardziej heroiczny atak czy daremne wrzaski dzikich plemion. Idziemy, aby walczyć. My trwamy, a oni umierają. 82 Imperator Oddech Gajusza uspokoił się, a jego płuca przestały wołać o tlen. Przez trzy lata, które minęły od pojawienia się Reniusza w willi jego ojca, urósł i stał się silny. Kończył czternaście lat i przejawiał cechy mężczyzny, którym pewnego dnia miał się stać. Opalony przez rzymskie słońce na kolor jasnego dębu, stał swobodnie, miał szczupłą, muskularną sylwetkę, szerokie ramiona i silne nogi. Mógł godzinami biegać po wzgórzach, a potem znajdował siły, by popędzić jak wicher na spotkanie z powracającym do domu ojcem. Marek też przeszedł zmiany, tak fizyczne, jak i duchowe. Po niewinnym szczęśliwym chłopcu, jakim był kiedyś, teraz nie zostało śladu. Reniusz nauczył go powstrzymywać emocje i język. Uczył go biczem i nie miał dla niego dobrego słowa przez długie trzy lata. On również miał muskularne ramiona, przechodzące w szybkie jak błyskawica pięści, z którymi Gajusz już nie mógł się mierzyć. Pragnienie stanięcia na własnych nogach, bez pomocy własnego rodu czy patronatu innych wypalało mu duszę, tak jak żrący kwas wypala w człowieku wnętrzności. Obserwowani przez Reniusza obaj chłopcy doszli do siebie i stanęli na baczność, przyglądając mu się ostrożnie. Nie mogli się nie spodziewać nagłego uderzenia w odsłonięty żołądek; nie było końca tropieniu, nieustannemu tropieniu jakiejkolwiek słabości. - Gladii, panowie, bierzcie się do mieczy.

Bez słowa zawrócili, zdjęli z kołków krótkie miecze i wsunęli je w rzemienne pętle u ciężkich skórzanych pasów, zapinanych w talii na sprzączki. Pętle były ciasno sznurowane i unieruchamiały pochwę przy nagłym wyciąganiu miecza. Odpowiednio wyposażeni wrócili do pozycji na baczność, czekając na kolejny rozkaz. -Gajuszu, ty obserwujesz. Posłużę się chłopcem dla prostego przykładu. - Reniusz rozluźnił ramiona, aż zatrzeszczały kości, i wyszczerzył zęby. Marek tymczasem powoli wyciągał miecz. - Pierwsza pozycja, chłopcze. Stań jak żołnierz, jeśli pamiętasz, jak żołnierz staje. Marek stanął na spocznij i przeszedł do pierwszej pozycji, rozstawiając nogi na szerokość ramion, z ciałem lekko skręconym Rozdział 6 83 w bok, z mieczem na wysokości pasa, gotowym do uderzenia w pachwinę, żołądek czy gardło. Głębokie cięcie w jedno z tych miejsc dawało pewność, że przeciwnik wykrwawi się na śmierć w kilka sekund. Reniusz przeniósł ciężar ciała z nogi na nogę i ostrze Marka mignęło w ślad za ruchem przeciwnika. - Znów tniesz powietrze? Jeśli to zrobisz, zauważę cięcie i pójdę za twoim ciosem. Potrzebuję tylko jednej sposobnej chwili, by rozpłatać ci gardło, jednego uderzenia. Pozwól mi zgadnąć, w którą stronę przenosisz swój ciężar, a przepołowię cię. - Zaczął okrążać Marka, który stał rozluźniony, z uniesionymi brwiami i z twarzą pozbawioną ekspresji. Mówił dalej: - Chcesz mnie zabić, chłopcze, tak czy nie? Wprost czuję twoją nienawiść. Czuję ją tak, jakbym czuł dobre wino w żołądku. Ona dodaje mi zachęty, chłopcze, czy możesz w to uwierzyć? Marek zaatakował nagle, bez ostrzeżenia, bez sygnału. Potrzebował setki godzin ćwiczeń, by pozbyć się swojego „przemawiania" ciałem, swoich krótkich napięć mięśni, które zdradzały jego intencje. Nieważne, jak był szybki, dobry przeciwnik wyprułby z niego wnętrzności, jeśliby Marek sygnalizował myśli przed każdym ruchem. Tam, gdzie wylądował cios, Reniusza nie było. Reniusz naciskał swoim mieczem gardło Marka. - Znów. Jesteś powolny i niezdarny jak zwykle. Jeśli nie będziesz szybszy od Gajusza, będziesz najgorszy ze wszystkich, których dane mi było oglądać. Marek otworzył usta i w ułamku sekundy ciepły od słońca miecz został przyciśnięty do wewnętrznej strony jego uda, do nabrzmiałej pulsującej żyły, która podtrzymywała w nim życie. Reniusz potrząsnął głową z odrazą. - Nigdy nie daj się przeciwnikowi zagadać. To Gajusz obserwuje, ty walczysz. Ty się skupiasz na moich ruchach, nie na słowach, które wypowiadam, które służą jedynie rozproszeniu twojej uwagi. Od nowa. Krążyli obaj w cieniu podwórza. - Twoja matka była niezdarna w łóżku. Zaczniemy od tego. W tej samej chwili miecz Reniusza wyleciał w powietrze i upadł 84 Imperator z boku z głośnym brzękiem. Marek zrobił krok i przycisnął ostrze do twardej jak rzemień skóry na gardle Reniusza. Miał twarz zimną i bezlitosną. - Zaczęliśmy - mruknął, patrząc z wściekłością w niebieskie lodowate oczy. W tej samej chwili poczuł ukłucie w brzuch, spojrzał w dół i zobaczył miecz w lewej ręce Reniusza. Ten zaśmiał się szeroko.

- Wielu mężczyzn będzie cię nienawidziło wystarczająco, by chcieć cię zabrać ze sobą. Ci są najniebezpieczniejsi. Ci mogą rzucić się na twój miecz i oślepić cię kciukami. Widziałem, jak zrobiła to kobieta jednemu z moich ludzi. - Dlaczego nienawidziła go aż tak bardzo? - spytał Marek, odstępując w tył o krok, z mieczem gotowym do obrony. - Zwycięzców zawsze się nienawidzi. To cena, jaką płacimy. Jeśli cię kochają, zrobią, co zechcesz, ale wtedy, kiedy im się zechce. Jeśli się boją, będą spełniać twoją wolę, ale wtedy, kiedy ty zechcesz. A więc lepiej być kochanym czy tym, który wzbudza lęk? - Jednym i drugim — stwierdził poważnie Gajusz. Reniusz się uśmiechnął. -Masz na myśli bycie uwielbianym i respektowanym, co jest sztuką niemożliwą, jeśli okupujesz ziemie, które są twoje jedynie z racji siły i przelanej krwi. Życie to złożony problem i nigdy nie ma na nie jednej odpowiedzi. Chłopcy mieli nie najmądrzejsze miny i Reniusz prychnął w rozdrażnieniu. -Pokażę wam, co znaczy dyscyplina. Pokażę wam, czego już się nauczyliście. Odłóżcie miecze i stańcie znów na baczność. Stary gladiator obrzucił swoich uczniów krytycznym spojrzeniem, gdy wtem, nieoczekiwanie, odezwał się dzwon na południe. Zmarszczył czoło i jego zachowanie zmieniło się w jednej chwili. Głos stracił typową dla nauczyciela szorstkość i choć raz był cichy i spokojny. - Czy wiecie, że w mieście doszło do rozruchów? Ludzie nie mają co jeść. Wielkie bandy niszczą każdą własność i uciekają jak szczury, kiedy ktoś jest na tyle dzielny, by wyciągnąć miecz. Powinienem być tam, zamiast bawić się z dziećmi. Uczyłem was Rozdział 6 85 dwa lata dłużej, niż to było w umowie. Jeszcze nie jesteście gotowi, lecz nie stracę na was ani godziny więcej ze zmierzchu mojego życia. Dzisiaj macie ostatnią lekcję. Reniusz podszedł do Gajusza, który wbijał wzrok w przestrzeń. -Twój ojciec miał się tu ze mną spotkać i wysłuchać mojego sprawozdania. Pytam, co mi mówi jego spóźnienie, pierwsze w ciągu trzech lat? Gajusz przełknął ślinę. - Rozruchy w Rzymie są poważniejsze, niż sądzisz. - Tak. Twój ojciec nie będzie obecny przy ostatniej lekcji. Szkoda. Jeśli on nie żyje, a ja zabiję ciebie, kto odziedziczy majątek? Gajusz zamrugał. Był zakłopotany. Słowa tego mężczyzny zdawały się kłócić z jego rozsądnym tonem. To było tak, jakby zamawiał nową tunikę. - Mój wuj Mariusz, choć on jest ze swoim legionem. Nie będzie się spodziewał... - Nie szkodzi. Jego legioniści nieźle się spisali w Egipcie. Wyślę mu rachunek. Teraz zajmę się tobą, jako chwilowym właścicielem majątku pod nieobecność ojca. Kiedy będziesz gotów, zmierzysz się ze mną naprawdę, nie dla nauki, nie do pierwszej krwi, ale w takiej walce, jaka mogłaby cię czekać, gdybyś znalazł się dzisiaj na ulicach Rzymu, pośród wzburzonego tłumu. - Będę walczył naprawdę. Jeśli mnie zabijesz, będziesz mógł się uważać za zwolnionego z odpowiedzialności za mnie. - Dlaczego chcesz nas zabić teraz, po tym całym czasie, przecież... - wybuchnął Marek, łamiąc dyscyplinę przez odezwanie się bez pozwolenia. - Kiedyś musicie się zmierzyć ze śmiercią. Nie mogę was dalej uczyć i to będzie ostatnia okazja, by poznać, co to strach i gniew. Przez chwilę Reniusz wyglądał jak ktoś, kto traci pewność siebie, ale jego głowa szybko się podniosła, spojrzenie stwardniało, i „szczekający żółw", jak go nazywali niewolnicy, znów był sobą i tryskał obezwładniającą energią.

-Jesteście moimi uczniami. Moja reputacja, teraz kiedy odchodzę z zawodu, zależy od waszych pożałowania godnych karków. Nie zostawię was niewłaściwie wyćwiczonych, nie pozwolę, by wasze przyszłe czyny rzucały cień na moje imię. Moje imię to coś, 86 Imperator co chroniłem przez całe życie. Za późno, by ryzykować jego utratę teraz. -Nie przyniesiemy ci wstydu - mruknął Marek, prawie do siebie. Reniusz obrócił się do niego. - Przynosi mi wstyd twój każdy cios. Rąbiesz jak rzeźnik atakujący w gniewie bycze ścierwo. Nie umiesz panować nad sobą. Wpadasz w pierwszą lepszą pułapkę, bo tracisz głowę! A ty! Ty! -Obrócił się do Gajusza, który zaczynał szczerzyć zęby w uśmiechu. - Nie możesz oderwać myśli od swoich lędźwi na wystarczająco długo, bym mógł zrobić z ciebie Rzymianina'. Nobilowie? Krew we mnie zastyga na myśl o chłopcach takich jak ty, o chłopcach, którzy przejmą moje dziedzictwo, moje miasto, moich ludzi. Gajusz spoważniał na przytyk do młodej niewolnicy, którą Reniusz wysmagał na ich oczach, za to że rozpraszała ich uwagę. Wciąż się tego wstydził i podczas gdy tyrada się ciągnęła, w nim narastał gniew. - Gajuszu, wolno ci wybrać, który z was zaczyna. Twoja pierwsza taktyczna decyzja! Reniusz odwrócił się, poszedł na wykładany terakotą plac ćwiczebny i zaczął rozciągać mięśnie nóg, z pozoru nieświadomy ich oniemiałych spojrzeń. - On oszalał - szepnął Marek. - Zabije nas obu. - On tylko toczy z nami swoją grę - skomentował ponuro Gajusz. - Tak jak z tamtą rzeką. Zmierzę się z nim. Myślę, że stać mnie na to. Nie cofnę się przed wyzwaniem, to pewne. Jeśli w ten sposób mam mu udowodnić, że był dobrym nauczycielem, niech tak będzie. Zapłacę mu jego własną krwią. Marek popatrzył na przyjaciela, zaskoczony jego zdecydowaną postawą. Wiedział, tak samo jak nie chciał, by którykolwiek z nich walczył z Reniuszem, że to on ma więcej szans. Żaden nie mógł marzyć o całkowitym zwycięstwie, ale tylko on był na tyle szybki, by starego człowieka zabrać razem ze sobą w niebyt. - Gajuszu - szepnął - pozwól, bym poszedł pierwszy. Gajusz popatrzył mu w oczy, jakby chciał przeniknąć jego myśli. -Nie tym razem. Jesteś moim przyjacielem. Nie chcę patrzeć, jak cię zabija. Rozdział 6 87 -Ja też nie. Posłuchaj, jestem szybszy od ciebie, mam więcej szans. Gajusz rozluźnił ramiona i uśmiechnął się lekko. - To tylko stary człowiek, Marku. Za chwilę będę z powrotem — powiedział i poszedł na swoje stanowisko. Reniusz obserwował go przez zmrużone pod słońce oczy. - Dlaczego tak wybrałeś? Gajusz wzruszył ramionami. - Każde życie kiedyś się kończy. Wybrałem. To tyle. -Tak, to tyle. Zaczynaj, chłopcze. Zobaczmy, czy czegoś się nauczyłeś. Zaczęli tańczyć wokół siebie, krok po kroku, z wyciągniętymi, obróconymi na płask mieczami, w których odbijało się słońce. Reniusz upozorował ruch nagłym skrętem ramienia. Gajusz odczytał intencje przeciwnika i wypadem zmusił go do zrobienia kroku wstecz. Ostrza się skrzyżowały i rozpoczęła się walka. Cios i odparowanie nastąpiły jednocześnie i stary wojownik jednym skrętem ciała rzucił chłopca na plecy, prosto na zakurzoną mozaikę.

Reniusz po raz pierwszy nie szydził; jego twarz była beznamiętna. Gajusz podniósł się powoli, zbierając myśli. Wiedział, że nie zwycięży siłą. Zrobił dwa szybkie wypady do przodu, uniósł miecz zgrabnym ślizgiem, przebił się przez osłonę i głęboko rozciął mahoniową skórę na piersi Reniusza. Stary człowiek chrząknął zdziwiony. Chłopiec nacierał dalej, cios za ciosem, lecz każdy był odparowywany ledwo zauważalnym przesunięciem ciała i podobnym ruchem miecza. Chłopiec najwyraźniej męczył się w słońcu, pracując sam na swoją zgubę. Zdesperowany, z zalanymi potem oczami, nie potrafił myśleć o kolejnych ruchach, takich, które by dosięgły ten twardooki kawał drewna, czytający w jego myślach i odparowujący go z taką łatwością. Zamachnął się, chybił i kiedy tracił równowagę, Reniusz wyprostował prawe ramię i zanurzył ostrze miecza w odkrytym dole brzucha. Gajusz poczuł, że opuszczają go siły. Nogi złożyły się pod nim jak dwa bezwładne, nieczułe na ból patyki. Czerwona krew opry88 Imperator skała kurz, ale kolory na podwórzu zgasły, zastąpione głuchymi uderzeniami serca i świetlistymi błyskami w oczach. - Nie spisałeś się... ale dosyć tego - wypluł z siebie stary gladiator. Blask słońca przesłaniała ciemna smuga cienia, kiedy Marek wsuwał swój miecz pod obwisły starczy podbródek. Stojąc krok za Reniuszem, dobrze widział, jak stary człowiek zastyga w zdziwieniu. - Zapomniałeś o mnie? - Wystarczyłaby jedna pojedyncza myśl, by wbić ostrze głębiej i skończyć z nienawistnym staruchem raz na zawsze, lecz Marek spojrzał na przyjaciela, z którego wyciekało życie. Sekunda gniewu i szansa zadania szybkiej śmierci przepadła; Reniusz ustąpił na bok o pół kroku i podniósł swój zakrwawiony miecz raz jeszcze. Miał kamienną twarz i błyszczące oczy. Marek przypuścił atak, omijając osłonę przeciwnika, nim ten miał szansę się poruszyć. Niechby tylko spróbował śmiertelnego ciosu, przecież nie mógł nie trafić - Reniusz wciąż trwał nieruchomo, z twarzą sztywną z napięcia. Ale cios był za słaby i krew w starym gladiatorze zawrzała od nowa. - Czy nie potrafisz mnie zabić nawet wtedy, kiedy stoję i czekam na twoje uderzenie? szczeknął Reniusz i zaczął znów krążyć, prawym bokiem zwrócony do Marka. - Zawsze byłeś głupcem; masz w sobie dumę głupca. Marek niemal warknął, zmuszony uważać na tego człowieka, gdy tymczasem jego przyjaciel umierał w upale, samotnie. Zaatakował znowu, myśl przeszła w czyny, żadnego namysłu, żadnych wyborów, po prostu ciosy i uniki, nieprzerwanie. Stare ciało zaczynało czerwienieć otwartymi kraterami i Marek słyszał, jak krew zrasza kurz podwórza niby wiosenny deszcz. Reniusz nie miał czasu na zwykłe docinki. Bronił się rozpaczliwie, na jego twarzy, nim zastygła w maskę gladiatora, pojawiła się na ułamek sekundy panika. Jego przećiwnik poruszał się z niezrównanym wdziękiem i równowagą, zbyt szybki, by mu się przeciwstawić. Urodzony wojownik. To, że udało mu się zablokować kolejny cios, starzec poznawał jedynie po brzęku metalu. Jego ciało poruszało się i reagowało nieświadomie. Jego umysł wydawał się oderwany od walki. Jego Rozdział 6 89

duszę drążyła jedna ironiczna myśl, jestem starym głupcem, ten jeden, być może, to najlepszy ze wszystkich, których uczyłem, ale zabiłem drugiego - to był śmiertelny cios. Lewe ramię, z przeciętym mięśniem w barku, zwisało bezwładnie i wykonywało obsceniczne ruchy. Ból był jak uderzenie kowalskiego młota i stary człowiek poczuł, że ogarnia go nagłe wyczerpanie, jakby w końcu jego wiek doszedł do głosu. Chłopiec nigdy przedtem nie był tak szybki; wyglądało to tak, jakby widok umierającego przyjaciela otworzył w nim jakieś drzwi. Reniusz westchnął i poczuł, że wraz z tym jednym, rozpaczliwym westchnieniem opuszczają go siły. Widział tak wielu w podobnej chwili, gdy duch odmawia dalszego dźwigania ciała. Zdobył się na mizerny wysiłek i odparł poszczerbiony miecz przeciwnika. Wiedział, że odpiera ostatni raz. - Przerwij walkę albo powalę cię tam, gdzie stoisz - odezwał się jakiś nowy głos, spokojny, lecz niosący się przez podwórze i zabudowania. Marek nie posłuchał. Nauczono go nie reagować na drwiny i tej zdobyczy nikt nie mógł mu odebrać. Naprężył ramiona, aby wbić żelazne ostrze. - Ten łuk cię zabije, chłopcze. Odłóż miecz. Reniusz popatrzył w oczy Marka i zobaczył w nich szaleństwo. Zrozumiał, że to koniec. Choć ciepło własnej krwi rozgrzewało mu członki, plac do ćwiczeń wydał się staremu człowiekowi lodowato zimny, kiedy patrzył, jak Marek odsuwa się do tyłu, poza zasięg rażenia przeciwnika, a potem się obraca, aby spojrzeć na przybysza. Reniusz rzadko kiedy był tak pewny nadejścia własnej śmierci. Za plecami Marka jakiś stary mężczyzna, starszy niż Reniusz, trzymał pewną ręką ciężki, napięty łuk. Miał na sobie prostą brązową tunikę, jego usta rozciągały się w uśmiechu nad zaledwie kilkoma zębami. - Dzisiaj nikt tu nie umrze. Ja to wiem. Odłóżcie broń i pozwólcie mi wezwać lekarzy i posłać po coś zimnego do picia. Marek oprzytomniał w jednej chwili. - Gajusz, mój przyjaciel, jest ranny. Może umrzeć. Potrzebuje pomocy. 90 Imperator Reniuszowi miecz wypadł z omdlałych palców. Stary gladiator osunął się na kolana, niezdolny stać, i opuścił głowę. Nie zatamowana krew spływała na ziemię i czerwona plama zataczała wokół niego coraz szerszy krąg. Marek nawet nie spojrzał na wykrwawiającego się mężczyznę. Podszedł do Gajusza. - Ma pęknięty wyrostek, widzę to - powiedział przybysz przez ramię. - Zatem nie żyje. Kiedy wyrostek spuchnie, człowiek zawsze umiera. Nasi lekarze nie potrafią usuwać spuchniętego wyrostka. - Robiłem to kiedyś, dawno temu. Wezwijcie niewolników, trzeba go wnieść do środka. Potrzebuję bandaży i gorącej wody. - Czy jesteś uzdrawiaczem? - spytał Marek, szukając wzroku mężczyzny, by potwierdzić swoje nadzieje. - Nauczyłem się tego i owego, podróżując. Twój przyjaciel jeszcze żyje. Jeszcze nie jest po wszystkim. - Ich oczy się spotkały. Marek odwrócił głowę, nabrawszy pewności. Ufał obcemu, choć nie umiałby powiedzieć dlaczego. Reniusz osunął się na bok, jego piersi falowały oddechem coraz wolniej. Był słabą, zbrązowiałą od upływu lat skorupą człowieka, zahartowaną przez rzymskie słońce, a mimo to kruchą. Kiedy spoczęło na nim spojrzenie Marka, spróbował się podnieść, na próżno.

Na ramieniu Marka zacisnęła się czyjaś dłoń, kładąc tamę wściekłości, która podniosła się w nim na nowo. Obok stał Tubruk, z twarzą poszarzałą od gniewu. Marek czuł, że ręka byłego gladiatora drży lekko. - Spokojnie, chłopcze. Nie będzie więcej żadnych walk. Posłałem po Lucjusza i nowego lekarza Aurelii. - Widziałeś wszystko? - wyjąkał Marek. Tubruk zacieśnił uścisk. - Sam koniec. Miałem nadzieję, że go zabijesz - powiedział ponuro, spoglądając tam, gdzie wykrwawiał się Reniusz. Odwrócił się do przybysza z surowym wyrazem twarzy. - Kim jesteś, starcze? Kłusownikiem? To prywatna posiadłość. Stary człowiek podniósł się i spojrzał Tubrukowi prosto w oczy. -Jestem zwykłym podróżnikiem, wędrowcem - powiedział. - Czy on umrze? - przerwał im Marek. - Nie dzisiaj - odpowiedział stary człowiek. - To nie byłoby Rozdział 6 91 w porządku, po tym jak tu przybyłem... czy nie jestem gościem tego domu? To brzmiało rozsądnie. - Nawet nie znam twojego imienia - powiedział chłopiec. -Jestem Kabera. Uspokój się, proszę. Pomogę ci. ROZDZIAŁ VII Cjajusz odzyskał przytomność obudzony gniewnymi głosami w pokoju. W głowie mu huczało i czuł słabość w każdym skrawku ciała. Ból w dole brzucha wzbierał wielkimi falami, w rytm niespokojnego pulsowania serca. Usta miał wyschnięte i nie mógł mówić ani otworzyć oczu. Ciemność była miękka i czerwona i próbował zanurzyć się w nią, nie mając ochoty powrócić do rzeczywistości. - Usunąłem pęknięty wyrostek i zszyłem naczynia krwionośne. Stracił mnóstwo krwi i trochę to potrwa, nim uzupełni niedobory, ale jest młody i silny. Głos kogoś obcego. Jednego z lekarzy matki? Gajusz nie wiedział, lecz było mu wszystko jedno. Dopóki nie zamierzał umrzeć, powinni go zostawić samego, żeby wydobrzał. - Lekarz mojej żony mówi, że jesteś oszustem. - Głos jego ojca, nieustępliwy. - On nie operowałby takiej rany, więc nic nie straciłeś, prawda? Ja już kiedyś usuwałem wyrostek, to nic takiego. Jedynym problemem jest gorączka, którą chłopiec musi sam zwalczyć. - Zawsze mówiono mi, że to śmiertelna choroba. Spuchnięcie wyrostka i pęknięcie. Nie można go usunąć tak, jakbyś odcinał palec. Ojciec chyba jest zmęczony, pomyślał Gajusz. -Ale zrobiłem to. I zabandażowałem tamtego starego. On też wyzdrowieje, choć z tak uszkodzonym ramieniem już nigdy nie stanie do walki. Będą żyć obaj. A ty idź spać. Rozdział 7 93 Gajusz usłyszał szuranie stóp przez pokój i poczuł na wilgotnym czole ciepłą i suchą dłoń ojca. - To moje jedyne dziecko, jak mógłbym spać, Kabero? Spałbyś, gdyby chłopiec był twój? -Spałbym jak niemowlę. Zrobiliśmy wszystko co się dało. Ja będę nad nim czuwał, ale ty musisz odpocząć. - Ten drugi głos wydawał się uprzejmy, ale nie aksamitny i potoczysty jak u lekarzy, którzy opiekowali się matką. Był w nim ślad obcego akcentu, obcej słodkiej melodii. Gajusz ponownie odpłynął w sen. Głosy w pokoju unosiły się gdzieś na krawędzi słyszenia i to wskakiwały, to wyskakiwały z jego niespokojnych snów.

- Dlaczego nie zamknąłeś rany? Dlaczego jej nie zaszyłeś? Widziałem wiele ran zadanych w boju, ale my je zamykamy i przewiązujemy... - To dlatego Grecy nie lubią moich metod. Z rany musi wypłynąć ropa, która wypełnia ją w miarę nasilania się gorączki. Gdybym ranę zacisnął, ropa nie miałaby ujścia i zatrułaby ciało. Wtedy na pewno by umarł, jak większość. To może go uratować. - Jeśli umrze, wytnę twój wyrostek własnymi rękami. Rechot. A potem kilka słów w dziwnym języku, który dzwonił echem w snach Gajusza. - Miałbyś trochę roboty, żeby go znaleźć. Tu jest blizna. Mam ją od czasu, kiedy ojciec mi go usunął wiele lat temu. I odsączył ropę. Ojciec Gajusza poddał się. - Zatem zaufam twojemu sądowi. Podziękuję ci i nie tylko, jeśli chłopiec przeżyje. Gajusz obudził się, kiedy jego czoła dotknęła czyjaś dłoń. Popatrzył w niebieskie oczy, jaśniejące w skórze orzechowego koloru. - Nazywam się Kabera, Gajuszu. Miło cię wreszcie poznać, i to w takim momencie twojego życia. Podróżowałem przez tysiące waszych mil. To, że znalazłem się w tym miejscu akurat w chwili, kiedy byłem potrzebny, wystarcza, bym uwierzył w bogów. Nieprawda? Gajusz nie mógł odpowiedzieć. Jego język był opuchnięty 94 Imperator i sztywny. Jakby czytając w jego myślach, stary człowiek sięgnął po miseczkę wody i podsunął mu ją do ust. - Wypij trochę. Gorączka cię wysusza. Do ust Gajusza spłynęło kilka kropli i rozwodniło gumowatą ślinę. Chłopiec zakaszlał i znów zamknął oczy. Kabera popatrzył na niego, westchnął parę razy. Następnie sprawdził, czy w pobliżu nikt się nie kręci, i położył kościste ręce na ranę, wokół cienkiej drewnianej tubki, którą wciąż sączył się żółtawy strumyczek ropy. Ciepło, które biło od jego rąk, Gajusz czuł nawet przez sen. Czuł, jak przenika w głąb jego ciała i jak osadza się w płucach, oczyszczając je z niepotrzebnych płynów. To ciepło rosło i rosło, aż stało się prawie bolesne i wtedy Kabera zdjął dłonie z rany i usiadł obok łóżka. Jego spokojny dotąd oddech nagle stał się chrapliwy i urywany. Gajusz ponownie otworzył oczy. Wciąż był zbyt słaby, by się poruszyć, ale uczucie ciężaru w piersiach minęło. Znów mógł oddychać. - Co ty mi zrobiłeś? - wyszeptał cicho. -Pomogło trochę, tak? Potrzebowałeś odrobinę pomocy, nawet przy wszystkich moich chirurgicznych umiejętnościach. - Starą twarz głęboko żłobiły bruzdy zmęczenia, lecz oczy, uwięzione w sieci ciemnych zmarszczek, błyszczały. Ręka znów powędrowała na czoło chłopca. - Kim jesteś? Stary człowiek wzruszył ramionami. - Sam szukam odpowiedzi na to pytanie. Byłem żebrakiem i zarządcą wioski. Jestem poszukiwaczem prawdy, także nowej prawdy dla każdego miejsca, w którym się znajdę. - Czy możesz pomóc mojej matce? - Gajusz oczy miał zamknięte, ale usłyszał ciche westchnienie. - Nie, Gajuszu. Jej problem tkwi w jej umyśle, może w duszy. Mogę złagodzić cierpienie fizyczne, lecz nic poza tym. To o wiele prostsze. Przykro mi. A teraz śpij, chłopcze. To sen jest prawdziwym uzdrowicielem, nie ja. Zapadła ciemność, tak jak rozkazał. Rozdział 7 95

Gajusz znów się obudził. Tym razem przy łóżku siedział Re-niusz, z twarzą jak zawsze nieprzeniknioną. Jednak w wyglądzie starego nauczyciela coś się zmieniło. Jego lewe ramię było unieruchomione i przywiązane do boku, a spod pociemniałej od słońca skóry przebijała niezdrowa bladość. -Jak się masz, chłopcze? Nawet nie umiem powiedzieć, jak się cieszę, że wracasz do zdrowia. Ten stary dziwak jest chyba cudotwórcą. - Głos przynajmniej był ten sam, poszczekujący i szorstki. -Tak, to możliwe. Ale jak to się dzieje, że widzę cię tutaj po tym, jak omal mnie nie zabiłeś? wyszeptał Gajusz, czując, jak serce zaczyna przyspieszać na samo wspomnienie niedawnych wydarzeń, a czoło pokrywają świeże krople potu. - Nie zamierzałem ciąć aż tak mocno. To był błąd. Przykro mi. - Stary człowiek popatrzył w oczy chłopca i znalazł w nich to, czego szukał, przebaczenie. - Niech ci nie będzie przykro. Ja żyję i ty żyjesz. Nawet ty możesz popełniać błędy. -Kiedy pomyślę, że mógłbym cię zabić... - Twarz starego nauczyciela ściągnęła się bólem. Gajusz zmusił się, żeby usiąść, i stwierdził, ku własnemu zdziwieniu, że zaczyna odzyskiwać siły. - Nie zabiłeś. Przez całe życie będę z dumą powtarzał, że to ty byłeś moim nauczycielem. Przestańmy o tym mówić. Było, minęło. Gajusza uderzyła śmieszność sytuacji — trzynastoletni chłopiec pocieszający starego gladiatora - lecz słowa przyszły mu łatwo; zdał sobie sprawę, że darzy swojego nauczyciela szczerym uczuciem, zwłaszcza teraz, kiedy zobaczył w nim człowieka, a nie nieskazitelnego wojownika, wykrojonego z twardej kamiennej bryły. - Czy mój ojciec jest jeszcze tutaj? - spytał z nadzieją w głosie. Reniusz potrząsnął głową. -Musiał pojechać do miasta, choć przy twoim łóżku przesiedział kilka pierwszych dni, aż się upewniliśmy, że wracasz do zdrowia. Rozruchy przybierają na sile i dla zaprowadzenia porządku wezwano legion Sulli. Gajusz kiwnął głową i wyciągnął przed siebie zaciśnięte pięści. - Och, być tam, w Rzymie, zobaczyć, jak legion przechodzi przez bramy! 96 Imperator Reniusz uśmiechnął się, widząc ten wybuch młodzieńczego entuzjazmu. -Nie tym razem, ale jak wydobrzejesz, obejrzysz sobie całe miasto, nie tylko bramy. A tymczasem Tubruk jest na zewnątrz. Masz dość siły, aby się z nim zobaczyć? - Czuję się znacznie lepiej, prawie normalnie. Jak długo to trwało? -Tydzień. Kabera podawał ci napar z ziół, żebyś przespał najgorsze. Jak na twój przypadek, wyzdrowiałeś nieprawdopodobnie szybko, a zapewniam cię, w swoim życiu widziałem sporo ran. Ten staruszek nazywa siebie jasnowidzem, ale ja myślę, że bardziej ma do czynienia z magią. Zawołam Tubruka. Kiedy się podnosił, Gajusz wyciągnął do niego rękę. - Zostaniesz u nas? Reniusz uśmiechnął się, lecz potrząsnął przecząco głową. - Nauka skończona. Udam się do mojej małej willi, żeby zestarzeć się w spokoju. -Czy... czy masz jakąś rodzinę? -Kiedyś miałem, ale wszyscy odeszli dawno temu. Będę spędzał wieczory z innymi starymi ludźmi, opowiadając zmyślone historie i pijąc dobre czerwone wino. Ale będę się przyglądał twojemu życiu. Kabera mówi, że jesteś kimś szczególnym, a ten stary dziwak nie wygląda na takiego, co się często myli. - Dziękuję - powiedział Gajusz, niezdolny nazwać słowami tego, co otrzymał od gladiatora. Reniusz kiwnął głową i mocno uścisnął wyciągniętą dłoń chłopca. Po jego wyjściu w pokoju zrobiło się dziwnie pusto.

W drzwiach, uśmiechając się jakby od niechcenia, stanął Tubruk. - Wyglądasz lepiej. Nawet policzki ci się zaróżowiły. Gajusz wyszczerzył zęby, jakby na powrót poczuł się sobą. -Jestem silniejszy. Udało mi się. -Nic podobnego. Udało się Kaberze. To zdumiewający człowiek. Pewnie ma na karku osiemdziesiątkę, ale kiedy najnowszy lekarz twojej matki nie przestawał zrzędzić, że cię źle leczy, Kabera wyprowadził go przed dom i sprawił mu cięgi. Od dawna tak się nie uśmiałem. W tych swoich kościstych ramionach ma sporo krzepy, no, a ten jego prawy sierpowy... Powinieneś to widzieć. Rozdział 7 97 Tubruk zabulgotał śmiechem, po czym jego twarz spoważniała. -Twoja matka chciała cię zobaczyć, ale pomyśleliśmy, że... że twój widok mógłby ją za bardzo przygnębić. Przyprowadzę ją jutro. - W porządku. Nie jestem za bardzo zmęczony. -Jesteś wciąż słaby i Kabera mówi, że nie należy cię przemęczać odwiedzinami. Gajusz zrobił niedowierzającą minę - od kiedy to Tubruk słucha cudzych rad? Były gladiator uśmiechnął się znowu. - Och, w porządku. Przecież powiedziałem, że to zdumiewający człowiek. Po tym, jak sobie z tobą poradził, jego słowa są święte. Przynajmniej w kwestiach twojego zdrowia. A Reniusza wpuściłem, bo dzisiaj wyjeżdża. - Dobrze zrobiłeś. Nie lubię zostawiać niedokończonych spraw. - Tak też pomyślałem. - Choć to dziwne, że nie skróciłeś go o głowę. - Gajusz znów wyszczerzył zęby. -Myślałem o tym, lecz wypadki chodzą po ludziach. On po prostu posunął się za daleko. Liczy się to, że jest dumny z was obu. Ten stary potwór chyba cię w końcu polubił, pewnie za twój upór. Jak mi się zdaje, obaj jesteście siebie warci. - Jak Marek? - Aż go swędzi, żeby tu przyjść, jakżeby inaczej. Mógłbyś spróbować go przekonać, że to nie była jego wina. Powtarza w kółko, że powinien cię zmusić, byś pozwolił mu walczyć pierwszemu, ale... - To była moja decyzja i wcale jej nie żałuję. Przeżyłem, tak czy nie? Tubruk prychnął. -Nie bądź taki pewny siebie. To, że przeżyłeś po odniesieniu takiej rany, każe człowiekowi uwierzyć w siłę modlitwy. Gdyby nie Kabera, nie przeżyłbyś. W istocie to jemu zawdzięczasz życie. Twój ojciec próbował go przekonać, by przyjął jakąś nagrodę, ale on nie chce niczego poza utrzymaniem. Wciąż tak naprawdę nie wiem, co on tu robi. Zdaje się wierzyć... że... że to nie my kierujemy własnymi czynami, że to bogowie grają o nas w kości i chcą, by zobaczył chwałę Rzymu, nim się całkiem zestarzeje. 98 Imperator Prostoduszny wyzwoleniec wyglądał na zakłopotanego i Gajusz pomyślał, że lepiej nie wspominać o dziwnym cieple, które biło od rąk Kabery. Lepiej to przemilczeć, to jasne. - Przyślę ci trochę zupy. Chcesz do niej świeżego chleba? Żołądek Gajusza aż podskoczył z radości i Tubruk wyszedł, uśmiechając się raz jeszcze. Reniusz sadowił się w siodle swojego wałacha z wyraźnym trudem. Jego lewe ramię było bezużyteczne i przejmowało go bólem nieporównywalnym ze zwykłym bólem gojących się ran, jakiego doświadczał tyle razy przedtem.

Cieszył się, że wokół nie kręcą się słudzy czy niewolnicy i że nikt nie widzi jego niezdarności. Wielki dom wydawał się opustoszały. W końcu usadowił się na dobre i ścisnął boki konia. Zbliżał się wieczór, ale Reniusz miał nadzieję, że dojedzie do miasta przed zapadnięciem kompletnych ciemności. Na myśl o mieście westchnął. I co mu teraz po nim? Sprzedał miejski dom, chociaż podczas zamieszek ceny na pewno spadły. Może byłoby lepiej poczekać, aż na ulicach znów zapanuje spokój. Kiedy Sulla wprowadzi swój legion, nastąpią egzekucje i publiczne chłosty, ale tak czy inaczej porządek powinno się przywrócić. Takie rzeczy już się zdarzały. Rzymianie nie lubią wojny we własnych progach. Ekscytują się na wieść o rozbiciu armii barbarzyńców, lecz nikogo nie cieszy brutalność stanu wojennego, z zakazem opuszczania domów po zmierzchu i z niedostatkiem pożywienia, co nieuchronnie... Usłyszał za plecami jakiś dźwięk i myśl mu się urwała. Obserwował go Marek. Twarz chłopca była spokojna. - Przyszedłem, by się z tobą pożegnać. Chcąc nie chcąc, Reniusz musiał zauważyć rozrośnięte barki i swobodę, z jaką chłopiec się poruszał. Zdobędzie sławę, kiedyś, w przyszłości, tylko on, stary wojownik, już tego nie zobaczy. Przeszył go dreszcz na tę myśl. Nikt nie żyje wiecznie, ani Aleksander, ani Scypion czy Hannibal, ani nawet Reniusz. - Cieszę się, że Gajusz zdrowieje - odpowiedział dobitnie. -Wiem. Nie przyszedłem, by się na ciebie gniewać, lecz by przeprosić - odrzekł Marek, patrząc na piasek pod stopami. Rozdział 7 99 Reniusz uniósł brwi. Marek, zaczerpnąwszy powietrza, ciągnął: - Żałuję, że cię nie zabiłem, ty pokrętny, stary potworze. Jeśli nasze drogi skrzyżują się w przyszłości, poderżnę ci gardło. Reniusz zachwiał się w siodle, jakby słowa były ciosami. Wprost czuł bijącą od chłopca nienawiść i to go niezmiernie ucieszyło. Omal nie wybuchnął śmiechem, patrząc, jak mały kogucik podskakuje z pogróżkami, ale uzmysłowił sobie, że mógłby podarować swojemu uczniowi ostatni prezent, gdyby starannie dobrał słowa. - Taka nienawiść zabije cię, chłopcze. A wtedy nie będzie cię, aby chronić Gajusza. - Będę. - Nie, powtarzam, nie będzie. Przynajmniej dopóki nie zaczniesz nad sobą panować. Zginiesz w jakiejś burdzie w cuchnącej gospodzie, chyba że potrafisz odnaleźć w sobie spokój. Zabiłbyś mnie, to prawda; w moim wieku siły topnieją szybciej, niżbym chciał. Ale gdybyśmy się spotkali, kiedy byłem młody, zabiłbym cię szybciej, niż pada zżęty kłos. Pamiętaj, że następnym razem możesz spotkać młodego człowieka dla rozgłosu gotowego na wszystko. Reniusz zaśmiał się szeroko, unosząc wargi w okrutnym wyrazie, i Marek miał wrażenie, że widzi zęby rekina. - Może mieć okazję wcześniej, niż myślisz - wtrącił się Kabera, wychodząc z cienia. - A więc podsłuchujemy, stary koźle? - Twarz Reniusza złagodniała na widok uzdrawiacza, którego nauczył się respektować. -Popatrz w stronę miasta. Zdaje mi się, że tego wieczoru nigdzie się nie wybierzesz - ciągnął z poważną miną Kabera. Obaj, Marek i Reniusz, obrócili się i nad wzgórzami zasłaniającymi Rzym zobaczyli pomarańczową łunę. Rosła w oczach. -Na jądra Jowisza... oni podpalili miasto! - wypluł z siebie Reniusz. Jego ukochane miasto.

Czy nie powinien spiąć konia? Czy jego miejsce nie jest na ulicach Rzymu? Ludzie znali jego twarz, mógłby pomóc zaprowadzić porządek. Stopy Reniusza dotknęła chłodna ręka; spojrzał na dół, w twarz starego Kabery. - Od czasu do czasu widzę przyszłość. Jeżeli pojedziesz tam teraz, będziesz martwy, nim wstanie świt. Taka jest prawda. 100 Imperator Reniusz przeniósł ciężar ciała i wałach zastukał kopytami o kamienie, wyczuwając jego zdenerwowanie. - A jeżeli zostanę? - warknął. Kabera wzruszył ramionami. - Tu też możesz umrzeć. Niewolnicy jak nic splądrują majątek. Nie każą nam długo czekać. Marek, słysząc te słowa, rozdziawił usta. W majątku pracowało blisko pięciuset niewolników. Jeśli szaleństwo ogarnie wszystkich, będą jatki. Bez chwili namysłu pobiegł z powrotem do budynków, wołając, by Tubruk wszczął alarm. - Czy podać ci rękę, byś mógł zsiąść z tak wspaniałego wałacha? - spytał niewinnie Kabera. Reniusz skrzywił się i z powrotem popadł w swoją zwykłą złość, na przekór niespożytej pogodzie ducha starego człowieka. - Bogowie nie zdradzają ludziom, co ma się zdarzyć - warknął. Kabera uśmiechnął się tęsknie. -Kiedyś w to wierzyłem. Kiedy byłem młody i zarozumiały, myślałem, że jakoś mogę czytać w ludziach, widzieć ich prawdziwe dusze i zgadywać, co zrobią. W końcu jednak nabrałem dość pokory, by wiedzieć, że tak nie jest. To nie jest jak patrzenie przez czyste okno. Ja po prostu spoglądam na ciebie i ku miastu i czuję śmierć. Dlaczego nie? Wielu ludzi ma talenty, które dla innych mogą wyglądać na czary. Też możesz tak to traktować, jeśli to ci poprawi samopoczucie. No dalej, zsiadaj! Będziesz tu dzisiaj potrzebny. Reniusz parsknął. - Przypuszczam, że ty na swoim talencie nieźle zarabiasz, prawda? - Raz czy dwa zarobiłem, ale pieniądze się mnie nie trzymają. Wyślizgują się i przechodzą do rąk właścicieli winiarni i rozwiązłych kobiet, i przeróżnych oszustów. Wszystko, co mam, to moje doświadczenia, ale te są warte więcej niż złoto. Po krótkim namyśle Reniusz przyjął pomocną dłoń i wcale nie był zaskoczony jej siłą; na podwórzu do ćwiczeń widział przecież, jak kościste ramiona przybysza napinają ciężki łuk. - Będziesz mi musiał potrzymać pochwę miecza, dobry człowieku. Z mieczem na wierzchu nic mi się nie stanie. - Ruszył z koRozdział 7 101 niem z powrotem do stajni, głaszcząc zwierzę po pysku i zapewniając, że pojadą później, kiedy opadnie całe podniecenie. Przystanął na moment. - Czy teraz możesz zobaczyć przyszłość? Kabera roześmiał się i przestąpił z nogi na nogę, rozbawiony. -Chcesz wiedzieć, czy będziesz żył, czy czeka cię tu śmierć, tak? - zaskrzeczał. - To jest to, o co pyta każdy. Reniusz odpowiedział cierpko. - Nie. Nie sądzę, bym chciał to wiedzieć. Zatrzymaj tę wiedzę dla siebie, czarowniku. - Bez jednego spojrzenia poprowadził konia dalej i tylko ramiona zdradzały jego irytację. Kiedy zniknął za rogiem, na twarz Kabery wypełzł cień zmartwienia. Lubił tego człowieka i ucieszył się, odkrywając, że jakiś rodzaj przyzwoitości wciąż jeszcze tkwi w jego sercu, mimo sławy i pieniędzy. Może powinienem pozwolić ci odejść i uschnąć razem z innymi starcami, mój przyjacielu. Może nawet znalazłbyś gdzieś szczęście. A przecież gdybyś odszedł, chłopcy na pewno

zostaliby zabici, więc to jest grzech, z którym chyba potrafię żyć, zamruczał sam do siebie, po czym, posępniejąc, zawrócił do wielkiej bramy w zewnętrznych murach majątku, aby ją szczelnie zamknąć. Był ciekaw, czy i on umrze na tej obcej ziemi, zapomniany w swojej własnej. Był ciekaw, czy duch jego ojca jest blisko i czy go strzeże. Raczej nie. Jego ojciec miał przynajmniej tyle rozumu, by nie siedzieć w jaskini i nie czekać na przyjście niedźwiedzia. Gdzieś z oddali dobiegł stukot kopyt galopującego konia. Kabera, ledwo zdążył zamknąć bramę, a już ją na powrót otworzył i obserwował zbliżającą się postać. Był to pierwszy z napastników czy wysłaniec z Rzymu? Przeklął swój dar przewidywania, że pozwala mu jedynie zerknąć w przyszłość i nigdy w coś, co dotyczy jego samego, co prawdopodobnie było lekcją, udzielaną mu przez bogów. Zmarnowaną zresztą, ogólnie biorąc. Już dawno uznał, że nie mógłby przeżyć życia jako postronny obserwator. Z szarości gęstniejącego zmierzchu wyłoniła się jakaś postać i padł szorstki rozkaz: - Przytrzymaj bramę! 102 Imperator Kabera uniósł brew. A co on innego robi? Ojciec Gajusza wpadł na podwórze jak piorun. Jego twarz była czerwona, a bogaty płaszcz czarny od sadzy. - Rzym stoi w ogniu! - krzyknął, zeskakując na ziemię. - Ale mojego domu nie dostaną. - W tym momencie rozpoznał Kaberę i na powitanie poklepał go po ramieniu. -Jak mój syn? — Dobrzeje. Ja... - Kabera zamilkł, ponieważ energiczna starsza wersja Gajusza ruszyła gwałtownie, aby organizować obronę. Imię Tubruka natychmiast poniosło się echem przez wewnętrzne kolumnady majątku. Kabera stracił głowę. Jego wizje nabrały trochę innego kształtu - mężczyzna był jak żywioł i sam jeden mógłby przechylić szalę zwycięstwa na ich korzyść. Kabera stracił głowę powtórnie, kiedy usłyszał narastające na polu krzyki. Mamrocząc coś ze złości, wszedł po schodach na mury majątku, aby posłużyć się oczami tam, gdzie zawiódł wzrok wewnętrzny. Ciemność rozciągała się aż po kres horyzontu, lecz mimo to Kabera wypatrzył maleńkie języczki światła posuwające się przez pola, łączące się i mnożące jak świetliki. Każdy języczek mógł być lampą albo pochodnią niesioną przez rozgniewanych niewolników, którym krew rozpalił żar nieba nad Rzymem i którzy maszerowali do kolejnej posiadłości. ROZDZIAŁ VIII V_
Na dźwięk ostatniego słowa przerażeni mężczyźni i kobiety otrząsnęli się z bezwładu. Niektórzy się rozbiegli, inni, ci, którzy już wcześniej zaopatrzyli się w broń, zostali. Ich twarze były pociemniałe od strachu. Reniusz podszedł do niskiego, grubego kucharza trzymającego na ramieniu ogromny tasak. 104 Imperator -Jak się nazywasz? - Cecyliusz - padła odpowiedź. - Będę opowiadał dzieciom, że walczyłem pod twoimi rozkazami. -Opowiadaj, co chcesz. Nie zamierzamy przełamywać całego ataku. Napastnicy nie wedrą się tu, by gwałcić czy rabować. Uczynię z tego majątku twierdzę nie do zdobycia. Jak twoje nerwy? - W porządku, panie. Na co dzień zabijam świnie i krowy, nie zemdleję na widok paru kropli krwi. - To drobna różnica. Świnie za murem mają miecze i pałki. Nie wahaj się. Gardła i pachwiny. Znajdź coś, co blokuje uderzenie... coś, co zastąpi tarczę. - Tak jest, panie. Mężczyzna niezdarnie usiłował oddać honory i Reniusz wykrzesał z siebie kwaśny uśmiech. Popatrzył za tłuściochem, biegnącym do budynków i ocierającym z czoła pierwsze krople potu. Dziwne, że tacy ludzie jak ten rozumieją, co to lojalność, podczas gdy aż tylu innych zapomina o niej na pierwszą wzmiankę o wolności. Wzruszył ramionami. Jedni to zwierzęta, drudzy to ludzie. Na podwórzu pojawił się Marek z obnażonym mieczem. Chłopiec się uśmiechał. -Chciałbyś, bym stanął obok ciebie, Reniuszu? Mam cię osłaniać od lewej? -Jak zechcę pomocy, szczeniaku, to cię o nią poproszę. Tymczasem zbieraj się do bramy i trzymaj straż. Zawołaj mnie, jak pokażą się atakujące tłumy. Marek oddał honory, o wiele powściągliwiej niż kucharz, ale i tak zbyt przesadnie. Reniusz wyczuł jego bezczelność i zastanawiał się, czy nie połamać mu szczęki. Nie, nie teraz, teraz chłopak potrzebował głupiej, nieopierzonej pewności siebie. Nauczy się wystarczająco szybko, czym jest zabijanie. Mężczyźni wrócili, z czym kto mógł, i Reniusz wysłał ich na pozycje na murach. Nie był to liczny oddział, lecz on wierzył w to, co powiedział Cecyliuszowi. Budynki zewnętrze będą spalone, bez wątpienia; pójdą prawdopodobnie spichrze, a zwierzęta zostaną wyrżnięte, ale atak na główny kompleks kosztowałby zdobywców zbyt wiele krwi. Armia mogłaby go wziąć w kilka minut, Reniusz to wiedział - jednak ci byli niewolnikami, pijanymi skradzionym 104 Imperator —Jak się nazywasz? - Cecyliusz - padła odpowiedź. - Będę opowiadał dzieciom, że walczyłem pod twoimi rozkazami. - Opowiadaj, co chcesz. Nie zamierzamy przełamywać całego ataku. Napastnicy nie wedrą się tu, by gwałcić czy rabować. Uczynię z tego majątku twierdzę nie do zdobycia. Jak twoje nerwy? -W porządku, panie. Na co dzień zabijam świnie i krowy, nie zemdleję na widok paru kropli krwi. - To drobna różnica. Świnie za murem mają miecze i pałki. Nie wahaj się. Gardła i pachwiny. Znajdź coś, co blokuje uderzenie... coś, co zastąpi tarczę. - Tak jest, panie. Mężczyzna niezdarnie usiłował oddać honory i Reniusz wykrzesał z siebie kwaśny uśmiech. Popatrzył za tłuściochem, biegnącym do budynków i ocierającym z czoła pierwsze krople

potu. Dziwne, że tacy ludzie jak ten rozumieją, co to lojalność, podczas gdy aż tylu innych zapomina o niej na pierwszą wzmiankę o wolności. Wzruszył ramionami. Jedni to zwierzęta, drudzy to ludzie. Na podwórzu pojawił się Marek z obnażonym mieczem. Chłopiec się uśmiechał. -Chciałbyś, bym stanął obok ciebie, Reniuszu? Mam cię osłaniać od lewej? -Jak zechcę pomocy, szczeniaku, to cię o nią poproszę. Tymczasem zbieraj się do bramy i trzymaj straż. Zawołaj mnie, jak pokażą się atakujące tłumy. Marek oddał honory, o wiele powściągliwiej niż kucharz, ale i tak zbyt przesadnie. Reniusz wyczuł jego bezczelność i zastanawiał się, czy nie połamać mu szczęki. Nie, nie teraz, teraz chłopak potrzebował głupiej, nieopierzonej pewności siebie. Nauczy się wystarczająco szybko, czym jest zabijanie. Mężczyźni wrócili, z czym kto mógł, i Reniusz wysłał ich na pozycje na murach. Nie był to liczny oddział, lecz on wierzył w to, co powiedział Cecyliuszowi. Budynki zewnętrze będą spalone, bez wątpienia; pójdą prawdopodobnie spichrze, a zwierzęta zostaną wyrżnięte, ale atak na główny kompleks kosztowałby zdobywców zbyt wiele krwi. Armia mogłaby go wziąć w kilka minut, Reniusz to wiedział - jednak ci byli niewolnikami, pijanymi skradzionym Rozdział 8 105 winem i wolnością, którą mogą stracić na powrót o pierwszym wschodzie słońca. Taki motłoch byłby zdolny powstrzymać jeden silny mężczyzna wprawnie władający mieczem i z porywczym temperamentem. Po Juliuszu i Kaberze jak na razie ślad zaginął. Bez wątpienia ten pierwszy wkładał na siebie napierśnik i nagolenniki, pełną zbroję. Ale gdzie się podziewał stary uzdrawiacz? Jego łuk byłby bardzo użyteczny w pierwszych krwawych minutach. Tymczasem mężczyźni wysłani na mury przypominali stado gęsi, gęgających w nerwowym podnieceniu. - Cisza tam! - warknął Reniusz. - Pierwszy, który się odezwie, wróci tutaj i będzie miał do czynienia ze mną. Bezładna paplanina ucichła, a z pól na nowo doleciały nawoływania i wrzaski niewolników. -Musimy słyszeć, co się dzieje na zewnątrz. Milczcie i rozluźnijcie mięśnie. I zachowajcie odstępy, by jeden drugiemu nie obciął głowy. Powłócząc nogami, mężczyźni opuścili małe zgromadzenie, zwołane samorzutnie z potrzeby wzajemnego kontaktu. Ze wszystkich oczu wyglądał strach. Reniusz zaklął pod nosem. Dać mu dziesiątkę ludzi z jego starego legionu, a utrzymałby to miejsce aż do świtu. Ci tutaj to dzieciaki z kijami i nożami. Wziął głęboki oddech i spróbował dobrać właściwe dla dodania odwagi słowa. Nawet żelazne legiony, pewne siebie i swoich umiejętności, oczekują, by wódz przemówił i rozpalił w nich krew. - Stąd nie ma dokąd uciekać. Jeśli motłoch się przedrze przez wasze straże, w tym domu umrą wszyscy. Odpowiedzialność spoczywa na waszych barkach. Nie możecie opuścić swoich pozycji, i tak jesteśmy rozciągnięci wystarczająco cienką linią. Mur jest szeroki na jeden długi krok. Niech każdy zapamięta: krok do tyłu i leci w dół. Mężczyźni zaszurali nogami po murze, sprawdzając jego szerokość. Rysy Reniusza nabrały twardości. -Mam na podwórzu wojowników, którzy rozprawią się z każdym, komu uda się przedrzeć przez mury. Nie patrzcie w dół, nawet jeśli zobaczycie, że wasi przyjaciele padli przed wami. Z budynku wyszedł Kabera z napiętym łukiem. 106 Imperator

- To tak dodajesz im ducha? Twoje imperium jest zbudowane na takich przemowach? mruknął pod nosem. Reniusz popatrzył na niego ze złością. - Nigdy nie przegrałem bitwy. Ani z moim legionem, ani na arenie. Nigdy mi nie uciekł żaden żołnierz ani nie wyłamał się spod moich rozkazów. Jeśli uciekniesz, musisz przejść koło mnie, a ja będę trwał do końca. -Ja nie ucieknę. - W ogólnej ciszy głos Marka zabrzmiał dobitnie i stanowczo. Reniusz spojrzał mu w oczy i zobaczył w nich ślad szaleństwa, którego sam wcześniej doświadczył. - Ani ja, Reniuszu - dorzucił następny głos. Inni potaknęli, mrucząc, że wcześniej umrą, niż splamią się ucieczką, lecz kilka twarzy wciąż wykrzywiał strach. -Wasze dzieci, wasi bracia, wasi ojcowie będą was pytać, czy uciekliście. Zapewniam was, będziecie mogli spojrzeć im wszystkim w oczy. Głowy kiwnęły i ramiona nieco się wyprostowały. - Tak lepiej - mruknął raz jeszcze Kabera. W otwartych drzwiach domu pojawił się Juliusz i ruszył żwawo przez podwórze. Jego napierśnik i nagolenniki były naoliwione i gładkie. Krótki miecz kołysał się przy każdym kroku. Twarz zastygła mu w okrutną maskę, ukrywającą płonący wewnątrz gniew. Ludzie na murach odwrócili się plecami i wpatrzyli w pola. - Pozbawię głowy każdego z moich ludzi, kogo nie będzie wewnątrz tych murów - warknął Juliusz. Kabera szybko potrząsnął głową, nie chcąc być w niezgodzie z tym człowiekiem, kiedy przysłuchiwali się im jego niewolnicy. - Panie - powiedział półgłosem - oni wszyscy mają na zewnątrz przyjaciół. To dobrzy ludzie, mężczyźni i kobiety, którzy wpadli w pułapkę szaleństwa albo nie mogą się przedrzeć do ciebie. Taka groźba rani morale tych na murach. -1 to mnie cieszy. Każdy człowiek na zewnątrz murów będzie zabity, a z głów ułożę stos wewnątrz bram! To mój dom, a Rzym to moje miasto. Wytniemy w pień szumowiny, które podpalają domy, i ich kości rzucimy psom! Słyszysz mnie, mizerny człecze? -To nie był gniew, to była istna furia. Rozdział 8 107 Reniusz i Kabera wytrzeszczyli na niego oczy, a on wspiął się na schody w narożniku i ruszył przez mury, wykrzykując rozkazy i upominając opieszałych. -Jak na polityka, ma niecodzienne podejście do problemu -zauważył spokojnie Kabera. - Takich jak on jest w Rzymie mnóstwo. To dlatego, mój przyjacielu, mamy imperium, a nie puste przemowy. - Reniusz wykrzywił twarz w swoim rekinim uśmiechu i podszedł do grupki oczekujących i poszeptujących kobiet. - Co mamy robić? - spytała młoda niewolnica. Rozpoznał w niej tę samą, którą wychłostał przed wieloma miesiącami za rozpraszanie uwagi chłopców. Chyba miała na imię Aleksandria. Podczas gdy inne kurczyły się pod jego spojrzeniem, jak przystało ich stanowi, ona nie spuściła oczu i czekała na odpowiedź. -Weźcie jakieś noże. Jeżeli ktoś przedrze się przez obronę, napadniecie na niego i zadźgacie na śmierć. Kilka starszych kobiet zachłysnęło się własnym oddechem, a jedna mocno pobladła. -To co, mają was zgwałcić i zabić? Na bogów, jedna z drugą, nie proszę, byście wyszły na mury, chcę tylko bronić waszych karków. Za mało mamy mężczyzn, żeby któregoś ściągnąć na dół i postawić przy was na straży! - Nie miał do nich cierpliwości. Ta ich miękkość i ta delikatność. Chętne do łóżka, ale kiedy musisz się zdać na taką... Bogowie!

- Noże, ach tak - odezwała się Aleksandria. - W stajni jest zapasowy drewniany topór, chyba że ktoś go zabrał. Susanna, idź i go poszukaj. Byle szybko. Wywołana kobieta miała wygląd dostojnej matrony i bladość na twarzy, lecz rzuciła się pędem przez podwórze. - Czy możemy nosić wodę, strzały? Strzelać? Możemy jeszcze coś zrobić? - Nic - warknął Reniusz, tracąc cierpliwość. - Jedynie zapewnić, że zabijecie każdego, kto wyląduje na podwórzu. Wbijajcie im noże w gardła, nim się pozbierają. To upadek z kilku metrów, więc nastąpi moment słabości, w sam raz, by uderzyć. - Nie zawiedziemy cię, panie - odrzekła Aleksandria. 108 Imperator Wytrzymał jej spojrzenie sekundę dłużej, zauważając błysk nienawiści skrywanej pod spokojną gładkością obycia. Wyglądało na to, że więcej miał wrogów wewnątrz niż na zewnątrz murów! - To się zobaczy - uciął krótko i odwrócił się na pięcie. Tymczasem wrócił kucharz, z przywiązaną do piersi wielką metalową pokrywą. Jego entuzjazm był kłopotliwy, niemniej Reniusz klepnął go po ramieniu, kiedy ruszał, by dołączyć do innych. Tubruk stał z Kaberą, trzymając w olbrzymich dłoniach naciągnięty łuk. - Stary Lucjusz doskonale strzela z łuku, ale jest na dole w kuchniach, gdzie przygotował stanowisko dla rannych - powiedział ponuro. - Niech mi go przyprowadzą. Może zejść na dół później, kiedy będzie miał robotę - odparł Reniusz, nie patrząc na niego. Przebiegał oczami po murach, notując w myśli pozycje, rozglądając się za tymi, których zawodziły nerwy. Ci nie potrafią się oprzeć atakowi, pomyślał i pomodlił się do swojego bóstwa, by niewolnikom na zewnątrz nie udało się go przeprowadzić. - Czy niewolnicy mają łuki? - spytał Tubruka. -Może jeden czy dwa małe, na zające. W majątku nie ma przyzwoitego łuku poza tym jednym i łukiem Kabery. - Dobrze. Inaczej mogliby nas wszystkich wystrzelać. Niedługo musimy zapalić pochodnie na podwórzu, aby dać światło naszym na murach. Ich sylwetki staną się widoczne, ale w ciemnościach nie potrafią walczyć, nie oni. - Mogą cię zaskoczyć, Reniuszu. Twoje imię wciąż jeszcze wiele znaczy. Pamiętasz tłumy na igrzyskach? Każdy z tych mężczyzn będzie miał co opowiadać kolejnym pokoleniom w rodzinie, jeśli przeżyje, oczywiście. - Lepiej idź na mury. Spójrz tylko, na tamtym boku jest luka. Tubruk potrząsnął głową. - Uznano cię tu za dowódcę, wiem. Nawet Juliusz będzie cię słuchał, niech tylko się uspokoi. Ale ja zostanę z Markiem, by go chronić. Za twoim pozwoleniem. Reniusz spojrzał zdziwiony. Czy wszystko musi być na odwrót? Brzuchaci kucharze, dziewczyny z drewnianymi toporami, aroganckie dzieciaki? A teraz lekceważy się jego rozkazy, tuż przed Rozdział 8 109 walką? Ręką zgiętą w łokciu zadał cios prosto w bok Tubruka. Mężczyzna poleciał do tyłu i upadł nieruchomo w kurz, a Reniusz obrócił się do Kabery. - Kiedy oprzytomnieje, powiedz mu, że chłopiec potrafi sam o siebie zadbać. Ja to wiem. Powiedz mu, by zajął swoje miejsce, albo go zabiję. Kabera uśmiechnął się, w oczach miał naiwność dziecka, ale w twarzy chłód zimowego poranka. W oddali podniosła się wrzawa, metal uderzył o metal. Wrzawa rosła, wzbierała coraz to nową falą i ciemną noc wypełnił przeciągły, żałosny śpiew. Pochodnie zapalono w

chwili, kiedy kilku pierwszych niewolników stanęło pod murami. Za nimi szły setki z Rzymu, paląc wszystko na swojej drodze. ROZDZIAŁ IX Cały ten zamęt prawie się skończył, nim się zaczął. Zgodnie z przewidywaniami Reniusza, rozszalali niewolnicy, którzy napłynęli pod mury majątku, mieli niewielkie wyobrażenie o tym, jak pokonać uzbrojonych obrońców, i dreptali w miejscu, wznosząc groźby i bojowe okrzyki. Choć była to wspaniała okazja dla łuczników, Reniusz pokręcił przecząco głową w stronę Kabery i Lu-cjusza, którzy stali na swoich pozycjach z gotowymi do wypuszczenia strzałami i z lodowatym wzrokiem. Wciąż była szansa, by niewolnicy poszukali sobie łatwiejszych obiektów do zaatakowania, i nawet kilka strzał mogło podsycić ich gniew i zamienić go w rozżarzoną do białości rozpacz. - Otwierać bramy! - krzyknął ktoś z niosących pochodnie. Płomyki migotały i można je było wziąć za światła ludowego święta, gdyby nie zajadłe twarze atakujących. Reniusz przyglądał się im, rozważając możliwości. Z tyłu dobijali następni i następni. Było ich zdecydowanie więcej, niż mały majątek mógł wytrzymać. Miejskie bandy nicponiów rozdymały szeregi niepomiernie, nie mając nic do stracenia, niosąc nienawiść i przemoc tam, gdzie powinien zwyciężyć rozum. Tych z frontu popychano do przodu i Reniusz podniósł ramię, gotów rozkazać swoim dwóm samotnym łucznikom posłać w tłum pierwsze strzały. Z takiej odległości nie mogli nie trafić do celu. Z tłumu wystąpił mężczyzna. Muskularny, z gęstą czarną brodą, wyglądał jak barbarzyńca. Prawdopodobnie jeszcze parę dni temu potulnie nosił głazy w kamieniołomie lub zajmował się końmi u jaRozdział 9 111 kiegoś pobłażliwego pana. Teraz miał pierś schlapaną czyjąś krwią, twarz ściągniętą grymasem nienawiści i świecące w płomieniach pochodni oczy. -Wy tam, na murach! Jesteście tak samo niewolnikami jak my. Zabijcie tych, którzy nazywają się waszymi panami. Zabijcie ich wszystkich, a powitamy was jak braci! Reniusz opuścił ramię i Kabera przeszył gardło mężczyzny upierzoną strzałą. Wykorzystując moment nagłej ciszy, stary gladiator zawołał do atakującego tłumu: - Oto co czeka każdego. Jestem Reniusz i zapewniam was, że nie przejdziecie przez te mury. Wracajcie do domów i oczekujcie sprawiedliwości! - Takiej jak ta?! - padł gniewny okrzyk. Inny mężczyzna podbiegł do murów i wskoczył na wysoką półkę, a tłum zawył, jakby w odpowiedzi na hasło do ataku, i zwartą masą ruszył do przodu. Kilku miało miecze. Większość była uzbrojona, podobnie jak obrońcy, w to, co się nawinęło pod rękę. Niektórzy nie mieli żadnej broni poza własnym gniewem i jednego z nich Reniusz uśmiercił szybkim ciosem w szyję. Krzyki narastały na całej linii i niosły się wysoko, zmieszane z dzwonieniem metalu o metal. Tymczasem Kabera rzucił łuk, wyciągnął z zanadrza krótki sztylet i depcąc po wczepionych w krawędź muru palcach, dźgnął nim najbliższego napastnika, potem drugiego i trzeciego. Na dół padały kolejne ciała, a kolejni atakujący wspinali się po nich na mury coraz łatwiej. Reniusz poczuł nagłe ciepło pod bandażami i lekkie szarpnięcie bólu. Wiedział, że rana na ramieniu pękła ponownie, mimo to zacisnął zęby i wbił miecz w brzuch pierwszego z brzegu mężczyzny. Mężczyzna poleciał do tyłu i Reniusz ledwo zdążył wyciągnąć broń z oślizłych kiszek. Jego miejsce zajął następny i atakującym zdawało się nie być końca, kiedy Reniusza zamroczył cios wymierzony długą belką. Zataczając się, stary wojownik zrobił krok do tyłu i zaczął zbierać siły, by podnieść miecz i uderzyć. Bolały go wszystkie mięśnie, ogarniało skrajne wyczerpanie, takie samo jak w walce z Markiem. Jestem za stary na taką zabawę, mruknął do siebie, opluwając

Rozdział 9 111 kiegoś pobłażliwego pana. Teraz miał pierś schlapaną czyjąś krwią, twarz ściągniętą grymasem nienawiści i świecące w płomieniach pochodni oczy. - Wy tam, na murach! Jesteście tak samo niewolnikami jak my. Zabijcie tych, którzy nazywają się waszymi panami. Zabijcie ich wszystkich, a powitamy was jak braci! Reniusz opuścił ramię i Kabera przeszył gardło mężczyzny upierzoną strzałą. Wykorzystując moment nagłej ciszy, stary gladiator zawołał do atakującego tłumu: - Oto co czeka każdego. Jestem Reniusz i zapewniam was, że nie przejdziecie przez te mury. Wracajcie do domów i oczekujcie sprawiedliwości! - Takiej jak ta?! - padł gniewny okrzyk. Inny mężczyzna podbiegł do murów i wskoczył na wysoką półkę, a tłum zawył, jakby w odpowiedzi na hasło do ataku, i zwartą masą ruszył do przodu. Kilku miało miecze. Większość była uzbrojona, podobnie jak obrońcy, w to, co się nawinęło pod rękę. Niektórzy nie mieli żadnej broni poza własnym gniewem i jednego z nich Reniusz uśmiercił szybkim ciosem w szyję. Krzyki narastały na całej linii i niosły się wysoko, zmieszane z dzwonieniem metalu o metal. Tymczasem Kabera rzucił łuk, wyciągnął z zanadrza krótki sztylet i depcąc po wczepionych w krawędź muru palcach, dźgnął nim najbliższego napastnika, potem drugiego i trzeciego. Na dół padały kolejne ciała, a kolejni atakujący wspinali się po nich na mury coraz łatwiej. Reniusz poczuł nagłe ciepło pod bandażami i lekkie szarpnięcie bólu. Wiedział, że rana na ramieniu pękła ponownie, mimo to zacisnął zęby i wbił miecz w brzuch pierwszego z brzegu mężczyzny. Mężczyzna poleciał do tyłu i Reniusz ledwo zdążył wyciągnąć broń z oślizłych kiszek. Jego miejsce zajął następny i atakującym zdawało się nie być końca, kiedy Reniusza zamroczył cios wymierzony długą belką. Zataczając się, stary wojownik zrobił krok do tyłu i zaczął zbierać siły, by podnieść miecz i uderzyć. Bolały go wszystkie mięśnie, ogarniało skrajne wyczerpanie, takie samo jak w walce z Markiem. Jestem za stary na taką zabawę, mruknął do siebie, opluwając 112 Imperator się krwią. Z jego lewej strony coś się poruszyło. Reniusz drgnął i wolno obrócił głowę, by spojrzeć w oczy nowemu zagrożeniu. To był Marek. Cały we krwi, wyglądał jak zły duch ze starych mitów i szczerzył do niego zęby. -Mówiłem ci, żebyś nie opuszczał pozycji - rzucił szorstko Reniusz, starając się nie okazywać słabości. -Chciałeś dać się zabić. Ten zaszczyt należy się mnie i nie oddam go lekko pierwszemu lepszemu zbirowi, jak tamci, to jasne! - Marek wskazał głową na drugą stronę bramy, gdzie Cecyliusz, przez większość nazywany po prostu Kucharzem, z wielkim zapałem rąbał wokół siebie bez opamiętania. - Chodźcie, świnie, chodźcie tu, bydlęta. Porąbię was na kawałki. - Sadło tłuściocha niewątpliwie obrastało muskuły, ponieważ wywijał ogromnym tasakiem jak drewnianym wałkiem. - Kucharz powstrzyma ich beze mnie. Jak widać, czekał na taką sposobność całe życie — ciągnął pogodnie Marek. Trzej mężczyźni, odbiwszy się od stosu ciał, który sięgał już połowy wysokości muru, stanęli ramię w ramię na jego krawędzi. Pierwszy zamachnął się mieczem na Marka, lecz chłopak był szybszy i jednym uderzeniem wyrzucił go na brukowane podwórze. Drugiego wysłał do świata podziemi odwrotnym cięciem zamieniając twarz w żywe mięso i kości. Ten umarł natychmiast.

Trzeci, zobaczywszy Reniusza, zawył z radości. Znał starego gladiatora i już w myślach snuł historię dla przyjaciół, kiedy miecz Reniusza przebił się przez jego osłonę i rozpłatał mu pierś. Reniusz patrzył, jak mężczyzna pada i miecz sam wysuwa się z jego ciała. Lewym ramieniem znów szarpnął potworny ból i pierś starego gladiatora zafalowała. -Jesteś ranny? - spytał Marek, odwracając oczy od muru. - Nie. Wracaj na pozycję - warknął Reniusz, z nagle poszarzałą twarzą. Marek przyjrzał mu się uważnie. - Chyba zostanę tu chwilę dłużej - powiedział miękko. Na murze pojawili się następni mężczyźni i jego miecz znów zatańczył, nieprzerwanie liżąc gardła jedno po drugim. Ojciec Gajusza ledwo zauważał tych, którzy padali pod jego mieczem i ciała piętrzyły się w stosy, a najgrubszy urósł u stóp Rozdział 9 113 bramy. Na zdrowy rozum, pomyślał, pora, by już odstąpili. Byli tylko niewolnikami. Nie mieli przejść przez te mury. Dlaczego nie odstępują? Kiedy wszystko się skończy, każe podnieść mury na wysokość trzech mężczyzn. Wyglądało to tak, jakby sami rzucali się na jego miecz, a ten nasiąkał ich krwią, opryskiwał mury i bramy ich żywotnymi sokami, opryskiwał jego. Bolały go ramiona, ręce ciążyły. Przecież muszą się wkrótce załamać i rozejrzeć za łatwiejszymi celami. Cięcie, osłona, cięcie. Był zamknięty w żołnierskim rytmie śmierci, lecz na stosy martwych ciał wspinali się nowi i nowi, nie odstępując od zamiaru wdarcia się do majątku. Krawędzie jego miecza stępiły się na kościach i mieczach napastników i pierwsze cięcie jedynie zadrasnęło skaczącego na niego mężczyznę, a obcy sztylet przebił twarde mięśnie jego brzucha. Ojciec Gajusza tylko chrząknął i rozcinając mieczem szczękę mężczyzny, powalił go na ziemię. Aleksandria stała na podwórzu, w głębokiej kałuży ciemności. Parę kobiet nawoływało się po cichu, kilka popłakiwało. Jedna się modliła. Aleksandria widziała, że Reniusz jest wyczerpany, i żałowała, że Marek pospieszył mu na ratunek. Zastanawiała się, co nim powoduje, i szeroko otwartymi oczami wpatrywała się to w jednego, to w drugiego. Co za kontrast. Z jednej strony stary posiwiały wojownik, weteran tysiąca walk, o spowolniałych ruchach i twarzy ściągniętej bólem. Z drugiej Marek, zwinnie poruszający się młody morderca, z uśmiechem zadający śmierć niewolnikom, którzy zrządzeniem losu natknęli się na jego miecz. To, czy sami mieli miecze czy pałki, nie miało znaczenia. Pod jego spojrzeniem robili się niezdarni i ginęli od pierwszego ciosu. Jeden z mężczyzn najwyraźniej nie zauważył, że umiera. Krew płynęła mu z piersi, lecz on, z twarzą ogarniętą obłędem, nie przestawał młócić powietrza złamanym drzewcem włóczni. Zaciekawiona Aleksandria wytężała wzrok, żeby zobaczyć, kto to taki, i mimo woli uchwyciła moment, w którym mężczyzna poczuł ból i zobaczył nadchodzącą ciemność. W swoim życiu nasłuchała się niemało opowieści o sile i glorii mężczyzn, a teraz ci mężczyźni zdawali się unosić nad tą kaźnią jak złociste duchy, nie całkiem pasujące do rzeczywistości. Spodziewała się, że w obliczu śmierci ich twarze zajaśnieją poczuciem 114 Imperator braterstwa czy męstwem, lecz wokół panowały cienie i nie mogła tego zobaczyć. Kucharzowi walka sprawiała przyjemność, to dla Aleksandrii było oczywiste. Zaczął śpiewać wulgarną piosenkę o dniu targowym i ładnych służących i wybijając refren mocniejszym głosem, rozłupywał czaszki i karki. Pod ciosami tasaka padali kolejni mężczyźni, a im gęściej słał się trup, tym piosenka robiła się hałaśliwsza.

W pewnej chwili z lewej strony Aleksandrii spadł z muru jeden z obrońców. Nie zdążył chwycić się niczego i z głośnym plaśnięciem uderzył głową o twarde kamienie. Dziewczyna zadrżała i ścisnęła ramiona stojącej obok kobiety. Tamta cicho płakała, lecz na płacz nie było czasu. - Szybko, oni przedrą się przez lukę w obronie! - syknęła Aleksandria i pociągnęła płaczącą za sobą, nie bardzo pewna, czy sama podoła zadaniu. Kiedy ruszyły, z innego odcinka murów dał się słyszeć chrzęst, a po nim głuche dudnienie. Zabrzmiały okrzyki triumfu. Jakiś mężczyzna podczołgał się do krawędzi muru, zawisł na niej na chwilę, po czym puścił się i skoczył na nogi, z trudem łapiąc równowagę. Zakręcił się w kółko jak jakaś dzika, krwawa zjawa, błysnął oczami w prawo i w lewo, lecz nim zdążył zauważyć brak obrońców, Aleksandria wbiła mu nóż w serce. Mężczyzna cicho westchnął i skonał, lecz tuż obok uderzył stopami o kamienie kolejny. Matronowata Susanna, zwykle tak trzęsąca się nad starannym nakryciem pańskiego stołu, podcięła mu wąskim nożem gardło i odwróciła oczy. Aleksandria, zdjęta grozą, popatrzyła na jasny krąg pochodni w górze. Przynajmniej oni mają światło! To straszne, umierać w ciemnościach. - Więcej pochodni! - krzyknęła z nadzieją na czyjąś odpowiedź. - Nie upadaj na duchu, skarbie. Przed nami jeszcze długa noc. Uśmiech kobiety podziałał kojąco i Aleksandria ruszyła z innymi kobietami na obchód podwórza. Ledwo się skrzywiła, kiedy z murów spadł inny obrońca. Przez nową wyrwę w obronie przeszli trzej mężczyźni, a za nimi, pokonywali mur dwaj następni. Wszystkie kobiety sięgnęły po noże i choć na podwórzu panowała noc, światła pochodni odbiły się w stalowych ostrzach. Rozdział 9 115 Zanim mężczyźni zdążyli oswoić oczy dopadły i zadźgały na śmierć. ciemnością, kobiety ich Gajusz obudził się i aż podskoczył. Jego matka, Aurelia, siedziała przy łóżku i zwilżała mu czoło, podśpiewując sobie cicho, lecz z oddali dolatywały krzyki i wyraźne odgłosy walki. Jak mógłby spać dalej? O pierwszym zmierzchu Kabera dał mu do wypicia jakiś ciepły napój. Na pewno nieprzypadkowo. - Co się dzieje, matko? Słyszę walczących! Aurelia uśmiechnęła się do niego smutno. -Ciiicho, kochanie. Nie możesz się denerwować. Twoje życie się kończy, więc przyszłam, by ostatnie godziny upłynęły ci w spokoju. Gajusz zacisnął zęby. To nieprawda, był słaby, lecz zdrowy. -Ja nie umieram. Ja zdrowieję. Lepiej powiedz, co się dzieje na podwórzu. Powinienem tam pójść! - Ciiicho, ciiicho. Wiem, oni mówią, że zdrowiejesz, ale oni i mnie okłamują. Bądź cicho, proszę, i pozwól, bym schładzała ci czoło. Gajusz popatrzył na nią z niedowierzaniem. Przez całe jego życie liczyło się przede wszystkim słowo tego powłóczącego nogami głupca, Lucjusza, który odciągał od niego matkę, inteligentną, pełną życia kobietę. Skrzywił się na myśl o kolejnym ataku, który mógłby nastąpić, gdyby teraz rzucił jej jakieś złe słowo. - Chcę poczuć na skórze nocne powietrze, matko. Ostatni raz. Wyjdź, proszę, bym mógł się ubrać. - Oczywiście, kochanie. Skoro już się z tobą pożegnałam, mój wspaniały, synu, wrócę do moich pokoi. - Zachichotała krótko i westchnęła, jakby na jej barkach spoczywał jakiś wielki ciężar. -Twój ojciec szuka własnej śmierci, zamiast się mną opiekować. Nigdy nie robił tego tak jak trzeba. Nie kochaliśmy się już od lat.

Gajusz nie miał pojęcia, co powiedzieć. Usiadł i zamknął oczy, by zwalczyć słabość. Musiał wiedzieć, co się dzieje. Bogowie, dlaczego nikogo nie ma w pobliżu? Gdzie wszyscy się podziali? Gdzie Tubruk? -Wyjdź, proszę, matko. Muszę się ubrać. Chcę spędzić moje ostatnie chwile na zewnątrz. 116 Imperator - Rozumiem, skarbie. Żegnaj. - Z oczami pełnymi łez pocałowała czoło syna i wyszła. Przez moment miał ochotę opaść na poduszki. Głowa mu ciążyła i zgadywał, że podany przez Kaberę lek będzie działał aż do rana. Przekręcił nogi i przycisnął stopy do zimnej posadzki. Wstać. Ubrać się. Powoli, nie wszystko naraz. Tubruk wiedział, że nie wytrzymają dłużej. Dwoił się i troił, usiłując zatkać wyrwę w obronie, gdzie poprzednio stali obok niego dwaj inni ludzie. Ledwo nadążał się odwracać na czas, by przyjąć atak kolejnych napastników, którzy podczołgiwali się do niego, podczas gdy zabijał tych z frontu. Miał świszczący oddech, ciemniało mu w oczach, wiedział, że śmierć jest blisko. Dlaczego nie odstępują? Na moce piekielne, oni muszą odstąpić! Sklął się w duchu za zaniedbanie czegoś w rodzaju drugiej linii, lecz skąd miał ją wytrzasnąć? Mury były jedyną obroną, jaką dysponował majątek, a te się trzęsły, bliskie runięcia. Pośliznął się na mokrym od krwi kamieniu i upadł, tracąc oddech. Ktoś pchnął go sztyletem pod żebra, a jakaś brudna bosa stopa usiłowała mu zmiażdżyć twarz. Ugryzł ją za późno i dwaj napastnicy spuszczali się na podwórze. Miał nadzieję, że kobiety poradzą sobie z nimi. Ostrożnie dotknął palcami boku i skrzywił się na strużkę krwi. Na szczęście nie bulgotały w niej pęcherzyki powietrza i wciąż mógł oddychać, choć oddech smakował jak roztopiona cyna i krew. Przez kilka minut nikt się przy nim nie pojawił, mógł więc rozejrzeć się po murach. Z dwudziestu dziewięciu obrońców zostało mniej niż piętnastu. Radzili sobie wspaniale, lecz to nie mogło wystarczyć. Juliusz walczył dalej, rozpaczliwie czując, jak razem z płynącą z ran krwią traci resztki sił. Z jękiem wyciągnął wbity w ciało sztylet i natychmiast go zanurzył w piersi następnego mężczyzny. W gardle czuł pożar oddechu. Spojrzał na podwórze, ku domowi, z którego wychodził jego syn. Uśmiechnął się i poczuł, że rozpiera go duma. Przeszył go inny sztylet, pchnięty w odkryty skrawek ciała między napierśnikiem a szyją. Splunął krwią i wbił miecz w atakującego, nawet nie widząc jego twarzy. Ramiona mu opadły, a bezRozdział 9 117 władna dłoń wypuściła miecz, który stoczył się z brzękiem na kamienne podwórze. Tubruk zobaczył Juliusza padającego pod stosem ciał, które rozsypywały się nad wąskim przejściem w murze i osuwały w ciemność. Krzyknął z żalu i gniewu, wiedząc, że nie przedrze się do niego na czas. Reniusz był wciąż na nogach, lecz jedynie miecz Marka chronił starego wojownika przed śmiercią, i wraz ze spowolnieniem oślepiającego wiru ostrzy, gdy Marek krwawił coraz bardziej, w wyniku zadanych ran wyciekało z niego życie. Gajusz wspiął się do Tubruka, z twarzą białą z wysiłku, jakiego wymagało pokonanie prowadzących na mur schodów. Miecz miał obnażony i ledwo stanął na szczycie, wbił go w mężczyznę, który dźwigał się znad ciemnej masy ciał. Tubruk wsunął swój miecz pod żebra człowieka, kiedy Gajusz się zachwiał, ale niewolnik żył jeszcze, zamierzył się sztyletem i ciął Gajusza przez twarz. Chłopiec wymierzył cios w jego szyję i kolejne życie dobiegło końca. Nad krawędzią muru pojawiło się więcej napastników, krzyczących i przeklinających, i usiłujących wedrzeć się na górę po śliskich kamieniach. - Twój ojciec, Gajuszu. - Wiem.

Ramię Gajusza, uzbrojone w miecz, uniosło się ku tępemu pniakowi włóczni, reliktowi jakiejś dawnej bitwy. Chłopiec -wkroczył w zasięg rażenia i wbił ostrze w gardło mężczyzny, rozpryskując fontannę krwawej cieczy. Tubruk zaatakował dwóch innych i pierwszego strącił za krawędź, ale sam upadł na kolana w lepką maź. Gajusz jednym cięciem położył następnego, który już mierzył sztyletem w Tubruka. Potem zatoczył się do tyłu, z twarzą spływającą krwią, z trzęsącymi się kolanami. Tubruk się podniósł i razem czekali, by następny wychylił się znad krawędzi. Nagle stodoły ze zbożem stanęły w ogniu i noc pojaśniała, ale napastnicy przestali szukać śmierci. - Na wszystkie złe moce, jeszcze jeden - zaklął Tubruk przez zakrwawione usta. — Zabiorę ze sobą jeszcze jednego. A ty schodź na dół, nie nadajesz się do walki. Gajusz zignorował go, zacisnął usta w wąską, ponurą kreskę. Czekali, lecz nikt nie przyszedł. Tubruk zbliżył się do zewnętrznych 118 Imperator krawędzi muru i popatrzył w dół, na przemieszane członki i martwe ciała, które piętrzyły się poniżej półki, w potokach cudzej i własnej krwi i ze szklistymi niewidzącymi oczami. Nie było tam nikogo, kto by czekał na niego ze sztyletem, w ogóle nie było nikogo. Światło z płonących stodół wydobyło z cieni podskakujące i tańczące sylwetki. Tubruk zaśmiał się sam do siebie. - Znaleźli zapasy wina - powiedział. - Odchodzą - wyszeptał zdumiony Marek. Odchrząknął i splunął krwią na ziemię, zastanawiając się niejasno, czy to jego krew. Obrócił się i wyszczerzył zęby do Reniusza, widząc, jak siedzi śmiesznie oparty o dwa martwe ciała. Stary wojownik popatrzył na niego i to wystarczyło, by w Marku odżyła gorzka niechęć. -Ja... - przerwał. Szybko podszedł do starego człowieka. On umierał, to było oczywiste. Przyłożył czarną od krwi i brudu dłoń do piersi Reniusza. - Kabera! Tutaj, prędko! Aleksandria dyszała, jak przy ciężkiej pracy. Była wyczerpana i pokryta krwią. Nie wyobrażała sobie dotąd, że krew jest taka lepka i cuchnąca. Nie wspomniano o tym w wieczornych opowieściach. Najpierw to coś jest śliskie, a potem skleja ci ręce i wszystko, czego dotkniesz, robi się lepkie. Krążąc tu i tam, jak pijana, z nożem przyciśniętym sztywnym ramieniem do boku, czekała na następnego, by upadł na podwórze. Potknęła się o jakieś ciało. Już nigdy nie będzie zabijać gęsi czy łagodzić kłótni w kuchniach, czy karmić skrawkami bezpańskie psy, podczas wypraw do Rzymu na zakupy. Na myśl o tym po policzkach Aleksandrii potoczyły się grube krople łez. Dziewczyna kontynuowała swój obchód, lecz na murach nie pojawili się nowi wrogowie i nie spadli na podwórze jak wrony. Nie było nikogo, ale zataczając się, szła dalej, niezdolna się zatrzymać. Do świtu było dwie godziny, a z pól wciąż dolatywały krzyki. - Zostać na murach! Żaden człowiek nie opuszcza swojego stanowiska! - Głos Tubruka niósł się po podwórzu. - Oni mogą jeszcze wrócić. L/ Rozdział 9 119 Nie sądził jednak, by tak się stało. Piwnica z winami mieściła blisko tysiąc zalakowanych woskiem amfor. Nawet jeśli niewolnicy kilka rozbili, wciąż będzie dość, by stan szczęśliwości nie opuścił ich aż do świtu. Po wydaniu ostatniego rozkazu chciał zejść na dół, do Juliusza, który leżał pośród zabitych, lecz ktoś musiał czuwać do końca. - Idź do ojca, chłopcze.

Gajusz skinął głową i ruszył powoli w dół, przytrzymując się muru. Cierpiał niewymownie. Rana po wyrostku znów się otworzyła i palce, kiedy dotknął ciała, zrobiły się czerwone i błyszczące. Ostatkiem sił dźwignął się na drugie kamienne schody. - Ojcze, żyjesz? - szepnął, patrząc na ciało. Ojciec nie odpowiedział. - Chłopcy, zostańcie na pozycjach. Już po wszystkim, jak na razie. - Poniósł się przez mury i podwórze głos Tubruka. Aleksandria usłyszała wiadomość i rzuciła nóż na kamienie. Czyjeś palce zacisnęły się na jej nadgarstku; niewolnica z kuchni coś do niej mówiła, lecz jej słowa nałożyły się na krzyk rannego, który rozdarł coś, co Aleksandrii wydawało się ciszą. Będę zamknięta w ciszy i mroku do końca moich dni, pomyślała. Widziałam świat podziemi. Kim była teraz? Obraz jej świata zamazał się gdzieś pośród nocy, kiedy zabijała niewolników pragnących wolności tak samo jak ona. Ciężar tego, co się stało, przygiął ją do ziemi i zaczęła płakać. Tubruk nie mógł już ustać w miejscu. Utykając, zwlókł się ze swego stanowiska na murach i wspiął tam, gdzie leżał Juliusz. On i Gajusz patrzyli na ciało bez słowa. Gajusz próbował zmierzyć się z realnością śmierci ojca, lecz nie potrafił. To, co leżało w szerokich kałużach jakiejś cieczy, w świetle pochodni bardziej przypominającej oliwę niż krew, było uszkodzoną rzeczą, poszarpaną i pociętą. Ojca tu nie było. Nagle zakręcił się w miejscu i zamachał ręką, jakby chciał coś odpędzić. -Ktoś był koło mnie. Czułem, jak ktoś tu stoi, jak na mnie patrzy - zaczął bełkotać. 120 Imperator - To mógł być on. To noc dla duchów. Dziwne uczucie minęło i Gajusz otrząsnął się, przeszyty dreszczem. Zacisnął mocno usta, by nie poddać się żalowi. - Zostaw mnie, Tubruku. I dziękuję ci. Tubruk skinął głową. Miał w oczach gęste cienie, kiedy stopień po stopniu schodził na podwórze. Ze znużeniem wspiął się na poprzednie miejsce na murach i przyjrzał każdemu martwemu mężczyźnie, który padł od jego miecza, próbując sobie przypomnieć szczegóły śmierci każdego. Potrafił rozpoznać tylko kilku, więc szybko się poddał i przysiadł na słupku, z mieczem między kolanami, obserwując słabnące migotanie ognia na polach i czekając na świt. Kabera przyłożył dłonie do piersi Reniusza. - Nadchodzi chyba jego czas. Mury w nim są cienkie i stare. Niektóre przeciekają krwią, tam, gdzie nie powinny. - Wyleczyłeś Gajusza. Możesz wyleczyć jego. -On ma swoje lata, chłopcze. Już wcześniej był słaby i ja... -Kabera zamilkł. Jego karku dotknęło ostrze miecza. Ostrożnie obrócił głowę, aby popatrzeć na Marka. W twarzy chłopca nie było nic, co by mogło dodać otuchy. - On żyje. Weź się do roboty albo zabiję dziś jednego więcej. Słysząc te słowa, Kabera poczuł, że nadchodzi inna przyszłość i że gracz, który o nią gra, rzuca kości pewną ręką. Oczy mu się rozszerzyły, lecz nie powiedział nic; zaczynał gromadzić w sobie energię potrzebną do uzdrawiania. Co za dziwny młody człowiek, który ma dość siły, aby nagiąć przyszłość do swojej woli. Niewątpliwie znalazł się na właściwym miejscu w historii. To faktycznie czas przypływu i czas zmian, czas, który ma za nic zwykły porządek rzeczy i bezpieczną ewolucję. Wyciągnął żelazną igłę z obrębka szaty i nawlókł ją zręcznie i szybko. Pracował z namaszczeniem, zszywając zakrwawione brzegi rozciętego ciała i myśląc, co to znaczy być młodym, kiedy wszystko wydaje się możliwe. Potem, pod czujnym spojrzeniem Marka,

przycisnął brązowe dłonie do piersi Reniusza i zaczął masować serce. Poczuł, że przyspiesza i że życie napływa na powrót do starego ciała. Stłumił okrzyk zdumienia i dalej robił Rozdział 9 121 swoje, tak długo, aż z twarzy Reniusza znikł wyraz udręki i stary gladiator wyglądał jak pogrążony w zwykłym śnie. Kabera podniósł się na chwiejne nogi i pokiwał głową sam do siebie, jakby przytakując własnym myślom. -Bogowie to trudni gracze, Marku. Nigdy nie zdradzają nam wszystkich swoich planów. Miałeś rację. Reniusz zobaczy jeszcze sporo wschodów i zachodów słońca, nim umrze. ROZDZIAŁ X JNim słońce wychyliło się zza horyzontu, pola opustoszały. Ci, którzy się włamali do piwnic z winami, niewątpliwie leżeli w zbożu, wciąż jeszcze pogrążeni w głębokim śnie pijaństwa. Gajusz wyjrzał za mury, aby popatrzeć na smugi dymu snujące się nad poczerniałą ziemią. Drzewa były osmalone i nagie, a w wypalonych szkieletach stodół wciąż się tliło złożone na zimę ziarno. Była to dziwnie spokojna sceneria, a dopełniało ją niecodzienne milczenie rannych ptaków. Przemoc, gwałt i emocje minionych godzin stały się odległe, kiedy patrzyło się na pola. Gajusz potarł twarz i odwrócił się, aby zejść na podwórze. Brązowe plamy pokrywały każdy biały mur i każdą powierzchnię. Po kątach krzepły kałuże krwi, a ohydne smugi pojawiły się w miejscach, skąd zabrano ciała, które teraz leżały za bramami i czekały na przewiezienie do wspólnych dołów. Obrońcy zostali złożeni na czystych płótnach w chłodnych pomieszczeniach, ich członki również pieczołowicie ułożono. Napastników zwyczajnie rzucano na wciąż rosnącą stertę, z której sterczały rozrzucone ręce i nogi. Gajusz przyglądał się pracy, ale nie był głuchy na jęki i krzyki rannych, których zszywano albo przygotowywano do amputacji. Płonął gniewem i nie było miejsca, w którym mógłby się od niego uwolnić. Trzymano go pod kluczem ze zwykłej troski, podczas gdy każdy, kogo kochał, ryzykował życie, podczas gdy ojciec oddał swoje w obronie rodziny i majątku. To prawda, wciąż był słaby po operacji i rany ledwo się zasklepiały, ale zostać pozbawionym możliwości pomocy własnemu ojcu! Brakowało słów na J Rozdział 10 123 nazwanie czegoś takiego i kiedy zjawił się Kabera, z wyrazami współczucia, Gajusz nawet na niego nie spojrzał. Siedział wyczerpany i przesypywał przez palce grudki ziemi, przypominając sobie słowa Tubruka sprzed wielu lat i w końcu pojmując ich sens. Jego ziemia. Zbliżył się niewolnik. Gajusz nie znał jego imienia, ale rany na ciele świadczyły, że brał udział w obronie. -Wszyscy zabici są już za bramami, panie. Czy mamy znaleźć dla nich wozy? Pierwszy raz ktoś zwrócił się do niego inaczej niż po imieniu. Gajusz zrobił surową minę, aby nie ujawnić zaskoczenia. Jego myśli były pełne bólu, a głos brzmiał głucho. - Przynieś lampę oliwną. Spalę ich tam, gdzie leżą. Niewolnik posłusznie spuścił głowę i pobiegł po lampę. Gajusz wyszedł za bramy. Popatrzył na niezdarną masę martwych ciał. Widok był potworny, mimo to nie mógł wykrzesać z siebie współczucia. Każdy z zabitych sam wybrał taki koniec w chwili przypuszczenia ataku na posiadłość.

Polał stos oliwą, zbryzgał nią ciała i twarze, otwarte usta i nieruchome oczy, po czym podpalił, lecz uznał, że mimo wszystko nie potrafi przyglądać się płonącym zwłokom. Dym przypomniał mu kruka, którego on i Marek kiedyś złapali, i przywołał do siebie niewolnika. -Przynieś sobie baryłkę wina ze schowka i pilnuj ognia tak długo, aż wszyscy zamienią się w popiół - powiedział ponuro. Odwrócił się i ruszył do domu, podczas gdy powietrze rozgrzewało się coraz bardziej, a odór szedł za nim jak oskarżyciełsko wymierzony palec. Znalazł Tubruka w wielkiej kuchni. Były gladiator leżał na boku i zagryzał zęby na kawałku skóry, gdy tymczasem Kabera, pochylony nad jego brzuchem, badał ranę od sztyletu. Gajusz przystanął na chwilę, lecz nie zamienili ze sobą słowa. Poszedł dalej i natknął się na kucharza. Tłuścioch siedział na schodku, wciąż z zakrwawionym tasakiem w ręku. Gajusz wiedział, że jego ojciec znalazłby słowa pociechy dla kogoś, kto wyglądał na strapionego i zagubionego. W nim nie było nic poza zimnym gniewem i przeszedł obok mężczyzny, który wpatrywał się w pustą przestrzeń, jakby Rozdział 10 123 nazwanie czegoś takiego i kiedy zjawił się Kabera, z wyrazami współczucia, Gajusz nawet na niego nie spojrzał. Siedział wyczerpany i przesypywał przez palce grudki ziemi, przypominając sobie słowa Tubruka sprzed wielu lat i w końcu pojmując ich sens. Jego ziemia. Zbliżył się niewolnik. Gajusz nie znał jego imienia, ale rany na ciele świadczyły, że brał udział w obronie. - Wszyscy zabici są już za bramami, panie. Czy mamy znaleźć dla nich wozy? Pierwszy raz ktoś zwrócił się do niego inaczej niż po imieniu. Gajusz zrobił surową minę, aby nie ujawnić zaskoczenia. Jego myśli były pełne bólu, a głos brzmiał głucho. - Przynieś lampę oliwną. Spalę ich tam, gdzie leżą. Niewolnik posłusznie spuścił głowę i pobiegł po lampę. Gajusz wyszedł za bramy. Popatrzył na niezdarną masę martwych ciał. Widok był potworny, mimo to nie mógł wykrzesać z siebie współczucia. Każdy z zabitych sam wybrał taki koniec w chwili przypuszczenia ataku na posiadłość. Polał stos oliwą, zbryzgał nią ciała i twarze, otwarte usta i nieruchome oczy, po czym podpalił, lecz uznał, że mimo wszystko nie potrafi przyglądać się płonącym zwłokom. Dym przypomniał mu kruka, którego on i Marek kiedyś złapali, i przywołał do siebie niewolnika. - Przynieś sobie baryłkę wina ze schowka i pilnuj ognia tak długo, aż wszyscy zamienią się w popiół - powiedział ponuro. Odwrócił się i ruszył do domu, podczas gdy powietrze rozgrzewało się coraz bardziej, a odór szedł za nim jak oskarżycielsko wymierzony palec. Znalazł Tubruka w wielkiej kuchni. Były gladiator leżał na boku i zagryzał zęby na kawałku skóry, gdy tymczasem Kabera, pochylony nad jego brzuchem, badał ranę od sztyletu. Gajusz przystanął na chwilę, lecz nie zamienili ze sobą słowa. Poszedł dalej i natknął się na kucharza. Tłuścioch siedział na schodku, wciąż z zakrwawionym tasakiem w ręku. Gajusz wiedział, że jego ojciec znalazłby słowa pociechy dla kogoś, kto wyglądał na strapionego i zagubionego. W nim nie było nic poza zimnym gniewem i przeszedł obok mężczyzny, który wpatrywał się w pustą przestrzeń, jakby 124 Imperator Gajusza tam w ogóle nie było. Po chwili namysłu chłopiec się zatrzymał. Jeżeli ojciec by to zrobił, on też może. -Widziałem, jak walczyłeś na murach - powiedział silnym, pewnym głosem. Kucharz kiwnął głową i zbierał się w sobie, usiłując wstać.

- Tak, panie. Zabiłem wielu, ale straciłem rachubę. -Właśnie spaliłem sto czterdzieści dziewięć ciał, więc twój wkład na pewno był wielki. - Gajusz próbował się uśmiechnąć. -To prawda, panie. Nikt się nie przedarł przez moje pozycje. Szczęściło mi się jak nigdy. Pewnie jestem dotknięty przez bogów. Pewnie wszyscy jesteśmy. - Widziałeś, jak umierał mój ojciec? Kucharz wstał i podniósł rękę, jakby chciał ją położyć na ramieniu chłopca. Powstrzymał się w ostatniej chwili. - Widziałem. Ale to nie była śmierć na próżno. Zabrał wielu ze sobą. Na koniec piętrzyły się wokół niego stosy. Był dzielnym człowiekiem i tak samo dobrym. Ciepłe słowa zburzyły pozorny spokój Gajusza i chłopiec zacisnął szczęki. Kiedy przezwyciężył wzbierający w nim smutek, powiedział łaskawie: - Byłby z ciebie dumny, wiem to. Sam słyszałem, jak śpiewałeś na murach. Ku jego zaskoczeniu mężczyzna zaczerwienił się raptownie. -Tak, panie, cieszyła mnie walka. Wiem, że wkoło była krew i śmierć, ale wszystko było proste, rozumiesz. Każdy, kto wpadł mi w oczy, musiał zginąć. Jak ja już coś robię, to robię. - Rozumiem. - Gajusz zmusił się do bladego uśmiechu. - Odpoczywaj teraz. Kuchnie są otwarte i niedługo podadzą zupę. - Kuchnie! A ja tutaj! Muszę iść, panie, inaczej zupa będzie do niczego. Gajusz skinął głową i mężczyzna popędził, zapominając o tasaku. Gajusz westchnął. Żałował, że jego życie nie jest tak proste, by mógł wchodzić w kolejne role i rzucać je bez żalu. Zagubiony w myślach nie zauważył, że mężczyzna wrócił. -Myślę, że twój ojciec także z ciebie byłby dumny. Tubruk mówi, że ocaliłeś go, kiedy na samym końcu stracił siły, choć sam byłeś ranny. Ja byłbym dumny, gdyby mój syn był tak silny. Rozdział 10 125 Gajuszowi napłynęły do oczu łzy. Odwrócił się, by je ukryć. To nie był czas, by płakać, nie teraz, kiedy majątek znajdował się w stanie kompletnego chaosu, a zapasy ziarna spalono. Usiłował się zająć drobiazgami, lecz ogarnęły go bezradność i osamotnienie i łez w oczach pojawiło się więcej, podczas gdy myślami wciąż był przy swojej stracie, niby ptak dziobiący swoje rany. - Hej tam! - Dobiegł zza głównej bramy czyjś pogodny głos. Gajusz wziął się w garść. Był głową posiadłości, synem Rzymu i własnego ojca i powinien zachowywać się godnie. Poszedł schodami na szczyt murów, ledwo świadomy widmowych cieni, które wyłaniały się z każdego kąta. One brały się z ciemności. W słońcu cienie przestają być realne. Stanął na zwieńczeniu muru i popatrzył w dół, na mosiężny hełm szczupłego dowódcy na grzbiecie pięknego wałacha, który niecierpliwie uderzał kopytem. Mężczyźnie towarzyszyła grupa dziesięciu legionistów. Każdy żołnierz wydawał się czujny i rozgarnięty. Dowódca podniósł wzrok i skinął głową Gajuszowi. Miał na oko czterdzieści lat, był opalony i w dobrej kondycji fizycznej. - Zobaczyliśmy dymy. Zaglądamy na wypadek, gdyby kręciło się tu więcej niewolników. Widzę, że mieliście kłopot. Nazywam się Tytus Pryskus. Jestem centurionem w legionie Sulli, którego obecność w Rzymie jest dla miasta prawdziwym błogosławieństwem. Moi ludzie przeczesują okolicę, robią porządki i przygotowują egzekucje. Czy mogę mówić z właścicielem majątku? -To ja nim jestem - oznajmił Gajusz i zawołał w stronę podwórza: - Otwierać bramy.

Dwoma słowami Gajusz osiągnął to, czego nie dokonały nocą setki rabusiów; solidne skrzydła bram zostały odciągnięte na boki i mężczyźni wkroczyli do środka. - Zdaje się, że przeżyliście tu ciężkie chwile - powiedział Tytus, a z jego głosu znikła wszelka wesołość. - Powinienem się domyślić ze stosu ciał... swoich straciliście wielu? - Kilku. Broniliśmy murów. Co słychać w mieście? - Gajusz nie wiedział, jak się zachować. Wdać się w uprzejmą rozmowę? Tytus zsiadł z konia i rzucił lejce jednemu ze swoich ludzi. -W mieście spokój, panie, choć poszły z dymem setki drew126 Imperator nianych domów, a na ulicach wciąż leżą tysiące trupów. Chwilowo przywrócono porządek, ale nie powiem, by było bezpiecznie przechadzać się ulicami po zmierzchu. Wyłapaliśmy wszystkich niewolników, których udało nam się znaleźć, i co dziesiątego krzyżujemy, dla przykładu, po wszystkich majątkach w pobliżu Rzymu. To rozkaz Sulli. - Na mojej ziemi krzyżuj co trzeciego. Zastąpię ich nowymi, jak wszystko się uspokoi. Nie podobałoby mi się, by którykolwiek z tych, co walczyli ostatniej nocy przeciwko mnie, uszedł karze. Centurion przyglądał mu się przez chwilę z niepewną miną. - Wybacz, panie, lecz czy wolno ci wydać taki rozkaz? Wybacz, że wypytuję, lecz zważywszy na sytuację, czy ktoś mógłby potwierdzić twoje słowa? Na sekundę w Gajuszu zawrzał gniew, lecz wtedy uzmysłowił sobie, jak może wyglądać w oczach tego człowieka. Nie miał sposobności, by doprowadzić się do porządku, po tym jak Lucjusz i Kabera zszyli i zabandażowali od nowa jego rany. Był brudny, poplamiony krwią i nienaturalnie blady. Nie wiedział, że niebieskie oczy mają czerwone obwódki od dymu i płaczu i że jedynie coś w jego sposobie bycia powstrzymywało Tytusa, wytrawnego żołnierza, przed złajaniem go za bezczelność. - Na twoim miejscu postąpiłbym tak samo. Przyślę tu mojego zarządcę, jeśli lekarz już go opatrzył. Grzeczność wymagała, by zaproponować tym ludziom poczęstunek, lecz Gajusza wyprowadziło z równowagi, że musi wzywać Tubruka, by ten go uwiarygodnił. Odwrócił się i odszedł bez słowa. Niech czekają. Tubruk był czysty i ubrany w porządne ciemne szaty. Jego rany i bandaże dobrze kryła wełniana tunika i bracae - szerokie skórzane spodnie do pół łydki. Uśmiechnął się na widok legionistów. Świat znów wracał do starego porządku. -Jesteście tu tylko wy? - spytał bez wstępu czy wyjaśnień. -Ehm, nie, ale... - Dobrze. - Tubruk zwrócił się do Gajusza. - Panie, proponuję, byś kazał tym ludziom przesłać wiadomość, że się spóźnią. Potrzebujemy łudzi do przywrócenia porządku. - Świetna myśl, Tubruku. Ostatecznie Sulla przysłał ich do po-

,.***" Rozdział 10 127 mocy takim jak nasz, leżącym na uboczu majątkom. Jest sporo rzeczy do zrobienia. Tytus spróbował raz jeszcze. - Otóż, prawdę mówiąc... Tubruk ponownie mu przerwał. - Proponuję, byś przekazał wiadomość osobiście. Reszta wygląda na wystarczająco sprawnych. Sulla nie zechce, byś zostawił nas sam na sam z naszą biedą, jestem pewien. Dwaj mężczyźni zmierzyli się oczami i Tytus westchnął i sięgnął po swój hełm.

- Nikt mi nigdy nie zarzuci, że wymiguję się od obowiązków -mruknął. Zwracając się do legionistów, wskazał głową w stronę pól. - Wracajcie tam i dołączcie do innych oddziałów. Zawiadomcie wszystkich, że będę tu za kilka godzin. A złapanych niewolników - co trzeciego, zrozumiano? Żołnierze kiwnęli głowami spokojnie i odeszli. Tytus zaczął rozpinać napierśnik. - No więc, gdzie moi ludzie mają zaczynać? - Ty tym kierujesz, Tubruku. Ja pójdę rzucić okiem na innych. Gajusz krótkim uściskiem ramienia podziękował Tubrukowi, odwrócił się i odszedł. Marzył mu się długi spacer po lesie albo chwila spokoju nad zakolem rzeki i uporządkowanie myśli. Ale to miało przyjść później. Teraz musiał porozmawiać z każdym mężczyzną i z każdą kobietą, którzy bili się tej nocy za jego rodzinę. Jego ojciec zrobiłby to samo. Kiedy mijał stajnie, jego uszu doleciał cichy szloch. Zatrzymał się niepewny, czy powinien się mieszać do cudzych smutków. Wokół niego było ich równie wiele co w nim samym. Ci, którzy zginęli, mieli przyjaciół i krewnych nie spodziewających się, że przyjdzie im rozpocząć ten dzień samotnie. Postał jeszcze chwilę, mimo woli wciągając w nozdrza oleisty odór ciał, które podpalił. Następnie wszedł w chłodny cień przegród. Ktokolwiek to był, odpowiedzialność za żałobę ludzi teraz spadała na jego barki i miał wspólnie z nimi dźwigać brzemię każdego. Tak rozumiał swoje obowiązki jego ojciec i to dlatego majątek funkcjonował dobrze i przynosił zyski. Powoli przyzwyczajając oczy do panującego w stajni mroku, 128 Imperator wpatrywał się w każdą przegrodę po kolei, aby znaleźć źródło odgłosów. Tylko w dwóch stały konie i parsknęły łagodnie, kiedy zbliżył się i pogłaskał ich miękkie pyski. Jego stopy zaszurały głośniej o kamienie i łkanie się urwało, jakby ktoś wstrzymał oddech. Gajusz przyczaił się; stał tak cicho, jak nauczył go Reniusz, i czekał cierpliwie, aż doleciał go cichy świst wypuszczanego z płuc powietrza. Na wiązce brudnej słomy, oparta o kamienną ścianę, w podciągnięte kolana wtulała policzki Aleksandria. Dziewczyna podniosła oczy na przybysza. Po jej twarzy płynęły łzy zmieszane z brudem. Była jego rówieśnicą, może o rok starsza. Gajusz przypomniał sobie także Reniusza i tamtą chłostę. Znów poczuł się winny. Westchnął. Brakowało mu odpowiednich słów, by się do niej odezwać. Podszedł bliżej i oparł się o ścianę obok. Wokół panowała cisza, a specyficzna woń stajni zawsze działała na Gajusza kojąco. Kiedy był dzieckiem, też uciekał tutaj, by wypłakać swoje zmartwienia albo schować się przed karą. Siedział zagubiony we wspomnieniach i choć nie padło między nimi żadne słowo, nie czuli się niezręcznie. Jedynymi dźwiękami były poparskiwania koni i przycichający szloch Aleksandrii. - Twój ojciec był dobrym człowiekiem - wyszeptała dziewczyna. Ciekawe, pomyślał Gajusz, ile razy to usłyszy, nim skończy się dzień. Kiwnął głową. - Tak mi przykro - powiedział po chwili, bardziej wyczuwając, niż widząc, że podniosła głowę, by na niego spojrzeć. Wiedział, że zabijała, widział ją na podwórzu, całą we krwi, kiedy wybiegł nocą z domu. Pomyślał, że rozumie, dlaczego dziewczyna płacze, i zamierzał ją pocieszyć, ale słowa znów odblokowały w nim smutek i do oczu na nowo napłynęły łzy. Gajusz zwiesił głowę na piersi. Aleksandria popatrzyła na niego w zdumieniu. Nim zdążyła pomyśleć, wyciągnęła ramiona i oboje zlali się w ciemną plamę smutku, gdy tymczasem na zewnątrz, pod jasnym niebem, życie toczyło się dalej. Głaskała go po włosach i szeptała słowa pocieszenia, podczas gdy on przepraszał i przepraszał, ją, ojca, zabitych, tych, których spalił. Kiedy umilkł, powodowana nagłym impulsem, przycisnęła usta

Rozdział 10 129 do jego ust, po czym się odsunęła, podciągnęła kolana i znów wtuliła w nie policzki. Twarz jej płonęła. Czuła na sobie jego oczy, lecz nie chciała w nie spojrzeć. - Dlaczego to zrobiłaś? - spytał zachrypniętym od płaczu głosem. - Nie wiem. Chyba byłam ciekawa, jak to będzie. - Co jak będzie? - Jesteś okropny. Ktoś musi cię nauczyć całować. Popatrzył na nią oszołomiony. Parę chwil wcześniej tonął w nie-ukojonym smutku. Teraz zauważał, że spod brudu i źdźbeł słomy, i spod zapachu krwi - spod jej własnych smutków wyłania się niezwykła dziewczyna. - Mam czas na naukę do końca dnia - powiedział cicho. Potrząsnęła głową. - A ja mam robotę. Muszę wrócić do kuchni. Podniosła się zwinnie i wyszła z przegrody, jakby zamierzała odejść bez słowa. Ale się zatrzymała. Popatrzyła na niego. -Dziękuję, żeś tu przyszedł - powiedziała i wyszła prosto w słońce. Gajusz patrzył za nią. Czy ona wie, że nigdy przedtem nie pocałował dziewczyny? Wciąż czuł na ustach lekki ucisk, jakby go naznaczyła. Chyba nie myślała naprawdę, że jest okropny? Przypomniał sobie, jaka sztywna i obolała wychodziła ze stajni. Była jak ptak ze złamanym skrzydłem, ale mogła ozdrowieć za sprawą czasu, przestrzeni i przyjaciół. Zdał sobie sprawę, że on też. Kiedy Gajusz wszedł do pokoju, Marek i Tubruk śmiali się z czegoś, co powiedział Kabera. Na jego widok zamilkli. -Przychodzę... podziękować wam. Za to, co zrobiliście na murach — zaczął. Marek przerwał mu, podszedł bliżej i chwycił za rękę. - Nie potrzebujesz mi nigdy i za nic dziękować. Jestem dłużnikiem twojego ojca i jestem mu winien więcej, niż kiedykolwiek i czymkolwiek mógłbym się odwdzięczyć. Przykro mi słyszeć, że zginął. -To już za nami. Moja matka żyje, ja żyję. Zrobiłby to raz jeszcze, gdyby tylko mógł, wiem dobrze. Odniosłeś jakieś rany? - Pod sam koniec. Choć nic poważnego. Byłem nietykalny. Ka130 Imperator bera mówi, że zostanę wielkim wojownikiem - dodał ze śmiechem. - Chyba że wcześniej da się zabić. To by go trochę pohamowało - mruknął Kabera zajęty woskowaniem łuku. - Jak Reniusz? Marek i Kabera zwlekali z odpowiedzią. Marek unikał jego wzroku. Coś w tym jest dziwnego, pomyślał Gajusz. - Będzie żył, ale minie sporo czasu, nim kiedykolwiek stanie do walki - powiedział w końcu Marek. - W jego wieku infekcja to koniec, lecz Kabera mówi, że on ją przezwycięży. - Bo przezwycięży - Kabera uciął krótko. Gajusz westchnął i usiadł. -1 co dalej? Jestem za młody, by zająć miejsce ojca, by reprezentować jego interesy w Rzymie. Co prawda nie byłbym szczęśliwy, kierując jedynie majątkiem, lecz nigdy nie miałem czasu, żeby zapoznać się z całą resztą spraw. Nie wiem, komu powierzył pieniądze ani gdzie są akta posiadłości. - Zwrócił się do Tubruka. -Większość tych rzeczy nie jest ci obca i wiem, że mogę ci powierzyć pieczę nad kapitałem, nim dorosnę, ale co mam robić teraz? Dalej zatrudniać nauczycieli dla Marka i dla siebie? Czuję się jak na rozstaju dróg, na którym nie ma żadnego drogowskazu.

Kabera odłożył łuk. - Na każdego w życiu przychodzą takie chwile. Czy sądzisz, że zamierzałem znaleźć się tutaj, kiedy byłem w twoim wieku? Życie miewa tyle zakrętów, że nawet nie potrafisz ich zliczyć. Jednak mimo bólu nie chciałbym go przeżyć inaczej. Przyszłość, a przynajmniej większa jej część, jest nam z góry przypisana, i dobrze, że jej nie znamy, inaczej życie stałoby się szarym, mrocznym przedsionkiem śmierci. - Będziesz musiał się szybko uczyć, to wszystko - dodał Marek, a twarz na poczekaniu rozbłysła mu entuzjazmem. - Teraz, kiedy w Rzymie tyle się dzieje? I kto miałby mnie uczyć? To nie jest czas pokoju i dostatku, czas, w którym dałoby się ukryć mój brak zdolności do polityki. Ojciec zawsze miał wyrobione zdanie na ten temat. Mówił, że Rzym jest pełen wilków. Tubruk pokiwał posępnie głową. - Zrobię, co będę mógł, ale wiedz, że znajdą się tacy, co zaczną Rozdział 10 131 przewąchiwać, które majątki podupadły i dadzą się tanio kupić. To nie jest czas na bycie bezbronnym. - Ale ja za mało wiem, by nas obronić! - obstawał przy swoim Gajusz. - Senat może zabrać mi wszystko, jeśli na przykład nie zapłacę podatków, lecz jak mam zapłacić? Gdzie są pieniądze, skąd mam je wziąć i ile oddać? Gdzie są imiona klientów mojego ojca? Widzisz? Widzisz? - Uspokój się - powiedział Kabera, powolnymi ruchami gładząc drewniany kabłąk. - Zamiast wpadać w panikę, spróbuj myśleć. Zacznijmy od tego, co masz, a nie od tego, czego nie wiesz. Gajusz wziął głęboki oddech. Dlaczego nie ma tu ojca, aby dalej był opoką jego życia? Zwrócił się do Tubruka. - Mam ciebie, Tubruku. Ty znasz się na majątku. - I do Kabery i Marka. - Mam was obu i Reniusza, ale żaden z nas nigdy nie przestąpił progu senatu i żaden nie zna sprzymierzeńców mojego ojca. -Skup się na tym, co naprawdę mamy, w przeciwnym razie wpadniesz w rozpacz. Jak dotąd wymieniłeś kilku bardzo zdolnych ludzi. Armie zazwyczaj zaczynały od jednego. Co masz jeszcze? -Moją matkę i jej brata Mariusza, ale ojciec zawsze powtarzał, że to największy wilk w całej watasze. -Takiego nam teraz trzeba. Kogoś, kto zna się na polityce. To twoja krew, musisz się z nim zobaczyć - zapalił się Marek. - Nie wiem, czy można mu ufać. -Nie opuści twojej matki. Musi ci pomagać w zarządzaniu majątkiem, choćby tylko ze względu na nią - stwierdził Tubruk. Gajusz kiwnął głową powoli. -To prawda. Mógłbym go odwiedzić w Rzymie. Nie mamy nikogo innego do pomocy, więc nie mamy wyboru. Choć właściwie prawie go nie znam. Od kiedy moja matka zaczęła chorować, rzadko tu przyjeżdża. -To nieważne. Nie odwróci się od ciebie - powiedział spokojnie Kabera, podziwiając połysk, jaki nadał łukowi. Marek obrzucił go złym spojrzeniem. - Wydajesz się bardzo pewny. -Nie ma nic pewnego na tym świecie. - Kabera wzruszył ramionami. Rozdział 10

131 przewąchiwać, które majątki podupadły i dadzą się tanio kupić. To nie jest czas na bycie bezbronnym. - Ale ja za mało wiem, by nas obronić! - obstawał przy swoim Gajusz. - Senat może zabrać mi wszystko, jeśli na przykład nie zapłacę podatków, lecz jak mam zapłacić? Gdzie są pieniądze, skąd mam je wziąć i ile oddać? Gdzie są imiona klientów mojego ojca? Widzisz? Widzisz? - Uspokój się - powiedział Kabera, powolnymi ruchami gładząc drewniany kabłąk. - Zamiast wpadać w panikę, spróbuj myśleć. Zacznijmy od tego, co masz, a nie od tego, czego nie wiesz. Gajusz wziął głęboki oddech. Dlaczego nie ma tu ojca, aby dalej był opoką jego życia? Zwrócił się do Tubruka. - Mam ciebie, Tubruku. Ty znasz się na majątku. - I do Kabery i Marka. - Mam was obu i Reniusza, ale żaden z nas nigdy nie przestąpił progu senatu i żaden nie zna sprzymierzeńców mojego ojca. - Skup się na tym, co naprawdę mamy, w przeciwnym razie wpadniesz w rozpacz. Jak dotąd wymieniłeś kilku bardzo zdolnych ludzi. Armie zazwyczaj zaczynały od jednego. Co masz jeszcze? - Moją matkę i jej brata Mariusza, ale ojciec zawsze powtarzał, że to największy wilk w całej watasze. - Takiego nam teraz trzeba. Kogoś, kto zna się na polityce. To twoja krew, musisz się z nim zobaczyć - zapalił się Marek. - Nie wiem, czy można mu ufać. -Nie opuści twojej matki. Musi ci pomagać w zarządzaniu majątkiem, choćby tylko ze względu na nią - stwierdził Tubruk. Gajusz kiwnął głową powoli. -To prawda. Mógłbym go odwiedzić w Rzymie. Nie mamy nikogo innego do pomocy, więc nie mamy wyboru. Choć właściwie prawie go nie znam. Od kiedy moja matka zaczęła chorować, rzadko tu przyjeżdża. - To nieważne. Nie odwróci się od ciebie - powiedział spokojnie Kabera, podziwiając połysk, jaki nadał łukowi. Marek obrzucił go złym spojrzeniem. - Wydajesz się bardzo pewny. - Nie ma nic pewnego na tym świecie. - Kabera wzruszył ramionami. 132 Imperator - Zatem ustalone. Wyślę posłańca do wuja, żeby zapowiedział moją wizytę - przyklepał sprawę Gajusz, nieco pogodniejszy. - Pojadę z tobą - zaofiarował się pospiesznie Marek. - Wciąż jeszcze nie doszedłeś do siebie, a Rzym nie jest bezpiecznym miejscem, przynajmniej w tej chwili. Sam wiesz. Gajusz uśmiechnął się pierwszy raz tego dnia. Kabera zaczął snuć cichy monolog. -Przybyłem na tę ziemię po to, żeby zobaczyć Rzym. Żyłem w wioskach wysoko w górach i spotykałem w swoich podróżach pradawne plemiona. Byłem przekonany, że widziałem wszystko, lecz w każdym miejscu ludzie mi mówili, że nim umrę, muszę zobaczyć Rzym. Mówię takim jednym, że nie ma nic piękniejszego nad ich jezioro, a oni mi na to, że muszę zobaczyć Rzym. Że jest zdumiewający, że to pępek świata. Może to prawda, ale co innego uwierzyć, co innego zobaczyć. Obaj chłopcy zaśmiali się, słysząc niedwuznaczną przymówkę.

- Pojedziesz z nami, bądź pewien. Uważam cię za przyjaciela domu. Na mój honor, gdziekolwiek będę, będziesz zawsze mile widziany - zapewnił Gajusz tonem uroczystym, jakby składał przysięgę. Kabera odłożył łuk, wstał i wyciągnął dłoń. Gajusz ujął ją w mocny uścisk. - Będą mi potrzebni dobrzy przyjaciele, jeśli mam zdrowo i cało przetrwać pierwszy rok w polityce. Ojciec mówił, że zadać się z polityką, to to samo co wdepnąć bosą nogą w gniazdo żmij. - Zdaje się, że miał dar do barwnych porównań i nie najlepszą opinię o kolegach - zauważył Kabera. - Będziemy wdeptywać ostrożnie, a potem rozgniatać. W razie konieczności. Wszyscy czterej się uśmiechnęli i poczuli siłę, która bierze się z przyjaźni, za nic mającej różnice wieku czy pochodzenia. - Chciałbym wziąć Aleksandrię - dodał nagle Gajusz. - Ach, tak? Tę ślicznotkę? - powiedział Marek i oczy mu rozbłysły. Gajusz poczuł, że się czerwieni, i miał nadzieję, że jego przyjaciele tego nie zauważą. Sądząc po minach, zauważyli. - Musisz mnie przedstawić tej dziewczynie - powiedział Kabera. - Reniusz ją wychłostał za to, że rozpraszała naszą uwagę, gdyśmy ćwiczyli - ciągnął Marek. Rozdział 10 133 Kabera skrzywił się z niesmakiem. - Może on nie ma gustu. Piękne kobiety to radość życia... - Posłuchaj, ja... - zaczął Gajusz. - Oczywiście, oczywiście, jestem pewny, że potrzebna ci do potrzymania konia czy czegoś takiego. Wy, Rzymianie, tak się obchodzicie z kobietami, że wasza rasa chyba tylko cudem przeżyła. Gajusz wyszedł, zostawiając za plecami śmiech. W pokoju, w którym leżał Reniusz, było mroczno i Gajusz pomyślał, że stary człowiek śpi. Odwrócił się, by wyjść i nie zakłócać tak potrzebnego mu odpoczynku, lecz zatrzymał go cichy szept. - Gajusz? Tak mi się zdawało, że to ty. - Reniuszu, chciałem ci podziękować. Gajusz przysunął krzesło, usiadł przy łóżku i aż zamrugał ze zdziwienia. Przymglone światło niewątpliwie łagodziło rysy, lecz tak czy owak Reniusz wyglądał młodziej. Nie dało się zaprzeczyć, że niektóre z głębokich zmarszczek nieco się wygładziły i że z białej szczeciny na skroniach sterczy kilka czarnych włosów. - Ależ ty... ty wyglądasz wspaniale - wydukał Gajusz. Reniusz zabulgotał krótkim śmiechem. - Kabera mnie uzdrowił. Dokonał cudu. Był bardziej zdziwiony niż ktokolwiek; powiedział, że to sprawa przeznaczenia czy czegoś takiego, że jego ręce aż tak na mnie podziałały. I rzeczywiście czuję się silny, choć moje lewe ramię nadal nie jest nic warte. Lucjusz przed chwilą sprawdzał moje rany i chce je odjąć, żeby się niepotrzebnie nie majtało. Ja... ja może się zgodzę, niech tylko wyzdrowieje we mnie wszystko inne. Gajusz przyjął to w milczeniu, broniąc się przed bolesnymi wspomnieniami. - Nie mogłem ocalić twojego ojca. Stałem za daleko i niewiele brakowało, a byłoby i po mnie. Kabera powiada, że umarł natychmiast, z mieczem w sercu. Najprawdopodobniej nie wiedział, że umiera. - W porządku. Nie musisz mi tego mówić. Wiem, że chciał być na murach, razem z innymi. Ja też chciałem, lecz mnie zostawiono w pokoju i... -Wyszedłeś jednak, no nie? Ku mojemu zadowoleniu, jak się 134

Imperator okazało. Tubruk mówi, że go uratowałeś w ostatniej chwili, jak... jakieś odwody. - Reniusz uśmiechnął się, a potem rozkaszlał. Gajusz czekał spokojnie, aż napad kaszlu minie. - To był mój rozkaz: zostawić cię z boku wszystkiego. Byłeś za słaby na długą walkę i twój ojciec zgodził się ze mną. Chciał cię ocalić. Ale teraz cieszę się, że wyszedłeś i walczyłeś. -Ja też. Walczyłem razem z Reniuszem! - powiedział Gajusz, z oczami pełnymi łez, mimo uśmiechu. -Ja zawsze walczę z Reniuszem - mruknął stary człowiek. - Nie ma powodu, by śpiewać o tym pieśni. ROZDZIAŁ XI Ś wiatło brzasku było zimne i szare, niebo nad ziemiami majątku czyste. Rogi pobrzmiewały nisko i żałobnie, głusząc radosne ptasie śpiewy, które wydawały się całkiem niewłaściwe, jak na dzień wyznaczający kres życia. Z domu usunięto wszystkie ozdoby poza gałęzią cyprysu, zatkniętą za główną bramę jako znak ostrzegawczy dla kapłanów Jowisza, by nie wchodzili, dopóki ciało jest wewnątrz. Rogi zajęczały trzy razy i ludzie w końcu odśpiewali Concla-matum est- oto obwieszcza się smutek. Wewnątrz murów majątku było tłoczno od żałobników z miasta, dla okazania żalu ubranych w proste wełniane togi, nie umytych i nieogolonych. Gajusz stał przy bramach z Tubrukiem i Markiem i patrzył, jak wynoszą ciało jego ojca, stopami do przodu, i ostrożnie kładą w odkrytym powozie, który miał je zawieźć na stos pogrzebowy. Ludzie, z głowami pochylonymi w modlitwie czy pogrążeni we własnych myślach, trwali w zbożnym oczekiwaniu, gdy tymczasem Gajusz sztywno podszedł do ciała. Popatrzył w twarz,.którą znał i kochał od urodzenia, i próbował przypomnieć ją sobie za życia, kiedy oczy były otwarte, a silna ręka wyciągała się, aby go uścisnąć czy zwichrzyć mu włosy. Teraz obie ręce leżały spokojnie wzdłuż boków, umyte i namaszczone olejkami. Ran, odniesionych podczas obrony murów, nie było widać, zakrywały je fałdy togi, ale w niczym nie było życia i piersi nie podnosiły się oddechem. Zastanawiał się, czy bladoszara skóra byłaby zimna w dotyku, ale nie odważył się jej dotknąć. 136 Imperator — Żegnaj, ojcze - wyszeptał i choć wzbierał w nim żal, wiedział, że publicznie nie należy okazywać emocji. Niektórzy z tłumu są zapewne przyjaciółmi, ale niektórzy, pomyślał, to zwykłe sępy, gotowe rzucić się na niego, jak tylko wyczują słabość. Gniew złagodził jego smutek. Szybko pochylił głowę i sięgnął po dłoń ojca. Skóra była zimna i szorstka. - Conclamatum est - powiedział głośno, a tłum zawtórował. Odstąpił krok do tyłu i patrzył w milczeniu, jak jego matka zbliża się do mężczyzny, który był jej mężem. Aurelia drżała. Była w brudnym wełnianym płaszczu, miała nieuczesane, sterczące na wszystkie strony włosy i przekrwione oczy. Dotknęła ciała męża po raz ostatni i ręka jej się zatrzęsła. Gajusz zesztywniał; błagał ją w duchu, by dopełniła szybko niezbędnego rytuału i nie okryła ich hańbą. Był blisko niej i tylko on mógł słyszeć jej słowa. — Dlaczego zostawiłeś mnie samą, najdroższy? Kto mnie teraz rozśmieszy, kiedy będę smutna, i kto, w moich wiecznych ciemnościach, weźmie w ramiona? To nie o tym marzyliśmy oboje. Obiecałeś, że będziesz przy mnie zawsze, kiedy się zmęczę i kiedy świat mi dokuczy. Aurelia zaczęła łkać przeciągle i Tubruk skinął na opiekunkę, którą ostatnio zatrudnił. Podobnie jak lekarze, ona też nie znała sposobu na uleczenie chorej, lecz Aurelia zdawała się czerpać pociechę z obecności rzymskiej matrony czy z kobiecego towarzystwa. To

wystarczyło, by Tubruk chętnie jej płacił, i teraz skinął głową przyzwalająco, kiedy delikatnie objęła ramiona Aurelii i poprowadziła ją do domu. Gajusz odetchnął i na nowo uświadomił sobie obecność obcych ludzi. Ale nie przejmował się łzami, które mu zawisły na rzęsach. Tubruk stanął tuż przy nim. -Nie martw się o nią, nic jej nie będzie - szepnął, choć obaj wiedzieli, że to nieprawda. Żałobnicy jeden po drugim oddali ostatni hołd zmarłemu i kilku zbliżyło się do Gajusza, wychwalając jego ojca i nalegając, by chłopiec odwiedził ich w mieście. - Zawsze był ze mną szczery, nawet kiedy na tym tracił -powiedział siwy mężczyzna ubrany w prostą togę. - Był właścicielem piątej części moich sklepów w Rzymie i pożyczył mi pieRozdział 11 137 niądze, bym je kupił. Był jednym z tych rzadko spotykanych ludzi, którym mogłeś zaufać we wszystkim i którzy zawsze postępowali uczciwie. Gajusz uścisnął mu mocno dłoń. - Dziękuję ci. Tubruk poczyni ustalenia co do naszych wspólnych interesów. Przyjdziemy je przedyskutować. Mężczyzna wskazał głową na zmarłego. —Jeśli mnie obserwuje, chcę, by zobaczył, że jestem szczery z jego synem. Jestem mu winien szczerość, i nie tylko szczerość. Przyszli inni i w Gajuszu wezbrała fala dumy, że ojciec zostawił po sobie prawdziwy smutek i że miasto zrobiło się trochę uboższe, od kiedy ojciec już nie chodzi jego ulicami. Jeden z mężczyzn, ubrany w czystą togę z drogiej białej wełny, trzymał się z boku. Nie przystanął przy zmarłym, lecz podszedł prosto do Gajusza. -Jestem w zastępstwie konsula Mariusza. Konsul przebywa z dala od miasta, lecz chce ci przeze mnie powiedzieć, że nie zapomni twojego ojca. Gajusz podziękował grzecznie, gdy tymczasem jego umysł pracował gorączkowo. - Przekaż wiadomość, że przyjdę do konsula Mariusza, kiedy wróci do miasta. Mężczyzna kiwnął głową. - Twój wuj przyjmie cię ciepło, jestem pewien. Będzie w swoim rzymskim domu za trzy tygodnie, licząc od dziś. Posłaniec utorował sobie drogę przez tłum i Gajusz odprowadził go wzrokiem aż do bramy. Marek dotknął jego ramienia i powiedział po cichu: - Już nie jesteś taki samotny. Gajusz pomyślał o słowach matki. -To prawda. Będę taki jak ojciec, kiedy będę leżał tak jak on, a mój syn będzie pozdrawiał tych, którzy mnie znali. Przysięgam. Przez ciszę brzasku poniosły się niskie głosy praeficae, płaczek, śpiewających jedną i tę samą frazę o stracie. Świat wypełnił się żałobnymi tonami, podczas gdy konie ruszyły wolno i powóz wiozący zwłoki minął bramy. Za powozem, z pochylonymi głowami, szli żałobnicy. 138 Imperator Po chwili podwórze zrobiło się puste. Gajusz czekał na Tubru-ka, który poszedł zobaczyć, co z Aurelią. - Idziemy? - spytał po jego powrocie. Tubruk potrząsnął głową. - Zostanę, aby służyć twojej matce. Nie powinna być dzisiaj sama. Do oczu Gajusza kolejny raz napłynęły łzy. Chłopiec dotknął łagodnie ramienia starego przyjaciela. - Zamknij za mną bramy, Tubruku. Nie sądzę, bym sam dał radę.

- Musisz. Twój ojciec idzie do grobu, a ty musisz być przy nim, lecz najpierw muszą zostać zamknięte bramy. Przez nowego pana, Gajuszu, nie przeze mnie. Twoje miejsce nie jest moim miejscem. Zamknij posiadłość na znak żałoby i idź zapalić stos pogrzebowy. To twoje ostatnie zadanie, nim nazwę cię panem. Idź już. Gajuszowi słowa u więzły w gardle. Odwrócił się i zamknął za sobą oba ciężkie skrzydła. Żałobny orszak, idąc miarowym krokiem, nie odszedł daleko i Gajusz poszedł za ludźmi, z wyprostowanymi plecami i ściśniętym z bólu sercem. Plac do spalania zwłok znajdował się na zewnątrz miasta, blisko rodzinnego grobowca. W samym mieście od dziesięcioleci obowiązywał zakaz grzebania zmarłych; Rzym łakomie pożerał każdy dostępny skrawek ziemi i przeznaczał go na rozbudowę. Gajusz przyglądał się w milczeniu ceremonii układania ciała na wysokim stosie. Drewno i słomę nasączono pachnącymi olejkami i w powietrzu wisiał ciężki zapach kwiatów, a tymczasem płaczki zmieniły pieśń żałobną na pieśń o nadziei i odrodzeniu. Mężczyzna, który przygotowywał zwłoki do pogrzebu, przyniósł Gajuszowi skwierczącą pochodnię. Miał ciemne oczy i spokojną twarz człowieka przyzwyczajonego do śmierci i smutku. Gajusz podziękował mu z chłodną grzecznością. Podszedł do stosu i poczuł na sobie wzrok wszystkich żałobników. Nie okaże publicznie słabości, przyrzekł to sobie. Wyciągnął dłoń ze srebrną monetą, otworzył nieme usta i wcisnął maleńki kawałek metalu w chłód języka. To była zapłata dla przewoźnika Charona, który miał dowieźć ojca do spokojnych krain, na drugą stronę rzeki. Dopełniwszy synowskiego obowiązku, zamknął

Rozdział 11 139 usta ojca, odstąpił krok do tyłu i przycisnął pochodnię do słomy powtykanej między gałęzie, u podstawy stosu. Spomiędzy zapachu olejków jego pamięć nagle wyłowiła inny, lecz nim go rozpoznał, zapach płonących piór stał się na powrót przeszłością. Ogień wznosił się w górę szybko i skwiercząc i trzeszcząc, zagłuszał ciche pieśni płaczek. Gajusz, czując żar na policzkach, cofnął się parę kroków. W dłoni wciąż trzymał pochodnię. Tak się kończyło dzieciństwo, gdy tymczasem wciąż jeszcze był dzieckiem. Miasto go wzywało, a on nie czuł się gotowy. Senat go wzywał, a on był przerażony. Lecz nigdy nie będzie niewierny pamięci ojca i nigdy nie uchyli się od wyzwań, kiedy przyjdą. Za trzy tygodnie opuści majątek i wkroczy do Rzymu jako obywatel, członek no-bilów. W końcu zapłakał. 1 ROZDZIAŁ XII J\zym... największe miasto świata - powiedział Marek, potrząsając głową w zdumieniu. Właśnie przejeżdżali przez rozległe brukowane forum, pod spojrzeniami wielkich spiżastych posągów i między zaaferowanymi pieszymi. - Nigdy nie zdajesz sobie sprawy, jak coś jest wielkie, nim obejrzysz to z bliska - odrzekł Kabera z tą swoją pewnością siebie. W jego pamięci piramidy Egiptu wydawały się większe, lecz Egipcjanie wznieśli je dla zmarłych. Tutaj wielkie budowle były dla żywych i on, Kabera, czuł w tym optymizm. Aleksandria była oszołomiona, podobnie jak Marek, chociaż po części z powodu rozmyślań, jak bardzo wszystko się zmieniło przez pięć lat, od kiedy ojciec Gajusza kupił ją do pracy w kuchniach. Zastanawiała się, czy właściciel jej matki wciąż jest gdzieś w mieście i aż przeszył ją dreszcz na wspomnienie jego twarzy i sposobu, w jaki je traktował. Jej matka nigdy nie

była wolna i umarła jako niewolnica, zaatakowana wraz z kilkoma innymi przez śmiertelną gorączkę w podziemiach jednego z domów, gdzie wystawiano niewolników na sprzedaż. Takie plagi były dość powszechne i każdego miesiąca szło na spalenie kilka ciał, a wielkie domy aukcyjne zarabiały na popiele kilka monet. Aleksandria pamiętała to wszystko i w snach wciąż ją prześladował woskowy spokój matki. Zadrżała raz jeszcze i potrząsnęła głową, jakby to miało ją uwolnić od złych wspomnień. Nie chcę umierać jako niewolnica, pomyślała, a Kabera spojrzał Rozdział 12 141 na nią tak, jakby słyszał jej myśli. Kiwnął głową i mrugnął porozumiewawczo. Lubiła Kaberę od samego początku. Tak jak i ona, nie pasował do żadnego miejsca. Wyuczę się paru pożytecznych umiejętności i będę robiła rzeczy na sprzedaż, i kupię sobie wolność, pomyślała, nie przejmując się wspaniałością forum. Kto by nie marzył w miejscu, które wygląda, jakby je wznieśli bogowie? Patrząc na to, można by się nauczyć, jak postawić szopę, ale żeby wznieść takie kolumny? Wszystko było jasne i nietknięte przez brud tamtych wąskich cuchnących uliczek, gdzie jakiś okropny człowiek najmował matkę do pracy na godziny, ale zarobione pieniądze szły dla właściciela domu. Na forum nie było żebraków ani prostytutek, tylko dobrze ubrani, czyści mężczyźni i kobiety, kupujący, sprzedający, jedzący, pijący, spierający się o politykę i pieniądze. Oczy syciły się widokiem olbrzymich świątyń ze szlachetnego kamienia; niebotycznych kolumn o złoconych głowach i stopach; wielkich łuków wzniesionych przez wielkich zwycięzców. Doprawdy, to było bijące serce imperium, to była pewność siebie i arogancja. Każdy z ich szóstki czuł to samo. Podczas gdy cały świat pełzał w brudzie, Rzymianie szczycili się władzą i zdumiewającym bogactwem. Jedynym znakiem ostatnich kłopotów była posępna obecność legionistów, stojących na baczność na każdym rogu i obserwujących ludzi zimnymi oczami. -Ci, co to zbudowali, chcieli, by człowiek poczuł się mały — warknął Reniusz. — Ale im nie wyszło! - podchwycił Kabera, gapiąc się na wszystko po kolei. - Jestem dumny, że człowiek tyle potrafi. Jakąż rasą jesteśmy! Aleksandria pokiwała głową. Oto przykład, że wszystko da się osiągnąć; nawet, być może, wolność. Na obrzeżach placu mali chłopcy z setek drobnych sklepików zachwalali towary swoich panów; cieśle, rzeźnicy, kamieniarze, złotnicy, garncarze, grawerzy, tkacze dywanów, golibrody - lista nie miała końca, kolory i hałasy zlewały się w jedno. - Tam, na Wzgórzu Kapitolińskim, stoi świątynia Jowisza. Ofiarę złożymy w drodze powrotnej, po wizycie u wuja Mariusza - powiedział Tubruk, rozluźniony i uśmiechnięty w porannym słońcu. 142 Imperator To on prowadził całą grupę i teraz podniósł rękę. - Stójcie. Droga tego człowieka przecina się z naszą. To najwyższy urzędnik i nie należy go zatrzymywać. Cała reszta ściągnęła lejce. - Skąd wiesz, kto to taki? - spytał Marek. - Widzisz tego człowieka za nim? To liktor, pomocnik o szczególnej randze. Widzisz ten pęk na jego ramieniu? To fasces, rózgi do wymierzania chłosty, a tym małym toporem ścina się głowy. Gdyby urzędnika potrącił, powiedzmy, któryś z naszych koni, mógłby kazać nas zabić na miejscu. Nie potrzebuje żadnych świadków, a my nie mamy prawa do apelacji. Takich lepiej omijać z daleka. Tubruk zamilkł i wszyscy patrzyli, jak mężczyzna i jego pomocnik przemierzają plac, pozornie nieświadomi niczyjej uwagi. - Niebezpieczne miejsce dla głupców - szepnął Kabera.

—Jak każde inne, wiem to z własnego doświadczenia - chrząknął Reniusz z tyłu. Minęli forum i wjechali w boczne ulice, w których nie było śladu po prostych liniach ulic głównych. Tu, na skrzyżowaniach, rzadziej schodziło się z drogi, za to częściej spotykało domy cztero-czy nawet pięciopiętrowe i Kabera w szczególności gapił się na nie szeroko otwartymi oczami. - Ależ one mają widoki! Czy są bardzo drogie? Mam na myśli te najwyższe domy. - Czynszówki, bo tak się je tu nazywa, nie, nie są drogie, są najtańsze. Nie mają bieżącej wody i w razie pożaru są bardzo niebezpieczne. Wystarczy, by palił się parter, a często idzie z dymem cała reszta. Widzisz te wąskie okna? Nie przepuszczają słońca i deszczu, to prawda, lecz nie da się przez coś takiego wyskoczyć. Ich droga wiła się teraz między szerokimi kamiennymi stopniami przecinającymi ulice w pewnych odstępach. Bez tych stopni grymaśni piesi musieliby stąpać po śliskim końskim czy oślim gnoju. Za to wozy, aby mogły przejechać między jednym a drugim kamieniem, musiały być zaopatrzone w mechanizm do regulacji rozstawu kół. Kabera pokiwał głową z podziwem. -To dobrze zaplanowane miasto. Takiego jeszcze nigdzie nie widziałem. Rozdział 12 143 Tubruk się zaśmiał. - Bo nigdzie go nie ma. Mówią, że Kartagina była podobnej urody, lecz zniszczyliśmy ją ponad pięćdziesiąt lat temu, obsiewając jej ziemie solą, tak by nigdy więcej nie mogła się podnieść przeciwko nam. -Mówisz prawie tak, jakby miasto było czymś żywym - replikował Kabera. -A czy nie jest? Nie czujesz tu życia? Wystarczyło, bym przeszedł przez bramy, a już je poczułem. To mój dom i nie będzie nim żaden inny. Gajusz też czuł życie wokół siebie. Chociaż nigdy nie mieszkał w obrębie tych murów, to był jego dom tak samo jak Tubruka -może nawet bardziej; był nobilem, urodzonym wolno i spośród największego narodu na świecie. To mój lud wzniósł to miasto, pomyślał. Moi przodkowie kładli dłonie na tych kamieniach i chodzili tymi ulicami. Mój ojciec stał być może na tym rogu, a moja matka może dorastała w jednym z ogrodów, które mijaliśmy na głównej ulicy. Puścił lejce wolno i Kabera uśmiechnął się, wyczuwając zmianę jego nastroju. - Prawie dojeżdżamy - oznajmił Tubruk. - Dom Mariusza leży na uboczu, ale przynajmniej nie czuć tam gnoju. Nie przegapię go, możecie być pewni. Skręcili z zatłoczonej drogi i skierowali konie na spokojniejszą, czystszą drogę, prowadzącą na wzgórze. - To są domy bogaczy i ludzi wpływowych. Jedni i drudzy mają posiadłości na wsi, gdzie się zabawiają i spiskują, jak zdobyć jeszcze większą władzę i jeszcze więcej bogactw - ciągnął Tubruk beznamiętnie. Jak widzicie, chronią je żelazne bramy, wyższe od człowieka. Każdy ma swój numer i boczną furtkę dla pieszych. -Dalej wyjaśnił, że to jedynie niepozorna frontowa część, że budynki ciągną się i ciągną w głąb, od prywatnych łaźni do stajni na wielkich dziedzińcach, i że wszystko jest ukryte przed wulgarnymi ple-bejuszami. -Do prywatności w Rzymie przywiązuje się wielką wagę -mówił. - Możliwe, że to część miejskiego życia. Jeżeli wpadniesz do majątku na wsi, ot tak, po drodze, niepodobna, byś kogoś tym 144 Imperator uraził, ale tutaj musisz się umówić i zapowiedzieć, i czekać, aż zechcą cię przyjąć. Oto i nasz dom. Powiem stróżowi, że przybyliśmy.

- Zostawię was tutaj - odezwał się Reniusz. - Muszę pojechać do własnego domu i zobaczyć, czy w czasie rozruchów nie został zniszczony. -Tylko nie wychodź z domu po zachodzie słońca. Pamiętaj o zakazie i o tym, że nocą na ulicach wciąż giną ludzie. - Będę uważał - obiecał Reniusz i zawrócił konia. Gajusz wyciągnął rękę i położył ją na zdrowym ramieniu starego gladiatora. - Nie odchodzisz od nas, prawda? Myślałem... - Muszę doglądnąć domu i przez chwilę pomyśleć w samotności. Nie czuję się gotów, by osiąść na stałe pośród podobnych mi starców. Jutro o świcie będę z powrotem i... tak, jutro o świcie. -Uśmiechnął się i odjechał. Gajuszowi jeszcze raz rzuciły się w oczy ciemne włosy i energia emanująca z całej postaci. Odwrócił się i spojrzał na Kaberę, który wzruszył ramionami. - Stróżu! - zawołał Tubruk. - Wyjdź do nas. Po upale rzymskich ulic chłodne kamienne przejścia, które prowadziły do wnętrza rzymskiej posiadłości, były miłym wytchnieniem. Od ręki zabrano konie i bagaże, a niewolnik w podeszłym wieku zaprowadził piątkę gości do pierwszego budynku. Zatrzymali się przy drzwiach z pozłacanego drewna. Niewolnik otworzył je i wskazał gestem wnętrze. -Jest tu wszystko, czego potrzebujesz, panie Gajuszu. Konsul Mariusz zostawia ci czas na umycie i przebranie się po podróży. Nie oczekuje cię wcześniej jak po zachodzie słońca, za trzy godziny. Czy mam pokazać twoim towarzyszom drogę do pomieszczeń dla służby? - Nie. Zostaną ze mną. -Jak sobie życzysz, panie. Czy mam zabrać dziewczynę do kwater dla niewolników? Gajusz zastanowił się i przytaknął. -Traktuj ją uprzejmie. To przyjaciółka mojego domu. Rozdział 12 145 - Oczywiście, panie - odrzekł mężczyzna, kiwnąwszy na Aleksandrię. Aleksandria rzuciła spojrzenie na Gajusza, lecz wyraz jej ciemnych oczu był nieprzenikniony. Stary, drobny niewolnik oddalił się cicho. Czwórka gości spojrzała po sobie. Każdego pocieszała obecność przyjaciół. - Myślę, że ta mała mnie lubi - mruknął do siebie rozmarzony Marek. Gajusz popatrzył na niego i zrobił okrągłe oczy, a Marek wzruszył ramionami. -Nogi też ma ładne, no nie? - zaśmiał się i przeszedł przez pozłacane drzwi, zostawiając Gajusza z głupią miną. Za Markiem ruszył Kabera i kiedy znalazł się za drzwiami wskazanego przez niewolnika pokoju, cicho gwizdnął. Wysoki na czterdzieści stóp sufit stanowił jeden długi ciąg potężnych belek, przecinających przestrzeń wzdłuż i wszerz. Ciemnoczerwone i pomarańczowe ściany nie były rzadkością w mieście, co Kabera wraz z całą resztą zdążył już zauważyć, za to mozaikowa posadzka przyciągała uwagę nawet po obejrzeniu sklepienia sufitu. Składała się z kręgów, a każdy krąg obejmował biegnące postaci, ścigające się, by schwytać tę jedną na przedzie, i zastygłe w wysiłku. Zewnętrzne kręgi przedstawiały kupców niosących towary, następnie, kiedy oko podążało za kręgami wewnętrznymi, pojawiali się niewolnicy, urzędnicy, członkowie senatu, legioniści, lekarze. Jeden krąg przedstawiał wyłącznie królów, nagich, tylko w koronach. Krąg ostatni, formujący pas wokół prawdziwej fontanny, tworzyli bogowie, i tylko oni jedni trwali w bezruchu. Stali i przyglądali się całej reszcie, która biegała w kółko, lecz nie mogła przeskoczyć z jednego kręgu do drugiego. Gajusz przeciął kręgi, podszedł do fontanny i napił się wody ze stojącego na marmurowym obramowaniu kubka. Prawdę mówiąc, był zmęczony i choć piękno całego pokoju zrobiło na

nim wrażenie, do pełni szczęścia brakowało jedzenia albo łoży. Przeszedł pod łukiem kolejnych drzwi, prowadząc za sobą resztę. -To mi się bardziej podoba - powiedział Marek i jak zwykle wyszczerzył zęby. Polerowany stół uginał się od jedzenia: mięso, chleb, jajka, waRozdział 12 145 - Oczywiście, panie - odrzekł mężczyzna, kiwnąwszy na Aleksandrię. Aleksandria rzuciła spojrzenie na Gajusza, lecz wyraz jej ciemnych oczu byl nieprzenikniony. Stary, drobny niewolnik oddalił się cicho. Czwórka gości spojrzała po sobie. Każdego pocieszała obecność przyjaciół. - Myślę, że ta mała mnie lubi - mruknął do siebie rozmarzony Marek. Gajusz popatrzył na niego i zrobił okrągłe oczy, a Marek wzruszył ramionami. -Nogi też ma ładne, no nie? - zaśmiał się i przeszedł przez pozłacane drzwi, zostawiając Gajusza z głupią miną. Za Markiem ruszył Kabera i kiedy znalazł się za drzwiami wskazanego przez niewolnika pokoju, cicho gwizdnął. Wysoki na czterdzieści stóp sufit stanowił jeden długi ciąg potężnych belek, przecinających przestrzeń wzdłuż i wszerz. Ciemnoczerwone i pomarańczowe ściany nie były rzadkością w mieście, co Kabera wraz z całą resztą zdążył już zauważyć, za to mozaikowa posadzka przyciągała uwagę nawet po obejrzeniu sklepienia sufitu. Składała się z kręgów, a każdy krąg obejmował biegnące postaci, ścigające się, by schwytać tę jedną na przedzie, i zastygłe w wysiłku. Zewnętrzne kręgi przedstawiały kupców niosących towary, następnie, kiedy oko podążało za kręgami wewnętrznymi, pojawiali się niewolnicy, urzędnicy, członkowie senatu, legioniści, lekarze. Jeden krąg przedstawiał wyłącznie królów, nagich, tylko w koronach. Krąg ostatni, formujący pas wokół prawdziwej fontanny, tworzyli bogowie, i tylko oni jedni trwali w bezruchu. Stali i przyglądali się całej reszcie, która biegała w kółko, lecz nie mogła przeskoczyć z jednego kręgu do drugiego. Gajusz przeciął kręgi, podszedł do fontanny i napił się wody ze stojącego na marmurowym obramowaniu kubka. Prawdę mówiąc, był zmęczony i choć piękno całego pokoju zrobiło na nim wrażenie, do pełni szczęścia brakowało jedzenia albo łoży. Przeszedł pod łukiem kolejnych drzwi, prowadząc za sobą resztę. -To mi się bardziej podoba - powiedział Marek i jak zwykle wyszczerzył zęby. Polerowany stół uginał się od jedzenia: mięso, chleb, jajka, wa146 Imperator rzywa i ryby. Sterty owoców w złotych misach. Rozstawione wokół stołu, zapraszały miękkie łoża, lecz kolejne drzwi prowadziły dalej i Gajusz nie potrafił się im oprzeć. Trzecie pomieszczenie miało pośrodku głęboki basen. Woda parowała kusząco, a na drewnianych ławach, ustawionych wzdłuż ścian, piętrzyły się stosy miękkich białych szat. Na stojących tuż przy wodzie wieszakach wisiały płaszcze kąpielowe, a za niskimi stołami stali czterej niewolnicy gotowi służyć masażem. -Wspaniale - powiedział Tubruk. - Twój wuj to doskonały gospodarz, Gajuszu. Najpierw kąpiel, potem jedzenie. Tubruk zaczął się rozbierać do naga. Jeden z niewolników podszedł po ubranie i znikł z nim za drzwiami. Kilka chwil później wszedł inny i zajął jego miejsce. Tubruk zanurzył się w gorącej wodzie, wstrzymał oddech i rozluźnił mięśnie. Nim powtórnie pokazał się na powierzchni, Gajusz i Marek wygrzebali się ze swoich ubrań, cisnęli je innemu niewolnikowi i wskoczyli do basenu po przeciwnej stronie, nadzy i roześmiani. Niewolnik wyciągnął ramię po ubranie Kabery. Stary człowiek popatrzył na niego spode łba, a potem westchnął z rezygnacją i zaczął obnażać swoje kościste członki.

-Nic, tylko nowe doświadczenia - powiedział, schodząc do wody i robiąc małpie grymasy. -Ramiona, chłopcze! - zawołał Tubruk do jednego z niewolników. Mężczyzna skinął głową, uklęknął na brzegu basenu i zaczął uciskać kciukami mięśnie Tubruka, uwalniając je od napięcia, którego przyczyną był atak niewolników na majątek. - To jest dobre - westchnął Tubruk i ukołysany ciepłem zapadł w drzemkę. Marek był pierwszy na stole do masażu. Leżał na miękkich prześcieradłach i parował w chłodniejszym od wody powietrzu. Najbliżej stojący niewolnik sięgnął po przybory, wiszące mu u pasa niby komplet długich mosiężnych kluczy. Obficie polał wilgotną skórę ciepłym olejkiem i zeskrobał z niej brud podróży, jakby oczyszczał rybę z łusek. Potem wytarł skórę do sucha, pokropił trochę olejkiem i kolistymi pociągnięciami zaczął masować chłopcu plecy. Rozdział 12 147 - Gajuszu, chyba mi się tu spodoba - zwierzył się przyjacielowi Marek, pojękując z zadowolenia. Gajusz leżał w wodzie i pozwalał dryfować myślom. Mariusz mógł nie chcieć zajmować się dwoma chłopcami. Nie miał własnych dzieci, a bogowie świadkami, że republika przeżywała ciężkie chwile. Wszystkim kruchym swobodom obywatelskim, które jego ojciec kochał, zagrażali stojący na każdym rogu żołnierze. Jako konsul, Mariusz był jednym z dwóch najpotężniejszych ludzi w mieście, lecz od kiedy ulicą rządziły legiony Sulli, jego władza stała się iluzoryczna, jego życie zdane na kaprysy ich wodza. Ale jak miałby ochraniać interesy ojca bez pomocy wuja? Ktoś go musiał wprowadzić do senatu, ktoś inny za niego poręczyć. Nie mógł zwyczajnie zająć miejsca ojca; wyrzucono by go na ulicę i koniec zabawy. Związki krwi zawsze są warte odrobiny pomocy, lecz czy tak będzie tym razem, Gajusz nie dałby głowy. Mariusz był sławnym wodzem, który okazjonalnie zaglądał do swojej siostry, kiedy Gajusz był mały. Lecz wizyty stawały się coraz rzadsze, kiedy choroba matki zaczęła robić postępy, i od ostatniej upłynęło wiele lat. -Gajuszu? - Głos Marka przywrócił go do rzeczywistości. -Chodźże tu i każ się wymasować. Znów za dużo myślisz. Gajusz uśmiechnął się do przyjaciela i wyszedł z wody. Nie przyszło mu do głowy wstydzić się swojej nagości. Nikomu nie przyszło. - Kabera? Czy próbowałeś kiedyś masażu? - spytał, mijając starego człowieka, któremu opadały sennie powieki. - Nie, ale kiedyś spróbuję wszystkiego - odrzekł Kabera. - No to jesteś we właściwym mieście - zachichotał Tubruk, nawet nie otwierając oczu. O zachodzie słońca cała czwórka, czysta i w chłodnych świeżych szatach, i na granicy śmierci głodowej została zaprowadzona do Mariusza. Aleksandria, jako niewolnica, nie mogła im towarzyszyć, i przez krótką chwilę Gajusz czuł się zawiedziony. Kiedy była z nimi, plątał mu się język i ledwo wiedział, co mówi, lecz kiedy jej nie było, przychodziły mu do głowy dowcipy, których później nie umiał powtórzyć. Nie wspomniał ani razu o pocałunku w stajni i był ciekaw, czy dziewczyna myśli o tym tak samo często 148 Imperator jak on. Odsunął na bok wspomnienia; musiał mieć umysł czysty i przygotowany na spotkanie z konsulem Rzymu. Przed drzwiami komnaty majestatyczny niewolnik narobił zamieszania wokół ich wyglądu. Wyciągnął nie wiadomo skąd rzeźbiony kościany grzebień i przyczesał Markowi loki, a na Tubruku wyrównał jedną fałdę. Kiedy tłuste palce zbliżyły się do Kabery, stary zamachał dłońmi i odepchnął je z niesmakiem. - Nie dotykaj mnie! — warknął ze złością.

Twarz niewolnika pozostała bez wyrazu, a on sam zajął się pozostałymi. W końcu był zadowolony, choć pozwolił sobie zmarszczyć czoło na widok Kabery. - Pan i pani czekają. Kiedy będziecie się przedstawiać, najpierw ukłońcie się panu, patrząc w podłogę. Następnie skłońcie się przed panią Metellą, nieco głębiej, powiedzmy na grubość palca. Jeżeli wasz barbarzyński niewolnik chce, wolno mu kilka razy uderzyć głową o podłogę. Kabera otworzył usta do riposty, lecz niewolnik odwrócił się od niego i pchnął drzwi. Gajusz minął je pierwszy i wyszedł wprost na piękny perystyl. Wokół prostokąta zieleni biegły podcienie, na które wychodziły inne pomieszczenia. Daszek nad nim podtrzymywały kolumny z białego marmuru, a na ścianach portyku widniały sceny z historii Rzymu; zwycięstwa Scypiona, podbój Grecji. Mariusz i jego żona Metella powstali, by przywitać gości, i Gajusz, uśmiechając się nieśmiało, poczuł się bardzo młody i jeszcze bardziej niezręczny. Czuł na sobie badawczy wzrok i zastanawiał się, co myśli o nim oceniający go mężczyzna. Mariusz przedstawiał się imponująco. Wódz setek kampanii miał na sobie luźną togę, odsłaniającą potężną muskulaturę lewego ramienia i ciemne pierścionki włosów na piersi i przedramionach. Nie nosił klejnotów ani jakichkolwiek ozdób, jak gdyby takie rzeczy nie były potrzebne mężczyźnie o jego pozycji. Stał prosto i promieniował siłą i wolą. Twarz miał surową, a ciemnobrązowe oczy spoglądały groźnie spod brwi. Ręce założył do tyłu i kiedy Gajusz stanął blisko i się ukłonił, nie powiedział nic. Metella była kiedyś pięknością, ale czas i zmartwienia wpiły się w jej twarz nieodwracalnie, a mnóstwo nienazwanych niepokojów Rozdział 12 149 poorało skórę szponami kobiecej starości. Teraz jej szyja falowała niespokojnie gruzłami żył, a kiedy spojrzała na Gajusza, jej ręce lekko zadrżały. Nosiła prostą czerwoną suknię, strój uzupełniały kolczyki i bransolety z jasnego złota. - Syn mojej siostry jest zawsze mile widziany w moim domu — powiedział Mariusz. Gajusz omal nie zemdlał z ulgi, ale tymczasem Marek stanął koło niego i gładko się skłonił. Oczy Metelli przywarły zachłannie do postaci chłopca, a ręce zadrżały silniej. Metella dała krok do przodu. - Jacy piękni chłopcy - powiedziała, wyciągając dłonie. Obaj jednakowo zdezorientowani ujęli po jednej. - Ileż wycierpieliście przez te okropne zamieszki! Ile się napatrzyliście! - Położyła dłoń na policzku Marka. - Nasz dom zapewni wam bezpieczeństwo. Nasz dom jest waszym domem, jak długo zechcecie. Marek nakrył jej dłoń swoją i wyszeptał: - Dziękuję. - Wydawał się bardziej swobodny wobec tej dziwnej kobiety niż Gajusz. Gajuszowi intensywność jej głosu i spojrzenia zbyt boleśnie przypominała matkę. -Może sprawdzisz przygotowania do kolacji, moja droga, a ja tymczasem przedyskutuję sprawy z chłopcami - rzucił pogodnie Mariusz. Metella wyszła, lecz jeszcze spojrzała przez ramię na Marka. Mariusz odchrząknął. - Chyba spodobaliście się mojej żonie - powiedział. - Bogowie nie pobłogosławili nam własnymi dziećmi i myślę, że to wy przyniesiecie jej pocieszenie. Jego spojrzenie przeniosło się dalej. -Tubruk. Widzę, że wciąż jesteś zatroskanym strażnikiem. Słyszałem, że dzielnie walczyłeś w obronie domu mojej siostry. - To był mój obowiązek, panie. Ale i tak nie dość zrobiłem.

- Syn żyje i jego matka. Juliusz powiedziałby, że dość - odparł Mariusz i jego wzrok padł na Gajusza. - W twojej twarzy widzę twarz twojego ojca. Przykro mi, że odszedł. Skłamałbym, mówiąc, żeśmy byli prawdziwymi przyjaciółmi, ale jeden drugiego szano150 Imperator wał, co jest uczciwsze od wielu przyjaźni. Nie mogłem uczestniczyć w pogrzebie, lecz twój ojciec był obecny w moich myślach i modlitwach. Gajusz poczuł, że zaczyna lubić tego mężczyznę. Może to tylko jego dar, może jedynie gładkość, ostrzegł go wewnętrzny głos. Może dlatego był wybierany na konsula tyle razy. To człowiek, który przyciąga do siebie innych. - Dziękuję. Ojciec zawsze dobrze mówił o tobie - odrzekł głośno. Mariusz zaśmiał się krótko, hałaśliwie. -Wątpię. Jak twoja matka, czy taka... jak zwykle? - Prawie, panie. Lekarze tracą nadzieję. Twarz Mariusza nie zdradzała żadnych uczuć. - Myślę, że powinieneś nazywać mnie wujem. Tak. Wuj całkiem mi odpowiada. A ty? Kim ten jest? - Raz jeszcze jego wzrok i uwaga przeskoczyły gdzie indziej, tym razem ku Kaberze, który odpłacił mu beznamiętnym spojrzeniem. -To kapłan i uzdrawiacz. Mój doradca. Ma na imię Kabera -wyrecytował jednym tchem Gajusz. - Skąd jesteś, Kabero? W twojej twarzy nie widzę rzymskich rysów. - Z dalekiego wschodu, panie. Mojej ojczyzny nie znają w Rzymie. - Pozwól mi zgadnąć. W ciągu całego życia odbyłem ze swoim legionem niejedną podróż. Wzrok Mariusza był nieustępliwy. Patrzył na Kaberę bez jednego mrugnięcia, ale Kabera nie wydawał się tym speszony. - Górska wioska tysiące mil na wschód od Egiptu. Opuściłem ją jako chłopiec i jej nazwa zatarła mi się w pamięci. Od tamtego czasu i ja dużo podróżowałem. Zgadujący stracił zainteresowanie odpowiedzią i płomień spojrzenia skoczył w bok. Mariusz znów patrzył na chłopców. -Od dziś mój dom jest waszym domem. Przypuszczam, że Tubruk wróci do majątku? Gajusz przytaknął. - Dobrze. Załatwię ci wejście do senatu, jak tylko rozwiążę parę własnych problemów. Czy znasz Sullę? Rozdział 12 151 Gajusz był świadomy, że staje do egzaminu. - Obecnie sprawuje kontrolę nad Rzymem. Mariusz zmarszczył czoło, lecz Gajusz ciągnął: -Jego legion patroluje ulice i to czyni go szalenie wpływowym człowiekiem. - Masz rację. Widzę, że wiejski żywot nie odizolował cię kompletnie od miejskich spraw. Podejdź tu i usiądź. Pijesz wino? Nie? Zatem przyszła pora, żeby się nauczyć. Kiedy usiedli na łożach wokół zastawionego jedzeniem stołu, Mariusz pochylił głowę i głośno się pomodlił: -Wielki Marsie. Spraw, bym podejmował słuszne decyzje w nadchodzących trudnych dniach. - Wyprostował się, uśmiechnął szeroko, dał znak niewolnikom, by nalewali wino, i zwrócił się do Gajusza: - Twój ojciec mógł być wielkim wodzem, gdyby chciał. Miał najinteligentniejszy umysł, z jakim przyszło mi się kiedykolwiek spotkać, mimo to nie rozumiał istoty władzy, tego, że silny człowiek może stać ponad zasadami i prawem swoich sąsiadów. - Prawa Rzymu leżały mu na sercu i nie żałował na to pieniędzy - odparł po chwili namysłu Gajusz.

- Tak. I to był błąd. Czy wiesz, ile razy byłem wybierany na konsula? - Trzy - wstrzelił się Marek. - Podczas gdy prawo pozwala na jedną kolejkę. Wybiorą mnie znowu i znowu, i będą wybierać tak długo, aż cała gra mnie zmęczy. Niebezpiecznemu człowiekowi się nie odmawia, a ja, widzisz, jestem niebezpieczny. Oto do czego dochodzi, mimo praw i przepisów, które są tak drogie tym starcom w senacie. Mój legion jest wierny mnie i tylko mnie. Zniosłem zakaz zaciągania do armii mężczyzn bez majątku, dlatego dla wielu z nich jestem jedynym źródłem utrzymania. To prawda, niektórzy z nich to degeneraci i rzymskie szumowiny, lecz wbrew swemu pochodzeniu i urodzeniu są wierni i silni. Gdyby mnie zamordowano, pięć tysięcy żołnierzy mogłoby zburzyć to miasto po fundamenty, a więc chodzę ulicami bezpieczny. Ci w senacie wiedzą, co by się zdarzyło, gdybym umarł, rozumiecie, chłopcy? Jeżeli nie mogą mnie zabić, muszą mi jeść z ręki, tylko że teraz wszedł do gry Sulla z własnym wiernopoddąńczym le152 Imperator gionem. Ja nie mogę zabić jego i on nie może zabić mnie, więc warczymy na siebie z przeciwnych ław w senacie i jeden wyczekuje chwili słabości drugiego. Obecnie on jest górą. To jego ludzie opanowali ulice, jak powiadasz, podczas gdy moi obozują na zewnątrz murów. Sytuacja bez wyjścia. Czy znasz grę w żołnierzy? Mam tu planszę. To ostatnie pytanie było skierowane do Gajusza. Chłopak zamrugał i przecząco potrząsnął głową. -Nauczę cię. Sulla jest jednym władcą, a ja drugim. To dobra gra dla wodzów. Chodzi o to, by zabić króla wrogów albo pozbawić go władzy, tak by stał się bezradny i by musiał się poddać. Do sali jadalnej wszedł żołnierz, cały w błyszczącej zbroi. Pozdrowił Mariusza wyciągniętym prawym ramieniem. - Wodzu. Ludzie, których chciałeś zobaczyć, przybyli. Weszli do miasta z różnych stron i zebrali się tutaj. - Wspaniale! Widzisz, Gajuszu, zrobiliśmy kolejny ruch w grze. Mam u siebie w domu pięćdziesięciu moich ludzi. Jeżeli Sulla nie szpiegował każdej bramy, nie będzie wiedział, że są w mieście. Jeżeli odgadnie moje zamiary, o brzasku będzie pod moimi bramami czekała centuria jego legionu, lecz żyć to ryzykować, prawda? Zwrócił się do żołnierza. -Wyjdziemy o świcie. Upewnij się, że moi niewolnicy zadbają 0 ludzi. Będę tam za chwilę. Żołnierz znów pozdrowił Mariusza i odszedł. - Co zamierzasz zrobić? - spytał Marek, kompletnie zdezorientowany. Mariusz wstał, przeciągnął się, następnie wezwał niewolnika 1 powiedział, by o świcie czekała na niego pełna zbroja. -Widzieliście kiedyś triumf? - Nie. Nie sądzę, by w ostatnich kilku latach jakiś się odbył -odpowiedział Gajusz. - Każdy wódz, który podbił nowe ziemie, ma prawo do triumfu. Ma prawo przemaszerować ze swoim legionem przez ulice ukochanego miasta i odebrać hołd tłumów i podziękowania senatu. Podbiłem, jak kiedyś Scypion, rozległy pas urodzajnej ziemi w północnej Afryce. A mimo to Sulla, przed którym jak na razie drży cały senat, zabronił mi triumfu. Mówi, że miasto przeżyV

Rozdział 12

153 ło za dużo wstrząsów, ale to żaden powód. Jaki jest jego powód, no? - Nie chce mieć twoich ludzi w mieście, pod żadnym pretekstem - powiedział Gajusz szybko. - Dobrze. Więc co mam zrobić? - Sprowadzić ich jednak? Mariusz zastygł. - Nie. Bo to miasto jest moim ukochanym miastem. Przez jego bramy nigdy nie przeszła wroga siła. Nie będę tym pierwszym. Armia to ślepe narzędzie, a przez to zawsze ryzykowne. Nie, zamierzam prosić! Świt nastanie za sześć godzin. Radzę, byście się trochę przespali, panowie. Dobranoc zatem. - Zakrztusił się krótkim śmiechem i wyszedł, zostawiając czwórkę gości samym sobie. -On... - zaczął Kabera, lecz Tubruk podniósł ostrzegawczo palec, wskazując oczami niewolników, którzy stali prawie niezauważeni. - Życie tutaj nie zanosi się na nudne - zauważył od niechcenia. Obaj, Marek i Gajusz, przytaknęli i błysnęli do siebie zębami. - Chciałbym widzieć, jak on „prosi" - powiedział Marek. Tubruk potrząsnął szybko głową. -To zbyt niebezpieczne. Z pewnością poleje się krew, a ja nie przyprowadziłem was do Rzymu po to, by oglądać wasze trupy, i to w pierwszym dniu! Gdybym wiedział, że Mariusz planuje coś takiego, odłożyłbym wyprawę. Gajusz położył dłoń na jego ramieniu. -Jesteś dobrym opiekunem, Tubruku, ale ja bardzo chcę to zobaczyć. Nie odmówisz nam, prawda? Głos brzmiał spokojnie, lecz Tubruk wpatrywał się w chłopca, jakby ten krzyczał. Potem się odprężył i powiedział: -Twój ojciec nigdy nie był tak nieroztropny, lecz jeśli ty się upierasz, a Mariusz się zgodzi, pójdę z wami pilnować waszych tyłków, tak jak zawsze. Kabera? - Niby co? Mam pójść gdzie indziej? Przecież i tak włóczę się za wami. Tubruk westchnął. -Zatem o świcie. Proponuję wstać co najmniej godzinę czy dwie przed brzaskiem, na lekkie rozciągnięcie stawów i takie 154 Imperator samo śniadanie. - Podniósł się i skłonił przed Gajuszem. - Panie? - Możesz odejść, Tubruku - powiedział Gajusz z całkiem poważną miną. Tubruk wyszedł. Marek podniósł brew, lecz Gajusz go zignorował. Nie byli u siebie i nie mogli cieszyć się swobodą, jaka panowała w majątku. Dom Mariusza nie był miejscem odpoczynku. Tubruk przypomniał im o tym na swój oficjalny sposób. Marek i Kabera odeszli wkrótce po Tubruku, zostawiając Ga-jusza jego myślom. Wsparty na ramieniu, leżał i wpatrywał się w gwiazdy nad otwartym ogrodem. Wszystko było nowe i przytłaczające. Każde słowo należało najpierw rozważyć, dopiero potem wypowiedzieć, każdą decyzję ocenić. To było wyczerpujące i nie pierwszy raz zapragnął znów być nieodpowiedzialnym dzieckiem. Zawsze mógł zwrócić się do innych, kiedy popełniał błędy, ale do kogo mógłby zwrócić się teraz? Czy ojciec albo Tubruk kiedykolwiek czuli się tak bezradni jak on? . Kiedy znów się uspokoił, wstał i w kompletnych ciemnościach wyszedł z pokoju, ledwo sobie uświadamiając cel nocnej wędrówki. Korytarze spowijała cisza i wydawały się puste, lecz ledwo zrobił parę kroków, kiedy z cienia wyszedł strażnik. - Czy mogę ci pomóc, panie? Gajusz wzdrygnął się. Oczywiście Mariusz mógł rozstawić straże po całym domu i ogrodzie. - Przyprowadziłem tu dziś niewolnicę. Chcę zajrzeć do niej, nim pójdę spać.

- Rozumiem, panie - odrzekł strażnik, uśmiechając się półgębkiem. - Pokażę ci drogę do kwater niewolników. Gajusz zacisnął zęby. Wiedział, co mężczyzna ma na myśli, lecz dalsze tłumaczenia jedynie pogorszyłyby sytuację. Ruszył za nim i dał się zaprowadzić pod solidne drzwi na drugim końcu podcieni. Strażnik zapukał cicho. Po chwili drzwi się otworzyły i stanęła w nich kobieta o siwiejących włosach i twarzy zastygłej w grymasie wiecznego niezadowolenia. Obrzuciła strażnika piorunującym wzrokiem. - Czego chcesz, Tomaszu? Łucja śpi. Mówiłam ci już tyle razy... Rozdział 12 155 -Nie chodzi o mnie. Ten młody człowiek jest siostrzeńcem Mariusza. Czy przyprowadził dziś ze sobą jakąś dziewczynę? Kobieta dopiero teraz zauważyła Gajusza i jej zachowanie się zmieniło. Chłopak potrząsał głową niezbyt rad całemu zamieszaniu. -Aleksandria, tak? Piękna dziewczyna. Ja nazywam się Karla. Pokażę ci jej pokój. Niewolnice pewnie już śpią, więc zachowuj się cicho, jeśli łaska. Skinęła na Gajusza, a on ruszył za nią sztywny ze zmieszania, czując na plecach spojrzenie Tomasza, dopóki nie zamknęły się za nim drzwi. Ta część domu Mariusza była urządzona prosto, lecz pachniała czystością. Wzdłuż długiego korytarza ciągnął się rząd drzwi, a na ścianach, w równych odstępach, wisiały uchwyty. Teraz paliło się w nich tylko kilka pochodni. Głos Karli, kiedy zwróciła się do Gajusza, przeszedł w gardłowy szept. -Większość niewolnic śpi we wspólnych pokojach, lecz twoja dziewczyna ma oddzielny, dla specjalnych gości. Powiedziałeś, żeby traktować ją uprzejmie, prawda? Gajusz poczerwieniał. Nie przyszło mu wcześniej na myśl, że niewolnicy Mariusza będą się interesować Aleksandrią i nim samym. Do rana rozniesie się po całym domu, że odwiedził ją w nocy. Skręcili za ostatni róg i Gajusz zastygł ze zdziwienia. Ostatnie drzwi były otwarte, a w środku, wydobyta z cienia nikłym płomieniem świec, stała Aleksandria. Była piękna i to by wystarczyło, by wziął szybki oddech, lecz w mroku, oparty o ścianę, stał ktoś drugi. Karla rzuciła się do przodu i oboje jednocześnie rozpoznali Marka. On wydawał się tak samo zdziwiony ich widokiem. -Jak się tu dostałeś?! - krzyknęła Karla. - Przeczołgałem się. Nie chciałem nikogo budzić. Gajusz popatrzył na Aleksandrię i serce liznął mu pierwszy płomień zazdrości. Wyglądała na zirytowaną, lecz gniewny błysk oczu jedynie dodawał uroku potarganej, najwyraźniej wyrwanej ze snu dziewczynie. Powiedziała szorstko: -Jak widzicie obaj, mam się dobrze i jestem bezpieczna. Niewolnicy muszą być na nogach przed świtem, więc chętnie wró156 Imperator ciłabym do łóżka, chyba że zamierzacie przyprowadzić tu także Kaberę albo Tubruka. Marka i Gajusza aż zatkało. Ona rzeczywiście była zirytowana. - Nie? Zatem dobranoc. - Skinęła głową i ze stanowczą miną zamknęła za nimi drzwi. Karla stała z rozdziawionymi ustami. Nie była pewna, jak zacząć przepraszać. - Co ty tu robisz, Marku? - spytał cicho Gajusz. -To samo co ty. Pomyślałem, że czuje się samotna. Nie wiedziałem, że zamierzasz urządzić spotkanie towarzyskie. Na korytarzu otworzyły się jakieś drzwi i cichy kobiecy głos zawołał:

- Wszystko w porządku, Karla? -Tak, skarbie. Dziękuję - syknęła w odpowiedzi Karla. - Posłuchajcie. Dziewczyna poszła do łóżka. Radzę, byście poszli za jej przykładem, nim cały dom się zleci, żeby zobaczyć, co się stało. Przytaknęli i z kwaśnymi minami ruszyli korytarzem, zostawiając Karle z dłonią na ustach, usiłującą stłumić śmiech, by do nich nie doleciał. Prawie jej się udało. Jak powiedziała Aleksandria, dom Mariusza ożył dobre dwie godziny przed świtem. Piece kuchenne były rozpalone, okna otwarte, pochodnie umieszczone na ścianach aż do wschodu słońca. Niewolnicy dwoili się i troili, nosząc tace z jedzeniem i sterty ręczników dla żołnierzy. Ciszę ciemnego domu płoszyły pokrzykiwania i rubaszny śmiech. Gajusz i Marek obudzili się na pierwsze odgłosy, a Tubruk chwilę po nich. Kabera odmówił wstania. - Dlaczego miałoby mi się chcieć? Jak przyjdzie pora, narzucę na grzbiet koszulę i pójdę do bram! Co miałbym robić przez dwie godziny? - Możesz się umyć i zjeść śniadanie — powiedział Marek, któremu oczy już błyszczały gorączką nowego dnia. - Myłem się wczoraj, a przed południem zwykle nie jadam wiele. A teraz idź stąd. Marek się wycofał i dołączył do innych, gdy ci już zajadali chleb z miodem i popijali grzane wino z korzeniami, rozchodzące się przyjemnym ciepłem w brzuchach. Ani on, ani Gajusz nie wracali Rozdział 12 157 do wydarzeń ostatniej nocy i obaj czuli między sobą lekkie napięcie, a w powietrzu ciszę, którą zwykle wypełniali mówieniem o wszystkim i o niczym. W końcu Gajusz nie wytrzymał. -Jeżeli ona woli ciebie, ja będę się trzymał z boku - powiedział, wymawiając wyraźnie każde słowo. -Bardzo jesteś łaskawy - odrzekł Marek, uśmiechając się. Opróżnił kubek gorącego wina i wyszedł z pokoju, przygładzając włosy ręką. Tubruk popatrzył na minę Gajusza, parsknął śmiechem i wyszedł za Markiem. Mariusz, odświeżony i wypoczęty, szedł podcieniami, stukając podkutymi żołnierskimi butami o kamienną posadzkę. W pełnej bojowej zbroi wydawał się jeszcze wyższy i jeszcze bardziej władczy. Marek przyłapał się na tym, że obserwuje go, by wypatrzyć jakąś słabość, tak jak uczył Reniusz obserwować przeciwnika. Czy opuszcza zranione dawno temu ramię niżej, a może oszczędza nieco słabsze kolano? Nic z tych rzeczy. To był człowiek, który nigdy nie otarł się o śmierć, który nie znał rozpaczy. Choć nie ma dzieci, a to też jest słabość. Ciekawe, pomyślał, które z nich dwojga jest bezpłodne. Bogowie są znani ze swoich kaprysów, lecz cóż to za żart obdarzyć mężczyznę tak wieloma talentami i pozostawić go niezdolnym do przekazania ich dalej. Mariusz miał na sobie mosiężny napierśnik i zarzucony na ramiona długi czerwony płaszcz. U pasa - zwykły żołnierski miecz, choć Marek zauważył srebrną rękojeść, rzecz niecodzienną u zwykłego żołnierza. Brązowe nogi były nagie aż po krótką skórzaną spódniczkę. Ruchy szybkie i sprężyste, wyjątkowe u człowieka w jego wieku. Oczy błyszczące podnieceniem, a może niecierpliwością. - Miło widzieć was wszystkich na nogach. Wychodzicie z moimi ludźmi? - Głos Mariusza był głęboki i pewny, bez śladu zdenerwowania. Gajusz uśmiechnął się zadowolony, że uprzedzono jego pytanie. -Wszyscy co do jednego, za twoim przyzwoleniem... wuju. 158 Imperator

Mariusz skinął głową siostrzeńcowi. - Oczywiście, ale trzymajcie się z tyłu. To niebezpieczne poranne widowisko, bez względu na rezultat. Jedna rzecz... nie znacie miasta i, jeżeli nas rozdzielą, ten dom może przestać być schronieniem. Odszukajcie w publicznych łaźniach Walcyniusza. Będą zamknięte aż do południa, ale wystarczy powołać się na mnie, a was wpuści. Wszystko ustalone? Wszyscy trzej, Marek, Gajusz i Tubruk, popatrzyli po sobie, oszołomieni tempem wydarzeń. Co najmniej dwaj byli podekscytowani. Ruszyli za Mariuszem, a on na podwórze, gdzie cierpliwie czekali jego ludzie. Kabera dołączył do reszty w ostatniej chwili. Oczy miał świdrujące jak zawsze, lecz policzki i broda bielały świeżą szczeciną; kiedy Marek wyszczerzył się do niego, spojrzał spode łba. Stali tuż za grupą mężczyzn i Gajusz rozejrzał się po żołnierzach. Brązo-woskórzy i ciemnowłosi co do jednego, nosili prostokątne mosiężne tarcze, przywiązane rzemieniem do lewego ramienia. Na licu każdej tarczy widniał znak bojowy Mariusza - trzy skrzyżowane strzały. W tym momencie Gajusz zrozumiał słowa wuja. To byli rzymscy żołnierze i walczyli w obronie Rzymu, lecz dochowywali wierności człowiekowi, którego znak zdobił ich tarcze. Wszyscy milczeli w oczekiwaniu na otwarcie bram. Metella wyszła z cieni ogrodu i pocałowała Mariusza, a ten chwycił ją radośnie za pośladek. Jego ludzie przyglądali się wszystkiemu obojętnie, nie podzielając wesołego nastroju wodza. Metella odwróciła się i pocałowała Gajusza i Marka. Ku swemu zaskoczeniu, zobaczyli w jej oczach łzy. -Wracajcie do mnie zdrowi i cali. Będę czekać na wszystkich. Gajusz rozejrzał się za Aleksandrią. Kołatała mu się w głowie niejasna myśl, by powiedzieć jej o szlachetnej decyzji ustąpienia Markowi. Miał nadzieję, że dziewczynę wzruszy jego poświęcenie i wzgardzi uczuciami tamtego. Ale Aleksandria się nie pokazała, a kiedy otwarto bramy, zabrakło czasu na cokolwiek. Gajusz i Marek utworzyli szereg z Tubrukiem i Kaberą, gdy tymczasem żołnierze Mariusza zastukali butami po szarych o przedświcie ulicach Rzymu. 158 Imperator Mariusz skinął głową siostrzeńcowi. -Oczywiście, ale trzymajcie się z tyłu. To niebezpieczne poranne widowisko, bez względu na rezultat. Jedna rzecz... nie znacie miasta i, jeżeli nas rozdzielą, ten dom może przestać być schronieniem. Odszukajcie w publicznych łaźniach Walcyniusza. Będą zamknięte aż do południa, ale wystarczy powołać się na mnie, a was wpuści. Wszystko ustalone? Wszyscy trzej, Marek, Gajusz i Tubruk, popatrzyli po sobie, oszołomieni tempem wydarzeń. Co najmniej dwaj byli podekscytowani. Ruszyli za Mariuszem, a on na podwórze, gdzie cierpliwie czekali jego ludzie. Kabera dołączył do reszty w ostatniej chwili. Oczy miał świdrujące jak zawsze, lecz policzki i broda bielały świeżą szczeciną; kiedy Marek wyszczerzył się do niego, spojrzał spode łba. Stali tuż za grupą mężczyzn i Gajusz rozejrzał się po żołnierzach. Brązo-woskórzy i ciemnowłosi co do jednego, nosili prostokątne mosiężne tarcze, przywiązane rzemieniem do lewego ramienia. Na licu każdej tarczy widniał znak bojowy Mariusza - trzy skrzyżowane strzały. W tym momencie Gajusz zrozumiał słowa wuja. To byli rzymscy żołnierze i walczyli w obronie Rzymu, lecz dochowywali wierności człowiekowi, którego znak zdobił ich tarcze. Wszyscy milczeli w oczekiwaniu na otwarcie bram. Metella wyszła z cieni ogrodu i pocałowała Mariusza, a ten chwycił ją radośnie za pośladek. Jego ludzie przyglądali się wszystkiemu obojętnie, nie podzielając wesołego nastroju wodza. Metella odwróciła się i pocałowała Gajusza i Marka. Ku swemu zaskoczeniu, zobaczyli w jej oczach łzy. — Wracajcie do mnie zdrowi i cali. Będę czekać na wszystkich.

Gajusz rozejrzał się za Aleksandrią. Kołatała mu się w głowie niejasna myśl, by powiedzieć jej o szlachetnej decyzji ustąpienia Markowi. Miał nadzieję, że dziewczynę wzruszy jego poświęcenie i wzgardzi uczuciami tamtego. Ale Aleksandria się nie pokazała, a kiedy otwarto bramy, zabrakło czasu na cokolwiek. Gajusz i Marek utworzyli szereg z Tubrukiem i Kaberą, gdy tymczasem żołnierze Mariusza zastukali butami po szarych o przedświcie ulicach Rzymu. 158 Imperator Mariusz skinął głową siostrzeńcowi. - Oczywiście, ale trzymajcie się z tyłu. To niebezpieczne poranne widowisko, bez względu na rezultat. Jedna rzecz... nie znacie miasta i, jeżeli nas rozdzielą, ten dom może przestać być schronieniem. Odszukajcie w publicznych łaźniach Walcyniusza. Będą zamknięte aż do południa, ale wystarczy powołać się na mnie, a was wpuści. Wszystko ustalone? Wszyscy trzej, Marek, Gajusz i Tubruk, popatrzyli po sobie, oszołomieni tempem wydarzeń. Co najmniej dwaj byli podekscytowani. Ruszyli za Mariuszem, a on na podwórze, gdzie cierpliwie czekali jego ludzie. Kabera dołączył do reszty w ostatniej chwili. Oczy miał świdrujące jak zawsze, lecz policzki i broda bielały świeżą szczeciną; kiedy Marek wyszczerzył się do niego, spojrzał spode łba. Stali tuż za grupą mężczyzn i Gajusz rozejrzał się po żołnierzach. Brązo-woskórzy i ciemnowłosi co do jednego, nosili prostokątne mosiężne tarcze, przywiązane rzemieniem do lewego ramienia. Na licu każdej tarczy widniał znak bojowy Mariusza - trzy skrzyżowane strzały. W tym momencie Gajusz zrozumiał słowa wuja. To byli rzymscy żołnierze i walczyli w obronie Rzymu, lecz dochowywali wierności człowiekowi, którego znak zdobił ich tarcze. Wszyscy milczeli w oczekiwaniu na otwarcie bram. Metella wyszła z cieni ogrodu i pocałowała Mariusza, a ten chwycił ją radośnie za pośladek. Jego ludzie przyglądali się wszystkiemu obojętnie, nie podzielając wesołego nastroju wodza. Metella odwróciła się i pocałowała Gajusza i Marka. Ku swemu zaskoczeniu, zobaczyli w jej oczach łzy. -Wracajcie do mnie zdrowi i cali. Będę czekać na wszystkich. Gajusz rozejrzał się za Aleksandrią. Kołatała mu się w głowie niejasna myśl, by powiedzieć jej o szlachetnej decyzji ustąpienia Markowi. Miał nadzieję, że dziewczynę wzruszy jego poświęcenie i wzgardzi uczuciami tamtego. Ale Aleksandria się nie pokazała, a kiedy otwarto bramy, zabrakło czasu na cokolwiek. Gajusz i Marek utworzyli szereg z Tubrukiem i Kaberą, gdy tymczasem żołnierze Mariusza zastukali butami po szarych o przedświcie ulicach Rzymu. ROZDZIAŁ XIII W normalnych okolicznościach ulice Rzymu byłyby puste o tej porze, bo większość mieszkańców wstawała późnym rankiem i uwijała się przy swoich sprawach do północy. Jednak przy wciąż obowiązującym zakazie poruszania się po mieście od zmierzchu rytm dnia się odmienił i gdy Mariusz i jego ludzie ruszyli do marszu, sklepy były już otwarte. Wódz prowadził żołnierzy krokiem swobodnym i pewnym. Przechodnie rzucali sobie ostrzeżenia i Gajusz widział, jak ludzie nurkują w najbliższe drzwi na widok uzbrojonych mężczyzn. Po ostatnich zamieszkach nikt nie był w nastroju do wystawania i podziwiania przemarszu, który torował sobie drogę w dół stoku i prosto na forum, gdzie miał swe budynki senat. Najpierw główne drogi opustoszały, kiedy ci, których pierwszy brzask wyganiał do pracy, opowiedzieli się przeciw żołnierzom. Gajusz czuł ich ciężkie spojrzenia rzucane na ludzi Mariusza i słyszał gniewne pomruki. Zacięte twarze powtarzały jedno słowo: Scelusl - hańba dla armii, która wychodzi na własne ulice. Świt był wilgotny i zimny i Gajusz lekko zadrżał. Marek także wyglądał ponuro w szarym świetle i kiedy ich oczy się spotkały, kiwnął głową, a jego ręka dotknęła rękojeści miecza. Napięcie potęgowało pobrzękiwanie i poskrzypywanie

towarzyszące każdemu ruchowi idących mężczyzn. Gajusz nie zdawał sobie sprawy, jak hałaśliwa może być pięćdziesiątka żołnierzy, lecz w wąskich uliczkach szczęk podkutych butów odbijał się echem i wracał ze zdwojoną 160 Imperator siłą. Na wyższych piętrach otwierało się okno po oknie i padały gniewne okrzyki, ale maszerowali dalej. -Sulla każe wam wykłuć oczy! - zawył jakiś mężczyzna, nim zatrzasnęły się za nim drzwi. Ludzie Mariusza lekceważyli urągania i tłum za nimi, przyciągany podnieceniem i niebezpieczeństwem i narastający w dziki motłoch. Z przodu jakiś legionista ze znakiem bojowym Sulli na tarczy obrócił się na ten hałas i zamarł. Ludzie Mariusza maszerowali w jego kierunku i Gajusz poczuł nagłe podekscytowanie, kiedy pięćdziesiąt par oczu skupiło się na samotnej postaci. Legionista, przedkładając życie nad męstwo, zniknął za rogiem. Jeden z pięćdziesiątki, idący w pierwszej linii, wychylił się do przodu, jakby chciał za nim pobiec, lecz wódz położył mu dłoń w poprzek piersi. - Zostaw go. On im powie, że nadchodzę. - Jego głos poniósł się do tyłu przez szeregi i Gajusza zdumiał płynący zeń spokój. Nikt poza tym się nie odezwał i szli dalej, wybijając zgodny rytm. Kabera obejrzał się i zbladł, zobaczywszy ulice wypełnione gapiami. Nie było się gdzie wycofać; tłum deptał im po piętach, oczy ludzi błyszczały podnieceniem, nawoływali się i pohukiwali jeden na drugiego. Kabera sięgnął za pazuchę i wyciągnął mały, obwiązany rzemykiem niebieski kamyk, pocałował go i wymruczał krótką modlitwę. Tubruk popatrzył na starego człowieka, położył mu dłoń na ramieniu i ścisnął je delikatnie. Nim doszli do rozległych przestrzeni forum, tłum rozlał się na równoległe ulice i otoczył ich ze wszystkich stron. Gajusz czuł nerwowość idących przed nim mężczyzn i widział, jak tężeją im muskuły, kiedy poluzowywali miecze w pochwach. Chciał przełknąć, ale zaschło mu w gardle. Serce zabiło w nim szybciej i zakręciło mu się w głowie. Słońce, na przekór nastrojom, przebiło się przez ranne mgły, ozłacając posągi i świątynie w tej samej chwili, w której ludzie Mariusza wmaszerowali na forum. Gajusz dostrzegł z przodu schody senatu. Oblizał suche wargi na widok stojących tam biało ubranych postaci. Doliczył się wśród nich czterech legionistów Sulli, z dłońmi na mieczach. Inni mogli być w drodze. Rozdział 13 161 Na forum z każdej strony napływały kolejne setki ludzi, a szyderstwa i nawoływania odbijały się echem na sąsiednich ulicach. Wszyscy przyglądali się Mariuszowi i jego żołnierzom i wszyscy wiedzieli, dokąd zmierza. Gajusz zacisnął zęby. Tyle ludzi! Nie okazywali lęku ani respektu i pokazywali palcami, krzyczeli, potrącali się i pchali jeden na drugiego, aby lepiej widzieć. Zaczynał żałować, że wprosił się do pięćdziesiątki. U stóp schodów Mariusz zatrzymał swoje szeregi i wystąpił krok do przodu. Tłum tłoczył się wokół nich, wypełniając każdą wolną przestrzeń. Powietrze pachniało potem i ostro przyprawionym jedzeniem. Do drzwi sali, w której zbierał się senat, wiodło trzydzieści szerokich stopni. Stało na nich dziewięciu senatorów. Najwyżej stał Sulla. Patrzył prosto na Mariusza beznamiętnymi oczami, z twarzą jak maska. Ręce miał założone do tyłu, jakby się zabierał do przemawiania. Jego czterej legioniści zajęli stanowiska na najniższym stopniu i Gajusz widział, że przynajmniej oni są niespokojni i nerwowi.

W odpowiedzi na jakiś niewidzialny znak pęczniejący tłum zapadł w ciszę, przerywaną jedynie, tu i tam, pojedynczymi pomrukami i przekleństwami ludzi usiłujących zająć lepsze pozycje. - Znacie mnie wszyscy - zadudnił Mariusz. Jego głos niósł się daleko. - Jestem Mariusz, wódz, konsul, obywatel. Tu, przed senatem, upominam się o prawo odbycia triumfu w uznaniu za podbicie nowych terytoriów w Afryce. Tłum naparł mocniej i jeden czy drugi wymienił ciosy, ostrymi okrzykami przerywając napięcie chwili. Napierano na plecy żołnierzy i dwóch musiało podnieść ramiona i wepchnąć napierających z powrotem w zbitą masę, przy akompaniamencie jeszcze gniewniejszych okrzyków. Gajusz czuł paskudny nastrój tłumu. Ludzie zebrali się, jak na igrzyska, aby zobaczyć śmierć i przemoc i aby się rozerwać. Gajusz zauważył, że inni senatorowie patrzą na Sullę i czekają, by odpowiedział. To on był drugim konsulem i to jego słowo liczyło się w mieście. Sulla zszedł dwa stopnie w dół, bliżej żołnierzy. Twarz mu poczerwieniała z gniewu, lecz słowa tchnęły spokojem. -To jest jawne bezprawie. Powiedz swoim ludziom, by się 162 Imperator rozeszli. Wejdź do środka. Porozmawiamy, jak się zbierze cały senat. Znasz prawo, Mariuszu. Ci z tłumu, do których dotarł jego głos, przytaknęli radośnie, gdy tymczasem inni, bezpieczni za kłębiącymi się masami, wykrzykiwali przeróżne wulgarności. - Znam je, i to dobrze! Wiem, że wódz ma prawo domagać się triumfu. Więc się domagam. Czy możesz mi zaprzeczyć? - Mariusz także zrobił krok do przodu, a wtedy tłum zafalował razem z nim i przepychając się i popychając, rozlał po schodach senatu, pomiędzy dwoma mężczyznami. - Vappct. Cunnuś. - posypały się obelgi na żołnierzy, którzy odpierali napór. Mariusz zwrócił się do pierwszego rzędu swojej pięćdziesiątki. Jego oczy były lodowato zimne. - Dość. Zróbcie miejsce dla swojego wodza - powiedział ponurym głosem. Dziesięciu żołnierzy z pierwszych szeregów dobyło mieczy na najbliższych z tłumu i w ułamku sekundy dziesięć przekłutych ciał bluznęło krwią na marmurowe schody. Żołnierze nie przystanęli, zabijali dalej z zimną zaciętością, padali przed nimi mężczyźni i kobiety. Podniósł się lament, kiedy tłum usiłował się cofnąć, lecz ci na tyłach nie widzieli, co się dzieje, i nie przestawali przeć do przodu. Teraz dobył miecza każdy z całej pięćdziesiątki i ciął wokół siebie, nie patrząc, kto pada pod jego ciosem. Zapewne wszystko trwało sekundy, lecz Gajuszowi i Markowi zdawało się, że godziny. Przerażeni, mogli jedynie obserwować, jak szeregi tłumu padają na bruk niby pokosy zboża. Trupy zasłały forum i na tak oczywiste przesłanie tłum nagle zawrócił w drugą stronę. Kolejnych kilka sekund i wokół Mariusza i jego ludzi zrobił się pusty krąg, poszerzający się bardziej i bardziej, w miarę jak obywatele pospołu z niewolnikami uciekali spod zbroczonych krwią mieczy. Nie padło ani jedno słowo. Miecze zostały wytarte o ciała zabitych i schowane do pochew. Żołnierze wrócili na swoje pozycje, a Mariusz popatrzył na senatorów raz jeszcze. Bruk na forum był śliski od krwi. Mężczyźni na stopniach pobledli i mimo woli odstąpili przed masakrą o krok. Sulla stał 162 Imperator rozeszli. Wejdź do środka. Porozmawiamy, jak się zbierze cały senat. Znasz prawo, Mariuszu.

Ci z tłumu, do których dotarł jego głos, przytaknęli radośnie, gdy tymczasem inni, bezpieczni za kłębiącymi się masami, wykrzykiwali przeróżne wulgarności. - Znam je, i to dobrze! Wiem, że wódz ma prawo domagać się triumfu. Więc się domagam. Czy możesz mi zaprzeczyć? - Mariusz także zrobił krok do przodu, a wtedy tłum zafalował razem z nim i przepychając się i popychając, rozlał po schodach senatu, pomiędzy dwoma mężczyznami. - VappcA Cunnuś. - posypały się obelgi na żołnierzy, którzy odpierali napór. Mariusz zwrócił się do pierwszego rzędu swojej pięćdziesiątki. Jego oczy były lodowato zimne. -Dość. Zróbcie miejsce dla swojego wodza - powiedział ponurym głosem. Dziesięciu żołnierzy z pierwszych szeregów dobyło mieczy na najbliższych z tłumu i w ułamku sekundy dziesięć przekłutych ciał bluznęło krwią na marmurowe schody. Żołnierze nie przystanęli, zabijali dalej z zimną zaciętością, padali przed nimi mężczyźni i kobiety. Podniósł się lament, kiedy tłum usiłował się cofnąć, lecz ci na tyłach nie widzieli, co się dzieje, i nie przestawali przeć do przodu. Teraz dobył miecza każdy z całej pięćdziesiątki i ciął wokół siebie, nie patrząc, kto pada pod jego ciosem. Zapewne wszystko trwało sekundy, lecz Gajuszowi i Markowi zdawało się, że godziny. Przerażeni, mogli jedynie obserwować, jak szeregi tłumu padają na bruk niby pokosy zboża. Trupy zasłały forum i na tak oczywiste przesłanie tłum nagle zawrócił w drugą stronę. Kolejnych kilka sekund i wokół Mariusza i jego ludzi zrobił się pusty krąg, poszerzający się bardziej i bardziej, w miarę jak obywatele pospołu z niewolnikami uciekali spod zbroczonych krwią mieczy. Nie padło ani jedno słowo. Miecze zostały wytarte o ciała zabitych i schowane do pochew. Żołnierze wrócili na swoje pozycje, a Mariusz popatrzył na senatorów raz jeszcze. Bruk na forum był śliski od krwi. Mężczyźni na stopniach pobledli i mimo woli odstąpili przed masakrą o krok. Sulla stał / Rozdział 13 163 nieruchomo, tylko usta wygięły mu się w gorzkim grymasie, kiedy dotarł do niego odór świeżej krwi i rozprutych wnętrzności. Obaj mężczyźni stali i patrzyli na siebie tak, jakby na całym forum nie było nikogo poza nimi. Chwila się przeciągała i Mariusz podniósł dłoń, co mogło oznaczać kolejny rozkaz. - Za miesiąc od dzisiaj - warknął Sulla. - Miej swój triumf, wodzu, i delektuj się chwilami radości, którą sam sobie zawdzięczasz. Lecz pamiętaj, że dziś zrobiłeś sobie wroga. Mariusz pochylił głowę. - Dziękuję ci, Sullo, za twoją mądrość. Odwrócił się plecami do senatorów i zarządził odwrót, po czym przeszedł wzdłuż szeregów, aby znów stanąć na ich czele. Tłum trzymał się z boku, ale każdą twarz wykrzywiał gorzki grymas gniewu. -Naprzód! - rozległ się ryk i raz jeszcze żelazo zadzwoniło o kamienie, kiedy pół centurii opuszczało plac za swoim wodzem. Gajusz popatrzył zdumiony na Tubruka i Marka, lecz nim zdążył cokolwiek powiedzieć, zobaczył kątem oka centurię Sulli, wychodzącą na plac z bocznej ulicy, z obnażonymi mieczami w dłoni. Chciał rzucić ostrzeżenie, lecz Tubruk potrząsnął głową. Z tyłu, za nimi, Sulla podniósł ramię, aby zatrzymać swoich ludzi, i ci stanęli w pół kroku, przyglądając się wymarszowi Mariusza z gniewnymi twarzami. Kiedy Gajusz dotarł do skraju forum, Sulla znów podniósł ramię i zakreślił w powietrzu koło. -Trochę za wcześnie, jak na mój gust - zauważył Tubruk scenicznym szeptem.

Mariusz parsknął. Kroczył naprzód, a jego głos niósł się do tyłu. - Zewrzeć szeregi, żołnierze. To jeszcze nie koniec. Żołnierze zbili się w zwartą gromadę. Mariusz spojrzał przez ramię. - Obserwować boczne ulice. Sulla nie odpuści nam tak łatwo. Miejcie się na baczności. Dobyć mieczy. Gajusz oszołomiony dał się nieść wydarzeniom, które działy się poza jego wolą. Czy takiego bezpieczeństwa szukał w cieniu wuja? Szedł dalej, razem z innymi, otoczony przez legionistów. Z tyłu ktoś krzyknął, ale krzyk opadł, ledwo się podniósł. Gajusz zakręcił się, prawie zbity z nóg przez żołnierza za sobą. Jeden 164 Imperator z łudzi leżał na bruku, w nieczystościach ulicy. Krew rozlewała się wokół niego w kałużę, a trzej mężczyźni kłuli go wściekle mieczami. - Nie patrz - ostrzegł Tubruk i obrócił go do przodu. - Ale ten człowiek! Nie powinniśmy się zatrzymać? —Jak się zatrzymamy, zginiemy wszyscy. Sulla spuścił ze smyczy swoje psy. Gajusz spojrzał w boczną uliczkę, którą mijali, i zobaczył grupę mężczyzn z obnażonymi sztyletami; biegli prosto na nich. Sądząc po wyglądzie, byli legionistami, choć bez zbroi. Gajusz sięgnął po miecz prawie w tej samej chwili co wszyscy inni. Serce znów zaczęło mu walić jak oszalałe, a na czole poczuł pierwsze krople potu. - Nerwy na wodzy! Nie zatrzymywać się - rzucił do tyłu Mariusz, prostując kark i prężąc mięśnie. Mężczyźni ze sztyletami zaatakowali ostatni szereg, jeden z nich upadł na plecy z mieczem w żebrach, nim inni posłali na bruk żołnierza Mariusza. Ten krzyknął z przerażenia, kiedy wyrwano mu z dłoni jego własny miecz, a potem krzyk się urwał i rozległo się triumfalne wycie. Gajusz rzucił za siebie ukradkowe spojrzenie, choć byłoby lepiej, gdyby tego nie zrobił - atakujący trzymali w górze czyjąś zakrwawioną głowę i wyli jak zwierzęta. Wokół Gajusza posypały się przekleństwa i jeden z żołnierzy nagle stanął i podniósł swój miecz. - Ruszże się, Wegusie, jesteśmy prawie na miejscu - ponaglił go inny, ale mężczyzna nazwany Wegusem strząsnął z ramion jego dłoń i splunął na ziemię. - Był moim przyjacielem - warknął i łamiąc szereg, rzucił się w stronę krwiożerczej grupy, kolejne uliczki wypluły z siebie kolejnych mężczyzn i Wegus został rozerwany na strzępy. - Spokój! - wrzasnął Mariusz, a Gajusz po raz pierwszy wyczuł w jego głosie gniew. Spokój! - wrzasnął raz jeszcze. Marek wyszarpnął sztylet z rąk mężczyzny po swojej prawej stronie i zanurkował na tyły szeregów. Był w ostatniej trójce maszerujących, kiedy mijali ciemny wylot jakiegoś zaułka i wyskoczyło z niego czterech innych z nożami gotowymi do zabijania. Marek pochylił się, przyjął na siebie ciężar atakującego i obaj się Rozdział 13 165 zwarli w gwałtownym uścisku. Przeciągnął sztyletem po gardle i tylko zamrugał, kiedy trysnęła na niego krew. Zasłonił się bezwładnym ciałem przed innym uderzeniem i chwilę później rzucił je na pozostałych atakujących. Kiedy trup upadł, trzej pozostali zginęli od szybkich dźgnięć trzech legionistów. Legioniści bez słowa dołączyli do szeregów. Jeden z nich klepnął Marka po ramieniu, a chłopak w odpowiedzi wyszczerzył się do niego,

przemknął przez szeregi niby duch i dysząc, stanął u boku Gajusza. Przyjaciel klepnął go tak samo jak legionista. Wtedy bramy się przed nimi rozwarły i byli bezpieczni, lecz nie złamali szyków, dopóki ostatni człowiek nie wszedł na podwórze. Kiedy bramy się zamknęły, Gajusz zawrócił i popatrzył w dół wzgórza, na drogę przemarszu. Było pusto, ani jednej postaci. Rzym wydawał się spokojny i uporządkowany jak zawsze. ROZDZIAŁ XIV JYlariusz promieniał zadowoleniem i tryskał energią, kiedy szedł między swoimi ludźmi, śmiejąc się i poklepując ich po ramionach. Oni uśmiechali się wstydliwie, jak uczniowie chwaleni przez nauczyciela. - Dokonaliśmy tego, chłopcy! - zawołał. - Za miesiąc od dziś pokażemy temu miastu dzień, którego nie da się zapomnieć. -Ludzie zakrzyknęli na wiwat, a on zawołał o wino i jedzenie, przykazując swoim niewolnikom, by traktowano żołnierzy jak królów. - Wszystko, czego tylko zechcą! W szorstkie dłonie każdego mężczyzny, który tego dnia drugi raz przeszedł przez bramy, nie wyłączając Gajusza i Marka, wciśnięto złote i srebrne kubki. Ciemne purpurowe wino, nalewane z glinianych dzbanów, rozchlapywało się i bulgotało. Pośród niewolników była Aleksandria i uśmiechnęła się do obu, Marka i Gajusza. Gajusz kiwnął jej głową, a Marek mrugnął, kiedy ich mijała. Tubruk pociągnął nosem i zachichotał. - Znakomite. Mariusz podniósł swój kubek wysoko; twarz mu sposępniała. Po kilku sekundach zapadła kompletna cisza. - Za tych, którzy nie piją razem z nami, którzy za nas umarli. Za Tagoe, Lukę i Wegusa. Za moich dobrych żołnierzy. - Za dobrych żołnierzy! - powtórzyli wszyscy gardłowym chórem, kubki się opróżniły i wyciągnęły do oczekujących niewolników do ponownego napełnienia. - Znał ich imiona - szepnął Gajusz do Tubruka. Rozdział 14 167 - Zna imiona wszystkich - mruknął Tubruk, przysuwając się bliżej. - Dlatego jest dobrym wodzem. Za to go kochają. Mógłby ci opowiedzieć historię każdego z obecnych tutaj i równie dobrze sporej części legionu stacjonującego pod Rzymem. Och, możesz nazwać to zwykłą sztuczką, jeśli chcesz, tanim chwytem, by zrobić wrażenie na swoich ludziach. Spytany, tak by ci odpowiedział, ja wiem. - Przerwał, aby popatrzeć na wodza, który trzymając w żelaznym uścisku głowę wielkiego, muskularnego żołnierza, prowadził go przez tłum. Mężczyzna wrzeszczał, ale się nie wyrywał. Znosił to, jakby tak musiało być. -To jego dzieci, jak myślę - ciągnął Tubruk. - Popatrz, jak je kocha. Ten wielkolud mógłby się wyrwać z ramion Mariusza, gdyby chciał. Kiedy indziej wbiłby sztylet w człowieka tylko za to, że patrzy na niego zmrużonymi oczami w słoneczne południe. Lecz Mariusz może oprowadzać go, trzymając za głowę tak długo, jak zechce, a on i tak będzie się śmiał. Nie jestem pewien, czy umiejętności obchodzenia się z ludźmi można się nauczyć... Myślę, że albo się z tym rodzisz, albo nie. Dobrym wodzem możesz być i bez tego. Ci ludzie, gdyby byli w legionie Sulli, poszliby za nim. Biliby się za niego i umierali dla niego. Ale oni kochają Mariusza, nie można ich przekupić i nigdy nie uciekną z pola bitwy, aż do ostatniego człowieka. Nie wtedy, kiedy wódz na nich patrzy. Żeby dostać się do legionu, trzeba było posiadać majątek, lecz Mariusz zmienił zasady rekrutacji. Teraz każdy może zrobić karierę, bijąc się za Rzym, a przynajmniej za niego. Połowa z tych ludzi - Tubruk wskazał głową na

żołnierzy - nie zrobiłaby jej wcale, gdyby Mariusz nie przeforsował swojego prawa w senacie. Wiele mu zawdzięczają. Mężczyźni zaczęli opuszczać plac przy wejściu i kierować się w stronę łaźni, aby dać się wykąpać i wymasować najładniejszym niewolnicom Mariusza. Kilka ślicznotek odebrało od nich broń, wzdychając i popiskując, i ciesząc się z góry na opowieści o bojowym męstwie. Mariusz puścił głowę legionisty i kiwnął na szczupłą brunetkę o czarnych jak węgiel oczach. Na jej widok wielkolud wyszczerzył zęby jak wilk, zgarnął zdobycz w ramiona i razem ruszyli w stronę głównych budynków, a śmiech dziewczyny odbił się echem od ceglanych murów. 168 Imperator Któryś z młodych żołnierzy objął potężnym, muskularnym ramieniem Aleksandrię i coś do niej powiedział. -Zostaw ją. Ona nie należy do tego domu - warknął Marek, przyskakując do niego. Żołnierz spojrzał w zdeterminowaną twarz chłopaka, wzruszył ramionami i kiwnął na inną niewolnicę. Stojący obok Gajusz biernie obserwował tę scenę. Aleksandria obrzuciła go wściekłym wzrokiem, odwróciła się plecami do Marka i oddaliła wyprostowana w stronę ogrodu. Marek spostrzegł wyraz jej oczu, pomyślał chwilę i podszedł do przyjaciela. - Dlaczego tak się wściekła? - zdziwił się Gajusz z nieszczęśliwą miną. - Nie przyszło mi do głowy, że mogłaby pójść z tym wielkim wołem. Uratowałeś ją. Marek pokiwał głową. - W tym cały kłopot. Może nie na mnie liczyła. Może chciała, żebyś ty to zrobił. - Och. - Twarz Gajusza zapłonęła. - Doprawdy? Do chłopców podszedł chwiejnym krokiem Mariusz. Nie przestawał się śmiać, włosy lepiły mu się do czoła, oczy błyszczały zadowoleniem, kubek po winie był pusty. Chwycił Gajusza za ramiona. - No więc, chłopcze? Jak ci smakował pierwszy łyk Rzymu? Gajusz uśmiechnął się szeroko. Nie miał wyjścia. Nastrój tego człowieka był zaraźliwy. Kiedy marszczył czoło, ciemne chmury strachu i gniewu szły w ślad za nim i dotykały każdego na jego drodze. Kiedy się uśmiechał, każdy miał ochotę się śmiać. Chciało się być jednym z jego ludzi. Gajusz uświadomił sobie wielkość Mariusza i po raz pierwszy zadał sobie pytanie, czy on sam kiedykolwiek zyska taką lojalność. -To było jednocześnie przerażające i podniecające - odpowiedział, niezdolny powstrzymać uśmiechu wypełzającego na usta. -Wspaniale! Niektórzy tego nie czują, rozumiesz. Oni jedynie operują suchymi liczbami i zastanawiają się, ilu trzeba ludzi, by utrzymać ten czy tamten wąwóz. Po prostu nie czują podniecenia. — Przeniósł wzrok na Marka, Tubruka i Kaberę. - Upijcie się albo weźcie kobietę, jeśli jeszcze jest jakaś wolna. Co który lubi. Rozdział 14 169 Dzisiaj się nie pracuje i nikt nie wyjdzie stąd aż do zmierzchu. Na dzisiaj dosyć kłopotów. Jutro zaczniemy się zastanawiać, jak przeprowadzić pięć tysięcy żołnierzy przez pięćdziesiąt mil, i dalej, przez Rzym. Czy znacie się na dostawach? Marek i Gajusz potrząsnęli przecząco głowami. - Będziecie się uczyć. Bez żywności i wody, moi chłopcy, nie przeżyje najlepsza armia świata. O tym trzeba wiedzieć. Wszystko inne przychodzi samo. Mój dom jest waszym

domem, pamiętajcie. Idę posiedzieć przy fontannie i się upić. - Wziął od niewolników trzy zalakowane dzbany wina i odszedł. Tubruk patrzył za nim z wymuszonym uśmiechem. -Mówią, że kiedyś, na północy Afryki, w przeddzień bitwy z pewnym dzikim plemieniem, Mariusz poszedł do obozu wroga, z dzbanem wina w każdej ręce. Trzeba wiedzieć, że był to obóz siedmiu tysięcy najokrutniejszych wojowników, z jakimi legion kiedykolwiek się zmierzył. Pił całą noc z wodzem plemienia, choć żaden nie znał ani słowa w drugim języku. Pili za życie, za przyszłość i za odwagę. Następnego ranka, zataczając się, wrócił na własne linie. - Co było potem? - spytał Marek. - Zmietli plemię z powierzchni ziemi, do ostatniego człowieka. A czego się spodziewałeś? zaśmiał się Tubruk. - Dlaczego tamten wódz go nie zabił? - dociekał Marek. - Myślę, że polubił Mariusza. Większość ludzi go lubi. Na dziedziniec wyszła Metella, cała w uśmiechach, i wyciągnęła dłonie do obu chłopców. - Cieszę się, że wróciliście bezpiecznie. Chcę, byście obaj uważali ten dom za miejsce spokoju i schronienia. Spojrzała w oczy Marka, a on wytrzymał jej spojrzenie. - Czy to prawda, że wychowałeś się bez matki? Marek z lekka poczerwieniał, niepewny, jak wiele dowiedziała się od Mariusza. Przytaknął, na co Metella leciutko westchnęła. -Och, biedny chłopcze. Gdybym wiedziała, sprowadziłabym cię tu wcześniej. Ciekawe, pomyślał Marek, czy ona wie, co legioniści zamierzają robić z jej niewolnicami. Metella nie za bardzo pasowała do szorstkiego świata Mariusza i jego legionu. Jaka jest jego matka? Po 170 Imperator raz pierwszy przyszła mu do głowy myśl, by spróbować ją odnaleźć. Mariusz prawdopodobnie wiedział, gdzie przebywa, lecz to nie było pytanie, które chciałby zadać temu mężczyźnie. Może powie mu Tubruk, nim wrócą do majątku. Metella pogłaskała Marka po policzku. - Masz za sobą ciężkie chwile, ale teraz na pewno szybko o nich zapomnisz. Marek nieśmiało dotknął jej dłoni i wyglądało to tak, jakby oboje zrozumieli się bez słów. Nagle jej oczy rozbłysły łzami, odwróciła się i odeszła. Marek popatrzył na Gajusza i wzruszył ramionami. - Masz tu przyjaciela - powiedział Tubruk, patrząc za oddalającą się postacią. - Polubiła cię, to pewne. -Jestem trochę za stary, by potrzebować matki - mruknął Marek. - Możliwe, lecz ona nie jest za stara, by potrzebować syna. W południe przy bramach zrobiło się zamieszanie. Kilku legionistów sięgnęło po miecze, na wypadek gdyby nadchodził odwet za poranne wydarzenia. Gajusz i Marek wybiegli na dziedziniec z całą resztą i stanęli jak wryci. Na żelaznych sztachetach ogrodzenia wisiał Reniusz i zawodził jakąś żałobną pieśń. Przytrzymywał się poprzeczki, a jego tunika była przesiąknięta winem i drobinami wymiocin. Jeden ze strażników coś do niego mówił. Gajusz i Marek, z Tubrukiem w odwodzie, już biegli na ratunek, kiedy nagle Reniusz schwycił strażnika za włosy i przyciągnął głowę do metalu z głośnym szczęknięciem. Strażnik padł na ziemię nieprzytomny, a jego koledzy zaczęli gniewnie krzyczeć. - Wpuśćcie go i zabijcie! - wrzasnął jeden z mężczyzn, ale drugi powiedział, że to pułapka Sulli, zastawiona po to, by otworzyli bramę.

Strażnicy zaczęli się naradzać, a do żelaznych sztachet zbliżyli się Gajusz z Markiem. - Możemy ci pomóc? - spytał Marek, unosząc brwi w grzeczny znak zapytania, na co Reniusz wymamrotał ze złością: - Nadzieję cię na własny miecz, ty synu dziwki. Marek wybuchnął śmiechem. Rozdział 14 171 - Otwórzcie bramę - zawołał Gajusz do strażników. - To Reniusz, on jest ze mną. Strażnicy ani drgnęli, dając jasno do zrozumienia, że w tym domu nie Gajusz wydaje rozkazy. Kiedy chłopiec zbliżył się do bramy, jeden z nich zagrodził mu drogę i potrząsnął głową. Marek przesunął się chyłkiem do przodu i szepnął strażnikowi kilka słów. Mężczyzna był w połowie odpowiedzi, kiedy Marek wyrżnął go głową w brzuch i powalił prosto w kurz. Ignorując usiłującego się podnieść strażnika, chłopak podbiegł do wielkich rygli i odciągnął je. Reniusz, straciwszy oparcie w sztachetach, wpadł na dziedziniec i leżał plackiem, a jego zdrowa ręka zaciskała się w nerwowych skurczach. Marek zachichotał i już zamykał bramy, kiedy dobiegł go gładki metaliczny dźwięk obnażanego sztyletu. Zakręcił się na pięcie w samą porę, by zablokować przedramieniem cios rozjuszonego strażnika, wyrżnął go na odlew drugą ręką i raz jeszcze rozciągnął na ziemi. Zamknął bramę. Powalonego strażnika natychmiast zastąpili dwaj inni, gotowi się z nim rozprawić, lecz w tej samej chwili rozległo się głośne „Stać!" i wszyscy na sekundę zamarli. Na dziedziniec wyszedł Mariusz, trzeźwy, jakby co najmniej od dwóch godzin nie wziął do ust kropli wina. Kiedy się zbliżył, dwaj mężczyźni i Marek mierzyli się wzrokiem. - Bogowie! Co też się dzieje w moim domu? - Mariusz podszedł do jednego z mężczyzn i położył mu dłoń na ramieniu. - Chodzi o Reniusza - powiedział Gajusz. - Przyjechał z nami z majątku. Mariusz spojrzał na rozciągniętą na gołym bruku, spokojnie śpiącą postać. -Nigdy nie pił, kiedy był gladiatorem. Sądząc po dzisiejszych efektach, nietrudno zrozumieć dlaczego. A tobie co się stało? Pytanie padło pod adresem strażnika, który wracał na swój posterunek zakrwawiony. Jego oczy ciskały iskry, wiedział jednak, że Mariuszowi lepiej się nie skarżyć. - Zaczepiłem twarzą o bramę, kiedy ją otwierałem — powiedział powoli. 172 Imperator - Fajtłapa z ciebie, Fulwio. Trzeba było pozwolić, by ci pomógł mój siostrzeniec. Przesłanie było wyraźne. Mężczyzna kiwnął głową i otarł resztkę krwi z twarzy. -No to wszystko sobie wyjaśniliśmy. Teraz ty i ty - Mariusz wskazał palcem na Gajusza i Marka - pójdziecie ze mną do mojego gabinetu. Musimy przedyskutować parę rzeczy. Odczekał, aż chłopcy wyjdą przed niego, i ruszył za nimi. Zawołał przez ramię: - Zabierzcie stąd tego starca, niech się gdzieś prześpi spokojnie. I zamknąć mi tę przeklętą bramę na wszystkie rygle. Marek zerknął na stojących w pobliżu legionistów i zauważył, że wszyscy się śmieją, czy złośliwie, czy szczerze ubawieni - nie mógłby powiedzieć. Mariusz otworzył drzwi gabinetu i wpuścił chłopców do środka. Ściany pokoju obwieszone były mapami Afryki, imperium i samego Rzymu. Zamknął drzwi cicho i stanął z nimi twarzą w twarz. Jego oczy były zimne i Gajusz poczuł ukłucie strachu, kiedy ciemne spojrzenie skupiło się na nim. - Myślałeś, że co tam robisz? - Mariusz syknął przez zaciśnięte zęby. Gajusz otworzył usta, by powiedzieć, że wpuszczał Reniusza, ale się rozmyślił. - Przepraszam. Powinienem poczekać na ciebie. Mariusz walnął ciężką pięścią o biurko.

- Czy zdajesz sobie sprawę, że gdyby Sulla miał na ulicy dwudziestu wyborowych żołnierzy, czekających na taką okazję, najprawdopodobniej już byś nie żył? Gajusz rozpaczliwie poczerwieniał. Mariusz obrócił się do Marka. - A ty? Dlaczego zaatakowałeś Fulwia? - Gajusz polecił otworzyć bramę. Ten człowiek go zignorował. Sprawiłem, że brama się otworzyła. W Marku nie było cienia uległości. Patrzył na mężczyznę i wytrzymywał jego wzrok bez jednego mrugnięcia. Wódz podniósł brwi z niedowierzaniem. 172 Imperator - Fajtłapa z ciebie, Fulwio. Trzeba było pozwolić, by ci pomógł mój siostrzeniec. Przesłanie było wyraźne. Mężczyzna kiwnął głową i otarł resztkę krwi z twarzy. -No to wszystko sobie wyjaśniliśmy. Teraz ty i ty - Mariusz wskazał palcem na Gajusza i Marka - pójdziecie ze mną do mojego gabinetu. Musimy przedyskutować parę rzeczy. Odczekał, aż chłopcy wyjdą przed niego, i ruszył za nimi. Zawołał przez ramię: - Zabierzcie stąd tego starca, niech się gdzieś prześpi spokojnie. I zamknąć mi tę przeklętą bramę na wszystkie rygle. Marek zerknął na stojących w pobliżu legionistów i zauważył, że wszyscy się śmieją, czy złośliwie, czy szczerze ubawieni - nie mógłby powiedzieć. Mariusz otworzył drzwi gabinetu i wpuścił chłopców do środka. Ściany pokoju obwieszone były mapami Afryki, imperium i samego Rzymu. Zamknął drzwi cicho i stanął z nimi twarzą w twarz. Jego oczy były zimne i Gajusz poczuł ukłucie strachu, kiedy ciemne spojrzenie skupiło się na nim. - Myślałeś, że co tam robisz? - Mariusz syknął przez zaciśnięte zęby. Gajusz otworzył usta, by powiedzieć, że wpuszczał Reniusza, ale się rozmyślił. - Przepraszam. Powinienem poczekać na ciebie. Mariusz walnął ciężką pięścią o biurko. - Czy zdajesz sobie sprawę, że gdyby Sulla miał na ulicy dwudziestu wyborowych żołnierzy, czekających na taką okazję, najprawdopodobniej już byś nie żył? Gajusz rozpaczliwie poczerwieniał. Mariusz obrócił się do Marka. - A ty? Dlaczego zaatakowałeś Fulwia? -Gajusz polecił otworzyć bramę. Ten człowiek go zignorował. Sprawiłem, że brama się otworzyła. W Marku nie było cienia uległości. Patrzył na mężczyznę i wytrzymywał jego wzrok bez jednego mrugnięcia. Wódz podniósł brwi z niedowierzaniem. Rozdział 14 173 - Spodziewałeś się po nim, weteranie trzydziestu potyczek, że usłucha rozkazu czternastoletniego gołowąsa?! -Ja... nie pomyślałem o tym. - Markowi po raz pierwszy zabrakło pewności siebie. Wódz znów zwrócił się do Gajusza. -Jeśli poprę cię w tej sprawie, stracę szacunek moich ludzi. Oni wiedzą, że popełniłeś błąd, i są ciekawi, co ja z tym zrobię. Serce w Gajuszu zamarło. -Jest pewien sposób na wybrnięcie z kłopotów, ale będzie was to drogo kosztowało. Fulwio jest mistrzem w walce na pięści w swojej centurii. Dzisiaj, przez twoje poszturchiwania, Marku, stracił twarz. Sądzę, że zechce stanąć do przyjacielskiej walki, po prostu dla oczyszczenia atmosfery. W przeciwnym razie może dźgnąć cię nożem, kiedy nie będzie mnie w pobliżu, by go powstrzymać. - Zabije mnie - powiedział cicho Marek.

- Nie w przyjacielskim spotkaniu. Ze względu na twój wiek, rękawice dla ochrony rąk będą nie z żelaza, tylko z koźlej skóry. Czy ktoś was kiedykolwiek przygotowywał do walki? Chłopcy mruknęli pod nosem, że tak, myśląc o Reniuszu. Mariusz znów zwrócił się do Gajusza. - Widzisz, wygra, czy przegra, to nieważne. Ludzie będą kochać twojego przyjaciela za samą odwagę, a ja nie mogę pozwolić, by mój siostrzeniec pozostawał w jego cieniu, prawda? Gajusz kiwnął głową, domyślając się, co go czeka. - Będziesz walczył z innym. Wszyscy są najlepsi w tej czy innej dyscyplinie i dlatego wybrałem ich jako eskortę w drodze do senatu. Obaj oberwiecie, ale jeśli mimo to spiszecie się dobrze, dzisiejszy incydent pójdzie w zapomnienie, a nawet, dzięki moim ludziom, może spłynie na was odrobina zaszczytu. To są miejskie szumowiny, przynajmniej większość z nich; nie boją się niczego i mają respekt jedynie przed siłą. Och, mogę zwyczajnie kazać wrócić im do obowiązków i zostawić sprawy własnemu biegowi, pozwalając wam kryć się w cieniu mojego autorytetu, ale tak nie będzie, prawda? - Na widok zasępionych twarzy obydwu prychnął nagle: -Uśmiechnąć się, chłopcy. No, dalej. Nie macie innego wyjścia, więc dlaczego, za jednym zamachem, nie mielibyście plunąć w twarz staremu Jowiszowi? 174 Imperator Popatrzyli na siebie i obaj jednocześnie się uśmiechnęli. Mariusz zaśmiał się znowu. - Pluniecie. Za dwie godziny. Powiem moim ludziom i ogłoszę przeciwników. To da Reniuszowi czas na wytrzeźwienie. Myślę, że zechce coś takiego zobaczyć. Na wszystkich bogów, ja już chcę! Odmaszerować! Nim Gajusz i Marek, wlokąc się noga za nogą, wrócili do swoich kwater, ich początkowa beztroska przepadła bez śladu, za to żołądki popadły w chorobliwe zamieszanie. -Hej! Zdajesz sobie sprawę, że położę na łopatki mistrza centurii? Na wszystkich bogów podziemi, zamierzam wygrać ten pojedynek. Udało mi się uderzyć go raz, uda się i drugi. Jedno dobre uderzenie i po wszystkim. -Ale tym razem on będzie się tego spodziewał - zauważył posępnie Gajusz. - Mnie prawdopodobnie dostanie się ta wielka małpa, którą Mariusz oprowadzał za głowę po dziedzińcu; to byłby żart w jego guście. -Wielcy mężczyźni są powolni. Ty jesteś szybki w zwarciu, ale musisz się trzymać poza zasięgiem ich ramion. Żołnierze są ciężcy, a to znaczy, że mogą uderzać mocniej niż my. Bądź w ciągłym ruchu, to ich zmęczy. - Idziemy na pewną śmierć - jęknął Gajusz. - Tak, chyba tak. Tubruk spokojnie wysłuchał relacji chłopców. - Spodziewałem się czegoś takiego. Mariusz uwielbia zawody i zawsze je urządza między swoimi ludźmi a żołnierzami z innych legionów. To po prostu jego styl... trochę zachęty, sporo krwi i wszystko jest zapomniane i przebaczone. Na szczęście nie wypiliście więcej niż kubek wina. No, dalej, dwie godziny na rozgrzewkę i przygotowanie to niedużo. Weźcie się do roboty. Niech któryś z niewolników wskaże wam salę do ćwiczeń, ja tymczasem poszukam rękawic. Jeszcze jedno... nie zawiedźcie Mariusza. Zwłaszcza ty, Gajuszu. Jesteś jego krewnym, musisz dać dobre widowisko. - Rozumiem - odpowiedział ponuro Gajusz. - Zatem ruszamy. Każę kilku niewolnikom polać Reniusza zimną wodą... z daleka, żeby nie wpadł w szał. Rozdział 14 175

-A co mu się stało? Dlaczego był pijany o tak wczesnej godzinie? - zainteresował się nagle Gajusz. -Nie wiem. I nie rozpraszać mi się teraz. Wieczorem spytasz 0 to samego Reniusza. A teraz jazda! Podczas gdy cała reszta Rzymu przesypiała słodko popołudniowy upał, ludzie z legionu Mariusza zebrali się w największej sali do ćwiczeń, podpierając ściany, śmiejąc się, wdając w pogawędki 1 sącząc chłodne piwo i soki owocowe. Mariusz obiecał, że po walkach zasiądą do dziesięciodaniowej uczty z dobrym jedzeniem i winem, nastroje więc były swobodne i pogodne. Tubruk stał z Markiem i Gajuszem, masując barki to jednemu, to drugiemu. Kabera siedział na stołku z nieprzeniknioną twarzą. - Obaj są praworęczni - mówił cicho Tubruk. - Fulwia znacie; ten drugi, Decidus, jest mistrzem w rzucaniu oszczepem. Ma bardzo silne ramiona, choć na szybkiego nie 'wygląda. Trzymaj się z daleka, niech on podchodzi do ciebie. Marek i Gajusz przytaknęli. Spod opalonej skóry jednego i drugiego przezierała bladość. -Pamiętajcie, zasada jest taka: stać na nogach wystarczająco długo, by pokazać silne nerwy. Jeśli któryś upadnie, ma się podnieść. Jak znajdziecie się w prawdziwych kłopotach, przerwę walkę, lecz Mariuszowi to się nie spodoba, będę więc musiał działać ostrożnie. - Położył ręce na ich ramionach. - Obaj macie talent i odwagę, i refleks. Reniusz obserwuje. Nie zawiedźcie nas. Obaj chłopcy popatrzyli tam, gdzie siedział Reniusz, z przywiązanym do pasa bezużytecznym ramieniem. Włosy jeszcze miał wilgotne, a twarz płonęła żądzą mordu. Legioniści za wiwatowali na wejście Mariusza. Wódz podniósł ręce i wszyscy ucichli. - Spodziewam się, że moi ludzie dadzą z siebie wszystko, lecz wiedzcie, że pieniądze stawiam na siostrzeńca i jego przyjaciela. Dwa zakłady, po dwadzieścia pięć auerusów na każdego. Czy ktoś poza mną stawia? Zapadła cisza. Pięćdziesiąt sztuk złota było olbrzymią stawką jak na prywatną walkę, lecz kto mógł się oprzeć? Zebrani mężczyźni opróżnili sakiewki, a kilku poszło do swoich kwater, po więcej 176 Imperator monet. Po chwili zebrano właściwą sumę i razem ze swoimi Mariusz trzymał w wielkiej dłoni sto aureusów — dość, by kupić małe gospodarstwo lub rumaka, całą zbroję i broń. - Potrzymasz naszą sakiewkę, Reniuszu? - spytał Marek. - Potrzymam - odpowiedział poważnie gladiator. Wyglądało na to, że otrząsnął się z pijackiej niemocy, mimo to nie próbował się podnieść i czekał, aż Marek przyniesie mu pieniądze. Fulwiowi i Decidusowi żołnierze Mariusza zgotowali prawdziwą owację. Nie było wątpliwości, kogo będą zagrzewać do walki. Obaj mężczyźni mieli na sobie jedynie ciasne przepaski, podtrzymywane na biodrach szerokim pasem. Decidus miał ramiona i budowę ciała widywane zwykle na posągach na forum. Gajusz nie dopatrzył się w nim żadnej słabości. Fulwio nie zamachał do zebranych. Nos miał przewiązany kawałkiem płótna, wargi spuchnięte i złe spojrzenie. Gajusz szturchnął Marka. -Chyba złamałeś mu nos. Będzie się spodziewał, że dołożysz w to samo miejsce. Wiedz o tym i wyczekuj na dobrą sposobność. Marek przytaknął szybko, pochłonięty, jak Gajusz chwilę wcześniej, obserwowaniem swojego przeciwnika. Mariusz wzniósł ręce, aby zwrócić na siebie uwagę i uciszyć zgiełk żołnierzy.

- Pierwszą walkę stoczą Marek i Fulwio. Pojedynek się kończy, gdy któryś upadnie na kolana, a tym bardziej na plecy. Gdy nie będzie mógł się podnieść, walkę uznam za skończoną i zacznie się następna. Podejdźcie na swoje pozycje. Fulwio i Marek stanęli po obu stronach wodza. - Zaczynacie na głos rogu. Powodzenia. Mariusz statecznym krokiem odszedł na linię boczną, obstawioną jego ludźmi, i dał znak jednemu, by zadął w róg, zwykle używany w bitwach. Zapadła cisza i róg zabrzmiał czystą nutą. Marek rozluźnił ramiona, zakołysał głową z boku na bok i zrobił krok do przodu. Ręce trzymał wysoko, tak jak uczył Reniusz; Fulwio miał pięści nie zaciśnięte i lekko pochylone ramiona. Zakołysał się, kiedy Marek zaatakował lewą ręką, i ciosy trafiły w próżnię. Jedna z pięści zwinęła się błyskawicznie, wystrzeliła i uderzyła Marka prosto w pierś. Chłopakowi dech zaparło z bólu, przegiął się Rozdział 14 177 do tyłu, ale zacisnął zęby i ruszył znowu. Wyprowadził szybkie uderzenie, poprawił prawym prostym, lecz Fulwio znów usunął się z drogi jednym krokiem i grzmotnął w to samo miejsce prawą pięścią. Marek poczuł, jak jego ciało eksploduje bólem. Mężczyźni zaczęli wiwatować i tylko Gajusz, Tubruk i Kabera trzymali stronę młodszego zawodnika. Fulwio uśmiechnął się, a Marek zaczął myśleć. Legionista był szybki i trudno go było trafić. Na razie to Marek wykonywał całą robotę, nie osiągając nic za włożony wysiłek. Warknął ze złości i skoczył do przodu, z odwiedzioną prawą ręką. Dostrzegł, że Fulwio zwiera się w sobie i nagle odsuwa i że cios, który powinien zwalić go z nóg, mija się z jego szczęką. Marek uderzył błyskawicznie w nos Fulwia i poczuł chrzęst kości. W tej samej sekundzie otrzymał cios w bok głowy i ogłuszony upadł na drewnianą podłogę. Ciężko dysząc, podniósł się na jedno kolano i spojrzał na Fulwia, który stał parę kroków dalej. Z nosa legionisty znów płynęła krew, a on sam miał wygląd mordercy. Na Marka spadł grad ciosów. Usiłował najgorsze odpierać i trzymać dystans, lecz wszechobecny Fulwio obijał mu pięściami żołądek i nerki ze wszystkich stron, siekł i rąbał na kawałki i w końcu, kiedy ból przygarbił chłopca, posłał mu na głowę kilka sierpowych. Marek zachwiał się i upadł ponownie. Pierś falowała mu ciężko, w ustach czuł smak krwi, a lewe oko zamknęło się opuchlizną pod atakiem prawego prostego Fulwia. Podniósł się po raz drugi i cofnął trzy kroki, aby zyskać na czasie. Fulwio szedł na niego nieustępliwie, poruszając głową i ciałem z boku na bok, jakby wypatrywał najlepszego do uderzenia miejsca. Ten człowiek przypominał węża na chwilę przed ukąszeniem i Marek wiedział, że gdy upadnie następnym razem, już się nie podniesie. Ogarnął go gniew. Pochylił się odruchowo, aby uniknąć pierwszego ciosu, drugi odbił barkiem i z całej siły wbił prawą pięść w twardy żołądek mężczyzny. Usłyszał syk bólu. Usiłował powtórzyć cios, lecz Fulwio był szybszy i wyprowadził lewy prosty na jego szczękę. Markowi w oczach pociemniało i kolejny raz runął na podłogę, ledwo czując pod sobą twarde drewno desek. Na czworakach, dysząc jak zwierzę, czekał na dalszy ciąg. 178 Imperator Fulwio, któremu wciąż było mało, zamachał niecierpliwie rękawicą. Marek opuścił oczy na podłogę, jakby tam szukał odpowiedzi, czy powinien się podnieść. Z ust kapała mu krew i zbierała się w małą kałużę. Niech mu będzie, pomyślał. Spróbuję jeszcze raz.

Ale tym razem Fulwio nie ruszył do przodu. Szczerzył zęby i kiwał na Marka. Chłopak zacisnął szczęki. Był gotów położyć tego człowieka na plecy raz jeszcze, choćby sam miał przez to zginąć. Wyobraził sobie obie dłonie Fulwia, zaciskające się na rękojeściach, kiedy każde zwarcie mogłoby się równać śmierci. Poczuł, jak duch w nim rośnie. Umiał walczyć na miecze i sztylety, dlaczego więc ta walka była inna? Zakołysał się lekko, chcąc skusić Fulwia do ataku. Większość jego ćwiczeń ze sztyletami obracała się wokół kontruderzeń i czekał, by jego przeciwnik wymierzył kolejny cios. Fulwio szybko stracił cierpliwość i zaczął młócić pięściami. . Marek obserwował je i kiedy prawa wystrzeliła prosto na niego, wybił ją lewym przedramieniem, a swoją prawą wbił Fułwiowi w brzuch. Fulwio chrząknął i wypuścił lewą, lecz tym razem Marek schylił głowę i uderzenie prześliznęło się nad nim, na ułamek sekundy pozostawiając Fulwia bez osłony. Marek posłał cios lewą pięścią, głowa Fulwia odskoczyła do tyłu i ledwo zdążyła wrócić na miejsce, kiedy Marek wyprowadził swoją prawą i umieścił ją raz jeszcze na złamanym nosie. Zanim Marek poczuł jakiekolwiek zadowolenie, przeciwnik skoczył na równe nogi i wyprowadził cały ciąg uderzeń, poruszając się przy tym chyba dwa razy szybciej niż dotychczas. Marek runął na podłogę po dwóch pierwszych ciosach i zarobił dwa więcej, kiedy leżał. Tym razem nie wstał i nie słyszał okrzyków radości ani rogu, kiedy Mariusz dał znak, aby skończyć pojedynek. Fulwio podniósł triumfalnie ramiona, a Mariusz smutno opuścił głowę. Sakiewka z pięćdziesiątką złotych monet poszła w ręce legionistów. Ci zbili się w ciasną gromadkę i potem, kiedy zapadła cisza, jeden z nich zwrócił mieszek Mariuszowi. - Postawimy wygraną na następnego, panie, jeśli pozwolisz -powiedział. Mariusz skrzywił się, udając przerażonego, lecz zgodził się i poJL Rozdział 14 179 wiedział, że przebije zakład. Mężczyźni po raz kolejny zgotowali mu owację. Marek obudził się, kiedy Tubruk polał mu twarz kubkiem wina. - Zwyciężyłem? - spytał niewyraźnie przez spuchnięte wargi. Tubruk się roześmiał i otarł mu twarz z krwi i wina. -Ani w połowie, choć mimo to byłeś wspaniały. Na dobrą sprawę mógłbyś go nawet nie tknąć. - Ale mi się udało, i to nieźle - wymamrotał chłopak, uśmiechając się i krzywiąc przy każdym rozciągnięciu warg. - Dokopałem mu w sam tyłek. Marek rozejrzał się, gdzie by tu splunąć, i nie znajdując niczego poręcznego, przełknął kleistą papkę z flegmy i krwi. Bolała go każda cząstka ciała, bardziej niż wtedy, gdy dał się związać Sweto-niuszowi. Zaczął się zastanawiać, czy kiedy wyzdrowieje, znów będzie przystojny, lecz przechodzący obok Fulwio przerwał tok jego myśli. - Dobra walka. Postawiłem na siebie trzy sztuki złota. Jesteś bardzo szybki. Za kilka lat możesz być naprawdę niebezpieczny. Marek przytaknął i wyciągnął dłoń. Fulwio popatrzył na nią, a potem krótko nią potrząsnął i wrócił do mężczyzn, a ci wiwatowali na jego cześć. -Weź ten gałganek i przyłóż go sobie do twarzy, bo się wykrwawisz - ciągnął pogodnie Tubruk. - Trzeba ci zszyć łuk brwiowy, ale najpierw musimy go naciąć, żeby zeszła opuchlizna. - Najpierw chcę zobaczyć, jak walczy Gajusz. -Jasne. - Tubruk odszedł, śmiejąc się sam do siebie, a Marek, zezując zdrowym okiem, popatrzył w ślad za nim.

Gajusz zacisnął pięści i czekał na Tubruka. Jego przeciwnik już zajął miejsce i przygotowywał się do walki, rozciągając muskularne ramiona i nogi. -Jest w nim coś ze zwierzęcia - szepnął, kiedy Tubruk stanął u jego boku. -Prawda, ale to nie pięściarz. Dopóki nie wejdziesz w drogę tym jego wielkim cepom, masz pewne szansę. Ale jak cię dopadnie, zdmuchnie jak świecę. Trzymaj się z daleka i cały czas krąż dookoła niego. -1 to wszystko? - zdziwił się Gajusz. 180 Imperator -Jak ci się uda, wyrżnij go w jądra. - Tubruku, twoje serce nie jest sercem uczciwego człowieka. -Nie, moje serce jest sercem niewolnika i gladiatora. Stawiam na ciebie dwa aureusy i chcę wygrać. - Czy stawiałeś na Marka? - Oczywiście, nie. W przeciwieństwie do Mariusza, nie wyrzucam pieniędzy. Mariusz wyszedł na środek i jeszcze raz zawołał o ciszę. -Po tej rozczarowującej przegranej pieniądze przechodzą na następną walkę. Decidusie i Gajuszu, zajmijcie swoje pozycje. Te same reguły. Zaczynacie na głos rogu. - Odczekał, aż obaj staną naprzeciw siebie, odszedł pod ścianę i założył ręce na piersiach. Kiedy zabrzmiał róg, Gajusz wkroczył do walki i wyrżnął pięścią w gardło Decidusa. Wielkolud wydał z siebie zdławiony jęk i przycisnął obie dłonie do szyi, w śmiertelnej męce. Gajusz doprawił go w podbródek, ukośnym sierpowym. Decidus opadł na kolana, a następnie zwalił się do przodu. Jego oczy były szkliste, a spojrzenie puste. Gajusz wrócił powoli do swojego stołka i usiadł. Uśmiechał się spokojnie, a siedzący niedaleko Reniusz przypomniał sobie taki sam spokojny uśmiech na twarzy dziecka, które podnosił z lodowatej wody w zakolu rzeki. Oczy pojaśniały mu z radości. Potrząsnął energicznie głową na znak aprobaty, ale Gajusz tego nie widział. Po sekundzie grobowej ciszy mężczyźni wypuścili wstrzymywane w płucach powietrze i w jednej chwili podniósł się zgiełk głosów i posypały przekleństwa, kiedy gracze zdali sobie sprawę z przegranych zakładów. Mariusz podszedł do leżącego plackiem mężczyzny i przyłożył mu dłoń do szyi. Znowu zrobiło się cicho. W końcu kiwnął głową. - Serce bije. Będzie żył. Na drugi raz niech przyciska podbródek do szyi. Mężczyźni zgotowali dla zwycięzcy owację, chociaż bez przekonania. Mariusz, z uśmiechem od ucha do ucha, zwrócił się do zebranych: -Jeśli macie apetyt, to w jadalni czeka suta kolacja. Ucztujemy w nocy, jutro wracamy do planowania i pracy. Rozdział 14 181 Ocucony Decidus dał się wynieść, potrząsając głową w absolutnym oszołomieniu. Reszta oddaliła się tuż za nim, zostawiając Marka i Gajusza samych z wodzem. Reniusz nie podniósł się z miejsca i Kabera też trwał na swoim, a jego twarz płonęła ciekawością. -Wspaniale, chłopcy, zarobiliście dla mnie kupę pieniędzy! — zagrzmiał Mariusz i roześmiał się na całe gardło. - Ich twarze! Widzieliście ich twarze? Dwóch gołowąsów i jeden z nich doko-puje Fulwiowi w tyłek... — Śmiech nie pozwolił mu dokończyć. Zawładnął nim całym. Trzęsąc się ze śmiechu jak z gorączki, oparł się 0 ścianę i wielką dłonią wycierał toczące się po czerwonej twarzy łzy. Reniusz wstał, chwiejąc się z lekka. Podszedł do Marka i Gajusza

1 klepnął każdego po ramieniu. - Zaczęliście pracować na swoje imiona - powiedział spokojnie. ROZDZIAŁ XV W noc przed triumfem w obozie legionu Pierworodnych panował absolutny spokój. Gajusz siedział przy jednym z ognisk i ostrzył sztylet, który kiedyś należał do jego ojca. Otaczające go zewsząd ognie i odgłosy siedmiu tysięcy żołnierzy i obozowej świty sprawiały, że ciemność pulsowała życiem i radością. Obozowali na otwartym terenie, mniej niż pięć mil od bram miasta. Przez ostatni tydzień polerowano zbroje, woskowano skóry, zaszywano i łatano ubrania. Konie oporządzano tak długo, aż błyszczały jak świeże kasztany. Przygotowania do wymarszu miały swoją wagę i znaczenie; nie tolerowano żadnych niedociągnięć i żaden żołnierz nie chciał, by go zostawiono, kiedy reszta wmaszeruje na ulice Rzymu. Ludzie byli dumni z Mariusza i z samych siebie. W obozie nie było fałszywej skromności; wszyscy wiedzieli, że i oni, i on zasługują na uhonorowanie. W jasnym kręgu światła pojawił się Marek i usiadł na ławce. Gajusz przerwał swoje zajęcie. Popatrzył w płomienie, lecz się nie uśmiechnął. -Jakie wieści? - spytał gniewnie, nie odwracając głowy. - Odjeżdżam jutro o świcie - odpowiedział Marek. On także patrzył w ogień. - Dobrze wiesz, że nie mogło mnie spotkać nic lepszego. Mariusz dał mi na drogę list polecający. Chcesz go przeczytać? Gajusz przytaknął i Marek podał mu zapisany zwój. Rozdział 15 183 Polecam ci, Karaku, tego młodego człowieka. Za parę lat będzie z niego wyborowy żołnierz. Jest inteligentny i ma doskonały refleks. Uczył go Reniusz, który będzie mu towarzyszył do twojego obozu. Powierz mu odpowiedzialne zadanie, kiedy dowiedzie, że potrafi mu sprostać. Jest przyjacielem mojej rodziny. Mariusz. Legion Pierworodnych -Wspaniałe słowa. Życzę ci powodzenia - powiedział gorzko Gajusz, kiedy skończył czytać i zwrócił zwój Markowi. Marek się żachnął. -Wspaniałe? Fantastyczne! Twój wuj daje mi przepustkę do innego legionu. Nie rozumiesz, co to dla mnie znaczy. Oczywiście chciałbym zostać z tobą, lecz ty będziesz przerabiał lekcje polityki w senacie, a potem zajmiesz wysoką pozycję w armii i w kolegiach kapłańskich. Ja nie mam nic prócz zdolności i rozumu, i tego, w co mnie wyposażył Mariusz. Bez jego opieki skończyłbym jako strażnik świątyni, a tak mam szansę do czegoś dojść. Zazdrościsz mi? -Wiem, że musisz tak postąpić; po prostu nigdy nie przypuszczałem, że przyjdzie mi stanąć oko w oko z Rzymem samemu. Zawsze liczyłem na ciebie i tak właśnie wyobrażałem sobie przyjaźń. Marek objął go mocno ramieniem. - Zawsze byłem i będę twoim najlepszym przyjacielem. Jeżeli kiedykolwiek znajdziesz się w potrzebie, tylko zawołaj, a przyjdę. Pamiętasz pakt, który zawarliśmy przed przybyciem do miasta? Nigdy się nie opuścimy i zawsze będziemy sobie ufać. Tak przysiągłem i nigdy tej przysięgi nie złamię. Gajusz nie spojrzał na niego. Marek cofnął ramię. -Możesz sobie zatrzymać Aleksandrię powiedział z łaskawą miną. Gajuszowi zaparło dech. - Pożegnalny podarunek? Ależ hojny z ciebie przyjaciel! Jesteś dla niej za brzydki, jak mi wczoraj powiedziała. Lubi twoje towarzystwo jedynie dla kontrastu. Przy twoim małpim pysku robi się piękniejsza. Marek zgodził się wesoło.

-Masz rację, zdaje się, że ona chce mnie tylko do łóżka. Ty 184 Imperator mógłbyś jej czytać wiersze, podczas gdy ja pokazałbym jej parę pozycji. Gajusz najpierw zachłysnął się z oburzenia, a potem wyszczerzył do przyjaciela wszystkie zęby. - Kiedy ciebie zabraknie, będę jedynym, który pokaże jej jakiekolwiek pozycje. Jakiekolwiek? Ale jakie? Potrafił wymyślić jedynie dwie. - Będziesz niczym tępy wół, po mnie, z moimi doświadczeniami. Mariusz jest hojny we wszystkim. Gajusz popatrzył na niego, próbując wysondować, jak wiele z tego, co mówi, to zwykłe przechwałki. Wiedział, że Marek jest ulubieńcem młodych niewolnic Mariusza, i rzadko można go zastać w jego pokoju. Własnych uczuć Gajusz nie umiał sprecyzować. Czasami pragnął Aleksandrii aż do bólu, czasami miał ochotę uganiać się po korytarzach za niewolnicami tak jak Marek. Wiedział, że jeśli kiedykolwiek potraktuje ją jak niewolnicę, może stracić coś bardzot cennego. Niewolnicę kupuje się za sztukę srebra. Na myśl, że Marek mógł dostać to, czego on sam pragnął, krew się w nim burzyła. W jego myśli wdarł się cichy głos Marka. - Za parę lat będziesz potrzebował przyjaciół, mężczyzn, którym będziesz mógł zaufać. Obaj się przekonaliśmy, jaką władzę posiada twój wuj, i myślę, że marzy nam się obu, by jej posmakować. Gajusz milczał i Marek mówił dalej: - Więc powiedz mi, czym będzie dla ciebie jakiś pozbawiony środków do życia syn miejskiej prostytutki? W nowym legionie mogę zdobyć sławę i fortunę, a jak już je zdobędę, wspólnie zaplanujemy przyszłość. - Rozumiem. I nigdy nie zapomnę o naszej przysiędze. - Gajusz milczał przez chwilę, a potem potrząsnął głową, jakby chciał pozbyć się myśli o Aleksandrii. - Gdzie będziesz stacjonował? -Jestem przydzielony do Czwartego Macedońskiego. Udajemy się obaj z Reniuszem do Grecji... ojczyzny cywilizacji, jak mówią. Nie mogę się doczekać, kiedy zobaczę pierwszy obcy ląd. Słyszałem, że tamtejsze kobiety zrzucają szaty i ścigają się nago. Od czegoś takiego może ci paść na umysł. Zresztą nie tylko na umysł. / Rozdział 15 185 Zaśmiał się i Gajusz mu zawtórował, choć raczej mdło, wciąż myśląc o Aleksandrii. Czyżby mu się oddała? - Cieszę się, że Reniusz cię odprowadza. Wyjazd pozwoli mu zapomnieć o kłopotach. Marek skrzywił się. - To prawda, ale nie sądzę, by był dobrym kompanem. Od kiedy zjawił się pijany u Mariusza, wciąż nie może się pozbierać, choć to zrozumiałe. -Tak, to zrozumiałe. Gdyby niewolnicy spalili mój dom, ja też bym nie mógł. Poza tym zabrali mu oszczędności całego życia. Na nic zdało się chowanie ich pod podłogą. No cóż, niewolnicy kradnący oszczędności starego człowieka to wcale nie najchwalebniej-szy rozdział w naszej historii. Ale, ale, czy zauważyłeś, Reniusz to już nie jest ten sam stary człowiek, prawda? Marek spojrzał na niego z ukosa. Nigdy nie opowiedział mu tamtej historii, lecz Gajusz nie potrzebował słów. - Kabera? - spytał teraz. Marek kiwnął głową potakująco.

-Tak myślałem; coś podobnego zrobił i ze mną, kiedy byłem ranny. To człowiek, którego warto mieć w pobliżu. - Cieszę się, że zostaje z tobą. On wierzy w twoją przyszłość. Powinien utrzymać cię przy życiu, aż wrócę okryty chwałą i obwieszony wianuszkiem pięknych kobiet, zwyciężczyń kolejnych wyścigów. - Mogę cię nie poznać pod tą chwałą i tymi kobietami. -Nic się nie bój. Nie zmienię się. Żal mi tylko, że stracę jutrzejszy triumf. Zanosi się na coś niezwykłego, prawda? I czy wiesz, że wybił monety ze swoją podobizną? Będzie je rozrzucał po całym mieście, prosto w tłum. Gajusz zaśmiał się. - To typowe dla mojego wuja. Lubi być rozpoznawany. Myślę, że bardziej go cieszy sława niż wygrana bitwa. Już teraz płaci żołnierzom tymi monetami, więc szybko obiegną Rzym. To powinno co najmniej zirytować Sullę i chyba o to wujowi chodzi. Kabera i Reniusz wyszli z ciemności i przysiedli się do Marka. - Proszę, proszę, jesteś tutaj! - powiedział stary gladiator. - A już myślałem, że się nie pożegnamy. 186 Imperator Gajusz nie po raz pierwszy dostrzegł w mężczyźnie świeże siły. Reniusz wyglądał na nie więcej niż czterdzieści lat, góra czterdzieści pięć. Kiedy Gajusz przyjął wyciągniętą dłoń, uścisk Reniusza był jak pułapka. - Jeszcze się wszyscy spotkamy - powiedział Kabera. Cała trójka popatrzyła na niego. Kabera wyciągnął dłonie i uśmiechnął się. - To nie przepowiednia, to moje przeczucie. Nasze ścieżki jeszcze nie dobiegły kresu. -Cieszę się, że przynajmniej ty zostajesz. Kiedy Tubruk na powrót osiądzie w majątku, a ci dwaj będą w drodze do Grecji, byłbym zdany wyłącznie na siebie - rzekł Gajusz, uśmiechając się nieśmiało. - Pilnuj go, stary draniu - powiedział Reniusz. - Nie po to znosiłem trudy nauczenia szczeniaka wymachiwać mieczem, bym usłyszał, że zginął pod kopytami jakiegoś konia. Trzymaj go z daleka od złych kobiet i miarkuj w piciu wina. - Zwrócił się do Gajusza i podniósł palec. - Ćwicz każdego dnia. Twój ojciec nigdy nie pozwalał sobie na żadną słabość, więc idź w jego ślady, jeśli masz przynieść miastu jakiś pożytek. -Tak jest. A ty? Co zamierzasz robić po odstawieniu Marka do legionu? Twarz Reniusza na mgnienie oka pociemniała. -Nie wiem. Nie mam już pieniędzy, by przejść w stan spoczynku, więc zobaczymy... Wszystko w rękach bogów, jak zawsze. Wszyscy czterej posmutnieli. Już nigdy nie będzie tak jak dawniej. - Ruszmy się - dodał Reniusz szorstko. - Pora na spoczynek. Do świtu nie dalej jak parę godzin, a dzień dla każdego zapowiada się długi. W milczeniu podali sobie ręce, ostatni raz, i każdy poszedł do swojego namiotu. Następnego ranka, kiedy Gajusz się obudził, Marka i Reniusza już nie było. Obok niego, starannie złożona, leżała szata dorosłego mężczyzny, toga virilis. Przyglądał jej się długo, próbując przypomnieć 186 Imperator

Gajusz nie po raz pierwszy dostrzegł w mężczyźnie świeże siły. Reniusz wyglądał na nie więcej niż czterdzieści lat, góra czterdzieści pięć. Kiedy Gajusz przyjął wyciągniętą dłoń, uścisk Reniusza był jak pułapka. - Jeszcze się wszyscy spotkamy - powiedział Kabera. Cała trójka popatrzyła na niego. Kabera wyciągnął dłonie i uśmiechnął się. - To nie przepowiednia, to moje przeczucie. Nasze ścieżki jeszcze nie dobiegły kresu. - Cieszę się, że przynajmniej ty zostajesz. Kiedy Tubruk na powrót osiądzie w majątku, a ci dwaj będą w drodze do Grecji, byłbym zdany wyłącznie na siebie - rzekł Gajusz, uśmiechając się nieśmiało. -Pilnuj go, stary draniu - powiedział Reniusz. - Nie po to znosiłem trudy nauczenia szczeniaka wymachiwać mieczem, bym usłyszał, że zginął pod kopytami jakiegoś konia. Trzymaj go z daleka od złych kobiet i miarkuj w piciu wina. - Zwrócił się do Gajusza i podniósł palec. Ćwicz każdego dnia. Twój ojciec nigdy nie pozwalał sobie na żadną słabość, więc idź w jego ślady, jeśli masz przynieść miastu jakiś pożytek. - Tak jest. A ty? Co zamierzasz robić po odstawieniu Marka do legionu? Twarz Reniusza na mgnienie oka pociemniała. - Nie wiem. Nie mam już pieniędzy, by przejść w stan spoczynku, więc zobaczymy... Wszystko w rękach bogów, jak zawsze. Wszyscy czterej posmutnieli. Już nigdy nie będzie tak jak dawniej. - Ruszmy się - dodał Reniusz szorstko. - Pora na spoczynek. Do świtu nie dalej jak parę godzin, a dzień dla każdego zapowiada się długi. W milczeniu podali sobie ręce, ostatni raz, i każdy poszedł do swojego namiotu. Następnego ranka, kiedy Gajusz się obudził, Marka i Reniusza już nie było. Obok niego, starannie złożona, leżała szata dorosłego mężczyzny, toga tńńlis. Przyglądał jej się długo, próbując przypomnieć Rozdział 15 187 sobie nauki Tubruka, jak należy ją nosić. Tunika chłopca była 0 wiele prostsza, a poza tym brzeg długiej togi szybko się brudził. Przesłanie było jasne: mężczyzna nie wspina się pod drzewach 1 nie brodzi w błotnistych rzekach. Chłopięce gonitwy należą już do przeszłości. W świetle dziennym duże, dziesięcioosobowe namioty ciągnęły się w równych szeregach, świadcząc o dyscyplinie ludzi i ich wodza. Mariusz spędził prawie cały miesiąc na wykreślaniu sześ-ciomilowej trasy przez ulice miasta, kończącej się, jak i poprzednio, przy stopniach senatu. Zeskrobano brud z kamieni na ulicach, lecz same ulice były kręte i wąskie i mieściło się na nich w jednym rzędzie zaledwie sześciu ludzi lub trzy konie. Rzędów łącznie — żołnierzy, koni i wyposażenia - miało być blisko jedenaście setek. Po wielu scysjach ze swoimi dowódcami Mariusz zgodził się zostawić machiny oblężnicze w obozie - nijak nie zmieściłyby się w ciasnych zakrętach. Oceniano przemarsz na trzy godziny, pod warunkiem że po drodze nie nastąpią nieprzewidziane komplikacje. Gdy Gajusz się umył, ubrał i zjadł śniadanie, nad horyzontem pokazało się słońce i wielkie gromady wybłyszczonych żołnierzy w lśniących zbrojach zajęły wyznaczone pozycje, gotowe do wymarszu. Gajuszowi powiedziano, że ma mieć na sobie nową togę i sandały, a broń

zostawić w obozie. Już się zdążył przyzwyczaić do noszenia ekwipunku legionisty i bez niego czuł się bezbronny, lecz rozkazu posłuchał. Sam Mariusz miał jechać na tronie, ustawionym na płaskodennym wozie zaprzężonym w sześć koni. Miał mieć na sobie togę w kolorze purpury. Purpurowa farba, preparowana z rzadko spotykanych morskich muszli, była niewiarygodnie droga, i purpurę, kolor dawnych królów Rzymu, mógł nosić jedynie wódz odbywający triumf. Po wjechaniu w bramy miasta niewolnik miał wznieść nad jego głowę złocony wieniec laurowy i trzymać go tak aż do końca przejazdu. Przez czas trwania triumfu należało szeptać cztery słowa: „Pamiętaj, że jesteś śmiertelny". Ale tę sentencję Mariusz wyraźnie lekceważył. Wóz był zrobiony przez legionowych cieśli i bednarzy i przy188 Imperator stosowany do pokonywania kamiennych stopni. Ciężkie drewniane koła miały żelazne obręcze, a osie były świeżo naoliwione. Pozłacany trzon wozu błyszczał w porannym słońcu jak czyste złoto. W ostatniej chwili przed wymarszem wódz dokonał przeglądu swoich oddziałów. Zagadywał wielu żołnierzy, a oni odpowiadali mu tak, jak odpowiada żołnierz, z nieruchomym, wbitym przed siebie wzrokiem. W końcu wódz, z zadowoloną miną, wspiął się na wóz. — Mieszkańcy naszego miasta nigdy nie zapomną tego dnia. Wasz widok natchnie nawet dzieci, by połączyć siły, które nam wszystkim zapewnią bezpieczeństwo. Będą nas obserwować zagraniczni posłowie i zapamiętawszy obraz naszych szeregów, będą ostrożni w postępowaniu z Rzymem. Będą się nam przyglądać kupcy i przyjdzie im na myśl, że życie to coś więcej niż zwykłe pomnażanie pieniędzy. Kobiety będą na nas patrzeć i porównywać swoich chuderlawych mężów do najlepszych spośród Rzymian! Zobaczycie wasze odbicia w oczach, które będziecie mijać. Dacie ludziom coś więcej niż chleb i parę miedziaków; dacie im chwałę. W końcu mężczyźni zawiwatowali i Gajusz, sam nie wiedząc kiedy, dołączył do chóru ich głosów. Następnie podszedł do wozu. - Gdzie wyznaczyłeś dla mnie miejsce, wuju? - spytał. -Tutaj, chłopcze. Stań przy moim prawym ramieniu, tak by każdy wiedział, że należysz do mojej rodziny. Gajusz uśmiechnął się od ucha do ucha i wspiął na złocony wóz. Z tak wysokiego miejsca mógł widzieć daleko; oczy mu zapłonęły i poczuł niespokojne dreszcze oczekiwania. Mariusz opuścił ramię. Odezwały się rogi, a ich głos poniósł się echem przez szeregi, aż po daleki ostatni. Legioniści zrobili pierwszy krok na twardo ubitej ziemi. Pozłacany pojazd otaczały twarze znane Gajuszowi z pierwszej krwawej wyprawy do senatu; Mariusz, nawet w dniu radości, nie rozstawał się ze swoimi wyborowymi żołnierzami. Pchnięcie nożem, kiedy przez ulice szedł jego legion, ryzykowałby tylko głupiec; jego ludzie mogli zniszczyć miasto - lecz Mariusz ich ostrzegł, że głupcy są wszędzie, i w szeregach nie było uśmiechów. -Być żywym w taki dzień to cenny dar od bogów - powieRozdział 15 189 dział wódz wystarczająco głośno, by głos poniósł się do najdalszych szeregów. Gajusz przytaknął i położył dłoń na oparciu tronu. - W mieście jest sześćset tysięcy ludzi i dzisiaj ani jeden z nich nie będzie zajmował się interesami. Na pewno już zaczęli wylęgać na ulice i kupować miejsca siedzące w oknach, aby zgotować nam owację. Drogi są zasłane świeżym sitowiem i przejdziemy po nim jak po dywanie przez całe sześć mil. Tylko forum jest wolne, by mogło się tam naraz zatrzymać

nasze całe pięć tysięcy. Po złożeniu Jowiszowi ofiary z byka, a Minerwie z dzika, obaj, Gajuszu, udamy się do senatu, aby uczestniczyć w naszym pierwszym głosowaniu. - W jakiej sprawie? - spytał Gajusz. -W sprawie przyjęcia cię w szeregi nobilów i dorosłych mężczyzn - zaśmiał się wuj. - Prawdę mówiąc to zwykła formalność. Masz do tego prawo przez ojca i przez moją porękę. Pamiętaj, to miasto zostało zbudowane i trwa dzięki talentowi człowieka. Są tu stare rody, o czystej krwi; Sulla, na przykład, ma takie korzenie. Lecz inni wydźwignęli się sami ku szczytom władzy, na przykład ja. Mamy szacunek dla siły i talentu i wysoko cenimy tych, którzy przysparzają sławy naszemu miastu, bez względu na pochodzenie. - Czy masz wsparcie ze strony ludzi, których nazywacie nowymi? - spytał Gajusz. Mariusz potrząsnął głową. -Raczej nie. Oni często są zbyt ostrożni w pokazywaniu się u boku jednego ze swoich. Wielu z nich wspiera Sullę, choć ci, którzy wspierają mnie, często mają takie samo prawo do klasy nobilów jak wilki do owczarni. Trybunowie ludu za wszelką cenę starają się pokazać, że polityka nie ma na nich wpływu, i pozornie głosują zgodnie z własnym sumieniem, choć w rzeczywistości zawsze za tańszym zbożem czy większymi prawami dla niewolników. Mają to swoje prawo weta i, chcesz czy nie chcesz, musisz się z nimi liczyć. - Zatem mogę przez nich przepaść, czy tak? Mariusz zaśmiał się cicho. -Nic się nie martw. Nie głosują w wewnętrznych sprawach, takich jak wprowadzanie nowych członków. Głosują wtedy, kiedy chodzi o politykę miasta. Ponadto trzeba być odważnym czło190 Imperator wiekiem, by głosować przeciwko mnie, kiedy na zewnątrz będą stały tysiące moich żołnierzy. Sulla i ja jesteśmy konsulami, zwierzchnią władzą militarnej potęgi Rzymu. To my wodzimy senat za nos, nie senat nas. - Zadowolony z siebie uśmiechnął się i zawołał 0 wino. - A co się dzieje, kiedy nie zgadzasz się z senatem lub z Sullą? -Widzisz, to jest tak: lud wybiera senat, by ktoś mógł ustanawiać i egzekwować prawo... i budować imperium. Lud decyduje także o wyborze na inne, ważniejsze stanowiska: edylów, pretorów 1 konsulów. Sulla i ja jesteśmy tu jedynie z woli ludu i senat o tym nie zapomina. Jeśli brakuje obopólnej zgody, konsul ma prawo uchylić projekt każdej ustawy i proces legislacyjny natychmiast jest zatrzymany. Wystarczy, kiedy Sulla czy ja powiemy veto, „nie pozwalam", na początku czyjegoś wystąpienia, i sprawa jest zamknięta na cały rok. W ten sposób możemy także blokować jeden drugiego, choć to nie zdarza się często. - Lecz w jaki sposób senat może nadzorować konsulów? - drążył dalej Gajusz. Mariusz pociągnął potężny łyk wina^ i poklepał się po brzuchu. -Teoretycznie senatorowie mogą głosować przeciwko mnie, mogą mnie nawet usunąć z urzędu. W praktyce jednak moi poplecznicy i klienci nie pozwalają, by doszło do takiego głosowania, i tak przez cały rok konsul jest niemal nietykalny, a jego władza nieograniczona. - Powiedziałeś, że konsul jest wybierany tylko na rok, a potem musi ustąpić. -Silny człowiek potrafi nagiąć każde prawo, Gajuszu. Otóż każdego roku senat głośno się domaga, bym w drodze wyjątku został wybrany ponownie. Dobrze służę Rzymowi i oni o tym wiedzą. Gajusz był rad, że rozmowa toczyła się ciszej, niż to było w zwyczaju wodza. Rozumiał, dlaczego jego ojciec nie ufał temu człowiekowi. Mariusz był jak letnia błyskawica - było nie

do przewidzenia, gdzie uderzy - lecz w chwili obecnej miał miasto w garści i Gajusz uznał, że jest to miejsce, w którym i on chce być: w samym sercu wydarzeń. Rozdział 15 191 Ryki i wrzaski Rzymu docierały do ich uszu na długo przedtem, nim zbliżyli się do jego bram. Dźwięk niósł się jak szum morza, bezkształtną, łamiącą się falą, która ogarnęła ich także, ledwo zatrzymali się przy wieży granicznej. Do pozłacanego pojazdu Mariusza podeszły miejskie straże. One też błyszczały i prezentowały się doskonale. I zachowywały oficjalnie. -Podaj nam swoje imię i przedstaw sprawę, która cię tu sprowadza - powiedział jeden ze strażników. Mariusz wstał. -Jestem Mariusz, wódz Pierworodnych. Przybywam, aby odbyć triumf na ulicach Rzymu. Mężczyzna z lekka poczerwieniał, a Mariusz uśmiechnął się szeroko. - Możesz wejść do miasta - powiedział strażnik, odstępując do tyłu i dając znak, by otwarto bramy. Mariusz usiadł ponownie i szepnął Gajuszowi do ucha: - Protokół mówi, że powinienem poprosić o pozwolenie, ale dziś jest zbyt piękny dzień, by być uprzejmym wobec strażników, którzy nie mogliby zagrodzić drogi legionowi. Jedziemy dalej. -Dał znak i rogi odezwały się ponownie. Bramy otwarto, a tłum, wypatrując ludzi Mariusza, zaryczał w wielkim podnieceniu. Hałas ogłuszył legion i woźnica Mariusza musiał mocno szarpnąć lejcami, by konie ruszyły z miejsca. Żołnierze wkroczyli do Rzymu. - Musisz natychmiast wstać z łóżka, jeśli chcesz zobaczyć triumf! Wszyscy mówią, że będzie wspaniały. Twój ojciec i matka są już ubrani i przygotowują się do wyjścia, a ty nic tylko leżysz i drzemiesz! Kornelia otworzyła oczy i przeciągnąwszy się leniwie, zrzuciła z siebie okrycia i odsłoniła złotą skórę. Jej opiekunka, Klodia, rozsunęła zasłony, aby wpuścić do sypialni powietrze i słońce. -Popatrz, słońce stoi wysoko, a ty nawet się nie ubrałaś. Nie wstyd ci, świecić golizną? A gdyby tak wszedł twój ojciec? - Ojciec? Nie śmiałby. Wie, że kiedy jest gorąco, nie dbam o nocne koszule. Wciąż ziewając, Kornelia wstała naga z łóżka i przeciągnęła się 192 Imperator jak kot, wyginając grzbiet i prężąc ramiona. Klodia podeszła do drzwi i na wszelki wypadek zasunęła rygiel. —Jak cię znam, przede wszystkim marzy ci się kąpiel - powiedziała, szorstkim tonem maskując chęć dogodzenia dziewczynie. Kornelia przytaknęła i pobiegła do pokoju kąpielowego. Woda parowała, przyganiając dziewczynie, że poza nią cała reszta domu wstaje i pracuje od świtu. Kornelia posłała w powietrze przepraszający uśmiech, przerzuciła nogę przez brzeg wanny i z westchnieniem zsunęła się w kojące ciepło. Z całego domu tylko jej było wolno zażywać takiego luksusu rano, bez oglądania się na zwykłą porę codziennych kąpieli. Chwilę później zjawiła się Klodia, niosąc naręcze ciepłych płócien. Ta kobieta, obdarzona niepospolitą energią, nigdy nie próżnowała, a w jej wyglądzie nie było nic z niewolnicy. Nosiła prawdziwe klejnoty i miała ogromny wybór wspaniałych strojów. - Tylko szybko! Tym się wytrzyj i włóż na siebie tę mamillare. Kornelia jęknęła.

- Za bardzo mnie ściska, bym nosiła ją w upał. - Ale dzięki tej przepasce twoje piersi nie będą za parę lat wisiały jak puste worki - prychnęła lekceważąco Klodia. -Jeszcze mi kiedyś podziękujesz, że cię katowałam. No, prędzej! Wychodź. Masz tu szklankę wody do przepłukania ust. Kiedy Kornelia wycierała się do sucha, Klodia rozłożyła przed nią suknie i otworzyła cały zestaw małych srebrnych pudełeczek z mazidłami i olejkami. - Włóż to - powiedziała, podając Kornelii długą białą tunikę. Dziewczyna weszła w nią, usiadła przy stole i przechyliła owalne brązowe lustro, aby się w nim przejrzeć. - Chciałabym mieć kręcone włosy - powiedziała tęsknie, biorąc w palce jedno pasmo. Włosy Kornelii miały ciemnozłoty kolor, były gęste i proste. - Nie pasowałyby do twojej urody, Lio. I nie zajmujmy się dzisiaj głupstwami. Myślę, że twoja matka skończyła ze swoją orna-trix i będzie na nas czekać. Dzisiaj masz być piękna, ale w sposób jak najmniej wyszukany. - No to wystarczy odrobina ochry na usta i policzki, chyba że chcesz pomalować mnie tym cuchnącym białym ołowiem? Rozdział 15 193 Klodia odęła usta z irytacji. -Trzeba było ukrywać twoją karnację, jak byłaś smarkata, nie teraz. Ile ty masz lat, siedemnaście? - Pytasz, jakbyś nie wiedziała. A kto się upił na moich ostatnich urodzinach? - odpowiedziała Kornelia, siedząc nieruchomo, podczas gdy Klodia barwiła jej policzki. - No wiesz, byłam po prostu wesoła, tak jak wszyscy inni. Nie ma nic lepszego jak wino pite z umiarem, zawsze to powtarzam -stwierdziła Klodia. - Jeszcze tylko odrobinę sproszkowanego antymonu dookoła oczu, by mężczyźni myśleli, że są ciemne i tajemnicze, i zabieramy się do włosów. Nie dotykaj twarzy! Ręce przy sobie, pamiętaj, inaczej się rozmażesz. Klodia zręcznie rozdzieliła złociste włosy i zebrała je w kok na karku, odsłaniając długą, smukłą szyję Kornelii. Dziewczyna popatrzyła na siebie w lustrze i uśmiechnęła się, widząc efekt. - Nie mogę zrozumieć, dlaczego do tej pory ojciec nie znalazł ci męża. Czego jak czego, ale urody na pewno ci nie brakuje. - Ojciec pozostawił mi wolny wybór, a jak do tej pory nikt mi się nie podoba - odpowiedziała Kornelia, dotykając szpilek we włosach. Klodia fuknęła. -Twój ojciec to dobry człowiek, lecz co tradycja, to tradycja. Ojciec powinien ci znaleźć jakiegoś dobrze zapowiadającego się młodego człowieka, a ty powinnaś zająć się własnym gospodarstwem. Myślę, że to by ci odpowiadało. - Zabiorę cię ze sobą, jak do tego dojdzie. Gdybym nie zabrała, brakowałoby mi ciebie jak... jak sukienki, która już trochę wyszła z mody, ale wciąż jest wygodna, prawda? - Och, wzruszasz mnie tak pięknymi porównaniami, moja droga - odrzekła Klodia, poszturchując Kornelię i odwracając się, by sięgnąć po suknię. Suknia, wielki prostokąt złotej tkaniny, sięgała Kornelii aż za kolana. Dla jak najlepszego efektu musiała być zmyślnie udrapo-wana, lecz Klodia, która pracowała nad sukniami Kornelii od lat i doskonale znała jej gust, poradziła sobie i z takim zadaniem. - Piękna, ale ciężka - mruknęła dziewczyna. -Podobnie jak mężczyzna, kochanie, sama się przekonasz 194 Imperator

stwierdziła Klodia z błyskiem w oku. - A teraz biegiem do rodziców. Żeby zdobyć miejsce z dobrym widokiem, musimy wyjść wcześnie. Jesteśmy zaproszeni do domu jednego z przyjaciół twojego ojca. - Och, ojcze, powinieneś żyć i to zobaczyć - wyszeptał Gajusz, kiedy znaleźli się na ulicach. Droga przed nimi była ciemnozielona, każdy kamień w bruku przystrojony sitowiem. Ludzie - przelewające się fale kolorów i zgiełku - także włożyli najlepsze i najjaśniejsze ubrania. Wyciągnięte dłonie były gorące, oczy, które przyglądały się przejeżdżającym - zazdrosne. Sklepy pozamykano na głucho, tak jak Mariusz powiedział. Wyglądało na to, że całe miasto świętuje, aby zobaczyć wielkiego wodza. Gajusz był zdziwiony tłumami gapiów i ich entuzjazmem. Czyż lud Rzymu nie pamięta tych samych żołnierzy, mieczami wywalczających sobie miejsce na forum zaledwie miesiąc wcześniej? Mariusz powiedział wówczas, że plebs respektuje jedynie siłę, i teraz jego słowa potwierdzały owacje, huczące i dudniące echem po wąskich uliczkach. Gajusz zerknął na prawo, w czyjeś okno, i zobaczył urodziwą kobietę. Rzuciła mu kwiaty. Schwycił jeden i tłum zawył na nowo z wyraźnym uznaniem. Na drogę nikt się nie pchał, mimo braku żołnierzy czy straży po bokach szeregów. Najwyraźniej zapamiętano lekcję sprzed miesiąca i ludzi powstrzymywała niewidzialna bariera. Nawet mężczyźni o kamiennych twarzach - osobista straż wodza - szczerzyli zęby w marszu. Mariusz siedział jak bóg. Złożył wielkie dłonie na poręczach złotego tronu i uśmiechał się do tłumu. Stojący za nim niewolnik wciąż trzymał w górze złocony wieniec, a cień lauru padał na rysy wodza. Wszystkie oczy śledziły jego przejazd. Konie, które ciągnęły wóz, zaprawione na polach bitew, za nic miały wrzaski ludzi, jak również wieńce z kwiatów, zarzucane im przez co odważniejszych na szyje. Gajusz stał przy ramieniu wielkiego człowieka, pochód posuwał się do przodu, a on sam pękał z dumy. Czy jego ojciec by to docenił? Odpowiedź prawdopodobnie brzmiałaby „nie" i duszę Gajusza wypełnił smutek. Mariusz miał rację; być żywym w taki Rozdział 15 195 dzień, znaczy to samo, co poczuć dotknięcie bogów. Wiedział, że nigdy tego nie zapomni, i czytał w oczach ludzi, że oni także będą przechowywać te chwile w pamięci i ogrzewać się ich wspomnieniem w mroczne zimy kolejnych lat. W połowie drogi Gajusz zobaczył stojącego na rogu Tubruka. W spojrzeniu, które wyszło naprzeciw jego oczom, wyc2ytał całą łączącą ich historię. Tubruk uniósł ramię w geście pozdrowienia, a Gajusz odpowiedział mu tym samym. Ludzie wokół starego nauczyciela ze zdziwieniem obrócili ku niemu twarze. Tubruk kiwnął głową, kiedy znaleźli się na wprost siebie, i Gajusz również skłonił głowę, przełykając ślinę przez ściśnięte wzruszeniem gardło. Rozemocjonowany, pijany radością, chwycił się mocniej oparcia tronu. Na znak wodza na złocony wóz wspięli się dwaj żołnierze ze skórzanymi workami, zanurzyli ręce w ich ciemnych czeluściach i wyciągnęli pełne garście srebrnych monet. Nad tłumem zaczęły fruwać podobizny Mariusza, a ciżba zaczęła wykrzykiwać jego imię i podnosić z ziemi błyszczący świeżością metal. Triumfator również sięgnął do worka, po czym spływające srebrem dłonie wodza wzniosły się wysoko i szerokim gestem rozsypały monety w powietrze. Mariusz się zaśmiał, widząc, jak rozradowany tłum chwyta jego dary, a lud go pobłogosławił. Kornelia wyglądała na falującą masę ludzi z okna tuż nad ulicą, zadowolona, że nie musi się mieszać z tłumami. Przeszył ją dreszcz, kiedy siedzący na tronie Mariusz nadjechał bliżej, i zaczęła wiwatować razem z innymi. Mariusz był przystojnym wodzem, a miasto kochało herosów.

Obok niego stał młody mężczyzna, zbyt młody na legionistę. Kornelia wychyliła się do przodu, by mu się lepiej przyjrzeć. Młodzieniec miał niebieskie oczy i śmiał się głośno w odpowiedzi na słowa Mariusza. Procesja znalazła się na wprost Kornelii i jej rodziny. Dziewczyna otworzyła szeroko oczy na widok sypiących się monet i ludzi, którzy je łapczywie zgarniali. Jej ojciec, Cynna, prychnął pogardliwie i rzucił z przekąsem: - Niepotrzebnie je traci. Rzym kocha oszczędnych wodzów. t 196 Imperator Kornelia nie słuchała ojca; jej wzrok spoczywał na towarzyszu Mariusza. Młodzieniec był przystojny i tryskał zdrowiem... pewnością siebie, a jak Klodia miała zwyczaj powtarzać, nic na świecie tak nie pociąga, jak właśnie pewność siebie. - Popatrz tylko, o tego młodego kogucika będzie zabiegała każda matka w Rzymie - Klodia wyszeptała jej w łokieć. Kornelia poczerwieniała i brwi opiekunki strzeliły w górę ze zdziwienia i radości. Pochód trwał jeszcze dwie godziny, lecz dla Kornelii był to czas stracony. Kiedy zaczęli wchodzić na forum, kolory i twarze zlały się w jedno, mężczyźni zostali obwieszeni kwiatami, a słońce sięgnęło zenitu. Mariusz dał znak woźnicy, by podjechał przed front senatu, pod same schody. Via Sacra rozbrzmiewała echem końskich kopyt uderzających o kamienne płyty, a hałas ulic powoli zostawał za nimi. Po raz pierwszy Gajusz miał okazję przyjrzeć się z bliska żołnierzom Sulli, strzegącym wejścia na plac i kipiących tłumów poza placem. Po przyprawiającym o zawrót głowy szaleństwie kolorów na ulicach miejsce, w którym się znaleźli, było wręcz spokojne. - Zatrzymaj się tutaj - powiedział Mariusz i wstał z tronu, by obserwować wejście swoich ludzi. Byli dobrze wyćwiczeni i formowali równe szeregi, linia za linią, od najdalszego rogu do stopni senatu, aż forum wypełniło się po brzegi błyszczącymi rzędami jego żołnierzy. Róg dał rozkaz, aby stanęli na baczność, i każdy legionista trzasnął butem o but, aż zagrzmiało na całym placu. Mariusz uśmiechnął się dumnie. Uścisnął ramię Gajusza. - Zapamiętaj to sobie. W imię czegoś takiego mozolimy się na polach bitewnych tysiące mil od domu. - Nigdy nie zapomnę dzisiejszego dnia - odpowiedział Gajusz żarliwie, a dłoń na jego ramieniu zacisnęła się mocniej. Mariusz podszedł do miejsca, gdzie stał spokojnie biały byk, trzymany na uwięzi przez czterech legionistów. Z kolei potężny dzik o czarnej szczecinie gniewnie pochrząkiwał i czochrał się o sznury. Mariusz wziął długą wąską świecę i zapalił od niej kadzidło 196 Imperator Kornelia nie słuchała ojca; jej wzrok spoczywał na towarzyszu Mariusza. Młodzieniec był przystojny i tryskał zdrowiem... pewnością siebie, a jak Klodia miała zwyczaj powtarzać, nic na świecie tak nie pociąga, jak właśnie pewność siebie. - Popatrz tylko, o tego młodego kogucika będzie zabiegała każda matka w Rzymie - Klodia wyszeptała jej w łokieć. Kornelia poczerwieniała i brwi opiekunki strzeliły w górę ze zdziwienia i radości. Pochód trwał jeszcze dwie godziny, lecz dla Kornelii był to czas stracony. Kiedy zaczęli wchodzić na forum, kolory i twarze zlały się w jedno, mężczyźni zostali obwieszeni kwiatami, a słońce sięgnęło zenitu. Mariusz dał znak woźnicy, by podjechał przed front senatu, pod same schody. Via Sacra rozbrzmiewała echem końskich kopyt uderzających

o kamienne płyty, a hałas ulic powoli zostawał za nimi. Po raz pierwszy Gajusz miał okazję przyjrzeć się z bliska żołnierzom Sulli, strzegącym wejścia na plac i kipiących tłumów poza placem. Po przyprawiającym o zawrót głowy szaleństwie kolorów na ulicach miejsce, w którym się znaleźli, było wręcz spokojne. -Zatrzymaj się tutaj - powiedział Mariusz i wstał z tronu, by obserwować wejście swoich ludzi. Byli dobrze wyćwiczeni i formowali równe szeregi, linia za linią, od najdalszego rogu do stopni senatu, aż forum wypełniło się po brzegi błyszczącymi rzędami jego żołnierzy. Róg dał rozkaz, aby stanęli na baczność, i każdy legionista trzasnął butem o but, aż zagrzmiało na całym placu. Mariusz uśmiechnął się dumnie. Uścisnął ramię Gajusza. - Zapamiętaj to sobie. W imię czegoś takiego mozolimy się na polach bitewnych tysiące mil od domu. -Nigdy nie zapomnę dzisiejszego dnia - odpowiedział Gajusz żarliwie, a dłoń na jego ramieniu zacisnęła się mocniej. Mariusz podszedł do miejsca, gdzie stał spokojnie biały byk, trzymany na uwięzi przez czterech legionistów. Z kolei potężny dzik o czarnej szczecinie gniewnie pochrząkiwał i czochrał się o sznury. Mariusz wziął długą wąską świecę i zapalił od niej kadzidło Rozdział 15 197 w złotym naczyniu. Jego ludzie pochylili głowy, a on wyszedł do przodu ze sztyletem i poddawszy gardła zwierząt, zaniósł do Jowisza i Minerwy krótką modlitwę. - Przeprowadźcie nas przez każdą wojnę i zarazę, abyśmy zapewnili naszemu miastu pokój i bezpieczeństwo. Wytarł sztylet o skórę osuwającego się na kolana, ryczącego z bólu i śmiertelnego strachu byka, schował go do pochwy, objął ramieniem Gajusza i razem ruszyli szerokimi schodami do gmachu senatu. Nie ma drugiej takiej siedziby władzy w żadnym miejscu na ziemi, pomyślał Gajusz. Kolumny, których nie objęliby trzej potężnie zbudowani mężczyźni, podtrzymywały spadzisty dach, na którym strzelały wysoko w górę posągi. Szczyt schodów wieńczyły drzwi z brązu tak duże, że przy nich nawet Mariusz wydawał się mały. Zrobione z zazębiających się płycin, wyglądały tak, jakby miały stawić opór całej armii, lecz kiedy wuj i siostrzeniec wspięli się ku nim, pociągnięte od wewnątrz otworzyły się delikatnie i cicho. Mariusz skinął głową i Gajusz przezwyciężył lęk. -No, chłopcze, wejdźmy i przywitajmy naszych władców. Nie wypada kazać czekać senatowi. ROZDZIAŁ XVI Podróżowali prowadzącym do morza kamiennym traktem i od wczesnego świtu do późnego popołudnia żaden się nie odezwał. Marka zastanawiała ponura i spięta twarz Reniusza. Chłopak był głodny, a jeszcze bardziej spragniony, lecz nie śmiał się przyznać. W południe postanowił, że jeżeli Reniusz chce przejechać całą drogę do portu, nie zatrzymując się choćby na chwilę, nie on podda się pierwszy. W końcu, kiedy w czyste wiejskie powietrze wdarła się nieprzyjemnym akcentem woń martwych ryb i morskich wodorostów, Reniusz ściągnął lejce. Był blady. - Chcę zrobić przerwę. To znaczy, chcę odwiedzić przyjaciela. Ty możesz udać się do portu i wziąć pokój. Jest tam taka gospoda... -Jadę z tobą - uciął krótko Marek. Reniusz zacisnął szczęki, burknął: Jak sobie życzysz", i zjechał z głównego traktu, ani razu nie spojrzawszy za siebie. Boczna droga, wąska i kręta, niebawem doprowadziła ich do lasu, który ciągnął się całymi milami. Marek nie pytał, dokąd zmierzają, tylko trzymał miecz w pogotowiu, na wypadek

gdyby w przydrożnych zaroślach kryli się bandyci. Choć co znaczy miecz przeciwko zdradzieckiej strzale z łuku? Słońce, prześwitujące między drzewami, powoli zachodziło za horyzont, kiedy dotarli do jakiejś liczącej nie więcej niż dwadzieścia skromnych domów wioski, która sprawiała wrażenie zadbanej i bezpiecznej. Kury już zapędzono do kurników, a kozy uwiązano Rozdział 16 199 na podwórkach i Marek nie widział sensu w ostentacyjnym obnoszeniu się z mieczem. Reniusz zsiadł z konia. - Wchodzisz? - spytał Marka, kierując się ku drzwiom pierwszego z domów. Chłopak przytaknął, lecz nim zdążył przywiązać konie do słupka, Reniusz już zniknął w środku. Marek poszedł za nim, marszcząc czoło i kładąc dłoń na rękojeści miecza. Wnętrze domu, oświetlone nikłym płomieniem świecy i niewielkim ogniem na palenisku, było mroczne, niemniej Marek zdołał zobaczyć, jak Reniusz zdrowym ramieniem obejmuje jakiegoś starego człowieka. - Marku, to mój brat, Primus. Primusie, to chłopiec, o którym ci wspominałem. Podróżuje ze mną do Grecji. Mężczyzna miał co najmniej osiemdziesiąt lat i mocny uścisk dłoni. -Brat pisał mi o twoich postępach, a także o tym drugim, Gajuszu. Reniusz nie lubi nikogo, lecz myślę, że do was dwóch odnosi się to mniej niż do większości ludzi. Marek chrząknął. - Usiądź, chłopcze. Czeka nas długa noc. - Podszedł do małego paleniska i wetknął w żar długi metalowy pogrzebacz. - O co tu chodzi? - zaniepokoił się Marek. Reniusz westchnął. - Mój brat był kiedyś chirurgiem. Odetnie mi ramię. Marka przeszył dreszcz zgrozy, kiedy zrozumiał, co za chwilę zobaczy. Przypomniała mu się także stara wina. Miał nadzieję, że Reniusz nie wspomni, jak został zraniony. Aby pokryć zakłopotanie, powiedział szybko: -Jestem pewien, że to samo mógł zrobić Lucjusz czy Kabera. Reniusz uciszył go gestem dłoni. -Wielu ludzi mogło to zrobić, lecz Primus był... jest najlepszy. Primus zarechotał, odsłaniając usta z resztkami uzębienia. - Zadaniem mojego braciszka było rąbanie łudzi; zszywanie należało do mnie - powiedział pogodnie. - Zróbmy trochę więcej światła. - Sięgnął po lampę oliwną, zapalił ją od świecy i spojrzał zezem na Reniusza. - Wiem, że moje oczy już nie są takie same jak przedtem, lecz czyżbyś był próżny i farbował włosy? 200 Imperator Reniusz poczerwieniał. -Tylko mi nie mów, że zawodzą cię oczy, nim zaczniesz mnie krajać, Primusie. Ładnie się starzeję, to wszystko. - Strasznie ładnie - zgodził się Primus. Wyłożył ze skórzanego worka narzędzia chirurgiczne i wskazał bratu krzesło. Patrząc na piły i igły, Marek pożałował, że nie skorzystał z rady Reniusza i nie udał się do portu, lecz było za późno. Reniusz, z czołem ociekającym potem, wziął z rąk Primusa butelkę z brązowym płynem, podniósł ją do ust i opróżnił prawie do dna. -Ty, chłopcze, weź tamten sznur i przywiąż mi braciszka do krzesła. Nie chcę, by wpadł w szał i porozbijał meble.

Marka ogarnęły mdłości, jednak posłusznie sięgnął po sznur i zauważył z przerażeniem, że włókna są sztywne od dawno zakrzepłej krwi. Usiłując o niczym nie myśleć, podszedł do Reniusza i zaczął go krępować. Po kilku minutach stary gladiator był unieruchomiony, a Primus wlał mu do gardła ostatnie krople brązowego płynu. -Niestety, to były resztki moich zapasów. Alkohol złagodzi trochę ból. - Rób swoje - warknął Reniusz przez zaciśnięte zęby. Primus wsunął mu do ust kawałek rzemienia. - Z^.grfź to. Uratujesz zęby. - Odwrócił się do Marka. - Trzymaj ramię nieruchomo, dzięki temu szybciej uwinę się z piłowaniem. -Położył dłonie chłopaka na więzadłach bicepsów i sprawdził sznury przytrzymujące mocno nadgarstek i łokieć. Sięgnął jeszcze raz do skórzanego worka, wyciągnął jakiś koszmarny nóż i podniósł go do światła, aby przyjrzeć się ostrzu. - Zakreślę nim łuk wokół kości, od góry i od dołu, aby piła miała tam dostęp. Wytniemy plaster ciała, przepiłujemy kość i przyżegniemy wycieki i otwory. Wszystko musi pójść prędko, inaczej pacjent nam się wykrwawi. Przez pierwszy tydzień nie wolno ci tego dotykać, potem, dwa razy dziennie, masz wcierać w ranę maść mojej roboty. Nie mam skórzanej osłony na kikut, musicie ją sobie zrobić albo kupić. Marek zaczął przełykać nerwowo ślinę. Primus zanurzył palce w mięśnie i nerwy nieprzydatnego ramienia, obmacał je i twarz mu posmutniała. ________________________¦ Rozdział 16 201 - Żadnego czucia. Mięśnie są przecięte i zaczynają usychać. Oberwałeś na arenie? Chcąc nie chcąc, Marek spojrzał na Reniusza. Oczy nad obnażonymi zębami wyglądały jak u szaleńca i patrzyły gdzieś w dal. - Wypadek przy pracy - powiedział stłumionym przez rzemień głosem. Primus pokiwał głową i przyłożył ostrze noża do ciała. Reniusz stężał, a Marek ścisnął mu ramię. Primus miał ruchy szybkie i zdecydowane. Ciął coraz głębiej i co chwila dotykał ciała gałgankiem, by otrzeć kolejne ciemne krople krwi. Marek poczuł, jak żołądek podjeżdża mu w górę, jednak były chirurg, pogwizdując przez zęby, wydawał się odprężony. Kiedy pokazał się kawałek białej kości, osłoniętej różową błoną, tylko chrząknął z zadowoleniem i po kolejnych kilku sekundach zaczął nacinać drugi łuk. Reniusz popatrzył na zakrwawione ręce brata i usta wykrzywił mu gorzki grymas. Z zaciśniętymi szczękami patrzył już tylko na ścianę. Bał się, to pewne, i to było widać po delikatnym drżeniu oddechu. Krew tryskała po rękach Marka, po krześle, po podłodze, wszędzie. W żyłach starego gladiatora były jeziora krwi i ta krew, raz znalazłszy ujście, wylewała się na zewnątrz, błyszcząca i wilgotna. Primus skończył drugie nacięcie, odwinął płaty skóry i wyciął spod niej ciemną bryłę mięsa. Przez chwilę ważył ją w ręku, a potem rzucił niedbale na podłogę. -Nie przejmujcie się nieporządkiem. Mam dwa psy, będą uszczęśliwione, jak je tu wpuszczę. Marek odwrócił głowę i zwymiotował. Primus cmoknął i zmienił położenie trzymających ramię dłoni. Powyżej łokcia, mniej więcej o jedną szerokość dłoni, sterczał biały szpikulec kości. Reniusz zaczął gwizdać przez nos i Primus przycisnął dłoń do tętnicy szyjnej brata. Sprawdził puls i mruknął pod nosem: - Uwinę się najszybciej jak umiem. Reniusz wytrzeszczył oczy i kiwnął głową. Primus wyprostował się, wytarł ręce w kawałek płótna, po czym zajrzał bratu w oczy i skrzywił się.

202 Imperator - Wiem, braciszku, wiem, że się boisz. Czekają cię ciężkie chwile. Kiedy będę odcinał kość, będzie bolało, a wibrowanie piły to druga bardzo nieprzyjemna sprawa. Ale robię co mogę. Trzymaj go mocno - zwrócił się do Marka. - Przez chwilę obaj macie być nieruchomi jak skała. I żadnych wymiotów więcej, zrozumiano? Marek westchnął żałośnie, a Primus wyciągnął piłę o cienkim ostrzu, osadzoną w drewnianej rączce jak nóż kuchenny. - Gotowi? Przytaknęli obaj i Primus wziął się do piłowania, migając łokciem tam i z powrotem z taką prędkością, że Marek ledwo nadążał za nim wzrokiem. Reniusz się naprężył i zesztywniał i całym ciałem naparł na sznury. Marek trzymał go z całych sił, jakby od tego zależało jego własne życie, i tylko krzywił się, kiedy nadjeżdżała piła, a jego palce, śliskie od krwi, obsuwały się niebezpiecznie. Nagle ramię zawisło na sznurach. Reniusz powiódł za nim oczyma i chrząknął gniewnie. Primus wytarł dłonie, zatkał ranę zwitkiem płótna i kiwnął na Marka, aby przytrzymał ten prowizoryczny tampon, a sam sięgnął po żelazny pogrzebacz. Jego koniec był rozżarzony i Marek wołał odwrócić wzrok. Primus pracował szybko, dźgając pogrzebaczem w każde tryskające krwią miejsce. Przypalane ciało skwierczało i syczało, i swąd był potworny. Marek zwymiotował po raz drugi. Tym razem lepką żółcią. - Włóż to do ognia. Szybko! Ja przytrzymam tampon, nim żelazo znów się rozpali. Marek zebrał się w sobie, wziął pogrzebacz i wetknął go w płomienie. Głowa Reniusza zakołysała się, a z obwisłych ust wypadł zagryzany rzemień. Primus zajrzał pod tampon, aby zobaczyć, czy krew nadal płynie, i wściekle zaklął. - Nie zamknąłem co najmniej połowy tętnic. Zwykle zamykały się jedna po drugiej, ale przez ostatnie parę lat próżnowania musiałem wyjść z wprawy. To ma być zrobione jak należy, inaczej dojdzie do zakażenia. Czy żelazo już się rozgrzało? Marek wyciągnął pogrzebacz, lecz jego koniec wciąż był czarny. - Nie. Czy Reniusz wyjdzie z tego? Rozdział 16 203 -Nie, jeżeli nie zamknę rany na dobre. Skocz na podwórze i przynieś trochę drewna. Trzeba podsycić ogień. Marek jakby tylko na to czekał. Wybiegł na dwór i zaczął łapczywie wdychać świeże wieczorne powietrze. Było już prawie ciemno - bogowie, ileż czasu im tu zeszło? Wzdrygnął się i szybko podszedł do sterty drewna. Kiedy miał go już pełne naręcze, zobaczył parę śpiących, wielkich psów myśliwskich uwiązanych o dwa kroki dalej. Psy obudziły się i cicho zawarczały, ale się nie podniosły. Nie patrząc na nie, wrócił do środka i dorzucił do ognia dwa polana. -Przynieś mi pogrzebacz, jak tylko czubek się zaczerwieni -ponaglił go Primus, mocniej przyciskając tampon do kikuta. Marek unikał patrzenia na odpiłowane ramię. Odsunięte od ciała, wydawało się czymś nieprzyzwoitym, i zanim zdążył spojrzeć w płomienie, żołądek podjechał mu do góry serią krótkich skurczy. Pogrzebacz musiał być rozgrzewany raz jeszcze i dopiero wtedy Primus uznał sprawę za zakończoną. Marek wiedział, że nigdy nie zapomni syczenia przypalanego ciała. Rozdygotany pomógł Primusowi zawinąć kikut w czyste płócienne bandaże. Przenieśli Reniusza do drugiego pokoju, położyli na łóżku i Marek przysiadł na brzegu, ocierając czoło i oczy z potu i dziękując bogom, że już po wszystkim.

- A co będzie z... tamtym? - Ruchem głowy wskazał ramię, które wciąż jeszcze było przywiązane do krzesła. Primus wzruszył ramionami. - Nie bój się, psy tego nie dostaną. To byłoby nieprzyzwoite. Pójdę z tym do lasu i zakopię pod jakimś drzewem. Gdybym tak nie zrobił, ramię by zgniło i cuchnęło. Ale, wyobraź sobie, są tacy, którzy proszą o własne odcięte członki. Ludzka ręka budzi tyle wspomnień. Chcę powiedzieć, że te uwiązane do krzesła palce kiedyś dotykały kobiety i głaskały dziecko. Tracąc rękę, tracisz nie tylko kawałek ciała; ale mój brat jest silny i duchem, i ciałem. Mam nadzieję, że wystarczająco silny, aby i to przeżyć. -Nasz statek odpływa za cztery dni - powiedział nieśmiało Marek. Primus podrapał się po brodzie. 204 Imperator - No cóż. Reniusz, choć będzie jeszcze słaby, na koniu usiedzi. Gorzej z równowagą. Mój brat będzie się uczył chodzić od nowa. Na jak długo zanosi się ta podróż? - Na miesiąc, przy pomyślnych wiatrach. -Wykorzystaj ten czas. Ćwicz z nim każdego dnia. Ze wszystkich ludzi na świecie najbardziej niedołęstwa nie znosi mój brat. 204 Imperator - No cóż. Reniusz, choć będzie jeszcze słaby, na koniu usiedzi. Gorzej z równowagą. Mój brat będzie się uczył chodzić od nowa. Na jak długo zanosi się ta podróż? - Na miesiąc, przy pomyślnych wiatrach. -Wykorzystaj ten czas. Ćwicz z nim każdego dnia. Ze wszystkich ludzi na świecie najbardziej niedołęstwa nie znosi mój brat. ROZDZIAŁ XVII Mariusz zatrzymał się przy wewnętrznych drzwiach sali senatu. - Nie wolno ci tam wejść, dopóki nie zostaniesz oficjalnie uznany za obywatela, dzisiaj jesteś tylko moim gościem. Przedstawię cię i wygłoszę w twoim imieniu krótką mowę. To czysta formalność. Zaczekaj, aż wrócę i wskażę ci, gdzie możesz usiąść. Mariusz zastukał do drzwi i kiedy się otworzyły, wszedł do środka. Gajusz przemierzał zewnętrzną salę tam i z powrotem. Przedłużające się oczekiwanie zaczęło go niepokoić. Wyszedł na zewnątrz gmachu i popatrzył w dół, na nieprzebrane szeregi żołnierzy. Widok tych ludzi, stojących na baczność mimo lejącego się z nieba żaru, robił imponujące wrażenie. Za nimi, jak było widać z najwyższego stopnia schodów, kipiało i wrzało miasto. Jeszcze nie zdążył nasycić oczu, kiedy usłyszał skrzypienie zawiasów wewnętrznych drzwi i pokazał się w nich Mariusz. -Witaj wśród nobilów, Gajuszu, i wiedz, że twój ojciec byłby dumny: jesteś obywatelem Rzymu. Usiądziesz przy mnie i będziesz się przysłuchiwał dzisiejszym obradom. Podejrzewam, że uznasz je za interesujące. Gajusz ruszył za nim, pod obstrzałem spojrzeń obserwujących go senatorów. Jeden czy dwóch skinęło mu głową. Ciekawe, czy znali mojego ojca, pomyślał i zanotował sobie w pamięci ich twarze, na wypadek gdyby nadarzyła się okazja porozmawiania z nimi później. Rozejrzał się po sali, starając się nie wytrzeszczać zbytnio oczu. Cały świat słuchał tego, co tych kilku tutaj miało do powiedzenia. 206 Imperator Sala senacka przypominała zminiaturyzowany amfiteatr. Pięć półkoliście wznoszących się ku górze rzędów siedzeń z ciemnego drewna otaczało centralną przestrzeń z rostrą, z której przemawiali członkowie senatu. Gajusz przypomniał sobie z lekcji historii, że mównica była

ozdobiona rzeźbami dziobów okrętów wojennych po bitwie z Latynami w 338 r. p.n.e., i teraz, zafascynowany, wyobrażał sobie ich dzieje. Nie wszystkie siedzenia były zajęte, lecz wszyscy obecni nosili białe togi i sandały, co nadawało pomieszczeniu charakter pobudzającego energię miejsca do pracy. Większość mężczyzn miała siwe włosy, ale paru młodych dominowało. Kilku senatorów stało. Gajusz się domyślał, że w ten sposób sygnalizują, iż chcą przedstawić jakiś problem lub dorzucić do debaty swoje argumenty. Sam Sulla stał pośrodku i mówił o podatkach i zbożu. Zauważywszy na sobie wzrok Gajusza, uśmiechnął się do niego i Gajusz poczuł siłę tego uśmiechu. Oto drugi Mariusz, osądził natychmiast, lecz czy w Rzymie jest miejsce dla dwóch mocarzy? Sulla wyglądał tak samo jak na igrzyskach. Był ubrany w białą prostą togę, przewiązaną czerwonym pasem. Ciemnozłote kręcone włosy lśniły od olejków. Promieniował żywotnością i tężyzną i wydawał się całkowicie odprężony. Kiedy Gajusz siadał obok wuja, Sulla odchrząknął delikatnie. - Biorąc pod uwagę, że mamy dzisiaj poważniejszą sprawę, proponowałbym odłożenie debaty nad podatkami do przyszłego tygodnia. Czy są jakieś sprzeciwy? Ci, którzy stali, usiedli, ale nie wyglądali na wzburzonych. Sulla uśmiechnął się znowu, odsłaniając równe białe zęby. — Witam nowego obywatela i w imieniu senatu wyrażam nadzieję, że będzie służył miastu tak samo dobrze.jak jego ojciec. Rozległ się pomruk aprobaty, a Gajusz lekko skinął głową. -Niestety nasze formalne powitanie chwilowo musi być także odłożone. Nie dalej jak dziś rano otrzymałem poważne wieści o zagrożeniu miasta. - Przerwał i czekał cierpliwie, aż senatorowie się wyciszą i przestaną rozmawiać. - Otóż Mitrydates, król Pontu, opanował jeden z naszych garnizonów w Azji Mniejszej. Liczba jego żołnierzy może sięgać ośmiu tysięcy. Prawdopodobnie rozumie, że front walk naszych wojsk jest zbyt szeroki, i stawia na to, Jt Rozdział 17 207 że jesteśmy za słabi, by odzyskać zagrabione terytorium. Jednak jeżeli nic nie zrobimy, by go odeprzeć, jego armia może urosnąć w siłę i zagrozić bezpieczeństwu naszych greckich zdobyczy. Kilku senatorów poderwało się na nogi i senatorskie ławy zawrzały okrzykami. Sulla podniósł dłoń, nakazując ciszę. - Decyzję musimy podjąć tutaj. Legiony, które nadzorują niestabilne greckie granice, mają za mało ludzi, by zmierzyć się z nowym zagrożeniem. Rzym z kolei nie może pozostać bezbronny, zwłaszcza po niedawnych rozruchach, lecz jednakowo ważne jest to, byśmy wysłali legion naprzeciw Mitrydatesowi. Grecja czeka na naszą odpowiedź, a ta musi być szybka i gwałtowna. Wszystkie głowy pokiwały zgodnie. Rzym nie był zbudowany na ostrożności i kompromisach. Gajusz, oświecony nagłą myślą, spojrzał na Mariusza. Wódz siedział z zaciśniętymi dłońmi, a jego twarz była spięta i chłodna. - Mariusz i ja jednakowo dowodzimy swoimi legionami - ciągnął Sulla. - Obaj jesteśmy o wiele bliżej niż jakikolwiek inny legion z północy. Decyzja, którą poddaję pod głosowanie, dotyczy tego, który z nas dwóch powinien wsiąść na okręt i popłynąć na spotkanie armii nieprzyjaciela. Błysnął spojrzeniem w kierunku Mariusza i po raz pierwszy Gajusz dostrzegł w jego oczach nie ukrywaną złośliwość. Mariusz się podniósł. Sala umilkła, a ci, którzy stali, usiedli, aby

jeden konsul mógł odpowiedzieć drugiemu. Mariusz założył ręce do tyłu i Gajusz dostrzegł, jak mu bieleją knykcie. - Nie widzę żadnego błędu w propozycji Sulli. Sytuacja jest jasna: nasze siły, aby jednocześnie mogły bronić Rzymu i naszych zagranicznych dominiów, muszą być rozdzielone. Natomiast muszę spytać konsula, czy to on pragnie być tym, który przepędzi najeźdźcę. Oczy wszystkich zwróciły się na Sullę. - W tej sprawie zdam się na wyrok senatu. Jestem sługą Rzymu i moje osobiste pragnienia nie mają nic do tego. Mariusz uśmiechnął się blado, a Gajusz niemal czuł, jak między jednym a drugim powietrze gęstnieje od napięcia. - Zgadzam się - powiedział Mariusz wyraźnie i usiadł. Sulla, który najwyraźniej odczuł ulgę, obiegł spojrzeniem całą salę. Rozdział 17 207 że jesteśmy za słabi, by odzyskać zagrabione terytorium. Jednak jeżeli nic nie zrobimy, by go odeprzeć, jego armia może urosnąć w siłę i zagrozić bezpieczeństwu naszych greckich zdobyczy. Kilku senatorów poderwało się na nogi i senatorskie ławy zawrzały okrzykami. Sulla podniósł dłoń, nakazując ciszę. - Decyzję musimy podjąć tutaj. Legiony, które nadzorują niestabilne greckie granice, mają za mało ludzi, by zmierzyć się z nowym zagrożeniem. Rzym z kolei nie może pozostać bezbronny, zwłaszcza po niedawnych rozruchach, lecz jednakowo ważne jest to, byśmy wysłali legion naprzeciw Mitrydatesowi. Grecja czeka na naszą odpowiedź, a ta musi być szybka i gwałtowna. Wszystkie głowy pokiwały zgodnie. Rzym nie był zbudowany na ostrożności i kompromisach. Gajusz, oświecony nagłą myślą, spojrzał na Mariusza. Wódz siedział z zaciśniętymi dłońmi, a jego twarz była spięta i chłodna. - Mariusz i ja jednakowo dowodzimy swoimi legionami - ciągnął Sulla. - Obaj jesteśmy o wiele bliżej niż jakikolwiek inny legion z północy. Decyzja, którą poddaję pod głosowanie, dotyczy tego, który z nas dwóch powinien wsiąść na okręt i popłynąć na spotkanie armii nieprzyjaciela. Błysnął spojrzeniem w kierunku Mariusza i po raz pierwszy Gajusz dostrzegł w jego oczach nie ukrywaną złośliwość. Mariusz się podniósł. Sala umilkła, a ci, którzy stali, usiedli, aby jeden konsul mógł odpowiedzieć drugiemu. Mariusz założył ręce do tyłu i Gajusz dostrzegł, jak mu bieleją knykcie. - Nie widzę żadnego błędu w propozycji Sulli. Sytuacja jest jasna: nasze siły, aby jednocześnie mogły bronić Rzymu i naszych zagranicznych dominiów, muszą być rozdzielone. Natomiast muszę spytać konsula, czy to on pragnie być tym, który przepędzi najeźdźcę. Oczy wszystkich zwróciły się na Sullę. - W tej sprawie zdam się na wyrok senatu. Jestem sługą Rzymu i moje osobiste pragnienia nie mają nic do tego. Mariusz uśmiechnął się blado, a Gajusz niemal czuł, jak między jednym a drugim powietrze gęstnieje od napięcia. - Zgadzam się - powiedział Mariusz wyraźnie i usiadł. Sulla, który najwyraźniej odczuł ulgę, obiegł spojrzeniem całą salę. 208 Imperator

-A zatem wybór jest prosty. Wypowiem nazwę legionu i ci, którzy są przekonani, że to ten, a nie inny ma walczyć z Mitry-datesem, wstaną i zostaną policzeni. Reszta wstanie, kiedy usłyszy drugą nazwę. Nikt nie może się wstrzymać od głosowania w sprawie bezpieczeństwa Rzymu. Czy wszyscy się zgadzają? Trzystu senatorów wymruczało uroczyście zgodę i Sulla się uśmiechnął. Gajusz poczuł macki strachu. Sulla przeciągał decydujący moment, wyraźnie delektując się napięciem. W końcu rzucił w ciszę jedno słowo. - Pierworodni. Mariusz położył dłoń na ramieniu Gajusza. - Dzisiaj nie wolno ci głosować, chłopcze. Gajusz pozostał na swoim miejscu i wyciągnął szyję, by zobaczyć, jak wielu wstanie. Mariusz, jakby to wszystko nie miało dla niego znaczenia, zatrzymał oczy na Sulli. Zdawało się, że wstali wszyscy wokół nich, i Gajusz uznał, że jego wuj przepadł. Potem hałasy ucichły i nie wstał nikt więcej. Gajusz popatrzył na przystojnego konsula, stojącego pośrodku, i zobaczył, jak na spokojnej i zadowolonej twarzy Sulli pojawia się wyraz niedowierzania, a następnie wściekłości. Sulla policzył głosy i nakazał je sprawdzić dwóm innym. - Sto dwadzieścia jeden za. Zagryzł wargi; w jego twarzy pojawiło się coś zwierzęcego, a spojrzenie przywarło do Mariusza, który wzruszył ramionami i odwrócił wzrok. Stojący mężczyźni usiedli. - Legion Skowronka - szepnął Sulla, lecz dzięki znakomitej akustyce jego głos dotarł do wszystkich. Mężczyźni znów się podnieśli i było oczywiste dla każdego, że tym razem stanowią większość. Cokolwiek Sulla zamierzał, jego wysiłki spełzły na niczym i Gajusz zobaczył, jak macha ręką na senatorów, by usiedli. Zebrał się w sobie i kiedy przemówił, znów był czarującym młodym człowiekiem, jakiego Gajusz zobaczył, wchodząc do senatu. - Senat się wypowiedział, a ja jestem jego sługą - powiedział oficjalnym tonem. — Ufam, że pod moją nieobecność Mariusz wprowadzi do miejskich koszar własnych ludzi, czy tak? - Tak - powiedział Mariusz z twarzą spokojną i nieruchomą. Rozdział 17 209 Sulla ciągnął: -Przy wsparciu legionu naszymi siłami, stacjonującymi w Azji Mniejszej, nie przewiduję długiej kampanii. Wrócę do Rzymu, gdy tylko pokonam Mitrydatesa. Wówczas zdecydujemy o przyszłości miasta. - Powiedział to, patrząc prosto na Mariusza. Przesłanie było jasne. -Każę moim ludziom jeszcze tego wieczoru opuścić koszary. Żadnych pytań? Zatem dobrego dnia dla wszystkich. - Sulla opuścił salę wraz z podążającą za nim grupą jego stronników. Napięcie znikło i nagle mówili wszyscy. Jedni się śmiali, drudzy spoglądali po sobie w zamyśleniu. Mariusz wstał i natychmiast zrobiło się cicho. -Dziękuję wszystkim za zaufanie. Będę strzegł miasta przed każdym. Gajusz zauważył w duchu, że Sulla, kiedy wróci, może być jednym z nich. Senatorowie tłoczyli się wokół jego wuja. Kilku ściskało mu dłoń, otwarcie gratulując. Mariusz jedną ręką przyciągnął do siebie Gajusza, a drugą położył na ramieniu kościstego mężczyzny, który uśmiechnął się do nich obu. - Krassusie, to mój siostrzeniec, Gajusz. Sądząc po jego wyglądzie, nie uwierzyłbyś, chłopcze, że Krassus jest prawdopodobnie najbogatszym człowiekiem w Rzymie. Długą, cienką szyję mężczyzny wieńczyła głowa z ciepłymi brązowymi oczami, mrugającymi w siatce drobnych zmarszczek. -To prawda, cieszę się błogosławieństwem bogów. Poza tym mam dwie piękne córki.

Mariusz zachichotał. -No, jedna jest znośnie pociągająca, lecz druga to wykapany ojciec. Gajusz skurczył się w środku na takie słowa, lecz Krassus chyba się nie przejął. Zaśmiał się ponuro. -To prawda, jest trochę koścista. Będę jej musiał dać olbrzymi posag, żeby skusić któregoś z rzymskich młodzieńców. - Stanął przed Gajuszem i wyciągnął dłoń. - Miło mi cię poznać, młody człowieku. Czy będziesz wodzem tak jak twój wuj? 210 Imperator — Będę - poważnie powiedział Gajusz. Krassus się uśmiechnął. — Zatem nie obejdziesz się bez pieniędzy. Przyjdziesz do mnie, jak będziesz szukał wsparcia? Gajusz przyjął wyciągniętą dłoń i uścisnął ją szybko, nim Krassus ruszył w tłum. Mariusz pochylił się do niego i szepnął mu do ucha: -Załatwione. To mój lojalny przyjaciel, a przy tym nieprawdopodobnie bogaty. Postaram się, byś odwiedził jego posiadłość, jest niezwykła w swoim przepychu i luksusie. A teraz przedstawię ci jeszcze kogoś. Chodźmy. Gajusz podążył za nim przez ciżbę senatorów, rozmawiających o wydarzeniach dnia i poniżeniu Sulli. Zauważył, że Mariusz wita się z każdym, kto napotka jego wzrok, że jednym gratuluje, innych pyta o rodzinę i nieobecnych przyjaciół, i wszystkich żegna z uśmiechem. Po drugiej stronie sali rozmawiała przyciszonymi głosami grupka trzech mężczyzn. Kiedy konsul z siostrzeńcem podeszli, mężczyźni zamilkli. — Oto ten człowiek, Gajuszu - powiedział Mariusz swobodnie. -Gnejusz Pompejusz, uważany przez swoich stronników za najlepszego wodza dzisiejszego Rzymu. Oczywiście, kiedy ja jestem chory lub na obcym lądzie. Pompejusz przywitał się z obydwoma, uśmiechając się przyjaźnie. W odróżnieniu od chudego Krassusa miał nieco nadwagi, lecz był tak wysoki jak Mariusz i zbędne kilogramy nadawały mu solidny wygląd. Gajusz ocenił go na nie więcej niż trzydzieści lat, wiek wprost imponujący jak na pozycję w hierarchii wojskowej. — Przeceniasz siebie, Mariuszu - replikował Pompejusz. - A ja faktycznie jestem zdumiewający na polu bitwy. Niejeden zahartowany w bojach mężczyzna łkał z zachwytu, przyglądając się moim manewrom. Mariusz zaśmiał się i poklepał go po ramieniu. Pompejusz zmierzył wzrokiem Gajusza od stóp do głów. — Twoja młodsza wersja, stary lisie? - powiedział do Mariusza. -Jasne, ma moją krew w żyłach. Pompejusz założył ręce do tyłu. Rozdział 17 211 -Twój wuj, pozbywając się Sulli z Rzymu, zaryzykował dzisiaj wiele. Co o tym myślisz? Mariusz już chciał odpowiedzieć, lecz Pompejusz podniósł dłoń. - Pozwól mu mówić samemu, stary lisie. Niech zobaczę, jak on go ocenia. Gajusz odpowiedział bez wahania: -Obrazić Sullę to niebezpieczne posunięcie, lecz mój wuj lubi ryzyko. Sulla jest sługą Rzymu i dobrze się spisze w walce z obcym królem. Po powrocie będzie musiał pójść na ugodę z moim wujem. Możliwe, że poszerzymy koszary, tak by oba legiony ochraniały miasto. Pompejusz zamrugał i zwrócił się do Mariusza. - Czy on zwariował? - Nie. On tylko nie wie, czy ja ci ufam. Podejrzewam, że już odgadł moje plany. - Co zrobi twój wuj, kiedy Sulla wróci? - szepnął Pompejusz prosto do ucha Gajusza.

Chłopak rozejrzał się, ale w pobliżu nie było nikogo, kto mógłby podsłuchiwać, poza dwoma rozmówcami Pompejusza, którym Mariusz wyraźnie ufał. - Zamknie bramy. Jeżeli Sulla spróbuje je sforsować, senat będzie musiał uznać go za wroga Rzymu. On z kolei będzie musiał rozpocząć oblężenie albo się wycofać. Przypuszczam, że odda się pod rozkazy Mariusza, tak jak postąpiłby każdy wódz wobec konsula Rzymu. - Tak, tak - zgodził się szybko Pompejusz. - Choć powiedziałbym, Mariuszu że wkroczyłeś na niebezpieczną ścieżkę. Nie mogę popierać cię otwarcie, ale po cichu zrobię dla ciebie wszystko. Gratulacje za twój triumfalny marsz. Wyglądałeś wspaniale. - Kiwnął na dwójkę swoich towarzyszy i wszyscy trzej odeszli. Gajusz chciał coś powiedzieć, lecz Mariusz potrząsnął głową. -Wyjdźmy na zewnątrz, tu powietrze jest gęste od intryg. — Ruszyli ku drzwiom, ale i na zewnątrz przyłożył palec do ust, uprzedzając pytanie siostrzeńca. - Nie tutaj. Zbyt wielu wokół słuchaczy. Gajusz rozejrzał się i zobaczył, że kilku z senatorów popierających Sullę kręci się w pobliżu, popatrując na nich z nie ukrywaną 212 Imperator wrogością. Poszedł za Mariuszem na forum i tam przysiedli na kamiennych schodach, z dala od miejsca, w którym ktoś mógłby ich podsłuchać. W pobliżu legioniści Mariusza, wciąż stojący na baczność, w błyszczących zbrojach, wyglądali na niezwyciężonych. To było szczególne uczucie, znaleźć się w obecności tysięcy, a mimo to siedzieć swobodnie z wujem na schodach samego senatu. Gajusz nie mógł wytrzymać ani chwili dłużej. - No więc, jak to zrobiłeś, że senat zagłosował przeciwko Sulli? Mariusz zaczął się śmiać i wytarł nagle spocone czoło. -Myślę i planuję, mój chłopcze. Wiedziałem o inwazji Mitrydatesa prawie natychmiast po jej nastąpieniu, o dobrych parę dni wcześniej niż Sulla. Posłużyłem się starym jak świat środkiem nacisku, aby przekonać niezdecydowanych do głosowania na mnie, a i tak poszło nie całkiem po mojemu. Wydałem fortunę, lecz od jutra rana przejmuję władzę nad Rzymem. - Ale on wróci - przypomniał Gajusz. Mariusz prychnął pogardliwie. - Za sześć miesięcy, może później. Poza tym nie można wykluczyć, że padnie na polu bitwy, ani tego, że przegra z Mitrydatesem; słyszałem, że to sprytny wódz. Ale jeżeli nawet Sulla pobije go błyskawicznie i jeżeli nawet trafi na pomyślne wiatry w obie strony, i tak będę miał kilka miesięcy na odpowiednie przygotowania. Nasz drugi konsul opuści Rzym bez kłopotu, lecz powiadam ci, z powrotem nie wkroczy do miasta bez walki. Gajusz potrząsnął z niedowierzaniem głową na takie potwierdzenie własnych myśli. -A teraz? - spytał. - Co robimy? Wracamy do twojego domu? Mariusz uśmiechnął się trochę smutno. - Niestety nie. Musiałem go sprzedać, aby mieć pieniądze na przekupienie senatorów... Sulla przekupił ich pierwszy i w większości przypadków musiałem podwoić jego cenę. Poszło wszystko, co miałem, poza koniem, mieczem i zbroją. Mogę być pierwszym wodzem nędzarzem w całej historii Rzymu. - Mariusz zaśmiał się cicho. - Gdybyś przegrał głosowanie, straciłbyś wszystko! - szepnął Gajusz, wstrząśnięty ogromem stawki. - Ale nie przegrałem! Mam Rzym, a tu, popatrz, stoi mój legion. Rozdział 17 213 - A gdybyś jednak przegrał? Co byś zrobił? Mariusz wydął lekceważąco usta. - Wyruszyłbym, by walczyć z Mitrydatesem, to oczywiste. Czyż nie jestem sługą Rzymu? Zauważ jednak, że trzeba odwagi, by dać się przekupić, a mimo to głosować przeciwko mnie, kiedy za drzwiami senatu czeka mój legion. Musimy być wdzięczni bogom, że senat aż tak

bardzo ceni sobie złoto. Ci ludzie myślą o nowych koniach i niewolnikach, lecz oni nigdy nie byli biedni, a ja byłem. Ja cenię złoto jedynie za to, co mi daje; to ono doprowadziło mnie aż tutaj, do tych stopni, i to ono sprawiło, że mam za sobą największe miasto na świecie. Do góry głowa, chłopcze, dziś jest dzień świętowania, nie smutków. - Nie, to nie to. Pomyślałem właśnie, że Marek i Reniusz kierują się na wschód, by dołączyć do Czwartego Macedońskiego, a Mi-trydates ciągnie na zachód. Mogą wpaść na siebie. - Mam nadzieję, że nie. Ci dwaj zjedliby Mitrydatesa na przekąskę, a ja chcę, by Sulla miał coś do roboty, kiedy się tam znajdzie. Gajusz zaśmiał się i obaj wstali. Mariusz popatrzył na swój legion z nie ukrywaną dumą i radością. - To był dobry dzień. Ty poznałeś ludzi, którzy rządzą Rzymem, a ja zyskałem miłość Rzymian i poparcie senatu. A przy okazji, ta twoja niewolnica, ta ładna? Na twoim miejscu bym ją sprzedał. Zabawić się z dziewczyną parę razy to jedno, ale ty chyba się w niej kochasz, a miłość na ogół prowadzi do kłopotów. Gajusz odwrócił wzrok i zagryzł usta. Czy niczego nigdy nie można ukryć? Mariusz nieświadomy zakłopotania siostrzeńca ciągnął beztrosko: - Czy chociaż jej spróbowałeś? Nie? Znam tu kilka porządnych domów, na wypadek gdybyś najpierw chciał zdobyć trochę doświadczenia. Tylko powiedz, kiedy będziesz gotowy. Gajuszowi zapłonęły policzki. Nic nie odpowiedział. Mariusz tymczasem stał i patrzył, wyraźnie dumny, na zwarte szeregi swojego legionu. -Odprawimy ludzi do koszar, chłopcze? Myślę, że należy im się dobry posiłek i mocny sen po tym całym marszu i staniu w słońcu. ROZDZIAŁ XVIII JYlarek patrzył na morze i oddychał ciepłym, ciężkim od soli powietrzem. Po tygodniu podróży zaczynał się nudzić. Zdążył poznać każdy zakamarek małego kupieckiego statku i nawet pomagał w ładowni przy liczeniu amfor tłustego oleju i hebanowych desek wiezionych z Afryki. Przez jakiś czas jego zainteresowanie wzbudziły setki gnieżdżących się pod pokładem szczurów i spędził aż dwa dni na czołganiu się w ciemnościach do ich gniazd, uzbrojony w sztylet i marmurowy przycisk ukradziony z kajuty kapitana. Kiedy za burtę poszły dziesiątki małych zwłok, szczury nauczyły się rozpoznawać jego zapach lub ostrożne stąpanie i znikały w najgłębszych szczelinach, ledwo zdążył postawić stopę na pierwszym stopniu drabiny. Westchnął i dalej obserwował zachód słońca, jak zwykle urzeczony kolorami nieba i morza. Będąc pasażerem, mógł przez całą podróż nie wychylić nosa ze swojej kajuty, co najwyraźniej postanowił zrobić Reniusz, lecz ograniczona do minimum ciasna przestrzeń nie dostarczała żadnych rozrywek i Marek korzystał z niej tylko w nocy. Z rozkazu kapitana wolno mu było stać na warcie i nawet wypróbował rękę przy dwóch wielkich sterach na tyłach statku, czy -jak się nauczył powtarzać za żeglarzami - na rufie, ale szybko przestało go to bawić. -Jeszcze dwa tygodnie czegoś takiego, a jak nic będzie po mnie - mruknął do siebie, wycinając sztyletem inicjały w drewnianym relingu. Za jego plecami coś zaszurało, lecz się nie odwró1L Rozdział 18 215 cił; uśmiechał się i przyglądał tonącemu w morzu słońcu. Chwila ciszy, a potem jakiś inny dźwięk, jakby czyjeś drobne ciało przesunęło się, szukając wygodniejszego miejsca.

Marek zakręcił się na pięcie i wyrzucił sztylet od dołu, tak jak swego czasu nauczył go Reniusz. Coś gwałtownie załomotało, zatrzepotał maszt. Cichy pisk strachu, błysk brudnych białych stóp w ciemnościach, coś schowało się głębiej w cień - i wszystko ucichło. Marek wyciągnął sztylet z deski jednym szarpnięciem i wsunął go z powrotem do pochwy u pasa. Zmrużył oczy i wpatrzył się w mrok. -Wyjdź, Peppisie, wiem, że tam jesteś - zawołał, usłyszawszy pociągnięcie nosem. - Nie trafiłbym cię sztyletem, to był tylko żart. Mówię uczciwie. Zza zwałów płócien na worki wyszedł ostrożnie chudy jak szkielet mały chłopiec. Był niewyobrażalnie brudny i strach rozszerzał mu oczy. -Ja tylko ci się przyglądałem, nic więcej - zaczął się nerwowo tłumaczyć. Marek przysunął twarz do jego twarzy i zauważył plamkę zakrzepłej krwi pod nosem i siniak nad okiem. - Znów oberwałeś? - spytał, usiłując nadać głosowi przyjazny ton. -Trochę, ale to moja wina. Potknąłem się o linę i zaciągnąłem poluzowany węzeł. To było niechcący, ale pierwszy powiedział, że nauczy mnie być niezdarą. I tak jestem niezdarą, więc odpowiedziałem, że nie potrzebuję żadnego uczenia, a on mnie wtedy zbił. - Znów pociągnął nosem i otarł go wierzchem dłoni, zostawiając na niej srebrny ślad. -Właściwie dlaczego nie uciekniesz w pierwszym lepszym porcie? Peppis wypiął pierś, odsłaniając sterczące pod skórą żebra. - Nie ja. Ja chcę być żeglarzem, kiedy dorosnę. Uczę się cały czas, obserwując innych. Już teraz potrafię wiązać różne węzły. Dzisiaj mógłbym rozwiązać tamtą linę, gdyby pierwszy mi pozwolił, ale on tego nie wiedział. -Chcesz, bym zamienił z nim parę słów? Mam go skłonić, by zaprzestał bicia? 216 Imperator Peppis zadrżał i potrząsnął głową. - Zabiłby mnie, może w tej podróży, może w drodze powrotnej. Ciągle powtarza, że jak nie nauczę się żeglarstwa, to którejś nocy, jak będę spał, wyrzuci mnie za burtę. Dlatego uciekam z koi i nocuję na pokładzie. I zawsze gdzie indziej, żeby mnie nie znalazł. Marek westchnął. Żal mu było chłopca, ale nawet gdyby pierwszy oficer zaprzestał swoich praktyk, nad Peppisem znęcaliby się inni. Wszyscy w tym uczestniczyli i kiedy Marek wspomniał o tym Reniuszowi, stary gladiator tylko się zaśmiał i powiedział, że na każdym statku jest ktoś taki jak ten chłopiec. Jednak Marek nie mógł się z tym pogodzić. Wciąż pamiętał, co to znaczy być zdanym na łaskę silniejszych od siebie, takich jak Swetoniusz, i gdyby to on wykopał dół na wilki, nie Gajusz, rzuciłby na tamtego osiłka wielki głaz i by go zmiażdżył. Westchnął raz jeszcze i podniósł się, rozciągając zastałe mięśnie. Gdzie skończyłby on sam, gdyby nie zajęli się nim rodzice Gajusza i gdyby go nie wychowali? Bardzo łatwo mógłby się znaleźć na statku kupieckim, w tak samo potwornym położeniu jak Peppis. Wiecznie byłby głodny, słaby i chory i nie miałby od kogo nauczyć się walki i obrony. - Posłuchaj - powiedział. - Skoro nie chcesz, bym się mieszał do twoich porachunków z żeglarzami, to przynajmniej przyjmuj ode mnie jedzenie. Ja nie jem wiele, a przy sztormowej pogodzie nie tykam niczego. Poczekaj tu chwilę, coś ci przyniosę. Zgoda? Peppis kiwnął głową i Marek, trochę pogodniejszy, zszedł pod pokład do ciasnej kajuty po nie dojedzony kawałek chleba i sera. Co prawda sam był głodny, ale jemu nie groziła śmierć głodowa. Zostawiwszy Peppisa zajętego jedzeniem, poszedł na rufę, do sterów, wiedząc, że o północy wachtę obejmie pierwszy zastępca kapitana. Podobnie jak Peppis, on też nigdy nie słyszał prawdziwego imienia tego człowieka. Każdy zwracał się do niego oficjalnie, a on dobrze

wypełniał swoje obowiązki i trzymał załogę twardą ręką. Mały statek, Lucidae, cieszył się dobrą opinią i zwykle dowoził do celu podróży prawie cały ładunek. Inne statki, aby zadowolić swoje załogi, musiały się liczyć z pewnymi stratami, ale nie właściciele Lucidae. Marek pojaśniał, widząc, że mężczyzna już stoi za jednym Rozdział 18 217 z dwóch wielkich sterów i rozmawia przyciszonym głosem ze swoim towarzyszem przy drugim sterze. - Przyjemny mamy wieczór - powiedział, podchodząc bliżej. Pierwszy chrząknął i potaknął. Musiał być uprzejmy wobec pasażerów, którzy płacili za podróż, ale wszystko się zaczynało i kończyło na podstawowej grzeczności. Był potężnie zbudowany i trzymał ster tylko jedną ręką, gdy tymczasem jego towarzysz zmagał się z nim za pomocą nie tylko rąk, ale i całego ciała. Ten nie powiedział nic i Marek rozpoznał w nim jednego z członków załogi, wysokiego i długorękiego żeglarza z ogoloną czaszką. Mężczyzna, pochłonięty swoim zadaniem, wlepiał wzrok przed siebie. - Chciałbym kupić kogoś z załogi na swojego niewolnika. Z kim mam mówić? - spytał Marek przyjaznym tonem. Sternik zamrugał ze zdziwienia i na młodym Rzymianinie zawisło spojrzenie dwóch par oczu jednocześnie. -Jesteśmy wolnymi ludźmi - powiedział drugi z obrzydzeniem w głosie. Marek wyglądał na zakłopotanego. -Och, nie mam na myśli żadnego z was, to jasne. Chodzi mi 0 małego Peppisa. On nie jest na liście załogi. Sprawdziłem to 1 dlatego pomyślałem, że może da się go kupić. Potrzebuję chłopca, który nosiłby mój miecz i... - Widziałem cię na pokładzie - zadudnił pierwszy. - Krzywiłeś się, kiedy dawaliśmy mu nauczkę. Rozumiem, że jesteś jednym z tych mięczaków z miasta, któremu się zdaje, że nasze pięści są za twarde dla chłopców okrętowych. Chcesz go do łóżka, tak? Marek odsłonił w uśmiechu rząd białych zębów. - Ojej, to brzmi jak obelga, przyjaciele. Lepiej wyjdźcie zza sterów, żebym mógł wam dać nauczkę. Pierwszy otworzył usta, by odpowiedzieć, i Marek go uderzył. Po chwili Lucidae zeszła z wyznaczonego kursu i popłynęła w ciemną noc własnym. Reniusz potrząsnął nim silnie. - Obudź się! Kapitan chce cię widzieć. Marek jęknął. Jego twarz i górna połowa ciała była cała w siniakach. Reniusz gwizdnął cicho, kiedy chłopiec stanął na nogi 218 Imperator i krzywiąc się, zaczął się ubierać. Językiem obmacał obluzowany ząb i poczuł w ustach słodkawy smak krwi. Na pół przytomny ucieszył się, widząc, że Reniusz ma na sobie żelazny napierśnik i zawieszony u pasa miecz. Kikut ramienia był obwiązany czystym bandażem, a po przygnębieniu, które zatrzymywało go w kajucie przez pierwsze tygodnie, nie było śladu. Kiedy Marek włożył tunikę i owinął się w płaszcz dla ochrony przed zimną poranną bryzą, Reniusz otworzył drzwi i powiedział pogodnie: - Ostatniej nocy ktoś straszliwie pobił pierwszego, a także jego towarzysza z nocnej wachty. Marek przyłożył dłoń do twarzy i poczuł, że ma rozcięty policzek. - Czy powiedział kto? - mruknął pod nosem.

- Powiedział, że było ciemno i ktoś rzucił się na niego od tyłu. Ma złamane ramię. - Reniusz najwyraźniej wyzbył się przygnębienia, lecz Marek uznał, że ten nowy, chichoczący Reniusz wcale mu się nie podoba. Kapitan, Grek o imieniu Epides, był niskim, energicznym mężczyzną z brodą, która przy reszcie nieowłosionej twarzy wyglądała jak przyklejona. Wstał, kiedy Marek z Reniuszem weszli, i położył dłonie na stole, przymocowanym do podłogi grubymi żelaznymi łańcuchami. Na każdym palcu obu dłoni tkwił drogocenny kamień oprawiony w złoto i wszystkie razem mieniły się i rzucały blask przy najmniejszym ruchu. Reszta kajuty była urządzona skromnie, jak przystało na pracowitego kupca. Nie było tam żadnego zbytku i nie było na czym zatrzymać wzroku poza samym mężczyzną, którego oczy ciskały błyskawice na obu Rzymian. - Nie próbuj udawać niewiniątka - powiedział. - Mój pierwszy ma złamane ramię i obojczyk, i ty to zrobiłeś. Marek chciał się odezwać, lecz kapitan nie dał mu dojść do słowa. - On nie chce wskazać na ciebie, Zeus wie dlaczego. Gdyby wskazał, kazałbym cię wychłostać na pokładzie do żywego mięsa. Ale jest jak jest i wobec tego przejmiesz jego obowiązki na resztę podróży, a ja wyślę odpowiedni list do dowódcy twojego legionu. Niech wie, z jakim niezdyscyplinowanym prostakiem będzie miał do czynienia. Niniejszym, mocą mojego prawa jako kapitana LuRozdział 18 219 cidae, wcielam cię do załogi na czas tej podróży. Jeżeli zauważę, że wymigujesz się od swoich obowiązków, wychłoszczę cię. Zrozumiałeś? Marek jeszcze raz chciał się odezwać, lecz tym razem przeszkodził mu Reniusz. Przemówił spokojnie i rozsądnie. - Kapitanie. Kiedy chłopiec przyjął wyznaczone mu stanowisko w Czwartym Macedońskim, stał się członkiem tego legionu. Ponieważ znalazłeś się w trudnej sytuacji, będzie dobrowolnie zastępował twojego pierwszego aż do zejścia na brzeg w Grecji. Jednakże to ja będę pilnował, czy nie wymiguje się od swoich obowiązków. Jeżeli zostanie wychłostany z twojego rozkazu, przyjdę tutaj i wyrwę ci serce z piersi. Rozumiemy się? - Głos Reniusza nie podniósł się ani o ton wyżej aż do ostatniego słowa. Epides nieco zbladł i podniósłszy dłoń, nerwowym gestem pogładził się po brodzie. - Chodzi mi tylko o pewność, że zrobi, co do niego należy. A teraz niech się stąd zabiera i zamelduje u drugiego. Reniusz przyjrzał mu się dobrze, skinął powoli głową, zawrócił do drzwi i przepuścił Marka. Zostawiony sam sobie Epides opadł na krzesło, zanurzył dłoń w naczyniu z wodą różaną i potarł szyję. Opanował się i zaczął grzebać w przyborach do pisania. Przez chwilę rozmyślał nad zgrabną, ciętą odpowiedzią, którą powinien dać Reniuszowi. Na wszystkich bogów, pozwolić sobie grozić?! Kiedy wróci do domu, do swoich opowieści włączy parę błyskotliwych ripost, ale teraz jakiś gwałtowny błysk w oczach tamtego człowieka nakazał mu zamknąć usta. Drugi zastępca kapitana, oschły mężczyzna z północnej Italii o imieniu Parus, niewiele miał do powiedzenia Markowi i Reniuszowi, kiedy się u niego zameldowali. Rzucił jedynie parę słów o codziennych obowiązkach pierwszego na statku kupieckim, które kończyły się wachtą przy sterze, mniej więcej od północy. - Nie wydaje mi się słuszne nazywać cię pierwszym, kiedy tamten wciąż leży pod pokładem. - Będę wykonywał za niego pracę i w tym czasie będziesz nazywać mnie pierwszym - odrzekł Marek. 220 Imperator

Mężczyzna zesztywniał. - Ile ty masz lat? Szesnaście? Ludziom to się też nie spodoba. - Siedemnaście - skłamał gładko Marek. - Ludzie przyzwyczają się do tego. Może byłoby dobrze zobaczyć się z nimi teraz. - Żeglowałeś już kiedyś? - spytał Parus. -To moja pierwsza podróż, ale wystarczy, byś powiedział, co mam robić, a będzie zrobione. W porządku? Wydymając policzki z wyraźną odrazą, Parus kiwnął głową. - Sprowadzę ludzi na pokład. - Sprowadzę ludzi na pokład, pierwszy - wycedził przez spuchnięte usta Marek. Niebezpieczny błysk w jego oczach kazał Parusowi zastanowić się nad wydarzeniami ostatniej nocy i zapytać się w duchu, dlaczego pierwszy nie wyjawił kapitanowi imienia sprawcy pobicia, choć każdy głupi wiedział, kto to zrobił. - Pierwszy - zgodził się ponuro i odszedł. Marek odwrócił się do Reniusza, który patrzył na niego z ukosa. - Co o tym myślisz? - spytał. -Myślę, że powinieneś pilnować swojego tyłka, inaczej nigdy nie zobaczysz Grecji odpowiedział Reniusz całkiem serio. Ta część załogi, której nie zajmowały niezbędne prace, zebrała się na małym pokładzie. Marek naliczył piętnastu żeglarzy, z kolejnymi pięcioma przy sterach i olinowaniu żagla. Parus odchrząknął, by przyciągnąć uwagę. - Ponieważ pierwszy ma złamaną rękę, kapitan mówi, że do końca podróży robota będzie należała do tego tutaj. Wracajcie do pracy. Ludzie odwrócili się, aby odejść, a wtedy Marek wystąpił do przodu. Był wściekły. - Stać! - ryknął, sam zdziwiony siłą swego głosu. Raczyli go wreszcie zauważyć, a on nie omieszkał tego wykorzystać. -Wszyscy dobrze wiecie, że to ja złamałem rękę pierwszemu, więc nie mam co zaprzeczać. Mieliśmy odmienne zdania w pewnej kwestii i z tej racji się pobiliśmy. Koniec historii. Nie wiem, dlaczego nie powiedział kapitanowi, kim był jego przeciwnik, ale Rozdział 18 221 szanuję go za to trochę bardziej. Będę wypełniał jego obowiązki tak dobrze, jak potrafię, lecz nie jestem żeglarzem, a wy o tym wiecie. Pchamy ten statek wspólnie i nie będę miał nic przeciwko temu, jeżeli ktoś mi powie, że coś robię nie tak. Ale jeżeli mi powie, że coś robię nie tak, byłoby lepiej dla niego, żeby miał słuszność. Wystarczająco jasne? Wśród zebranych mężczyznach przeszedł niewyraźny pomruk. -Jak nie jesteś żeglarzem, nie możesz wiedzieć, co robisz. Co za pożytek z wieśniaka na statku kupieckim? - zakrzyknął żeglarz cały w tatuażach. Uśmiechał się szyderczo i Marek, czerwieniejąc z gniewu, odpowiedział szybko: -Pierwsze, co zrobię, to przejdę się po statku i porozmawiam z każdym z was. Powiecie mi dokładnie, co to za praca, i ja ją wykonam. Jeżeli nie potrafię, pójdę do kapitana i powiem, że się nie nadaję. Ktoś jeszcze? Słucham. Zapadła cisza. Kilku z mężczyzn wyglądało na zaciekawionych, lecz większość twarzy trwała we wrogim uporze. Marek zacisnął szczęki i poczuł zgrzytnięcie obluzowanego zęba. Wyciągnął sztylet zza pasa i uniósł go. Był prosty, a jednocześnie kunsztowny i drogi, z filigranową brązową rękojeścią; podarunek na drogę od Mariusza. -Jeżeli którykolwiek z was potrafi zrobić coś, czego ja nie potrafię, podaruję mu to, co mi podarował Mariusz, wódz legionu Pierworodnych. Możecie odejść. Tym razem zaciekawienie pojawiło się na większości twarzy i niejeden obejrzał się na broń, którą Marek wciąż trzymał w górze, gdy tymczasem oni wracali do swoich obowiązków.

Marek zwrócił się do Reniusza, a ten potrząsnął głową z niedowierzaniem. - Bogowie, jesteś młody i głupi. To zbyt dobry sztylet, żeby go stracić - jęknął. - Nie stracę go. Jeśli mam się sprawdzić w oczach załogi, to się sprawdzę. Jestem wystarczająco dobry. Bo jak ciężka może być ta praca? ROZDZIAŁ XIX i.VLarek kurczowo zaciskał dłonie na rei. Tu, na najwyższym punkcie Lucidae, miał wrażenie, że maszt huśta się razem z nim od horyzontu po horyzont. Szare morze poniżej, upstrzone białymi grzbietami fal, nie groziło małemu, mocnemu statkowi niebezpieczeństwem. Żołądek podjeżdżał mu w górę i buntowały się wszystkie mięśnie. Poobtłukiwane aż nadto ciało zdążyło do południa zesztywnieć i teraz, gdy tylko ruszył głową, ból przesłaniał mu oczy czarnymi i białymi plamami. Na rei boso, bez żadnego podparcia stał żeglarz, pierwszy, który próbował zdobyć sztylet. Mężczyzna szczerzył zęby bez odrobiny złośliwości, niemniej wyzwanie było jasne - Marek musiał do niego dołączyć i ryzykować upadek do morza lub co gorsze, na pokład. - Maszty z dołu nie wyglądają na aż tak wysokie - burknął Marek przez zaciśnięte zęby. Żeglarz przeszedł nad nim, doskonale balansując ciałem w rytm kołysania się i zanurzania statku. -Wystarczająco wysokie, byś się mógł zabić. Pierwszy jednak chodził po rei, więc tak czy owak musisz się na coś zdecydować. Mężczyzna czekał cierpliwie, sprawdzając odruchowo węzły i liny. Marek zgrzytnął zębami, podciągnął się na belkę i zawisł na niej; żołądek wciąż mu dygotał. Na dole stali inni mężczyźni i niektórzy zadarli głowy, aby śledzić jego postępy, czy może po to, by w porę zdążyć się usunąć z drogi, kiedy będzie spadał - tego nie wiedział. Rozdział 19 223 Wierzchołek masztu, umocowany linami, był tuż-tuż. Schwycił się go, podciągnął w górę i postawił na rei nogę. Drugą, wiszącą poniżej, przez chwilę równoważył ciężar ciała. Następne chrząknięcie z wysiłku, koniecznego, by pokonać opór zmaltretowanych mięśni, i kucnął na rei, z kolanami prawie pod podbródkiem i z zaciśniętymi na czubku masztu dłońmi. Obrzucił spojrzeniem kołyszący się horyzont i nagle przyszło mu na myśl, że jedyną nieruchomą rzeczą we wszechświecie jest ich statek i że wszystko obraca się wokół niego. Zakręciło mu się w głowie. Szybko zacisnął powieki, ale niewiele pomogło. No, dalej, powiedział sobie w duchu. Masz dobry zmysł równowagi. Oderwał trzęsące się dłonie od masztu i aby stawić opór potężnemu kołysaniu, napiął mięśnie nóg. Następnie zaczął wychodzić z przysiadu jak zniedołężniały ze starości człowiek, w każdej chwili gotów ponownie chwycić za zbawczy drąg. Z wbitymi weń oczami dźwignął się i przyjął pozycję człowieka o pochyłych ramionach. Następnie lekko ugiął nogi w kolanach i powoli zaczął płynąć przez powietrze. - Oczywiście dziś nie ma wiatru - nie ustępował żeglarz. - Bywało się tutaj podczas sztormu, żeby przymocować poszarpane żagle. Dziś to pestka. Marek się nie odszczeknął. Wolał nie złościć mężczyzny, który potrafi założyć ręce i stać swobodnie sześćdziesiąt stóp nad pokładem. Żeglarz wskazał brodą na reję. -Musisz przejść całą długość. Od twojego końca do mojego. Potem możesz wrócić na dół. Jeżeli brakuje ci odwagi, daj mi sztylet, nim zaczniesz schodzić. Nie będzie łatwy do zdobycia, jak wyrżniesz o deski. Mężczyzna usiłował wyprowadzić go z równowagi. Marek wiedział, że może zaufać własnym odruchom, że lecąc w dół, zdąży się czegoś schwycić. Zignorował zatem wysokość i ruch i zaryzykował. Wyprężył się jak struna i ostrożnie suwając bosymi stopami, cofnął się do swojego końca rei i pochylił do przodu, podczas gdy maszt wydawał się zdecydowany

porwać go daleko, aż do morza - chwilę wcześniej nim się wyprostował i znów pochylił. I wte224 Imperator dy jego oczom ukazała się wielka stromizna, którą przesłaniała jedynie postać nonszalanckiego żeglarza. - W porządku - powiedział, wyciągając ramiona, żeby utrzymać równowagę. - W porządku. Zaczął iść, nie odrywając bosych stóp od drewna. Posuwał się powoli, z coraz większą pewnością siebie i prawie zadowolony z kołysania, z pochylania się do przodu i do tyłu, i kiedy doszedł do żeglarza, zaśmiał się. Żeglarz nie wyglądał na zaniepokojonego. - O to chodziło? - spytał Marek. Mężczyzna pokręcił głową. - Powiedziałem, do końca. Masz do przejścia jeszcze dobre trzy stopy. Marek spojrzał na niego ze złością. - Stoisz mi na drodze! - Czyżby ten człowiek się spodziewał, że obejdzie go dookoła na kawałku drewna nie szerszym niż udo? -No to do zobaczenia na dole - powiedział mężczyzna i dał krok w powietrze. Marek ledwo ze zdziwienia zdążył otworzyć usta, kiedy zobaczył rękę chwytającą za poprzeczkę i szczerzącą się do niego twarz. W tej samej chwili stracił równowagę i zachwiał się przerażony; wiedział, jak niewiele brakowało, by się roztrzaskać o pokład. Podpłynęło mu pod oczy więcej twarzy - niewyraźnych plam i pokazujących w górę palców. Marek zamachał gwałtownie ramionami i wygiął się do tyłu i do przodu jak tnący powietrze bicz. Po chwili jednak się opanował i skupił wzrok na rei, nie zważając na próżnię poniżej i usiłując odnaleźć rytm mięśni, który zaledwie parę chwil wcześniej tak go cieszył. - Prawie spadłeś - powiedział żeglarz, wciąż wisząc swobodnie na jednej ręce, pozornie nieświadomy odległości dzielącej go od pokładu. To była zręczna sztuczka i prawie mu wyszła. Śmiejąc się i potrząsając głową, mężczyzna wyciągnął drugą rękę ku linie, lecz w tym samym momencie Marek przygniótł stopą zaciśnięte na rei palce. - Hej! - krzyknął mężczyzna, lecz Marek puścił krzyk mimo uszu. Przeniósł cały ciężar ciała na pięty i podjechał do przodu raW Rozdział 19 225 zem z Lucidae. Udało się. Z radości łyknął głęboki haust powietrza i wyszczerzył zęby sam do siebie. Tymczasem żeglarza zaczęła ogarniać panika; uwięziona ręka nie pozwalała mu się wychylić na tyle, by druga sięgnęła najbliższej liny, tak że mógł jedynie machać w powietrzu nogami i rzucać ordynarne przekleństwa. Marek podniósł stopę, aby zrobić ostatni krok do końca rei, i w tej samej chwili przydeptana dłoń ześliznęła się, a zaskoczony żeglarz rozpaczliwym rzutem ciała chwycił się liny. Marek popatrzył w dół i zobaczył, że mężczyzna wspina się z powrotem na reję. W wyrazie jego twarzy było coś morderczego i Marek szybko przesunął się na środek rei, usiadł i dla większego bezpieczeństwa oplótł nogami maszt. Wyciągnął sztylet Mariusza i zaczął spokojnie wycinać swoje inicjały. Żeglarz wskoczył na reję, stanął na jednym z jej końców i rzucił Markowi piorunujące spojrzenie. Marek miał wrażenie, że słyszy jego myśli. Nie mam broni. Co prawda ten szczeniak nie dorównuje mi w balansowaniu ciałem, ale za to trzyma się masztu. Podejść na tyle blisko, by go zepchnąć, to znaczy dostać sztyletem w gardło. Sekundy płynęły. - W porządku. Sztylet jest twój. Pora schodzić na dół.

- Schodzisz pierwszy - powiedział Marek, nie podnosząc wzroku. Usłyszał odgłosy schodzenia i skończył wycinanie inicjałów w twardym drewnie. Ogólnie biorąc, był zawiedziony. Jeżeli nadal w takim tempie będzie robił sobie wrogów, to którejś ciemnej nocy skończy z nożem w plecach. Umiejętność postępowania z innymi okazała się rzeczą trochę trudniejszą, niż myślał. Reniusz nie przyszedł pogratulować bezpiecznego powrotu z wysokiego olinowania i Marek kontynuował obchód statku w pojedynkę. Po początkowym podnieceniu załogi walką o sztylet spojrzenia, które otrzymywał, szybko zobojętniały albo stały się otwarcie wrogie. Aby opanować mimowolne drżenie rąk, które się zaczęło od chwili, kiedy postawił stopy na bezpiecznych deskach pokładu, założył je do tyłu. Kiwał głową na każde spojrzenie, tak 226 Imperator jak się odpowiada na słowa pozdrowienia i, ku jego zdziwieniu, jeden czy dwóch odpowiedziało mu tym samym, może tylko z nawyku, ale tak czy owak dodało mu to trochę otuchy. Jeden z żeglarzy, z włosami przewiązanymi na karku niebieskim gałgankiem, wyraźnie szukał oczu Marka. Wydawał się dość przyjazny, więc Marek przystanął. - Co robisz na statku? - spytał z lekką rezerwą. -Chodź na rufę... pierwszy - powiedział mężczyzna i poszedł przodem, a Marek za nim. Stanęli przy dwóch sterach. - Nazywam się Kryksus. Robię wszystko, co podleci, ale moja specjalność to odtykanie sterów, kiedy się zatkają. Czasem to wina wodorostów, ale na ogół sieci rybackich. - A jak je odtykasz? Marek mógł odgadnąć odpowiedź, lecz mimo to zapytał, zdobywając się na lekki ton i uprzejme zainteresowanie. Nigdy nie był dobrym pływakiem, za to pierś tego mężczyzny, kiedy nabrał powietrza, wydęła się do śmiesznych proporcji. - Po wyprawie na maszt uznałbyś to za dziecinnie łatwe. Po prostu skaczę z burty do wody, podpływam pod stery i odcinam nożem wszystko, co je zatyka. -To wydaje się niebezpieczne - odrzekł Marek, co wywołało beztroski uśmiech żeglarza. -Tak, jeśli są tam rekiny. One ciągną za Lucidae, licząc na jakieś resztki. Marek potarł brodę, usiłując przypomnieć sobie, co to takiego rekin. - Duże są te rekiny? Kryksus przytaknął energicznie. -Bogowie, jeszcze jak. Niektóre potrafią połknąć całego człowieka! Kiedyś taki jeden, co go morze wyrzuciło na brzeg koło mojej wioski, miał w brzuchu połowę mężczyzny. Drań, przegryzł go na pół. Marek popatrzył na niego i pomyślał, że następny próbuje go nastraszyć. - Co robisz, kiedy te rekiny podpłyną do ciebie? Kryksus się zaśmiał. - Grzmocę je pięścią w nos. To je skutecznie zniechęca. Rozdział 19 227 - Rzeczywiście - powiedział Marek powątpiewająco, patrząc w zimną otchłań wody. Zastanawiał się, czy powinien zniechęcić tego tutaj, przynajmniej dzisiaj. Przy schodzeniu z masztu większość mięśni mu się rozciągnęła, mimo to wciąż się krzywił przy każdym ruchu, a pogoda niezbyt zachęcała do pływania. Popatrzył na Kryksusa raz jeszcze. Mężczyzna oczekiwał, że mu odmówi, to było widać. Westchnął w duchu. Nic nie szło tak, jak zamierzał. - Ale dzisiaj nic nie zatyka sterów, prawda? Kryksus uśmiechnął się szeroko, pewien, że Marek usiłuje wykręcić się od próby.

- Nie na czystym morzu, to jasne. Poza odrobiną pąkli na spodzie jednego, to znaczy małych zwierzątek, które przywierają do statków. Przyniesiesz takiego jednego, to przepijemy razem. Wrócisz z pustymi rękami i ten ładny sztylecik będzie mój. Zgoda? Marek niechętnie się zgodził, zdjął tunikę i sandały i został tylko w przepasce biodrowej. Na oczach rozbawionego Kryksusa chwycił się drewnianego relingu i zaczął rozciągać mięśnie nóg. Nie spieszył się; uradowany mężczyzna sądził zapewne, że Markowi nigdy się nie uda. W końcu, rozluźniony, wziął do ręki sztylet i podszedł do burty. Choć Lucidae była statkiem o płytkim zanurzeniu, i tak miał do wody dobrych dwadzieścia stóp. Wyprężył się, cały czas próbując przypomnieć sobie te kilka skoków, na które się zdobył podczas wycieczki nad jezioro z rodzicami Gajusza, kiedy miał może osiem lat. Ręce razem. - Lepiej się tym zabezpiecz. - Kryksus trzymał w ręku nasmo-łowany koniec cienkiej linki. To zawiązuje się w pasie, na wypadek gdyby człowiek nie nadążył za Lucidae. Nasza łajba nie wygląda na szybką, ale nie dogonisz jej, płynąc. - Dzięki - powiedział Marek podejrzliwie, zastanawiając się, czy Kryksus miał zamiar pozwolić mu zanurkować do wody bez żadnej asekuracji i w ostatniej chwili się rozmyślił. Obwiązał się linką i popatrzył na zimną wodę, zgarnianą przez stery w zaorany zagon. Poraziła go nagła myśl. - A drugi koniec? Kryksus wyglądał na zakłopotanego, co potwierdziło podejrzę228 Imperator nia Marka. Milcząco wskazał miejsce, gdzie była przywiązana. Marek kiwnął głową i wrócił do wpatrywania się w fale. Wreszcie skoczył. Zrobił w powietrzu lekki obrót i z głośnym plaśnięciem uderzył o szarą wodę. Opadał, zdawałoby się, bez końca, lecz w pewnym momencie linka szarpnęła i poczuł, że statek zaczyna go holować. Wtedy przebił się na powierzchnię i odetchnął z ulgą. Był tuż przy sterach. Ciemne skrzydła cięły falę za falą, ale ich śliska powierzchnia nie miała żadnego zaczepu, którego mógłby się chwycić. Pozostało mu jedynie płynąć równo z nimi. Wystarczyło, by zwolnił pracę rąk i nóg, a woda znosiła go na bok, na całą długość linki. Z zimna kurczyły mu się mięśnie. Zrozumiał, że długo w wodzie nie wytrzyma i że powinien się spieszyć. Ściskając w prawej garści sztylet, nabrał w płuca powietrza i zanurkował pod śliski zielony spód bliższego steru. Dla płuc to była tortura. Wiedział, że po kilku sekundach odmówią mu posłuszeństwa. Zaczął gorączkowo skrobać palcami po oblepionym śluzem metalu, lecz nie wyczuł tam nic takiego, o czym mówił Kryksus. Klnąc w duchu, przebił się nogami na powierzchnię. Tracił siły. Wciągnął w płuca kolejny oddech i zniknął w ciemnej głębi. Kryksus wyczuł obecność starego gladiatora wcześniej, niż ten stanął u jego boku i spojrzał na huśtającą się na wodzie, między sterami, linkę. Stare oczy były stalowe od gniewu, aż marynarz odruchowo cofnął się o krok. - Co robisz? - spytał Reniusz spokojnie. - Ja? Nic. To chłopak sprawdza stery i obcina pąkle. Wargi Reniusza wygięły się z niesmakiem. Stał nieruchomo, bez-ręki, lecz kipiał gniewem. Kryksus zauważył przypięty do pasa miecz i wytarł ręce o boki. Razem przyglądali się, jak Marek wynurza się na powierzchnię i nurkuje w głąb jeszcze trzy razy. Ramiona zwisały mu bezradnie i obaj mężczyźni dobrze słyszeli, jak się krztusi z wyczerpania. - Sprowadź go tu natychmiast. Zanim się utopi - powiedział Reniusz. Kryksus skwapliwie zaczął ciągnąć linkę, ręka za ręką. Reniusz

Rozdział 19 229 nie ofiarował się z pomocą, lecz stał z dłonią na rękojeści miecza, co wyglądało na wystarczającą zachętę. Kryksus zdążył się spocić, nim Marek znalazł się na poziomie pokładu. Wisiał na lince niemal bezwładnie, zbyt słaby, by zapanować nad własnym ciałem. Marynarz wciągnął go na burtę jak belę płótna i przetoczył twarzą do pokładu, dyszącego i z zamkniętymi oczami. Uśmiechnął się na widok sztyletu w zaciśniętej dłoni i sięgnął po niego. Za jego plecami coś szczęknęło. Zamarł, widząc kątem oka wyciągnięty miecz Reniusza. - A teraz co robisz? - Biorę sztylet! On... on miał przynieść muszlę... - wyjąkał mężczyzna. - Sprawdź drugą dłoń - powiedział Reniusz. Marek ledwo go słyszał przez wodę w uszach, piekący ból w piersiach i wszystkich członkach, ale otworzył lewą dłoń; na niej, pokryta zadrapaniami i nacięciami, leżała okrągła muszelka ze swym żywym, połyskującym wilgocią mieszkańcem. Kryksusa zamurowało i Reniusz machnięciem miecza odsunął go na bok. -Niech drugi... Parus, o ile pamiętam, zbierze ludzi. Sprawy posunęły się za daleko. Kryksus popatrzył na miecz, potem na minę Reniusza i nie zaprotestował. Gladiator schował miecz, kucnął przy Marku i uderzył go kilka razy po pobladłej twarzy. Policzki nabrały koloru, a Marek za-krztusił się własnym kaszlem. - Myślałem, że będziesz miał dość, po tym jak mało nie spadłeś z rei. Doprawdy nie wiem, co zamierzasz udowodnić. Zostań tu, a ja tymczasem rozprawię się z ludźmi. Marek usiłował coś powiedzieć, lecz Reniusz potrząsnął głową. -Bez dyskusji. Z takimi jak ci tutaj rozprawiam się przez całe życie. Podniósł się, poszedł tam, gdzie zebrała się załoga, i stanął na widocznym dla wszystkich miejscu. Mówił przez zaciśnięte zęby, lecz jego głos docierał do każdego. -Jego błąd polega na tym, że chciał być traktowany honorowo 230 Imperator przez szumowiny takie jak wy. Ani mi się śni zabiegać o wasze zaufanie czy szacunek. Daję wam prosty wybór. Wypełniacie dobrze swoje obowiązki. Pracujecie ciężko i odbywacie wachty, i wszystko idzie jak należy aż do chwili, kiedy dopłyniemy do portu. Zabiłem więcej ludzi, niż potrafię zliczyć, i tu, na tym statku, wypruję kiszki z każdego, kto nie będzie mi posłuszny. A teraz niech zobaczę w was mężczyzn! Jeżeli ktoś chce ze mną dyskutować, niech chwyci za miecz, zbierze swoich przyjaciół i stanie przeciwko mnie razem z nimi. Jego głos podniósł się do ryku. -Nie odchodźcie stąd tylko po to, by spiskować po kątach jak stare baby! Mówcie teraz, walczcie teraz. Bo jeżeli teraz żaden tego nie zrobi, a usłyszę jakieś szepty później, rozłupię każdy łeb na dwoje, przysięgam! Potoczył po twarzach wściekłym wzrokiem, a mężczyźni popatrzyli na swoje stopy. Żaden się nie odezwał i żaden się nie ruszył; stali na pokładzie jak posągi. Cisza się przedłużała i powoli stawała nie do zniesienia. W końcu Reniusz zaczerpnął powietrza i warknął: - Ani jeden z was nie ma dość odwagi, by się zmierzyć ze starym, jednorękim człowiekiem? Zatem wracajcie do swojej roboty i niech mi każdy pracuje jak należy, bo będę obserwował każdego i nie będę dawał ostrzeżeń. Przeszedł między nimi, a oni w milczeniu rozstąpili się na boki. Kryksus popatrzył na Parusa, lecz ten wzruszył ramionami, odstępując do tyłu razem z resztą. Lucidae spokojnie popłynęła dalej przez zimne morze. Reniusz zamknął za sobą drzwi kajuty, oparł się o nie plecami i zaklął półgłosem. Nie zwykł strachem wymuszać na ludziach posłuszeństwa, lecz do tej pory nie radził sobie z równowagą i wiedział, że wciąż jest słaby. Chciało mu się spać, lecz musiał skończyć ćwiczenia.

Wzdychając, wyciągnął miecz i zaczął wymierzać nim ciosy, tak jak go nauczono pół wieku temu, coraz szybciej i szybciej, aż w końcu ostrze uderzyło w sklepienie ciasnego pomieszczenia i zaklinowało się w drewnie. Reniusz zaklął w gniewie, a kręcący się na korytarzu ludzie popatrzyli jeden na drugiego oczami rozszerzonymi strachem. Rozdział 19 231 Tamtej nocy Marek stał na dziobie sam, patrzył na płynący przez fale księżyc i czuł się podle. Wysiłki całego dnia na nic się nie zdały, a to, że Reniusz musiał naprawiać jego błąd, przytłaczało mu piersi okrutnym ciężarem. Usłyszał za sobą ciche głosy. Obrócił się i zobaczył kilka ciemnych, krążących wokół górnych kajut postaci. Rozpoznał Kryksusa, Parusa, a także mężczyznę z rei, którego imienia nie znał. Przygotował się na ciosy, wiedząc, że nie poradzi wszystkim naraz, lecz Kryksus wyciągnął w jego stronę skórzany kubek z jakimś ciemnym napojem. Uśmiechał się nieśmiało, niepewny, czy Marek nie wytrąci mu kubka z ręki. - Proszę. Obiecałem ci, że przepijemy, jak wyłowisz pąkle, a ja dotrzymuję swoich obietnic. Marek wziął kubek i trzej mężczyźni wyraźnie odetchnęli, przystanęli obok, oparli się o burtę i wpatrzyli w czarną, przepływającą poniżej wodę. Wszyscy trzej mieli podobne kubki i Kryksus napełnił je płynem z trzymanego pod pachą, zachęcająco bulgoczącego skórzanego worka. Marek podniósł swój kubek do ust. Poczuł gorzki zapach. Jeszcze nigdy nie próbował niczego mocniejszego od wina i pociągnął spory łyk, zanim uzmysłowił sobie, że to coś, cokolwiek to jest, sparzyło mu wargi i dziąsła. Odruchowo, by pozbyć się żaru z ust, przełknął i natychmiast się zakrztusił, czując wybuchający w żołądku ogień. Usiłował złapać oddech. Parus wyciągnął ramię i stuknął go w plecy z obojętną miną. -To paskudztwo dobrze ci zrobi - powiedział Kryksus i zaśmiał się cicho. - Dobrze ci zrobi, pierwszy - poprawił go Marek, otrząsając się i prychając. - Podobasz mi się, chłopcze. Naprawdę. - Kryksus powtórnie napełnił swój kubek. - Tylko ten Reniusz, ten twój przyjaciel, to prawdziwy drań. Wszyscy przytaknęli i spokojnie wrócili do wpatrywania się w morze i niebo. ROZDZIAŁ XX lYlarek przyglądał się rosnącemu w oczach ruchliwemu portowi z mieszanymi uczuciami. Lucidae przewinęła się zwinnie przez odwieczne kamienne falochrony, oddzielające otwarte morze od spokojnej zatoki. Towarzyszyło im niezliczone mnóstwo okrętów i musieli odstać na redzie większość ranka, aż znękany przewodnik podpłynął na swojej łodzi, żeby podprowadzić ich do nabrzeża. Na początku Marek nie przywiązywał wagi do miesiąca spędzonego na morzu, traktując ten czas jak zwykłą podróż z jednego miasta do drugiego. Dla niego liczyło się tylko miejsce docelowe. Teraz jednak znał imiona każdego z małej załogi i od tamtej nocy, spędzonej przy burcie w towarzystwie trzech mężczyzn, czuł się akceptowany. Sprawy układały się dobrze i nawet powrót pierwszego do lekkich obowiązków niczego nie zepsuł między nim a ludźmi. Pierwszy, jak się zdawało, nie żywił do Marka urazy, a na nawet był z niego dumny, tak jakby to, że załoga akceptuje chłopca, było w pewnym sensie jego zasługą. Peppis nie przestał nocować po kątach i zakamarkach pokładu, lecz przybrał trochę na wadze dzięki jedzeniu, które Marek dla niego oszczędzał, a ludzie na jakiś niewidzialny sygnał zaprzestali bicia. Mały chłopiec zrobił się bardziej pogodny i pewnego dnia mógł zostać żeglarzem, na co miał nadzieję. Marek mu trochę zazdrościł; żeglarstwo to swego rodzaju wolność. Ci ludzie odwiedzali wszystkie porty znanego świata, gdy tymczasem on miał maszerować przez obce ziemie w piekącym słońcu, wszędzie niosąc ze sobą Rzym.

Rozdział 20 233 Odetchnął głęboko i zamknął oczy, próbując z mieszanki dziwnych zapachów, niesionych od lądu przez morską bryzę, wyodrębnić poszczególne. Jaśmin i oliwa pachniały intensywnie, ale poza tym czuło się woń mas ludzkich — potu i ekskrementów. Westchnął i podskoczył, kiedy jakaś ręka klepnęła go po ramieniu. -Dobrze będzie znów poczuć ląd pod stopami - powiedział Reniusz, wpatrując się z nim w portowe miasto. - Wynajmiemy konie, pojedziemy na wschód, do legionu, i znajdziemy twoją centurię, aby cię w niej zaprzysiąc. Marek kiwnął głową. Reniusz odgadł jego nastrój. -Jedynie wspomnienia zostają te same, chłopcze. Wszystko inne się zmienia. Kiedy znów zobaczysz Rzym, z trudem go poznasz, a wszyscy, których kochałeś, będą inni. Tego nie da się zatrzymać, ciągła zmiana to najnaturałniejsza rzecz pod słońcem. -Widząc, że Marek się nie rozpogadza, mówił dalej: - Ta cywilizacja była stara, kiedy Rzym był młody. Ta ziemia jest obca dla Rzymianina i musisz uważać, by tutejsze wyobrażenia o urokach życia cię nie zepsuły. Choć są tu także dzikie plemiona, które atakują z północy, z Ilirii, i pewnie będziesz miał swój udział w niejednej akcji. To cię interesuje, prawda? - zaśmiał się jak kiedyś, krótko i szczekliwie. - A może spodziewałeś się wyłącznie ćwiczeń i stania w słońcu? Mariusz zna się na ludziach, chłopcze. Wysłał cię na jedną z najtrudniejszych placówek w całym imperium. Nawet Grecy nie poddają się bezmyślnie i w Macedonii urodził się Aleksander. To właściwe miejsce, by twój miecz trochę okrzepł. Obserwowali, jak Lucidae zwalnia przy nabrzeżu i rzucają cumy. Markowi prawie zrobiło się żal nagle utraconej wolności. Tymczasem na pokładzie pojawił się Epides. Był ubrany w chiton, tradycyjną grecką tunikę sięgającą kolan. Skrzył się od klejnotów, a jego włosy błyszczały w słońcu od olejków. Zobaczył dwóch pasażerów oczekujących przy burcie na zejście na ląd i podszedł do nich. - Mam smutne wieści, panowie. Na północy ruszyła armia grecka i nie mogliśmy wpłynąć do portu w Dyrrachium, tak jak było zaplanowane. To jest Orikum, jakieś sto mil na południe. Reniusz spiął się. -Co takiego? Zostałeś opłacony za to, by wysadzić nas na północy, byśmy mogli dołączyć do legionu tego młodzieńca, ja... 234 Imperator - Nie było możliwości, mówię przecież. - Kapitan uśmiechał się pogodnie. - Kody flagowe pod Dyrrachium były całkiem czytelne. Dlatego zmieniliśmy kurs i popłynęliśmy wzdłuż wybrzeża, na południe. Nie mogłem ryzykować utraty statku, gdy armia powstańcza opija zwycięstwo w rozbitych rzymskich garnizonach. Reniusz schwycił Epidesa za chiton i uniósł go w górę. -A niech cię ziemia pochłonie, człowieku. Przecież dobrze wiesz, że teraz od Macedonii dzielą nas te przeklęte wielkie góry. To dla nas kolejny miesiąc ciężkiej podróży i wielkich wydatków, i to ty ponosisz za to odpowiedzialność! Epides zaczął się wyrywać, a jego twarz spurpurowiała z wściekłości. - Ręce przy sobie! Jak śmiesz mnie zaczepiać na moim własnym statku? Wezwę straże portowe i każę cię powiesić, ty arogancki... Reniusz puścił chiton i chwycił za rubin w ciężkim złotym łańcuchu zawieszonym na szyi Epidesa. Gwałtownym szarpnięciem rozerwał łańcuch i wcisnął go sobie do zawieszonego u pasa woreczka. Epides zaczął się jąkać z gniewu. Reniusz odepchnął go i kapitan rozciągnął się na pokładzie jak długi.

-W porządku. Wysiadamy. Sprzedam łańcuch i przynajmniej będzie za co kupić zapasy na drogę - rzucił Reniusz do Marka. Oczy młodzieńca błysnęły ostrzegawczo. Reniusz zakręcił się w miejscu i dobył miecza jednym ruchem. Epides rzucił się naprzód ze sztyletem wysadzanym drogimi kamieniami i z wykrzywioną twarzą. Reniusz uchylił się przed niezdarnym ciosem, rozpłatał mieczem gładko wygoloną pierś mężczyzny i z rozpędu poprawił po chitonie raz i drugi, kiedy Epides już leżał na pokładzie w śmiertelnych drgawkach. - Opija zwycięstwo w rozbitych garnizonach, tak? - warknął, usiłując wepchnąć miecz do pochwy. - Przeklęta pochwa... zawsze się gdzieś przekręca... Marek był oszołomiony nagłą śmiercią, a stojący w pobliżu członkowie załogi gapili się na niespodziewaną, gwałtowną scenę jak na widowisko. Reniusz kiwnął do nich, kiedy miecz wreszcie trafił na miejsce. - Spuszczajcie trapy. Mamy przed sobą długą podróż. Rozdział 20 235 Wreszcie można było wyładować ładunki. Marek potrząsnął głową z niedowierzaniem. Sprawdził swoje rzeczy po raz ostatni i poklepał się po bokach, ponownie czując żal po stracie sztyletu, minionego wieczoru podarowanego pierwszemu. Czuł, że powinien to zrobić, i uśmiechy załogi, kiedy mężczyzna pokazywał sztylet wokół, powiedziały mu, że dokonał słusznego wyboru. Teraz jednak żałował, że nie ma go przy sobie. Zarzucił worek na ramiona i pomógł Reniuszowi zrobić to samo. - Zobaczmy, czym nas przyjmie Grecja - powiedział. Reniusz uśmiechnął się na tak nagłą zmianę nastroju chłopca i przestąpił przez powykręcane ciało Epidesa, nawet nań nie spojrzawszy. Opuścili Lucidae, nie oglądając się za siebie. Ziemia pod stopami Marka poruszyła się niepokojąco i chłopiec kołysał się niepewnie przez parę chwil. - Zaczekajcie! - krzyknął ktoś za nimi. Odwrócili się i zobaczyli pędzącego po trapie Peppisa. Chłopiec zarył w ziemię tuż przy nich, ciężko dysząc. - Weź mnie ze sobą, panie - poprosił mały, patrząc błagalnie na zaskoczonego Marka. -Myślałem, że chcesz dorosnąć i zostać żeglarzem - powiedział. -Już nie chcę. Chcę walczyć. Chcę zostać legionistą jak ty i Reniusz. - Mały połykał słowa z pośpiechu. - Chcę bronić imperium przed dzikimi hordami. Marek popatrzył na Reniusza. - Rozmawiałeś z chłopcem? - Owszem, opowiedziałem mu parę historyjek. Wielu chłopców marzy o tym, by być w legionach. Dla mężczyzny to niezły sposób na życie - odrzekł niewinnie Reniusz. Peppis, widząc, że Marek się waha, nalegał dalej. - Potrzebujesz sługi, panie, kogoś, kto będzie nosił twój miecz i doglądał konia. Proszę, nie odsyłaj mnie z powrotem. Marek zrzucił z ramion worek z podróżnym ekwipunkiem i wręczył go chłopcu, który natychmiast się rozpromienił. -W porządku. Nieś to. Wiesz, jak się dogląda konia? Peppis, wciąż rozpromieniony, potrząsnął głową. - Więc masz się nauczyć. 236 Imperator - Nauczę się. Będę najlepszym sługą, jakiego miałeś - odpowiedział chłopiec, ściskając w ramionach worek. - Dobrze, że kapitan nie może się sprzeciwić - zauważył Marek.

- No i dobrze. Nie lubiłem tego człowieka - burknął szorstko Reniusz. - Zapytaj kogoś, gdzie są najbliższe stajnie. Przed zmierzchem ruszymy w drogę. Stajnie, gospoda dla podróżnych, sami ludzie, wszystko razem było dla Marka osobliwą mieszanką. Widział Rzym w tysiącach drobnych rzeczy, nie tylko w legionistach, którzy z marsem na czołach przemierzali ulice parami, wypatrując jakichś zamieszek. Ale widział także rzeczy nowe i obce. Ładna dziewczyna, idąc ulicą ze strażnikami, paplała niezrozumiale, a oni zdawali się ją rozumieć. Świątynia, stojąca w pobliżu stajni, była zbudowana z prawdziwego białego marmuru, jak w Rzymie, lecz posągi, choć przypominały te, które znał, były dziwne, wykute w kamieniu twarze -inne. Brody były na porządku dziennym, kręcone i pachnące słodkimi olejkami, lecz najdziwniejsze rzeczy, jakie zobaczył, zdobiły świątynię poświęconą uzdrawianiu chorych. Na zewnętrznych murach budynku wisiały doskonale odtworzone gipsowe i kamienne, zmniejszone i naturalnej wielkości ludzkie kończyny. Noga jakiegoś dziecka, zgięta w kolanie, sąsiadowała z jednej strony z odlewem kobiecej dłoni, z drugiej z miniaturą żołnierza, wyrzeźbioną w czerwonawym marmurze, piękną w każdym detalu. - Co to jest? - spytał Reniusza. -Miejscowy zwyczaj - odpowiedział gladiator, wzruszając ramionami. Jeśli bogini cię uzdrowi, musisz zrobić odlew chorej części ciała i złożyć jej w darze. Podejrzewam, że to pomaga ściągnąć do świątyni więcej ludzi. Tu się nie uzdrawia nikogo, kto najpierw nie błyśnie choćby sztuką złota, więc te odlewy są jak pokwitowanie. To nie jest Rzym, chłopcze. Trzeba zacząć od tego, że oni nie są podobni do nas. - Nie lubisz Greków, prawda? -Szanuję ich osiągnięcia, lecz Grecy za bardzo żyją chwałą dawnych dni. To dumni ludzie, chłopcze, jednak nie na tyle, by zrzucić rzymską stopę ze swego karku. Pospólstwo wyobraża nas Rozdział 20 237 sobie jako barbarzyńców, a tutejsi nobile traktują jak powietrze, lecz co komu po liczącej choćby tysiące lat sztuce, jeżeli nie potrafi obronić siebie i swoich bliskich? Pierwsza rzecz dla mężczyzny to nauczyć się być silnym. Jak jesteś słaby, wszystko, co masz czy co robisz, może być ci odebrane. Zapamiętaj to, chłopcze. Przynajmniej stajnie były takie samie jak wszędzie. Czując ich zapach, Marek zatęsknił za domem. Jak Tubrukowi wiedzie się w majątku i jak Gajusz radzi sobie z niebezpieczeństwami stolicy? Reniusz poklepał boki potężnego rumaka. Przebiegł palcami po jego nogach i starannie obejrzał zęby. Peppis obserwował każdy jego ruch i marszcząc czoło, naśladował każde klepnięcie. -Ile chcesz za tego? - spytał Reniusz właściciela, który stał obok, z dwoma swoimi strażnikami. Mężczyzna nie pachniał końmi. Z połyskliwymi ciemnymi włosami i błyszczącą brodą wyglądał czysto i gładko. - Mocny, prawda? - odrzekł po łacinie, z akcentem, lecz zrozumiale. -Jego ojciec wygrał gonitwę w Poncie, ale on sam jest przy-ciężki jak na wyścigi. Nadaje się bardziej do konnicy. Reniusz wzruszył ramionami. - Wystarczy, by zawiózł mnie na północ, przez góry. Ile chcesz? - Nazywa się Apollo. Kupiłem go od pewnego bogacza, który stracił majątek i był zmuszony go sprzedać. Kosztował mnie małą fortunę, lecz znam się na koniach i wiem, co jest wart. - Podoba mi się - pisnął Peppis. Mężczyźni zignorowali chłopca. - Zapłacę pięć aureusów i odsprzedam go po podróży - powiedział stanowczo Reniusz. -Jest wart dwadzieścia. Karmiłem go przez całą zimę - odparł kupiec.

- Dwadzieścia! Za tyle to ja mogę kupić mały dom. Kupiec wzruszył ramionami. - Nie teraz. Ceny poszły w górę. Na północy trwa wojna. Najlepsze konie zostały zabrane dla Mitrydatesa, tego pyszałka, który śmie nazywać się królem. Apollo to końcówka dobrej rasy. - Dziesięć to moje ostatnie słowo. Potrzebujemy także drugiego, więc podaj cenę za obydwa. - Nie spierajmy się. Pozwól, że pokażę ci innego. Jest mniej wart, ale na północ cię dowiezie. Albo jeszcze dwa inne, dość szybkie, bracia po klaczy. Mógłbym je sprzedać razem. Poszedł z Reniuszem dalej, wzdłuż rzędów koni, i głosy obu mężczyzn przycichły. Marek przypatrywał się Apollowi, który obserwował go z zainteresowaniem, żując siano. Poklepał konia po ciepłych chrapach. Apollo nie zwracał nań uwagi i sięgnął pyskiem do zawieszonej na ścianie torby po kolejną porcję siana. Po chwili Reniusz wrócił. Był trochę bledszy. -Jutro rano przychodzimy po Apolla i Lancera. Jestem pewien, że ten człowiek wymyśla imiona na poczekaniu. Peppis pojedzie z tobą, on przecież nic nie waży. Bogowie, ceny, jakich ci ludzie żądają! Gdyby twój wuj nie wyposażył cię hojnie, poszlibyśmy dalej pieszo. - Mariusz nie jest moim wujem - przypomniał mu Marek. - No więc, ile nas kosztowały? - Lepiej nie pytaj i nie oczekuj, że w drodze najesz się do syta. No, dosyć gadania. Koni dosiądziemy jutro, dzisiaj trzeba się przespać. Miejmy nadzieję, że ceny noclegów nie podskoczyły tak bardzo, bo inaczej o zmierzchu trzeba będzie wrócić tu ukradkiem. Nie przestając zrzędzić, Reniusz wyszedł ze stajni, a za nim Marek i Peppis. Obaj usiłowali się nie uśmiechać. ROZDZIAŁ XXI iYlarek siedział beztrosko na końskim grzbiecie, od czasu do czasu pochylając się do przodu, by podrapać Lancera za uszami. Jechali górską ścieżką i Peppis podrzemywał z tyłu, ukołysany łagodnym rytmem końskiego kroku. Marka kusiło, by szturchnąć go łokciem, niechby podziwiał widoki, lecz w końcu postanowił zostawić go w spokoju. Zdawało się, że z wysokości, na którą się wspięli, widać całą Grecję, rozciągniętą poniżej falistym, zielonym i żółtym krajobrazem z gajami oliwnymi i samotnymi gospodarstwami porozrzucanymi po wzgórzach i dolinach. Czyste powietrze pachniało inaczej, niosąc zapach nieznanych kwiatów. Marek przypomniał sobie dawnego nauczyciela, Wepaksa. Ciekawe, czy chodził po tych górach. Albo czy sam Aleksander przeprowadzał swoje armie przez tutejsze równiny w drodze do dalekiej Persji. Wyobraził sobie macedońskie falangi i groźnych kre-teńskich łuczników, idących w ślad za chłopięcym królem, i jego plecy, wyprostowane w siodle. Reniusz jechał przodem, śledząc okoliczne krzaki w nieustannej, monotonnej gotowości. Przez cały tydzień podróży padły między nimi zaledwie pojedyncze słowa. Długie okresy milczenia przerywał jedynie Peppis głośnymi okrzykami podziwu nad jakimś ptakiem czy jaszczurką na przydrożnych kamieniach. Marek nie nalegał na rozmowę, wyczuwając, że stary gladiator jest szczęśliwszy, kiedy wokół panuje cisza. Uśmiechnął się trochę krzywo do jego pleców, rozmyślając nad tym, co ich łączy. 240 Imperator Kiedyś go nienawidził. W tamtej chwili na podwórzu majątku, kiedy Gajusz leżał zraniony, we krwi i w pyle. A przecież pewnym - nie pozbawionym niechęci - respektem darzył go zawsze, jeszcze nim podniósł przeciwko niemu miecz. Reniusz miał w sobie moc, która sprawiała, że inni mężczyźni w porównaniu z nim wydawali się mdli i pozbawieni cielesności. Bywał brutalny i gwałtowny, nie znał litości, lecz także - bólu czy strachu. Inni poddawali mu się bez słowa, jakby czując, że ten człowiek widzi ich na wylot. Marek był tego świadkiem w majątku i na statku i przy takich okazjach jego samego zdejmował lęk. Reniusz poradził sobie nawet z wiekiem. Marek pamiętał tamten moment, kiedy Kabera zamknął rany

starego człowieka, i własne zaskoczenie, że ktoś bliski śmierci nagle zdrowieje. Obaj obserwowali w zdumieniu, jak w pokiereszowanym ciele życie wzbiera na nowo i jak skóra jaśnieje od nagłego przypływu krwi. - On idzie dłuższą ścieżką niż większość - powiedział później Kabera, kiedy Reniusza przeniesiono do domu, na chłodne łóżko, by tam mógł wy dobrzeć. - Jego stopy mocno trzymają się ziemi. Nigdy nie widziałem, by śmierć wypuściła kogoś z uścisku, jak to się stało z Reniuszem. Najwyraźniej bogowie byli ze mną, kiedy go dotykałem. Ścieżka wiła się i zakręcała, a oni, nie chcąc ryzykować skręcenia nogi czy upadku na pochyłym zboczu, puścili lejce luźno i pozwolili koniom wybierać drogę przez nierówne kamieniste podłoże. Ciekawe, co przyniesie mi przyszłość, pomyślał Marek, wtopiony w kojącą ciszę. Gdyby miał ojca... Od jakiegoś czasu towarzyszyła mu pewna myśl. Nigdy nie znał człowieka, którego by mógł nazywać ojcem, i kiedy zagłębił się w swoje uczucia, słowo ojciec otworzyło w jego sercu jakieś drzwi. W jego żyłach nie płynęła krew Reniusza, lecz na pół świadomie pragnął, by ten, z którym podróżuje, był jego ojcem i by jeden drugiego chronił od niebezpieczeństw. To było jak sen na jawie i, rozmarzony, już sobie wyobrażał twarze ludzi, kiedy usłyszą, że jest synem Reniusza. Możliwe, że patrzyliby na niego z odrobiną grozy i respektu, a on by się po prostu uśmiechał. Reniusz hałaśliwie przesunął ciężar ciała w siodle. Marek zaRozdział 21 241 śmiał się głośno z tego, w jaki sposób przerwano mu myśli, gladiator zaś skupił się na stromym zjeździe i na tym, co ma zrobić ze sobą po odstawieniu Marka do legionu. Droga się zwęziła i po obu stronach wyrosły głazy. Reniusz położył rękę na rękojeści miecza. -Jesteśmy obserwowani. Bądź w pogotowiu - zawołał cicho do tyłu. Ledwo jego głos przebrzmiał, z pobliskich chaszczy wychynęła ciemna sylwetka. - Stać. Zabrzmiało to dobitnie i w poprawnej łacinie, lecz Reniusz nie zareagował. Marek wysunął z pochwy miecz i mocniej ścisnął kolanami boki konia. Oplatające go ramiona nagle zesztywniały, co znaczyło, że Peppis się obudził zaniepokojony, lecz choć raz był cicho. Mężczyzna, z imponującą kręconą brodą, wyglądał jak Grek, lecz w odróżnieniu od kupców, których widzieli w porcie, otaczała go aura wojownika. Uśmiechnął się i zawołał raz jeszcze: - Stać albo zostaniecie zabici! Ostatnie ostrzeżenie. - Reniuszu? - szepnął nerwowo Marek. Stary człowiek nachmurzył się, lecz jechał dalej, ponaglając Apolla piętami. Strzała przeszyła powietrze i z głuchym odgłosem ugodziła konia w bark. Apollo zarżał i upadł, zrzucając Reniusza na ziemię, pośród chrzęstu metalu i przekleństw. Peppis krzyknął ze strachu, Marek, ściągnąwszy lejce, wypatrywał w zaroślach łucznika. Był tylko jeden czy było ich wielu? Ci ludzie są bandytami, to pewne, więc lepiej się potulnie poddać, może wtedy ujdą z życiem. Reniusz podniósł się chwiejnie na nogi i szarpnął za miecz. Oczy mu błyszczały. Kiwnął na Marka, który już się zsunął z konia i zasłaniał nim przed ukrytym łucznikiem. Chłopak dobył miecza i zaraz poczuł się lepiej. Peppis już też był na ziemi i krył się za nogą konia, mrucząc coś nerwowo. Mężczyzna przemówił raz jeszcze. Jego głos był przyjazny. - Tylko bez żadnych głupstw. Moi towarzysze są bardzo dobrymi łucznikami. Ciągłe ćwiczenie ręki to w górach jedyny sposób na zabicie czasu, to i uwalnianie przypadkowych podróżnych od kłopotliwych ciężarów.

242 Imperator -Myślę, że tam jest tylko jeden łucznik - warknął Reniusz, unosząc się na czubkach palców i przepatrując zarośla. Wiedział, że ukryty mężczyzna nie stoi w tym samym miejscu i kiedy oni dyskutują, on się podkrada, by mieć czyste pole do strzału. -1 dlatego ryzykujesz życie, tak? Dwaj mężczyźni mierzyli się wzrokiem i Peppis ścisnął nogę Lancera, a ten zarżał gniewnie. Napastnik był ubrany czysto i zwyczajnie. Przypominał jednego z myśliwych, których Marek znał z majątku, ogorzałych od przebywania na słońcu i wietrze. Nie wyglądał na człowieka bawiącego się w czcze pogróżki. Najlepsze, co ich czeka, jęknął w duchu chłopak, to zjawienie się w legionie nago i bez żadnego wyposażenia. Takiego początku kariery nikt by mu nie zapomniał. Najgorsze - śmierć za kilka chwil. -Wyglądasz na inteligentnego człowieka - ciągnął bandyta. -Jeżeli opuszczę rękę, będziesz trupem. Odłóż miecz na ziemię, a będziesz żył parę chwil dłużej, może aż do starości. -Jestem wystarczająco stary. Starość to gra niewarta świeczki. Reniusz rzucił mieczem w mężczyznę, broń zawirowała w powietrzu, a on sam skoczył w cień najbliższej skały. Strzała świsnęła obok miejsca, gdzie stał, ale inne się nie posypały. Tylko jeden łucznik. Marek wykorzystał ten moment, by zanurkować pod brzuch konia, obok Peppisa, i co sił w nogach popędził w górę stoku. Dopadł ścieżki już na grzbiecie konia i jeszcze przyspieszył, domyślając się, gdzie jest kryjówka łucznika. Kiedy już był blisko, mężczyzna wyskoczył zza zasłony lasku figowego, z prawej strony Marka, i młodzieńca aż zarzuciło, kiedy skręcił, by ruszyć w pogoń. Jakieś dwadzieścia kroków dalej skoczył łucznikowi na plecy i obaj zwalili się na nieosłoniętą płaszczyznę skały. Siła uderzenia wytrąciła mu miecz z ręki i teraz miał się zmagać z mężczyzną, który był od niego wyższy i silniejszy. Łucznik wywinął się pod nim i obaj chwycili się za gardła. Marka zaczął ogarniać strach. Twarz mężczyzny poczerwieniała, lecz szyja była jak wyciosana z drewna. Reniusz, nawet zawołany na pomoc, nie wspiąłby się na górę z pomocą jednej ręki, choć i o samym wołaniu nie mogło być ¦ Rozdział 21 243 mowy w sytuacji, kiedy chłopakowi dławiły oddech olbrzymie łapy łucznika. Marek wbił kciuki w tchawicę i naparł na nie całym ciężarem. Mężczyzna jęknął z bólu, lecz owłosione ręce zacisnęły się jeszcze mocniej na gardle Marka i chłopak zobaczył przed oczami błyski białego światła. Zaczynał naprawdę się dusić. Jego ręce słabły i przez moment był bliski rozpaczy. Prawa dłoń zsunęła się z gardła przeciwnika i prawie bez udziału jego świadomości zwinęła się w pięść i zaczęła tłuc wykrzywioną twarz. Tymczasem na białe światło przed oczami nałożyły się Markowi czarne błyskawice i pole widzenia zawęziło mu się do ciemnego tunelu, ale pięść tłukła dalej. Twarz mężczyzny zamieniła się w czerwoną miazgę, lecz jego ręce na gardle chłopca były bezlitosne. Nagle się rozdzielili i każdy padł bezwładnie na ziemię. Marek załkał w powietrze. Przetoczył się na bok. Serce waliło mu nieprawdopodobnie prędko, kręciło mu się w głowie, prawie tak, jakby unosił się w powietrzu. Podciągnął się na kolana, a palce zaczęły macać dokoła za rękojeścią miecza. W końcu zamknęły się na znajomym kształcie i Marek wydyszał cichą dziękczynną modlitwę. Wołali go z dołu, Reniusz i Peppis, ale nie miał siły odkrzyknąć. Słaniając się i

potykając, zawrócił ku leżącemu mężczyźnie i zamarł, zobaczywszy, że jego oczy są otwarte i patrzą na niego, a potężna pierś podnosi się i opada tak samo nierówno jak jego. Zmiażdżone usta łucznika wyszeptały parę zgrzytliwych słów. Marek nie rozumiał greki. Wciąż dysząc, przycisnął ostry czubek miecza do jego piersi i pchnął mocno. Dłoń osunęła mu się z rękojeści, a on padł jak długi na ziemię i zwymiotował. Nim zwlókł się na dół, Peppis zdążył odnaleźć i oczyścić miecz Reniusza. Stary tymczasem przykładał zwitek jakiejś tkaniny do rany w barku Apolla. Po błyszczącej skórze zwierzęcia, wyraźnie wystraszonego, wciąż przebiegały dreszcze, ale koń stał na nogach i był świadomy. Lancer tańczył po ścieżce płochliwie, a rozszerzone chrapy i oczy świadczyły o strachu, jakim przejmował go zapach krwi, i Peppis musiał ściągać mu lejce. - Dobrze się czujesz, chłopcze? - spytał Reniusz. Marek kiwnął głową bez słowa. Miał obolałe, ściśnięte gardło i świszczący oddech. Pokazał to na migi i Reniusz skinął dłonią, by Rozdział 21 243 mowy w sytuacji, kiedy chłopakowi dławiły oddech olbrzymie łapy łucznika. Marek wbił kciuki w tchawicę i naparł na nie całym ciężarem. Mężczyzna jęknął z bólu, lecz owłosione ręce zacisnęły się jeszcze mocniej na gardle Marka i chłopak zobaczył przed oczami błyski białego światła. Zaczynał naprawdę się dusić. Jego ręce słabły i przez moment był bliski rozpaczy. Prawa dłoń zsunęła się z gardła przeciwnika i prawie bez udziału jego świadomości zwinęła się w pięść i zaczęła tłuc wykrzywioną twarz. Tymczasem na białe światło przed oczami nałożyły się Markowi czarne błyskawice i pole widzenia zawęziło mu się do ciemnego tunelu, ale pięść tłukła dalej. Twarz mężczyzny zamieniła się w czerwoną miazgę, lecz jego ręce na gardle chłopca były bezlitosne. Nagle się rozdzielili i każdy padł bezwładnie na ziemię. Marek załkał w powietrze. Przetoczył się na bok. Serce waliło mu nieprawdopodobnie prędko, kręciło mu się w głowie, prawie tak, jakby unosił się w powietrzu. Podciągnął się na kolana, a palce zaczęły macać dokoła za rękojeścią miecza. W końcu zamknęły się na znajomym kształcie i Marek wydyszał cichą dziękczynną modlitwę. Wołali go z dołu, Reniusz i Peppis, ale nie miał siły odkrzyknąć. Słaniając się i potykając, zawrócił ku leżącemu mężczyźnie i zamarł, zobaczywszy, że jego oczy są otwarte i patrzą na niego, a potężna pierś podnosi się i opada tak samo nierówno jak jego. Zmiażdżone usta łucznika wyszeptały parę zgrzytliwych słów. Marek nie rozumiał greki. Wciąż dysząc, przycisnął ostry czubek miecza do jego piersi i pchnął mocno. Dłoń osunęła mu się z rękojeści, a on padł jak długi na ziemię i zwymiotował. Nim zwlókł się na dół, Peppis zdążył odnaleźć i oczyścić miecz Reniusza. Stary tymczasem przykładał zwitek jakiejś tkaniny do rany w barku Apolla. Po błyszczącej skórze zwierzęcia, wyraźnie wystraszonego, wciąż przebiegały dreszcze, ale koń stał na nogach i był świadomy. Lancer tańczył po ścieżce płochliwie, a rozszerzone chrapy i oczy świadczyły o strachu, jakim przejmował go zapach krwi, i Peppis musiał ściągać mu lejce. - Dobrze się czujesz, chłopcze? - spytał Reniusz. Marek kiwnął głową bez słowa. Miał obolałe, ściśnięte gardło i świszczący oddech. Pokazał to na migi i Reniusz skinął dłonią, by 244 Imperator podszedł i dał się obejrzeć. Nie robił gwałtownych ruchów, by nie denerwować koni. - Nic trwałego - zawyrokował. - Wielkie dłonie, sądząc po śladach. Marek tylko sapnął. Miał nadzieję, że Reniusz nie wyczuje odoru wymiocin, który otaczał go niby gęsta chmura.

- Zrobili błąd, atakując nas - zauważył z poważną buzią Peppis. -Rzeczywiście, chłopcze, chociaż i tak mieliśmy szczęście odparł Reniusz. - A ty - popatrzył na Marka - na razie się nie odzywaj, tylko pomóż chłopcu przywiązać sprzęt do twojego konia. Apollo będzie kulał przez tydzień czy dwa. Będziemy jechali na zmianę, chyba że ci bandyci mają gdzieś w pobliżu wierzchowce. Lancer cicho zarżał i odpowiedziało mu stłumione odległością parsknięcie. Reniusz zaśmiał się od ucha do ucha. - Znów mamy szczęście, jak rozumiem - powiedział pogodnie. - Przeszukałeś ciało? Marek potrząsnął głową, na co Reniusz wzruszył ramionami. - Nie warto wspinać się tam z powrotem. Nie mogli mieć żadnych skarbów, a mężczyźnie z jednym ramieniem nic po łuku. Ruszajmy. Idąc szybkim krokiem, do zachodu słońca zostawimy te skały za sobą. Marek zdjął z Apolla worki i ujął lejce. Reniusz, podrywając się do marszu, poklepał go po ramieniu. Gest więcej znaczył niż słowa. Po miesiącu długich dni i zimnych nocy dobrze było spojrzeć w dal, na równinę, zobaczyć castrum, obóz legionu, i usłyszeć dalekie, stłumione odgłosy. Rozciągał się na horyzoncie jak miasto, z ośmioma tysiącami mężczyzn, kobiet i dzieci zajętych prostymi codziennymi obowiązkami, niezbędnymi do utrzymania w polu takiej wielkiej gromady ludzi. Marek próbował wyobrazić sobie zbrojownie i kuźnie zbudowane na użytek każdego obozu. Zapewne były tam kuchnie, składy żywności i broni, byli kamieniarze, cieśle, garbarze, niewolnicy, prostytutki i tysiące innych cywilów, których żywiono i opłacano, aby wspierali potęgę Rzymu w bitwie. W przeciwieństwie do obozu legionu Mariusza, tamtych rzędów namiotów przenoszonych z miejsca na miejsce, ten był obozem Rozdział 21 245 stałym, zabezpieczonym solidnymi murami i fortyfikacjami. W pewnym sensie to było miasto - nieustannie przygotowywane do wojny. Reniusz zatrzymał się i Marek podciągnął do niego na Lancerze. Na grzbiecie trzeciego konia, którego po ostatnim właścicielu nazwali Bandytą, na zwiniętej derce niezdarnie siedział Peppis i wpatrywał się z niedowierzaniem w obozujący legion. Widząc minę chłopca, Reniusz uśmiechnął się. - To jest to, Marku. To twój nowy dom. Nie zgubiłeś listów polecających, które dał ci Mariusz? Marek w odpowiedzi poklepał się po piersi, gdzie pod tuniką tkwił zwój pergaminu. - Wejdziesz do środka? - spytał z nadzieją w głosie. Reniusz był częścią jego życia od tak dawna, że myśl o tym, iż zobaczy, jak stary opiekun odjeżdża, podczas gdy on będzie wjeżdżał w bramy, była zbyt bolesna, by ją wyrazić. - Odprowadzę ciebie i Peppisa do prefekta. On ci wskaże twoją centurię. Szybko naucz się jej historii; każda ma własną i każda jest dumna ze swojej. -Jakieś inne rady? - Słuchaj rozkazów bez narzekania. W tej chwili walczysz jak samotnik, jak wojownik z dzikich plemion. Oni nauczą cię ufać twoim towarzyszom i walczyć ramię w ramię, lecz niektórym nauka niełatwo trafia do przekonania. - Zwrócił się do Peppisa. — Czeka cię ciężkie życie. Rób, co ci każą, a kiedy dorośniesz, pozwolą ci dołączyć do legionu. Nie rób niczego, czego byś się wstydził. Rozumiesz, co mówię? Peppis przytaknął. Ze strachu przed nieznanym zaschło mu w gardle. - Będę się uczył. On też - powiedział Marek. Reniusz kiwnął głową i cmoknął na konia, by ruszył. - Oby tak było.

Marek poczuł zadowolenie na widok uporządkowanego rozkładu ulic, czystych i wypełnionych rzędami długich, niskich budynków dla żołnierzy. Przyjęto ich u bram ciepło, gdy tylko pokazał listy od Mariusza, i skierowano pieszo do kwater prefekta, gdzie miał zaprzysiąc Rzymowi lata polowej służby. Reniusz, twar246 Imperator do kroczący wąskimi dróżkami, kiwający głową z uznaniem na widok perfekcji żołnierzy, którzy mijali ich dziesiątkami, dodawał mu pewności siebie. Peppis truchtał za nimi, niosąc na plecach ciężki worek z ekwipunkiem. Listy polecające trzeba było okazać jeszcze dwa razy, nim dotarli do małego, białego budynku, z którego prefekt obozu zarządzał interesami rzymskiego miasta na obcej ziemi. W końcu pozwolono im wejść. Na powitanie wyszedł im szczupły mężczyzna w białej todze i w sandałach. - Reniusz! Właśnie mi doniesiono, że jesteś w obozie. Już wszyscy gadają o twoim ramieniu. Bogowie, jak to dobrze znów cię zobaczyć! - zagrzmiał do nich ten obraz rzymskiej sprawności, o surowej, zbrązowiałej od słońca twarzy, silnie ściskając im dłonie, kiedy witał się z każdym po kolei. Reniusz odpowiedział ciepłym uśmiechem. - Mariusz przemilczał, że jesteś tutaj, Karaku. Miło zobaczyć cię całego i zdrowego. - Nie postarzałeś się ani trochę, przysięgam! Bogowie, wyglądasz na czterdziestkę. Jak ty to robisz? - Żyję w cnocie - chrząknął Reniusz, wciąż czując się nieswojo po zmianie, jakiej dokonał w nim Kabera. Prefekt uniósł brew niedowierzająco, lecz nie drążył dalej. - A ramię? -Wypadek podczas ćwiczeń. Ten oto młodzieniec, Marek, ciął mnie mieczem i musiałem je sobie odjąć. Prefekt gwizdnął i jeszcze raz uścisnął dłoń Marka. -Nigdy bym nie przypuszczał, że spotkam człowieka, który poradzi sobie z Reniuszem. Czy mogę zobaczyć listy, które przynosisz? Marek, nagle zdenerwowany, podał prefektowi zwój pergaminu. Mężczyzna, wskazawszy im długie ławy, przestudiował listy. - Przychodzisz z bardzo dobrą rekomendacją, Marku. A kim jest chłopiec? - To Peppis. Był na naszym statku. Zabraliśmy go, wysiadając na ląd. Chce być moim sługą, a gdy dorośnie, chce dołączyć do legionu. Prefekt skinął głową. Rozdział 21 247 -Mamy takich w obozie pod dostatkiem, zwykle są to dzieci żołnierzy i prostytutek. Jak będzie się dobrze spisywał, może znajdzie się miejsce i dla niego, lecz rywalizacja będzie ostra. Bardziej interesujesz mnie ty, młody człowieku. - Zwrócił się do Reniu-sza. - Opowiedz mi o nim. Zawierzę twojemu sądowi. Reniusz odezwał się mocnym, pewnym głosem, jakby składał meldunek. - Marek jest niezwykle szybki, a jeszcze szybszy, kiedy coś mu burzy krew. Spodziewam się, że kiedy dorośnie, zdobędzie sławę. Jest porywczy i zuchwały i lubi walczyć, co po części wynika z jego charakteru, po części z młodości. Będzie dobrze służył Czwartemu Macedońskiemu. Nauczyłem go podstaw, ale on wyszedł poza nie i wyjdzie jeszcze dalej. - Przypomina mi twojego syna. Zauważyłeś podobieństwo? -To... to nie przyszło mi do głowy - mruknął niewyraźnie Reniusz.

-Wątpię. No cóż, zawsze potrzebujemy ludzi z charakterem, a tu osiągnie dojrzałość. Dam go do piątej centurii, do Pięści z Brązu. Reniusz zachłysnął się oddechem. - Czynisz mi zaszczyt - powiedział. - Swego czasu ocaliłeś mi życie. Przykro mi, że nie mogłem ocalić twojego syna. To mała część mojego długu u ciebie. Jeszcze raz uścisnęli sobie dłonie. Marek przyglądał się im z pewnym zmieszaniem. -I co teraz, stary przyjacielu? Wrócisz do Rzymu roztrwonić swoje złoto? - Miałem nadzieję, że i dla mnie znajdzie się tu jakieś miejsce -powiedział spokojnie Reniusz. Prefekt się uśmiechnął. - Doprawdy? A już zaczynałem myśleć, że nie zapytasz. Pięści brakuje nauczyciela, który by ich ćwiczył. Stary Beliusz umarł z gorączki, pół roku temu, a drugiego takiego nie ma w całym obozie. Przejąłbyś po nim służbę? Reniusz uśmiechnął się starym rekinim uśmiechem. - Przejąłbym, Karaku. Dziękuję. Prefekt klepnął go po ramieniu, nie tając radości. 248 Imperator -Witajcie w Czwartym Macedońskim, panowie. - Dał znak legioniście stojącemu w pobliżu na baczność. - Zabierz tego młodego człowieka do jego nowych kwater w centurii Pięść z Brązu. Chłopca na razie wyślij do stajni. Wyznaczę mu obowiązki wspólne dla wszystkich dzieci w obozie. Mamy z Reniuszem do odrobienia wiele zaległości... i wiele wina do wypicia. ROZDZIAŁ XXII Aleksandria siedziała w małej zbrojowni Mariusza, czyszcząc z brudu i kurzu stary miecz. Cieszyła się, że Mariusz zdołał odzyskać swój miejski dom. Jak mówiono, właściciel pospiesznie uczynił z niego prezent dla nowego władcy Rzymu. Cieszyła się, nie pałała bowiem entuzjazmem do życia w miejskich koszarach, razem z nieokrzesanymi żołnierzami. W najlepszym razie takie życie byłoby trudne. Bogowie wiedzą, że nie obawia się mężczyzn; niektóre z jej najwcześniejszych wspomnień obracały się wokół nich i jej matki w sąsiedniej izbie. Przychodzili, cuchnący piwem i tanim winem, i wychodzili nadęci pychą i przechwałkami. Chyba nigdy nie zostawali na dłużej. Jeden próbował dotknąć jej kiedyś i do dziś pamięta, jak matka, pierwszy raz za jej pamięci, wpadła w słuszną złość. Rozłupała mu czaszkę pogrzebaczem i razem wyciągnęły go i zostawiły w jakimś zaułku. Potem przez wiele dni matka oczekiwała, że drzwi otworzą się z trzaskiem i jacyś ludzie zabiorą ją i powieszą, ale nikt się nie zjawił. Westchnęła, ścierając pokłady zaskorupiałej oliwy na brązowym ostrzu, pamiątce po jakiejś dawnej kampanii. Najpierw Rzym wydawał jej się miastem o nieograniczonych możliwościach, lecz przed trzema miesiącami Mariusz zaprowadził porządek i oto wciąż pracowała za nic, każdego dnia starsza. Inni zmieniali świat, lecz jej życie pozostawało takie samo. Tylko w nocy, kiedy siedziała ze starym Bantem w jego małej grawerni, naprawdę czuła, że dokonuje jakiegoś postępu w życiu. Bant uczył ją posługiwać się narzędziami i prowadził jej dłonie przez pierwsze niewprawne próby. Mówił niewiele, lecz chyba cieszyło go jej towarzystwo, a ona lubiła jego milczenie i życzliwe niebieskie oczy. Pierwszy raz zobaczyła go w warsztacie, kiedy nadawał kształt broszy, i od pierwszego razu wiedziała, że to jest coś, co sama mogłaby robić. To była umiejętność warta nauki, nawet dla niewolnicy. Potarła miecz energiczniej. Być wartą dla mężczyzny nie więcej od konia czy choćby od dobrego miecza, jak ten, który ma w ręku! Nie, to nie jest sprawiedliwe.

- Aleksandria! - To był głos Karli. Kusiło ją, by siedzieć cicho, lecz kobieta miała język jak bicz i jej niezadowolenia obawiała się większość niewolnic. -Jestem tutaj! - zawołała, odkładając miecz i wycierając dłonie w gałgan. Czeka ją kolejne zajęcie, kolejne godziny pracy przed snem. - Och, kochanie, potrzebuję kogoś, kto by pobiegł na targ, zrobiłabyś to dla mnie? - Tak! - Aleksandria podniosła się szybko. Przez kilka ostatnich miesięcy z tęsknotą wyczekiwała na takie rzadkie polecenia. Były okazjami do opuszczenia domu Mariusza i ostatnio parę razy zaufano jej całkowicie. W końcu dokąd miałaby uciec? - Oto spis rzeczy, które masz kupić dla domu. Ty jakoś zawsze wytargujesz dobrą cenę powiedziała Karla, podając dziewczynie zapisaną tabliczkę. Aleksandria lubiła się targować z kupcami. Czuła się wtedy jak kobieta wolna. Za pierwszym razem nie była sama, lecz świadek wcale jej nie przeszkodził i Karle aż zatkało, kiedy zobaczyła, ile dziewczyna zaoszczędziła pieniędzy. Kupcy żerowali na Mariuszu od lat, wiedząc, czym podzwaniają jego sakiewki. Starsza kobieta zorientowała się, że dziewczyna ma talent, i posyłała ją jak najczęściej na targ, rozumiejąc również, że mała potrzebuje powiewu wolności. Niektórzy nigdy nie przyzwyczajali się do stanu niewolniczego i tych powoli pokonywało przygnębienie, a czasami rozpacz. Teraz z przyjemnością obserwowała, jak Aleksandria się rozpromienia na myśl o wyprawie. Zgadywała, że dziewczyna zatrzymuje sobie jakąś drobną monetę, lecz jakie to miało znaczenie? Oszczędzała dla nich na srebrze, więc jeżeli zatrzymała parę miedziaków, Karla nie mogła jej tego żałować. Rozdział 22 251 - Zbieraj się. Chcę cię tu widzieć za dwie godziny i ani minuty później. Zrozumiałaś? - Zrozumiałam. Za dwie godziny. Dziękuję. Starsza kobieta uśmiechnęła się do niej szeroko, przypominając sobie czasy, kiedy sama była młoda, a świat tak bardzo podniecający. Wiedziała wszystko o 'wizytach Aleksandrii u Banta, starego grawera. Wyglądało na to, że ten staruch ją polubił. Niewiele działo się w domu, czego by Karla nie wykryła wcześniej czy później, wiedziała więc także, że w pokoiku Aleksandrii jest mały dysk z brązu, na którym dziewczyna sama wygrawerowała głowę lwa, korzystając z narzędzi Banta. To była ładna rzecz. Patrząc za szczupłą postacią znikającą za rogiem, Karla zastanawiała się, czy dysk ma być podarunkiem dla Gajusza. Bant powiedział, że aby zrobić coś takiego, trzeba mieć talent albo przynajmniej smykałkę. Ona by dodała, że trzeba być zakochanym. Targ był szaleństwem zapachów i przewijających się tam i z powrotem tłumów, lecz Aleksandria tym razem nie ociągała się przy sprawunkach z listy. Załatwiła wszystko szybko, ceny dostała dobre, nie wdając się w dyskusje, dopóki nie spuszczono ich do minimum. Kramarzy cieszyły przekomarzania z ładną dziewczyną, wyrzucali ramiona w powietrze i jeden drugiego wzywał na świadka jej bezczelności. Wtedy ona się do nich uśmiechała i za parę uśmiechów spuszczali cenę w sposób niepojęty dla siebie samych. A jeszcze bardziej dla żon. Z paczkami upchanymi bezpiecznie w dwóch płóciennych torbach Aleksandria pospieszyła do prawdziwego celu swojej wyprawy - maleńkiego sklepiku brązownika, wciśniętego w najodleglejszy kąt targowiska. Odwiedzała go wiele razy, by popatrzyć na wyroby tego człowieka. Większość ozdób była z brązu lub cyny. Srebra używano rzadko, a złoto za dużo kosztowało, chyba że robiono jakąś sztukę na zamówienie. Brązownik był niskim mężczyzną, ubranym w prostą tunikę i gruby skórzany fartuch. Kiedy weszła, przestał pracować nad małym złotym pierścieniem, aby mieć oko na dziewczynę. Tabbik nie był ufnym człowiekiem i Aleksandria, przeglądając towar, czuła na sobie jego baczny wzrok. 252

Imperator W końcu zebrała się na odwagę i odezwała. - Kupujesz jakieś przedmioty? - Czasami - powiedział z ociąganiem. - Przyniosłaś coś? Aleksandria wyciągnęła z zanadrza brązowy krążek. Mężczyzna wziął przedmiot do ręki i przysunął do światła, by zobaczyć wzór. Długo trzymał go w pełnym słońcu, a ona nie śmiała się odezwać, by się nie rozzłościł. Mężczyzna wciąż nic nie mówił, tylko obracał krążek na wszystkie strony, badając każdy znak na metalu. - Skąd go masz? - spytał w końcu. - Zrobiłam to sama. Znasz Banta? Mężczyzna przytaknął, nie spiesząc się. - Pokazał mi, jak to się robi. - Nie wykończony, ale spróbuję go sprzedać. Wykonanie jest niezdarne, choć przyznaję, wzór bardzo dobry. Głowa lwa ma dobre proporcje; chodzi o to, że nie najlepiej radzisz sobie z młotkiem i dłutem. - Obrócił krążek jeszcze raz. - A teraz powiedz mi prawdę. Skąd wzięłaś brąz, by to zrobić? Aleksandria popatrzyła na niego niespokojnie. Odwzajemnił spojrzenie, lecz jego oczy zdawały się przyjazne. Powiedziała mu szybko o swoich targach z kupcami i o tym, jak oszczędziła kilka miedziaków z domowych pieniędzy, dość, by na straganie z błyskotkami kupić czysty kawałek metalu. Tabbik potrząsnął głową. -W takim razie nie mogę go przyjąć. Nie jest twój. Pieniądze należały do Mariusza, a więc i brąz jest jego. Powinnaś dać to jemu. Aleksandrii łzy napłynęły do oczu. Tyle czasu spędziła nad tym małym dyskiem i wszystko na nic. Przyglądała się, prawie zahipnotyzowana, jak mężczyzna obrócił go w dłoniach jeszcze raz. Potem wcisnął go w jej ręce. Nieszczęśliwa, schowała dysk w zanadrze. - Przepraszam - szepnęła. Mężczyzna obrócił się do niej. - Nazywam się Tabbik. Nie znasz mnie, ale dobrą sławę zawdzięczam uczciwości i czasami dumie. - Podniósł w górę inny metalowy krążek, szarosrebrny. - To stop cyny z ołowiem. Jest bardziej miękki od brązu i łatwiej będzie ci w nim rzeźbić. Ładnie się go poleruje i nie traci tak barwy, po prostu matowieje. Weź ten Rozdział 22 253 krążek i zwróć mi, jak coś z niego zrobisz. Przymocuję zapięcie i sprzedam to jako zapinkę do płaszcza dla legionisty. Jeżeli rzecz będzie równie dobra jak ta z brązu, powinienem za nią dostać srebrną monetę. Po odjęciu ceny stopu i zapięcia zostanie ci sześć, może siedem kwadransów. To kupiecka transakcja, rozumiesz? - A twój zysk? - spytała Aleksandria, robiąc wielkie oczy z powodu takiej odmiany losu. - Na początek żaden. Zainwestuję odrobinę w talent, który, jak myślę, posiadasz. Przekaż Bantowi moje pozdrowienia, jak go zobaczysz. Aleksandria schowała cynowy krążek obok brązowego i raz jeszcze poczuła wilgoć w oczach. Nie była przyzwyczajona do życzliwości. - Dziękuję. Oddam brąz Mariuszowi. -Tylko na pewno, Aleksandrio. -Skąd... skąd znasz moje imię? Tabbik wrócił do pierścienia, nad którym pracował, kiedy przyszła. - Bant mówi to i owo, kiedy go widuję. Aleksandria musiała biec, by być z powrotem, nim miną dwie godziny, ale stopy miała dziwnie lekkie i wszystko w niej śpiewało. Zrobi z cynowego krążka piękną rzecz i Tabbik sprzeda ją za więcej niż srebrną monetę, i upomni się o następną i jeszcze następną, aż jej

praca zamieni się w złoto i pewnego dnia zbierze razem cały zysk i kupi sobie wolność. Wolność! To było marzenie przyprawiające o zawrót głowy. Kiedy wpuszczono ją do domu Mariusza, zapach ogrodu wypełnił jej płuca i przystanęła na moment, tylko by odetchnąć wieczornym powietrzem. Zjawiła się Karla i zabrała torby i monety, jak zwykle zadowolona z poczynionych oszczędności. Jeżeli kobieta zauważyła coś odmiennego w wyglądzie Aleksandrii, nie zareagowała słowem, ale uśmiechnęła się, niosąc sprawunki do chłodnych piwnic, gdzie nie psuły się tak prędko. Sama ze swoimi myślami, Aleksandria nie od razu dostrzegła Gajusza. Nie spodziewała się go zobaczyć. Młodzieniec spędzał większość dni na równie wyczerpujących zajęciach jak jego wuj 254 Imperator i wracał do domu o dziwnych godzinach, tylko żeby coś zjeść i się przespać. Straże przy bramie wpuszczały go do środka bez żadnych uwag, przyzwyczajone do tego, że jest w ciągłym ruchu. Wytrzeszczył oczy, widząc Aleksandrię w ogrodzie, i przystanął, najwyraźniej ucieszony jej widokiem. Nadchodził wieczór, z tą typową dla późnego lata powolnością, kiedy powietrze łagodnieje, a światło nabiera szarych tonów na godziny wcześniej, nim zaniknie. Odwróciła się, kiedy się zbliżył, i uśmiechnęła do niego. - Wyglądasz na szczęśliwą - powiedział, odwzajemniając uśmiech. - Och, bo jestem - potwierdziła spokojnie. Nie całował jej od tamtych krótkich chwil w stajniach, w majątku, i uznał, że może to teraz powtórzyć. Marek wyjechał, a dom wydawał się wyludniony. Przechylił głowę. Serce zabiło mu boleśnie czymś, co przypominało lęk. Poczuł jej ciepły oddech, jeszcze nim ich usta się dotknęły, a potem po prostu objął ją ramionami, tak jak gdyby jedno pasowało do drugiego od zawsze. - Nawet nie potrafię ci powiedzieć, jak często o tym myślałem - wyszeptał. Popatrzyła mu w oczy. Było coś, co mogłaby mu podarować, i tego właśnie chciała. - Chodź do mnie - odszepnęła, biorąc go za rękę. Jak we śnie poszedł za nią przez ogrody, do jej kwater. Karla obserwowała ich z dala. - Historia stara jak świat - mruknęła. Na początku Gajusz był pełen obaw. Bał się okazać niezgrabny lub, co gorsza, szybki, lecz Aleksandria kierowała jego ciałem i czuła jego niepokój i chłód skóry. Sięgnęła na półkę, po buteleczkę olejku, a on przyglądał się, jak ją przechyla i parę ciężkich kropli spada na wnętrze jej dłoni. Olejek pachniał intensywnie i ciężka woń wypełniła mu płuca, gdy tymczasem dziewczyna, siedząc na nim okrakiem, delikatnie wcierała tłustą esencję w jego pierś i płaski brzuch. Tracąc oddech, Gajusz wziął trochę olejku z własnej skóry i sięgnął do jej piersi, przypominając sobie tamtą Rozdział 22 255 chwilę, kiedy pierwszy raz zobaczył ich delikatne wzgórki, na podwórzu majątku, tak dawno temu. Przycisnął delikatnie usta do jednej, potem do drugiej, smakując skórę dziewczyny i przesuwając wargami po naoliwionych brodawkach. Pod jego dotykiem Aleksandria zamknęła oczy, a jej wargi lekko się rozchyliły. Pochyliła się, by go pocałować, i jej rozpuszczone włosy zakryły ich oboje. Wieczór gęstniał. Połączyli się pospiesznie, a potem raz jeszcze, z radosną beztroską. W małym pokoiku, przy nie zapalonych świecach, niewiele było światła, lecz oczy dziewczyny błyszczały, a ciało miało barwę ciemnego złota. Obudził się przed świtem, czując na sobie jej wzrok.

-To był mój pierwszy raz - powiedział cicho. Coś mu mówiło, by nie zadawać pytań, ale musiał wiedzieć. - Czy dla ciebie też? Uśmiechnęła się, lecz jej uśmiech był smutny. - Chciałabym, żeby tak było - powiedziała. - Naprawdę bym chciała. -Zrobiłaś to... z Markiem? Oczy dziewczyny się rozszerzyły. Czy był aż tak niewinny, że nie czuł, że ją tymi słowami obraża? - Och, zrobiłabym, oczywiście - odpowiedziała cierpko - lecz on nie poprosił. -Przepraszam - powiedział, czerwieniejąc. - Nie chciałem... - Czy tak ci powiedział? Gajusz nie roześmiał się, odpowiadając. - Tak, chyba się tym przechwalał. -Bogowie, wbiję mu sztylet prosto w oko, jak tylko go zobaczę! - Aleksandria wpadła we wściekłość i zerwała się z łóżka. Gajusz kiwnął poważnie głową, usiłując powstrzymać uśmiech na myśl o niefortunnym powrocie niewinnego przyjaciela. Dziewczyna ubrała się pospiesznie, ze złości, ale też dlatego, żeby uniknąć plotek, by nikt, kto wstawał o wschodzie słońca, nie zobaczył, jak Gajusz wychodzi z jej pokoju. Opuściła razem z nim kwatery niewolników i usiedli w ogrodzie, owiewani ciepłym nocnym wiatrem. - Kiedy cię zobaczę? - spytał cicho. Aleksandria odwróciła oczy i pomyślał, że odpowiedzi nie będzie. Zdjął go strach. :m 256 Imperator -Gajuszu... będę pamiętać każdą chwilę tej nocy; twój dotyk, twoją czułość, smak twojej skóry. Lecz ty kiedyś poślubisz Rzy-miankę. Czy nikt ci nie powiedział, że ja nie jestem Rzymianką? Moja matka pochodziła z Kartaginy. Zabrano ją stamtąd, kiedy była dzieckiem, oddano w niewolę i zrobiono z niej prostytutkę. Urodziłam się późno. Za późno dla niej, jak na jej siły. Po tym, jak mnie urodziła, już nigdy nie była silna. -Kocham cię. - To, że ją kochał, było prawdą, przynajmniej w tej chwili, i sądził, że to wystarczy. Chciał jej dać coś, co by znaczyło, że nie jest dla niego jedynie nocą przyjemności. Potrząsnęła lekko głową. -Jeżeli mnie kochasz, pozwól, bym została tutaj, w domu Mariusza. Potrafię robić ozdoby i pewnego dnia zarobię dosyć, by kupić sobie wolność. Będę tu tak szczęśliwa, jak nigdy dotąd, jeżeli nie ulegnę miłości do ciebie. Uległabym, ale ty zostaniesz żołnierzem i wyjedziesz na koniec świata, a ja, chodząc ulicami, będę się kłaniać twojej żonie i twoim dzieciom. Nie rób ze mnie kolejnej prostytutki, Gajuszu. Widziałam takie życie i nie chcę go dla siebie. Nie każ mi żałować minionej nocy. Nie chcę żałować czegoś tak dobrego. - Mógłbym cię wyzwolić - wyszeptał z bólem. Wszystko zdawało się nie mieć sensu. W jej oczach pojawił się gniew, szybko stłumiony. - Nie, nie mógłbyś. Oczywiście mógłbyś dogodzić mojej dumie i uczynić mnie wolną swoim podpisem, w świetle rzymskiego prawa, lecz tę wolność zarobiłabym w twoim łóżku. Nie na tym mi zależy, Gajuszu. Teraz to sobie uświadamiam. Aby stać się prawdziwie wolnym obywatelem, muszę pracować uczciwie i wykupić się własną pracą. Dopiero wtedy będę należała sama do siebie. Wczoraj poznałam człowieka, który powiedział, że jest uczciwy i dumny. Ja mam i jedno, i drugie, Gajuszu, i nie chcę tego stracić. Nie zapomnę cię. Przyjdź do mnie za dwadzieścia lat, a dam ci złoty wisiorek, zrobiony z miłością. - Przyjdę - powiedział. Pochylił się, pocałował ją w policzek i opuścił pachnące ogrody.

Wyszedł na ulice miasta i chodził po nich, aż się zgubił i zmęczył na tyle, by nie czuć nic poza odrętwieniem. ROZDZIAŁ XXIII l^siężyc wzeszedł, kiedy Mariusz zwrócił się gniewnie do centuriona: - Moje rozkazy były wyraźne. Dlaczego ich nie wykonałeś? - Wodzu, uznałem, że tkwił w nich błąd. - Mężczyzna zająknął się i twarz mu pobladła. Znał konsekwencje. Wodzowie nie wysyłają posłańców, by kwestionowali rozkazy. One ich obowiązują, lecz to, co mu rozkazano, było szaleństwem. - Miałeś powiedziane: znaleźć sposoby, które by uniemożliwiły Sulli większe ruchy na zewnątrz bram. Czego tu nie zrozumiałeś? -Głos Mariusza był groźny i mężczyzna pobladł jeszcze bardziej, już widząc, jak przepada jego żołd i stopień. -Ja... Nikt się nie spodziewa ataku Sulli na Rzym. Nigdy nikt nie atakował miasta... Mariusz mu przerwał. -Wracasz do szeregów. Przyślij mi Oktawiusza, twojego zastępcę. Zajmie twoje miejsce. W mężczyźnie coś się załamało. Ma czterdzieści lat. Już nigdy więcej nie doczeka się awansu. -Panie, jeżeli przyjdą, wyjdę na ich spotkanie w pierwszym szeregu. - Aby zmazać winy? Mężczyzna kiwnął głową słabo. - Zgoda. Twoja twarz będzie pierwszą, którą zobaczą. A przyjdą nie jak owieczki, lecz jak wilki. Mariusz patrzył za załamanym człowiekiem, odchodzącym sztyw258 Imperator no, i potrząsał głową. Iluż to takich jak on nie mogło uwierzyć, że Sulla zwróci się przeciwko ich ukochanemu miastu. Dla Mariusza to było pewne. Wieści, które otrzymywał codziennie, mówiły, że Sulla ostatecznie pokonał tyły rebełianckich armii Mitrydatesa, puszczając przy tym z ogniem dobrą część Grecji. Ledwo minął rok, a już mógł wrócić jako zwycięski bohater. Lud gotów wynagrodzić go wszystkim. Mając tak silną pozycję, na pewno nie zostawi legionu w polu albo w sąsiednim mieście, a sam, razem z tymi swoimi zniewieściałymi stronnikami, uda się grzecznie do senatu i będzie siedział cicho. To było ryzyko, lecz Mariusz musiał ryzykować. Sulla był doskonałym wodzem i choć nie było niczego innego, co w tym człowieku mógłby uznać za godne podziwu, wiedział od początku, że zwycięży i wróci. -Teraz miasto jest moje - mruknął ze złością, patrząc na żołnierzy wznoszących na solidnych bramach osłonę przeciw ognistym strzałom. Zaczął się zastanawiać, gdzie się podziewa jego siostrzeniec, i z roztargnieniem pomyślał, jak rzadko się widywali przez parę ostatnich tygodni. Zmęczony, potarł grzbiet nosa. Wiedział, że pracuje ponad siły. Nie dosypiał przez rok, budując drugie linie obronne, dozbraja-jąc swoich żołnierzy i planując życie w oblężonym mieście. Rzym stał się teraz miastem-warownią i nie było w nim słabego punktu w żadnym z murów. Mógł przetrwać, wiedział to, a Sulla mógł połamać sobie zęby na jego bramach. Jego centurionowie byli wyborowi, więc strata tego jednego była wystarczającym powodem do irytacji. Nadchodził moment, kiedy największe miasto świata miało się zmierzyć w bitwie z własnymi dziećmi - i je zniszczyć. Gajusz był pijany. Stał przy poręczy balkonu z pucharem pełnym wina i usiłował skupić wzrok. Poniżej, w ogrodzie, pluskała fontanna, przyszło mu więc na myśl, że mógłby tam pójść i włożyć głowę do wody. Noc była wystarczająco ciepła.

Ruszył do środka, w sam zgiełk uczty, mieszaninę muzyki, śmiechu i pijanych okrzyków. Było po północy i do tej pory nikt nie był trzeźwy. Lampy oliwne, migocące na ścianach, rzucały na biesiadników kameralne światło. Posługujący niewolnicy napełniano, i potrząsał głową. Iluż to takich jak on nie mogło uwierzyć, że Sulla zwróci się przeciwko ich ukochanemu miastu. Dla Mariusza to było pewne. Wieści, które otrzymywał codziennie, mówiły, że Sulla ostatecznie pokonał tyły rebełianckich armii Mitrydatesa, puszczając przy tym z ogniem dobrą część Grecji. Ledwo minął rok, a już mógł wrócić jako zwycięski bohater. Lud gotów wynagrodzić go wszystkim. Mając tak silną pozycję, na pewno nie zostawi legionu w polu albo w sąsiednim mieście, a sam, razem z tymi swoimi zniewieściałymi stronnikami, uda się grzecznie do senatu i będzie siedział cicho. To było ryzyko, lecz Mariusz musiał ryzykować. Sulla był doskonałym wodzem i choć nie było niczego innego, co w tym człowieku mógłby uznać za godne podziwu, wiedział od początku, że zwycięży i wróci. -Teraz miasto jest moje - mruknął ze złością, patrząc na żołnierzy wznoszących na solidnych bramach osłonę przeciw ognistym strzałom. Zaczął się zastanawiać, gdzie się podziewa jego siostrzeniec, i z roztargnieniem pomyślał, jak rzadko się widywali przez parę ostatnich tygodni. Zmęczony, potarł grzbiet nosa. Wiedział, że pracuje ponad siły. Nie dosypiał przez rok, budując drugie linie obronne, dozbraja-jąc swoich żołnierzy i planując życie w oblężonym mieście. Rzym stał się teraz miastem-warownią i nie było w nim słabego punktu w żadnym z murów. Mógł przetrwać, wiedział to, a Sulla mógł połamać sobie zęby na jego bramach. Jego centurionowie byli wyborowi, więc strata tego jednego była wystarczającym powodem do irytacji. Nadchodził moment, kiedy największe miasto świata miało się zmierzyć w bitwie z własnymi dziećmi - i je zniszczyć. Gajusz był pijany. Stał przy poręczy balkonu z pucharem pełnym wina i usiłował skupić wzrok. Poniżej, w ogrodzie, pluskała fontanna, przyszło mu więc na myśl, że mógłby tam pójść i włożyć głowę do wody. Noc była wystarczająco ciepła. Ruszył do środka, w sam zgiełk uczty, mieszaninę muzyki, śmiechu i pijanych okrzyków. Było po północy i do tej pory nikt nie był trzeźwy. Lampy oliwne, migocące na ścianach, rzucały na biesiadników kameralne światło. Posługujący niewolnicy napełniaRozdział 23 259 li od nowa każdy opróżniony puchar: robili to już od wielu godzin. O Gajusza otarła się jakaś kobieta i chichocząc, uwiesiła mu się na ramieniu, co sprawiło, że kilka czerwonych kropli wina rozprys-nęło się o kremowy marmur posadzki. Kobieta przyciągnęła wolną dłoń Gajusza do swych odkrytych piersi i wpiła mu się w usta. Oderwał się, by zaczerpnąć powietrza. Kobieta opróżniła jego puchar jednym haustem, rzuciła pusty przez ramię do tyłu i wsunąwszy dłoń pod togę chłopca, zaczęła go pieścić z wyraźną znajomością sztuki erotycznej. Gajusz, szukając jej ust i zataczając się pod jej ciężarem, oparł się o chłodną kolumnę tuż przy balkonie. Jęknął, kiedy kobieta odchyliła na moment głowę od jego pod-brzusza, i zażądał od przechodzącego niewolnika kolejnego pucharu. Strząsnął parę kropli na własną obnażoną pierś, popatrzył zamglonym wzrokiem w ślad za nimi, jak spływają ku sprawnym ustom, i omdlałymi palcami wtarł wino w miękkie kobiece wargi. Wokół niego narastała muzyka i śmiech. Powietrze było duszne i wilgotne. Sadzawka parowała, oliwne lampy kopciły. Dokończył wino i wyrzucił puchar przez balkon, w ciemność nocy. Nie słyszał, jak pada poniżej, prosto do ogrodu. Piąta uczta w ciągu dwóch tygodni, powinien zostać w domu, ale Dyracjusz słynął z urządzania szalonych przyjęć.

Poprzednie cztery były tak samo wyczerpujące, jeszcze kilka, a będzie po nim. Jego umysł był niemym obserwatorem wirującej wokół gromady ciał i twarzy. To prawda, Dyracjusz miał rację, uczty pomagają zapomnieć, ale nawet po tylu miesiącach każdy moment z Aleksandrią stawał mu przed oczami jak żywy. To, co stracił, było jak cud i jak sama radość. Zamknął oczy. Miał nadzieję, że nogi utrzymają go w pozycji stojącej do końca. Mitrydates, klęcząc z pochyloną głową, spluwał krwią. Ten mocarz zabił w porannej bitwie wielu żołnierzy i nawet teraz, kiedy miał związane ramiona i kiedy odebrano mu broń, rzymscy legioniści trzymali się od niego z daleka. Podśmiewał się z nich, lecz jego śmiech brzmiał gorzko. Wszędzie wokół leżały setki ludzi, jego przyjaciół i zwolenników, a odór krwi i otwartych wnętrzności wisiał w powietrzu. Jego żonę i córki wywlekli z namiotu i poderżnęli im gardła żołnierze o beznamiętnych oczach. Jego dowódców wbito na pal i choć mięśnie zdążyły zwiotczeć, ciała sterczały prosto w górę w zadanej torturze. To był ponury dzień, a wciąż się nie kończył. Powędrował myślą w przeszłość, przypominając sobie smak rebelii i dumy, tamtych chwil, kiedy ze wszystkich miast ściągali pod jego sztandary silni Grecy, zjednoczeni ponownie w obliczu wspólnego wroga. Wszystko przez chwilę wydawało się możliwe, ale teraz w ustach był tylko popiół. Pamiętał, jak padła pierwsza warownia, i tamto niedowierzanie i wstyd w oczach rzymskiego prefekta, kiedy musiał się przyglądać, jak się dopala. - Patrz na płomienie - wyszeptał wtedy do niego. - To los Rzymu. Rzymianin usiłował odpowiedzieć, lecz Mitrydates uciszył go, ku radości swoich ludzi, wbitym w gardło sztyletem. Teraz został sam jeden spośród szeregu przyjaciół, którzy ośmielili się zrzucić jarzmo rzymskich rządów. -Wciąż jestem wolny - wymamrotał przez zakrwawione usta, lecz same słowa nie przyniosły mu pociechy. Trąbki zabrzmiały i konie przegalopowały przez uprzątniętą ścieżkę tam, gdzie czekał Mitrydates, przysiadłszy na piętach. Podniósł kudłatą głowę i długie włosy opadły mu na oczy. Najbliżej stojący legioniści przyjęli postawę na baczność i zamilkli, a on wiedział, kto przybywa. Jedno oko miał zalepione krwią, lecz drugim zobaczył złotą postać zsiadającą z konia i rzucającą lejce żołnierzowi. Nieskalanie biała toga wydawała się niestosowna na tym polu śmierci. Jak to możliwe, by niedola tak szarego popołudnia nie dotknęła wszystkiego na świecie? Niewolnicy rozrzucili sitowie na błoto, by zrobić przejście do klęczącego króla. Mitrydates wyprostował się. Nie zobaczą go złamanego i żebrzącego, nie wobec jego córek, które leżą tak blisko, w pojednawczej ciszy. Korneliusz Sulla podszedł do mężczyzny i przyjrzał mu się. Jak za zmową bogów słońce wyszło zza chmur w momencie, kiedy wyciągał srebrny miecz z prostej skórzanej pochwy, i dodało blasku jego złocistym włosom. - Przysporzyłeś mi wielu kłopotów, wasza wysokość - Sulla powiedział spokojnie. Rozdział 23 261 - Starałem się jak mogłem - równie spokojnie odparł Mitrydates. - Ale teraz koniec. Twoja armia jest pobita. Koniec rebelii. Mitrydates wzruszył ramionami. I po co tu słowa? Jak jest, każdy widzi. - Nie brałem udziału w zabójstwie twojej żony i twoich córek. Żołnierze w to zamieszani będą straceni co do jednego. Z mojego rozkazu. Nie walczę z kobietami i dziećmi i jest mi przykro, że tak się stało. Mitrydates zadrżał. W nagłym przebłysku pamięci jeszcze raz usłyszał krzyk ukochanej Liwii. Wzywała go, wołała jego imię, lecz wokół niego zamknął się krąg legionistów z

pałkami, gotowych wziąć go żywcem. Zostawił swój sztylet w czyimś gardle, a miecz w żebrach innego. Jeszcze wtedy, z jej krzykiem w uszach, złamał kark mężczyźnie, który ruszył na niego, lecz kiedy schylił się po leżący na ziemi rzymski miecz, inni zupełnie bezsensownie skatowali go pałkami, a kiedy się obudził, miał na sobie pęta. Spojrzał na Sullę, lecz zamiast spodziewanego szyderstwa znalazł w jego twarzy jedynie surowość i uwierzył mu. Odwrócił wzrok. Czy ten człowiek oczekuje, że król Mitrydates się zaśmieje i powie, że wszystko przebacza? Czy nie jest panem życia i śmierci swoich żołnierzy. Czy myśliwy nie odpowiada za swoje psy? - Oto mój miecz - powiedział Sulla, wyciągając broń. - Przysięgnij na swoich bogów, że nie powstaniesz przeciw Rzymowi za mojego życia, a puszczę cię wolno. Mitrydates popatrzył na srebrną broń, starając się ukryć zaskoczenie. Przyzwyczaił się do myśli, że umrze, i nagła wizja życia była jak oddzieranie strupów od zapomnianych ran. Czas pochować żonę. - Dlaczego? - burknął przez zasychającą na wargach krew. - Ponieważ wierzę, że okażesz się człowiekiem honoru. Na dziś dosyć śmierci. Mitrydates pokiwał głową bez słowa i Sułla przeciął krępujące go więzy. Na widok uwolnionego wroga żołnierze stężeli od nowa, lecz król zlekceważył ich i ujął miecz w prawą, okaleczoną dłoń. Metal był zimny w dotyku. - Przysięgam. - Masz synów. Co z nimi? Mitrydates popatrzył na rzymskiego wodza, próbując odgadnąć, ile wie. Jego synowie byli na Wschodzie, gdzie zabiegali o wspar262 Imperator cie dla ojca. Wrócą z ludźmi i z zapasami, i z nowym powodem do zemsty. - Nie ma ich tutaj. Nie odpowiadam za synów. Miecz Sulli wciąż pozostawał w dłoni jego wroga. - Nie, lecz możesz ich przestrzec. Jeżeli wrócą i poderwą Grecję przeciw Rzymowi, a ja będę żył, pogrążę jej ludzi w żałobie, jakiej nie zaznali nigdy przedtem. Mitrydates zgodził się. Oddał miecz. Sulla wsunął gó do pochwy, odwrócił się i ruszył ku koniowi, nie patrząc za siebie. Razem z wodzem odeszli wszyscy Rzymianie, zostawiając Mitry-datesa samego ze swoimi zmarłymi. Dźwignął się z klęczek, krzywiąc się z dojmującego bólu. Patrzył, jak Rzymianie zwijają obóz i ruszają na zachód, w stronę morza, a jego oczy były zimne i zagadkowe. Sulla długo jechał w milczeniu. Jego przyjaciele wymieniali spojrzenia, lecz żaden nie śmiał przerwać ponurej ciszy. W końcu Padakus, przystojny młody mężczyzna z północnej Italii, wyciągnął dłoń, by dotknąć jego ramienia. Wódz ściągnął lejce i spojrzał na niego pytająco. - Dlaczego darowałeś mu życie? Czy nie powstanie przeciwko nam najbliższej wiosny? Sulla wzruszył ramionami. - Możliwe, lecz jeśli nawet, to wiem, że jest to człowiek, którego mogę pokonać. Jego następca mógłby nie popełnić tak oczywistych błędów. Spędziłbym kolejne pół roku, pozbywając się każdego z jego naśladowców, kryjących się w tych nędznych górskich obozach, lecz co moglibyśmy osiągnąć poza ich nienawiścią? Nie, prawdziwy wróg, prawdziwa bitwa... - Zawiesił głos. Wpatrzył się w zachodni horyzont, prawie tak, jakby już widniały przed nim bramy Rzymu. - Prawdziwa bitwa jeszcze nie została rozegrana; zmarnowaliśmy tutaj dosyć czasu. Ruszajmy. Trzeba zgromadzić legion na wybrzeżu i przygotować na podróż do domu. / ROZDZIAŁ XXIV

Cjajusz, oparty o kamienny parapet okna, obserwował wschód słońca nad miastem. Kornelia jeszcze spała; przy każdym niespokojnym ruchu długie złote włosy rozsypywały się po jej twarzy i ramionach. Spojrzał przez ramię i uśmiechnął się do siebie. W gorączce nocy niewiele potrzebowali okrycia i teraz jej długie nogi były odsłonięte prawie do bioder, a zaciśnięta na lekkim płótnie mała dłoń przyciągnęła materiał bliżej twarzy. Jego myśli zwróciły się ku Aleksandrii, ale to już nie bolało. Pierwsze miesiące były ciężkie, nawet mimo pomocy przyjaciół takich jak Dyracjusz, usiłujących go rozerwać. Patrzył wstecz i krzywił się na swoją naiwność i niezdarność. A przecież pozostał w nim jakiś smutek. Już nigdy nie miał być tamtym niewinnym chłopcem. Spotkał się z Metellą prywatnie i podpisał dokument, w którym przekazywał Aleksandrię domowi Mariusza, wierząc w dobroć ciotki i dobrą przyszłość dziewczyny. Zostawił także pewną - odjętą od funduszy majątku - sumę złota, która miała być wręczona dziewczynie z chwilą, kiedy się wykupi. Zważywszy, co dostał od niej, jego dar był niewielki. Gajusz uśmiechnął się, raz jeszcze czując narastające podniecenie i wiedząc, że musi się wynieść, nim dom stanie na nogi. Ojciec Kornelii, Cynna, był kolejnym człowiekiem o wysokiej pozycji, któremu Mariusz schlebiał i z którym się liczył. Nie należało mu wchodzić w drogę; zostać odkrytym w sypialni jego ukochanej córki oznaczało śmierć nawet dla siostrzeńca Mariusza. Popatrzył na nią ostatni raz i westchnął, wkładając ubranie. Była 264 Imperator warta śmierci, warta, by ryzykować raz za razem. Starsza od niego 0 trzy lata, była dziewicą, co go zaskoczyło. Nie należała do nikogo innego i czerpał z tego cichą satysfakcję. Poznali się na oficjalnym spotkaniu senatorów i ich rodzin, świętujących przyjście na świat bliźniaków jednego z nobilów. Był środek dnia, żadnych szaleństw urozmaicających uczty Dyracjusza, 1 od początku nudziły go ciągnące się w nieskończoność gratulacje i przemowy. Potem, w jakiejś cichej chwili, Kornelia podeszła do niego i odmieniło się wszystko. Była ubrana w suknię ciemnozłotą, niemal brązową, złote kolczyki i naszyjnik. Pragnął jej od pierwszego spojrzenia. Była inteligentna i pewna siebie, i chciała jego. To było ekscytujące uczucie. Przedostał się do okna jej sypialni przez dachy i przyglądał się, jak śpi, z rozpuszczonymi bezładnie włosami. Pamiętał, jak podniosła się z pościeli i siedziała na łóżku, z podwiniętymi nogami i prostymi plecami. To było parę sekund wcześniej, nim zauważył, że się uśmiecha. Westchnął, kończąc się ubierać i wkładając sandały. W związku ze srożącą się grecką rebelią nieobecność Sulli przedłużyła się do roku i Gajuszowi łatwo było zapomnieć, że nadejdzie czas porachunków. Jednakże Mariusz od pierwszego dnia pracował na tę chwilę, kiedy na horyzoncie pojawią się sztandary Sulli. Miasto wrzało podnieceniem i drętwiało ze strachu, i tak było od miesięcy. Większość została, lecz nieprzerwana struga kupców i rodzin opuszczających Rzym była widomym znakiem, że nie każdy jego mieszkaniec podziela przekonanie Mariusza co do wyniku. Na każdej ulicy były sklepy zabite deskami, senat skrytykował wiele z podjętych decyzji, doprowadzając Mariusza do wściekłości, której dawał upust, kiedy wracał do domu nad ranem. Gajusz, zajęty przyjemnościami miasta, prawie nie zauważał jego napięcia. Popatrzył na Kornelię znowu, przewiązując togę. Miała otwarte oczy. Podszedł do niej i pocałował ją w usta, czując przypływ nowej tęsknoty. Opuścił dłoń na jej nagą pierś; dziewczyna drgnęła. - Przyjdziesz do mnie znów, Gajuszu?

- Przyjdę - odpowiedział, uśmiechając się, i ku własnemu zaskoczeniu odkrył, że nie pragnie niczego innego. Rozdział 24 265 - Dobry wódz jest przygotowany na każdą ewentualność -powiedział Mariusz, wręczając dokumenty Gajuszowi. - To są polecenia wypłaty. Wystawione przez miejski skarbiec, znaczą tyle samo co złoto. Nie spodziewam się ich zwrotu, to podarunek dla ciebie. Gajusz popatrzył na cyfry i starał się uśmiechnąć. Były olbrzymie, lecz z trudem pokryłyby długi, które zaciągnął u lichwiarzy. Mariusz, przygotowując się na powrót Sulli, nie miał kiedy dopilnować siostrzeńca i Gajusz wyczerpał swoje możliwości finansowe w kilku pierwszych miesiącach po Aleksandrii, kupując kobiety, wino i rzeźby - wszystko po to, aby podnieść swoją pozycję w mieście, które czuło respekt tylko przed złotem i władzą. Wszedł z pożyczoną fortuną na scenę znudzonego towarzystwa jak młody lew. Nawet ci, którzy nie ufali jego wujowi, wiedzieli, że Gajusz jest człowiekiem, na którego należy uważać, i nie było problemów z żadną większą sumą, której zażądał, ponieważ lichwiarze bili się między sobą, kto następny podreperuje finanse siostrzeńca Mariusza. Mariusz chyba zauważył na twarzy Gajusza cień rozczarowania i zinterpretował to sobie jako troskę o przyszłość. - Spodziewam się zwyciężyć, lecz jedynie głupiec nie przewidywałby katastrofy, gdy w grę wchodzi Sulla. Jeżeli sprawy nie potoczą się po mojej myśli, bierz te pergaminy i uchodź z miasta. Dołączyłem list polecający, który zapewni ci koję na legionowym okręcie, i popłyniesz na jakąś odległą placówkę imperium. Poza tym... poza tym spisałem dokument, mianując cię w nim synem mojej rodziny. Będziesz mógł dołączyć do każdego legionu i zdobyć sławę w ciągu paru lat. - A jeżeli pokonasz Sullę? - Zostaniesz w Rzymie i dalej będziemy cię pchali w górę. Zapewnię ci stanowisko, które prowadzi do członkostwa senatu. Takich stanowisk strzeże się zazdrośnie, ich obsada wymaga elekcji, ale to nie powinno być niemożliwe. Wyłożymy fortunę, ale w końcu znajdziesz się tam, prawdziwy wybraniec losu. Kto zgadnie, dokąd potem zaprowadzi cię przyszłość? Gajusz uśmiechnął się, ulegając entuzjazmowi wuja. Zużyje te polecenia, aby spłacić największe długi. Oczywiście na przyszły tydzień zapowiedziano aukcję koni, a podobno książęta arabscy 266 Imperator wyhodowali nową rasę wielkich bojowych rumaków, które reagują na najłagodniejsze dotknięcie. Będą kosztować fortunę, bardzo podobną tej, którą trzyma w ręku. Zatknął dokumenty za togę i wyszedł. Lichwiarze poczekają odrobinę dłużej, był pewien. Rozważał swoje możliwości przez parę zimnych nocnych godzin, aż do pierwszego brzasku. Ciemne miasto jak zwykle było dalekie od spokoju, a jemu nie ciążyły powieki. Kupcy i woźnice przeklinali się nawzajem, kowale walili młotami, ktoś się zaśmiał w domu, który mijał, ktoś, dom dalej, stłukł gliniane naczynie. Miasto było miejscem, gdzie życie toczyło się innym torem niż w majątku. Gajusz kochał miasto. Mógł pójść na forum i przy świetle pochodni posłuchać mówców albo włączyć się do jednej z nie mających końca debat młodych nobilów, dopóki szary świt nie wypędziłby ich do domu. Albo mógł pójść do Dyracjusza i zaspokajać inne apetyty. Mądrzej nie ryzykować na ciemnych ulicach, pomyślał, przypominając sobie przestrogi Mariusza przed różnymi raptores, którzy czają się w mrocznych zaułkach, gotowi kraść czy zabijać. Miasto w nocy nie było bezpieczne i łatwo było się zgubić w labiryncie bezimiennych, krętych uliczek. Jeden

niewłaściwy zakręt mógł zaprowadzić wędrowca w kąt pełen ludzkich odchodów i wielkich kałuż uryny, chociaż na ogół zapach starczał za ostrzeżenie. Miesiąc wcześniej mógł skrzyknąć towarzyszy na szaloną noc, lecz w jego myślach coraz częściej pojawiała się twarz jednej dziewczyny, a tęsknota, zamiast maleć, płonęła nowym ogniem po każdym spotkaniu. Może Kornelia myśli o nim w tej chwili. Pójdzie do niej, wdrapie się na zewnętrzne mury, prześliźnie obok straży raz jeszcze. Zaśmiał się głośno, przypomniawszy sobie nagły strach, kiedy prześlizgując się ostatnim razem, zawisł nad kamieniami ulicy. Znał już każdy skrawek muru, lecz jeden błąd mógł go kosztować złamanie nogi. -Warto dla ciebie ryzykować, dziewczyno - wyszeptał do siebie, przyglądając się białemu obłoczkowi oddechu i zmierzając przez nie oświetlone ulice Rzymu ku swojemu przeznaczeniu. ROZDZIAŁ XXV Służba domowa Cynny zaczynała dzień pracy tak wcześnie jak każda inna w Rzymie, grzejąc wodę, rozpalając piece, zamiatając, czyszcząc i przygotowując ubrania dla gospodarzy, nim ci się zbudzą. Słońce jeszcze nie wstało na dobre, kiedy do sypialni Kornelii weszła niewolnica, aby rozejrzeć się za ubraniami do prania. Jej myśli krążyły wokół tysiąca drobnych obowiązków, które należało wypełnić do czasu lekkiego porannego posiłku, i początkowo niczego nie zauważyła. W pewnej chwili jej wzrok zabłądził tam, gdzie z krawędzi łóżka zwisała muskularna noga. Zamarła, widząc śpiącą parę, wciąż splecioną w uścisku. Po chwili niezdecydowania oczy dziewczyny błysnęły złośliwie, niewolnica nabrała powietrza w płuca i rozdarła poranną ciszę dzikimi wrzaskami. Gajusz stoczył się nagi z łóżka i przykucnął na podłodze. W mig pojął sytuację. Schwycił togę i miecz i skoczył ku oknu. Niewolnica pobiegła do drzwi, wciąż krzycząc, a Kornelia rzuciła za nią przekleństwami. Na korytarzu zadudniły kroki i do pokoju wpadła Klo-dia, z wykrzywioną gniewem twarzą. Niewiele myśląc, wymierzyła niewolnicy policzek, głuchym plaśnięciem przerywając wrzask i zaprowadzając wokół swoje prawa. - Zbieraj się, młodzieńcze, i to szybko - syknęła do Gajusza, gdy tymczasem niewolnica użalała się nad swym losem na podłodze. - Byłoby lepiej, gdybyś nam nie przysporzył takiego kłopotu! Gajusz odwrócił się od okna i wrócił do pokoju Kornelii. 268 Imperator -Jeżeli nie wyjdę, wezmą mnie za przypadkowego intruza i zabiją. Powiedz im moje imię i powiedz, że cię poślubię. I jeszcze, że jeśli ktoś cię skrzywdzi, zabiję go. Kornelia przyciągnęła go do siebie i pocałowała. - Na bogów, pozwól mi odejść! Ranek jest całkiem przyjemny, jak na małą gonitwę. Kornelia, patrząc z rozbawieniem, jak białe pośladki błyskają na parapecie i znikają za oknem, próbowała zebrać się w sobie w obliczu nadchodzącego dramatu. Straże jej ojca wkroczyły do sypialni pierwsze, prowadzone przez surowego dowódcę, który kiwnął jej głową, podszedł do okna i spojrzał w dół. - Ucieka! - krzyknął do podwładnych. - Pobiegnę za nim po dachach, a wy zagrodźcie mu drogę na dole. Za coś takiego jego skóra będzie wisiała na mojej ścianie. Za przeproszeniem, pani -rzucił Kornelii na pożegnanie i jego czerwona twarz zniknęła za oknem. Kornelia powstrzymała nerwowy chichot. Gajusz pędził po dachach na złamanie karku. Słyszał za sobą krzyki dowódcy straży, lecz się nie obejrzał. Dachówki nie dawały oparcia i mógł jedynie zapanować nad prędkością, zsuwając się ku krawędzi i ulicy poniżej. Starczyło mu czasu, by zakląć, kiedy zauważył, że sandały zostały w pokoju. Jak miałby skoczyć na dół bosymi stopami? Na pewno połamałby

sobie kości, a wtedy koniec ucieczki. Wypuścił z ręki togę, by ocalić miecz, o wiele bardziej cenny. Trzymając się kurczowo krawędzi dachu, przesuwał się po nim powoli, nie ryzykując wyprostowania się, na wypadek gdyby czekali na niego łucznicy. Dla człowieka tak bogatego jak Cynna nie było niczym niezwykłym utrzymywać w majątku małą armię, podobnie jak to robił Mariusz. Przykucnięty, wiedząc, że jest niewidoczny dla sapiącego i przeklinającego dowódcy straży, rozejrzał się z desperacją. Musiał zejść z dachu. Jeżeli na nim zostanie, po prostu przeszukają każdy jego kawałek, aż go znajdą i albo cisną głową w dół, albo zawloką przed Cynnę, by wymierzyć karę. Ten, rozwścieczony zdradą, której się wobec niego dopuszczono, będzie głuchy na prośby Rozdział 25 269 i pod zarzutem gwałtu skaże go na śmierć. W rzeczywistości, z czego Gajusz zdawał sobie sprawę, Cynna nie musi stawiać żadnych zarzutów, po prostu wezwie liktora i każe człowiekowi zabić go natychmiast, a Kornelię udusi dla ocalenia honoru rodziny. Gdyby był przekonany, że Kornelia będzie cierpieć, byłby gotów zostać i bić się o nią, lecz wiedział on i wiedzieli wszyscy, że stary człowiek kocha swoją jedynaczkę do szaleństwa, i należało przypuszczać, że ojcowska miłość pokona ojcowski gniew. Z dołu, spod przewieszonego nad ulicą dachu, dolatywały okrzyki straży, która formowała ciasny pierścień, by zamknąć wszystkie możliwe wyjścia. Odgłos podkutych sandałów, czepiających się dachówki, był coraz bliższy, Gajusz zaczerpnął więc tylko powietrza i poderwał się do szybkiego biegu. Dowódca straży, zobaczywszy go, krzyknął zwycięsko, lecz Gajusz nie miał czasu, by się na niego oglądać. Najbliższy dach był za daleko jak na jeden skok i jedynym płaskim miejscem w całym kompleksie dachów była dzwonnica z małym okienkiem. Skoczył na parapet w ostatniej chwili, kiedy stopy już straciły przyczepność, i zawisł na nim, zachłystując się zimnym porannym powietrzem. Pomieszczenie, w którym wisiał dzwon, było maleńkie, ze schodami prowadzącymi w dół, do głównego budynku. W pierwszej chwili kusiło go, by zbiec po nich, lecz szybko przyszedł mu do głowy inny plan. Rozciągnął mięśnie, wyrównał oddech i czekał, aż dowódca straży sięgnie parapetu okienka. Wkrótce mężczyzna przesłonił sobą słońce i twarz mu pojaśniała na widok uciekiniera. Przez moment obaj mierzyli się wzrokiem. Gajusz obserwował z zainteresowaniem, jak w oku mężczyzny pojawia się błysk zrozumienia, że kiedy znajdzie się w środku, zostanie zabity. Gajusz zrobił dłonią zachęcający gest, i odstąpił krok do tyłu, by pozwolić mężczyźnie przecisnąć się przez okienko. Dowódca straży, dysząc po wyczerpującym biegu, uśmiechnął się złośliwie. - Powinieneś mnie zabić. Miałeś okazję - powiedział, dobywając miecza. - Spadłbyś z dachu, a ja potrzebuję twojego ubrania, zwłaszcza sandałów - odparł spokojnie Gajusz, sięgając do swojego miecza i stając w rozkroku, najwyraźniej nieświadomy swojej nagości. 270 Imperator ¦ - Czy zdradzisz mi swoje imię, nim cię zabiję? Rozumiesz, muszę coś powiedzieć mojemu panu. - Dowódca, gotując się do ataku, lekko ugiął nogi. - Czy dasz mi swoje ubranie? Ranek jest za ładny, by się nawzajem zabijać - odparł Gajusz, uśmiechając się pogodnie. Mężczyzna zaczynał odpowiadać i Gajusz zaatakował, lecz przeciwnik odtrącił jego miecz; spodziewał się ataku i był gotowy do obrony. Gajusz szybko się zorientował, że ma do czynienia z dobrze wyszkolonym i skoncentrowanym przeciwnikiem, świadomym każdego

posunięcia i każdego ruchu w tańcu mieczy. Podłoga w dzwonnicy była za mała jak na swobodną wymianę ciosów, a między nimi majaczyły schody, grożąc któremuś upadkiem. Obaj pozorowali walkę i cięli powietrze, wypatrując słabych punktów drugiego. Dowódca był zaskoczony umiejętnościami młodego człowieka. Kupił sobie stanowisko w straży Cynny po wygraniu miejskich zawodów w walce na miecze i wiedział, że jest lepszy od większości mężczyzn, ale raz po raz jego ataki były odpierane szybko i precyzyjnie. Nie martwił się jednak zbytnio. W najgorszym wypadku przeciągnie utarczkę, aż nadejdzie pomoc, a gdy tylko straże zorientują się w sytuacji, przyślą posiłki na schody i obezwładnią intruza. Gajusz przeszedł w końcu do ofensywy. Jednym cięciem przebił się przez osłonę przeciwnika i przekłuł mu ramię. Mężczyzna odpowiedział natychmiast, lecz Gajusz odrzucił jego miecz i przeciął skórzany napierśnik. Przeciwnik poleciał na ścianę maleńkiej dzwonnicy. Kolejne uderzenie poszło przez palce i miecz potoczył się z brzękiem w dół schodów. Pokonany mężczyzna spojrzał prosto w oczy Gajusza, spodziewając się ostatecznego ciosu. Chłopak uderzył na płask w skronie tamtego, posyłając go bez zmysłów na ziemię. Krzyki na dole narastały i Gajusz, palcami drżącymi z pośpiechu, zaczął rozbierać dowódcę straży. -No, szybciej, szybciej... - popędzał głośno sam siebie. Zawsze miej w zanadrzu jakiś plan, poradził mu kiedyś Reniusz, lecz poza kradzieżą zbroi nie miał kiedy zaplanować reszty ucieczki. Rozdział 25 271 Minęły całe wieki, nim się ubrał. Dowódca straży poruszył się i Gajusz uderzył go jeszcze raz, rękojeścią. Miał nadzieję, że go nie zabił; mężczyzna robił to, za co mu płacono, i nie był złośliwy. Gajusz wsunął miecz w przypiętą do swojego boku pochwę i zszedł do głównego budynku. Na wiadomość przyniesioną przez zdyszanego posłańca Mariusz zacisnął pięści. - O ile dni ich wyprzedziłeś? - spytał spokojnie. -Jeżeli idą forsownym marszem, nie więcej niż trzy lub cztery. Przybyłem jak najszybciej, zmieniając konie, lecz nim ruszyłem w drogę, większość ludzi Sulli już wylądowała. Czekałem, by się upewnić, że to główne siły, nie jakiś podstęp. - Postąpiłeś słusznie. Widziałeś samego Sullę? -Tylko z daleka. Wraca do Rzymu chyba z całym legionem. Mariusz rzucił mężczyźnie aureusa, a ten złapał go w powietrzu. - Zatem musimy być gotowi, by go przywitać. Zbierz resztę zwiadowców. Przygotuję powitalne przesłania, zaniesiesz je Sulli. - Wodzu? - spytał posłaniec zaskoczony. - Żadnych pytań. Czy nie wraca do nas zwycięski bohater? Bądź tu za godzinę. Otrzymasz listy. Mężczyzna bez słowa skłonił głowę i wyszedł. Dowódca straży nago, potykając się i trzymając za głowę, zszedł z dzwonnicy. Po intruzie nie było śladu, choć intensywne poszukiwania trwały przez cały ranek. Jeden z wartowników przypomniał sobie mężczyznę, ubranego jak dowódca, który szedł sprawdzić boczną uliczkę, lecz nie potrafił podać dokładnego rysopisu. W południe poszukiwania odwołano, a do tego czasu ulice Rzymu już wrzały wieścią o powrocie Sulli. Godzinę później jeden z domowych niewolników zauważył mały pakunek, oparty o bramę. W środku była zbroja dowódcy, pochwa i sandały. Dowódca za klął, kiedy mu to wręczono. Po południu Gajusz został wezwany przed oblicze Mariusza. Mowę obrończą miał przygotowaną. Wódz jednak jakby nie słyszał o skandalu i nakazał Gajuszowi usiąść obok swoich centurionów.

-Jak niewątpliwie wiecie, Sulla wylądował ze swoją armią na wybrzeżu, zaledwie trzy dni drogi od miasta. Inni kiwnęli głowami i tylko Gajusz usiłował ukryć zaskoczenie. - Od dnia, w którym odpłynął do Grecji, minął rok i cztery miesiące. Miałem dosyć czasu, by zgotować mu odpowiednie przyjęcie. Kilku mężczyzn roześmiało się znacząco w odpowiedzi, lecz Mariusz uśmiechnął się posępnie. - To nie jest łatwe zadanie. Jesteście moimi ludźmi i wierzę, że nic, co powiem, nie wyjdzie poza ściany tego pokoju. Nie rozmawiajcie o tym nawet z najbardziej zaufanymi przyjaciółmi. Nie wątpię, że Sulla miał swoich szpiegów w mieście i że obserwowali oni każdy mój ruch. Na pewno przybędzie ostrzeżony o gotowości Rzymu do wojny domowej. Słowa, w końcu wypowiedziane otwarcie, zmroziły serca zebranych. - Nie mogę odsłonić moich wszystkich planów nawet teraz. Jeżeli Sulla podejdzie do miasta, potraktujemy jego legion jak atakującego wroga i rozbijemy ich w polu. Nasze zapasy ziarna, mięsa i soli wystarczą na wiele miesięcy. Zamkniemy przed nim bramy Rzymu i zniszczymy go z murów. Już teraz wstrzymano ruch do i z Rzymu. -A co będzie, jeżeli zostawi legion w obozie, przyjdzie sam i zażąda przysługującego mu prawem wejścia? - spytał mężczyzna, którego Gajusz nie znał. - Czy zaryzykujesz gniew senatu, obwołując się dyktatorem? Mariusz milczał długo, potem podniósł głowę i powiedział spokojnie, prawie szeptem: -Jeżeli Sulla przyjdzie sam, każę go ściąć. Senat nie przypnie mi etykietki zdrajcy stanu. Mam ich poparcie we wszystkim, co robię. W dużym stopniu była to prawda: nie było ani jednego wpływowego człowieka, który by się odważył podburzyć senat i potępić wodza. Jego pozycja była pewna. - Teraz, panowie, wasze rozkazy na jutro. Kornelia czekała cierpliwie, aż ojciec skończy, pozwalając, by jego gniew spływał po niej, lecz jej nie dotykał. Rozdział 25 273 - Nie, ojcze. Nie każesz go wytropić. On będzie moim mężem i w odpowiednim czasie przyjmiesz go do naszego domu. Cynna spurpurowiał na nowo. -Wpierw ujrzę, jak go zjadają robaki! Przychodzi do mojego domu jak złodziej, a ty siedzisz tu jak posąg i mówisz, że ja to zaakceptuję? Nie zgodzę się, dopóki nie padnie mi pod nogi jego trup. Kornelia westchnęła, czekając, aż tyrada przycichnie. Głucha na krzyki, liczyła kwiaty, które zaglądały do pokoju przez okno. W końcu, słysząc zmianę tonu, przeniosła uwagę na ojca. Patrzył na nią niepewnie. - Kochamy się, ojcze. Przykro mi, że przynieśliśmy wstyd domowi, lecz małżeństwo może zmyć to wszystko, mimo plotek na rynku. Powiedziałeś mi, że mogę wybrać mężczyznę, jakiego zechcę, pamiętasz? -Jesteś brzemienna? -Nie sądzę. Gdy się będziemy pobierać, nie będzie żadnego publicznego widowiska, zapewniam. Wyglądał starzej i nie był tak pewny siebie jak zawsze. Kornelia wstała i położyła mu dłoń na ramieniu. - Nie pożałujesz swego kroku ojcze. Cynna chrząknął powątpiewająco. - Czy znam go, złodzieja niewinności?

Kornelia uśmiechnęła się, podniesiona na duchu zmianą jego nastroju. - Znasz, jestem pewna. To siostrzeniec Mariusza. Gajusz Juliusz Cezar. Ojciec wzruszył ramionami. - Słyszałem to imię. ROZDZIAŁ XXVI lYorneliusz Sulla sączył chłodne wino w cieniu namiotu i rozglądał się po obozie. To była ostatnia noc, którą musiał spędzać z dala od swojego ukochanego Rzymu. Zadrżał lekko pod powiewem wiatru, a może na myśl o zbliżającym się konflikcie. Czy znał każdy szczegół planów Mariusza, czy też stary lis go zaskoczy? Leżące przed nim listy z oficjalnym powitaniem się nie liczyły. To była zwykła formalność. Podjechał Padakus i ostro ściągnął lejce koniowi. Sulla uśmiechnął się. Jakiż ten chłopiec młody i jaki przystojny, zauważył w duchu. - Obóz jest zabezpieczony, wodzu! - zawołał Padakus, zsiadając. Każdy fragment jego zbroi był wypolerowany, skórzane części - miękkie i ciemne od oleju. Młody Herkules, pomyślał Sulla, kiedy odbierał i oddawał honory. Wierny aż do śmierci, choć jak rozpieszczony pies. -Jutro wieczorem wejdziemy do miasta. To ostatnia noc na twardej ziemi i życia na sposób barbarzyńców - powiedział Sulla. Nie wspomniał oczywiście o miękkich łóżkach i delikatnej pościeli, przynajmniej w swoim namiocie. Sercem był ze swoimi ludźmi, lecz niedostatki życia legionisty nigdy nie przemawiały do konsula. - Zdradzisz nam swoje plany, Korneliuszu? Inni płoną z ciekawości, jak poradzisz sobie z Mariuszem. Padakus naciskał za bardzo i Sulla uniósł dłoń. -Jutro, mój przyjacielu. Jutro będzie pora na przygotowania. Dzisiaj wcześnie udam się na odpoczynek. Tylko dopiję wino. Potrzebujesz... towarzystwa? - spytał miękko Padakus. W Rozdział 26 275 - Nie. Albo zaczekaj. Przyślij mi dwie najładniejsze prostytutki. Zobaczymy, czy mogę się jeszcze czegoś nauczyć. Padakus opuścił głowę, jak pod ciosem. Wrócił do konia i odjechał. Sulla popatrzył za nim i chlusnął resztką wina na ciemną ziemię. Młodzieniec składał mu propozycję po raz trzeci i powoli stawał się problemem, z którym należało się zmierzyć. Młody Padakus łatwo przechodził od podziwu do jawnej niechęci. Lepiej odesłać go do innego legionu, nim narobi kłopotów, których nie da się zlekceważyć. Sulla wszedł do namiotu, spuszczając za sobą skórzaną zasłonę. Lampy już się paliły, ziemię pokrywały dywany. W małej miseczce płonęła mieszanka drogich i rzadkich olejków, o zapachach, które najbardziej lubił. Wódz odetchnął głęboko i z prawej strony dostrzegł cień jakiegoś ruchu. Upadł do tyłu, ułamek sekundy wcześniej, nim powietrze drgnęło i nim przeleciał mu nad głową jakiś przedmiot. Sulla wyrzucił do przodu potężne nogi i napastnik runął na ziemię. Kiedy niedoszły morderca wymachiwał ramionami, Sulla schwycił rękę trzymającą sztylet w miażdżący uścisk, zwalił się na pierś mężczyzny i uśmiechnął, widząc, jak wyraz jego twarzy zmienia się od złości i strachu do zaskoczenia i rozpaczy. Sulla nie był tchórzliwym człowiekiem. Robił zaprawę codziennie i walczył w każdej bitwie. Miał nadgarstki jak stal, toteż bez trudu skierował ostrze sztyletu w gardło człowieka. - Ile Mariusz ci zapłacił? - spytał lekko spiętym głosem, uśmiechając się szyderczo. - Nic. Zabić cię to czysta przyjemność. - Amator w słowach i czynach! - ciągnął Sulla, przysuwając sztylet bliżej rozdętych żył. Straże! Do konsula! - warknął.

Dowódca straży wszedł z całym orszakiem ludzi. Był blady, mimo to, stając na baczność, zdołał wykrzyknąć należne honory. - Wygląda na to, że morderca przeszedł przez obóz i znalazł się w namiocie konsula Rzymu bez przeszkód - powiedział spokojnie Sulla, zanurzając dłonie w stojącym na dębowym stole naczyniu z pachnącą wodą i podsuwając je niewolnikowi do wytarcia. Dowódca straży odetchnął głęboko, by się uspokoić. -Wydobędziemy torturami imiona jego rozkazodawców. Sam Rozdział 26 275 - Nie. Albo zaczekaj. Przyślij mi dwie najładniejsze prostytutki. Zobaczymy, czy mogę się jeszcze czegoś nauczyć. Padakus opuścił głowę, jak pod ciosem. Wrócił do konia i odjechał. Sulla popatrzył za nim i chlusnął resztką wina na ciemną ziemię. Młodzieniec składał mu propozycję po raz trzeci i powoli stawał się problemem, z którym należało się zmierzyć. Młody Padakus łatwo przechodził od podziwu do jawnej niechęci. Lepiej odesłać go do innego legionu, nim narobi kłopotów, których nie da się zlekceważyć. Sulla wszedł do namiotu, spuszczając za sobą skórzaną zasłonę. Lampy już się paliły, ziemię pokrywały dywany. W małej miseczce płonęła mieszanka drogich i rzadkich olejków, o zapachach, które najbardziej lubił. Wódz odetchnął głęboko i z prawej strony dostrzegł cień jakiegoś ruchu. Upadł do tyłu, ułamek sekundy wcześniej, nim powietrze drgnęło i nim przeleciał mu nad głową jakiś przedmiot. Sulla wyrzucił do przodu potężne nogi i napastnik runął na ziemię. Kiedy niedoszły morderca wymachiwał ramionami, Sulla schwycił rękę trzymającą sztylet w miażdżący uścisk, zwalił się na pierś mężczyzny i uśmiechnął, widząc, jak wyraz jego twarzy zmienia się od złości i strachu do zaskoczenia i rozpaczy. Sulla nie był tchórzliwym człowiekiem. Robił zaprawę codziennie i walczył w każdej bitwie. Miał nadgarstki jak stal, toteż bez trudu skierował ostrze sztyletu w gardło człowieka. - Ile Mariusz ci zapłacił? - spytał lekko spiętym głosem, uśmiechając się szyderczo. - Nic. Zabić cię to czysta przyjemność. - Amator w słowach i czynach! — ciągnął Sulla, przysuwając sztylet bliżej rozdętych żył. Straże! Do konsula! - warknął. Dowódca straży wszedł z całym orszakiem ludzi. Był blady, mimo to, stając na baczność, zdołał wykrzyknąć należne honory. - Wygląda na to, że morderca przeszedł przez obóz i znalazł się w namiocie konsula Rzymu bez przeszkód - powiedział spokojnie Sulla, zanurzając dłonie w stojącym na dębowym stole naczyniu z pachnącą wodą i podsuwając je niewolnikowi do wytarcia. Dowódca straży odetchnął głęboko, by się uspokoić. -Wydobędziemy torturami imiona jego rozkazodawców. Sam 276 Imperator będę czuwał nad przesłuchaniem. Zrezygnuję ze swojej funkcji rano, wodzu, za twoim pozwoleniem. Sulla mówił dalej, jakby mężczyzna w ogóle się nie odezwał. - Nie lubię być napastowany we własnym namiocie. To prostackie i odrażające, przeszkadzać mi w odpoczynku w taki sposób. Schylił się i podniósł sztylet, nie zważając na oszalałe zmagania jego właściciela, usiłującego wyrwać się żołnierzom, którzy go wiązali. Wyciągnął wąskie ostrze do zdenerwowanego dowódcy. - Zostawiłeś mnie bez żadnej obrony. Weź to. Idź do swojego namiotu i poderżnij sobie gardło. Każę zabrać twoje ciało za... dwie godziny?

Mężczyzna przytaknął stłumionym głosem. Wziął sztylet. Znów oddał honory, okręcił się na piętach i wyszedł z namiotu. Padakus położył ciepłą dłoń na ramieniu Sulli. -Jesteś ranny? Sulla szarpnął się ze złością. - Nic mi nie jest. Bogowie, ten mężczyzna działał w pojedynkę. Mariusz musi mieć o mnie nie najlepsze wyobrażenie. -Nie wiemy, czy działał w pojedynkę. Każę rozstawić straże wokół twojego namiotu. Sulla potrząsnął głową. - Nie. Pozwólmy Mariuszowi myśleć, że mnie zranił. Zatrzymam te dwie prostytutki, o które cię prosiłem, i każę jednej czuwać przez całą noc. Wprowadź je tutaj, a wszystkich innych usuń. Nabrałem apetytu na małe rozpustne widowisko. Padakus gładko oddał honory, lecz Sulla zauważył, że jego pełne usta odęły się, kiedy robił w tył zwrot, i postanowił to zapamiętać. Ten człowiek to szaleniec. Nie można ryzykować w drodze do Rzymu. Jakiś drobny incydent... upadek z jego wspaniałego wałacha. Doskonale. Wreszcie był sam. Usiadł na niskim łożu i pogładził dłonią miękką tkaninę. Na zewnątrz cicho zakaszlała kobieta, a Sulla uśmiechnął się z zadowoleniem. Dwie dziewczyny, które weszły na jego wezwanie, były czyste i wiotkie, i bogato ubrane. I obie piękne. - Cudowne, cudowne - westchnął, poklepując łoże obok siebie. Rozdział 26 277 Mimo wszystkich swoich wad Padakus miał oko do prawdziwie pięknych kobiet, niestety talent raczej zmarnowany, zważywszy na okoliczności. Mariusz był zły na siostrzeńca. - Nie kwestionuję twojej decyzji co do ożenku! Cynna będzie użytecznym wsparciem w twojej karierze. Małżeństwo z jego córką będzie dla ciebie korzystne pod względem politycznym i osobistym. Ale chodzi o termin. Sulla staje u bram miasta jutro wieczorem, a ty chcesz, bym urządził ci wesele? W takim pośpiechu? Do wodza podbiegł legionista, niezdarnie oddając honory ponad stertą zwojów i dokumentów. Mariusz podniósł dłoń, by się zatrzymał. - Czy przedyskutujesz ze mną pewne plany, na wypadek gdyby jutro sprawy nie poszły po naszej myśli? - spytał cicho Gajusz. Mariusz kiwnął potakująco i zwrócił się do żołnierza. - Zaczekaj na zewnątrz. Wezwę cię, jak skończę z jednym. Mężczyzna zdobył się na kolejne honory i wybiegł z koszarowych pomieszczeń wodza. -Gdyby nie poszły... i gdybym musiał uciekać z miasta, wiedz, że nie zostawię Kornelii bez ślubu - ciągnął Gajusz. - Ona nie może pójść z tobą! - warknął Mariusz. - Nie. Ale ja nie mogę zostawić jej bez opieki. Możliwe, że jest brzemienna. - Wolałby nie mówić, jak daleko posunęła się ich znajomość. To była prywatna sprawa, lecz jedynie Mariusz mógł się postarać o dopełnienie formalności i o kapłanów w tak krótkim czasie i powinien to zrozumieć. - Rozumiem. Czy jej ojciec wie o... waszej zażyłości? Gajusz kiwnął potakująco. - Zatem i tak mamy szczęście, że nie przyszedł tu z batem, by cię wychłostać. Dość szlachetnie z jego strony. Postaram się, by ceremonia ślubu była jak najkrótsza. Jutro o świcie? Gajusz się rozpromienił, nagle uwolniony od napięcia ostatnich godzin. -Tak lepiej - zaśmiał się w odpowiedzi Mariusz. - Bogowie, Sulli nawet jeszcze nie widać i do tego, by mi odebrać Rzym, jeszcze daleka droga. Obawiam się, że za bardzo wierzysz w naj278 Imperator

gorsze. Jutro wieczorem, jak nadziejemy głowę Sulli na pal, twój pośpiech może się okazać śmieszny. Ale nieważne. Odejdź. Kup ślubne szaty i prezenty. Wszystkie rachunki każ przysyłać do mnie. - Poklepał Gajusza po plecach. - Och, byłbym zapomniał. Wychodząc, zajrzyj do Urbany, starszej kobiety, która ubiera mężczyzn. Z pewnością pomyśli o kilku rzeczach i podpowie, gdzie je dostać w tak krótkim czasie. Żegnam! Gajusz wyszedł rozradowany. Natychmiast po jego wyjściu Mariusz ryknął, by wprowadzono legionistę, i rozłożył zwoje na stole, przytrzymując końce gładkimi ołowianymi ciężarkami. -W porządku, chłopcze - powiedział do żołnierza. - Wezwij centurionów na kolejną naradę. Chcę usłyszeć parę nowych pomysłów, nawet najbardziej dziwacznych. Co przeoczyłem? Co planuje Sulla? - Możliwe, że pomyślałeś już o wszystkim, wodzu. - Nikt nie może myśleć o wszystkim; jedyne, co możemy zrobić, to być na wszystko gotowi. Kabera był pochłonięty grą w kości z dwoma legionistami Mariusza. Gajusz przeczekał cierpliwie dwie kolejki rzutów, ale kiedy przy następnej Kabera klasnął w dłonie i zgarnął monety, ujął starego człowieka pod ramię i odprowadził na stronę. - Rozmawiałem z Mariuszem. Załatwi ceremonię na jutro o świcie. Potrzebuję pomocy, jeżeli mam zdążyć ze wszystkim. Kabera przyjrzał mu się uważnie, wtykając wygraną za postrzępioną brązową szatę. Kiwnął do żołnierzy i jeden z nich, odchodząc, z żalem potrząsnął pustymi dłońmi. - Nie mogę się doczekać, by zobaczyć dziewczynę, która aż tak cię usidliła. Piękna od stóp do głów, tak? - Oczywiście! To młoda bogini. Słodkie brązowe oczy i złote włosy. Nie wyobrażasz sobie. - Skądże. Nigdy nie byłem młody. Urodziłem się starym człowiekiem, ku zdziwieniu własnej matki - odpowiedział Kabera poważnie, rozśmieszając Gajusza. Chłopak był pijany podnieceniem. Groźny cień nachodzącego Sulli nie mieścił się w jego wyobraźni. Rozdział 26 279 -Mariusz dał mi wolną rękę w dysponowaniu jego sakiewką, ale sklepy wcześnie zamykają. Nie mamy czasu do stracenia. Idziemy! - Gajusz pociągnął Kaberę za ramię i stary człowiek zachichotał w rękaw, zarażony jego entuzjazmem. Kiedy zmierzch ogarnął miasto, Mariusz rozstał się z centurionami i udał na kolejny przegląd murów obronnych. Po godzinach ślęczenia nad mapami, przeciągnął się, czując i słysząc trzeszczenie obolałych kości. Wewnętrzny głos go ostrzegał, że niebezpiecznie jest krążyć po mieście po zmierzchu, nawet jeżeli obywatele są objęci zakazem opuszczania domów o tej porze. Zbył to obojętnym wzruszeniem ramion. Rzym nigdy go nie skrzywdzi. Za bardzo kocha swojego syna, wiedział o tym. Jakby na potwierdzenie jego myśli owiał mu twarz ciepły, przyjazny wiatr i osuszył pot, którym spływał w ciasnych koszarach. Po śmierci Sulli zastanowi się nad budową prawdziwego pałacu dla legionu Rzymu. Do terenu obecnych koszar przylega kwartał ruder, ale da się je wyburzyć jednym senatorskim rozkazem. Przyszłe dzieło stanęło mu przed oczami jak żywe i już wyobraził sobie, jak w przestronnych, imponujących salach przyjmuje obcych wodzów. Na tle rozgwieżdżonego nieba z daleka dostrzegł sylwetki swoich ludzi. Kilku stało nieruchomo, a kilku chodziło wytyczonymi, gdzieniegdzie pokrywającymi się trasami. Wystarczyło jedno spojrzenie, by wiedzieć, że są czujni. Kto wie, co ich czeka następnej nocy? Znów wzruszył ramionami. Dobrze, że nikt go nie widzi na tych ciemnych ulicach. Sulla przyjdzie i zostanie przywitany stalowymi ostrzami. Nie było czym się martwić i

Mariusz zaciągnął się rześkim powietrzem, spychając na bok niepotrzebne myśli. Uśmiechnął się przyjaźnie, kiedy zatrzymał go pierwszy z wartowników. - Dobry chłopiec. Trzymaj mocno włócznię, piłum to straszna broń w silnej dłoni. To jest to. Zamierzałem obejść ten sektor. Rozumiesz, nie mogę znieść czekania. A ty? Wartownik z powagą oddał honory. - Nie dbam o to, panie. Możesz przejść. Mariusz poklepał wartownika po ramieniu. - Dobry chłopiec. Nie przepuścisz ich. 280 Imperator

-Nie, panie. Legionista popatrzył za nim i pokiwał głową. Ten staruch nigdy się nie nasyci. Mariusz wspiął się po schodach na nowe mury, które jego legion wzniósł na starych bramach Rzymu i wokół nich. To była solidna, masywna konstrukcja ciężkich, zazębiających się kamiennych bloków, z szeroką drogą na szczycie i z kamienną osłoną, chroniącą żołnierzy przed strzałami z łuku. Mariusz położył dłonie na gładkim kamieniu i popatrzył w noc. Jak wziąłby to miasto, będąc Sullą? Legiony Sulli dysponowały wielkimi machinami oblężniczymi, ciężkimi kuszami, balistami i katapultami. Mariusz używał każdej broni i każdej się bał. Wiedział, że tak samo jak wielkimi głazami do rozbijania murów, Sulla mógł naładować swoje machiny mniejszymi pociskami, rozrywającymi tych obrońców, którzy nie schylą się w porę i nie ukryją za murem. Mógł użyć ognia, wystrzeliwując beczki z ropą ponad mury, aby podpalić wewnętrzne zabudowania. Trochę takich beczek i ludzie na murach, oświetleni od tyłu, staliby się łatwym celem dla łuczników. Mariusz usunął parę drewnianych budynków, stojących w pobliżu murów. Te, których nie zdołano ruszyć, miały w pogotowiu wielkie zapasy wody i grupy przeszkolonych mężczyzn, na wypadek pożaru. Nowość w Rzymie i kiedy wojna się skończy, trzeba by się temu bliżej przyjrzeć. W obrębie miejskich murów ogień trawił domy każdego lata, czasami rozprzestrzeniając się na inne, nim zdołała go zatrzymać jakaś szeroka ulica czy gruba kamienna ściana. Mała grupa, dysponująca wodą, mogłaby... Potarł oczy. Za dużo czasu spędza na myśleniu i planowaniu. Od tygodni sypiał zaledwie po parę godzin i wyczerpanie zaczynało dawać się we znaki nawet przy jego witalności. Do murów pewnie przystawią drabiny. Mury są mocne, lecz rzymskie legiony mają doświadczenie w zdobywaniu twierdz. Teraz tego rodzaju techniki niemal spowszedniały. Najbliższy wartownik stał za daleko, by usłyszeć jego głos, i Mariusz powiedział sam do siebie: - Nigdy nie pokonają Rzymian, zwłaszcza Rzymian broniących swojego miasta. To nasza istotna przewaga. Znam Sullę, lecz on Rozdział 26 281 zna mnie. Oni mają przestrzeń i możliwość poruszania się, lecz my mamy twierdzę i morale. Moim ludziom nie przyszłoby do głowy atakować ukochanego Rzymu. Rozpogodzony Mariusz ruszył dalej. Zatrzymywał się przy każdym mężczyźnie, tu i tam przypominając sobie imiona, pytał o stopień i zasługi, i o bliskich. W żadnym, którego zagadnął, nie było cienia słabości. Byli jak skupione na dopadnięciu zwierzyny psy gończe, byli gotowi dać się za niego zabić. Obszedł jeden sektor murów i wrócił na ciemne ulice. Podniosła go na duchu prosta wiara ludzi w swojego wodza. Zanucił pod nosem żołnierską melodię i z lekkim sercem wrócił do koszar. ROZDZIAŁ XXVII

Cjajusz Juliusz Cezar uśmiechał się, mimo niespokojnej słabości płynącej od żołądka. Z pomocą szwaczki Mariusza wysłał służące, aby kupiły co trzeba; pracowały nad wszystkim prawie do świtu. Wiedział, że ceremonia ma być prosta, toteż tego zimnego ranka zdziwiła go obecność tak wielu nobilów. Do świątyni Jowisza przybyli senatorowie, przyprowadzając ze sobą rodziny i niewolników. Każdemu spojrzeniu, które napotykał, towarzyszył uśmiech, a w powietrzu unosiła się słodka woń kwiatów i palonych ziół. Mariusz i Metella stali u wejścia do marmurowego gmachu. Metella raz po raz ocierała łzy. Gajusz, czekając na przybycie narzeczonej, skinął im głową nerwowo. Miął niespokojnie rękawy ślubnej szaty, wyciętej głęboko, by odsłaniała pojedynczy ametyst zawieszony na skromnym złotym łańcuchu. Żałował, że nie ma Marka. Dobrze byłoby mieć koło siebie kogoś, kto go znał naprawdę. Wszyscy inni byli tylko częścią świata, w którym dorastał: Tubruk, Kabera, Mariusz, nawet sama Kornelia. Z ukłuciem żalu zdał sobie sprawę, że aby to wszystko nabrało realności, potrzebny jest ktoś, kto spojrzałby mu w oczy i odgadł wszystko, i znał całą jego podróż, aż do tego momentu. Marek jednak, ten szalony poszukiwacz przygód, o których marzył od dzieciństwa, był daleko, na obcym lądzie. Do czasu, kiedy wróci, dzień wesela pozostanie tylko we wspomnieniach. W świątyni było zimno, Gajusz zadrżał i ciarki przeszły mu po skórze. Był w pomieszczeniu pełnym ludzi, którzy go w ogóle nie znali. Rozdział 27 283 Gdyby ojciec żył, uśmiechnęliby się do siebie albo ojciec mrugnąłby porozumiewawczo: patrz, czego dokonałeś. Gajusz poczuł napływające do oczu łzy. Wraz z pogrzebem ojca skończyły się szczęśliwe chwile w życiu jego matki. Na pytanie Ga-jusza, czy zdoła przyjść do świątyni, Tubruk potrząsnął przecząco głową. Stary gladiator kochał ją jak nikogo. Chłopak wiedział o tym. No cóż, musi zostawić dzieciństwo za sobą. W świątyni jest wielu jego przyjaciół. Tubruk, choć szorstki, był jak prawdziwy wuj, a Mariusz i Metella zdawali się go akceptować bez zastrzeżeń. Marek także powinien tu być. Jest mu to dłużny. Gajusz miał nadzieję, że Cynna będzie zadowolony. Nie rozmawiał z nim od czasu formalnych oświadczyn. To nie było najszczęśliwsze spotkanie, chociaż ze względu na córkę senator zachował się godnie. Przynajmniej hojnie obdarował Kornelię posagiem. Wręczył mu akt własności dużego domu w rozwijającym się kwartale Rzymu. Do daru zostali przypisani niewolnicy i straże i Gajusz poczuł się uwolniony od kłopotów. Zapowiadało się bezpieczne życie, nieważne, co się wydarzy. Zmarszczył czoło. Powinien przyzwyczaić się do nowego imienia, odrzucić stare, a razem z nim wszystkie przywileje młodości. Juliusz. Imię jego ojca. Dobrze brzmiało dla ucha, choć dla tych, którzy go znali jako chłopca, wolałby pozostać Gajuszem. Ojciec nie dożył chwili, w której syn przyjmuje jego dorosłe imię, i to było smutne. Bardzo by chciał, by stary człowiek patrzył teraz na jedynego syna i by choć przez tę krótką chwilę dzielił z nim dumę i miłość. Odwrócił się i uśmiechnął do Kabery. Stary spoglądał na niego z cierpką miną, a jego rzedniejące włosy, które podobno zjeżyły mu się na samą myśl o tak bezbożnej porze uroczystości, wciąż były w nieładzie. Jednak i on był ubrany w nowe brązowe szaty, przybrane prostą cynową broszą, z pyszniącym się na metalu py-zatym księżycem. Juliusz rozpoznał rękę Aleksandrii i jeszcze raz uśmiechnął się do Kabery, który w odpowiedzi podrapał się energicznie pod pachą, ale po chwili i jego starcza twarz rozjaśniła się w pogodnej odpowiedzi, na przekór wszelkim zmartwieniom. Własna przyszłość była dla Kabery ciemna jak zwykle, kiedy jego los przypadkowo splatał się z losem tych, nad którymi zawisło szczególne przeznaczenie. Starego człowieka na nowo ogar284

Imperator nęła złość, że jest zdolny tropić tylko te ścieżki, które mają niewielki związek z jego życiem, ale nawet złe przeczucia co do własnego losu nie mogłyby go pozbawić przyjemności patrzenia na młodzieńczą radość, która biła od Juliusza jak ciepła fala. W każdym weselu jest coś cudownego, choćby w tak naprędce przygotowanym jak to. Każdy czuł się szczęśliwy; każdy choć na tę krótką chwilę mógł zapomnieć o zbliżających się kłopotach albo przynajmniej odłożyć je na porę zmierzchu. Tubruk podszedł do ołtarza. Zarządca majątku emanował siłą, opalenizną i zdrowiem i Juliusz ścisnął jego ramię, jakby było kotwicą zarzuconą na morza świata. -Wyglądasz na trochę zagubionego. Jak się czujesz? - spytał Tubruk. -Jestem zdenerwowany. Dumny. Zdumiony przybyciem tak wielu osób. Tubruk popatrzył na tłum. -Jest tutaj potęga Rzymu. Twój ojciec byłby z ciebie dumny, tak jak ja. - Przerwał na chwilę, niepewny, czy mówić dalej. - Twoja matka, chłopcze, chciała przyjść, ale była za słaba. Juliusz skinął głową. Tubruk klepnął go czule w ramię i wrócił na swoje miejsce, kilka rzędów dalej. -W mojej wiosce po prostu wziąłbyś dziewczynę za włosy i zaciągnął do swojej chaty mruknął Kabera, a jego słowa starły z twarzy kapłana, stojącego obok, wyraz nadętej szczęśliwości. Widząc to, stary człowiek ciągnął pogodnie: - Jak by coś nie wyszło, dałbyś jej ojcu kozę i dobrał się do drugiej córki. To o wiele prostszy sposób... żadnych silnych uczuć i darmowe kozie mleko dla ojca. Kiedy byłem młodzieńcem, miałem stado trzydziestu kóz, ale musiałem oddać prawie wszystkie, a z tych, co mi zostały, nie starczało mleka nawet dla mnie. Niezbyt mądra decyzja, choć trudno jej żałować, no nie? Kapłan poczerwieniał na tak niesmaczne nawiązanie do barbarzyńskich praktyk, lecz Juliusz tylko zachichotał. - Ty stary oszuście. Po prostu lubisz szokować naszych prawych rzymskich obywateli. Kabera pociągnął głośno nosem. -Możliwe - zauważył i opowiedział Juliuszowi o kłopotach, Rozdział 27 285 jakie go spotkały, kiedy, jako zapłatę z góry, zaproponował ostatnią kozę za noc przyjemności. Propozycja wydawała się rozsądna, lecz ojciec dziewczyny zdjął włócznię ze ściany i przegonił młodego Kaberę na wzgórza, gdzie ten musiał się ukrywać przez trzy dni i trzy noce. Kapłan w kremowej todze z kapturem spojrzał na Kaberę z obrzydzeniem. Razem z innymi czekał cierpliwie na narzeczoną. Juliusz mu szepnął, że ceremonia ma być najprostsza, ponieważ jego wujowi bardzo się spieszy. Kapłan podrapał się po brodzie z widocznym niezadowoleniem, na co Juliusz wsunął mu w zanadrze mały woreczek monet jako „ofiarę" dla świątyni. Kornelia zostanie wprowadzona i oddana mu przez ojca. Kapłan zaniesie modły do Jowisza, Marsa i Kwirynusa. Po kapłanie wystąpi wróżbita, który już został opłacony złotem, aby przepowiedział bogactwo i szczęście dla obojga. Nastąpią przysięgi i Juliusz włoży na palec Kornelii prosty złoty pierścień. Ona będzie jego żoną. On jej mężem. Młodzieniec odwrócił się ku drzwiom świątyni raz jeszcze i spojrzał prosto w oczy Aleksandrii, która miała na sobie prostą sukienkę i srebrną broszę. Na jej rzęsach zalśniły łzy, lecz skinęła mu głową i coś się w nim uspokoiło. Wnętrze kopuły wypełniły cicha muzyka i dym unoszący się z kadzielnic. Juliusz rozejrzał się wokół i wstrzymał oddech. Przy drzwiach świątyni wysoka, wyprostowana, z dłonią na ramieniu ojca, który najwyraźniej nie mógł powstrzymać promiennego uśmiechu, stała Kornelia, w kremowej sukni i delikatnym złotym welonie. Jej włosy były przyciemnione, ale oczy miały tę samą ciepłą

barwę co zawsze. Na szyi lśnił rubin wielkości ptasiego jaja, oprawiony w złoto o ton ciemniejsze od jej skóry. Wyglądała pięknie i krucho. Na głowie miała mały wianuszek, upleciony z wer-beny i słodkich kwiatków majeranku. Czuł ich zapach, kiedy ojciec i córka zbliżali się do niego. Kornelia stanęła przy Juliuszu, a Cynna odsunął się i stanął krok z tyłu. - Oddaję Kornelię pod twoją opiekę, Gajuszu Juliuszu Cezarze - powiedział oficjalnie. Juliusz skinął potakująco. - Przyjmuję ją pod moją opiekę. - Odwrócił się do niej, a ona do niego mrugnęła. 286 Imperator Kiedy uklękli, znów poczuł bijący od niej zapach kwiatów. Zastanawiał się, czy kochałby ją, gdyby nie poznał Aleksandrii, albo gdyby ją spotkał, nim zaczął chodzić do domów, gdzie kupowało się kobiety na noc czy nawet na godziny. Rok temu z pewnością nie byłby gotowy na to. Nad ich głowami popłynął łagodny szmer modłów. Jej ciemne oczy przemawiały miękkością jak letni mrok. Reszta ceremonii rozmazała się dla Juliusza w niewyraźną plamę. Zostały wypowiedziane słowa - Ubi tu caius, ibi ego caia, i klęczał pod dłońmi kapłana wieczność, jak mu się zdawało, ałe potem znaleźli się przed świątynią, w blasku słońca, gdzie tłum przyjął ich owacjami i okrzykami Felicitatisf, i gdzie Mariusz go pożegnał mocnym klepnięciem po łopatkach. -Jesteś mężczyzną, Juliuszu. W każdym razie ona szybko cię nim zrobi - powiedział głośno i mrugnął kpiąco. - Nosisz imię ojca. Byłby z ciebie dumny. Juliusz odwzajemnił się mocnym uściskiem. - Chcesz, bym teraz poszedł na mury? -Myślę, że przez parę godzin obędziemy się bez ciebie. Zamelduj się u mnie o czwartej po południu. Do tej pory Metella powinna się już wypłakać. Uśmiechnęli się do siebie jak chłopcy i Juliusz przez chwilę pozostał sam, a młodą żonę otoczył krąg składających życzenia. Podeszła do niego Aleksandria. Uśmiechnął się, nagle zdenerwowany. Ciemne włosy miała przewiązane cienkim drucikiem i jej widok ścisnął mu gardło. W ciemnych oczach kryło się tak wiele wspólnej historii. - Masz piękną broszę — powiedział. Aleksandria pogładziła metalową ozdobę. - Zdziwiłbyś się, ilu ludzi pytało dziś o nią. Już mam parę zamówień. - No wiesz, ubijać interesy na moim weselu! - wykrzyknął, a ona przytaknęła bez skrępowania. -Oby bogowie błogosławili twojemu domowi - powiedziała oficjalnie. Odeszła, a on zauważył, że Kornelia przygląda mu się zagadkowo. Pocałował ją. Rozdział 27 287 -Bardzo piękna. Kto to taki? - spytała głosem zdradzającym cień niepewności. - To Aleksandria. Niewolnica z domu Mariusza. -Nie zachowuje się jak niewolnica - odpowiedziała Kornelia podejrzliwie. Juliusz się zaśmiał. - Czyżbym słyszał zazdrość? Kornelia nie uśmiechnęła się. Ujął jej dłonie i powiedział: -Jesteś wszystkim, czego pragnę. Jesteś moją piękną żoną. Chodźmy do naszego nowego domu, a udowodnię ci to. Kiedy znów ją pocałował, Kornelia uspokoiła się, postanawiając, że dowie się wszystkiego o niewolnicy noszącej ozdoby. W nowym domu nie było sprzętów ani niewolników. Byli sami z echem swoich głosów. Na rzeźbionym łożu z ciemnego drewna, podarunku od Metelli, leżały materace i miękkie płótna. Przez kilka minut trwali w niezręcznym milczeniu, skrępowani wagą swoich nowych tytułów. - Myślę, że możesz zdjąć mi togę, żono - powiedział w końcu Juliusz.

- Zrobię jak każesz, mężu. Mógłbyś rozwiązać mi włosy? Po tych słowach odnaleźli dawną namiętność i zapomnieli o skrępowaniu na całe długie popołudnie, gdy tymczasem na zewnątrz robiło się coraz goręcej. Juliusz dyszał. Włosy miał zlepione potem. -Wieczorem będę wykończony - powiedział między jednym a drugim oddechem. Czoło Kornelii przecięła delikatna zmarszczka. - Będziesz ostrożny? - Niezupełnie. Rzucę się w środek walki. A nawet może sam ją rozpocznę, żeby wywrzeć na tobie wrażenie. Palce Kornelii leniwie błądziły po jego piersi, robiąc dołeczki w gładkiej skórze. - Możesz je wywrzeć w inny sposób. Juliusz jęknął. - Nie, żebym nie mógł, lecz daj mi chwilkę. Oczy jego żony błysnęły zalotnie. 288 Imperator -Mogę się zniecierpliwić, czekając. Myślę, że potrafię wzbudzić twoje zainteresowanie. Po kilku minutach Juliusz jęknął znowu, mnąc prześcieradła w zaciśniętych dłoniach. O czwartej godzinie Juliusz zastukał do drzwi koszar, lecz mu powiedziano, że wódz wrócił na mury i sprawdza odcinek po odcinku. Juliusz zmienił togę na prosty strój legionisty. Przy pasie miał miecz, a pod pachą hełm. Po godzinach spędzonych z Kornelią czuł lekki zawrót głowy, lecz okazało się, że potrafi stłumić w sobie tęsknotę i ukryć ją w głębokich zakamarkach serca. Wróci do niej jak młody kochanek, lecz teraz był żołnierzem, siostrzeńcem Mariusza, uczniem samego Reniusza. Mariusz był zajęty rozmową z grupą dowódców i doglądaniem przygotowań. Podzielił swój legion na szesnastoosobowe grupy, każdej wyznaczając odpowiednie zadania. Na murach łatwiej było dowodzić szesnastką niż setką. Wszyscy zwiadowcy donosili, że Sulla idzie prosto do miasta, nie uciekając się do żadnych podstępów. Sprawiało to wrażenie, że chce zaryzykować bezpośredni atak, niemniej Mariusz wciąż podejrzewał, że ma inny plan, który wyjdzie na jaw, jak tylko armia się ukaże. Wydał ostatnie rozkazy i uścisnął dłoń każdemu dowódcy. Do wieczora pozostało zaledwie kilka godzin. Odwrócił się do siostrzeńca i roześmiał z jego poważnej miny. - Chcę, byś poszedł ze mną na mury, masz świeże oko. Powiesz mi, co można ulepszyć. Obserwuj ludzi, ich twarze, sposób, w jaki się noszą. Osądź ich morale. Juliusz wciąż miał mars na czole i Mariusz westchnął, rozdrażniony. - Uśmiech, chłopcze, uśmiech! Masz podnieść ich na duchu. -Przysunął się bliżej. - Do rana wielu z tych ludzi zginie. To zawodowcy, ale przecież wiedzą, co to strach. Niektórzy nie będą uszczęśliwieni, stając naprzeciw własnych braci, chociaż tych najmniej pewnych starałem się usunąć z pierwszej linii. Rzuć im słowo; żadnych długich rozmów, po prostu zwróć uwagę na to, co robią, i pogratuluj im tego. Pytaj o imię, a w kolejnym pytaniu nie zapomnij go użyć. Gotowy? Rozdział 27 289 Juliusz przytaknął, prostując ramiona. Pamiętał, co mówił ojciec o dowodzeniu żołnierzami. „W przyszłości Gajuszu, i ty Marku, noś się wysoko i nie przepraszaj, chyba że naprawdę masz za co. Wtedy zrób to od razu, głośno i wyraźnie. Nigdy nie jęcz, nie skarż się i nie wywnętrzaj. Pomyśl, nim coś powiesz, i mów zwięźle. Mężczyźni szanują milczenie, gardzą gadatliwością". Ruszyli wolno wzdłuż murów, przystając i krótko zagadując do każdego żołnierza, dłużej do dowódcy odcinka, przysłuchując się pomysłom i sugestiom i gratulując ludziom ich gotowości.

Juliusz podchwytywał spojrzenia i na każde odpowiadał skinięciem głowy. Zatrzymał się przy niskim mężczyźnie o muskularnej piersi, poprawiającym coś przy ustawionej na murze potężnej drewnianej kuszy. -Jaki ma zasięg? Żołnierz wyprężył się i sprawnie oddał honory. - Z wiatrem trzysta kroków, panie. - Doskonale. Czy można tym celować? - Niezbyt dokładnie, jak na razie. Warsztaty pracują nad ruchomą podstawą. - Świetnie. Wygląda na naprawdę śmiercionośny oręż. Żołnierz uśmiechnął się dumnie i przejechał gałganem po korbie mechanizmu, który naciągał cięciwę. - Śmiercionośną broń, panie. Coś tak niebezpiecznego jak to tutaj musi być kobiece. Juliusz zaśmiał się, pomyślawszy o Kornelii i obolałych mięśniach. -Jak masz na imię, żołnierzu? - Trąd Lepidus, panie. - Zobaczę, Lepidusie, ilu zabije wrogów ta twoja broń. Mężczyzna zaśmiał się znowu. -Och, pewnie kilku, panie. Nikt nie przychodzi do mojego miasta bez pozwolenia wodza, panie. - Dobry z ciebie człowiek, Lepidusie. Juliusz poszedł dalej, nabierając większego przekonania do całej sprawy. Jeżeli wszyscy ludzie są tak niezachwiani jak Trąd Lepidus, Rzymu nie zdoła wziąć żadna armia świata. Zrównał się z wujem, 290 Imperator który przyjął poczęstunek od dowódcy odcinka i teraz prychał i kichał nad zawartością srebrnej butelki. - Słodki Marsie! Co ty tam masz, ocet? Dowódca stłumił śmiech. - Ośmielam się twierdzić, że jesteś przyzwyczajony do lepszych roczników, panie. To wino jest trochę cierpkie. - Cierpkie! Za to jak rozgrzewa. - Mariusz przechylił butelkę raz jeszcze. W końcu otarł usta wierzchem dłoni. - Doskonałe. Podrzuć rano prefektowi trochę ze swoich zapasów. W chłodne zimowe noce butelka czegoś takiego nie zaszkodzi naszym ludziom. -Z pewnością, panie - odrzekł mężczyzna i zmarszczył się lekko, próbując obliczyć w myślach zysk, jako wyłączny dostawca wina dla całego legionu. Wynik wyraźnie go zadowolił i kiedy Juliusz go mijał, mężczyzna wyprężył się i oddał honory. W końcu Mariusz doszedł do kamiennych schodów prowadzących na ulicę i wyznaczających koniec odcinka. Juliusz rozmawiał z każdym, kiwał głową każdemu albo słuchał każdego z centurii żołnierzy na tej części murów. Miał zesztywniałe policzki, a przecież i on poczuł dotknięcie dumy Mariusza. To byli dobrzy ludzie i wspaniale było wiedzieć, że są gotowi oddać życie na twój rozkaz. Władza to piękna kusicielka i Juliusz cieszył się jej ciepłem odbitym od wuja. Czuł narastające podniecenie, kiedy czekał ze swoim miastem na przybycie Sulli i zapadnięcie nocy. Wąskie drewniane wieżyczki ustawiono, w pewnych odstępach, na wszystkich ulicach Rzymu. Kiedy słońce zaszło, z jednej z nich zakrzyknął obserwator i wieść obiegła miasto lotem błyskawicy. Wróg był na horyzoncie i maszerował prosto na Rzym. Miasto zamknęło przed nim swoje bramy. - Wreszcie! Irytowało mnie to czekanie - zadudnił Mariusz, wypadając z koszar, gdy tymczasem po ulicach, długimi zawodzącymi dźwiękami, niósł się ostrzegawczy głos rogów. Odwody zajęły pozycje. Nieliczni przechodnie, pobiegłszy do domów, zasunęli rygle i zabezpieczyli drzwi przed napastnikami. Ludzie mało dbali o to, kto rządzi miastem, dopóki ich rodziny były bezpieczne.

Spotkanie senatu zostało tego dnia odwołane i senatorowie Rozdział 27 291 także zamknęli się w swoich imponujących domach, rozrzuconych po całym mieście. Żaden z nich nie obrał drogi na zachód, choć kilku, woląc uniknąć ryzyka, wysłało rodziny do wiejskich posiadłości. Słysząc zawodzenie rogów, kilku się podniosło, wyszło na balkony i ze sceptycznym uśmiechem obserwowało horyzont. Inni leżeli w wannach lub łóżkach i kazali niewolnikom rozmasowywać stężałe ze strachu mięśnie. Rzym, w całej swojej historii, nigdy nie był atakowany. Nawet Hannibal wolał zmierzyć się z rzymskimi le-giononami w polu, niż atakować samo miasto. Potrzebny był człowiek taki jak Scypion, by Hannibala i jego brata pozbawić głowy. Czy Mariusz ma takie same zdolności, czy też to Sulla ostatecznie schwyci Rzym za gardło swoją krwawą ręką? Jeden czy dwóch senatorów zapaliło kadzidła na prywatnych ołtarzach, dla swoich domowych bóstw. Wspierali Mariusza, kiedy zaciskał swoją dłoń na Rzymie, zmuszeni publicznie stanąć po jego stronie. Życie wielu zależało od jego sukcesu. Sulla nie był człowiekiem, który wybacza. ROZDZIAŁ XXVIII .Kiedy noc zapadła, w całym mieście zapłonęły pochodnie. Juliusz zastanawiał się, jak wygląda z góry wielkie błyszczące oko w czarnej pustce lądu. Jak widzą je bogowie? My patrzymy do góry, oni patrzą na dół, pomyślał. Stał z Kaberą na ziemi, słuchając wieści wykrzykiwanych z punktów obserwacyjnych na murach i przekazywanych z ust do ust. Ponad szumem informacji i mimo pobliskich hałasów jego uszy łowiły daleki odgłos tysięcy uzbrojonych mężczyzn i koni w ciągłym ruchu, wypełniający łagodną noc i narastający, w miarę jak się zbliżali. Teraz nie było żadnych wątpliwości. Sulla prowadził swój legion Via Sacra prosto do bram miasta, jawnie, bez żadnych wybiegów. Obserwatorzy donosili o rozświetlonym pochodniami wężu ludzi wijącym się w ciemnościach całymi milami, z ogonem znikającym za wzgórzami. To nie było ostrożne skradanie się do zwarcia z nieprzyjacielem; to była formacja maszerująca ku przyjaznym lądom. Wielu się zastanawiało, co, na wszystkich bogów, Sulla zamierza. Jedno było pewne: Mariusz nie należał do tych, którzy daliby się zastraszyć czyjąś pewnością siebie. Sulla zacisnął pięści z emocji, kiedy od świateł jego legionu zaczęły się różowić bramy i mury ufortyfikowanego miasta. Maszerowały tysiące legionistów i o połowę więcej wojsk pomocniczych. Hałas był rytmiczny i ogłuszający, stukot stóp o kamienną drogę odbijał się echem i ogarniał miasto i noc. Oczy Sulli roziskrzyły się Rozdział 28 293 w blasku pochodni i wódz jakby od niechcenia uniósł prawą dłoń. Sygnał został podany. Wielkie rogi zapłakały w ciemnościach, zawtórowały im inne, aż po ostatnie z długiego węża żołnierzy. Zatrzymanie poruszającego się legionu wymagało umiejętności i wprawy. Każdy oddział musiał stanąć na rozkaz, inaczej spiętrzyłyby się wszystkie i zapanowałby chaos. Sulla obrócił się, spojrzał w stronę wzgórz, kiwając głową z zadowoleniem, kiedy każda centuria znieruchomiała, a pochodnie płonęły jasno, trzymane dłońmi, które nie znały drżenia. Od pierwszego do ostatniego sygnału minęło prawie pół godziny, lecz w końcu wszyscy, on i jego ludzie, stali na Via Sacra, zaskoczeni nagłą ciszą uśpionej ziemi. Jego legion czekał na rozkazy, błyszcząc złotem. Sulla omiótł spojrzeniem fortyfikacje, wyobrażając sobie mieszane uczucia żołnierzy i obywateli wewnątrz murów. Będą się dziwić jego postojowi, szeptać nerwowo jeden do drugiego, przekazywać wiadomości tym, którzy nie mogą oglądać wielkiego pochodu

własnymi oczami. Obywatele usłyszeli echo jego rogów i spodziewają się ataku w każdej chwili. Uśmiechnął się. Mariusz, ten będzie zirytowany, czekając na następne posunięcie. Musiał czekać, na tym polega słabość ufortyfikowanych pozycji - zamknięci w murach mogą się tylko bronić, ich rola jest bierna. Sulla czekał na stosowną chwilę. Dając znak, by mu przyniesiono chłodne wino, zauważył sztywną postawę niewolnika trzymającego pochodnię. Ciekawe, pomyślał, dlaczego ten człowiek jest tak spięty. Pochylił się w siodle i dostrzegł, że z pochodni spływa cienka strużka gorącej oliwy i pełznie powoli ku obnażonej dłoni. Sulla obserwował oczy mężczyzny, niespokojnie spoglądające na rozgrzany płyn. Czy w strużce był ślad płomienia? Tak, oliwa mogła być potwornie gorąca; mogła weżreć się w ciało. Na czoło mężczyzny wystąpiły kropelki potu i Sulla założył się sam z sobą, co się stanie, kiedy ukrop dotknie skóry. Wierzył w omeny i w takim momencie, przed bramami samego Rzymu, wiedział, że bogowie będą obserwować ziemię. Czy było to ich przesłanie, znak, który powinien zinterpretować? Był ulubień-cem bogów, to pewne, wskazywała na to jego wysoka pozycja. Zaplanował i przewidział każdy drobiazg, lecz katastrofa, jeśli ma 294 Imperator się do czynienia z człowiekiem takim jak Mariusz, zawsze jest możliwa. Oliwa, której ścieżkę znaczyły maleńkie płomyki ognia, dotknęła skóry niewolnika. Sulla uniósł brew, wykrzywił usta. Był zaskoczony. Wbrew oczywistej męce mężczyzna trwał nieruchomo jak głaz, podczas gdy oliwa, opływając mu knykcie, płynęła dalej i skapywała na zakurzoną drogę. Sulla widział światełka płomieni na jego dłoni, z delikatną żółtą poświatą, a ten człowiek nawet nie drgnął! - Niewolniku! - zawołał. Mężczyzna zwrócił twarz ku swojemu panu. Ucieszony, Sulla uśmiechnął się. Oto tężyzna ducha. —Jesteś zluzowany. Umyj tę rękę. Twoja odwaga to dobra wróż-ba na dzisiejszą noc. Mężczyzna kiwnął głową z wdzięcznością, zdusił maleńkie płomyczki drugą dłonią i dysząc z ulgi, oddalił się. Sulli podano chłodny puchar. Wódz wzniósł toast za mury miasta, następnie przechylił puchar i przymykając powieki, spróbował smaku wina. Poza czekaniem nic innego nie miał do roboty. Mariusz z irytacją zaciskał dłonie na krawędzi grubego muru. - Co on wyprawia? - mruknął do siebie. Widział legion Sulli rozciągnięty daleko, zatrzymany nie dalej niż kilkaset kroków od bram, które wychodziły na Via Sacra. Wokół niego czekali jego ludzie, tak samo spięci jak on. -Są tuż poza zasięgiem pocisków, wodzu - zauważył któryś z centurionów. Mariusz nie mógł okazać złego humoru. - Wiem - powiedział. - Jeżeli zrobią krok do przodu, natychmiast przypuśćcie atak. Bijcie w nich wszystkim. Nigdy nie wezmą miasta takim szykiem. To jakiś absurd! Tylko rozciągnięcie w szeroką linię dawało jakieś szansę w obliczu dobrze przygotowanego wroga. Marsz z pojedynczą czołówką nie ma szans na przełamanie obrony. Zacisnął z gniewu pięści. Co przeoczył? - Zadąć w rogi dla chwilowej odmiany - rozkazał dowódcy odcinka i udał się, mijając szeregi, do schodów prowadzących na ulice miasta. Rozdział 28 295 Juliusz, Kabera i Tubruk czekali spokojnie, aż Mariusz się oddali, obserwując, jak radzi się swoich doradców, lecz ci, sądząc z przeczących ruchów głowy, nie mieli nic nowego do zaoferowania. Tubruk poluzował miecz. Był lekko podenerwowany, jak zwykle w obliczu

zapowiadającego się rozlewu krwi. To już wisiało w powietrzu i cieszył się, że nie dał się wyprawić do majątku. Niewiele brakowało, by tak się stało, ale coś w oczach byłego gladiatora kazało Juliuszowi powstrzymać rozkaz. Juliusz żałował, że piątka przyjaciół nie jest w komplecie. Nie miałby nic przeciwko radom Reniusza i nietypowemu poczuciu humoru Marka. Jak również temu, by mieć ich u swego boku, gdyby rzeczywiście doszło do bitwy. On także poluzował swój miecz, podzwaniając nim o metalowy brzeg pochwy kilka razy, by sprawdzić, czy o nic nie zawadza. Robił to już piąty raz i Kabera klepnął go po ramieniu, aż się wzdrygnął. - Żołnierze zawsze użalają się na czekanie. Jeśli o mnie chodzi, wolę czekać, niż zabijać. Prawdę mówiąc, Kabera czuł na swoich barkach brzemię wikłających się ścieżek przyszłości i był rozdarty między chęcią zabrania Juliusza w jakieś bezpieczne miejsce a ciekawością wspięcia się na mury, na spotkanie pierwszego wrogiego żołnierza. Och, cokolwiek, niechby tylko ścieżki biegły prosto! Juliusz błądził wzrokiem po murach, po ludziach i ich pozycjach; warty zmieniały się sprawnie i w nieskończoność sprawdzano balisty i inną morderczą broń. Ulice były ciche, bo Rzym wstrzymał oddech. Ciężkie stąpanie Mariusza nie ustawało i wódz grzmiał rozkazami, które raczej powinien zostawić zaufanym podkomendnym. Zdawało się, że ogólne napięcie nie ominęło nawet jego. Nie kończąca się bieganina w końcu ustała. Jedynie kroki zziajanego posłańca, co kilka minut wspinającego się ze schodów na schody, przerywały napięcie chwili. Nie było wieści o ataku i Juliusz widział, że Mariusz się martwi coraz bardziej. Czy Sulla rzeczywiście chce ryzykować głowę legalnym wejściem do miasta? Taka odwaga pewnie przysporzyłaby mu wielbicieli, gdyby samotnie stanął w bramie i gdyby nie to, że - czego Juliusz był pewien zostałby zabity „przypadkową" strzałą. Mariusz by nie zoRozdział 28 295 Juliusz, Kabera i Tubruk czekali spokojnie, aż Mariusz się oddali, obserwując, jak radzi się swoich doradców, lecz ci, sądząc z przeczących ruchów głowy, nie mieli nic nowego do zaoferowania. Tubruk poluzował miecz. Był lekko podenerwowany, jak zwykle w obliczu zapowiadającego się rozlewu krwi. To już wisiało w powietrzu i cieszył się, że nie dał się wyprawić do majątku. Niewiele brakowało, by tak się stało, ale coś w oczach byłego gladiatora kazało Juliuszowi powstrzymać rozkaz. Juliusz żałował, że piątka przyjaciół nie jest w komplecie. Nie miałby nic przeciwko radom Reniusza i nietypowemu poczuciu humoru Marka. Jak również temu, by mieć ich u swego boku, gdyby rzeczywiście doszło do bitwy. On także poluzował swój miecz, podzwaniając nim o metalowy brzeg pochwy kilka razy, by sprawdzić, czy o nic nie zawadza. Robił to już piąty raz i Kabera klepnął go po ramieniu, aż się wzdrygnął. - Żołnierze zawsze użalają się na czekanie. Jeśli o mnie chodzi, wolę czekać, niż zabijać. Prawdę mówiąc, Kabera czuł na swoich barkach brzemię wikłających się ścieżek przyszłości i był rozdarty między chęcią zabrania Juliusza w jakieś bezpieczne miejsce a ciekawością wspięcia się na mury, na spotkanie pierwszego wrogiego żołnierza. Och, cokolwiek, niechby tylko ścieżki biegły prosto! Juliusz błądził wzrokiem po murach, po ludziach i ich pozycjach; warty zmieniały się sprawnie i w nieskończoność sprawdzano balisty i inną morderczą broń. Ulice były ciche, bo Rzym wstrzymał oddech. Ciężkie stąpanie Mariusza nie ustawało i wódz grzmiał rozkazami, które raczej powinien zostawić zaufanym podkomendnym. Zdawało się, że ogólne napięcie nie ominęło nawet jego. Nie kończąca się bieganina w końcu ustała. Jedynie kroki zziajanego posłańca, co kilka minut wspinającego się ze schodów na schody, przerywały napięcie chwili. Nie było wieści o ataku i Juliusz widział, że Mariusz się martwi coraz bardziej. Czy Sulla rzeczywiście chce

ryzykować głowę legalnym wejściem do miasta? Taka odwaga pewnie przysporzyłaby mu wielbicieli, gdyby samotnie stanął w bramie i gdyby nie to, że - czego Juliusz był pewien zostałby zabity „przypadkową" strzałą. Mariusz by nie zo296 Imperator stawił tak niebezpiecznego węża przy życiu, gdyby ten znalazł się w zasięgu strzału. Potrącając Juliusza łokciem, drogą przez mur przebiegł posłaniec. Scena odmieniła się w jednej chwili. Juliusz zobaczył w mrocznym przerażeniu, jak żołnierze z najbliższego odcinka muru nagle zostali obezwładnieni przez własnych towarzyszy. Ich uwaga tak dalece była skupiona na legionie oczekującym na zewnątrz, że rezultat był natychmiastowy. Noszący wodę rzucili trzymane w dłoniach wiadra i zanurzyli sztylety w gardła najbliższych żołnierzy, zabijając ludzi, nim ci zdali sobie sprawę, że zostali zaatakowani. - Bogowie - wyszeptał. - Oni są w środku! W tej samej chwili, gdy obnażył miecz i raczej poczuł, niż zobaczył, że Tubruk robi to samo, ze stojącego w pobliżu kotła z żarem wzbiła się w noc płonąca strzała. Kiedy zatoczyła łuk nad murami, mordercza cisza została przerwana. Legion Sulli zaryczał, jakby rozwarła się pod nim ziemia. Na dole, w ciemnościach ulicy, oparty o mur Mariusz zauważył dziwną zmianę w twarzy stojącego nieopodal centuriona. Rzucił się ku niemu, lecz mężczyzna już młócił ramionami powietrze, nadziany na długi, wbity w plecy sztylet. -Co się dzieje? Na krew wszystkich bogów... - Mariusz nabrał w płuca powietrza, aby dopaść do najbliższego odcinka, kiedy w czerń bezgwiezdnej nocy wbiła się ognista strzała. - Do mnie! Pierworodni, do bram! Trzymać bramy! Dąć w rogi! Nadchodzą! Jego głos rozsadzał powietrze, lecz trębacze leżeli w kałużach własnej krwi. Jeden jeszcze zmagał się ze swoim napastnikiem, kurczowo zaciskając dłonie na śliskiej metalowej tubie mimo wściekłych dźgnięć, które siekły jego ciało na kawałki. Mariusz dobył miecza, który był w jego rodzinie od pokoleń. Twarz poczerniała mu z gniewu. Umarli obaj, trębacz i jego napastnik, i wtedy Mariusz podniósł róg do własnych ust, smakując krew, która spryskała metal. Wszystko tonęło w ciemności. Rogowi Mariusza odpowiedziały inne rogi. Sulla wygrał pierwsze starcie, lecz on przysiągł sobie, że to jeszcze nie koniec. Juliusz zobaczył, jak w stronę Mariusza, stojącego z zakrwawionym rogiem i jasnym mieczem spływającym krwią, podąża Rozdział 28 297 grupa ubranych jak posłańcy, uzbrojonych mężczyzn. Mur ciał rósł za nim i tańczył cieniami w świetle pochodni. - Za mną! Oni korzystają z zamieszania i idą na wodza - rzucił do Tubruka i Kabery, przypuszczając atak na tyły grupy. Jego pierwszy cios przeszedł przez czyjś kark, kiedy grupa zwolniła, by się rozprawić z grupą Mariusza. W końcu ludzie Mariusza zrozumieli, że wróg jest w przebraniu, lecz walka była trudna i w zamęcie kolorów i ciosów żaden mężczyzna nie wiedział, która grupa to przyjaciele, a która - wrogowie. Podstęp Sulli był druzgocący i wewnątrz murów zapanował chaos. Drugim ciosem Juliusz rozdarł mieczem potężną goleń, mężczyzna upadł, a on wskoczył w biegu na ciało, z satysfakcją czując pod sandałami chrzęst łamanych kości. Początkowo był zaskoczony, że grupa nie podejmuje walki z ich trójką, lecz dotarło do niego, że dostali rozkaz zabić Mariusza i są ślepi na inne niebezpieczeństwa. Tubruk skoczył na czyjeś plecy, a impet zderzenia obu rozciągnął na twardym bruku. Kabera cisnął sztyletem w łopatkę innego i człowiek Sulli zachwiał się i zatoczył. Juliusz, mijając go,

zamachnął się mieczem jak toporem i aż zadrżał, kiedy ramię odpadło od boku i osunęło się na ziemię. Do samotnie stojącego Mariusza zbiegły się inne, odziane na czarno postaci. Wódz ryknął prowokująco w ich stronę i nagle Juliusz zrozumiał, że jest za późno. Na wodza przypuszczało atak ponad pięćdziesięciu mężczyzn. Wszyscy żołnierze na tym odcinku byli martwi lub umierający. Jeden czy dwóch jeszcze coś wykrzykiwało, ale ci także nie mogli przedrzeć się do jego wuja. Mariusz splunął krwią i flegmą i groźnie wzniósł miecz. -No, dalej, chłopcy. Nie każcie mi czekać - warknął przez zaciśnięte zęby, zasłaniając się gniewem przed rozpaczą. Juliusz poczuł, jak na ramieniu zaciska mu się mocno czyjaś dłoń i nakazuje mu stanąć. Ryknął wściekle, lecz w chwili, kiedy się obracał, by spojrzeć w twarz zagrożeniu, jego miecz wyleciał w powietrze. Przed nim stał Tubruk. - Nie, chłopcze. Za późno. Wynoś się stąd, dopóki możesz. Juliusz, przeklinając w niepohamowanym gniewie, próbował się wyrwać twardej dłoni. 298 Imperator -Puść mnie! Mariusz... -Wiem. Nie możemy go ocalić. - Twarz Tubruka była zimna i blada. -Jego ludzie są za daleko. Przez chwilę byliśmy górą, lecz ich jest za dużo. Żyj, aby go pomścić, Gajuszu. Żyj. Juliusz zdołał wykręcić ramię w drugą stronę i pięćdziesiąt stóp dalej zobaczył Mariusza znikającego pod masą ciał. Niektórych jego miecz pozbawił życia i ci chwiali się bezwładnie. Inni trzymali pałki, Juliusz widział to wyraźnie, i tłukli nimi wściekle wodza z bezmyślnym okrucieństwem. - Nie mogę uciec - powiedział Juliusz. Tubruk zaklął. - Nie. Ale możesz się wycofać. Ta bitwa jest przegrana. Miasto jest stracone. Spójrz, zdrajcy Sulli są na bramach. Z chwilą, kiedy legion tu wejdzie, będzie po nas. No, rusz się. Nie czekając na dalsze argumenty, Tubruk schwycił młodego człowieka pod pachy i zaczął go ciągnąć, a Kabera mu pomagał. - Weźmiemy konie i przejedziemy przez miasto do jednej z pozostałych bram. Następnie na wybrzeże i na okręt legionu. Musisz zniknąć. Do rana z tych, którzy wspierali Mariusza, będzie żyło kilku - ciągnął Tubruk ponuro. Juliusz szedł, niemal zwisając w jego żelaznym uścisku, i nagle zesztywniał ze strachu, kiedy noc ożyła kolejnymi czarnymi kształtami, które zamknęły przestrzeń wokół nich ciasnym kręgiem. Przyłożono im do gardeł miecze i Juliusz naprężył się w oczekiwaniu na ból, kiedy w noc wbił się rozkaz. - Nie ci. Znam ich. Sulla powiedział, by zostawić ich przy życiu. Weźcie sznury. Opierali się, lecz byli bezradni. Mariusz poczuł, jak ktoś wyrywa mu miecz z ręki, a potem, jak przez mgłę, usłyszał szczęk metalu na kamieniach. W bezładnym tłumie ciał dudniące ciosy pałek przerzucały mu głowę z boku na bok. Ktoś mu złamał żebro, ktoś wykręcił rękę i ramię wyskoczyło ze stawu. Odzyskał przytomność i znów ją stracił, kiedy czyjaś twarda podeszwa zmiażdżyła mu palce. Gdzie są jego ludzie? Przyjdą z pewnością, przyjdą, aby ocalić mu życie. To nie było tak, jak być miało, jak wyobrażał sobie swój koniec. To nie był mężRozdział 28 299 czyzna, który wkroczył do Rzymu na czele wspaniałego pochodu triumfalnego, ubrany w purpurę, rzucający srebrne monety mieszkańcom miasta, którzy go kochali. To było złamane stworzenie, z którego tryskała krew i uciekało życie w pył rzymskiej ulicy i które

zastanawiało się, czy jego ludzie kiedyś przyjdą do niego. Do niego, który ich kochał, jak ojciec kocha swoje dzieci. Poczuł, jak odciągnięto mu głowę, i spodziewał się miecza, który przetnie mu odsłonięte gardło. Miecz się nie zjawił i, po długich sekundach tortury oczekiwania, ogarnął oczami posępny czarny masyw bram, do których prowadziła Via Sacra. Na bramach roili się ludzie, a zwisające martwe ciała wyglądały jak plugawe szaty. Zobaczył potężny taran, uniesiony w górę przez dziesiątki żołnierzy, i światło pochodni w szczelinie. Wielkie bramy otworzyły się na legion Sulli, a on sam stał na czele swoich ludzi, w złotym diademie, który odgarniał mu włosy do tyłu, w nieskalanie białej szacie i złotych sandałach. Mariusz zamrugał nabiegłymi krwią oczami; z oddali ponownie dobiegł go chrzęst broni - to Pierworodni napływali ze wszystkich stron Rzymu, aby ocalić swojego wodza. Spóźnili się. Wróg już był wewnątrz, a on był zgubiony. Podpalą Rzym, wiedział. Nic ich nie powstrzyma. Jego oddziały zostaną obezwładnione i nastąpią krwawe jatki, a na jego mieście dokona się gwałtu i zostanie ono zniszczone. Jutro, jeżeli Sulla dożyje jutra, odziedziczy garść popiołu. Dłoń na włosach Mariusza zacisnęła się mocniej, aby podnieść mu głowę wyżej, i nowy mdły ból nałożył się na wszystkie inne. Mariusz poczuł zimną nienawiść do człowieka, który kroczył ku niemu z taką potęgą, a jednocześnie szacunek dla wybitnego wroga. Czy człowieka nie sądzi się po jego wrogach? Zatem Mariusz był prawdziwie wielki. Jego myśli odpływały i przypływały, zamglone ciężkimi uderzeniami. Znów stracił przytomność i znów ją odzyskał. Bił go po twarzy żołnierz o brutalnych rysach, wykrzywiając się na krew, która brudziła mu ręce. Mężczyzna zaczął je wycierać o brudne odzienie, ale nagle zabrzmiał czyjś silny czysty głos. - Uważaj, żołnierzu. Masz na rękach krew Mariusza. Myślę, że trochę respektu nie zaszkodzi. 300 Imperator Mężczyzna rozdziawił usta, najwyraźniej niezdolny czegokolwiek pojąć. Odszedł parę kroków na bok, wyciągając przed siebie ręce, sztywno, byle dalej od ciała. - Więc niewielu rozumie, prawda, Mariuszu? Nie rozumie, co to znaczy urodzić się, aby być wielkim, czy tak? - Sulla przysunął się bliżej i Mariusz mógł mu spojrzeć w twarz. Oczy mężczyzny płonęły nie skrywanym zadowoleniem, czymś, czego Mariusz nigdy się nie spodziewał w nich zobaczyć. Odwracając wzrok, wykrztusił krew z gardła i dał jej spłynąć po policzku. Nie miał dość siły, by splunąć, i nie czuł potrzeby wymieniania ironicznych uwag na kilka chwil przed śmiercią. Był ciekaw, czy Sulla oszczędzi Metel-lę, ale nie liczył na to. Juliusz - miał nadzieję, że uciekł, ale on, prawdopodobnie, też był jednym z rozrzuconych wokół stygnących ciał. W tle narastały odgłosy bitwy i Mariusz usłyszał swoje imię, skandowane przez przedzierających się do niego wiernych żołnierzy. Próbował stłumić nadzieję; była zbyt bolesna. Śmierć nadejdzie w kilka sekund. Jego ludzie zobaczą tylko zwłoki wodza. Sulla stukał paznokciami po zębach. Twarz miał zamyśloną. -Widzisz, gdyby chodziło o jakiegokolwiek innego wodza, po prostu kazałbym go stracić, a potem układałbym się z legionem 0 zaprzestanie bratobójczej walki. Jestem ostatecznie konsulem 1 znam własne prawa. Pozwolić przeciwnym siłom wycofać się z miasta i na ich miejsce wprowadzić do koszar moich ludzi, powinno być dość proste. Choć naprawdę wierzę, że twoi ludzie będą walczyć do ostatniego człowieka, co będzie kosztowało życie kolejnych setek moich żołnierzy. Czy nie jesteś wodzem ludu, ukochanym Pierworodnych? Znów postukał w zęby i Mariusz spróbował się skupić i zlekceważyć ból i zmęczenie, które groziły wciągnięciem na powrót w ciemność.

-Wobec ciebie, Mariuszu, muszę się uciec do szczególnych rozwiązań. Coś ci zaproponuję. Czy on mnie słyszy? - zwrócił się do jednego z żołnierzy, których twarze rozmywały się Mariuszowi przed oczami. Czyjaś ręka wymierzyła mu kilka policzków i wydobyła go z zamroczenia. Rozdział 28 301 - Wróciłeś do nas? Zatem powiedz swoim ludziom, by zaakceptowali moją legalną władzę jako konsula Rzymu. Legion Pierworodnych musi się poddać i pozwolić mojemu legionowi wejść do miasta bez jednego incydentu czy ataku. Wiesz, że oni już tu są. Jeżeli zgodzisz się na moją propozycję, pozwolę tobie i twojej żonie opuścić Rzym i będzie was chroniło moje słowo honoru. Jeżeli ją odrzucisz, nie ujdzie z życiem nikt z twoich ludzi. Będę ich zabijał ulica po ulicy, dom po domu, razem z tymi, którzy kiedykolwiek okazali ci przychylność czy cię wspierali, będę zabijał ich żony, dzieci i niewolników. Krótko mówiąc, wymażę twoje imię z annałów miasta, tak że nie będzie nikogo wśród żywych, kto by nazywał cię przyjacielem. Czy mnie rozumiesz, Mariuszu? Postawcie go na nogi i podeprzyjcie. I podajcie wody, niech przepłucze gardło. Mariusz usłyszał jego słowa i usiłował je zatrzymać pośród ciążących mu ołowiem myśli. Honor Sulli nie był dla niego wart splunięcia, lecz Pierworodni mogliby ocaleć. Zostaliby wysłani daleko od Rzymu, oczywiście, i otrzymaliby jakieś poniżające zadanie strzeżenia kopalń cyny na dalekiej północy, przed pomalowanymi dzikusami, lecz żyliby. On ryzykował i przegrał. Ogarnęła go ponura rozpacz, silniejsza od bólu, który nim szarpnął, kiedy połamane kości sztywniały w brutalnym uścisku ludzi Sulli. A przecież nie dalej jak rok temu nie odważyliby się tknąć go choćby palcem. Ramię zwisało mu bezwładnie, odrętwiałe, lecz czy to miało znaczenie? Ostatnia myśl powstrzymała go od natychmiastowej odpowiedzi. Czy powinien zwlekać w nadziei, że jego ludzie zwyciężą i odmienia sytuację na jego korzyść? Odwrócił głowę i zobaczył gromady żołnierzy Sulli rozkładających się wachlarzem, by zabezpieczyć najbliższe ulice, i zrozumiał, że szansa na szybki odwet przepadła. Zaczyna się najbrudniejsza z brudnych, najokrutniejsza z okrutnych walka, a większość jego legionu wciąż trwa na murach wokół miasta, nie mając możliwości przyjścia reszcie z pomocą. Nie. - Zgadzam się. Masz moje słowo. Dopuść do mnie paru moich ludzi, a przekażę im odpowiednie rozkazy. Sulla kiwnął potakująco, lecz twarz wykrzywiła mu się podejrzeniem. 302 Imperator — Zginą tysiące, jeżeli kłamiesz. Twoja żona umrze od tortur. Skończmy z tym wszystkim. Podprowadźcie go do przodu. Mariusz jęknął z bólu, kiedy wyciągnięto go z cieni murów i poprowadzono tam, gdzie gęstniał szczęk broni. - Odtrąbić zawieszenie działań - warknął Sulla do swoich ludzi. Z jego głosu zaczynała przebijać nerwowość, pierwszy raz od kiedy Mariusz go zobaczył. Zabrzmiały rogi i natychmiast pierwsze i drugie rzędy cofnęły się na dwa kroki od wroga, lecz zakrwawione miecze nie powędrowały do pochew. Legion Mariusza opuścił mury od południowo-wschodniej strony miasta, wyległ na ulice i wypełnił każdy zaułek i każdą drogę. Oczy żołnierzy płonęły gniewem i żądzą krwi. Za nimi, sekunda po sekundzie, w miarę jak mury miasta były ogałacane z obrońców, gromadzili się następni. Kiedy Mariusz został podparty, aby mógł przemawiać, jego ludzie zawyli jak zaślepione żądzą zemsty zwierzęta. Sulla nie drgnął, lecz twarz mu stężała i zwęziły się oczy. Mariusz nabrał powietrza, aby mówić, i poczuł na plecach ostrze sztyletu. — Pierworodni - zachrypiał i odnajdując w sobie siły, spróbował raz jeszcze. — Pierworodni. To żadna hańba. Nie zostaliśmy zdradzeni, lecz zaatakowani przez ludzi Sulli, którzy zostali

w mieście. Teraz, jeżeli mnie kochacie, jeżeli kiedykolwiek mnie kochaliście, zabijcie ich wszystkich i podpalcie Rzym! Za nic miał ból rozpruwanego sztyletem ciała; stał przed swoimi ludźmi przez długą chwilę, a oni ryczeli w szalonej radości. Potem jego ciało się zapadło. - Ognie na wzgórzach! - zagrzmiał Sulla, kiedy Pierworodni ruszyli ławą do przodu. Formować czwórki. Formacja do walki wręcz. Szósta centuria do mnie. Do ataku! - Dobył miecza, kiedy najbliżej stojący zwarli się wokół, aby go ochraniać. Już czuł zapach krwi i dymu w powietrzu, a świt był jeszcze odległy o całe godziny. ROZDZIAŁ XXIX JVlarek stał na murach, wytężając oczy na odległe ogniska wroga. Kraj był piękny, lecz nie było w nim nic łagodnego. Zimy zabijały starych i słabych, i nawet zwykłe zarośla i krzewy porastające skaliste górskie przełęcze były przywiędłe i wyglądały jakby pokonała je sama natura. Po ponad rocznej służbie w charakterze górskiego zwiadowcy jego skóra była brązowa, a ciało oplatały sznury twardych mięśni. Zaczął nabierać tego, co starsi żołnierze nazywali „węchem" - zdolności do wyczuwania zasadzki, tropienia zwiadowców wroga i poruszania się po skałach, w ciemnościach, nie będąc widocznym. Wszyscy doświadczeni zwiadowcy mieli węch i mówiło się, że ci, którzy go nie nabyli po roku, nie nadają się do tego zajęcia. Marek najpierw został dowódcą ośmioosobowej grupy, po wykryciu zasadzki przygotowanej przez niebieskoskórych krajowców, kiedy to rozstawił swoich ludzi wokół i za plecami czekającego wroga. Jego ludzie roznieśli dzikusów na kawałki i dopiero potem ktoś zauważył, że poszli za jego rozkazem bez dyskusji. Wtedy pierwszy raz widział dzikich koczowników z tak bliska, a ich pomalowane na niebiesko twarze wciąż mu się śniły po niedobrym jedzeniu albo tanim winie. Zadanie legionu polegało na czuwaniu nad ładem i porządkiem na kresach imperium, co w praktyce równało się absolutnemu przyzwoleniu na zabijanie krajowców. Okrucieństwo było obustronne. Rzymskie straże ginęły i znajdowano je wbite na pal, z wnętrznościami wystawionymi na okrutne działanie słońca. Litość 304 Imperator i łagodność szybko się wypaliły w upale, kurzu i pośród rojów much. Akcje, w większości, nie były spektakularne - w górzystym, niewygodnym terenie nie mogło być mowy o rozgrywaniu widowiskowych bitew, tak uwielbianych przez rzymskich legionistów. Oddział wychodził z obozu i wracał z kilkoma głowami lub bez kilku ludzi. Sytuacja wyglądała na patową, żadna ze stron nie miała siły na wyniszczenie drugiej. Po dwunastu miesiącach czegoś takiego napady na wozy z zaopatrzeniem nagle stały się częstsze i brutalniejsze niż dotychczas. Razem z pewną liczbą innych jednostek ludzie Marka zostali przydzieleni do eskortowania transportu, aby było pewne, że baryłki wody i solonych zapasów dotrą do ich najbardziej odosobnionych przyczółków. Od dawna było wiadomo, że małe kamienne warownie na wzgórzach są solą w oku miejscowego plemienia i ataki na nie były na porządku dziennym. Legion zmieniał stacjonujących tam żołnierzy w regularnych odstępach czasu i wielu wracało do obozu stałego z makabrycznymi opowieściami o głowach wrzucanych przez wały ochronne czy znajdowanych na murach, o wschodzie słońca, słów pisanych krwią. Na początku służba przy wozach nie była dla Marka uciążliwa. Pięciu z jego ósemki było ludźmi doświadczonymi i wypełniało swoje obowiązki jak należy i bez narzekania. Jeśli chodzi o trzech pozostałych, Japek użalał się bezustannie i chyba nie dbał o to, że inni go nie lubią, Rupis był tuż przed odejściem z wojska i cofnięto go do szeregów za niewykonanie

jakiegoś rozkazu, a trzecim był Peppis. Każdy stanowił oddzielny problem i Reniusz, pytany o radę, jedynie potrząsał głową. — To twoi ludzie, ty ich wybrałeś - powiedział tylko. Marek mianował Rupisa swoim zastępcą i powierzył mu dowództwo nad czterema ludźmi w nadziei, że to mu przywróci odrobinę dumy. Rupis jednak widział w tym jakąś obrazę i szydził z każdego rozkazu Marka. Po krótkim namyśle Marek rozkazał Japkowi spisać wszystkie żale, jakie tylko przyszły mu do głowy, w jedną długą listę, i obiecał, że pozwoli, by po powrocie do stałego obozu Japek przedstawił ją ich centurionowi. Człowiek ten nie cierpiał głupców, o czym wiedział każdy, tak więc nie pojąi łagodność szybko się wypaliły w upale, kurzu i pośród rojów much. Akcje, w większości, nie były spektakularne - w górzystym, niewygodnym terenie nie mogło być mowy o rozgrywaniu widowiskowych bitew, tak uwielbianych przez rzymskich legionistów. Oddział wychodził z obozu i wracał z kilkoma głowami lub bez kilku ludzi. Sytuacja wyglądała na patową, żadna ze stron nie miała siły na wyniszczenie drugiej. Po dwunastu miesiącach czegoś takiego napady na wozy z zaopatrzeniem nagle stały się częstsze i brutalniejsze niż dotychczas. Razem z pewną liczbą innych jednostek ludzie Marka zostali przydzieleni do eskortowania transportu, aby było pewne, że baryłki wody i solonych zapasów dotrą do ich najbardziej odosobnionych przyczółków. Od dawna było wiadomo, że małe kamienne warownie na wzgórzach są solą w oku miejscowego plemienia i ataki na nie były na porządku dziennym. Legion zmieniał stacjonujących tam żołnierzy w regularnych odstępach czasu i wielu wracało do obozu stałego z makabrycznymi opowieściami o głowach wrzucanych przez wały ochronne czy znajdowanych na murach, o wschodzie słońca, słów pisanych krwią. Na początku służba przy wozach nie była dla Marka uciążliwa. Pięciu z jego ósemki było ludźmi doświadczonymi i wypełniało swoje obowiązki jak należy i bez narzekania. Jeśli chodzi o trzech pozostałych, Japek użalał się bezustannie i chyba nie dbał o to, że inni go nie lubią, Rupis był tuż przed odejściem z wojska i cofnięto go do szeregów za niewykonanie jakiegoś rozkazu, a trzecim był Peppis. Każdy stanowił oddzielny problem i Reniusz, pytany o radę, jedynie potrząsał głową. - To twoi ludzie, ty ich wybrałeś - powiedział tylko. Marek mianował Rupisa swoim zastępcą i powierzył mu dowództwo nad czterema ludźmi w nadziei, że to mu przywróci odrobinę dumy. Rupis jednak widział w tym jakąś obrazę i szydził z każdego rozkazu Marka. Po krótkim namyśle Marek rozkazał Japkowi spisać wszystkie żale, jakie tylko przyszły mu do głowy, w jedną długą listę, i obiecał, że pozwoli, by po powrocie do stałego obozu Japek przedstawił ją ich centurionowi. Człowiek ten nie cierpiał głupców, o czym wiedział każdy, tak więc nie poją304 Imperator i łagodność szybko się wypaliły w upale, kurzu i pośród rojów much. Akcje, w większości, nie były spektakularne - w górzystym, niewygodnym terenie nie mogło być mowy o rozgrywaniu widowiskowych bitew, tak uwielbianych przez rzymskich legionistów. Oddział wychodził z obozu i wracał z kilkoma głowami lub bez kilku ludzi. Sytuacja wyglądała na patową, żadna ze stron nie miała siły na wyniszczenie drugiej. Po dwunastu miesiącach czegoś takiego napady na wozy z zaopatrzeniem nagle stały się częstsze i brutalniejsze niż dotychczas. Razem z pewną liczbą innych jednostek ludzie Marka zostali przydzieleni do eskortowania transportu, aby było pewne, że baryłki wody i solonych zapasów dotrą do ich najbardziej odosobnionych przyczółków.

Od dawna było wiadomo, że małe kamienne warownie na wzgórzach są solą w oku miejscowego plemienia i ataki na nie były na porządku dziennym. Legion zmieniał stacjonujących tam żołnierzy w regularnych odstępach czasu i wielu wracało do obozu stałego z makabrycznymi opowieściami o głowach wrzucanych przez wały ochronne czy znajdowanych na murach, o wschodzie słońca, słów pisanych krwią. Na początku służba przy wozach nie była dla Marka uciążliwa. Pięciu z jego ósemki było ludźmi doświadczonymi i wypełniało swoje obowiązki jak należy i bez narzekania. Jeśli chodzi o trzech pozostałych, Japek użalał się bezustannie i chyba nie dbał o to, że inni go nie lubią, Rupis był tuż przed odejściem z wojska i cofnięto go do szeregów za niewykonanie jakiegoś rozkazu, a trzecim był Peppis. Każdy stanowił oddzielny problem i Reniusz, pytany o radę, jedynie potrząsał głową. - To twoi ludzie, ty ich wybrałeś - powiedział tylko. Marek mianował Rupisa swoim zastępcą i powierzył mu dowództwo nad czterema ludźmi w nadziei, że to mu przywróci odrobinę dumy. Rupis jednak widział w tym jakąś obrazę i szydził z każdego rozkazu Marka. Po krótkim namyśle Marek rozkazał Japkowi spisać wszystkie żale, jakie tylko przyszły mu do głowy, w jedną długą listę, i obiecał, że pozwoli, by po powrocie do stałego obozu Japek przedstawił ją ich centurionowi. Człowiek ten nie cierpiał głupców, o czym wiedział każdy, tak więc nie pojąRozdział 29 305 wiła się ani jedna skarga. Zwycięstwo niewielkie, być może, lecz Marek dopiero się uczył radzenia sobie z ludźmi czy, jak to ujmował Reniusz, sprawiania, by bez wielkiego wysiłku z twojej strony robili to, co chcesz. Marek uśmiechnął się, że jedynym nauczycielem układności, jakiego miał kiedykolwiek, był Reniusz. Peppis był problemem, którego nie dawało się rozwiązać kilkoma słowami czy pięścią. Miał obiecujące początki w stałych koszarach i szybko urósł wzdłuż i wszerz od dobrego jedzenia i ćwiczeń. Na nieszczęście miał też skłonność do okradania składów obozowych i często przynosił ukradzione rzeczy Markowi, co go wprawiało w wielkie zakłopotanie. Ani zmuszanie do zwracania wszystkiego, co wziął, ani krótka, lecz solidna chłosta nie wyleczyły Peppisa z nałogu i ostatecznie centurion Pięści z Brązu, Leo-nides, przysłał chłopca do Marka z uwagą, która brzmiała: „Odpowiadasz za niego własnym tyłkiem". Tamtego dnia ich służba rozpoczęła się bez żadnych zakłóceń, ze sprawnością, którą Marek zaczynał uważać za oczywistą, lecz która, jak przypuszczał, nie była typowa dla całego imperium. Wyruszyli godzinę przed świtem, podążając szlakiem znikającym w ciemnym granicie wzgórz. Cztery płaskodenne, zaprzęgnięte w woły wozy były wyładowane ciasno związanymi baryłkami i trzydziestoma dwoma żołnierzami odkomenderowanymi do służby wartowniczej. Dowodził nimi stary zwiadowca o imieniu Peritas, który miał za sobą dwadzieścia lat doświadczeń i nie był głupcem. Razem uosabiali straszną - jak na przejście krętej górskiej ścieżki -siłę, i chociaż Marek prawie od początku czuł na sobie ich śledzące oczy, to było to uczucie, do którego dało się szybko przyzwyczaić. Jego jednostce powierzono zadanie zwiadowcze na przedzie i Marek prowadził dwóch swoich ludzi pochyłą skarpą osypujących się kamieni i suchego mchu, kiedy stanęli twarzą w twarz z jakąś pięćdziesiątką pomalowanych, niebieskoskórych postaci, uzbrojonych jak na wojnę. Przez kilka sekund obie grupy tylko się na siebie gapiły, a potem Marek zrobił w tył zwrot i rzucił się biegiem w dół stoku, a jego dwaj towarzysze zrobili to samo, tylko trochę wolniej. Gonił ich niesamowity wrzask, wystarczający za najlepsze ostrzeżenie dla tych przy wozach. Niebieskoskórzy przewinęli się przez półkę skal306 Imperator

ną i tnąc swoimi długimi mieczami rześkie górskie powietrze, napadli na trzydziestu dwóch żołnierzy. Legioniści nie stali bezczynnie. Podczas gdy niebieskoskórzy przypuszczali atak, cięciwy łuków napięły się i poszum fali śmierci przeszedł nad głowami Marka i jego ludzi, pomagając im dopaść ścieżki i odwrócić się przodem do wroga. Marek przypomniał sobie, że ma miecz, i wbił go w gardło wojownika, który wrzasnął na niego w tym samym momencie. Przez chwilę legioniści byli w defensywie. Ich siła tkwiła w jedności, a na nierównej ścieżce każdy żołnierz walczył oddzielnie i nie było sposobu złączyć tarczy z tarczą. Ale każdy Rzymianin trzymał się na nogach, każdy miał twarz groźną i zaciekłą i żaden nie miał zamiaru ustąpić niebieskiemu horrorowi. Trupy padały po obu stronach. Marek, oparty plecami o wóz, schylił się, przepuścił niebieską rękę z wyciągniętym długim mieczem nad głową, wraził swój krótszy w niebieski brzuch i rozciął go aż po żebra. Na tle niebieskiej farby jelita wydały mu się jasnożółte, lecz nie zdążył im się lepiej przyjrzeć, bo już atakowali go dwaj inni. Jednemu oddzielił dłoń od nadgarstka, drugiego raził w pachwinę, kiedy ten usiłował wskoczyć na wóz. Niebieski zawirował, upadł na plecy w pył drogi, a Marek, niewiele myśląc, wskoczył na niego i z takiej wysokości przeciął czyjeś bicepsy. Krwawa potyczka zdawała się trwać bez końca, więc kiedy ostatecznie przełamali szeregi niebieskich i pognali za skalistą skarpę, w ukrycie, Marek ze zdziwieniem zobaczył, że wschodzące słońce stoi w tym samym miejscu, w którym stało, kiedy ich zaatakowano. Minęło nie więcej niż kilka minut. Rozejrzał się za swoją jednostką. Ku wielkiej uldze zobaczył dobrze mu znane twarze, niebieskie od farby wroga i czerwone od krwi, za to żywe. Wielu nie miało takiego szczęścia, a Rupis już nigdy nie miał szydzić - leżał z rozrzuconymi nogami obok jednego z wozów, a jego gardło otwierało się szerokim czerwonym uśmiechem. Razem z Rupisem odeszło dwunastu innych, zakłutych w ataku. Wokół nich leżało prawie trzydzieści niebieskich ciał, sycących krwią własną ziemię. Obraz był ponury i chmary much już się zlatywały na ucztę. Kiedy Marek zawołał na Peppisa, aby chłopiec przyniósł mu Rozdział 29 307 kubek wody, Peritas na nowo ustawił warty i wezwał swoich dowódców, aby złożyli mu krótki meldunek. Marek wziął kubek od Peppisa i pobiegł truchtem na czoło kolumny. Peritas wyglądał tak, jakby lata służby w upale i kurzu wydre-nowały go z całej wilgoci, zostawiając jedynie kawał twardego drewna i oczy, które przyglądały się światu z zabawną obojętnością. Z całej grupy tylko on jechał konno. Kiwnął głową na honory Marka. - Można by zawrócić, ale na mój rozum nic gorszego chwilowo nas nie spotka. Myślę, że gdy już zebraliśmy ciała, które byłyby małym zwycięstwem dla dzikusów, to możemy ruszać. Każ przywiązać trupy do wozów i zmień warty. W strażach przednich chcę widzieć najmniej zmęczonych ludzi. Na wypadek większych kłopotów. Dzielnie się spisali ci, którzy zaskoczyli wroga i w porę go wykryli. Prawdopodobnie zawdzięcza im życie paru Rzymian. Do warowni zostało tylko trzydzieści mil, więc lepiej nie traćmy czasu. Jakieś pytania? Marek rozejrzał się wokół. Nie było o co pytać. Ludzie nie żyją, zostaną spaleni i odesłani do Rzymu. Żywych przesunie się o szczebel wyżej. To jest armia i takie jest życie. Czy naprawdę wszystko zależy od szczęścia? Reniusz, kiedy go o to spytał, kiwnął potakująco, ale dodał, że choć bogowie mają swoich bohaterskich ulubieńców, strzały nie obchodzi, kogo zabija. Prawdziwe kłopoty zaczęły się dopiero wtedy, gdy uszczuplona załoga była nie dalej niż kilka mil od celu podróży. Marek i jego ludzie zaczęli zauważać, że niebiescy obserwują ich spomiędzy zarośli, a niebieski kolor migał tu i tam. Ich, liczebnie, nie było stać na wysłanie

grupy do ataku, a niebieskoskórzy jak dotąd nie walczyli za pomocą strzał czy włóczni, więc legioniści tylko zacisnęli dłonie na mieczach i po prostu zignorowali krajowców. Im byli bliżej warowni, tym bardziej było niebiesko. Co najmniej dwudziestu stale dotrzymywało im kroku, idąc równoległą ścieżką powyżej, wykorzystując drzewa i zarośla jako osłonę, lecz od czasu do czasu pokazując się na otwartej przestrzeni, by wyć i szydzić z groźnych żołnierzy Rzymu. Peritas zasępił się i położył dłoń na rękojeści miecza. 308 Imperator Marek trwał w oczekiwaniu na uderzenie włóczni. Wyobrażał sobie, że oczy w jednej z niebieskich twarzy wędrują za nim stale, i prawie czuł miejsce między łopatkami, gdzie mógł wylądować grot. Z pewnością nosili włócznie, choć unikali ciskania nimi, przynajmniej dotąd. Chociaż ta świadomość nie pomagała na swędzenie między łopatkami. Zaczynał pragnąć, by warownia była blisko, a jednocześnie przerażała go myśl, co tam zastaną. Najwyraźniej zebrało się więcej niż jedno plemię; z pewnością załoga warowni nie widziała dotychczas tak wielu niebieskoskórych w jednym miejscu. Gdyby ktoś z tamtych przeżył, z pewnością doniósłby do legionu, że plemiona urosły w siłę i w hardość. W końcu minęli ostatni zakręt i mieli przed sobą pół mili stromego podejścia do małej warowni na szarym wzgórzu. Po dolinie otaczającej odsłoniętą skałę włóczyło się więcej niebieskich. Niektórzy nawet rozłożyli się obozem pod samą warownią i mrużąc oczy, obserwowali zbliżające się wozy. Za nimi nieustannie dudniły kroki i było słychać uderzające o ziemię obluzowane kamienie, strącane bosymi stopami. Kiedy zaczęli się powoli piąć w górę, każdy żołnierz był w skrajnym napięciu, a woźnice nerwowo trzaskali z batów. Nie było żadnych punktów obserwacyjnych i w Marku zaczął narastać tępy strach. To się nie mogło stać. A może jednak? Powolny marsz się przedłużał, ale w końcu znaleźli się dość blisko, by zobaczyć, że wały świecą pustkami. Markowi ścisnęło się serce. Wiedział, że wewnątrz nie ma ani jednej żywej istoty. Dobył miecza i idąc, wymachiwał nim nerwowo. Nagle zewsząd podniosło się dzikie wycie. Marek zaryzykował spojrzenie do tyłu, na ścieżkę, i zobaczył coś, co wyglądało na setkę przypuszczających atak wojowników. Peritas przejechał wzdłuż szeregu legionistów. - Porzucić wozy! Biegiem do warowni! - krzyknął. Kiedy z wozów zeskoczyli woźnice i na złamanie karku popędzili przez ostatnie sto metrów, dzikie wycie przeszło w dziką radość. Marek trzymał miecz w wyciągniętej ręce i biegł, nie śmiejąc się obejrzeć po raz drugi. Zbyt blisko dudniły o ziemię twarde bose stopy i zbyt głośny był atak niebieskoskórych. Przepchnął się przez bramy razem z kilkoma najsilniejszymi żołnierzami i razem zaczęli Rozdział 29 309 zachęcać krzykiem i ponaglać do szybszego biegu ślamazarniej-szych towarzyszy. Większość to zrobiła. Tylko dwaj, zbyt zmęczeni albo za bardzo przestraszeni, aby biec wystarczająco szybko, zostali w ostatnim momencie zawróceni od bram jak schwytana zwierzyna i posiekani w kawałki. Wilgotny czerwony miecz wzniósł się wyzywająco w tym samym momencie, kiedy ci, co przeżyli, zamknęli i podparli drągami bramy, a Peritas zsiadł z konia i krzyknął, by przeszukać i zabezpieczyć warownię. Kto mógł zrozumieć dziwaczne postępowanie dzikusów? Możliwe, że mieli więcej ludzi, którzy czekali wewnątrz, po prostu dla przyjemności wyłapania ich, kiedy będą myśleć, że są bezpieczni. Warownia jednak była pusta, pomijając trupy. Pięćdziesięciu żołnierzy i dwadzieścia koni. Ludzie i zwierzęta leżeli tam, gdzie zostali zabici, a potem okaleczeni. Nawet konie miały wyprute wnętrzności i cuchnącą padlinę oblepiały roje wielkich niebieskich much. Dwaj żołnierze zwymiotowali, kiedy uderzył w nich odór, i serce Marka ścisnęło się jeszcze

bardziej. Byli uwięzieni w pułapce, a ich przyszłość to jedynie choroby i śmierć. Na zewnątrz niebieskoskórzy skandowali jakieś okrzyki i piali z radości. ROZDZIAŁ XXX JNim noc zapadła, Peritas zamknął ciała legionistów w pustych piwnicach. Więcej trudności nastręczyły konie. Warownię ogołocono z całej broni i nigdzie nie było choćby siekiery. Oślizłą padlinę dźwignęłoby kilku ludzi, lecz nawet tylu nie wniosłoby jej po stromych schodach, aby wyrzucić za wały. W końcu Peritas złożył ciężkie, bezwładne końskie szczątki w stertę przy bramach, aby przyhamować atak. Nikt nie spodziewał się go nocą; strach i rezygnacja zawisły nad ich głowami ciężką chmurą. Stojąc na murach, Marek zwężonymi oczami obserwował ogniska. - Czegoś tu nie rozumiem - mruknął do Peppisa. - Dlaczego pozwolono nam wejść do warowni? Wzięli ją raz i niewątpliwie stracili przy tym trochę ludzi, więc dlaczego nie rozprawili się z nami na drodze? Peppis wzruszył ramionami. - To są dzikusy, panie. Może lubią wyzwania, a może chcą nas poniżyć - powiedział, ostrząc miecze na wklęśniętej, zużytej osełce. - Peritas mówi, że jeżeli rano nie będzie nas w obozie, to do jutrzejszego wieczora przyślą nam odsiecz, może nawet wcześniej, ale na mój rozum niebieskoskórzy nie dadzą nam wiele czasu. -Myślę, że utrzymamy to miejsce dzień lub dwa. Oni mają przewagę liczebną, to pewne, ale nic więcej. Zauważ, że już raz się tu wykrwawili. Gdzieś niedaleko podniosła się rytmiczna pieśń i Marek ucichł. Gdyby wytężył wzrok, zobaczyłby ciemne sylwetki tańczące na tle ognisk. Rozdział 30 311 - Ktoś się dzisiaj dobrze bawi - mruknął, przełykając ślinę. Studnie warowni były zatrute gnijącym ludzkim mięsem, a wszystko, co jadalne, zniknęło. Prawdę mówiąc, jeżeli posiłki nie dotrą w dzień lub dwa, pragnienie wykona robotę za niebieskoskórych. Możliwe, że takie mieli intencje - dać umrzeć Rzymianom z wysuszonymi gardłami, pod piekącym słońcem. To by pasowało do krążących o nich okrutnych opowieści i wśród zdenerwowanych żołnierzy, kiedy noc zapadła nad warownią, zapanowała jeszcze bardziej nerwowa atmosfera. Peppis wyjrzał ponad murem w ciemność i parsknął na pół oburzony, na pół rozbawiony. - Popatrz, popatrz, jakiś na dole odlewa się na nasz mur. - Uważaj, nie wychylaj się ani nie wystawiaj za wysoko głowy -odpowiedział Marek, po czym sam przylgnął do szorstkiego kap mienia, usiłując wyjrzeć za krawędź i jednocześnie możliwie najmniej się odsłonić. Zadziwiająco blisko, wprost pod nimi, kołysał się na nogach niebieskoskóry, sikając na kamienie krótkimi łukami ciemnej ury-ny. Błogo uśmiechnięty, zauważył powyżej cień jakiegoś ruchu, podskoczył, szybko przytomniejąc. Pomachał ręką parze, która go obserwowała, i wymierzył członek w ich kierunku. - Powiedziałbym, że wypił trochę za dużo - mruknął Marek, uśmiechając się mimo woli. Obserwował, jak mężczyzna przyciąga do siebie wydęty skórzany worek i jak się do niego przysysa, więcej rozlewając wokół siebie, niż pijąc. Chwiejąc się i kołysząc, wepchnął zatyczkę za trzecią próbą i pomachał im znowu, krzycząc coś w swoim śpiewnym języku. Zniechęcony brakiem odpowiedzi, zrobił dwa kroki i padł płasko na twarz. Marek i Peppis wlepili w niego oczy. - Oddycha, widzę to po plecach. Może spił się do nieprzytomności - wyszeptał Peppis. — Pułapka, jak nic. Niebieskoskórzy to przebiegłe plemię, wszyscy tak mówią.

- Może, ale widzę tylko jednego, a z jednym sobie poradzę. Z winem też sobie poradzimy. Tak czy owak, ja na pewno - zaśmiał się Marek. - Schodzę. Przynieś mi jakiś sznur. Przerzucę go przez mury i będę tu z powrotem, zanim zrobi się naprawdę niebezpiecznie. Rozdział 30 311 - Ktoś się dzisiaj dobrze bawi - mruknął, przełykając ślinę. Studnie warowni były zatrute gnijącym ludzkim mięsem, a wszystko, co jadalne, zniknęło. Prawdę mówiąc, jeżeli posiłki nie dotrą w dzień lub dwa, pragnienie wykona robotę za niebieskoskórych. Możliwe, że takie mieli intencje - dać umrzeć Rzymianom z wysuszonymi gardłami, pod piekącym słońcem. To by pasowało do krążących o nich okrutnych opowieści i wśród zdenerwowanych żołnierzy, kiedy noc zapadła nad warownią, zapanowała jeszcze bardziej nerwowa atmosfera. Peppis wyjrzał ponad murem w ciemność i parsknął na pół oburzony, na pół rozbawiony. - Popatrz, popatrz, jakiś na dole odlewa się na nasz mur. - Uważaj, nie wychylaj się ani nie wystawiaj za wysoko głowy -odpowiedział Marek, po czym sam przylgnął do szorstkiego kap mienia, usiłując wyjrzeć za krawędź i jednocześnie możliwie najmniej się odsłonić. Zadziwiająco blisko, wprost pod nimi, kołysał się na nogach niebieskoskóry, sikając na kamienie krótkimi łukami ciemnej ury-ny. Błogo uśmiechnięty, zauważył powyżej cień jakiegoś ruchu, podskoczył, szybko przytomniejąc. Pomachał ręką parze, która go obserwowała, i wymierzył członek w ich kierunku. - Powiedziałbym, że wypił trochę za dużo - mruknął Marek, uśmiechając się mimo woli. Obserwował, jak mężczyzna przyciąga do siebie wydęty skórzany worek i jak się do niego przysysa, więcej rozlewając wokół siebie, niż pijąc. Chwiejąc się i kołysząc, wepchnął zatyczkę za trzecią próbą i pomachał im znowu, krzycząc coś w swoim śpiewnym języku. Zniechęcony brakiem odpowiedzi, zrobił dwa kroki i padł płasko na twarz. Marek i Peppis wlepili w niego oczy. - Oddycha, widzę to po plecach. Może spił się do nieprzytomności - wyszeptał Peppis. Pułapka, jak nic. Niebieskoskórzy to przebiegłe plemię, wszyscy tak mówią. -Może, ale widzę tylko jednego, a z jednym sobie poradzę. Z winem też sobie poradzimy. Tak czy owak, ja na pewno - zaśmiał się Marek. - Schodzę. Przynieś mi jakiś sznur. Przerzucę go przez mury i będę tu z powrotem, zanim zrobi się naprawdę niebezpiecznie. Peppis popędził wykonać polecenie, a Marek skupił wzrok na leżącej twarzą do ziemi postaci i na otoczeniu. Ważąc w myślach ryzyko, uśmiechnął się z goryczą. Jeszcze tej nocy albo o świcie umrą wszyscy, więc co ryzykuje? Lekceważąco machnął ręką. Być prawie pewnym śmierci to na swój sposób kojące uczucie. Przynajmniej napije się wina. Tamten worek wyglądał na tyle pełny, by starczyło po kubku dla każdego. Peppis zabezpieczył jeden koniec sznura, a drugi spuścił po cichu w dół, na dwadzieścia stóp. Marek upewnił się, że miecz jest na swoim miejscu, i zwichrzył chłopcu włosy. — Wkrótce się zobaczymy — szepnął, przełożył jedną nogę nad krawędzią i zniknął. Ciemność była tak nieprzenikniona, że Peppis, przewieszony przez mur, ledwo zobaczył, jak jego pan z mieczem w dłoni skrada się do nieruchomej postaci. Marek zacisnął szczęki. Coś w całej scenerii mu się nie podobało i było za późno, by uniknąć pułapki. Wyciągnął stopę, aby poruszyć pijanym niebieskoskórym, i nie był zaskoczony, kiedy mężczyzna nagle się poderwał. Marek wbił mu miecz w gardło, nim fala triumfu ogarnęła całą niebieską twarz. Wtedy z ziemi podniosło się dwóch innych. To było to, co mu się nie spodobało, to ich wyczuł zmysłem zwiadowcy, ukrytych w płytkich dołkach i leżących absolutnie nieruchomo od nie wiadomo ilu godzin, z prawie nadludzkim samozaparciem. Prawdopodobnie zakopali się wcześniej, nim pojawiły się nasze wozy, pomyślał Marek, kiedy zaatakował. Mieli do czynienia nie z hordą bezrozumnych dzikusów, lecz z wojownikami.

Wyglądało na to, że było ich tu tylko trzech, trójka młodych ludzi, którzy mieli się sprawdzić w akcji albo pierwszy raz zabić. Podnieśli miecze i jego pierwszy cios z lewej został przyblokowany z głośnym brzękiem metalu. Marek się skrzywił. Za chwilę będzie ich więcej. Musiał się z nimi rozprawić, nim przybędzie cała armia niebieskoskórych. Miecz Marka ześliznął się po ubrudzonym ziemią wojowniku i zderzył z jego prymitywnym mieczem z brązu. Niebieskoskóry błysnął złośliwie oczami, na co Marek wyrżnął go w żołądek lewą pięścią, a kiedy ten zgiął się wpół w bolesnym zdziwieniu, jednym / Rozdział 30 313 cięciem rozpruł mu gardło na wylot. Pod niebieskoskórym ugięły się nogi i uderzył o ziemię. Trzeci nie był tak zręczny jak jego towarzysz, lecz Marek już słyszał okrzyki i wiedział, że pora uciekać. Z pośpiechu zrobił się nieostrożny i schylił się za późno przed wściekłym cięciem, które zadrasnęło mu ucho i zostawiło krwawy ślad na czaszce. Marek przesunął się w lewo i przez niebiesko pomalowane żebra wbił miecz prosto w serce. Kiedy wojownik padał z bulgoczącym okrzykiem, z tyłu za Markiem znów, tak jak wczoraj, zadudniły o ziemię dziesiątki bosych stóp. Było za późno, by podbiec do sznura, więc odwrócił się, sięgnął ku pierwszym zwłokom po skórzany worek, wyszarpnął zatyczkę i pociągnął solidny łyk, gdy tymczasem noc wokół niego zgęstniała od mieczy i niebieskich cieni. Stanęli wokół niego kręgiem, z obnażonymi mieczami, z oczami, które błyszczały nawet w ciemnościach. Marek położył worek z winem u swoich stóp i podniósł wysoko miecz. Nikt się nie poruszył; oczy wszystkich powędrowały ku leżącym ciałom. Sekundy rozciągały się w ciszę, a potem jeden wystąpił do przodu, wielki, łysy i niebieski, z długim, zakrzywionym mieczem. Wojownik pokazał oczami w dal, za siebie, i skinął na Marka. Marek potrząsnął głową i pokazał oczami na warownię. Ktoś zaśmiał się szyderczo, lecz krótki gest ręki wojownika uciął hałas. Wojownik znów postąpił krok do przodu, z twarzą, na której nie było śladu lęku, z mieczem wymierzonym w gardło Marka. Znów wskazał do tyłu, na ogniska, a potem na młodego Rzymianina. Krąg się bezgłośnie zacieśnił i Marek poczuł za sobą bliskość mężczyzn. - A więc torturowany ogniem — powiedział, sam wskazując na ogniska. Wielki wojownik kiwnął głową, nie spuszczając z niego oczu. Rzucił krótki rozkaz i ktoś inny położył dłoń na mieczu Marka i łagodnie wysunął mu go z ręki. -Och, rozbrojony i torturowany, nie zrozumiałem od razu -ciągnął Marek, usiłując być uprzejmym i wiedząc, że go nie rozumieją. Uśmiechnął się do nich, a oni uśmiechnęli się do niego. Zostawili warownię za sobą, pogrążoną w ciemnościach, i praw314 Imperator dopodobnie tylko mu się zdawało, że kiedy się obejrzał, na tle nieba majaczyły kontury Peppisa. Szli z jeńcem do swojego obozu z wyniosłą pewnością siebie. Marek zobaczył, że przygotowują się do wojny. Broń była złożona w sterty i powiązana, wojownicy tańczyli i wyli przy ogniskach, trzaskających od czegoś, co musiało być czystym alkoholem, sądząc po niebieskich płomieniach strzelających w górę i migocących, kiedy je podlewano strumieniami płynu. Wyli, tańczyli i mocowali się ze sobą, a niektórzy okładali sobie ramiona i twarz błotem - źródłem, jak zgadywał Marek, niebieskiego barwnika.

Jeszcze nie zdążył przyjrzeć się wszystkiemu, kiedy został pchnięty na kolana, obok jednego z ognisk, i wciśnięto mu w dłonie szorstki gliniany kubek. Zwilgotniały mu oczy na sam zapach, lecz wypił wszystko, próbując się nie udusić. Płyn był koszmarnie mocny i Marek machnął odmownie ręką na kolejny podsuwany mu kubek, chcąc zachować jasność umysłu. Pilnujący go strażnicy rozsiedli się wokół na ziemi, najwyraźniej komentując między sobą jego ubranie i sposób bycia. Było przy tym dużo pokazywania palcami i śmiechu. Marek nie przejmował się nimi; zastanawiał się nad jakąś szansą ucieczki. Miecze tych, którzy siedzieli najbliżej, odpięte od pasów, leżały na źdźbłach trawy. Miał je w zasięgu ręki. Mógłby chwycić jeden... Zabrzmiały rogi. Kiedy każdy skierował wzrok na miejsce, skąd dochodził sygnał, Marek jeszcze raz zerknął na najbliższy miecz, lecz teraz spoczywała na nim ręka krzepkiego wojownika. Unosząc wzrok, napotkał oczy mężczyzny i zachichotał nerwowo, kiedy krzepki wojownik potrząsnął głową i odsłonił w uśmiechu brązowe zgniłe zęby. Róg trzymał stary mężczyzna, miał pewnie pięćdziesiątkę i gruby brzuch, który wystawał mu spod ubrania i podskakiwał przy każdym ruchu chudych ramion. Prawdopodobnie był wodzem, ponieważ wojownicy pospiesznie reagowali na wykrzykiwane przezeń rozkazy. Jacyś trzej, sprawiający wrażenie pomocników starego, obnażyli długie miecze i skinęli do współplemieńców siedzących wokół Marka. Wyciągnięto małe bębenki i kiedy jednostajny rytm wypełnił noc, trzej z mieczami wprawili się w ruch tak szybRozdział 30 315 ki, że Marek nie wierzył własnym oczom. Ich miecze były jak błyski pierwszych zórz, a ruchy płynne jak woda w potoku, przenikające się nawzajem i całkiem odmienne od sposobu walki, którego uczyli Rzymianie i który znał Marek. Chłopak, oczarowany, obejrzał popis do końca, a kiedy mężczyźni opuścili miecze i stanęli w swobodnych pozach, i kiedy bębenki ucichły, dołączył do entuzjastycznych okrzyków niebiesko-skórych, jakby był jednym z nich. Twarz mu stężała i zmieszał się dopiero na widok idącego ku niemu starego człowieka. - Podoba ci się? Są zręczni? - Stary mówił z wyraźnym akcentem. Marek ukrył zmieszanie i ostrożnie kiwnął głową. - Ci ludzie biorą waszą małą warownię. To Krajkowie, najlepsi z nas, tak? Marek znów przytaknął ruchem głowy. -Wasi ludzie walczą dobrze, ale Krajkowie ćwiczą od urodzenia, od dziecka. To dlatego niszczymy wszystkie wasze okropne warownie. Kamień po kamieniu, a popioły... na wiatr. -Jak wielu... - Marek się zaciął - jak wielu Krajków jest tutaj? Stary uśmiechnął się, pokazując jedyne trzy zęby w czarnych dziąsłach. - Niewielu. Walka z tymi za murami to zaprawa. Wojownicy uczą się i giną, inni przyglądają się i uczą. Marek patrzył na niego z niedowierzaniem. Przyszłość dla zamkniętych w warowni najwyraźniej zapowiadała się ponuro. Pozwo-no im znaleźć schronienie w murach tylko po to, by młodzi nie-bieskoskórzy mogli się wykrwawić w walce z przerzedzonymi szeregami obrońców. Od czegoś takiego przechodziły ciarki po skórze. Legion był przekonany, że pod względem inteligencji nie-bieskoskórzy sytuują się blisko zwierząt. Wszyscy schwytani jeńcy, jeżeli nie zdołali uciec, wpadali w szał, przegryzali sznury i odbierali sobie życie. A teraz to świadectwo starannego planowania -i ten jeden, który mówił cywilizowanym językiem - powinno Rzymianom uzmysłowić zagrożenie, którego nie traktowali poważnie. -Dlaczego twoi ludzie mnie nie zabili? - spytał Marek. Usiłował zachować spokój, kiedy stary przysunął twarz do jego twarzy i owiał go kwaśnym oddechem. 316 Imperator

- Są pod wrażeniem. Trzech ludzi zabijasz krótkim mieczem. Zabijasz jak człowiek, nie łukiem i nie włócznią. Przyprowadzają cię, bo mam zobaczyć coś dziwnego. Prawdziwa osobliwość, Rzymianin, który zabija jak człowiek. Marek zgadywał dalszy ciąg, zanim stary otworzył usta. - Żadna korzyść mieć młodych wojowników, co podziwiają Rzymianina. Walczysz z Krajką. Zwyciężasz, wracasz do warowni. Krajka zabija ciebie, ludzie wierzą w przyszłe dni. Marek się zgodził. Nie miał wyboru. Popatrzył w płomienie. Czy pozwolą mu walczyć jego mieczem? Niebieskoskórych przybywało. Schodzili się od innych ognisk, zostawiając je prawie nie strzeżone. Ci w warowni, pomyślał Marek, przepuszczają nadarzającą się sposobność. Wciąż widzą świetlne punkty w górskich ciemnościach i nie wiedzą, że wróg tłumnie poszedł oglądać pojedynek. Pozwolono mu wstać. Wbito w ziemię sztylety i wyznaczono krąg. Niebieskoskórzy skupili się na zewnątrz, niektórzy wzięli na ramiona przyjaciół, żeby ci mogli widzieć. Gdziekolwiek Marek spojrzał, widział gruby mur niebieskich ciał i szczerzące się żółte zęby. Zauważył, że wiele oczu ma czerwone obwódki, i uznał, że w farbie, którą się malują, musi być coś, co podrażnia skórę. Stary, brzuchaty niebieskoskóry wszedł do kręgu, z powagą wręczył Markowi jego miecz i ostrożnie się wycofał. Marek go zbagatelizował. Nie trzeba mieć instynktu zwiadowcy, by wyczuć tu wrogość. Zginąć i być pociętym na kawałki, aby mogli wykazać swoją wyższość, albo zwyciężyć i zostać rozerwanym przez tłum. Przez jedną ulotną chwilę zastanawiał się, co zrobiłby Gajusz, i aż się uśmiechnął. Gajusz zabiłby wodza, gdy tylko dostałby miecz do ręki. W końcu i tak nie mogło być gorzej. Wódz wciąż był widoczny, jego brzuch sterczał poza wyznaczoną linię, lecz Markowi jakoś nie wydawało się słuszne podbiec i nadziać starego satyra na ostrze. Może puszczą go wolno. Znów rozejrzał się po twarzach i wzruszył ramionami. Mało prawdopodobne. Podniósł się cichy pomruk, kiedy jeden z Krajków przeszedł przez pierścień widzów. Wojownicy rozstąpili się, aby go przepuścić, i znów zwarli szeregi, by lepiej widzieć. Marek zmierzył go Rozdział 30 317 spojrzeniem. Był o wiele wyższy od przeciętnego niebieskoskóre-go i o dobre pół głowy od Marka, nawet teraz, kiedy po wyjeździe z Rzymu młodzieniec urósł i spotężniał. Miał obnażony tors i muskuły przesuwały mu się łatwo pod niebieską skórą. Marek uznał, że obaj mają ten sam zasięg. Jego własne ramiona były długie, a nadgarstki mocne i elastyczne od godzin ćwiczeń z mieczem. Nieważne jak dobry był ten mężczyzna, Marek wiedział, że ma jakąś szansę. Reniusz ćwiczył z nim każdego dnia i Markowi zaczynało brakować godnych siebie przeciwników. Teraz obserwował sposób poruszania się i chodzenia wysokiego mężczyzny. Spojrzał mu w oczy i nie znalazł w nich żadnej wskazówki. Mężczyzna nie uśmiechał się i chyba nie był podatny na zniewagi. Zataczał szerokie koła, uważając, by nie wejść w zasięg, na wypadek gdyby Marek spróbował szaleńczego ataku. Marek cały czas go obserwował, aż mężczyzna zajął pozycję po przeciwnej stronie, dwadzieścia stóp dalej. Taktyka, taktyka. Reniusz napominał: nigdy nie przestawaj myśleć. Chodzi o zwycięstwo, nie o szlachetność. Marek skrzywił się, kiedy mężczyzna wyciągnął długi miecz, który mu sięgał od bioder do ziemi, błyszczący kawał wypolerowanego brązu. Tu miał przewagę. Rzeczywiście do tej pory nie zauważył, że niebieskoskórzy używają broni z brązu, twardy żelazny miecz mógł więc szybko wziąć górę nad bronią przeciwnika, jeżeli jemu udałoby się przeżyć kilka pierwszych ciosów. Myślał gorączkowo. Brąz się stępi. Tak. Brąz jest bardziej miękki niż żelazo.

Mężczyzna podszedł i rozluźnił nagie ramiona. W przepasce i nagolennikach nad bosymi stopami, poruszając się jak wielki kot, wyglądał niezwykle atletycznie. Marek zawołał do wodza: -Jeżeli go zabiję, odejdę wolny, tak? Tłum zawył szyderczo, a on się zdziwił, jak wiele rozumieją z jego języka. Stary niebieskoskóry kiwnął potakująco, uśmiechnął się i dał dłonią znak, by rozpoczęli walkę. Marek podskoczył, kiedy ponad rozmowami tłumu zawarczały bębenki. Jego przeciwnik wyraźnie się rozluźnił. Ugiął kolana, przyjmując postawę do walki, i pewną dłonią wyciągnął przed siebie miecz. Marek podniósł dłoń i cofnął się o krok, by zdjąć tunikę. 318 Imperator Uwolnił się od niej z ulgą; noc była duszna i gorąca, od pobliskich ognisk buchał żar, a od tłumu zapach potu. Warkot bębenków nasilił się i Marek skupił spojrzenie na gardle mężczyzny. To niektórym przeciwnikom odbierało odwagę. Trwał w bezruchu, gdy tymczasem ten drugi kołysał się łagodnie. Dwa różne style. Krajka poruszył się prawie niewidocznie, ale Marek przeczuł atak i odsunął się na bok, pozwalając, by brązowe ostrze go ominęło. Nie skrzyżował miecza, starając się ocenić prędkość mężczyzny. Drugi atak, który gładko wyszedł z pierwszego, był wymierzony prosto w twarz i Marek rozpaczliwie uniósł miecz. Metal szczęknął, miecz ześliznął się po mieczu, a Markowi wystąpiły na czoło pierwsze krople potu. Mężczyzna był silny, miał płynne ruchy i morderczo szybkie uderzenia. Marek przyblokował niski cios w brzuch, pochylił się i uderzył w niebieskie ciało. Ciała nie było w miejscu uderzenia i rozciągnął się jak długi na ziemi. Wstał natychmiast, zauważając, że Krajka cofnął się, aby go przepuścić. To nie miała być szybka śmierć. Marek kiwnął mu głową i zacisnął szczęki. Nie wolno ci czuć gniewu, powiedział sobie, ani wstydu. Wspomnij słowa Reniusza. Nieważne, co dzieje się podczas walki, dopóki przeciwnik nie leży u twoich stóp. Krajka podskoczył lekko do zwarcia. Miecz z brązu mignął i Marek był zmuszony się schylić. Tym razem nie uderzył od dołu, bo zobaczył, że mężczyzna jest gotów do zasłonięcia się przed takim ciosem. A więc walczył już kiedyś z Rzymianami! Ten człowiek znał ich sposoby walki, być może nauczył się tego od kilku legionistów, którzy przez ostatnie miesiące znikali bez wieści. To było irytujące. On sam wszystkiego, co umiał, nauczył się od Reniusza - Rzymianina, nauczyciela żołnierzy i gladiatora. Nie znał innego stylu walki i nie mógł walczyć inaczej. Krajka najwyraźniej był mistrzem w jego rzemiośle. Miecz z brązu śmignął i Marek go zablokował. Skupił wzrok na lekko pulsującym niebieskim gardle, mimo to wciąż widział przesuwanie ramion i falujące ruchy ciała. Uchylił się przed jednym ciosem i odskoczył przed innym, doskonale oceniając odległość. I nim padł trzeci, uderzył jak wąż i wykreślił cienką czerwoną linię nad biodrem Krajki. Rozdział 30 319 Tłum zamilkł z wrażenia. Krajka popatrzył zdziwiony i odsunął się o dwa kroki w bok. Kiedy zmarszczył czoło, Marek zrozumiał, że nie poczuł zadraśnięcia. Potem przyłożył rękę do czerwonej linii, popatrzył na nią obojętnie i zatańczył na nowo, z brązowym mieczem jak niewyraźną plamą światła i cieni. Marek poczuł rytm i zaczął przełamywać płynność i gładkość stylu przeciwnika, zmuszając Krajkę do odskakiwania przed wyciągniętym sztywno mieczem albo przed twardymi sandałami łamiącymi mu palce u nóg.

Marek ruszył jak burza, wiedząc, że pewność siebie przeciwnika została zachwiana. Każdemu krokowi towarzyszył cios, który przechodził w następny i jeszcze następny - Marek naśladował styl Krajki. Miecz stał się przedłużeniem jego ramienia, kolcem, który zabija przy pierwszym ukłuciu. Krajka dopuścił, by cios minął się z jego gardłem na odległość włosa, i oczy Marka napotkały palące spojrzenie. Mężczyzna był zły, że nie wygrywa łatwo. Kolejny cios był przyblokowany i raz jeszcze bosa stopa zatrzeszczała pod twardą skórą rzymskich sandałów. Krajka wydał z siebie zduszony jęk bólu i zawirował, podskakując w powietrzu jak duch, jak tamci trzej przedtem. To był ruch zapożyczony z tańca, brązowy miecz zawirował razem z nim i wychodząc niespodziewanie spoza pleców, rozciął Markowi skórę w poprzek piersi. Tłum zawył, lecz kiedy mężczyzna wylądował na ziemi, Marek sięgnął i chwycił ostrze brązowego miecza lewą ręką. Krajka popatrzył w zdumieniu w oczy Marka i spostrzegł, pierwszy raz w czasie całej walki, że oczy przeciwnika oddają mu spojrzenie, zimne i mroczne. Zamarł, zawahał się i to go zabiło. Poczuł, jak żelazny miecz zanurza mu się w gardle, i wilgoć krwi, która kradła mu siły. Jeszcze pociągnął za swój miecz, rozcinając trzymające go palce jak przejrzałe łodygi, ale na więcej sił mu zabrakło i opadł bezwładnie u stóp Marka. Marek odetchnął i podniósł brązowy miecz. Krawędź, w miejscu, gdzie ją schwycił, była pofalowana i wygięta. Czuł, jak krew wypływa z rany i tryska z zaciśniętej dłoni, ale palce, choć zesztyw-niały, tkwiły na swoim miejscu. Czekał, by tłum ruszył na niego i go zabił. 320 Imperator Ciszę przeciął głos starego niebieskoskórego, który rzucił parę szorstko brzmiących rozkazów. Marek patrzył w ziemię i trzymał oba miecze w opuszczonych dłoniach. Był świadomy kroków, lecz odwrócił się dopiero wtedy, kiedy wódz ujął go za ramię. Oczy mężczyzny były ciemne od zdumienia i czegoś jeszcze. - Chodź. Ja dotrzymuję słowa. Wracasz do przyjaciół. Przychodzimy po was wszystkich jutro rano. -To był wspaniały wojownik, ten Krajka. Nigdy nie stoczyłem lepszej walki. - Oczywiście. To mój syn. - Mężczyzna wydał się starszy, kiedy to mówił, jakby nagle przygarbił go ciężar przeżytych lat. Wyprowadził Marka z kręgu na otwartą przestrzeń i wyciągnął dłoń w noc. - Teraz idziesz do siebie. Stał cicho, kiedy Marek wręczył mu miecz z brązu i zniknął w ciemnościach. Mury warowni były czarne tak samo jak noc. Nim się do nich zbliżył, zagwizdał znaną melodię, by dać się rozpoznać żołnierzom i by nie strzelili mu prosto w piersi pociskiem z kuszy. -Jestem sam! Peppisie, rzuć mi sznur! - zawołał w ciszę. Za murami zaszurgotało, kiedy inni ruszyli, by wyjrzeć, co się dzieje. Tuż nad nim pojawiła się czyjaś głowa i Marek rozpoznał cierpką minę Peritasa. - Marek? Peppis powiedział, że złapali cię niebiescy. - Złapali, ale wypuścili. Spuszczacie ten sznur czy nie? - warknął Marek. Było tu zimniej niż przy ogniskach i trzymał rozciętą rękę pod pachą, by rozgrzać sztywne palce, gdy tymczasem powyżej prowadzono szeptem jakieś narady. Przeklął Peritasa za jego ostrożność. Dlaczego tubylcy mieliby zastawiać pułapki, kiedy wystarczyło poczekać, aż Rzymianie umrą z pragnienia? W końcu sznur ześliznął się na dół i Marek podciągnął się na nim, z przejmującym bólem w ramionach. Na szczycie murów wyciągnęły się liczne ręce, by pomóc mu przetoczyć się na półkę od wewnętrznej strony, i wtedy omal nie upadł, zbity z nóg przez Peppisa, który rzucił się na niego i z całych sił objął wpół.

- Myślałem, że chcieli cię zjeść - powiedział chłopiec. Rozdział 30 321 Na brudnej twarzy widać było jasne smugi po łzach i Marek poczuł się winny, że przyprowadził chłopca w to ponure miejsce na jego ostatnią noc w życiu. Wyciągnął dłoń i czule zmierzwił mu włosy. -Nie, chłopcze. Powiedzieli, że jestem za bardzo żylasty. Oni lubią mięso młode i delikatne. Peppis aż się zachłysnął, a Peritas się roześmiał. - Masz całą noc na snucie opowieści. Nie sądzę, by ktokolwiek poszedł spać. Dużo ich tam jest? Marek popatrzył na starszego od siebie mężczyznę i wyczytał z jego twarzy to, czego nie powinien mówić wprost przy chłopcu. - Dosyć - odpowiedział cicho. Peritas popatrzył w noc i pokiwał głową sam do siebie. O brzasku dnia Marek i inni, z zaczerwienionymi od niewyspania oczami, oczekiwali w ponurych nastrojach na atak. Wszyscy stali na murach, nerwowo kręcąc głowami to w prawo, to w lewo przy najlżejszym ruchu ptaka czy zająca na dole, w karłowatych zaroślach. W przerażającej ciszy tylko szczęknął miecz i pod adresem żołnierza, który pozwolił mu się wysunąć, poleciało parę przekleństw. Potem, w oddali, usłyszeli zawołanie mosiężnych rogów rzymskiego legionu, odbijające się echem po okolicznych wzgórzach. Peritas podskakiwał na wąskiej półce wewnątrz murów i wznosił radosne okrzyki, kiedy spostrzegli trzy centurie żołnierzy, szybkim marszem wyłaniające się z górskich szlaków. Nie minęło kilka minut, kiedy jakiś głos zawołał: „Otwierać bramy", i bramy otworzyły się szeroko. Kiedy wozy dostawcze nie wracały o wyznaczonym czasie, dowództwo legionu nie zwlekało z wysłaniem posiłków. Po ostatnich atakach legion chciał zademonstrować swą potęgę i żołnierze maszerowali po ciemku i przez nierówny teren, robiąc dwadzieścia mil w jedną noc. - Widzieliście niebieskoskórych? - spytał Peritas, marszcząc czoło. - Kiedy przyszliśmy, były ich tu całe setki. Spodziewaliśmy się ataku. Centurion potrząsnął głową i zacisnął usta. 322 Imperator -Widzieliśmy ślady, tlące się ogniska i śmieci. Wygląda na to, że wynieśli się nocą. Trudno wytłumaczyć sposób myślenia dzikich. Prawdopodobnie jeden z ich czarowników zobaczył złowróżbnego ptaka albo jakiś inny zły znak. - Popatrzył dookoła, po warowni, i wyczuł odór ciał. - Wygląda na to, że trochę sobie popracujemy. Zgodnie z rozkazem mamy tu pozostać tak długo, aż zmienią nas inni. Wyślę z wami w drogę pół centurii. Od dzisiaj nikt nie będzie się poruszał bez uzbrojonych oddziałów. Dobrze wiecie, że to wroga ziemia. Marek otworzył usta, by odpowiedzieć, lecz Peritas położył mu dłoń na ramieniu i wskazał oczami, żeby odszedł. — Wiemy - powiedział. ROZDZIAŁ XXXI Ulicą, zataczając się, szła grupka mężczyzn. Udrapowani w sztuki drogich płócien, ukradzionych z jakiegoś straganu czy z domu szwaczki, nieśli gliniane naczynia, z których wylewało się wino na kamienie pod ich stopami. Aleksandria wyjrzała zza zamkniętych bram domu Mariusza i się nachmurzyła. - Plugastwo Rzymu - mruknęła pod nosem.

Kiedy wszyscy żołnierze w mieście byli zajęci walką, nie trzeba było długo czekać, by ci, którym chaos był na rękę, wyszli na ulice. Jak zwykle najbardziej cierpieli biedni. Rabusie, wrzeszcząc i szydząc, włamywali się do nie chronionych żadnymi strażami domów i wynosili z nich wszystko, co miało jakąkolwiek wartość. Płótno na jednym z mężczyzn było schlapane krwią i aż ją korciło, żeby schwycić za łuk i posłać strzałę w pijane usta. Przykucnęła za bramą, kiedy przechodzili tuż obok, i skrzywiła się, kiedy jakaś krzepka dłoń sięgnęła po kołatkę, próbując, czy da się ją zerwać. Ścisnęła młotek zabrany z warsztatu Banta. Niech tylko któryś odważy się wspiąć na bramy, a rozwali mu głowę. Serce w niej załomotało, kiedy mężczyźni przystanęli, i mogła słyszeć każde bełkotliwe słowo. - Chłopaki, na Via Tantius jest dom z prostytutkami. Może dostalibyśmy coś za darmo - rzucił jakiś szorstki głos. - Tam wciąż są straże, kolego. Na ich miejscu nie zostawiłbym takiej posady. A ty? Zostawiłbyś? I wolałbym być pewny, że zapłacą mi za moją służbę. Tamte prostytutki lubią, jak się nimi opiekuje silny mężczyzna. To, czego nam teraz trzeba, to jakiejś miłej żo-neczki z kilkoma młodymi córkami. Zaproponujemy im opiekę do powrotu męża. - Ale będę pierwszy. Ostatnim razem nie użyłem sobie wiele -zastrzegł ten o szorstkim głosie. - Bo ja jej wystarczyłem. Po mnie żadna nie chce innego. Obaj zarechotali prostacko i Aleksandrię przeszyły dreszcze, kiedy ruszyli dalej. Usłyszała za sobą lekkie kroki i zakręciła się, podnosząc w górę młotek. - Nie bój się, Aleksandrio, to ja - powiedziała Metella. Słyszała koniec rozmowy i twarz jej pobladła. Obie kobiety miały łzy w oczach. - Czy jesteś pewna tego, co zamierzasz, pani? - Całkiem pewna, Aleksandrio. Lecz ty musisz uciekać. Sulla jest mściwym człowiekiem i nie ma powodu, by jego złość dotknęła także ciebie. Idź i poszukaj tego Tabbika. Masz dokument, który podpisałam? - Oczywiście. To najdroższa rzecz, jaką posiadam. -Trzymaj go w bezpiecznym miejscu. Nadchodzi trudny i niebezpieczny czas. Musisz mieć coś, co potwierdzi twoją wolność. Uważaj na siebie, nim miejski legion przywróci porządek, i ulokuj dobrze pieniądze, które zostawił ci Gajusz. - Żałuję, że nie mogę mu podziękować. - Mam nadzieję, że jeszcze kiedyś to zrobisz. - Metella podeszła do rygli, odsunęła je i rozejrzała się po ulicy. - A teraz prędko. Droga jest pusta, jak na razie, ale do targu masz daleko. Nie zatrzymuj się nigdzie, rozumiesz? Aleksandria przytaknęła sztywno, nie potrzebując niczyich ostrzeżeń po tym, co sama słyszała. Popatrzyła na bladą twarz i ciemne oczy Metelli i poczuła dotknięcie strachu. -Martwię się o ciebie, pani, samą w tym wielkim domu. Kto będzie się tobą zajmował, teraz, kiedy jest pusty? Metella podniosła łagodnie dłoń. - Nie lękaj się o mnie, Aleksandrio. Mam przyjaciół, którzy porwą mnie z miasta za pomocą czarów. Znajdę ciepły obcy ląd i będę tam odpoczywać, z dala od intryg i utrapień podnoszącego się Rozdział 31 325 z ruin miasta. Przyzywa mnie starość, tam, gdzie wszystkie znoje młodości są tylko mglistym wspomnieniem. Trzymaj się głównej ulicy. Nie zaznam spokoju, dopóki ostatni członek mojej rodziny nie będzie bezpieczny.

Aleksandria pochwyciła spojrzenie jasnych, błyszczących od łez oczu. Skinęła głową i odeszła pospiesznie. Metella patrzyła za nią, porównując lekkość jej kroków z ciężarem swoich lat. Zazdrościła młodym umiejętności rozpoczynania wszystkiego od nowa, bez patrzenia wstecz. Patrzyła za Aleksandrią tak długo, aż dziewczyna skręciła za róg, a potem spojrzała w stronę pustego, dudniącego echem domu. Wielki dom i ogrody wreszcie były puste. Jak mogło tu nie być Mariusza? To niesamowite. Tak często wyjeżdżał na długie kampanie, a przecież zawsze wracał, pełen życia, humoru i siły. Myśl, że raz mógłby nie wrócić, nie wrócić do niej, była żywą raną, której wolała nie rozdrapywać. Zbyt łatwo było sobie wyobrazić, że jest daleko, ze swoim legionem, że podbija nowe lądy czy buduje wielkie akwedukty dla obcych królów. Pójdzie spać, a kiedy się obudzi, potworny ssący ból ustąpi, a on będzie tutaj, aby ją chronić jak zawsze. Poczuła zapach dymu w powietrzu. Od kiedy Sulla zaatakował miasto trzy dni temu, ogień, przez nikogo nie gaszony, szalał od domu do domu i z ulicy na ulicę. Jego czerwone języki jeszcze nie lizały kamiennych domów bogaczy, lecz hucząca w Rzymie pożoga pochłonie w końcu wszystko, usypując sterty popiołu i grzebiąc pod nim marzenia. Metella popatrzyła na miasto, które opadało w dół wzgórza. Oparła się o marmurową ścianę. W gęstniejącym żarze chłód kamienia działał kojąco. W powietrze, z dziesiątek miejsc, unosiły się wielkie czarne i skłębione słupy dymu i rozciągały w szarą warstwę, kolor rozpaczy. Wiatr, z setek miejsc, przywiewał lamenty i krzyki; żołnierze bili się z żołnierzami bez litości, a bandyci na ulicach zabijali lub gwałcili wszystko, co weszło im w drogę. Miała nadzieję, że Aleksandria znajdzie się u celu bezpiecznie. Ją samą straże domowe opuściły rano, kiedy usłyszały o śmierci Mariusza. Prawdopodobnie miała szczęście, że nie zabito jej w łóżku i nie splądrowano domu, ale zdrada bolała. Czyż ci ludzie 326 Imperator nie byli traktowani dobrze i sprawiedliwie? Co może być trwałe na świecie, gdzie ludzka przysięga nic nie znaczy, a wierność ulatuje z pierwszym podmuchem wiatru? Oczywiście skłamała Aleksandrii. Dla niej nie było sposobu na opuszczenie miasta. Jeżeli wysłanie młodej niewolnicy w podróż nie dalszą niż kilka ulic było niebezpieczne, dla niej, dla kobiety powszechnie znanej, wywiezienie majątku pod okiem wilków, grasujących po ulicach Rzymu i tylko szukających tak łatwych okazji, było niemożliwe. Może mogłaby przebrać się za niewolnicę, a nawet podróżować z jedną z nich. Przy odrobinie szczęścia mogłyby wyjść z tego żywe, choć bardziej prawdopodobne, że zadano by im ból i rzucono psom. Od trzech dni Rzym nie rządził się prawem i dla niektórych taki stan rzeczy był uderzającą do głowy wolnością. Tidyby była młodsza, mogłaby podjąć takie ryzyko. Gdyby miała odwagę, ale jej odwagą był zawsze Mariusz. Z nim mogła znosić chichoty dam z towarzystwa, kiedy za jej plecami rozmawiały o jej bezdzietnym stanie. Z nim mogła stawić światu czoło choćby z pustym łonem i śmiać się, i nie poddawać łzom. Bez niego nie miała odwagi wyjść sama na ulice miasta i zaczynać od nowa jak pozbawiony środków do życia zbieg. Za bramami rozległ się stukot podkutych sandałów i Metellę przeszyły dreszcze. Jeszcze trochę i walki sięgną aż tutaj, na to wzgórze, a grabieżcy i mordercy, którzy idą z Sullą, wyłamią żelazne bramy starego domu Mariusza. Otrzymywała wiadomości przez pierwsze dwa dni walk, ale potem jej informatorzy także ją opuścili na skutek sytuacji, którą stworzył sam Mariusz. Pierworodni, rozsypani po wszystkich murach Rzymu, nie mogli rzucić zmasowanych sił przeciw napastnikowi przez większą część pierwszej nocy i tymczasem Sulla wbił się w miasto i kontynuował swoją podstępną bitwę, wprowadzając na ulice machiny oblężnicze, rozbijając nimi zapory i obwieszając zdobyte ulice głowami ludzi Mariusza. Jego ludzie zaczęli napływać falami i zdobywać ulicę po ulicy. Spłonęła wielka

świątynia Jowisza i od potwornego żaru pękały i eksplodowały marmurowe płyty, a kolumny i ciężkie filary rozsypywały się po placu z ogłuszającym hukiem. Ludzie mówili, że to znak, że bogowie są niezadowoleni z Sulli, lecz on wciąż wydawał się niezwyciężony. Rozdział 31 327 Potem nie miała już żadnych wieści, lecz wiedziała, że niesione echem przez Rzym rytmiczne pieśni zwycięstwa, nie rodzą się w gardłach Pierworodnych. Metella zsunęła z ramienia ramiączko sukni, sięgnęła do drugiego ramienia i w tej samej chwili suknia spłynęła do jej stóp. Naga, przestąpiła materiał i poszła w głąb domu. Zadrżała na poły z zimna, na poły z przyjemności. Jakie to dziwne być nagą w tych oficjalnych pokojach! Idąc, zsunęła z rąk bransolety, pierścienie z palców i położyła pełną garść cennego kruszcu na stole. Zatrzymała jedynie ślubny pierścień od Mariusza, zgodnie z obietnicą, że nigdy się z nim nie rozstanie. Zdjęła z włosów przepaskę i potrząsnąwszy głową, rozrzuciła je szeroką falą po ramionach. Była bosa i nic nie miała na sobie, kiedy weszła do łaźni, prosto w obłoki gorącej wilgotnej pary. Basen był głęboki, pełen świeżo podgrzanej wody - była to ostatnia czynność odchodzącej służby i niewolników. Westchnęła lekko, wchodząc do przezroczystej wody, niebieskiej od mozaiki na dnie. Zamknęła oczy na kilka sekund i powróciła myślami do Mariusza. Nigdy nie przejmowała się tym, że tak wiele czasu spędza z Pierworodnymi, z daleka od Rzymu i domu. Gdyby jednak wiedziała, jak skurczą się jej dni, nie odstępowałaby go na krok, lecz to nie był właściwy moment na bezcelowe żale. Łzy same pociekły spod powiek, ale nie uwolniły jej od napięcia. Pamiętała dzień, kiedy dosłużył się w armii pierwszego stopnia i jego radość ze zdobywania kolejnych stopni i władzy. Był wspaniały za czasów swojej młodości i ich miłość była radosna i szalona. Tamta niewinna dziewczyna, którą muskularny młody żołnierz wybrał sobie na żonę, nie wiedziała nic o ciemnej stronie życia ani 0 bólu kolejnych jałowych lat. Każda z jej przyjaciółek wyciskała z siebie jedno po drugim krzyczące dziecko i czasami ogarniała ją bezgraniczna pustka, i serce jej się krajało od samego patrzenia na ich szczęście. To były lata, kiedy Mariusz coraz częściej i na dłużej uciekał z domu, nie mogąc sobie poradzić z jej gniewem 1 oskarżeniami. Przez jakiś czas żyła nadzieją, że zwiąże się z jakąś kobietą, i powiedziała mu, że przyjmie dziecko z takiego związku za swoje. 328 Imperator On wziął w dłoń jej głowę i czule pocałował w czoło. — Liczysz się tylko ty, Metello — powiedział. - Jeżeli los odebrał nam tę jedną przyjemność, nie będę pluł mu w oczy. Myślała wtedy, że łkania, które wydarło się jej z gardła, nigdy nie potrafi powstrzymać, ale on wziął ją na ręce i zaniósł do łóżka, i swoją czułością sprawił, że w końcu załkała raz jeszcze, choć inaczej. Był dobrym mężem. Był dobrym człowiekiem. Nie otwierając oczu, sięgnęła dłonią na brzeg basenu. Palce trafiły na cienki żelazny nóż. Zostawiła go tam wcześniej. Jeden z noży Mariusza, podarowany mu po tym, jak jego centuria utrzymywała górską warownię przez tydzień, skutecznie odpierając ataki nieprzeliczonych zastępów dzikusów. Ścisnęła ostrze dwoma palcami i przyłożyła je na ślepo do nadgarstka. Odetchnęła głęboko. Nie czuła niepokoju; jej umysł był odrętwiały. Ostrze przecięło skórę i, dziwna rzecz, właściwie nie sprawiło bólu. Kiedy się wraca w szczęście dawnych letnich dni, ból staje się czymś odległym, prawie niezauważalnym.

— Mariusz. - Zdawało jej się, że wymówiła to imię głośno, lecz w istocie nic nie zmąciło ciszy i tylko niebieska woda zrobiła się czerwona. Kornelia zmarszczyła gniewnie brwi. — Nie odejdę stąd. To mój dom i w tej chwili jest tak samo bezpieczny jak każdy inny w mieście. Cynna popatrzył na ciężkie bramy, które oddzielały go od ulicy. Dał jej w posagu skromny parterowy dom, jedynie z ośmioma pokojami. Był piękny, lecz on wolałby brzydki, z wysokim ceglanym murem. -Jeżeli przyjdzie po ciebie motłoch albo ludzie Sulli, rozglądający się za kimś, kogo by zgwałcić albo co splądrować... - Głos Cynny drżał, lecz Kornelia nie ustępowała. -Mam straże, które poradzą sobie z motłochem, a Sulli nie powstrzyma w Rzymie nic, jeżeli nie powstrzymają go Pierworodni Mariusza - odpowiedziała. Głos miała spokojny, lecz szarpały nią wątpliwości. To prawda, dom ojca był zbudowany jak warownia, lecz ten należał do niej i do Juliusza. To tu będzie jej szukał, jeżeli przeżył. Rozdział 31 329 Ojciec niemal zapiszczał. - Nie widziałaś, jak wyglądają ulice! Zezwierzęcone bandy szukają łatwych zdobyczy. Ja sam nie mogę wyjść na zewnątrz bez straży. Wiele domów podpalono albo splądrowano. To chaos. -Potarł twarz dłonią i córka zauważyła, że jest nieogolony. - Rzym przetrwa to wszystko, ojcze. Czy nie chciałeś udać się na wieś, kiedy rok temu miasto wrzało rozruchami? Gdybym wtedy wyjechała, nie spotkałabym Juliusza i nie wyszłabym za mąż. - Żałuję, że tak się nie stało! - warknął Cynna. - Żałuję, że cię stąd nie zabrałem. Nie byłabyś tutaj, pośrodku tego całego nieszczęścia... Podeszła bliżej i dotknęła dłonią jego policzka. -Uspokój się, ojcze, proszę. To miasto już widziało niejedno wrzenie. Dzisiejsza gorączka także minie. Będę bezpieczna. Powinieneś się ogolić. Nagle znalazła się w miażdżącym uścisku ojcowskich ramion. - Ostrożnie, mój staruszku. Jestem teraz bardzo krucha. Cynna opuścił ramiona. Spojrzał na nią pytająco. -Oczekujesz dziecka? - spytał głosem nabrzmiałym czułością. Kornelia przytaknęła. -Moja śliczna dziewczynka - powiedział, zgarniając ją w ramiona raz jeszcze, czule i delikatnie. - Będziesz dziadkiem - szepnęła mu w ucho. - Kornelio - nalegał - tym bardziej musisz pójść ze mną. Mój dom jest bezpieczniejszy niż ten. Dlaczego narażać się na takie ryzyko? Zbieraj się do domu. Dom, to było mocne słowo. Chciała, by zabrał ją tam, gdzie jest bezpiecznie, bardzo chciała być znów małą dziewczynką, lecz nie mogła. Potrząsając przecząco głową, uśmiechnęła się czule, by złagodzić odmowę. - Zostaw mi więcej straży, jeżeli będziesz przez to szczęśliwszy, lecz teraz moim domem jest ten dom. Moje dziecko urodzi się tutaj i kiedy Juliusz będzie mógł powrócić do miasta, przyjdzie do tego domu. - A jeżeli Juliusz nie żyje? Zamknęła oczy, jakby to miało obronić ją przed bólem, i poczuła pod powiekami piekące łzy. -Ojcze, proszę... Juliusz wróci do mnie, wróci na pewno. Ja... ja jestem tego pewna. - Czy wie o dziecku? Nie otworzyła oczu. Nie chciała płakać, nie chciała okazać słabości, choć najchętniej zachowałaby się jak dziecko, wtuliła głowę w pierś ojca i dała mu się stąd zabrać. -Jeszcze nie.

Cynna usiadł na ławce przy ogrodowym basenie. Westchnął. - Pokonałaś mnie, córko. Co powiem twojej matce? Kornelia usiadła obok niego. - Powiesz, że jestem zdrowa i szczęśliwa i że za siedem miesięcy urodzę dziecko. Powiesz, że przygotowuję dom na jego narodziny, i ona to zrozumie. Powiesz, że będę wysyłała do was posłańców, kiedy na ulicach znów zapanuje spokój, i że... że mamy dość jedzenia i wszystko jest w porządku. To proste. Ojciec chciał odpowiedzieć twardo i stanowczo, lecz głos mu się załamał. -Lepiej niech ten Juliusz będzie dla ciebie dobrym mężem... i dobrym ojcem dla waszego dziecka, bo inaczej każę go wy-chłostać. Należało to zrobić już wtedy, kiedy się dowiedziałem, że ugania się za tobą po moim dachu. Kornelia wytarła dłonią oczy, tłumiąc smutek. Zmusiła się do uśmiechu. - Nie udawaj, ojcze, że jesteś okrutny. To nieprawda. Cynna skrzywił się i zapadła cisza. - Poczekam jeszcze dwa dni - powiedział w końcu - a potem każę moim strażom sprowadzić cię do domu. Kornelia przycisnęła dłoń do ramienia ojca. - Nie. Ja już nie jestem twoja. Mam męża i on spodziewa się zastać mnie tutaj, w moim i jego domu. Nie mogła dłużej powstrzymywać łez. Cynna przyciągnął ją do siebie i mocno objął. Sulla marszczył niespokojnie czoło, gdy tymczasem jego ludzie zabezpieczali główne ulice, które dawały dostęp do wielkiego forum i do serca miasta. Po pierwszych krwawych starciach bitwa o Rzym przybrała pomyślny obrót i kwartał po kwartale miasto Rozdział 31 331 zostało wzięte w szybkich bezwzględnych potyczkach, a w szeregi wroga wkradł się nieład i zamieszanie. Nim słońce się podniosło, większość niżej położonych wschodnich terenów Rzymu była w jego rękach, dzięki czemu powstał odpowiednio duży obszar, na którym legion miał gdzie odpoczywać i przegrupowywać szeregi. Wtedy zrodził się pewien taktyczny problem. Miał coraz mniej ludzi do obsadzania coraz dłuższych granic zdobytego terytorium, a wiedział, że tam, gdzie obrona jest najsłabsza, wróg przypuszcza zmasowany atak. W miarę jak posuwanie się Sulli w głąb miasta traciło rozpęd, jego rozkazy padały coraz gęściej. Sulla wiedział, że musi mieć bezpieczny punkt oparcia, zanim zażąda aktu poddania. Po ostatnich słowach Mariusza do Pierworodnych można się było spodziewać, że jego żołnierze będą walczyć do ostatniego człowieka - ich lojalność była legendarna nawet w systemie, w którym lojalność żołnierzy wobec wodza była troskliwie pielęgnowana. Musiał pozbawić ich nadziei, a nie mógł tego dokonać spowolnieniem zdobywczego marszu. Teraz stał na najwyższym punkcie wzgórza Caelius. Wszystkie ulice za nim, aż do bram, były zdobyte. Ognie wygaszono i jego legion okopał się stąd aż po drogę prowadzącą do prefekta obozu, na południowym krańcu miejskich murów. Na małym placu zebrało się prawie stu jego ludzi, podzielonych na czwórki. Wszyscy stawili się na ochotnika i był tym poruszony. Czy to samo czuł Mariusz, kiedy jego ludzie chcieli ginąć za niego? -Znacie rozkazy. Posuwać się do przodu i siać spustoszenie. Jeżeli będzie ich więcej, odskakujcie, aż do następnej szansy na atak. Powodzenia. Oddali mu honory, a on ich pozdrowił wyprężonym ramieniem. Spodziewał się, że po godzinie większość nie będzie żyła. Nocą byłaby z nich większa korzyść, lecz w jasnym świetle dnia wprowadzali jedynie zamęt w szeregi wroga. Obserwował ostatnią czwórkę, przeciskającą się przez zapory i przemykającą jakąś boczną uliczką. - Każ ciało Mariusza zawinąć i umieścić w chłodnym cieniu -powiedział do stojącego obok żołnierza. - Nie wiem, kiedy będę miał czas na urządzenie stosownego pogrzebu. Dwie czy trzy ulice dalej wypuszczono w powietrze kilka strzał.

332 Imperator Sulla, wodząc wzrokiem za trajektorią lotu, próbował zlokalizować gniazda łuczników i miał nadzieję, że kilka z jego czwórek znalazło się w ich pobliżu. Czarne strzały przeszły nad ich głowami; jeden z jego posłańców upadł z wbitym w pierś grotem, a inny krzyknął, choć nie wyglądało, by jakaś strzała choć się o niego otarła. Sulla zmarszczył czoło. - Strażniku. Odprowadź tego człowieka w jakieś ustronne miejsce i wychłoszcz go. Rzymianie nie krzyczą ani nie mdleją na widok krwi. Postaraj się, bym po waszym powrocie zobaczył na jego grzbiecie trochę jego własnej. Strażnik skinął głową, a odprowadzany posłaniec milczał ze strachu. Do Sulli podbiegł jeden z centurionów. - Wodzu. Ten teren jest bezpieczny. Czy mogę odtrąbić powolny marsz naprzód? Sulla wbił weń złe spojrzenie. -Drażni mnie nasze tempo. Odtrąb atak dla tego odcinka. Niech inni dołączą do nas, kiedy zdołają. - Odsłonimy się, panie, na boczne ataki - jąkał się centurion. -Jeszcze raz w czas wojny podasz w wątpliwość mój rozkaz, a każę cię powiesić jak pospolitego przestępcę. Mężczyzna zbladł i okręcił się na pięcie, by odtrąbić atak. Sulla zazgrzytał zębami. Och, ruszyć na wroga w otwartym polu. To miasto było niechętne, gwałtowne i pełne zasadzek. Ludzie rozpruwali jeden drugiego sztyletami w bocznych odległych uliczkach, nie wiedząc, wróg czy przyjaciel. Gdzie te wspaniałe ataki? Gdzie śpiewająca do boju broń? Cierpliwości. Tylko cierpliwością doprowadzi tamtych do rozpaczy i zetrze na proch. Róg zawołał do ataku. Jego ludzie dźwignęli w górę zapory i zaczęli przenosić je do przodu. Krew popłynęła mu żywiej. Niech tylko spróbują zaatakować go z boku, właśnie teraz, kiedy jego liczne oddziały są gotowe wsiąść im na kark. Powietrze zapachniało świeżym dymem. Zobaczył, jak okna górnych pięter liżą czerwone płomienie ognia. Ponad nieustanny szczęk broni wzniosły się rozpaczliwe krzyki. Przerażeni ludzie zaczęli przerzucać nogi na zewnątrz. Jakaś kobieta puściła się gzymsu i upadła na wystający krawężnik jak szmaciana lalka. Ostra J 332 Imperator Sulla, wodząc wzrokiem za trajektorią lotu, próbował zlokalizować gniazda łuczników i miał nadzieję, że kilka z jego czwórek znalazło się w ich pobliżu. Czarne strzały przeszły nad ich głowami; jeden z jego posłańców upadł z wbitym w pierś grotem, a inny krzyknął, choć nie wyglądało, by jakaś strzała choć się o niego otarła. Sulla zmarszczył czoło. - Strażniku. Odprowadź tego człowieka w jakieś ustronne miejsce i wychłoszcz go. Rzymianie nie krzyczą ani nie mdleją na widok krwi. Postaraj się, bym po waszym powrocie zobaczył na jego grzbiecie trochę jego własnej. Strażnik skinął głową, a odprowadzany posłaniec milczał ze strachu. Do Sulli podbiegł jeden z centurionów. - Wodzu. Ten teren jest bezpieczny. Czy mogę odtrąbić powolny marsz naprzód? Sulla wbił weń złe spojrzenie. - Drażni mnie nasze tempo. Odtrąb atak dla tego odcinka. Niech inni dołączą do nas, kiedy zdołają. - Odsłonimy się, panie, na boczne ataki - jąkał się centurion. -Jeszcze raz w czas wojny podasz w wątpliwość mój rozkaz, a każę cię powiesić jak pospolitego przestępcę. Mężczyzna zbladł i okręcił się na pięcie, by odtrąbić atak.

Sulla zazgrzytał zębami. Och, ruszyć na wroga w otwartym polu. To miasto było niechętne, gwałtowne i pełne zasadzek. Ludzie rozpruwali jeden drugiego sztyletami w bocznych odległych uliczkach, nie wiedząc, wróg czy przyjaciel. Gdzie te wspaniałe ataki? Gdzie śpiewająca do boju broń? Cierpliwości. Tylko cierpliwością doprowadzi tamtych do rozpaczy i zetrze na proch. Róg zawołał do ataku. Jego ludzie dźwignęli w górę zapory i zaczęli przenosić je do przodu. Krew popłynęła mu żywiej. Niech tylko spróbują zaatakować go z boku, właśnie teraz, kiedy jego liczne oddziały są gotowe wsiąść im na kark. Powietrze zapachniało świeżym dymem. Zobaczył, jak okna górnych pięter liżą czerwone płomienie ognia. Ponad nieustanny szczęk broni wzniosły się rozpaczliwe krzyki. Przerażeni ludzie zaczęli przerzucać nogi na zewnątrz. Jakaś kobieta puściła się gzymsu i upadła na wystający krawężnik jak szmaciana lalka. Ostra Rozdział 31 333 woń dymu kręciła go w nosie. Jedna ulica więcej, a potem druga i następna. Jego ludzie posuwali się szybko. -Naprzód! - ponaglił, czując jeszcze szybsze uderzenia serca. Orso Ferytus rozłożył mapę Rzymu na ciężkim drewnianym stole i powiódł wzrokiem po twarzach centurionów. -Linia, którą wykreśliłem, wskazuje teren opanowany przez Sullę. Sulla walczy rozwiniętym szykiem i prawie wszędzie jest wystawiony na atak włóczni. Proponuję, byśmy zaatakowali tu i tu jednocześnie. - Wskazał dwa punkty na mapie i znów popatrzył po twarzach. Wszyscy byli tak samo jak on zmęczeni i brudni. Przez ostatnie trzy dni walki niewielu spało dłużej niż godzinę czy dwie naraz, i ci, podobnie jak żołnierze, byli bliscy kompletnego wyczerpania. Orso, wówczas dowódca pięciu centurii, był świadkiem śmierci Mariusza. Słyszał ostatni krzyk wodza i wciąż kipiał gniewem na myśl o tym, jak zadowolony z siebie Sulla wbija miecz w człowieka, którego on kochał bardziej niż własnego ojca. Następnego dnia nastał chaos; po obu stronach padały setki. Orso osobiście dowodził swoimi ludźmi i zarządzał krótkie i krwawe ataki, a potem odwrót, dopóki nie zjawiły się posiłki. Podobnie jak wielu ludzi Mariusza, pochodził z niskiego stanu, a dorastając na rzymskich ulicach, znał się na walce ulicznej od dzieciństwa. Przed świtem drugiego dnia stał się nieoficjalnym dowódcą Pierworodnych. Efekty jego dowodzenia dały się odczuć natychmiast po tym, jak zaczął koordynować ataki i obronę. Kilka ulic odpuścił Sulli, jako strategicznie nieważne. Mieszkańcom rozkazał opuścić domy, podłożył ogień i jego ludzie pod osłoną strzał się wycofali. O inne ulice toczyli nieustanne boje, koncentrując niezaangażowane w inne potyczki siły, by nie pozwolić Sulli na przełamanie obrony. Wielu zginęło, lecz zabójczy pęd wroga do miasta został spowolniony i zatrzymany w wielu miejscach. Nieważne, jak nazwała go matka, Orso dla swoich ludzi zawsze był Orsem*, niedźwiedziem. Jego krępe ciało i policzki porastała Ursus (łac.) — niedźwiedź. 334 Imperator czarna szczecina. Klocowate ramiona miał zmatowiałe od zaschniętej krwi, a teraz, tak samo jak jego ludzie, cuchnął dymem i potem. Miejscem narad, wybranym przypadkowo, była kuchnia w jednym z rzymskich domów. Z ulicy weszło do środka kilku centurionów. Mężczyźni rozłożyli mapę. Orso stwierdził, że przełamanie linii wroga jest możliwe, lecz by pobić Sullę, potrzebowali dobrej woli bogów. Rozejrzał się kolejny raz po twarzach, na których znów pojawiła się nadzieja. On nie jest Mariuszem, dobrze to wiedział.

- Mają najwyżej pięćdziesięciu ludzi w każdym punkcie na całej linii. Jeżeli przedrzemy się szybko, rzucając po dwie centurie na każdą pozycję, to potniemy ich na kawałki wcześniej, niż przybędą posiłki. - No więc? Idziemy na Sullę? - spytał jeden z centurionów. Na moim miejscu Mariusz znałby jego imię, pomyślał Orso. - Nie możemy być pewni, gdzie ten wąż ma swoje stanowisko. On potrafi użyć namiotu wodza jako zwykłej przynęty dla morderców. Proponuję wycofać się natychmiast, zostawiając kilku w cywilnych ubraniach, i niech ci wypatrują okazji, by go pojmać. - Ludzie nie będą zadowoleni. Chcieliby całkowitego zwycięstwa. - Ci ludzie - warknął gniewnie Orso - to legioniści z najlepszego, na wszystkich bogów podziemi, legionu w Rzymie. Zrobią to, co im się każe. To jest gra liczb, jeżeli to w ogóle jest jakaś gra. Ich jest więcej. My panujemy nad podobnym kawałkiem ziemi, mając o wiele mniej żołnierzy. Oni mogą zasilić szeregi szybciej niż my, i... mają o wiele bardziej doświadczonego dowódcę. Najlepsze, co możemy zrobić, to zabić setkę ich ludzi, a potem się wycofać, przy możliwie najmniejszych stratach z naszej strony. Sulla ma problem z obroną wciąż wydłużającej się linii. -My mamy ten sam, w pewnej mierze... - Ani w połowie tak poważny. Jeżeli oni się przedrą, to znajdą się w ogromnym mieście, gdzie mogą być łatwo otoczeni i odcięci od posiłków. Jak dotychczas my wciąż panujemy nad większym terenem. Kiedy przełamiemy ich linię, wedrzemy się prosto do środka ich terytorium. - Prosto w szeregi ich ludzi, Orso. Nie jestem przekonany do twojego planu - ciągnął mężczyzna. Rozdział 31 335 Orso popatrzył na niego. —Jak masz na imię? - Bar Gallienus, panie. - Czy słyszałeś, co zawołał Mariusz przed śmiercią? Mężczyzna lekko poczerwieniał. - Słyszałem, panie. -Ja też. Bronimy naszego miasta i jego mieszkańców przed wrogim najeźdźcą. Mój dowódca nie żyje, a jeśli chodzi o mnie, podjąłem się dowództwa do czasu, kiedy minie obecny kryzys. Jeżeli nie masz do powiedzenia niczego sensownego, zaczekaj na zewnątrz. Dam ci znać, jak skończymy. Wyrażam się jasno? Chociaż głos Orsa był spokojny i uprzejmy, wszyscy zebrani wyczuwali narastającą w nim złość. Bar Gallienus powiedział spokojnie. -Wolałbym zostać. Orso klepnął go po ramieniu i już patrzył gdzie indziej. - Całą broń, która może wypuszczać pociski, łącznie z każdym człowiekiem, który ma łuk, zmasujemy przy tych dwóch punktach, za godzinę. Uderzymy na nich wszystkim naraz, a potem, na mój sygnał, dwie centurie zaatakują ich obronę. Ja poprowadzę atak przez teren starego targu, bo znam go od dziecka. Bar Gallienus poprowadzi drugi. Jakieś pytania? Przy ciężkim drewnianym stole zapadła cisza. Gallienus spojrzał Orsowi w oczy i kiwnął głową na znak zgody. - Zatem gromadźcie swoich legionistów, panowie. Niech stary człowiek będzie dumny. Zawołaniem będzie „Mariusz". Sygnałem -trzy krótkie zadęcia w róg. Za godzinę. Sulla cofnął się przed zakrwawionym, ciężko dyszącym mężczyzną. Z setki, którą wysłał do walki przed kilkoma godzinami, wróciło zaledwie jedenastu, by złożyć meldunek, wszyscy ranni.

-Wodzu. Ruchomym oddziałom powiodło się tylko częściowo. - Żołnierz usiłował zachować wyprostowaną postawę, pomimo słabości umęczonych płuc. - W pierwszej godzinie wyrządziliśmy wrogowi wiele szkód i w ulicznych starciach przypuszczalnie daliśmy nauczkę więcej niż pięćdziesiątce. Tam, gdzie to było możliwe, wyłapywaliśmy ich po jednym lub po dwóch i obezwład336 Imperator nialiśmy wedle rozkazu. Potem chyba wieść się poniosła i to nas zaczęto tropić na ulicach. Ten, kto nimi dowodzi, na pewno dobrze zna miasto. Niektórzy z nas ruszyli na dachy, ale to była jeszcze jedna pułapka. Przerwał, by odetchnąć, i Sulla czekał niecierpliwie, by człowiek się uspokoił. -Widziałem, jak na kilku naszych ludzi napadły z nożami kobiety i dzieci i jak pocięły ich na kawałki. To dlatego, że żołnierze zawahali się, czy zabijać cywilów. Podobnie zginął mój oddział; Pierworodni zdjęli wierzchnie zbroje i z krótkimi mieczami wyglądali jak zwykli Rzymianie. Uciekaliśmy im długo, a oni przyparli nas do muru w jakiejś uliczce. Ja... — Zdaje się, że wróciłeś z jakimś meldunkiem. To, że ruchome grupy nie spustoszą szeregów wroga, było jasne od początku. Liczyłem na napędzenie im strachu i wprowadzenie chaosu, lecz zdaje się, że w szeregach Pierworodnych przetrwały resztki dyscypliny. Najwidoczniej jeden z zastępców Mariusza przejął całkowite dowodzenie i, jak sądzę, szybko przystąpi do kontruderzenia. Czy twoi ludzie widzieli jakieś oznaki przygotowań z ich strony? -Tak, wodzu. Po cichu sprowadzają ludzi na ulice. Nie wiem, kiedy i gdzie uderzą, ale to pewne, że wkrótce dojdzie do jakiejś potyczki. -Szkoda tej osiemdziesiątki, ale twoi ludzie zrobili dobrą robotę. Zbieraj się do chirurga. Centurionie! - warknął na mężczyznę stojącego obok. - Podprowadź wszystkich ludzi pod zapory. Tamci będą próbowali się przedrzeć. Potrój liczbę ludzi na całej linii. Centurion skinął głową i dał znak posłańcom, by zanieśli rozkaz na zdobyte przyczółki. Nagle niebo pociemniało od strzał. Sulla śledził ich lot. Zacisnął pięści i szczęki, widząc, że kierują się z głośnym furkotem ku jego stanowisku. Jego ludzie rzucili się na ziemię, ale on stał, wyprostowany i nieruchomy. Strzały sypały się i roztrzaskiwały wokół niego, lecz nie dotknęła go ani jedna. Odwrócił się i zaśmiał ze swoich doradców i dowódców. Jeden, klęcząc, schwycił za strzałę, która utkwiła mu w piersi, i bluznął krwią. Dwaj inni, zastygli w bezruchu, wpatrywali się szklistymi oczami w niebo. Rozdział 31 337 - Dobry znak, nie sądzicie? - spytał z uśmiechem. Przed nim, gdzieś w mieście, zagrały krótko rogi, trzema sygnałami, i odpowiedział im ryk. Ponad hałas wzniosło się jedno skandowane imię i Sullę na moment ogarnęły wątpliwości. - Ma-riusz! - zawyli Pierworodni. I ruszyli. ROZDZIAŁ XXXII Aleksandria waliła w drzwi małego sklepiku brązownika. Ktoś musi tam być! Wiedziała, że mógł opuścić miasto, tak jak to zrobiło wielu innych, i pobladła na myśl, że dobijaniem się do jego drzwi ściąga na siebie uwagę. Coś zaskrzypiało na sąsiedniej ulicy, jakby ktoś otwierał drzwi. - Tabbik! To ja, Aleksandria! Na bogów, otwieraj, człowieku! -Zdyszana opuściła ramię. Z bliska dochodziły jakieś krzyki, a jej serce waliło jak szalone. - No, otwórzże, otwórz szepnęła.

Drzwi otworzyły się gwałtownie i stanął w nich Tabbik z toporkiem w ręku. Na widok Aleksandrii odprężył się i twarz mu nieco złagodniała. - Wejdź do środka, dziewczyno. Dzisiejszej nocy na ulicach grasują zwierzęta - powiedział szorstko. Spojrzał w dół i w górę ulicy. Wydawała się pusta, mimo to czuł na sobie czyjś wzrok. Wewnątrz Aleksandria omal nie zemdlała z ulgi. -Metella... przysyła mnie, ona... - W porządku, dziewczyno. Będziesz się tłumaczyć później. Żona i dzieciaki przygotowują na piętrze jedzenie. Idź tam i przyłącz się do nich. Jesteś tutaj bezpieczna. Zrobiła krok do przodu i zawróciła. Nie mogła się tym nie pochwalić. -Tabbik. Mam dokumenty i wszystko inne. Jestem wolnym człowiekiem. Pochylił się ku niej i popatrzył jej w oczy, a jego usta zaczęły rozciągać się w uśmiechu. Rozdział 32 339 - Czy kiedykolwiek byłaś kimś innym? A teraz na górę. Moja żona pewnie jest ciekawa, skąd to całe zamieszanie. Zaatakowanie rozbitej zapory ustawionej w poprzek miejskiej ulicy nie wymagało dużego wysiłku. Orso Ferytus po prostu ryknął imię zabitego wodza i rzucił się poprzez zwały połamanych wozów i drzwi, w ramiona wroga. Dwie setki ludzi poszły za nim. Orso zanurzył miecz w pierwszym gardle, jakie zobaczył, i ledwo o włos minął się z czyimś ostrzem, kiedy pośliznąwszy się na chwiejnej zaporze, stoczył się na drugą stronę. Jego ludzie parli do przodu, rąbiąc i tnąc na oślep. Orso nie potrafiłby powiedzieć, jak sobie radzą czy ilu padło. Wiedział jedno: wróg jest przed nim, a on ma miecz w ręku. Ryknął raz jeszcze i odciął od ramienia rękę, która zasłaniała tarczą pierś mężczyzny. Ręka odpadła, a on wyrwał tarczę z martwego uścisku i posłużył się nią jak taranem, zwalając z nóg dwóch stojących mu na drodze mężczyzn. Kiedy po nich przechodził, jeden uniósł sztylet i Orso poczuł na nogach falę ciepła, ale nie to było ważne. Mieli wolną przestrzeń, jednak koniec ulicy wypełniali mężczyźni w zbrojach. Orso zobaczył, że ich dowódca daje znak do ataku, i rzucił się naprzeciw szalonym pędem. Wiedział, co czuje wojownik dzikich plemion, które podbili z Mariuszem. Nie było żadnego bólu, była radość, daleka od strachu czy wyczerpania. - Panie! Boczne ulice. Tam przybywają ich posiłki! Orso omal nie strząsnął dłoni, która szarpała go za ramię, lecz rozsądek i doświadczenie wzięły górę. -Jest ich zbyt wielu. Odwrót, chłopcy! Skosiliśmy ich dosyć, jak na razie! - Podniósł miecz triumfalnie i pobiegł tą samą drogą, którą przybył, dysząc i sapiąc, i licząc trupy żołnierzy Sulli. Więcej niż setka, jeżeli dobrze osądził. Tu i tam były twarze, które znał. Jeden czy dwaj konający jeszcze się poruszali i kusiło go, by przy nich przystanąć, lecz gonił go stukot sandałów na bruku i wiedział, że jeśli nie zdążą dopaść zapór, zostaną rozgromieni. - Szybciej, chłopcy! Ma-riusz! Odpowiedział mu krzyk z każdej strony i znów zaczęli się wspinać po stosie drzwi i wozów. Na szczycie zapory Orso obej340 Imperator rżał się i zobaczył, że najpowolniejszych z jego ludzi powalono i stratowano. Łucznicy Pierworodnych znów wypuścili strzały nad głowami jego ludzi, zaściełając kamienną drogę kolejnymi ciałami. Orso zachichotał i pobiegł, a obnażony miecz majtał mu się luźno u boku. Zanurkował do pierwszego budynku i stał, dysząc, z dłońmi opartymi o kolana. Rana na udzie była głęboka, a udo i goleń spływały krwią. Zakręciło mu się w głowie i jedynie zamamrotał coś niewyraźnie, kiedy czyjeś ręce poprowadziły go do przodu, dalej od zapory.

- Nie możesz tu zostać, panie. Łucznicy nie mogą nas długo ubezpieczać. Musisz przejść dalej. Ruszajmy, panie. Zarejestrował słowa, lecz nie był pewien, czy odpowiedział. Gdzie się podziała jego energia? Poczuł, że nogi mu słabną. Miał nadzieję, że Bar Gallienus spisał się równie dobrze. Bar Gallienus leżał we własnej krwi, z przyciśniętym do gardła mieczem Sulli. Wiedział, że umiera, i próbował splunąć na wodza, lecz nie mógł się podnieść wystarczająco wysoko. Jego ludzie trafili na zaporze na świeżo wzmocnioną centurię i omal nie zostali rozbici już przy pierwszym ataku. Po minutach zaciekłej walki zrobili wyłom w stosie kamieni i drewna i rzucili się w zmasowane szeregi wroga. Jego ludzie, umierając, zabrali wielu ze sobą, lecz tamtych po prostu było zbyt dużo. Bar uśmiechnął się do siebie, odsłaniając zakrwawione zęby. On wiedział, że Sulla może wzmocnić się prędko. Szkoda, że nie miał szansy wspomnieć o tym Orsowi. Miał nadzieję, że ten owłosiony mężczyzna spisał się lepiej niż on, inaczej legion znów nie miałby dowódcy. Nieroztropnie narażać się samemu na takie ryzyko, lecz zbyt wielu z nich umarło w tamtym koszmarnym pierwszym dniu zamętu i śmierci. Tylko że on wiedział, że Sulla wzmocni odcinek. - Sądzę, że nie żyje, panie. - Bar usłyszał czyjś głos. Usłyszał też odpowiedź Sulli. - Szkoda. Ma przedziwny wyraz twarzy. Chciałem go zapytać, o czym myśli. Rozdział 32 341 Orso warknął na centuriona, który próbował go podtrzymywać. Bolała go noga i miał pod jednym ramieniem prowizoryczną kulę, lecz nie był w nastroju, by przyjmować czyjąś pomoc. - Nikt nie wrócił? - Straciliśmy obie centurie. Tamten odcinek został wzmocniony tuż przed naszym atakiem, panie. Nie wygląda na to, by taka taktyka powiodła się raz jeszcze. - Zatem miałem szczęście - burknął Orso. Nikt nie patrzył mu w oczy. Miał, bo uderzył na odcinek murów, gdzie była słaba obrona. Bar Gallienus pewnie by się śmiał, widząc, że udowodnił swoje racje własną śmiercią. Szkoda, że nie może kupić temu człowiekowi beczułki wina. - Panie? Czy masz inne rozkazy? - spytał jeden z centurionów. Orso potrząsnął głową. -Jeszcze nie mam. Ale będę je miał, niech tylko zobaczę, na czym stoimy. - Panie. - Młodszy od niego mężczyzna zawahał się. Orso obrócił twarz ku niemu. - O co chodzi? Wyrzuć to z siebie, chłopcze. -Niektórzy mówią o poddaniu. Mamy już tylko połowę sił, a posiłki Sulli sięgają do morza. Nie możemy zwyciężyć i... - Zwyciężyć? A kto tu mówi o zwycięstwie? Kiedy zobaczyłem, jak Mariusz umiera, wiedziałem, że nie możemy zwyciężyć. Że Sulla złamie kark Pierworodnym, nim zbierze się dość ludzi, by go wpędzić w prawdziwe kłopoty. Nie chodzi o zwycięstwo, chłopcze, chodzi o walkę dla czegoś takiego jak wypełnienie rozkazów i uczczenie życia i śmierci wielkiego człowieka. Popatrzył na ludzi zebranych w tej samej kuchni co przedtem. Tylko kilku umknęło w bok spojrzeniem i wiedział, że jest wśród przyjaciół. Uśmiechnął się. Jak by to ujął Mariusz? - Mężczyzna może czekać przez całe życie na chwilę taką jak ta i ta chwila może nigdy nie nadejść. Niektórzy starzeją się i więdną, nigdy nie dostawszy od losu swojej szansy. My umrzemy młodzi i silni i nie chciałbym, żeby było inaczej. - Ale, panie, może by się nam udało przedrzeć przez linię wroga i ujść z miasta. Poszlibyśmy w góry... 342

Imperator - Wychodzimy. Nie mam zamiaru strzępić języka dla takich wszarzy. Orso chrząknął i pokuśtykał do drzwi. Na ulicy czekała mniej więcej setka Pierworodnych, wyczerpanych i brudnych, z bandażami na ranach. Oni już wyglądają na pokonanych, pomyślał, i ta myśl poddała mu słowa. -Jestem żołnierzem Rzymu! -Jego głos, głęboki i szorstki z natury, poniósł się między nich i wyprostował im karki. - Wszystko, czego chciałem, to odsłużyć swój czas, a potem odpoczywać na jakiejś przyjemnej małej działce ziemi. Nie chciałem stracić życia na obcym lądzie i być zapomnianym przez swoich. Ale potem znalazłem się w służbie człowieka, który był mi bardziej niż ojcem, i zobaczyłem jego śmierć, i usłyszałem słowa, i pomyślałem, Orso, może miałeś dojść właśnie tutaj, staruszku. I może to dość, mimo wszystko. Każdy tutaj myśli, że będzie żył wiecznie. Pozwólmy innym sadzić kapustę i grzać w słońcu stare kości. Ja umrę jak żołnierz, na ulicach miasta, które kocham, w jego obronie. Głos trochę przycichł, jakby Orso zwierzał się z sekretu. Ludzie przysunęli się bliżej i do gęstniejącego tłumu zaczęli dołączać inni. - Rozumiem tę prawdę. Są ważniejsze rzeczy od marzeń o żonach, przyjemnościach ciała czy nawet o dzieciach. Są takie rzeczy i ta świadomość czyni z nas mężczyzn. Życie to tylko krótki, ciepły dzień między długimi nocami. Zmierzch nadchodzi dla każdego, nawet dla tych, którzy starają się udawać, że wiecznie będą młodzi i silni. Wskazał na dojrzałego żołnierza, który słuchając, powoli zginał i prostował nogi. - Tinasta! Widzę, że sprawdzasz swoje stare kolana. Czy myślisz, że kolejne lata je uzdrowią? Po co czekać, aż wykrzywią się ze słabości, i pozwolić, by ramiona młodszych mężczyzn zepchnęły cię na bok? Nie, moi przyjaciele, moi bracia. Chodźmy, dopóki światło jest wciąż silne, a dzień jasny. Młody żołnierz podniósł głowę i zawołał: - Czy będą o nas pamiętać? Orso westchnął, lecz się uśmiechnął. -Przez jakiś czas, synu, bo i kto dziś pamięta bohaterów Kartaginy czy Sparty? Ale oni wiedzą, jak zamknęli swój dzień. I to dość. Liczy się tylko to. 342 Imperator - Wychodzimy. Nie mam zamiaru strzępić języka dla takich wszarzy. Orso chrząknął i pokuśtykał do drzwi. Na ulicy czekała mniej więcej setka Pierworodnych, wyczerpanych i brudnych, z bandażami na ranach. Oni już wyglądają na pokonanych, pomyślał, i ta myśl poddała mu słowa. -Jestem żołnierzem Rzymu! -Jego głos, głęboki i szorstki z natury, poniósł się między nich i wyprostował im karki. - Wszystko, czego chciałem, to odsłużyć swój czas, a potem odpoczywać na jakiejś przyjemnej małej działce ziemi. Nie chciałem stracić życia na obcym lądzie i być zapomnianym przez swoich. Ale potem znalazłem się w służbie człowieka, który był mi bardziej niż ojcem, i zobaczyłem jego śmierć, i usłyszałem słowa, i pomyślałem, Orso, może miałeś dojść właśnie tutaj, staruszku. I może to dość, mimo wszystko. Każdy tutaj myśli, że będzie żył wiecznie. Pozwólmy innym sadzić kapustę i grzać w słońcu stare kości. Ja umrę jak żołnierz, na ulicach miasta, które kocham, w jego obronie. Głos trochę przycichł, jakby Orso zwierzał się z sekretu. Ludzie przysunęli się bliżej i do gęstniejącego tłumu zaczęli dołączać inni. - Rozumiem tę prawdę. Są ważniejsze rzeczy od marzeń o żonach, przyjemnościach ciała czy nawet o dzieciach. Są takie rzeczy i ta świadomość czyni z nas mężczyzn. Życie to tylko

krótki, ciepły dzień między długimi nocami. Zmierzch nadchodzi dla każdego, nawet dla tych, którzy starają się udawać, że wiecznie będą młodzi i silni. Wskazał na dojrzałego żołnierza, który słuchając, powoli zginał i prostował nogi. - Tinasta! Widzę, że sprawdzasz swoje stare kolana. Czy myślisz, że kolejne lata je uzdrowią? Po co czekać, aż wykrzywią się ze słabości, i pozwolić, by ramiona młodszych mężczyzn zepchnęły cię na bok? Nie, moi przyjaciele, moi bracia. Chodźmy, dopóki światło jest wciąż silne, a dzień jasny. Młody żołnierz podniósł głowę i zawołał: - Czy będą o nas pamiętać? Orso westchnął, lecz się uśmiechnął. -Przez jakiś czas, synu, bo i kto dziś pamięta bohaterów Kartaginy czy Sparty? Ale oni wiedzą, jak zamknęli swój dzień. I to dość. Liczy się tylko to. Rozdział 32 343 Żołnierz zapytał spokojnie: - Czy nie ma żadnej szansy na zwycięstwo? Orso, podpierając się kulą, podszedł do niego. - Synu. Dlaczego nie opuszczasz miasta? Kilku z was mogłoby się przedostać za mury, wystarczy zmylić straże. Nie musicie tu zostać. -Wiem, panie. - Młody człowiek zamilkł. A potem dodał: - Ale ja zostanę. -Zatem nie ma potrzeby odwlekać nieuniknionego. Zbierzcie ludzi. Zaatakujemy zapory Sulli. Ci, co chcą odejść, niech odejdą, z moim błogosławieństwem. Niech znajdą gdzieś inne życie i niech nigdy nikomu nie mówią, że po śmierci Mariusza walczyli o Rzym. Za godzinę, panowie. Zbierzcie swą broń raz jeszcze. Orso rozglądał się po twarzach, a tymczasem ludzie stali i sprawdzali swoje miecze i zbroje. Wielu klepnęło go w ramię, idąc na swoje pozycje, a on poczuł, że serce rośnie mu z dumy. -To dobrzy ludzie, Mariuszu - mruknął sam do siebie. - To dobrzy ludzie. ROZDZIAŁ XXXIII JA.orneliusz Sulla siedział leniwie na złotym tronie, ustawionym na mozaice z miliona czarnych i białych płytek. Jego posiadłość, prawie w środku Rzymu, pozostała nietknięta przez żadną z walczących stron, i to była prawdziwa przyjemność - wrócić tu i mieć władzę, raz jeszcze. Legion Mariusza, czego się spodziewał i co przewidział, walczył prawie do ostatniego człowieka. Tylko kilku usiłowało uciec pod sam koniec i z tymi Sulla rozprawił się bez litości. Zewnętrzne mury miasta otoczył krąg głębokich płonących dołów i powiedziano mu, że spłonie w nich jeszcze tysiące ciał, i będą płonąć dniami i tygodniami, nim popioły całkiem wystygną. Bogowie zauważą taką ofiarę i będą chronić wybrane miasto, był pewien. Po wygaśnięciu ogni przyjdzie pora, by oczyścić Rzym. Nie było ani jednej ściany, ani skrawka muru, do których nie przylgnąłby oleisty popiół, niesiony z wiatrem i szczypiący w oczy. Potępił Pierworodnych jako zdrajców, a ich ziemie i majątki przekazał na rzecz senatu. Rodziny wywlekli na ulice zazdrośni o dobytek sąsiedzi. Stracono setki, a przecież egzekucjom wciąż nie było końca. To była czarna plama na chwalebnej historii siedmiu wzgórz, lecz jaki miał wybór? Do rozmyślającego Sulli podeszła młoda niewolnica z pucharem lodowato zimnego soku z owoców. Pora była za wczesna na wino, a tylu jeszcze miał zobaczyć i tylu oskarżyć. Rzym znów powstanie w chwale, wiedział to, lecz aby tak się stało, każdy, do ostatniego Rozdział 33 345

z przyjaciół i stronników Mariusza - ostatniego z wrogów Sulli -musiał być odarty ze skóry. Skrzywił się, sącząc napój ze złotego pucharu, i przebiegł palcem po spuchniętym oku i po grzbiecie purpurowej rany na prawym policzku. To była najcięższa walka w jego życiu; w porównaniu z nią kampania przeciw Mitrydatesowi wyglądała dość bezbarwnie. Znów, jak to często bywało w ostatnich dniach, stanęła mu przed oczami śmierć Mariusza. Imponująca sprawa. Ciału, oczywiście, oszczędzono spalenia. Sulla rozważał postawienie posągu tego człowieka na samym szczycie jednego z rzymskich wzgórz. Okazałby własną wielkość, oddając cześć nieżyjącemu. Choć równie dobrze mógł kazać rzucić ciało do dołów, razem z innymi. Nieważne, nieważne. Pomieszczenie, w którym siedział, było prawie puste. Z kopulastego sufitu patrzył na niego z miłością wizerunek Afrodyty, pięknej, nagiej kobiety spowitej płaszczem włosów. Ci, którzy go odwiedzali, powinni wiedzieć, że bogowie go kochają. Młoda niewolnica stała z dzbanem zaledwie o parę kroków od tronu, gotowa na każde skinienie dopełnić puchar. Poza nią był tam jedynie człowiek zadający tortury. Stał obok Sulli z małym kociołkiem pełnym czerwonego żaru i z potwornymi narzędziami rozłożonymi na stole obok. Jego skórzany fartuch był już zachlapany po porannej pracy, a wciąż było wiele do zrobienia. Drzwi z brązu, prawie tak duże jak te, które otwierały się na senat, zadudniły, kiedy zastukano w nie żelazną rękawicą, i otworzyły się, ukazując dwóch legionistów wlokących krzepkiego żołnierza ze związanymi nadgarstkami i stopami. Dowlekli go po błyszczącej mozaice wprost przed tron i Sulla zobaczył, że twarz mężczyzny już jest w ranach i siniakach, a nos złamany. Skryba idący za żołnierzami przeglądał zwoje pergaminów, szukając danych. -To Orso Ferytus, panie - zaczął. - Znaleziony pod stosem ludzi Mariusza. Zidentyfikowany przez dwóch świadków. Przewodził grupie zdrajców stawiających opór. Sulla podniósł się zgrabnie i podszedł do mężczyzny, dając znak straży, by pozwoliła mu upaść. Więzień był przytomny, lecz brudny zwitek szmat, wetknięty w usta, pozwalał mu jedynie na zwierzęce pochrząkiwania. 346 Imperator - Wyjmijcie mu te szmaty. Chcę go przesłuchać - polecił Sulla. Rozkaz wykonano szybko i brutalnie, za pomocą sztyletu. Popłynęła świeża krew, a rozciągnięty na posadzce człowiek jęknął. - Poprowadziłeś jeden z ataków, tak? Moi ludzie mówili, że to ty przejąłeś dowodzenie po Mariuszu. Jesteś tym człowiekiem? Orso Ferytus spojrzał w górę z nienawiścią i zobaczył na twarzy Sulli siniaki i cięcie. Uśmiechnął się, odsłaniając połamane i zakrwawione zęby. - Zrobiłbym to jeszcze raz - powiedział głosem, który zdawał się wydobywać z jakiejś głębokiej studni. - Rozumiem. Ja też - odrzekł Sulla. - Wydłubać mu oczy, a potem powiesić. Skinął głową ku człowiekowi w zachlapanym skórzanym fartuchu, a ten chwycił grube kleszcze i wyciągnął z kociołka żelazną rozpaloną drzazgę. Orso naprężył mięśnie, kiedy wiązano mu ramiona skórzanymi pasami. Zadający tortury z beznamiętną twarzą przysunął żelazo na tyle blisko, by przypalić rzęsy, potem wcisnął je głębiej i dostał w nagrodę stłumiony zwierzęcy pomruk. Sulla opróżnił puchar. Patrzył na rozgrywającą się na jego oczach scenę beznamiętnie, gratulując sobie braku emocji. Nie był potworem, to jasne, ale lud spodziewa się silnego przywódcy i takiego dostanie. Jak tylko senat wznowi obrady, sam ogłosi się dyktatorem i będzie władał jak dawni królowie. Dla Rzymu nadejdzie nowa era. Nieprzytomnego Ferytusa wywleczono z sali, na powieszenie, a Sulla miał dla siebie tylko kilka minut, bo drzwi zadudniły ponownie i do środka wkroczyli dwaj inni żołnierze i inny, niski skryba. Tym razem znał słaniającego się między nimi młodzieńca.

-Juliusz Cezar - powiedział. - Pojmany w szczytowym momencie walki, jak ufam. Pozwólcie mu stać samodzielnie, panowie; to nie jest człowiek z pospólstwa. I usuńcie mu te szmaty z ust. Delikatnie. Popatrzył na chłopca i z przyjemnością zauważył, jak ten się prostuje. Twarz miał poznaczoną ledwo kilkoma siniakami, ale Sulla wiedział, że jego ludzie wolą się nie narażać na niezadowolenie wodza niepotrzebnym uszkodzeniem ciała przed wydaniem wyroku. Chłopiec stał przed nim, wysoki - niemal sześć Rozdział 33 347 stóp - muskularny i brązowy od słońca. Niebieskie oczy patrzyły chłodno i Sulla poczuł, jak ogarnia go ich siła, jak wypełnia całą przestrzeń i przestają się liczyć pozostali - żołnierze, człowiek zadający tortury, skryba i niewolnica. Sulla przechylił lekko głowę, a jego twarz przybrała wyraz zadowolenia. -Metella nie żyje, z przykrością to oznajmiam. Odebrała sobie życie, nim moi ludzie zdążyli się włamać do domu i ją ocalić. Jej pozwoliłbym odejść, lecz ty... ty jesteś innym problemem. Czy wiedziałeś, że ten stary, który z tobą uciekał, został pojmany? Podobno zerwał więzy i uwolnił tego drugiego. Doprawdy, co za niezwykli towarzysze dla młodego człowieka. Zobaczył błysk zainteresowania w oczach Juliusza. Mówił dalej. - No tak. Moi ludzie szukają tej pary, ale na razie bez powodzenia. Gdyby związali cię wtedy z nimi, ośmielam się przypuszczać, że już byłbyś wolny. Fortuna to kapryśna kochanka... twoja przynależność do nobilów sprowadza cię tutaj, podczas gdy tamte szumowiny są na wolności. Juliusz milczał. Nie spodziewał się żyć godziny dłużej i nagle zrozumiał, że cokolwiek powie, nie będzie miało żadnego znaczenia ani pożytku. Wybuch gniewu mógłby Sullę tylko rozbawić, a prośby uczynić go jeszcze bardziej okrutnym. Milczał więc, a jego oczy płonęły nienawiścią. - Co my tam mamy na niego, skrybo? - Sulla zwrócił się do mężczyzny z pergaminami. - Siostrzeniec Mariusza, syn Juliusza. Obaj nie żyją. Matka Aure-lia, żyje. Obłąkana. Mały majątek, kilka mil od miasta. Znaczne długi u prywatnych wierzycieli. Sumy nieujawnione. Mąż Kornelii, córki Cynny, ślub rankiem w dniu bitwy. - Ach - przerwał Sulla. - Dochodzimy do sedna. Cynna nie jest moim przyjacielem, chociaż jest zbyt przebiegły, by jawnie wspierać Mariusza. Jest bogaty... rozumiem, dlaczego chciałbyś wsparcia tego starca, lecz twoje życie z pewnością jest warte więcej. Dam ci prosty wybór. Rozstań się z Kornelią i zaprzysięgnij mi wierność, a wyjdziesz stąd żywy. W przeciwnym razie ten człowiek raz jeszcze rozgrzeje swoje narzędzia. Mariusz chciałby widzieć cię żywym, młodzieńcze. Dokonaj właściwego wyboru. Juliusza palił gniew. Nic, co wiedział o Sulli, nie mogło dodać 348 Imperator mu ducha. Co za obrzydliwa gra, kazać mu się wyprzeć tych, których kocha, a potem i tak kazać go stracić. Jakby czytając w jego myślach, Sulla ponowił swoją propozycję. - Rozwiedź się z Kornelią, a będziesz żył. Tak prosty akt przyniesie Cynnie wstyd, osłabi go. Ty odejdziesz wolny. Daję ci moje słowo, słowo władcy Rzymu, w obecności tych ludzi. Jaka jest twoja odpowiedź? Juliusz nie drgnął. Nienawidził tego człowieka. To on zabił Mariusza i okaleczył republikę, którą tak bardzo kochał jego ojciec. - Moja odpowiedź brzmi: nie. Kończ z tym. Sulla zamrugał ze zdziwienia, po czym roześmiał się głośno. - Co za dziwna rodzina! Czy wiesz, ilu ludzi umarło w tej sali w ciągu kilku ostatnich dni? Czy wiesz, ilu oślepiono, wykastrowano i okaleczono? A ty? Ty mimo to gardzisz moją

litością? -Znów się zaśmiał, a chrapliwy śmiech odbił się echem pod wysokim sklepieniem. Jeżeli puszczę cię wolno, czy będziesz usiłował mnie zabić? - Poświęcę resztę mojego życia, by tak się stało. Sulla spojrzał na młodzieńca z nieudawanym zadowoleniem. -Tak też myślałem. Jesteś nieustraszony i jedyny z nobilów, który odmówił wchodzenia ze mną w układy. - Przerwał, aby podnieść dłoń i dać sygnał człowiekowi w schlapanym fartuchu, stojącemu w pogotowiu. Potem ta ręka opadła obojętnie. -Jesteś wolny. Opuść moje miasto przed zachodem słońca. Jeżeli wrócisz za mojego życia, każę cię zabić bez procesu czy publiczności. Przetnijcie mu więzy. Związaliście wolnego człowieka. - Zabulgotał krótkim śmiechem, a potem ucichł, kiedy sznury opadły u stóp Juliusza. Młody człowiek potarł nadgarstki, lecz twarz miał wciąż jak wyciosaną w kamieniu. Sulla wstał z tronu. - Zabierzcie go do bram i pozwólcie odejść. - Odwrócił się, by popatrzeć Juliuszowi w oczy. Jeżeli ktoś cię kiedyś spyta o przyczynę, powiedz, że przypominałeś mi mnie samego albo że zabiłem dzisiaj wystarczająco dużo ludzi. To wszystko. - A co z moją żoną? — zawołał Juliusz, kiedy znów znalazł się w żelaznym uścisku żołnierzy. Rozdział 33 349 Sulla wzruszył ramionami. - Może wezmę ją sobie na kochankę, jeżeli potrafi sprawić mi przyjemność. Juliusz szarpnął się dziko, ale dwaj żołnierze byli silniejsi. Skryba ociągał się z wyjściem. -Wodzu? Czy to mądre? W końcu to siostrzeniec Mariusza... Sulla westchnął i przyjął z rąk niewolnicy kolejny puchar zimnego napoju. - Bogowie, chrońcie nas przed małymi ludźmi. No więc, wy-łuszczę ci swoje powody. Osiągnąłem wszystko, na czym mi zależało, i zaczyna być nudno. Warto zostawić parę niebezpieczeństw, które mogą mi grozić. - Zapatrzył się przed siebie. -Ten młody człowiek robi wrażenie. Myślę, że może być w nim dwóch Mariuszów. Skryba, jak na to wskazywał wyraz jego twarzy, nic z tego nie zrozumiał. - Czy mam wprowadzić następnego, konsulu? -Nie dzisiaj. Czy woda jest podgrzana? Będę gościł wieczorem senatorów i chcę czuć się świeżo. Sulla zawsze zażywał kąpieli tak gorącej, jak mógł wytrzymać. To go cudownie odprężało. Jedynymi w tym dniu służącymi były dwie spośród jego domowych młodych niewolnic i podniósł się z wody nagi, bez skrępowania. Jeśli nie liczyć bransolet na nadgarstkach i naszyjników, kobiety też były nagie. Obie zostały wybrane dla swoich pełnych kształtów i Sulla z przyjemnością poddał im ciało do wytarcia. Mężczyźnie dobrze robi patrzenie na piękne rzeczy. To podnosi w nim ducha i wynosi nad poziom zwierząt. -Woda pobudziła mi krążenie, ale czuję się ociężały - mruknął do niewolnic, podchodząc do długiej ławy do masażu. Zamknął oczy, przysłuchując się głosom młodych kobiet, wiążących sprężyste rózgi - zerwane rano i jeszcze zielone gałązki brzozy. Niewolnice stanęły nad zaczerwienionym od ukropu ciałem. Każda trzymała długą na trzy stopy wiązkę gałązek. Na początek niemal go nimi pieściły, i gałązki zostawiały na skórze lekkie białe ślady. 350

Imperator Jęknął cicho. Niewolnice przerwały. - Panie, czy chciałbyś mocniej? - bojaźliwie spytała jedna. Minionej nocy zalecał się do niej i miała obrzmiałe i posiniaczone usta i lekko drżały jej dłonie. Uśmiechnął się, nie podnosząc powiek, i ułożył się wygodniej. Cudownie orzeźwiające uczucie. -Ach, tak — odpowiedział sennie. - Chłoszczcie mnie, dziewczęta, chłoszczcie, proszę. 7 *~ ROZDZIAŁ XXXIV Juliusz stał z Kaberą i Tubrukiem w porcie. Twarz miał szarą i zimną. Dzień, jakby kpiąc z ponurych wydarzeń jego życia, był upalny, tylko lekka bryza od morza przynosiła ulgę pokrytym kurzem podróżnikom. To była gorączkowa ucieczka z cuchnącego miasta. Najpierw był sam, na chudym osiołku, jedynym środku transportu, jaki udało mu się kupić za złoty pierścień. Krzywiąc się, objechał skrajem palących się dołów, wypełnionych ciałami, i ruszył truchtem na główną bitą drogę na zachód, ku wybrzeżu. Wtedy usłyszał znajome pozdrowienie i zobaczył swoich przyjaciół, wychodzących spośród przydrożnych drzew. Cudowne uczucie - przekonać się na własne oczy, że każdy z nich żyje, choć kiedy opowiedzieli swoje historie, prysł radosny nastrój. Już na pierwszy rzut oka było widać, że Tubruk stracił wiele ze swojej witalności. Był wymizerowany i brudny i w krótkich słowach opowiedział o tym, jak obaj z Kaberą żyli na ulicach niby zwierzęta, gdzie w dzień działy się najpotworniejsze rzeczy, a i tak każda potworniała nocą. On i Kaberą zgodnie postanowili czekać przy drodze prowadzącej na wybrzeże przez tydzień, mając nadzieję, że Juliusz się uwolni. - Potem - dodał Kaberą - zamierzaliśmy ukraść jakieś miecze i cię odbić. Tubruk zaśmiał się na to i Juliusz zauważył, że obaj zbliżyli się do siebie podczas wspólnej niedoli. To nie poprawiło mu samopoczucia. Opowiedział im o wymyślnym okrucieństwie Sulli i kiedy wypluwał z siebie kolejne słowa, jego pięści zacisnęły się w gniewie. 352 Imperator -Wrócę do Rzymu. I niech tylko spróbuje tknąć moją żonę, a obetnę mu jaja - powiedział spokojnie. Żaden nie mógł wytrzymać jego spojrzenia i nawet Kaberę opuścił na chwilę jego zwykły humor. -Chłopcze, on w Rzymie ma w czym wybierać - mruknął Tubruk. - To po prostu taki gatunek człowieka, który lubi, by inni się go bali. Cynna będzie jej dobrze pilnować, a jak zajdzie potrzeba, wywiezie ją z Rzymu. Gdyby coś jej groziło ze strony Sulli, stary sam naśle na niego swoje straże. Juliusz kiwnął głową, lecz błądził myślami gdzie indziej. Najpierw próbował dotrzeć do Kornelii pod osłoną nocy, lecz przywrócono zakaz poruszania się po zmierzchu i wyjście na ulicę oznaczało natychmiastową śmierć. Na szczęście Kabera w czasie spędzonym z Tubrukiem na ulicach potrafił zdobyć parę cennych rzeczy. Złoty naramiennik, który znalazł w popiołach, pozwolił im kupić konie i przekupić straże przy murach. Zlecenia na pieniądze, które Juliusz wciąż nosił na gołym ciele, opiewały na zbyt dużą kwotę, by dało się je wymienić poza granicami miasta, i to było denerwujące polegać na paru miedziakach, podczas gdy złoto było w zasięgu ręki. Choć tak naprawdę Juliusz nie był pewien, czy podpis Mariusza może im się teraz przydać na cokolwiek, przypuszczał jednak, że ten przebiegły człowiek pomyślał i o tym. Jego wuj był przygotowany prawie na wszystko.

Juliusz wydał parę cennych monet Kabery i Tubruka na wysłanie listów. Dał je legionistom wracającym do miasta albo zmierzającym na wschodnie wybrzeże i dalej, do Grecji. Kornelia dowie się, że jest bezpieczny, lecz minie sporo czasu, nim ją zobaczy. Jeżeli nie wróci bogaty w siłę i wsparcie, nie wróci w ogóle i gorycz tej myśli zostawiała w nim pustkę i zmęczenie. Marek dowie się o katastrofie w Rzymie i po zakończeniu służby nie wróci na ślepo, by go tam szukać. To niewielka pociecha. Odczuwał brak przyjaciela jak nigdy przedtem. Przychodziło mu na myśl tysiąc innych żalów, zbyt bolesnych, by pozwolić im zapuścić korzenie. Świat dla młodego człowieka zmienił się od podstaw. Mariusz nie musiał zginąć. Bez niego świat stał się pusty. Rozdział 34 353 Utrudzeni podróżą, trzej mężczyźni skierowali konie do rojne-go portu, na zachód od Rzymu. Tubruk odezwał się pierwszy, po tym jak stanęli na ziemi i uwiązali konie do słupków przy gospodzie. - Widzę tu proporce trzech legionów. Twoje dokumenty zapewniają ci stanowisko w każdym. Stałym portem tego jest Grecja, tego Egipt, a ten ostatni płynie z towarem na północ. - Tubruk mówił rzeczowo i spokojnie; przez lata zarządzania majątkiem nie ubyło mu wiedzy o mechanizmach imperium. Tubruk niewiele więcej mógł doradzić. To prawda, rozpoznawał proporce legionów, lecz zdawał sobie sprawę, że jego wiedza 0 reputacji ich dowódców pochodzi sprzed piętnastu lat. Byłby w duchowej rozterce, radząc Juliuszowi, by decyzję w tak poważnej sprawie zostawił bogom. Tak czy inaczej przyjdzie mu spędzić z dala od domu co najmniej dwa lata, więc równie dobrze mogą rzucić monetą. -Ja, osobiście, wybrałbym Egipt - rozmarzył się Kabera, patrząc tęsknie na morze. - Ile to już czasu minęło, od kiedy ostatni raz otrzepywałem sandały z jego piasków. - Czuł, jak przyszłość zagląda im trzem w oczy to z tej, to z tamtej strony. Życie, pomyślał, stawia niektórych przed łatwymi wyborami, a może wszystkich, tyle że większość nie potrafi ich w porę zauważyć. Egipt, Grecja czy północ? Każde kusiło na różne sposoby. Chłopiec musi wybrać sam, ale Egipt, tak, ten przynajmniej jest gorący. Tubruk przyglądał się okrętom kołyszącym się na cumach, wypatrując takiego, który można by odrzucić. Każdy miał czujne straże i na wszystkich kręcili się ludzie, porządkując, szorując czy naprawiając. Wzruszył ramionami. On sam, kiedy skończy się to całe zamieszanie i Rzym się uspokoi, wróci do majątku. W końcu ktoś musi dbać o to miejsce. - W Grecji jest Marek i Reniusz. Mógłbyś się tam z nimi spotkać, gdybyś chciał zaryzykował swoje zdanie, po czym odwrócił się 1 zapatrzył na kurz podniesiony przez wozy. - Nie. Nie osiągnąłem niczego poza małżeństwem. I wypędzeniem z Rzymu przez mojego wroga - mruknął Juliusz. - Wroga twojego wuja - poprawił Kabera. Juliusz obrócił się powoli w stronę starego człowieka i utkwił w nim uporczywe spojrzenie. -Nie. On jest teraz moim wrogiem. W odpowiednim czasie zobaczę jego trupa. - W odpowiednim czasie być może - zauważył Tubruk. - Za to dzisiaj musisz stąd zniknąć i nauczyć się być żołnierzem i dowódcą. Jesteś młody. Dzisiaj nie kończy się ani twoje życie, ani kariera. - Tubruk zatrzymał przez chwilę wzrok na chłopcu i ze zdziwieniem spostrzegł, jak bardzo Juliusz upodobnił się do swojego ojca. Juliusz znów zaczął lustrować wzrokiem okręty. -Zatem niech będzie Egipt. Zawsze chciałem zobaczyć kraj faraonów.

- Doskonały wybór - ucieszył się Kabera. - Pokochasz Nil, a Egipcjanki są bardzo piękne i jeszcze bardziej pachnące. -1 uradował się jeszcze bardziej, widząc, że Juliusz się uśmiecha, pierwszy raz od chwili, kiedy dostali się w ręce żołnierzy Sulli. To dobry znak, pomyślał. Tubruk dał jakiemuś chłopcu miedziaka, aby popilnował ich koni przez godzinę, i trzej mężczyźni poszli w kierunku okrętu noszącego proporce legionu stacjonującego w Egipcie. - Popatrz, jak przygotowują okręt do wyjścia w morze - zauważył Tubruk, wskazując palcem na baryłki zapasów, ładowanych przez niewolników. Solone mięso, oliwa i ryby wędrowały na ramionach spoconych mężczyzn z nabrzeża, przez wąski pas wody, na pokład. Każda sztuka była odnotowana na tabliczce i starta z niej z typową rzymską sprawnością. Tubruk gwizdnął na jednego z okrętowej wachty i ten podszedł do burty. - Chcemy mówić z dowódcą okrętu. Jest na pokładzie? - spytał Tubruk. Żołnierz zmierzył ich wzrokiem i chyba, mimo zakurzonych ubrań, ocena nie wypadła najgorzej. Pomijając Kaberę, dwaj inni wyglądali jak żołnierze. -Jest. Spuszczamy cumy w południe. Nie mogę zagwarantować, że się z wami zobaczy. - Idź i powiedz, że przybywa tu, prosto z miasta, siostrzeniec Mariusza. Możemy poczekać odpowiedział Tubruk. Rozdział 34 355 Brwi żołnierza odrobinę się uniosły, a oczy prześliznęły po Juliuszu. - Tak jest, panie. Powiadomię go w tej chwili. Mężczyzna odszedł od burty i przeszedł po wąskim trapie na pokład. Zniknął za jakąś wysoką drewnianą konstrukcją, górującą nad okrętem, w której prawdopodobnie mieściły się kwatery dowódcy. Podczas oczekiwania Juliusz przyglądał się olbrzymiemu okrętowi, otworom na wiosła, których używano przy opuszczaniu portu, a także w czasie bitwy, by nadać odpowiednią prędkość przy taranowaniu okrętów wroga, olbrzymim zwiniętym żaglom, oczekującym cierpliwie na podniesienie i na wiatr. Pokład, jak przystało na rzymską jednostkę wojenną, był wolny od jakichkolwiek ruchomych przedmiotów. Każda rzecz, która mogła spowodować uszkodzenie na wzburzonych morzach, była bezpiecznie przywiązana. Schody prowadzące na dolne pokłady znajdowały się w różnych miejscach i każdy właz był zabezpieczony przesuwaną pokrywą, aby woda w czasie sztormu nie wlewała się do środka. Okręt wyglądał na zadbany, lecz przed spotkaniem z dowódcą Juliusz nie mógł wiedzieć, co go czeka przez dwa następne lata życia. Wszystko pachniało smołą i solą, i potem, zapachami obcego świata, świata, którego nie znał. Poczuł się dziwnie zdenerwowany i prawie się z siebie zaśmiał. Z cieni pokładu wyszedł wysoki mężczyzna w pełnej zbroi centuriona. Wyglądał na człowieka surowego i schludnego, miał siwe, krótko przystrzyżone włosy, a jego wypolerowany napierśnik lśnił w słońcu jasnym brązem. Przemierzywszy deski pokładu, podszedł do burty i pozdrowił trzech czekających mężczyzn. Na jego twarzy malowała się czujność. -Witam, panowie. Jestem centurion Gaditykus, tytularny dowódca tego okrętu, należącego do Trzeciego Partyjskiego legionu. Spuszczamy cumy przy następnym odpływie, więc nie mogę poświęcić wam dużo czasu, lecz imię konsula Mariusza znaczy wiele, nawet teraz. Przedstawcie swoją sprawę, a zobaczę, co da się zrobić. Krótko i węzłowato, bez żadnej gadaniny. Juliusz z miejsca poczuł sympatię do tego człowieka. Sięgnął pod tunikę i wyciągnął zwój dokumentów, które dał mu Mariusz. Gaditykus wziął je i złaImperator mał kciukiem pieczęć. Czytał szybko, ze zmarszczonym czołei Od czasu do czasu kiwał głową.

- Czy to było pisane przed powrotem Sulli do miasta? - spyl w końcu, wciąż patrząc na pergamin. Juliusz pragnął skłamać, lecz czuł, że ten mężczyzna g sprawdza. -Tak. Mój wuj nie... nie spodziewał się, że Sulla odniesi sukces. Gaditykus, przydawszy Się batacio m\odemu mężczyźnie rzekł: y - 2 żalem przyjąłem wiadomość o jego śmierci. Był człowiekiem Cieszącym się popularnością i kochał Rzym. Te dokumenty noszj podpis konsula, a więc są ważne. Niemniej mam prawo odmówii ci miejsca na koi, dopóki się nie dowiem, co cię łączy lub dziel z Korneliuszem Sullą. Wystarczy mi twoje słowo, o ile jesteś prawdomównym człowiekiem. -Jestem, panie - odrzekł Juliusz. - Czy jesteś poszukiwany za pospolite przestępstwa? - Nie jestem. - Czy chcesz uniknąć jakiegoś skandalu? - Nie. Gaditykus popatrzył Juliuszowi w oczy, a kiedy ten nie odwróci/ wzroku, zwinął dokumenty i schował je za napierśnik. cf, będziesz fesseranus. Wyższego Stopnia (lOSfUŻySZ tif SZybJiy, jeżeli wykażesz się odpowiednimi zdolnościami. Zrozumiałeś? Juliusz skinął głową, zachowując 6eznamiętną twarz. Skończyfy sie rzymskie uczty, zabawy i szaleństwa. Wstępował U3 Żete sruzbe 'imperium, która pozwahh miastu phwić s)p do wo)J - A ci dwa? - sc^O^^.^to^^o?5^^ -Tubruk jest zarządcą mojego majątku, baśnie do tvve&o wra-ca. Ten stary to Kabera, mój... sługa. Chciałbym, by mi towarzyszył. -Jest za stary do wioseł, ale znajdziemy dla niego jakieś zajęcie. Na okrętach, którymi ja dowodzę, nie ma miejsca dla obiboków. U mnie pracuje każdy. Każdy. 356 Imperator mał kciukiem pieczęć. Czytał szybko, ze zmarszczonym czołem. Od czasu do czasu kiwał głową. - Czy to było pisane przed powrotem Sulli do miasta? - spytał w końcu, wciąż patrząc na pergamin. Juliusz pragnął skłamać, lecz czuł, że ten mężczyzna go sprawdza. -Tak. Mój wuj nie... nie spodziewał się, że Sulla odniesie sukces. Gaditykus, przyjrzawszy się badawczo młodemu mężczyźnie, rzekł: - Z żalem przyjąłem wiadomość o jego śmierci. Był człowiekiem cieszącym się popularnością i kochał Rzym. Te dokumenty noszą podpis konsula, a więc są ważne. Niemniej mam prawo odmówić ci miejsca na koi, dopóki się nie dowiem, co cię łączy lub dzieli z Korneliuszem Sullą. Wystarczy mi twoje słowo, o ile jesteś prawdomównym człowiekiem. -Jestem, panie - odrzekł Juliusz. - Czy jesteś poszukiwany za pospolite przestępstwa? - Nie jestem. - Czy chcesz uniknąć jakiegoś skandalu? -Nie. Gaditykus popatrzył Juliuszowi w oczy, a kiedy ten nie odwrócił wzroku, zwinął dokumenty i schował je za napierśnik. - Pozwolę ci złożyć przysięgę na najniższego stopniem dowódcę, będziesz tesserarius. Wyższego stopnia dosłużysz się szybko, jeżeli wykażesz się odpowiednimi zdolnościami. Zrozumiałeś?

Juliusz skinął głową, zachowując beznamiętną twarz. Skończyły się rzymskie uczty, zabawy i szaleństwa. Wstępował na żelazną służbę imperium, która pozwalała miastu pławić się do woli we wszelkich rozkoszach. Tym razem będzie musiał sam dowieść swojej wartości, bez pomocnej ręki wuja. - A ci dwaj? - spytał Gaditykus, wskazując na Tubruka i Kaberę. - Tubruk jest zarządcą mojego majątku. Właśnie do niego wraca. Ten stary to Kabera, mój... sługa. Chciałbym, by mi towarzyszył. -Jest za stary do wioseł, ale znajdziemy dla niego jakieś zajęcie. Na okrętach, którymi ja dowodzę, nie ma miejsca dla obiboków. U mnie pracuje każdy. Każdy. 356 Imperator mał kciukiem pieczęć. Czytał szybko, ze zmarszczonym czołem. Od czasu do czasu kiwał głową. - Czy to było pisane przed powrotem Sulli do miasta? - spytał w końcu, wciąż patrząc na pergamin. Juliusz pragnął skłamać, lecz czuł, że ten mężczyzna go sprawdza. -Tak. Mój wuj nie... nie spodziewał się, że Sulla odniesie sukces. Gaditykus, przyjrzawszy się badawczo młodemu mężczyźnie, rzekł: - Z żalem przyjąłem wiadomość o jego śmierci. Był człowiekiem cieszącym się popularnością i kochał Rzym. Te dokumenty noszą podpis konsula, a więc są ważne. Niemniej mam prawo odmówić ci miejsca na koi, dopóki się nie dowiem, co cię łączy lub dzieli z Korneliuszem Sullą. Wystarczy mi twoje słowo, o ile jesteś prawdomównym człowiekiem. -Jestem, panie - odrzekł Juliusz. - Czy jesteś poszukiwany za pospolite przestępstwa? - Nie jestem. - Czy chcesz uniknąć jakiegoś skandalu? -Nie. Gaditykus popatrzył Juliuszowi w oczy, a kiedy ten nie odwrócił wzroku, zwinął dokumenty i schował je za napierśnik. - Pozwolę ci złożyć przysięgę na najniższego stopniem dowódcę, będziesz tesserarius. Wyższego stopnia dosłużysz się szybko, jeżeli wykażesz się odpowiednimi zdolnościami. Zrozumiałeś? Juliusz skinął głową, zachowując beznamiętną twarz. Skończyły się rzymskie uczty, zabawy i szaleństwa. Wstępował na żelazną służbę imperium, która pozwalała miastu pławić się do woli we wszelkich rozkoszach. Tym razem będzie musiał sam dowieść swojej wartości, bez pomocnej ręki wuja. - A ci dwaj? - spytał Gaditykus, wskazując na Tubruka i Kaberę. -Tubruk jest zarządcą mojego majątku. Właśnie do niego wraca. Ten stary to Kabera, mój... sługa. Chciałbym, by mi towarzyszył. -Jest za stary do wioseł, ale znajdziemy dla niego jakieś zajęcie. Na okrętach, którymi ja dowodzę, nie ma miejsca dla obiboków. U mnie pracuje każdy. Każdy. Rozdział 34 357 - Rozumiem, panie. On ma pewne uzdolnienia jako uzdrawiacz. Kabera przyoblókł twarz w zagadkowy wyraz, ale zgodził się po chwili. - Przyda się i to - stwierdził Gaditykus. - Podpiszesz służbę na dwa lata czy na pięć? - Dwa. Na początek, panie - powiedział Juliusz stanowczym głosem. Mariusz ostrzegł go, by nie poświęcał życia służbie w armii, wiążąc się z nią długoletnimi kontraktami, lecz by pozostawił sobie możliwość wyboru i gromadzenia większych doświadczeń.

- Zatem witamy w Trzecim Partyjskim, Juliuszu Cezarze - powiedział szorstko Gaditykus. - A teraz na pokład i dowiedz się u kwatermistrza o swoją koję i zaopatrzenie. Chcę cię widzieć za dwie godziny. Złożysz przysięgę. Juliusz obrócił się do Tubruka, a ten wyciągnął rękę i uścisnął mu dłoń i nadgarstek. - Bogowie sprzyjają dzielnym, Juliuszu - powiedział były gladiator, uśmiechając się, po czym zwrócił się do Kabery. - A ty trzymaj go z daleka od mocnych napojów, słabych kobiet i mężczyzn, którzy mają własne kości do gry. Zrozumiałeś? Kabera zrobił małpią minę. -Mówisz o mnie, mój przyjacielu. Ja mam je zawsze. Tubruk poczuł, że wraz z decyzją, która wreszcie zapadła, rozstrzygnęła się ich przyszłość. Stary człowiek poczuł, że duch w Juliuszu ożył i że w niego tak samo wstąpiła otucha. Młodzi nigdy się nie martwią przyszłością czy przeszłością zbyt długo. Kiedy 'wchodzili na pokład, ponure i krwawe wydarzenia w Rzymie zdawały się należeć do innego świata. Juliusz stanął na kołyszącym się pokładzie i głęboko odetchnął. W pobliżu stał dwudziestoparoletni żołnierz, uśmiechając się chytrze. Był wysoki i solidnie zbudowany i miał twarz poznaczoną bliznami po krostach. -Tak myślałem, że to musisz być ty, błotna rybko - powiedział. - Rozpoznałem na nabrzeżu Tubruka. Przez chwilę Juliusz nie poznał mówiącego. I nagle wróciła mu pamięć. - Swetoniusz?! - wykrzyknął. Żołnierz zesztywniał. 358 Imperator - Tezerariusz Prandus, jak dla ciebie. Dowódca straży w tej centurii. Dowódca, rozumiesz? - Nie zapominaj, Juliuszu, że stałeś się jednym z nich - powiedział głośno Kabera. Juliusz popatrzył na Swetoniusza. W tym dniu nie miał cierpliwości do zgłębiania uczuć tego człowieka. - Nie zapominaj, że na razie - odpowiedział Kaberze, po czym zwrócił się do starego sąsiada. -Jak długo jesteś tym dowódcą? -Kilka lat - odpowiedział Swetoniusz, ponownie sztywniejąc. Juliusz kiwnął głową. - Zobaczymy, czy uda mi się być krócej. Pokażesz mi moją koję? Twarz Swetoniusza zapłonęła gniewem. Co za bezceremonialne zachowanie. Odwrócił się bez słowa i sztywnym krokiem ruszył przez pokład. - Stary przyjaciel? - mruknął pod nosem Kabera, kiedy szli za nim. -Niezupełnie. —Juliusz nie powiedział nic więcej, a Kabera nie nalegał. Będzie dość czasu na morzu, by usłyszeć o wszystkim. Juliusz westchnął w duchu. Spędzi z tymi ludźmi dwa lata życia, wystarczająco ciężkie dwa lata, by nie musieć oglądać na co dzień Swetoniusza i mieć ciągle przed oczami jego dawne pryszcze. Jednostka będzie pływać po Morzu Śródziemnym, chronić rzymskie terytoria, gwarantować bezpieczny przewóz towarów, może nawet brać udział w lądowych czy morskich bitwach. Wzruszył ramionami. Doświadczenia wyniesione z miasta pokazywały, że nie ma sensu martwić się o przyszłość - ta zawsze jest niespodzianką. Po dwóch latach będzie doroślejszy i silniejszy i dosłuży się wyższego stopnia. Będzie dość silny, by wrócić do Rzymu i spojrzeć Sulli w oczy. Z Markiem u boku wyrówna rachunki i weźmie zapłatę za śmierć Mariusza. ROZDZIAŁ XXXV Adarek czekał cierpliwie na rozmowę z prefektem, podczas której miała się rozstrzygnąć jego przyszłość. Jeszcze raz przeczytał łist od Gajusza. List podróżował przez wiele miesięcy i był przekazywany z rąk do rąk, kolejnym legionistom, stacjonującym coraz bliżej Ilirii. W końcu został dołączony do pakunku rozkazów dla Czwartego Macedońskiego i trafił do młodego dowódcy.

Śmierć Mariusza była niewyobrażalnym ciosem. Marek chciałby pokazać wodzowi, że nie zawiódł jego zaufania i że wódz, wierząc w niego, nie popełnił błędu. Chciałby mu podziękować, lecz teraz to było niemożliwe. Chociaż nigdy nie spotkał Sulli, zastanawiał się, czy konsul mógłby być groźny dla niego i dla Gajusza - obecnie Juliusza. Uśmiechnął się na wieść o małżeństwie i skrzywił na parę krótkich linijek o Aleksandrii, domyślając się więcej, niż Juliusz ujawnił. Kornelia, sądząc z zachwytów przyjaciela, sprawiała wrażenie anioła. I to było jedynym pocieszającym doniesieniem z dalekiego Rzymu. Otworzyły się ciężkie drzwi, prowadzące do wewnętrznych pomieszczeń prefekta, wyszedł z nich legionista i oddał honory. Marek wstał i pozdrowił go. - Prefekt chce cię widzieć - powiedział mężczyzna. Marek skinął głową, wszedł do środka i stanął na baczność przepisowe trzy stopy przed dębowym stołem prefekta, na którym znajdował się dzban wina, kałamarz i porządnie ułożone pergaminy. 360 Imperator W rogu stał Reniusz, z pucharem wina w dłoni, Leonides, centurion Pięści z Brązu. Karak, prefekt obozu, podniósł się na widok młodego człowieka i gestem wskazał mu miejsce. Marek usiadł na ciężkim krześle i wyprostował plecy. - Spocznij, legionisto. To nie jest sąd wojenny - mruknął Karak, błądząc wzrokiem po dokumentach. Marek trochę opuścił ramiona. - Twoje dwa lata upływają za tydzień, niewątpliwie wiesz 0 tym - zaczął Karak. - Tak, panie - odparł Marek. -Jako żołnierz spisywałeś się znakomicie. Dowodzenie oddziałem, zwieńczone sukcesem akcje przeciw miejscowym plemionom. Zwycięzca Pięści z Brązu w walce na miecze w ubiegłym miesiącu. Słyszę, że ludzie cię szanują, mimo twoich młodych lat, 1 uważają, że można na tobie polegać w godzinach próby... zdaniem niektórych, zwłaszcza w godzinach próby. Jeden z dowódców twierdzi, że wystarczyłoby tego, co robisz na co dzień, a mimo to wyróżniasz się w bitwie i zaradzisz każdym kłopotom. Cenna cecha u młodego dowódcy, właściwa dla czynnego życia legionu. To być może dzięki tobie imperium poszerza swoje granice. Starczy dla ciebie aktywnej pracy wszędzie, gdybyś tylko jej pragnął. Marek kiwnął głową ostrożnie, a Karak wskazał na Leonidesa. - Twój centurion mówi o tobie dobrze i chwali sposób, w jaki położyłeś kres kradzieżom tamtego chłopca... Peppisa, o ile pamiętam. Na początku trochę szemrano, że chcesz być zbyt oryginalny, lecz okazałeś się uczciwy i lojalny wobec Czwartego Macedońskiego. Krótko mówiąc, chłopcze, chciałbym zaciągnąć cię do armii po raz drugi, z nadaniem stopnia dowódcy Pięćdziesiątki. Większy żołd i wyższa pozycja, z zapewnieniem wolnego czasu na zawody w walce na miecze, jeżeli to będzie konieczne. Co ty na to? - Czy wolno mi mówić otwarcie, panie? - spytał Marek, a serce waliło mu jak młotem. Karak zmarszczył czoło. - Oczywiście - odpowiedział. - To wielkoduszna propozycja. Dwa lata, które spędziłem w Macedońskim, były dla mnie latami szczęśliwymi. Mam tu przyjaciół. Jednakże... Panie, wychowałem się w majątku pewnego RzymiaRozdział 35 361 nina, który nie był moim ojcem. Jego syn i ja byliśmy jak bracia i przysiągłem, że będę go wspierał, będę jego mieczem, kiedy dorośniemy i staniemy się mężczyznami. - Poczuł na

sobie wzrok Reniusza. Mówił dalej: - Syn tamtego Rzymianina jest teraz w Trzecim Partyjskim, w legionie morskim, i zostało mu niewiele ponad rok służby. Kiedy wróci do Rzymu, chciałbym do niego dołączyć, panie. -Reniusz opowiedział mi waszą historię... Gajusza Juliusza i twoją. Bardzo dobrze rozumiem tego rodzaju lojalność. Może to ona sprawia, że podczas bitwy jesteśmy czymś więcej niż zwierzętami. - Karak uśmiechnął się pogodnie i Marek zerknął na dwóch pozostałych, zdziwiony, że nie spotyka się z potępieniem, którego się spodziewał i obawiał. Przemówił Leonides. Jego głos był cichy i spokojny. - Czy sądzisz, że cię nie rozumiemy? Synu, jesteś jeszcze bardzo młody. Będziesz służył w wielu legionach, nim odeślą cię na twój kawałek gruntu. Choć najważniejsze ze wszystkiego, byś służył Rzymowi, stale i bez narzekania. My trzej poświęciliśmy życie jednemu celowi: ujrzeć Rzym bezpieczny i silny, Rzym, któremu zazdrości świat. Marek popatrzył kolejno na każdego z trzech mężczyzn. Reniusz krył uśmiech za pucharem. Razem uosabiali to, czym on miał być w swoich chłopięcych marzeniach, złączeni przekonaniami, lojalnością i krwią. Karak sięgnął po spisany na grubym pergaminie dokument. - Reniusz był przekonany, że do pozostania w legionie skusiłoby cię jedynie uczestnictwo w greckich zawodach w walce na miecze, które odbędą się tej zimy. Oto dokument, na mocy którego możesz zostać w legionie jeszcze rok i dzień. Podał pergamin Markowi, a chłopak poczuł, jak wzruszenie chwyta go za gardło. Oczekiwał, że będzie musiał zwrócić wyposażenie dowódcy, zgarnąć żołd i wyruszyć w długą powrotną podróż do Italii. Propozycja prefekta, w sytuacji kiedy przyszłość wydawała się tak niewesoła, była jak dar od bogów. Prawdopodobnie, pomyślał, dużo w tym było roboty Reniusza, i nagle uznał, że to nieważne. Chciał zostać w Macedońskim, choć nie był wolny od duchowej rozterki - jak pogodzić lojalność wobec przyjaciela z dzieciństwa z prawdziwą satysfakcją ze znalezienia własnej rodziny, legionu. Teraz miał przed sobą kolejny rok kariery wojskowej. Oczy, kiedy czytał zawiły dokument, rozszerzyły mu się nieco. Karak to zauważył. -Jak widzisz, obejmujesz wyższe stanowisko. Będziesz dowódcą Pięćdziesiątki w centurii Leonidesa i będziesz bezpośrednio odpowiedzialny przed jego pomocnikiem, Darytusem. Radzę, byś na początek nowego zadania miał otwarty umysł. Pięćdziesiąt ludzi to nie to samo co ośmiu... staniesz przed nowymi problemami, a przygotowywanie żołnierzy do wojny wymaga wielu umiejętności. Czeka cię rok ciężki i pełen wyzwań, ale myślę, że to cię jedynie ucieszy. - Tak jest, panie. Dziękuję. To zaszczyt. - Zas,7.c7>p. zasłużony, młody człowieku. Słyszałem, co się wydarzyło w obozie niebieskoskórych. Informacje, których nam dostarczyłeś po tamtej nocy, pomogły nam inaczej ustawić politykę w stosunku do krajowców. Kto wie, czy za parę lat nie zaczniemy sprzedawać im swoich towarów i kupować ich wyrobów. - Karaka najwyraźniej cieszyła rola posłańca dobrych wieści przynoszonych młodemu człowiekowi, a Reniusz patrzył z aprobatą. To będzie mój rok, przysiągł sobie Marek, czytając dokument do końca i notując w myślach, ile uncji oliwy i soli wolno mu będzie pobrać ze składów, jaką sumę dostanie na naprawy i uszkodzenia i tak dalej. Nowe stanowisko wymagało nauczenia się stu nowych rzeczy, i to szybko. Żołd był znacznie większy od dotychczasowego. Wiedział, że rodzina Juliusza wesprze go, jeśliby poprosił o wsparcie, lecz t.-ssnsts. napełniała go goryczą myśl, że po powrocie do Rzymu miałby się uzależnić od czyjejś dobroczynności. Teraz będzie mógł trochę oszczędzić i zostawić na powrót parę aureusów. Nagle uderzyła go inna myśl. - Czy ty też zostaniesz w Macedońskim? - spytał Reniusza. Stary wojownik wzruszył ramionami. Dalej sączył wino.

-Prawdopodobnie, podoba mi się tutejsze towarzystwo. Wyobraź sobie, już dawno powinienem przejść w stan spoczynku. Karak musi fałszować listy płatnicze żołdów za każdym razem, Rozdział 35 363 kiedy je wysyła. Rad bym zobaczyć, jak Sulla poczyna sobie z tym miejscem. Podobno zarzuca Rzym nowymi ustawami. Nie miałbym nic przeciwko temu, by sprawdzić, czy dba o tę wiekową damę właściwie, a w przeciwieństwie do ciebie, jestem tu z dobrej woli i mogę wyjechać w każdej chwili. Karak westchnął. - Dobrze by było znów zobaczyć Rzym. To już czternaście lat, od kiedy tam stacjonowałem, ale wstępując do armii, wiedziałem, jak to będzie. - Dolał wina Reniuszowi, który się o nie upominał, i napełnił trzy inne puchary. - Wypijmy za Rzym, panowie, i za kolejny rok. Czterej mężczyźni wstali i stuknęli się pucharami. Marek wziął zaostrzoną trzcinkę i podpisał oficjalny dokument pełnym imieniem. Marek Brutus. Karak sięgnął przez stół i mocno uścisnął dłoń młodzieńca. - Słuszna decyzja, Brutusie. NOTA HISTORYCZNA Informacji historycznych, które by mówiły o najwcześniejszych latach życia Juliusza Cezara, jest bardzo niewiele. W miarę możliwości obdarzyłem go takim dzieciństwem, jakie mógł mieć chłopiec ze średnio zamożnej rzymskiej rodziny. Oczywiście parę zdolności przypisałem chłopcu na wyrost, na podstawie znanych, późniejszych dokonań. Na przykład umiejętność pływania uratowała mu życie w Egipcie, kiedy miał pięćdziesiąt dwa lata. Swetoniusz w biografii pisze, że Juliusz Cezar doskonale władał mieczem i jeździł konno, jak również miał zadziwiającą wytrzymałość, uwielbiał marsze i chodził z gołą głową bez względu na pogodę. Z żalem przyznaję, że Reniusz jest postacią fikcyjną, choć rodziny wychowujące synów tradycyjnie zatrudniały znawców z różnych dziedzin. Wiemy o jednym nauczycielu, pochodzącym z Aleksandrii, który uczył Cezara retoryki, zachowała się także choć niechętna - pochwała Cycerona, dotycząca zręcznego i porywającego sposobu przemawiania Cezara. Juliusz stracił ojca, mając piętnaście lat, i jest prawdą, że wkrótce potem ożenił się z córką Cynny, Kornelią, najwyraźniej z miłości. Chociaż Mariusz był raczej bratem ojca, nie matki, Aurelii, osobowość, w którą go wyposażyłem, odpowiada historycznej postaci wodza. W niezgodzie z prawem i zwyczajem piastował urząd konsula siedem razy. Podczas gdy wcześniej służba w legionie była dostępna jedynie dla mężczyzny posiadającego majątek ziemski, Mariusz zniósł to zastrzeżenie i z tej racji cieszył się fanatyczną lojalnością żołnierzy. On też uczynił z orła symbol rzymskich legionów. 365 Znaczna część tej książki traktuje o wojnie domowej między Sullą a Mariuszem, lecz ze względu na wartkość opowieści uznałem za niezbędne uprościć jej przebieg. Korneliusz Sulla kultem Afrodyty i niektórymi aspektami życia oburzał nawet tak tolerancyjne społeczeństwo jak ówcześni Rzymianie. Jako wódz był niesamowicie zdolny. W kampanii afrykańskiej służył pod dowództwem Mariusza i jeden wynosił swoje zasługi ponad dokonania drugiego. Obaj mężczyźni wprost się nie cierpieli. Kiedy Mitrydates powstał przeciw rzymskiemu panowaniu na Wschodzie, obaj chcieli popłynąć do Grecji, licząc na łatwą kampanię i nadarzającą się sposobność zdobycia wielkich bogactw. W 88 roku p.n.e. Sulla poprowadził swoich ludzi na Rzym po części z powodów osobistych, twierdząc, że zamierza „uwolnić miasto od tyranów". Mariusz był zmuszony schronić się w Afryce, gdzie zebrał armię, z którą później wrócił do Rzymu. Senat po prostu nie był zdolny poradzić sobie z tak silnymi przywódcami i pozwolił na ten powrót, Sullę zaś, zajętego wojną z Mitrydatesem, ogłosił wrogiem stanu. Mariusz został wybrany konsulem po

raz ostatni, lecz umarł przed wygaśnięciem kadencji, czym niezdecydowanych, nieracjonalnie zachowujących się senatorów postawił w trudnej sytuacji. Ci najpierw szukali pokoju, lecz Sulla, po miażdżącym zwycięstwie w Grecji, stał na silnej pozycji. Darował Mitrydatesowi życie, lecz skonfiskował i złupił jego olbrzymie bogactwa i skarbce. Pozwoliłem Mariuszowi umrzeć w pierwszym ataku na Rzym, co oczywiście można uznać za niesprawiedliwie szybki koniec dla tak charyzmatycznego człowieka. W 82 roku p.n.e., po powrocie z greckiej kampanii, Sulla znów poprowadził swoją armię do ataku na miasto i odniósł szybkie zwycięstwo nad tymi, którzy byli lojalni wobec senatu. Zażądał dla siebie roli dyktatora i to w tej roli poznał go Juliusz Cezar, przyprowadzony do Sulli jako jeden z popleczników Mariusza. Mimo że Juliusz stanowczo odmówił rozwodu z Kornelią, Sulla nie kazał go zabić. Dyktator miał podobno powiedzieć, że zobaczył „wielu Mariuszów w tym Cezarze", co, jeżeli jest prawdą, pozwala na pewien wgląd w charakter tego człowieka. Mam nadzieję, że udało mi się to ująć w tej książce. Czas panowania Sulli jako dyktatora był w historii miasta bru366 Imperator talnym okresem. Wyjątkowe stanowisko, na którym się sam obsadził i którego nadużywał, mieściło się w ramach nadzwyczajnych środków podjętych na czas wojny i było podobne do współczesnych tymczasowych rządów wojskowych w stanach szczególnego zagrożenia. Przed Sullą tytułowi dyktatora towarzyszyły najsurowsze ograniczenia czasowe, lecz on potrafił uniknąć takich restrykcji, zadając śmiertelną ranę republice. Jedno z praw, które zlekceważył, zabraniało uzbrojonym siłom zbliżania się do miasta, nawet na tradycyjne triumfy. Sulla umarł w wieku sześćdziesięciu lat i wyglądało na to, że republika może się odrodzić i rozkwitnąć na nowo. W tym czasie w Grecji przebywał dwudziestodwuletni młody człowiek, Juliusz Cezar, który miał to w przyszłości uniemożliwić. W końcu Mariusz i Sulla udowodnili kruchość republiki. Możemy się jedynie zastanawiać, jaki wpływ miały na młodego Juliusza Cezara słowa Mariusza: „Zróbcie miejsce dla swojego wodza", i widok tłumu padającego od mieczy żołnierzy tuż przy schodach prowadzących do senatu. Historie tych postaci, zwłaszcza spisane w krótkim czasie po tamtych wydarzeniach przez Plutarcha i Swetoniusza, to doprawdy zdumiewająca lektura. W badaniach nad życiem Juliusza Cezara stale powracało jedno pytanie: jak on tego dokonał? Jak młody człowiek, który znalazł się po przegranej stronie w katastrofie wojny domowej, doszedł do tego, że samo jego nazwisko stało się synonimem króla? Car i cesarz, oba tytuły pochodzą od tamtego imienia i były w użyciu jeszcze dwa tysiące (!) lat później. Historie opisane przeze mnie mogą być czasami przedstawione zbyt skrótowo, toteż czytelnikowi zainteresowanemu szczegółami, które tu pominąłem, poleciłbym Caesara, pióra Christiana Meiera. W życiu Juliusza Cezara było tak wiele fascynujących chwil, że tchnięcie w nie ducha było czystą przyjemnością. Wydarzenia opisane w następnym tomie są jeszcze bardziej zadziwiające. C. Iggulden