Galeony wojny. Tom 1 - Jacek Komuda

Spis treści

Motto Dedykacja Rozdział I Rozdział II Rozdział III Rozdział IV Rozdział V Rozdział VI Rozdział VII Przypisy Metryczka książki

Jeszcze nie jest pobity świetny okręt Rzeczpospolitej... Jacek Kowalski Psalm rodowodowy

Pamięci Augustyna Necla, znanego jako Chrysty Globus, bez którego kaszubskich baśni nigdy nie zostałbym pisarzem. Jacek Lech Komuda

Rozdział I Maszoperia Dahla

Statek na strądzie • Diabelska fluita • Krew na pokładzie • Pocałunek śmierci • Wizerunek niepospolity Zachariasza Knadego • Dwór pełen łotrów • Ich wszystkie kłamstwa i zdrady • Coelesti iungimur arcu, czyli złota Wenecja Północy

Wiosenny sztorm cichł, rozpadał się na pojedyncze porywy bezsilnego gniewu. Wiatr niosący grube krople dżdżu siekł twarze deszczem, zrywał kłęby piany ze szczytów fal piętrzących się niczym górskie zbocza, szamotał się wśród drzew na stromym brzegu. Ogromne bałwany rozbijały się z szumem i łoskotem na zdziczałym wybrzeżu Osetnika1. Przewalały się z hukiem na wąskim pasku plaży, za którą wznosił się, jak potężny mur, poszarpany uskok wybrzeża zarośniętego prastarym bukowym borem następnie przechodzącym w las przetykany prześwitami i polanami, na których plewiły się osty, turzyce i bodiaki. Jost wpatrzył się w morze, przesłonił ręką oczy, by nie raził go blask ognia rozpalonego na stromym brzegu, jego wzrok przemknął nad roztańczonymi grzywa mi fal. Daleko, wśród szarych zwałów chmur przedzierała się wąska czerwonawa łuna zachodzącego słońca. Na tle dalekiego poblasku dostrzegł to, czego cała maszoperia2 wypatrywała niczym Dnia Zbawienia – wysmukły kształt rozpruwający fale obłym dziobem. Statek! Jost rzuciłby na szalę wagi Fortuny swojego parta i dołożyłby roczny połów bantek3, że była to flamandzka fluita. Ogromny stos rzucał migotliwy poblask; choć maszop stał tyłem do ognia, ciągle miał przed oczyma czerwonawą poświatę płomieni. Nie widział rzecz oczywista pawęży rufowej, jednak silnie zwężające się burty i trzy wysmukłe maszty pozwalały sądzić, że statek nie był galeonem, krejerem ani pinką – gdyż Jost nie dostrzegał ostro ściętej dziobnicy. Zapewne szyper płynął z Rygi lub Narwy, może z Königsbergu, choć maszop nie oddałby za to głowy. Fluita zbliżała się do brzegu gnana wiatrem i falami – zapewne pilot lub sternik brał ogień rozpalony przez maszoperię za światło wskazujące początek wodnego szoru, wiodącego aż do portu w Łebie i chwała za to Panu. Błądzenie było rzeczą ludzką, a w takich ciemnościach mógł zgubić drogę nawet bardzo doświadczony szyper. Jednak w tym wypadku cena pomyłki była równie wysoka, jak podniesione do ciosu topory

kaszubskich piratów. Statek wszedł na mieliznę. Maszop nie widział, co działo się na pokładzie, bo fale i deszcz przesłaniały zdobycz przed jego drapieżnym wzrokiem. Jednak bez trudu mógł domyślić się wszystkiego. Strądowanie4 na Osetniku zawsze wyglądało tak samo. Pierwszy wstrząs... Później chwila przerwy. Stępka statku szoruje po mieliźnie, wiatr wpycha go coraz głębiej na piaszczystą łachę. Pokład dygoce wstrząsany paroksyzmami agonii, gdy fluita desperacko walczy o przetrwanie, ludzie walą się z nóg, źle przymocowane beczki toczą się po pokładzie, pęka maszt – lecą na pokład reje, liny i stengi. Jost polecił boskiej opiece dusze załogi. Zdawało mu się, że słyszy krzyki przerażenia, lamenty i modlitwy, gdy kadłub zadygotał, a klepki poszycia zatrzeszczały pod ciężarem statku. Wreszcie fluita stanęła, lekko pochylona na bok. Zamarła daleko od brzegu, otoczona wieńcem fal. – Statek na strądzie! – rzekł Jost do reszty maszopów. – Pakowny orlog, fluita albo pinasa. Będzie ze sto łasztów frachtu! Ino załogi nie widzę. – Niech ich Smantk wezmie! Zagasić ogień, we diochle! – rzucił Gust Dahl, szyper i przywódca towarzystwa. Grube dębowe polana i kawały buczyny zasyczały polane wodą. Płomienie zachybotały zasypywane piaskiem; poczęły przygasać, przegrawszy skazaną z góry na porażkę walkę z ludzką przemyślnością. – Zbierać się knepi5! Chyże! Maszopi porwali się na nogi. Wszyscy zawzięci i chmurni jak morze podczas grudniowego sztormu. Jost widział ich ogorzałe gęby, przenosił wzrok z jednej postaci na drugą. Stali przy dogasającym ogniu – wielkie czerstwe chłopy w skórzanych buksach, w wępsach z rękawami, w mokrych świtach i granatowych sekniach; w ociekających deszczem mucach i kapeluszach na głowach. Zbrojni w szable, siekiery, pałasze, a gdyby one nie wystarczyły – w pistolety i półhaki ukrywane przed deszczem pod połami opończy. Szybko ruszyli na wybrzeże; znikli w wykrocie pod pniem buka powalonego w jednym z okrutnych, jesiennych sztormów, gdy niebo i woda łączyły się w szaleństwie na podobieństwo rozwścieczonych bestii. Zeszli ze stromego klifu, poszarpanego kłami morskich żywiołów niczym brzeg znoszonej sukni starego żebraka z Gduńska. A potem chmury rozstąpiły się i wzeszedł księżyc, rozświetlając dziki brzeg. W blasku miesiąca wyglądał niczym wybrzeże przeklętej wyspy, która nagle wynurzyła się z fal na środku legendarnego Morza Sargassowego, w dalekim Nowym Świecie, gdzie rozpadały się rozdarte galeony i karaki obrośnięte wodorostami. Wąski pasek piasku u podnóża wzgórz przypominał pobojowisko po walkach stolemów6, pełne poskręcanych, połamanych drzew, kamieni i wodorostów przyniesionych falą przyboju. Gałęzie ogromnych buków zwalonych z wysokiego brzegu, podmytego morską falą, wyciągały się nad maszopami niczym kikuty powalonych olbrzymów, mokre i obwieszone wodorostami z niedawnego sztormu, niby kości trupa oblepione zbutwiałymi resztkami odzienia. Spod piasku prześwitywały szczątki kadłubów i klepki poszycia statków, które znalazły swój grób na mieliznach i głębiach Osetnika za

sprawą maszoperii Dahla. Pod nogami chrzęściły muszle i kamienie wyrzucone falą przyboju. Bracia Strądowi zwani Stolemami, Mały Jeka, Mostnik i Szulist zepchnęli na wodę dwie łodzie skryte bezpiecznie w jarze. Wskakiwali do nich co tchu, ponaglani krzykami Dahla. Jost zajął miejsce na ławce, między maszopami. Pozostali chwycili za pojazdy7, zgięli się z wysiłku, prężąc ramiona w walce z wodnym żywiołem. Morze wciąż było wzburzone. Ogromna, postrzępiona fala podniosła wysoko w górę dziób pierwszej łodzi, tak iż przez krótką chwilę mierzył w zasnute chmurami niebo. Potem bat8 zwalił się w dół, zjechał po grzbiecie rozpędzonego bałwana w otchłań pełną wodnego pyłu, piany i wodorostów czepiających się burt, aby już za chwilę podźwignąć się z wysiłkiem na kolejnej sztormowej fali. Płynęli do statku. Maszopi napierali na pojazdy, dobywając ostatniego tchu z piersi. Jost sprawdził, czy nie zamokły zatknięte za pasem pistolety, zmacał pałasz przy boku, a potem przeżegnał się. Gdzieś na dnie jego duszy narastał lęk, bo nie miał pewności co do szczęśliwego zakończenia wyprawy, choć przecież nie była to ich pierwsza hanza. Odwiecznym, starodawnym zwyczajem betowizny, respektowanym nawet przez królów polskich, strądowych i wójtów, to, co rzuciła na brzeg fala przyboju, należało do Rebocy9. Tylko, że Dahl i jego maszopi potrafili dopomóc Fortunie; sprawić, by poza jantarem i deskami ze statków, rzucała na mielizny pinki, szkuty, fluity, a czasem nawet całe galeony. Maszopi byli skrzętni i zapobiegliwi – nikt z ocalałych nie przeżył dotąd wejścia na strąd pod Osetnikiem. Ciała szyprów, majtków i bosmanów powierzali morskiej głębi, która nigdy nie wydawała swoich tajemnic. Jost oczyma duszy już widział to, co stanie się za chwilę; oglądał błysk opadających w dół zakrwawionych toporów, słyszał świst szabel i pałaszy, urywany trzask wystrzałów. Wrzaski, jęki i krzyki załogi, krew tryskającą na deski, rozpaczliwe prośby o miłosierdzie, którego nigdy nie dawali. Wiedząc, co ich czeka, począł modlić się, zrazu cicho, potem coraz głośniej: Boże, Oycze Niebiesky Jajem człowiek grzeszny Tobie ja swe grzechy wyznawam Z nich się winniem dawam

To wszystko miało się stać już za chwilę, gdy pozostali Reboce rzucą kotwiczki i haki, kiedy zaczną wspinać się po linach na pokład. Za nimi był mroczny, urwisty brzeg, a przed nimi... tylko piekło. Litanię Josta podjęli pozostali maszopi. I całe kaszubsko-klekowskie towarzystwo wyrzekło jak jeden mąż: Zgrzeszieljem myli Panie Gryze mię me summienie Tak wiele grzechu mojego Jak piasku morskiego Ale te pociechę mam Łaskawego cię znam

Przysiągłeś grzechy odpuścić Chto się zechce nawrocić.

Fluita siedziała na mieliźnie niczym nadmorski głaz. Postrzępione bałwany uderzały o burty w bezsilnej złości. Jost zdziwił się tylko, że załoga nie zrzuciła żagli – choć fok i grot były sprzątnięte, wiatr wciąż szarpał postrzępionymi zrefowanymi marslami; wył wśród sztagów, topenantów i brasów, świszczał na nokach rei, wantach i szotach. – Chyże dreszi10 z Pónem Bogiem! Po szczęście i sławę! Jost przeżegnał się znowu, widząc wyniosły galion pod bukszprytem statku. To była morzeczka, niewiasta z obliczem kobiety, a ogonem ryby – panna wodna. Tak nazywano wiele statków, nawet pinki i galeony z floty królewskiej. Jednak dlaczego zamiast włosów na głowie ondyny wiły się węże szczerzące kły i wysuwające na wszystkie strony świata długie języki? Jost widział coś takiego po raz pierwszy. Poczuł chęć, aby od razu wypalić morskiej pannie w łeb z pistoletu albo przeżegnać się nabożnie. Co też uczynił... Bracia Stolemowie, Szulist i inni maszopi cisnęli linki z kotwicami na pokład fluity. Jost usłyszał głuche dudnienie, z jakim żelazne haki uderzały o deski pokładu, brzęk, z którym zaczepiły o falszburtę i relingi. – Na dek! Uchwycił linę i począł wspinać się w górę, po mokrej burcie statku. Maszopi skoczyli za nim. Wdrapywali się, wyszukując nogami wypukłości kadłuba, wspierając na zdobieniach i pokrywach ambrazur. Nie było to trudne, bo na fluitach burty pochylały się mocno ku sobie przy głównym deku. Wszystko po to, aby wystrychnąć na dudka Duńczyków pobierających na Sundzie cło uzależnione od rozmiarów głównego pokładu statku. To dziwne, lecz w ciągu ostatnich trzydziestu lat nawet najbardziej gorliwi szarpacze i poborcy króla Chrystiana nie poszli jeszcze po rozum do głowy i wciąż nie zwrócili uwagi, że holenderskie statki mają coraz mniejsze deki i coraz bardziej pochylone ku sobie burty. Jost miał nadzieję, że załoga nie sprawi im zbyt wiele kłopotów. Zresztą dopóki trwał sztorm, mogli zedrzeć sobie gardła do krwi, wołając o pomoc, a z dział i muszkietów strzelać aż do sądnego dnia. Na lądzie nikt nie usłyszałby ich głosów, bo od morskiego brzegu Osetnika, aż do samego Sasena11 ciągnęły się nieprzebyte bory, wrzosowiska, pastwiska porośnięte ostem i burzanem, na których tańcowały purtki i stolemy, a błędne ogniki wodziły dobrych chrześcijan na manowce. Dahl i Szulist pierwsi wpadli na pokład fluity z dobytymi szablami. Jost przeskoczył falszburtę, wyrwał z pochwy pałasz, wyszarpnął spod świty pistolet, odwiódł z trzaskiem skałkę, gotowy na pierwszą oznakę oporu strzelać, ciąć i prać, ile tylko tchu w piersiach starczy. Nie miał kogo bić. Pokład fluity był pusty. Morze uderzało o burty statku, strzelało w górę bryzgami piany. Wiatr wył na takielunku, jakby przygrywał śmierci do tańca i próbował wytrzymałości sztagów, łopotał postrzępionymi, porwanymi marslami, przerzucał z łoskotem uwolnioną z lin

rejkę bezana na ostatnim maszcie. Pokład zawalony był piaskiem, rozbitymi szczątkami baryłek, deskami, naglami wyrwanymi z kołkownicy, splątanymi kawałkami lin. Statek osadzony głęboko na piaszczystej łasze, jęczał niczym żywa istota, czasem tylko dygotał wpychany głębiej na mieliznę przez fale przyboju. Skrzypiały reje szarpiące się na wyluzowanych brasach, trzeszczały naprężone fały, sztagi i wanty. Maszopi rozglądali się po pokładzie. Spodziewali się wszystkiego, a więc zaskoczenia, rozpaczliwych próśb o łaskę, a przede wszystkim oporu. Zdziwiła ich pustka. Deski zadudniły gdzieś przed nimi! Jost i Szulist skoczyli w stronę gretingu, wpadli za grotmaszt, ale to tylko pusta beczka toczyła się po pokładzie, przewalała z boku na bok... Coś zatrzeszczało, załopotało na fokmaszcie. Zamarli. Fałszywy alarm. Jeden z marsli wyluzował naprężoną i źle obłożoną na kołkownicy linę szota, żagiel załopotał na wietrze, reja zatrzeszczała... – Woj bjeda! – rzekł Dahl, wodząc lufą półhaka wzdłuż ociekających wodą gretingów. – Pod pokład! Tam się zataili! Skoczyli do rufowego kasztelu – znacznie mniejszego niż nadbudówki na galeonach, zwężającego się poprzecznie, zakończonego wąskim wznoszącym się stromo ku górze achterdekiem. Zamarli przed niską, okutą furtą prowadzącą do wnętrza. Pomimo szumu i łoskotu morza, wyraźnie usłyszeli dochodzące spoza drzwi łomot i szelesty, jak gdyby coś obijało się o deski. Jost i Szulist podnieśli pistolety, bracia Stolemowie sięgnęli po topory i tasaki. Co to mogło być? Co czekało na nich w mroku nadbudówki? Dahl pchnął drzwi jednym kopnięciem. Odskoczyły z łoskotem. Maszopi wrzasnęli, gdy prosto w twarze runęło im z łopotem skrzydeł niewielkie stadko mew... Widać wleciały do wnętrza statku i gdy kołysanie zatrzasnęło drzwi, znalazły się w pułapce. Tak przynajmniej naprędce tłumaczył to sobie Jost. Dahl zapalił latarnię. Ruszyli do wnętrza, zziębnięci i przemoczeni, potrząsając bronią. Przed nimi był kabestan rufowy, ciasna, wąska komora zalatująca wilgocią i pleśnią. Była pusta, jak gdyby statek przez długie tygodnie dryfował bez załogi. Szli dalej, oblani czerwoną poświatą, jak morskie diabły albo maszopi bezgłowego Szalińca mieszkającego w lodowej grocie głęboko na dnie morza. Światło latarni wydobywało z mroku coraz nowe rzeczy i sprzęty. Przewrócony zydel, otwartą, rozbebeszoną skrzynię pełną sukiennych ubrań, zapomnaną ciżmę rzuconą w kąt, bukłak na szumkę. W sterówce nie było nikogo. Jost zerknął na żałośnie przekrzywiony w bok rudel. Czy ręka sternika trzymała go, kiedy statek wpadł na mieliznę? Czy w ogóle ktoś stał za sterem statku, kiedy ten wchodził na strąd? Kiedy pchnęli drzwi do kapitańskiej kajuty – wąskiej, długiej i ciemnej jak to zwykle na fluitach – usłyszeli piski. Ręce maszopów zrazu chwyciły za rękojeści szabel i pałaszy, a serca zabiły mocniej. I równie szybko uspokoiły się. To były szczury. Umknęły z piskiem ze stołu, pod którym poniewierało się szkło z flasz po winie,

srebrna zastawa, łyżki, noże i stłuczona, roztrzaskana klepsydra, z której dawno wysypał się piasek. – Gdzie oni są?! – jęknął Jost. – Dowodca? Załoga? – Uszli na łodzi?! – spytał szeptem Gust. – Porzucili statek? – Gadaj zdrów – parsknął Wańtoch. – Myślisz, że polecieli do nieba? To chyba na marslach z grotmasztu! – Te diochle! – warknął Dahl. – Jak wósrane beło, tak wósrane je! Szulist! Bierz Stolemów i biejta na dziób. Sprawdź fordek, kasztel dziobowy, a jak się kto tam utaił, to go uciszcie na wieczne czasy. – Szyper uczynił lewą ręką wymowny gest w pobliżu szyi. – A wy bracia za mną! Pod pokład! – Bywajcie! – Jost skinął na Stolemów. I odetchnął pełną piersią. Chwała Najwyższemu, na statku nie było załogi. Znaczyło to tyle, że obyło się bez przelewania krwi, a miejscowe wątłusze i łososie musiały tym razem obejść się smakiem. Może i dobrze, bo Jost bał się, że psiejuchy spasą się na martwych ciałach wyrzucanych z wraków tak bardzo, że na jesieni nie wystarczy żelaznego niewodu, aby utrzymać połów w sieci. Fluita, na której pokładzie przebywali, nie była przecież pierwszą ani ostatnią ofiarą maszoperii Dahla. Wypadli na główny dek. Wiatr osłabł, przestał wyć na linach i masztach, morze było jeszcze rozkołysane, ale już nie takie groźne jak wcześniej. Wiatr rozgonił chmury i wysoko, ponad bocianim gniazdem wzeszedł wielki blady księżyc. Bracia Stolemowie otwarli drzwi do forkasztelu, zaświecili do wnętrza latarnią. Kubryk był pusty. Na ziemi leżały kości do gry, noże i płócienne chusty, na kojach i posłaniach poniewierały się wilgotne prześcieradła i derki. Pod ścianami stały zamknięte na głucho drewniane skrzynie, kufry i beczki. Niespodziewanie dostrzegli tu otwór zejściówki, której zwykle nie bywało w tym miejscu. Jost zajrzał do schodni wiodącej pod pokład, wzdrygnął się, widząc drewniane stopnie prowadzące w duszną ciemność. Splunął, przeżegnał się i zawrócił. – Heeej, tutaj! Wołanie dochodziło z głównego deku, spod grotmasztu. Jost skoczył tam, pozostawiając na straży forkasztelu obu braci. Krzyk powtórzył się, dochodził prawie spod stóp maszopa. Jost nachylił się nad lukiem przesłoniętym gretingiem12. Został on osztalowany na czas morskiej podróży, ale grube płótno było pocięte i poszarpane w kilku miejscach. Kaszub odrzucił mokrą płachtę; spojrzał w dół. Niżej, na dolnym pokładzie, wśród stosów beczek, skrzyń i worków stał Szulist. Maszop odszpuntował jeden z półbeczków, zanurzył ręce w czymś, co wypełniało go aż po same wręby, wyciągnął dwie pełne garście, podrzucił w górę, rozsypując wysoko nad głową i zaniósł się niskim, charczącym śmiechem. – Szafran i pieprz, chłopy! Dalebóg, będzie tego ze dwadzieścia łasztów! Mesme bogaci! Bogaaaaaaciiii! Jost zamarł. Fluita szła z ładunkiem przypraw, których każdy funt był wart więcej niż góra czystego złota! Zwłaszcza teraz, gdy Szwedzi wylądowali w ujściu Wisły, zamarł handel wiślany, a szlachta w Koronie Polskiej zamiast pieprzu, cynamonu, imbiru, szafranu i drogich korzeni, sypała do pieczystego plebejską pietruszkę i

chamski koper, dobre na stół w słomianej chacie, lecz niegodne gardeł jaśnie oświeconych panów braci. Nagle, jak grom z jasnego nieba coś skoczyło na plecy zanoszącego się śmiechem Szulista. Z szybkością błyskawicy pociągnęło go w tył, w mrok zalegający poza plamami blasku pochodni prześwitującymi przez otwory gretingu. Śmiech Szulista zmienił się w obłędny ryk strachu; w oddalający się wrzask przerażenia. Jost padł na kolana, chwycił obiema rękoma za kraty, nie wierząc własnym oczom. – Szulist! – rozdarł się rozpaczliwie. – Dresze! Dahl z resztą maszopów wpadł pod greting. Szyper rozejrzał się dokoła, spojrzał w górę, dostrzegł dygocącego, uczepionego kraty Josta. – Szulist! – załkał maszop. – Purtk go capnął! Diobeł! Żeby ja do gęby więcej kornusa nie brał, jak łżę! Na rufę zabroł! Ratujcie, maszopy, nie dajcie skapiać chłopu! Jost kłamał. Po tym, co zobaczył, gotów był nie brać do gęby nie tylko kornusa, ale i szumki, nie tylko szumki, ale nawet piwa; co więcej – modlić się przez rok, leżąc krzyżem przed posągiem Madonny Swarzewskiej, byle tylko ujść żywym z tego przeklętego statku. – Obuchy w garść, chłopy! – ryknął Dahl. – Polecić duszę Ponu i na rufę! Jost nie schodź z deku, miej oko na łodzie! Chyże! Z bojowym krzykiem, z tupotem i łoskotem skórzanych butów maszopi roztopili się w mroku wypełniającym dolny pokład fluity. Jost poderwał się na nogi, skoczył w stronę forkasztelu, gdzie stali Stolemowie, zamachał do nich ręką. – Szulista purtki wziali! – wykrzyknął. – Biejta chudko na pomoc, knepi!13 Niższy z braci Strądowych zakołysał się na deskach. Jost jęknął ze zgrozy, gdy coś szarpnęło maszopa w tył. I zanim zdołał wymówić: Ojcze Niebieski, pociągnęło po deskach w mrok kubryka, zawlokło do schodni. Stolem wypuścił z rąk latarnię – stłukła się z brzękiem; świeca zgasła, pogrążając ich w ciemnościach. – Ratuuujcie, bracia! – zawył Strądowy. – Za... biera mnie... – Jaaaanis – ryknął drugi z braci Stolemów. – Jaaaaanis! – Stój! – Dygocący z przerażenia Jost chwycił go za rękaw sekni. – Stój glepi! Nie strzymał maszopa. Stolem wyrwał mu się, rozdzierając materiał, skoczył do forkasztelu; z siekierą w ręku wpadł na schodnię wiodącą do dolnego pokładu, tam, gdzie znikł jego brat. Dławiąc się rykiem wściekłości pognał przed siebie, łomocąc podkutymi butami po drewnianych stopniach. Jost zatrzymał się nad zejściówką. Spojrzał na pogrążone w ciemności schody, zadygotał, przeżegnał się. Z dołu, z diabelskich czeluści pod jego stopami doszedł cichy, bolesny ryk, łoskot przewracanych ciał, rozbijanych beczek i Bóg jeden wie czego jeszcze. Miał wrażenie, że to kamienna lawina druzgoce właśnie wszystkie pokłady fluity. – Jesu Chrisce Miłościwy – jęknął i ściągnął kapelusz. – Odpuść moje winy... Nie zszedł na dół, nie zstąpił w mrok, gdyż nie było siły, która zmusiłaby go do tego. Stojąc tak, miał wrażenie, że drewniane stopnie schodni wiodą prosto do piekła. Na tym przeklętym statku działo się coś, co targało jego zmysłami jak wicher skrzydłami wiatraka. To nie były czary czy zwykłe gusła – Jost był gotów kląć się na

Madonnę Swarzewską, świętego Jakuba, a nawet na Diabli Kamień pod Odargowem – że na tej łajbie było więcej purtków niźli Szwedów w puckim zamtuzie w święto Wniebowzięcia Marii Panny. Usłyszał wrzaski na rufie... To krzyczał szyper Dahl i jego ludzie. Wzywali pomocy, więc Jost zawahał się. – A biej do Lecepera! – wrzasnął. Porwał pałasz w prawą rękę, pistolet z odwiedzioną skałką w lewą i pognał w stronę rufowej zejściówki. Po drodze zerknął przez greting na dolny pokład, ale nic nie zobaczył. Doskoczył do nadbudówki, wszedł przez drzwi i wrzasnął, zadygotał, gdy coś ciężkiego zwaliło mu się do stóp. To był Mostnik, rozchełstany, blady, w zakrwawionej koszuli. – Ratuj bracie! – zawył. – Za... biją nas... Purtki, diobły, biesy... Jost cisnął pistolet i obnażony pałasz, chwycił kompana za ręce. Na próżno... Coś z wielką siłą szarpnęło Mostnika w dół, powlokło po schodach, pociągnęło za nim Josta. W mroku dojrzał błysk białych kłów i szponów. Maszop runął na kolana, przeszorował łbem po deskach, wyrżnął w wysoki próg schodni. – Zmiłuj się! – zajęczał Mostnik. – Maaaatko! Jost jęknął, chciał zaprzeć się łokciami. Na próżno! Straszna siła wyrwała dłonie Mostnika z jego rąk, porwała go w dół, po schodach, w głąb ładowni fluity. – Uciekaj! – ryknął w ostatniej chwili Mostnik. – Ona... Zakrztusił się krwią, zajęczał i zniknął na dolnym pokładzie. Jostowi nie trzeba było powtarzać tych słów dwa razy. Obrócił się na pięcie i runął w stronę wyjścia. Dopadł go z krzykiem, a potem puścił się pędem po zalanym wodą pokładzie do miejsca, w którym zostały kotwice i liny wiodące do łodzi. Nie zdążył uciec! Nim przebył kilka kroków dzielących go od wolności, coś z wielką siłą uderzyło go w plecy, obaliło na mokre deski. Cios był tak silny, że prawie wydarł mu dech z piersi. Maszop zakrztusił się, zacharczał, rozłożył ramiona, wbił paznokcie w deski pokładu, szukając najmniejszej, najdrobniejszej szczeliny mogącej dać mu oparcie! Ale nieubłagalna siła powlokła go wstecz, w stronę otwartej furty prowadzącej do kasztelu tej przeklętej fluity... Jost zawył jak wilk. Wiatr porwał jego krzyki i poniósł je do stóp wiekowych buków na starych urwiskach nad dzikim brzegiem Osetnika. Nikt nie usłyszał tego wołania. Stłumiła je wysoka postrzępiona fala przyboju, która uderzyła z rykiem o burty statku, zagłuszył plusk wody. Lecz choćby nawet prośba o pomoc dotarła do brzegu i dalej, to i tak nie miałby kto jej wysłuchać. Osetnik był wszak opuszczonym uroczyskiem, a od najbliższej wioski przez całe mile ciągnęły się puszcze, bory i ostępy. Maszop krzyczał i wył. Jego jęk stłumił szum wzburzonego morza, łoskot fal rozbijających się na kamienistym, zdziczałym brzegu. Któż zresztą użalałby się nad dolą nieszczęsnego kaszubskiego pirata? ***

Śmierć musiała wyglądać jak anioł, jeśli to ona gościła na obliczu leżącej bez ruchu Elżbiety. Bladą twarzyczkę okalała burza jasnych kręconych włosów, rozczesywanych cierpliwie co dzień rogowym grzebieniem przez służkę. Ciągle jest piękna – pomyślał Arendt Dickmann, od lat siedemnastu szczęśliwy mąż, a od trzech – sterany życiem mężczyzna, załamany i przygnębiony niedolą małżonki. Trzy długie lata. Trzy zimy, trzy wiosny, trzy lata i trzy jesienie pełne smutku i cierpienia, kiedy to Elżbieta oddalała się od niego każdego dnia, zdążając w stronę otchłani, z której nie było powrotu. Jedynym znakiem życia jaki dawała, było kilka wypowiedzianych od czasu do czasu słów, nie zawsze zrozumiałych. Nigdy przy tym nie otworzyła oczu. Trzy lata nie widział jej słodkiego spojrzenia. Odchodziła od niego każdego ranka i wieczora, ale zawsze zatrzymywała się na ostatecznej krawędzi życia i śmierci. A Arendt zrywał się co rano z pościeli, z myślą, że tego dnia wreszcie coś się zmieni. Całe popołudnia spędzał u wezgłowia mahoniowego łoża z baldachimem w ich dawnej małżeńskiej sypialni. I łudził się, że zobaczy na obliczu żony coś, co da mu chociaż wątły promyk nadziei. Wszystko na próżno. Jedyne, co pozostawało mu po tych wszystkich latach, to czekać. Dotykać jej dłoni, pomagać Annette przebierać ją, przewracać na bok, nacierać sadłem i maściami sine rany na ciele. Dzień w dzień modlić się o cud, który nie następował. Jego serce, jego miłość, jego żona leżała, dobywając ostatniego tchu. Coraz bardziej wiotka, coraz bledsza i koścista, jak gdyby jej dusza już dawno rozdzieliła się z ciałem. Dickmann może nawet pogodziłby się z tym wszystkim, gdyby nie gdańska inwidia, którą czuł co dzień w spojrzeniach mieszczan, konfratrów z Dworu Artusa i Ratusza, w gestach patrycjuszy z Głównego Miasta. W szeptach złośliwych przekupek i kumoszek, obgadujących na Długim Targu członków Rady Miejskiej, Ławy i Ordynków, począwszy od ich matek, a skończywszy na dziadach, babkach i pradziadach. Znających lepiej wszystkie grzeszki, zdrady, anatemy i ukrywane skrzętnie bękarty możnych niż archanioł Gabriel ważący ludzkie grzechy na szali dobrego i złego na Sądzie Ostatecznym. Dickmann wciąż słyszał wokół siebie szepty, krzyki, jazgot, złośliwe mamrotanie, że to, co stało się Elżbiecie było karą za grzechy, dopustem Bożym, predestinare czy co tam jeszcze mogli wymyślić patrycjusze i pospólstwo – zgodnie: katolicy, lutrzy i kalwini. A wszystko dlatego, że on, ubogi szyper z dalekiego Delft w Zjednoczonych Prowincjach, pojął za żonę możną wdowę po Joachimie Weście, armatorze, panującym nad dziesięcioma fluitami i dwoma kantorami, ale nie nad sercem swej małżonki. Co gorsza, to sama Elżbieta wybrała właśnie jego, odrzucając precz umizgi mieszczańskich synków i starców, którzy nawet na łożu śmierci ściskali w dygocących dłoniach dublony, floreny i czerwone złote. A to już było novum, jak Gdańsk Gdańskiem. Owszem, zdarzało się, że wzbogaceni patrycjusze brali biedne żony, a bogaci mieszczankowie wydawali córki za mąż za zubożałych polskich szaraczków, których skrypty dłużne były dłuższe niż ich szlacheckie wąsy. Wszak nawet Maurycy Ferber poślubił kiedyś Annę Pilemann wbrew woli rozdziców, od czego miasto zadrżało w posadach. Kłopot jednak w tym,

że wybranką Arendta była niewiasta z rodu Uphagenów. Z tych Uphagenów – dodajmy; czyli z mieszczan, którzy choć nie szczycili się nigdy sławą czy wojennym męstwem, to przecież trzymali krzepko w garści trzy kamienice tudzież pięć kantorów, co w tym mieście i w tym czasie znakomicie wystarczało na pokrycie wszelakich niedostatków odwagi. Tuczyli się wekslami, lichwą, borderiami jak robactwo na kołnierzu żebraka – z nazwisk ich dłużników złożyć można było całą Biblię ze Starym i Nowym Testamentem, a wekslami wybrukować gościniec z Gdańska do Warszawy. Imię zaś tych, którym skrzywili żywoty, wysłali na bruk i do ciemnicy za długi, pisało się legion. Nie dziwota tedy, że kiedy bogata i posażna młoda wdowa z Uphagenów wybrała za męża nieznanego żeglarza, stało się tak, jakoby dała siarczysty policzek całemu miastu wzbogaconych dusigroszy. Gdańsk o tym nie zapomniał. Wówczas, przed laty, w dniu ślubu Dickmannów wystawił im weksel z odroczoną płatnością. A teraz, gdy spadło na nich nieszczęście, zażądał procentów, o jakich nie śniło się najbardziej zajadłemu z dusigroszy. Dlatego drzwi kamienic zamykały się z trzaskiem przed Dickmannem, a zza papierów dłużnych nie widział słońca. A jeśli nawet przezierało na chwilę, natychmiast zasłaniali je wierzyciele i lichwiarze, kupcy i aptekarze, którzy dobijali się do wrót jego kamienicy przy Świętego Ducha jak grzesznicy do bramy strzeżonej przez świętego Piotra. Szczęściem wrota kamieniczki były grube i okute żelazem, okiennice zaś zamknięte na głucho. Dlatego tylko czasem zdarzali się tacy, którzy brali szturmem furtę, przebijali się szarżą – niby polski jeździec – przez ostróżki hożej i rozłożystej Annette, atakowali schody, a czasem docierali nawet do drzwi sypialni, aby spotkać się ze znużonym, ale twardym wzrokiem Arendta Dickmanna. Który pomimo dźwiganego na karku szóstego krzyżyka, stawiał im czoła niczym ostatni szwedzki pikinier spod Kircholmu. I jak do tej pory odnosił zawsze zwycięstwa. Lecz teraz czekała go przeprawa trudniejsza niż wszystkie poprzednie... Dickmann schylił się, ucałował dłoń Elżbiety, pogładził chudą, bladą rękę, westchnął cicho. – Panie wielmożny, czekają na was – wyszeptała stojąca za jego plecami Annette. Służyła u Dickmannów już pięć lat, a ciągle kaleczyła gdańską mowę. Prawdę powiedziawszy, Arendt szybciej nauczył się mówić po polsku, niż Annette od niego po niemiecku. Ale do diabła, nie stać go było na inną służącą. Zresztą nawet gdyby był bogaty jak legendarny Ferber i tak nie wyrzuciłby dziewki na bruk. Co wyróżniało go z tłumu gdańszczan, którym łatwiej przychodziło rozstać się ze sługą niż ze starym chodakiem. – Ciągle ten Knade! – mruknął przez zaciśnięte zęby. Zaiste, mistrz rzeźnickiego cechu wykazywał się od miesięcy umiejętnością zaskakiwania Dickmanna w najmniej spodziewanych miejscach i najbardziej niedogodnych okolicznościach. Nachodził go z uporem godnym lepszej sprawy przy obiedzie, w łaźni, kościele, czy w karczmie, jakby chodziło co najmniej o zbawienie nieśmiertelnej duszy. I nie mógł zrozumieć, że Arendt ma o wiele ważniejsze rzeczy na głowie niż rozmyślania o tym, skąd wziąć kilka marnych grzywien na zaspokojenie jego pretensji.

– Żeby tylko sam, wielmożny panie – odparła dziewczyna. – We dwóch przyszły, juchy. A jednemu to ślipia cięgiem po ścianach latają. Rachują, proszę łaski pana, police, lampy, kasetony, meble i świeczniki, jakby je już na jarmark mieli wywozić! – Wywiozą po moim trupie. Zdaje się, że muszę do nich zejść. Poczekaj tutaj. Wyszedł z sypialni zgarbiony i zmęczony. Wkroczył do pustych bawialnych izb, gdzie nie było już szaf, gdańskich sekretarzyków, gobelinów i kobierców, a zamiast nich po kątach snuła się bieda, mizeria i pajęczyny. Zszedł na dół po trzeszczących schodach, do wykładanej drewnem sieni, gdzie czekało na niego dwóch mieszczan w pelerynach, wamsach i kapeluszach. Nie skorzystali na razie z szerokich, wygodnych ław wymoszczonych poduszkami, nie zasiedli w żadnym z krzeseł. Niższy sterczał na samym środku komnaty, wspierając się na jesionowej lasce zwieńczonej mosiężną gałką w kształcie paskudnego morskiego potwora szczerzącego paszczę pełną zębów. Drugi zaś – wysoki, ospowaty i chudy jak chmielowa tyka – krążył bezustannie wokół swego patrona, jakby podłoga paliła mu się pod nogami. Łypał przy tym okiem – a to na schody, a to na ścienne malowidła, ale bynajmniej nie na wyobrażenie statku wiozącego zbawione dusze do raju. Swoje kaprawe spojrzenie kierował bowiem nade wszystko na malowidło przedstawiające narodziny Wenus. Trudno zresztą było mu się dziwić, bo w tym akurat przypadku było na co patrzeć. I to nawet pomimo faktu, iż bogini skrywała swe krągłe wdzięki pod burzą zawiniętych fantazyjnie złotych włosów. Człowiekowi, który czekał na Dickmanna na środku sieni Bozia poskąpiła wzrostu, w zamian obdarowując wydętym kałdunem. Ze swą nalaną pospolitą gębą opatrzoną trzema solidnymi podbródkami, z tłustą szyją rozsadzającą koronkowy kołnierz opadający na ramiona pasował do mieszczańskiego domostwa jak herszt żebraków do królewskiej antykamery. A jednak, ponieważ był zdecydowanie nie na miejscu i nie o czasie, nadrabiał brak fantazji miną, gestem i podniesionym głosem. A także obecnością zbrojnego pachołka. – Mynheer Knade! – Dickmann rozłożył szeroko ramiona w iście sarmackim geście. – Powitać, powitać w moich skromnych progach! A cóż was sprowadza? Przyszliście pogwarzyć o starych, dobrych czasach, gdy miałem jeszcze fortunę i w terminie oddawałem długi? A może chcecie pogawędzić o handlu i interesach? – Nie udawajcie głupca, panie – zahuczał nowo przybyły. – Nie przyszedłem tu, panie, aby tracić czas na pogawędki o kurwach i umarłych kredytach. Ja, panie, jestem tu po pieniądze. Po moje sto pruskich grzywien14! Bo wy mi, do stu diabłów, nie płacicie, panie. Ja z wami nie robić żadnych interesów! Bo takie interesy to tylko du schweine, panie! – Nie płacę, bo nie mam, mynheer Knade. Wojna, złe czasy. Gustavus w Pilawie wylądował, ziemię i niebo w Prusach zostawił, statki mi zarekwirował, potopił, towary zabrał. Chcecie swoich stu grzywien, tedy pokłońcie się Oxenstiernie, Gyllenhielmowi i innym Szwedom. Mają owi Śledzie, jak powiadają, uszy w czubkach butów. Jak im czołem bić będziecie – da Pan Bóg – wysłuchają was i basarunki naznaczą. – Mam ja na was większego stracha niż Szwedy, panie! – zaprotestował Knade i

pomachał przed obliczem Dickmanna papierem opatrzonym pieczęcią. – Patrzcie, co trzymam w garści! Oto wasz weksel! Wasz podpis, wasz cyrograf. Cała prawda stoi tutaj jakoby godmisz na widok niewieściej piczy: Ja, sławetny Arendt Dickmann, mieszczanin osiadły w szlachetnym mieście Gdańsku, winien jestem sumę stu grzywien pruskich Zachariaszowi Knade i zobowiązuję się ją wypłacić na kwietną niedzielę Anno Domini 1627. I wy tej prawdzie nie zaprzeczycie, panie! Teraz mi się nie wyprzecie! Bo ja na wszystko mam pergamenty i dokumenta, całe koszta i zyski mam zapisane w księgach, na Ratuszu roborowane. Nie wykpicie się gadaniną. Płaćcie, pókim dobry! Dickmann ani myślał się wywijać, unikać czy uciekać. Po prostu chwilowo miał to wszystko w tej części ciała, którą tylko błaźni śmieli pokazywać swym panom i władcom. – Radbym wszystkie długi uiścił, mynheer Knade, gdybym tylko miał z czego – rzekł dobrotliwie. – Ostało mi jeszcze parę talarów, ale to na małżonkę chorą iść musi... – Jeśli wy tak do mnie – rozdarł się Knade – to ja z wami inaczej pogadam, panie! Ja was... – Zakrztusił się, jego opasła gęba nie przypominała już dobrotliwego oblicza mistrza masarskiego fachu, ale paskudnego rzygacza z kamienicy Speymannów na Długim Targu, albo maszkarona z domu cysterskich opatów na Starym Mieście. – Ja was do katowni, panie! Do męczennicy! Jak dwie niedziele pod Świntuchem i Zającem posiedzicie, znajdą się pieniążki razem z procentami! Dziobaty sługa Knadego położył dłoń na rękojeści rapiera. Spojrzał bezczelnie gospodarzowi w oczy, zanucił cicho jakąś melodyjkę. – Tarara, ra, ta, ta... Dickmann dostrzegł, że hultaj nie miał kawałka jednego ucha. Zastanawiał się przez chwilę, czy stracił je w zwadzie, czy też obcięto mu je za szelmostwo pod pręgierzem przy Wieży Więziennej. – Wy mi lepiej nie gróźcie, mynheer Knade, bo na mnie nie zrobią wrażenia żadne krzyki. A wasz sługa – Dickmann rzucił niechętne spojrzenie na ospowatego przydupasa – niechaj straszy przekupki z Długiego Targu, a nie mnie, starego szypra gdańskiego. Bo inaczej, dalibóg, nie zdzierżę, a wtedy będzie straszył baby nie tylko ospowatą, ale i obitą gębą! – Dili, dili, di, li... – zanucił fałszywie przydupnik i podniósł z podłogi grecką amforę. Przez chwilę udawał, że interesują go wyłącznie napisy. Wodził nawet po nich palcem; udając, że odcyfrowywuje starożytne inskrypcje. A przecież patrząc na jego poszczerbioną, ozdobioną kilkoma bliznami gębę, nikt nie łudziłby się, że znał się na starodawnej grece lepiej niż na rozbijaniu łbów. – Pójdę do sądów, panie! – prawie krzyknął Knade. – Sprocesuję was do galotów! Puszczę w ostatniej koszuli! Zabiorę kamienicę, jeśli nie zapłacicie. – Ostawcie mi chociaż wychodek – roześmiał się Dickmann, bo cóż mógł jeszcze zrobić w tej sytuacji. – Mój Boże, mości Knade, dopraszam się łaski! Drgnął, słysząc głuchy tupot stóp na schodach nad swoją głową. Podniósł wzrok i dostrzegł Annette. Dziewczyna dygotała, drżała na całym ciele, zacisnęła ręce na drewnianej balustradzie.

– Pani się przebudziła! Woła was, płacze, po łożu się rzuca... Ratujcie! Serce Dickmanna zabiło mocniej. – Wybaczcie mynheer, ale muszę was opuścić. Żona... – Nie tak szybko! – wycedził Knade i zastąpił mu drogę. – Wasza połowica poczeka, panie. Nie wyfrunie jak ptaszek, nie bójcie się! Chyba, że prosto do nieba! Najpierw skrypty załatwimy! Sługa nie wiedzieć jak znalazł się za plecami Dickmanna. Uśmiechnął się szczerbato. I bardzo paskudnie. – Ta, la li, ta la la – zanucił cicho, lecz bardzo, ale to bardzo złowróżbnie. – Moje pieniądze, panie! Dickmann zamarł. Spojrzał na Annette. A potem jednym szybkim ruchem sięgnął do szyi, ściągnął przez głowę mały złocony kluczyk. Rzucił go dziewczynie stojącej na schodach. – Annette, idź do świetlicy i otwórz skarbny kufer. Przynieś mi trzos. Ruszaj! Dziewczyna skinęła mu głową bez słów, choć jej oczy rozwarły się szeroko ze zdumienia. Posłusznie skoczyła do pokoju i prawie zaraz wróciła, przynosząc ciężki skórzany mieszek. Dickmann zważył go w garści, a potem bez słowa rzucił Knademu pod nogi. – Sto dwadzieścia grzywien – mruknął. – Cała suma z procentami, mynheer Knade. Bierz i mówiąc po polsku, zabierajcie dupy w troki! Knade chwycił trzos szybko i drapieżnie. Ze złym uśmiechem wysypał dukaty, floreny i gdańskie orty na jedną z ław. Chwilę przeliczał, wreszcie uśmiechnął się, zagarnął złoto do mieszka, schował w zanadrze, poklepał się po kałdunie wydętym jak brzuch zdechłego wieloryba. – Brać złoto i precz! – warknął Dickmann i wyrwał mu z ręki weksel. – Dwa razy nie będę się powtarzał. – Nie tak prędko, panie! – zaskrzeczał z paskudnym uśmiechem Knade, demonstrując przy okazji poczerniałe szczerby po spróchniałych zębach. – To jeszcze nie wszystko. – Jak nie wszystko?! Przecież tu na papierze – wskazał skrypt dłużny – czarno na białym stoi: sto grzywien pruskich, ani grosza mniej, ani więcej. To czego tu jeszcze uważacie, mynheer Knade? Czepcie się lepiej własnej baby albo psiego ogona! – Mam drugi weksel, panie – zarechotał Knade i wyciągnął z zanadrza kolejny papier. – O, tu patrzcie, co napisane. A jak wam wzrok nie domaga, to przeczytam. Dickmann rzucił okiem na skrypt, który Knade podsunął mu pod sam nos. Ledwie spojrzał na dwa podpisy pod wekslem, zbladł. To, co przeczytał, zabolało gorzej niż cios sztyletem w serce. – Jesteście mi winni trzy tysiące talarów bitych lewkowych, panie! Dawno dług mieliście spłacić, tedy wierzyciele wasi i kompanionowie ze mną się ugadali. Kupiłem wszystkie wasze należności od von Suchtena i Feldstete, panie! – Nie mam z czego zapłacić – rzekł wstrząśnięty Dickmann. – Przyjdźcie innym razem. – Nie będzie innego razu – mruknął Knade, a jego zbir znów począł pogwizdywać

melodyjkę. – Drugi raz przyjdę tu z pachołkami miejskimi. – Nie teraz. – Dickmann zerknął na Annette, na schody wiodące do góry. – Mynheer Knade, ja błagam, na Jezusa nie teraz! Żona mnie wzywa, mówi coś do mnie... Ona, nieboga, od lat bez życia leży. Oprych Knadego, niby przypadkiem, wypuścił z rąk wazę. Amfora upadła na wykładaną mozaiką posadzkę, rozbiła się z hałasem na tysiące kawałków. Ospowaty uśmiechnął się przepraszająco. – I co z tego, że leży, skoro dukatów wam nie urodzi, panie! – warknął Knade i podłubał palcem w zębach. – Jeśli nie macie pieniędzy, tedy dawajcie klucze do kantoru! Chcę je mieć natychmiast! Inaczej zamiast do żonki, pójdziemy na Ratusz, a potem prościuteńko na Stockturm, panie! – Tala, lili, la, la – zawtórował mu ospowaty, gmerając ręką w pobliżu rękojeści rapiera. – Mynheer Knade, ustąpcie. Ja muszę do niej iść! – Pójdziecie jak zapłacicie, panie! – Wat duivel!15 – ryknął Dickmann. – Nic wam nie zapłacę! Loop naar de drommel16, psi synu! Jednym ruchem porwał wiszącą na ścianie batorówkę, którą dostał kiedyś w podarunku od wojewody Jana Weyhera, a potem skoczył na ospowatego. Pachołek dał się zaskoczyć – widać, że do tej pory miał do czynienia z gamoniami z miejskiego pospólstwa, którzy na sam jego widok padali na kolana z pełnymi galotami, albo klepali pacierze ze strachu. Uchwycił rozpaczliwie rękojeść rapiera, ale nim zdołał dobyć go z pochwy, Dickmann ciął go przez łeb, chlasnął w czoło, przez prawą brew, nasadę nosa i lewy policzek. Rębajło padł na kolana, zawył jak pies, ale wytrzymał! Wyszarpnął rapier z pochwy, lecz Arendt był już przy nim. Ciął na odlew, poprawił wręcz, rozrąbując uzbrojoną dłoń, tnąc sługę przez obojczyk i prawy bark. Pachołek zawył, na wpół zamroczony przetoczył się po posadzce, porzucił broń, chwycił się za pokrwawiony łeb, a potem począł krzyczeć, wyć, szlochać – długo, melodyjnie i do taktu.

Dickmann odwrócił się w stronę Knadego, który stał na środku sieni z laską w ręku niczym biblijny słup soli. Wyglądało na to, że sytuacja przerosła go niczym góra lodowa piętrząca się nad statkiem. Ale jeśli medytował właśnie nad tym, czy rzucić się na Dickmanna, czy też może wiać gdzie pieprz rośnie, to Arendt wydatnie dopomógł mu w podjęciu decyzji. Jednym szybkim ruchem ciął swego wierzyciela, a gdy tamten zasłonił się nieporadnie, zbił bez trudu lagę na bok, po czym zdzielił łyczka w łeb rękojeścią szabli. Knade padł na posadzkę, aż gruchnęło. Nim oprzytomniał, Dickmann chwycił go za pludry i kark, poderwał na nogi, okrzyknął Annette, która zawczasu rozwarła wrota, a potem jednym ruchem posłał szelmę prosto w błoto ulicy, gdzie wielkomiejski bruk niknął pod brudem i odpadkami wyrzucanymi z pobliskich kramów i ław rzeźniczych. Knade przeleciał przez przedproże, wylądował na stosie zgniłej kapusty, brukwi i buraków, którego jeszcze nie zdążyli sprzątnąć pachołkowie. Dickmann wrócił po jęczącego pachołka, który pełzł na kolanach ku zbawczym wrotom. Z nim poszło jeszcze łatwiej. Arendt złapał go za kołnierz, poderwał z ziemi, pchnął w rozwarte drzwi, dopomógł kułakiem w opuszczeniu domostwa. Wyrzucił za nim kapelusz i rapier, płosząc przy tym gołębie, które przysiadły na kamiennej balustradzie przedproża. A potem podjął z podłogi jesionową lagę Knadego, zwieńczoną mosiężnym łbem cetusa, który teraz, po zwycięskiej potyczce zdawał mu się bardziej spasionym brytanem niż morską bestią, złamał ją z trzaskiem na kolanie, po czym posłał w ślad za właścicielem. – Ta ra raa raaa ra raaaa... – zanucił cicho Dickmann starą, polską piosenkę, której nauczył się przed laty, bywając w karczmach i zamtuzach Krakowa i Poznania. Knade dźwignął się na kolana, wypluł z ust kapuścianego głąba, odnalazł wśród zgniłej brukwi i buraków sfatygowany, spłaszczony kapelusz z pękiem piór, które po bliskim kontakcie z gdańskim brukiem przypominały wiecheć słomy dobyty z buta Kaszuba i ze złością nasadził go na głowę. – Dickmann! – rozdarł się tak głośno, że słychać go było bodaj i w Ratuszu. – Ty brdyku, dyndasie, chwieju, suczy chwoście! Baraśniku z zajebanego burdelu! Ja cię ze skóry na żywca obedrę! Ja cię z tą małpą, klępą, bestyją, na gościniec wydymam! Ja ci z rzyci te dukaty wyrwę, do ciemnicy poślę, na samo dno Nory Żmij, minerwa cię mać! Klnę się na Boga i diabła, że zobaczę jak tańczysz na szubienicy! Przekupki, baby kramne i pospólstwo nadstawiło uszu. Awantura! To ci była okazja, jakiej nie bywało w Gdańsku od kwietnia, to jest od czasu, gdy ladacznica zwana Papugą, zamknięta w podziemiach Ratusza obrzucała obelgami przechodzących mieszczan i cierpliwie wyliczała ku uciesze gawiedzi, kiedy, z kim, jak i jak długo. – A całuj ty floka w rzyć! – mruknął Arendt, a potem zatrzasnął i zaryglował drzwi do kamienicy. Było już za późno, bo zwada i krzyki zwabiły pospólstwo. Od strony Bramy Dzwonnej napływały prawdziwe tłumy, zza progów Domu Krawców, z cechowej gospody wychylały się ciekawskie gęby czeladników, od bramy wodnej

Świętego Ducha nadciągały kramarki; w sukurs im szli chłopi, tragarze i plebs z portu nad Motławą. Wieść o awanturze szła z ust do ust, z ucha do ucha, szeptały ją między sobą kramarki, kmiecie, furmani, pachołkowie, hajducy, pajucy, odźwierni, przekupnie, tragarze, brokarze, sprzedawcy cebuli i rzepy, baby z preclami i bułkami, sprzedawcy trutki na szczury i miejscy hycle. Tudzież oczywiście wszystkie okoliczne biksy, gamratki, przechodki, narożnice, małpy, prukwy i pindole. A skoro one zwęszyły już zwadę, znaczyło to, że lada chwila zacznie huczeć całe Główne Miasto, potem wieść lotem ptaka dojdzie do Ratusza, pod Dwór Artusa i na giełdę, do portu, na Polski Hak, a nawet dalej – pójdzie w Długie Ogrody, za Radunię, do Starych Szkotów, Oliwy, Latarni, a pewnie i do Oruni, Chełma, może nawet do Pucka. Ale na rozpamiętywanie tego, co się stało, nie było już czasu. *** Dickmann pędem wbiegł na trzeszczące schody, zdyszany dopadł izby sypialnej, w której leżała Elżbieta, pochylił się nad nią, ujął bladą, wychudłą dłoń, przycisnął do ust. – Elżbieto – wyszeptał – serce moje, jestem przy tobie... Wargi na wpół umarłej niewiasty rozwarły się z wolna. – Ja umieram... – wyszeptała. – Nie widzę... Wybacz najmilszy, odchodzę. – Nie mów tak, błagam. – Nie będę ci ciężarem. Ja wiem, że chciałbyś wrócić... tam, skąd przyszedłeś. Na morze. – Przysięgałem ci, że nie wrócę na statek. Prosiłaś mnie o to, bo twój dawny mąż, nieboszczyk Joachim West... – Straciłam go w burzy – zaszlochała. – Nie chciałam, abyś i ty poszedł na dno. Teraz wiem, że to ciężkie brzemię. Ty zawsze chciałeś żeglować... Ślubowałeś mi wbrew sobie. – Oddałem wszystko, abyś była szczęśliwa. Sprzedałem Die Prinzessin von Polen Dekkerowi i strądowałem w twoje ramiona. Ty i ten dom jesteście teraz moim okrętem. A to miasto – morskimi bezmiarami. A raczej przeklętą otchłanią, z której nie ma powrotu – dodał w myślach. – Musisz wrócić na morze – jęknęła i rzuciła się na łożu. – Zwalniam cię z przysięgi, którą złożyłeś przed weseliskiem. Po cóż masz siedzieć tutaj, kiedy śmierć stoi nade mną? Ja i tak umrę, ale ty... Wracaj na morze i zabierz pamięć o naszej miłości. Będę czekała na ciebie nad falami! Umilkła, leżała tak cicho, że przez chwilę myślał, iż umarła. Jednak pierś chorej poruszała się lekko. – Za późno – wyszeptał przejęty bólem, choć słowa Elżbiety obudziły w jego duszy coś dawno zapomnianego. Gdy przymknął znużone oczy, zobaczył przez chwilę odległą nieskończoną morską toń z równymi rzędami fal uciekającymi w dal, usłyszał krzyk mew, skrzyp masztów i lin, łopot stawianych żagli... Z trudem rozwarł powieki, pozwolił, aby dawne wspomnienie rozwiało się i znikło.

Zdusił je w sobie, zniszczył, wypalił ogniem cierpienia. – Elizabeth, słyszysz mnie? Nie odezwała się już. Zapadła znowu w noc albo w głęboki sen, który zdawał się zapowiadać nadchodzącą śmierć. Stojąc przy niej, miał wrażenie, że dusza żony uleciała daleko nad niezbadane morza i oceany, aby oczekiwać nad morskimi falami, aż przypłynie na okręcie z białymi obłokami zamiast żagli... – Za późno – wyszeptał. Cóż innego mógł jeszcze jej powiedzieć? *** Pomimo blokady Zalewu Wiślanego i niedostatku. Mimo Szwedów pijących zdrowie Gustavusa Adolfa i królewskiego przydupasa Oxenstierny tak blisko, że ich pijackie krzyki dochodziły prawie do bram miasta, Dwór Artusa żył własnym życiem. Jak pruska ladacznica, która jednego dnia w czasie wojny rozkłada nogi pod kapitanem królewskiej floty, a już następnego sprzedaje swoje wdzięki szyprowi lada jakiego szwedzkiego szmaka. Spoglądając na tłum, który kłębił się w ogromnej trójnawowej izbie wokół zalanych piwem stołów, można było mniemać, że wszystko toczy się jak za dawnych złotych lat Gdańska. Że Szwedzi nie stoją wcale u ujścia Wisły, trzymając w jednej garści Pilawę, Elbląg, Braniewo, Sztum i Marienburg, a drugą grożąc miastu blokadą i że handel kręci się jak za króla Stefana. Choć żołdacy Gustawa Adolfa trzymali straż pod Kieżmarkiem, a od wschodniej strony Gdańska dzień i noc sypano szańce, wały i ostrogi, we Dworze Artusa, nad kuflami pełnymi pienistego piwa jopelskiego, gdańskiego i stołowego lub szklenicami cienkiego krollingu załatwiano umowy i interesy, przybijano kontrakty kupieckie i frachtowe. Wyzywano od ostatnich agentów, uczniów i czeladników, którzy okazywali się sprytniejsi od swych pryncypałów, jednocześnie obmawiając i szkalując tych, którzy okazali się na tyle głupi, by uczciwie harować na suchy chleb bez omasty, przeklinano pospołu panów i komisarzy palowych, szyprów i brokarzy z portu. Tutaj w jednej chwili tracono lub zyskiwano tysiące dublonów, florenów, czerwonych złotych, pruskich grzywien i ciężkich reichstalarów. Kapitały, straty i zyski przegryzano śledziami, koszty i aktywa zakąszano szprotami, ciastami i owocami w cukrze, a udane kontrakty zlewano gdańską złotą wódką. Tutaj ci, których wyniosło pod niebiosa wahadło losu padali pod ławy, a ich żołądki zwracały swą zawartość, albo przepijali niekończące się toasty, szyderczo drwiąc ze swych kompanów roztrzaskanych przez pędzące z prędkością galopującego konia koło Fortuny. A po wyjściu z izby wpadali w ramiona wypindrowanych ladacznic, rudowłosych lafirynd, przechodek i narożnic, które – byle tylko zmacały przy boku klienta pękaty trzos – wlokły ich do swych nor i alkierzy, gdzie po odrobieniu pańszczyzny steranymi udami, wynosiły pod niebiosa zalety swych gachów oraz podstarzałych ogierów. A pańskiego kusia zwiędłego jak chwasty pod śniegem, zwały z kurewską wprawą rozhukanym rumakiem Amora – co gdyby było prawdą, rychło okazałoby się, że cały Gdańsk zmienił się w jedną wielką stajnię.

Tymczasem w izbie panowie z Wielkiej i Małej Polski, z Rusi, Wołynia i Podola, rzucali służbie i pachołkom czerwone złote, wpadali tu, ciągnąc za sobą kumotrów, familiantów i oczajduszów, uwieszonych u rękawa delii niczym wypełniony rybami niewód u burty kaszubskiego bata. Po czym po pierwszym toaście bratali się z kupcami, faktorami i miejskimi szelmami, z których każdy sprzedałby za trojaka własną matkę, a wdzięki swej siostry oddał w arendę za trzy szelągi do zamtuza. Po drugim, zwali miejskich synków mości panami braćmi, po trzecim zaś oddawali im za żony córki i wychowanice, zapisywali całe wioski w dożywocie. A potem rankiem, po niemiłym wytrzeźwieniu w ramionach miejskich synków i konstatacji, iż pospolitują się z grubym plebejstwem, kazać służbie przegnać precz natrętnych mieszczuchów. Rozmowa o interesach była we dworze zakazana, ale nikt tego nie słuchał. Nad kuflami i szklenicami radzono zatem, jak dopuścić się najgorszych zdzierstw, rabunków i niegodziwości, czyli, mówiąc kupieckim językiem, dokonać przejęcia, zakupu czy zamienienia pasywów na aktywa, tak aby każdy dukat wypracowany w pocie czoła przez polskich, ruskich i litewskich kmieci i ich panów nie śmiał trafić z rąk angielskich, duńskich, niderlandzkich i francuskich kupców do szlacheckiej kiesy, bez pobrzęczenia przez kilka miesięcy w nabitej kabzie gdańszczanina. Łasego na zaszczyty i czułego na wszelakie próby ominięcia nigdzie niespisywanych przywilejów miasta, wedle których cały handel morski Rzeczypospolitej przechodzić miał przez gród na Motławą. Dickmann nie lubił przychodzić do Dworu Artusa. Mierził go rozochocony korowód pijanych jeźdźców Fortuny, którzy dziś jeszcze dosiadali rumaka mamony, aby następnego dnia przekonać się, jak głębokie i smrodliwe są miejskie rynsztoki. Gdańsk cenił śmiałych, pięknych, odważnych i bogatych. Tym, którzy nie mieli szczęścia nigdy nie wybaczał, a ubóstwo traktował jak grzech gorszy niż zdrada, morderstwo i krzywoprzysięstwo razem wzięte. Zwłaszcza, że każdy z wielkich, niekoronowanych królów giełdy i Długiego Targu, mógł już jutro, najdalej pojutrze, samemu zostać proszalnym dziadem i żebrakiem przepędzanym sromotnie spod przedproży kamienic. Wkraczając do zatłoczonej sali, Dickmann miał wrażenie, że wszyscy szepcą już o kłopotach i awanturze z Knadem oraz jego sługą, bo o długach, niespłaconych wekslach i umierającej od lat żonie wiedzieli wszak od dawna. Ponury i złamany, wnosił do tego dostatniego wnętrza przekleństwo ruiny i niewypłacalności; dlatego odwracano się od niego jak od zadżumionego. Nie zdziwiło go zatem, iż na dworny ukłon nie odpowiedział Henryk Schwartzwalde, ławnik Głównego Miasta, pan na Lwim Zamku – jak zwano zwalistą jak katedra, ozdobioną lwami na przedprożach kamienicę z trójkątnym frontonem przy Długiej. Nie przejął się, że milczeniem lub może wzruszeniem ramion pominął go znany i bogaty jak legendarny Ferber – Walter Rozenberg, rajca miejski, ani że możny Konstanty von Holten nie mrugnął okiem, widząc człowieka, którego zwał kiedyś swym najmilszym przyjacielem i bratem. Z drugiej strony może i dobrze, bo Arendt miał wrażenie, że każde skinienie tego nadętego łyka i kalwina, który poza kamienicą przy Długiej 22, trzymał w arendzie młyny w Jelitkowie i dwa tuziny kantorów, warte było pruskiego talara, a splunięcie –

gdańskiego dukata. Fakt, iż Holten nie defekował jeszcze czerwońcami, czy nie kazał sobie podawać polewki ze złota wynikał zaś tylko i wyłącznie z jego legendarnego wręcz skąpstwa. Ten możny kalwin, którego kamienica, jak powiadały kramarki na Długim Targu, z roku na rok coraz bardziej zapadała się pod ciężarem beczek z dukatami składowanych w piwnicach, nosił pozszywane pończochy i wams świecący dziurami jak rzeszoto, niczym ze stracha na wróble. A jednocześnie sypiał na milionach, których brzęk był dlań milszym dźwiękiem niż szelest sukni najpiękniejszej niewiasty świata. Niespodziewanie ukłon Dickmanna odwzajemnił Jan Hevel – młody armator gdański. Ten jednak nie obrósł jeszcze w piórka, gdyż jako posiadaczowi zaledwie dwóch pinek i fluity, daleko mu było do Holtenów i Uphagenów. Zrozumiałe zatem, że nie siedział jeszcze przy ławie sztywny jak oskubany gąsior, ani nie nadymał się niczym dorodny indor na jarmarku. Jednak najbardziej zmartwiła Dickmanna wcale nie wzgarda towarzystwa z ławy świętego Rajnolda, w towarzystwie których człek niemający przynajmniej stu tysięcy grzywien pruskich rocznej intraty, czuł się jak pacholik, który puścił głośno gazy na sali pełnej koronowanych głów. Znacznie bardziej bolało, iż jego obecności nie spostrzegali: medyk miejski Daniel Schmidt zwany Fabriciusem i Joachim Oelhaf, bakałarz w Gimnazjum Akademickim – fizyk miejski, z którym to Dickmann nie raz i nie dwa osuszył do dna beczkę wybornego jopelskiego piwa, nie mówiąc o pucharach węgrzyna i alikantu. Jak to zwykle pod Artusem bywało, pospolici plebejusze stroili się w piórka bardziej niż gdańskie lwy. Dickmann był ciekaw, kiedy zaczną chodzić w aksamitach i jedwabiach oraz śrubować się na szlachectwo. Swoją drogą miał nadzieję, że nie dożyje takich czasów. Ludzie, których szukał, siedzieli na uboczu, przy ławie malborskiej, obok kaflowego pieca Stelzenera, z którego frontowej ściany wypinał goły zadek Dyl Sowizdrzał, pokazując jasno i dobitnie, w jakiej części ciała ma mieszczańskie fumy, kredyty, debety i kupieckie waśnie. Nad stołem zaś wisiał model karaki Peter von Danzing, na której sławny pirat Paul Benecke złupił ongiś jeszcze sławniejszy tryptyk „Sądu Ostatecznego” Hansa Memlinga, po czym ofiarował go do kościoła Mariackiego w chwili skruchy, bojaźni i zadumy nad swym hulaszczym życiem. Osobliwie zaś, że zaduma ta przyszła doń jak zwykle dopiero na widok zbliżającej się śmierci. Gerd von Suchten i Eberhardt Feldstete siedzieli właśnie nad cynowymi kuflami gdańskiego jasnego. Feldstete, nieźle już pijany, dawał właśnie upust złości, wymachiwał ręką przed ogorzałą, czerwoną gębą kompana, groził uniesionym ku górze paluchem, a kiedy go opuszczał, maczał koronkowe mankiety wciętego w stanie aksamitnego wamsa w kuflu pełnym złocistego trunku. – Taki fracht! Wyrzucić taki ładunek! Dwadzieścia łasztów pszenicy małopolskiej! Sto postawów płótna przeworskiego i trzydzieści przedniego goltzu! Pięćset cetnarów soli! Powieszę Bossego na najwyższej rei! Przeciągnę pod kilem! A wszystko dlatego, że zobaczył jednego szwedzkiego szmaka z Pillau! – Po pierwsze: nie jednego, ale trzy szmaki. Po drugie: nie szmaki, a pinasy. A po trzecie to uratował cały statek i załogę – rzekł Dickmann, dosiadając się do

kompanów. – Wszelki duch Pana Boga chwali! – wybuchnął von Suchten. – Arendt Dickmann we Dworze Artusa?! Oczom własnym nie uwierzę, póki się z nami nie napijesz. – Więc czas wreszcie na nie przejrzeć. – Dickmann skinął na pachołka roznoszącego po izbie cynowe kufle pełne pienistego piwa. – A jakże się małżonka czuje? Lepiej? Dickmann pokręcił głową. Spoglądał z uwagą na kompanów i byłych wspólników. – Był u niej Daniel Becker... Nasz medyk miejski. Wszystko w ręku Boga. – Jako i nasza dola – mruknął Feldstete. – Nędza z bidą z Gdańska idą. Od kiedy Szwedzi poblokowali porty, cały handel wiślany poszedł w diabły. Kupcy i faktorzy uciekają z miasta, gotowiznę wysyłają za granicę, wieją do Hamburga, Norymbergi, Lipska albo gdzie pieprz rośnie, amsterdamskie spółki przenoszą się do Elbinga, gdzie im Szwedy radzi na wszystko pozwalają. Cła nawet w Pilawie i na Zalewie nie biorą, a to co było pobierane – ostawili kurfirstowi pruskiemu. Donnerwetter! Chcą go przekabacić, jak amen w pacierzu. Przekabacić, aby przeciwko nam wystąpił! – Przecież żegluga na Wiśle ruszyła na zimę – mruknął Dickmann. – Blokady nie ma. Na Małym Morzu prędzej ujrzysz necki i cetusy niż jednego żywego Szweda. To na co wy się skarżycie?! Tylko na szkuty wsiadać i żeglować. Sprzedawać i kupować! – To czego sam nie wsiadasz? Dickmann znowu skinął na pachołka. Dziwne, ale coś służba nie chciała go obsłużyć. Czyżby nawet czeladź we Dworze Artusa wiedziała już, że w jego kabzie brakowało i złamanego szeląga? – Jakbyście nie wiedzieli, że moje szkuty wzięli w sekwestr Szwedy w Pilawie zeszłego roku, in iulio, kiedy zdrajca i psi syn Hohendorff sprzedał się do Gustawa Adolfa. – Juści miał się Hohendorff czym bronić – zakpił von Suchten. – Chyba wiarą i pustą sakwą na elektorskie dukaty. Zostawił mu kurfirst dział ze dwadzieścia i cztery pogniłe pinki, co dość kopnąć, aby w proch padły, bo je chyba z dna Motławy wyciągnęli. Tak i zajął Gustavus Pilawę. Wziął Elbing, a potem do wrót Gdańska zastukał. – I jeszcze zastuka – warknął Feldstete – bo, wierzajcie mi, czuję to w kościach, że wkrótce swym Śledziowym obyczajem, jak co roku do nas przypłynie. I to nie sam, ale z nową armią. – Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi – mruknął Dickmann. – Póki co może się jeszcze Fortuna uśmiechnąć. Puck odbity, pod Hamersztynem sprał pan hetman Koniecpolski Szwedów i Niemców po rzyci, pobrał do worka rajtarów i muszkieterów jakoby ślepe kocięta. Teraz pewnie lada chwila nasi pokuszą się o odbicie Głowy, Litwa, słyszałem, zerwała rozejm z Badlen Moysy i na Inflanty nastąpi razem z Fryderykiem von Kettlerem z Kurlandii i Semigalii. Siła się jeszcze może odmienić. Ale zanim za zwycięstwo wypijemy – donders, gdzie moje piwo?! – chciałbym spytać, jak się czujecie, wy sodemieters?! Loop naar de drommel! Co tak oczy wytrzeszczasz, Feldstete, bastaard! Nie tylko Feldstete, ale i von Suchten zamarł. I obaj, jak przepowiedział

Dickmann, ma się rozumieć, wytrzeszczyli nań zdumione oczy. – Nie rozumiecie?! – Arendt zerwał się od stołu. – Tedy może wam to powiem po polsku, wy psi synowie, z godmiszów czyszczeni! Dymańcy końskiej mineciary! Kiernozy niechrzczone! Idźcie wy na hier, farfocle! Trastia was mordowała! – zagrzmiał, demonstrując nie tylko zadziwiającą wręcz znajomość mowy kraju pana Reja i Kochanowskiego, ale także dogłębną wiedzę na temat jej dialektów pochodzących z różnych ziem i województw Rzeczypospolitej. – Sprzedaliście moje długi Knademu, pieskie syny! Zapadła cisza. Dickmann spodziewał się wszystkiego – zwady, awantury, nawet tego, że pachołkowie wyrzucą go z Dworu Artusa – co zresztą nie było bynajmniej żadnym dyshonorem – zdarzało się, że po zwadach i pijackich burdach wynoszono stąd nawet najzamożniejszych patrycjuszy z guzami na łbie. Nie na darmo bowiem na szczycie Dworu Artusa stały figury imaginujące cnoty Gdańska: sprawiedliwość i siłę. Jak powiadali złośliwcy: druga rządzi miastem, pierwszej w nim nie masz. Ale Suchten i Feldstete nie porwali się do pałaszy. Po prostu wyprostowali się, pokręcili głowami, po czym... wybuchnęli śmiechem. – Daj spokój, kamracie! – rzekł von Suchten. – Daj spokój. Nie ma w tym naszej winy! – Psi synowie! – sapnął Dickmann ze złością. – Krwawi skąpcy! Nie mogliście choć uprzedzić mnie wcześniej, że potrzeba wam pieniędzy! Wojna mnie zrujnowała! – Jak nas wszystkich. – Daj spokój. – Feldstete chciał złapać Dickmanna za rękaw, ale rozgniewany kompan wyrwał mu się jednym ruchem. – Wszyscy wiemy – wycharczał ponuro von Suchten – że u ciebie w domu prędzej znajdziesz szczurze łajno niż jednego talara. Wyrzucasz nam, żeśmy skąpi i chytrzy, wiedząc, że naprawdę jesteśmy gospodarni i zapobiegliwi. A to już przecie koniec. Długi ciągną się za tobą jak smród za dziadem proszalnym. Nie masz ich z czego spłacić, choćbyś nawet oddał kamienicę i kantor Knademu, ostatnie pludry Żydowi, a duszę zaprzedał diabłu. Dlaczego jesteś gniewny, że złapaliśmy Fortunę za nogi i wykorzystaliśmy ostatnią szansę na odzyskanie choć części naszych weksli? – Zwłaszcza, że Knade suto zapłacił – uzupełnił Feldstete. – I w dobrej monecie. – Dobra moneta to teraz rzadkość – pokiwał głową von Suchten. – Podobnie jak rzadkością stali się dobrzy kupcy i uczciwi wspólnicy, którzy w terminie opłacają wszystkie skrypty i papiery dłużne. Dickmann utkwił w nim przenikliwy wzrok. – Byłem wam winien trzy tysiące talarów – rzekł głucho. – Choroba żony sprawiła, że jestem w ruinie. Pod Gibraltarem przeszło dwadzieścia lat temu biliśmy razem Hiszpanów. Pod Helem, kiedyśmy służyli we flocie Weyhera, wyciągnąłem cię własną ręką, Feldstete, spod zwalonego masztu. Myślałem, że to co razem przeszliśmy, coś dla was znaczy i nie pozwolicie zdechnąć dawnemu kompanowi jak psu, że sprolongujecie spłatę długów. Wybaczcie, że się myliłem. Feldstete i von Suchten milczeli. – Kiedyś byliście inni. – Dickmann potrząsnął głową. – Wtedy na pokładach

statków, którymi płynęliśmy do Nowego Świata znałem was jako mężczyzn. Dzielnych mężów, a nie stare baby. To miasto zrobiło z was osłów i głupców. Okrutników bez czci i sumienia. – Nie zarzucaj nam, że nie chcemy ci pomóc po starej znajomości – mruknął półgębkiem von Suchten. – Potrzebuję zaufanego człowieka w porcie. Kogoś od nadzorowania brokarzy... Jeśli chciałbyś... – Nie, nie chciałbym. – Dickmann w ostatniej chwili powstrzymał się od wyjaśnienia w prostych, muszkieterskich słowach, co myśli o tej propozycji. Z przyrodzonej grzeczności nie dodał także, z iloma miejskimi rakarzami puszczała się matka von Suchtena przed jego poczęciem. – Mój honor i godność kapitana nie pozwala służyć za byle psiarczyka! – Kapitana?! – parsknął Feldstete. – Gdzie twoje statki, panie szyper? Coś nie widzę ich w porcie ani na pokładzie. A może na pamiątkę twoich czterech parszywych szkut ogłosisz się komodorem?! Admirał Dickmann to brzmi dumnie! – Gdzie jego statki?! W Pilawie! – zarechotał von Suchten. – Powiadam ci, że dwóch ostatnich wilków morskich zostało w Gdańsku – Arendt Dickmann i nasz kompan zacny – Paul Dekker! Choć powiadają, że sprawniej żeglują w balii niż na otwartym morzu. Idźże do Dekkera, bo właśnie z Amsterdamu wrócił! Będziecie po morzach wina pływać. Dwa latające Holendry! – A ty idź do diabła! Sługa wreszcie przyniósł piwo. Nie mógł wybrać stosowniejszej chwili. Dickmann porwał ciężki cynowy kufel, a potem cisnął go prosto w łeb von Suchtenowi. Wyszedł, zanim przybiegli pachołkowie i zaczęła się awantura. *** Knade nie sfałszował weksli. Dickmann przekonał się naocznie, że to, w co nie mógł uwierzyć, było okrutną prawdą... Von Suchten i Feldstete naprawdę sprzedali jego długi... Co zrobi Knade? Czy już zgłosił się na Ratusz? Czy przedstawił w Domu Ławy niespłacone weksle? Kiedy przyjdzie zabrać mu kamienicę i kantor? Dickmann wiedział, że obity mistrz rzeźnickiego fachu tym razem postara się o wiele większy poczet niż jeden ospowaty drągal z przyciętym uchem. I to wszystko na koszt miasta. Ile miał czasu, nim doszczętnie go zrujnują? Zanim wyrzucą Elżbietę do przytułku, a jego wyślą do szpitala Świętego Jakuba, gdzie był prowizorem? O ile nie zameldują w Wieży Więzienniej, w loży dla dłużników, w której tkwił będzie aż po kres swych dni... Dickmann nie miał rodziny. Na Feldstetego i von Suchtena nie mógł liczyć. A skoro oni go zdradzili, tedy z dawnych kompanów pozostał tylko... Paul Dekker. Właśnie! Ten sam, któremu po ślubie z Elżbietą sprzedał statek. Von Suchten wspominał, że właśnie wrócił z Amsterdamu. Jak wielu gdańskich szyprów pływał starą trasą do Setubal, gdzie ładowano sól lub do Faro, gdzie łatwo

można było dostać dobre wina. Potem zawijał do Gdańska po zboże, następnie brał kurs na Amsterdam. Arendt przypominał sobie, że jego kamrat wypłynął dwie lub trzy niedziele temu, co znaczyło, że zbliżał się czas jego powrotu. Dekker był rozsądnym człowiekiem. A to znaczyło, że może po starej znajomości będzie mógł prosić go o pomoc. To znaczy, mówiąc szczerze, pożyczyć trochę grosza na spłatę długów u Knadego. I na ratunek dla Elżbiety. Zaciągnąć nowe długi, aby pokryć stare. I tak w kółko, aż do samego końca... Donders! Lecz cóż miał robić? Jeśli Paul był w mieście, to należało szukać go w gildii szyprów morskich Gdańska. Tylko czy Dekker miał pieniądze? Ostatnia wojna ze Szwecją, rekwizycje statków zabieranych jako pryzy dały się we znaki kapitanom i armatorom gdańskim. Niejeden z możnego pana, współwłaściciela galeonów stał się pogardzanym setzschipperem, pisarzem okrętowym, a nawet dziadem. Ale cóż – warto było spróbować. Raz kozie śmierć – pomyślał Arendt. Znał Dekkera od lat, ufał mu bardziej niż niedawnym wspólnikom, którzy przy pierwszej sposobności wystawili go do wiatru. Zresztą Paul był szyprem, a nie miejskim kupczykiem. W tym parszywym mieście wybrukowanym wekslami dłużnymi jak piekło dobrymi chęciami, kapitanowie trzymali się razem, a żaden z szanujących się szyprów nie zostawiał towarzysza w potrzebie. Takie było niepisane prawo bractwa morskich diabłów. *** Nie zastanawiając się długo, wprost spod Dworu Artusa ruszył do cechowej gospody kapitanów. Nie był w niej od lat. Lecz choć dawno sprzedał swój statek, to jednak jako jeden z trzech prowizorów szpitala Świętego Jakuba zachował prawo do zasiadania w morskiej gildii. Miał tylko nadzieję, że jego spotkanie z Dekkerem nie skończy się tak jak wizyta we Dworze Artusa. Paul, chcąc nie chcąc, stał się jego jedyną nadzieją w tej złotej Wenecji Północy, perle Korony Polskiej, gdzie rzekomo dukaty rozrzucane szczodrze przez Fortunę poniewierały się na ulicach, ale dusze tych, którzy padli stratowani ciżmami wydzierających je sobie z rąk patrycjuszy niewarte były złamanego szeląga. Ruszył Długim Targiem ku Długiej, pozostawiając za sobą rzeźbę Neptuna. Wkrótce miała popłynąć z niej woda, jednak, jak głosiła wieść i plotka, zagrożona dwudziestoma kijami i dniem pręgierza, polecieć miała dopiero wtedy, gdy w Radzie Głównego Miasta zasiadać będą sami uczciwi rajcy. Co ze względu na fakt, iż byli oni dożywotni i wybierani przez samą Radę, oznaczało, że ukończenie fontanny musiało poczekać na lepsze czasy. Za Neptunem widniał ciemnoczerwony masyw gdańskiego Ratusza zwieńczony wieżą osadzoną w korpusie gmachu jak szyja na mocarnych ramionach olbrzyma. A wewnątrz, w czeluściach Izby Białej, Letniej, Małej i Czerwonej Sali – pieniądze, władza, pycha i chciwość splatały się w jeden wielki nierozerwalny kłębek ściślejszy niźli marynarski węzeł zadzierzgnięty na burtowej kołkownicy statku. Tutaj spotykał się Senatus Gedanensis, do którego tuliły się jak okoliczne kamieniczki do Ratusza – drugi i trzeci ordynek miejski; niemogące równać się najdostojniejszym patrycjuszom,

górującym nad nim niczym maszty królewskiego galeonu nad pospolitymi rybackimi batami. Dalej był Gdańsk. Coelesti iungimur arcu – niebiańskim łukiem połączony Rzeczpospolitą – miasto, które wybrańców losu wynosiło ku władzy i godnościom, a tych mniej szczęśliwych strącało w otchłań biedy – najgorszego z możliwych grzechów. Gdańsk wielkich placów, bram, kamienic, rezydencji i ogrodów. Uformowany rękoma i budowlanym kunsztem Strakowskich, Kramerów, van den Blocków, Glotów, Hetzelów, Vredemanów i Obbergenów w postaci szerokich ulic, rozległych placów, kamienic stojących karnie jak wojsko w ordynku. Przed Dickmannem po obu stronach Długiej ciągnęły się hen, ku Bramie Długoulicznej dwie ściany domów, górą zdobionych attykami i ostrymi szczytami, dołem zaś wysuwających na powitanie przechodniów przedproża zwieńczone balustradami, nastroszone gębami rzygaczy odprowadzających deszczową wodę na ulicę. Już na pierwszy rzut oka wyróżniała się okazała kamienica Ferberów pod Adamem i Ewą, rozpychająca się wśród mniejszych domostw jak gdański patrycjusz na karczemnej ławie. Jeśli zaś dom Ferberów pysznił się na tle innych kamienic, jak karmazym wśród szaraczków, tak Lwi Zamek Schwartzwaldów strzeżony przez dwa kamienne lwy na przedprożu, olśniewał swą królewską posturą, ślepiąc na pozostałe budowle swym jedynym owalnym oknem w trójkątnym frontonie. Dickmann nie ugiął się pod tym wzrokiem. Szedł po północnej stronie Długiej, przy rzędzie miejskich studni, wyminął kołowrót do wyciągania beczek z piwnicy, zapatrzony w te miejsca, w których wspaniałe, sięgające wieżycami gwiezdnego firmamentu miasto gniło i rozpadało się, znacząc kamienny bruk resztkami wypróchniałych kości. Górą złoty i marmurowy, dołem wielki Gdańsk grzązł w błocie, wspierał na karkach spracowanych czeladników i służby, nędznikach i nędzarzach przetrawionych w wielkomiejskim brzuchu i wyrzuconych na śmieciowisko. Pod murami kamienic kolorowych jak aksamitna suknia ladacznicy, pycha i splendor ustępowały miejsca błotu i końskiemu łajnu, stertom śmieci, śniętych ryb i cuchnących odpadków. Pod nogami przechodniów strzeliste fasady gmachów zdobione posągami i rozetami przeglądały się w błotnistych bajorach pełnych gnojówki, w których taplały się świnie, kury i kaczki. Portale kamienic zasłaniały krzywe kramy, pochyłe szopy i budy, a zapóźnionym mieszczanom wylewano nieczystości na głowy. W szarej mgle dymów i oparów leżało przed Dickmannem prawdziwe oblicze miasta. Nie znalazł go na Długim Targu, Długiej, na Świętego Ducha, czy pod Zieloną Bramą, bo tam skrywało się pod błyszczącymi fasadami zwalistych kamienic; lecz w zagrzebanych w ziemi oficynach, w ciasnych uliczkach, gdzie wylęgała się nędza i jej towarzysze – głód, choroba i śmierć. Jego serce biło tu, na Starym Przedmieściu i Starym Mieście, gdzie mieszkała biedota, wyrobnicy, czeladnicy, służba i najmici, tragarze, furmani, przekupnie i żebracy zaludniający za dnia ulice Gdańska szarym, gwarnym, hałaśliwym tłumem. Ludzie, którzy gnieździli się w norach, piwnicach i czynszowych domach, w klitkach ciaśniejszych niż sumienie lichwiarza, gdzie całe rodziny legiwały na jednym sienniku. Widok miasta odbijał się

tutaj w bladych oczach obdartych półnagich dzieci walczących ze szczurami o resztki ze śmietników, przebijał z łachmanów proszalnych dziadów i kalekich marynarzy, którzy jeszcze wczoraj chadzali dumnie po pokładach statków, a dziś, strąceni z masztu przez los czepiali się zakrzywionymi palcami wszelakiej sposobności na wyłudzenie kilku groszy, z których każdy oznaczał pełny żołądek i jeszcze jeden dzień ponurego życia. *** Wyraźnik17 Uhlik wyciągnął rękę w stronę sakiewki nieznajomego przechodnia, ale opuścił ją zaraz, rozpoznając w posępnej postaci Dickmanna – prowizora od szpitala Świętego Jakuba. Uhlik może i nie miał sumienia, choć w głębi swej duszy czuł się znacznie uczciwszym obywatelem miasta niż rajcy, jednak złodziejski honor nie pozwalał mu okraść zarządcy schronienia, w którym dogorywali na łaskawym chlebie jego dawni kompani ze statków, a i on sam nieraz dostawał kęs chleba i łyżkę zupy. Jedynego, nawiasem mówiąc, prowizora szpitala, który bardziej przejmował się losem podopiecznych niż nabitą dukatami kabzą. Omijając śmieci i odpadki, czasem brodząc w błocie i kałużach, Dickmann dotarł wreszcie do budowli, która niczym antyczny łuk spinała dwie ściany kamienic. Oto wznosiła się przed nim Langgasser Tor – Brama Długouliczna18 o płaskim, pozbawionym rzeźb dachu, pokryta kolumnami i pilastrami, błękitna, ozdobiona złoceniami, które rzucać miały na kolana prostaczków wizją gdańskiego splendoru i potęgi. „Niech zażywają pokoju ci, którzy ciebie miłują...” – głosił pokorny niemiecki napis na zachodniej stronie bramy, która, rzecz oczywista, nie była widoczna z Długiej. A jakby dla potwierdzenia tych słów nad cudną bramą, wznosiły się ceglane mury Stockturmu, czyli Wieży Więziennej zwieńczonej spiczastym dachem i sygnaturką. Widząc tę ponurą budowlę, gdzie na dłużników czekały liczne cele i podziemne sklepy, Dickmann skręcił w prawo. Nie zaszczycił spojrzeniem aż zanadto dobrze widocznych drzwi wiodących na podwyższenie miejskiego pręgierza, na których widniał ponury wizerunek małodobrego mistrza sprawiedliwości gdańskiej. Tutaj właśnie, przy owianej złą sławą wieży i jeszcze gorszej Katowni karano u pręgi złodziejaszków, cudzołożników i wszetecznice, podczas gdy swarliwe przekupki zamykano w żelazne cęgi u Gelbe Anne19, na Targu Rybnym. Dickmann wszedł w Tkacką, gdzie mimo zapadającego zmierzchu czeladnicy sukienniczy pochylali się nad krosnami warsztatów, harując od świtu do wieczora, a czasem nawet znacznie dłużej za cztery grosze tygodniowo i wikt – bo więcej płacić zakazywały ustawy cechowe. Tu w licznych sklepach, kamienicach i przybudówkach skrzypiały krosna, a w szopach i składach piętrzyły się stosy jedwabiów, postawy sukna, płótna, karazji, cajgu, bombasynu, bai, adamaszku, aksamitu i najcenniejszego ze wszystkich złotogłowiu. Szedł dalej – naokoło, i wcale nie najprostszą drogą, do gildii szyprów, jakby nie mógł rozstać się z tym wieczornym, strasznym Gdańskiem. Wyminął Wielką Zbrojownię przypominającą cztery złączone razem kamienice i wszedł w ulicę

Świętego Ducha, niedaleko Bramy Dzwonnej, zwanej także Ludwisarską. Kroczył teraz spiesznie, zniecierpliwiony. Przy Węglarskiej minął dom, gdzie mieszkał kiedyś Paweł Beneke, sławny korsarz i pirat gdański, który niejedną kogę i karakę posłał na dno Ostsee. Przeszedł obok Dworu Kartuskiego, minął Chlebowy Targ nieopodal Koziej, na którym sprzedawano placki, chleb holenderski, bułki, ciasta, strucle i rumiane obwarzanki. Przemknął obok swojej skromnej kamieniczki, domu Arciszewskich i Groddecków, a potem dotarł do Szewskiej, gdzie pomniejsze domostwa tłoczyły się za plecami największego w mieście kościoła Mariackiego jak hajducy za szerokimi plecami polskiego pana. Tutaj w nozdrza uderzył go smród zgnilizny i rozkładu, bo w wąskim łączniku między Świętego Ducha, a Mariacką rozłożyły się niskie, murowane ławy mięsne. Za dnia ćwiartowano tu połcie i półgęski, krajano tusze i ćwierci, które ściągały stada bezpańskich psów, roje much i bąków. Wreszcie przeszedł obok cechowej gospody krawców i znalazł się tuż obok ani pięknej, ani brzydkiej, ani dużej, ani małej kamienicy Pod Żółwiem, nieopodal której stał wielki Dom Żeglarzy mieszczący cechową gospodę szyprów gdańskich. Tu, w izbie, do której prowadził portal z okrętem i potworami morskimi, mógł wreszcie zawinąć do portu, zrzucić grot i marsle, zarzucić kotwicę. Przed wejściem spojrzał jeszcze na cechową tabliczkę wyobrażającą dwumasztową pinkę unoszącą się na falach, uśmiechnął się smutno do własnych wspomnień, a potem przekroczył próg. 1 Obszerniejsze wyjaśnienia i omówienia wszystkich trudniejszych terminów znajdują się na końcu książki w rozdziale Przypisy. 2 Maszoperia (niderl. maatschappij) – towarzystwo. 3 Bantki – kasz. flądry. 4 Strądowanie (obecnie sztrandowanie) – wejście okrętem na brzeg lub mieliznę, najczęstszą przyczyną jest uszkodzenie okrętu w czasie sztormu. 5 Knep – kasz. chłop, mężczyzna. 6 Stolemy – tak Kaszubi nazywają legendarnych olbrzymów lub ludzi obdarzonych dużym wzrostem. 7 Pojazdy – tak w XVII wieku nazywano wiosła. 8 Bat – niewielka łódź, często używana w XVII wieku do połowów. 9 Reboce – kasz. Tak nazywano niegdyś Kaszubów mieszkających na wysuniętych najdalej na północ polskich wybrzeżach. 10 Drech – kasz. brat, kamrat. 11 Saseno-kasz. Dzisiejsze Sasino, położone 12 kilometrów na wschód od Łeby. 12 Luk – duży otwór prowadzący pod pokład jednostki i służący do załadunku towarów, zwykle nakryty gretingiem – drewnianą kratą przepuszczającą powietrze. 13 Kasz. – Biegnijcie mu szybko na pomoc, chłopy! 14 Grzywna pruska w XVII wieku warta była 20 groszy polskich, czyli o 1/3 mniej niż złoty zwany także florenem. 15 Niderl. – Do stu piorunów! 16 Niderl. – Idź do diabła. 17 Staropol. – kieszonkowiec. 18 Budowla znana dziś jako Złota Brama. 19 Gdański pręgierz dla swarliwych przekupek, który składał się z żelaznej klatki zawieszonej na drągu, dzięki któremu zasiadającego w nim delikwenta można było opuszczać do wody.

Rozdział II Bractwo morskich diabłów

Braterstwo błękitnej toni • Co się stało z Dekkerem? • Krwawy sztorm na pruskie wybrzeże • Okrucieństwa Lewiatana • Die Prinzessin von Polen • Okręt widmo • Tajemnica kapitańskiej kajuty • Przed komisją • Imię marynarskiej bestii

Cechowa gospoda gildii kapitanów morskich Gdańska nie przypominała w niczym Dworu Artusa. Tam było widno i przestronnie, tutaj ciasno i ciemno. Tam światło wpadało przez ogromne okna, tutaj na dębowych stołach płonęły świece, a pod sklepionym okopconym sufitem wisiały rzędy małych statków i wojennych okrętów. Były wśród nich obłe fluity z burtami zwężającymi się w górze, smukłe dwumasztowe pinki, potężne galeony, a nawet dawne karawele, karaki, pomniejsze krejery i burdyny. W dodatku związek kapitanów nie był żadną radą ani zgromadzeniem wzbogaconych dusigroszy; nie było tutaj hierarchii, lepszych czy gorszych ław, gdyż wszystkich członków dzielono jedynie na braci i półbraci, a ten ostatni tytuł był zarezerwowany tylko dla setzschipperów nieposiadających udziałów w żadnym statku. W gospodzie każdy siadał, gdzie chciał, przepijał do kogo podpowiadała mu wola i fantazja. Szyper pinki stukał się szklenicą z możnym kapitanem galeonu, a właściciel ósmej części spróchniałego szmaka1 przepijał zdrowie do samego Statthaltera. Jeśli Dickmann sądził, że spokojnie wysączy pół sztofa piwa utoczonego z piwnicznej beczki, siedząc gdzieś w kącie, tedy mylił się równie wielce, co owa polska baba wiejska, która się modliła o śmierć złego pana, a po zgonie każdego kolejnego jeszcze gorszy następował. Najpierw bowiem dostrzegł go Magnus Stebbock, szyper z Oliwy, człek zacny i szczery, a jak powiadali ostatnio – kaper na służbie Jego Królewskiej Mości. A kiedy wyskoczył do Arendta z otwartymi ramionami, za nim poderwał się Jakub Murrey, zwany Moraviusem lub Morą, kapitan i budowniczy okrętów królewskich. Szkot od dawna osiadły w Gdańsku i Pucku, zawołany żeglarz, w birecie w kratę, z posiwiałą brodą zaplecioną w warkoczyki. I zanim Dickmann zdołał cokolwiek wykrztusić, wpadł w twarde ramiona dawnych kompanów i przyjaciół. – Patrzajcie, kto u nas zdryfował! Gdzieżeś się podziewał tyle lat, stary diable?! – Witajże, panie bracie! – zakrzyknął Stebbock. – Dwa... Co mówię, dwa! Trzy roki u nas nie bywałeś. Czyś ty syreny przez ten czas chędożył?!

– Siadajże z nami! Hej, chłopcze, utocz nam piwa gdańskiego! I coby nogi oszczędzić, dawaj od razu ze trzy sztofy! Nie zważając na protesty, zaciągnęli Arendta do ławy piwnej, gdzie siedział kolejny znajomy – Hans Kizero, kapitan królewski, szyper Żółtego Lwa, starej pinki zwodowanej na puckiej łasztowni pięć lat temu, rozpoznawany z daleka dzięki drewnianej nodze. Obok niego pił Hermann Witte – jak głosiła wieść – dowódca galeonu wojennego Meermann, czyli Wodnika. Dickmanna nie zdziwiła obecność tylu oficerów. Wszak gdy w lipcu zeszłego roku Szwedzi wzięli zdradą Puck – główny port, łasztownię i skład wyposażenia okrętów królewskich, eskadra wojenna schroniła się w Gdańsku, który, choć obawiał się morskich planów Zygmunta III bardziej niż diabelskiego cyrografu, chcąc nie chcąc musiał tolerować obecność uzbrojonych galeonów na Wiśle pod Latarnią. I chociaż rajcy miejscy zgrzytali zębami, załamywali ręce i wysyłali proszalne epistoły do króla, w których na przemian korzyli się i lżyli, musieli cierpieć kroczących dumnie po ulicach królewskich kapitanów, szyprów, poruczników, konstablów i sierżantów piechoty morskiej. Rajcy rajcami, jednak trzeci ordynek gdański, szynkarze, kupcy, czeladnicy, nieliczni szyprowie, kramarze i cechy radzi byli tej odmianie. Kapitanowie i marynarze okrętów wojennych przynieśli zatęchłemu miastu odmianę, tęsknotę za błękitnymi falami morza, powiew orzeźwiającej bryzy, a razem z nim opowieści o głębokich wodach, srogich bitwach, abordażach i salwach burtowych. Każdy chwat z Króla Dawida, Wodnika, Latającego Jelenia czy Panny Wodnej jadł za czterech, pił za dziesięciu, chędożył za dwudziestu, tak iż murwy i kurtyzany z Różanej i Starego Miasta ledwie powłóczyły nogami. Kapitanowie chadzali w jedwabiach, atłasach i aksamitach, za nic mając sobie ustawy przeciw zbytkowi. Jadali ze złotych półmisków, kpiąc w żywe oczy ze skąpych i zapobiegliwych mieszczan, którzy prędzej gotowi byli odrąbać sobie rękę, niż wydać nawet jeden grosz na splendory. A choć król Zygmunt Waza z Warszawy zawiązywał mieszek z dukatami ciaśniej niż pas cnoty na swej rakuskiej arcykatolickiej żonie Konstancji, to przecież jego kapitanowie rzucali dla fantazji ostatnie złote dukaty dziewkom, kuglarzom i linoskoczkom. Czyniąc tym samym zadość przysłowiu, iż w Gdańsku są trzy rodzaje ludzi: biedni, bogaci i ci, co pływają na morzu. Trudno było zresztą utrzymać w ryzach dzielnych morskich chwatów. Pachołkowie miejscy brali po łbach i pludrach, kiedy mieszali się do spraw żeglarzy, którzy dla swej nieposkromionej fantazji i wigoru potrafili przepędzić przez błoto pysznego miejskiego synka, szczypnąć w wypięty zadek lub wytarmosić za cycki hardą pannę patrycjuszkę, spoglądającą na biedaków tak wyniośle, jak gdyby jej głowę zatknięto na ratuszowej wieży w sąsiedztwie posągu króla Sigismunda Augusta. Albo wystawić na ulicę beczkę wina na imieniny kapitana i zmuszać przechodniów do picia za jego zdrowie pod groźbą pistoletu, opornych zaś oblewać trunkiem. A w razie sprzeciwu maczać tępe miejskie łby w cebrzyku z winem dopóty, dopóki nie skruszeją na tyle, że wreszcie ochotnie wezmą się do spełniania toastów kwarcianymi szklanicami. Witte, który wylewnie przywitał się z Dickmannem, był już nieźle pijany. A obok niego zaś zasiadał ktoś, kogo obecności w gildii szyprów Arendt spodziewałby się

mniej niż wizyty pijanego Trytona w towarzystwie syreniego haremu. Był to polski szlachcic w zielonka wym żupanie zdobionym szczerozłotymi guzami i szamerowanymi pętlicami, w pysznej delii obszytej wilczym futrem. Wyglądał na młodszego od Dickmanna przynajmniej o dwadzieścia wiosen, jednak oblicze miał pobrużdżone i wychudłe, a podgolone po rycersku włosy posiwiałe. Jako jedyny w towarzystwie nie pił piwa, lecz gdańską złotą wódkę z kielicha, którego rozmiar przywodził na myśl czaszę katedralnego dzwonu. Taki wymiar wszakże nie robił na Polaku najmniejszego wrażenia. A kiedy Dickmann podchodził do stołu, nieznajomy wychylił jednym haustem pół kwarty gorzałki, nie krzywiąc się przy tym bardziej, niż gdyby siorbał z garnczka rumianek zalecony przez medyka. Polski pan – pomyślał Arendt z pewną dozą szacunku. No cóż, szlachectwo zobowiązywało... Także, a może raczej przede wszystkim – do picia kwarcianymi szklanicami. – Poznaj, bracie, naszego gościa – rzekł Mora, prowadząc Dickmanna do Polaka – oto jego mość pan Marek Jakimowski herbu Poraj, rotmistrz królewski i komisarz hetmański. Człek znajomy spraw morza i okrętów, co rzadkość w cnym narodzie polskim, gdzie, jak powiadają poeci: każdy szlachcic nie wie co to morze, gdyż pilnie orze. Jakimowski zdaje się orał raczej szablą niż lemieszem, bo kiedy wstał, aby przywitać się z Dickmannem, Arendt zobaczył grubą ciemną bliznę przecinającą jego policzek – pamiątkę z bitwy albo zwady. Były kapitan nie miał powodu, by nie wierzyć w słowa Mory, a jednak pokręcił głową ze zdumienia na widok imć Marka. Szlachcic polski znający się na kunszcie morskiej nawigacji jeszcze się nie narodził, bo jak do tej pory jedyni panowie polscy, którzy wsiedli na statek Dickmanna, potrafili nawigować tylko między kapitańską kajutą a składem rumu lub – gdy dopadła ich morska naweca – pomiędzy łożem a burtą, za którą wyrzucali zawartość żywota. A kiedy już dobili do lądu, tedy z szybkością błyskawicy gnali do łodzi, zarzekając się, że póki świat światem morze nie będzie szlachcicowi bratem, a oni sami nigdy, przenigdy, choćby grożono im pistoletem, nie wsiądą na statek. Trzeba jednak przyznać, że Jakimowski nie wyglądał na ułomka; nie był też pijany, choć już po raz kolejny nadstawił kielich słudze, aby ten napełnił go nową porcją gorzałecznego nektaru. Wypili za spotkanie pierwszy raz, a potem drugi, bo jak twierdził Kizero, picie tylko jednego toastu z tak doniosłej okazji wyglądało jak zwrot przez sztag bez brasowania rei grotmasztu. Stanęło zaś na tym, że na końcu spełnili toast po raz trzeci, bo – jak słusznie zauważył Witte – po zwrocie przez sztag wypadało przecież zbrasować także reje na fokmaszcie. Jakimowski znowu wychylił nową porcję gdańskiej wódki. I nawet nie mrugnął okiem. Zdawać by się mogło, że jego podgolona łepetyna jest mocniejsza niż żelazny czerep armatniego granatu. Ot, co znaczyła wielowiekowa tradycja szlacheckiego narodu. Szkoda tylko, że była to jedyna cnota żeglarska, którą Dickmann podziwiać mógł u Polaków. – Mówiąc prawdę prosto z mostu i między oczy – rzekł po toaście, bo widział już, że czekała go dłuższa pijatyka i wolał zagadać kompanów, póki byli jeszcze nie puścili

się w dryf po oceanach piwa, wina i gorzałki – szukam Paula Dekkera. Słyszałem, że wrócił z Amsterdamu, a nie widziałem go w gildii ani na Głównym Mieście. Nagle, zupełnie niespodziewanie zapadła cisza, jak gdyby powiedział coś ni w pięć ni w dziesięć albo trzy po trzy. Kapitanowie zamarli, ich wzrok uciekł w przestrzeń, Kizero stuknął drewnianą nogą, podrapał się po łbie pokrytym bliznami, Mora westchnął, nie poruszył się tylko Jakimowski, zajęty tym, co ostało na dnie kielicha. – Dekker skonał. Przepadł na morzu trzy niedziele temu, mospanie – rzekł ponuro Mora. – Zali nie wiesz o tym, że na jego statek, na dobrze ci znajomą Die Prinzessin von Polen napadł Lewiatan, morska bestia? Dickmann zerknął na Morę, jakby ten przed chwilą spadł z bocianiego gniazda na głowę. – Co ty w bajdy i bajania wierzysz? – Pokręcił głową Dickmann. – Jaki lewiatan? Prędzej bym się spodziewał, że go necki zwiodły wdziękami, aż się w starym flegma wzburzyła i paralusz, bo chutliwy był za życia jak nie przymierzając ogier wiosną na łące. Ale bestia? Morska? Może jeszcze powiesz, że cała goła była? Nikt się nie roześmiał, co świadczyło, że Dickmann trafił swym konceptem jakoby kulą w płot. Kizero, Witte i Jakimowski siedzieli nieporuszeni. – Ciebie chyba od jesieni w porcie nie było, bracie, skoro nie wiesz, co się dzieje na Małym Morzu i na głębi za Helem. – Moja żona słabuje – mruknął Dickmann. – Coraz z nią gorzej. Już modły do Pana Boga zanoszę i nie wiem, czy nie wypadnie pokłonić się panu van den Blocke o stelę do kościoła Mariackiego. Mają swoje epitafia i tumby Czirenbergowie, Schachmannowie i von Kempenowie, tedy Dickmannowie nie mogą być gorsi. Zwłaszcza, że moja żona z Uphagenów. Ale wracając... Nie bywałem nigdzie od zimy. Nic też nie wiedziałem o Dekkerze. Wieczne odpoczywanie racz mu dać Panie... – ...a światłość wiekuista niechaj mu świeci – zakończył Kizero. – Jako i innym, którzy za szaleństwem bestii morze mają za nagrobek. Rada w pludry ze strachu dreck robi, w porcie trwoga – marynarze i szyprowie nie chcą w morze wychodzić, bo się boją lewiatana. Co on już statków poniszczył, co ludzi nabił, to chyba tylko Pan Bóg w niebie porachuje! – Opowiadajcie. – Dickmann ścisnął w ręku kufel, aż zgięły się ścianki. – Jak zginął mój kompan? Chociaż, dalibóg, to wszystko nie do wiary! To koniec – pomyślał ponuro. Dekker zginął. Ostatni człek, co był moim przyjacielem. Jak to się stało? Jak to możliwe? – To się zaczęło jeszcze zeszłego roku – rzekł Mora, jakby czytając w jego myślach. – Kiedy dnia trzydziestego iulii wziął Gustavus Adolfus podstępem Puck, w czym mu pomogli zdrajcy. Zabrał łasztownię, a w niej na pochylni moją pinkę, której nie zdołałem wyposażyć. Burmistrz Malotka, choć nam sprzyjał, niewiele co mógł uczynić, bo mieszczanie otwarli bramy i wpuścili Seatona. Na szczęście nie dostali wtedy w porcie naszej floty – bo przed atakiem przeszliśmy na kotwicowisko pod Latarnię i wymknęli się morskiemu lwu z samej paszczy. Zdradą kierował mieszczanin Heine, stronnik szwedzkiego Śledzia. Myślał, szelma, że statystą będzie, burmistrzem, a może i samym gubernatorem Prus pod szwedzką protekcją. Nie spodziewał się

jednak, nieboraczek, że znacznie wyżej zajdzie za hetmana Koniecpolskiego niż za Gustawa Adolfa. Bo za tego ostatniego zasiadał ledwie na ratuszu puckim, który jest wszak niewielki. A kiedy imć pan hetman odbił miasto, podnieśli go wysoko, na Bramie Gdańskiej w Pucku, gdzie do dziś kłania się krukom i wronom na stryczku, mądrym ludziom ku pokrzepieniu serc, a głupcom na przestrogę. Wracajmy jednak do lewiatana. Napił się nieco piwa. I ciągnął dalej. – Jeszcze przed wzięciem Pucka, przed bitwą pod Gniewem, skąd Najjaśniejszy Pan musiał ustąpić, przysłał Gustavus wiarołomca poselstwo do Gdańska. Myślał, szelma, łotr i zbój morski, żeby miasto sobie skaptować i zmusić, by nie wspierało polskiego Wazy. Ja Gdańsk tedy wolnym miastem ostawię – rzekł – byleście nie zezwolili na zaciągi marynarzy polskich, gotowanie floty i aparatu morskiego, oddali okręty i działa, spyżę memu wojsku dostarczyli i palowego połowę mnie płacili, zamiast królowi polskiemu. A i jeszcze, aby miasto załogi nie utrzymywało i zezwoliło na pobyt szwedzkim żołnierzom, rzekomo pro publico bono – dla obrony przed flotą Zygmunta Wazy i armią koronną. Na takie dictum mieszczankowie wpadli w śmiertelną trwogę, że mało nie poumierali. Burmistrz von Kempen do wychodka się schował, łeb poduszką nakrył, a jego kompani udawali chorych. Takie to, waszmościowie, warunki były, jakie Rzymianom dawnym Brennus, wódz Galów postawił. Po prostu: vae victis, mości panowie bracia. Ale, że sprytu kupieckiego łyczkom odmówić nie można, tedy posłali do obozu Śledzia pana Kleckerbranta, syndyka miejskiego, który zwłóczył, płakał, do Gdańska wracał i wyjeżdżał, rozmowy przewlekał, że niby to, tamto, śmo, że Rady pytać musi, że ordynki się muszą zgodzić, a to znowu, że chory, krwie puszczać powinien, driakwie zażywać et cetera. I tak zwodził Kleckerbrant króla szwedzkiego do sierpnia, a mieszczanie tymczasem do najjaśniejszego pana supliki piszą, że stoi Szwed pod Gdańskiem i gotuje się na wyprawę. I zaraz pospólstwo biegiem do rydli i łopat – szańce i ostrogi kopać, bogacze do kalety – gwałtem wojsko zaciągać, bramy umacniać, zamykać, straż trzymać, działa z Wielkiej Zbrojowni poczęli rychtować. Aż w końcu Gustavus przysłał do miasta marszałka nadwornego Dittricha von Falckenberga z wezwaniem, aby się wreszcie mieszczanie opowiedziali: pro albo contra. A wtedy kij Szwedowi w rzyć, bo Zygmunt Waza był już pod Toruniem z armią, więc posła śmiechem i szyderstwami pożegnało pospólstwo. I tak w dzień czternasty augustus, roku Pańskiego 1626 obwołał Gustaw Adolf Gdańsk swoim wrogiem. Natychmiast kazał wysłać w morze więcej okrętów i zablokował handel – każdy statek, który płynął do miasta był zawracany do Elbinga albo do Königsbergu, a jeśli był zbrojny w armatę, to go zaraz Szwedy zabierały w sekwestr, jak twoje szkuty i baty w Pilawie. – To już wiemy. – Dickmann pociągnął tęgi łyk piwa z pogiętego kufla. – Ale jak zginął Dekker? Opowiadajże dalej! – Dalej – westchnął Mora – wszystko stało się prosto. Blokada była ścisła, ale póki trwało lato. Gdy nadszedł wrzesień, przyszły burze, sztormy, huragany. Wprawdzie jeszcze w połowie miesiąca chcieli Szwedy dobywać Wisłoujścia, ale za łaską Bożą

wszystkich usieczono z pomocą naszej nielicznej floty. I ledwie w miesiąc i dwie niedziele później Gustavus odpłynął do Szwecji, a jego okręty bojąc się burzy i ataku naszych galeonów, które poczęły mocno wroga infestować, wróciły do Kalmaru, a pomniejsze baty, strusy, szmaki i krejery zawinęły do Elbinga, schroniły się pod opiekę Karla Karlssona Gyllenhielma, bękarta z podłożnicy księcia sudermańskiego, a dzisiaj ze Śledziowej łaski gubernatora miast pruskich. I skoro tylko Szwedy uciekli, zaraz na nowo ruszył handel gdański, spławiono szkuty Wisłą, do portu nad Motławą przybyły statki, co, chwała Najwyższemu, trwa do dziś i trwać będzie, dopóki nie wróci Gustaw Adolf ze Szwecji. Minęła zima, nadeszła wiosna, a żegluga kwitła, mimo że Szwedy siedzieli w Pilawie, Elbingu i – póki go nie zdobył pan hetman Koniecpolski – w Pucku. Aż wreszcie nadeszła wiosna. I wtedy zaczęła się cała historia z lewiatanem. Wszyscy siedzieli nieporuszeni. Jakimowski znów wychylił kielich pełen wódki. – Pierwszą ofiarą była Charitas, duża, trzymasztowa pinka Hansa Golbmanna z Utrechtu. Znaleźliśmy ją po pierwszym rejsie patrolowym. Wiozła bale i wańczos, ale nigdy nie dopłynęła do Amsterdamu. Napotkaliśmy ją pod Blezą2. Statek szedł w dryfie, miał poszarpane żagle, uszkodzony bezanmaszt, dwie stopy wody na dolnym pokładzie. Ale nie to było najgorsze... Umilkł i począł nabijać fajkę. Nie przeszkadzano mu, bo wszyscy znali od lat Morę i wiedzieli, że jak świat światem nikt i nic nie oderwie go od owego smrodliwego i dziwacznego obyczaju, który poznał był w czasie służby w Indiach Zachodnich. Murrey powoli ubił tytoń w główce, przypalił, pociągnął zdrowy haust z cybucha. – Cała załoga Charitas zginęła. Piętnastu chłopa: szyper, sternik, bosman, scriba navalis3, cieśla i cała reszta. Wszyscy zostali rozszarpani niemal na kawałki, wykrwawili się, niektórym rozerwano gardła. Mesa oficerów i kubryk były całe we krwi. Jakby ktoś wrzucił tam zapalony kartacz albo granat. Jakby... napadł ich okrutny lewiatan, o którym wspomina święty Jan w swojej Apokalipsie. – Nie było śladów użycia broni? – Najpierw myśleliśmy, że to szwedzki kaper, piraci z Łeby albo że wróg wrzucił pod pokład granaty czy kartacze. Ale nie było śladów prochu, nie czuliśmy spalonej saletry ani siarki, jakie przy użyciu prochu powinny się pojawić. A potem odkryliśmy dziennik szypra i dopisane drżącą ręką słowa: Bestia jest przy mnie... Lewiatan nadciąga... Zaraz po napisaniu tych słów zginął, ciało było w częściach. Nadmienię, że nie znaleźliśmy żadnych ran po szablach, pałaszach czy dussge. Wszystkie trupy wyglądały jak rozszarpane kłami... lewiatana. Potem były następne fleuty, galeony, pinki, pinasy, barlingery i krejery. Najpierw studwudziestołasztowy galeon Das Schwartze Pferd z Wismaru, potem angielski Royal Fortune, francuski Elephant, holenderska fluita Gouden Leeuw i gdański Der Weisse Einhorn, a jeszcze później Die Hoffnung. Na każdym było to samo: zmutylowane4 trupy marynarzy – czasem rozrzucone po statku i z bronią w rękach, jakby próbowali sprzedać drogo swoje życie, innym razem bezbronni, jakby zostali zaskoczeni na stanowiskach. W sumie, począwszy od początku kwietnia tego roku bestia wymordowała załogi ośmiu statków. Ostatnim zaś był Die Prinzessin von Polen Paula Dekkera, stułasztowy galeon płynący

z Gdańska do Amsterdamu, korzystający z przerwy w blokadzie miasta. Przykro mi, kamracie. Wiem, że Dekker był twoim kompanem, ale nie byliśmy w stanie mu pomóc. Pochowaliśmy go z honorami trzy dni temu. Dickmann siedział nad cynowym kuflem, który w trakcie opowiadania Mory zgniótł w potężnej pięści, zgiął równie łatwo jak miedzianą blaszkę. Die Prinzessin von Polen... Jego statek, jego miłość. Którą zdradził jak najwierniejszą kochankę, oddając galeon po ślubie z Elżbietą Dekkerowi. Mora wytrząsnął popiół z fajki. Nabił ją na nowo wonnym tytoniem z Nowego Świata, przypalił. – Rozumiem, że po zabiciu załogi lewiatan zniknął razem z frachtem? Czyż nie tak, mynheer? Znaleźliście statek opróżniony z wszelakiego dobra? Mora pokręcił wolno głową. – I tu jest haczyk na breitlinga5, mości Dickmann, bo wszystko było na swoim miejscu. Nie wszystkie statki szły z wańczosem, solą i zbożem. Niektóre przewoziły fortunę. Ot, choćby Einhorn, który płynął do Bremy z ładunkiem skóry i futer albo Elephant, co miał pod pokładem dobre płótno i przyprawy. Nikt nie ruszył ani jednej półbeczki towarów... Ten, kto zabił załogi statków nie uczynił tego dla zysku, ale z samej przyjemności mordowania. – Jak zginął Dekker? – zapytał głucho Dickmann. – Bardzo cierpiał? Mora zamarł, trzymając fajkę w prawej dłoni, w której brakło połowy najmniejszego palca, odrąbanego widać w którejś z bitew ze Szwedami. – Walczył do końca. Bestia oderwała mu ramię zbrojne w pałasz. – A statek? Czy został uszkodzony. – Z tego, co pamiętam, to nie za bardzo. Zresztą możesz sam zobaczyć Prinzessin. Stoi w porcie, za Żurawiem; przyholowano ją i zacumowano przy Lange Brucke, niedaleko Świętojańskiej Bramy. To w końcu statek z Gdańska, nie wiem, co dalej zamierza począć z nim Rada. Ale to już sprawa synków miejskich, a nie Komisji Okrętów Królewskich. – Co Rada w ogóle zamierza uczynić z lewiatanem? – Za pierwszym razem panowie rajcy udawali, że to kaprzy szwedzcy. Za drugim, że złośliwa zmowa, porachunki szyprów, potem, że to, że tamto... Ale za piątym już nie mogli powiedzieć, że to tylko deszcz pada. Nabrali wody w usta, a tymczasem lewiatan mordował dalej. Aż wreszcie strach padł na port, na szyprów, sterników, bosmanów, cieśli, majtków. I zaczął zamierać handel. Bo cóż z tego, że po ataku Szwedów głodno i chłodno w Gdańsku? Cóż, że stare wilki morskie przymierają głodem, a roboty nie brakuje? Najpierw hyr poszedł po karczmach i tawernach, po statkach i załogach, że to diabelska sprawka, lewiatan z otchłani, który ukarze miasto za pychę i bogactwo. I za śmiertelne grzechy. I już mało się znalazło chętnych do załóg. Na nic szyprowie i armatorzy podnosili stawki frachtowe, płacili nie połowę wypłaty przy werbunku załogi, ale całą z góry. Nikt nie chciał zaciągać się na statki. Bo przecież zdrowa głowa na karku więcej warta niż najlepszy nawet zarobek. Potem zaś strach padł nawet na szyprów, sterników, bosmanów i pisarzy. I handel prawie

zamarł. Zupełnie, jakby na nowo nastała blokada. A przecież Szwedzi siedzą po zamkach, a ich orlogi stoją w Kalmarze, Sztokholmie, Nykopingu i Malmö. – Nie znalazł się nikt, kto by wymyślił sposób, jak pozbyć się lewiatana? – Znalazł, a jakże. Stary i wypróbowany. Rada oskarżyła i spaliła trzy czarownice na Targu Węglowym. Za podstępne czarostwo, uroki rzucane na statki, za bezbożne i bluźniercze z czartem chędożenie przez zadek in postico. Pierwszą spalili Eleonorę Hasse za złe oczy i uroki. Drugą Martę Dirslau, bo najładniejsza była na całym Starym Mieście, a to już kilku staruchom i starym durniom wydało się wielce podejrzane. A trzecią Helgę Knagge za to, że z diabłem obcowała na Biskupiej Górze. Na sabacie znaczy. Byłem nawet na badaniu jako deputat... Komisji – chrząknął Mora. – Wielu się rzeczy dowiedziałem. Najprzód tego, że czart zwał się Klaus i nadobny był wielce. Ale kuśkę miał krótką jak nie przymierzając pamięć burmistrza Giesego, a nasienie lodowate niby fantazja rajców miejskich. Wszakże o lewiatanie nic wiedźma konkretnego nie rzekła, ani gdzie go szukać, ani jak przepędzić; nawet kiedy już doszło do śrubowania liny, strappado, hiszpańskich trzewiczków i jungfrau. Kizero i Stebbock przeżegnali się nabożnie. – Stosy coś pomogły? Co dalej było z lewiatanem? – Dalej mordował. Wtedy nijak już było Radzie zwlekać. Ogłosili panowie rajcy, że za żywego lub martwego pięć tysięcy grzywien pruskich nagrody płacą, gotówką, na Ratuszu. Wypadało im jednak cenę podnieść aż do siedmiu, bo nikt się jakoś nie zgłosił. Było owszem paru maszopów, co się zaklinali: te diochle popamiętosz, nigde do zgube nie przyńdą Kaszube, ale jak poszli na morze na szmakach, to już nie wrócili. Znaczy się trudniejsza to sprawa z bestią, niż się w karczmach po kornusie na sztachety z płotów bić. Siedem tysięcy grzywien. Ładny kawał grosza – pomyślał Dickmann. – A potem przyszła koza do woza – ciągnął Szkot. – Rada, która jeszcze pół roku temu uznawała naszą flotę za kaprów i piratów, a najlepszym lekiem na podagrę i szankry burmistrzów Krolla i von Holtena byłby tylko widok naszych głów na szafocie, teraz ruszyła do Komisji po prośbie. Ci sami mieszczankowie, którzy z rozkoszą uczyniliby nam to samo, co król Danii Michałowi Fingenauowi, sprawili nową rzeź pucką albo powiesili na Długim Targu, jak kaprów Anno Domini sześćdziesiątego ósmego, kiedy za rzekomą napaść skazali jedenastu chłopa – teraz uderzyli w pokorniejsze tony. A przyznać trzeba, że kiedy są w potrzebie, swoje pochlebstwa miodem smarują. Przyszli tedy, skamląc, że bestia straszna, smrodliwa i chutliwa, że zagrożony handel morski, że od czego w końcu jest flota królewska, jak nie od obrony miasta. – I co Komisja? Wysłała statki na morze? – Komisja postąpiła mądrze i sprytnie. Ponieważ nie chciała poświęcić z takim trudem zbudowanych okrętów na wyprawę przeciwko nie wiadomo czemu – bo Rada ciągle wierzy, że lewiatan to plugawy posłaniec diabła – zleciła to zadanie kaprom. – I znaleźli się jacyś? – Nawet dwóch. Schliechten i Jarosz. Dobre chłopi, dzielne morskie chwaty.

– Znaleźli morską bestię? – Lewiatan znalazł ich – wycharczał Mora. – Teraz tańcują z nim na dnie morza. Przepadły okręty, fama i sława jak zmyte morską falą! Ich trupy kiwają się w głębinach na wrakach, a dusze grają w piekle w kości z Pawłem Beneke i z tym drugim diabłem, Luneke, co zadyndał na Targu Węglowym, bo złamał Prawo Morskie. Piją z Jakubem Voche, co jako wolny kapitan wyzwał do walki króla Chrystiana. I chędożą diablice w łaźni razem z Michałem Starostą i Hiszpanem du Pleisem! Kizero, przesądny jak każdy szyper małej pinki, przeżegnał się nabożnie. A Witte jako dowódca królewskiego galeonu z dwudziestoma działami i stu dwudziestoma chłopa na pokładzie, tylko rozparł się wygodniej na ławie. – Co było dalej? – Lewiatan napadł na Prinzessin. Wtedy Rada spoważniała. Ogłosiła, że jeśli Komisja Okrętów podejmie się wyprawy na diabła, gotowa jest wystawić nawet statek. Pokonać wroga viribus unitis6, ręka w rękę z Komisją Królewską. Tak, mospanie, nie przesłyszałeś się – odda królewskiemu kapitanowi pinkę albo galeon, byle tylko przyjechał z łbem czarta. I dołoży do tego nagrodę, która ciągle czeka na swego Hektora. Kłopot w tym, że tego Hektora ze świecą szukać – zwłaszcza po tym, co spotkało kaprów królewskich. I tak Komisja i Rada ciągle skaczą sobie do gardeł, kto ma walczyć z bestią, bo w tym cały jest ambaras, aby dwoje chciało naraz. Mieszczankowie wierzą w diabła morskiego, Komisja w kaprów i rozbójników szwedzkich. A tymczasem handel zamiera, ziarno gnije, towary leżą w składach, statki obrastają wodorostami w porcie i tyle. Komisja szuka kapitana zdolnego pokonać lewiatana, o ile on naprawdę istnieje. Szkopuł w tym, czy po tym wszystkim w ogóle znajdzie się ktoś, kto podejmie się tego zadania. – A hetman wie o lewiatanie? Cóż on na to? – Jego mość pan hetman nakazał wszcząć inkwizycję w tej sprawie. I przysłał do nas mości pana Jakimowskiego, który ma zbadać sprawę i zdać relację tak panu Koniecpolskiemu jak i Komisji Okrętów. – Ciekawym tedy, mości Jakimowski, jakie jest wasze zdanie w tej kwestii – mruknął Dickmann. – Czy myślicie, że bestia to Lewiatan, morski potwór z łbem podobnym do konia? Cetus lub tryton z siedmioma głowami, dziewięcioma koronami i wypisanymi na nich bluźnierstwami? – Myślę, że bestia jest żywym człowiekiem, który wykorzystuje zabobony maluczkich, aby unicestwić handel gdański – głos Jakimowskiego był spokojny, acz nieco chropawy. – A dlaczegóż waszmość tak suponujesz? – Bo lewiatan uderzył dokładnie wtedy, gdy padła blokada szwedzka i skończył się czas sztormów. Ergo, mości panowie – wniosek jest prosty. Lewiatan to dzieło Szwedów, którzy nie mogąc podjąć blokady w zimie i na wiosnę z powodu sztormów, próbują zaszkodzić gdańskiemu handlowi przez sianie postrachu. – A więc kaprzy szwedzcy? Spiering? Kunau? – Szwed, to na pewno. Ale z całą pewnością nie korsarz. – Jeśli lewiatan to nie szwedzki kaper, tedy kto? – zapytał cierpkim głosem

Dickmann. – Flemming? Oxenstierna, Gyllenhielm, a może sam wiarołomca Gustaw Adolf? Skąd pewność, mynheer Jakimowski, że napaści nie dokonuje zwykły morski rabuś i wiarołomca? – Który korsarz mordowałby załogi i nie ruszał towarów? Zabijał, nie używając broni? Jaka w tym korzyść dla kapra, aby kontentować się samym tylko przelaniem krwi, a nie zabierać pryzów, nie rabować statków, czym, jak waszej mości dobrze wiadomo, zwykle trudnią się morscy piraci? Z czego żyłby kaper, który zostawia na morzu zdobyty statek z ładunkiem? Z miłości i wiary do Gustavusa Adolfa? – To może również znaczyć, że jest tak dobrze opłacany przez Szwedów, że poniechał rabunku zdobytych statków. Lewiatan, kimkolwiek jest, już teraz wzbudza grozę, większą niż sam czart z piekła rodem. Z waszych słów wnioskuję, że jest straszniejszy niż ten wielki galeon, który, jak powiadają, szykuje na nas mój krajanin, budowniczy Henrik Hybertsson w Sztokholmie. – Prędzej uwierzę, że królewski orlog Gustavusa śledzie zjedzą na dnie Morza Sarmackiego, niźli w to, że lewiatan to diabeł z piekła. Przedstawiłem waszmości dowód na prawdziwość mych słów. Oczywiście możecie myśleć sobie o nim, co chcecie. Modlić się albo nosić krzyże dla ochrony przed czartem. Ale nie zmienia to faktu, że nie wystarczały one jako ochrona przed kłami bestii. Bo wszyscy, którzy padli od jej paszczy, uciekali się pod opiekę Pana. Ale stwór ich bynajmniej nie poniechał z tego powodu. – Nie masz, panie bracie, ochoty wrócić na morze? – Mora uprzedził Dickmanna, nim ten zdołał odpowiedzieć Jakimowskiemu. – Jest sposobność, bo Komisja Okrętów szuka kapitana, który zechce zmierzyć się z lewiatanem. Sam chciałem wyruszyć, ale – jego głos zabrzmiał głucho i nieprzyjemnie – Komisja nie pozwala mi odpłynąć z Latarni. Mam tyle obowiązków przy doposażaniu galeonu królewskiego – rzekomo tyle – dorzucił przekornie – że nie dostałem zgody na wyjście w morze. – Nie – odparł ponuro Dickmann. – Nie wrócę na morze. Nigdy więcej. Strądowałem na brzegu przed laty i czuję się jak stary wrak z helskiej głębi. Wręgi mi popękały, stępka trzeszczy... Powodów jest kilka. Raz, że przysięgałem mej połowicy przed ślubem, że przestanę pływać. Dwa, że nie mam żadnego okrętu ani chęci, by wypuszczać się na wodną toń jako kaper albo strażnik morski Jego Królewskiej Mości. Trzy, że – co tu dużo gadać – jestem w ruinie. Danielowi Fabriciusowi winien jestem od miesięcy czterdzieści talarów za opiekę i driakwie, wierzyciele szturmują mnie gorzej niż Szwedy Gdańsk, jeszcze ten łotr i szelma Knade wykupił wszystkie moje długi od Suchtena i Feldstetego. A poza wszystkim jestem za stary na morze. Pozwól sędziwemu starcowi skończyć w szpitalu Świętego Jakuba. – Skoro tak, tedy czemu odrzucasz sposobność, aby zdobyć trochę złota? – Myślisz, że zarobiłbym je w królewskiej flocie? – Dlaczego nie? Jego Królewska Mość skąpi, ale od czasu do czasu płaci. – Ja nie wierzę w królewską flotę. Czy można coś przedsiębrać pożytecznego z tak nielicznymi i nieuzbrojonymi okrętami? Z tak niewyćwiczoną i niewprawną załogą przeciwko Szwedom? Pozwól, że pozbawię cię złudzeń, Jakubie, ale znasz mnie i wiesz, że zawsze walę prawdę prosto w oczy. Wszystkie wasze okręty wypływające z

Latarni jeden za drugim będą wpadały jakoby w paszczę Śledziowi szwedzkiemu. Będą chwytane albo posyłane na dno, kiedy tylko Gustavus powróci z większymi siłami. Obawiam się, że cała z taką trudnością budowana przez ciebie armada może obrócić się w nicość. – Widzę – rzekł cierpko Mora – że prawdziwy z ciebie gdańszczanin. Mówisz, jak nie przymierzając, Kroll albo von Kempen. Ale co uczynisz wówczas, gdy Gustavus Adolfus przypłynie znowu zza morza i zastuka do bram miejskich? Kiedy zacznie oblężenie? Nie będziesz wolał zginąć na pokładzie okrętu jak szyper, zamiast dać gardło pod nóż jak baran w szlachtuzie? Nie będzie ci wtedy żal, że nie wróciłeś na morze? Nawet po to, by zginąć z nami wszystkimi na okrętach, które z takim trudem budowałem w Pucku? – Za późno... – mruknął Dickmann. – Za późno na wszystko. No, stało się... A teraz pijmy. – Pijmy! – zakrzyknęli pozostali. A Hans Kizero poderwał się od stołu i zaczął śpiewać: In dieser Zeit Ist wenig Freud Krieg wird gefuhrt Die Pest regiert Des Hadels Fall Druckt uberall Gott woll es wenden Und Hulfe senden!

A jednak, całkiem na przekór słowom, które wypowiedział w gildii szyprów, już następnego dnia wyruszył do portu nad Motławą, aby zobaczyć Prinzessin. Ujrzeć po raz ostatni swój statek, zapatrzyć się w reje, maszty i białe żagle zmieniające Księżniczkę w uskrzydlony obłok mknący nad falami. Port, a zwłaszcza Lange Brucke były bodaj jedynym miejscem, gdzie czuło się powiew morskiej swobody i wolności. Pomimo wojny, blokady i Szwedów panował tu gwar. Nie taki może jak w czasach jarmarku dominikańskiego, gdy codziennie cumowało przy nabrzeżach czterysta statków wyładowanych po same falszburty winem francuskim i hiszpańskim, jedwabiem, oliwą, cytrynami, konfiturami, korzeniami portugalskimi, cyną i suknem angielskim, pieprzem, szafranem, płótnem tudzież cynamonem. Od kiedy jednak pan hetman Koniecpolski odbił Puck, rozgromił Szwedów na głowę pod Hamersztynem; od czasu, gdy jesienią zeszłego roku Szwedzi zaniechali blokady portu, Wisłą spławiono setki i tysiące płaskodennych szkut, komięg i dubasów wiozących na pokładach dobra, na które wyczekiwali z niecierpliwością kupcy i kompanie w dalekim Amsterdamie, Genui, Wismarze, Caen, Nantes i innych portach. Ogromna rzeka towarów z całej Korony Polskiej zalała z hukiem Gdańsk i jak powodziowa fala wdarła się do spichrzy, składów i sklepów. A wszystko, co niosła, dotrzeć miało na pokłady smukłych fluit, potężnych pinas i pinek, wysmukłych barlingerów7 i burdyn, krejerów i strzelistych galeonów na rękach i karkach portowych tragarzy. To właśnie oni dźwigali bogactwo miasta, które niczym lew rozłożyło się u ujścia największej z

polskich rzek. Im zawdzięczała szlachta polska dostatek, złoto i srebro, stroje, konie, pozłociste rzędy, szable oprawne w srebro, cugowe konie, dwory i dworki, zamki i pałace, czaple pióra i diamentowe guzy u żupanów. Oni toczyli beczki, podnosili worki, wnosili do ciemnych ładowni dary polskich wsi, lasów i łąk. Przerzucali żyto, pszenicę, jęczmień i proso, przetaczali wielkie bale sosnowe, świerkowe, przenosili całe lasy i dąbrowy porąbane na klepki, falby i wańczosy; buk do huty, sośninę na smołę oraz dąb na budowę okrętów za morzem. Przetaczali beczki ze smołą, potażem i ługiem. Dźwigali solne bałwany z kopalń i zwykłą sól z solanek pakowaną w pękate dębowe antały; saletrę, siarkę, soloną wołowinę, skóry i wosk. Między tragarzami uwijali się miernicy i kapitanowie zbożowi, dbający o jakość, ciężar i gatunek towaru. Brokarze sortujący i układający ładunki w stertach na nabrzeżu i na pokładach statków, dozorcy redy baczący pilnie, by nikt nie ważył się wyrzucać balastu i śmieci, piloci, którzy zwykle czekali na statki w Wisłoujściu, aby przyprowadzić je do portu, a także strażnicy wodni. Ci ostatni wskazywali miejsca postojów i przeładunku, pilnowali, by kupcy i szyprowie płacili palowe, culagę i głębinową opłatę na oczyszczanie torów wodnych. A między stosami beczek, skrzyń, worków; pośród ław, wag i trat, przeciskali się maklerzy i pośrednicy, kapitanowie, marynarze, bosmani i sternicy, tłumacze, agenci, faktorzy i machlerze, uliczni naprawiacze beczek. Nie wspominając już o przekupniach, szlachcicach polskich szukających towarów, kupcach, frochtarzach i flisach; wagowych, dźwigowych i drągowych, którzy jak sama nazwa wskazywała odsuwali żerdzie i kłody zagradzające statkom dostęp do portu koło Polskiego Haka. Dickmann z trudem torował sobie drogę przez rozwrzeszczany tłum. Zgiełk i portowa krzątanina niosły go jak morski prąd ciężką karawelę. Niemal sam nie pamiętał, kiedy wyminął Zieloną Bramę i Zielony Most, przeszedł obok wodnych bram – Mariackiej i Chlebnickiej, a potem, nieopodal Świętojańskiej, dostrzegł znajome zarysy masztów. Zdyszany dopadł do krawędzi pomostu, wyjrzał spoza stosów beczek i zamarł, niepewny, jakie wrażenie wywrze na nim po latach widok statku, który niegdyś zdradził, zostawił, porzucił i sprzedał niczym podstarzałą miłośnicę. Die Prinzessin von Polen stała przed nim w całej swej krasie, ze sprzątniętymi żaglami, spętana siecią lin, lekko przechylona na cumach w stronę dziobu. Błądząc oczyma wzdłuż falszburt, relingów, forkasztelu i rufowej nadbudówki podziwiał – jak za dawnych lat – smukłą linię kadłuba, łagodne wzniosy rufowe i dziobowe, które teraz, kiedy na śródokręciu nie było szalupy, podkreślały jeszcze lekkość Księżniczki. Arendt zapatrzył się w fokmaszt, pochylony łagodnie ku bukszprytowi, skąd odchodziły ku kolumnie i stendze przedniego masztu grube naprężone liny foksztagu i fokstensztagu, których wysiłek podejmował dalej grotstensztag podtrzymujący stengę sterczącego prosto grotmasztu. Spoglądał na paduny odciągające maszty ku rufie, na mały bezanmaszt dźwigający skośny, pojedynczy, łaciński bezan – z tego co pamiętał – zaopatrzony w bonet. Prinzessin nie nosiła na rejach tyle płótna, co wielkie morskie statki i okręty. Na fokmaszcie miała tylko fok i trapezowaty marsel, a na grotmaszcie grot i kolejny marsel. Nie była szybka i zwrotna w kursach na wiatr, jednak Dickmann

wiedział, że idąc dowolnym halsem lub fordewindem, mogła niczym młoda klacz pójść w zawody z najśmiglejszymi sniggami i fluitami. A nawet przy półwietrze nie było galeonu czy nawet pinasy, której nie dogoniłaby na dystansie kilku mil. A wszystko przy ładowności przekraczającej sto łasztów – dokładnie tyle, ile pojemności miały pomniejsze galeony floty królewskiej, a w ich liczbie Wodnik kapitana Wittego. Choć stała w porcie samotna, okaleczona przez lewiatana, pozbawiona załogi i szypra, z porwanymi, postrzępionymi linami, Prinzessin ciągle wyglądała na pannę na wydaniu. Zresztą, do kroćset, który ze starych szyprów przyznał kiedyś nawet przed samym sobą, że jego statek to spróchniała łajba? Wszak gdy wspominali o swych statkach, to zawsze były one młode albo najwyżej w sile wieku, nawet jeśli pływały po morzach i oceanach przez dwadzieścia parę lat, a w kilu i wręgach miały więcej robactwa i próchna niż dobrego drewna. Spoglądając na bukszpryt i galion wyobrażający pannę w koronie, Dickmann zastanawiał się, co wydarzyło się na dolnych pokładach, na forkasztelu i w kajutach na rufie. Jak zginął Dekker i cała jego załoga – piętnastu, może dwudziestu marynarzy, sternik, bosman, scriba navalis? Jaka klątwa spadła na pokład pięknej Prinzessin, że dryfowała bez opieki niby okręt legendarnego Vanderbeckena, który, żeglując wokół przylądka Dobrej Nadziei, wyrzucił do morza pilota i załogę, aby kontynuować rejs na przeklętym statku? Nagle Dickmann zadrżał, bo uświadomił sobie, że oto przypomina sobie coś, o czym wiedział tylko on i Dekker. Tajemnica ukryta w kajucie kapitana, w bocznej ścianie nad posłaniem... Czy Paul wyjął z niej wszystko? Czy zdążył to uczynić, nim dopadł go lewiatan? I nagle, zupełnie niespodziewanie poczuł chęć, by wejść na Prinzessin. Raz jeszcze przemierzyć pokład, zanurzyć się w przepastnych kajutach na rufie, wziąć w rękę rumpel sterowy, otworzyć drzwi do kajuty... Wyszedł spoza beczek i ruszył ku galeonowi. To znaczy miał taki zamiar, bo właśnie w tej chwili potrącił go, pędzący Długim Mostem od strony Żurawia człowiek. Arendtowi mignęła przed oczyma tylko szopa zmierzwionych jasnych włosów, usłyszał tupot bosych stóp na deskach, a już po chwili łoskot podkutych butów, chrzęst zbroi i pokrzykiwania miejskich strażników. – Trzymaj! Łapaj złodzieja! – ryczeli, przedzierając się przez portowy tłum. Uciekający urodził się chyba pod nieszczęśliwą gwiazdą. Zamiast wyprowadzić go na wolność, most stał się dlań drogą do zatracenia, bo kiedy potrącił Dickmanna, potknął się, a potem całym rozpędem wpadł na tragarza dźwigającego nieckę pełną dorodnych wątłuszy. Zwalił się na deski z łoskotem, padł w kałużę rozlanej wody i trzepocących się ryb. Nim zdołał podnieść się na nogi, obaj strażnicy byli już przy nim. Nie chwycili za pałasze, ale obwiązane sznurami pałki mieli na podorędziu. Na głowę gramolącego się z kolan uciekiniera posypał się grad uderzeń. Nieszczęsny padł na twarz, w rybie łuski, zawył, nadaremnie osłaniając zakrwawioną głowę, zwinął się w kłębek, splunął krwią. – A naści na zdrowie, dupniku! – zaryczał gruby, cuchnący jak cap pachołek miejski dźwigający na czerwonym i spoconym łbie zardzewiały morion wielki jak

dzwonnica. – Masz, kurewniku jebany, chabeciarzu, fajdusie! Kulasy ci połamię, Panienko Przenajświętsza! Nikt nie wiedział, czy strażnik nie spełniłby czasem swoich przepowiedni, bo powalony na deski uciekinier począł jęczeć, a z ust puściła mu się krew, gdyby Dickmann nie chwycił w porę za rękę pachołka. – Dość już! – mruknął zniecierpliwiony. – Dość, dobry człowieku. On ledwie dycha. – Przydupnik biksy, końską pytą wyjebanej, żesz... – Strażnik uczynił ruch, jakby chciał zamierzyć się na Dickmanna, lecz zmitygował się, widząc przed sobą dostatnio ubranego gdańszczanina. – Drzemcarz to, panie, taka jego mać! Z Żurawia uciekł, taka jego mać, z koła wielkiego! Żeby mi tak Przenajświętsza Panienka kusia odjęła, jak łżę, taka jego mać! Statki w porcie okradał! – Jeśli to złodziej, tedy od razu go powieście – rzekł Arendt. – Mogę wam nawet marsrei użyczyć – wskazał grotmaszt Prinzessin. – Ale nie męczcie go przy ludziach, nie róbcie katowni z portu, bo pospólstwo patrzy. – Co prawda to prawda, panie... – wystękał drugi strażnik i zdjął z łba kapelusz. – Bier go, Jurga, do Żurawia. Złapali pokrwawionego opryszka i powlekli z powrotem, pozostawiając na deskach ślady krwi. Dickmann wtopił się w tłum. Wyminął strażników portowych, którzy mieli baczyć na statki, a teraz przyłączyli się do zbiegowiska. Szybko wbiegł po trapie na pokład Prinzessin. Główny dek na śródokręciu nie był sprzątany od dawna. Planki pokryły się grubą warstwą osadu. Pod grotmasztem poniewierały się połamane nagle, postrzępione powrozy i deski. Statek nie był potrzaskany, ale wyglądał jak po walce ze sztormem – niektóre wanty i wyblinki zwisały w strzępach, podobnie jak szoty marsla na grotmaszcie i brasy obu żagli fokmasztu. Tu i ówdzie w takielunku brakowało talii i bloków; niedbale zwinięte żagle miały porwane i postrzępione dolne liki, a Dickmann dałby sobie obciąć rękę, że i bencle wymagały naprawy, gdyż z czasów gdy sam żeglował na Prinzessin pamiętał, iż zawsze były obciążone ponad miarę i często pękały lub strzępiły remizki. Raz nawet, w sztormie omal nie przerwały górnego liku osłabionego marsla na grotmaszcie. Sztormy i burze... Szkwały i morskie szlaki wiodące poprzez fale okolone wieńcami piany aż do Amsterdamu, Aberdeen, La Rochelle i Setubal... Faro, Genua, La Spezie, Livorno, Civitavecdchia, Neapol, Bari, Wenecja, Cypr, Rodos... I błysk, jak uderzającej szabli, świst ostrza cutlasa! Gibraltar i Biskaje... Wicher łopocący resztkami żagli, zmiatający ludzi z pokładu, zrąbany toporem grotmaszt! Położył na nim rękę, chcąc wyczuć, jak bije serce statku, przyłożył ucho do szorstkiego drewna, by usłyszeć jak nisko, na dolnym pokładzie, gdzieś między stępką, a balastem odzywa się dusza Prinzessin. Nic jednak nie poczuł, jak gdyby galeona wzgardziła względami dawnego kochanka, który porzucił ją przed laty. Błysk w jego głowie, brzęk stali, żelazny posmak krwi, gromowy głos dział obwieszczających morską bitwę!

To byli korsarze, francuscy piraci z Dunkierki, pamiętał to jak dziś, jak gonili go aż do duńskiego Kattegatu. Wyrzucił wówczas do wody dwadzieścia łasztów cynamonu, ale nie dał psim synom zająć statku. I wygrał, zwyciężył w morderczej pogoni. Otrząsnął się i ruszył do rufowej nadbudówki. Pchnął ciężkie dębowe drzwi i wszedł. Ciemność poraziła jego oczy bardziej niż blask gorącego wiosennego słońca. Był w dolnej komorze kabestanu niemal na wprost ogromnego koła kotwicznego zaopatrzonego w handszpaki dla rąk obracających je marynarzy. Było tu pusto i wilgotno. Minęła chwila, nim wzrok przyzwyczaił się do półmroku rozjaśnianego przez smugi światła wpadające przez górny greting – nie do końca przykryty i zabezpieczony płótnem. A kiedy Dickmann postąpił w przód; gdy zerknął pod nogi, zamarł, bo uświadomił sobie, że stoi dokładnie pośrodku wielkiej brunatnej plamy rozlanej szeroko na deskach. Już miał skrzywić się na widok takiego brudu i niedbalstwa, gdy nagle uświadomił sobie, że była to plama zaschniętej posoki. Krew! Lewiatan... To tutaj morska bestia rozprawiła się z którymś z członków załogi. A może nawet z marynarzami wachtowymi? Wpatrzony w pociemniałe deski dostrzegł, ciągnące się aż do zejściówki, wyżłobione w drewnie ostrym narzędziem lub pazurami bruzdy. Do kroćset, co to było? Czy lewiatan wlókł swoje ofiary na dolny pokład, czy też były to ślady walki, rozpaczliwego oporu? A może znaki morskiego diabła? Piętno pozostawione na pokładzie Prinzessin jak stygmat czarta na ciele czarownicy? Zadrżał na samo wspomnienie tych słów. Prinzessin, jego Księżniczka została splugawiona przez lewiatana, cała załoga przepadła, nie ocalał szyper ani chłopiec okrętowy. Dlaczego zginęli? Za co? Po co, skoro morderca nie zabrał towaru? Do zejściówki na dolny pokład prowadziło więcej brązowych śladów. Drugi, nieco mniej widoczny wiódł od schodów prowadzących w górę, na spardek nadbudówki. Był jeszcze i trzeci – dużo wyraźniejszy – ciągnący się od strony dalszych pomieszczeń rufy – bodaj z mesy oficerów czy może od sterówki. W powietrzu zda się czuć było jeszcze krew, więc Dickmann zajrzał z niepokojem w wilgotną ciemność podpokładu. De drommel haal het! Czego on się obawiał?! Przecież nie było tu lewiatana, wszak ludzie Mory sprawdzili cały galeon, przetrząsnęli każdy kąt, każdy zwój liny, beczkę i skrzynię! A jednak czuł lekki dreszcz na karku, jak gdyby jakiś nieuchwytny ślad morskiej bestii pozostał na dnie okrętu. Kim albo czym był lewiatan? Gadaniną majtków i starych bab na Długim Targu? Diabłem przybyłym z morskich otchłani? Bestią wezwaną przez czarownice, czy może ostrzem w ręku szwedzkiego kapra? Kimkolwiek jednak był, pokonał Dekkera, który wszak nie kłaniał się morskim burzom i wiatrom; nie zdejmował kapelusza przed kaprami z Dunkierki, Greenock czy Aberdeen. A w czasie swego żywota posłał do piekła kilku szyprów i starych morskich diabłów, którzy weszli mu w paradę lub zbyt boleśnie nadepnęli na odcisk. Zszedł niżej, na pokład działowy, który jednak wykorzystywano jako ładownię. Wyminął otaliowane działa, zerknął przez ramię w stronę dziobu... Bestia stała nad nim, straszna, rozparta na potwornych łapach, szczerzyła bezoki

pysk pełen ostrych kłów, rozczapierzała szpony... – Jezu Chryste! – krzyknął Dickmann. Porwał lewą ręką za krzyżyk, który nosił na szyi, a prawą za pałasz... I dopiero zimna stal otrzeźwiła jego zmysły. Nie było żadnej bestii, tylko oglądany w mroku zarys dolnej kolumny kabestanu, od której odchodziła dołem lina kotwiczna, a dalej – prawie przy kolumnie grotmasztu przechodzącej w tym miejscu przez pokład – czerniała w półmroku ołowiana rura pompy. Dickmann odetchnął. To były tylko zwidy i mary, a nie czarty. Niepewnie poszedł dalej; pod głównym gretingiem zdjął kapelusz i otarł pot z czoła. Prinzessin była cicha i spokojna. Nie było tu żadnej bestii, nie było Lewiatana – morskiego diabła, a tylko mrok, wilgoć i chłód, liny, beczki i obłe cielska otaliowanych dział przygotowanych do morskiej podróży. Bystry wzrok Dickmanna zauważył kilka nowych spiżowych falkonów. Widać Dekker dbał o uzbrojenie statku. Poklepał po lufie wielką szesnastofuntową półkartaunę zdobioną gmerkiem ludwisarni Gerta i Rudolfa Benningów z Gdańska. Poczekaj ślicznotko – pomyślał – jeszcze zagrasz do tańca... Urwał, bo zabrakło mu słów. Komu miałaby zagrać armata? Szwedom? Kaprom? Duńczykom? Moskwie? Dopiero teraz uświadomił sobie, że przecież szesnaście dział Prinzessin nie uratowało Dekkera od pożarcia żywcem przez lewiatana. Biedny Dekker... Dickmann obszedł cały pokład działowy, szukając śladów walki, wystrzałów, abordażu, nacięć od szabel i pałaszy. Nie znalazł nic oprócz śladów krwi na forkasztelu i wyważonych siłą drzwi do kabelgatu. To było wszystko. Wyglądało na to, że załoga nie broniła się, ale Dickmannowi nie chciało się pomieścić w głowie, że Dekker tak po prostu dał się pokonać, rozszarpać bestii; że stracił cały statek... Ruszył na rufę, do kajuty kapitana. Przed drzwiami zatrzymał się jeszcze i ściągnął kapelusz. Potem wszedł. Wewnątrz było ciemno, więc po omacku rozwarł okiennice i usłyszał łopot skrzydeł, gdy z relingu rufowego balkonu zerwało się do lotu stado mew. Obejrzał w zadumie przyśrubowany do podłogi stół, krzesła, przysunięte do ściany posłanie z baldachimem, a potem ukląkł na nim i przesunął ręką po ścianie. Dziwna rzecz, lecz na szerokich deskach widoczne były świeże rysy, takie jak na pokładzie kabestanu. Czyżby ktoś szukał czegoś w kajucie kapitana? Deszczułka na wierzchu skrytki była nienaruszona. Zmacał wypukłość zatrzasku, nacisnął, a wówczas drewniana pokrywa odskoczyła. Ostrożnie wsunął rękę do schowka i od razu wyczuł plik papierów. Wyciągnął je i zbliżył do oczu. Nie były opieczętowane, ale opatrzone wyraźnym, zamaszystym podpisem Dekkera... Dickmann przeczytał pierwsze zdanie i omal nie krzyknął z wrażenia. Oto miał w ręku mały kartacz z krótkim lontem, tlący się ręczny granat napełniony prochem, który zapomniał wrzucić do ładowni wrogiego okrętu. – Wat duivel! – wyszeptał. – To niemożliwe. Przypomniał sobie nazwy okrętów i szyprów, na które napadła bestia, a potem aż zagwizdał. Lewiatan, morska bestia... Siedem tysięcy grzywien pruskich nagrody!

Siedem tysięcy, które mogło odmienić jego życie, a może nawet przynieść ocalenie Elżbiecie. Dukaty, talary, dublony i czerwone złote, którymi mógłby zapchać gęby wierzycieli, cisnąć pękaty trzos prosto w parszywą gardziel Knadego. Uśmiechnął się złośliwie na myśl o tym, jak bardzo krzywić się będą rajcy, gdy zaczną rozwiązywać trzęsącymi się rękoma miejską kiesę. Bo teraz, w tej właśnie chwili pozbył się wszelkich wątpliwości co do tego, że jednak będą musieli ją otworzyć. Wszak w ręku trzymał klucz do wyzwolenia, do szczęścia i bogactwa. Ale to jeszcze nie było wszystko. Prawdziwa droga dopiero się zaczynała. – Dekker – wyszeptał i położył dłoń na rękojeści pałasza. – Pomszczę cię, bracie. Klnę się na Boga, że zapłacę Lewiatanowi dług twojej krwi z nawiązką. Oddam mu pięknym za nadobne, za każdą kroplę przelanej posoki. Bo przecież – wyszeptał sam do siebie bezgłośnie – ja już wiem, kim jest morska bestia. To wszystko jest takie proste... *** Nic nie było proste. Na posłuchanie w Komisji Okrętów Królewskich przyszło mu czekać aż do późnego wieczora. Panowie komisarze mieli pełne ręce roboty, drzwi do sali na piętrze karczmy, gdzie obradowali, nie zamykały się ani na chwilę. Najpierw gdański mistrz cechu powroźników debatował z panem komisarzem Strobandtem tak długo, jak gdyby zamiast o dostawach konopnych lin i sznurów spowiadali się sobie z całego żywota nad dzbanem dobrego piwa. Potem szły skargi mieszczan i łyczków gdańskich na marynarzy floty wojennej; zwyczajne utyskiwania i pretensje – a to, że obrazili, pobili, złupili, wypili i zjedli, a potem rzecz oczywista czci i cnoty dziewkę pozbawili. I jeszcze zwadę wszczęli. I pachołkowi gębę obili. I bez zapłaty z karczmy uszli... Sprawy ciągnęły się jak smród za proszalnym dziadem i Dickmann mniemał, że przyjdzie mu czekać aż do nadejścia biblijnej Apokalipsy. Później sądzono trzech majtków za próbę dezercji. Wyroki chłosty, przeciągnięcia pod stępką i powieszenia na noku grotrei zapadły niemal po kilku chwilach, bo i nie było długo nad czym deliberować. Trochę czasu zeszło nad następną sprawą, sądem nad sodomitą oskarżonym o usilstwo na kapitańskiej kozie z Latającego Jelenia, lecz ostatecznie, po długim dryfie Komisja dobiła do brzegu, skazując delikwenta na chłostę i utratę miesięcznej kapitulacji – wszystko z braku głównego dowodu, gdyż koza poszła już na potrawkę i spyżę dla załogi. A potem wreszcie wezwano Dickmanna. Stawił się karnie jak żak przed rektorów, gnąc w rękach kapelusz, trzymając w zanadrzu plik papierów znalezionych w skrytce na Prinzessin. Za stołem zasiadało sześciu komisarzy: sam prezydent Gabriel Posse we własnej osobie – chudy, wyschnięty, spoglądający przenikliwym wzrokiem. Wolfgang von der Oelsnitz, pękaty niczym baryłka po wareckim piwie, najmłodszy w tym towarzystwie Wojciech Giese, syn burmistrza Konstantego, suchy i zawzięty Krystyn Strobandt odpowiedzialny za wyposażanie królewskich okrętów, a także Jan Wendt i człowiek, na widok którego

Dickmann drgnął. To był Marek Jakimowski. Jeśli Dickmann myślał, że panowie komisarze poderwą się znad stołu zawalonego papierami i kwitacjami, zastawionego butlami z inkaustem i dzbanami z piwem na jego widok, tedy bardzo się mylił. Ale cóż – i bez niego Komisja miała w bród roboty – całkiem jak we żniwa na folwarku. – Witajcie, mości panie Dickmann – rzekł Oelsnitz, który jako jedyny oderwał wzrok od papierzysk i foliałów. – I mówcie, z czym przychodzicie, ale pokrótce, bo czasu szkoda. – Przychodzę względem lewiatana – mruknął Dickmann. Jeśli myślał, że na dźwięk imienia diabła komisarze chociaż oderwą się od papierów, tedy mylił się. – Względem morskiego diabła – ciągnął Oelsnitz – tudzież pozwów i skarg na zrabowane towary i statki, idźcie do Ratusza. My, mospanie, jesteśmy od okrętów królewskich, od masztów, dział i żagli, a nie od czarów, purtków i dusz czyśćcowych. Od tego, mospanie, są sądy miejskie, ius gedanium, panowie rajcy Rosenberg i von Bobart, wielcy znawcy stosów i czarownic. – Gdybym wierzył, że lewiatan to diabeł morski – mruknął Dickmann – dałbym na mszę u Świętego Jakuba. Przychodzę tutaj, bo dowiedziałem się od kapitana Murreya, że poszukujecie śmiałka, który rozprawi się z morską bestią. Jeśli to prawda, tedy zgłaszam się na służbę do floty najjaśniejszego pana. A gdy dacie mi statek, gotów jestem choćby dziś wyruszyć na morze i przywlec lewiatana martwego albo żywego, chociażbym miał wyrwać go z podmorskich otchłani. Tym razem podniósł głowę najpotężniejszy z komisarzy – Posse, unieśli się znad papierów Giese i Wendt. Nie poruszył się tylko Jakimowski. – Znaczy – rzekł Posse – chcecie wstąpić na służbę królewską? Znaczy, wy nie wierzycie, że bestia morska jest czartem i demonem, jak powiadają w Ratuszu – syreną z łbem kozy, noszącą na ramionach rybie płetwy albo przeklętym morskim biskupem, którego jakoby wyłowiono z morza pod Blezą za króla Kazimierza Jagiellona? Znaczy, to ciekawe. Znaczy, wy nie myślicie, jak pospólstwo, że marynarzy na statkach atakuje Gosk, władca morza, ani przebiegły wąż, płód diabła i wyrodnej czarownicy, nie jest nim kapitan Fokke ani wasz krajan – Vanderbecken, którzy żeglują na potrzaskanych galeonach aż do dnia Sądu? Nie wierzycie w historie o Zitirionie czy koniu morskim ani w złowrogie cetusy, o których rozpisuje się Ambrose Pare w swym dziele o pochodzeniu potworów? Znaczy, wy nie boicie się magii, czarów i uroków? To wspaniała wieść, Herr Kapitan! Dickmann wyciągnął z zanadrza plik papierów. Złożył je na księgach, dziennikach i memoriałach Possego, rozłożył jak plik tuzów i wyżników, grając z Komisją w otwarte karty. – Wielmożni, uprzejmi i wielce mnie mili mości panowie komisarze – rzekł. – Lewiatan to Piotr Spiering z Delft, mój krajan ze Zjednoczonych Prowincji, korsarz na służbie Gustawa Adolfa, który w maju zeszłego roku spalił na Małym Morzu szkuty z drewnem, napadł na statki i w końcu ogłosił miasto swoim wrogiem. Gdańsk winien jest Spieringowi spadek. Prawie piętnaście tysięcy dukatów w gotówce pozostałych po

krewnym. Palec Dickmanna powędrował po rozłożonych przed Possem papierach niby wojenny okręt po wzburzonym morzu. – Mości panowie, aby pokazać, że moje słowa nie są zwykłą konfabulacją, przedstawiam żelazne dowody, że to właśnie wspomniany człek stoi za niszczycielską działalnością lewiatana. Widzicie tutaj weksle z żyrem i listy zastawne podpisanie jego imieniem. Znalazłem je w skrytce na Prinzessin należącej do mego dobrego kompana – Paula Dekkera, który dwa lata temu na Zielone Świątki pożyczył Spieringowi ponad dwa tysiące guldenów płatnych na ultima martii tego roku. Jak się domyślacie, nie odebrał długu, bo ledwie dwie niedziele temu padł łupem morskiej bestii. W mieście powiadają, że lewiatan to morski diabeł, który ukarać ma odwieczną pychę gdańszczan, rzucić na kolana Senatus Gedanensis, ponieść od brzegu do brzegu morza echo trąby ostatecznej wieszczącej zagładę miastu. Jeśli jednak bestia jest karą za grzechy obywateli miasta, tedy dlaczego napada na statki kapitanów, których Spiering jest dłużnikiem? Nadmienię bowiem jeszcze, że Hans Golbmann, szyper pinki Charitas, którą upolował lewiatan pod Blezą, także pożyczał pieniądze Spieringowi. Tak samo jak armatorzy Das Schwartze Pferd z Wismaru, który padł łupem bestii kilka dni później, Gouden Leeuwa i Einhorna, którego właściciel udziałów – Ulrich Falkenberg – jest jednym z głównych wierzycieli korsarza. Wzrok komisarzy spoczął na Dickmannie. – Nie mogąc wyegzekwować znacznych sum od Gdańska, Spiering zadłużył się u różnych kupców, wystawił galeon wojenny Eendracht i zaciągnął się do służby szwedzkiej, aby łatwiej zmusić miasto do wypłaty spadku. Służył Gustawowi Adolfowi, który już w lipcu zeszłego roku, po wylądowaniu w Piławie domagał się zadośćuczynienia Spieringa. Gdańsk jednak wykpił się układami i nie oddał spadku korsarzowi. Rada Miasta ostatecznie odmówiła mu praw do pieniędzy w marcu tego roku. W dwie niedziele potem lewiatan uderzył po raz pierwszy. A z ośmiu statków, które opanował, sześć należało do ludzi, od których pożyczył znaczne sumy. I co więcej – miał oddać je do Zielonych Świąt roku Pańskiego 1627. Dickmann wziął głęboki oddech. – Mając w ręku dowody, które przed wami złożyłem, mości panowie, ofiarowuję wam me usługi i wiedzę. Twierdzę, że to Spiering winny jest zamieszaniu w handlu morskim miasta Gdańska. Ten człowiek mieni się lewiatanem i napada na nasze statki. Dlatego, jeśli dacie mi choćby najnędzniejszą krypę, gotów jestem go ścigać do samego dna Maelstromu, pokonać, zdobyć, zatopić jego statek lub wziąć jako pryz i przyprowadzić do Gdańska, do Latarni czy gdziekolwiek sobie życzycie! Posse obejrzał weksle Dekkera, pokiwał głową, przekazał Oelsnitzowi, ten także skinął łbem, podał je Giesemu, który zerknął tylko na podpis, a potem przesunął je po blacie w stronę Wendta. Ten z kolei długo i wnikliwie studiował wszystko, co spisano na papierze. Aż wreszcie oddał weksle Jakimowskiemu. Szlachcic położył upierścienioną dłoń na papierach, ale nawet nie zajrzał do nich. Dickmann ujrzał sine znamię na przegubie jego dłoni. Wtedy, tego deszczowego wiosennego wieczora nie domyślał się jeszcze, co mogło ono znaczyć.

– Jeśli idzie o waszmości ochotę do służby na morzu – rzekł Oelsnitz – tedy rad jestem powitać was, kapitanie, w naszej kompanii. Waści reputacja i doświadczenie są dobrze znane, opowiadam się tedy za tym, aby przyjąć was do floty wojennej. Cóż wy na to, mości panowie? – Jestem za – rzekł Giese. – Popieram – mruknął Wendt. Strobandt, którego do tej pory zajmowało tylko studiowanie księgi memoriałów kosztów i towarów o grubości cegły palcówki, skinął tylko głową, nie odrywając wzroku od rubryk. Jakimowski nie odezwał się, lecz przecież nie był członkiem Komisji. Pozostał tylko Posse. Szwed pokiwał głową, ale w kolejnych słowach prawie sobie zaprzeczył. – Znaczy – rzekł chrapliwym, pełnym niedowierzania głosem – znaczy, jeśli damy wam okręt, mości panie Dickmann, gotowiście iść za Spieringiem choćby do piekła. Znaczy, skoro tak ochotnie się na niego gotujecie, kapitanie, to znaczy, że wiecie, gdzie go szukać? – Z wieści, które dostaliśmy – uzupełnił Oelsnitz – w Pilawie i Królewcu nie ma żadnych kaprów, ani okrętów szwedzkich. Po zwinięciu blokady w zeszłym roku pozostały tam same galery, strusy, bojorty, lodje, espingi i skarjebaty pod wodzą Gyllenhielma. Gdzie tedy wedle was miałby ukrywać się Spiering? W jakim porcie wyposaża swój okręt, a może nawet eskadrę? – Lewiatan dba o Pilawę i Królewiec tyle, co król jegomość o Kurlandię – rzekł Dickmann. – Stawiam na szali całą moją powagę, że Eendracht cumuje na Burgunarholmie8, gdzie Spiering trzyma w dzierżawie małą łasztownię i smolarnię w Roxe. Mając bezpieczny kąt, nie musi dbać o porty szwedzkie, a położenie wyspy sprawia, że jest w stanie dopaść każdy statek zmierzający do Sundu i Skatteraku, a nawet wyprawić się na Sinus Livonicus, Gottlandię czy na Małe Morze, aby zagrać do tańca na działach gdańskim szyprom. – Znaczy, skoro twierdzicie – rzekł znowu Posse – że lewiatan to Spiering, kaper szwedzki, tedy co na to wy, mości panie Jakimowski? Zaprzeczycie słowom kapitana czy podtrzymacie je? Ciekawym waszego zdania w tej kwestii. Stało się – pomyślał Dickmann. – Godverdikkeme! Posse chce skłócić mnie z tym Polakiem. Ale przez co? Dlaczego? Aby mocniej trzymać się władzy i mieć w garści kompanów; by silniej pochwycić wymykające się cugle? Divide et impera? – Lewiatan to nie Spiering – powiedział beznamiętnym głosem Jakimowski, nie patrząc na Dickmanna. – Skrypty i listy dłużne nie powiedzą nam więcej niż zmutylowane ciała ofiar bestii morskiej. To przypadek, że kaper zapożyczył się u ludzi, którzy wpadli w szpony lewiatana. – Znaczy, nie zgadzacie się z kapitanem Dickmannem? Znaczy, wy wiecie, że lewiatan to nie Spiering? Znaczy, w takim razie, kim on jest naprawdę? – Tego jeszcze nie odkryłem, mości panie komisarzu. – Tedy dlaczego zaprzeczacie słowom imć Dickmanna? Znaczy, waszmość pan nie chcesz mi tego powiedzieć? – Mości panie Posse. – Jakimowski nawet nie drgnął. – Jak możecie posądzać mnie

o coś podobnego? Ichmość pan hetman Koniecpolski przysłał mnie dla przeprowadzenia śledztwa, które w miarę możności prowadzę. Gdybym odkrył, kim jest bestia, to od razu zdałbym z tego relację waszmościom. Ale na razie nie trzymam w garści żadnego novum. Podobnie, jak żadnym novum nie są słowa pana kapitana. Mówiłem wam już wielokrotnie, że skoro lewiatan nie rabuje towarów, to nie może być korsarzem. W dodatku oglądaliśmy martwe ciała z Danielem Beckerem oraz panami Schmidtami i – wierzajcie mi, waszmościowie – wszystkie były rozszarpane kłami jakiegoś ogromnego stworzenia, przebite na wskroś, zakrwawione. Który kaper morduje same załogi, pozostawiając statki, ba – nawet szkatuły kapitańskie nienaruszone? Czy Spiering żyje powietrzem, że – będąc zadłużonym – może pozwolić sobie na pozostawianie towarów? I czy jego załoga to mnisi, którzy kontentują się chlebem, wodą i pozostawiają nietknięty ładunek, nie łakomiąc się na sakiewki pokonanych? Powtarzam raz jeszcze: statki z Gdańska atakuje ktoś, kto dostaje sowite wynagrodzenie za swoją służbę. Najpewniej sprytny oficer szwedzki na służbie księcia sudermańskiego. – Spiering na pewno dostaje sowitą lafę od króla Gustavusa Adolfa – mruknął Dickmann. – Dlatego nie musi rabować statków. Tym bardziej, iż daleko więcej niż na pieniądzach, zależy mu na upokorzeniu miasta. Zagarniając towar z neutralnych statków, naraziłby się na gniew wielu wpływowych ludzi i kompanii handlowych. Ale jeśli wymorduje tylko załogi... Mało kto przejmuje się losem prostych majtków. Trzeba mu też oddać sprawiedliwość. Zamiast nieskutecznej blokady szwedzkiej, wymyślił daleko łatwiejszy sposób na załamanie handlu moskiego, niż branie pryzów: postraszyć marynarzy diabłem, bo każdy najmniejszy nawet majtek, daleko bardziej niż szypra czy bosmana, boi się czartowskiej przewrotności. – A mnie się widzi – rzekł milczący dotąd i zatopiony w księdze rachunkowej Strobandt – że waszmość, mości kapitanie, zamierzasz upiec dwie pieczenie na jednym ogniu. Nie mając własnego okrętu, chcesz dostać od nas statek, pobić Spieringa i przy okazji zgarnąć nagrodę, którą ustanowiła Rada Miasta za poskromienie bestii morskiej. Zdobyć ją, nie narażając się na straty, bo uczynić to na pokładzie okrętu należącego do Jego Królewskiej Mości. – Jeśli mamy okazję, by wyrwać Szwedom i ich zausznikom parę pryzów, tedy warto postawić nawet własne jajca na szali Fortuny – odezwał się milczący dotąd Jan Wendt. – Dodatkowy galeon, mospanie, to dla naszych eskadr żyć albo nie żyć, mospanie. Przypomnij sobie, jak było z Białym Psem, Czarnym Krukiem i Płomieniem. – A poza tym, mości panowie – mruknął Giese – klęska Spieringa wzmocni nas w rozmowach z Radą Miejską Gdańska, która rada by wydać nas Szwedom, a każdy ślad w porcie po naszych okrętach posypać solą. Który to już raz Rada śle do nas listy i posłańców, domagając się wysłania przeciwko bestii galeonu wojennego z dobrym kapitanem na pokładzie? – Właśnie. Z dobrym. A pan Dickmann, o ile mi wiadomo, od dawna nie pływał – rzekł Jakimowski. Obyś sczezł, katowski pachołku! – Dickmann omal nie udusił się z bezsilnej złości.

– Bodajbyś w piekle pokład cegiełkował! Bodajbyś służył za męską kurwę w rejsie do Nowego Świata francowatym bukanierom, przeklęty Polaku! Ciszę przerwał w końcu Oelsnitz. – No tak – chrząknął, spuściwszy wzrok. – Dobrze nam tu radzić, dumać, czy lewiatan to bestia, czy bestia to smok, czy smok to diabeł albo insza paskuda morska. Ale nie zaprzeczając wiedzy i doświadczeniu obecnego tu pana Dickmanna; aby postawić sprawę jasno, zmuszony jestem rzec, że wyprawa przeciwko Spieringowi nie może być przedsięwzięta. A to z prostej przyczyny: nie mamy galeonu, który moglibyśmy oddać pod komendę imć Dickmanna. Nie mamy pinki ani zgniłej szkuty. Nie mamy balii ani nawet parszywego barkasa. Okręt wojenny, czego waszym mościom chyba nie muszę tłumaczyć, to kadłub z czterech tysięcy dębów, to dwadzieścia albo dwadzieścia cztery działa, załoga, szyper, oficerowie. To jakieś piętnaście tysięcy florenów, których przy szczupłości naszych sił, nie mogę wystawić na jawny hazard, niedający w dodatku gwarancji, że wszystko pójdzie zgodnie z planem i nasz z takim trudem zbudowany okręt nie wzmocni floty wroga. Tak więc, ochotnie przyjmując wojenną gotowość mości Arendta, nie jesteśmy wszelako w stanie sprostać jego prośbie. Oczywiście – machnął ręką, wstrzymując Possego, który już otwierał usta – gotowość do służby we flocie Najjaśniejszego Pana przyjmujemy ze szczerym sercem. Możesz być waszmość pewien, że nie minie cię komenda na pierwszym okręcie, który wystawimy lub zbudujemy w najbliższej przyszłości. Na razie jednak nie jesteśmy w stanie oddać pod twe rozkazy statku, który wyruszy, by ścigać się ze Spieringiem. Gdyż go po prostu nie mamy.

Dickmann spuścił wzrok, wsparł się o stół. Przepadło... Wszystko. Elżbieta... Nigdy już nie obudzi się, nie wyszepce słów o miłości... Koniec. Dickmann spojrzał na komisarza hetmańskiego, ale Jakimowski wcale nie patrzył nań z pogardą. Chyba wcale nie cieszył się z upadku swego adwersarza. A potem Giese po raz kolejny zaskoczył Dickmanna. I nie tylko jego. – Jest statek, który można oddać pod komendę pana Dickmanna – rzekł Giese. – To Die Prinzessin von Polen. Komisja zamarła. Strobandt zamknął z trzaskiem księgę, Posse wytrzeszczył oczy, Oelsnitz roześmiał się cicho. – A juści – mruknął Jan Wendt – może jeszcze dajmy kapitanowi glejt na Wasę. Tyle, że będzie go musiał w Sztokholmie odebrać ze stoczni. Die Prinzessin nie jest okrętem królewskim. Nie jest szwedzkim pryzem, abyśmy mogli nim dowolnie rozporządzać. – Die Prinzessin może być wysłana w rejzę przeciwko piratowi. – Wyglądało na to, że Giese był równie uparty w przedstawianiu swych racji Komisji, co jego ojciec w ściąganiu lichwiarskich procentów od pospólstwa. – Ten okręt zasekwestrował Gdańsk. Po Dekkerze nie znaleźli się spadkobiercy, a armator, który miał udziały w Prinzessin winien jest miastu zaległe palowe i opłaty portowe. Rada zatem zdecydowała o zajęciu galeonu... Tak jak kiedyś wzięto karakę Pierre de la Rochelle, na której potem Paul Benecke łupił Anglików i Duńczyków. – Prinzessin to mały galeon – mruknął Oelsnitz. – Ma ze sto łasztów, szesnaście dział, prawie tyle, co Wodnik, a nam brakuje okrętów zdatnych do boju. Dlaczego nie mielibyśmy wcielić jej w takim razie do floty, nawet pod dowództwem pana Dickmanna? Sprawa lewiatana może poczekać. Nie jesteśmy w stanie wysyłać kapitanów, aby uganiali się za diabłem morskim, kiedy lada dzień na redzie gdańskiej pojawi się Gustavus z flotą naładowaną Szwedami niczym śledzie w beczce. Czy Rada Miasta nie może przekazać Prinzessin na potrzeby floty królewskiej?! – Rada Miasta nie odda nam Prinzessin, gdyż ledwie toleruje nasze eskadry pod Latarnią i marynarzy przebywających w mieście. Ale jeśli ja i pan von der Becke pójdziemy na Ratusz i spróbujemy ją przekonać, tedy daję głowę, że mieszczankowie zgodzą się na oddanie Prinzessin pod rozkazy naszego człowieka. Ale oczywiście tylko w przypadku wysłania jej w celu zniszczenia lewiatana. Poza tym w listopadzie zeszłego roku Gdańsk obiecał Najjaśniejszemu Panu, iż wystawi dla niego jeden zdatny do boju okręt. Warto teraz przypomnieć im o tej obietnicy. My damy miastu kapitana, miasto nam zaś okręt, który wyprawimy przeciwko Spieringowi. To chyba uczciwa transakcja? – O ile – uzupełnił Jakimowski – lewiatan to naprawdę Spiering. W co pozwalam sobie wątpić. – A ja nie wątpię w słowa mości kapitana Dickmanna. Choćby dlatego, że pozbycie się Spieringa, który napsuł krwi Gdańskowi, może zapewnić nam długo oczekiwaną przychylność Rady Miejskiej. Którą zdobyć jest równie trudno, co wdzięki królewskiej ladacznicy. Czcigodny pan Dickmann, jak się okazuje, świetnie

zna tego korsarza. – Nie będzie z tego nic! – warknął Oelsnitz. – Nie dadzą statku gdańszczanie, bo nas nie cierpią. A my nie mamy nawet zwykłej fluity, którą moglibyśmy poświęcić na poszukiwania lewiatana. Mam dać panu Dickmannowi rostocką szkutę? Na tej krypie nie dopędzi się zdychającego wątłusza, a co dopiero mówić o walce z pinkami i galeonami! Dickmann milczał, choć na wzmiankę o Prinzessin czuł się tak, jak gdyby dostał przez łeb stengą oderwaną od kolumny grotmasztu. Czekał, co powie Jakimowski, w którym wyczuwał wroga, ale Polak milczał, choć członkowie Komisji poczęli przekrzykiwać się, walić pięściami w stół. Sytuację uratował Posse. – Znaczy, mości panowie – rzekł. – Znaczy, nie ma zgody między nami. Znaczy, nie macie co rzec w sprawie lewiatana. Znaczy, musimy całą sprawę obgadać. Proszę, aby ichmość pan Dickmann poczekał, aż podejmiemy decyzję. Arendt skłonił się kapeluszem Komisji i posłusznie wyszedł do sąsiedniej izby, stanął przy oknie, przez którego błony przeświecał czerwony blask zachodzącego słońca i westchnął. A tymczasem obrady Komisji zdały się przypominać sejmik szlachecki, a zwłaszcza roczki ziemskie odbywające się w Skarszewach, Starogardzie, Tucholi i Świeciu, połączone w dodatku z kaszubskim obrachunkiem maszoperii na Trzech Króli. Dickmann słyszał dochodzące zza zamkniętych drzwi wołania veto i głośne połajanki – a nawet wyzywanie od matek. Komisarze zachowywali się jak pijana szlachta w zamtuzie, co dziwiło, gdyż między nimi zasiadał wszak tylko jeden Polak i w dodatku okazał się najspokojniejszy z nich wszystkich. Wreszcie drzwi otwarły się. Na progu stał młody Giese. – Panie kapitanie, prosimy do izby. Gdy Dickmann stanął w obszernym alkierzu, Komisja już się uspokoiła. Nikt nie krzyczał, nikt nie starał się zbijać jego argumentów. Strobandt przeglądał jakieś rachunki, Jakimowski zdawał się drzemać. Był tak spokojny, że kapitan westchnął w duchu i zaklął po cichu. Verduiveld!9 – pomyślał. – Nie zgodzili się. Posse wstał, otworzył usta. Dickmann miał wrażenie, że wszystko się skończyło, oczekujące na niego ogromne morze pokryte uciekającymi w dal spienionymi falami zniknęło gdzieś, sczezło i wsiąkło w pokrytą zaciekami podłogę, a zamiast szumu bałwanów, do końca życia słuchać będzie terkotu kół na Długim Targu... Tak wiele pragnień odrzucanych przez lata wybuchło w jego duszy, gdy ujrzał Prinzessin stojącą w porcie na Motławie. W tej jednej chwili, gdy stawał przed komisją, to wszystko skończyło się jak ucięte mieczem. – Komisja Okrętów Królewskich – zaczął Posse – w imieniu Jego Królewskiej Mości Sigismunda Wasy, koronowanego króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, żmudzkiego, mazowieckiego i... – urwał. – Znaczy... witamy na pokładzie, mości panie kapitanie! Komisarze roześmieli się, westchnęli. Nie poruszył się tylko Jakimowski.

– Czyniąc zadość prawu pospolitemu i naszym obowiązkom – rzekł Posse – przyjmujemy waszą mość w poczet szyprów floty królewskiej, mianując tym samym oficerem na okręcie Prinzessin w randze kapitana. O ile okręt ten zostanie powierzony nam przez Radę Miasta Gdańska. Komisja – Posse pokiwał uniesionym w górę palcem – widząc przedstawione tutaj dowody winy i zbrodni Petera Spieringa poleca ichmość panu Dickmannowi zniszczenie okrętu pomienionego korsarza, zatopienie go, zdobycie lub wzięcie jako pryz. Po wykonaniu tego, co postanowiono, kapitan Dickmann zdać ma Prinzessin w porcie gdańskim i oczekiwać na nowy przydział bojowy Komisji Okrętów. Oto wasza kapitulacja. Uścisnęli dłonie z Possem i Oelsnitzem, a potem z pozostałymi komisarzami. Posse pokiwał głową. – Przysięgę odbierzemy od ciebie w Latarni, mości panie Dickmann. Nie zawiedźcie nas ze Spieringiem, bo siła zależy od powodzenia waszego zadania. Rada Miasta spojrzy łaskawszym okiem na flotę królewską, kiedy pozbędziemy się tego korsarza! – Będziecie musieli jednak, kapitanie – rzekł cicho Krystyn Strobandt – zadbać we własnym interesie o wyposażenie okrętu. Nasze składy w Latarni świecą pustkami, nie mamy ani nowych rei, ani żagli. Co było na zapasie, to przepadło w Pucku w zeszłym roku, reszta poszła na naprawy statków floty królewskiej. – Postaramy się wam o borderię u Uphagenów. O weksel wystawiony na Komisję Królewską. To jedyne, co możemy uczynić, dopóki Najjaśniejszy Pan nie nadeśle pieniędzy. Dickmann podziękował mruknięciem, nie dodając od siebie, że Uphagenowie nie pożyczą na weksel nawet świętemu Piotrowi, gdy dowiedzą się, że to Dickmann ma dowodzić wyposażonym przez nich okrętem. A w chwilę potem zamarł, kiedy odezwał się Wendt. Z początku nie rozumiał, o czym mówi ten człowiek, zdawało mu się, że tylko poruszał śmiesznie ustami jak kukiełka na polskich jasełkach. Dopiero potem do jego łba dotarło znaczenie słów wypowiedzianych przez komisarza. – Do waszej wyprawy, mości panie kapitanie, dołączy komisarz hetmański, Marek Jakimowski. Arendt przez chwilę nie wiedział, czy śmiać się, czy płakać. Powstrzymał się przed darciem szat, bo wątpił, aby komisja doceniła jego, nikłe nawiasem rzecz biorąc, talenta aktorskie, zresztą teraz, kiedy Szwedzi stali u wrót Gdańska, a lada dzień miał powrócić tutaj Gustawus Śledź z nową armią, nie było czasu na komedię dell’arte. Wat duivel! To była cena za zgodę na jego plan. Polak na pokładzie! Po co?! Aby uciekł po pierwszej burzy na ląd, zabierając ostatnią szalupę? Tak czy owak, decyzja komisji była równie niebezpieczna dla losów wyprawy, co granat morski unoszący się na wodzie dla okrętu wojennego. Gdyby, rzecz jasna, ktokolwiek taki granat wymyślił... – Chciałbym zwrócić uwagę mości panów komisarzy – rzekł przebiegle Dickmann – że nasza wyprawa to nie morska nawigacja do Lubeki. Wątpię, aby Spiering dał się wziąć na powróz równie łatwo, co potulna owieczka, nie mogę zatem ręczyć za zdrowie, a może nawet życie mości Jakimowskiego. Byłoby bowiem nieodżałowaną

stratą, gdyby jaśnie wielmożny komisarz królewski oddał gardło i szyję nie w polu na koniu pod hetmańskim buńczukiem, ale na pokładzie zwykłego galeonu. Jednego z okrętów, którymi jego rodacy zdają się gardzić. Nie masz bowiem tu, we flocie, ani jednego szlachcica, nie licząc Kaszubów, marynarzy i piechoty morskiej. Nie w smak polskim panom żegluga. Jakimowski zniósł słowa Dickmanna z godnością. – Nasza decyzja odnośnie obecności komisarza królewskiego na Die Prinzessin – powiedział z naciskiem Oelsnitz – jest ostateczna i nieodwołalna. Pan Jakimowski będzie prowadził inkwizycję w tej sprawie, a jego zadaniem będzie wziąć potem na spytki Spieringa i przekonać się, czy nie zatopił on albo nie zajął innych statków z Gdańska, których los pozostaje nieznany. Dla przykładu in novembro zaginął na morzu Der Velpulde Stern płynący do Wismaru. Nie wiemy, czy napadł na niego lewiatan czy też po prostu poszedł na dno. Te i inne rzeczy ma ustalić herr komisarz, który będzie także służył waszej mości radą. – Jednak ja nalegam... – Znaczy, nie chcecie Jakimowskiego na pokładzie? – zdziwił się Posse. – Znaczy, czy nie wymagacie zbyt dużo, kapitanie? Wielu naszych kapitanów czeka całymi miesiącami na okręt. A wy dostajecie z miejsca komendę, zgadzamy się na wasz plan zniszczenia Spieringa, wysyłamy w morze, choć nie pływaliście od lat, a wy jeszcze chcecie to, tamto... Liczcie się ze słowami. Dickmann skłonił się. Wziął w rękę pióro, zanurzył je w kałamarzu i złożył swój zamaszysty podpis na kapitulacji. A potem podszedł do Jakimowskiego. – Wyruszamy za kilka dni – rzekł powoli. – Kiedy tylko okręt zostanie zaopatrzony i obsadzony załogą. Oczekuję was na pokładzie do czwartku, to jest do szóstego maja. – Bądźcie pewni, że się stawię, mości panie kapitanie. To pewne, że się stawisz, panie bracie – pomyślał Dickmann. – Bo tylko w taki sposób zdołasz krzyżować mi szyki, przeszkadzać i wszędzie wtykać swoje trzy grosze. A po powrocie zapewne napiszesz obszerne awizy dla Komisji, gdzie wszystkie zasługi w pokonaniu Spieringa przypiszesz sobie. – Mości panowie, dziękuję wam wszystkim. Mości kapitanie, możecie odejść i zająć się werbowaniem załogi oraz wyposażaniem statku. Oczekuję, że do poniedziałku zgłosicie się do Latarni po instrukcje, a zaraz potem wyjdziecie w morze. A tutaj – podał Dickmannowi jakiś papier – jest list polecający dla was. Arendt opuścił wzrok. My, poddani JKM Polski i Szwecji, ustanowieni komisarze wojenni oświadczamy uprzejmie wszystkim i każdemu z osobna, któremu przedstawiony zostanie niniejszy list polecający, że na łaskawy rozkaz JKM ten właśnie okręt wysłaliśmy przeciwko jego wrogom. Bacząc jednak na to, że nie zawsze bywa sprzyjająca pogoda oraz wiatr, okręt pomieniony może w skutek niepogody ulec rozbiciu oraz wejść na strąd i dlatego zawijać może do innych portów, tak cesarskich, jako i pozostających pod łaskawą

zwierzchnością króla Danii i Norwegii, księcia Szlezwiku i Holsztynu. Przekazujemy zatem wszystkim naszą uprzejmą prośbę, aby zechcieli kapitana Arendta Dickmanna w służbie JKM wraz z jego okrętem i załogą składającą się z marynarzy i żołnierzy piechoty morskiej wraz z komorą prochową i zapasami żywności wpuścić do portu bezpiecznie, nienaruszenie, a następnie w odpowiednim czasie, podczas sprzyjającej pogody wypuścić. Ponadto podczas postoju okrętu w porcie, ochronę i obronę zapewnić i pomóc załodze w wypadku, gdyby brakowało jej pieniędzy, kul albo żywności, co zostanie zwrócone z dużym podziękowaniem. W ten sposób udzielający pomocy wyświadczy JKM, naszemu łaskawemu Panu, przysługę, okaże swoją przyjaźń, a my ze swej strony w takiej samej potrzebie, podczas zagrożenia, gotowi jesteśmy się odwzajemnić. Komisja Okrętów Królewskich, Dan w Gdańsku Die 2 mai, AD 1627 Gabriel Posse Wolfgang von der Oelsnitz Wojciech Giese Krystyn Strobandt Jan Wendt Dickmann omal nie parsknął śmiechem. Toż to był prawdziwy list kaperski wystawiony przez Komisję Królewską w majestacie prawa. Ale cóż, takie były czasy. A mówiąc prawdę Arendt gotów był nawet wywiesić czarną banderę, byle tylko dobrać się do skóry Spieringa. – Mości panowie – rzekł. – Uniżenie wam dziękuję. 1 Inaczej: sznika lub snigga – mały, jednoalbo dwumasztowy statek używany w XV wieku na Bałtyku jako okręt kaperski lub handlowy. W późniejszych czasach wykorzystywany do transportu towarów i połowu ryb. 2 Bleza – kaszubska nazwa wsi i przylądka Rozewie. 3 Pisarz okrętowy, który na statkach handlowych pełnił obowiązki pierwszego oficera. 4 Staropol. – zmasakrowane. 5 Tak nazywano pomniejsze ryby, np. szproty czy okonie. 6 Łac. wspólnymi siłami. 7 Mały statek podobny do krejera, o ładowności do 90-100 łasztów. 8 Dawna nazwa Bornholmu. 9 Niderl. Cholera!

Rozdział III Wrota do piekła

Ludzie od masztów i żagli • Powieszeni, utopieni i poćwiartowani • W szranki z katem • Umierający kostera • Kontrakt nie do odrzucenia • Kapitan Arendt Dickmann • Grotżagiel staw, cumy rzuć! • Pożegnalne saluty • Pokłon koronnej banderze • Galeon kapitana Dickmanna

Rada Głównego Miasta nie wyrażała żadnych sprzeciwów ani też nie stawała okoniem. Oddała galeon w ręce kapitana Dickmanna tak skwapliwie, jak gdyby zamiast spaśnych łyków na Ratuszu zasiadali sami zacni samarytanie. A może nie robiła żadnych subiekcji dlatego, że lewiatan dopiekł Gdańskowi tak mocno, iż patrycjusze gotowi byli przychylić Dickmannowi nieba, aby tylko powrócił z rejsu z parszywym łbem bestii? Lecz, jeśli po oddaniu mu Prinzessin, Arendt czuł się tak, jakby wszystkie morza świata stały przed nim otworem, to wkrótce przekonał się, że zamiast żeglować po bezkresnej toni, wpadł w błotniste bajoro ludzkiej głupoty, gniewu i zawiści, niczym pijany majtek wyrzucony z miejskiego zamtuza. A był to dopiero początek czyśćcowych męczarni. Już następnego dnia poznał przyczyny, dla których sprytni mieszczanie tak łatwo wypuścili ze swych powykręcanych, trzęsących się z chciwości łap trójmasztową ślicznotkę Prinzessin. I przekonał się boleśnie, że nic, co zamierzył, nie potoczy się tak, jakby sobie tego życzył. – Zaciąg! – oznajmił głośno, siadając z gąsiorem kaszubskiej szumki na ławie w szynku U Ślepego Bosmana, nieopodal Krowiej Bramy, gdzie kapitanowie werbowali marynarzy i dzielnych zabijaków, którym morskie wędrówki były milsze niż głowa na karku. – Ja, Arendt Dickmann, kapitan floty królewskiej, szukam ludzi na okręt wojenny w służbie Najjaśniejszego Pana. Potrzeba mi bosmanów, sterników, pisarza, konstabla, prowiantowych i marynarzy od jungi do mata. Płaca, jak we flocie, czternaście florenów co cztery niedziele dla bosmana, dziesięć dla majtka, dwadzieścia dla sternika. – Z tymi słowy rzucił na stół wypchany dukatami mieszek, ciężki jak wór z grzechami burmistrza Ferbera. – Nagrody za pryzy wedle ordynacji morskiej Najjaśniejszego Pana. Połowa pryzowego do podziału na załogę, po potrąceniu jednego ze sta na ubogich i jednego z dziesięciu dla króla. Kto się zgłasza?

Gwar, śmiechy i piski ladacznic obłapianych przez pijanych marynarzy ucichły jak ucięte nożem. Brodate, ogorzałe od słońca, pokryte bliznami gęby ludzi od masztów i żagli, bosmanów, cieśli i matów od razu zwróciły się w stronę stołu, za którym Dickmann zasiadał razem ze skrybą najętym dla prowadzenia księgi okrętowej. Wnet pierwsi chętni zerwali się z ław. Dickmann odetchnął. Nawet teraz, kiedy Szwedzi zdjęli blokadę Gdańska, mało statków zawijało do miasta i morskie bractwo, które strądowało z powodu upadku handlu, całymi dniami przesiadywało na biczu, piło w karczmach i gospodach, trwoniąc resztę groszy i szelągów na rum i gorzałkę, zadłużając się u karczmarzy i lichwiarzy, wychylając kolejne szklenice na borg, na krechę, nie za to, co jest, ale za to, co będzie. Nic zatem dziwnego, że wieść o nowym zaciągu, którą rozgłaszano w porcie i na Długim Targu, a którego w dodatku nie wzbraniała Rada Miasta, ściągnęła do karczmy znacznie więcej morskich ludzi, niż potrzeba było na obsadzenie dużego galeonu floty wojennej. Spoglądając na pokiereszowane, stwardniałe od wichru, morskiej wody, sztormów, bójek i walk oblicza, Dickmann nareszcie poczuł się jak we własnej przytulnej kajucie. Maska gdańskiego patrycjusza spadła zeń niby kajdany z rąk niewolnika. Odrzucił ją precz, w kąt izby, jak śmierdzący płaszcz trędowatego, cisnął pod nogi muzykantom jeszcze przed chwilą przygrywającym do skocznego tańca na kaszubskich burczybasach, diabelskich skrzypkach i basetli. Otaczali go ci, z którymi żył przed laty na jednym pokładzie, choć on na rufie, a oni na dziobie; trzymał wspólnie rudel steru lub liny żagli rwanych okrutną wichurą. Czasem wysyłał ich na reję po śmierć, kazał chłostać na gretingu i kabestanie, innym razem zakuwać w dyby, przeciągać pod stępką, zrzucać z marsrei do wody... Lecz oni wszyscy w przeciwieństwie do gdańskich patrycjuszy rozumieli dobrze reguły gry, w której stawką była fortuna lub śmierć na dnie błękitnego oceanu. A powodzenie można osiągnąć było tylko poprzez ciężką pracę wymuszoną jeszcze okrutniejszą dyscypliną. Dickmann był kapitanem; pierwszym po diable. Oni potępieńcami. Ale bez załogi nikt nie zbrasowałby rei, nie zrefował żagli, nie wyciągnął kotwicy. A bez kapitana żaden okręt nie znalazłby drogi do portu poprzez wodne otchłanie. Dickmann nie pływał od lat. Nie znano go, więc nie dziwił się, że kiedy nastał werbunek, marynarze spoglądali nań ukradkiem, przysłuchiwali się uważnie i roztrząsali każde słowo, chcąc dociec, czy w okrucieństwie przewyższa Belzebuba, czy oszukuje przy wypłacie, czy posłał już kogoś na reję, jakiego ma psa pokładowego, czy pije, jest znośny i w ogóle, czy to swój chłop? Obwąchiwali się jak wilki przed walką, ale dla Arendta nie było to nic nadzyczajnego. Tak było zawsze, gdy jakiś nowy szyper zaciągał ludzi na statek. Takie warunki dyktowało samo żeglarskie życie. Dlatego sam pierwszy nalał szumki do kubków, pchnął jeden z nich w stronę marynarzy. Czekał. Na początku podeszło ich trzech. Najpierw starszy, z przystrzyżoną na równo brodą, w znoszonym birecie i sukiennym kaftanie, z fajką w zębach i złotym kolczykiem w prawym uchu. Drugi chudy, o czarnych włosach przetykanych gęsto siwizną, bez lewego oka, z oczodołem przesłoniętym skórzaną opaską, w

postrzępionym kolecie i zawadiacko przekrzywionym kapeluszu. Ze znoszonym pendentem od rapiera przerzuconym przez lewe ramię, jak gdyby był mańkutem. Trzeci był młodszy, wielki jak tur, w czerwonej, spłowiałej chuście na głowie, w znoszonym rajtroku, z gdańską szablą i dwoma pistoletami u pasa. Wyglądali tak, że gdyby spotkała ich w ciemnej uliczce bogata i gładka gdańszczanka, zdołałaby być może krzyknąć: rety! Bo na wołanie: gwałtu! byłoby już stanowczo za późno. Dickmann jednak od razu poznał w nich żeglarzy głębokich wód. Tych od lin i huraganów, od galeonów i fleut, a nie oberwańców i flisów z przybrzeżnych batów, szkut i gdańskich burdyn, które ukrywały się w porcie za lada mocniejszym podmuchem wiatru. Dlatego bez słowa sięgnął jeszcze po dwa kubki. Wtedy na ogorzałych gębach mężczyzny w birecie i tego drugiego – bez oka, pojawił się cień życzliwego uśmiechu. Wypili. Dickmann odsunął na bok flachę inkaustu z wetkniętym w nią gęsim piórem. – Mówcie – rzucił krótko. – Gdzie pływaliście i u kogo. Jak będzie dobrze, osuszycie dziś piwniczkę karczmarza. Jak źle, wylecicie od tego stołu szybciej, niźli kula ze szwedzkiej kolubryny! – Jestem Edward Douglas z Greenock – rzekł marynarz w birecie. – Pływałem na Die Prinze Jacoba Henriszoona do Amsterdamu, Bordeaux, Genui, a nawet do Carogrodu. Później, dopóki nie nastała wojna pruska, na Elizabeth Williama Defnera z Londynu. Listy mam na to, są też ludzie, co za mną zaświadczą. Na statku stoję na sterze. Znam wejścia do portów cesarskich i duńskich, znam wody przybrzeżne, tory i pławy tak dobrze, że nie trzeba brać pilota, kiedy jestem na pokładzie. Jeśli się wam nadam, panie kapitanie, to możemy wypływać już dziś. Dickmann skinął głową. – Ja zowię się Rolof Mortensen – rzekł ten w kapeluszu, bez lewego oka. Kiedy Dickmann przyjrzał mu się z bliska, skonstatował, że brakowało mu również połowy prawego ucha, no a poza tym zapewne zdrowego rozsądku. Ale to już była przypadłość wszystkich ludzi w tej karczmie. – Rodem z Lubeki. Żeglowałem z Eberhardtem Dreiherem na galeonie Das Brave Pferd do La Rochelle, Rodos, aż wreszcie rozbiliśmy się pod Wismarem, we mgle. Potem służyłem na Pontusie i Amsterdamie, pływaliśmy w Kompanii Zachodnioindyjskiej do Nowego Świata. Ale kiedy napadli na nas bukanierzy, wolałem zdryfować na płytsze wody. Służyłem na Das Rote Pferd kapitana Mermandta, potem u Langego i Schmitkego na fleucie Stella Maris. Jestem cieślą pokładowym, ale robota przy żaglach też dla mnie nie pierwszyzna. A mówiąc prawdę, nuży mnie wożenie śledzi i sucharów od portu do portu. Chętnie zażyłbym przygody i zdałbym się na łut szczęścia tej chędożonej narożnicy i przechodki zwanej Fortuną. – Ja jem Benedykt Szelf – rzekł rosły chłop z chustą na głowie. – Z Korkaczy od Kościerzyny. Pływałem już i szarżę miałem. Ja beł bosman na starej pince, to jest Lwie Gelbe, jeszcze za czasów jaśnie wielmożnego wojewody Weyhera. Strądowałem, gdzie mnie szpetnie reja przygniotła. Ale za wstawiennictwem Matki Boskiej wstałem na nogi. Kapitan Kizero, wasz druh, mości panie, zna mnie dobrze i

na pewno dobre słowo powie o mnie... Dickmann uśmiechnął się w duchu. Poszło jak z płatka. Zdaje się, że trzech ludzi do załogi miał już na pokładzie. Należało tylko znaleźć pozostałych trzydziestu siedmiu. – Powiedzcie, mości panie kapitanie – odezwał się Szelf – czy wy zaciągacie na Prinzessin? Ten orlog, co stoi w porcie na Motławie? – W rzeczy samej – mruknął Dickmann. – Prinzessin, galeon oddany przez miasto Gdańsk do floty Jego Królewskiej Mości i przekazany pod moją komendę. Popłyniemy na nim przeciw Szwedom. Z misją – powiedzmy – kaperską. Niebezpieczną jak diabli, ale taką, która szybko może napełnić wasze kiesy dukatami, bo pewnie będziemy brali pryzy. – Czy wy chcecie schwytać lewiatana, panie kapitanie? Prawda-li to, co na mieście gadają? – Jako Bóg na niebie! Douglas chwycił za ramię Mortensena, który już porwał pióro z kałamarza, aby podpisać się, czy raczej postawić krzyżyk na karcie. Ścisnął go, szarpnął, powlókł w tył. – Stój, głupcze! – ryknął mu do ucha. – Chcesz się zaciągnąć na Prinzessin? Na łajbę, której Pan Bóg nie chciał, a diabeł się bał? Galeon, na który napadł lewiatan, statek owiany oddechem morskiej bestii i naznaczony przez czarta?! Mortensen zbladł jak chusta, zerwał się z ławy, splunął przez lewe ramię, przeżegnał nabożnie, poprawił kapelusz, który omal nie spadł mu z głowy. Powała karczmy zatrzęsła się od okrzyków. Marynarze cofali się od stołu, pochylali porąbane łby okryte chustami, czapkami i kołpakami, żegnali się, spluwali, niektórzy klepali krótkie modlitwy do świętego Jakuba, mające chronić ich od uroków. Do stołu przepchnął się niski, krępy człek w żółtawym wamsie i koszuli z podwiniętymi rękawami, z ogorzałą nieogoloną gębą i głową pokrytą bliznami. – Hej, bracia! – krzyknął. – Niechaj nikt się nie waży przestąpić burty tego statku! Byłem wczoraj w porcie i klnę się na świętego Jakuba, że widziałem tuzin diabłów łażących po masztach i rejach Księżniczki. Huśtały się na wantach i grotsztagu, łomotały w burty, a ich krzyki słychać było aż na Długim Targu! Zaprawdę powiadam wam, że szczerzyły na mnie zęby, chędożyły się gołe w zadki, jeden drugiego jak sodomici! I krzyczały... Wiecie, co krzyczały?! Że w czasie rejsu tak właśnie będą zabawiać się z każdym, kto przestąpi przez burtę tej przeklętej łajby! – Lewiatan wybił całą załogę Prinzessin! – zakrzyknął barczysty człek w skórzanym kolecie i cerowanych portkach, z rękoma zgrubiałymi od pracy na morzu. – Wyrwie wam żywcem serca i pożre na surowo! – Każdy to wie, że nie nam pokonać lewiatana – mruknął inny. – Tych, co wstąpią na pokład, czeka morskie dno! Dickmann wstał i uderzył pięścią w stół. – Co to ma znaczyć?! – Nie będziemy służyć na Prinzessin, panie kapitanie – powiedział Mortensen. – Ten statek jest przeklęty! Każdego, kto znajdzie się na pokładzie, lewiatan porwie między cetusy, krakeny i meduzy.

– Baczcie, panie kapitanie, na co się porywacie – uzupełnił Douglas. – Nie w ludzkiej mocy doścignąć lewiatana, bo on panuje nad wichrami i żaglami. Przeklął to miasto za grzechy i pychę. – I nie ustanie w zabijaniu, dopóki nie upokorzy Gdańska – wtrącił inny majtek, który przed chwilą oderwał się od obmacywania tłustej dziewki sprzedającej za nędzne grosze i szelągi ostatki swej urody i młodości – póki mieszczanie nie odkupią grzechów, nie wyrzekną się pychy, lichwy i wszetecznego kurewstwa! – Jak chcecie dognać lewiatana, kapitanie?! I jak się z nim mierzyć, skoro przepadli Schliechten i Jarosz, zacne chłopy, dobrzy kapitanowie i nasi kamraci? Nie wam pokonać morską bestię, wcielonego diabła. Do tego potrzeba wiary i modlitwy! – Więc padnijcie na kolana i klepcie pacierze, kiedy bestia rzuci się wam do gardeł! – wybuchnął Dickmann. – Czekajcie, szelmy, psi synowie! Kiedyś skończą się wam zasługi i zapłaty. I wtedy albo zaciągniecie się i wyjdziecie w morze, albo pomrzecie z głodu! I co wówczas? Co wówczas – pytam! Będziecie modlić się, widząc żagiel na widnokręgu? Robić w galoty na widok wyrośniętego wątłusza, a przy wejściu na lada ławicę piasku krzyczeć, że to kraken, choć taka bestia zdechłaby z głodu na Ostsee?! – Więcej pokory, panie kapitanie – rzekł Mortensen. – Albo skończycie jak wasz krajanin Vanderbecken, który do dziś przeklęty tuła się po morzach i oceanach i zwany jest Latającym Holendrem. Widziałem jego statek w sztormie i, wierzajcie mi, że taki widok może niejednego człeka zaprowadzić do piekła. Kiedy przepływał obok nas, gotów byłem wyrzec się chędożenia, rumu i kości, a nawet wydupczyć jezuitę, byle tylko bezpiecznie dotrzeć do lądu. – Zaprawdę powiadam wam, że nie boję się Lewiatana! – Zdawać by się mogło, że jeszcze chwila, a Dickmann wybuchnie niczym kartacz. – Wolę stanąć do walki z nim twarzą w twarz, jak mąż, niż wiecznie drżeć, że owionie mnie jego cuchnący dech. Wiem dobrze, że bestia nie jest diabłem, morskim biskupem, cetusem, nimfą ani przebiegłym wężem. To człowiek jak my wszyscy, szwedzki kaper, który, używając czartowskich sztuczek, kpi sobie z nas i rzuca wam w twarz wyzwanie. A żywego człowieka można łatwo usiec albo powiesić na noku grotrei! Ale do tego potrzeba mężczyzn, dzielnych chłopów, którzy raz na zawsze urwą łeb tej hydrze. Dalejże, kto się zgłasza?! Kto się zaciąga na Prinzessin! Obiecuję łupy, przyodziewek, dodatek za żeglugę! Godziwe jadło co dzień! Zapadła cisza. Nikt się nie zgłosił. – Szukajcie załogi w piekle, między diabłami, mości panie kapitanie – rzucił człek w skórzanym kolecie. – Albo wśród umarłych na cmentarzu. Żaden z nas nie popłynie na nawiedzonym, przeklętym okręcie, aby zgubić nieśmiertelną duszę! – Masz rację, mynheer – wycharczał Dickmann. – Zstąpię do piekła, aby znaleźć tam załogę; zejdę na dno morskiej otchłani, bo w tej karczmie widzę same stare baby, proszalnych dziadów i zwykłe niewieściuchy, które Turkom mogłyby służyć do tylniej sodomy. Bo prawdziwi mężowie zostali na dnie, gdzie kiwają się na swych wrakach Schliechten i Jarosz, a po porośniętych wodorostami wantach skaczą dusze Dekkera, Wendego, Cornelisa i tych wszystkich szyprów, których zniweczył lewiatan. Zaciągnę ich, bo zaprawdę powiadam wam, że będę ścigał bestię morską poza Kattegat i

Skagerrak, Przylądek Dobrej Nadziei i wokół Hornu, i za norweski Maelstrom i między płomieniami zatracenia. Prędzej mi ciało odejdzie od kości, zanim go poniecham!!! – Bluźnisz, kapitanie! – Wolę bluźnić, niż grzeszyć tchórzostwem! Pan sprzyja mężnym ludziom, którzy nie znają strachu, a lękliwych i zdrajców czeka piekielna otchłań. Wierzę, że są wśród was tacy, którzy wolą ruszyć w morze, zamiast gnić na strądzie, ale drżą na myśl o tym, że lewiatan dobierze się im do skóry. I tym właśnie chciałbym przemówić do rozumu. Bo każdy, kto wyruszy ze mną na wyprawę, otrzyma godziwy zarobek, udział w pryzowym, a co najważniejsze – wróci tu jako bohater, niczym drugi Wyzimir morski! Czeka go sława i chwała, a kto wie – może nawet łaska Komisji Królewskiej! Nikt się nie zgłosił. Marynarze odsuwali się od Dickmanna jak od chorego na zarazę, szeptali po kątach. Kilku wybiegło z karczmy. – Od kilku dni jestem na Prinzessin – powiedział łagodniejszym tonem. – I powiadam wam, że diabłów jest tam tyle, co brudu za paznokciem. Nie widziałem ani jednego ducha, ani nawet śladów morskiej bestii. – Ten okręt to wrota do piekła, kapitanie! – Prinzessin jest przeklęta! – Na dno! Zatopić ją! Dickmann siadł za ławą, załamany. Teraz zrozumiał, dlaczego Rada Miejska tak łatwo oddała ten galeon. Prinzessin, jego Księżniczka była przeklętym statkiem. Nikt nie chciał pływać na jej pokładzie, żaden marynarz nie przestąpiłby trapu, choćby obiecywano mu złote góry i Niderlandy na dokładkę. Okręt miał wyruszyć w pościg za Spieringiem już za kilka dni, a tymczasem Arendt nie widział żadnych szans na zwerbowanie choćby jednego majtka do załogi. Karczma pustoszała. Marynarze odchodzili do swoich spraw, pijani wytaczali się na ulicę, kryli po kątach, unikając spojrzeń kapitana. Ktoś jednak pozostał przy stole. To był Benedykt Szelf. Jednym szybkim ruchem porwał kubek z gorzałką i wychylił do dna. – Panie kapitanie – rzekł. – Chcę się zaciągnąć. Cassuba sum. Mnie nie straszne diobły i purtki. Jeśli idziecie na Szalińca, tedy jestem z wami. Mój brat pływał na Einhornie. Ja go pomszczę! Dickmann drgnął. Wyglądało na to, że miał już bosmana. Przynajmniej tyle i aż tyle. – Gdzie mam podpisać? Skryba wypisał jego imię na karcie. Szelf ujął pióro, postawił krzyżyk we wskazanym miejscu. – Dziękuję wam – wyszeptał Dickmann i przybił uścisk dłoni. – Wypływamy za cztery dni. Zgłoście się na pokład jutro rano. Szybko odliczył siedem florenów. Szelf nawet nie sprawdził, czy wszystko się zgadzało. Widać naprawdę miał powody, aby wyruszyć w morze przeciwko lewiatanowi. – Chcę popłynąć z wami, kapitanie.

Do stołu przecisnął się szczupły, blady młodzieniec w niegdyś dostatnim, a teraz porwanym i znoszonym wamsie, w kapeluszu z obszarpanym, zwieszającym się żałośnie rondem. Dickmann drgnął. Gdzieś już widział tę twarz. Ależ tak... Pokręcił głową z niedowierzaniem. – Panie Moller, cóż wy tu robicie? – Chcę się zaciągnąć na wasz statek, panie kapitanie. – Sebastianie Moller, nie zrozumcie mnie źle, ale nie mam pracy dla... malarzy gdańskich. Choćby nawet synów sławnego Antona, którego „Grosz czynszowy” zdobi Ratusz, a „Sąd Ostateczny” salę Dworu Artusa. Ja potrzebuję ludzi od szotów i brasów, od włażenia ma maszty i wanty, od rozbijania łbów Szwedom, a z całym szacunkiem, jaki żywię dla waszej familii, wy temu nie podołacie. – Szacunek mojej familii – rzekł zimno Sebastian – zjadły szczury na śmietniku. Mój ojciec umarł zrujnowany, a choć poduczył mnie rzemiosła, żaden z patrycjuszy, żaden miejscowy pachciarz albo syn murwy i lichwiarza nie zamówi u mnie bodaj kartusza czy nawet wizerunku swej kamienicy. Wszyscy pamiętają „Sąd Ostateczny”, który stał się przyczyną naszego upadku. Nie chcę skończyć jak mój ojciec – jako buchalter, przekupień, a w końcu jako żebrak, który zdechnie jak pies na śmietniku. Z moim nazwiskiem drzwi kamienic na Długim Targu są dla mnie zawarte. Podobnie jak wam, panie, nigdy nie będzie po drodze do Uphagenów. Dickmann uśmiechnął się po raz pierwszy. – Wybornego psikusa spłatał waściny rodzic senatowi Gdańska. Ale wybacz, waszmość, ja zaciągam ludzi na okręt wojenny; nie mogę brać pasażerów. Chyba, że jeńców, ale za waszmości, z przeproszeniem, nikt nie da wykupu. Przeciwnie – jeszcze znajdą się tacy, co gotowi mi dopłacić, abym utopił was w worku niby ślepe szczenię! – Mogę być prostym majtkiem. Robić cokolwiek, co wasza mość uzna za stosowne. – Panie Szelf – mruknął Dickmann – nada wam się imć Moller na majtka albo jungę? Bosman ledwie zerknął na młodzieńca, od razu pokręcił głową. – Mizerne toto – rzekł z kaszubską szczerością. – Te diochle, rączęta mo do grzebyka, a nie do szotów i gejtaw. Toż on nie wydoli brasów ciągnąć, bo o wiązaniu sejzingów nie pytaj. Na reję przecie nie poślę, bo prędzej ja z wieży Ratusza pofrunę do Pucka, niż on wejdzie na pertę marsla. Tak i wy, paniczu, lepiej cudności malujcie, starym babom zadki na młode przemalowujcie, to wtedy będziecie sławni na Starym Mieście i o mało was nie zadeptają gduńszczanki. Moller spuścił głowę. – Na nawigacji się wyznajecie? Wiecie, co to astrolabium, laska Jakuba, kwadrant? Znacie pławy, farwatery, morskie prądy, mapy? Wiecie, co to rumb, a co nabieżnik? Albo bukszpryt, fok, wanta czy gejtawa? Moller nawet nie pokręcił głową, ale oczywiste dla wszystkich było, że nie wie. – Dziekuję, kapitanie – szepnął po chwili. – Wybaczcie, że was niepokoiłem. Myślałem, że mnie zrozumiecie, bo jestem, jako i wy pozbawiony dobytku oraz znaczenia. Wybaczcie, że się myliłem... Odwrócił się i ruszył do drzwi.

– Nie myliliście się! – zagrzmiał Dickmann. – Moller, wróć! Młodzieniec zatrzymał się w pół drogi. – Potrzeba mi pomocnika pisarza okrętowego. Pisać i czytać umiecie, mości Sebastianie, więc mi towary zrachujecie, beczki, prowiant, worki, kule i kartacze. Księgi poprowadzicie, bo ja do tego głowy nie mam. – Co tylko każecie, mości panie kapitanie. – Tedy podpiszcie, o tutaj. Sebastian nagryzmolił podpis, przyjął połowę miesięcznej kapitulacji, przeliczył. – Będę miał też dla was inne zadanie. W czasie hanzy będziecie się nudzić, boście na pokładzie nieprzydatni. Tedy zrobicie mi malunek, o który was poproszę... – Co tylko każecie, panie! Portret – pomyślał Dickmann – portret mojej żony... Na stelę do kościoła Mariackiego. Po jej śmierci... – Jutro zgłosicie się na okręt. – Jeszcze kornus! – upomniał Szelf Mollera i wyszczerzył żółte zęby. – Dobri trenk na frasenk! Szelma jesteście i psi syn, jeśli nie wypijecie zdrowia kapitana i za szczęśliwą podróż! Dickmann napełnił kubek gorzałką. Młody Moller podniósł go do ust, przełknął z trudem, a potem zakrztusił się, zakaszlał. – Z czego to pędzone? – wycharczał. – Z czystej saletry? – Dodają jej trochę dla smaku – zarechotał bosman, a potem po przyjacielsku klepnął przyszłego scribę navalis w plecy. Malarz zacharczał, zakrztusił się. A potem niczym kula wystrzelona z kartauny skoczył do drzwi. Nawet w odległym kącie karczmy słyszeli, jak wyrzucał zawartość żołądka prosto na ulicę. Bosman zarechotał. – Ilu tam mamy? – zagadnął Dickmann swego rachmistrza. – Razem z tymi dwoma... mamy już dwóch, mości panie kapitanie. A więc – pomyślał Dickmann – potrzeba mi jeszcze czterdziestu ośmiu zuchów. Prawdę rzekł Mortensen, aby szukać ich pośród diabłów i umarłych. Powieszonych, utopionych i poćwiartowanych, przeciągniętych pod kilem i zrzuconych z noku rei. Zacznę od ostatnich. Tych, co skonali za życia na cmentarzysku. *** – Przyszedłem, aby się z wami pożegnać – rzekł, ledwie przekroczył próg komnaty marynarzy w szpitalu gildii szyprów przylegającym do kościoła Świętego Jakuba na Starym Mieście. – Wypływam walczyć z lewiatanem. A jeśli mi się nie pofortuni, tedy spotkamy się na sądzie u Pana... Starcy i kalecy powstali ze swoich miejsc. Ruszyli ku drzwiom, ku krępej postaci kapitana. Dickmann był zawsze ludzkim prowizorem szpitala, sumiennym speisejunckerem, za którego rządów nikt nie chadzał głodny ani obdarty. Czym aż za bardzo wyróżniał się spośród swoich poprzedników, traktujących szpital jak prawdziwy dopust Boży, patrzących tylko jak by tu cichcem urwać choć pół dukata z kwesty i sum darowanych przez miasto biedakom.

– Zanim wyruszę na morze – dodał głośno, aby słyszeli go chorzy i cierpiący ze wszystkich sal. – Chcę rzec, że jeśli któryś z was uprzykrzył sobie żebracze łoże, dziadowski kij i kwestowanie po prośbie, tedy niechaj idzie ze mną, bo potrzebuję ludzi, którzy śmiało zajrzą diabłu w paszczę. Jesteście chorzy, jesteście okaleczeni, ale jeśli ktoś chce wrócić na morze i zamiast umierać tu przez lata z łaski gdańszczan, żyć chociaż jeden dzień jak lew, choćby nawet znalazł wieczne odpoczywanie w głębinie, tedy niechaj przyjdzie tu do mnie. Nikt nie chce was na okrętach, ale ja uczynię wyjątek, bo potrzeba mi cieśli, żaglomistrzów, konstabli i puszkarzy! Dalejże, bracia! – zagrzmiał. – Skoro żywi marynarze nie chcą służyć na moim pokładzie, tedy zaciągnę ją z umarłych, a was wskrzeszę do nowego życia. Kto się zgłasza, aby służyć na moim okręcie Die Prinzessin von Polen?! Dalejże, morskie diabły! Słowa kapitana zabrzmiały wśród ubogich jak grom. Wstał szmer, potem z kilku piersi wyrwały się okrzyki. – Ja się zgłaszam! Ja chcę służyć! – ozwał się mocny, zdecydowany głos. To wstał stary Hans Babbeck, który stracił oczy dwadzieścia lat temu, w bitwie pod Helem, kiedy to wielki Weyher pokonał szwedzką flotę. Szedł, wymacując drogę kosturem, postukując o kamienną posadzkę. – Przyjmiecie mnie na konstabla, mości kapitanie? Wiem! – huknął i rozejrzał się dokoła, jakby szukając tych, którzy parskną śmiechem – jestem ślepy. Ale kulasy mam zdrowe, inaczej niż większość z was, dziady! Utrzymam się na pokładzie, a kolubrynę albo bazyliszka mogę nabić choćby po omacku. – Wyczuję wiatr po najlżejszej bryzie! – warknął, uprzedzając słowa Dickmanna. – Wystarczy, że ktoś poda mi kurs okrętu i przeciwnika, a z ustawienia żagli i szumu fal wyczuję, jak daleko jest wróg i kiedy trzeba przytykać lonty do zapałów! Przyjmijcie mnie, kapitanie, błagam! Choćbym miał lec od pierwszego strzału. To nawet będzie lepiej, bo was osłonię własną piersią. A jeśli kule w proch mnie obrócą, tedy nabijecie mną armatę i jeszcze po śmierci będę Szwedów psował! Dickmann zadrżał, zacisnął zęby. To była trudna decyzja. – Zapiszcie się u mojego pisarza – skinął na Mollera. – I jutro przychodźcie na Prinzessin! Jednym szybkim ruchem Babbeck złamał swój kostur wpół, cisnął kawałki na posadzkę, aż zadudniło. – Dudy w miech, jebaki?! – wrzasnął w stronę niedawnych towarzyszy z sali szpitala. – Siedźcie tu i zdychajcie dzień po dniu. Módlcie się o śmierć, bo ja wolę choćby jutro znaleźć się na dnie morza, niż umierać tutaj przez dziesięć lat! – Oszalał! Oszalał ze szczętem! – syknął Curicke do ucha sąsiada, Rocha Reka. – Hans się zgłosił. Będzie pływał... Ślepy konstabl, Boże miej w opiece kapitana Dickmanna. – Babbeck poszedł?! Ten dziad się zaciągnął? Do kroćset! To ja też idę! Jestem młodszy i nie gorszy od niego! – Co?! Rozum ci się pomieszał, stary... A twoja podagra? – Pies jebał podagrę! Mości panie kapitanie! Chcę się zaciągnąć. Potężny, siwy, jednoręki Roch Rek wstał z posłania, a potem podszedł do

Dickmanna. – Dacie mi pomocnika, panie kapitanie. Rosłego, zdrowego sługę. Nie musi wiele umieć, byleby był pojętny. Razem obsłużymy całą ciesiołkę na okręcie, choćbym miał strugać wańczosy i klepki zębami! – Zgoda! – huknął Dickmann. – Zapiszcie się u skryby! Kto następny?! Kto się zgłasza?! – Hermann! – zakrzyknął stary konstabl w stronę swego druha. – A ty co, nie ruszysz się z nami, stary diable? Będziesz tu siedział sam jeden? Z kim zagrasz w kości? Z kim powspominasz dawne czasy? – Donnerwetter! – Curicke obejrzał się na puste posłania kompanów. – Do stu fur czarcich ogonów. Nie będę tu sam siedział i klepał godzinek! Idę, kamraci! Idę z wami! Czekajcie! – Ja się zgłaszam, panie kapitanie! – Ja też. – Chcę być prowiantowym! Służyłem na fleucie. Dickmann wziął się pod boki. Kulawi, ślepi, jednonodzy tłoczyli się wokół niego, szlochali, całowali skraj sukni. Moller zapisywał wszystkich jak leci. No, może prawie wszystkich, bo zbyt wiekowych lub okaleczonych Dickmann odsyłał z powrotem. Nie wiedział, czy z tą załogą zdoła wyjść z portu, jednak był pewien, że ich ochota i poświęcenie starczały za członki, których im brakowało. Tak oto miał cieśli, żaglomistrzów i okrętową starszyznę z umarłych za życia. Teraz potrzebował jeszcze tylko diabłów do ciągnięcia lin i kotwic, do stawiania żagli. – Chcę się zaciągnąć, panie kapitanie. Głos dobiegał z dołu, z podłogi i należał do okrutnie okaleczonego marynarza. Nie był jeszcze stary, miał ze trzydzieści, góra trzydzieści pięć wiosen, ale nie nadawał się już do niczego. Był niczym wrak z potrzaskanymi masztami i złamaną stępką rzucony na ląd falą przyboju. Mężczyzna stracił obie nogi wysoko, nad kolanami. Poruszał się wyłącznie na rękach, wlokąc kilkuty osłonięte starym, parcianym, obszytym skórą workiem, jak odwłok rozgniecionego owada. Dickmann przypomniał sobie, że z tego, co opowiadano sobie w szpitalu, strzaskała mu je reja spadająca z fokmasztu trafionego piorunem.

Arendt przymknął oczy, podniósł głowę. Przez chwilę dobierał słowa, nie wiedział, co rzec. Do diabła, od kiedy zrobił się taki delikatny. – Jak się nazywacie? – Bonawentura Jordan, panie kapitanie... Dla znajomych Felst. – A więc Felst, nie mogę zabrać cię na pokład. Mężczyzna zbladł. – Zaciągacie kalekich mistrzów ciesielskich, ślepych konstabli, chromych marynarzy i matów. Czymże różnię się od nich, mości kapitanie? W czym jestem gorszy? Nie mam nóg, to widać. Ale mam obie ręce, które starczają i za wszystkie członki. Mogę skakać po wantach jak ptak, wślizgiwać się w miejsca, do których nie dotrze żaden człowiek. – Nie utrzymasz się na pokładzie w czasie sztormu. Nie wejdziesz na reję. Przykro mi, panie Felst, ale nie mogę was zabrać. – Kapitanie, ja proszę, błagam! Nie zostawiajcie mnie na lądzie. Ja wiem, że idziecie walczyć z lewiatanem! Ja muszę popłynąć z wami! Nie znajdziecie wierniejszego sługi... Dickmann pokręcił głową. – Przykro mi, ale szpital jest tutaj. I tu jest wasze miejsce! Będziecie dla nas tylko zawadą, Felst. A jeśli mam brać na pokład dodatkowy ciężar, to z dwojga złego wolę już kamienie balastowe w zęzie niż was. Zrozumcie, że Prinzessin nie jest statkiem handlowym, ale okrętem wojennym. Tam obowiązuje dyscyplina i surowe prawa. A ten, kto opóźnia załogę, musi liczyć się z tym, że pewnego dnia znajdzie się za burtą. – Błagam was! – zaszlochał Felst. – Weźcie mnie choć na próbę! Ja muszę wziąć udział w wyprawie na bestię... – Nie i jeszcze raz nie! – wybuchnął Dickmann. – Mówię wam jasno i wyraźnie, że nie chcę was na Die Prinzessin! Głowa Felsta opuszczała się coraz niżej i niżej. Marynarz zadygotał, ale pohamował się z dużym wysiłkiem. – Niech was Bóg ma swojej opiece – mruknął. – Nie grzeszycie miłosierdziem, kapitanie. – Nie płacą mi za to, abym miłował bliźnich! Ale abym skutecznie posyłał ich na dno morza! *** – Tych dwóch. – Dickmann wskazał skazańców drepcących w pocie czoła wewnątrz drewnianego bębna i podnoszących na wysokość dwudziestu stóp stos beczek owiniętych siecią. – I tamtych czterech piętro niżej. To w sumie będzie sześciu. – Czyli po dwie grzywny pruskie za każdego – mruknął Erhard van Vogt, nadzorca Żurawia nad Motławą, gdzie osadzano drobnych wyraźników, swawolną czeladź, służących i czeladników. – Umawialiśmy się na półtorej! Co to ma znaczyć? Zdrożeli, czy jak? Czy to są

ludzie, czy klepki i łaszty żyta na sprzedaż? A jeśli nawet bawicie się w handel, tedy gdzie tu u was giełda? Nie wmówicie mi, że ten gdański kantor to Amsterdam albo Dwór Artusa! – Umawialiśmy się przedwczoraj, a to było dawno i nieprawda. – Vogt wyszczerzył żółte i połamane zęby, które kredę widziały chyba tylko wówczas, gdy spadł z pokładu do ładowni pełnej tego towaru. – Myślicie, że wy jeden chcecie tych ludzi na statek? Cięgiem się schodzą do mnie szyprowie, którzy w porcie utknęli bez załogi. I bez oporu sięgają do kalety. A towaru coraz mniej mam. Niedługo nie będzie komu kołami poruszać! – Niech będzie po dwie kopy, ale dołóżcie mi jeszcze tego. – Dickmann wskazał młodego więźnia o zmierzwionych jasnych włosach, z kilkoma sińcami na gębie i krwawymi strupami na łbie. – Poznaję go, bo trzy dni temu z Żurawia uciekał. I lepszy basarunek wziął niż święty Szczepan. Pragnie ptaszek wolności, tedy ją znajdzie na pokładzie mego okrętu. A jeśli to złodziej, to już my mu szkołę damy z bosmanem Szelfem. Vogt pokręcił wolno głową, a jego wydęte brzuszysko zakołysało się niczym wór pełen sadła. – Prędzej mnie poproś o gwazdkę z nieba – mruknął. – Nad tym szelmą miecz katowski wisi, bo jego inkwizycja jeszcze niezakończona. Szkoda gadać, będzie obwieszon jak amen w pacierzu. – A cóż takiego uczynił? – Okradał okręty w porcie. Za co byłaby jeszcze chłosta i pręgierz. Ale powinęła mu się noga i zamiast łazić po szkutach i krejerach, okradł szelma kapitana Murreya. Tak przynajmniej twierdzi imć pan Mora, który dowody przedstawiał. Tedy za okradanie floty królewskiej będzie się kłaniał krukom, wronom i wiatrom na miejskiej szubienicy. – Więc daj mi jeszcze tamtego kędzierzawego i będziemy kwita. – Tego za burdę wsadzili w zamtuzie, za zwady i hałasy z narożnicami starymi... A, niechaj ci będzie. Zgoda! Dickmann ujął się pod boki gestem polskiego magnata. No to miał dwudziestu siedmiu czartów. Po pozostałych winien zejść na samo dno piekła. Co też zamierzał uczynić. *** – Wstrzymajcie egzekucję, mości panie profosie! Dziesięciu skazanych marynarzy stało na grotrei głównego masztu Króla Dawida, galeonu Jego Królewskiej Mości. Wszyscy ze stryczkami na szyjach, skazani na mocy królewskiej morskiej ordynacji na powieszenie na rei za bunt, odmowę wykonania rozkazu i niestawienie się na alarm bojowy. Dziesięciu szelmów, złoczyńców i wichrzycieli. Dziesięciu, których tak brakowało na Księżniczce do rozpoczęcia rejsu. – Mam tu pismo, list od Komisji! – wydyszał Arendt, wymachując przed ogorzałą gębą profosa złożonym we czworo listem. – Panowie komisarze ułaskawiają

skazanych, o ile zgodzą się służyć w załodze Die Prinzessin! – Hę? – wycharczał Jerzy Nube, przygłuchy na jedno ucho, zdaje się, że akurat to, od strony którego stał Dickmann; albo takie, na które w danej chwili wygodniej było mu ogłuchnąć. Kat wstąpił już na pertę, chwycił się dodatkowej liny rozpiętej między nokiem rei a bocianim gniazdem. – Ułaskawienie! – ryknął kapitan do drugiego ucha profosa. – Mam tu ułaskawienie! Od Komisji. Nube rozłożył list, zbliżył do oczu, przez chwilę przebiegał oczyma pismo. – Ale tu – stęknął – brak pieczęci. No to ja nic nie poradzę. Jedźcie do Gdańska, Komisja w kamienicy Pod Żółwiem teraz rezyduje. Przystawią wam pieczęć i po sprawie. Wtedy wydam wam, panie kapitanie, skazanych. Kat strącił pierwszego majtka z rei. Oskarżony o podżeganie do buntu marynarz zleciał w otchłań, wlokąc za sobą pięć stóp konopnego powroza. Stryk napiął się, szarpnął za szyję skazańca. Ciało zatrzymało się, zakołysało. Umierający wierzgnął nogami, przez chwilę miotał się na stryczku, pląsając w objęciach kostuchy. Wreszcie znieruchomiał, uświadamiając Dickmannowi, że liczba przyszłych członków załogi Prinzessin, zmalała właśnie do dziewięciu. Kapitan obejrzał się w stronę Mlecznej Karczmy i Gdańska. Nie miał tam po co jechać. To znaczy, oczywiście Komisja przystawiłaby mu pieczęć, tyle że po powrocie pod Latarnię nie byłoby już kogo wyciągać spod stryczka. Gdy kat przystąpił do kolejnego marynarza, Dickmann aż zadygotał. – Pięć florenów – wyszeptał najciszej, jak tylko potrafił. – Pięć za głowę każdego ocalonego! – Dwadzieścia! – rzucił profos beznamiętnym tonem. – I ani szeląga mniej! Dickmann aż jęknął. To były jego ostatnie pieniądze, wydobyte z trudem, wypłakane i wyproszone od gdańskich lichwiarzy jako borderia awizowana na Komisję Królewską u armatora Jana Hevela. – Dam osiem, panie Nube. Ulitujcie się, zrujnowany jestem, a Najjaśniejszy Pan kapitulacji nie nadesłał... – Na to to ja już wam nic nie poradzę, mości panie kapitanie. Kat wziął szeroki zamach. I strącił z rei kolejnego skazańca. Ciało opadło w dół z łoskotem, miotało się na stryczku między niebem a ziemią, między diabłem a pokładem okrętu wojennego. Ośmiu, zostało ich tylko ośmiu! – Dziewię... To jest... Dziesięć za głowę! I ani grosza więcej! – Siedemnaście florenów. Po starej znajomości! – Jakie siedemnaście, do stu fur beczek i kartaczy?! Mynheer, wczoraj wykupiłem paru łotrzyków z Żurawia i nie kosztowali mnie więcej jak dwie grzywny pruskie za głowę! Toż to rozbój w biały dzień, mynheer Nube! Kat majstrował już przy kolejnym skazańcu. Dickmann zadygotał. – Tedy kupcie więcej szelmów i wisielców w Gdańsku – mruknął Jerzy Nube. – Siła ich w Wieży Więziennej znajdziecie i w Katowni. Ale ci tutaj, to są dobrzy

marynarze, zacne chłopy, z wojną obyci. Schwart, ten pierwszy za mata stanie, tamten na końcu – za puszkarza. Jensen nada się do abordażu, bo szelma z pistoletów świece gasi. A czy jeszcze tę sztuczkę dane mu będzie powtórzyć, to już od mości pana kapitana zależy. Od waszmości kiesy. I mojej dobrej woli. No, dobrze, szesnaście! Kat uczynił swoją powinność tak szybko, że Dickmann nie zdążył nawet mrugnąć okiem. Jego załoga zmniejszyła się o dobrego mata, bo Schwart zadyndał wesoło na grotrei. – Czternaście, do stu diabłów! Albo wieszaj sobie ich wszystkich! Profos splunął z namysłem na ziemię. Milczał. – Piętnaście – mruknął w końcu. – Piętnaście florenów za każdą głowę. Możecie przecież potrącić to sobie z ich żołdu. I to już ostatnia cena! Wóz albo przewóz. Decydujcie! Dickmann przeliczył w myślach zawartość swej kiesy. Prawie mu starczało. To prawie oznaczało jednak, że za tę cenę nie mógł pozwolić sobie na wszystkich. Kat szarpnął pętlę na szyi kolejnego majtka. Ponaglany wesołymi okrzykami piechurów morskich z pokładu, sprawdził, czy stryk jest dobrze zadzierzgnięty i czy mocno trzyma się marsrei sterczącej nad nimi jak ramię wielkiej szubienicy. Skazany stojący na rei zaszlochał, zadygotał, zajęczał. – Łaski! – wykrzyknął rozedrganym z przerażenia głosem. – Zlitujcie się! Ja niewinny... Nie... – Stul gębę – warknął kat Heinrich Hohenbacher. – Przed Komisją trza było język strzępić. Nynie już za późno. – Hoerenjonk! – jęknął Dickmann. – Zgadzam się, zgadzam! – Ha, kapitanie, to będzie razem sto i pięć florenów. Kat skończył sprawdzanie powroza, zakołysał się, wsparty na linie. Czekał. Wat duivel! – pomyślał nagle Dickmann. – Na rany Chrystusa! Nie mam tyle! Co czynić?! – Dawajcie! – mruknął profos. – Ino w dobrej monecie. Ja nie biorę szelągów ani trojaków. Wszystko musi być dukat, czerwony złoty albo talar pruski! – To mamy kłopot, mości profosie – Dickmann zdecydował szybko. – Nie starczy mi na wszystkich. Biorę sześciu, a tego sobie wieszajcie! – Niezgoda rujnuje, a zgoda buduje – wymamrotał profos. Szybko przybili sobie ręce, wymienili uściski. A potem Nube dał znak katu. Skazaniec poleciał w dół, dławiąc się krzykiem, zatrzymał piętnaście stóp nad pokładem, zakołysał na wiosennej bryzie. Załoga Prinzessin zwiększyła się właśnie o sześciu morskich zuchów. A wysoko na rei kat Hohenbacher począł kląć. Długo, melodyjnie, po niemiecku, po polsku i po łacinie, starannie dobierając słowa i zwroty, aby wyrazić swoje oburzenie i wściekłość. Był stratny i czuł się podstępnie oszukany na tym interesie, bo za każdą egzekucję brał po trzy grzywny pruskie od głowy. No i Komisja Królewska nigdy nie żałowała grosza na jego usługi, jak ci skąpi, tchórzliwi mieszczankowie z gdańskiej rady. Donnerwetter! Co za strata!

*** – Brakuje nam ze dwieście florenów, Herr Kapitan. – Sebastian Moller poskrobał się piórem za uchem, a minę miał wielce frasobliwą. Dickmann nawet nie mruknął. Zresztą co miał rzec. Wyciągnięcie sześciu skazanych spod szubienicy kosztowało go dziewięćdziesiąt polskich złotych. Plus jeszcze pięć, bo Jerzy Nube chciał na koniec przeciągnąć każdego ze skazańców pod kilem, aby dobrze zakarbował sobie w pamięci pobyt w kazamatach Wisłoujścia. Ostatecznie skończyło się na smaganiu liną na gretingu i wizycie cyrulika z maściami. Ale ten ostatni wydatek oznaczał również, że oto skończyła się borderia, a w kapitańskiej szkatule zostało puste dno. Tymczasem Prinzessin nie miała jeszcze dwóch rei i części olinowania; wzięcie ich zaś na borg u gdańskich powroźników zakrawało na czystą poezję. Prędzej bosman Szelf począłby poganiać swoich ludzi poezjami pana Kochanowskiego i Opitza, niż któryś z mistrzów użyczył Dickmannowi bodaj łokieć zgniłego powroza bez zapłaty. – Dwieście florenów! – jęknął kapitan. – Co teraz?! – Właściwie to nie dwieście – mruknął Moller. – Wystarczy sto osiemdziesiąt. Wasi kompani ze szpitala złożyli się, gdy się dowiedzieli o kłopotach waszej mości. Uskładali jakieś osiemnaście złotych polskich... Mówili, że mogą poratować w potrzebie. Osiemnaście złotych. Żebraczy grosz kalek ze szpitala, w którym Dickmann był prowizorem. Zacisnął zęby i zaklął w duchu. Do głowy przychodziła mu tylko jedna myśl. Straszna i niegodziwa... Ale ostateczna. *** – Trynka, mości panie kapitanie! Dickmann posmutniał. Stos złota topniał przed nim z wolna, a do wygranej było równie daleko, co do brzegów Nowego Świata. Filował smętnie swoje dwie kralki, jednego króla; kilka słabych wyżników i niżników, siódemkę i szóstkę. Zastanawiał się, czy próbować jeszcze odmienić los, czy też kazać na trynkę, ryzykując, że przeciwnik być może ukrywa w garści ze dwa króle. – Dobieram – mruknął i wymienił karty. Zasiadający na wprost niego chudy i żylasty Nils Berg strzyknął krwawą śliną na podłogę karczmy. – Podwajam – wycharczał, a potem pchnął w stronę Dickmanna garść czerwonych złotych i talarów. W sumie jakieś czterdzieści i kilka florenów, które kilka chwil wcześniej obciążały jeszcze kabzę kapitana, teraz raptownie zmieniły właściciela. Znów Arendt zapłacił srogo za podwyższenie stawki. – Przyjmuję – rzekł, widząc, że dostał do ręki kolejnego króla. Czyżby los w końcu się odwrócił? Berg podniósł wzrok. Dickmann ujrzał jego oczy – czerwone i złe, pokryte siecią

krwawych żyłek, zasuszoną gębę przypominającą łeb maszkarona obciągnięty pergaminem. – Chcecie tego, kapitanie?! Jesteście pewni? Może już dosyć? Jasne, że chciał, bo czy była jakaś inna droga zdobycia złota? Przegrał już prawie wszystkie pieniądze, które na ręce Mollera złożyli jego dawni kompani ze szpitala Świętego Jakuba. Wycofałby się może, gdyby stracił tylko swoje własne floreny. Ale postawił na szalę wagi dziadowski grosz zebrany przez dawnych towarzyszy i nie mógł odejść od stołu inaczej niż z tarczą i nabitym trzosem. Pchnął w stronę kostery kolejny rulon monet wyciśniętych z parcianych mieszków, kubraków, wamsów nędzarzy żyjących od lat na łaskawym chlebie szpitala Świętego Jakuba. Jeśli przegram – przemknęło mu przez głowę – powinienem krwawymi łzami odkupić w piekle ich krzywdę. – Odmieniam. – Ja też. Zamienili karty i Dickmann omal nie ryknął tryumfalnie. Widać szczęście zdecydowało raz jeszcze postawić na swego wiernego sługę, gdyż poza kilkoma blotkami miał w ręku cztery króle! Czterech władców losu i przeznaczenia, prężących się jak filary wrót otwierających mu drogę na bezkresne morze. – Ot jestem – mruknął. – Trynka! Dawaj bracie stawkę. Odsłonił karty, ukazując cztery króle. Berg nawet nie spojrzał na niego. Pokasływał i siniał, jakby poza suchotami miał jeszcze trafić go szlag, podagra, paralusz i cholera. – Dokładam – dorzucił do puli resztę monet. – Ja też. – Możesz się waszmość jeszcze wycofać. – Łżesz jak sobaka, mości Berg. – Mierzyli się wzrokiem. Koster zakaszlał, zakrztusił się, splunął krwią na podłogę. – Tedy patrz, panie Dickmann – wycharczał. Jednym ruchem wyłożył karty na stół. Na Arendta załypały złowieszczo cztery dwuokie tuzy. I cały świat zawalił się jak kościelna wieża rażona gromem. Ale jak to? Skąd? – Nie kantowałem – wycharczał Berg. – Zagrałem uczciwie, po starej znajomości. Sprawdzałeś karty, patrzyłeś mi na ręce. A jeśli chcesz, możesz zajrzeć mi w pludry albo nawet do samego dna rzyci. I ręczę, że zobaczysz tam łajno albo żywego żołędzia, a nie parę żołędnych wyżników. Dickmann patrzył w przestrzeń. Berg zgarnął monety ze stołu, składał je w stos, układał jedne na drugich niezręcznymi ruchami. A we łbie kapitana kołatało wciąż tylko jedno nawracające jak morska fala pytanie: co teraz będzie? Co czynić na Boga? Wstał, zatoczył się i sięgnął po kapelusz. Chciał ruszyć do drzwi, ale w tej samej chwili Berg porwał go za kaftan, przytrzymał chudymi przypominającymi ptasie szpony rękoma. – Zaraz – wycharczał. – Czekaj. Jeszcze nie skończyłem. – Przegrałem więcej, niż myślisz. Tu nie chodzi tylko o floreny...

Berg pchnął leżący na stole stos złota w stronę kapitana. Dukaty, czerwone złote, talary, ordy i szóstaki zabrzęczały; kilka krążków spadło się na podłogę, potoczyło z brzękiem w różne strony. – We... weź zło...to – Berg chrypiał, jakby zaraz miał wywrócić sobie płuca na nice. – Jest twoje, kapitanie. Ja go nie chcę. Dickmann zmarszczył brwi. Ta niespodziewana jałmużna wprawiała go w jeszcze większą furię niż niedawna przegrana. Nie chciał być w niczym zależny od Berga, teraz, kiedy wstąpił do floty królewskiej, bo taki dług mógł być znacznie groźniejszy niż podpisanie diabelskiego cyrografu. Nie ufał Bergowi bardziej niż wściekłemu psu, choć oczywiście nie mógł mu odmówić pewnego, dość dziwacznie – dodajmy – pojmowanego poczucia honoru i fantazji. – To nie jest jałmużna. – Berg wypluł w końcu na podłogę kolejną porcję krwawej plwociny. Dickmann wolał nie sprawdzać, czy razem z nią wyleciał mu kawałek płuca albo żołądka. – To... Jezu, Chry... Zapłata. Za przysługę. Pokręcił głową. – Zabierzesz mnie na morze. Zaokrętujesz na statek. Nie bój się, nie jestem jeszcze zdychającym trupem. Po prostu chcę popłynąć z tobą na poszukiwanie lewiatana... Dickmann pokręcił głową bardziej zdecydowanie. – Masz tu więcej jak dwieście florenów. A w zamian za to przechowasz mnie na statku przez miesiąc, może dwa. Nie bój się, nie robię tego, bo pociąga mnie ten przeklęty po trzykroć żywioł. Po prostu grunt pali mi się pod nogami gorzej jak diabelskie ruszta. Muszę zniknąć z Gdańska... Przynajmniej na pewien czas. To co mówił Berg, miało sens. – To nie będzie proste. Dowodzę okrętem królewskim, a nie jakąś zafajdaną fleutą. Prawo morskie... – Kaperskim okrętem. – Dickmann nie przeraził się krzywego uśmiechu kostery. – Wziąłeś tam doborowe towarzystwo. Szelmów, wiesielców, buntowników i wichrzycieli, proszalnych dziadów i złodziei, więc będę tam czuł się całkiem jak na mojej ulicy. Proszę tylko o zabranie na pokład, a nie o specjalne traktowanie, więc moje życzenie warte jest chyba nędznych dwustu florenów? Dickmann przymknął oczy. To prawda, jakie znaczenie miało to, czy obok buntowników z floty wojennej, kilku złodziejaszków i Kaszubów, polskiego pijanicy i starych dziadów, weźmie na okręt jednego kosterę umierającego na suchoty. Który w takim towarzystwie byłby doprawdy ozdobą Księżniczki; galionem na stercie ludzkich wraków tworzących załogę. Pokiwał wolno głową. – Jutro zgłoś się do portu na Die Prinzessin von Polen – rzekł zimnym głosem. – Ale nie myślcie, że pozwolę wam wylegiwać się pod pokładem. Znacie się na ranach? Na postrzałach? – Zadałem ich więcej, niż jest włosów w waszej brodzie, mości kapitanie. – Skoro umiecie je zadawać, tedy się na nich znacie. A skoro się znacie, tedy mianuję was pokładowym cyrulikiem, mości Berg. Jeśli pożyjesz więcej niż dwa dni, zobaczysz morze. A nawet więcej niż mógłbyś sobie imaginować...

*** I oto nastał ten szczęśliwy poranek. Był dzień szósty maja, rok 1627, czwartek na tydzień przed Wniebowstąpieniem Pańskim, piękny i pogodny, gdy kapitan Arendt Dickmann stanął na pokładzie Die Prinzessin von Polen. Cała załoga była w komplecie. Dwoili się i troili, pisarz Moller razem z prowiantowymi, aby przyjąć na pokład ostatnie beczki śledzi, solonej wołowiny, piwa i kajutowego chleba1, korce grochu, kaszy i gorczycy; bosman Szelf – by znaleźć miejsce na forkasztelu i pod pokładem dla wszystkich kolejnych członków załogi; żaglomistrz Curicke, aby zmieścić w komorze żaglowej ciężkie bele żaglowego płótna, buchty i zwoje lin, a cieśla okrętowy Rek, by między skrzyniami marynarzy, beczkami z prochem, solą i gwoździami upchnąć klepki, tarcice i sosnowe bale. W świetle poranka przy portowym nabrzeżu w Gdańsku Prinzessin ze zwiniętymi, podwiązanymi sejzingami żaglami wyglądała jak ptak ze złożonymi skrzydłami. Skrwawiona, pohańbiona przez lewiatana Księżniczka wyruszała niczym amazonka z pradawnej Sarmacji, aby pomścić swą zranioną dumę lub zginąć w morskich odmętach. Dickmann przyknął powieki, oczyma swej duszy wrócił do tych kilku chwil. Do pożegnania z Elżbietą. Leżała cicha i blada jak duch. Najpierw przestraszył się, a może nawet poczuł ulgę, że umarła! Ale gdy ujął ją za wychudzoną rękę, poczuł, że życie tętniło w niej słabym, ledwie wyczuwalnym strumieniem. Pochylił się nad nią, złożył na czole pocałunek. – Wyruszam, Elżbieto – wyszeptał. – Idę ci na spotkanie. Czekaj... Czekaj na mnie na morzu. Cóż jeszcze mógł jej rzec? I tak nie rozumiała słów. Wyszedł z domu, pożegnał pustą sień, zostawił w ścianach starej kamienicy ból i żal. A kiedy wszedł na pokład, zostawił na lądzie każdą kroplę swego cierpienia. Na galeonie powitał go ład, spokój i podniesiony proporzec kapitański na bukszprycie. Choć nikt nie poprawił niedbale sprzątniętych żagli, a przy fokwantach nie wymieniono jeszcze wszystkich postrzępionych i porwanych wyblinek, dek na śródokręciu wyglądał jak nowy, wycegiełkowany niczym weneckie lustro. Dickmann jednak nie próbował się w nim przejrzeć. Obejrzał takielunek, żagle, przeszedł wzdłuż szpaleru marynarzy, wśród których stał starszy bosman Szelf i jego dwaj pomocnicy – bosman Jensen oraz bosmanmat Martens – dwaj ostatni wyciągnięci jak struny, pomni faktu, że gdyby nie Dickmann, prężyliby się teraz na grotrei Króla Dawida ze stryczkami na szyjach. Potem kapitan zerknął, czy w kubryku panuje ład i porządek, zszedł na dolny pokład, by sprawdzić artylerię. Przeszedł w milczeniu wzdłuż szeregu kartaun i falkonetów, sprawdził kabestan, kambuz, kabelgat, komorę prowiantową i prochową. Wszedł z latarnią w ręku do dolnej ładowni, wrócił na górę, obejrzał mesę oficerów, kajutę kapitańską, wyszedł nawet na balkon obiegający rufę. I nie odezwał się ani słowem do towarzyszącego mu kwatermistrza Henryka Oloffsena, dla którego nie starczyło miejsca w szeregach piechoty morskiej, więc volens nolens musiał służyć na Prinzessin, nie spojrzał nawet na starszego bosmana Szelfa oraz pomocnika pisarza

okrętowego Sebastiana Mollera. Wreszcie poprosił swoich oficerów na rufę, wstąpił po schodach na pierwszy spardek, a potem oparł się o falszburtę. – Mynheer Oloffsen – rzekł surowo. – Po pierwsze, obie kurwy, które schowaliście w kabelgacie wyrzucić za burtę, pókim dobry i w porcie jesteśmy; a zwłaszcza tę grubą, rakarską beczkę! Ja jeszcze rozumiem, żebyście trzymali tam jakowąś hożą młódkę z zadkiem niby świeża limona, ale ta stara gruba jak piec baba zajmuje tylko miejsce. I zapowiadam – jeśli w czasie naszej hanzy znajdę pod pokładem jakąś założnicę, tedy dalibóg – każę cisnąć ją wprost w morze, wedle artykułów królewskich, a za jej duszę wy w piekle poskwierczycie. To jest okręt Jego Królewskiej Mości, a nie pływający zamtuz! Bosman i kwatermistrz wytrzeszczyli oczy. – Tak, mynheer, teraz druga sprawa. Jeśli by kto w kości grał w kubryku na pieniądze, tedy dalibóg, każę rozciągnąć go na gretingu i dać dziesięć razy mokrą liną przez plecy. I nie spoglądajcie na mnie, bosmanie, jak na obraz w waszym katolickim kościele, bo na morzu nie będę tak miłosiernym i litościwym człowiekiem! Pochowaliście kości przede mną, ale przecie trzy szelągi w szpary podłogi wpadły. To druga sprawa do was. A trzecia – jeśli ktoś mi kiedy zapali fajkę w kabelgacie albo komorze prowiantowej, to mu ją przy całej załodze wsadzę w rzyć tak głęboko, że będzie puszczał dym uszami jak komin z kambuza. Zapamiętajcie to sobie, panie Szelf, bo to wasz człowiek palił – Jensen albo ten nowy Kaszuba – Fabisz. Bosman i kwatermistrz zamarli w oczekiwaniu na burzę. – A poza tym na okręcie wszystko w porządku. Panie Moller, wydajcie dziś wieczorem załodze dodatkową porcję gorzałki. Zebrać wszystkich na pokładzie. – Tak jest, panie kapitanie! – Na miejsca! Bosman popędził do swoich. Moller i Oloffsen ruszyli na śródokręcie. A Dickmann wsparł się na relingu, zamyślił. Coś mu się nie zgadzało. Przypominał sobie kolejno oblicza swoich ludzi, ponure, ogorzale, brodate i wąsate gęby i wydało mu się, że kogoś brakowało na pokładzie. Na Długim Moście załomotały końskie kopyta. Jakimowski! Dopiero na widok szlachcica kapitan przypomniał sobie, że przecież Polak dołączyć miał do jego wyprawy. Verduiveld! Dopóki nie zobaczył nadciągającego komisarza hetmańskiego, miał cichą nadzieję, że szlachcic stchórzy i jako człek nieodporny na morskie dolegliwości nie pojawi się na pokładzie Prinzessin. A jednak Jakimowski przyjechał we cztery konie. Na morską nawigację nie wyszykował się tak strojnie jak jego polscy pobratymcy na pogrzeb albo do kościoła. Miał na sobie wilczy kołpak, krótki rajtrok, szablę, pas z pistoletem. Podjechał rysią na wspaniałym białym wierzchowcu wartym pewnie więcej niż roczna kapitulacja szypra floty królewskiej, zeskoczył, oddał cugle pachołkowi, a potem długo gładził rumaka po pysku, szeptał mu coś do ucha. Szkoda, że jeszcze nie zabrał go na pokład! Do kroćset, jeśli ten Polak nie mógł żyć bez konia, tedy po co wypuszczał się na morze?! Jakimowski wszedł wreszcie na trap, ruszył na pokład, łomocąc podkutymi butami

o deski. A tymczasem kapitan wytrzeszczył oczy, albowiem ujrzał cudaków, których pan Marek przywiódł ze sobą. Komisarzowi towarzyszyło trzech pachołków. Wszyscy rośli, o gębach poznaczonych bliznami, spalonych słońcem, wcale ale to wcale nie wyglądali na rękodajnych czy dworzan. Zdawać by się mogło, że bardziej nadawaliby się na kompanów pruskiego zbója Matterny niż sługi szlachcica. Odziani w zielonkawe i szare żupany, nosili długie, opadające w dół, nasmołowane i natłuszczone wąsy, kołpaki obszyte wilczurem, a kiedy weszli za Jakimowskim na pokład i zdjęli czapki na widok Dickmanna, kapitan ujrzał ze zdumieniem, że podgalali łby wysoko, pozostawiając tylko długie kosmyki włosów na samym czubku głowy. Paradne! Kogo ten Polak tu przywiódł? Jakichś Turków? Tatarów, Mongołów czy może raczej Jeźdźców Apokalipsy?! – Witam, mości panie kapitanie. – Jakimowski skłonił się przed nim. – Stawiam się, jak było umówione, na pokładzie. – Zapraszam waszmości do kajuty oficerskiej. Jest tam już posłanie dla waszej mości. Wybacz wszakże, że nie będzie tak miękko jak we dworze czy na zamku. My, prości żeglarze nie nawykliśmy do wygód i zbytku. – I za to dziękuję całym sercem. Przywiodłem też moich przyjaciół, a jako że wasza mość nie masz za dużo ludzi na okręcie, oddaję ich pod waszą komendę. To są Kozacy zaporoscy z Ukrainy, znajomi morskiego rzemiosła, bowiem, na Siczy żyjąc, często wypuszczają się na czajkach na Turków i Tatarów. A tych zwać można od teraz wojownikami dwóch mórz. – Dziękuję, mości Jakimowski – odrzekł Dickmann. Jak widać szlachcic miał jakieś zacne strony, nie licząc mocnego łba, który wszelako był już wrodzony u Polaków. – Panie Szelf, wskażcie Kozakom ich miejsca i znajdźcie dla nich robotę. – Ja też proszę o przydział – rzekł Jakimowski. – Nie chcę sterczeć tu z pustymi rękoma. Jeszcze czego – pomyślał Dickmann. – A co ty potrafisz, panie bracie?! Mam może wysłać cię do rudla albo na reję? Do wyliczania kursu z astrolabium? A może do pilnowania zapasów gorzałki i piwa w komorze prowiantowej? Abyś ogołocił je szybciej niż horda wygłodniałych okrętowych szczurów?! Albo jeszcze może mam zdać ci dowództwo okrętu? Bo ty wiesz wszak lepiej ode mnie, gdzie szukać lewiatana. – Mości panie Jakimowski – rzekł cicho Dickmann. – Komisja Królewska przykazała mi, abym wziął cię na pokład. Ale nie przydzieliła ci żadnej godności, ani stanowiska. Dlatego będziesz waszmość na Prinzessin tylko pasażerem. I niczym więcej – dodał w myślach. Polak spuścił głowę, wyraźnie posmutniał. – Mam nadzieję wszakże, że nie będziecie utrudniać mi prowadzenia skrutynium w sprawie lewiatana... – Zakazuję wam poruszania się po okręcie – mruknął zimno Dickmann. – Możecie przebywać na rufie i śródokręciu. Ale nie wolno wam wchodzić na pokład artyleryjski i do ładowni, co nakazuję jako kapitan odpowiedzialny za powierzony mi okręt. – Będę miał u was mniej swobody niż galernik przykuty do wiosła.

– Nie pływaliście nigdy po morzu – rzekł Dickmann lodowatym tonem. – A zatem to wszystko czynię ze względu na wasze bezpieczeństwo, czy jak je tam zwać. Musicie, mości panie, wrócić na brzeg w jednym kawałku. Dla dobra Komisji Okrętów. – Rozumiem, mości panie kapitanie. Będzie jak sobie życzycie. Dickmann skinął głową. Polak zapatrzył się na port, na Bramę Świętojańską i kamienice po obu jej stronach, wpasowane w stary mur miejski. De drommel haal het! Co za znamiona miał ten szlachcic na szyi i na przegubach dłoni? Wyglądały jak diabelskie stygmaty albo rany po oparzeniach, choć przecież nie mogły to być ślady po rozpalonym żelazie. Kimkolwiek był i cokolwiek robiłby, Jakimowski był wszak szlachcicem, a szlachty, nawet w Gdańsku, nie piętnowano rozpalonym żelazem. Dickmann wzruszył ramionami. Cóż go to obchodziło?! Odwrócił, się i ruszył na śródokręcie, gdzie zgromadziła się załoga. Czterdziestu dziewięciu chłopa zebranych prawie cudem na Prinzessin, przeklętym statku naznaczonym pazurem morskiej bestii. Na Boga, Księżniczko, moja śliczna – wyszeptał Dickmann. – Pomszczę twoje rany, dopadnę lewiatana, gdziekolwiek by się nie ukrywał. Zszedł do załogi. Zstąpił po schodach ze spardeku, ponury, wielki, samotny. Oto po ponad czternastu latach wracał znowu tam, gdzie wszystko się zaczęło. Do morskiej włóczęgi, do łopotu żagli, szumu fal, piany porywanej wiatrem ze szczytów bałwanów uciekających długimi grzbietami gdzieś w wielką, niezbadaną dal. Tam, gdzie czekała nań Elizabeth. Niewiasta, której duch już dawno uleciał z ciała razem z morskim wiatrem. Dickmann wyprostował się, urósł, spotężniał. Teraz był już innym człowiekiem. Do kroćset, jak mógł... Jak umiał żyć tyle lat w śmierdzącym, zafajdanym Gdańsku, gdzie mieszczanie obciążeni worami złota tonęli w morzu łajna i własnych występków? Czepiając się bogactwa i splendoru nawet wówczas, gdy porywała ich w tany śmierć, bezlitosna towarzyszka wszystkich kapitanów i marynarzy. Załoga czekała nań w milczeniu. Wzrok kapitana ślizgał się po ponurych, zarośniętych, poznaczonych bliznami od szabli, noża i pijaństwa, ogorzałych od morskiego wiatru obliczach. Badał postacie bosmanów, bakowych, matów, ludzi od armat i zwykłych majtków, zaglądał w płonące gorączką, a czasem zimne jak lód oczy, nawykłe do patrzenia w paszczę śmierci, plugawe, pijackie i rozbójnicze oblicza. Na głowy nakryte kapeluszami, chustami, na szare, sukienne kaftany, porwane koszule, kurty, dziurawe wamsy i wytarte kolety. Na kolczyki w uszach, ręce stwardniałe od konopnych lin, wody i morderczej pracy. Zdjął kapelusz. – Nazywam się Arendt Dickmann i jestem obywatelem miasta Gdańska, kapitanem floty Jego Królewskiej Mości Zygmunta Wazy, króla Korony Polskiej, Szwedzkiej i Wielkiego Księcia Litewskiego. Dla was jestem kapitanem Prinzessin, pierwszym po Bogu, drugim po Najjaśniejszym Panu. Ojcem i matką, panem i władcą, któremu winniście największe i najświętsze posłuszeństwo. Zaciągnąłem was, abyście wiernie służyli Jego Królewskiej Mości. Zabrałem z przytułków, w których

czekaliście na śmierć, wyciągnąłem spod szubienicy i stryczka, na który wielokrotnie zasłużyliście. I teraz daję wam możność odkupienia grzechów i wszeteczeństw. Ten okręt będzie waszym miejscem pokuty. Z niego traficie do Królestwa Niebieskiego lub – jeśli nie wykażecie skruchy – na samo dno piekła. Lecz jeśli nie odstąpicie mnie na krok, znajdziecie wiekuistą chwałę. Być może na samym dnie morza. – Nie liczcie na to, że będzie łatwo – mówił. – Nie jestem wybaczającym człowiekiem i bezlitośnie ukarzę każdą waszą niegodziwość. Nie łudźcie się, że wszyscy wrócą cało z tej wyprawy. Naszym celem jest poskromienie i zniszczenie lewiatana, który napada na okręty wyruszające z Gdańska i sprawia okrutną kaźń ich załogom i szyprom. Wedle wieści, które są mi znajome, lewiatan nie jest diabłem, ani morskim potworem. To człowiek jak każdy z nas, kaper na służbie króla Szwecji, Peter Spiering, który tak jak my żyje, je, pije i oddycha, a teraz kpi sobie z całej królewskiej floty bezpieczny w dalekim porcie. Musimy dopaść go, zatopić, zwyciężyć lub zająć jego okręt jako pryz. Nie będzie to łatwe. Spiering ma wielki galeon dobrze uzbrojony w armatę i znacznie więcej ludzi. Jednak męstwo i siła Ojca Niebieskiego pomogą nam, małej, ale oddanej Mu grupie pokonać tłumy wrogów, wrócić tu w glorii i wiekuistej chwale. Nie myślcie tedy, jak będzie w boju i czy wrogowie są silniejsi. Ale gdzie jest Spiering i jak dobrać się mu do skóry! W końcu wszyscy i tak kiedyś umrzemy. Możemy zdechnąć we własnym łożu, w betach, szczając i srając pod siebie, błagając Pana o przebaczenie grzechów. Albo zamiast skomleć i szlochać za utraconym życiem, spojrzeć śmierci w oczy jak mężczyźni. Zaciągając się na Die Prinzessin von Polen wybraliście to drugie. A teraz czapki z głów, uklęknąć. Do modlitwy! – Jesteście wszyscy różnej wiary – rzekł, kiedy uklękli na pokładzie galeonu, z którego świeżo starto cegiełkami ludzką krew – więc niechaj każdy modli się do swojego Boga własnymi słowy. Albo powtarza za mną: Pater noster, qui es in caelis Sanctificetur nomen tuum; Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua Sicut in caelo et in terra Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. Et dimitte nobis debita nostra, Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem; Sed libera nos a malo. Amen.

W uszach wciąż miał szum fal i pokrzykiwanie mew, gdy wstał z kolan. Wciąż jeszcze nie wierzył, że to wszystko dzieje się naprawdę. To było jak sen. – Panie Szelf! Proszę odcumowywać. Odbijamy! Wyprawa na Spieringa była rozpoczęta. – Na staaaanowiskaaaa! – rozdarł się Szelf. – Rzucać cumy, ojcowie! Raaaazem! Prinzessin drgnęła, jak koń, któremu poluzowano wędzidło, niczym rumak uwolniony z uwiązu, gotowy do skoku, grzebiący nogą przed biegiem. Pokład

zadudnił, rozbrzmiał odgłosem biegnących rozpędzonych stóp. – Springi i dziobowe cumy gotowe do uwolnienia! – rozdarł się Jensen. Powietrze przeszywały bosmańskie gwizdki. – Rzucać cumy! – Tylko równo! Razem! Zatrzeszczały luzowane liny, okręt drgnął, przesunął się, zakołysał. – Rumaj na pojazdy! – wykrzyknął Szelf do swoich pobratymców w portowych szalupach, którzy mieli odciągnąć ich od nabrzeża. Bukszpryt i dziobnica Prinzessin poczęły odsuwać się od Długiego Mostu. – Ciągnąć dalej! – Luzuj cumę rufową! – Popuszczaj springi! Prinzessin była wolna. Lecz nie oznaczało to bynajmniej początku żeglugi. Wiatr wiał ze wschodu, z prawego halsu, w ciasnym porcie trudno byłoby manewrować. Księżniczka płynęła, wzięta na hol przez dwie szalupy. Mijała cumujące fleuty i pinki; wznoszące się stromo rufy statków przesuwały się obok okrętu. Galeon nabierał pędu, w miarę jak opadały i wznosiły się kaszubskie pojazdy na portowych łodziach, szedł lekko po szarej, pomarszczonej wodzie. Z prawej przesuwały się strzeliste lub zwieńczone sterczynami dachy spichrzy, z lewej minęli szeroką, podobną do krzyżackiego zamku Bramę Straganiarską, Targ Rybny zastawiony łodziami, koszami pełnymi ryb, beczkami śledzi i solonych bantek. Zanim minęli Basztę Łabędzią i ogromne jak stodoły szpichrze przy Rycerskiej, od prawej strony poczuli swąd kwaśnego dymu nad Ołowianką, gdzie między spichlerzami były składy miedzi, ołowiu i żelaza, a nade wszystko smolarnie statków, w których pod kotłami palono wielki ogień. Dalej ujrzeli długie szopy Cieślarni, a w miejscu, skąd widzieli już prawie wyspę na Kępie – dostrzegli wagę do ważenia smoły i popiołu, schodzące łagodnie do wody nabrzeże Brabancji, pocięte przechylniami i pochylniami, promami do podnoszenia statków z wody, windami i małymi żurawiami. Tu naprawiano merchanty, krenowano, uszczelniano i smołowano kadłuby, stawiano maszty, a także kładziono stępki i wręgi pod mniejsze krejery, szmaki, baty, barlingery i pinki, podczas gdy większe galeony i fluity budowano na pochylniach w Lastadii na Starym Mieście. Spoglądając na szeregi statków i szkut czekających na naprawę, bądź jeszcze nieukończonych – pokrywanych klepką i wańczosem, świecących gołymi wręgami niczym szkielety gigantycznych ryb; oglądając budy i remizy, wokół których krążyli cieśle, czeladnicy, mistrzowie kilowi i tracze, czuli już powiew morza. Świeża bryza wywiewała znad Motławy i kanału Na Stępce miazmaty Gdańska, pozwalała zapomnieć o mieście złotych kamienic, pałaców i błyszczących dachów. Bo dalej, wzdłuż brzegów ciągnęły się same stocznie i nabrzeża, windy, żurawie, pochylnie i place drzewne. I tu też, w przejściu między niedawno ukończonym Bastionem Młyńskim a Gradem, znać było już pierwsze objawy wojny pruskiej. Na szańcach i bastionach, które nie były jeszcze ukończone, pracowały w pocie czoła tłumy pospólstwa i chłopów, obok nich czuwali żołnierze gdańscy, armaty wycelowane były na wschód, na Żuławy Wielkie, w stronę Kieżmarku i Głowy wziętej ledwie dwa dni

temu z zaskoczenia przez Szwedów. Linia obronna wojsk koronnych i gdańskich przebiegała teraz na lewym brzegu Wisły, wzdłuż wałów przeciwpowodziowych wzmocnionych ostrogami, szańcami i beluardami. Ale to wszystko stało się na razie przeszłością. Bo oto minęli Polski Hak i opuścili Gdańsk, w którym zostały wszystkie kłopoty, troski, ból, żal i cierpienie. Przed nimi widniało koryto Wisły – szerokie, choć najeżone niebezpiecznymi płyciznami, mieliznami i gaciami, usiane pławami wyznaczającymi niepewne miejsca. Szalupy zwolniły liny – nie były już potrzebne. Zresztą ciepły, wiosenny wiatr dmuchnął teraz bardziej od południa, od strony bastionów i Nowych Ogrodów, załopotał nierówno ułożonymi płatami żagli. Zostali sami; niesieni wolnym prądem Wisły mijali Szaniec Promowy i przeprawę na Ostrów, gdzie widać było już zielone, pokryte kwieciem łąki, pola i lasy. – Panie Szelf! – głos Dickmanna zadrżał lekko. – Stawiać żagle. Ruszać się, do stu diabłów! – Panie Jensen! – zakrzyknął w odpowiedzi starszy bosman. – Obsadzić fokmaszt! Panie Martens, do talii bezana! Marynarze szybko podzielili się na sekcje. Ale dla Dickmanna to ciągle było za wolno. – Na maszty! – huknął bosman. – Obsadzić grotreję i marsreję! – Obsadzić fokreję! Wnet piętnastu chłopa rzuciło się na wanty, poczęło się wspinać ku żaglom i bocianim gniazdom. Komendy padały jak wystrzelone z organek. – Rozsejzingować! Majtkowie na pertach poczęli rozwiązywać liny przytrzymujące żagle na rejach. – Żagle staw! – Stawiać fok! – Stawiać marsel! – Luzować gejtawy i gordingi! – zagrzmiał Szelf. – Z życiem, ojcowie! Z życiem! Urwać mi tę linę! Ogromne, białe płachty opadły w dół. Natychmiast wypełnił je wiatr, wplątał się w szoty, halsy i brasy, zaświszczał na wantach, załopotał płótnami. – Wybieraj szoty! Żwawo, do stu piorunów! Co mówisz, Jensen? Hisować ci się zachciało? To chyba jak będziemy cię przeciągać pod kilem! Jeszcześmy z portu nie wyszli, a stękasz jak stara kurewnica przez cały galeon chędożona! Ciągnąć linę, bo inaczej posmakujecie jej na dupie! Wybierać szoty foka! Dosyć! Można obłożyć. Die Prinzessin von Polen nabrała wiatru w żagle. Ruszyła szybko w dół rzeki. Wiślana fala niosła ich coraz dalej i dalej, do Szańca Wapiennego, Panieńskiego, Przedniego, ku zakrętowi, z którego widać było już biały szczyt latarni w Wisłoujściu. Przemknęli, nie wiedząc kiedy, obok szańca Rycerskiego i Mlecznej Karczmy, minęli szaniec Kleszy, oddalili pilota, a potem znaleźli się niemal na wprost Latarni, okalającego ją wieńca i podwójnej linii umocnień. Minęli płaski Bastion Wiślany i półbastiony Szańca Zachodniego na drugim brzegu rzeki, przemknęli obok Furty Wodnej, a potem przed ich oczyma począł przesuwać się ceglany mur Wisłoujścia.

Tu, pod osłoną murów twierdzy zacumowane były okręty wojennej floty królewskiej. Powoli przed oczyma załogi Prinzessin przesuwały się jak duchy kadłuby i wysmukłe, wznoszące się ku górze rufy, pawęże i nadbudówki. Pierwszy stał na kotwicy Wodnik kapitana Wittego – galeon o smukłej linii, podobny wielce z sylwetki i ożaglowania do Księżniczki, która wszakże w przeciwieństwie do niego zamiast jednej miała aż dwie blindreje pod bukszprytem. Za nim stał na kotwicy większy i cięższy, bo ponad dwustułasztowy Król Dawid Mory, noszący dodatkowe bramsle na fokmaszcie i grotmaszcie, a także żagiel rejowy na bezanmaszcie, za nim smukły Latający Jeleń kapitana Ellerta Appelmanna, zakupiony, o ile dobrze pamiętał Dickmann od szypra Michała Martemana z Kopenhagi i zwany przez marynarzy Duńczykiem. Dalej stała stara pinka Hansa Kizero, zacnego kompana od różańca i od tańca, a nade wszystko od rumu, piwa i gorzałki. Jeszcze dalej Arka Noego Magnusa Wesmana, dzielnego i doświadczonego kapitana i Panna Wodna Adolfa von Argena. Reszty okrętów wojennych nie było pod twierdzą – zapewne wyszły w rejs patrolowy lub krążyły po Małym Morzu2, by przechwytywać fleuty i galeony z kontrabandą dla Szwedów. Załogi Króla Dawida, Panny Wodnej i Wodnika były na pokładach i przesuwały się przed oczyma ludzi Dickmanna jak korowód mar owianych oparami podnoszącymi się z wody. Wszystkie oczy zwrócone były na Prinzessin wychodzącą na poszukiwania lewiatana. Kapitan zdjął kapelusz, widząc wśród marynarzy i żołnierzy piechoty morskiej Morę, Hermanna Wittego i blade, schorowane oblicze Wilhelma Appelmanna, z woli Komisji admirała floty królewskiej. Appelmann wzniósł krzyż, pobłogosławił Księżniczkę. A potem z głuchym odgłosem wypaliło działo na Królu Dawidzie, śląc kapitanowi Księżniczki pożegnalny salut armatni na szczęśliwą drogę. Dickmann skłonił się. Wnet Babbeck odpowiedział z falkonetu, posyłając w spiżowym ryku gromu ostatnie pozdrowienie dla polskiej floty i niezdobytej twierdzy Wisłoujście. Prinzessin minęła bastion artyleryjski i położony na zewnętrznej linii umocnień bastion Pucki. Dalej było już miejsce, w którym błękitne morskie fale załamywały się na wodnej toni Wisły; gdzie za masywem wysuniętego w morze blokhauzu i torem wodnym oznakowanym dwoma rzędami beczkowatych pław, rozpościerały się bezkresne obszary Bałtyku... Prinzessin wpłynęła na Małe Morze, wspięła się na wierzchołek fali, zakołysała, zakolebała, pomknęła na północ, ku Helowi, od którego odchodził ku zachodowi ciąg wysp i płycizn, i wodnym bezmiarom. Załoga milczała. Ucichły rozmowy i szepty, zwykła krzątanina i tupot stóp. Niektórzy oglądali się za siebie, jakby ich nadzieja na spokojny powrót oddalała się wraz z malejącym białym szczytem wieży w Latarni. Za nimi był ląd, Gdańsk gnijący w oparach złota jak stara ladacznica od francuskiej choroby, Wisłoujście, Oliwa z klasztorem, z rozłożystymi zielonymi, pokrytymi kwieciem łąkami, zielonymi lasami, błękitnymi wodami i rozlewiskami. A przed nimi była śmierć i chwała. Bezmiar wodnych szlaków wiodących we wszystkie strony świata.

Dickmann nie obejrzał się na ląd. Trącił w ramię bosmana. – Bandera, panie Szelf! – Bandera?! Diochli! Doch jo! – Stropiony Kaszub aż pacnął się dłonią w czoło. A potem popędził na śródokręcie. Z szumem i furkotem na top grotmasztu wjechała narodowa krasna bandera z białym orłem w koronie. Po niej na topie fokmasztu podniesiono królewską – z karmazynowym tłem i krzyżem, z polskim orłem otoczonym łańcuchem Złotego Runa, dzierżącym na piersi złoty snop Wazów. A potem na bezanmaszcie rozwinęła się mała bandera, taka sama jak narodowa, zaś na drzewce rufowe wciągnięto z wolna proporzec bojowy floty polskiej – rękę dzierżącą wzniesiony do ciosu bułat wyobrażoną na karmazynowym polu i wynurzającą się z niebieskiego obłoku, niczym karzące ramię Pana, które strącić miało do piekła Spieringa ze wszystkimi jego diabłami. Prinzessin szła pod rozwiniętymi banderami i proporcami, pędziła z wiatrem w zawody, rozcinając smukłym dziobem morskie fale, mknąc nad rozpoczynającą się właśnie tutaj helską głębiną, nad otchłanią kryjącą zbutwiałe wraki, gdzie pośród strzaskanych wręg i masztów w oplotach porwanych rybackich sieci kołysały się szkielety tych, którzy mieli mniej szczęścia niż Dickmann i jego ludzie. Ci, którzy zginęli na Der Weisse Winethundt, na statku Pawła Damerana, na Fortunie i Elefancie. Na szwedzkich orlogach zmiecionych w bitwie pod Helem ogniem dział wielkiego Weyhera... A kiedy galeon mknął poprzez morskie odmęty, kapitan nie zdzierżył; wskoczył na falszburtę, trzymając się want, zapatrzył się w morską dal i trwał tak zamyślony, milczący... Ożywił się dopiero wówczas, gdy okrętowy dzwon wybił pierwszy klang na przedpołudniową wachtę, a zaraz potem oko z bocianiego gniazda okrzyknęło statek na nawietrznej. Już wkrótce dostrzegli spory, na oko patrząc stupięćdziesięciołasztowy galeon idący – podobnie jak Prinzessin – na północ, choć może z różnicą kilku rumbów. Statek szedł znacznie wolniej, załadowany frachtem, pod błękitną banderą z czerwonym krzyżem w białym polu. Na widok Księżniczki nie zwolnił, ani nawet dał poznać po sobie, że cokolwiek dostrzega. – Angielczyk, panie kapitanie! – zameldował Szelf, który trzymał pierwszą wachtę. – Nie oddał pokłonu banderze, psi syn! Dickmann zwrócił ku niemu gniewną twarz. – Tedy przypomnijcie mu o morskich uniwersałach. Panie Babbeck... Jeszcze nim zdołał dokończyć rozkazu, kartauna ze sterburty ryknęła dźwięcznym niskim tonem. Babbeck strzelił kulą, pocisk ze świstem przemknął obok pawęży rufowej drugiego statku, uderzył w morze, wzbijając gejzer piany. Dopiero teraz na pokładzie galeonu wszczął się zamęt i panika, jak gdyby szyper i załoga dostrzegli wreszcie królewski okręt wojenny, otwarte ambrazury i wyzierające z nich paszcze armat. – Te diochle, pokłon oddaj! Banderę spuść! – ryknął Szelf. Dickmann wsparł się pod boki. Wzięła go tak wielka wściekłość, że gotów był zatopić ten statek, a po tych wszystkich moskiewskich, tureckich, tatarskich,

kozackich, inflanckich, pruskich i szwedzkich, wszcząć jeszcze angielską wojnę. Nie zdążył. W tej jednej chwili szyper galeonu nauczył się chyba polskiego, bo opuścił banderę do połowy, oddając zwyczajowy morski pokłon okrętowi wojennemu. Dickmann zaś uśmiechnął się pod wąsem, widząc jak otwierają się drzwi na rufową galerię i z kajuty wypada kapitan oraz jeden z oficerów – pewnie kwatermistrz. Obaj cudacy – jeden ze skrzypkami, a drugi z basetlą – widać muzykowali sobie w najlepsze, gdy Babbeck zagrał im skocznego na armacie. Kapitan i cała załoga angielskiego statku wpatrywali się w karmazynowy proporzec z mieczem łopocący na drzewcu rufowym, w banderę z białym orłem Rzeczypospolitej, ze zdumienia otwierali gęby od ucha do ucha, pokazywali sobie Prinzessin palcami, krzyczeli i nawoływali się. Galeon Dickmanna począł wyprzedzać wyładowanego merchanta, brać go o całą długość kadłuba, niby śmigły polski rumak znużonego rajtarskiego chmyza. – Dalebóg! – jęknął bosman. – Oni nigdy nie widzieli polskiej bandery. – Jeszcze zobaczą – mruknął Dickmann. – Będzie o nas głośno. – Rozkaz, panie kapitanie. – Trzymać kurs nord-west. Obejmijcie wachtę. – Tak jest! Dickmann odwrócił się i stanął przy relingu z rękoma skrzyżowanymi na piersi. Tkwił tak ponury i chmurny, nieodgadniony jak spiżowy posąg. Takim go tego dnia zapamiętali marynarze i Jakimowski. A Księżniczka mknęła coraz dalej i dalej. Wkrótce zarysował się przed nimi Hel, wąski pasek lądu przecinanego płyciznami. Tu wpadli w zatokowy prąd, który niósł Prinzessin na swym grzbiecie jak Zeus Europę prosto na północ ku odległej morskiej toni. – Siła szczurów mamy na pokładzie, mości panie bosmanie – mruknął Martens do Szelfa. – Tak szybko się namnożyły bestyje? Ledwieśmy z portu wyszli. – Trzeba będzie przygotować jakieś pułapki. Przeglądałem towary w ładowni i słyszałem, jak się ruszają na dolnym pokładzie i w zęzie. Okrutnie juchy wielkie i zawzięte. Zrobicie z tym coś? – Oczywiście. – Chwała Najwyższemu. Macie na nie jakieś swoje fortele, mości Szelf? – A jakże inaczej. Jest sposób wytrawny i dobry, stary niczym pinka kapitana Kizero. I żebyście wiedzieli jak skuteczny. – Taaak? A cóż to za fortel? – Ten fortel wy wymyślicie, bo właśnie was mianuję pokładowym szczurołapem. – Co? Jak? – Odmaszerować! Dzwon wybił dwa klangi przedpołudniowej wachty. – Panie bosmanie, ja... – Co wam się stało, panie Moller? – Ja nie wiem, co rzec... Znalazłem robaka... W sucharze. Panie bosmanie, chyba nie powinienem tego jeść?

– Pokażcie, mości pisarzu! Ha, duży sukinsyn! Wypasiony jak stara murwa gdańska. Znaczy się dobrze! – Ja... Jak to dobrze? Co wy mówicie? – Skoroście robaka znaleźli, znaczy się, dobre suchary mamy na pokładzie. Bo widzicie, gdyby były ze stęchłej mąki, to by ich gadzina nie tknęła. Bo rozumiecie, one, te robaki, takie są juchy przebiegłe, że nie tkną zatrutej mąki. Więc jeśli są dziury w sucharach, znaczy robaki je jedzą, tedy i całej załodze na smak pójdą! – Znaczy... Co ja mam z tym uczynić? – Znaczy, nie martwcie się robakiem. Jeszcze się przyzwyczaicie. Będzie ich więcej... 1 Suchary marynarskie. 2 Tak w XVII w. często nazywano Zatokę Gdańską.

Rozdział IV Morska nawigacja

Pogoń za Spieringiem • Buntownicy to jest iskra na prochy • Trwoga na okręcie • Diabeł w zęzie • Na grzbiecie morskich furii • Widmo Elżbiety • Poskromienie wężycy • Kiedy kapitan zwraca honor • Tajemnica Mollera • O przebiegłości cetusów, lewiatanów i krakenów • Wszyscy na pokład!

I tak właśnie zaczęła się ich morska nawigacja; pogoń, której cel był wciąż przed nimi, gdzieś za widnokręgiem. Księżniczka szła półwiatrem wzdłuż wybrzeża, czasem tylko zwracając się na północ i wypuszczając daleko na Bałtyk. Niemal co dzień ogłaszano alarmy bojowe, bo Dickmann, jako kaper JKM, zatrzymywał wyładowane aż po same falszburty fleuty, pinasy, krejery i galeony, nie gardząc zresztą szkutami i burdynami, a nawet rybackimi szmakami. I wszystkich członków każdej z załóg, wliczając w to kucharzy, cieśli, jungów, szyprów, sterników oraz bosmanów wypytywał o Spieringa. Korsarza od dawna nie widziano na Wschodnim Morzu. Jego Eendracht, stuosiemdziesięciołasztowy galeon, zbrojny w ponad dwadzieścia dział pojawiał się i znikał, to znów, w relacjach i awizach z portów, zamieniał się w łajbę z piekła rodem. Mówiono, że krążył wokół Olandii, polując na statki, które szły z Gdańska do Narwy, powiadano, że na wschód od Usko, gdzieś koło Lebe1 zatopił po długiej bitwie dwie fleuty zmierzające do Pucka. Dickmann zwrócił więc Die Prinzessin na południe, patrolował wybrzeże, płosząc przybrzeżne szmaki, barlingery niczym dorodny szczupak leszcze i kiełbie na głębokiej wodzie. Zawinął w końcu, lawirując przy przeciwnym wietrze, do Łeby, po to tylko, aby przekonać się, że wieść, jaką przyniósł wcześniej Moller, była zwykłą konfabulacją. Spieringa nie widziano tutaj od wiosny... zeszłego roku, kiedy w maju wyprawiał się na Małe Morze, aby zagrozić szkutom i krejerom z Gdańska. Prinzessin skierowała się zatem na zachód. Weszła w szkwał i o mało co nie strądowała na mieliźnie, nim zawinęła do Usko, potem zatrzymała się na dwa dni w Kolbergu, zamiast tłustej zdobyczy łowiąc tylko plotki i niepewne wieści. Dwóch szyprów – Holender i Anglik – zaklinało się na Pana Boga, na czarta i wszystkich świętych, bijąc w piersi tęgimi stwardniałymi od słonej wody kułakami, że widzieli Eendrachta Spieringa, gdy zawijał do portu w Stralsundzie, gdzie musiał naprawiać maszty i takielunek po wejściu w tęgi sztorm. Słysząc o tym, Dickmann wypuścił się

na zachód, pomknął jak ptak ponad błękitnymi morskimi bezmiarami prosto ku Rugii. Eendracht wciąż jednak krył się gdzieś przed nimi. W portach i tawernach nie brakło takich, którzy gadali, że ukrywa się w morskich głębinach niby przeklęci Vanderbecken, Fokke i Gaspar Noir, aby wynurzyć się niespodziewanie z morskiej mgły i posłać na dno Prinzessin wraz z całą załogą, zanim kapitan zdoła wymówić: amen. Pogoń za Spieringiem przypominała zatem szukanie igły w stogu siana, lecz jeśli idzie o załogę, Dickmann o dziwo nie miał powodów do narzekania; do czego oczywiście nie przyznałby się nawet na Sądzie Ostatecznym, bo stale beształ majtków, poprawiał i wymagał nadludzkiego wysiłku. Owszem, nie zawsze dobrze wychodziło brasowanie, raz nie odpadli od wiatru przy zwrocie przez sztag – co ostatecznie skończyło się dziesięcioma linami i przywiązaniem do masztu jednego z marynarzy. Szczęściem stało się to na otwartym morzu, a nie w porcie, więc Dickmann miał nadzieję, że wieść o tym nie dojdzie do żadnego z królewskich kapitanów, a Prinzessin nie stanie się obiektem drwin. Pomijając jednak drobne niedociągnięcia, ludzie starali się jak mogli, co było też wielką zasługą doświadczonych żeglarzy – Szelfa, Martensa, Oloffsena, Jensena i kilku innych, służących we flocie królewskiej, a wyciągniętych przez Dickmanna spod szubienicy za próbę buntu, pod którą kryło się – jak przyznali sami niedoszli buntownicy – samowolne podzielenie się prowiantem i niestawienie się na alarm bojowy z powodu pijaństwa. Lecz spokój na pokładzie nie trwał długo. – Słuchajcie, co wam powiem – rzekł w kubryku Jensen drugiego dnia po opuszczeniu Kolbergu, kiedy zajadali z baków oraz drewnianych misek groch i kaszę okraszoną słoniną, z dodatkiem wędzonego wątłusza2. – Za dużo cieni jest na tej krypie. – Co ty gadasz? – mruknął Fabisz. – Jakich cieni? Chybaś się szumki za dużo opił! – Powiadam wam, że diabeł tańcuje na Prinzessin, bracia. Łazi po nocach pod pokładem, hałasuje i wyje. Mamy na okręcie nie jednego, ale cały tuzin lewiatanów. Mówię wam, żebyście pomodlili się za grzeszne dusze, bo pewnie niedługo porwą was w tany prosto do piekła. – Gadanina... – Holck słyszał, jak lewiatan łazi po ładowni, za beczkami, po zęzie. Wrzyca też był przy tym. Słyszał i widział, prawda, Wrzyca? – Prowda, prowda – potwierdził bakowy. – Mąma purtka na pokładzie. Wczoraj, jak się stawialiśmy na wachtę, trzy razy Martens odliczał, za każdym razem wychodziło, że jest nas o jednego za dużo. Ale kiedyśmy go szukali, nikogo nie naszliśmy. Sam diaboł kręci tym orlogiem albo morska bestyja. Ta, co ubiła szypra Dekkera i jego chłopaków. Patrzajcie, tu są jeszcze ślady po krwi. – Tfu, co powiadasz! – przeżegnał się Fabisz. – Zaraz, skąd tu krew? Po czym? – Po lewiatanie, chłopie – zagrzmiał Jensen. – Ty chyba nie wiesz, na jakim okręcie służysz! Tu całą załogę ubił morski diabeł. Posłuchaj kiedyś, jak się pieni kilwater, usłyszysz, jak ich dusze wyją na dnie morza. Zaciągnąłeś się na przeklęty galeon!

– Jezu Chryste! – Fabisz przeżegnał się i na wszelki wypadek splunął na cztery strony świata dla odwrócenia uroku. – Co wy powiadacie? – Zapytaj Szelfa, jak było z Prinzessin, a dowiesz się więcej, niż chcesz wiedzieć. Taka już nasza dola, by być potępieńcami w piekle i służyć staremu czortowi – kapitanowi. Ale wszystko ma swoje granice. Nie boję się duchów i upiorów, ale powiadam wam: bies siedzi pod pokładem. Teraz jeno tańcuje, ale potem wyrwie nam żywcem serca z piersi. – Siła tych diabłów być musi, bo giną suchary z komory prowiantowej i kambuza – mruknął Holck. – Stary Wende klął tak, że i na Olandii słyszeli, kiedy odkrył, że mu półbeczek chleba kajutowego przepadł jak kamień w wodę. Do końca świata się z tego nie wyliczy przed szyprem! – Może podkradał? Każdy kucharz to moczygęba. A każdy moczygęba to szelma, sodomita i złodziej! – Razemśmy odszpuntowywali baryłkę, którą wzięliśmy z komory prowiantowej. A w środku – imaginujcie sobie – mniej niż połowa sucharów została. To kto wziął? Musi diabeł, że nie zląkł się kapitańskiej liny. – To co nam czynić, bracia?! – wyjęczał Janis. – Modlić się? – Akurat! – prychnął Jensen. – Juści przelęknie się czart modłów. Jak przeląkł się załogi Dekkera! Kapitan prowadzi nas na śmierć, prosto do piekła. Urwał i stęknął, bo czyjaś ręka zacisnęła się aż do bólu na jego ramieniu, poderwała w górę, przytrzymała. Szelf jak zwykle znalazł się na czas. – Ciebie tam poślę pierwszego, psubracie! – wysyczał z wściekłością. – Raz już umknąłeś szubienicy dzięki łasce szypra. Ale stryczek na twoją głowę ciągle leży w kabelgacie! Starczy, że się szyper dowie, że ludzi podburzasz, a będziesz bajał o lewiatanach mewom na głównej marsrei! Jensen skoczył jak rozjuszony lew morski, chwycił Szelfa za gardło, pchnął w tył. Starszy bosman uderzył plecami o fokmaszt, który w tym miejscu przechodził między pokładem, a stropem nadbudówki. Ale, że Kaszub nie ułomek, nie zwolnił uścisku; porwał kompana za byczy kark, a potem uderzył z zamachu łbem w czoło przeciwnika. Jensen stęknął, puścił Szelfa, zacisnął lewą rękę w pięść w okolicy pasa. Ale po szeroki, marynarski nóż nie sięgnął, co dobrze świadczyło o jego rozsądku. Wszak wedle morskiej ordynacji wyciągnięcie broni przeciwko towarzyszowi karane było przybiciem za rękę do grotmasztu, podczas gdy zwykła bójka jedynie trzykrotnym przeciąganiem pod stępką. Zakotłowało się w kubryku. Marynarze skoczyli na boki, przewracając w wąskim pomieszczeniu skrzynie, potrącając jedzących kompanów. – Co tu się dzieje?! W drzwiach wiodących do dziobnicy i bukszprytu stał Jakimowski. Jego czujne szare oczy świdrowały marynarzy niczym ślepia drapieżnego tygrysa. Szelf zmieszał się, puścił bosmana, Jensen spuścił głowę, odsunął od fokmasztu. – To tylko zabawa, panie komisarzu – zameldował Szelf. – Próbujemy sił przed przepierzaniem się na masztach. – Tedy lepiej popróbujcie swoich sił na brasach – mruknął Jakimowski. – Bo

kiepsko obłożone na nagielbanku. Reje wam latają jak Żyd po pustym kramie! – Które to? – spytał groźnie Szelf. – Te na przednim maszcie! – Jensen – zakomenderował starszy bosman. – Już cię tu nie ma! Idź, weź z wachty dwóch ludzi i poprawcie! Z życiem, ojcowie! – Tak jest! Kiedy Jensen i Jakimowski opuścili forkasztel, Szelf rozejrzał się po kubryku. Marynarze jak jeden mąż unikali jego wzroku, udawali, że śpią, a ci, którzy skończyli popołudniową wachtę, zamiast narzekać i burzyć się, skierowali całą swą uwagę na kaszę ze słoniną. – Ten polski szlachcic... – mruknął Holck, nie patrząc na starszego bosmana. – Dziwny człek. Powiadał Wende, że słyszał w kajucie oficerskiej, jak on przez sen krzyczał, że bestia go goni, że tuż zaraz jest... – Musi purtk mu na karku siedzi jako zmora – podsumował Janis. – Jak nam wszystkim. – Holck! – głos starszego bosmana zabrzmiał jak wystrzał z sześciofuntówki. – Mówiłeś coś? O czym wy tam gawędzicie, ojcowie? – Nic, nic, panie bosman. Jeno smacznego życzyłem. *** – Idziecie z tym do kapitana, czy nie? Szelf podrapał się w głowę, ale nic nie rzekł. Czekał widać na dalszy ciąg tyrady Jakimowskiego. – Jestem na Die Prinzessin tylko pasażerem. Ale chociaż kapitan udzielił mi tyle wolności, co więźniowi, tedy przecież mam oczy i widzę, co się dzieje. Słyszę, co gada załoga. Jest niebezpieczeństwo, że przez głupie gadanie grozi nam bunt! Tedy was pytam po raz ostatni: idziecie z tym do kapitana? – Już byłem, mości panie komisarzu. I... – I co? – Wonj mają rację. Na tym okręcie dzieją się dziwne rzeczy. Rękę dałbym sobie przybić do masztu, że coś łazi nocami po dolnych pokładach. Giną suchary z ładowni. Myśleliśmy zrazu, że to duży szczur albo kot. Ale żaden zwierzak nie zżerałby tyle prowiantu! – A co na to kapitan? – Nic, znaczy... Wyśmiał mnie, panie komisarzu. – Próbowaliście przeszukać okręt? – Diabła tam, panie. Na dolnych pokładach mamy beczki z wątłuszem i śledziami, kule i proch, zapasowe liny w kabelgacie, smołę i deski. Sam czart się w tym wszystkim nie rozezna, a jeśli purtk nie da rady, to cóż poradzi prosty chłop? Aby odkryć, co tam siedzi, w zęzie, za antałami, musielibyśmy wyładować to wszystko w jakimś porcie. – A jeśli mamy szpiega na pokładzie?

– Iii tam, panie komisarzu. Jaki tam śpiegarz... Otrok by się nie wcisnął między te worki i beczki, a co dopiero taki chłop jak za przeproszeniem wasza wielmożność. Chybabym się musiał na pół przepiłować, aby w takiej dziurze pomieścić. – Jeśli tam nie ukrywa się człowiek, to kto? Kogo podejrzewacie? Chyba nie lewiatana? – Nie wiem, panie komisarzu. Ja nie jestem od skrutyniów, jeno od słuchania rozkazów, od nagli w kołkownicy, sprawiania żagli i masztów. Purtk wie, co w zęzie siedzi? Może krośnięta, może zitirion morski albo, nie daj Bóg, Klabautermann? – Starszy bosman przeżegnał się nabożnie. – Może wasza wielmożność coś z tym uczyni, bo trwoga się szerzy na okręcie? Pogadacie z szyprem? Jakimowski zamyślił się. – Myślicie, bosmanie, że wiele mogę? Kapitan najchętniej wyrzuciłby mnie za burtę na pełnym morzu, a nogi obciążył ołowiem, abym nie wypłynął przed czasem albo przynajmniej dopóty, dopóki Prinzessin nie zniknie za widnokręgiem. – A to już insza sprawa – mruknął Szelf. – Ale na władzę to ja nic nie poradzę, panie wielmożny. On na Prinzessin pierwszy po Bogu, drugi po diable. – Po diable czy po lewiatanie? *** Ktoś był na pokładzie działowym, nieopodal grodzi dzielącej komorę pod bakiem od reszty statku, obok pierwszego z dział – ciężkiej szesnastofuntowej kartauny. Jakimowski był tego pewien od chwili, gdy wyminął okrętową kuchnię. Pomiędzy działem, a beczkami z prowiantem coś szurało – słyszał także skrzypienie drewna. Komisarz położył dłoń na szabli i ostrożnie ruszył w tym kierunku. Cóż tam mogło być? Wielki szczur? Dziecko? A może diabeł, lewiatan? Monstrum gotowe rozszarpać gardła całej załodze? Albo tamta stara bestia z jego snów... Zamarł i zadygotał. Poczuł, jak lodowata strużka potu ścieka mu po karku. Nie, to nie mogła być prawda! Jakim cudem tu, na morzu Północy... Bzdura. Odetchnął pełną piersią, zacisnął doń na rękojeści szabli. Szedł powoli. Był już bardzo blisko, zaledwie kilka kroków od działa. Skradał się ostrożnie, jak lew podchodzący ofiarę... I nagle zaczepił butem o talię najbliższego działa, stracił równowagę, załomotał obcasami po deskach. Zaklął i skoczył za armatę, słysząc dochodzący zza niej niespokojny szelest, stukot i łoskot. Przestrzeń między działem a beczkami stojącymi pod grodzią była pusta. Gdy wszedł pomiędzy łoże armaty a gródź, dojrzał wyłamany w deskach niewielki otwór. Zaś kiedy pochylił się przy dziurze, spostrzegł po drugiej stronie komorę dziobową Prinzessin. Otwór nie był taki mały. Wprawdzie nawet człek chudy jak szczapa przecisnąłby się przezeń z wielkim trudem, ale mógłby. Jakimowski był jednak słusznej postury, szarpnął zatem za rygle, odemknął drzwi do schowka, a potem uważnie zlustrował

wnętrze. I zaklął, widząc otwartą klapę, a pod nią drabinę wiodącą w ciemność, na najniższy pokład. Tam, poniżej linii wodnej, w labiryncie baryłek, zamkniętych skrzyń i worków mógł szukać tajemniczego pasażera do woli. Co tak naprawdę słyszał przy grodzi? Diabła? Szczura? Szpiega? Jeśli to był lewiatan, tedy doprawdy mierzył nie więcej niż półtorej stopy. *** – Ja czekam... Na ciebie. Coś przemknęło przed uchylonymi drzwiami kapitańskiej kajuty. Usłyszał szelest białej sukni, delikatne kroki na deskach. Zrazu pomyślał, że to sternik albo któryś z majtków, a wówczas poczuł zapach włosów swej żony. Czekała na niego. Na morzu, tak jak obiecała wówczas, kiedy na krótką chwilę wróciła do świata żywych. – Elżbieta! Kochanie moje... Nie widział jej w szparze. Ale czuł, że jest tuż obok, za cienką, drewnianą ścianą grodzi. Skoczył w stronę drzwi, wpadł do sterówki. Była pusta; nikt nie czuwał przy rudlu, rękojeść steru chwiała się na boki. Na widok takiego zaniedbania powinien wpaść w gniew, poderwać na nogi cały okręt, zaś ciałami winnych tak wyczyścić kadłub i stępkę, że przez rok Prinzessin nie potrzebowałaby krenowania. A w dodatku wystrzępić cały zapas lin na hardych plecach sternika, przywiązać do masztu wachtowych! Nie zrobił tego jednak. Nie zawołał dowódcy wachty, ani kwatermistrza, bo ciągle miał przed oczyma Elżbietę... Mignęła w kolejnej komorze, obok kabestanu. Skoczył tam, omal nie potknął się o zmurszały, spróchniały handszpak, zaplątał w wodorosty na progu. Zbiegła po zejściówce na dolny pokład. Popędził za nią, wpadł z łoskotem na stopnie, wylądował między smukłymi cielskami armat. Rozglądał się dokoła, ale nigdzie nie dostrzegał znajomej postaci. Cały okręt był pusty i wilgotny, jak gdyby od lat spoczywał na morskim dnie. A przecież nie zatonęli, przez cały czas czuł uderzenia fal o kadłub, słyszał skrzypienie klepek, wręg, trzeszczenie lin, want i padunów, pokład przechylał się miarowo. Rozglądał się po pokładzie zastawionym armatami, spoglądał na sterty beczek, worków, skrzyń, na złożone pod ścianami łyżki, wyciory, dźwigary, lontownice i szwabry, na kołyszące się w takt przechyłów wiadra. Gdzie była? Dostrzegł ją wreszcie tuż przed grodzią dziobową, obok największej, szesnastofuntowej kartauny. Była odwrócona tyłem, spowita białą szatą, milcząca. Skoczył co tchu, lecz w miarę jak zbliżał się, szedł coraz wolniej i wolniej. Biała postać nie poruszała się, nieruchoma jak posąg, zadumana, zamyślona. Wreszcie, cierpiąc męki, poruszając się jak gdyby grzązł w smole, dopadł do niej. Ostrożnie dotknął białego muślinu spowijającego ramiona. Zamierzał obrócić Elżbietę, aby spojrzeć na ukochaną twarz, ale stawiła mu opór. A kiedy obszedł ją z

prawej, obróciła się w lewo, unikając jego wzroku. A przecież tak bardzo pragnął spojrzeć, przekonać się, że się nie myli, że to naprawdę jego żona, jego miłość stoi przed nim na kołyszącym się pokładzie. Lecz kiedy pochwycił z tyłu za kaptur skrywający głowę, poczuł dotyk zimnych jak kamień palców. Wcisnęła mu w ręce coś szorstkiego, ociekającego wodą. To był konopny powróz; pęknięta i rozerwana lina kończąca się drewnianą talią armaty... Szarpnął Elżbietę z całych sił, porwał w ramiona... A wówczas muślinowe zwoje zwiotczały, opadły w dół. Dickmann ściskał w rękach pustą, postrzępioną, mokrą szatę, jak gdyby jego żona uciekła mu wprost z ramion, niespodziewanie zmieniając się w ducha. Spojrzał w dół i na lufie armaty dostrzegł pannę z syczącymi żmijami zamiast włosów. Spiżowa rzeźba rozwarła czerwone złe oczy, wyszczerzyła kły, syknęła złowieszczo... ...Ktoś szarpał go za ramię. Dickmann otworzył oczy, oprzytomniał. Pokład uciekł mu spod stóp, omal nie zwalił się na kolana, ale mocne, żylaste ramiona Szelfa i kwatermistrza Oloffsena przytrzymały go w miejscu. Starszy bosman coś krzyczał, ale znaczenie słów Kaszuby dotarło do kapitana dopiero po dłuższej chwili. – Wężyca! Uwolniona! Na bakburcie... Panie kapitanie! – ryczał Szelf, a w jego oczach widniał prawdziwy strach. – Urwała dwie talie... Po całym pokładzie się miota, latarnie pobiła. – Wężyca? Kartauna... – dotarło wreszcie do skołatanego łba Dickmanna. – Donders! Mówcie jaśniej, panie Szelf! – Armata się nam urwała, panie! Jeździ po całej ładowni. Strach tam wejść! – Która?! Jaka? – Kartauna z bakburty – rzucił krótko jak zwykle Oloffsen, oszczędny w słowach niczym kołnierz lichwiarza w sobole skórki. – Ta na szesnaście funtów. – Verduiveld! – skwitował to wszystko kapitan. – To co tu jeszcze robicie?! Wszyscy na pokład! Skoczyli do drzwi kapitańskiej kajuty. Dickmann musiał chyba przysnąć na chwilę, bo dopiero teraz przypomniał sobie jak przez mgłę, co się stało. Wpadli w burzę prawie na środku Bałtyku, daleko od brzegów, portów i ludzi, w miejscu, gdzie nikt nie usłyszy wołania tonących, nikt nie zobaczy czarnej flagi, ani nie przyjdzie z pomocą. Zwykła żeglarska rzecz. Piorun uderzył niedaleko okrętu. Choć okna kajuty zasłonięte były okiennicami, Dickmann dostrzegł biały błysk przy framugach – mocniejszy niż światło rozkołysanej, skrzypiącej latarni zawieszonej na haku. Co tchu wypadli do sterówki, przemknęli przez rozkołysany kabestan, wyszli na śródokręcie, na główny dek statku. Prinzessin tańczyła na ogromnych falach. Co kilka chwil dziób dźwigał się w górę, aby potem, kiedy nadciągająca fala przechodziła pod środkową częścią stępki, z rozmachem zwalić się w dół, w spienioną morską kipiel, pomiędzy czarne zbocza gnane dziką furią wiatru. A potem bukszpryt pogrążał się w morzu, wyrzucał w górę fontanny słonej wody i morskiego pyłu, opadające z hukiem na platformę dziobową i forkasztel, spływające wartkimi strumieniami na dek i greting nad pokładem działowym.

Dickmann i jego ludzie dopadli zejściówki prowadzącej na pokład działowy. Na deskach, wokół małej latarni przykucnęło tutaj kilku ociekających wodą marynarzy. Dickmann nachylił się nad otworem, zajrzał do ciemnej otchłani pokładu działowego. Gdy okręt podniósł dziób, wspinając się na pochyły grzbiet kolejnej fali niczym rozpędzony rumak biorący przeszkodę, usłyszał z dołu, z mrocznej czeluści, trzask pękającego drewna, łoskot, z jakim po pokładzie przetaczały się beczki uwolnione z lin i sieci, a potem niepokojący, budzący grozę brzęk spiżu, zwiastujący, że jedna z ogromnych armat zerwała się z lin, bloków oraz talii. I właśnie przemieszczała się, zmieniając pokład działowy w pobojowisko gorsze niż pole bitwy pod Kircholmem. – Pozrywa nam inne działa, panie kapitanie! – wykrzyknął przerażony Martens. – To nie jest jedna armata! Ze dwie talie piorun strzelił! – Mamy przechył, panie! – wykrzyknął jeden z marynarzy. – Fracht się obluzował! – Dajcie latarnię! – rozkazał Dickmann, przekrzykując grzmot pioruna. – Idziemy pod pokład! Abdank, dawaj linę! – Sprowadzić Babbecka, panie kapitanie? Statek pochylił się do przodu, dziób wbił się głęboko w strome zbocze morskiego bałwana, Dickmann niemal poczuł jak bukszpryt zadygotał. Z góry, z forkasztelu morze zacięło ich pianą, zlało fontanną ciężkich jak grad kropel wody. Szelf zwalił się na pokład jak podcięty dąb, przeszorował kawał drogi po ociekających deskach, wpadł na drewniane łoże falkony, wyrżnął łbem w koło, porwał za linę. – Na co wam Babbeck?! – zakrzyknął Dickmann, nie dodając, że wiekowy i ślepy konstabl będzie potrzebny im w czasie sztormu jak dziura w burcie. – Jontys, Gostomski ruszajcie przodem! Jensen, Szelf, ze mną! Jontys pierwszy wszedł na schody, zeskoczył w mroczną czeluść z chwiejącą się, rzucającą migotliwe światło latarnią. Niepewnie spojrzał w stronę dziobu, rozejrzał się dokoła. – Gostomski, dawaj tu! – krzyknął, a szyper wyczuł w jego głosie niepokój. – Talie prawie całe, dwie poszły w diabły! Rozwaliło beczki, wiadra. Ciemno jak na dnie Maelstromu! – Czekaj, już idę! – Gostomski ześliznął się w dół, stanął na przedostatnim stopniu schodni, chwycił się liny, bo okręt zakołysał się po raz drugi, dziób poszedł mocno w górę, wzbijając bryzgi piany. A potem zabłysnął piorun i wokół marynarzy zrobiło się jasno jak w dzień. Jontys wrzasnął, krótko, urywanie. W tej samej chwili Dickmann usłyszał budzący grozę łoskot dochodzący gdzieś z mroku, z miejsca, które zakrywał pokład i drewniana rama schodni. A zaraz po tym zbliżający się, spiżowy brzęk. Coś wyłoniło się z mroku, od strony dziobu, przemknęło, wpadło na marynarza, porwało go, poniosło w stronę rufy. Przez chwilę krótką jak mgnienie oka, nim zgasła poświata błyskawicy, kapitan dostrzegł pod nimi długi ociekający wodą grzbiet morskiej bestii, z którego szczerzyła nań zęby żmijowa panna z wężami kłębiącymi się zamiast włosów. – Jezuuuu! – zawył Jontys i ucichł... Piorun zgasł, pokład pogrążył się w ciemności.

Schyleni nad lukiem usłyszeli tylko chrzęst i trzask łamanych kości, dźwięczenie spiżu i chrupot łamanych desek, beczek i klepek; głuchy turkot obitych żelazem kół. A kiedy statek począł schodzić z fali, coś ciężkiego przetoczyło się pod nimi z trzaskiem, pomknęło w stronę dziobu. W świetle leżącej na podłodze latarni, wśród zwojów lin i połamanych klepek, dostrzegli plamy świeżej krwi rozmytej deszczem morskiej wody spływającej przez kraty gretingu. – Boże! – zakrzyknął Gostomski i niemal jednym susem wskoczył na pokład. – Zabiła go! Morska bestia! – Milcz, głupcze! – rozdarł się Szelf. – To tylko armata, kpie! Dalej! – warknął, wskazując na Jensena. – Pod pokład, ojcowie! Trzymać ją, zanim wszystkie działa powyrywa! Prinzessin wzniosła się w górę; opadła w dół, aż zatrzeszczały wiązania pokładu. Ludzie padli, przekoziołkowali po mokrych deskach. Z góry, od want, zda się, że z wysokości zwiniętego grota i zrefowanego marsla spadł na nich potop słonej wody. Wiatr zawył od falszburty, zaświstał na linach sztormowych, zaciął im w oczy pianą, siekł ręce i oblicza deszczem grubych, ciężkich kropel. A niżej, w ociekającej wodą czeluści coś ciężkiego przewaliło się pod nimi od dziobu do rufy i z powrotem – potoczyło się z chrzęstem ku bukszprytowi. – Jensen, Gostomski, pod pokład! – zakrzyknął Szelf. Nikt się nie poruszył! – Gostomski, ruszaj na schodnię! – ryknął starszy bosman. – Bo ja ce moge po pesku ta wesmarowac, że te coły miesiąc popamiętosz! Marynarz zadygotał, zatrząsł się, a potem przeżegnał. Wężyca brzęknęła, zderzając się pod nimi z lufą innego działa, zaszczękała po deskach. Przez wściekły ryk morza usłyszeli, jak jakaś lina pękła ze świstem. – Trzech ochotników! – zakrzyknął rozpaczliwie Dickmann. – Trzech do ładowni. – Ty! – ryknął Szelf do Jensena. – Już raz się wykpiłeś od stryczka! Ciebie purtk nie weźmie! Ruszaj! Okręt zatrząsł się, schodząc w dół, między poszarpane grzywy fal. Ogromna fala zbiła ich z nóg, rzuciła na deski. Ktoś krzyknął, potoczył się po pokładzie, wpadł na burtę, ktoś chwycił się wanty, inny marynarz ledwie złapał sztormlinę. Tuż obok przetoczyła się beczka, baryłka i zwój lin. – Nie pójdę! – jęknął Jensen. – Zabijcie... Ja nie... Herr Gott! Gostomski żegnał się drżącymi rękami raz za razem, Martens dygotał uczepiony gretingu, trzęśli się pozostali, wciśnięci między beczki, działa, trzymający się want jak tonący ostatniej deski. – De drommel haal het!3 – ryknął Dickmann. – Tchórze! Nie chcecie, to ja sam zejdę! Szelf, bierz latarnię! Za mną! Bosman zbladł, lecz posłusznie ruszył za kapitanem. Gwałtowny wstrząs statku zbił szypra z nóg. Arendt pośliznął się na schodach, zjechał w dół, waląc plecami o mokre deski, spadł jak armatnia kula na podłogę, klnąc po flamandzku, polsku i niemiecku. Ale upadek miał też dobre strony – rzucił go tuż obok latarni upuszczonej przez Jontysa. Dickmann chwycił ją, poderwał się i omal nie runął na deski. Pokład

działowy zalany był wodą, śliski od krwi, pokryty resztkami klepek, drzazgami, kawałkami lin i drewna – zupełnie jak po przejściu burzy albo szwedzkim abordażu. Działa tkwiły wprawdzie na swoich miejscach, ale były poprzesuwane, jeździły w takt przechyłów statku na rozluźnionych taliach. Latarnia dawała migotliwe żółtawe światło, ledwie widział zarysy najbliższych lawet. Trzy stopy od niego rozpościerała się już wilgotna, nieprzenikniona ciemność, z której lada chwila wychynąć mogła paszcza rozpędzonej spiżowej szesnastofuntowej Wężycy. – Szelf, do mnie! – wycharczał Dickmann i ruszył ku dziobowi, trzymając latarnię w wyciągniętej ręce. Zamarł, zdjęty grozą, kiedy przed sobą, w nieprzeniknionej ciemności usłyszał jęk dartego metalu, brzęk spiżu, łoskot okutych kół, rumor przewracanej armaty. Coś działo się w przedniej części pokładu. Coś strasznego i niepojętego! Prawie potknął się o jakiś miękki łachman. Rzucił spojrzenie w dół i zamarł, przygryzł wargi, widząc w półmroku zakrwawione, zmiażdżone, powykręcane jak stara szmata ciało Jontysa. Marynarz wpatrywał się w mrok wytrzeszczonymi białymi oczyma, które oglądały już widoki tamtego, lepszego świata. Uderzył grom, w ładowni zrobiło się jasno jak w dzień. Dickmann wrzasnął, potknął się, pośliznął w kałuży krwi. Okręt wspiął się na falę, zbijając go z nóg... Od dziobu, z mroków pokładu, pędziła ku niemu potworna Wężyca. Kapitan zobaczył jej otwartą paszczę tuż-tuż, na dwie stopy przed sobą, dojrzał ciemnobrązowy, mokry od wody korpus, niczym grzbiet morskiej bestii przybyłej z otchłani, śmierdzącej zbutwiałym drewnem wraków i kościotrupów. Skoczył w bok, wywalił się w lepką maź, przetoczył po ciele martwego marynarza. Kartauna uderzyła skosem w wózki falkonetów na sterburcie, odbiła się od nich ze spiżowym dźwiękiem, obróciła na pokrytym warstwą krwi i wody pokładzie, przemknęła o włos od ramienia kapitana. Wpadła na działa stojące na bakburcie, z przenikliwym trzaskiem i chrzęstem zmiażdżyła beczkę, a potem przesunęła się dalej, za granicę światła. Dickmann skoczył na równe nogi, zaplątał się w linach i taliach, w resztkach beczek i wiader, upuścił z hałasem latarnię, która upadła z brzękiem między konopne sznury, przygasła, płomień świecy zachybotał się i zmniejszył. Światło! Był prawie bez światła! Nie widział, co dzieje się na rufie. Chciał skoczyć po latarnię, lecz w tejże samej chwili dziób okrętu poszedł w dół, a Dickmann poczuł, że pokład znowu ucieka mu spod stóp. Cofnął się w tył, uderzył plecami w wilgotne cielsko sześciofuntowego falkonetu. Dobrze zrobił... Wężyca wróciła po niego w bezsilnej furii, gdy pokład przechylił się gwałtownie. Wypadła z ciemności jak żmija, roztrącając toczące się beczki i antałki. W ostatniej chwili, by uniknąć zmiażdżenia przez lufę armaty, przetoczył się w tył, wpadł między dwa działa stojące przy burcie z podniesionymi lufami, otaliowane na sztywno do morskiej podróży. Kartauna zderzyła się z pierwszym falkonetem, przesunęła go po pokładzie, ścisnęła kapitana między drewnianymi, zaopatrzonymi w kółka łożami armat w niedźwiedzim uścisku. Dickmann zajęczał; okrutny ból wydarł mu ostatni dech z piersi.

– Panie kapitanie! Szelf i Jensen pędzili mu na ratunek. Dickmann podniósł głowę; zajęczał ponownie, czując, że pękają mu żebra, że jeszcze chwila, a wycharcze płuco w objęciach wężowej panny. – Jens... Ni... Znów pokład stanął dęba i przechylił się, nim marynarze dobiegli do szypra. Ogromna, ważąca pięćdziesiąt cetnarów kartauna przesunęła się w stronę rufy, zmniejszając nacisk na kapitana. Wpadła z rozmachem między marynarzy, zbijając ich z nóg, zaczepiła tylną częścią lufy o rozluźnioną talię pomniejszej szlangi, wyrwała ją z okowów, pociągnęła za sobą. Szelf skoczył w bok, pośliznął się i zwalił na przewrócone działo. Dickmann zobaczył, jak wyrwana z burty talia zahacza o łoże armaty, w kolejnym rozbłysku pioruna widział, jak urwana lina, ciągnięta strasznym ciężarem zwija się niczym wąż; dotyka nagiej szyi starszego bosmana, a szalejąca armata wlecze ją za sobą, napręża i... – Szeeeeelf! – ryknął, rzucając się Kaszubowi na ratunek. – Wytrzyyyymaj! Bosman szarpnął się, chwycił oburącz mokrą konopną linę. Za późno! Szarżująca Wężyca napięła ją do końca. Starszy bosman zacharczał, rzucił się w miejscu, gdy straszna siła zdławiła mu gardło mocniej niż konopny stryczek szubienicy. Kapitan widział jak wybałusza oczy, jak nie może złapać tchu. Porwał za linę, na której wisiała armata, pomacał się przy boku. Niech to jasny szlag! Nie zabrał szpady ani pałasza! – Jenseeeeeen! Tnij! Bosman wypuścił latarnię, uderzył się prawą ręką po pasie, lewą po biodrze. Nie miał noża! Broń musiała wylecieć mu na pokładzie, gdzie walczył ze sztormem i zalewającymi pokład falami. Co teraz? Co teraz, na Boga?! Starszy bosman zacharczał, krew odpłynęła mu z oblicza. Naprężona lina okręciła się wokół szyi jak żmija spragniona ludzkiej krwi! Jensen szarpnął ją, ryknął z wściekłości... To się nie mogło tak skończyć. I nie skończyło! Poprzez szum burzy Dickmann usłyszał suchy huk strzału z półhaka. Kula świsnęła tuż obok jego ramienia i w jednej chwili lina, na której zawieszona była armata pękła ze świstem. Kartauna poleciała w stronę rufy. Uderzyła z łoskotem w schodnię, zrujnowała i rozwaliła w drobny mak większość stopni. Jej wózek przewrócił się, wpadł między talie dwóch armat, zaklinował, zakleszczył i zatrzymał. Obok schodni stał Jakimowski z dymiącym pistoletem w ręku. *** – Mości panie Jakimowski, zwracam waszmości honor. Oblicze szlachcica pozostało jak wykute z kamienia. – Możecie swobodnie chodzić po okręcie i prowadzić skrutynium. Co więcej –

osobiście zobowiązuję każdego członka załogi do pomocy w twoim dziele. Każdy marynarz na Prinzessin ma teraz przykazane, aby służyć ci radą i umiejętnościami, a także wszelakim wsparciem. To rozkaz. Rozkaz kapitana. – Przeżyje?! – Polak wskazał ruchem głowy bladego Szelfa, którego zakrwawioną szyję opatrywał właśnie Seaton. – Nieprędko podziękuje wam za ratunek. Tedy chciałbym uczynić to w jego imieniu. Co za strzał! Mógłbyś mospanie gasić świece z pistoletów! Trafić w sznur z takiej odległości. I to w sztormie! Waść trzymałeś się pokładu, jak stary morski wyga. I nie przeląkłeś się nawałnicy. Moje uznanie!

– To nic. Tam, gdzie ostatnio żeglowałem, bywało gorzej. Dickmann zamarł. Szlachcic polski, który znał się na morskiej nawigacji. To było doprawdy novum. – A gdzie żeglowaliście, mości panie kawalerze? – Na wodach południa. – Nie wyglądało na to, aby Jakimowski był chętny, aby bajać o swych morskich peregrynacjach. – Jeśli waszmość, mości panie kapitanie, gotów jesteś udzielić mi pomocy – mruknął, uprzedzając kolejne pytanie Dickmanna – tedy rzeknij mi, skąd wzięły się te ślady? Komisarz podszedł do ambrazura przy talii Wężycy. Wskazał rysy na drewnie, dotknął świeżych wgłębień na obrzeżach, wyglądających tak, jak gdyby ktoś usiłował siłą podnieść zamkniętą klapę i wyłamać zatrzask. – To pewnie uczyniła ta armata, kiedy zerwała się z talii – machnął ręką Dickmann. – Dość tego. Proszę waszmości do mojej kajuty na kuśtyczek gdańskiej gorzałki. Jakimowski szczerze się uśmiechnął i rozpromienił. – Kiep odmawia, kiedy nie kiep prosi, mości panie kapitanie. *** Morski diabeł tkwił w szczegółach. A Jakimowski nie mógł tym razem, jak każdy Polak, gardzić szczegółami. Był świt, kiedy skończyła się burza. Wyszli ze szkwału z poszarpanymi żaglami, z rozwalonymi łożami armat. Od rana trwały naprawy – stukały topory, młoty, świszczały piły, a Curicke i Rek mieli pełne ręce roboty. Które to powiedzenie w odniesieniu do kalekiego okrętowego cieśli było równie trafne, co stwierdzenie, iż statek bez grotmasztu poradzi sobie na pełnym morzu. Na szczęście jego zmiażdżoną przez reję prawą rękę zastępowały cztery mocne dłonie pomocników ciesielskich. Szczerze mówiąc, nie nazbyt bystrych czeladników. Na szczęście Rekowi starczało rozumu za wszystkich trzech. Jakimowski siedział przy stole w oficerskiej mesie. Rozłożył przed sobą księgi oprawione w skóry, podarte, pokryte plamami. Jedne z nich barwiły żółte karty jasnobrązowymi obwódkami nacieków – wtedy wiadomo było, że ich przyczyną była woda morska. Drugie zaznaczały się ciemnym brązem. To była krew. Krew ofiar lewiatana, morskiej bestii... Komisarz hetmański miał oto przed sobą dzienniki okrętowe statków, których załogi padły łupem diabła. Przeglądał zapiski szyprów, które i tak znał na pamięć, wyjmował pióro z flaszy inkaustu, zbliżał je do papierowych kart oznaczonych filigranem zamojskiej papierni i cofał po chwili namysłu. Myślał. Układał w podgolonym łbie różne wersje historii, starając się znaleźć rozwiązanie, które doprowadziłoby go do ostatniego aktu tragedii. Kim był lewiatan? Morskim potworem mordującym ludzi na statkach, w co wierzył plebs i niektórzy mieszczanie? Sprytnym korsarzem lub szwedzkim okrętem mającym

siać postrach wśród kupców zawijających do Gdańska? Aby dojść do sedna, należało rozważyć wszystkie możliwe opcje. I zacząć od samego początku. Wszystko rozpoczęło się w poniedziałek Wielkiej Nocy, dnia piątego kwietnia tego roku. Wtedy, pod Blezą Król Dawid kapitana Mory natknął się w czasie rejsu patrolowego na Charitas. Trzymasztowa pinka, osiemdziesiąt łasztów. Dowodzona przez szypra Hansa Golbmanna z Utrechtu. A potem już tylko przez duchy i upiory. Statek widmo. Żagle w strzępach, dwie stopy wody w ładowni... A na pokładzie... To, co odkryli żołnierze piechoty morskiej, którzy dotarli do statku w szalupach, Jakimowski znał tylko z raportów i relacji Murreya. Ale nawet ten krótki opis wystarczał, by wywołać gwałtowny szkwał w żołądku starego morskiego wilka z Gdańska. Szlachcic przymknął oczy i raz jeszcze zobaczył to wszystko, co opisywał i opowiadał Mora. Pokład we krwi, rozszarpane, ledwie podobne do ludzi zwłoki marynarzy, sternika, bosmana i na końcu szypra, który leżał przy stole w kapitańskiej kajucie. Piętnastu ludzi zmienionych w krwawe strzępy. I – co najważniejsze – żadnych wyraźnych śladów oporu. Żadnych oznak użycia zwykłej broni, które musiałyby pojawić się, gdyby okręt został zdobyty abordażem. Nawet gdyby załoga została zaskoczona, na ciałach widoczne byłyby cięcia po ostrzach szabel, pałaszy i kutlasów, ślady strzałów, dziury po kulach. Nic takiego nie znaleziono. Naprawdę można było pomyśleć, że lewiatan dostał się po burcie na pokład statku, a potem rozszarpał całą załogę. Jakimowski otworzył jedną z ksiąg, znalazł ostatni wpis wykonany drżącą ręką kapitana. Lewiatan... Wychodzi z morza... Jak to wychodzi? Czy wspiął się po wantach? Wpadł na rufę czy najpierw na forkasztel? Kadłub nie był uszkodzony, woda na dolnych pokładach wlała się pewnie przez otwarte gretingi, gdy statek dryfował po morzu, a więc lewiatan musiał wdrapać się po burtach. A może spadł z nieba jak gwiazda? Może schował się na statku w porcie i wyszedł na pełnym morzu?! Jak to, co ukrywało się w ładowni Prinzessin?! Bujdy i bajania! Jakimowski nie wiedział, jak dokładnie wyglądały rany zadane przez lewiatana. Ciała zabitych przez niego marynarzy grzebano zaraz albo powierzano morzu, bo zaczynały się psuć. Na obwiedzenie głów było już za późno. Ale świadectwo Mory potwierdzali inni kapitanowie – Kizero, który cztery dni później, płynąc na starej pince, prawie zderzył się we mgle z galeonem Das Schwartze Pferd z Wismaru. A potem kolejni, w miarę jak w odstępie kilku dni natykano się na ofiary morskiego potwora. Angielski Royal Fortune, Elephant, Gouden Leeuw, gdański Der Weisse Einhorn. Sześć statków. Siódmym okazał się Die Hoffnung, Nadzieja... Mała nadzieja dla trzydziestu zuchów na pokładzie zaszytych w trzydzieści płóciennych worków. A ósmym Die Prinzessin. Wszędzie to samo – rozszarpane zwłoki, plamy krwi. Zwykle takielunek lekko

uszkodzony – bo statek dryfował przez pewien czas samopas. Dwukrotnie zresztą fleuta i galeon weszły na mieliznę; ten przedostatni, Die Hoffnung, niemal przy samej Latarni, niedaleko od Oliwy, przy Gletkowie. Ładunek nieruszony, brak śladów użycia broni siecznej i strzelby na ciałach marynarzy, wszystkie skąpane we krwi, rozszarpane pazurami czy kłami. Na pierwszych trzech okrętach prawie nie natrafiono na oznaki oporu. Na kolejnych zwykle znajdywano przy martwych ciałach pałasze i szable dobyte z pochew, czasem zakrwawione; częściej pistolety, półhaki lub pokładowe topory. Nie wyglądało wszakże na to, aby załoga zdołała ich użyć. Jakimowski sądził raczej, że kiedy rozeszła się wieść o lewiatanie, marynarze chadzali z bronią przy boku i uzbrojeni stawiali się na wachty. Szczerze wątpił, aby zdołali chociaż zadrasnąć diabła. Wyglądało na to, że pałasze przydawały im się równie wielce, co modły do świętego Jakuba, Leonarda i całej reszty marynarskich patronów. I prawie zawsze po ataku lewiatana pozostawał ostatni wpis w dzienniku okrętowym uczyniony drżącą ręką kapitana. Lewiatan z czeluści, wyda wam wojnę... Tak napisał kapitan Das Schwartze Pferd. A zaraz potem zginął, bo na księdze wciąż widniały plamy posoki. Znał widać Pismo święte, bo przyrównał Lewiatana w tym cytacie ze świętego Jana do owej demonicznej bestii, mającej siedem głów, dziesięć rogów, na owych rogach zaś dziewięć koron, a na ich głowach wypisane bluźnierstwa, zapewne tyczące się prowadzenia matek panów z Rady Miejskiej. Przeklęci, tchórzliwi mieszczanie... Mieli pełno w pludrach, gdy wyszła na jaw treść kolejnego wpisu – szypra ze statku Royal Fortune. Oddajcie mu władzę nad Gedanium. Władza... To słowo wywoływało większą grozę na Ratuszu niż cała armia Szwedów. Bestia uderzała sprytnie – w handel morski, w statki, które niosły na swych pokładach bogactwo Chłańska4, pożerającego jak mityczna Charybda wszystkie dostatki i dobra Korony Polskiej. Dlatego blady strach padł na patrycjuszy i bywalców Dworu Artusa, na kupców i agentów, faktorów, maklerów i nielicznych armatorów. Gotowi byli nawet oddać Prinzessin na usługi królewskiego kapitana, niż pozwolić na dalsze uszczuplanie swych dochodów. Wpisy martwych szyprów nie dawały mu spokoju. Skąd się brały? Porównywał je z zapisami w dziennikach i wychodziło na to, że naprawdę sporządziła je ręka kapitanów. Ale dlaczego każdy z nich tuż przed śmiercią brał się za studiowanie Biblii? Powinien chyba myśleć o obronie własnej skóry, a nie dobieraniu cytatów z Apokalipsy. Ale, skoro za każdym razem odkrywano wpis w dzienniku okrętowym, skoro każdy kapitan dokonywał go przed śmiercią, to mogło znaczyć, że zmuszała go do tego... właśnie bestia. Zaraz... Na Einhornie było inaczej. Tam znaleziono dziennik, bez żadnego dopisku, zalany krwią, postrzępiony. Kapitan zginął nie od pazurów, lecz od kuli pochodzącej z pistoletu. Szyper Francis du Ponte zastrzelił się z własnej broni, zanim dosięgły go szpony lewiatana... Czy coś widział? Być może to, czego nie dostrzegał Jakimowski. Na razie cała prawda o lewiatanie zamykała się w kręgu kilku poszlak, dziwnym i niezbadanym jak kamienne koliska pozostawione przed laty w pruskich borach przez czcicieli i

popleczników diabła. Bestia zaatakowała osiem statków, między którymi nie było żadnych podobieństw. To były: pinka, fleuta, galeon, krejer, barlinger. Wszystkie należały do różnych armatorów. Do różnych szyprów. To fakt. Dekker z Prinzessin, Golbmann z Charitas, Frank Hrotius, armator Das Schwartze Pferd z Wismaru, Neckermann i Goldsmann, współwłaściciele Gouden Leeuw i Einhorna, pożyczali pieniądze Spieringowi. Ale czyż to Spiering był tak naprawdę lewiatanem? To jeszcze miało się okazać. Jeśli bestią jest Peter Spiering, tedy kapitan Dickmann położy kres mordom. A jeśli nie jest, wówczas uzyskamy pewność, że należy szukać gdzie indziej. Ale gdzie? Myślał dalej, szukał podobieństw i śladów wiodących wprost do lewiatana. I coś wreszcie go oświeciło. Lewiatan napadł na statki, których załoga liczyła góra dwudziestu, trzydziestu marynarzy. Skoro chciał zagrozić Gdańskowi, tedy dlaczego wymordował majtków na pince Charitas, gdzie żeglowało zaledwie piętnastu marynarzy, a nie porwał się na przykład na Króla Dawida, na którym, doliczając do załogi żołnierzy piechoty morskiej, pływało ponad stu pięćdziesięciu chłopa? Wyglądało na to, że morski drapieżca był bardziej hieną niż lwem. Chytrym padlinożercą niż bezlitosnym zabójcą, skoro okrutnie pozabijał biedaków z Das Schwartze Pferd, a szerokim łukiem ominął Żółtego Lwa, na którym – choć mniejszym – służyło trzydziestu morskich wilków szypra Kizero i pięćdziesięciu piechurów kapitana Storcha. Z jakiego powodu lewiatan wolał napadać na małe liche stateczki, podczas gdy pod Latarnią mógł zdobyć dostatni łup – królewskie pinki, fluity i galeony? Chyba tylko dlatego, że cenił swoją skórę bardziej niż strach, jaki wzbudzał. Czyli innymi słowy mówiąc – nie taka była straszna bestia, jak ją malowały opowieści marynarzy, którzy zresztą nigdy nie widzieli jej na oczy. Kolejny szczegół w jej atakach był już bardziej niepokojący. Na galeonach i fluitach, których załogi ginęły rozszarpane szponami lewiatana, nie było rabunku. Nie zginęła ani jedna beczka przypraw, ani jeden łaszt pszenicy, nie brakowało dukata czy grosza w kapitańskiej szkatule, mieszki i trzosy załogi były na swoich miejscach. To wykluczało działalność szwedzkich, duńskich albo cesarskich kaprów. Bo który korsarz pozostawiłby statek z cennym ładunkiem? Pal diabli wańczos, który wiozła Charitas, ale taki na przykład Einhorn miał pod pokładem skóry i futra warte fortunę dla każdego rozbójnika. A tymczasem nikt nie zabrał ani jednej sztuki towaru! Można by zatem rzec, że większy zysk niż lewiatan, który zadowalał się samymi mordami załóg, mieli marynarze okrętów królewskich, którzy znaleźli i przyprowadzili do gdańskiego portu okaleczone przez niego statki. Oczywiście, Dickmann mógł mieć rację, twierdząc, że kaper, który podszywał się pod lewiatana brał złoto od Szwedów. Tyle, że każdy korsarz, nawet najbogatszy, musiał mieć załogę. Jakimowski nie wierzył, aby majtkowie nie próbowali uszczknąć czegoś dla siebie przy abordażu każdego ze statków – choćby porwać kilka złotych z kufra albo oderżnąć trzos martwemu przeciwnikowi.

Dlatego i tylko dlatego Jakimowski nie bardzo wierzył w to, że Spiering, tonący po uszy w długach, a któremu Gdańsk nie chciał wypłacić 15 tysięcy talarów po zmarłym wuju, mógłby zabawiać się w lewiatana. Lecz jeśli nie Spiering nim był, to kto? W tej historii był jeszcze jeden haczyk. Wszystkie statki, na które napadł lewiatan, wyszły z Gdańska. To były krypy, które przywiozły lub przypłynęły po towary. I zostały napadnięte po wyjściu z portu nad Motławą. – Trafny koncept, ale cóż z tego? – zapytał sam siebie Jakimowski. Co to miało do rzeczy?! Czyżby lewiatan ukrył się na pokładzie? Bzdura. Ale jak na razie całe skrutynium Jakimowskiego, które polecił mu przeprowadzić jego mość pan hetman Koniecpolski składało się z samych konfabulacji. Dużych, małych i takich, w które aż trudno było uwierzyć. *** – Mości Moller, macie dla mnie te malowidła? Eksmalarz, scriba navalis na Prinzessin oderwał się od kartusza, na którym rysował coś piórkiem. Jakimowski zajrzał mu przez ramię – dojrzał alegorię, na której bez trudu rozpoznawał znajome zarysy żurawia gdańskiego, unoszącego się obok w powietrzu diabła, plującego na budowlę jadem z paszczy i biesiadujących poniżej mieszczan. Diabeł był paskudny i kudłaty, patrycjusze zaś, którzy pochłaniali ogromne ilości mięsiwa i trunków mieli arcyznajome oblicza burmistrzów miejskich: Arnolda von Holtena, Eggerta von Kempena, Valentina von Bodecka i Ernesta Krolla, a z tyłu tłoczyli się pomniejsi, wiszący u ich rękawów Czirenbergowie, Dreiherowie, Strauchowie, Ratzenkramerowie, Ferberowie i wielu innych. Wszystkich tak bardzo zajmowało zżeranie zawartości półmisków, że zdawać by się mogło, iż lada moment ich wypchane kałduny zmienią się w pęcherze wielorybów lub w wojskowe bębny, na których żołdacy Gustawa Adolfa zagrają marsza na pohybel miastu. – Cóż to jest? – Alegoria obżarstwa gdańskiego – mruknął Moller. – Przy bramie Żuraw, którą wedle legendy oznaczył diabeł swoim jadem, gdy nie mógł zjeść ciastka z ołowiem przygotowanego przez pewną mieszczankę. – Nie minęliście się z powołaniem, mości panie pisarzu? Nie powinniście raczej ozdabiać sieni i portretów w Gdańsku, zamiast odgniatać zadek na okręcie Jego Królewskiej Mości? – To powołanie minęło się ze mną, mości panie komisarzu. Mój ojciec całe życie malował obrazy. Powinniście widzieć jego dzieła we Dworze Artusa, jeśli nie zajmowało was tylko gdańskie jopelskie piwo na Ratuszu – „Sąd Ostateczny”, „Grosz czynszowy”, „Budowę świątyni”. To przez nie skończył jak nędzarz, jako zwykły pogardzany przekupień i agent. A na koniec umarł jak żebrak, pozostawiając w nędzy całą rodzinę. Wiedzcie, mości panie komisarzu, że po tym, co mój rodzic namalował na „Sądzie Ostatecznym”, nikt nie da mi do pomalowania nawet szyldu, a co dopiero mówić o plafonach czy portretach.

– Pomylił się w liczbie burmistrzów gdańskich? – zdziwił się Jakimowski. – Sam doprawdy czasem nie wiem, ilu ich jest, bo mnożą się jak mendy na kołnierzu lichwiarza. A może portret jakiejś patrycjuszki czy raczej murwy pana rajcy okazał się bliższy prawdy niż myślała? – Prawie trafiliście, mości panie komisarzu. Kilka patrycjuszek rozpoznało siebie w grupie ladacznic i przechodek uosabiających pychę, jedna była tam nawet w pełnej krasie – ze wszystkimi atrybutami swego haniebnego kurewstwa – wachlarzem i zwierciadełkiem. A rajcy? Rajcy też tam byli. Jeden uosabiał niewiarę, inny przekupstwo, a kilku płynęło łodzią do otchłani piekielnych. Rada tak się przestraszyła tego obrazu, że kazała ojcu domalować nad nimi anioła ratującego łódź, ale cóż – fama już poszła w miasto i mój rodzic nie mógł znaleźć godziwego zajęcia i zszedł, jak to wy Polacy mówicie, na psy. Ostoją Chłańska jest Sprawiedliwość i Siła. Ale jak powiadają, druga rządzi miastem, pierwszej w nim nie masz. – Dlaczego waszmość nie szukałeś służby na dworach panów polskich? Chcesz, dam ci listy do hetmana Stanisława Koniecpolskiego albo do panów Potockich. Siła teraz królewiąt zamki i pałace w Małopolsce i na Ukrainie wznosi. Pomalujesz im portrety i plafony i ani się obejrzysz, a będziesz miał dożywocie na wiosce, albo dwóch. Wiernie będziesz służył – pan cię do herbu przypuści, a za rok, dwa, będziesz za szlachcia, jako ichmość pan Dolabella z Krakowa. Tylko że – chrząknął szlachcic – pić się będziesz waść musiał nauczyć. Inaczej cię panowie bracia wyśmieją. Ale to już samo z wiekiem przyjdzie. Naucz się żłopać miód i wino, mospanie, a zaraz zrobią cię senatorem w naszej Rzeczypospolitej! – Pokornie dziękuję – rzekł Moller – ale ja już zdecydowałem. – Możesz kiedyś opuścić ten okręt. – Za późno. – Potrząsnął głową malarz. – Ale dziękuję waszmości za pomoc. A oto wasz zwierzyniec morski. Słuchałem się we wszystkim pana Jensena i Szelfa, a także naszego cieśli, żaglomistrza i marynarzy. Każdy dodał mi jakieś cenne szczegóły do malunków. – O takie stwory mi chodziło – mruknął Jakimowski, przeglądając rysunki morskich potworów. – Panie Szelf, panie Jensen! Musimy pogadać – rzucił do zasiadających przy armatach bosmanów. – I wy tam. – Skinął na kilku najbliższych marynarzy, którzy właśnie zeszli z wachty. Zadrżeli, gdy pokazał im pierwszy obrazek – wizerunek ogromnej ośmiornicy oplatającej długimi ramionami niewielką fluitę. Szkic był wyraźny i szczegółowy, a Moller dobrze uwydatnił szczegóły morskiego potwora. – Z tego co wiem – rzekł Jakimowski – wierzycie wszyscy, iż lewiatan to potwór zabijający załogi statków z samej wrodzonej mu nikczemności. Pomóżcie mi tedy, jako ludzie morza, znaleźć odpowiedź na kilka kwestii. A przede wszystkim ustalić rozmiary owych monstrów. Zacznijmy od początku. Co to jest? Szelf przeżegnał się, ujrzawszy potwora z mackami. Pozostali marynarze ochnęli i cofnęli się. – Kraken – wydyszał w końcu Jensen. – Rzućcie to za burtę panie, bo nieszczęście sprowadzicie na pokład!

– A cóż wam o nim wiadomo? – Triangul – rzekł ponuro jeden z majtków. – Owiewa statki smrodliwym oddechem, porywa je prosto na samo dno piekła! – To przeklęty sługa Neptuna! – Głupiś! Budzi się co sto lat i słucha tego, kogo zobaczy po przebudzeniu! – Udaje wyspę i czeka, aż zbliży się do niego statek! – Ma macki z przyssawkami, którymi wysysa ludzką krew! – Głupiś, Holck! Ma włoski na mackach, nie żadne przyssawki! – To pomiot diabła! – Czy kraken był w stanie pozabijać załogi statków z Gdańska? – W rzeczy samej, ojcowie – jęknął Szelf. – Pewne jak to, że piekło heretyków czeka. – Panie Szelf, popatrzcie na malunek. Ten kraken jest równie wielki jak galeon. Ile mierzy Prinzessin? – Od dziobnicy do tylnicy będzie jakieś... osiemdziesiąt stóp amsterdamskich, jak w gębę strzelił. – A więc i kraken mierzy osiemdziesiąt stóp. A skoro napada na okręty, to jak dostał się na Małe Morze? Jak, skoro napadł na Die Hoffnung nieopodal brzegu, może nawet pod Puckiem. Ile, panie Szelf, wynosi głębokość morza pod miastem? – Jakieś sześć stóp, panie. Ale na torze wodnym, na pławach, będzie z piętnaście. – A zatem jakim cudem na Małym Morzu zmieścił się kraken mierzący osiemdziesiąt stóp? O ile w ogóle nie zdechł w tej sadzawce? Marynarze spojrzeli po sobie. – Jeśli zatem kraken nie mógł zmieścić się w zatoce, tedy to nie on atakuje statki. Marynarze westchnęli. Ale w ich oczach pojawiło się zrozumienie. Jakimowski pokazał kolejny obrazek – tym razem przedstawiał potworne monstrum przypominające mnicha. Marynarze zbledli. – Mości panowie – rzekł komisarz. – Co to jest? – He, he – zaśmiał się któryś. – To rajca Moltke z Pucka. Bies, szelma i kurwi syn! Drapichrust, łotr i ubogich ludzi ciemiężyciel! Toczka w toczkę, wypisz, wymaluj nikczemna gęba jego. – Oto morski mnich, jakiego ponoć wyławiają czasem rybacy na wybrzeżach morza – rzekł Jakimowski niezrażony krotochwilą. – Czy jednak dałby radę załodze dużego orloga? – Może jest ich kilku? – mruknął Jensen. – Choćby nawet, to w jaki sposób tak duże stworzenie włazi na statek? Musi czepiać się burty albo uchwycić lin. Gdyby tak czynił, pozostawiłby po sobie ślady. Tymczasem niczego takiego nie znaleziono. – Przylatuje na pokład na plecach czarownicy – wybełkotał Szelf. – Albo przerzucają go plugawe morzeczki. – Jeśli nawet – ciągnął Jakimowski – tedy jak wytłumaczyć, iż na statkach znajdujemy rozszarpane zwłoki marynarzy? Czym ma je poszarpać ryba mnich, skoro nie ma kłów i wystarczająco mocnych zębów?

Marynarze spojrzeli po sobie. To, co mówił komisarz miało sens. A Jakimowski pokazywał kolejne obrazki. Dalej były złowrogie cetusy, o których powiadano, że mogły jednym kłapnięciem szczęk zmiażdżyć kadłub dużego statku. Jakimowski odrzucił je, bo nie miały nóg, aby wdrapać się na burtę. Potem w dalszej części interrogacji odpadły ondyny i syreny zwane morskimi pannami lub morzeczkami. Odpadła sedna i diablica morska, a także kaspili ozdobiony pokaźnym rogiem, który wszakże jako ryba mógł co najwyżej przedziurawić burtę statku. A tymczasem żaden z galeonów, fluit czy krejerów zaatakowanych przez lewiatana nie przeciekał, a kadłuby miały całe i w porządku. Jakimowski nie zastanawiał się też nad trytonami, Goskiem czy Szalińcem. Aż wreszcie w ręku został mu ostatni obrazek. To był stwór o długim ciele pokrytym łuską. Z łbem jak wielka beczka, podobnym nieco do konia, tyle że ozdobionym pokaźnymi rogami. Miał wężowe cielsko, ale i nogi opatrzone szponami, które bez trudu mogły zagłębić się w kadłubie statku i wydźwignąć paskudę w górę. – Kogóż tu mamy? – zapytał Jakimowski. – Toż to właśnie Lewiatan we własnej potwornej postaci. I cóż z nim poczniemy? Zamikł, gdy uświadomił sobie, że spośród szkiców Mollera ten właśnie jeden jedyny potwór mógłby przedostać się na pokład statku, porwać całą załogę galeonu, fleuty, krejera i szmaka. – Lewiatan! – wykrzyknął Szelf. – Poznaję gadzinę! Powiadam wam, ojcowie, że widywałem już je ze szwagrem, jakeśmy na szmaku pomuchle, bantki i łososia łowili! Takie to są psie syny zawzięte, że i toporem nie ubijesz. Gadali maszopi, że ino krzyż święty na niego podziała. Dzwon okrętowy, dotąd spokojnie wybijający klangi, nagle rozdźwięczał się na trwogę. – Wszyscy na pokład! – zaryczał Martens, który trzymał popołudniową wachtę. – Budźcie wachty! Do lin i żagli! Jakimowski został sam na podpokładzie. Sam z kartą, na której Moller udatnie i szczegółowo naszkicował morskiego potwora. Spojrzał ze złością na wizerunek Lewiatana, a potem zmiął papier w ręku. – Psi synu – rzekł sam do siebie. – Czyżbyś istniał naprawdę? 1 Usko (kasz.) Ustka. Lebe (niem.) Łeba – w opisywanych czasach część Ziemi Lęborskiej, która była lennem Rzeczypospolitej. 2 Stara zwyczajowa nazwa dorsza. 3 Niderl. Niech to wszyscy diabli! 4 Tak złośliwie określano Gdańsk, jako że chłonął wszelkie zyski, nie zostawiając nic dla innych.

Rozdział V Proch i żelazo

Dziwka Fortuna, czyli wrogie knowania • Zdrada i kłamstwa • Wrak na skałach • Na ratunek! • Między diabłem, a Spieringiem • Kajdany ze szwedzkiej stali • Niespodziewane uwolnienie • Kapitan śmierć • Salwą z całej burty! • Pokład we krwi • Wiatr na szablach • Bez pardonu

Płynęli w dwóch łodziach po morzu, które jeszcze nie otrząsnęło się z gniewu po nocnym sztormie. Kołysali się przy pojazdach i rudlach, bladzi, mrużący oczy od słońca, porąbani i postrzelani, poprzewiązywani szarpiami i płóciennymi bandażami. Pierwszy spostrzegł ich Martens czuwający w bocianim gnieździe. Zakrzyknął na alarm, a wówczas zadźwięczał dzwon okrętowy i pokład Prinzessin rozbrzmiewał przez chwilę tupotem stóp marynarzy biegnących na stanowiska. Dickmann podniósł do oka lunetę i długo przypatrywał się szalupom. Dryfujący spostrzegli już polski galeon, machali kapeluszami, powiewali chustami, krzyczeli; któryś strzelił w powietrze z półhaka. – Rozbitkowie – zawyrokował wreszcie. – Panie Szelf! Lewo na burt, podejść do szalup od zawietrznej! Sternik naparł na rudel, Prinzessin zrobiła łagodny zwrot, zbliżyła się do płynących, a kiedy widać było ich twarze, kapitan skinął na bosmana. – Panie Jensen, zrzucić grot i fokmarsel. Stajemy w dryf! Panie Szelf, podajcie im liny! Łodzie szybko zbliżyły się do burty Księżniczki. Wnet do wody poleciały kotwiczki i liny dla rannych. Nieznajomi przyglądali się ciekawie galionowi wyobrażającemu pannę w koronie, wskazywali na wojenną banderę floty królewskiej i proporzec bojowy na rufie. Choć wynędzniali i pokrwawieni, raźno wspinali się na pokład okrętu. Najgrubszy z nich, w poszarpanym wamsie, z którego koronkowego kołnierza pozostało już tylko dobre wspomnienie – kapitan albo szyper statku – przyskoczył do Dickmanna, skłonił się skórzanym kapeluszem ozdobionym srebrną sprzączką. – Witajcie, mości panie kapitanie – stęknął. – I powiedzcie, proszę, komu zawdzięczamy ocalenie? – A kto pyta? – Wybaczcie – zmitygował się rozbitek. – Jestem Piet Pieterszoon Banckert z

Utrechtu. Płynąłem do Gdańska z ładunkiem francuskich win i cynamonu na galeonie Callypso, kiedy za Burgondharem dopadł nas Peter Spiering, przeklęty zdrajca na służbie Szwedów. Musiał wiedzieć, że płyniemy nad Motławę, bo srodze potrzaskał nas z kolubryn. Zapewniam was, że ma ich więcej na pokładzie niż przeklęci Hiszpanie pretendentów do tronu z nieprawego łoża Filipa. Wracając jednak do naszej peregrynacji, powiem waszmości, żeśmy uchodzili przed Spieringiem na wschód i za łaską Bożą w nocy nadeszła burza i zgubiliśmy korsarza. Niestety, nad ranem Fortuna odwróciła się od nas jak francowata przechodka wyrypana na ostatni bok. Kiedy próbowaliśmy schronić się przed sztormem na Ertholmene, za Oen, weszliśmy na skały. Zostawiłem ciężko rannych na statku i popłynąłem szukać pomocy tudzież boskiego zmiłowania. Pomóżcie nam ściągnąć Callypso, a nie poskąpię wam nagrody za uratowanie statku, załogi i towaru, panie kapitanie z Gdańska. – Nie jestem gdańskim kapitanem. Zwę się Arendt Dickmann, z Delft, a teraz z Gdańska. Prinzessin zaś jest okrętem Sigismunda – władcy Polski, Litwy i Szwecji. Mówiliście coś o kaprze, który was ścigał. Czy dobrze słyszałem, że nazywa się Spiering? – Kto by nie znał Spieringa i jego Eendrachta! Przeklęty diabelski statek. Dopadł nas zaraz po tym, jak tylko zobaczyliśmy Burganholm i wierzajcie mi – nie dał nam czasu nawet na odmówienie Ojcze Nasz za spokój duszy, a co dopiero na podziwianie jego wybrzeży. – Macie więcej szczęścia niż ślepiec, który w błocie ulicy znalazł złotego dublona. Ścigamy Spieringa, który wielce zaszkodził handlowi morskiemu Korony Polskiej. Zabiorę was i waszych rannych do Allinge, gdzie znajdziecie pomoc, wy zaś w zamian zdacie mi relację gdzie i kiedy spotkaliście szwedzkiego kapra, a także jak uzbrojony jest jego galeon. – Na litość boską kapitanie, pomóżcie nam wydobyć statek. – Banckert dosłownie runął do kolan Dickmannowi. – Nie wydawajcie nas przeklętym Duńczykom, którzy za pomoc w ściągnięciu naszej łajby obłupią mnie do gołej skóry i jeszcze zażądają oddania duszy pod zastaw. Jeśli Callypso zatonie, będę zrujnowany. Naprawdę dobrze zapłacę za pomoc wam i załodze. A jeśli ściągniecie mój statek na morze, pomogę wam wyrównać rachunki ze Spieringiem. Mówiąc prosto – dołączę do waszej eskadry. Dickmann drgnął. – Nie mam władzy, aby was do tego zmusić. Nie jesteśmy w stanie wojny, a waszmości statek to nie pryz, abym mógł wcielić go do floty wojennej. – Nic trudnego, mości panie kapitanie. – Banckert zginął się w ukłonie. – Jestem gotów sam, z własnej woli dołączyć do was na tydzień i pomóc zniszczyć korsarza. Spiering to wcielony diabeł, a jego Eendracht to czartowskie nasienie. Nie macie pojęcia, mynheer Dickmann, ile uciechy sprawi mi posłanie go na samo dno morza albo ujrzenie, jak tańczy na stryczku. Pomóżcie nam, a pożeglujemy razem w koniunkcji choćby do samego Sztokholmu! Dickmann popatrzył po swojej załodze, po srogich zarośniętych twarzach, rękach

wspartych na linach, pasach, pendentach i sznurach obciążonych ciężarem pistoletów, półhaków i noży. To prawda, jego ludziom przydałaby się drobna borderia, bo kapitańska szkatuła świeciła dnem jak stara murwa gołym tyłkiem. – Gdzie jest wasz statek, mynheer kapitan? – Osiadł na skale za Oen, największej z całego Ertholmene. Tam jest wąski przesmyk, do którego można wpłynąć od północy. – Prowadźcie! A wasze szalupy weźmiemy na hol. – Sam stanę za sterem. Dziękuję ślicznie, admirale. – Nie jestem admirałem, jeno królewskim kapitanem. – Z waszą fantazją na pewno jeszcze zostaniecie, mynheer Dickmann. Kapitan wzruszył ramionami i mimo swojej tuszy wskoczył na falszburtę, stanął na niej, trzymając się want jak pierwszy wielki admirał Rzeczypospolitej szykujący się do ostatecznej bitwy ze Szwedami. *** W taki właśnie sposób wyruszyli na Oen, w duńskiej mowie – wyspę, największy skrawek lądu z całego Ertholmene, położonego na północ od Burganholmu, gdzie mieszkały tylko morskie ptaki i foki, czasem zatrzymywali się rybacy. Był wtorek, jedenasty maja, dzień przed Wniebowstąpieniem roku Pańskiego 1627. Pokładowy dzwon na Prinzessin wybił już siódmą szklankę popołudniowej wachty, gdy zobaczyli przed sobą skaliste, postrzępione, ciemnobrązowe i szare wybrzeża wyspy, na której gnieździły się mewy. Wzburzone morze uderzało o brzegi. Załamujące się na skalnych ostrogach i głazach fale strzelały wysoko w górę, roztaczając wilgotną mgłę z kropel morskiej wody. Wiatr wzmagał się, wiał z kierunku nord-ost. Prinzessin płynęła baksztagiem, ostrożnie omijając wyłaniające się z wody skały. Dickmann przyłożył perspektywę do oka, obejrzał ponure, chłostane wiatrem i morskimi falami wybrzeże, spojrzał na skały dwóch wysepek położonych blisko siebie i tworzących zaciszną zatokę. Nie dziwił się, że Banckert szukał tu schronienia przed falami. Galeon wpłynął do zatoki, skręcił pod wiatr, kapitan kazał brasować żagle. W czasie, gdy trwała krzątanina, a ludzie Szelfa wybierali szoty i mocowali się z opornymi linami, obejrzał zatokę, a właściwie zwężający się przesmyk pomiędzy skalistymi brzegami dwóch wysepek. Rozglądał się długo; wreszcie z prawej, po zawietrznej, ujrzał grupę skał ledwie widocznych nad powierzchnią wody. Na jednej z nich widniał osadzony głęboko kadłub statku. Ledwie przyjrzał mu się uważniej, zaraz pokręcił głową. Nie wyglądało to dobrze. Galeon osiadł mocno na skałach, przechylił się na sterburtę, jego bukszpryt niemal dotykał morza. Kapitan tak naprawdę nie wierzył, aby stępka była jeszcze cała. A to znaczyło, że ze statku Banckerta nie będzie większego pożytku niż ze starej trumny, choćbyś obsadził ją załogą. Szkoda, bo w myślach czynił się już nadkapitanem małej eskadry. Holender musiał wejść na skały w samo apogeum wczorajszej burzy, bo na rejach pozostały tylko strzępy żagli, stenga fokmasztu była złamana, a wybite okna kapitańskiej kajuty na pawęży rufowej ziały niczym oczodoły trupiej czaszki.

– Panie Szelf! Opuścić szalupę, obsadzić łodzie kapitana Banckerta! Wszyscy na pokład! Ruszać do welbotów, do pojazd. Popłyniecie na Callypso. Najpierw zabrać i opatrzeć rannych. Potem weźmiecie się za ratowanie towaru. Musicie odładować statek na tyle, aby dało się ściągnąć go ze skał. Panie Rek! – Na rozkaz! – Popłyniecie z bosmanami sprawdzić, w jakim stanie jest kadłub i wręgi Callypso. Potem wrócicie tu i zdacie mi pełną relację z tego, co tam się dzieje i czy statek nadaje się do odholowania. Mości Banckert, możecie wsiadać do łodzi. – Frytjof popłynie – rzekł Holender. – Wybaczcie, mynheer Dickmann, ale wolałbym tu zostać. Dostałem w łeb stengą tak mocno, żem ujrzał całą katolicką Trójcę Świętą! A poza tym chcę opowiedzieć waszmości, jak to było ze Spieringiem. – Do pojazdów! Kto tylko żyw z Prinzessin począł siadać do szalup. Wnet na pokładzie zostali tylko poranieni, pokiereszowani Holendrzy z załogi Callypso. Część z nich zgromadziła się pod grotmasztem, spoglądając w stronę ich dawnego statku. Jednak Banckert nie dał im czekać bezczynnie. – Dalej pod pokład, trutnie! – rozkazał. – Panie kapitanie, moi marynarze mogą pomóc przy rannych. Za waści pozwoleniem, panie kapitanie... – Panie Martens – rzucił Dickmann do bosmanmata, który wraz z kilkoma marynarzami pozostał na pokładzie – każ tym ludziom zrobić miejsce pod pokładem. Będziemy ładować dodatkowy fracht i rannych. – Tak jest. Bosmanmat skinął na Holendrów. Szybko ruszyli do zejściówki, znikli na rufie. Dickmann wrócił do sterburty, przyłożył perspektywę do oka, śledził łodzie płynące ku zniszczonemu galeonowi. Marynarze napierali z całych sił na pojazdy, welboty mknęły po wzburzonych odmętach, wzbijały się na owiane pianą grzbiety fal, czasem znikały wśród bałwanów. Poprzez wodny pył widział, jak dobiły do pochylonej burty Callypso, skąd ktoś rzucił im linę i drabinkę. Statek Banckerta musiał przypominać prawdziwą rzeźnię po starciu ze Spieringiem. Kapitan widział, jak Jensen i starszy bosman wraz z marynarzami wynoszą rannych spod pokładu, jak pomagają kuśtykającym złazić po drabince, opuszczają do łodzi tych, którzy nie mogli chodzić. Porządne chłopy – pomyślał. – Aż nie chce się wierzyć, że Jensena chcieli powiesić na rei. Komisarze coś zrobili się nadgorliwi... Zwykłe podzielenie się żywnością bez wiedzy kwatermistrza i prowiantowych, tyle, że w czasie alarmu bojowego wzięli za bunt! Gadanie... Wkrótce łodzie poczęły wracać do statku. Płynęły wolno, walcząc z wysokimi falami. Dickmann opuścił perspektywę, odwrócił się do Banckerta. – Mamy chwilę, więc pogawędzimy. Jak uzbrojony jest okręt Spieringa? – Nie widziałem nigdy większego galeonu wojennego – wycharczał Banckert. – Ma trzy maszty, na przednich, poza grotem i fokiem, także bramsle na bramstengach. Słyszałem, że budował go sam sławny Jakob Storck. To nie jest żadna szkuta ani zafajdana krypa, ale najprawdziwszy okręt wojenny. Ma ze dwieście łasztów i dwa

pokłady działowe, jak ten zamek morski, który król Szwecji buduje w Sztokholmie; bicz na Polaków i galeony Appelmana... Nie wam dogonić Eendrachta. Kiedy rozwija pełne żagle, nawet bez bonetów, pędzi jak syrena po falach. Dopadnie każdy statek, pośle go na dno, zanim zdołacie polecić duszę Bogu. Ma dwadzieścia albo i więcej dział. Kanony, z których kule przerabiają kadłub statku na rzeszoto, i kolubryny plujące ołowiem jak diablice w piekle. Rozłupie z nich nawet królewski galeon, zatopi każdy okręt, pośle na samo dno, prosto w objęcia kostuchy! Łodzie z rannymi przybiły już do burty Prinzessin. Ludzie Banckerta pomagali swoim kamratom wspinać się na pokład, wyciągali liny z uczepionymi rannymi. – Wolałbym, mości kapitanie – mruknął Dickmann – by w waszej gadaninie było trochę mniej poezji, a więcej rozsądku. Jak zbudowany jest ten galeon? Jakie ma działa i jakiego wagomiaru? Co możecie rzec o omasztowaniu, takielunku i żaglach? Czy ostro idzie do wiatru i jak jest zwrotny? – Nie muszę wam mówić nic więcej – wycharczał Banckert. – Sami go sobie zobaczcie, z tyłu, za waszą rufą! Dickmann drgnął. Obrócił się w stronę wznoszących się stromo pokładów rufowych przesłaniających część widoku, wytężył wzrok i... Najpierw dostrzegł białe postrzępione żagle. Potem bukszpryt zwieńczony bocianim gniazdem, wznoszące się stromo fok i fokstensztagi, waterfok1, reje fokmasztu, galion ozdobiony rzeźbą zielonowłosej necki szczerzącej do niego zęby z rybich ości. – Wat drommel!2 – Kapitan palnął pięścią w reling. – Przeciągnę pod stępką całą wachtę! De drommel haal het! Dlaczego nikogo nie ma na marsach?! Szybko obrócił się do Banckerta. I wtedy zrozumiał, że choćby kazał zawołać bosmanów i naszykować liny, nie byłoby komu wykonać polecenia. I co więcej, podobny rozkaz właśnie wykonywali ludzie, którzy nie należeli wcale do załogi Prinzessin. Holendrzy Banckerta kończyli już wiązać Martensa, inni przytrzymywali marynarzy z jego wachty. Ranni, którzy właśnie znaleźli się na pokładzie, ozdrowieli jak za dotknięciem paznokcia katolickiego świętego. W jednej chwili zerwali szarpie i bandaże, skoczyli na nogi, dobywając szpad i rapierów, przystawili półhaki do piersi nielicznym majtkom z Księżniczki, którzy próbowali ich zatrzymać. Część z nich skoczyła pod pokład, skąd już po chwili dobiegły wrzaski, krzyki, po nich strzał z pistoletu. – Zdrada! – ryknął Dickmann i porwał się do gdańskiego pałasza. Jednym ruchem dobył broń z pochwy i przedłużając zamach, rąbnął Banckerta w łeb i lewy obojczyk. Holender uchylił się, uskoczył w ostatniej chwili spod ostrza, szarpiąc za rękojeść rapiera. Wyciągnął go, przetoczył się po deskach, zastawił przed drugim ciosem Dickmanna. A wówczas polski kapitan jednym ruchem wybił mu broń z rąk. Rapier potoczył się z brzękiem po pokładzie, zatrzymał na skraju głównego gretingu. Banckert wrzasnął ze strachu, Dickmann wzniósł broń do cięcia, zarąbałby go jak psa, rozwalił łeb albo przynajmniej pozbawił uszu, lecz w tejże samej chwili huk wystrzału omal nie urwał mu głowy. Kula świsnęła tuż przed nim, wyrwała garść drzazg z nadburcia, przepadła gdzieś w morzu.

– Ani kroku dalej, kapitanie! – rzekł znajomy głos. Ktoś mierzył doń z pistoletu. Dickmann zamarł. Zmysły go opuściły, opadły na głębokie, mroczne, morskie dno... Moller, Sebastian Moller, pisarz okrętowy! Nie żartował. Kapitan zrozumiał wszystko, kiedy jego wzrok opadł niżej, na dymiący pistolet. To był dublet złożony z dwóch luf ustawionych obok siebie. A zatem strzelec zachował jeszcze jedną kulę dla swojego łaskawcy. – Stójcie spokojnie, mości Dickmann, bo nie chciałbym ruszyć drugiego cyngla! Kapitan zamarł z pałaszem w dłoni. Obrócił się w stronę burty, wbił wzrok w odległy kadłub Callypso, gdzie została większa część jego załogi. – Porzuć fantazję i nadzieję, mości kapitanie. – Banckert pozbierał się z pokładu, wstał, strzepnął i nałożył kapelusz. Dickmann zauważył, że swoim ciosem rozciął mu pół ronda razem ze srebrną sprzączką. Niewielka to była jednak satysfakcja wobec tak oczywistej zdrady Holendra. – Na Callypso mam prawie dwa tuziny zbrojnych. Wybiorą twoich ludzi z ładowni jak ryby z saka. Nie dawaj im żadnych znaków, jeśli chcesz, aby wrócili tu żywi. – Jak to... – Dickmann pobladł. Czuł, jak krew odpływa mu z głowy. Czuł, że jeszcze chwila, a chwyci go apopleksja. Rozerwał zapięcie wamsa pod szyją. – Jak to się stało?! – Oto prosto – mruknął Banckert. – Pan Moller dawał nam znać o wszystkim przez naszych ludzi w portach. Zdaj broń, kapitanie, albo będziesz trupem! Na jego znak trzech marynarzy chwyciło Arendta za ręce. Bez trudu wydarli mu pałasz z omdlałej dłoni, wykręcili ramiona w tył. Dickmann zadygotał. Moller zdradził... Ten nieszczęsny malarzyna przygarnięty na pokład Prinzessin, podniesiony z gdańskiego bruku za jego łaską okazał się zwykłym szwedzkim jurgieltnikiem, płatnym zdrajcą na usługach korsarza. – Słyszeliśmy, panie kapitanie, że chcecie jakiś żart uczynić mości Spieringowi – roześmiał się Banckert, choć jego jeńcowi nie było skoro do śmiechu. – Tedy abyście nie musieli szukać nas po wszystkich morzach i oceanach, oznaczyliśmy wam drogę i poprowadzili jakoby dorodnego kablina prosto do niewodu. A co ja namarzłem, namokłem się na tej przeklętej szalupie! Ha, rozgrzeję się waszą gdańską gorzałką, bo pewnie zapas cały jej wozicie! Dickmann nie słuchał jego ględzenia. Wpatrywał się w Mollera, a malarz zadrżał pod jego wzrokiem. – Moller. Jak mogliście mi coś takiego uczynić? Sebastian spuścił wzrok, a kiedy podniósł głowę, nie patrzył już na Dickmanna, ale gdzieś daleko, na morze i skaliste wyspy Ertholmene. – Dopraszam się łaski – rzekł. – Nie mogłem znieść głodu... Wy, cały Gdańsk... Jesteście winni temu, że mój ojciec umarł jako żebrak... Ja nie mogłem... Naprawdę... – To nie jest okręt Gdańska, ale Jego Królewskiej Mości. Zdradziłeś i wydałeś kapitana, załogę i galeon na służbie Najjaśniejszego Króla Zygmunta, władcy Polski i Szwecji... – Ten ostatni tytuł – wtrącił swe trzy śmierdzące grosze Banckert – zdaje się już

nie obowiązuje. I rzeknę wam w sekrecie, kapitanie, że nie będzie dobrze, aby wymieniać go zbyt często tam, dokąd się udajemy. Dla waszego zdrowia i żywota. Bo Szwedy dziwnie są drażliwi na tym punkcie. Radziłbym też, abyście unikali wszelakich skojarzeń ze śledziami, podczas przywoływania imienia króla Gustavusa, bo to może znacząco ułatwić wam życie. – Wiesz, jaka jest kara za zdradę, Moller? – Dickmann nawet nie odwrócił się w stronę Holendra. – Niech Bóg się nad tobą zlituje, jeśli jeszcze raz się spotkamy! Malarz odwrócił się i odszedł, spoglądając w deski pokładu. To, co działo się potem, opisać można było tylko jednym słowem, a właściwie dwoma: agonia i paroksyzm. Agonia załogi Prinzessin, paroksyzm bólu jej kapitana. Dickmann widział, jak spod pokładu wyciągano coraz nowych jeńców, jak Eendracht rzucił kotwicę po nawietrznej, jak odbiła od niego łódź pełna zbrojnych. Jak od Callypso odbiły szalupy, na których kapitan rozpoznał skrępowanego Szelfa i Jensena pilnowanych przez ludzi z pistoletami w dłoniach. Oglądał, jak pod grotmaszt przywleczono opierającego się Jakimowskiego i jego Kozaków. Komisarz był zakrwawiony, ranny w bok, jeden z jego sług lekko postrzelony. Wszyscy pokryci pyłem, czarni od prochu, porąbani i pocięci ostrzami rapierów, albowiem z honorem i fantazją bronili się w kabelgacie, skąd wywleczono ich dopiero po porąbaniu drzwi i prawdziwym szturmie. Humoru kapitana nie poprawił nawet widok dwóch trupów wśród ludzi Banckerta, które w chwilę później przyniesiono na pokład. Ani Frytjof paradujący z łbem przewiązanym szarpiami po bliskim spotkaniu z szablą Jakimowskiego. To wszystko nie mogło zaćmić obrazu jego klęski. Galeon floty królewskiej dostał się w ręce Szwedów prawie bez wystrzału, nie oddawszy nawet jednej salwy, nawet nie drasnąwszy żadnego wrogiego okrętu. Dickmann wiedział, co teraz będzie – powloką ich do Pilawy albo zamkną w jakimś śmierdzącym kurniku awansowanym na królewski areszt i tyle z morskich nawigacji i peregrynacji. Później, kiedy skończy się wojna, czeka ich powrót w niesławie do Gdańska, posiedzenie Komisji Królewskiej i te pytania: Czy kapitan uczynił wszystko, aby ratować okręt? Czy w tej sytuacji mógł zdziałać coś więcej? Donders! Jak miał uczynić, skoro dał się złapać do szwedzkiej sieci razem z całym galeonem, niby pijany junga podczas pierwszej wizyty w zamtuzie?! Jedno było pewne – gdyby teraz spotkał na pełnym morzu jakichkolwiek rozbitków, dałby do nich ognia z dział, zamiast zapraszać na pokład, a już na pewno nie dałby się wciągnąć w żadne ratowania statków osiadłych na skałach. Ale cóż – mądry Polak po szkodzie... A potem nastąpił kolejny akt dramatu. Oto przez burtę Prinzessin przeszedł wysoki, posiwiały mężczyzna w skórzanym kolecie i czarnej pelerynie przerzuconej zawadiacko przez ramię. Dickmann wiedział kto to. Pilnujący ich marynarze od razu przycichli, Banckert zdjął kapelusz, Moller skłonił się, bo od nowo przybyłego śmierdziało władzą jak od dworaka perfumami. Natychmiast też spędzono przed niego najważniejszych jeńców. – Jego mość Arendt Dickmann z Delft – roześmiał się od ucha do ucha Spiering,

rozwierając usta pełne białych, ostrych jak rybie ości zębów. – Znaczy, krajanin! Kogo my tu jeszcze mamy?! Pan Jakimowski, komisarz hetmański, wysłany przez jego mości pana Koniecpolskiego do Komisji Okrętów w Gdańsku, by pomóc w odnalezieniu i zniszczeniu lewiatana. Jakimowski nie poruszył się. – Tyle zachodu, aby zniszczyć mnie, biednego sługę Bożego. – Spiering strzepnął z rękawa ledwie widoczny pyłek. – Omyliliście się, mości panowie. Czyż ja wyglądam na potwora? Czyż jak lewiatan mam łeb podobny do konia? Czy sterczy mi dziesięć rogów, a na nich dziewięć koron z napisami: Vivat Gustavus Adolfus Rex? Mam je na łbie? – Jak w błazenadzie nachylił ucho w stronę Dickmanna, jakby spodziewał się odpowiedzi. – Czy nie mam? Jak to jest, mości kapitanie? Dickmannowi nie chciało się strzępić języka na odpowiedź. – Popatrzcie. – Spiering zdjął kapelusz, odsłaniając długie trefione włosy zlane wonnościami. – Omyliliście się, bo jeśli naprawdę jestem lewiatanem, tedy dlaczego opatrzność Boża pozwoliła mi zająć ten okręt? Prawda, mam ja trochę kłopotów z Gdańskiem i gdzie tylko zobaczę statek z tego pięknego miasta, zaraz mam chęć posłać go na dno, ale, do kroćset, mości panowie – po cóż miałbym mordować marynarzy, pozostawiając nietknięty fracht? Jakimowski rzucił szybkie, ledwie dostrzegalne spojrzenie na Dickmanna. – Co jednak byście nie myśleli, waszmościowie, o mnie, wasza peregrynacja dobiegła końca. Teraz popłyniecie razem ze mną do Kalmaru, gdzie ty, panie Dickmann, poczekasz sobie do najbliższej wymiany niewolników, a ty, mości Jakimowski, będziesz musiał odpowiedzieć na kilka pytań. Nie powiem, zrobiłeś się ostatnio sławny w królestwie Szwecji. Sam kanclerz Oxenstierna dopytywał o ciebie, bo ma wiele kwestii do waszmości. Ja też mam. Bo na ten przykład – zatrzymał się przed poturbowanym Oloffsenem, którego wyciągnięto z mesy oficerskiej na pokład – gdzie są papiery i listy od Komisji Morskiej, mój zacny człowieku?! – W dupie u diabła! – mruknął kwatermistrz. Spiering pokręcił głową. A potem z zamachu dał Oloffsenowi w gębę ręką w skórzanej rękawicy. Poprawił w żywot, aż oficer zgiął się wpół, zaklął, zajęczał. – Zaprawdę, skręcasz prosto na manowce, niedobry chłopcze – mruknął, ścierając krew z nadgarstka. – Boeltrampp! Z tłumu ludzi Spieringa wystąpił wielki, barczysty chłop z ogolonym łbem, w skórzanej ćwiekowanej kurcie ledwie opinającej tłusty kałdun. – Pokaż panom Polakom nasze błyskotki. Sługa Spieringa otwarł gębę pełną połamanych zębów. A potem rzucił do stóp kapitana Dickmanna parę żelaznych kajdan niewymownie świadczących o tym, że Królestwo Szwecji może i nie zaciąga najlepszych marynarzy na Bałtyku, ale wciąż jest w nim pod dostatkiem dobrej oksmundzkiej stali. ***

Kajdan nie starczyło dla wszystkich. Zakuto w nie Dickmanna, którego uwięziono w kapitańskiej kajucie, zakuto kwatermistrza Oloffsena, Szelfa i obu bosmanów, a także – nie wiedzieć czemu – starego, ślepego Babbecka, jak gdyby Spiering obawiał się, że starzec może uczynić coś złego jego ludziom. Zważywszy na jego ślepotę, mógł chyba tylko zakląć proch i armatę czarami, aby rozrywały się przy strzale. Tych marynarzy, którzy nie stawiali oporu, a także cieślę, żaglomistrza i innych zamknięto na forpiku pod kasztelem dziobowym, resztę na górze w kubryku, zaś buntowników i wichrzycieli, a w ich liczbie komisarza Jakimowskiego i jego Kozaków, skrępowano powrozami i umieszczono w ładowni. Leżeli w półmroku, wpatrując się w greting na dolnym luku, od którego bił słaby blask słońca przedostający się z pokładu działowego i kolejnych gretingów prowadzących na główny dek okrętu. Co pewien czas przygasał – słyszeli wtedy nad głowami łoskot podkutych butów szwedzkiego wartownika, który przemierzał okręt, sprawdzając, czy jeńcy siedzą cicho i spokojnie. Zaraz gdy tylko zatrzasnęła się pokrywa gretingu, Jakimowski usłyszał skrzyp kabestanu wciągającego linę kotwiczną, łopot stawianych żagli, cichy szum fal. Szwedzi przejęli kontrolę nad całą Prinzessin, postawili u steru swego człowieka, obsadzili okręt częścią załogi ściągniętej z Eendracht. Jakimowski mógł tylko domyślać się celu ich podróży – zapewne był nim, jak wspominał Spiering – Kalmar lub znacznie bliższa Karlskrona, choć nie można było także wykluczyć Malmö. Teraz mogli na własnej skórze przekonać się, czy Spiering naprawdę był lewiatanem. On temu zaprzeczał, ale jeśli skłamał, tedy nie pozostało im wiele życia; niedługo powinni zabić ich albo wpuścić pod pokład bestię morską... Komisarz dziwił się, że jeszcze tego nie uczynili. Może jeńcy byli zbyt ważni dla szwedzkiego korsarza? – Chudo bude – rzekł Konstanty Wołk, Kozak z nasmołowanym osełedcem zakręconym wokół obu uszu, pocztowy pana Jakimowskiego, przywiązany do zapasowej rei. – Szyje nam Szwedy urezają, jak amen w pacierzu! – Módlcie się do Światłej Przeczystej, żeby tylko szyje – mruknął Choma zwany Umnym, gdyż zbiegł na Zaporoże z Ławry Poczajowskiej i dzięki temu umiał składać litery po rusku, co jednało mu wielki mir między dzikimi Zaporożcami. – A nie by nas na paliki nie zatknęli. Gwoli lepszego przypatrzenia się szwedzkiej potencji. – Spasi Chryste, tfu! – mruknął zabobonnie i splunął przez lewe ramię Weresaj. – Co teraz poczniemy, didki?! Tośmy gorzej wpadli, niż kiedy w Mołdawii chcieli nas Wołosi oskopić! Oj, bieda nam! – I chyba ciebie jednego do reszty zeunuszyli, skoro jak baba lamentujesz! – warknął Jakimowski. – Ucisz się i daj pomyśleć. – Nie bójcie się! – zarechotał Nils Berg, którego przydano Kozakom do towarzystwa razem ze sternikiem Janisem. – Szwedy to nie Moskwa czy Turcy. Pójdziecie do lochu, a potem pewnie was wymienią na tych żołdaków Śledzia, których nasi wzięli do niewoli. Gorzej będzie się miała sprawa z waszym panem i z kapitanem, bo tych pewnie wezmą na spytki. Okrutnie są Szwedy zawzięci, od kiedy wzięli cięgi pod Hamersztynem. Najgorzej jednak będzie ze mną. – Trastia ich mordowała! – mruknął Weresaj. – A wy, co? Rankor do nich macie jaki prywatny?

– Was czeka w Szwecji loszek, a mnie szubienica – mruknął wesoło Berg. – A wcześniej obłupianie ze skóry hakami, kąpiel we wrzącym oleju i takie tam przyjemności; w dodatku za nadobne łaziebniczki starczy mi kat królewski. A jeśli to przetrwam, tedy czeka mnie więcej atrakcji. Miałem ja trochę kłopotów w Gdańsku, więc się na Prinzessin zaciągnąłem. I anim pomyślał, że to tak, jakbym sam głowę pod topór położył. Bo jeśli Szwedy odkryją, kogo mają na pokładzie, tedy kat sztokholmski zarobi na mnie więcej, niż ściąga Śledź kontrybucji z jednego zdobytego miasta. – Pochlebiasz sobie waszmość. – Jakimowski wiercił się przez chwilę, próbując zmienić pozycję. Nie szło mu to najlepiej, bo był przywiązany tyłem do drewnianej kolumny drugiej pompy okrętu. – Już widzę i uwierzę, jak będą Szwedy tracić czas i pieniądze na jednego chrychającego kosterę z Gdańska. Dadzą ci pałaszem po szyi albo w najgorszym razie pobujają na pohyblu i Zdrowaś Mario. Co tak oczy wytrzeszczasz, mości Berg? Myślisz, że nie wiem, coś za jeden? – Trzymam waszmości za słowo – odparł pogodnie Nils. – I modlę się, abyś miał rację. Aby Oxenstierna zapomniał, jak zgrałem do ostatniej nitki jego rodzonego braciszka. Kto gra w karty, ten ma łeb obdarty, powiadają mądrzy ludzie. Nie słuchał wszakże tego powiedzenia Gabriel Oxenstierna... – Uciszże się, waszmość. Myślę, co zrobić, abyś wcale do Sztokholmu jechać nie musiał. – Już milknę, mości komisarzu. Berg ucichł, Kozacy poczęli modlić się, a Jakimowski dumał. Kłopot w tym, że nic nie przychodziło mu do głowy. Leżeli w wilgotnej i dusznej ładowni ściśnięci niczym śledzie w beczce. Prinzessin kołysała się na falach i z każdą chwilą przybliżała do wybrzeża Szwecji. Skrępowano ich mocno i fachowo, zresztą choćby nawet zdołali rozwiązać się i wyjść albo wywalić greting, co poczęliby bezbronni wobec szwedzkiej załogi? Znikąd nie było nadziei, znikąd pomocy. Chyba tylko z nieba, od Pana Boga, który jednak tego dnia wyraźnie sprzyjał heretykom. Pod pokładem zrobiło się sennie i cicho. Więźniowie kiwali głowami, przysypiali, Jakimowski przymknął na chwilę oczy. A zaraz potem otworzył je raptownie. Coś działo się w ładowni od strony kabelgatu. Usłyszał jakiś szelest za beczkami, szmer, ciche szuranie i łoskot. Dźwięki przypominały hałasy, które sam słyszał na pokładzie działowym, zanim wpadli w burzę i zerwała się z talii największa kartauna. Czyżby szczury znowu harcowały w zęzie lub między kamieniami balastowymi? A może na okręcie naprawdę był Lewiatan? Jakimowski uśmiechnął się szyderczo. Jeśli nawet, to jak do tej pory nie okazał się tak groźny jak Spiering, przeklęty Holender na służbie Gustawa Adolfa. Szuranie powtórzyło się. Teraz już był pewien – coś poruszało się w długiej szparze pomiędzy dwoma rzędami beczek ściśniętymi powrozami, oplątanymi siecią. Jednak przejście było zbyt wąskie, aby zmieścił się tam człowiek. Jakimowski poczuł, jak serce poczyna bić mu coraz szybciej. Nie bał się diabła, od kiedy sam przeżył piekło na pokładzie galery. Nie lękał się lewiatana, choć ostatnie rozmowy z załogą i dokładne zapoznanie się z narysowanymi przez Mollera wedle

wskazówek załogi potwo rami morskimi nieco zachwiały jego zmysłami. Teraz nie był już pewny, czy ktoś, kto okrutnie zabijał załogi statków wypływających z Gdańska, był zwykłym człowiekiem – morskim kaprem albo sługą Gustawa Adolfa, czy też demonem z piekielnych otchłani. Chyba, że to wracała bestia... Tamta bestia... O Boże! Czekał. Stukot i tajemniczy łomot zabrzmiały blisko. Kozacy jęknęli, gdy zobaczyli tajemniczy kształt przełażący przez szczelinę między beczkami. W smudze światła wpadającego z góry przez gretingi pojawiły się sękate, poznaczone bliznami dłonie, potem czerwona chusta zawinięta na pokiereszowanym łbie, smutne, zmęczone oblicze mężczyzny, którego Jakimowski sobie nie przypominał, wreszcie jego ramiona i grzbiet zgięty pod ciężarem niewielkiego kosza, w którym tkwiły rękojeści pistoletów, polskich szabel, gdańskich pałaszy i marynarskich noży. Mężczyzna wygramolił się na beczkę, a Jakimowski dopiero teraz skojarzył, że nieznajomy jest dziwnie mały, nie jak karły, lecz jak ktoś... skrócony o połowę. I rzeczywiście, tamten nie miał obu nóg, kończyły się tuż pod tułowiem ledwie widocznymi kikutami owiniętymi w skórzane worki. Pojawienie się tajemniczego człeka sprawiło, że wszyscy więźniowie szarpnęli się w sznurach, pootwierali gęby i kręcili z niedowierzaniem głowami. Jakimowski nie wierzył własnym oczom. Skąd ten człek wziął się na Prinzessin?! – Spasi Chryste! – jęknął Weresaj. – Sczezaj, maro! – Obróćcie na mnie wzrok, bracia – rzekł nieznajomy chrapliwym głosem. – I miejcie ufność w Panu, albowiem niosę wam nadzieję na zwycięstwo! Jednym ruchem wyrwał nóż z pochwy, przeciął więzy Weresajowi, uwolnił Nilsa Berga i Jakimowskiego, z małpią zręcznością, używając tylko rąk, przecisnął się dalej, rozerżnął więzy na rękach reszty Kozaków, chwilę zamarudził przy sterniku. – Coś ty za jeden, człowieku? – jęknął Janis. – Z jakiej krypy się urwałeś, brachu? Nie jesteś przecież z Prinzessin! – Co, nie wyglądam na świętą Agnieszkę? – odciął się nieznajomy. – A może powinienem przywiązać sobie skrzydła, abyście wzięli mnie za anioła? Zapewniam, że nie stanę się ani jednym, ani drugim. Bo gdybym nawet pofrunął, naszczałbym wam na łby za to, że tak łatwo oddaliście wrogowi okręt wojenny. A poza tym nie mam nóg, więc nie będę kroczył drogą cnoty i występku, a moje grzechy przytłaczają mnie tak bardzo, iż obawiam się, że w niebie już dawno postawili na mnie kreskę. Nie traćcie tedy czasu na próżne modły, ale łapcie za broń i wyrezajcie Szwedów, zanim Spiering zdoła zmówić paciorek za swoją duszyczkę. – Ukrywałeś się w zęzie i w ładowni na Prinzessin – rzekł Jakimowski. – To ciebie słyszała załoga na pokładzie działowym. Podkradałeś prowiant i alarmowałeś nocne wachty? – Ja, ja – zgodził się niechętnie kaleka. – Zakradłem się na okręt w porcie, bo... musiałem płynąć z wami, a kapitan odtrącił mnie jak parszywego psa w szpitalu Świętego Jakuba, gdzie werbował cieśli i innych mistrzów do załogi. Ale nie czas teraz na gadaninę. – Powstrzymał uniesioną ręką dalsze pytania i wskazał kosz wypełniony

bronią. – Dalejże, kamraci – syknął. – Bierzcie strzelby. I zróbcie z nich użytek lepszy niż ze swoich kusiów w zamtuzie, kiedy już wrócicie z hanzy! Dajcie popalić Szwedom, jak chędożonym gamratkom! Odbijcie okręt! Wszyscy rzucili się do kosza. Porwali pistolety, półhaki, rogi z prochem, woreczki z kulami i gotowe ładunki, szable, pałasze i marynarskie noże. Krew popłynęła szybciej w żyłach, bojowy duch i fantazja od razu pojawiły na obliczach marynarzy, kiedy poczuli dotyk znajomej stali. Odwiedli z trzaskiem kurki, podsypali panewki, dobyli ostrzy z pochew. – Co teraz? – Prowadź, batko! – Kozacy spojrzeli na Jakimowskiego. – Do schodni – zakomenderował komisarz. – Sprawdźcie, co na pokładzie działowym. Wołk pierwszy skoczył na schodki prowadzące w górę, ostrożnie naparł na drewnianą pokrywę. Wszyscy usłyszeli szczęk zawiasów i metalu. – Zamknięte! – syknął Zaporożec. – Na łańcuch zawarli i kłódę, psie syny! – Czekajcie! Cisza! Umilkli, bo na górze ozwały się kroki wartownika. – Choma, Weresaj, na beczki! – zakomenderował Jakimowski. – Przyczaić się przy gretingu. Kiedy podejdzie, łapać za nogi, wywrócić na kratę. Wołk, ty łap za szyję i skręć kark jak wołu. Byle obyło się bez krzyków! Jak z tym przeklętym Turczynem na czatach! – Ne serdyte, pane! Już ja go ścisnę jak mołodycia na wesele! – Ruszać się! Kiedy Szwed padnie, ty, Janis i pan, mości Berg, łapcie go za pas, szukajcie kluczy. Wszyscy skoczyli na miejsca, przyczaili się. A tymczasem łoskot kroków Szweda zbliżał się, potężniał, rozbrzmiewał głośnym echem. Zamarli, wstrzymali oddech, skulili się na beczkach wokół kraty. Nagle wartownik zatrzymał się. Stał tuż przed gretingiem, a Jakimowski aż zadygotał ze strachu, że coś przeczuł. Żołnierz nie ruszał się. Słyszeli tylko dochodzący z góry szelest, głośne cmoknięcie, a potem cichy trzask krzesiwa. Kiedy na koniec doszła do nich woń tytoniu, komisarz uśmiechnął się szeroko. Wróg po prostu zapalił fajkę. Na pokładzie działowym, o krok od komory prochowej i nabitych armat! Do kroćset, jeśli takie porządki panowały we flocie szwedzkiej, to dziwne było, dlaczego żaden z wojennych orlogów jeszcze nie wyleciał w powietrze, oszczędzając wysiłku artylerzystom admirała Appelmana. Szwed podjął swoją wędrówkę. I znów, psi syn zatrzymał się. Dokładnie na środku kraty. Nawet nie zdążyli się przestraszyć, nie było na to czasu. Jakimowski podniósł ciężkiego półhaka do góry, wymierzył poprzez kraty... Na górze rozległ się cichy brzęk, szuranie, jednostajny szmer. Wreszcie usłyszeli plusk; spomiędzy krat na ziemię polała się żółtawa ciecz mająca wszakże niewiele wspólnego z gdańską złotą wódką. Parszywy Szwed po prostu naszczał przez greting do ładowni, nie podejrzewając wcale, że może to być już ostatnia chwila w jego życiu,

w której może ulżyć przeładowanemu pęcherzowi. – Jak wam, smakowało, Polaki?! – zarechotał uciesznie, gdy skończył. Nie miał widać dość upokorzenia jeńców, bo spojrzał w dół. – Lepiej korzystajcie z okazji, du Schweine! Nie będziecie mieli wody do samego Kalmaru! Jakby wciąż nie dość mu było zniewagi, pochylił się bardzo nisko, przyklęknął, zapewne aby sprawdzić, czy jego szwedzki deszczyk poprawił humory więźniów. Wszyscy zobaczyli w szczelinie kraty jego ogorzałą gębę, małe, głęboko osadzone oczka, morion na łbie i wystrzyżoną w szpic bródkę. – Was? – zapytał, widząc wpatrzone w niego złowrogie oblicza. – Co tu się dzieje? Bunt? To były jego ostatnie słowa. Weresaj i Choma skoczyli do krat, porwali go za pludry, za cholewy i czubki butów, ściągnęli w dół, rzucili na greting. A Wołk jednym ruchem chwycił go poprzez kraty za gardło, ścisnął, zadławił jak w kowalskich kleszczach. Szwed szarpnął się, zdążył zacharczeć, a potem już tylko rzucał się, kopiąc greting nogami. Janis nie bez trudu odszukał klucz przy jego pasie, ściągnął go na dół razem z kółkiem, zerwał i potrząsnął. – Jest, panie komisarzu! – Otwierajcie klapę, bracia! – Dalej, odbijemy Prinzessin! Wołk przełożył klucz przez kraty, stęknął z wysiłku, odszukał kłódę, przekręcił klucz w zamku. Byli wolni! Jakimowski pierwszy wyskoczył z pistoletami na górę, po nim kolejno – Weresaj, Janis, Choma, Wołk, Nils i dwaj marynarze, których wrzucono tu z nimi. Szlachcic zatrzymał się jeszcze w pół kroku, zawrócił do zejściówki, przechylił się nad drewnianą zrębnicą3, wyciągnął rękę do nieznajomego kaleki, pochwycił dłoń tamtego i wciągnął na górę. – Co teraz? Jakimowski rozejrzał się. Mieli szczęście, bo pokład działowy był pusty. Armaty stały na swoich miejscach z podniesionymi lufami, ambrazury były opuszczone, podobnie główny greting wiodący na górę. – Gdzie reszta naszych? – Na forkasztelu, panie – rzekł beznogi. – Za mną! Nie było czasu na zastanawianie się. Marynarze Spieringa w każdej chwili mogli odkryć ich obecność. Wystarczył jeden wystrzał, aby zwalił się na nich prawdziwy potop Szwedów, po którym z nielicznej garstki ludzi Jakimowskiego pozostałyby chyba tylko sprzączki od pasów. – Nie strzelać, póki się da! – rozkazał komisarz. – Brać ich po cichu, zanim nie oswobodzimy reszty. – My Szwedów choczemy riezaty! – zapewnili go ochoczo Kozacy. Szybko ruszyli w kierunku dziobu i zatrzymali się przed drewnianą grodzią oddzielającą pokład działowy od komory przed forpikiem, gdzie przez podłogę

przechodził skośnie ogromny bal kolumny bukszprytu. Wołk zatrzymał się, dał reszcie znać – przypadli wtedy do desek pokładu. Kozak ostrożnie wychylił się spoza przejścia do kolejnej komory i równie raptownie schował. – Czterech, pane! – wyszeptał do ucha Jakimowskiemu. – Dwóch na warcie, dwóch w kości rżnie! Coś mi się widzi, że zaraz śmierć na piątego do nich się dosiądzie. – Weresaj, Choma, za bukszpryt! Ja środkiem. Panie Berg, Janis i reszta – prosimy czekać na znak! Naprzód! Jakimowski przestąpił próg i przypadł do bukszprytu. Wyjrzał ostrożnie. Znów mieli szczęście. Jeden Szwed podrzemywał na antałku, oparty o ścianę. Drugi czyścił i polerował pistolet, jak gdyby jutro ich okręt wizytować miał sam arcyśledziowy herszt zbójów morskich i wiarołomców – Gustaw Adolf. Dwaj grali w kości. Pierwszy aż jęknął, wyrzuciwszy trzy trójki, czwórkę i dwójkę, porwał się za łeb obwiązany błękitną, wypłowiałą chustą. – Cztery czwórki! – zarechotał jego kompan. – Albo nazwij mnie kłamcą! Zamieszał kości w kubku i rzucił na deski. Wypadła trójka, szóstka, dwie czwórki, ostatnia kostka potoczyła się na bok, odbijała od desek pokładu, obracała w powietrzu... Oczy obu majtków śledziły ją z uwagą, wpatrywały się w kość, jak gdyby od wyniku zależeć miały losy świata. Sześcian odbił się od safianowego buta polskiego szlachcica. Znieruchomiał ze stukotem na deskach, odsłaniając pięć oczek. – Piątka! – rzekł Jakimowski. – Łżesz jak pies! I w tejże samej chwili ciął szablą w łeb okryty kapeluszem! Choma, Wołk, Berg, Janis i pozostali wypadli zza grodzi i beczek. W jednej chwili, jak młode rozwścieczone wilki rzucili się do gardeł Szwedom. Jeden z przeciwników zdążył krzyknąć, odbić cięcie gołą ręką. Choma przewalił go na deski, przycisnął brzuch kolanem, zatkał usta lewą dłonią, uderzył z góry szerokim, marynarskim nożem, raz, drugi, trzeci! Szwed zacharczał, zadygotał. Krew trzysnęła w górę, splamiła ściany grodzi i wyszorowane modlitewnikami do białości deski podpokładu. Inny cisnął pistolet, porwał za rapier, chciał krzyknąć, ale Janis rzucił się nań z tyłu, Wołk zbił klingę rapiera w bok, a Berg jednym szybkim ruchem wbił ostrze noża w plecy, nieco powyżej krzyża; przekręcił, pokazując tym samym wszem i wobec, że poza tasowaniem kart i ogrywaniem w tryszaka bogatych, miejskich próżniaków, równie sprawnie radził sobie z przecinaniem nici ludzkich żywotów. Ostatni Szwed zaskoczył wszystkich. Porwał się na nogi, krzycząc, uszedł spod szabli Weresaja, odepchnął Chomę wstającego znad trupa jego kompana, potrącił z hukiem beczkę i pomknął w stronę rufy. A kiedy przekroczył drzwi grodzi, beznogi marynarz, który uwolnił ich z ładowni, wyskoczył zza antałka, chwycił go w przelocie za połę kaftana, przytrzymał. Przeciwnik wyrwał się z jego uścisków, kopnął w bok, pomknął dalej. Kaleka nawet nie skrzywił się. W jego rękach błysnęły dwa ostrza. Cisnął je wprawnym ruchem... Sztylety zafurkotały w powietrzu. Pędzący Szwed potknął się, zamarł na chwilę, a

potem z łoskotem zwalił na greting prowadzący do dolnej ładowni, dokładnie na swego kompana, który w tak mało przyjemny sposób chciał umilić pobyt w areszcie Jakimowskiemu i jego ludziom. Komisarz odciągnął zasuwy zamykające grubą furtę prowadzącą do forpiku. Wpadł tam, trzymając palec na ustach, z szablą w dłoni. W ciasnym pomieszczeniu panował zaduch i smród – szczyn, potu, krwi i ludzkiego przerażenia. Szwedzi stłoczyli tu ponad dwudziestu ludzi. Ranni jęczeli na podłodze, siedzieli podtrzymywani przez kompanów, ich oblicza były znużone, pokryte krwią, poznaczone świeżymi bliznami. Gdy Jakimowski wszedł, wszystkie głowy od razu zwróciły się w jego stronę. Na szczęście nikt nie krzyknął. – Milczeć i słuchać! – syknął komisarz. – Odbijamy okręt! Brać broń i wszyscy za mną! Musimy oswobodzić kapitana! Marynarze od razu skoczyli na nogi. Jakimowski spojrzał w górę, jakby chciał przebić wzrokiem górny pokład i dostrzec stojących na nim Szwedów. Słyszeli ich czy nie? I co jeszcze? Zrobili zasadzkę na rufie? Zawiadomili Spieringa? Mają pełno w pludrach na widok rozwścieczonych Polaków? Podszedł do beznogiego majtka, który przed chwilą po raz kolejny uratował im skórę, położył mu rękę na ramieniu. – Jak się nazywacie marynarzu? – Bonawentura Jordan. – A więc, panie Jordan... – Felst. Dla znajomych Felst, panie komisarzu. – Felst, potrzebuję, abyś przekradł się na rufę i zdał mi relację, co tam się dzieje. – Tak, panie. – Felst... – Słucham. – Dziękuję. I nie zapomnę. Idź już.

Felst zniknął między armatami. Ruszyli wolno za nim; ramię w ramię: szlachcic, Kozacy, Kaszubi, Niemcy, Polacy, Szkoci, Duńczycy i nieliczni Szwedzi z dziesiątej wody po kisielu. Przemykali między beczkami, mijali działa, których jeszcze Prinzessin nie zdołała użyć. Ostrożnie przekroczyli próg kabestanu, gdzie na podłodze leżały zwoje lin, ukryli się za dolną częścią kolumny, za pompami i działami. Jakimowski przystawił ucho do uchylonych drzwi prowadzących do tylnej komory działowej. Cisza. Pchnął je ostrzem szabli. Pusto. Kiedy usłyszał szmer, podniósł głowę w górę i pod powałą zobaczył Felsta przeciskającego się przez szczelinę, przez którą przechodził na wyższą kondygnację drewniany gładki wał sterowego rudla zamocowanego na górnym pokładzie. – Zataili się w mesie i w górnym kabestanie! – wydyszał kaleka. – Wszystkich siedmiu. Mają półhaki, jeden kaczą stopę, inny parę granatów. Jakimowski milczał. Musiał coś zrobić, nie mogli czekać tutaj na zmiłowanie Pańskie. To, że nie zostali odkryci, wciąż zakrawało na cud. Jak zwabić Szwedów na dół? Zakrzyknąć, że okręt nabiera wody? Że uwolnili się więźniowie? Z opresji wybawił go Berg. Nałożył na łeb kapelusz, którego właściciel pewnie już ostygł na forpiku, a może jeszcze bębnił bosymi piętami o deski pokładu. – Hej, kamraci! – zawołał i wspiął się kilka stopni w górę. – Gorzałkę gdańską znalazłem! W skrzyni Janikowskiego. Powiadam wam, bracia, złoto w gębie! Jest tego pięć gąsiorków! Na górze od razu zastukały kroki, więc Jakimowski i marynarze cofnęli się do kątów. A Berg miał w ręku pękaty gąsiorek, z którego pociągnął tęgi łyk! I jeszcze jeden. To naprawdę było naczynie Jakimowskiego! Na Szwedów nie trzeba było długo czekać. Zlecieli się do komory, jak muchy do miodu, we trzech. Kozacy i marynarze wyskoczyli spoza kabestanu, skrzyń i worków niczym wygłodniałe lwy. Wszystko odbyło się tak szybko, że żaden z wrogów nie zdołał nawet poprosić o pardon. Choma poderżnął pierwszemu gardło, łapiąc jednocześnie za gębę; przeżegnał się szeroko, po prawosławnemu, gdy ciało opadło na podłogę. Na drugiego rzucił się Janis i dwóch marynarzy. Trzeciego obłapił Berg, a dokończyli Janis z Wołkiem. Berg roześmiał się pijacko, czknął głośno, a Jakimowski zrozumiał dwie rzeczy. Najprzód, że kostera naprawdę był pijany. A potem, że musiał dobrać się do jego skrzynki z gdańską wódką w dziobowej ładowni. Na Boga Ojca, kiedy on to zrobił? Ja pragnień w życiu nie mam wiele Dobry wierzchowiec, piekna dziewka Uczucia, sława, przyjaciele I raj, gdy śmierć mnie porwie krewka

– zaśpiewał Berg wesoło. – Hej, kamraci? Długo mam na was czekać? Stopnie zejściówki załomotały znowu pod stopami kolejnego majtka zbiegającego do komory działowej. Nim zdołał dostrzec ciała kompanów, Janis i Weresaj podcięli

mu nogi. Szwed spadł ze schodni, wrzasnął i rąbnął łbem o drewniany stopień. Potem unieruchomiły go cztery mocarne ramiona, Jakimowski wcisnął mu w zęby biret kamrata, a inny z marynarzy uciszył rękojeścią pistoletu. Na górze wszczął się rwetes, załomotały podkute buty, ktoś krzyknął coś w szepluniawym szwedzkim języku. A potem usłyszeli łoskot, odgłosy uderzeń i zduszone jęki. Komisarz nie czekał dłużej. – Na górę! – syknął i sam pierwszy wpadł na schodnię. Wyskoczył do górnego kabestanu, osłaniając głowę szablą. Wewnątrz było jaśniej niż na pokładzie działowym. Dwóch marynarzy z Eendracht kopało skrępowanego kajdanami Jensena, przykutego do kabestanu podobnie jak Szelf, Martens i jeszcze dwóch innych majtków. Trzeci ze Szwedów stał z zakrwawionym łańcuchem nieopodal. Jakimowski nie tracił czasu na podziwianie tej sceny. Zamierzył się szablą na pierwszego – tego, który stał tyłem. Marynarz coś przeczuł! W ostatniej chwili porwał za pałasz, wymknął się spod ostrza komisarza, zastawił. Jakimowski, nie mając miejsca, ciął go wręcznym cięciem wtąż, poprawił w kiść. Szwed zripostował na odlew, zahaczając sztychem ostrza o kabestan, przeszedł do zwodu, pchnął prosto w brzuch szlachcica. Jakimowski w ostatniej chwili zwiódł ciało w prawo, przepuścił ostrze pałasza tuż pod swoim lewym bokiem i, zawijając szablę w dłoni, z szybkością pioruna ciął wroga wnik, ukośnie, od dołu; rozchlastał mu pachwinę, pół żywota, poprawił cięciem w człon, szybko, od lewej, rozrąbał łeb, posłał na deski pokładu. Pozostali Szwedzi stawili twardy opór. Wołk dostał w łeb pałaszem, zalał się krwią, Janis oberwał po boku, a jeden z marynarzy padł przeszyty ostrzem. Ale przewaga tym razem była po stronie Polaków. Szwedów zagnano w kąt, zarąbano, zakłuto, nie dając nawet chwili wytchnienia na poproszenie o pardon. Janis wyrwał z zaciśniętej dłoni zabitego marynarza pęk kluczy, pochylił się nad kajdanami Szelfa i jego towarzyszy. Wołk i Weresaj podnieśli Martensa. Jakimowski poklepał obitego i poturbowanego starszego bosmana, po ramieniu. – Gdzie oni są, te diochle! – warknął Szelf. – Gdzie reszta pludraków?! – Starczy ich dla was! Za mną! Szybko i cicho odemknęli drzwi do sterówki, przeszli przez pomieszczenie i stanęli przed zamkniętymi na głucho drzwiami kapitańskiej kajuty. I pierwszy raz w życiu Jakimowski wszedł tutaj bez pukania i po cichu. – Doprawdy sami nie wiecie, jak wysoko moglibyście zajść w naszej służbie. – Piet Pieterszoon Banckert dopił resztkę wina z kielicha. Zasiadający po drugiej stronie stołu skuty kajdanami Dickmann nie raczył nawet podnieść głowy. – Mówcie dalej, panie Banckert. Dokąd zaprowadzi mnie ścieżka chwały, jeśli zacznę razem z wami i Spieringiem krzyczeć: Gott mit uns albo Cum Deo et victricibus armis? Co tak patrzycie, mynheer?! Grocjusz, ulubieniec Gustavusa Adolfusa, to też mój krajanin z Delft. – Do bogactwa i znaczenia kapitanie, bo nasz najjaśniejszy pan dobrze wynagradza

swe sługi. Patrzajcie na mnie, panie Dickmann, a uczcie się. Wystarczyło trochę tyłek sobie poodgniatać w szalupie, kuśkę w słonej wodzie pomoczyć i już będę komenderować na waszej Die Prinzessin von Polen. I wy moglibyście mieć własny okręt – daleko większy – jeśli zdecydujecie się zaciągnąć na godniejszą służbę niźli ta u papieżnika Sigismunda. – Wolę dowodzić byle pinką z głównego deku, niż tak jak wy Prinzessin z marsrei na grotmaszcie. A wiecie – przechylił się w stronę Banckerta – dlaczego będziecie wykrzykiwać rozkazy z tak wysoka? Bo was każę powiesić na noku najwyższej rei. Zaiste, tak wysoko chyba jeszcze w służbie Śledzia nie zaszliście. Banckert roześmiał się wesoło, zarechotał i zacharczał. Wyciągnął puchar, a wówczas sługa stojący za plecami dolał mu wina. – Zadziwiacie mnie, kapitanie – rzekł. – Chyba się jakiś szlachcic na waszmości matkę zapatrzył, bo gadacie całkiem jak jeden z polskich pieniaczy. Dirk! – zawołał na sługę. – Jeszcze wina! – Nie ma. – Jak to nie ma? – Bo wszystko już wydudlałem! Banckert zerwał się od stołu. I jeszcze szybciej usiadł. Albowiem zamiast sługi za jego plecami stał Weresaj, szczerząc resztki zębów w serdecznym uśmiechu, z jakim Kozak wita samotną dziewicę błąkającą się po stepie. – Siadaj, waszmość, po co nogi trudzić. – Wołk klepnął Holendra z drugiej strony w ramię. – Natrudzisz się jeszcze, na reję włażąc, to rzecz pewna. Zausznik Spieringa zadygotał. Najpierw zrobił się siny, potem głośno wypuścił z płuc powietrze, nadymając policzki jak żaba. – Straż! – zakrzyknął. – Straaaaż! – Powiem waszmości w sekrecie – rzekł Weresaj – że strażnicy chyba ogłuchli. Gadam do nich cięgiem, a oni leżą jak te Niemce! – Nie frasuj się, wkrótce do nich dołączysz – rzekł Jakimowski, wychodząc z cienia. Banckert rozglądał się przerażony. Jęknął, kiedy szlachcic podszedł do Dickmanna i kluczem uwolnił mu ręce z okowów. – Mości panie kapitanie – rzekł. – Okręt przejęty! Zostało tylko paru Szwedów na pokładzie. Już oni nasi! Dickmann wziął go w ramiona i uścisnął po bratersku. – Nie wiem... co powiedzieć – rzekł. – Mości panie Jakimowski, zadziwiacie mnie... Ja... Wybaczcie. Dwie łzy spłynęły po jego policzkach. – Moja Prinzessin – wyszeptał. – Wracam do siebie. Panie Banckert. Ręce. Holender coś nie bardzo chciał wstać. Wołk i Weresaj dopomogli mu kułakami. – Tak będzie dobrze – rzekł Dickmann, przekręcając klucz w okowach. – O wiele wam lepiej, mości Banckert, w tych obrączkach. Rzekłbym, pasujecie do nich jak czerwona suknia do ladacznicy. Pilnować go! Szybko porwał z podłogi swój pałasz, przerzucił pendent przez ramię. Zatrzymał się jeszcze przed dygocącym Banckertem, zdjął mu kapelusz z głowy i włożył na własną.

– Tak było dobrze – mruknął. – A tak jeszcze lepiej. Skoczył co tchu do drzwi mesy oficerskiej. Załoga chciała powitać go okrzykami, ale uciszył ich podniesioną ręką. – Panie Jakimowski, gdzie są Szwedy? – Jeden na grotmaszcie, a kilku na forkasztelu – pilnują naszych ludzi – kwatermistrza, żaglomistrza, cieśli. I pewnie paru majtków, bo nie widzę nigdzie Holcka i jego kompanów z psiej wachty. – A Spierning? Gdzie jest Eendracht? – Na morzu – rzekł Szelf. – Albo już popłynął do Szwecji. Dickmann ostrożnie wyjrzał zza uchylonych drzwi, zlustrował pusty pokład, zerknął w górę i zaraz schował się. – Jeden albo dwóch jest na bocianim gnieździe. Reszty nie widać – pewnie zabawiają się sodomią na forkasztelu. Nie jest dobrze, bo nie zdołamy wspiąć się na maszt niezauważeni. A jeśli nas dostrzegą i narobią alarmu, a Eendracht płynie w pobliżu, może powitać nas takim salutem armatnim, po którym Księżniczka zmieni się w spróchniałą beczkę. Felst przecisnął się między nogami marynarzy. – Ja mogę wdrapać się na grotmaszt niezauważony – rzekł. – Niech pan kapitan pozwoli mi spróbować. Wyrezam posterunek na bocianim gnieździe, zamienię się chustami i kubrakami z wachtowymi. Nawet jeśli Spiering jest w pobliżu, nie powinien nic zauważyć. – Co waść robisz na moim statku? Nie widziałem cię wcześniej. – Melduję, że nie rzucałem wam się na oczy, panie kapitanie. – Nie rzucałeś, czy po prostu przede mną się ukrywałeś? A może twa obecność tutaj znaczy, że miałem na pokładzie jednego majtka więcej? – Ukrywałem się w zęzie i w ładowni, panie. – Wszedłeś na statek? Po co? – Wasza mość mnie nie pamięta? Jestem Bonawentura Jordan, żyłem na łaskawym chlebie w szpitalu Świętego Jakuba u waszej miłości. A kiedy usłyszałem, że wasza miłość werbuje ludzi, rzekłem sobie: raz kozie śmierć, Bonawentura. Nie możesz żyć jak człowiek, to przynajmniej umrzyj po ludzku! Dickmann przymknął oczy. Pamiętał... Beznogi kaleka wpatrzony weń jak w obraz i błagający ze łzami w oczach, by zabrać go na statek. Żal i smutek marynarza, gdy odmówił w gniewie. Boże mój – pomyślał. – Ile błędów popełnia człowiek, grzesząc nieświadomością... Ile węzłów życia przecina jednym przypadkowym cięciem, ile krzywdy wyrządza samą swą obojętnością lub słowem... Chryste, dzięki ci za to, że pozwoliłeś mym wrogom wybaczyć krzywdy, które im wyrządziłem. – Opatrzność Boska nam cię zsyła, panie Jordan. Idź! Felst skoczył na pokład przez uchylone drzwi szybciej niż pędzący jeleń. Dźwigając się na mocarnych ramionach ponad pokładem, zdawał się szybszy i zwinniejszy niż najbieglejszy z żeglarzy. Zanim kapitan zdążył mrugnąć okiem, był już przy grotmaszcie. Kaleka nie skoczył, tak jak zwykli marynarze – na wanty, nie zaczął wspinać się po wyblinkach. Zamiast tego przypadł do kolumny głównego masztu,

pochwycił linę topenantów, podciągnął się bez trudu na rękach i począł piąć się pionowo w górę, chwytając za fały grotrei, niczym pająk wypuszczający się za zdobyczą. Widok był tak niesamowity, że wszyscy wyglądający z komory wstrzymali oddech, Jakimowski zacisnął ręce w pięści, pobożny Szelf ścisnął w dłonach krzyżyk, a niepobożny Berg przeciągnął palcem po ostrzu marynarskiego noża, aż pojawiła się krew. Leć, leć, leć – zdawały się mówić wszystkie wargi. Załoga śledziła jego trasę z równą uwagą, co pobożni Kaszubi gesty księdza wznoszącego kielich do Ofiarowania w czasie mszy. A Felst leciał. Zwinnie jak małpa przemknął po cięgle grotrei, wskoczył na pertę tuż pod bocianim gniazdem, chwycił się jaksztagu i znieruchomiał na chwilę. Wszyscy wstrzymali oddech, ktoś prawie jęknął. Szelf i Martens przeżegnali się. Felst wskoczył na topenantę biegnącą skośnie od noku grotrei ku kolumnie grotmasztu, przewinął się przed nią, a potem doskoczył i chwycił krawędź bocianiego gniazda! – Herr Jesus! – wyrwało się komuś. Felst znikł w bocianim gnieździe, schował się całkiem, przepadł. Czekali w napięciu na alarm, krzyki, krew spływającą z masztu. Tymczasem nie działo się nic szczególnego. Aż wreszcie, po pewnym czasie nad bocianim gniazdem uniosła się głowa owinięta szarą chustą. – Felst – szepnął w nabożnym skupieniu obdarzony najlepszym wzrokiem Janis. – On żyje! Żyje! Dickmann poczuł, że wilgotnieją mu oczy. Felst zamachał do nich, a potem poddźwignął się wyżej, aby godnie zastępować wachtowego na warcie. Droga do forkasztelu stała otworem. Wyskoczyli na pokład, dopadli do grotmasztu, który był niedaleko, a potem pomknęli ku dziobowej nadbudówce. Trzej Szwedzi wyszli spoza drzwi, słysząc łoskot stóp. Pierwszy uniósł arkebuz do strzału, lecz w tejże samej chwili Berg cisnął nożem w biegu. Ostrze świsnęło cienko, zafurkotało, trafiło w bark strzelca, nim zdołał pociągnąć za spust. Rusznica padła na pokład, Szwed złapał się z wrzaskiem za ramię. Nim zdołał cokolwiek uczynić, na niego i kompanów spadły ciosy pałaszy, szabel i toporów, obaliły na pokład, przyszpiliły do jego desek. Ostatni z wrogów był najsprytniejszy; strach przed Bogiem, a może raczej przed Spieringiem dodał mu skrzydeł. Skoczył do forkasztelu, chcąc zamknąć za sobą drzwi. Lecz Jakimowski wsiadł mu na plecy, zajechał szablą na wręcz, poprawił na odlew, w pierś i w zerk, a pędzący za nim Wołk przygwoździł rannego piórem szabli do pokładu. Podniósł się krzyk i wiwaty, gdy wpadli do dziobowej nadbudówki, gdzie we krwi leżeli skuci łańcuchami Oloffsen, Babbeck, Curicke i Rek, kucharz Wende, a także jeszcze kilku marynarzy. – Victoria! – zakrzyknął kwatermistrz. – Odbiliśmy statek. – Martens wzniósł nad głowę zakrwawioną szablę, z której skapywały jeszcze kropelki czerwonej posoki. – Milczeć, do stu diabłów! – ryknął Dickmann. – Prinzessin wzięta, ale jeszcze nie

obroniona. Spiering, gdzie jest Spiering i jego okręt?! Szukajcie go, piorunem! – Tam, panie kapitanie – wskazał Janis. – Za nami. Dickmann porwał za perspektywę odebraną Banckertowi, skoczył na rufę, ostrożnie wyjrzał zza górnej krawędzi pawęży, osłaniając wylot okularu dłonią. Janis miał rację! Eendracht szedł po morzu jakieś pół mili, może trochę mniej za Prinzessin, kołysał się na falach po zawietrznej, z bakburty. Arendt ostrożnie zlustował jego pokład. Nikt nie podniósł na nim alarmu, nie widać było krzątaniny marynarzy. Odetchnął z ulgą i przeżegnał się. Najwyraźniej Szwedzi nie dostrzegli tego, że Księżniczka nagle – zupełnie jak kapryśna panna – wzgardziła względami szwedzkich kawalerów. Dickmann był spokojny. Czuł, że w głębi jego duszy zaczyna narastać mocne i bezwzględne postanowienie. Teraz, skoro Opatrzność pozwoliła mu odzyskać statek, nadchodził czas na działanie, zemstę i ostateczne zwycięstwo. – Martens, Berg, Janis! Przebrać się w łachy poległych i stanąć na wachcie. Szelf, sprowadzić na pokład Banckerta. Gdyby się opierał, dajcie mu w łeb. To powinno go zmiękczyć. Ale zważajcie, aby go nie uszkodzić. Ma tutaj przyjść złamany, ale żywy. Wszak Spiering na pewno chciałby oglądać wesołą gębę swego podszypra! Panie Oloffsen – idźcie do komory amunicyjnej, do zbrojowni i komory prochowej, zbierzcie rusznice, ładunki, kule i pistolety. Rozdajcie załodze. Wszyscy niechaj gotują się do walki! Wiatr powiał mocniej, Prinzessin zakołysała się, pochyliła lekko, pomknęła szybciej. Dickmann westchnął, raz jeszcze zerknął na okręt Spieringa. – Panie Babbeck! – rzekł mocnym, zdecydowanym głosem. – Nabijajcie działa z obu burt. Ze sterburty kula mi i kartaczami. Z bakburty kulami łańcuchowymi i nożycowymi! Panie Holck, rozdać ludziom granaty i przygotować wieńce smołowe! Dickmann obrócił się do bosmana. – Panie Szelf! Proszę poluzować szoty! Chcę, aby Spiering począł nas doganiać. – Tak, panie. Pokład rozbrzmiał stukotem bosych i obutych w ciżmy stóp. Marynarze rzucili się, by wypełniać rozkazy kapitana. Czuli to wyraźnie, że chwila, w której zabrzmią działa zbliża się. – Co chcecie uczynić, mości kapitanie?! Dickmann spojrzał Jakimowskiemu prosto w oczy. – Spiering podejrzewa wszystko, tylko nie to, że działa Prinzessin znajdą się na wprost jego galeonu. Zniszczę go z zaskoczenia! Wstrzymamy Księżniczkę i pozwolimy, by nas dogonił, a potem damy ognia z całej burty. – Eendracht ma dwadzieścia cztery działa. My tylko szesnaście – zaoponował Jakimowski. – Same kanony i kolubryny, a nie kartauny, szlangi i falkonety jak u nas! Byliśmy dziś o włos od śmierci, a wy chcecie ponownie narażać statek i całą załogę? Nie dość wam, że mało nie straciliśmy okrętu? – Spiering nie zdąży nawet pomodlić się do Bozi – rzekł twardo Dickmann. – Panie Babbeck, poluzujcie talie armat na bakburcie – niech po pierwszej salwie

odskoczą dalej niż zwykle – pod samą sterburtę. A teraz uważajcie: wszystkie działa drugiej, prawej burty, proszę odwrócić i przesunąć tak, aby stały nie na wprost, ale pomiędzy armatami bakburty. Kiedy oddacie z niej salwę, proszę podtoczyć odwrócone działa do ambrazur na lewej burcie okrętu i dawać ognia drugi raz. I nie bawicie się w pukaninę, ale walcie od razu ze wszystkich luf, tak jak was uczyłem! Do tej pory panowie Polacy walczyliście jak za Krzyżaków! Nadszedł czas, abym pokazał wam potęgę salwy burtowej, którą dawno już poznali Holendrzy i Anglicy! Załoga wpatrywała się w Dickmanna z uwagą. Wszystkie oczy płonęły gorączkowym ogniem. – Musicie zniszczyć ambrazury i olinowanie za pierwszą lub za drugą salwą, bo nie będzie trzeciego razu! Spiering musi dostać od nas dwie pełne salwy burtowe. Wasze strzały powinny sprawić, aby Eendracht stał się zdatny jedynie do rozbiórki na opał. – Stracimy stateczność! – zaoponował Szelf. – Prinzessin gotowa się wywrócić, kiedy przesuniemy wszystkie armaty na jedną burtę, panie kapitanie! Pójdziemy na strawę dla pomuchli, jeśli okręt przewróci się dnem do góry! – A cóż w takim razie szkodzi, Szelf, aby w tym samym czasie przenieść ładunek na prawą burtę? Jeśli trzeba niech pan nie zawaha się przerzucić balastu! – Ładunek... Prawa burta... Balast – wybełkotał Szelf. – Madonno Swarzewska, miej litość nad nami. Na pełnym morzu, przy takiej fali? – Więc macie okazję zapisać się w annałach historii, panie Szelf. Co to za dyskusje, jak w jezuickim kolegium!? To jest okręt Jego Królewskiej Mości, a nie gdański burdel, mości panie bosmanie! Nie jestem gachem, ani wy kurwą i nie targujemy się tu, czy macie obsłużyć mnie w górną, czy w dolną piczę! I czy mamy tę rzecz uczynić na raka, czy na świętego Franciszka. Skoro każę wam przesztauować ładunek, to go przesztaujecie, bo ja rozkazów nie zmienię, choćby tu wasz święty Florian z nieba zstąpił! Szelf zadygotał. – Tak jest, panie kapitanie! – Świetnie – mruknął Dickmann. – To właśnie chciałem usłyszeć! Panie Martens, miejcie baczenie na Eendracht. A zaraz kiedy skończą przetaczanie dział, proszę poluzować szoty foka, grota i fokmarsla. Musimy pozwolić, aby zaczęli nas doganiać. – Myślicie, panie kapitanie, że kiedy Prinzessin stanie z galeonem Spieringa burta w burtę, korsarz pomyśli, że to przyjacielskie spotkanie? – mruknął Jakimowski. – Nawet gdy zobaczy na pokładzie Banckerta z uśmiechem większym niż gęba walenia? Choćbyśmy wszyscy zmienili się w nadobne syreny, nie uwiedziemy śpiewem szwedzkiego kapra! – Masz rację, mości Jakimowski. Spiering nie jest głupcem. Dlatego myślę, że wytężysz swój łeb, mości panie bracie i wymyślisz fortel, dzięki któremu Eendracht nie powita nas podniesionymi ambrazurami, gdy spostrzeże, że ostrzymy do wiatru. Daję na to waszmości jeden klang! – Dickmann przekręcił pokładową klepsydrę. Piasek począł przesypywać się – wolno i nieubłaganie, a Polak wytrzeszczył oczy. – A tymczasem – kapitan odwrócił się do kwatermistrza – panie Oloffsen, proszę wciągnąć Bonawenturę Jordana do regestru załogi.

– Po bitwie uczynię stosowny wpis. – Po bitwie możemy być martwi albo konający. Dlatego wpiszecie go zaraz, natychmiast! – Jak sobie życzycie, mości panie kapitanie. – Panie Jakimowski? Wymyśliliście coś? Komisarz przymknął oczy, a jego gęba miała wyraz trwogi i znużenia. – Nie tak zaraz, mości kapitanie. Potrzebuję chwili wytchnienia... – Ejże, a ja myślałem, że bystry z was człek, mości panie komisarzu! Zwłaszcza po tym, jak ocaliłeś okręt i nasze siedzenia. Ale nie trudźcie się. – Dickmann uśmiechnął się całkiem jak szelma, który już po raz dwudziesty sprzedał naiwnym Kaszubom członek świętego Guerlichona od fallusów. – Już wymyśliłem, co uczynimy, aby odwrócić uwagę Spieringa. Będę potrzebował dwóch konopnych stryczków. – Co to ma znaczyć? – Powiesimy was na rei, mości panie komisarzu. – Jak to?! Za co? – Rzekłem! Panie Szelf! Przygotować powrozy! *** – Mości panie komisarzu, czy to na pewno był dobry pomysł? Poluzowano szoty i buliny, zrzucono fokmarsla. Prinzessin zwolniła; galeon Spieringa zbliżał się do niej wolno, nieubłaganie od bakburty, od zawietrznej. Jego szare żagle na masztach przedłużonych bramstengami rosły w oczach. Wszyscy na pokładzie czekali na spotkanie. Bosman i bosmanmat postawieni na czele grup abordażowych ukrytych w rufowej nadbudówce i na forkasztelu, Kozacy i marynarze schyleni za falszburtami, zbrojni w szable, pałasze, topory abordażowe, piki, pistolety i półhaki za pasem. Dzierżący w dłoniach rusznice, sznurowe drabiny i linki zakończone hakami. A także najgroźniejsze strzelby oraz granatniki polskiej piechoty morskiej o lufach niczym gęby rzygaczy z malborskiego zamku, które jednym strzałem kładły pokotem całe roty wojska. Oczekiwali z bijącymi sercami, aby na znak kapitana rozpętać piekło, ich oczy wpatrzone były w stojącego w drzwiach w rufowej schodni kapitana z pałaszem w ręku i dwoma pistoletami za pasem. Po walce i oswobodzeniu okrętu załoga Księżniczki, bez czapek, kapeluszy, poprzewiązywana chustami, bandażami, pobita, skrawiona, półnaga, obdarta przez Szwedów, wyglądała jak zgraja oberwańców, ale bynajmniej niezłamanych. Pod postrzępionymi kubrakami, wamsami i koszulami serca biły coraz mocniej, bo majtków ożywiał rycerski duch i fantazja. Ukryci na pokładzie wyczekiwali bitwy z równym pożądaniem, co chorągwie husarii sygnału do szarży pod Kircholmem. A Jakimowski i Szelf stali na percie grotrei, z konopnymi stryczkami na szyjach, pilnowani przez majtka uzbrojonego w pistolety. Na tym właśnie zasadzał się pomysł kapitana. Mieli podejść do Eendracht tak, aby Spiering dokładnie widział, co się stało, a Banckert, któremu zdecydowanie nie sprzyjała dziś Fortuna, zakrzyknąć miał do korsarza (połechtany wprzódy lufą pistoletu), czy wolno mu powiesić dwóch

jeńców, gdyż na pokładzie miała miejsce próba buntu załogi Prinzessin, stłumiona oczywiście pałaszami i rapierami Szwedów. Rzecz jasna, aby Banckert okazał się skłonny do współpracy, Kozak Wołk musiał wprzód zapowiedzieć mu, że gdy odmówi, wsadzi mu w rzyć lufę największego garłacza na pokładzie. I czy lufa szturmaka okazała się wystarczających rozmiarów, czy też Kozak miał wielki dar przekonywania, dość, że Holender zmiękł i obiecał uczynić wszystko, co rozkaże Dickmann. Swoją drogą Jakimowski miał nadzieję, że widok ludzi w stryczkach stojących na percie nie skłoni Spieringa do ogłoszenia alarmu. Komisarz liczył raczej na to, że korsarz będzie wściekły, widząc, co Banckert chce uczynić z jeńcami, ale że w jego umyśle nie zakiełkuje podejrzenie zdrady. Eendracht zbliżała się. Najpierw zaczęli dostrzegać szczegóły olinowania – brasy, szoty, halsy i gordingi, potem foksztag i fokwanty, paduny i grotbramstensztagi, na koniec zaś rozpórki salingu. Jakimowski poruszył głową, bo konopny powróz uwierał go w szyję. Oto zbliżali się do krawędzi Maelstromu, który mógł ich pogrążyć albo wynieść aż pod niebo. Wóz albo przewóz. Chwała albo morskie dno. Wszystko było w zasadzie w ręku Spieringa. Na galeonie dostrzeżono ich od razu. Jakimowski widział, że trwała tam krzątanina, marynarze wybiegali na pokład, ktoś coś krzyczał, pokazywano sobie palcami niedoszłych wisielców. Eendracht zwolniła. Marynarze zrzucili bramsle i foka. Powoli, po chwilach długich niczym wieki, okręty poczęły zbliżać się do siebie. Pawęż rufowa Prinzessin zrównała się prawie z krańcem bukszprytu Szweda. Wzdłuż jej burty wolno przesuwało się bocianie gniazdo, waterfoki, potem galion z syreną szczerzącą ostre rybie zęby. Stojący za sterem Janis przeżegnał się. Dickmann chwycił za rękojeść pistoletu, by nikt nie spostrzegł jego drżących dłoni. Jakimowski pokręcił głową. Do stu diabłów, stryczek uwierał go gorzej niż obręcz galernika. Doprawdy nie zdawał sobie sprawy, że życie wisielca na szubienicy było tak niewdzięczne. Bukszpryt Eendracht zrównał się z fokmasztem Księżniczki. Dopiero teraz na głównym deku wrogiego galeonu Jakimowski zobaczył Spieringa. Korsarz spoglądał na nich z góry, pokrzykiwał na swoich gniewnie, rozwścieczony obrócił się w stronę sterczącego sztywno Banckerta, rzucił coś do swojego podoficera. – Panie Banckert! – wrzasnął bosman, stojąc obok wantów. – Co się dzieje! Dlaczego, do stu piorunów, wieszacie jeńców?! A Banckert huknął pięścią Wołka prosto między oczy, odtrącił jedną ręką pistolet z taką siłą, że półhak wypadł z kozackiej dłoni, potoczył się po deskach. – Zdraaaadaaaa! – rozdarł się Holender. – Prinzessin wzięta! W jednej chwili przetoczył się po nadburciu, runął do morza i tyle go widziano. Dickmann wyskoczył na pokład z pistoletem w lewym, a pałaszem w prawym ręku. Przez jedną chwilę mierzył się wzrokiem z oniemiałym, pobladłym Spieringiem, a potem ryknął z gromową mocą w stronę schodni:

– Ognia! Ognia z całej burty! Wszystkie ambrazury na bakburcie Księżniczki uniosły się z trzaskiem w górę. Z otworów wychynęły tępe pyski kartaun, szlang i falkonetów. A na pokładzie artyleryjskim ślepy Babbeck odtrącił lontownicę, którą jego ogniomistrz chciał przytknąć do zapału i wrzasnął ile sił w płucach: – Staaaaać! Staaaać! Czekać! Kanonierzy zamarli. Salwa nie padła. Przeraźliwe gwizdki bosmanów z Eendracht przeszywały powietrze, Dickmann dojrzał, jak marynarze rzucili się do dział i lin, jak oficerowie i żołnierze padali na pokład, kryjąc się za falszburtami! – Ognia! Do stu piorunów! – Czeeeekać! – ryknął Babbeck przechylony nad otwartą furtą działową, wsłuchany w szum fal. – Czekać, moje dzieci! Zdrada! – przemknęło przez głowę Dickmanna! – Babbeck zdradził! Powieszę go na rei! Wydrę żywcem serce! – Babbeck! – wrzasnął z rozpaczą. – Daj ognia! Ognia, głupcze! – Przecież słyszałem! – wycharczał konstabl. – Jestem może ślepy, ale nie głuchy! Kanonierzy i ogniomistrze zamarli rozdygotani, nie wiedząc, kogo słuchać... A wtedy Babbeck poczuł, jak morska fala wynosi statek w górę, ponad Eendracht, jak kołysze nim, dając przewagę wysokości. Uśmiechnął się i przyłożył lont do zapału Wężycy. – Można, moje dzieci! – zawołał. – Bij Szweda! Armaty ryknęły spiżowym gromem. Wstęga ognia przeleciała wzdłuż bakburty – od dziobu do rufy galeon spowił kwaśny prochowy dym. A wraz z gromowym pogłosem wystrzałów, z wyciem i świstem na pokład Eendracht spadły rozkładające się w powietrzu kule łańcuchowe, pikowe i nożycowe – tnąc liny, wanty, fały i gordingi, masakrując tych, którzy nie padli na pokład, wbijając się z trzaskiem i wyciem w drewno masztów i pokładu, zrywając nagle i kołkownice! Z przerażającym wizgiem, ze świstem, pękły fały, wanty i topenanty żagli fokmasztu przecięte wirującymi łańcuchami. Na pokład zwaliła się z gromowym grzmotem, z łoskotem, od którego stawały dęba włosy na głowie marsreja, wlokąc za sobą ze świstem szoty i brasy. Okręciła się w bok, przytrzymywana splątanymi linami, uderzyła w fokreję, oparła o nią bokiem, a potem zwaliła w dół, na pokład, wprost w tłum uchodzących marynarzy. Z grobowym hukiem wyłamała część nadburcia, zmiażdżyła ludzkie ciała, jak szmaciane kukiełki.... A potem z krótkim wizgiem poszły w diabły fokstensztag i fokbramstensztag podtrzymujące górną część fokmasztu, kule łańcuchowe przecięły stengę na pół, rozszczepiły drewno z trzaskiem. Dickmann widział wyraźnie, jak pęka saling... jak stenga odłamuje się od kolumny fokmasztu i leci w dół, ciągnąc za sobą bramstengę z rozwiniętym bramslem... W chwili krótkiej jak uderzenie błyskawicy długie, smukłe drzewce spadło na pokład, wyrżnęło piętą stengi w deski, upadło, majestatycznie roztrącając wózki armat, zamarło, pokrywając ludzi, działa i żołnierzy łopocącą, postrzepioną płachtą bramsla.

Armaty Prinzessin odskoczyły od ambrazur na rozluźnionych taliach. Dwie z nich wyrżnęły tylnymi zaczepami o pokrywy działowe sterburty, wyłamały je z łoskotem. Pokład przechylił się w prawo, uciekł spod stóp. – Podtaczać! – zaryczał Babbeck. – Podtaczać drugie działa, dziateczki! Stopy kanonierów i marynarzy załomotały na deskach, zaturkotały okute żelazem kółka, zatrzeszczały łoża i wózki, zamienili je miejscami z tymi, które przed chwilą dały ognia, używając talii, drągów, lewarów i całego zestawu przekleństw, poczynających się od matek, a kończących na końskiej pycie. Osiem działowych paszczy wynurzyło się z kadłuba Księżniczki jak czarne smocze kły. – Pal! Równo, moje dzieci! – wykrzyknął konstabl. – W kadłub! Armaty ryknęły po raz drugi, zahuczały spiżowym basem. Tym razem na Eendracht spadły lite i kute kule żelazne, ołowiane i żeliwne. Z łoskotem, gwizdem, z przerażającym rykiem zmiotły część falszburty, kładąc pokotem ukrywających się na pokładzie Szwedów, rozrywając ciała na krwawe strzępy, wbiły się w kadłub, wyrywając ogromne dziury, łamiąc planki, zmieniając klepki w sterty drzazg. Galeon Spieringa zadygotał, zamarł, a potem ledwie dostrzegalnie począł pochylać się na prawą burtę. Chmura kwaśnego, smrodliwego dymu na powrót spowiła oba okręty. Zabrzmiały w niej jęki, krzyki, wrzaski, trzask pożaru, poczuli swąd siarki, strachu i świeżo przelanej krwi. Świsnęły drabiny, brzęknęły kotwiczki rzucane na pokład Eendracht. Okręty sczepiły się linami, załomotał opuszczany pomost bojowy. Dickmann wzniósł się nad polem bitwy, ponury, posępny, owiany prochowym dymem, niczym bóg wojny, jak dawny Stortebeker, który w ostatniej chwili uszedł diabłu spod katowskiego topora. – Ognia! Wystrzały z arkebuzów, muszkietów, szturmaków, hakownic i działek relingowych wstrząsnęły Prinzessin. Z wizgiem i sykiem odpaliły ręczne granatniki, zagrzmiały strzelby piechoty morskiej. A przez prochowe dymy zasłaniające cały świat, poprzez jęki rannych, krzyki ginących i huk wystrzałów, przedarły się kolejne okrzyki kapitana: – Naprzód, bracia! Za króla! Na śmierć! Brać pryzaaaaaaa! Bij Spieringa! Za Prinzessiiiiiiin! Prinzessiiiiiiin! Teraz nie było już odwrotu. Pokład i deski pomostu zatrzęsły się od stóp biegnących marynarzy. Ludzie Dickmanna przeskakiwali przez burty, skakali z lin i want. Jak wicher wpadli na pokład Eendracht spowity oparami wystrzałów, pokryty krwią, kawałkami lin, rozwalonymi stosami desek, potrzaskanymi rejami, pod którymi jęczeli ranni marynarze. Niczym burza poszli do ataku po ciałach martwych wrogów. Z przodu, z nadbudówki rufowej, spoza postrzępionych płacht żagli, zza roztrzaskanych beczek i splątanych zwojów lin zabłysły ogniki wystrzałów. Kule świsnęły im koło uszu, posłały na deski pierwszych rannych i zabitych. Szable i pałasze zderzyły się z rapierami, po całym pokładzie Eendracht rozbrzmiał brzęk stali, pogłos setek młotów bijących w żelazne kowadła, ryk dziesiątek gardeł zmieszany z hukiem wystrzałów, trzaskiem płomieni, krzykami umierających i jękami rannych... Dickmann wpadł na majtków z Eendracht razem z resztą swoich ludzi. Już w

pierwszym starciu osłonił się ostrzem pałasza, zripostował z podlewu i wręcz, uskoczył, przepuścił cięcie wroga bokiem, zbił lewym łokciem klingę rapiera, dostał po boku, a sam pchnął wściekle, aż ostrze zgrzytnęło o kość pacierzową. Na pokładzie, w walce toczonej wśród strzępów lin i łopocących porwanych żagli, połamanych rei i steng, jak zwykle okazywało się, że wszystkie zbicia, pchnięcia, przeciwtempa i uniki dobre były na przepiórki. Tutaj liczyła się brutalna siła, zwinność i mocne nogi pozwalające utrzymać się na deskach pomimo przechyłów pokładu... Dickmann szedł ramię w ramię z innymi, mając przy boku Oloffsena, a z drugiej strony Martensa i jeszcze dwóch marynarzy. A dokoła wszystko rozgrywało się tak szybko, że miał wrażenie, iż ogląda tylko kolejne zmieniające się i ożywające co chwila pokrwawione malowidła ukazujące marynarzy, oficerów i żołnierzy. Wielki Szwed wpadł na nich z wyciem. Jednym cięciem rozwalił łeb marynarzowi z Prinzessin, posłał skrwawione ciało na deski, pod nogi Martensa. Bosmanmat potknął się, zwalił, wypuszczając z ręki gdańską szablę. Przeciwnik kopnął go w skroń, odtrącił broń podkutym butem, a wtedy Dickmann wypalił mu w pierś z pistoletu. Szwed szarpnął się w tył, zawył, ale utrzymał się na nogach, porwał Martensa za chustę, poderwał głowę marynarza w górę i z rykiem wzniósł topór do ciosu. Zadławił się krwią, gdy Oloffsen wpakował mu sztych rapiera prosto pod pachę, przepchnął głęboko, przytrzymał. Wróg zawył, podniósł topór jeszcze wyżej, nieczuły na najgorsze rany, a wówczas Dickmann rąbnął go w łeb na odlew, poprawił drugi raz, trzeci, pośliznął się na pokładzie i ciął trzeci raz po rękach wielkoluda, odrąbując prawy nadgarstek. Szwed zacharczał, padł na kolana, a wówczas Holck wbił mu pod żebra swój marynarski nóż, przytrzymał, przekręcił... Ogromny Szwed zadygotał, osunął się niżej, oparł o złamany nok fokrei i tak już pozostał, z krwią tryskającą z kikuta dłoni, ust i okropnych ran na piersi. Dickmann szarpnął Martensa za ramię, poderwał z zakrwawionych desek. – Ruszaj pod pokład! – zakrzyknął do Oloffsena. – Zagwoździć działa, zanim nas ostrzelają! Kwatermistrz skoczył w stronę głównego gretingu i zejściówki. Wpadł na drewniane stopnie. Wtedy z dołu huknęły strzały, zagwizdały kule. Dickmann zobaczył jak Oloffsen rzuca się w tył ranny w bok, jak marynarz nieopodal pada na wznak na deski pokładu, a w jego głowie brakuje lewego oczodołu z połową czaszki... Biegnący tuż obok Holck potoczył się mu pod nogi, tryskając krwią, zawył, zakrzyczał, trzymając się za lewe udo. Strzały spod pokładu huknęły znowu. I zanim Dickmann zdołał cokolwiek rozkazać, zobaczył Jensena; jego dłoń ściskającą żeliwny granat z zapalonym krótkim lontem. Bosman wrzucił pocisk w głąb schodni, granat zadudnił głucho na stopniach, wybuchł, rozsadzając na strzępy uszy wszystkich obecnych. Ze schodni powiało prochowym dymem, swędem siarki, krzykami i jękiem rannych. – Jensen, Holck! – Dickmann strząsnął z siebie zakrwawioną rękę, oderwaną od ciała jakiegoś majtka z Eendracht, który przed chwilą ostatecznie i nieodwołalnie przeszedł do annałów szwedzkiej floty wojennej. – Weźcie trzech ludzi! Zejdźcie pod pokład! Nie pozwólcie im strzelić w nasz kadłub!

Jensen ryknął coś w odpowiedzi i wpadł na wąskie stopnie. Za nim popędził Holst i Porycki, jeszcze zanim kapitan zdołał polecić ich dusze Bogu. Dickmann skoczył w stronę rufowej nadbudówki. Tu pod grotmasztem bronił się Spiering, dwóch Szwedów i bosman – ogromny, zakrwawiony chłop w skórzanym, porąbanym kolecie, z czarną chustą zawiniętą wokół głowy, osłaniającą prawe oko stracone w czasie dawnej zwady czy potyczki. A obok niego bronił się zaciekle mokry od morskiej wody Banckert. Pokład Eendracht zatrzeszczał, przechylił się bardziej w prawo, uciekł spod stóp. Baryłki, nagle i kule armatnie potoczyły się w stronę sterburty. Na oczach Dickmanna czarny bosman rozrąbał łeb matowi Korejwie z Prinzessin, uniknął ciosu błyskawicznym zwodem, przerzucił do lewej ręki krzywą marynarską szablę, chlasnął krótkim cięciem nyżkiem i, prostując się, rąbnął na odlew, skośnie znad głowy, rozwalając obojczyk, ramię, tnąc przez policzek i skroń kolejnego wroga. Spiering, widząc Dickmanna, wparł się o bok bosmana i krzyknął z całych sił. Arendt i Martens skoczyli nań z dwóch stron. Kapitan zblokował pierwsze cięcie, zripostował wlew, potem wręcz. Bosmanmat chciał przejść od zwodu do pchnięcia, lecz bosman Spieringa zbił ostrze, chlasnął z ukosa, wrąb, szczerbiąc okrutnie szablę gdańszczanina, zahaczył o jego odsłoniętą rękę, ciął z odbicia, zawadzając o łeb. Martens zaryczał, lecz w tejże samej chwili potężny bosman wybił mu broń z dłoni, uderzył płasko wlic, rozrąbując lewy bark, posłał bosmanmata na deski... Stanął nad nim, wzniósł szablę do morderczego pchnięcia! Dickmann ciął go z lewej, z całych sił, z całej mocy! Czarny bosman zawinął się w miejscu, zbił uderzenie, aż poszły iskry, poprawił krótkim, szybkim cięciem z nadgarstka wtąż, w człon i wręcz, skoczył na kapitana, zmusił go do desperackiej obrony. Marynarz z załogi Arendta dopadł go z toporem. Bosman uchylił się, zbił ostrze pałasza szypra Prinzessin, składając piątą, górną zastawę, a jego lewa ręka wyrwała zza pasa wąski lewak. Szwed skoczył w bok, wpadł prawym barkiem na szarżującego majtka, wbił ostrze puginału pojedynkowego z lewej strony skośnie pod żebra, przekręcił, wyrwał je, odskoczył rażony kolejnymi cięciami kapitana. Marynarz padł mu do stóp, charcząc, plując krwią, zawył z bólu, a potem, kopnięty przez Spieringa, w ostatnim akcie rozpaczy porwał prawą ręką za zakrwawiony pałasz, przetoczył się na plecy i – rycząc z bólu – odrąbał szwedzkiemu bosmanowi lewą nogę tuż nad kostką! Czarny zausznik kapra nawet nie wydał z siebie głosu. Padł na kolana, nie wypuszczając z ręki marynarskiej szabli. Dickmann skoczył nań, ciął wręcz znad głowy, poprawił wlew, a Spiering wychwycił uderzenia ostrzem rapiera. Bił błyskawicowymi pchnięciami, przebijał piersi, serca, chlastał przez łby i ramiona, osłaniajac swego sługę. Pokrwawieni, zdziesiątkowani marynarze z Prinzessin cofnęli się na chwilę, dając okazję Szwedom na chwilę wytchnienia. – Naprzód! – zaryczał Dickmann, płazując pałaszem plecy, karki i łby swoich. – Rąbać! Nie brać żywcem! Czarny, jednooki bosman Spieringa zerwał z koletu pendent, zwinął go w ręku, porwał szablę w zęby i ścisnął pasem z całych sił krwawiący kikut nogi z równą

obojętnością, jak gdyby było to ledwie ukąszenie komara. Wstał, ponury, okaleczony i straszny, wspierając się skrwawionym kikutem o martwe ciała, a plecami o grotmaszt. Otarł pot i krew z przewiązanego czarną chustą czoła. – Chodźcie, synowie kurwy i śmierdzących tchórzy! – zaryczał. – Walczcie ze mną, przysiercki francowatej narożnicy! – Bij! – krzyczał Dickmann. – Na niego! Zarąbać! Poszli więc naprzód i dopadli Szweda, tnąc, kłując i bijąc z całych sił. A bosman zaryczał, a potem począł ciąć szablą na wszystkie strony, pomagając sobie lewakiem. Krzyk, jęki i wrzaski wzbiły się aż pod niebiosa... *** – Na pokład! – krzyknął Jakimowski, widząc, jak marynarze z Prinzessin abordażują galeon Spieringa. – Na wanty! Szelf zerwał ze swej głowy stryczek, szarpnął, wypróbowując jego ciężar. – Tak będzie bliżej, panie komisarzu! – krzyknął, wskazując na grotreję głównego żagla Eendracht. – Oszaleliście! To się nie uda! Nie może być! – To jest równie proste, jak zabawa z murwą! Łapcie się mnie i trzymajcie jak gamratka klienta! – Ale jak... Co? Dobrze. I co teraz? – Módlcie się do Najświętszej Marii Panny. – Zdrować Maryjo, łaskiś pełna... – zaczął Jakimowski A Szelf porwał go wpół, zrobił rozbieg i skoczył... Z głównej rei grotmasztu! Przelecieli nad wodną otchłanią w jednej chwili. W następnej wpadli na sam wierzch grotrei Eendracht, tuż przy bocianim gnieździe. Szelf chwycił za jaksztag, przytrzymał komisarza. – Błogosławionaś... – Szlachcic odważył się wreszcie odemknąć jedno oko. – Psi synu! – ryknął, wyrwał pistolet zza pasa i strzelił. Prosto w łeb Szwedowi, który wychylił się z garłaczem przez krawędź bocianiego gniazda. – Naprzód! – Komisarz odrzucił wypalony pistolet, złapał oparcie na rei, przemknął po drzewcu i wskoczył do kosza. Omal nie dostał toporem w łeb. Szwed, który siedział na bocianim gnieździe, chybił o włos, odłupał garść drzazg z krawędzi, a ostrze wbiło się głęboko w drewno. Wyrwał je z trudem, zamierzył się znowu, zanim komisarz zdołał sięgnąć po szablę. Szelf zatrzymał się okrakiem na krawędzi kosza, wyciągnął zza pleców ciężki pistolet, strzelił z jednej ręki. Marynarz Spieringa poleciał w tył, uderzenie kuli cisnęło go aż na krawędź bocianiego gniazda. Poleciał w dół, obijając się o wanty i liny, spadł między walczących. Ostatni z wachtowych skoczył do starszego bosmana z krzykiem, świsnął w powietrzu nożem o szerokim ostrzu. A wówczas Kaszub porwał pistolet za lufę, wyciągając jednocześnie ostrze kończące kolbę, obrócił zdradną broń w ręku, ciął raz, drugi i... trzeci, choć starczyłoby tylko dwa razy.

Jakimowski poderwał się na nogi. – Marsy opanowane! – wykrzyknął. – Teraz na dół! Jednym ruchem chwycił luźną linę nakgordinga, owinął ją sobie wokół lewego ramienia, przeżegnał prawą ręką, a potem przerzucił nogi przez krawędź bocianiego gniazda. Zjazd po linie był tak szybki, że niemal pozbawił go tchu w piersi. Wylądował za plecami broniących się pod grotmasztem Szwedów. Szybko rozrąbał łeb najbliższemu majtkowi, popchnął drugiego. Ludzie Dickmanna krzyknęli, gdy tuż obok wylądował Szelf z ciężkim półhakiem teraz zamienionym w topór abordażowy. Spiering zrozumiał, że to już koniec. Nie prosił o pardon, nie modlił się ani nie krzyczał. Bił jak szaleniec, wspierany przez swego bosmana i Banckerta, a każdy jego cios oznaczał śmierć lub powalenie na deski. Jakimowski skoczył z boku na pokrwawionego Holendra, zbił ostrze rapiera, odtrącił wroga kopniakiem, rąbnął w łeb, poprawił z podlewu i nyżkiem, kończąc wszelakie doczesne troski i zmartwienia Banckerta. Dickmann przyskoczył z pałaszem do Spieringa, lecz korsarz zbił w bok ostrze kapitana Prinzessin, rąbnął go po biodrze, pchnął, obalił na deski aż zadudniło. Ludzie Arendta wrzasnęli, gdy uderzył podstępnym sztychem, lecz Jakimowski był szybszy. W ostatniej chwili zbił ostrze w bok, zastawił się szablą, przeszedł do młyńca, kiedy Spiering rąbnął go z podlewu, wyprowadził pchnięcie i morderczy zwód. Szlachcic zbił ostrze rapiera tuż przed swoim gardłem, porwał gołą ręką Spieringa za zakrwawiony kołnierz i wams, przewalił na bok. Potoczyli się po pochyłym pokładzie pełnym zalanych krwią ciał, szamotali wśród splątanych lin i popękanych desek. – Spieeeeering! – ryknął Jakimowski. – Czy ty... byłeś... lewiatanem?! Kaper wyrżnął go kolanem w sam środek żywota, a potem skoczył na nogi. Komisarz chciał poderwać się z pokładu; zanim to zrobił, w rękach szwedzkiego korsarza zabłysnął lewak. – Zabiorę cię do piekła razem z nimi! – zawarczał. – To koniec, Jakimowski! Z tyłu, za plecami korsarza zabłysnął pałasz. Dickmann zdążył w ostatniej chwili! Zamachnął się i ciął... Zanim Spiering opuścił mordercze ostrze, kapitan rozwalił mu łeb, posłał wrogiego szypra na deski, na pokrytego posoką Jakimowskiego, ratując życie komisarza, spłacając z nawiązką dług wdzięczności za odbicie Die Prinzessin von Polen. A potem jeden z bakowych z Księżniczki strzelił do bosmana z Eendracht z ogromnej strzelby piechoty morskiej. Szwed poleciał na grotmaszt! Ogromna kula wyrwała w jego piersi dziurę wielką jak dwie ludzkie pięści; spadł bokiem na pokład i tak już pozostał w powiększającej się szybko kałuży krwi... Nikt już nie walczył, nikt nie krzyczał. Dickmann podniósł się na nogi, wsparł na ramieniu Szelfa, spoglądał na zwycięskie, tryumfujące oblicza swoich marynarzy, na podoficerów dobijających umierających Szwedów, niemal nie rozumiejąc nic z tego, co działo się dokoła. I dopiero gdy ujrzał martwego Spieringa, Jakimowskiego gramolącego się z kolan, sztywniejące, porąbane lub porozdzierane na strzępy trupy, poczęło docierać do

niego, że bitwa jest skończona... Że właśnie zdobyli Eendracht. Szelf, Jakimowski i ranny Martens mówili coś do niego. – Wiktoriaaaa! – krzyczał starszy bosman. Załoga darła się jak potępieńcy na rozżarzonym ruszcie, wiwatowała i rzucała w górę kapelusze, czapki – o ile komuś jeszcze pozostały w ferworze walki. – Zdobyliśmy pryza! Eendracht jest nasza! Nasza, panie kapitanie. Krzyczeli wszyscy – ci nieliczni, którzy wyszli z bitwy bez szwanku, lekko ranni i usieczeni niemal na śmierć. Dogorywający wyli i charczeli, krztusząc się własną krwią. Eendracht zatrzeszczała, przechyliła się jeszcze bardziej. Z tyłu pękły wiązania i winda rejki bezana, potężne drzewce z łoskotem zwaliło się na ostatnią nadbudówkę. Od głównego deku biegli w jego stronę Jensen i ranny, utykający Holck. – Okręt tonie! – rozdarł się bosman. – Kadłub poszedł w strzępy, nabiera wody! Poszedł kil i wręgi pod grotmasztem! Ta parszywa łajba idzie na dno, kamraci! – Jensen! Zbierz rannych i zabitych, zabierz na Die Prinzessin. Szelf, weź dwóch ludzi i przeszukaj kajutę kapitańską. Zabierz papiery i skarbczyk! Panie Jakimowski – sprowadź jeńców na nasz okręt. – Jakich jeńców? – Tych, co się poddali! – Zapomnieliśmy – zajęczał Janis. – Zapomnieliśmy dawać im pardonu. W ferworze walki... panie kapitanie! – Jednego oszczędziliśmy – wycharczał Martens i uśmiechnął się paskudnie przez porąbane, pokrwawione usta. – Takiego, z którego wasza wielmożność będzie rada. – Zabieramy się stąd! – rozkazał Dickmann. Ruszył do pomostu, utykając, brocząc krwią. Zatrzymał się jeszcze koło ciała Spieringa. Podniósł jego rapier i kapelusz. Zważył je w ręku i rozejrzał się po zdruzgotanym galeonie. – To był dobry dzień do bitwy – rzekł. – Zdaje się, że uczyniliśmy tu nieco nieporządku. – Nieporządku? – prychnął Jakimowski. – To był prawdziwy krwawy sztorm, mości kapitanie. 1 Waterfok lub blindżagiel – nazwa żagla rozpinanego pod bukszprytem na dziobie statku, pomagającego w utrzymaniu jednostki na kursie. 2 Niderl. Jasna cholera! 3 Pionowa ścianka wokół luku zapobiegająca przedostawaniu się wody do wnętrza statku.

Rozdział VI Księżniczka wiatrów

Pocałunek śmierci, czyli krotochwila z wisielcem • Skrzynia szwedzkiego umrzyka • Co się kryło w ładowni • Dramatyczna zagadka • Przygody w Boleńcu, to jest w kaszubskiej Tortudze • Pojedynek w żakach • Zadziwiające wieści • Honor maszoperii • Tajemniczy merk

Panie Moller, mam coś komuś od was przekazać? Nieszczęsny malarz zdrajca pokręcił głową. Dygotał tak, że ledwie utrzymywał się na noku fokrei. Martens i Jensen musieli chwycić go za pas, aby nie zleciał za wcześnie i nie popsuł całego starannie obmyślonego widowiska. Traf chciał, że do wykonania kary za zdradę zgłosili się marynarze, którzy jeszcze dwie niedziele wcześniej sami zawisnąć mieli na rejach Króla Dawida. Los jednak lubi płatać figle, a zresztą przewiny bosmana i bosmanmata były zwykłą błahostką, w porównaniu z tym, czego dopuścił się Moller. Zdrajca winny śmierci czternastu marynarzy z Prinzessin oraz ran pozostałych, szlochał teraz, nie mogąc zdecydować się na ostateczne pożegnanie ze światem. Łzy i krzyki nieszczęsnego malarza zmiękczyłyby zapewne serce niejednej miłosiernej damy. Niestety, w załodze Prinzessin nie było kobiet ani nawet zniewieściałych sodomitów. Marynarze zgromadzeni przed fokmasztem kurzyli zatem fajki, poklepywali się po plecach, a Rek i Curicke wspominali z rozrzewneniem, jakie to egzekucje oglądali w ciągu ostatnich lat przed Katownią, na Długim Targu i na Targu Węglowym. Kogo łamano kołem, wieszano, ćwiartowano i ścięto, spalono na stosie lub w inny sposób uprzyjemniono ostatnie chwile ziemskiej wędrówki. Na koniec Janis opowiedział soczysty koncept, o tym, jak mistrz małodobry w Pucku – Niemiec rzecz jasna, bo nacja ta dziwnym trafem znacznie sposobniejsza była do katowskiego fachu niż Polacy i Kaszubi – omylił się po ścięciu pewnego mieszczanina i próbował podnieść jego głowę, nie wiedząc, iż skazaniec nosił perukę. Wywołało to salwy śmiechu głośniejsze niż całoburtowa salwa z dział. Załoga Die Prinzessin rozpoczęła zatem oglądanie widowiska w dobrym nastroju, który potęgował jeszcze fakt, iż w kabzach i kaletach majtków pobrzękiwały miło talary i dukaty znalezione w skrzyni szwedzkiego umrzyka Spieringa. – Łaski, panie – zajęczał tymczasem Moller do Dickmanna. – Litości, miłosierdzia! Ja nie chciałem... Proszę...

Arendt uśmiechnął się i podkręcił wąsa. – Ja też nie chcę – rzekł wesoło. – Cóż z tego, skoro muszę. Posłuchajmy jednak, co mają do powiedzenia ci, którzy przez ciebie znaleźli śmierć na morzu. Pochylił się nad burtą, za którą kilka chwil wcześniej złożyli martwe ciała marynarzy poległych w czasie bitwy ze szwedzkim kaprem, szczątki zaszyte w płócienne worki obciążone armatnimi kulami. – Panie Korejwo! – zakrzyknął, wzywając swego marynarza, ktory poległ z ręki bosmana Spieringa. – Mości macie okrętu Jego Królewskiej Mości Die Prinzessin von Polen! I wy, nasi cni kompani i towarzysze! Wśród załogi zapanowała cisza. – Rzeknij mi, czy masz coś na obronę jego mości Sebastiana Mollera winnego zdrady, przez którego straciłeś życie? Azaliż mam udzielić mu pardonu? Morze milczało. Szumiało monotonnie za burtami statku. – Obawiam się, że imć pan Jakub Korejwo i nasi towarzysze niewiele mają do powiedzenia w sprawie waszej mości – rzekł smutnym głosem Dickmann. – Mości kapitanie! – zaskomlał Moller. – Błagam was na imię Jezusa Chrystusa... Dickmann spojrzał na swoją załogę. Przesuwał wzrok po srogich, pooranych bruzdami, pociętych bliznami obliczach, zahartowanych na morzu, w bitwach i w trakcie codziennej walki z linami i żaglami. Spoglądał na majtków przybranych w kapelusze, czapki i chusty, porwane kaftany, rajtroki, koszule i wamsy. Ale na żadnej gębie nie zobaczył choć odrobiny litości, o którą zdrajca prosił słowami godnymi pióra mistrza Reja i Kochanowskiego. Kłopot w tym, że marynarze Prinzessin nie czytywali poezji, a z rymowanych słów znali jedynie karczemne przyśpiewki o rzyciach i piczach. – Macie coś na obronę imć Mollera, pisarza okrętowego? – zapytał kapitan na wszelki wypadek załogę. – Czy ktoś może powiedzieć o nim dobre słowo, przekonać mnie, że winienem go ułaskawić?! Pierwszy stał Jensen. Ten nie rzekł nic, obejrzał się na Szelfa, Szelf na Martensa, Martens na Reka, Rek na Curickego, ten na najbliższego z marynarzy. Wszyscy oglądali się na wszystkich. Ostatnim, który nie obejrzał się nigdzie, bo nie miał oczu, był stary Babbeck. Ten pokiwał tylko głową i splunął. – Wieszać go, kapitanie! – rzekł Szelf. – Na co nam zdrajca. Ani on do liny niezdatny, ani do żagli. Łazić po wantach szelma nawet nie umie! – Ale to malarz. Artysta znaczy się... – A co on, forkasztel nam pomaluje? Aby jeszcze krenować potrafił... Ale ta ciemięga nawet pokładu szorować nie potrafi! – Dwie lewe ręce do roboty. Jak u ladacznicy! – Za dziewkę nie ujdzie, bo mało gładki! – Nie będziemy żywić zdrajcy! – Na reję z nim! – Na pohybel! Okrzyki stawały się coraz głośniejsze. – Sebastianie Moller – rzekł chrapliwie kapitan. – Niniejszym na mocy artykułów

ordynacji morskiej króla Zygmunta Augusta Jagiellona potwierdzonych przez naszego Najjaśniejszego Pana Sigismunda Wazę skazuję was na śmierć przez powieszenie na rei, za zdradę na polu walki. Panie Jensen, panie Martens, czyńcie swoją powinność! Być może w jakiejś dobrej i wzniosłej bajce kapitan Dickmann ułaskawiłby zdrajcę Mollera przez wzgląd na jego malarskie talenty. Historia galeonu Prinzessin wszelako nie jest umoralniającą opowieścią dla dorastających panien. Wielu członków załogi samych urwało się z katowskiego powroza dzięki uśmiechowi Fortuny. A wszyscy nauczeni zostali pilności i prostych zasad gry w twardej szkole życia na morzu, które przyjmowało tylko godnych i wytrwałych ludzi. A dla płatnych zdrajców, sprzedawczyków, wszelakich jurgieltników Szwecji, Moskwy czy cesarza pozostawiało konopny powróz kołyszący się na noku najwyższej rei albo szybką drogę na dno. Cóż zresztą znaczył jeden pacykarz z Gdańska, wobec utracenia galeonu wartego trzynaście tysięcy florenów? Zresztą, prawdę mówiąc, gdyby zapytać kapitana, odparłby, że wolałby powiesić dwudziestu takich Mollerów, niż dopuścić do stracenia choćby jednej planki z okrętu wojennego Rzeczypospolitej! Dlatego bosman sprawdził, czy stryczek dobrze trzyma, skinął na bosmanmata. Wspólnie zepchnęli szlochającego Mollera z rei. Nieszczęsny malarz poleciał cztery stopy w dół, zawisł nad pokładem, narobił ze strachu i naszczał w pludry, zamajtał uciesznie nogami w powietrzu, kołysał się przez chwilę na stryczku, szarpał się, wreszcie znieruchomiał. I tak finis coronat opus.1 *** – Mości panie Jakimowski, przyjacielu nasz i zbawco. – Słucham, panie kapitanie. – Nie wiem, jak wam się odwdzięczyć za uratowanie okrętu, załogi i mojej starej dupy. De drommel haal het! Szczury jajca by nam poobgryzały w lochach Kalmaru, gdyby wasza mość nie odbił statku! – Nic bym nie zdziałał, gdyby nie imć Bonawentura Jordan. Beznogi marynarz wysunął się do przodu. Dickmann chrząknął. – Panie Jordan – rzekł. – Wychodzi na to, że należą się wam moje przeprosiny. Źle uczyniłem, nie biorąc was na wyprawę wtedy, gdy zgłosiliście się do służby, bo wszystkie wiatry i wisielcy na morzu pokazują, że warto mieć was w załodze. Bądźcie pewni, że po powrocie zastanowię się nad stosowaną rekompensatą za wasze zasługi. Pokiwał głową. Cała ta wyprawa okazywała się jednym wielkim ciągiem przeprosin. – Dziękuję, panie – szepnął Bonawentura. – Ukryłem się na okręcie, bo chcę zginąć na morzu. Po przygnieceniu reją ostało się ze mnie jedynie pół człeka. Muszę tedy jak najrychlej dołączyć do mej drugiej połowy. – Oby jednak nie nastąpiło to szybko – rzekł Dickmann. – Bosman, wydać temu człowiekowi dodatkową porcję gorzałki! Mości Jakimowski! – Tak, panie Dickmann?

– Chciałbym, abyście zostali moim szyprem. Brakuje mi kogoś, kto pomoże w morskiej nawigacji, a wy, jak ze zdziwieniem stwierdzam, nie tylko umiecie stawiać żagle, ale znacie się na żegludze tak dobrze jak na wojaczce. – Zaszczyt to dla mnie. Jeno... – Macie coś przeciwko, mości Jakimowski? – Ja mam szarżę w armii koronnej. Jestem porucznikiem chorągwi husarskiej jego mości pana hetmana... – Od przybytku głowa nie boli. – Dziękuję, panie kapitanie. – Świetnie. Od dzisiaj przejmiesz waść swoje obowiązki. A w ogóle to pływaliście kiedyś? – Na galerach, mości kapitanie. – A więc służyliście Wenecji? Genui? – Obawiam się, że pohańcom. – Pohańcom?! Jak to? – Byłem galernikiem. Dickmann drgnął. – A jakiż występek sprawił, że przykuto waszmości do wiosła? Zabójstwo, gwałt? Nieszczęśliwy pojedynek? – Miłość... – A więc niewiasta? – Miłość do wojenki, mospanie. Siedem lat temu zachciało mi stawać pod Cecorą i Mohylowem pod wodzą mości hetmana Żółkiewskiego przeciwko Turkom i Tatarom. Tam zostałem wzięty w jasyr i sprzedany na pohańskie galery. Dickmann pokiwał wolno głową. – W takim razie – rzekł – zapraszam do mej kajuty na kielich przedniego węgrzyna, mości panie. *** – Opowieść o mojej niedoli jest albo prosta jak sztych rapierem Spieringa, albo długa i zakręcona jak sumienia wierzycieli waszej mości – rzekł Jakimowski. – Wszystko zależy od proporcji, mociumpanie. Od tego, czy chcesz usłyszeć, jak pohańców wrażych tuzin usiekłem ku pokrzepieniu serc. Co mówię, tuzin! – przynajmniej z półtorej kopy ich było. A wszystko nie inaczej jak tylko gwoli przestrogi i nauki dziatek polskich, ku chwale Matki Boskiej, co w Ostrej świeci Bramie. Czy też wolisz poznać prawdę? Bo prawda, jak to powiadają, zawsze na dnie osiada. Ale dno owo bywa głębokie i nader mętne. – Rzecz jasna, że wolę prawdę, niźli czcze facecje. – Prawda... – uśmiechnął się szlachcic. – Prawda jest taka, że uciekłem jak pies. Uszedłem wraz z innymi panami polskimi z obozu pod Cecorą, nocą 20 septembris Anno Domini 1620... I zaraz nauczyłem się, że tchórzostwo nie popłaca...

*** Pędził przez step pochylony w kulbace, wtulony w wilgotną końską grzywę. Wierzchowiec i jeździec pospołu ociekali wodą po szaleńczej przeprawie przez wezbrany jesiennymi deszczami Prut. Jakimowski zgubił na brzegu kołpak, delię, zrzucił bechter, cisnął precz olstra z parą pistoletów, czekan zdobiony turkusami i wiele innych rzeczy, spośród których najmniej warta w tej chwili była jego duma i sława. A wszystko dlatego, aby nie rozpoznano w nim możnego szlachcica – wszak za znanych polskich bohaterów i rycerzy Tatarzy i Turcy żądali znacznie większego okupu niż za prostych chudopachołków. Koń pędził, jakby udzielił mu się strach jeźdźca. Wpadł do mrocznego lasu, podążył w dół, gdy otworzył się przed nimi głęboki jar, wynurzył się na szeroki mołdawski step i pomknął jak wicher. Płaty piany odpadały z jego boków, chrapał, czując wiatr w uszach, i oddalał się coraz bardziej od obozu wojsk koronnych. Jakimowski nawet nie próbował się modlić. Miał nadzieję, że po tej stronie rzeki nie ma już ordy, że cała nohajszczyzna Krwawego Miecza Kantymira rzuciła się na polski obóz i siwowłosego starca hetmana... Mylił się tak samo jak kozacki swawolnik, który czekał na szafocie na królewskie ułaskawienie. Gdy wypadł z zarośli na rozległe łęgi przy rzece, usłyszał z boku tętent kopyt. Dojrzał jak z jarów, z wykrotów, zza urwisk wysypuje się gromada jeźdźców w kożuchach, dosiadających krępych, włochatych wierzchowców. Usłyszał świstawki, hałłakowanie i wiedział już wszystko. To byli Tatarzy! – Leć Wrony! – wyszeptał prosto do ucha koniowi, uderzył go ostrogami, pochylił się w kulbace. Wycieńczony rumak zachrapał, zarżał głośno, dobywając resztek sił. Jakimowski obejrzał się – ordyńcy zachodzili go ławą, mknęli przez step skuleni w kulbakach, okładający konie nahajami. Przeżegnał się, bo tylko cud mógł go uratować. I jak łatwo można się było spodziewać, zamiast cudu, usłyszał świst sznura. Arkan owinął się wokół jego ramion, zmiótł z kulbaki. Jakimowski przekoziołkował w wysokiej uschłej trawie. Ordyńcy otoczyli go kręgiem, nim zdołał zerwać się na nogi. *** – Pognali mnie na galery – dokończył cicho szlachcic. – Do Egiptu, na statek Kassymbeka... Dźwięk młota zabrzmiał jak uderzenie piekielnego dzwonu, niby głos zamykających się diabelskich wrót. Każde z jego uderzeń było brzękiem bretnala wbijanego w ciało Jakimowskiego rozpinanego żywcem na krzyżu cierpienia. – Nie, nieeeee! – zaryczał i chciał zerwać się, przytrzymywany przez dwóch rosłych janczarów. – Nie zakujecie mnie! Nieeee! Nieeee... – Haramzade giaur! – zaryczał ogromny, brzuchaty Mustafa, z trudem utrzymując szlachcica na ławie. – Pregidi anasemi sigligum irlasen! Korbacz spadł ze świstem na plecy młodzieńca. Nadzorca bił szerokimi, szybkimi zamachami ramion, a Jakimowski zajęczał, skulił się na ławie. Oto pierwszy cios,

okrutne gorąco oblewa plecy, szyję, gniecie w piersi. Przy drugim miał ochotę zaskomleć z bólu. Trzeci był jeszcze gorszy, prawie nie do zniesienia. Przy czwartym zagryzł wargi do krwi, przy piątym szarpnął łańcuchami, chcąc szukać schronienia pod ławą. Szósty... Rzucił go na drewnianą pojazdę, rozbłysł przed oczyma ogniem, jakby szlachcic za chwilę miał zgorzeć. Siódmy wycisnął spod powiek Jakimowskiego dwa strumienie łez. Szlachcic zadygotał. Wiedział, że przeżyje może ósme i dziewiąte uderzenie, ale nigdy, pod żadnym pozorem nie dotrwa do dziesiątego! – Trzydzieści batów! – krzyknął Mustafa. *** Jakimowski potarł lewą dłonią o przegub prawej, w miejscu, gdzie na skórze widniał siny ślad. Dickmann wiedział już, że nie był to znak po ogniu, lecz stygmat powstały po napiętnowaniu żelazem. Jednak w przeciwieństwie do tego, którym cechowano ladacznice i złodziei, było ono lodowato zimne, a wypalanie trwało całe lata. *** – Siedźcie cicho, pane – wyszeptał jakiś głos. – Mołczyte, pane szlachcic, bo ich rozdrażnicie. A jeśli przyjdzie tu Kassymbek, tedy chudo bude. Nas wszystkich, chrestiańskich newilnykiw zgubicie. – Nie jęczcie, spasi Chryste. Oni nie lubią krzyków. Siadajcie, wesprzyjcie się na mnie... Macie tu trochę sadła, wetrzyjcie w rany. Pomoże... Jakimowski podniósł wzrok. Obok niego na ławie siedział jakiś człowiek przykuty za nogi łańcuchem do pokładu galery, a za ręce do wiosła. Jakimowski nie widział jego oblicza – broda nieznajomego spadała aż na pas, skołtunione włosy sięgały poza ramiona. – Ktoście? – Ja Kozak, z Winnicy, ataman Wołk. Konstanty Wołk. Wzięli mnie w Trebizondzie, na chadzce. Sześciu pohańców usiekłem, więc zamiast ubić, tu mnie zesłali. A was jak pobrali, pane szlachcic? – Mnie? W czasie ucieczki... Spod Cecory. – Ciszej, pane. Oni usłyszą. Przyjdą tu. – Dobrze... Pogadamy, kiedy noc nastanie... – Noc? O nie. – Kozak pokręcił głową. – W nocy zaczyna się to, co najgorsze. – Co takiego? – Szszszzszz... *** – Tak właśnie poznałem mego pobratymcę – wyszeptał Jakimowski. – Kiedyśmy przysięgali sobie pobratymstwo, on miał kozackiej swobody na długość łańcucha, a ja

tyle szlacheckich wolności, ile od ławki do wiosła. Ale okowy na rękach i na nogach nie były najgorsze – ciągnął szlachcic. – Kiedy pohańcy spodziewają się bitwy z Wenecjanami albo z piratami, wkładają jeńcom w usta drewnianą gruszkę, którą zamykają łańcuchem na szyi. Stąd mam tę bliznę, którą wasza mość mógłbyś wziąć za ślad po piętnie za pospolitą zbrodnię. Dickmann nie odważył się przyznać, że tak właśnie pomyślał przy ich pierwszym spotkaniu. – Co roku dostawaliśmy dwie koszule, dwie pary pluder i galotów. To wszystko. Jedzenie było takie, że i pies by go nie tknął. Wodę dawali zatęchłą, a i tak mogłeś waszmość uważać się za wybrańca bogów, jeśli comito nie naszczał galernikom do dzbana. Wiosłowałem przez trzy zimy. Trzy lata piekła pod pokładem galery, na której było nas dwie setki galerników. Aż wreszcie nadszedł dzień wyzwolenia. Dickmann dolał wina do kielichów. Wstrzymał oddech. – Wypłynęliśmy z Egiptu, aby udać się na morze Ponckie, nad Dniepr, gdzie Kassymbek – bej Damietty i Rossetu – sprawdzał jak idzie budowa umocnień przeciwko Kozakom. A w drodze powrotnej zatrzymaliśmy się na greckiej wyspie Lesbos. Nasz pan opuścił okręt, aby zażyć uciech w porcie, a Turcy prawie nas nie pilnowali. Ponieważ wielu popoiło się w sekrecie winem, rozkuto mnie, abym pomagał comito. Miałem roznosić spyżę, a zamiast tego dałem mym braciom przy wiosłach nadzieję na wolność. *** – Panie Satanowski, mości Stołczyna! Mości Wołk, idę zdobyć klucze! – Jezus, Jezus! Co waść powiadasz? – Ubiję kucharza i wezmę klucz od nadbudówki. Zdobędę broń i wrócę do was! – Zabiją cię! A nas powieszą! – Spasi Chryste! – Raz kozie śmierć! Módlcie się za mnie, mości panowie! – Boże ci pobłogosław! *** – Służyłem u kucharza w kuchni. To był stary Turek, parszywy jak wściekły pies. Nie szczędził mi razów. A nie pomyślał, że nadejdzie dzień, w którym to ja potraktuję go niczym zwykłą sobakę. Ostrożnie wziął ze stosu solidne polano. Selim stał tyłem, mieszał w kotle ogromną łyżką. Jakimowski uczynił jeden krok, drugi, trzeci. Deska pod jego bosą stopą skrzypnęła cicho. Szlachcic zamarł. Selim nie odwrócił się. Szedł dalej z mordem w oczach. Był już o dwa kroki, o krok... Kucharz wyciągnął rękę w bok, szukając pogrzebacza. Rzucił krótkie spojrzenie w tył... I odwrócił się do Jakimowskiego. Szlachcic uderzył polanem jak maczugą, wkładając w cios całą rozpaczliwą siłę

ramion stwardniałych w uścisku żelaznych okowów. Drewniana szczapa zderzyła się z łbem Selima. W jednej chwili trzasnęła, pękła na pół, rozleciała się. Kucharz otworzył usta, zaczerpnął tchu i... Zanim zdążył krzyknąć, Jakimowski ucapił go oburącz za gardło. *** – Dusiliśmy się przez chwilę wzajemnie. Ale ja miałem na szyi żelazo, a on odsłoniętą grdykę. Ukręciłem mu łeb jak tłustemu indorowi i tyleż miałem wyrzutów sumienia, co po ubiciu kapłona. A potem ruszyłem na rufę. Po broń... *** Przy miechach i kowadle okrętowego kowala nie było nikogo. Na palenisku dogorywały węgle, w których rozgrzewało się kilka żelaznych prętów. Jakimowski przemknął ku drzwiom prowadzącym na rufę, wyciągnął dłoń ku zasuwie i... Rygiel odskoczył z brzękiem, skrzypnęły uchylane drzwi. Jakimowski zamarł, widząc stojącą na progu postać w turbanie wysokim jak kopuły Hagia Sophii. To był Reis, poturczony Grek, ten sam, który ze śmiechem na ustach rozdzielał kopniaki i smagnięcia batem mię dzy galerników. Ich pan, ich nadzorca, ich kat. Na tej zapomnianej przez świat galerze był prawą ręką samego Boga – comitor Mustafy. – Wiedziałem, że spróbujesz wyfrunąć, ptaszku – wyszczerzył w uśmiechu czarne, poszczerbione zęby. – Zaufaj mi, że kiedy z tobą skończę, będziesz wiosłował zębami. Porąbię ci wszystkie kulasy, niewierny psie! I bez ostrzeżenia ciął wręcz! Szlachcic odskoczył – za późno! Bułat Reisa chlasnął go przez policzek, rozrąbał bok głowy... Jakimowski obrócił się na pięcie, zerwał do biegu! Lecz nogi, których nie używał od trzech lat były jak z gliny. Reis znów okazał się pierwszy – rozchlastał bark szlachcica, ciął przez łopatkę, posłał na deski pokładu. Szlachcic runął na brzuch, uderzył o krawędź glinianego paleniska. A jego ręka, sama, zupełnie sama, chwyciła żelazo... Szybko jak błyskawica obrócił się na wznak, w ostatniej chwili zastawił prętem rozgrzanym na końcu do czerwoności. Odbił pierwszy cios, drugi, a potem z całej siły podkulił nogi i wyrżnął bosymi piętami w brzuch Reisa, odrzucił go na drugi koniec komory. I zerwał się na nogi! Starli się na środku kuźni. Reis ciął na odlew, wręcz, wlew, Jakimowski zblokował ciosy, zripostował z podlewu, pochwycił pręt oburącz, rąbnął od dołu, a potem w ostatniej chwili cofnął obie ręce, mijając zastawę poturczonego Greka i z całych sił wbił rozżarzone żelazo w oko prześladowcy. Reis zawył, wypuścił bułat, a Jakimowski

pchnął Greka z całej siły, rzucił plecami na ścianę, a potem w ostatniej desperacji wcisnął gorący pręt głęboko w oczodół, wbił go w głąb czaszki wroga, przytrzymał dygocącymi z wysiłku rękoma... Greczyn zawył, zadygotał, wypuścił z popalonych rąk rozpłomienione żelazo, a potem znieruchomiał. *** – Nie mogłem znaleźć kluczy do kajdan – wymamrotał Jakimowski. – Więc wziąłem broń. Dużo broni! *** – Bierzcie, bracia! – zaryczał Jakimowski wyciągając z kosza dwa pistolety, wyrzucając szable, czekany i bułaty. – Bij zabij! Na pogan! Na Turków! Pomścijcie niewolę! Jednym ruchem ciął ciężkim toporem, rozrąbując łańcuch pierwszego z niewolników. Galernicy wrzasnęli jak jeden mąż, zerwali się z ław, chwytając broń, podając sobie z rąk do rąk półhaki, janczarki i czekany. A potem drzwi do podpokładu rozwarły się z trzaskiem. Do wnętrza wpadli tureccy żołnierze z batami. Widząc broń w rękach niewolników od razu sięgnęli po bułaty i noże. A zza ich pleców wynurzył się półnagi, zlany potem, trzęsący się od fałdów tłuszczu, brzuchaty Mustafa, comito i nadzorca galery. Dziś jego chwała miała zgasnąć na zawsze. W rękach trzymał dwie obnażone szable... – Zabiłem go – rzekł Jakimowski. – Nie było to takie trudne. Zresztą w tamtej chwili zda się sięgaliśmy głowami chmur. Jakimowski ciął z prawej, z lewej, zatoczył szablą świszczące koło śmierci, a potem rąbnął płasko. Głowa Mustafy zleciała z krótkiej tłustej szyi, potoczyła się na pokład. Wołk chwycił ją za uszy, podniósł w górę, potrząsnął, zraszając kompanów kroplami pohańskiej posoki. – Na sławu i szczastije, braty! – ryknął ile tchu w piersi. *** – Resztę mej historii już znacie, mości panie kapitanie. – Jakimowski siedział, ściskając w ręku pusty puchar. – Uszliśmy z portu, a pościg rozproszyła burza. Przez prawie rok byliśmy piratami – napadaliśmy na tureckie statki, tak iż pohańcy poczęli zwać mnie Szejtanem z Rodos. Wreszcie zawinęliśmy do Palermo, gdzie zamieniliśmy naszą galerę na brygantynę i tartanę. Na ich pokładach dotarliśmy do Neapolu, byliśmy w Rzymie, gdzie złożyliśmy Ojcu Świętemu bisurmańskie chorągwie. Tam wziąłem też ślub z Katarzyną Niesiecką, która była branką na galerze razem z trzema innymi chrześcijańskimi pannami. Sam papież Urban udzielił nam błogosławieństwa.

– Nie do wiary – skwitował Dickmann słowa Jakimowskiego. – A jednak muszę w to wszystko uwierzyć, bo dałeś, panie bracie, dowody zacnego męstwa na pokładzie Prinzessin. – Pytałeś waszmość w jaki sposób, ja – szlachcic – nauczyłem się żeglować – mruknął. – Odpowiadam tedy, że musiałem poznać tajniki morskiej nawigacji, kiedy umykaliśmy przed Turkami. Wiem, jak stawiać żagle, ciągnąć liny, znam astrolabium, laskę Jakuba, wiem, co to rumby na kompasie, kwadrant i ołowianka. Wyznaję się nawet na mapach. Wiem, że macie w swej skrytce Hennebergera: „Prussiae vera descriptio”, która tak naprawdę delineowana jest z Orteliusa: „Theatrum Orbis Terrarum”. Ale słyszałem, że ponoć lepsza jest: „A newe mape of Poland”, pomieszczona w dziele: „A prospect of the most famous parts of the world”, wydanym w Londynie, ledwie po Trzech Królach tego roku. Jego Mość pan hetman wysłał mnie, abym pomógł Komisji znaleźć lewiatana, właśnie dlatego, bo jako jeden z nielicznych panów polskich znam się na morzu i okrętach.

– I znalazłeś? – Nie trzymam go w garści, panie kapitanie. Jeszcze nie dziś, nie jutro. Ale pojutrze – kto to wie? – A Spiering? Czy nie był morską bestią? Dlaczego zadawałeś mi kłam, twierdząc, że nie on za tym stoi? – A macie, panie kapitanie, jakieś dowody, poza skryptami dłużnymi? Spiering twierdził, że nie jest lewiatanem, a nikt z nielicznych jeńców, których wzięliśmy w tej rzezi, nie wniósł nic nowego do tej kwestii. Nawet Moller. – Mieli się przyznać, aby położyć głowę pod topór w Gdańsku? – Bez wyraźnych dowodów winy wskazujących na Spieringa nie mogę zamknąć skrutynium. – A zatem nie przekonuje waszmości to, że od tygodnia nie było żadnego ataku bestii na statek gdański? Kiedyśmy wyposażali statek w Kolbergu, pytałem w porcie o lewiatana i wiesz, jakie krążą wieści? Bestia znikła. Przyczaiła się – powiadają. A na razie tylko my wiemy, że to przyczajenie się potrwa wieczność, bo tyle Spiering będzie kołysał się na swoim wraku na dnie morza. Czy to nie jest dowód na tyle jasny, abym nie mógł przedstawić Komisji Okrętów, że zadanie zostało wykonane? – Aż tak zależy wam na sławie czy na nagrodzie, mości kapitanie? Dickmann przygryzł wargi. – Moja żona umiera w Gdańsku, panie Jakimowski – rzekł twardo. – A ja mam więcej długów niż siwych włosów na głowie. To jedno. Drugie zaś, że jeśli nawet Spiering nie był lewiatanem, tedy wskaż mi, proszę, gdzie mam szukać tej bestii? Wy jesteście od skrutynium i dochodzenia prawdy, mynheer, a ja od posyłania na dno pękatych kryp. Czy zatem znaleźliście jakikolwiek inny ślad, niż ten wiodący do Spieringa? Ślad, którym mógłbym się udać, aby dopaść morską bestię? Jakimowski milczał przez chwilę. – Ja nie chcę z wami wojny, mości kapitanie – rzekł. – Jeśli powiecie przed komisją, że zniszczyliście kapra, który udawał lewiatana, nie potwierdzę tego, ale też obiecuję, że nie będę wam przeczył. Uczynicie to, że tak powiem na własną odpowiedzialność, mości panie kapitanie. – To mi się podoba, mości kawalerze! I za to właśnie się z tobą napiję. *** – Panie – głos Jordana był zachrypnięty. – O co chodzi? – Jakimowski podniósł nań mętne spojrzenie. – Proszę iść ze mną. Coś muszę wam pokazać. – Jordan wypluwał z siebie słowa jak kule z organek. – Musiecie to zobaczyć. Ja proszę, błagam... – Ale co i gdzie? Co się stało? – Chodźcie za mną, panie. Jakimowski ruszył za kalekim marynarzem. Felst posuwał się szybko, podpierając

zgrubiałymi rękoma. Jak błyskawica dopadł schodni rufowej, wyprostował się, uniósł ramiona, a potem zjechał w dół po schodach. Szlachcic przyspieszył. Niemal popędził za nim. W końcu nie miał powodu, aby nie ufać człowiekowi, który uratował całą załogę Prinzessin. Zeszli pod główny dek i znaleźli się na pokładzie działowym. Felst pędził jak oszalały, skakał na rękach tak sprawnie, że Jakimowski niemal nie mógł za nim nadążyć. Dopadł kolejnej zejściówki, pochwycił latarnię i począł opuszczać się jeszcze niżej – do komory amunicyjnej położonej pod linią wodną okrętu. Czegóż on tam szukał? Diabła, czy może lewiatana? Kiedy Jakimowski zszedł na dół, Felst prawie wcisnął się między baryłki z kulami do muszkietów i relingowych hakownic. – Tędy panie! Za mną! Szlachcic poczuł mrowienie pod sercem. Co Felst tam znalazł? Czego był świadkiem? Z trudem przecisnął się między beczkami, zawadził szablą o baryłkę, zadrapał gębę o jakiś zadzior, postrzępił rajtrok. W komorze było zimno, wilgoć sącząca się ze ścian przeszywała go dreszczem. Znalazł się w wąskim przejściu między grodzią do komory prochowej, beczkami z kulami i przybitkami, a pochyłą, pokrytą pleśnią burtą. Stojąc tutaj, prawie na stępce okrętu, Jakimowski niemal czuł nad swoją głową ciężar kadłuba, pokładów i szesnastu dział Księżniczki. Strząsając pajęczyny z kołpaka i ramion, pomyślał, że chyba jest pierwszym człowiekiem, który wszedł do tej nory, począwszy od stworzenia świata. A jednak ktoś był tutaj przed nimi. Felst oświetlał latarnią drewnianą gródź do komory prochowej. Jakimowski wyraźnie widział jedną z desek oczyszczoną z nalotu brudu, pyłu i porostów. I wyblakły, ledwie widoczny napis uczyniony chyba krwią, która zblakła na ciemnobrązowy kolor. Liberate – To znak lewiatana – wycharczał Felst, który o dziwo wcale nie trząsł się ani nie dygotał. – Znalazłem to, panie, wydrapane, kiedy ukrywałem się na dolnych pokładach. Jakimowski dotknął napisu. Koślawe litery były stare, krew dawno wyschła, wyblakła. Liberate... Uwolnijcie i dziwny znak. Przypominał nieco godła dawnych Sarmatów polskich uwidocznione na herbach takich jak Kościesza, Juńczyk czy Lis, gdyby nie fakt, iż Jakimowski nie widział go nigdzie, ani na trzeźwo, ani w malignie, ani tym bardziej będąc pijanym. To nie był herb ani klejnot żadnego polskiego szlachcica. Lewiatan... Czy to jego znak? – Kiedy zobaczyłeś go po raz pierwszy, Felst? – Gdy tylko ukryłem się na statku, panie. Jeszcze w porcie gdańskim. – Jak wtedy wyglądał? Czy był świeży? – Tak, panie wielmożny. Ale krew już pociemniała i wyschła. Odkryłem go

przypadkiem... A więc to zrobiono jeszcze przed wyprawą. Pytanie, czy w trakcie napadu lewiatana na Prinzessin płynącą pod rozkazami Dekkera? Jeśli tak, to Felst odkrył właśnie nowy kawałek układanki, który jak na razie pasował do wszystkiego, jeno nie do historii morskiej bestii. Na żadnym z pozostałych statków nie znaleziono podobnego napisu. Liberate... Oswobódźcie lub uwolnijcie. Ale kogo? Człeka pieczętującego się tym znakiem? Ród mieszczański lub szlachecki? A może to był rebus, zabawka w rodzaju tych, gdzie należało zamiast znaków podłożyć imię nowej meretrycy królewicza Władysława, dodać do tego wszystkiego długość końskiej pyty ulubionego rumaka biskupa krakowskiego, a wszystko pomnożyć przez liczbę wieżyc na zamku w Gostyninie, aby otrzymać nazwę nocnika, z którego co rano sługa burmistrza gdańskiego wylewał smrodliwą zawartość wprost na głowy przechodniów? Jakimowski nie cierpiał rebusów; całkiem przeciwnie niż bestia. I czy w ogóle było to szyderstwo, czy podpowiedź? Ciepło, ciepło, coraz cieplej... Czy bestia grała z nim w grę, czy też napis wykonał któryś z marynarzy Dekkera? Bo przecież nikt z załogi Prinzessin. Jeśli nawet tak było, to co, u diabła, znaczył? – Panie Felst – rzekł groźnie szlachcic. – Nie możecie powiedzieć nikomu z załogi o tym, co tu odkryliście. Nikt nie powinien wiedzieć o napisie. Inaczej zacznie się gadanina, płacze i lamenty, opowieści o cetusach, bestiach morskich, purtkach i krakenach z kaszubskich checzy, a Prinzessin zostanie znowu obwołana przeklętym okrętem. A chyba nie chcielibyście zobaczyć któregoś z waszych nowych towarzyszy przeciąganych pod kilem za bunt? Jordan pojął w lot, o co chodziło Jakimowskiemu. Cokolwiek by o nim nie rzec, nie był głupcem, co znakomicie ułatwiało sprawę. – Już o tym zapomniałem, mości panie. – To świetnie, panie Felst. Rozsądny z was człek. A tylko tacy żyją długo i szczęśliwie. – Mnie już do szczęścia potrzeba jeno śmierci. Co będzie, jeśli ktoś tu wejdzie i odkryje napis? – Wezwiemy zaraz Szelfa i każemy zastawić tę ścianę tak, aby nikt nie wsadził tam nawet swej rzyci. A wcześniej zetrzemy z niej ten napis czym się da. Dziegciem, smołą, zeskrobiemy... Tak czy owak, dziękuję wam Felst! *** Starszy bosman poskrobał się za uchem, a minę miał frasobliwą i nietęgą. – Wyskrobiemy napis, a jakże – mruknął. – Jak każecie. Kazałbym Rekowi wybić tę plankę, ale wszyscy się wtedy dowiedzą. Na razie zastawimy to miejsce beczkami. – Świetnie, panie Szelf. Tak trzymać. – Ale, jaśnie wielmożny panie... Skąd to się wzięło? Jakimowski oderwał wzrok od arkusza papieru, na który pracowicie przerysowywał napis i dziwny znak. – Lewiatan, Szelf. Imć Felst odkrył to wówczas, gdy zakradł się na statek, a

Prinzessin stała jeszcze w porcie. Starszy bosman przeżegnał się. – A mnie się, jasny panie, nie widzi, coby to bestia zębem albo ichnim diabelskim instrumentum uczyniła. – Doprawdy – Jakimowski zdobył się na uśmiech. – Czyżbyście panie Szelf nie wierzyli w morską bestię? W podłego węża morskiego albo lewiatana, który wiedziony przez diabła pożera załogi okrętów? Czyżbyście zaprzeczali mądrości Rady Miejskiej Gdańska, co już od dawna głosi, że sprawcami jatek na tych nieszczęsnych statkach są diabelskie sukkubusy i odmieńce, czarownice i złe moce? Wszak parę dni temu twierdziliście, że oglądaliście krakena na Małym Morzu. – Mnie się widzi, panie kapitanie, że napis uczynił człowiek. – A to dlaczego? – Bo widziałem takie znaki. Jakimowski poczuł, że jeszcze chwila, a łeb eksploduje mu jak beczka prochu, do której wrzucono płonący lont. – Gdzie?! Szelf, to bardzo ważne! – Na wybrzeżu, u rybaków – mruknął starszy bosman. – Widzicie, ja jem sam z Korkoczy od Kościerzyny, ale tak se widze, że u Rebocy i Belocy, znaczy u tych z Kaszubów, co żyją z muerza, beli taci znaci, marczi2. – Całe napisy czy jeno znaki? – Znaki jak ten. – Szelf stuknął palcem w deskę, na której wydrapany był dziwaczny herb. – I cóż on oznacza? – Nie mnie to wiedzieć, panie. Ale jeśli chcecie, tedy mam Dirsla Bożka, znajomego Reboca z Karwy. Teraz wiosna, tedy znajdziemy go w Boleńcu, podle Łeby, między górą Łącką, a Czołpińską. On nam więcej powie, bo to były szyper i między maszopami ma poważanie. Jakimowski milczał. Łeba nie była daleko. Nadkładając drogi do Gdańska, można było zawinąć do portu stale zasypywanego przez piaski i leżącego między wielkimi bagnami, borami i jeziorami. – Chodźmy do kapitana. *** – Czy ja was dobrze słyszę, mynheer Jakimowski? Mamy płynąć na południe, do Lebe, bo chcecie rozmówić się z jakimś rybakiem? Do Viehoefechen Bolenz? Po co, spytam, chcecie tam iść? Szukać utraconej cnoty? Toż gwarantuję wam, że zamiast niej zarobicie tam guza, a przy okazji pozbędziecie się szat, pludrów i butów szybciej i skuteczniej, niż gdybyście przegrali je z Nilsem Bergiem w karty. To wioska szelmów i kaszubskich piratów! – W tej wiosce bosman Szelf ma znajomego szypra, który pomoże nam rozwikłać zagadkę znaku znalezionego na grodzi komory prochowej. To świeży trop. Dałbym głowę, że wiedzie prosto do lewiatana.

– Mynheer Jakimowski – rzekł groźnie Dickmann – wszak ustaliliśmy ostatecznie, że morską bestią był Spiering. Którym viribus unitis nakarmiliśmy pomuchle na dnie morza. – Spiering mógł mieć pomocników. A już na pewno szpiegów w Gdańsku, którzy donosili mu o sile i liczebności załóg statków wypływających z portu. Moller z pewnością nie był jedynym jego człowiekiem. Ten trop może naprowadzić nas na ich ślad. – O ile to w ogóle ma jakikolwiek związek z lewiatanem. Niby dlaczego bestia miałaby zostawić nam podpowiedzi? A jeśli to pułapka? – Nie myślę, aby to był napis zostawiony przez monstrum, panie kapitanie. Prędzej przez któregoś z marynarzy z załogi Dekkera, który poznał prawdziwą naturę bestii i postanowił zawiadomić o tym innych. – Jakimowski położył na stole ćwiartkę papieru z narysowanym znakiem. – Wy, mości panie kapitanie, znaliście dobrze poprzedniego szypra Die Prinzessin. Czy nie przypomina wam się taki herb? Czy nie należał czasem do byłego właściciela statku? – Nie – mruknął Dickmann. – Nie pamiętam, aby Dekker pieczętował się takim klejnotem. Ale przekonujcie mnie dalej. Po co chcecie płynąć do Boleńca, skoro Spiering jest martwy? – Aby uzyskać niezachwianą pewność – mruknął Jakimowski – że lewiatan nie wynurzy się nigdy z morskiej toni. Albowiem nie byłoby dobrze, gdybyście, panie, zameldowali komisji morskiej o wypełnieniu zadania, a zaraz potem morska bestia niespodziewanie pokazała pazury. Dickmann nic nie powiedział. Namyślał się. – Dobrze mynheer Jakimowski – rzekł. – Kurs na Lebe. Ale nie myślcie, że będę czekał na waszmościów dłużej niż jeden dzień. *** Do Łeby, miasta trzech mórz, z których dwa – Bałtyk i Małe Morze Łebskie opływały od północy i południa, od wschodu i zachodu atakowały zaś nieprzebrane piaski Lebemunde, wiodły ich szczęśliwe północne wiatry. I niby skrzydła Fortuny przenosiły Prinzessin ponad bezmiarami i morskim dnem najeżonym zbutwiałymi wrakami statków i okrętów, w których poczet wszedł teraz za łaską Bożą galeon wojenny Spieringa. Dickmann sklął pana Jakimowskiego i Szelfa, bo przy podejściu do ujścia rzeki, Prinzessin osiadła na mieliźnie. Z trudem ściągnięto ją przy pomocy szalupy i bączka, a osiągnięcie nabrzeża w miasteczku okazało się równie trudne, co dobicie do brzegów Hiperborei. Zamulony port w Łebie nie nadawał się do przyjmowania statków o zanurzeniu większym niż sześć stóp. Kapitan rzucił zatem kotwicę u ujścia rzeki, a Jakimowski i bosman popłynęli do miasteczka w łodzi, aby potem, ponieważ do Boleńca były jeszcze dwie pruskie mile z hakiem, przesiąść się na dwie kościste, stare jak świat chabety wynajęte w oberży Pod Boleniem. I ruszyć na nich na poszukiwanie wioski skrytej niczym zaporoska Sicz między górą Łącką a Czołpińską,

za wielkimi przestrzeniami piaszczystych pustyń, gdzie morski wiatr świszczał wśród kikutów drzew wystających spod piachu. Ukryty wśród wydm i lasów porastających krańce półwyspu Boleniec był warownym obozem okolicznych maszoperii – szyprów, maszopów i mędelników, którzy przebywali tam od wiosny do lata. W ostatnich latach, gdy Szwedzi zablokowali nie tylko Gdańsk, lecz także porty sprzymierzonego z Rzecząpospolitą Księstwa Słupskiego – także siedliskiem i schronieniem kaszubskich piratów ściągających ogniem statki na przybrzeżne mielizny, atakujących mniejsze fleuty i szkuty na szybkich łodziach oraz szmakach. A potem znikających z beczkami wina, przypraw i innych towarów, z postawami sukna i jedwabiu w bezkresnych borach porastających południowe brzegi Bałtyku. Do Boleńca dotarli jeszcze przed zachodem słońca, przedzierając się przez piaszczyste pagóry i jęzory wciskające się między sosnowe lasy schodzące aż do wody Jeziora Łebskiego i na brzeg morza. Zrządzeniem losu oba dychające i dobywające z siebie resztek sił chłopskie chmyzy nie padły w czasie podróży przez wydmy, co Jakimowski poczytał za uśmiech i dar od losu. Drugim szczęśliwym wydarzeniem był fakt, iż ledwie Szelf począł rozpytywać o swego kompana, od razu powiedziano mu, iż Bożk przebywa właśnie w karczmie pośrodku osady, gdzie niechybnie pozbywał się resztek pieniędzy, jakie jeszcze pozostały mu w kabzie jako part po szczęśliwym połowie pomuchla. Nie czekając zatem na nic, Jakimowski i Szelf przemknęli między niskimi, krytymi trzciną i sitowiem chatami, wyminęli długie sznury suszących się na słońcu sieci, a potem zeskoczyli z koni przed niską, pochyłą budowlą wzniesioną z ciosanych na zrąb sosnowych bali, służącą za miejscową karczmę. Gdy pchnęli drzwi, poczuli woń wędzonych ryb i duszący swąd oliwy, a razem z nimi ich uszy zaatakowała dzika i nieposkromiona muzyka. To grały diabelskie skrzypki, klekotki i burczybas, bo w środku pili szumkę i bawili się maszopi, szyprowie, chłopi i oczywiście kaszubscy piraci udający na co dzień zacnych katolików, bijących łbami przed obrazami świętych w kościołach. Jakimowski i Szelf przeciskali się wzdłuż stołów, zbitych nieporadnie z klepek i wańczosów zdjętych ze statków rozbitych na Piaskach, jak zwano w okolicy piaszczyste pustkowie oddzielające otwarte morze od rozlewiska rzeki Łeby. Resztki wraków, żagle, bale i strzaskane reje widoczne były tu na każdym kroku, bo kryły dach, podtrzymywały ściany i zalany piwem blat szynkwasu. Po kątach poniewierały się zwoje lin, stare sieci obejmujące piramidy z beczek. Gliniane klepisko na podłodze pokryte było warstwą piasku naniesionego stopami gości. Izba pełna była ludzi, których łatwiej byłoby wymalować na karcie, niż opisać jednym słowem. Przy stołach, nad kuflami piwa czerpanego prosto z dębowych beczek i kuśtykami z kaszubską szumką siedziało doborowe towarzystwo – czerstwe chłopy w skórzniach i buksach, w wępsach i porwanych, niebieskawych koszulach, w baranich serdakach, mucach, kapeluszach i chustach okrywających spocone łby. Tu pito, tam wznoszono toasty, przy kilku stołach przycupnęli Żydzi i mieszczanie z Łeby, którzy przybyli tu rzekomo dla sprowadzenia beczek śledzi, bantek, wątłusza i boleni, a tak naprawdę po postawy sukna, bele jedwabiu, skóry, beczki pełne pieprzu, wanilii

i wina, wańczos i klepki zrabowane ze statków płynących do Gdańska, Rygi, Stettina, Rostocka i Wismaru. Kupcy targowali się zawzięcie z maszopami, czasem kończąc udaną transakcję przybiciem rąk nad stołem, gdzie w misach parowały pierśniki i okrasa, bonk i czornina. Słowem wszystko wyglądało tutaj jak w gdańskiej gospodzie w czasie jarmarku. Zdziwiłby się tylko postronny przechodzień, po co zacnym rybakom kaszubskim pistolety za pasem, abordażowe topory, półhaki, gdańskie szable i pałasze na pendentach. Czyżby bałtyckie bantki i śledzie okazywały się wiosną tego roku aż tak wyrośnięte i narowiste, że trzeba było wychodzić z bronią na połowy? Bożk nie czekał na nich. Leżał na deskach stołu, w kałuży rozlanej szumki. Szelf nie przejął się tym zbytnio. Poderwał kamrata za kark, złapał wpół, a potem razem z Jakimowskim, który na tę wyprawę pozbył się rajtroka i delii, a przywdział zwykły kaftan i wams, wyciągnęli go na zewnątrz, zwalili przy studni. Szelf zaczerpnął wody żurawiem, chlusnął staremu na łeb, raz, drugi, trzeci. Po piątym razie Bożk zacharczał. Po szóstym zachrapał, a po dziewiątym złapał swoją mokrą mucę, wcisnął na posiwiały łeb, a potem zakrztusił się, zakaszlał i wytrzeszczył wodniste oczy. – Żal sę mocni Boże – wymamrotał. – Benedykt? – A gdzie mam być – mruknął bosman. – Wszyscy się tutaj w końcu spotkamy, w jednej maszoperii. Chodź dresze na brek, bo potrzebujemy pomocy. Najpierw my tobie pomożemy kornusem, a potem ty nam oddasz za nadobne. – Kornus zawsze dopomoże – wycharczał Bożk. – Do karczmy, dresi! Chceme le so napec?3 Szybko wrócili do gospody. Jakimowski zakrzyknął na karczmarza i po chwili siedzieli już przy beczce, popijając szumkę. A ponieważ nie byli u jakowychś smętnych gdańskich patrycjuszy, Angielczyków czy Szwedów, ale u Kaszubów, więc od razu obalili pół gąsiora kornusa. – Czemu na Małym Morzu i przy Rozewiu nie łowicie? – zapytał Szelf. – Kawał drogi zapuściliście się z Karwy do Boleńca. – A biej do Smantka – wybuchnął Bożk. – Jak nam przy Karwi łowić, skoro tam same Szwedy? A niechże jich Pón Bóg jak nojrychlej do sebie wozmi, gadziny! Razem z Szalińcem, purtkiem morskim. Jakże tam łowić, kiedy ci cięgiem szwedzki orlog nad karkiem stoi. A jak za daleko wypłyniesz, tedy ci szmaka wezmą, łódź i szalupę, sadza wybiorą do ostatniej bolki. A ty się jeszcze ciesz, że skórę masz całą i na rzecze siądziesz, bo jak się heretykom nie spodobasz, to cię gotowi obwiesić na maszcie. Jakimowski i Szelf wymienili spojrzenia. – Mówiąc prawdę, to my tu do ciebie dresze ze sprawą... Bożk zajrzał do kielicha, jak gdyby tam właśnie leżało samo sedno kłopotów Jakimowskiego i Szelfa. A potem wymownym gestem postukał szklenicą o stół. Szelf zrozumiał. Zawołał karczmarza i kazał mu przynieść gorzałki. Wypili. – No to gadajcie. – Ty dresze znasz Reboczy – zaczął bosman. – Ludzi masz własnych, poważanie między swoimi. Wiem, że u was wielu maszopów ma własne znaki, herby. Rzeknij

nam tedy, co znaczy jedna taka litera. – Znak? – zdziwił się Bożk i wyciągnął rękę po szumkę. – Jaki znak? Pokażcie. Jakimowski bez słowa podniósł z ziemi garść piasku. Rozsypał go na stole, przygładził. A potem wolnym ruchem przerysował rebus, który znaleźli wydrapany na ścianie Prinzessin. Nie musiał zaglądać do karty, na której sporządził odpis. Wpatrywał się w symbol tyle czasu, że znał go już na pamięć. Przeklęty znak wrył mu się w głowę jak podpis czarta na diabelskim cyrografie. W miarę upływu czasu oblicze Bożka tężało. W końcu stary zsunął ze łba mucę, zmiął ją, zgniótł w ręku. – Panie Bożk – rzekł Jakimowski. – Powiedzcie, proszę, co znaczy taki znak. I kto go zostawił? Siła nam na tym zależy. Bożk milczał, ale jego ręka, którą wyciągał po kuśtyk z gorzałką zadrżała. – To jest merk... Znaczy się... – wyszeptał – za dużo chcecie... To ważny znak. Ja wiem – wybełkotał i dopił resztę gorzałki ze szklenicy. – Czyj znak? Panie Bożk! Kto zostawia takie ślady? Bies? Szalińc? Może jakiś Szwed? – Dajcie koooornusa – wymamrotał Bożk, wpatrując się szeroko rozwartymi oczyma w symbol nakreślony przez komisarza. – Jeeeeszszszsze... Szelf dolał mu szumki. Tym razem ostrożnie i znacznie poniżej zwykłej miary. – To jest merk maszopa. – Bożk rozczapierzonymi rękoma chwycił kielich, osuszył go do dna. Jakimowski zaklął. Wszystko wskazywało na to, że stary Kaszub pożegluje zaraz na najodleglejsze łowiska swej duszy. W końcu przed chwilą ledwie otrzeźliwili go po poprzedniej porcji przepalanki, która widać nie całkiem wywietrzała mu z głowy. – Jakiego maszopa? Panie Bożk, to bardzo ważne! Mętne oczy Dirsla wpatrywały się w znak, w rybacki merk. Stary szyper począł kiwać się smętnie w przód i w tył. Sięgnął po szklenicę z gorzałką, ale Jakimowski był szybszy. Cofnął naczynie sprzed jego wzroku. – Posłuchajcie mnie uważnie, Bożk. Możecie mieć tyle kuf gorzałki, że nie przejdzie wam przez gardło. Ale musicie powiedzieć nam wszystko, co wiecie o tym znaku. – Ot, tak mu zrobjeł, jakbe w mucę nasreł! To tajemnica. Nie zmusicie mnie. Jakimowski przygryzł wargi. Byli o krok, dosłownie o krok od rozwikłania zagadki. – Nie chcecie powiedzieć, bo nie wiecie, czy nie chcecie, bo się boicie zemsty, jeśli ktoś, kto pieczętuje się tym herbem odkryje, że was pociągnęliśmy za język? Nie szukamy go dla prywaty. Ja, panie Bożk, jestem komisarzem hetmana Koniecpolskiego, a jeśli trzeba jestem w stanie zagwarantować wam spokój i bezpieczeństwo; zabrać stąd, jeśli trzeba... – Gadajcie po starej znajomości, Bożk – rzucił Szelf. – Won tak pleszcze, jakby z mosta sreł! – Bożk zarechotał śmiechem przerywanym pijacką czkawką. – Nikt w Klekach ani u Reboczy nie zdradzi wam tajemnicy merków. Bo to są znaki rodzin, maszoperii, a wszyscy maszopi trzymają się razem.

Jeśli wam powiem, tedy każdy drech pośle mnie do diachla! Alboż to jesteście w stanie zatrzymać purtka przed zawleczeniem mojej duszy na dno morza, jeśli zdradzę wam tajemnicę merka? Zawołał to głośno. O wiele za głośno. Choć w karczmie wrzało, kilka par oczu od razu zwróciło się w ich stronę. I nie były to bynajmniej przyjacielskie spojrzenia zacnych chrześcijan i poczciwych rybaków. – Ciszej Dirsel! – rzucił Szelf. – Jeśli myślisz, że idzie nam o jakieś porachunki, wróżdy i odwety, to jesteś w większym błędzie niż heretyk Luter, kiedy w świętą Panienkę wątpił! Jesteśmy królewscy ludzie z galeonu... – To co, że jesteście ludzie królewscy?! – ryknął donośnie Bożk. – Skoro chcecie mej głowy! Precz ode mnie! Precz! Jakimowski zauważył, że przy sąsiednim stoliku wstało całe towarzystwo. Wysoki, młody maszop obrzucił ich bacznym spojrzeniem. Uwagi Jakimowskiego nie uszło, że miał przy boku gdańską szablę, na pasie dwa pistolety, a jeszcze jeden, najmniejszy, podwieszony na sznurze do pendentu. Chyba nawet zanosiło się nie tyle na burzę, co na solidny sztorm. Czy ci Kaszubi gotowi byli napaść na komisarza? Ale skąd mogli wiedzieć, nie tylko, że jest na hetmańskiej służbie, ale że w ogóle jest szlachcicem? A zresztą to przecież byli sami maszopi i ludzie morza. To znaczy w zasadzie sami piraci... Jakimowski położył dłoń na rękojeści szabli. Co czynić, na Boga? Porwać Bożka z gniazda łotrów? Komisarz był pewien, że jeśli teraz wypuszczą go ze swoich rąk, stary wydmikufel powędruje jutro na dno morza z kamieniem u szyi lub zniknie. Co robić? Gordyjski węzeł rozwiązał sam Bożk. Poderwał się od stolika i, zataczając się, skoczył ku wyjściu, roztrącając rybaków, krzycząc i wzywając Pana Boga nadaremno. Jakimowski rzuciłby się za nim. Wyciągnął dłoń, chcąc zmazać z piasku nasypanego na stół ów dziwaczny kaszubski merk, lecz w tejże samej chwili ktoś chwycił go za rękę, przytrzymał! Szlachcic podniósł wzrok. Nad nim stał mężczyzna z krótką czarną brodą przystrzyżoną w szpic, w spłowiałym kapeluszu z podwiniętym rondem, w potarganym znoszonym wamsie i porwanych pludrach. Choć przy boku miał rapier, z racji okrągłego żywota wyglądał jak zwykły mieszczanin z Łeby, a może i Lauenburga4. Przypominał człeka, który woli cechową gospodę niż wojenne niedostatki. – Nie obawiam się o duszę, jak tamten – szepnął, pochylając się nad beczką. – Cenię ją mniej niźli złote dukaty. I wiem wszystko o tym znaku. – Mówcie zatem. – Trzydzieści talarów – wydyszał nieznajomy. Jakimowski bez trudu wyswobodził rękę z uścisku. – Piętnaście. I powiesz nam waść zaraz. Nieznajomy wyprostował się i ruszył do drzwi. Uczynił tylko pół kroku, gdy z kolei Jakimowski złapał go za rękę. – Dwadzieścia. – Dwadzieścia pięć – mruknął nieznajomy, nie odwracając się, a potem brutalnie wyrwał się z uścisku Polaka. – Po drugiej stronie Piasków. Przy pomoście z sieciami,

w szopie. Czekajcie tam na mnie. Patrzą na nas. Miał rację. Od sąsiedniego stołu wciąż śledziły ich oczy młodego jasnowłosego maszopa. Jakimowski dojrzał bliznę przecinającą jego brew i lewy policzek. Wyglądała jak ślad po ciężkiej pracy, ale bynajmniej nie takiej przy linach, sieciach i węcierzach. – Zgoda. Nieznajomy ruszył do drzwi. Nie obejrzał się już. Jakimowski westchnął. Albo to była zasadzka, albo stali u wrót tajemnicy. Albo tajemniczy znak tak naprawdę nic nie znaczył. Skinął na karczmarza i kazał przynieść kolejny gąsior szumki. *** Benedykt Szelf ostrożnie rozwarł rozchwierutane drzwi szopy. Rozejrzał się w ciemnym wnętrzu, zanim przekroczył próg. Pod drewnianymi ścianami stały stare antały i półbeczki. W kącie poniewierały się zwoje lin, połamane nagle i kołki do sieci. Pusto. Nie wyglądało to na zasadzkę. Przynajmniej nic nie wskazywało na to, że urządzono ją w tej starej budzie służącej jako skład zmurszałych beczek po śledziach, niepotrzebnych sieci i kołków. I dlatego też dwaj uzbrojeni ludzie spadli na jego łeb razem z siecią niczym grom z jasnego nieba, gdy tylko wszedł do wnętrza. Szelf zaryczał omotany powrozami, chciał porwać za szablę, lecz napastnicy obalili go na ziemię, opadli niczym charty dorodnego niedźwiedzia, nie żałując kułaków i ciosów zadanych płazami pałaszy. Jakimowski nie dał się zaskoczyć. Spod pomostu wypadło dwóch zamaskowanych ludzi, denka beczek stojących pod szopą wyleciały w górę – wyskoczyli z nich dwaj kolejni zbrojni w pałasze i pistolety, w kapeluszach i chustach na głowach. Zaatakowali z wściekłością i wrzaskiem, a Jakimowskiego wcale nie zadziwiła ich furia. Cóż to za koncept? Siedzieć w beczce śmierdzącej starymi śledziami i czekać, aż dwóch ludzi z załogi Die Prinzessin raczy wpakować się w zasadzkę. Doprawdy przeciwnicy musieli być pozbawieni zmysłu powonienia, aby przyczaić się w tak smrodliwych miejscach. Albo też byli po królewsku wynagradzani za służbę. Nie miał czasu, aby zastanawiać się dłużej. Wyrwał zza pasa dwa pistolety i strzelił – prawie nie patrząc w obu napastników. Obaj zwalili się z jękiem – jeden trafiony w nogę, a drugi uskoczył z jękiem, bowiem pistolet wypalił mu prawie prosto w gębę. A Jakimowski nawet nie dobył szabli. Zamiast uciekać albo przyjąć rozpaczliwą walkę, padł na ziemię, przeturlał się przez lewy bark prosto pod rajtarskie buty kolejnego przeciwnika. Napastnik wrzasnął, lecz zanim wyhamował, szlachcic podciął mu nogi. Atakujący zwalił się w piach, przetoczył, zerwał na nogi jak błyskawica. Jego kompan skoczył w bok, potknął się o linkę prowadzącą do rozwieszonych żaków, stracił impet. Zanim go odzyskał, Jakimowski jednym ruchem przeturlał się pod rękawem rozwieszonego na drągach, ogromnego żaka5. – Brać go! – Ciemnowłosy, brzuchaty mąż z przystrzyżoną w szpic bródką; ten

sam, który zaproponował im spotkanie w szopie, wyprysnął spomiędzy suszących się matni i cez niczym diabełek z konopi. – Żywcem! Ruszać się! Jakimowski zamarł. Biegli po niego z dwóch stron – od szopy i z pomostu, którego deski załomotały pod ciężarem podkutych butów. Szlachcic nie czekał, aż wybiorą go niczym tłustego wątłusza z sieci. Kiedy pierwszy z ludzi Szpicbródki – tak w myślach nazwał ich głównego przeciwnika i zdrajcę – był już o krok – znów zanurkował pod żakiem – rękawem z sieci rozwieszonym na grubych drewnianych palach. Przeciwnik nie był głupcem. Schylił głowę, przytrzymał kapelusz z piórem i wpadł pod zwoje sieci z rapierem w garści. Jakimowski skoczył na nogi i ciął z zamachu, nie; wcale nie w przeciwnika, którego i tak nie trafiłby pod powłoką żaka. Jednym ruchem odrąbał linki podtrzymujące grube pierścienie, poprawił, przecinając wątłe sznurki. Środkowa część żaka opadła w dół, oplotła szczelnie przemykającego pod nim napastnika, przycisnęła do ziemi. Mężczyzna zaryczał, zaszarpał siecią, zrywając kolejne pierścienie konopnych rękawów, miotał się i klął w potrzasku. Jakimowski przyskoczył; ciął tylko raz, rąbnął mocno, z zamachu; rdzennym polskim cięciem rozwalił wrogowi łeb, rozcinając kapelusz, rozchlastując ramię razem z pendentem od rapiera. Trzej ścigający nie popełnili tego samego błędu. Zamiast przemknąć pod żakami, przeskoczyli górą. Pierwszy sforsował z trudem zdradliwą przeszkodę, opadł na piach, wywijając pałaszem, drugi, w czerwonej chuście i czarnym kolecie chybił w skoku, zawadził butem o skraj sieci, poleciał w bok, wyrżnął w piach, wlokąc za sobą krępujące więzy. Był szybki i sprawny – zaklął wściekle i chlasnął po żakach, przecinając konopne powrozy, uwalniając się z uwięzi od jednego zamachu. Trzeci z napastników – najmniejszy, zbrojny w rapier i długi lewak, sfuszerował już na samym początku skoku, zaczepił o sieć, upadł w sam środek rękawa, zwalił żaki z kołków, zerwał się, oplątany, młócąc wściekle długim, prostym ostrzem wokół siebie – czym tylko pogorszył swoją sytuację. Jakimowski skoczył w lewo, gdzie suszące się żaki ciągnęły się wzdłuż plaży w długich rzędach. Zaklął, gdy spostrzegł, że wpadł w ślepą uliczkę, bo wolna przestrzeń kończyła się rozwieszonym na żerdziach więcierzem, zawrócił więc i pomknął w drugą stronę, omal nie zderzając się z najbliższym przeciwnikiem. Wyminął go tak blisko, że na chwilę poczuł smród śledziowej beczki, w której ukrywał się nieprzyjaciel. Sparował z brzękiem stali pchnięcie jego pałasza, a potem puścił się pędem uliczką pomiędzy dwoma ogromnymi żakami używanymi chyba do połowów kaszalotów, z których ostatniego widziano pod Wolinem bodaj siedem lat temu, a poprzedniego chyba za Zygmunta Starego. Wrogowie skoczyli za nim. Jeden wpadł w wąską uliczkę, drugi popędził od północnej strony. Trzeci, który właśnie wyplątał się z sieci – strzelił. Kula gwizdnęła nad ramieniem szlachcica, uderzyła o drewniany bal. – Nie strzelać! – zakrzyknął rozpaczliwie Szpicbródka, wykazując godną samarytanina troskę o całość członków Jakimowskiego. – Łby wam porozbijam, kurwe syny!

Komisarz pędził co sił w nogach. Na jego drodze wyrósł człek w skórzanym kolecie, skoczył nań z okrzykiem tryumfu. W ostatniej chwili Jakimowski runął w bok, prosto na żak. Jednym cięciem przerąbał sieć, otwierając duży otwór w rękawie, wskoczył do wiszącego nad ziemią tunelu i pomknął jak zając ścigany przez psy gończe. Szpicbródka, który razem z drugim sługą prawie dogonił szlachcica, wrzasnął, pchnął rapierem poprzez oczka sieci, a Jakimowski zbił wąskie ostrze w bok, przepuścił je pod prawym łokciem, a jednoczeście schwycił za uzbrojoną dłoń wroga, ściągnął ją do siebie. Poczuł jak zimne ostrze rozcina mu rękaw kaftana, tnie skórę na lewym przedramieniu. Wróg szarpnął uzbrojoną dłoń, a wówczas zaczepił jelcem i obłękami o sieci, pociągnął cały żak na siebie, zaplątał się w postronkach. Nim się wyswobodził, Jakimowski pomknął dalej, w stronę zwężającego się krańca żaka. Za nim, z rykiem wściekłości pobiegł ścigający go napastnik. Wskoczył do środka konopnego rękawa i popędził – schylony i zgarbiony – za uciekającym Polakiem. Jakimowski dotarł do końca żaka. Znów jednym ciosem przerąbał naprężone oka sieci, skoczył przez szczelinę na zewnątrz, zaplątał się łokciem i nogą w konopne linki, uwolnił kolejnym chlaśnięciem szabli! Przeciwnik doskoczył do niego, lecz szlachcic nie pozwolił mu wyjść na zewnątrz. Wypuścił mu prosto w twarz furczącego młyńca, zbił ostrze z lewej, z prawej, przykucnął i od jednego zamachu, potężnym, oburęcz nym cięciem trybunalskim zadanym wtrok, przerąbał palik, na którym zawieszone były sieci i spuszczając na głowę napastnika mocne, konopne więzy zamknął go w pułapce. Dwaj pozostali opadli komisarza z prawej i lewej. Jakimowski odbił pierwsze pchnięcie z wypadu, odskoczył od przeciwnika, a potem dostał kolbą pistoletu w łeb, aż przed oczyma stanęły mu wszystkie świece, których knoty ściął w czasie swego awanturniczego żywota, popisując się tą sztuką po karczmach. Zwalił się na piasek, chciał jeszcze wstać, a wtedy opadli go ze wszystkich stron, obalili. – Do łodzi z nim! – ryknął jakiś głos. – Uchodźmy, mości kawalerowie! Wreszcie doczekali się chwili, w której zerwano im z głów śmierdzące kaptury. Jakimowski zamrugał oczyma, rozejrzał się, ale na razie nie dostrzegł nigdzie nawet cienia lewiatana. Leżeli skrępowani na białym piasku, wewnątrz czegoś, co można by nazwać kadłubem starego okrętu. Ściany podłużnego pomieszczenia były półokrągłe, ziały w nich dziury i szczeliny odsłaniające zmurszałe, popękane wręgi, sterczące niczym żebra szkieletu olbrzyma. Tak, to był statek – zapewne pinka, może nawet niewielka fluita, zbutwiały, na wpół zagrzebany w piasku, przechylony na prawą burtę. Jakimowski widział, iż wyciągnięto z niego co tylko się dało – rozebrano podpokłady, grodzie i ścianki, nie mówiąc już o olinowaniu. Pozostał tylko sam rozsypujący się kadłub I spróchniały, zmurszały pokład, przez którego dziury oglądali czyste, pogodne, przedwieczorne niebo. Ale gdzie, u czarta, można było znaleźć przysypane piaskiem wraki orlogów? Jakimowski wiedział, że niemal co roku na wybrzeżach Bałtyku rozbijały się statki i

galeony, z których większość kończyła zwykle rozdrapana przez Kaszubów. Jednak było w okolicy miejsce, gdzie po dziś dzień straszyły wynurzające się spod wydm szkielety i mury domów, potrzaskane statki, pomosty i deski. To była Stara Łeba, gdzie przed przeszło sześćdziesięciu laty w czasie sztormu morskie fale wtargnęły do miasta i portu, niszcząc zgromadzone tu łodzie, szmaki i fluity. Kiedy reszty zniszczenia dokonały powodzie i kolejne nawałnice, łebianie przenieśli miasto pół mili w głąb lądu, założyli nową osadę za zakolem rzeki. A w nadmorskich osypiskach, piachach i pagórach pozostały niszczejące, zbutwiałe resztki zrujnowanego miasteczka. Od niewielkiego ogniska podniósł się ociężały, posapujący z utrudzenia mężczyzna z przystrzyżoną w szpic bródką. Jakimowski od razu poznał dobrego znajomego, za którego sprawą łeb szlachcica trzeszczał teraz niczym stara beczka na dnie fluity. Mężczyzna wyciągnął z ognia rozpalony do czerwoności pręt; podniósł go w górę, a blask żelaza rozświetlił jego spocone oblicze. Zbliżył się do jeńców, przykucnął na piasku. – Mości panowie Polacy – rzekł krótko. – To teraz albo śpiewacie, albo tańcujecie. Jeśli ładnie zaśpiewacie, tedy rozstaniemy się w zgodzie. Lecz jeśli głosu wam nie starczy, tedy na prażonych podeszwach skakać będziecie. – Nie widzę tu skrzypków ani basetli – mruknął Jakimowski. – Ani nawet burczybasa. A może waść nam na grzebieniu zagrasz? Albo muzykantów z Łeby sprowadzisz? – Obawiam się, że na razie będzie wam musiał wystarczyć ten oto flecik. – Nieznajomy potrząsnął wymownie rozpalonym żelazem. – Ale zapewniam was, że prawdziwy artysta, taki jak ja, wydobędzie dobry dźwięk z byle sztachety. Zwłaszcza – podkreślił to słowo z wyraźną lubością – kiedy tenże flet włożę wam z całkiem odwrotnej strony. Wszelako nie odbiegajmy od credo naszej pogawędki. Gdzie są Koenig David, Meermann i Arca Noe?! Do jakiego portu zawinęły? Co teraz knują Witte i Murrey? Z której strony chcą szarpać flotę Najjaśniejszego Pana? Jakimowski mimowolnie odetchnął. A więc byli w rękach szwedzkich szpiegów, a nie żadnych piratów czy morskich zbójów. Szkoda, że nie poznał tego wcześniej po woni śledzi. – Odpowiadać! – huknął Szpicbródka. – Nie bójcie się, na służbie jesteśmy, jako wy, tyle, że prawowitego króla Korony Szwedzkiej. Jak wyśpiewacie wszystko, co wiecie, tedy was tutaj ostawimy. Jutro jak Kaszuby będą na toń wypływać, znajdą was obu. Żywych. Ręczę za to słowem. Jakimowski nie wiedział, co rzec. Pewnie gdyby przyznał się, że jest komisarzem hetmana Koniecpolskiego, groźba przypalania rzyci zostałaby oddalona. Tyle, że miałby wówczas na widoku wyjazd do Pilawy albo do Szwecji, bo w armii śledziowego wiarołomcy Gustawa Adolfa znalazłoby się aż nazbyt wielu chętnych do prze prowadzenia z nim dłuższej pogawędki. Rozsądek podpowiadał, aby się nie przyznawać do godności. Jeno, że wówczas istniała duża szansa, iż jego mość Szpicbródka zmusi ich do odtańczenia skocznego. No cóż... Źle by się chadzało na

przypieczonych podeszwach; nawet w szlacheckich safianowych butach ze złotymi ostrogami. – Arki Noego na Synaju szukajcie – mruknął Jakimowski. – A jeśli o wodniki i wodne biesy idzie, tedy pytajcie czarownic u Kaszubów, bo my dobrzy chrześcijanie jesteśmy. Szpicbródka sapnął i oddał rozżarzony pręt swemu kompanowi. Ten dla odmiany był ospowaty, a po niedawnym spotkaniu z gorącym prochem z pistoletu Jakimowskiego – nakrapiany czarnymi cętkami jak strusie jajo, które Mikołaj Krzysztof Sierotka Radziwiłł przywiózł z peregrynacji do Ziemi Świętej. I bynajmniej nie poprawiało to jego nastroju. Ten pamiętliwy pludrak od razu podetknął rozpalone żelazo pod sam nos komisarza. Tymczasem Szpicbródka dobył z czarnej sakwy papierowy kartusz z rysunkiem wykreślonym kunsztownie piórkiem. Przedstawiał okręt podobny nieco do Prinzessin, tyle że z jednym blindżaglem, nieco niższymi masztami i bardziej stromym kasztelem na rufie. – O tego Wodnika mi chodzi! – warknął Szwed. – Królewski galeon kapitana Hermanna Wittego i szypra Piotra Wedemanna. Trzy maszty, sto łasztów gdańskich ładowności, jakieś dwadzieścia dział; zabiera na pokład kopę majtków i osiemdziesięciu żołnierzy. Gdzie oni wszyscy są? Dokąd popłynęli, a razem z nimi dwa inne okręty?! – Stoją na kotwicowisku pod Gdańskiem, przy Latarni, na Wisłoujściu – mruknął Jakimowski, bo w Prusach Królewskich chyba tylko ślepy i głuchy nie słyszał nigdy o tym, gdzie była baza floty królewskiej. – Łżecie jak psy! – warknął Szpicbródka. – Cóż to, nie wiecie, co stało się podle Helu i Białej Góry?! Mam wam przypomnieć żelazem?! Oczy Szelfa i Jakimowskiego zrobiły się okrągłe jak talary z wizerunkiem Zygmunta Wazy. Komisarz powoli zaczynał domyślać się wszystkiego. Wiedział już, że na Małym Morzu musiało wydarzyć się coś dziwnego. Wojna, potyczka, a może morska bitwa? Czyżby Gustaw Adolf wrócił ze Szwecji, wioząc nową armię na podbój Prus? – Pomiłujcie, panie – jęknął Szelf. – My prości ludzie, niewiele wiemy. – Dopiero z pokładu zeszliśmy – uzupełnił Jakimowski. – Z pokładu – pokiwał głową Szpicbródka. – Z galeonu wojennego, którego nawet nie mamy w naszych regestrach. Gadajcie zdrowi – jezuitom na śmiech! Gdzie cumują wasze trzy okręty?! Jakimowski pokręcił głową. Nie wiedział, co czynić. Próbować wykupić się? Wyznać wszystko? Obawiał się, że Szwed wpadnie w jeszcze większą furię, kiedy usłyszy, że Spiering, gorliwy poplecznik Gustawusa Śledzia, jest już byłym sługą trzech szwedzkich koron, awansowanym z królewskiego kapra do rangi nieboszczyka w służbie pani małodobrej. – Nie chcecie współpracować – skwitował ich milczenie Szpicbródka. – Mości Knothe – warknął do ospowatego. – Czyń waść powinność, bo czasu szkoda! Ospowaty chwycił za ciżmę bosmana, chcąc ściągnąć mu ją z nogi. Marynarz szarpnął się, ryknął gniewnie. Knothe nie mógł zzuć mu buta, trzymając w prawej

ręce rozżarzony pręt. Przyskoczył mu na pomoc inny z oprawców – człek ze złamanym nosem. Wciąż jeszcze śmierdział śledziami, więc skwapliwie zabrał się do nóg bosmana – pewnie już cieszył się na myśl, że teraz powetuje sobie długotrwałe wysiadywanie w cuchnącej beczce. Jakimowski rozejrzał się w panice, a Szelf zakrzyczał, szarpnął się w więzach. Co mieli robić? Co czynić, na Boga? Skąd wypatrywać pomocy i ratunku? Ratunek nigdy nie nadchodzi w ostatniej chwili. A jeśli nawet, tedy zwykle przybywający z odsieczą czeka do chwili, w której sytuacja stanie na ostrzu noża. I tak właśnie było teraz. Gdy Szwed ze złamanym nosem pochylił się nad Szelfem, padł pierwszy strzał. A kiedy ostatkiem sił poderwał się w górę, miał już tylko pół łba. Krew obryzgała jeńców. Huknął drugi strzał, trzeci, czwarty. Szpicbródka wrzasnął, zgubił kapelusz, porwał za rapier. Wydarzenia toczyły się tak szybko, że Jakimowski nie zdążył nawet połapać się, kto walczy z kim i za co. Nagle, ze wszystkich stron, runęli do wnętrza wraku napastnicy zbrojni w szable, czekany, topory i pałasze. W jednej chwili wpadli na Szwedów, strzelając z półhaków, rąbiąc, tnąc i kłując. Obalili ich, zmietli, wytłukli jak jadowite robactwo. I zanim Jakimowski zdołał w pełni zrozumieć, co się stało, poderwano go na nogi, przecięto więzy na rękach, postawiono pod ścianą. Z trudem rozprostował zgrabiałe dłonie, rozmasował przeguby, starł krew z oblicza. Był w rękach maszopów z Boleńca. Poznawał Kaszubów po szczerych, poznaczonych bliznami obliczach, wielkich dłoniach zgrubiałych od morskiej soli, smoły; pracy przy linach i sieciach. Wszyscy rzucili się teraz na rabunek pobitych – pourywali im sakiewki, ściągnęli pasy, czapki, kapelusze, zebrali broń i pistolety. W stronę jeńców przecisnął się wysoki jasnowłosy maszop z gdańską szablą i trzema pistoletami na sznurach. Był to ten sam knep, który przyglądał się im w karczmie w Boleńcu, kiedy krzyki Bożka zwróciły na nich uwagę wszystkich gości. – W samą porę, w sam czas zdążyliśmy! – wydyszał. – A tego tu – obojętnie trącił końcem skórznia przyciętą w szpic bródkę szwedzkiego agenta, który charczał właśnie w przedśmiertnych drgawkach – dawno już mieliśmy w podejrzeniu, bo między chłopami chodził, zaczepiał, a różnych rzeczy dowiadywał się. Aleśmy zmiarkowali, kto to. Bo choć kornusa rad pijał z nami, przecie się do Najświętszej Panienki nie modlił, szołdra! Znaczy – heretyk, Szwed plugawy; takim tylko do nieba porobić mosty. I zasługę u Pana zdobyć! – Nie wiem, jak wam dziękować. – Jakimowski uniósł dłoń do trzosa, a wówczas przypomniał sobie, że odebrali mu go Szwedzi. Nie na długo wprawdzie, bo jego sakiewka, wydarta już z zakrwawionego uścisku Knothego, leżała właśnie w spracowanej dłoni jednego z maszopów. Dyplomatycznie udał, że tego nie widzi. – Ja królewski człek jestem, od hetmana Koniecpolskiego. A zwę się Marek Jakimowski, polonus nobilis, porucznik husarski jego mości pana hetmana koronnego. Co wy za ludzie jesteście? Rybacy? Żeglarze? – Powitać, powitać. – Jasnowłosy skłonił się ledwie dostrzegalnie. Kilku Kaszubów zdjęło czapki i kapelusze. – Jam Jestwin Jeka, wielmożny panie, od Chłapowa, a dla

maszopów i swoich – Mały Jeka. My prości rybacy jesteśmy. Od Reboczy i Biełoków, ale że wojna ze Szwedem, tedy strądujemy w Boleńcu i jeno z rzadka na sztedę wychodzimy z niewodem. – Tedy na grube ryby chadzać musicie. – Jakimowski uśmiechnął się, spoglądając na szable, pałasze i pistolety maszoperii. – Cassubica gleba non est optata flori nobilitate – mruknął Jeka. A Jakimowski uśmiechnął się jeszcze szerzej, bo łacina maszopa była równie dziurawa, co most wiodący grzeszników do nieba. – Tak tedy panie ratujemy się tym, co przypławek na brzeg wyrzuci. Czasem bantki małe, a niekiedy – poklepał się po błękitnawym wępsie w okolicach kiesy – tłustego pomuchla. Ale nie lękajcie się. My wiemy, żeście z królewskiego orloga zeszli. W Łebie już wszyscy o tym gadają – dodał przyciszonym szeptem. – A co właściwie stało się pod Łebą? Gadali mi Szwedy o jakowejś potyczce nieopodal miasta? Mały Jeka aż jęknął ze zdumienia. Chłopi zamarli. – To wy nic nie wiecie, co na Małym Morzu, pod Helem i Białą Górą się stało? Toście nie słyszeli, że Śledź ze Szwecji do Prus przypłynął? Powiadają, że orlogów ma tyle wojennych, że Małe Morze z brzegów wystąpiło, słońca spoza żagli nie widać. Gdańsk cały zablokował, Wisłoujście obstawił okrętami jak mancą, ludzie słyszeli, jak mawiał, że ani się śledź nie przeciśnie, ani ptak nie przefrunie. Ali przeca na taci twardzi dyl trza rychtyk twardzi klin.6 Ni? Przeszli wasze ludzie królewskie na okrętach przez Gustawusów jakoby przez morską trawę. Bitwa była jedna pod Helem, gdzie purtk ze Szwedami tańcował, bo ich mało co królewscy nie znieśli. Te trzy okręty Jego Królewskiej Mości, co wyszły z Wisłoujścia, zjechały się z tamtej strony Łeby, podle Białej Góry i tam do siebie strzelali. Tamże szwedzki okręt zjechawszy się z naszym okrętem, na którym był kapitan Mora, granaty do siebie miotali, a naszych do dwudziestu postrzelono i działo się rozerwało na okręcie, gdzie był kapitanem Magnus. Tak tedy okręty szwedzkie do Pilawy poszły, a Jego Królewskiej Mości ku pomorskiej... Jakimowski złapał się za głowę. A więc Gustaw Adolf wrócił już ze Szwecji, wiodąc armadę i kolejną armię na podbój Gdańska. Tymczasem trzy okręty polskie przedarły się przez szranki wroga. To dlatego Szwedzi zachowywali się niczym wściekłe psy; dlatego chcieli poczęstować ich rozpalonym żelazem. Jakimowski zrozumiał w lot, jak bardzo obawiali się o swoje statki wiozące wojsko, gdy dowiedzieli się, że na tyłach słabo uzbrojonej floty grasują trzy wojenne okręty Rzeczypospolitej! – Ale wy nie wiecie jeszcze wszystkiego, panie – mruknął Mały Jeka. – Dziś rankiem, kiedy jeszcze ci tu w betach chrapali, widzieliśmy trzy orlogi wojenne, jak na Białą Górę płynęły, tam. – Machnął ręką na wschód, w stronę Gdańska. – To chyba tylko okręty Jego Królewskiej Mości... – Na Boga! – zakrzyknął Jakimowski. – Panie Szelf, larum grają! Musimy jak najprędzej wracać na Prinzessin! Żagle stawiać, iść za naszymi. Albo nas Szwedy ze szczętem odetną od Latarni. – Ano chyba – pokiwał głową Kaszub. – Też mi się zdaje, że na statek wracać

musicie... Już na was tam czekają, z działa dali znać. Ruszyli na zewnątrz, wyszli przez dziurę w burcie na oświetlone zachodzącym słońcem morze wydm. Jakimowski chciał ruszać w stronę Łeby, ale Mały Jeka zatrzymał się nagle, przysiadł, a potem rękojeścią pistoletu wyrysował na piasku znak. Merk z Prinzessin! – W gospodzie pytaliście Bożka o takie rysowanie – rzekł maszop. – Byłem i widziałem. Nie moja to rzecz, po co wam to, ale rzeknę, że to nie jest merk tutejszych Kleków czy Reboczy. To jest znak Mikołejsonów, co dawno temu, za naddziadów naszych przyszli zza morza. O stamtąd! – Zatoczył ręką szeroki łuk, obejmujący zarówno Królestwo Danii, jak i Szwecję, a może nawet Inflanty i Narwę. – Siła ich żyła przy Małym Morzu, podle Gduńska. Merk jak merk zaś nie wskazuje na żadnego. Już wy sobie pewnie sami tego właściwego Mikołejsona znajdziecie. Szlachcic zamarł. Mikołejson. To już był wyraźny trop. Najprościej byłoby sprawdzić, czy ktoś taki był w załodze Dekkera. Albo czy w ogóle był na którymś ze statków napadniętych przez lewiatana? Liberate Mikołejson. Uwolnijcie Mikołejsona... Cóż to mogło znaczyć? – Posłuchajcie mnie jeszcze, Jeka. Czy słyszeliście coś może o lewiatanie? Znaczy o szalińcu... Kaszub spojrzał w morze z niepokojem. Zatrzymał się. – Ostatnio było spokojnie – mruknął. – Po tym, jak purtki wzięły do piekła załogę Prinzessin von Polen nie było o nim ani widu, ani słychu. Może się Szwedów przestraszył. Zresztą cóż my poradzimy, szalińc szalińcem, a iść na muerze trza. Gorsze zresztą, panie wielmożny, Szwedy niźli ten cały morski purtk. On przynajmniej toni nie zajmował, w sztede7 nie wchodził, batów i kutrów maszopom nie odbierał, na gałęziach drechów dobrych nie wieszał. Dla Gduńska był ciężki, ale nie dla nas. A co tam dla Kaszuba szalińc, albo i dwa szalińce. Małośmy się w życiu nie widzieli purtków, stolemów, morzeczek. Na Blezie za każdym morzkulcem diobeł siedzi. Mamy ta na nie swoje sposoby. – Jeka – rzekł cicho Jakimowski. – Dziękuję wam z całego serca. Prowadźcie nas na statek. 1 Łac. Koniec wieńczy dzieło. 2 Kasz. [U tych Kaszubów, co żyją] z morza, były takie znaki, merki. 3 Kasz. Chcecie się napić? 4 Niem. obecnie Lębork. W czasach kiedy toczy się niniejsza opowieść, było to lenno Rzeczypospolitej. 5 Sieć służąca do połowów, mająca kształt długich rękawów. 6 Kasz. Ale przecież na taki twardy bal, potrzeba jeszcze twardszego klina. 7 Kasz. Szteda – obszar wydzielony z toni wodnej dla indywidualnych połowów rybaków maszoperii.

Rozdział VII Tańcz, kostucho!

Widmo przeklętego Wismaru • Przerażający rozkaz • Wyścig z wiatrem • Na Małe Morze • W oku szwedzkiego tajfunu • Bitwa pod Latarnią • Pocałunek śmierci • Osaczeni • Dziś jeszcze będziemy w piekle • Przez środek armady • Przesłuchanie • Niespodziewany atak lewiatana

Gdy tylko Jakimowski wrócił na okręt i zdał relację kapitanowi, Dickmann otworzył tajny schowek w kajucie na rufie, którego obecności nawet nie domyślał się Moller, Spiering ani Banckert. Wyciągnął zapieczętowany list z królewskim herbem otrzymany przed wyjściem w morze od Komisji Okrętów. To były rozkazy, które miał wykonać, gdyby po zwycięstwie nad Spieringiem natychmiastowy powrót do Latarni okazał się niemożliwy. Kapitan zważył list w ręku. Z krótkim, suchym trzaskiem złamał pieczęć, rozłożył papier, zbliżył go do latarni. Czytał... A kiedy dotarł do podpisów komisarzy, przygryzł wargi i ze złością zmiął cedułę w ręku. Wypadł na pokład jak rozbudzona morska furia, potoczył wzrokiem po majtkach, odszukał Martensa, który trzymał wachtę rozpoczynającą. – Alarm! – krzyknął. – Ciągnąć kotwicę! Żagle staw! Wszyscy na pokład! Dzwon okrętowy zadźwięczał głucho, forkasztel i pokład rozbrzmiał głosami marynarzy, tupotem biegnących stóp, szczękiem broni, a znacznie później – łopotem stawianych żagli. Była późna noc. Morze przyjęło ich kołysaniem, szumem i wielkim złotawym księżycem wschodzącym na widnokręgu. Zachodni wiatr rozerwał chmury, odsłaniając niebo roziskrzone tysiącami gwiazd, wypełniał żagle wyluzowane na szotach, pchał Księżniczkę na wyniosłe urwiska, zdradzieckie mielizny i niebezpieczne kamienne rafy Blezy. Prinzessin rozpruwała dziobem morskie bałwany zwieńczone białymi koronami piany, opadała w wodne czeluście, wznosiła się na grzbietach fal, które opływały ją niczym morscy giganci. Nikt nie spał tej nocy na okręcie. Wystawiono podwójne wachty, kapitan czuwał na rufie wraz ze starszym bosmanem... Wypatrywali polskiej eskadry. To była ich największa i jedyna nadzieja. Jeśli armada Gustawa Adolfa naprawdę

przebywała pod Puckiem i Gdańskiem, a blokada Gdańska została wznowiona, Prinzessin właśnie została odcięta od portów, odgrodzona od Latarni szwedzkimi orlogami, z których najmniejszy bez trudu mógł stawać w szranki z okrętem Dickmanna pod względem liczby dział i ciężaru salwy całoburtowej. To była ich ostatnia nadzieja, albowiem rozkazy Komisji były jasne – gdyby w czasie wyprawy na Spieringa nastąpiła inwazja szwedzkiej floty, Prinzessin miała dołączyć do najbliższej eskadry i oddać się pod władzę jej nadkapitana. Gdyby zaś okazało się to niemożliwe szukać schronienia w cesarskim Wismarze i oczekiwać tam na dalsze rozkazy. Trudno było wyobrazić sobie coś gorszego. Czekać na rozkazy! Wat drommel! Czy Komisja oczekiwała, że nawet odcięty od portu pod Latarnią Dickmann nie tylko będzie siedział na rzyci ze stulonymi uszami, ale że odda się pod rozkazy któregoś z cesarskich wodzów – jakiegoś Filipa Mansfelda, Gabriela de Roy czy innego pludraka zżeranego ambicjami jak zadek starej ladacznicy francą! Dickmann wiedział dobrze, że armada starych kryp nazywana szumnie przez cesarskich wodzów Zjednoczoną Flotą Cesarską na Bałtyku liczyła na papierze pięć albo sześć starych jak świat szmaków, pinek i krejerów, był więc pewien, że jeśli zawinie do Wismaru, żaden z cesarskich przydupasów nie wypuści z portu tak dobrze uzbrojonego galeonu wojennego jak Prinzessin. To było jasne jak słońce, że cesarscy ludzie od razu zasekwestrują okręt, aby wcielić go do własnej floty. Cała nadzieja pozostawała w doścignięciu eskadry Mory i Wittego. Dickmann liczył, że królewskie okręty nie płynęły zbyt szybko za dnia, bo wiatr wiał wówczas z południa i dopiero wieczorem zadął z kierunku sud-west, zmieniając się zresztą szybko na zachodni. Prinzessin nie to że miała szansę na doścignięcie okrętów – ona po prostu musiała dopaść Morę i Wittego jeszcze przed Latarnią. A jeśli szansa ta miała okazać się tylko ułudą... Kapitan był tak zdesperowany, że gotów był niczym drugi Stortebeker, wywiesić piracką flagę i zacząć urywać flotę szwedzką po kawałku, niż oddawać się pod cesarskie rozkazy. Czym zresztą nie tylko przysłużyłby się Rzeczypospolitej, ale miałby całkiem ładny grosz. Świt bielił się na niebie, gdy okręt mokry od bryzgów piany osiągnął wreszcie kaszubską Blezę. Wnet za zasłoną porannych oparów i mgieł zamajaczyły wyniosłe urwiska, porośnięte na szczytach strzelistym bukowym lasem. Wkrótce ujrzeli zdziczałe plaże pełne kamieni, zwalonych butwiejących drzew, drewna i morzkulców przyniesionych falą przyboju. Dickmann spojrzał przez perspektywę, ale niewiele zobaczył. Prinzessin szła na wschód, zanurzała się w morskich falach pędzących w stronę piaszczystej, porośniętej lasami mierzei wiodącej na Hel, będącej w istocie ciągiem wysepek i piaszczystych łach. Zdradliwej, gdyż wabiącej żeglarzy kilkoma przejściami i przesmykami do Sinus Bautzensis, obiecującymi krótszą drogę do Gdańska. Dickmann wiedział jednak dobrze, że były to zdradliwe cieśniny, zaś ci, którzy próbowali skorzystać z tej drogi, kończyli na mieliznach, na morskim dnie lub piaszczystym brzegu, dziękując Bogu, że chociaż ocalili życie. Żaden z przesmyków nie miał bowiem więcej jak trzy albo pięć stóp głębokości. Bez trudu przepłynąłby tamtędy mały szmak czy burdyna, ale nie

Prinzessin wyładowana działami i wojennym aparatem. Wyszli z mgieł i oparów przed samym Helem jak upiór z zaświatów; niczym odnaleziona po wiekach galeona Zygmunta Augusta, która podczas wojny Gdańska z Elbingiem zerwała się z kotwic, wybierając wolność miast śmierci z rąk rozjuszonych mieszczan znad Motławy. Morze wciąż było puste. Jedynie gdzieś w pobliżu Jastarni dostrzegli kilka rybackich batów. Wiatr wzmagał się, rozwiewał resztki mgieł, zmieniał kierunek na północny. – Klaar on te wenden!1 – rozkazał Dickmann, zapominając na chwilę, że przecież jest na królewskim statku, a nie na fluicie parszywych kupczyków Kompanii Wschodnioindyjskiej. – Panie Szelf, do zwrotu przez halzen. Nie pamiętam, kurważ mać, jak to się mówi po polsku. – Przez rufę, panie kapitanie. – Panie Janis, kurs sud-ost! Kraniec półwyspu rysował się tuż przed nimi, szeroki, płaski, jak stary wieloryb zanurzony głęboko w wodzie. Zdawało się, że jest odległy zaledwie o rzut szkockim biretem, albo kamieniem, którym niejeden Kaszub częstował sąsiada włażącego mu w szkodę. Gdzieś tam, za gęstymi lasami i borami leżało miasto Hel, nieopodal którego, na mieliznach i piaskach pokończyło życie wielu kompanów Dickmanna i gdańskich kapitanów. Przebrasowali reje, wybrali szoty, zrobili zwrot na południe i oto otworzył się przed nimi bezmiar wód Małego Morza pokryty narowistymi zrębami fal zwieńczonych białymi grzywami piany, pędzących na południe, w stronę lądu. I rozbijających się gdzieś tam na dalekich, pustych plażach i niewidocznych stąd jeszcze falochronach Wisłoujścia. Jeszcze chwila, dwie, a daleko – na południowym widnokręgu – zobaczą biały szczyt Latarni, ujście rzeki, port wojenny... Potem czeka ich Polski Hak, Motława, Długi Most i... Pusty dom, w którym leży śmiertelnie chora Elżbieta... Dickmann zmartwiał. Zapomniał o niej. Zapomniał Pobił Spieringa. Wracał jako zwycięzca. Po sławę, awanse i nagrody. Oto on jeden pokazał figę całemu Gdańskowi, zagrał na nosie patrycjuszom, dłużnikom, którzy spisali go w swoich księgach po stronie strat i debetów, licząc, że wreszcie pójdzie na dno niczym potrzaskany wrak. Że Gdańsk strawi go niczym trzewia Charybdy, wypluje połamany, pokurczony zewłok na miejskie śmieciowisko, albo łaskawie przyzna dożywocie w szpitalu, w którym codziennie modliłby się o śmierć. Veto, psi synowie. Nie dziś! Nie teraz! Wygrał! Przymknął oczy. Odbierze nagrodę, spłaci długi. Czy straci Prinzessin? To będzie trudne rozstanie, galeon należy wszak do Gdańska, ale do stu fur beczek kartaczy był pierwszym kapitanem floty królewskiej, który zatopił okręt wroga. Nie wierzył, aby Komisja nie doceniła jego poświęcenia i nie wynagrodziła dowództwem innego statku. Wszak flota rosła z roku na rok, z gdańskiej łasztowni spuszczano na wodę coraz to nowe pinki, a

pod Latarnią wyposażano kolejne galeony. Trzeba będzie przenieść załogę na nowy okręt, wreszcie przyjąć na pokład piechotę morską z prawdziwego zdarzenia, znaleźć oficerów. Szkoda, że Jakimowski odejdzie, wróci do swojej husarii... Niełatwo dziś o dobrego szypra. Ale cóż, to komisarz hetmański. Swoją drogą wycierpiał srogo na galerze. Dickmann poczuł chłód, gdy przypomniał sobie opowieść Polaka o tym, co działo się, gdy został przykuty do wiosła. Nie wiedzieć dlaczego, podejrzewał, że Jakimowski nie powiedział mu wszystkiego – że na pohańskim statku przeżył coś, o czym lękał się wspominać. Najgorsze było w nocy... Cóż takiego spotykało nocami galerników, że bał się o tym mówić nawet po siedmiu latach? – Żagiel! – zakrzyknął marynarz z oka. – Dwa rumby w lewo od dziobu! Dickmann przyłożył perspektywę do oka. Zlustrował horyzont. Daleko, wśród fal połyskujących srebrzyście niczym grzbiety morskich syren dostrzegł wysoki maszt zwieńczony białym obłokiem płótna. To był trapezowaty bramsel jakiegoś większego okrętu. – Maszty na horyzoncie! – zakrzyknął bosman Szelf. – Kierunek sud-ost. Widzę dwa, trzy, cztery... pięć! Dickmann podniósł perspektywę, jego wzrok prześliznął się wzdłuż stengi i bramstengi, aż do samego topu grotmasztu, gdzie wiatr szarpał... Błękitną banderę ozdobioną żółtym krzyżem. Szwedzi! – Cztery okręty z prawej! – zakrzyknął wachtowy z gniazda na bukszprycie. – Pięć, sześć, siedem ich będzie... panie kapitanie! Morze przed nimi zaroiło się od lin i masztów. Mocny, północno-zachodni wiatr gnał ich ponad falami prosto na ogromne zbiorowisko okrętów wroga. Z prawej widoczne było ich jakieś sześć, może siedem orlogów, a z lewej, od strony redy gdańskiej, czerniał las masztów zwieńczonych gdzieniegdzie bielą żagli. Tam stała prawdziwa flota! Prinzessin szła sama jedna na wprost szwedzkiej armady! Co robić? Na Boga Ojca! Dickmann rozglądał się po morzu, szukając wyjścia z sytuacji. Wachtowi co chwila oznajmiali coraz to nowe pinki, galeony i krejery. Cała załoga Prinzessin przypadła do burt i want, wspięła się na liny i nadbudówki, spoglądając ze zgrozą na szwedzkie zastępy. Wiatr gnał ich wprost w paszczę wroga. Po lewej stronie zbliżały się długie rzędy szwedzkich orlogów, nieco na prawo jaśniały żagle dużej eskadry galeonów i pinas. Za sobą mieli ciemny masyw Helu i rozciągający się dalej bezmiar błękitnoszarego Bałtyku. Co robić? Co czynić, na Boga? Na wschód nie było po co płynąć – Elbląg i Pilawa, wszystkie porty pruskie od ujścia Wisły do Latarni były w rękach Szwedów; elektorski Koenigsberg sprzyjał im, zmuszony do powolności siłą, gdy Gustaw Adolf nałożył żelazny munsztuk i kaganiec na handel z Prusami Książęcymi i Litwą. Zawrócić i lawirując pod wiatr uciekać w stronę otwartego morza? Przebijać się do Latarni? A może na zachód – do Pucka? To też nie było żadne wyjście. Wodny tor przez zatokę usiany był niebezpiecznymi

mieliznami i płyciznami. Dickmann wiedział dobrze, że największa z nich przegradzała Małe Morze na skroś, rozciągając się od Meglina aż po wyspę Kusfeld, a głębokość na niej nie przekraczała sześciu stóp. A to znaczyło, że aż cztery stopy wody dzielić będą Prinzessin od wolności. Mieliznę można było ominąć, płynąc jednym z dwóch przekopów – pod samą wyspą – lub drugim, płytszym i bardziej zdradliwym, położonym blisko Oksywia. A jednak nie był pewien, czy da radę przeprowadzić tędy ciężki galeon gnany mocnym wiatrem, mając na karku połowę szwedzkiej floty. A potem w jednej chwili wszystko stało się jasne. – Królewskie okręty! – zakrzyknął Szelf wypatrujący czegoś na południowym zachodzie od Prinzessin. – Panie kapitanie. Prawo, cztery, może pięć rumbów i palec od dziobu! Widzę naszych! Dickmann wytężył wzrok, ale oczy miał już osłabione wiekiem; sięgnął po perspektywę, przesunął nią wzdłuż horyzontu. I dostrzegł to, czego szukał: zduszoną przez maszty, żagle i nadbudówki szwedzkich okrętów krasną polską banderę. Tuż obok wiatr rozwiewał długi, postrzępiony, podziurawiony kulami proporzec z ramieniem dzierżącym wzniesiony ku górze bułat... Król Dawid, Wodnik, Arka Noego pędziły przed nimi, przebijały się przez Szwedów do Wisłoujścia. Biły się krwawo, bo burty galeonów spowijały obłoki prochowych dymów. Poprzez bryzgi morskich fal dostrzegł błyski ognia na kasztelach – zapewne strzały ze szturmaków, muszkietów i działek relingowych. Ostatni w szyku szedł Król Dawid. Ostrzeliwał się Szwedom, oddawał pięknym za nadobne. Kapitan dostrzegł, jak na zawietrzną polskiego galeonu wchodzi wrogi okręt wojenny. W szkle ujrzał niewyraźny zarys bukszprytu wspartego na galionie przedstawiającym męża w ogromnej oliwnej koronie na głowie. – Panie Szelf, to nasi! Pójdziemy im na pomoc! Panie Janis, odbij waść dwa rumby w prawo! Idziemy na spotkanie Szwedom. – Dalej do brasów, ojcowie! – rozdarł się starszy bosman. – Panie Martens, do talii grotmasztu! – Babbeck! – zawtórował mu Dickmann. – Podnieść ambrazury! Ładować kule łańcuchowe! Z życiem! Prinzessin szła prawie pełnym fordewindem, mknęła jak ptak ponad falami, prosto na szwedzki galeon zachodzący od nawietrznej Króla Dawida. Szli z wiatrem, więc dopiero teraz usłyszeli gromowy ryk armat, suchy trzask wystrzałów, łopot żagli i krzyki załogi. Wróg nie spodziewał się takiej odsieczy. Doszli go w bryzgach morskiej piany, w szumie wiatru i łopocie proporców. Szwedzi wzięli ich chyba za swoich, bo nikt nie pojawił się na bakburcie, nie otwarł ambrazurów. Dickmann czekał. Stał, ściskając w dłoniach perspektywę... Marynarze krzątali się jak w ukropie, pokład grzmiał od łoskotu stóp, bosmańskie gwizdki przeszywały powietrze. Dwieście stóp dzieliło ich od Szwedów... Jeszcze sto pięćdziesiąt. Mogli strzelać, mógł już dawać komendę ogniomistrzom; lecz Dickmann wstrzymał się. Chciał być w dobrej pozycji – zakończyć zwrot i dopiero wtedy dać ognia z całej burty!

Jeszcze osiemdziesiąt stóp; jeszcze pięćdziesiąt. Widzieli wyraźnie nie tylko wyblinki want, ale podwantki, talie brasów i szotów, złocone zdobienia na wyniosłej rufie i wąskiej nadbudówce; szczeble szerokiego balkonu pawęży Szweda... Jeszcze chwila... Jeszcze parę chwil! Księżniczka zrobiła lekki zwrot. Zrzucili grot i fokmarsel, zwolnili miotani silnym, sztormowym wiatrem. Teraz – przemknęło przez głowę Dickmanna – zanim się spostrzegą! – Panie Babbeck! Całą burtą ognia! Ślepy kanonier poślinił palec, wystawił go przez ab-razurę. – Czekać, moje dziatki! Wstrzymać się... A potem pokiwał głową, wyczuwając jak statek dźwiga się na grzbiet fali. – Bigosować! Armaty Prinzessin ryknęły jak stado wygłodniałych lwów. Pokład zadygotał od wstrząsów, okręt pochylił się na bakburtę. Zanim prochowy dym spowił pole widzenia, kapitan dostrzegł, jak na szwedzkim galeonie lecą drzazgi z burt, jak liny fokwant pękają ze świstem, a z grotmasztu wali się w dół reja marsla wlokąc za sobą ogromną płachtę żagla... Jak świszczące kule łańcuchowe i pikowe, przecinają wpół topenanty i fały fokżagla, zmiatają wanty grotmasztu na bakburcie. Szwedzki galeon zawrócił na wiatr. Na pokładzie pokrytym strzaskanym drewnem i rozłupanymi deskami rozległy się gwizdki, krzyki i wycie rannych. – Fokżagiel staw! – rozkazał Dickmann świadomy, że zaraz doczekają się responsu Szwedów i bynajmniej nie będzie to przyjacielskie zaproszenie na szklenicę piwa. – Ruszać się do wszystkich diabłów! – Nie będzie abordażu, panie kapitanie?! – Nie ma czasu! Panie Fabisz, kurs na wiatr! Prinzessin pomknęła po falach, jak rumak wstrzymywany zbyt długo wędzidłem. Dickmann wytężył wzrok, spojrzał przez perspektywę, starając się przebić wzrokiem dymy zalegające nad polem bitwy. Szwedzi przestali strzelać – dzięki temu Król Dawid otrzymał chwilę wytchnienia. Kapitan widział, jak galeon robi zwrot przez rufę, płynie za pozostałymi polskimi okrętami, które już zbliżały się do Latarni. Przez chwilę miał wrażenie, że na pokładzie, wśród bryzgów piany i wodnego pyłu dostrzega Morę z nieodłączną fajką w zębach, dowodzącego galeonem ze spokojem godnym greckiego mędrca, którego nie jest w stanie zdziwić żaden nawet lewiatan, potop ani nawet koniec świata. Świst i łoskot kuli uderzającej o nadburcie sprawił, że Dickmann odruchowo rzucił się na pokład, pociągając za sobą bosmana. Pocisk wystrzelony ze szwedzkiego orloga wybił w falszburcie dziurę, obsypał ich stertą drzazg, zrykoszetował od bezanmasztu, przeleciał nad pokładem, dziurawiąc fok, a potem wpadł w morze. Dickmann zerwał się na nogi, klnąc na czym świat stoi. Szwedzi zdecydowali się wreszcie dać im odpór. Widział, że ambrazury wrogiego galeonu na bakburcie podnosiły się niemrawo. Potrzaskany okręt skręcił w bok, starając się ustawić burtą do uchodzącej za polską eskadrą Prinzessin, błysnął ogniem raz, drugi, trzeci... Za późno! Teraz to była zwykła pukanina, bo polski galeon był zbyt daleko.

Świszczące kule wpadły w morze, wzbijając w powietrze smugi wody, jedna przemknęła tuż obok kotwicy, przeszła pod bukszprytem, poleciała w stronę szwedzkich okrętów na zawietrznej. Prinzessin pędziła gnana silnym wiatrem, wdzierała się na szczyty fal, prześcigała je w biegu, waliła bukszprytem i dziobnicą w wodne otchłanie między spienionymi morskimi bałwanami. A jednak reszta polskiej eskadry była daleko. Tracąc cenne chwile na uwolnienie Króla Dawida spod ostrzału, Dickmann pozwolił, aby odległość między nim, a okrętami Wittego i Mory znacznie się powiększyła. Morze huczało, pieniło się wściekle, a kapitan wyczuwał już, że nie był to zwykły ryk żywiołu, lecz coś znacznie groźniejszego. Wiatr przechodził w wicher, wzmagał się, zapowiadając późnowiosenny sztorm, wył na wantach, świszczał między linami, wzbijał ogromne fale zalewające dziób statku. Z tym właśnie wiatrem szli w zawody. – Szwedzi przed nami! Trzy orlogi na nawietrznej! Dickmann wytężył wzrok, wspiął się na wanty, chwycił wyblinek. Wychylony nad morskim piekłem, przycisnął perspektywę do oka. Szybko wypatrzył maszty zwieńczone błękitnymi flagami z krzyżem. Wysokie z rozpiętymi na nich szarpanymi wiatrem bramslami, z łopocącymi proporcami bojowymi. Widział je na nawietrznej, zaledwie rumb od dziobu okrętu – po prawej; szły pod pełnymi żaglami prosto na polską eskadrę przed nimi. Były blisko, diabelnie blisko! Kapitan zmierzył wzrokiem odległość i wiedział, że choć królewskie okręty przejdą do Wisłoujścia, to Szwedzi bez zbędnych wysiłków odetną Prinzessin dalszą drogę do Latarni. Wezmą ich w kleszcze, pogruchocą z dział, a na ostatku dobiją ranny okręt aktem łaski lub przejmą abordażem. A byli już tak blisko wybawienia! Nie miał drogi odwrotu. Za nimi szedł postrzelany galeon szwedzki i dwa inne orlogi, które choć wcześniej nie kwapiły się do walki, to jednak ruszyły za Prinzessin, niczym szakale, wietrząc w samotnym okręcie łatwy łup. Błysk ognia rozjaśnił morze przed nimi. To Król Dawid dał ognia z całej burty do swoich prześladowców. Z hukiem, z gromowym rykiem, który dotarł aż na pokład Prinzessin kule uderzyły o pokład i burty pierwszego ze szwedzkich galeonów. Kapitan widział, jak w górę lecą deski wyrwane z deku, jak pękają w strzępy liny, rwą się wanty i żagle... Szwedzkie okręty odpowiedziały pojedynczymi wystrzałami. Ten, który był najdalej od Prinzessin, ale najbliżej do galeonu Mory, nadpływał z zamiarem abordażu, lecz zanim zdołał stanąć burta w burtę, Król Dawid zrobił zwrot przez sztag, a szwedzki orlog został z boku – silny wiatr poniósł go w kierunku Redłowa i Oksywia. Kolejny okręt dał ognia, raz, drugi, trzeci. Dickmann aż ryknął śmiechem, widząc popisy szwedzkich puszkarzy. Takimi pojedynczymi strzałami można było chyba tylko odganiać wrony od wisielców. Czy nikt nigdy nie nauczy Szwedów bić z armat salwą burtową na jeden rozkaz?! Ostatni, największy z galeonów obrócił się burtą do Króla Dawida. Dickmann

widział jak raz po raz dawał ognia. A potem Mora dał mu godną odpowiedź, posłał tak równą i gęstą salwę całoburtową, od której, dałby głowę, pospadały kapelusze z łbów wrogich kapitanów. Szwed szedł teraz półwiatrem. Widząc, że nie dogoni już Króla Dawida i reszty polskich okrętów uchodzących w stronę Latarni, robił zwrot przez sztag, a potem zwrócił się w stronę Prinzessin i poszedł wolno na wprost, lawirując pod wiatr, odcinając okręt Dickman na od reszty eskadry. Za nim zawróciły kolejne orlogi. Wicher gnał Księżniczkę po spienionym morzu prosto na trzy szwedzkie galeony. Trzy inne zamykały drogę ucieczki na północ. A z lewej, po zawietrznej stała na kotwicowisku flota zebrana przez Gustawa Adolfa chyba z całej Szwecji na pohybel Rzeczypospolitej, rozłożona szeroko, niczym Wielka Armada wysłana przez Filipa Habsburga na podbicie Anglii. Dickmann nie stracił wojennego ducha. Szli niemal z wiatrem, wciąż zachowując przewagę manewru nad Szwedami. Eskadra wrogów była coraz bliżej; lawirowała pod wiatr, idąc na spotkanie Prinzessin; chcąc powetować sobie klęskę w pościgu za Morą, Wittem i Magnusem. Pierwszy galeon rósł w oczach! Był wielki, zwalisty, o wznoszącej się stromo rufie pomalowanej na błękitno, o wysokich masztach przedłużanych bramstengami, z rozpiętymi na nich bramslami. – Szwedy przed nami! – ryknął mu prawie w samo ucho Jensen. – Panie kapitanie, co robimy?! Dickmann o mało nie spytał go o to samo. Patrzył za bakburtę, na lewo, gdzie pół mili od nich stały na kotwicy szwedzkie statki, niektóre, ze zwiniętymi żaglami, inne dopiero stawiające marsle, jak ptaki, które utuliły się do snu ze złożonymi skrzydłami. Spojrzał przez perspektywę, zlustrował wrogie orlogi, a potem oddał lunetę Szelfowi. – Szelf, co to za statki? – Szwedzkie, panie kapitanie... – Przecież nie węgierskie, panie bosman! Merchanty? Fluity? Galeony? Szelf przytknął lunetę do oka, przez chwilę spoglądał w stronę wrogiej armady. A potem oderwał perspektywę od głowy, a jego oczy rozszerzyły się ze zdumienia. – Panie... kapitanie! – wydyszał. – To są zwykłe pinasy, fluity, krejery... Te diochle, to bojery i espingi, galery i szkuty... Wszystkie na kotwicy, ze sprzątniętymi żaglami. To są... To są... – Statki do przewozu wojska – uzupełnił Jakimowski, który jako obdarzony bystrym wzrokiem nie potrzebował lunety. – Zebrane w portach całej Szwecji. A na nich są zaokrętowani piechurzy i rajtarzy armii Gustavusa. Jesteśmy w samym środku desantu szwedzkiego, waszmościowie. – Taaaak! – syknął Dickmann. – Więc nie zmyliły mnie moje stare oczy. Te statki są słabo uzbrojone i nieprzygotowane do boju. Mości panowie! Pora zatańczyć z kostuchą! Panie Fabisz, ster lewo na burt, panie Szelf, do zwrotu i brasowania rei. Panie Babbeck, działa naładowane? Starszy bosman skoczył do swoich ludzi. – Przeżegnać się! – wykrzyknał Dickmann i dobył pałasza. – Zająć miejsca.

Pójdziemy na wiatr, przejedziemy przez całą flotę szwedzką na kotwicowisku i zgubimy pogoń między tymi fluitami i krejerami. Trzymać liny, brasować na gwizdki, bez rozkazów! Gotowiście na śmierć?! Jeden okrzyk starczył za odpowiedź. – Ruszać do żagli! Dziś jeszcze będziemy w piekle. Szwedzki galeon nadciągający od strony Latarni rósł w oczach, wielki, ogromny, straszny. Trzysta, a może dwieście stóp dzieliło go jeszcze od Prinzessin. Jakimowski gołym okiem dostrzegał powiększającą się z każdą chwilą potężną dziobnicę, bukszpryt zjeżony dwoma żaglami, bocianie gniazdo i dwa czarne oczka dział wysuwające się z przednich furt działowych. Teraz, gdy byli blisko Szwed zaczął zmieniać kurs, obracał się burtą do wiatru, chcąc widać powitać ich ogniem. Mylił się, jeśli myślał, że złowi Księżniczkę równie prosto co zwykłą wiejską trzpiotkę! Prinzessin szybciej zrobiła zwrot przez rufę, poszła na wiatr, wzniosła się na fali. Dickmann zamachnął lunetą, jak polski hetman buławą. – Ognia z całej burty! Panie Babbeeeeck! Armaty ryknęły jednym gromowym głosem wypluwając ołowianych posłańców w stronę Szwedów. Galeon dostał w burtę, pod maszt, kule rąbnęły w kadłub, wybijając w nim dziury, zmiotły część rufowego balkonu, zdruzgotały w strzępy szalupę na głównym deku, wpadły na śródokręcie, masakrując majtków na pokładzie. Z łoskotem i wizgiem uwalnianych lin poszedł nagielbank fokmasztu, załopotały podziurawione żagle. Ostatnia kula Babbecka trafiła z gwizdem prosto w galion; w prężącego się do skoku czarnego tygrysa. Odłupała od figury prawą łapę bestii. – To Tigern! – krzyknął Jakimowski, gdy szwedzki galeon obrócił się do nich burtą, ukazując swe mroczne piękno. Był prawie dwa razy większy od Prinzessin, miał ze sto sześćdziesiąt, może nawet sto osiemdziesiąt łasztów, żagle z bramslami na fok i grotmaszcie oraz pojedyńczy, łaciński bezan na ostatnim maszcie. Rufa opasana dwoma balkonami na pawęży, wznosiła się złowieszczo nad wzburzonym morzem. – Grot staw! – zakrzyknął Dickmann. – Ruszać się, psie krwie albo zatańczycie w piekle! Ogromny żagiel opadł z łoskotem, naprężył się, napełnił wiatrem na poluzowanych szotach. Zatrzeszczały fały i topenanty grotmasztu, Prinzessin pomknęła jak łania po wzburzonej fali. Zraniony Tigern odpowiedział z trzech dział, a potem wzdłuż jego burty zabłysły kolejne ogniki wystrzałów. Ze świstem i hukiem spadły na Prinzessin obracające się w powietrzu kule łańcuchowe i nożycowe, z trzaskiem zmiotły część falszburty z prawej burty, przecięły szoty fokmarsla... A potem pękła część rejki bezana, róg żagla załopotał na wietrze, rozleciały się w drzazgi zasłonięte okiennicami okna kapitańskiej kajuty, świsnęły przecinane liny want, rozrywane ściągacze i podwięzi. Ogromna kolumna grotmasztu zatrzeszczała im nad głowami, opierając się sile wiatru napierającego na grot i główny marsel. Ktoś zwalił się na Dickmanna, cały we krwi. To był Habbeck, bakowy. Pokładem wstrząsnął przeraźliwy ryk majtka wijącego się w kałuży posoki; inny z marynarzy wył,

wlokąc za sobą pogruchotane nogi. Zapachniało krwią, morską wodą, rozgrzanym żelazem, siarką i strachem. Tigern zrobił zwrot przez sztag; stracił prawie ćwierć mili pruskiej, lecz ruszył za Prinzessin, wściekły niby okaleczony tygrys. Jego strzeliste maszty zdawały się wznosić aż pod niebo. Dickmann widział, jak szwedzki orlog przechyla się na wysokiej fali, rozpruwając dziobem wzburzoną morską troń. Pędzili na skrzydłach szalejącego wiatru, tańcząc na falach, wznosząc się i osuwając w dół. Pokład Prinzessin był mokry od bryzgów piany, zalany wodą i krwią, liny trzeszczały, jak gdyby miały zaraz urwać się i polecieć do nieba, kadłub pochylał na wzburzonych grzbietach bałwanów zbijając z nóg ludzi. Księżniczka wytrzymała! Była wszak władczynią wiatrów! Chwila jeszcze... Niesieni na skrzydłach wichru wpadli wprost między szwedzkie statki i okręty stojące na kotwicowisku. Nikt nie spodziewał się takiego fortelu, tak jak nikt nie pomyślał, że eskadra polska wychodząca z Gdańska we trzy okręty, powróci niespodziewanie w sile czterech wojennych galeonów. A już żaden z szyprów Gustavusa nie podejrzewał nawet, że szwedzka eskorta dopuści wrogi okręt wojenny tak blisko konwoju składającego się z ponad czterdziestu fluit, pinas, krejerów i bojerów, zbrojnych wprawdzie w lekkie falkony i falkonety, ale zupełnie niegotowych do boju, unieruchomionych na kotwicach. Dickmann uśmiechnął się, słysząc, jak okrętowe dzwony biją na alarm, jak rozlegają się ostrzegawcze strzały z armat i krzyki; jak lodje i hapy kursują między większymi jednostkami. Zacisnął zęby, widząc opuszczane pospiesznie żagle, statki podciągane na linach lub załogi odcinające kotwice, aby tylko ujść z zasięgu armat wroga. Prinzessin uczyniła w szwedzkiej flocie większą trwogę, niż murena wpuszczona do laguny pełnej tłustych nieruchawych wątłuszy. Gdybyż jeszcze nie miała za swoimi plecami rekina!

Działa pościgowe Tigerna błysnęły ogniem. Pierwsza kula świsnęła nisko nad pokładem, przeszła na wylot przez grot i fok, upadła daleko w morze. Druga uderzyła z całym rozmachem w tylną latarnię, zdruzgotała ją, rozbiła na kawałki, zasypując Dickmanna i oficerów deszczem odłamków. Babbeck odpowiedział Szwedowi z dział ariergardowych. Pierwsza kula uderzyła w morze tuż koło dziob-nicy, wzbijając fontannę wody. Druga trafiła w forkasztel Tigerna, strzaskała deski na drzazgi, w jednym okamgnieniu przewierciła się przez ścianę. Dickmann miał nadzieję, że zanim przepadła we wnętrzu okrętu, posłała do piekła przynajmniej kilku Szwedów. A potem znaleźli się w samym środku konwoju. Statki z wojskiem zacumowane były w czterech rzędach, jeden za drugim; zapewne kolejno udawały się stąd do Piławy na rozładunek. Pokłady części z nich zawalone były działami, beczkami, wojennym sprzętem i wojskiem. – Ster prawo na burt! Do zwrotu! Kurs sud-ost! – Grot z zawietrznej braaasuj! – zakrzyczał Szelf. – Ruszać się, ojcowie! Skręcili na południe, wpłynęli między dwa rzędy zakotwiczonych blisko siebie fluit i pinas. Dickmann widział na pokładzie najbliższego statku blade oblicza szwedzkich żołdaków krzyczących, pokazujących ich sobie rękoma, wygrażających pięściami. Było tylko jedno remedium na ich furię. Ołowiana driakiew. – Panie Babbeck! – zakrzyknął, kiedy zrównali się z fleutą. – Całą burtą ognia! Armaty zagrzmiały. Ostrzelany statek zatrząsł się i przechylił. Wszyscy widzieli, jak ołowiane kule uderzyły w pokład, przemknęły ponad nadburciem, rozrywając szwedzkich muszkieterów na części, druzgocąc deski poszycia niczym wątłe szczapki, zrywając liny, roztrzaskując rumpel! A szwedzkie statki już nie czekały jak barany na rzeź. Zmykały na wszystkie strony, niczym spłoszone owce przed wilkiem. Jakaś fluita podeszła zbyt blisko krejera, splątała się olinowaniem, zahaczyła grotreją o brasy fokmasztu. Dalej pinasa staranowała espinga, zdruzgotała wątły kadłub ostrą dziobnicą, zmiażdżyła go pod ciężarem swych osiemdziesięciu łasztów! Prinzessin na chwilę zrównała się z niskim krejerem. Zza burty zagrzmiały strzały z muszkietów i hakownic. Dickmann machnął obnażonym pałaszem. – Panie Babbeck, bij z bakburty! Prochowy dym spowił lewą burtę Prinzessin. Krejer zadygotał, gdy dostał w kadłub, w rufę i niżej – na linii wodnej, pod forkasztelem. Przechylił się na sterburtę, nabierając wody. Dickmann usłyszał strzały z marsów, z bocianiego gniazda, gdzie Oloffsen oraz jego ludzie zabawiali się, paląc z muszkietów i rzucając granaty. – Nabijaj! – zakrzyknął Dickmann do Babbecka. – Kule i kartacze! Z gwizdem i świstem pocisk przemknął tuż obok rufy. Drugi uderzył z trzaskiem w ścianę mesy oficerskiej. Nie przebił się, utkwił w potrzaskanych deskach, dając wyraźne i wymowne świadectwo szwedzkiego gniewu. Tigern szedł za nimi trop w trop! Wpadł między statki konwoju. Sprawnie zrobił zwrot i pomknął za Prinzessin.

– Lewo na burt! – zakrzyknął Dickmann. – Kurs na wiatr! To było jak piekło, jak ostatnie szaleństwo. Pędzili na ostrym wiatrze z pełnymi żaglami, brasując je co chwila, luzując lub wybierając trzeszczące szoty, aby zgubić Tigerna. Wicher gnał ich wśród piany, niósł na wzburzonych falach, siekł twarze, wygięte ramiona, naprężone barki i ręce trzymające liny deszczem kropel porywanych znad zanurzającego się coraz głębiej bukszprytu. Aby zgubić Szwedów, zrobili zwrot i wpadli między kolejny rząd fleut i pinas, które jeszcze nie zdążyły podciągnąć się na kotwicy. A potem znowu zwrócili się na południe; odpadli od wiatru i mknęli między dwoma kolejnymi szeregami głęboko zanurzonych merchantów! Tigern wyostrzył, idąc za rufą Prinzessin, powiększając jeszcze chaos wśród armady. Otarł się z trzaskiem i chrzęstem o rufę małego krejera, a potem – wpływając między kolejny rząd fleut w ślad za umykającą Księżniczką – najechał dziobnicą na bukszpryt obciążonej pinasy, stanął wstrzymany w biegu, pochylił się, zarył głęboko w wodę, smagany morskimi falami. Przez chwilę pchał pinasę, obracając ją w miejscu. Aż na pokładzie Prinzessin usłyszeli krzyki i wrzaski. A potem bukszpryt pinki pękł, złamał się z trzaskiem, zachrobotał, trąc ułomkiem kolumny o burtę Tigerna. Galeon powlókł za sobą wznoszące się ukośnie dziobowe sztagi, część wyrwał z łoskotem, resztę odrąbali toporami marynarze. Ruszył za Prinzessin, gotów staranować każdy kolejny szwedzki statek, zatopić własną łajbę, niż dopuścić do wymknięcia się zdobyczy. Prinzessin była już blisko lądu... Już dostrzegali wyłaniającą się w dali z morskich odmętów białą wieżę Latarni, obok której leżało, jeszcze ukryte przed ich wzrokiem Wisłoujście... Bezpieczny port dla okrętów znużonych morską tułaczką. Wyszli spomiędzy uchodzących na boki statków szwedzkich, zrobili kolejny zwrot przez sztag, przemknęli obok dwóch starych pinek. Na pokład spadł grad kul, w odpowiedzi głucho zagrzmiał pokładowy perier, potem odezwały się szturmaki. Ktoś krzyknął; zwalił się martwy marynarz trzymający linę brasu pospołu z ludźmi Martensa. Lecz zanim bosmanmat zawołał kogoś do pomocy, chwycił ją Kozak Choma. – Ciągnąć, braty! – zakrzyknął z całych sił. – Trastia Szwedów mordowała! A potem była już wolność – wyszli spomiędzy ociekających wodą kadłubów i mokrych żagli na otwartą przestrzeń! I nagle niebo zwaliło się na łeb marynarzom z Prinzessin. Najpierw był świst kul, dziki łoskot i trzask desek. Księżniczka pochyliła się na bakburtę, zeszła z kursu. Przedni marsel poszedł w strzępy, załopotał, gdy pękły szoty, gejtawy i gordingi. Szelf i Martens padli na pokład rzuceni podmuchem ostrzału, runęli na stos trupów, pokrwawieni i półmartwi. Lite żelazne kule trafiły z gwizdem na dolny pokład, przeszły przez niego jak anioł śmierci, zabijając artylerzystów i kapitanów działowych, wyrywając spiżowe lufy dział z łoży, miażdżąc ręce i nogi, rozszarpując na strzępy talie i konopne smołowane liny. Dickmann upadł na zakrwawione, mokre deski, usłyszał brzęk, z jakim żelazna kula uderzyła w stojący na głównym deku falkonet; a jego lufa wyrwana z łoża poleciała, obracając się w powietrzu prosto na marynarzy ciągnących brasa grota głównego masztu!

Spiż staranował grupę majtków niby młot Pana, zmiażdżył ciała. Ktoś wypadł za burtę, inny legł ze strzaskaną czaszką, pozostali zwalili się na zakrwawione deski. Martens już nie wstał. Leżał ze zdruzgotaną ręką, z rozdartym żywotem i zwisającymi zeń wnętrznościami, zmienionym w miazgę barkiem i krwią chlustającą z ust... – Marteeeeens! – zaryczał starszy bosman. – Marteeeens, chłopie! Tuż obok świszczała i wyła śmierć. Dickmann usłyszał trzask, z jakim zwaliła się skośna łacińska rejka bezana, wlokąc zwój płótna. Ciężar żagla zbił go z nóg, płachta przygwoździła tak mocno, że nie był w stanie oddychać, a nawet zajęczeć! – Kapitanie! – ryknął ktoś blisko. – Panie Dick-maaaaan! – Umieram! Ludzie, pomóżcie! – Moja ręka! Moja ręka... Aaaaaaaa! – Martens!!! Martens, chłopie, odezwij się, błagam! Ktoś złapał kapitana za pendent i kołnierz, poderwał w górę, aż trzasnął darty wams. Arendt usłyszał chrzęst rozcinanego płótna i nagle poczuł, że ciężar przygniatający go do pokładu słabnie. Tuż obok stał Jakimowski, bez czapki, z krwią rozmazaną na gębie. Jego krzyk tłumił huk armat i wrzask rannych... Lecz Dickmann nie słuchał go. Zgłuszony, patrzył na prawo, gdzie w odległości czterdziestu, a może trzydziestu stóp szedł na równoległym kursie do Prinzessin kolejny szwedzki galeon spowity dymem po armatnich wystrzałach. Ten szczegół w połączeniu ze stanem olinowania Prinzessin pokazywał dobitnie, że marynarka szwedzka wzbogaciła się już o jakże cenną umiejętność oddawania salw całoburtowych. – Przeciek w ładowni! – krzyczał ktoś łamiącym się głosem z rufowej zejściówki. To był Rek. – Nabieramy wody! Dickmann ocknął się wreszcie. Śródokręcie Prinzessin zalane było krwią, pokryte stosami desek, lin, zakrwawionymi ciałami. – Panie Holck, zbierz bakowych! Do pomp! – ryknął kapitan z cały sił. – Panie Fabisz, kurs na sud! Panie Rek, panie Curicke, łapcie pakuły, młoty! Uszczelnić pokład! Ruszać się! Huk działa i świst kuli rozbrzmiał tuż obok nich, armatni pocisk przemknął tak blisko, że prawie poczuli woń rozgrzanego żelaza. Za rufą Tigern rósł w oczach, górował nad Prinzessin; położył się na bakburtę, idąc jej śladem. Jego wygięta ku górze ciężka dziobnica zwieńczona ostrym wznoszącym się stromo bukszprytem i ożebrowaniem cięła już prawie kilwater polskiego galeonu, opadała na falach, wzbijając fontanny wody i wynurzała się jak wyszczerzona paszcza morskiej bestii. Wraz z Jakimowskim przypadli do Szelfa, oderwali od martwego ciała kompana. – Szelf! – ryknął kapitan. – Do zwrotu pod wiatr! Obsadźcie talie grot i fokmasztu! Szeeeelf! Oprzytomniej, chłopie! Pocisk ze szwedzkiego galeonu przemknął z gwizdem nad nimi, dziurawiąc płotno grotmarsla. Drugi padł prawie na linii wody, zrykoszetował w górę. Trzeci uderzył nisko, w kadłub pod ich stopami. To był zdradliwy postrzał. Poczuli wszyscy, jak Prinzessin zadygotała, zadrżała, niczym śmiertelnie ranione zwierzę.

– Przecieeeeek! Przeciek! Komora... prowiantowa... – Uszczelniać! – ryknął tubalnym głosem Rek spod pokładu. – Dawać pakuły, młot i żelazo! Holck! – Panie Fabisz! – zakrzyknął Dickmann. – Ster prawo na burt! Kurs sud-west. Nie miał do kogo krzyczeć. Skrwawiony Janisz leżał ranny na deskach. Lecz zanim kapitan zdołał zawołać na drugiego sternika lub któregoś z bosmanów, za rudlem stanęli Jakimowski i Wołk. Jednym ruchem przełożyli drążek sterowy. Prinzessin położyła się na sterburcie; zrobiła z trudem zwrot na wzburzonych falach. I niemal w ostatniej chwili wymknęła się sprzed paszczy rozpędzonego Tigerna! Szwed sfuszerował. Zbyt późno zrobił zwrot. Zamiast wyostrzyć do wiatru, odpadł na zawietrzną, ustawiając się burtą do Prinzessin. Dickmann wiedział, co teraz się stanie. Zadrżał, widząc wymierzony w nich rząd armatnich luf wysuniętych z podniesionych ambrazur. – Padnij! Wszyscy padnij! – zaryczał. Pierwszy błysk ognia przeorał morską pianę przy sterburcie Tigerna, potem zabłysnął drugi, trzeci i czwarty, piąty... Kule spadły na nich ze świstem, drąc żagle, wybijając dziury w burtach; z okropnym trzaskiem i łomotem rozerwały kawał nadburcia, zasypując ich szczątkami desek, zdruzgotały relingi forkasztelu. Lewa część balkonu rufowego poszła w drzazgi. Śmierć wpadła jak grom przez otwarte ambrazury, uderzyła z diabelskim impetem w dwunastofuntową szlangę. W chwili krótkiej jak błyskawica armata szarpnęła się w tył, zrywając grube, konopne liny i talie jak wątłe sznureczki, porwała za sobą wyjących artylerzystów, zmiażdżyła ręce, nogi i ludzkie ciała, wbiła się w ścianę pokładu przy drugiej burcie... Kolejna kula przebiła się z trzaskiem przez burtę tuż koło Wężycy, wyszarpnęła z kadłuba planki i klepki, rąbnęła w bok łoża armaty, wyrwała ją z więzów talii, rzuciła na bok pod ścianę grodzi, prosto na ślepego Babbecka i jego ludzi, przygniotła ich jak głaz z przerażającym brzękiem spiżu. Ogniomistrz i artylerzyści rzucili się na ratunek konstablowi, pędzili przez zwały lin, przeskakiwali sterty strzaskanych desek... Depcząc po zakrwawionych ciałach, krztusząc się od kwaśnego prochowego dymu, ślizgając się w kałużach posoki, potykając na zniszczonych łożach, na wyrwanych z wózków spiżowych i żelaznych lufach armat, dotarli wreszcie do konstabla. – Za późno, dzieci... – wycharczał Babbeck, przyciśnięty do porysowanych desek. Krew płynęła mu z ust, z lewego ramienia pozostały tylko strzępy. – Wychędożyła mnie gamratka... – Poklepał pieszczotliwie spiżową lufę Wężycy. – Cała jest, będzie jeszcze psubratów pso-wała... Dickmannowi powiedzcie, że za tamto... w siódmym roku... Nie jestem krzyw... I mu odpuszczam... Umarł, nie kończąc i nie dopowiadając, co też był mu winien kapitan Prinzessin. Odszedł, oddając morzu wszystkie swoje niezałatwione sprawy, a może i dawne porachunki... A Dickmann zniósł ze stoickim spokojem świszczącą furię Tigerna. Prinzessin wciąż płynęła. Pokaleczona, z porwanymi żaglami, z łopocącymi, postrzelanymi

proporcami floty królewskiej, szła bajdewindem, prawym halsem, sterując wprost na drugi ze szwedzkich galeonów, ten sam, którego salwa burtowa zgotowała krwawą łaźnię jej załodze. Kapitan postawił wszystko na jedną kartę i znów wygrał z nieubłagalnym losem. Królewski okręt przemknął za rufą Szweda, wciąż będąc na nawietrznej. Dickmann wiedział, że teraz wrogi galeon mógł zrobić zwrot pod wiatr i ostrzelać ich ogniem z prawej burty lub spróbować pościgu. Modlił się, aby przeciwnik wybrał tę drugą sposobność... – Trzy stopy wody w ładowni, panie kapitanie! – zakrzyknął doń jakiś marynarz. – Przeciek w komorze prowiantowej nieopanowany! – Trzymajcie się! – wyszeptał Dickmann do swoich ludzi miotających się po zakrwawionym, zrujnowanym pokładzie. Wsparł się o nadburcie, położył obie ręce na falszburcie, pogładził chropawe, popękane, pokryte drzazgami drewno. – Wytrzymaj, Księżniczko – wyszeptał. – Już niedaleko. Brzeg rósł w oczach. Wyraźnie widzieli zarysy falochronów przy ujściu Wisły, masyw blokhauzu i wieniec okalający Latarnię. Dickmann miał słaby wzrok, ale trzymającemu ster Jakimowskiemu zdawało się, że odróżnia już zarysy najwyżej usytuowanych bastionów – Artyleryjskiego i Ostroroga. – Ruszać się! – zakrzyknął Szelf. – Z życiem, ojcowie! Gnana wiatrem Prinzessin pędziła na spotkanie Wisłoujścia. Wymknęli się ze szwedzkich cęgów; uszli z zimnych objęć kostuchy. I chociaż okręt zanurzał się coraz głębiej, a marynarze mdleli przy pompach, wyglądało na to, że wszystko się udało. Tigern pozostał z tyłu, choć ciągle szedł za nimi pod pełnymi żaglami. A drugi... Verduiveld! Gdzie był drugi galeon? Ze świstem, z brzękiem metalu, łoskotem i chrobotem spadły na nich kule pikowe i łańcuchowe, uderzyły niczym żelazny deszcz. Reja marsla na grotmaszcie poszła w drzazgi, pękły ze świstem lewoburtowe brasy i halsy foka. A od bakburty, od strony szwedzkiego galeonu nadlatywali już kolejni posłańcy śmierci. Ogromna, najeżona ostrzami kula zawadziła w przelocie o zrujnowane resztki falszburty, wbiła się ze świstem, z metalicznym brzękiem w kolumnę grotmasztu nad głowami Szelfa i Jensena. Dickmann zobaczył jak dygocący z przerażenia starszy bosman żegna się szerokim ruchem dłoni... I... Urywany świst, trzask pękającego drewna, szelest ciągnionych lin... Okaleczony, pozbawiony bezana tylny maszt padł ścięty łańcuchową kulą niczym dąb zrąbany toporem drwala. Bezansztag i splątane brasy grotmarsla, przechodzące przez top bezanmasztu, napięły się ze świstem, ciągnąc padającą kolumnę w stronę śródokręcia. Bezanmaszt uderzył odrąbanym kikutem kolumny o deski pokładu, wstrzymany w pędzie przez bezansztag ciągle łączący go z grotmasztem, przechylił się, odbił od nadburcia, obrócił i wylądował za burtą, wlokąc za sobą porwane brasy, resztki lin i want, wyrywając je z kołkownic i polerów. Prinzessin przysiadła, przekrzywiła się na sterburtę... Berg przebywający na rufie, padł podcięty linami. Ogromna kolumna bezanmasztu przeleciała obok niego, świszczące jak węże liny powlokły Nilsa w stronę

zrujnowanego nadburcia, przycisnęły prawą rękę do wielkiej wyrwy uczynionej dziesięciofuntową kulą ze szwedzkiego galeonu. Cyrulik zaryczał, zawył, czując, jak naprężone liny łamią mu kości, miażdżą ciało. Zaszlochał, wiedząc, że jeszcze chwila, a trzeszczący powróz przetnie mu rękę do końca... Pokrwawiony, plujący posoką Janis ostatkiem sił pchnął w stronę Berga topór abordażowy. – Tnij bras! – wycharczał. Nils chwycił topór w lewą dłoń. Ale do kroćset, tamten równie dobrze mógł mówić do niego po mandaryń-sku albo w klasztornej mowie znaków. Berg nie wiedział, co ma ciąć i w jaki sposób! Dwie liny trzymały go przy nadburciu. Jedna – gruba, prawie jak ludzki przegub biegła tuż obok ramienia, ledwie dotykając go, druga, cieńsza za wszelką cenę chciała pozbawić go ręki. – Co mam ciąć?! – zaryczał z rozpaczą. – Janis... proszę... Nie doczekał się odpowiedzi, bo wyżej, ponad pokładem Prinzessin szły właśnie kolejne kule wysłane z Tigerna. Berg zamachnął się z rozpaczą i ciął gruby powróz, rozrąbał. Sztag bezanmasztu pękł ze świstem, zwinął się niczym wąż... A bras, na którym spoczał cały ciężar kolumny, zachrobotał na burcie, przejechał po zakrwawionym ramieniu, drąc ciało, łamiąc kość, rozrywając mięśnie! – Herrrr Jesuuuuuuus! – zawył Berg. Rąbnął ostatni raz, z całych sił. Przeciął bras na pół, desperackim ciosem. Osunął się na pokład, tryskając krwią z kikuta prawej ręki... Prinzessin wyprostowała się się. Płynęła ciągle w stronę brzegu... Byli już prawie na Wisłoujściu, blokhauz rósł w oczach, a wraz z nim wysoka, zwieńczona ostrym szpicem wieża Latarni... Dwie chwile dzieliły od wolności zakrwawioną, zdziesiątkowaną załogę Prinzessin. – Panie kapitanie... Toniemy... Dickmann rozłożył bezradnie ręce. I głęboko odetchnął, bo tylko to jeszcze był w stanie uczynić w celu odciążenia okrętu... Pozostawała już tylko modlitwa. Modlili się wszyscy – od prostego majtka do oficera. Protestanci zwracali się do Pana Boga i jego syna, pomijając drażliwą kwestię Matki Boskiej; w zamian za to katolicy odmawiali podwójne litanie do Bogurodzicy – w intencji swej i kamratów... – Mielizny! – rozdarł się ktoś z bocianiego gniazda. – Płycizna przed nami! Dickmann złapał się za głowę. Tor wodny za ujściem Wisły skręcał na wschód, omijając piaszczyste łachy i gacie. Dawno już przecięli linie boi, zresztą w ferworze walki nie mieli głowy, by szukać pław i nabieżników. – Panie Jakimowski ster lewo na burt! Panie Szelf, do zwrotu na wiatr... Za późno... W tej jednej chwili, gdy kadłub zadygotał, zatrząsł się i zatrzymał, Dickmann zrozumiał, że wszystko na próżno. Nie uratuje Prinzessin, nigdy nie dotrze do Gdańska, nie zbierze zasłużonych laurów, nie pomoże Elżbiecie... Nie wiedział już, co czynić. Tigern zbliżał się, pewny zwycięstwa. Ogromne maszty i szeroki forkasztel rosły w oczach. Był już tuż-tuż; koło zdobyczy. Już błysnął ogniem

z dziobowej baterii! Już na pokładzie majtkowie gotowali drabliny, bosaki i kotwiczki, szykując się do ataku... Nieboskłon za nimi zabłysnął ogniem. Stulili głowy, padli na pokład, słysząc świst nadlatujących kul i granatów. Żelazny deszcz spadł na Tigerna, przeorał morskie fale strzelającymi w górę rozbryzgami wody, zmiótł część relingów nad forkasztelem, poszczerbił kadłub Szweda. Stał się cud. To przemówiła artyleria Wisłoujścia. A Dickmann zdjął z głowy kapelusz, pozwolił by wiatr rozwiał włosy... *** A potem strzepnął z niego niewidoczny pył, wyprostował pogięte rondo. – W taki właśnie sposób, mości panowie; szczęśliwie, choć z nie bez pewnych komplikacji, dotarliśmy do celu i ukończyliśmy naszą morską nawigację. Królewska Komisja Okrętów milczała. Wszyscy wpatrywali się w kapitana Arendta Dickmanna. Nikt nie uronił ani słówka. Po chwili długiej jak jęzor gdańskiej przekupki, odezwał się Posse. – Znaczy, co znaczy nie bez pewnych komplikacji, herr kapitan? Znaczy, prawie stracił pan okręt? Dickmann położył na stole rapier i kapelusz, o który tak dbał w czasie przesłuchania. Był to kapelusz zdjęty z głowy holenderskiego kapra. – Znaczy, pokonałem Spieringa – odrzekł prosto. – Mości panowie komisarze, oto co pozostało po tym morskim rozbójniku. Niewiele zdołaliśmy uratować, bo ledwie powąchał naszych armat, a zaraz poczęło mu spieszyć się na dno. – Pokazał dół wyciągniętym kciukiem. – Nie przewiduję żadnych dalszych perturbacji. Wysoka Komisjo, oświadczam, że oto Eendracht, galeon Petera Spieringa zacumował po wsze czasy w głębi morza wschodniego. Pomściłem śmierć Paula Dekkera, mego kompana i okrutne męki innych kapitanów zawijających do Gdańska. Unicestwiłem lewiatana i jego sługi! Dopiero teraz podniósł się gwar. Zebrani mówili jeden przez drugiego i przekrzykiwali się. – Ciszej, mości panowie! – zakrzyknął von der Oelsnitz i uderzył pięścią w stół. – Tu nie sejmik pruski, za pozwoleniem mości pana Jakimowskiego. Zapadła cisza. – Panie kapitanie – rzekł wolno komisarz. – Radzi jesteśmy ze zniszczenia Spieringa, który to fakt pomoże nam wielce w rozmowach z krnąbrnymi mieszczanami. Oto wreszcie Rada Miejska dowie się, że Flota Królew ska broni miasta i niszczy wszelakich hultajów, którzy godzą w jego interesy. A jednak wielce nurtuje mnie, czy w trakcie waszej morskiej peregrynacji znaleźliście odpowiedź na pytanie. Oczywiste pytanie: czy Spiering był lewiatanem? Czy to na pewno on mordował w okrutny sposób załogi fluit i pinas, zagrażając w ten sposób handlowi morskiemu? Mości panie Jakimowski, przed wyprawą wątpiliście w to, czy pomieniony korsarz odpowiedzialny jest za terror i trwogę morską. Czy w trakcie

walki z nim nabraliście pewności, że to on działał jako morska bestia? – Od czasu kiedy posłałem tego przeklętego kapra prosto na dno morskiego piekła – odrzekł szybko Dickmann – nie zdarzył się żaden przypadek ataku na naszą classem2. Lewiatan zamilkł, gdy nie stało Spieringa i milczy już od ponad tygodnia. Moim zdaniem, Wielmożna Komisjo, ten fakt świadczy aż nadto, że bestię morską spuszczał z łańcucha nikt inny, jak właśnie ów charakternik. – A co wy na to, mości panie Jakimowski? Przysłano was, abyście prowadzili skrutynium, odciążając tym samym głowy wszystkich tu obecnych od kłopotania się o bestię. Wybrano dla waszego rozsądku i wiedzy morskiej, której nabyliście, walcząc na morzach południa z Turkami. Cóż macie do powiedzenia w tej kwestii? – Nie zdobyłem dowodów i poszlak wskazujących na Spieringa – rzekł Jakimowski. – Jednak imć pan kapitan ma rację. Od czasu, gdy zatopiliśmy tego kapra, lewiatan nie pojawił się ani razu. – Jeśli to Spiering, tedy dlaczego na ciałach zabitych nie było śladów użycia broni? Dlaczego, zamiast po prostu łupić statki, udawał morskiego diabła? To są twe własne słowa, mości panie Jakimowski. Przed wyprawą nie wierzyliście zbytnio w ślad prowadzący do flamandzkiego korsarza. – I dziś jestem pełen wątpliwości. Jednak, waszmościowie, powtarzam wam to, co kiedyś mówiłem: w tej sprawie popełniono karygodny błąd. Nie było żadnego obwiedzenia głów zabitych, ale od razu pogrzebano ciała. Wszystko co mamy, to relację miejskiego fizyka, niewartą funta kłaków oraz ceduły naszych kapitanów, zwłaszcza imć pana Murreya, które nie są zbyt szczegółowe. – Rada Miasta uznała, że lewiatan pojawił się w wyniku czarów – mruknął młody Giese. – Dlatego nie było zwykłego dochodzenia w tej sprawie. – I dlatego, jeśli pytacie mnie, czy zdobyłem dowody, iż Spiering był Lewiatanem, zaprzeczę. Jednak argumenta mości kapitana Dickmanna są nie do odparcia. Bestia umilkła, gdy nie stało Holendra. Oby już na zawsze. Komisarze przez chwilę dyskutowali zawzięcie. – Znaczy, kłopot lewiatana mamy z głowy – rzekł w końcu Posse. – Znaczy, co z głowy, to i z serca. Znaczy, Komisja wyraża zadowolenie, mości panie kapitanie z waszej wyprawy i myślę, że Rada Gdańska wypłaci wam nagrodę. Znaczy nie myślę, by znalazły się jakieś przeszkody; jeśli łyki będą je stwarzać, tedy obalimy je viribus unitis, jak Morskiego Łupieżcę Gustavusa w bitwie pod Gniewem polscy husarze zmietli z kulbaki. – Jest na was skarga do Rady Miasta – rzekł Jan Wendt i zmrużył po szelmowsku jedno oko, a drugim popatrzył poprzez palce. – Ostrzelaliście angielski statek, neutralny galeon, pod Latarnią, mości panie Dickmann. Statek, rany boskie, jaki statek? O czym on mówi? – W skardze złożonej przez posła Jego Królewskiej Mości Karola, księcia Yorku, króla Anglii, Szkocji i Irlandii, księcia et caetera... Stoi... Okręt wojenny pod piracką banderą, ostrzelał, ten tego, nasz statek kompanii... Co za bzdury? Pod piracką banderą? Ogłosiliście się nowym Fingenauem, mości panie kapitanie? Muzykanci – uświadomił sobie wreszcie Dickmann. – Verduiveld! Szkoda, że nie

posłałem ich na dno. Nie byłoby tyle zachodu. – Te chędożone Angielczyki nigdy nie widziały naszej bandery wojennej – mruknął. – Wzięli nasz proporzec za sztandar piratów. – To jeszcze nie powód, aby do nich strzelać. – Nie oddali mi honorów morskich. To raz. Dwa, że płynęli z Elbląga, który jest teraz wrogim portem – zapewne po dobiciu interesów ze Szwedami. – I wszystko jest jasne. Pakowny statek, miał ze sto osiemdziesiąt łasztów. Szkoda, żeście nie wzięli pryza, mości panie Dickmann. – Do diabła z takimi skargami – warknął Oelsnitz. – Rada Miasta znowu chce pokazać nam, że coś jeszcze znaczy. Ciśnijcie to między dalsze sprawy. A lepiej dla wychodka, będzie czym rzyć podetrzeć. Larum grają, uzurpator Gustavus powrócił ze Szwecji, lada dzień zablokują port gdański, nie czas na bajania o banderach i Angielczykach. – Znaczy, mości panie Dickmann – rzekł Posse uroczyście. – Komisja winszuje wam zwycięstwa nad lewiatanem. Wasz statek trzeba będzie oddać gdańszczanom, bo panowie rajcy prędzej zjedzą własne brody, niźli odpuszczą nam choć jedną klepkę z Die Prinzessin von Polen. Ale – uniósł w górę palec – będziemy mieć dla was nowe zadanie. I okręt. Tak, jak najbardziej panie kapitanie. Okręt wojenny z prawdziwego zdarzenia. Wygrałem – pomyślał Dickmann. – Tyle krwi, poświęcenia, niepewności. Byłem o włos od klęski. Ale koniec końców zwyciężyłem... Bo cały czas ty byłaś ze mną, moja Elżbieto... – A zatem, mości panie kapitanie – zabrał głos Gabriel Posse – przekazuję wam... Drzwi do sali otwarły się z trzaskiem. Na progu stanął Mora, a Dickmann przez chwilę miał wrażenie, że specjalnie czekał, aby wejść w chwili, gdy komisarz zaczął wygłaszać tę kwestię. Oblicze Murreya było blade. – Mości panowie komisarze! – zakrzyknął. – Lewiatan... Pod Latarnią... Spotkaliśmy na patrolu dryfującego krejera. Załoga martwa, wyrżnięta przez czarta. Pokład i ładownia we krwi. Przywlekliśmy go do Latarni. Zobaczcie sami... Piorun nie uczyniłby większego wrażenia na Komisji, niż wieść przyniesiona przez Morę. Posse zamarł z otwartymi ustami. Giese złapał się za głowę, Wendt aż jęknął. Nie poruszył się tylko Jakimowski. – Jak to... Jak to? Jak to możliwe? – zapytał Oelsnitz i szarpnął się za brodę. Zapadła cisza. – Chodźmy, mości panowie – rzekł wreszcie Posse. – Zobaczmy, co się stało... Dickmann poczuł, że właśnie umarł, położył się żywcem do trumny. A każde słowo Mory było jak kolejny bretnal wbijany w jej wieko przez grabarza, który miał zamknąć go w lodowatym grobowcu na wieki. Jacek L. Komuda

Koniec tomu pierwszego 1 Niderl. Do zwrotu. 2 Łac. flotę wojenną.

Przypisy

Rozdział I. Maszoperia Dahla ...rozbijały się z szumem i łoskotem na zdziczałym wybrzeżu Osetnika – miejsce to znane jest dzisiaj bardziej jako Stilo. Słynąca z latarni morskiej osada, położona jest mniej więcej w odległości dwunastu kilometrów na wschód od Łeby, za jeziorem Sarbsko. Miejsce to jest tak odludne i otoczone gęstymi lasami, że nawet dzisiaj nadawałoby się doskonale do uprawiania piractwa. ...flamandzka fluita... – statek stworzony przez Holendrów pod koniec XVI wieku, stosowany powszechnie w żegludze i handlu bałtyckim. Fluity, zwane też fleutami, rozpoznać można było łatwo po silnie zwężających się ku górze burtach i okrągłej rufie. Fluita miała zwykle trzy maszty; spotykano wśród nich zarówno mniejsze okręty o pojemności 100 łasztów, jak i większe – mające nawet do 300 łasztów pojemności. Fluita dostosowana była do żeglugi bałtyckiej – pękaty kształt jej kadłuba wiązał się zaś z przykrym faktem, iż Duńczycy, którzy pobierali cło w Sundzie, naliczali je w zależności od powierzchni głównego pokładu statku. Stąd Holendrzy starali się budować jednostki silnie zwężające się na górze. Fluita wykorzystywana była przede wszystkim jako jednostka handlowa – ze względu na dobre wyważenie i otaliowanie żagli, co sprawiało, że nie potrzebowała zbyt wielkiej załogi. Zdobyczne fluity holenderskie przewożące kontrabandę dla Szwedów zostały także w czasie wojny 1626–1629 roku wcielone do floty polskiej. Maszopi – maszoperie były i są kaszubskimi towarzystwami, w które organizują się rybacy w celu wspólnych połowów. Zazwyczaj składają się one z szypra dowodzącego łodzią lub kutrem, maszopów, a czasem także mę-delników, czyli pomocników. Maszoperie liczyły zwykle od 10 do 22 ludzi, a każdy z ich członków posiadał jeden part – czyli udział – we wspólnym przedsięwzięciu. Przynależność do maszoperii była zwykle dziedziczna. Dodatkowo na Mierzei Helskiej szyper nie miał większych praw niż zwykli maszopi, chociaż zawiadywał łodzią lub małym statkiem rybackim, a niewód, czyli sieć, do której łowiono ryby, była zwykle wspólną własnością. Natomiast poza mierzeją często maszopi zatrudniali się jako zwykli pracownicy u szypra posiadającego, rzecz jasna, odpowiednio większy part. Oczywiście Kaszubi nie byliby Kaszubami, gdyby działalność maszoperii

ograniczała się tylko i wyłącznie do spokojnego łowienia ryb i wspólnych modlitw do Matki Boskiej Swarzewskiej (która jak wiadomo sama z siebie przypłynęła z Helu na miejsce obecnego sanktuarium, wedle jednej z legend). Niestety, działalność Kaszubów jako piratów nie jest dobrze zbadana przez historyków, z powodu braku źródeł. Wiadomo jednak, iż nadmorskie wsie miały w średniowieczu i znacznie później, prawo tzw. bity, czyli betowizny – a więc do traktowania jako łup tego, co morze wyrzuci na brzeg. Przy czym przedsiębiorczy rybacy potrafili nieraz dopomóc szczęściu i sprawić, aby morze nie wyrzucało jedynie klepek i morzkulców (czyli pni drzew), ale beczki z towarami, a nawet całe statki handlowe. O piractwie wśród Kaszubów mówi dzisiaj wiele legend, wedle których jednymi z niebezpiecznych rabusiów morskich byli mieszkańcy Łeby. Wiadomo także że ostojami piractwa była Goła Góra pod Koszalinem, Rokowół u Słowińców czy Babi Dół na Kępie Oksywskiej. Opisywane fakty oparte są zresztą na autentycznych wydarzeniach, tyle że rozgrywających się w XIX wieku, a nie w czasach wojny o ujście Wisły. Historię maszoperii Dahla podaje na przykład Augustyn Necel w Demonach, purtkach i stolemach, opatrując przypisem, iż dowiedział się o niej od syna starego szypra – Maksymiliana Dahla, którego ojciec lub przodek sprowadzał na mieliznę statki, paląc ognie na Mierzei Helskiej, a potem oferował kapitanom pomoc w odładowaniu towaru w zamian za sowitą zapłatę. Wkrótce jednak jeden z kapitanów poznał się na tej sztuczce i doniósł o wszystkim władzom portu. Każdy z maszopów skazany wówczas został na 25 batów, a Dahl, ponieważ twierdził, iż jest niewinny i domagał się uparcie swoich dwóch partów, dostał w sumie 50 plag. Od tamtego zdarzenia, o ile wierzyć Neclowi, wśród jastarnickich rybaków popularne stało się powiedzenie: Ty jak Dahl z dwoma partami lub: Tobie się należą jak Dahlowi, dwa party. Galeon, krejer, pinka... – oto kolejne typy statków wykorzystywanych w żegludze bałtyckiej w pierwszej połowie XVII wieku. Galeony były największymi i najbardziej znanymi typami okrętów we flotach wojennych i handlowych; powstały najprawdopodobniej na początku XVI wieku i służyły przede wszystkim do przewozu bogactw z Nowego Świata do Europy. Z czasem jednak wyodrębniły się dwa typy tych okrętów – handlowe służące do transportu towarów, a także wojenne – przeznaczone przede wszystkim do walki, aczkolwiek oczywiście miały one ładownie. Z biegiem czasu podjęto także budowę tak zwanych galeonów królewskich – ogromnych, bogato zdobionych okrętów mających reprezentować na morzach i oceanach majestat swych władców. XVII-wieczny galeon miał zwykle 3 maszty, a jego cechą charakterystyczną była niezwykle zdobiona i rozbudowana pawęż zamykająca rufę, gdzie zresztą znajdowały się kajuty kapitana i mesa oficerów. Cechą charakterystyczną tego typu okrętów był także rozbudowany galion – ozdobna figura uosabiająca nazwę statku i umieszczona na dziobie oraz balkony opasujące rufę. Aczkolwiek galiony zdarzały się i na innych jednostkach. Galeony stanowiły większą część polskiej eskadry, która w 1627 roku wzięła udział

w bitwie pod Oliwą, z tym tylko, że król Rzeczypospolitej nie posiadał galeonu w randze królewskiej. Od biedy; przymykając jedno oko i drugim patrząc poprzez palce, za taki reprezentacyjny okręt można by uznać Rycerza Świętego Jerzego, albo Świętego Dawida – największe, liczące około 200 łasztów pojemności jednostki królewskie. Spośród innych znanych galeonów królewskich wymienić należy szwedzkiego Vasę, który szykowany był na wojnę z Rzeczpospolitą i miał przerażać wrogów Szwecji swoim majestatem. Na pokładzie znalazły się nawet rzeźby przedstawiające szlachciców polskich, którzy chowają się pod ławą na widok potęgi Szwecji – zgodnie z polską zasadą, iż oszczerców skazywano na karę odszczekiwania swych kalumnii spod ław. Takie poniżanie wrogów Gustawa Adolfa nie wyszło jednak jak widać na zdrowie, bowiem Vasa zatonął w 1628 roku niemal natychmiast po wypłynięciu z portu. Główną przyczyną katastrofy była zaś nieumiarkowana pycha szwedzka, która sprawiła, że król Szwecji ingerował w budowę i kazał dodać dodatkowe pokłady działowe. To wszystko sprawiło, że galeon przewrócił się, gdy został wystawiony na boczny podmuch wiatru. Dziś jego wrak – wydobyty z dna i odrestaurowany, wystawiany jest w muzeum w Sztokholmie. Wracając jednak do różnych typów statków używanych na Bałtyku, to krejery były małymi jednostkami pomocniczymi służącymi do transportu wojska lub zapasów, lub jako niewielkie statki handlowe. Podobną aczkolwiek tylko nieco większą jednostką była polska pinka stanowiąca mniej więcej odpowiednik szwedzkiej pinasy. Okręty te, choć nieduże, bo mające około 40 do 90 łasztów pojemności, były bardzo szybkie i zwrotne, toteż wykorzystywano je do służby patrolowej, przechwytywania statków wroga, a także wspierania większych galeonów w walce. Do pinek należał pierwszy okręt wojenny zwodowany w 1622 roku dla flotylli Zygmunta III Wazy – 60-łasztowy Żółty Lew, który niósł nad pokładem dwa maszty, na nich zaś pojedyncze żagle. Pinka różniła się znacznie od galeonu i fluity. Przede wszystkim była znacznie mniejsza i nie miała tak bardzo rozbudowanej pawęży rufowej. Pinki nie miały także balkonów na rufie i czasem brak było przy nich żagla podbukszprytowego zwanego blindżaglem lub waterfokiem. Pokład tego typu statku nie wznosił się tak wysoko w górę, jak na galeonach, można odnieść wrażenie, że kształt kadłuba przypominał znacznie późniejsze, budowane w XVIII wieku fregaty. Boże, Oycze Niebiesky... – to oczywiście autentyczne kaszubskie modlitwy z końca 1586 roku zawarte w Duchownych Pieśniach D. Martina Luthera i inszich nabożnich mężów, czyli kancjonale Szymona Krofeya, pastora i rektora szkoły w Bytowie, który przetłumaczył modlitwy na język kaszubski, a właściwie na polski z naleciałościami kaszubskimi. Co ciekawe, pomimo iż był on protestantem, w jego dziełach znalazły się pieśni o Maryi i Zmartwychwstaniu Chrystusa, które przynależą do tradycji katolickiej. Co pokazuje, iż protestantyzm rozpowszechniony wśród Słowińców i Kaszubów zachodnich nie był wcale fanatyczny, ani ortodoksyjny. Zresztą maszoperia Dahla to towarzystwo mieszane – złożone zarówno z Kaszubów katolików z Prus Królewskich, jak i protestantów, których połączył prawdziwie europejski

ekumenizm polegający na wspólnym udziale w rabowaniu statków. Choć fok i grot były sprzątnięte, wiatr wciąż szarpał postrzępionymi, zrefowanymi marslami... – tak tedy doszliśmy do samego sedna Maelstromu, bo jak tu pisać powieść marynistyczną bez żeglarskiego słownictwa? Ponieważ w dalszej części Galeonów wojny znajdzie się jeszcze więcej opisów masztów i żagli pozwolę sobie w iście telegraficznym skrócie wytłumaczyć jak nazywają się wszystkie części XVIIwiecznego okrętu. Nie jest to prosta sprawa, bowiem nie wszystkie terminy mają swoje polskie odpowiedniki; w dodatku manewrowanie dawnymi żaglowcami ma tyle wspólnego z dzisiejszą żeglugą na jachcie, co prowadzenie lokomotywy parowej z jazdą małym fiatem. Galeony z XVII wieku miały zupełnie inny układ żagli, nie wspominając już o olinowaniu i dziesiątkach różnic w budowie steru i kadłuba. Ktoś, kto dziś rekreacyjnie pływa sobie po Mazurach miałby spore problemy, aby pożeglować repliką dawnego okrętu – takiego na przykład Mayflowera czy Batavii. Dawne galeony, pinki czy fleuty, a w ich liczbie okręty wojenne Rzeczypospolitej miały zwykle po trzy, czasem cztery maszty. Pierwszym drzewcem, umieszczonym na dziobie był wszakże bukszpryt wznoszący się skośnie ponad pokład. Za bukszprytem wznosił się fokmaszt, czyli przedni maszt statku – zwykle przechodzący przez forkasztel – nadbudówki na dziobie okrętu. Kolejnym idąc w stronę rufy był grotmaszt – najwyższy i główny maszt galeonu; ostatnim zaś bezanmaszt. Każdy z masztów brał swoje miano od głównego żagla, który był na nim podnoszony. I tak na fokmaszcie podnoszono (patrząc od dołu) fok i marsel, a czasami, na dużych jednostkach, jak na przykład na Królu Dawidzie i Świętym Jerzym nad marslem znajdował się bramsel – trzeci, trapezowaty żagiel na samej górze masztu. Z kolei na grot maszcie podnoszono grot, marsel (zwany także czasem grotmarslem dla odróżnienia od podobnego żagla z fokmasztu) i bramsel (czyli grotbramsel). Z kolei na bezanmaszcie znajdował się bezan – trójkątny żagiel zwany także łacińskim, a na większych jednostkach powyżej niego podnoszono dodatkowy żagiel rejowy zwany bezanżaglem. Każdy z masztów zwykle składał się z od jednej do trzech części połączonych salingami, gdyż w XVI i XVII wieku stały się one tak wysokie, że nie sposób było znaleźć pnia drzewa, które mogłyby posłużyć do ich budowy. Poczynając od pokładu kolejne części masztów nazywały się odpowiednio: kolumną, stengą i bramstengą, przy czym do nazw kolejnych części dodawano oznaczenia masztu. W przypadku elementów grotmasztu były to (patrząc od dołu): kolumna grota, grotstenga i grotbramstenga. Późniejsze żaglowce, zwłaszcza XIX-wieczne windjammery miały o wiele więcej elementów, nosiły bowiem do sześciu żagli na jednym maszcie, których wysokość przekraczała z kolei 40 metrów! Jeśli chodzi o olinowanie galeonów, fleut i pinas, to podobnie jak w dzisiejszych żaglowcach dzieliło się ono na stałe i ruchome. Olinowanie stałe służyło do podtrzymywania masztów i rei, na których rozpinano żagle. Idąc od dziobu żaglowca mieliśmy zatem do czynienia ze sztagami – czyli linami podtrzymującymi konstrukcję

masztów, niwelującymi siłę wiatru wiejącego od dziobu. Biegły one od bukszprytu do poszczególnych części fokmasztu (kolumny, stengi i bramstengi) i zwano je odpowiednio, od żagli: foksztagiem, fokstensztagiem i fokbramstensztagiem. Kolejne liny podtrzymujące grotmaszt rozpoczynały swój bieg od bukszprytu i fokmasztu, przy czym znano je jako – grotsztag, grotstensztag, grotbramstensztag. Następne liny biegły z kolei od grotmasztu i z pokładu statku, podtrzymując bezanmaszt – zwano je bezansztagiem i ewentualnie bezanstensztagiem (o ile bezanmasz dzielił się na kolumnę i stengę oraz nosił bezanżagiel). Aby jeszcze bardziej skomplikować sprawę należy nadmienić, iż każdy ze sztagów był podwójny – składał się ze sztagu właściwego (najgrubsza lina na statku, o średnicy do 14-15 cm w przypadku najbardziej obciążonego foksztagu) oraz pomocniczego, ruchomego, który pomagał regulować naprężenie lin. Kolejnym elementem olinowania stałego były paduny, biegnące od szczytów kolejnych steng do burty pokładu i podtrzymujące – w przeciwieństwie do biegnących od dziobu sztagów – maszty od tyłu; a także wanty. Te z kolei zabezpieczały maszt przed wyginaniem się na boki, stanowiąc jednocześnie najefektowniejszy element dawnego żaglowca. Poszczególne liny want łączono bowiem poziomymi wyblinkami, tworząc konstrukcję przypominającą trójkątną sznurową sieć, której używali marynarze wdrapujący się na reje i maszty. Wanty występowały parami (dla każdej burty) i brały swą nazwę w zależności od masztu – grotwanty, fokwanty, bezanwanty itd. I wreszcie czas opisać olinowanie ruchome – przeprowadzane od żagli i rei, gdzie je zawieszano, które jak sama nazwa wskazuje służyło do manewrowania żaglami – a więc takiego ich ustawiania względem wiatru, aby najlepiej wykorzystać jego siłę do poruszania żaglowcem. Każdy żagiel wyposażony był zwykle w kilkanaście takich lin, spośród których najważniejszymi były fały, brasy i szoty. Wszystkie liny olinowania ruchomego mocowane były jednym końcem do żagli i masztów, a drugim do kołkownic (nagielbanków i knag) znajdujących się przy burtach w przypadku statków handlowych, na których potrzeba było zachować jak najwięcej miejsca na środku kadłuba, aby zmieścić dużo towarów. W przypadku okrętów wojennych mocowano je pośrodku pokładu, gdyż przy falszburtach rozstawione były działa i sprzęt wojenny. Liny przeprowadzone do kołkownic zawiązywano na naglach, czyli kołkach. Najważniejsze z lin to przede wszystkim fały służące do podtrzymywania rei na maszcie. Zwykle występowały one w parach – jako fał i kontrfał. Kolejnymi linami były brasy – mocowane do noków (czyli końców) rei i służące do obracania ich na maszcie. Potem wymienić należy szoty – przeprowadzone od dolnych rogów żagli. Manewrowanie szotami i brasami ułatwiało dobre wykorzystanie siły wiatru, który przecież zgodnie ze swym wiatrowym obyczajem nie zawsze wiał od rufy statku. Kiedy okręt ostrzył do wiatru czyli – mówiąc zrozumiałym językiem – robił zwrot w taki sposób, iż wiało nie od strony rufy, ale z boku; za pomocą brasów obracano reje tak, aby żagle ustawione były prostopadle do kierunku wiatru. Dodatkowo w takiej sytuacji wykorzystywano szoty, aby odpowiednio naprężyć lub poluzować płótna. Kiedy żaglowiec płynął, mając wiatr z tyłu, szoty należało poluzować, aby żagle się

napełniły. W czasie żeglugi pod dużym kątem w stosunku do kierunku wiatru – przeciwnie – należało je wybrać, aby mogły jak najlepiej wykorzystać siłę wiatru. Ważną rolę spełniały także topenanty – wiodące od noków rei skośnie w górę – do masztu, a potem na pokład, podtrzymujące i usztywniające reję na drzewcu. Kolejnymi linami były gejtawy – idące od rogów żagli w górę, do drzewca masztu, a potem, po przejściu przez wielokrążki mocowane do kołkownic na pokładzie, gordingi – wiodące od dolnych krawędzi żagla w górę, a potem poprzez talie i bloki – na pokład. A także nakgodingi – wychodzące z bocznych krawędzi (czyli po żeglarsku lików) – żagla. Zespół tych lin (czyli gejtawy, gordingi i nakgordingi) ułatwiał zrzucanie żagla i stawianie go w czasie podróży okrętu. Nie trzeba było wchodzić na maszty, aby zrzucić płótno lub zrefować je w czasie złej pogody – po prostu podciągało się wspomniane liny i podwijało żagiel w górę. Jeśli zaś ktoś nie ma jeszcze zamętu w głowie od tej terminologii, nadmieniam, że na żaglowcach występowały jeszcze halsy – czyli kontraszoty biegnące przeciwnie niż szoty – od dolnych rogów żagli w stronę dziobu statku, a także buliny, które – biegnąc od bocznych lików żagli – ułatwiały ustawianie ich w odpowiedni sposób względem wiatru w czasie żeglugi na wiatr. Wszystko to brzmi wielce skomplikowane, zaręczam jednak, że bystremu człowiekowi wystarczyłby tygodniowy pobyt na dawnym żaglowcu, aby bez omyłki wymieniać wszystkie rodzaje sztagów. Zwłaszcza, ze w zapamiętaniu pomogłoby zapewne świeże morskie powietrze i lina w ręku rozwścieczonego bosmana. o falszburtę i relingi... – falszburtą nazywa się nadburcie, czyli barierę zapobiegającą wypadaniu ludzi i towarów za burtę statku, na przykład w czasie sztormu lub przechyłu kadłuba. Na dawnych galeonach falszburty występowały zwykle tylko na części pokładu – na przykład na Świętym Jerzym na śródokręciu. Natomiast na forkasztelu i rufie stosowane były relingi – czyli po prostu balustrady wykonane z drewna. Maurycy Ferber pojął kiedyś za żonę Annę Pilemann... – historycznie rzecz ujmując, opowieść o wymuszonym romansie tej pary pokazuje bardziej pychę i bezwzględność rodu Ferberów niż miłosną opowieść godną pióra Szekspira. Wszystko zaczęło się od chwili, gdy Anna Pilemann i Maurycy Ferber poznali się na weselu u Jerzego Proite. Wbrew temu co można by sądzić, nie doszło wówczas do żadnych pocałunków, ani wymiany czułości. A jednak potem, pewnego dnia, niespodziewanie Maurycy przysłał dziewczynie list, w którym nakłaniał ją, aby stwierdziła, iż są sekretnie zaręczeni. Anna prawdę rzekłszy bała się mu odmówić. A kiedy powiedziała o tym opiekunom, doszło do skandalu, gdyż Pilamannowie skonfliktowani byli z Ferberami – najbogatszymi mieszczanami w Gdańsku, w dodatku zamierzali wydać ją za jednego z von Suchtenów. Nieszczęsną dzierlatkę zamknięto zatem w domu, aby nie urządzała żadnych brewerii albo czasem nie przyszło jej do głowy, aby bryknąć sobie w ramiona ukochanego, a 23 listopada 1498 roku Henryk von Suchten wniósł skargę przeciwko Maurycemu o wymuszenie przyrzeczenia małżeństwa. Wyrok sądu okazał

się jednak korzystny dla Maurycego. Wszelako von Suchtenowie i Pilemannowie nie dali za wygraną i niczym staropolskie warchoły, w roku 1499 odwołali się do sądu biskupiego, który rozstrzygnął sprawę po ich woli, to znaczy odmówił ręki Anny Ferberowi. W rok później z kolei Maurycy pojechał do Rzymu, aby odwołać się do papieża. Ostatecznie cała historia skończyła się na obłożeniu miasta klątwą, ale nie po myśli Ferbera. Anna wyszła bowiem za jednego z von Suchtenów, a Maurycy złożył śluby kapłańskie i został księdzem. Jak dwie niedziele pod Świntuchem i Zającem posiedzicie... – W XVII wieku więzienie miejskie w Gdańsku zwane Stockturmem, czyli Wieżą Więzienną dysponowało kilkunastoma kamiennymi celami, w których panowały niewesołe warunki. Pomieszczenia te miały własne nazwy i przeznaczone były dla różnego typu przestępców. Cele nazywały się na przykład: Baran, Kozioł, Wieprz, Kruk, Wilk, Wół. Te do których wsadzano morderców zwały się: Lis, Kogut, Kain, znacznie cięższymi więzieniami były: Sowa, Kaczka, Zając, a najgorszą sławę miała ciemnica nazywana Norą Żmij. Istniała też cela przeznaczona dla pomniejszych łotrów, szelmów i wywołańców. Zwykle byli oni skazywani na oczyszczanie miasta i przykuci na stałe do taczek. A ponieważ z racji swej funkcji mieli prawo do opuszczania Stockturmu, ich więziennicę zwano Fortuną, bowiem zaiste los jej mieszkańców budził zazdrość tych, którzy mieli wątpliwą przyjemność pokutowania pod Zającem czy Kogutem. W Wieży Więziennej mieściło się także więzienie dla dłużników. Die Prinzessin von Polen – niem. Księżniczka Polska. Wszystkie nazwy statków gdańskich były niemieckie, miały one jednak wielki związek z Rzecząpospolitą. Wśród niewielkiej floty galeonów i fleut, którymi dysponował Gdańsk spotykamy niemal same takie jak: Prinz Alexander von Polen (Książę Aleksander z Polski), Prinz Jacob von Polen (Książę Jakub z Polski), Der Koenig von Polen (Król Polski). Bardzo wiele nazw nadawano na cześć księżniczek i królewiczów Rzeczypospolitej, zarówno za czasów Wazów, jak i za Sobieskiego. Co dowodzi, że Gdańsk, choć niemiecki, czuł się częścią Rzeczypospolitej. ...panów i komisarzy palowych, szyprów i brokarzy z portu... – panowie palowi zajmowali się w opisywanych czasach pobieraniem na ratuszu Głównego Miasta cła zwanego palowym, z którego połowa szła do skarbu królewskiego, połowa zaś dla miasta. W XVII wieku było trzech panów palowych i nadzorujący ich pracę komisarz; rezydowali oni w komorze palowej, w której dziś mieści się restauracja, obdzierająca wszelako klientów znacznie gorzej niż dawni poborcy podatkowi. Szyprowie byli w dawnych czasach kapitanami statków handlowych. Brokarze zaś zajmowali się w porcie gdańskim sortowaniem ładunków i układaniem ich na statkach. Peter von Danzing – nazwa podana za „Dziejami okrętu od starożytności do

współczesności” Eugeniusza Koczorowskiego (wyd. Bellona, 2002), w zależności od źródeł okręt znany także jako „Peter von Danczk”, „Peter von Danzig” lub „Piotr z Gdańska”. Pod Gibraltarem, przeszło dwadzieścia lat temu biliśmy razem Hiszpanów. Pod Helem... – 25 kwietnia 1607 roku pod Gibraltarem, Holendrzy doszczętnie zniszczyli flotę hiszpańską pod dowództwem Juana Alvareza de Avilli. Z kolei w 1607 roku pod Helem Jan Weyher, starosta pucki pełniący obowiązki admirała polskiego i dowodzący eskadrą pinek oraz okrętów kaperskich, odparł atak floty szwedzkiej na Gdańsk. Weyher ustawił okręty wzdłuż Mierzei Helskiej, wsparł je ogniem dział i muszkietów z umocnień na lądzie, i ten celny ostrzał odpędził Szwedów. Starosta był tak ciężki wrogom, a jego kaperska flota bazująca w Pucku tak dała się we znaki okrętom Karola IX Sudermańskiego, że rozkazał on wynająć płatnego mordercę: Niemca Jerzego Koepke, który miał zabić Weyhera, a potem spalić bazę w Pucku i okręty polskie. Do czego na szczęście nie doszło. ...wielki, liczący prawie sześć pięter Dom Żeglarzy mieszczący cechową gospodę szyprów gdańskich... – dziś w opracowaniach dotyczących historii dawnego Gdańska znaleźć można dwie lokalizacje siedziby cechu gdańskich szyprów. Jedne książki podają, że wznosił się obok szpitala św. Jakuba, inne, iż mieścił się on w południowej części ul. Świętego Ducha, nieopodal kamienicy pod Żółwiem. Zapewne jednak w ciągu wieków gildia zmieniała kilkakrotnie swoją siedzibę. Rozdział II. Bractwo morskich diabłów ...karawele, karaki, pomniejsze krejery i burdyny... – mowa o różnych statkach i okrętach obecnych w handlu gdańskim od XV do XVII wieku. Karawelą nazywano statek, który w XII-XIII wieku oznaczał mały jednomasztowy kuter rybacki. Natomiast już od początku XV stulecia na morzach poczęły pojawiać się znacznie większe jednostki tego typu – dwu, trzy, a nawet czteromasztowe okręty budowane przez Portugalczyków. Karawele były szybkimi okrętami, na przednim maszcie nosiły ożaglowanie rejowe, na tylnych trójkątne żagle łacińskie. Później obok karawel pojawiły się wielkie karaki – miały żagle rejowe, a choć nie były zbyt szybkie, to jednak rekompensowały tę stratę dużą ładownością. Burdynami nazywano małe statki transportowe wykorzystywane w porcie gdańskim do załadowania towarów na jednostki, które były zbyt wielkie, aby wpłynąć do portu. Największe galeony cumowały bowiem koło Polskiego Haka, a fracht dowożono na nie na pokładach mniejszych stateczków. Burdyny, używane także do żeglugi po Wiśle miały jeden maszt, ster i pokład, na który zabierały do 90 łasztów towaru. W XVII i XVIII wieku cieszyły się takim powodzeniem, że na gdańskiej łasztowni istniał bordingsfeld – specjalna pochylnia do budowy tego typu statków.

setzschipper – zwykle szyprem, czyli kapitanem statku handlowego zostawał człowiek, który był obeznany w żeglarskim fachu, a także posiadał udziały w danej jednostce lub towarze (był współwłaścicielem części statku). W dawnych czasach, ze względu na fakt, iż żegluga bywała niebezpieczna, a czasem jeden sztorm potrafił zadać większe straty flocie wojennej niż długa i krwawa bitwa, rzadko kto decydował się na sfinansowanie budowy statku jedynie z własnych pieniędzy. Zwykle armatorzy i kupcy byli współwłaścicielami części fleut i galeonów, na przykład mieli od 1/8 do 1/4 udziałów w kilkunastu statkach. Wszystko dlatego, aby w razie katastrofy, stracić tylko część zainwestowanych pieniędzy. Podobnie miała się rzecz z szyprami, którzy jedynie w części byli właścicielami jednostek, na których pływali. Jeśli jednak z jakichś powodów szyper nie mógł dowodzić statkiem lub też po prostu go nie było, właściciele statku mogli zatrudnić setzshippera, który nie miał żadnych udziałów w handlu i ładunku, ale pobierał za swoje usługi określone wynagrodzenie. Setzschipper nie był traktowany jak pełnoprawny szyper i nie miał pełnych praw w gildii. Czasem zdarzało się, że wybierała go załoga statku. Jakub Murrey – prawie wszystkie postacie przedstawione w powieści są prawdziwe, a wydarzenia oparte częściowo na faktach autentycznych. Murrey zwany także Morą był Szkotem na służbie królewskiej. Od roku 1601 przebywał w otoczeniu Zygmunta III, który w osiem lat później zlecił mu budowę okrętów. W 1622 Murrey spuścił na wodę pierwszy okręt wojenny Zygmunta III Wazy – dwumasztową pinkę Żółty Lew. Potem dozorował budowę kolejnych okrętów królewskich, w końcu zaś został kapitanem galeonu wojennego Król Dawid. Hans Kizero, kapitan królewski – kolejna autentyczna postać. Dowódca pierwszej polskiej jednostki przeznaczonej do służby na morzu. Komenderował starą pinką – jak czule nazywali Żółtego Lwa marynarze floty królewskiej, 60-łasztowym okrętem uzbrojonym w 10 dział, z załogą 30 marynarzy i 50 żołnierzy piechoty morskiej. Kapitan wsławił się skutecznym polowaniem na statki przewożące kontrabandę dla Szwedów – m.in. dopadł na pełnym morzu i zarekwirował holenderską fluitę Feniks (później wcieloną do floty polskiej), a także statki z Lubeki. Kizero zginął nad ranem 6 lipca 1628 roku w czasie bitwy pod Latarnią, gdy Żółty Lew wyleciał w powietrze po trafieniu w komorę prochową szwedzkim pociskiem. Hermann Witte – kapitan Wodnika, 100-łasztowego galeonu polskiego, wsławił się w bitwie pod Oliwą zdobyciem szwedzkiego okrętu wojennego Solen, który został wysadzony w powietrze przez swoją załogę. Mianowany admirałem floty polskiej, Witte zginął po 4 grudnia 1627 roku, zatopiony wraz z Latającym Jeleniem koło Olonadii, przy wybrzeżu Szwecji. Marek Jakimowski – postać autentyczna. Jeden z nielicznych szlachciców polskich, który obeznany był dobrze ze sprawami morza.

dussge – niemiecka szabla bojowa o zakrzywionej i pofalowanej płomieniście głowni używana przez marynarzy flot bałtyckich. A także występująca w filmach jako broń złych piratów. Spotkanie z dussge mogło być zabójcze, gdyż pofalowana klinga mogła łatwo uszkodzić broń przeciwnika. Lange Brucke, niedaleko Świętojańskiej Bramy – czyli Długi Most, czyli dzisiejsze Długie Nabrzeże w Gdańsku. Mało kto zdaje sobie sprawę, że w XVII wieku mury kamienic schodziły aż do samej wody, a wzdłuż Wodnych Bram rozciągał się ciąg drewnianych pomostów, przy których cumowały fleuty i galeony handlowe. ...sprawili nową rzeź Pucką... – w roku 1571 Duńczycy sprzymierzeni z Gdańskiem, który niechętnie spoglądał na działania królewskich kaprów polskich służących Zygmuntowi Augustowi, zaatakowali Puck będący bazą polskiej floty kaperskiej. Zamordowano wówczas wielu korsarzy, zdobyto 4 okręty wojenne i 5 innych jednostek. Rozwścieczeni Duńczycy ścięli jeńców w Helsingior, a zwłoki pogrzebali w piasku morskim, jako rozbójników niegodnych chrześcijańskiego pochówku. ...powiesili na Długim Targu, jak kaprów Anno Domini sześćdziesiątego ósmego... – 25 czerwca 1568 roku sąd ławniczy w Gdańsku skazał na powieszenie 11 kaprów królewskich, winnych napaści na Kaszubów jadących na targ do Gdańska, co stało się przyczyną ostrego zatargu z królewską Komisją Morską. Tak naprawdę cała sprawa wygląda na prowokację, bo najpierw Rada uniemożliwiała korsarzom zakup żywności, czym prowokowała do tego, by rozzłoszczeni żeglarze odebrali jadło siłą. ...z Pawłem Beneke i z tym drugim diabłem, Luneke, co zadyndał na Targu Węglowym, bo złamał prawo morskie – wszystko to oczywiście prawdziwi kaprzy polscy na służbie Gdańska i królów Rzeczypospolitej. Paul Beneke dowodził w XV wieku jedną z największych karak, pływających po północnoeuropejskich wodach, jaka przybyła do miasta, została tu uszkodzona przez piorun, zagarnięta, to jest, przepraszam, zarekwirowana przez miasto i zamieniona na okręt kaperski Peter von Danzing. Okrętem tym dowodził Paul Beneke i w czasie jednej z korsarskich wypraw złupił wspomniany już ołtarz Hansa Memlinga. Z kolei Jan Luneke, był polskim kaprem, schwytanym w Gdańsku na jesieni 1608 roku i skazanym na szubienicę za przekroczenie uprawnień, tj. grabież statków pod neutralną banderą. Piją z Jakubem Voche, co jako wolny kapitan wyzwał do walki króla Chrystiana. – Jakub Voche był polskim kaprem na służbie Jagiellonów, który w 1463 roku wyzwał na pojedynek króla Danii Chrystiana. Jestem wolnym człowiekiem i gdziekolwiek przybędę, wszędzie jestem jak w domu – napisał w liście do władcy, który srożył się z powodu ataków korsarzy na swoją flotę.

I chędożą diablice w łaźni razem z Michałem Starostą i Hiszpanem du Pleisem! – Michał Starosta i du Pleis byli polskimi kaprami na służbie Zygmunta Augusta. Starosta został na sejmie w 1568 roku nobilitowany do stanu szlacheckiego i otrzymał herb morski z kotwicą. ...Flemming, Oxenstierna, Gyllenhielm... – mowa oczywiście o wyższych oficerach szwedzkich z okresu wojny o ujście Wisły. Klas Flemming był admirałem floty szwedzkiej dowodzącym okrętami w czasie blokady Wisłoujścia. Axel Oxenstierna szwedzkim kanclerzem, najbliższym współpracownikiem Gustawa Adolfa, króla Szwecji i gubernatorem okupowanych Prus. Z kolei Carl Carlsson Gyllenhielm był szwedzkim baronem, nieślubnym synem Karola IX Sudermańskiego, który zbuntował się przeciwko Zygmuntowi III Wazie i ogłosił się samozwańczym królem Szwecji. Gyllenhielm był przyrodnim bratem Gustawa Adolfa, zrodzonym z królewskiej podłożnicy Karin Nilsdotter. W roku 1601 dostał się pod Kokenhausen do niewoli polskiej i jeśli wierzyć legendom, przez sześć lat chodził w katolickich kajdanach, które do dziś wiszą w jego grobowcu w katedrze w Strangnas. W co uwierzyć trochę trudno. Może zakuto go, bo dobierał się do dziewek? In dieser Zeit – stara piosenka pijacka, której tekst w swobodnym tłumaczeniu na polski brzmi: Dzisiaj na świecie Mało radości Wojny, zamiecie Zaraza gości Upadły targi i wszędzie jest źle Do nieba skargi Kupiectwo śle...

bonet – w XVII wieku duże żagle na statkach – fok, grot i bezan zwykle składały się z dwóch części – właściwego żagla i doszywanego do niego boneta. Refowanie żagli (czyli zmniejszanie ich powierzchni nośnej – np. przy silnym wietrze) odbywało się często poprzez odejmowanie lub nawet w razie potrzeby – odcinanie lub odrywanie boneta. ...wszystko przy ładowności przekraczającej sto łasztów... – w XVII wieku pojemność statków i okrętów określano w Gdańsku w łasztach – jednostkach miary sypkiej. Jeden łaszt (z niemieckiego Laszt) wedle Solskiego liczył sobie 60 gdańskich korców, choć niejaki ksiądz Kluk pisze, że miał on „korczyków 30”. Widać jednak Solski brał za korce szefle pruskie, bowiem w Hamburgu do XIX wieku liczyli ich na łaszt właśnie 60 sztuk, co dawało 25 i 8/10 korca... warszawskiego. Zresztą inne łaszty były do żyta, a jeszcze inne do pszenicy i owsa. Przeliczając zaś na dzisiejsze miary, 1 łaszt zboża liczył sobie około 2 ton ciężaru. Czyli 100-łasztowy galeon, miał wedle dzisiejszej skali około 200 ton wyporności.

rumpel sterowy – choć filmy o piratach pokazują rzecz inaczej, tak naprawdę XVIIwieczne okręty nie miały koła sterowego, które wymyślono dopiero na początku kolejnego stulecia. Zastępował je właśnie rumpel, czyli drążek osadzony na wale i odchylający płetwę sterową w zależności od woli sternika. brakowało talii i bloków – układ lin na dawnych żaglowcach był bardzo skomplikowany, a żeby ułatwić pracę żeglarzom zmagającym się z ogromnymi płachtami porywanymi wielką siłą wiatru, już w średniowieczu wprowadzono przekładnie linowe, które pomagały wybierać szoty czy brasy. I tak wielokrążek zwany był talią, a zaczep na linę – blokiem. ...dolne liki, a Dickmann dałby sobie obciąć rękę, że i bencle wymagały naprawy, gdyż z czasów gdy sam żeglował na Prinzessin pamiętał, iż zawsze były obciążone ponad miarę i często pękały lub strzępiły remizki... – na dawnych okrętach likiem żagla nazywano jego krawędź – w zależności od kierunku, górny, dolny, prawy lub lewy. Benclami zwano z kolei pierścienie, którymi płótno przymocowane było do rei, a remizką otwór w górnym liku żagla, przez który tenże bencel przechodził. kabestan – pionowa winda do wyciągania kotwicy i obsługi lin, np. fałów. W dawnych galeonach kabestan zwykle znajdował się w rufowej nadbudówce i przechodził przez dwa pokłady. Kiedy trzeba było go poruszyć, pracowały przy nim dwa zespoły marynarzy – jeden na górnym pokładzie, a drugi na dolnym. Majtkowie obracali kabestan za pomocą handszpaków – wetkniętych weń poziomych drążków dających oparcie rękom. Peter Spiering – postać autentyczna, Holender, fabrykant tapet z Delft i możny kupiec, który stał się kaprem na służbie szwedzkiej. W 1614 roku chciał wydostać od Gdańska 15 000 dukatów jako spadek po krewnych. Gdy jednak miasto nie chciało wydać mu tej sumy, zaciągnął się na służbę do Gustawa Adolfa i ogłosił gród nad Motławą swoim wrogiem. W maju 1626 roku (kilka tygodni przed lądowaniem 6 lipca w Piławie) Spiering zawinął do Zatoki Gdańskiej, napadał na statki i szpiegował flotę królewską. Spalił między innymi 3 szkuty z drewnem i przyczynił miastu znacznych szkód. Nie wiadomo dokładnie, jak skończyła się jego sprawa, jednak Gustaw Adolf jeszcze w sierpniu 1626 roku żądał od miasta spełnienia żądań Holendra. Bodajbyś w piekle pokład cegiełkował – na dawnych żaglowcach do czyszczenia pokładu służyły duże, prostokątne kawałki piaskowca zwane cegiełkami, a w marynarskiej gwarze – modlitewnikami. Dużą, oj wyjątkowo dużą pobożnością trzeba było się wykazać, czyszcząc pokład takiego liniowca... borderia – tak nazywała się pożyczka na wyposażenie statku brana w jednym porcie i oddawana w drugim. W Amsterdamie udzielano takich kredytów oprocentowanych

na od 3,5 do 15 procent. My, poddani JKM Polski i Szwecji, ustanowieni komisarze wojenni – oto przetłumaczone na polski (oryginał był po łacinie) fragmenty autentycznych listów kaperskich Zygmunta Augusta, na których wzorowała się Komisja Okrętów Królewskich, wydając glejty polecające swoim kapitanom. Podobne pisma – będące w istocie listami kaperskimi otrzymali królewscy kapitanowie przed bitwą pod Oliwą. Pokazuje to ciekawy fakt, iż polska flota, choć działająca legalnie i będąca własnością króla funkcjonowała na sposób korsarski konfiskując i rekwirując statki płynące do portów zajętych przez Szwedów. Rozdział III. Wrota do piekła Z którymi żył przed laty na jednym pokładzie, choć on na rufie, a oni na dziobie... – na dawnych okrętach istniał ściśle określony podział – marynarze mieszkali na forkasztelu, a kapitan i oficerowie – w kajutach na rufie. Oczywiście na okrętach wojennych żołnierze piechoty morskiej i artylerzyści nocowali na pokładzie działowym – przy armatach. Nie wiadomo dokładnie, czy w XVII wieku w rejonie Bałtyku były znane hamaki, które wprowadził już Krzysztof Kolumb na swoich statkach, czy też każdy członek załogi spał na pokładzie lub na prymitywnych legowiskach. Benedykt Szelf – kolejna postać autentyczna. Kaszubski bosman z galeonu Wodnik, który w bitwie pod Oliwą zerwał szwedzką banderę z grotmasztu Solena. Trynka – układ kart w grze karcianej np. trzy tuzy (asy). Dickmann i Berg grają w tryszaka, czyli straszaka, zwanego również flusem. Stara znana od dawna w Polsce gra, z którą związana jest anegdota o Zygmuncie I Starym. Otóż pewnego razu król dostawszy w ręce dwa króle policzył sobie trynkę (czyli trzy takie same figury), ponieważ do dwóch króli w garści doliczył jeszcze siebie, czyli trzeciego króla. Pater noster, qui es in caelis – to po prostu modlitwa Ojcze Nasz po łacinie, wspólna dla katolików i protestantów. Po polsku brzmi ona tak: Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. i nie wódź nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode złego. Bo Twoje jest królestwo, i potęga, i chwała na wieki

Amen

Nie oddał pokłonu banderze, psi syn! – wedle uniwersałów Zygmunta Augusta z 1566 roku statek handlowy, który napotkałby na morzu okręt kaperski, miał obowiązek opuścić banderę do połowy na jego widok. Podobne uniwersały wydawali też królowie angielscy w XVI wieku i grozili, iż w razie ich niewypełnienia zatopią krypę z dział. Rozdział IV. Morska nawigacja Wschodnie Morze – w językach ludów sąsiadujących z naszym morzem, Bałtyk nazywany był i jest bardzo różnie. Dla Niemców, Duńczyków, Holendrów, Norwegów i Szwedów było to Morze Wschodnie (niem. Ostsee). Po łacinie mawiano o nim Mare Balticum, po polsku zwano Bałtykiem, ale czasem także Morzem Sarmackim czy nawet Północnym. Dla Litwinów to Baltijos jura, a z kolei dla Estończyków jest to morze zachodnie (Laanemeri), a dla Finów – wschodnie (Itameri). Stąd właśnie wielka różnorodność nazw pojawiająca się na kartach „Galeonów wojny”. Vanderbecken, Fokke i Gaspar Noir – przeklęci żeglarze skazani na wieczną tułaczkę po morzach i oceanach na zniszczonych statkach z postrzępionymi żaglami. Wierzono, że ich okręty ukazują się załogom różnych statków jako Latający Holender. Wedle legendy, która pojawiła się prawdopodobnie w XVI wieku, został nim kapitan Vanderbecken, który nie wierzył ani w diabła, ani w Boga. Okrutnik chciał opłynąć przylądek Dobrej Nadziei w trakcie strasznej burzy, a kiedy załoga przerażona błagała go, aby zawinął do portu, bo wiatr potrzaskał maszty, szyper śmiał się tylko. A kiedy z nieba zstąpił sam Pan Bóg w postaci starca, zły kapitan strzelił do niego. I za ten zuchwały czyn został skazany na wieczną tułaczkę po morzach. W innej wersji zamiast Vanderbeckena, na Holendrze żegluje kapitan Fokke, który za obietnicę dopłynięcia do Indii Wschodnich zaprzedał diabłu duszę. Widok Latającego Holendra to zapowiedź nieszczęścia – wino kwaśnieje, załoga wpada w obłęd, wir powietrzny porywa statek, wybucha burza, pożar lub też przydarzają się inne wątpliwe przyjemności, przy których kraken to bułka z masłem. Czasem zdarza się także, że potępiony kapitan chce zostawić listy na statkach – nie należało ich przyjmować, gdyż oznacza to, iż naznaczona w ten sposób krypa pójdzie na dno w czasie najbliższego sztormu. Inną wersją legendy jest podanie o galeonie Kaspara Noir zwanym Błędnym Okrętem charakterystycznym dzięki czerwonym latarniom na burtach, których światło wygląda jak krew. A w kapitańskiej kajucie Diabeł gra w kości z Noirem o jego duszę. Brasowanie – obracanie rei statku w taki sposób, aby ustawić żagle w najkorzystniejszej płaszczyźnie względem kierunku wiatru. Wykorzystuje się do tego celu liny zwane brasami, umocowane do noków (końców) rej żaglowca.

Zwrot przez sztag – manewr, w którym statek przecina dziobem linię wiatru, co wiąże się z odpowiednim brasowaniem żagli. Jeśli zostaną one źle ustawione, może zdarzyć się, że jednostka nie odpadnie od wiatru, a zwrot się nie uda. ...co ostatecznie skończyło się dziesięcioma linami... – Według Ordynacji Zygmunta Augusta, zatwierdzonej przez Zygmunta III Wazę, kara liny oznaczała chłostę wymierzaną poprzez uderzanie mokrą liną okrętową w plecy skazanego. Dziesięć lin, oznaczało po prostu dziesięć uderzeń. Oprócz tego, za lżejsze przewinienia, jak na przykład lżenie towarzyszy czy marnotrawstwo stosowano karę przywiązania do masztu – winowajca musiał przez kilka godzin pozostawać w niewygodnej pozycji. Przepierzanie się na masztach – przepierzanem określały prawa morskie w dawnej Rzeczypospolitej Sąd Boży rozstrzygany na rei statku, na której siadali lub stawali walczący. Tego, który spadł, uznawano za winnego. Była to jednak także zabawa i rozrywka marynarzy, którzy walczyli na rei ubezpieczani linami. Może krośnięta, może zitirion morski albo nie daj Bóg, Klabautermann? – krośnięta to wedle kaszubskich wierzeń małe karzełki o czerwonej skórze. Zitirion to z kolei legendarny potwór morski o głowie konia. Klabautermann według przesądów marynarskich był karłem, który pojawiał się czasem na pokładzie okrętu. Kiedy zbliżało się niebezpieczeństwo zaczynał wdrapywać się coraz wyżej na maszty. A jeśli nagle znikł – znaczyło to, że katastrofa statku jest bliska i nie pomoże już nic – nie tylko obietnica wyrzeczenia się trunków i swawolnych niewiast do końca życia, ale nawet modlitwa do świętego Jakuba. Kartauna – armata pokładowa, zazwyczaj o wagomiarze (ciężarze kuli) od około 16 do 32 funtów. Było to zwykle ciężkie działo zwane kolubryną, które jednak na skutek ciasnoty i braku miejsca do obsługi miało skróconą lufę. Falkonet – najlżejsza armata na okręcie wojennym – zwykle o działomiarze około 5-6 funtów. Ambrazura – pokrywa furty działowej, za którą znajdowała się armata. Zwykle była zamknięta, aby do wnętrza kadłuba nie przeciekała woda. Otwierano ją dopiero przed walką. Czesto jednak zdarzało się, że po zwodowaniu okrętu furty działowe znajdowały się zbyt nisko i otwarcie ich mogło powodować wdarcie się wody pod pokład. Taka katastrofa przydarzyła się szwedzkiemu Vasie, a także angielskiemu Sovereign of the Seas, który omal nie zatonął wkrótce po zejściu na wodę. Dopiero przebudowa kaszteli i zlikwidowanie jednego pokładu artyleryjskiego sprawiły, że okręt nadawał się do żeglugi. po tym, co mój rodzic namalował na „Sądzie Ostatecznym”, nikt nie da mi do

pomalowania nawet szyldu – ta historia jest autentyczna. Anton Moller naprawdę skończył jako nędzarz, a najbardziej złodziejscy rajcy naprawdę rozpoznawali siebie jako grzeszników i potępieńców na jego obrazach. W konsekwencji tego malarz musiał zająć się uczciwą pracą przekupnia i buchaltera. Rozdział V. Proch i żelazo Ertholmene – mały skalisty archipelag wysepek położonych około 18 kilometrów na północny wschód od Bornholmu. Niegdyś bezludny (był tylko przystanią dla miejscowych rybaków), nazywany Oen, co znaczy po prostu wyspa. Dopiero w roku 1684 król Danii Christian V zdecydował się wznieść twierdzę na dwóch położonych obok siebie wysepkach. W ten sposób powstało Christianso (ku czci króla Christiana V) i Frederikso (ku czci króla Fryderyka VI). Począwszy od roku 1725 Christianso było znane jako ciężkie więzienie zwane Duńską Diabelską Wyspą, a nieszczęśników, którzy wykonywali tu wyrok dożywotnich ciężkich robót i pracowali w miejscowym kamieniołomie określano jako żelaźni więźniowie. Gott mit uns albo Cum Deo et victricibus armis? – łac. Bóg z nami oraz Dzięki Bogu i zwycięskiemu orężu. Są to dewizy Gustawa Adolfa, króla Szwecji. Pierwsza z nich kojarzy się dzisiaj Polakom dość złowrogo, a to dlatego, iż została ukradziona i zawłaszczona przez hitlerowskie Niemcy, pomimo faktu, iż nie miała nic wspólnego z faszyzmem. Ze sterburty kulami i kartaczami. Z bakburty kulami łańcuchowymi i nożycowymi! – w XVII wieku używano kilku głównych typów pocisków stosowanych w czasie działań wojennych na morzu. Lite kule żelazne, ołowiane lub kamienne służyły do uszkadzania kadłuba i nadbudówek wrogiego okrętu. Kartacze stosowane były do niszczenia załogi i piechoty przeciwnika; składały się zwykle z puszki wypełnionej prochem (i czasem małymi kulkami), która rozrywała się po kilku chwilach od wystrzału lub po trafieniu w pokład wrogiego okrętu. Z kolei kule łańcuchowe i nożycowe składały się z dwóch połączonych kul lub też z okrągłej litej kuli przepiłowanej na dwie połowy połączone łańcuchami. Służyły one zwykle do niszczenia masztów i olinowania wroga. Kanony – ciężkie działa o wagomiarze od 20-24 do nawet 50 funtów umieszczane na pokładach okrętów. Szlangi – pomniejsze armaty pokładowe o wagomiarze od 6 do 12 funtów, używane m.in. we flocie polskiej. Działa lżejsze niż 12 funtów nazywano często trzema czwartymi szlangi (9 funtów) czy też półszlangami (6 funtów). Uzbrojony był w nie Król Dawid i Rycerz Święty Jerzy.

Perta – lina rozpięta pod każdą reją i umożliwiająca wejście na nią marynarzom w celu postawienia lub sprzątnięcia żagla. ...odrąbał szwedzkiemu bosmanowi lewą nogę tuż nad kostką... – opisywana scena jest autentyczna, tyle że wydarzyła się na pokładzie okrętu pirata Bartholomew Robertsa. W czasie walki z flotą angielską niejaki Skyrne wsławił się męstwem i walecznością. Gdy odrąbano mu nogę w bitwie, nie pozwolił się znieść z pokładu – walczył aż do śmierci oparty na kikucie. Rozdział VI. Księżniczka wiatrów Konstanty Wołk – postać autentyczna, Kozak, a w roku 1635 pułkownik dowodzący oddziałem 1500 Kozaków regestrowych sprowadzonych do Królewca i wykorzystanych jako załoga floty liczącej 30 czajek – do działań przeciwko Szwedom. Na początku września tego roku Zaporożcy zdobyli pod Piławą galeon szwedzki, który później musieli oddać po zawarciu pokoju. Wcześniej jednak zrabowali z niego wszystko, co tylko nadawało się do rabunku – powyciągali nawet gwoździe z burt. Za zasługi wojenne Wołk został w 1638 roku nobilitowany do stanu szlacheckiego. Resztę mej historii już znacie, mości panie kapitanie – dzieje Marka Jakimowskiego, jego ucieczki i opanowania galery tureckiej opisane na kartach tej powieści są od początku do końca autentyczne, oparte na drukowanej relacji wydanej w roku 1623. Zarówno przebieg buntu, jak i walki, które stoczył z poturczonym Greczynem i złym Mustafą to fakty potwierdzone historycznie, choć może trochę wyolbrzymione w przekazach źródłowych. Kto nie wierzy, niechaj odnajdzie w bibliotece wspomnianą relację. ...Korkoczy od Kościerzyny, ale tak se widze, że u Rebocy i Belocy... – Kaszubi wyraźnie różnili się między sobą pod względem języka, cech kulturowych i społecznych, zwyczajami i obyczajami w zależności od miejsca zamieszkania czy pochodzenia. I tak: na północy mieszkali Rybaki (Reboce), a na Półwyspie Helskim i na przymorskim lądzie Belaki (Beloce), Dobrolaki (Dobroloce), dalej na południe od Wejherowa Lesaki (Lesoce), koło Kościerzyny Korkacze (Korkocze), w rejonie Wdzydz Łyczaki (Łyczoce) i dalej Gochy, Zaboracy i Lasacy. Merk – kaszubskie merki to znaki rozpoznawcze rybackich rodów dziedziczone z ojca na syna przez kolejnych potomków. Merkami często znakowano sieci i łodzie. Stosowali je nie tylko Kaszubi, ale wszyscy rybacy w obrębie Morza Bałtyckiego – pierwsze pochodzą z XIII-XIV wieku. Boleniec – prawdziwa, poświadczona historycznie osada leżąca na Mierzei Łebskiej między morzem a jeziorem Łebsko w połowie drogi od Góry Łąckiej do góry

Czołpińskiej. Wieś ta istniała od około 1534 roku, a w 1580 założył tam folwark Zygmunt Szulth. W Boleńcu mieszkał wójt strądowy, będący zarazem rybakiem i strażnikiem leśnym. Do 1534 wioska należała do wyposażenia klasztoru sióstr norbertanek w Słupsku, działał tu także znany smołdziński pastor Michał Bruggenmann. W Boleńcu w okresie pomiędzy wiosną a jesienią przebywali sami rybacy, a kobiety i dzieci nie miały tu wstępu. W 1738 roku osadę zasypały piaski – wkrótce zniknął po niej wszelki ślad. Rozdział VII. Tańcz, kostucho! list z królewskim herbem otrzymany przed wyjściem w morze od Komisji Okrętów – Komisja Okrętów wydając ogólne rozporządzenia i rozkazy często dawała kapitanom okrętów zapieczętowane koperty, które podwładni mieli otworzyć dopiero po zaistnieniu pewnej sytuacji. Dla przykładu, kiedy po bitwie pod Oliwą wysłano Hermanna Wittego z poleceniem ustalenia, co stało się ze szwedzką eskadrą pobitą w dniu 28 listopada, otrzymał on rozkaz, aby udać się pod Piławę, a gdyby nie zastał tam nieprzyjaciela – przejść w rejon Rozewia. Gdyby i wówczas nie znalazł Szwedów – miał otworzyć zapieczętowaną kopertę z rozkazem określającym dalsze postępowanie. Wachta rozpoczynająca – na pokładach dawnych żaglowców każdego dnia załoga pełniła określone wachty rozpoczynające się w następujących godzinach: 20 – 24 wachta rozpoczynająca 24 – 4 szara lub cmentarna 4 – 8 poranna 8 – 12 przedpołudniowa 12 – 16 popołudniowa 16 – 18 pierwsza psia 18 – 20 druga psia

Upływający czas odmierzany był przez klepsydry – co pół godziny wybijano na dzwonie okrętowym tzw. klangi, czyli szklanki. Na przykład 7 szklanek oznaczało, że upłynęło już 3,5 godziny wachty. Bojery – inaczej bojorty były małymi żaglowcami wykorzystywanymi we flocie szwedzkiej i holenderskiej. Zwykle były jednolub dwumasztowe, w połowie XVII wieku osiągały pojemność 100-120 łasztów. Załogę bojera stanowiło 30-40 ludzi. Lodje – tak nazywano małe stateczki szwedzkie wyposażone w jeden lub dwa maszty z prostokątnymi żąglami rejowymi, mogące zabrać na pokład do 100 ludzi. Te statki używały także od 6 do 12 par wioseł. Hapy – zwykła szwedzka łódź wiosłowa wykorzystywana do służby patrolowej,

napędzana przez 10-12 par wioślarzy.

COPYRIGHT © BY Jacek Komuda COPYRIGHT © by Fabryka Słów sp. z o.o., Lublin 2007 WYDANIE II ISBN 978-83-7574-512-2 Wszelkie prawa zastrzeżone All rights reserved Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. PROJEKT OKŁADKI Paweł Zaręba GRAFIKA NA OKŁADCE © Kovalenko Inna | Fotolia.com © Cevdet Gökhan Palas | istockphoto.com © Felix Möckel | istockphoto.com ILUSTRACJE Hubert Czajkowski REDAKCJA Dorota Pacyńska KONSULTACJA MERYTORYCZNA Tomisław „Rodion” Kucharzak WYDAWCA Fabryka Słów sp. z o.o. 20-607 Lublin, ul. Wallenroda 4c tel.: 81 524 08 88, faks: 81 524 08 91 www.fabrykaslow.com.pl e-mail: [email protected]

Plik cyfrowy został przygotowany na platformie wydawniczej Inpingo. Warszawa 2012