Galeony Wojny - tom 2 - Jacek Komuda

Spis treści Okładka Karta tytułowa Epigraf Dedykacja Buntownicy Lewiatan Największy dzień najmniejszej floty Ostatnia salwa z Tigerna Kiedy słońce zachodzi w południe Galeony wojny Przypisy Książki Jacka Komudy wydane nakładem naszego wydawnictwa Jacek L. Komuda Karta redakcyjna Okładka

Idźmy więc w imię Boże przeciwko Tigernowi! Arendt Dickmann, admirał floty polskiej w bitwie pod Oliwą

Pamięci Augustyna Necla, znanego jako Chrysty Globus, bez którego kaszubskich baśni nigdy nie zostałbym pisarzem. Jacek Lech Komuda

Dokument chroniony elektronicznym znakiem wodnym

Rozdział I

Buntownicy Krejer pełen śmierci • Prawdziwe stygmaty Jakimowskiego • Jam jest Pierwszy i Ostatni • Krwawa rywalizacja • Kufer zdrajcy • Brama do piekła • Tajemnica gdańskiego krantora • Taniec na pohyblu • Dom pełen kłamstw • Szaleńczy pościg • O włos od victorii • Bunt Dickmanna • Wyprawa straceńców • Amsterdam • Nadchodzi mgła

P

okład niewielkiego dwumasztowego krejera sprowadzonego przez załogę Rostockiej Szkuty do Latarni pokrywały plamy krwi. Wśród postrzępionych lin, beczek i sieci do zabezpieczania ładunku, porozrzucane były niczym stare łachmany ciała marynarzy. Pierwszy trup leżał przy głównym maszcie, nieopodal gretingu, zmasakrowany, z zakrwawionymi rękoma wyciągniętymi w stronę want, od których biegło kilka podłużnych, białawych rys. Wyraźnie odcinały się od desek głównego deku – brudnych, nieszorowanych bodaj od odkrycia Nowego Świata. Wyglądało to tak, jak gdyby coś ciągnęło majtka w stronę gretingu, a nieszczęśnik wbijał paznokcie w pokład, usiłując się go przytrzymać. Jakimowski pochylił się nad trupem i natychmiast zrozumiał, dlaczego Rada Miasta kazała grzebać ciała natychmiast po ich odnalezieniu, bez zwyczajowego skrutynium i obwiedzenia głowy. Zwykły wisielec czy trup z pola bitwy wyglądał przy tych zmarłych jak zabalsamowany święty. Bestia zmutylowała zabitych w tak okrutny sposób, że trudno niemal było rozpoznać, czy to ludzie, czy też zakrwawione toboły. Reszty krwawego obrazu dopełniły mewy i woda. Ciała śmierdziały, rozkładając się szybko w wilgotnym morskim powietrzu. – I cóż wy na to, mości panie Bedeker? – wycharczał komisarz do cyrulika królewskiej floty, który pochylał się nad zmarłym, przesłaniając nos i usta chusteczką. Szlachcic nie był aż tak wrażliwy. Na galerach, w czasie rozpraw z Turkami czy na polach bitew widywał gorsze rzeczy – ciała rozkawałkowane przez armatnie kule, urwane głowy i poucinane dłonie. Mimo wszystko to, co ujrzał na pokładzie Die Katze pozwalało sądzić, że przez najbliższe noce nie powinien spodziewać się słodkich snów. A jeśli już, to z tańcującymi trędowatymi hurysami. Cyrulik pokręcił głową z niedowierzaniem. Widać było, że strach walczy w nim z przemożną chęcią wyrzucenia za burtę całej zawartości żołądka. Zgiął się, skulił, zbladł jak chusta. – Spokojnie, panie Bedeker – mruknął Jakimowski, widząc, że w oczach jego rozmówcy pojawił się obłęd. – Łyknijcie. – Podał bukłak z gdańską wódką medykowi, który pociągnął spory haust, jeden, drugi, trzeci... – Zaraz, zaraz. – Szlachcic prawie siłą odebrał mu naczynie. – Coście się przypięli jak pijawka do żyły?! Schowam na później. Na oględziny podpokładu i ładowni.

Cyrulik otarł pot z czoła. – Żadnych ran po żelazie – wybełkotał. – Nie widzę nacięć po ostrzach. Ktoś rozszarpał tego nieszczęśnika... Rozszarpał na kawałki! – Patrząc po śladach – Jakimowski skinął w stronę sterburty – Lewiatan dopadł go przy wantach. Może nawet w chwili, gdy próbował wspiąć się na grotreję, aby uciec, co jak widać okazało się nader nietrafionym pomysłem. Bestia ściągnęła go z lin, a potem powlokła w stronę gretingu. Czepiał się desek paznokciami, aby wyrwać się z objęć potwora. Obaczmy jego palce... Ha, wiedziałem! Paznokcie połamane, zdarte. Chwytał się najmniejszej szpary, jak tonący brzytwy, aby tylko wyrwać się ze szponów Lewiatana. Wieczne odpoczywanie... – Nie widzę śladów ostrych narzędzi – wybełkotał cyrulik. – Patrzcie, panie. Tu i tu – jego palec zawisł nad okrągłymi zaschniętymi plamkami krwi na ciele martwego – widać znaki po kłach, po szponach morskiej bestii! Herr Gott! Posse i Giese, którzy towarzyszyli im w wyprawie na pokład Die Katze pobledli. Komisarz był ciekaw, kiedy pobiegną do burty. Posse trzymał się twardo, ale znacznie młodszy Giese spazmatycznie łapał powietrze, gębę miał bladą i zlaną potem. Arendt Dickmann wyglądał niewiele lepiej. Jedynie Mora trzymał się godnie. Nawet na pokładzie przeklętego okrętu, na który napadł morski diabeł, pykał swoją ulubioną fajkę bez oznak lęku. A może to właśnie dym z tytoniu pozwalał mu zabić obrzydzenie i mdłości? No cóż, Jakimowski nie wiedział, co było gorsze – swąd zamorskiego ziela przywodzący na myśl wnętrze saletrzanej burty1 czy też słodkawa woń rozkładających się trupów. Mewy zniżały lot nad statkiem. Siadały na masztach i rejach, czasem zrywały się do lotu, krzycząc przeraźliwie, ale zaraz wracały, jak gdyby czatując na dusze zabitych. Krążyły wokół okrwawionego krejera coraz bliżej, coraz natarczywiej. Musieli się spieszyć... – Zejdźmy pod pokład – mruknął Jakimowski. Cyrulik przepuścił go pierwszego. I bynajmniej nie z wrodzonej grzeczności. Rozsądny wybór, bo zaraz za drzwiami rufowej zejściówki dostrzegli kolejne zwłoki, klęczące na stopniach schodni, z rozpłatanym barkiem, wyszarpanym prawym policzkiem, prawym okiem wyrwanym z oczodołu. Oderwaną od ciała rękę znaleźli dopiero w dole schodków. Dłoń wciąż ściskała nóż o szerokim, marynarskim ostrzu... Jakimowski zerknął na Bedekera. Cyrulik był blady, dygotał, ale wciąż jakoś trzymał się. Do kroćset, co za medyka przyjęła do służby komisja. Co on robił, kiedy pod pokład znoszono mu ludzi z oderwanymi nogami lub pozostałości tych, którzy spotkali się blisko z zawartością lufy szturmaka albo periera? Modlił się? Mdlał? Zamykał w kajucie? Ruszyli dalej, do mesy i kapitańskiej kajuty. Tego, co zobaczyli na progu, poczciwy Bedeker już nie zdzierżył. Zakrztusił się, zacharczał, a potem poleciał schodami w górę, zatykając oburącz gębę. Jakimowski usłyszał stukot butów, gdy ten dopadł burty, a potem odgłosy świadczące, że żołądek wojskowego cyrulika na chwilę zmienił się w bulgocący kocioł kaszubskiej czarownicy. Szlachcic miał tylko nadzieję, że Bedeker zdołał szczęśliwie zdryfować na burtę i nie zanieczyścił pokładu. W innym wypadku załogę czekałoby długie cegiełkowanie deku... Omal nie parsknął śmiechem. Jakie cegiełkowanie?! Do kroćset, planki tej krypy

przesiąkły krwią tak bardzo, że dawny blask przywróciłby im chyba tylko hebel sprawnego cieśli! Albo rozbiórka głównego deku. Spoważniał na widok nieszczęśnika, który leżał na progu kapitańskiej kajuty. Marynarz miał prawie oderwaną głowę. Ale nie to było najgorsze. Ciało zostało nadjedzone przez lewiatana. Z rozerwanego żywota wywleczono trzewia, prawy bok był wyżarty, rozszarpany. Przez morską bestię albo... Szczury! Były tu wszędzie. Kłębiły się przy ciele, szarpały wnętrzności, targały za boki, przeciskały się pomiędzy żebrami... Dokoła zastygła krew. Na deskach podpokładu, na drzwiach, nawet na okopconym suficie... Teraz nawet Jakimowski pociągnął solidnie z bukłaka. Odpędził kilka natrętnych szczurów kopniakami, na resztę machnął ręką. Wszedł do środka. W kajucie kapitana panował spokój i porządek. Jeśli nie liczyć zakrwawionych ciał dwóch majtków i trupa starego szypra w kącie. Dziwne, ale poza rozszarpanym gardłem, nie było widać na nim żadnych śladów bestii. Nieszczęśnik nawet nie pomyślał o obronie. Kapitański rapier wisiał w pochwie nad koją, dwa pistolety leżały obok przyśrubowanego do pokładu krzesła. Jakimowski sprawdził je – były nabite, a zamki nakręcone. A potem dostrzegł różaniec zwieszający się z martwych dłoni kapitana. Biedaczyna modlił się; wzywał na pomoc Pana albo ofiarowywał mu swoją duszę. Niepotrzebnie, bo i tak trafiła do raju. Kimkolwiek by nie był ten człowiek i czegokolwiek nie uczyniłby za życia, strach, jakiego doświadczył przed śmiercią, był odpowiednią pokutą i zadośćuczynieniem za najgorsze grzechy. Jakimowski był tego pewien. Kim w takim razie albo czym była bestia, że kapitan, mając na podorędziu broń, nawet nie sięgnął po nią? Że wolał zawierzyć różańcowi, niż oddać choć jeden, nawet chybiony strzał? Jakimowski obejrzał dwa pozostałe ciała. Wokół zakrwawionej dłoni jednego z martwych zawinięty był rzemyk z krzyżykiem. Obok drugiego nieboszczyka leżały szczątki rozerwanego różańca. Czyżby kapitan i dwóch jego zuchów porzucili jakąkolwiek myśl o walce? Modlili się w kajucie, podczas gdy Lewiatan krwawo zabawiał się z resztą załogi? O Boże święty, za dużo było tych wszystkich śmierci... Na stole leżał otwarty dziennik okrętowy, rozbita flasza atramentu, który spłynął na deski podłogi, a potem wysechł, tworząc owalną ciemną plamę. Dziennik... Cóż tym razem pozostawił Lewiatan ku przestrodze i pamięci? Jaki wpis czekał w księdze? Jakimowski pochylił się nad kartami. Napis, uczyniony drżącą ręką kapitana, brzmiał: Tako rzecze Pierwszy i Ostatni, co był martwy, a ożył... Znów cytat z Biblii. Apokalipsa świętego Jana. Bluźnierstwo, bo Lewiatan podszywał się tym razem pod Pierwszego i Ostatniego, to jest pod Jezusa Chrystusa. W jaki sposób bestia zmuszała szyprów do pozostawiania zapisów w dziennikach?

Jakimowski dałby sto dukatów komuś, kto potrafiłby udzielić na to pytanie rozsądnej odpowiedzi. Wyszedł z kajuty, zajrzał do oficerskiej mesy. I teraz poczuł to samo, co Bedeker. Na Die Katze płynęli pasażerowie. Niewiasta z małym dzieckiem na ręku. Lewiatan zabił ją. Reszty dokończyły szczury... Wypadł jak burza na górny pokład, rzucił się do burty. Przez chwilę myślał, że jego żywot zamieni się w płonącą komorę prochową, szczęśliwie jednak, dzięki żelaznej woli i wstawiennictwu Wszystkich Świętych, udało mu się powstrzymać gwałtowny pożar trzewi. – Ośmiu zabitych – mówił w chwilę później, stając przed komisarzami. – Żadnych śladów mieczy, szabel czy rapierów. Żadnych ran od kul czy kartaczy. Cała załoga zginęła od kłów i pazurów jakiegoś ogromnego stworzenia. – Czy się bronili? – Trzech dobyło pałaszy, jeden półhaka. Nie wydołał strzelić. To wszystko. – Masz waść gorzałkę? – Mam. – Dawaj! Jakimowski podał bukłak wysokiemu komisarzowi. Posse pił długo, osuszył naczynie do dna niczym wytrawny majtek. Potem odetchnął, otarł pot z czoła. – Tego nie uczynił człowiek! – jęknął Bedeker. – Mości panie Posse, ja jestem starym cyrulikiem... Potrafię odrzynać piłą nogi i wypalać rany prochem szybciej, niż katolik odklepuje grzechy na spowiedzi. I to wszystko zrobię na trzeźwo! Umiem wyrywać zęby tak sprawnie, że nie ma potrzeby, aby ściskać łeb chorego w imadle ani używać do tego celu ciesielskiego dłuta. A nawet jak jestem pijany potrafię zalutować czaszkę złotym talarem tak gładko, że będzie można potem kruszyć na łbie kwarciane szklenice! Ale czegoś... Herr Jesus! Czegoś takiego jeszcze nie widziałem, Pan mi świadkiem, mnie, nieszczęsnemu Hermannowi Bedekerowi, cyrulikowi floty królewskiej! Nie wierzyłem w brednie o diabłach i czartach, ale po tym, com ujrzał, gotów jestem pierwszy podłożyć ogień pod stos czarownika! Mości panowie! To uczyniły czarne moce, piekielne zaklęcia! Lewiatan to bestia z piekła rodem, wezwana przez popleczników i czcicieli złego. Nie w naszej mocy ją pokonać! – Panie nasz i Mistrzu, Jezusie Chrystusie. – Blady Giese przeżegnał się powoli. Wyglądało na to, że pobyt na pokładzie Die Katze umocnił go w wierze równie skutecznie, co przechadzka po najniższym kręgu piekła. Szkoda może, że nie wstąpił pod pokład i nie zobaczył tego, co Jakimowski, bo wówczas pewnie podziękowałby jutro za służbę albo pognał w te pędy do kościoła Mariackiego, aby wspólnie ze swymi braćmi w luterskiej wierze żałować za grzechy. Wszak to, co ujrzeli na Die Katze, wystarczało w zupełności, aby z rozwiązłego pijanicy i rozpustnika uczynić wiernego adoratora Najświętszej Marii Panny, a z zuchwałego sodomity i opilca – pokornego nowicjusza u świętego Dominika. – Co mamy czynić, na Boga? – Wezwać księdza – wycharczał Bedeker. – I żałować za grzechy! – Egzorcyzmy... – jęknął Giese. – Należy wyświęcić ten okręt... – Lewiatan nie jest diabłem ani pospolitym demonem! – warknął Jakimowski. – Mości

panowie, nie traćcie zdrowego rozsądku! – Powinniśmy odprawić egzorcyzmy we flocie – powtórzył Giese. – A nade wszystko sprowadzić z Bremy doświadczonego mistrza od wykrywania czarownic. Ktoś musiał rzucić urok, który sprowadził demona... – Jaki urok, do diabła! – ryknął Jakimowski. – Czy wyście poszaleli?! Powtarzam raz jeszcze: bestia nie jest dziełem czarta, ale nieprzyjaciela koronnego! – A jeśli tak – Posse pochylił się nad ciałem martwego majtka i wskazał okrągłe rany po kłach dobrze widoczne na zmasakrowanych plecach – tedy czy ów nieprzyjaciel ma w załodze wilkołaki, które zamiast czynić użytek z pałasza, gryzą i kąsają nieszczęsne ofiary?! Po czym to blizny, mości komisarzu, jeśli nie po kłach i szponach?! A może, znaczy, zaprzeczysz mi, mości panie? Znaczy, zadasz kłam słowom wysokiego komisarza okrętów królewskich?! Znaczy, śmiesz wmówić nam, że to, co tutaj widzimy, to nie jest czartowska sprawka, ale jakiś podstęp albo fortel wojenny? – Tak, zaprzeczę! – wykrzyknął Jakimowski. Wargi Possego ściągnęły się, odsłaniając pożółkłe zęby. Dickmann wiedział już, że jest źle; że fawor komisarza hetmańskiego spadł niżej niż dno helskiej głębi, a przy najbliższej sposobności zostanie on odesłany tam, skąd przybył. Do obozu wojsk koronnych pod Chojnicami i Człuchowem, wraz z listem, w którym Posse zawiadomi hetmana Koniecpolskiego, że obecność imć Jakimowskiego w Latarni i Gdańsku jest stanowczo i bezwzględnie niepożądana! A Jakimowski padł na kolana obok zwłok; dramatycznym gestem rozerwał zapięcie żupana, zerwał go z ramienia i części pleców. – Zobaczcie – warknął – co mam na ciele! Oto odpowiedź na wasze pytania! Posse zamarł. Giese jęknął. Na plecach Jakimowskiego widniały białe, zabliźnione dawno rysy po szponach... Okrągłe, białawe dziurki od kłów, podobne wielce do tych, które widzieli na zakrwawionym ciele marynarza z Die Katze! Zapadła cisza. Jakimowski szarpnął za kołnierz żupana, nasunął go na plecy pokryte starymi bliznami. – Dobry Boże! – jęknął wreszcie Giese. – Skąd to? Mości Jakimowski? Czyście spotkali się z bestią? Z Lewiatanem? Jak? Gdzie? Kiedy?! – Gdy byłem przykuty do wiosła na tureckich galerach – rzekł głucho komisarz. – Kassym-bek trzymał w kajucie oswojonego lamparta. Czasem zdarzało się, że bestia szła na łowy. Noce były najgorsze! Albowiem w każdej chwili piekielny ulubieniec pohańca mógł ponieść w pysku duszę każdego z nas prosto na kolana diabłu! Przymknął oczy.

Smukłe, nakrapiane cielsko poderwało się z desek pokładu. Bestia skoczyła wprost na Jakimowskiego, śmignęła w powietrzu, otwierając pysk pełen białych kłów. Wypuścił z rąk zakrzywiony bułat, bo wiedział, że nie zdąży nawet wznieść ostrza do ciosu! Ledwie zdołał zasłonić się lewą ręką, wbić dłoń w gardło dzikiego kota, poniżej

rozwartych szczęk... Potoczyli się po deskach, z łoskotem. Jakimowski stęknął, utrzymując z trudem ostre kły z dala od swego oblicza. Zamarli, gdy półdziki lampart przycisnął go do pokładu, zawarczał, chcąc dobrać się do twarzy i odsłoniętej grdyki. A wówczas prawa dłoń szlachcica cudem, niemożliwą do przewidzenia sposobnością natrafiła na zimne ostrze jataganu...

– Zabiłem go – rzekł Jakimowski. Oblicze miał poszarzałe i zmęczone. – Ubiłem nożem, choć na pokładzie bestia budziła większą zgrozę, niż wszyscy Turcy razem wzięci. Zostały mi ślady po tej walce. Stygmaty Lewiatana z pohańskiej galery.

Choma i Wołk oderwali go od zakrawionego, bezwładnego ciała bestii. Krzyczeli coś, czego nie rozumiał, potrząsali. Jakimowski zapadł w mrok, zasypiał, ogarniał go coraz większy chłód... W ostatniej chwili wrócił znad zimnej jak lód przepaści, aby zrozumieć, że jednak, wbrew wszystkiemu... nie padł w tym nierównym boju.

– Mości panowie, mówię jasno i wyraźnie, jakoby w gębę strzelił! Lewiatan to nie diabeł. Można i trzeba go pokonać. Hetman wyznaczył mnie do pomocy i wysłał do Gdańska, bo skoro raz już pokonałem bestię, miałem odwagę spojrzeć prosto w oczy kolejnej. Skoro zwyciężyłem demona Kassym-beka, tedy nie lękam się Lewiatana! I teraz apeluję do waszego rozsądku i fantazji! Opanujcie się, proszę! Myślcie, jak dobrać się do skóry tego szelmy, który wodzi nas wszystkich za nos, a nie rozpamiętujcie czarostwa i wszeteczności, niczym stare baby! Jakimowski zamilkł, wyczerpany. A potem uśmiechnął się lodowato do swoich myśli. Skłamał. Skłamał perfidnie i prosto w żywe oczy obu komisarzom, jeśli idzie o wypadki na galerze. Spotkanie z bestią... To wcale nie było łatwe. Lecz czyż mógł przyznać, że zamiast zniszczyć czarta w skórze zwierzęcia, do końca życia pozostał jego... niewolnikiem? Bo walka z bestią wcale nie wyglądała tak prosto, jak przed chwilą przedstawił to komisji... – Mości czcigodny panie Posse – głos Mory był twardy i zdecydowany – skoro Lewiatan jest żywym monstrum, tedy proszę o pozwolenie wyruszenia w morze. Odnajdę go, choćby zataił się na morskim dnie i rzucę wam do stóp jego parszywy zezwłok. Wysoki komisarz milczał.

– Wieści o tym, że Spiering, podszywający się pod Lewiatana, został pokonany rozeszły się już po Gdańsku – ciągnął Murrey. – Jeśli jednak Rada Miejska dowie się, że to falsum, tedy nasze relacje z miastem staną się równie żałosne, co starej kurtyzany z nigdy niepłacącym gachem. Stawiam tedy na szali całą moją reputację, a co więcej jestem w stanie abdankować ze służby w razie porażki, jeśli powrócę tutaj bez Lewiatana! – Ja również – rzekł głucho Dickmann – chciałbym wrócić na morze. Gdy tylko Prinzessin zostanie naprawiona i wyposażona... Urwał, bo równie dobrze mógł mówić do ściany albo katolickiego obrazu. Prinzessin była już prawie trupem; po ranach zadanych jej przez Szwedów, być może nadawała się jedynie do rozebrania na opał. Reputacja kapitana Dickmanna legła u stóp Komisji, a jego wojenna sława była złamana bodajże na zawsze. – Panie Mora – rzekł Giese. – Jesteście nam potrzebni tu, na miejscu. W Latarni. Nikt nie jest w stanie tak dobrze nadzorować wyposażania nowych okrętów Jego Królewskiej Mości... – Nikt nie jest w stanie rzec mi prosto z mostu, że jestem wam równie potrzebny, co piąte koło w wozie albo galeon bez masztów – warknął Murrey. – Ja zbudowałem tę flotę! Ja wznosiłem okręty, dobierałem do nich stuletnie dęby, byłem przy każdym z nich – wskazał stojącego nieopodal Króla Dawida – od chwili, gdy kładziono stępkę, do czasu, gdy dzwon wybijał pierwszą wachtę! To są moje galeony! Galeony wojny, uczynione tak, by przetrwały burze i nawałnice, sztormy i kule szwedzkie. To jest flota Jego Królewskiej Mości, dla której wydarłem sobie z piersi serce i włożyłem je po kawałku do kadłuba każdego z tych statków! Zamilkł na chwilę, pociągnął z fajki. – A cóż mam w zamian, prócz kilku sztuk lichej królewskiej monety? Waszą wzgardę? Komendę na Królu Dawidzie – to prawda. Ale dałbym głowę, że mniej boicie się Gustawa Adolfa i jego lewiatana niż tego, abym dowodził moimi własnymi okrętami. Od dawna chciałem rozprawić się z morskim diabłem. Zawsze odmawialiście! Tedy macie tu, na pokładzie świadectwa działalności szwedzkiego szelmy, którego lekce sobie ważyliście. Krew jego ofiar spadnie na wasze głowy, jeśli nie pozwolicie mi się z nim rozprawić. Jeśli nie dali jej rady liczni kaprzy i gdańscy szyprowie. Jeśli nie wytropił jej jego mość pan Dickmann, tedy pozwólcie, abym postawił na szali fortuny moją reputację, honor i gardło! Posse spuścił głowę. – Znaczy... Dobrze – warknął ze złością. – Zgadzam się, Herr Kapitan. Proszę przygotować do drogi Króla Dawida, zebrać załogę. Już jutro wyruszy pan w morze. Nie stawiam wam innego celu niż unicestwienie Lewiatana. Proszę zgłosić się do Komisji po rozkazy. Natychmiast! Mora skinął głową. – Dziękuję, panie Posse. – Jeśli się waści powiedzie – dorzucił Giese – możecie być pewni, że Komisja weźmie pod uwagę waszą osobę, kiedy po raz kolejny dojdzie do wyboru nadkapitana dowodzącego samodzielną akcją. – A wy, mości Dickmann – głos Possego zabrzmiał jak zgrzyt metalu po szkle – macie

jak najszybciej zdać dowództwo na Prinzessin i jutro stawić się do mej dyspozycji. – Tak jest. – Panie Jakimowski. Proszę zaokrętować się na Królu Dawidzie. Wyruszysz waść razem z kapitanem Morą. Szlachcic pokiwał głową. Protesty nie zdałyby się psu na budę, bo młody Giese przypominał teraz gradową chmurę, a Posse podstępnego, rozwścieczonego szejtana. Zresztą, cóż miał rzec? Zdradzić nazwisko, którego merk odnalazł na ścianie grodzi Prinzessin? Ale wtedy komisarz zażądałby wyjaśnień. A jakich wskazówek i objaśnień mógłby udzielić Jakimowski, poza wspomnieniem o peregrynacji do Boleńca, tudzież o tajemniczym znaku ze statku Dickmanna. Który zresztą wszyscy tu obecni wzięliby za diabelski stygmat? Milczał zatem. I pokiwał głową. – Panie Posse, czas na nas. Mości Mora, każcie swoim ludziom uprzątnąć trupy i oczyścić pokład. Ciała wydacie zarządcy portu gdańskiego. Okręt przyholujecie do Polskiego Haka. Tam oddacie go strażnikom. – Pojmuję. – Chodźmy, panowie. Znaczy, dziś mamy jeszcze spotkanie z Radą Miejską. Znaczy, czeka nas coś znacznie gorszego niż rwanie zęba i odkrycie francowatych szankr na tyłku! Ruszyli po trapie. Posse i Giese chmurni, zamyśleni. Dickmann ze spuszczoną głową, Mora kurzący fajkę, za nim trzęsący się Bedeker. A Jakimowski myślał. Liberate Mikołejson... I nagle, niespodziewanie błysk jasny jak wybuch granatu poraził jego podgolony łeb. A co jeśli na tym statku także zostawiono kolejny rebus... Podpowiedź? Trop ciągnący do bestii? Zszedł pod pokład, krzywiąc się od trupiego smrodu, zasłaniając usta i nos połą żupana. Znalazł lampę, skrzesał ognia, zapalił świecę. A potem począł szukać po grodziach i burtach. Łaził po statku, zaglądając w każdy kąt, czasem przestawiając beczki, przesuwając skrzynie i worki. Długo to trwało. Lecz wreszcie znalazł to, czego szukał. Na ostatniej grodzi przed komorą linową widniał wydrapany w drewnie niewyraźny, koślawy, łaciński napis: Spectato portae quam diabolus signavit Patrz na bramę, którą oznaczył diabeł... Nieporadne, łacińskie słowa wyskrobane na deskach. Patrz, ale na co? Szukaj, ale czego? I gdzie ta brama, do stu fur szwedzkich kartaczy?! Lewiatan znów bawił się z nim w rebusy i zgadywanki. Szlachcic przymknął oczy. Od zaduchu i woni rozkładających się trupów kręciło mu się w głowie.

– Mieliście rację, mości Jakimowski. Powinienem był was wysłuchać. I uczynić wiele rzeczy, których nie zrobiłem. Jestem już stary, znużony. Nie mnie było wracać na morze po tylu latach... Dickmann wyglądał, jak gdyby zaraz miał położyć się do grobu obok swojej żony. Wrócił właśnie z Gdańska, ze swojej kamienicy, a tam... Ech, szkoda było słów na to wszystko. Kiedy wyruszał w rejs, Elżbieta zdawała się spać kamiennym snem. Gdy wrócił, wyglądała gorzej niż pani śmierć. Elżbieta... jego miłość. Jego życie. Jego dom. Nie pozostało mu już nic. – Nie ma co rozdrapywać starych ran – mruknął komisarz. – Pokonaliście Spieringa i, co tu dużo gadać, zatopiliście pierwszy okręt szwedzki od samego początku wojny. To nie powinno tak się skończyć. – Stało się, co się stało. – Chciałbym zabrać mój kufer. I obejrzeć... Prinzessin. „Obejrzeć po raz ostatni”, dodał w myślach pan Marek. Galeon ściągnięty z mielizny, z prowizorycznie załatanym kadłubem, stał na kotwicy przy Latarni między Wodnikiem a Panną Wodną. Okręt miał być zwrócony miastu, czego coraz natarczywiej dopominał się burmistrz portowy. Targi szły tylko o to, czy najpierw ma być odbudowany i wyposażony – ma się rozumieć na koszt królewskiego skarbu – czy też naprawą galeonu zajmie się Gdańsk. – Prinzessin – pokiwał głową Dickmann. – Idźcie. Niewiele z niej ostało. Jakimowski zszedł pod pokład. Mesa oficerska wyglądała jak po przejściu huraganu. W ścianach ziały dziury po kulach, przez rozbite okna wpadała świeża poranna bryza. Szybko odszukał swoją skrzynkę, a potem dobył z niej foliał, w którym notował wszystko, czego dowiedział się, śledząc poczynania Lewiatana. Choć księga miała grubość mszału, komisarz w dalszym ciągu wiedział o bestii tyle, co na początku tej całej historii – może trochę więcej niż nic, lecz wciąż za mało, aby wpaść na jakikolwiek trop. Lewiatan uderzył znowu, szydząc z ich daremnych wysiłków, jakby chciał przekreślić całą walkę ze Spieringiem i wojenne zasługi Dickmanna. Zaatakował w najmniej spodziewanym momencie, wybierając mały statek, lichego krejera obsadzonego przez szypra, sternika, bosmana i kilku marynarzy. Regestr uczynków morskiego diabła zwiększył się tym razem do dziewięciu statków. I znów nie widać było prawie żadnych śladów walki. Owszem, marynarze powyciągali szable i pałasze z pochew, ale stawili słaby opór; szyper modlił się przed śmiercią. Jakimowski zadrżał na wspomnienie różańca zaciśniętego w martwej dłoni kapitana. Bo przypomnienia tego, co zobaczył w mesie oficerskiej jego umysł już nie zdzierżył. Cóż takiego widziały oczy trupa? Upiora? Morskiego węża? A może zaatakował ich szwedzki galeon pełen legendarnych berserkerów, którzy, jak powiadały legendy, zmieniali się w czasie walki w bestie w ludzkiej skórze? Na razie jedynym tropem, który miał w garści, były tajemnicze inskrypcje wydrapane na

grodziach Die Prinzessin von Polen i Die Katze. Uwolnijcie Mikołejsonów. Mikołejsonów, nie pochodzących zdaje się z Prus, ale... No właśnie, skąd? Ze Szwecji? Z Danii? Z Burganholmu? Sprawdzał czy w areszcie na Królu Dawidzie nie ma żadnego marynarza o takim nazwisku. Nikt taki nie służył we flocie. A na zwykłych statkach? Kto to wiedział? Rozpytywał o nich marynarzy, rybaków i Kaszubów. Jedni mawiali, że mieszkają pod Rewą, inni, że na Helu, jeszcze inni, że na Oksywiu. Mało kto ich znał, jednak wszyscy potwierdzali, że Mikołejsonowie nie są stąd. Byli obcy. Postawieni poza maszoperiami, poza kaszubskimi towarzystwami od sieci i niewodów. Ale skąd dokładnie pochodzili – tego już żaden z indagowanych nie był w stanie stwierdzić. Uwolnić albo zbawić Mikołejsona. Uwolnić skąd? Z lochu? Ze szponów Lewiatana? A może prosto z piekła? Nie miał innego wyboru, niż podążać tym tropem. Ale co to był za trop? Kto go zostawił? Lewiatan? Jego ofiary? A może jakiś tajemniczy sojusznik? I ten drugi napis: Patrz na bramę naznaczoną przez diabła. Szkoda, że autor tych słów nie był tak uprzejmy i nie dopisał, kogo należało tam odnaleźć. Mikołejsona? Lewiatana? A może po prostu śmierć? Wiedział, że powinien znaleźć rozwiązanie jak najszybciej. Zanim kolejne statki staną się ofiarami potwora. Czyżby naprawdę napadów dokonywała morska bestia? Lewiatan wynurzający się z odmętów, wspinający się na burty statków i mordujący wszystkich członków załogi? Odpowiedź być może czekała na niego w bramie oznaczonej diablim jadem. Ale co to była za brama? „Dobrze”, pomyślał szlachcic. „Załóżmy, że to brama miejska w Gdańsku. Jedna z kilkunastu, przez które wychodziły z miasta drogi i trakty w cztery strony świata”. Najpierw szła Brama Oliwska nieopodal Wielkiego Szańca Wapiennego. Za nią, już w obrębie szańców i ostróżków otaczających miasto od zachodu, stały: brama Bożego Ciała – wzniesiona nie tak dawno temu, w czasie rozbudowy fortyfikacji na krańcu ulicy i jeszcze nieukończona; zbudowana pomiędzy bramą Świętego Jakuba, a Bożego Ciała, która chyliła się ku upadkowi. Jakimowski zebrał do kupy wszystko, co usłyszał o tamtej części miasta, ale nie przypominał sobie, aby któraś z tych budowli gościła w swych murach czarta, albo Lucyfera. Co było dalej? Potem szła jedna z najważniejszych i najpiękniejszych bram miasta – Wyżynna, szeroka niczym pycha miasta Gdańska, wzniesiona przez Hansa Kramera, a potem przebudowywana przez Willema van den Blocke. Zaś za nią, za masywem Katowni i Wieży Więziennej, na ulicy Długiej, najpiękniejszy z miejskich portali. Brama Długouliczna. Jakimowski, choć bywał w Gdańsku, nigdy nie słyszał, aby w którejś z nich pojawił się diabeł – nawet na chwilę, by pokazać rogi ladacznicom i mężom spragnionym płatnej miłości. Dalej szły – brama Nizinna i Oruńska. Nizinną można było od razu wykluczyć, bo Jan Strakowski, budowniczy miejski, zakończył jej wznoszenie dopiero rok temu. Z kolei o Oruńskiej Jakimowski wiedział mniej niż nic. Policzył je na palcach i poczuł, że musi się napić, bo od tych wszystkich bram kołowało mu się we łbie, a on nawet nie doliczył się połowy podobnych budowli w mieście. Gdańsk

zmieniał się bez mała co roku. Za każdego króla zjawiały się nowe ulice, w czasie każdej wojny albo buntu palono przedmieścia, czy też pospiesznie wznoszono nowe wały, blokhauzy i beluardy. Poza policzonymi przez Jakimowskiego była wszak jeszcze Fishertor, Brama Rybacka, ileś tam zapomnianych furt między Starym a Głównym Miastem, brama między Basztami Stągiewnymi na Wyspie Spichrzów... No i, do diabła, powstawały coraz nowe furty i wjazdy do miasta – jak choćby Brama Żuławska na Długich Ogrodach. Wstał i zamknął księgę. Wiedział, że nie poradzi sobie z tym wszystkim bez pomocy gdańszczanina. Wyszedł na pokład, pobrzękując ostrogami, bo przybył tu konno razem ze swoim kozackim pocztem. Na deku było pusto, tylko przy trapie stali poraniony, świeżo opatrzony Holck i Szelf. Obok na beczce siedział beznogi Jordan. Ten, który uratował całą załogę Prinzessin od Szwedów. „Teraz znowu będzie musiał żebrać i tułać się po szpitalach”, pomyślał Jakimowski. „Cóż innego się z nim stanie, gdy zabraknie Dickmanna?”. Podnieśli głowy i zamilkli, gdy podszedł do nich szybko. – Bywaliście w Gdańsku – to było bardziej stwierdzenie, niźli pytanie – czy możecie wskazać mi bramę lub wieżę, którą diabeł naznaczył złem? Albo podpisał się na niej? Szelf spojrzał nań niczym na pomylonego. – Z przeproszeniem waszej miłości – zaczął – cóż takiego mamy wskazać, bo nie pojmuję? Wieżę diabła? To pewnie ta na ratuszu, bo, jak powiadają, wszyscy rajcy purtka mają w sakiewkach... Wszy w perukach, a francę w zadkach! – Diabeł? Wieżę? – Holck chyba zgubił gdzieś całą swoją rezolucję albo zastawił ją w zamtuzie. – Znaczy się czarownicy szukacie, panie? – Szukam wieży, w której pojawił się diabeł. – Jakimowski rozłożył ręce, bo granice jego cierpliwości niebezpiecznie się skurczyły. – Nie słyszeliście jakichś opowieści? Choćby od bab na jarmarku? Marynarze przeżegnali się. – Kiedyś na Siankach ludzie widzieli czarta, co aż skwierczał ze złości – rzekł Holck. – A jeśli o wiedźmy i czarownice idzie, to na Targu Węglowym jest ich dosyć. Czasem to nawet co sobota je palą. Niektóre całkiem gładkie. Znaczy się, dobry gust mają biesy. – Holck, myślże głową, a nie kuśką! Ja przypominam sobie wszystkie gdańskie bramy: Wyżynną, Nizinną, Oruńską, Oliwską... Nie słyszałem, aby z którąś związana była jakaś diabelska opowieść. Ale ja nie jestem z Gdańska. To może wy wiecie? – Zapomnieliście, panie wielmożny, o bramach wodnych – rzekł Jordan. – Wodnych? O śluzach? – O bramach przy Długim Moście, które dzisiaj, jak na przykład krantor na Bramie Szerokiej służą za dźwigi lub jako zwykłe furty wiodące do portu. – Co powiedziałeś?! – wypalił Jakimowski. – Krantor? – Żuraw, proszę łaski pana. Taki co beczki dźwiga. On jest w dawnej bramie miejskiej... – O Boże! – Jakimowski chwycił się za głowę. – Słodki Jezu! Panie Szelf! – Na rozkaz! – Gdzie jest kufer zdrajcy Mollera? Gdzie go mogę znaleźć? – Skrzynia... Mollera? – Szelf chyba opił się wczoraj gorzałki, bo miał niejakie trudności z nadążeniem za szlachcicem. – A co ma skrzynia do bramy... Znaczy się, chcecie

szkatuły tego szelmy, co Szwedom nas wydał? – Tego samego! – Pod fokmasztem szukajcie. Rozdzielimy jego dobytek między załogę; żal dać przepadać dobru. Jakimowski nie czekał. Pognał na dziób okrętu. Szelf popatrzył na swoich kamratów zdumiony. – Zawsze gadałem, że szumka ino dobrej głowie służy – mruknął. – Co za dur go napadł? – Fanaberie pańskie – mruknął Holck. – Ale co nam do takich fum i waśni. Opowiadajże o tej dzierlatce z Kopenhagi. Dużą piczę miała? Chętnie dawała? I jak? Z przodu, z boku, czy na raka? – Na rynku Armagortorv ją spotkałem, kamraci – rzekł Szelf. – Gdzie, jak powiadają, wszystko Pana Boga obraża. A murwy nawet łydek sukniami nie zakrywają... Jakimowski dopadł w szale stosu skrzyń należących do marynarzy Prinzessin, którzy polegli w boju. Która mogła należeć do scriby navalis? Zalał się potem, zanim poprzestawiał je tak, aby zajrzeć głębiej. Która to była? Ta duża, dębowa? Czy może mały, obity skórą kufer... A może ten skarbczyk... Tamten? Znalazł ją w końcu – małą, okutą po bokach żelazem, wyciągnął spod ciężkiej szkatuły i aż jęknął. Skarbczyk Mollera był rozwalony, nadpalony. Wieko ledwo trzymało się na zawiasach. Armatnia kula przeszła przez obie ścianki skrzyni, pozostawiając dziury większe niż ludzka pięść. Jakimowski pociągnął za skobel. Szkatuła zamknięta była na kłódę. Nie miał klucza, szarpnął zatem za pogięte zawiasy, wyrwał je z potrzaskanego drewna, odsunął na bok wieko... W środku był galimatias. To zresztą mało powiedziane – bajzel, jak w zamtuzie podczas pożaru. Szlachcic wyciągnął nadpalone koszule, zwęglone, porwane, rozsypujące się papiery. Liściki miłosne do panny Giese, córki rajcy. Ha, ha! Wysoko mierzył biedny malarzyna. Ale chyba przedobrzył, bo Jakimowski nie znalazł ani jednej odpowiedzi adresowanej do Mollera. Zaraz, chyba jednak było jakieś miłowanie między nimi, Jakimowski znalazł medalion z jej podobizną. No proszę, Romeo i Julia z Gdańska. Miłosna opowieść godna łez poety. Szkoda, że tak niespodziewanie przerwana przez konopny sznur zwieszający się z rei Prinzessin! Kopał w stosie szmat coraz głębiej. Znalazł strzaskany kałamarz, zetlałe łachmany, skórzany pas, krzyżyk, porwane ciżmy. I wreszcie na dnie nadpaloną, papierową tubę. A w niej zwęglone, rozsypujące się szkice malowane piórkiem. Alegorie gdańskich grzechów głównych: pijaństwa, chciwości, pychy, kurewstwa i... miał, miał to w ręku – obżarstwa! Na nadpalonym kartuszu zabaczył rajców miejskich biesiadujących przy stole zastawionym tysiącami najwymyślniejszych potraw. Nad nimi widniał gdański żuraw, czyli Brama Szeroka. Diabeł unosił się tuż obok niej i

pluł na nią jadem z paszczy, tudzież kawałkami ciastka, które wedle legendy dała mu pewna gdańska mieszczanka, by przestał wodzić męża pijanicę do karczmy... W ten właśnie sposób oznaczył ją na wiek wieków. Jakimowski wyprostował się. – Wołk, Choma, Weresaj, do mnie! Siodłać konie! Jedziemy do Gdańska!

Wkrótce osadzili konie przed starą jak Gdańsk bramą wodną, zwaną od dawien dawna krantorem. Szlachcic spojrzał w górę, usłyszał łoskot ogromnych kół napędzanych stopami więźniów, szwedzkich jeńców i niewypłacalnych dłużników, zobaczył linę dźwigającą w górę sieć obciążoną beczkami przeznaczonymi na pokład cumującej przed żurawiem fluity z pasiastą flagą Zjednoczonych Prowincji. Jakimowski zeskoczył z kulbaki, cisnął cugle Chomie, a potem popędził na schody z pośpiechem godnym warchoła gnającego do sądu grodzkiego, aby wpisać do ksiąg sążnistą protestację pełną kalumnii na głowę sąsiada. W budowli panował zaduch, czuć było woń mącznego pyłu, ludzkiego potu, znoju i znużenia. Szlachcic wpadł na niższą kondygnację, gdzie w kantorku, nieopodal unieruchomionego obecnie dolnego koła, rozpierał się gruby jak wieprz Erhard van Vogt, nadzorca portowego żurawia. Ten, gdy Jakimowski podszedł bliżej, łypnął niechętnie przekrwionymi, podkrążonymi oczyma. – Szukam człeka o nazwisku Mikołejson – rzekł szlachcic bez ogródek. – Chciałbym z nim pogadać na osobności. – Szukajcie – warknął Vogt. Jego wydęty jak u tatarskiego paszy kałdun zafalował niebezpiecznie, a Jakimowski przez chwilę dziwił się, że opięty do granic możliwości, poplamiony tłuszczem wams wytrzymał to mordercze natarcie. – Ja wam przeszkadzać nie będę. – Mówią, że kto pyta nie błądzi – mruknął Jakimowski wiedząc, że jeśli od razu położy na stół list od Komisji Królewskiej, to tylko przedłuży całe widowisko. Wszak Vogt, gdyby chciał, mógł odesłać go nawet do burgrabiego gdańskiego po osobny glejt. – A kto oświetla sobie drogę w mroku, zawsze trafi do właściwej osoby. – O ile blask w jego ręku jest błyskiem prawdziwej wiary! – warknął nadzorca. Zasapał, gdy zobaczył złotego dukata w ręku szlachcica. Jakimowski obrócił monetę w palcach, a potem zakręcił z brzękiem na krawędzi kantorka. Urzędnik wyciągnął rękę. Ale jego paluchy – grube i spocone niczym serdele wydobyte z parującego kotła rzeźnika – chwyciły tylko puste powietrze. – Cnocie, nie fortunie, ufać zawsze należy – rzekł szlachcic. – Albowiem czasem się taki kąsek zdarzy, który gębę poparzy, panie bracie! Vogt otworzył grubą, zatłuszczoną księgę, dobywając przy tym z gardła zwieńczonego dwoma podbródkami odgłos przypominający powietrze uchodzące z dziurawego kowalskiego miecha. Krzesło, na którym zasiadał, zaskrzypiało niebezpiecznie. Nadzorca schylił się, przejechał paluchem po wypisanych w równej kolumnie

nazwiskach więźniów i robotników. – Jak nazwisko? – Mikołejson. – Jakimowski znowu postawił talara na sztorc i zakręcił z brzękiem. – Albo coś podobnego. – Nie ma. Jakimowski zatrzymał rozkręconego talara. Zdjął z niego dłoń i spokojnie poczekał. Vogt pacnął otwartą ręką w monetę, uderzył tak silnie, że rozkołysał cały pulpit, porwał podarek, sprawdził na ząb czy złoto. – Zdaje się, że coś widzę – wysapał. – Chyba... Jakimowski zakręcił drugim talarem. Tym razem Vogt był szybszy. A właściwie to Jakimowski pozwolił mu capnąć monetę. Nadzorca wyciągnął rękę tak szybko, że omal nie zwalił z kantorka flaszki inkaustu i pęku gęsich piór w cynowym kielichu. – Mikołejson – wycharczał. – Mam go w księdze. Tam on jest. – Wycelował grubym paluchem w górę. Jakimowski bez słowa odwrócił się do schodów wiodących na wyższe piętro krantora. Zamarł, gdy dobiegł go cichy, zduszony śmiech Vogta. Stary nadzorca charczał i prychał śliną, jak gdyby właśnie trapił go atak podagry. Ale to był tylko śmiech. – Co się dzieje?! – Jakimowski nie rozumiał, zatrzymał się w pół kroku. – Mikołejsona... – wycharczał Vogt – nie dogonicie po schodach, bo on wyżej poleciał, niźli wam się zdaje. Do Pana Boga! Szukajcie go na szubienicy. Na drodze świętego Michała. – Jak to? Dlaczego?! – Wor i szelma był z niego – zarechotał Vogt. – Próbował uciekać, jakby coś komuś ważnego miał do przekazania na wolności. Ale złapały go straże na Długim Moście. Z wyroku miał bujać się między niebem a ziemią, ale póki co pan burgrabia kazał go przetrzymywać. Badał, czy jakieś inne sprawki onego na jaw nie wyjdą. Widno wyszły, bo dziś go zabrali. Do Katowni, a potem od razu na szubienicę. Gońcie co sił, panie szlachcic, może zdążycie na kaźń. To niedaleko. Jeszcze się przypatrzycie, jak mistrz go kiwa na stryczku. Jakimowski, zwykle opanowany, zaklął. A potem odwrócił się na pięcie i tyle go widzieli. Zbiegł na dół i jak błyskawica dopadł konia. Okrzyknął Kozaków zajętych chwytaniem i obmacywaniem gdańskich dziewek, a potem uderzył wierzchowca ostrogami. – Na trakt świętego Michała! – huknął, aż konie poprzysiadały na zadach. – Ruszać się! Jak wicher wpadli w ulicę Szeroką, roztrącając pospólstwo. Podkowy załomotały na kamiennym bruku, konie wyciągnęły szyje i pomknęły skokiem, wśród krzyków, pisków, wrzasków, wzbijając kopytami fontanny błota z kałuż. Miotając przekleństwa obalili ławę z chlebem, potrącili sprzedawcę koszów, przemknęli obok grupki dzieciaków zajętych rozgrywaniem w rynsztoku potyczki ze Szwedami, przy czym górą były w tym wypadku wojska koronne. Zbrukali łajnem i niewybrednym słowem dwie leniwe gdańszczanki, roztrącili patrol pachołków miejskich i gnali dalej na łeb na szyję, krzycząc i strasząc ludzi wrzaskiem i tatarskim hałłakowaniem. – Ruszać się! – zakrzyknął Jakimowski. – W skok! W skok!

Dopadli solidnej niemieckiej murowanej szubienicy dokładnie w chwili, gdy kat wytrącił drabinę spod nóg młodego więźnia o zmierzwionych jasnych włosach. Skazaniec opadł w dół, zadygotał na stryczku. Na chwilę utkwił wzrok w dal; tam gdzie od strony Bramy Długoulicznej przebijał się przez tłum szlachcic polski i trzech jeźdźców przypominających diabłów z dalekich stepów, na widok których bogobojny gdańszczanin mógł tylko paść na kolana i klepać pacierze. Skazaniec zacharczał, dusił się, lecz jeszcze nie umarł. Choć spadł z dużej wysokości, pętla nie skręciła mu karku. Rzucał się teraz, wstrząsany dreszczami, pluł śliną, a potem krwią z przegryzionych warg. Na widok takiego obrotu sprawy, kat Heinrich Hohenbacher zacisnął ręce w pięści. Znów wpadka; kolejna fuszerka, na którą nie mógł sobie pozwolić; nie na oczach rajców miejskich i gdańskiego pospólstwa! Zwłaszcza po niedawnych występach gościnnych w Pucku, gdzie podnosząc uciętą głowę za perukę, sprawił, że całe miasto miało go na języku. W dodatku młody złodziejaszek przed śmiercią stawiał opór, a małodobry musiał długą chwilę szamotać się z nim i niemal siłą zawlec na drabinę wespół z pachołkami. Mistrz Hohenbacher szybko naprawił swój błąd. Podskoczył, chwycił wisielca za nogi, pociągnął w dół, łamiąc kark, przytrzymał, by nie pozwolić umierającemu na dalsze drgawki. I wreszcie, po tych wszystkich potknięciach i porażkach, jakich nie szczędził mu ostatnio los, dał zacny popis katowskich umiejętności łamania karku. Tłum zawył i zaskowyczał z uciechy. A Jakimowski wstrzymał konia. Zbladł i przymknął oczy. Tajemnica lewiatana umarła razem ze skazanym...

– Chcę wiedzieć wszystko: kim był, skąd przyszedł i za co poszedł do piekła – rzekł Jakimowski do kancelisty z Domu Ławy, gdzie od ponad stu lat zbierał się gdański sąd stosowny. – I proszę też, abyście odczytali mi te wasze krzyżackie czy pohańskie łamańce, bo ja ani słowa nie wyrozumiem z konotacji. Nie bójcie się. Dobrze zapłacę. Kancelista, który miał już na końcu języka dłuższą tyradę udowadniającą wyższość niemieckiego gotyku nad szlachetną polską litterae antiqua2, jednak na widok czerwonego złotego w dłoni szlachcica przełknął ją równie gładko jak tuczona gęś kluskę. – Czytaj! – rzucił Jakimowski, a pisarz począł przebijać się przez protokoły posiedzeń i sentencję wyroku. Na szczęście nie było tego dużo. Sprawa Josta Mikołejsona, zwykłego miejskiego wyraźnika i drzemcarza, który po zagarnięciu rybackiego szmaka przez Szwedów imał się łotrostwa w Gdańsku, nie obchodziła sławetnych ławników bardziej niż ból złamanego paznokcia. Rozprawa była krótka jak kazanie pijanicy. Dowody winy jasne jak słońce, a ławnicy spieszyli się do Dworu Artusa, gdzie tego dnia rajca Schroeder obchodził imieniny. Wyrok był zatem krótki i treściwy, a Jost Mikołejson miał być wywiedziony w pole i obwieszony pomiędzy niebem, a ziemią.

I tyle. A potem Jakimowski kazał przetłumaczyć sobie tę część sentencjonarza, w której mowa była o szelmostwach popełnianych przez Mikołejsona. Czarno na białym stało tutaj, że nieszczęsny rybak, ni to Kaszub, ni to Duńczyk, którego dziadowie przybyli zapewne pod Gdańsk jeszcze za króla Sigismunda Augusta, upodobał sobie statki i okręty cumujące w porcie. Począwszy bowiem od Środy Popielcowej do chwili schwytania go, co miało miejsce ultima aprilis, obrabował kilka fluit i galeonów, zakradając się do kajut i pod pokład, a potem wynosząc rzeczy należące do kapitana i oficerów. Schwytano go, gdy zanadto już swawolił, próbował bowiem dostać się na galeon floty królewskiej – Króla Dawida kapitana Mory, który do Gdańska przypłynął dla wyposażenia i naprawy. I tu Mikołejsonowi powinęła się noga. Schwytany in recenti3 poszedł do loszku. Wyrok zapadł szybkim trybem, ale cała sprawa ciągnęła się przez miesiąc, co było dziwne, bo w kwaterze Mikołejsona znaleziono wiele rzeczy ukradzionych ze statków. Być może dlatego, że ławnicy – chyba na złość budowniczemu okrętów królewskich domagającemu się natychmiastowej egzekucji – zamiarowali sprawdzić, czy szelma i wichrzyciel porządku nie brał czasem udziału w kilku innych napaściach i rabunkach. I w tym celu postanowili przetrzymać go w areszcie, a żeby nie jadł na darmo więziennego chleba – użyć do pracy w Żurawiu. W sentencjonarzu była lista statków, które okradł Mikołejson. Jakimowski przepisał ją sobie, sięgnął po swoją księgę, otworzył ją i... Poczuł się tak, jakby dostał w łeb obuchem. Mikołejson ograbił osiem statków. Charitas Hansa Golbmanna z Utrechtu pod koniec marca, Das Schwarze Pferd z Wismaru, angielski Royal Fortune, Elephant, Gouden Leeuw, gdański Der Weiss Einhorn, Die Hoffnung... A ósmym statkiem była... Die Prinzessin von Polen... Mikołejson ograbił te same statki, które po wyjściu z portu gdańskiego stały się łupem Lewiatana! Pan Marek Jakimowski, szlachcic polski z Baru, roześmiał się na cały głos. Jak to? O co w tym wszystkim chodziło? Czyżby złodziejaszek z portu, kradnący galoty i pludry, był w konszachtach z Lewiatanem? Wszystko stałoby się jasne, gdyby Mikołejson okazał się czarownikiem lub podstępnym szelmą, albo mordercą szlachtującym w zaułkach spaśnych gdańskich kupców. Ale nie złodziejem pludrów i starych koszul! Ten drobny łotrzyk pasował do całej historii jak kula z rusznicy do potężnej kartauny... A jednak, jeśli takich kul zbierze się tysiąc, można nabić nimi armatę jak siekańcami i urządzić rzeź załodze wrogiego okrętu... Księgi ławnicze i sentencjonarze nie kłamały. U Mikołejsona znaleziono rzeczy zrabowane ze statków. Sam przyznał się do winy i co ciekawe – wcale nie na łożu boleści u mistrza Hohenbachera, ale z własnej woli. Zapewne wówczas, gdy szczegółowo poinstruowano go o zasadach działania Eiserne Jungfrau i hiszpańskich trzewiczków, w których można było przetańcować całą noc, ale nieskoro było potem urżnąć skocznego w gdańskiej karczmie. Cóż było czynić z tym fantem? Jakimowski pociągnął łyk gorzałki, ale bynajmniej nie rozjaśniło mu się w głowie. Statki, które zaatakował Lewiatan, zostały najpierw

okradzione... Ale na co były morskiej bestii koszule i pludry kapitana i marynarzy? Beznadziejny trop. A co z Die Katze? Z ostatnim krejerem, na którego napadł Lewiatan? Nie było o nim wzmianki w księgach. No ale... jak miała być, skoro gdy statek stał w porcie, Mikołejson właśnie odprawował posty o chlebie i wodzie w ratuszowym więzieniu? Jakimowski wstał i podszedł do kancelisty. – Muszę wiedzieć – rzekł – czy po schwytaniu tego Mikołejsona były jeszcze jakieś kradzieże? – Przez cały czas, panie. Pospólstwo dziś niewiele ma do roboty, bo handel zamiera, tedy swawoli ponad miarę. – Jakie statki zostały ograbione? To bardzo ważne! – Statki? Znaczy... Zaraz! Był jeden nieszczęsny kapitan... Zwał się Roch Herling, a pływał, bodajże, przepomniałem... – Przypomnijcie sobie! – Jakimowski sięgnął do trzosa. – Muszę wiedzieć, co to za statek! – Kot... Die Katze znaczy. Mały krejer. Nieszczęście z nim było, bo ledwie z portu wypłynął, zaraz morski diabeł całą załogę wydusił. „Jezu Chryste”, jęknął w duszy Jakimowski. „Zgadza się. Die Katze, statek widmo, który znaleźli nasi ludzie pod Latarnią”. – A później – wydyszał wprost w oblicze kancelisty – czy były jeszcze jakieś łotrostwa i kradzieże? – A pewnie. – Machnął ręką skryba. – Wczoraj weszli szelmy na statek Holendrów. Szyper na Ratuszu się pieklił, do pałasza porywał. Ale co my na to poradzimy, jak w porcie tylu plebejów bez zajęcia sterczy? – Statek Holendrów? A jak się nazywał? – Przepomniałem... Czekajcie. Jakimowski zaświecił mu w oczy całą garścią dukatów. Kancelista aż podskoczył na ławie. – Poczekajcie panie, zaraz sobie przypomnę... Jakimowski zacisnął złoto w garści. Czekał z bijącym sercem. – Przepomniałem... – rzekł drżącym głosem skryba. – Boże miej mnie w opiece... Zwał się... Poderwał się znad stołu, skoczył do szafy wyciągnął jedną księgę, drugą, trzecią... – Co to był za statek?! Mów, chłopcze! Szybko! Pisarz porwał za klucz, otworzył skrzynię, wyciągnął z niej księgę formatu folio, potem jakieś listy, papiery. – Czekam! – Już, panie wielmożny... Już, chwila jeno! – zajęczał skryba przerażony utratą garści czerwonych złotych. – To był... Otwarł z rozmachem jakiś regestr, przewrócił kartki, przedarł jedną z pośpiechu. Przejechał palcem wzdłuż długiej kolumny nazw. – To był Amsterdam, panie!

Jakimowski cisnął mu cały mieszek złota i wybiegł z Domu Ławy na Długi Targ.

– Amsterdam, gdzie jest Amsterdam?! – zakrzyknął Jakimowski do pierwszego lepszego strażnika wodnego, którego napotkali w porcie. – Jakże, to nie wiecie? Opodal Utrechtu. – Strażnik wyszczerzył zęby w uśmiechu, przekonany, że właśnie opowiedział zacną krotochwilę. – A gdzie cumuje Utrecht?! – Koło Rotterdamu! Jakimowski rozejrzał się dokoła w poszukiwaniu statku o takiej nazwie. – Amsterdam, statek Amsterdam! – warknął wściekle. – Gdzie mogę go znaleźć? – Aaaa – domyślił się wreszcie strażnik. – Fluita olenderska? To trza było tak od razu, Panienko Przenajświętsza. W porcie jej nie spotkacie. Po południu żagle postawiła. Jak nogi u was rącze, to może dognacie ją jeszcze koło Polskiego Haka, gdzie blokhauz. Pewnie ją tam drągowi zatrzymają krzynę. Poznacie ją bez trudu, bo ma na galionie lwa z mieczem w łapie. Żeby mi tak Przenajświętsza Panienka kusia odjęła, jak łżę. Jakimowski zaklął. Co było robić? Co czynić, na Boga? Każda upływająca chwila sprawiała, że trop, który wiódł do Lewiatana był coraz bledszy, rozwiewał się, znikał. Musieli ruszać jak najszybciej, zatrzymać ten statek, aby nie wpadł w łapy morskiego diabła! Ale jak go dogonić? Jakimowski nie wątpił, że jeśli ruszą za fluitą przez Długi Most, to, mając do przebycia całe portowe nabrzeże, Brabancję, gdzie wyposażano statki, a potem beluardy Grad i Młyński, przez które zapewne nie przepuszczono by ich zbyt szybko ze względu na wojnę ze Szwedami, po Amsterdamie zostanie zaledwie wspomnienie. I przeklęty statek pełen poszarpanych trupów... – Za mną! – ryknął do Kozaków, zawracając konia ku Bramie Zielonej. Był już zdecydowany, aby wpaść na Długi Targ, przez Bramę Długouliczną dopaść Wyżynnej, wyjechać na Siedlce; popędzić wzdłuż zewnętrznych wałów miejskich na północ, by przez Grodzisko dotrzeć do Szańca Wapiennego nieopodal Bramy Oliwskiej. I dopaść Amsterdam zanim osiągnie strażnicę pilotów i Latarnię! Jak wicher przemknęli przez Długi Most, z łoskotem kopyt na kamiennym bruku wpadli w przejazd Bramy Zielonej, wychynęli po drugiej stronie, na Długim Targu. Na szczęście pora była już popołudniowa, większość kramów i ław zamknięta, towary sprzątnięte. Rozpędzone konie spłoszyły stado gawronów, rozgoniły przekupki. Rwali jak na skrzydłach, przelatywali z łoskotem kopyt obok stosów beczek, koszy, zmuszając przechodniów do chowania się za szopami i studniami. Z krzykiem i chrapaniem koni dotarli do końca ulicy, mijając fontannę Neptunusa, Dwór Artusa i strzelającą w niebo wieżycę ratusza Głównego Miasta. Od krzyków, wrzasków i złorzeczenia potrącanych mieszczan spłoszył się koń ciągnący kolasę wyładowaną koszami pełnymi ryb; wyrwał do przodu zza drewnianej budy... Jakimowski nie zdołał wstrzymać wierzchowca! W ostatniej chwili spiął go do skoku,

pochylił się w kulbace i jednym susem przesadził obie burty. Kozacy krzyknęli. Choma i Weresaj spięli rumaki do skoku niemal w ostatniej chwili. Wołk skoczył w bok, wywrócił nieckę pełną wątłuszy, obalił pospołu beczki, bele materiałów i babę niosącą kosz z bułkami. Obryzgał błotem dwóch pachołków, wywrócił starego mieszczanina. Lecz zanim poszkodowani zdołali zerwać się na nogi, a pachołkowie i baba przydać jego matce i wszystkim babkom przydomki, z których najłagodniejszy brzmiał: francowata prukwa, mieszczanin zaś pobiec do Ratusza, by wnieść protestację na szlachecką samowolę; po Wołku pozostały tylko ślady kopyt i żywe ryby bezradnie machające ogonami w błocie.

Dopadli Bramy Długoulicznej! Szlachcic wstrzymał konia. Cały przejazd zastawiony był kupieckimi furgonami wyjeżdżającymi z targu i tłoczącymi się pod bramą przechodniami. Pół roku czekaliby na wyjazd, a dwa miesiące na przejście pod sklepieniami Katowni i

Stockturmu. A przecież czas nie czekał. Mijał... uciekał, pędził nieubłaganie; zaś Amsterdam oddalał się z każdą chwilą. Ogromna wskazówka ratuszowego zegara przesunęła się z chrzęstem na wpół do godziny piątej... Jakimowski nie namyślał się dłużej. Ściągnął cugle, zmuszając rumaka do skrętu w Tkacką, biegnącą równolegle do gdańskich obwarowań, popędził wierzchowca ostrogami. Z łoskotem przemknęli obok Zbrojowni, skręcili w lewo, w ulicę Świętego Ducha. Przed Bramą Dzwonną zwaną także Ludwisarską było na szczęście pusto; szybko znaleźli się na Targu Drzewnym, za starymi murami miejskimi. Rwali wzdłuż placów drzewnych, z łoskotem mijali sterty desek, bali, niebotyczne góry wańczosu, płoszyli z drogi cieśli i czeladników, co bardziej opieszałym dając możność zapoznania się z płazami kozackich szabel. Runęli w Garncarską, wzbudzając popłoch wśród mew obsiadających drewniane balustrady mostu nad kanałem Raduni. Minęli niedawno ukończoną kamienicę cystersów z prawej i zwrócony do nich absydą kościół Świętej Elżbiety, przytułek, szpital i sierociniec. Pognali uliczką, wzbudzając szaleńczą trwogę wśród plebsu i pospólstwa. Gdzieś z tyłu rozległy się krzyki, huknął wystrzał z półhaka. Jakimowski usłyszał, jak w mijanym kościółku Świętego Józefa u karmelitów dzwony zaczynają bić na trwogę, jakby zbliżał się koniec świata albo hiszpańska armada. Faktycznie, spoglądając na Kozaków, miejski synek z Gdańska mógłby przysiąc, że Szwedzi właśnie zawarli pakt z Tatarami. Na razie wszakże komisarz i jego pocztowi przypominali bardziej biblijnych jeźdźców Apokalipsy. Słysząc łoskot kopyt i widząc nadciągających wojowników z nasmołowanymi wąsami i osełedcami, dosiadających tatarskich bachmatów, matki wciągały do domów dzieci, mieszczanie zatrzaskiwali okiennice, czeladnicy i kramarze chowali się do bram, przechodnie rejterowali gdzie pieprz rośnie, żebracy zabierali misy z datkami, pospólstwo pierzchało na wszystkie strony świata. Z łoskotem przewracanych ław wpadli w labirynt wąskich uliczek ciągnących się wzdłuż zachodniego krańca Starego Miasta, potrącili bednarza w skórzanym fartuchu, ładującego wraz z czeladnikami beczki na dwukołowy wóz. Ogromne antały stoczyły się na bruk miejski z takim dudnieniem, jak gdyby odezwały się nagle wszystkie działa Wisłoujścia. Lecz zanim mistrz i jego ludzie zdołali ochłonąć i rzucić się w pogoń, Jakimowski wraz z Kozakami był już pod bramą wciśniętą w wały między bastionami Świętego Jakuba i Bożego Ciała, niską, przysadzistą, jeszcze niewykończoną, połączoną drewnianym mostem z miastem. Strażnicy zbrojni w piki i halabardy zbyt późno usłyszeli zbliżający się łoskot i grzmot kopyt. Porwali się, by zastawić przejazd hiszpańskimi kozłami, bo na zamknięcie bramy było już za mało czasu. Lecz Jakimowski nie chciał i nie mógł czekać na żadne tłumaczenia. – W skok! – zagrzmiał szlachcic i runął wprost na zaskoczonych żołdaków gdańskich. Szczęśliwie muszkieterzy woleli kąpiel niż połamane kości i kulasy. Skoczyli do fosy z pluskiem, a szlachcic i Kozacy przemknęli obok zapory, wypadli po drugiej stronie, przejechali z łoskotem drewnianym mostem. I zanim w bramie zabrzmiał dzwon na alarm, byli już po drugiej stronie fosy!

Dopadli Bramy Oliwskiej. Kręcili się przy niej chłopi wracający z targu, woźnice, flisacy i kilku żołnierzy. Żołdacy rewidowali właśnie jakiś podejrzany furgon, kłócąc się zapamiętale z furmanem. Dwóch tylko wyskoczyło naprzeciw nadciągających jeźdźcom. I równie szybko rozpierzchło się z krzykiem. Jakimowski przeleciał obok wozu nim pozostali strażnicy spostrzegli, co się dzieje. Wpadł do bramy, przemknął przez nią i... Krzyknął, bo po drugiej stronie przejście zastawione było kozłami hiszpańskimi, z których szczerzyły zęby ostrza pik i rohatyn. Wszystkie były jednak skierowane na zewnątrz, w stronę przedmieścia i traktu wiodącego do Wrzeszcza. Rumak Jakimowskiego zachrapał ze strachu, lecz zerwał się do skoku, przesadził kozioł, zawadził kopytami o drzewce, złamał z trzaskiem dwie piki. Wołk skoczył zaraz po nim, wierzchowiec Chomy potknął się, poranił, wyłamał do reszty dwie kolejne piki. Ostatni Weresaj przemknął przez wyrwę gładko i lekko. A Jakimowski skręcił w lewo, popędził piaszczystą drogą w stronę Wielkiego i Małego Szańca Wapiennego. Minęli umocnienia wznoszące się przy rzece, pognali nadbrzeżnym traktem w stronę Młynisk, wypadli na łąki i rozlewiska Wisły, zarośnięte trzciną i tatarakiem, z których zerwały się stada dzikich kaczek. Szlachcic obejrzał się w prawo i wstrzymał konia. Rozglądał się po Wiśle leniwie toczącej wody po wielkim łuku, przenosił wzrok z jednego statku na drugi, aż wreszcie dostrzegł dużą fluitę pod holenderską banderą, płynącą szybko z nurtem rzeki. Drugiej takiej nie było w zasięgu wzroku. Uznał więc, że to właśnie Amsterdam szedł pod rozwiniętymi marslami, wprost pod bastiony, szańce i umocnienia Latarni. – Za nim! – rzucił do swoich ludzi. Uderzyli konie ostrogami. Wyścig z rzeką był rozpoczęty! Na początku Jakimowskiemu zdawało się, że bez trudu dognają statek jeszcze przed strażnicą pilotów. Lecz kiedy wypadli zza zakrętu rzeki na osadę Młyniska, wstrzymali konie. Wpadająca do Wisły Strzyża wezbrana ostatnimi deszczami, rozlała się szeroko, zatapiając bród, zmieniając okoliczne łąki w trzęsawiska, zasilając wodą topiele i bagna. Jakimowski zjechał nad sam brzeg rozlanego potoku, przygryzł wargi. – Jedziemy na Wrzeszcz! – zdecydował. – Ruszać, psiekrwie! Pognali na zachód, w stronę drewnianych zabudowań wioski. Ćwierć mili pruskiej dalej skręcili na północ, przemknęli przez pola i łąki w stronę potoku, a potem przesadzili wezbrany strumień. Konie prychały, opierały się, rzucały gniewnie łbami, wchodząc w spienioną wodę. Stracili wiele czasu, nim zawrócili po drugiej stronie, osiągnęli Młyniska i na spienionych, słaniających się z wyczerpania koniach dopadli wreszcie Zaspy. Kiedy wyjechali znowu nad Wisłę, Jakimowski wstrzymał wierzchowca, przyłożył dłoń do oczu. Zlustrował oba brzegi rzeki, ale nigdzie nie spostrzegł poszukiwanego statku. – Jasny szlag! – zaklął soczyście. Niesiona szybkim nurtem rzeki fluita musiała osiągnąć Szaniec Zachodni, a może nawet blokhauz i komorę celną. Musieli się spieszyć; diablo spieszyć, jeśli chcieli zdążyć przed Lewiatanem. – W konie! Pomknęli wzdłuż wiślanego brzegu, poszli skokiem, aż piach i kamienie tryskały spod kopyt. Pędzili pochyleni w kulbakach, kłując wierzchowce ostrogami. Wpadli z rozmachem

na rozległe trzęsawiska otaczające Zaspę od wschodu, spłoszyli stada kaczek i czajek, lecieli błotami, groblami i ścieżkami; wypadli na twardszy grunt i ruszyli jeszcze szybciej. Jakimowski czuł, jak wiatr świszcze mu w uszach. Zielonkawy, ostry szczyt Latarni okolonej czerwonym wieńcem beluard, a znacznie niżej wyłaniającymi się zza drzew szerokimi skarpami kolejnych bastionów, rósł w oczach. Zdawało mu się, że tuż-tuż poniżej fortyfikacji dostrzega biały żagiel Amsterdamu... Ponaglił konia z rozpaczą, by zmusić go do szaleńczego ostatniego zrywu. Prawie się im udało. Tuż przed Zachodnim Szańcem i komorą celną, za zakrętem drogi wpadli wprost na mały podjazd rajtarów. Żołnierze okrzyknęli ich od razu, skoczyli ku jeźdźcom, zagradzając drogę, dobyli pufferów z olstrów. Jakimowski wstrzymał konie, dał ręką znak Kozakom, by nie sięgali po szable. To byli ludzie z wojska koronnego, z regimentu Abrahamowicza albo hetmana wielkiego, a nie zafajdani pieniężni pachołkowie z Gdańska, gotowi pogubić pludry na sam widok uzbrojonego Szweda. Porucznik wiedział dobrze, że na pierwszą oznakę oporu pociągną za cyngle. Sam zresztą tak by uczynił. – Werdo?! – zakrzyknął wachmistrz, chłop jak góra, z lewym okiem przesłoniętym przepaską, z gębą naznaczoną kresą na prawym policzku i porąbanym uchem. Zewsząd otoczyły ich ogorzałe, brodate gęby rajtarów. Ich kolety i kapelusze były postrzępione, pełne dziur po kulach i śladów wyniesionych z bitwy, broń zaś z kolei – wyczyszczona do połysku. – Jestem Marek Jakimowski – rzekł. – Komisarz Jego Mości pana hetmana polnego koronnego. Jakimowski wiedział, że nie wykpią się łatwo. Dlatego od razu dobył glejt od Komisji, podał go wachmistrzowi. Żołnierz rozłożył pismo, czytał długo, a szlachcic siedział w kulbace jak na szpilkach. Rajtar obejrzał podpis, skrzywił się, jak gdyby oczekiwał, że papier będzie sygnowany co najmniej przez kanclerza wielkiego koronnego, sprawdził pieczęć, a potem oddał list Jakimowskiemu. – Dziękuję, panie. Możecie jechać. Hermann, przepuścić herr komisarza! Jakimowski podziękował skinieniem głowy. A potem, zrozpaczony uderzył konia ostrogami.

Dopadli drewnianych pomostów komory celnej Wisłoujścia dokładnie w chwili, gdy pękata holenderska fluita była już w połowie falochronów. Nadaremnie strzelali z pistoletów w powietrze, krzyczeli, podrzucali w górę czapki. Zanim wytłumaczyli wszystko komendantowi Zachodniego Szańca i przekonali go, aby wypalił z działa, holenderski statek był już na Małym Morzu. Jakimowski ze złością trzepnął się kołpakiem po udzie. Spóźnili się, pokpili sprawę! To wszystko nie znaczyło jednak, że zamierzał pozwolić na kolejny tryumf Lewiatana.

– Czy ty, mynheer Jakimowski, zdajesz sobie sprawę z tego, czego ode mnie wymagasz?! – wybuchnął Dickmann i podrapał się po posiwiałym łbie. – Mam bez rozkazu zabrać bata, obsadzić go załogą Prinzessin i ścigać jakąś parszywą fluitę?! Porywać się na neutralny statek? I po co? Za co? – Mynheer Dickmann! – warknął szlachcic. – Usłuchaj mnie choć jeden jedyny raz. Odtrącałeś moje rady, gdy dowodziłem ci, że mylisz się co do Spieringa. Zatykałeś uszy, kiedy powtarzałem, że trzeba prowadzić skrutynium i iść śladami Lewiatana. Dziś nie masz już okrętu Prinzessin; jeszcze jedna taka hanza i będziesz dowodził szkutą na Wiśle! – Jeśli posłucham ciebie, być może będę dowodzić wronami na szafocie! Czy ty wiesz, o co prosisz? Mam się zbuntować? Zabrać bez rozkazu bata i ruszać w morze? A potem zadyndać na rei?! – Biorę to na siebie, panie kapitanie! Ten statek padnie łupem Lewiatana, jeśli go nie zatrzymamy! – Moja odpowiedź brzmi: nie! Za dużo straciłem, wojując ze Spieringiem, abym zaryzykował kolejny gniew Komisji. Nie będę ostrzegał tego statku przed morską bestią! Jakimowski złapał się za głowę. Nie wiedział już, jak przekonywać dalej upartego szypra. – Krew załogi Amsterdamu spadnie na waszmości głowę, mynheer kapitan! – Nie popłynę, aby zawracać go z drogi. – Dickmann uśmiechnął się lodowato. – Zamiast tego ukryjemy się na pokładzie Amsterdamu wraz z uzbrojonymi ludźmi i zaczekamy, aż Lewiatan podpłynie do statku. – Jak to? – wycharczał Jakimowski. – Chcecie zapolować? Złapać morską bestię? Nie obawiacie się, że skończymy jak wasz kompan Paul Dekker z sercami wyżartymi przez diabła? – Kiedy Lewiatan objawi się w całej krasie – rzekł zimno Dickmann – pozostanie nam jedno: szybko i celnie strzelać, tudzież wprawnie rąbać szablami. A więc nic z rzeczy, których nie mógłbym wymagać od waszmości i od reszty moich ludzi. Jakimowski umilkł. Zastanawiał się. Doprawdy, to było tak proste rozwiązanie, że dziwił się, iż nie wpadł na nie wcześniej. – A zatem, mynheer Marek, złamię rozkazy. Dopadnę Amsterdam i uprzedzę atak bestii. Czy chcecie do nas dołączyć? Przekonać się azaliż Lewiatan jest morską bestią o dziewięciu głowach, cetusem, purtkiem, Szalińcem karzącym gdańszczan za pychę, czy tylko wyrośniętym morświnem? Czy jest to bestia przyzwana przez czarownika Gustawa Adolfa, czy też jego krew jest czerwona, a ciało nie mniej podatne na ostre szabelki niż szwedzkie łby? Czas najwyższy zakończyć tę długą i smutną historię. Lewiatan zabrał mi wszystko, pora więc, abym to ja z kolei dobrał mu się do rzyci i wyrwał ją z korzeniami. – Popieram was w całej rozciągłości. Dickmann podszedł do burty statku, obrócił tkwiący tam na widełkach szturmak, pieszczotliwie poklepał go po lufie. – Ale powiadam wam, mynheer Jakimowski – rzekł groźnie Arendt Dickmann – że jeśli

się mylicie i zostanę przez was buntownikiem, tedy zanim powieszą mnie na rei Króla Dawida, uroczyście ślubuję i przysięgam na święty krzyż i mękę Jezusa Chrystusa, Pana naszego miłościwego, że wsadzę wam ten szturmak w dupę i podpalę lont, nabiwszy uprzednio lufę tłuczonym szkłem i siekańcami! Rozumiecie? Żebyście potem nie płakali, że nie uprzedzałem! Jakimowski pokiwał głową i skrzywił się. Wciąż nie miał pewności, czy Lewiatan rzeczywiście napadnie na Amsterdam. A tymczasem działko wskazane przez kapitana miało co najmniej trzy cale średnicy. Wolał nie myśleć, co stanie się wówczas, gdy szalony Holender będzie musiał spełnić swą groźbę. Bo, że Dickmann nie żartował, to rzecz pewna. – Tak jest! – Chodźmy więc wywołać pierwszy, i oby ostatni, bunt we flocie Jego Królewskiej Mości! – Za pozwoleniem, panie kapitanie – wtrącił Jakimowski. – Wolałbym określenie rokosz. Niby to samo, a jednak jest między nimi niby drobna, ale zasadnicza różnica.

I tak wyruszyli wraz z ochotnikami z Księżniczki, aby polować na Lewiatana, który od miesięcy wymykał się flocie królewskiej. Nie stali na pokładzie Prinzessin, ani wojennego galeonu. Nie mieli pinki czy poczciwej fluity przerobionej na okręt. Za cały splendor miał wystarczyć im kaszubski szmak zdobyty na Szwedach w czasie oblężenia Pucka. Za Dickmannem poszli wszyscy marynarze z dawnej załogi Prinzessin, to jest ci, którzy przeżyli zbrojną potrzebę ze Spieringiem. Był zatem Szelf, był Jansen, cyrulik Berg, który po stracie lewej ręki nadawał się do szlifowania miejskich bruków, a nie do kart i kości. Na łódź załadował się Janis Fabisz, wciąż jeszcze stękający od bólu połamanych żeber. Przed samym odpłynięciem zza beczek na przystani wynurzył się Jordan, a Dickmann nie miał serca, aby odmówić kalece wzięcia udziału w wyprawie, w której i tak, jak się wydawało, nie mógł liczyć na żadne profity poza skręconym karkiem. Fantazja im dopisywała. Wszystkim było jasne i wiadome, iż jeśli nie dopadną Lewiatana, czeka ich spotkanie z Komisją, przed którą nie sposób będzie wyłgać się sprytnym słówkiem. Dickmann przesadził może, wspominając o szubienicy, gdyż wedle artykułów morskich groziło im po prostu wyrzucenie za burtę. Trudno oczywiście było dokonać tego na lądzie, Komisja mogła wszakże zamienić tę drobną niedogodność na przeciąganie pod stępką czy zrzucenie z najwyższej rei do morza. Co zapewne okazałoby się równie bolesne, jak odtańczenie hołubców na konopnym stryczku. Pewnie dlatego dopisywał im wisielczy humor. Na małym szmaku, na którym ledwie gdzie było wcisnąć siedzenie, a wyprostowanie nogi groziło wywrotką, tytułowali się panem kapitanem, porucznikiem, starszym bosmanem i bosmanmatem. Szelf podtrzymywał pozory: kazał brasować jedyną reję, wybierać szoty, świstał na gwizdku, dopóki Dickmann nie złajał go od ostatnich. Słowem: ci spośród załogi Księżniczki, którzy nie leżeli w lazarecie w Latarni lub nie spoczęli na morskim dnie, przypominali grupę straceńców, która spaliła za

sobą wszystkie mosty, poza tym jednym wiodącym wprost na drogę grzechu i występku. A kiedy Jakimowski puścił w obieg bukłak z gdańską wódką, humory poprawiły się jeszcze bardziej, a wszyscy życzyli sobie pomyślności po szczęśliwym powrocie. Jordanowi, by całe noce tańcował z ladacznicami w karczmach, kapitanowi, aby został admirałem floty królewskiej, a Jakimowskiemu – by zaciągnął się wreszcie na galerę do Szwedów. Nikt też nie pomyślał, że wszystkie owe życzenia spełnią się w najbliższej przyszłości co do joty.

Amsterdam doścignęli jeszcze przed zmierzchem. Holenderski szyper najpierw wziął ich za Szwedów, potem za... korsarzy wysłanych przez Radę Miejską Gdańska. Tym ostatnim stwierdzeniem omal nie zabił marynarzy śmiechem, gdyż nikt nie mógł wyobrazić sobie owych tchórzliwych synków miejskich wysyłających nowego Paula Beneke na rabunek statków. Kapitan Rolof Stroundmann o mało nie przyczynił kompanii Dickmanna pierwszych strat, bo Janis, porażony salwą wesołości, spadł ze stopni do morza. Na szczęście wyciągnięto go bez trudu, a kapitan długo tłumaczyć musiał kapitanowi Amsterdamu, że to właśnie jego statek miał paść ofiarą Lewiatana. Na wieść o tym Stroundmann padł na kolana, a potem dziękował ze łzami w oczach za pomoc i opiekę Panu. Szybko ukryto marynarzy w ładowni, Arendt odesłał szmaka do Latarni wraz z dwoma ludźmi, przykazując im, aby o wszystkim powiadomili Morę lub głównego szypra. A potem przycupnęli z Jakimowskim na pokładzie. I rozpoczęli podróż na spotkanie z Lewiatanem.

– Mości panie kapitanie... – Tak? – Ile w tym prawdy, że chcecie pokonać Lewiatana, tylko dlatego aby oskubać Radę Miejską i zgarnąć nagrodę? – Moja żona umiera od trzech lat – rzekł Dickmann. – Zrujnowałem się na chorobę, a długów mam więcej niż włosów na brodzie. Te parszywe pieniądze mogą uratować jej życie. Nie, to nieprawda, łżę wam w żywe oczy. Lewiatan zakpił sobie ze mnie gorzej niż żak z francowatej przechodki. Wyrzucił na ląd jak stary wrak. Dlatego nie odpuszczę, aby nie nastąpić na jego czartowski ogon. A nagroda... Cóż, jeno Bóg mógłby uleczyć Elżbietę z choroby. Ale te judaszowe srebrniki od Rady Miejskiej sprawią, że nie stracę kamienicy, a moja żona będzie miała opiekę i pomoc aż do samego... kresu. Nikt nie wyrzuci jej na ulicę, nie zawiezie do miejskiego szpitala. – Zaprawdę nie ma już dla niej nadziei? – Prosiłem o pomoc wszystkich medyków, lekarzy, a nawet czarownice. Był u niej nasz pruski Hipokrates – Daniel Becker, po nim Daniel Schmidt, fizyk miejski, znacie go, ten

zwany Fabriciusem. Na samą familię Schmidtów zlicytowałem dwie szkuty, bo u nich tam co drugi familiant to medyk, co trzeci znachor, a każdy z nich wydrwigrosz, co zapłatę przyjmuje tylko we florenach i dukatach. Był też Joachim Oelhaf, z Gimnazjum Akademickiego, ten co to potrafi pokroić nieboszczyka na dzwonka, a potem złożyć go tak sprawnie, że wygląda lepiej niż za życia. I wszystko na nic. Straciłem wiele na wojnie; wzięli mi Szwedzi w Pilawie szkuty i komięgi, klepki, wańczosy, zboże, suszone śliwki. W Gdańsku jestem zrujnowany. Mój niedostatek śmierdzi gorzej niż beczka starych śledzi. A każdy, kto poczuje ten smród, zamyka szczelnie drzwi i okiennice albo odwraca głowę na drugą stronę. – Uciekliście od tego na morze... – Moja żona sama tego chciała. Powiedziała mi, że będzie czekać na mnie na falach... Pewnego razu, gdy wróciła jej świadomość. – I znaleźliście ją na morzu? – Wiele razy. – Nie obawiacie się Lewiatana? – Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi. Przyjmijmy w pokorze, co nam pisane. Od bitwy pod Helem, gdzie służyłem pod wielkim Weyherem, nie obawiam się ani morskiego lewiatana, ani cetusa, ani diabła. Pływaliśmy wtedy z Paulem Dekkerem, gdy wojewoda zasekwestrował naszą pinkę i włączył do eskadry. W bitwie przywalił mnie maszt – wtedy Dekker uratował mi życie. Dlatego kiedy dowiedziałem się, że zginął, postanowiłem go pomścić. I jak mi Bóg miły – jeszcze tej nocy łeb Lewiatana będzie w naszym ręku. Zapadła cisza. Opary kłębiły się przed statkiem. – A wy pozbyliście się już bestii z własnej głowy, mynheer Jakimowski? – Skąd wiecie? – zapytał ochrypłym głosem szlachcic. – Czasem krzyczeliście przez sen. Majtkowie gadali... Czy to prawda, że ona do was wraca? Jakimowski przymknął oczy. Nie chciał o tym mówić. To nie był najlepszy czas ku temu.

– Cicho, cicho – wysyczał mu Wołk prosto w ucho. – Już noc. – Przecie widzę. Co się dzieje? – Już ruszyła. Słyszałem, jak zabrzęczał łańcuch na pokładzie. – Kto? Co? – Ciiiiisza. – Wołk położył palec na ustach. Postacie galerników, pokryte potem i brudem z wielu krwawych dni, podobne do sękatych konarów i starych drzew, zamarły w bezruchu. Nikt nie zabrzęczał łańcuchami, nikt nawet nie drgnął na ławie. Czekali. Jakimowski nie pytał o nic więcej. Wiedział, że za chwilę wydarzy się coś znacznie gorszego niż sztorm albo gniew nadzorcy. Coś, co zadecyduje o jego dalszym losie... Usłyszał szelest dochodzący od strony schodni. A potem ciche stąpanie, miękki stukot na deskach pokładu. Pac, pac, pac, pac. To nie były stopy człowieka. Na podpokład schodziło coś, co miało cztery łapy...

Kątem oka zobaczył, jak Wołk i pozostali Kozacy wyprężyli się, zamarli. Zacisnął ręce na drzewcu, zamienił się w słup soli, w kamienny posąg. Gdybyż mógł tak skamienieć przy wiośle – zimny i nieczuły niczym głaz, odporny na ciosy i zakrzywione kły. Usłyszał szmer w przejściu pomiędzy ławami galerników. Nie spoglądał tam, bo nie do końca był pewien, czy chce zobaczyć to, co przemykało pomiędzy półnagimi więźniami. Do jego uszu doszedł chrobot, stukot, a potem cichy syk, warkot, od którego włosy stanęły mu dęba na głowie. Coś przemknęło pod ławą, prześliznęło się między szeregami obnażonych nóg, potrącając łańcuch przeciągnięty od jednej obejmy na kostce do drugiej i tym samym spajający ciała nieszczęśników z pokładem okrętu. Ktoś zaszlochał, zapłakał, zaskomlał jak pies, nie wytrzymując ciszy gorszej niż świst korbacza. Jakimowski poszukał oczyma nieszczęśnika. Zobaczył Nikajtisa, starego Greka, który dygotał na ławie tak mocno, że aż podzwaniały łańcuchy na rękach i nogach wszystkich jego kompanów z tej samej ławy. – Trastia! – syknął Wołk. – Uciszcie go! Nie zdążyli. Spomiędzy nagich, spoconych, oblepionych grubą warstwą brudu ramion i brodatych głów, wyprysnął rozmazany kształt. Jakimowski usłyszał warkot, pisk, okrutny, rozdzierający uszy ryk człowieka. I głuchy łoskot, jak gdyby coś ciężkiego potoczyło się po pokładzie. Wytężył wzrok; na ławie przy drugiej burcie statku galernicy trwali nieruchomo jak posągi wyrzeźbione z błota. Zamrugał oczyma, bo coś się tu nie zgadzało. Jeden z nich... nie miał głowy. W ten właśnie sposób zrozumiał, czego bali się wszyscy o zmierzchu, dlaczego Wołk ostrzegał, że najgorsze będą noce. I zadygotał od stóp aż po sam czubek głowy, a zęby zaszczękały mu jak kastaniety.

– Zabiłeś bestię, ale ona ciągle wraca – mruknął Dickmann. – A ponieważ mordowała podobnie jak Lewiatan, myślisz, że zniknie, gdy go pokonasz? – To nie takie proste. Z tym zabijaniem, znaczy. Po prostu miałem szczęście. Drgnął, słysząc plusk, jak gdyby jakaś wielka ryba obijała się o burty Amsterdamu. – Nie czas na pogawędki – mruknął. – Patrz, waszmość, idzie mgła.

1 Saletrzana burta – warsztat, w którym w XVII wieku przetwarzano saletrę niezbędną do wyrobu prochu. 2 Obszerniejsze wyjaśnienia i omówienia wszystkich trudniejszych terminów znajdują się na końcu książki w podrozdziale „Przypisy”. 3 Łac. na gorącym uczynku.

Rozdział II

Lewiatan Co zobaczono, kiedy ustąpiła mgła • Chimera • Diabelski pryz • Nawigacja w koniunkcji • Trwoga w oparach • Tam i z powrotem, czyli zagadka fluity • Granat na pokładzie, czyli jak przeciąć gordyjski węzeł • Dramatyczne objawienie • Hejże na Amsterdam! • Lewiatany • Ich przerażające oblicze • Piekło Jakimowskiego • Odsiecz Jordana • Maszoperia zbrodni

M

gła otuliła ich białym całunem, gęstym niczym rozlane mleko, wiotkim jak przędza utkana z miłosierdzia Marii Magdaleny. Pochłonęła niczym morskie odmęty pod Helem, przytłumiła wszystkie dźwięki, szum fal, trzeszczenie pokładów i lin, głosy marynarzy i bosmańskie gwizdki. Płynęli prawie po omacku, nie widząc nic; opar był tak gęsty, że ledwie dostrzegali wodę wokół burt – maszty począwszy od dolnych rogów marsli ginęły w białych tumanach. Stroundmann nakazał zapalić latarnie na bukszprycie, na grotmaszcie, śródokręciu i na rufie, w obawie, aby w tej ćmie nie wpadł na nich jakiś inny okręt. Nie rozproszyły one zasłony – wokół świateł utworzyły się tęczowe koliska, a migocący blask zagęścił tylko białą ścianę wokół statku. Płynęli. Jakimowski podrywał się za każdym pluskiem wody wokół statku, wbijał wzrok we mgłę, gdy zdawało mu się, że przemyka w niej jakiś kształt. Strachy na Lachy – Lewiatan nie pokazywał się. Szlachcic był ciekawy, czy morska bestia okaże się potworem o łbie wielkości konia, przebiegłym, morskim wężem, czy też podłym monstrum dorównującym rozmiarami hippocampusowi1. Albo galeonem szwedzkiego kapra obsadzonym liczną i gotową na wszystko załogą czyhającą na statki płynące z Gdańska. Załogą, która zmieniała się w dzikie bestie, monstra albo wilkołaki. Była późna noc, a Lewiatan nie pojawił się. Statek minął Hel, zrobił zwrot na zachód, płynął wolno przez mgłę. Gdy wyszli na Bałtyk z Małego Morza, opary przerzedziły się, cofnęły na ćwierć mili, a latarnie zajaśniały pełnym blaskiem. Mijały godziny, lecz wciąż panował spokój. Lewiatan nie wyruszył widać z kryjówki na morskim dnie, nie potrząsnął fluitą, cuchnący oddech potwora nie owionął załogi. W końcu Jakimowski zaczął obawiać się, że się pomylił i jego wywody warte były tyle, co zeszłoroczny lód na morzu. A wówczas, jak na zawołanie, marynarz na oku poruszył się niespokojnie i krzyknął do czuwających na pokładzie ludzi: – Świaaaatłoooo! Kierunek nord-west! – Tuś mi diable! – mruknął Dickmann i choć niemłody, wyprzedził Jakimowskiego w wyścigu do falszburty. Kapitan przyłożył do oka perspektywę, ale równie dobrze mógłby popatrzeć przez dno flaszki po winie. Tumany mgieł były tak zbite, że nie widział nic. Wszędzie kłębiła się biała poświata, to zgęszczająca się, to rzednąca i odsłaniająca

wówczas gładką powierzchnię morza. Jakimowski wytężył wzrok. Wachtowy miał rację. Daleko, jakieś pół mili od Amsterdamu, a może znacznie bliżej, bo w białych oparach nie sposób było rozeznać się co do odległości, płonęło samotne czerwonawe światełko. Potem kolejne zarysowało się tuż obok, a trzecie wyżej – jakby było latarnią zawieszoną na grotmaszcie. – Statek! – zameldował marynarz z oka. – Zbliża się, panie kapitanie! – Do broni! – Dickmann pochylił się nad schodnią i ostrzegł stojących na podpokładzie marynarzy. – Szykować działa! – Poczekajcie – zaoponował Stroundmann. – Skąd wiecie, że to wróg? Wygląda na jakąś zagubioną krypę. – Ostrożność nie zawadzi – mruknął Dickmann. – Nie zmuszajcie mnie, bym wam zarekwirował statek i przejął dowodzenie! – Ja tylko proszę! – Szyper aż zadygotał na myśl, że straci Amsterdam z całym ładunkiem. I faktycznie – mógłby go utracić, bo Dickmann miał ponad dwudziestu uzbrojonych ludzi, podczas gdy załoga fluity liczyła zaledwie piętnastu marynarzy. Taka sytuacja, w połączeniu z nieugiętą wolą Arendta sprawiała, że w sumie Stroundmann nie miał wiele do gadania na własnej łajbie. Obcy statek krążył daleko we mgle i trudno było stwierdzić, czy ma jakieś wrogie zamiary. W każdym razie, choć płynął na zachód, zbliżał się z wolna, a jego światła robiły się coraz większe. Miał dwie latarnie na pokładzie, jedną zawieszoną na grotmaszcie, a ostatnią – czwartą – na rufie. Obserwowali go czujnie spod zmarszczonych brwi, ale nie wykonywał gwałtownych zwrotów ani manewrów. Zresztą, choć trudno było oszacować jego rozmiary, nie wyglądał na wojenny okręt. Jakimowski miał wrażenie, że była to zwykła pinasa albo fluita, czy może nawet mały krejer. Światła rosły w oczach. Zbliżali się. Porucznik zmacał zatknięty za pasem pistolet, odciągnął z trzaskiem skałkę. A potem obcy statek wynurzył się z tumanów mgły. Wyraźnie zarysowały się jego maszty, liny, wysoka, smukła dziobnica i bukszpryt, wąski rufowy kasztel wznoszący się stromo ku górze. To była nieduża fluita; Jakimowski oceniał ją na jakieś osiemdziesiąt, może sto łasztów pojemności. Jej kadłub lśnił od wody, żagle wprost ociekały wilgocią; statek wyglądał, jakby właśnie stoczył ciężką walkę z wodnym żywiołem. Grot był częściowo sprzątnięty, fok zrefowany, marsle postrzępione, na topie grotmasztu ani na rufie nie było żadnej bandery ani proporca. Szyper i Dickmann, a potem także reszta marynarzy na pokładzie Amsterdamu skulili się za falszburtą. Jakimowski pozostał wyprostowany, nic sobie nie robiąc ze zbliżającego się statku. On już dostrzegł to, czego tamci jeszcze nie byli pewni – na pokładzie fluity nie było żywej duszy. Nikt nie stał na deku, nie widać było majtków obsadzających marsy i bocianie gniazdo. Furty działowe pozostawały zamknięte. – Ten statek jest opuszczony – rzekł Jakimowski. – Albo to jakiś podstęp. Nic nie rozumiem. Dickmann ostrożnie wynurzył się zza nadburcia. Przytknął do oka swoją nieodłączną lunetę i zlustrował fluitę. Nic. Żadnej oznaki życia. – Mynheer Stroundmann, zmieńcie kurs na west! – rozkazał Szelf! – Podnieść

ambrazury! Wachtowi, dajcie im znak banderą. Szybko opuszczono flagę do połowy, potem podniesiono. Żadnego odzewu. Nic. Pokrywy ambrazur na Amsterdamie uniosły się z trzaskiem, od razu wysunęły się spod nich lufy czterech dział prawej burty. Cisza i spokój. Żadnego ruchu na pokładzie statku. Zrównali się z nim, byli tak blisko, że gołym okiem mogli zajrzeć na główny dek. – Brak im szalupy! – zakrzyknął jeden z majtków. – Opuścili statek? – Po co? – zdumiał się Dickmann. Od kilku dni morze było spokojne, nie zanosiło się na sztorm. Szwedzi nie wznowili jeszcze blokady – po wyczynach Dickmanna na gdańskiej redzie zrobili się ostrożniejsi i po wyładowaniu wojska w Pilawie zawrócili do Szwecji, aby odeskortować statki transportowe i zabezpieczyć je przed polską dywersją. – Prędzej napadł ich Lewiatan! Jakimowski nie był tego pewny. Na pokładzie nie widać było żadnych ciał. – Może mają zarazę na krypie? Oczy Stroundmanna zabłysły. – Jeśli porzucili fleutę z towarami, wrócimy na ląd, pobrzękując dublonami – wypalił i aż oblizał się na samą myśl o tym, co mogą znaleźć w ładowniach obcego statku. – Powinniśmy tam popłynąć i sprawdzić, co się stało. A w razie potrzeby obsadzić boot załogą! Miał rację. Armatorzy wypłacali zwykle sowite odszkodowania za przyprowadzenie do portu statków lub uratowanie towarów wartych krocie. Stąd napotkanie i przyholowanie do brzegu porzuconego statku było dobrą okazją do napełnienia mieszków i kiesek. Niełatwo było z tego zrezygnować. Dickmann przygryzł wargi. On myślał z kolei o czymś innym. Czy gdyby przechwycił fluitę wiozącą, powiedzmy, kontrabandę dla Szwedów i zajął ją jako pryz, a potem przyprowadził pod Latarnię, Komisja nie wcieliłaby jej do floty? I nie powierzyłaby mu dowództwa nad tym statkiem? Iskra, rzekłbyś, przeleciała przez załogę Amsterdamu na wieść o tym, iż na deku fluity nie ma trupów ani oznak życia. – Panie Szelf, dajcie ognia z działa! Starszy bosman posłusznie spełnił rozkaz. Dwuipół-funtowy sacer zagrzmiał spod pokładu, spowijając prawą burtę kwaśnym dymem wystrzału. Dickmann zlustrował cały pokład obcego statku. Żadnego ruchu. Fluita dryfowała wolno na zachód, skręcając lekko, o jeden rumb w stronę południa. „Jeśli ją tak zostawimy”, pomyślał Dickmann, „wejdzie na mieliznę albo kamienną rafę pod Blezą”. Był już prawie zdecydowany. – Mynheer Stroundmann, spuszczajcie łódź na wodę. Panie Jakimowski, panie Szelf! Zebrać ludzi! Płyniemy na pryza i zobaczymy, co się dzieje pod pokładem. A jeśli tam nikogo nie ma, tedy zabieram statek do portu! Panie Stroundmann, kto z waścinych majtków chce skręcić kark, tego zapraszam na ochotnika. – Jak to na ochotnika?! – zagrzmiał szyper. – Gdyby nie mój Amsterdam, nie trafiłbyś waszmość na ten pryz! Ja jestem tu kapitanem! Mam prawo do równego udziału! – Donders! – zaklął Dickmann. – Co to ma być?! Waszmość chcesz kwestionować

rozkazy kapitana Jego Królewskiej Mości?! Mam skonfiskować ci statek, wstawić go pod Latarnię, a ciebie wrzucić do loszku, abyś tam zastanowił się, co wolno wojewodzie, a co lada szyprowi??! – Protestuję! – zagrzmiał Stroundmann, potrząsając pięścią jak stary sejmikowy warchoł z Polski. – Ten statek należy do Kompanii Wschodnioindyjskiej! Ja pójdę z tym do Ratusza w Gdańsku, ja was oskarżę przed Radą za bezprawną kradzież pryza! – Zasekwestrowanie! – poprawił go Dickmann wściekle. – Ten statek może sobie należeć do samego czarta! Czniam na to, czy pływa pod banderą Zjednoczonych Prowincji, Moskwy czy Duńczyków, bo póki ja jestem na pokładzie, reprezentuję majestat Rzeczypospolitej i mnie macie słuchać. A nie posłuchacie, tedy pójdziecie w dyby! – Gwałt! Gwałt się dzieje! Ja złożę na was skargę! – Koniecznie, choć prawdę rzekłszy, nie wiem po co. Przecież wam nie zabiorę nagrody! – zagrzmiał kapitan. – Podzielimy się nią wedle morskiego prawa. Mnie bardziej niż na tej krypie zależy na Lewiatanie. Uspokójcie się, bo nie mamy zamiaru was krzywdzić. – Muszę tam płynąć! Zaraz! Już! – To może być podstęp Szwedów. Ten statek nie ma bandery, a pod pokładem może czekać na nas rota uzbrojonych po zęby szwedzkich diabłów. Dajcie mi kilku swoich ludzi – sprawdzę, co tam się dzieje, a potem razem obsadzimy statek i zaprowadzimy do Gdańska, czy dokądkolwiek chcecie. Stroundmann pokiwał głową, choć chyba nie całkiem przeszła mu złość. Pozwolił jednak spuścić szalupę, do której zeszli Dickmann, Jakimowski, Szelf, Janis i większa część ich ludzi, a także pięciu ochotników z Amsterdamu. Szybko odbili od burty, a łódź popychana pojazdami pruła chyżo po spokojnej wodzie w kierunku obcego statku. Fluita kołysała się na lekkiej fali. Rosła w oczach wysmukła, zwężająca się ku górze rufa, maszty wyższe niż na galeonie, wystająca poza rufę płetwa steru i zamknięte na głucho pokrywy ambrazur. Marynarze napierali na wiosła. Pozostali czekali z pistoletami i szablami w rękach. Dobili do burty, otarli się o nią z głuchym łoskotem. Wnet z brzękiem poleciały na pokład kotwiczki, zahaczyły o relingi, liny napięły się, naprężyły. – Na pokład! Marynarze poczęli wspinać się po burtach. Dickmann i Jakimowski skorzystali z drabinki. Pierwszy wskoczył na główny dek Szelf, po nim Janis Fabisz i cała reszta. Na końcu wszedł Dickmann, po nim Jakimowski. Na fluicie powitał ich skrzyp desek, łopot źle zbrasowanych żagli. Pokład był mokry od wody, poniewierały się na nim strzępy lin, połamane nagle, klepki z potrzaskanych beczek. Na śródokręciu brakowało łodzi. Szelf skoczył z półhakiem w stronę gretingów. Zajrzał do środka, ale nic nie spostrzegł. Janis ze swoimi ludźmi podbiegli do forkasztelu. Stanęli po obu stronach drzwi z bronią w rękach. – Do środka! Jednym kopniakiem otwarli furtę, wskoczyli do mrocznego wnętrza. Nic się nie stało. Po chwili w otworze zamajaczyła gęba sternika. – Pusto, panie kapitanie!

– Lewiatan? Trupy? – Żadnych śladów. Dickmann wskazał rufę. Ruszyli tam z Jakimowskim i pozostałymi marynarzami. Szybko dotarli do solidnej furty zamykającej drogę do rufowego kasztelu. Nie była zaryglowana – ustąpiła pod naciskiem ramion marynarzy. Ostrożnie weszli do opuszczonej sterówki. Rudel zablokowany był w środkowym położeniu. Zajrzeli do kajuty szypra. Dostrzegli rozrzuconą pościel na posłaniu, przewróconą flaszę i srebrną zastawę na stole, gdzie – nie do wiary – płonęła wątłym światłem latarnia. Dickmann poczuł nieprzyjemne mrowienie pod sercem. – Schodzimy pod pokład! – rozkazał. Szybko znaleźli rufową zejściówkę. Zaświecili. Z wąskiego otworu wiało chłodem i wilgocią. Na dolnych pokładach panował kompletny mrok. Fluita trzeszczała, na zewnątrz lekki wiatr gnał pasma mgły w stronę lądu, powierzchnia morza zmarszczyła się, a statek zakołysał lekko. Szelf zszedł pierwszy, za nim ruszył Jakimowski. Zeskoczyli na podpokład, tuż za kajutą oficerską. Jakimowski położył dłoń na klamce; już miał ją nacisnąć, gdy nagle usłyszał cichy szmer dochodzący z mesy. Pac, pac, pac, pac... To nie były stopy człowieka. To coś, co miało cztery łapy, biegło w jego stronę. Bestia! Że też wcześniej nie wyczuł jej obecności. Odskoczył od drzwi, skierował w ich stronę lufę pistoletu. Marynarze zamarli. Znów coś załomotało cicho w zamkniętym pomieszczeniu. Jakimowski przeżegnał się, zadygotał. Ktoś z tyłu jęknął, cofnął się. Pozostali stali niepewnie, zerkając to na komisarza, to na drzwi do mesy... A Jakimowski począł zdawać sobie sprawę, że jego lęk udziela się wszystkim! Sytuację uratował Szelf. Szarpnął za klamkę, otworzył drzwi. Poczuli woń butwiejącego drewna. Promień z latarni oświetlił pokrytą drewnianymi wiórami podłogę, a na niej ciemny kształt, który poruszył się... To była beczka. Zwyczajna baryłka po piwie, która przetaczała się po nierównej podłodze. – Skurwysyństwo! – zaklął Jakimowski i splunął. Ktoś z tyłu roześmiał się. Zajrzeli do mesy. Dwa posłania były rozgrzebane, na stole leżał pas, pendent od rapiera, zapomniany nienabity pistolet. Wieko jednej ze skrzyń z rzeczami oficerów było otwarte; na podłodze poniewierały się koszule, ciżmy, kapelusz z piórem. Do diaska, co stało się na pokładzie tego statku?! I gdzie podziała się załoga? Podpokład zastawiony był beczkami i baryłkami. Stały wszędzie, nawet przy stanowiskach dział, utrudniając ich obsługę. Armaty były niewielkiego kalibru – cztery falkony, dwie szlangi, stary jak świat szturmak. Przez gretingi przeświecało światło latarni zawieszonej na grotmaszcie. Cień kratownicy przesuwał się raz w prawo, raz w lewo, monotonnie, gdy statek kiwał się na falach. Każdemu kiwnięciu towarzyszył skrzyp lin i takielunku na grotmaszcie. Ruszyli dalej. Z przodu zabłysło światło latarni Janisa. On i jego czterej marynarze stali przy forpiku, po dotarciu tutaj dziobową zejściówką. – W kubryku pusto – zameldował Dickmannowi. – Byli tam ludzie, bo pozostały

rozgrzebane posłania i wielki nieporządek. – Żadnych śladów walki? Krwi? – Nic nie widzieliśmy? – Sprawdźcie ładownię! Dwóch majtków z latarnią zeskoczyło na najniższy pokład fleuty. Dołączył do nich Szelf i ochotnicy z Amsterdamu. Długo krzątali się między beczkami, zajrzeli do kabelgatu, do komory prowiantowej, sprawdzili komorę żaglową, niewielki skład prochu i kul. Pusto. Wszędzie ani żywej duszy! Jakimowski przeszedł się po podpokładzie. Odszukał okrętową kuchnię, wymurowaną z cegieł wpuszczonych w deski podpokładu. Nad rusztem wisiał kocioł z polewką, pod żelazną kratą dogorywały węgle. Wyglądało, że jeszcze za poprzedniej wachty gotowała się tu wieczerza. Szybko wymienili się spostrzeżeniami z Dickmannem. Było jasne jak słońce, że załoga opuściła statek niedawno i w wielkim pośpiechu. W kubryku poniewierały się noże, ciżmy, koszule, kości do gry, kubki i rzeczy marynarzy. W kajucie kapitana pozostały na stole resztki wieczerzy – kapłony zdjęte z ognia i niedopite wino w kielichach. Statek nie przeciekał, nie był uszkodzony. Nie znaleźli śladów walki ani ataku. Dickmann zdążył już przetrząsnąć skrzynie i szafy w kajucie szypra. – Nie ma dziennika okrętowego, mynheer! – sapnął Holender. – Diabeł nakrył ogonem kompas, astrolabium i laskę Jakuba. Brak szalupy. Pewnie zapakowali się do niej wszyscy i dali nogę. Ale dalibóg – po co i dlaczego? – Może weszli na mieliznę? – A potem statek sam z niej spłynął? Mynheer Jakimowski, tu nie jest ocean. Na Ostsee nie ma dużych przypływów i odpływów. Tu się takie rzeczy po prostu nie zdarzają. – Więc co się z nimi stało? Wystraszyli się Lewiatana? Bo chyba nie własnego kucharza! Dickmann zamyślił się. – Panie Szelf! Panie Janis! Zebrać ludzi i przeszukać ten przeklęty pryz. Macie zajrzeć wszędzie, przetrząsnąć fleutę od stępki po top grotmasztu! Nie pominąć żadnej klepki. Ruszać się! Jakimowski zszedł pod pokład razem z marynarzami. Wziął jedną z latarni, a potem skierował się do ładowni. Poszukał grodzi oddzielającej dolny pokład od komory prochowej, oświetlił ją latarnią. Szukał rebusu. Nowej wskazówki, którą zostawił Lewiatan lub ktoś, kto chciał mu pomóc. Przeszukał komorę prowiantową. Zajrzał do forpiku, zaskakująco małego i ciasnego jak na fleutę. Sprawdził kabelgat, który miał ledwie dwa kroki w każdą stronę. Wrócił do kajuty kapitana, sprawdził gródź oddzielającą podpokład od mesy oficerskiej, zajrzał do kabestanu. I nie znalazł nic. Ta niepewność co do losów załogi była gorsza, niż gdyby znaleźli statek, a na nim martwe ciała. Wtedy przynajmniej miałby pewność, że to jeszcze jedna ofiara Lewiatana. A tak – po prostu opadały im ręce. Z nieznanych powodów marynarze opuścili łajbę, ładując się do jednej z dwóch łodzi, pozostawiając swoje rzeczy, mieszki, kaftany i ciżmy. Może fleuta zaczęła przeciekać? Albo na pokładzie wybuchł pożar, który sam zgasł po pewnym czasie?

Jakimowski odrzucał myśl o napadzie korsarzy albo Szwedów. Który kaper bałtycki pozostawiłby cenny statek z ładunkiem na pełnym morzu? Jaka załoga porzuciłaby towary i nieuszkodzony statek, nie próbując wysłać napastnikom przyjacielskiego pozdrowienia o ciężarze kilku funtów ołowiu? Pozostawał więc Lewiatan. Lecz morska bestia mordowała majtków, a na fleucie nie było śladów krwi. A Jakimowski nie bardzo wierzył, że potwór nagle stał się jaroszem i zajął się wyłącznie wzbudzaniem popłochu pośród marynarzy. No i co było robić z tym statkiem? Na śródokręciu... Nie – w ładowni – rozległ się głośny ryk jednego z marynarzy. Jakimowski co duchu rzucił się do odsuniętego gretingu. Zajrzał do środka i odetchnął. To nie był okrzyk bólu, ale zwycięstwa. Marynarze otwarli jedną z beczek i teraz w świetle latarni oglądali zawartość. Baryłka pełna była pieprzu. Ten statek wiózł przyprawy! Fracht wart był więcej niż dziesięć takich parszywych kryp! – Szafran i pieprz, kamraci! – darł się majtek. – Będzie tego ze dwadzieścia łasztów! Jesteśmy bogaci! Bogaaaaaaciiii! Jakimowski dostrzegł, jak Fabisz, który stał na dolnym pokładzie, tuż na granicy cienia rzucanego przez oświetloną lampą przy grotmaszcie krawędź gretingu niespodziewanie cofnął się, jakby szarpnięty wstecz... Jak zniknął w mroku szybko i cicho. – Janis! – krzyknął Jakimowski. – Co z tobą?! – Jestem, panie wielmożny. – Sternik pojawił się znowu w śmudze światła. – We łbie się człekowi kręci! Toż my przy taaakiej fortunie jesteśmy. – Rozłożył ręce, jak gdyby pokazując komisarzowi dorodnego wątłusza wyciągniętego z sieci. – Przejrzeć beczki, czy się nikt w nich nie utaił! – zagrzmiał Dickmann. – Ruszać się, do stu piorunów! Pryzowe wam nie ucieknie! Błysk zrozumienia pojawił się we wzroku Szelfa. Porwał za szablę, zbliżył się do otwartej baryłki i wbił ostrze w pieprz, docisnął, przekręcił, a potem wyrwał. Nikt nie ukrywał się wśród ziarenek. Janis i pozostali marynarze ściągnęli kolejny półbeczek, odbili dno toporem. Z wnętrza wysypały się brązowe, pomarszczone, wysuszone kłosy zawinięte w długie wianuszki. To był szafran, wraz z którym w szlacheckich gardłach Korony i Litwy przepadały całe fortuny. Tym razem Szelf nie kłuł beczułki szablą, bo antałek był zbyt mały, aby ktoś mógł zmieścić się w środku. Zresztą po diabła ktoś miałby wylegiwać się w stosach pieprzu i korzeni? Marynarze wytoczyli kolejne dwie beczki, zajrzeli za ładunki, sprawdzili, czy nikt nie ukrywa się za nimi. Pusto. – Co teraz, mości panie kapitanie? – zapytał Jakimowski Dickmanna. – Bierzemy statek na hol? Obsadzamy załogą? – Ja tego nie kupuję, mynheer Jakimowski – mruknął Holender. – Zaprawdę powiadam ci, że prędzej kupiłbym polskiego kota w worku, niźli ten pryz wyładowany czystym złotem. Nie wierzę, że ktoś porzuca taki statek na otwartym morzu, ani że fluita z frachtem wartym pięć folwarków, płynie samotnie i blisko wrogich portów. Ta sprawa śmierdzi jak szwedzka onuca, panie bracie. Ten statek, to wilczy potrzask, podstępna paść, to pułapka! – Jeśli to paść, tedy gdzie są jej szczęki? – Jakimowski spojrzał na dno ładowni, gdzie marynarze uwijali się przy beczkach. – Gdzie bestia? Pod dnem? Na maszcie?

Przeszukaliśmy całą krypę i nie znaleźliśmy nawet śladu po zębach Lewiatana! – I to smuci mnie najbardziej. Panie Janis! – Tak kapitanie? – Wracamy na Amsterdam. Zostaniecie na statku i dobierzecie sobie załogę z ochotników. Popłyniecie za nami do Łeby! – Tak jest! – Zbierać się wszyscy! Panie Szelf, wracamy do szalup. Ochotników nie brakowało. Wszyscy chętnie zgłosili się do udziału w uratowaniu statku przewożącego fortunę, gdyż prawo prawem, ale nie zawadziło osobiście przypilnować, aby fortuna dotarła cało do portu i ich kieszeni. Janis wybrał więc siedmiu ludzi ze starej załogi Prinzessin i dwóch z Amsterdamu, a potem kazał zbrasować grota i marsle, zmienić kurs na sud-west. Zanim Dickmann i Jakimowski wsiedli do łodzi, rozmówili się ze sternikiem w kwestii sygnałów. Gdyby załoga Janisa miała kłopoty ze statkiem, mieli podnosić i opuszczać latarnię zawieszoną na topie grotmasztu, a gdyby stało się coś złego – na przykład wyszczerzył do nich zęby Lewiatan – przygasić i na nowo zapalić główną latarnię na rufie. A potem wrócili na Amsterdam. I w taki oto sposób rozpoczęła się ich morska nawigacja do Łeby.

Żeglowali po morzu spowitym mgłą. Amsterdam skąpany był aż po maszty w wilgotnych oparach rozlewających się nad spokojnymi wodami, ścielącymi się statkom do dziobnic i bukszprytów, rozcinanymi przez leniwie płynące fluity. Wiatru prawie nie było, żagle ledwie napełniały się nocną bryzą, która – jak to zwykle bywało nad Bałtykiem – wiała od lądu, raczej odpychając ich od Łeby ku pełnemu morzu. Mgła była przekleństwem. W białej ćmie ledwie dostrzegali żółtawe światła drugiej fluity, spoglądając za burtę, nie można było dojrzeć, czy statek płynie, czy też dryfuje. Co gorsza, kilka mil pruskich od Łeby po powierzchni wody szedł morski prąd, zakręcający wzdłuż piasków i mielizn na nord-ost, znoszący czasem statki z kursów i przeszkadzający w dobijaniu do portów. Fali nie było wcale – stewa dziobowa nie rozcinała z szumem grzywaczy i bałwanów, jak działo się to przy pełnym fordewindzie czy silnym półwietrze. Dziób Amsterdamu lekko unosił się na wodzie, bez kołysania, szumu i syku kipieli. Jednak płynęli. Splątane kłęby mgły przesuwały się nad pokładem; trudno jednak było stwierdzić, czy Amsterdam szedł poprzez opary, czy też to siwe tumany przemykały nad stojącym nieruchomo statkiem. Kłęby to rozrzedzały się, to zagęszczały, wyglądało na to, że chyba jednak łapali trochę wiatru w żagle, bo druga fluita – to śmieszne, ale Jakimowski nawet nie poznał jej nazwy – zbliżyła się do nich znacznie od bakburty. Widzieli wyraźnie z głównego deku, jak wynurzyła się z oparów z mokrymi, ciemnymi żaglami, a w chwilę później mgła pochłonęła ją jak paszcza lewiatana. Stroundmann klął, widząc, że ćma zakrywa drugi statek, zapewne obawiając się, aby w takich warunkach nie wpadli na siebie znienacka. Nieraz bowiem zdarzało się, że w gęstej mgle statki i okręty zawadzały o siebie

burtami, gubiąc części masztów i takielunku. A potem zakrzyczała wachta na marsach. – Panie kapitanie! Od Fabisza... Znak! Faktycznie, widzieli, jak we mgle ich kompani podnieśli i opuścili latarnię na grotmaszcie fluity. – De drommel haal het! – warknął Dickmann. – Zaczęło się. – Może im kadłub przecieka – mruknął niepewnie Stroundmann. – Albo diabli ster wzięli. Sam tak miałem pod Wismarem, kiedy mi rudel na dwie połowy się rozpękł. Ledwośmy głowy z tego cało wynieśli. – Co czynić? Co czynić, na Boga?! – Do łodzi, panie Szelf. Nie, czekajcie! Zobaczmy, co się stanie! Pokład rozbrzmiewał coraz głośniejszymi okrzykami. Marynarze tłoczyli się przy burtach, wachtowi opuszczali stanowiska. Fabisz znowu dał znak – opuścił i podniósł latarnię na topie głównego masztu. Daleko, ponad skłębionymi oparami widzieli, jak jej światło kołysało się w górze. – Do łodzi! – rozkazał Dickmann. – Panie Szelf, proszę zebrać swoich ludzi! Panie Stroundmann, stanąć w dryf, o ile w ogóle płyniemy, i czekać na nasz powrót! – Tak jest – rzekł drżącym głosem szyper Amsterdamu. – Nie ruszę się ani na krok bez was, panie kapitanie. Arendt wyciągnął pałasz z pochwy, odwiódł skałkę pistoletu i pomimo swej tuszy skoczył żwawo w stronę relingu. Za nim poszedł Szelf, Jakimowski i reszta załogi. – Wy zostańcie! – rzucił Dickmann w stronę Jordana, który wspierając się na rękach zmierzał w stronę burty. – Uważajcie, co się dzieje. Gdybyście mieli kłopoty, dajcie znać wystrzałem z półhaka. Nie będziemy daleko. Wiosła zatrzeszczały, kiedy krzepko na nie naparli. Szybko odbili od burty prawie nieruchomego Amsterdamu, płynęli poprzez mgłę tam, gdzie w mlecznych tumanach wznosiła się dziobnica i wyniosły bukszpryt fluity. Jakimowski podniósł głowę, wpatrzył się w pokład statku. To dziwne, ale Janis nie dawał już sygnałów. Wkrótce z oparów wyłonił się galion na dziobnicy tajemniczego statku. Szlachcic drgnął, widząc na nim okrutną morską pannę, której włosy wiły się niczym węże, zwieńczone gadzimi pyskami szczerzącymi kły, wysuwającymi na wszystkie strony świata długie języki. To była morska meduza; Jakimowski widział coś takiego po raz pierwszy w życiu, ale nie dziwił się fantazji i imaginacji artysty. Bo prawdę powiedziawszy od czasu, kiedy przykuto go do wiosła na galerze, niewiele rzeczy mogło jeszcze budzić jego zdziwienie. Kotwiczki zadudniły głucho, kiedy dobili do wysmukłej, zwężającej się na górze burty. Pierwszy na pokład wspiął się Szelf z półhakiem w pogotowiu, po nim Jakimowski z pistoletem w ręku, a dalej marynarze zbrojni w topory abordażowe, granatniki i strzelby piechoty morskiej. Szlachcic domyślił się tego, co zobaczą. Główny dek fluity był pusty. A Jakimowski wiedział już, że wszystkie ślady Janisa i jego ludzi zmyła morska woda, okryła wilgotna mgła i opary spowijające ich niczym śmiertelne całuny. Stali sami na pokładzie opuszczonego okrętu. Ćma była tak wielka, że nie widzieli nawet latarni Amsterdamu;

stojąc przy burcie trudno było dostrzec coś na odległość wyciągniętej ręki. Bosman i kilku marynarzy skoczyli na rufę. Jakimowski z dwoma majtkami zajrzał do forkasztelu, Jansen i Berg dopadli schodni, zeskoczyli pod pokład, sprawdzili kajuty. Wszystko na nic. Nigdzie nie było śladu Janisa i jego ludzi. – Na pokładzie pusto – zameldował Szelf, kiedy zlustrował rufową nadbudówkę. – Ślady krwi? Prochu? Walki? – Dickmann spojrzał na Jansena, ale ten pokręcił głową. – Co się z nimi stało?! – warknął kapitan. – Polecieli do nieba? Prędzej uwierzę, że pożarł ich kraken, kiedy grali w kości, niż że bez powodu opuścili statek. Dokąd, do kroćset, mieliby popłynąć? Do Sztokholmu? Wpław?! Po co? Nikt mu nie odpowiedział. Ta przeklęta fleuta wyładowana korzeniami była jedną wielką zagadką, Latającym Holendrem, na którego pokładzie niewidzialny diabeł szczerzył do nich zęby spoza krat gretingu... – Odsunąć gretingi! – zagrzmiał Dickmann znacznie głośniej niż powinien. – Odsunąć obydwa gretingi, powiedziałem! Choć jego głos pochłonęła mgła, marynarze skoczyli, aby wykonać rozkaz. Zdjęli drewniane pokrywy pokładu, odsłaniając zarówno dolny podpokład, jak i położoną jeszcze niżej ładownię zastawioną beczkami, workami i skrzyniami. Dickmann stanął u szczytu schodni, wziął latarnię od Jansena. – Panie Szelf, proszę przygotować łódź. Opuszczamy ten przeklęty statek! Marynarze drgnęli. Nie spodziewali się takiego rozkazu. A kapitan wyciągnął z zanadrza metalową kulę, armatni granat zakończony długim lontem. Przytknął go do płomienia latarni. Wszyscy dostrzegli, jak sznur zajął się ogniem. Złocista iskra pomknęła w kierunku metalowej kuli naładowanej prochem. Dickmann rzucił ją pod nogi. Granat stoczył się z łoskotem po drewnianych stopniach, przeleciał nad otwartym gretingiem, wpadł do ładowni, na dno fluity, odbił się od antału załadowanego pieprzem, zakręcił na deskach najniższego pokładu, zakreślając szeroki łuk dymiącym i syczącym lontem... Marynarze wrzasnęli, odskoczyli od luku, dopadli falszburty, szukając ucieczki przez wybuchem, który miał nastąpić już za krótką chwilę. Zabrzmiały krzyki, wrzaski, jęki. Dickmann podniósł rękę. – Stać! – zakomenderował. Jakimowski pomyślał zrazu, że kapitan oszalał. Potem, że już mu wszystko jedno... Wreszcie zrozumiał, jakiej to gry podjął się stary Holender... Natenczas skulił się przy gretingu i wtulił głowę w ramiona. Oczy kapitana wpatrzone były tylko w jeden punkt... W lont, który pożerał z sykiem dymiący i kopcący płomień pędzący na spotkanie tulei granatu. Wszystko zwolniło, świat stanął wokół nich, wstrzymał oddech, czekając na zagładę statku! Iskra była coraz bliżej, jeszcze chwila, jeszcze jedno mgnienie oka, a wybuch rozerwie ładownię, rozwali wręgi i planki, a razem z hukiem do wnętrza wleje się morska woda. O ile nie pójdzie stępka i kadłub fluity i nie złamie się w połowie... Jakimowski zerknął niepewnie na Dickmanna, ale dowódca stał nieporuszony. „Szarpnę go w tył, zwalę na pokład”, pomyślał, „inaczej impet uderzenia urwie mu łeb!”.

Ognisty, iskrzący ślad był już prawie przy tulei, już, już zda się dotykał żelaznej skorupy granatu... Ktoś krzyknął na pokładzie. Szelf runął na deski. Przeżegnał się rozpaczliwie. Dwóch słabszych duchem majtków rzuciło się do łodzi. Jakimowski padł na kolana, otworzył usta, wyciągnął rękę, aby chwycić wpół kapitana i obalić na pokład... Holck modlił się zbielałymi wargami. Dygotał, jęczał cicho ze strachu. Berg splunął pogardliwie. Wybuch nie nastąpił! Ktoś, kto nigdy nie należał do załogi Księżniczki ani Amsterdamu wynurzył się z mroku, dopadł granatu, szarpnął lont, wyrwał go z tulei, odrzucił skorupę. A potem wyprostował się, spojrzał kapitanowi prosto w oczy. Jakimowski poderwał się na nogi i omal nie krzyknął. To był Jestwin, którego spotkali w Boleńcu, Mały Jeka, co uratował jego szlacheckie gardło i skórę przed rozpalonym żelazem i zakusami Szwedów w starym porcie pod Łebą! Dickmann wymierzył do niego z pistoletu, marynarze z Prinzessin porwali za broń. – Nie strzelać! – krzyknął Mały Jeka. – Nie ruszajcie cynglów, wielmożni panowie! – Gdzie Janis Fabisz?! – ryknął Szelf. – Gdzie nasi kamraci?! – Związani, ale żywi, panie wielmożny! – Jestwin rozłożył szeroko ręce pokazując, że nie chowa w nich noża ani pistoletu. – Nikt jeszcze nie zginął. I nie zginie, o ile zachowacie zdrowy rozsądek. – Wychodzić na pokład bez broni. I żadnych sztuczek! Albo zagram wam ostatni salut na dwunastu lufach! – Będzie jak chcecie, panie wielmożny, jeno zachowajcie spokój... – Jaki spokój, psie syny, mordercy, siepacze! Pala na was szkoda! – Nie ma czasu na pale i szubienice, panie kapitanie! – O to was głowa nie zaboli. A prędzej szyja od stryczka albo siedzenie od żelaza! – Woj bieda! – zakrzyknął Mały Jeka. – Jeśli chcecie uratować kompanów na tamtym statku, tedy pozwólcie nam wyjść bez broni i wsiąść z wami do łodzi. A potem topcie nas w morzu, przeciągajcie pod kilem! Ćwiartujcie nawet ile dusza zapragnie! Dickmann zamarł. Na tamtym statku... Od razu podniósł głowę i starał się przebić wzrokiem mgłę. Choć Amsterdam był niedaleko, zaledwie widział czerwonawą poświatę jego latarni pośród mgły. – Co z tamtym statkiem?! Odpowiadajcie, szelmy! Gdzie jest Lewiatan?! Bo przecie nie wmówicie mi, że nagle rozmnożył się na kilku kaszubskich maszopów! – Lewiatan popłynął szalupą na Amsterdam! Kapitanie, ja błagam, musimy tam dotrzeć! Proszę nam wierzyć, nie wszyscy z nas bawili się krwawą łaźnią. Nie jestem wcielonym purtkiem ani Szalińcem. Ten tu szlachcic może zaświadczyć... Pod Boleńcem uratowałem jego skórę od szwedzkiego noża... Mały Jeka wskazał na Jakimowskiego. Szlachcic pokiwał głową, ale nie opuścił broni. – Tak – rzekł głucho – to prawda. Uratowali mnie i bosmana Szelfa z łap Śledzi. Ale nie

liczcie, że dzięki temu unikniecie sądu i kary! – Wyłaźcie po kolei! – warknał Dickmann. – I bez broni. Żadnych sztuczek, jeśli któryś chce doczekać wschodu słońca! – Nie będzie żadnych figli – zapewnił Mały Jeka, a potem wszedł na schodnię. Za nim z ciemności wyłonił się jasnowłosy maszop w niebieskiej sekni, obwieszony pasami, na których nosił dwa pistolety i pendentem z gdańskim pałaszem. Wyciągnął broń i cisnął ją na dno ładowni, a potem ruszył w ślad za Małym Jeką. Na dole przybywało ogorzałych gęb pociętych bliznami, porąbanych ostrzami szabel i pałaszy, ozdobionych bliznami po strzałach z rusznicy i pistoletów; drapieżnych oczu oślepionych światłem latarni. Z ciemności, od forpiku wychodzili ludzie w mucach, kapeluszach i chustach. Byli tak dobrze uzbrojeni i tak dostatnio odziani, że zamiast na maszopów i szyprów wyglądali bardziej na gburów, lemanów i pruskich wonów. Albo – co było najbliższe prawdy – na piratów i hultajów sprowadzających na strąd statki. – Ruszajcie na Amsterdam! – Mały Jeka zgiął kark przed kapitanem Dickmannem. – Boże Ojcze Niebiesky, panie kapitanie! Tam naszych wzięto i lewiatany! Bo zaraz wszyscy wyginą! – Lewiatany?! – Jakimowski omal nie zdzielił Małego Jekę rękojeścią pistoletu po łbie. – Jakie lewiatany, chabeciarzu kaszubski! Czekajcie, wsadzą każdemu z was gdańszczanie w Katowni lewiatana, cetusa, chędożące się syreny i całego krakena do dupy! Wy palisznicy trzebieni! Wy psie krwie, z kurwy synowie na rakarskiej beczce poczęci! – Wsadzajcie! – jęknął Mały Jeka. – Ale pierwej płyńcie na ratunek swoim. Bo nikt na Amsterdamie żywy nie ostanie! Szelf i jego ludzie porwali Kaszuba za ramiona, poczęli krępować liną. I w tej samej chwili Dickmann dał im znak ręką. – Zaraz, czekać! De drommel haal het! Nie widzę świateł Amsterdamu! Hejże, kto ma lepsze oczy ode mnie? Możecie spojrzeć?! – Znikły! – syknął Jakimowski. – Mości panie kapitanie, on mówi prawdę! Może winniśmy tam wrócić. Odpowiadaj, hultaju. – Potrząsnął Małym Jeką za kołnierz niczym pętem kiełbasy. – Co tam się dzieje, do starej kurwy twojej matki?! – Doch ja godeł! Ci, co nas zmusili do zbrodni – usłyszeli, jak Kaszub przełknął głośno ślinę – popłynęli na tamten statek. – Po co? – Zabić wszystkich! Zabrali lewia... – Łżesz jak pies! – warknął Dickmann. – Nie ma żadnego Lewiatana! Jest tylko wasza zbrodnicza maszoperia. Wyście krwią rozpoczęli legendę diabła morskiego, ja opowiem ją do samego krańca. Bo końcem tej bajędy będzie szubienica! Mały Jeka padł na kolana, złożył ręce jak do modlitwy. – Mości panie kapitanie! – Jakimowski zgłosił się na ochotnika. – Ja popłynę na Amsterdam. On może nie całkiem kłamie. W końcu naprawdę uratował nam życie. Dickmann spojrzał mu prosto w oczy, a szlachcic zastanawiał się, czy stary Holender będzie klął, czy też wpadnie w furię. Kapitan wyglądał tak, jak gdyby za chwilę miał własnoręcznie powiesić jeńców na rejach, wyrwać im ręce i nogi, a z resztą zrobić coś znacznie gorszego, niż to co mogło kiedykolwiek przyjść do głowy Lewiatanowi.

– Jeśli chcecie, ostańcie na pokładzie, panie kapitanie... – Kto inny zostanie, a nie ja. Panie Szelf! – Na rozkaz! – Tych trzech – gruby paluch kapitana powędrował od postaci Małego Jeki do stojących najbliżej niego Kaszubów – na dziób łodzi. Mieć na nich baczenie. Gdyby któryś choć beknął, kula w łeb. Wy, panie Martens, pod pokład, po naszych, przypilnujecie tu jeńców. A wy, mości panie Jakimowski... – No właśnie, co ze mną stary diable? – Zapraszam na przejażdżkę.

Mały Jeka i jego ludzie sami chwycili za pojazdy, naparli na drzewce, kierując się w stronę ledwie widocznego w mroku Amsterdamu. Szelf i marynarze zbrojni w półhaki warowali obok nich jak psy. – Strzelajcie od razu, jak tylko je zobaczycie! – rzekł trzęsącym się głosem Mały Jeka. – Są szybkie jak pędzący jeleń, zajadłe jak wilki w strumianniku, a podstępne niby wściekły pies. – Ale kto? Co? – Szalińce. – Mały Jeka przeżegnał się dygocącą ręką. – Znaczy lewiatany. Trzy ich ino ostały. Więcej było, prawda, ale w hanzach przepadły. Na Prinzessin znaczy, na Der Weiss Einhorn i Leeuwie. Tam maszopi uzbrojeni byli. – Skąd on jest? Lewiatan. Znaczy, ten wasz szalińc? Jak wygląda? Ma siedem głów? Dziesięć rogów? – A skądże miałyby być, jak nie z piekła. Od Smantka i purtka. One nieduże są, czarne i szybkie, panie. Zanim grom z nieba na ziemię spadnie, lewiatan pięciu ludzi do imentu rozszarpie. Tak naszego Pochwalona zeżarły. Bo kubrak wziął ze skrzyni maszopa na statku. I rzucił się na niego lewiatan... Najpierw nogi rozerwał, odgryzł całkiem, potem rękę, gardło... Jakimowski poczuł zawrót głowy większy niż po solidnym hauście kaszubskiego kornusa. Czarne i szybkie... Co to za stworzenia? O co w tym wszystkim chodziło? – Więc to one... tych wszystkich ludzi na statkach? Kęsim? – przejechał dłonią po gardle. – Te same. Myśmy czasem pomagali, ale bojaliśmy się. Bo to szalińce, stwory czartowskie. Pomiot przeklęty purtka i czarownicy... Marynarze na łodzi zaszemrali, poczęli się żegnać znakami krzyża. – Zobaczymy – mruknął Dickmann. – Mości panowie! Broń w pogotowiu i bez strachu. Dziś nam, jak widać, Pan Bóg błogosławi. Z jego pomocą uspokoimy po wieczne czasy Lewiatana, choćby imię jego pisało się Szejtan albo Gustaw Adolf! Dziób łodzi stuknął o nasmołowaną burtę Amsterdamu, tuż przy drewnianej drabince. Szelf przyłożył lufę ogromnego pistoletu zakończonego toporem abordażowym do łba Jeki. – Ty pierwszy, szelmo.

Maszop posłusznie wskoczył na szczeble, wspiął się po nich na górę. Za nim ruszyli pozostali członkowie załogi Chimery. Szelf i Holck uzbrojony w strzelbę piechoty morskiej, o lufie, której średnica przywodziła na myśl chłopski stępor, pilnowali, aby maszopi nie zeskoczyli czasem na łeb wspinającym się kolejno majtkom. Jakimowski wszedł jako czwarty, rozejrzał się. Pokład nie był pusty. – Pa... – Szelf nie zdążył porządnie rozewrzeć ust, gdy Jakimowski zatkał mu gębę pięścią. – Cisza, do stu fur morskich diabłów! To, czego się obawiali, już nastąpiło. Jakimowski podejrzewał taki przebieg zdarzeń, gdy wyminąwszy beczki stojące na lewej burcie, wstąpił wprost w kałużę krwi. Dalej leżało ciało marynarza, odciągnięte od burty, o czym świadczyła smuga posoki pozostawiona na deskach. Zęby lewiatana zakończyły życie nieszczęśnika, kiedy próbował uderzyć w dzwon – ogłosić alarm, a może nawet wezwać na ratunek Dickmanna i jego ludzi! Ślady zaczynały się tuż przed dzwonem, zakrzepły na drewnianej pawięzi, na której go zawieszono, zaschnięta czerwień znaczyła lśniące spiżowe litery inskrypcji. Audaces fortuna iuvat. Szczęście sprzyja odważnym... Jakimowski nie wątpił, że majtek, który leżał przed nim w kałuży krwi, nie był tchórzem. Po prostu kły lewiatana okazały się dłuższe i większe niż jego odwaga. A może liczył, że wszystko załatwią za niego dzielni marynarze z Prinzessin? Jeśli tak, to się do murwy starej ladacznicy wielce mylił! Bo wszyscy marynarze Dickmanna, rozglądający się niepewnie po głównym deku Amsterdamu, mieli prawie pełno w gaciach. A potem... Wszystko stało się za szybko, by mogli zdziałać cokolwiek. Z dziobowej nadbudówki wynurzył się mroczny kształt, dopadł stojącego najbliżej majtka z Amsterdamu. Skoczył mu na kark! Obalił na deski... – Herr Gott! Hilfeeeeee! – rozdarł się napadnięty, zacharczał, zadławił się własną krwią. Nabity siekańcami garłacz wypadł mu z ręki, przeleciał przez krawędź luku, spadł do ładowni przez odsuniętą częściowo kratę gretingu... Czarny bies ledwie widoczny wśród mgły pociągnął nieszczęsnego majtka w stronę forkasztelu; przewlókł przez próg. To stało się tak szybko! To było tak niewiarygodne, że żaden z marynarzy nie zdołał nawet podnieść broni do strzału! – Haaans! – rozdarł się drugi z członków załogi Amsterdamu. Skoczył za kompanem wciągniętym do nadbudówki, dopadł do drzwi, zatrzymał na chwilę... I był głupcem! Zanim ktokolwiek przyszedł mu z pomocą, czarna bestia wychynęła z otwartych wrót, skoczyła na majtka, obaliła go na deski, porwała za bark, szarpnęła... Mężczyzna zawył, zaszlochał rozpaczliwie. I zniknął! Roztopił się w mroku jak jego kompan. Szelf rzucił się im na pomoc, lecz Dickmann w ostatniej chwili walnął go łokciem w żołądek, zatrzymał w miejscu, skulonego, jęczącego z bólu. I chyba tym samym uratował mu życie. Bo zaraz usłyszeli dobiegający z forkasztelu ryk, wrzask i szloch, potem

charczenie i wszystko ucichło. Jakimowski zadygotał. Bestia wróciła do niego... Kiedy pchnął drzwi do kajuty, poderwała się z tureckiego kilimu. Dostrzegł jej żółte zmrużone oczy, usłyszał syk i warkot dobywający się spoza długich białych kłów, które niejeden raz posmakowały jego krwi. Z cichym łoskotem, z ledwie słyszalnym stukotem pomknęła w stronę szlachcica... – Zebrać się w kupę, verduiveld! – ryczał Dickmann. – To nie są żadne czary! To tylko jakieś zwykłe wilkołaki i diabelskie monstra! W kupę, mówię, do starej kurwy nędzy! Nabić pistolety siekańcami. Ładować wszystkie półhaki, garłacze, rusznice! Ruszać się, do paralusza, bo jak mnie podagra chwyci, nabiję działa waszymi durnymi łbami! Ludzie z latarniami do przodu! Reszta rozglądać się dokoła! Oczy i uszy otwarte, jeśli chcecie żyć! Strzelać bez rozkazu! Jakimowski zebrał się w sobie i stanął w szeregu. Dygotał tak, że ledwie mógł utrzymać w prawym ręku szablę, a w lewym pistolet z odwiedzioną skałką. Dickmann popchnął Małego Jekę lufą półhaka w stronę rufy. – Myślałeś, że nas wykończą, bastaard? Że pójdziemy op de Markehei?! Jeśli tak, tedy powiadam ci, że zabierzemy się do piekła na tej samej łajbie. I pod moimi rozkazami! Idź przodem! Na rufę! – Zmiłujcie się, kapitanie – jęknął Jeka. – Broń dajcie... – Masz! – Szelf kopnął w jego stronę szablę należącą do zabitego majtka z Amsterdamu. Maszop podniósł ją z kałuży krwi, skłonił się. I ponaglany lufami pistoletów ruszył w stronę rufowej nadbudówki. Szybko przemierzyli pokład, omijając trzy kolejne trupy. Marynarze stoczyli tu nierówną walkę z lewiatanami. Choć wszyscy jak jeden mąż mieli w rękach pałasze, szable i topory, niektórzy zaś pistolety i puffery, wszyscy sprzedali dusze tanio, kupując za ostatnie krople potu, łez i krwi zaledwie kilka chwil doczesnego żywota. Doszli do rufowej zejściówki; do miejsca, gdzie na pokładzie stały beczki i worki wyciągnięte z głównej ładowni statku. Zatrzymali się wśród mgły, bladzi i znużeni. Stali tak, nie wiedząc co począć, gdyż nawet Dickmann dygotał na myśl o wejściu do tylnej nadbudówki. Coś poruszyło się za okrytymi siecią antałami; ciemny kształt wychynął zza składowiska, uderzył z jękiem w klepki... Holck strzelił bez namysłu, bez zastanowienia! Posłał kulę prosto w sam środek celu. Ciało ciężkie niczym wór pełen kamieni przewaliło się za beczki, załomotało. Szelf i Dickmann zajrzeli tam, bosman przyświecił latarnią... Na zalanym krwią pokładzie leżał.... Stroundmann! Szyper Amsterdamu. Miał poszarpaną w strzępy nogę, ślady kłów i pazurów na ciele. Szamotał się w objęciach śmierci, dygotał na deskach. Umierał. Kula wystrzelona z pistoletu Holcka odwaliła mu pół głowy razem z kośćmi czaszki! Marynarz jęknął, wrzasnął przeraźliwie, widząc, w kogo trafił. Przyskoczył do umierającego, załkał, lecz nie mógł uczynić więcej, niż zmówić modlitwę za zmarłego. – Com ja zrobił! – Holck cisnął pistolet na deski i złapał się za głowę. – Herr Jesu Christe du hochstes!

Wrzasnęli rozpaczliwie, bo tyle mogli jeszcze zrobić. Teraz, po tej nieszczęśliwej śmierci serca upadły we wszystkich bardziej, niż kiedy Spiering i Banckert bez jednego wystrzału wzięli całą załogę Prinzessin do niewoli! Dickmann nie krzyczał. Obojętnie zdzielił Holcka płazem pałasza w łeb, poprawił raz jeszcze, chwycił za kołnierz, potrząsnął. – Biorę to na siebie! – zakrzyknął wściekle. – Na przyszłość celuj lepiej! Ledwoś go drasnął! – Taaaam! – jęknął Szelf. – Uwa... Coś czarnego jak noc skoczyło na plecy Holckowi z cichym łoskotem, odtrącając kapitana. Marynarz runął na twarz, przeszorował po deskach rzucony impetem uderzenia, a jego szloch przeszedł w ryk rozpaczy, gdy tuż nad uchem kłapnęła mu para okrutnych białych szczęk... – Lewiatan! – ryknęli pozostali majtkowie z Prinzessin. Atak był tak niespodziewany i tak przerażający, że w jednej chwili rozpierzchli się jak wystraszone dzieci, rzucili na boki ku beczkom i burtom statku. Ktoś potknął się, przewrócił kompana, inny zwalił na beczki... I wtedy Szelf podrzucił w górę swój ciężki półhak. Tylko on jeden nie stracił głowy. Pociągnął za spust. Broń zagrzmiała, zabłysła ogniem, wyrzucając śmierć; siekańce przeorały policzek i grzbiet Holcka, wyrwały dziury w kapitańskim kolecie, niby okrutny grad posiekły uchodzących marynarzy... Ale lewiatan... Czarny czworonogi stwór z płonącymi ogniem oczyma zwalił się na pokład z rozszarpanym bokiem, zawył głucho, zawarczał jak czart, który wpadł do kotła ze święconą wodą. Niespodziewanie jego ryk przeszedł w pisk, w rozpaczliwe, lecz wielce znajome ludziom skomlenie... Stwór padł na bok, a wtedy Mały Jeka przyskoczył doń z szablą, rąbnął raz, drugi, trzeci... Szelf przyszedł mu z pomocą. Porwał za lufę pistoletu, na którego rękojeści zamocowane było ciężkie ostrze czekana i ciął skośnie! Topór spadł na kark bestii niczym katowski miecz. Rozrąbał morskiego diabła na dwie połowy; posłał tam, dokąd szły dusze potępionych – unicestwił ostatecznie i już na zawsze. Na chwilę zapanował chaos. Dickmann zerwał się pierwszy, uspokoił ludzi krzykiem. A Jakimowski trącił czubkiem safianowego buta łeb lewiatana, podszedł, a może raczej podkradł się do ciała bestii... Stwór był większy niż wilk, chadzał na czterech łapach. Łeb był krótki, obły, gdy spoglądało się nań z boku. Z kolei zerkając od przodu – zdawał się płaskim. Zakrwawiony pysk zakończony był ogromnymi szczękami, zwieńczony spiczastymi, wielkimi uszami. To był pies albo groźny mieszaniec, przy którym polskie gończe ogary, legawe wyżły, charty, taksy, a nawet najsroższe brytany zdawały się drobnymi perlusiami dobrymi do polowań na borsuki i wiewiórki. Potwór, którego Jakimowski, choć jako szlachcic polski obeznany ze sprawami psiarni i myślistwa z ogary, pierwszy raz oglądał na oczy, służył do szczwania najgrubszej zwierzyny. Ale, do kroćset, kto jak Rzeczypospolita długa i szeroka polował na ludzi? Chyba tylko szaleniec lub człek pozbawiony cechy zwanej potocznie sumieniem. Ogromny pies, mierzący więcej jak dwie stopy wzrostu przyodziany był w skórzaną zbroję czy też kaftan podbity zapewne od spodu metalowymi plecionkami niczym kolczuga.

Szabla ledwie zdołała go przeciąć. Ta zbroja była dodatkowo natłuszczona sadłem i równie trudna do przebicia szerokim marynarskim nożem, co do pochwycenia bestii. A jednocześnie zmieniała kształty psa, sprawiała, że w mroku zdawał się on bardziej podobny do diabelskiego ogara niż zwykłego zwierzęcia. Dickmann kopnął martwe ścierwo, obrócił się do swoich. Teraz, gdy lewiatan legł na pokładzie, kiedy zgasły jego ogniste ślepia, nie wyglądał groźniej niż wołowa ćwierć wyłożona na straganiarskiej ławie. – To pies! Przeklęte bydlę! – wycharczał, a Jakimowski wciąż wyczuwał w jego głosie drżenie. – Werfluchte Hund! Lewiatan to jedno wielkie łgarstwo! Sami widzicie, że można go zabić! Marynarze zebrali się do kupy. Ktoś zaklął, inny otarł pot z czoła. Podniesiony z pokładu Holck zerknął przerażony na bestię, jak gdyby obawiając się, czy czasem nie wstanie. Mały Jeka przeżegnał się nabożnie. – Zostały dwa! Ostatnie! – Na rufę! – rzucił Dickmann. – Do schodni! Szybko dotarli do rufowego kasztelu, zajrzeli do sterówki, do kabiny szypra, ale była pusta. Szelf i Mały Jeka uważnie zlustrowali wszystkie kąty. Nic. Kłopoty zaczęły się przy zejściówce. Dickmann zatrzymał się na pierwszym stopniu. Spojrzał w dół na podpokład. Dalej była ciemność, cisza przerywana poskrzypywaniem statku i chlupotem wody wokół burt. – To zasadzka! – wyszeptał. – Gotów jestem oddać moją rzyć w arendę, że czekają tam na nas z tymi diabelskimi bestiami. – Co robimy? – Wejdziemy tam, a jakże. Ale wcześniej wy z Szelfem wskoczycie do ładowni przez luki. Holck, Schmidtke, dajcie im swoje pistolety. Strzelajcie we wszystko, co się rusza! Naprzód, panie bracie! Jakimowski zadygotał. Nie rwał się wcale do tego, aby występować przed szereg, bo ciągle miał przed oczyma... nie – wcale nie lewiatany z pokładu Amsterdamu! On widział płonące oczy TAMTEJ bestii. Lecz Szelf klepnął go w plecy, pociągnął za sobą. Stanęli nad otwartym gretingiem, w świetle latarni dostrzegli szeregi beczek i worków na głównym podpokładzie fluity. – Na dół! – ryknął Dickmann. Usłyszeli łoskot stóp na drewnianych stopniach, krzyki i wrzaski. A potem nagle, zupełnie niespodziewanie przeraźliwy warkot, pisk zakończony psim skamleniem, ujadaniem i charkotem. To był głos morskiej bestii. Czyżby kolejny lewiatan przeszedł do historii? Tak szybko? – Raz kozie... – zaczął Jakimowski. Szelf popchnął go od tyłu. Zeskoczyli wprost do ładowni, na wielkie, ciężkie antały pełne polskiego zboża. – ...śmierć. Beczka rozpadła się pod ciężarem Szelfa. Bosman poleciał w bok, zwalił się na greting prowadzący na niższy pokład. Jakimowski zaś stoczył się na antałki, wyciągnął oba pistolety. Z prawej, tam, gdzie zabłysło światło latarni, tańczyły po ścianach cienie

zbiegających w dół marynarzy. Szlachcic dostrzegł ciemny kształt wychylający się zza beczek, wymierzył i posłał w niego kulę w piorunowym rozbłysku. Ktoś skoczył nań z lewej i złożył się do cięcia pałaszem, a wówczas Szelf rąbnął wroga w nogi ostrzem czekana, obrócił rękojeść w dłoniach i podrywając się na czworakach – wypalił prosto w łeb. Jakimowski wyciągnął rękę, bosman ucapił się jej, zerwał na nogi. Pobiegł tam, gdzie wrzała walka z ciemnymi postaciami ukrywającymi się w mroku; gdzie jego kompani z Prinzessin rąbali się w mroku z bestiami i ludźmi ukrytymi wśród armatnich wózków. Jakimowski nie poszedł w jego ślady. Tuż obok siebie dostrzegł otwarty ambrazur, odsuniętą na bok szlangę. Przez furtę wpadało świeże morskie powietrze, a dalej za pękatą burtą fluity widniała łódź! Szalupa zacumowana do statku, dźwigająca na pokładzie dużą żelazną klatkę, w jakiej w zwierzyńcach u polskich panów trzymano dzikie lwy, lamparty i niedźwiedzie... Ambrazur... Wyłamana furta działowa na Prinzessin... W ten sposób wpuszczali na pokład bestię! Podważali ambrazur i... W tej samej chwili usłyszał zza pleców łoskot beczek, trzask drewna. Nie tracił czasu na zbędne kontemplacje. Schylił się, obrócił, wznosząc lewą rękę zbrojną w kołowego puffera, aby w jednej chwili pozbyć się tego przeciwnika, który wyskoczył im za plecy. Nie zdołał odwieść kurka ani strzelić! Dostał cięcie pałasza blisko łokcia, tak mocno, że aż zawył, zakrzyknął z bólu. Pistolet wypadł z dłoni, załomotał na beczkach, stoczył się po obłej baryłce między dwa antały... Ostrze chlasnęło szlachcica w przelocie, kość była cała, poruszył palcami, więc wiedział, że ręki nie stracił. Wrzasnął, zastawił się w mroku szablą z gracją pijanicy opędzającego się od wyimaginowanych szczurów. W ciemności ledwie widział wroga; długowłosego, w kapeluszu z piórem; przeciwnik śmierdział jak stajnia, w której zabrakło Augiasza. A był to pewien skromny dysonans we wszechogarniającym ich wilgotnym smrodzie starej fluity, woni zamokłych przypraw, śledzi i stęchlizny zbieranych po wszystkich portach, które Amsterdam odwiedzał w czasie włóczęgi po morzach. Przeciwnik nie tracił czasu na studiowanie konterfektu polskiego szlachcica. Rąbnął z podlewu, Jakimowski rzucił się wstecz, przepuścił ostrze o cal od czubka nosa – choć równie dobrze mogło być i o ćwierć ziarna – naprawdę nie było teraz czasu na zakłady! Uderzył plecami o beczkę aż gruchnęło, ale nie wypuścił z garści szabli. Sam ciął wrąb, usłyszał brzęk, gdy ostrze zostało zbite w ciemności, przetoczył się na bok, zawadził końcem buta o sieć krępującą baryłki, padł na prawe kolano, ale utrzymał się na deskach podpokładu! Wróg niemal wpadł na niego, uderzył wzerk, chciał przejść zwodem do pchnięcia, przebić szlachcica na wylot pałaszem, a Jakimowski wychwycił ostrze tuż przed twarzą. Ujrzał je na krótką chwilę w smudze blasku. To nie był pałasz! Wróg walczył krótką, grubą niemiecką dussge z łukową falującą głownią, jak we flambergach rdzewiejących od lat w malborskiej zbrojowni. Jakimowski miał tylko nadzieję, że po tym starciu jego husarska szabla nie będzie aż tak poszczerbiona, że nada się już tylko do cięcia drew na opał, a nie do kolejnej walki. Poznał siłę dussge, gdy wróg rąbnął z ramienia włęg, potem zaś zaserwował mu trzy krótkie ciosy z nadgarstka. Jakimowski zripostował zamachowym cięciem z podlewu,

odbił cios wrąb, potknął się na beczce, poleciał na lewo, uniknął świszczącego ciosu zadanego z takim impetem i zaciekłością, że wróg wpadł na antały, rozrąbał linę sieci trzymającej cały ich stos przy ścianie ładowni. Półbeczki zwaliły się z grzmotem, runęły na walczących niczym lawina, porwały na sam środek pokładu. Jakimowski przez chwilę czuł się tak, jakby z góry uderzało weń sto drewnianych młotów, wbijając w deski, tłukąc po żebrach, barkach, po łbie i ramionach. Przetoczył się na bok, uwolnił spod beczki, chciał zerwać, podpierając zranioną ręką; spostrzegł przeciwnika tylko dzięki temu, że tamten na chwilę przesłonił mu smugę światła. Na wpół leżąc zastawił się, wyłapał kolejny cios, prawie cudem zbił drugi i nim wróg zdołał zareagować, wycofał skośnie, pozwalając, by ostrze przeciwnika oparło się o wąsy i jelce husarskiej szabli. A potem błyskawicznie przekręcił broń, blokując płomienistą klingę dussge pomiędzy początkiem zastawy, a poprzecznym jelcem, popchnął na bok... Nie wszyscy wiedzieli o tej trudnej sztuczce! Wróg krzyknął, jęknął, a szlachcic zbił jego broń w lewo, na bok, przetoczył się na lewy bark, biorąc ostrze niemieckiej szabli pod pachę, ściskając pod bokiem, gdy padł na nie całym swym ciężarem. W ten sposób wyrwał broń z ręki przeciwnika; rozbroił go w jednej chwili! Poderwał się na kolana, skoczył na nogi, a wówczas wróg zawinął się w błyskawicznym półobrocie, porwał szlachcica za dawniej podgolone, teraz porośnięte podczas morskiej wędrówki z Dickmannem, włosy na karku, pociągnął, błysnął w smudze światła rękojeścią sztyletu! Ale nie zdążył zabawić się w krwawego cyrulika z Jakimowskim. Nie zdołał podgolić ostrzem szlacheckiego gardła! Jakimowski, mając szablę obróconą piórem w tył, pod lewym ramieniem, wbił sztych w brzuch przeciwnika, popchnął, uderzył plecami wroga z taką furią, że wpadli na wielką, ciężką beczkę... Pióro szabli przeszło między żebrami napastnika, wyszło z pleców; wbiło się w drewniane klepki największego półbeczka leżącego na stosie beczek z ługiem i Bóg wie czym jeszcze... Wróg Jakimowskiego zacharczał, zawył, porwał lewą ręką za ostrze husarskiej szabli, wykręcił głowę w bok, w kierunku dziobu. – Alanos! – jego głos brzmiał jak ryk diabła. – Alt! Zacharczał, machnął sztyletem, jakby chcąc zabrać swego wroga do grobu. Jakimowski zasłonił się ręką, ale ich dłonie minęły się. Umierający zaciął szlachcica po ramieniu, płytko, ale boleśnie – aż krew polała się szeroką strugą na pokład. Wyprężył się i zadygotał. A Jakimowski odetchnął... Ale tylko na chwilę. Usłyszał cichy, zbliżający się odgłos stąpania. Obrócił głowę i jak w koszmarnym śnie zobaczył nadchodzącą bestię. Jej czerwonawe oczy wyglądały niczym dwie krwawe latarnie. Lecz w przeciwieństwie do zwykłych świateł, wskazywały drogę wiodącą wprost do piekła żywych purtków!

Jakimowski szarpnął za szablę. Rękojeść wbita w klepki, przyciśnięta ciałem martwego wroga, zaklinowana i zakleszczona w przewróconym półbeczku, ani drgnęła. Lewiatan zawarczał, zawył głucho, wietrząc krew. A Jakimowski zrozumiał, że cały skąpany jest w posoce sączącej się z rany na piersi martwego wroga. Świeża krew spływała ze szramy na jego ręku, skapywała na deski pokładu, wiedział, że będzie znaczyła ślad jego ucieczki. Od razu zrozumiał, dlaczego przeciwnik nie silił się na zabicie go w ostatnim geście rozpaczy. I zamiast wrazić sztylet w serce, naznaczył stygmatem, którego woń zwabiła tu krwiożerczego diabła z piekielnych otchłani! W ostatecznej rozpaczy szarpał za rękojeść szabli, pochwycił ją oburącz! Bestia szła...

Rzucił się do ucieczki, kiedy odbiła się od ziemi i rozpoczęła ciężki, morderczy bieg po deskach pokładu... Uchodził, dławiąc się własnym krzykiem, wyciągając ręce... Błagając, aby ktoś stanął na drodze piekielnego monstrum. Zatrzymał je choć na krótką chwilę, aby dać mu wytchnienie... Dopadła go po czterech, może trzech krokach. Usłyszał warkot, poczuł, jak jej pazury rozdzierają nagie plecy. Przemożny ciężar rzucił go na deski, przygniótł do drewnianych planek. Kły przeorały lewy bark szlachcica, wyszczerzony pysk zacisnął się na ramieniu, poderwał w górę, rzucił o pokład, wbił się głęboko, drąc skórę i ciało. Krzyk, łoskot wystrzału, gwizd kuli, która odłupała garść drzazg... Potężne szczęki wypuściły zdobycz, podniosły się w górę. I już nie powróciły! Jakimowski poczuł, jak bestia zrywa się z jego ciała do skoku, wyczuł bardziej niż zobaczył, jak pędzi po pokładzie, wpada z impetem na kompana i towarzysza, który właśnie wbiegł do kajuty przez drugie drzwi... Poderwał się z lękiem, zakrwawiony; prawe ramię zwisło bezwładnie poszarpane szczękami bestii. A dwa kroki dalej jego druh Jan Stołczyna walczył z rozszalałym lampartem, rzucał się, odpychając z trudem zakrwawiony pysk... – Strzelaj! – ryknął z rozpaczą. – Rozwal mu łeb! Ratuuuuuj... Jakimowski nie słuchał go. Nie pomógł kompanowi z galerniczej ławy. Zamiast porwać za nabitą janczarkę na stole i zastrzelić bestię; skoczył do drzwi, zatrzasnął je, zaryglował, oparł się o drewno zakrwawionymi plecami, pozostawiając na deskach czerwone ślady posoki. Krzyknął, czując przeszywający ból. Jęczał głośno, zagłuszając wrzaski kompana, łoskot ciał przetaczających się po deskach w kajucie Kassym-beka. A kiedy kilka chwil później, gdy przemógł się na odwagę, kiedy otworzył zaryglowane drzwi, znalazł w kajucie ślady krwi wiodące na balkon galery. Nigdzie nie było ciała Stołczyny, ani martwego zewłoku bestii. Jakimowski uciekł jak tchórz, zostawiając na śmierć wiernego kompana! Nigdy nie walczył, ani nie zabił bestii Kassym-beka! Tej, która nawiedzała czasem jego sny, wyła mu prosto w ucho i warczała po nocach. To się nie mogło powtórzyć!

Wrócił znów na mroczny podpokład Amsterdamu. Był sam, zakrwawiony, szarpiący za rękojeść zaklinowanej szabli... Chciał wołać o pomoc, a lewiatan sunął do niego z rozwartą paszczą. Pistolet! Gdzie, do kroćset, był pistolet?! Jakimowski rozglądał się w rumowisku beczek pokrytych krwią, ale nigdzie nie dostrzegał przebłysku żelaza ani wystającej lufy... „Panie Boże Wszechmocny, oświeć mnie, oświeć”, załkał szlachcic w duszy.” I nie

opuszczaj w ostatniej godzinie...”. Lewiatan poderwał się do skoku. – Alano! Ktoś wpadł między Jakimowskiego i bestię. Mały, szeroki, pokraczny człowiek! Mąż bez nóg, opatrzony krótkimi kikutami. Jordan! W ostatniej chwili zasłonił komisarza własną piersią, zawył, gdy bestia skoczyła nań z impetem, obaliła między beczki. – Z półhaka... Zabij go! – zaryczał rozpaczliwie, chwytając zwierzę za kark, odpychając łokciem ogromną jak u cetusa paszczę. Jakimowski nie posłuchał go. Pognał po pokładzie, w stronę dziobu, jak zając ścigany przez charty! Zostawił Jordana samego sobie! Samego – bestii! Nie odbiegł daleko. Coś zawarczało przed nim... Bestia, ta druga bestia z galery siedziała na jego drodze, na samym środku pokładu, między wózkami dwóch armat. Czekała na łup. A Jakimowski wiedział, że nigdy nie pozbędzie się jej ze swego umysłu, jeśli nie zawróci, nie stanie z nią twarzą w twarz. Obrócił się do Jordana zagryzanego przez rozwścieczonego lewiatana. Zabij bestię! Gdzie... Czym? Gdzie jest pistolet? Za beczką? Nie. Za antałem? Nie ma. Wciśnięty między beczki? Za łożem działa? W zwiniętej sieci? W stercie lin? Jest! Chwycił chłodną rękojeść, poderwał broń w górę, wymierzył w grzbiet bestii. I pociągnął za cyngiel. Strzał nie padł, nie usłyszał nawet trzasku opadającej skałki! Zacięła się... Zamókł proch... Wysypał się z panewki! Bestia szarpnęła ciałem Jordana niczym bezwładnym łachmanem. Puściła kalekiego marynarza. I jednym susem dopadła Jakimowskiego. Tym razem nawet nie zdążył się przestraszyć. Zastawił się pistoletem, wyciągnął go przed siebie. Usłyszał, jak szczęki bestii zaciskają się na metalowej lufie, poczuł kłapnięcie zębów tuż obok swoich palców. Usłyszał jęczący głos Jordana. – Kurek... Odwiedź kurek. Odciągnął go kciukiem prawej ręki, a wówczas bestia szarpnęła łbem z taką siłą, że jednym ruchem wyrwała broń z ręki Jakimowskiego! Szlachcic wrzasnął, cofnął się, potknął na beczkach, zwalił w tył, między potrzaskane antały i baryłki. Był bez broni, zakrwawiony, poraniony, pocięty. Bestia ruszyła w jego stronę. Skoczyła, mierząc pyskiem prosto w głowę człowieka... I wtedy Jakimowski poczuł, że coś uwiera go w łokieć, coś twardego i śliskiego sterczy

pod prawym ramieniem. Bezwładnie, jak ślepiec szukający złotej monety, wyciągnął rękę, napotkał gładką kolbę... Rękojeść... Rękojeść krótkiego garłacza, który wypuścił marynarz zaatakowany na górnym pokładzie przez lewiatana... Błysk ognia przeorał zagracony podpokład! Wypadające z lufy siekańce i tłuczone szkło zdarły krwawe strzępy z łba bestii. Przeorały lewy bok, strzaskały przednią łapę... Posłały stwora między zakrwawione beczki, wydarły z jego gardła długie, przeciągłe wycie. A Jakimowski skoczył na nogi, pochwycił lewą dłonią rękojeść niemieckiej szabli wypuszczonej przez wroga, błyszczącej w świetle przewróconej latarni jak żywe srebro. Poderwał ją; nie bacząc na cieknącą krew, rąbnął raz, drugi, trzeci, czwarty, po łbie, grzbiecie, łopatkach i zadzie ogromnego, zdziczałego psa wyćwiczonego w poskramianiu marynarzy... I wtedy właśnie, w jednej krótkiej chwili... Tyle trudu, wojny, rzezi, pościgu po morzu, okrętów, bitew, abordaży i klęsk... W tej jednej chwili to wszystko się skończyło.

– Nie umieraj, panie Jordan! – Nie sposób żyć bez nóg, na których chadzałem dumnie po Długim Targu. Kiedyś, w innym życiu znany byłem z tego, że zawsze spłacałem moje długi o czasie. Razem z tym ostatnim... – Mości Jordan! Znałeś tych, którzy napadali na statki wypływające z Gdańska, prawda? Dlatego za wszelką cenę chciałeś do nas dołączyć? – Miałem dług – wycharczał Jordan. Nawet teraz obmyty i prowizorycznie opatrzony przypominał zakrwawiony tobół. – Albowiem ci, którzy uczynili ze mnie strzęp człowieka, to te same szelmy, które urządziły rzeź gdańskim orlogom... – Chcę wiedzieć, kim oni są – wyszeptał Jakimowski. – Mości Jordan, dlaczego nie powiedziałeś nam tego wcześniej? Byliśmy tak niedaleko rozwikłania tajemnicy, że prawie trzymaliśmy Lewiatana w ręku. – Alano – głos marynarza przeszedł w świszczący szept. – Ca de bestiar... Nie tak śmigłe jak zwykłe gończe, ale o potwornej sile. W Hiszpanii poluje się z nimi na dziki i niedźwiedzie... Dwie takie bestyje zagryzają dorodnego byka na arenie... Jedna starczy, by zatrzymać w miejscu tura. W Nowym Świecie trzy sztuki wystarczają, aby sprawić w indiańskiej wiosce większą rzeź niż całe stado wygłodniałych lwów. Urwał i zakaszlał krwią. – Hiszpanie polowali z nimi na Indian, a korsarz, Piet Van Heyn pierwszy użył ich przy abordażu. Do walki w pokładowej ciasnocie, wśród lin i żagli. To było straszne... – urwał i pomacał się po brzuchu. – Czy to moje... trzewia... Wyyyy...chodzą... Trzeba zaszyć... Przez chwilę dyszał i rzucał się. – Zabrałem alanos z Nowego Świata, ułożyłem, wyćwiczyłem. Sam diabeł nie pożałowałby zakupu. Przywiozłem je... dla Hiszpana Gaspara Mendozy, kupca z Sewilli...

Miał porachunki... Gdańsk zasekwestrował mu galeon z towarami. Jak Spieringowi. Jęknął rozdzierająco. Krew z ran popłynęła szybciej. – Ale to było falsum... Był ktoś sprytniejszy od niego... Mendoza okazał się jeno sługą potężniejszego człeka. Zabrał me psy i... coś im uczynił. Coś strasznego. Zamienił w bestie, zamknął w nich diabła. A kiedy zgłosiłem się po zapłatę... Ten drugi. Pan Gaspara chciał wiedzieć, czy naprawdę dostają szału, kiedy poczują krew. Porąbał mnie... Wypuścił z klatki... Jezu Chryste! Przez chwilę rzucał się na posłaniu. – Były straszne... rozszarpały nogi... Broniłem się, wyrzucili mnie do morza, koło Pucka. Było zimno... Cudem przeżyłem. Wyłowili maszopi. Obie nogi, mości panie Jakimowski! Obie nogi piłą! W rybackiej checzy... – Zrujnował mnie Mendoza. Jego mocodawca – wycharczał po chwili. – Trafiłem do przytułku, a potem... Uuuu...słyszałem o Lewiatanie. I byłem pewien, że to moje alanos sprawiły załogi tych statków. A kiedy kapitan... Dickmann szukał ludzi... Wiedziałem, że muszę być na pokładzie Prinzessin i zaciągnąć się, choćbym na rękach miał skakać po wantach i rejach, a zębami łapać się lin od żagli. Musiałem się zemścić! – Już, starczy tego! – Jakimowski i Berg na próżno starali się powstrzymać wypływającą krew; Jordan rozrywał rany, zsuwał bandaże, dygotał i rzucał się. – Posłuchajcie, mości Felst... – To ty posłuchaj! – zawył ranny. Poderwał głowę i ni stąd, ni zowąd złapał zębami za kołnierz delii szlachcica. Jakimowski szarpnął się zaskoczony, Berg chciał mu pomóc, lecz miał tylko jedną rękę. Z trudem oderwali kalekę od Polaka. – Zabiłeś tego, co się podawał za Hiszpana! Usiekłeś Gaspara Mendozę, co był starszym. Ale to falsum, kłamstwo i nieprawda! To wszystko szelmowska sztuczka diabła! Jest jeszcze ktoś! Człek naznaczony na ręku! On to sprawił, to jego fabryka! – Czekajcie, mości Jordan. Na lądzie powiecie... – Będę szczerzył zęby do śmierci jak do młodej dzierlatki, zanim dojdziemy do Helu! – wycharczał kaleka. – Ale nim zdechnę, musicie mnie wysłuchać! Szukajcie tego człeka! – Jak go poznać? – wydyszał Jakimowski. – Jest naznaczony! Przeze mnie... Kiedyśmy się bili... Odrąbałem mu mały palec u dłoni. Ma na tym ręku krzyż i znamię... świętego Jakuba... – Znamię? Jakie znamię? – Jakimowski pochylił się nad umierającym. – Malowidło... Znak bractwa... – Jakiego bractwa?! – wypalił Jakimowski. – O kim wy mówicie? Co za bractwo? – Za...bijcie go... – wychrypiał Jordan. – I módlcie się... Jego oblicze stało się białe jak śnieg. Jakimowski zrozumiał wszystko.

Co to było za bractwo? I co za znamię? Zapewne chodziło o świętego Jakuba, którego grób w dalekiej Composteli w Hiszpanii był celem pielgrzymek. W Hiszpanii?! Wszak szyper

maszopów, w poczet których wchodził Mały Jeka zwał się Gaspar Mendoza i uchodził za poddanego króla Filipa. Hiszpańska intryga? W Prusach, na polskim Pomorzu? Jezusie Nazareński, Matko Boska Ostrobramska! Cóż za bzdury przychodziły mu do łba! Ten Mendoza pasował tutaj ni w pięć ni w dziesięć, zupełnie jak pięść do nosa. Szlachcic nie wierzył, że był głową spisku. Człowiek ze znamieniem bractwa. Jakim znamieniem? Jakuba? Tego, który był patronem podróżników, żeglarzy... Laska... Laska świętego Jakuba! Długi kij do określania położenia statku. Stary, czasem jeszcze używany w morskiej nawigacji. Jakże mógł o tym zapomnieć! To był symbol świętego Jakuba i... Właśnie – żeglarzy, nawigatorów, tudzież wszystkich ludzi związanych z morzem. Sporo ich było w Gdańsku. Jak w takim tłumie znaleźć właściwego?

– To zaczęło się jeszcze we strumianniku2, przed kwietną niedzielą u Jastry – rzekł niepewnie Mały Jeka. – Ja powiem jak na spowiedzi księdzu, wszystko, co wiem, po kolei. Mnie już tam za jedno, co ze mną będzie, gorsze to piekło com je miał na Chimerze z Hiszpanem Mendozą, niźli u purtków się smażyć... Jak sobje chto posceli, tak sę wespi. Kiedy nastała wojna na Małym Morzu, wzięli Szwedy nasze baty, łodzie i szmaki, zrujnowali szyprów dobrych, cnych maszopów powywieszali. Nie chodziliśmy już na sztedę, łowić w toniach bantki, pomuchle, brejtlingi i węgorze, bo nam psie heretyckie syny żaki i cezy poniszczyli, porżnęli, pobrali dla starego Śledzia, znaczy się, dla szwedzkiego króla... Wtedyśmy się skrzyknęli w jedno wielgo maszoperio, poszliśmy na własną hanzę i poczęliśmy... Tu urwał i przeżegnał się. Pociągnął gorzałki z kubka. – Kompani moi, co w muerze wyszli, na pokładach pokończyli, tedy powiem wszystko, co tam... Poczęliśmy palić ognie na górach i urwiskach od Blezy, po Łebę i Boleniec, kiedy jaki statek przepływał. A wcześniej krowy albo konie brzegiem pędzić. Z latarniami. Bo musicie wiedzieć, wielmożni panowie, że kiedy ciemną nocą szyper widzi światło na morzu, które prosto jak w mordę strzelił idzie, to co pomyśli? Poduma, że to statek co ma dobrego pilota, bo równo idzie. I zaraz każe płynąć za nim, na zatracenie na strądzie. A gdy zobaczy potem światło na brzegu, to nic innego mu nie świta, jeno, że to od Łeby albo latarnia do Gdańska. A kiedy strąduje na mieliznach, tedy my już z maszopami w pobliżu czekać będziemy. I dalejże całą maszoperią na rejzę, brać beczki i towary ze statków. I braliśmy... – A nie bronili się przed tym szyprowie? – zapytał Dickmann. – Po prawdzie to ino krzynę. Bo myśleli, że my do pomocy przyszli. A myśmy mieli szable, pistolety. Na pokład wpadaliśmy i... Chryste zmiłuj, nigdyśmy nikogo żywego nie ostawili. Ciała w wodę rzucaliśmy, dobro dzieliśmy wedle partu, a statek... Czasem paliliśmy, częściej Dahl, szyper nasz z Jastarnio ogień pod prochy podłożył i do Póna Boga

posłał. Jakimowski dolał maszopowi gorzałki do garnca. Jeka pokiwał głową, dwie grube łzy stoczyły się po jego policzkach. – Nie bardzo chciałem ja na zbój iść, ale co było robić? Kiedy wychodziliśmy na połowy, a jeszcze wcześniej, za jaśnie pana wojewody Weyhera, kiedyśmy w Pucku budowali galeony królewskie, było u nas bogato. Ale jak Szwedy miasto wzięły, wszystkich nas wniwecz obróciły. Co było robić? Zabijaliśmy – pytacie... Pochwała je miło, ale zgniło. Prowda je belno i rzetelno. Tak i odpowiem – zabijaliśmy, jaśnie wielmożni panowie. Nie raz i nie dwa. I nie trzy... Jakimowski przymknął oczy. – Tuż przed Jastrą, tego roku wszedł nam na strąd pod Osetnikiem, niedaleko od Łeby, mały orlog, Chimera, ten, co... pamiętacie? Pamiętali, a jakże – zwłaszcza Janis z łbem przewiązanym bandażami, gdy dostał w łeb obuszkiem. I cała dawna załoga Die Prinzessin von Polen wzięta przez Dickmanna w rejs Amsterdamem, z której ledwie połowa trzymała się na nogach. – Weszliśmy na pokład, a tam pusto. Myśleliśmy: a nuż załoga uszła albo zaraza wybuchła. Ale beczki tam były z korzeniami. – I wtedy, ze skrytki na dziobie, na forpiku, którejśmy potem zażywali, wyszły bestie z piekła rodem. Połowę nas rozdarły na strzępy. Tak Dahl zginął, Szulist, Jost, drech dobry, Strądowi, co ich zwano w Blezie Stolemami, swaki moje po matce i inni prawie wszyscy... Mnie nie zabiły. Bo wyszedł ze skrytki człek, co mi się widział Hiszpanem. Gaspar Mendoza, ale myśmy potem wołali go purtkiem, kiedy nie słyszał. Diobeł to był od Szalińca, z piekła. Ten kazał bestiom i dwóm swoim ludziom, coby nas poniechały. Darował nam życie, abyśmy mogli mu służyć. Ja tam nie chciałem. Maszop zwykły jestem, ale swój hunor i fantazję mom! Ale ten piekielnik gadał, że jeśli zdradzimy albo służbę porzucimy, to nas przed strądowymi i starostami wyda: powie, żeśmy betowiznę brali, ludzi zabijali. A za piractwo u nas straszna kara, że do śmierci popamiętosz. Całą rodzinę w niewolę sprzedadzą. To co mieliśmy robić? Innej drogi nie było. Jeka zamilkł. Potarł poraniony łeb, westchnął znowu, rozglądał się po cichej, ciepłej izbie rozjarzonej odblaskami ognia skaczącego w palenisku, gdzie właśnie trzeszczały grube dębowe polana. – Co się zdarzyło potem? – zapytał Jakimowski. – Napadaliście na okręty razem z onym Hiszpanem? – Potem było piekło purtków. Kiedy z Gdańska, od Mikołejsona przyszła wieść, że orlog wyjdzie z portu za parę dni, przyczajaliśmy się na Helu czy w Łebie i szukaliśmy go na morzu. Kiedy noc zapadła, szliśmy mu na spotkanie, a sami chowaliśmy się w forpiku. Chimera owego Hiszpana była tak przemyślnie zbudowana, że miała schowek, kadłub pochyły zbudowany, za którym mieściły się dwie komory. Tak tedy udawaliśmy statek, co go załoga opuściła. A kiedy nas okrzykiwali, nie odpowiadaliśmy. Wchodzili maszopi z fleut i galeonów na pokład, a widząc, że fracht jest zacny, okrętowali kilku swoich i chcieli do portu go nawrócić. Wtedy, gdy żeglowali w koniunkcji, myśmy wychodzili z ukrycia, Hiszpan lewiatany wypuszczał, znaczy te psy straszne. A one od razu całą załogę do nieba posyłały. Tak my znowu do forpiku się chowaliśmy i ten drugi statek doganialiśmy. Różnie

to bywało, ale zwykle tak, że spuszczaliśmy małą łódź na wodę, a w niej Hiszpana, jego ludzi i szalińce. A kiedy na drugim statku znowu nas dostrzegali i okrzykiwali, widząc, że ich maszopi znikli, wtedy znowu część załogi wysyłali do nas. I tak to się powtarzało ad mortuum defecatum, wielmożni panowie. Łup był dobry, bo żaden szyper nie przepuścił okazji, aby za nagrodą odprowadzić do portu orloga z korzeniami wartymi tyle, co sto naszych kaszebscich szmaków. Tyle, że gdy go załogą raz i drugi obsadził, a wszyscy te diochle poszli, to mu na pokładzie niewielu marynarzy ostawało. Wtedy starczyło, że do burty dobiła łódź z Hiszpanem i lewiatany na pokład wypuścili. One były bystrego przyrodzenia bestie. I zaraz całą załogę mostem kładły. – Jak wpuszczaliście bestie? Mieliście w łodzi pomosty? – Żelazem otwieraliśmy ambrazurę na armatę albo dobijaliśmy do galerii na rufie. Często dopomóc bestiom musieliśmy, rannych dobić, czasem szypra wyciągnąć z kajuty. Różnie to bywało. Raz rzuciliśmy się na galeon wielki i wtedy udaliśmy rozbitków – w łodzi z towarem. A kiedy ją na pokład wciągnięto, tedy się okazało, że pod płótnem szalińce były. Ślady na ambrazurach Prinzessin... Jakimowski przypomniał sobie, jak odkrył je w czasie wyprawy na Spieringa. Teraz wszystko stawało się jasne. – Czym ich zabijaliście, że nie zostawiało śladów ostrza, kuli, ani prochu? – Tym, jaśnie wielmożny panie. – Jeka położył z łoskotem na stole małą kuszę z żelaznym bełtem, narzędzie śmierci dobyte z cekhauzu, bodaj z czasów Zygmunta Starego. – Tutaj bełt jest żelazny, okrągły, a nie graniasty. Tedy jeśli się go z ciała wydobędzie, taki ślad zostawi, jak szpony bestii – nie rozróżnisz, że żelazem, a nie kłem purtka rana zadana. – Cóż było dalej? – spytał Dickmann i łyknął z kubka. – Wieleście statków zdobyli? – Dziewięć albo i dziesięć, wielmożny panie kapitanie. – Jeka policzył szybko na palcach. – Charitas to jeden, jaśnie wielmożni panowie, Pferd dwa, Roj Fortu trzy, Słoń znaczy się cztery, jakowaś fluita Angielczyków to pięć i orlog gdański, Einhorn, będzie sześć. Potem szła jeszcze Księżniczka, a po niej był... Die Katze, mości panie kapitanie. I Amsterdam... – Mówiłeś, że waszym kompanem był w Gdańsku Mikołejson. Cóż on czynił? – Zawsze, kiedyśmy szli na rejzę i na statek lewiatany wypuszczali, trzeba było najpierw wskazać psom, kto szyper, kto bosman, a kto scriba navalis. Tedy Mikołejson kradł rzeczy ze statków, na które zamiarowaliśmy napaść. A Hiszpan dawał je szalińcom do wąchania. Tak i wiedziały, kogo szukać najpierw, a kogo oszczędzać. I nas oszczędzały, bo czuły, że inszy fetor od nas bije. Bo raz się zdarzyło, że zajuszone krwią, poszarpały kilku maszopów. Ale wracajmy do sedna sprawy. Aby postrach rzucić na miasto, kazał purtk Hiszpan szyprom zdobytych statków wypisywać w dziennikach jako bestia wygląda i czego chce i różne tam takie. Aby pomyśleli mieszczankowie, że to czary. – I wszyscy podpisywali? – Kto by tam nie podpisał, jaśnie panie, gdy mu nad karkiem bestyje stały. Choć jeden się trafił z fantazją. W łeb sobie strzelił i tyle. Świeć Panie nad jego grzeszną duszą. I nad naszymi jeszcze gorszymi. – Co potem było? – Potem to ja, jasny panie, już nie mogłem strzymać. Inna rzecz orlogi łupić, w równym

boju, a inna ludzi katować, trupy zostawiać jak na Sądzie Ostatecznym. Piekło to było dla nas gorsze, niż dla tych, co ich psy na okrętach dopadły. Dlatego zacząłem... Znaki zostawiać. – Znaki? – Rebusy znaczy. Kiedy Mikołejson coś podejrzewać zaczął i strach go wziął, podziękował za służbę. Tedy go zaraz Hiszpan fałszywie oskarżył, fanty jakieś podrzucił, dość, że Mikołejsona w dyby wzięto. Ja nic powiedzieć nie mogłem, tedy znak ostawiłem na ścianie Prinzessin. Merk rybaka i napisałem, by go uwolnili. Myślałem, że jak do Mikołejsona traficie, to wam wszystko wyśpiewa... – Czegoś wprost nie napisał, że w Wieży Bramnej siedzi? – mruknął Jakimowski. – Bom się bał, wielmożny panie. Hiszpan okrutnie był zawzięty na zdrajców. Gdyby mnie na tym przyskrzynił i zobaczył, że coś na ścianie skrobię, tedy by na mnie szalińce poszczuł. I tyle byłoby biednego Jeki. Raz mnie nawet zoczył, alem się wykpił, że straszyć chcę gdańszczan, że to niby potępione dusze z piekła się odzywają. Jakimowski westchnął. Też tak pomyślał, gdy odkrył znak na grodzi Prinzessin. – Gdyby nie wasze rebusy, nigdy nie doszlibyśmy po nitce do kłębka. Siła nam pomogliście. Dziwi mnie wszelako, że nie obawialiście się szubienicy. Wszak braliście udział w okrutnej zbrodni. – Mnie już za jedno panie. Gorzej mi było na Chimerze pod Hiszpanem, który nas twardą ręką trzymał niż będzie na waszym pohyblu, na którym pewnie się pokołysać przyjdzie. Tyle, że złota nam nie skąpił zdrajca. A u mnie bieda, białka w checzy chora leży od przeszłej Gode, stęka, ani wstanie. I znikąd pomocy. – Co za powód miał ów Hiszpan, by napadać na gdańskie statki? – zapytał z kolei Dickmann. – Czy był może na służbie Szwedów? Cesarza? A może Spieringa? – Gdzie mnie do takich rzeczy, panie. Nie wiem. – Nie spotykał się z nikim obcym? – Z tego co gadali, miał rankor do Gduńska, że go na dziady wykierował, bo pobrał w sekwestr statek z towarami. – Gdańsk zrujnował niejednego – mruknął Dickmann. – Ale nie wszyscy poszli po tym na zbój morski. Czy widziałeś może u Hiszpana jakieś pisma? Listy, znaki? – Albo człeka, który miał odrąbany mały palec u prawej ręki i na tej ręce krzyż i znak świętego Jakuba? – uzupełnił Jakimowski. Jeka namyślał się długo. – Nie widziałem – rzekł. – Ale ja prosty drech, maszop. Ja nie wszystko znałem, gdzie ów Mendoza obracał się. Może miał znajomych, może nie. Dość, że często na Helu, w Łebie i w Boleńcu stawał na kotwicy. Ale tam nikt nie pyta, skąd statek i kogo. Zwłaszcza teraz, za czasu wojny... Zapadła cisza. Ogień trzaskał wesoło na kominku, gorzałka lała się strumieniami do kubków. – To wszystko na dzisiaj – rzekł zza stołu Jan Wendt odpowiedzialny w Królewskiej Komisji Okrętów za prawo morskie. – Podpiszcie tu i o, tutaj! – Co ze mną będzie, jaśnie wielmożni panowie?! – załkał Mały Jeka. – Przecie wam powiedziałem jak na spowiedzi. Ja wiem, zgrzesielem, ale nie zawsze ze złej woli.

– Nie jesteś w naszej mocy – rzekł Wendt. – Wydamy cię Radzie Gdańska, staniesz przed miejską ławą i iudicium bannitum. Nie chcę cię straszyć, ale myślę, że powiozą cię w Długą ulicę prosto na szubienicę. Choć jeśli winy uczciwie wyznasz, może skończy się jeno na piętnowaniu i łamaniu kołem, zamiast pala i kwalifikowanych męczarni. Tak czy owak, mój chłopcze, obawiam się, że w Męczennicy czeka cię Nora Żmij. – A dlaczego, wielmożny panie, wy mnie nie sądzicie? – załkał maszop. – Królewska Komisja Okrętów sądzi tylko więźnie i złoczyńców, którzy są pod naszą jurysdykcją. Znaczy, majtków i oficerów, tudzież tych, co dopuszczają się na nich napaści. A skoroście mordowali załogi statków gdańskich, muszę wydać cię miastu. Szkoda, bo przyznam, iż sąd królewski mógłby wziąć pod uwagę przy ferowaniu wyroku pewne okoliczności na korzyść skazanego... – Gdybyście napadli na galeon królewski – rzekł Dickmann – mielibyście sprawę z ichmość panem Wendtem. A tak pójdziecie na Ratusz. Jest wprawdzie sprawa z poturbowaniem moich ludzi, których wzięliście do niewoli, ale to nie przeważy w sporze z Radą Miejską. Gdańsk teraz zawzięty jest na waszą krew. Szkoda, że nie na szwedzką. – Tedy gdybym szkodę wam jakąś wyrządził, dajmy na to na sługę napadł, tedy wzięlibyście mnie pod jurysdykcję? – Wtedy tak. Szybko jak błyskawica Jeka doskoczył do jednego z pachołków, wyrżnął go pięścią w gębę, pchnął na ścianę. Jednym ruchem wyrwał mu zza pasa pistolet, wymierzył w Komisję i pociągnał za spust. Huk był tak wielki, że czapki i kapelusze poleciały z głów. Ale kula nie była wymierzona w nikogo. Poszła w sufit, panu Bogu w okno. A Mały Jeka padł na kolana przed Wendtem. – Teraz już ja wasz! – zakrzyknął. – Napadłem, obiłem, zdrowiu Komisji zagroziłem! Bierzcie mnie w dyby i sądźcie, a nie wydawajcie synkom miejskim, bo jak mnie tydzień będą włóczyć po szafotach, że i sama pani Małodobra nie pozna! Jan Wendt zerwał się od stołu. – W dyby z nim! – huknął do pachołków. – A ty pisarzu, pisz, co następuje... Jan Heppius, sekretarz Komisji spisał, co trzeba i posypał karty piaskiem. Pomyślał sobie jednak, że zeznania tego kaszubskiego rybaka każe przepisać chyba na sam koniec drugiego foliału Akt Komisji Okrętów... A kat Hohenbacher odrzucił w palenisko rozgrzany pręt. Do kroćset, znowu nie poigrał sobie z gaszkiem po swojemu. Zmełł pod nosem przekleństwo, bo tylko marnowano jego czas! A przecież w Katowni czekało nań od wczoraj dwu drzemcarzy i jeden wyraźnik, którym miasto w podzięce za ich ostatnie wyczyny na Długim Targu podarowało konopne wieńce laurowe.

1 Łac. Koń morski, fantastyczne zwierzę z łbem przypominającym głowę konia, występujące w zabobonach marynarskich. 2 Kasz. marzec.

Rozdział III

Największy dzień najmniejszej floty Tryumf kapitana • Krnąbrne miasto • Słodkie kłamstwa na Ratuszu • Rada zgina sztywne karki • Ritter Sankt Georg • Powrót do Elżbiety • Diabeł morski nie odchodzi • Duma i gniew • Admirał Arendt Dickmann • Wojenne wichry • Sygnałem będzie strzał • Ad maximam Poloniae gloriam • Śmierć albo chwała

D

umny Gdańsk powitał ich gwarem i krzykiem. Wieść o tym, iż kapitan Arendt Dickmann wyrwał Lewiatanowi kły i szpony, a odrąbany łeb potwora przywiózł do Głównego Miasta ku uciesze tłumów, obiegła port i Długi Targ lotem błyskawicy. Doszła zarówno do Wyżynnej jak i Nizinnej bramy, odciągając mieszczan od tak uciesznego widowiska, jakim była chłosta starej murwy przy pręgierzu Wieży Więziennej. Gdzie stara lampucera zwana Rakarską Beczką obrzucała połowę Rady Miejskiej tak uciesznymi obelgami, że pospólstwo porzuciło dla niej linoskoków, kuglarzy i niedźwiedników dających widowisko na Węglowym Targu. Teraz spragniona uciech tłuszcza zwróciła się w stronę Długiej. I to pomimo faktu, iż Rakarska Beczka opowiadała właśnie szczegółowo – ubawiając niektóre detale swą kurewską imaginacją – jak krótką i pocieszną kuśkę miał rajca Constantin Ferber. Tudzież jakie dziwaczne upodobania dręczyły niejakiego Falckego – miejskiego ławnika, który dosiadał jej przystrojony w niedźwiedzią skórę. Cała uwaga gawiedzi zwróciła się teraz w stronę portu, gdzie od strony Zielonej Bramy jechali ku ratuszowi Dickmann i Jakimowski, za nimi zaś, na kolasie kolebał się Szelf i kilku marynarzy z Die Prinzessin von Polen. A kiedy przejechali obok Dworu Artusa i Domu Ławy, strażnicy miejscy musieli halabardami torować im drogę przez tłum, grzmocić pospólstwo po łbach i karkach płazami pałaszy. Dickmann nie zwracał na to większej uwagi. Nie, żeby powrót do tego przeklętego miasta w charakterze tryumfatora i pogromcy Lewiatana był mu niemiły. Wszak jeszcze wczoraj był zrujnowanym patrycjuszem, wypędzanym spod przedproży niczym parszywy dziad proszalny, na widok którego możni synkowie miejscy odwracali głowy. Dzisiaj to oni wylegli gromadnie na jego przybycie. Wśród tłumów widział znajome gęby dawnych wierzycieli, zamożnych mieszczan i urzędników z Ratusza. Gdzieś wśród krzyczących przekupek, czeladzi, woźniców, jarmarcznych bab, strażników, tragarzy i przekupniów mignął mu Feldstete. Potem dojrzał wielkie jak dwa dukaty gdańskie oczy Konstantego von Holtena; krzyczał i wiwatował, przeciskając się przez tłum śmierdzących moczem końskim czeladników farbiarskich, Daniel Schmidt zwany Fabriciusem, nie bacząc na to, że ulicznicy deptali mu po aksamitnych ciżmach ze srebrnymi klamrami. A Joachim Oelhaf, choć przyodziany w jedwabny wams, wdrapywał się właśnie na nadproże kamiennicy Speymannów, niczym prosty żak chcący podejrzeć młodą kurtyzanę w kąpieli. A wszystko po to, aby zobaczyć tryumfatorów. Dickmann oglądał to wszystko kątem oka, lecz nie miał czasu ani sposobności, aby

cieszyć się swoim tryumfalnym wjazdem. Wszystkiemu winna była... przeklęta polska kobyła Jakimowskiego! I jego własna pycha, gdyż jak pijany głupiec dał się szlachcicowi namówić na konną przejażdżkę pod Ratusz. Uparte bydlę to rwało naprzód, to rzucało łbem, odganiając muchy, za nic mając sobie fakt, iż wiezie na swoim grzbiecie kapitana floty królewskiej. Co gorsza, narowisty polski rumak próbował stawać dęba albo przeciwnie – wkładał łeb między nogi, tak iż Dickmann czuł się chwilami zupełnie jak pijany majtek dryfujący na baryłce w czas największego grudniowego sztormu. Pogromca Lewiatana nie był w stanie pogromić polskiej kobyły (dopiero później Jakimowski powiedział mu, że był to wołoski wałach), co mogło dać Dickmannowi dużo do myślenia w temacie małej liczby szlachty polskiej na morzu i jeszcze mniejszej gdańszczan służących w jeździe armii koronnej. Stanowczo koń i pokład wykluczały się wzajemnie, choć przecież Jakimowski radził sobie dobrze zarówno z jednym jak i drugim. No cóż, był chyba jakimś wyrodnym synem Korony Polskiej. Dickmann z ulgą zeskoczył z konia i oddał wodze jednemu z Kozaków. Jakimowski wskazał mu drzwi do sieni i przepuścił pierwszego. Dickmann spojrzał w górę na wznoszącą się nad nimi, ozdobioną zegarem, hełmem i iglicą wieżę zwieńczoną pozłacaną statuą króla Zygmunta Augusta, swojego czasu znienawidzonego przez gdańszczan za konstytucje biskupa Karnkowskiego podwyższające palowe i dające przedstawicielom cechów prawo do zasiadania w Ratuszu. Jak powiadano na Głównym Mieście, do dziś, kto z patrycjuszy gdańskich słyszał słowo statut, dygotał ze strachu, a kiedy wymawiano przy nim nazwisko Karnkowski, zgrzytał po cichu zębami. Swoją drogą, Dickmann ciekaw był bardzo, czy rajcy i burmistrzowie uczynią to samo, kiedy każe sięgać im do przepastnej kasy miejskiej. No cóż praecedit labor, sequitur honor1 – głosił napis w sieni. A w razie gdyby panowie mieszczanie o tym zapomnieli, Dickmann gotów był trykać ich łbami w mur dopóty, dopóki nie przypomną sobie wszystkich liter tego powiedzenia. Weszli na górę po kręconych schodach i skierowali się na lewo do Sali Letniej. Słudzy otwarli przed nimi drzwi, wpuszczając do komnaty, w której jeden złoty pypeć na chuście Persa podtrzymującego kominek zdawał się być wart więcej niż galeon wyładowany towarami, ściany obite były purpurą, a sufit przesłaniały obrazy i prawdziwe arcydzieła malarskie. Największym z nich zaś była alegoria handlu gdańskiego i jego związku z Rzecząpospolitą. Tam na samym krańcu owalnego malowidła widniała dłoń chwytająca za główną wieżę gdańskiego Ratusza i uosabiająca opiekę Wszechmocnego nad miastem. Tyle mawiano oficjalnie, bo Izaak van den Blocke na łożu śmierci zdradził Dickmannowi prawdziwą treść swego dzieła. Dłoń Pana nie znaczyła wcale żadnej aureoli i opieki, lecz była przypomnieniem, iż jeśli rajcy okażą się ciemiężycielami ponad miarę, palec Boży skruszy wieżę Ratusza równie łatwo jak mury Jerycha lub zdejmie ją obnażając biednym ludziom wszystkie grzechy Rady Miejskiej. Lecz Boska interwencja póki co nie miała jeszcze miejsca; ciemiężyciele zaś czekali na kapitana w Czerwonej Sali, gdzie nawet wiercąc się na ławie, człek miał wrażenie, że wyniesie na pludrach złotą fortunę. Byli tu burmistrzowie Valentin von Bodeck i Ernest Kroll. Był też Walter Rozenberg, Matthias Werdemann, a nawet jeden z Uphagenów – Dickmann nie wiedział który; to było nawet dziwne, że żaden nie był obecnie rajcą ani

ławnikiem, wszak w Gdańsku namnożyło się ostatnio Uphagenów jak robactwa. Przeklęci plebeje, miejskie synki i łyczki – Dickmann przyłapał się na tym, że mówi o nich zupełnie jak szlachcic polski. Był także Jan Czirenberg, Henryk Schwartzwalde oraz jeszcze kilku pomniejszych rajców i mieszczan. Biedaków, zaściankowych szaraczków, bowiem ich głowy można było otaksować zaledwie na jakieś sto, może sto pięćdziesiąt tysięcy florenów majątku. A cóż to znaczyło przy takich von Holtenach, czy Rozenbergach?! Dickmann długo układał sobie w głowie to, co zrobi po przyjściu do czerwonej komnaty. Chciał wejść z tupetem, usiąść niepytany, by upokorzyć miejskich synków. To była ludzka rzecz, aby zemścić się za lata poniżenia. Gdy jednak słudzy otwarli przed nim drzwi, poniechał swych zamiarów. Raz, że byli tu także prezydent Królewskiej Komisji Okrętów Gabriel Posse, Hermann von der Becke i Mora, którymi gardzić nie miał za co, nawet zważywszy fakt, iż byli to jego zwierzchnicy. Po drugie zaś z tego względu, że Rada Miejska uczyniła coś, czego Dickmann nigdy by nie podejrzewał. A mianowicie upokorzyła się przed nim sama. Rajcy czekali nań na stojąco. Sam Rozenberg podsunął mu krzesło i poczekał, aż Dickmann usiądzie. Burmistrz Kroll przywołał klaśnięciem sługę, który nalał do kielicha najprzedniejszego klaretu. A potem von Bodeck popchnął w stronę kapitana brzęczący miło worek ze złotem. Dopiero teraz Dickmann poczuł to, co stało się udziałem królów Rzeczypospolitej, a zwłaszcza Stefana Wielkiego, chcących wkroczyć do tego przybytku z naręczem powrozów pod pachą, z węgierskimi hajdukami czekającymi tylko, by na rozkaz pana przyozdobić fasadę Ratusza wisielcami w aksamitnych wamsach. A tymczasem mieszczanie pokornie padali im do nóg, całowali po rękach i znosili wory ze złotem, zapewniając o jak największym oddaniu. Teraz dopiero zrozumiał perfidną grę kupczyków, którzy w chwili siły okazywali wzgardę i pychę, a w momencie słabości płaszczyli się przed zwycięzcą na kolanach niczym bojarzy przed moskiewskim carem. No cóż, na razie wygrywali wszystko takim zachowaniem. – Witam, mości panie kapitanie Dickmann – rzekł Ernest Kroll, praesident czterech wybieranych przez Radę burmistrzów miejskich. – I jak tuszę, przychodzicie, aby ogłosić nam radosną nowinę, iż handlowi naszego drogiego miasta nie zagraża już Lewiatan, diabelski pomiot napadający na nasze statki?! Dickmann pokiwał głową. Upił łyk wina i przez chwilę rozkoszował się smakiem. – Lewiatan przestał istnieć, wysoka Rado. Dowiedziawszy się, że zamierza napaść na statek Zjednoczonych Prowincji, zaokrętowałem się na niego z moimi ludźmi, zdobyłem jego fluitę i przyprowadziłem ją jako pryz. Dickmann nie dodał przezornie, że przy okazji zgarnął jako łup również statek należący do Kompanii Wschodnioindyjskiej, bo świątobliwi rajcy Głównego Miasta narobiliby wówczas w spodnie z takim impetem, że pewnie w dalekiej Latarni żołnierze wzięliby to za ostrzał z armat szwedzkich. – Kim, albo czym – Kroll ściszył głos – był Lewiatan? Zapewne jesteście w stanie udzielić nam stosownych objaśnień, mości panie prowizorze Dickmann. – Kapitanie Dickmann! – rzekli niemal jednocześnie Jakimowski i Posse. Arendt zachował kamienną twarz starego kostery. Skoro główny komisarz królewski wypowiadał

się w taki sposób, znaczyło to, że jednak nie został zdjęty z dowodzenia, ani abdankowany ze służby za samowolne wyjście w morze. To było wielce pocieszające w jego położeniu. – Wasz statek, mości panie – ciągnął burmistrz – należy teraz do Gdańska. Udzieliliśmy go wam w celu zniszczenia wspólnego wroga i teraz winien wrócić pod jurysdykcję Rady. Poza tym nie zapomnieliście chyba, że macie miejskie obywatelstwo i liczne obowiązki, które być może uniemożliwią wam dalszą służbę we flocie Najjaśniejszego Pana... Wszak oficerów tam wielu, a Gdańsk potrzebuje wsparcia takich ludzi jak wy. Lecz zanim porozmawiamy i o tym, pragnąłbym najpierw usłyszeć waszą odpowiedź na pierwsze pytanie. „Straciłem Prinzessin”, pomyślał Dickmann. „Ha, mówi się trudno!”. – Lewiatan był kaprem, mości panie burmistrzu. Hiszpańskim kupcem Gasparem Mendozą, który mając rankor do Gdańska, najął i zmusił siłą do służby kilku głodujących Kaszubów, aby napadać z nimi na statki wychodzące z portu. – Lecz czymże wytłumaczyć, że zabijał majtków, pozostawiając towary? – zapytał Valentin von Bodeck. – A także mutylację ciał załogi i szyprów? – Wykorzystaniem w czasie abordaży psów bojowych, które sprowadził w tym celu z Nowego Świata. – Ależ – żachnął się Rozenberg, miłośnik polowań i ogarów polskich – nie ma psów zdolnych, by zabić załogę całego statku! To pytanie również Dickmann przewidział. I miał na nie jasną, zrozumiałą dla wszystkich odpowiedź. Szelf i dwaj marynarze wnieśli do sali gromny tobół. Rzucili na kamienną posadzkę. I odsłonili, gdy rajcy podeszli bliżej. Kroll jęknął, widząc wyszczerzony pysk martwej bestii, pokryty krwią, ranami od kul i szabel. Valentin von Bodeck przycisnął natychmiast do nosa uperfumowaną chusteczkę, Uphagen jęknął, inni cofnęli się. – Cóż to za bestia?! – zakrzyknął Rozenberg. – Gdzie lęgną się takie... takie... – zabrakło mu słów. – Alano... Zwą się alano i służą do poskramiania niewolników oraz Indian w Indiach Zachodnich – mruknął Jakimowski. – Nie bądźmy naiwni, mości panowie, nie dałyby sobie rady z załogą galeonu wojennego. Ale na pinkę czy fluitę wystarczą w sam raz. – Zwłaszcza – uzupełnił Dickmann – że jak świat światem, nikt nie spodziewa się takiej bestii na pełnym morzu. Wystarczy podpłynąć do statku, wypuścić na pokład takie monstra z klatki i odczekać aż wymordują załogę. A potem wejść już tylko, aby przejąć okręt. – Zabierzcie to ścierwo! – prawie krzyknął von Bodeck. – Przywiozłem wam trzy zewłoki – mruknął kapitan. – Jest w czym przebierać do woli. – Powieście jedno przy wejściu do portu – zagrzmiał Kroll do pachołków. – Drugie na Długim... – W tej chwili właśnie uprzytomnił sobie, że w takim wypadku codziennie przechodziłby koło tej bestii, idąc na poobiedni kufelek do Dworu Artusa. – Na Targu Węglowym, przy Katowni. A trzecie koło Bramy Nizinnej. Gwoli nauki i przestrogi. – Tak zatem kończąc, o czym mówiliśmy – ciągnął Dickmann – Lewiatan nie istnieje, co mogą potwierdzić obecni tu ichmość panowie z Komisji królewskiej. A zwłaszcza ichmość pan komisarz hetmański Marek Jakimowski, bez którego nie doszłoby w ogóle do

wytropienia i unicestwienia bestii. To on wskazał mi drogę do jej nory, gdzie wyrwaliśmy kły Lewiatanowi. W stosownym czasie Rada Głównego Miasta otrzyma raport z przesłuchania winnych, bo kilku maszopów wzięliśmy żywcem. A tak przy okazji zniszczyłem również Piotra Spieringa, który domagał się wypłaty od was dwunastu tysięcy dukatów. Ernest Kroll podszedł do Dickmanna z wyciągniętą ręką. Kapitan dopił kielich do końca i wstał. Uścisnął dłoń pierwszego burmistrza. A potem były już tylko wiwaty, toasty i uściski. – Wasza nagroda jest do odebrania, mości panie Dickmann – rzekł Valentin von Bodeck, ściskając dłoń kapitana. – Czy mam kazać przesłać wam pieniądze do domu, czy też wystawić weksle? Mówcie, jak wam wygodniej. – Jeśli mogę mieć do was drobną prośbę, panie von Bodeck, tedy spłaćcie z tej sumy wszystkie moje długi Zachariaszowi Knade, według weksli, które przysłałbym do waszego kantoru jutro. Mogę was o to prosić? – Ależ oczywiście. – Możny gdańszczanin skłonił się uniżenie, niczym polski rękodajny przed patronem. – A co z resztą pieniędzy? Może ulokujecie je w mojej kompanii? – Dwa tysiące złożycie na ręce imć pana Wolfganga von der Oelsnitza z Komisji Królewskich Okrętów z przeznaczeniem do podziału pomiędzy wszystkich członków załogi Prinzessin oraz rodziny tych, którzy polegli. Z reszty proszę, aby imć pan Jakimowski wziął sobie, ile mu potrzeba... – Nie, nie – pokręcił głową szlachcic. – Nie martwcie się, mości panie kapitanie, potrafię o siebie zadbać. Hetman Koniecpolski doceni taki, a nie inny wynik mego skrutynium. Zatrzymajcie całą sumę dla siebie. – Skoro tak, tedy resztę proszę zdeponować u Fuggerów, jeśli nie będzie to kłopotem. – Ależ oczywiście, panie Dickmann. Przynieśliście niezmierną sławę całemu miastu – rzekł rajca, który jeszcze dwa miesiące wcześniej omijał Dickmanna na ulicy jak trędowatego. – Poza tym mamy jeszcze dla was pewną... propozycję. Dickmann na razie nie słuchał. Miał dziwne wrażenie, że to wszystko nie dzieje się naprawdę, a otaczające go postaci rajców to ruchome kukły z szopki, jaką katolicy prezentowali co roku w kościele Świętego Józefa u kamedułów, gdzie odbywały się kazania po polsku. Spoglądając na wspaniałe, szyte ze złotogłowiu, jedwabiu, z aksamitów wamsy i czamary, na szaty zdobione wstążkami i koronkami, jedwabne pończochy, na laski, pantofle i trzewiki z rozetami, na piękne, spokojne oblicza, na których nigdy nie gościł wyraz gniewu, złość czy szczery uśmiech, miał wrażenie, że otaczają go nieruchome posągi. Donders! To kto tu był prawdziwy?! Obejrzał się na Jakimowskiego, Szelfa i marynarzy rozglądających się z nabożną czcią po plafonach sufitu, kominku z piaskowca, dzieła Wilhelma Bartha Starnego, po zdobionych bogato sprzętach i meblach. I poczuł ulgę, widząc spocone, ogorzałe, lecz jakże znajome gęby, zdobione bliznami wyniesionymi z morskich walk i potyczek, oglądając ich stwardniałe dłonie, kubraki i kaftany spłowiałe od wichru i wody morskiej, pełne dziur i zadrapań. Od razu mu ulżyło na duchu. Świat jak zwykle dzielił się na ludzi wykutych z żelaza i tych ulepionych z krowiego łajna, które potem, dla fasonu oblepiano grubą warstwą wosku. Tak zawsze było, jest i będzie.

Tyle, że wosk stopi się od płomienia, a żelazo jedynie rozgrzeje do walki... – Chciałbym rzec, iż byłoby nam wielce miło, gdybyś, mości panie kapitanie, rozważył naszą propozycję służby miastu. Gdańsk potrzebuje dzielnych ludzi. Obywateli takich jak wasza mość, którzy nie boją się przeciwności – zaszemrał von Bodeck. – Nie wiem do czego wasza wielmożność pijesz? Ja już jestem na służbie. Królewskiej! – Królowie przychodzą i odchodzą, zaś Gdańsk trwa. Mości panie Dickmann, potrzebujemy zarządcy i komisarza portowego. Kapitan uśmiechnął się. Nominalnie gdański port nad Motławą był pod jurysdykcją obecnego burmistrza praesidenta i jego zastępcy, którzy zresztą zmieniali się co rok. Ale w nawale spraw rajcy nie zawsze mieli czas, by wszystkiego dopilnować. Dlatego często mianowali komisarza; prowizora, który doglądał źrenicy w oku gdańskiej wolności, a zwłaszcza pobieranych tam opłat. Ktoś biegły w morskim fachu i nieugięty wobec Rady mógł zrobić tam prawdziwą fortunę. – Będzie nam miło, jeśli wasza mość przychyli się do naszej prośby – rzekł Kroll. – To doprawdy zaszczyt gościć was na Ratuszu. – A ja przypominam, że imć pan kapitan ciągle jest na służbie. – Posse uśmiechnął się samymi kącikami ust. – Wiem ja, że dowodzenie okrętami Jego Królewskiej Mości nie może równać się z licznymi zajęciami, które wasza mość możesz łacno otrzymać w Gdańsku. Zważ jednak, że imć pan burmistrz ofiarowuje ci port, w którym będziesz mógł spocząć na stare lata, a tak naprawdę zmurszejesz niby stary wrak. A ja tymczasem daję ci okręt, abyś przemierzał na nim morza i oceany! Skinął na sługę, który podał mu mały drewniany model galeonu wojennego, jaki zwykle wykonywano w łasztowniach dla architektów i ciesielskich mistrzów przy budowie statków. Postawił go na stole. – Oto królewski galeon wojenny, budowany od dwóch lat w Pucku, a teraz wreszcie szczęśliwie wyposażony pod Latarnią. Zwie się Rycerz Święty Jerzy. Dickmann podszedł bliżej i zamarł. Jego fachowe oko od razu rozpoznało, iż okręt był co najmniej dwa razy większy od jego Księżniczki. Obły, smukły kadłub nie miał tak dużego wzniosu rufowego jak statki, na których pływał. Długi bukszpryt wysuwający się daleko w przód, zwieńczony małym masztem z żaglem rejowym i waterfokiem zamocowanym poniżej foksztagu, świadczyły, że galeon dobrze trzyma się kursu, choć przy pełnym wietrze i z rozwiniętymi wszystkimi żaglami może sprawiać kłopoty ze zwrotami. Trzy smukłe maszty były mniej więcej tej samej wielkości, wszystkie przedłużane stengami i bramstengami. Fokmaszt nosił foka, marsla i dodatkowy, górny bramsel. Podobnie miała się rzecz z grotmasztem. Na ostatnim maszcie poza rejką trójkątnego, łacińskiego bezana widniał jeszcze dodatkowy, rejowy bezanżagiel, rzecz jasna bez boneta. Dickmann już teraz mógł wyobrazić sobie, jak okręt pędzi po morzu pod pełnymi żaglami. Ciekawe, ale kasztel rufowy wcale nie wznosił się ostro w górę jak na zwykłych galeonach. To wszystko razem z dość długim i wąskim kadłubem sprawiało, że wymiary tego okrętu nie we wszystkim były takie same, jak Die Prinzessin, czy Króla Dawida. Ten okręt zwiastował nowości, bowiem w jego linii było coś, co sprawiało, że wyraźnie odróżniał się od pospolitych szwedzkich orlogów. Pokładowa artyleria nawet na tym drewnianym modelu wyglądała imponująco.

Trzydzieści jeden dział, wśród których na pewno były kolubryny, a może nawet trafiła się jakaś kanona, nie licząc kartaun i sacerów, nie zaś same szlangi i falkony, z samotną kolubryną, jak na Księżniczce. Pomyślał od razu, że gdyby miał taką pływającą twierdzę, jego porachunki ze Spieringiem i szaleńczy rajd w poprzek szwedzkiej armady mógłby zaowocować bogatszą zdobyczą. I oczywiście znacznie większą liczbą szwedzkich kapitanów zwolnionych ze służby przez rozsierdzonego morskiego rozbójnika Gustawa Adolfa. Jak dotąd Sudermańczyk zdążył abdankować ze służby Jana Platiga, który na Jupiterze tak nieszczęśliwie abordażował Króla Dawida, że z atakującego omal nie stał się ofiarą kapitana Mory, a potem jeszcze oberwał na pożegnanie z dział Prinzessin, gdy próbował zagrodzić jej drogę. – Mości panie burmistrzu – rzekł Dickmann zafascynowany Świętym Jerzym. – Wybaczcie, ale moje powinności względem Komisji Okrętów nie pozwalają mi przyjąć waszej propozycji, choć przyznam, że jest niezwykle kusząca. – Służba wzywa – mruknął von Bodeck i popatrzył krzywo na Possego. – Rozumiem i nie nastaję. Ale pamiętajcie, panie kapitanie, że zawsze będziecie nam miłym gościem. „O tak, już poznałem gościnę Rady Miejskiej”, pomyślał Arendt i skierował znowu wzrok na okręt. – Zwinny i szybki jak morska syrena – wycharczał jakiś głos. To był Mora. – Przyjmij waszmość moje gratulacje. – Wyciągnął rękę do Dickmanna. – Łacnieś sprawił się z Lewiatanem. A mnie znowu opuściła Fortuna. – Dziękuję, co tu dużo gadać – rzekł Dickmann. – Ale to także zasługa imć Jakimowskiego. – Który, gdy wszystkiego się już dowiedział, przyszedł z tym akurat do ciebie, choć miał wypłynąć na moim Królu Dawidzie i ja byłem jego szyprem! – kontynuował Murrey. – Doprawdy, Arendcie, jesteś kochankiem panny Fortuny i rycerzem losu. Odebrałeś mi z rąk pewne zwycięstwo, a teraz będziesz dowodził najpiękniejszym i najlepszym okrętem, jaki kiedykolwiek zbudowałem. – Przykro mi, jeśli sprawiłem ci zawód, Jakubie. – Nie frasuj się, stary diable. Co komu pisane, to go nie ominie. A jak widać, mnie Parki zapisały co innego niż tobie. Szanuj ten okręt, bo włożyłem w niego całą duszę. Czuję się tak, jakbym ją sobie z piersi wyrywał, ale dla ciebie nie pożałuję takiej straty. Dwieście łasztów, bramstengi, więcej żagli, mocno pochylony przedni maszt. Ritter Sankt Georg to wyjątkowe dzieło; okręt z wyliczenia. Pierwszy taki wzniesiony w łasztowni na brzegach tego morza. Wiem, że są większe, jak choćby ten szwedzki orlog, co ma być opuszczony na wodę w przyszłym roku, jak mu tam... Vasa. Ale stojąc na pokładzie mego Rycerza, rozgonisz szwedzkie pinasy i pomniejsze orlogi, jak rasowy brytan wiejskie kundle! – Co wy się tak boicie tego królewskiego galeonu Gustavusa? Czyżby to była, nowa, Śledziowa wunderwaffe? Pożyjemy, a zobaczymy, czy w ogóle ten okręt na wodę zejdzie. – Racja. Lecz jeśli idzie o Świętego Jerzego, tedy ci powiem, że takie się teraz będzie okręty budować. Z wysmukłym kadłubem, wysokimi masztami, z dodatkowymi żaglami, bo w sztormie lepiej mieć na pokładzie więcej małych niż jeden wielki. Ale co ja ci mówię, sam to wszystko wiesz najlepiej. – Panie Dickmann – rzekł Posse. – Jak szybko będziecie mogli stawić się na pokładzie

Rycerza Świętego Jerzego, aby przejąć komendę? – Chcę odwiedzić żonę – rzekł głucho kapitan. – Za dwa, góra trzy dni zgłoszę się do Wisłoujścia. – Świetnie – mruknął Posse. – Będziemy was potrzebować jak najszybciej, kapitanie. Jeśli Szwedy spróbują znowu zablokować port, powitamy ich godnie pod murami Latarni! – Wedle rozkazu, mości komisarzu.

Jakimowski odrzucił płócienną płachtę, obejrzał ręce ostatniego z trupów. Nie znalazł na nich wymalowanych krzyży, ani tym bardziej żadnej laski Jakuba. Nigdzie między ludźmi Gaspara Mendozy, których pogromili na Amsterdamie i Chimerze nie było człowieka, o którym wspominał przed śmiercią Jordan. Pan Jakimowski złapał się za głowę. Jeśli beznogi majtek mówił prawdę, tedy główny sprawca całego zamieszania był ciągle na wolności! A to znaczyło, że nie mógł zakończyć skrutynium ani zameldować hetmanowi o wiktorii. Co robić? Jak znaleźć tego człeka? Wiedział dobrze, że tym razem nie będzie już rebusów od Jeki, który chciał wydostać się z piekła. Nie będzie żadnych tropów poza tym, że główny sprawca tego wszystkiego był człowiekiem obeznanym w morskich sprawach. Jakimowski zastanawiał się, czy nie należy czasem do gdańskiej gildii szyprów, ale od razu porzucił ten trop. Żaden z kapitanów z morskiego bractwa nie miał takich dziwnych malunków na ręku, a ich patronką była święta Barbara a nie Jakub. Kto stał za tym wszystkim? Na razie komisarz pewien był jednego. Historia o tym, że głównym winowajcą był tajemniczy Hiszpan, którego usiekł na Amsterdamie, wyglądała na uszytą tak grubymi nićmi jak powrozy, na których zahuśtał Mikołejson na Targu Węglowym. Co by miał Hiszpan do Gdańska? Dlaczego bawił się w czary, psy i Lewiatana, zamiast po prostu rabować statki tak jak wcześniej Spiering? Nie wiedział, co o tym sądzić. Miał już dość... Zwłaszcza, że bestia wciąż nie opuściła jego snów.

Kiedy Dickmann wstąpił wreszcie we wrota swego domostwa, powitała go cisza. Annette siedziała na ławie w sieni, zapłakana. Łzy staczały się po jej twarzy, skapywały na podłogę. Dickmann zamarł. Już wiedział wszystko. Nie musiał nawet wchodzić na górę do cichej, pustej komnaty, gdzie w białej pościeli leżała jego miłość, jego pani... Bledsza niż anioł strącony z nieba.

Po zniszczeniu Lewiatana, tryumfalnym wjeździe Dickmanna do miasta, po objęciu dowodzenia na Rycerzu Świętym Jerzym wszystko w Gdańsku i królewskiej flocie szło już tylko ku gorszemu. Po porażkach pod Łebą i na redzie Szwedzi zabrali się ostro do roboty. Gustaw Adolf, Śledziowy książę Sudermańczyk, zbój morski i wiarołomca, jak nazywano go w całej Koronie, srożył się jak lew, ozdabiając szczodrze reje swych okrętów wisielcami i wymawiając służbę kapitanom, z których Mora, Witte i Dickmann zakpili sobie w żywe oczy, przebijając się przez szwedzkie eskadry oraz posyłając Jupitera i Lillę Nyckeln na dłuższą naprawę do pilawskiej łasztowni. Potem zaś nałożył na Gdańsk i Wisłoujście całkowitą blokadę. Każdy obcy statek, który zbliżył się do miasta, był zatrzymywany i kierowany do innych portów, o ile okazywał się fluitą, pinką lub galeonem. Mniejsze krejery, szkuty, espingi i burdyny były przepuszczane, o ile, rzecz jasna, zapłaciły Szwedom jedną trzecią wartości przewożonego towaru. Ten wielki haracz rujnował cały handel gdański, unieruchomiając w porcie liczne merchanty, a flotę polską więził w Wisłoujściu pod Latarnią. To było jak szach i mat na szachownicy. Żaden szwedzki okręt nie wyszedłby cało spod dział twierdzy, gdyby chciał dostać się do polskich galeonów i pinek. Z kolei jednak żaden polski okręt nie był w stanie wyjść dalej niż ćwierć mili od ujścia rzeki, bo siły Szwedów były tak potężne, że gdyby komisarze wyprawili okręty do bitwy, czekałaby je niechybna śmierć i zniszczenie. A tymczasem Gustaw Adolf, niepomny tego, iż w maju omal nie postradał życia na przeprawie przez Wisłę, nie próżnował. Choć już 12 lipca hetman Koniecpolski odebrał mu Gniew, Śledź ruszył na Kieżmark, zdobył go z zaskoczenia, a potem pomaszerował wprost do Gdańska. Spóźnił się! Gdy szarże husarii rozniosły przednią straż szwedzką, zatrzymał się pod Łagową. A kiedy kurfirst brandenburski uderzył na tyły Szwedów, cofnął się pod Morąg, otoczył wojsko elektora, wcielił do własnych oddziałów, a potem powrócił, by jak morska fala zalać armię koronną, zmieść ze szczętem, przetrzebić ogniem z dział i muszkietów i wreszcie wedrzeć się do Gdańska...

– Panie Appelmann! – zakrzyknął Dickmann do admirała. – Jak długo mamy jeszcze tu stać?! Zwabimy Szwedów pod Latarnię! Uderzymy na nich z zaskoczenia! Pójdziemy na abordaż, nie zdążą użyć dział. Donders! Na co my jeszcze czekamy? Aby powitać Gustawa w Gdańsku salutem z trzynastu wystrzałów?!

...lecz Koniecpolski czuwał. Stanął jak lew pod Libiszewem, usypał szańce, rozwinął jazdę do boju. Czekał.

7 sierpnia dzień był skwarny. Szwedzi ruszyli jak na paradzie. Wywiedli jazdę polską w zasadzkę, omal nie potopili w bagnach. W obozie koronnym zapanowała trwoga, jakiej nie znano od klęsk pod Cecorą i Mohylowem, które były tak bolesnym wspomnieniem dla pana Jakimowskiego. Dzień później było jeszcze gorzej...

– Cecora... Boże zmiłuj! – jęknął Jakimowski. – Moja chorągiew! Co ja tu robię, do starej kurwy nędzy! Na jakiejś spróchniałej łajbie! Wołk, kulbacz konie. Jeszcze dziś ruszamy pod Libiszew! – Co się stało? Czy wierzchowce... – Co takiego? Kapitan kazał wciągnąć trap?! Zdrajca! Psi syn! Ja mu pokażę, czekajcie!

Gustaw Adolf rzuca do boju całą swą piechotę. Obiecuje żołdakom, że dziś będzie nocował w obozie koronnym. Spycha oddziały polskie ogniem. Zdobywa szaniec pod Rokitkami. A potem rozkazuje zniszczyć tabor wroga ogniem artylerii. Wychodzi w pole, atakuje zmieszane wojsko Koniecpolskiego. Towarzystwo spod chorągwi koronnych zamyśla o ucieczce. Już, zda się za chwilę, zaciężna piechota niemiecka przejdzie na stronę wroga... Zniszczenie idzie, zguba idzie, śmierć idzie!

– Ciągnąć kotwicę! Staw marsle i bramsle! Z życiem! – Nie było rozkazów? Wiecie co, mości Jakimowski, podejdźcie do falszburty i krzyknijcie do tego błazna Appelmanna, że może mnie cmoknąć w sam środek rzyci ze swoimi rozkazami! O ile wcześniej porządnie wyszoruje gębę! Po polsku mu to powiedzcie! I cała Komisja też może mnie... Tak, dobrze słyszeliście! Pocałować w sam środek kutasa! – Co robimy? Jak to, co robimy?! Podnosimy banderę i idziemy Świętym Jerzym przebijać się przez blokadę. Zaatakujemy Pilawę, bo Szwedy prędzej spodziewają się interwencji Boskiej niż takiej dywersji! Nie będę zdychał tu jak pies! – Rozkaz! – No, to dobrze... Zaraz! Co to ma być, bosmanie?! Dlaczego nie ciągniecie kotwicy?! Jakimowski nie pozwolił?! Szablą was wypłazował. Czekajcie, pójdę ja zaraz do niego! Powieszę na rei, jak mi Bóg miły!

I wtedy staje się cud. Gustaw, książę sudermański stojący na czele swych wojsk podjeżdża blisko szańców polskich. Spostrzega go Samuel Nadolski, daje znak swoim muszkieterom. Padają strzały... Pierwszy chybia! Drugi trafia Gustawa Adolfa w szyję, zawadza o ramię. W wojskach szwedzkich wybucha panika. Wycofują się... Armia koronna przechodzi do ataku, wypiera Szwedów za Wisłę. Gdańsk jest uratowany!

– Słyszeliście, kamraci?! Nasi pod Libiszewem odstrzelili Gustavusowi pół dupy z muszkietu! A drugie pół tak mu hetman zrąbał, że aż strzępy leciały! Musi Śledź teraz na brzuchu hołdy elektorskie przyjmować! – Wiwat hetman! Wiwat nasi! – Prowiantowy! Wydać dziś wszystkim dodatkową porcję piwa! – To kiedy dobierzemy się wreszcie do skóry Fleminga?! – To wie tylko Pan Bóg. I Królewska Komisja.

I to w zasadzie był koniec drugiego aktu dramatu „Wojna Pruska”. Gustaw Adolf leżał ranny, Szwedzi nie wychylali nosa z zamków. Ale na redzie gdańskiej wciąż krążyły eskadry Klasa Fleminga. Dzień w dzień przed oczyma marynarzy spod Latarni przesuwały się wolno i majestatycznie szwedzkie galeony i pinasy. Akilles, Enhorningen, Jupiter, Lilla Nyckeln, stary znajomy Tigern, Pelikanen, Solen, Manen i Papegojan, płynąc zbyt daleko, by mogły dosięgnąć ich działa z twierdzy, lecz w zbyt potężnej sile, aby mogła zmierzyć się z nimi flota królewska. Nadszedł wrzesień. Załogi czekały na rozkazy, gnuśniały w bezczynności. Niewiele mając do roboty, żołnierze i marynarze chodzili wściekli, pili, wzniecali bójki, odpowiadali hardo na rozkazy oficerów i bosmanów. Na forkasztelu grano w karty i kości, często starczyło złe słowo, aby błysnęły noże, a ludzie rwali się do bitki i pięści. Zdawać by się mogło, że gdzieś padnie iskra skrzesana niepewnością lub złością, a załogi ogarnie płomień buntu; że powodowani wściekłą bezsilnością i bezradnością marynarze rzucą się na oficerów. A tymczasem nie działo się zgoła nic. Rozkazy Komisji trzymały flotę na kotwicach, choć wraz z nadejściem jesiennych dżdży i sztormów coraz to nowy okręt szwedzki zmykał ku Kalmarowi czy Olandii. A potem komendę nad wrogą eskadrą objął Nils Stiernskold, zaś Gustaw Adolf zawrócił do Szwecji część okrętów, pozostawiając dla blokady Gdańska tylko pięć galeonów i pinasę.

– Teraz – rzekł Dickmann z powagą, wyjątkowo nie dodając do swoich słów żadnego flamandzkiego przekleństwa – jest okazja. Wyjdźmy z Wisłoujścia i dobierzmy się do nich! Stiernskold ma mniej okrętów niż nasza eskadra! Zmieciemy go w głębinę! Szproty i wątłusze będą tej zimy szwargotać po szwedzku! Jestem gotów ruszyć choćby dziś. Lepiej zginąć, niż gnić w tym zafajdanym Wisłoujściu. W końcu, szacowna Komisjo, chciałbym wyjść w morze zanim skończę sześćdziesiąt wiosen! Appelmann pokiwał głową w zadumie. – Macie moje słowo, mości panie kapitanie, że zalejemy im sadła za skórę. Lecz jeszcze nie dziś... Jeszcze nie teraz.

Minął październik; nadszedł listopad. Czas wczesnozimowych sztormów, burz i huraganów. Zima nadciągała wielkimi krokami. Dzień w dzień dął wiatr, szarpał okrętami na kotwicach, wył na rejach i wyblinkach, niosąc od lądu złote liście z polskich lasów i pól. Czekali. Czekali w napięciu, źli i znużeni. Głodni i bezczynni. Wściekli i pijani. Czekali aż do skutku. I wreszcie doczekali się.

– Herr Kapitan! Herr Kapitan! – głos Holcka, który wpadł do kapitańskiej kajuty Dickmanna, był rozdygotany. – Daj ognia! Daj ognia! – mruknął Dickmann nakryty aż po sam czubek głowy grubą kaszubską pierzyną. Wyglądał na zaspanego, a przy okazji udawał, że wcale, ale to wcale nie dręczy go jesienna podagra. – Herr Kapitan! – Holck nie dawał za wygraną. Szarpał Arendta za ramię. – Proszę wstawać! – Verduiveld! Co się dzieje, do cholery?! – Herr Kapitan, piechota przyszła! Dickmann usiadł na posłaniu. – Zaczyna się – pokiwał głową. – Wreszcie, choć boję się, że już za późno. Drzwi do kapitańskiej kajuty otwarły się. Wszedł przez nie młody mężczyzna w skórzanym kolecie i kapeluszu z zawadiacko podwiniętym rondem ozdobionym tak wielkim pękiem strusich piór, że Dickmann wątpił, aby przetrwały choć jedną bitwę albo zwykły sztorm. Nowo przybyły zdjął kapelusz i skłonił się. – Kapitan Jan Storch, do usług – przedstawił się. – Z rozkazu Komisji Okrętów przywiodłem stu dobrze uzbrojonych ludzi i proszę o pozwolenie zaokrętowania ich na pokład.

„Piechota morska”, pokiwał głową Dickmann. „Gdybym ją miał wtedy, kiedy walczyłem ze Spieringiem, zostałoby mi więcej załogi z dawnej Prinzessin”. Wstał i rozłożył ręce na powitanie. – Witajcie na pokładzie.

Ale nie ruszyli w morze tego dnia. Ani następnego. Piechurzy rozlokowali się na pokładzie działowym, a na całym okręcie czuć było woń rozgrzanego żelaza i ołowiu. To ogniomistrze odlewali kule do szturmaków i działek relingowych. A potem wszystko nagle nabrało rytmu i tempa; koło Fortuny potoczyło się jak huragan i jeszcze szybciej...

Weszli na pokład Świętego Jerzego bez armatnich salutów. Dickmann kazał podnieść wielką banderę, gdy wkraczali na śródokręcie. Przyszli wszyscy, którzy mieli władzę. Ubrani jak na własny pogrzeb, w łosiowych i atłasowych koletach, w wamsach ozdobionych koronkowymi kołnierzami, ci najważniejsi – w rajtarskich butach z wysokimi cholewami, ci mniej ważni – w pludrach, pończochach i trzewikach z kokardami. Poza Gabrielem Posse, był rzecz jasna Wolfgang von der Oelsnitz, młody Wojciech Giese, syn Konstantego, burmistrza gdańskiego, był Hermann von der Becke zamożny mieszczanin, który w imieniu komisarzy użerał się z Radą Miasta, był także ławnik gdański Henryk Kemerer odpowiedzialny za zaprowiantowanie okrętów. A co najdziwniejsze – przyszli także przedstawiciele trzeciego ordynku z Komisji, a więc Krystyn Strobandt odpowiedzialny za wyposażenie okrętów, Daniel Riediger od remontów i spraw załatwianych na Gdańskiej Brabancji, Jan Wendt od pryzowego i prawa, a także Piotr Nielsen. Nie było tylko Wilhelma Appelmanna. Komisarze przeszli się wzdłuż szpaleru marynarzy, minęli oficerów piechoty morskiej, tkwiących nieruchomo przy armatach, konstabla, ogniomistrza, komodorów działowych i ich artylerzystów oraz pomocników... Minęli grotmaszt, przeszli na rufę. I tu zatrzymali się przy nadkapitanie Arendcie Dickmannie i wyprężonym jak struna kapitanie Janie Storchu. – Wielmożny, uprzejmy i wielce nam miły mości panie – rzekł cicho Posse. – Pragniemy donieść wam, że zdecydowaliśmy się przełamać siłą blokadę handlu gdańskiego i wysłać w bój całą naszą flotę. Wszystkie dziesięć okrętów, od Rycerza Świętego Jerzego począwszy, a skończywszy na starej pince. Dickmann milczał. – Zważywszy na chorobę naszego drogiego Wilhelma Appelmanna dowodzić flotą w boju będzie rada wszystkich kapitanów. Ponieważ jednak wszystkie okręty muszą być niczym miecz w ręku jednego wodza, zdecydowaliśmy się, mając na względzie

doświadczenie i odwagę, mianować was na czas jego absencji, admirałem Floty Jego Królewskiej Mości, naszego Miłościwego i Najjaśniejszego Pana Zygmunta Wazy, króla Polski, Szwecji, wielkiego księcia litewskiego, ruskiego, pruskiego, mazowieckiego i inflanckiego. Et cetera... „Stało się”, pomyślał Dickmann. „Co teraz? Mam płakać? Skakać z radości? Nie – mam dobrać się Stiernskoldowi do rzyci. Bo od tego zależy moje dalsze poważanie u Komisji”. – Jednocześnie mianujemy dowódcą piechoty morskiej zaokrętowanej na orlogi Jego Królewskiej Mości imć pana kapitana Jana Storcha, dowódcę załogi Rycerza Świętego Jerzego. Storch skłonił się lekko, ale nie wyglądał na przytłoczonego ciężarem zadania. „I tak trzymać”, pomyślał Dickmann. „Bo to, co usłyszysz ode mnie, zdziwi cię, wzburzy, a może nawet przerazi znacznie bardziej niż rozkazy Komisji, mój biedny chłopcze...”. – Mości panowie – rzekł Wolfgang von der Oelsnitz. – Oczekujemy, że w dniu jutrzejszym wyprowadzicie okręty w morze i zaatakujecie wroga. Si Deus pro nobis, quis contra nos?2 – zakończył. – A oto – mruknął Posse, wręczając Dickmannowi ciężki, gruby list – instrukcja Królewskiej Komisji Okrętów odnośnie prowadzenia działań na morzu. Poza punktem pierwszym, który ustala wasze kompetencje, jest drugi, gdzie podaliśmy skład Rady Wojennej – ma ona bowiem opracować plan bitwy i zdecydować o podjęciu ataku. „Świetnie”, skwitował to Dickmann, „a więc będzie trzech admirałów i sześciu członków Rady. Każdy panek to hetmanek, jak powiadają Polacy. Z takim dowództwem nie jedną, a sześć bitew przegramy. Nie jeden, a dziesięć okrętów stracimy!”. – Jeśli się wam nie powiedzie – zakończył Posse – szukajcie, mości panowie, schronienia w Memlu i Wismarze, bo to przyjazne porty. Reszta czarno na białym tam stoi. Proszę przygotować się do walki. – A ja was proszę osobiście – rzekł zmęczonym głosem Hermann von der Becke – abyście, mości panie admirale, we wszystkim pytali się Rady, której przedstawić musicie wszelkie wasze rozkazy. I nie próbowali swoich korsarskich sztuczek, jak w maju, pod Latarnią. Racja jest po waszej stronie, boście ubili Lewiatana i Spieringa, ale co innego takie wyprawy, a insza rzecz regularna wojna ze Szwedem. I niech Bóg będzie z wami. „Niech Pan raczej zostanie z wami”, pomyślał Dickmann. „I chroni od głupoty. Mam może na moim własnym okręcie pytać Radę o zgodę na postawienie bramsli, czy brasowanie żagli? A jeśli chcę pójść na rufową galerię za małą czy dużą potrzebą, mam pytać się o zgodę sześciu moich szyprów?”. Wojciech Giese powstrzymał się od udzielania rad. Znał Dickmanna i wiedział, że na nic by się nie przydały, bo stary Holender i tak wszystko zrobi po swojemu. Po prostu uścisnął kapitanowi dłoń. – Powodzenia, panie admirale. Proszę wrócić do nas w jednym kawałku. Szczęść Boże. Wyprawa morska była rozpoczęta.

Kula ze szwedzkiej kolubryny przeszła ze świstem nad topem grotmasztu. Druga padła w wodę niedaleko sterburty, obryzgując ich deszczem kropel. Dickmann wychylił się zza relingu, przytknął perspektywę do oka i pokręcił głową. – Pompować! – ryczał szyper Teschke do marynarzy na dolnym pokładzie. – Dwie stopy wody w zęzie! Ruszać się, szelmy!

Wyszli w morze tylko po to, aby przeciążony Święty Jerzy utknął na mieliźnie, tarasując drogę pozostałym okrętom. Przechylony, nabrał wody, znieruchomiał jak wielki wieloryb wyrzucony na brzeg. Dickmann zaklął. Z pokładu mógł tylko bezsilnie patrzeć i podziwiać, jak Panna Wodna i Żółty Lew odstrzeliwują się Szwedom, których przywabił widok żagli wyłaniających się spoza Latarni. – Opuśćcie flagę na grotmaszcie! – zakomenderował Dickmann. – Wezwijcie Kizero i Argena do powrotu. Hans, stary diable! Nie próbuj wygrać tej bitwy przede mną!

Opuszczajcie banderę! No już!

Nils Stiernskold pokiwał smętnie głową. W ogromnym kapeluszu z piórem, z nosem krzywym jak pogrzebacz i przystrzyżoną w szpic bródką, wyglądał całkiem jak zły Szwed z bajek o Starym Śledziu i dzielnych maszopach, które kaszubskie nenki opowiadały dziatkom na dobranoc. Brakowało mu tylko czarnej sakwy i wora, do którego łapał niewinne katolickie duszyczki. Z rozmachem walnął w plecy jasnobrodego Szweda w kolecie, z pendentem, dwoma pasami i w skórzanym kapeluszu. – Uciekają Polaczki! – zagrzmiał głośno. – A ty, Lars, wisisz mi kolejkę. W sam raz wygrana się trafia, bo okrutnie zziąbłem na wachcie. – Oni naprawdę atakowali – upierał się porucznik. – Widziałem na własne oczy. – Ja też widziałem, jak Appelmannowi strzelały błyskawice z tyłka! Podobno strzelały – specjalnie podkreślił to słowo. – Strachy na Lachy, mości Bubb. Chcą nas wywabić pod armaty Latarni. A tymczasem dostali godną odpowiedź. Daję głowę, że jutro nawet nie pokażą się na redzie! – Oby – Bubb wymówił to słowo z wyraźnym przekąsem – się nie pokazali, panie admirale. – Chodźmy do mojej kajuty. – Stiernskold wystawił palec za burtę i skrzywił się. – Zaczyna siąpić, a mnie znów strzyka w kościach.

Dickmann popatrzył w oczy wszystkim obecnym. Siedzieli stłoczeni przy stole w oficerskiej mesie Rycerza Świętego Jerzego, wstrzymując oddech, jak gdyby tuż za ścianą, na rufowej galerii tuzin szwedzkich szpiegów przytykało uszy do ścian, chcąc złowić choć jedno słowo z tej najważniejszej dla wszystkich narady. Siedzieli ramię w ramię, szyprowie, kapitanowie i porucznicy. Jedni w koletach, inni w wamsach, kubrakach, szubach, kaftanach, rajtrokach i żupanach. W kapeluszach, kołpakach, magierkach i chustach na głowach. Młodzi, starzy, brodaci i nieogoleni, ci z sumiastymi wąsiskami; z włosami i brodami zaplecionymi w warkoczyki. Z gębami poznaczonymi głębokimi bruzdami od ran zadanych szablą i pałaszem; z ciemnymi plamkami niespalonego prochu na policzkach, z ogorzałymi licami, na których zalśnił czasem złoty kolczyk czy inna błyskotka. Katolicy, luteranie, kalwini i tacy, co wierzyli jedynie w uśmiech losu i łaskę Fortuny. Tak różni i tak odmienni, jak cała Rzeczpospolita. Lecz połączeni wspólnym celem, pragnieniem, by wreszcie zetrzeć w proch znienawidzoną szwedzką eskadrę. Pobić wroga, wziąć łupy, zasłużyć na królewską łaskę, a potem przepić wszystko i przehulać w gdańskich zamtuzach. Dziesięciu kapitanów okrętów, od których dzielności zależało przyszłe panowanie

Korony Polskiej na morzach. Pykający fajkę siwowłosy Jakub Murrey, zwany Morą z Króla Dawida, budowniczy floty królewskiej. Ellert Appelmann, kapitan Latającego Jelenia. Hermann Witte z Wodnika, tak podobnego do starej Prinzessin. Bezoki Adolf von Argen z Panny Wodnej, porąbany, z łbem przewiązanym chustą i szarpiami Magnus Wesmann, kapitan Arki Noego i wreszcie prawdziwy pies na pryzy, beznogi Hanz Kizero z Żółtego Lwa zwanego czule przez wszystkich starą pinką, gdyż był to pierwszy okręt zwodowany w Pucku przez Morę. I wreszcie kapitanowie zdobycznych fluit, dozbrojonych i wcielonych w skład floty: Czarnego Kruka, Białego Lwa i Płomienia. – Jutro wydamy Szwedom bitwę – rzekł Dickmann, czując, że wszystkie oczy wpatrzone są w niego jak w obraz. – Chciałbym tedy przekazać wam, jak zamierzam sprawić morskie ordynki; albowiem oczy całego świata wpatrzone są w naszą małą, ale dzielną flotę królewską. O nas pisać będą Holendrzy, Angielczycy i Francuzi. W naszych to rękach – niemieckiej, szwedzkiej, niderlandzkiej, duńskiej i polskiej nacji leży los całego Gdańska i jego wolności, której nie zażywa żadne inne miasto na morzu wschodnim. Chcę tedy, aby każdy z was wiedział, jaka rola przypadnie mu do odegrania w jutrzejszym theatrum. Przez chwilę panowała cisza. Okręt kołysał się lekko. – Kto jest admirałem, już wiecie. Czas tedy, abym przedstawił wam wiceadmirała, mą prawą rękę, mianowanego przez Komisję Okrętów. Jest nim, na okręcie... Mora podniósł wzrok, wyprostował się pewien zwycięstwa. – ...Wodnik, jego mość pan kapitan Hermann Witte. Mora pokiwał głową. Nic nie powiedział. – Na czas wyprawy obowiązki kontradmirała, a więc prowadzenie rozpoznania i śledzenia wroga przejmie pan Jakub Murrey na Królu Dawidzie... Który będzie też stał na czele Rady Wojennej podejmującej lub zatwierdzającej decyzje o bitwie czy wyruszeniu przeciw nieprzyjacielowi. Dickmann przełknął ślinę, ale nie pozbył się złości. Lubił Wittego, a jednak wolałby mieć przy boku doświadczonego Morę, któremu Komisja znowu zgotowała gorzką pigułkę. „Czy Witte poradzi sobie z eskadrą? Jeśli nie, tedy zginie”, pomyślał ze spokojem godnym filozofa. „A i tak cały ciężar walki spadnie na mnie i na Morę”. – Ruszymy do walki wedle starodawnego morskiego oporządzenia – ciągnął dalej. – Podzieleni na dwie partie, z których ja na Rycerzu Świętym Jerzym wezmę pierwszą, a pan Witte drugą. Za moim okrętem idą w eskadrze Panna Wodna, Duńczyk i Czarny Kruk, w posiłku stara pinka. Nie patrzcie tak na mnie, mości panie Kizero, jak katolik na obraz. Dajcie miejsce dla młodych. Starczy dla was Szwedów, oj starczy, bo czeka nas wielkie żniwo, a robotników wciąż mało... – W drugiej eskadrze idzie najpierw pan Witte na Wodniku. Za nim w ordynku Król Dawid, Arka Noego i Biały Lew. Na ostatku Płomień. Latarnia nad stołem kołysała się, rzucając na ściany łagodny odblask płomienia. – Atakujemy okręt admiralski i wiceadmiralski Szwedów. To Tigern i Pelikanen lub Solen, a może też Manen. Każdy z was ma zwracać uwagę na komendy okrętu flagowego, a w razie potrzeby przyjść mu z pomocą! Znaki to: biała flaga na topie fokmasztu, podźwignięcie fokżagla i odpalenie działa. Jeśli kto będzie podnosił i opuszczał proporzec na przednim maszcie, znaczy, że potrzeba mu asystencji. Jeśli kto wywiesi czarną flagę –

znaczy, że tonie. Dokładne instrukcje macie w papierach Komisji. – Nie przeczę, że Szwedzi, choć mniej liczni, mają większe okręty. Są sprawniejsi w bojach, a ich artyleria góruje nad naszą donośnością i ciężarem pocisków. Ale my mamy nad nimi jedną przewagę: salwę całoburtową. Dlatego zakazuję strzelać pojedynczo pod karą gardła. Odpalać wszystkie działa na jedną komendę. Tak jak Anglicy i Flamandowie! Niechaj Szwedzi biją ze swych armat do mew i wróbli, my zaś zmieciemy ich do wody jednym ognistym uderzeniem! Zapadła cisza. To było już wszystko. Rozkazy wydano, okręty stały gotowe. – W imię Boże gotujmy się, mości panowie. Panie Mora, proszę rozpocząć dozorowanie wroga – rzekł Dickmann. – Wszyscy płyniemy w jednej łodzi Rzeczypospolitej, słusznie tedy, abyśmy wspólnymi siłami bronili jej przeciw każdej nawałnicy. Gotujcie się na śmierć, mości panowie. Na zwycięstwo i wiekuistą chwałę! – Jaki sygnał, mości admirale... będzie znakiem do stawiania żagli i formowania szyku? Dickmann zmarszczył brwi. Zamyślił się. – Wystrzał z działa na Rycerzu Świętym Jerzym. Coś jeszcze? Nikt się nie odezwał. Na pytania było już za późno.

– Panie Jakimowski, proszę zameldować się razem z bosmanem Szelfem do nadkapitana Wittego. – Jak to? – Zachorował tam porucznik piechoty morskiej i bosman – rzekł Dickmann. – Szyper nie poradzi sobie bez doświadczonych ludzi. – Dobrze – rzekł Jakimowski. – Zaraz stawimy się na pokładzie. – Panie Marku – mruknął Dickmann. Szlachcic odwrócił się. – Nie próbujcie mi tylko czasem umierać. – Rozkaz, panie admirale!

Wczesny jesienny świt bielił się oparami na polach, łąkach i mokradłach wokół Latarni, kiedy Dickmann wstąpił na główny pokład Rycerza Świętego Jerzego. Cała załoga była w komplecie. Stu piećdziesięciu jeden ludzi – marynarzy, artylerzystów, żołnierzy; majtków, sterników, konstabla i konstablmatów, bosmanów, ogniomistrzów i komodorów działowych. Czas nadszedł. Nie trzeba było tego nikomu tłumaczyć. Wszystkie oczy kierowały się w stronę admirała, ręce zaciskały na linach, falszburtach, na rudlu, rękojeściach szabel i pałaszy, kolbach i lufach muszkietów, arkebuzów, na lontownicach, łożach dział, na szwabrach, wyciorach i dźwigarach.

– Ruszamy na Szwedów – rzekł Dickmann mocnym, chrapliwym głosem. – Mógłbym bajać wam długo o potrzebie posłuszeństwa i odwagi, o waszych powinnościach i nagrodzie dla wytrwałych; pomniejszać siły wroga i wynosić pod niebiosa nasze. Oszczędzę wam takiej jezuickiej gadaniny. Szwedów jest więcej, a choć mają tylko sześć okrętów, są większe od naszych i o wiele lepiej uzbrojone. Musimy znieść eskadrę Stiernskolda, albo sami pójdziemy na dno! Idźmy więc na nich z Bożą pomocą i zróbmy to, do czego zostaliśmy stworzeni. Jeśli przegramy, znajdziemy grób na dnie morza. Jeśli zwyciężymy, czeka nas chwała. Innej drogi nie ma. W imię Boże stawiajcie żagle! Podniosła się wrzawa, śmiech i krzyki. Dickmann skinął na konstabla. – Panie Testis. Dajcie znać, że pora zaprosić Szwedów do tańca. Falkonet z prawej burty zagrzmiał niskim basem. Wyprawa morska była rozpoczęta. Dickmann poczuł, jak ogarnia go chłód, miał wrażenie, że patrzy na to wszystko z wielkiej, niezmierzonej dali. Nie było odwrotu. Rozkazy zostały wydane, lonty zapalone, działa nabite kulami łańcuchowymi, kartaczami i zwykłymi pociskami. Bitwa musiała się odbyć. Tu i teraz, na gdańskiej redzie lub pod Helem, niemal na wprost Wisłoujścia. Pokłady galeonu załomotały pod stopami biegnących marynarzy. Dickmann wsłuchał się w odgłosy budzącego się do życia okrętu. Gwizdki bosmańskie, krzyki podoficerów, łopot stawianych żagli, chrzęst i skrzypienie bloków i lin były teraz najlepszą muzyką dla jego ucha. Rozkazy padały jeden po drugim, Święty Jerzy drgał i dygotał na kotwicznej linie. – Żołnierze pod pokład! – Na miejsca! Do odkotwiczenia! – Marynarze do kabestanu! – Kabestan gotów! – Kabestan marsz! – Równoooo! Razeeeem! Okręt zadrgał, poruszył się w miejscu, podciągany na kotwicy kabestan załomotał, zaskrzypiał obracany dwudziestoma parami sprawnych rąk. – Jak kotwica?! – Stoimy w pionie! – Podnosić! – Kotwica czysta! Kotwiczna lina zaszemrała na ołowianej kluzie. Galeon zakołysał się lekko. A potem, jak akord wieńczący dzieło, padły jedna za drugą komendy bosmanów, gwizdki przeszywały powietrze. – Panie Karsten, na reję grotmasztu! Panie Holck, obsadzić fokmaszt! Do waterfoka! Ruszać się, bo słońce zajdzie, zanim go postawicie! – Na maszty! – ryknął starszy bosman Otto, gdy deski pokładu dudniły od pędzących stóp majtków. – Na reje! – Rozsejzingować fokmarsel i grotmarsel! – Luzować gejtawy i gordingi! Ż życiem tam na fokmaszcie! – Fok i grotmarsel staw! Łopot opadających żagli brzmiał niczym trzepot ogromnych skrzydeł. Dickmann

odetchnął pełną piersią zimnym, porannym powietrzem. – Grot i fok staw! Bramsle staw! – Uwaga na szotach grotmasztu. Wybierać! Zatrzeszczały liny, główny bramsel załopotał w powietrzu, zanim rozwinął się do końca. Wiatr wiał od lądu, wprost w pokryte mgłami, odległe, zda się nieskończone morze uciekające w dal na grzbietach fal i bałwanów. – Do brasów! – Wybieraj szoty! Dickmann wpatrzył się w morską dal. Gdzieś tam daleko, pod Helem, a może znacznie bliżej, czaiła się szwedzka flota Stiernskolda. Święty Jerzy złapał wiatr w żagle, ruszył z miejsca, prześliznął się po grzbietach fal, wszedł między falochrony Wisłoujścia, pozostawiając z tyłu bastiony i szańce Latarni, śpiący we mgłach Gdańsk i ląd ze wszystkimi kłopotami. Przemknęli na pełnym wietrze między falochronami Wisłoujścia. Morze przyjęło ich kołysaniem, szumem fal, krzykiem mew i rześkim, lodowatym powietrzem. Przed dziobem roztoczyła się ogromna pustynia poryta spienionymi grzywaczami. Wygięty ku górze dziób galeonu ciął dziobnicą fale niczym lemiesz pługa; wiatr wzmagał się, niósł ich coraz dalej i dalej. Dickmann dostrzegł na prawo jakieś sto albo dwieście stóp od dziobu poprzedzającego ich Króla Dawida, który dopiero co wrócił z patrolu i jako pierwszy wyruszył spod Wisłoujścia. – Panie Teschke! – rzekł Dickmann do szypra. – Podnieśmy banderę! – Tak jest! – speszył się kapitan. – W górę, na maszt! Na głównym maszcie wiatr powiewał postrzępioną, wielką banderą z białym orłem w koronie, którą wciągnięto wówczas, gdy Dickmann wszedł na pokład okrętu flagowego. Chwila jeszcze i na top fokmasztu wjechała bandera królewska z orłem otoczonym łańcuchem złotego runa, zaś na bezanmaszcie podniesiono małą. A potem na rufowym drzewcu i na bukszprycie załopotały postrzępione, podziurawione kulami karmazynowe proporce bojowe z obnażonym ramieniem dzierżącym wzniesiony do ciosu bułat, wynurzającym się z błękitnego obłoku. Dickmann zobaczył, jak od strony rufy podchodzą do nich Panna Wodna, Latający Jeleń zwany przez marynarzy Duńczykiem i Czarny Kruk; jak kładąc się na burty, ustawiają w szyku, aby osłaniać i w razie potrzeby udzielać pomocy swemu okrętowi flagowemu... Jak daleko z tyłu dołącza do nich stara pinka pod pełnymi żaglami. Od strony bakburty i wybrzeża Oliwy dostrzegał już idącą pełnym wiatrem eskadrę nadkapitana Wittego, otwieraną przez Wodnika, a zamykaną przez Płomienia. Jedynie Król Dawid, lekceważąc rozkazy, był wciąż z przodu, na zawietrznej Świętego Jerzego. Dickmann miał nadzieję, że zdoła jednak zająć swoje miejsce w szyku. Wiatr wiejący od lądu niósł ich na skrzydłach niczym morskie ptaki. Przenosił nad falami i morską głębiną najeżoną na dnie zbutwiałymi wręgami wraków, które legły pokotem na podmorskim pobojowisku, nie mogąc dotrzeć do celu. Szli wprost na Szwedów... Przez fale i zasłonę oparów, poprzez bryzgi morskiej piany, deszcz wodnych kropel wzbijany dziobnicą. Cała załoga była na stanowiskach, marynarze

na marsach, przy szotach i brasach, oficerowie na rufie, żołnierze skuleni na pokładzie, schowani za falszburtami kasztelu dziobowego i achterdeku, przycupnięci na marsach, pochyleni do przodu, skupieni, gotowi rozpętać piekło na dany znak. Artylerzyści wspierali się o lawety dział, przytrzymywali talie, dzięki którym odprowadzali armaty od burty i podtaczali na stanowiska bojowe. Majtkowie byli w szarych płóciennych koszulach, w pludrach wiązanych pod kolanami, w pończochach, skórzanych trzewikach lub butach, w sukiennych kaftanach z baskiniami, w czapkach, chustach i kapeluszach. Piechurzy morscy w morionach, kirysach, w skórzanych kaftanach i koletach. Artylerzyści zaś ubrani lekko, pomimo jesiennej pogody – w pludrach, koszulach, skórzanych ciżmach, z głowami okrytymi chustami, aby pot nie zalewał oczu. Zdawać by się mogło, że podobnie jak we flocie szwedzkiej każdy z nich będzie tylko częścią szarego, monotonnego tłumu podobnie ubranych postaci. Nic bardziej błędnego. Na pokładach królewskich galeonów panował duch jak w chorągwiach jazdy narodowego autoramentu. Ten i ów majtek był w kapeluszu, tamten z rapierem zamiast szabli, inny z czerwoną chustą, kolejny z kolczykiem w uchu, a jeszcze inny z dwoma pasami i sztyletami. Wielu z tych, którzy zdołali wzbogacić się na holenderskich pryzach zasekwestrowanych za dowożenie Szwedom towarów, nosiło pasy i sznury z pistoletami, krzywe szable i cutlasy gdańskie, będące w istocie oprawionymi w rękojeści od rapierów poczciwymi węgierkami i zygmuntówkami. W porównaniu ze Szwedami załogi królewskie wyglądały niczym barwny obszarpany tłum. Lecz oczy ich płonęły podobnym ogniem, a serca biły jednakowo, kiedy rozglądali się po horyzoncie w poszukiwaniu wroga. Dickmann i Storch stali na pokładzie, tuż pod wantami bezanmasztu, trzymając się mokrych wyblinek, opierając o wilgotne liny. Admirał z lunetą przy oku, Storch z pistoletem za pasem. Teschke i bosman Otto nie wytrzymali – jak prości majtkowie wspięli się na marsy, a z nich na reję bramsla grotmasztu, stanęli ramię w ramię wsparci o wanty, uczepieni grotbramstensztagu, wpatrzeni w mglisty bezmiar morza, który roztaczał się przed nimi. Czekali... Stłoczeni i pochyleni za nadburciami piechurzy, marynarze ściskający rękojeści toporów, szabel, wyglądający z marsów, zza mokrych lin. Drżący z niepewności oficerowie, konstable i maci. Jedni żegnali się, inni modlili, a ci najbardziej krewcy mruczeli przekleństwa. I doczekali się! – Okręt przed nami! – Orlog na sterburcie, dwa palce od bukszprytu! W prawo! – Żagle! – krzyknął wachtowy z bocianiego gniazda na bukszprycie. – Dużo żagli na kursie. Dickmann chwycił się want, wskoczył na burtę pomimo swej tuszy, przytknął perspektywę do oka. I od razu ich zobaczył. Szli od Helu przez rzedniejące mgły i opary, lawirując wolno pod wiatr. Skupił wzrok na pierwszym okręcie. To był duży, głęboko osadzony w wodzie galeon. Arendt podniósł lekko lunetę, przesuwając ją wzdłuż lin i want, aż do topu grotmasztu. Na samej górze wiatr bawił się wielką błękitną chorągwią z żółtym krzyżem. Szwedzi!

Odetchnął głęboko, widząc nadciągającego wroga. Stało się. Teraz mógł wrócić tylko z tarczą i honorem. Albo pójść prosto na samo dno morza. – Szwedy przed nami! Sześć okrętów! – zakrzyknął Teschke z grotmasztu, po czym wraz z bosmanem zeszli w dół po grotbramstenwantach, zjechali po fałach i topenantach marsla wprost na sam pokład. Szyper porwał swój kapelusz i perspektywę z rąk jungi3, skoczył na rufę, wyjrzał przez burtę. Orlogi szwedzkie były coraz bliżej. Z przerzedzających się oparów wynurzały się białe płachty żagli zwieńczonych łopocącymi błękitno-żółtymi banderami i wstęgami proporców bojowych. Na bakburcie Świętego Jerzego widoczne były dwa duże galeony. Pierwszy potężny, ze wznoszącymi się skośnie smukłymi nadbudówkami rufowymi malowanymi na niebiesko; drugi trochę mniejszy, pękaty. Za nimi wśród mgły ciemniały kolejne okręty. Trzeci, czwarty, piąty i gdzieś pomiędzy nimi szósty, którego obecność poznawali jedynie po masztach wystających spomiędzy orlogów. – Szukajcie okrętu flagowego! – ryknął Dickmann. – Który to z nich? Ten pierwszy, drugi? Marynarze krzątali się w podnieceniu, wypatrywali wroga we mgle, nawoływali się i machali z bocianich gniazd. – Ben, mój chłopcze! – rzekł Dickmann do jungi, wręczając mu swoją lunetę. – Wzrok mi już nie służy. Nie odróżnię galeonu od morskiej syreny. Wskaż mi okręt flagowy Szwedów. Znajdź Striernskolda! Chłopiec okrętowy przyłożył perspektywę do oka, wpatrzył się we mgłę. Czekali długo, wstrzymując oddech. – Ten pierwszy orlog, panie admirale – zameldował junga – ma wielką szwedzką banderę na maszcie. A na galionie... tygrysa. To jest okręt flagowy. Tigern! Tigern! Stary znajomy. Ten, który zapamiętale ścigał Prinzessin między statkami, kiedy Dickmann ośmielił się uszczknąć nieco z jego bojowej sławy. Spotykali się znowu, aby wyrównać niedokończone porachunki. Lecz teraz Arendt stał na pokładzie Rycerza Świętego Jerzego, a nie starego galeonu przerobionego na okręt wojenny. – A więc – zaczął i roześmiał się wesoło – idźmy w imię Boże przeciwko niemu! Musimy dostać się na jego pokład! Panie Testis! – Na rozkaz! – Podnieść ambrazury! – zagrzmiał admirał. – Działa do furt. Panie Storch! Najlepsi strzelcy na marsy, przygotować grupy abordażowe! Obejrzał się w stronę sternika. – Panie Mestwin. Kurs nord-west. Prosto na sam środek Tigerna! Panie Otto, zrefować grot i fokżagiel! Polećcie dusze Panu. Idziemy do bitwy!

– Polacy! Panie kapitanie! Pola... – Wiem, wiem. – Stiernskold nawet nie podniósł się wzroku. – Ogłosić alarm bitewny?! – zapytał Lars Bubb, który do dziś nie był w stanie

odżałować przegranej wczoraj beczki zacnego burgunda. – Przegnamy ich znowu do Latarni. – Wzruszył ramionami Stiernskold. – To nowy żart Appelmanna. No, może trochę więcej niż żart... Nazwijmy to zbrojną demonstracją, jeśli już upieracie się przy poezji panie Bubb! – Okręty na nawietrzneeeeeej! – zakrzyknął majtek z marsów. – Dwa, czte... siedem... Idą prosto na nas! – Święty Jerzy z prawej burty! Otworzył ambrazury, panie kapitanie! – Atakują! – ryknął Bubb i przyłożył do oka perspektywę. – Nils, do stu piorunów! Niech mnie kule biją, jeśli to nie jest atak! – Atak?! Jaki atak?! – Stiernskold przyskoczył do falszburty, zmrużył oczy i aż zatrząsł się, widząc polskie galeony pędzące w ich stronę pod pełnymi żaglami. – Bubb! – jęknął. – Przyjacielu, albo ja jestem pijany, albo ten stary dziad Appelmann oszalał! Atakują? Atakują nas? Jako to? Dlaczego? – Śmiem przypomnieć, że mamy wojnę, panie admirale. – O tym jeszcze nie zapomniałem! Appelmann, co ci odbiło?! – Królewską flotą nie dowodzi Appelmann, panie! – A kto? – Arendt Dickmann! – Dickmann?! Bubb, kto to jest Dickmann? – Jakiś kupiec z Gdańska. Zdaje się, bławatny... – Bubb! – wrzasnął Stiernskold, jak diabeł pokropiony święconą wodą. – Tym razem masz rację. Wygrałeś, kamracie! Ha, dobrze, że nie postawiłem całej beczki! Ogłosić alarm bojowy! Na stanowiska, podnieść ambrazury! – Idą od nawietrznej! Mają przewagę! – Przeklęty wiatr! – Stiernskold obejrzał się w desperacji na błękitny proporzec, który niezmiennie wydymał się w stronę dalekiej Szwecji, jak gdyby wskazując, że nie tylko Pan Bóg, ale i pogoda jest po stronie królewskiej eskadry. Uderzył dzwon. Marynarze i żołnierze poczęli wypadać spod pokładu, zajmować stanowiska. Pokrywy ambrazur obu burt Tigerna uniosły się w górę. – Idą! – wychrypiał Bubb. – Idą na abordaż, panie admirale! – Wiejże do wszystkich diabłów z północy, skoro nie chcesz w imię Boże! – krzyknął Stiernskold. – Panie Stewart! – ryknął do szypra. – Do zwrotu przez sztag! Kurs nord-ost, na pełne morze! Opuścić banderę na rufie! Wszystkie okręty za Tigernem! Wymkniemy się im! – ryknął do Bubba. – Zawrócimy na północ i zostawimy w tyle Polaków. – Nie zdążymy! Są za blisko! – Ładować działa! – zakrzyknął blady Stiernskold. – Kule łańcuchowe i pikowe! Ruszać się, psiekrwie! Skakać po pokładzie, bo zatańczycie na powrozach! Brasować reje! Do żagli!

1 Łac. za pracą idą zaszczyty – napis umieszczony w sieni gdańskiego Ratusza na Głównym M ieście. 2 Łac. Jeśli Bóg z nami, to któż przeciw nam? 3 Junga – tak nazywano w XVII wieku chłopców okrętowych.

Rozdział IV

Ostatnia salwa z Tigerna Transakcja wojenna między Świętym Jerzym, a Tigernem • Salwy całoburtowe • Ich krwawe dzieło • Abordażować Szweda! • Desperacja Stiernskolda • Piekielne sceny na śródokręciu • I znów bijatyka • Pojedynek na forkasztelu • Masakra z Latającego Jelenia • Porąbani, rozerwani, spaleni, usieczeni i utopieni • Szturm pod pokład, czyli cudowne nawrócenie Szwedów • Tygrys zdobyty

Z

pełnym wiatrem w żaglach szli wprost na Tigerna. Szwedzi zbliżali się, gołym okiem dostrzeć można było wanty, maszty, bukszpryty, a nawet galiony okrętów. Eskadra Stiernskolda robiła zwrot na północny wschód, chcąc ujść prześladowcom, wymknąć się z pułapki zastawionej przez Dickmanna. Święty Jerzy zrównał się prawie z Królem Dawidem. Kontradmiralski galeon zrzucił grot i fok, przepuścił admiralski okręt przodem. Tigern rósł w oczach. Orlog był w trakcie zwrotu przez sztag; najpierw zwrócony dziobem do Świętego Jerzego, powoli zaczynał ustawiać się doń prawą burtą. Bukszpryt admiralskiego galeonu celował weń z odległości ćwierć mili, niczym nos gończego ogara ścigającego zwierzynę. Byli coraz bliżej! Dickmann poczuł, że fala zimna ogarnia jego głowę, dłonie zaczynają dygotać. Z całych sił ścisnął perspektywę. – Panie admirale, można już?! – zakrzyknął rozgorączkowany Testis, pochylony nad swoją ulubioną falkoną. – Czekaaaaać! – zakomenderował Dickmann. – Niechaj się zbliżą! Jeszcze chwila. Jeszcze nie czas... Osiemset stóp. Teraz już tylko sześćset. Marynarze ukrywali się na pokładzie, piechurzy i artylerzyści chowali się za falszburtami, kulili za szturmakami, perierami i działkami relingowymi. Niektórym drżały ręce trzymające muszkiety, wargi szeptały niezrozumiałe słowa... Pięćset. Już widać wyblinki na wantach, zarys galionu – gotującego się do skoku tygrysa... Już Tigern zaczyna ustawiać się burtą... Z oparów i bryzgów morskich fal wyłania się rząd armatnich luf niosących zniszczenie, zgubę i śmierć! – Panie Mestwin! – ryknął Dickmann. – Kurs nord-ost, ustawić się burtą do Tigerna! Ściągnął kapelusz i skłonił się, jak gdyby dostrzegł na pokładzie wrogiego galeonu wyniosłą postać szwedzkiego admirała. – Panie Testis! – zakrzyknął. – Armatni salut na cześć Stiernskolda! Ze wszystkich luf, żeby w swojej kajucie podskoczył! – Wznosimy się na fali! – krzyknął Testis do artylerzystów na forkasztelu i w dziobowych działobitniach. – W imię Boże, ognia!

Cztery szlangi i falkony przemówiły z gromowym rykiem. Kule pomknęły ze świstem ku Tigernowi, rozłożyły się na połówki z diabelskim chichotem. Pierwsza wzbiła fontannę wody tuż przed dziobnicą. Druga przeszła z boku, przemknęła wzdłuż sterburty. Trzecia przedziurawiła płótno foka i grota, a czwarta... Czwarta ścięła z trzaskiem blindreję waterfoka, przecięła gejtawy i gordingi, drąc żągiel na pół, rąbnęła z gwizdem w kadłub, odbiła się, znikając w morzu.

Mały Potr Fabisz poruszył się na posłaniu, zapłakał. – Tatulu, burza! Burza idzie. – Armaty grają na redzie. – Pokiwał siwą głową stary Gust, ojciec sześciu synów, z których dwóch zabrało morze. Trzeci – Janis był na Rycerzu Świętym Jerzym, galeonie Jego Królewskiej Mości. – A po co one tak grają? – zapytał Potr. – Do tańca – rzekł w zadumie Gust. – Pani śmierci do słuchu. Nie dla niej skrzypki, nie dla niej burczybas, ale jaszczurki i sokolice spiżowe. Oj, potańcuje ona dzisiaj, mój synku. W milczeniu przesuwał w rękach paciorki różańca. – I wielu kawalerów do zabawy zaprosi – wyszeptał.

– Panie Mestwin, kurs nord-ost! – głos Dickmanna był bardziej przenikliwy, niż bitewny rozgardiasz. – Podejdziemy do Tigerna od prawej burty! Panie Oloffsen! Przygotować liny, bosaki i pomost! Święty Jerzy wyostrzył do wiatru, okręt pochylił się, robiąc zwrot, Tigern szedł prosto na nich, na zawietrznej. I zbliżał coraz bardziej... A potem dał ognia. Błysk rozjarzył burtę szwedzkiego orloga: jeden, drugi, trzeci... Pierwsza kula przemknęła ze świstem wysoko nad pokładem. Druga poszła w morze tuż przed burtą, bryzgając na pokład fontanną wody. A trzecia trafiła w sam dziób, zrykoszetowała z jękiem od dziobnicy, poleciała w górę, rozdzierając płótno foka. Trzecia rąbnęła w bakburtę, wbiła się z trzaskiem w drewno. Galeon zadygotał od wystrzału. Wytrzymał. To był błogosławiony okręt. – Staaaaać! – zakrzyknął Oloffsen do swoich ludzi kulących się za nadburtami. – Czekaaaaać! Jeszcze! Byli już blisko, już prawie zrównali się z burtą Tigerna... „Wytrzymać!”, pomyślał porucznik. „Wytrzymać jeszcze chwilę... ostatni, najgorszy krwawy moment”. Błysk ognia wwiercił się w oczy i głowę Oloffsena. Kula świsnęła jak kosa pani śmierci, przechodząc tuż nad falszburtą. Wpadła w tłum marynarzy, przeszła na wylot przez główny dek, zabierając ze sobą jedną duszę, niepotrzebne nikomu ciało rozrywając na

strzępy. Podmuch omal nie urwał Oloffsenowi głowy. Od strony Tigerna nadlatywała zagłada. Rozpędzony pocisk uderzył w burtę pod grotmasztem. Strzaskane deski poleciały na wszystkie strony, ktoś ranny zwalił się, zajęczał, zakrzyczał. – Spokój! – wykrzyknął Oloffsen do swoich. – Trzymać broń w pogotowiu i czekać na rozkazy! „Albo na śmierć”, przemknęło mu przez głowę. Szli z wiatrem, coraz bliżej Tigerna, owiani dymem z dział, w rozbryzgach piany, w fontannach morskiej wody wzbijanych armatnimi kulami. Stanęli burta w burtę, działo w działo, maszt w maszt! Dickmann, który, lekceważąc niebezpieczeństwo, stał na rufie z obnażonym pałaszem w ręku, machnął ostrzem w stronę wroga. – Ognia! Dajcie im powąchać prochu. Konstabl Testis wyjrzał przez ambrazurę, zlustrował wodną przestrzeń dzielącą ich od wrogiego galeonu. – Feuer! Z całej burty! No już! Działa Świętego Jerzego ryknęły chórem spiżowych gromów. Błysk ognia przeleciał od krańca do krańca pokładu działowego. A razem z nim trysnęły z nich kłęby szarego prochowego dymu. Kwaśne opary, tak gęste, że prawie przesłoniły świat, spowiły burtę statku. A na Tigerna spadł ognisty grad. To była królewska odpowiedź. Świszczące łańcuchy ścięły z gwizdem drzewce bramstengi tuż przy łączeniu z salingiem tak łatwo, jak dobrze naostrzony miecz przecina szyję skazańca. Górny fragment grotmasztu wraz z podczepionym do niego bramslem padł jak dąb pod toporem drwala, zwalił się w dół, między marsle grot- i fokmasztu, trzymany wciąż przez nienaruszoną linę grotbramstensztagu, łączącą go z jarzmem przy marsie fokmasztu. Uderzył bramsreją w marsreję, zahaczył o marsy! Z krzykiem i wrzaskiem spadły w dół dwa ciała, obiły się o wybrzuszony żagiel foka, wplątały w takielunek; spadły na deski pokładu... Złamana bramstenga z reją bramsla zawisła na chwilę na naprężonych linach. A potem prawy bras, źle obłożony na kołkownicy burtowej wyrwał się z głośnym świstem, niczym rozwścieczona konopna żmija. Reja bramsla zleciała niżej, zahaczyła o bocianie gniazdo, skruszyła z trzaskiem balustradę, spadła na głowy kryjących się tam majtków i strzelców. Ktoś runął na dół, dławiąc się rykiem, inny zawisł wplątany w liny, bujając się nad pokładem, prosząc wrzaskiem kompanów, by podali mu rękę... To nie był koniec. Kule łańcuchowe Świętego Jerzego przecięły część want fok- i grotmasztu, wpadły na pokład, przechodząc między Szwedami niczym anioły zagłady, tnąc ciała majtków i żołnierzy, odrywając ręce, nogi, rozłupując czerepy jak młot dojrzałe orzechy. Stiernskold i Stewart padli na pokład, bo zdawać się mogło, że całe niebo zwaliło im się na głowy. Z głośnym jękiem pękły topenanty i gejtawy grotżagla; cud, że fał pozostał cały, że utrzymał windę grota na miejscu, inaczej główny żagiel galeonu zwaliłby się na na głowy piechurów morskich. W ogniu walki, wśród jęku umierających, wycia rannych miotających się we krwi, pękł prawy szot, bras i topenanty foka! Żagiel załopotał, stracił wiatr, okręt zwolnił, pochylił się na burtę.

To była salwa burtowa z Rycerza Świętego Jerzego. – Dobrze! – ryknął Dickmann, wywijając obnażonym pałaszem. – Panie Mestwin, do burty! Dobijamy do burty! Szybciej! Wyszli z kłębów dymu, zmieszanych z resztkami mgły, doprawionymi do smaku morską wodą, saletrą i krwią. Teschke dojrzał, jak po stronie sterburty wymija ich Duńczyk prujący prosto jak strzelił na nord-ost, chcąc przeciąć drogę admiralskiemu galeonowi Stiernskolda, gdyby nie zdołał dopaść go Święty Jerzy. – Herr Gott! – ryknął Storch. – Blisko! Jesteśmy blisko! Teraz albo nigdy! Piechota morska! – wrzasnął. – Gotuj się do strzału! Mierzyć! – Szykować kotwice i pomost szturmowy! – rozkazał bosman Otto. – Ruszać się, bo wam wypruję bebechy! Storch podniósł się, stanął przy wantach, chwycił za linę, bo pokład drżał od armatnich wystrzałów. – Feuer! Muszkiety i arkebuzy piechoty morskiej zagrzmiały jednym głosem. Dołączył do nich grzmot szturmaków i hakownic, trzask perierów, garłaczy i granatników. Ulewa ołowiu spadła na głowy Szwedów. Widzieli, jak na Tigernie padają ludzie, jak marynarze walą się z want do wody, a kule zbierają krwawe żniwo wśród piechoty. A potem błysnęły tam ognie wystrzałów. Pociski gwizdnęły im koło uszu. Jeden z majtków zwalił się na pokład obok Oloffsena, kapral z najbliższej szóstki krzyknął i padł ze strzaskanym ramieniem. Trzy ciała wiły się we krwi. Granat rozerwał się z hukiem, kładąc dwóch piechurów. Trzeci, zdało się, stracił brzuch, podmuch rozrzucił parujące jelita po pokładzie. Powiało smrodem łajna, żółci, krwią i gnojem... – Tylko nie rzygać, kurwe syny! – zaryczał Oloffsen. – Nabijać, taka wasza mać! Równo! Tigern był blisko, do burty dorzucić można już było kamieniem. Wystarczył jeden skok, by znaleźć się na pokładzie orloga! Z brzękiem na pokład Szweda poleciały kotwiczki abordażowe. Liny naprężyły się, napięły, ściągając do siebie oba okręty. – Do strzału! – zaryczał Storch. Nie wiedzieć czemu w bitewnym zamęcie jego przepyszne pióra na kapeluszu wciąż pozostawały nietknięte. – Feueeeeer! Piechurzy w morionach, półpancerzach, w koletach i kaftanach wyjrzeli zza falszburt, z galerii, podnieśli się zza gretingów. W kłębach dymu i ognia, na zalanym krwią pokładzie Tigerna zamajaczyły przed nimi sylwetki szwedzkich żołnierzy, Wypalili w prochowe dymy jak jeden mąż, śląc kule niemal na ślepo. Ci, którzy zachowali nabitą broń, poczęli strzelać kolejno, nie pozwalając Szwedom wychynąć zza falszburt i masztów, zmuszając wroga do krycia się w kasztelach i schodniach. A potem gruchnęły działka relingowe, zagrzmiały hakownice.

– Do abordażu! – ryknął Stiernskold, płazując rapierem plecy jednego ze swych majtków. Chłopak, wzięty pewnie w hyrebatsman i dostarczony w kajdanach na pokład, dygotał zalany krwią kolegi, rzucił pod nogi topór, a pewnie miał pełno w spodniach. Swąd siarki i prochu był tak silny, że przytłumiał nawet smród łajna. – Naprzód! Ruszać się! – krzyknął admirał. – Brać Świętego Dickmanna! Tigern! Tigeeeeeern! Błysk był tak mocny, że Stiernskold zatoczył się, zachrypiał. Coś zapiekło go w szyję, a gdy dotknął gardła, zmacał wilgoć. Krew. Polskie kule gwizdały mu nad głową, obalały żołnierzy i wrzeszczących oficerów, wyrywały drzazgi z burt, masztów, ze ścian nadbudówek i drewnianych balustrad. – Jesteście ranni! – zakrzyknął kapitan Stewart. – Nichelsen! Askilson, zabierzcie admirała pod pokład. – Nic mi nie... – Stiernskold potknął się, omal nie upadł, poderwał podtrzymywany przez Johannesa, jungę pokładowego. Chciał coś rzec, może krzyknąć... Nie zdążył! Muszkietowa kula wystrzelona z marsów Świętego Jerzego trafiła go w plecy. Admirał poleciał na kolana, jęknął, zbladł, krew puściła mu się z ust. – Padnij! – ryknął Stewart. – Wszyscy padnij! Pochwycił jungę za ramię, rzucił na ziemię. Kule zaświstały dookoła, widocznie Polacy wzięli ich już na cel. Lecz Stiernskold nie upadł. Wyprostował się, zakrwawiony, straszny. – Atakować! – zacharczał. – Jedyna... nadzieja... Nie zdążył domówić tych słów. Błysk oślepił ich wszystkich, świst omal nie urwał uszu. Admirał dostał w ramię czymś tak strasznym, że mogła być to chyba tylko funtowa kula z działka relingowego. Poleciał w bok, krew trysnęła na pokład, na przerażonych kompanów. Padł na deski, poleciał aż pod nadbudówkę. Próbował wstać, ale nie mógł. Okrutny pocisk urwał mu prawą rękę, odrzucił aż pod greting ramię, które tyle razy podnosiło pałasz na wrogów Szwecji. Zmasakrował cały bok, połamał żebra. Dokoła padali ludzie. Kule przelatywały tuż obok Stewarta, w mgnieniu oka przewiercały żołnierzy i marynarzy, rzucały na dek, zmuszały umierających do odtańczenia śmiertelnego tańca. W kałużach krwi umierali i jęczeli ranni, pokład zasłany był resztkami desek, wyrwanymi z łoża armatami, częściami ludzkich ciał, wśród których ledwie można było domyślić się rąk i nóg, głów i korpusów Szwedów... – Nichelsen! – krzyknął Stewart... Zamilkł. Z Nichelsena został już tylko zakrwawiony, rozpruty kadłub tryskający posoką z kilkutów rąk i nóg. Ktoś przypadł do kapitana – to był Askilson, Stewart chwycił za rękę jeszcze jednego, nieznanego żołnierza piechoty. – Zabierzcie admirała! – ryknął. – Pod pokład! Spieszcie! Błagam! Askilson podniósł okaleczonego Stiernskolda, żołnierz zaś wykazał się wyjątkową przytomnością umysłu. Zacisnął własny pas na kikucie ramienia admirała, podźwignął ciało z desek. Dopomógł im junga okrętowy. Stiernskold oprzytomniał na chwilę. Chwycił lewą ręką chłopca za kaftan pod szyją, potrząsnął. – Englund – wyjęczał. – Englund... Nie oddam... galeonu Polakom... Komora prochowa – wycharczał razem z krwią. – Podłóż ogień. Idź... – Tak jest! – jęknął chłopak.

– To rozkaz – zakrzyczał z bólu Stiernskold. – Idź... Junga skoczył na śródokręcie, do głównej schodni, chcąc spełnić polecenie kapitana. Lecz równie dobrze mógłby dźwignąć kadłub Tigerna na własnych plecach. Nie zdążył nawet dopaść do zejściówki. Świst pocisku sprawił, że wszyscy runęli na pokład. Englund nie zdołał... Kiedy się wyprostowali, był już bez głowy. To nie był perier, ani pocisk z działka. To znowu przemówiły falkony na głównym deku polskiego galeonu. Wlekli Stiernskolda pod ogniem ku rufie, podtrzymywali. Otwarli drzwi kapitańskiej kajuty, złożyli admirała na łożu, pod makatami i flamandzkimi gobelinami. – Każ trąbić. – Nils Stiernskold złapał za rękę swego trębacza. – Trąbić do poddania. Nie strzymamy! Żołnierz skoczył ku wyjściu. Runął na pokład Tigerna, gdzie szalała śmierć. Tuż za nim wypadł Stewart, chcąc objąć dowództwo, podtrzymać na duchu Szwedów, a za nim ordynans Stiernskolda. Granat rzucony z bocianiego gniazda Rycerza Świętego Jerzego zastukał na deskach, rozerwał się z hukiem, rozrzucając odłamki po pokładzie. Trębacz biegł dalej; zwalił się, gdy dostał kulę, zaryczał, tarzając się wśród martwych ciał. Stewart skoczył ku grotmasztowi, gdzie wśród zwału trupów wciąż odgryzali się piechurzy morscy. W biegu zakrzyczał, potknął się, omal nie upadł, gdy dostał kulą w kark. Przemknął nad trupami, pośliznął się w kałuży krwi. – Lars! – ryknął do porucznika. – Trzy... Nie skończył. Ten, którego wołał, dostał w pierś, zwalił się na pokład. Armaty z górnego deku Rycerza Świętego Jerzego zagrzmiały znowu. Stewart padł na deski, między trupy śmierdzące krwią, łajnem i strachem, gubiąc rapier. Ordynans Stiernskolda spóźnił się z upadkiem. Armatnia kula zrykoszetowała od nadburcia, przemknęła o krok od kapitana, porwała sługę jak szmacianą lalkę, cisnęła na ścianę nadbudówki rufowej. Stewart chciał skoczyć ku niemu, postawić na nogi... Zamarł. Za późno. Ordynans nie miał obu rąk... Kapitan podniósł się, rozdygotany, zakrwawiony. Obok ktoś nabijał broń. Konstabl Tigerna... Wysoki Szwed ze szramą na gębie. – Wysadzaj okręt! – wrzasnął Stewart. – Nie utrzymamy się! – Rozkaz! – odkrzyknął konstabl. Odwrócił się, chcąc iść do schodni, a wtedy, w bitewnym rozgardiaszu ktoś położył mu rękę na ramieniu, przytrzymał. To był szyper. – Zaczekaj! – ryknął do kapitana. – Będziemy walczyć do końca! Poprowadzę moich ludzi! Nie waż się ruszać prochów. Jeszcze wygramy! Spalimy Świętego Jerzego! Stewart skinął głową.

Płonące smołowe wieńce i worki zapalające spadły z łoskotem na pokład galeonu. Wnet liny przy rufowym nagielbanku zajęły się ogniem, zatrzeszczały. Płomienie skoczyły w górę, liznęły boneta łacińskiego żagla na bezanmaszcie. – Gore! – zaryczał Danehl, pomocnik kwatermistrza. – Ogień na pokładzie!

Pierwszy chwycił płonącą beczułkę, zadławił się rykiem, kiedy poparzył się okrutnie, a potem cisnął ją za burtę. Z pomocą przyszedł mu bosman Otto i dwóch marynarzy. Otto skoczył, trzymając w ręku wielką soloną skórę wołową. Walił nią w ogień, zdusił płomienie. Marynarz obok podbiegł ze swoją, narzucił ją na płomienie, a potem dostał kulkę w brzuch, padł na pokład, tryskając krwią.

– Do abordażu! – wykrzyknął Storch. – Za Króla! Za Koronę Polską! Brać okręt! – Biiiij! Zaaaaaabij! – Na Szweda! Runęli na pokład Tigerna jak sztormowa fala, szarżowali na wrogów, biegnąc pomostem, skakali z want, lin i nadbudówek. Fabisz wpadł pierwszy na pokład Tigerna, wśród prochowych dymów zabłysło ostrze piki. Nie było czasu na unikanie; za nim szli już następni. Kaszuba zastawił się szablą, zbił ostrze w lewo, dostał w bok, krzyknął z bólu i rąbnął z całych sił, przecinając drzewce. – Na Szwedaaaa! – Bij kto cnotliwy! Tuż za Fabiszem wpadł Wessel, za nim Oloffsen, potem cisnęli się inni żołnierze. Rapiery zderzyły się z szablami i pałaszami, gdy zwarli się z błyskiem ostrzy, z krzykiem i jękiem. Oloffsen skulił się, odbił pchnięcie klingą pałasza, zasłonił się nieporadnie, gdy z boku skoczył nań marynarz z toporem abordażowym. Porucznik podrzucił w górę lewą rękę z pistoletem i jednym krótkim strzałem zwalił przeciwnika z nóg.

Zbił w bok wąskie ostrze, zawinął pałasz w dłoni, ciął wlew, potem wzerk, podbił ostrze wroga ku górze, zwodem uniknął trafienia i z całych sił pchnął Szweda pod pachę, wbił sztych, popchnął dalej, wpadł na przeciwnika dłwiącego się rykiem. Runęli na grotmaszt; kiedy odbili się od niego, Szwed był już trupem. Oloffsen wyszarpnął broń z ciała. Dokoła wciąż wrzał bój. Żołnierze i marynarze z Rycerza Świętego Jerzego rąbali się ze Szwedami, oddając cios za cios, pchnięcie za pchnięcie. Porucznik rzucił się do walki, wpadł na rosłego majtka, dostał w bok, w ramię, zwarł się z wrogiem wśród bitewnego zamętu, między zakrwawionymi ciałami. Zbił ostrze na prawo, ciął wręcz, poprawił wlew, odbił ostrze rapiera, rozchlastał przeciwnikowi łeb. A kiedy Szwed wrzasnął i runął do ucieczki, dopadł go po trzech krokach, przeszył sztychem, wyrwał zakrwawiony, pokryty czerwienią pałasz, potoczył wzrokiem po niedobitkach wrogiej załogi. Tuż obok towarzysze walczyli z muszkieterami z piechoty

morskiej. I zwyciężali, prąc na Szwedów. Oloffsen skoczył na wroga od tyłu, wpadł na chorążego trzymającego błękitny proporzec z trzema koronami i złotym wężem. Nie było czasu, ani miejsca na szermiercze zabawy. Porucznik odbił ostrze szwedzkiego rapiera, rąbnął żołnierza łokciem w twarz, poprawił kopniakiem. Chorąży zawył, zdzielił z zamachu Oloffsena okutym żelazem ratyszczem w łeb z takim zamachem, że pękła zapinka hełmu, morion spadł z głowy dowódcy, potoczył się między trupy... Szwed poprawił – ale uderzył płazem, bo walczący obok Fabisz chwycił go za ramię. I tylko to uratowało Oloffsenowi zdrowie, a może nawet życie. Porucznik zachwiał się, zobaczył we łbie tysiące słońc, jak gdyby wypaliły nagle wszystkie działa polskiego galeonu, porwał za proporzec, a kiedy szwedzki chorąży szarpnął z rykiem drzewce, porucznik puścił je i całym ciężarem wpadł na wroga. Szwed potknął się, zwalił w tył między trupy. Oloffsen padł na niego, a jego ręka porwała za rękojeść lewaka. Wbił ostrze w brzuch Szweda, przytrzymał go, gdy tamten dławił się rykiem, poprawił jeszcze i jeszcze raz! Chorąży wył, charczał krwią, ale nie puszczał sztandaru. Oloffsen porwał swój pałasz z pokładu, szarpnął drzewce przytrzymywane przez umierającego przeciwnika. Nie mogąc wyrwać go z tężejącej dłoni – rąbnął raz, drugi... I trzeci! Przerąbał w nadgarstku rękę wroga, ale nie wydarł mu proporca. Płacząc, łkając i drąc się jak opętany, szwedzki chorąży chwycił ratyszcze prawą dłonią, przyciągnął je do siebie, uczepił jak tonący ostatniej deski... Porucznik wbił mu ostrze w pierś, poprawił, wytaczając z nieszczęśnika kwartę posoki, wziął zamach, przerąbał drugie ramię, wydarł proporzec, zadał cios łaski w szyję; potrząsnął zakrwawioną chorągwią, rozglądając się po pokładzie. Cisza... Cisza zapadła na głównym deku Tigerna, spowitym mgłą prochowych oparów, dymem z płonących wieńców smołowych i maźnic. Polacy zakrwawieni, porąbani, ale zwycięscy, rozglądali się dokoła, szukali wroga. Oloffsen widział pokrwawione, porąbane i porozdzierane trupy leżące na pokładzie, kałuże krwi, oderwane ręce i nogi, porzucone muszkiety, rapiery, pałasze. Topory abordażowe wbite w maszty i burty, strzaskane piki. Wszystko tonęło w smrodliwej chmurze prochowego dymu. Nigdzie nie było Szwedów. Położył rękę na ramieniu bosmana. – Panie Fabisz! – zakrzyknął. – Na fokmaszt! Zdejmijcie banderę szwedzką. Dawny sternik Prinzessin, a obecnie pierwszy bosman z Rycerza Świętego Jerzego popędził ku wantom i począł wspinać się na bocianie gniazdo przedniego masztu. Na pokład wpadali coraz to nowi piechurzy polscy, marynarze. Przemykali schyleni, czujni. Jan Storch przeszedł po pomoście bojowym, rozejrzał z niedowierzaniem. – Bitwa skończona! – zakrzyknął, widząc Oloffsena z proporcem szwedzkiej piechoty w ręku. – Mości panowie, Tigern wzięty! Mylił się! Nagle otwarły się drzwi do forkasztelu i nadbudówki rufowej, podniosły kraty gretingów, schodnie zaroiły postaciami Szwedów! Oloffsen zobaczył, jak z dziobowej nadbudówki wyskakują zbrojne postacie, jak mierzą w nich lufy muszkietów... – Padnij! – ryknął. – Wszyscy padnij!

Runął na pokład, pociągając za sobą Franciszka Wessela, upadł prosto w kałużę czerwonej posoki. Szwedzi dali ognia ze wszystkich luf, w gromowym błysku, który przeorał pokład Tigerna. Świszcząca śmierć spadła na piechurów Storcha z dwóch stron, rozległy się wrzaski i jęki. Ktoś padł wprost na Oloffsena, zwalił się, dygocąc na deski pokładu. Ranny kapral poleciał między trupy, miotając przekleństwa, walił głową w żelaznym morionie o pokład, drgał, jęczał. Storch zwalił się na pokład Tigerna jak dąb, gdy dostał prosto w lewe oko. Jego kapelusz z przepysznymi strusimi piórami spadł z głowy, potoczył się po pokładzie galeonu. Tuż obok miotali się i jęczeli ranni, padali żołnierze i marynarze. – Tigeeeeern! Szwedzi spadli na nich ze wszystkich stron. Oloffsen ledwie zdołał zastawić się pałaszem, zbił ostrze godzące w Wessla, poderwał kwatermistrza na nogi. Trzech Szwedów wpadło między nich, rozdzieliło. W kotłowaninie rąk i nóg dostał w kark, na szczęście niegroźnie, potem w bok, rękojeścią w gębę i płazem w lewy policzek. – Pomocyyyyy! – Wessel opadnięty przez trzech Szwedów, dławił się rykiem. Rapier wypadł mu z zakrwawionej ręki, potoczył po pokładzie pełnym krwi, strachu i śmierci. – Masz, kamracie! Oloffsen wyrwał zza pasa ostatni pistolet, rzucił kompanowi. Kwatermistrz porwał go w locie, strzelił, zmiatając ze swej drogi pierwszego z wrogów, uchwycił broń za lufę, rąbnął, zakrzyczał, gdy dostał w łeb obuchem topora i ledwie utrzymał się na nogach. Porucznik przyszedł mu z pomocą, odtrącił najbliższego Szweda, rozchlastał mu ramię, ciął przez obojczyk, rozrąbał łeb i ucho, szarpnął Wessla wstecz. Cofali się pod przemożnym naporem, razem z resztą żołnierzy. Szwedzi walczyli jak diabły, parli do przodu z wyciem i krzykami, wypierali ich z powrotem na pokład Świętego Jerzego. – Ognia! – zakrzyknął Dickmann, prowadząc resztę piechurów do boju. – Dobrze mierz, równo pal! Strzały zabłysły wśród dymów, mgły i oparów. W bitewnym zgiełku kule powalały zarówno swoich jak i wroga. Szwedzi wstrzymali się w natarciu. – Bij psubratów! – zaryczał admirał, wymachując pałaszem. – Za mną! Piechurzy i garstka majtków otrząsnęli się z zaskoczenia. Wpadli na Szwedów z szablami, pałaszami, z krótkimi pikami piechoty morskiej. Z Tigerna zagrzmiały działa, muszkiety. Falkonet pokładowy strzelił ze świstem, kula łańcuchowa przeszła tuż obok głowy polskiego admirała, jej ostra połówka wbiła się z gwizdem w drewno grotmasztu, zadrżała, zadygotała i tak pozostała. Dickmann splunął, wstrząsnął głową, w której odzwały się nagle dzwony z gdańskiego Ratusza i oliwskiej katedry. A potem runął do walki. Losy abordażu wciąż ważyły się na szali Fortuny. Polacy i Szwedzi rąbali się u burt, bili zziajani, wściekli, pokrwawieni, depcząc po trupach kamratów. Kule z muszkietów piechoty Stewarta świstały im koło uszu. Szwedzcy muszkieterzy, którzy już otrząsnęli się z popłochu, wskoczyli na forkasztel i rufową nadbudówkę, razili wroga celnym, gęstym ogniem zza relingów. A ich kompani bili się niczym lwy, nie dając Polakom przystępu na pokład. Wszystko mogło się jeszcze zdarzyć! Wynik starcia wciąż był niepewny.

Nagle, zupełnie niespodziewanie zagrzmiały działa, huknęły wystrzały z muszkietów i arkebuzów, z działek relingowych. Oloffsen dostrzegł, jak z bakburty Tigerna lecą drzazgi i deski, jak kule kładą pokotem szwedzką piechotę, rwą żagle w strzępy, łamią kratownice i deski. Poprzez prochowe dymy dostrzegł wyłaniające się zza galeonu zrefowane marsle i wysmukłe maszty zwieńczone na topach krasnymi banderami wojennymi z orłem... Panna Wodna! Polska pinka podchodziła od rufy do Tigerna. Jej konstabl i ogniomistrze nie próżnowali, a muszkieterzy bili do skupionych na rufie Szwedów ze wszystkich luf, wszystkich sił i do ostatniego tchu. Wrogowie zawahali się, wzięci w dwa ognie. Rozległy się krzyki, jęki. Ktoś z rufowej galerii machał już kapeluszem, inny cisnął muszkiet, schronił się pod pokładem. A potem działa ryknęły znowu – tym razem od dziobu szwedzkiego galeonu. Oloffsen wytężył wzrok – w plątaninie masztów, want i sztagów dostrzegał zarysy znajomego dziobowego forkasztelu za pokładem Tigerna. Widział, jak ogień z falkonetów i dział zmiata wrogów z dziobowej nadbudówki, jak leci w dół strzaskana fokreja, wali się oberblinda wraz z reją i masztem. To strzelał Duńczyk! Latający Jeleń podchodził od dziobu Tigerna, ustawiał się pod wiatr, bakburtą do wroga. „Teraz”, pomyślał Oloffsen. „Atak albo zguba! Raz kozie śmierć!”. Lecz rozkaz nie padł. Jak to? Dlaczego?! – Storch! – ryknął do Wessla. – Gdzie jest Storch?! – Właśnie awansowałeś! Ruszaj, bracie! – Naprzód! – ryknął Oloffsen do trębacza i żołnierzy. – Trąbić do ataku! Na Szweeeedaaaaa! Jak burza wpadli na zmieszanych wrogów. Odparli ich, odepchnęli z pomostu, poszli do ataku po skrwawionych trupach, po wyjących, miotających się na deskach rannych. – Za mną! Wyciągać kulasy, rybeńki! – zakrzyknął Jakub Otto, skacząc z kotwicy wprost na burtę Tigerna. W ostatniej chwili chwycił się want fokmasztu, zachwiał na burcie, ale utrzymał się na nogach. Marynarze pognali za nim, przeskakiwali, czepiając się postrzępionych szotów i brasów zwisających nad pokładem. Szybko wspięli się na postrzelany, zrujnowany forkasztel, wpadli z szablami i toporami na szwedzkich muszkieterów, którzy wspierali ogniem swych kamratów walczących z piechotą morską Oloffsena. Jakiś oficer wyrwał pistolet zza pasa, strzelił w łeb polskiemu bosmanowi. Otto wrzasnął, gdy spowił go obłok dymu, przykucnął, potknął się, zamrugał oczyma, gdy wystrzał osmalił mu twarz, a kula zdjęła z łba kapelusz, jakby na przypomnienie, że właśnie zapomniał uchylić go przed wrogim kapitanem. Lecz na pohybel Szwedowi, nie zabrała mu z karku głowy! I całe szczęście, bo bosman wiedział dobrze, jaki zrobić z niej użytek. Starli się na samym środku fordeku. Otto nie bawił się w tańce i uniki dobre dla sodomickich galantów. Ciął na odlew, sparował, zbił pchnięcie z wypadu, zasłonił się polskim wiatraczkiem, zmuszając wroga do cofnięcia się po deskach. Przeciwnik miał rapier, dobry do pojedynków, ale nie do walki na pokładzie, w zgiełku, w zamęcie, wśród lin i padających ciał. Otto rąbnął wlic – płasko, na wysokości głowy wroga, poprawił odpowiedzią w pierś,

sparował pchnięcie, chlasnął ukośnie, potem uderzył szybko, krótko – z nadgarstka, aż rapier zadrżał przeciwnikowi w garści. Wysoko nad nimi powietrze przeszyła kula z falkonetu Duńczyka, dziurawiąc płótno żagli, rwąc liny i wanty fokmasztu. Druga rąbnęła w pokład nisko, głęboko pod nimi. Trzecia przemknęła tuż obok, o włos – porwała, obaliła, rozerwała na krwawe strzępy polskiego marynarza, zmiotła walczącego z nim Szweda. Z piekielnym świstem musnęła grotmaszt, pozostawiając świeżą szczerbę w drewnie. Otto zbił ostrze rapiera na prawo, skoczył z wypadu w przód, zasłaniając się szablą, porwał szwedzkiego oficera za uzbrojone ramię, wzniósł broń do cięcia, a wówczas wróg złapał jego prawicę ściskającą rękojeść węgierki. Przez chwilę siłowali się między walczącymi. A potem Otto uderzył przeciwnika głową, popchnął... Upadli na balustradę, wściekli, złorzeczący! Szwed rąbnął plecami o drewno, wytrzymał, rzucił się w bok, wyrżnął kolanem w brzuch bosmana, aż świeczki stanęły Ottowi w oczach, obrócił Polaka, przycisnął do bariery, wyrwał z jego dłoni rękę zbrojną w rapier, wzniósł go i... Kula z armaty Duńczyka przemknęła tuż obok nich, tak blisko, że aż poczuli na karkach gorący dech śmierci. Zdruzgotała w strzępy balustradę, roztrzaskała zwieńczenie forkasztelu! Otto i Szwed upadli na główny dek Tigerna, stoczyli się na beczki i zakrwawione trupy, na wyjącego, rannego majtka, który posmakowawszy rajtarskiego buta oficera, rozwrzeszczał się jeszcze głośniej. Otto zgubił gdzieś sakwę i pas z pochwą, ale nie wypuścił z rąk szabli. Rąbnął Szweda włęg, zawinął szablę do wiatraka, zbił ostrze, ciął wrąb, lecz przeciwnik uniknął ataku w błyskawicznym zwodzie, pchając sztychem rapiera prosto w bok bosmana! Jakub nie zdołał tego sparować. Ostrze rozdarło mu kaftan na ramieniu, przejechało po barku. A wówczas szybkim jak błyskawica cięciem wlic odrzucił je od własnego ciała, chlasnął wroga z podlewu, poprawił wrąb, rozwalając łeb, tnąc w lewy bark i obojczyk Szweda i zanim pokrwawiony, porąbany oficer zdołał wznieść rapier – chlasnął go od dołu, nyżkiem, piekielną polską czwartą, przez udo, pachwinę, krocze... Szwed zaryczał, zwalił się między deski, cięty w tętnicę udową, z której tryskały strugi krwi. – Niemann... – wycharczał. – Jam Berndt Niemann, kapitan... Powiedz... Świst kul zagłuszył jego słowa. Otto zasalutował mu szablą, skrzyknął swoich majtków, kończących właśnie ostatecznie i nieodwołalnie wojenną przygodę Szwedów ukrywających się na postrzelanym forkasztelu. – Za mną! – ryknął. – Na główny dek, bracia! Wpadli jak wilcy na tyły piechoty szwedzkiej broniącej się przed piechurami morskimi Oloffsena. Tu już nie było szranków i sprawnego starcia. Walka rozpadła się na szereg gonitw, pojedynków, w czasie których rąbano się pałaszami i szablami, dobijano rannego wroga, cięto uciekających bez krzty litości i zmiłowania. – Na Tigerna! Naprzód – zakrzyknął Wessel do swoich ludzi. Skoczył z burty, a za nim czterech matów i dwóch żołnierzy. Kwatermistrz źle obliczył skok, pośliznął się, stracił równowagę, odbił od poszczerbionej falszburty, poleciał niezgrabnie w dół i spadł prosto w czeluść między dwoma wrogimi okrętami. Woda przyjęła go mrozem, ścisnęła pierś żelazną obręczą.

– Hilfeeee! – rozdarł się tak głośno, że słyszeli go chyba pod tronem Chrystusa. – Zmiłowaniaaa! Ratunku! Ciężka lina świsnęła w powietrzu, opadła tuż obok niego. Z trudem uchwycił ją, owinął wokół ramienia, podźwignął się i polazł w górę, wspierając się o burtę galeonu. Tymczasem Otto i jego marynarze dopadli głównego gretingu, odsuniętego na czas bitwy. Bosman zawahał się, skulił przed schodnią. Miał szczęście. Z mrocznego wnętrza huknęły strzały; kule świsnęły im koło uszu, porwały w tany dwóch majtków. Jeden uderzył okrwawionym czołem o plecy martwego chorążego szwedzkiego, tuż koło pachołka do podwiązywania fałów, drugi spadł z wrzaskiem w głąb schodni. Otto usłyszał trzask i chrzęst, z jakim bezwładne ciało nabiło się na ostrze pik uniesionych do góry przez Szwedów przyczajonych na dolnym pokładzie. – Granaty! – wrzasnął do swoich ludzi. Ktoś wcisnął mu w rękę obłą skorupę z lontem. Otto przypalił go od lontownicy, wyczekał chwilę, cisnął w głąb ładowni. Za nim poleciał drugi i trzeci. Huk wstrząsnął powietrzem. Ze schodni wyleciały poszczerbione deski, wióry, drzazgi, resztki klepek. Z gretingu buchnął huk, dym, dzikie, rozpaczliwe wrzaski. – Pardon! Pardon! – ryczeli Szwedzi w panice. – Poddajemy się! – Nie rozumiem! – wrzasnął Otto i cisnął w dół kolejny granat. – Jo svattala svenska nexta or!1 Granat rozerwał się z hukiem, wyrzucając w górę ludzkie szczątki. A Szwedzi poczęli ryczeć jeszcze głośniej i – jakby nagle dostali daru języków – po polsku. – Litości, łaski, miłosierdzia! Poddajemy się. – Głośniej, psubraty! – zakrzyknął i na wszelki wypadek naszykował kolejny granat, ale nie podpalił lontu. – Najświętsza Panienko, zmiłujcie się nad nami! – krzyczeli marynarze. – Łaski! – No proszę – rzekł bosman sam do siebie – nawrócili się, heretyki. Lepszy taki granat niż różaniec i jezuickie gadanie. – Wyłazić pojedynczo! – krzyknął w dół schodni. – Składać broń i żadnych sztuczek, bo was na Sądzie Ostatecznym nie złożą do kupy! Wessel wspiął się na pokład, klnąc na czym świat stoi. Bitwa wciąż trwała – Szwedzi bronili się na rufie, na dolnych pokładach. Wszystko jeszcze mogło się zdarzyć! Zaklął wściekle. Zimno ściskało go tak, że miał wrażenie, iż gdyby ktoś nabił jego jajcami falkonet, przebiłby takim pociskiem obie burty szwedzkiego orloga. Jeden z marynarzy podał mu rękę, przeciągnął ponad relingiem. Kwatermistrz obrzucił spojrzeniem pokrwawiony pokład, zmasakrowane trupy, rannych i umierających. Spojrzał w stronę rufowej schodni. – Wysadzą okręt! – zawył z rozpaczą. – Oloffsen! – Jaki Oloffsen?! – zakrzyknął zdyszany, zbryzgany krwią porucznik. – Wszędzie Oloffsen! Czy was rzyć boli, czy idą Szwedy, zawsze wołacie tylko Oloffsena! – Konstabl... Szukajcie konstabla! Lonto... Zbierzcie wszystkie lontownice! Na Świętego Jerzego! Porucznik zrozumiał go od razu; zresztą Wessel sam rzucił się do armat. Z pomocą pierwszego lepszego majtka zebrał lontownice z dział na górnym pokładzie, skoczył na pomost, przerzucił je na pokład polskiego galeonu. A potem, kiedy odwrócił się, zmełł pod

nosem przekleństwo, porwał za pałasz i skoczył między trupy, wprost ku rufowej nadbudówce; tam gdzie ku schodni przemykał się szwedzki konstabl w skórzanym kolecie i błękitnej chuście na głowie. – Stój! – ryknął kwatermistrz. – Stój! Dopadł go w czterech susach. Na widok szarżującego Wessla Szwed porwał za rapier, zastawił się, ale kwatermistrz odbił ostrze w bok, chwycił wroga za kark, posłał na deski kopnięciem, zwalił między trupy, przycisnął brzuch kolanem. Dobył lewaka zwisającego na pendencie. – Klucze! – ryknął, wznosząc do ciosu sztylet. – Klucze do komory prochowej! Szwed szarpnął się, chwycił za lufę leżący w pobliżu pistolet, a wtedy Wessel pchnął go z całych sił w bok, przebijając skórzany kolet równie łatwo, jakby uszyto go z pergaminu, a nie z łosiowej skóry. Wyrwał zakrwawione ostrze, przyłożył do gardła skręcającemu się, wyjącemu z bólu Szwedowi. – Dawaj klucze, psi synu! Konstabl wycharczał coś niezrozumiałego, sięgnął pod wams i kaftan, wydobył spod koszuli zawieszony na szyi pęk żelaznych kluczy. Wessel porwał je chciwie, zerwał łańcuszek, skoczył na nogi. I jak szalony pognał do schodni przy rufie, gdzie w kłębach prochowego dymu stali żołnierze piechoty morskiej. Wszyscy strzelali w głąb czarnej od prochu zejściówki. – Szwedy! – ryknęli, widząc oficera. – Tam są Szwedy! – Za mną! – zakomenderował i skoczył na schody, wywijając pałaszem. – Za mną, zanim wszyscy Piotrowi do wrót zastukamy! Najpierw struchleli z przerażenia, ale potem posłusznie wpadli za nim do ciemnego przejścia. Wessel zeskoczył pod pokład, pełen smrodliwego, kwaśnego dymu, krzyków nieprzyjaciół, jęków rannych, huku muszkietowych wystrzałów. Jednym ruchem zbił na bok ostrza pik, odrąbał grot włóczni. Skoczył między Szwedów mokry, parujący, z wodorostami wplątanymi w długie włosy, niczym topielec, kochanek syren, który podniósł się z morskiego dna. Żołnierze Oloffsena wpadli na wroga, rzucili się między armaty, kule, baryłki i lontownice. Kwatermistrz nie bawił się w żadne pojedynki. Rozwalił łeb pierwszemu Szwedowi, sam oberwał w plecy, rozrąbał bark kolejnego wroga i przebił się, roztrącając majtków, ku kolejnej schodni, wskoczył na stopnie, potknął się na martwym ciele, zjechał na mokrym siedzeniu w dół, poderwał się, potknął i wyrżnął łbem prosto w drewniany próg. Próg komory prochowej! Miał szczęście, bo była nie tylko pusta, ale i otwarta. Wpadł w furtę, zatrzasnął drzwi za sobą, przekręcił wielki klucz w zamku, słysząc po drugiej stronie wściekłe okrzyki, łomotanie i strzały. A potem ledwie żywy osunął się na ziemię; zadygotał z zimna i ze strachu. Fabisz zerwał z topu fokmasztu małą szwedzką banderę wojenną, przycisnął ją do piersi i zjechał po linie wprost do bocianiego gniazda. Jakby na ten znak wszelki opór zgasł. Resztka Szwedów, broniąca się zaciekle na forkasztelu i dolnym pokładzie, rzuciła broń, poczęła wołać pardonu, podnosić ręce, rzucać pod nogi zwycięzców rapiery i pałasze. Oloffsen skoczył na bakburtę, aby sprawdzić, czy nikt im nie zagraża. I wtedy katedra

oliwska zwaliła mu się na głowę. Usłyszał bicie dzwonów, padł na pokład, przeturlał się, kiedy uderzył w niego podmuch wystrzału. Kule trafiły prosto w lewą burtę Tigerna, zmiotły do reszty relingi, wyszczerbiły nadburcie, przeszły nad forkasztelem, dziurawiąc żagle szwedzkiego orloga. Tuż obok w świeżych kałużach krwi miotali się ranni i konający, wiatr rozwiewał wielką chmurę dymu. Strzały ozwały się znowu – wśród prochowych oparów zabłysły ogniem lufy muszkietów i działek relingowych. Oloffsen podniósł się oniemiały. Nie słyszał nic, nie widział też prawie nic. Tuż obok był Otto, coś krzyczał, otwierał usta, ale porucznik nie mógł zrozumieć tego, co dobywało się z jego gardła. Błysk rozjarzył przestrzeń przed lewą burtą. Sypnęło w nich deszczem drzazg, połamanymi deskami wybitymi z nadburcia i rozerwanymi na strzępy ludzkimi szczątkami. Otto zaryczał coś... porwał Oloffsena za ramię. Nagle świat dokoła nabrał realnych kształtów, wszystko ruszyło z szumem do przodu... Bosman wrzeszczał mu coś do ucha. – Duńczyk! Duńczyk strzelił! Zrób coś! Każ przestać! Zabije nas! Kurwi syn! Oloffsen skoczył ku zrujnowanej bakburcie. Nad masztami Latającego Jelenia kłębił się prochowy dym, galeon trząsł się od wystrzałów. Porucznik, zrozumiał, że salwa, która przed chwilą zmasakrowała jego ludzi padła z własnego okrętu. Wiatr zmienił się, wiał od morza i galeon począł wolno przemieszczać się wzdłuż lewej burty Tigerna. Pochylił się nad burtą, spojrzał na pokład Duńczyka, szukając kapitana. Był! Na forkasztelu! Oloffsen od razu rozpoznał znajomą sylwetkę Walentego Karstena, szypra na Latającym Jeleniu. – Kaaaaarsteeeen! – zakrzyknął ochryple, a raczej zawył jak ranny wilk. – Wy skurwe syny! Wy sucze chwosty! Szlanga z lewej burty Duńczyka odpaliła z hukiem i gwizdem. Pocisk wbił się w burtę Tigerna, skruszył kadłub przy otwartej ambrazurze, wpadł na pokład działowy, skąd zaraz dobiegły krzyki, wycia i jęki. – Przestańcie strzelać! – ryczał Oloffsen. – Przybijajcie do burty innego Szweda! Ten okręt jest już zdobyty! Rozumiecie, wy syrenie mineciary?! Zdo-by-ty! Wy dryndasy, fajfusy Lewiatana! Kurwy gdańskie, chwieje czyszczone! Coś jakby zrozumienie odbiło się na obliczu Karstena. Spojrzał w górę – na fokmaszt, z którego schodził właśnie Fabisz trzymający pod pachą szwedzką banderę, opuścił wrok na zakrwawionego Oloffsena, a potem na własnych artylerzystów, którzy ochotnie przytykali lontownik do zapału potężnego szturmaka. – Stać! – krzyknął. Rzucił się całym ciałem na armatę, w ostatniej chwili odtrącił lont, zakrył zapał dłonią, zadygotał. Oloffsen otarł pot z czoła, poczuł, że opuszczają go siły. Ktoś podtrzymał go za ramię – to był Holck. Tylko dzięki niemu utrzymał się na nogach, zobaczył, jak Duńczyk ruszył z wiatrem, wprost na stojącą za rufą Tigerna Pannę Wodną. – Zderzą się głupcy! – jęknął z rozpaczą. – Co ten Appelmann wyprawia? Pijani są czy oszaleli? Ktoś, chyba szyper połapał się w końcu, że idą prosto na nieszczęsną pinkę. Z brzękiem i trzaskiem rzucili kotwicę... wprost w takielunek Panny Wodnej, zaczepili za szoty i brasy waterfoka. I zanim zdołali zrzucić żagle, wiatr poniósł Latającego Jelenia wprost na drugi okręt. Wśród krzyków i jęków załogi Duńczyk wpakował się bukszprytem prosto w

fokmaszt Panny, zakleszczył w linach, wantach i foksztagu... Oloffsen na chwilę ukrył twarz w dłoniach. Wszystko zmieniło się w jeden wielki galimatias, większy niż gdyby pożar wybuchł naraz we wszystkich gdańskich zamtuzach. – Panie Otto! – zakrzyknął do bosmana. – To już chyba koniec. Proszę za mną na rufę, do kajuty kapitana. Przyjmiemy kapitulację Stiernskolda. O ile znajdziemy go wśród żywych.

W kajucie szypra Tigerna śmierdziało krwią, rozgrzanym żelazem, łajnem i śmiercią. Większość Szwedów złożonych pod ścianami była już na tamtym świecie, w raju, albo w luterskim piekle – w zależności, od tego, czy ich żywoty spisałby protestancki minister czy też zajadły katolicki jezuita. Honory zmarłych przyjmował już pewnie sam Sudermańczyk, zdrajca i szelma, ojciec Gustawa, który podstępem wydarł z rąk Najjaśniejszego Pana szwedzką koronę. Oloffsen i Otto przekroczyli półokrągłe wejście. Za nimi tłoczyli się uzbrojeni piechurzy i marynarze z Rycerza Świętego Jerzego. Nils Stiernskold, wiceadmirał z łaski Klasa Fleminga, leżał na szerokim łożu, pokryty zakrzepłą krwią, porąbany, blady, z kikutem ramienia przewiązanym szerokim marynarskim pasem. Wyglądał jak polski święty po najeździe Tatarów, Kozaków, Moskwy czy innego tałatajstwa, które od wieków przysparzało Kościołom w Rzeczypospolitej licznych męczenników. I nie trzeba było wielkiej eksperiencji, by stwierdzić, że właśnie dobywa ostatniego tchnienia. Przy łóżku stał medyk, sługa, zakrwawiony Simon Stewart – kapitan Tigerna i jeszcze dwóch oficerów. Patrzyli krwawym wzrokiem na wkraczających Polaków. Oloffsen obawiał się zdrady, ale Stewart sam zdjął kapelusz, a Stiernskold poruszył lewą ręką, dając chyba znak, aby przystąpili bliżej. Oloffsen podszedł do zakrwawionego łoża, skłonił się. Szwedzi odwzajemnili jego gest niskimi ukłonami. – Kim jesteście? – wychrypiał Stiernskold. – Powiedzcie, kawalerowie... – Henryk Oloffsen, porucznik piechoty morskiej Jego Królewskiej Mości z pokładu Rycerza Święty Jerzy. – A zatem – Stiernskold mówił z trudem, czerwone bąbelki krwi pękały na jego wargach, gdy wymawiał te słowa – panie poruczniku, poddajemy wam okręt. Tym samym zdajemy się na łaskę waszmości. – Dziękuję, mości panie admirale. – Nie trzeba... Cała przyjemność po mojej... stronie. Dzielnie walczyliście, poruczniku. Należy się wam nagroda. Oddaję tedy Tigerna. Ten okręt wart jest... ceny, jaką zapłaciliście... Niechaj dobrze wam służy, a wy dbajcie o niego, proszę... Wiceadmirał wyciągnął z trudem jedyną, lewą rękę. Oloffsen uścisnął ją ostrożnie. Blady uśmiech wykrzywił oblicze Szweda. Skinął na sługę, a ten podał porucznikowi długi rapier Szweda. Oloffsen przyjął go i podziękował skinieniem głowy. – I ja kapituluję, mości panie kawalerze – wychrypiał ranny, ledwie trzymający się na

nogach kapitan Stewart. – Oddajcie to, proszę, admirałowi Dickmannowi – rzekł, podając swój pałasz i kapelusz. – I powiedzcie, że to od szypra... Tigerna, z owego pamiętnego dnia na redzie gdańskiej. Admirał... będzie wiedział, o co chodzi. Przekażecie mu?! Bardzo o to proszę. – Oczywiście, panie Stewart! – Dziękuję. Pomożecie naszym rannym? Siła ich, a medyk jeden... – Każę przyjść tutaj cyrulikowi z naszego okrętu. Gdy już opatrzy moich ludzi. – Dziękuję, poruczniku. Gdy wyszedł na pokład, było już po wszystkim. Marynarze i żołnierze właśnie odbierali broń od jeńców, a ci z Polaków, którzy trzymali się jeszcze na nogach, wpadali do komór, kajut i ładowni za rabunkiem. A kiedy porucznik wyszedł z kapitańskiej kajuty i podniósł do góry rapier Stiernskolda, powitał go gromadny ryk radości. Krzyczeli wszyscy – zakrwawieni, porąbani majtkowie, podtrzymujący rannych, broczących posoką kompanów, żołnierze piechoty morskiej, znużeni pracą, niczym żeńcy odpoczywający po krwawym żniwie, bosmani, maci, sternicy i artylerzyści. Niektórzy rzucali w górę czapki i kapelusze – czasem zrywane z głów martwych Szwedów. Wrzeszczeli i ryczeli ranni leżący na pokładzie obok trupów. Niektórzy majtkowie strzelali z pistoletów, inni powłazili na wanty, by zdjąć szwedzkie flagi i proporce. Oloffsen szedł w tryumfalnym pochodzie od rufy, aż do pomostu abordażowego. Spojrzał na rufę Świętego Jerzego i nagle zatrzymał się jak rażony gromem. A potem począł krzyczeć, płazować majtków rapierem Stiernskolda. – Na pokład! Wszyscy na pokład! Do dział! Ruszać się! Sam pierwszy skoczył na pomost, wymachując bronią. Albowiem jego bystry wzrok dostrzegł to, czego nikt jeszcze nie był świadomy – od zawietrznej, od strony rufy szedł pod pełnymi żaglami szwedzki galeon, za nim jeszcze jeden duży okręt wojenny. Pierwszy Szwed błysnał ogniem z dziobowych baterii. Z gwizdem i wyciem kule uderzyły w wodę tuż przy rufie Świętego Jerzego. Król Dawid dryfujący za prawą burtą admiralskiego okrętu odpowiedział ogniem z dział. Nie trafił, marnując tylko proch i kule! – Pelikanen! Kierunek west! – zameldował Teschke Dickmannowi na pokładzie Świętego Jerzego. – Idzie na pomoc Tigernowi, panie admirale. – Już widzę... – Arendt z uwagą przyglądał się nadciągającym Szwedom przez perspektywę. – Ciągną jak na weselisko. Podejdą do naszej prawej burty zagrać nam na pohybel na szlangach i kolubrynach. – Co robić? Przyzwać pomoc? – Skoro chcą, tedy zaprosimy ich do zabawy. Panie Testis! – Na rozkaz! – Obsadzić działa sterburty! Z życiem! Ruszać się, do stu piorunów! Powitacie Pelikanena salwą ze wszystkich luf! – Alarm! Bić na alarm! Oloffsen pędził już z marynarzami ze zdobytego Tigerna, trap, schodnie i pokład łomotały od biegnących stóp, artylerzyści i komodorowie działowi zajmowali co tchu miejsca na pokładach artyleryjskich. Trzydzieści rąk chwyciło za talie dział prawej burty i

szarpnęło, podtaczając armaty ku furtom. Skrzypnęły liny, deski pokładu zatrzeszczały pod ciężarem, a przez otwarte ambrazury wysunęło się dwanaście armatnich pysków. Pelikanen był coraz bliżej. Dał ognia z dwóch dział lewej burty. Kule przeniosły, świsnęły ponad pokładem zwartych w walce galeonów, poszły daleko w morze. Znów błysk rozjarzył bakburtę Szweda. Granat trafił w śródokręcie, pękł z ogłuszającym hukiem, obalając marynarzy, rozwalił w drzazgi środkową kołkownicę. Kolejny huk, kolejne uderzenie! Pocisk rąbnął w burtę królewskiego galeonu, Święty Jerzy zadygotał od stępki po top grotmasztu. Pod pokładem rozległy się krzyki, a potem głośny wrzask zmroził serca załogi mocniej niż zimny wiatr wiejący od Bałtyku. – Przeciek! Przeciek pod pokładem! – Do pomp! – krzyknął cieśla pokładowy. – Ruszać się, kruszyny! Pompy załomotały głośno, kto tylko żyw rzucił się z wiadrami do ładowni. Konstabl Testis wsparł się o działo. Czekał... – Jeszcze nie! – zakrzyknął do stłoczonych wokół armat ogniomistrzów, artylerzystów i ich pomocników. – Zaraz oddamy im pięknym za nadobne. Czekać! Pelikanen stanął prawie burta w burtę. Działa zagrzmiały znowu. Armatnia kula uderzyła w kadłub, przebiła się na wylot, wpadła do forpiku, rozwalając beczki, wiadra, drąc w strzępy powrozy i konopne liny. – Czekaaaaać! Jeszczeeeee! – zakrzyczał Testis. Pelikanen był tuż-tuż, wszyscy widzieli błękitną banderę na topie grotmasztu, długi niebieski proporzec bojowy, marynarzy i żołnierzy stłoczonych na śródokręciu, kulących się za balustradami spardeku. Testis zmrużył oko, przyjrzał się spode łba Szwedowi, pokiwał głową. – Feuer! Huk armat zabrzmiał jak uderzenie gromu. Działa odpaliły niemal równocześnie, kule poszybowały w stronę galeonu, z łoskotem i wyciem uderzyły w nadburcie, ambrazury i działa, w jednej chwili ścięły górną część skośnej bezanrei. Z trzaskiem i łoskotem zleciała w dół, wlokąc za sobą topenantę. Napięta lina zaczepiła o bezanstensztag, ugięła go, przerwała pod ciężarem. A potem łacińska reja zwaliła się na pokład, na głowy kłębiących się marynarzy. Pelikanen zatrząsł się, niczym ranny wieloryb, pochylił na bakburtę, nabrał wody. Szyper, widząc dokoła same polskie okręty, wpadł zapewne w panikę – galeon spuścił fokmarsel, zamknął resztę ambrazur, a po krótkiej chwili na top fokmasztu wjechała postrzępiona biała flaga. – Dobrze! – Dickmann oderwał lunetę od oka. – Panie Teschke, dajcie znak Morze, aby abordażował Pelikanena. Będziemy mieli dwa galeony! – Trzy, panie admirale! – Gdzie trzeci?! – Wodnik! – zakrzyknął Teschke. – Witte dopadł Solena, tam – wskazał chmurę oparów, zza której dochodził jednostajny grzmot dział – czterysta stóp za nami! – Tam są Jakimowski i Szelf! – rzekł admirał. – Pohulają kamraci! Proszę objąć dowództwo i mieć baczenie na Solena. Idę na Tigerna przejąć okręt. I pogawędzić ze Stiernskoldem. O ile jeszcze nie spadł na kuli z naszej armaty prosto na łeb Gustawowi

Adolfowi w Szwecji!

1 Szw.: W przyszłym roku będę mówił po szwedzku.

Rozdział V

Kiedy słońce zachodzi w południe Kurs na Solena • Dawid i Goliat • Pojedynek na armaty • Okrutne zmagania • Walka na pokładzie • Szwedzka odpowiedź • Krwawa rąbanina • Bez pomocy • Rąbać szoty i brasy! • Trwoga na pokładzie • Pogoń Jakimowskiego • Pojedynek w komorze prochowej • Przerażająca ucieczka • W ognistym piekle • Solen tonie • Fatalny strzał • Bitwa pod Oliwą

T

o ten! – Witte wskazał lunetą szwedzki galeon, nieco mniejszy od Tigerna i liczący tak na oko jakieś sto pięćdziesiąt łasztów pojemności. – Panie Wedemann, kurs na spotkanie! To okręt wiceadmiralski. Już on nasz! Pędzili ku szwedzkim orlogom na skrzydłach wiatru. Szli poprzez rozrzedzające się prochowe opary i bryzgi piany. Odległość zmniejszała się z każdą chwilą. Dwa wrogie okręty rysowały się coraz wyraźniej na pofalowanym bezmiarze morza. Ten, do którego zmierzali, był w trakcie zwrotu przez sztag, ustawiał się bokiem, odsłaniając burtę z rzędem otwartych ambrazur, z których szczerzyły na załogę Meermana paszcze gotowych do strzału armat. – Do dział! – zakrzyknął konstabl. – Gotuj się! Komodorowie działowi, ogniomistrze, artylerzyści i przydzieleni im marynarze zapadli między łoża armat, przywarli do spiżowych cielsk kartaun, szlang i falkonetów. Czekali, dzierżąc w ręku dymiące lontownice, dźwigary, wyciory, łyżki i stemple, zwilżając wodą szwabry do gaszenia iskier w lufie... Wszystkie oczy wpatrzone były w nadciągających Szwedów... Jakimowski wyjrzał zza falszburty. Galeon przeciwnika był tak na oko półtora raza większy od Wodnika. Jego wznoszące się stromo nadbudówki górowały nad rufą okrętu Wittego, dziób ozdobiony galionem mężczyzny dzierżącego słońce wynurzał się z dymów jakieś czterysta stóp przed nimi. „Wygląda jak Goliat przy Dawidzie”, pomyślał Jakimowski patrzący wraz z Szelfem znad relingu bakburty. „Panie Boże, racz być z nami!”. – Panie Lizaw! – zakrzyknął Witte do swego konstabla, widząc, że są już na wprost szwedzkiego orloga. – Poczynajcie w imię Boże! Konstabl spojrzał przez przednią ambrazurę na wroga. Machnął pałaszem. – Jednorożec! Jaszczurka! Feuer! Armaty pościgowe na dziobie Wodnika ryknęły niskim basem. Błysk rozdarł zasłonę oparów i mgieł. Kule pomknęły w stronę Szweda. Pierwsza padła w morze tuż koło burty, druga uderzyła w kadłub, zrykoszetowała od kotwicy, krzesząc snop iskier. – Panie Simsen! – ryknął Witte do sternika. – Kurs nord-ost! Podchodzimy do burty! Z życiem! Skortezanki szwedzkie do zabawy proszą! Nie dajmy im długo czekać! – Działa sterburty! Gotuj się!

Szwedzi posłali respons, nim Wodnik zdołał zrobić zwrot na wiatr. Burtę galeonu rozjarzył pierwszy błysk, potem drugi, trzeci i czwarty. Kule świsnęły nad śródokręciem Wodnika. Pierwsza trafiła z impetem w dziób, strzaskała balustradę nad forkasztelem, druga zrykoszetowała od fokmasztu, poszła prosto w pokład, druzgocąc deski i planki, wpadła między żołnierzy skulonych pod grotmasztem, rzuciła na dek okrwawione ciała, spryskując krwią falszburty i gretingi. W nozdrza szlachcica uderzyła woń siarki i świeżo przelanej krwi, jak gdyby stali u przedsionka piekieł. Wodnik obracał się bakburtą w stronę wroga, szybko i sprawnie ostrzył do wiatru, wstrząsany kulami, które padały nań jak dojrzałe jabłka z dorodnej jabłoni. Kolejna zrykoszetowała od lewej burty, poszła w morze, wyrywając garść drzazg. Następna przeszła tuż nad pokładem, ze świstem ścięła część want bezanmasztu na sterburcie. Kolejna padła prosto na forkasztel, wybiła z hukiem dziurę w nadbudówce, wyrzucając na pokład resztki poszczerbionych desek. Porucznik piechoty Jan Schroeder padł na wznak, ranny w głowę, w prawy policzek, tryskający krwią spod oka i z szyi... – Bywaj tu! – krzyknął Jakimowski, stając na jego miejscu. Szarpnął za ramię najbliższego piechura. – Pod pokład! Zabierzcie go pod pokład! Kryć się za burtami. I czekać na rozkaz! Rozkaz, szelmy! Galeon zakołysał się, gdy dostał w kadłub; pocisk trafił w samą krawędź otwartej ambrazury, wpadł do środka niczym posłaniec śmierci, uderzył w gródź na pokładzie działowym, obalając dwóch artylerzystów, utkwił gdzieś w komorze prowiantowej druzgocąc beczki i skrzynki. Na podpokładzie podniósł się krzyk, jęki i wrzaski. – Staaaaać! – ryknął konstabl. – Jeszcze im oddacie! Czekać na rozkaz! Spokój! – Co to za okręt?! – zakrzyknął Witte. Upadająca obok burty kula wzbiła fontannę wody niczym wieloryb wynurzający się na powierzchnię. Z góry spadły na nich kaskady wody, zalały deszczem kropel, zbryzgały pianą. – To Solen, panie kapitanie! – zakrzyknął junga Polcke. – Kupili go w Niderlandach, wyposażyli w Alvsborgu... – Skończy w Gdańsku! Albo w piekle! Solen znów błysnął ogniem. Kule nadlatywały ze świstem, bijąc w pokład, przemykając między linami takielunku. Poczuli wszyscy, jak kadłub zadygotał, zatrząsł się, gdy ołowiany pocisk skruszył burtę nad linią wodną, przebił się pod pokład, zdruzgotał łoże falkonetu sterburty, odbił się od spiżowej lufy, zrzucił działo na deski. Artylerzyści obsadzający półszlangi drugiej burty zerwali się z wrzaskiem. Ktoś skoczył do najcięższej bastardy, przyłożył lont do zapału, lecz konstabl niemal w ostatniej chwili podbił lontownicę gołą ręką. – Na miejsca! – ryknął, aż echo odezwało się z ładowni. – Jeszcze mu oddamy! Do dział! Czekać, do stu diabłów! Czekać na rozkazy! Czekali, rozdygotani, drżący, skuleni przy armatach. Wodnik szedł już prawie burta w burtę z Solenem. Patrzyli bez trwogi na jego wyniosłe burty zjeżone oczkami armatnich luf, na rufę górującą nad Wodnikiem niczym szczyt katedry nad kaszubską checzą. Ogniomistrz Hevel uniósł wzrok znad lufy półszlangi, na wprost paszczy swej armaty widział już otwartą ambrazurę na szwedzkim pokładzie...

– Czekaaaać! – zakrzyknął konstabl, czując, jak okręt wznosi się na grzbiecie morskiej fali. – Stój! Wodnik zrównał się z Solenem, mniejszy, zgrabniejszy, zwinniejszy. Niby husarski rumak przy ociężałym, rajtarskim chmyzie. – Całą burtą ognia! Bastarda, półszlangi i falkony ryknęły zgodnym chórem. Kule łańcuchowe i pikowe poszybowały ze świstem w powietrzu, spadły na pokład Solena niczym żelazna lawina. Z przerażającym świstem pękły wanty i paduny grotmasztu, fały i kontrfały marsrei na fokmaszcie. Ogromny bal drewna runął na pokład, zmiażdżył uciekających przed nim marynarzy, uwięził piechotę morską pod zwałami płótna. – Nabijaj! – zagrzmiał konstabl. – Kule i granaty! Szybcieeeeej! Solen odgryzł się z furią. Plunął ogniem na Wodnika, zmiótł oberblindę, rozwalił falszburtę na rufie. A potem kula działowa wpadła z wyciem pod pokład, rąbnęła prosto w falkonet, wybijając go z obsady. Łoże armaty poszło w drzazgi, ważąca ponad trzy cetnary lufa poleciała wprost na obsługę, zmiotła artylerzystów i pomocników, zmiażdżyła ich, wbiła w pokład, przygniotła martwe ciała... – Hilfeee! Pomocy! Booooli! – buchnęły krzyki, jęki, złorzeczenia. – Zabrać, ratujcie! Herr Jesus! – Matko Najświętsza! – Nogaaa, moja noga... Kamraci, pomocy! – Nabijać, psiekrwie! – ryknął niewzruszony konstabl. – Po bitwie będziecie krzyczeć! Do burt! Mierzaj! – Pal! – powtórzyło kilka głósów. – Bij psubratów! Kadłub zadygotał, gdy Wodnik dał ognia z całej burty, mszcząc krwawo śmierć i cierpienie puszkarzy. Kule pomknęły przez dymy i opary ku Solenowi, zdruzgotały prawą falszburtę, talrepy fokmasztu, wpadły na pokład z diabelskim rykiem, zmiotły piechotę morską, rozdzierając ludzkie ciała na krwawe, ledwie przypominające człowieka strzępy! Na forkasztelu podniosły się płomienie, krzyki, wrzaski i jęki... Obsługi szwedzkich dział popchnęły sacery i falkony do burt. Nie wystrzelili! Pocisk z bastardy uderzył wprost w ciężką szlangę. Przewiercił się przez obsługę, masakrując kanonierów, uderzył w stos kul, w dozownicę prochową, skrzesał iskrę... Błysk rozjarzył podpokład Solena, gdy proch w drewnianej tulei rozerwał się z przerażającym hukiem, rozwalił łoże działowe. Ogromna szlanga poleciała w bok, rąbnęła w wózek sąsiedniej bastardy, miażdżąc ręce i nogi, porywając ludzi i wlokąc ich po zakrwawionym pokładzie... Wnętrze wypełniło się dymem, kurzem, jękami umierających, wrzaskiem oślepłych, poparzonych od wybuchu marynarzy. Lecz Solen przemówił. Dał ognia z falkonów sterburty. Odpowiedział na atak... Ogniomistrz Hevel drgnął, padł na pokład, gdy kula z falkonu zderzyła się z burtą tuż koło jego głowy, w jednym mgnieniu oka zmełła planki na wióry i drzazgi, wyrwała je spomiędzy wręgów i wzdłużników. Kolejna rąbnęła niżej, prawie na linii wodnej, aż Wodnik zadygotał od kilu po top grotmasztu, lecz nie przebiła kadłuba. Solen walił do nich raz za razem ze wszystkich pozostałych dział. Nie strzelał salwą, która, zważywszy na

różnicę w wagomiarze dział, mogła okazać się doprawdy zabójcza dla mniejszego galeonu, lecz wymacywał słabe punkty Wodnika, chcąc trafić w słabiznę, zmiękczyć opór oraz nieustępliwość kapitana Wittego i jego załogi. – Dalej! – ryknął szyper do sternika. – Na zbliżenie! Podchodzimy do burty. Kule zagrzechotały w lufach, pomocnicy puszkarzy wbili do nich przybitkę, przybili stemplami. – Ruszać się, kurwie kuśki! – ryknął konstabl. – Podtaczać! Nie dajcie im zasnąć! Okute żelazem koła lawet zagrzmiały, tocząc się po podpokładzie. Siedem dział lewej burty wysunęło paszcze poprzez ambrazury, stanęło na pozycjach bojowych. – Całą burtą... Ognia! Tym razem odpalili armaty prawie w tej samej chwili. Półszlangi i falkonety dały ognia w piorunowym rozbłysku, rozdarły się gromem jak pękająca chmura burzowa na podzwonne i pohybel Szwedom. Jakimowski zobaczył jak ulewa kul spada na głowy wroga, z masztów i kasztelu rufowego idą drzazgi, szczerbi się kadłub i deski poszycia, dym wali z gretingów na achterfeku. Jak pada szwedzka piechota, a impet wystrzałów wyrzuca ludzi za burtę, miota ich na nadbudówki i maszty... A potem uświadomił sobie, że widzi wyraźnie przeciwników, że lada chwila, a zacznie odróżniać białka oczu na parszywych, złowróżbnych szwedzkich gębach. Podniósł się, nieczuły na kule i strzały z dział. Porucznik leżał bez ducha, więc wszystkie oczy zwróciły się na Jakimowskiego. – Do strzału! Mierzaj! Pal! Bij psubratów! Muszkiety i arkebuzy piechoty morskiej huknęły równą salwą. Zawtórowały im mniejsze periery i hakownice. Dym spowił burtę okrętu mgłą tak gęstą, że trudno w niej było oddychać. – Padnij! Padnij! – zawył Jakimowski. Pochwycił Szelfa za ramię, sierżanta piechoty morskiej za pas i rzucił się razem z nimi na pokład. Szwedzi odpowiedzieli ogniem. Dużo słabszym, niecelnym, bo na Wodniku i Solenie zapanowała taka ćma, że trudno było rozeznać się, kto swój, a kto wróg, gdzie kończy się krawędź gretingu, a zaczyna reling burtowy. Przez dymy wystrzałów, przez huk i trzask muszkietów, niskie porykiwanie falkonetów, przebił się głos kapitana Wittego. – Kotwice! Kotwice abordażowe rzuć! Żelazne haki i bosaki zabrzęczały na burcie szwedzkiego okrętu. Jakimowski dostrzegł wśród oparów ogromną, wznoszącą się stromo nadbudówkę rufową Szweda, pawęż cofniętą nieco pod balonem rufowym, wyniosły forkasztel, maszty zwieńczone postrzępionymi, porwanymi żaglami. Wodnik i Solen zwarły się z trzaskiem, zetknęły burtami. A poprzez trzask i chrobot trących o siebie kadłubów przebił się mocny, dźwięczny głos Wittego: – Grot i fokmarsel luz! Zrzucić żagle! Za mną, mości panowie! Za Najjaśniejszego Pana! Za zwycięstwo i fortunę! Na Szwedaaaaa! – Na pryza! – Bij, zabij! – Wodniiiik! – zakrzyknął Jakimowski. – Bij Gustavusa, kto cnotliwy! Łuskać Śledzi! Sam pierwszy przesadził burtę okrętu z szablą w garści. Dwóch Szwedów runęło ku

niemu z rapierami, pierwszemu wypalił w łeb z pistoletu, przed drugim zastawił się młyńcem szabli, skoczył nań, odbił ostrze, wyrżnął między oczy rękojeścią czarnej szabli i zwalił z nóg. Kopnął z rozmachem w łeb, poprawił. Odrzucił na bok czubkiem safianowego buta rapier, który wypadł z ręki wroga. I zaraz zastawił się przed następnym, jeszcze jednym i kolejnym... Trzech Szwedów spadło nań niczym wygłodniałe jastrzębie. Jakimowski dostał w bark i uniknął cięcia w bok, przysiadając na piętach. Szelf rąbnął rosłego Szweda toporem; widząc, że nie poradzą sobie z przewagą, obrócił zdradliwą broń z pistoletem w rękojeści, strzelił, aż żołdak padł na pokład. Ranny próbował jeszcze się podnieść, wtedy bosman zakończył całą sprawę cięciem. A potem przerzucił topór do lewej ręki, prawą chwycił za dussge. Szwedzi runęli na nich z impetem. Jakimowski cofnął się, nie zdołał zastawić się przed dwoma ostrzami, oberwał w łeb. Szelf z rykiem zbił toporem klingę, ciął szablą, rozcinając skórzany kolet, aż ostrze zazgrzytało na kościach. Zakręcił młyńca, sparował pchnięcie, szczerbiąc klingę wroga na pofalowanym ostrzu. Piechurzy morscy wsparli ich z tyłu niemal w ostatniej chwili. Przypadli do boków, wychwytując cięcia, prąc na Szwedów. Kaszub zaryczał, gdy dostał pod kolano, ale utrzymał się na nogach, spadł na wrogów jak orkan, wywijając toporem, rąbiąc szablą głowy, karki, ręce, ramiona, rozwalając łby, siekąc po gębach i żywotach... A jednak nie sposób było iść dalej. Ciężar i ciżba Szwedów gniotła piechotę Jakimowskiego i wspierających ich marynarzy Wedemanna. Cofali się krok za krokiem w stronę burty, depcząc po ciałach zabitych i rannych kompanów, oddając cios za cios i pchnięcie za pchnięcie. Rąbali jak młotami w kowadło, z łoskotem, z dzikim rykiem i wrzawą. Szable, pałasze i rapiery odbijały się z brzękiem od kirysów i bechterów, a nad głowami huczały strzały z działek i hakownic. Szwedzi parli na nich bez tchu, szli naprzód, wrzeszcząc tryumfalnie. – Król Dawid! – zakrzyknął Witte, szukając wśród prochowych dymów znajomej sylwetki galeonu. – Gdzie jest Murrey?! – Za nami! – ryknął Wedemann, wskazując kierunek ost, gdzie w gąszczu masztów i poszarpanych żagli wyłaniających się z siarczanych oparów trwała walka Rycerza Świętego Jerzego z Tigernem. – Podnieście i opuście banderę na fokmaszcie! – zakrzyknął wiceadmirał. – Mora, do kroćset, nie zostawiaj nas w potrzebie! Dobijajcie do lewej burty Solena! Król Dawid zmienił kurs, podchodził coraz bliżej, wolno, idąc ostro pod wiatr. Błysnął wystrzałem z działa, kula gwizdnęła nad pokładem Wodnika, przeszła między wantami i padunami grotmasztu, przedziurawiła groty obu okrętów. Znów zagrzmiały działa. Pocisk przemknął nad głowami walczących tak nisko, że zdawać by się mogło, że gdyby przemknął pół stopy niżej, wyżłobiłby krwawą bruzdę w tłumie walczących; musnął grotmaszt, ścinając z jękiem bezansztag, przerwał grotwanty i grotstenpaduny podtrzymujące główny maszt Solena, pomknął dalej i upadł w morze za rufą szwedzkiego galeonu. Oblicze Wittego i słowa padające z jego ust, obrażające po kilkakroć matkę nieszczęsnego Murreya świadczyły wymownie, że nie o taką pomoc chodziło kapitanowi Wodnika.

– Krzyczcie do skurwego syna! – zagrzmiał Witte. – Wołajcie, żeby przestał! On oszalał! Wystrzela nas wszystkich! – Co teraz?! – jęknął Wedemann, widząc Szwedów wpadających na pokład Meermana. Witte popluł w dłonie i porwał za rapier. – Teraz?! Łapać za broń! I śmierć nam, albo chwała!

– Dalej, kamraci! – zakrzyknął Piotr Bosse, szyper Białego Lwa. – Ster prawo na burt! Podchodzimy do rufy! Nie damy umrzeć chłopakom Wittego. Gotuj broń! Fluita wysforowała się do przodu, szła półwiatrem na spotkanie Wodnika i Solena otulonych chmurą prochowego dymu. Na chwilę spowiły ją gryzące opary, przesłoniły cały świat niczym biały całun. Płynęli po omacku, nie dostrzegając nie tylko bukszprytu i latarni na rufie, ale nawet want fokmasztu. A potem światło zakłuło ich w oczy, kwaśne opary przerzedziły się, rozwiały. Wyszli wprost w blask jesiennego słońca, tuż za zdobioną w błękitnawe wzory, zwieńczoną snopem Wazów pawężą rufową Solena... Uderzył w nich bitewny zgiełk, pokładem wstrząsnął grzmot wystrzałów, brzęk zderzających się ostrzy, wrzaski i krzyki walczących... – Piechota na sterburtę! – rozkazał porucznik. – Dalej! Ruszać się. Żołnierze sprawnie zajmowali miejsca za relingami i na forkasztelu. Osiemdziesiąt luf muszkietów, arkebuzów i pistoletów skierowało się na burty szwedzkiego orloga. Osiemdziesiąt par oczu spojrzało znad odwiedzionych kurków... – Feuer! – zakomenderował porucznik. Grzmot i suchy trzask wystrzałów przetoczył się po pokładzie Białego Lwa. Zawtórował mu stłumiony huk falkonetów i hakownic. Ogień trysnął z luf i gardzieli, wzbił szarą chmurę dymu, wstrząsnął okrętem... – Nabijać! – Panie Wandeck! – zakomenderował Bosse. – Do talii grotmasztu! Brasować reje! Sternik! Do zwrotu na wiatr! Obejdziemy Solena od północy!

Desperacki atak wiedziony przez Wittego przełamał szeregi Szwedów. Żołnierze i marynarze wpadli na pokład z łoskotem i krzykiem. Dopadli grotmasztu i głównego gretingu, runęli do forkasztelu i rufowej nadbudówki... Zanim zdołali schronić się pod drewnianymi ścianami, z dziobowego fordeku nad forkasztelem, ze wznoszącego się stromo achterdeku i rufowych zejściówek zabłysły ognie wystrzałów. Ołów przeorał rozpędzoną gromadę ludzi, posłał na pokład rannych i zabitych. Szeregi ludzi Wittego zwinęły się jak raniony zwierz, omal nie rozpierzchły się w popłochu.

A potem wśród prochowego dymu zaczerniały wokół nich szare sylwetki majtków, czarne kaftany i półpancerze piechoty morskiej wroga. – Vorwärts! Los! Gott mit uns!!! Szwedzi runęli na nich w ostatnim, desperackim ataku. Odparli od grotmasztu, zagnali na pomost abordażowy, za burtę Wodnika. Pałasze i rapiery zabrzęczały w krwawym starciu. Zakotłowało się w tłumie; tu i ówdzie huknął strzał, zwalił się człowiek. – Staaaać! Stać! – Witte płazował bez opamiętania uchodzących po głowach i karkach. – Umkehren! Wracać, psie krwie, walczcie jak mężczyźni! Tłum uciekających porwał go z powrotem ku burtom Wodnika. – Wracać! – krzyczał Jakimowski. – Wracać, do kroćset! Na Szweda! Na forkasztelu gruchnęły strzały, potem odzwały się periery i szturmaki. A konstabl Lizaw i jego ogniomistrz oparli o burtę najeżone lufami ręczne organki. – Podpalać! – rozkazał konstabl. – Wszyscy padnij! Dajcie nam miejsce. Miejsce!!! Lont zatrzeszczał, sypnął iskrami, czerwona strużka pomknęła ku pierwszej z luf... Organki błysnęły ogniem, poczęły strzelać, pruć z osiemnastu krótkich luf prosto w tłum Szwedów pędzących na pokład Wodnika, ryczących tryumfalnie, wznoszących pałasze, topory i rapiery do ciosu... A potem stał się cud... Nagle za rufą Solena gruchnęła salwa, zagrzmiały falkonety. Witte dostrzegł, jak szwedzcy strzelcy stojący na górującej nad jego okrętem rufie Solena padają skoszeni ogniem z arkebuzów i muszkietów. Jak falszburty, relingi i balkony idą w drzazgi. To Biały Lew przybył im z pomocą! – Do ataku! – wycharczał, bo w płucach nie starczało mu już sił. – Na Solena! Naprzód! Po sławę i szczęście! Po fortunę i łupy! – Na pryza! – zaryczał ogniomistrz, odpalając granatnik piechoty morskiej. Pocisk wpadł w tłum Szwedów, rozerwał się z ogłuszającym hukiem, wyrwał część burtowego relingu, wyrzucił w górę dwóch żołnierzy machających bezradnie nogami w powietrzu. – Dymajcie za morze Śledziowi rycerze! – Bigosować! – krzyczał pędzący po trapie Jakimowski. – Bij, zabij, mości panowie! Żołnierze i marynarze runęli jak burza po trapie, prowadzeni przez Wittego i Jakimowskiego. Lecz nim wpadli na pokład Solena, ktoś zamachał, zakrzyczał do nich z postrzępionych grotwantów. – Pardon! – wył zakrwawiony, uczepiony lin porucznik szwedzki. – Pardon! Poddajemy się, panowie Polacy! – Schodź z want! Oddaj broń! – huknął Witte. – Jesteście otoczeni! Żywa noga nie ujdzie z tego okrętu! – Kapitan – jęknął Szwed, nie rozpoznając widać dowódcy. – Chcę mówić z kapitanem! Przyprowadźcie! – Twoje gadanje, a pse sranje! – krzyknął Szelf. – Schodź! – Kapitan już tu jest, durniu! – ryknął Wedemann. – Złaź z want! Oddaj broń! – Gdzie jest?! – Szwed rozglądał się jak obłąkany. – Gdzie wasz kapitan... Tuż obok Szelfa napięta lina abordażowa pękła z trzaskiem, zwinęła się jak wąż, gdy szwedzki majtek rąbnął w nią toporem. Dwie stopy dalej świsnęła druga, trzecia, potem czwarta.

– To podstęp! – zaryczał Szelf. – Tną liny! Te diochle! Na pohybel skurwysynom! – Kurwa mać! – zaklął Witte po polsku. – Przejdź na Wodnika i udowodnij, że jesteś uczciwym człowiekiem. Każdy ma prawo, by złożyć broń z honorem! Nawet ja! Grot i fokmarsel Solena opadły z łoskotem. Wszyscy poczuli, jak szwedzki orlog, do tej pory unieruchomiony u burty Wodnika zadrżał, przesunął się z trzaskiem. Pokład pod ich nogami zadygotał, okręt zatrzeszczał wszystkimi wręgami i wzdłużnikami. – Zdrajca! – huknął Jakimowski. – Psi syn! Zabiję! A szwedzki judasz, kupiwszy swoim ludziom chwilę czasu, porwał za pałasz. Chciał widać zeskoczyć z grotwant. Lecz jeśli cieszył się na myśl, jak sprytnie wywinął się głupim Polaczkom, uratował Solena przed abordażem i jakie historie snuć będzie dziewkom w karczmie, tedy był ostatnim i skończonym głupcem! Jednym ruchem Witte porwał z pokładu porzuconą halabardę i krzycząc z wściekłości, wziął szeroki zamach, ciął Szweda przez lewy bark, szyję, ramię i obojczyk. Porucznik zaryczał, broń wypadła mu z ręki, cudem utrzymał się, uczepiony wyblinek... A wtedy okrętowy junga, Tomasz Polcke pchnął go w brzuch krótką piką okrętową. Okute ostrze wbiło się aż po nasadę, przeszło przez skórzany kolet, jelita; dotarło aż do samego dna żywota... Szwedzki oficer zaryczał, porwał za drzewce, okręcił się, odbił od naprężonych want, a potem spadł. Polcke nie zdołał utrzymać piki, drewno oparło się o reling, wygięło, pękło z trzaskiem. Zdrajca poleciał w dół, spadł między okręty! – Na Solena! – zakrzyknął Witte. – Zatrzymajcie ich. Szwedzi znów powitali ich strzałami. Lecz konstabl Lizaw przybył na czas. – Granatami psubratów! – zakrzyknął z furią. – Do piekła z nimi! Sam pierwszy podpalił lont, cisnął drewnianą obejmę wypchaną kulkami na pokład Solena. Wybuch wstrząsnął powietrzem, wyrzucił w górę resztki desek, postrzępione liny i klepki, zmienił w krwawe łachmany jęczących pod grotmasztem rannych Szwedów, Niemców, Kaszubów i Polaków. Kolejny rzut, następny błysk. Wrogowie rozpierzchli się przerażeni, skoczyli ku forkasztelowi i na rufę. Szelf i Jakimowski nie dali im przyjść do sprawy. Widząc, jak naprężają się liny abordażowych kotwic, jak trzeszczy pokład Wodnika, a Solen wyrywa się na wolność; czując, że jeszcze chwila, a zdobycz wymknie im się z rąk, zawzięty Kaszub wpadł na pokład orloga niczym rozpędzony tur. Nikt i nic nie zdołało stawić mu czoła... Wszystko działo się tak szybko i tak wolno zarazem, że pędzący za nim Jakimowski myślał, iż nagły paraliż spętał im członki, zwolnił ruchy, nogi uczynił ołowianymi... Pierwszego Szweda Szelf przyjął okrutnym ciosem topora; jednym pociągnięciem rozpłatał mu brzuch i pachwinę, drugiego powalił na deski cięciem w pierś, aż ten z rozpędu potoczył się po plankach. Bosman przemknął jak anioł zagłady obok trzeciego, odrąbując mu z okrutnym chrzęstem i świstem rękę w łokciu. Odcięte ramię padło na pokład, z dłonią wciąż jeszcze zaciskającą się na rękojeści rapiera, zadygotało we krwi... Szelf dostał pchnięcie w pierś, cięcie po policzku, ale opędził się przed nim jak od złośliwego komara. I dopadł nagielbanku na sterburcie Solena. – Ciąć szoty! – zagrzmiał. – Rąbać fały i brasy! Nie dajcie uciec purtkom! Za mną,

wszyscy za mną! Chyżeee! Tym razem bosmana posłuchali nawet Witte, Lizaw, Polcke i obaj młodsi bosmani. Kto tylko żyw, rzucił się na pokład Solena. Polacy wpadli nań niczym sztormowa fala, rozlali się po głównym deku, runęli do wnętrza forkasztelu i na rufę. – Te diochle! – zaryczał Szelf, rozrąbując napiętą linę szota grotmarsla. – A biej do smantka! – huknął dopadając kołkownicy, gdzie obłożone były liny fokmarsla, odrąbując jednym chlaśnięciem dussge obie ręce majtka, który trzymał napiętą linę biegnącą do dolnego liku żagla. Maci i marynarze biegli za nim po pokładzie. Rozrąbywali liny, uwalniali z szotów żagle rozwijające się jak skrzydła ptaka, aby zatrzymać Solena w miejscu. Po przecięciu brasów grotrei, Szelf zamarł, zatrzymał się na pokładzie zakrwawiony, zdyszany, pokryty pyłem, czarny od prochowego dymu. Jego wzrok pobiegł w górę na niebo rozświetlone słońcem na poły schowanym za zasłoną szarawych chmur. Dojrzał łopocącą na wietrze banderę szwedzką. Skoczył co duchu do postrzępionych want i począł wspinać się po wyblinkach w górę, wzdłuż porwanego, porozrywanego kulami grota, poprzecinanych padunów, splątanych brasów i gordingów. Ktoś krzyknął, widząc, jak zmierza ku banderze, jakiś Szwed wypadł z bitewnego zamętu, pchnął krótką piką, chcąc strącić bosmana z lin; trafił w samo sedno – tam, gdzie plecy kończyły swą szlachetną nazwę, ustępując miejsca kaszubskiej rzeczy. – Te diochle! – zaryczał Szelf ugodzony w miejsce boleśniejsze niż przysłowiowa pięta Achillesa. – Skurwysynu! Zamachnął się i jednym ruchem rozrąbał drzewce piki. Szwed wskoczył na wanty w ślad za bosmanem, chwycił Kaszuba za pas, pociągnął w dół. Szelf zaparł się na linach, zaryczał jeszcze głośniej, uderzył toporem po ramieniu, popchnął, zwalił na pokład. Jęcząc, uchwycił za grot piki, wyrwał go z własnej rzyci i ruszył, pokrwawiony, wściekły – wprost na marsy – do bocianiego gniazda, z którego zwieszały się pokrwawione ciała szwedzkich majtków. Chwila jeszcze i wstąpił na grotstenwanty, mozolnie piął się w górę, wśród dymu i oparów. I wreszcie dotarł aż do bramstengi, do topu masztu, porwał za flaglinkę i jednym ruchem ściągnął w dół szwedzką banderę kontradmiralską, zerwał błękitny sztandar z żółtym krzyżem, przycisnął postrzępiony materiał do piersi, znacząc go własną krwią i zjechał w dół po linach, do roztrzaskanego, bocianiego gniazda. Kiedy bandera upadła, wśród Szwedów zagnanych już pod pokład, na rufę i do dziobowego forkasztelu podniósł się krzyk, rwetes. Upadł w nich duch i wola walki, a siła i męstwo ustąpiły miejsca przerażeniu. Rzucili broń, poczęli wołać pardonu, prosić o łaskę, z morskich rozbójników stając się przerażonymi jeńcami. Ale to nie był koniec. Raczej początek wiekuistej chwały Solena. Gdzieś między Szwedami wychodzącymi z nadbudówki dziobowej, przemknął szyper w błękitnawym wamsie, w kapeluszu z podwiniętym rondem, z płonącym wieńcem smołowym w ręku. I znikł, zapadł się pod ziemię – wskoczył do zejściówki prowadzącej pod pokład. – Herr Gott! – zakrzyknął Witte. – Wysadzi okręt! Wszyscy do mnie! Zurück! A Jakimowski nie słuchał, nie poczekał. Niewiele myśląc, skoczył za Szwedem, dał nura między wystraszonych, krzyczących jeńców, wyminął żołnierzy piechoty morskiej, wyciągających niepokornych Śledzi z forkasztelu i skoczył! Prosto na schodnię...

Popędził za szwedzkim szyprem. Zbiegł po drewnianych, poszczerbionych stopniach wprost na pokład działowy, pełen dymu, kurzu, oparów prochu i saletry, wypełniony wrzaskami rannych, jękami umierających, zmasakrowanymi ciałami artylerzystów... Wychynął z dymu i ognia wprost na dwóch rosłych Szwedów, roztrącił ich, ciął szablą w łeb, poprawił z zamachu w pierś i wzerk, obalił ramieniem tego z prawej. Przedarł się dalej, skoczył z łoskotem podkutych butów na najniższy pokład Solena... – Jakimowski! – rozdarł się Witte, dopadając do zejściówki. Spojrzał w dół, starając się przebić wzrokiem chmurę dymu wypełniającą pokład działowy, wśród której miotali się ranni Szwedzi. – Wracaj! Wracaj tu zaraz! Szlachcic nie wrócił. Albo już nie dosłyszał tych słów. Witte porwał się za głowę, rozejrzał dokoła błędnym wzrokiem. – Na Meermana! – zakrzyknął do marynarzy i żołnierzy. – Wszyscy wracać na pokład, bo wylecimy w powietrze! Ruszać się! Sam pierwszy skoczył do pomostu abordażowego, popychając przed sobą marynarzy. – Jakimowski! – jęknął. – Coś ty uczynił! Nie wyjdziesz z tego żywy. A szlachcic wylądował u stóp schodów strzaskanych armatnią kulą z Wodnika, na najniższym pokładzie statku. Wpadł do kabelgatu, przemknął przez komorę prowiantową zastawioną beczkami i workami, przeskoczył nad zakrwawionymi ciałami dwóch majtków. Wpadł do komory prochowej niemal w ostatniej chwili. Drzwi stały otworem, jedna z baryłek prochu była otwarta, a szwedzki, jasnowłosy szyper właśnie trzymał nad nią płonący jasnym ogniem smołowy wieniec zapalający...

Jakimowski dopadł go szybciej niż wygłodniały ryś zająca. Skoczył z wyciągniętą szablą, chcąc ciąć lub podbić rękę. Lecz szyper nie zawahał się. Wyrwał zza pasa pistolet, w ostatniej chwili, zanim dosięgło go husarskie ostrze, skierował lufę w stronę komisarza i pociągnął za spust. A jednocześnie wrzucił wieniec w głąb napełnionej prochem beczki! Ułamek chwili wcześniej, nim Szwed pociągnął za cyngiel, szlachcic podbił mu lewą rękę piórem szabli. Wystrzał osmalił mu gębę, huk był tak głośny, że Jakimowski myślał już, że jego oderwana głowa leci właśnie do nieba. Ale nie stracił przytomności umysłu! Płonący wieniec opadł w dół, do beczki. Zanim to się stało, szlachcic kopnął antał, przewrócił go, rozsypując proch na wilgotną podłogę. Czarny proszek od razu zajął się ogniem, zasyczał, zabłysnął płomieniami... Jakimowski wpadł na Szweda siłą rozpędu, dostał łokciem w bok, pod żebra, aż jęknął z bólu. Nie dbał o to, czy został ranny, zresztą nie miało to żadnego znaczenia.

Walczyli w składzie prochu, na samym dnie Solena; w tej chwili było mu wszystko jedno, czy pójdzie do nieba z kulą w sercu, czy też trafi tam przemielony staranniej niż czarny pieprz w żelaznym młynku. Zresztą parę szram na łbie liczyło się mniej niż los całego galeonu. Upadli na baryłki i antałki pełne czarnej śmierci, z których jeden najmniejszy starczyłby, aby zetrzeć na proch obie burty okrętu. Potrącili źle zamocowany półbeczek, który spadł z łoskotem na drewnianą posadzkę. Denko odskoczyło, proch wysypał się z wnętrza, pokrył podłogę... Jakimowski odkopnął płonący wieniec, odrzucił go w kąt! Za późno! Rozsypany proch zajął się jasnym ogniem. Płomień liznął beczki pokryte czarnym pyłem, zatrzeszczał, zachybotał. A Jakimowski poczuł, jak włosy stają mu dęba. Szwed zwalił się nań niczym lawina. Rąbnął pałaszem wlew, potem wręcz, zawinął ostrze, wyprowadzając zwód do pchnięcia. Jakimowski uskoczył w bok, płomienie liznęły jego rajtrok, safianowe buty. Szyper wpadł nań z rozmachem, potrącił rozwaloną beczkę, potknął się. I zamiast wbić klingę w ciało wroga, wpakował z trzaskiem ostrze w kolejną baryłkę z prochem. Jakimowski ciął go w bok, dał przyjacielską odpowiedź w kark. Szyper zaryczał, wyrwał pałasz, odwrócił się, młócąc zawzięcie ostrzem. Jakimowski sparował cięcie włęg, zastawił się szablą, rąbnął na odlew, poprawił odpowiedzią, uchylił się diabelskim przeciwtempem, przypadając prawie do ziemi, rąbnął wroga od dołu, z podlewu, w lewą pachwinę...

– Wszyscy do mnie! – zaryczał Witte na pokładzie Wodnika i jednym cięciem pałasza przerąbał naprężoną linę kotwicy abordażowej. Pokład i pomosty dudniły od nóg uciekających marynarzy i piechurów. – Stawiać marsle! – zakrzyknął Wedemann. – Odbijamy od burty! Ruszać się, bo skończymy w piekle z całym okrętem!

Szwed utrzymał się na nogach, runął na Jakimowskiego; dostał w łeb, lecz tylko zaryczał, a sam zdzielił szlachcica rękojeścią między oczy. Jakimowski poleciał na stos beczek, strącił kolejną baryłkę, zjechał na podłogę... I podciął wroga obiema nogami. Szwed wrzasnął, runął na rozsypany proch i stos beczek. Nim zerwał się na nogi, szlachcic szarżował już na niego ze wzniesioną szablą; rąbnął wbrew, wrąb, potknął się, cofnął dla nabrania zamachu. Szwed zmacał go po ramieniu, a kiedy dostał w kolano, padł na podłogę, prosto w ogień. Od razu zajął się jego

wams i kaftan, rondo kapelusza i pludry przysypane prochem. Szyper zaryczał, zawył; porwał się na szlachcica, płonąc. Jakimowski odbił pierwsze cięcie, drugie, trzecie, odrzucił wroga na beczki. I krzyknął z trwogi. Płomienie wzniosły się do góry, bo w czasie walki wzbili wokół siebie chmurę prochu z rozbitych beczek... Ogień skoczył po antałach i półbeczkach, podniósł się aż pod sam sufit komory.

Z jękiem i świstem pod toporami majtków poszły liny łączące Wodnika z Solenem. Polski galeon nabrał wiatru w żagle, odbił od burty szwedzkiego orloga. Skulony w oczekiwaniu na wybuch Witte widział, jak wzduż relingów przesuwa się wolno potrzaskana falszburta Szweda. Usłyszał krzyki i wrzaski, zobaczył, jak na główny dek Wodnika przeskakują w panice marynarze w szarych i błękitnych barwach, a ramię w ramię z nimi porąbani, pokrwawieni piechurzy. To Szwedzi uciekali w ślad za Polakami, wybierając niewolę, zamiast pewnej śmierci w płomieniach. Krzyczeli w panice, rzucali broń i arkebuzy, klękali przerażeni, błagając o pardon... Wzrok Wittego pomknął w górę, ku postrzępionym masztom Solena. Wiceadmirał zadrżał, widząc sylwetkę bosmana Szelfa wspinającego się na bezanmaszt, by zerwać z niego wiceadmiralski proporzec... Zacisnął pięści w bezsilnej złości, bo chyba połowa jego załogi została na szwedzkim okręcie...

Jakimowski odbił cięcie płonącego, wyjącego Szweda, przypadł do ziemi, poparzony, ranny, duszący się od dymu, ciął z podlewu, zbił na bok ostrze pałasza, zaczepił wroga nyżkiem, ciął wysoko, po gardle, poprawił na odlew. Siła ciosu rzuciła Szweda w tył, na beczki z prochem. Uderzył w nie z łomotem, osunął się, płonący, straszny zakrwawiony. Szlachcic zamarł na środku komory prochowej Solena... Za późno... To był już koniec... Ostatni, nieodwracalny kres morskich dziejów Solena! Płonęło wszystko... ściany i sufit, podłoga, beczki, sieci i liny. W tej jednej chwili komora prochowa zdawała się przypominać rozwartą paszczę ognistego smoka. Jakimowski odskoczył w tył, zasłonił pokrwawione oblicze ramieniem przed żarem i dymem bijącym z płonących beczek... „To będzie boleć”, pomyślał w tej jednej, ostatniej chwili życia, która mu jeszcze została...

Solen rozbłysnął ogniem. Blask był silniejszy niż światło jesiennego słońca. Ogromny

wybuch rozerwał w strzępy forkasztel i kadłub okrętu, wyrzucił w górę reje, połamane maszty i stengi, beczki i potrzaskane klepki, cisnął wysoko wrzeszczących Szwedów i Polaków. Dziób ze stewą dziobową poleciał nad falami, wpadł w morze tuż za rufą uchodzącego Wodnika. Podmuch eksplozji rozerwał resztę kadłuba wojennego galeonu, zmiótł grotmaszt i bezanmaszt, potrzaskał je na części, usiał morze dokoła szczątkami wraku. A potem znikł tak nagle i niespodziewanie, jak gdyby w samo południe słońce zaszło nad gdańską redą. Solen znikł, pogrążył się w falach. Podmuch eksplozji uderzył w rufę i burty Wodnika, zdarł czapki i kapelusze z głów, zrzucił na pokład i w morze marynarzy z want, zatargał w bezsilnej złości krasnym, postrzelanym, poznaczonym dziurami po kulach proporcem bojowym z ramieniem dzierżącym uniesiony do ciosu bułat... Solen zgasł. Na wieki. Na zawsze, w tym największym dniu najmniejszej bałtyckiej floty.

Jakimowski uciekał po schodni na górę... Gonił go ogień, noc, płonący ludzie o otwartych do krzyku ustach, o oczach jak czarne plamy... Przestąpił morze krwi po pomostach z potrzaskanych pokładów, przeszedł między buchającymi żarem cielskami spiżowych smoków, czepiał się świszczących, rwanych na strzępy lin i want... A potem była cisza, spokój, plusk fal i lodowate zimno morskiej toni. Dryfował na falach, porąbany, postrzelany, podtrzymywany mocnym ramieniem kogoś, kto cudem zeskoczył z pokładu. Zamarzał, zimno ścisnęło mu pierś okowami zimniejszymi niż kajdany pohańskich galer. Było mu już wszystko jedno... A potem nagle wyrosła przed nimi wysoka burta okrętu wojennego, były krzyki, plusk liny, trzeszczenie wioseł, szalupa, która podjęła ich z wody. Jakimowski poleciał w górę, spoczął na mokrym, twardym pokładzie. Zobaczył nad sobą ogorzałe oblicza marynarzy i brodatą gębę Piotra Bossego, szypra Białego Lwa. Ktoś przytknął mu do ust bukłak z gorzałką, a Jakimowski poczuł dobry smak zacnej gdańskiej wódki. – Jeszcze! – warknął i przytrzymał rękę ściskającą naczynie z życiodajnym płynem. A potem usiadł, zakrztusił się, zakaszlał. Obok niego siedział ktoś znajomy. Bosman Szelf, ściskający jeszcze wielką, kontradmiralską banderę szwedzką, z której zresztą po wybuchu została mniej niż połowa. – Tak – rzekł szyper Bosse, przechylając opróżniony bukłak, z którego wypłynęła ostatnia kropla złotej gorzałki. – Teraz wiem, że to wy. I że naprawdę żyjecie...

– Panie admirale, Stiernskold kazał wam to oddać. Mam tu też pałasz kapitana Stewarta.

Prosił, aby rzec wam, że to od szypra Tigerna, z owego pamiętnego dnia na redzie gdańskiej. – Pamiętnego dnia? – Błysk zrozumienia zalśnił w oczach admirała. – A więc to Stewart gonił Prinzessin na pokładzie Tigerna? Zacnieśmy się wtedy bawili, szkoda tylko, że paru kamratów poszło prosto do piekła bez świętej spowiedzi. Ale nic, dziękuję. Rozejrzał się po morzu pełnym oparów. Solen pogrążył się w głębinie, Tigern był zdobyty, wzięty szturmem. Pozostałe okręty Stiernskolda wzięły właśnie kurs na północ. Manen, Enhorningen, Papegojan i Pelikanen uciekały co sił w żaglach w stronę Helu, a Czarny Kruk, Panna Wodna i Duńczyk ścigały ich zajadle. Morze usiane było resztkami Solena, skrwawione, pokryte całunem prochowych dymów. Wiatr wiał od lądu, łopotał żaglami, wzbijał fale uderzające z łoskotem o burty okrętów. – To był, wielki i krwawy dzień, panie Oloffsen – rzekł Dickmann. – Zacnie sprawiliście Szwedów, mości panie. Nieprędko wrócą pod Gdańsk. O ile w ogóle wrócą! – Tigern zdobyty! – Dobra robota, mości poruczniku. Tylko po coście tak porąbali maszty, reje i wanty, podziurawili kadłub? Z byka spadliście na łeb, panie poruczniku? – Ja... jak to? – wyjąkał Oloffsen. – Panie admirale, nie szło inaczej, bo Szwedzi pod pokładem zapadli, psie juchy, prali i strzelali... – Ja tego waści nie sumuję. Aleście porąbali własny okręt, panie kapitanie. – Własny? Nie rozumiem waszej miłości – rzekł stropiony porucznik. – Mianuję waszmości kapitanem Tigerna, albowiem okręt ten wejdzie w skład naszej floty jako... Jako Tygrys! Przenieście jeńców na Świętego Jerzego, obsadźcie orloga marynarzami, sprawdźcie, czy dacie radę rozwinąć żagle. O ile jeszcze jakieś płótna na nim zostały. Oloffsen zbladł, zadygotał, ściągnął porąbany, zakrwawiony kapelusz. – Dziękuję, panie – rzekł. – To wielki zaszczyt... Ja... – Hola, tylko mi tu nie beczcie, mospanie. Ostawcie łzy dla księcia sudermańskiego. Będzie beczał jak baba, kiedy się dowie, jak pożartowaliśmy ze Stiernskoldem na redzie. Oj, nie będzie mu pewnie do śmiechu. A jego kapitanom jeszcze mniej. Ruszajcie na pokład! – Ta... Armatni pocisk uderzył w nich ze świstem, roztrzaskał do reszty poszczerbiony reling na rufie Tygrysa, obalił oficerów na zakrwawiony pokład, rozwalił z trzaskiem planki falszburty... Oloffsen zerwał się jak w amoku, rozejrzał dokoła nieprzytomnym spojrzeniem. Nie słyszał nic, wszystkie dźwięki – odległy huk armat, plusk morza i ryk nacierającej piechoty znikły w jednym szumie wypełniającym jego głowę... Admirał! Gdzie był admirał? Co się stało z Dickmannem?! Oloffsen padł na kolana, jęknął, kiedy zobaczył, co tak naprawdę się stało. Arendt Dickmann, kapitan, szyper i admirał, leżał na deskach w kałuży krwi, ze zdruzgotanymi nogami. Bosman Otto i marynarze skoczyli ku niemu, podźwignęli z pokładu. To wszystko było tak... dziwne, że zdawało się jakimś nieporozumieniem. Dickmann ciężko ranny? Umierający? Jak to? On, zwycięzca, pogromca Szwedów?!

– Cyrulika! – wrzeszczał Otto do Oloffsena. – Sprowadźcie cyrulika! Biegiem! On umiera, wykrwawi się do imentu! – Kto strzelił! Kto strzelił! – Gdzie Szwedy, Herr Gott! Gdzie są Szwedy?! Oloffsen rozejrzał się dokoła, dojrzał uchodzący w stronę Helu ostatni okręt Szwedów – Pelikanena, oddającego pojedyncze strzały w kierunku ścigającej go Panny Wodnej. – To Duńczyk! – ryknął Otto. – Duńczyk dał ognia! Oloffsen podążył za jego wzrokiem. Na lewo od nich, na nawietrznej płynął właśnie Latający Jeleń, który wyplątał się już z takielunku Panny Wodnej i ruszał w pościg za resztą szwedzkiej eskadry. Oloffsen obejrzał się na drugą burtę. Daleko, wśród mgieł przemykał Król Dawid zawracający w stronę dogorywającego Solena i Czarny Kruk dołączający właśnie do reszty polskich pinek i galeonów. Kto strzelił?! Który z okrętów dał ognia z działa na rufę zdobytego Tygrysa? Teraz nie miało to już żadnego znaczenia... Oloffsen padł na kolana przy admirale. Dickmann umierał. Śmiertelna bladość pokryła jego policzki, ostatki ducha gasły w rozwartych oczach. – Mój pałasz – wychrypiał ostatkiem sił. – Oddajcie... Jakimowskiemu. On będzie wiedział... Do morza... To był już koniec. Ból zmiażdżonych nóg znikł, uleciał razem z morskim wiatrem na pole bitwy, gdzie przed chwilą jego okręty rozbiły eskadrę Stiernskolda, posłały na dno Solena, zdobyły Tigerna, rozpędziły resztę galeonów na cztery strony świata, rozkurzyły na cztery wiatry. To się nie mogło tak skończyć. Przecież przed chwilą Dickmann planował, co czynić dalej. Wiedział, że teraz zaatakują, zablokują port w Pilawie, zatopią resztę floty wroga, odpędzą ją od brzegów Korony Polskiej, zaświecą w dalekiej Szwecji błyskami dział Gustawowi Adolfowi prosto w oczy. Szybko i cicho przemknęła między pochylającymi się nad nim zakrwawionymi, pokrytymi ranami, czarnymi od prochu, od wystrzałów żołnierzami i marynarzami, ujęła go za rękę, podniosła ponad porąbany, potrzaskany z dział pokład Tygrysa. – Mówiłam, że będę czekać... Na morzu – szepnęła. – Że znajdziesz mnie w falach, w pianie i krzyku mew. Czekałam. I wreszcie przyszedłeś. Elżbieta. Wyglądała tak ślicznie jak w dzień ich ślubu, wówczas kiedy przestępowali wrota kościoła Mariackiego w Gdańsku. Podała mu rękę ponad zakrwawioną gdańską redą, a potem poprowadziła szpalerem marynarzy i żołnierzy, Polaków i Szwedów wstających z zakrwawionych pokładów, znad porąbanych, postrzelanych galeonów i pinas, z morza i głębokiego dna, gdzie legli pokotem rozerwani na strzępy polskimi kulami i wybuchem Solena. Tam czekał na nich Storch i wszyscy marynarze z Prinzessin polegli w bitwach, rozproszeni w morzach, pogrzebani w morskiej głębi; na końcu Stiernskold sam własną ręką prezentował mu swój kapelusz i rapier. „Skończyłem...”, pomyślał Dickmann. „Dziękuję waszmościom i do zobaczenia. Po tamtej stronie. Koniec końców wszyscy się kiedyś spotkamy”.

– Admirał Dickmann poległ – rzekł z rozpaczą Oloffsen. – Osierocił flotę polską, zostawił nas samych. Otto położył zakrwawioną, porąbaną szwedzkimi ostrzami dłoń na czole Arendta, a potem zamknął oczy zmarłemu.

Bitwa była skończona. Szwedzi uszli za Hel, umykali zaś tak sprawnie i tak szybko, że żaden z polskich okrętów nie zdołał dognać ich na odległość wystrzału z działa. Było południe, gdy obie eskadry poczęły płynąć do Wisłoujścia. Wracali porąbani, postrzelani; na okrętach bez rei i masztów. Z łbami poprzewiązywanymi szarpiami i zwojami bandaża. Ranni i krwawiący, lecz z podniesionymi głowami, krzycząc i wznosząc wiwaty, z oczyma gorejącymi bitewnym szałem, pijani oparami prochu, hukiem wystrzałów i zdobyczną gorzałką. Wracali zwycięscy. Plaże i wybrzeża Wisłoujścia, Wesokego Redłowa, Oksywia, Oliwy i Sopotu usiane były szczątkami szwedzkich orlogów i martwymi ciałami, a morskie fale wyrzucały coraz to nowe połamane maszty, klepki, potrzaskane wręgi z burt okrętów i zakrwawione trupy Szwedów. Gdy wychodzili o świtaniu, panował tam jeszcze mrok i pustka. Teraz na plaże wylegli wszyscy okoliczni mieszkańcy, Gdańsk cały przybiegł do Wisłoujścia, aby podziwiać zwycięską armadę. Na brzegach Małego Morza czekały na nich wiwatujące tłumy; w mieście bito w dzwony na pohybel Szwedom, w Wisłoujściu strzelano z dział. Armatnie saluty dawano na pokładach fluit stojących na gdańskiej redzie, na których przybyło poselstwo flamandzkie mające traktować o rozejmie między Szwedami a Rzeczpospolitą. A kiedy polskie eskadry zbliżyły się do Latarni, powitały ich tutaj opuszczone do połowy bandery. Holendrzy wylegli na forkasztele i nadbudówki, wymachiwali kapeluszami, kręcili z niedowierzaniem głowami, widząc jak flota, o której do tej pory prawie nie słyszeli, sama jedna pobiła rozbójników morskich mających Bałtyk prawie za swoje własne jezioro. Jak wyrwała kły szwedzkiemu wilkowi, ukazując dobitnie, że Gustaw Adolf może mienić się panem Szwecji, Finlandii, Smalandii, Gotlandii i Olandii, lecz przecież pod marną wioską, pod Gdańską Oliwą odprawiono go z kwitkiem, przydając na pamiątkę guzy i siniaki.

Silniejszy podmuch wiatru znad morza przywiał do brzegów Wesokego Redłowa porąbany i postrzelany kapelusz admirała Stiernskolda. Mały Potr Fabisz stojący z ojcem na plaży podniósł go z piasku, namyślał się chwilę, a potem nałożył na własną głowę.

I podniósł rękę do wyszczerbionego ronda, widząc jak wprost do Latarni płynie polska flota i Święty Jerzy z admiralską banderą opuszczoną do połowy masztu.

Spójrz no, łaskawy Czytelniku – napisał Jan Heppius, sekretarz Królewskiej Komisji Okrętów na papierowej karcie – czy nie jest to godne umieszczenia w kronikach, że pod Gdańskiem słońce zaszło w południe, podczas gdy zazwyczaj zachodzi ono tylko wieczorem? Poskrobał się piórem w głowę, jak gdyby zastanawiając się, czy użył odpowiednich słów. Król Zygmunt Waza był wielce wymagający, chciał szczegółowych doniesień o wszystkim, co się wydarzyło, rozliczał Komisję z każdego gwoździa, klepki i talii, a za zgubienie byle beczki sucharów żądał dochodzenia i skrutynium. – Jak mam nazwać tę bitwę, panie komisarzu? Gabriel Posse zerknął na mapę Hennebergera, przejechał palcem wzdłuż mierzei helskiej podzielonej na małe wyspy i wysepki. – Napiszcie, że to była bitwa na redzie gdańskiej. – Kiedy to nie brzmi najlepiej. Nazwa boju musi być, proszę waszmości, krótka, zwięzła i treściwa, jakoby świst szabli. Ot, Kircholm, Chocim, Kłuszyn! Słowa jakby na rzymskiej kolumnie ryte! A gdzie do nich jakiejś tam redzie... – A co tam jest w pobliżu, mości pisarzu? Jakaś wioska, miasto? – Sopot jest blisko. I klasztor oliwski. – Tedy niechaj będzie bitwa pod Oliwą. Tak ją zapamiętają przyszłe pokolenia. Pióro zachrobotało na papierze.

Rozdział VI

Galeony wojny Chwalebna droga Dickmanna i Storcha • Czas nawrócenia • Kruszenie kopii • Pożegnanie z admirałem • Ostatnia wola • Znowu na morzu • Przerażający sztorm • Zagubieni • Lodowy okręt • Kiedy wszystko staje się jasne • Użytek ze złamanego pałasza • Prawdziwy koniec Lewiatana • Szwedzki brzeg • Ostatnia walka Latającego Jelenia • Rozbitkowie

R

uszyli prosto spod gdańskiego krantora, gdzie zawinęła stara pinka z Wisłoujścia. Nieśli admirała Arendta Dickmanna i kapitana Jana Storcha, poprzez Długie Pobrzeże, pod Zielonym Mostem. Szli Długim Targiem przyprószonym pierwszym zimowym śniegiem, obok Dworu Artusa, koło kamienicy Speymanna, fontanny Neptuna, Ratusza. I wreszcie Długą ulicą w stronę Bramy Długoulicznej i ukrytej za nimi Katowni tudzież Wieży Więziennej, gdzie jeszcze całkiem niedawno czekała na kapitana loża zwana Norą Żmij. Dziś nikomu nie przeszłoby przez głowę, by zamknąć tam za długi Hektora gdańskiego, zwycięzcę spod Oliwy, pod którą szwedzka duma i pycha stopniała szybciej, niż wosk na starej świecy. Człowieka, który nie bał się zadać siarczystego policzka Gustavusowi, aż echo odezwało się gromowym głosem w dalekiej Danii i Niderlandach. Dziś, drugiego grudnia roku Pańskiego 1627 cały Gdańsk wyległ na ulice, aby powitać swego bohatera. Przy Zielonym Moście czekali już na Dickmanna członkowie Królewskiej Komisji Okrętów. A zatem Gabriel Posse, stary Wolfgang von der Oelsnitz, Wojciech Giese, możny von der Becke i ławnik Kemerer. Za nimi stali skromniejsi, choć strojni w wamsy, kaftany, szuby i kożuchy przedstawiciele trzeciego ordynku – Krystyn Strobandt, Daniel Riediger, Jan Wendt i Piotr Nielsen, z których dwaj ostatni przypłynęli pinką z Latarni. Za trumną szedł zmęczony i osowiały, wspierający się na drewnianej nodze Hans Kizero, kapitan Żółtego Lwa, który odprowadzał oto w ostatnią drogę swego starego druha. Pospołu z nim kroczyli: kapitan Hermann Witte, bohater z Wodnika, kapitan Hieronim Teschke, szyper, a teraz już kapitan Rycerza Świętego Jerzego, a potem liczni kapitanowie, szyprowie, porucznicy piechoty morskiej. Szedł ze spuszczoną głową Jakub Murrey, a za nim były porucznik, a teraz już kapitan Tygrysa Henryk Oloffsen, bosman Jakub Otto. Żałoba zrównała tu stany, szyprowie i kapitanowie szli w jednym długim pochodzie ramię w ramię z bosmanami i matami, prości żołnierze dotrzymywali kroku kwatermistrzom i komisarzom. Połączeni byli żałobą po tym, który nauczył ich bić i zwyciężać; złączył ich w walce i cierpieniu, czyniąc marynarzami i oficerami pierwszej królewskiej floty wojennej. Gdańsk czekał na swojego admirała za Zieloną Bramą, na Długim Targu, w wąskich uliczkach wokół Ratusza. Echa bijących dzwonów hulały po mieście, dźwięczały głucho nad dachami domów. Najpierw zabrzmiało piętnaście dzwonów Ratusza Głównego Miasta, potem sześć ogromnych, spiżowych czasz kościoła Mariackiego, którym

przewodził największy i najwspanialszy, ważący prawie sto dwadzieścia pięć cetnarów, zwany Gratia Dei. Po nich ozwały się dzwony od Świętego Jana i od katolików ze Świętego Mikołaja, kościołów Starego Miasta – u Świętej Elżbiety przy sierocińcu i u Świętego Józefa od karmelitów. Potem zagrzmiały te od Świętego Jakuba, gdzie wznosił się szpital żeglarzy, którego Dickmann był jedynym uczciwym prowizorem, ze Świętej Brygidy i Świętej Katarzyny. A całości dopełnił dzwon z kościoła Świętego Bartłomieja, gdzie ledwie przed kilku laty zakończno wznoszenie okazałej wieży. Szli dalej ulicami, a raczej płynęli wśród ogromnych tłumów możnych gdańszczan, czeladzi i pospólstwa. Pod Ratuszem na kondukt czekali burmistrzowie i rajcy Głównego Miasta – Valentin von Bodeck i Ernest Kroll, a także Eggert von Kempen i stary, zgrzybiały Arnold von Holten. Byli też rajcy – Walter Rozenberg, Hermann von der Becke, Matthias Werdemann. Uphagenowie jak zwykle pchali się, bo był to wszak ich krewny, mąż Elżbiety z Uphagenów, a teraz, gdy umarł, a przy okazji na złość im wszystkim został bohaterem, nijak było im nie pokazać się na pogrzebie. Za nimi ruszył od razu możny Henryk Schwartzwalde, ławnik Głównego Miasta, pan na Lwim Zamku, a także Walter Rozenberg – rajca miejski – wszyscy ze spuszczonymi głowami, jak gdyby przypominali sobie lata, w których nie oszczędzali Dickmannowi poniżenia. U wrót Ratusza i na Długiej w kondukcie pogrzebowym widywało się sceny godne pędzla Izaaka, a dłuta Abrahama van den Blocke’ów, gdy legendarny skąpiec gdański Konstanty von Holten rozrzucał złote dukaty całymi garściami, a Zachariasz Knade – którego zresztą jako plebeja nie wpuszczono do środka, zalewał się łzami, wspominając widać, jak okrutnie i podstępnie prześladował admirała Dickmanna. A za możnymi panami pchała się cała czereda pospólstwa, odganiana halabardami i pałkami straży miejskiej, powstrzymywana przez żołnierzy piechoty morskiej. Ci wszyscy brokarze, maklerzy, agenci i tragarze z portu, żeglarze, uliczni naprawiacze beczek, pośrednicy, tłumacze, faktorzy, dozorcy i strażnicy, służebnice i przekupki, straganiarze i domokrążcy; bednarze, skórnicy, paśnicy, siodlarze, kaletnicy, ślusarze, podkownicy, płatnerze, ostrogarze, zegarmistrzowie, igielnicy, gwoździarze, blacharze, cieśle, masztownicy, kotlarze, druciarze, żebracy, ślepcy... Ci wszyscy, którzy zapełniali zgiełkliwym, kolorowym tłumem ulice od rana do nocy, oddawali teraz hołd admirałowi floty wspieranej siłą ich spracowanych rąk, stwardniałych od młota, dłuta, karków zgarbionych od siadywania nad warsztatem, na twardym stołku, w ciemnej oficynie lub piwnicy. Gdańsk przebudził się ze złego snu, wolny od strachu i szwedzkiej blokady, jak gdyby śmierć Dickmanna była ofiarą złożoną miastu, które wyległo na ulice, krzycząc, pomstując na pohybel Szwedom. Wszak teraz, po zwycięskiej bitwie pod Oliwą wydawali się oni mniej groźni od stada zdziczałych psów.

Do wysokiego, sklepionego wnętrza kościoła Mariackiego wniesiono Dickmanna i Storcha z pompą i paradą, że gdyby chowano wojewodzica, nie miałby lepszego pogrzebu.

Przodem szła doborowa kompania piechoty morskiej pod wodzą Oloffsena. Za nimi pędzono powiązanych jeńców, wziętych do niewoli na Solenie i Tigernie. Uważny obserwator widowiska naliczyłby aż trzydzieści i trzy pary wystraszonych Szwedów, niepewnych, czy aby czasem wyjdą żywi z tej potrzeby. Zaiste mieli się o co martwić, bo ich rzyci naprawdę były w wielkim niebezpieczeństwie. Pospólstwo gdańskie, wstrzymywane u drzwi przez straż miejską miotało przekleństwa, a czasem także i kamienie na głowy marynarzy i żołdaków z eskadry Stiernskolda. Wystraszeni Szwedzi odetchnęli, gdy już znaleźli się w katedrze, gdzie zaraz kazano im klękać i modlić się za duszę ich pogromcy. Tymczasem wniesiono dwie skromne trumny okryte czerwonym aksamitem na znak przelania krwi za ojczyznę. Na ich wiekach leżały rapiery i kapelusze z piórami. Najpierw sarkofagi dźwigali wynajęci tragarze, gdyż pogrzeb wyprawiany był na koszt królewski, lecz w samej katedrze wzięli je na swoje barki ławnicy, rajcy i miejscy patrycjusze. A w pierwszej parze rzucili się do tego Gerd von Suchten i Eberhardt Feldstete, którzy zaledwie pół roku temu drwili ze swego niedawnego kompana i dłużnika. Potem trumny przechodziły z rąk do rąk, od Rozenbergów, do rąk von der Becków, z dłoni Werdemannów, na ramiona Uphagenów, von Holtenów, Schwartzwaldów i Ferberów. Aż wreszcie spoczęły w strzelistym castrum doloris, na katafalku przystrojonym w skóry lwów i lampartów, zdobionym husarskimi skrzydłami, zbrojami, szablami i muszkietami. A potem zaczęła się msza za poległych. Jakimowski spoglądał na to wszystko zamglonym wzrokiem. Oto tu, w kościele Mariackim, skończyła się ich wspólna wyprawa rozpoczęta owego majowego dnia, gry wyruszali, aby odnaleźć i zatopić Spieringa. Oto był koniec doczesnej męki Arendta Dickmanna. Koniec tak dziwny i przypadkowy, że Jakimowski wciąż nie mógł uwierzyć, że tu na katafalku spoczywa człowiek, z którym dzielił ostatnie tygodnie swego życia. Z którego pomocą pokonał i zniszczył Lewiatana. Lewiatan... Kim był człowiek ze znamieniem, o którym wspominał Jordan? Jakimowski nie mógł dojść do sedna tej historii ani domyślić się, kto tak napawdę stoi za tym wszystkim. Pochwycili Kaszubów, usiekli domniemanego Hiszpana, który wszakże wydawał się być tylko sługą kogoś znaczniejszego. Ale nie znaleźli ani jednego śladu mogącego wskazać tajemniczego mężczyznę, który sprowadził z Nowego Świata bestie groźniejsze niż cały wór purtków. Szwedzi klęczący na posadzce krzyknęli i rozpierzchli się, gdy do kościoła wpadł polski husarz z kopią. Może myśleli, że oto wpadnie na nich jak piorun, położy mostem. A może myśleli w swojej naiwności, że Polacy składają na ołtarzu ofiary z ludzi, tak jak dawni Scytowie i Sarmaci? W końcu steku bzdur, którymi faszerowali ciasne umysły Szwedów paszkwilanci, opłacani przez Gustawa Adolfa, nie dałoby się spisać na wołowej skórze. Jakimowski słyszał, iż Szwedzi wierzyli święcie, że hajducy polscy jadają dzieci, a polscy księża wyrywają żywcem serca z piersi heretyków. Taaaak... Zaś jezuici i poeci królewscy rewanżowali się, porównując księcia sudermańskiego do śledzia, który, jak pokazała zeszłoroczna bitwa pod Gniewem, przemienił się nagle w złowrogiego Beliala. Z drugiej jednak strony serce radowało się w Jakimowskim na widok strachu Szwedów

przed skrzydlatym jeźdźcem. Znaczyło to, że pomimo porażki pod Gniewem wciąż tkwił w nich lęk przed husarią. Jeździec dopadł castrum doloris, skruszył kopię o katafalk. Trzask pękającego drewna odbił się echem pod wyniosłym sklepieniem świątyni. Jeździec zawrócił, spadł z konia na posadzkę jak nakazywał obyczaj. Jego koń spłoszył się, wywrócił kandelabry, stratował kogoś, pokopał. Zwykła sprawa. Rzadko pogrzeby obywały się bez paru guzów i sińców, a Jakimowski dawno przestał przejmować się takimi drobiazgami. Zwłaszcza od kiedy na pogrzebie jego stryja w Zasławiu dwóch husarzy skręciło sobie kark na kamiennej posadzce. Inna rzecz, że poszło to tym łatwiej, iż byli pijani. Ze swego miejsca w ławie widział dokładnie całą ceremonię pogrzebu. Oglądał scenę, gdy piechurzy Oloffsena staropolskim zwyczajem łamali przed trumnami piki i pałasze, rzucali buławy, tarcze, buzdygany. Wreszcie Jakimowski wstał z miejsca, podszedł do trumny na końcu korowodu. Dobył z pochwy pałasz, który Dickmann polecił przekazać mu tuż przed śmiercią. Złamał go na kolanie, rozdzielił na dwie połowy, wcisnął kawałki ostrza do pochwy i złożył na posadzce obok trumny. – Panie admirale królewskiej floty wojennej! To wołał Jan Jakub Cramon – minister z kościoła św. Jana na Starym Mieście. Msza zbliżała się do końca, wkrótce już mieli złożyć ciało Dickmanna do otwartego grobu w posadzce katedry. – Panie admirale. Kapitanie, przyjacielu nasz i powierniku. Drogi bracie w wierze, pobratyco i oswobodzicielu od szwedzkiego tyrana! Oto żegnamy dziś jaśnie oświeconego Arendta Dickmanna, który przybywszy lat temu dziewiętnaście do świetnego Gdańska, był naszym obywatelem, wiernym sługą Korony Polskiej i Jego Królewskiej Mości Zygmunta Wazy, króla Korony Polskiej i Szwedzkiej, wielkiego księcia ruskiego, pruskiego i mazowieckiego. Żegnamy człowieka, co żywot przepędził na dziełach wojennych, na dziełach twardych i gorzkich, nie żył delikatnie jak domator, ale niczym żołnierz w trwogach krwawych, aż do sędziwego włosa tego, w którym go śmierć zastała. Nie przeląkł się morza burzliwego z ludem swoim, ale i to wielkim sercem uśmierzył i Sztokholm ubiegł prędko sam nieustraszonym będąc, a wiecznym sługą panu swemu. „Sztokholm”, pomyślał Jakimowski. „To już przesada. Choć chciałoby się, chciało...”. – Panie Dickmann! – ciągnął Cramon. – Mógł cię kto na ten czas admirałem polskim nazwać, gdyś utarczki częste z sudermańskimi książęty czynił na morzu, gdyś więźnie polskie z rąk okrutnych uwalniał, ubogich kapłanów zakonników utrapionych, płeć żeńską uciemiężoną jako i dziewki niejakie z paszczęki wilka tego sudermańskiego wydzierał. Kiedy wpadłszy, Gustavus Adolfus jako zbójca morski do Prus, brał, co mu się podobało, zapomniawszy przysięgi i krwie własnej swojej. Ale musiał potem łupy te i plony zwracać, gdy Dickmanna zoczył... Jakimowski nie słuchał dłużej. Nie mógł, bo w jego duszy odezwał się nagle żal. Żal za dalekim morzem, za pokładem okrętu. Za wodnym bezmiarem, który – był tego pewien – już nigdy nie będzie taki sam bez Arendta Dickmanna... Von Suchten i Feldstete siedzieli jak wmurowani. Ten ostatni ukrył twarz w dłoniach. A potem był koniec pogrzebu. Złożyli Dickmanna pod płytą nagrobną, w ziemi

zmieszanej z kośćmi pradawnych gdańszczan, przy północnej ścianie prezbiterium, koło kaplicy Ścięcia Świętego Jana. Był człowiek, nie ma człowieka. Ceremonia dobiegła końca. Zanim podjęto trumny z katafalków, Jakimowski zabrał sprzed castrum doloris złamany pałasz admirała. Miał jeszcze jedną rzecz do wykonania, zanim opuści Gdańsk i wróci do obozu wojsk koronnych: wstąpić na statek, wypłynąć w morze i wypełnić tam ostatnią wolę Dickmanna. Musiał poprosić Wittego o przysługę, nie sądził jednak, by kapitan odmówił tej ostatniej suplice. Dickmann nie chciał, aby jego pałasz spoczął w grobie. Przed śmiercią zwrócił się do Jakimowskiego, aby powierzył go morzu. Pozostało już tylko wypełnić jego wolę do ostatka w imię dawnego braterstwa broni. Jakimowski był zmęczony, oszarzały. Bestia bez przerwy nawiedzała jego sny. Czyżby naprawdę nie zabił jej wtedy, na pokładzie Chimery?

Wyszli w morze jeszcze tego samego dnia, po pogrzebie admirała. Cztery okręty: Latający Jeleń, a na jego pokładzie Jakimowski i Witte oraz towarzyszące im pinki: Arka Noego, Panna Wodna i Żółty Lew cięły swymi dziobnicami wody zatoki, idąc na Hel i Pilawę, a potem kierując się w stronę otwartego morza. Rozkazy były proste i szczegółowe – po sprawdzeniu, czy w Pilawie stoją na kotwicy jakieś okręty szwedzkie, eskadra miała wziąć kurs na Burganholm, aby przechwytywać statki handlowe Szwedów płynące do Elbląga, Królewca, Rygi i Sztokholmu, wiozące prowiant i wsparcie dla armii Gustawa Adolfa. I jak to zwykle bywało, wszystko pokiełbasiło się już wówczas, kiedy okazało się, że reda i port w Pilawie świecą pustkami. Gdy powrócili na Małe Morze i wyszli spoza Helu, wpadli najpierw w boczny wiatr, który miotał wściekle falami, szarpał wantami i żaglami, aż sztagi, brasy i topenanty jęczały z wysiłku. A potem rozpętał się groźny grudniowy sztorm. Przez dwa długie dni Latający Jeleń wznosił się na falach, uderzał dziobem i bukszprytem w spienioną otchłań, rzucał się w górę i w dół jak narowisty koń spinany ostrym munsztukiem przez jeźdźca. Wicher chłostał powierzchnię morza, wywołując ogromne wały i bałwany, rzucając wojennym okrętem niczym jabłkiem na fali; i gnając go coraz dalej i dalej na północ. Już po pierwszym dniu stracili z oczu resztę eskadry. Panna Wodna i Arka Noego przepadły gdzieś w morskiej dali, znikły wśród fal na nawietrznej. Stara pinka, która trzymała się dzielnie u boku Duńczyka została w końcu w tyle. Wiatr porwał ją gdzieś w stronę Sinus Livonicus, rzucił z dala od flagowego okrętu. Od tego czasu sami zmagali się z żywiołem. Stracili top fokmasztu, potem balkony opasujące rufę i pawęż, latarnię; porywisty wicher poszarpał wanty i sztagi na grotmaszcie, porwał w morze oberblindę z kawałkiem masztu. Noc nie przyniosła ukojenia. Pokład okrętu kołysał się tak bardzo, że prawie nie sposób było się na nim utrzymać; nawet rozstawiając szeroko nogi. Piechurzy leżeli pod pokładem

wstrząsani paroksyzmami morskiej choroby, marynarze i szyper walczyli z wiatrem, przytrzymywali trzeszczące, naprężone do granic wytrzymałości liny, zmagali się z rozszalałym żywiołem morskim w desperacji, bo czasem wydawało się, że lada chwila okręt rozleci się w drzazgi albo wywróci. Bywały chwile, że jedna burta Latającego Jelenia była obrócona wysoko w górę, a przez drugą wpadała spieniona morska woda lejąca się do wnętrza przez zejściówki. Wiatr uspokoił się dopiero nad ranem, gdy wynurzyli się z otchłani nawałnicy na blady, zimowy, lodowaty świt. Wicher już nie wył, opuszczono więc marsle i okręt ruszył szybciej, zapewne ku północy, bo nikt nie był w stanie określić, gdzie się znajdują. Jednak ogromne fale wciąż podrzucały w górę Latającego Jelenia. Co gorsza, chwytał mróz, niebo pełne było gwiazd i wzeszedł księżyc, a pokład okrętu począł pokrywać się lodem. Gdy bukszpryt zanurzał się w morzu, wyrzucał w górę fontanny wody oblepiające fokmaszt, forkasztel, foksztag i fokstensztag, grot i fokwanty, zamarzające na nich w postaci błyszczących nacieków. Wnet cały dziób okrętu oblepiony był białą skorupą zamarzniętej wody; z lin, rei i want zwieszały się sople, coraz większe, coraz dłuższe. Pokład stał się śliski, choć Mora pełniący obowiązki kapitana zamiast chorego Ellerta Appelmanna kazał posypać śródokręcie piaskiem, skuć lód z takielunku i masztów. Był wczesny świt; blask księżyca rozjaśnił pokryty soplami, uwięziony w okowach lodu pokład statku, gdy Jakimowski wyszedł na dziobowy forkasztel. Ostrożnie wspiął się po śliskich szczeblach drabiny na fordek, wsparł o reling zmieniony w lodowy mur otoczony spływającymi w dół posklejanymi soplami, w których błyszczało odbite światło księżyca. Pokład kołysał się pod nim mocno, zapadał w dół, gdy okręt zjeżdżał z grzbietu fali, stawał dęba, kiedy kolejny spieniony bałwan wznosił go w górę. Za każdym razem, gdy wzburzony wał morskiej wody przechodził pod kilem, dziób i bukszpryt Latającego Jelenia ześlizgiwał się w wodną otchłań pełną piany i morskich furii, a jednocześnie wzbijał ogromną fontannę wody, zalewającej fordek i ożebrowania bukszprytu rzęsistym wodospadem zmieniającym się w okruchy lodu, deszczem kropli, spływających po linach i relingach, zamarzających w postaci sopli i zacieków. Jakimowski wyciągnął spod delii pałasz Dickmanna, dobył z pochwy ostrze złamane w połowie, aby zgodnie z wolą zmarłego cisnąć je jak najdalej od burty Duńczyka. Wpatrywał się w rękojeść ozdobioną inicjałami A.D., ważył w rękach bezużyteczną broń, jakby do ostatniej chwili nie mógł rozstać się z pamiątką po zmarłym. Ktoś oparł się o reling obok niego. Wsparł o lodową barierę, pochylił w stronę szlachcica. Jakimowski dojrzał w półmroku jego siwą brodę zakręconą w warkoczyki i nasunięty na oczy kapelusz. Poczuł woń tytoniu sprowadzanego z dalekiego Nowego Świata. Ten zapach mógł zwiastować nadejście tylko jednego człowieka – Jakuba Murreya. Kapitan pochylił się nad relingiem, zapatrzył w dal. – Pokornie proszę o wybaczenie za ostatnie kołysanie, panie bracie – rzekł po polsku. – Odpowiadam za okręt i takielunek, ręczę za waści bezpieczeństwo na pokładzie, ale nie mam władzy nad pogodą. – Przywykłem do sztormów. Na galerze, na Południowym i Ponckim Morzu przeżyłem takie nawałnice, że Turcy kupowali od nas chrześcijan gromnice i wyrzucali za burtę. Proś każdy Boga swego jakiej kto wiary, abyśmy nie zginęli – zaklinał nas reis.

– Złamałeś waszmość pałasz? W sztormie? W walce? – Mora dopiero teraz dostrzegł ułomek ostrza w ręku Jakimowskiego. – Ta broń już na nic. – To oręż nieboszczyka admirała floty królewskiej. Zgodnie z ostatnią wolą mam go powierzyć morzu po śmierci. – Ja też powierzyłem morzu moje nadzieje – rzekł ponuro Mora. – Zbudowałem dla Jego Królewskiej Mości najlepsze okręty, jakie widziały porty i brzegi Bałtyku. Wzniosłem je z dębów puckich i sosen spod Weyershoffu. Wyciosałem od podstaw flotę, od której wystrzałów działowych zadrżały brzegi Olandii i Gotlandii, Vastergotlandu i Varmlandu. Ale, że łaska Jego Królewskiej Mości na pstrym koniu jeździ, tedy jestem zaledwie szyprem z łaski Jaśnie Oświeconej Komisji. A i to nie wiem na jak długo. Jakimowski pokiwał głową. Nie było dla nikogo tajemnicą, że Mora pomijany był w zasługach, zapomniany jak wrak, który lata temu strądował na mierzei helskiej. – Ci, co Spieringa złupili albo ubili paru Kaszubów, a potem chełpili się, że zniszczyli samego Lewiatana, z miejsca kupili sobie glejty do sławy i chwały. Choć dla niektórych przyszła dopiero po śmierci. A co ja mam za tyle lat służby we flocie królewskiej? Jeno guzy na łbie i czyraki na rzyci! Jakimowski zamachnął się, aby cisnąć złamany pałasz daleko od burty, w rozszalałe morze. Ale nie uczynił tego. Zobaczył... – Czy to dlatego, mości panie Mora – rzekł dźwięcznym, groźnym głosem – napadałeś na statki wypływające z Gdańska z towarami? Stworzyłeś Lewiatana, zmusiłeś do służby kaszubskich piratów, podpływałeś do fluit i krejerów na okręcie z podwójnym dnem, na którym ukrywali się twoi ludzie?! Mora odwrócił się, oparł o pokryty lodem reling, wyszczerzył zęby w uśmiechu. – A jeśli nawet, tedy co z tym uczynisz, mości panie Jakimowski? Gdzie są dowody, że Kaszubi z Chimery służyli pod moimi rozkazami? – Na twojej ręce, mości Mora. Jordan przed śmiercią opowiedział mi o człowieku, który wydawał rozkazy Gasparowi Mendozie, rzekomemu hiszpańskiemu kupcowi. Sęk w tym, że był on tak naprawdę twoim sługą. Szukałem w księgach miejskich i portowych i nie znalazłem żadnego Mendozy! Bo to nie jemu, ale kapitanowi Morze Jordan odrąbał mały palec u prawej ręki. Wtedy gdy przywiózł ci alano, ca de bestiar... bestie z Nowego Świata, które wypuszczałeś na pokłady statków. Pamiętał o znaku na twej ręce do chwili, w której zasłonił mnie przed bestią, odmienił swoje życie na moje. Mora podniósł do oczu prawą rękę, na której widniał krzyż przekreślony laską świętego Jakuba. – Co to za pohańskie malowidło nosisz na dłoni? Stygmat diabła? Piętno cyrografu? Odpowiadaj waść! – Merk cechu budowniczych okrętowych z Port Royale – rzekł kapitan, nie przestając szczerzyć pożółkłych zębów w szyderczym uśmiechu. – Opowiedzieliście mi ładną bajeczkę, mospanie. Szkopuł w tym, że Królewska Komisja Okrętów to nie są biedne żaczęta czy stare baby na jarmarku, które wysłuchają byle bajdołów. Pytanie tedy, czy majaczenia beznogiego kaleki, który gryzie ziemię od kilku miesięcy, przeważą nad słowami kapitana Mory? Jakimowski poczuł, że nagle coś go olśniło.

– Są poszlaki wskazujące wprost na ciebie, mospanie. Ty miałeś największą korzyść z mordów Lewiatana! Teraz już wiem, dlaczego nie musiałeś zabierać towarów ze statków. Przecież twój Król Dawid oraz inne szkuty i krejery pełniły służbę patrolową na Małym Morzu i pod Blezą. Dziwnym trafem zawsze twoi ludzie odnajdywali statki pełne krwawego żniwa Lewiatana i dostawali od armatorów nagrody za uratowanie towaru. Komisja ci nie ufa, ciekaw jestem tedy, co powiedzą na taką wieść czcigodni panowie Posse, Wolfgang von der Oelsnitz i Kemerer! Zali nie zachcą przyjrzeć się bliżej rękom kapitana Mory, aby ujrzeć, że są skąpane we krwi niewinnych? Dziób statku opadł w dół, wpadł w czeluść między dwoma łbami fal, bukszpryt wzbił strumienie wody. – Bajania! – warknął Mora. – Idź choćby zaraz do kajuty Wittego! Powtórz mu, coś tu powiedział. Obaczymy, czy przychyli ucha do tej historii. Daję głowę, że wcześniej ten galeon przejdzie przez ucho igielne, niż zobaczysz mnie w kajdanach! – To prawda, moje dowody są błahe – rzekł powoli Jakimowski, kiedy kolejna fala wyniosła ich w górę. – Słowa umierającego Jordana. Znaki i rebusy pozostawiane przez Małego Jekę na ograbionych statkach. To one doprowdziły mnie do Mikołejsona, który kradł w porcie. Od niego ścieżka wiedzie wprost do ciebie. To ty go oskarżyłeś, być może fałszywie, aby zamiast wyszczekać sądowi całą prawdę, pokołysał się na Targu Węglowym w uścisku mistrza Hohenbachera i jego drewnianej ladacznicy. Tak właśnie doszedłem po nitce do kłębka. Cienka to nić, ale nawet taka starczy za konopny powróz. Wszystko to trafi przed Komisję. Już trafiło! Opadli w dół ze złowieszczym hukiem, złapali się relingu, bo nogi rozjeżdżały się na lodzie w czasie przechyłów statku. – Po co waść stworzyłeś Lewiatana? Dla zemsty? Zysku? – Gdyby nie wy, stałbym się pogromcą morskiej bestii – mruknął Szkot ponurym głosem. – Ciągle byłem pomijany w awansach i nagrodach. Wszystko szło dla Appelmanna, dla Storcha, dla miejskich synków i ich kurewnic! A dla mnie, architekta i budowniczego galeonów wojny, bez których Dickmann i Witte mogliby pływać na baliach i batach, nie znalazło się nic! Ledwie wyprosiłem na kolanach komendę na Królu Dawidzie! Ale wszystko mogło się zmienić. Te zakute łby z Komisji nie mogłyby dalej stać na mojej drodze, gdybym pokonał bestię. Dlatego podniosłem ją z głębin, sprawiłem, że stała się straszniejsza niż czart uwolniony z łańcucha! A w stosownej chwili chciałem odesłać ją prosto do piekła! Zwycięzca Lewiatana miał wielkie szanse, by zostać admirałem. Dowódcą całej floty, moich galeonów. Galeonów wojny! Okręt zjechał z grzbietu kolejnej fali, wpadł w wyrwę między rozpędzonymi bałwanami. Mora pośliznął się, ale utrzymał się przy relingu. – Wyprzedziliście mnie o włos! – warknął. – Poukręcałbym łby Kaszubom i memu słudze, co udawał Mendozę, równie prosto, co ślepym kociętom. To ja miałem przywieźć łby bestii do Ratusza, ja sprezentować chimerę w porcie! Oszukaliście mnie haniebnie! Podobnie jak alchemik Waza z Warszawy! On też obiecał mi, że zostanę admirałem! Admirałem mojej własnej floty! – Jakże mi przykro z tego powodu, kapitanie Mora – zadrwił Jakimowski. – Zostawcie lepiej swoje żale i łzy na później. Na czas, kiedy to wy będziecie prosić o łaskę na sądzie

Komisji! – Grubo powiedziane! – wykrzyknął Mora, wykrzywiając swoją ogorzałą gębę w paskudnym grymasie. – Na sądzie, powiadasz? To może od razu zakujesz mnie w kajdany? A może pójdziesz donieść o wszystkim Wittemu, o ile jeszcze tego nie uczyniłeś? Byłeś już u Komisji? Jeśli nie, tedy życzę ci szczęścia, mości komisarzu. – Wiecie, równie dobrze jak ja, że moje dowody ważą tyle, co nic. Ale poznałem prawdę. Będę zatem czekał na każdy wasz fałszywy krok, każdy niezdarny ruch. Bo w końcu kiedyś popełnicie błąd. I wtedy będziecie kłaniać się ode mnie Lewiatanowi w piekle, mości panie Mora. I to się stanie, bo będę czekał przyczajony obok was. – Jak bestia? – Jak... – Jakimowski zawahał się – jak Lewiatan. Wy to powiedzieliście. „Bestia... Bestia ciągle tkwi w mej głowie. Zabiłem lewiatany Mory, a ona ciągle wraca. I nie daje spokoju. Panie Boże, czy to się kiedyś skończy?”. – Proście, a będzie wam dane. Kołatajcie, a otworzą wam. Jakimowski odwrócił się i ruszył do stopni wiodących na śródokręcie. Zatrzymał się, gdy okręt opadł w dół, chwycił za kołkownicę, przytrzymał, aby nie wywrócić się na pokładzie pokrytym lodem i warstewką wody. Chciał iść dalej, ale dwóch ludzi czekało na niego na fordeku – jeden przy schodach wiodących na główny pokład okrętu, drugi z boku, od strony fordeku. Pierwszy stał z wyciągniętą szablą, drugi z niemiecką dussge. Słaby blask bladego zimowego słońca, które właśnie wychylało się zza widnokręgu, zalśnił na obnażonych ostrzach. – Wybaczcie, mości panie Jakimowski – mruknął Mora. – Ale po diabła wlekliście się moim tropem, łaziliście za Lewiatanem, trykaliście głową w mur, kiedy mieliście już w ręku Kaszubów i moje psiaki?! Po co wam było badać trupy, głowić się nad zagadką?! I tak mieliście więcej szczęścia jak Dickmann. Kiedy polazł na rufę Tigerna, aż mnie świerzbiły palce przy falkonecie. Pokusa to straszna rzecz, panie komisarzu. Wybaczcie, ale nie przeżyjecie. Nie przy takiej fali... Admirał i jego zaufany poplecznik... Ale tym razem to będzie po prostu wypadek, bo nieszcześcia, jak powiadają, często chadzają parami. Jakimowski spojrzał w górę, na bocianie gniazdo. Było puste. Na całym okręcie nie dostrzegał żywej duszy. – Odwołałem wszystkie wachty – rzekł Mora. – Ruszać się, kamraci. Pan komisarz Jakimowski wysiada! Na pełnym morzu. Skoczyli na niego jak tresowane niedźwiedzie, niezgrabnie, bo chodzenie po śliskim pokładzie przypominało taniec pijanego na ostrzu miecza. Jakimowski cofnął się, przeskoczył przez oblodzony nagielbank, stając pod samym fokmasztem, zastawił się rozpaczliwie jedyną bronią, którą miał przy sobie – złamanym, strzaskanym ostrzem pałasza Dickmanna. Odbił pierwszy cios zadany wściekłą siłą na odlew, skulił się rozpaczliwie, uniknął pchnięcia szablą... Zakotłowało się na forkasztelu, gdy jego przeciwnik pośliznął się, pojechał po spardeku aż do samego relingu, zwalił się na kolana, przytrzymał balustrady. Statek pochylił się, schodząc z grzbietu fali, śliski, pokryty lodem spardek umknął im spod stóp... W ostatniej chwili Jakimowski chwycił się lewą ręką za naprężoną topenantę fokrei,

odchodzącą z kołkownicy w górę. Pośliznął się, pojechał podkutymi butami po deskach. Zbił ostrze dussge, puścił liny, wpadł za fokmaszt, przemknął między wrogami, wpadł w kąt utworzony przez falszburtę i reling dokładnie w chwili, gdy dziobnica Duńczyka uderzyła w wodę, a potem – wzbijając fontanny piany – poczęła wznosić się w górę. Skoczyli na niego z dwóch stron – jeden od fokmasztu, drugi zza kołkownicy. Mora doskoczył do nagli, chwycił się naprężonej gejtawy foka, porwał za rapier. – Dalej! – warknął. – Za burtę z nim, zanim ktoś tu przyjdzie! Runęli nań w chwili, gdy dziób wzniósł się na fali. Jakimowski nie czekał, aż spotkają się przy falszburcie. Miny pomagierów Mory były tak srogie i zawzięte, iż spodziewać się mógł połamania kości, a nie braterskich uścisków. Jednym ruchem odbił się od gretingu, skoczył wprost na tego z prawej, zbił ostrze szabli, wpadł na napastnika całym ciężarem, zbił z nóg i zwalił się nań. Potoczyli się przez zasłonięty płótnem, pokryty lodem greting ku krańcowi fordeku, do miejsca, gdzie krata kończyła się stopniami opadającymi na główny pokład okrętu. Jakimowski dostał w szczękę łokciem, oberwał pod oko, w skroń, sam rąbnął wroga rękojeścią pałasza w żołądek, poprawił kolanem w rzyć, walnął czołem w łeb pachołka Mory, zrzucił go na bok, chwycił się relingu i korzystając z tego, że Latający Jeleń poszedł w dół – poderwał się na nogi. Murrey skoczył nań z prawej, od bakburty, puszczając się nagli burtowej kołkownicy. Chciał zmacać szlachcica podstępnym zwodem do pchnięcia; jednak pośliznął się na oblodzonym pokładzie i zamiast sekretnego flamandzkiego ciosu wyszedł mu ledwie koślawy skok starego pijanicy gnającego do wygódki z przeładowanym żołądkiem. Gdy dziób okrętu wzniósł się do góry, Szkot poleciał w przód, z wyciągniętym rapierem, wpadł na greting, wbił ostrze między srebrzyste sople morskiej wody, wyszarpnął je z wściekłością! A Jakimowski kopnął z całych sił w łeb leżącego u jego stóp majtka! Podbił czubkiem buta jego rękę ściskającą dussge, zadał kopniaka jeszcze raz, chwytając się kołkownicy. I wybił z dłoni niemiecką szablę! Zakrzywiona broń poleciała po śliskim pokładzie aż do bocznego relingu. Chciał skoczyć za nią – nie zdążył, bo zza fokmasztu wypadł nań drugi z pachołków Mory. Jakimowski znowu zastawił się złomkiem ostrza, zasłonił się z trudem; odbił cios wrąb, przykucnął, zniknął obok zwojów lin obłożonych na kołkownicy, przepuszczając tuż nad swą głową cios włęg! Przeciwnik pośliznął się, przerąbał z brzękiem sople lodu zwisające z lin. Z rozmachu ściął linę prawego nakgordinga wiodącego od sprzątniętego na czas sztormu foka, pojechał w bok, wpadł na gramolącego się z pokładu Murreya, zaklął, zaryczał obrzucany przekleństwami przez swego pana, uderzył barkiem w reling na krańcu nadbudówki. Jakimowski skoczył do bakburty, gdzie leżała niemiecka dussge. Dziób Latającego Jelenia wrył się głęboko w morze, od bukszprytu zwaliły się na nich fontanny lodowatej wody. Mora ryknął wściekle, podciął szlachcica. Komisarz wyłożył się na zalanym wodą, skamieniałym w okowach lodu pokładzie, pojechał aż pod lewą burtę, ściął łbem jak taranem trzy dorodne sople zwieszające się z relingu, wyciągnął na oślep lewą rękę, chcąc chwycić rękojeść zakrzywionej faliście szabli...

Spóźnił się! Ułamek chwili wcześniej sługa Mory ciął go szablą nisko. Jakimowski dostał po ramieniu, ostrze chlasnęło go w prawy bark, przecinając rękaw delii i żupana. Szlachcic krzyknął, zajęczał z bólu. I zamiast chwycić dussge, chybił o włos, zaczepił o rękojeść, popchnął ją dalej, pod balustradę relingu, na sam skraj spardeku. Dalej było już tylko szalejące, lodowate morze... W ostatniej chwili przeturlał się przez prawy bark, zostawiając ślad krwi na lodzie i deskach. Sługa skoczył za nim. Rąbnął wbrew, znad głowy, gdy szlachcic zatrzymał się pod drewnianą barierą, a Jakimowski wychwycił cios na cal od twarzy. Rzucił spojrzenie w bok, tylko po to, aby dostrzec, jak niemiecka szabla znika za burtą. Znów jego jedyną bronią był złamany pałasz Dickmanna! Wróg zamierzył się do kolejnego ciosu, a wówczas dziób statku poszedł w górę, pokład przekrzywił się, a majtek odjechał w tył, uderzył lewym barkiem w róg kołkownicy, zaplątał się w zwojach topenantów i gordingów foka. I tylko dzięki temu Jakimowski wydźwignął się na łokciach, skoczył na nogi, wspierając się lewą dłonią na relingu. Nim zdążył pomyśleć o jakiejkolwiek obronie, okręt przechylił się; Mora i jego przydupnik skoczyli ku niemu z obu stron fokmasztu. Jakimowski wypadł na spotkanie temu drugiemu, rozstawiając szeroko nogi, ślizgając się na pokładzie zalanym wodą, która powoli, acz nieubłaganie zamieniała się w niebezpieczny lód. Zderzyli się, ostrza świsnęły w powietrzu, lecz nie napotkały się. Jakimowski wciąż dzierżąc w prawicy pałasz, zdzielił pięścią w łeb przeciwnika; chwycił lewą ręką jego dłoń uzbrojoną w szablę. A potem nowy przechył pokładu rzucił ich na bakburtę. Wpadli, ślizgając się, na reling forkasztelu, tuż obok lewej fokwanty, szlachcic aż jęknął, gdy rąbnął plecami o drewniane bale, a w oczach stanęły mu świeczki z bólu, jakby zapowiadając niedaleki pogrzeb pana komisarza, byłego szypra Prinzessin. Przez chwilę siłowali się przy burcie. Jakimowski ranny, pokrwawiony, przegięty nad relingiem, zajęczał głośno, czując jak gną mu się i niemal kruszą żebra. Okręt zwalił się w toń, z góry lunęły strugi wody, tuż obok głowy szlachcica zagrzmiało, zaszumiało złowieszczo lodowate morze – rozhukane jak tabun podolskich koni na stepie... Jakimowski wrzasnął, poczuł, że jeszcze chwila, a znajdzie grób w zielonkawym bezmiarze... I to było właśnie jego wybawienie. Gdy przeciwnik stracił równowagę na pochyłym pokładzie; kiedy pośliznął na lodzie zalanym morską wodą, Jakimowski, stęknąwszy z wysiłku, wbił mu kolano w krocze. Puścił lewą rękę, chwycił za pas na boku i jednym ruchem przerzucił ponad swym lewym barkiem i relingiem forkasztelu. Morska fala pomogła mu w tym dziele. Majtek zawył. Chciał jeszcze chwycić się szota blindy, ale jego ręka minęła naprężoną linę o włos. Z wrzaskiem pogrążył się w falach, zniknął wśród piany i grzywaczy. Morski żywioł pochłonął go razem z ciżmami i szablą. Dopiero teraz Jakimowski wyprostował się. I dostał prosto w brzuch ostrzem rapiera Mory, zgiął się, przygwożdżony do relingu, uderzył plecami o nagiel w bocznej kołkownicy gejtaw fokmarsla. – Czołem, panie poruczniku! – warknął Mora. – Jak można było o mnie zapomnieć!

Jakimowski zawył. Jednym ruchem uchwycił lewą dłonią klingę rapiera, która przebijała jego ciało, ścisnął niczym w kowalskich kleszczach, czując jak ostrze przecina skórę dłoni. Sztych sterczał wcale nie z brzucha, jakoś tak z boku, a szlachcic poczuł, jak życie wraca do jego porąbanego, pokrwawionego ciała. Nie dostał w żywot, ale wyżej, rapier jakimś cudem osunął się po żebrach, rozcinając skórę... Mora szarpnął za koszową rękojeść ozdobioną długim, wąskim jelcem, chcąc wyrwać ostrze i zadać wrogowi ostatni cios łaski. – Puszczaj! Do diabła! Jednym ruchem Jakimowski wbił mu złamany pałasz Dickmanna prosto w brzuch, nieco poniżej żeber, wdusił rękojeść z całej siły, przekręcił, wyrwał. Mora zaskomlał, zawył. Potem już tylko charczał. Postąpił krok, potem drugi, zgięty niemal wpół, pochwycił oblodzoną, pokrytą soplami fokwantę...

Jakimowski zajęczał. Z trudem, ostatnim krwawym wysiłkiem, którego każda chwila była jak droga na szczyt bólu i cierpienia, niby wysiłek Syzyfa, wyrwał ze swego boku wąskie ostrze, odrzucił precz, aż zadzwoniło na deskach pokładu. A potem rękojeścią uderzył plującego krwią Morę w łeb, porwał go za ramię, obrócił ku sobie... I popchnął na reling. Zdzielił w łeb admiralskim pałaszem! Pokład pochylił się. Ogromna morska fala uderzyła o burtę Duńczyka, zwaliła z nóg Jakimowskiego... Odchodząc, zabrała za sobą Morę. Zagarnęła Lewiatana, aby już na zawsze spoczął w głębinach, gdzie nigdy nie dociera promień słońca. A Marek Jakimowski nie zdołał nawet nacieszyć się zwycięstwem. Podniósł z pokładu złamany pałasz Dickmanna i tak jak chciał admirał, powierzył go morzu. Morzu, co nigdy nie oddawało swoich tajemnic. Strzegło pospołu wraków, skarbów i ciał marynarzy kołyszących się za zbutwiałymi rudlami galeonów i pinas. Teraz połknęło tajemnicę Mory i jego bestii, jak paszcza wygłodniałego lwa, pochłonęło ze szczętem budowniczego okrętów królewskich. A potem gdzieś z przodu zabłysnął przed nimi w blaskach zarania wąski pasek wybrzeża zjeżony nielicznymi skałami. To był ląd! Do kroćset, zbliżali się do Szwecji! Jakimowski nie wiedział, czy była to Gotlandia, Olandia czy może Burganholm. Duńczyk zgubił się w wiatrach, sztormach i burzach – równie dobrze mogli przepływać właśnie Sund u wybrzeży Danii... A potem na morzu przed nimi zalśnił jeden żagiel, drugi i trzeci. Jakimowski skoczył na śródokręcie. I uderzył w dzwon.

Bronili się długo, z polską pasją i fantazją, oddając wystrzał za wystrzał, cios za cios, salwą na armatnie kule i granaty. To była ostatnia walka Latającego Jelenia, najkrwawszy bój Hermanna Wittego, admirała królewskiej floty, pogromcy Solena na gdańskiej redzie. Strzaskali fokmaszt pierwszego szwedzkiego orloga. Rozwalili burty drugiego, wzniecili pożar na pokładzie trzeciego. Lecz wszystkich galeonów wroga było sześć! Pod gradem armatnich kul padł bezanmaszt, runął do morza bezan. Zapalił się kabelgat i komora prowiantowa. Legli pokotem na pokładzie strzelcy piechoty morskiej, gdy w ładownicach już nie starczało patronów. Padł z przestrzeloną nogą Hermann Witte, zwalił się ranny Jakimowski i porucznik piechoty morskiej, runęły fok i marsreja, poszły w drzazgi ściany forkasztelu... A potem kule przebiły kadłub, skruszyły bijące serce okrętu, strzaskały wręgi. I tak oto skończył pod Olandią pamiętnego grudniowego dnia dumny polski galeon, co przetrwał sztormy, burze i bitwę oliwską, by lec zdruzgotany w nierównym boju ze szwedzkimi okrętami.

Płynęli w pięciu na poszczerbionej, postrzelanej szalupie, która zdawała się wrakiem wydobytym z gdańskiej redy. Sami wioślarze wyglądali w słabym blasku poranka jak upiory z morskiej głębi: pokrwawieni, omdlewający z ran jak szyper Karsten, wystawieni na lodowate zimno kąsające niczym wygłodniały wilk; odrywające płatami skórę z zamarzniętych rąk. Był mglisty, ponury świt. Kłęby kwaśnego prochowego dymu zalegały nisko nad wodą, przesłaniały widok na niedalekie wybrzeże Olandii i szwedzkie galeony, których załogi tryumfowały po niedawnym zwycięstwie. Nie odzywali się do siebie, nie tracąc sił na zbędne pogadanki. Ich duma legła na dnie morza strzaskana szwedzkimi kulami, fantazję rozerwały pękające kartacze, fortuna rozwiała się wraz z dymem wystrzałów. Płynęli. Szwedzi nie byli mściwi. Wnet zamajaczyła przed nimi burta okrętu zjeżona armatnimi lufami, jak paszcza pełna zębów. Szybko rzucono im linę, sznurową drabinkę. Wchodzili po kolei na pokład, pomagając rannym, wciągnęli na linie ledwie żywego szypra. – Admirał Witte? Jest może wśród was, waszmościowie? – zapytał Hans Larsson, kapitan królewskiego galeonu Rikssvardet, pogromcy Latającego Jelenia. Jeńcy stali nieporuszeni, pokryci czarnym osadem z prochu, brudni, krwawiący z ran i ledwie żywi z wyczerpania. Nikt się nie odezwał, nikt nawet nie poruszył. – Kapitan Murrey? Czy przeżył bitwę? – Larsson nie rezygnował, wszak wszyscy wiedzieli już o tym, że Stewart i Bubb, najlepsi szyprowie Korony Szwedzkiej rezydowali teraz w loszku w Latarni, zamiast na pokładach królewskich orlogów. A to za sprawą niemiłego żartu, który uczynili pod Oliwą Arendt Dickmann i Hermann Witte eskadrze Stiernskolda. Żartu, który, nawiasem mówiąc, kosztował już kilka głów we flocie i wywołał panikę na wybrzeżach Szwecji, gdzie lada dzień spodziewano się desantu Polaków. Witte i Mora, gdyby wpadli w łapy Szwedów, byliby zaś dobrymi kandydatami na wymianę. Ostatni z jeńców, w pokrwawionym, porwanym żupanie, który po bitwie przypominał strzęp łachmanów, a świadczył o tym, że jego właściciel był szlachcicem, poruszył się na dźwięk tych słów. Kapitan zbliżył się do niego. – Kapitan Murrey nie wróci – wycharczał pokrwawionymi ustami. – Lewiatan legł w głębinach, na morskim dnie, skąd nikt nie usłyszy jego głosu. Na szczęście. I na zawsze. – Waść jak się zowiesz? – Jestem Marek Jakimowski – rzekł głucho jeniec. – Polonus nobilis, porucznik husarski, który wyrwawszy się z pohańskiej niewoli, pokonał razem z Arendtem Dickmannem korsarza Spieringa i na zawsze uspokoił morską bestię. – Będziecie musieli opowiedzieć nam później o tym Lewiatanie – pokiwał głową Szwed. – Idźcie do cyrulika, mości panie Polaku. I właźcie pod pokład, zanim zamarzniecie! Ciasno wam będzie. Ale za to dużo cieplej. Jakimowski pokiwał głową. Przywykł do gorszych niewygód. Lecz wiedział, że tej nocy w śmierdzącej ładowni szwedzkiego okrętu, na kawałku wolnego pokładu między

cuchnącymi brudem, potem i krwią ciałami, będzie spał mocnym, kamiennym snem... Bo morska bestia... Lewiatan już nigdy nie pojawi się w jego głowie. Jacek L. Komuda

Przypisy Rozdział I. Buntownicy niemieckiego gotyku nad szlachetną polską litterae antiqua – w XVII wieku w Gdańsku wszystkie akta urzędowe pisane były po niemiecku lub po łacinie, czasem tylko dodawano do nich polskie tłumaczenia. W użyciu był wówczas gotyk – krój pisma nazywany pod koniec średniowiecza litterae moderna – pismo nowoczesne. Tymczasem w Rzeczypospolitej, zgodnie z duchem renesansu, używano przez cały czas litterae antiqua – pisma antycznego, do którego wrócono w prawie całej Europie, kiedy odżyło zainteresowanie starożytnością. miejskiego wyraźnika i drzemcarza – tak właśnie w dawnej mowie wałtarskiej, czyli polskiej grypserze marginesu społecznego, określano włamywaczy i złodziei. Trudno jednak ustalić, czy środowisko to w Gdańsku używało na co dzień wspomnianej gwary, czy też jej niemieckiego odpowiednika – rotwelschu, ponieważ plebs w grodzie nad Motławą był w znacznej mierze spolonizowany. Najprawdopodobniej zatem obie gwary mieszały się tam na co dzień. Eiserne Jungfrau – niemiecka tortura zwana żelazną lub norymberską dziewicą, polegająca na zamknięciu skazańca w spiżowym pustym w środku posągu zaopatrzonym w dodatku w ostre kolce skierowane do wewnątrz, które kaleczyły skazańca. Wbrew temu, co można by sądzić, kolców tych nie było tak dużo jak w dzisiejszych lub XIX-wiecznych replikach, bowiem zadaniem dziewicy nie było spowodowanie śmierci skazanego, ale wywołanie dodatkowego cierpienia. Czego jednak nie rozumieli ci, którzy odtwarzali dawne urządzenia do tortur i chcieli pokazać mroczne i straszne średniowiecze. Szturmak – czyli po prostu garłacz piechoty morskiej, krótka strzelba z rozszerzającą się lejkowato lufą, do której ładowano siekańce, szkło, czasem też kamienie. Szturmak używany był do walki z dużymi oddziałami piechoty na bliskie odległości, gdyż po wystrzale pokrywał śrutem obszar o sporej powierzchni i bardzo dobrze sprawdzał się w czasie abordażu. Niektóre ciężkie garłacze mogły być umieszczone na stałe na burtach okrętów.

Rozdział II. Lewiatan na gburów, lemanów i pruskich wonów... – Gburami nazywano na Kaszubach bogatych chłopów posiadających duże, najczęściej kilkułanowe gospodarstwa. Lemanami zwano chłopów-dzierżawców, którzy nie byli zobowiązani do odrabiania pańszczyzny, a ziemię dziedziczyli po nich synowie. Wonami określali z kolei chłopi drobną szlachtę pomorską. we strumianniku, przed kwietną niedzielą u Jastry – kaszubskie określenie pory roku – w marcu (strumiannik), przed niedzielą palmową w Wielkanoc. W roku 1627 kwietna niedziela przypadała 28 marca.

Rozdział III. Największy dzień najmniejszej floty okręt z wyliczenia – choć może wydawać się to dziwne, ale aż do połowy XVII wieku okręty budowano na oko, kierując się wiedzą mistrzów ciesielskich i ustalanymi proporcjami kadłuba, obliczanymi na podstawie liczby armat, pokładów – na przykład długość do szerokości galeonu z XVII wieku powinna mieć się jak 4,3:1. To wszystko sprawiało, że po zwodowaniu okręt mógł sprawić smutne niespodzianki konstruktorom i armatorom, a wiele jednostek spoczęło na dnie niemal natychmiast po wyjściu z portu. Tak było ze szwedzkim królewskim galeonem Vasa, który w 1628 roku przewrócił się niemal natychmiast po odbiciu od brzegu i omal nie stało się tak z angielskim Sovereign of the Seas, który powziął poważny zamiar, aby pójść na dno, bo woda poczęła wdzierać się przez zbyt nisko położone furty działowe. Ten świeżo zbudowany okręt należało zatem na nowo wciągnąć na ląd i dokonać poprawek – obniżyć nadbudówki rufowe, zlikwidować najniższy pokład działowy. W przypadku flagowego okrętu Gustawa Adolfa żadne poprawki nie pomogły – Vasę wydobyto z dna dopiero po ponad 300 latach, a po rekonstrukcji i odbudowie wystawiono w muzeum w Sztokholmie jako eksponat. Co ciekawe, winę za katastrofę próbowano przypisać... domniemanym polskim agentom, którzy jakoby zmienili dane konstrukcyjne okrętu. Co oczywiście zakrawa na wierutną bzdurę, bo winnym katastrofy nie był nawet sam konstruktor – Henryk Hybertson, który zmarł przed zakończeniem budowy, ale król Gustaw Adolf. Ów Szwedzki Śledź, jak nazywano go w Polsce, nakazał bowiem przebudować okręt tak, aby znalazły się na nim dodatkowe pokłady artyleryjskie, co sprawiło, że środek ciężkości Vasy znalazł się niebezpiecznie wysoko. Nie zrównoważyło go nawet 120 ton kamiennego balastu na dolnych pokładach – wystarczył silniejszy podmuch wiatru, a okręt przechylił się i zatonął. Jak zatem pokazało życie, Gustaw Adolf przegrał sromotnie dwie bitwy – walkę jazdy szwedzkiej i polskiej pod Trzcianną, a także starcie z prawidłami matematyki. Podobną katastrofą stało się zatonięcie Mary Rose w 1545 roku, która z niewyjaśnionych przyczyn przewróciła się i zatonęła w porcie Portsmouth. Co ciekawe, wcześniej okręt nie sprawiał kłopotów. Problemy zaczęły się jednak po kilku przebudowach, w których dodano dodatkowe działa i pokłady artyleryjskie.

W czasie budowy floty polskiej uniknięto szczęśliwie podobnego przypadku. W roku 1625 komisja królewska nakazała rozbiórkę jednego z okrętów zbudowanych w Pucku, gdyż drewno wykorzystane jako budulec okazało się zbyt mokre. Aby przeciwdziałać tym katastrofom od mniej więcej połowy XVII stulecia rozpoczęto budowę jednostek nazywanych okrętami z wyliczenia, to znaczy takich, do których sporządzano nie tylko szczegółowe plany, ale także szczegółowe wyliczenia proporcji kadłuba, ciężaru balastu i wysokości nadbudówek. Już w roku 1662 francuska Academie de Sciences opracowała matematyczną teorię okrętu, potem zaś powstało wiele dzieł poświęconych budownictwu statków – na przykład Aeloude en heden daagse Scheepsbouw en Bestier wydane w 1671 roku i napisane przez Nicolasa Witsena. Jednak słowa Mory nie są żadnym anachronizmem, dlatego że pierwsze okręty z wyliczenia próbowano budować już w XVI wieku – czynił tak np. Anglik Matthew Baker, budowniczy galeonów. A już w 1629 roku wyszło w Ulm dzieło Josepha Furttenbacha Architectura Navalis, który wyczerpująco instruował, w jaki sposób obliczyć odpowiednie proporcje okrętu. Nadmienić także należy, że koszt okrętu w czasach opisywanych w niniejszej powieści wynosił 13 429 złotych (florenów), bo tyle zapłacono w 1626 roku za mały galeon Latający Jeleń (100 łasztów) szyprowi Michałowi Martemanowi z Kopenhagi. W późniejszych latach ceny jednak znacznie wzrosły – na przykład w 1634 roku okręt 270-łasztowy przezbrojony na wojenny kosztował około 60 000 złotych. Były to zawrotne sumy. 15 tysięcy florenów to roczny dochód z klucza albo starostwa składającego się z kilku wsi. Bitwa pod Oliwą – opisana w niniejszej książce została odtworzona wedle szczegółów historycznych podanych przez Eugeniusza Koczorowskiego w: Bitwa pod Oliwą, Gdańsk 1976 i Flota polska w latach 1587–1632, Warszawa 1973; Józefa Wiesława Dyskanta Oliwa 1627, Warszawa 1993; Mariana Krwawicza Walki w obronie polskiego wybrzeża w roku 1627, Warszawa 1653. A nade wszystko z: Diarium Commissionis Regiae, a tertia Novembris anni MDCXXVII usque ad ultimam Augusti A.1628 Conscriptum per Joannem Heppium Secretarium Commissionis, wydanym jako: Akta i diariusz królewskiej komisji okrętowej Zygmunta III z lat 1627–1628 przez Wiktora Fenrycha, Gdańsk-Gdynia 2001. Korzystałem także z wielu innych opracowań, których wyliczania oszczędzę znudzonemu Czytelnikowi. Nadmieniam tylko, że wszystkie wydarzenia i pojedynki przedstawione na kartach powieści zgodne są z tym, co miało miejsce 28 listopada 1627 roku na redzie gdańskiej. Większość postaci to autentyczni bohaterowie tej bitwy, a choć niektóre sytuacje mogą uważnemu Czytelnikowi wydawać się wzięte żywcem z filmu o piratach, naprawdę miały one miejsce! Wiemy to z dokładnych relacji i diariuszy opisujących przebieg zmagań polsko-szwedzkich w czasie walki floty Dickmanna z eskadrą króla Gustawa Adolfa. instrukcja Królewskiej Komisji Okrętów odnośnie prowadzenia działań na morzu – instrukcja taka została wręczona Dickmannowi i Storchowi 25 listopada na Świętym Jerzym. Miała ona datę o dzień wcześniejszą – 24 tegoż miesiąca.

...przeciążony Święty Jerzy utknął... – bitwa ze Szwedami miała zacząć się już 26 listopada, ale przeciążony Rycerz Święty Jerzy wszedł na mieliznę, tarasując drogę pozostałym galeonom i pinkom. Kolejnego dnia marynarzom polskim udało się odciążyć okręt admiralski i Króla Dawida, a następnie odholować je na redę. Nils Stiernskold – został mianowany dowódcą szwedzkiej eskadry blokującej Gdańsk 1 września 1627 roku przez admirała Klasa Fleminga, który z powodu epidemii szkorbutu i biegunki wśród marynarzy powrócił z częścią okrętów do Szwecji. Stiernskold był wcześniej gubernatorem Pilawy, miał pod swoimi rozkazami 5 galeonów i pinasę. Komisja Królewska, która przygotowywała się do ataku, nie wiedziała, że miał on zwinąć blokadę morską w dniu 28 listopada z powodu mało sprzyjających warunków i chorób panujących na pokładach. Gdyby Dickmann spóźnił się o jeden dzień z wyjściem w morze, Szwedzi po prostu odpłynęliby na leża zimowe. Ruszymy do walki wedle starodawnego morskiego oporządzenia – okręty polskie, podzielone na dwie eskadry, atakowały Szwedów według taktyki roju – gdzie najważniejszą siłę stanowiły okręty flagowe atakujące największe jednostki wroga. W trakcie walki zaś wspomagały je pomniejsze okręty. Tak było np. w przypadku, gdy Święty Jerzy abordażował Tigerna – Panna Wodna i Latający Jeleń podeszły do Tigerna z dwóch stron i ostrzeliwały jego pokład z dział i muszkietów. Ale my mamy nad nimi jedną przewagę: salwę całoburtową – choć może się to wydawać dziwne, ale Szwedzi nie znali salwy całoburtowej i odpalali działa pojedynczo, co pozwoliło polskim dowódcom na zadanie im dużych strat. Strzelanie salwami nie było jednak proste. W XVII-wiecznej armacie nie wystarczyło podsypać zapału, a potem przyłożyć tam pochodnię. Proch nie zawsze spalał się szybko (chociaż innego rodzaju używano do ładunków w lufie, a innego do podsypania panewki), w związku z czym nawet gdy wszyscy komodorowie działowi i ogniomistrze przyłożyli lonty do zapałów, wystrzały nie następowały równocześnie. Bez wątpienia jednak polscy artylerzyści zdecydowanie zaskoczyli Szwedów tym rodzajem taktyki. Kule łańcuchowe i pikowe – były to specjalne kule służące do niszczenia masztów i takielunku. Składały się np. z dwóch kul połączonych kawałkiem metalu lub też dwóch połówek złączonych łańcuchem. Po wystrzeleniu z lufy rozkładały się i obracały, przecinając liny i maszty. Kule nożycowe zaopatrzone były w żelazne ostrza, które obracały się po wystrzale. Ich działanie mogło być druzgocące – na przykład w bitwie pod Latarnią w 1628 roku w ciągu kilku minut ostrzału szwedzkiego Wodnik stracił fokmaszt i musiał wycofać się z bitwy. Lepiej nie wspominać też, co stało się, kiedy kula łańcuchowa uderzyła w tłum marynarzy lub żołnierzy – po prostu ręka, noga, mózg na ścianie połączona oczywiście z pożarem w burdelu.

Rozdział IV. Ostatnia salwa z Tigerna Periery – małe działka strzelające kamieniami. Zwykle instalowano je na pokładach artyleryjskich, czasem też na relingach. Hyrebatsman – wbrew temu co można by sądzić, załogi okrętów szwedzkich prezentowały znacznie gorszy poziom wyszkolenia i słabsze morale niż piechota i wojska lądowe. W bitwie pod Oliwą w trakcie abordażu ulegli naszej flocie i to pomimo, iż przewaga liczebna była po ich stronie. Kilkakrotnie zdarzało się, że załogi nie potrafiły wykonywać manewrów i nie były w stanie zrobić w odpowiednim czasie zwrotu ani postawić żagli. Tak było na przykład w bitwie pod Helem w maju 1627 roku, kiedy to Jupiter wykonywał manewry tak nieudolnie, że Król Dawid łatwo wyśliznął się pogoni i mógł nawet znaleźć się na nawietrznej w stosunku do przeciwnika. Z powodu nieudolności Gustaw Adolf usunął później jego kapitana – Jana Plantiga – ze służby. Podobną słabość wykazała flota szwedzka w 1628 roku, kiedy galeon Kristina zrobił tak fatalny zwrot, iż wpakował się na mieliznę pod Helem i został natychmiast ostrzelany, a potem zmuszony do kapitulacji i zdobyty przez polską piechotę. Powodem takiego stanu rzeczy był fakt, iż szwedzka marynarka nie była prestiżowym rodzajem wojska. Oficerowie woleli służbę w piechocie, często też brakowało ochotników do służby. Aby temu zapobiec, Szwedzi wprowadzili dwa systemy przymusowego zaciągu na statki. Hyrebatsman oznaczał wcielanie chłopów i mieszczan siłą do floty, natomiast utskrivning oznaczał ich przymusowe werbowanie. Zatem spora część załóg szwedzkich okrętów pochodziła z poboru, a nie – jak w przypadku floty polskiej – z ochotniczego zaciągu. Czasem marynarzy przyprowadzano na okręty w kajdanach, stosowano też drakońskie kary dla dezerterów. Na przykład w czasie rozmów polsko-szwedzkich po bitwie pod Oliwą Szwedzi wręczyli Komisji Okrętów listę z nazwiskami swoich marynarzy, którzy przeszli na stronę polską. Oberblinda – żagiel nadbukszprytowy, znajdujący się na dawnych okrętach na maszcie osadzonym wprost na bukszprycie statku. Przestańcie strzelać! Przybijajcie do burty innego Szweda! – to zdanie naprawdę wypowiedział Oloffsen na pokładzie zdobytego Tigerna. W aktach Komisji i relacjach z przebiegu bitwy zachowały się autentyczne wypowiedzi polskich oficerów, w tym Dickmanna, Wittego i Oloffsena, które pojawiają się na kartach tej książki. Kłopot jednak w tym, iż w diariuszach wszystkie rozkazy zostały poddane cenzurze i, jak podejrzewa autor, usunięto z nich pewne kontrowersyjne kwestie. Trudno dać wiarę, iż Oloffsen, którego część ludzi zginęła w wyniku „friendly fire” z Latającego Jelenia zachował całkowitą przytomność umysłu i krzyczał do Karstena słowami wyjętymi z ust XIXwiecznej pensjonarki, nie dodając przynajmniej kilku prostych muszkieterskich lub, jeśli kto woli, żołnierskich słów pokazujących, w jakiej części ciała ma właśnie szypra Latającego Jelenia, bądź też co takiego mu zrobi, kiedy wreszcie wejdzie na pokład

galeonu. Dla zachowania realiów autor powieści postanowił naprawić ten błąd i wzbogacić wypowiedzi o pewne kwieciste słowa wywodzące się z marynarskiego żargonu, które na pewno musiały padać z ust Polaków i Szwedów w czasie tak okrutnego i krwawego boju. Pelikanen zatrząsł się, niczym ranny wieloryb – niewiele brakowało, aby pod Oliwą żołnierze Dickmanna zdobyli także trzeci galeon – Pelikanen, 100-łasztowy, kontradmiralski galeon uzbrojony w 20 dział. Okręt ten usiłował przyjść z pomocą Tigernowi, ale gdy Szwedom pospadały z głów czapki od całoburtowej salwy z Rycerza Świętego Jerzego, zrzucili żagle, zamknęli ambrazury i wywiesili białą flagę. Jednak niezdecydowana postawa Króla Dawida, który nie abordażował wrogiego orloga sprawiła, że Pelikanen podniósł żagle i rzucił się do ucieczki.

Rozdział V. Kiedy słońce zachodzi w południe Kupili go w Niderlandach – wbrew temu, co można by sądzić, większa część okrętów szwedzkich została zakupiona w Holandii, podobnie jak polski Latający Jeleń w Danii. Szwedzkie stocznie nie nadążały bowiem z budową orlogów, tak więc wszystkie galeony, które wzięły udział w bitwie pod Oliwą – łącznie z Solenem i Pelikanenem zostały zakupione przez szwedzkich agentów i wcielone do floty. najeżone lufami ręczne organki – były to ręczne organki z długą lufą i kolbą przypominającą tę od muszkietu. Jednak lufa kończyła się skrzynką, w której znajdowało się osiemnaście otworów na pociski odpalane po zapaleniu lontu. Tego typu broń wchodziła w skład uzbrojenia piechoty morskiej. Admirał Dickmann poległ – tak naprawdę do dziś nie wiadomo, od czyich strzałów zginął admirał polskiej floty. Oloffsen twierdzi w swej relacji, iż został trafiony przez kulę wystrzeloną z uchodzącego Pelikanena, natomiast bosman Otto uważał z kolei, iż strzelił Duńczyk – czyli Latający Jeleń, gdyż w pobliżu zdobytego Tigerna nie było żadnych innych okrętów. Z perspektywy czasu trudno zweryfikować obie relacje. Analizując położenie okrętów, o ile wierzyć mapie bitwy sporządzonej przez Józefa Dyskanta, relacja bosmana wydaje się trudna do uwierzenia, dlatego że Latający Jeleń spowodował wcześniej swym ostrzałem straty wśród polskich żołnierzy na pokładzie Tigerna, a tylko interwencja Oloffsena powstrzymała kapitana Appelmanna od dalszej akcji. Trudno zatem dać wiarę, że doświadczony szyper Karsten, jak i kapitan popełnili po raz kolejny ten sam błąd i znowu oddali salwę w stronę Tigerna, skoro ledwie pół godziny wcześniej omal nie wystrzelali własnej piechoty Wersja, iż feralny strzał – feralny, bo Dickmann miał zadatki na genialnego admirała i aż strach pomyśleć, co uczyniłby Szwedom po zwycięskiej bitwie – padł z Pelikanena jest

prawdopodobna, choć także trudna do zaakceptowania. W momencie śmierci Dickmanna Pelikanen uciekał bowiem na północny wschód, był obrócony rufą do Tigerna, ten zaś do niego dziobem. Polski admirał znajdował się zaś nie na forkasztelu, lecz na rufie zdobytego okrętu. Oczywiście należy pamiętać, że wznosząca się stromo nadbudówka mogła być doskonałym celem dla armat wroga, z drugiej jednak strony przesłaniały ją porąbane maszty i resztki żagli Tigerna. Należy też pamiętać o tym, iż Pelikanen obrócony był rufą, na której, tak jak większość małych galeonów, zapewne miał tylko dwa działa. Trzeba by zatem dużego szczęśliwego trafu, aby jedna z kul wystrzelonych w takich okolicznościach trafiła dokładnie w rufę Tigerna. Co oczywiście nie oznacza, że była to kula przypadkowa. Analizując mapy bitwy oliwskiej, dojść można jednak do wniosku, iż w chwili śmierci Dickmanna w pobliżu znajdował się jeszcze jeden okręt, który mógł omyłkowo oddać strzały do szwedzkiego orloga. Mowa o Królu Dawidzie przebywającym na południe, a potem południowym wschodzie od Tigerna, usiłującym zresztą nieudolnie przyjść z pomocą Wodnikowi walczącemu z Solenem. Wprawdzie i z jego pozycji trafienie w rufę Tigerna byłoby bardzo trudne, nie można jednak wykluczyć, że w pewnej chwili, podczas wykonywania zwrotu był on obrócony burtą w kierunku rufy Tigerna. Jeśli dał wówczas ognia ze swoich kilku dział, skutki tych wystrzałów mogły okazać się katastrofalne, bowiem wedle mapy Dyskanta, okręty dzieliła odległość około 300–400 metrów. Na tej odległości można było bez kłopotów prowadzić ogień artyleryjski, jako że maksymalna donośność kolubryn i kartaun (a takowe znajdowały się na Królu Dawidzie) wynosiła około 600–800 metrów. To wszystko jednak tylko przypuszczenia niepoparte żadnymi dowodami z wyjątkiem kilku poszlak. Niestety, dopóki nie zostaną odkryte dodatkowe źródła i relacje dotyczące bitwy pod Oliwą, nie sposób będzie rzucić więcej światła na tajemniczą śmierć największego polskiego admirała w XVII wieku.

Rozdział VI. Galeony wojny Wyszli w morze jeszcze tego samego dnia, po pogrzebie admirała – 2 grudnia Komisja wysłała w morze wydzieloną eskadrę patrolową pod dowództwem Hermanna Wittego manowanego admirałem po śmierci Dickmanna. W jej skład wszedł Latający Jeleń, Panna Wodna, Arka Noego i Żółty Lew. Witte miał wywiedzieć się odnośnie sił szwedzkich, a gdyby nie zastał wroga w Pilawie, przechwytywać wrogie statki transportowe płynące zarówno do zajętych przez Szwedów miast pruskich, jak i do samej Szwecji. A po zasekwestrowaniu odprowadzać pryzy do Latarni. To była ostatnia walka Latającego Jelenia – niestety, wyprawa przedsięwzięta przez Wittego okazała się nieudana, gdyż nagły sztorm rozproszył okręty. 10 grudnia wróciła Panna Wodna, a 11 Arka Noego. 13 powrócił Hans Kizero na Żółtym Lwie, przyprowadzając, co ciekawe, zdobyczną fluitę holenderską – Feniksa, który został potem wcielony w skład floty polskiej. Tymczasem Latający Jeleń nie wracał...

Dopiero na początku lutego komisja dowiedziała się, jaki był los zaginionego okrętu. Okazało się, że sztorm zagnał galeon na północ, ku wybrzeżom Olandii, gdzie natychmiast spostrzegli go Szwedzi i zatopili w bitwie. Zginęła prawie cała załoga, uratowało się jedynie 5 ludzi, a także szyper, który wszakże zmarł z wychłodzenia po przewiezieniu do Kalmaru. To była ostatnia walka Latającego Jelenia – co ciekawe miejsce spoczynku polskiego okrętu wciąż pozostaje nieznane. Być może gdyby udało się ustalić położenie wraku, byłoby możliwe podniesienie go, a nawet rekonstrukcja, jak uczyniono to w przypadku Vasy.

Od Autora Historia wyprawy Arendta Dickmanna na lewiatana jest całkowitą fikcją literacką, gdyż Galeony Wojny nie są podręcznikiem historii, ale thrillerem historycznym. Jednak postacie występujące na kartach tej książki, wydarzenia, okręty, rozkazy i niektóre bitwy miały miejsce naprawdę. Fabuła zaś oparta jest na pewnych niejasnościach i zagadkach, które dotyczą historii działań polskiej floty wojennej Zygmunta III Wazy. Największą białą plamą jest oczywiście sama postać admirała Arendta Dickmanna, głównego bohatera tej ksiażki, o którym wiadomo prawie mniej niż nic. Wedle zachowanych nielicznych dokumentów dotyczących szpitala Świętego Jakuba, w którym był prowizorem, mowy wygłoszonej na jego pogrzebie przez Jakuba Cramona i skąpych wzmianek w źródłach historycznych, wiadomo, iż urodził się w Delft we Fryzji w 1572 roku i przez pewien czas mieszkał w Ditmarssen, gdzie trudnił się drobnym handlem. Gdy miał 16 lat rodzice wysłali go w podróż do Anglii, Hiszpani i Włoch – aby zapoznał się zarówno z ryzykownym zawodem kupca, jak i ze służbą na pokładzie statku. W 1608 Dickmann przeniósł się do Gdańska i został jego obywatelem, co znaczyło, że posiadał już wówczas spory majątek, bowiem pełne obywatelstwo miejskie połączone z prawem do zasiadania w trzecim Ordynku, Ławie i Radzie Miejskiej posiadali tylko najzamożniejsi gdańszczanie. Wiadomo, że w Gdańsku ożenił się z Elżbietą, wdową po Joachimie Weście, która urodziła mu syna i trzy córki, jednak przynajmniej dwoje z tych dzieci zmarło przedwcześnie, nie wiadomo też, co stało się z pozostałą dwójką i czy przypadkiem nie padły ofiarami szalejącej w Gdańsku zarazy, która pojawiała się cyklicznie w latach: 1602, 1620 i 1624. Wiadomo, że w 1621 roku Dickmann był prowizorem z ramienia gildii szyprów, a w rok później został kapitanem statku i kupcem. W listopadzie 1626 widzimy go we flocie polskiej, gdzie został kapitanem galeonu Rycerz Święty Jerzy. W tym samym roku był także jednym z trzech prowizorów szpitala Świętego Jakuba dla kalekich, chorych i starych marynarzy. Wedle dokumentów, wykazał się na tym stanowisku sumiennością i uczciwością, co bynajmniej nie stanowiło normy, gdyż wielu prowizorów chętniej zaglądało do kieszeni szpitala, niż zajmowało się stanem pacjentów. Niektórzy zaś traktowali tę funkcję jak piąte koło u wozu. Już sam ten fakt dodaje Dickmannowi wiele

pozytywnych cech, choć bez wątpienia jako dowódca okrętu musiał wykazać się surowością i stanowczością. Niestety, niewiele więcej powiedzieć można o tej postaci, pomijając oczywiście jego działalność w czasie bitwy pod Oliwą 28 listopada 1628 roku. Zapewne materiały i źródła do poznania życia Dickmanna znajdują się w Holandii. Jednak dopóki żaden z historyków polskich nie podejmie się ich odnalezienia, nie wiemy prawie nic na ten temat. Być może z tego właśnie względu, przeglądając wojenne dokonania Dickmanna, od razu nasuwają się pewne pytania bez odpowiedzi i kontrowersje narosłe zarówno wokół niego, jak i postaci innych polskich kapitanów. Przede wszystkim wciąż nie wiadomo, dlaczego Dickmann zdecydował się, będąc już dość podeszły w latach, jak na wiek XVII (55 lat), wstąpić do marynarki królewskiej, zrywając tym samym ze spokojnym życiem kupca. Nie wiadomo, czy skłoniły go do tego kłopoty materialne – choć przecież Zygmunt III Waza zalegał z żołdem za całe miesiące – czy też tragedia osobista, nieszczęście albo jakieś kłopoty z Gdańskiem. Na te wszystkie kwestie stara się odpowiedzieć niniejsza powieść, choć ma się rozumieć, iż nie aspiruje ona do miana książki historycznej. Kolejną kwestią jest sprawa powierzenia Dickmannowi dowództwa polskiej floty. Przede wszystkim należy przypomnieć, iż właściwym admirałem był w owym czasie Wilhelm Appelmann, a bohaterowi tej książki powierzono je 25 listopada jedynie w zastępstwie. Tym niemniej ciągle niejasne pozostają powody, dla których wybrano właśnie kapitana Rycerza Święty Jerzy, a nie kogoś innego. Kandydatów do tego stanowiska mogło być wielu – choćby Hermann Witte czy Jakub Murrey, którzy uczestniczyli w walkach o Puck w kwietniu tego roku, a także skutecznie zdołali przebić się przez blokadę szwedzką do Wisłoujścia w miesiąc później. Tymczasem to właśnie Dickmann, który nie mógł pochwalić się żadnymi osiągnięciami (wcześniej był kapitanem zwykłego okrętu handlowego), został niespodziewanie dowódcą całej floty królewskiej. Skąd zatem ta nagła decyzja? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Po pierwsze bowiem, Komisja nie wykazała się niekompetencją – zwycięzców się nie sądzi, a Dickmann dowiódł w bitwie wielu talentów: rozkazując na przykład strzelać do Szwedów salwami całoburtowymi czy też podpuszczając wrogą eskadrę bliżej Latarni, skąd trudniej było jej uciec. Siły Stiernskolda zostały pobite, wrogowie stracili dwa okręty i uciekli aż do... Szwecji, którą ogarnęły panika i przerażenie – Gustaw Adolf przez pewien czas spodziewał się nawet polskiego desantu na wybrzeża. Prawdopodobnie, gdyby nie śmierć Dickmanna, bitwa skończyłaby się jeszcze większą klęską Szwedów, gdyż zwycięski admirał na pewno kazałby abordażować i zdobyć Pelikanena, a także przeprowadziłby dużo skuteczniejszy pościg za uciekającymi galeonami wroga. To wszystko pokazuje jasno, że koniec końców – decyzja Komisji była odpowiednia i 25 listopada właściwy człowiek stanął na właściwym miejscu. Odrzucić należy także kolejną hipotezę – iż Dickmann został admirałem na skutek wewnętrznych rozgrywek w łonie Komisji i wśród dowódców okrętów. Wiadomo chociażby z książek Patricka O’Briana, iż głównym wrogiem Jacka Aubreya bywała wcale nie francuska czy amerykańska flota, lecz własna admiralicja, stetryczała i skorumpowana, która potrafiła wydać mu niedorzeczne rozkazy, czasem pozbawiała dowództwa albo

posyłała na pokład łajby starszej niż karaka, na której Kolumb odkrył Nowy Świat. Jednak w przypadku Królewskiej Komisji Okrętów taka sytuacja z całą pewnością nie miała miejsca. A to z kilku przyczyn: admiralicja polska była zbyt młoda (działała w większym składzie de facto od 9 listopada 1626 roku) i zbyt mała, aby pojawiły się w niej pierwsze objawy korupcji, układy i intrygi personalne. Po drugie, komisarze nie mieli czasu na żadne niesnaski, waśnie czy faworyzowanie jednych kapitanów przeciwko drugim, gdyż byli przytłoczeni nawałem obowiązków i zwyczajnie nie mieli na to czasu. Dzisiejsi historycy – Eugeniusz Koczorowski, Józef W. Dyskant i inni oceniają pracę Komisji wyjątkowo wysoko – w warunkach gdy brakowało pieniędzy, marynarze i piechota morska nie dostawali na czas żołdu, a Szwedzi mieli gigantyczną przewagę liczebną, nadludzkim wysiłkiem nie tylko wystawiali i wyposażali kolejne okręty, ale także byli w stanie wysłać flotę polską do zwycięskiego boju z wrogiem. Dlatego w oczach Komisji najlepszą drogą do awansów były wojenne zasługi, a wielu oficerów porobiło błyskotliwe kariery. Tak było na przykład z Henrykiem Oloffsenem, który po zdobyciu Tigerna, został mianowany kapitanem na wspomnianym okręcie. Hermanna Wittego, pogromcę Solena, awansowano na dowódcę całej floty po śmierci Dickmanna. Co ciekawe, Komisja czasem nie narzucała swojego zdania siłą. Po śmierci Wittego pozwoliła kapitanom i szyprom wybrać samodzielnie admirała – rzecz bez precedensu w późniejszej admiralicji francuskiej czy brytyjskiej. Wybór padł na Grzegorza Fentrossa, który zginął pół roku później w bitwie pod Latarnią na pokładzie Rycerza Świętego Jerzego. Jeśli jednak zasługi bojowe wzbudzały w oczach Komisji największe uznanie przy wszelakich awansach, tym bardziej dziwne jest, że Dickmanna wyznaczono na admirała floty polskiej. Wszak nie uczestniczył on ani w rejsach patrolowych rozpoczętych 26 listopada 1626 roku, ani w oblężeniu Pucka i późniejszych potyczkach ze Szwedami. W dodatku jego okręt pełne wyposażenie otrzymał dopiero w 1627 roku. Jednak kwestię tę rozwikłać można jedynie domniemując, iż Dickmann być może miał znaczne wcześniejsze zasługi, o których nie wspominają akta Komisji, zwłaszcza że znaczna część z nich bezpowrotnie zaginęła. Wyprawa na Spieringa i zniszczenie rzekomego Lewiatana jest literacką fikcją, która być może jednak ma jakieś potwierdzenie w wydarzeniach w rzeczywistości. Także wystawienie i oddanie do dyspozycji Komisji Księżniczki Polskiej oparte jest na pewnych poszlakach – otóż w listopadzie 1626 roku, gdy Zygmunt III Waza wizytował flotę polską i przebywał w Gdańsku – zażądał od miasta wystawienia okrętu wojennego i oddania go do swej dyspozycji. Czy Rada Miasta żądanie to spełniła – nie wiadomo. Lecz jeśli Dickmann naprawdę wyprawił się w 1626 lub 1627 roku przeciwko Szwedom i odniósł spektakularny sukces (jak w niniejszej książce pobicie Spieringa i unicestwienie Lewiatana), decyzja o wyznaczeniu go admirałem przed bitwą pod Oliwą staje się w pełni zrozumiała. Jest jeszcze jedna karta historii bitwy oliwskiej, która stała się kanwą dla niniejszej opowieści. Jest nią tajemnicza śmierć Arendta Dickmanna na pokładzie zdobytego Tigerna. Historycy uważają dziś, że zabiła go kula wystrzelona z uciekającego Pelikanena lub też z pokładu własnego okrętu – Latającego Jelenia. W przypisach do ostatnich rozdziałów wspominałem też, iż być może śmiertelny strzał padł z okrętu Król Dawid, który znajdował się na południowym zachodzie od Tigerna. Hipoteza ta nie jest pozbawiona szczypty

prawdy, bowiem dowodził nim Jakub Murrey, z którym związana jest kolejna zagadka tycząca się polskiej floty. Nikt nie jest w stanie przecenić zasług człowieka, który zasłynął jako budowniczy okrętów królewskich. I nikt też nie jest w stanie wytłumaczyć, dlaczego Murrey, zwany Moraviusem lub Morą, był pomijany w awansach lub wprost odsuwany od dowodzenia przez Komisję królewską. Ten Szkot z pochodzenia, przebywał od roku 1601 w otoczeniu Zygmunta III Wazy, a już w roku 1609 budował okręty dla władcy. W 1622 roku spuścił na wodę starą pinkę, czyli Żółtego Lwa, jego dziełem były także kolejne galeony wojenne i mniejsze okręty, które starły się w roku 1627 pod Oliwą z eskadrą Stiernskolda. Za swoje zasługi Mora otrzymał dowództwo na jednym z największych galeonów wojennych, 200-łasztowym Królu Dawidzie. Jednak pomimo iż Murrey uczestniczył w oblężeniu Pucka, dowodził eskadrą, która przedarła się do Latarni, gdy 25 listopada wyznaczano admirała floty polskiej, wybór padł na Dickmanna. Morze pozostawiono jedynie przewodnictwo w Radzie Wojennej. Nie wiadomo doprawdy, czym tłumaczyć taką a nie inną decyzję Komisji Okrętów, tym bardziej iż, jak wspominaliśmy wcześniej, komisarze dalecy byli od uprawiania własnych gier personalnych i doceniali ludzi posiadających zasługi bojowe. Jednak w świetle późniejszych wydarzeń widać wyraźnie, że Mora poczuł się głęboko urażony faktem, iż admirałem mianowano Dickmanna, któremu zresztą wcześniej powierzono najpotężniejszy galeon wojenny polskiej floty. A zatem mówiąc wprost – czy Mora zabił Dickmanna w czasie walki pod Oliwą? To oczywiście tylko ryzykowna hipoteza. Istnieje jednak szereg poszlak wskazujących na taki przebieg wydarzeń. Tak jak już wspominaliśmy, w chwili śmierci Dickmanna Król Dawid Mory znajdował się w takim położeniu, że mógł otworzyć ogień do Tigerna. Szanse na celne trafienie były nawet daleko większe niż w przypadku uchodzącego Pelikanena, który mógł prowadzić ogień jedynie z rufy (a Król Dawid z całej burty). W dodatku po bitwie pod Oliwą okazało się, że Zygmunt III Waza otrzymał od swojego przedstawiciela poufną relację odnośnie przebiegu bitwy i zażądał wszczęcia śledztwa w sprawie oficerów, którzy nie dopełnili swoich obowiązków. Jej ustalenia odnośnie Mory są wprost porażające! Okazało się, że James Murrey, urażony w swoich ambicjach, praktycznie nie wziął udziału w bitwie. Po pierwsze zatem nie wspomógł Wodnika, który abordażował Solena, ograniczając się do prowadzenia ostrzału, który omal nie zmasakrował załogi polskiego galeonu. Szyper Joachim Bosse zeznał nawet, iż Mora zamknął się w swej kajucie i opuścił ją dopiero po kilkakrotnych naleganiach. Z winy Murreya flota polska straciła szansę na zdobycie kolejnego galeonu – Pelikanena, który ostrzelany przez Rycerza Świętego Jerzego wywiesił białą flagę i zamknął ambrazury. Król Dawid nie wziął także udziału w pościgu za wycofującymi się okrętami szwedzkimi. Zeznania obciążające Morę złożyło wielu oficerów – w ich liczbie Oloffsen, Otto, Danehl, szyper Wedemann, Piotr Bosse, Joachim Lizaw, Hieronim Teschke i inni. W ich efekcie Morę aresztowano. Jego dalszy los nie jest znany – najprawdopodobniej został usunięty ze służby, bo jego nazwisko nie pojawia się już w żadnym inwentarzu polskiej floty. Jak skończył Mora, tego nie wiemy. Czy wyjechał potem do Poznania, jak sugeruje

Polski Słownik Biograficzny, opuścił Rzeczpospolitą albo znalazł grób w morzu? W świetle powyższych relacji widać jednak, iż niechęć Komisji do powierzania mu samodzielnego dowództwa wynikała z faktu, iż pomimo posiadania rozległej wiedzy i umiejętności był człowiekiem konfliktowym i nie miał dobrych stosunków z załogą. Jeśli bowiem Murrey chciał za wszelką cenę udowodnić swoją biegłość w żołnierskim fachu, tedy dlaczego nie przejął dowodzenia po śmierci Dickmanna, nie kontynuował pościgu za Szwedami, a do tego upoważniało go przewodnictwo w Radzie Wojennej? Dlaczego nie starał się na swój sposób rywalizować z Dickmannem, do czego zresztą miał sposobność, kiedy Pelikanen chciał się poddać? Niestety, odpowiedzi na te pytania udzielić może dzisiaj, wobec braku źródeł, już tylko literatura. Co niniejszym uczyniono. Na uwagę zasługuje także fakt, iż James Murrey został bohaterem powieści Jerzego Bohdana Rychlińskiego, polskiego pisarza marynistycznego. Postać Mory przewija się w Galeonie kapitana Mory wydanym w 1956 roku oraz w Był bój pod Oliwą z 1935 roku. Co ciekawe, autor wyraźnie sympatyzuje ze Szkotem, uważając go za dobrego oficera. I to pomimo zeznań marynarzy i oficerów wyraźnie wskazujących na błędy popełnione przez niego w czasie bitwy. No cóż, de gustibus non disputandum est. I z tymi oto słowami ostawię uważnego Czytelnika ku nauce i przestrodze. Jacek L. Komuda

Książki Jacka Komudy wydane nakładem naszego wydawnictwa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Wilcze gniazdo Warchoły i pijanice Opowieści z Dzikich Pól Imię Bestii Bohun Czarna szabla Diabeł Łańcucki Galeony Wojny – tom 1 Galeony Wojny – tom 2 Czarna bandera Herezjarcha Samozwaniec – tom 1 Banita Samozwaniec – tom 2 Krzyżacka zawierucha Samozwaniec – tom 3 Zborowski

Jacek L. Komuda Pierwsza szabla polskiej literatury. Szlachcic z przekonania, historyk z wykształcenia, pisarz z profesji. Nie lukruje. Odmalowuje historię żywą do bólu. Pieczołowicie rekonstruuje realia. Za morskie opowieści miesięcznik „Żagle” uhonorował go w roku 2009 Nagrodą im. Leonida Teligi. Z Fabryką Słów wydał: „ukraińskie” Wilcze gniazdo (2002), kresowe Opowieści z Dzikich Pól (2004), Bohuna (2006) przywołującego pamięć straszliwej bitwy pod Batohem, „bieszczadzkie”: Czarną szablę i Diabła Łańcuckiego (2007), Herezjarchę (2008), kolejny po Imieniu Bestii (2005) zbiór o F. Villonie, oraz sarmacki thriller Banita (2010). Wydana w 2010 r. Krzyżacka zawierucha była literackim hołdem dla 600-lecia bitwy pod Grunwaldem. Dwutomowe Galeony Wojny (2007) poświęcone bałtyckim bataliom z czasów Zygmunta III Wazy oraz Czarna bandera (2008) odkrywająca brutalny świat korsarzy i buntowników stały się dowodem na to, że Jacek Komuda świetnie czuje się także w marynistyce. Samozwaniec (2009, 2010, 2011) należący do wciąż powstającego, monumentalnego cyklu Orły na Kremlu, to w dorobku pisarza pozycja wyjątkowa – popis literackich umiejętności, wizytówka pisarskiego temperamentu i jego bodaj najbardziej rozpoznawalna marka.

COPYRIGHT © BY Jacek Komuda COPYRIGHT © BY Fabryka Słów sp. z o.o., LUBLIN 2008 WYDANIE II ISBN

978-83-7574-516-0

Wszelkie prawa zastrzeżone All rights reserved Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. PROJEKT I ADIUSTACJA AUTORSKA WYDANIA Eryk Górski, Robert Łakuta PROJEKT OKŁADKI Paweł Zaręba GRAFIKA NA OKŁADCE © M axim Toporskiy | Dreamstime.com © 1971yes | Dreamstime.com © Kovalenko Inna | Fotolia.com © Felix M öckel | istockphoto.com ILUSTRACJE Hubert Czajkowski REDAKCJA Dorota Pacyńska KONSULTACJA M ERYTORYCZNA Tomisław „Rodion” Kucharzak KOREKTA M arian Aleksandrowicz, Barbara Caban SPRZEDAŻ INTERNETOWA

ZAM ÓWIENIA HURTOWE Firma Księgarska Olesiejuk sp. z o.o. s.k.a. 05-850 Ożarów M azowiecki, ul. Poznańska 91 tel./faks: 22 721 30 00 www.olesiejuk.pl, e-mail: [email protected]

WYDAWNICTWO Fabryka Słów sp. z o.o. 20-834 Lublin, ul. Irysowa 25a tel.: 81 524 08 88, faks: 81 524 08 91 www.fabrykaslow.com.pl e-mail: [email protected]