Hopman Ellen Evert - Drzewa magiczne drzewa lecznicze

Ellen Evert Hopman

Drzewa magiczne, drzewa lecznicze

Spis treści Dedykacja .................................................................. Wielkie drzewo ........................................................... Wprowadzenie .............................................................. Tradycja plemienia Seneka .......................................... Wprowadzenie do ziołolecznictwa .......................... Dąb ............................................................................. Sosnowate ................................................................... Jesion .......................................................................... Wierzba ....................................................................... Ostrokrzew .................................................................. Głóg ............................................................................ Leszczyna .................................................................. Brzoza ............................................................................ Jarząb ............................................................................ Jabłoń ........................................................................... Eukaliptus ................................................................... Wiąz ............................................................................ Klon ............................................................................ Kasztan ...................................................................... Cyprysowate ............................................................... Topola ......................................................................... Modrzew ..................................................................... Orzech ....................................................................... Bez ................................................................................ Pęczki mocy ............................................................... Medytacja z drzewami ............................................... Kalendarze i alfabety drzew ........................................ Indeks I Zastosowanie zielarskie ......................... Indeks II Właściwości magiczne ............................. Indeks III Inne zastosowania ................................... Indeks bóstw mniej znanych ........................................

7 9 11 14 15 21 31 43 51 63 71 79 87 99 107 119 125 133 143 153 161 169 175 185 197 199 201 203 213 225 231

5

Dedykacja Książka ta zadedykowana jest wszystkim, którzy zamieszkują Matkę Ziemię; królestwu minerałów i życiodajnej glebie, królestwu roślin i zielonej medycynie, ptakom wypełniającym nasze dni śpiewem, zwierzętom, które pływają, czworonogom oddającym nam swoje życie, istotom dwunożnym dającym nam swoje serca, dewom budującym nasz świat, gwiazdom i wielkim Archaniołom poruszającym galaktyki, przesyłam słowa miłości i wdzięczności

Wielkie Drzewo

Jestem Wielkim Drzewem. Korzeniami sięgam głęboko w ciemność. Dźwięk wód, Zamknięta mądrość skał, Znam ich sekrety. Mam zobowiązania, jestem niezawodne. Zaznaję radości tam, gdzie stoję. Wiem, czym jest niewyrażalny blask chwili. Modlę się w doskonałym szczęściu I śpiewam. Światło wypełnia me włosy, Czuję, jak wieją wichry zmian, Jak przepływają przeze mnie. Porusza mnie to, lecz Stoję tam, gdzie jestem. Wiem, że me miejsce jest doskonałe, I chwila, ta chwila jest doskonała. I śpiewam. Rozpościeram ramiona, by przywabić Żywe istoty, a one do mnie przychodzą, Ofiarowuję im schronienie. One zaś karmią mnie Tym, co upuszczą, Przybywają i odchodzą, A ja stoję Śpiewając tę historię, Powiewając nitkami Ziemi i Nieba, Ziemi i Nieba, Ziemi i Nieba I Nieba i Ziemi. I śpiewam. w Temenos, lipiec 1988

Wprowadzenie Pisząc tę książkę postawiłam przed sobą dwa cele. Po pierwsze chciałam przypomnieć światu piękno i poezję wielkich drzew, które na całym świecie są dziesiątkowane, aby przygotować miejsca na parkingi i centra handlowe; drewno potrzebne jest też do produkcji papieru i do wyrobu różnych produktów. Stałej degradacji — na skutek działalności człowieka — ulega także dżungla. Po drugie pragnęłam uświadomić społeczeństwu, jak użyteczne są leki naturalne, jak łatwo je przygotować i że są one dostępne w naszych ogródkach przez cały rok. Wiedza o magii i ziołach dodaje drzewom trochę tajemniczości. Nasi przodkowie mieli nadzieję, że podtrzymując tradycję dotyczącą cennych drzew i ziół sprawią, iż kolejne pokolenia będą szanowały i czciły właściwości uzdrawiające tych roślin. Magia w czasach racjonalizmu naukowego stała się celem drwin i źródłem lęku organizacji religijnych, które ogłaszają się wyłącznymi autorytetami w kwestii misterium życia i śmierci. Dla mnie magia jest świadomym wykorzystaniem wyobraźni i skoncentrowanej uwagi, aby osiągnąć pożądany cel przez wizualizację. Reguły gry są jasne — szkoda wywierana innym wraca do nadawcy. Ta sama reguła dotyczy również wyświadczonego komuś dobra. Współczesna medycyna dopiero zaczyna poznawać moc wizualizacji dla wzmożenia działania systemu obronnego i pokonania choroby. Tradycyjna magia naucza, że przez wizualizację można przekształcić wszystkie aspekty życia. Społeczeństwo zaczyna też doceniać środki naszych prababek. Wobec zalewu rynku nowymi rodzajami żywności i lekarstw wielu ludzi zaczyna zastanawiać się nad długoterminowymi skutkami stosowania leków syntetycz11

nych. Mamy dowody, że zagrażają one mechanizmom obronnym naszego ciała. Jeśli obchodzą nas chemiczne skażenia pożywienia, powietrza i wody, musimy się zastanowić, jaki skutek wywrze ciągłe przyjmowanie środków chemicznych zalecanych przez przemysł farmaceutyczny. Ofiarami są również lekarze. Nauczono ich, że najdoskonalsze środki w walce z chorobą to złożone leki oraz zabiegi chirurgiczne i niewielu ma świadomość istnienia wspaniałej, wzmacniającej siłę życiową mocy zawartej w naturalnej żywności i lekach pochodzenia roślinnego. Dawne kultury były nierozerwalnie związane z cyklicz-nością pór roku — czasem siania, wzrostu, żniwami i jałowym snem zimy. Nasze społeczeństwo zaczyna się budzić, uświadamiając sobie fakt, że zasoby ziemi są ograniczone i powinniśmy zwracać większą uwagę na Matkę Naturę i to, co próbuje nam ona powiedzieć. W starożytnych religiach zachodniej Europy i Ameryki szczególną rolę przypisywano drzewom jako symbolom boskiej obecności. Szczepy indiańskie opierały całą kulturę na wykorzystaniu właściwości różnych drzew. Dla ludów z północno-zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej cedr był „sprawcą długowieczności" i „twórcą bogatej kobiety", gdyż służył do wyrobu kanoe, rzeźb, koszy, mat, odzieży, sznurów i leków, a także do budowy domów. Również nasi przedchrześcijańscy, europejscy przodkowie przypisywali moc duchową drzewom i otaczali je głęboką czcią. Archeologia dostarcza dowodów wielkiego znaczenia drzew w religiach żyjących przed nami pokoleń. W dawnych trumnach znajduje się łuki wykonane z dębu i gałązki jemioły. Celtyckie nazwy miejsc zawierają czasami słowo nemeton (święty gaj). Nanterre we Francji kiedyś nazywano Nemetodurum. Vaison miało nazwę Nemeton. W północnej Galii znajdujemy Nemetacum, a Nemtobri-gę w hiszpańskiej Galicji. Nottinghampshire w czasach rzymskich znano jako Vernemeton, a w pobliżu Antoninę Wall w Szkocji była miejscowość Medionemeton. 12

Przytaczane przez świadków opisy pokazują, że w czasie rzymskiej okupacji Brytanii i Galii druidowie wykorzystywali zagajniki do przeprowadzania swych ceremonii, gdyż wierzyli, że świętokradztwem było oddawanie bogom czci w budowlach wzniesionych przez człowieka. Wiemy również, że gromadzono się pod ochroną jesionów i cisów, i że wyrządzanie im jakiejkolwiek szkody było zabronione. Zachowały się starodawne ołtarze galijskie, których jedyną ozdobę stanowi wizerunek drzewa. Czasami pokazany jest na nich wyłaniający się z listowia bóg Erriap. Imię galijskiego boga Olloudiosa znaczyło „Wielkie drzewo". Na sławnym kotle Gundestrup z Danii są przedstawieni wojownicy wokół powalonego drzewa. Obrazek przedstawia scenę składania ofiary, więc być może leżące drzewo symbolizuje „ścięte" życie? Niekiedy wykopywano wielkie, głębokie studnie, do których wrzucano ofiary — czasem taką ofiarą było całe drzewo. W chwili śmierci walijski bóg Lleu przekształcił się w orła i znalazł schronienie w gałęziach dębu. Tego mocarnego drzewa nie mogła zatopić ulewa ani spalić ogień. Lleu przeszedł na drzewie wiele różnych testów i prób. Podobnie mówi się o germańskim bogu Odynie, że był poddany wielkim cierpieniom na jesionie Yggdrasil, gdy dobrowolnie złożył siebie w ofierze i odkrył runy. Według tradycji chrześcijańskiej syn Boga zmarł na drzewie dla dobra ludzkości. Również o Buddzie mówi się, że uzyskał oświecenie medytując pod drzewem. Znamy wiele historii o świętych drzewach, jak jabłonie na wyspie Avalon czy w ogrodzie Hesperyd, których magiczne owoce były często celem wypraw różnych herosów. W szkockiej odmianie języka celtyckiego wielki bohater jest często wychwalany przez porównania go do wielkich drzew. „Craobh a b'airde de n'abhall thu'". („Jesteś najwyższym drzewem w sadzie".) Dawna irlandzka bohaterka nosiła imię Caer Ibormeith (Owoc cisu). 13

W swojej książce spróbowałam ożywić duchową, praktyczną i leczniczą tradycje stworzoną przez naszych przodków, czcicieli drzew.

Tradycja plemienia Seneka Od czasu do czasu będę się odwoływać do tradycji plemienia Seneka. Jest to leśne plemię Indian Ameryki Północnej, którzy od tysięcy lat żyją w harmonii z naturą. Pierwotnie nazywani „ludźmi wielkiego wzgórza", byli jednym z pięciu narodów związku Irokezów. Idea konstytucji Stanów Zjednoczonych zdaje się wywodzić z tego związku. Zgodnie z tradycją Czyniący Pokój pojawił się wśród narodów indiańskich w czasie wielkiego rozlewu krwi i terroru między szczepami. Jego misja miała na celu zjednoczenie ludzi w ramach Wielkiego Prawa Pokoju. Przekonawszy każdy szczep, że inni dołączą, gdy tylko oni wyrażą zgodę, doprowadził wodzów plemion do ceremonii. Wykopał „drzewo o długich liściach" (sosnę wejmutkę) i sprawił, że ludzie wrzucili do powstałej dziury swą broń, tak że podziemne rzeki mogły unieść w dal wszelkie związane z nią złe myśli. Następnie posadził drzewo na jego starym miejscu. Wtedy powiedział ludziom, że mają się spotykać pod osłoną tego drzewa. Igły sosny rosną w pęczkach po pięć, co symbolizuje poszczególne rodziny. Każda gałąź oznacza klan, a wszystkie klany łączą się z pniem, który jest mocno ukorzeniony w ziemi i dlatego sięga wysoko w niebo. Na szczycie drzewa Czyniący Pokój umieścił orła (tego, który widzi daleko), by ostrzegał wodzów przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Uważano, że drzewo ma cztery wielkie korzenie rosnące na północ, południe, wschód i zachód. Zaproszono również ludzi wszystkich narodów, by podążali wzdłuż tych korzeni aż do źródła i zasiedli wraz z Irokezami pod Wielkim Drzewem Pokoju. 14

Wprowadzenie do ziołolecznictwa Esencje kwiatowe Esencje kwiatowe sporządzamy umieszczając świeżo rozkwitłe kwiaty w kryształowym naczyniu i zalewamy je następnie wodą; pozostawiamy w pełnym słońcu (w bezchmurny dzień) na 4 godziny. Po odcedzeniu konserwujemy wodę mieszając ją z prawdziwą, czystą brandy (bez sztucznych barwników i dodatków smakowych) w stosunku 6:4. Przechowujemy je w butelkach z brązowego szkła. Takie „skoncentrowane" esencje rozcieńczamy następnie wodą — 6-7 kropli na 100 ml wody. Stosujemy 4 krople, 4 razy dziennie, pod język między posiłkami.

Napary (Z liści i kwiatów) Zagotowujemy źródlaną wodę1 w naczyniu stalowym i emaliowanym. Po zdjęciu z ognia wsypujemy 2 łyżeczki ziół na każdą filiżankę (200 ml) zagotowanej wody. Pozostawiamy na 20-45 min. Odcedza-my, po czym umieszczamy w szczelnym naczyniu i chłodzimy w lodówce. Podajemy na ogół 1/4 filiżanki (ok. 30-40 ml), 4 razy dziennie.

Wywary (Z korzeni, gałązek i kory) Umieszczamy po 2 łyżeczki masy roślinnej, na każdą filiżankę wlanej wody, w naczyniu stalowym lub emaliowanym, posiadającym szczelną pokrywkę. Gotujemy na wolnym ogniu około 20 min, na' W warunkach miejskich stosujemy wodę oligoceńską.

15

stępnie odcedzamy i umieszczamy w szczelnym naczyniu. Podajemy 1/4 filiżanki (ok. 30-40 ml), 4 razy dziennie.

Nalewki Nalewki najlepiej robić ze świeżo zebranych korzeni, kory, liści czy kwiatów, chociaż gdy to konieczne, można też użyć ziół suszonych. Ucieramy zioła (najlepiej w moździerzu), po czym zalewamy je dobrej jakości wódką aż do ich przykrycia. Tak zalane pozostawiamy w szczelnym naczyniu w ciemnym miejscu na 3 tygodnie, mieszając je od czasu do czasu. Gdy nalewka już naciągnie, dodajemy odrobinę gliceryny (około 2 łyżek stołowych na litr) i trochę czystej źródlanej wody (około 10% całej objętości). Odcedzamy i rozlewamy do słoi z ciemnego szkła lub innych szczelnych naczyń, które umieszczamy następnie w ciemnym miejscu.

Balsamy (maści) Prosty balsam można wykonać gotując na wolnym ogniu liście czy łupinki orzechów (wg przepisu) w wyciskanej na zimno oliwie z oliwek przez około 20 min. Równocześnie gotujemy na wolnym ogniu wosk pszczeli i gdy oba roztwory uzyskają tę samą temperaturę zlewamy je razem, mieszamy, następnie odcedzamy i umieszczamy w sterylizowanych szklanych słoikach. Używamy około 4 łyżek stołowych wosku pszczelego na każdą filiżankę oliwy.

Dozowanie Wszystkie dawki podstawowe (jeśli nie jest napisane inaczej) podawane są dla dorosłych. Dla dzieci starszych 16

stosuje się połowę dawki podstawowej, a dla dzieci młodszych jedną czwartą. Niemowlętom najwygodniej jest aplikować zioła, podając je matce karmiącej piersią.

Zbieranie części drzew do celów medycznych Liście drzew zbieramy na ogół wiosną i wczesnym latem. W środku lata liście zawierać już mogą szkodliwe dla zdrowia środki owadobójcze rozpylane przez człowieka. Zbierając korę do celów zielarskich zdzieramy ją z drzewa, po czym suszymy. Również miazga (cambium), a także skórka korzeni mogą mieć pewną wartość medyczną. Staramy się zbierać korę z gałęzi lub powalonych pni. Zdzieranie kory z żywych drzew daje wyjątkowo złą karmę. W żadnym wypadku nie wycinamy kory wokół pnia drzewa, gdyż powoduje to jego szybką śmierć.

Homeopatia Homeopatia jest metodą leczenia niektórych chorób, polegającą na podawaniu minimalnych dawek takich środków, które w większych dawkach wywołują w zdrowym organizmie objawy podobne do objawów tych chorób. Homeopaci w swoich diagnozach traktują organizm jako całość, nie oddzielając emocji i psychiki od strony fizycznej. Leki homeopatyczne, podawane w długoterminowo powtarzanych dawkach, stanowią alkoholowe roztwory nalewek sporządzonych z roślin niektórych minerałów i produktów zwierzęcych. Większość leków homeopatycznych kupić można w gotowej formie w aptekach, przeważnie jednak leczenie takie wymaga wielokrotnych kontaktów z lekarzem homeopatą. Pomimo pewnej uciążliwości (konieczność pedantycznego przestrzegania kolejności i terminów przyjmowania leków) homeopatia jest naturalną i nie szkodzącą organizmowi metodą leczenia. 17

UWAGA: W razie choroby i konieczności podjęcia leczenia zawsze należy najpierw zwrócić się do lekarza. Wiele przepisów przedstawionych w tej książce oparto na starych tradycjach zielarskich. Nie wszystkie z nich były sprawdzone doświadczalnie. Osoby chcące zastosować leczenie ziołami powinny skonsultować się z lekarzem, a następnie postępować zgodnie z jego zaleceniami. Warto pamiętać, że nie dla wszystkich wskazane jest poprzestanie tylko na takim leczeniu. W wielu przypadkach zioła mogą okazać się niewystarczającą, a czasami być może szkodliwą formą kuracji. Należy też zdać sobie sprawę, że niektóre przepisy i dawki mogły być opracowywane na podstawie badań naukowych, a nie osobistych doświadczeń.

W zimie tak rzadko można dostrzec zielony listek Na gałęziach, lecz ile jest w nich ciepła! Nie ma w nich żadnej siły, Są tak delikatne nawet w najcięższe mrozy. Ich nagość jest ich obroną... Drzewa zeszły na dół, nad brzeg, By przyglądać się, jak płynie rzeka. Henry David Thoreau

Dąb biały

Dąb Wśród starych dębów szukaj zaczarowanej krainy

DĄB BIAŁY (Quercus alba) Jest to powoli rosnące drzewo o rozłożystych gałęziach, pochodzące ze wschodniej części Ameryki Północnej, dorastające do wysokości około 30 m. Liście o kształcie eliptycznym, szerokie na 5 do 20 cm i długie na 10 do 22 cm, jesienią przybierają purpurowoczerwoną barwę. Pięciodziewięciopalczaste liście najszersze są od środka ku końcowi, zwężają się natomiast w stronę ogonka. Kora jest jasnoszarej barwy i ma niezbyt głębokie szpary pomiędzy szerokimi, łuskowatymi płytkami, często luźno tylko trzymającymi się pnia. Żołędzie o jajowatym kształcie mają około 2,5 cm długości i są w jednej czwartej skryte w płytkich miseczkach. Dęby te lubią wilgoć i przepuszczalną glebę, a rosną na wysokościach do około 1600 m n.p.m., od południowego Ontario i środkowowschodniej Minnesoty do wschodniego Teksasu, Main i północnej Florydy. Kora i liście tych drzew znajdują zastosowanie w medycynie. DĄB SZYPUŁKOWY (Quercus robur) Drzewo o szerokiej koronie, spotykane w Europie, Afryce i zachodniej Azji. W Polsce najpospolitszy z krajowych gatunków. Dąb ten dorasta do około 25 m wysokości i może żyć nawet ponad tysiąc lat — jak słynny „Bartek". Liście z trzema (do sześciu) parami zaokrąglonych klap mają długość 5-12 cm, a szerokość 3-6 cm. Ciemnoszara kora charakteryzuje się głębokimi i nieregularnymi pęknięciami. Żołędzie o jajowatym kształcie, ro21

snące po kilka na długich szypułkach, mają około 2,5 cm długości i w jednej trzeciej skryte są w półkolistych czapeczkach. Drzewa te lubią wilgotną glebę, występują przeważnie na obrzeżach lasów. Dąb szypułkowy jest symbolem trwałości i wytrzymałości, żyje najdłużej z polskich drzew liściastych i bywa często sadzony dla upamiętnienia jakiś wydarzeń lub rocznic. Lubi gleby świeże, głębokie i żyzne. Kora znajduje zastosowanie w medycynie. Po długim leżeniu w wodzie jego drewno czernieje („czarny dąb"). DĄB CZERWONY (Quercus rubra) Pospolite drzewo amerykańskie, pochodzące ze środkowych i północno-wschodnich terenów Ameryki Północnej. Należy do najszybciej rosnących dębów. Pokrój młodych drzew przypomina piramidę, w miarę jednak starzenia się przybierają one kształt kulisty. Liście o eliptycznym kształcie posiadają 3-5 par ościsto zakończonych klap. Ich długość wynosić może od 10 do 22 cm, a szerokość 7,5-15 cm. Jesienią przybierają czerwoną barwę. Kora ma kolor szary lub czarny i posiada nieregularne pęknięcia o łuskowatych krawędziach, miazga (cambium) natomiast ma kolor czerwonawy. Żołędzie, o długości 1,5-3 cm i jajowatym kształcie, niemal w jednej trzeciej ukryte są w szerokich, czerwonawych miseczkach pokrytych ciasno ułożonymi łuseczkami. Drzewa te lubią wilgoć, występują na terenach piaszczystych, skalistych i gliniastych. Spotykane są od zachodniego Ontario do Wysp Cape Breton na wschodzie, a na południe do Georgii i wschodniej Oklahomy. W części południowej spotyka się je do wysokości około 1600 m n.p.m. DĄB BARWIERSKI (Quercus velutina) Wielki dąb północnoamerykański o niezwykle długim korzeniu palowym. Ze sproszkowanej miazgi (cambium) 22

otrzymuje się kwercytron barwiący na kolor płowożółty, złoty i pomarańczowy. Czerwieniejące jesienią liście mają wydłużony eliptyczny kształt i 3-5 płytkich klap o ości-stych zakończeniach. Długość liści waha się od 10 do 22 cm, a szerokość od 7 do 12 cm. Dęby te dorastają do 24 m wysokości. Kora młodych drzew jest szara i gładka, u dębów starych ma kolor czarny, jest gruba i popękana głębokimi, nieregularnymi szczelinami. Miazga o gorzkim smaku ma kolor żółty lub pomarańczowy. Żołędzie o eliptycznym kształcie (o długości 1,5-2 cm) w połowie niemal schowane są w grubych czapeczkach wąskich u podstawy i pokrytych na obrzeżach rdzawego koloru, owłosionymi łuseczkami. Drzewa te lubią suche piaszczyste, skaliste lub gliniaste tereny. Występują od południowego Ontario do południowo-wschodniej Minnesoty i środkowego Teksasu, a na wschodzie do Maine i północno-zachodniej Florydy. Miałam szczęście mieszkać w lesie dębowym w zachodnim Massachusetts. Dęby rosły wzdłuż drogi i na wprost moich kuchennych drzwi. One to właśnie zainspirowały mnie do napisania tej książki. Jako wykształcona zielarka, założyłam w pobliżu mego domu kilka niewielkich grządek obsianych leczniczymi ziołami. Moi klienci, a także studenci kierowani bywają często do miejscowych sklepów zielarskich lub supermarketów w celu zakupienia leczniczych ziół, co niekiedy staje się dla nich smutnym doświadczeniem. Brak odpowiednich warunków do hodowli roślin na wielu terenach zmusza zimą ludzi do korzystania z gotowych wyrobów, chyba że posiadają posuszone przez siebie latem zioła. Przyjemnie wtedy odkryć, że niektóre drzewa, a wśród nich dęby, dostępne są przez okrągły rok. Kilka lat temu moje umiłowanie muzyki i tańców celtyckich skłoniło mnie do badań nad celtyckim mistycyzmem. W krótkim czasie uległam fascynacji druidami, legendarnymi kapłanami-poetami Europy przedchrześcijańskiej. Literatura, którą poznawałam doprowadziła mnie 23

do ważnych przemyśleń: skoro Celtowie żyli na tak rozległych terenach, do Portugalii i Hiszpanii na południu aż do terenów Rosji na wschodzie, niemal każdy Europejczyk ma zapewne celtyckich przodków. Doszukawszy się w ten sposób pokrewieństwa z Celtami, uznałam ich za wartych dalszych badań. U większości z nas słowo „druidowie" wywołuje w wyobraźni podobny obraz — święte gaje dębowe. Co powodowało, że nasi przodkowie tak bardzo cenili te drzewa? Czy drzewom tak wartościowym pod każdym względem zaczęto po prostu nadawać boską moc? Myślę, że nasi przodkowie byli również wrażliwi na siłę duchową, jaką odczuwali w pobliżu dębów. Pewnego dnia podczas medytacji podeszłam do rosnącego niedaleko drzewa i przytuliłam się do niego. Poczułam, że drzewo to było „obrońcą" otaczającego nas terenu. Stało na straży, ochraniając okoliczne rośliny i zwierzęta, a gdy skierowałam wzrok na jego konary, okazało się, że to był dąb. Słowo „druid" utworzone zostać mogło z celtyckich słów „derw" (dąb), i „ydd" (część), które połączone razem utworzyły słowo „Derwydd", starożytną nazwę kapłanów celtyckich. Dęby wybrane zostały przez druidów być może z powodu ich siły i wytrzymałości. Korzenie tych drzew sięgają w ziemi na głębokość co najmniej równą wysokości ich gałęzi, a proste i mocne pnie łączą siły Nieba i Ziemi. Dęby uderzane są często przez pioruny, a mimo to przeżywają; symbolizuje to duchowość o silnych, „zakorzenionych" podstawach. Dęby zajmują szczególne miejsce w sercach Brytyjczyków — wyspa pokryta była kiedyś lasami dębowymi. Wiadomo, że okrągły stół króla Artura wykonany był z jednego kawałka dębowego drewna. W Wielkiej Brytanii spotykano podobno dęby o średnicy dziesięciu metrów. Dębów unikać należy jedynie podczas burzy, gdyż, jak wspomniałam, są częstymi obiektami uderzeń piorunów. 24

Zastosowanie praktyczne Drewno dębowe uważane jest z racji swojej wytrzymałości i giętkości za najlepszy materiał budowlany. Będąc drewnem „gęstym", stanowi równocześnie niezastąpione paliwo do ogrzewania. Kora dębowa z kolei, niezwykle bogata w garbniki, jest idealna do garbowania skór. Uzupełniając korę pewnymi dodatkami uzyskać możemy rozmaite barwniki do barwienia materiałów. Sole żelaza w połączeniu z korą dębową dają barwnik czarny, sole glinu brązowy, a sole cyny i cynku barwnik żółty. Miękisz amerykańskiego dębu barwierskiego z dodatkiem ałunu barwi wełnę na żółto, z dodatkiem chromu na złoto, a z siarczanem żelazawym na oliwkowozielony. Jedwab farbuje się nim na kolor pomarańczowy. Kora dębu szy-pułkowego z dodatkiem siarczanu żelazawego barwi wełnę na czarno. Do niedawna jeszcze żołędzie stanowiły doskonałą paszę dla świń, a w czasach głodu jedzone były również przez ludzi. Większość żołędzi jest bardzo gorzka; trzeba je wyługować, zanurzając na kilka dni w bieżącej wodzie (strumieniu) lub kilkakrotnie wygotować w wodzie, zanim będzie można je zjeść jak orzechy lub w postaci mąki. Składniki odżywcze zawarte w żołędziach to: 5,2% białka, 43% tłuszczu, 45% węglowodanów i 6,3% wody. Za najsmaczniejsze uważane są żołędzie dębu białego.

Zastosowanie zielarskie Dęby kojarzą się głównie z właściwościami ściągającymi (wstrzymującymi). Znaczy to, że wywołują one kurczenie i napięcie tkanek. Herbata sporządzona z kory dębu używana bywa do lewatywy w leczeniu hemoroidów, a także do przemywania w stanach zapalnych pochwy. Dobrze działa przy występowaniu krwiomoczu, zatrzymu25

je krwotoki wewnętrzne, zmniejsza gorączkę i uśmierza bóle gardła. Zaparzoną korę dębową stosować można wewnętrznie i zewnętrznie w celu zmniejszenia żylaków, a także przy bólach i podrażnieniach skóry. Stosuje się ją również jako płukankę do włosów w razie ich wypadania lub przy łupieżu. Culpeper radzi stosować napary z liści w kąpieli, a także herbatę z kory w celu powstrzymania rozwolnienia. Z kolei Kneipp zaleca owijanie szyi ręcznikiem (materiałem) namoczonym w wywarze ze świeżej lub suszonej kory, jako pomoc w przypadkach wola oraz stanów zapalnych gruczołów. Poleca też nasiadówki (10 cm naparu w miednicy) oraz okresowe lewatywy przy wypadaniu odbytnicy, a także przy przetokach i guzkach w okolicach odbytu. Liście i kora dębu stosowane bywają razem jako opatrunek przy oparzeniach. Z żołędzi i kory białego dębu robi się wywary, które podawane z mlekiem przeciwdziałają niekorzystnym efektom ubocznym niektórych leków, zwłaszcza przy schorzeniach pęcherza i pojawianiu się krwi w moczu. Kora białego dębu, przyjmowana w postaci naparu pomaga w przypadku nadmiernego wydzielania śluzu przy problemach z zatokami, katarze i przekrwieniach płuc. Stosowana może być również w celu wspomożenia zdolności absorpcyjnych i wydzielniczych żołądka. Korę zbieramy wczesną wiosną, zdejmując ją z młodych gałązek oraz pni młodych drzewek. Aby otrzymać napar, zalewamy łyżkę kory połową litra wody i gotujemy przez 10 min. Stosujemy do 3 filiżanek dziennie. Przy lewatywach i nasiadówkach gotujemy przez 30 min jedną łyżkę kory w 4 litrach wody, po czym odcedzamy i stosujemy wywar. Spiritus Glandium Quercus i Aąua Glandium Quercus to preparaty homeopatyczne wykonane z obranych żołędzi, a stosowane w leczeniu alkoholizmu, schorzeń górnych dróg oddechowych, zaparcia, rozwolnienia, obrzęku śle26

dziony, przetoki, zawrotów głowy, podagry, sporadycznych stanów gorączkowych i białaczki. Dr Edward Bach, który opracował terapię esencjami kwiatowymi, zaleca stałe stosowanie esencji z kwiatów dębu ludziom popadającym w przygnębienie i cierpiącym na depresje, ale nie poddającym się swoim problemom. Ludzie pi wydają się nigdy nie tracić nadziei, są też rozczarowani, gdy choroba nie pozwala im pracować. Lubią pomagać innym, bywa że przepracowują się, nie chcąc pokazać po sobie zmęczenia, gdyby miało to komuś w czymś przeszkodzić. Są cierpliwi, silni i obdarzeni zdrowym rozsądkiem. Jeśli są zdrowi, stanowią przykład wytrwałości, odwagi i stabilności.

Właściwości magiczne Nie powinno nas dziwić, że wiedza na temat magicznych właściwości dębu jest wyjątkowo obszerna. Tym drzewem włada Słońce, a kojarzy się go z żywiołem ognia. Dąb ma różne właściwości: może ochraniać, ma zdolność uzdrawiania, zapewniania sukcesów finansowych, potencji seksualnej, płodności i szczęścia. Jak podają różne źródła, ochronę przeciwko złu zapewnia krzyż (symbol równowagi), wykonany z dębowych gałązek związanych czerwoną wstążką. Również noszenie przy sobie kawałka dębiny daje pewne zabezpieczenie. Żołędzie są równie mocnym środkiem magicznym. Można je umieścić w oknie jako ochronę przed piorunami, nosić przy sobie w celu uniknięcia choroby i bólu lub wykorzystywać jako talizmany zapewniające płodność, nieśmiertelność i długowieczność. Jedna żołądź zasadzona podczas nowiu zapewnia powodzenie w sprawach finansowych. Owoce dębu są szczególnie odpowiednie na święto Samhain czy Halloween. Jesienią można się nimi ozdabiać bądź mogą posłużyć do upiększenia ołtarza. 27

Zgodnie z tradycją gałęzie dębu palono w ogniskach płonących podczas letniego zrównania dnia z nocą. Przybieranie tych gałęzi żołędziami miało zwiększać skuteczność rytuałów związanych z zapewnianiem płodności. Pozyskanie drewna, z którego ma być wykonana różdżka, w czasie pierwszej kwadry księżyca zwiększa skuteczność działania dobrej magii. Należy jednak pamiętać, by pozostawić w zamian odpowiedni dar. Aby przyspieszyć gojenie ran, należy — wedle starego zwyczaju — wziąć opatrunek, który okrywał uszkodzoną część ciała, spryskać go olejkiem z ruty i uśmieścić w dębowej dziupli w czasie trzeciej kwadry księżyca. Zranienie zostanie wtedy przeniesione przez drzewo do ziemi i tam zniknie. Podczas zbierania liści, żołędzi czy gałęzi dobrze jest zadośćuczynić staremu zwyczajowi „nakarmienia dębu" przez wylanie na jego korzenie wina w charakterze obiaty. Żołędzie najlepiej zbierać za dnia, natomiast liście i gałęzie nocą. Dęby powinno się ścinać jedynie podczas trzeciej kwadry księżyca. Na kilka dni przed ścięciem drzewa należy mu powiedzieć, co ma się zamiar zrobić. W pobliżu starego drzewa trzeba posadzić żołądź, by zapewnić nowy dom duchowi drzewa. Szkoccy Celtowie nazywali dąb słowem duir, z którego powstało angielskie słowo drzwi2. „Drzwi" stanowią zarówno przejście, jak i zabezpieczenie przed wpływami zewnętrznymi. Dębina zapewnia drzwiom silną koncentrację duchową, która potrafi przetrwać trudną próbę czasu. W języku łacińskim dąb ma nazwę quercus od celtyckiego quer (szlachetny) i cuez (drzewo). To „szlachetne drzewo" jest poświęcone Dagdzie, Jowiszowi, Thorowi, Zeusowi, Heraklesowi, Herne, Janusowi, Reji, Cerridwen, Cernunnosowi, Kybele, Hekate, Panu, Erato, Brijet, Blo-deuwedd i Odynowi. Ludzie uznający dawne religie palą, 2

28

W języku angielskim słowo „drzwi" brzmi door (przyp. tłum.).

jako kadzidło sproszkowaną korę dębu, co jest właściwą ofiarą dla każdego z wymienionych bóstw. Dęby należą do świętej trójcy drzew, którą stanowią dąb, jesion i ciernie. Celtowie mieli szczególną słabość do liczby trzy i uważali, że jeśli napotka się te trzy drzewa rosnące blisko siebie, to istnieje duża szansa ujrzenia w tym miejscu wróżek. Twylah Nitsch z plemienia Seneka dała w swej książce Language of the Trees {Mowa drzew) bardzo dobre wprowadzenie do indiańskiej symboliki drzew. Według Indian Seneka dąb, otoczony specyficzną aurą mocy, jest drzewem siły, która wynika z dziesięcioleci nieustannego wzrostu. Dąb daje poczucie ładu i solidności, symbolizuje samodyscyplinę, świadomość i wzniosłe idee. Indianie z plemienia Seneka uważali, że drzewa można wykorzystać do rozwoju osobowości, traktując je jako swego rodzaju narzędzia, a także jak lustro przy określaniu pojedynczych ludzi. Na przykład ludzie-dęby są pełni różnych inicjatyw, spotyka się wśród nich twórczych myślicieli, którzy nie zapominają jednocześnie o szczegółach. Promieniuje z nich pewność siebie, łagodna stanowczość i szczerość. Mocni i milczący, posiadają duchowe talenty, a wewnętrzną moc uzyskują dzięki temu, iż znajdują czas na koncentrację. Wierzą w intuicję i z uwagą przysłuchują się głosowi wewnętrznemu. Zaprawdę, drzewa mają serce. Słońce przesyła im nad zagajnikiem Swój pożegnalny promień ze skromnością, A one przyjmują go z milczącą wdzięcznością. Sosny mają dla mnie wiele z człowieka. Wysoko nad nimi przepływa zwiewna chmurka, Słońce zachodzi za rozświetlonymi sosnami, A złote chmury jak gór pasmo ciągną się na horyzoncie. Henry David Thorreau

29

Choina kanadyjska

Sosnowate Wiecznie zielona sosna, drzewo nieśmiertelności

CHOINA KANADYJSKA (Tsuga canaden-sis = Pinus canadensis)

canadensis

=

Abies

Pospolity gatunek występujący w Stanach Zjednoczonych Ameryki, mogący żyć nawet do 500 lat. Miazga i młode pędy są jadalne. Zimozielone drzewo stożkowatego kształtu, którego długie, wysmukłe gałęzie opuszczają się ku ziemi. Osiąga wysokość około 20 m, a średnicę pnia niemal do 1 m. Zielone igły długości 1-1,5 cm, płaskie i zaokrąglone, są lśniąco ciemnozielone po wierzchniej stronie, natomiast po spodniej mają dwa białawe wąskie paski. Kora, barwy cynamonowobrązowej, posiada głębokie szczeliny i grube łuskowate płaty. Gałęzie są wiotkie i chropowate. Eliptycznego kształtu brązowe szyszki mają od 1,5 do 2 cm długości i zwisają na końcach gałązek. Zbudowane są z koliście ułożonych łusek. Drzewa te preferują kwaśną glebę, wilgoć, a także zimne i zacienione tereny na skalistych północnych zboczach. Występują od południowego Ontario i wschodniej Minnesoty na wschód do Wyspy Cape Breton i północnej Alabamy. Na północy rosną na wysokości do 900 m n.p.m., a na południu nawet do 1500 m n.p.m. SOSNA CZARNA {Pinus nigra = Picea mariana = Abies nigra) Pochodzi z gór środkowej i południowej Europy, głównie Austrii i Słowenii. Drzewo to ma nieregularnego kształtu szeroką koronę z opadającymi nieco ku ziemi gałęziami. Dorasta do wysokości 30 m, osiągając średnicę pnia ponad 40 cm. Zimozielone igły rosną po dwie i osiągają 31

10-15 cm długości, są ostro zakończone, grube, sztywne i mają czworokątny przekrój. Ich barwa jest ciemnozielona. Kora sosny czarnej jest szara, cienka, łuszcząca się, a miękisz żółtawy. Silnie obrośnięte, brązowe gałęzie zwisają w dół. Jajowate szyszki o krótkich ogonkach mają 5-8 cm długości, ich łuski są z wierzchu prawie czarne, a tarczki jasne, żółtobrązowe, błyszczące. Skupiają się w pobliżu szczytu korony drzewa. Drzewa te mają małe wymagania glebowe, mogą rosnąć na terenach piaszczystych i w regionach zanieczyszczonych. Indianie robią piwo sosnowe, gotując gałązki i szyszki sosny czarnej w syropie klonowym. SOSNA WEJMUTKA (Pinus strobus = Pinus alba) Pochodzi z wschodniej części Ameryki Północnej. Osiąga wysokość ponad 30 m, a średnicę pnia do 130 cm. Jej igły są zimozielone, o długości od 6 do 12 cm i porastają gałązki w pęczkach po pięć sztuk. Kora młodych drzew jest szara, u osobników starszych tworzą się na niej grube i nieregularne bruzdy. Wąskie, żółtawo-brązowe szyszki mają 12-20 cm długości. Lubi piaszczyste, suche tereny. Spotykana jest od południowo-wschodniej Manitoby do północno-wschodniej Iowy, oraz od Nowej Fundlandii do północnej Georgii. Rośnie na wysokościach do 600 m n.p.m. na północy, a w części południowej spotyka się ją nawet do wysokości 1500 m n.p.m. Igły sosny wejmutki można zaparzyć jak herbatę. JODŁA BALSAMICZNA (Abies balsamea = Terebirithine cana-densis) Drzewo to lubi zimne i wilgotne lasy górskie. Miękisz jodły balsamicznej jest jadalny, a końcówki młodych gałązek można zaparzać jak herbatę. Wyrasta w wąskie, strzeliście smukłe drzewo o niezwykle aromatycznych igłach. Osiąga 32

18 m wysokości, a średnica pnia miewa 0,5 m. Wiecznie zielone igły o długości do 2,5 cm rosną na gałęziach w dwóch gęstych rzędach. Są płaskie, a ich końce są zaokrąglone lub posiadają wcięcie. Górna powierzchnia igieł jest lśniąco ciemnozielona, na dolnej widoczne są dwa białawe paski. Kora jodły balsamicznej jest brązowa, u młodych drzew cienka i gładka, u starszych staje się łuskowa-ta i posiada kieszonki żywiczne. Cylindryczne, ciemno-purpurowe szyszki mają 5-7 cm długości i rosną odwrócone ku górze na szczytowych gałązkach. Jodła ta spotykana jest od Alberty do Minnesoty i północno-wschodniej Iowy, oraz od Labradoru do Wirginii. Na północy rośnie do granicy lasów, a na południu do wysokości 1200 m n.p.m. Stanowi często pokarm jeleni i łosi. Rozdział ten zaczęłam pisać w dniu, w którym następuje przesilenie dnia z nocą — gdy kończą się ciemności, a powraca światło. Wydaje mi się, że zima zaczyna ustępować zaraz po przesileniu wiosennym. W miarę wydłużania się dnia pojawiają się coraz to nowe ptaki i rośliny. Od czasów starożytnych okres ten świętowany był jako narodziny Boga Słońca, symbolizowanego przez Wiecznie Zieloną Sosnę. Każdy chyba człowiek z kręgu naszej kultury raz w roku kontaktuje się bezpośrednio ze świerkiem — tradycyjną choinką bożonarodzeniową. Zasmucała mnie zawsze śmierć milionów drzewek nigdy więc nie chciałam mieć choinki świątecznej. Przyjaciółka podpowiedziała mi, jak mogę poradzić sobie z tym problemem. Każdorazowo w okresie świątecznym w okolicach placów z choinkami, na bazarach i w innych miejsach sprzedaży pozostają drzewka, których nikt nie chciał kupić. Są to sztuki zdeformowane lub po prostu takie, które nikomu się nie spodobały. W rezultacie są porzucone. Przyjaciółka poradziła mi aby wybrać najbrzydsze i najbardziej nieforemne drzewko, jakie uda się znaleźć. Bierze się je do domu i tam pięknie przystraja. Gdy tak 33

zrobiłam, stwierdziłam, że moje małe zdeformowane drzewko pełne jest naturalnego piękna, a jego nieforemny kształt wymodelowany przez wiatr czyni je oryginalnym i godnym miłości. Bogatą symbolikę sosen łatwiej zrozumieć, badając wierzenia Indian amerykańskich. Sosny uznawane były za święte zarówno przez mieszkańców Ameryki, jak i centralnej Europy. Dla Irokezów sosna symbolizuje zrównoważony byt ludzki. Jej kształt, skierowany ku niebu niczym para rąk złożonych w modlitwie, nasuwa myśl o poszukiwaniu Prawdy. Kształt korony drzewa jest okrągły. Koło symbolizuje cykle energii; jak słoje roczne w pniu, ruch planet, gwiazd czy cykle życia i odrodzenia. Sosny są długowieczne, a wiek jaki osiągają przypomina nam o więzi między pokoleniami. Ich drewno jest miękkie, co oznacza taką siłę, która mimo że delikatna daje pewność. Nawet struktura kory kojarzy się każdemu z inteligencją skierowaną świadomie ku konkretnym celom w życiu. Igły sosen rosną w kępkach, symbolizując siłę przez zjednoczenie, natomiast lepki sok na nasionach przypomina o tym, jak ważna jest więź. Drzewa sosnowe niosą przesłanie dla przyszłych pokoleń. Dawnymi czasy wiele szczepów Indian północnoamerykańskich zbierało się na corocznym zgromadzeniu. Dla upamiętniania tak ważnych spotkań zgodnie ze zwyczajem sadzono sosnę, drzewo pokoju.

Zastosowanie praktyczne Sosna jest jednym z najpłodniejszych drzew dających miękkie drewno, którego używa się w budownictwie, meblarstwie, a także zabawkarstwie. Stanowi pokarm i miejsce schronienia dla zwierząt, przedstawia też wartość estetyczną dla ludzi. Indianie amerykańscy używali igieł sosno34

wych do wyrobu koszyków i w celach zdobniczych, zjadali orzeszki, a żywicę stosowali jako klej. Orzeszki sosnowe (z sosny wejmutki) były zbierane i dodawane do zup. Kora choiny kanadyjskiej farbuje wełnę na brązowo (bez względu na obecność ałunu). Żywica sosnowa (kalafonia) używana jest przez skrzypków do nacierania smyczków. Stosuje się ją także w werniksach, laku, mydle żywicowym, papier mache i w browarnictwie do zabezpieczenia beczek w środku.

Zastosowanie zielarskie Żywica drzew iglastych od niepamiętnych czasów stosowana była jako środek leczniczy. Poprzez destylację żywicy uzyskiwano z niej smołę o właściwościach antysep-tycznych, działaniu wykrztuśnym, pomagającą też w schorzeniach płucnych. (Woda z żywicą drzew iglastych podawana bywa koniom cierpiącym na chroniczny kaszel.) Smoły używać można wewnętrznie (jako stymulatora) i zewnętrznie — jako antyseptyku działającego na skórę. Smołę przygotowujemy do użycia, mieszając ją z dziesięcioma częściami wody, a następnie pozwalając osadowi opaść na dno. Zlewamy płyn i lekko słodzimy do smaku. Dwie łyżeczki stanowią jednorazową dawkę. Żywicę pozyskujemy nacinając korę drzew. Żując kulkę żywicy uśmierzyć można ból gardła. Sproszkowaną żywicę podaje się przy bólach gardła na waciku, albo wdmuchuje się ją w gardło przy użyciu słomki. Rozgrzany i rozsiany na ubranie proszek żywiczny stanowi doskonały plaster pomagający przy problemach z płucami, rwie kulszowej i bólach mięśni. Podczas destylacji żywicy otrzymuje się między innymi również olejek terpentynowy, stosowany zewnętrznie w chorobach reumatycznych, przy zwichnięciach i siniakach. Użyty wewnętrznie, olejek terpentynowy zabija pa35

sożyty, pomocny jest też przy chorobach płucnych. Dawka to 2-10 kropli, podanych w wodzie lub ziołowej herbacie. Olejku terpentynowego używa się również do odroba-czania koni i bydła. W tym celu terpentynę kupić można w ośrodku weterynaryjnym. Olejek z drzew iglastych (przeważnie sosnowy) dodawany jest do maści i płynów do wcierania, stosowanych przy rwie kulszowej i problemach skórnych, takich jak egzema czy łuszczyca. Prostym sposobem wykorzystania właściwości drzew iglastych dla dobra naszej skóry jest zebranie świeżych igieł, gałązek i żywicznych szyszek, a następnie wygotowanie ich w dobrej jakości oleju (np. z migdałów) lub oliwie z oliwek. Po odfiltrowaniu uzyskujemy pachnącą i leczniczą oliwę do masażu ciała. Kąpiel „sosnowa" bywa bardzo pomocna dla ludzi starszych, gdyż wzmacnia naczynia krwionośne, a także pomaga przy chorobach nerek i pęcherza. Zbieramy drobne gałązki i szyszki, tniemy je na kawałki i gotujemy przez pół godziny w wodzie. Odfiltrowany wywar dolewamy do ciepłej wody w wannie. Po kąpieli bierzemy krótki zimny prysznic. Preparaty z sosny czarnej uważane są jako środki zapobiegające szkorbutowi. Indianie sporządzali z niej wywar (podobnie jak z sosny wejmutki i choiny kanadyjskiej), zapobiegający brakom witaminy C. Wczesną wiosną można do woli spożywać bladozielone, młodziutkie gałązki wyrastające na choinach — są naprawdę pyszne. Mają cytrynowy smak i obfitują w witaminę C. Miękisz sosny wejmutki po wygotowaniu daje środek przeciwko kaszlowi. Wyrabiane kiedyś na plantacjach południowych stanów środki wzmacniające składały się z melasy i igieł sosnowych. Dzięki tym prostym i tanim, a bogatym w witaminy i żelazo środkiem wzmacniającym utrzymywano niewolników w zdrowiu. 36

Korę i gałązki jodły balsamicznej gotuje się w glicerynie z miodem (czterokrotna masa gałązek), otrzymując wywar pomocny przy problemach z nerkami i pęcherzem, gorączce, kłopotach z płucami i reumatyzmie. Podaje się 1 łyżeczkę, 4 razy dziennie. Żywica jodły balsamicznej działa zbawiennie na skaleczenia i stanowić może składnik maści na bóle mięśni i bóle reumatyczne. Dr Bach zaleca przyjmowanie esencji kwiatów sosny tym, którzy wciąż robią sobie wymówki, których gnębi poczucie winy. Są one dobre dla ludzi zniechęconych, oskarżających siebie o błędy, zarówno własne jak i cudze, poświęcających nadmiernie dużo czasu na próby „poprawienia" się. Ludzie tacy w przypadku choroby oskarżają siebie, że zawiedli rodzinę i przyjaciół, a poczucie winy pozbawia ich całkowicie radości życia. Popadają oni w depresje, a nawet w rozpacz, gdy nie potrafią żyć zgodnie z ustalonymi przez siebie wysokimi standardami. W okresach dobrego samopoczucia chętnie przyjmują odpowiedzialność za innych, biorą na siebie ich błędy, posiadają też wielkie rezerwy wytrwałości i pokory. Każdy, kto wykazuje te cechy stosować może esencje kwiatowe sosny, aby utrzymać organizm w zdrowiu i harmonii. Niektóre substancje lotne i pozostałości destylacji sosnowego olejku terpentynowego stosowane są w leczeniu homeopatycznym przewlekłego bronchitu, infekcji dróg oddechowych, neurotycznego kaszlu, bólów gardła, typowych dla spikerów i śpiewaków, zapalenia pęcherza, stanów zapalnych nerek, opryszczki i krwawienia błon śluzowych. Choina kanadyjska znajduje zastosowanie w homeopatii przy leczeniu problemów ze śluzówkami żołądka i macicy. Stanom takim towarzyszą często przeziębienia. Sosna czarna pomaga w związanych z wiekiem problemach z trawieniem, zaparciach, bólach klatki piersiowej i kłopotach z kojarzeniem. 37

Właściwości magiczne W świecie magii sosnę ceni się za jej powiązanie z płodnością, oczyszczeniem i nieśmiertelnością. Znana jako drzewo Marsa jest przedstawicielką żywiołów ziemi i powietrza. Sosnę wiąże się z bóstwami Kybele, Wenus, Attysem, Panem, Dionizosem, Posejdonem, Astarte i Syl-wanem. W wielu kulturach duch lasu, to istota zamieszkująca w sośnie. Uważa się, że jego siedzibą jest najstarsze i najbardziej sękate drzewo, znane jako Król Lasu bądź Drzewo Babka. Nie trzeba dodawać, że duch lasu ostro protestuje przy próbie ścięcia takiego drzewa. W lesie sosnowym znajduje się uważany za najbardziej święty w Korei Ołtarz Duchów Kraju. Gdy Korea uniezależniła się od Japonii, do ołtarza tego udali się urzędnicy rządowi. Chińczycy sadzą na grobach sosny, gdyż wierzą, że są one przepełnione siłą witalną, która zapobiega rozkładowi ciała. Mają również oddziaływać wzmacniająco na ducha zmarłej osoby. Kybele, greckiej Macierzy Bogów gór i lasów, oddawano hołd podczas niezwykłych ceremonii; uderzano wtedy w cymbały, głośno śpiewano, grano na piszczałkach i palono pochodnie. Wyznawcy tego kultu biegali w nocy po lasach, napadając na siebie wzajemnie. Ten szalony rytuał miał upamiętniać moment, gdy Kybele straciła Atty-sa, swego ukochanego, pasterza z Frygii. Attys miał właśnie poślubić księżniczkę Pessinusu, gdy Kybele przerwała ślubną ceremonię wywołując wśród gości przerażenie i panikę. Attys uciekł w góry, tam się samookaleczył, upadł pod sosną i zmarł z upływu krwi. Jego dusza weszła do drzewa, a z krwi Attysa wyrosły fiołki. Kybele błagała Zeusa, by przywrócił życie Attysowi, lecz bez skutku. Zeus postanowił jedynie, że ciało Attysa nie ulegnie rozkładowi, jego włosy będą wiecznie rosły, 38

a palce zawsze będą się poruszać. W ten sposób Zawsze Zielona Sosna stała się symbolem zimy i melancholii, a fiołek symbolem wiosny i wiecznej nadziei. Starożytni Asyryjczycy i Chaldejczycy wierzyli, że Drzewo Świata znajdowało się w lesie Eridu. Izdubar Epik opisał to drzewo na glinianej tabliczce jako jedyne, które znajdowało się w centrum Ziemi. Twierdził, że miało korzenie z czystego kryształu, a listowie było niebem. Nazywano je Wielką Macierzą i uważano, że drzewem tym była sosna lub cedr. Sosna to odpowiednie drzewo do palenia ognisk w czasie obchodów związanych ze świętem Yule, jak i podczas innych rytuałów zimowych. Jej gałęzi używa się do czyszczenia podłogi w czasie przygotowań do zimowych obrzędów. Od pierwszego listopada do 21 marca pali się drewno sosnowe w kominku dla oczyszczenia domu. Krzyż z gałązek sosnowych umieszczony przed nie używanym kominkiem uniemożliwia złym mocom wejście do pomieszczenia. Gałązki sosny zawieszone nad łóżkiem chorego służą jako środek ochronny i ułatwiający proces leczenia. W Japonii gałąź sosny przymocowana nad drzwiami ma zapewnić mieszkańcom domu radość. Palenie mieszanki złożonej z pogniecionych i wysuszonych igieł sosny z jałowcem i cedrem oczyszcza dom i nadaje mu świeży zapach. Żywicę sosny można zbierać bezpośrednio z drzewa i spalać jako kadzidło, by usuwać negatywne energie. Dym odpędza złe moce i kieruje je z powrotem tam, skąd przyszły. Smoła wytwarzana z sosny była używana tradycyjnie do uszczelniania statków. Robiono tak na część Posejdona. Wierzono, że brał on wtedy okręt pod swą opiekę. Szyszki nosi się jako czar płodności, w tym samym celu je się nasiona sosny. Szyszki należy zbierać w dzień zrównania letniego. Jedząc jedno nasionko dziennie uzyska się odporność na poparzenie posłoneczne. 39

Podczas ceremonii dionizyjskich Bachus (Dionizos) i jego czciciele nosili tyrs. Na ogół była to długa łodyga kopru z przymocowanymi na końcach szyszkami sosnowymi. W Meksyku, by zapewnić domowi szczęście, wiesza się na ścianach wianki z główek czosnku, obrazy świętych, worki ziół, kamienie, sól, świeże łodygi aloesu i szyszki sosny. Stary jest również obyczaj umieszczania świeżych gałęzi sosny na trumnie w czasie obrzędów pogrzebowych i przy pochówku. Wiecznie zielony symbol nieśmiertelności jest odpowiedni, by oddać cześć tym, którzy odeszli, jak również zapewnić pociechę pogrążonym w smutku bliskim. Sosna to jedyne drzewo, z którego można zrobić trumnę dla ortodoksyjnego Żyda. Jest to relikt szacunku, jaki mieli jego przodkowie dla ducha tego drzewa. Jeśli mamy zamiar ściąć gałąź sosny, użyjmy ostrego noża. Wcześniej powiedzmy drzewu, co chcemy zrobić i nie zapomnijmy w podzięce pozostawić daru w postaci monety, tytoniu bądź napoju.

Tęsknię za dziką gęstwiną, której nie przemierzą me stopy, lasem, w którym drozd wiecznie śpiewa, gdzie czas stanął o poranku, rosa skrzy na źdźbłach trawy, a dzień nigdy się nie kończy... Henry David Thoreau

Jesion amerykański

Jesion Giętki jesion, przyjaciel jednorożców

JESION AMERYKAŃSKI (Fraxinus americana) Najpopularniejszy materiał używany do wyrobu kijów baseballowych. Drzewo to posiada prosty pień i gęsto ulist-nioną, okrągłą koronę. Jesiony osiągają wysokość około 25 m, przy średnicy pnia do 70 cm. Pierzaste liście ułożone naprzeciwległe mają 20-30 cm długości. Składają się z 5-7 listków o długości od 3 do 12 cm i szerokości od 3 do 6 cm, ułożonych parzyście, poza listkiem szczytowym. Krawędzie listków owalnego kształtu zakończone są drobniutkimi ząbkami. Jesienią liście jesionów przybierają żółte i ciemnoczerwone barwy. Ciemnoszara kora poprzecinana jest głębokimi, romboidalnymi szczelinkami. Szarawego koloru gałęzie mają silną budowę. Purpurowe kwiaty wyrastają w kiściach tuż przed liśćmi. Owoce (skrzydlaki) zwieszają się w gronach o długości 2,5-3 cm. Jesion rośnie dobrze na glebach gliniastych, najchętniej w lasach liściastych. Występuje od południowego Ontario do wschodniej Minnesoty i wschodniego Teksasu, od Wyspy Cape Breton przy wschodnim wybrzeżu Kanady do północnej Florydy. Rośnie na wysokościach do 600 m na terenach północnych i do 1500 m n.p.m. na południu. JESION WYNIOSŁY (Fraxinus excelsior) Pochodzi z Europy i Azji Mniejszej. Jedyny rodzimy gatunek jesionu w Polsce. Jego liście w odróżnieniu od jesionu amerykańskiego nie przybierają barw jesiennych — opadają na ziemię jeszcze zielone. Kora młodych drzew jest delikatna, o barwie jasnoszarej. Pierzaste, ciemnozie43

lone liście (trzy do pięciu par), które osiągają do 11 cm długości mają wyraźnie piłkowane krawędzie. Zielonka-wobiałe lub czerwonawe kwiaty tracą płatki przed pojawieniem się liści. Po zapyleniu skrzydlaki zwisają w gronach aż do następnej wiosny, kiedy to zostają rozniesione przez wiatry. Spotykane głównie na terenach wilgotnych; rzadziej na ziemiach piaszczystych. Popularne w parkach i ogrodach miejskich. Drzewo to rośnie najczęściej na terenach nizinnych i żyznych. JESION MANNOWY (Fraxinus ornus) Pochodzi z południowej Europy i zachodniej Azji, spotykany jest jednak również w Ameryce Północnej na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku. Sok wypływający z naciętych pni i gałęzi („manna") tężeje na powietrzu i bywa użytkowany, również jako środek na przeczyszczenie. Drzewo to osiąga wysokość 7-8 m. Pierzaste liście rosną parami nakrzyżlegle, osiągając od 15 do 20 cm długości. Owalne, ząbkowane listki są długie na 2,5-5 cm, a białe, drobne kwiatki mają długość około 4 mm. Skrzydlaki liczą około 2,5 cm długości i 4 mm szerokości. Będąc rośliną słońca, jesion jest jednym z drzew czczonych podczas zimowego przesilenia dnia z nocą. Jego pień i gałęzie dekorowane są roślinnymi ofiarami z ostrokrzewu, jemioły i bluszczu, a pod drzewem układa się podarki w postaci cydru (jabłecznika) i świeżo upieczonych ciasteczek. Zapalone świeczki umieszczane są w czterech świętych kierunkach. Drzewom Świata ofiarowuje się też pieśni i modlitwy. Jesion to jedno ze świętych drzew („dąb i jesion i krzew ciernisty") pojawiających się w brytyjskich i celtyckich pieśniach oraz legendach. Jesion ceniony był niezmiernie przez naszych przodków zarówno za swą leczniczą moc, jak i wszechstronność jako materiału budulcowego. Jesion, podobnie jak dąb, jest drzewem, do któ44

rego „zalecają się pioruny", tak więc należy unikać go podczas burzy. Indianie Amerykańscy uważali, że jesion posiada swoistą wrażliwość i żyje w harmonii z Ziemią i jej mieszkańcami. Uczy nas dojrzałego zrozumienia emocji i spokojnego rozwiązywania problemów. Ludzi ciągnie do jesionów z powodu spokoju umysłu, jaki daje przebywanie w ich pobliżu. Wśród ludzi jesionów, jest wielu nauczycieli, adwokatów, lekarzy czy zielarzy. Chociaż ludzie jesiony żyją przeważnie samotnie, bardzo dużo dają z siebie innym.

Zastosowanie praktyczne Największą zaletą drewna jesionowego jest jego elastyczność. Jesion to szybko rosnące drzewo dające mocne drewno, używane w przeszłości do wyrobu włóczni, łuków, stylisk do siekier, drabin, wozów konnych, powozów, wioseł, lasek, obręczy i skrzyń. Jako materiał budulcowy ustępuje chyba tylko dąbinie. Jesionowe drewno dobrze się pali, dając gorący płomień i bardzo małą ilość dymu. Kora posiada właściwości ściągające (wstrzymujące), była też kiedyś używana jako środek konserwujący sieci. Z drewna jesionowego wyrabia się koszyki. Jesion, tak jak ludzie, którzy go przypominają, jest mocny, wystarczająco jednak elastyczny, aby móc go wyginać. Kora i liście kwitnących jesionów używane są do barwienia wełny (z dodatkiem ałunu) na kolor żółty. Wełna wymieszana z siarczanem żelazawym i korą oraz liśćmi jesionu zabarwia się na czarno.

Zastosowanie zielarskie Jesion amerykański i jesion wyniosły mogą być wykorzystywane przez okrągły rok. Wiosną i wczesnym latem 45

zbierać możemy młode, delikatne końce gałązek oraz liście, z których robi się napar o działaniu moczopędnym i przeczyszczającym. (W przepisach zielarskich zalecany jest jako środek pomocniczy przy odchudzaniu). Napar ten pomaga również przy żółtaczce, podagrze i chorobach reumatycznych. Stanowi on klasyczny wiosenny środek wzmacniający, który pomaga spalić nagromadzony zimą tłuszcz i oczyścić cały organizm. Zimą do przygotowania naparu używamy kory lub skórki okrywającej korzenie. Liście jesionu zbieramy w czerwcu, starannie suszymy i przechowujemy w przewiewnych, nie przepuszczających światła pojemnikach. Używamy ich do sporządzenia delikatnego środka przeczyszczającego, działającego łagodniej niż robiony z liści senesu. Na litr dopiero co zagotowanej wody dajemy około 60 g liści i parzymy przez 20 min. Podajemy w powtarzanych dawkach przez dwadzieścia cztery godziny. Kora jesionu znana jest z właściwości oczyszczających wątrobę i śledzionę, co oznacza, że pomaga ona wzmocnić system odpornościowy organizmu. Może być stosowana wymiennie z chininą jako środek przeciwko sporadycznym stanom gorączkowym, na przykład zimnicy (malarii), podczas gdy owoce i nasiona (skrzydlaki) znajdują zastosowanie w łagodzeniu objawów niestrawności i leczeniu uśmierzaniu wzdęć. Z nasion jesionu zrobić można namiastkę kaparów, konserwując je w soli i occie. Jeśli zbierane były w stanie dojrzałym, dadzą się przetrzymać nawet do roku. Jesion amerykański używany jest w homeopatii do leczenia macicy, zwłaszcza gdy jest powiększona, włóknia-ków czy nowotworów. Stosuje się go również przy egzemie u niemowląt. Jesion wyniosły w postaci naparu z liści używany jest w homeopatii do leczenia podagry i reumatyzmu. 46

Właściwości magiczne Jesion to roślina Słońca, której żywiołem jest woda. Są z nim związane takie bóstwa, jak Posejdon, Wodan, Thor, Mars, Gwyddon, Neptun i Uranos. W Zielniku Grieve'a wymieniono wiele różnych zwyczajów występujących na Wyspach Brytyjskich, wywodzących się ze starożytnej wiedzy, a tradycyjnie związanych z jesionem. Według jednego z nich chore dziecko można wyleczyć, przesuwając je przez zrobione w tym celu rozszczepienie w pniu młodego jesiona. Inny zwyczaj miał zapewnić pozbycie się kurząjek: należało przekłuć kurzaj-kę nie używaną jeszcze szpilką, którą wcześniej wbito w jesion. Szpilkę tę następnie ponownie wbijano w drzewo jesionu, wypowiadając przy tym stosowane na tę okazję zaklęcie: „Jesionie, jesionie, proszę odkup ode mnie tę kurzajkę". Jeśli w jakimś miejscu rosną blisko siebie głóg, dąb i jesion, jest bardzo prawdopodobne, że w pobliżu ujrzymy fairies. Niektórzy twierdzą, że były one „małymi ludzikami", ową tajemniczą rasą znaną pod nazwą Piktów, która została wyparta w góry Brytanii, Szkocji i Irlandii przez większy lud. Być może „mali ludzie", słynni z biegłości w zielarstwie i różnych sztukach, znali zalety tych drzew. Z jesionem wiąże się wiele magicznych zwyczajów. Dla starożytnych Teutonów reprezentował on Yggdrasill — „Drzewo Świata", symboliczne przedstawienie planu, jaki miał Stwórca kreując wszechświat. Uważano, że drzewo to wyrasta z pierwotnej otchłani i ma trzy wielkie korzenie — przyszłości, teraźniejszości i przeszłości. Z pnia drzewa wyrastają trzy wielkie gałęzie; środkowa utrzymuje ziemię i przechodząc przez jej środek wychodzi z góry Asgard, siedziby bogów. Gałąź ta zapewnia cień całemu kosmosowi. Jej liśćmi są chmury, kwiatami 47

i owocami gwiazdy. Innej gałęzi strzegą Norny lub Mojry, strażniczki przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, które utrzymują drzewo przy życiu podlewając je codziennie. Woda pochodzi ze źródła, przy którym żyją dwa łabędzie — słońce i księżyc. Obok źródła Mimir żyje najmądrzejszy z ludzi, mędrzec o tym samym imieniu. Źródło daje początek wodom całej ziemi. Z drzewa opada przejrzysta, podobna do miodu rosa, nazywana hanangsfall, zapewniając pszczołom pokarm. Cztery jelenie, symbolizujące cztery wiatry, przeskakują z gałęzi na gałąź, skubiąc młode pędy. Na najwyższej gałęzi znajduje się orzeł, a na jego głowie, by móc udzielać mu rad, siedzi jastrząb Veorfolnir, starając się utrzymać równowagę. Orzeł symbolizuje powietrze, a jastrząb eter. Wokół podstawy drzewa owija się wąż Nidhoggr, skubiąc korzenie. Węże symbolizowały tlący się w środku ziemi ogień, który chciał opanować świat. Wiewiórka Ratatosk (deszcz i śnieg) biega po pniu w dół i do góry, usiłując doprowadzić do walki między wężem a orłem. Pod drzewem spoczywa róg Gjallarhorn, w który ma zadąć Heimdall3 podczas ostatniej wielkiej bitwy. Dźwięk tego rogu oznajmi zmierzch bogów, koniec czasu, życia i świata. Świat jednak powstanie powtórnie, a drzewo wspaniale się odrodzi. Dwoje ludzi — Lif (Życie) i Lifth-rasir (Kwitnący Życiem) przeżyje tę wielką walkę ukrywając się w jesionowym lesie, by dać początek nowym mieszkańcom ziemi. Pożywienie zapewni im poranna rosa. Dla starożytnych Celtów jesion był symbolem trwałości istnienia od przeszłości przez teraźniejszość do przyszłości — Abred, Gwynedd i Ceugant, czyli kreację, równowagę i zniszczenie. Uważano, że siły te są świętymi wy3

W mitologii germańskiej jeden z Asów (najwyższych bogów, którymi władał Odyn), najmądrzejszy, znający przeszłość i przyszłość bóg jasności. Jego atrybutem był róg Gjallarhorn, w który miał zadąć, by wezwać bogów do ostatniej bitwy z Lokim (przyp. tłum.).

48

miarami podróży codziennego życia, śmierć i zniszczenie to tylko przygotowanie do kolejnego cyklu ponownych narodzin i kreacji. W ten sposób jesion pomaga nam zrozumieć miejsce, jakie zajmujemy w odwiecznym cyklu wszechświata i to, że nasza własna realność jest częścią wielkiego Tańca Kosmicznego. Jesion to jedno z dziewięciu świętych drzew, których drewno uważa się za odpowiednie na rytualne ogniska. Jest szczególnie związany z obchodami Yule. Używa się go do robienia leczniczych pęczków mocy, woreczków i amuletów. Krzyż wyrzeźbiony w drewnie jesionowym ma chronić przed utonięciem, używa się go w rytuałach związanych z wodą i morzem. W magii leczniczej korzysta się z jesionowej różdżki. W Anglesey (Anglia) znaleziono taką różdżkę druidyczną z I wieku, ozdobioną wyciętą w niej spiralą. Miotły czarownic są tradycyjnie wykonywane z jesionowego kija i brzozowych gałęzi związanych wierzbową korą. Jesionowy kij nad drzwiami chroni wejście przed wpływami złego, a zielona kora może być noszona jako ochronne zaklęcie przeciwko czarownikom. Uważa się, że jednorożce są miłośnikami drzew jesionowych. Aby zobaczyć jednorożca trzeba nosić przy sobie kawałeczek jesionu lub jego liście albo sypiać w łóżku zrobionym z drewna jesionu, a jesionowe liście umieścić na piersi. Liście jesionu włożone pod poduszkę sprowadzają wieszcze sny. Rozrzucone na cztery strony świata ochraniają dom lub dane miejsce. Nosząc liść jesionu łatwiej pozyskać względy drugiej płci. Tradycja mówi, że nowo narodzone niemowlę zostanie dobrym śpiewakiem, jeśli zakopie się pod jesionem pierwsze obcinki jego paznokci. W żadnym jednak wypadku nie należy kłaść się do snu pod jesionem, gdyż drzewo to przyciąga pioruny. 49 4 — Drzewa ...

Wierzba babilońska

Wierzba Wodnista wierzba, drzewo księżyca

Salix amygdaloides Drzewo to posiada czasami kilka prostych pni, skierowane ku górze gałęzie i rozpostartą koronę. Osiąga wysokość 18 m, a średnicę pnia do 70 cm. Liście osiągają długość od 5 do 11 cm, a ich szerokość dochodzi do 3 cm. Lancetowatego kształtu zwężają się ku końcowi, są wiotkie i mają piłkowane krawędzie. Ciemnobrązowa kora jest chropowata i pobrużdżona. Kwiaty w postaci kotek (bazi) mające około 7 cm długości, pojawiają się wiosną wraz z młodymi liśćmi. Drzewa te lubią mokre tereny nizinne, w pobliżu strumieni, podobnie jak topole amerykańskie. Występują od południowo-wschodniej Kolumbii Brytyjskiej do zachodniego Teksasu i Nowego Meksyku, a na wschód do stanu Nowy Jork i północno-zachodniej Pensylwanii. Rosną na wysokościach od 150 do ponad 2000 m n.p.m. WIERZBA BIAŁA (Salix alba) Pochodzi z Europy, północnej Afryki i zachodniej Azji, w Polsce jest bardzo pospolita. W czasach kolonialnych wprowadzona została również do Ameryki Północnej. Jej drewno stosowane jest w Wielkiej Brytanii do produkcji kijów do gry w krykieta. Posiadać może od jednego do czterech pni, a jej korona jest szeroko rozpostarta. Drzewo to osiąga wysokość 25 m, a średnicę pnia do 70 cm. Liście mają długość od 5 do 11 cm, a ich szerokość wynosi 1-3 cm. Lancetowatego kształtu liście odznaczają się lekko piłkowanymi krawędziami; jesienią przybierają żółtą barwę. Szarego koloru kora jest chropowata i ma płytkie 51

bruzdy. Gałązki zwisają ku dołowi. Kotki pojawiają się wczesną wiosną, a ich długość dochodzi do 5,5 cm. Drzewo to rośnie chętnie w miejscach wilgotnych (brzegi rzeczek i tereny nizinne). WIERZBA BABILOŃSKA (Salix babylonica) Początkowo sądzono, że drzewo to pochodzi z Babilonu, później jednakże znaleziono je również w Chinach. Jego rozprzestrzenianie się na zachód postępowało prawdopodobnie wzdłuż tras karawan. Łatwo rozpoznawalne z powodu krótkiego pnia, rozłożystej korony i opadających ku dołowi gałązek drzewo osiąga wysokość 12 m, przy średnicy pnia około 70 cm. Lancetowatego kształtu wąskie liście, o delikatnie piłkowanych krawędziach i długich ostrych koniuszkach, mają długość 6-12 cm, a ich szerokość wynosi nieco ponad 1 cm. Kolor liści jest ciemnozielony po stronie wierzchniej i białawoszary pod spodem. Gałązki o kolorze żółtawozielonym do brązowego zwisają ku dołowi. Zielonkawe kotki pojawiające się wczesną wiosną mają do 2,5 cm długości. Drzewo to jest często spotykane w parkach, zwłaszcza na terenach wilgotnych. Występuje od południowego Quebecu i Ontario do Missouri i Georgii, zostało też introdukowane w stanach zachodnich. WIERZBA IWA (Salix caprea) Występuje w sposób naturalny w Europie i północnej Azji. Zwykle ma postać wysokiego krzewu, a rzadziej małego drzewa (do 15 m wysokości). Pojawiające się w marcu i kwietniu (najwcześniej z wierzb polskich) puszyste kotki dochodzą do 4 cm długości. Gałązki tej wierzby sprzedawane są powszechnie przed świętami Wielkanocnymi. U okazów męskich młode pędy mają barwę czer-wonobrązową, u żeńskich prawie zieloną. Drzewo to lubi 52

podmokłe zarośla i tereny leśne, ale rośnie również na glebach suchych i lekkich. Salix exiqua Podobne bardziej do krzewów niż drzew, rosną w zaroślach osiągając wysokość 6 m i średnicę pnia około 12 cm. Ich liście są bardzo wąskie, długie i zaostrzone na końcach. Posiadają rozsiane drobne ząbki; mogą być pod spodem owłosione lub nagie, zaś barwę mają żółtawozie-loną do szarozielonej po obu stronach. Szara kora jest gładka lub delikatnie popękana. Cienkie gałązki skierowane są ku górze. Kotki pojawiające się wiosną mają 2,5-6 cm długości i pokryte są żółtawymi cieniutkimi łu-seczkami. Drzewa te lubią wilgotne tereny nadrzeczne, piaszczyste wydmy i estuaria. Spotyka się je od Alaski do południowej Kalifornii, a na wschód do Quebecu i Wirginii. Rośnie na wysokości do 2400 m n.p.m. WIERZBA KRUCHA (Salix fragilis) Duże drzewo o szeroko rozgałęzionych konarach i bardzo łamliwych gałązkach. Pochodzi z Europy i zachodniej Azji. Do Ameryki Północnej wprowadzona została w czasach kolonialnych. Lancetowatego kształtu liście o piłko-wanych krawędziach są ostro zakończone, z lekkim skręceniem na bok. Ich długość sięga 10-15 cm, a szerokość do 3,5 cm, są zielone na wierzchu i białawe po spodniej stronie. Szarego koloru chropowata kora jest gruba i po-ciąta głębokimi wąskimi szczelinami. Gałązki są lśniące, sterczące lub rozpostarte na boki, pokryte kleistymi pączkami. Żółte lub zielonkawe kotki, pojawiające się wiosną, mają 2,5-6 cm długości. Wierzby kruche lubią wilgotne pobrzeża dróg i rzeczek, oraz wszelkie inne mokre tereny nizinne. Występują pospolicie w Polsce. 53

Salix nigra Plenne, miododajne drzewo dostarczające cienia, umacniające glebę, a także chroniące ją przed erozją i podczas powodzi. Posiada jeden lub kilka prostych albo pochylonych pni o gałęziach skierowanych ku górze i nieregularnego kształtu koronie. Osiąga wysokość do 30 m i średnicę pnia około 80 cm. Lancetowate wąskie liście mają długość 7,5-12,5 cm; są lekko zakrzywione i delikatnie pił-kowane. Na spodniej ich stronie zieleń jest bledsza niż na wierzchu. Kora o barwie ciemnobrązowej do czarnej jest łuskowata, z głębokimi rowkami i rozgałęzionymi zgrubieniami. Gałęzie są wiotkie i łatwo się odrywają. Kwitnie wiosną wytwarzając żółte kotki o długości 2,5-7,5 cm. Lubi mokre brzegi strumieni i tereny zalewowe, często rosnąc w pobliżu topól amerykańskich. Występuje od Maine do Florydy i od południowego Teksasu do Minnesoty. Spotyka się ją także w północnym Meksyku i zachodnio-północnej Kalifornii.

WIERZBA PURPUROWA (WIKLINA) (Salix purpurea) Pochodzi z Europy i Północnej Afryki, w Polsce również jest gatunkiem pospolitym. W obu Amerykach spopularyzowana została przez wyplataczy koszów. Jest to niewielkie drzewko, o wysokości do 3 m, z cienkimi gałązkami, błyszczących witkach w kolorach zielonym i czerwonym. Kora tej wierzby jest miękka i gorzka w smaku. Liście o długości 5-10 cm, często nakrzyżległe, są zaostrzone na końcach i od połowy delikatnie piłkowane. Gorzki smak kory wynika z obecności salicyny, której zawartość u tego gatunku jest prawdopodobnie największa. Wierzba purpurowa lubi mokre tereny łąkowe, jednak z uwagi na jej dużą tolerancję można nią obsadzać również tereny suche i kamieniste. 54

WIERZBA WICIOWA (WITWA, KONOPIANKA) (Salix viminalis) Pochodzi z Europy i Azji (aż do Japonii i Himalajów), w Ameryce rozprzestrzeniła się od Nowej Fundlandii do Nowej Anglii. Stanowi doskonały materiał do wyrobu koszyków i wszelkich produktów wikliniarskich. Przeważnie występuje w postaci wysokich krzewów (do 3-4 m wysokości). Wąskie lancetowate liście mają 10-25 cm długości i około 1 cm szerokości. Nie posiadają piłkowanych krawędzi, są matowozielone na wierzchu, a białe lub szare pod spodem. Cienkie i giętkie gałązki koloru zielonego z czasem stają się lśniące. Kotki dochodzą do 4 cm długości, mają barwę zielonożółtą, a kwitną wiosną przed wypuszczeniem liści. Wierzba ta lubi tereny mokre, dobrze znosi zalewy, spotykana jest w pobliżu miast i terenów zamieszkanych. Wierzba wiciowa zajmuje w moim sercu specjalne miejsce, gdyż noszę jej imię. Nadała mi je stara Indianka z plemienia Lakota, kilka lat temu, podczas ceremonii pełni księżyca w lesie. Używam też czasami imienia „Sail-lie", które po irlandzku oznacza wierzbę. Gałązki „Sally" używane były jako strzechy w tradycyjnych domach celtyckich. Dla Indian północnoamerykańskich wierzba jest drzewem kobiecym, posiadającym kojącą i uzdrawiającą moc. Warto zwrócić uwagę, że „wierzba płacząca" z gatunku S. babylonica pochodzi z Chin i nie figuruje w tradycji Indian amerykańskich ani Celtów.

Zastosowanie praktyczne Wierzby cenione były dawniej jako drzewa dające cień, a także z powodu drewna używanego na ogrodzenia i jako opału. S. amygdaloides, gatunek nizinny, sadzona w celu umocowania brzegów rzek przed erozją. Jedną z ważniejszych cech wierzb jest ich zamiłowanie do wody. Jeśli 55

mamy ogród położony na terenach podmokłych, warto posadzić w nim wierzbę. Osuszy ona trochę ziemię, wzbogacając równocześnie krajobraz swym subtelnym pięknem. Indianie amerykańscy używali gałązek i kory wierzby S. exigua do wyplatania koszyków. Liście do dziś służą jako pasza dla zwierząt domowych. Wierzby kruchej używano do produkcji węgla drzewnego, potrzebnego przy wytwarzaniu strzelniczego prochu. Wierzba wiciowa z kolei jest drzewem najczęściej używanym do wyrobów wikli-niarskich. S. nigra to największa spośród wierzb, a jej drewno służyło do wytwarzania mebli, drzwi, beczek, pudełek i zabawek. Przez kolonistów amerykańskich ceniona była również jako drzewo miododajne. W Anglii do dzisiaj drewno wierzbowe używane jest do wyrobu kijów krykietowych.

Zastosowanie zielarskie Pełna wdzięku, lubiąca wodę wierzba od wieków stosowana była jako środek uśmierzający ból. Dopiero niedawno jej leczniczą rolę spełniać zaczęła syntetyczna namiastka zwana aspiryną. Kora wierzby zawiera glukozyd — salicynę, tworzący w ciele kwas salicylowy, który stanowi „substancję aktywną" aspiryny. Kora wierzbowa przynosi ulgę przy niezbyt wysokiej gorączce i bólach, warto jednakże pamiętać, że gorączka jest naturalną obroną organizmu, swoistym „gotowaniem zarazków" i dopóki nie osiąga ona wysokiego poziomu, na ogół lepiej pozwolić jej na naturalne ustąpienie. Patogeny atakujące nasz organizm mają najczęściej dość wąski zakres temperatur, w których mogą żyć i rozwijać się. Pozwalając ciału na naturalną obronę wzmacniamy nasz system odpornościowy, ułatwiając mu niszczenie drobnoustrojów. 56

Już w czasach starożytnych wierzba znana była jako środek wstrzymujący (ściągający), a w 1763 roku uznana została w Europie Zachodniej za środek przeciwko stanom gorączkowym. Nie była ona jednak tak ceniona jak chinina i stosowano ją przeważnie przy leczeniu wysokiej gorączki połączonej z biegunką. Wszechstronne właściwości kory wierzbowej wykorzystywane są przy leczeniu reumatyzmu, podagry, zgagi i, dzięki właściwościom ściągającym, do powstrzymywania wewnętrznych krwawień. Użyteczna bywa jako środek działający moczopędnie, do płukania bolącego gardła i przy owrzodzeniu dziąseł; stosowana jest też do przemywania zewnętrznego przy bólach, problemach skórnych, skaleczeniach i oparzeniach. Najczęściej wykorzystywaną w zielarstwie wierzbą jest wierzba biała. Wierzba purpurowa (wiklina) ma zasadniczo te same właściwości co wierzba biała, a nawet bywa bardziej efektywna jako środek przeciwgorączkowy. Salix nigra posiada podobne zalety, a dodatkowo napar z jej liści i kotek uspokaja w stanach pobudzenia seksualnego. Wierzba iwa działa łagodząco przy niestrawności, kokluszu i katarze, używana też bywała jako antyseptyk do dezynfekowania bandaży. Culpeper zaleca stosowanie soku z kwitnących drzew dla wzmocnienia oczu. Można go pić lub używać do przemywania. Stosowany doustnie oczyszcza skórę i twarz z plam. Wywar z liści i kory, lekko podgotowany, polecany jest jako środek przeciwko łupieżowi. Wierzba może być stosowana jako zabezpieczenie przed nawrotami gorączki, a także jako środek poprawiający trawienie, zwłaszcza w przypadkach niestrawności wynikających z osłabienia układu pokarmowego. Kora Salix nigra stosowana bywała przy leczeniu rzę-żączki, zmniejszaniu bolesności przy jajeczkowaniu, a także pohamowaniu polucji nocnych. Kora wierzby białej stosowana była jako środek przeciwko chronicznej bie57

gunce i dezynterii. Napar z kory w połączeniu z boraksem stosowany może być jako dezodorujący środek do mycia. Korę wierzbową zbiera się wiosną. Aby przygotować herbatkę wierzbową, należy namoczyć 1-3 łyżeczki kory w filiżance zimnej wody przez 2-5 godz., a następnie gotować na małym ogniu 20 min. Podaje się po łyżeczce w ilości do 1 filiżanki naparu dziennie. Inny sposób polega na namoczeniu łyżeczki kory w zimnej wodzie przez 8-10 godz., a następnie odfiltrowaniu. Stosując sproszkowaną korę podawać można 1-2 łyżeczki dziennie, w herbacie lub kapsułkach. Korę rozgotowaną na „krem" stosuje się w formie okładów przy martwicy (gangrenie) lub wrzodach. Dr Bach zaleca stosowanie esencji z kwiatów wierzby w razie zawziętości, goryczy, żalu i urazy. Ludzie winiący innych za swoje błędy i problemy powinni stosować esencje kwiatów wierzbowych. Podobnie jak ci, którzy uważają się za skrzywdzonych przez los, zrażający sobie innych, nie chcący uznać siebie za źródło własnych problemów; wszyscy oni dopomogą sobie stosując tę esencję. Będąc w dobrym stanie ludzie tacy wykazują optymizm i wiarę, biorą też odpowiedzialność za swoje pomysły i czyny. Podobnie jak wszystkie esencje kwiatowe, esencja wierzbowa działa na sferę psychiczną, usuwając negatywne stany emocjonalne, stanowiące często źródło chorób. Nalewka ze świeżej kory Salix nigra stosowana jest w homeopatii w przypadkach histerii i złego stanu nerwów powiązanych z organami płciowymi. Zioła te stosuje się w przypadkach nimfomanii, nasieniotoku, lubieżnego obłędu, erotomanii i snów erotycznych, zwłaszcza gdy objawy te występują w połączeniu z bólami jajników czy jąder. 58

Właściwości magiczne Wierzba, wiązana z żywiołem wody jest zielem Księżyca, poświęconym Artemidzie, Ceres, Hekate, Persefonie, Herze, Merkuremu, Belili, Kirke i Belenosowi. Kojarzy się ją również z aspektem śmierci potrójnej Bogini Księżyca (Moon Goddess). Pełna wdzięku wierzba obdarzona została atrybutami kobiecości i miłości, dzięki czemu pomaga we wróżbach miłosnych, czarach opiekuńczych i leczniczych. Drzewo wydaje się zawierać esencję kobiecości, skupiając w sobie przyjaźń, miłość i radość. Gałęzie usuwają łzy i przynoszą ukojenie. Znaczenie wierzby jest zawarte w jej giętkiej naturze. Mówi ona o lojalności i umiejętności słuchania z subtelną uprzejmością. Nadaje szczególne znaczenie wymawianym łagodnie słowom, pełnym entuzjastycznej radości z życia. Indianie Ameryki Północnej postrzegają wierzbę jako drzewo pełne łagodnej pokory, czaru i wdzięcznej elegancji. Lud Seneka nazywał ją „szepczącą". Według tradycji plemienia Lakota w świętej fajce pali się tytoń wraz z wierzbą, gdyż jej energia pomaga tytoniowi wzlecieć do niebios. Wierzba oddziałuje wzmacniająco na tę część naszej osoby, która wpływa na sny. W delikatnym dotyku jej gałązek mieszczą się: intuicja, wiedza i łagodne wychowywanie. Jako ziele księżyca wierzba nasila przejawy cech żeńskich zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Wierzbę na ogół można znaleźć w pobliżu źródeł bądź na terenach bagnistych. Starożytne kurhany na Wyspach Brytyjskich, położone blisko wody, były bardzo często obsadzane wierzbami, być może miało to na celu zabezpieczenie przed wilgocią. Na głazach nagrobnych rzeźbiono liście wierzbowe. W mieszankach zielnych przeznaczonych do wzbudzania miłości używa się liści wierzby, z jej drewna wykonuje 59

się różdżki przeznaczone do księżycowej magii. Różdżka-rze często używają wierzby do zlokalizowania miejsc występowania wody podskórnej, energii ziemskich czy zakopanych przedmiotów. Jeśli ktoś chce się dowiedzieć, czy w nowym roku stanie na ślubnym kobiercu, niechaj w dzień sylwestrowy rzuci butem na wierzbę. Jeśli ten zawiśnie na drzewie, ślub odbędzie się w ciągu dwunastu miesięcy. Noszenie przy sobie kawałka drewna wierzbowego bądź umieszczenie go w domu chroni przed diabłem. Ochronę zapewnia również wierzba rosnąca w pobliżu domu. Liście wierzby, kora i drewno wzmacniają energię magii leczniczej. Kora wierzby wymieszana z drewnem sandałowym Santalum album i palona podczas ostatniej kwadry księżyca daje możliwość zaklinania duchów. Noszenie kawałka drewna wierzbowego pomaga również pokonać lęk przed śmiercią. Kirke mieszkała na wyspie Aja w gęstym zagajniku wierzbowym. Lud Ajnów z Japonii uważa wierzbę za święte drzewo i czci rosnącą na niej jemiołę. Orfeusz otrzymał dar śpiewu po dotknięciu wierzby w gaju Per-sefony. Irlandczycy opowiadają historię o królu Maon, zwanym też Labrą Żeglarzem, który miał końskie uszy. Za każdym razem, gdy musiał obciąć włosy, skazywał balwierza na śmierć, by zachować prawdę o swych uszach w tajemnicy. Pewnego razu wybrano do tego zajęcia syna biednej wdowy, który pod wpływem próśb matki i pod przysięgą dotrzymania tajemnicy został oszczędzony. Nie mógł on jednak powstrzymać się przed wydaniem sekretu i poprosił o radę druida. Ten doradził mu wyznać prawdę drzewu wierzby. W jakiś czas po tym pewien harfiarz o imieniu Crafti-ny potrzebował drewna, by zrobić nową harfę i ściął ową wierzbę. Gdy harfa była gotowa, zagrał na niej królowi. Ku zdumieniu wszystkich harfa wykrzyknęła: „Labra 60

Żeglarz ma końskie uszy". Po tym wydarzeniu król nigdy już nie skazał żadnego balwierza na śmierć. Jeśli chcemy, by się coś konkretnego zrealizowało w twym życiu, wyobrażając to sobie zawiążmy węzeł na gałęzi wierzby. Gdy uzyskamy to, o co prosiliśmy, rozwiążmy węzeł. Możemy użyć tej gałęzi ponownie. Zgodnie ze starym zwyczajem celtyckim obwiązywano szatami modlitewnymi drzewa, które znajdowały się blisko świętych źródeł bądź studni. Uważano, że woda jest wejściem do Drugiego Świata, więc ubrania pozostawiano przywiązane do pobliskiego drzewa, aby wiatr mógł porwać modlitwę.

Drzewa oczyszczają powietrze; oczyszczają również umysł... jeśli chcesz ocalić swój świat, musisz ocalić drzewa. Drzewa Endoru

Ostrokrzew amerykański

Ostrokrzew Ostrokrzew — schronienie leśnych duchów

OSTROKRZEW AMERYKAŃSKI (Ilex opaca) Wysmukłe, okrągłe w przekroju zimozielone drzewo o gęstej koronie okrytej kolczastymi liśćmi, białych kwiatach i czerwonych jagodach. Dorastać może do 21 m wysokości przy niemal 70-centymetrowej średnicy pnia. Liście są skórzaste i sztywne, eliptycznego kształtu, a ich krawędzie mają kolce. Osiągają długość 10 cm, a szerokość 4 cm. Są bladozielone na wierzchu, po spodniej stronie natomiast raczej żółte. Kora przeważnie jasnoszarego koloru bywa zarówno gładka, jak i chropowata oraz nierówna. Gałęzie są koloru szarego lub brązowego, u młodych roślin pokryte włoskami. Drobne białe kwiaty o czterech płatkach wyrastają w kępkach u podstawy młodych liści i gałązek. Rośliny te są rozdzielnopłciowe, tzn. kwiaty męskie wyrastają na innych drzewach niż żeńskie. Owoce dojrzewające jesienią dochodzą do 1 cm średnicy. Drzewa te lubią wilgoć i zwykle występują na mokrych terenach porośniętych lasami liściastymi. Rosną od Massachusetts do Florydy i od Teksasu do Missouri; spotykane są na wysokościach do 1200 m n.p.m. OSTROKRZEW KOLCZASTY (Ilex aquifolium) Drzewo zimozielone rosnące w południowej Europie, północnej Afryce i zachodniej Azji. Do zapylenia kwiatów żeńskich potrzebna jest obecność rośliny męskiej. Korona tego drzewa ma kształt stożkowy, gałęzie są rozłożyste, a lśniące owoce — czerwonej barwy. Dorasta do wyso63

kości 15 m, a średnica pnia osiągnąć może 0,5 m. Sztywne liście o długości dochodzącej do 7 cm mają eliptyczny kształt, krótkie i grube ogonki, a ich pofałdowane krawędzie pokrywają kolce. Są lśniące, ciemnozielone na wierzchu i bledsze pod spodem. Kora jest szara i niemal gładka. Gałązki mają barwę zieloną lub purpurową i mogą być pokryte mocnymi włoskami. Drobne białe kwiaty o czterech płatkach kwitną późną wiosną. Drobne lśniące czerwone owoce dojrzewają jesienią i pozostają na drzewach całą zimę. Rośliny te lubią tereny podmokłe w wilgotnych regionach. Ilex cassine Zimozielone drobne drzewo, o okrągłej koronie i gęstych kiściach owoców, pochodzące z południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych. Dorasta do 9 m wysokości przy średnicy pnia nieco ponad 30 cm. Liście są podłużne lub owalne, bez kolców, długości niemal 9 i szerokości 3 cm, lśniące, o barwie ciemnozielonej na wierzchu i jaśniejszej pod spodem. W młodym wieku liście pokrywają włoski. Kora jest ciemnoszara i może być zarówno gładka, jak i chropowata. Gałązki pokryte są jedwabistymi włoskami. Małe białe kwiaty o czterech zaokrąglonych płatkach wyrastają u podstawy młodych wiosennych liści. Malutkie owoce są lśniące, czerwone, żółte lub pomarańczowe. Dojrzewają jesienią i pozostają na drzewach przez zimę. Drzewa te rosną chętnie na moczarach, gruntach piaszczystych, a nawet słonawych. Występują od południowej Florydy do południowo-wschodniej Północnej Karoliny i południowej Luizjany. W starożytności ostrokrzew był symbolem męskiej energii. Gałązki bluszczu z kolei przedstawiały istotę kobiecości. Stąd stary zwyczaj ozdabiania młodej pary koroną z bluszczu i ostrokrzewu. Mawiano, że druidowie przystrajali swoje domy ostrokrzewem dając tym znak 64

leśnym duchom, iż znajdą tam bezpieczne schronienie przed zimowymi wichurami. Podczas starożytnych świąt rzymskich Saturnaliów, przypadających około tygodnia przed Bożym Narodzeniem, w czasie zimowego przesilenia dnia z nocą, dawano sobie podarunki udekorowane gałązkami ostrokrzewu. Ostrokrzew jest klasyczną rośliną służącą do dekoracji bożonarodzeniowych; dostarcza też zimą pokarmu ptakom i dzikim zwierzętom. Doprawdy nie zdajemy sobie czasami sprawy, jak wiele prastarych zwyczajów towarzyszy nam obecnie, podczas rozmaitych świąt i uroczystości.

Zastosowanie praktyczne Owoce ostrokrzewu są niezmiernie dekoracyjne, nie należy jednak ich jeść. Culpeper podaje, że były one stosowane przy kolce, mogą jednakże działać silnie przeczysz-czająco. Z kolei dzikie ptaki zjadają je ze smakiem, nie odczuwając żadnych objawów chorobowych. Liście ostrokrzewu stanowią pokarm zimowy jeleni, a młode gałązki suszono dawniej na paszę dla krów. Patyczki z ostrokrzewu umieszczane w klatkach królików, działały wzmacniająco i dodawały im apetytu. Delikatne i białe drewno ostrokrzewu używane było w dawnych czasach do inkrustacji i skomplikowanych prac rzeźbiarskich. Równa i gładka faktura pozwalała rzeźbić w nim najdrobniejsze nawet ornamenty. Z drewna tego robiono też często laski i biczyska. Ostrokrzew, uważany do dziś za drzewo męskie, dostarczał starożytnym Celtom drewna do wyrobu włóczni.

Zastosowanie zielarskie Ostrokrzew kolczasty jest tradycyjnie wykorzystywany w zielarstwie. Jego liście używane są zarówno w formie 65 5 — Drzewa ...

świeżej, jak i suszone. Zbiera się je w maju i czerwcu, w południe podczas suchej pogody. Napar z ostrokrzewu stosuje się w leczeniu kataru, zapalenia opłucnej, ospy wietrznej, stanów gorączkowych i reumatyzmu. Działa on rozszerzająco na tętnice i lekko moczopędnie. Picie naparu wywołuje poty, jest więc stosowany przy gorączce i reumatyzmie. W Szwarcwaldzie w Niemczech liście ostrokrzewu używane bywały niegdyś jako namiastka herbaty. Jagody ostrokrzewu działają wymiotnie i zarazem przeczyszczające, tak więc osoby niedoświadczone i niefachowe powinny unikać ich stosowania jako środka wewnętrznego. Suszonych i sproszkowanych jagód używa się do hamowania zewnętrznych krwawień. Culpeper zaleca wilgotne okłady z kory i liści w przypadku złamań kości i wywichniętych stawów. W leczeniu kaszlu, zaziębienia i grypy stosujemy napar z liści. Siekamy około 15 g liści i zalewamy połową litra właśnie zagotowanej wody. Pozwalamy im naciągać przez 20 min, następnie odcedzamy i pijemy w dawkach po około 30 ml. Esencja z kwiatów ostrokrzewu stosowana jest przy występowaniu takich cech, jak gniew, zazdrość, zawiść i podejrzliwość. Stanowi ona antidotum na nienawiść. Cytując dra Bacha: „ostrokrzew chroni nas przed wszystkim, co nie jest powszechną miłością". Sugeruje on, aby aplikować ostrokrzew w każdym przypadku, w którym nie ma pewności jaki inny środek zastosować, uważając utratę miłości za podstawę wszystkich negatywnych stanów emocjonalnych. Ludzie potrzebujący ostrokrzewu są aktywnymi, silnymi jednostkami, pełnymi jednak niepewności, agresji, podejrzliwości, zazdrości i gniewu. Z drugiej strony są istotami pełnymi bezwarunkowej miłości, którą przekazują światu, nie oczekując niczego w zamian. Są tole66

rancyjni i szczęśliwi nawet doświadczywszy dużych strat, a cieszą ich również osiągnięcia życiowe innych. Ostrokrzew kolczasty używany jest w homeopatii do leczenia stanów gorączkowych, schorzeń oczu i bólów śledziony.

Właściwości magiczne Ostrokrzew, drzewo Saturna i Marsa, związane z żywiołem ognia, jest poświęcone celtyckiemu bogu światła o imieniu Lugh i bogini obfitości, którą nazywano Ha-bondia. Jest jednym z dziewięciu świętych drzew używanych do palenia rytualnych ognisk. (Tych dziewięć drzew to: dąb, sosna, ostrokrzew, leszczyna, jałowiec, cedr, topola, jabłoń i jesion). W części starego irlandzkiego kodeksu Crith Gablach, pochodzącego z VII wieku i zawierającego opis starożytnego prawa irlandzkiego, wymieniono siedem szlachetnych świętych drzew, czyli brzozę, olchę, wierzbę, dąb, ostrokrzew, leszczynę i jabłoń. Ostrokrzew jest drzewem zapewniającym ochronę, często wykorzystywanym jako zaklęcie przeciwko piorunom; sadzi się je przy domu w charakterze strażnika. Uważa się, że zabezpiecza przed trucizną, złymi duchami i złymi czarownikami, jak również odpędza niebezpieczne dzikie zwierzęta. Jeśli chcemy rzucić ochronny czar na noworodka, należy go pokropić naparem z ostrokrzewu. Każdy, kto chce, by jego sny się sprawdziły, powinien zebrać dziewięć liści ostrokrzewu w piątek po północy, zachowując absolutne milczenie, a następnie położyć je na czymś białym z własnej odzieży, związać dziewięcioma węzłami i włożyć pod poduszkę. Starożytni Celtowie dzielili rok na dwie części, rządzone przez Władcę Lata i Władcę Zimy. Zielony Rycerz, nieśmiertelny gigant uzbrojony w świętą maczugę, walczy z herosem Cuchulainem w dzień będący środkiem lata lub zimy, czyli dzień Nowego Roku. 67

Tradycja ta jest odtworzeniem corocznej walki między Władcą Zimy a Władcą Lata. Podczas zrównania jesiennego Zielony Mężczyzna (czyli Władca Lata) poddaje się Rogatemu Bogu (Władcy Zimy). Władca Lata sprawuje rządy, gdy ziemia jest pokryta liśćmi, kwiatami, trawą i zbożem. Władca Zimy panuje, gdy ziemię pokrywa śnieg, a jedynym dostępnym pożywieniem jest mięso. W czasie wiosennego zrównania dnia z nocą Rogaty Bóg polowania raz jeszcze musi ustąpić pola Zielonemu Mężczyźnie. W tradycyjnym społeczeństwie często odgrywano tę starożytną tragedię w formie rytualnej walki. Ostrokrzew jest drzewem wojownikiem. W czasie chłodów zimy bronią go kolce. Włócznia zrobiona z ostro-krzewu zapewnia koncentrację i skłania do walki duchowej. Dodaje rozsądku i odwagi niezbędnej do osiągnięcia sukcesu w poszukiwaniach.

Lasy to dar wiecznej młodości. W tych ogrodach Boga królują obyczajność i sacrum, to miejsce wiecznego święta, a ich gość nie dostrzega, jak mogłyby go znużyć nawet przez tysiąc lat. Ralph Waldo Emerson

Głóg

Głóg Głóg, kwiat majowy

GŁÓG DWUSZYJKOWY {Crataegus oxyacantha) Popularne drzewo europejskie i północnoafrykańskie, nazywane w literaturze angielskiej „majowym drzewem". Osiąga wysokość 5 m i jest długowieczne. Kwitnące w maju kwiaty, o średnicy 1,5 cm, mogą być białe, różowe lub ciemnoczerwone. Owoce są jaskrawoczerwone i przypominają miniaturowe jabłuszka. Liście nie zmieniające barwy jesienią układają się naprzemianlegle z cierniami. Rośnie na glebach ubogich, zarówno kwaśnych jak i alkalicznych. Należy do rodziny różowatych. Popularny w ogrodach i na terenach zamieszkanych. Łacińska nazwa głogu Crataegus oxyacantha pochodzi od greckich słów „kratos" (twardość), „oxus" (ostry) i „akantha" (cierń). Na Wyspach Brytyjskich i w Niemczech głóg tradycyjnie stosowany był do obsadzania granic pomiędzy polami.

Zastosowanie praktyczne Drewno głogu jest zwarte, o gęstej fakturze, odpowiednie do inkrustacji i prac rzeźbiarskich. Jeszcze bardziej jednolite drewno z korzenia głogu używane było do wyrobu pudełeczek i grzebieni. Głóg płonie ogniem najgorętszym spośród wszystkich rodzajów drewna. W dawnych czasach był on nawet ceniony wyżej niż dąb przy ogrzewaniu pieców chlebowych, a otrzymywany z niego węgiel drzewny dawał ogień mogący topić nawet złom żelazny w hutach.

71

Zastosowanie zielarskie Owoce głogu są jednym z najlepszych zielarskich środków wzmacniających serce. Wydaje się, że mogą być pomocne przy wszystkich niemal dolegliwościach krążeniowych. Stabilizują ciśnienie krwi, jednak używane dłuższy czas mogą doprowadzić do jego obniżenia. Problemy funkcjonalne, takie jak szmery w sercu, nieszczelne zastawki, zapalenie mięśnia sercowego, stwardnienie tętnicze (miażdżyca), otłuszczenie naczyń krwionośnych, obrzęki i choroby tętnic wszelkiego rodzaju, zmniejszyć można stosując owoce głogu. Oczywiście ten sposób leczenia traktować należy jako część składową kompleksowego postępowania, na które składają się również zmiana diety, właściwie dobrane ćwiczenia i sen. Leczenie takie stosować można oczywiście dopiero po konsultacji z lekarzem. W homeopatii głóg stosowany jest przede wszystkim jako środek wzmacniający serce. Działa on leczniczo na takie dolegliwości, jak zapalenie mięśnia sercowego, aryt-mia serca, obrzęk i wysokie napięcie tętnicze, chroniczne osłabienie serca, osłabienie akcji serca, stwardnienie tętnicze (miażdżyca), czy bóle w lewej części klatki piersiowej. Jest odpowiedni dla pacjentów drażliwych, a posiadających problemy z sercem, lękliwych, cierpiących na bezsenność i przygnębienie. Można stosować go również w cukrzycy u małych dzieci. Stosowanie owoców głogu może zapobiegać problemom również na przyszłość. Oprócz wzmacniania serca działają one uodparniająco przy takich infekcjach, jak zakażenie paciorkowcem, gorączka reumatyczna czy stany zapalne migdałów, które bardzo osłabiają serce. Ponieważ głóg jest ziołem silnie działającym, warto łączyć go z innymi środkami leczniczymi, np. ogóreczni-kiem, serdecznikiem, pieprznikiem, czosnkiem czy kwiatami mniszka lekarskiego. Pozwala to prowadzić długo72

trwałą kurację nasercową. Dla wygody możemy zmielić te zioła i uformować z nich kapsułki. Do użytku doraźnego 2-3 tygodnie przygotowujemy zioła na bieżąco, tj. zaparzamy 1 łyżeczkę kwiatów w 1/2 filiżanki wody przez mniej więcej 20 min. Pijemy do 1,5 filiżanki dziennie, w dawkach po 1 łyżeczce. Można zaparzyć również 1 łyżeczkę pokruszonych owoców głogu w 1/2 filiżanki wody przez 20 min, pijąc również do 1,5 filiżanki dziennie w dawkach po 1 łyżeczce. Dopuszcza się też namaczanie w zimnej wodzie; umieszczamy wówczas łyżeczkę pokruszonych owoców w 1/2 filiżanki wody na 7-8 godz. Następnie szybko zagotowujemy i odcedzamy. Jak poprzednio wypijamy do 1,5 filiżanki dziennie w powtarzanych malutkich dawkach. Liście głogu stanowić mogą namiastkę zielonej chińskiej herbaty, a nasiona po wyprażeniu użyć można w sposób podobny do ziarn kawy. Osoby pragnące oduczyć się palenia papierosów, mogą palić młode liście głogu, nie zawierające nikotyny. Dodatkowo, w celu urozmaicenia smaku, a także pozytywnego oddziaływania na gardło, dodać można do tych „papierosów" krwawnika, mięty, podbiału i dziewanny. Homeopaci francuscy utworzyli serię leków homeopatycznych, zwanych „środkami oczyszczającymi", stymulujących organy do wydzielania i pomagających w oczyszczaniu gruczołów oraz tkanek. W systemie tym używane są nalewki o niskiej potencji (2X), wykonane z pączków głogu, a zwiększające napięcie mięśnia sercowego, zwłaszcza w lewej ścianie serca. Dawkę stanowi 50 kropli; podajemy raz dziennie, w wodzie. Dżem z głogu (Owoce zbieramy po pierwszym mrozie) 3 kg owoców głogu 5 filiżanek miodu 1 filiżanka wody 73

1 opakowanie żelatyny spożywczej 1/2 cytryny (w plastrach) Gotujemy owoce z cytryną aż staną się miękkie. Mieszamy je, dodajemy żelatynę i dalej mieszamy. Zagotowu-jemy szybko na silnym ogniu. Dodajemy miód i gotujemy przez jedną minutę. Zdejmujemy z ognia i rozlewamy do słoików, pozostawiając je w połowie puste. Przykrywamy parafiną i uszczelniamy. Majowe brandy Napełniamy słój kwiatami głogu, uważając aby nie było wśród nich łodyżek. Zalewamy whisky lub brandy i pozostawiamy na 2-3 miesiące. Odcedzamy i zamykamy w butelkach. Koktajl głogowy 1 butelka białego wina 1 gałązka tymianku 1/2 butelki czerwonego wina 2 gałązki ogórecznika 1 pomarańcza (w plastrach) garść kwiatów głogu Wlewamy wino do wazy. Dodajemy plastry pomarańczy, zioła i kwiaty. Przykrywamy płótnem i zostawiamy na półtora dnia. Odcedzamy i mieszamy z lodem. Dekorujemy szklanki kwiatami ogórecznika.

Właściwości magiczne Głóg wiązano z pierwszym maja, dniem przejścia między kwartałami, znanym starożytnym jako celebrowane ku czci boga słońca Belenosa święto Beltaine. Za właściwą datę tego święta uznawano dzień, w którym o poranku zakwitł głóg. Był on jednym z trzech świętych drzew starożytnych Brytów i Celtów, którzy czcili dąb, jesion i głóg. Uważano, że te trzy drzewa rosnące blisko siebie 74

stawały się siedzibą wróżek. Do dzisiaj ścięcie „drzewa wróżek" uważa się w Irlandii za ciężkie wykroczenie. W starożytności tak w Grecji, jak i w Rzymie głogu używano podczas obchodów i obrzędów związanych z płodnością. Był poświęcony Hymenowi, bogu małżeństwa, a wiązano go z małżeństwem i dziećmi. Uczestnicy orszaku weselnego przybierali się kwiatami głogu, a młoda para trzymała w dłoniach gałązki. Na używane w orszaku weselnym pochodnie również brano głóg. Ciekawe, że liście głogu wkładano pod łóżko lub rozsypywano wokół sypialni jako środek dla zachowania niewinności, natomiast umieszczone w kołysce dziecięcej służyły jako czar ochronny. Wedle średniowiecznej tradycji europejskiej głóg był ulubionym drzewem czarownic, które potrafiły się w nie przemieniać. Twierdzenie to może kryć w sobie trochę prawdy, gdyż znamy jego lecznicze właściwości. Wiele czarownic uprawiało „zieloną magię" bądź sztukę uzdrawiania i często widywano je przy drzewach, jak zbierały ich „użyteczne dary". Głóg jest drzewem Marsa i żywiołu ognia, poświęconym takim bogom jak Kardea, Flora, Hymen i Thor. Obdarza płodnością, strzeże dziewictwa, wspomaga rybaków i zapewnia radość ludziom przy spotkaniach z różnych okazji. Podczas święta Beltaine przyjęto ozdabiać maik jego gałęziami. Magiczne obrzędy wszelkiego typu mogą być przeprowadzane pod „ciernistym krzewem". Głóg pomaga wytrwać, gdy nadchodzi okres czekania i wewnętrznej ciszy. Zapewnia koncentrację do chwili, w której następuje aktywność i postęp. Chcąc zapewnić sobie szczęście przy łowieniu ryb należy nosić kawałek „ciernia" w kieszeni. Można go używać jako amuletu, by uniknąć depresji i odzyskać poczucie szczęścia. By uchronić dom od uderzeń piorunów, trzeba zawiesić głóg wysoko na budynku. 75

Żywopłot z głogu powinno się przycinać zawsze od wschodu na zachód, zgodnie z ruchem słońca. Nie wolno ścinać kwitnącego drzewa — wywołuje to gniew wróżek. Z głogiem wiąże się wiele legend. Jedna z nich to historia „głogu z Glastonbury", który rósł na wyspie Avalon w Somerset (Anglia). Cześć, którą darzono to drzewo, jest prawdopodobnie odzwierciedleniem szacunku okazywanego mu w czasach przedchrześcijańskich. Widoczne to było jeszcze w średniowieczu. Legenda o głogu z Glastonbury opowiada o Józefie z Arymatei, który przybył do Anglii, by nawracać tutejszych ludzi i przywiózł z Palestyny laskę z głogowego drewna. W owym czasie Avalon znajdował się jeszcze nad morzem. Gdy Józef wylądował w Glastonbury, wbił w ziemię swą laskę, a ona w cudowny sposób ukorzeniła się i zakwitła. Wtedy Józef postanowił w tym miejscu zbudować kościół. Potem ustanowiono tam opactwo Glastonbury, a słynne drzewo było czczone przez pielgrzymów aż do 1750 roku, kiedy to w miejscu, w którym był pniak, położono kamień. Starożytni Teutonowie poświęcili głóg Thorowi, bogowi burzy. Z drewna głogu układali stosy pogrzebowe, wierząc, że dusze zmarłych odchodzą przez palące się ciernie i w ten sposób wstępują do nieba. Święty ogień głogu był dla tych ludzi odbiciem zwierciadlanym niebiańskiego ognia-błyskawicy. Istnieje szkocka legenda o dwóch chłopcach, którzy orali pole. Na polu tym rósł krzak głogu. Jeden z chłopców zatoczył okrąg wokół „drzewa wróżek", by ochronić je przed pługiem. W tejże chwili w kręgu pojawił się stół zastawiony wspaniałymi potrawami. Zuch, który zakreślił okrąg, zasiadł do stołu, ten drugi zaś odmówił. Chłopak, który przyjął poczęstunek wróżek został obdarzony mądrością. W starożytnej Irlandii zniszczenie drzewa głogu uważano za bardzo niebezpieczne. Taki czyn mógł wywołać

76

śmierć bydła czy któregoś z dzieci i całkowitą utratę szczęścia w życiu. Święte ciernie rosły obok świętych studni, gdzie pielgrzymi odrywali kawałki swej odzieży i zawieszali je na drzewach (zwyczaj praktykowany do dzisiejszego dnia). Skrawki te pozostawiano jako wota w podzięce za uzdrowienie, mogły też służyć za modlitewne chorągiewki przekazujące wiatrowi prośbę o zdrowie lub wyleczenie. Wierzono, że modlitwy dochodziły do bogów za pośrednictwem drzewa i wiatru. Interesujące, że pojedyncze drzewa głogu, rosnące na wzgórzach bądź blisko świętych studni, uważano również za znaki pokazujące wejście do świata wróżek. Tak więc modlitwy mogły trafić jednocześnie i do wróżek.

Leszczyna amerykańska

Leszczyna Leszczyna, drzewo wiecznej mądrości

LESZCZYNA POSPOLITA {Corylus avellana) Pochodzi z Europy, gdzie występuje powszechnie aż do Kaukazu i Krymu. Zwykle osiąga wysokość 5 m. Gałęzie leszczyny są giętkie i wytrzymałe, choć drewno charakteryzuje się miękkością i nietrwałością. Liście są duże (5-10 cm długości) i owalne, sercowate u nasady, z piłkowanym i często wrębnym brzegiem. Po spodniej stronie miękko owłosione. Kwiaty męskie o długości 2 cm mają postać żółtych, zwisających kotek. Orzechy o średnicy do 2 cm w listkowatych okrywach, osadzone po jednym do trzech razem. Uprawiana jako krzew owocowy już w starożytności. Roślina bardzo tolerancyjna w stosunku do światła, unika gleb jałowych, suchych i podmokłych. LESZCZYNA AMERYKAŃSKA {Corylus americana) Pochodzące z Ameryki drzewo o białym i na ogół twardym drewnie. Rosnące naprzemianlegle, pierzasto pożył-kowane liście, mają 5-12 cm długości. Orzechy są drobne i okrągłe, o średnicy około 12 mm, rosną w kępkach po 2 do 4. Drzewo osiąga wysokość poniżej 3 m. Spotykane jest na całym niemal obszarze Ameryki Północnej. LESZCZYNA ROGATA {Corylus cornuta) Występuje w Quebecu, Saskatchewan, Georgii i Missouri. Orzechy mają nieco ponad 1 cm średnicy, a drzewo dorasta do wysokości 2 m. 79

LESZCZYNA ROGATA var. californica)

ODM. KALIFORNIJSKA

(Corylus cornuta

Roślina ta ma białe twarde drewno, jej liście ułożone są naprzeciwległe i charakteryzują się pierzastym żyłkowaniem. Występuje od Kolumbii Brytyjskiej do środkowej Kalifornii. Kwitnie w lutym i marcu. Drzewa orzechowe sadzone bywają zarówno dla ozdoby, jak i w celu dostarczania pokarmu. Większość gatunków stanowi pokarm dzikich zwierząt, jedynie leszczyna pospolita hodowana jest chętnie przez ludzi ze względu na smaczne i pożywne orzechy. Drzewo to dostarcza również doskonałego schronienia zwierzętom.

Zastosowanie praktyczne Leszczyna rogata stosowana jest do powstrzymywania erozji gleby, dostarcza pożywienia człowiekowi i zwierzętom, stanowi też składnik rozmaitych medykamentów, a jej drewno używane jest do wyrobu kasetek i szkatułek. Orzechy zbiera się ręcznie, gdy listkowate okrywy zaczynają brązowieć. Zbiory należy przeprowadzać natychmiast, kiedy orzechy dojrzeją, inaczej większość z nich padnie łupem wiewiórek i innych zwierząt. Orzechy laskowe dobrze się przechowują złożone w suchym i przewiewnym miejscu.

Zastosowanie zielarskie Francuska szkoła homeopatii faworyzuje leszczynę jako „środek oczyszczający". Podawana jest ona przeważnie tymczasowo, gdy nie został jeszcze znaleziony właściwy lek lub też wydaje się, że przestał już działać. Pączki leszczyny pospolitej przygotowane jako lek o niskiej po80

tencji (2X) poprawiają elastyczność tkanki płucnej. Pomocne są również w leczeniu rozedmy, włóknia-ków płucnych i niektórych dolegliwości wątroby. Dawkę stanowi 50 kropli nalewki; raz dziennie, podajemy w wodzie. Orzechy laskowe stanowią pożywienie bogate w fosfor, magnez, potas, miedź, białka i nienasycone kwasy tłuszczowe. Culpeper zaleca dodawanie sproszkowanych orzechów do miodu pitnego lub wody z miodem pszczelim i podawanie tego środka w razie chronicznego kaszlu. Dodanie do tej mieszanki pieprzu pomaga ściągnąć śluz z zatok. Ciastka orzechowe 2 filiżanki pokruszonych orzechów laskowych 1 łyżka utartej skórki z cytryny 1/2 filiżanki miodu 1 jajko (utarte) 1/4 filiżanki mąki 1 łyżka soku cytrynowego Mieszamy pokruszone orzechy z miodem ucierając z nich pastę. Dodajemy mąkę i skórkę cytrynową. Mieszamy sok cytrynowy z utartym jajkiem i dodajemy do zrobionej wcześniej masy. Kładziemy łyżeczkę na posmarowaną tłuszczem blachę. Pieczemy w temperaturze 350°C przez 20 min. Zupa orzechowa 1 filiżanka bulionu kurzego 2 łyżki oleju 1 łyżeczka tymianku 1 filiżanka mleka 1 łyżeczka pietruszki 1 filiżanka pokruszonych orzechów laskowych 1 łyżeczka estragonu 1 pokrojona cebula 81 6 — Drzewa ...

Podsmażamy cebulę na oleju. Dodajemy pozostałe składniki i gotujemy na małym ogniu 15 min.

Właściwości magiczne Leszczyna, łączona z żywiołem powietrza, jest rośliną Słońca, poświęconą Merkuremu, Thorowi, Artemidzie i Dianie. Zapewnia płodność, ochronę i mądrość. Laskowy orzech — słodki i zwarty symbolizuje skoncentrowaną mądrość i podtrzymującą życie energię słoneczną. Starożytni Celtowie czcili krzew leszczyny za jej szczególny związek ze świętymi źródłami i studniami. Dla Celtów woda była bramą do Drugiego Świata, a wrzucając orzech do jeziora czy studni składano bogom ofiarę. W starym poemacie irlandzkim Dindsenchas została opisana Studnia Connla. Znajdowała się obok Tipperary, pod Dziewięcioma Krzakami Leszczyny Poezji, które dawały jej zarówno kwiaty (piękność), jak i owoce (mądrość). Pływające w studni święte łososie zjadały wpadające do wody orzechy, a po każdym orzechu na skórze ryby powstawała jasna plamka. Uważano, że w ten sposób orzechy dawały początek wszystkiemu, co wiemy na temat sztuki i nauki. Leszczyna może być również symbolem mądrości, do której uzyskał dostęp głupiec. Opowiada o tym fenicka legenda o zagajniku jałowych krzewów Starożytnej Leszczyny Kapiącej, z której ściekała trucizna, i która była schronieniem dla sępów i kruków. Gdy w tym leszczynowym zagajniku schronił się heros Fionn, tysiące jego żołnierzy zginęły od oparów unoszących się z krzaków. Leszczyna była jednym z „Siedmiu Przywódczych Drzew" chronionych przez Prawo Brehon Irlandii. Za ścięcie takiego drzewa należało oddać krowę. Komentator Prawa Brehon wyjaśnia, dlaczego tych siedem drzew cie82

szyło się takim szacunkiem. Dąb jest szlachetny ze względu na swe piękno i wielkość, a także żołędzie będące pożywieniem dla świń. Leszczyna jest szlachetna dla swych gałęzi i orzechów; jabłoń z powodu jabłek i wartościowej kory (używanej do garbowania); cis, gdyż jego drewno było używane do robienia łuków, napierśników i przyborów domowych; ostrokrzew dla drewna wykorzystywanego na dyszle w powozach; jesion, bo jego drewno służy do wyrobu strzał, tronów królewskich i włóczni; z sosny zaś robiono podłogi i beczki. (Różne części tych drzew mogą być również wykorzystane, jak widzieliśmy, w charakterze cennych leków.) Rozwidlona gałąź leszczyny służy tradycyjnie do poszukiwania ukrytych przedmiotów, wody i osób obwinianych o grabież i morderstwo. Jak leszczynowa różdżka może być użyta do znalezienia nowych studni i źródeł wodnych, tak drewno leszczyny bywa pomocne w odkrywaniu czystych źródeł poezji i mądrości. Moc tę można wykorzystywać, żeby powiększyć swą intuicyjną wiedzę i wzmóc zdolności twórcze. Dwie gałązki leszczyny związane czerwoną nitką lub przędzą w równoramienny krzyż powinny przynieść przychylność losu. Najlepszym czasem pozyskania leszczyny do magicznych czynności jest pora po zachodzie słońca w dzień święta Samhain (wigilia Wszystkich Świętych). Gałązki leszczyny mogą być użyte do zakreślenia na ziemi kręgu. W ten sposób powstanie „pierścień nie do przekroczenia", w którym będziemy psychicznie zabezpieczeni, bądź zostanie wyznaczone święte miejsce. Drewno leszczyny ma również służyć jako czar przeciwko piorunom. Noszenie korony z leszczyny wzmocni przejawy woli. Legenda mówi, że taka korona zapewnia niewidzialność osobie, która ją nosi. Wedle starej tradycji trzy kawałki drewna leszczyno83

wego, umieszczone w ścianach domu, ochronią go przed ogniem. W Anglii orzech laskowy był używany do wróżb miłosnych w święto Samhain, które jest również znane jako „noc pękającego orzecha". Wróżenie polega na przypisaniu imienia ukochanej osoby orzechowi, który następnie należy umieścić w ogniu i obserwować, czy wyskoczy z płomieni, czy też spali się jasnym płomieniem. Taka reakcja wyjaśni: przeznaczeniem twojej miłości jest wielka namiętność, czy też będzie ona ostatecznie nieudana. Thomas Gray tak o tym napisał: Dwa orzechy wrzuciłem w gorejące płomienie I każdy z nich nazwałem kochanym imieniem. Jeden srodze mnie zdziwił swym głośnym podskokiem, Płonącego jak pochodnia pochłaniałem wzrokiem. Niechże twoja namiętność będzie jak ten pożar, Gdyż to był twój orzech, co tak słodko gorzał.

O buku, rozpuść swe żółte liście, gdyż Słodki czas głęboko śpi, a ciężki cień Opuszcza na powieki złoty sen. Długie są twe flety, głosy kurantów, małe dzwoneczki w odpoczynku, I tylko słychać ponury krzyk lisa, Tylko myśliwy podąża za swym psem, A twój przedziwnie upierzony Ptak, którego otuliły twe zielone, szczęśliwe konary Wygina na południe swą jasną, delikatną pierś. Zanim zima i przerażenie ustąpią, Rozrzuć listowie, które rozrosło się jak róża, Nie dla poklasku, lecz by wziąć oddech. Cztery noce, by wygnać tę rzecz, która stała, Schwytana tą plecionką, która zwisa z twej gałęzi, Prowadzą lodowaty sztylet do jego serca, A ten, wyczerpany, Nie pomni, że może płakać czy poderwać się, Czy zbroczyć krwią ostrze. Leonie Adams

Brzoza

Brzoza Lśniąca brzoza, Pani Lasów

BRZOZA ŻÓŁTA {Betula alleghaniensis = Betula lutea) Pochodzi z Nowej Fundlandii. Ma okrągłą rozłożystą koronę o opadających gałęziach. Dorasta do wysokości 30 m, przy średnicy pnia około 80 cm. Eliptyczne liście, zaokrąglone u podstawy i podwójnie ząbkowane, posiadają 9-11 żyłek z każdej strony. Ich długość wynosi 7-12 cm, a szerokość prawie 4 cm. Ciemnozielona barwa liści (ciemniejsza na wierzchu) przechodzi jesienią w żółtą. Gałązki i liście wydzielają po zgnieceniu zapach olejku wintergrino-wego (strzęślowego). Kora jest lśniącożółta do srebrnosza-rej, z falistymi, podobnymi do papierowych paskami, które grubieją łuskowato i nabierają z wiekiem brązowoczer-wonej barwy. Kwiaty rozwijają się wiosną, męskie mają dwa pręciki, są żółte i rosną w postaci kotków zwisających na końcach gałązek. Kwiaty żeńskie są zieleńsze, krótsze i wyrastają w odwrotną stronę na tych samych końcach gałązek co męskie. Drobne podłużne i sterczące ku górze owocostany w postaci szyszeczek o długości 2-3 cm mają kolor brązowy i pokryte są włoskami. Brzoza ta lubi wilgotne wzgórza i wąwozy. Spotyka się ją zarówno w towarzystwie drzew iglastych, jak i liściastych. Rośnie do wysokości 750 m n.p.m. na północy i 900-1800 m n.p.m. na południu. BRZOZA CUKROWA {Betula lenta) Występuje w naturze na wschodzie Stanów Zjednoczonych. W młodości przypominająca kształtem piramidę, zmienia się z wiekiem w bardziej okrągłą. Dorasta do wyso87

kości 24 m, przy średnicy pnia ponad 80 cm. Liście mają przeszło 12 cm długości, przy szerokości ponad 7 cm. Są eliptycznego kształtu z wydłużonym końcem i wcięciem u podstawy, mają ostre, podwójnie ząbkowane krawędzie i 9-11 żyłek z każdej strony. Zieleń jest jaśniejsza po ich spodniej stronie, a jesienią przybierają barwę ja-skrawożółtą. Liście i gałązki wydzielają przy gnieceniu aromatyczny zapach. Wczesną wiosną kwitną drobniutkimi kwiatkami. Kwiaty męskie są koloru żółtawego, mają dwa pręciki i kwitną w postaci długich zwisających z końców gałązek kotków. Kwiaty żeńskie są zielonkawe i kwitną w postaci krótkich kotek sterczących ku górze z tych samych gałązek. Podłużne, sterczące ku górze szy-szeczki, dojrzewające jesienią, mają od 2 do 4 cm długości i są brązowego koloru. Lśniąca ciemna kora ma niemal wiśniową barwę. Drzewa te rosną na dzikich terenach od południowego Maine do północnej Alabamy i Ohio. Spotyka się je także w południowym Quebecu i południowo--wschodnim Ontario. Na północy rosną głównie na poziomie morza, na południu natomiast na wysokościach 600-1800 m n.p.m. BRZOZA PAPIEROWA (Betula papyrifera) Popularne drzewo ozdobne występujące w północno--wschodniej części Ameryki Północnej. Dorasta do 27 m. Kora jest raczej smukła, niezbyt gęsta, ze zwisającymi i odstającymi na boki gałęziami. Grubość pnia dochodzić może do 70 cm. Owalne, długie, ostro zakończone liście długie na 5-10 cm i szerokie na 5 cm są podwójnie ząbkowane i mają 5-9 żyłek z każdej strony. Ich zielona barwa jest bledsza po spodniej stronie, natomiast jesienią przybierają barwę złotożółtą. Biała kora jest gładka i cienka, można dzielić ją na podobne do kartek papieru kawałki, miękisz natomiast ma barwę pomarańczową, przechodzącą w brązową w kontakcie z powietrzem. 88

Wczesną wiosną brzoza ta wytwarza drobne kwiatki. Męskie, o żółtej barwie, posiadają dwa pręciki i przekształcają się w długie zwisające z końców gałązek kotki. Żeńskie są zielonkawe, krótsze, sterczące ku górze i wyrastają na tych samych końcach gałązek co męskie. Dojrzewające jesienią szyszeczki mają do 5 cm długości, są wąskie, cylindrycznego kształtu i brązowej barwy. Drzewa te występują na wilgotnych terenach, od północno-zachodniej Alaski do Labradoru, od Nowego Jorku, do Oregonu i Kolorado do zachodniej części Północnej Karoliny. Rosną na wysokościach do 1200 m n.p.m. BRZOZA BRODAWKOWATA (Betula alba = B. verrucosa) Korona tego drzewa ma kształt piramidy o opadających gałęziach. Pochodzi ono z Europy i Azji Mniejszej. Dorasta do wysokości 15 m, przy średnicy pnia około 30 cm. Liście mają długość 3-7 cm, a ich szerokość dochodzi do 4 cm; są podwójnie ząbkowane i posiadają 6-9 żyłek po każdej stronie. Jak u większości brzóz ich spodnia strona jest bledsza, a jesienią przybierają żółtą barwę. Biała gładka kora łuszczy się w postaci podobnych do papieru płatów. Wiotkie gałęzie zwisają w dół. Wczesną wiosną pojawiają się drobne kwiaty. Męskie, o żółtej barwie, mają dwa pręciki i zwisają z końców gałązek w postaci długich kotków. Żeńskie są zielonkawe, krótkie i sterczą ku górze na tych samych gałązkach. Cylindryczne szyszeczki mają 2-3 cm długości i dojrzewają jesienią. Drzewo to lubi wilgotne łąki, zarośla i tereny leśne. Przepiękne brzozy brodawkowate ze swoimi wysmukłymi, jasnymi pniami ucieleśniają ideał wdzięku i kobiecości. Wyglądają przepięknie na tle czystego błękitnego nieba. Nazwa angielska brzozy „birch" pochodzić może z sanskrytu od słowa „bharg" (lśniąca) lub też „bhurga" (drzewo, na którego korze można pisać). Nazwa ta wywo89

dzić się też mogła z języka anglo-saksońskiego od słowa „beorgan" (zabezpieczać, chronić). Mniej poetyczna, a równie prawdopodobna jest możliwość pochodzenia tego słowa od łacińskiego „batuere" (uderzać). Wiązki brzozowych rózg (rózgi liktorskie) otaczające topór stanowiły symbol władzy w starożytnym Rzymie; władze zaś mogły karać chłostą (rózgi) lub śmiercią (topór).

Zastosowanie praktyczne Drewno brzozowe jest jasne i miękkie. Używa się go do wyrobu drewnianych sztućców, rękojeści do narzędzi, mioteł, szpulek, a także mebli. Gałązki brzozowe dawniej używane były tradycyjnie do krycia strzechą domów w Anglii, Szkocji, Irlandii, Francji, Holandii czy Danii. W krajach północnoeuropejskich gałązek brzozowych używano w saunach do lekkiego uderzania ciała. Węgiel drzewny uzyskiwany z brzozowego drewna stosowany był do produkcji prochu strzelniczego. Indianie amerykańscy oddzielali białą, wierzchnią warstwę kory i używali jej jako odpowiednika papieru, a także do budowy lekkich czółen (kanoe). Czółna te konstruowano naciągając korę brzozy papierowej na ramy z żywotnika zachodniego. Spoiny zszywane były nićmi wykonanymi z korzeni modrzewiowych, a całość uszczelniano żywicą sosnową lub jodłową. Olejek z kory brzozowej używany jest do utrwalania skóry, a olejek z brzozowej smoły to naturalny środek odstraszający owady. Miękisz brzozy papierowej zabarwia wełnę na ja-snobrązowy kolor. Po dodaniu błękitnego siarczanu miedzi otrzymujemy barwnik zielony. Korzenie B. lenta z kolei zabarwiają wełnę na kolor czerwonobrązowy. Jeśli gleba w ogrodzie ma tendencję do podmakania, posadzenie brzóz pomoże nam ziemię osuszyć. 90

Zastosowanie zielarskie Brzoza jest drzewem, którego właściwości wykorzystywać można przez okrągły rok. Liści brzozowych najlepiej używać, gdy są jeszcze świeże. Napar robimy nama-czając przez 30 min łyżeczkę liści w filiżance wody. Przy skaleczeniach jamy ustnej lub kamieniach w nerkach czy pęcherzu należy pić 2 filiżanki naparu dziennie. (W przypadku większych kamieni zwracamy się do lekarza, brzoza pomocna jest tylko przy małych lub piasku.) Z kory brzozowej otrzymujemy olejek będący naturalnym środkiem ściągającym, przydatnym w schorzeniach skórnych takich, jak egzema czy łuszczyca. Olejek ten bywał też stosowany przy łysieniu (niedziedzicznym). W celu wysuszenia i leczenia mokrych wysypek skórnych robimy napar z gałązek, liści i kory, który wlewamy do kąpieli. Herbatka brzozowa, przygotowana przez wygotowanie miękiszu lub zaparzenie młodych liści, działa wspomaga-jąco przy podagrze i reumatyzmie. Posiada również właściwości uspokajające, co czyni z niej dobry środek nasenny. Zawiera ona duże ilości potasu, wpływającego w organizmie, wraz z sodem, na regulację poziomu pH i utrzymującego równowagę płynów wewnątrz i ze-wnątrzkomórkowych. B. lenta stosowana jest w leczeniu układu moczowego, a także przy usuwaniu robaków z organizmu. Z miękiszu sporządza się herbatkę o właściwościach ściągających do płukania ust przy skaleczeniach, pomocną równocześnie przy biegunce, reumatyzmie i czyrakach. Korę gotujemy na bardzo małym ogniu (staramy się unikać silnego gotowania), stosując proporcje — 2 łyżki kory na każdą filiżankę wody. Po 10 min wyłączamy kuchenkę i pozwalamy naparowi zaparzać się przez 2 godz. Młodych gałązek i liści brzozy używamy do zrobienia środka na przeczyszczenie (działa on rozluźniająco przy zaparciach, inaczej niż środki chemiczne, nie wpływające 91

leczniczo na jelito grube). Liście mają właściwości moczopędne, a miękisz stosowany jest przy leczeniu gorączki. Latem zbieramy świeży sok brzozowy, pomocny przy konieczności przyspieszenia wydalania nadmiaru płynów i leczeniu obrzęków. Pąki brzozy służą do sporządzania alkoholowych nalewek przeznaczonych do późniejszego użytku. Ten oczyszczający krew środek działa leczniczo przy przeziębieniach, reumatyzmie, wrzodach i bólach żołądka; pomaga na dolegliwości wątroby i woreczka żółciowego, a także kamienie w nerkach oraz woreczku żółciowym. Węgiel z drewna brzozowego podawać można przy zatruciach, gdyż posiada on właściwości absorbujące. Pomocny jest także w niestrawności ze wzdęciami. W Europie północnej i krajach słowiańskich brzoza używana była powszechnie w saunach i łaźniach. Gdy człowiek zaczyna się pocić, uderza ciało miotełkami brzozowymi czy gałązkami w celu stymulacji skóry i poprawienia krążenia. Można również namoczyć w wodzie (w bawełnianym worku) kilka kilogramów gałęzi z liśćmi, a następnie dodać je wraz z wodą, w której się moczyły, do gorącej kąpieli. Kąpiel taka powtarzana dwa razy tygodniowo, przez 15 tygodni, poprawia stan zarówno organów wewnętrznych, jak i skóry. Brzoza stanowi w dzikich warunkach doskonałe pożywienie, jej liście, gałązki i miękisz są bogate w witaminy A, B1, B2, C i E. W celu przygotowania herbaty brzozowej zbieramy liście, gałązki lub miękisz brzozy żółtej lub B.lenta, tniemy na kawałki i zalewamy gorącą wodą lub gorącym sokiem brzozowym. Płyn nie powinien się gotować, gdyż utraci wówczas lotne olejki i swój delikatny zapach. Syrop brzozowy nie jest tak słodki jak syrop klonowy, łatwiej go jednak zebrać, gdyż spływa znacznie szybciej. Pora jego pozyskiwania przypada około jednego miesiąca po zbiorach syropu klonowego. 92

Aby zebrać sok brzozowy, wycinamy kilka młodych gałązek czarnego bzu lub derenia, przycinając je na długość około 12 cm. Usuwamy rdzeń z gałązek wydrążając je całkowicie, po czym zaostrzamy je nożem z jednej strony. Wiercimy w pniu brzozy (po słonecznej stronie) otwór o średnicy zbliżonej do grubości zrobionych rurek i głębokości około 10 cm, skierowany lekko ku dołowi. Delikatnie wkręcamy „czop" w dziurę i mocujemy na nim naczynie (puszkę) za pomocą drutu. Sok możemy pić świeży lub po wygotowaniu do postaci syropu. Z dużego drzewa pozyskujemy bez niszczenia go 60 litrów soku. Piwo brzozowe (z B. lenta) 19 1 soku brzozowego duży (10 cm) kawałek kłącza imbiru 4 1 miodu 1/2 cytryny w plastrach 30 g drożdży 2 łyżki goździków Doprowadzamy sok do zagotowania i dodajemy miód. Gotujemy 15 min, po czym schładzamy. Wlewamy do garnka lub szklanego balonu. Gdy płyn jest ledwo ciepły, dodajemy rozmiękczone drożdże, imbir, cytrynę i goździki. Przykrywamy płótnem i pozwalamy mu „pracować" przez 10 dni. Filtrujemy i rozlewamy do butelek. Pozostawiamy butelki niedokręcone (nie do końca zamknięte) przez 2 dni, po czym zamykamy je szczelnie. Po 2 miesiącach piwo będzie nadawało się do picia. Euell Gibbons — znany autor książek o dzikich jadalnych roślinach, stwierdził że najsmaczniejsza jest kora z pnia i korzeni. Te jednak można zbierać tylko w miejscach, w których właśnie wycinają drzewa. W przeciwnym razie zdejmowanie kory z pnia i korzeni zabije drzewo. Kawałki kory suszymy powoli wczesną wiosną i latem, po 93

czym przechowujemy w przewiewnych pojemnikach do użytku przez cały rok. Ludzie współbrzmiący z brzozą są inteligentni i pełni poświęcenia dla spraw, w które wierzą. Pragną oni, aby wszyscy dokoła czuli się dobrze i szukają sposobów, aby pomóc innym w rozwijaniu się. Troszczą się też o dobro publiczne. Często stają się nauczycielami, prawnikami, przedsiębiorcami i artystami. Właściwości magiczne W świecie magii drzew brzoza znana jest jako Pani Lasów. To drzewo Wenus, a jej żywioł stanowi woda. Jest również poświęcona Thorowi. By porozumieć się z boginią, medytujmy w gaju brzozowym. Narazimy się jednak na jej niezadowolenie, gdy wytniemy korę z żyjącego drzewa. Jeśli jej potrzebujemy, poczekajmy aż Thor wybierze jakąś brzozę i razi ją piorunem. Wtedy możemy bezpiecznie wziąć korę do wykorzystania jak pergamin. W tradycji nordyckiej Byarka (brzoza) jest symbolem Matki Ziemi i reprezentuje żeńską moc wzrostu, uzdrawiania i świata przyrody. Jej siłą jest zdolność do opiekowania się innymi i wspierania ich, jak również wywoływanie miłości do wszystkich żywych istot bez żadnych wstępnych warunków. Ze względu na swe uzdrawiające zdolności drewno brzozy jest z wyboru wykorzystywane w magii runicznej. Jeśli chcemy zrobić komplet run, z których będziemy korzystali przy wróżeniu, idźmy do lasku brzozowego podczas pierwszej kwadry. Gdy znajdziemy odpowiednią gałąź, wezwijmy Odyna i Byarkę, by sprzyjali nam w pracy. Połóżmy lewą dłoń na drzewie i spytajmy, czy jest skłonne oddać się tobie. Jeśli zgodzi się, dajmy mu mały podarunek — coś od serca, jak naprawdę piękny kamyk, muszla lub zioła i kwiaty, które sami wyhodowaliśmy. Znam oso94

bę, która zbudowała specjalny domek dla ptaków tylko po to, by powiesić go na drzewie dla zapewnienia mu towarzystwa. Gdy już wybierzemy gałąź, odpiłujmy ją i zabierzmy do suchego miejsca. Przecięty koniec należy pokryć woskiem, by drewno nie wysychało zbyt szybko. Po upływie około miesiąca możemy pociąć gałąź na kawałki, by zrobić swoje runy. Następnie oszlifujmy je i odpowiednio ponacinajmy, a wreszcie umieśćmy w specjalnym mieszku, oczyszczonym wcześniej w dymie ofiarnym. Drewno brzozy ma właściwości oczyszczające, egzor-cystyczne i zabezpieczające. Gałązki brzozy są tradycyjnie wykorzystywane przez czarownice do robienia mioteł. Łagodnie uderzając człowieka bądź zwierzę gałązką brzozy usuwamy negatywne energie lub „duchy". Z drewna brzozy robi się kołyski, by chronić niemowlęta od zaburzeń psychicznych. Indianie amerykańscy wierzą, że brzoza jest nośnikiem esencji wsparcia. Brzozy rosną w zagajnikach i wydają się łączyć korzeniami. Dlatego symbolizują ludzi łagodnych, którzy czerpią radość z bycia razem, są oddani innym i łatwo zawierają przyjaźń. Brzoza, ze swą wyraźną i pełną stylu gracją emanuje pięknem, które podtrzymuje i wspiera wszystkich wokół. W krajach słowiańskich uważano, że na wierzchołkach brzóz żyją „lieschi" bądź „duchy lasów". Mogły one zmieniać wygląd stosownie do swej woli; wędrując po lesie były wysokie jak drzewa, lecz gdy zamieszkiwały równiny stawały się tak niskie jak źdźbło trawy. Według innej tradycji drzewo można ochronić przed burzą przewiązując je czerwoną wstążką. Rosjanie wierzą, że czerwona wstążka zawieszona na pniu brzozy zabezpiecza przed złym wzrokiem. Jest pewna rosyjska bajka o tym, jak drzewo brzozy okazało wdzięczność pewnej dziewczynce za to, że przewiązała je czerwoną nitką, chroniąc ją przed prześladowaniami macochy.

95

W jeszcze innej historii pastereczka przędła wełnę w lasku brzozowym. Nagle pojawiła się jakaś dzika kobieta i zmusiła ją do tańca przez trzy dni i noce. Gdy taniec się skończył, wełna była w magiczny sposób uprzęd-nięta, a pasterka jako zapłatę otrzymała worek pełen liści brzozy, które przemieniły się następnie w złote monety. Brzoza jest narodowym symbolem Estonii. Ludzie opowiadają o pewnym chłopie, który przed burzą obudził jakiegoś obcego, śpiącego pod brzozą. Ten z wdzięczności powiedział chłopu, że jeśli znajdzie się daleko od domu i poczuje za nim tęsknotę, powinien znaleźć zgarbioną brzozę. Wtedy ma uderzyć w pień i zapytać: „Czy garbaty jest w domu?". Po latach, gdy wieśniak jako żołnierz znalazł się w Finlandii, zatęsknił za domem. Nagle ujrzał zgarbioną brzozę i przypomniał sobie słowa nieznajomego; uderzył w pień drzewa i zapytał: „Czy garbaty jest w domu?". W tej samej chwili pojawił się przed nim obcy, przywołał zaprzyjaźnionego ducha i polecił mu, by przeniósł żołnierza do domu z plecakiem wypełnionym srebrem. Brzoza jest drzewem, które należy wybrać podejmując nowe projekty. Miesiąc brzozy (patrz Beith w celtyckim kalendarzu drzew na końcu książki) następuje bezpośrednio po Samhain, celtyckim Nowym Roku. Jej czystą, białą korę łatwo zauważyć; nawet w gęstym lesie wyróżnia się jako biały znak. Wskaże drogę do godnego celu, jak również nowy początek w życiu. Mc nie jest dla mnie tak godne uwagi w drzewie jak wyjątkowa subtelność mechanizmu, dzięki któremu wzrasta i żyje... Wygląda na to, że drzewo jest uczynione jak człowiek, z ducha i materii; z jednej strony eter z jego wibracjami, ziemia pełna martwych składników z drugiej... John Burroughs 96

Najmilsze z drzew, czereśnia Z obsypanymi kwieciem gałązkami, Stoi obok leśnej ścieżki Ubrana w biel na Wielkanoc. Teraz, przy mej siedemdziesiątce Dwudziestka już mi nie wróci, To siedemdziesiąt wiosen mniej dwadzieścia Daje mi zaledwie pięćdziesiąt więcej. Lecz pięćdziesiąt wiosen nie daje mi Zbyt wiele czasu na oglądanie jej w kwiatach, Lepiej pójdę sobie dróżką wzdłuż lasu, By spojrzeć na czereśnię pokrytą śniegiem. A.E. Housman

7 — Drzewa ...

Jarzębina

Jarząb Biada tym, którzy na swojej drodze nie napotkają jarzębu

JARZĄB POSPOLITY (JARZĘBINA) (Sorbus aucuparia) Pochodzący z Europy i Azji, do Ameryki wprowadzony został wraz z kolonizatorami. Osiąga wysokość do 15 m przy grubości pnia ponad 30 cm, ma rozłożystą, niezbyt gęstą okrągłą koronę. Pierzaste liście o długości 10-20 cm składają się z 9-17 listków o długości od 3 do 5 cm i nieco ponad 2 cm szerokości. Liście są owalne lub lancetowate, ząbkowane w części dalszej od podstawy. Bladozielone na wierzchu, z białymi włoskami na spodniej stronie liście tego jarzębu stają się jesienią czerwone. Bardzo aromatyczna kora jest ciemnoszara i gładka, z poziomymi liniami. Drobne kwiaty, posiadające po 5 białych płatków, rosną w gronach o długości 8-16 cm, składających się z 75-100 kwiatków. Owoce przypominają grona małych pomarań-czowoczerwonych jabłuszek. Mają około 8 mm średnicy i zawierają cierpką masę. Dojrzewają jesienią. Jarząb rośnie chętnie przy drogach, w zaroślach i ogrodach. JARZĄB AMERYKAŃSKI (Sorbus americana) Niewielka krzaczasta roślina występująca w sposób naturalny na północnym wschodzie Ameryki Północnej. Dorasta do 9 m wysokości, wykształcając rozrośniętą koronę, lub przybiera formę krzaczastą o wielu pniach. Wytwarza białe kwiaty i jaskrawoczerwone owoce. Pień ma przeważnie średnicę około 20 cm. Pierzaste liście osiągają 15-20 cm długości. Lancetowate listki, o długości do 10 cm, mają szerokość do 2,5 cm i są ząbkowane na kra99

wedziach. Bledsze po spodniej stronie, jesienią zmieniają barwę na żółtą. Kora jest bladoszara, gładka lub łuszcząca się, a gałązki mają kolor czerwonobrązowy. Drobne złożone kwiaty liczą po pięć białych płatków. Kwitną późnym latem, po 3-5 w gronach. Dojrzewające jesienią owoce są drobne, cierpkie i przypominają grona miniaturowych jaskrawoczerwonych jabłuszek. Drzewa te rosną chętnie w wilgotnych dolinach, wśród lasów iglastych od Nowej Fundlandii do zachodniego Ontario i od Illinois do Georgii. Na południu spotyka się je do wysokości 1800 m n.p.m. Jarząb jest królewskim drzewem słońca, którego pomarańczowe owoce stanowiły być może ważne źródło substancji odżywczych dla naszych przodków. Podczas zimy i mrozów owoce jarzębiny dostarczają zwierzętom i ludziom dużych ilości witamin A i C. Są one ważnym elementem pokarmu jarząbków, jemiołuszek i wielu innych ptaków. Żywią się nimi też chętnie łosie, zjadając liście, gałązki i miękisz kory. Nazwa łacińska jarzębu pospolitego oznaczą „łapiący ptaki". W dawniejszych czasach z owoców jarzębiny przygotowywano lep na ptaki, który rozsmarowywano na gałązkach drzew. Angielska nazwa jarzębiny „rowan" pochodzi od skandynawskiego „raun" (czerwony), odnoszącego się do koloru owoców.

Zastosowanie praktyczne Jarząb sadzimy dla jego pięknych kwiatów i owoców, a także po to, żeby nasz ogród zawsze był pełen ptaków. Drewno jarzębu jest mocnym materiałem budowlanym, odpowiednim nawet do budowy statków. Kora jarzębu barwi wełnę na szaro. 100

Zastosowanie zielarskie Sok ze świeżych jagód jarzębiny działa przeczyszczaj ą-co, można też używać go do płukania przy bólach gardła, stanach zapalnych migdałów i chrypce. Dżem z owoców jarzębiny używany może być przez cały rok, a stosuje się go przeciwko biegunce. Napar z owoców pomaga przy hemoroidach i bolesnym oddawaniu moczu (też zatrzymaniu moczu). Owoce jarzębiny przygotowujemy namaczając 1 łyżeczkę suszeniny w filiżance wody przez 10 godz. Dawkę stanowi 1 filiżanka dziennie. Jeśli dostępne są świeże owoce, można podawać sok w dawkach po 1 łyżeczce. Warto pamiętać, że owoce jarzębiny są cierpkie. Aby zrobić dżem jarzębinowy, używamy 1/2 porcji cukru na 1 porcję owoców. Przy lekkiej biegunce 1 łyżka dżemu, przyjmowana 3-5 razy dziennie powinny przynieść ulgę. Suszone owoce jarzębiny stanowić mogą namiastkę kawy. Używane też bywają przy wyrobie likierów i wódek (popularny jarzębiak). W starożytnej Walii stanowiły dodatek przy wyrobie tradycyjnego piwa „ale". Wywar z kory posiada właściwości ściągające i stosowany może być w rozwolnieniu, a także (w kąpieli) przy podrażnieniach pochwy. Ze świeżej kory robimy nalewkę alkoholową naciągającą przez 8 dni. Otrzymamy wówczas środek przeciwgorączkowy, który przypomina chininę. Homeopaci stosują jarząb przy podrażnieniach oczu, ucisku w talii, wrażeniu zimna w żołądku, rozciągającym się aż do przełyku, kurczowych bólach macicy, serca i pęcherza, a także w newralgii i podagrze.

101

Właściwości magiczne Jarzębina uchodzi za drzewo ochronne. Panują nad nią Thor i Rauni, ugrofińska Matka Ziemia (znana również jako Akka i Maa-Emoineh). Jarzębina jest rośliną Uranosa, jej żywioł stanowi Ogień, a uzdrawiająca energia udziela psychicznych i nadnaturalnych mocy. Gałęzie jarzębiny mogą być używane do poszukiwania wody, a czasem wykorzystuje się je na różdżki magiczne. Laska z jarzębiny chroni wędrowca przed nieszczęściem, natomiast noszenie jarzębiny podczas podróży morskiej ma zabezpieczać załogę przed burzą. Dobrze jest zebrać gałęzie jarzębiny podczas święta Beltaine, związać je długą czerwoną tasiemką lub wełną i umieścić na widocznym miejscu w oknie. Z jarzębinowych patyczków można zrobić równoramienny krzyż, przewiązać go czerwoną nitką i zawiesić w domu bądź postawić na ołtarzu. W Górach Szkockich wszywa się w ubrania krzyżyk z jarzębiny, ma to działać jako czar ochronny. Śpiewanie rymowanych wierszy nad gałęziami wzmaga ich działanie. W Szkocji często sadzono drzewa jarzębiny w pobliżu domostw, by zabezpieczyć się przed piorunami i innymi złymi wpływami. Zasadźmy jarzębinę na cześć nowego domu lub gdy zakładamy rodzinę. Sadząc jarzębinę na grobie chroni się to miejsce przed nawiedzaniem przez tych, którzy „odeszli". Drzewa jarzębiny można też często znaleźć obok kamiennych kręgów w Szkocji. Tak rosnące drzewa mają wielką moc, być może ze względu na ich bezpośredni związek z wróżkami przyciąganymi przez odbywające się wewnątrz tych kręgów uroczystości. Na owocach jarzębiny w miejscu połączenia z szypułką widać mały pentagram (pięcioramienną gwiazdę). Ten starodawny znak ochronny jest symbolem człowieka dosko102

nałego, poszczególne ramiona gwiazdy przedstawiają ręce, nogi i głowę. By przywołać duchy, duchy-famulusy4, duchy-prze-wodniki, elementale czy wielką boginię należy palić w charakterze kadzidła wysuszone wcześniej owoce i liście jarzębiny. Owoców tych można też użyć do odpędzania niepożądanych istot i myślaków5. Owoce i korę dodaje się do mieszanek leczniczych i wszywa do sakiewek. Przynoszą zdrowie, moc, szczęście i powodzenie. Druidzi wrogich sobie armii palili ogniska z jarzębiny, by przywołać duchy i zachęcić je do wzięcia udziału w bitwie. W legendzie o Fraoth owoce jarzębiny były strzeżone przez smoka, gdyż uważano, że mają wartość odżywczą dziewięciu posiłków. Mogły wyleczyć rannego, jak również wydłużały życie o rok. Wielkie skupiska jarzębiny, w których mieściły się siedziby wyroczni i miejsca przeznaczone do wróżenia, znajdowały się na Amber Islands (Wyspach Bursztynowych) na Bałtyku. W zamierzchłych czasach różdżkarze poszukujący metali korzystali z gałązek jarzębiny w taki sam sposób, jak leszczyna była używana do wykrywania wody. Mieszkańcy hrabstwa Sligo (Irlandia) utrzymują, że jarzębina pochodzi z Krainy Czarów (Ziemi Obiecanej). Kraj ten był domem DeDannan — ludu czarowników Wolnej Irlandii. Gdy przybyli oni do Irlandii, przynieśli

4

W oryginale familiars, czyli duchy towarzyszące magowi, wróż bicie czy czarownicy. Miały przebywać w pierścieniach, medalionach i innych przedmiotach noszonych przez ich pana (cyt. za The encyclopedia of the occult Lewisa Spence'a). Nie znajdując polskiego odpo wiednika użyłem słowa famulus, by oddać charakter określenia — za ufany sługa (przyp. tłum.). 5 Myślak — istota powołna do życia myślą. Dąży do przybrania formy fizycznej, (przyp. tłum.).

103

ze sobą owoce jarzębiny, z których jeden upadł na ziemię w Lesie Dubhros. Z niego wyrosło drzewo, w którym zawarły się wszystkie zalety jarzębiny. Jego owoce miały smak miodu, a wszyscy, którzy je jedli, byli pogodni i zdrowi.

Drzewo w mym oknie, okienne drzewo, Gdy noc nadchodzi spuszczam zasłonę; Lecz niech nigdy nie zawiśnie Między nami żadna kurtyna. Nieuchwytny, mglisty marzyciel podniósł się z ziemi I rozpłynął w chmurach, Nie wszystko, co twój zręczny język powie Zawiera głębokie myśli. Robert Frost

Jabłoń

Jabłoń Jabłoń, drzewo miłości

JABŁOŃ6 (Malus spp.) Są to wysokie krzewy lub niskie drzewa o gałęziach uzbrojonych często w kolce. Mają pojedyncze liście o długości 5-10 cm i do 6 cm szerokości, piłkowane, a czasem klapowane, a także pięciopłatkowe kwiaty o kolorach białym, różowym, purpurowym, a czasami czerwonym. Owoce są różnej wielkości, niekiedy bardzo małe, o różnych kształtach i kolorach. Większość owoców tych drzew nie nadaje się raczej do jedzenia na surowo, można jednakże sporządzać z nich dżemy i galaretki. Istnieje około trzydziestu gatunków jabłoni (nie mylić z odmianami) występujących w Europie i Azji, kilka spotykamy w Ameryce Północnej. W Polsce dziko rośnie tylko Malus sifoestris. JABŁOŃ DZIKA (PŁONKA) {Malus sifoestris) Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej i uprawiana była od czasów starożytnych. Drzewo ma krótki pień, okrągłą rozłożystą koronę i osiągać może wysokość do 12 m, przy średnicy pnia do około 0,5 m. Liście mają do 9 cm długości i do 5 cm szerokości; są owalne lub eliptyczne, pofałdowane i piłkowane. Trzon liścia bywa często pokryty włoskami. Zielonego koloru, po spodniej stronie mają szare włoski. Szara kora jest łuskowata i popękana. Kwia6

Warto uświadomić sobie, że rośliny z rodzaju Malus nieczęsto przypominają jabłonie spotykane w sadach. Odmiany użytkowe są efektem wieloletniej pracy ogrodników i różnią się od jabłoni dzikich podobnie jak pekińczyk czy bernardyn różnią się od dzikiego psa lub wilka (przyp. tłum.).

107

ty o szerokości około 3 cm kwitną wczesną wiosną (maj), są białe z lekkim zaróżowieniem i mają pięć okrągłych płatków. Owoce posiadają 2-4 cm średnicy, są żółtozielone z rumieńcem i mają cierpko-kwaśny smak. Jabłonie lubią gleby żyzne, podobnie jak inne drzewa owocowe, rosną chętnie w miejscach słonecznych. W dawnych czasach w północnej Europie i północno--wschodniej części Ameryki Północnej wielu mieszkańców wsi posiadających ziemię robiło swój własny cydr7, a szarlotka do dziś należy do najpopularniejszych w świecie ciast. W Anglii Tudorów wzbogacano jej smak cynamonem i imbirem, dodając szafranu w celu uzyskania żółtego koloru. Mus jabłkowy był w czasach kolonizacji tradycyjnym wyborem cukierniczym w Nowej Anglii, a przygotowywano go gotując jabłka w wielkim kotle cydru aż do uzyskania gęstej masy, którą następnie doprawiano przyprawami indyjskimi. W okresie Świąt Bożego Narodzenia istniał stary zwyczaj „biesiadowania z sadem". W Anglii, w hrabstwie De-vonshire, rodziny farmerskie wraz z najemnymi pracownikami szły po wieczornym posiłku do sadu biorąc ze sobą cydr i ciastka. Ciastka umieszczano na gałęziach najstarszych i najlepszych drzew, które następnie polewano cydrem w formie poczęstunku. Niektórzy uważają, że cydr był tu substytutem krwi, używanej dawniej podczas rytuałów płodności. Na tego rodzaju biesiadach drzewa obdarowywano również pieczonymi jabłkami maczanymi w cydrze. Drzew, które rodziły mało owoców nie częstowano alkoholem. Po złożeniu drzewom podziękowań i wzniesieniu toastów za ich zdrowie, farmerzy prosili drzewa, aby nadal rodziły obfite plony.

Inaczej jabłecznik, napój alkoholowy (5-11%) zrobiony z jabłek.

108

Samhain, czyli wigilia Wszystkich Świętych (Hallo-ween) to tradycyjny czas „łapania zębami wiszących jabłek", jednakże ci, którzy przedkładają sprawy duchowe nad świeckie zabawy (Samhain jest także staroceltyckim dniem Nowego Roku) umieszczają jabłko na swoim ołtarzyku. Podczas „la mas nbhal", irlandzkiego święta zbiorów jabłek, obchodzonego również w wigilię Wszystkich Świętych, podaje się ostro przyprawiony napój składający się z angielskiego piwa „ale", wina lub cydru z jabłkami i pływającymi w nim kawałkami grzanek. Każdy, kto wypije ten napój zabiera jabłko na zewnątrz i przed zjedzeniem go błogosławi zgromadzonych tam wieśniaków. Dla Indian północnoamerykańskich jabłoń to symbol honoru. Cenią ją jako dostarczycielkę pożywienia, miejsca do życia, a także leków dla wielu żywych stworzeń. Niezbyt wymagające i niewysokie, pozostawia innym organizmom dość światła słonecznego do życia i wzrostu. Drzewo jabłoni swoją zielenią wykazuje gotowość do wzrostu, kolorem żółtym wyjawia miłość, a czerwonym ufność. Kwiaty jabłoni swą delikatną barwą i zapachem przekazują słodycz i miłość. Drzewa jabłoni wydają się pozyskiwać sympatię innych, dzieląc się ze wszystkimi swoimi darami i właściwościami. Uczą nas ufności, szczerości, zdrowego życia i zasady etycznej polegającej na dbaniu o innych w takim samym stopniu, jak dbamy o siebie. Jabłonie są niewielkimi drzewami żyjącymi w pobliżu nas. Rosną w towarzystwie ludzi i najlepiej się czują, gdy dbamy o nie, przycinamy gałęzie i zapewniamy im bezpieczeństwo.

Zastosowanie praktyczne Drewno jabłoni używane bywa do niewielkich prac rzeźbiarskich, w rusznikarstwie i do intarsji. Kora jabłoni 109

w obecności ałunu barwi wełnę na brązowo. Kora niektórych dzikich jabłoni zabarwia wełnę z ałunem na różowo.

Zastosowanie zielarskie Przodkiem współczesnych jabłoni była dzika jabłoń z rodziny Malus. Dziś znamy ponad 2000 odmian jabłoni hodowlanych. Jabłka są, zgodnie z angielskim przysłowiem, sposobem na utrzymywanie lekarza z dala od nas. Zawierają magnez, żelazo, potas, węglowodany oraz witaminy C, B i B2. Bogate są w fosforany stanowiące materiał budowlany tkanek: fosforan żelaza — nośnik tlenu, fosforan potasu — składnik nerwów i mózgu, fosforan magnezu — budujący mięśnie i fosforan sodu — alkaliczny rozpuszczalnik i stabilizator; wszystkie one znajdują się w jabłkach. Jabłka dostarczają również wielu innych nośników tlenu, który ma działanie oczyszczające, ożywcze, antyseptyczne, dezynfekujące, neutralizujące kwasy, a także stymulujące serce, nerwy i mózg. Obrane i utarte jabłka zalecane są przy biegunce. Jabłka jedzone w całości działają rozluźniająco. Wpływają pozytywnie na wątrobę i wspomagają trawienie. Cukry w nich zawarte łatwo przechodzą do układu krwionośnego, tak więc stanowią one dobre źródło szybkiej, czystej energii. Wiadomo, że zjedzenie dojrzałego jabłka w nocy pomaga na bezsenność, być może z powodu właściwości oczyszczających wątrobę i jelita. Pieczone jabłka stosowane są jako okłady przy bólach gardła, gorączce i stanach zapalnych. Gotowane jabłka czyszczą jelita. Sałatka z jabłek pozostawiona na noc i zjedzona następnego dnia odnawia florę przewodu pokarmowego. (Jest to szczególnie istotne po leczeniu antybiotykami, które niszczą w jelitach przyjazne i niezbędne do trawienia bakterie na równi ze szkodliwymi.) 110

Jabłka stosowane są w celu zmniejszenia gorączki i neutralizowania toksyn we krwi. Surowe jabłka wpływają korzystnie na dziąsła i zapobiegają próchnicy, usuwając resztki pokarmów z zębów. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie Stanowym Michigan wykazały, że studenci, którzy zjadali dwa jabłka dziennie mieli dwunastokrotnie mniej napięć, bólów głowy i problemów emocjonalnych niż ci, którzy nie jedli ich wcale. Suszone skórki zaparzane jak harbata pomagają w stanach reumatycznych. Zalewamy 2 łyżeczki suchych skórek filiżanką gorącej wody i zostawiamy na 20 min. Dawkę stanowi 1-3 filiżanki. Suszone skórki jabłek jedzone w małych ilościach mogą złagodzić zgagę. Przy biegunce możemy zaparzyć skórki w gotowanym mleku. Dawkę stanowi połowa filiżanki ciepłego naparu co godzinę. Kora korzeni jabłoni zawiera florizinę, gorzką substancję przewyższającą chininę w działaniu przeciw-gorączkowym. W korze znajduje się kwercetyna — gorzki środek ściągający spotykany również w dębach. Dawkę stanowi 30-120 g kory w postaci naparu. Wino jabłkowe przetrzymane przez dwa lata to znakomity środek wzmacniający dla całego organizmu. O s t r z e ż e n i e : Pestki jabłek jedzone w nadmiarze mogą mieć działanie trujące; 5-25 pestek (zależnie od składu) może zaszkodzić małemu dziecku, jeśli uszkodzone (pogryzione) zostały ich łupinki. Dorośli mogą zjeść bez obawy nawet ponad sto pestek. Perfumy z kwiatów jabłoni działają łagodząco w astmie i problemach oddechowych. Według dra Edwarda Shooka perfumy zwiększają ilość ozonu wdychanego w powietrzu, co przynosi ulgę cierpiącym na astmę i inne schorzenia układu oddechowego. Miód z kwiatów jabłoni jest jednym z najzdrowszych i najczystszych pośród do111

stępnych rodzajów. Próbowałam takiego miodu — był klarowny niemal jak woda i miał aromat delikatnych perfum. Cydr jabłkowy (jabłecznik) jest wartościowym zielarskim środkiem leczniczym. Zmniejsza kwaśność żołądka, likwiduje gazy i oczyszcza wątrobę. Będąc środkiem bakteriobójczym, cydr hamuje procesy gnilne w przewodzie pokarmowym. Kwas jabłkowy zawarty w cydrze działa lekko moczopędnie i ułatwia nerkom usuwanie kwasu moczowego. (Zwiększona zawartość kwasu moczowego występuje u osób cierpiących na podagrę, a także jedzących dużo czerwonego mięsa.) W krajach, w których pija się dużo niesłodzonego cydru nieznane są dolegliwości związane z kamieniami w nerkach. Osobom cierpiącym na kamienie zaleca się picie 1 szklaneczki cydru 3-4 razy dziennie. Dodając do cydru czosnku i chrzanu, tworzymy silny lek przeciwko owrzodzeniom, czyrakom, trądzikowi, pryszczom, nowotworom, egzemie, łuszczycy, liszajowi rumieniowatemu, infekcjom wewnętrznym, grzybicom stóp, zapaleniu oka, zapaleniu brodawki sutkowej, martwicy kości oraz stanom zapalnym i ropnym w płucach. Napój ten przygotowujemy dodając około 250 g świeżego soku z czosnku i 30 g utartego chrzanu do 2 1 cydru jabłkowego. Pozostawiamy miksturę na 12 godz. w ciepłym miejscu, a na następne 12 w chłodnym, mieszając co jakiś czas. Po tym czasie filtrujemy i rozlewamy do butelek. Przechowujemy w ciemnym i chłodnym miejscu. Podajemy 1 łyżkę trzy do pięciu razy dziennie, pomiędzy posiłkami. Stosując przygotowaną w ten sposób miksturę zewnętrznie pomagamy w przypadkach opuchlizny gruczołów, infekcji, nowotworów, wrzodów, chorób skórnych, bólu gardła, torbieli łojotokowych, zainfekowanych skaleczeń, czyraków mnogich i zwykłych, trądziku, egzemy oraz liszaja rumieniowatego. Jeśli podczas kontaktu 112

z płynem odczuwa się ból, pokrywamy wpierw chore miejsce olejem rycynowym. Specyfik ten pomaga również na rwę kulszową, reumatyzm i porażenia. Zmieszany w równych częściach z gliceryną, stosować możemy przy obrzękach. Cydr, a także naturalny nie pasteryzowany sok jabłkowy zmieszany z sokiem selerowym, buraczanym i marchwiowym pomagają w kłopotach ze skórą, są pomocne w dietach odchudzających, pozwalają też oczyścić płuca przy katarze. Jabłka zmieszane z sokiem ogórkowym działają oczysz-czająco na nerki i pęcherz, ułatwiają również oczyszczanie przewodu pokarmowego, płuc i skóry. Ocet z cydru jabłkowego, zmieszany w stosunku 1:1 z wodą, może być stosowany do przemywania twarzy, pomaga też „odnowić" skórę z plamami. Można go używać do płukania włosów, co przywraca im i skórze głowy właściwe pH. Blondyni powinni używać tylko białego octu.

Właściwości magiczne Jabłoń to jedna z najstarszych roślin, o których informacji dostarczają nam wykopaliska archeologiczne. Wiemy z nich, że mieszkańcy okolic Jeziora Genewskiego używali jabłek już w okresie megalitycznym. Natomiast, wbrew ogólnie przyjętemu poglądowi, nie mówi się o jabłku w Biblii, gdy wspomina się o Adamie i Ewie. Jedną z dwunastu prac Herkulesa była kradzież z ogrodu Hesperyd złotych jabłek, które miały zapewnić męstwo i nieśmiertelność. Grecy wierzyli, że ogrody Hesperyd były drugim rajem i mieściły się na jakiejś wyspie przy zachodnim brzegu Afryki. Titaja, bogini Ziemi, znajdowała się wśród bogów, którzy zebrali się na ceremonii zaślubin Zeusa i Hery. Przekazała im w prezencie drzewo o złotych jabłkach. 113 8 — Drzewa ..,

Hesperydy, którym wyznaczono rolę opiekunek drzewa, cały czas były kuszone pragnieniem spróbowania tych jabłek. Dlatego na drzewie został umieszczony wąż8 Ladon, który miał pilnować jabłek. Herkules, zabiwszy Ladona, ukradł kilka jabłek, które później zostały zwrócone Hes-perydom przy pomocy Ateny. Starożytni Grecy przypisywali wojnę trojańską jabłku niezgody, które Eris podrzuciła na zgromadzeniu bogów. Nosiło ono napis: „Dla najpiękniejszej". Zarówno Hera, Atena, jak i Afrodyta uważały, że jabłko przysługuje właśnie jej. Podjęcie ostatecznej decyzji powierzono Parysowi, trojańskiemu księciu. Hera oferowała mu bogactwo i potęgę, Atena sławę i mądrość. Zwyciężyła jednak Afrodyta, obiecując Parysowi najpiękniejszą ze smiertelniczek — Helenę. Parysowi udało się odciągnąć Helenę od męża i zabrać ją do Troi. Tak więc jabłka są symbolem dokonywania wyboru. Hippomenes, grecki młodzieniec, oczarował Atalantę pokonując ją w zawodach w biegu. Pomogła mu w tym Afrodyta, od której dostał trzy złote jabłka. Dzięki nim udało mu się odwrócić uwagę Atalanty podczas wyścigu.9 Jeśli trzeba podjąć decyzję, którą z kilku atrakcyjnych możliwości wybrać, dobrze jest pomedytować z kawałkiem drewna z jabłoni. Trzymając go przy sercu należy zapytać, jakiego rozwiązania naprawdę pragniemy. Co wspomoże nasze życie najbardziej? Gdy dokonamy już wyboru, powinniśmy być świadomi innych możliwych rozwiązań. Jabłka są poświęcone Wenus (Afrodycie), Herkulesowi, Dianie, Idunn, królowi Arturowi, Dionizosowi, Olwe8

Na ogół przyjmuje się, że Ladon był stugłowym smokiem (przyp.

tłum.). 9 Hippomenes w czasie biegu upuszczał na ziemię kolejne jabłko, gdy Atalanta zbliżała się do niego. Ta, nie mogąc się oprzeć pokusie, stawała by je podnieść i ostatecznie przegrała wyścig (przyp. tłum.).

114

nie, Apollowi, Herze, Atenie i Zeusowi. Są znane jako ziele Wenus i należą do żywiołu wody. W obrzędach ku czci Wenus (Afrodyty) ofiarowuje się i dzieli jabłka i ich sok. Nasiona jabłoni i korę można palić w charakterze kadzidła. Święto Diany w Grecji, a Wenus w Rzymie obchodzono trzynastego sierpnia. Rytualny posiłek zawierał gałąź jabłoni z przyczepionymi do niej owocami. Drewno jabłoni było tradycyjnie używane do wyrobu różdżek do magii miłosnej. Wysuszoną skórkę z jabłka można włożyć do torebki, by sprzyjała miłości, natomiast owoc może być spożywany dla zapewnienia płodności. Jabłka wzmacniają również siłę leczenia, wzmagają moc magii ogrodowej i zapewniają nieśmiertelność. Sprzyjają relaksowi, jeśli dodać je do kąpieli, a olej z kwiatu jabłoni jest używany do namaszczania świec w rytuałach magii miłosnej. Przy wykonywaniu czarów można używać soku z jabłek zamiast wina. W skandynawskiej Eddzie mówi się, że bogini Idunn ofiarowała swe magiczne jabłka bogom jako odmładzający środek. (Jeśli uwzględnić znaczną siłę leczniczą jabłek i soku z nich, to historia ta zaczyna wyglądać całkiem wiarygodnie!) Według legendy greckiej noszenie gałęzi jabłoni, na której znajdują się kwiaty, pączki i owoce ma umożliwić człowiekowi wejście do świata podziemnego. Uważano, że Avalon, wyspę króla Artura, porastały drzewa jabłoni. W tradycyjnej balladzie angielskiej o Tomaszu Poecie został on ostrzeżony przez Królową Wróżek, by nie jadł jabłek ani gruszek z jej ogrodu, gdyż były one pokarmem przeznaczonym dla zmarłych. Zjedzenie tych owoców uniemożliwiało powrót do krainy żywych. Dwa proste zaklęcia podtrzymają miłość: należy przeciąć jabłko na pół i podzielić się nim z ukochaną osobą albo trzymać je w rękach, aż się zagrzeje i wtedy wręczyć 115

je osobie, którą się interesujemy. Miłość zostanie odwzajemniona, jeśli ona zje owoc. Jeśli ma się sad, należy po zbiorach zakopać trzynaście liści z własnych drzew, by zapewnić sobie obfity zbiór w następnym roku. Powinno się też ulać jabłecznika, w charakterze obiaty, na świeżo zaoraną ziemię w ogrodzie lub na polu. Jednorożce uwielbiają jabłka. Może zobaczymy któregoś, jeśli w mglisty dzień pójdziemy do sadu z jabłoniami.

Cóż sadzi ten, co drzewo sadzi: Przyjaciół nieba i słońca Flagę dla wiatru powiewu Statuę piękna bez końca: Gdzie w domu bliskim niebu Śpiew i płacz ptasiej matki Słyszane o cichym, i szczęśliwym zmierzchu Jak soprany niebiańskiej harmonii To wszystko sadzi ten, co sadzi drzewo. Cóż sadzi ten, co drzewo sadzi? Chłodny cień, łagodny deszcz, Nasiona i pączki dni, co nadejdą I lata, co znikną i odpłyną znowu; Sadzi chwałę równin; Spuściznę lasów; Plon przyszłych czasów; Radość dla oczu jeszcze nie narodzonego. To wszystko sadzi ten, co sadzi drzewo. Cóż sadzi ten, co drzewo sadzi? Sadzi, w krążącym w drzewie soku, liściach, Umiłowanie domu i wierności, Dbałość o nasze wspólne dobro, Błogosławieństwo wszystkich wokół. W swych dłoniach trzyma Pomyślność całej naszej ziemi. Szczęście narodu i jego rozwój Porusza serce tego, co sadzi drzewo. Henry C. Bunner

Eukaliptus

Eukaliptus Chłodny eukaliptus, drzewo błękitnych płomieni

Eucalyptus amygdalina Najwyższe z drzew. W swym naturalnym środowisku w Tasmanii i Australii osiąga wysokość ponad 140 m, przewyższając w tym względzie nawet słynną sekwoję (Se-quoia sempervirens). Lancetowatego kształtu, zakrzywione, skórzaste liście, usiane wypełnionymi oleistą substancją gruczołkami, zwisają ukośnie lub pionowo w dół. Ich długość dochodzić może do 30 cm, a szerokość do ponad 7 cm. Drzewa te kwitną w listopadzie i grudniu, a kwiaty mają kolor różowawobiały. Lubią wilgotne, żyzne doliny i zadrzewione wzgórza. EUKALIPTUS CAŁKOWY {Eucalyptus globulus) Pochodzi z Australii, uprawiany jest jednak również w Indiach, Europie, północnej i południowej Afryce, a także na południu i zachodzie Stanów Zjednoczonych. Liście młodych roślin mają kolor białosiny, w miarę wzrostu jednak stają się ciemnozielone. Ich długość wynosi 15-30 cm, a szerokość niecałe 4 cm. Kwiaty mają średnicę 4 cm, a owoce 2,5 cm. Pień jest gładki i ma barwę błękit-nawobiałą. Drzewo to jest zimozielone, rośnie szybko i dostarcza pożywienia pszczołom. Osiąga wysokość 90 m. Uprawiane jest na nizinnych podmokłych terenach, na których temperatura nie opada poniżej -3°C. Eukaliptus gałkowy, pochodzący z Australii, stał się mile widzianym imigrantem na całym niemal świecie. W XIX wieku ceniony był za zdolność absorbowania ogromnych ilości wody, co czyniło go szczególnie pożąda119

nym w podmokłych, malarycznych regionach. Ceniony za osuszanie moczarów, eukaliptus zasłużył się także ludziom i zwierzętom pomagając w oczyszczaniu i dezynfekcji ran, a także przeciwdziałając dolegliwościom płucnym. Istnieje ponad 450 różnych odmian eukaliptusów, od karłowatych krzewów o wysokości ledwie metra, do wzbudzających podziw, ogromnych E.amygdalina. Odmiany niższe, spotykane częściej na terenach pustynnych, wytwarzają piękne kwiaty w kolorach szkarłatnym, różowym, żółtym, zielonym lub białym. Pąki kwiatowe eukaliptusa przykryte są chroniącymi je „czapeczkami" (operculum), które odpadając odkrywają delikatne, promieniujące pięknem kwiaty. Ponieważ eukaliptusy są najwyższymi z żyjących współcześnie drzew, należy im się choćby z tego tylko względu, szacunek i uwaga.

Zastosowanie praktyczne Drzewa eukaliptusowe wykorzystywane były od dawien dawna z powodu znajdujących się w ich liściach olejków. Są to przede wszystkim olejki lecznicze takie, jak olejek eukaliptusowy (cineol), oleje przemysłowe zawierające terpeny, oraz olejki eteryczne takie jak u E.citriodora, które po oddestylowaniu ze świeżych liści kilku gatunków eukaliptusów używane są do produkcji mydła i perfum. Drzewa eukaliptusowe sadzone były na terenach bagnistych, w związku z ich zdolnością do osuszania gleby. Uważano zatem, że przeciwdziałają zimnicy (malarii).

Zastosowanie zielarskie Częścią tej rośliny, najaktywniejszą pod względem medycznym, jest olejek zawarty w liściach, który, jeśli stoso120

wać go mądrze, sam w sobie jest lekiem o wielorakim zastosowaniu. Substancją aktywną w tym olejku jest eukaliptol (cineol), naturalny środek dezynfekcyjny i przeciw-gorączkowy. Stosowany we właściwych dawkach pomaga trawieniu i zwiększa apetyt.

P a m i ę t a j m y , że: DUŻA DAWKA MOŻE BYC BARDZO SZKODLIWA. Dla dorosłej osoby norma nigdy nie powinna przekraczać 3 kropli dziennie. Przedawkowanie objawia się podrażnieniem nerek, a nawet duszeniem się, które wywołuje słabsze działanie centrum rdzeniowego. Do użycia zewnętrznego mieszamy 30 g olejku eukaliptusowego z 1/2 1 wody; płyn taki stosowany przy skaleczeniach i wrzodach zapobiega infekcjom. Olejek pomaga też przy oparzeniach i chorobach dziąseł, takich jak ropo-tok. Doskonałym remedium na bronchit, choroby zatok i schorzenia bakteryjne płuc jest mieszanka składająca się z 3 kropli (nie więcej) eukaliptusa, 2 kropli olejku miętowego i soku z połowy cytryny, wlanych do filiżanki parującej wody. Początkowo wdychamy parę, a następnie powoli wypijamy schłodzony płyn. Pod żadnym pozorem nie należy pić więcej niż jedną filiżankę tego preparatu dziennie. 121

Eukaliptusu używać można jako płukanki przy bólach gardła (wlewamy kilka kropli na ciepłą wodę). Olejek eukaliptusowy jest silnym środkiem antyseptycznym, tworzącym ozon przy kontakcie z powietrzem. To środek dezynfekcyjny niszczący niższe formy życia, jak np. bakterie tlenowe. Kilka kropli olejku wlanych do inhalatora łagodzi ataki astmy. Przy podejrzeniu rzeżączki podawać możemy dwa razy dziennie 2 krople eukaliptusa w wodzie. Poza tym olejek eukaliptusowy działa jako środek wzmacniający w razie epidemii grypy. Kropla lub dwie dziennie w wodzie, podawane wiosną zwierzęciu, zapobiegają psiej zarazie. Eukaliptus podawany bywał w powtarzanych małych dawkach w przypadkach zimnicy (malarii), powtarzających się przeziębień, a także białaczki; 1/3 filiżanki wody z wlaną 1 (tylko) kroplą olejku, brana 3 razy dziennie, stymuluje akcję serca. W homeopatii nalewki na świeżych liściach eukaliptusa stosuje się jako środek wykrztuśny i napotny. Sę one szczególnie przydatne przy grypie, krwotokach wewnętrznych i zewnętrznych, durze brzusznym, wyczerpaniu, problemach płucnych, a także infekcjach i bólach uro-ge-nitalnych oraz żołądkowo-jelitowych.

Właściwości magiczne Eukaliptus, roślina księżyca, należy do żywiołów powietrza. Nic dziwnego więc, że uważa się go za zioło lecznicze i opiekuńcze. Należy zawiesić gałązkę eukaliptusa nad łóżkiem chorego lub nosić liście albo strączki w woreczku leczniczym. Można też zrobić z nich naszyjnik. Przed chorobą chroni przebywanie w pobliżu eukaliptusa, w zasięgu jego zapachu. 122

Lecząc za pomocą magii chore gardło należy pamiętać, że czarka gardła ma kolor niebieski. Owijajmy więc czymś niebieskim szyję i nośmy ubrania w tym kolorze. Również świece na ołtarzu otoczone liściami eukaliptusa powinny być w kolorze niebieskim.

Wiąz

Wiąz Wiąz, przyjaciel elfów

WIĄZ AMERYKAŃSKI (Ulmus americana) Pochodzi ze środkowej i wschodniej części Ameryki Północnej. Niegdyś był często sadzony na ulicach i w parkach miejskich, został jednakże zdziesiątkowany przez tzw. naczyniową chorobę wiązów powodowaną przez grzyb Cera-tostomella ulmi. Duże, przeważnie rozwidlające się drzewo o gałęziach rosnących na boki i opadających ku dołowi, często bywa szersze niż wyższe. Osiąga wysokość 30 m przy średnicy pnia ponad 130 cm. Eliptyczne, długie i zaostrzone na końcach liście rosną w dwóch rzędach, ich długość wynosi 7-15 cm, a szerokość 2,5-7 cm. Podwójnie piłkowane blaszki są symetrycznie pożyłkowane, a jesienią przybierają barwę jaskrawożółtą. Szara kora ma głębokie bruzdy o szerokich, łuszczących się krawędziach. Maleńkie zielonkawe kwiaty pojawiają się wczesną wiosną. Skrzydlate nasionka mają eliptyczny kształt. Drzewa te lubią wilgotne tereny nizinne i obszary zalewowe porośnięte lasami liściastymi. Spotyka się je od południowo--wschodniego Saskatchewan do Cape Breton i od Florydy do środkowego Teksasu. Rośnie do wysokości 750 m. WIĄZ POLNY (POSPOLITY) (U. campestris = Ulmus procera = U. carpinifolia = U. foliacea) Pochodzi z Anglii i zachodniej Europy. Ma wysoki, prosty pień i rozłożyste, skierowane niemal ku górze konary. Osiąga wysokość około 24 m, przy średnicy pnia około 90 cm. Eliptyczne, ostro zakończone liście mają 5-8 cm długości i do 5 cm szerokości. Są podwójnie ząbkowane,

125

o nierównej podstawie, mają 10 do 12 żyłek z każdej strony, a ich kolor jest jaśniejszy po spodniej stronie. Szara kora pocięta jest bruzdami na płytki. Ciemnoczerwone, maleńkie kwiaty pojawiają się wczesną wiosną. Zielonkawe skrzydlate nasionka mają wielkość około 12 mm i dojrzewają bardzo wcześnie, zwykle już w maju. Drzewo to spotyka się w lasach i na suchych zboczach. Ulmus fufva = Ulmus rubra Szerokie, rozłożyste drzewo o płaskiej koronie, rozpostartych gałęziach i dużych liściach. Osiąga wysokość 21 m, przy średnicy pnia około 90 cm. Eliptyczne, niesymetrycznego kształtu liście o wydłużonych końcach mają długość 10-17 cm. Są podwójnie ząbkowane, o symetrycznym żyłkowaniu, szorstkie na wierzchu, pod spodem pokryte miękkimi włoskami. Ciemna, brązowa kora poprzecinana jest głębokimi pęknięciami. Zielonkawe kwiaty wielkości około 3 mm rosną wzdłuż gałązek wczesną wiosną. Skrzydlate nasionka pojawiające się późną wiosną mają barwę jasnozieloną. Drzewo to lubi wilgotne tereny zalewowe, jak również suchsze lasy liściaste. Występuje od po-łudniowo-zachodniego Maine do południowego Ontario i od środkowego Teksasu do północnej Florydy. Rośnie na wysokości do 600 m n.p.m. Ulmus thomasii Pochodzące z Ameryki Północnej drzewo o prostym pniu, wąskiej koronie i opadających gałęziach. Dorasta do wysokości 30 m i średnicy pnia 30-90 cm. Eliptyczne liście o wydłużonych czubkach i zaokrąglonych, niesymetrycznych podstawach mają długość 5-10 cm, a szerokość 2,5-5 cm. Są one podwójnie ząbkowane, symetrycznie żyłkowane, ciemnozielone na wierzchu i jaśniejsze pod spodem. Jesienią przybierają barwę żółtą. Kora jest szara 126

z głębokimi pęknięciami. Małe kwiatki zielonkawej barwy pojawiają się wczesną wiosną, wytwarzając szybko eliptyczne, płaskie, uskrzydlone nasionka. Drzewa te lubią tereny wilgotne, ale też suche i skaliste wyżyny, wapienne urwiska i lasy liściaste. Występują od południowego Ontario do zachodniej Nowej Anglii, a na południe od Tennessee, Kansas i Minnesoty. Rosną do wysokości 750 m n.p.m. Wiąz polny nazywany był w starożytnej Brytanii drzewem elfów, gdyż podobno lubiły one przebywać wśród wiązów. Tych, którzy chcieliby nawiązać kontakt z leśnymi elfami informuję, a wiem to z dobrego źródła, że przepadają one za śpiewem i muzyką. Należy wybrać spokojne i odludne miejsce w lesie, zapalić małe ognisko i przygotować się na całonocne czuwanie przy łagodnej muzyce, opowieściach i lekkim posiłku. Pojawią się najprawdopodobniej przed świtem lub wcześniej, gdy dobrze zrozumieją nasze intencje.

Zastosowanie praktyczne Drewno wiązów znalazło zastosowanie w meblarstwie, przy wyrobie boazerii i skrzyń. Drewno U. thomasii jest twarde i mocne, toteż używane jest do wyrobu narzędzi gospodarskich. W zeszłym stuleciu eksportowane było do Anglii i wykorzystywane do budowy statków.

Zastosowanie zielarskie Do celów medycznych używa się zasadniczo tylko wiązu polnego. Jeśli znajdziemy gdzieś ścięte czy przewrócone drzewo, możemy zebrać z niego liście i korę, po czym sporządzić z nich nalewkę octową. (Liście utrzeć możemy w moździeżu lub zemleć elektrycznym młynkiem, korę 127

natomiast siekamy jak najdrobniej i zalewamy octem jabłkowym. Pozostawiamy tak mieszankę do 2 tygodni, mieszając od czasu do czasu.) Nalewka octowa używana być może przy wysypkach i chorobach skórnych. Przy złamaniach kości dodajemy do kąpieli liście, korę i korzenie wiązu, delikatnie podgotowane w wodzie przez 20 min. W ziołolecznictwie używa się również U. fulva (rubra), gatunku mniejszego od polnego. Posiada on bardzo pożywny miękisz, uśmierzający ból skóry i błon śluzowych. Gatunek ten łatwo zidentyfikować próbując żuć gałązkę. Miękisz powinien być aromatyczny i kleisty. Korę najlepiej zbierać wiosną, z drzew najwyżej dziesięcioletnich. Ponieważ drewno tego wiązu nie posiada wartości handlowej, obdzierany bywa często całkowicie z kory, co doprowadza do jego uschnięcia. W sytuacjach krytycznych możemy jeść miękisz wprost z drzewa — gdy zgubimy się w lesie — wznosząc żarliwą modlitwę dziękczynną do Ducha Drzewa za jego wzniosłą ofiarę. Preparaty z tego drzewa przeważnie są osiągalne w sklepach ze zdrową żywnością i zielarskich. Wiąz z gatunku U. fufva dostarcza zdrowego substytutu dzieciom nie tolerującym krowiego mleka. Ucieramy łyżeczkę sproszkowanej kory na pastę, dodajemy zimnej wody, a następnie mieszając stopniowo wlewamy do 1/21 wrzącej wody. Poza tym, że napój ten jest bogaty w wapń, ułatwia zaśnięcie i działa uśmierzająco na żołądek i jelita. Domieszać do niego możemy roztarte nasiona sezamu lub rozmiękczone w wodzie migdały. Otrzymamy coś w rodzaju kremu, ucierając jedną łyżeczkę sproszkowanej kory z jajkiem. Następnie powoli mieszamy to z gotowanym mlekiem i słodzimy miodem. Dla smaku możemy dodać cynamonu, gałki muszkatołowej, skórki cytryny lub zapachu migdałowego. U. fulva przyjmowany 3 razy dziennie pomaga w nieżycie żołądka, zapaleniu okrężnicy, zapaleniu jelit, bron-chicie, kaszlu i krwawieniu z płuc. 128

Na kaszel przygotowujemy napar, dodając szczyptę pieprzu, trochę soku cytrynowego i miodu do smaku. Podajemy często w małych dawkach, nie przekraczając dziennej porcji wynoszącej około 1/2 1. Przepis ten jest dobry także w przypadku duru brzusznego. Dawka wynosi 2 łyżki co godzinę lub tyle, ile pacjent chce. U. fulva stosować można w lewatywie. Przy zapaleniu pęcherza bierzemy 30 g sproszkowanej kory i wsypujemy do 1/21 wrzącej wody, następnie filtrujemy i schładzamy. (Dla lepszego rezultatu do mieszanki tej dodajemy po 20 kropli (łyżeczkę) następujących nalewek: echinacea i liść mącznicy lekarskiej.) Dla złagodzenia biegunki możemy zrobić lewatywę z U. fułva, sproszkowanych jagód wawrzynu i tarczycy pospolitej. Zalewamy mieszankę wrzącą wodą i moczymy przez pół godziny. Po ochłodzeniu możemy dodać 1 łyżeczkę echinacei, mirry lub krwawnika pospolitego w nalewce. Przy zatwardzeniu lewatywę przygotowujemy mieszając 1/4 1 ciepłego mleka z 30 g sproszkowanej kory, a następnie dodając wodę i oliwę z oliwek. W celu usunięcia tasiemców mieszamy 60 g sproszkowanej kory U. fufva z wodą i stosujemy w lewatywie. U. fulva jest świetnym materiałem na okłady. Podczas wojny secesyjnej lekarze polowi stosowali z dobrym rezultatem okłady z kory na rany postrzałowe. Okłady stosować można na rany, czyraki, wrzody, oparzenia, ślady po sumaku jadowitym i stany zapalne skóry. Mieszamy sproszkowaną korę z gorącą wodą do konsystencji pasty, rozsmarowujemy na czystym kawałku płótna i owijamy wokół chorego miejsca. W miejscach pokrytych włosami, okład smarujemy najpierw oliwą z oliwek i pozostawiamy go około 1 godz. Gdy ranka jest silnie zainfekowana, mieszamy w równych częściach sproszkowaną korę U. fulva, piołun i drobno pokruszony węgiel drzewny. Mówi się, że pomaga to nawet na martwicę (gangrenę). Na reumatyzm, po129

dagrę i zapalenie stawów robimy okłady z równych części U. fulva, otrębów pszennych i gorącego octu. Wiąz jest jednym z drzew wybranych przez dra Edwarda Bacha do jego terapii kwiatowej. Esencje kwiatów wiązu pomagają osobom bojącym się odpowiedzialności i uważającym, że bez względu na to, co i ile zrobią nie będą potrafili osiągnąć celu. Efektem tego jest przeważnie zniechęcenie i wyczerpanie. Ludzie ci przeważnie są bardzo zdolni. Jeśli nie uważają, pozwalają sobie stawać się „niezastąpionymi", co staje się dla nich psychicznym i fizycznym obciążeniem. Ich strach wynika z faktu, że boją się zawieść i rozczarować ludzi polegających na nich. Stan taki przeważnie jest przejściowy, gdyż mają oni często wewnętrzne przekonanie, iż zostali do tej pracy „wybrani", co ich znakomicie inspiruje. Pozytywną cechą takich ludzi jest ich pewność siebie i szczere przekonanie do tego co robią, pomagając innym. Esencję kwiatową przygotowujemy w pełnym słońcu, pozostawiając napar przez 4 godz. Dawkę stanowią 4 krople, 4 razy dziennie, podawane pod język. (Patrz „Wprowadzenie do ziołolecznictwa".) Ponieważ kora zawiera wanad, pierwiastek śladowy, istotny dla pnia mózgowego, nalewka z U. fufva uważana była za pomocną w leczeniu depresji maniakalnej. Napar z U. fulva Namaczamy 50 g miękiszu w 1 1 świeżo zagotowanej wody przez godzinę. Podajemy 1 łyżeczkę co 30 min. Wywar z U. fulva Wsypujemy 1 łyżeczkę miękiszu do 1/2 1 właśnie zagotowanej wody. Moczymy przez godzinę, a następnie zago-towujemy przez kilka minut. Odstawiamy na godzinę i jeszcze raz zagotowujemy. 130

Właściwości magiczne Drzewo to, ze względu na swą popularność wśród elfów, jest uważane za pomocne przy nauce komunikowania się ze światem dewów i wróżek. Dobrze znaleźć odpowiadający nam wiąz i spędzić z nim trochę czasu. Należy przynieść ofiarę z wina, pitnego miodu, tytoniu, monet czy szałwii. Wtedy otwórzmy się przed drzewem, wyjawmy mu nasze nadzieje i marzenia, a gdy poczujemy, że nawiązaliśmy z nim kontakt, uświęćmy ten związek jakimś rytuałem. Gdy to połączenie już się ustali, należy się po prostu cieszyć owym związkiem. Wiąz jest drzewem Saturna i żywiołem ziemi. Poświęcony szczególnie Odynowi, Hoenin i Lodr. Małe kawałki gałązek umieszczone w wiązce mocy wokół szyi dziecka mogą mu zapewnić elokwencję w późniejszym życiu. Drewno wiązu przewiązane żółtym sznurkiem, a następnie spalone chroni przed plotkami. Legenda mówi, że u stóp Orfeusza grającego na lirze, gdy opłakiwał utratę Eurydyki, pojawił się wiązowy las.

Klon

Klon Słodki klon, drzewo przyjaźni i pożądania

KLON POSPOLITY (Acer platanoides) Pochodzi z Norwegii, północnej Polski i Litwy, ale spotyka się go w całej północnej i środkowej Europie, a także na wschodzie i środkowym zachodzie Stanów Zjednoczonych. Osiąga wysokość 15 m, przy 60-centymetrowej średnicy pnia. Naprzeciwległe, pięciopalczastoklapowane liście, nierównomiernie ząbkowane osiągają 10-18 cm średnicy i mają 5-7 żyłek biegnących od podstawy. Jesienią przybierają barwę jaskrawożółtą. Szara lub brązowa kora pokryta jest wąskimi szczelinami. Małe kwiaty posiadają pięć żółtozielonych płatków. Kwiaty męskie i żeńskie rosną wczesną wiosną na osobnych drzewach, jeszcze zanim pojawią się liście. Płaskie nasionka (skrzydlaki), rosnące po dwa razem i dojrzewające późnym latem, posiadają po jednym długim skrzydełku każde i mają długość po około 5 cm. Drzewa te spotykamy w wilgotnym klimacie umiarkowanym; dobrze też tolerują zanieczyszczone środowisko miejskie. KLON JAWOR (Acer pseudoplatanus) Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej, rośnie teraz również we wschodniej części Stanów Zjednoczonych. Duże, szeroko rozgałęziające się drzewo o okrągłej koronie. Dorasta do 30 m wysokości przy średnicy pnia 60 cm. Liście pięciopalczastoklapowane o średnicy 10-18 cm są gęściej i drobniej piłkowane niż A. platanoides. Żyłkowanie idzie od podstawy, spodnia strona liści jest bledsza niż wierzch. Jesienią przybierają kolor brązowy. Kora jest szara i gład133

ka, na starszych pniach łuszczy się tafelkowato. Kwiaty pojawiają się wczesną wiosną, mają żółtozieloną barwę i zwisają w groniastych wiechach o długości ponad 12 cm. Owoce (skrzydlaki), połączone pod kątem ostrym, są wypukłe; ich kolor jest jasnobrązowy, a dojrzewają latem. Drzewo jest odporne na działanie wiatrów i słonej wody. KLON CZERWONY (Acer rubrum) Pochodzący z Ameryki, sprowadzony został do Europy głównie jako materiał do wyrobu mebli. Duże drzewo, u nas dochodzące jednak tylko do 15-20 m wysokości i średnicy pnia około 60 cm. Korona bywa wąska lub okrągła. Szerokie, owalne liście ułożone naprzeciwległe, mają od 6 do 10 cm długości. Mogą być zarówno trój-, jak i pięcioklapowe. Kwiaty, owoce i ogonki liściowe, a jesienią także całe liście przybierają barwę czerwoną, pomarańczową lub żółtą. Szara i gładka kora z wiekiem staje się prążkowana. Kwiaty na ogół czerwonej barwy, zwisające w pęczkach na nitkowatych szypułkach, są przeważnie rozdzielnopłciowe. Kwitną u nas wczesną wiosną (marzec-kwiecień). Małe owoce (około 2 cm) czerwonego koloru dojrzewają i opadają wiosną. Rośnie na glebach wilgotnych, często nad brzegami wód i na moczarach. Lubi kwaśną glebę, nie toleruje natomiast obecności wapnia. Występuje od Nowej Fundlandii do południowej Florydy i od wschodniego Teksasu do południowo-wschodniej Manitoby. Rośnie na wysokościach do 1800 m n.p.m. KLON SREBRZYSTY (Acer saccharinum) To duże drzewo pochodzi z Ameryki Północnej. Osiąga wysokość do 40 m i średnicę pnia do 90 cm. Posiada szeroką koronę i zwisające gałęzie. Naprzeciwległe, owalne liście, pięcioklapowane (o głębokich wcięciach i ostrych 134

zakończeniach), mają długość 10-15 cm; ich spodnia strona ma barwę białą, jesienią zaś całe przybierają barwę bladożółtą. Gładka kora o barwie popielatoszarej, u dorosłych okazów jest prążkowana. Bezpłatkowe kwiaty zebrane w pęczki, często rozdzielnopłciowe, kwitną późną wiosną. Owoce to duże skrzydlaki (do 5 cm długości) o szerokich skrzydełkach, podwójne, z których zwykle tylko jeden jest dobrze wykształcony. Dojrzewają wiosną przybierając barwę jasnobrązową. Drzewa te lubią niskie zalewowe tereny, a również lasy liściaste. Występują od Nowego Brunszwiku do północno-zachodniej Florydy i Oklahomy oraz północnej Minnesoty. Rosną do wysokości 600 m n.p.m. KLON CUKROWY (Acer saccharum) Duże okrągłe drzewo pochodzące z Kanady i Stanów Zjednoczonych, osiągające wysokość 30 m i średnicę pnia 90 cm. Naprzeciwległe, pięcioklapowe liście (o długich, powcinanych klapach), płytko ząbkowane i posiadające pięć nerwów idących od podstawy, dochodzą do 14 cm długości. Jesienią przybierać mogą barwy żółtą, różową i czerwoną. Kora jest jasnoszara; staje się z wiekiem prążkowana i popękana. Kwiaty o długości 0,5 cm mają kształt pięciopalczastego żółtozielonego dzwonka. Męskie i żeńskie kwiaty rosną w gronach na wysmukłych łodyżkach pojawiając się tuż przed liśćmi. Owoce są podwójne, ułożone widlasto, o kolorze brązowym i dojrzewają jesienią. Drzewo to lubi wilgotne tereny od Nowej Szkocji do Nowej Karoliny i od Kansas do południowo-wschodniej Manitoby. Na północy rośnie do wysokości 750 m n.p.m., a na południu do 1650 m n.p.m. Rozdział ten pisałam w końcu marca, niedługo po wiosennym zrównaniu dnia z nocą. Zanim zasiadłam do pracy, przygotowałam sobie wspaniałe śniadanie składające się z naleśnika z dodatkiem pełnych ziaren, świeżych 135

truskawek i resztek zeszłorocznego syropu klonowego. Spodziewałam się nowego zapasu, który w nadchodzący weekend powinna przywieźć z New Hamshire moja współlokatorka. Od ilu tysięcy lat powtarzany jest ten późnozimowy rytuał? Właśnie wtedy, gdy natura wygląda na całkiem uśpioną — tylko śnieg i błoto — ofiarowuje nam swoje najsłodsze skarby. Gdy pierwsze powiewy wiosny próbują nieśmiało konkurować z mrozem, wrażliwe klony odpowiadają na to ożywieniem soków. Podobnie jest zresztą wśród zwierząt i ludzi. Kaczki zaczynają figlować na stawie, a ptaki śpiewające dobierają się w pary i zaczynają szukać miejsca do zbudowania gniazda. W dawnych czasach był to czas Eostre, teutońskiej bogini płodności, której symbolami było jajko i zając. Na „nasionach zwierzęcych" (jajkach) malowano obrazki z życzeniami na nadchodzący rok, po czym zakopywano je w ziemi. Ponieważ nie mogły już rozwinąć się z nich ptaki, wierzono, że ich siły życiowe wcielają się w wizerunki wyobrażone na skorupkach. Cieszę się zawsze widząc w tym czasie w sklepach czekoladowe zajączki i jajka wielkanocne. Ilu rodziców stwierdza wówczas, że unieśmiertelniają się poprzez swoje dzieci w ponadczasowym rytuale magii i płodności?

Zastosowanie praktyczne Drewno klonów jest zwarte, co czyni je odpowiednim do intarsji i drobnych wyrobów, takich jak kubeczki, miski czy drewniane pudełka. Stanowi doskonały materiał do budowy domów, a także wyrobu krzeseł, stołków itp. Pudła rezonansowe skrzypiec wykonywane są często z drewna klonowego. Guzowate korzenie klonów stanowią odpowiedni materiał do wyrobu drobnych mebli. Z młodych gałązek wykonuje się szpicruty. Drewno klo136

nowe pali się dobrze i wytwarza czysty węgiel drzewny. Klon czerwony służy w Kanadzie do zbioru cukru. Kora klonu czerwonego barwi wełnę z dodatkiem ałunu na kolor oliwkowy, a wełnę z siarczanem żelazawym na szaro. Jego miękisz, po wygotowaniu i zmieszaniu z siarczanem ołowiu, daje czarny barwnik. Klon pospolity stanowi w Norwegii i Szwecji źródło syropu. Drewno klonu srebrzystego jest odpowiednie do wyrobu mebli i wykorzystuje się je także w budownictwie. Klon jawor niegdyś używany był również do produkcji cukru, a także jako zimowa pasza dla owiec. Aby uzyskać syrop klonowy, gotuje się sok z klonu cukrowego. Drewno tego klonu służy do wyrobu mebli, a także klepek podłogowych.

Zastosowanie zielarskie Młodych liści klonu, duszonych na wolnym ogniu, użyć można do przygotowania oliwy stosowanej do masażu; można je także jeść w sałatkach. Wywar uzyskany przez moczenie ich w wodzie działa oczyszczająco na wątrobę i śledzionę. Koloniści nauczyli się od Indian, że wygotowana kora klonu działa kojąco na oczy. Kobiety, które niedawno rodziły mogą pić wywar z liści lub kory klonu dla wzmocnienia układu nerwowego i mięśniowego. Stosuje się 1 łyżeczkę ziół na filiżankę wody i dusi się na wolnym ogniu przez 20 min. Dawkę stanowi 1-3 filiżanki dziennie, pomiędzy posiłkami. (Jeśli środek ten przyjmujemy w związku z bólami śledziony lub wątroby, możemy pić ćwiartkę filiżanki co godzinę.) Liście używane mogą być także w formie okładów przeciwko czyrakom. Ale przede wszystkim klon wytwarza syrop zasobny 137

w wapń i żelazo. Syrop klonowy to doskonała namiastka cukru, przy czym znacznie bogatsza w wartości odżywcze niż biały cukier rafinowany. Sok klonowy zaczynamy zbierać wczesną wiosną, gdy tylko po mroźnych nocach następować zaczną słoneczne dni o temperaturze powyżej zera. W pierwszych dniach zbiorów wyciek soku będzie silniejszy po południowej i zachodniej stronie drzewa. Później, strony północna i wschodnia zaczną również dawać sok. Rurkę wykonaną z gałązki sumaka lub czarnego bzu wbijamy w pień na głębokość 5 cm, około 1 m nad ziemią. Powinna mieć ona około 10 cm długości. Miękisz wybieramy z niej cienkim metalowym drutem. Rurka po osadzeniu powinna być skierowana lekko ku dołowi. W każdym drzewie osadzić możemy kilka rurek wypływowych, uzyskując w efekcie 60-120 1 soku. Do zrobienia zaś jednego litra syropu potrzeba 30 1 soku. Klony cukrowe są tak wrażliwe na zmiany pogody, że południowo-zachodni wiatr lub zbliżająca się burza spowodować mogą zatrzymanie wypływu soku. Idealną aurą do zbiorów są przymrozki nocne i słoneczne dni, a także północno-zachodni wiatr. Sok po zebraniu go w pojemniki należy powoli gotować, uważając bardzo, żeby go nie przypalić. Jeśli zaczyna się gotować zbyt gwałtownie, dodajemy do niego kilka kropel oliwy lub kawałek masła. Syrop jest gotowy do rozlewania, gdy jego temperatura jest wyższa o 4°C od temperatury, w jakiej zaczął się gotować. Aby zrobić głowy cukru, gotowanie przeciągamy aż syrop osiągnie temperaturę 98°C. Następnie wlewamy go w posmarowane masłem formy i pozwalamy zastygnąć. W Szkocji wiosną i jesienią zbiera się sok z klonu ja-wora, a następnie robi z niego coś w rodzaju wina. Sok tych drzew zawiera około 25 g cukru w litrze. Liście klonu jawora są suszone i dodawane zimą do paszy owiec. 138

Pralinki Mieszamy 3 filiżanki syropu z 1 filiżanką śmietanki i dodajemy 1/2 łyżeczki sody. Gotujemy w rondlu dotąd, aż kropla mieszanki wpuszczona do zimnej wody zastyga w kulkę (około 98°C). Zdejmujemy z ognia i dodajemy 1/2 łyżki masła i 2 filiżanki orzechów. Mieszamy przez 2-3 min, po czym nakładamy po trochu łyżeczką na woskowany papier. Klonowe cukierki orzechowe Smarujemy masłem ciężki rondel i gotujemy w nim 2 filiżanki syropu, do osiągnięcia temperatury 108°C. Dodajemy 2 białka ubite na sztywno. Mieszamy mikserem na dużej prędkości, aż zaczną się tworzyć wzgórki. Dodajemy mieszając 1/2 filiżanki orzechów włoskich. Wykładamy po troszku łyżeczką na woskowany papier. Piwo klonowo-sosnowe 75 1 soku klonowego gotujemy aż do zagęszczenia go do 15 1. Zbieramy 5 1 młodych, zielonych gałązek sosny czarnej (Picea mariana). Wlewamy gotujący się sok na gałązki sosnowe i pozostawiamy do ostygnięcia do letniej temperatury. Odcedzamy go następnie do 20-litrowego garnka i dodajemy suszone drożdże, namoczone uprzednio w małej ilości płynu. Nakrywamy garnek płótnem i pozostawiamy na około tydzień, aż płyn przestanie się pienić, a osad opadnie na dno. Butelkujemy i szczelnie zamykamy. Piwo będzie gotowe po około 4 tygodniach. Właściwości magiczne Klon jest ziołem Jowisza i żywiołu powietrza. Jowisz wnosi rozprzestrzeniającą się, szczęśliwą energię w dowolnej sytuacji, a o słodkich klonach mówi się, że przynoszą 139

miłość i powodzenie osobie praktykującej magię. Do zaklęć miłosnych i dla zapewnienia finansowych sukcesów należy używać liści klonu. Gałęzie są używane tradycyjnie jako magiczne różdżki. By zapewnić dzieciom długie i pomyślne życie, dobrze jest przeprowadzić je między gałęziami klonu. Indianie uważają, że klon uwielbia towarzystwo człowieka i dbałość, jaką ten otacza to drzewo. Klon symbolizuje myślenie pozytywne i wykorzystanie intuicji. Umysł artystyczny, który cieszy się wolnością i pielęgnuje piękno, pozwala nam ujrzeć pełny koloru jesienny krajobraz. Ludzie będący w harmonii z klonem są spokojni i szlachetnie wielkoduszni. Cieszą się, gdy mogą być pomocni dla swej rodziny.

Przed dwudziestym piątym września czerwone klony zaczynają dojrzewać... niektóre... promieniują regularnie i czysto na wszystkie sposoby dwustronnie, jak żyłki na liściu; inne mają bardziej nieregularny kształt... skrywając pień drzewa, wydają się ciężko spoczywać płatek na płatku, jak żółte i szkarłatne chmury, obłok na obłoku... Henry David Thoreau

Kasztanowiec

Kasztan0 Kasztanowiec, drzewo spokojnego umysłu

KASZTANOWIEC CZERWONY (Aesculus carnea) Hybryda A. hippocastanum i A. pavia. Ceniony za walory dekoracyjne. Kwiaty w wyprostowanych wiechach do 25 cm wysokości, o barwie różowej do czerwonej. Liście i kształt drzewa podobnie jak u A. hippocastanum. Kwitnie w maju i nie zmienia barwy liści jesienią w sposób znaczący. KASZTANOWIEC BIAŁY {Aesculus hippocastanum) Liście tego kasztanowca wczesną wiosną zawierają substancje trujące. Pochodzi z południowej Europy, rozpowszechniony jako drzewo ozdobne od XVI wieku. Osiąga wysokość ponad 20 m przy średnicy pnia 60 cm. Jego korona jest rozłożysta i okrągła, zwłaszcza gdy rośnie samotnie. Liście naprzeciwległe, rozwijające się z dużych i lepkich pąków, złożone są z 5-7 listków, mocno rozszerzonych w górnej części, o długości od 7 do 17 cm. Brzegi listków są ząbkowane, a zieleń ich spodniej strony jest bledsza. Szara lub brązowa kora, cienka i gładka, u starych osobników łuszczy się tafelkowato. Kwiaty są białe z żółtoczerwonymi plamami, mają kształt dzwoneczków, 4-5 płatków i tworzą stożkowate wiechy o wysokości Polska nazwa popularna „kasztan" dotyczy w rzeczywistości kasztanowca; w tym rozdziale kasztanowce i kasztany opisane zostały razem, chociaż drzewa te należą do różnych rodzin. Dla ułatwienia polskim czytelnikom stosować będziemy w tekście nazwę „kasztan" dla owoców kasztanowca, a „kasztan jadalny" dla owoców kasztana (przyp. tłum.).

143

20-30 cm kwitnące tradycyjnie w okresie matur Lśniącobrązowe nasiona (dobrze wszystkim znane tany") ukryte są w zielonych kolczastych torebkach rzewają późnym latem. Wymaga mokrych, żyznych słonecznych stanowisk.

(maj). „kaszi dojgleb i

KASZTAN AMERYKAŃSKI {Gastanea dentata) Niegdyś ważny gatunek dostarczający drewna budowlanego, zdziesiątkowany został przez chorobotwórcze grzyby. Liście mają właściwości lecznicze. Osiąga wysokość 6 m i średnicę pnia 10 cm. Owalne pojedyncze liście mają długość 12-22 cm i szerokość od 4 do 8 cm. Na krawędziach w miejscach zakończeń symetrycznie ułożonych nerwów występują duże zęby. Liście są żółtozielone na wierzchu i bledsze pod spodem, a jesienią żółkną. Kora jest szaro-brązowa i płasko tafelkowana. Kwiaty męskie kwitną wczesnym latem w postaci wiech białych kwiatków. Kwiatów żeńskich jest dużo mniej i wyrastają u podstawy męskich. Owoce mają długość 5-6 cm i po dojrzeniu, jesienią, rozszczepiają się uwalniając 2 lub 3 lśniące, jadalne kasztany. Drzewa te lubią wilgotne gleby i rosną chętnie w lasach mieszanych od Maine do południowo-zachodniej Georgii i od Indiany do południowego Ontario. Występują na wysokościach do 1200 m n.p.m. KASZTAN JADALNY (Castanea vesca [Fagus castanea = Ca-stanea sativa]) Pochodzi z południowej Europy, Azji Zachodniej i północnej Afryki — uprawiany od wieków dla jadalnych owoców. Osiąga ogromne rozmiary, pień może mieć przy ziemi średnicę ponad 2 m. Konary rozrastają się szeroko na wszystkie strony. Kora jest szara i gruba z podłużnymi pęknięciami, zwijająca się u starszych osobników. Skórza-ste, duże, grubo ząbkowane liście o długości do około 144

20 cm i szerokości do 6 cm przybierają jesienią złotą barwę. Drzewa te kwitną latem, już po wyrośnięciu liści, przy czym kwiaty męskie pojawiają się pierwsze. Owoce rosną w kolczastych okrywach i dojrzewają jesienią. W Polsce spotykany sporadycznie. Angielska nazwa kasztanowca białego Horse chestnut (kasztanowiec koński) wiąże się prawdopodobnie z jego zdolnością do leczenia kaszlu u koni i bydła. Podkreślmy jeszcze raz, że kasztanowce, nazywane w Polsce kasztanami, rodzą owoce niejadalne dla ludzi w odróżnieniu od kasztanów jadalnych, których owoce są mączyste i słodkie. Jednym z moich ulubionych corocznych rytuałów są zbiory kasztanów. We wrześniu, gdy zaczynają się jesienne chłody, wybieram się w dzień po silnym deszczu do odwiedzanych co roku drzew. Na trawie i ścieżkach pod drzewami leżą postrącane kasztany, niektóre wciąż jeszcze w swoich kolczastych skorupkach. Po zebraniu umieszczam je w plastykowych torebkach i zamrażam do zimy, kiedy to zaczynam robić z nich ziołowe balsamy.

Zastosowanie praktyczne Kasztany zanurzamy na noc w wodzie wapiennej, po czym gotujemy przez pół godziny. Po odcedzeniu, wysuszeniu, wyłuskaniu i zmieleniu na proszek mikstura może być podawana koniom i bydłu. Kilogram mąki z kasztanów stanowi podobno odpowiednik kilograma jęczmienia. Świnie nie lubią jednak kasztanów i nie chcą ich jeść. Jeśli zmielone kasztany będziemy dusić na wolnym ogniu w wosku pszczelim z oliwą, otrzymamy doskonały przeciwbólowy dodatek do ziołowych maści. Łacińska nazwa kasztana jadalnego Castanea vesca pochodzi od nazwy miasta Castanis w Tessalii, gdzie były bardzo popularne. Sprzedawców gorących kasztanów ja145

dalnych spotkać można na ulicach we Francji, Włoszech, Szwajcarii czy Hiszpanii. Drewno kasztana jadalnego traci swoją twardość, gdy drzewo osiągnie wiek 50 lat. Drewno z młodych drzew używane jest wówczas, gdy ma się stykać z ziemią, np. na płoty, słupy, budki itp. Można używać go również do wyrobu beczek, boazerii, a także budowy domów i mebli. Mocząc drewno w gorącej wodzie można wyługować z niego taninę, używaną następnie w garbowaniu skóry. Proces ten jest tak skuteczny, że skóry egipskie, garbowane trzy tysiące lat temu taniną z kasztanów jadalnych, znajdowano nieraz w dobrym stanie. Kasztany jadalne są niezmiernie rzadko spotykane w Ameryce Północnej w związku z atakującą je chorobą, występującą na całym niemal kontynencie. Czasami spotyka się duże drzewa, częściej jednak napotkać można tylko odrosty z pni powalonych lub ściętych dawno temu drzew. Obecnie prowadzone są badania mające na celu wyprodukowanie hybryd, w celu wprowadzenia z powrotem tych wspaniałych drzew.

Zastosowanie zielarskie Kora kasztanowca białego, zdzierana paskami wiosną i suszona w słońcu, dostarcza skutecznego środka prze-ciwgorączkowego. Aby go otrzymać, zaparzamy 30 g kory w 1/2 1 wody przez 30 min i stosujemy w dawce: 1 łyżka 3 do 4 razy dziennie. Napar z kory może być również używany przy owrzodzeniach skóry. (Używać należy tylko kory z gałęzi, co chroni drzewo przed uschnięciem.) Nalewka z owoców kasztanowca poprawia cyrkulację krwi, stosowana jest także w leczeniu hemoroidów, reumatyzmu i newralgii. Dawkę stanowi 5-20 kropli; 2 razy dziennie, podajemy w wodzie lub herbacie ziołowej. 146

Aby zrobić leczniczy balsam, pomocny przy podrażnieniach skóry, oparzeń, wysypek itp., rozbijamy młotkiem kasztany (kasztanowiec biały), po czym dusimy je na wolnym ogniu przez 20 min dobrej jakości, wyciskanej na zimno oliwie. (Używamy zarówno łupinek, jak i miękiszu kasztanów.) Na każdą filiżankę oliwy podgrzewamy 4 łyżki wosku pszczelego (osobno). Wosk domieszać możemy dopiero wtedy, gdy osiągnie on tę samą temperaturę co oliwa. Odcedzamy następnie kasztany i rozkładamy balsam do czystych słoiczków. Nie zakręcamy dopóki balsam całkowicie nie ostygnie. Wewnętrzna skórka z kasztanów jadalnych może być podawana w niewielkich ilościach w celu powstrzymania biegunki. Z kolei mielone suche kasztany jadalne, zmieszane z miodem, są środkiem zaradczym przy kaszlu i pluciu krwią. Liście kasztana jadalnego stanowią środek uspokajający dla nerwów oddechowych. Stosuje się zarówno liście suszone, jak i świeże. Środek ten przynosi ulgę w gorączce, napadowym i spazmatycznym kaszlu (na przykład w kokluszu). Warto pamiętać, że liście najlepiej jest zbierać na początku lata, ponieważ z upływem czasu w roślinach stopniowo gromadzą się naturalne insektycydy. Suszone liście zaparzamy w ilości 30 g na 1/2 1 świeżo zagotowanej wody. Dawkę stanowią 3 łyżki, podawane 3-4 razy dziennie. Liście świeże ucieramy na miazgę i mieszamy ze zbożową wódką. Rozlewamy do butelek i odstawiamy na 8 dni w chłodnym i ciemnym miejscu. Po tym czasie nalewkę filtrujemy. Stosujemy w takich samych przypadkach co napar z suchych liści. Dawkę stanowi 5-20 kropli; podajemy 2 razy dziennie. W lecznictwie homeopatycznym kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum) stosowany jest jako środek przeciwko hemoroidom, a także w przypadkach niedomagania wątroby i jelit. Preparaty homeopatyczne z liści 147

kasztana jadalnego (Castanea vesca) pomagają na koklusz w jego wczesnych stadiach, szczególnie gdy towarzyszy mu pragnienie, a także biegunkę i mętny mocz. Dr Bach zaleca pęki kasztanowca białego ludziom wciąż powielającym swe błędy, nie potrafiącym korzystać ze swojego doświadczenia. Powodem takiego zachowania może być obojętność, nieuwaga, lub błędne przewidywanie rezultatów swojego działania. Ludzie tacy starają się nie pamiętać o przeszłości i w efekcie tracą wiele zarówno z teraźniejszości, jak i przyszłości. W dobrym stanie zdrowia tacy ludzie są bystrymi obserwatorami, wykorzystującymi mądrze wszystkie życiowe doświadczenia, uczącymi się nie tylko na własnych błędach, ale i na błędach innych. Środek leczniczy wykonany z kwiatów kasztanowca białego pomaga zapobiegać powielaniu złych pomysłów. Niektórzy ludzie wpadają często w pewnego rodzaju automatyzm myślowy, zastanawiając się, co „powinni zrobić" lub „powinni powiedzieć" w danej sytuacji. Stosowanie takich schematów myślowych może osłabiać bardzo istotne siły życiowe, doprowadzając w efekcie do chorób. Stany takie stać się mogą całkiem poważne, doprowadzając do bólów głowy, a nawet wypadków samochodowych, czy mało efektywnego wykonywania pracy zawodowej. Ludzie w takiej sytuacji budzą się w nocy pod wpływem strachu, mają kłopoty ze snem i w rezultacie odczuwają ciągłe zmęczenie czy depresję, nie potrafiąc przy tym uwolnić się od psychicznych tortur. Będąc w dobrym stanie psychicznym ludzie ci mają zdecydowanie pogodny stosunek do świata. Ich sposób myślenia staje się wówczas spokojny i pełen konstruktywnych rozwiązań. Dr Bach odkrył, że kasztan jadalny stanowi środek zaradczy dla ludzi wpadających w rozpacz, pełnych poczucia beznadziejności. W takim stanie czują się oni osamotnieni, wyczerpani i mają poczucie, że przyszłość jest pustką, w której nawet śmierć nie może przy148

nieść ulgi. Nie mają na szczęście skłonności samobójczych i brną przez życie borykając się z przeciwnościami. Pozytywnym aspektem u tego typu ludzi jest ich zdolność, w samym środku udręki, do pokładania wiary w siły wyższe. Mając doświadczenie i świadomość spustoszeń, jakie niosą ich złe stany, ludzie ci z ogromną chęcią pomagają innym w ich bólu i rozpaczy. Kasztanowiec czerwony (Aesculus carned) używany był przez dra Bacha do przygotowywania esencji kwiatowych dla tych, którzy boją się o innych ludzi, zwłaszcza gdy lęki te dotyczą osób najbliższych. Do grupy tej należą również przewrażliwieni rodzice i ci ludzie, którzy opiekują się chorymi przyjaciółmi oraz rodziną. W dobrym stanie psychicznym osoby z grupy „czerwonego kasztanowca" zdolne są do przekazywania innym spokojnych, uzdrawiających myśli. Nawet w stanie zagrożenia mogą oni dawać innym poczucie bezpieczeństwa. Indianie z Ameryki Północnej wykorzystywali kasztanowiec amerykański jako wartościowe źródło pokarmu. Jego owoce wzbogacały ich dietę w węglowodany, białka, cukier, siarkę i magnez. Kasztany (z wyjątkiem kasztanowca białego) gotować można z brukselką lub czerwoną kapustą jako warzywo, można też gotować je w syropie, a potem, po zgnieceniu na puree i ugarnirowaniu bitą śmietaną, podawać jako deser. Aby obrać kasztany ze skórki, nacinamy je ostrym nożem, po czym wrzucamy do wrzącej wody na kilka minut. Obieramy je dopóki są ciepłe. Kasztany wzbogacają i uzupełniają dania z drobiu i (w Ameryce) często bywają używane do farszu. Na 1/2 kg kasztanów dodajemy 1 filiżankę bulionu, seler, szczyptę soli, pieprzu, liść bobkowy, pietruszkę i tymianek. Gotujemy na wolnym ogniu i pod przykryciem 15-20 min. Po odstawieniu z ognia dodajemy 3 łyżki masła i jeśli to potrzebne, kilka łyżek śmietany. Podajemy na gorąco jako przystawkę. 149

Słynne francuskie lody „Marons Glace" robi się z dodatkiem pewnego gatunku kasztanów, zawierających 15% cukru. Syrop z kasztanów można rafinować otrzymując z niego cukier do użytku domowego.

Właściwości magiczne Kasztan jest zielem Jowisza i żywiołu ognia. W magii używa się go głównie do czarów miłosnych. W okolicach góry Etny na Sycylii znana jest legenda dotycząca „Castagno di Cento Cavalli" — kasztanu stu koni, drzewa, którego obwód wynosił około 58 m. Pod nim właśnie schroniła się przed burzą Joanna z Aragonii ze swymi współtowarzyszami, gdy przerwała podróż przedsięwziętą w celu zwiedzenia góry Etny. Kasztan był tak duży, że osłonił całą grupę. Wewnątrz jego wydrążonego pnia zbudowano później dom, który mógł pomieścić pasterza ze stadem. Wielkie, wysokie drzewa są bardzo cenne dla zapewnienia fizycznego i psychicznego zdrowia społeczeństwa. Przewodzą w obie strony energię między atmosferą a ziemią. Wywierają również duży wpływ na poczucie stabilności i siły żyjących w sąsiedztwie ludzi. Utrzymywanie więzi z dużymi drzewami, zwłaszcza gdy zajmujemy się leczeniem lub w czasie stresu, jest zawsze bardzo pomocne. Drzewa mogą w bezpieczny sposób przejąć i rozładować nadmierne napięcia emocjonalne, odprowadzając je głęboko do ziemi. Według starej tradycji ludowej noszenie kasztana w kieszeni bądź torebce chroni nas przed chorobą, gdyż wiadomo, że wywiera on działanie homeopatyczne. Jeśli pamiętamy, jak minimalne są dawki homeopatyczne i przyjmiemy, że środki homeopatyczne mogą wywierać swój wpływ bardziej przez rezonans jądrowy niż dzięki swej fizykalnej postaci, to możemy sądzić, że hipoteza ma 150

pewne podstawy. Środki homeopatyczne są uzyskiwane drogą wstrząsania i rozpuszczania ich w roztworach alkoholowych, tak że może w nich nie być nawet śladu wyjściowej, oryginalnej substancji. Jednak rezonans jądrowy wykazuje, że środki owe są zdecydowanie aktywne na poziomach subtelnych.

Jałowiec wirginijski

Cyprysowate Drzewa oczyszczających aromatów

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI (Juniperus virginiana) Pochodzi z Ameryki Północnej. Zimozielone drzewo, silnie pachnące, o zwartej, kolumnowej koronie. Dorasta do 18 m wysokości i 60 cm szerokości. Liście u dojrzałych okazów przeważnie w postaci ciemnozielonych łusek, gałązki raczej cienkie, nieznacznie czworokątne w przekroju, występują również gałązki z igłami. Kora jest czerwonawo-brązowa, włóknista, dzieląca się na wąskie pasma. Szysz-kojagody są drobne, soczyste, słodkie i żywiczne, o ciemnogranatowej barwie. Osobniki męskie i żeńskie rosną na oddzielnych drzewach. Jałowiec wriginijski lubi gleby suche, gliniasto-piaszczyste, a także wapienne. Jest odporny na zimno, upały i susze. ŻYWOTNIK ZACHODNI (Thuja occidentalis) Pierwsze drzewo pochodzące z Ameryki Północnej sprowadzone do Europy (ok. 1540 roku). „Herbata" zaparzana z liści i kory tych drzew chroniła żeglarzy przed szkorbutem. Aromatyczne zimozielone drzewo o stożkowatej koronie. Osiąga wysokość 20 m i średnicę pnia 90 cm. Liście są łuskowate, zielone, pod spodem szarawozielone, środkowe łuski z gruczołkiem, po roztarciu pachnące żywicznie. Kora czerwonawobrązowa, u starszych osobników łuszcząca się w długich pasmach. Gałązki spłaszczone, poziomo rozgałęzione (czasami wachlarzowato). Brązowe szyszki są eliptycznego kształtu, sterczą ku górze i mają 8-10 podwójnych otwartych łusek. Rośnie na terenach podmokłych, na glebach o odczynie obojętnym 153

i zasadowym, od Nowej Szkocji i Maine do Illinois i północnej Karoliny. W regionach południowych spotyka się je na wysokościach do 900 m n.p.m. Żywotnik, Drzewo Życia, otrzymało swoją nazwę po sprowadzeniu go w XVI stuleciu z Ameryki do Europy. Flamandzki botanik, Jules de 1'Ecluse, nadał mu ją w 1576 roku, być może dlatego, że budowa tego drzewa przypominała mu przekrój przez móżdżek człowieka, posiadający drzewiastą budowę zwaną „arborvitae" (drzewo życia). Nazwę Thuja nadał drzewu prawdopodobnie botanik francuski Tournefort, biorąc ją z języka greckiego, od słowa „thyia" lub „thuia" (okadzać dymem), albo „thuo" (poświęcać), jakkolwiek Grecy nigdy nie precyzowali, z jakich drzew pochodziły używane przez nich do okadzania gałązki.

Zastosowanie praktyczne Jałowiec wirginijski najlepiej znany z właściwości swojego drewna, które jest wodoszczelne i odporne na wszelkie warunki atmosferyczne. Jego drewno znakomicie nadaje się na płoty, dachy, gonty, skrzynie, ustępy wiejskie, meble, naczynia, a także do budowy łodzi (wręgi i dno). Stosowane było także do wyrobu wiader, kadzi i skrzynek do trzymania futer i wyrobów wełnianych. Ze świeżych gałązek jałowca wirginijskiego robi się też pachnące miotły. Jałowiec i tuja odstraszają skutecznie większość owadów. Napełniając małą poszewkę wiórkami i umieszczając ją w szafie, zabezpieczymy ubrania przed molami. Ten sam efekt uzyskamy wkładając do szuflad małe kawałki gałązek. 154

Zastosowanie zielarskie Na liściach żywotnika zachodniego wyrastają niewielkie naroślą wykazujące właściwości lecznicze. Balsamy z żywotnika zachodniego (robione ze świeżych liści) stosowane są w przypadkach schorzeń reumatycznych. Z gałązek tego drzewa zrobić można wywar wywołujący sztuczne poronienie, może on jednak powodować poważne zaburzenia układu pokarmowego. Małe ilości działają stymulująco na mięsień sercowy i są pomocne w leczeniu nawrotowej gorączki, reumatyzmu, obrzęków, kaszlu i szkorbutu, przyspieszają również menstruację. Gotuje się 30 g gałązek w 1/2 1 wody. Wywar pije się na zimno, w dawkach po 1 łyżce, 3 do 6 razy dziennie. W celu złagodzenia bólów reumatycznych zbieramy i suszymy szyszki żywotnika, mielemy je na proszek i mieszamy z paprocią Polypodium vulgare, najlepiej znalezioną pod lub w pobliżu dębu. Mieszamy 4 części paproci z 1 częścią szyszek żywotnika zachodniego, po czym dodajemy wody aż do uzyskania konsystencji ciasta tak, żeby można było stosować mieszankę w postaci okładu. (Uwaga: korzenie paproci zbierane są na ogół jesienią). Nalewka alkoholowa z żywotnika zachodniego leczy kłykcinę (szyszkowinę), usuwając brodawki w ciągu 3-4 tygodni. Nalewkę podaje się wewnętrznie lub stosuje miejscowo w chorym miejscu. Robi się ją ze świeżych gałązek, liści i kwiatów; uciera się je na miazgę (można użyć miksera) i dodaje 2/3 ich masy czystego alkoholu zbożowego. Nalewkę pozostawia się następnie na 8 dni w ciemnym, chłodnym miejscu, po czym odcedza się ją i przechowuje w butelkach z ciemnego szkła. Dawkę stanowi 5-20 kropli; podajemy 3 razy dziennie. W homeopatii podstawowe zastosowanie żywotnika zachodniego {Thuja occidentalis) wiąże się z układem moczowo-płciowy m, gdzie spełnia on rolę środka antybakte155

ryjnego. Używa się go w przypadkach rzężączki, ospy, a także narośli kurzajkowych powstałych jako pochoro-bowe objawy poszczepienne. Czasami stosuje się go również w leczeniu astmy u dzieci. Indianie północnoamerykańscy robili wywary z mięki-szu drzewa, pomocne na bóle głowy i serca, a ta"kże „sprowadzające" miesiączkę i zmniejszające opuchliznę. Liście lub olejek z nich uzyskiwany stosowane są do nadawania zapachu mydłu. Uwaga: nigdy nie należy połykać olejku, gdyż może on być bardzo toksyczny. Świeże liście jałowca wirginijskiego również znajdują zastosowanie w produkcji balsamów. Sporządzona z nich maść jest środkiem drażniącym, pomagającym osuszać bąble. Napar robiony z liści działa moczopędnie. Owoce jałowca wirginijskiego stosowane są w wywarach wywołujących poty i prowokujących krwawienie menstruacyjne. Narośli znajdowanych na gałązkach używa się do produkcji leków odrobaczających. Suszy się je, uciera na proszek i podaje wewnętrznie w kapsułkach. Dawkę stanowi 650 mg do 1,3 g; podajemy 3 razy dziennie. Olejek z jałowca wirginijskiego stosowany jest miejscowo przy bólach reumatycznych i artretycznych. Używa się go również do nadawania zapachu mydłu. Indianie północnoamerykańscy wdychali dym z palonego drewna i liści jałowca, co pomagało na przeziębienia i grypę.

Właściwości magiczne Do cyprysowatych należy również cedr, jedno z „dziewięciu świętych drzew" odpowiednich do wszelkich działań magicznych i rytuałów ziemi. Jest on zielem Słońca, związanym z żywiołem ognia, szczególnie zalecanym do ognisk palonych podczas Yule i w czasie rytuałów zimowych. Cedr, poświęcony Astarte i Wodanowi, zapewnia 156

powodzenie, opiekę i zdrowie. Jeśli jest nieosiągalny, w jego zastępstwie można użyć jałowca. Biblia mówi, że Salomon użył cedrowego drewna do zbudowania swej świątyni. W starożytnym świecie mądrzy i uduchowieni ludzie byli czasem porównywani do drzew. Niektórzy twierdzą, że określenie „Cedry Libanu" odnosiło się raczej do ludzi niż do drzew. W czasach, gdy w Palestynie rosły gęste lasy, las cedrowy w Elam był uważany za wyjątkowo święty. Żywotnik miał skutecznie chronić ludzi i różne miejsca przed wpływem zaklęć i diabła, utrzymywał w pewnej odległości Maksimy, dawne duchy chaldejskie. W starożytnym magicznym tekście z Babilonu opisano, jak można oswobodzić człowieka opętanego przez siedem złych duchów. Po pierwsze należy podejść do żywotnika, który niweczy moc demona. Następnie, za pomocą amuletu umieszczonego na głowie chorego człowieka, trzeba wezwać Boga Ognia, by pomógł rozpędzić demony. W innym tekście opisano inicjację jasnowidza. W pewnym momencie dzięki medytacji schodzi on do świata niższego, gdzie widzi zanurzone w wodzie ołtarze, tablice od bogów i ukochane przez nich boskie drzewo życia. Żywotnik był Drzewem Świata, esencją życia i odnowy. Drzewa te są często widoczne na asyryjskich rzeźbach i tabliczkach. Nierzadko w ich wizerunek jest wkomponowana liczba siedem — przez umieszczenie po jednej stronie pnia czterech gałęzi, a po drugiej trzech. Zgodnie z tradycją japońską drzewa mają duszę. Stara legenda mówi o wiekowych cedrach, z których spływała krew, gdy uderzono w nie siekierą. W Chinach jałowce są nazywane „drzewami wiernej miłości". Według dawnej legendy król Kang z dynastii Sung miał sekretarza Hanpanga, którego łączyła z żoną Ho wielka miłość. Król zapałał jednak wyjątkowym pożądaniem do Ho, więc wtrącił do więzienia Hanpanga, 157

gdzie ten zmarł z rozpaczy. Gdy Ho dowiedziała się o śmierci męża, skoczyła z wysokiego tarasu, by ustrzec się namiętności króla. Przy sobie miała list, w którym prosiła o pochowanie u boku ukochanego męża. Rozzłoszczony król odmówił spełnienia jej woli i rozkazał pochować małżeństwo oddzielnie. Jednak przez noc spełniła się prawdziwa wola Nieba, na obu grobach wyrosły dwa jałowce i w ciągu dziesięciu dni ich gałęzie i korzenie połączyły się. Cyprysowate używane jako kadzidła oczyszczają powietrze i odpędzają nocne mary. Indianie palą je czasem w swych namiotach, by pozbyć się niedobrych energii emocjonalnych. Kadzidła z tych drzew są również bardzo dobre przy ceremonii błogosławienia dziecka i nadawania mu imienia. Zawieszone w domu oddalają pioruny i chronią przed negatywnymi energiami wszelkiego rodzaju. Kawałeczki gałązek umieszczone w portfelu lub torebce mają przyciągać pieniądze, spalenie ich zapewnia finansowe powodzenie i wzmaga siły psychiczne. Można ich również dodawać przy czarach miłosnych. Do palenia należy używać trocin lub startych na proch, wysuszonych liści, które następnie powinno się palić na węglu drzewnym. W celu oczyszczania i poświęcania rytualnych miejsc i osób celebrujących Indianie robili „smużące patyki". By wykonać taki patyk należy po prostu ułożyć kupkę gałęzi na kilku gazetach. Wszystkie gałęzie powinny być skierowane w jednym kierunku. W środku trzeba umieścić szałwię. Można również dodać innych ziół, jak werbena pospolita, bylica, mięta itp., zależnie od tego, jaki efekt psychiczny chce się osiągnąć. Gazety należy zwinąć na kształt cygara i związać dla pewności sznurkiem. Po trzech czy czterech miesiącach można rozpakować całą wiązkę, patyki będą gotowe. Następnie, związawszy je sznurkami różnego koloru (każdy kolor symbolizuje określoną energię), ozdobić pió158

rami w miejscu, w którym będą trzymane (czyli od strony bliższej pnia). Wtedy są gotowe do rytualnego użycia. Dymu cedrowego można użyć do poświęcenia różdżki. Uważa się, że dobrze pasuje do analizowania koloru buław w talii tarota. Ametysty i szafiry łączy szczególne powinowactwo z cedrem, dlatego kamienie te powinny być przechowywane w pudełku wykonanym z tego drewna.

Topola

Topola Drżąca topola, drzewo niezrozumiałych obaw

TOPOLA WŁOCHATA {Populus balsamifera = Populus candi-cans) Rosnące najdalej na północy liściaste drzewo amerykańskie. Duże, o wąskiej, przestronnej koronie i żywicznych, pachnących pąkach. Dorasta do 27 m wysokości i 90 cm średnicy. Owalne liście o zaostrzonym końcu i zaokrąglonej podstawie mają długość 7-12 cm i szerokość 4-7 cm. Mają faliście ząbkowane krawędzie, są ciemnozielone na wierzchu i białawe pod spodem. Jasnobrązowa i gładka kora z wiekiem staje się szara i popękana. Pąki zawierają żółtą żywicę o balsamicznym zapachu. Męskie i żeńskie kwiaty kwitną wiosną na osobnych drzewach w postaci kotek. Późniejszą wiosną dojrzewają jajowate nasiona rozsiewane wraz z białym puchem. Drzewa te lubią wilgotne tereny nizinne, nadrzeczne a nawet zalewowe. Występują od Labradoru do Alaski, a na południe od Pensylwanii i zachodniej Wirginii do Kolorado. Rosną do wysokości 1650 m n.p.m. TOPOLA CZARNA (SOKORA) (Populus nigra) Pochodząca z Europy i Azji Zachodniej, uprawiana była we Włoszech przed rokiem 1750. Jest drzewem szybko rosnącym, ale krótko żyjącym. Posiada prosty pień i wąską, kolumnową koronę. Dorasta do 30 m wysokości i 60 cm średnicy pnia. Trójkątne liście mają długość 4-7 cm, długi wierzchołek, ząbkowane krawędzie i są bledsze pod spodem. Kora jest ciemna i głęboko spękana. Gałązki pomarańczowe za młodu, z wiekiem stają się sza161 11 — Drzewa

re. Kotki pojawiają się wczesną wiosną, zanim rozwiną się liście, mają 5 cm długości i zwisają ku dołowi. Drzewa te lubią wilgotne tereny klimatu umiarkowanego. TOPOLA OSIKA (DRŻĄCA) (Populus tremula) Pochodzi z środkowej i południowej Europy do zachodniej Syberii; północnej Afryki i Azji Zachodniej. Drzewo to pojawia się jako pierwsze po pożarach lasów, na gruzowiskach, nieużytkach i hałdach. Osiąga wysokość do 30 m, ale przeważnie jest niższe. Niemal okrągłe liście o krótkich zakończeniach i delikatnie ząbkowane, mają długość 3-7 cm. Jesienią przybierają złotożółtą barwę. Biaława kora jest gładka, ale z wiekiem staje się szara i popękana. Wczesną wiosną, zanim wyrosną liście, na osobnych drzewach pojawiają się męskie i żeńskie kotki. Owoce mają postać zielonych stożkowatych pojemnicz-ków, pękających późną wiosną i uwalniających nasiona w postaci puszków podobnych do waty. Drzewa te lubią tereny piaszczyste i kamieniste, poniżej lasów świerkowych. Rosną do wysokości 3000 m n.p.m. Łatwo łamią się podczas wichrów. Topola jest świętym drzewem plemienia Lakota. Podczas ceremonii tańca słońca, topola zostaje ostrożnie ścięta i położona, aby następnie powstać w środku tanecznego kręgu. Podczas tej ceremonii nie może dotknąć ziemi. Dekorowana jest zielonymi gałązkami, czaszką bizona i piórami orła.

Zastosowanie praktyczne Drewno topoli jest lekkie i używa się go do wyrobu sprzętów domowych. Wczesną wiosną Indianie z plemienia Cree (z Ameryki Północnej) jadali w czasie głodu mię-kisz topoli, nazywany przez nich „Metoos". Również 162

w Europie z braku żywności robiono niekiedy chleb z miękiszu topoli. Młode gałązki i liście topoli używane są w Szwecji jako pokarm dla owiec. To było fascynujące odkrycie, gdy dowiedziałam się, że topola czarna, uważana za poświęconą Matce Ziemi, była drzewem żałobnym w starożytnej Grecji, a w dawnej Irlandii stolarze robiący trumny mierzyli ciała prętami z drewna topolowego. W grobach Mezopotamii sprzed 3000 lat przed narodzeniem Chrystusa, znaleziono złocone ozdoby na głowę wykonane również z drewna topolowego. Liście topoli czarnej w połączeniu z ałunem stosowane są do zabarwienia na kolor cytrynowożołty, natomiast w połączeniu ze związkami chromu na kolor złoto-brązowy.

Zastosowanie zielarskie Właściwości lecznicze topoli zbliżone są do wierzby. Uważa się ją za doskonały środek przeciwko stanom gorączkowym, takim jak np. przy zimnicy (malarii). Podobnie jak wierzba zawiera ona salicynę, związek budujący kwas salicylowy, podstawę niezmiernie popularnej aspiryny. Homeopaci i farmakolodzy robili dawniej nalewkę alkoholową na świeżym miękiszu topoli osiki (Populus tre-mula), stosowaną w leczeniu gorączki, żółtaczki i robaków. Topola osika (topola drżąca) wykorzystywana jest w zwalczaniu gorączki, infekcji układu moczowego, chorób nerek, rzeżączki, kłopotów z macicą, chronicznej biegunki, cukrzycy, kataru siennego i wysięków będących następstwem chorób wenerycznych. Działa ona łagodząco na przewód pokarmowy, likwiduje też bóle głowy wynikające ze stanów zapalnych wątroby. Pąki topoli namaczamy w alkoholu, po czym robimy 163

z nich wywar (dodając do niego alkohol), lub też nama-czamy 1 łyżeczkę liści, pąków lub kory w filiżance wody. Dawkę stanowią 1-2 filiżanki dziennie. Napar sporządzony z kory topoli stosowany może być przy kaszlu, lub do płukania bolącego gardła. Można go też używać zewnętrznie, do przemywania, przy stanach zapalnych, rankach i oparzeniach. Balsam topolowy robi się gotując pąki w oliwie, po czym dodaje się 4 łyżki roztopionego wosku pszczelego na każdą filiżankę oliwy. (Wosk i oliwa muszą mieć tę samą temperaturę, aby mogły się właściwie wymieszać.) Topola włochata {Populus candicans) znajduje bardzo podobne zastosowanie. Żywiczne pąki gotuje się w wodzie, uzyskując środek bogaty w witaminę C, podawany na wzmocnienie płuc, żołądka i nerek. Ponieważ zawiera on salicynę, pomocny bywa również w przypadku bólów reumatycznych. Balsam sporządzony z pąków, oliwy i wosku pszczelego pomaga leczyć siniaki, obrzęki i schorzenia skórne. Nalewka wykonana z pąków topoli włochatej stosowana bywa w homeopatii w ostrych przeziębieniach, zwłaszcza gdy towarzyszy im chrypka lub utrata głosu. Topola włochata najbardziej na północ wysunięte drzewo tak bogate w witaminę C, to cenny składnik naparów i balsamów. Nalewka robiona z wymoczonych pąków pomaga na żołądek, płuca i nerki, a także łagodzi dolegliwości reumatyczne. Liście topoli czarnej utarte z octem stosuje się jako okłady w przypadku podagry. Maść z pąków stosowana jest w leczeniu hemoroidów, zapalenia stawów i reumatyzmu. Przy bronchicie naciera się nią piersi. Topola czarna, szybko rosnący gatunek pochodzący z Włoch, dostarcza również środka leczącego skaleczenia. Pąki liści namaczamy, po czym robimy z nich balsam, używając oliwy z oliwek i wosku pszczelego. Topola osika (drżąca) stosowana jest w zapaleniach 164

pęcherza, potach nocnych, nudnościach, wymiotach, bolesnym oddawaniu moczu i gorączce malarycznej. Korę zbiera się wiosną i sporządza się z niej nalewki lub wywary. Dr Bach łączy z topolą drżącą osoby pełne niezrozumiałych dla nich strachów i obaw przed nieznanym. Ludzie tacy budzą się często ze snu pełni przerażenia i boją się nieraz zasnąć z powodu swoich koszmarów sennych. Odczuwają także lęk przed śmiercią, a często wykazują manie religijne. Uczucie strachu pojawia się u nich nagle i to zarówno wtedy gdy są sami, jak i w towarzystwie. Strach bywa tak silny, że wywoływać może pocenie się i drgawki. Środkiem leczniczym dla takich osób są esencje z kwiatów i pąków topoli. Pozytywną cechą ludzi tego typu jest ich nieustraszona pewność, że miłość to najważniejsza podstawa wszechświata. Mogą oni odczuwać intuicyjne i radosne zrozumienie, że śmierć jest iluzją; mieć poczucie, iż życie to nie kończąca się przygoda.

Właściwości magiczne Kiedyś wierzono, że istoty ludzkie pochodzą od drzew. Mitologia klasyczna zawiera wiele historii o ludziach, którzy zostali zamienieni w drzewa. Jeden z mitów dotyczy Faetona, syna boga Słońca — Heliosa. Epafos, syn Zeusa, wraz ze swą matką Io, miał jednak wątpliwości co do ojcostwa Heliosa. Faeton uprosił Heliosa, by przyrzekł mu on spełnić jedno życzenie dla udowodnienia swego ojcostwa. Gdy Helios oświadczył wreszcie, że nie odmówi życzeniu Faetona, ten poprosił o zezwolenie na poprowadzenie rydwanu Słońca w ciągu dnia. Było to tak poważne życzenie, że Helios zdziwił się i próbował odwieść Faetona od tego pomysłu. Nie wywarło to jednak żadnego skutku i, związany przysięgą, nie mógł odmówić. 165

Faeton, niedoświadczony i słaby, stracił panowanie nad końmi i rydwanem. Wskutek tego Słońce zbliżyło się nazbyt do Ziemi; wyparowała woda, ziemia zajęła się ogniem, a rzeki zaczęły wrzeć. Zeus, rozgniewany zniszczeniami ziemi i nieba, poraził Faetona gromem i strącił go do rzeki Eridanos. Siostry Faetona, Heliady, tak opłakiwały swój żal i ból, że zostały zamienione w topole. Mówi się też, że ich łzy zamieniały się w bursztyn, gdy wpadały do rzeki. Inny mit o władcy podziemia, Plutonie (Hadesie), opowiada o jego miłości do Leuke. Po jej śmierci sprawił, że na Polach Elizejskich pojawiła się srebrna topola. Topolę wiąże się z żywiołem wody, jest ona ziołem Saturna. Nadaje się na rytualne ogniska i jest wykorzystywany w obrzędach magicznych. Pączki i liście topoli włożone do portmonetki przyciągają pieniądze. Można je również spalać jako kadzidło dla zapewnienia sobie powodzenia w sprawach finansowych. Starożytni pawężnicy używali drewna z topoli do wyrobu tarcz, gdyż wierzyli, że chroni ona przed śmiercią i chorobami. Uważano też, że drżące liście topoli rozmawiają z wiatrem, „posłannikiem bogów". Drewno z topoli zapewniało ochronę i wytrzymałość, jak również pomagało adeptowi sztuki tajemnej usłyszeć wskazówki, jakich mógł mu udzielić jego duch, wracający do ciała po swych wędrówkach po świecie.

Najstarsi z przyjaciół, drzewa! Nim nastały ogień, żelazo Czy lśniące ziarno; Gdy ziemia była spowita mgłą; Nie znające słonecznego świtu, Ze szlamu, z błota — Drzewa! Najbliżsi przyjaciele, drzewa! Osłaniają nas przed burzą, Rozjaśniają nasze serca; Przynoszą na nasze stoły Najwspanialsze złoto jesieni; Kolędują naszej radości, Wtórują naszym smutkom. Utulają nasze dziatki, Obejmują naszych zmarłych — Drzewa! Najwierniejsi przyjaciele, drzewa! Ludzie gubią się W słowach i marzeniach; Życie jest bólem, Miłość jest szansą Los często się potyka, Radość szybko mija. Najstarsi z przyjaciół, Najbliżsi z przyjaciół, Najprawdziwsi z przyjaciół, Drzewa! Thomas Curtis Clark

Modrzew

Modrzew Modrzew, drzewo świętości

MODRZEW ZACHODNI (Larix occidentalis) Wysokie drzewo o igłach opadających na zimę i piramidalnym kształcie korony; dorastające do wysokości 45 m. Krótkie, ułożone poziomo gałęzie pokryte są ostro zakończonymi igłami, trójkątnymi w przekroju, z grzbietem skierowanym w dół. Igły bladozielonej barwy mają 2,5-4 cm długości. Ciemna kora u starszych drzew przybiera barwę cynamonowoczerwoną. Podłużne szyszki mają długość prawie 4 cm. Łuski na szyszkach są sztywne; gdy dojrzewają otwierają się. Młode gałązki pokrywa puszek. Spotyka się je od Kolumbii Brytyjskiej do Oregonu i Montany, na ogół na wysokościach od 600 do 2100 m n.p.m. MODRZEW EUROPEJSKI {Larix decidua = Pinus larix = L. europaea) Pochodzi ze środkowopółnocnej i zachodniej Europy. Znany jest jako źródło terpentyny weneckiej, leczniczej żywicy. Drzewo tracące igły na zimę, o luźnej piramidalnej koronie, z wiekiem coraz mniej regularnej. Dorasta do wysokości ponad 40 m i szerokości 80 cm. Igły są jasnozielone, a jesienią, przed opadnięciem żółkną. Mają około 2,5 cm długości, są miękkie i spłaszczone, rosną gęsto skupione wokół pączków. Kora ma szarobrązową barwę; jest gruba, głęboko spękana. Szyszki mogą być jajowate lub wydłużone, mają długość 2-4 cm i rosną do góry. Czerwonawe w młodości, szarzeją w miarę dojrzewania. Brzegi łusek przeważnie są lekko odgięte. Drzewo to roś169

nie naturalnie tylko w górach, na nizinach zostało wprowadzone do lasów po wyniszczeniu modrzewia polskiego. Plemiona ruskie czciły modrzew, który był drzewem przedstawiającym Świat. Po nim słońce i księżyc wspinały się i opuszczały w postaci złotych i srebrnych ptaków.

Zastosowanie praktyczne W Stanach Zjednoczonych modrzew sadzony był początkowo jako drzewo ozdobne. Jak wiele iglastych, rósł około sześciu razy szybciej niż np. dąb. Modrzewiowe drewno — najtwardsze i najtrwalsze ze wszystkich drzew iglastych używane było w kopalniach i do robienia podkładów kolejowych. Nadaje się ono również do budowy statków, domów, a także do wyrobu mebli. Ponieważ drewno modrzewiowe jest w naturalny sposób odporne na grzyby i szkodliwe owady, nadaje się świetnie na blejtramy i ramy do obrazów, a także jako podkład malarski. Kora modrzewi używana była czasami do garbowania, jednak dębowa jest znacznie skuteczniejsza. Z powodu corocznego tracenia igieł jesienią (odwrotnie niż pozostałe drzewa iglaste), modrzew wzbogaca glebę wokół siebie.

Zastosowanie zielarskie Zimny wywar z miękiszu modrzewia podawany jest jako środek moczopędny w przypadkach zatrzymania płynów w organizmie i obrzęków. Sproszkowana kora może być używana w postaci okładów na trudno gojące się skaleczenia. Miękisz stosuje się przy niedoczynności wątroby i śledziony, a także przy melancholii. Modrzew znajduje zastosowanie w przypadkach chronicznego krwawienia z płuc, przewodu pokarmowego i żołądka, a także 170

przy nadmiernie obfitej menstruacji. Łyżeczkę mickiszu zalewamy wrzątkiem i namaczamy przez 30 min. Igły i młode pędy modrzewia namacza się w dużym garnku, po czym, po odfiltrowaniu, dolewa się do kąpieli działającej ogólnie pobudzająco na organizm. Sok i żywica modrzewiowa zbierane są do celów medycznych od maja do października. Najlepszym czasem zbierania soku jest pełnia księżyca. Drzewa reagują na fazy księżyca i właśnie w okolicach pełni zawierają najwięcej soków. Żywicy drzew iglastych można używać do leczenia „ran" na drzewach, dzięki swojemu antyseptycznemu i leczniczemu działaniu może być stosowana również przez ludzi. Modrzewie (Larix occidentalis i L. europaea) dostarczają żywicy znanej pod nazwą „wenecka terpentyna". Można jej używać w formie naturalnej, takiej jaką uzyskujemy z drzewa, po delikatnym przefiltrowaniu jej przez gazę; 5-8 kropli żywicy podanych z miodem pomaga pozbyć się tasiemca, leczy krwawą biegunkę, a także przyspiesza menstruację. Żywica modrzewiowa stosowana może być jako środek wykrztuśny przy bronchicie, zatrzymuje krwotoki wewnętrzne, leczy też zapalenie pęcherza. Żywicę stosuje się zewnętrznie przy skaleczeniach i ranach. Do naczynia z wodą dodajemy 5 kropli żywicy, moczymy w niej kawałek gazy lub materiału, który następnie przykładamy na zranione miejsce, raz dziennie, tylko na 30 min. Uwaga: Stosujemy tylko kilka kropli (zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie), gdyż większa ilość żywicy mogłaby spowodować uszkodzenie nerek lub wystąpienie pęcherzy na skórze. W leczeniu egzemy i łuszczycy stosujemy ciepłe, wilgotne okłady. Są one również pomocne jako środek dezynfekujący w miejscach objętych martwicą (gangreną). Dr Edward Bach wybrał esencję kwiatów modrzewia 171

dla osób, które nie ufają sobie samym. Ludzie tacy są przekonani, że nie może im się powieźć. Zchowanie ich nie wynika ze strachu, wiąże się raczej z niską oceną własnej osoby. Mimo że często bardzo uzdolnieni, nie dają sobie prawie nigdy szansy, co przy braku zdecydowania doprowadzać ich może do czarnej rozpaczy. Szczerze podziwiają oni zdolności innych i są pewni, że nie mogliby znaleźć podobnych zalet w sobie. W dobrym stanie zdrowia ludzie tacy chętnie podejmują ryzyko i dają z siebie to, co najlepsze.

Właściwości magiczne Syberyjskie plemiona uralo-ałtajskie wybierały zagajniki modrzewiowe na swe wiosenne obrzędy, podczas których ofiarowywały Duchowi Lasu konie i woły. Ubrane w skóry bożki umieszczano pod drzewami, których pnie były owinięte płótnem lub blachą. Bogom pozostawiano w ofierze skóry z renifera, skóry baranów, garnki, łyżki, tabakierki i inne przedmioty codziennego użytku. Trudno jest nam dzisiaj właściwie docenić akt poświęcenia ofiary. Trzeba pamiętać, że ci ludzie mieli głębokie przekonanie, iż lasowi zawdzięczają wiele darów. Byli świadomi, że trzeba poświęcić życie wielu żywych istot, zarówno roślin jak i zwierząt, by zapewnić przeżycie ich klanom. Czując potrzebę zapewnienia równowagi w świecie przyrody, próbowali odpłacić się za to bogactwo, które otrzymywali od Natury. Dla Chantów11 z Syberii siedem modrzewi tworzyło święty gaj. Ktokolwiek przechodził obok zostawiał strzałę bądź zawieszał na drzewie futro. W świętym gaju nie wol11

Inaczej Ostiacy, lud ugrofiński mieszkający w granicach chanty--mansyjskiego okręgu narodowego i tiumeńskiego obwodu w Syberii Zachodniej (przyp. tłum.).

172

no było polować, łowić ryb i pić wody. Wierzono, że ścięcie drzewa, a nawet złamanie gałęzi mogło się skończyć śmiercią złoczyńcy. Zaklinacze deszczu w Rosji działali w świętych gajach modrzewiowych. Trzech mężczyzn wspinało się na drzewo. Jeden z nich walił w kocioł, co miało imitować dźwięk gromu, inny uderzał o siebie dwoma płonącymi patykami, starając się wywołać iskry mające przypominać błyskawice. Trzeci wiązką gałązek pryskał wokół wodą z garnka. W Austrii do 1859 roku rósł w Tyrolu święty modrzew. Według legendy, jakiekolwiek skaleczenie tego drzewa wywołałoby jego krwawienie, a winny uszkodzenia człowiek również zostałby zraniony. Winowajca mógł się wyleczyć dopiero po zabliźnieniu się cięcia na drzewie. W pobliżu drzewa nie wolno było się kłócić ani przeklinać, gdyż jego otoczenie uważano za święte. Modrzew można nosić jako ochronę przed negatywnymi wpływami, a umieszczony w torebce chroni przed ogniem. Przyszłaś, by oderwać mnie od pracy wieczorem, Bo na stole czeka kolacja. Cóż, zobaczymy, Czy przerwę zakopywanie białych, Miękkich płatków spadających z drzewa jabłoni (miękkich, tak... lecz nie bezużytecznych, gdy mieszają się z gładką fasolą i pomarszczonym grochem). I pójdę z tobą, nim staniesz się jak ja Niewolnicą wiosennej pasji do ziemi I zapomnisz, po coś tu przyszła. Jakżeż ta Miłość się objawia... Siejesz, Potem przyglądasz się pierwszym chwilom wzrostu Gdy do góry przebijają się zielone plamki, Silne kiełki z wygiętymi w łuk łodyżkami Torują sobie drogę otrząsając się z kruszyn gleby. Robert Frost 173

Orzech czarny

Orzech Orzech, „wielki separator"

ORZECH SZARY {Juglans cinerea) Pochodzi z Ameryki Północnej. Rodzi jadalne orzechy. Drzewo ma krótki pień, grube konary i szeroką, rozłożystą koronę. Osiąga wysokość 27 m i średnicę pnia 60 cm. Liście pierzaste, o długości od 37 do 60 cm, złożone są z 11-17 lancetowatych, dość szerokich, zaostrzonych na końcach, a zaokrąglonych u podstawy listków o długości około 11 cm. Są one delikatnie piłkowane, jaśniejsze pod spodem, a jesienią przybierają barwę żółtą lub brązową. Jasnoszara kora z wiekiem staje się popękana i chropowata. Kwiaty męskie mają postać małych zielonkawych kotek. Kwiaty żeńskie mają po dwa słupki i kwitną wczesną wiosną. Owoce są wydłużone, mocno owłosione i lepkie, a rosną po 3-5, w zwisających gronach. Jasnobrązowa skorupka orzecha jest przeważnie z obu stron zaostrzona i ma ostrą, głęboką rzeźbę. Drzewo to lubi wilgotne doliny i suche skaliste tereny porośnięte lasami liściastymi. Występuje od Nowego Brunszwiku do północnej Georgii i od Arkansas do Minnesoty i Quebecu. Rośnie do wysokości 1450 m n.p.m. ORZECH CZARNY {Juglans nigra) To pochodzące z Ameryki Północnej drzewo rodzi jadalne orzechy, za to jego korzenie są trujące dla wielu roślin. Najwyższy z orzechów, osiąga 45 m wysokości i średnicę pnia 120 cm. Pierzaste liście o długości 30-60 cm składać się mogą nawet z 21 listków o długości ponad 6 cm. Listki te są lancetowatego kształtu, szerokie, delikatnie piłkowa175

ne, a jesienią przybierają żółtą barwę. Ciemnobrązowa kora jest głęboko popękana. Drzewa kwitną wczesną wiosną, rozwijając męskie i żeńskie kwiaty na końcach tych samych gałązek. Owoce rosną pojedynczo lub podwójnie, mają średnicę do 6 cm, grubą i chropowatą ciemnobrązową łupinę, a skorupka orzecha jest gęsto i tępo rzeźbiona. Orzech czarny lubi wilgotną glebę lasów mieszanych. Spotykany jest od Nowego Jorku do północno-zachodniej Florydy i od Teksasu do południowego Ontario i Nowej Anglii. Rośnie do wysokości 1200 m n.p.m. ORZECH WŁOSKI (Juglans regia) Zarówno korę, jak i liście tego drzewa stosuje się w medycynie. Pochodzi z Azji — od Turcji do Himalajów. Osiąga wysokość do 27 m, ma rozłożystą koronę i masywny pień. Pierzaste liście posiadają niemal gładkie krawędzie. Kora ma srebrnoszarą barwę. Kwiaty męskie i żeńskie pojawiają się razem na tym samym drzewie przed rozwinięciem się liści. Zielone łupinki owoców zawierają silny żółtobrązowy barwnik. Drzewo to jest wrażliwe na przymrozki. Orzech włoski występuje w sposób naturalny od Libanu, przez Kaszmir, Nepal do Himalajów. Starorzymski przyrodnik, encyklopedysta i pisarz Pliniusz twierdzi, że do Włoch orzechy przywiezione zostały przez Persów. Już w 150 roku p.n.e. były one już całkiem dobrze zadomowione w Europie. Istnieje legenda, że w zamierzchłych czasach ludzie żywili się żołędziami, za to bogowie orzechami, stąd nazwa łacińska Juglans — od „Jupiter glans" (żołądź Jowisza). Jesienne zrównanie dnia z nocą to czas corocznego rytuału zbierania orzechów w ich zielonych łupinkach. Świeże i zielone łupinki należy zebrać, gdyż stanowią one składnik balsamów leczniczych. 176

Zastosowanie praktyczne Drewno orzecha stanowi doskonały materiał wykorzystywany w rusznikarstwie (np. kolby dubeltówek), meblarstwie, a nawet intarsji. W przeszłości z drewna orzechowego wykonywane były koła, a nawet całe powozy. Mimo że jest to mocne drewno, niewskazane jest stosowanie go w budownictwie, ponieważ z wiekiem staje się kruche. Olej orzechowy stosuje się do polerowania drewna i dodaje czasem do pokostów i barwników. Z orzechów robi się dla celów stolarskich czarny barwnik. Olej z orzechów jest doskonałym dodatkiem do sałatek, świetnie nadaje się do smażenia; znajduje też inne zastosowania kulinarne. We Francji używano go czasami jako paliwa do lamp. Aby ratować rośliny zaatakowane silnie przez szkodliwe owady, wrzucamy łupiny i liście orzechowe na wrzącą wodę, następnie studzimy, a na koniec polewamy tym rośliny. Zielone łupiny orzecha czarnego zabarwiają wełnę na kolor ciemnobrązowy, zarówno z, jak i bez utrwalania ałunem. Dodatek chromu daje w efekcie kolor jasnobrą-zowy. Dodanie siarczanu żelazawego zmienia barwę na brązową, a cyny na ciemnobrązową. Zielone łupiny orzecha włoskiego dają barwnik żółty.

Zastosowanie zielarskie Na przykładzie orzechów wyjaśnić można „doktrynę znaków", starożytne pojęcie z czasów, gdy niewielu ludzi potrafiło czytać. Wierzono wówczas, że rośliny posiadają „znaki" dane im przez Stwórcę. Przy pomocy tych właśnie znaków rozpoznać można właściwości lecznicze roślin. Na przykład rośliny pomocne przy problemach z wątrobą często mają żółte korzenie lub kwiaty (mniszek lekarski, 177

chelidonia, korzeń berberysu pospolitego). Rośliny odpowiednie dla cierpiących na serce często są czerwone (głóg, dzika róża), a rośliny leczące błony śluzowe i skórę — kleiste i śluzowate (aloes, żywokost). Zielone łupinki orzechów przypominają mózgoczasz-kę. Według „doktryny znaków" ujawnia to ich zdolność do leczenia urazów głowy. Wnętrze orzecha wygląda zupełnie jak wnętrze czaszki, a żółta skórka pokrywa jego jądro podobnie jak opony pokrywają mózg. W związku z podobieństwem jądra orzecha do mózgu, dawni zielarze stosowali okłady z orzechów z winem w bólach głowy. Elektryczna szkoła medycyny, rozkwitająca w XIX stuleciu, uważała orzech za źródło jednego z ważniejszych leków skórnych. Balsamy używane są przy podrażnieniach skóry, oparzeniach, suchej egzemie i zranieniach tkanki mięśniowej (robi się je z zielonych łupin). Łuskając świeże orzechy warto pamiętać o gumowych rękawiczkach, gdyż zielone łupiny barwią trwale ręce na kolor brunatny. Dawni zielarze cenili sobie orzech jako działający powoli, ale skutecznie, lek na choroby i stany zapalne przewodu pokarmowego, syfilis, tasiemce, nowotwory, skrofuły, wrzody, czyraki, podrażnienia skóry i śluzówek, problemy z oczami i niedomagania wątroby. Uważany był też za pomocny w leczeniu hemoroidów, żylaków, krwawienia, wypadnięcia macicy lub odbytu, biegunki, dezynterii, bólów gardła, zapalenia migdałów, kataru, wypadania włosów, a nawet braku mleka w piersiach. Zielone łupiny gotowane w wodzie z miodem, dają nam płukankę skuteczną na bóle gardła. Łupiny, skorupki i skórka z niedojrzałych orzechów dusi się na wolnym ogniu przez 10-20 min i podaje na gorąco w celu wywołania potów oraz obniżenia gorączki. Dawkę stanowi około 30 g mieszanki na 1/2 1 wody, lub dwie łyżeczki na filiżankę. Wywar z zielonych łupinek orzecha włoskiego stosowany był na wspomożenie potencji u mężczyzn; 4 łyżeczki liści lub posiekanych zielonych łupinek gotuje się 178

na wolnym ogniu w około 200 ml wody. Dawkę dzienną stanowi 1 filiżanka, wypijana w małych porcjach. Zielone niedojrzałe łupiny mają działanie antysep-tyczne, bakteriobójcze, odrobaczające i pasożytobójcze. Brunatny barwnik zawarty w łupinach działa jak naturalna jodyna. Kawałek zielonej łupiny włożony w dziurę w zębie złagodzi ból, zanim trafimy do dentysty. Liście zbieramy późną wiosną lub wczesnym latem i starannie je suszymy. Najlepiej zbierać je w słoneczny poranek, po wyschnięciu rosy. Liście suszymy w pomieszczeniu lub na zewnątrz, ale za to w cieniu. Po wysuszeniu możemy używać sproszkowanych liści bezpośrednio na skórę czy krwawiące miejsca. Lek o wielorakim zastosowaniu otrzymujemy mocząc około 80 g pociętych lub sproszkowanych liści przez 15 min w litrze zagotowanej wody. Odcedzamy i słodzimy do smaku. Dawka dla dorosłych to około 50 ml 4 razy dziennie. Orzech włoski stanowić może dodatek do kąpieli. Gotujemy w tym celu 1/2 kg suszonych liści w 1,5 1 wody przez 45 min, a następnie wlewamy odfiltrowany płyn do wanny. Utarte orzechy dodawane bywają do ciastek i chleba. Stanowią one dobre źródło manganu, składnika pożądanego przy niektórych chorobach, np. przy schizofrenii. Napar do picia z liści orzecha działa korzystnie na żołądek, poprawia apetyt, stosowany jest zewnętrznie przy opuchliźnie gruczołów, problemach skórnych i w celu „zasuszenia" mleka w piersiach. Taki sam napar, ale bez cukru stosować możemy zewnętrznie. Przy problemach skórnych nanosimy płyn zamoczoną w nim watką, po czym zmywamy zanim zaschnie. Napar jest dobrym środkiem do płukania bolącego gardła, a także ranek w ustach. Stosuje się go wówczas 3 razy dziennie. W razie kataru stosujemy napar w rozpylaczu lub używamy wacika, którym nanosimy go do nosa. Przy problemach takich, jak świerzb, łupież lub wypadanie włosów nacieramy naparem 179

skórę głowy 2 razy dziennie; nie używamy wówczas mydła (szamponu) i zmywamy włosy tylko ciepłą wodą. Do lewatywy i nasiadówek używamy 1/2 1 naparu. Do użytku dla dzieci rozcieńczamy go trzykrotnie. Lewatywę powtarzamy co 3-4 godz., a nasiadówkę 2 razy dziennie. Metoda ta przynosi dobre efekty w leczeniu hemoroidów, biegunki i stanów zapalnych pochwy. Kora z korzeni orzecha jest najbardziej aktywną medycznie częścią tego drzewa. Możemy robić z niej nalewki, które stosujemy w dawkach po 15 kropli. Namaczamy 60 g wysuszonej kory w litrze zagotowanej wody przez 6 godz., po czym odcedzamy. W celach przeczyszczających pijemy 3 razy dziennie po ćwierć filiżanki. Wrzody zewnętrzne możemy przemywać tym samym naparem, zmieszanym z małą ilością cukru. Wywar lub napar z kory stosowany bywa w leczeniu biegunki, a także w celu zatrzymania laktacji. Cienka, żółta skórka pokrywająca jądro orzecha może być stosowana, po ususzeniu i sproszkowaniu, jako lek na kolkę. Mieszamy ją w tym celu z herbatą miętową i podajemy w dawkach po łyżeczce. Masło orzechowe jest środkiem pomocnym w leczeniu robaków, gorączki, przeziębienia, grypy, a także chronicznych zaparć. Możemy też sami zrobić leczniczy syrop. Gotujemy 40 dag kory w litrze wody, aż połowa odparuje. Dodajemy 40 dag cukru i gotujemy do osiągnięcia konsystencji syropu. Dawkę stanowi 1 łyżeczka syropu, podawana kilka razy dziennie. Masło orzechowe pomocne jest również w przypadkach potylicznych bólów głowy, połączonych z żółtaczką i wypryskami na skórze. Indianie północnoamerykańscy stosowali olej orzechowy do wielu celów. Jednym z nich było namaszczanie głowy podczas ceremonii. W homeopatii orzech włoski stosowany jest przede wszystkim przy wypryskach skórnych, trądziku, jęczmyku i ostrych bólach w okolicach potylicy. 180

Dr Edward Bach nazwał orzech „zrywaczem więzi", uznając go za ważny środek leczniczy, pomocny w przełomowych okresach życia. Ludzie korzystający z działania orzecha kierują się niekonwencjonalnymi ideami i ambicjami, nie ulegają też łatwo wpływom innych. Mają oni do spełnienia misję, a ich przeszłość nie jest w stanie im w tym przeszkodzić. Dawne zwyczaje i więzy rodzinne postrzegane są jako przeszkody mogące udaremnić ich plany. Orzech służy uwolnieniu jednostki w okresie przejściowym, takim jak ząbkowanie, pokwitanie, menopauza itp. Zmiana religii, przeniesienie się w inny region kraju, czy też każdy inny krok wymagający zerwania z dotychczasowym miejscem, zwyczajami czy ludźmi, ułatwiony będzie dzięki temu środkowi. Dr Bach nazwał orzech „wielkim separatorem" od dziedzictwa, przeszłości, a także obecnej rzeczywistości. Z pozytywnego punktu widzenia ludzie tacy wykazują pewność i determinację we wprowadzaniu w życie swoich przekonań. W swoim działaniu nie zważają na opinie innych ludzi. Bez lęku przynoszą nowe idee społeczeństwu i światu.

Pikle z orzechów Wybieramy zielone, niedojrzałe orzechy, miękkie na tyle, aby można je było nakłuć szpikulcem czy grubą igłą. Sparzamy je wrzącą wodą i trzemy aż zejdzie wierzchnia skórka. Następnie zalewamy je wodą i gotujemy aż woda zabarwi się na ciemny kolor. Zlewamy ją wówczas i powtarzamy czynność dotąd, aż woda przestanie się zabarwiać. Następnie umieszczamy orzechy w słoju, dodając sól, imbir, pieprz, liście bobkowe, gorczycę, chrzan, plastry cytryny, goździki, gałkę muszkatołową i kilka liści orzecha. Całość zalewamy wrzącym octem i zakręcamy 181

słoik. Pikle można jeść najwcześniej po miesiącu. Ocet z nich zlany jest dobrym środkiem do płukania gardła. Uwaga dotycząca cukru: Kilkakrotnie wspominałam w tym rozdziale o cukrze. Najlepiej do tego celu nadaje się brązowy, nierafinowany cukier z trzciny cukrowej. W odróżnieniu od białego cukru rafinowanego, posiada on wartości odżywcze. Jedna łyżeczka brązowego cukru zawiera 33 jednostki witaminy A, 1 mg witaminy C, śladowe ilości witamin B1, B2, B6 i PP, około 3 mg wapnia, 13 mg żelaza, 1 mg fosforu, około 2,5 mg magnezu i śladowe ilości cynku, miedzi oraz kwasu pantotenowego. Cukier biały dostarcza nam tylko tzw. pustych kalorii, źle wpływając na zęby i przemianę materii.

Właściwości magiczne Orzech włoski jest drzewem Słońca i żywiołu ognia. Zapewnia miłość, urodzaj, ma moc uzdrawiania i gwarantuje sprawność mentalną. Niegdyś w Betlejem znajdował się gaj poświęcony bogu Adonisowi. W starożytnej Fenicji ośrodkiem kultu Adonisa był Gubal12. W pobliżu, na stokach góry Liban w Aphaca znajdowały się gaj i świątynia Astarte (inne imię bogini Afrodyty czyli Wenus), a drzewa orzecha włoskiego rosną tam do dzisiaj. Według legendy Adonis spotykał w tym miejscu Afrodytę i został zabity przez odyńca. Żal Afrodyty był tak wielki, że nie chciała oddać jego ciała, dopóki bogowie nie oświadczyli, iż jej kochanek będzie mógł żyć na ziemi przez wiosnę i lato, a drugą połowę roku ona spędzi wraz z nim w podziemiu. (Afrodyta jest boginią kwiatów i ogrodów.) Święto ku czci Adonisa obchodzi się w ten sposób, że najpierw opłakuje się jego 12

182

Greckie Byblos, obecnie Dżebel (przyp. tłum.).

śmierć, a następnie wznosi okrzyk „Adonis żyje i znowu zmartwychwstał!" Dion, król Lakoniki, miał kiedyś zaszczyt gościć Apolla, który odzwajemnił się dając trzem jego córkom dar przepowiadania. Bóg postawił jednak warunek, że będzie on używany mądrze i nigdy nie zostanie wykorzystany w stosunku do ludzi, którzy nie poprosili o wróżbę. Carya, najmłodsza z sióstr, była ukochaną Bachusa. Wywołało to zazdrość pozostałych sióstr, która przerodziła się w zawiść. Gdy zazdrosne siostry nadużyły daru wieszczenia, łamiąc w ten sposób daną obietnicę, Apollo przemienił je za karę w kamienie, a Caryę w drzewo orzecha włoskiego. Rozumiejąc, że przed gniewem bogów uratowała ją kochająca natura, ludowa mądrość powiązała na zawsze orzech włoski z mocą miłości. Istnieje też legenda, która mówi o czasach, gdy czarownice tańczyły pod drzewem orzecha włoskiego, rosnącym w Benevento we Włoszech. Według średniowiecznej legendy pod drzewem tym odbywało się wiele obrzędów pogańskich. Nic więc dziwnego, że było ono szanowane ze względu na swe właściwości lecznicze i medyczne umiejętności czarownic. Chociaż Barbatus, chrześcijański święty, ściął je, by powstrzymać szerzenie się pogaństwa, to pojawiało się ono na swym starym miejscu, gdy wokół niego tańczyły czarownice. Należy nosić przy sobie orzechy, by zapewnić sobie płodność, wzmocnić serce czy chronić przed reumatyzmem. Jedzenie orzechów włoskich może pomóc w leczeniu szaleństwa. Noszenie korony z liści orzecha, bądź liści zatkniętych wokół kapelusza chroni przed bólem głowy i udarem słonecznym. Jeśli ktoś otrzyma w darze orzechy, to jego życzenia staną się rzeczywistością. Panna młoda, która chce odroczyć przyjście na świat pierwszego dziecka, powinna nosić w staniku tyle orzechów, przez ile lat pragnie uniknąć ciąży. 183

Bez lekarski

Bez (Bzowina)

13

Bez, pomocny duch lasu

BEZ HEBD (Sambucus ebulus) Trwały krzew w Europie, a także w środkowej i wschodniej części Stanów Zjednoczonych. Rośnie na ogół w postaci wyprostowanych gałęzi z pierzastymi liśćmi. Lancetowatego kształtu listki mają ząbkowane krawędzie. Białe kwiaty o czerwonopurpurowym zabarwieniu kwitną od czerwca do sierpnia. Owoce są czarne i lśniące, mają po cztery nasiona i są trujące. BEZ CZARNY (Bez lekarski) {Sambucus nigra) Występuje w Europie, północnej Afryce i zachodniej Azji. W Polsce jest bardzo pospolity. Osiąga wysokość 10 m, posiada nieregularną koronę i rozłożyste gałęzie. Pierzaste liście o długości 12-22 cm składają się z 5-7 eliptycznych listków o ząbkowanych krawędziach. Kolor liści jest jasnozielony, pod spodem są jaśniejsze i nieco owłosione, a roztarte nieprzyjemnie pachną. Jasnoszara lub brązowa kora, pokryta wypukłymi plamkami, z wiekiem staje się chropowata. Gałęzie mają pierścieniowe kolanka, a ich rdzeń jest biały. Białe kwiaty o wielkości 6 mm, zebrane w płaskich baldachach o szerokości 10-20 cm, wydzielają duszący zapach. Kwitną w maju i czerwcu. Czarne owoce o średnicy 6-8 mm, soczyste i słodkawe, pojawiają się późnym latem. Roślina ta ma niezbyt wygórowane wymagania glebowe. Rośnie do wysokości 1500 m n.p.m. 13

Należy pamiętać, że popularna nazwa „bez" dotyczy w rzeczywistości lilaków (przyp. tłum.).

185

Nigdy nie czułam obecności starożytnej Matki Ziemi tak silnie jak podczas kwitnienia bzów. Duch tego drzewa ma w sobie uzdrawiającą moc Wielkiej Matki. Do dzisiaj w niektórych częściach Anglii, Irlandii, Szkocji i Walii palenie drewna bzu uważane jest za bardzo zły postępek (podobnie jak w Polsce zabicie jaskółki lub bociana). Wszystkie zakazy związane z niszczeniem bzu wynikają zapewne z ogromnej użyteczności medycznej i magicznej drzewa. Zielarstwo Grieve'a najdokładniej chyba zapoznać nas może z wiedzą na temat zastosowania bzu. Każda część tego drzewa ma właściwości lecznicze — od kory korzeni, do delikatnych białych kwiatków i owoców. Angielska nazwa bzu „elder" pochodzi od anglosaksońskiego słowa „aeld" (ogień), gdyż pustych gałązek bzu używano do rozpalania ognia, dmuchając przez nie. Bez znany jest także pod nazwą „drzewo-fujarka", bo łatwo jest usunąć rdzeń z gałązek i otrzymuje się wtedy wydrążoną rurkę, z której zrobić można fujarkę czy flet. Według Grieve'a, Sambucus — łacińska nazwa rodzajowa, pochodzić może od greckiego instrumentu sambuka, używanego również na Środkowym Wschodzie. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że wywodzi się ona od nazwy instrumentu „zampogna" (rodzaj duchów), używanego przez włoskich chłopów. Na Sycylii do dziś wierzy się, że gałązka bzu odstrasza węże, a także rabusiów.

Zastosowanie praktyczne Drewno bzu jest białe, drobnoziarniste, łatwe w polerowaniu. Używane było dawniej do wyrobu zatyczek, kołków, części wędek, igieł do łatania sieci, grzebieni, a także do wyrobu przyrządów naukowych i instrumentów muzycznych. Z drewna bzu robiono kołki w płocie gdyż, jak 186

mawiano, są trwalsze niż żelazne słupki. Rdzeń gałązek używany był w doświadczeniach z elektrycznością, a także do wyrobu zabawek. Z liści sporządza się wywary, które są naturalnymi środkami owadobójczymi, odstraszającymi mszyce i gąsienice. Dla ochrony przed muchami pokruszyć należy liście bzu, a następnie natrzeć nimi twarz lub nakrycie głowy. Napar ze świeżych liści rozsmarowany na skórze odstrasza komary. Można nim wypłoszyć również myszy i nornice, wlewając go do nor. Wygotowując młode gałązki, otrzymamy skuteczny środek na rdzę drzew owocowych. (Pozostałe składniki, które musimy dodać do mieszanki zabezpieczającej przed rdzą i likwidującą ją to siarczan miedzi, siarczan żelaza, nikotyna, mydło, alkohol metylowy i gaszone wapno.) Kora i korzenie bzu barwią wełnę na czarno, podczas gdy liście z ałunem na zielono. Owoce bzu dają barwnik purpurowy lub niebieski, a sok z ałunem — fioletowy. Z kolei dodatek ałunu i soli do owoców tworzy barwnik liliowy. Owce i krowy zjadają często zioła. Owce chorujące na zgniliznę kopyt leczyć można podając im do jedzenia korę i młode gałązki. Należy jednak pamiętać, że owoce bzu mogą zaszkodzić kurczakom, a kwiaty są szkodliwe dla indyków. Kora, liście, kwiaty i owoce bzu czarnego (lekarskiego) mają właściwości lecznicze. Starożytni Rzymianie gotowali owoce bzu w winie, otrzymując barwnik, którym farbowali włosy na czarno lub na ciemnopurpurowo.

Zastosowanie zielarskie Bez czarny jest najbardziej chyba uniwersalnym lekiem ziołowym. Wszystkie jego części stosowane mogą być 187

w wielu postaciach jako leki na ponad 70 różnych chorób i dolegliwości. Jagody czarnego bzu są dla człowieka całkowicie bezpieczne pod warunkiem, że zjada się je, gdy są zupełnie dojrzałe. Robi się z nich herbatę, wino, przetwory, a także wykorzystuje do wypieków. Wino z czarnego bzu to smaczny napój, ale stanowi też środek leczniczy na bóle reumatyczne i newralgię. Liście i kwiaty bzu używane są do sporządzania napojów, okładów i maści. Ocet winny z czarnego bzu nadaje się świetnie do sałatek. Nawet grzyb Hirneola auricula-ju-dae, rosnący na tych drzewach w zacienionych, wilgotnych miejscach, używany bywał w leczeniu stanów zapalnych jamy gębowej i gardła. Kora korzeni używana jest w formie świeżej na bóle głowy, przekrwienia śluzówek, w celu przyspieszenia porodu, a także jako okłady w stanach zapalnych sutka. Miękisz czarnego bzu najlepiej zbierać z młodych drzew jesienią, po czym należy go suszyć w słońcu. Na noc trzeba go zbierać i chować w suchym pomieszczeniu, aby nie nasiąknął wilgocią. Kora ma działanie przeczyszczające, a w dużych dawkach — może wywoływać wymioty. W małych dawkach używana jest zwykle jako środek moczopędny przy obrzękach powiązanych z chorobami nerek i serca. Typowym sposobem przygotowania jej jest wykonanie naparu z 30 g kory zalanej 1/2 1 zagotowanej wody, przez 45 min. Dawkę stanowi ćwierć filiżanki. (Przed zastosowaniem środków moczopędnych poradźmy się lekarza.) Zielony miękisz stosowany jest również do wyrobu maści. Liście znajdują zastosowanie zarówno w formie świeżej, jak i po wysuszeniu. Zbieramy je przy ładnej pogodzie wczesnym latem lub późną wiosną, po wyschnięciu rosy. Suszymy powoli, w cieniu lub nawet w pomieszczeniu. (Dobrym sposobem jest używanie suszarki do swetrów, na 188

której możemy ułożyć liście nawet w kilku warstwach. Duże ilości możemy suszyć również nad kuchnią.) Maść zrobiona z wosku pszczelego i oliwy z oliwek, z dodatkiem liści bzu czarnego, stosowana jest przy siniakach, zwichnięciach, skaleczeniach i podrażnieniach skóry. Przygotowujemy maść, po czym dusimy liście na wolnym ogniu aż płyn nabierze barwy zielonej. Następnie filtrujemy i nalewamy go do ciemnobrązowych szklanych słoików, w których zastyga. Liście gotowane w oleju lnianym stanowią zewnętrznie stosowany lek na hemoroidy; podawane wewnętrznie działają przeczyszczająco i moczopędnie. Sok jest pomocny w leczeniu stanów zapalnych oczu. Napar z kwiatów bzu to tradycyjny środek uśmierzający przy oparzeniach słonecznych. Napełniamy szklany słój kwiatami, zalewamy je wrzącą wodą (podgrzewając przedtem słój, żeby nie pękł) i dodajemy 50 ml spirytusu na każde 2 1 wody. Zostawiamy tak kwiaty na kilka godzin, po czym cedzimy przez płótno, wlewamy do butelek i korkujemy. Kwiaty czarnego bzu dodane do kąpieli działają korzystnie na skórę i uspokajająco na nerwy. Napar z suchych kwiatów, zaparzanych przez godzinę, po odcedze-niu może być stosowany jako płyn uśmierzający przy czyrakach, podrażnieniach skóry i nowotworach. Kwiaty suszymy lub robimy z nich nalewkę alkoholową, otrzymując lek na gorączkę, bronchit, zapalenie płuc i odrę. Napar z kolei ma działanie wykrztuśne i łagodnie przeczyszczające. Bez rozszerza pory skóry, przyspieszając pocenie się. Warto pamiętać, żeby okrywać się ciepło, gdy stosuje się środek na poty. Ideałem jest w takiej sytuacji leżenie w łóżku pod ciepłą kołdrą. W okresie wiosennym robi się herbatę z kwiatów bzu i pije się ją na czczo przez kilka tygodni w celu wzmocnienia organizmu. Działa ona również korzystnie przy zaziębieniu i dolegliwościach gardła. Bez zmieszany z miętą, 189

pite razem, pomagają znakomicie we wczesnych stadiach grypy. Do mieszanki dodać możemy jeszcze krwawnik pospolity. Zimną herbatą z bzu zaleca się przemywać oczy przy stanach zapalnych. (Ważne, aby herbata była przefil-trowana przez gęste płótno lub nawet filtr do kawy, zanim użyjemy jej do oczu.) Młode pąki bzu możemy jeść, po namoczeniu ich przez kilka minut w gorącej wodzie. Po dodaniu oliwy, octu winnego i soli otrzymujemy sałatkę, działającą korzystnie na wypryski skórne. Ocet z kwiatami bzu łagodzi bóle gardła. Maść składająca się ze świeżych kwiatów, wosku pszczelego i oliwy z oliwek jest dobra na oparzenia, skaleczenia i popękane dłonie. Niemowlęta i karmiące matki również korzystać mogą z darów bzu czarnego. Aby otrzymać środek łagodzący ból sutków i piersi, zalewamy suszone kwiaty bzu oliwą z oliwek i łagodnie podgrzewamy około 20 min, a następnie filtrujemy i schładzamy. Nalewka z kwiatów bzu czarnego pomaga na gorączkę u dzieci. Dawkujemy 2 krople na każdy kilogram wagi ciała dziecka, podając pod język lub na sutek matki przed karmieniem piersią. Starszym dzieciom możemy podawać z wodą w butelce. Powtarzamy w miarę potrzeby. Ocet kwiatowy z czarnego bzu Kilogram suszonych kwiatów zalewamy jednym litrem octu; zamykamy naczynie i trzymamy w ciepłym miejscu przez około 8 dni. Filtrujemy następnie przez gazę lub filtr do kawy i rozlewamy do butelek. Można stosować również do sałatek. Pikle z kwiatów czarnego bzu Zbieramy zielone jeszcze pąki kwiatowe, zalewamy wrzącym octem i zamykamy naczynie, gdy płyn ostygnie. 190

Jagody czarnego bzu wydają się działać korzystnie na szpik kostny, w efekcie być może działają łagodząco na bóle reumatyczne. Mają one też naturalne amygdaliny, które mogą pomagać w zapobieganiu nowotworom. Jagody czarnego bzu wzmagają wydzielanie płynów ciała, co jest pomocne przy przekrwieniach płuc, a także zatkanych uszach. (Dla wzmocnienia efektu można spróbować dodać do nich nieco świeżego imbiru.) Działają też jako łagodny środek przeczyszczający. Są klasycznym środkiem na bronchit, kolkę i biegunkę. Ugotowane w winie, jagody bzu przyspieszają menstruację. (Korzeń czarnego bzu to najsilniejszy chyba środek działający w ten sposób.) Maść z zielonych jagód bzu pomogą z kolei na hemoroidy. Przyjemnym sposobem wywołania potów jest picie wina z czarnego bzu. To środek dobry również na bóle gardła i zaziębienia. Stosować go można profilaktycznie przeciwko grypie. Na dodatek — wino i ocet z bzu są lekarstwem na astmę. Ocet z jagód bzu czarnego robimy zalewając je octem jabłkowym (np. wykonanym z domowego wina jabłkowego) na 2 tygodnie, od czasu do czasu wstrząsając, a następnie filtrujemy i rozlewamy go do butelek. Dawka lecznicza octu to 1 łyżeczka. Okłady z bzu czarnego Przynoszą ulgę w stanach zapalnych stawów. Gotujemy na wolnym ogniu liście, kwiaty, gałązki i korę bzu, z dodatkiem rumianku. Ugniatamy ze zmielonym U.rubra aż mieszanka staje się miękka i osiąga konsystencję ciasta. Syrop z czarnego bzu na przeziębienie Dojrzałe jagody bzu dusimy na wolnym ogniu z pociętym w plasterki imbirem i goździkami. Bierzemy około 4 dag imbiru, 20 goździków i 15 dag jagód bzu. Gotujemy przez godzinę, filtrujemy, wlewamy do butelki i przechowujemy w lodówce. W razie przeziębienia podajemy syrop 191

w filiżance z gorącą wodą. Słodzimy miodem w razie potrzeby. Jagody czarnego bzu są doskonałym dodatkiem do placków, składnikiem dżemów, galaretek, musów i soków, a także herbat. Pamiętam placek, który kiedyś jadłam, pokryty jagodami bzu z cytryną, miodem i ubitymi białkami. Pycha. Dżem z jabłek i owoców bzu 1,5 kg jagód czarnego bzu 1,5 kg jabłek 3 kg cukru tarta skórka cytrynowa i sok z 3 cytryn Gotujemy jabłka aż staną się miękkie, po czym przecieramy je przez sito. Dosypujemy cukier i mieszamy w dużym garnku. Dodajemy pozostałe składniki. Gotujemy wszystko razem do zgęstnienia — około pół godziny. Dżem z czarnego bzu 1 kubek jagód bzu 6 kubków cukru żelatyna spożywcza Przecieramy jagody np. maszynką do robienia puree, po czym dusimy na wolnym ogniu około 15 min. Dosypujemy cukier i mieszamy aż do rozpuszczenia, a wtedy dodajemy żelatynę. Gotujemy 1 min, rozkładamy do słoików i zakręcamy. Uwaga: Możemy używać tylko owoców bzu czarnego (Sambucus canadensis = S.nigra). Niektóre bzy, jak Sam-bucus ebulus, mają trujące jagody. Ich korzenie stosowane bywają w maściach na oparzenia i uważane są za pomocne w oczyszczaniu wątroby i dróg oddechowych. Podobno działają też moczopędnie i wywołują poty. Namaczamy 1 łyżeczkę korzenia w filiżance świeżo zagotowanej wody. Dawkę stanowi duży łyk, a dziennie możemy wypić do 192

2 filiżanek. (Jest to środek bardzo silny i nie zaleca się go do powszechnego stosowania w domu.) Czarny bez stanowi lek homeopatyczny na kaszel, katar i astmę, zwłaszcza gdy dolegliwości te wiążą się z zakłóceniami bilansu wodnego organizmu, nocnymi potami, rozwolnieniem, zapaleniem nerek, a także obfitym oddawaniem moczu i poceniem się.

Właściwości magiczne Bez czarny jest zielem planety Wenus i żywiołu wody; poświęcony Wenus, Pani Hołdy14 i Wielkiej Bogini. Obdarza mocą uzdrawiania, pomaga w egzorcyzmach, zapewnia ochronę i powodzenie, sprzyja spełnianiu życzeń. Tradycja mówi, że w drzewach bzu lubią zamieszkiwać duchy lasu. Rozsądne więc będzie wyjawienie im, że mamy zamiar ściąć drzewo (a nawet, że chcemy pozyskać tylko jego kawałek), zanim przystąpimy do działania. Trzeba wyjaśnić, do czego jest potrzebne to drzewo i podarować duchowi coś odpowiedniego. To da Matce Bzu czas niezbędny na opuszczenie drzewa. Bez będzie szukał rewanżu, jeśli jego drzewom wyrządzimy jakąkolwiek krzywdę. Według rosyjskiej tradycji bez, mimo swej sympatii do wszelkich form życia, odpędzał złe duchy. Germanie i Skandynawowie uznawali Hylde-moer (Matkę Bzu) lub Hylde-vinde za potężnego ducha lasu, który mieszkał w drzewach bzu. W czasach średniowiecza człowiek wybierający się w podróż powierzał swoje zdrowie i bezpieczeństwo duInaczej Pani Holli, w mitologii germańskiej przewodniczka gromady duchów lub dusz zmarłych. Według wierzeń ludowych zabiera dusze zmarłych, lecz z jej tajemniczych źródeł wychodzą również dusze nowo narodzonych (przyp. tłum.).

193

chowi drzewa. Dopóki drzewo pozostawało nietknięte i zdrowe, dopóty taki sam los był udziałem podróżnika. Jeśli jednak drzewo zachorowało bądź zmarło, wierzono, że to samo spotkało człowieka w drodze. Drzewa te określano nazwą Vard-trad, czyli „drzew strażników". W starej dzielnicy portowej Kopenhagi każdy dom miał swoje opiekuńcze drzewo bzu. Błogosławieństwo Matki Bzu można było uzyskać dla człowieka przedmiotu lub miejsca, jeśli rozrzuciło się na cztery strony świata owoce i liście bzu, jak również obsypało nimi tę osobę lub przedmiot. Noszenie bzu chroni przed fizycznym lub psychicznym atakiem, a umieszczając go nad wejściem do budynku zabezpieczamy się przed wstępem negatywnych energii. Jeśli chcemy uzyskać błogosławieństwo i bezpieczeństwo dla domu i ziemi, powinniśmy hodować go w swym ogródku. Bez nosi się przy sobie dla zapewnienia powodzenia i szczęścia, używa się go również do robienia dekoracji przy zrękowinach lub ślubie. Kobiety w ciąży składają hołd Matce Bzu i proszą ją o błogosławieństwo dla swego dziecka. Owoce bzu umieszczone pod poduszką pomagają odpędzić bezsenność, a noszone w pęczkach mocy zapobiegają cudzołożnym żądzom. Gałęzie bzu były tradycyjnie używane do wyrobu fletni Pana czy fletów, gdyż łatwo w nich zrobić otwór. Leśne elfy i duchy nawet z odległej polany odpowiadały na dźwięk fletu z bzu. Bez jest tradycyjnym drzewem wykorzystywanym na magiczne różdżki. W każdym ogrodzie powinno się zostawić na uboczu nie uprawiane miejsce, przeznaczone dla mieszkańców krainy czarów i dewów, miejsce, 'w którym zwierzęta i owady mogą się swobodnie poruszać, lecz do którego żaden człowiek nie śmie nawet zajrzeć. Każde miejsce po194

zostające pod opieką bzu jest szczególnie błogosławione i dobrze nadaje się na takie sanktuarium. Mówi się, że bez spełnia nawet najmniejsze życzenia, należy więc używać go ostrożnie. Nie wolno wykorzystywać go do samolubnych celów, gdyż Matka zrównoważy karmę takiego człowieka szybciej, niżby on pragnął. Medytacja w gaju krzaków bzu ułatwia związek z duchami leśnymi. W tym celu należy wstrzymać się od posiłku i wstąpić do gaju z szacunkiem w czasie pełni księżyca. Najlepszą nocą jest wigilia środka lata. Pączki bzu pływające w rytualnym kielichu są skuteczne podczas magicznych obrzędów. Sok z kwiatów jest dobry do pobłogosławienia dziecka, przy chrzcie i podczas rytualnej ceremonii Wiccaning15. Bez to drzewo ostatniego miesiąca (Ruis) w kalendarzu celtyckim. Krzewy bzu rozprzestrzeniają się łatwo, a przycinanie sprawia, że ich korzenie rozrastają się. Jest drzewem życia w śmierci, a śmierci w życiu. Nawet po rozległych uszkodzeniach bez potrafi odżyć. Można go wykorzystać do odnowy życia i zmiany losu, gdy ulegniemy ciężkim doświadczeniom. Drewno z bzu należy spalić na pogrzebowym stosie i pochować z popiołami zmarłego, by zapewnić mu zabezpieczenie i błogosławieństwo na oczekującą go podróż.

15 Jest to rytuał religii Wicca, podobny do chrztu u chrześcijan. Niemowlę urodzone przez czarownicę uzyskuje w nim błogosławieństwo i tajemne imię używane do momentu, aż dziecko będzie dostatecznie duże, by samemu sobie wybrać imię, jeśli tego zechce. Wicca — alternatywna i często preferowana nazwa religii neopogańskiego czaro-stwa. Jest formalnie zorganizowana, ma swoje wierzenia, prawa, etykę, święta i rytuały. Wyznawca tej religii jest określany nazwą Wiccan. Nazwy te są preferowane przez ludzi zajmujących się czarami, gdyż nie wywołują negatywnych, stereotypowych skojarzeń ze słowem czarownica czy czarownik (przyp. tłum.).

195

Pęczki mocy Elementy drzew można umieszczać w pęczkach mocy i woreczkach leczniczych, które mają leczyć i zapewnić transformację ich użytkownikowi. Gdy ktoś pragnie wykorzystać jakąś konkretną ich właściwość, powinien zajrzeć do umieszczonego na końcu książki indeksu „Właściwości magiczne" i wybrać odpowiednie drzewo. Na przykład przy poszukiwaniu nowego partnera życiowego właściwy byłby kawałeczek drzewa z jabłoni. Wzmocnienie drogi duchowej zapewni dodanie cedru, a dąb dopomoże, by bieżące projekty osoby robiącej pęczek stały się owocne. Być może ktoś zechce udoskonalić swe umiejętności lecznicze bądź ma zamiar uczyć się masażu; wtedy dobrze wybrać wierzbę. Komuś dokuczają problemy związane z płucami? Powinien wybrać kawałek eukaliptusa do swego pęczka. Pęczek należy wykonać z największą uwagą i koncentracją na intencji. Drewno należy zbierać z szacunkiem i uwagą, zawsze pozostawiając mu jakiś podarunek; z monety, szczypty mąki lub tytoniu. Swą wdzięczność możemy okazać drzewu wylewając na jego korzenie ofiarę z wina lub jabłecznika. Moc w wykonywanym pęczku można „zapieczętować" zrobiwszy mieszaninę z mąki, pyłku zbożowego, pyłku z kwiatów, ziemi, soli, krwi smoka (po angielsku Dragoni Blood), węgla drzewnego z drzewa rażonego piorunem, szałwi, igieł cedru, słodkiej trawy i lawendy. Energię pęczka wzmożemy dodając do woreczka szczyptę tej mieszaniny wraz z małym kryształem (jak diament Herkimer bądź mały, podwójnie zakończony kryształ kwarcu). Do celów leczniczych dobry jest kawałeczek turkusu. Można też dodać małe posążki zwierząt totemicznych, kawałeczek futra lub pióra swoich „zwierząt mocy". W ten 197

sposób zwierzęciu zostanie okazana cześć, co zachęci je do bardziej widocznego przejawiania się w życiu i pracy wykonawcy pęczka. Jeśli przedstawiony opis wydaje się dziwaczny, to jednak trzeba pamiętać, że odwołuje się on do normalnych praktyk szamańskich wróżenia z udziałem i pomocą zwierzęcia, jak również uhonorowania ich obecności poprzez taniec, śpiew lub wykonywanie podobizn zwierząt i posługiwanie się nimi. Zwierzęta mocy są odpowiednikiem anioła stróża, tylko z królestwa zwierząt. Człowiek może poznać własne zwierzę mocy zapadając w trans za pomocą bębna i grzechotki, bądź mając wizje wywołane głodówką. Wiele można się nauczyć o rozwoju zdrowia i psychiki jednostki korzystając z pomocnika zwierzęcego. Do pęczka należy dodać wszystko, co jest dla jego twórcy symbolem źródła mocy — małe posążki postaci z krainy czarów, aniołów lub bogów; nawet figurka świętego może być odpowiednia. Wreszcie trzeba dodać część samego siebie — pukiel włosów, skrawki paznokci itp., wszystko, co przyda tej mieszaninie osobistego charakteru i będzie stanowiło podpis. Pęczki mocy powinno się nosić przez rok i dzień, po czym należy je spalić i zakopać w ziemi lub wrzucić do wody.

Medytacja z drzewami Medytacja ta jest najlepsza w miejscu, w którym rosną drzewa. Najbardziej efektywna bywa w kręgu podobnie myślących przyjaciół. Zacznijcie od zorientowania się w pozycji Słońca i Księżyca. Ustalcie kierunek świata (północ, południe, wschód i zachód) i ich związek z waszym kręgiem. Prześlijcie błogosławieństwo i modlitwę duchom wszystkich czterech stron świata i podziękujcie im za pomoc i przewodnictwo. Gdy poczujecie, że dostroiliście się do energii przestrzeni, w której się znajdujecie, zamknijcie oczy. Obecność przewodnika, osoby „odpowiadającej" poszczególne etapy medytacji, jest pomocna w utrzymaniu wszystkich w stanie koncentracji. Należy zacząć od uświadomienia sobie swoich stóp; trzeba odczuć jak spoczywają na ziemi. Następnie musicie zacząć wyobrażać sobie, że nogi wydłużają się i zanurzają w gruncie. Zobaczcie wyraźnie korzenie palowe i drobne korzenie wiązkowe, które się wiją i rozprzestrzeniają, by zakotwiczyć się w glebie. Zauważcie swą nową świadomość energii ziemi, prądów siły magnetycznej i światła. Odkryjcie swą świadomość obecności wody i wszystkich tych drobnych organizmów, które żyją i rozwijają się w ziemi. Pozostawiwszy swe „korzenie" mocno zakotwiczone, należy podnosić świadomość wzdłuż pnia. Poczujcie soki krążące w waszym żyjącym drzewie i swoją reakcję na wiatr i światło słoneczne. Teraz można zacząć uświadamiać sobie najwyższe gałęzie, poczuć, jak liście odwracają się i poszukują światła. Przewodnik może polecić uczestnikom koła wznieść ramiona i na podobieństwo fali poruszać dłońmi w czułych, pełnych gracji ruchach, by lepiej uchwycić wrażenie wietrzyku i słońca. 199

Na tym etapie mogą się wydarzyć rzeczy wstrząsające. Pewnego bezwietrznego dnia w środku zimy ujrzałam, jak drzewa wokół mnie zaczęły się chwiać i poruszać. Słyszałam wyraźnie, trzaskające dźwięki i WIEDZIAŁAM, że drzewa komunikowały się z nami. Spróbujcie sami. Medytację kończy się prowadząc cały jej proces w odwrotnym kierunku, najpierw wciągając liście i gałęzie, a następnie korzenie. Wtedy należy podziękować wszystkim stronom świata i pobłogosławić je za pomoc i obecność. I wreszcie, zdobywszy nowy rodzaj wrażliwości na swych przyjaciół-drzewa, oddalcie się.

Kalendarze i alfabety Kalendarze drzew sięgają korzeniami do religii Bogini, a alfabet drzew jest wytworem celtyckim, kojarzonym z celtycką cywilizacją. Irlandzki alfabet drzew był używany do roku 700. Szczegółową dyskusję na ten temat można znaleźć w The White Goddess (Biała Bogini) Roberta Gravesa bądź The Celtic Tree Oracle (Celtyckie wróżenie z drzew) Lizy i Colina Murrayów.

Kalendarz drzew Beith

Brzoza

Listopad

Luis Fearn Saille Nuin Huathe Duir Tinne Coll Quert Muin Gort Ngetal Straif Ruis

Jarzębina Olcha Wierzba Jesion Głóg Dąb Ostrokrzew Leszczyna Jabłoń Winorośl Bluszcz Trzcina Tarnina Bez czarny

Grudzień Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec —

Sierpień Wrzesień Październik —

Ostatnie 3 dni października

Kalendarz ten jest kalendarzem lunarnym, miesiące są określane kolejnymi cyklami księżyca. Święto Samhain bądź wigilia Wszystkich Świętych stanowi u Celtów dzień rozpoczynający nowy rok. 201

Alfabet drzew B L N F S H D T C M G P lub Ng

Beith Luis Nuin Fearn Saille Huathe Duir Tinne Coli Muin Gort Pethboc/Ngetal

R Q lub C SS A 0 U E I Y

Ruis Quert Straif Ailim Ohn Ur Eadha Ioho (Zbyt święta, by istniała dla niej nazwa pisana)

Brzoza Jarzębina Jesion Olcha Wierzba Głóg Dąb Ostrokrzew Leszczyna Winorośl Bluszcz Karłowaty bez czarny Trzcina Bez czarny Jabłoń Tarnina Jodła (srebrna) Janowiec Wrzos Biała topola Cis Jemioła

Indeks I

Zastosowanie zielarskie

Aborcja, zioła — cyprysowate Alkoholizm — dąb Amygdalina — bez Antybakteryjne — cyprysowate Antybiotyki — jabłoń Antyseptyczne — wierzba Apetyt — eukaliptus, orzech Arytmia serca — głóg Astma — eukaliptus, jabłoń, bez czarny Astma u dzieci — cyprysowate Bakteriobójcze — jabłoń Bezsenność — brzoza, głóg, wiąz, jabłoń Białaczka — eukaliptus, dąb Biegunka — dąb, wierzba, brzoza, bez, jarzębina, wiąz, jabłoń, topola, kasztanowiec, modrzew, orzech, bez czarny Błony śluzowe — wiąz Ból zębów — orzech Ból głowy — jabłoń, topola, bez, cyprysowate, orzech Ból głowy, potyliczny — orzech Ból jajników — wierzba Ból jąder — wierzba Bolesność przy oddawaniu moczu — topola, jarząb Borykanie się z przeciwnościami — dąb Brodawki sutkowe, skaleczenia — bez Bronchit — eukaliptus, wiąz, topola, bez, sosnowate Chinina (namiastka) — wierzba Chrypka — jarząb, topola Cukrzyca u dzieci — głóg Czaszka — orzech 203

Czyraki — brzoza, wiąz, jabłoń, orzech, bez, klon Czyraki mnogie — jabłoń Depresja maniakalna — wiąz Depresja psychiczna, rozpacz — kasztanowiec Dezynfekcja — eukaliptus „Doktryna znaków" — orzech Drżenie — topola Dur brzuszny — wiąz, eukaliptus Dziąsła, owrzodzenia — wierzba Dziąsła, choroby — eukaliptus, jabłoń Egzema — jabłoń, brzoza, modrzew, orzech, jesion Eklektyczna szkoła medycyny — orzech Emetyk, środek wymiotny — ostrokrzew Emocjonalne zachwianie — jabłoń Energia — jabłoń Erotomania — wierzba Gardło, owrzodzenia — dąb, wierzba, jarząb, eukaliptus, jabłoń, topola, orzech, bez, sosnowate Gardło, infekcje — bez Głód (natrętny) — sosnowate Gorączka u dzieci — bez czarny Gorączka — dąb, jesion, bez, wierzba, kasztanowiec, ostrokrzew, orzech, brzoza, jarząb, eukaliptus, jabłoń, topola, cyprysowate, sosnowate Grypa — ostrokrzew, eukaliptus, cyprysowate, bez, orzech Grzybice stóp — jabłoń Guzy macicy — jesion Hemoroidy — dąb, bez, jarząb, topola, kasztanowiec, orzech Histeria — wierzba Homeopatia — dąb, sosnowate, wierzba, jesion, głóg, jarząb, eukaliptus, kasztanowiec, cyprysowate, topola, orzech, czarny bez, ostrokrzew 204

Immunnologiczny system — jesion Infekcje, wewnętrzne — jabłoń Infekcje, zewnętrzne — jabłoń Jama ustna, owrzodzenia — orzech Jama ustna, infekcje — bez Jęczmyk — orzech Języczek, zakażenie — bez Kamienie — jabłoń Kąpiele — sosnowate, jabłoń, modrzew, orzech, bez Karmienie piersią, brak mleka — orzech Kaszel z krwią — kasztanowiec Kaszel — ostrokrzew, wiąz, topola, kasztanowiec, bez czarny, sosnowate, cyprysowate Katar — brzoza, ostrokrzew, orzech Kłykcina, szyszkowina — cyprysowate Koklusz — wierzba, kasztan Kolka — ostrokrzew, orzech, bez Kolka jelitowa — jesion Kości, martwica — jabłoń Kości, złamanie — ostrokrzew, wiąz Kości, rozwój — jabłoń Koszmary senne — topola Krew, ustabilizowanie ciśnienia — głóg Krew, obniżenie ciśnienia — głóg Krew, czyszczenie — jabłoń Krew, poprawienie krążenia — kasztan Krew w moczu — dąb Krwawienie błon śluzowych — sosnowate, modrzew Krwawienie wewnętrzne — dąb, wierzba Krwawienie zewnętrzne — ostrokrzew Krwotoki — modrzew, orzech, eukaliptus Kurzajki — żywotnik Lęki — topola Lewatywa — wiąz, orzech 205

Liszaj rumieniowaty — jabłoń Liszajec — wiąz Lubieżny obłęd — wierzba Łojotokowe torbiele — jabłoń Łupież — wierzba Łuszczyca — jabłoń, brzoza, modrzew Łysienie — brzoza Macica, wypadanie — orzech Macica — sosnowate, jesion Malaria (zimnica) — eukaliptus Mania religijna — topola Martwica (gangrena) — wiąz, modrzew, wierzba Masaż — sosnowate, klon Maści, wykonanie — patrz orzech Maści — topola, orzech, bez Melancholia — modrzew Menopauza — orzech Menstruacja — cyprysowate, brzoza, bez Menstruacja obfita — larch Mętny mocz — kasztan Mięśnie, bolesność — sosnowate Migdałki, zapalenie — głóg, orzech, jarząb Mocz, nadmierna ilość — czarny bez Moczowo-płciowy układ — eukaliptus, cyprysowate Moczopędne działanie — jesion, bez, brzoza, ostrokrzew, wierzba, modrzew, cyprysowate Mózg — wiąz, orzech Naczynia krwionośne, wzmocnienie — sosnowate Nadwrażliwość na zmiany — orzech Nalewki kwiatowe — dąb, sosnowate, wierzba, ostrokrzew, kasztanowiec, orzech, wiąz, modrzew Namiastka mleka — wiąz Napięcia — jabłoń 206

Napięcie tętnicze — głóg Nasiadówki — dąb, jarząb, orzech Nasieniotok — wierzba Nerki — jabłoń, bez, brzoza, snosnowate, topola Nerwoból — kasztan, bez Nerwowość — głóg, wierzba Nienawiść — ostrokrzew Nieśmiałość — wiąz Niestrawność — wierzba, jabłoń Nieżyt żołądka — wiąz Nimfomania — wierzba Nowotwory — jabłoń, bez, orzech Nowotwory gąbczaste — cyprysowate Nudności — topola Obrzęk — jabłoń, cyprysowate, modrzew, brzoza, bez, głóg Odbytnica, wypadanie — dąb Oddychanie (kłopoty) — dąb Odnowa sił męskich — orzech Odra — bez Okłady — bez, wiąz, brzoza Oko, stan zapalny — bez Oko, problemy — wierzba, klon, orzech, ostrokrzew Okostna — orzech Oparzenia — wierzba, eukaliptus, wiąz, topola, orzech Oparzenia słoneczne — bez Opony mózgowe — orzech Opryszczka, półpasiec — klon Opuchlizna migdałów — jabłoń Osłabienie serca — głóg Ospa — cyprysowate Ospa wietrzna — ostrokrzew Owrzodzenie — jabłoń Paniczny lęk — topola Paraliż, porażenie — jabłoń 207

Pęcherz — sosnowate, brzoza, jabłoń, dąb Pęcherzyki opryszczkowe — cyprysowate Pewność siebie, jak odzyskać — modrzew Piersi, otarcia — bez Płuca, problemy — sosnowate, ostrokrzew, eukaliptus, wiąz, topola, jabłoń, kasztan Płuca, krwawienie — modrzew Płuca, przekrwienia — dąb, sosnowate, eukaliptus, topola Pochwa, stan zapalny — orzech Poczucie winy — sosnowate Podagra (dna) — jesion, wierzba, brzoza, wiąz, jabłoń, topola, dąb, jarząb Pokarm — dąb, sosnowate, jesion, brzoza, klon, wiąz, jarząb Pokwitanie — orzech Polucje nocne — wierzba Pomyłki, powtarzające się — kasztan Poród, wywołanie — bez Poszczenie — jesion Poszczepienne objawy — cyprysowate Poty, wywoływanie — orzech, bez, cyprysowate Poty nocne — topola, czarny bez Prysznic — dąb, jarząb, orzech Przeciwbólowo — wierzba, topola Przeczyszczające — ostrokrzew, orzech, bez Przekrwienie śluzówek — bez Przetoki i guzki w rejonie odbytu — dąb Przewód pokarmowy, oczyszczanie — jabłoń Przewód pokarmowy — orzechy, kasztany Przewód pokarmowy, rozkurczowo — topola Przeziębienie — ostrokrzew, orzech, bez, cyprysowate Przeziębienie, zapobieganie — bez Psia zaraza — eukaliptus Reumatyczna gorączka — głóg Reumatyzm — sosnowate, jesion, wierzba, ostrokrzew, brzoza, bez, wiąz, jabłoń, topola, kasztan, cyprysowate, jarząb 208

Robaki — sosnowate (konie i bydło), brzoza, cyprysowate, wiąz, topola, orzech Ropotok — eukaliptus Rozwolnienie — jesion, brzoza, jarząb, jabłoń, orzech, bez Rwa kulszowa, ischias — jabłoń, sosnowate Rzeżączka (tryper) — wierzba, eukaliptus, topola, cyprysowate Schizofrenia — orzech Seksualnie uspakajające — wierzba S. nigra Serce, problemy — eukaliptus, cyprysowate, bez, głóg Siniaki — sosnowate, topola, bez Skaleczenia i podrażnienia skóry — dąb, sosnowate, wierzba, brzoza, jabłoń, modrzew Skaleczenia głowy — orzech Skaleczenia, rany — eukaliptus, wiąz, jabłoń, topola, modrzew, bez, orzech, sosnowate Skóra, uszkodzenia — bez Skrofuły, zołzy — orzech Śledziona, obrzęk — dąb Śledziona — ostrokrzew, modrzew Śledziona, oczyszczanie — jesion, klon Spękane dłonie — bez Stan zapalny gruczołów — dąb, orzech Stany gorączkowe, sporadyczne — dąb Stany zapalne zewnętrzne — jabłoń, topola Stawy — czarny bez Strach — topola Strachliwość — topola Stwardnienie tętnicze (miażdżyca) — głóg Sumak jadowity — wiąz, brzoza Swędzenie głowy — orzech Syfilis (kiła) — orzechy Szkorbut — sosnowate, jarząb, cyprysowate 209

Tasiemiec — wiąz, modrzew, orzech Tętnica wieńcowa — ostrokrzew, modrzew Tętnice — ostrokrzew Torebki stawowe, problemy — wiąz Trądzik — jabłoń, orzech Trawienie — eukaliptus, jabłoń, orzech, sosnowate Układ moczowy, zakażenia — topola Umniejszenie swojej wartości — sosnowate Uraza, żal — wierzba Uszy, zatkanie — bez (imbir) Utrata zaufania — brzoza Utrata masy ciała — jesion, jabłoń Utrata głosu — topola Wapń — wiąz Wątroba, oczyszczanie — jesion, klon, jabłoń, topola, orzech Wątroba, niedomagania — kasztan, modrzew Weneryczne choroby — topola, cyprysowate Węzły, obrzęk — jabłoń Wiosną, na wzmocnienie — jesion, bez Włókniaki — jesion Włosy — jabłoń, orzech Wole — dąb Wrzody, zewnętrzne — eukaliptus, wiąz, kasztan, orzech Wrzody — wierzba Wrzody, wewnętrzne — orzech Wyczerpanie — sosnowate, eukaliptus Wydzielanie płynów, zwiększenie — bez Wykrztuśne działanie — eukaliptus Wymioty — topola Wysięki — topola Wysypka, wypryski — wiąz, eukaliptus, topola, kasztan, orzech 210

Ząbkowanie — orzech Zapalenie sutka — bez Zapalenie płuc — bez, eukaliptus Zapalenie wyrostka sutkowego — jabłoń Zapalenie jelit — wiąz Zapalenie stawów — topola, cyprysowate Zapalenie gardła (paciorkowiec) — głóg Zapalenie brodawki sutkowej — jabłoń Zapalenie oka — jabłoń Zapalenie mięśnia sercowego — głóg Zapalenie nerek — czarny bez Zapalenie opłucnej — ostrokrzew Zapalenie okrężnicy — wiąz Zapalenie pęcherza — wiąz, modrzew, topola, sosnowate Zaparcie — wiąz, orzech, dąb, sosnowate Zatoki, przekrwienie — dąb Zatoki, stan zapalny — wiąz Zawroty głowy — dąb Zazdrość — ostrokrzew Zgaga — wierzba, jabłoń Zmiany życiowe — orzech Zwichnięcia — sosnowate, bez Zwichnięty staw — ostrokrzew Żołądek, krwawienie — modrzew Żołądek — wiąz, topola, orzech, dąb, sosnowate Żołądkowo-jelitowe — eukaliptus Żółtaczka — jesion, topola, orzech Żylaki — dąb, orzech

Indeks II magiczne

Właściwości

Abred — jesion Adam — jabłoń Adonis — orzech włoski Afrodyta — jabłoń, orzech włoski Akka — jarzębina Ametyst — cyprysowate Apollo — jabłoń, orzech włoski Artemida — wierzba Artur — dąb, jabłoń Asgard — jesion Astarte — sosna, cyprysowate, orzech włoski Asyryjczycy — sosna, cyprysowate Atak fizyczny, ochrona — bez czarny Atak psychiczny, odparowanie — bez czarny Atalanta — jabłoń Atena — jabłoń Attys — sosna Awalon — głóg, jabłoń Babilon — cyprysowate Bachus — sosna, orzech włoski Belenos — wierzba, głóg Belili — wierzba Beltaine — głóg, jarzębina Bezsenność — bez czarny Biblia — jabłoń, cyprysowate Blodeuwedd — dąb Błogosławienie pól i sadów — jabłoń Błogosławienie, dziecka — bez czarny Błogosławieństwo, zapewniać — bez czarny Bogini Potrójnego Księżyca — wierzba Bóg Lata — ostrokrzew

Bóg Słońca — sosna Ból głowy, zabezpieczać przed — orzech włoski Ból, ochrona przed — żołądź Bramy — dąb Brijet — dąb Budda — wprowadzenie Byarka — brzoza Cel — brzoza Cel, droga życia — modrzew Celebracja — głóg Ceres — wierzba Cernunnos — dąb Cerridwen — dąb Ceugant — jesion Chaldejczycy — sosna, cyprysowate Chiny — cyprysowate Choroba, zapobieganie — żołądź, ostrokrzew, eukaliptus Choroba, ochrona przed — topola Chrzest — bez czarny Ciąża, zapobieganie — orzech włoski Ciąża — bez czarny Connla, studnia — leszczyna Cuchulain — ostrokrzew Czakra gardła — eukaliptus Czarownice — głóg Czarownicy — jesion, ostrokrzew Dagda — dąb Decyzji podejmowanie — jabłoń DeDannan — jarzębina Depresja, obrona przed — głóg Deszcz, zaklinanie — modrzew Dewy — wiąz, bez czarny Diana — jabłoń Dindsenchas — leszczyna 214

Dionizos — sosna, jabłoń Długowieczność — żołądź Dom — jarzębina Druidzi — dąb, cyprysowate, jarzębina Drzewa strażnicy {Vard-trad) — bez czarny Drzewo Świata — sosna, jesion, cyprysowate, topola, modrzew Duch, słyszeć — topola Duch Lasu — modrzew, bez czarny, sosna Duchowa walka — ostrokrzew Duchy złe, odpędzanie — cyprysowate Duchy, zaklinanie — wierzba Duchy przewodniki, przywoływać — jarzębina Duchy lasu — ostrokrzew, bez czarny Duchy ziemi — sosna Dzieci — jesion, ostrokrzew, brzoza, głóg, klon, wiąz, cyprysowate Dziewięć świętych drzew — dąb, sosna, ostrokrzew, leszczyna, jałowiec, cyprysowate, topola, jabłoń, jesion Edda — jabłoń Egzorcyzmy — brzoza, bez czarny Elam (Palestyna) — cyprysowate Elementale, przywoływać — jarzębina Elfy — wiąz, bez czarny Elfy leśne — wiąz Elizejskie, pola — topola Elokwencja, zapewniać — wiąz Emocjonalne napięcie — kasztan Energia żeńska — bluszcz (patrz ostrokrzew) Eostre — klon Erato — dąb Eridu, las — sosna Eris — jabłoń Erriap — Wprowadzenie Eurydyka — wiąz Ewa — jabłoń 215

Faeton — topola Fajka, święta — wierzba Fionn — leszczyna Fletnia Pana — bez czarny Flora — głóg Fujarki — bez czarny Gardło — eukaliptus Glastonbury — głóg Głowa, namaszczać — orzech włoski Groby — sosna Gwiazdy — modrzew Gwyddon — jesion Gwynedd — jesion Habondia — ostrokrzew Hades — topola Harfa — wierzba Heimdaller — jesion Hekate — wierzba, jesion, dąb Helena trojańska — jabłoń Heliady — topola Helios — topola Hera — wierzba, jabłoń Herkules — dąb, jabłoń Herne — dąb Hesperydy, ogród — jabłoń Hippomenes — jabłoń Hoenin — wiąz Hołda — bez czarny Hylde-moer — bez czarny Hylde-vinde — bez czarny Hymen — głóg Idunn — jabłoń Intuicja — wierzba, leszczyna 216

Istoty pozaziemskie — sosna Izdubar Epik — sosna Jabłko niezgody — jabłoń Janus — dąb Jasnowidz — cyprysowate Jednorożec — jesion, jabłoń Jowisz — dąb, klon, kasztan, orzech włoski, sosna Kadzidło — bez czarny Kalendarz Drzew Kardea — głóg Karma — bez czarny Kirke — wierzba Kręgi kamienne — jarzębina Krew (substytut) — jabłoń Król Artur — jabłoń, dąb Król Lasu — sosna Kryształ — sosna, pęczki mocy Krzyż — dąb, sosna, jesion, leszczyna, jarzębina Księżyc — wierzba, eukaliptus, modrzew Księżyc, fazy gdy najlepiej ścinać drzewo — modrzew Księżycowa magia — wierzba Kurzajki — jesion, bez czarny Kybele — sosna, dąb Labra Żeglarz/Maon — wierzba Ladon — jabłoń Lakota — wierzba, topola Leuke — topola Lieschi, duchy lasu — brzoza Lif/Lifthrasir — jesion Lleu — Wstęp Lodr — wiąz Lugh — ostrokrzew 217

Łaźnia parowa — cyprysowate Maa-Emoineh — jarzębina Magia, definicja — Wstęp Maon/Labra Żeglarz — wierzba Mars — ostrokrzew, sosna, jesion Mary nocne — cyprysowate Mądrość, osiąganie — głóg Maskims — cyprysowate Matka Bzu — bez czarny Matka Ziemia — brzoza Mentalna moc — ostrokrzew, głóg Merkury — wierzba Męska energia — ostrokrzew, dąb Miejsca pochówku — wierzba, jarzębina, topola Milczenie — głóg Miłość — jesion, wierzba, klon, jabłoń, kasztan, cyprysowate, orzech włoski Miłość, bezwarunkowa — brzoza Miłość, przepowiadanie — wierzba, leszczyna Mimir — jesion Miotła czarownicy — jesion Młodość, zachowanie — jarzębina Moc żeńska — brzoza, wierzba Muzyka — wiąz Myślaki, odpędzanie — jarzębina Nadawanie imienia — cyprysowate Nadzieja — (fiołki), sosna Neptun — jesion Nieśmiertelność — żołądź, sosna, jabłoń Niewinność — głóg Norny — jesion Nowe plany — brzoza Obce istoty, odpędzanie — jarzębina Obiata — jabłoń, dąb 218

Ochrona — dąb, sosna, jesion, wierzba, ostrokrzew, brzoza, jarzębina Ochrona okrętu — sosna, jarzębina, eukaliptus, modrzew, bez czarny, cyprysowate Oczyszczenie — sosna, brzoza Odyn — dąb, wiąz, brzoza, Wstęp Ogień — dąb, ostrokrzew, kasztan, cyprysowate, orzech włoski Ogień, chronić przed — modrzew Ogróg, magia — jabłoń Olwena — jabłoń Ołtarz — dąb, jarzębina, eukaliptus, cyprysowate, sosna Orfeusz — wiąz, wierzba Pan — dąb, sosna Pan Zimy — ostrokrzew Pentagram — jarzębina Persefona — wierzba Pieniądze — topola, cyprysowate Piorun, ściąganie — dąb, jesion Piorun, chronić przed — żołądź, ostrokrzew, jarzębina, głóg Planety, ruchy — modrzew Płodność — dąb, sosna, głóg, jabłoń, orzech włoski Pluton — topola Poezja — leszczyna Pogrzeb — sosna, głóg, topola, bez czarny, wierzba Pokolenia, przyszłe — modrzew Pokój — modrzew Ponowne narodziny (odrodzenie) — modrzew, jesion, bez czarny Posejdon — sosna, jesion Poświęcenie — cyprysowate, modrzew Potencja seksualna — dąb Powietrze — sosna, klon, eukaliptus Powodzenie — cyprysowate, bez czarny Prawo Brehon — leszczyna 219

Prawo Crith Gablach — ostrokrzew Przeciwzaklęcie — sosna Przepowiadania dar — jesion, orzech włoski Przeszłość — jesion Przeznaczenie — jesion Przyszłość — jesion Radość, wzmagać — głóg, sosna Rauni — jarzębina Reumatyzm, ochrona przed — orzech włoski Rea — dąb Rodzina — jarzębina Równowaga — dąb, jesion Różdżkarstwo — wierzba, leszczyna Runy — brzoza Rybołówstwo, magia — głóg Rytuały morskie — jesion Salomon — cyprysowate Samhain (wigilia Wszystkich Świętych) — dąb, leszczyna, jabłoń Saturn — ostrokrzew, wiąz, topola Saturalia — ostrokrzew Sen, magia — ostrokrzew Serce, wzmacniać — orzech włoski Sezony — modrzew Sezony, zmiana — orzech włoski Siedem (liczba) — cyprysowate „Siedem szlachetnych świętych drzew" (cd) — ostrokrzew, leszczyna, jabłoń „Siedem szlachetnych świętych drzew" — brzoza, olcha, wierzba, dąb Siła — dąb Siły psychiczne, zwiększanie — cyprysowate Słońce — dąb, jesion, cyprysowate, orzech włoski, topola Smok — jarzębina 220

Smużące patyki, wykonywanie — cyprysowate Stabilność, siła — kasztan Stara Religia — dąb Stary Testament — cyprysowate Studnie — leszczyna Styks — topola Sukces finansowy — dąb, żołądź, sosna, klon, orzech włoski Sylwan — sosna Syn Boży (Chrystus) — Wstęp Szafir — cyprysowate Szczęście (powodzenie) — dąb, jarzębina Ślub — ostrokrzew, bez czarny Śmierć — wierzba, bez czarny Śmierć, ochrona przed — topola Śmierć, lęk przed — wierzba Śpiewanie — jesion Środek lata — bez czarny Świat podziemia — jabłoń, orzech włoski Światło — sosna, ostrokrzew Święte studnie i źródła — wierzba, głóg Święte groby — modrzew Święte ciernie — głóg Święty łosoś — leszczyna Taniec Słońca — topola Tarcze — topola Tarot — cyprysowate Teraźniejszość — jesion Teutonowie — głóg Thor — dąb, jesion, brzoza, jarzębina, głóg Titaja — jabłoń Tomasz Poeta — jabłoń Trzy (liczba) — dąb Trzy Duchy — dąb Twórcze zdolności — leszczyna Tytoń — sosna 221

Udar słoneczny, ochrona przed — orzech włoski Umysł, siła — orzech włoski Uranos — jesion Utonięcie, ochrona przed — jesion Uzdrawianie — dąb, orzech włoski, sosna, jesion, wierzba, ostrokrzew, brzoza, jarzębina, eukaliptus, cyprysowate, bez czarny, jabłoń Wenus — sosna, brzoza, jabłoń, orzech włoski, bez czarny Węże, odpędzanie — cyprysowate Wiara — bez czarny Wiatr — topola Wiccaning — bez czarny Wielka Bogini — bez czarny Wielka Matka — sosna Wino (substytut) — jabłoń Woda — jesion, wierzba, jabłoń, topola, bez czarny, leszczyna Wodan — jesion Wojna trojańska — jabłoń Wojownicy — ostrokrzew Woreczek leczniczy — eukaliptus Wróżek kraina — jarzębina Wróżenie — jarzębina, brzoza, leszczyna Wróżki — dąb, jesion, głóg, jarzębina, wiąz, jabłoń, modrzew, bez czarny Wybór — jabłoń Yggdrasil — jesion, Wstęp Yule — sosna, jabłoń, ostrokrzew, cyprysowate Zielony Rycerz — ostrokrzew Ziemia — sosna, wiąz Zima — sosna Zima, zrównanie dnia z nocą — ostrokrzew, sosna, cyprysowate 222

Zogniskowanie duchowe — dąb Zrekowiny — bez czarny Zeus — dąb, jabłoń, topola, sosna Żądza, zapobieganie — bez czarny Życzenia — orzech włoski, bez czarny

Indeks III Inne zastosowania „Ale" (piwo) — jarząb Antyseptyka — wierzba Balie — cyprysowate Barwniki do drewna — orzech włoski Barwniki naturalne — dąb, brzoza Beczki, zabezpieczanie — sosna Beczki na śledzie — brzoza Beczki do wina — kasztanowiec, dąb Beczki — sosna, wierzba Boazerie — kasztanowiec, sosna, wiąz Budowa domów — wstęp, sosnowate Canoe — brzoza, wstęp Celtyckie tańce, muzyka — dąb Chleb — topola, orzech Ciastka — orzech włoski Ćmy, odstraszanie — cyprysowate Cydr — jabłoń Dania — wstęp Dezodorant — sosna Domowe sprzęty — topola Domowe narzędzia — sosna Drabiny — jesion Drewno opałowe — dąb, jesion, klon Drzwi — wierzba Dżemy i galaretki — głóg, bez Dzika zwierzyna, schronienie — iglaste Dzika zwierzyna, żywność — jarząb Dzikie zwierzęta — leszczyna Dzikie ptaki — ostrokrzew

Erozja, zapobieganie — wierzba Erozja, kontrolowanie — leszczyna Flety — bez Futro, przechowywanie — cyprysowate Galicja — wstęp Garbowanie sieci — jesion Garbowanie skóry — dąb, kasztanowiec, modrzew Gonty — cyprysowate Górnicze prace — brzoza Grzebień — głóg, bez Gwiazdka — ostrokrzew, sosna Herbata, namiastka — ostrokrzew, brzoza, głóg Indianie północnoamerykańscy — wstęp, jabłoń, brzoza, jesion, klon, dąb, wierzba, modrzew, orzech włoski, topola, kasztanowiec, cyprysowate, sosnowate Inkrustacje, zdobienie — ostrokrzew, głóg, klon, jabłoń, orzech włoski Jadalne części — żołędzie (dąb), sosna, jesion, brzoza, jarząb, wiąz, klon, kasztanowiec, jabłoń, orzech włoski Jeleń — ostrokrzew Kawa, namiastka — jarząb, głóg Koła — orzech włoski Kolby — głóg, jabłoń, orzech włoski Kołki — bez Kołyska — brzoza Konie — sosna, kasztanowiec Konstrukcje budowlane — modrzew Koszykarstwo — wstęp, jesion, wierzba Koszyki — leszczyna Kredens — cyprysowate 226

Krety, odstraszanie — bez Króliki — ostrokrzew Krowy — ostrokrzew, kasztanowiec, bez Krykiet, kije — wierzba Krzesła — klon Kubły — cyprysowate Laski — ostrokrzew, jesion, jarząb Likiery — jarząb, głóg Łodzie z drewna — brzoza Łoś — jarząb Łuki — jesion Materiał budolcowy — dąb, jesion, klon, kasztanowiec, modrzew Maty — wstęp Meble — klon, kasztanowiec, dąb, sosna, modrzew, cyprysowate, orzech włoski, wierzba, wiąz Miód — jabłoń Miotły — wierzba, jesion, brzoza Mleko, namiastka — wiąz Młynarstwo — wierzba Mus jabłkowy — jabłoń Muzyczne instrumenty — bez, iglaste Mydło, zapach — cyprysowate Myszy, odstraszanie — bez Naczynia — cyprysowate Narzędzia rolnicze — wiąz Obręcze — jesion Odzież — wstęp Ogień, rozpalanie — bez Ogrodzenia — jarząb, kasztanowiec, cyprysowate, bez, wierzba 227

Olej do lamp — orzech włoski Ołówki — cyprysowate Opał — wierzba Owadobójcze środki — sosnowate, cyprysowate, orzech włoski, bez Owce, pasza — topola, bez Ozdobne rośliny — iglaste, wierzba, jarząb Papier — brzoza Papier-mache — sosna Pasza — wierzba Pikle — orzechy włoskie Pipruny — jesion, brzoza Piwo — brzoza, klon Płyn dezodoryzujący — wierzba Podkłady kolejowe — modrzew Pojemniki — wiąz, jesion Politura do drewna — orzech włoski Powodzie, zapobieganie — wierzba, brzoza Powozy — jesion, orzech włoski, wstęp Proch strzelniczy — brzoza Przyrządy naukowe — bez Ptaki, dzikie — jarząb Religie — wstęp Sałatki — orzech włoski Skóra, wzmacnianie — brzoza Skóra, garbowanie — dąb Skrzynki — cyprysowate Skrzypce, struny — sosna Skrzypce, pudło — klon Słupy — kasztanowiec Statki — jarząb, cyprysowate, modrzew, wiąz Stoły — klon Strzechy i plecionki — brzoza 228

Surówka, wytapianie — głóg Świnie — dąb, kasztanowiec Syrop — brzoza, klon, kasztanowiec, orzech włoski Szarlotka — jabłoń Szkatułki — głóg, klon, tuja, wierzba Szkocja — wstęp Szpikulec — bez Szpulki — brzoza Tarcica — sosna Trumny, mierzenie — topola Trzonki narzędzi — brzoza Trzonki siekier — jesion Tyczki — sosna Tytoń, namiastka — głóg Wędki — bez Węgiel drzewny — klon, wierzba Wełna, barwienie — dąb, jabłoń, brzoza, klon, jarząb, topola, orzech włoski, sosna, jesion, bez Wełna, zabezpieczanie — cyprysowate Werniks — iglaste, modrzew, orzech włoski Wiklina, plecionki — wierzba Wino — jabłoń, bez Włócznie — jesion Włosy, barwienie na czarno — bez Wosk do pieczęci — iglaste Wozy — jesion Zabawki — bez, sosna, wierzba Żywiczne mydło — iglaste

Indeks Bóstw i świąt mniej znanych (sporządził tłumacz) Adonis — syryjski bóg, piękny młodzieniec i myśliwy. Zginął w czasie polowania rozszarpany przez dzika. Afrodyta miała polać nektarem krew kochanka i zamieniła ją w ten sposób w kwiat anemonu. Według innego mitu na prośbę Afrodyty Zeus zgodził się, by Adonis pół roku spędzał z Afrodytą, a pół w Hadesie. Na cześć Adonisa — boga syryjskiego obchodzono ośmiodniowe święto wiosny. Przez cztery pierwsze dni opłakiwano śmierć Adonisa nad jego ciałem (posąg złożony w grobie), by następnie głosić jego odrodzenie, obnosząc wokół posąg. Artemida — w mitologii greckiej bogini łowów i dzikiej natury. Asgard, góra — w mitologii germańskiej twierdza Asów. Jedni twierdzą, że leży pod chmurami, inni, że na ziemi, na wschód od Donu. Astarte — semicka bogini płodności i wegetacji. Atalanta — bohaterka mitów beockich i arkadyjskich. Uczestniczka wyprawy Argonautów i łowów na dzika kalidońskiego. Pierwsza zadała mu ranę, za co dostała od Meleagra głowę i skórę zwierzęcia. Attys — ukochany bogini Kybele. W przystępie szału pozbawił się męskości i zmarł. W kulcie Kybele był symbolem odradzającej się na wiosnę przyrody. Avalon — według celtyckiej legendy wyspa zmarłych, rajska wyspa na zachodzie, na którą udali się po śmierci król Artur i inni bohaterowie. Od XII wieku Avalon zaczęto łączyć z klasztorem w Glastonbury. Belili —? Beli, bóg z mitologii iryjskiej, prawdopodobnie identyczny z galijskim bogiem Belenosem. Belenos — w mitologii celtyckiej bóg słońca i śmierci. 231

Blodeuwedd — czyli Zrodzona z Kwiatów, małżonka Llen Law Gyffesa. Brijet — córka Dagdy, bogini wiedzy, poezji i wieszcz-biarstwa. Ceres — w mitologii rzymskiej opiekunka urodzaju. Ceraunnos — galijski bóg o rogach jelenia. Dagda — w religii Celtów bóg urodzaju i obfitości, patron, rolnictwa. Eris — w mitologii greckiej bogini niezgody. Z zemsty, że nie została zaproszona na wesele Peleusa i Tetydy, podrzuciła między ucztujących jabłko z napisem „dla najpiękniejszej", co stało się powodem sporu między Herą, Ateną i Afrodytą, a w konsekwencji doprowadziło do wojny trojańskiej. Erriap — bóg galijski. Gwyddon — bóg w mitologii walijskiej, syn Dona. Halloween — wigilia Wszystkich Świętych. Heimdall — w mitologii germańskiej jeden z Azów (najwyższych bogów, którymi władał Odyn), najmądrzejszy, znający przeszłość i przyszłość bóg jasności. Jego atrybutem był róg Gjallarhorn, w który miał zadąć, by wezwać bogów do ostatniej bitwy z Lokim. Hekate — w mitologii greckiej dziewicza bogini mroku, zjaw nocnych i sztuki czarnoksięskiej, patronka łowów, pasterstwa, wojny i prawa, a także magii miłosnej. Sprawowała władzę nad duszami zmarłych, była boginią zemsty, magii i uroków, opiekunką czarownic. Hymen — w mitologii greckiej bóg małżeństwa, który prowadzi orszak weselny. Pierwotnie Hymenajos — bóg personifikujący pieśń weselną. Idunn — w mitologii germańskiej żona boga poezji (Bragi) i opiekunka złotych jabłek, zapewniających Azom wieczną młodość. Janus — rzymskie bóstwo obdarzone mocą widzenia przeszłości i przyszłości, oddźwierny Nieba, opiekun 232

wszelkich przejść, bóg początku i końca. Był wyobrażany jako mężczyzna o dwóch twarzach, skierowanych w przeciwnych kierunkach. Kardea — bogini rzymska z kategorii bóstw zwanych indi-getes. Ich rola sprowadzała się do wypełniania ściśle określonej czynności. Kardea była łączona z zawiasami drzwi. Kirke — w mitologii greckiej czarodziejka, pani wyspy Aja zamieszkanej przez zwierzęta, które były zaczarowanymi przez nią ludźmi. Spotkał ją w swych wędrówkach Odyseusz. Kybele — w mitologii frygijskiej zamieszkująca szczyty gór bogini, czczona jako Wielka Macierz natury i związana z cyklicznością pór roku. Leuke — w mitologii greckiej śmiertelna nimfa, córka Okeanosa i Tethys. Przemiana w srebrną topolę miała jej zapewnić nieśmiertelność. Lleu, inaczej Lug albo Lugos — ogólnoceltycki bóg słońca, światła i nauk. Należał do pokolenia bogów z plemienia Tuatha DeDannan. Jego święto obchodzono w wigilię 1 sierpnia. Mojry — córki Zeusa i Temidy, boginie przeznaczenia: Kloto, Lachesis i Atropos. Norny — u północnych Germanów trzy boginie przeznaczenia: Urd, Skuld i Werdandi. Odyn — w mitologii germańskiej najwyższy i najpotężniejszy bóg, pan nieba i ziemi, król bogów i ludzi, inaczej Wodan. Olwena — bogini, córka boga zaświatów Yspaddadena Penkawra, bohaterka walijskiej opowieści Jak starał się Kulhwch o rękę Olweny. Pani Hołdy — inaczej Pani Holli, w mitologii germańskiej przewodniczka gromady duchów lub dusz zmarłych. Według wierzeń ludowych zabiera dusze zmarłych, lecz z tajemniczych źródeł, którymi się opiekuje, wychodzą również dusze nowonarodzonych. 233

Persefona — w mitologii greckiej bogini krainy zmarłych, poślubiona Hadesowi. Córka Zeusa i Demeter. Piktowie — jeden ze starożytnych ludów (celtycki?) Wielkiej Brytanii, wyparty do Szkocji przez Brytanów i Rzymian. Rea — w mitologii greckiej jedna z tytanid, córka Urano-sa i Gai, żona własnego brata Kronosa, z którym miała liczne potomstwo. Najważniejszym z synów był Zeus — władca bogów i ludzi. Samhain — 31 października, w tradycji celtyckiej święto ognia, dzień oddzielający następujące po sobie lata. Sylwan — w mitologii rzymskiej pierwotnie bóg lasów i dzikiej przyrody, później bóg pól, trzody, rolnictwa, roślin, zwierząt i gajów. Thor — w mitologii germańskiej wielki bóg gromu. Strzegł porządku świata i bronił bogów i ludzi. Titaja — inna nazwa Gai, Ziemi. Żywioł pierwotny, z niej powstały pokolenia bogów greckich. Uranos — w mitologii greckiej małżonek Gai (Ziemi), z którą począł Tytanów, Cyklopów i Sturękich. Władzę po nim przejął najmłodszy Tytan — Kronos. Wodan — w mitologii zachodniogermańskiej bóg odpowiadający Odynowi. Najwyższy bóg panteonu germańskiego. Yule — święto odbywające się 21 grudnia (w przybliżeniu), związane z przesileniem zimowym i narodzinami Słońca. Przy opracowywaniu haseł tłumacz korzystał ze Słownika mitologii ludów indoeuropejskich A. M. Kempińskiego, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1993.