Jacek Fedorowicz W zasadzie tak

Jacek Fedorowicz

W ZASADZIE TAK JAK ŻYĆ, CZYLI: WSTĘP - PRZEDMOWA - PROLOG: - INWOKACJA, A TAKŻE ZASADY OGÓLNE PORADNI ZDROWIA PSYCHICZNEGO Szanowni Czytelnicy! Przede wszystkim gratuluję trafnego wyboru. Spośród wielu tytułów wybraliście pozycję właściwą. Nabyliście w księgarni tę oto książeczkę i - jeżeli jeszcze nie zdajecie sobie sprawy, jaki skarb trzymacie w ręce - przyjmijcie moje zapewnienie, że kupiliście właśnie to, co kupić należało. Książeczka jest doskonała. Jako współautor wiem o tym najlepiej. Jej wartość polega na funkcjonalności. Bo - jakkolwiek szata graficzna przedstawia nierzadko wiele do życzenia, jakkolwiek tu i ówdzie zdarzają się błędy stylistyczne, jakkolwiek nad całością ciąży brzemię gadulstwa, ujawniające się w dziwacznej chęci powtarzania jednej i tej samej myśli po pięć razy dokładne przestudiowanie choćby połowy rozdziałów i zastosowanie się do zawartych w nich porad, pozwoli Wam przeżyć najbliższe lata w całkowitym szczęściu i spokoju.

Od stycznia 1973 roku aż do dziś w każdy poniedziałek, o godzinie 7:30 prowadziłem podobno w programie III Polskiego Radia moją prywatną Poradnię Zdrowia Psychicznego. Piszę „podobno” bo, niestety, nigdy nie słyszałem siebie na antenie. Godzina nadawania była zbyt wczesna, jestem pracownikiem wieczorno-nocnym i rano odsypiam. Ponieważ w podobnej sytuacji znalazło się jeszcze kilka osób, a kilkadziesiąt tysięcy dalszych osób nie posiada radioodbiorników z falami ultrakrótkimi, postanowiłem opublikować w książce część porad mojej poradni. Jedynym celem poradni jest zapewnienie pacjentom szczęścia w życiu codziennym. Nasze szczęście codzienne zależy wyłącznie od naszego samopoczucia. Dobre samopoczucie osiągniemy poprzez odpowiedni stosunek do tych zjawisk życia codziennego, które nam nasze samopoczucie psują. Odpowiedni stosunek oprzemy na: a) poznaniu istoty zjawiska, b) wyuczeniu się odpowiedniego modelu zachowań i reakcji na zjawisko. Wyjaśnię na kilku przykładach najprostszych. Sytuacja wręcz banalna: wchodzimy do sklepu, chcemy coś kupić. Ekspedientka nie reaguje na „dzień dobry”, nie reaguje na „proszę pani”, nie reaguje na „czy dostanę” i ma nam za złe. Sytuacja taka była już setki razy przedmiotem krytyki, a ekspedientka bohaterką niezliczonej ilości żartów rysunkowych, felietonów satyrycznych, ostrych, chłoszczących, odważnych i bezkompromisowych. My krytykować nie będziemy, jakakolwiek myśl o krytyce jest nam obca i proszę nie spodziewać się, że cokolwiek zostanie w niniejszej książeczce skrytykowane. My przede wszystkim (patrz punkt „a”) postaramy się poznać istotę zjawiska. Po głębszym, a nie powierzchownym, krytykanckim przemyśleniu dojdziemy do wniosku, że przecież jesteśmy w sklepie intruzem, który przeszkadza w zasadniczej działalności placówki handlowej, to znaczy: w przyjęciu towaru, zmagazynowaniu towaru, wycenieniu towaru, przecenieniu towaru, dbaniu o prawidłowość ksiąg handlowych, o stan kasy i o całość towaru, aby go ktoś nie ukradł. Działanie ekspedientki jest ze wszech miar słuszne. Ekspedientka konsekwentnie realizuje cel swojej działalności, a celem tym jest odstraszenie nas od kupna, bo przecież sprzedaż towaru, to dla ekspedientki niepotrzebny kłopot, bez którego i tak otrzyma ona swoją pensję. Kiedy sobie to uświadomimy, spojrzymy na ekspedientkę innym wzrokiem: ależ tak! Jest to osoba logicznie myśląca i postępująca zgodnie z naturą ludzką. Gdyby była miła, grzeczna, gdyby nas zachęcała do kupna, oznaczałoby, że jest osobą bezmyślną lub, co gorsza, że coś się za tym kryje. Tu pozwolę sobie przypomnieć przykład sklepu z częściami samochodowymi w Łodzi, którego obsługa była przemiła, a półki zawalone poszukiwanym towarem. Musiało to wzbudzić podejrzenia aparatu ścigania, i słusznie: okazało się, że sklep sprzedawał części kradzione. Wróćmy do naszej ekspedientki. Ewentualny zysk, jaki miałby sklep ze sprzedania nam czegoś tam, to dla ekspedientki właściwie strata sił, które trzeba by przeznaczyć na inkasowanie, księgowanie i odnoszenie pieniędzy do banku. Jak więc należy zachować się w sklepie? Grzecznie, nienatarczywie i przepraszająco. Podkreślam: słusznie przepraszająco, bo naprawdę sprawiamy swoją osobą tylko niesłychany kłopot. Jednocześnie nastawiamy się z góry na odpowiedź „nie ma” i zadowoleni ze swej postawy wychodzimy ze sklepu. Inny przykład. Miał przyjść fachowiec i naprawić lodówkę. Nie przychodzi. Jak się zachowamy? Są dwie szkoły. Pierwsza nakazuje niezwłoczne opisanie przykładu niesumienności pracowników punktu naprawczego i przesłanie skargi władzom, a kopii do prasy. Wielu z Was pisze jeszcze do „Szpilek” z prośbą o napiętnowanie, wyszydzenie i wyśmianie. Naiwna wiara w skuteczność satyry tłumaczy się stosunkowo małą popularnością trzeciego programu Polskiego Radia. Słuchacze moich porad już co najmniej od kilku miesięcy nie wysyłają nigdzie żadnych skarg, ponieważ efekty działania w myśl zasad szkoły pierwszej są bardzo łatwe do przewidzenia: władze przeproszą serdecznie i obiecają, że pracownicy zostaną odpowiednio pouczeni (jak gdyby pracownicy przedtem nie wiedzieli, co powinni robić), a prasa gromkim głosem napiętnuje. W systemie pracy punktu naprawczego nic się nie zmieni, a autor skargi tylko częściowo wyładuje swoją złość, która to złość zwiększy się w następnym tygodniu, w czasie kilkugodzinnego, bezskutecznego czekania na fachowca, który miał przyjść naprawić telefon i nie przyszedł. Druga szkoła, moja, przewiduje działanie znacznie prostsze i skuteczniejsze. Żadnej pisaniny, żadnego

wylewania żółci na papier. Umówiliśmy się, że fachowiec przyjdzie między trzecią a szóstą. Wyznawcy pierwszej szkoły zasiedliby w fotelu i już koło piątej piętnaście gryźliby palce ze złości. A my nie. My zapraszamy przyjaciół i zaczynamy grać w brydża, całkowicie zapominając o fachowcu. Nie spodziewamy się żadnej wizyty, żadnego fachowca. I słusznie. A gdyby stał się cud i fachowiec przyszedł, powitamy go z radością, jak zupełnie niespodziewanego gościa. Jak państwo widzą, wszystko zależy od nastawienia psychicznego i to nastawienie należy sobie niezwłocznie wyćwiczyć drogą trudnych, przyznaję, ale koniecznych treningów. Na każdym kroku powtarzamy sobie: niczego się nie spodziewam, a więc nie dam się niemile zaskoczyć. Wypraktykowałem tę zasadę i pod względem stanu nerwów jestem najzdrowszym człowiekiem w Europie Środkowej. Kiedy mam coś do załatwienia w jakimkolwiek urzędzie, przede wszystkim staram się tego nie załatwiać i żyję sobie nie załatwiony, współczując tym, co się szarpią. Kiedy jednak sytuacja zmusi mnie do załatwiania, postanawiam, że pójdę na spacer, a przy okazji wpadnę do danego urzędu, pobędę tam chwilę i znów wrócę do spacerowania. Proszę zwrócić uwagę na ścisłość sformułowań: wpadnę i pobędę, a nie: wpadnę i będę się starał załatwić sprawę. Wchodząc do urzędu, staram się wykrzesać z siebie maksimum życzliwości dla urzędników, wczuwając się w ich sytuację. Oni mogą załatwić moją sprawę, ale przecież nie muszą. Co więcej: nie powinni. Zbyt szybkie załatwienie mojej sprawy mogłoby ściągnąć na nich różne podejrzenia, na przykład te, że ich przekupiłem. Staram się ich zrozumieć, a zrozumieć to znaczy wybaczyć. Więc wchodzę do urzędu wybaczliwy, w duchu ustalając sobie z góry termin następnej wizyty. Oczywiście, wychodzę z niczym, ale mój stan wewnętrzny jest cudowny: żadnych nerwów, złości, żadnego podnoszenia głosu. A gdyby udało się załatwić? Czy potraficie wyobrazić sobie to szczęście? Zupełnie niedostępne dla tych, co od razu nastawiają się, że urząd istnieje po to, aby sprawnie i szybko załatwiać. Ja rozumiem, że do tego wszystkiego trudno jest się z początku przyzwyczaić, ale musicie się przemóc i zerwać z przestarzałym systemem myślenia, który polega na tym, że od piekarza spodziewamy siaę bułek, od szewca butów, a od Eldomu lodówki. Następne rozdziały przedstawią kilkanaście sytuacji szczegółowych i nauczą Was, jak postępować, aby osiągnąć pełnię szczęścia w życiu codziennym.

JAK JEŚĆ Nasza prasa co pewien czas porusza problem gastronomii i niestety, robi to fatalnie. Posłużę się przykładem. Jedna z gazet warszawskich publikowała kiedyś przez kilka tygodni cykl artykułów pod wspólnym hasło-tytułem: „Aby nam się lepiej jadało”. Fałsz był zawarty już w samym tytule, ponieważ redakcji nie chodziło o to, aby nam się lepiej jadało, tylko o to, żeby się wykazać, jak to się popularnie mówi: odfajkować problem. Wynika to jasno z treści artykułów, aczkolwiek pozornie wszystko jest w porządku. Reporterzy obiektywnie przedstawiają koszmarny stan faktyczny naszej gastronomii, a następnie postulują: kierownicy lokali powinni dbać o lokal, kelnerzy powinni podawać, sprzątaczki sprzątać. a kucharze gotować. Jest to często stosowany ton naszej prasy, pouczającej szczegółowo, jak być powinno, wszystkich tych, którzy i tak doskonale wiedzą, jak być powinno, a następnie pokrzykującej ochoczo: hej siup! Weźmy się w garść! Postarajmy się, poprawmy, posprzątajmy, upitraśmy. I wszyscy są zadowoleni. Czytelnik jest zadowolony, bo mu się wydaje, że o niego zadbano, redakcja jest zadowolona, bo poruszyła problem, nawet problem jest zadowolony, to znaczy gastronomia jest zadowolona, bo zwrócono na nią uwagę. Mogła się wypłakać, wyliczyć wszystkie przepisy, które uniemożliwiają jej pracę. Jest ponadto okazja do złożenia samokrytyki, podjęcia paru zobowiązań i udekorowania kilku stolików, jeżeli już nie czystym obrusem, to przynajmniej polnym kwieciem. Przedstawiono po raz setny sprawy znane wszystkim od lat, a konstruktywne wnioski zastąpiono apelami, czyli jałowym pokrzykiwaniem.

Co powinna zrobić popularna gazeta w celu zdyskontowania tytułu „Aby nam się lepiej jadało?” Odpowiedzieć na to pytanie wprost, to znaczy: podać szereg przepisów kulinarnych, umożliwiających każdemu antytalentowi kuchennemu własnoręczne przyrządzenie posiłku, podać spis restauracji, których odwiedzenie grozi szpitalem, podać spis restauracji, których menu powoduje jedynie lekkie bóle żołądka, podać nazwę, adres (ewentualnie dołączyć mapkę, aby było łatwiej trafić) tej jednej restauracji, w której ryzyko zatrucia zmniejszono do minimum. O! Dopiero wtedy moglibyśmy stwierdzić, że działalność gazety jest namacalnie pożyteczna. Aby nie ograniczać się do roli pogromcy prasy (gdybym się ograniczył, zdradziłbym swoje własne ideały, ponieważ z mojego pokrzykiwania też nic nie wynika i nie wyniknie), podam państwu kilka porad praktycznych: jak zachować się w restauracji. Jedyna prawidłowa odpowiedź na to pytanie brzmi: wcale. Restauracja jest ostatnim miejscem, jakie poleciłbym odwiedzić w celu zaspokojenia głodu. Ale niejednokrotnie znajdujemy się w sytuacji bez wyjścia lub raczej: jedynym wyjściem z sytuacji jest odwiedzenie lokalu żywienia zbiorowego i musimy jakoś zadbać o to, aby zjeść w miarę szybko, bezpiecznie i bezkonfliktowo. Prawidłowe zajęcie miejsca obrazuje ilustracja na stronie następnej. Objaśniam: Przede wszystkim zajmujemy miejsce przy stoliku najbliższym kuchni. Działanie psychologiczne: kelner nie musi daleko chodzić. Menu wzięliśmy sobie już przedtem z sąsiedniego stolika. Na kartce z notesu wypisaliśmy czytelnie swoje zamówienie. Następna czynność to natychmiastowe zatopienie się w gazecie. Czynimy tak, jeżeli bardzo się nam spieszy. Gdybyśmy wołali kelnera niecierpliwie, zdradzilibyśmy się, że mamy mało czasu. Wtedy przepadło. Jeżeli jednak w ogóle nie interesujemy się kelnerem, tylko czytamy gazetę, podejrzewa on, że mamy zamiar okupować mu stolik przez kilka godzin i zjawia się już po trzydziestu minutach, czyli natychmiast. Podajemy mu kartkę z zamówieniem, ale uwaga: serdecznie go za to przepraszamy (Kazimierz Rudzki rozmawiając z kelnerem zawsze wstaje) i tłumaczymy, że mamy bardzo słabą pamięć, dlatego sami sobie musieliśmy zapisać. Jeśli tego nie zrobimy, kelner obrazi się. Proszę zrobić kiedyś doświadczenie i zacząć zamówienie od słów: - Może pan zanotuje... - Zapamiętam! - odpowie każdy kelner z godnością i dopiero po drugim dodatku do trzeciego dania wyjmie notes i każe sobie podyktować jeszcze raz od początku. Kelner z kartką odchodzi i udaje się do podręcznego stanowiska administracyjnego, gdzie nasze zamówienie ulega zabonowaniu, przepisaniu, podstemplowaniu, skalkulowaniu; następnie kelner wymienia z pomocnikiem kelnera kilka pism zaadresowanych do bufetowej, śle uczennicę gastronomiczną z podaniem odręcznym do kucharza, bierze z bufetu pokwitowanie, wciąga nasz bryzol na listę sprawozdawczą, jednym słowem: na serio bierze się do nakarmienia nas. My w tym czasie możemy się zająć zdobyciem noża, łyżki i widelca, co nie jest trudne, bo usiedliśmy obok wejścia do kuchni, a tam przeważnie znajdują się sztućce. Gdybyśmy sobie sami nie przynieśli, musielibyśmy długo i z przykrością patrzeć, jak stygnie nam podane jedzenie. Za tę samoobsługę kelner się nie obrazi - po prostu nie zauważy. I to już wszystko. Pozostaje nam czekać (nie nudzi nam się, bo mamy gazetę), następnie zjeść i zapłacić, po czym rozbić rachunek. Rozbić na osoby znajdujące się przy stoliku. Najczęściej tak się zdarza, że wolnych stolików nie ma, są tylko wolne miejsca. Po zjedzeniu prosimy o rachunek, podajemy prośbę „osobno”, na co kelner z udanym zażenowaniem stwierdza: „ja już policzyłem razem” i stoi w pozycji szantażowej. Daje nam do zrozumienia, że jeżeli go w tym momencie odeślemy i zmusimy do ponownego liczenia osobno - wróci do nas z rozbitym rachunkiem najwcześniej za godzinę. Płacimy więc, a następnie rozliczamy się z resztą towarzystwa, to znaczy z ludźmi, którzy przygarnęli nas do stolika lub zostali przez nas przygarnięci, przy czym nie muszę chyba zaznaczać, że osoby te widzą się wzajemnie po raz pierwszy w życiu. Nie rozpatrywaliśmy jeszcze samego zamówienia, ale przypuszczam, że Drodzy Czytelnicy sami wiedzą, że należy zamówić wódkę, której potem nie trzeba, a nawet nie należy (o tym za chwilę)

wypijać, że nie wolno zamawiać nic smażonego, żadnych grzybów, żadnych tatarów, najlepiej żadnych mięs, i że po zamówieniu kotleta mielonego od razu można zatelefonować po pogotowie. Zamawiamy zawsze znacznie więcej niż potrafilibyśmy w siebie wcisnąć, a to dlatego, że połowy zamówionych przez nas potraw nie będzie. Gdybyśmy zamówili, na przykład, tylko jedno drugie danie kelner poinformuje nas, że już nie ma tego dania, ale poinformuje dopiero w momencie, gdy zjedliśmy zupę. Ponowne zamówienie w takiej chwili to wiele, wiele minut straty, ponieważ kelner po wysłuchaniu naszego ponownego zamówienia zaczyna swą działalność administracyjną od początku. Człowiek doświadczony zamawia zawsze danie główne i danie rezerwowe. W restauracji nie wolno pić alkoholu. Wiem, że namawianie do niepicia jest głosem wołającego na puszczy. Ale będę wołał. Pić alkohol można w domu, od biedy można w bramie lub na plaży. Pod żadnym pozorem nie wolno pić w restauracji. Człowiek pijący w restauracji naraża się na ruinę finansową, bo zapłaci rachunek dwu- lub trzykrotnie większy niezależnie od tego ile zjadł i wypił, naraża się ponadto na krzywdy moralne i fizyczne, bo jako pijany ma, co prawda, ogólną sympatię społeczeństwa, ale niech nie zapomina, że jest wyjęty spod prawa. Niech no tylko spróbuje zaprotestować przy dubeltowym rachunku. Telefon na pogotowie milicyjne i koniec. Proszę pamiętać, że kelner, porter, szatniarz (a także: konduktor, kierowca, kontroler, babka toaletowa, listonosz, bileter) są w ewentualnym sporze stroną reprezentującą placówkę państwową, a pijany jest pijany, choćby wypił tylko pół kieliszka i jako taki nigdy nie ma racji. Jego zeznań po prostu nie bierze się pod uwagę. Proszę przyjrzeć się kiedyś pracy portierów nocnych lokali. Leją w mordę aż miło i to zupełnie bezkarnie. A jak czasem uderzą trzeźwego, to jego wina, po co się pętał. Nie bronię tu pijących, chciałbym im tylko uświadomić, że jeżeli piją w restauracji, to niech nie mają potem pretensji do kelnerów, portierów i szatniarzy. To samo zresztą dotyczy wszystkich pozostałych konsumentów, którzy wpadli na niedorzeczny pomysł, że restauracje są po to, aby w nich jadać. Padło tu kilka kąśliwych uwag pod adresem obsługi restauracji; Drodzy Czytelnicy mogliby wysnuć z nich pochopny wniosek, że właśnie ta obsługa jest przyczyną wszystkiego złego. Spieszę zdementować te krzywdzące wnioski. Nie należy nigdy sądzić według pozorów, należy sięgnąć w głąb. Należy sobie uświadomić, z czego żyje kelner, kierownik sali i kucharz. Ich podstawowym dodatkiem do pensji jest udział w Ogólnej Puli Niedoważania. Naiwni konsumenci myślą sobie: „kelner jest niechętny i ślamazarny - nie dam mu napiwku. Popamięta”. Nie tylko nie popamięta, ale nawet nie zauważy. Kelner wcale nie nastawia się na napiwek. Swój dodatek do pensji ma zapewniony z chwilą położenia na talerz waszego bryzolu, który jest ciut lżejszy, niżby to wynikało z dokładnie wypisanej w karcie gramatury. Udział naszego kelnera w Ogólnej Puli Niedoważania jest uzależniony od umowy z Szefem Puli, którym to szefem może być kierownik sali, kucharz, bufetowa - tu niestety nie mogę podać danych konkretnych, ponieważ nie mam wglądu do akt prokuratorskich. Wysokość udziału jest, uzależniona najczęściej od stażu pracy w danym lokalu. System ten ma niestety jeden błąd, który boleśnie odbija się na konsumentach: Szef Puli nie jest w stanie stwierdzić autentycznego wkładu do Puli poszczególnych pracowników. Tak więc kelner sprawny, który, sprawnie i szybko podając, przyczynia się do zwiększenia Puli Niedoważania, nie jest odpowiednio przez Pulę honorowany. Dlatego większość kelnerów pracuje opieszale, wiedząc, że Pula powstanie i tak, bez ich osobistego wysiłku. Ewentualny nasz Ruch Konsumencki nie powinien polegać na krytyce „złych” kelnerów, ponieważ kelnerzy nie są ani źli, ani dobrzy. Winien jest system. Tak więc powinniśmy raczej zmienić system rozliczania udziałów w Ogólnej Puli Niedoważania, czego nie jesteśmy w stanie zrobić, więc nie ma o czym mówić. Stwierdziłem przed chwilą, że świadomy konsument zawsze zamawia wódkę, nie zawsze jednak wie, dlaczego zamawia. Wyjaśniam. Nie chodzi tu wcale o wysokość rachunku, czyli plan obrotu restauracji. Zamówiłeś konsumencie pół litra. Zapłacisz za nie, powiedzmy, dwieście złotych. Kelner przyniósł ci

pół litra, które kupił poprzedniego dnia w sklepie monopolowym za sto złotych. Różnica między tymi dwiema cenami to zarobek na czysto. Zastanów się konsumencie: czy w tej sytuacji twój kilkuzlotowy napiwek ma jakiekolwiek znaczenie? I tak doszliśmy do problemu napiwków. Zapraszam do przestudiowania następnego rozdziału.

NOWA ROLA NAPIWKU W ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM Każdy z Was, Drodzy Czytelnicy, niejednokrotnie stawał oko w oko z problemem: dać napiwek, czy nie dać? Jeżeli dać, to jaki? Co będzie bardziej obraźliwe dla kandydata na napiwkobiorcę to, że mu damy, czy to, że mu nie damy? Ten drobny, ale poprzez swą częstotliwość dokuczliwy, problem wprowadzał Was niejednokrotnie w stan rozterki psychicznej. A przecież wiecie, że zadaniem naszego cyklu wykładów jest utrzymywanie Was w stanie ciągłego poczucia spokoju, bezpieczeństwa, rozpraszanie rozterek i wątpliwości. My nie zmieniamy zastanych faktów, nie nawołujemy do żadnych poprawek, my tylko się odpowiednio nastawiamy. Podejdźmy do sprawy historycznie. Czym był napiwek w dawnych czasach? Była to drobna kwota pieniężna, stanowiąca dodatek do oficjalnej zapłaty, wręczana w celu wynagrodzenia dodatkowych, nieobjętych zapłatą usług, jak na przykład: serdeczny uśmiech podczas wykonywania usług, staranniejsze wykonanie, zwiększona szybkość usługi i tak dalej. Stopniowo pierwotna rola napiwku uległa zatarciu, aby ustąpić miejsca tradycji, ale w dalszym ciągu napiwkodawca miał wolny wybór, mógł dać, mógł też nie dać, a przede wszystkim wysokość napiwku uzależniona była od rzeczywistych wartości usług. Osobą gratyfikowaną był wciąż jeszcze napiwkobiorca. Obecnie rzecz ma się odwrotnie: napiwek wręczany jest wyłącznie dla dobra napiwkodawcy. Innymi słowy, większą korzyść z napiwku ma ten, który daje, niż ten, który napiwek bierze. Nie zawsze oczywiście, ale najczęściej. Przeważnie tak się zdarza, że wręczamy napiwek osobie, która zarabia znacznie więcej od nas. Tych kilka złotych to dla niego właściwie nic. Nikły procent miesięcznego zarobku. Pestka. Jako przykład może nam tu posłużyć szatniarz w nocnym lokalu lub modnej kawiarni, któremu dajemy napiwek stosunkowo najczęściej i po tym, co zostało stwierdzone, wydawać by się mogło, że dajemy zupełnie niepotrzebnie. Otóż nie. Osobą, która czerpie korzyści z naszego napiwku jesteśmy my sami. Napiwek umacnia nas w poczuciu przynależności do grupy uprzywilejowanej, mamy pełne złudzenie wielkopańskiego gestu, wydaje nam się, że decydujemy o czyimś stanie majątkowym, osiągamy ogromną satysfakcję natury moralnej, a o to przecież chodzi. Dlatego też należy w dalszym ciągu dawać napiwki. Dla własnego dobra. Bo o innych korzyściach nie ma mowy. Na każdym kroku przekonują nas o tym doświadczenia. Szatniarz, kelner, kierowca taksówki, portier hotelowy i wszyscy inni napiwkobiorcy wykonują swoje usługi zupełnie nie zwracając uwagi na nasze datki. Wykonując usługę nie myślą o perspektywie napiwku, a otrzymawszy napiwek, nie zapamiętają napiwkodawcy jako swego dobroczyńcy. Za następnym razem wcale nie podnoszą jakości swych usług, co moglibyśmy zaobserwować, gdybyśmy obserwowali dokładniej, a nie przez pryzmat tradycji i własnych przyzwyczajeń. Padło słowo: tradycja. Ona to właśnie wyznacza nam precyzyjnie sytuacje, w których wręcza się napiwek. Wszystkie profesje w Polsce podzieliły się na napiwkowe i beznapiwkowe. Do napiwkowych, poza wymienionymi powyżej, zaliczamy zawód barmana, tragarza, wykidajły, babki toaletowej, portiera, mechanika samochodowego, listonosza i wszystkich rzemieślników wykonujących nam usługa w domu. Do zawodów beznapiwkowych zaliczamy wszystkie pozostałe zawody, jak: ekspedientki, konduktora, profesora uniwersytetu, zamiatacza ulic, literata itd. Podział jest trwały i usankcjonowany, a logiczne wytłumaczenie tego podziału nie istnieje. Tłumaczy się on wyłącznie tradycją, ponieważ - gdyby do sprawy podejść logicznie - trudno byłoby uzasadnić,

dlaczego babce toaletowej napiwek wręczamy, a kasjerce PKP - nie. Nasuwa się teraz pytanie „ile” - z tym nierzadko mieliśmy problemy. Spieszę uspokoić Drogich Czytelników: nie ma wielkiego niebezpieczeństwa gafy. Gdybyśmy się pomylili i zamiast złotówki dali dziesięć złotych, albo zamiast dwudziestu złotych, pięć - nie ma to żadnego znaczenia, ponieważ wysokość napiwku jest dla napiwkobiorcy obojętna. Albo żyje z innych, większych pieniędzy, albo też gdy suma napiwków jest jakąś pozycją w jego budżecie - wie doskonale, że następny napiwkodawca wyrówna niedobory. Co innego, gdyby na niekorzyść napiwkobiorcy pomyliło się - powiedzmy pięciuset napiwkodawców w ciągu tygodnia. Wtedy byłaby to luka w budżecie, ale taka sytuacja jest zbyt mało prawdopodobna, aby brać ją pod uwagę. Oczywiście pomyłka in plus jest groźniejsza od pomyłki in minus, ale tylko w rejonie kwot wyższych. Kiedy dajemy za dużo o dziesięć złotych narażamy się tylko na lekką drwinę. Dając za dużo o pięćdziesiąt - tracimy w oczach napiwkobiorcy nawet tę resztkę szacunku i narażamy się na niewypowiedzianą śmieszność. Czy wobec tego należy zawsze, w każdej sytuacji dawać symboliczną złotówkę? Nie. (Należy stworzyć sobie bardzo dokładny taryfikator, aby nasz, nazwijmy to, świat iluzji był zbudowany konsekwentnie. W dalszym ciągu udajemy przed sobą samym, że fakt wręczenia napiwku nas nobilituje, wmawiamy w siebie, że napiwkobiorca odczuje wysokość odbieranego napiwku i odczyta w tej wysokości nasze zadowolenie, nasze umiarkowane zadowolenie lub brak zadowolenia z usługi. Przykładowy taryfikator w szatni wyglądałby następująco:  opłata podstawowa - złotówka,  za potrzymanie płaszcza – napiwek: pięćdziesiąt groszy,  za szeroki uśmiech - dalsza pięćdziesięciogroszówka,  za „do widzenia panu” - złotówka. Kolejne możliwości pięćdziesięciogroszowych dodatków to: ciepłe słowa ostrzeżenia, że na dworze zimno, a więc szalik trzeba zawiązać dokładniej; podniesienie kapelusza, który spadł na podłogę podczas podawania płaszcza; zwrócenie uwagi na obrywający się guzik itd. Podobnie postępujemy we wszystkich innych sytuacjach, to znaczy: opracowujemy sobie taryfikator i wręczywszy napiwek odpowiedniej wysokości, oddalamy się pełni wewnętrznej satysfakcji. Na zakończenie wystąpię jeszcze z apelem, co wcale nie świadczy o tym, jak już wspominałem, że specjalnie wierzę w skuteczność wszelkich apeli, ale pomyślałem sobie, że może niektórzy z Szanownych Czytelników dadzą się namówić na przełamywanie tradycji, przynajmniej od czasu do czasu. Nie, nie! Nie namawiam do skończenia z napiwkami. Wręcz przeciwnie. Rozszerzmy wachlarz zawodów napiwkowych. Dlaczego kelnerowi - tak, a powiedzmy artyście dramatycznemu - nie? Jestem pewien, że artysta ucieszyłby się bardzo, gdyby po skończonym spektaklu znalazł u siebie w garderobie kilka kopert z bilonem i miłymi karteczkami, na których byłoby napisane: bardzo nam się Pan dzisiaj podobał, jako widzowie czujemy się usatysfakcjonowani, na pewno był Pan dziś lepszy niż w zeszłym tygodniu i dlatego pozwalamy sobie przesłać Panu skromną kwotę złotych tyle a tyle. Artysta, jako przedstawiciel zawodu niepsutego w ostatnich latach żadnymi dodatkami, na następnym przedstawieniu z pewnością starałby się jeszcze bardziej. A gdyby komuś z Szanownych Czytelników, zakładam tu sytuację mało prawdopodobną, ale wszystko jest możliwe, więc gdyby komuś spodobał się bardzo któryś z rozdziałów tej książeczki, to... podaję adres: Jacek Fedorowicz - Warszawa 18 - poste restante. Post Scriptum! Aby ułatwić obliczenie, podaję do wiadomości, ze napisanie jednego rozdziału męczy mnie mniej więcej tak samo, jak 30 podniesień kapelusza, który spadł na ziemię podczas podawania płaszcza.

JAK ROZMAWIAĆ Z WŁADZĄ Na wstąpię muszą zaznaczyć, że w przypadku niniejszego rozdziału władzą jest każdy człowiek, który w hierarchii administracyjnej stoi o szczebel wyżej od nas lub człowiek, od którego w danej chwili jesteśmy uzależnieni, ponieważ on wykonuje swoje funkcje, a my występujemy w roli petenta, klienta, obwinionego o wykroczenie lub łamiącego jakieś przepisy. I tylko w tym znaczeniu będziemy posługiwać się słowem „władza”. Niestety, nie ma innego określenia, w którym mieściłby się i milicjant na skrzyżowaniu, i urzędnik mający nam podstemplować zaświadczenie. A - jak się Drodzy Czytelnicy za chwilę przekonają - i z jednym, i z drugim rozmawiać będziemy w sposób identyczny, według podanych przeze mnie wzorów. Wokół sposobu rozmawiania z władzą utarło się wiele niedobrych zwyczajów. Wielu z nas wciąż jeszcze myśli, niestety, że w trakcie rozmowy dobrze jest dać łapówkę. Inni starają się władzę zastraszyć, jeszcze inni próbują udowodnić swoje racje, co jest zjawiskiem najgroźniejszym. Bo pierwszą zasadą rozmowy z władzą - proszę zapamiętać to na całe życie - jest to, że władza ma zawsze rację. I zaraz muszę dodać: nie wystarczy wiedzieć, że władza ma rację. Trzeba tę wiedzę wyraźnie zamanifestować, aby władza wiedziała, że my wiemy. Przypuśćmy, że na ulicy zatrzymuje nas społeczny kontroler ruchu drogowego, ponieważ przeszliśmy przez jezdnię nieprawidłowo. Naturalnym odruchem zatrzymanego jest natychmiastowe tłumaczenie, że bardzo się spieszył, że jak wchodził na jezdnię, to paliło się jeszcze zielone, że tu były kiedyś pasy, ale wyblakły i tak dalej, i tak dalej. Jest to metoda z gruntu fałszywa. Prowadzi najkrótszą drogą do mandatu karnego, wniosku do kolegium, awantury, nie mówiąc już o monstrualnej stracie czasu. Podaję przykład właściwego zachowania się. W momencie, gdy zostaliśmy zatrzymani, jedyną rzeczą, którą powinniśmy uczynić, jest natychmiastowe przyznanie racji, zanim jeszcze zatrzymujący zdążył dokończyć oskarżenie. TAK JEST! PRZESZEDŁEM PRZEZ JEZDNIĘ NIEPRAWIDŁOWO! MA PAN RACJĘ! BARDZO PANA PRZEPRASZAM! TAKA OFERMA ZE MNIE… Tu nastąpi sekundowa pauza, bo zatrzymujący zaniemówi z wrażenia. Wykorzystujemy tę pauzę na wyjąkanie zdania, które powinno być jąkane głosem drżącym i pełnym strachu: I CO TERAZ BĘDZIE? W dziewięciu przypadkach na dziesięć usłyszymy: NO, NIECH PAN NA PRZYSZŁOŚĆ UWAŻA… i cały incydent jest zakończony. Trwał około pół minuty i zakończył się naszym całkowitym zwycięstwem. Zastanówmy się teraz pokrótce nad znaczeniem poszczególnych członów naszej wzorcowej rozmowy. Pierwszy człon: przyznanie racji i jednoczesne zadeklarowanie, że żadnych kłótni nie będzie. Drugi człon: przeproszenie (najmniej ważne - osoby, którym się bardzo spieszy, mogą nawet całkowicie pominąć drugi człon). Trzeci człon: samooskarżenie. Taka oferma ze mnie! Automatycznie deprecjonujemy naszą nikczemną osobę i dajemy do zrozumienia władzy, że jesteśmy pyłem, prochem, niczym. Następuje sekunda pauzy i w tej właśnie sekundzie odbywa się najważniejsza reakcja chemiczna w mózgu władzy: władza rośnie jak na drożdżach i nadyma się jak balon. Czwarty człon: drżące pytanie „i co teraz będzie?” jest deklaracją. „Wiem, że możesz ze mną uczynić wszystko, co zechcesz, o panie mój, ale błagam cię o łaskę!...”. I otrzymujemy tę łaskę natychmiast. Idziemy dalej pełni wewnętrznego zadowolenia z odniesionego zwycięstwa.

Metoda ta ma swoje głębokie uzasadnienie psychologiczne. Społeczny kontroler ruchu, konduktor w autobusie, portier, broniący dostępu do jakiejś instytucji, strażnik przy bramie i wielu, wielu innych to ludzie nieszczęśliwi, z którymi życie obeszło się po macoszemu. Marzą tylko o jednym: chcą być kimś. I są, ponieważ na jakimś odcinku otrzymali władzę. Proszę zwrócić uwagę na to, że społeczny kontroler ruchu drogowego - to funkcja nieodpłatna i społeczna. Zapamiętajmy: ostatnią rzeczą, na której zależy kontrolerowi ruchu drogowego, jest właściwie funkcjonujący ruch drogowy. Zależy mu przede wszystkim na zadośćuczynieniu za nieudane życie. Zadośćuczynieniu, którego dostarczyć musimy my. Jeżeli dostarczymy - wszystko w porządku. Jeżeli nie - biada nam. Do łez doprowadzają mnie ludzie, którzy złamawszy jakieś przepisy mówią rzeczowo: - Tak, ma pan rację. Ile płacę? Pozornie stosują moją radę, bo przyznają rację. Ale to jeszcze nie wszystko. Proszę zrobić kiedyś doświadczenie i zachować się właśnie w ten sposób: - Ma pan rację. Ile płacę? Władza powie: - Chwileczkę. Czy obywatel wie, że deptanie trawników, to niszczenie dobra społecznego, wytężonej pracy przedsiębiorstwa Zieleń Miejska, dawanie złego przykładu młodzieży szkolnej, która dziś podepce trawnik, a jutro spokojnego przechodnia... I tak dalej, i tak dalej; następuje kilkuminutowe pouczenie obywatela, potem długie i mozolne przeglądanie jego dowodu osobistego, spisywanie protokołu i cały szereg innych czasochłonnych czynności i dialogów. Dlaczego? Wyłącznie dlatego, że nie usatysfakcjonowaliśmy człowieka. Pozornie logicznie pomyśleliśmy sobie, że skoro złamaliśmy przepisy, to poniesiemy karę i wszystko będzie w porządku. Niestety. Bez pokazania naszego strachu, naszej czołobitności nic nie wskóramy. Proszę kiedyś przy okazji zaobserwować, co się dzieje po umieszczeniu w mieście jakiegoś nowego znaku drogowego. Przypuśćmy, że jest to zakaz skrętu w lewo. Znak został ustawiony słusznie, a jego celem jest zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Logicznie wydawać by się mogło, że funkcjonariusz stanie przy znaku lub na skrzyżowaniu i będzie się starał zwrócić uwagę na nowy znak. Nic podobnego. Funkcjonariusz zaczaja się po skręcie i wymierza mandaty. Bo nie chodzi tu o żaden ruch drogowy. Chodzi o to, żeby władza miała rację. Wdzięcznym przykładem może być również portier lub strażnik. Wiele instytucji instaluje przy wejściu portiera, którego zadaniem jest informowanie kto, w którym pokoju, na którym piętrze, obok której windy wchodzić po schodach, aby trafić. Jeżeli sami wiecie którędy iść, nigdy nie próbujcie minąć portiera bez słowa. Udajcie, że nie wiecie, spytajcie, a potem drżącym i cichym szeptem powiedzcie: „to ja tam pójdę, pozwoli pan?” Portier nie tylko pozwoli, ale jeszcze - kto wie - może otworzy wam drzwi. Bo otrzymał swoją porcję adoracji. A gdybyście go ominęli, wybiegnie za wami z krzykiem „dzieeee?!” złapie za rękaw i przez dziesięć minut będzie Was wypytywał do kogo i w jakiej sprawie. Nie zdeprymuje go wcale, jeżeli odpowiecie, że macie zamiar udać się do działu technicznego w celu załatwienia konsygnacji akomodacyjnej dla infrastruktury specjalistycznej normalizacji. Kiwnie głową, że zrozumiał i dalej będzie rozważał, czy jest to sprawa wystarczająco ważna, aby Was wpuścić, czy nie. Potem dojdzie do wniosku, że lepiej nie i dopiero po Waszej pokornej prośbie pozwoli Wam na zatelefonowanie do działu technicznego, przestudiowawszy przedtem Wasz dowód osobisty i wszystkie legitymacje, jakie macie przy sobie. Całe zdarzenie zamiast jednej minuty będzie trwało dwadzieścia. Nie rozpatrywaliśmy jeszcze przypadków, w których władza była stroną nie mającą racji obiektywnej. Nie rozpatrywaliśmy celowo, ponieważ nie jest ważne, kto ma rację obiektywną. Niepodważalne prawo mówi, przypominam, że rację ma zawsze władza i niewybaczalnym błędem byłoby udowadnianie władzy, że jest inaczej. Udowadnianie swojej racji trwa godzinami i do niczego nie prowadzi, bo władza nie dość, że nie otrzymała swojej porcji adoracji, to jeszcze została boleśnie dotknięta Waszym udowadnianiem. W takiej sytuacji władza zawsze znajdzie Wasz brak racji gdzie indziej, i im dłużej będzie się doszukiwać, tym gorzej dla Was. Ogromnie naiwni są wszyscy ci, którzy idą do jakiegoś urzędu po stempelek, czy jakieś zaświadczenie, które im się ustawowo należy i wymagają tego stempelka czy zaświadczenia, zamiast pokornie poprosić. Urzędnik, od którego się czegoś wymaga, czuje się strącony z piedestału, pozbawiono go czegoś najdroższego: władzy. Nie ścierpi tego na pewno i stempelka nie przyłoży. Wy wtedy

uniesiecie się gniewem i podniesionym głosem będziecie żądać tego, co Wam się słusznie należy. Urzędnik tylko zatrze ręce z zadowolenia, bo Wasz podniesiony głos, to awantura w publicznym miejscu, a więc pełne uzasadnienie odmowy. Jeżeli będziecie żądać cicho acz kategorycznie, też nic nie wskóracie, bo urzędnik zawsze znajdzie tysiąc powodów, które usprawiedliwią odmowę. Jeżeli nawet nde znajdzie, też odmówi i gotów jest zaryzykować, że pójdziecie gdzieś na skargę. Jest rzeczą mało prawdopodobną, aby został ukarany nawet po Waszych interwencjach, w każdym razie stroną poszkodowaną będziecie zawsze Wy, bo stracicie masę czasu i nerwów. A to przecież takie łatwe podejść do okienka i poprosić, dając tym samym do zrozumienia, że całkowicie oddajemy swój los w ręce naszego pana i władcy. Jeżeli kiedyś na dworcu kolejowym usłyszycie błagalną prośbę skierowaną do kasjerki: DROGA PANI! CZY BYŁABY PANI TAKA MILUSIA I MOGŁA MI ŁASKAWIE SPRZEDAĆ TYLKO JEDEN BILECIK DO TORUNIA? SERDECZNIE PROSZĘ O TĘ PRZYSŁUGĘ… wiedzcie, że to będę ja lub ktoś, kto jak ja zgłębił tajemnice rozmów z władzą i na pewno nigdy z władzą nie ma żadnych kłopotów.

PODRÓŻOWANIE BAREM PIWNYM Wybierając się do miasta odległego o kilkaset kilometrów mamy do wyboru: samolot, pociąg pospieszny, pociąg osobowy, pociąg ekspresowy, klasę pierwszą, klasę drugą i piwiarnię. Podróżowanie barem piwnym nie jest najpowszechniejszym sposobem poruszania się po kraju, ale postanowiłem w niniejszym rozdziale zająć się właśnie tym wąskim wycinkiem tematu wojażowego, ponieważ pozwala on wysnuć wnioski natury ogólniejszej (przy końcu rozdziału), których przestudiowanie przyda się wszystkim podróżującym, a także wszystkim korzystającym z gęstej sieci nazwijmy to ogólnie - usług, czyli wszystkim. Wielokrotnie szturmowaliście pociągi dalekobieżne, tratując się wzajemnie zdobywaliście miejsce siedzące w klasie drugiej lub stojące w pierwszej i z zazdrością spoglądaliście na tych, którzy godnie i bez pośpiechu podchodzili do wagonu z napisem WAGON SYPIALNY. Myśleliście sobie: tak oto podróżuje człowiek na poziomie. Kulturalnie. Komfortowo. Takiemu to łatwo zachować resztki godności ludzkiej przy wsiadaniu do pociągu. Zacisnę pasa, zaoszczędzę i w następną podróż wybiorę się slipingiem. Spieszę zawiadomić Drogich Czytelników, że postanowienie takie jest z gruntu fałszywe, a blichtr podróży slipingiem - złudny. Gra pozorów rozpoczyna się zresztą już przy odczytywaniu nazwy wagonu. Napis głosi: WAGON SYPIALNY i dla kogoś nie zorientowanego istotnie wygląda na sypialny. Prawda jest zupełnie inna. Wagon z napisem „sypialny” jest de facto piwiarnią. I tu od razu trzeba dodać z uznaniem: piwiarnią na najwyższym poziomie. W wagonie sypialnym może nie być kołder, poduszek, może nie być miejsca, mogą być miejsca sprzedane trzy razy na to samo miejsce, może nie być wreszcie światła, ogrzewania, ale piwo jest zawsze i to w najlepszych gatunkach. Właścicielem piwiarni jest konduktor, zwany potocznie slipingerem, w odróżnieniu od konduktora PKP. Przedsiębiorstwo posiadające (nominalnie) wagony sypialne zdecydowanie odcina się od kolei, podkreślając na każdym kroku swoją odrębność i niech nas nigdy nie myli fakt, że skoro wagon jest doczepiony do pociągu, to jest to wagon kolejowy. Nazwy przedsiębiorstwa nawet nie pamiętam, ponieważ nie interesują mnie nigdy pozory, faktycznym właścicielem wagonu jest slipinger, a jego zasadniczym celem i obowiązkiem jest sprawne sprzedawanie piwa. Wsiadamy. Zostawiamy bilet lub wykupujemy bilet (jeżeli przyszliśmy bez biletu, bo w Orbisie nam powiedziano, że wszystkie miejsca już sprzedano do końca kwartału), prosimy slipingera, żeby nas obudził w Gdańsku, jeżeli jedziemy do Gdyni i udajemy się do przedziału. I tu już ujawniliśmy naszą naiwność.

Poprosiliśmy o obudzenie sądząc, że będziemy spali. Drugim objawem naszej naiwności jest prośba o obudzenie w Gdańsku. Gdybyśmy nawet zasnęli, slipinger na pewno nie obudzi nas w Gdańsku, tylko znacznie wcześniej, choćbyśmy go na klęczkach błagali, że chcemy się wyspać. Obudzi w Iławie, w Malborku, co najmniej na dwie godziny przed stacją docelową, ponieważ liczy na to, że jeżeli wstaniemy wcześniej i nie będziemy mieli co robić wpadniemy na piwko. Kiedy już pociąg ruszył, slipinger przechadza się wzdłuż wagonu i proponuje wszystkim swoim pasażerom kawę. Proszę kiedyś zwrócić uwagę na ten drobny, ale wiele mówiący szczegół. Nie wodę sodową, nie oranżadę, herbatą, tylko właśnie kawę. Chce nam w ten sposób dać do zrozumienia, że o żadnym spaniu nie będzie mowy. Należy napić się kawy, aby potem nie przewracać się z boku na bok w bezskutecznym usiłowaniu zaśnięcia. Należy napić się kawy, wszelką myśl o zaśnięciu odrzucając z góry. Jeżeli wzruszymy ramionami i burkniemy: „nie po to płaciłem za sliping, żeby teraz pić kawę i nie móc zasnąć” - slipingera wcale to nie zmartwi. On wie swoje. Mniej więcej po piętnastu minutach od momentu ruszenia pociągu ze stacji początkowej piwiarnia rozpoczyna swą działalność. Potrzeba wypicia jakiegokolwiek alkoholu jest wśród pasażerów całego pociągu wręcz przemożna i barek piwny w slipingu jest dla nich dobrodziejstwem. Pół pociągu przenosi się do wagonu - de nomine - sypialnego, rozsiada się w kajucie slipingera (tam siedzą ci najlepsi klienci, to znaczy nabywcy co najmniej pięciu radebergerów) a reszta kłębi się w korytarzu i przejściu między wagonowym. Ogólna atmosfera jest miła, wesoła, od czasu do czasu rozlegają się chóralne śpiewy, sprzeczek nie ma, bo właściciel piwiarni dba o porządek. Jedna rzecz tylko szalenie mu przeszkadza: tych kilkunastu ponuraków, co to powłazili, panie, do przedziałów, pozamykali drzwi i tylko od czasu do czasu wychylają się na korytarz obrzydliwi, rozchełstam, potargani, w piżamach i swymi pretensjami, uciszaniami psują ogólną atmosferę lokalu. Gdyby można było się ich pozbyć! Jakże inaczej wyglądałby wtedy lokal: w wolnych przedziałach powstawiałoby się stoliczki, na stoliczkach serwetki, kwiatki, w szafkach kufelki. W jednym przedziale byłby magazyn z wszystkimi gatunkami piwa, od zwyczajnego aż do wzmocnionego (tego na spirytusie, serwowanego zwykle w butelkach po oranżadzie), w innym przedziale zatrudniłoby się żonę do zmywania naczyń, a jeden przedział można by nawet przeznaczyć na salę bezalkoholową, żeby nikt się nie czepiał. Oto ideał, do którego dąży podświadomie każdy slipinger. Co należy robić? Przede wszystkim nie walczyć z wiatrakami, nie denerwować się, nie pisać skarg do prasy. Należy natomiast zdać sobie sprawę z pewnych zasad, prawideł ogólnych. Otóż pierwsza zasada polega na tym, że każdy pracownik, każdego uspołecznionego zakładu usługowego czuje się niepodzielnym właścicielem, tego zakładu, znajdujących się w nim narzędzi, powierzchni i urządzeń. W tym zakładzie rozwija na mniejszą lub większą skalę swą działalność prywatną i nie ma co z tym walczyć - taka jest natura ludzka. Idąc do zakładu naprawiającego elektroluksy, należy zwracać się do pracownika prywatnie, prywatnie płacić mu za naprawę, uniknie się wtedy czekania miesiącami lub dalszego zepsucia elektroluksu. W przypadku wspomnianego zakładu elektrotechnicznego występuje na szczęście zbieżność zakresu usług nominalnych i faktycznych. W wypadku wielu innych placówek usługowych, których reprezentantem w niniejszym rozdziale jest slipinger, występuje sprzeczność między usługami nominalnymi (spanie) a faktycznymi (piwko). Ale proszę się nie martwić. Istnieje druga zasada, rzekłbym - prawo, równie niepodważalne jak prawa natury: w dziedzinie usług natura (społeczna) nie znosi próżni. W praktyce znaczy to, że wszędzie tam, gdzie istnieje zapotrzebowanie - istnieją i usługi. Rzecz w tym, że nie zawsze ujęte w ramy organizacyjno-prawne d po prostu trzeba umieć je znaleźć. Usługi sypialnej nie należy szukać w slipingu. Należy szukać - i tu gwarantuję powodzenie - we wszystkich pozostałych wagonach. Aby zapewnić sobie spokojny sen w warunkach prawie komfortowych (prawie, bo bez pościeli, ale za to w przedziale jedno- lub dwuosobowym), należy zwrócić się do konduktora PKP o znalezienie wolnego przedziału. (Znalezienie- czytaj: otwarcie przedziału, który czeka zamknięty na klientów.) Jeżeli prośba będzie odpowiednio umotywowana, a

będzie, bo nie wydaliśmy przecież bezsensownie pieniędzy na bilet sypialny, konduktor otworzy nam przedział, wniesie nam walizkę, otuli nas płaszczem i po znalezieniu pasażera na przeciwległą ławkę zamknie przedział na cztery spusty. Gdybyśmy się uparli, to jeszcze zaśpiewałby nam kołysankę. Bo ogólne zasady obowiązują nadal: konduktor PKP jest właścicielem całej reszty pociągu. On też prowadzi działalność usługową, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu podróżnego. U niego zapewnisz sobie spokojny sen, u niego możesz kupić czasem bilet za pół ceny, jeżeli prawa popytu i podaży obniżą aktualną cenę biletu do wysokości połowy ceny państwowej. I tylko trudności natury formalnej nie pozwoliły- jak dotąd - na oddanie wagonów sypialnych, jak również całej sieci kolei żelaznej, odpowiednim konduktorom w ajencję. Bo faktycznie nastąpiło to już dawno.

GARŚĆ ŚWIATŁYCH UWAG O HOTELARSTWIE Do opracowania tego rozdziału przygotowałem się bardzo solidnie. W ciągu ostatnich dziesięciu lat przemieszkałem w hotelach polskich łącznie cztery lata i jedenaście miesięcy, przy czym były to hotele we wszystkich miastach i wszystkich kategorii. Wiem wszystko o hotelach. W ciągu dziesięciu lat obserwowałem głębokie przemiany, którym ulegało nasze hotelarstwo; oczywiście! przemiany na lepsze. Pamiętam, jak do wszystkich hoteli orbisowskich, a potem co lepszych miejskich, wstawiono odbiorniki radiowe, które działały mniej więcej do roku 1965. Około roku 1967 przestał działać ostatni z tych radioodbiorników i obecnie działają tylko w hotelach nowych lub świeżo wyremontowanych. Poprosiłem kiedyś w łódzkim Grand Hotelu o naprawienie radia, bo miałem mieszkać aż trzy miesiące w tym samym pokoju. A były to czasy, kiedy jeszcze lubiłem sobie czasem posłuchać muzyki rozrywkowej, którą mi ostatnio gruntownie obrzydzono zmasowaną akcją Festiwali i Dyskusji Narodowych o Piosence. Recepcja - notabene sympatyczna - przyjęła moją prośbę z pewnym zakłopotaniem i przez dwa tygodnie obiecywała codziennie, że już lada dzień. Potem przyznała się, że napraw nie przewidziano. Przestałem nudzić, bo zrozumiałem, że nie chodzi wcale o to, żeby radio grało, tylko żeby było. I tak jest na ogół ze wszystkim. Dopóki spis inwentarza zgadza się z faktyczną ilością przedmiotów w pokoju, dopóty wszystko jest w porządku z hotelowego punktu widzenia. We wszystkich hotelach na całym świecie, na widocznym miejscu w pokoju hotelowym kładzie się spis telefonów, prospekty reklamowe, rozkład jazdy, plan miasta, repertuar kin, teatrów i sal koncertowych, natomiast u nas główną ozdobą jest spis inwentarza i proszę nie myśleć, że ja to krytykuję. To jest bardzo słuszne, a każdy gość, który zajmuje pokój, winien natychmiast przeliczyć i sprawdzić wszystkie przedmioty w tym pokoju i porównać je ze spisem. Szafa dwudrzwiowa - jest. Lampka nocna - jest. Serwetka, haft kaszubski - jest. Szklanka plastykowa - nie ma. Natychmiast do recepcji!!! Niezgłoszenie braku spowoduje obciążenie gościa kosztami. Wyjątkowo bezwzględny jest tu hotel Lublinianka w Lublinie, w którym braki należy meldować pięć minut po wejściu do pokoju, inaczej meldunek może ulec przedawnieniu. Spisy inwentarza są pokaźne, bo wymieniono w nich każdą klamkę, każdą ściereczkę, ale niestety trzeba to wszystko kolejno sprawdzić w trosce o stan swojej -kieszeni. Trzeba przyznać, że hotele dbają o stan wyposażenia pokoi - że tak powiem - w obie strony. Nic nie może ubyć, ale też nie może przybyć. Kiedyś w hotelu Piast w Słupsku nie mogłem się umyć, bo z jednego kranu leciała woda lodowata, a z drugiego wrzątek. Można by ją zmieszać i pławić się w luksusie, ale niestety, nie było czym zatkać umywalki Poszedłem do recepcji, gdzie odbył się dialog, który cytuję dosłownie, jak zresztą wszystkie dialogi zawarte w tym rozdziale: - Czy mógłbym dostać korek do umywalki - spytałem. - Tam nie ma korka - powiedziała recepcjonistka.

- Właśnie dlatego chciałbym prosić. - Pan z którego pokoju? - Numer osiem. - To tam nie ma korka. - No właśnie: nie ma. I dlatego przyszedłem prosić o korek. - Ale ja przecież panu tłumaczę - zdenerwowała się recepcjonistka - że tam nie ma! - Ja wiem, że nie ma! Gdyby był, to bym nie przychodził! - Ale ja mówię panu, że niepotrzebnie pan przyszedł, bo tam korka nie ma! Rozumie pan? Nie ma! Odszedłem nic nie rozumiejąc, bo byłem jeszcze młody i głupi. Teraz wiem, że recepcjonistka miała rację i mogła mnie uważać za niedorozwiniętego, który nie rozumie najprostszych spraw. „Tam korka nie ma” - oznaczało, że nie ma go w spisie inwentarza; zatkanie umywalki korkiem obcym, przyniesionym z zewnątrz, byłoby aktem bezprawia. Ogromna dbałość hoteli o porządek napawać nas może dumą i optymizmem. Wyposażenie nie tylko musi zgadzać się ze spisem, ono także musi stać na swoim miejscu. Przyjeżdżam do hotelu, w którym muszę mieszkać miesiąc, mam więc ze sobą cały, że tak powiem, dom w trzech walizach, a więc ubrania, przybory do golenia, pisania, rysowania i do robienia mnóstwa innych rzeczy, których nie wyliczę, bo moje życie prywatne, mam nadzieję, państwa nie obchodzi. Meble w pokoju hotelowym ustawione są bez sensu. Więc przesuwam łóżko, uzyskując w ten sposób miejsce na walizkę, ze stolika nocnego robię sobie stolik pod maszynę do pisania, telefon zdejmuję z parapetu i stawiam przy łóżku. Następnego dnia łóżko stoi z powrotem przy ścianie, maszyna pod łóżkiem, a telefon na parapecie. Urządzam się znowu, a następnego dnia to samo. I nie pomagają żadne argumenty, że nie niszczę tylko ustawiam tak, żeby było lepiej, że ja muszę tu pracować, że będę mieszkał cały miesiąc. Nie. Tak było ustawione i tak ma być. Koniec. Kropka. Proszę nie myśleć, że ja krytykuję! Metoda, która ma zapobiec powstawaniu w świadomości gościa hotelowego niebezpiecznej myśli, że hotel jest dla niego, a nie odwrotnie, jest bardzo słuszna. De facto, gość jest potrzebny hotelowi tylko do zapłacenia rachunku, czasem tylko jako kłopotliwy pretekst do zainkasowania przelewu od instytucji delegującej, a czy mu się mieszka dobrze, czy źle, nie ma dla hotelu najmniejszego znaczenia. Nawet jeżeli gość się obrazi i wyprowadzi, to na jego miejsce czeka już w recepcji dziesięciu innych gości, drzemiąc cierpliwie w fotelach. To jest podstawowa zasada hotelowa, a ci drzemiący winni ją nam codziennie przypominać. Kiedy pojmiemy podstawową zasadę działalności hotelowej, będziemy znacznie skromniejsi, nie będziemy zadzierali nosa i schowamy do kieszeni różne fanaberie w rodzaju „proszę o korek”, „proszę o szklankę” czy „proszę mi przynieść śniadanie do pokoju”. Kilka miesięcy temu pewien artysta, niejaki Tadeusz Ross, człowiek miły, ale naiwny, chciał zamówić śniadanie w hotelu Warmińskim w Olsztynie. W spisie telefonów znalazł pozycję „Zamawianie posiłków do pokoju”. Zadzwonił. - Chciałbym zamówić śniadanie do pokoju 208. - To co, to nie może pan zejść? - spytała panienka. Ross zaniemówił na moment i gorączkowo zaczął szukać w myśli usprawiedliwienia. Zebrał jednak całą odwagę i powiedział krótko: - Nie mogę. - To co pan chce? - Owsiankę. - Co jeszcze? - Wystarczy. - Niestety - ucieszyła się panienka - my podajemy śniadania tylko od dwudziestu złotych wzwyż, a owsianka kosztuje trzy pięćdziesiąt. - To ja zapłacę za tę owsiankę dwadzieścia, tylko proszę mi przynieść. Tu z kolei na moment zaniemówiła panienka i powiedziała po chwili: - To ja muszę pójść po kierowniczkę. Pan zaczeka.

Pan Ross zaczekał. - A nie może pan zejść, pan chory? - spytała kierowniczka - Tak! Jestem chory i nie mogę zejść! Następnie powtórzył się cały dialog o cenie owsianki i - a jednak! - rzecz zakończyła się happy end'em. Kierowniczka wykazała dużą dozę chwalebnej dbałości o klienta i zademonstrowała ludzki stosunek do jego, bądź co bądź, bezczelnych żądań. Powiedziała: - No już dobrze, dobrze, przyniesiemy panu, bo ja pana poznałam po głosie, panie Ross. Innemu to nie przyniosłybyśmy. Na początku powiedziałem, że przez dziesięć lat obserwowałem w hotelarstwie zmiany na lepsze. Niestety, hotel Warmiński wyłamuje się z tej ogólnokrajowej tendencji Jeszcze kilka lat temu przy wejściu do hotelowej restauracji (notabene najgorszej w Polsce) wisiał tam na drzwiach ogromny napis: „W czasie działalności rozrywkowej obowiązuje strój miarowy”. I było bardzo śmiesznie. A teraz już nie wisi, przez co zrobiło się smutniej. Gorzów. Piąta rano. W pokoju mego kolegi dzwoni telefon. - Tu recepcja. Panie, zapukaj pan w ścianę, bo ten obok pana nie ma telefonu, a kazał się obudzić o piątej. - Co, co, co?!... - bełkocze mój kolega, niezbyt jeszcze przytomny. - No mówię, zapukaj pan w ścianę, bo nie będę przecie latał na piąte piętro. Kolega był człowiekiem życzliwym, znał ponadto zasady życia hotelowego, więc zapukał. Z kolei moja prośba w odwrotną stronę, to znaczy prośba skierowana do recepcji orbisowskiego hotelu Pod Orłem w Bydgoszczy o zamówienie rozmowy telefonicznej z Warszawą, spotkała się z kategoryczną odmową. - Dlaczego? - Bo dzisiaj niedziela, ja panie jestem sam i nie mam czasu zamawiać rozmów. Postanowiłem wtedy, że będę w przyszłości budził sąsiadów i w ogóle wykonywał różne posługi dla recepcji hotelowych tylko w dni powszednie, za co z góry przepraszam wszystkie recepcje. W ciągu dziesięciu lat włóczenia się (w celach badawczych!) po hotelach, byłem także świadkiem zmiany cenników hotelowych. Chodziło w tej przecenie o skuteczniejsze niż dotąd odstraszenie gości zagranicznych, bo krajowych niestety odstraszyć się nie da, choć przyznać należy z uznaniem, że wiele się w tym kierunku robi. Były to czasy, kiedy coraz bardziej zagrażała nam turystyka zagraniczna, która - jak wiadomo - jest ciosem w usługi, handel, gastronomię i oczywiście w hotelarstwo. Gość zagraniczny rozpuszczony wyuzdanym hotelarstwem zagranicznym, obcym nam duchowo, nie zna podstawowej zasady naszego hotelarstwa, którą przed chwilą państwu podałem, i przysparza niezliczone ilości kłopotów. Bezczelny gość zagraniczny rozpiera się jak hrabia w nie swoim przecież pokoju i nudzi: a to mu się zachciało ciepłej wody, a to działającego radia, żąda wymiany przepalonej żarówki, zamawia rozmowy międzymiastowe w niedzielę i nie chce budzić sąsiadów. Nie może ponadto zrozumieć, że jeżeli nie zamówił miejsca miesiąc wcześniej, to miejsca nie ma, a jeżeli zamówił, to miejsce albo jest, albo go nie ma, i jeżeli nie ma, to nie ma po co podskakiwać. Postanowiono z tym skończyć i wprowadzono znacznie wyższe ceny dla wszystkich cudzoziemców, zrównując w ten prosty sposób hotel Warmiński z Hiltonem, niejako przy okazji, Ale ponieważ nie wypadało oficjalnie dyskryminować zagraniczniaków, więc podniesiono ceny dla wszystkich, a następnie sporządzono listę wyjątków, wymieniającą osoby, które mogą płacić ceny zniżkowe. Lista wyjątków jest bardzo długa i w kilkunastu punktach ujmuje wszystkich obywateli polskich z wyjątkiem podróżujących samotnie niemowląt. Czy akcja powiodła się? Niestety. Tu i ówdzie, szczególnie w okresie letnim możemy zaobserwować pętających się po naszym kraju turystów zagranicznych, z czego wynika, że w dziedzinie walki z turystyką jeszcze jest wiele do zrobienia. Jakie jeszcze zmiany zanotowałem w ciągu lat dziesięciu? Zniesiono przepis zabraniający meldowania w tym samym pokoju dwóch osób płci przeciwnej, nie będących małżeństwem, na mocy którego to przepisu - powiedzmy - Richard Burton przebywający w hotelu z Elizabeth Taylor musiał telegrafować do Hollywood po metrykę ślubu lub nocować na dworcu. Otwarto wiele nowych hoteli, a w starych wyremontowano recepcje. Ich blask i przepych

przyćmiewa skromne recepcje zagraniczne, w których nierzadko jeden starszy pan musi (wiadomo: wyzysk) załatwić to wszystko, co u nas załatwia cały zastęp kilkunastu przemiłych pań. Zakupiono telewizory i obudowano solidnymi klatkami, aby niepowołane ręce gościa hotelowego nie mogły ich bezmyślnie włączać i wyłączać. Innych zmian nie zauważyłem. Tyle zarysu historycznego. W drugiej części rozdziału zapraszam na instruktaż. Dowiecie się, co należy robić, jak należy zachowywać się od momentu wejścia do recepcji aż do momentu oddania klucza, kiedy to z uczuciem nieopisanej ulgi mówicie: „124 zwalniam”. Wydawać by się mogło, że najważniejszą osobą w hotelu jest kierownik, dyrektor albo szef recepcji Nic podobnego. Prawowitym właścicielem każdego hotelu są panie pokojowe i każdy gość powinien to zrozumieć, aby potem zachowywać się tak, jak zwykłe zachowuje się dobrze wychowany gość, który korzysta z gościny w cudzym domu. To znaczy: nie śmieci, nie hałasuje, ucina grzecznościową pogawędkę z panią domu, a przede wszystkim przebywa w udostępnionym mu pokoju jak najrzadziej i w ściśle określonych godzinach. Przebywanie w pokoju hotelowym dozwolone jest w godzinach nocnych, aż do godziny mniej więcej szóstej, siódmej rano. O siódmej hotel przechodzi we władanie pań pokojowych, więc każdy dobrze wychowany gość winien szybciutko się ubrać i wyjść na miasto. Jeżeli tego nie uczyni, będzie nieustannie nękany tak długo, aż zrozumie, że jego miejsce jest wszędzie, tylko nie w wynajętym przez niego pokoju. Przypuśćmy, że śpisz sobie w najlepsze, bo przyjechałeś pociągiem nocnym nad ranem i masz zamiar odespać. Pokojowa otwiera drzwi zapasowym kluczem i mówi: „przepraszam, myślałam, ze pana nie ma”. Oczywiście dobrze wiedziała, że jesteś. Robi to specjalnie, żeby ci dać do zrozumienia, że porządny człowiek nie śpi po ósmej. - Ja śpię i proszę mnie nie budzić. - Ale ja muszę sprzątnąć. - To proszę potem. - Kiedy potem? - Popołudniu. - Po południu to ja już kończę pracę. - To niech pani nie sprząta w ogóle- Dobrze. Zasypiasz, myśląc że zwyciężyłeś. Po godzinie inna otwiera drzwi, mówi znów obłudnie „przepraszam” i komunikuje, że tylko zmienia ręczniki. Następnie zmienia mydło, a potem przychodzi monter sprawdzić kaloryfer. I wszyscy ci ludzie patrzą na ciebie ze słusznym oburzeniem, bo wylegujesz się w łóżku jak burżuj, mało tego, nie dajesz pracować człowiekowi pracy. Wchodzenie do pokoju to zresztą metoda, stosowana tylko wobec najoporniejszych. Na ogół, do obudzenia wszystkich gości hotelowych wystarczy normalne życie korytarzowe pań pokojowych. Zachowują się tak, jak na właścicielki przystało, to znaczy z pełną swobodą i brakiem skrępowania. Bardzo lubią pogawędki. Najczęściej jedna z nich staje na jednym końcu korytarza, druga zaś na drugim i prowadzą dialog głosem podniesionym, nie tylko ze względu na odległość jaka je dzieli, ale także dlatego, że trzecia w połowie korytarza włączyła elektroluks i też oczywiście włącza się do rozmowy. Potem w zależności od temperamentu, pory roku lub humoru opowiadają sobie kawały, gonią się wesoło po korytarzach, przekomarzają z pracownikami brygad remontowych, bo nie ma w Polsce hotelu bez remontu przynajmniej jednego piętra, jednym słowem wprowadzają miłą, swojską atmosferę magla lub jarmarku. Ta swojska, familiarna atmosfera to specjalność naszych hoteli. Tu bijemy na głowę wszystkie hotele zagraniczne, w których bezosobowa grzeczność i dzwoniąca cisza może doprowadzić do choroby nerwowej przybysza z Europy Środkowej. Przechodzimy do porad konkretnych. Skoro spać rano nie można, to kiedy można. Służę dokładnym rozkładem godzinowym: w hotelu można spać między 16:00 a 20:00 oraz 3:00 a 6:00. Wyłącznie w tych godzinach. Po szesnastej, bo pokojowe idą do domu, a do dwudziestej, bo

mniej więcej o tej porze zaczyna się działalność rozrywkowa restauracji hotelowej, przy czym restauracje umieszczone są zawsze tak, aby orkiestrę było słychać dokładnie nawet przy zamkniętym oknie na najwyższym piętrze hotelu. Oczywiście, zdarzają się hotele bez restauracji, ale to nie ma żadnego znaczenia, bo działalność rozrywkową zaczynają inni mieszkańcy hotelu. Moje prywatne badania statystyczne wykazały, że między godziną ósmą wieczorem a trzecią rano na każdym piętrze, każdego hotelu w Polsce znajduje się przynajmniej jeden pokój, w którym piją. Pierwsze pół litra ulega rozbiciu najczęściej koło ósmej, koło dziesiątej uczestnicy picia zaczynają śpiewać, biją się najczęściej około północy, a potem mniej więcej do drugiej, trzeciej rozprowadzają się wzajemnie po pokojach, wymiotują, zasypiają na schodach, jednym słowem: bawią się. *** Przypuśćmy, Drogi Czytelniku, że wybierasz się w podróż służbową, czyli na delegację i instytucja załatwia Ci hotel, bo o tym, żebyś miał sobie załatwić sam, nie ma mowy. Być może, będziesz miał wpływ na to, jaki hotel Ci zarezerwuje. Skorzystaj z tej szansy i wybierz sobie hotel według niżej podanych wskazówek. Przede wszystkim odrzuć wszystkie propozycje zamieszkania w hotelu nowo zbudowanym. Najprawdopodobniej jeszcze nie będzie tam telefonów, okna nie będą się domykały, przez ścianę będziesz słyszał nie tylko odgłosy bawiących się sąsiadów, ale nawet cichy szept trzy pokoje dalej, winda będzie zepsuta, a kaloryfery chwilowo nieczynne. Wybierz hotel stary, najlepiej jeszcze nie remontowany, bo remont zbliża zawsze hotel do stanu hoteli nowo zbudowanych. Tu uwaga na marginesie: jeżeli mieszkasz na co dzień w nowym budownictwie, a jesteś człowiekiem młodym, który się w nowym budownictwie wręcz wychował, to ostrzegam - przeżyjesz szok. Otrzymasz pokój, którego luksusy przyprawią Cię o zawrót głowy i może nawet nie będziesz umiał w nim mieszkać. Każda klamka-, zamiast normalnie zostać Ci w ręce, będzie zamykała drzwi. Sufit Twego pokoju, zamiast znajdować się normalnie kilkanaście centymetrów nad Twoją głową, będzie co najmniej dwa metry wyżej, co stworzy wrażenie, że jesteś w pałacu. W łazience po odkręceniu kurka z napisem „ciepła” poleci ciepła woda, a z kranu z napisem „zimna” woda zimna, a nie odwrotnie, co jest niepojęte. Grube mury odizolują Cię od świata tak dokładnie, że nie usłyszysz żadnych sąsiadów, ani pań pokojowych, mimo ich zdwojonych wysiłków i tego, może być, już nie będziesz mógł znieść. Zastanawiając się dalej nad wyborem właściwego hotelu, wyeliminuj wszystkie te, w których są restauracje. Wygoda z restauracją hotelową jest tylko pozorna, bo na ogół wejście z hotelu do restauracji jest zamurowane, a w najlepszym wypadku zamknięte. Działalność rozrywkowa nie da Ci zasnąć, a watahy łaknących rozrywki rodaków skutecznie będą Ci broniły wejścia do hotelu już od wczesnych godzin wieczornych. Ponadto ciągły warkot milicyjnych radiowozów, głośne dyskusje na temat aktualnego cennika pań o wiadomej profesji, po co Ci to? I tak człowiek rozsądny robi sobie jedzenie sam, szczególnie w obcym mieście, gdzie nie zna z doświadczenia stopnia zatruwalności miejscowych restauracji. Dalej. Wybieraj zawsze taki hotel, w którym rozmowy telefoniczne między pokojami łączone są przez centralę. To bardzo ważne. W hotelu, w którym każdy może zadzwonić do każdego w każdej chwili (i to anonimowo), nie będziesz mógł spać nawet w godzinach uprzednio przeze mnie podanych. Jest bowiem rzeczą zupełnie naturalną, że lokatorzy hotelu, którzy w pięćdziesięciu co najmniej procentach nie są posiadaczami telefonów prywatnych, zamieszkując w hotelu natychmiast korzystają z okazji i bez przerwy telefonują pod dowolnie wybrane numery, bo ich bardzo bawi obiektywnie zabawny fakt, że oni tu sobie kręcą palcem, a gdzieś tam w innym pokoju odzywa się dzwonek. Kiedy mówisz „halo”, przeważnie nie mają Ci nic do powiedzenia, bo przecież nie o to chodzi, żeby mówić, tylko żeby dzwonić, albo mówią ci na odczepnego kilka powszechnie znanych słów niecenzuralnych. Wybór dokonany, przyjeżdżasz do hotelu. Przyjeżdżasz w południe, i tylko w południe.

Jest to okres, w którym recepcja ma stosunkowo najmniej roboty i, być może, zaprzyjaźni się z Tobą. Mówisz grzecznie „dzień dobry”, orientujesz się błyskawicznie, która z pań jest kierowniczką recepcji i wręczasz pudełko czekoladek, pekaowską wodę kolońską, albo kwiaty. Od razu na wstępie, bez dodatkowych komentarzy. Recepcja odszukuje zamówienie Twojej instytucji i mając jeszcze w pamięci czekoladki pyta, czy chciałbyś zająć pokój już, mimo że doba hotelowa jeszcze się nie zaczęła. Mówisz, że bardzo dziękujesz ale nie, poczekasz sobie aż zwolni się coś na ostatnim piętrze od podwórza. „Dobrze” - mówi piękna panienka, i już po godzinie daje Ci klucz. Dlaczego od podwórza? Bo nie słychać ruchu ulicznego. Dlaczego na ostatnim piętrze? Dlatego, że tam jest stosunkowo najspokojniej. Jest ciekawą prawidłowością, której przyczyn nie rozgryzłem (ze wstydem przyznaję, że nie zawsze wiem wszystko), i która powtarza się we wszystkich hotelach: na niższych piętrach umieszczani są goście jedno- czy dwudniowi, a im wyżej, tym bardziej długoterminowi. I ci są idealnymi sąsiadami, bo traktują mieszkanie w hotelu normalnie, a nie jak okazję, którą trzeba natychmiast wykorzystać i poszaleć. Do długoterminowców należą na przykład zespoły artystyczne, które wbrew utartej opinii nie urządzają codziennie orgii, bo ciężko pracując nie mają na to siły. Do krótkoterminowców należą przeważnie urzędnicy na delegacji, którzy na jeden dzień wyrwali się spod opieki żon i mają w głowie tylko jedno: zabawić się. Dzięki temu niższe piętra są zawsze najgłośniejsze i bierzesz je pod uwagę tylko wtedy, gdy zaprzyjaźniona recepcja ostrzega Cię, że na wyższym piętrze umieszczono wycieczkę. Od wycieczek trzymaj się zawsze z daleka, bo pijak indywidualny jest jednak lepszy od zbiorowego. Wchodząc do pokoju sprawdzasz dokładnie stan przedmiotów w nim umieszczonych i porównujesz dokładnie ze spisem inwentarza (omówione), a następnie montujesz swoje urządzenia elektryczne, w które koniecznie musisz się zaopatrzyć przed wyjazdem z domu. Jest to tzw. Rozgałęziacz, coś bez nazwy, antena radiowa (radia hotelowe, jeżeli nawet działają, to nigdy nie mają anteny), grzałka, ewentualnie grzejnik, kuchenka i zapasowa żarówka. Najważniejszy jest rozgałęziacz, bo w pokoju hotelowym jest tylko jeden kontakt, w którym musi się przecież zmieścić wtyczka radiowa, lampa nocna i grzałka. Grzałka jest Twoim wymysłem, ale radio i lampa należą do wyposażenia hotelowego i nigdy nie mogą działać jednocześnie, co jeszcze raz potwierdza ogólną zasadę, że przedmioty umieszczone w pokojach nie służą do tego, aby działały, tylko aby były. Coś, co nie ma nazwy, to takie coś, co wkręca się zamiast żarówki i uzyskuje dodatkowy kontakt, w który włączasz grzejnik lub kuchenkę. Kuchenkę i grzałkę wychodząc chowasz do walizki, bo używanie ich jest niedozwolone, z kolei grzebanie w Twojej walizce jest niedozwolone dla pań pokojowych. Pozostaje kwestia moralna: czy możemy wbrew przepisom narażać hotel na większe zużycie prądu elektrycznego, czy będzie to zgodne z naszym sumieniem? Będzie. Wystarczy to potraktować jako drobny rewanż za wszystkie świadczenia, których od hotelu nie otrzymaliśmy, mimo że płaciliśmy za nie wysokie ceny.

LEKCJE WYCHOWANIA ADMINISTRACYJNEGO Przeprowadzamy właśnie reformę systemu oświatowego. Nie ustaliłem, czy reforma ta przewidziała (może przewidzi to dopiero następna reforma obecnej reformy) pewien niezwykle ważny aspekt przygotowania naszej drogiej młodzieży do życia we współczesnym społeczeństwie, a mianowicie umiejętność swobodnego poruszania się w Wielkim Świecie Administracji. Wiele czasu i nerwów trącamy codziennie na załatwianie różnych spraw i bardzo często tracimy z własnej winy, bo po prostu nie wiemy dokąd się udać z naszą sprawą i co ze sobą przynieść. Nie wiemy, bo nikt nas nie nauczył. Dlatego jest sprawą wręcz palącą natychmiastowe wprowadzenie do wszystkich szkół, od klasy piątej aż do matury, nowego przedmiotu pod nazwą wychowanie administracyjne. My, starzy, jesteśmy już w pewnym sensie straceni. Nasze umysły są zmęczone, co więcej, obciążone i zamulone wiadomościami niepotrzebnymi, w przeciwieństwie do młodych, chłonnych głów naszych

dzieci. My zawsze będziemy się dziwić, że bilet tramwajowy kupuje się w kiosku z gazetami i jeżeli nie ma kiosku, to nie będzie biletu, a do nabycia domku campingowego potrzebne jest zaświadczenie z miejsca pracy, a nie - logicznie rzecz biorąc - zaświadczenie z miejsca wypoczynku, bo z tym raczej kojarzy się nam camping. Wychowanie administracyjne, i to w wymiarze co najmniej trzech godzin lekcyjnych tygodniowo, trzeba wprowadzić natychmiast, aby nasze dzieci zawczasu nauczyły się poruszać po krętych ścieżkach spraw do załatwienia i nie traciły cennego czasu, tak jak tracimy my przez naszą niewiedzę. Przez pierwszy rok uczniowie poznawaliby rzeczy najprostsze. Tu proponuję zacząć od umiejętności wyszukiwania numerów telefonów w książce telefonicznej, co jest rzeczą bardzo trudną, jakkolwiek trudności te bledną przy problemach, które przewiduję na lata następne. Nasze dzieci są zresztą zdolniejsze od nas i w lot chwycą, że telefon Radia znajdujemy pod K, bo „Komitet”, telefon wydawnictwa „Nasza Księgarnia” pod I, bo „Instytut Wydawniczy”, a Domową Pomoc Lekarską nie pod D, nie pod P, nie pod L, tylko pod E, bo „Eskulap” itp. Nasze dzieci stopniowo wciągną się w inny system prawidłowości, w skomplikowany acz konsekwentny system logiczny, całkowicie odmienny od naszego i nie będą wydawały okrzyków zdziwienia, gdy w następnych latach, przerabiając temat „gdzie załatwiać” dowiedzą się, że bilety teatralne należy załatwiać, powiedzmy, w mleczarni. Tu uwaga na marginesie: załatwiać, a nie kupować. Słowo „kupować” będzie w przyszłości już całkowicie zastąpione słowem „załatwiać”, bo w chwili obecnej zastąpione jest dopiero częściowo, a jeśli chodzi o przykład mleczarni, to wzięty jest z moich doświadczeń osobistych. Ilekroć chcę iść do teatru i mieć dobre miejsce, zwracam się do znajomego, który jest członkiem rady zakładowej mleczarni i dostarcza mi nieograniczone ilości biletów, o jakich nie mógłbym marzyć kupując w kasach przedsprzedaży, nawet na trzy miesiące naprzód. Nauczając, nie będziemy przesadzać z natłokiem wiadomości typu encyklopedycznego niejednokrotnie wkuwanych bezmyślnie. Oczywiście, pewnych rzeczy trzeba się będzie nauczyć na pamięć, ale tak już jest w każdej dziedzinie wiedzy. Do opanowania mechanicznego przeznaczone są wyżej wspomniane wiadomości „gdzie załatwiać”, a więc: teatr - w mleczarni, przejazd po mieście - w kiosku, wymianę pieniędzy na dewizy - w resorcie kultury fizycznej, żyletki - w banku (mam tu na myśli PeKaO) itd. To trzeba będzie wykuć jak tabliczkę mnożenia, czy Tablice Mendelejewa. Potem stopniowo będzie można przejść do praw ogólnych, twierdzeń i zasad uniwersalnych. Wprowadzenie do programu nauczania lekcji wychowania administracyjnego jest rzeczą konieczną i przedmiot ten prędzej czy później zostanie wprowadzony, co do tego nie mani żadnych wątpliwości. Wyłoni się problem podręczników. Tu spieszę zawiadomić odnośne władze, że jestem w trakcie opracowywania tychże. Można więc będzie zwrócić się do mnie. Dla przykładu i niejako dla zachęty podam teraz dwa tematy opracowane na podstawie gotowych już podręczników. Temat pierwszy zaczerpnąłem z pracy „Ćwiczenia praktyczne dla klasy VI” i po odpowiednim przerobieniu stylistycznym (do dorosłych zwracać się muszę nieco przystępniej i upraszczać pewne sprawy) zatytułowałem: „JAK ZAŁATWIAMY SPRAWY KOMPLEKSOWE” Sprawy kompleksowe (podział spraw na różane rodzaje przerabiały dzieci już w klasie V) to takie, których nie załatwimy w jednym urzędzie, tylko co najmniej w kilku. Do spraw kompleksowych należą m.in. ślub, rozwód, zameldowanie, rejestracja samochodu, wyjazd za granicę, pogrzeb (oczywiście własny, bo, aby odciążyć swych najbliższych, sprawy pogrzebowe należy zawczasu załatwić osobiście). Załatwianie spraw kompleksowych składa się z dwóch etapów: etapu pierwszego przygotowawczego i etapu drugiego, czyli samego załatwiania. Zajmiemy się tylko etapem pierwszym, znacznie ważniejszym. Etap przygotowawczy polega na zebraniu informacji o aktualnym stanie przepisów. Przepisy, jak wiadomo, ulegają ciągłym zmianom na lepsze i należy zorientować się, które z mich akurat obowiązują, a które nie. Już genialny profesor Parkinson zauważył, że nierzadko coś, co jeszcze

rok temu było przestępstwem, dziś jest mile widzianym dobrym uczynkiem. I odwrotnie. Tak więc ktoś, kto chciałby być zawsze w porządku, musiałby zaprenumerować Dziennik Ustaw i wczytywać się weń regularnie. Celowo użyłem tu trybu warunkowego: chciałby być w porządku. Wielu chciało, ale okazało się to technicznie niemożliwe, w związku z czym każdy z nas jest gdzieś tam nie w porządku i cytowany już znawca biurokracji zachodniej, profesor Parkinson twierdzi, że o to właśnie ustawodawcom chodzi. Poznanie aktualnego stanu przepisów daje nam automatycznie korzyść dodatkową: pozwala zorientować się w stanie wiedzy ustawodawczej danego urzędnika, który przecież będzie potem załatwiał naszą sprawę. Bo w gruncie rzeczy nie jest ważne, jakie przepisy aktualnie obowiązują, tylko do jakich stosuje się właśnie dany urzędnik. Zbierając informacje, każdy petent winien pamiętać przede wszystkim o tym, aby umiejętnie zadawać pytania, to znaczy pytać absolutnie o wszystko, ponieważ informujący urzędnik nigdy nie powie ani słowa sam z siebie. Ewentualnie odpowie tylko na konkretne pytanie. Podam przykład. Turysta pyta w informacji: - O KTÓREJ GODZINIE MAM POCIĄG DO BUDAPESZTU PIERWSZEGO LIPCA? - 22:00 Naiwny petent już by odszedł zadowolony. Natomiast petent doświadczony pyta: - CZY DOSTANĘ BILET NA TEN POCIAG? - NIE. Pytanie „dlaczego?” nie jest konieczne, ale należy wypytywać dalej: a na który pociąg dostanę bilet po pierwszym? Czy jak już, kupię, to czy muszę potem przyjść jeszcze raz i podstemplować? A może wymienić? A może dokupić miejscówkę? I tak dalej. Wszystkie otrzymane informacje zapisujemy w specjalnym zeszycie o wymiennych kartkach, tzw. kołobrulionie, bo informacje będziemy wymieniać. Informacje zebrane w różnych urzędach będą ze sobą sprzeczne i informacje właściwe będziemy ustalać na zasadzie większości głosów. Następnie ułożymy kartki według kolejności załatwiania, jako że do niektórych urzędów możemy iść dopiero po uprzedniej wizycie w innych urzędach, do której też musieliśmy się byli przygotować zupełnie gdzie indziej. Niezwykle ważne jest ustalenie kolejności datami, co z kolei uwarunkowane jest godzinami przyjęć w poszczególnych urzędach, ponieważ każdy urząd przyjmuje interesantów w innych godzinach. Zdarzają się sprawy, przy których wszystkie potrzebne urzędy przyjmują jednocześnie tylko przez dwie godziny w tygodniu. I tylko w tym jednym dniu, teoretycznie, mamy szansę załatwienia sprawy w ciągu jednego dnia. Teoretycznie, bo w praktyce trwa to zawsze kilka dni. Przykładowe dwie godziny wyłuskałem na podstawie badań nad godzinami otwarcia urzędów zaangażowanych w sprawę kupna z rąk prywatnych motocykla Jawa, przysłanego z zagranicy. W akcji biorą udział następujące urzędy: Urząd Celny, Polskie Koleje Państwowe, Przedsiębiorstwo Przewozowe Hartwig, Państwowy Zakład Ubezpieczeń, Wydział Komunikacji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i Wydział Finansowy tejże Rady a także Wydział Finansowy w miejscu zamieszkania sprzedającego, Biuro Przepisywania na Maszynie, Urząd Notarialny, Konsulat i Poczta. A trzeba i zaznaczyć, że przykładowa sprawa kompleksowa jest jedną z prostszych i angażuje stosunkowo niewielką ilość urzędów. Właściwie skompletowany zeszyt z informacjami powinien zawierać kilkadziesiąt stron maszynopisu. Jeśli taki zeszyt posiadamy, samo załatwianie jest już fraszką, o ile nie prawdziwą przyjemnością. *** Temat drugi (z podręcznika dla klasy X) da nam odpowiedź na stale (nękające nas pytanie: „co przynieść ze sobą, aby załatwić?” Przekonam Drogich Czytelników, że wszystkie dowcipy o urzędnikach odsyłających petenta do domu po odpis metryki ślubu dziadka są niecelne i

powierzchowne. Czas skończyć z tymi żartami. Nie ma bezdusznych biurokratów. Po zapoznaniu się z treścią poniższego podrozdziału nikt już nie będzie miał pokusy, aby bezpodstawnie narzekać na biurokrację. SYSTEM PODKŁADKI W starym systemie społecznym rządził pieniądz. Ilość posiadanych pieniędzy lub dóbr przeliczalnych na pieniądze całkowicie determinowała pozycję obywatela w społeczeństwie. Zerwaliśmy z tym systemem, i słusznie. Obecnie oceniamy wartość człowieka według czegoś co nazwę umownie „sumą zasług”. Jest to na pewno system słuszniejszy, bo ocenia człowieka według kryteriów znacznie zdrowszych moralnie, niż kryteria finansowe, ale przysparza wiele trudności technicznych w życiu codziennym. W starym systemie urzędnik dysponujący jakimś dobrem na pytanie, dlaczego przydzielił je Malinowskiemu, odpowiadał: - Malinowski zapłacił najwięcej ze wszystkich, oto pokwitowanie wpłaty Malinowskiego. Obecnie urzędnik powie: - Malinowski wart był najwięcej. - W porządku. A gdzie pokwitowanie? I tu dochodzimy do sedna. Urzędnik musi mieć dowód naszej wartości. Formułuję Prawo Podkładki: każdy obywatel udający się do urzędu musi przedstawić informację o sobie i zostawić w urzędzie jej odpis. Prawo to znane jest w formie skróconej (popularnej) jako: przedstaw się i zostaw ślad. Tak więc każdy obywatel udający się do jakiegokolwiek sklepu, przychodni, urzędu winien mieć przy sobie teczkę (torbę, tobół, szafę), zawierającą wszystkie informacje o nim. Informacje powinny być podzielone na dwa działy. Stan aktualny i dokonania dotychczasowe. Wszystkie dane personalne, każdy czyn, każdy fragment życiorysu powinien być umieszczony na oddzielnym papierze ze stemplami i podpisany, tak aby każdy papierek można było na wieki zostawić w danej instytucja, a następnie po załatwieniu sprawy uzupełnić. Urzędnik zachowujący papiery, czyli podkładkę będzie już od tej chwili kryty: słuszność jego decyzji może być w każdej chwili udowodniona, a odpowiedzialność przerzucona na tych, co podpisywali i stemplowali papierki, a więc na ciało rozległe i nieuchwytne. Ta rozczłonkowanie życiorysu na fragmenty, ta „osobność” danych pozwala petentowi na dowolne kształtowanie jego sylwetki w zależności od potrzeby chwili, ponieważ posługuje się on coraz to innymi papierami. Jest rzeczą oczywistą, że nigdy nie pokaże i nie zostawi wszystkich papierów, j akie ze sobą przy-targał, jest to technicznie niemożliwe. Ale cały swój potężny zbiór ma zawsze ze sobą. Dopiero na miejscu zorientuje się, które z nich zostaną użyte. Podpowie to sam urzędnik, bo nasz petent już wie jak rozmawiać z władzą. A zresztą nie istnieją żadni wstrętni biurokraci, dręczący petentów dla samego dręczenia, prawie każdy urzędnik wyda natychmiast pozytywną decyzję, gdy tylko zobaczy, że jego decyzja zostanie usprawiedliwiona odpowiednią ilością podkładek. Jakie to będą podkładki - zależy od sytuacji, w każdym razie powinno być ich około dwudziestu. Te dwadzieścia, to oczywiście nikły procent tego, co przynieśliśmy ze sobą w teczce, przy czym muszę pocieszyć Drogich Czytelników, że już niedługo przejdziemy na mikrofilmy. Wspomniałem o różnych sposobach kształtowania naszej sylwetki. To bardzo ważny aspekt, szczególnie gdy w grę wchodzi nasz stan majątkowy. Jest rzeczą oczywistą, że każdy z nas, dysponując kompletem odpowiednich zaświadczeń, może się przedstawić jako człowiek bardzo bogaty lub bardzo biedny, bo gdy w jednych urzędach argumentem popierającym sprawę jest nasze bogactwo, to w innych ubóstwo. To tylko kwestia wyciągnięcia odpowiednich zaświadczeń, z których każde jest rzetelne i zgodne z prawdą. Każdy łysiejący blondyn jest w stanie przedstawić zaświadczenie, że jest brodatym brunetem i wszystko jest w porządku, bo blondyn sobie pójdzie, a zaświadczenie zostanie. Dotyczy to także spraw ogólniejszych, nawet samego faktu naszego istnienia, które w ogóle nie jest istotne, jeżeli nie jest poparte odpowiednim zaświadczeniem. Już przed laty Sławomir Mrożek, tknięty nagłym, genialnym przeczuciem opowiedział o pewnej pani, która w poczuciu dobrze

pojętego obowiązku obywatelskiego, po dziewięciu miesiącach ciąży urodziła dowód osobisty. Metoda podkładki przekształca stopniowo także naszą świadomość. Gdzieś koło roku dwutysięcznego nie pójdziemy do kina, tylko wystąpimy po zaświadczenie dla nas samych, że byliśmy w kinie. Fakt posiadania zaświadczenia, że oglądaliśmy film, całkowicie nam zastąpi jego faktyczne oglądanie i nawet nie będziemy mogli zrozumieć tych, którzy jeszcze dwadzieścia parę lat temu chodzili do kina naprawdę.

JAK ZAROBIĆ W poprzednim rozdziale stwierdziliśmy, że w naszym społeczeństwie pieniądz stracił swą dawną funkcję. Mam nadzieję, że wielu Czytelników dało się przekonać i przestało zarabiać. Skoro konkurencja na rynku zmniejszyła się, łatwiej mi będzie służyć poradą pt. „Jak zarobić”. Zwracam się tu głównie do tych, którzy nie dali się przekonać poprzednim rozdziałem, ale do tych, co dali się przekonać, też się zwracam, bo jednak całkowite wyrugowanie pieniądza z naszego życia byłoby pochopnym uproszczeniem. Sprawa, jak zwykle, jest złożona, a poza tym ciągle się rozwijamy, pewne układy się zmieniają, moja Poradnia musi trzymać rękę na pulsie. W ostatnim okresie pieniądz jak gdyby zyskał nieco na znaczeniu, bo pojawiło się wiele atrakcyjnych przedmiotów, które może kupić każdy, a nie tylko ten, kto legitymuje się podkładkami stwierdzającymi jego zasługi, talent, niecierpiącą zwłoki potrzebę lub ma znajomości w odpowiednim sklepie czy urzędzie. Tak więc problem, jak zarobić, nabiera coraz większego znaczenia. Zaczniemy od tego, jak nie należy zarabiać. Człowiek, który postanowił zarabiać więcej, na ogół zaczyna szukać lepszej pracy. Lepszej, to znaczy lepiej płatnej i dającej większe możliwości awansu. Jest to podejście z gruntu fałszywe, jakkolwiek nie potępiam takich ludzi. Błądzą, bo nie wiedzą. Tkwią w przestarzałym schemacie myślowym, podbudowanym przez niewłaściwą lekturę - mam tu na myśli książki z dawnych lat lub filmy, które przychodzą do nas z zagranicy. Przestarzały schemat zakłada, że dobra pensja i zdobyte sumienną pracą stanowisko gwarantują wysokie zarobki. Nic podobnego. Aby lepiej zarabiać, należy znaleźć pracę możliwie jak najgorszą. I od poszukiwania takiej właśnie pracy zaczniemy nasze stopniowe wzbogacanie się. Szukamy pracy nisko płatnej, nieatrakcyjnej, nie dającej żadnych możliwości wyżycia twórczego. Szukamy przedsiębiorstwa, w którym panuje zła organizacja pracy i bałagan na wszystkich szczeblach. Oczywiście, nie jest łatwo o taką instytucję, ale jak dobrze poszukamy, to zawsze coś się znajdzie. Bierzemy więc etat w takiej instytucji; i etat ten daje nam świadczenia socjalne i stempelek w dowodzie osobistym. Jesteśmy człowiekiem pracy. Znajomi patrzą na nas z politowaniem, bo mają wyższe pensje, a ich miejsca pracy to świetnie zorganizowane przedsiębiorstwa, dające możliwość awansu, wykazania inicjatywy twórczej, satysfakcję zawodową i dobre miejsce w hierarchii społecznej. My na razie nie odpowiadamy na zaczepki, tylko z długopisem w ręku obliczamy, jaką przeciętną pensję mają ci świetnie ustawieni znajomi i do jakiej wysokości może podskoczyć ta pensja przy kolejnych awansach. Zapamiętujemy te liczby, aby potem użyć ich do porównań z naszymi zarobkami za kilka lat. Spokojnie przystępujemy do realizacji drugiego etapu naszego planu, to jest do łapania na lewo i na prawo prac zleconych. Otóż to. Prace zlecone, czyli dorabianie na boku, czyli tak zwana chałtura, są naszym celem zasadniczym. Źle płatną pracę w bałaganiarskiej instytucji wzięliśmy po to, aby mieć dużo wolnego czasu. Skoro mowa o wolnym czasie w godzinach pracy, to od razu zaznaczam, że nie chcę upraszczać i twierdzić, że przeciętny urzędnik bierze pensję za nic. Namnożyło się u nas żartów opartych na podobnym założeniu, na przykład: siedzi w pokoju dwudziestu urzędników, pracuje tylko wentylator. Żarty te błędnie zakładają, że urzędnicy są leniwi, lub że nie mają nic do roboty. Mają i czasem nawet dużo. Rzecz w tym, że spora część tego co robią w pacie czoła, to praca zupełnie niepotrzebna, wynikająca choćby z samego faktu, że tych dwudziestu siedzi w tym pokoju. My zatrudniliśmy się w bałaganiarskiej instytucji nie po to, aby nie mieć pracy, tylko po to, aby nikt jej

od nas nie egzekwował. Nie wykonujemy tego, co do nas należy, i uchodzi nam to na sucho, bo po prostu nikt nie jest w stanie nas sprawdzić w ogólnym bałaganie. Pozostaje kwestia naszego sumienia. Tu od razu spieszę Was uspokoić: to, że nie pracujemy, przynosi tylko korzyści gospodarce narodowej, bo nasza ewentualna praca sprawiłaby dodatkowy, niepotrzebny kłopot innym pracownikom naszej instytucji. Tak więc chałturzymy sobie spokojnie i już po roku orientujemy się ze zdumieniem, że nasz dochód znacznie przekracza dochody naszych dobrze ustawionych znajomych. Nasze perspektywy również są lepsze, bo poprzez stałe łapanie prac zleconych wyrobiliśmy sobie masę kontaktów, przebieramy w propozycjach, wybierając najlepsze i wreszcie mamy wewnętrzną satysfakcję, myśląc sobie: „jestem dobrym chałturszczykiem”. Bo my już wiemy, że pogardzanie chałturą to stereotyp. Na własnym przykładzie widzimy, że wstydzić się możemy naszej pracy zasadniczej, natomiast z każdej chałtury możemy być tylko dumni, ponieważ wykonaliśmy ją najlepiej, jak tylko było nas stać. W dziedzinie chałtury rządzi prawo konkurencji. Gdybyśmy naszą chałturę wykonali źle, nie otrzymalibyśmy następnego zlecenia. Pogardliwe wyrażanie się o chałturze jest więc całkowicie bezpodstawne. Kto może chałturzyć? Wszyscy. Nie ma w Polsce zawodu, który nie miałby możliwości zdobycia prac zleconych. Oczywiście, łatwiej jest znaleźć chałturę architektowi, niż nurkowi słodkowodnemu, ale na pewno nie ma człowieka, który by nie mógł znaleźć pracy zleconej, leżącej w granicach jego umiejętności jeśli już nie zawodowych, to umiejętności w ogóle. Dzieje się tak dlatego, że istnieje sztywny przydział etatów i łatwiej jest zbudować nową fabrykę, niż wydębić etat stróża nocnego. Nie każda sekretarka zgodzi się pracować na etacie magazyniera, nie każdy lekarz na etacie maszynistki. Etaty sobie, a życie sobie. Ale każde przedsiębiorstwo musi przecież jakoś funkcjonować. I funkcjonuje dzięki pracom zleconym. Tak więc prac zleconych mamy do dyspozycji całą masę, i prace te reprezentują pełny wachlarz profesji. Proszę nie zapominać, że dochodzą tu jeszcze usługi dla zleceniodawców prywatnych. W wypadku awarii telewizora nikt rozsądny nie będzie przecież dzwonił do salonu naprawczego, tylko do inżyniera elektronika, dorabiającego sobie naprawą telewizorów. A skąd ten nasz kolosalny dochód? Po prostu stąd, że każda chałtura jest honorowana bez porównania lepiej niż praca tzw. zasadnicza. I nie ma tu żadnej dowolności. Takie ustalono cenniki. Dlaczego? To już nas nie obchodzi. Skoro tak jest, to widocznie tak ma być. Naszą sprawą jest tylko odpowiednie ustawienie się w zastanej sytuacji, takie jak przed chwilą opisałem. Na zakończenie królika porada techniczna: cenniki. Na ogół były ustalone dawno i nie nadążają. W cenniku na prace plastyczne na przykład, który jest biblią wszystkich artystów malarzy i grafików, jedną czwartą objętości cennika zajmuje potężny rozdział pt. „Papieroplastyka”. Absolwenci kończący Akademię Sztuk Pięknych już od kilku lat w ogóle nie wiedzą, co to takiego. Natomiast całego szeregu pozycji nie ma, ponieważ w chwili gdy ustalano cenniki- pozycje te częstokroć nie były jeszcze wynalezione. Co wtedy robić? Szukać analogii. Zleceniodawca zawsze chętnie nam zapłaci tyle, ile będziemy chcieli, byleby tylko mógł się powołać na odpowiedni paragraf w cenniku. Przykładowo: „podłączenie mózgu elektronowego” - szukamy w cenniku, nie ma. Ale jest „podłączenie zlewozmywaka”. Śmiało podciągamy mózg pod zlewozmywak i wszystko jest w porządku.

WSZYSTKO O MOTORYZACJI 1. WIADOMOŚCI OGÓLNE Posiadanie samochodu już nie jest wadą obywatela. Postawiliśmy na konsumpcję, kupno samochodu ożywia życie gospodarcze. Dawniej, oczywiście, też można było mieć samochód, ale tylko pozornie. Człowiek, który zdecydował się na kupno czegoś większego od motocykla, narażony był na zaszarganie sobie opinii i cały szereg podejrzeń. Natychmiast po nabyciu mikrusa wzywany był do wydziału finansowego i w ostrych słowach pytany, skąd wziął na to pieniądze. Ten sam obywatel mógł te same pieniądze przepić, przejeść, wydać na cokolwiek, a nawet spalić publicznie na rynku i nikt by go o nic nie pytał, najwyżej o to, skąd wziął tak sprawnie działające pudełko zapałek. Jedynie samochód

powodował przytoczone wyżej pytania, co nasuwa podejrzenia, że nie chodziło tu bynajmniej o sprawdzenie źródeł dochodów obywatela, tylko o napiętnowanie go za nieobyczajny postępek, jakim jest kupno samochodu, a także odstraszenie następnych Obywateli. Teraz już można. Służę więc poradą dla nowo upieczonych posiadaczy samochodu.

2. CZYNNOŚCI PIERWSZE - ZASADNICZE Nowy samochód po nabyciu, zarejestrowaniu, ubezpieczeniu, naprawieniu usterek zauważonych podczas wsiadania i uruchamiania, po zatankowaniu niewielkiej ilości paliwa odprowadzamy najkrótszą drogą z Motozbytu do garażu lub ustawiamy przed domem. Zabezpieczamy przed korozją, jeżeli nie mamy garażu zamykanego na trzy kłódki i dwie sztaby - zdejmujemy wycieraczki, kołpaki, czyli tzw. dekle z kół, odkręcamy lusterko boczne, wyjmujemy akumulator, dokładnie zamykamy, kluczyki wrzucamy do szuflady biurka, a następnie udajemy się do naszych codziennych zajęć na piechotę. Czynimy to z wielu względów. Po pierwsze: chodzenie na piechotę jest bardzo zdrowe. Po drugie: eksploatacja samochodu jest bardzo droga i uprzednie oszczędzanie na samochód jest niczym w porównaniu z kosztami używania samochodu. Po trzecie: jeżdżenie samochodem automatycznie czyni z nas przestępcę. Z rozdziału poświęconego wychowaniu administracyjnemu wiadomo, że nie ma wśród nas nikogo, kto nie złamał jakiegoś przepisu. Wyłączyć z tego towarzystwa można jedynie noworodki i to nie na pewno. Po prostu przepisów jest tyle, że już od dawna nie wiadomo, co jest przestępstwem, a co nie jest. Ale jeżeli w innych dziedzinach życia aa każdy przepis mamy jakiś kontraprzepis na pocieszenie i znając wszystkie Dzienniki Ustaw możemy się jakoś wybronić, to w dziedzinie motoryzacji nie ma niestety odwołania. Jest przepis w kodeksie drogowym, który wyraża mniej więcej taką myśl: kierowca musi jechać zawsze z taką szybkością, aby w każdej chwili mógł zapanować nad samochodem. Czyli: jeżeli nie zapanuje, będzie to oznaczało, że jechał za szybko. Dlatego jako przyczynę większości wypadków milicja podaje „nadmierną szybkość”. Bardzo słusznie, bo w chwili wypadku każda szybkość jest nadmierna i tylko samochód stojący miałby szybkość nienadmiemą, czyli właściwą. Jedziemy sobie, powiedzmy, z szybkością 15 kilometrów na godzinę i pod koła naszego samochodu rzuca się pijak. Oczywiście, nie mieliśmy nawet czasu pomyśleć o hamowaniu. Jesteśmy winni. Nie zapanowaliśmy nad samochodem. Jechaliśmy z nadmierną szybkością, złamaliśmy wyżej przytoczony przepis. Jedyną metodą gwarantującą zastosowanie się do tego przepisu jest niewsiadanie do samochodu w ogóle. Zdaję sobie sprawę z tego, że nikt z Drogich Czytelników nie zastosuje się do mojej życzliwej i światłej porady. Wsiądziecie i będziecie jeździć. Pamiętajcie więc: sami sobie będziecie winni w razie czego. Wiem. Będziecie jeździć mimo wszystko. Zastanówmy się więc czym jeździć i jak jeździć.

3. CZY MOŻNA JEŹDZIĆ SAMOCHODEM PRODUKCJI ZAGRANICZNEJ? Nie. Samochody zagraniczne, szczególnie zachodnie, mają u nas zupełnie niezasłużenie doskonałą opinię. Głosiciele tej opinii szermują tak błahymi argumentami, jak: niezawodność samochodu, ekonomiczność eksploatacji, szybkość, bezpieczeństwo i tak dalej. Uleganie tej opinii świadczy po prostu o braku wyobraźni. Każdy samochód wymaga fachowej obsługi i części zamiennych. I tu zaczyna się tragedia. Myślicie, że powiem: „części nie ma”. Nic podobnego. Części do samochodów zagranicznych u nas są, w przeciwieństwie do części do samochodów krajowych. Może nie wszystkie, ale na pewno jest ich -więcej i łatwiej je kupić, tyle, że za waluty obce. Koszty takich części, walutowo obcych, są bardzo wysokie, zwłaszcza że dochodzi jeszcze cena biletu do Warszawy i z powrotem, jako że sieć sklepów z częściami zagranicznymi jest niezbyt duża. Konkretnie siecią tą jest jeden sklep. No dobrze, a jeżeli ktoś kupił samochód zagraniczny za granicą i zaopatrzył się we wszystkie części.

Albo obliczył sobie, że skoro dobry samochód rzadziej się psuje, to rzadsze kupowanie drogich części opłaca się bardziej niż częstsze tanich? Na to odpowiadam argumentem nie ido odparcia: nie ma mowy o tym, aby najlepszego nawet kierowcę nie stuknął przynajmniej raz na rok kierowca gorszy, albo motorniczy tramwaju. PZU zapłaci! - krzyknie mi tu orędownik volkawagenów i morrisów. Owszem, zapłaci. Ale w walucie rodzimej, nie obcej.. Nie muszę chyba dodawać, że troszeczkę na tym można stracić.

4. A WIĘC SAMOCHÓD KRAJOWY? Tak. Głównie ze względu na części. Części tych chwilowo brak, ale nikt przytomny nie będzie szukał części w sklepach Motozbytu. Człowiek oświecony, potrzebując, powiedzmy, alternatora do fiata 125p, jedzie do TOS-u i odwoławszy na bok mechanika, mówi przyciszonym głosem: - Kochany... alternatorek... na jutro... - Coś się zrobi - odpowiada mechanik i następnego dnia mamy już alternator wykręcony z innego fiata, który stoi w TOS-ie od kilku miesięcy i spełnia rolę podręcznego magazynu części. I nie należy się wzdragać, krzyczeć o nieuczciwości. Po prostu, nie ma innego sposobu zaopatrywania się w części najpotrzebniejsze. Występuje tu jeszcze ciekawostka przyrodnicza: wszyscy wszystkim wykręcają, a wszystkie samochody co pewien czas jakoś jeżdżą. Czego to dowodzi - nie wiem. Ja tylko udzielam cennych rad.

5. EKSPLOATACJA SAMOCHODU Kiedy już kupiliśmy samochód i zdecydowaliśmy, że jednak będziemy jeździć, nie możemy tego zacząć robić natychmiast. Musimy odstawić samochód choćby na jeden miesiąc, wziąć w pracy urlop, a następnie zatrudnić się w charakterze praktykanta w warsztacie mechanicznym, wyspecjalizowanym w obsłudze samochodów takiej marki, jak marka naszego samochodu. Robimy tak w celu gruntownego poznania wszystkich czynności związanych z obsługą i remontami naszego samochodu. Po miesiącu będziemy już z grubsza umieli przy naszym samochodzie wszystko zrobić sobie sami, więc pozostaje tylko wykopanie w garażu kanału i zaopatrzenie się we wszystkie potrzebne narzędzia. Uprzedzałem, że będą koszty. Ale te zakupy i tak się opłacą, bo wyniosą w skali dwuletniej znacznie mniej, niż wyniesie suma rachunków zapłaconych w TOS-ie za roboty wykonane źle, za roboty będące de facto psuciem, za wykręcane części i za roboty nie wykonane w ogóle, przy czym ta ostatnia pozycja jest stosunkowo najłatwiejsza do przełknięcia, bo lepiej żeby w ogóle samochodu nie ruszali, niż żeby mieli popsuć jeszcze bardziej. Śmieszą mnie do łez klienci, którzy zostawiają samochód i idą do domu w przeświadczeniu, że przecież fachowcy zrobią lepiej, niż oni sami. Zrobią gorzej, drogi kliencie, i jedyną formą samoobrony klienta jest stosowanie mojej rady: chcesz być kierowcą - zdobądź pierwej zawód mechanika samochodowego. I słusznie postępują instruktorzy na kursach nauki jazdy, kiedy nie uczą prowadzenia samochodu, tylko jego budowy, a prasa niesłusznie ich za to krytykuje. Starzy wyjadacze najlepiej wiedzą, jakie umiejętności są naprawdę potrzebne nowo upieczonemu samochodziarzowi. Bardziej leniwa mniejszość moich Drogich Czytelników, której nie chce się zdobyć zawodu mechanika, powie mi tu zapewne, że istnieją przecież warsztaty prywatne, w których właściciel musi dbać o renomę, bo straci klientów. Preferowanie warsztatów prywatnych jest również naiwnością. Ktoś, kto otworzył warsztat wie, że musi zarobić szybko i jak najmniejszym kosztem, bo prędzej czy później dostanie domiar i będzie musiał warsztat zamknąć, więc nie dba o opinię. Na zakończenie kilka słów pocieszenia: zdarzają się wyjątki. Przejechałem blisko pół miliona kilometrów nie znając się na bebechach samochodu zupełnie. Po prostu: udało mi się wyszperać kilka warsztatów, które pracują uczciwie i w nich się stołuję. Adresów nie podam, bo zrobiłby się w nich taki tłok, że nie mógłbym się dopchać. Kto chce może mnie wyśledzić. Numer rejestracyjny WS-44-00.

6. NAUKA JAZDY, ZNAKI DROGOWE JAKO PRZEŻYCIE ARTYSTYCZNE Pierwsza zasada bezpiecznej jazdy wyda się, być może, nieco dziwna wszystkim tym, którzy dopiero co ukończyli kurs samochodowy i pamiętają, jak ostro egzekwowano znajomość znaków drogowych. Otóż zasadą świadomego kierowcy jest zasada absolutnego niezwracania uwagi na znaki drogowe. Człowiek, który zawierzy znakom, nie pojeździ długo. Zawierzywszy znakowi „pierwszeństwo przejazdu” już wkrótce nadzieje się na kogoś, kto nie respektował znaku „droga podporządkowana”. Inny, przeczytawszy „przejazd kolejowy strzeżony” wysnuje pozornie logiczny wniosek, że skoro szlaban (w języku drogowym „zapora”) jest otwarty, to można jechać i skończy pod kołami lokomotywy, bo dróżnicy, owszem, zamykają szlabany, ale zdarzają się wyjątki. Ilość tych wyjątków w skali rocznej nakazuje nam traktować wyżej wspomniany znak drogowy jedynie jako graficzny ozdobnik naszego pięknego skądinąd pejzażu. Polegać natomiast należy wyłącznie na własnym wzroku. Szerokim polem do działania dla psychologów są znaki ograniczenia szybkości. Ludzie, którzy decydują o cyferce umieszczonej w środku czerwonego kółka, są to sabotażyści, którzy powinni natychmiast stanąć przed sądem, a jeżeli nie stają, to chyba tylko dlatego, że sądy są zawalone inną robotą. „Ograniczacze” stawiają swoje znaki z góry wiedząc, że nikt przy zdrowych zmysłach nie będzie ich respektował. Działalność ta wpaja w kierowców przeświadczenie, że znak drogowy jest nie po to, aby go respektować, tylko po to, aby był. Jedziesz sobie z dowolną szybkością i nagle wykwita ci zakaz: maksymalna 30. Zwalniasz do siedemdziesięciu i rozglądasz się ciekawie. Zwężenie? Przełomy? Długo dumasz, jakie to powody kazały „ograniczaczom” postawić znak i nagle, jeżeli masz dobry wzrok, spostrzegasz gdzieś daleko na poboczu resztki jakichś robót drogowych, które były przeprowadzane w zeszłym roku. Kiedy indziej dojeżdżasz do zwężenia, które jest tak minimalne, że śmiało możesz jechać zwolniwszy dla świętego spokoju do sześćdziesięciu. Ale znak „30” sterczy. Sakramentalne „30” wtykane jest wciąż i wszędzie, trzeba czy nie trzeba. Podejrzewam, że ktoś kiedyś zamówił hurtem ileś tam set tysięcy znaków „30” i pewnie działo się to w czasach, gdy samochody jeździły z szybkością przeciętną 50, i teraz nie można zamówić nowych znaków, dopóki nie wykorzysta się starych. 30 na godzinę to jeszcze nie jest najśmieszniejsze. Zdarzają się znaki „10” lub „5” na godzinę. Chciałbym zobaczyć szybkościomierz, który wskaże taką szybkość. Pod Jarocinem (Poznańskie) przejeżdżałem kilka razy obok znaku, ograniczającego prędkość do 7 kilometrów na godzinę. Ja doskonale rozumiem „ograniczaczy” W razie wypadku zawsze są kryci, bo w ciemno mogą powiedzieć, że kierowca jechał za szybko. Ustawienie znaku „7” świadczy ponadto o ich wysokiej klasie fachowej i ogromnej pieczołowitości. Nie 5, nie 10, ale 7. To wzbudza zaufanie. Widocznie grupa ekspertów zrobiła szereg eksperymentów i okazało się, że 7 to szybkość bezpieczna, natomiast od 8 na godzinę zaczyna się ryzyko. Większość znaków ograniczających prędkość nie ma potem odwołań. Człowiek, który chciałby przejechać przez nasz piękny kraj, dla eksperymentu lub żartu respektując znaki drogowe, musiałby jechać prawie całą trasę z prędkością przeciętnego rowerzysty

7. JAK TRAFIĆ DO MIEJSCA PRZEZNACZENIA Za pomocą mapy. Ale samo nabycie mapy samochodowej nie wystarczy. Nowo nabytą mapę należy uaktualnić, nawet jeśli wydano ją przed tygodniem. Data wydania nie ma znaczenia, ponieważ wydawcy map posługują się od lat tą samą sztancą, która nie ma nic wspólnego z aktualną siecią dróg. Po nabyciu mapy należy zwrócić się do kilku kierowców zawodowych i, opierając się na ich doświadczeniu, przerobić na swojej mapie niektóre szosy klasy drugiej na szosy klasy pierwszej, niektóre odcinki szosy międzynarodowej na drogi polne, a niektóre drogi polne na szosy klasy drugiej lub wymazać. Należy nanieść również szosy nowe, nie zaznaczone na mapie których jest znacznie więcej niż się przypuszcza. Okazało się w praktyce, że łatwiej jest wybudować kilkaset kilometrów nowych dróg, niż nanieść te drogi na mapę.

Korzystając z naszej uaktualnionej mapy znacznie rzadziej spoglądamy na drogowskazy, ponieważ na naszych szosach daje się zaobserwować pewne zachwianie proporcji między drogowskazami drogowymi a drogowskazami dyktowanymi przez chęć uzewnętrznienia naszych uczuć. Tak więc czasem znacznie łatwiej przeczytać, którędy wiedzie droga do lepszego jutra, natomiast trudniej jest zorientować się, którędy do Sosnowca.

8. WŁAŚCIWA FUNKCJA SZOSY Tak się składa, że szosa w Polsce nie jest pasmem gruntu ułatwiającym komunikację między różnymi punktami kraju, odpowiednio utwardzonym i oznakowanym. Może tak to brzmi w teorii i tak wygląda na mapie. Oglądasz mapę i widzisz czerwony paseczek, łączący, powiedzmy, Kraków z Tarnowem. Wysnuwasz pochopny wniosek, że szosę wybudowano po to, żebyś mógł dojechać z Krakowa do Tamowa, a nawet i z powrotem. Nic biedniejszego. Oczywiście, taką funkcję szosa spełnia również, ale na pewno nie w pierwszej kolejności. Szosa w Polsce służy przede wszystkim jako bulwar spacerowy dla zakochanych par, jako stosunkowo szeroki trakt dla pijaków wracających do domu, przy czym zaznaczyć należy, że niektóre szosy nie są jeszcze wystarczająco szerokie, aby zapewnić zataczającemu się pełne bezpieczeństwo i ustrzec przed wpadnięciem do rowu. Ale to się poprawia, co rok zataczamy się na coraz szerszych szosach i jest nadzieja, że pijacy powinni być już niedługo usatysfakcjonowani. Ponadto szosa służy jako miejsce zabaw dla dzieci, jako trasa wyścigów rowerowych, tamże der-by furmanek, jako miejsce, w którym można spokojnie stanąć i poplotkować, a na poboczu wypasać zwierzęta domowe, które na ogół nie mogą się zdecydować, czy trawa na lewym poboczu jest smaczniejsza czy na prawym, i w związku z tym przebiegają bezustannie z jednej strony na drugą. Kiedy kierowca uświadomi to sobie, nie będzie zadzierał nosa, nie będzie trąbił na dzieci, kury, kaczki, przechodniów, pijaków i jeżdżących parami rowerzystów. Będzie przemykał grzecznie między prawowitymi właścicielami szosy i - za chwilę kolejna zasada - będzie jeździł wyłącznie w dzień.

9. ZAKAZ JAZDY NOCNEJ Uwaga. Nie wyjeżdżamy na szosę po zapadnięciu zmroku. Kiedy już robi się szaro, a nie zdążyliśmy jeszcze dojechać do domu, plasujemy się za jakąś ciężarówką, jeżeli ciężarówka wyprzedzi traktor, to za traktorem, a gdy traktor wyprzedzi furmankę, to za furmanką i noga za nogą wleczemy się do jakiegoś miejsca, w którym możemy się bezpiecznie schronić. Robimy tak również we mgle, ponieważ mgła i chwila między dniem i nocą to momenty krytyczne, w czasie których nie wodno nam pod żadnym pozorem wyprzedzać żadnego pojazdu na szosie. Zakaz wyprzedzania, jaki niniejszym wydałem, obowiązuje dlatego, że większość naszych kierowców to ludzie ogarnięci manią oszczędzania żarówek. Światła pozycyjne zapałają dopiero wtedy, kiedy już dawno należało zapalić światła szosowe. We mgle światło pozycyjne charakteryzuje się tym, że widać je znacznie później, niż zarys samego samochodu. Wyprzedzasz kogoś, nagle widzisz wyłaniające się z mgły kontury samochodu jadącego z przeciwka, a potem w ostatniej chwili widzisz jego światła pozycyjne (on zna przepisy, on jest lojalny, on zapalił) i jest to ostatnia rzecz, jaką zobaczyłeś w życiu. Tu, niejako na marginesie, chciałbym pochwalić szoferską brać za życzliwość na szosie. Kiedy w czasie ulewnego deszczu, albo gęstej mgły masz taką dziwną fanaberię, że zapalasz światła mijania, aby Cię było widać nie z odległości trzech metrów, a kilkudziesięciu - wszyscy mijani kierowcy mrugają na Ciebie światłami, dając Ci znaki, żebyś zgasił. Są przekonani, że zapaliłeś je przez pomyłkę i niepotrzebnie zużywasz cenne żarówki. W czasie ulewnego deszczu lub mgły nie obawiaj się, że ktoś zwróci uwagę na brak właściwych. świateł. Jeżeli zatrzyma Cię patrol drogowy (jadący oczywiście ze światłami postojowymi), to sprawdzi przede wszystkim, czy masz nie zabłocony numer rejestracyjny i w ogóle czy twój samochód, ogólnie rzecz biorąc, jest czysty. Kiedy zapadła głęboka noc, na szosę wyrusza tylko ryzykant. Powodem są oczywiście furmanki.

Jest ich podobno około półtora miliona. Jeżdżąc po Polsce przez dziesięć lat (wstyd powiedzieć jestem ryzykantem) naliczyłem pięć właściwie oświetlonych furmanek. Oczywiście jest ich znacznie więcej. Może dziesięć, może piętnaście. Piętnaście na półtora miliona, jest to procent, który przyjąłem sobie jako usprawiedliwienie jeżdżenia w nocy, ale nikomu tego nie polecam. Nasuwa się pytanie, co na to milicja drogowa. Podejrzewam, że nie ma odpowiedniej ilości parkingów, bo jedynym sposobem byłoby rekwirowanie furmanek. Być może rzecz polega na tym, że milicja kontroluje stojąc z boku. Z boku światło widać. Ogół furmanek ma światło przystosowane do oglądania z boku, natomiast od tyłu światło to jest dokładnie zasłonięte tylnym kołem. A może działają tu wyższe racje? Produkcja rolna leży nam na sercu i nie powinniśmy zadzierać z tymi, co nas żywią. Ostatecznie taki furman wyżywi rocznie co najmniej dziesięciu kierowców, a zabije jednego, góra dwóch. W ostatecznym rachunku to nam się jako narodowi, opłaca. I znów wiem, że wszyscy zlekceważycie mój zakaz. Więc radzę: jeżeli jedziesz Drogi Czytelniku nocą, jedź środkiem drogi. Nie zwracaj uwagi na rozpaczliwe migania świateł samochodu jadącego z naprzeciwka. Kiedy Twoje vis a vis jest już kilkadziesiąt metrów od Ciebie, zamknij oczy i módl się, aby tamten zjechał na bok, albo okazał się samochodem o mniej wytrzymałej konstrukcji. Tamten, być może, zjedzie na pobocze w ostatniej chwili. Ty na bok nie zjeżdżaj, bo tam czai się furmanka, pijak, rowerzysta, albo wszystko razem, to znaczy pijany furman wiozący rower. Oczywiście, po iluś miesiącach takiego jeżdżenia będziesz miał wreszcie zderzenie czołowe, ale będziesz miał jednocześnie satysfakcję, bo ułatwisz pracę statystykom od wypadków drogowych. Będą mogli napisać, że pirat drogowy, nieprzestrzeganie przepisów, albo to, co lubią najbardziej: nadmierna szybkość. Gdybyś wpadł na nieoświetloną furmankę - zrobiłbyś niepotrzebny kłopot, bo długo musieliby się zastanawiać jak by to podciągnąć pod paragraf stwierdzający winę Twoją a nie furmana. Coś by wreszcie wymyślili, ale myślenie jest trudne, kłopotliwe i męczące.

10. PRAWIDŁOWE ZACHOWANIE PO NIEGROŹNEJ KRAKSIE Kraks groźnych rozważać nie będziemy, żeby nie zapeszyć. Kraksy niegroźne widujemy bardzo często. Oto idąc sobie ulicą widzimy nagle sznur tramwajów, sznur autobusów, setkę stojących w tzw. korku samochodów i kiedy po pewnym czasie dochodzimy do praprzyczyny korka, ogarnia nas zdumienie. Ruch zablokowały dwa samochody, które stuknęły się kilkadziesiąt minut temu. Ktoś komuś coś powgniatał, ale obydwie maszyny są na chodzie, a kierowcy nawet nie zadrapani. Ogarnia nas zdumienie, a potem złość: na litość boską, przecież oni mogliby zjechać na bok, albo w ogóle pojechać dalej. Nie. Stoją, i tarasują drogę, przez co setki innych osób spóźni się do pracy, narażając gospodarkę narodową na straty, jeżeli są to robotnicy, lub przynosząc gospodarce niewielki zysk, jeżeli są to pracownicy administracyjni. Nasza nienawiść do upartych kierowców wzmaga się gdy przypominamy sobie rozliczne apele do nich, aby nie tamowali ruchu. Apele i solenne zapewnienia PZU, że jeżeli nie było ofiar w ludziach, a samochody są na chodzie, to nie trzeba, a nawet nie należy czekać na protokół milicyjny. Chciałbym raz na zawsze wyjaśnić przyczyny takiego a nie innego zachowania kierowców, których niesłusznie oskarżamy o tępy upór lub małpią złośliwość. Spenetrowałem temat i posiadam pewien dokument, który wyjaśnia wszystko. Kierowcy mają rację, a w każdym razie ma rację kierowca poszkodowany. Apele apelami, a życie życiem. Samochód pewnego mojego znajomego (nazwisko i adres do okazania w każdej chwili) został dotkliwie stuknięty przez inny samochód. Szkoda rzędu kilkunastu tysięcy złotych. Mój znajomy zachował się po europejsku i zgodnie z apelem wymienił ze sprawcą (niewątpliwym sprawcą) personalia i odjechał. Jego sprawa o odszkodowanie ciągnęła się w PZU stosunkowo krótko. Już po roku otrzymał pismo definitywnie kończące problem. Cytuję dosłownie: „Roszczenie obywatela zostaje oddalone jako nieudokumentowane wiarygodnie. Brak bowiem niezbędnych materiałów do ustalenia okoliczności wypadku. Zeznania sprawcy nie potwierdzają danych zgłoszonych przez obywatela”. I tu mamy klucz do tajemnicy.

Zderza się dwóch panów. Apele starają się ich skłonić do natychmiastowego zjechania na bok, aby nie tamowali ruchu. Ale apelodawcy nie pomyśleli o tym, że aby sprawa została zakończona sprawiedliwie, warunkiem nieodzownym jest anielskość sprawcy. Sprawca musi być człowiekiem o nieskazitelnym charakterze, wręcz aniołem, a nawet trochę masochistą, który po pewnym czasie pójdzie do PZU i zezna: tak jest, nie umiem prowadzić samochodu. Ordynarnie wymusiłem pierwszeństwo i zniszczyłem samochód temu oto obywatelowi. Pokornie proszę, aby uznano moją całkowitą winę. Praktyka wykazała, że takich sprawców na ogół nie ma. Są natomiast tacy, którzy po pewnym czasie zgłaszają się z legionem dokładnie wyedukowanych świadków i udowadniają swoją niewinność o tyle łatwo, że PZU wydatnie im w tym pomaga, pilnie strzegąc swoich pieniędzy. Mam nadzieję, że wyjaśniłem dokładnie autor korka ulicznego, to nie uparty kozioł, tylko człowiek doświadczony!, który wie, że musi mieć protokół milicyjny i dopiero wtedy ma pewne szanse na wyproszenie odszkodowania. Tak więc pamiętajmy: w razie najdrobniejszej kraksy ze stoickim spokojem tamujemy ruch, choćby i przez dwie godziny, i przenigdy nie wierzymy żadnym obietnicom, apelom i zapewnieniom PZU.

11. OSTATNI PROBLEM: PODWOŻENIE Wbrew pozorom jest to problem ważny i rozległy. Podwozimy bardzo często żonę, rodzinę, znajomych i nawet nie wiemy na jakie niebezpieczeństwo się narażamy. Dotychczas wszystkie problemy motoryzacyjne rozpatrywaliśmy z punktu widzenia kierowcy, w ostatnim podrozdziale wczujmy się znów w rolę pieszego. Stoimy na przystanku autobusowym. Podjeżdża znajomy syrenką, polskim fiatem lub innym samochodem. Radośnie machamy, znajomy zatrzymuje, jedziemy i jadąc nie wiemy, co grozi naszemu znajomemu. Bo oto znajomy nas podwiózł, pożegnał się z nami, chce jechać dalej, a tu stop. Właściwe organa kontroli zatrzymują znajomego i spisują protokół. Zachodzi bowiem podejrzenie, że użył samochodu do celów zarobkowych. Jeżeli kogoś podwiózł, to znaczy, że działał z chęci zysku. Trudno uwierzyć, aby nie zainkasował za kurs pieniędzy; musiały zadziałać bodźce materialne, światopogląd, idealistyczny przecież już wykorzeniliśmy. Jest .to jednocześnie przestępstwo podatkowe, bo od domniemanej sumy nie zapłacił podatku. Dalsze domniemanie zakłada, że skoro podwiózł raz to znaczy, że robi to częściej; podatek od domniemanej sumy może w drastycznych przypadkach osiągnąć równowartość samochodu. I nic nie szkodzi, że obracamy się tu w sferze domniemań. Między domniemaniem, a dowodem winy nie ma żadnej, różnicy, jeżeli chodzi o akcję społecznie słuszną. Bo nie trzeba chyba dodawać, że akcja zwalczania tzw. jeżdżenia na łebka jest ze wszech miar słuszna, jak również wszystkie (pozostałe akcje i w ogóle wszystko. Ktokolwiek ośmieli się krytykować cokolwiek, będzie miał ze mną do czynienia, a jak się zdenerwuję, to mogę być groźny. Akcja ta jest skierowana głównie przeciwko kierowcom samochodów służbowych, którzy jadąc gdzieś bez szefa, zabierają po drodze szarego obywatela, nie z dobrego serca oczywiście, ale z chęci zysku. Jest to postępowanie niewłaściwe. Lepiej żeby samochód jechał pusty, niż żeby ktoś gdzieś miał zdążyć na czas. Oczywiście, ten ktoś może się spieszyć do spraw ważnych i jego czas może być dla społeczeństwa cenny, ale niestety nigdy nie ma gwarancji, że ktoś spieszy się do spraw pożytecznych. Równie dobrze może się spieszyć do spraw prywatnych. Akcja jest więc słuszna, ale niestety ofiarami tej akcji padają czasem właściciele pojazdów niesłużbowych. Jeden z moich kolegów szkolnych, o dźwięcznym imieniu Sylwester wracał kiedyś do domu wcześniej niż zwykle. Na postoju taksówek, niedaleko domu zauważył swoją żonę. Zawrócił, wziął żonę z postoju, obwiózł po mieście, a następnie pożegnał, bo żona wysiadła i poszła do przyjaciółki. Powiedziała, że wróci wieczorem i znikła w bramie. Sylwester chciał ruszyć, ale został zatrzymany. Okazało się, że był obserwowany od momentu zatrzymania na postoju taksówek. Widziano jak wziął pasażerkę, woził po mieście i wysadził. - To moja żona - zaklinał się Sylwester, ale coraz słabszym głosem, bo zorientował się był, że nie zna ani nazwiska, ani numeru mieszkania przyjaciółki żony, więc nie jest w stanie jej odszukać, aby udowodnić swoją niewinność. No i nie wiem czym by się to skończyło, gdyby żona nie wróciła do samochodu po parasolkę.

Ta pouczająca opowieść winna nam uzmysłowić powagę chwili. Drodzy piesi! Jeżeli nie będziecie postępować właściwie - żaden zmotoryzowany znajomy was nie podwiezie. Co rozumiem przez właściwe postępowanie? Ogranicza się ono do kilku czynności związanych z wysiadaniem. Wsiadanie może wyglądać podejrzanie. Sama jazda też. W wypadku zatrzymania zawsze potraficie udowodnić, że znajomy to znajomy, czy nawet członek rodziny, bo znacie co najmniej kilka danych z jego dowodu osobistego. Groźna sytuacja powstaje tylko wtedy, kiedy pieszy już poszedł, a zmotoryzowany został sam. Dlatego też należy wysiadać w sposób demonstracyjnie przyjacielski, wręcz zażyły. Pieszy ujmuje dłoń kierowcy i potrząsa nią przez kilkanaście sekund, pamiętając, że ten shake-hand powinien się odbywać wysoko nad deską rozdzielczą, czyli w miejscu widocznym przez szyby. Następnie pieszy wysiada i głośno krzyczy: „no to pa! Do zobaczenia w piątek stary byku!” A potem na wszelki wypadek przechodzi na drugą stronę samochodu, prosi by kierowca odkręcił szybkę i mocno go całuje w oba policzki. Dopiero wtedy może odejść wierząc, że teraz kierowcy już nic nie grozi. Sposobów właściwego zachowania się wobec kierowcy nieznajomego nie mogę podać, bo byłoby to namawianie do łamania prawa. Ale może się czasem zdarzyć, że stoimy na postoju, czekamy, marzniemy, nagle podjeżdża samochód prywatny, a nam się wydaje, że to nasz znajomy. Wsiadamy, rzucamy adres i ponieważ w dalszym ciągu nie możemy sobie przypomnieć skąd znamy kierowcę, przeprowadzamy błyskawiczny wywiad na wszelki wypadek: - Jestem Jasio Kozłowski - mówimy - a pan? - Zenek Małolepszy - odpowiada kierowca - mieszkam na Pradze, poznaliśmy się u Franka Mizernego na Wilczej, mam rudą żonę i dwoje dzieci, w tej chwili jedziemy na ryby. - W porządku. W przypadku samochodu ewidentnie służbowego zalecany jest dialog następujący: - Dokąd? - pyta kierowca. - Marszałkowska przy rogu Hożej. Jestem pomocnikiem zaopatrzeniowca waszej instytucji na pracach zleconych, więc bez stempla w dowodzie, jedziemy kupić kilogram gwoździ. - W porządku - mówi kierowca - zapamiętam. Moja instytucja nazywa się Centromaszynoimportozbyt, adres: Towarowa 6, moje nazwisko Kordecki, byliśmy umówieni przez sekretarkę na tym postoju. Zdaje się, że wypadło panu z kieszeni dwadzieścia złotych i leży obok mnie na przednim siedzeniu. - Nie - mówimy - nie wypadło. - Ale powinno - mówi kierowca. Resztę .podróży odbywamy milczący i bezpieczni. Oczywiście postępujemy tak tylko w wypadku, gdy wsiedliśmy do samochodu przez pomyłkę, a duże zagęszczenie zakazów zatrzymywania uniemożliwiło nam opuszczenie samochodu służbowego, gdy tylko zorientowaliśmy się, że kierowca jednak nie jest naszym znajomym.

JAK PODPISYWAĆ UMOWY Jedni z Was podpisują umowy częściej, inni rzadziej, ale umowy podpisują wszyscy. Niestety, wszyscy podpisujecie umowy niewłaściwie. Dlaczego? Dlatego, że czytacie je przed podpisaniem. Jedni czytają dokładnie, inni przerzucają, jeszcze inni rzucają tylko okiem na wysokość wynagrodzenia. Wszyscy postępują niewłaściwie, ponieważ każdy z wyżej podanych sposobów podpisywania pozbawiony jest jakiegokolwiek sensu. Ci, którzy czytają umowę przed podpisaniem, tracą masę czasu, który mogliby przeznaczyć na rozrywki kulturalne, rekreacje, czy wykonanie jakiejś innej pożytecznej czynności. Ci, którzy tylko przerzucają, tracą co prawda nieco mniej czasu, ale po przerzuceniu orientują się w treści umowy i popadają we frustrację, uświadomiwszy sobie, ile paragrafów umowa opisuje dokładnie, co powinien wykonać podpisujący, jak powinna wyglądać jego praca, do czego jest zobowiązany, czego mu nie wolno i jakie konsekwencje mu grożą, gdyby nie dotrzymał któregoś z warunków umowy. Jednocześnie widzi dokładnie dysproporcję między swymi obowiązkami a

obowiązkami zleceniodawcy, który nie ma najczęściej żadnych obowiązków poza wypłaceniem pieniędzy w dowolnym terminie i nie grożą mu żadne konsekwencje. Ci, którzy rzucają jedynie okiem na kwotę, nie tracą czasu i nie tracą humoru w momencie podpisywania, ale stracą go później, kiedy zapamiętaną kwotę wstawią do planowanego budżetu rodzinnego i wpadną w kłopoty finansowe, ponieważ zleceniodawca spóźni się z wypłatą. Będą się dobijać do zleceniodawcy i prosić coraz natarczywiej o należne im pieniądze, aż wreszcie dojdą do słusznego wniosku, że zleceniodawca wcale nie traktuje wypłaty jako swego obowiązku, tylko jako coś w rodzaju zapomogi, którą, owszem, może i da, jak będzie chciał. Człowiek doświadczony umowy nie czyta. Nie rzuca nawet okiem na jej stronę tytułową, tylko od razu odnajduje lewy dolny róg na strome ostatniej i wprawnym ruchem dłoni umieszcza tam swój podpis. Bo przecież wie już od dawna, co ma wykonać. Sprawa ta została już dokładnie omówiona. Wie za ile, ale gdyby nawet na umowie widniała inna kwota, to i tak nie ma to żadnego znaczenia. Wiadomo bez czytania, że kwota ta jest niższa od kwoty umówionej ustnie, a gdyby nawet była taka sama, to niższa będzie wypłata. Kłócić się nie ma co, bo zleceniodawca ma w zanadrzu tysiące usprawiedliwień i umotywowań, dlaczego zaniżył umówioną kwotę; najczęściej zresztą wcale nie ma zamiaru usprawiedliwiać się. A że w umowie była kwota wyższa? No to co? Proszę bardzo, może pan iść do sądu, ale chyba taki głupi to pan nie jest. Niektórzy zleceniodawcy posługują się umowami, na których przy cyfrach określających wysokość wynagrodzenia umieszczono odnośnik: „Kwota powyższa zostanie wypłacona po uzgodnieniu z...” i tu następuje szczegółowe wyliczenie z kim. Człowiek naiwnie wierzący w swoje równouprawnienie ze zleceniodawcą powinien przy swoim podpisie także umieścić odnośnik z tekstem: „pracę powyższą wykonam po uzgodnieniu z wujkiem Stasiem”. Ale mam nadzieję, że ludzi aż tak naiwnych nie ma. Po podpisaniu umowy i wykonaniu pracy natychmiast o niej zapominamy. Ewentualną wypłatę, która wreszcie, być może, nastąpi, traktujemy jako miły, niespodziewany podarunek, wręczony nam ot tak z życzliwości przez instytucję, dla której pracowaliśmy. Jest to zgodne z intencjami instytucji wypłacającej, a z drugiej strony pozwala nam cieszyć się z wypłaty, której przecież nie spodziewaliśmy się wcale. Tu Drodzy Czytelnicy mogliby podważać słuszność moich porad wysuwając argument, że należy chociaż rzucić okiem na nazwisko i termin wykonania. Nie. Nie należy. Sprawdzanie nazwiska jest niepotrzebne, chociaż oczywiście może się zdarzyć, że podpiszemy umowę przeznaczoną dla kogoś innego. Nic nie szkodzi. Pewien kłopot będzie miał wtedy zleceniodawca i stanie się to dla nas drobną złośliwą satysfakcją. Termin wykonania, to już zupełnie abstrakcyjna cyfra. W przeważającej ilości wypadków jest to termin całkowicie fikcyjny, podyktowany koniecznością odpowiedniego wciągnięcia umowy do akt i nie ma absolutnie nic wspólnego z omówionym ustnie terminem wykonania naszej pracy. To samo dotyczy daty podpisania umowy. Ja najczęściej podpisuję umowy dawno po wykonaniu pracy, są to umowy z datą wcześniejszą co najmniej o pół roku. Tu ktoś może powiedzieć: „nie będę oszukiwał. Mogę się zgodzić na podpisanie umowy, która wszystkimi konsekwencjami obciąża? mnie, nie zobowiązując do niczego zleceniodawcy, ale podpisu pod fałszywymi danymi nie złożę”. Tak mówią czasem tradycjonaliści lub ci, którzy jakimś cudem żyli w oderwaniu od życia, od rwącego nurtu przemian, albo tacy, którzy nigdy nie jeździli „na delegację”. Drobny i nieistotny na pozór formularzyk delegacyjny, to swego rodzaju przedszkole dla przyszłych zleceniobiorców i w ogóle tak zwanych stron podpisujących umowy. Na delegacji są rubryczki, w których umieszcza się bardzo dokładną historię podróży: data wyjazdu, przyjazd, godzina, środek lokomocji tam i z powrotem Md. Delegowany pojechał poprzedniego dnia, bo było mu tak wygodniej, pojechał motocyklem, samochodem, na rowerze, albo podwiózł go znajomy, nieważne. Każda sekretarka ma w biurku rozkład jazdy PKP i dobiera datę oraz pociąg, którym delegowany powinien był pojechać, a nie pojechał z przyczyn rozlicznych acz obojętnych. Na delegacji są podpisy dyrektorów, księgowych, delegowanego. Wszyscy wiedzą, że podpisują fałszywe dane i nikt się tym nic przejmuje. Tak więc ludzie nienowocześnie traktujący kwestię rzetelności .podpisu powinni najpierw pojeździć, to się

stopniowo wciągną i przyzwyczają. Ostatni wasz kontrargument przeciwko proponowanej przeze mnie metodzie konsekwentnego nieczytania umów, to prawdopodobnie ten, że zleceniodawca mógł bez wiedzy zleceniobiorcy umieścić jakieś nie omówione przedtem prace, klauzule, warunki a następnie wymagać ich spełnienia. To śmieszne! Ja podpisuje umowy prawie zawsze in blanco, co nie jest dowodem mojego zaufania do zleceniodawcy, a wręcz przeciwnie, dowodem całkowitego braku zaufania, popartego wieloletnim doświadczeniem, przy czym przykłady konkretne mógłbym mnożyć w nieskończoność. Zleceniodawca niczego nam nie dopisze! Zleceniodawca wcale nie musi uciekać się do tak prymitywnych chwytów. Zleceniodawcy po prostu nie chciałoby się, bo zleceniodawca i tak dobrze wie, że może wymagać od zleceniobiorcy wszystkiego, nie dając mu nic w zamian, a komu się nie podoba, to proszę do sądu. Nikt rozsądny do sądu nie pójdzie, bo zleceniobiorcą jest jeden człowiek, a zleceniodawcą potężna instytucja, zatrudniająca radców prawnych, którzy gotowi są procesować się choćby i dziesięć lat. Czy nie możemy wobec tego mieć żadnej satysfakcji? Możemy. Możemy się w razie czego zemścić na niesolidnej instytucji w sposób prosty, ale skuteczny. Po prostu nie .przyjmując pieniędzy. Mówicie instytucji: wypłata jest za niską więc ja jej nie chcę. I instytucję ogarnia zgroza. Nawet niewielka wypłata, której nie chce podjąć zleceniobiorca wprowadzi nieopisany bałagan w księgowości. Niestety na krótko. Po pewnym czasie Wasze pieniądze przepadają nieodwołalnie i bezpowrotnie, ale możecie mieć satysfakcję, że trochę krwi księgowym napsuliście znacznie skuteczniej, niż za pomocą wyroku sądowego. Bo w sądzie przegracie niezależnie od wyroku. Nikt Wam nie zwróci straconego czasu i nerwów, a przecież nerwy to nasz największy skarb, co powtarzam na każdym kroku i mam zamiar robić to nadal, o czym świadczy tytuł następnego rozdziału.

JAK OGLĄDAĆ TELEWIZJĘ I NIE DENERWOWAĆ SIĘ Już w samym tytule zawarty jest oczywisty paradoks i wielu z Was, Drodzy Czytelnicy, zawoła od razu, że oglądanie programu telewizji polskiej bez wszechpotężnego zdenerwowania jest niemożliwe. Ja na to zawołam: chwileczkę! Od momentu gdy zobaczy się telewizję od kuchni, zasiada się przed telewizorem w stanie wybaczliwym, ba, zasiada się nawet wręcz życzliwie i w chwili, gdy na ekranie jednak coś zaczyna się ruszać, człowiek cieszy się niezmiernie bo wie, że tak na zdrowy rozum, to w ogóle nie powinno być żadnego programu. Temat telewizyjny to temat rozległy, a moje doświadczenia telewizyjne są bardzo bogate. Nie jestem w stanie przekazać Wam wszystkiego w jednym rozdziale, telewizji poświęcę kiedyś całą książkę (w trzech tomach, informacje o subskrypcji poda prasa). W tej chwili podam Drogim Czytelnikom tylko kilka informacji, które - mam nadzieję - uspokoją Wasze nerwy do tego stopnia, że ręka z wazonem wycelowana w ekran z wodna Wam opadnie. Weźmy pierwszy z brzegu powód naszego najczęstszego zdenerwowania, a mianowicie notoryczne nietrzymanie się rozkładu jazdy, czyli programu dnia. Nie myślę tu o spóźnieniach. Pociągi się spóźniają, autobusy się spóźniają, wypłaty się spóźniają, nie widzę powodu, dla którego telewizja miałaby być wyjątkiem. Mam na myśli nadawanie innych programów, niż zapowiedziane. Rzecz denerwująca, ale całkowicie wytłumaczalna. Pewnego pięknego dnia zapowiedziano program rozrywkowy z udziałem Karela Gotta i Heleny Vondraczkowej. Program obejrzeliśmy, nie znajdując w nim ani kawałka pana Karela i pani Heleny. Niedbałość informacji? Nic podobnego. Rzecz w tym, że od dłuższego czasu wszystkie programy nadawane są z taśmy magnetycznej. Nagrywa się, powiedzmy, w poniedziałek a emituje w sobotę. Od poniedziałku do soboty program leży na półce i jest narażony na skasowanie. Bo telewizja nagrywa na taśmę, ale taśmy ma za mało. Aby można było na jakiejś taśmie nagrywać, należy przedtem skasować to, co było na niej nagrane. Więc kasuje się, przy czym wśród taśm skasowanych coraz częściej znajdują się taśmy jeszcze nie emitowane. Gotta i Vondraczkowej nie było w programie, bo zostali skasowani, a na ich miejsce nagrano coś innego, może nawet znacznie lepszego. Sam kiedyś brałem udział w powtórnym nagrywaniu programu, który został już raz nagrany,

dekoracje rozebrane, a aktorzy zwolnieni do innych zająć. Taśma została Skasowana przed emisją. Gott i Vondraczkowa też kiedyś zostaną ściągnięci z Czechosłowacji na powtórkę albo i nie, bo dla księgowości ważne jest, że program nagrano, a to, że go nie nadano, nie ma już większego znaczenia. Jestem jak najdalszy od twierdzenia, że w telewizji panuje bałagan. Po prostu trzeba kasować, bo nie byłoby na czym nagrywać, a nagrywać trzeba. Jeżeli jakiś realizator ma na tyle egoistyczne podejście do życia, że nie chce dać nagrywać innym, musi od momentu nagrania aż do emisji osobiście pilnować taśmy, albo wytresować psa. Innej rady nie ma. Nadając jakiś program zamiast zapowiedzianego, ale niestety skasowanego (co okazuje się zawsze w ostatniej chwili), telewizja nie może wyjaśnić telewidzom dlaczego tak się stało, bo tłumaczenie zajęłoby zbyt wiele czasu. Więc ja to wyjaśniłem - przechodzimy do punktu następnego. Stwierdziłem, że telewizja nagrywa na taśmę, co może sugerować nowoczesność i wspaniałość telewizyjnego sprzętu, czyli tak zwanego wyposażenia technicznego. Ktoś, kto pomyślałby, że wyposażenie techniczne naszej telewizji dorównuje wyposażeniu innych telewizji na świecie, byłby w kolosalnym błędzie. Nie tylko nie dorównuje, ale nawet nie jest w stanie konkurować z urządzeniami telewizyjnymi stosowanymi gdzie indziej na skrzyżowaniach większych ulic, lub sprzętem używanym przez teleamatorów. Bliżsi jesteśmy pod względem technicznym telewizji używanej w Supersamie do podglądania (klientów, niż przeciętnym studiom w Europie. A program mamy niewiele gorszy, a czasem nawet lepszy, w co trudno uwierzyć. Więc nie jest tak źle. Następna sprawa to stawki. Stawki dla ludzi pracujących na zlecenie telewizji zostały ustalone w głębokiej wierze, że nie ma większej przyjemności, niż praca dla telewizji. Zmiana taryfikatora niestety nie rozwiązywałaby sprawy, ponieważ telewizja i tak nie miałaby czym zapłacić. Tak. Trzeba to powiedzieć otwarcie: telewizja nie ma pieniędzy, a za pół darmo dobrego programu robić się nie da. Tu już słyszę zgrany chór Czytelników, którzy wyliczają: abonament 40 złotych miesięcznie razy kilka milionów abonentów równa się... Drogi Chórze Matematyczny! Mam tylko jedno pytanie: czy płacąc swój comiesięczny abonament wysyłacie go pod adresem: Telewizja, Warszawa, Woronicza 17? Nie? Aha! więcej pytań nie mam. Ubóstwo telewizji jest czasem trudne do uwierzenia. Już we wrześniu redaktorzy dokładnie oglądają obsady programów, eliminując co lepszych aktorów, ponieważ zastąpienie lepszego gorszym daje oszczędność kilkuset złotych. - Czy Hamleta - pytają redaktorzy - musi grać Holoubek? - Musi - mówi reżyser. - A nie mógłby Zenończak? - Na razie nie. - A czy nie moglibyśmy wykreślić Kobuszewskiego i za te pieniądze wziąć dwóch statystów? I oszczędność byłaby 120 złotych i miałby pan dwie osoby zamiast jednej... Nie moglibyśmy? No to wiecie co, kolego reżyserze? Zróbcie ten program w przyszłym roku. I tu kolejna ciekawostka. Bywa, że w jednym pokoju redakcyjnym na Woronicza trwa debata, jak by tu zrobić wielki show, angażując jednego aktora, bo na drugiego już nie starczy, i czy de dałoby się tak zrobić, żeby ten jeden aktor grał, śpiewał i tańczył bez akompaniamentu, bo muzycy też kosztują, a w sąsiednim pokoju naczelny scenograf ze strachem w oczach kombinuje, jak by tu szybko wydać pół miliona złotych przeznaczonych na rekwizyty, bo koniec roku się. zbliża i pieniądze wydać trzeba. Potem gania tenże scenograf po mieście i kupuje: a to antyki w Desie, a to srebra u Jubilera, bo to najdroższe i stosunkowo najłatwiej pozbędzie się pieniędzy. Oczywiście, wydawać by się mogło, że można by zrezygnować z jednego widelca i zafundować sobie pianistę, niestety, tego zrobić nie wolno. Na honoraria zaplanowano tyle a tyle, na rekwizyty tyle a tyle i koniec. Przepisy są oczywiście bardzo słuszne i jestem jak najdalszy od krytykowania. Po prostu wyjaśniam, dlaczego jest tak a nie inaczej, aby moi Drodzy Czytelnicy już od dziś zasiadali przed telewizorami w zupełnie innym nastroju. Aby oglądali świadomie. Jeżeli oglądamy rewię, w której tańczy sześć tancerek, z których dwie tańczą równo, a cztery bezskutecznie próbują wpaść w rytm układu, nie psioczmy, tylko wyjaśnijmy współtelewidzom, że po prostu były pieniądze na tancerki, nie było natomiast pieniędzy na próby dla tancerek. Kiedy ktoś

śpiewa z akompaniamentem big-bandu, a na wizji widzimy dwóch skrzypków i harfistkę, możemy być pewni, że były pieniądze na nagranie, a nie było pieniędzy na występ muzyków na wizji, albo że nie było pieniędzy na nic i taśma dźwiękowa jest pożyczona z innego programu sprzed roku. Kiedy oglądamy bardzo nudny spektakl teatralny, przypatrzmy się butom aktorów. Jeżeli są bardzo piękne i skrzypiące nowością, to znaczy, że po prostu były pieniądze na kostiumy, a nie było pieniędzy na autora. I tak dalej.

REKLAMACJE... ...to problem drobiny, lecz dokuczliwy. Najtypowsza sytuacja wygląda mniej więcej tak: kupujemy buty. Po przejściu kilkudziesięciu metrów jeden z butów rozlatuje się, kulejąc wracamy do sklepu (chyba, że rozlatują się obydwa buty, wtedy wracamy nie kulejąc, tylko boso), składamy reklamację, ekspedientka odsyła nas do kierownika, kierownik do dyrekcji, dyrekcja do zjednoczenia, zjednoczenie do centrali, centrala do jeszcze centralniejszego zjednoczenia central centralnie zjednoczonych i wszyscy nam serdecznie współczują i pomagają pisać podania, opowiadają własne przygody związane z reklamacjami, bo - jak wiadomo z poprzednich wykładów - urzędnicy są ludźmi życzliwymi i robią to, co muszą robić. Załatwienie reklamacji od ręki nasunęłoby nawet nie przypuszczenie, ale pewność, że ekspedient wspólnie z klientem sprzedali parę butów na lewo pod pozorem reklamacji. Potem wywiązuje się wymiana korespondencji z producentem, listy i pakuneczki zawierające raz prawy but, raz lewy śmigają tam i z powrotem z szybkością 100 km/mies. (sto kilometrów na miesiąc - nowa miara szybkości korespondencji), aż wreszcie zapada decyzja ostateczna, która brzmi mniej więcej tak: Dyrekcja Zjednoczenia Centrali Zakładów Produkcyjnych Przemysłu Obuwniczego przy Centralnym Zjednoczeniu Przemysłowej Produkcji Butów Radomskich Wałbrzych z siedzibą w Olsztynie - nasz adres: Białystok Klonowa 5 uprzejmie zawiadamia, że reklamację obywatela załatwiono negatywnie, ponieważ obuwie zostało użyte niezgodnie z przeznaczeniem. Roszczenia oddalono, ponieważ zawinił klient. Użył niezgodnie z przeznaczeniem. Tu przeważnie klient oburza się, bo przecież płaszcz przeciwdeszczowy, który rozkleił się przy pierwszym kapuśniaczku był używany jako płaszcz, a nie jako wiadro na wodę, buty służyły do chodzenia po chodniku, a nie po żyletkach, lodówka używana była do chłodzenia, a nie jako kaloryfer. Oburzenie klientów wynika z nieświadomości, z nieznajomości istoty rzeczy. Należy z tym skończyć i stwierdzić autorytatywnie, że klienci oburzają się niesłusznie. Rację ma autor odpowiedzi odmownej, ponieważ istotnie klienci używają nowo nabytych towarów niezgodnie z ich przeznaczeniem. Bo zastanówmy się przez chwilę, jakie jest rzeczywiste przeznaczenie naszych przykładowych przedmiotów. Czy buty rzeczywiście przeznaczone są do chodzenia, lodówka do chłodzenia, a płaszcz przeciwdeszczowy do spacerów po deszczu? Aby znaleźć odpowiedź na to fundamentalne pytanie, sięgnijmy do pomocy naukowych, jakimi będą dla nas wypowiedzi dyrektorów fabryk i innych osób odpowiedzialnych za produkcję. „W bieżącym kwartale wyprodukowaliśmy 2 miliony par obuwia” - mówi z dumą pierwszy. „Nasze wydawnictwo rzuciło na rynek 180 tytułów” - chwali się drugi. A już trzeci go przekrzykuje: „Wyprodukowaliśmy 6 ton aparatów fotograficznych ponad plan!” Bardzo rzadko zdarza się wypowiedź: „wyprodukowaliśmy tyle a tyle i wszystko zostało sprzedane”. W ten sposób odnaleźliśmy klucz do zagadki. Właściwym przeznaczeniem towarów jest leżenie na półkach lub w magazynach, oraz zostawianie odpowiedniego śladu w sprawozdaniach (kwartalnych, półrocznych, rocznych i pięcioletnich. Uchylenie reklamacji, ponieważ klient używał danego przedmiotu niezgodnie z jego przeznaczeniem, jest decyzją ze wszech miar słuszną. Sklep używał obuwia zgodnie z przeznaczeniem, klient już niestety nie. Przeznaczeniem obuwia, które się rozleciało, było wyłącznie fizyczne istnienie tego obuwia, a nie - jak myślał naiwny klient - ochrona jego stóp. Kiedy już wiemy, że każda nasza reklamacja prędzej czy później spotka się z odpowiedzią odmowną

(w skrócie: z odpowiedzią), i że odpowiedź nastąpi z wyżej wyłuszczonychy jakże słusznych powodów - nasuwa się pytanie: co wobec tego robić? Odpowiem krótko i dobitnie: nic. Najmądrzejszą rzeczą, jaką możemy zrobić w wypadku rozlecenia się butów w chwilę po włożeniu ich na nogi, jest możliwie jak najszybsze zapomnienie o całej sprawie. Nie odzyskamy w ten sposób ani butów, ani pieniędzy, ale nie stracimy równowagi wewnętrznej. Umiejętność wycofania się w porę z niewłaściwego działania, aby nie powiększać już zaistniałych strat, jest umiejętnością wspaniałą i znamionuje człowieka o głębokim umyśle.

MIĘDZY NAMI KOFEINISTAMI Jestem narkomanem kofeinistą. Lubię kawę i uważam ją za niezbędne paliwo do poruszania skomplikowanej maszynerii organizmu. Kiedy budzę się rano, dopiero po kilku łykach kawy zaczynam wiedzieć jak się nazywamy gdzie mieszkam. Powoduje to co prawda, pewne rozczarowanie, ale nie w tym rzecz. Dopiero po kawie zaczynam naprawdę istnieć. Wierzę, że co najmniej połowa moich Drogich Czytelników koniecznie potrzebuje podobnie jak ja, przynajmniej trzy razy dziennie tej ostrogi, tego kopniaka w postaci filiżanki kawy-. W niniejszym rozdziale zwracam się do Was Kawiarki, Kawiarze i Kawiarzątka. Tak, wiem, podobno herbata zawiera więcej kofeiny niż kawa. Nic nie szkodzi. Nie po raz pierwszy na kartach tej rozprawy stwierdzamy, że maj ważniejsze, to wmówić w siebie, że coś lubimy, albo że coś nam pomaga ma coś. W języku medycznym nazywa się to „placebo” - środek zupełnie obojętny podawany pacjentowi, który wierzy, że ten właśnie środek na coś tam podziała. Efekty są zaskakujące: działa. My kofeiniści, już dawno uwierzyliśmy, że to, co nam podają w kawiarni pod nazwą „kawa” jest kawą i ma działanie kawy. Życie z tą wiarą jest łatwiejsze. Siadamy sobie w kawiarni, zamawiamy dużą kawę, a następnie, krzywiąc się nieco, pijemy ciemny płyn, powstały poprzez zalanie fusów gorącą wodą i wmawiamy w siebie, że to jest to. Wstajemy od stolika z przeświadczeniem, że otrzymaliśmy właśnie nowy bodziec do działania. Ale niestety, czasem jeździmy na Węgry i tam pijemy zupełnie inny płyn, o innym smaku i działaniu, który też nazywa się kawą. Po powrocie do naszej rodzimej kawiarni z trudem już najwyższym możemy uznać ów fusiasty płyn za nasz napój ulubiony. I W tym miejscu ktoś mógłby powiedzieć, że nie jest tak źle. W licznych barkach kawowych w Warszawie na Kruczej, na Jasnej, na Nowym Świecie, w Krakowie na Franciszkańskiej, w katowickich Delikatesach można się napić kawy, może nie najprzedniejszej, bo gatunkowo lichej, ale w każdym razie odpowiednio skondensowanej, z ekspresu. Zarzut taki mogą mi postawić wszyscy ci, dla których podstawą wiedzy o Polsce jest wiedza o kilkunastu ulicach, które zaliczamy do śródmieścia większych miast. Ja uzurpuję sobie prawo do szerszego spojrzenia, ponieważ w celach badawczych jeżdżę od lat po całym kraju i moje spostrzeżenia kawoznawcze są oparte na licznych eksperymentach pozaśródmiejskich. Prawdziwy amator kawy nie tknie zalanych wodą fusów. Przymknie oczy na nie najlepszy gatunek, jeżeli dostanie kawę z ekspresu. Ekspresy kawowe są u nas niezwykle wręcz popularne. Jak Polska długa i szeroka, prawie każda kawiarnia i restauracja ma na ladzie bufetowej piękny lśniący ekspres, a na nim ślicznie poustawiane białe filiżaneczki. Ekspres błyszczy, kusi, robi apetyt i wszystko byłoby w porządku, gdyby ekspres działał. Tu kilka danych statystycznych. Mój ostatni objazd wszystkich miast w Polsce trwał trzy lata. W prawie każdym mieście przynajmniej raz byłem w kawiarni lub restauracji, w której na ladzie stał piękny ekspres kawowy. Przeprowadzałem eksperyment. Każdą rozmowę z kelnerką zaczynałem od słów: - Dzień dobry. Od kiedy ekspres nie działa? Kelnerka zawsze odpowiadała konkretnie od kiedy i nigdy nie padło zdanie: „a skąd pan wie, że nie działa?”, albo coś w tym rodzaju. Odpowiedzi notowałem, ponieważ moja Poradnia oparta jest na zasadach naukowych, a nauka winna

korzystać ze statystyki. 15% kelnerek odpowiedziało „właśnie się zepsuł”, 20% - „od kilku tygodni”, 25% - „od kilku miesięcy”, 30% - „od początku”, 10% - odpowiedziało, że ekspres działa. To znaczy, że na sto ekspresów działa dziesięć, przy czym sześć z tych dziesięciu działało, jak zauważyłem rozglądając się po kawiarni, wyłącznie dla mnie. Inni klienci pili zalewajkę, która nie wiadomo jakim prawem nazywa się kawą „po turecku”. Wydaje mi się, że Turcja powinna z tego powodu wystosować do nas ostrą notę protestacyjną. Poza wyżej wymienionymi danymi nie zauważyłem żadnych innych prawidłowości, to znaczy, że nie istnieje związek między wielkością miasta, a trwałością awarii ekspresu. Nawiasem mówiąc, odpowiedzi, że zepsuł się dopiero co, przyjmowałem z wiarą umiarkowaną. Również rozmieszczenie ekspresów działających nie pozwala na żadne uogólnienia, ponieważ doskonałą kawę z ekspresu dostałem raz w sporym Rybniku, a jeszcze lepszą w małym Myszkowie koło Zawiercia. Była to kawa prawie tak dobra, jak najlepsza w Polsce, to znaczy kawa „u Włocha” w Sopocie i u pana Widelskiego w Lublinie, obok teatru. Pewien drobny szok przeżyłem tylko raz w dużym mieście, którego przez grzeczność nie wymienię. - Prosiłem o kawę z ekspresu - powiedziałem. - No i jest - powiedziała kelnerka. - Pytałem, czy ekspres działa, pani mi powiedziała, że działa... - Bo działa! Słyszy pan jak furczy. - Ale to nie jest kawa z ekspresu, tylko tak zwana „po turecku”. Widzi pani te fusy? - To jest kawa z ekspresu! Jak słowo daję! Kelnerka długo i niegramatycznie przysięgała z ogniem w oczach, że to jest jednak kawa z ekspresu. Okazało się, że mówiła prawdę I Woda, którą zalano fusy, istotnie pochodziła z ekspresu. Przechodzimy do wniosków praktycznych. Przede wszystkim należy pogodzić się z faktem, że w naszym pięknym kraju ekspresy kawowe nie działają i działać nie będą, i że fakt ten nie ma nic wspólnego ze stanem technicznym ekspresów. Ekspresy nie działają nie dlatego, że są popsute, tylko dlatego, że działają odpowiednio silne bodźce ekonomiczne, które sprawiają, że zalewajka opłaca się bardziej, niż kawa z ekspresu. Odkrycie tej prostej prawdy zmusza nas do rezygnacji z jakichkolwiek protestów, akcji obrony konsumenta, czy innych ruchów pozornych tego typu. Musimy spojrzeć prawdzie w oczy i zrozumieć wreszcie, że nie będziemy pili kawy, jeżeli jej sobie sami nie przyrządzimy. I tu od razu proponuję, abyśmy podzielili się na: a) smakowców, b) działaniowców. Smakowej którym nie wystarcza moc kawy, a chcieliby jeszcze, aby była smaczna, są w znacznie trudniejszej sytuacji. Mogą jeździć do Sopotu, lub do Lublina, ale nie przypuszczam, aby ich miłość do kawy była aż tak silna. Mogą robić sobie kawę w domu, ale niestety tajemnica dobrej kawy nie polega tylko na sposobie parzenia. Prowadząc moje badania za granicą, spytałem kiedyś właściciela małego bistro w stolicy kawy europejskiej, tj. w Rzymie, jak on to robi. A muszę zaznaczyć, że ekspres jakim dysponował, był dokładnie taki sam, jak jeden z tych naszych czterech działających na sto nie działających. W odpowiedzi pan (rzymianin pokazał mi zaplecze bistra, znacznie większe od samego lokaliku. Na zapleczu mieściła się po prostu jego własna palarnia. Tu się załamałem, przestałem) być smakowcem i przeszedłem na pozycje działaniowców. Zawsze mam ze sobą puszkę marago czy neski lub jednej z efemerycznych form przejściowych marago, oscylujących raz w kierunku ekstraktu kawowego, a innym razem w kierunku sproszkowanej pasty do butów. Z puszki korzystam w domu lub hotelu. Natomiast idąc do kawiarni mam zawsze ze sobą torebeczkę z ekstraktem, ponieważ puszka wypycha kieszenie. Zamawiam wodę z cukrem, a jeżeli kelner w odpowiedzi na takie zamówienie ostrzegawczo zaciska pięści, zamawiam kawę tak zwaną normalną i dosypuję swój proszek z torebki.

Wyższą formą stosowaną niekiedy przez działaniowców jest łykanie coffedonu, ale tego nie polecam przez wrodzony wstręt do pastylek.

WSZYSTKO O TAKSÓWKACH Aby umieć należycie korzystać z taksówki, musimy poznać pewne zasady i uwarunkowania, musimy najpierw rozpatrzyć sprawę w aspekcie historycznym i dopiero wtedy będziemy mogli przystąpić do ćwiczeń praktycznych. Wokół zawodu taksówkarza narosło wiele mitów, tzw. wyrobionych zdań i ogólnie zaakceptowanych opinii. Przede wszystkim dotyczą one zachowania się taksówkarzy, które to zachowanie określane jest przez ogół jako skandaliczne. Druga bardzo powszechna opinia dotyczy niebotycznej wysokości taksówkarskich zarobków. Liczne skargi na zachowanie taksówkarzy, czyli na brak kultury, opryskliwość, niechęć do respektowania jakichkolwiek uprawnień pasażera, jednym słowem na jakość usług taksówkarskich owszem, znajdują liczne potwierdzenia w praktyce. Ale moim zdaniem, wszystkie wyżej wymienione oskarżenia wcale nie wyróżniają taksówkarzy spośród ogółu osób zatrudnionych w tak zwanych usługach, a kto wie, może w ogóle spośród osób zatrudnionych, a właściwie wystarczyłoby powiedzieć: spośród osób. Nie będziemy w tym miejscu piętnować taksówkarza numer 3385 za to, że sklął pasażera, nie będziemy zgłaszać pretensji pod adresem taksówkarza numer 336 za to, że wypchnął ze swojej taksówki matkę z dzieckiem („Zycie Warszawy” 3.XL73 r.), ponieważ wiemy doskonale, że zachowanie tego typu to norma ogólnie przyjęta. Czepianie się akurat taksówkarzy byłaby krzyczącą niesprawiedliwością, zwłaszcza że właśnie taksówkarze mają wiele na swoje usprawiedliwienie. Nie wiem, czy Państwo zastanawiali się kiedyś nad pewnymi obciążeniami psychicznymi, z których prawdopodobnie sami taksówkarze nie zdają sobie sprawy. Powinniśmy wiedzieć, że taksówkarz roku 1974 występuje w roli zdetronizowanego monarchy. Jeszcze nie tak dawno jego pozycja społeczna była nieporównanie wyższa. Miał samochód osobowy, a więc przedmiot rzadko spotykany, a jednocześnie upragniony przez miliony, w dodatku owiany nimbem owocu zakazanego. Jeździł tym owocem po pustych, szerokich ulicach. Mknął warszawą M20 z zawrotną szybkością 60 km na godziną i wyprzedzał wszystkie pozostałe pojazdy, jak ciężarówki, traktory i zaprzęgi konne. Stąd właśnie wywodzi się również atawistyczne przyzwyczajenie do jazdy lewą stroną lub środkiem jezdni, a ściślej mówiąc do snucia się środkiem. Skoro jesteśmy przy atawizmach, to nie od rzeczy byłoby zauważyć, że u niektórych taksówkarzy działają przyzwyczajenia jeszcze wcześniejsze, wywodzące się bezpośrednio z furmanki. Tak się złożyło, że wielu taksówkarzy (szczególnie w latach pięćdziesiątych) przesiadło się na taksówki z wozów konnych. Proszę przyjrzeć się w jaki sposób niektórzy taksówkarze biorą zakręty: kiedy chce skręcić w prawo, zawsze przedtem zjeżdża na lewo. Wytłumaczenie tego charakterystycznego dla taksówkarzy stylu jazdy jest bardzo proste. Furmanka miała minimalny promień skrętu i przed zakrętem zawsze trzeba było „nadrzucić”. Wracając do problemu detronizacji dotychczasowego króla jezdni, jakim był samochód marki warszawa, stwierdzić należy, że taksówkarze do dziś nie mogą się pogodzić z faktem, że istnieją samochody prywatne, że istnieją samochody szybsze, że w ogóle po jezdniach jeżdżą także nietaksówki. Podświadomy żal za dawnymi czasami powoduje zrozumiałe frustracje. Celowo używam ciągle sformułowania „niektórzy taksówkarze”, aby podkreślić, że nie generalizuję. Są wśród taksówkarzy i anioły, i fachowcy wysokiej klasy, a ich procent jest najprawdopodobniej taki sam, jak w innych profesjach. Postulowałbym na koniec pewien drobiazg, a mianowicie przeredagowanie napisów „WOLNY”. Doświadczenie uczy, że tak naprawdę wolny jest jeden na dziesięć. Pozostałe taksówki są wolne, ale pod warunkiem, że pasażer pojedzie tam, gdzie chce jechać kierowca, a nie na odwrót. Ponieważ napis „WOLNY” wielokrotnie wprowadzał pasażerów w błąd, proponuję, aby każda taksówka miała napis „W ZASADZIE WOLNY”.

Mam nadzieję, że wszyscy natychmiast pojęli istotę tego sformułowania. Posługując się przykładami zaczerpniętymi z poprzednich rozdziałów, śmiało możemy sobie powiedzieć, że dróżnicy w zasadzie zamykają szlabany kolejowe, wagon sypialny służy w zasadzie do spania, reklamacje w zasadzie się rozpatruje, PZU w zasadzie ubezpiecza, umowy w zasadzie obowiązują obie strony, a ekspresy kawowe w zasadzie działają bez zarzutu. Zasada „w zasadzie” stosowana jest bardzo szeroko, określenie „w zasadzie” zrobiło u nas zawrotną karierę. - Nasze obuwie w zasadzie nie rozkleja się na deszczu - mówi producent obuwia. - Koleje w zasadzie kursują punktualnie - mówi rzecznik prasowy PKP. Co oznacza, że w butach można chodzić tylko w czasie suszy, a jadąc pociągiem nigdy nie należy liczyć na to, że dojedzie się zgodnie z rozkładem. Ale uważam, że zasadę „w zasadzie” stosujemy jeszcze zbyt nieśmiało. Usankcjonujmy ją. Wprowadźmy śmiało nową nazwę przedsiębiorstwa: Polskie Koleje w Zasadzie Państwowe. Wtedy pasażer znacznie spokojniej będzie kupował bilet u konduktora. Liczne napisy „Przejście w zasadzie surowo wzbronione” natychmiast wytłumaczą postronnemu obserwatorowi, dlaczego tłum ludzi wali tym właśnie surowo wzbronionym przejściem. Kiedy na drzwiach sklepu ekspedientka napisze: „sklep czynny w zasadzie od dziewiątej do siedemnastej” będzie sobie mogła w dalszym ciągu wychodzić, ale już bez kłopotliwego pisania karteczek w rodzaju: „wyszłam na chwilę”, „inwentaryzacja przyjęcia towaru”, czy „sklep chwilowo nieczynny do 20 marca przyszłego roku z powodu remanentu, choroby personelu, serdecznie przepraszamy, najbliższe sklepy tej samej branży zamknięte z innych powodów”. Tak więc taksówki winny zostać niezwłocznie zaopatrzone w napisy: „W ZASADZIE WOLNY”. Inna rzecz, że jestem tu£ być może, zbyt drobiazgowy, ponieważ wszyscy już w zasadzie wiedzą, że w zasadzie jest tak lub inaczej i w zasadzie nie trzeba niczego dopisywać i że w ogóle wszystko jest w zasadzie w porządku. Ćwiczenia praktyczne

TABELA PUNKTOWA ŚWIADOMEGO PASAŻERA Przechodzimy do porad praktycznych. Wzorowy pasażer taksówki winien przede wszystkim pamiętać o wszystkich obciążeniach, wymienionych na początku rozdziału, a także o tym, że winien być pasażerem punktowo dodatnim. W celu ułatwienia sobie obliczenia punktów, każdy pasażer winien mieć przy sobie tabelę punktową możliwie jak najprościej rozwiązaną graficznie, aby szybko i sprawnie wpisywać sobie punkty dodatnie albo ujemne, co z kolei pozwoli mu w każdej chwili na zorientowanie się, czy może zostać wyrzucony z taksówki słusznie, czy niesłusznie. Przypuśćmy, że jesteśmy w Warszawie i chcemy jechać ze Śródmieścia na Powiśle. Jeżeli rzecz dzieje się rano - możemy sobie od razu zapisać 1 punkt dodatni. Rano na ogół wszyscy jeżdżą do Śródmieścia, jazda poza jego obręb pozwala taksówkarzowi przypuszczać, że tam natychmiast znajdzie następnego pasażera. Gdybyśmy chcieli jechać z Woli do Śródmieścia, zapisalibyśmy sobie 1 punkt ujemny i sytuacja już byłaby groźna. Jadąc ze wszystkich dzielnic zachodnich na Powiśle zarabiamy jeszcze 1 punkt dodatni za różnicę poziomów. Powiśle leży w dole, więc taksówkarz zjeżdżając w dół ulicą Książęcą, albo Tamką wyłączy silnik i będzie oszczędzał benzynę. I odwrotnie: ryzykowny zamiar, aby jechać z Powiśla na Górny Mokotów to od razu 2 punkty ujemne, z Powiśla do Śródmieścia dodatkowo jeden za Śródmieście, dwa za różnicę poziomów, razem 3 punkty ujemne. Z takim bagażem minusów nie radzę w ogóle wsiadać, bo bardzo trudno potem wyjść na plusy. Czasem w ogóle nie można wsiąść. No, ale założyliśmy, że jedziemy ze Śródmieścia na Powiśle, mamy dwa punkty dodatnie, które powodują, że jesteśmy już pasażerem niezłym i jak na razie nie grożą nam żadne szykany. Sposób wsiadania jest bardzo ważny. Wsiadając nie zarabiamy co prawda plusów, ale możemy się ustrzec przed minusami, co jest przecież bardzo istotne. Poprawne zajęcie miejsca wygląda następująco:

Wsiadamy, nie trzaskamy drzwiami (za trzaśniecie 2 punkty ujemne lub trzaśniecie w kark), następnie rzucamy: - Dzień dobry panu - i nie czekamy na odpowiedź. Potem pytamy: - Na Powiśle można? W odpowiedzi taksówkarz włączy taksometr i zapuści silnik. Tu uwaga; nie wystarczy zadysponować „na Powiśle”. Dysponować to sobie może pan hrabia stangretowi. Za pomocą pytania dajemy taksówkarzowi do zrozumienia, że przewidujemy możliwość odmowy, i że odmowa ta byłaby dla nas czymś zupełnie naturalnym. Zbyt dosłownie formułować nie należy, bo pytanie „przepraszam pana najmocniej, chciałbym jechać na Powiśle, czy wymieniony kierunek jazdy odpowiada panu, czy też raczej powinienem zaczekać na następną taksówkę?” - może zostać potraktowane jako prowokacja. Kiedy silnik zaskoczył, mówimy: „chwileczkę”, odkręcamy boczną szybkę, korbka zostaje nam w ręce, więc uchylamy drzwi i bardzo głośno pytamy: - Czy ktoś z państwa na Powiśle? - i za samo to pytanie mamy od razu aż 3 punkty dodatnie. Jeżeli ktoś z oczekujących wsiądzie - 5 punktów dodatnich. Urwanie korbki to niestety 6 punktów ujemnych, ale dotychczas zarobiliśmy tyle, że jesteśmy jeszcze na plusach. Stosunkowo niska punktacja za korbkę tłumaczy się tym, że nie myśmy pierwsi ją ukręcili, zaś stosunkowo wysoka punktacja pytania i ewentualnego dodatkowego pasażera zwabionego naszym pytaniem jest w pełni uzasadniona ekonomicznie. Obcy człowiek jadący w tym samym kierunku zapłaci osobno, tak jak gdyby jechał sam. Jest to czysty zysk dla kierowcy; niektórzy ekonomiści twierdzą nawet, że jest to podstawa utrzymania taksówkarza. Oczywiście, żaden taksówkarz nie żąda tych pieniędzy, ani ja nie namawiam do płacenia. Byłoby to oszustwo. Ale nikt nie może zabronić taksówkarzowi brania pieniędzy, które dostaje od pasażera bez wezwania. Istnieją pasażerowie, którzy dla oszczędności, a także dla zabicia czasu oczekiwania, łączą się w grupy w zależności od kierunku jazdy, zawierając doraźne znajomości na jeden wspólny kurs. Swą perfidię posuwają tak daleko, że w taksówce zwracają się do siebie per ty. Z kolei taksówkarze biorą czasem słuszny odwet na pasażerach, wziąwszy sobie w nocy sprzed Bristolu pijanego jegomościa, którego wożą aż do zaśnięcia. Kiedy zaśnie, wożą go jeszcze z godzinkę na trasach podmiejskich (taryfa czterokrotna) a następnie - w wypadku niewypłacalności - odstawiają na komisariat. Wracamy do wzorcowego pasażera, który wyruszył z zapasem czterech punktów dodatnich. Może zarobić jeszcze dwa punkty: jeden, jeżeli każe się zatrzymać dokładnie na postoju na Powiślu (najlepiej przy szpitalu czerniakowskim), a drugi za propozycję: może pan jechać którędy panu wygodnie. Taksówkarze są uczuleni na pasażerów, którzy podejrzewają ich o dojeżdżanie na miejsce trasą dalszą, okrężną. Trasa dalsza nic taksówkarzowi nie daje, więc obraża się nie za to, że ktoś go posądza o nieuczciwość, tylko za to, że ktoś go podejrzewa o brak sprytu. Punkty ujemne natomiast zarobić można jeszcze za: dojazd na miejsce drogą wyboistą, żądanie manewrowania po podwórkach, ślepych uliczkach i bramach, ponieważ częsta zmiana niskich biegów powoduje większe zużycie benzyny; paczki, torby i walizki, które powodują konieczność otwarcia bagażnika; palenie, picie i jedzenie w samochodzie; i wreszcie - za brak lub nadmiar konwersacji towarzyskiej. Jedni taksówkarze są milczący, inni wręcz przeciwnie. Na ogół najlepiej nic nie mówić, co przyjdzie nam bez trudu, ponieważ taksówkarze, gdy otworzą usta, to najczęściej narzekają. A my przecież nigdy nie narzekamy. Nigdy i na nic. Po co prowadziliśmy punktację? Nasza punktacja wynikła z podstawowej zasady ruchu pasażerskiego w taksówkach. Zasada ta brzmi: dopóki suma punktów zdobytych przez pasażera jest dodatnia, dopóty pasażerowi nie grozi ze strony kierowcy taksówki żadne niebezpieczeństwo. Wiekopomne odkrycie tej zasady i udostępnienie jej Czytelnikom to kolejny powód do chwały mojej Poradni. Od dziś pamiętajcie: dopóki jesteście na plusach, wszystko jest w porządku. Jeśli zaś ktoś znajdzie się na minusach - sam sobie winien. Wtedy za wszelkie wstręty ze strony taksówkarza nie biorę odpowiedzialności.

JAK ŻYĆ NIE PIJĄC Ściślej mówiąc: jak żyć nie pijąc alkoholu. Na wstępie serdecznie przepraszam za to, że mam zamiar zająć się wyrzutkami społeczeństwa, nielicznymi ekscentrykami i zamiast poradzić zdecydowanej większości co robić na kaca, poświęcam cenny papier już nie dla mniejszości, ale wręcz dla garstki Czytelników. Powiecie, że zamiast omawiać tematy interesujące abstynentów za pośrednictwem wielonakładowego wydawnictwa, powinienem raczej zebrać adresy tych kilkunastu niepijących i wysłać im porady listownie. Niestety. Nie mogę tego uczynić, bo abstynenci ukrywają się, nie chcąc się narażać opinii publicznej. Abstynencja jest chorobą wstydliwą i dopóki nie wyjdą odpowiednie ustawy, takie jak w przypadku chorób, na przykład, wenerycznych, zebranie adresów abstynentów nie będzie możliwe. Nie zapominajmy jednak, że istnieje wielu abstynentów przymusowych to jest takich, którzy nie mogą pić ze względów zdrowotnych. Abstynenci z wyboru nie są godni naszej litości, bo skoro mogą pić a nie piją, to sami sobie winni. Ale abstynenci przymusowi? Czyż można pozwolić na to, aby choroba wyeliminowała ich ze społeczeństwa? Podajmy im również pomocną dłoń.

1. TEZA WYJŚCIOWA Do żadnego chyba rozdziału niniejszej pracy nie przygotowałem się tak pieczołowicie jak do tego, który właśnie z przerażeniem czytacie. Bo też teza, którą chcę udowodnić brzmi jak bluźnierstwo, jak najoczywistszy paradoks lub niemądry żart. Chcę przekonać państwa, że można żyć w naszym kraju nie pijąc w ogóle alkoholu. Ponieważ z równym powodzeniem można by udowadniać, że Ziemia jest płaska, zmuszony byłem zastosować metodę pewnego dziennikarza amerykańskiego, który chcąc poznać życie Murzynów sam przefarbował się na czarno i żył kilka miesięcy jako Murzyn. Moje badania jako znacznie trudniejsze trwały dziewięć lat i niestety, trwają do dziś. Dziennikarz amerykański po kuku miesiącach zmył jednak farbę i wrócił do świata białych, a mnie się to nie udało. Nie wróciłem na łono społeczeństwa, pozostałem wśród abstynentów. Z ciężkim sercem przyznaję się do tego publicznie, dalsze ukrywanie nie ma zresztą sensu, bo już zbyt wielu ludzi przekonało się, że od dziesięciu lat nie piję. W ogóle. Ani wódki, ani wina, ani nawet piwa. Dla celów badawczych musiałem się zdecydować: albo, albo. Początkowo doświadczenie szło mi z szalonym trudem, potem jednak stopniowo zdobywałem umiejętności, uczyłem się różnych wybiegów, ba, po jakimś czasie zacząłem nawet czerpać pewne korzyści i doświadczać - to zabrzmi nieprawdopodobnie, ale to prawda - pewnych radości, płynących z faktu niepicia. Jedno mogę stwierdzić z całą pewnością, że po dziesięciu latach jestem autorytetem w dziedzinie abstynencji. Sam fakt zresztą, że żyję, prosperuję i to zupełnie nieźle, jest najlepszym dowodem tego, że jednak można żyć nie pijąc. Oczywiście, pijąc żyłbym i prosperował nieporównanie lepiej, ale przypominam Czytelnikom, że tytuł rozdziału brzmi: „jak żyć nie pijąc”. Nie ma tam sformułowania: „jak dobrze żyć”.

2. PROFITKI Profity płynące z abstynencji są niestety tak niewielkie, że nie można ich było nazwać profitami całą gębą, odpowiedniejsza była tu nazwa „profitki”. Wyliczając je, nie będę zaczynał od korzyści finansowych, bo choć wódka kosztuje, to jednak każde postawienie komuś wódki zawsze gdzieś, jakoś się zwraca z nawiązką i słusznie jest traktowane jako dobra inwestycja. Z abstynencji płyną korzyści natury moralnej, a więc przede wszystkim poczucie własnej oryginalności. Ludzie czasem stają na głowie, podpalają świątynie, aby się wybić, zadziwić czymś otoczenie, a my - wystarczy, że nie pijemy, a już odbijamy zdecydowanie od ogółu. Druga korzyść, to drobne satysfakcje polibacyjne. Idziesz z przyjaciółmi do nocnego lokalu. Wychodzicie nad ranem. Demonstracyjnie wyciągasz z kieszeni kluczyki, jeżeli masz samochód, jeżeli nie masz, to bierzesz od kogoś z towarzystwa lub

wsiadasz na motor i ruszasz na oczach załogi radiowozu. Radiowóz cię zatrzymuje, a ty dmuchasz ochoczo w balonik, uśmiechając się przy tym serdecznie. A balonik nic. Załoga radiowozu jest zdenerwowana, podsuwa ci następne baloniki, uważając że tamten był wybrakowany, a ty dalej dmuchasz sobie wesoło, wprowadzając w radiowozie zrozumiałe zamieszanie. Inna sytuacja. Podchodzi do ciebie ktoś zupełnie nieznajomy, zupełnie nieinteresujący, z kim nie chcesz w ogóle gadać, a on chce i to bardzo. Klepie cię po ramieniu. - Nie poznajesz mnie stary? - Nie - mówisz. - No masz! Piliśmy razem w Bristolu! Nieznajomy kłamie, ale uważa, że jest zupełnie bezkarny, jedzie na pewniaka. Statystycznie rzecz biorąc jego szanse pomyłki są równe zeru, ponieważ każdy kiedyś pił aż do utraty pamięci w Bristolu lub innej knajpie danego miasta. Nieznajomy spodziewa się, że powiesz: „aaa tak, rzeczywiście. No i co u ciebie stary?”, a tymczasem słyszy: - Nie, proszę pana. Nie piliśmy w Bristolu. Nie piliśmy razem nigdy i nigdzie. Pan kłamie. Won. Na tym, niestety, wyczerpuje się rejestr profitków. Można by co prawda dodać, że niepijący ma więcej czasu dla siebie, jest sprawniejszy zawodowo, ogólnie zdrowszy, ale na takie drobiazgi nikt nie zwraca uwagi i słusznie. Dalej następują już tylko ciemne strony abstynencji: abstynent jest samotny, nie ma przyjaciół, nie ma silnej grupy, która stoi za nim i w razie czego obroni, zaświadczy przed sądem, pożyczy pieniędzy na pokrycie manka, ukryje przed gniewem zwierzchnika, wystawi nienaganną opinię. I wreszcie coś co wszyscy uważacie za dno klęski: abstynent nie może załatwiać przez bufet. Czy istotnie nie może? Drodzy koledzy abstynenci, zamieńcie się w słuch, albowiem odpowiedź na to fundamentalne pytanie jest przecząca.

3. ABSTYNENT W ŻYCIU ZAWODOWYM I PUBLICZNYM Aby zgłębić zagadnienie, trzeba sięgnąć do prakorzeni systemu załatwiania przez bufet. Mylnie na ogół się uważa, że postawienie pół litra jest łapówką. Gdyby tak było, można by postawić i wyjść. A tu nie: trzeba usiąść i wypić wspólnie. Bo półlitrówka jest - uwaga, podaję definicję: półlitrówka jest przyspieszaczem procesu zaprzyjaźniania. Uważniejsi Czytelnicy zorientowali się, być może, że w kolejnych rozdziałach niniejszej pracy staram się wprowadzać Państwa w skomplikowane i trudne problemy, obracające się dookoła załatwiania, życia administracyjnego i życia w ogóle. Dowiedzieliście się, że kryterium pieniądza zostało zastąpione „sumą zasług”. Następnie dowiedzieliście się, że pieniądz nie został wyrugowany całkowicie, poznaliście prawo podkładki i nauczyliście się załatwiać sprawy kompleksowe. A teraz musicie się pogodzić z istnieniem jeszcze jednego kryterium, według którego będziecie oceniani i od którego zależeć będzie wielokrotnie załatwienie lub niezałatwienie waszej sprawy. Jest to kryterium przyjaźni. Zdarza się wielokrotnie, że zgodnie z prawem podkładki dostarczyliście taką ilość podkładek, która wystarcza urzędnikowi do wydania pozytywnej decyzji i która odtąd będzie stanowić trwałą tarczę ochronną (dopełnieniem tych zasad, niejako ostatnim akordem będzie rozdział następny). Ale ktoś inny przyszedł z podobnym kompletem podkładek. Komu da urzędnik, a komu odmówi? Da przyjacielowi. Inny przykład. Reżyser telewizyjny, któremu z jakichś tam względów zależy na tym, aby jego program był dobry (zdarzają się tacy dziwni maniacy), zaczyna wymagać od ekipy telewizyjnej tego wszystkiego co ekipa zrobić może, ale nie musi. Działalność takiego reżysera zakończy się klęską, ponieważ ekipa absolutnie nic nie musi. Na wszystkie działania negatywne znajdzie zawsze odpowiednie umotywowanie, nierzadko na piśmie. Kostiumy nie uszyte? Nie było materiału. Oto zaświadczenie ze sklepu. Aktor nie zawiadomiony? Owszem, bo nie posiada telefonu. Nie polecę panie reżyserze piechotą na Sadybę. Pistolet nie strzela? Bo się zepsuł. Ja jestem tylko rekwizytorem, a nie rusznikarzem. Ponadto dwie kamery się zepsuły, bo były przegrzane, a jedna eksplodowała, bo

już dawno musiała. Jakikolwiek program telewizyjny może w ogóle dojść do skutku tylko wtedy, gdy reżyser zaprzyjaźni się z ekipą i ekipa zrobi mu po przyjacielsku to wszystko, czego - powtarzam zrobić nie musi. Co ma wobec tego robić notoryczny abstynent? Musi pamiętać nie o pozorach, tylko o prawdziwych celach picia podczas całej akcji przeprowadzania sprawy przez bufet i błyskawicznie się zaprzyjaźniać. Przy kawie, w biurze, na spacerze, czy nawet w restauracji przy pustym własnym kieliszku. Za wszelką cenę należy dążyć do bruderszaftu. Często całować, także w usta. Kipieć chęcią braterstwa. I w ogóle nie jest ważne, kto stawia przy zaprzyjaźnianiu zaprzyjaźniający czy zaprzyjaźniany! Ważna jest szczerość doprowadzona do zenitu. Bo co się dzieje zazwyczaj przy kieliszku? Obie strony opowiadają rzeczy, których nigdy nie powiedziałyby sobie na trzeźwo. Trzeba się przełamać i mówić na trzeźwo to wszystko, czego nie powiedziałoby się nawet własnej matce. Osoba, której się zwierzamy nabiera stopniowo przekonania, że nie mamy przed nią nic do ukrycia. Oczywiście, przy alkoholu byłaby święcie przekonana, że mówimy najszczerszą prawdę, że zwierzamy się najserdeczniejszemu przyjacielowi, bez alkoholu może mieć przez chwilę wątpliwości, ale za moment sama zacznie się zwierzać. Obie strony zaczynają być coraz ściślej związane wspólnymi tajemnicami?! zdaniami, które można powiedzieć tylko zaprzyjaźnionej osobie. Mówisz: „Stary! Zdradzam żonę w każdy piątek po południu, tylko nie mów nikomu!...” Oczywiście lepiej brzmiałoby, gdybyś mówił czkając i śliniąc się, przytulony do piersi tamtego, ale nie martw się! Podana wyżej metoda również prowadzi do skutecznego zaprzyjaźnienia i stosując ją, kolego abstynencie, możesz zajść daleko jak każdy normalny członek społeczeństwa.

4. ABSTYNENT W ŻYCIU RODZINNO-TOWARZYSKIM Abstynent obracający się w środowisku ludzi zdrowych stwarza wiele sytuacji konfliktowych, nieporozumień towarzyskich, jego choroba - przy całym zrozumieniu dla ludzi chorych - jednak drażni i przeszkadza, szczególnie gdy abstynencja nie jest wynikiem żadnych dolegliwości fizycznych, a po prostu chorobą psychiczną, jak na przykład w moim przypadku. W pełni rozumiejąc kłopoty pijących, spieszę z dalszą porcją porad dla abstynentów, którzy nie chcą lub nie mogą odizolować się od życia towarzyskiego, a są na tyle taktowni, że podejmą pewien drobny wysiłek dla wspólnego dobra pijących i niepijących. Pierwszym działaniem abstynenta dobrowolnego w towarzystwie jest wyrobienie sobie opinii abstynenta z konieczności. - Wiecie moi złoci... ja swoje w życiu wypiłem... - mówimy sugerując, że mamy za sobą chwalebną przeszłość, a gdy to nie wystarcza dodajemy: - Ostatni raz popłynąłem z chłopakami w Gostyniu... - Co to jest Gostyń? - Nie wiesz? Odwykówka. Odwykówka jest czymś w rodzaju aureoli i zamyka usta co natarczywszym namawiaczom do picia. Tu uwaga. Używając argumentu zdrowotnego należy korzystać wyłącznie z odwykówki lub esperalu. Esperal jest dla wszystkich słowem magicznym, bo ogólnie wiadomo, że osoba, która zaaplikowała sobie esperal, może dostać ataku serca po wypiciu kieliszka. Nie należy natomiast wykręcać się innymi chorobami. „Lekarz mi zabronił” czy „mam bardzo chorą wątrobę” nie prowadzi do niczego, a nawet jeszcze pogarsza sytuację, ponieważ nie ma takiej wątroby, której nie można by poświęcić dla przyjemności napicia się z serdecznym druhem. Kiedy więc już na początku libacji daliśmy do zrozumienia, że alkohol mógłby nas co najmniej zabić, dajemy dowody swego przywiązania do alkoholu, swej bezbrzeżnej tęsknoty za nim i wszystkimi sposobami wyrażamy swój żal, że nie możemy pić. Wzdychamy, bierzemy co chwila swój kieliszek, przyglądamy się miłośnie nalanemu płynowi i wąchamy z lubością; bo mimo, że nie pijemy, obyczaj pijacki naszego towarzystwa nakazuje jednak nam nalać, jest to niepodważalna zasada savoir vivre'u. Krwawa walka o ten kieliszek rozgorzeje dopiero po wypiciu ostatniej ćwiartki (wody kolońskiej). Więc wyrażamy swą tęsknotę, a w towarzystwie rodzi się coś na kształt współczucia, ale niestety nie trwa to długo.

Gdybyśmy ograniczyli się do wyżej wymienionych czynności, już po kilku kolejkach wśród pijących zaczęłoby dominować uczucie coraz większej nienawiści do tego ponuraka, co to siedzi, nie pije i wzdycha. Należy czujnie obserwować towarzystwo i stopniowo dostosowywać się do jego zachowania, a ponieważ do pewnego czasu pijący zachowują świadomość należy pamiętać, że oni przecież widzą, że abstynent nie pije. Trzeba ich więc przelicytować w objawach dobrego nastroju. Ot, wywrócić stolik, przystrzyc ulubionego kaktusa pani domu, rąbnąć butelką w telewizor. Każde przelicytowanie wzbudza wśród współbiesiadników uczucia satysfakcji, bo dopóki jeszcze myślą, pomyślą sobie: taki pijany to ja nie jestem. Nie wolno zapominać o tym, że każdy pijący targany jest wewnętrzną sprzecznością: z jednej strony pije, żeby się spić, z drugiej jednak stara się zachować trzeźwość, ponieważ picie w Polsce jest w gruncie rzeczy grą, turniejem rycerskim, współzawodnictwem. Kto wypije więcej, zanim padnie. Tu oczywiście nie należy się dziwić pijącym, ani tym bardziej ganić ich za to. Jest rzeczą ogólnie wiadomą, że ilość wypitego alkoholu jest najlepszym a często jedynym sprawdzianem wartości człowieka. Ktoś może być wątły, słaby, głupi, ale jeżeli potrafi wypić sam pół litra i przejść kilka kroków w miarę prosto, to jest osobą godną zaufania, cenną, wartościową. Dlatego każdy, kto pije, za każdym razem jednocześnie próbuje: może tym razem uda mi się osiągnąć to właśnie najwyższe uznanie, zdobyć mir i poważanie wśród współbiesiadników, i nie tylko wśród nich, bo wieść o ewentualnym sukcesie rozniesie się lotem błyskawicy. Abstynent nie bierze udziału w turnieju. Czyż nie ma więc szans na to, aby kiedykolwiek stać się człowiekiem wartościowym? Czy nie ma na to rady? Są dwie, ale niestety obie są zaledwie półśrodkami. Można opowiadać o swych sukcesach sprzed lat, a można też udawać, że się jest narkomanem. Narkomania nie jest u nas na szczęście rozpowszechniona i człowiek, który by się narkotyzował, miałby szanse na osiągnięcie przynajmniej części poważania należnego osobnikom o tzw. mocnej głowie. Mocna głowa, to określenie oddające idealnie sens takiego poważania. Bałwan, który może dużo wypić, przestaje być bałwanem, bo ma przecież mocną głowę. Okazuje się, że jego bałwaństwo jest pozorne. Alkohol odkrywa prawdę o jego głowie. Jest wiele warta, bo mocna. Potwierdzeniem tych słów jest polski obyczaj picia tzw. kolejek, czyli równych ilości alkoholu na hasło lub toast. Wszyscy muszą pić na komendę, bo reguły gry zakładają fair play. Wszyscy mają równe szanse i dopiero po kilkunastu toastach okazuje się, kto tu jest człowiekiem, a kto nic nie wartą szmatą, o słabej głowie. Skoro doszliśmy już do momentu libacji, w którym wartości ludzkie uczestników zaczynają się coraz bardziej określać, spieszę Was pocieszyć, drodzy abstynenci, że powoli zbliża się kres Waszych cierpień. Połowa pijących już leży pod stołem, druga połowa bełkocze, kilku prawdziwych mężczyzn jeszcze się trzyma, ale i oni są już na wykończeniu. Zbliża się wasza godzina. Rozluźniacie się i przestajecie udawać. Teraz udawanie jest już niepotrzebne, bo większość pijących przekroczyła próg zwany potocznie urwaniem filmu. Cokolwiek byście zrobili, nie będą pamiętać. Na stole zasnął niesympatyczny kolega. W ucho go. Pod stołem leży złośliwy szwagier, spacerujecie sobie po nim krzynę, a potem mówicie żonie kolegi, co o niej myślicie. Czka ze zrozumieniem. Ktoś z kąta słabym głosem prosi o odprowadzenie do domu. Jeżeli macie już dosyć - odprowadzacie. Wdychacie z uczuciem bezbrzeżnej radości świeże powietrze, a następnego dnia budzicie się z jedną radosną myślą: nie mam kaca! Oni mają a ja nie! Oczywiście, w naszym abstynenckim interesie leży, aby każda libacja została doprowadzona do opisanego wyżej momentu, inaczej tylko się zmęczycie, znudzicie i nie otrzymacie nic w zamian. W tym celu należy dbać o to, aby wódka była zawsze w nieograniczonych ilościach, aby była pita z małą ilością jedzenia, małymi kieliszkami. Nalewacie, wznosicie toasty, nawet skaczecie po wódkę, jeżeli zabraknie. To wszystko odbijecie sobie przecież potem. Dodatkowym profitem jest to, że zapamiętają was jako duszę towarzystwa. Donosząc wódkę należy pamiętać o tym, aby dostarczać pijącym różne gatunki. Mieszanie potęguje efekt. I wreszcie: nie bądźcie nigdy altruistami! Jako jedyni trzeźwi w towarzystwie na pewno poczujecie w pewnym momencie ogromny ciężar odpowiedzialności i być może wyzwolą się w was instynkty

opiekuńcze. Wyzbądźcie się ich! Kazio wyłazi przez okno na dach? Niech wyłazi. Zosia telefonuje dla kawału po straż pożarną? Niech telefonuje. Maniuś wali w drzwi sąsiadów? Niech wali. Niech Stasia, Zenek i Franio idą sobie ulicą, głośno rycząc. Nic im nie będzie. Zawsze się znajdzie jakaś litościwa dusza, która poda im pomocną dłoń, nawet gdyby to było naprawdę potrzebne. Wy się nie wtrącajcie, bo prawdziwe kłopoty może mieć tylko trzeźwy. Pamiętajcie też, że zabawa nie kończy się nad ranem. Następnego dnia należy dodać jeszcze ostatnie pociągnięcie, jakim będą telefony lub wizyty u wszystkich uczestników wczorajszej libacji. Współczujemy z powodu kaca, mówimy protekcjonalnie, że sami odczuwamy coś na kształt łupania w głowie, co będzie dowodem naszej organicznej wręcz solidarności i zapewniamy żarliwie, że jeszcze nigdy tak nie ubawiliśmy się, co zresztą czasem może być prawdą. Ale wspominając nie wolno nam się zdradzić, że pamiętamy znacznie więcej niż oni. U podstaw nienawiści pijących do trzeźwego leży stała myśl: „on mnie obserwuje”. Należy dać dowody, że się nie obserwowało; wręcz przeciwnie, trzeba wyrazić szczery żal z powodu rozbitego telewizora i zwalić to na karb naszego zabawowego rozhukania. Skacowany współbiesiadnik poczuje się wtedy kimś lepszym i nie należy wyprowadzać go z błędu, ale za to można się pożegnać, poprawić skacowanemu kompres, wyjść na paluszkach a potem, niby przypadkiem, z całej siły zatrzasnąć za sobą drzwi

ARCHIWUM DOMOWE Postanowiłem, że ten rozdział będzie ostatni. Nie dlatego, że materiał się wyczerpał, o nie! Musiałem przerwać pracę, ponieważ nagle uświadomiłem sobie, że wymagam od Was zbyt wiele. Podany przeze mnie materiał musicie przecież przetrawić, a następnie przećwiczyć. Do umiejętności życia nie dochodzi się poprzez przelecenie niniejszej pracy po łebkach. Teraz czekają Was trudne i żmudne ćwiczenia, musicie walczyć ze starymi nawykami i zdobywać nowe. Musicie zacząć stosować się do moich porad w życiu codziennym. Dopiero tak gdzieś po upływie roku przekonacie się, że we wszystkich poradach miałem rację, modele zachowań i sposoby postępowania wejdą Wam w krew i wtedy zapewne, zgłodniali sięgniecie po następną porcję porad. Już je przygotowuję. Na razie Wasza umiejętność życia jest równa zeru. Denerwujecie się, złościcie, krytykujecie na lewo i na prawo, nie macie pojęcia o sprawach podstawowych, co jasno i niezbicie wynikło z mojej rozmowy z pewnym znajomym, który tak jak Wy, nie posiadł jeszcze wiedzy o życiu. Znajomy nie miał archiwum domowego! Wy też nie macie? No właśnie. Miałem rację, mówiąc Wam gorzkie słowa prawdy o Was. Moja decyzja, aby ten rozdział był ostatnim rozdziałem, jest niestety słuszna. *** Znajomy przeprowadzał remont mieszkania. Częściowo na koszt spółdzielni, a częściowo na własny koszt. Przy okazji remontu, nad nasłonecznionym balkonem (najwyższe piętro) zafundował sobie daszek z eternitu. Przy pierwszym podmuchu wiatru daszek oczywiście sfrunął. Ale niestety - sfrunął częściowo. Resztki daszku łopotały dalej, czekając na silniejszy podmuch. Przerażony znajomy popędził do Administracji, żeby zawiadomić, że resztki daszku grożą przechodniom, i że trzeba go niezwłocznie naprawić. Wrócił do domu. Po piętnastu minutach przyszedł gospodarz domu i wręczył znajomemu (za pokwitowaniem!) kartkę z Administracji. Na kartce Administracja uprzejmie zawiadomiła znajomego, że resztki daszku grożą przechodniom, i że trzeba go niezwłocznie naprawić. Znajomy przetarł oczy ze zdumienia, ponieważ sytuacja wydawała mu się surrealistyczna. Przybiegł do mnie, co było pierwszym słusznym posunięciem i zapytał: - Stary! Na litość boską, co to znaczy? Przecież oni zawiadamiają mnie o tym, o czym ja ich zawiadomiłem piętnaście minut wcześniej. Kto tu zwariował? Ja, czy oni?

- Nikt - wyjaśniłem. - Przypuśćmy, że jutro sfrunie kolejny fragment daszku na głowę przechodnia. Administracja ma już dowód swej niewinności: zawiadomiła lokatora, że zagrożenie trzeba usunąć. A ty, lokatorze, czy masz dowody? - Ja zawiadomiłem wcześniej! - Na piśmie? - Nie, bo mnie nie chodziło o dowody, tylko o usunięcie zagrożenia. - I nie usunąłeś zagrożenia, tylko je przesunąłeś. Teraz ty jesteś zagrożony. Trzeba było wystosować pismo do Administracji, pokwitowanie odbioru pisma przykleić do jego kopii, a kopię włożyć do teczki z napisem „Rozprawa: daszek contra przechodzień” i dołączyć do działu mieszkaniowego w twoim archiwum domowym. - Co mogę zrobić teraz? - Nie możesz, a musisz. Musisz zbadać według kwitów zdeponowanych w archiwum domowym, czy daszek został zainstalowany przez Administrację, czy przez ciebie... - Wszystko robił jeden i ten sam majster! Ja nie zbieram żadnych kwitów! - Czy chcesz, przez to powiedzieć - nie mogłem wręcz uwierzyć - że nie prowadzisz archiwum domowego? - Nie prowadzę. - W takim razie nie mamy sobie nic do powiedzenia, precz z moich oczu, nie jesteś w ogóle godny żyć w społeczeństwie! Przed odbyciem przytoczonej wyżej rozmowy nie podejrzewałem nawet, że może żyć u nas ktoś, kto nie prowadzi archiwum domowego. Archiwum domowe wydawało mi się zawsze rzeczą absolutnie oczywistą, tak dokładnie zrośniętą z podstawowymi czynnościami człowieka cywilizowanego, jak mycie zębów i comiesięczne płacenie za mleko, A jednak! Dlaczego archiwum domowe jest w domu rzeczą najważniejszą? Należy sobie zdać sprawę z podstawowych zasad, na jakich działają wszyscy urzędnicy. Pierwszą zasadą, co niezbicie udowadnia przykład zawiadomienia o daszku, jest skrzętna działalność będąca niczym innym jak tylko permanentnym przygotowaniem się do procesu karnego. Kiedy zastanowimy się chwilę i odrzucimy wszystkie pozory, ozdobniki, dojdziemy do istoty działalności urzędniczej, która sprowadza się wyłącznie do zbierania dokumentacji do przyszłego procesu. Proces, to brzmi może zbyt poważnie, nie należy sobie wyobrażać od razu urzędnika skutego w kajdany, choć można. Określenia „proces” używam umownie. Może to być proces sądowy, może być rozmowa ze zwierzchnikiem, może być kontrola NIK-u. Każdy urzędnik doskonale wie, że cała jego działalność będzie kiedyś przedmiotem dochodzeń lub co najmniej badań, i że na żadne pytanie nie będzie odpowiadał słownie. Za niego muszą mówić dokumenty. Muszą krzyczeć o jego niewinności. Tak więc wszystko sprowadza się do kompletowania tych dokumentów. Podobnie musi postępować człowiek, ponieważ dom bez archiwum domowego - to Troja bez murów obronnych. W wypadku jakiegokolwiek konfliktu między urzędem a człowiekiem, człowiek, który nie prowadzi identycznego archiwum jak urząd, natychmiast przegrywa. Każda głowa domu musi prowadzić pełną dokumentację wszystkiego, aby nie stać się bezbronnym łupem urzędu, uzbrojonego zawsze w pełną dokumentację. Ponieważ mój znajomy, ten od daszka, nie wypełnił podstawowego obowiązku głowy domu musiał kuć ścianę na wysokości dziesiątego piętra i wyrywać resztki daszka pazurami. I tak jest ze wszystkim. Wielokrotnie się zdarza, że komputer telefoniczny się myli i pod koniec roku przychodzi wezwanie aby zapłacić za maj w terminie siedmiodniowym Człowiek doświadczony sięga wtedy do archiwum domowego pod literę R (rachunki), T (telefon) lub J (ja wam pokażę!) i wyciąga dowód, że za maj zapłacił. Urząd nie przeprasza za pomyłkę, ale też nie nagabuje więcej niż dwa-trzy razy i bardzo rzadko przysyła komornika. A ileż to razy płaciliśmy dwukrotnie tylko dlatego, że nie zachowaliśmy kwitu? Wzorowo prowadzone archiwum domowe zawiera wszystkie zaświadczenia, pokwitowania, paragony, gwarancje, wezwania, dowody wpłaty, dowody odbioru, dosłownie wszystkie papierki, ponieważ nigdy nie wiadomo, z której strony może nastąpić atak. A podstawowym celem archiwum jest zapewnienie bezpieczeństwa.

Czyli działanie obronne. Czasem archiwum spełnia rolę pomocniczą przy działaniach zaczepnych, to znaczy w wypadku gdy my walczymy z urzędem o załatwienie jakiejś sprawy. Do osobnych teczek wkładamy wtedy kopie korespondencji z dolepiony-mi pokwitowaniami nadania listem poleconym. Przy kolejnych listach powołujemy się zawsze na pismo z dnia takiego i takiego oraz z dnia miesiąc później i na pismo z przedwczoraj. Urząd od razu traktuje nas inaczej bo widzi, że ma do czynienia z poważnym przeciwnikiem, który na każdy papierek ma kontrpapierek w archiwum, i że nie można z nim wygrać normalną drogą, czyli poprzez zgubienie kolejnego pisma. Ostatnim ważnym elementem archiwum domowego są kalendarzyki. Nie wolno ich wyrzucać. Ja je zbieram co prawda dopiero od roku 1962, ale daje mi to obraz mego życia na przestrzeni dwunastu lat. Bardzo często się zdarza, że jesteśmy zmuszeni do wyjaśnień, występując w charakterze świadka lub w jakimś innym charakterze i wtedy padają pytania typu: „gdzie pan był 26 kwietnia 1964 roku o godzinie 20:30?” Sięgamy do kalendarzyka i odszukujemy dany dzień. Zawsze znajdzie się tam kilka zapisków w rodzaju: zadzwonić do Jurka, pranie odebrać, Wisła. Wisła? Ależ tak! Oświadczamy: „Byłem w kinie Wisła. Świadkowie Jurek M. i Dorota Z.” I wszystko jest w porządku. Natychmiast zakładajcie archiwa domowe i pamiętajcie, że w razie - tfu, tfu odpukać - pożaru waszego domostwa, najpierw trzeba ratować archiwum, a dopiero potem dwa tysiące schowane w bieliźniarce. I na tym kończę i jeszcze raz zapraszam do ćwiczeń praktycznych. W kolejnej serii porad przygotowuję między innymi następujące tematy: „Rozmówki polskocudzoziemskie, czyli jak rozmawiać z obcokrajowcami”, „Umiem czytać wezwania, czyli podręcznik do nauki języka urzędowego” (ze słowniczkiem), „Pies czyli wszystko o psach”, „Wszystko o telefonie”, „Moda męska”, „Plotka - najbardziej masowa z rozrywek” oraz „Publikatory środków masowego przekazu”.

Spis treści JAK ŻYĆ, ............................................................................................................................................................... 1 JAK JEŚĆ ............................................................................................................................................................... 3 NOWA ROLA NAPIWKU W ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM ............................................................................. 6 JAK ROZMAWIAĆ Z WŁADZĄ .......................................................................................................................... 8 PODRÓŻOWANIE BAREM PIWNYM .............................................................................................................. 10 GARŚĆ ŚWIATŁYCH UWAG O HOTELARSTWIE ........................................................................................ 12 LEKCJE WYCHOWANIA ADMINISTRACYJNEGO ...................................................................................... 17 JAK ZAROBIĆ ..................................................................................................................................................... 21 WSZYSTKO O MOTORYZACJI ........................................................................................................................ 22 1. WIADOMOŚCI OGÓLNE ........................................................................................................................... 22 2. CZYNNOŚCI PIERWSZE - ZASADNICZE ............................................................................................... 23 3. CZY MOŻNA JEŹDZIĆ SAMOCHODEM PRODUKCJI ZAGRANICZNEJ? ......................................... 23 4. A WIĘC SAMOCHÓD KRAJOWY? ........................................................................................................... 24 5. EKSPLOATACJA SAMOCHODU .............................................................................................................. 24 6. NAUKA JAZDY, ZNAKI DROGOWE JAKO PRZEŻYCIE ARTYSTYCZNE ........................................ 25 7. JAK TRAFIĆ DO MIEJSCA PRZEZNACZENIA ...................................................................................... 25 8. WŁAŚCIWA FUNKCJA SZOSY ................................................................................................................ 26 9. ZAKAZ JAZDY NOCNEJ ........................................................................................................................... 26

10. PRAWIDŁOWE ZACHOWANIE PO NIEGROŹNEJ KRAKSIE ............................................................ 27 11. OSTATNI PROBLEM: PODWOŻENIE .................................................................................................... 28 JAK PODPISYWAĆ UMOWY............................................................................................................................ 29 JAK OGLĄDAĆ TELEWIZJĘ I NIE DENERWOWAĆ SIĘ .............................................................................. 31 REKLAMACJE... ................................................................................................................................................. 33 MIĘDZY NAMI KOFEINISTAMI ...................................................................................................................... 34 WSZYSTKO O TAKSÓWKACH ........................................................................................................................ 36 TABELA PUNKTOWA ŚWIADOMEGO PASAŻERA ................................................................................. 37 JAK ŻYĆ NIE PIJĄC ........................................................................................................................................... 39 1. TEZA WYJŚCIOWA.................................................................................................................................... 39 2. PROFITKI ..................................................................................................................................................... 39 3. ABSTYNENT W ŻYCIU ZAWODOWYM I PUBLICZNYM ................................................................... 40 4. ABSTYNENT W ŻYCIU RODZINNO-TOWARZYSKIM ........................................................................ 41 ARCHIWUM DOMOWE ..................................................................................................................................... 43