Krolowa lodow z Orchard Street Susan Jane Gilman

Spis treści

Okładka

Strona ty tułowa

Strona redakcy jna

CZĘŚĆ I Rozdział 1 Rozdział 2 Rozdział 3 Rozdział 4 Rozdział 5 Rozdział 6 Rozdział 7

CZĘŚĆ DRUGA Rozdział 8 Rozdział 9 Rozdział 10 Rozdział 11 Rozdział 12

CZĘŚĆ TRZECIA Rozdział 13 Rozdział 14 Rozdział 15 Rozdział 16 Rozdział 17 Rozdział 18 Podziękowania

Przy pisy końcowe

Dla Steve’a Blumenthala i Franka McCourta

CZĘŚĆ I

Rozdział 1

M

ieszkaliśmy w Amery ce zaledwie trzy miesiące, gdy stratował mnie koń. Nie wiem, ile dokładnie miałam lat. Sześć? W tamty ch czasach nie prowadzono rejestru urodzeń. Pamiętam ty lko, że biegłam Hester Street, szukając taty. Ponad głową miałam wy blakłe niebo ograniczone dachami i drabinami ewakuacy jny mi z żelaza. Gołębie zataczały kręgi, uliczni handlarze nawoły wali, kurczaki gdakały ; sły chać by ło dziwne, niepewne zawodzenie katary nki. Wokół wózków handlarzy z towarami wirowały wielkie tumany kurzu, poruszając w powietrzu szy ldami niczy m flagą. Usły szałam tętent, a potem runęłam na ziemię. Przemknęło mi przed oczami kopy to, potem poczułam rozżarzone do białości ostrze bólu. A potem nic. Koń, który mnie stratował, ciągnął wózek z lodami za centa. Cóż za wy rafinowana ironia losu, prawda? Gdy by m została okaleczona przez handlarza stary mi szmatami albo sprzedawcę węgla, nigdy nie zostałaby m Lillian Dunkle, tą, która zna dzisiaj cały świat. Na pewno nie by łaby m legendą. Wszy scy uważają, że powodzenie zawdzięczam wy łącznie mężowi. Och, jakże media nienawidzą ty ch, który ch wy noszą na piedestał. Jakże nam zazdroszczą! To okropne zdjęcie, które teraz publikują – to, na który m wy glądam jak Joan Crawford w trakcie lewaty wy – jest na to wy starczający m dowodem. Jakże są chętni do wy dawania wy roków! Ale posłuchajcie ty lko, moi mili: Leśny Czar, z płatkami czekolady, tęczową posy pką, m&m’sami albo z dodatkiem posiekany ch orzeszków; popisowe nowatorskie ciasto Nilla Rilla, w kształcie naszej firmowej małpki, w polewie z wiórków kokosowy ch i z warstwą ukry tej ciasteczkowej kruszonki – na początku sprzedawaliśmy je na urodziny i na Dzień Ojca, ale czy zdajecie sobie sprawę, ilu z was zamówiło różne jego warianty na ślub? Zrobiliśmy kiedy ś ciasto na przy jęcie w Sy osset dla dwustu piętnastu osób. Trafiliby śmy do Księgi rekordów Guinnessa, gdy by Bert nie zapomniał wziąć cholernego aparatu. Wieża Posy pek, Zaklęta Mięta, Krówka Likworówka. Wszy stkie – wszy stkie, miliony sprzedane każdego roku – to moje wy nalazki, moje pomy sły. W czasach prosperity mieliśmy trzy sta dwa sklepy rozsiane po cały m kraju. Zrewolucjonizowaliśmy produkcję, franczy zę, sprzedaż. My ślicie, że to wszy stko stało się przez przy padek? Sam prezy dent Dwight D. Eisenhower nazwał

mnie kiedy ś „Królową lodów”. Zachowałam nawet fotografię z jego autografem, na której (razem z mamie, oczy wiście, w sznurach pereł i z zepsuty mi zębami) stoimy w Ogrodzie Różany m, trzy mając się za ręce. Mam na sobie mój pierwszy w ży ciu kostium od Chanel, zbliżony kolory sty cznie do lodów truskawkowy ch (a musicie wiedzieć, by ło to całe lata przed Jackie Kennedy !). Dziś mam kolekcję co najmniej trzech tuzinów grawerowany ch tabliczek, pucharów, szarf. Misę z rżniętego szkła. Okropną cy nowo-ołowianą pamiątkową popielniczkę – niczego bardziej nie pragnę, niż oddać ją komuś, ale, na litość boską, komu można wcisnąć coś, na czy m wy grawerowano wasze nazwisko zaraz obok „Dziecięcego Stowarzy szenia na rzecz Badań nad Cukrzy cą”. A do tego cała ściana dy plomów – od Izby Handlowej Karoliny Północnej. Od Amery kańskiego Związku Producentów Nabiału. Od Dow Chemical. Nawet od Insty tutu Mahariszi Mahesz Yogi w Ry szikeśu. Najwy raźniej jogini też lubią lody. Kto by pomy ślał. Jednak gdy dziś pada moje nazwisko, wszy scy my ślą o ty ch podły ch nagłówkach. Jeden incy dent na ży wo w telewizji. Oskarżenia o miganie się od podatków plus areszt – że bezprawne, nie muszę chy ba dodawać. Mało zabawne dowcipy o Johnny m Carsonie, tej ofermie. Chcecie się pośmiać? Proszę bardzo. Do usług. Zaledwie wczoraj wnuk poinformował mnie, że moje nazwisko jest jedną z odpowiedzi w najnowszy m wy daniu „Trivial Pursuit”. „Rany, babciu, ale ekstra”, mówi. Poży jesz wy starczająco długo, a nic cię nie zdziwi. Przecież urządzono polowanie na czarownice. WPIX to ty lko lokalna telewizja, na miłość boską. I by liśmy na antenie o siódmej rano w niedzielę – w niedzielę! Może rzeczy wiście wy piłam wcześniej kilka drinków. Ty lko, moi mili, sami spróbujcie prowadzić program dla dzieci przez trzy naście cholerny ch lat. Ale hola, za bardzo wy biegam naprzód. Pozwólcie, że cofnę się do początku, do czasów, gdy nie parkowano ciężarówek z satelitami w poprzek ulicy, tarasując mi wjazd do domu. Do czasów sprzed naszej kampanii „Niedziela w Sobotę”, sprzed programów Rzekamleka i Klaun Pan Cętka. Zacznę od skwarnego Lower East Side na Manhattanie, od handlarza z wózkiem ciągnięty m przez konia – oty ły, spocony mężczy zna. Salvatore Dinello. Jego nazwisko widniało wy malowane na boku wózka łuszczącą się czerwoną i złotą farbą. „Lody Dinello”. By ł to ostatni przedstawiciel tego wy marłego gatunku, mówię poważnie. W tamty m czasie większość handlarzy pracowała już dla hurtowników. Pan Dinello nosił czapkę na bakier i płócienny fartuch. Zamiast wrzeszczeć jak inni domokrążcy, śpiewał „Loo-dy, loo-dy ”. Jak jakąś arię. Brzmiało to wspaniale. Sły szałam jego bary ton przez całą Hester Street mimo niewiary godnego zgiełku. Lody pana Dinello by ły cy try nowe, czasem wiśniowe. Miały konsy stencję śniegu. Pewnego razu zamiast obiadu kupiłam nam z Florą po porcji. Spałaszowały śmy je w okamgnieniu –

wiśniowe, pamiętam – i usta zabarwiły nam się upiorną czerwienią. Lody by ły przepy szne. Zupełnie nieziemskie. Ale zaraz potem ogarnęło nas straszne poczucie winy ! Przecież za te dwa centy miały śmy kupić ziemniaki. Od tamtej pory starałam się trzy mać od lodów Dinello z daleka. Jednak za każdy m razem gdy szły śmy Hester Street, z wy tęsknieniem patrzy łam, jak pan Dinello nakłada mały poły skujący kopczy k do ty ciej szklanej filiżanki. Klient wy lizy wał filiżankę do czy sta, po czy m zwracał ją sprzedawcy, który obmy wał ją w wiadrze zawieszony m z ty łu wózka. Uży wał jednej filiżanki dla wszy stkich. Takie by ły czasy. Zsiadając ze statku, nasza rodzina nie miała grosza przy duszy. A kto wtedy miał? Historie ty ch, którzy przy jechali do Amery ki z forsą, nie są ciekawe. Więc twój najstarszy brat, Lord Taki a Taki, odziedziczy ł majątek, a ty, biedactwo, musiałeś się dorabiać w Nowy m Jorku? No proszę. Nie zawracajcie mi ty m głowy. Przed wy padkiem mieszkaliśmy w kamienicy przy Orchard Street, na czwarty m piętrze, na ty łach budy nku. Płaciliśmy krawcowi o nazwisku Lefkowitz dwa dolary ty godniowo za to, żeby pozwolił nam nocować w swoim salonie. Mama brała poduszki z sofy i rozkładała je na dwóch skrzy piący ch drewniany ch paletach. Za dnia pracowała dla pana Lefkowitza w salonie, wraz z dwiema inny mi kobietami, wy cinając kroje ubrań w obłokach kłaczków unoszący ch się w powietrzu. Tata, o ile nie przepadał gdzieś na mieście, także pracował dla pana Lefkowitza. Prasował koszule ciężkim żelazkiem podgrzewany m na kuchenny m piecu. Gdy rozgrzany metal zasy czał na tkaninie, rozchodził się zapach palonej wanilii. Uwielbiałam go. Wiele lat później próbowałam go odtworzy ć w naszy m laboratorium. Rodzice pracowali w odległości dwóch metrów od siebie. A mimo to ze sobą nie rozmawiali. Prawda jest taka, że nigdy nie zamierzali wy emigrować do Amery ki. Tej nocy, kiedy opuściliśmy Wiśniew, naszą wioskę, mama zaszy ła mi w podszewce płaszcza dwieście rubli. Część tej sumy sama zaoszczędziła, a resztę dostała od brata, wujka Hy rama, mieszkającego w Afry ce Południowej. Mała sekretna kieszonka, którą wszy ła tuż pod pachą. Dwa razy ukłuła się igłą, tak bardzo trzęsły się jej ręce. Zby t wiele sły szeliśmy historii o rodzinach podróżujący ch wozami – obrabowano je i porzucono przy drodze, na pastwę Kozakom. Ty dzień przed wy jazdem mama przestała nas kąpać, mnie i moje siostry, żeby śmy nie wy glądały zby t powabnie. Mój szary płaszczy k z gotowanej wełny najpierw należał do Belli, potem do Rosy, a potem do Flory. (Ty lko Samuel, gdy ży ł, dostawał nowe ubrania). Wełna by ła tak cienka, że z płaszczem to niewiele miało wspólnego. „Kto zwróci uwagę na takie łachmany ? – rozumowała mama. – Komu przy jdzie do głowy przeszukać chuderlawego szkraba w takim punim?” By łam maskotką całej rodziny, najmłodszy m dzieckiem w cały m sztetlu. Urodziłam się już po ty m, jak bandy się wy cofały, po ty m, jak zabito deskami splądrowane domy, po ty m, jak sprzątnięto odłamki potłuczony ch szy b, a z podłóg zmy to octem plamy krwi. Podczas gdy

wszy scy pozostali snuli się po Wiśniewie jak w malignie, ja przery wałam szczebiotem ciszę, jak to ty lko potrafi wesołe, niczego nieświadome dziecko. Odstawiałam piruety, piszczałam i śmiałam się, zapominając o zakry waniu ust dłonią, jak kazała mi mama. Bawiąc się na podwórku, śpiewałam nieskładne piosenki, które sama wy my ślałam. Dźwięki wy dostawały się z moich ust niczy m bąbelki powietrza z wody : Żaba w studni i Uwielbiam kurczaki to dwie, które zostały mi w pamięci. Śpiewanie by ło dla mnie czy mś odruchowy m. Po prostu. Tak jak bujanie nogami, gdy się siedzi na stołku. I ukamienujcie mnie, jeśli chcecie: by łam ciekawska. – Mamo, dlaczego nasza stodoła spłonęła? – py tałam bez drżenia w głosie. – Dlaczego Sol nie ma ręki? Dlaczego Etta nie ma rodziców? Mama by ła piersiastą kobietą o wy niszczonej jastrzębiej twarzy, przedwcześnie posiwiałą. – To przez ciebie – mawiała, wskazując pasemka biały ch włosów na swojej głowie. Dłonie miała ogromne i kościste. Ugniatały ciasto na kreplach i wy ry wały zakrwawione pierze z zeszty wniały ch kurczaków. Przy nosiły wiadra wody ze studni i szorowały : najpierw moje siostry, potem mnie, potem nasze ubrania, potem pościel, w każde piątkowe popołudnie doprowadzając nas do stanu bezwzględnej czy stości. W ciągu sekundy ręce te dały mi takiego kuksańca, jak jeszcze nigdy dotąd. Wkrótce okazało się, że gdy ty lko otworzę buzię, dostaję fangę w ucho albo dźgnięcie w plecy i sły szę: „Mówiłam, przestań, Malka” albo „Nie bądź taka wisenheimer, Malka”. Albo po prostu: „Ejże”. W piątki w sy nagodze mama marszczy ła brwi, spoglądając na inne kobiety. – Buzia na kłódkę – cedziła słowa, idąc w moim kierunku. – Przy niesie to nam ty lko cure. Z podróży przez Rosję pamiętam niewiele poza ty m, że leżałam na wozie pod stertą kapusty. Mama opatuliła mnie smutny m wełniany m płaszczy kiem, jakby by ł co najmniej zbroją. – Bubełe, jak ktoś położy łapę na twojej kieszeni, dobądź z siebie taki geszrei, jakiego jeszcze świat nie sły szał. Nie pozwól nikomu zbliży ć się do płaszcza, nawet tacie, rozumiesz? Potwierdziłam skinieniem głowy. Mama rzadko nazy wała mnie „bubełe”. Poczułam się jak ktoś bardzo wy jątkowy, ale chwilę później, gdy skończy ła układać mój kołnierzy k, zmarszczy ła czoło. – Z taką buzią nigdy nie znajdziesz męża – stwierdziła. – Ale możesz przy najmniej zrobić z tej dużej jadaczki jakiś uży tek. W punktach kontrolny ch jacy ś mężczy źni z latarkami wściekły m szeptem wy dawali nam polecenia. Ponieważ wy obrażałam sobie, że bandy ci i Kozacy czy hają za każdy m zakrętem, by wy pełznąć z lasu, przez cały dzień przy ciskałam do ciała płaszcz, a w głowie obmy ślałam taki geszrei, jakiego jeszcze świat nie sły szał. Ale prawda jest taka, że z cały m ty m skąpy m

doby tkiem mojej rodziny zatknięty m pod pachą nie miałam odwagi ani śpiewać, ani nucić, ani nawet głośniej się odezwać. W Hamburgu, gdzie dotarliśmy wiele dni, a może i ty godni później, koczowaliśmy na ławkach w ośrodku imigracy jny m w Hilfsverein. Mam mgliste wspomnienia noclegowni, jej niekończący ch się ponury ch kory tarzy. Zawieszenie w chaosie. Niepokój. Ach, i jeszcze ludzki smród! Wszy scy zachowy wali się jak żebracy i tak ich też traktowano. Powiem wam jedno: w Vermont łaskawiej się dzisiaj obchodzą z krowami. Lepiej, żeby m o ty m nie zaczy nała. Pewnego popołudnia ojciec wrócił na ławkę z kartką z mnóstwem pieczątek. – Chodź – powiedziała mama. Zaprowadziła mnie do wy chodka i zamknęła drzwi na zasuwkę. Odór by ł nie do zniesienia. – Wy jmij ręce. Zdjęła ze mnie drapiący zakurzony płaszcz i go obszukała. Rubli nie ma! Ktoś je ukradł, gdy spałam! Ale mama sięgnęła głębiej pod podszewkę i w końcu wy jęła zawilgocone, pogniecione banknoty. Przeliczy ła je, potem jeszcze raz i odetchnęłam z dumą. – Co znowu? – Rzuciła mi szy bkie spojrzenie. – Uważasz, że powinnam skakać z radości, bo słońce wzeszło jak co dzień? Otworzy ła drzwi i poszła w kierunku podwórka. Sły chać by ło śmiech pozostały ch dzieci. – Idź – powiedziała. – Możesz teraz robić, co ci się ży wnie podoba. Nasz plan polegał na ty m, by popły nąć do Kapsztadu. Wujek Hy ram, razem z kilkoma kuzy nami z Wilna, prowadził w Transwalu sklep z kawą i papierosami. Wy glądało na to, że ten wujek Hy ram to bardzo religijny człowiek. Przed pogromami uczy ł się na rabbiego. Nigdy go nie poznałam, ale Bella opowiadała, że pachniał gotowaną cebulą, a Róża, że miał tik lewej powieki, przez który wy dawało się, jakby cały czas puszczał do ciebie oko. Tata chy ba za wujkiem nie przepadał. Mówił o nim „szmendry k”. Ale wujek nie przestawał pisać do nas listów i przy sy łać pieniędzy. „Przy jedźcie do Afry ki Południowej. Z Bożą pomocą znajdziesz u nas pracę jako księgowy, a Tilli jako urzędniczka. Możliwości tu w bród”. Kapsztad, Kapsztad – nazwa ta obijała mi się po głowie. Dziś są atlasy, telewizja, biblioteki. Ale w naszy m sztetlu nikt nie miał globusa ani mapy. Żadna z moich sióstr nie miała szkolny ch podręczników. Gdzie jest ta Afry ka Południowa? Nikt nie wiedział. Gdy zgłosiliśmy się do biura wy jazdowego ze wszy stkimi dokumentami i oszczędnościami całego ży cia – nasze cenne ruble i randy wy mieniliśmy po wy górowany m kursie na marki, „te pruskie ganef”, zaklęła mama – jakiś mężczy zna stojący obok w kolejce zaprowadził nas do giganty cznej spłowiałej mapy zawieszonej na ścianie. Wtedy po raz pierwszy zobaczy łam, jak wielki jest świat: układanka zy gzaków i plam, brudna od palców ty siąca urzędników i imigrantów. Jasnoniebieska plama to

jakiś „ocean”, bladoróżowa to „ląd”. „Kraje” oznaczono kanarkowozielony m. Mężczy zna wskazał na wy blakłą czerwoną gwiazdę pośrodku mapy. – Tu jest Hamburg – oznajmił. Potem przesunął palcem w dół, do maleńkiego czarnego punkciku na samy m dole mapy. – A to wasz Kapsztad. – Pan też się tam wy biera? Mężczy zna sprawiał wrażenie zaskoczonego. – Nie, skądże. Jadę do Amery ki – powiedział z dumą. Wskazał na kropkę, która by ła chy ba jeszcze dalej niż Afry ka Południowa, ale na tej samej wy sokości co Hamburg. – Do Milwaukee. Amery ka: Milwaukee, Nowy Jork, Pittsburgh, Chicago, Od chwili gdy przekroczy liśmy próg urzędu imigracy jnego, sły szeliśmy, jak wy mawia się te nazwy z niemal religijną czcią. AhMEH-rih-kah. Goldene medina – jak ją czasem nazy wali Ży dzi, z zapałem rozprawiając o pły tach chodnikowy ch z dwudziestoczterokaratowego złota i rzekach mlekiem i miodem pły nący ch. Kompanie żeglugowe same wy wieszały wielkie banery przedstawiające tłumy pasażerów na pokładzie statku, pły nącego ku amery kańskiej fladze łopoczącej nad wodospadem złoty ch monet. Rozdawano ulotki. Wy glądało na to, że do tej Ah-MEH-rih-kah wy bierają się wszy scy oprócz nas. – Dają tam ziemię za darmo – powiedział ktoś. – Siostra pisze, że drzewa uginają się od jabłek – rzucił inny. – Mieszka w jakimś Connecticut. – Ledwo zejdziesz z pokładu, a już dają ci pracę – oznajmił trzeci. – W rok można zbić fortunę. Moja mama puszczała to wszy stko mimo uszu, traktując jako bzdury i mrzonki. – Co oni tam mogą wiedzieć, ci meszugene – mówiła. – Od kiedy to da się przeży ć bez pracy ? Plotą trzy po trzy. Sześć biletów zostało zakupione, złożone i ostrożnie wsunięte do sekretnej kieszonki w podszewce mojego płaszcza. Służy ł za nasz rodzinny portfel. Kapsztad. Kapsztad. Trzy dni przed wy jazdem moja siostra Róża obudziła się z płaczem. Wy dawało mi się, że po prostu marudzi. Blada i drżąca, zawsze narzekała a to na ból brzucha, a to na wy sy pkę od słońca lub na wątłą budowę ciała. By ła starsza ode mnie i śliczna jak figurka z chińskiej porcelany – nie rozumiałam, dlaczego nie może przestać choć na chwilę absorbować wszy stkich swoją osobą. – Mama – szlochała, kręcąc głową z przerażenia. – Nic nie widzę. Wszy stko jest rozmazane. Kilka godzin później Bella, Flora i mama też nie mogły otworzy ć oczu. Próbowały je zakry ć, naciągając chusty nisko na czoło, ale zaczerwienione, załzawione powieki zachodziły im poły skującą skorupą. Róża jęczała. Flora zawodziła. Ciągle się poty kały i mruży ły oczy. Inni przy jezdni koczujący w urzędzie odsunęli się od naszy ch ławek, trzy mając się z daleka. Pewnie

plotkowali – nie przepuściliby takiej okazji. Pojawili się przedstawiciele urzędu imigracy jnego. Mamę i siostry naty chmiast zabrano i objęto kwarantanną. „Ostre zapalenie spojówek” – orzekł lekarz. Nasze nazwiska skreślono z listy pasażerów. – Osobom z chorobami zakaźny mi wstęp na pokład wzbroniony – poinformował tatę urzędnik. – Powinien mieć pan więcej rozumu. Ojciec wbił w niego wzrok. – Ale co wobec tego mamy zrobić? – powiedział. – Sześć biletów. Wy daliśmy na nie całe oszczędności. – Gdy pańska rodzina wróci do zdrowia, będzie pan mógł wy mienić bilety, panie Trey novsky. Będzie jeszcze kilka statków do Kapsztadu w ty m sezonie. A do tego czasu – wskazał ręką w kierunku zatłoczony ch ławek – proszę czekać. – Jak długo? – spy tał zrozpaczony ojciec. Mężczy zna wzruszy ł ramionami. Tata znalazł dla nas odrobinę wolnego miejsca na podłodze, pod ścianą. Osunęliśmy się ciężko na brudną posadzkę. Przy gry zł dolną wargę i patrzy ł prosto przed siebie. Wiedziałam, że zostało nam ty lko kilka marek, ledwie na ty godniowe wy ży wienie. By ły w mojej kieszonce, razem z biletami. – Tatku, kiedy mama wy zdrowieje? Wzdry gnął się. Ilekroć nazy wałam go tatkiem, wy glądał na zdziwionego. Mając cztery dziewczy ny w domu, czasem nie potrafił mnie zidenty fikować. W Wiśniewie, o ile mi by ło wiadomo, by ł kimś w rodzaju handlarza ulicznego – sprzedawcą starzy zny, który nieustannie woził towary na wy mianę od miasta do miasta. W jego wózku nigdy nie widziałam tej samej rzeczy dwa razy ; w jedny m ty godniu miał czajniki, potem, dajmy na to, ogórki, potem wełnę. Często znikał na całe ty godnie. Nie by ło go, gdy się urodziłam. Nie by ło go podczas pogromu. Dzięki temu się uratował. Podczas liczny ch sprzeczek pomiędzy rodzicami mama nie omieszkała wy krzy kiwać oskarży cielskim głosem, dy goczący m od furii: gdy by by ł wtedy w domu, by ć może uratowałby mojego dziadka. Gdy by by ł, by ć może nie spaliliby nam stodoły. Jak sama jedna miała obronić rodzinę? Chciałaby to wiedzieć. Z uporem powtarzała, popadając w coraz większą histerię, że gdy by ojciec częściej by wał w domu, by ć może miałaby też sy na zamiast czterech bezuży teczny ch córek. – Rozejrzy j się wokoło. Cztery gęby do wy ży wienia i cztery spódniczki do wy dania za mąż! – krzy czała. – Ale czego można oczekiwać, gdy prawie w ogóle tu nie by wasz? Skąd niby miał się wziąć chłopak? Matka hodowała urazę od dnia ślubu; by ło to jak „anty posag”. Ojciec, wy słuchując tej litanii żalów, wy rzucał w górę ręce i wzdy chał.

– Co mam zrobić, Tilli? Czy ja ci wy glądam na Pana Boga? Teraz, gdy siedziałam obok ojca w schronisku dla imigrantów, wy dawał mi się dziełem sztuki. Nigdy wcześniej nie widziałam go w pełny m świetle dnia, z tak bliskiej odległości. W rosy jskiej strefie osiedlenia Ży dów uchodził za niezwy kle przy stojnego mężczy znę. Kości twarzy, co zauważy łam, miał wy datne i przy jemnie sy metry czne, rzęsy – długie jak płatki kwiatów. Gdy tak mu się przy glądałam, zdawało mi się, że oddy cha cały m ciałem. Jego masy wna, muskularna obecność, ciemna kurtka, gęste rude włosy wy stające lokami spod czapki, wszy stko to budziło mój podziw. Mój tatko. Nigdy wcześniej nie miałam go całego dla siebie. Pociągnęłam go za połę kurtki. – Tatku, czy mama i Róża oślepną? I Flora, i Bella? Westchnął i zaprzeczy ł ruchem głowy. – Jak to jest by ć ślepcem? – spy tałam, z każdy m słowem nabierając większej odwagi. – Czy jak ktoś jest ślepy, to nadal może jeść? Ły żką czy ty lko rękoma? Czy ślepy m można dawać zupę? Parsknął krótkim, wy muszony m śmiechem, potem wstał. Jego ciemne, chmurne oczy ciskały spojrzenia wokół. Prawie nigdy nie umie usiedzieć na miejscu, często narzekała mama. Nawet przy szabatowy m stole szarpał nogą, bębnił palcami o stół. Podczas gdy inni ojcowie potrafili godzinami ślęczeć pochy leni nad Torą, tatko czy tał ją ty lko przez kilka minut, po czy m zostawiał i wy chodził w poszukiwaniu czegoś, co wy magałoby naprawy, czegoś, co można by sprzedać. W odróżnieniu od większości mężczy zn z naszej wioski nosił brodę krótko przy strzy żoną, a czapkę miał dziarsko zsuniętą na ty ł głowy. Przeciągnął się, lustrując wzrokiem chaos panujący w schronisku dla imigrantów – płaczące dzieci i karcące je matki – i wy dał z siebie długi cichy gwizd. – Kindełe – powiedział, ale nie do mnie, ty lko gdzieś w przestrzeń. – Co ty na to, żeby śmy poszli na spacer? – Wy ciągnął dłoń. Jego kalusy by ły gładkie jak obrane ze skórki migdały. – Rozejrzy my się trochę po okolicy, co ty na to? Ku mojej nieopisanej radości puścił do mnie oko. Ruszy liśmy razem, ojciec i ja: on – w czarnej kurtce, ciemny m krążku czapki, ja obok – mała, ubrana jak wszy stkie inne dzieci w tamty ch czasach, czy li jak miniaturowy dorosły, w długą postrzępioną spódnicę, niewielką, zrobioną na szy dełku chustę, okropny szary płaszczy k. Wy szliśmy razem na zasłane liśćmi ulice miasta, które by ło wówczas klejnotem cesarstwa niemieckiego, trzecim pod względem wielkości portem na świecie. Hamburg by ł poprzecinany kanałami i usiany eleganckimi przy brzeżny mi kawiarniami. Jego smukłe wieże przeszy wały niebo jak szpilki do kapelusza. Domy z muru pruskiego wy sokie na cztery piętra, karmazy nowe geranium kaskadami spły wające z okien. Cóż za piękna rozrzutność! Natrafiliśmy na placy k, na ogród okolony koronkowy m ogrodzeniem z kutego żelaza, fontannę

przy ozdobioną aniołkami, arkady. Oczy wiście nigdy wcześniej nie widziałam nic podobnego. Ani tatko, mimo wszy stkich swoich podróży. Zanim przy jechaliśmy do Hamburga, nikt z naszej rodziny nie znał toalet wewnątrz budy nków, samochodów, elektry cznego oświetlenia. Nawet sy nagoga w naszy m sztetlu oświetlana by ła świecami i latarenkami. Staliśmy w samy m środku hamburskiej dzielnicy Neustadt. – To dopiero coś, no nie? – powiedział ojciec, z zadartą głową patrząc na wieżę ratusza. Posługując się nią jak igłą kompasu, prowadził nas od strasse do strasse. – Tatko, spójrz. Podziwialiśmy witry ny konditorei i bäckerei; wy stawy sklepów z teksty liami, my dłami, maściami; półki z porcelanowy mi naczy niami pełny mi miętówek i kandy zowany ch owoców. Mój świat nagle nabrał barw. Na szerokim bulwarze znajdowało się wspaniałe wejście. Po obu jego stronach wisiały jaskrawe obrazki. Tata zatrzy mał się i naciągnął czapkę na głowę. – Kto coś takiego postawił? – nie mógł się nadziwić. Oczy wiście, nie rozumieliśmy napisów nad markizą, ale pojęliśmy ich zachęcającą wy mowę – wizualne zaproszenie, pokusa, zapowiedź. By ło późne popołudnie. Pod markizą stała przeszklona budka, ale w środku nie by ło nikogo. Drzwi obok podparto kawałkiem cegły. – Mogę? – wy szeptałam. Chwy ciwszy mnie za ramiona, tata wepchnął mnie do środka. Znaleźliśmy się we wspaniały m foy er wy łożony m czerwony m aksamitem. Zza wy sokiej kurty ny dobiegała muzy ka. Zarazem panowała podskórna cisza. Zrobiłam nieśmiały krok, wy łaniając się zza aksamitnej zasłony. Stanęliśmy na końcu kory tarza ciemnego jak tunel, wy pełnionego leniwy mi mlecznobiały mi zawijasami dy mu. Na tle przeciwległej ściany pląsały dwie osoby w rozkoły sany m tańcu w czerni jakby przy prószonej paprochami, stanowiąc zwieńczenie długiej, jasnej smugi py łu – ży we i nieży we zarazem. By łam wy starczająco duża, by rozumieć, że to, co widzę, jest obrazem i jednocześnie nim nie jest. To światło i prędkość wprawiały go w ruch. Ścisnęłam tatę za rękę. Przed nami migotał nowy rozległy świat. Stałam w osłupieniu, gdy dwóch nieznajomy ch w wy jątkowo oszałamiający ch i niezwy kły ch strojach przeszło jak burza przez bawialnię, w której znajdowały się fotele w pokrowcach, elektry czne lampy o opły wowy ch kształtach i wspaniałe zmy słowe pianino. Zwiewna kobieta z ciemny mi ustami i w poły skującej sukni omdlała pod doty kiem mężczy zny. Naty chmiast zapragnęłam nią by ć. Właśnie wtedy na moim ramieniu wy lądowała czy jaś ciężka dłoń, a jakiś człowiek wy szeptał coś do taty ze złością w głosie. Nie rozumieliśmy słów, ale nie potrzebowaliśmy tłumacza. – Pff! – Tata zaśmiał się lekceważąco, ale złapał mnie za rękę i wy prowadził na ulicę. – Cholerny szajgec – zaklął, ciskając niedopałek w śmiecie. Do tamtej chwili nie zdawałam sobie sprawy, że ojciec pali. No i co w ty m złego? Przy deptał

butem niedopałek i mrugnął, posy łając mi cudownie konspiracy jne spojrzenie. – Dużo mamy do zobaczenia, co nie, kindełe? Po powrocie do schroniska tata opowiedział pozostały m mężczy znom o ty m, co widzieliśmy. Ponieważ by łam zby t mała, by mnie zostawiać samą, przeszmuglował mnie do wspólnej sy pialni dla mężczy zn. Położy ł mnie na swojej macie w kącie sali, gdzie od razu wszy scy o mnie zapomnieli. Czułam się trochę jak w sy nagodze. Większość mężczy zn nosiła czapki i jarmułki i koły sała się nad modlitewnikami. Niektórzy siedzieli oparci o ścianę, z przy mknięty mi oczami. Ale tatko miał grupkę przy jaciół, którzy urządzili sobie z ty łu coś na kształt klubu. Wokół nich na podłodze leżały ciśnięte czapki i kurtki. W powietrzu unosił się mdły ty toniowy dy m. Mężczy źni rozdawali karty i przekazy wali sobie piersiówkę z rąk do rąk. Tata siedział na taborecie z nogami wy ciągnięty mi do przodu, z rozpięty m kołnierzy kiem, z podwinięty mi rękawami koszuli. By ł dużo bardziej oży wiony niż kiedy kolwiek w domu – władczy i wesoły – w otoczeniu mężczy zn zachowy wał się niczy m mały car, poklepując ich po plecach, rozdzielając papierosy, bez py tania doradzając wszy stkim. – To, co dzisiaj widziałeś, to ruchome obrazki – odezwał się przy sadzisty mężczy zna. Miał naznaczone bliznami po ospie obwisłe policzki, które mu się trzęsły za każdy m razem, kiedy chlastał kartą na stołek. Powietrze wokół niego pachniało mokrą wełną, dy mem, gnijący mi cebulami. – Te ruchome obrazki są z Amery ki. – Oglądaj je, Herszele – rzucił chudy mężczy zna, poklepując tatę po plecach. – Za trzy ty godnie zobaczy sz mnie na jedny m z nich. Tata zaśmiał się drwiąco. – No co? – Chudzielec nie dawał za wy graną. – My ślisz, że po to jadę do Amery ki, żeby by ć krawcem? Tam można zostać ty m, kim się ty lko zechce. – Z tego, co sły szałem, w Afry ce nie ma za wiele kin, Herszele. – Ospowaty mężczy zna wy szczerzy ł się w uśmiechu. – Nie pojmuję, co z ciebie za Ży d, że chcesz jechać do Afry ki. Nie dość, że przez czterdzieści lat wałęsaliśmy się po pusty ni? Prosisz się o następne czterdzieści? – Mało ci Kozaków, Hersz? – dogady wał inny w porwany m brązowy m płaszczu. Ojciec zerwał się z taboretu, kopnął go i ruszy ł w kierunku mężczy zny. – Niech ci będzie, Jossi, wielki macherze. – Zakasał rękawy i rozłoży ł ręce, przy zy wając go ruchem dłoni. – Przy jaciele. – Uśmiechnął się wielkodusznie. – Stawiacie zakłady ? Mężczy źni roześmieli się nonszalancko. Ojciec skoczy ł do przodu i zaczął okładać Jossiego pięściami. Rozległy się pokrzy kiwania i gwizdy. Przewrócono stołki. Widziałam, jak tata wy mierzy ł komuś cios w głowę, a potem facet w brązowy m płaszczu owinął mu ramię wokół szy i.

– Tatko! – wrzasnęłam. Mężczy zna puścił ojca i odwrócił się w moją stronę. – Niech pan przestanie! Niech pan nie robi krzy wdy mojemu tacie! Wszy scy, włącznie z tatą, parsknęli śmiechem. Rozpłakałam się. – Przestraszy liście dziecko – odezwał się ktoś. – Brawo. Człowiek w brązowy m płaszczu puścił tatę i cofnął się o krok. – Twoja mała uratowała ci ty łek, Hersz. Głupi ma zawsze szczęście. Tata spojrzał na mnie. – To ty lko zabawa, kindełe. Po twarzy spły wały mi łzy. – Tatko – szlochałam. – Nie chcę, żeby ś umarł! Zachichotał z niedowierzaniem. – Nikt tu nie umiera. Gdy nie przestawałam płakać, pokręcił głową. – No chodź tutaj. Nie miałam śmiałości przejść obok ty ch wszy stkich potężny ch i zwalisty ch mężczy zn, ale tata wy ciągnął ku mnie ręce. Przy klęknął i zmierzwił mi włosy. Cudownie się czułam w jego objęciach. Sięgnął po piersiówkę, upił z niej ły k, a potem otarł usta nadgarstkiem. Mocno chwy cił mnie za prawą dłoń. – Zrób piąstkę – powiedział. Ktoś się roześmiał. Mężczy źni otoczy li nas półkolem. Kilku miało zepsute zęby i oddech woniejący kwaśną kapustą. Starałam się nie zwracać uwagi na ich spojrzenia. – Mocniej – rzucił ojciec. – Jak kamień. Dobrze. Właśnie tak. – Wy ciągnął ku mnie ręce i ustawił mnie tak, by m trzy mała pięści blisko klatki piersiowej. – Wy suń nogę, żeby lepiej rozłoży ć ciężar ciała. – Poniósł rękę do góry. – Gdy policzę do trzech, uderz w moją rękę prawą pięścią. Z całej siły. Zrób zamach z ramienia, nie nadgarstkiem, dobrze? – Zademonstrował mi. – O tak. Spojrzałam na niego niepewnie, potem na swoją piąstkę, zwiniętą, podobną do węża. – Nie będzie bolało? Tata uśmiechnął się szeroko i zaprzeczy ł ruchem głowy. – Najmocniej, jak potrafisz. Mężczy zna w brązowy m płaszczu zachichotał. Próbowałam sobie wy obrazić, jak wy prowadzam cios w dłoń taty. Próbowałam pamiętać, że mam zamachnąć się cały m ramieniem. Modliłam się, by nie bolało.

– Raz. Dwa. Trzy – powiedział tata. Wy celowałam w jego dłoń i uderzy łam z całej siły. Dało się sły szeć cichutkie plaśnięcie. – Aj! – powiedział ktoś, choć cios najwy raźniej nie zrobił na tacie żadnego wrażenia. – Jeszcze raz. Mocniej. – Co ty wy prawiasz, Hersz? – Cicho – rzucił tata. – Czemu miałaby tego nie umieć? Jeszcze raz – rozkazał. Uderzy łam. – Mocniej. Wy stawił drugą dłoń. – Teraz uderz lewą. Więc uderzy łam lewą. – A teraz prawą. Uderzy łam prawą. Robiłam, co mi kazał. Za każdy m razem odgłos ciosu by ł troszkę głośniejszy. Po chwili kilku inny ch mężczy zn wołało razem z tatą: – Prawa! Lewa! Prawa! Lewa! Prawa! Boksowałam najszy bciej, jak potrafiłam. Poczerwieniałam na twarzy i spociłam się pod płaszczem, ale nie przestawałam. Czułam się silna. Czułam się większa, jakby moje ręce i pięści zamieniły się w małe młoteczki. Z każdy m uderzeniem ojciec się rozpromieniał, jakby napełniał go tlen, coraz bardziej rozpalając jego wewnętrzny płomień. – Moja dziewczy nka – zaśmiał się. Uwaga, którą mnie obdarzy ł, by ła jak miłość w pły nnej postaci, jak lejący się na mnie miód. Mężczy zna z ospowatą twarzą wetknął palce do buzi i zagwizdał. Kilku usiadło ciężko i patrzy ło, podając sobie piersiówkę. – Niezły spiel, co? Herszele sprawił sobie małą bitną maidel. – Mała ma do tego talent, Hersz. – Nie to co ojciec. – Dajcie jej kilka lat – zachichotał tato. – Wszy stkich was, szmuki jedne, wy kosi. – Mówiąc to, zwrócił się do mężczy zn z uśmiechem. Na chwilę zapomniał, żeby trzy mać dłoń w górze. Moja pięść z głośny m plaśnięciem wy lądowała na jego szczęce. – Au! – zawołał. Ależ by łam zmieszana. Mężczy źni zachichotali. Tatko zachwiał się i podniósł moją rękę do góry. – Dobra. Starczy. – Pociągnął ły k z piersiówki. – Który idzie o zakład? – Przy tulił mnie mocno. Jego oddech pachniał słodkim dy mem. – Który zmierzy się z nią następny ?

Posadził mnie sobie na ramieniu. Pokój zawirował od kolorów i gwaru. – Wy ślij ją do Amery ki, Herszele – odezwał się ktoś. – Będzie na ty ch ruchomy ch obrazkach, co widziałeś. – Nie, skoro wy bierasz się do Afry ki, lepiej trzy maj ją przy sobie. Przy da ci się, Hersz. Do ochrony. Nazajutrz rano tatko by ł osobliwie cichy. Wszy scy emigranci usiedli do stołu w jadalni. Na śniadanie dostaliśmy pajdę chleba. Dzieci, jak ja, otrzy mały dodatkowo pół kubka ciepłego mleka. Ścieśniliśmy się z tatą na chy botliwej ławce. – Ach, te amery kańskie ulice – opowiadał ktoś z podekscy towaniem. – Szwagier pisze, że nigdy wcześniej takich nie widział, z poły skujący mi złoty mi wieżami sięgający mi samego nieba, tak ozdobny mi jak zwoje Tory ! – Mówią, że na tamtejszy ch placach są fontanny, z który ch można pić nie ty lko wodę, ale i mleko. – W Amery ce ludzie codziennie jedzą wielkie miski wołowiny duszonej z marchewką i rosół z koperkiem! Ani tata, ani ja nie odezwaliśmy się słowem. Przeżuwając jedzenie, my ślałam o kobiecie w ciemnej poły skliwej sukience, której taniec widziałam na ścianie. Wy obrażałam sobie, że nią jestem. My ślałam o sklepach, które mijaliśmy, pełny ch porcelany i jedwabiów, o drogeriach z bły szczący mi słojami miętówek i pomadami do włosów, o teatrze z czerwony m aksamitem, z filigranowy mi balustradami i złocony m wejściem. A potem wy obraziłam sobie mamę, tatę, moje trzy siostry i siebie, błąkający ch się po pusty ni przez czterdzieści lat. Tata prawie w ogóle nie zwracał na mnie uwagi. Bębnił palcami w stół i rozglądał się rozproszony m wzrokiem. Jak ty lko dopiłam mleko, zabrał mi z rąk cy nowy kubek i obcesowo postawił go na stole. – Zostań tu i zachowuj się jak trzeba – rzucił. – Tata niedługo wróci. „Niedługo” trwało trzy godziny, potem cztery. Bawiłam się na podwórku z kilkorgiem dzieci, dopóki ich matki nie zorientowały się, że jestem tą dziewczy nką, której rodzinę objęto kwarantanną. Potem siedziałam na ławce i śpiewałam sobie. Ułoży łam piosenkę zaty tułowaną Czekając na ławce. Tata wrócił dopiero przed kolacją. Tak samo by ło następnego dnia i jeszcze następnego. Zrobiłam się niespokojna. Marudna. W końcu pewnego dnia tata zwrócił się do mnie po śniadaniu: – Dzisiaj pójdziesz ze mną na spacer. Dobrze? Mam pewną ważną sprawę. Gdy znowu znaleźliśmy się na majestaty czny ch ulicach Hamburga, maszerował tak szy bko, jakby zapomniał, że jestem obok. Z trudem dotrzy my wałam mu kroku. Kilka razy się potknęłam w za duży ch zniszczony ch butach. Tata lustrował wzrokiem frontony sklepów, raz po raz zerkając

na zwitek papieru, który trzy mał w ręce. Ledwo udało mi się rzucić okiem na aptekę, rzeźnika, piekarnię. Gdy mijaliśmy sklep z miętówkami na wy stawie, poprosiłam, żeby śmy się zatrzy mali. – Nie mamy czasu – warknął. Jednak po chwili zmienił zdanie. Obrócił się, przy klęknął i spojrzał mi prosto w oczy. – Malka, może masz ochotę na coś słodkiego? Pokusa by ła wielka. Zamiast odpowiedzieć, zachły snęłam się powietrzem. Weszliśmy do sklepu, jakby śmy wchodzili do świąty ni. Pachniało słodkim masłem i pieczony m ciastem tak rozkosznie, że zakręciło mi się w głowie. W poprzek sklepu biegła zdobiona szklana gablota. Wewnątrz, na srebrny ch tacach, leżały stosy czekoladowy ch cudeniek. W niektóry ch tkwiły orzechy włoskie, inne uformowane by ły w dekoracy jne kamee, owale i poły skliwe skośne czworoboki. Drżące półksięży ce lśniącej czerwonej, zielonej i pomarańczowej galaretki posy panej cukrem obok mały ch oblany ch różowy m i brązowy m lukrem ciasteczek przekładany ch dżemem. By łam jak zahipnoty zowana. Kobieta za ladą spojrzała na nas badawczo. – Na co masz ochotę, kindełe? – spy tał ojciec. Przeniosłam wzrok z gabloty na tatę. – Możemy coś kupić? Naprawdę? Sprzedawczy ni pry chnęła głośno, wy krzy wiając twarz z dezaprobatą. – Co ty lko zechcesz. – Tata ostentacy jnie zignorował kobietę. – Wy bieraj. Decy zja by ła słodką agonią. Przesuwałam palcem od jednego ciastka do drugiego. Wreszcie, oszołomiona tak wielkim wy borem – i wy czuwając narastające zniecierpliwienie ojca – zdecy dowałam się na największe, jakie znalazłam – ciemnobrązową kostkę z plecionką na górze. Tata kiwnął do kobiety palcem. Sięgając srebrny mi szczy pcami, wy jęła ją z gabloty i zapakowała w szeleszczącą bibułkę. Dopiero gdy podeszła do ozdobnej maszy ny na drugim końcu lady i powiedziała „funf”, dotarło do mnie, że musimy zapłacić. Zanim zdąży łam zapy tać papę, co teraz zrobimy, przy klęknął, zdjął znoszony but i wy jął ze środka zawilgocony banknot. Podał go kobiecie. Ta z kolei wręczy ła mu ciastko i garść monet, utkwiwszy w tacie świdrujące spojrzenie. – Chodź, kindełe – powiedział pośpiesznie. Gdy popy chał mnie ku wy jściu, spy tałam: – Tatko, zdoby łeś więcej pieniędzy ? – Twój tata zawsze zdobędzie więcej pieniędzy – odparł z dumą. – O ile są w pobliżu karty. – Odpakował ciastko. – A teraz jedz. Skorupka by ła cienka i rozpękła się, gdy ją ugry złam. Wy ciekł spod niej słodki czerwony dżem,

oblepiając mi podniebienie. Nie miałam pojęcia, co jem, ale smakowało cudownie. I by łam strasznie głodna. Tata przez chwilę przy glądał mi się z wy rozumiałością. Potem odchrząknął. – Więc ja i ty, Malka, mamy teraz nasze małe sekrety, tak? – Uśmiechnął się. Miałam pełną buzię, więc ty lko energicznie pokiwałam głową. Dotarło do mnie, że ty lko mnie wolno by ło towarzy szy ć mu w spacerach po ulicach Hamburga. Że ty lko ja mogę spać w męskiej sy pialni, pod jego kurtką. Że ty lko mnie nauczono zadawać ciosy pięściami i kupiono ciastko. Moim siostrom nie. I pieniądze w bucie taty : przeczuwałam, że to także sekret. Czułam się namaszczona. Ale potem przy pomniałam sobie, jak mama beształa Bellę i Różę za to, że coś między sobą szeptały podczas obiadu. – Mama mówiła, że nie wolno mieć sekretów – poinformowałam ojca. – Że jeśli jest coś, czego nie można powiedzieć wszy stkim, to najprawdopodobniej nie ma powodu, by w ogóle to mówić. Tata zmarszczy ł czoło. – To prawda – powiedział ostrożnie. – Ale czy nie mówiła też, kindełe, że pewne rzeczy najlepiej zatrzy mać dla siebie? Że grzeczne dziewczy nki powinny trzy mać buzię na kłódkę, gdy ktoś je wy py tuje? Zastanowiłam się nad ty mi słowami. Powoli skinęłam głową. Bardzo chciałam przy znać mu rację i nadal czuć się jak ktoś wy jątkowy. – Mówi, że jestem mało dy skretna i że mój długi języ k przy niesie nam ty lko cure. Tata ze śmiechem odrzucił głowę do ty łu. – No to dobrze. Możemy zatem ustalić, że ze mną, swoim papą, będziesz bardzo grzeczną dziewczy nką i że postarasz się utrzy mać nasze sekrety w tajemnicy ? Ścisnął mi dłoń. Dojadłam czekoladę. Gdy skończy łam, zrobiło mi się jakby smutno. Ale będąc w centrum ojcowskiej uwagi, czułam się jak kwiat w słońcu. – Tak, tatko – odparłam. Minęliśmy magazy ny i skierowaliśmy się w stronę portu. Nagle tata przy stanął i zmruży ł oczy, patrząc w dal. – Wiesz, co to szmendry k, Malka? – Nie czekał na odpowiedź. – Czasem – westchnął – człowiek musi my śleć o sobie. W smagany m przeciągami pomieszczeniu obok przy stani, za mały mi okratowany mi oknami, siedzieli mężczy źni i nadziewali karteluszki na bolec. Sala by ła dużo większa niż ta w schronisku, ale panował tam prawie taki sam chaos. Jedna ze ścian obklejona by ła zdjęciami statków z różnobarwny mi banderami łopoczący mi na rufie. Tata spojrzał na kartkę, którą trzy mał w ręku,

a potem pokierował nas do długiej kolejki. – Mam ważną sprawę do załatwienia. Nie odchodź nigdzie. Czekaliśmy. I czekaliśmy. Nabierałam w ty m wprawy. W tamty ch czasach „ważne sprawy ” by ły przedmiotem troski wy łącznie dorosły ch i nie budziły zainteresowania dzieci. Śpiewałam coś pod nosem i wy obrażałam sobie, że tańczę w poły skliwej sukni. Gdy mi się znudziło, wy my śliłam grę, w której wy bierałam wzór na pły tkach podłogowy ch i wy stukiwałam go palcami stóp. W końcu, gdy doszliśmy prawie na sam początek kolejki, ojciec przy klęknął. Jego ciemnoszare oczy znalazły się dokładnie na wy sokości moich. – Kindełe, chciałby m, żeby ś zrobiła dla mnie coś ważnego. – Zaczął ostrożnie odpinać mój płaszczy k. Przesunął dłonią po jego rękawie i wy macał ukry tą kieszonkę. Doby łam z siebie cichy krzy k. Tata uśmiechnął się do mnie promiennie. – Po co ten hałas? – wy szeptał. – Czy nie obiecałaś by ć grzeczną dziewczy nką? Uśmiechnął się do mnie tak szeroko, że wy dawało się, że zaraz pęknie mu twarz. – Ale mama… – Wszy stko w porządku. – Rozejrzał się po sali. – Mama jest chora, tak? Jest w izolatce, tak? Więc muszę zamienić nasze bilety. Te do Afry ki Południowej są już nieważne. Więc chciałby m, żeby śmy to zrobili w tajemnicy. To będzie niespodzianka. Żeby poczuła się lepiej. – Niespodzianka? Tata stanowczo pokiwał głową. Ujął moją twarz w dłonie, jakby chciał mnie uspokoić, i pocałował mnie mocno w czoło. Potem szy bko wrócił do przeszukiwania płaszczy ka. Wargi zaczęły mi drżeć. – Tatku, nie! – krzy knęłam, cofając się o krok. – Nie! Przestań! Nie chcę! Nie zmuszaj mnie! Spiorunował mnie wzrokiem. – Cicho, cicho! – warknął ze wściekłą miną. – Posłuchaj mnie, Malka! Ale nic nie potrafiłam poradzić. Tupałam nogami, szarpałam się, wy kręcałam, płakałam. – Nie chcę przez czterdzieści lat błądzić po pusty ni! Nie chcę pły nąć na sam dół mapy ! – zawodziłam. – Nie chcę do Afry ki! Chcę do Amery ki. Tam gdzie ruchome obrazki! Ojciec zamarł. Przez chwilę wy dawało mi się, że spuści mi takie lanie, jakiego jeszcze nigdy nie dostałam. Ale ty lko przy jrzał mi się ze zdziwieniem. – Naprawdę, kindełe? – powiedział. – No więc. – Wzdy chając, wy ciągnął ku mnie ręce, zmierzwił mi włosy i przy ciągnął mnie do siebie. Znowu złoży ł mi na czole głośny pocałunek. – Tak się akurat składa – ciągnął – że to właśnie zamierzamy zrobić. Przez kolejne dni nowe bilety wsunięte w sekretną kieszonkę płaszcza parzy ły mnie niczy m sześć mały ch węgielków. Jakże chciałam powiedzieć o nich mamie! Gdy wy puszczoną ją wraz

z moimi siostrami z izolatki, zachowanie milczenia stało się dla mnie męczarnią. Co noc, leżąc obok sióstr, wy obrażałam sobie jej radość, gdy w końcu wejdziemy na pokład i oznajmimy z tatą, że popły niemy do Amery ki. Aż przechodziły mnie od tego ciarki – to będzie jak Purim! Nie liczy łam na to, że uda mi się dochować tajemnicy, ale ilekroć spojrzałam na tatę, wy mownie puszczał do mnie oko i kładł palec na ustach. Przy każdej, najmniejszej nawet aluzji ostrzegał mnie, że zepsuję niespodziankę. Tak więc nadal cały mi dniami nosiłam na grzbiecie szary płaszcz, a nocami w nim spałam. Ale to właśnie moje milczenie wzbudziło podejrzenia, nie moje słowa. – Co z tobą? Jesteś jakaś cicha – zauważy ła pewnego wieczoru mama, marszcząc brwi i przy kładając mi dłoń do czoła. – Nie mów, że teraz ty się rozchorujesz. Ty lko tego brakowało. Gdy zapy tała tatę, czy nie powinni wy mienić stary ch biletów do Kapsztadu na nowe, na najbliższy parowiec do Afry ki, odparł, że już się wszy stkim zajął. Przez mrożącą krew w ży łach chwilę mama patrzy ła na niego posępnie. – Ach tak – wy cedziła przez zaciśnięte usta. – I ile musiałeś dopłacić? Pewnie nie omieszkałeś też wy dać reszty naszy ch pieniędzy ? Tata posłał jej urażone lodowate spojrzenie. – Co? My ślisz, że twój mąż nie potrafi nawet załatwić prostej sprawy ? Najtańsza klasa kosztuje ty le samo na wszy stkich statkach, Tilli. Nie wy dał nic z pozostały ch marek, przekony wał mamę, oczy wiście poza ty m, co na jedzenie. A jeśli mu nie wierzy, to na miłość boską, niech sama sprawdzi. – Malka! – zawołał. – Proszę, zdejmij płaszcz. Pokaż mamie, ile nam zostało pieniędzy. Mówiąc to, zachowy wał się zupełnie swobodnie, na ty le swobodnie, że przez chwilę zastanawiałam się, czy nie zapomniał o biletach. Serce zaczęło mi łomotać. Ale zanim odpięłam pierwszy guzik płaszcza, mama odpędziła mnie ruchem ręki. – Dobra, wierzę – powiedziała ociężale. Niepotrzebnie się martwiłam. Widzicie, moja mama potrafiła wiele: urodzić siedmioro dzieci, wy darty ch z jej lędźwi na jutowy m materacu, w migotliwy m świetle lampy naftowej, z który ch dwójka przy szła na świat martwa, a przy ostatnim, czy li mnie, prawie wy krwawiła się na śmierć… przekopać pole kartofli, twarde jak pięść i nieurodzajne… zapłacić łapówkę, by mój brat Samuel nie poszedł do rosy jskiej armii, choć zaraz potem Samuel zmarł na gry pę… urodzić mnie po pogromie, o który m tata mówił, że nigdy się nie wy darzy, a w który m na jej oczach skatowano jej ojca na śmierć – zwijał się na podłodze z bólu, krew i zęby try skały mu z ust niczy m woda, gdy dwóch żołnierzy tłukło go kolbami karabinów, a zgromadzony na zewnątrz motłoch, wiwatując, podpalał naszą położoną na uboczu stodołę, ona sama, przerażona, znalazła wtedy schronienie wraz z moim rodzeństwem w kurniku sąsiadów… pomóc ojcu załatwić

fałszy we dokumenty i znieść całonocną podróż przez posterunki kontrolne, ukry ta w wozie, pod stertą zgniły ch kapust, z dłonią na moich mały ch ustach… wy glądać pobożnie, a zaraz potem uwodzicielsko albo pokornie, gdy zwracała się do zadowolony ch z siebie urzędników służb imigracy jny ch, ziewający ch, pstry kający ch palcami, czy szczący ch paznokcie scy zory kami kieszonkowy mi, mający ch przed sobą setkę imigrantów kłębiący ch się żałośnie w kolejce, godzina za godziną. Po ty m, jak w końcu – w końcu! – zdoby liśmy wszy stkie niezbędne formularze, pieczątki i zgody, potrafiła wy leczy ć się wraz z córkami z zapalenia spojówek w zimny m szpitalu w obcy m mieście, w który m brakowało leków i personelu, a ten, który by ł, wy kazy wał zupełny brak wrażliwości. Potrafiła nawet policzy ć na kawałku papierowej torebki, na ile dokładnie oszukano nas w kantorach, gdy wy mienialiśmy cenne ruble i randy na niemieckie marki. Potrafiła naprawdę dużo. Moja matka, uosobienie odwagi. Nie potrafiła jednak dostrzec różnicy między biletem do Afry ki Południowej a ty m do Amery ki. Bo moja matka, oczy wiście, nie potrafiła czy tać.

Więcej na: www.ebook4all.pl

Rozdział 2

W

wielu wy wiadach, który ch udzielałam cały mi latami, często opowiadałam, co czułam, gdy po raz pierwszy zobaczy łam Statuę Wolności. Stoję w tłumie ludzi na pokładzie,

zagłodzona mała dziewczy nka z Rosji, samotna i drżąca, godna pożałowania. I wtedy nagle wy rasta przed nami Statua niczy m miętowozielona bogini wy łaniająca się z fal – współczesna Wenus na połówce muszli. Za każdy m razem podkreślam, jak wielkie szczęście wtedy czułam, jak pokazy wałam ją palcem i podskakiwałam, wrzeszcząc „Mamo, tatku, to ona!”. Ponieważ strzegła wejścia do portu, sądziłam, że pani Wolność to ktoś w rodzaju amery kańskiego anioła. Wy znałam dziennikarzom, że przez wiele miesięcy po przy jeździe każdej nocy z całego serca się do niej modliłam. Ależ media uwielbiały tę historię! Cy tują ją do dzisiaj. Naszy m klientom też się podobała, zwłaszcza gdy dodałam, że stała się inspiracją dla naszego pierwszego ogólnokrajowego znaku firmowego: Statua Wolności zamiast pochodni trzy mała czerwono-biało-niebieskiego loda. Opracowaliśmy go tuż przed wojną, odnosząc się do moich przeży ć z dzieciństwa. Teraz wszy scy go podrabiają. Nie sposób zliczy ć, ile razy musiałam wnosić do sądu sprawę o naruszenie praw do znaku towarowego. W zasadzie, moi mili, mogę wam to zdradzić już teraz. Co mam do stracenia? Prawda jest taka, że w ogóle nie widziałam Statuy Wolności. Naturalnie na pewno ją minęliśmy. Ale przez cały czas by łam smutna. I taka mała. Z przy jazdu pamiętam ty lko to, że siedzący obok mnie mężczy zna szlochał niepohamowanie, wy wołując powszechne zdumienie, i że w cały m ty m zamieszaniu Flora zgubiła kapelusz. Co w takim razie z moim legendarny m pierwszy m spojrzeniem na Statuę Wolności? Proszę bardzo, ukamienujcie mnie – to blaga. Dziś mój wnuczek Jason mówi o roku 1913 „dawne czasy ”. Ale gdy przy by liśmy do Amery ki, w Nowy m Jorku stały już pierwsze drapacze chmur, po ulicach jeździły z klekotem pierwsze samochody, a pod Broadway em biegły pierwsze linie metra – Interborough Rapid Transit. Mosty zwieńczały girlandy elektry czny ch świateł. Już wtedy by ło to wspaniałe, tętniące ży ciem

betonowe serce kraju. Tego samego roku, 1913, uchwalono także szesnastą poprawkę do Konsty tucji Stanów Zjednoczony ch, ustanawiającą podatek dochodowy. Naturalnie nie mogłam wtedy przewidzieć, że siedemdziesiąt lat później na mocy tego właśnie prawa będę – bezzasadnie, że pozwolę sobie przy pomnieć – gnębiona. Również wtedy Henry Ford udoskonalił swoją linię montażową, a Al Smith, gubernator Nowego Jorku, przepchnął do ustawodawstwa całą masę praw pracowniczy ch. Choć najprawdopodobniej uratowały mnie i Florę przed katorżniczą pracą w fabry ce, jaką wcześniej wy kony wały dzieci, to z czasem okazały się wrzodem na ty łku. No proszę was, nie mówcie mi, że nastolatek nie może podawać ludziom shake’ów. Co jednak najważniejsze, w 1913 roku opatentowano pierwszą chłodziarkę. Oznaczało to, że już niedługo będzie można produkować lody hurtowo, na skalę przemy słową. Trafiła do Nowego Jorku dokładnie w ty m samy m roku co ja. Tak więc, moi mili, ciągnęło nas do siebie od samego początku. W 1913 roku istniały już rozmaite służby zajmujące się pomocą imigrantom. Każda grupa etniczna miała coś w rodzaju własnego komitetu powitalnego, skromnego zastępu tłumaczy, adwokatów i pracowników socjalny ch, którzy już na Ellis Island wy chodzili na spotkanie takim ciemniakom jak my. Gdy moja rodzina chwiejny m krokiem zeszła z pokładu, Towarzy stwo Pomocy Ży dowskim Imigrantom już na nas czekało. Kobiety w spódnicach, w obszerny ch bluzkach z granatowy mi kokardkami przy szy i. Wąsaci mężczy źni w tweedowy ch mary narkach i melonikach, z podkładkami do pisania, wy glądający tak nowocześnie, tak zamożnie, tak porządnie! Też by li Ży dami? Czekali z tabliczkami w jidy sz w miejscu, gdzie ludzie wy siadali. Od razu zabrali nas przed zastęp lekarzy. Poszarpy wano mnie, podciągano mi bluzkę. Jakiś mężczy zna przy tknął mi do piersi zimny metalowy krążek. Podciągnięto mi do góry powieki za pomocą haczy ka do zapinania guzików, aby stwierdzić, czy mam trachomę. Urzędnicy spacerowali wzdłuż kolejek, znacząc kredą płaszcze niektóry ch osób. My ślałam, że ci są wy brańcami i że mają szczęście, dopóki nie usły szałam, jak jedna z kobiet krzy czy, błaga i szlocha. W zimny m posępny m pokoju urzędnicy wy py ty wali moich rodziców: czy mają zagwarantowane zatrudnienie, krewny ch, czy dy sponują jakimiś poszukiwany mi na ry nku umiejętnościami. Mama obrzuciła ojca złośliwy m spojrzeniem. Potem wmaszerowali przedstawiciele narodu ży dowskiego, w eleganckich amery kańskich ubraniach. Oznajmili, że ich związek poży czy nam dwadzieścia pięć dolarów na opłatę za rozładunek. Oczy wiście dwoje zdolny ch ludzi jak mój ojciec i matka szy bko znajdzie pracę. Dlaczego? Bo dostaną referencje. Jeden z pracowników społeczny ch wziął Florę na ręce i lekko uszczy pnął ją w policzek. – Dzieci, cała czwórka, są zdrowe i odporne.

O dziwo, to, że moi rodzice się do siebie nie odzy wali, nie zwróciło niczy jej uwagi. Większość imigrantów by ła po przy jeździe kompletnie ogłupiała. Gdy do nich mówiono, kiwali ty lko głowami. W zasadzie tłumacz do niczego nie by ł potrzebny. Małżonkowie stali na przy kład przed urzędnikiem resortu zdrowia, potakiwali ruchami głowy. Potem, jak ty lko pozwolono im odejść, żona mówiła do męża: „Co on powiedział, Jankel?”. A ten patrzy ł na nią z przerażeniem. „Nie mam pojęcia, Bessie. My ślałem, że ty wiesz”. Po ty m, jak naszą rodzinę dokładnie obejrzano i przebadano, wreszcie podbito zgodę pieczątką, jakby nadawano mięsu certy fikat koszerności, odwszono nas za pomocą gwałtownie rozpy lanego proszku. Pracownicy Towarzy stwa Pomocy Ży dowskim Imigrantom wciągnęli potem moją mamę, Bellę i Różę za zasłonę. Dziś wszy scy noszą takie same szmate – dżinsy, T-shirty, te okropne dresy. Według mojego wnuczka Jasona szczy tem mody jest podarcie T-shirtu, a potem pospinanie go agrafkami. Wiesz, mówię mu, mógłby ś zaoszczędzić kupę czasu, gdy by ś go nie darł. Wiem, wiem. Chodzi o „sty l”. Odpowiada mi, że jego wy gląd jest zamanifestowaniem przekonań. Ale w tamty ch czasach, w Europie, wszy scy mieliśmy „sty l”. Wszy scy coś manifestowaliśmy, chcąc nie chcąc. Ubrania ludzi by ły jak dowody osobiste. Od razu można by ło powiedzieć, czy konkretny człowiek pochodzi z Bawarii, ze Śląska, czy z Galicji, zerkając ty lko na haft na górze sukienki albo krój palta. Każda wieś miała swój „sty l”. A już na pewno dawało się odróżnić Ży dów od gojów. Zanim mojej rodzinie w ogóle pozwolono postawić nogę na amery kańskiej ziemi, mamie i siostrom zrobiono modne fry zury. Wy rzucono ich znoszone, brudne ubrania ze „starego kraju” i zastąpiono je uży wany mi „amery kańskimi” sukienkami. Flora, może dlatego, że by ła najładniejsza, dostała mały słomkowy kapelusz z filcowy mi fiołkami na rondzie. Słodko pachnąca kobieta w pasiastej bluzce próbowała ściągnąć ze mnie szary płaszczy k. – Pozwól, że to wezmę, kindełe – powiedziała łagodny m głosem, starając się go rozpiąć. – Już wiosna i jest bardzo ciepło. Mamy dla ciebie coś odpowiedniejszego. – Nie! – wrzasnęłam najgłośniej, jak potrafiłam. To właśnie by ł geszrei, który ćwiczy łam od czasu wy jazdu z Wiśniewa, geszrei, który miał odstraszy ć Kozaków. Odbił się echem od ścian stacji przy jazdów i po wy kafelkowany m sklepieniu przeogromnej sali rejestracy jnej. Mama posłała mi wściekłe spojrzenie. – Teraz krzy czy sz? Teraz mnie słuchasz? By ły to pierwsze słowa, jakie wy powiedziała do mnie od osiemnastu dni. Pewnie was to nie zdziwi, moi mili, ale mama by najmniej nie by ła zadowolona, gdy dowiedziała się o zmianie naszy ch planów. Sądziłam, że o zamianie biletów dowie się dopiero po wy pły nięciu na morze. Że na środku oceanu, gdy będziemy jeść obiad w jedny m z ty ch wspaniały ch salonów, które widziałam

w broszurach firm przewozowy ch, tata powie mamie: „Malka ma dla nas wspaniałą niespodziankę”. I ja wtedy oznajmię, że wcale nie pły niemy do Kapsztadu, ty lko do Amery ki. A potem opiszemy jej z tatą wszy stko, co na nas tam czeka – wszy stko, co widzieliśmy na ruchomy ch obrazkach i na ulicach Hamburga. Powiemy mamie i Belli, i Florze, i Róży, że w Amery ce będziemy tańczy ć w wielkim salonie, z fotelami i z elektry czny m oświetleniem, ubrane bogato jak królowa Estera, i że będziemy jeździć samochodami i jeść cudowne czekoladki, podczas gdy tata zajmie się zbijaniem fortuny. Nie miałam wątpliwości, że na te słowa mama rozpromieni się z radości. Zaleje ją fala wdzięczności. Ty le razy przerabiałam w głowie ten scenariusz, że potrafiłaby m go odegrać – role wszy stkich, łącznie z gromkim wiwatem sióstr na koniec. Tata nie zdawał sobie jednak sprawy, że statek, który m pły nęliśmy do Nowego Jorku, nazy wa się „SS Amerika”. Gdy w dniu wy jazdu zjawiliśmy się o poranku w porcie, załoga ogłaszała przez megafony : „Pasażerowie « Ameriki» proszeni są o ustawienie się w kolejkę!”. Ludzie wokół nas wy chy lali się za barierki, z radości powiewając mały mi amery kańskimi flagami. Orkiestra dęta grała Yankee Doodle i Hail Columbia. Mama nie by ła głupia. – Herszele! – zawołała. – Pomy liliśmy kolejki! Zaczęła się gorączkowo miotać w poszukiwaniu jakiegoś urzędnika, który by nam pomógł. Ojciec zajmował się naszy mi pakunkami, udając, że nie sły szy. – Herszele! Nie potrafiłam dłużej się powstrzy my wać. – Nie! Mamo! To nasza kolejka! To nasza kolejka, mamo! Pły niemy do Amery ki! – wy krzy czałam, podskakując. – Zamieniliśmy z tatą bilety. Mama zamarła. Wbiła w nas zszokowane, zdruzgotane spojrzenie kogoś, kto właśnie uświadomił sobie, że został postrzelony. Odruchowo położy ła dłoń na sercu. Stojąca obok niej Flora z niepokojem tarmosiła rąbek jej spódnicy. Mama ją odpędziła. – Co takiego?! – wy krzy knęła. – Herszele, czy to prawda? Tata nie przestawał przekładać naszy ch tobołków. Nie podnosząc wzroku, chwy cił trzy worki i gwałtownie zarzucił je sobie na plecy. – Amery ka wy jdzie nam na lepsze, Tilli. Hy ram to szlemiel. Mama wy dała przeraźliwy wrzask. – Jak to? – odezwała się Bella. – Nie pły niemy do Kapsztadu? – Pły niemy do Amery ki? – włączy ła się Róża. – Ale przecież w szpitalu dali nam chininę! – Widzieliśmy z tatą ruchome obrazki! Widzieliśmy ruchome obrazki! – wrzeszczałam, podskakując w euforii. – Są tam kobiety w sukniach balowy ch! I ciastka z kremem! I luksusowe światła! I…

– Oj, wej iz mir! – huknęła matka. – My ślisz, że wy trzy małby m choć ty dzień na pusty ni z ty m szmendry kiem? – powiedział ojciec. – I fontanny mleka! I mury z chleba! I budy nki ze złota! – wy krzy kiwałam. – Będę tańczy ła w filmach! Mama, to nasza niespodzianka! W naszą stronę maszerowali umundurowani mężczy źni, gwałtownie pokrzy kując: – Ruchy ! Ruchy ! Ludzie napierali na nas od ty łu, szturchając nas ze wszy stkich stron tobołami, przewiązany mi sznurkiem walizkami, fotografiami ślubny mi w ramkach, ozdobnie rzeźbiony mi wy szczerbiony mi puzderkami na biżuterię, przechowujący mi wszy stkie smutne przedmioty, żałośnie obłapiany mi pamiątkami, masy wny mi świecznikami z mosiądzu i koronkowy mi obrusami otrzy many mi w schedzie. Niektórzy, obawiając się braku koszernej ży wności na pokładzie, obładowali się puszkami sardy nek, śledziami zawinięty mi w gazety, bochnami twardego ciemnego chleba, który wkrótce miał się stać poży wką dla szczurów i pleśni. Mama, porwana przez to rozpaczliwe pandemonium, nie przestawała patrzeć na mnie i na tatę z wściekły m niedowierzaniem. Tata wy ciągnął rękę i złapał ją za kibić. Wrzasnęła. Przez moment my ślałam, że on zarzuci ją sobie na plecy, jak to chwilę przedtem zrobił z workiem. Zdąży ła jednak uderzy ć go łokciem między żebra i krzy knąć, w efekcie czego postawił ją na ziemi. – Dobrze, nie chcesz jechać, to nie jedź! – ry knął. Nie widziałam jeszcze, by kiedy kolwiek by ł tak wściekły. Chwy ciwszy mnie, sięgnął do podszewki płaszcza, wy szarpał z niej bilety i cisnął je w stronę matki. – Chcesz do Kapsztadu, to sobie tam jedź! Zamieszkaj na pusty ni z ty m swoim stuknięty m braciszkiem, wy słuchuj jego kwękania, pozwalaj mu rozstawiać się po kątach. Ja ruszam do Amery ki. Kto ze mną? Malka? Ktoś jeszcze? Bella? Róża? Zaczęłam lamentować. Moje siostry też się rozpłakały. Mama najpierw spojrzała na tatę, potem na mnie, jakby miała ochotę udusić nas oboje. Zaczęła wy szarpy wać sobie włosy z głowy i drzeć spódnicę. – Mamzer! – krzy czała. – I ty ! Ty mała ganef! Ludzie przepy chali się wokół. Krzy czeli. Pakunki im się rozsy pały, kapelusze spadały z głów, strącone przez wiatr. Nie wiedziałam, w którą stronę iść, co robić. Tata gwałtownie chwy cił mnie za rękę i pociągnął ku trapowi. – Mamo, proszę, nie gniewaj się! – zawodziłam. Matka zaklęła i zaczęła wy grażać ojcu pięścią, ale tłum by ł tak wielki, że zdąży ła ty lko złapać moje siostry za ręce, gdy fala ludzi popchnęła ją ku nam, w kierunku olbrzy miej paszczy statku. Ojciec ciągnął mnie w górę po trapie, w ścisk jakby zawieszony nad ciemną wodą mieniącą się

tęczowo od ropy. Potem wszy scy wy sy paliśmy się na pokład. Siostry płakały, mama by ła czerwona na twarzy. Jakiś człowiek z wielką podkładką do pisania torował sobie drogę przez tłum, krzy kiem żądając biletów pośród piskliwego zawodzenia sy reny. „Nazwisko?” Gorączkowo zapisy wał w notatniku. „Skąd?” Wokół rozległy się ogłuszające wiwaty. W powietrzu zaczęły fruwać czapki. Deszcz konfetti z podarty ch gazet – szare, czarne i beżowe skrawki – posy pał się do wody. I to by by ło wszy stko. Ruszy liśmy. Ale mama kurczowo trzy mała się balustrady. Ręce jej drżały. Powoli odwróciła się w stronę ojca. – Niech ci Bóg wy baczy, Herszele – wy sy czała. – Bo ja ci nie wy baczę nigdy. Nigdy. *** Dla moich sióstr podróż by ła fizy czny m wy zwaniem. Robaczy wy chleb, cienka zupa z chrząstkami i kapustą pły wający mi jak odpadki. Drapiące koce, cienkie jak znoszony filc, które nie dawały żadnego ciepła; musiały śmy spać w naszy ch brudny ch ubraniach, zapleśniały ch od potu i szty wny ch od soli morskiej; zapach mokrej wełny, gnijący ch warzy w i kwaśnego mleka, który wy dzielało pięciuset trzy dziestu wy nędzniały ch pasażerów w przedziałach najtańszej klasy, gdzie nawet nie można by ło się umy ć. Koje by ły klaustrofobiczne, wilgotne i zaflegmione; przy pominało to przeby wanie w płucach gruźlika. Kobiety i mężczy zn kwaterowali osobno. Mama i siostry, i ja leżały śmy, jęcząc, na naszej koi albo przewracały śmy się po kory tarzu, pocąc się i obficie wy miotując pośród szlochający ch i krztuszący ch się nieszczęśników, który ch stan się pogarszał, gdy toalety się zapchały i pokład wy pełniła woń zjełczałego sera, ekskrementów i żółci. Wszędzie wokół kobiety płakały i modliły się po hebrajsku i w jidy sz, po węgiersku, po polsku, niemiecku i rosy jsku, niektóre odmawiały Szema Jisrael; ich głosy często zagłuszał grzmot silnika. Pamiętam, że na podłodze rozbry zgiwała się woda morska wy mieszana z wy miocinami, budząc mnie w środku nocy, wciśniętą między Bellę i Florę, przerażoną ciemnością i gwałtowny m koły saniem statku. Panoszy ły się ty fus i suchoty ; kaszel sły chać by ło przez całe noce. Mimo to mój smutek miał niewielki związek z ty mi wszy stkimi okolicznościami. Przez całą podróż mama nie odezwała się słowem ani do mnie, ani do taty. Nie chciała nawet na nas spojrzeć. Za każdy m razem gdy odwracała się do nas plecami, czułam się, jakby wy mierzała mi policzek. Próbowałam ją odzy skać. Dałam jej kawałki my dła, które znalazłam w jednej z ubikacji. Układałam krótkie pioseneczki: Jakże piękna jest moja mama i Kocham cię bardziej niż kwiaty. Ale gdy ty lko zaczy nałam śpiewać, podnosiła dłoń. – Różo – zwracała się do siostry – powiedz Malce, że nie chcę tego słuchać. Ani słowa.

Cisnęła spojrzeniem w kierunku ojca. – I Bella, proszę, powiedz tacie, że sły szałam, że aby wjechać do Amery ki, trzeba przejść sprawdzian. Powiedz mu, że mógł to wziąć pod uwagę, zanim podmienił bilety. – Tatku – Bella sumiennie przekazy wała – mama chce wiedzieć, czy ty wiesz… – Sły szę, co mówisz, Tilli – mówił tata znużony m tonem. – My ślisz, że uszu nie mam? – Różo, proszę, powiedz tacie, że oczy wiście wiem, że ma uszy. Wiem też, że ta mała miskite, wasza siostra Malka, ma buzię. Spy taj ich, proszę, czy mają może jakiś plan na poby t w Amery ce. Czy wiedzą, kim jest ten prezy dent Taft, o który m wszy scy powinniśmy wiedzieć. Czy wiedzą, czy m jest ta jakaś Deklaracja Niepodległości? I czy wiedzą, błagam, powiedz, gdzie będziemy mieszkać? Co będziemy jeść? Tata siedział jak skamieniały, popijając herbatę i wpatrując się w hory zont i na niezmienne, nieubłagane wody. – Przestań, Tilli – odezwał się w końcu. – Prezy dent Taft? – Nie potrafiłam powstrzy mać się przed py taniem. – Kto to? – Kto to, kto to – mama przedrzeźniała mnie pogardliwie. – Bella, powiedz swojej młodszej siostrze, że jest tumanem i kry minalistą, tak samo jak jej ojciec. – Oparłszy ręce na szerokich biodrach, podeszła do mnie. – Powiedz Malce, że prosiłam ją o jedną rzecz, ty lko jedną: nie pozwól nikomu doty kać swojego płaszcza! Nawet tacie! Czy posłuchała? Mówiła tak głośno, że jej pretensje niosły się ponad nieustanny m warkotem silnika. Bella piorunowała mnie wzrokiem. Tak samo Róża. Flora zaczęła płakać. Pozostali pasażerowie patrzy li na nas z niepokojem. Mama stała w miejscu, dy sząc. – Posłuchała?! – wy krzy czała raz jeszcze. – Tilli, zostaw małą w spokoju – powiedział ojciec. – Zrobiła ty lko to, o co prosił ją ojciec. Mama patrzy ła gniewnie to na mnie, to na tatę. – Ach. A więc to ciebie słucha – wy sy czała. Przez całe siedemnaście dni kompletnie mnie ignorowała. Nawet gdy statek przestał się koły sać i nie miałam już mdłości, nadal nie mogłam nic przełknąć. Ani śpiewać. Pragnęłam ty lko, żeby mama przestała mnie nienawidzić. I wtedy, osiemnastego dnia o poranku, tata stanął w drzwiach do damskich kajut. – Bella, powiedz matce – powiedział, ciężko dy sząc – że już ląd. Na Ellis Island mama i tata tak się wy szy kowali przed wjazdem do Amery ki, że z trudem poznałam swoich rodziców. Mama miała krótsze włosy spięte w luźny kok. Jej sukienka by ła lekko wy taliowana i ozdobiona kołnierzy kiem z zapięciem. W płaszczu i w meloniku tata wy glądał jak mężczy źni z Towarzy stwa Pomocy Ży dowskim Imigrantom. Przy strzy żono mu brodę, a włosy

gładko zaczesano do ty łu. Flora rozpłakała się, gdy ich zobaczy ła. „Gdzie mama? Gdzie tatko”, py tała. W nowy ch amery kańskich strojach rodzice wy glądali na szty wny ch i onieśmielony ch; poruszali się tak, jakby się bali, że coś stłuką. Uśmiechali się niepewnie jak obcy ludzie. W nowy ch nakry ciach głowy i fry zurach ich twarze nabrały zupełnie innego wy razu. Ponieważ odmówiłam oddania swojego płaszczy ka, dostałam jedy nie granatowe wstążki do włosów i nową parę wełniany ch pończoch. Potem zaprowadzono nas na posiłek przy długim drewniany m stole, w towarzy stwie pozostały ch ży dowskich imigrantów. Świeża chałka, treściwy kugel i rosół z mięciutkimi pierożkami kreplach. Jedliśmy i jedliśmy, jakby śmy nigdy nie mieli nic w ustach. Jedzenie i nowe ubrania wprawiły nas w odświętny nastrój. Ojciec triumfalnie uśmiechnął się do matki, siedzącej po drugiej stronie stołu. – Widzisz – rzekł z dumą pomiędzy jedny m siorbnięciem a drugim. – Malka, powiedz matce, że jeszcze nawet nie zamieszkaliśmy w Amery ce, a już objedliśmy się do sy ta! Jak większość właścicieli fabry k Yacob Lefkowitz prowadził interes, urzędując w swoim mieszkaniu w kamienicy. W ciągu dnia jego ciasny salonik udawał krajalnię i szwalnię, a mała kuchnia, z deską do prasowania rozstawioną przy kuchence, służy ła za prasowalnię. Na przestrzeni zaledwie dwóch lat od przy jazdu pan Lefkowitz z obwoźnego handlarza stał się właścicielem zakładu krawieckiego produkującego płaszcze zimowe i fartuchy dla Valentine’a, Wanamakera i Gimbelsa z lepszy ch dzielnic. Zarobił wy starczająco dużo, by nie musieli z żoną Clarą przy jmować lokatorów jak większość ich sąsiadów. Ale Clara zmarła podczas porodu, tak samo jak ich córeczka. Gdy sziwa – okres żałoby – oficjalnie dobiegła końca i gdy zatrudnieni przez państwa Lefkowitzów szwaczka, krojcza i prasowacz przy by li na Orchard Street o siódmej rano, okazało się, że nie mają nic do roboty : nie zakupiono żadny ch tkanin, nie by ło żadny ch nowy ch zleceń. Niedokończone płaszcze leżały rozesłane na podłodze i na kanapie niczy m ofiary wojny. Pan Lefkowitz siedział w kuchni z rękoma wciśnięty mi między kolana, ze wzrokiem wbity m gdzieś przed siebie, koły sząc się w przód i w ty ł i odmawiając pod nosem Szemę. Widok ten ściskał za serce, ale pracownice, dostrzegając, że zbliża się widmo ubóstwa, szy bko wy korzy stały okazję i ruszy ły na poszukiwanie nowego zatrudnienia. Otrzy mawszy zawiadomienie o eksmisji, pan Lefkowitz upił się do nieprzy tomności w szy nku na dole, po czy m wrócił do domu i wałęsał się po mieszkaniu, przeklinając Boga. Pod koniec nocy nie by ło w całej kamienicy sąsiada, który przez szy b wenty lacy jny nie sły szałby jego cure i żalów, wy łuszczony ch głośno i szczegółowo. Rozważał samobójstwo. W śmierci widział jedy ny

sposób na połączenie się z Clarą i ujrzenie ich córeczki. Śmierć, a potem Mesjasz, oczy wiście. Mogłoby to zająć bardzo dużo czasu. Dlaczego Ży dzi tak wszy stko komplikują? Okazało się jednak, że nie ma wy starczająco ostrego noża, by sfinalizować swój plan. Nie miał też żadny ch pigułek. Gdy przez purpurowoczarne niebo zaczął się przesączać smutny zamglony poranek, pan Lefkowitz opadł na fotel i wy krzy knął: – Patrz na mnie, Boże! Jestem za biedny nawet na to, żeby porządnie się zabić! Aby odnowić umowy z domami handlowy mi, musiałby wrócić do szy cia płaszczy – taniej niż kiedy kolwiek dotąd. Gdy to wszy stko skalkulował nazajutrz rano, uświadomił sobie, że nie obędzie się bez przy jęcia lokatorów – o ile w ogóle uda się mu znaleźć takich, którzy by nie pili, nie uciekli w środku nocy z jego kosztownościami ani nie ukradli maszy ny do szy cia. Dwa dni później, gdy mój zmęczony ojciec zapukał do jego drzwi z listem polecający m od Towarzy stwa Pomocy Ży dowskim Imigrantom, pan Lefkowitz zaprowadził nas do kuchni, widząc w nas sześć spełniony ch modlitw. By ł to nerwowy, paty kowaty, przedwcześnie wy ły siały mężczy zna. Zza okularów patrzy ły na nas zaczerwienione, półprzy tomne oczy. Zaprosił naszą szóstkę do salonu, nerwowo przy ty m czkając. – Możecie spać tutaj – powiedział, wskazując ciasny salonik zawalony stary mi gazetami i szmatami. Pod ścianami i na meblach leżały w bezładzie bele grafitowego materiału. Pod oknem znajdowała się maszy na do szy cia z pedałem z kutego żelaza. Pan Lefkowitz wskazał na sofę przed kominkiem. – Dzieci mogą spać na poduszkach. Jedno na ramie… Większość rodzin przy by wała do Amery ki „po kawałku” – najpierw ojciec z córką, po roku lub dwóch, gdy mieli już pracę, sprowadzali matkę, braci. Wielu z nowo przy by ły ch miało zaledwie naście lat. Nasza rodzina przy jechała do Nowego Jorku w komplecie – sześć osób rzucony ch na pastwę losu. Sześć to sporo. W saloniku ledwie się mieściliśmy na stojąco. Ściany, wy klejone tapetą w wy blakłozielone i musztardowe róże stulistne, zdawały się pocić i puchnąć od duchoty. Z alejki pod oknami dobiegały popiskiwania kurczaków, a potem ich straszliwe, zdławione wrzaski, gdy rzeźnik – jedny m ruchem ręki i ze stęknięciem – skręcał im kark. Podbiegłam, żeby spojrzeć. – Patrzcie, ten rzeźnik nie jest koszerny ! – zawołałam, wy chy lając się za parapet i pokazując palcem. Czułam się dumna, że potrafię to odróżnić. Matka znowu spiorunowała mnie wzrokiem. – Mama – powiedziała Flora, ciągnąc ją za spódnicę. – Gdzie jest toaleta? – Zapy taj ojca. Zapy taj go też, z łaski swojej, czy nadal sądzi, że tu jest lepiej niż w Afry ce.

Z nadejściem nocy odgłosy wy dawane przez zabijane za oknem kurczaki ustąpiły miejsca hałasom z szy nku na dole: kufle piwa uderzające o blat, tupanie, ry ki, pijackie parodie piosenek o miłości śpiewane a cappella na schodkach przeciwpożarowy ch. Ry czący mężczy źni wy toczy li się na podwórko, by oddać mocz obok kurnika. Zachowy wali się jeszcze głośniej niż koledzy taty w schronisku dla imigrantów w Hamburgu. Gdy późno w nocy gwar przy cichł, z maleńkiej sy pialni pana Lefkowitza, mieszczącej się po drugiej stronie kuchni, dochodziło przy tłumione łkanie. Ściśnięte razem z siostrami na stary ch aksamitny ch poduszkach, które odkształciły się i zawilgotniały od naszego potu, w duchocie, otoczone zwojami wełny, łaskotane przez pchły i karaluchy, przy gniatały śmy sobie nawzajem nocne koszule, aż z frustracji do oczu napły wały nam łzy. Tata nas uciszał, w końcu się podniósł. – Powiedzcie matce, że będę na podeście schodów. Wciągnął spodnie, chwy cił buty i wy mijając nasz barłóg, skierował się do drzwi. Róża zaczęła szlochać. – Tatku, dokąd idziesz? By ł środek nocy. Ja i Flora też się rozpłakały śmy. – Tatku! Tatku! Nasze szlochy ty lko wzmagały przery wane jęki pana Lefkowitza. Ojciec zbiegł po schodach. – Przestańcie – wy sy czała mama. – Wszy stkie. Podeszła do okna i wbiła wzrok w hałaśliwe, zaśmiecone odpadkami podwórko, owijając postrzępiony rąbek koszuli wokół kny kci. – Znowu wy chodzi? – warknęła. – Naszej pierwszej nocy ? Co za mamzer. Usiadłam na poduszkach rozesłany ch na podłodze, wy tarłam nos nadgarstkiem i odkaszlnęłam. Bolało mnie gardło, swędziały ręce i ramiona. Nie mogłam pojąć: dlaczego jeszcze tam nie dotarliśmy ? Może musimy czekać na jeszcze jeden prom albo samochód. A może po prostu nie zagłębiliśmy się wy starczająco w miasto. – Mamo? Może jutro pojedziemy do Amery ki – zasugerowałam. Odwróciła się i spiorunowała mnie wzrokiem, jej spojrzenie zasty gło w coś zimnego i twardego, przy pominającego agat. Potem zachichotała złośliwie. – Tak my ślisz, bubełe? Nazajutrz rano obudził nas odgłos pracujący ch noży c. W anemiczny m żółty m świetle palnika gazowego zobaczy łam plecy mamy kiwające się nad zwojem tkaniny. Kiwały się o świcie, w południe, późny m zmierzchem. Nachy lona nad wy krojami, mamrotała coś w jidy sz. Tata stał w kuchni nad deską do prasowania. Jak ty lko skończy ł z jedną sztuką materiału, pan Lefkowitz podawał mu następną, a tata ze stęknięciem podnosił ciężkie żelazko z pieca i przeciągał je

z sy kiem po tkaninie. W przerwach nieustannie dreptał wte i wewte, ale w maleńkiej kuchni nie by ło miejsca. Kilka razy wy chodził na ulicę „na fajrant”. W tamty ch czasach o niczy m takim nie sły szano, ale pan Lefkowitz najwy raźniej nie miał nic przeciwko. Siedząc nad maszy ną do szy cia, wpatry wał się w okno jak w transie, a u jego stóp rosła góra ubrań skrojony ch przez moją mamę, gotowy ch do zszy cia. Gdy w końcu sobie przy pomniał, by po nie sięgnąć, i wracał do pracy, często zapominał, że trzy ma nogę na pedale, i igła wy biegała poza skraj tkaniny, aż musiał poprawiać cały szew. By ło oczy wiste, że potrzebuje pomocy. Pod koniec ty godnia zatrudniono jeszcze dwie kobiety z Łodzi, który m urządzono stanowisko w ty m samy m ciasny m salonie. Wszy stkie pracowały w milczeniu. Nie mając pojęcia, co ze sobą zrobić, zbiegły śmy z siostrami na dół i wy szły śmy na ulicę. Początek XX wieku przy niósł takie wy nalazki jak stal konstrukcy jna i elektry czne windy. Ży cie w schronisku dla imigrantów w Hilfsverein ani na Ellis Island nie przy gotowało nas na coś takiego. W dniu naszego przy by cia patrzy ły śmy z pokładu promu pły nącego na Manhattan na rosnący na tle nieba widok przy pominający kolos stalagmitów. Popołudniowe słońce kładło na nie lakier poły skliwego światła. Gdy się zbliżaliśmy i gdy miasto coraz bardziej napierało, stały śmy z Florą, Bellą i Różą obok rodziców, oszołomione i oniemiałe. Tata i tamci Ży dzi w Hamburgu mieli absolutną rację: budy nki okry te złotem i kry ształem, ozdobne jak zwoje Tory, pięły się do samego nieba! Tata miał uśmiech na twarzy i wilgotne policzki. Tak samo mama. Wszy scy wokół aż wstrzy mali oddech. Co za rozmach! Jakie niewy powiedziane piękno! Wy tężając wzrok, by dojrzeć cokolwiek przez ścianę deszczu, piszczały śmy z siostrami, krzy czały śmy i pokazy wały śmy palcami spiczaste budowle, ich filigranowe fasady, zdobione dżetami okna. Mój Boże! Sięgały samy ch chmur! Kto widział coś podobnego! – Jak ludzie wchodzą tam na górę? – spy tała Róża. – Jak to możliwe, że nie spadają? – odezwała się Bella. – Czy to tam będziemy mieszkać? – Zamieszkajmy na samy m szczy cie! – wy krzy czałam, robiąc piruet. – Ponad wszy stkim! Jednak gdy otworzy ły śmy oczy na przy kurzone światło poranka, okazało się, że wy lądowały śmy z siostrami na nisko położonej, ciasnej Orchard Street. Bardziej niż Amery kę przy pominała Wiśniew. Zewsząd sły chać by ło jidy sz. Wózki obładowane klamotami, domokrążcy, kupujący, konie i bandy dzieciaków przy chodnikach. Hałas by ł nie do zniesienia. Ani kawałka Manhattanu. Zniknął tak szy bko, jak się pojawił, niczy m miraż. Teraz otaczało nas ty lko t o. Ży cie emigrantów na Lower East Side – ileż ludzie potrafią się nad ty m rozwodzić! Ile nostalgii. Piklarze, wozy handlarzy, dzieci grające w kulki na podestach budy nków… Teraz, zdaje się, organizują dla tury stów „kulturoznawcze spacery ”: jakiś szmuk z parasolką oprowadza grupkę

Japończy ków po sklepie z kny szami. No cóż, powiem wam jedno, moi mili: emigrant, sry migrant. Ulice pokry te by ły kocimi łbami i asfaltem, budy nki – kamieniem. Podesty budy nków i schody pożarowe zrobione z metalu, dachy pokry te smołą, a sufity blachą prasowaną. Nie by ło drzew, żadnego wiatru znad rzeki, żadnego schronienia przed słońcem. Możecie sobie to wy obrazić? Smaży liśmy się ży wcem. Moje siostry i ja – cztery dziewczy nki z Rosji – nigdy wcześniej nie doświadczy ły śmy takiego gorąca. Gdy wszy stkie cztery splotły śmy ramiona i powoli wy chodziły śmy na śmietnisko przed domem, w zgięciach łokci i na karku naty chmiast pojawiały się krople potu. I ten smród! Gnój, siano, kurze gówno, mocz, piwo, spalony tłuszcz, py ł kredowy, koks, węgiel, rozkładające się zwierzęce truchła. Aby dostać się na drugą stronę Forsy th Street, musiały śmy przejść obok wy sy piska, gdzie leżał zdechły koń, w który m zalęgły się już czerwie. W powietrzu wisiały wszy stkie trujące wy ziewy, zmieszane z wonią nafty i kamforą doby wającą się z zakładów szewskich i garbarń. Nowe samochody hałaśliwie telepiące się po uliczkach zostawiały za sobą słodkawo-mdłą smugę benzy ny. A ponieważ w żadnej z kamienic nie by ło wanien, wonie te mieszały się ze skruszały m smrodem ty sięcy plam ludzkiego potu. Zagrzy biona drożdżowa skóra. Woda różana. Spróchniałe zęby. Brudne pieluchy. Ostry, octowy pły n do włosów. Nie tak dawno temu „New York Post” wszczął raban, jak to niby rozpy lam shalimar w łazience, w kubłach na odpadki i w budzie Petunii. „Wiedźma aerozolowa”, głosił nagłówek. Ale od kiedy to uży wanie dezodorantu jest przestępstwem? Będziecie mnie oceniać, moi mili, gdy zrozumiecie, jak to jest dorastać w czy nszówce. Gdy snuły śmy się po okolicy pierwszego ranka po przy jeździe, Bella ściskała sobie nos i chry piący m głosem dogady wała: – Malka, i to jest ta wasza ziemia obiecana? Nikt wam nie mówił, że tak okropnie będzie śmierdziała? Z upły wem ty godnia okazało się, że jemy niewiele lepiej niż w Wiśniewie. Na śniadanie dostawały śmy pajdę chleba, na lunch pajdę chleba plus gotowane jajko dzielone na czworo i pajdę chleba z zupą, którą mama robiła z marchwi i cebuli, na obiad. Aby powstrzy mać mdłości, które nachodziły mnie z głodu, zbierałam w ustach ślinę, a potem ją przeły kałam i skubałam wnętrze policzków. Czasami udawałam, że gry zę powietrze. Mówiłam wtedy do sióstr: – Chodźcie pobawimy się, że jemy pieczone jagnię. Bella i Róża zignorowały mnie, ale Flora dołączy ła do zabawy. Udawały śmy, że przeżuwamy powietrze, ale robiły śmy to z apety tem. Albo dzieliłam między nas skórkę chleba ze słowami: – Chodźcie poudajemy, że to ciasto z miodem i jabłkami.

Wcinały śmy je z lubością i teatralnie głaskały śmy się po brzuchach. – Mmm… Czy to nie najpy szniejsza py chota? – komentowały śmy. Robiły śmy to wszy stko odruchowo, w taki sam sposób, w jaki przekazy wały śmy komunikaty między naszy mi rodzicami. Na pierwszy szabat w Amery ce mama przy gotowała dla wszy stkich, łącznie z panem Lefkowitzem, zupę na kurzy ch szy jkach. Zapaliła świece i odmówiła modlitwy, potem oznajmiła: – W przy szły m ty godniu wszy scy będą musieli pójść do pracy. – Wskazała palcem mnie i siostry po kolei, żeby żadna z nas nie miała wątpliwości. – Wszy scy. Ten, kto nie zarobi, nie dostanie jedzenia. Proste jak drut. Nie podoba się? To podziękujcie swojemu tatusiowi. Bella znalazła pracę jako pokojówka. Róża zatrudniła się w fabry cznej szwalni; wstawała przed świtem i wracała dopiero na kolację. Ale mnie i Florze nie poszło tak łatwo. Zaledwie dwa lata wcześniej w pożarze w Triangle Shirtwaist zginęło sto czterdzieści sześć małoletnich emigrantek. Przez Nowy Jork przeszła fala gorączkowy ch reform prawa pracy. Właściciele zakładów i bry gadziści w fabry kach nagle przestali zatrudniać tak małe dzieci jak ja i Flora. – Dajże spokój… – Bry gadzistka zmarszczy ła brwi, gdy Róża przy prowadziła nas do fabry ki. – Nie mają więcej niż pięć lat. Nie trzeba mi tu kłopotów. Ale dla mamy nie by ło to żadne wy tłumaczenie. – Jazda – rzuciła, wy py chając mnie i Florę za drzwi. – Nie wracajcie, dopóki czegoś nie znajdziecie. Albo będziecie pracować, albo głodować. Stały śmy z Florą na półpiętrze. – Malka – powiedziała moja siostra ze łzami w oczach. – Co teraz zrobimy ? Flora by ła ode mnie starsza o rok albo dwa, ale tak samo niska. Miała śliczną buzię, mlecznobiałą cerę, smutne niebieskie oczy i wy sokie czoło, co nadawało jej twarzy rozmy ty, senny wy gląd. Górna warga zawsze jej drżała, jakby Flora miała się rozpłakać. Wzruszy łam ramionami. – Musimy znaleźć pracę. Spojrzałam w dół, na pogrążoną w półmroku wąską klatkę kamienicy. Wy dawało mi się, że trzeba zacząć od drzwi. Ale nie miałam pojęcia, co powiedzieć ani co zrobić. Czy właśnie zapukałam? Czy jest jakieś miejsce, gdzie wy sy ła się dzieci, by nauczy ły się pracować? Co mogę ludziom zaproponować? Nawet nie zdąży łam się nauczy ć gotować ani szy ć jak moje starsze siostry. W Wiśniewie chodziły śmy czasem z mamą po wodę do studni. Pomagały śmy zamiatać i odkurzać, i rozwieszać pranie, i obierać cebule, i nakry wać do stołu. Ale za co można w naszy m przy padku oczekiwać zapłaty ? Będziemy z Florą głodować, a uświadomiłam sobie, że to moja wina, bo pozwoliłam tacie zamienić bilety.

Powoli zeszły śmy po schodach, jeden smętny krok za drugim. Flora pociągała nosem; ja próbowałam powstrzy mać łzy. Na kolejny m piętrze przy pomniałam sobie, co mama powiedziała jeszcze w Wiśniewie: „Przy najmniej zrobisz jakiś uży tek z tego swojego długiego języ ka”. Podeszłam do pierwszy ch z brzegu drzwi i zapukałam. – Dzień dobry ! – zawołałam. – Czy ktoś chciałby posłuchać piosenki? Nikt nie odpowiedział. Podeszłam do następny ch. Sprowadziłam Florę przez kolejną kondy gnację i zapukałam raz jeszcze. I jeszcze. Jakaś kobieta otworzy ła drzwi i nawrzeszczała na nas w niezrozumiały m języ ku. Inna nas przegoniła. Zastukałam do następny ch drzwi i jeszcze następny ch. Robiły śmy się głodne i zaczęły śmy wpadać w popłoch. Ludzie odmawiali nam, kręcąc głowami. Moje łomotanie nie przy nosiło skutku. W końcu otworzy ł nam jakiś starszy mężczy zna. – A któż to robi ty le hałasu? – spy tał. Nosił okulary osadzone w połowie nosa. Flora stała z ty łu. Wzięłam głęboki oddech. – Czy chciałby pan wy słuchać piosenki? Za centa. Mężczy zna splótł ręce na piersi. – Co ty nie powiesz… – odparł. – Mama powiedziała, że jeżeli nie przy niesiemy do domu czegoś do jedzenia, możemy w ogóle nie wracać. – Och. – Mężczy zna zmarszczy ł brwi. – No cóż. Poważna sprawa. Sięgnął do kieszeni i wy ciągnął centa. – Obie śpiewacie? Pokręciłam głową. – Ty lko ja – dodałam szy bko. – Ale Flora umie tańczy ć. – Malka! – wy szeptała Flora. – Po prostu kręć się w kółko – mruknęłam, obracając głowę do ty łu. – Za dodatkowego centa – zwróciłam się do mężczy zny. Kąciki ust nieznacznie mu się uniosły. – Proszę, proszę – powiedział, opierając się o framugę. – Cent dla śpiewaczki i cent dla tancerki. Niech będzie. Zobaczy my, co potraficie. Stojąc w ty m cuchnący m moczem, ciasny m kory tarzu, czułam się kompletnie zagubiona. Nie opracowałam żadnego planu poza ty m, żeby pukać do drzwi; nie sądziłam, że ktokolwiek w ogóle zareaguje. Ale potem przy pomniałam sobie jedną z krótkich piosenek, które wy my ślałam w Wiśniewie. Wy krzy czałam najgłośniej, jak potrafiłam:

– „Dlaczego uwielbiam kurki”. Szło to mniej więcej tak: „Uwielbiam kurki… kurze serduszka i rosół z kury … Uwielbiam kurki, jak tańczą na ły żce…”. Flora stała przez chwilę jak wry ta, patrząc na mnie z niedowierzaniem. Wbiłam w nią wzrok. Poniewczasie zaczęła się obracać. Mężczy zna próbował klaskać do ry tmu, ale po chwili się poddał, bo moja piosenka nie miała ustalonego ry tmu. Piałam coraz cieńszy m głosem, który zdawał się ży ć własny m ży ciem. Chwilę później staruszek przerwał mi w połowie taktu, a Florze w połowie obrotu. – Może zrobimy tak… – powiedział, wzdy chając. – Zapłaciłem wam centa za śpiew i centa za taniec. Teraz dam wam jeszcze dwa, żeby ście przestały. Miały śmy cztery centy. Zarobiły śmy z Florą na pierwszy posiłek w Amery ce. Po pewny m czasie stały śmy się znane jako Sprzątające Szansonistki Bialy stoker. Okazało się, że gdy wchodziliśmy na pokład statku, naszej rodzinie zmieniono nazwisko. By ło straszne zamieszanie, gdy kontroler biletów spy tał, skąd pochodzimy. Ponieważ większość wiosek w rosy jskiej strefie osiedlenia Ży dów by ła tak mała, że nawet nie zaznaczono ich na mapie, pouczono tatę, żeby jako naszą rodzinną miejscowość podawał „Biały stok” – największe i najlepiej znane miasto w okolicy. Urzędnik, zdezorientowany i nieustannie nękany przez podróżny ch, w rubry ce z nazwiskiem taty napisał „Bialy stoker”. Nie nazy waliśmy się już Trey novsky. Zostałam Malką Bialy stoker. Za centa tu i pięciocentówkę tam pomagały śmy naszy m leciwy m sąsiadom, śpiewając przy ty m krótkie pioseneczki. Większość z nich wy my ślałam sama. Opowiadały o ludziach, dla który ch pracowały śmy. Na przy kład „Pani Nachmann ma śliczną porcelanę”. Albo „Gdy pieczemy chałkę”. Powiedzmy sobie wprost: nie trafiły by na listę przebojów. Ale wieści szy bko rozniosły się po okoliczny ch kamienicach – siostry Bialy stoker za centa zaśpiewają i za centa się przy mkną. Chy ba by ły śmy jakąś formą rozry wki, uroczy m mały m żartem. W obliczu całego smutku i niedostatku, w jakim przy szło im ży ć, dorośli polubili tanią rozry wkę, niewinność dwóch dziewczy nek. Za pięciocentówkę szorowały śmy z Florą naczy nia pani Nachmann. Za dwa centy wy chodziły śmy przez okno państwa Sokolov na wy jście przeciwpożarowe i rozwieszały śmy pranie na sznurku rozpięty m nad podwórkiem. Za dwa centy nosiły śmy poduszki od sofy państwa Levine na dach – trzeba by ło zrobić kilka kursów – gdzie w upalny m słońcu pięściami wy trzepy wały śmy z nich kurz i pchły. Za pięciocentówkę zamiatały śmy kuchnię pana Abramowitza, rozdepty wały śmy karaluchy, zapy chały śmy szczurze dziury szmatami nasączony mi ługiem i odkurzały śmy mieszkanie najstaranniej, jak potrafiły śmy. Taszczy ły śmy wory ze skrawkami materiałów od drzwi pana Lefkowitza na sam dół, gdzie odbierał je

gałganiarz. Pomagały śmy też panu Tomashevskiemu – zniedołężniałemu staruszkowi z Ukrainy mieszkającemu na drugim piętrze, podgrzewając mu wodę, by sobie w niej wy moczy ł haluksy. Zgodnie z ży czeniem mamy stały śmy się poży teczne. W centach i pięciocentówkach zarabiały śmy na swoje utrzy manie. Gdy by śmy przy nosiły ich do domu wy starczająco dużo, by ć może mama przestałaby się złościć. Może zaczęłaby rozmawiać z tatą. Może by mi wy baczy ła. Do późnego popołudnia starały śmy się z Florą znaleźć tak dużo zleceń, jak się dało. Potem, zgodnie z poleceniem mamy, szły śmy na zakupy. Chodzenie późniejszą porą bardziej się opłacało. Choć produkty już przebrano, by ła większa szansa na zniżkę. Szy bko zorientowałam się, który handlarz bierze centa mniej za jedną rzecz, a który pół centa mniej za inną, i nauczy łam się targować. – Rozpłacz się, gdy cię uszczy pnę – instruowałam Florę. – Niezby t głośno. A potem powiedz: „Malka, jestem taka głodna”. Dobrze? Kazałam jej ćwiczy ć. Potem podeszłam do wózka z warzy wami. – Proszę pana, ile kosztują ziemniaki? – Dwa centy jeden, trzy za pięć. – Jejku. – Przesadnie zmarszczy łam czoło, jak w moim mniemaniu robili to dorośli. Wy ciągnęłam dłoń, na której leżały trzy matowe centy. – Mama potrzebuje trzech, ale mamy ty lko ty le. Handlarz pokręcił głową. – Powiedzcie mamie, że sprzedawca ziemniaków też musi jeść – odparł. – To może jeden mały i jeden duży za trzy ? Mężczy zna zachmurzy ł się. – Nie mam mały ch. – Bardzo pana proszę. – Szeroko otworzy łam oczy. – Mam jeszcze trzy siostry i tatę. Z jedny m ziemniakiem mama nie wpuści mnie do domu. Potem, bardzo dy skretnie, uszczy pnęłam Florę w ramię. Zaczęła płakać, tak jak jej kazałam. – Malka, jestem taka głodna – jęknęła. I wtedy, choć wcale tego nie planowałam, sama też się rozpłakałam. Nie by ło to specjalnie trudne, zważy wszy, że naprawdę by łam głodna i że oczami wy obraźni widziałam lanie, jakie sprawi mi mama. – Mamo, proszę, nie bądź na mnie zła – zawodziłam. Flora sprawiała wrażenie szczerze znękanej, a sprzedawca by ł zniecierpliwiony. Wy wracając oczami, machnął ręką na trzy monety, które trzy małam w dłoni. – Dobrze, już dobrze. Dwa za trzy.

– Dziękujemy panu! – zaśpiewałam, a Flora zrobiła nieśmiały piruet. Mówią, że to tragedia mieć ładniejszą siostrę. Złośliwi sąsiedzi w naszy m sztetlu szeptali między sobą, że w ży łach Flory pły nie kozacka krew. Bo jak inaczej wy tłumaczy ć jej niebieskie oczy i jasne włosy ? Delikatne gojskie ry sy twarzy ? Mlecznobiałą skórę? Na Lower East Side roiło się od dy goczący ch dzieci o wilczy ch oczach. Tamtejsi handlarze sami z trudem wiązali koniec z końcem. Dzięki urodzie Flory – oraz dzięki temu, że moja siostra mówiła i robiła wszy stko, co jej kazałam – do naszego worka trafiała dodatkowa miarka ry żu albo przeceniony pasternak. I nie by ły śmy głupie, ani siostra, ani ja. Wiedziały śmy, jak należy rozgry wać sy tuację. Stały śmy się doskonały mi aktorkami. Och, gdy by ście nas widzieli. Nie by ły śmy jak inne dzieci, nie kwiliły śmy żałośnie, nie żebrały śmy. Miały śmy wszy stko rozpracowane. Na ulicach Dolnego Manhattanu odebrałam pierwszą lekcję marketingu. Zapomnij o wsty dzie. Bądź inny niż wszy scy. I oddziałuj na emocje, nigdy na rozum. W mig nauczy łam się angielskiego, a nawet trochę włoskiego. Wszędzie słowa, by ły jak nuty. Jednak przeby wanie na ulicy, na której nigdy, przenigdy nie cichł hałas, na której sprzedawcy krzy czeli: „Marchew, świeża marchew!”, „Pikle! Półkwaśne!”, „Loo-dy ! Loo-dy !”, na której unosiły się zapachy przy prawiające o zawrót głowy – gorącego chleba, piekącego czosnku, ziemniaków smażony ch gdzieś na maśle – by ło istną męką. Tak więc pewnego popołudnia kupiłam od pana Dinello te czereśniowe lody. Ależ by ły py szne! Ani ja, ani Flora nigdy wcześniej nie jadły śmy niczego tak słodkiego i tak zimnego. „Lodowość” z cukrowy mi niteczkami i cierpkość czereśni – najpierw rozkwitały, a potem topiły się na języ ku. Magia. Inny m razem kupiłam nam pół pieczonego batata. Och! Też niebo w gębie! I kny sz z kaszą. Zabrałam Florę kilka przecznic dalej, żeby nikt nie zobaczy ł, jak go pałaszujemy. Tam, schowawszy się pod schodami, pożarły śmy nasz przy smak, gorący i oblany słodką musztardą. Wieczorem mama kazała nam wy mienić wszy stko, co kupiły śmy tamtego dnia. – Wiem, ile co kosztuje. Chciałaby m wiedzieć, gdzie podziały się brakujące dwa centy. Flora spanikowała. – Malka kupiła kny sz – powiedziała. Stałam tam, nerwowo mrugając oczami. Mama spoliczkowała mnie wierzchem dłoni. – Głupia, głupia! – krzy czała. – Chcesz, żeby śmy wszy scy umarli z głodu przez twoje samolubstwo? Zaczęłam płakać. Rozejrzałam się za tatą po kuchni, ale nigdzie go nie by ło. Coraz rzadziej spędzał wieczory w domu. Czasami widy wały śmy go z Florą na ulicy, w biały dzień, jak pali papierosy i żartuje z grupką mężczy zn stojący ch przed witry nami różny ch sklepów, który ch schody prowadziły do piwnicy. Kilka razy, gdy wracały śmy wieczorem do domu, wy dawało mi

się, że widzę go w szy nku na dole, ale nie dam głowy. Gdy raz jeden, przy obiedzie, udało mi się przy ciągnąć jego wzrok, puścił do mnie oko. Miałam nadzieję, że zaprosi mnie na jeszcze jeden spacer albo poćwiczy ze mną boksowanie; że powie mi w końcu, kiedy wy prowadzimy się z Orchard Street do miejsca, które bardziej będzie przy pominało to, co widzieliśmy na ruchomy ch obrazkach. Ale nigdy tego nie zrobił. Zdarzało się, że gdy pociągałam go za rękaw, mówiąc „Tatku?”, przez moment patrzy ł na mnie obojętnie, jakby zapomniał, którą jego córką jestem. Czasami, późno wieczorem, dochodziły mnie gwałtowne szepty rodziców: – Wy dałeś wszy stko? – Mówiłem ci, Tilli. Stoi pięć do jednego! Oznaczało to, że przy najmniej ze sobą rozmawiają, co by ło pewną ulgą. Ale przez większość czasu widziałam ty lko ojcowskie plecy pochy lone nad deską do prasowania albo czubek jego głowy znikający na schodach, albo jego sy lwetkę w oddali, pośród cieni inny ch mężczy zn. – Przepraszam, mamo! – wy krzy czałam, gdy mnie uderzy ła. – By łam taka głodna. – Głodna by łaś? Naprawdę? To trzeba by ło zjeść trochę tego złota, co leży na chodnikach. I napić się mleka z fontann, o który ch ty le opowiadałaś. Pewnej nocy tata w ogóle nie wrócił. – Siedzi gdzieś pijany, ot co – powiedziała mama. Na obiad zrobiła makaron jajeczny ; pozwoliła mnie i siostrom zjeść ojcowską porcję. Jednak pojawił się na śniadaniu, więc nie dostały śmy jego pajdy chleba. Dwie noce później znowu zniknął. Ty m razem zjadły śmy z siostrami jego przy działowe gotowane jajko. O świcie Bella poszła do pracy na Chry stie Street. Dokończy ły śmy z Florą śniadanie, ale tata wciąż nie wracał. By ł piątek. – Nie dość, że się upija i przegry wa wszy stko, co zarobi, to musi jeszcze spóźniać się do roboty i ją stracić?! – zawołała mama. – Idźcie – zwróciła się do mnie i do Flory. – Pracujcie dzisiaj, ile dacie radę, bo inaczej wszy scy wy lądujemy na ulicy. Po powrocie do domu późny m popołudniem zastały śmy mamę krojącą noży czkami na oślep partię materiału. Gdy pocięła go na drobne kawałki, chwy ciła kolejną sztukę. Wszędzie latały małe kłaczki, tworząc wokół mamy obłok, opadały jej pod nogi. Dziewczy ny z Łodzi siedziały z nietknięty mi robótkami, patrząc na nią w przerażeniu. Za plecami mamy stał pan Lefkowitz, próbując chwy cić ją za dłoń i jednocześnie uniknąć zranienia. – Tilli, proszę cię – powiedział. – Zostaw to w spokoju. Idź, poszukaj go. Matka nie przery wała. – Zachciało mu się gier? Będzie miał gry.

Pan Lefkowitz wy ciągnął z kieszeni dwa centy i podał je Florze. – Flora – powiedział z przesadną troską w głosie. Przy kląkł i spojrzał jej prosto w oczy, jakby czy tał książkę. – Zdaje się, że twoja mama potrzebuje trochę pietruszki na szabat. Może by ście po nią poszły z Malką? A po drodze zaglądajcie do szy nków, do golibrody i wszędzie, gdzie ty lko uznacie, że może by ć wasz ojciec. Nagle mama upuściła noży czki i rzuciła się na mnie. Chwy ciła mnie za ramię, obróciła do ty łu i dała mi mocnego kuksańca w plecy. Zawy łam. – To wszy stko twoja wina! Dlaczego mnie nie posłuchałaś? – krzy czała. – Prosiłam cię o jedną jedy ną rzecz! „Niech nikt nie doty ka twojego płaszcza”! – Tilli! – zawołał pan Lefkowitz. Odwróciłam się z głośny m szlochem, zbiegłam ze schodów i wy padłam na ulicę. Muszę znaleźć tatę, to jedno wiedziałam na pewno. To jedy ny sposób, aby wszy stko naprawić. W szy nku na dole kamienicy by ło przestronnie i mroczno. Za ladą stał jakiś człowiek, wy cierając ścierką wnętrze grubego kufla. – Zgubiłaś się? – Szukam taty – odpowiedziałam zziajana. – Muszę go znaleźć. Muszę go sprowadzić do domu. Wzruszy ł ramionami. Zajrzałam do niekoszernego rzeźnika, do szewca. Pobiegłam do małego salonu gier w piwnicy za rogiem. Wy dawało mi się, że właśnie tam go kiedy ś widziałam, palącego na zewnątrz. Poprosiłam jakiegoś człowieka, żeby wszedł do środka i zapy tał o ojca. Mężczy zna nie wracał dłuższą chwilę. – Przy kro mi, kindełe – powiedział, gdy w końcu się pojawił. Na wszelki wy padek poszłam też do sy nagogi znajdującej się po sąsiedzku i do jeszcze jednej, trochę dalej – może tata przeszedł przemianę serca? – ale nikogo tam nie zastałam. Krawiec, piekarz, golibroda, wszy scy zamy kali swoje kramy. – Malka, zaczekaj! Odwróciłam się i zobaczy łam Florę biegnącą ulicą. – Widziałaś go gdzieś? – spy tała. Zaprzeczy łam ruchem głowy. – Mama wariuje – powiedziała. Pobiegły śmy razem Hester Street, zaglądając do wszy stkich bram, do wszy stkich zaułków. By ło późne popołudnie. Uliczni handlarze zaczy nali się pakować. W sklepach zamy kano okiennice. Musiałam znaleźć tatę. Narastało we mnie straszliwe poczucie. Gdy by m nie dała mu ty ch biletów! Gdy by m nie prosiła, żeby jechać do Amery ki zamiast do Afry ki Południowej! Gdy by m nie ukry wała naszy ch tajemnic! Pędziłam jak oszalała, ciągnąc za sobą Florę; minęłam

jedną przecznicę, potem drugą. Wbiegłam do jeszcze jednej tawerny, do trafiki, potem do ośrodka pomocy społecznej po drugiej stronie ulicy. I biegłaby m dalej, gdy by m w pewny m momencie nie przestała uważać, gdzie stawiam kroki, nie zeskoczy ła na oślep z krawężnika, nie usły szała, jak Flora wrzeszczy „Malka!” i w jednej straszliwej nieodpowiedniej chwili nie zderzy ła się z prawy m przednim kopy tem konia pana Dinello. Koń. Oj tak, moi mili. W końcu do niego dotarliśmy.

Rozdział 3

O

budziłam się w jakimś pomieszczeniu, mroczny m, zielonkawy m. Przy mglone światło,

łupanie. Ból by ł potworny, promieniował od ły dki, kostki, kolana. Mama? W gardle poczułam smak błota i siana. Prawa noga okropnie mnie rwała. Tata? – Aj, aj. Nie krzy cz. Wszy stkich pobudzisz – odezwał się jakiś głos w jidy sz, ale nieznajomy. Nad sobą zobaczy łam czy jąś pochy loną ły są głowę, twarz okrągłą jak księży c w pełni. Jej

policzki trzęsły się jak kurzy tłuszcz. Krzy knęłam. – Ciii, kindełe – powiedział głos. Gdzie mama? Czy jaś dłoń, wielka i surowa niczy m kawałek peklowanej wołowiny z odciskami, zbliży ła się do mnie i wy lądowała na moim czole. Zimne, kamienne kostki. – Nie ma gorączki. To dobrze. Postać nie jest ły sa, uświadomiłam sobie. Głowę miała ciasno owiniętą białą chustką, spod której nie wy stawał ani jeden włos. – Gdzie moja mama? – spy tałam raz jeszcze. Czułam, jakby unieruchomiono mi klatkę piersiową. – Ciii. – Nachmurzona twarz znikła. Podbródek miałam mokry. Kapało mi z nosa. Gdy próbowałam dotknąć nogi, moja dłoń natrafiła na coś twardego. Gdzie jest moja noga? Mama! Wołanie wróciło do mnie echem. Obok stało inne łóżko. Coś poruszy ło się pod kocem, wy dało zwierzęcy jęk. Zaczęłam krzy czeć. Księży cowa twarz pojawiła się raz jeszcze, a mięsista dłoń obejmowała szklankę z wodą. – Wy pij, kindełe. Dzisiaj Beth Israel jest duży m, odpicowany m centrum medy czny m, które – w nieodległej przeszłości – nieustannie nagaby wało mnie o pieniądze. Jeszcze nie tak dawno temu uwielbiano mnie w Beth Israel, choć zwy kle brakło mi czasu, aby uczestniczy ć w ich ceremoniach, i nie miałam żadny ch oporów, aby ich poinformować, że osobę, którą wy znaczy li do zbierania funduszy, uważam za kutafona. Jednak w tamty ch czasach Beth Israel by ło zwy kły m „ambulatorium” – niewielkim szpitalem prowadzony m przez ortodoksy jny ch Ży dów, obsługujący m najbiedniejszy ch mieszkańców Lower East Side. Mount Sinai, elegantszy ży dowski szpital, położony w lepszej części miasta, ufundowali niemieccy Ży dzi. Jedna wielka banda macherów. Wielcy ary stokraci. Na ty ch z nas, którzy przy jechali z Europy Wschodniej, patrzy li

z pogardą. Założy li kiedy ś nawet stowarzy szenie, aby uniemożliwić ty m „nieokrzesany m” Ży dom wjazd do Amery ki. Bali się, że zepsujemy im opinię. Ha, zawsze powtarzam: zmy j tapetę z każdej wy sztafirowanej kultury, a zobaczy sz przemoc w czy stej postaci. W dzisiejszy ch czasach to zupełnie normalne, że ofiarę wy padku bezzwłocznie odwozi się do szpitala. Wtedy jednak szpitale postrzegano tak, jak dziś się patrzy na publiczne łaźnie i toalety – zalaty wały pomocą społeczną i upokorzeniem – trzeba więc ich unikać, jeśli to ty lko możliwe. Dla emigrantów szpital by ł po prostu umieralnią. Gdy ktoś zachorował na Lower East Side, rodzina zwy kle posy łała po jedną z dochodzący ch pielęgniarek z ośrodka pomocy społecznej na Henry Street. Ta wdrapy wała się po zdradzieckich schodach do mieszkania (a czasem zwinnie przeskakiwała z dachu na dach), aby zająć się chory m. Mogło się mieć cholerę, dy ftery t, gruźlicę, mogli przy jść urzędnicy ministerstwa zdrowia, aby poddano cię wraz z całą rodziną kwarantannie – oznakowaliby ci drzwi albo wy wiesili na nich rozporządzenie – mogli skazać waszą dwunastkę na wielomiesięczną izolację – dotąd, aż wy zdrowiejecie albo umrzecie. Ale w domu jeden się o drugiego troszczy ł. Gorące kompresy, smarowidła, gotowana cebula owinięta w muślin, kamfora, mieszanki octowe, brandy, toniki i oczy wiście rosół – takie by ły wówczas ty powe metody leczenia. Ale nawet wtedy, gdy mała dziewczy nka została stratowana do nieprzy tomności na ulicy i jej prawa noga wy gięła się jak spinacz do papieru, a złamana kość strzałkowa przedziurawiła skórę, ludzie zdawali sobie sprawę, że takie dziecko potrzebuje opieki medy cznej, której nie jest w stanie zapewnić żadna pielęgniarka taszcząca po schodach zniszczoną skórzaną torbę. Więc ktoś – okazało się potem, że sam pan Dinello – załadował mnie do swojego wózka i pędem zawiózł do ambulatorium Beth Israel. Nie pamiętam, jak tam trafiłam, nie przy pominam sobie zdjęcia rentgenowskiego wy konanego nową maszy ną, którą szczy cił się szpital. Z ty ch chwil zamroczenia zapamiętałam ty lko matkę. Widzę, jak stoi zwrócona do mnie plecami, pod wy sokim oknem z szy bą z mlecznego szkła naprzeciwko mojego łóżka. Leżę wsparta na poduszkach, oszołomiona i obezwładniona bólem. Stojący obok niej lekarz podsuwa ciemne klisze pod światło. Upiorne, przezroczy ste prostokąty poprzecinane pręgami, smugami i plamami. To, tłumaczy doktor mamie, to moja noga. Choć mama nie zna się na medy cy nie ani na anatomii, to, co widzi, nie pozostawia złudzeń: mam złamanie otwarte piszczela, a kość strzałkowa trzasnęła na pół niczy m gałąź. Prawa stopa jest zgruchotana. Miednica podziurawiona. Na innej kliszy widać jakby drabinkę – to moja klatka piersiowa. Trzy żebra są pęknięte. – Jest młoda, więc ma miękkie kości. Zrosną się, pani Bialy stoker – orzekł lekarz. – Teraz? Unosi brwi i teatralnie wzrusza ramionami.

– Okaże się, czy w ogóle będzie jeszcze chodzić. Może będzie uty kać albo poruszać się o kulach. – Oj, wej iz mir! – krzy czy mama. Doktor patrzy na nią z pewny m współczuciem. – Ma dużo szczęścia – mówi łagodnie. – Mogła zginąć. Mama wpatruje się we mnie, unieruchomioną i opuchniętą, potem przenosi wzrok na lekarza. Potem rzuca z płaczem: – Och, powinna by ła! Zbolały m wzrokiem wskazuje oskarży cielsko moje łóżko. – Nie dość, że jest dziewczy ną. Nie dość, że jest brzy dka. To teraz chce mi pan jeszcze powiedzieć, że będzie kaleką? Niech pan powie, doktorze, co mam zrobić z taką córką? Ze szlochem podnosi koszy k. – Może pan tu ją zatrzy mać, jeśli o mnie chodzi. Żaden z niej poży tek. Odwraca się i pośpiesznie wy chodzi. Razu pewnego, kilka lat temu, wspomniałam o ty m Sunny, mojej służącej. Odłoży ła pastę do polerowania srebra i wbiła we mnie wzrok. – Och, pani Dunkle – westchnęła, ze smutkiem kręcąc głową. – Błagam, ty lko mi się nie rozbecz – powiedziałam. W tamty ch czasach rodzice nie rozpieszczali dzieci. Po prostu. Chcieli, żeby ś chodził? To wstawałeś i chodziłeś. Nie? To zostawiali cię i siedziałeś na ty łku. A gdy by przy szli Kozacy ? Lepiej jednak nauczy ć się biegać. A dzisiaj? Szkoda gadać. Ludzie nazy wają swoje dzieci Tiffany, Brittany, Courtney – jak jakieś królewny. Każdy udaje, że jego dziecko to mały ary stokrata. Chciałaby m ich wszy stkich zapy tać: czy po to Amery ka toczy ła wojnę o niepodległość? Albo ci hipisi, jeszcze gorzej. Lotus. Crocus. Cholera wie, skąd biorą te farkakte imiona dla swoich bachorów. Jedna z przy jaciółek Rity nazwała swojego sy na Bodhisattva. Bodhisattva Rosenblatt. Wy obrażacie to sobie? Rita zawsze powtarza: „I cóż takiego? Wołają na niego Bodi i ty le”. No proszę was. A w gazetach piszą, że to ja ubliżam dzieciom. A poza ty m nikt nigdy nie będzie was kochał tak, jak by ście sobie tego ży czy li. Przez wiele dni, ty godnie całe, leżałam w ty m szpitalu. „Mama, mama” – szlochałam. Ale nie wróciła. Mój głos odbijał się niezauważony od brzy dkich woskowany ch podłóg, nagich ścian. Skarży li się na mnie pozostali pacjenci. Pielęgniarki próbowały mnie uciszać. „Mamo, proszę – łkałam. – Obiecuję, że będę grzeczna. Obiecuję, że nie będę już nic jadła. Obiecuję, że będę cicho. Proszę, mamo – zawodziłam. – Znajdę tatę”. Płakałam, jak ty lko dziecko potrafi płakać –

gorączkowo, histery cznie, aż dostałam hiperwenty lacji, aż płuca i gardło zaczęły mnie piec od łkania. „Mamo, przepraszam”. „Mamo, proszę. Będzie ze mnie poży tek”. Pielęgniarki wślizgiwały się i wy ślizgiwały, patrząc na mnie ze smutkiem. Gdy zmieniały mi bandaże i smarowały maścią podrażnioną skórę, cmokały z dezaprobatą i czule przy kładały mi dłonie do czoła. Odganiałam je od siebie. Zjawił się jakiś rabin, pachnący fajczany m ty toniem i smażony mi ziemniakami. By ł ogromny. Wrzeszczałam tak długo, aż sobie poszedł. Prawdopodobnie odwiedziła mnie też pracownica socjalna z ośrodka opieki społecznej. Majaczy mi w pamięci biała bluzka i pleciona złota broszka na kołnierzy ku. „Mama!” – wy łam. Trudno okazy wać wściekłość, gdy ma się złamaną nogę i zabandażowaną klatkę piersiową, ale robiłam, co mogłam. „Chcę do mamy !” W końcu straciłam głos. Każdego dnia wzmagał się upał. Gorąco rozsnuło się nad łóżkami, skradając się i dręcząc nas jak upiorna zjawa. Nawet przy szczeblinach i otwarty ch oknach pacjenci jęczeli. Spod bandaży ciekł pot. Wszy stko wy dawało się zasikane. Swędziała mnie skóra, szamotałam się z wilgotny mi prześcieradłami. Zjełczały zapach basenów i smarowideł. W końcu lekarz rozpiłował mój ciężki gips, zamienił go na lżejszy i doczepił mi szy nę zrobioną z metalu, skóry i drewna. – Gdzie jest moja mama? – wy rzęziłam. Co rano pielęgniarka chwy tała mnie pod pachy, podnosiła z łóżka i stawiała w pionie, aż powy ginaną, drżącą stopą sięgnęłam podłogi, a pięty oparłam na jej stopach. Poruszając się wolno, próbowała nakłonić mnie do chodzenia z nią w tandemie, nosząc mnie na stopach. Poczułam ukłucie bólu w biodrze; kostka zdawała się wy ginać. Ciężar aparatu ortopedy cznego by ł niemal nie do uniesienia. Zapierałam się. Gdy któraś z pielęgniarek próbowała mnie zmusić do zrobienia kilku kroków, gry złam ją. Wkrótce nikt już nie miał ochoty konty nuować mojej rehabilitacji. Rodzina nic nie posiada. Dopiero co zeszli ze statku… Przyjechali tu, licząc na jałmużnę, czyż nie? Och, najpodlejszy sort. Psują wszystkim nam, Żydom, opinię… Ale to tylko dziecko… Nu? Widziałeś, jak wbiła mi zęby w skórę? To nie dziecko, to dybuk… Miejsce dla kalek? Musiałaby mieszkać u nas od roku, by mieć do tego prawo. Szpital Gouverneur jest przepełniony… No ale co mamy zrobić? Wysłać ją na ulice na żebry? No cóż, jeśli noga nie wyleczy się jak trzeba, zawsze pozostaje cyrk na Coney Island… Och! Gertie! (Śmiech). Jesteś niepoprawna! Oparte ciężko o framugę drzwi, wachlując się zwinięty mi w rulon czasopismami dla kobiet i numerami „Forward”, pielęgniarki nawet nie starały się ściszy ć głosu. Powoli tworzy łam w głowie następujący scenariusz: mama nie wraca po mnie, bo szuka taty.

Opuściła mieszkanie pana Lefkowitza na Orchard Street, wraz z moimi siostrami, i wy ruszy ła na poszukiwanie ojca. Może znalazł dla nas miejsce w Amery ce ze złotem i piękny mi meblami? Albo zmienił zdanie i popły nął do Afry ki Południowej, by dogadać się z wujkiem Hy ramem? Afry ka jest wielka, niewy kluczone, że tak wielka jak Nowy Jork. Wy obrażałam sobie moją rodzinę, po raz kolejny ścieśnioną na kojach w kajutach dla biedoty koły szący ch się w ry tm fal. Wy obrażałam sobie tatę w sklepie wujka Hy rama, gdzieś pośrodku pusty ni, nieszczęśliwego, stęsknionego za nami do bólu, marzącego o powrocie. Potem nagle pojawia się mama – niespodzianka! Twarz taty się rozpromienia. Naty chmiast py ta: „Gdzie Malka?”. A mama na to: „Och, Herszele, miała straszny wy padek. Musimy po nią jechać”. I to wy starczy, przekona go do bezzwłocznego powrotu do Amery ki, a mamę do zaprzestania kłótni. Ja. W szpitalu. Niedługo wszy scy razem tutaj przy pły ną, z kieszeniami wy pchany mi złotem i chlebem. Zaraz tu będą. Prosto z przy stani przy jdą do szpitala i zabiorą mnie do domu. Od całego tego płaczu i wrzasku straciłam głos. Stał się papierowy. Nie potrafiłam już mówić głośniej niż szeptem. Ale nie miało to większego znaczenia. Chciałam siedzieć cicho, by po powrocie rodziców udowodnić mamie, że mój długi języ k nie przy niesie nam więcej cure. Przy szedł lekarz, by zbadać moją nogę, biodra i żebra. Ból by ł nie do zniesienia, ale nie miałam siły już płakać. Gdy pielęgniarka spy tała, czy chciałaby m skorzy stać z toalety, po prostu przy taknęłam skinieniem głowy. Jak przy szedł olbrzy mi rabin, to cały czas patrzy łam na szczeblinę ponad jego głową. Zobaczy łam pły wające w polu widzenia mroczki, niczy m małe przezroczy ste komórki, śledziłam je wzrokiem. Pomagało mi to zachować ciszę i leżeć nieruchomo. Ty lko raz się odezwałam. Jakaś młoda kobieta w białej bluzce, o zmartwiony m wy razie twarzy, przy szła w towarzy stwie lekarza, pochy liła się nad moim łóżkiem i spojrzała mi w oczy. – Malka, kindełe – powiedziała łagodny m głosem, chwy tając mnie za ramię. – Sły szy sz mnie? Wiesz, gdzie jesteś? Rozumiesz, co ci się stało? – Mama i tata są w Afry ce – wy szeptałam ochry ple. – Zbierają złoto. Pielęgniarki popatry wały na mnie podejrzliwie. Zjawił się jeszcze jeden lekarz. Zbadał mi nogę, poruszając nią metody cznie. Sądziłam, że będzie pod wrażeniem, że potrafię powstrzy mać krzy k, ale wy chodząc z pokoju, ty lko pokręcił głową. Nazajutrz rano pojawiła się Gertie. Z jakiegoś powodu od kiedy przestałam się odzy wać, ludzie zaczęli do mnie mówić wy jątkowo głośno i powoli, jakby m dodatkowo ogłuchła. Ściągając ze mnie kołdrę, ry knęła: – Malka, przenoszą cię do przy tułku w lepszej części miasta! – Och, Gertie – zbeształa ją inna pielęgniarka, stojąca na drugim krańcu sali. – Nie strasz dzieciaka.

Gertie spojrzała na nią z iry tacją, potem skierowała wzrok na mnie. – Nie możemy się tobą dłużej zajmować, Malka. Potrzebujemy łóżka dla inny ch pacjentów, którzy lepiej reagują na leczenie. Nic z tego nie rozumiałam. Starałam się zachować ciszę, by ć grzeczna. Przecież nie śpiewałam, nie by łam wisenheimer, nie miałam sekretów. Zastanawiałam się, jak trafią do mnie tata z mamą, gdy zostanę przeniesiona. – Obiecacie mi, że powiecie mamie, gdzie jestem? – wy dukałam anemiczny m głosem. Gertie zmarszczy ła czoło i popatrzy ła na mnie wzrokiem, z którego przebijała litość. – Twoja mama wie, kindełe. My ślisz, że kto cię tam wy sy ła? Przy tułek dla sierot to miejsce, gdzie kobiety zostawiają dzieci, gdy nie mogą się nimi dłużej zajmować. Właśnie wtedy na kory tarzu wy buchła jakaś sprzeczka między personelem. Sły chać by ło kilka języ ków. Mi dispiace… Och, panie Aaronson, bardzo proszę. Niech to dziecko… kindełe… Per favore. É per il bambino. Devo aiutare… Nie mówi chyba poważnie… Ma pan lepszą propozycję, doktorze? W drzwiach stanęła Gertie i z gry masem na twarzy wskazała moje metalowe łóżko. Do sali wszedł przy garbiony mężczy zna. Miał pulchną twarz o smutny m wy razie, mimo iż jego poły skujące wąsy zawadiacko podkręcały się na końcach. Poruszał się ociężale. Podszedł do mojego łóżka i posłał mi blady uśmiech. – Ja przepraszać – odezwał się. – Ja nie mówić po angielski bardzo dobra. Hebrajski też nie. Na dźwięk jego głosu podciągnęłam się do góry, próbując usiąść. Przy glądałam się jego twarzy, jej matuzalemowy m bruzdom. – Pamiętać mnie? – spy tał. Bez fartucha i czapki wy dawał się drobniejszy, starszy. Powoli skinęłam głową. – Pan lodziarz? Pan Dinello uśmiechnął się z zakłopotaniem. – Jak ty się czuć? Jak noga? Niedobra? – Stopa trochę lepiej. – Potrafiłam mówić ty lko szeptem. Tak się ucieszy łam na jego widok, tak uradowałam, że ktoś mnie w końcu odwiedził – nawet jeśli by ł to ktoś, kogo ledwo znałam – że starałam się zachowy wać najlepiej, jak potrafiłam. Odgarnęłam kołdrę i pokazałam mu stopę, jasnoróżową i lekko wy koślawioną. – Bok już mnie prawie nie boli, ale noga tak. – Zaprezentowałam mu szy nę. – Niech pan spojrzy. – Zastukałam w nią. Podobał mi się ten pusty dźwięk. Wy my śliłam sobie rozry wkę polegającą na wy stukiwaniu krótkich melody jek i odliczaniu, po jakim czasie ludzie zaczną się iry tować. – Widział pan moją mamę? – spy tałam. Pan Dinello miał niepewną minę. Zaczął się rozglądać po sali. Na sąsiednim łóżku leżała

dziewczy nka, która śpiewała cienkim, płaczliwy m głosem „Zgaś światło, Panie Księży cu”. Inna zwrócona by ła do ściany i pociągała nosem, szlochając. Kołnierzy k pana Dinello przemókł od potu w miejscu, w który m ocierał się o szy ję. Mężczy zna położy ł ręce na kolanach, wziął głęboki oddech i ułoży ł usta w uśmiech. – Ninella pójść ze mną, dobrze? – powiedział. Sy n przy nosi mi nowy kolorowy telewizor, trzy dziestoczterocalowy sony trinitron, razem z ty m nowy m ustrojstwem, które na dużej kasecie nagra każdy program, jaki ty lko chcesz. – To magnetowid, mamo – informuje mnie. Mówi, że na ty m magnetowidzie będę mogła sobie nagry wać Dynastię i Dallas i oglądać odcinki, kiedy ty lko przy jdzie mi na to ochota. Ale nie robi to na mnie wrażenia. Jest osobny pilot, który nie obsługuje telewizora, i żeby go zaprogramować, trzeba chy ba sprowadzić instruktora z NASA. – Słono za to zapłaciłeś, prawda? Ale teraz, gdy jestem skazana na przeby wanie w swoim domu w Bedford, z przy jemnością zasiadam w zaby tkowy m fotelu Berta – ty m, który rok temu obiłam na liliowo – przed wielkim nowy m sony. Lubię to. O czwartej po południu proszę służącego, żeby przy niósł mi coś słodkiego – dżin z tonikiem i salaterkę naszy ch doskonały ch serpenty nek z sosem waniliowy m – i plaster zimnej zrazowej dla Petunii. Potem rozsiadamy się razem z Petunią, aby obejrzeć Donahue. Cóż za przy stojny mężczy zna! Jego show to teatr z prawdziwego zdarzenia. Te wszy stkie wy znania – zakazane romanse, potajemne adopcje, dorośli mężczy źni oznajmiający matkom, że są fejgele. Na pewno nie jest to gorsze od tego, co sama robiłam. Szokuje mnie ty lko to, że najwy raźniej ludzie, którzy dorastali w atmosferze pry watności, traktują to jak rozry wkę. Gdy pojawiłam się na Mulberry Street, wszy scy już o mnie wiedzieli. Wdowa DiPietro, w butach ortopedy czny ch i z kolorowy m różańcem na każdy dzień ty godnia. Wiecznie spocona pani Ferrendino, której potężne przedramiona łopotały, gdy się wachlowała w podomce. Pani Salucci, wy mizerowana koronkarka z ciemny mi kręgami pod oczami, wy dająca uszczy pliwe opinie na każdy temat, obojętnie, czy ją o to proszono, czy nie. Każda okolica ma swoje plotkary. Rozsiadły się przy schodach wejściowy ch niczy m trzy furie i patrzy ły na pana Dinello, który wnosi mnie po schodach jak malutką pannę młodą z ręką zarzuconą mu na szy ję i prawą nogą na szy nie sterczącą do przodu. Nigdy jeszcze tak bacznie mi się nie przy glądano. Kobiety przy sunęły twarze tak blisko, że widziałam szerokie pory w ich skórze, meandry czne brwi, pożółkłe, zniszczone zęby. „Aj, aj, aj!” – wołały, przesuwając dłońmi po moich drewniany ch kulach. Oczy wiście wszy scy w okolicy sły szeli o wy padku. Niektórzy widzieli, jak moja matka wraca

ze szpitala, ciężko stąpając po ulicy. Podobno z zemsty kopnęła konia i nawrzeszczała na pana Dinello, że zmarnował jej dziecko, że jej córka będzie teraz kaleką, że to jego wina. Co ma teraz zrobić? Z trzema dodatkowy mi gębami do wy karmienia i bez męża, który przepadł nie wiadomo gdzie? Wy daje mu się, że będzie mnie codziennie wnosiła na czwarte piętro i stamtąd znosiła? Jak zarobić na ży cie, mając niepełnosprawne dziecko? Ponoć widzieli, jak ułoży ła palce w „V” i jak splunęła przez nie na pana Dinello. A on ty lko stał jak potępieniec, nie mówiąc ani słowa. Najprawdopodobniej widzieli też plakaty z poszukiwany m Herszelem Bialy stokerem, rozlepione na latarniach i witry nach sklepów. Każdego miesiąca pojawiały się w okolicy ogłoszenia w jidy sz, po włosku i angielsku, z nazwiskami i krótkim ry sopisem mężczy zn, którzy opuścili swoje rodziny albo zaginęli: „Zaginął”, „Poszukiwany ”, „Ostatnio widziany ”. To by ła istna epidemia. We wszy stkich ty ch idioty czny ch bajkach na temat ży cia emigrantów „uboga, ale szczęśliwa” rodzina zarabia na handlu szmatami, z czasem otwiera sklep odzieżowy, który potem staje się Ralphem Laurenem. No proszę was. Brakuje jeszcze ty lko moty lków łopoczący ch skrzy dłami, elfów pogwizdujący ch na schodkach przeciwpożarowy ch i pieśni na ustach wszy stkich. Nie wiem, po co ludzie wy my ślają takie nonsensy. Na Lower East Side rodziny rozpadały się jak domki z kart. Mężczy źni masowo odchodzili od rodzin. Gdy by ście tamtego września zaszli na szkolne podwórko przy Ludlow Street, zobaczy liby ście jeszcze inną listę. Palące letnie słońce zamieniło Lower East Side w olbrzy mią szalkę Petriego pełną bakterii i zarazków. Lipiec i sierpień by ły sezonem polio. Dy ftery t, cholera, ty fus, gorączka reumaty czna. Każdej jesieni po powrocie do szkoły na murze podwórka dzieci znajdowały wy pisane kredą nazwiska kolegów z klasy, którzy zmarli w wakacje. Esther Lezack. Marta Horvath. Saul Pinsker. Nie trzeba by ło Phila Donahue. Nie trzeba by ło tabloidów. Ani dziennikarzy wy stający ch przed domem i rozpowszechniający ch nieudane zdjęcie, na który m przy pominasz Joan Crawford. We wrześniu 1913 roku mieszkańcy naszej dzielnicy zobaczy li na murze imię jeszcze jednego członka mojej rodziny. Napisane białą kredą, drżącą ręką, na krwistoczerwonej ścianie szkoły nr 42: „Rose Bialy stoker – ty fus”. Gdy pan Dinello w szpalerze sąsiadek wnosił mnie po metalowy ch schodach w swoim domu, nie wiedziałam jeszcze, że moja rodzina i pan Lefkowitz od kilku miesięcy poddani by li kwarantannie ani że moja siostra Róża umarła. Nie wiedziałam nawet, jakie jest położenie Mulberry Street względem Orchard Street. By ć może dzieliły je całe kilometry. Ulice wy dawały mi się oceanami kutego żelaza i cegły. Wiedziałam ty lko, że mama zniknęła, że gdzieś poszła, może na poszukiwanie taty ? I że nowe sąsiadki są inne od ty ch z Orchard Street, spowite obłokiem ciężkich kwiatowy ch perfum, w sukienkach o niety powy m kroju, pachnące olejkiem do włosów, rozmary nem, kawą i kamforą. Poły sk ich atramentowy ch włosów, fałdki tłuszczu na podbródkach.

Czułam na sobie ich badawczy wzrok, jakby m by ła jakimś nieznany m okazem przy rody. Nie próbowały nawet mówić szeptem: – Patrz na jej nogę. Nic dziwnego, że matka się jej pozby ła. – Generosa jest wściekła. Jakby mało mieli własny ch kłopotów. – Mówi, że to ty lko na pewien czas. Jakiś krawiec z Orchard Street łoży na jej utrzy manie. Do czasu, aż będzie mogła wchodzić po schodach. – Ha! Jeśli ona będzie chodzić po schodach, to ja będę latać. – Salvatore jest za dobry. My śli, że musi to odpokutować. – No to niech idzie do spowiedzi, zamiast sprowadzać do domu małą ammazza Christi! Państwo Dinello mieli trzech sy nów: Vincenza, Luigiego i Silvia. By li to krzepcy, atlety czni mężczy źni w kombinezonach roboczy ch i ciężkich butach; gdy człapali po schodach, cała kamienica aż drżała w posadach. Dowiedziałam się później, że pracowali jako operatorzy kesonu przy budowie nowego metra na Lexington Avenue, biegnącego na północ od Czterdziestej Drugiej. Każdego dnia coraz głębiej zapuszczali się w trzewia miasta – ze swoimi metalowy mi menażkami, wy szczerbiony mi łopatami i medalikami ze święty m Antonim na szy jach – by zmagać się ze skałą i kruszącą się ziemią, siecią ry nsztoków i istniejący ch już torów kolejowy ch, z tsunami brudu i odpadków. Co wieczór wracali do kamienicy na Mulberry Street niczy m ołowiane zjawy, pokry ci warstwą szarego py łu, w kombinezonach uwalany ch błotem. Nim zdąży li postawić stopę w kuchni, pani Dinello krzy czała „Aj, aj, aj!” i kazała im zdejmować buty. Ale choć wy pominała im ślady pozostawione na kory tarzu – niechlujne pocałunki z brudu, gnoju i cementu – pośpiesznie kreśliła znak krzy ża: doty kała czoła, serca, potem obu ramion. Grazie – szeptała, wznosząc oczy ku górze. Silvio i Vincenzo by li jeszcze kawalerami, ale mieli już kobiety wy ty powane na żonę. W Neapolu rodziny, które znały państwa Dinello, szy kowały się do wy słania swoich córek do Amery ki, aby zbudować most innej natury. By ła to ty lko kwestia pieniędzy i czasu. Ale najstarszy brat, Luigi, wziął już ślub z Annunziatą, wrzaskliwą, rzutką kobietą, która urodziła czterech wrzaskliwy ch, nieustannie okładający ch się pięściami chłopców. Najstarszy z nich, migający się od obowiązków nastolatek o imieniu Vittorio, większość czasu spędzał na ulicach. Bliźniacy Pasquale i Petro nie zwracali na mnie uwagi. Ale najmłodszy, Rocco, owszem. Liczy ł sobie mniej więcej ty le samo lat co ja, sześć lub siedem, by ł ży lasty i miał krzy we nogi. Jego oczy wy glądały jak nieustannie coś szacujące czarne szparki, a na głowie miał odstający kosmy k, który nie chciał się ułoży ć niezależnie od tego, jak grubą warstwą pomady posmarowała go matka. Od pierwszej chwili pojawiła się między nami wrogość. Na mój widok specjalnie zbaczał z drogi, żeby pokazać mi języ k albo wy dać z siebie nienawistne „buhaha”. Przezy wał

mnie Ragazza del Cavallo. Koniucha. Choć pan Dinello dawał mu za to kuksańca w poty licę, przezwisko szy bko do mnie przy lgnęło. Usły szałam, jak pozostali chłopcy też tak o mnie mówią, zupełnie bez emocji, każdego ranka na schodach, wy chodząc do szkoły. Nie chcieli by ć okrutni. By li po prostu zaślepieni i obojętni, co w zasadzie też jest rodzajem okrucieństwa. Postanowiłam, że dam Roccowi fangę w nos, jeśli kiedy kolwiek się do mnie zbliży. Państwo Dinello mieli także siostrzenicę, Beatrice, niezamężną, która pracowała dla pani Salucci z czwartego piętra, robiąc dla niej koronki. Klan Dinello mieszkał na drugim piętrze kamienicy przy Mulberry Street, zajmując trzy z czterech mieszkań. Ale ty le się w nich działo, taki panował tam gwar i harmider, że można by ło odnieść wrażenie, iż zajmują całą kamienicę w zabudowie szeregowej. Opanowali ją kompletnie, a ich głosy niosły się kanałami wenty lacy jny mi, oknami i kory tarzami, napełniając budy nek śmiechem i kłótniami. Mówili nie ty lko ustami, ale i cały m ciałem. Wy powiadając słowa, chwy tali w dłonie powietrze, wzruszali ramionami do sufitu, błagalnie wznosili ręce ku niebu, otwierali dłonie w teatralny ch prośbach. Choć nie mówiłam dobrze po włosku, mogłam się zorientować, o co im chodzi, po prostu na nich patrząc. Jakby m mieszkała w świecie mimów. W dniu mojego przy jazdu Generosa Dinello zmierzy ła mnie spojrzeniem – małe powy kręcane nogi, szy nę i kule – i wbiła wzrok w męża. – Ile razy ci powtarzałam? Nie kupuj konia od Węgra, bo będzie miał nierówno pod sufitem! – To nie wina konia. Mówiłem ci. To przez kurczaka! – ry knął pan Dinello. – Cholerny kurczak biegał luzem po ulicy. Przestraszy ł konia. A koń poszedł za dobrą cenę. – A więc w ten sposób oszczędzasz dla nas pieniądze? Sprowadzając do domu kalekę do wy karmienia? – Co miałem zrobić, Generosa? Zostawić ją w przy tułku dla sierot? Odesłać do zakładu dla obłąkany ch? – A od kiedy to ona jest naszy m problemem? – Od wtedy, od kiedy jest. A gdy by to Beatrice by ła na jej miejscu? Spójrz na nią, Generosa. – Pan Dinello wskazał na mnie ręką, jakby m stała na jakiejś wy stawie. – Bezbronna mała dziewczy nka. Po włosku na małą dziewczy nkę mówi się ninella. Nauczy łam się tego na podwórku. Sły sząc to słowo teraz, zorientowałam się, że nastał właściwy moment. Wy korzy stując umiejętności, które doprowadziły śmy z Florą do perfekcji, zalałam się łzami. Pani Dinello nie za bardzo podobała mi się z wy glądu, z jej uniesiony mi ciemny mi brwiami i srogimi zmarszczony mi ustami, ale przeczuwałam, że jej kuchnia jest dużo przy jemniejszy m miejscem niż ten jakiś przy tułek. – Proszę, pani Dinello! – zawodziłam. – Niech mnie pani nie odsy ła. Obiecuję, że będę

grzeczna. Obiecuję, że nie będę dużo jeść. Pani Dinello obrzuciła mnie spojrzeniem. Na oczy opadł jej kosmy k poły skliwy ch czarny ch włosów. Mały złoty krzy ży k zabły sł w jedwabisty m zagłębieniu jej gardła. Z ciężkim westchnieniem pokręciła głową. – Dobrze. Chcesz się zaopiekować małą kulawą ammazza Christi? – powiedziała do pana Dinello. – To zaopiekujemy się małą kulawą ammazza Christi. – Wskazując mnie, zrobiła ręką gest imitujący jedzenie, a potem udała, że ładuje coś szuflą. – Ale niezależnie od tego, jaka z niej kaleka, jeśli ma tu zostać, będzie pracować. Nie tak dawno temu, przed epoką lodówek, lód by ł cenniejszy niż złoto. Nic nie mogło go zastąpić i w większości miejsc na świecie po prostu nie istniał. Tam, gdzie wy stępował, nie by ło możliwości go przechowy wać ani przewozić. By ł to towar, który dosłownie topniał w rękach. Niewielu ludzi zdaje sobie z tego dziś sprawę. Ja też pewnie nie miałaby m o ty m pojęcia, gdy by nie by ła to moja dziedzina. Przez większą część historii ludzkości lód by ł czy mś niezwy kły m. Elitarny m. Rzadkim. Potężny m. Ulotny m. Prawdopodobnie już w V wieku przed naszą erą Grecy handlowali nim na ateńskich bazarach. Rzy mscy cesarze ściągali go ze szczy tów gór, egipscy ary stokraci sprowadzali z Libanu. Jednak przez wszy stkie te stulecia uży wano go wy łącznie do chłodzenia pły nów, nigdy do ich zamrażania. Do XVI wieku, kiedy to przy szedł na świat Giambattista della Porta. Ambicje tego ary stokraty samouka dorówny wały randze jego nazwiska. Urodzony w szlacheckiej rodzinie w pobliżu Neapolu, by ł mężczy zną o wąskiej twarzy, eleganckim jak kalia. Nosił haftowane kaftany z najszlachetniejszego jedwabiu, z krezą jak krąg świeczek na urodzinowy m torcie. Jak to mówią Włosi, by ła z niego una bella figura. Pod względem intelektu człowiek ten przy pominał ośmiornicę. By ł dramaturgiem, filozofem, kry ptografem i naukowcem. Meteorologia, fizjonomia, ogrodnictwo, astronomia, fizy ka – fascy nowało go każde zjawisko w przy rodzie. Niektórzy stawiają della Portę w jedny m szeregu z Keplerem i Galileuszem. Inni widzą w nim dobrze sy tuowanego dziwaka, który wdał się w rozwiązły romans z nauką, łącząc rzetelne ekspery menty z zamiłowaniem do rzeczy nadprzy rodzony ch. Stało się tak za sprawą najsły nniejszego dzieła della Porty, opublikowanego w 1558 roku. Magiae naturalis to obszerny, ilustrowany zlepek prakty k okulty sty czny ch, teorii z dziedziny fantasty ki i rzetelny ch ekspery mentów naukowy ch. Znajdziemy tam przepisy na róż do policzków i poprawę płodności. Instrukcje, jak „pięknie” oddzielić pestkę od brzoskwini. Opisy latający ch smoków. Pośród ty ch wszy stkich ilustracji, twierdzeń matematy czny ch i metafizy czny ch znajdziemy przepis na wino, które jest nie ty lko schłodzone, ale też z m r o ż o n e. W ty m celu, mówi della

Porta, należy zanurzy ć flakon wina w wiadrze ze śniegiem i saletrą, a potem wstrząsnąć nim. Saletra, czy li azotan potasu. Nada się nawet zwy kła sól – chlorek sodu. Sól bowiem przy spiesza topnienie lodu. Lód w drewniany m wiaderku della Porty zaczy na się topić, bo flakon z winem oddaje mu swe ciepło. Wino stopniowo się ochładza, aż w końcu zamarza, lód zaś ociepla się, aż wreszcie zupełnie roztapia. Stan stały przechodzi w stan ciekły, a stan ciekły w stały. Doskonały balet, wieczny przepły w energii; materia nie powstaje ani nie ginie, po prostu zmienia postać. Fundamentalne prawo nauki. Mrożone wino według przepisu della Porty staje się hitem na pełny ch przepy chu neapolitańskich balach. Ludzkość wy nalazła metodę produkcji lodów. Trzy wieki później w Nowy m Jorku, na Mulberry Street, w ciasnej kamienicy ze sklepem na dole, pan Salvatore Dinello każdego ranka wiernie stosuje tę metodę. Wy twórnia Lodów Dinello by ła jedną z niewielu fabry czek lodów na ówczesny m ry nku. Trady cy jne lody – gelato, jak je nazy wał – by ły jego prawdziwą namiętnością. Jednak, jak się później dowiedziałam, przy gotowy wał je ty lko dla swojej rodziny, i to na specjalne okazje, rozpły wając się nad nimi w zachwy cie i śpiewając arie operowe. Oh! Fragola! Crema! Dla celów komercy jny ch robił ty lko sorbety. By ły dużo tańsze i prostsze w produkcji. Łatwiej też się je sprzedawało, bo nie zawierały mleka. Mógł jeździć ze swoim wózkiem od włoskiej do ży dowskiej części Hester Street, nie martwiąc się zaleceniami koszerności. Jego manufaktura, mieszcząca się na parterze budy nku, nie by ła większa od zakładu pana Lefkowitza, jeśli pominąć dużą kuchnię i małe pomieszczenie biurowe we wnęce na ty łach. Nie zdawałam sobie wtedy sprawy, że pan Dinello by ł padrone, rodzajem nadzorcy – miniaturowy m hurtownikiem. Produkowanie sorbetów i lodów włoskich w mieszkaniach zostało zakazane w 1906 roku. Pan Dinello zorganizował zatem osobną małą komercy jną kuchnię w przedniej części sklepu na parterze i przeszedł całą skomplikowaną procedurę związaną z uzy skaniem licencji producenta i obwoźnego handlarza. Za dolara dziennie podnajmował ją, wraz z trzema wózkami, trzem inny m mężczy znom, który ch znał jeszcze z Neapolu. Płacili mu dodatkowe półtora dolara za lody cy try nowe, które im dostarczał, a które potem sprzedawali na wy znaczony ch trasach przy Canal Street, Wall Street i Broome. Wszy stko, co zarobili ponadto, zatrzy my wali dla siebie. Pan Dinello, jak się potem dowiedziałam, by ł szczodry m i uczciwy m padrone – mężczy źni sprzedający jego lody mieli zazwy czaj około półtora dolara zy sku dziennie, czy li pięćdziesiąt centów więcej niż większość pozostały ch sprzedawców. Dzisiaj oczy wiście to grosze. To właśnie tam, w tej małej „biurowej” wnęce za kuchnią produkcy jną, pan Dinello zrobił mi posłanie. Pod ty lną ścianą postawił ławkę. Pani Dinello ułoży ła na niej poduszki w kolorze wina, które przy niosła z salonu. Wy chodek znajdował się na podwórku. „Nie będziesz musiała

pokony wać żadny ch stopni”, powiedział pan Dinello, kładąc mnie na ławce. Dzieci wciąż mi mówią, że marzą o ty m, by mieszkać w fabry ce lodów. No cóż. Powodzenia. Wy soki sufit sklepu pokry ty by ł prasowaną blachą, a okno wy stawowe wy chodziło dokładnie na zgiełkliwą Mulberry Street z jej handlarzami, furmankami i wózkami obładowany mi towarami. Roznosiciele, dostawcy, sąsiedzi, mężczy źni z bractwa kościelnego kursowali wte i wewte od świtu do nocy, przekrzy kując się po włosku, neapolitańsku i angielsku, robiąc straszne zamieszanie. Nocą, gdy zimna kuchnia w końcu pustoszała, słały się po niej upiorne fioletowe cienie, przefiltrowane przez szpary w żaluzjach. Sły chać by ło szmery robactwa. Czasami przebiegał przez kuchnię truchtem ciemny rząd szczurów z dziury w kącie pokoju – ich zęby i ogony poły skiwały w półmroku, a ja wściekle atakowałam je miotłą. Ławka by ła wąska i się chy botała. Nigdy wcześniej nie spałam sama w pokoju. Okropnie tęskniłam za siostrami. Wy soko na ścianie wisiał drewniany krucy fiks, do którego przy mocowana by ła konwulsy jnie powy kręcana ludzka postać; przerażał mnie, my ślałam, że to rodzaj broni. Obok widniał obrazek w złoconej ramce, przedstawiający brodatego mężczy znę w obszernej brązowej szacie, który tulił do siebie różowiutkiego bobasa. Nad głowami mieli złote aureole. Patrząc na niego, czułam się jednocześnie przy gnębiona, przez wszy stkich zapomniana, jak i pełna nadziei. Może, my ślałam sobie, to jakiś znak. O świcie budził mnie dźwięk końskiego dzwonka i zwalisty mężczy zna łomoczący do drzwi. Pan Dinello w wy sokich butach i fartuchu w pośpiechu schodził po schodach. – Gennaro! – wołał, prowadząc zasapanego gościa do sklepu. – Prego. Gennaro miał na sobie gruby skórzany kitel włożony na kurtkę. Przy pasku dy ndała mu złowrogo para szczy piec w kształcie suwmiarki. Na ramieniu trzy mał ogromny, przy kry ty jutą kloc. Otworzy wszy łokciem drzwi do kuchni, rzucił go na stół z takim impetem, że ściany nieomal się trzęsły. Gdy odwinął pakunek, zobaczy łam poły skujący blok lodu. Wy ciągnął zza paska kilof i z wprawą wbił go w przezroczy ste serce bry ły. Niczy m szlifierz diamentów albo chirurg dokładnie wiedział, gdzie należy kierować dłuto, by powstała pajęczy na drobny ch szczelin. Lód pękał z odgłosem przy pominający m trzask łamany ch gałęzi. Mężczy zna raz po raz dźgał bry łę przery wany mi ruchami, zamieniając ją w mnóstwo kry staliczny ch szrapneli. By ło w ty m jakieś drapieżne piękno. Podczas gdy Gennaro rozłupy wał bry łę za bry łą, pan Dinello mielił porcje lodu w cy nowy m mły nku tak długo, aż zrobiły się miękkie jak śnieg, a potem nakładał je ły żkami do dużego metalowego kanistra. Razem z Beatrice przy dźwigał gar stojący na kuchence i przelali z niego do kanistra mętny bladożółty pły n. Po kuchni rozszedł się zapach cy try n. Potem wstawili kanister do wielkiej beczki z korbą. Pan Dinello obłoży ł go ze wszy stkich stron bry łkami lodu, a te posy pał solą kamienną.

Przed wy jściem do szkoły Rocco i pozostali bracia pomagali w obracaniu korby przy mocowanej do giganty cznej beczki. Robili to na zmianę, popy chając i tłukąc się nawzajem. Pierwszego ranka, leżąc na ławce z ty łu kuchni, miałam nadzieję, że pani Dinello w końcu przy pomni sobie o moim istnieniu i pomoże mi pójść do toalety. Ale sobie nie przy pomniała. Czułam się bardziej unieruchomiona i samotna niż w szpitalu. Tam miałam przy najmniej poczucie, że ktoś się mną zajmuje, że ktoś jest za mnie odpowiedzialny. A tutaj, upchnięta w biurowej wnęce Wy twórni Lodów Dinello, wstrzy mując mocz i słabnąc z głodu, by łam niemal zjawą, jak niemy obserwator gwarnego ula, w który m członkowie tej dziwnej rodziny kochali się i pracowali, śmiali i kłócili w nieznany m mi języ ku, odwróceni do mnie ty łem. Chłopcy z przeraźliwy m zgrzy tem na zmianę obracali korbą, wprawiając w ruch skąpany w lodzie i soli kanister, z którego wy lewała się i rozbry zgiwała pły nna zawartość. Pracowali w pośpiechu. Większość ówczesny ch zakładów produkcy jny ch wy korzy sty wała silnikowe maselnice i beczki. Ale rodzina Dinello nadal obsługiwała ręcznie swoją wielką maszy nę do lodów. Gotowe sorbety ponakładali do zmrożony ch metalowy ch menażek z ciężkimi pokry wkami, które owinęli w jutę, a potem pomogli panu Dinello znieść je na dół i załadować do czterech wózków. Gdy chłopcy wy szli do szkoły, sprzedawcy zapłacili panu Dinello dzienną stawkę, a on ruszy ł ze swoim rozklekotany m wózkiem ciągnięty m przez płochliwego węgierskiego konia w głąb Mulberry Street, śpiewając „Loo-dy, loo-dy ”, kuchnia wy glądała jak pobojowisko. Menażki, stopiony lód, przemoczona juta, chochle, obierki cy try ny, wór granulowanego cukru… Pani Dinello zlustrowała ten kipisz niczy m sanitariuszka pole bitwy. By ła krzepką kobietą o rozłoży sty ch biodrach, a jej oczy w głębi twarzy przy pominały dwa czarne kamy ki wrzucone do sadzawki – poniżej miękkie ciało marszczy ło się w plisy. Z westchnieniem wy tarła dłonie w fartuch. Tutto questo, powiedziała. „To wszy stko”. Podniosła chochlę, jakby to by ła zdechła my sz, i z pogardą upuściła ją do cy nowej balii. Głośno sapnęłam. Najwy raźniej dopiero wtedy zdała sobie sprawę z mojej obecności. – Ach – powiedziała, marszcząc czoło. – Ninella. No dobra. – Pstry knęła palcami. – Wstajemy. Wstajemy, wstajemy ! – Klaskała w dłonie. Starałam się podnieść. Rąbek koszuli nocnej zaplątał mi się w szy nę. – Bardzo proszę… – odezwałam się, próbując się uwolnić i mocując z kulami. – Toaleta? Pani Dinello pokręciła głową i odeszła w kierunku drzwi. Zrozumiałam, że oczekuje, że dam sobie radę sama. – Uno, due – liczy ła, wy bijając dłońmi ry tm, aby łatwiej mi by ło stawiać kroki. Problem stanowiły nie ty lko moje nogi, ale i ręce. By łam za mała i zby t słaba, by przez dłuższy czas

utrzy mać się na kulach. Dobrnęłam do pani Dinello i runęłam jak długa. – Di nuovo – rzuciła. – I jeszcze raz. Wskazała na podwórko. Gdy z wielkim wy siłkiem dowlokłam się do wy chodka, pani Dinello stanęła za mną i otworzy ła mi drzwi. Z wejściem do ciasnej kabiny musiałam poradzić sobie sama. Prawą nogę miałam wciąż unieruchomioną szy ną; podskakiwałam na lewej, podciągając do góry koszulę nocną. Okropnie się bałam, że upadnę albo nie zdążę na czas. „Koniucha”. Strach pomy śleć, jak by mnie przy zy wali, gdy by m się ufajdała. Gdy się załatwiłam, pani Dinello kazała mi przejść wąskim kory tarzem, a potem przez cały sklep – bez żadnej pomocy. Nie rozumiałam, dlaczego tak dużo ode mnie wy maga; wy dawało mi się, że z patrzenia na moje zmagania czerpie jakąś perwersy jną przy jemność. Gumowe zakończenia kul grzęzły w szczelinach między podłogowy mi deskami. Szarpałam się i miotałam, aż łzy napły wały mi do oczu. My ślałam o mamie, o Belli, o Róży i o Florze, wy obrażałam sobie, że pewnie są ty siące mil stąd, że wy jechały gdzieś, że wciąż szukają taty. Szczątkowe informacje o ty m, co naprawdę się stało, nie układały się w spójny obraz, by ły odłamkami czegoś większego, rozpękniętego, czego nie potrafiłam połączy ć w całość. Kiedy wreszcie ktoś mi wy tłumaczy, co się stało? Szlochałam, pociągając nosem, i nic nie mogłam na to poradzić. Gdy dobrnęłam do swojej ławki, pani Dinello pomogła mi się położy ć i upchała mi pod nogą dodatkowe poduszki, by ją podeprzeć. Dopiero wtedy dała mi jeść: kromkę suchego chleba i kawę z ciepły m mlekiem. Wy dawało mi się to iście królewskim przy smakiem! Pałaszowałam łapczy wie, z wdzięcznością. By ło mi wsty d, że jestem taka głodna, że zachowuję się jak bezradne zwierzątko. Pani Dinello ułoży ła naczy nia w balii i postawiła na kuchni czajnik. Gdy woda zawrzała, szczodrze polała nią duży emaliowany blat i wszy stkie leżące na nim utensy lia, urządzając im chrzest z ukropu. „Ajajaj”, mamrotała. Owinąwszy rękę gruby m ręcznikiem, zamieszała ły żkami i szpatułkami zanurzony mi w my dlinach. Gdy skończy łam śniadanie, wy jęła mi z rąk kubek. Nasze oczy na krótką chwilę się spotkały – moja twarz wy sunięta ku niej – nieśmiały kwiatek, delikatny, brązowooki, drżący. Ry sy pani Dinello nieco złagodniały. Oczy jakby się ociepliły. Nagle spojrzała na mnie bez niechęci, za to z jakimś smutkiem i niedowierzaniem – z czy mś na kształt litości. Koniuszki jej palców przy pominały rodzy nki. Delikatnie musnęła mój podbródek. – Jesteś taka maleńka – wy szeptała, kręcąc głową. – Jak można coś takiego zrobić dziecku? Potem cofnęła się i zmierzy ła mnie wzrokiem. – Jutro pomagasz – oznajmiła, wskazując na bałagan za plecami.

Rozdział 4

T

akie miałam wtedy problemy. Kto by przy puszczał, z czy m przy jdzie mi się bory kać

w przy szłości. Dziś rano przed domem zatrzy muje się samochód. Bły szczący czarny sedan z przy ciemniany mi szy bami. A w środku? Jeden wrzód na ty łku z drugim. Prawnicy z Beecham, Mather & Green. Czempioni branży. Właśnie z sukcesem zablokowali oskarżenia przeciwko mnie w sądzie karny m, ale rodzice dziewczy ny nie dadzą za wy graną i wniosą pozew cy wilny. Co do cholery ? Jedno niefortunne, dziesięciosekundowe zajście i my ślą, że będę utrzy my wać ich córkę do końca ży cia? Litości. To nie kopnięcie konia, które okaleczy łoby ją na zawsze. Nawet nie by ło siniaka! A przecież wszy scy widzieli, że poszłam jej na rękę! Poza ty m zamierzam zaskarży ć NBC za zerwanie kontraktu. Moim zdaniem od początku szukali pretekstu, żeby mnie wy lać. Ci nowi prawnicy mi odradzają. Ale co z tego? Co oni wiedzą o walce? Wszy scy jak leci mają ary stokraty czne buźki. Staranne fry zury, za które zapłacili majątek. Różowe koszule. Końce krawatów przerzucone przez ramię. Bazgrzą w ty ch swoich eleganckich notesikach wieczny mi piórami w szy lkretowy ch oprawach. To nowy wy chów, nikt już nie opowiada dowcipów. W ogóle ich nie odróżniam oprócz jednej dziewczy ny, panny Slocum. Drobniutka, nie wy ższa ode mnie. Wy chudzona poważna twarz. Włosy żółte i szty wne jak słoma. Może i jest atrakcy jna, w jakimś niewy szukany m sty lu paniusi z Dzikiego Zachodu – można by ją sobie wy obrazić w innej epoce, w powozie, w czepku z kraciastej bawełny, strzelającą z bata. Nosi bluzki z ogromny mi kokardami pod szy ją. Kiedy zapy tałam, po co jej one, oznajmiła, że to „kokardy autory tetu”. Powiedziałam jej, że przy pominają naszego zabawkowego klauna – Pana Cętkę. Pozostali prawnicy nalegali, aby w sądzie reprezentowała mnie kobieta. Miało to ich zdaniem „złagodzić” mój obraz w oczach ławy przy sięgły ch. Wolne żarty. Jeden rzut oka na pannę Slocum i wiadomo, że to mała żmija. Chciałam skorzy stać z pomocy prawnika, który zawsze prowadził nasze interesy, ale Isaac nie chciał o ty m sły szeć. „Przecież to Edgar cię w to wpakował, mamo” – powiedział. Niech będzie, zalegaliśmy trochę z papierami. Gdy w księgach pojawiły się niejasności, spreparowaliśmy na poczekaniu kilka faktur. Nie pomogło też pewnie to, że przeciwko Edgarowi toczy się teraz kilka procesów. No dobra, tu mnie macie: owszem, przechwalałam się kiedy ś, że „podatki są dla piszerów, niech płotki je sobie płacą”. Żartowałam, na miłość boską. By łam wisenheimer! Skąd, u licha, mogłam wiedzieć, że kobieta siedząca obok mnie w restauracji Trader

Vic’s jest dziennikarką „Page Six”? No więc mamy oskarżenie o miganie się od podatków, a do tego proces cy wilny. Jedno małe potknięcie i ludzie zaczy nają prześwietlać całe twoje ży cie. Zaczy na się wolna amery kanka, włażą ci drzwiami i oknami, stajesz się darmową rozry wką dla każdego niezadowolonego z ży cia i lubującego się w oszczerstwach zera, jakie kiedy kolwiek spotkałeś. Kiedy moi nowi prawnicy zjawili się u mnie po raz pierwszy, poprosiłam Sunny, by poczęstowała ich lodami. Kruszonka kawowa, waniliowy burbon. W naszy m dawny m eleganckim sty lu. Najwy ższa klasa. Pijawki siedziały w moim salonie i wy chwalały smak lodów pod niebiosa, po czy m wy stawiły mi rachunek za kwadrans swojego cennego czasu, który spędziły na ich jedzeniu. W rewanżu wy słałam im rachunek – dokładnie na tę samą kwotę – za lody, które zżarli. Teraz, kiedy się tu złażą, mówimy ty lko o interesach i niczy m inny m. Szkoda. Gdy Edgar by ł naszy m prawnikiem, Bert i ja zawsze mieliśmy pod ręką pojemnik z lodami w jego ulubiony m smaku – czarnej wiśni – a potem siedzieliśmy nad basenem, popijając lody martini. Jedy ną osobą, której towarzy stwo mogę ostatnio znieść, jest Jason. Ma letnią przerwę w studiach, więc wrócił do domu i wpada do mnie co czwartek. Mój szofer odbiera go z dworca. Sunny pomaga mi włoży ć czerwone jedwabne kimono. Czesze mi włosy. Nakłada makijaż. Sadza mnie w bladofioletowy m sty lizowany m fotelu z podłokietnikami w oranżerii. – Włącz klimaty zację – proszę – i rozpy l trochę shalimara. – Odsłonię też żaluzje, dobrze, pani Dunkle? – Dy ga nieznacznie w charaktery sty czny sposób. Filipińczy cy. Najmilsi ludzie na ziemi. Przez te wszy stkie lata Sunny jako jedy na nie rozmawiała z gazetami. Pociąga za sznurek i odsłania widok za oknem. Rozpościerający się od trawnika i basenu po jezioro i nefry towe wzgórza ry sujące się delikatnie na przeciwległy m brzegu, a kończący ząbkowany m rąbkiem na hory zoncie. Jest wspaniały. Ale poza ty m ten dom niewiele dla mnie znaczy. Bert urządził go podług własnego gustu, własny ch marzeń. To on korzy stał z kortu tenisowego. Jasne, że basen okazał się dobry m pomy słem, gdy Jason by ł mały. Ale teraz utrzy manie go jest jak wrzód na dupie. „Lil, powinnaś z niego korzy stać – narzeka Rita. – Gimnasty ka pomoże ci na nogę”. Nie chcę pomagać mojej nodze. Już wy starczająco jej pomogłam. Jestem zmęczona. Mam dość. Odliczam dni do powrotu na Park Avenue. Oddajcie mi jak najszy bciej mój Nowy Jork. Wszy stkie te eleganckie dzielnice mieszkaniowe na przedmieściach, te posesje, są jak galareta. Uwierzcie mi, moi mili: to w wielkim mieście chcecie się zestarzeć, nigdzie indziej. Sale koncertowe i galerie na wy ciągnięcie ręki. Cukiernie i sklepiki z alkoholem tuż za rogiem. Można oprzeć się na wózku na zakupy, nie potrzeba laski. Otaczają was ludzie w każdy m wieku: na

ławeczce w parku, w autobusie, wszędzie rozgry wa się jakiś wodewil. Jednak po incy dencie w moim programie telewizy jny m jakieś szmuki z „New York Post” rozbiły obozowisko pod moimi oknami, zatruwając ży cie portierowi. Fotografowie, dziennikarze rubry k plotkarskich. Pojawił się Geraldo Rivera. Rozzłoszczeni członkowie zarządu przy gotowy wali się do walki. Te hieny. Ty py z Wall Street, medialne szy chy, wszy scy. Zarabiają z szesnaście milionów na głowę; żeby ście widzieli, jak się puszą i stroją w piórka w ty ch swoich cholerny ch windach: neseserki z cielęcej skórki za siedemset dolarów, garnitury od Armaniego; te ich samochody. Za wzmiankę w „Women’s Wear Daily ” albo w „Town & Country ” sprzedaliby własną córkę. Ale nagle to ja wzbudzam „niepotrzebną sensację”? Litości. A jednak kazałam służbie zamknąć apartament – jak robię to każdej zimy – i przy jechałam do Bedford. Prawnicy uznali, że lepiej będzie „przeczekać to w ukry ciu”. Niech to powiedzą wozom transmisy jny m. Ogrodnik, lokaj, basenowy chodzą wokół mnie na paluszkach. Może dlatego, że to nowi pracownicy, ale nawet Sunny kłania mi się w pas. „Boją się ciebie, mamo” – mówi Isaac. Dlaczego? Bo zmusiłam ich do podpisania klauzuli poufności? Bo mówię, co my ślę, i dokładnie wiem, czego chcę? Dlaczego mam udawać, że ludzie oddają mi przy sługę, skoro im za to płacę? Nie mam czasu na takie bzdury. Kiedy osiągnie się pewien wiek, ech, ludzie zaczy nają cię traktować jak głupią, głuchą i niepotrzebną. Ale, moi mili, kobiety w moim wieku powinno się zatrudniać jako szpiegów doskonały ch. Mogły by przejechać przez sowiecką granicę tam i z powrotem i nikt nie zwróciłby na nie uwagi. Ale ze mną im się to nie uda. Już ja się o to postaram. – Sunny ! – wrzeszczę do interkomu na widok cadillaca zatrzy mującego się na podjeździe. – Więcej dżinu! Opróżniłam już moją szklaneczkę. Przez boczne okno widzę, jak cadillac skręca i zatrzy muje się z chrzęstem kół. Hektor obchodzi go dokoła i otwiera drzwi, w który ch pojawia się mój wnuk. Jason. Stawia stopy na żwirowej ścieżce, ziewa i się przeciąga. Jest ty czkowaty, przy pomina panterę – nieoswojony ze swoimi mięśniami i dumny z nich, jak to nastolatki w jego wieku. Nie może się oprzeć i zerka na swoje odbicie w przy ciemniony ch szy bach samochodu. Patrzę, jak odchy la głowę i z uznaniem muska ręką swoją żuchwę. Włosy na czubku głowy wy glądają jak chry zantema, a te z ty łu są dziwacznie długie, przy cięte w klin. Kto się tak czesze? Pół chłop, pół baba, jakby fry zjer nie mógł się zdecy dować. Wciąż nosi tę farkakte agrafkę w uchu i tę paskudną nabitą ćwiekami obrożę, z którą nie chce się rozstać (Petunia ma lepszą!). Ubrany jest w T-shirt, który własnoręcznie zniszczy ł. Ma oderwane rękawy, a przód wy gląda, jakby kot

podrapał go pazurami. No naprawdę, czy taki przy stojny chłopak musi z siebie robić flejtucha? Ostatnio pomalował sobie oczy na czarno. Powiedział, że jego dziewczy na zrobiła mu makijaż. – Na pewno nie jesteś fagełe? – spy tałam. Chy ba chciałby wy glądać jak twardziel, ale z tą dziecięcą buźką niewiele wskóra. Może się przebierać, ile chce, powodzenia. Nieważne. „Sty l” mojego wnuka iry tuje jego matkę jeszcze bardziej niż mnie i chy ba o to w ty m wszy stkim chodzi. Poza ty m na początku roku Jason przeniósł się z ekonomii na studia teatralne. Isaac nieomal dostał zawału i zadzwonił do mnie w panice. Ale czy to takie ważne? Dzieciak i tak ma więcej zmy słu do biznesu niż jego ojciec. Ale niech się Isaac trochę pomartwi. Jason bawi się parą okularów przeciwsłoneczny ch, po czy m wrzuca je do torby na zakupy, którą trzy ma w ręku. Bierze głęboki oddech, jakby się na coś szy kował. Potem daje susa przez żwir prosto pod drzwi wejściowe. – Hej, co tam? – Sły szę, jak zagaduje do portiera, a jego głos rozbrzmiewa echem w przedpokoju. – Babcia na górze? Wbiega po marmurowy ch schodach i sekundę potem staje w drzwiach. Ech, młodość! – Cześć, babcik. Co sły chać? Rzuca torbę na fortepian z głośny m stuknięciem, podchodzi do fotela, pochy la się i daje mi szy bkiego suchego buziaka w policzek. Pachnie zasy pką dla niemowląt i fry tkami. – Wszy stko wporzo? – Podejdź no tu bliżej – uśmiecham się. – Niech ci się przy jrzę. Krzy wi się, ale robi, co każę. Kładę mu rękę na policzku. Czuję jędrność młodzieńczej skóry. Chłopak wy gląda jak adonis i doskonale o ty m wie. Ma głęboko osadzone zielone oczy, takie same jak jego dziadek. Wy datne kości policzkowe. Burza loków na głowie, ciemny ch jak mocna kawa. – Och – wzdy cham – taki punim. Łamacz serc. Obróć się. – Babcik – jęczy, ale robi to, o co proszę, i to z ży ciem. My śli, że nie widzę, jak napina bicepsy i prostuje ramiona. Młodzi mężczy źni nigdy nie będą już tak piękni jak w dziewiętnastej wiośnie ży cia. – Taki tuches! – Śmieję się i poklepuję go po pupie. – Aj, aj, z czego zrobione są te spodnie? – Ze skóry. – Ze skóry ? Na dworze jest dwadzieścia siedem stopni. Kto, do diaska, nosi skórę w sierpniu? Co to jest „Sandinista”? – Pokazuję na jego pociętą koszulkę. – Pły ta The Clash – odpowiada, patrząc na swój T-shirt, jakby dopiero teraz się zorientował, co na siebie włoży ł. – Puszczałem ci ją ty dzień temu, prawda? Sandiniści to partia socjalisty czna w Nikaragui. – Ach tak? – Poprawiam sobie okulary. – To teraz jesteś socjalistą?

Wzdy cha. – Zawsze by łem socjalistą, babcik. – Oczy wiście, tatełe. – Uśmiecham się, poklepując go po dłoni. – W końcu to ja opłacam twoje czesne. Siadaj. Jason przy suwa fotel. Jeden z ty ch od Hepplewhite’a, obity brzoskwiniowy m jedwabiem – na który m Petunia uwielbia się wy legiwać. Mój wnuk rozsiada się w nim, szeroko rozkładając nogi. Przy pomina swojego pradziadka, nie może usiedzieć spokojnie. Przebiera nogami, skubie agrafkę sterczącą z ucha. Ucieka gdzieś wzrokiem. – Mam ty lko parę godzin – mówi, spoglądając na basen. – Muszę złapać powrotny o drugiej pięćdziesiąt cztery, żeby zdąży ć na próbę. Jason należy do grupy teatralnej o nazwie Alert. Ojciec Jasona mówi o nich „bezrobotni in spe”. W zeszły m roku widziałam jeden z ich spektakli wy stawiany w opuszczony m magazy nie na końcu Pierwszej Alei. Jason bardzo się przejął, że przy jdę na przedstawienie, co, naturalnie, doceniłam i przez co by łam cała kwel. Ale w gruncie rzeczy to całe przedstawienie niewiele mnie obchodziło. By ło okropnie hałaśliwe, a siedzenia koszmarne. Jason odczy tał cy kl haiku, który ch nie zrozumiałam. Potem grał na gitarze elektry cznej, podczas gdy dwie dziewczy ny wy malowane szminką tarzały się na prześcieradłach rozwleczony ch po podłodze, klnąc na Ronalda Reagana. By ł jeszcze poeta, dziewczy na w tutu, muzy k grający na ukulele, jeden unicy klista i tancerz ekspresjonista, ale brakowało jakiegokolwiek scenariusza. Wy glądało na to, że każdy jest na coś wkurzony. Przy pominało to wodewil dla malkontentów. – Pracujemy nad nową sztuką dla Alertu – informuje mnie Jason. – Obsmarujemy wszy stkich: Thatcher, wojnę w Salwadorze, Billa Bennetta. Będzie ekstra. Puka Sunny. Srebrna taca chwieje się niezdarnie pomiędzy jej biodrami a futry ną drzwi. – Pani Dunkle? – Tutaj. – Wskazuję na stolik kawowy, rzekomo ory ginalny ludwik który ś tam. – Połóż butelkę, lód i wszy stko. Chcemy zostać sami. Nowa sztuka? Naprawdę? Wspaniale – zwracam się do Jasona. – Drzwi! – krzy czę za Sunny. – Sjesta po pracy ? – żartuje Jason. – Nie ma jeszcze południa, babciu. – Ech, cicho bądź. Napijesz się, prawda? – No cóż. – Uśmiecha się szelmowsko, unosząc brwi. – Skoro nalegasz. Zawsze to samo. Pochy la się i zaciera ręce w oczekiwaniu. W ubiegły m roku w stanie Nowy Jork podwy ższono wiek legalnego spoży wania alkoholu, więc formalnie rzecz biorąc, mój wnuk nie może jeszcze pić. Ale my, Ży dzi, nie po to przez czterdzieści lat tułaliśmy się po pusty ni, żeby nie wolno mi by ło napić się dżinu z moim potomkiem. Lecz gdy Jason sięga po szczy pczy ki do lodu, klepię go po dłoni.

– Nie tak szy bko. Co mi przy niosłeś? – Och, parę naprawdę niezły ch kawałków. – Skacze na równe nogi. Podchodzi do fortepianu i wy ciąga z torby pły tę. – Zakochasz się w nich albo je znienawidzisz. Pokazuje mi album w paskudnej wściekłoróżowej okładce poprzecinanej odblaskową zielenią. – Klasy czny punk – oznajmia. Wy jmuje jeszcze jedną w niebieskiej papierowej koszulce. – I trochę nowości. The Butthole Surfers. Aztec Camera. Grandmaster Flash. – Może by ć. – Wrzucam nam po trzy kostki lodu do szklanek. Wy dają dźwięk, jakby uderzy ły o marmur. – Wiesz, gdzie stoi sprzęt. – Super. – Wy ciąga jasnoróżowy kwadracik. Teraz dopiero jest szczęśliwy. Całkowicie zaaferowany. – Zaczniemy od tej. Sex Pistols. Pstry kam palcami i wskazuję na pły tę. – Przy nieś ją tu. Chcę zobaczy ć. – Johnny Rotten, frontman, ma jeszcze inną kapelę. Nazy wa się PIL. Ale nie jest nawet w połowie tak dobra. – Jason dumnie wręcza mi album. Poprawiam okulary i oglądam. Okładka przy pomina list od zakładnika. – Johnny Rotten? – krzy wię się. – Rodzice tak go nazwali? Zgniłek? – Nieee. Naprawdę nazy wa się John Ly don. Zmienił nazwisko. – Ly don czy Rotten, jeden pies. – Wzruszam ramionami. – Gdy by zmienił na Grossberger, to dopiero by łoby coś. Jason puszcza pły tę, a ja nalewam nam po dużej porcji dżinu z tonikiem. W jednej chwili oranżeria rozbrzmiewa dzikim dudnieniem. Piosenkarz, jeżeli można go tak nazwać, wrzeszczy, że jest anty chry stem. Że chce by ć anarchistą. Jasne, że chce, my ślę sobie, dopóki nie będzie musiał wezwać straży pożarnej albo skorzy stać z usług poczty. Petunia, która spała dotąd na poduszce, zry wa się i w panice chowa pod sofą. – Dobrze. Tej już wy starczy – mówię. Jason ze zgrzy tem podry wa igłę. – By łem ciekaw, jak długo wy trzy masz – śmieje się. – Gdy by m miała ochotę posłuchać, jak ludzie się na mnie drą, zaprosiłaby m na obiad twoich rodziców. – Pełna zgoda. Okej, spróbujmy z tą. – Wy jmuje z okładki inną pły tę i ostrożnie niesie ją do stolika z adapterem. – A właśnie – mówi, z powrotem na fotelu – à propos rodziców, mama i tata cię pozdrawiają i… no wiesz, przepraszają, że nie wpadli razem ze mną, bla, bla, bla. Przewraca oczami. – Och, a więc wiedzą? – py tam wy niośle. Jason wzrusza ramionami.

– Ej no, sam ich rzadko widuję… – Ury wa. Przez kilka minut sączy my sobie dżin z tonikiem i słuchamy. Ty m razem utwór ma zacinający się elektroniczny ry tm, jak muzy ka dla robotów. W końcu rozbrzmiewa głos skandujący, jak to jest „na krawędzi” i jak usiłuje nie stracić głowy, po czy m gorzko się śmieje. Wszy stko razem nie by ło aż tak nieprzy jemne. Zdecy dowanie ory ginalne. Komentuję po chwili: – Tak naprawdę to on nie śpiewa, no nie? – To się nazy wa rapowanie, babcik. – Rapowanie? Tam, skąd pochodzę, mówią na to „kweczenie”. Patrzy na mnie z wy rzutem. Nie mogę powstrzy mać uśmiechu. On wie, że udaję wisenheimer. – Może i ja powinnam porapować. – Chichoczę, mieszając palcem dżin z tonikiem. – Jeśli wierzy ć gazetom. – Tak, wiem. – Jason posępnieje. – Co sły chać w twojej sprawie? – Meszugene. – Wzruszam ramionami i sięgam po butelkę. – Nie jestem pierwszy m przedsiębiorcą, któremu zdarzy ł się wy padek w miejscu pracy. Albo którego skontrolowali. Błagam. Dolejesz, tatełe? Jason uśmiecha się, bły skając nieskazitelny mi śnieżnobiały mi wy prostowany mi przez ortodontę amery kańskimi zębami. Ma lśniące włosy. Wpatruję się w doskonałą, dziecięcą twarz mojego wnuka, gdy sumiennie nalewa nam drugą kolejkę dżinu z tonikiem. Słuchamy z Petunią muzy ki, która go zachwy ca, doświadczając razem z nim jego pasji i gniewnej przy jemności. Ludzie my ślą, że nastolatek to wrzód na ty łku. No cóż, owszem. Ale nie wtedy, kiedy zrozumiesz, co go fascy nuje. Ludziom wy daje się też, że starzy nie potrafią docenić żadnej nowości. A jeśli potrafią, to robi się z tego wielkie mecy je. Od razu trzeba to wy korzy stać w reklamie: babcia na motocy klu – no po prostu boki zry wać; dajmy babinę tańczącą po kuchni rock and rolla z mopem Mop & Glo w ręku – no ubaw po pachy ! Błagam. Nie obrażajcie mojej inteligencji. Jakby m nie sły szała Salvatore’a Dinello śpiewającego arie operowe w kuchni. Albo Enrica Caruso i Sophie Goodman. Judy Garland. Edith Piaf. Och, za każdy m razem by ły to fajerwerki! Sinatra akurat niespecjalnie mnie ruszał. Jego głos za bardzo przy pominał mi facetów z sąsiedztwa. Ale Henry Mancini? Cudowny. Sarah Vaughan? Gene Kelly by ł moim zdaniem równie dobry m piosenkarzem jak tancerzem: palce lizać. Johnny Mathis. Ech, a Harry Belafonte! Elvis, Beatlesi, the Supremes – lubiłam ich wszy stkich już wtedy, gdy debiutowali. Moje dzieci mi nie wierzą. Ale jeśli co miesiąc trzeba wy my ślać nowy smak lodów, moi mili, to trzeba by ć otwarty m na nowe pomy sły. Liczy się świeży, kreaty wny umy sł. Poza ty m

w naszy m programie Sundae Morning Funhouse gościliśmy na ży wo wszy stkie nowe gwiazdy. Dance-o-rama by ło najpopularniejszą częścią naszego show. Jakiś kry ty k zarzucił nam kiedy ś plagiat American Bandstand, ale przecież to by ł konkurs, na miłość boską, i ty lko jedna piosenka. Małe dzieci więcej by nie wy trzy mały ! W naszy m studiu pojawiały się także wielkie nazwiska. By ła Dusty Springfield. Neil Sedaka. Frankie Valli. Ohio Express zaśpiewał swój hit Yummy Yummy Yummy, który dzieci wprost uwielbiały. W latach siedemdziesiąty ch przy jechał Bobby Sherman i zgodził się, żeby go nazy wać „Bobby Szerbet”. Oczy wiście moim absolutny m fawory tem jest Johnny Cash. Ten jego bary ton jak gorące toffi doprowadzone do wrzenia. Ale nigdy nie udało nam się sprowadzić go do Sundae Morning Funhouse. W domu słuchałam jego pły t tak często, że Bert stawał się zazdrosny. Jason podnosi szklankę do światła i marszczy brwi. – O rany, pusta – mówię. – Jeszcze jedną? Kręci głową i zawadiacko mruga okiem. Wsuwa rękę głęboko do kieszeni skórzany ch spodni – nie mam pojęcia, jak mu się to udaje, bo spodnie ma strasznie obcisłe – i wy jmuje zwitek papieru. – Tadam! – Uśmiecha się promiennie. – Czas podkręcić atmosferę, co nie, babcik? – Ach, ty wstrętny dzieciaku! – Klepię go w kolano. – Ładnie to tak babcię kusić do złego? Popielniczka jest tam – wskazuję – obok fortepianu. Zapałki w pudełku. Mój wnuk przez chwilę się szamocze, wy jmuje wszy stkie akcesoria, a potem zapala. Kilka razy zaciąga się głęboko, a potem podaje mi to coś, co ostrożnie trzy ma kciukiem i palcem wskazujący m. To nasza ulubiona część jego wizy t. – Rany – mówi, wy dmuchując dy m z uśmiechem. Krztusi się trochę. – Wiesz, gdy by starzy zobaczy li, co robimy, dostaliby szału. – No to niech zobaczą – odparowuję. – Od czego są babcie, tatełe? Staram się utrzy mać dy m głęboko w płucach, jak uczy ł mnie Jason. Trochę się krztuszę, próbuję zamienić to w chichot. Mniejsza z ty m, jak smakuje, liczy się wy jątkowo przy jemny efekt. Ręką wskazuję, żeby napełnił szklanki. – No to opowiadaj – mówię – o dziewczy nie, o ty ch twoich okropny ch rodzicach, pracy na lato, o Alercie. – Dobra – wzdy cha sennie, rozglądając się wokół. – Nie masz może przy padkiem trochę lodów? Wy bucham śmiechem. – Ech, ty mały sznorer. Hmm. Niech pomy ślę. Mamy chy ba Skalistą Drogę. Klonowy

Orzech. Truskawkę. Kawę. I chy ba zostało też trochę waniliowego toffi… – Och. – Uśmiecha się pożądliwie. – Brzmi cudownie. Wszy stko. – No co ty nie powiesz? – Zaplatam ręce na piersi. – Klonowy Orzech, o rajciu. – O kurczę… – Z jękiem unosi oczy w stronę sufitu. – Ale się ujarałem. Naciskam guzik w interkomie. – Tak, pani Dunkle? – sły chać z oddali głos Sunny. Dopiero teraz to zauważy łam. Interkomy to zadziwiające urządzenia. Ludzki głos wy doby wający się z małego głośniczka! Prosto w eter! Słowa z pudełka! Druciki, magnesy, plastik. Mały cud! Kto właściwie wy nalazł interkom? Ciekawe. Będę musiała to sprawdzić. – Potrzebne nam są ły żeczki. – Czkam. – I kilka kulek lodów. – Zdaję sobie sprawę, że nie mogę swobodnie ruszać szczęką. Pokój zaczy na nagle wy glądać trochę jak film zatrzy many w kadrze. – Waniliowe toffi, Skalista… a do diaska. Przy nieś wszy stko z lodówy. – Wszy stko, pani Dunkle? – Tak! To znaczy nie! Ty lko lody. Głos z pudełka milknie. Aj, zapomniałam o czy mś. Znowu naciskam guzik w interkomie. – Tak, pani Dunkle? – Mensz z ciebie, wiesz o ty m, prawda, Sunny ? – Tak, dziękuję, pani Dunkle. Przy pominam sobie o czy mś jeszcze i znowu dzwonię. – Tak, pani Dunkle? – Mój wnuk – szepczę – czy ż to nie istny adonis? Widziałaś cokolwiek piękniejszego na ty m świecie? – Emm… pani wnuk to bardzo miły, młody mężczy zna. – A jaki ma tuches! Widziałaś? Zupełnie jak jego dziadek… – Babciu! – przery wa jękliwie Jason. W interkomie na chwilę zapada cisza. – Emm… jego dziadek także by ł cudowny m mężczy zną, tak, pani Dunkle. – Mój wnuk, Sunny ? My ślisz, że mnie kocha? – mówię głośno do interkomu. – Czy może poświęca mi ty le uwagi ty lko dlatego, że zależy mu na mojej forsie? Jason nagle się wy prostowuje. Twarz mu czerwienieje. – Babciu! – Och, pani Dunkle. Pani wnuk jest bardzo słodkim chłopcem. Niosę lody, dobrze? Zerkam na Jasona. Wy gląda na strasznie urażonego, patrzy na mnie z niedowierzaniem. – Babciu, weź powiedz. Czy ty naprawdę, to znaczy poważnie sądzisz, że… – Och, daj spokój. Nawet nie próbuj. My ślisz, że nie wiem, dlaczego studencina nadkłada co

ty dzień szmat drogi, żeby odwiedzić cholerną babcię? Dlaczego wleczesz się taki kawał do ponurego domiszcza w Bedford, zamiast wy legiwać się całe lato na plaży ? Jason wbija we mnie wzrok. Nie wie, co powiedzieć. Młodzież. Zawsze my ślą, że są by strzejsi i spry tniejsi niż w rzeczy wistości. – Bo niby pozwalam ci pić i palić marihuanę? Wy daje ci się, że nie wiem, że mógłby ś to samo robić z kumplami? – My ślisz, że… że imprezuję tutaj z tobą ty lko po to, żeby cię omotać? – cedzi słowa. – No cóż, to na pewno przy jemniejsze, niż spędzać czas z twoimi okropny mi rodzicami, ale oczy wiście, że starasz się mnie omotać, tatełe! A czemuż nie miałby ś się starać? Dobrze, że chociaż jedna osoba w tej rodzinie poza mną ma trochę rozumu, trochę ambicji. My ślisz, że mi to przeszkadza? Wpatruje się we mnie. – Chy ba… Nie wiem, co powiedzieć – stwierdza po chwili. – Błagam – mówię. – Po prostu odwiedzaj mnie, jak masz wolne od szkoły, a ja się tobą zajmę, tatełe. Jasne? Ty lko nie rób ze mnie idiotki. Wchodzi Sunny z lodami. Pięć kubełków upchnięty ch na tacy z dwoma mały mi naczy nkami z rżniętego kry ształu i akcesoria. Stawia to wszy stko na ludwiku który mś tam, obok dżinu. – Zdejmij pokry wki z kubełków – mówię. – Sama tego nie zrobię. Mam artrety zm. Jason nachy la się, żeby jej pomóc. – Muszą chwilę postać – tłumaczę mu. – Są zmrożone. – Nie-e. Już mam – mówi cicho. Zanurza ły żkę w pierwszy m kubełku kwarcie – truskawkowe – i nakłada górkę poły skliwego różu do jednej z kry ształowy ch miseczek. Potem sięga po Skalistą Drogę, mięśnie mu się napinają, twarz wciąż posępna. – Chcesz wszy stkie, babciu, tak? Piosenkarz, który mówi, zamiast śpiewać, opisuje teraz hałas ulicy i paskudny fetor getta. „To dżungla, bejb” – dudni z wieży hi-fi. Nachy lam się do przodu i zabieram wnukowi naczy nie z lodami. Chłopak dębieje. I nagle, bez żadnego powodu, ściska mnie smutek, zalewa ocean żalu. Czy o to w ty m wszy stkim chodzi? Jak do tego doszło? Czuję, że do oczu napły wają mi łzy. – Ech – rzucam niespodziewanie. Ściskam wy ściełany podłokietnik fotela. Ręka Jasona nieruchomieje. – Babcik? Wszy stko dobrze? Kręcę głową i macham lekceważąco ręką. Odchrząkuję i stukam się w mostek. – Ten wy konawca – mówię, mrugając zza okularów i wskazując na sprzęt grający – okropnie

narzeka. Błagam. Na pewno dorastał w lepszej dzielnicy niż ja.

Rozdział 5

L

udzie nie doceniają swoich wy bawców. Spójrzcie na taką Francję. Albo Japonię. Po wojnie

odbudowaliśmy im gospodarki i jak nam za to podziękowali? Znowu chcą przejąć świat. Ty m razem za pomocą swoich samochodów i elektroniki. Ja też nie by łam wy jątkiem. W 1913 roku przez Nowy Jork przetoczy ła się fala emigrantów i epidemia polio. Szpitale, przy tułki i ośrodki pomocy społecznej pękały w szwach. Moja niedola nie by ła niczy m szczególny m. Tonęłam w rzeszy potrzebujący ch. Uratowali mnie państwo Dinello. Na ich wikcie nabrałam sił. Strzaskane kości zaczęły się zrastać dzięki pędom mniszka lekarskiego, przy smażany m z cebulą i czosnkiem, dzięki rzepie z twarożkiem, dzięki lenticchie i pasta e fagioli, którą pani Dinello dusiła codziennie w żeliwny m kociołku. Państwo Dinello by li nieustępliwi w sprawie tego, żeby m zarabiała na swoje utrzy manie – co, moi mili, okazało się dla mnie dobrodziejstwem. Każdego ranka pani Dinello, po zmieszaniu wszy stkich składników niezbędny ch do produkcji cy try nowego sorbetu, kładła moje dłonie na korbie piekielnej maszy ny do robienia lodów i obracała nią razem ze mną. Do góry, do przodu i na dół. Kloce lodu stawiały opór i pękając, wy dawały bardzo nieprzy jemny dźwięk. W boku, gdzie miałam nadłamane żebra, czułam przeszy wający ból. Ale pani Dinello nie pozwalała mi puścić korby. – Nogi masz niesprawne, nie ręce – rzuciła, demonstrując napięty biceps. – To cię wzmocni, rozumiesz? Capisce? Do góry, do przodu i na dół. Do góry, do przodu i na dół. Beczka skrzy piała, maszy na zgrzy tała. Gdy skończy ły śmy, podomka pani Dinello zalaty wała stęchły m piżmem; jej wilgotne piersi przy legały do mojego karku. Ręce mi drżały. Pan Dinello odkręcił wieko beczki i wy jął mieszadło. Ale po ty godniu tej tortury okazało się, że podciągam się na kulach z większą łatwością. Nabrałam krzepy. Beatrice nauczy ła mnie dziergać koronki, więc mogłam pracować na akord u pani Salucci na górze. By ło to żmudne i męczące zajęcie, jeśli wy kony wało się je w słaby m świetle jedy nej lampy gazowej w pomieszczeniu. Moje dziecięce paluszki okazały się jednak bardzo sprawne w nawijaniu cienkiej nitki na najdelikatniejsze nawet szpulki. Za pierwszą ukończoną partię pani Salucci zapłaciła państwu Dinello dwadzieścia centów. Wierzcie lub nie, ale w tamty ch czasach by ła to spora sumka. – Molto buono – skwitowała pani Dinello. Wzięła z półki kamienny dzban, wrzuciła do niego

centa i wskazała na mnie palcem. – To na ruchome obrazki. Jak się wkrótce przekonałam, poza zarabianiem pieniędzy pani Dinello miała jeszcze dwie inne obsesje: chodzenie do kościoła i do kina. A przy najmniej by ło tak do dnia, kiedy drzwi wejściowe otworzy ły się z hukiem i do sklepu wtoczy li się Luigi i Vincenzo, taszcząc polerowane drewniane pudło wielkości małego kufra. Silvio szedł z ty łu, przy ciskając do piersi plik płaskich kwadratów i śpiewając na całe gardło. Tamtego wieczoru wszy scy mieszkańcy kamienicy przy Mulberry Street ochoczo zeszli się do sklepu na dole. Wielu z nas nigdy wcześniej nie widziało gramofonu. By ła to niewielka skrzy nka barwy miodu z małą mosiężną korbą, zaprojektowana przez Victor Company dla melomanów o ograniczony ch środkach; Luigi wy grał to w karty od kolegi z pracy. Pod spodem małej nastawnej szafeczki zatknięty by ł głośnik tubowy i po każdy ch dwóch utworach należało go poprawić, bo się obluzowy wał. A pły ty, ach, wy glądały jak talerze. Ależ by liśmy zdumieni! Jak to możliwe, że z ty ch płaskich czarny ch dy sków doby wa się dźwięk? Skąd się biorą odgłosy instrumentów? Luigi wy grał też sześć pły t i po ty m, jak pani Dinello skończy ła besztać sy nów za oddawanie się hazardowi, bracia Dinello puszczali je na okrągło. I Want A Girl Just Like The Girl That Married Dear Old Dad. Alexander’s Ragtime Band. A potem fabry kę lodów wy pełnił drżący tenor. Enrica Caruso. Zaśpiewał Addio Mia Bella Napoli, Canta Pe’Me i Ave Maria – naturalnie, wszy stko po włosku. Stojący wokół victroli Silvio i pani Dinello szlochali. Beatrice i pan Dinello tańczy li walca. Czterej wnukowie zachowy wali się dziwnie cicho, jakby bali się oddy chać. Pani Ferrendino z zachwy tu przy mknęła powieki. Pani Salucci zmarszczy ła czoło na znak potępienia. Kilku sąsiadów śpiewało razem z tenorem; ktoś pobiegł na górę i wrócił z butelką grappy. Imigranci, wszy scy bez wy jątku, i wszy scy bez reszty oszołomieni. Dzisiaj wszy scy są wisenheimer, wielkimi mądralami. Każdy jest kry ty kiem. Nic już nas nie dziwi. Nawet lądowanie na Księży cu: nasłuchaliśmy się o ty m, zanim Neil Armstrong postawił tam pierwszy krok. Ale usły szeć victrolę po raz pierwszy ? Kochani, to istny cud! Jak miłość od pierwszego wejrzenia. Potem sy nowie państwa Dinello zanieśli swoją wy graną na górę, gdzie ustawili ją na honorowy m miejscu w salonie, obok kominka, nad który m wisiały dwa posępne portrety rodziców państwa Dinello, przy wiezione z Neapolu. Od tej pory, z drzwiami otwarty mi na oścież i skrzy neczką zwróconą w stronę szy bu wenty lacy jnego, pani Dinello raczy ła całą kamienicę dźwiękami Canta Pe’Me i When You and I Were Young, Maggie, umilając nam pracę. Jednak ani na chwilę nie przestawałam my śleć o mojej rodzinie, wy obrażałam ich sobie szczęśliwie połączony ch gdzieś w Afry ce Południowej, beze mnie. Moja tęsknota i wsty d pulsowały z każdy m uderzeniem serca. Dlaczego nikt po mnie nie posłał? Dlaczego wciąż mnie

karzą? W każdy niedzielny poranek państwo Dinello wy chodzili z domu – mężczy źni w melonikach, kobiety w woalkach udrapowany ch na głowach, chłopcy wy pucowani na bły sk. Na całej Mulberry Street panowała cisza, nie licząc bicia dzwonów. Odgłos kurantów odbijał się echem od pusty ch schodków przeciwpożarowy ch i pozamy kany ch okiennic sklepów. Siedziałam sama jedna w kuchni i nasłuchiwałam z ponurą miną. Jak ty lko upewniłam się, że wy szli, kuśty kałam do biurka państwa Dinello i otwierałam szuflady. Przerzucałam księgi rachunkowe i wetknięte w nie pliki faktur. Gdy pewnego razu podważy łam wieczko puszki na cukierki, okazało się, że w środku nie ma słody czy, jest ty lko cienki sznur drewniany ch paciorków z X wiszący m z boku – widziałam tu takich wiele, przepleciony ch między drżący mi palcami kobiet niczy m koronka. Założy łam to na bezrękawnik jak naszy jnik. Przerzucałam listy w kopertach z cienkiej bibułki, podnosząc je do światła, choć nie umiałam czy tać. Czasami bawiłam się drogocenny m piórem pani Dinello, udając, że maczam je w kałamarzu i zapisuję liczby w kolumnach tak jak ona. Udawałam, że jestem sprzedawczy nią w Hamburgu i zadziwiam mamę swoją pracowitością. „Ależ ta Malka by stra – mówiła mama w mojej wy obraźni, z zachwy tem przechadzając się po sklepie. – Zarabia dla nas ty le pieniędzy, sprzedając ołówki i naszy jniki!” Zanim państwo Dinello zdąży li wrócić, starannie odkładałam wszy stko na miejsce. Ale drewniany naszy jnik wy jątkowo mi przy padł do gustu i pewnego razu zapomniałam go zdjąć. Dopiero po kilku godzinach zorientowałam się, że wisi mi na szy i. Nikt jednak nie zwrócił na mnie uwagi. Od razu po powrocie cała rodzina weszła na górę. Sły szałam hałasy, brzęk naczy ń, czułam obłędny zapach czosnku, słodkości i pieczonego mięsa. Sły szałam, jak pani Dinello recy tuje litanię modlitw za swoje dzieci i wnuki, po czy m cała rodzina zasiada do obiadu. Beze mnie. Pewnej niedzieli po rodzinny m posiłku pan Dinello, ciężko stąpając po schodach, zszedł do sklepu na dole, trzy mając małą zakorkowaną butelkę. – Salute, ninella. Pomagać mi dzisiaj, si? – powiedział. – My zrobić specjalne dolce. Starałam się spojrzeć gniewnie, udając obojętność. Jednak prawda by ła taka, że interesowało mnie wszy stko, co miało związek z jedzeniem. Pan Dinello wy jął z chłodziarki butelki z mlekiem i śmietaną, odmierzy ł odpowiednią ilość i wlał do dużej porcelanowej miski, teatralny m gestem wbił kilka jaj i dosy pał szczodrze cukru. Dodał kilka kropel perłowobrązowego pły nu ze swojej flaszki. – Mm, buono, si? – wy mamrotał, podsuwając ją pod nos. Musiałam przy znać mu rację. Pachniało wy bornie. Kawałki lodu czekały w chłodziarce od soboty. Pan Dinello załadował je do beczki, posy pał solą kamienną i kazał mi pomagać przy obracaniu korbą maszy ny do lodów. – O Mimì, tu più non torni – zaśpiewał łagodny m głosem. – Twoja kolej.

– O Mimì, tu più non torni – naśladowałam go. – Di nuovo. Odśpiewał kolejny wers i zaczekał, aż powtórzę. Razem, krok po kroczku, śpiewaliśmy dziwne i piękne włoskie arie. Puścił do mnie oko. – Śpiew to tajemny składnik. W końcu zdjął wieko beczki. Zwy kle podczas produkcji włoskich sorbetów z mieszadła ściekały przezroczy ste bry łki lodu. Teraz jednak pokry te by ło gęsty mi grudkami czegoś, co przy pominało półpły nne masło. Pan Dinello zeskrobał trochę tego ły żką i podał mi. – Mm. Dobre, si? Biała maź miała wy jątkowy smak; strużki zmrożonej pary wy doby wające się z pojemnika nadawały jej niemal groźny wy gląd. Ale pan Dinello teatralnie pogłaskał się po brzuchu. – Gelato. Delizioso. Powoli przy mknęłam oczy i delikatnie przy tknęłam ły żkę do koniuszka języ ka. Tłustawa, mleczna słody cz rozlała się po moich ustach niczy m zimny ogień. Jedwabista i niewy obrażalna przeszła w smak, którego wcześniej nie znałam – smak wanilii – potem spły nęła do gardła jak balsam. Czułam, że oczy zrobiły mi się okrągłe ze zdziwienia. I nic nie mogłam na to poradzić. Uśmiechnęłam się. Obezwładniająca rozkosz podniebienia. – Ahahaha, si? – powiedział pan Dinello, wy raźnie zadowolony. Gelato, tak je nazy wał. Brzmiało to jak muzy ka. A składniki, który ch uży ł, by ły dla mnie wtedy nowością. Kto w Wiśniewie widział pistacje? Albo próbował cy namonu? W lodach pana Dinello nie by ło żadny ch sztuczny ch barwników – żadny ch dekoracji, ostentacy jnej żółci, brązów czy różów. Więc za każdy m razem, gdy robiliśmy razem nową porcję gelato – co stało się naszy m nawy kiem – by ło to dla mnie objawieniem. Pewnego razu spróbowałam ły żeczkę fragola – truskawki. Potem cioccolato! Pan Dinello zawsze uważnie mi się przy glądał, z przy jemnością. Nie potrafiłam ukry ć swojej rozkoszy. Lizałam i mlaskałam. Uśmiechałam się szeroko. By ło to najlepsze jedzenie, jakiego kiedy kolwiek posmakowałam. I tak po raz pierwszy przemówiło do mnie moje przeznaczenie. Gdy robiliśmy razem lody, trudno mi by ło zachowy wać się złośliwie wobec pana Dinello. A jednak, poza śpiewaniem, podczas pracy zachowy wałam milczenie. Nawet gdy chciałam coś powiedzieć, słowa po prostu nie przy chodziły. Czasem lody sklejały mi przeły k jakby plastrem, a w gardle czułam narastający ból. Oczy wiście w wy wiadach mówię, że zakochałam się w lodach od pierwszego spróbowania – dla ubogiej emigrantki z Lower East Side by ła to jedy na wielka przy jemność. Przez dekady sprzedawałam Dunkle jako desery „niewinnej radości” – kwintesencję dzieciństwa, mżawek,

tęczy i magii. Niektóre nasze reklamy działają nawet podprogowo, jako – ośmielę się tak to ująć – źródło zbawienia. W latach sześćdziesiąty ch, po sły nnej kampanii „Wpadnij do ciotki Dunkle”, uruchomiliśmy serię spotów telewizy jny ch przedstawiający ch rodzinę, która ma wy jątkowo zły dzień. Mary przegry wa w Mistrza Literowania, mama przy pala pieczeń wołową – nawet do łapy psa przy czepia się rzep i skamlący zwierzak wbiega do kuchni. Jednak po obiedzie rodzina otwiera pudełko lodów Dunkle – albo ładuje się do samochodu i jedzie do Dunkle na Rożki Szczęścia i deser Zaklęta Mięta – i presto! Nagle ich świat nabiera barw i wszy stko znowu jest cacy. „Lody Dunkle – mówi klaun Pan Cętka, nasza maskotka, machając do kamery – i wszy stko dobrze się kończy ”. A jednak, moi mili, prawda jest taka, że lody wcale nie dawały mi szczęścia. Naturalnie, ilekroć kładłam je na języ k, czułam eksplozje rozkoszy. Ale nie dało się ich przeżuwać, zachować w ustach na dłużej i oszukać głód. Jak ty lko zaczy nałam lizać ły żkę, nieuchronnie się topiły. Gdy pan Dinello znikał u siebie na górze, zostawiając mnie w kuchni z bałaganem, słody cz na moim języ ku by ła już ty lko wspomnieniem. To jak wtedy, gdy się kocha – ledwo skończy łam, ogarniało mnie dojmujące poczucie straty. Siedząc samotnie w sklepie na dole, gdzie nieustannie szalały przeciągi, i wpatrując się w brudną ły żkę trzy maną w ręku, zastanawiałam się, dlaczego wszy stko, co kocham, kończy się tak szy bko. To najwy raźniej moja wina. Z narastający m poczuciem żalu i wsty du my ślałam o swojej rodzinie – o ty m, co takiego im wy rządziłam, że się mnie wy rzekli. Lody ? Ty lko pogłębiały żal. Mama… Co by powiedziała, gdy by zobaczy ła mnie w tej fabry czce lodów? – Dlaczego nigdy się nie uśmiechać, gdy jeść? – spy tał ze smutkiem pan Dinello. – Już nie lubić? Spróbować inny smak? Mógłby dodać do nich złota, mógłby dosy pać diamentów. Musiałam uciec. Muszę uciec z fabry ki lodów przy Mulberry Street, postanowiłam, i jakimś cudem odnaleźć rodzinę w Afry ce Południowej, pokazać im, że stałam się wartościową dziewczy nką. Ale zamiast przestać się przy kładać do wy kony wania obowiązków, co rano obracałam korbą maszy ny do lodów z determinacją sportowca. W końcu dostałam skurczu bicepsa i sama pani Dinello powiedziała: Ninella, basta. Dość. Potem, gdy pan Dinello szedł na messe, ćwiczy łam chodzenie o kulach po kuchni. Najpierw udawało mi się przejść przez chłodne pomieszczenie cztery razy, potem pięć. Niedługo potem nie ty lko poruszałam się po sklepie bez problemu, ale i skakałam nad deskami podłogowy mi, opierając się na jednej kuli. Popołudniowe słońce położy ło się skosem na witry nach sklepowy ch na Mulberry Street, oblewając je głębokim jesienny m złotem. Pan Dinello załadował poczerniały grill na swój wóz

i wy mienił tabliczkę na nową, na której teraz widniało: „Castagne calde. Gorące kasztany. 5 centów”. Sezon na lody dobiegł końca. Pewnego dnia wpadł do biura cały zady szany. – Ninella – powiedział. Wszedł za nim mężczy zna w tweedowej czapce i z opadający mi wąsami. – To pan Fabricante z L’Ordine Figli d’Italia – oznajmił. – On przy nieść podarek. Nieznajomy wy ciągnął rękę, w której trzy mał zakrzy wiony kijek. – Mój sy n miał polio. Może teraz tobie się przy da – odezwał się cicho pan Fabricante. Z wahaniem odrzuciłam kule i oparłam się na lasce. Pan Fabricante delikatnie podtrzy mał mnie za łokieć. Zrobiłam niepewny, nerwowy krok. Zachwiałam się lekko. W prawej nodze poczułam przeszy wający ból, ale ty lko przez chwilę. Potem odzy skałam równowagę i powoli pokuśty kałam naprzód. Krok, drugi. I dalej. Chodzenie z laską by ło jak obracanie korbą maszy ny do lodów. Im częściej to robiłam, ty m więcej potrafiłam. Lewa noga się wzmocniła i chociaż prawa pozostała wy koślawiona – ściśnięta szy ną – a w ły dce od czasu do czasu czułam piekący ból, to okazało się, że utrzy muję na niej coraz większy ciężar. Nadeszły pierwsze przy mrozki. Chodniki na Mulberry Street poły skiwały od szronu. Choć prosiłam, żeby pozwolono mi wy jść na dwór, pani Dinello by ła nieprzejednana i kazała mi siedzieć w domu. – Potkniesz się na chodniku i złamiesz drugą nogę. – Zmarszczy ła brwi. – Ty lko tego by nam brakowało. Tak więc zamiast tego każdego wieczoru chodziłam wte i wewte po schodach w kamienicy. Stawiałam jeden mozolny krok za drugim, ciągnąc za sobą prawą nogę. Mieszkańcy pozwolili mi kuśty kać po budy nku, nie zwracali na mnie uwagi. W tamty ch czasach to by ło normalne. Pry watność wy magała więcej zachodu, niż by ła warta, zwłaszcza gdy wszy scy sły szeli, jak ktoś korzy sta z toalety na półpiętrze, każde kichnięcie rozbrzmiewało w szy bach wenty lacy jny ch, a rodzinne kłótnie spowodowane brakiem miłości i pieniędzy, choć prowadzone szeptem, od razu trafiały do powszechnej wiadomości. Na każdy m piętrze kuśty kałam po mieszkaniach lokatorów. Wszędzie ściany pokry te by ły smętnie pogodny mi tandetny mi tapetami w róże i tureckie wzorki, okopcony mi cienką warstwą sadzy. Na framugach drzwi łuszczy ła się farba, na poczerniały ch kuchenkach py rkotały zupy, a w wy krzy wiony ch witry nach i na starannie wy polerowany ch kominkach stały jak na wy stawie malutkie figurki i kilka cenny ch pamiątek ze starego kraju. W prawej nodze często czułam słabość i pulsowanie, ale każdy krok przy bliżał mnie do molo na Whitehall Street, do kasy biletowej

w biurze spedy cy jny m. Pani Salucci by ła tak pochłonięta plotkowaniem i traktowaniem mnie z góry, gdy z nią pracowałam, że wy jątkowo łatwo by ło jej coś podkraść. Szpulkę niebieskich nici. Parę pomponów do wiązania zasłon. Kartonik szpilek. W sklepie na dole czubkiem laski udało mi się poluzować jedną z desek podłogowy ch we wnęce biurowej i zrobić pod spodem trochę wolnego miejsca. Ukry łam tam cy nową ły żeczkę do herbaty. Szpilkę do włosów zabraną ze stolika nocnego pani Ferrendino. Kostkę brązowego my dła od państwa Piccolo z trzeciego piętra. Ukamienujcie mnie, jeśli chcecie: gumową piłkę z komody stojącej w pokoju, gdzie spali Rocco i jego bracia. Z biurka pani Dinello zwinęłam też fioletową puszkę na cukierki z drewniany mi koralami w środku. Z szy ną łatwo mi by ło wsuwać przedmioty pod spódnicę i jedną ręką przy trzy my wać je przy chorej nodze. Ludzie z kamienicy na ty le przy wy kli do mojej uty kającej postaci, że w końcu przestali mnie dostrzegać – jeśli w ogóle kiedy kolwiek zwracali na mnie uwagę. Gdy kaleka wchodzi do pokoju, każdy odwraca wzrok i na pewno nikt się nie spodziewa, że coś zwędzi. Jaki jest sens kraść, skoro nie można uciec? Choć czasami, gdy chowałam do mojej skry tki ły żkę do butów lub szklaną kulkę, dawało o sobie znać poczucie winy i z niewy tłumaczalnego podniecenia serce waliło mi jak szalone. Gdy ty lko ukradłam jakąś rzecz, od razu uważałam ją za swoją. Moje skarby. Siedząc samotnie w nocy, dokony wałam ich przeglądu, z czułością obracałam w dłoniach – podnosiłam drewniane korale nad głowę, zmrużony m okiem patrzy łam przez szklaną kulkę, przety kaną zwiewny mi niebieskawy mi smużkami. Jakże uwielbiałam to nowe uczucie, tę rozkosz, jaką sprawiało posiadanie czegoś własnego – drobiazgów, które zostaną tam, gdzie je położę, do czasu aż znowu je wy jmę, by się nimi pobawić. Poza ty m wiedziałam, że co ty dzień do kamienicy przy chodzi handlarz starzy zną. (Z perspekty wy czasu wy daje mi się, że by ł to raczej ktoś w rodzaju właściciela lombardu. Ludzie sprzedawali i kupowali rzeczy, który ch pilnie potrzebowali, a nie stare rupiecie. Raz widziałam, jak państwo Sciotto sprzedają elegancką narzutę, którą kiedy ś zakupili w Reggio. Zrobili to, by zapłacić za ty godniowy czy nsz i uniknąć eksmisji, jak z wy ższością oświadczy ła pani Salucci). Jeśli zdobędę się na rozstanie z moimi skarbami, pomy ślałam, to i mnie handlarz da pieniądze. *** By ły święta Bożego Narodzenia, coś, co nazy wano Nowy m Rokiem, zima 1914 roku. Daleko od Mulberry Street miały miejsce zdarzenia, które zmieniły bieg historii. Po drugiej stronie kuli ziemskiej, w zimny m opuszczony m gospodarstwie na zboczu góry, młody człowiek o nazwisku Gavrilo Princip szkolił się w strzelaniu. Późną wiosną, w spisku zawiązany m przez grupę konspiracy jny ch serbskich rewolucjonistów zwaną Czarna Ręka, zamorduje austriackiego księcia

Ferdy nanda i jego żonę, księżniczkę Zofię. W wieku dziewiętnastu lat Princip nieumy ślnie wy woła wojnę światową, która pochłonie ży cie ponad ośmiu i pół miliona żołnierzy, w ty m trzech Amery kanów o nazwisku Dinello – Silvia, Vincenza i Luigiego. Nie upły nie dekada – między Gavrilo Principem a gry pą hiszpanką – a rodzina Dinello zostanie przetrzebiona. Nie bez znaczenia jest też to, że tej samej zimy dwoje ży dowskich imigrantów z Rosji, Dora i Daniel Salk, w kamienicy we wschodnim Harlemie, zaledwie kilka kilometrów od domu państwa Dinello, poczną swoje pierwsze dziecko. Sy na, który przy jdzie na świat pod koniec października, nazwą Jonas. Czterdzieści lat później stworzy jedną z najważniejszy ch szczepionek w dziejach i przy okazji, niechcący, wy katapultuje mnie ku fortunie i sławie. Ale któż mógł to wtedy przewidzieć? Niewiele pamiętam z zimy 1914 roku. W końcu, gdy śnieg zaczął topnieć, z ry nsztoków wy lewał się szarawy szlam, a studzienki wy biły. Ulicami zaczęły chodzić parady ; Włosi śpiewali, a na ramionach ustrojony ch girlandami papierowy ch kwiatów nieśli pozłacane figurki. Dzieciom, przy glądający m się im zza krawężników, rzucali cukierki. Ależ chciałam wy jść na dwór! W końcu wy szłam. W cienkim brązowy m płaszczy ku, o cały rozmiar za duży m. Powietrze by ło mroźne, mój oddech parował. Pan Dinello podtrzy my wał mnie za łokieć. Ostrożnie pokonałam jedną kondy gnację w dół, potem drugą. Schody zrobione by ły z blachy falistej z wy żłobieniami jak na wierzchniej warstwie szarlotki. Zjawił się lekarz, o czerwonej twarzy, kiwający głową. Odpięto mi szy nę, nogę miałam odbarwioną i pulsującą; siedziałam w poprzek sofy, a pani Dinello zaczęła ugniatać mi ły dkę niczy m ciasto na chleb. Wkrótce zaczęłam chodzić lepiej. Wy czuwałam jednak, że nikt tak naprawdę nie ma pomy słu, co ze mną począć. Pewnej nocy usły szałam szepty państwa Dinello, odbijające się w szy bie wenty lacy jny m. – Ale nie możemy. Obiecałem… – Ha! Komu niby ? Duchowi? Ten krawiec by ł tu ty lko raz. Ani jednego listu, ani centa nie przy słał. – Ale tak nie można, Generosa. – A jak coś jej się stanie? Jeśli ma mieszkać w ty m domu… – Co powiesz księdzu Antonucciemu? Jej krewni nigdy by się nie zgodzili… – Jej krewni? Ona nie ma nikogo, Salvatore! Cisza. Potem westchnienie pana Dinello. – Allora, po prostu pójdzie z nami i usiądzie. Następnej niedzieli pani Dinello oznajmiła, że pójdę z rodziną do kościoła Najświętszej Krwi Pana Jezusa. Jego fasada z białego marmuru wznosiła się między kamienicami na Baxter Street

niczy m skrawek pięknej koronki, tak wspaniała jak budy nki, które widziałam w Hamburgu. O „kościele” wiedziałam niewiele poza ty m, że, jak sądziłam, jest to miejsce, do którego Włosi chodzą jak Ży dzi do sy nagogi. Skierowano mnie do jednej z długich, wy polerowany ch ławek, by m usiadła obok Rocca, i nawet zapomniałam, żeby by ć dla niego niemiła. W oddali na ścianie, rozciągającej się w kierunku kopuły, skrzy dlate niemowlęta siedziały na chmurkach, ponad postaciami ze złoty mi okręgami wokół głów. Przed nami wy rosła duża blada figura mężczy zny. By ł zupełnie nagi, nie licząc miejsca pośrodku ciała, owiniętego czy mś w rodzaju tałesu, i przy czepiony za nadgarstki do belek poprzeczny ch. Z jego dłoni spły wały strugi krwi, a także z obu stron głowy, na której miał kolczasty wieniec. – Pani Dinello, pani Dinello! – zawołałam, pociągając kobietę za rękaw i wskazując ręką. – Dlaczego ten człowiek jest tam tak przy bity gwoździami? Co się stało z jego ubraniem? Dlaczego leci mu krew? Czy on nie ży je? Mój głos przebił się przez hałas; wszy scy zebrani w kościele Najświętszej Krwi Pana Jezusa zamilkli. Rocco i bracia zachichotali. – To Jezus, palantko. Rocco dał mi sójkę w bok. Pani Dinello wy glądała na zbulwersowaną. Wy ciągnęła rękę i dała Roccowi kuksańca, a potem chwy ciła mnie za nadgarstki. – W kościele się nie gada. Nic się nie mówi, capisce? – wy szeptała wzburzona. Przy taknęłam skinieniem głowy. Do oczu napły nęły mi łzy, ale nie chciałam, aby Rocco widział, że płaczę. – To ksiądz Antonucci – powiedziała już łagodniej, wskazując na mężczy znę o smutny m spojrzeniu, ubranego w białą szatę, z oliwkowozielony m tałesem udrapowany m na ramionach. – Nasz kapłan. Ksiądz Antonucci zaczął mówić w jakimś dziwny m języ ku. Odwrócił się do zebrany ch ty łem, jakby by ł obrażony. Dziwnie się czułam, patrząc, jak mówi do ściany. W pewny m momencie publiczność wstała, a potem znowu usiadła. Potem znowu wstała. Potem ludzie uklękli. W większości kobiety, jak zauważy łam. Z początku by ło to niepokojące. Potem frustrujące. Potem, tak samo jak w sy nagodze w Wiśniewie – nudne. Trudno by ło mi się powstrzy mać od machania nogami i mruczenia pod nosem. Starałam się nie patrzeć na przerażającą postać w górze. Czekałam, aż wy jmą Torę, ale nic takiego się nie stało. Zamiast tego podawano sobie z rąk do rąk duży koszy k. Gdy dotarł do mnie, pani Dinello wy jęła kilka monet z małego woreczka, który trzy mała na piersi. Wsunęła mi centa w dłoń, dając do zrozumienia, że mam go wrzucić do koszy ka. Tak zrobiłam, a potem patrzy łam chciwie, jak go zabierano. Rocco także wodził wzrokiem za koszy kiem, który krąży ł między zebrany mi. – Dokąd zabierają te pieniądze? – wy szeptałam.

– Do Jezusa. – Ostrą małą bródką wskazał w kierunku figury mężczy zny wiszącego na krzy żu w męczarniach. – Co on za to kupuje? – Wy słuchuje modlitw. Gdy umrzesz, o ile będziesz dobra, pośle cię do nieba. Wreszcie ksiądz Antonucci podniósł wy soko duży srebrny kielich kiduszowy i coś zaśpiewał. Ludzie wy sy pali się z ławek i uformowali ogonek. Gdy nadeszła nasza kolej, aby wstać, pani Dinello przy trzy mała mnie za ramię. Patrzy łam, jak Rocco z braćmi i z matką oraz Beatrice wy ślizgują się z ławki. – Ja nie mogę iść? – spy tałam. Pani Dinello pokręciła głową. – Komunia jest ty lko dla katolików – wy szeptała, piorunując męża wzrokiem. – Najpierw trzeba cię ochrzcić. Potem musisz iść do pierwszej spowiedzi. Ile masz lat, ninella? – Generosa! – sy knął pan Dinello. Zmarszczy ła brwi i wy szła z ławki. Patrząc, jak jego żona dołącza do kolejki, pokręcił głową i poklepał mnie po kolanie. – Ninella, nie rób nic, czego nie chcesz, capisce? – powiedział łagodnie. – Nie ochrzcimy cię, dopóki twoi nie powiedzą si, si? Skinęłam głową, choć nie rozumiałam, o co mu chodzi. Patrzy łam jak zahipnoty zowana na koszy k z pieniędzmi stojący na podium z boku ołtarza. Tamtej wiosny planowano huczne wesele w socjecie. Panna młoda potrzebowała ton koronek. Cały mi ty godniami razem z panią Dinello i Beatrice zary wały śmy noce w fabry czce pani Salucci na drobiazgowy m dzierganiu i zszy waniu w pochy lone, z palcami pokry ty mi pęcherzami odcisków, W dniu kiedy zamówienie zostało ostatecznie ukończone między spocony mi piersiami zwitek zawilgotniały ch

świetle pojedy nczej lampy gazowej, z głowami opadający mi ze zmęczenia. i odesłane, pani Salucci wy jęła z rowka banknotów. Wy płata by ła większa niż

wszy stko, co pan Dinello zarobił przez cały miesiąc na pieczony ch kasztanach. Aby to uczcić, pani Dinello oznajmiła, że zabierze Rocca, Pasquale’a, Vittoria, a nawet mnie do kina w lepszej części miasta, o który m tak często sły szy od pani Ferrendino. Pojechaliśmy tramwajem do Herald Square. Rocco koniecznie chciał zaszpanować i odczy ty wał na głos wszy stkie napisy : „Tanie kapelusze u Sarnoffa”. „Pasta do butów”. „Piwo Schlitza”. Markiza Weber Theatre skrzy ła się światłami. „Wojna płci D.W. Griffith – z dumą poinformował nas Rocco. – Wy stępują Donald Crisp i Lillian Gish”. Uśmiechnął się z taką wy ższością, że miałam ochotę dać mu w ucho. W lobby stała jakaś blondy nka w prawie przezroczy stej błękitnej sukni, trzy mając tacę

papierosów na sprzedaż. Na chwilę przy pomniałam sobie, jak trafiłam z tatkiem do kina w Hamburgu. Wy wołało to we mnie smutek nie do zniesienia. Wojna płci by ła melodramatem. Trudno mi dokładnie opowiedzieć, o co w nim chodziło. Ponieważ ani ja, ani pan Dinello nie potrafiliśmy czy tać, Rocco z braćmi odczy ty wali napisy na głos, a potem tłumaczy li je swojej babce, podczas gdy ludzie siedzący obok nas coraz bardziej się iry towali i nas uciszali. Ale ja i tak by łam zachwy cona. Bo tam, na ekranie, widziałam tę samą olśniewającą kobietę, która oszołomiła mnie w Hamburgu. Miała długie włosy poskręcane w spręży nki, anielskie usta i promienną gibkość; by ła tak pełna wdzięku i zniewalająca, że patrzy łam jak zahipnoty zowana. Na jej widok znowu wpadłam w zachwy t i pogrąży łam się w tęskny ch marzeniach. Po raz pierwszy od czasu wy padku poczułam coś na kształt nadziei. Jednak gdy po wszy stkim wy szliśmy na py listy chodnik, zdezorientowani, mrużąc oczy w popołudniowy m słońcu, pani Dinello kręciła nosem. – Nie powinieneś by ł czy tać w kinie. Trzeba się tam zachowy wać tak jak w operze. W drodze do tramwaju wy glądała na coraz bardziej poiry towaną. Kuśty kałam za państwem Dinello półprzy tomna. Czułam się, jakby w moim wnętrzu rozkwitały róże. Podskakując, wsparta na lasce, z wy koślawioną prawą nogą ciągniętą po chodniku, w wy obraźni tańczy łam walca. Wirowałam. By łam piękną młodą córką z ruchomy ch obrazków, elegancką, unoszącą się w tańcu wy soko ponad miastem. Tamtego wieczoru pani Dinello przy niosła mi kolację na dół do sklepiku. – Jutro zaprowadzimy cię do szkoły – oznajmiła, stawiając przede mną miskę z zupą. – Dla pani Salucci będziesz szy ła po lekcjach, po powrocie do domu. Sekretariat szkoły pachniał jak brązowe my dło. Muskularny dy rektor z monoklem i ręką na temblaku wręczy ł nam formularze po włosku, w jidy sz i po angielsku. Ponieważ stało się jasne, że pani Dinello nie może ich odczy tać, wezwano sekretarkę w charakterze tłumacza. Gdy weszła schludna kobieta o imieniu Graziana, pani Dinello wy dała z siebie okrzy k radości. Okazało się, że Graziana dorastała w Avellino pod Neapolem, w wiosce sąsiadującej z wioską pani Dinello. Gdy skończy ły plotkować, Graziana zanurzy ła pióro w mały m kałamarzu z granatowy m atramentem i zabrała się do pisania. – Nazwisko? – spy tała. Pani Dinello spojrzała na mnie wy czekująco. Nie znała go przez cały ten czas, gdy mieszkałam w jej domu. Ja też w sumie nie. Czy by łam Bialy stoker, czy Trey novsky ? Powiedziałam i to, i to. – Słucham? Powtórzy łam. – Bialy stoker. Trey novsky.

Sekretarka spojrzała z iry tacją na panią Dinello. – Chy ba Bialy – powiedziała w końcu pani Dinello, wskazując na formularz. – B-i-a-l-l-i? – sekretarka przeliterowała na głos, zapisując. Efekt pokazała pani Dinello, a ta wzruszy ła ramionami. – Imię? – spy tała Graziana. – Malka – odparła pani Dinello. – Wiek? – Rocco właśnie skończy ł osiem lat – oświadczy ła pani Dinello. – Więc ona może mieć z sześć. Sekretarka spojrzała na mnie z powątpiewaniem. – Wy gląda na bardzo małą. – Do szkoły idzie się w wieku sześciu lat, tak? To odpowiedni wiek, żeby nauczy ć się czy tać, tak? – Nie zna pani daty jej urodzenia? Pani Dinello spojrzała na mnie. – Mama mówiła, że urodziłam się, gdy by ło bardzo zimno – odezwałam się bez py tania. – Sty czeń – powiedziała pani Dinello. – Urodziła się dwunastego sty cznia. Niech pani tak napisze. – Wskazała na formularz. – Compleanno di mio padre. Też taki może by ć. – Napiszę ty siąc dziewięćset siódmy jako rok urodzenia – zaproponowała Graziana. – Wtedy będzie miała siedem lat, a nie sześć. Siedem to lepiej, bo jest niska. Wtedy nikt nie będzie jej przepy ty wał. Gdy mój sy n Isaac zapisy wał się do szkoły, musiałam pokazać jego metry kę. I gdy Rita ubiegała się o przy jęcie Jasona do pry watny ch szkół podstawowy ch, och, ileż by ło z ty m zachodu! Zeznań podatkowy ch ci krętacze sobie ży czy li, nawet opinii psy chologa. O co jeszcze poproszą, py tałam. O próbkę krwi? Dzieciak ma sześć lat, na miłość boską. Dzisiaj, gdy który ś z naszy ch franczy zerów chce zatrudnić szesnastolatka do nakładania lodów w wakacje, szefostwo musi dostarczy ć więcej informacji od tego, co potrafiłaby zeznać cała moja rodzina na Ellis Island: numery ubezpieczenia społecznego, przebieg wy kształcenia, by li pracodawcy, zaświadczenia o ubezpieczeniu zdrowotny m, opinia psy chologa, zaświadczenie o zrzeczeniu się ewentualny ch roszczeń prawny ch. Ale w tamty ch czasach? Szkoły publiczne by ły wielkimi fabry kami, które miały „ucy wilizować nas”, rzesze napły wowy ch barbarzy ńców. Dy rektorzy by li przy zwy czajeni, że przy chodzą do nich rodziny bez dokumentów. A ponieważ tak się złoży ło, że sekretarka pochodziła z tej samej części Włoch co pani Dinello i by ła już zmęczona przeprowadzaniem po raz kolejny nic nierozumiejący ch imigrantów przez cały proces rejestracji, napisała po prostu to, co

kosztowało najmniej zachodu. Nikt tego nie sprawdzał. W jednej chwili zadecy dowano, że urodziłam się 12 sty cznia 1907 roku – czy li prawdopodobnie rok wcześniej niż w rzeczy wistości. W 1914 roku nikogo nie dziwił widok szkaradnie okaleczony ch dzieci. Twarze podziurawione ospą. Oczy zaszłe bielmem i oślepione przez szkarlaty nę, kończy ny wy koślawione i powy kręcane od polio, szy je sparaliżowane pod zatrważający m kątem od dy ftery tu. Skóra pomarszczona i pokry ta bliznami, bo małe dzieci jako niemowlęta podpełzły zby t blisko kominka. Brakowało palców, cały ch dłoni nawet, stracony ch w wy padkach w fabry kach. Zdrowe pod każdy m inny m względem dzieci miały zepsute zęby. Trudniej by ło wtedy o urodę, moi mili. Ży cie wcześnie dawało w kość. Ale i same dzieci by wały równie okrutne. W dniu, w który m wsparta na lasce przy kuśty kałam na szkolny dziedziniec, wy kąpana i ładnie ubrana w uży waną niedzielną sukienkę w granatowy m kolorze, otoczy ła mnie grupka dzieci. Widy wałam je wcześniej na Mulberry Street. Naprzeciw mnie stanęła wy soka dziewczy nka o topornej pociągłej twarzy z ciemny mi szparkami zamiast oczu. Zagrodziła mi drogę. – Jak się nazy wasz? – zapy tała wy zy wająco. Spojrzałam jej prosto w twarz. – Malka – odpowiedziałam. – A ty ? – Malka? – Roześmiała się z pogardą. – A co to niby za imię? Dwóch niewiele wy ższy ch ode mnie chłopców stojący ch z ty łu, w tweedowy ch czapkach i pumpach, zawtórowało drwiący m chichotem. – Malka! – zawołali, jakby by ło to najbardziej niedorzeczne słowo, jakie sły szeli. Wy soka dziewczy nka w brązowy m płaszczy ku skrzy żowała ramiona. Płaszczy k by ł niedopasowany, za ciasny. Wy glądała, jakby całe jej ciało wy pły wało z miniaturowego ubranka, kawałek po kawałku. – Rocco mówi, że jesteś małą ammazza Christi, która wpadła pod konia jego dziadka – rzuciła. Nie wiedziałam, co odpowiedzieć. – To by ł wy padek. Rozejrzałam się po szkolny m podwórku za Rokkiem i za bliźniakami. – Ammazza Christi! Morderczy ni Chry stusa! – zawołał jeden z chłopców. Przechy lił się do przodu i wy trącił mi laskę z ręki. Zachwiałam się i nieomal upadłam. Dzieci rechotały złośliwie, gdy stałam na jednej nodze jak bocian, próbując utrzy mać równowagę. Chłopak skakał wokół mnie z laską w osobliwy m tańcu przy pominający m jiga. – Hej! – krzy knęłam. Starałam się przenieść ciężar ciała na prawą nogę, ale poczułam w niej tępy, przeszy wający ból. Rozglądałam się nerwowo. Nie zobaczy łam w pobliżu żadnej ściany ani

poręczy, który ch mogłaby m się przy trzy mać. – To moja laska! Oddawaj. – Oddawaj! – chłopak przedrzeźniał mnie triumfalnie. – Nazy wam się Malka! – Zaczął uty kać groteskowo, opierając się na lasce. – To ja, Malka, Ży dówa Kuternoga! – Dzieci się roześmiały. – Jestem Maaal-ka – szy dził, rozciągając sy laby mojego imienia i kary katuralnie wlokąc za sobą prawą nogę. – Maal-ka. Jestem ammazza Christi! Zabiłam Jezusa. Pójdę do piekła. – Maal-ka, Maral-ka, ammazza Christi – zaintonowali inny chłopak i długowłosa dziewczy na. – Pójdziesz do piekła! Nie miałam oczy wiście pojęcia, o czy m mówią. – Wcale że nie wy bieram się do piekła! – wy krzy czałam. – Ty lko do Afry ki Południowej! Nie wiem, co mnie opętało, że wy powiedziałam te słowa. Ich osobliwość najwy raźniej zbiła dzieci z tropu. – Co takiego? – rzuciła wy soka dziewczy na w zniszczony m płaszczy ku, patrząc na mnie przy mrużony mi oczami. – Co mówisz? – Jadę do Afry ki Południowej. Do rodziców. Oddajcie mi laskę! Przez chwilę dziewczy na patrzy ła na mnie z fascy nacją podszy tą niedowierzaniem. Potem na jej twarzy wy malowało się wredne zadowolenie. – Twoich rodziców nie ma w Afry ce, głupia! – zawołała. – Cała dzielnica wie, że twój tata zwiał, a mamę zamknęli w zakładzie psy chiatry czny m! – Że co? – W domu wariatów – dodał chłopiec łagodny m głosem, nie patrząc na mnie, ty lko na moją laskę, którą próbował teraz postawić na otwartej dłoni i utrzy mać w pionie. Tańczy ł i udawał, że ją goni. – W sanitarium. Tam, gdzie zamy kają niedomy ty ch szurnięty ch Ży dów. – Nieprawda! – zawołałam. – Kłamiesz! – A właśnie że prawda – powiedziała dziewczy na. – Twoja mama jest pazza. – Zabrała ją policja – oznajmił szy derczo chłopak. – Pani Salucci tak mówiła. Powiedziała, że potwierdził to jeden ży dowski krawiec… Nagle przestałam odczuwać pulsowanie w nodze i zapomniałam, jak trudno utrzy mać mi równowagę. Rzuciłam się naprzód i walnęłam chłopca pięścią prosto w nos, jak uczy ł mnie tata. – Kłamczuch! – ry knęłam. Noga ugięła się pode mną, ale chłopak zatoczy ł się do ty łu, osłupiały, z dłonią na szczęce, z oczami zaszły mi łzami. – Oddawaj laskę! – wrzasnęłam. Rzucił ją z obrzy dzeniem, odwrócił się i podbiegł. Chwy ciłam laskę. Nagle zdałam sobie sprawę, że płaczę, ale obróciłam się na pięcie, nie rozluźniając pięści. Zdąży łam jeszcze zobaczy ć, że wy soka dziewczy nka i dwoje inny ch dzieci powoli odchodzą.

– Szurnięta jak matka – wy mamrotała dry blaska. – Jesteś szurnięta jak twoja matka – zwróciła się do mnie szy derczo, ale w jej głosie nie by ło już wcześniejszej mocy. – Chodź, Angela – powiedział drugi chłopak, ciągnąc ją za rękę. – Nie bawimy się z niedomy ty mi szurnięty mi Ży dówami – oznajmiła dziewczy nka. – Maaalka. – Odwróciła się. Stałam, mrugając załzawiony mi oczami, odprowadzając ich wzrokiem, po czy m spojrzałam na laskę. Oczy ściłam ją z py łu, to samo zrobiłam z sukienką i paltem, po czy m spróbowałam się wy prostować. Płakałam tak bardzo, że ciekło mi z nosa. – Maaalka! – usły szałam czy jś głos. Z półpiętra patrzy ła na mnie mniejsza dziewczy nka z warkoczami. Raz jeszcze pokazała mi języ k, po czy m zniknęła za ciężkimi czerwony mi drzwiami szkoły. Z pierwszego dnia w klasie nie zapamiętałam nic: ani lekcji, ani nauczy cielki, ani alfabetu zapisanego w liniach wy ry sowany ch na tablicy. My ślałam ty lko o mamie. Czy to prawda, co mówiły dzieci na podwórku? Po skończony ch lekcjach nie zaczekałam na zewnątrz na Rocca i bliźniaków, jak mi kazano. Spy tałam jednego z obwoźny ch handlarzy, jak trafić na Orchard Street, i, o dziwo, okazało się, że to zaledwie kilka przecznic dalej. Przez cały ten czas by łam tak blisko! Przeszłam przez Chry stie, potem Forsy th Street i zauważy łam, że pojawiły się szy ldy w jidy sz. Ale Orchard Street znajdowała się po drugiej stronie Allen Street, rozległego bulwaru przecinającego dzielnicę, szerokiego jak duża rzeka. Schodząc z krawężnika, zwalczy łam ochotę, aby zamknąć oczy, i najszy bciej, jak się dało, przekuśty kałam na drugą stronę. Niewy kluczone, że by ły tam światła sy gnalizacy jne albo policjant drogówki. Musiały by ć. Pamiętam jednak ty lko slalom między warczący mi samochodami, wozami zaprzężony mi w konie, śmigający mi obok mnie tak szy bko, że zlewały mi się przed oczami w jedną smugę, między nadjeżdżający mi tramwajami szczękający mi złowrogo, z kolejką naziemną huczącą nad głową. Gdy dotarłam na przeciwległy róg ulicy, na budy nku z cegły dostrzegłam gwiazdę Dawida. Orchard, jak powiedział handlarz, jest w głębi, na prawo. Mijały mnie przejeżdżające wozy, udręczone kobiety opatulone w szale. Zaczęłam rozpoznawać okolicę. Sprzedawcy wołali: „Bissel za cztery centy !”. Serce mi załomotało, gdy skręciłam w mój dawny kwartał. Panował tam nieznośny hałas, jeszcze większy niż na Mulberry Street; targowisko tętniło ży ciem. W cały m ty m zamieszaniu o mało nie przeoczy łam szy nku i rzeźnika; pod moją nieobecność pojawiło się dużo nowy ch szy ldów. Ale trafiłam. Spojrzałam w górę kamienicy przy Orchard Street ze złudną nadzieją, że w oknie zobaczę mamę i tatę. Od razu mnie dostrzegą, zawołają z radością, zamachają, aby m weszła na górę. Okaże się, że to wszy stko by ło jakimś okropny m nieporozumieniem; powiedzą, że to ty lko zły sen. Ale fasada budy nku górowała nade

mną niewzruszenie. Rozejrzałam się z nadzieją, że ujrzę któregoś z sąsiadów. W prawej nodze czułam pulsowanie. Stopę miałam zdrętwiałą. Po raz pierwszy od czasu wy padku przeszłam tak długą drogę. Drzwi do budy nku oddzielone by ły od ulicy rzędem ośmiu metalowy ch schodków. Siedziały na nich dwie nieznane mi kobiety, w szerokim rozkroku, z dziećmi na kolanach. Coś do siebie szeptały i śmiały się ponuro. Gdy je spy tałam, czy pan Lefkowitz jest na górze, spojrzały na mnie obojętnie, nie przesuwając się nawet o milimetr, więc musiałam wy mijać je z pomocą laski. Powietrze w sieni by ło wilgotne, zalaty wało gotowaną kapustą, moczem, kredowy m ty nkiem. Kory tarz rozbrzmiewał kakofonią głosów. Nie rozpoznawałam żadnego z nich. Ciemne wąskie schody pięły się ostro w górę; by ły dużo większy m wy zwaniem niż te na Mulberry Street. Gdy w końcu dotarłam na ostatnie piętro, uspokoiłam się, przełknęłam ślinę i postałam jeszcze przez chwilę, nasłuchując. Powoli zapukałam do drzwi pana Lefkowitza. Otworzy ła mi obca kobieta. Włosy miała gładko zaczesane do ty łu, w koczek, a skórę delikatną i zaróżowioną. Na mój widok zmarszczy ła brwi i wtedy zauważy łam, że jej ciemna muślinowa sukienka opina się na wy stający m brzuchu. Do jej nogi przy warło małe umorusane dziecko ze zmierzwiony mi włosami. – Słucham? O co chodzi? – odezwała się oschle w jidy sz. – Czy zastałam pana Lefkowitza? – Nie mamy dla was pracy – powiedziała. – Ciągle wam to powtarzam, dzieci. Szukajcie gdzie indziej. – Szukam pana Lefkowitza – nie dawałam za wy graną. – Nie potrzebuję pracy. Skrzy żowała ramiona na piersi. – Męża nie ma. Jakiś mężczy zna z cy nową menażką przecisnął się obok kobiety i wy szedł na kory tarz. Naciągnął czapkę na oczy, odchrząknął i zbiegł po schodach. – Mamy komplet lokatorów – rzuciła szorstko kobieta. Usły szałam płacz dziecka. Na jej twarzy odmalowało się zrezy gnowanie. – Spróbuj po drugiej stronie ulicy – rzuciła, szy kując się do zatrzaśnięcia drzwi. – Szukam mamy – powiedziałam, chwy tając za klamkę. Nagle załamał mi się głos. – Proszę, czy pan Lefkowitz wie, gdzie ona jest? Albo mój tata? Odszedł, ale może tu wrócił? Kobieta zerknęła w kierunku sy pialni, skąd dobiegały krzy ki dziecka. – Przy kro mi, ale nic mi nie wiadomo na temat twojej rodziny. – A moje siostry ? Bella i Róża? I Flora? Skrzy wiła się na te słowa. – Flora – powiedziała bez emocji. – Flora to twoja siostra?

– Tak. Zna ją pani? Wie pani, gdzie ona jest? Zmierzy ła mnie wzrokiem, bacznie przy glądając się mojemu znoszonemu paltu i granatowej sukience z biały m kołnierzy kiem starannie przy szy ty m przez panią Dinello, który teraz pokry ty by ł kurzem z ulic i szkolnego podwórka, moim zmierzwiony m włosom, które wy stawały pasmami z rozplatający ch się warkoczy. Zauważy łam, że na widok mojej laski, zniszczonego czarnego buta i okaleczonej prawej stopy, wy kręconej do środka, jej zmęczone oczy zamrugały szy bciej. – Flora wy szła – rzuciła pośpiesznie. – Ale nie możesz tu zostać. Musisz iść. I tak już mamy za dużo buzi do wy karmienia. – Flora tu mieszka? – Twój ojciec nie wrócił. Twoja mama… przy kro mi. – Gwałtownie pokręciła głową, jakby chciała wy przeć tę okropną my śl. – Musisz iść. Posłałam Florę po cebulę. I po selera. Może znajdziesz ją na targowisku. Staramy się z cały ch sił, rozumiesz? Ale nie możesz tu więcej przy chodzić. Mama, tata, mama, tata – w głowie tętnił mi opętańczy ry tm, gdy kuśty kałam po brudny ch schodach. Do którego ze sprzedawców poszła Flora? Gdzie jest reszta lokatorów? Gdy zrozpaczona wy szłam na ulicę, tłum i handlarze zlewali mi się przed oczami w jedną masę. I wtedy, jakby specjalnie skierowano na nią z nieba smużkę światła, zobaczy łam małą jasną główkę podskakującą w oceanie czarny ch kapeluszy, tweedowy ch czapek i chustek. – Flora! – zawołałam. – Flora! Na mój widok ze zdziwienia szeroko otworzy ła usta. Omal nie wy puściła z rąk koszy ka. Podbiegła do mnie. W jednej chwili objęła mnie za szy ję. Zamiast palta miała zarzucony na drobne ramiona szal z pokry tej supłami wełny. Włosy opadały jej w strąkach. Jej twarz, niegdy ś świeża jak mleko, by ła dziwnie zapadnięta. Na lewej skroni dostrzegłam niebieskawą ży łkę biegnącą w dół niczy m blizna. – Malka, ty ży jesz! Możesz chodzić! – wy krzy czała. – Powiedzieli, że jesteś kaleką. – Nauczy łam się. Potrzebuję ty lko laski. – Gdzie się podziewałaś? Och, Malka! – Flora koły sała się na piętach. – Tak się cieszę, że wróciłaś! Och, Malka! Róża nie ży je. Miała gorączkę. Wszy scy mieliśmy. Poddali nas kwarantannie. Powiesili na drzwiach duży szy ld, okleili je taśmą, a pielęgniarka wchodziła na dach i na linie, w koszy ku, spuszczała nam jedzenie. Dawali nam leki… – Róża nie ży je? – spy tałam. – Gdzie? Na zawsze? – Przez kwarantannę nie mogliśmy nawet pójść na pogrzeb ani czuwać przy zwłokach. Wszy scy płakaliśmy, a pan Lefkowitz zakry ł lustro materiałem na podszewki. Mama tak strasznie rozpaczała, że aż zaczęła się dławić. Najpierw krzy czała „Róża, Róża!”, potem zaczęła opłakiwać Zejdę; w kółko powtarzała „Kozacy, Kozacy go zabili”, krzy czała „Samuel, Samuel!” i wciąż

mówiła, że z tobą jest tak, jakby ś nie ży ła, bo masz pogruchotane kości. Później zaczęła wy krzy kiwać okropieństwa, straszne rzeczy, w ogóle bez sensu, a potem waliła głową w ścianę. By ła krew, przy szedł rabin… – A gdzie ona jest, Flora? – Potem zaczęła niszczy ć mieszkanie. Och, Malka. Biła rabina i waliła pogrzebaczem. Rabin upadł na podłogę! Wy rzuciła żelazko przez okno! Przez okno, Malka! Spadło do kurnika na podwórku, zrobiło dziurę w dachu! Darła rękoma tkaniny i ciskała noży czkami. Nie przestawała wrzeszczeć, w ogóle nie słuchała, jak ją prosiliśmy, żeby się uspokoiła. Przewróciła maszy nę pana Lefkowitza. Pan Lefkowitz ukry ł mnie i Bellę w łazience, ale i tak wszy stko sły szały śmy ! Wszy stko spadało i tłukło się, sąsiedzi krzy czeli i walili do drzwi. A potem, Malka, przy szła policja! I choć mama objęta by ła kwarantanną, zabrali ją do szpitala. Do specjalnego szpitala, jak powiedzieli. Bardzo daleko stąd. I nie wolno jej wy chodzić. Mama jest jak dy buk, mówi pan Lefkowitz. Flora skończy ła, z trudem łapiąc powietrze. Osunęły śmy się ciężko na podest. Wzięła mnie za rękę i uścisnęła. – Ale możesz chodzić i wróciłaś! – powiedziała z bły szczący mi od łez oczami. Oparła głowę na moim ramieniu. – Tak się cieszę, że cię widzę. Przez chwilę po prostu siedziałam. Miałam wrażenie, że Orchard Street wiruje mi przed oczami. – A więc mamy nie ma? – wy szeptałam, próbując to pojąć. Flora ponuro pokiwała głową. Drżała jej dolna warga. – Ta kobieta na górze – powiedziałam powoli. – Mówi, że nie wolno mi wchodzić do domu. Spojrzała na mnie posępnie. – To nowa żona pana Lefkowitza. Przy jechała z Łodzi, żeby wy jść za niego za mąż, gdy mamę zabrano do szpitala. – Wy gląda na niemiłą. Flora wzruszy ła ramionami. – Dużo krzy czy, bo dziecko jest w drodze, a nie mamy jedzenia. – Podniosła na mnie wzrok. – Ty lko zupę, selery i cebule. Czasami robię też jajka. W jej błękitny ch oczach by ła bezdenna głębia. – Brakuje mi naszy ch zabaw – szepnęła. Zaczęła udawać, że je widelcem i przeżuwa. – Mmm. Czy ż ten kurczak nie jest doskonały ? – I te ziemniaki – dodałam, głaszcząc się po brzuchu. – Z pietruszką! – Udawałam, że podaję jej talerz. – Proszę. Może jeszcze odrobinę? – Och – odparła Flora. – Wy bacz mi, ale nie odmówię.

– Państwo Dinello mają mnóstwo chleba – powiedziałam. – Może uda mi się przy nieść ci trochę. Ale ty lko dla ciebie. Dla nikogo więcej. – Kim są państwo Dinello? – Pamiętasz pana od lodów? Tego z koniem? Przy garnęli mnie. Pracuję dla nich. Robimy lody i koronki. Dzisiaj by łam w szkole. Flora spuściła wzrok. – Tamte dzieciaki – wy paliłam – nazwały mnie niedomy tą Ży dówą. Ale pani Dinello kąpie mnie co ty dzień, tak jak mama. – Gdy zabrano mamę, pan Lefkowitz też mnie przy garnął – wy mamrotała Flora, skubiąc kawałek gumy leżącej na stopniu. – Powiedział tej pani w bluzce, że już stracił jedną małą dziewczy nkę i że to wy starczy. Obiecał, że będzie się mną opiekował. Ale muszę pracować, żeby śmy mieli co jeść. Pani Lefkowitz nie jest zadowolona, że tu jestem. Ale raz usły szałam, jak pan Lefkowitz jej mówił, że przy noszę więcej pieniędzy do domu niż jej własne dzieci i że o nie też się nie prosił. – Chodzisz do szkoły ? Flora zaprzeczy ła ruchem głowy. – Gdy mama by ła dy bukiem, zniszczy ła maszy nę do szy cia pana Lefkowitza. Musiał też zapłacić rzeźnikowi za naprawę dachu w kurniku i za zabite kurczaki. Został więc bez pieniędzy i bez możliwości zarobku. Szy ję razem z nim rękawiczki w zakładzie pana Metusowicha. Robię też zakupy, bo pani Lefkowitz jest na to za słaba. Tak przy najmniej mówi. Ale bez ciebie jest smutno. Czasem śpiewam i podry guję, ale… – Głos jej się załamał. Wy glądała, jakby miała się rozpłakać. – Chciałaby m, żeby mama i tata wrócili – wy szeptałam. – Ja też. – My ślisz, że wrócą? Flora wzruszy ła ramionami, patrząc na ulicę pusty m wzrokiem. – Ci mężczy źni przy chodzą i wy chodzą przez całą noc. Nawet śpię na podłodze w kuchni – powiedziała. – Gdzie Bella? – Dostała pracę jako pokojówka u pewnej rodziny i zamieszkała u nich. Ale przed samy mi Dniami Trwogi przeprowadzili się do miejsca, które nazy wa się Bronx, więc poszła z nimi. Minął nas jakiś uliczny sprzedawca, ciągnący drewniany wózek pełen mały ch guzowaty ch jabłek, który ch nie udało mu się sprzedać, przebrany ch i nadgniły ch. Koła wozu toczące się przez błoto wy dawały odgłosy przy pominające mlaskanie, a z ty łu ciągnęła się chmara much. Patrzy ły śmy z Florą z nadzieją, że jedno lub dwa jabłka spadną na ziemię, a handlarz tego nie

zauważy. Niebo zrobiło się sine, ale nie zapalono jeszcze latarni. – Pan Dinello robi gelato – powiedziałam. – Lody. To najlepsze jedzenie na świecie, Flora. Jak będziemy je robić następny m razem, spróbuję ci trochę przy nieść. Flora smętnie skinęła głową, ze wzrokiem wbity m w buty, które – dopiero wtedy to zauważy łam – przewiązane by ły sznurkiem. – My ślałam, że jesteście w Afry ce Południowej. Że wszy scy razem, ty, mama, tata, Bella i Róża, pojechaliście do wujka Hy rama. Beze mnie. – Chciałaby m, żeby tak by ło! – jęknęła Flora z nagły m bólem w głosie. – Dlaczego podmieniłaś bilety ? Dlaczego przez ciebie tu trafiliśmy ? Przy gry złam wargę i spuściłam wzrok, nawijając na palec rąbek sukienki. – To twoja wina, Malka! – zawołała, odwracając się do mnie z wy rzutem. – Nieprawda! Nie mów tak! – Chwy ciłam laskę. – Twoja też! Nawet mama tak mówiła! – Nieprawda! – Mówiła! – Nie mówiła! – Skąd możesz wiedzieć? Zerwały śmy się na nogi, zdy szane, zaczerwienione z wściekłości. – Głupia jesteś! – zawołałam. – To ty jesteś głupia! – wy krzy czała Flora. – A właśnie że ty ! Nawet nie chodzisz do szkoły. – Wcale nie jestem głupia – zaszlochała Flora. – A ty jesteś brzy dka! I kulawa! – Ty mała niedomy ta Ży dówo! – A twój długi języ k przy nosi ty lko cure! Obróciłam się na pięcie, chcąc odmaszerować. Ale bolące nogi drżały, a prawe kolano się ugięło. Osunęłam się na ziemię. Potem zobaczy łam nad sobą Florę, która zaczęła mnie tulić ze szlochem. – Och, Malka, przepraszam. Tak bardzo przepraszam. Proszę, Malka, nie odchodź. Ja też płakałam, głośno, bez skrępowania. – Och, Flora! Obejmowałam ją tak samo mocno, tak mocno, że czułam, jakby nasze kości, nasze mięśnie, bicie naszy ch serc splatały się w jedno. Ustaliły śmy, że będziemy się spoty kać w piątki po szkole, gdy fabry kę, w której pracowała Flora, zamy kano z okazji szabatu. Wy brały śmy miejsce na południowo-wschodnim rogu Allen Street, pod szy ldem zlikwidowanego zakładu pogrzebowego, gdzie nikt nas nie mógł wy patrzeć.

Nie przy pominam sobie, dlaczego uznały śmy, że nasze spotkania powinny by ć tajne. Może dlatego, że by ły śmy dziećmi, a dzieci lubią sekrety ? Czują się wtedy mądrzejsze i silniejsze od dorosły ch z ich otoczenia. Ale my ślę, że przede wszy stkim powodował nami strach. My ślały śmy, że gdy państwo Dinello albo państwo Lefkowitz dowiedzą się o naszy ch spotkaniach, uznają, że już nie potrzebujemy opieki albo że obie chcemy z nimi mieszkać, a wtedy pozbędą się nas jako zby t dużego ciężaru. Państwo Dinello na pewno wiedzieli o istnieniu Flory, ale by łam przekonana, że gdy by m zaczęła o niej mówić, wzięliby to za zdradę albo niewdzięczność. I nie rozminęliby się z prawdą, bo razem z Florą opracowy wały śmy plan ucieczki. W fabry ce Metusowicha Flora usły szała, jak starsi pracownicy rozmawiają o miejscu zwany m Vaudeville i o ży dowskim Rialcie, rzędzie ży dowskich teatrów na Drugiej Alei. Wy glądało na to, że tamtejsza diwa, Sophie Tucker, zarabia ponad ty siąc dolarów ty godniowo. – Ty siąc dolarów na ty dzień! Nieźle jak na porządną ży dowską dziewczy nę z Tulczy na, prawda? – skwitował pan Metusowich, chichocząc. – I to taką miskite. Do piękności jej daleko! Zdecy dowały śmy z Florą, że będziemy wy stępować w duecie w ży dowskim Rialcie. Flora będzie tańczy ć, a ja będę śpiewającą miskite. By ć może, jeśli zaczniemy zarabiać ty siąc dolarów ty godniowo, mama poczuje się lepiej i wy puszczą ją z sanitarium. Bella nie będzie już musiała pracować jako pokojówka i mogły by śmy wy nająć dla nas wszy stkich mieszkanie na Bronksie. Pierwszego dnia, gdy przy cupnęły śmy z Florą na schodkach opuszczonego domu pogrzebowego, nauczy łam ją śpiewać Addio. Starałam się też wy my ślić kilka nowy ch krótkich piosenek, ale po usły szeniu muzy ki granej na victroli, utwory takie jak Dlaczego lubię kurczaki straciły swój powab. Jakże wspaniały głos miała Flora! Taki jak mama. Gdy śpiewały śmy Addio mia bella Napoli. Addio, addio, pięknie wy mawiała włoskie słowa – dużo lepiej niż ja. Ale gdy zasugerowałam, że powinna opracować też jakiś krótki taniec, uśmiechnęła się blado. – Za bardzo dzisiaj przemarzłam, Malka. – Owinęła się szalem. – My ślisz, że uda nam się znaleźć coś do jedzenia? Nie dało się ukry ć, że choć Flora urodziła się wcześniej niż ja, by łam od niej teraz wy ższa i szersza w ramionach. Ilekroć mnie przy tulała, wy czuwałam jej żebra. Przez cały ty dzień udawało mi się znieść lekcje i godziny szy cia ty lko dzięki my śleniu o mojej siostrze. Co rano wchodziłam na dziedziniec szkolny jak na rzy mską arenę. Dzieci otaczały mnie kołem, szy dząc: „Maaal-ka, Maaal-ka”, a jedno z nich – zwy kle Angela albo chłopak, któremu dałam fangę w nos, Tommaso – grało moją laską w gapę i parodiowało mój chód. Od czasu do czasu udało mi się zamachnąć i rąbnąć kogoś pięścią, ale szy bko się wy cwanili i zwinnie umy kali, a gdy wy machiwałam rękami, śmieli się do rozpuku. Moja nauczy cielka pani Trafficante nie by ła dużo milsza. Ukamienujcie mnie, jeśli chcecie, ale trudno mi by ło zapamiętać, że trzeba

podnosić rękę, gdy się chce coś powiedzieć. Lekcje wy dawały mi się ekscy tujące, podsy cały moją ciekawość. Niektórzy siedzieli nad rachunkami i angielskim chciwie jak nad jedzeniem. „Pisze się to hat, pani Trafficante! H-A-T, hat!” „Prezy dentem Stanów Zjednoczony ch jest Woodrow Wilson, pani Trafficante! Wiem to! A przed nim by ł prezy dent Taft! Mówili nam to na statku!” – W domu też się tak odzy wasz?! – krzy czała, smagając mnie linijką po lewej dłoni. – Do swoich rodziców też się tak zwracasz? Ale w domu państwa Dinello by łam do rany przy łóż. Niczy m więzień na chwilę przed zwolnieniem warunkowy m albo pracownik, który wie, że niebawem porzuci swoje stanowisko, bo zaoferowano mu bardziej intratne w lepszej firmie, stałam się pobłażliwa i szczodrzej okazy wałam uczucia. Mówiłam per favore i grazie. Gdy pan Dinello poruszał siwy mi krzaczasty mi brwiami w ry tm Alexander’s Ragtime Band, śmiałam się w głos. Co niedziela chodziłam z rodziną Dinello do kościoła i przestałam co chwila wzdy chać z nudów. – Ninella – powiedział pan Dinello pewnego popołudnia, gdy pomagałam mu mieszać gelato. – Twoja noga nie jest już zepsuta, si? Potwierdziłam skinieniem głowy, a on wy ciągnął rękę i zmierzwił mi włosy. A jednak cały czas go okradałam. I jego sąsiadów. Przy właszczy łam sobie tak dużo rzeczy, że musiałam poluzować kolejną deskę w podłodze. Nie poszło tak łatwo jak z pierwszą i trochę odstawała, gdy wkładałam ją na miejsce, ale ponieważ przez sklep przewijała się masa ludzi – mężczy zn przy noszący ch towary, rachunki, żądający ch wy płaty, zalatujący ch ty toniem, pły nem na porost włosów, miodopły nnie perorujący ch po włosku – nie podejrzewałam, aby ktokolwiek to zauważy ł. Pani Dinello uszy ła dla mnie mały tornister z worka po cukrze, taki sam jak dla Rocca, Pietra i Pasquale’a. W piątki rano, przed szkołą, w pośpiechu poluzowy wałam deskę w podłodze i upy chałam do tornistra tak dużo przedmiotów, jak się dało, a także jabłko, które pani Dinello dawała mi na drugie śniadanie, zeszy t i ołówek, które dostałam od nauczy cielki. Gdy ty lko lekcje się kończy ły, biegłam do węgierskiego handlarza starzy zną na rogu Elizabeth i Hester Street, gdzie przy stawał między jedną rundką a drugą. Za brązowe sznurówki dał mi pięciocentówkę, za gumową piłkę – trzy centy. Drewniany grzeby k przy niósł mi kolejną pięciocentówkę. Gdy wręczy łam mu puszkę pomady do wąsów, poobracał ją w rękach. – Skąd to masz? – spy tał, mierząc mnie wzrokiem. – Nówka sztuka. Naty chmiast przy szedł mi na my śl Luigi i jego victrola. – Wy grałam – odparowałam. – W karty. Co ty dzień brałam wszy stko, co mi dawał – w sumie od siedmiu do dziesięciu centów – i zanosiłam Florze.

– Och, Malka – mówiła zdy szana. Zawsze ciężko oddy chała, ta moja siostra, złakniona powietrza. – Chodźmy. Zanim handlarze się rozejdą. Pokony wały śmy Hester Street najszy bciej, jak się dało, żeby zdąży ć przed zamknięciem targowiska. Szczególnie lubiły śmy przy prawioną na ostro cieciorkę nakładaną do gazetowy ch rożków. Tak samo bataty i gotowane jajka, serwowane prosto z wy szczerbiony ch emaliowy ch garnków, gotujący ch się na maleńkich paleniskach umieszczony ch na wózkach. Te by ły najbardziej sy cące. Starałam się podrzucać Florze kilka dodatkowy ch ziarenek albo dawać jej większą połówkę ziemniaka. Najchętniej oddałaby m jej całego, ale często sama by łam potwornie głodna. Zawsze jednak dostawała całe jabłko albo pikla, a ja patrzy łam, jak pałaszuje z dumą i utęsknieniem. – Flora, przy sięgam – powiedziałam, chwy tając ją za dłonie. – Następny m razem przy niosę więcej. Sprzedałam raz zestaw przy rządów do szy cia pani Salucci, który kompletowałam całą zimę – dwie szpulki biały ch nici, drewniany naparstek i dwa tuziny szpilek. Dostałam piętnaście centów. Kupiły śmy za to z Florą sześć ziemniaków i jeszcze tuszkę z kurczaka, którą zabrała do domu. Co to by ło za szczęście! Ty le obfitości! – Malka – chrapliwie powiedziała Flora, przy tulając się do mnie mocno, gdy nadszedł czas rozstania. – Tak się cieszę, że tu jesteś. Obiecaj, że przy jdziesz za ty dzień. – Maliny praliny kwaśne wiśnie, ten, kto słowo złamie, niechaj w piekle skiśnie. – Nauczy łam się tego na szkolny m podwórku. – To ty mi obiecaj, że przy jdziesz. Uścisnęłam jej dłoń. – Maliny praliny kwaśne wiśnie, ten, kto słowo złamie, niechaj w piekle skiśnie – powtórzy ła z zady szką. A potem, ponieważ żadna z nas nie by ła w stanie patrzeć, jak ta druga odchodzi, policzy ły śmy razem do trzech i zawołały śmy : – Na metę, gotowi, start! W tej chwili miały śmy pędem rozbiec się w przeciwny ch kierunkach, bez oglądania się za siebie. – Ta, która się obejrzy, niech będzie przeklęta – rzuciła Flora, owijając się szalem i cichutko chichocząc. Odrzuciła swoje złote loki do ty łu i pobiegła w podskokach. By ła taka dobra i ostrożna. Odchodziła powoli, prawie tak niechętnie jak ja, ale ani razu się nie odwróciła. A ja oczy wiście odwracałam się zawsze. Zbliżała się wiosna. Pan i pani Dinello spędzali teraz więcej czasu w kuchni, szy kując się do kolejnego sezonu produkcji „lodów za centa”. Dostali jednak ostrzeżenie od miejscowej stacji sanitarnej: uży wanie tej samej filiżanki, wy lizy wanej przez każdego z klientów do czy sta, nie jest

higieniczne. Ba! Jest niedozwolone. Wózki z lodami za centa zaczęły znikać z ulicznego krajobrazu; coraz więcej obwoźny ch handlarzy sprzedawało lody wy produkowane w duży ch zakładach – często pod postacią lodowy ch kostek zawinięty ch w papierek, za pięć centów – za jeszcze mniejszą część zy sku. W naszej dzielnicy pojawiało się coraz więcej sklepów ze słody czami, w który ch także można by ło kupić lody. W sklepach za Lower East Side powstawały bary z napojami gazowany mi. Mówiło się, że w Nowy m Jorku jest ich więcej niż szy nków. Przez chwilę państwo Dinello naradzali się, co zrobić. Czy powinni zamknąć produkcję i zacząć kupować u większej firmy ? A może zaoferować szerszy wy bór smaków i rodzajów lodów? Albo zainwestować w silnikową maszy nę? – Mamy już sprzęt. Działa wy starczająco dobrze. Robimy dobre lody. Wszy stkim smakują – stwierdził pan Dinello. – Ale w jakiej postaci je podajemy ? – odparła żona. – Jak to wy gląda? Puszczamy w ruch ły żeczkę? – Sprzedajemy też rożki. Jak wszy scy inni. Jedenaście lat później, też na Lower East Side, inny włoski imigrant, Italo Marchiony, opatentuje foremkę do produkcji jadalny ch kubeczków zrobiony ch z ciasta waflowego. Na chwilę stanie się jedny m z najsły nniejszy ch lodziarzy w okolicy. Rok przed przy jazdem państwa Dinello do Nowego Jorku ten Marchiony miał pod sobą ponad czterdziestu handlarzy, pracujący ch dla niego w rejonie Wall Street, sprzedający ch lody w jego waflowy ch kubeczkach. Sądził, że jest wy nalazcą lodów w rożku. Jednak jego patentem by ł ty lko kubeczek o płaskim spodzie. Niedługo potem, na światowy ch targach w St. Louis, aż pięciu inny ch sprzedawców zgłosi roszczenie do wy nalezienia „prawdziwego” lodowego rożka. Pewien imigrant Ernest Hamwi, producent makaronu, utrzy my wał, że wy my ślił rożek z chrupiący ch wafelków, nazy wany zalabia. Imigrant z Sy rii Abe Doumar twierdził z kolei, że pewnego wieczoru podczas targów zasugerował sprzedawcy wafli, by ten napełniał je lodami z sąsiedniego straganu i sprzedawał za dziesięć centów, czy li z dziesięciokrotny m zy skiem. W ten sposób powstały „sy ry jskie lodowe kanapki”. Jeszcze inny Sy ry jczy k, imigrant Nick Kabbaz, oświadczy ł, że wraz z bratem Albertem stworzy li pierwszy lodowy rożek, gdy postanowili zwijać małe płaskie ciasteczka w trójkąciki. (Kabbaz został potem prezesem St. Louis Ice Cream Cone Company ). Turecki imigrant David Avay ou zgłosił sprzeciw i oznajmił, że to on jest ojcem rożków. Ponoć widział gdzieś we Francji lody podawane w serwetce czy metalowy ch rożkach i pomy ślał, że takie opakowanie powinno by ć jadalne. „Poświęciłem trzy ty godnie, zuży łem setki kilo mąki i jajek, zanim opracowałem odpowiedni przepis” – przekony wał. By li jeszcze Charles Robert Menches i jego brat Frank z St. Louis. Ich rodzina twierdzi, że to oni wspólnie wy my ślili

rożki na światowy ch targach po ty m, jak zobaczy li, że pewna pani dla lepszego smaku zawija kulki w wafel. To, czy państwo Dinello wiedzieli o cały ch sporach wokół lodowy ch rożków, na zawsze pozostanie niewiadomą. Ich własna dy skusja doty czy ła tego, czy je stosować, czy nie. Pan Dinello by ł za. – Ja spróbować jednego. By ł py szny. Dzieci, wszy scy, mogą jeść sorbety, gelato i rożki. To dobra pomy sła. Ale pani Dinello, która podobnie jak moja niepiśmienna matka potrafiła dodawać w pamięci trzy cy frowe liczby, stwierdziła, że to nieopłacalne. – Rożki? Są za drogie. Nie mamy takich pieniędzy. – I co z tego? Mamy kuchnię, sami je zrobimy ! – Z czego, Salvatore? Foremki kosztują. A składniki? – Weźmiemy od Carla jeszcze jedną poży czkę, od związku. Kupimy formę. Weźmiemy mąkę. Weźmiemy jajka. Dodamy di latte… – Och, mąka, jajka, mleko. My ślisz, że rosną na drzewach, Salvatore? – Pogadam z piekarzem Giovannim. Zawrzemy z nim umowę… – Piekarz Giovanni to podlec. Niczy m się nie różni od Sy cy lijczy ka. Ma nierówno pod sufitem. Nie będziemy brać mleka ani mąki od Giovanniego… – No to poprosimy piekarza Vita albo Savia. – Aj, aj, aj! Z ich cenami lepiej wy jdziemy na ty m, jak podamy lody w dolarach zwinięty ch w rożek! Pan Dinello wy rzucił ręce do góry. Patrzy ł na żonę i poruszał ustami w taki sposób, że jego siwe wąsy zdawały się koły sać z boku na bok. – Generosa – powiedział. – To nie jest zła pomy sła. W ten sposób państwo Dinello wpadli na pomy sł sprzedawania włoskich sorbetów w mały ch papierowy ch rożkach. Najpierw ekspery mentowali z papierem gazetowy m, ale namakał i przeciekał, potem z pergaminem i zwy kły mi kartkami z notesu, które trudno się składało i które, jak skalkulowała pani Dinello, kosztowały za dużo. Brązowy papier pakowy po zmoczeniu rozchodził się w rękach. W końcu postanowili uży wać tego samego papieru co rzeźnik z sąsiedztwa. Cieniutki, woskowany, by ł elasty czny, wy trzy mały i tani. Pan Dinello mógł go kupować hurtowo, w rolkach, potem ciąć na kawałki, które zwijał w małe rożki dla każdego klienta. Ktoś inny oczy wiście opatentował w końcu lodowe rożki z papieru woskowanego i kubeczek Dixie oraz maszy ny do ich masowej produkcji. Ktoś inny, jak to się często zdarza, zgarnął całą kasę i zaszczy ty. Ale wierzcie mi, moi mili, to Dinello wpadli na ten pomy sł. Sama widziałam. Pan Dinello, po sukcesie z papierowy mi rożkami, zaczął marzy ć o czy mś więcej. Dlaczego

nie rozpocząć produkcji lodów truskawkowy ch? Albo czekoladowy ch? Winogronowy ch? Dlaczego nie zacząć sprzedawać gelato i rozszerzy ć oferty Lodów Dinello, zwłaszcza że w nowy m sklepie ze słody czami na Mott Street pojawiły się lodowe rożki? Co wieczór ekspery mentował w kuchni wraz z panią Dinello, z wnukami i ze mną w charakterze asy stentów, pomagający ch mu gotować sy ropy, łączy ć i oceniać smaki. Każdy smak nadawał lodom odmienną konsy stencję. Każdy smak trzeba by ło inaczej mieszać, delikatniej albo silniej, szy bciej albo wolniej. Niektóre składniki powodowały, że mikstura momentalnie zasty gała albo łatwo się rozwarstwiała, albo kry stalizowała. Pewnego razu pan Dinello dosy pał do lodów żelaty ny, która, jak sły szał, nadaje spoistość. Dodał kakao. Kasztanowego purée. Krojony ch czereśni. Brzoskwiń. Wina marsala. W kuchni trudno mi by ło zachować nadąsaną minę – próbowałam wszy stkiego! Ty mczasem Flora schudła jeszcze bardziej. Z każdy m ty godniem pogłębiały się fioletowawe smugi pod jej oczami. Drżała. Z jej gardła wy doby wał się suchy kaszel. Pewnego razu, gdy przy biegłam na Allen Street, zobaczy łam, że siedzi na schodkach przed zakładem pogrzebowy m, zamiast stać, z rękoma zapleciony mi na kolanach. – Och, Malka – powiedziała na mój widok, uśmiechając się blado. – Tak mi się kręci w głowie. Ty dzień później, po ty m, jak sprzedałam węgierskiemu handlarzowi zapinkę do zasłon i pudełko spinaczy do papieru, uznałam, że nie można dłużej czekać. Wiosna sprawiła, że zapachy potraw gotowany ch na włoskich targowiskach stały się jeszcze bardziej intensy wne. Kupiłam wielką torbę arancini od sprzedawcy na rogu Hester i Elizabeth Street. Kupiłam też kostkę twardego, suchego sera i kawałek salami, które przy nosiła kiedy ś Beatrice. Wszy stko, co wiedziałam na temat koszerności, poszło w niepamięć, a Flora, jeśli nawet zdawała sobie sprawę, że je mleko z mięsem, miała to w nosie. Rzuciła się na włoskie jedzenie z niepokojący m szałem, odgry zała kawałki salami, pakowała rękoma do buzi ry żowe kulki, choć nie przełknęła jeszcze mięsa, i jednocześnie sięgała po ser. Stałam nad nią i patrzy łam, nie mając odwagi dołączy ć. – Następny m razem przy niosę ci więcej – powiedziałam i przy klękłam obok, przy ciskając dłoń do jej wilgotnego posiniałego czoła. – Obiecuję. Zamrugała do mnie prawie niewidzący mi oczami i skinęła głową. Wewnątrz, gdzieś w brzuchu, przeczuwałam, że zbliża się coś strasznego. By ła taka smutna, ta moja siostra, wy mizerowana głodem i niedolą. Żadna z rzeczy, które jej przy nosiłam, nie potrafiła rozweselić jej na dłużej. Potrzebowała mięsa i ziemniaków. Poży wnego jedzenia przez długie ty godnie. Jedzenia, które jak makaron i śledź w occie – cała beczka – nie zepsułoby się tak łatwo. Musiałam sprzedać coś dużego, dużo większego niż kradzione dotąd drobiazgi, za które dostawałam każdorazowo kilka centów. Coś, co by łoby warte przy najmniej ćwierć, pół, a nawet

całego dolara. Ty lko co? Przemy kając po mieszkaniach na Mulberry Street tak, żeby nie wzbudzić podejrzeń, sporządzałam inwentarz majątku sąsiadów. W każdy m mieszkaniu by ła jakaś cenna figurka z porcelany, posążek świętego, para cy nowo-ołowiany ch kielichów do wina albo mosiężny świecznik ze starego kraju. W salonie państwa Dinello zauważy łam stos pły t złożony ch na małej komodzie jak w relikwiarzu. Ale wiedziałam, że nie uda mi się ich zwinąć. W tamty ch czasach pły ty by ły grube i ciężkie, pakowane w tekturowe pudełka. Nie dałaby m rady niespostrzeżenie wsunąć ich pod spódnicę ani nawet utrzy mać w ręce. Gdy weszłam, pani Dinello i Beatrice pracowały w sklepie na dole; choć nie zwracały na mnie uwagi, ich obecność wprawiła mnie w konsternację. Schowałam się w maleńkim biurze i ze zrezy gnowaniem usiadłam na ławce. Rozejrzałam się wokół. Z przy ległej kuchni dochodził brzęk garnków i ry tmiczne uderzenia noża pani Dinello, która kroiła na desce cy try ny, nie przestając trajkotać z Beatrice. Rozglądając się, zauważy łam rząd przy borów ładnie ułożony ch na biurku: dziwnie powy ginana ły żka z polerowaną drewnianą rączką, dwie małe chochle i coś, co przy pominało łopatkę. Przy bory do lodów. Pani Dinello pewnie kupiła je dla męża, żeby serwował lody sprawnie i elegancko. Wy glądały na zupełnie nowe – nie widziałam ich wcześniej w domu – a metal poły skiwał jak tafla lustra. Pomy ślałam, że by ć może wy konane są ze srebra. Srebro poszłoby za dolary, tak mi się wy dawało. I by ły cztery sztuki. By ć może państwo Dinello nie zauważą, że jednej brakuje. Deski nad moją głową skrzy piały, co oznaczało, że Luigi i Vincenzo krzątają się na górze, szy kując się na nocną zmianę w tunelu. Rocco z braćmi by li na dworze, robiąc mnóstwo hałasu, ale w każdej chwili mogli wparować z powrotem do domu. Pan Dinello nie wrócił jeszcze z wozem, ale mógł się pojawić lada moment. Beatrice by ła w kuchni, obrócona do mnie ty łem – szczebiotała coś do pani Dinello; z głowami pochy lony mi nad deskami do krojenia wy glądały na bez reszty pochłonięte rozmową. Sy tuacja wy dawała się sprzy jająca, ale ty lko przez chwilę. Naty chmiast pochwy ciłam pierwszy z brzegu przy rząd – ły żkę do nakładania lodów – i wcisnęłam ją pod koc leżący na ławie. Zdziwiłam się, że jest taka ciężka. – Ninella! – zawołała pani Dinello. Zamarłam, pewna, że mnie zobaczy ła. Między wnęką biurową a kuchnią nie by ło przecież drzwi. – Tak, signora Dinello? – powiedziałam, wy chodząc z cienia. – Jak ty lko Vittorio wróci, powiedz mu, żeby przy niósł wiadro wody z pompy, si? – Ledwo podniosła wzrok znad deski, koniuszkiem noża wskazując w kierunku zlewu. – Kran się znowu zepsuł.

Wy dawało mi się, że kobiety przez całe wieki kroiły te cy try ny, zanim w końcu wy szły z kuchni, żeby m ją posprzątała. Dopiero gdy wszy scy położy li się spać, upewniłam się, że jestem sama. Drżały mi ręce i całe ciało. Gdy podniosłam deskę, zdałam sobie sprawę, że ły żka jest zby t duża, aby ją tam ukry ć. Spanikowałam, zastanawiając się, co zrobić. Postanowiłam, że włożę ją pod poduszkę i będę na niej spać. Wsuwając ły żkę do mojego małego tornistra, modliłam się, żeby państwo Dinello nie weszli do biura przed moim wy jściem do szkoły i nie zauważy li braku jednego z utensy liów. Przez cały dzień zaglądałam do teczki, żeby się upewnić, że ły żka jest w środku, a serce waliło mi jak szalone. Próbowałam oszacować, ile za nią dostanę. Wiedziałam, że po szkole będę musiała się śpieszy ć. Najszy bciej, jak potrafiłam, przekuśty kałam przez podwórko, potem z Baxter do Hester Street, gdzie cała podekscy towana odszukałam handlarza starzy zną. – Proszę spojrzeć – powiedziałam z dumą, odwijając ły żkę do lodów z juty, w którą by ła zawinięta. – Ile pan za nią da? Węgier wziął ją do ręki i uważnie obejrzał. – To srebro! – oznajmiłam. – Na pewno jest warte jakieś pięćdziesiąt albo sto dolarów! Mężczy zna obrócił się i zmarszczy ł brwi. – To nie srebro – orzekł. – Chy ba cy na. – Ale to nówka sztuka – nie dawałam za wy graną. – Owszem, widzę – rzucił niezobowiązująco. – Skąd to masz? Zanim zdąży łam coś odpowiedzieć, wy mownie pokiwał głową. – Wiem, wiem. Wy grałaś w karty. – Nachy lił się i spojrzał mi prosto w oczy. – Wiesz, kislány, może powiesz swojemu ojcu, żeby sam tutaj przy szedł. Dostanie lepszą cenę. Przesunęłam się odrobinę na zdrowej nodze. – A więc ile? – spy tałam ze spokojem. Przekrzy wił głowę. – Dam ci dwadzieścia centów. – Dwadzieścia centów? Ale ona jest zupełnie nowa! – Już nie będzie nowa, gdy ją sprzedam. Najwy raźniej zorientował się, że jestem zrozpaczona. Dostrzegł łzy w moich oczach, bo po chwili dodał: – Niech będzie. Ćwierć dolara. – O nie, potrzebuję więcej. Muszę mieć dolara! Roześmiał się. Jego zęby, co zauważy łam, pokry te by ły sadzą. – Nawet nowa nie kosztuje dolara. – Muszę mieć jedzenie! – wy krzy czałam. – Dla siostry. – Stojąc przed obwoźny m

sprzedawcą, po raz pierwszy nie musiałam udawać, że płaczę. – Brakuje jedzenia, mamę zabrali do szpitala, a to wszy stko moja wina… Mężczy zna sprawiał wrażenie ziry towanego. – Prowadzę tu interes, a nie ośrodek pomocy społecznej – skwitował. Nie przestawałam szlochać, więc dodał z westchnieniem: – Gyermek, nowa kosztuje pięćdziesiąt centów, może pięćdziesiąt pięć. Dam ci czterdzieści. Jeśli dopisze mi szczęście, za ty le ją sprzedam. Ale ani centa więcej. To wszy stko, co mogę dla ciebie zrobić. Skinęłam głową, wy cierając nos rękawem. Handlarz sięgnął do kieszeni i położy ł mi na dłoni ćwierć dolara, dziesięciocentówkę i piątaka. – Idź, nakarm siostrę – rzucił gniewnie. Czterdzieści centów! Całe czterdzieści centów! Dla Flory to więcej niż dzienny zarobek w fabry ce Metusowicha! Miałam ochotę biec, przefrunąć całą Allen Street. Wy obrażałam sobie twarz Flory, gdy pokażę jej te trzy monety, jej radość i ulgę, i to, jak będziemy kupować pikle i kny sze, i ry żowe kulki – beczki śledzi i girlandy salami – worki mąki i płatków owsiany ch, i ry żu, które starczą na całe ty godnie. Może nawet kupimy amery kańskiego czekoladowego batonika zapakowanego w papierek. Trzy monety – srebrne monety, żadne tam miedziaki! Ściskałam je w lewej ręce tak mocno, że ich krawędzie wy ry ły na mojej dłoni małe półksięży ce; mijające mnie tramwaje i powozy, przechodzący handlarze i kupujący zlewali się w wielobarwną smugę, przemieszczającą się z zawrotną prędkością. Gdy dotarłam na miejsce, Flory jeszcze nie by ło. Patrzy łam na przejeżdżające tramwaje, słuchałam ich dzwonienia i terkotu kół obracający ch się w powozach. Liczy łam maści koni i patrzy łam na morze kapeluszy falujące pod brudną stalową kratą kolei miejskiej. Spoglądałam w górę, na dachy. Liczy łam w my ślach do dwudziestu – po angielsku ty lko do ty lu umiałam – a potem do trzy dziestu po włosku. Niebo nabrało odcienia jasnej lawendy. W sklepach na Allen Street zaczęto zaciągać rolety i zamy kać drzwi. Flory wciąż nie by ło. Jest przecież piątek, prawda? Zapy tałam jakąś kobietę. Skinęła głową i dziwnie na mnie popatrzy ła. Może Flora zapomniała? W końcu ruszy łam Grand Street. Na Orchard Street ostatni sprzedawcy zwijali stragany. Przed sy nagogą na końcu ulicy zebrała się grupka ubrany ch na czarno ludzi. Kilku mężczy zn kręciło się przed wejściem do szy nku. Z trudem wdrapałam się po schodach. Pani Lefkowitz się wścieknie, gdy znowu zobaczy mnie w drzwiach. Ale nie mogłam się powstrzy mać. Zapukałam raz, potem drugi, bardziej stanowczo. W końcu usły szałam, że w środku ktoś szepcze w jidy sz, a potem zapadła cisza. Zastukałam znowu.

– Pani Lefkowitz, proszę otworzy ć. To ja, Malka – powiedziałam. Dobiegły mnie czy jeś pomruki. Odgłos kroków. Drzwi uchy liły się powoli. Przede mną stał niski mężczy zna, którego nigdy wcześniej nie widziałam. Miał przerzedzone włosy, woskową, ziemistą cerę i gęstą czarną brodę. Ubrany by ł w cętkowany płaszcz, za duży ze dwa rozmiary. W głębi, w kuchni, mierzy ła mnie wzrokiem drobna kobieta wy glądająca na przestraszoną, w szarej sukience i szalu przeżarty m przez mole. Kuliły się za nią dwie dziewczy nki ubrane w miniaturowe wersje zniszczony ch ubrań matki. Pośród sterty pakunków stał jakiś chłopak w czapce, na szeroko rozstawiony ch nogach, z rękoma buńczucznie założony mi na piersi. Poza bladożółtą zasłoną wiszącą w oknie wy chodzący m na szy b wenty lacy jny kuchnia by ła zupełnie pusta. Paliło się ty lko jedno światło, a piec by ł zimny. Stała na nim mała patelnia. – Słucham. O co chodzi? – odezwał się zdenerwowany mężczy zna w jidy sz. – Gdzie jest pan Lefkowitz? – spy tałam. – Czy zastałam Florę? Patrzy ł na mnie bezradnie. – Słucham? Zauważy łam stojącą w głębi parę świeczników i mały bochenek chałki położony na stary m kufrze. – Gdzie państwo Lefkowitz? Pokręcił głową, jakby nic nie rozumiał. – To ich mieszkanie. Pani Lefkowitz i dzieci. Flora… Wzruszy ł ramionami. – Przy jechaliśmy wczoraj. Mieszkanie by ło puste. – Ale gdzie moja siostra?! – zawołałam. Zaczął coś mówić, ale odwróciłam się i ruszy łam na dół. Waliłam do jedny ch drzwi, potem do następny ch, wrzeszcząc: – Flora! Flora! Gdzie jesteś? – Ajajaj! – wrzasnął ktoś. – Nie przeszkadzaj! Odmawiamy Berachot! – Flora! Pukałam i pukałam, na jedny m piętrze, potem na następny m. W końcu otworzy ły się jakieś drzwi. To by ł pan Tomashevski – stary Ukrainiec, któremu za piątaka pomagały śmy z Florą przy haluksach. – Tak? – odezwał się drżący m głosem. Patrzy ł niewidzący m wzrokiem w głąb kory tarza, jego niebieskie oczy by ły blade i zagubione. – Panie Tomashevski, to ja, Malka – powiedziałam. – Tak? – Wie pan może, gdzie jest Flora i państwo Lefkowitz?

– Tak? – Nie wiesz, że jest szabat i nie wolno ludziom przeszkadzać – fuknęła korpulentna kobieta w fartuchu poplamiony m zupą, stojąca za plecami staruszka. Z kącików ust do brody biegły zmarszczki. – Wracaj do środka, baba – zwróciła się do pana Tomashevskiego. – Co tu robisz o tej porze? – rzuciła w moją stronę. – Szukam siostry – odparłam. – Flory. I państwa Lefkowitz. Zmarszczy ła brwi. – Nie ma ich – powiedziała. – Eksmitowani w poniedziałek. Od dwóch ty godni nie płacili czy nszu i mieli za dużo lokatorów. – Czy wie pani, dokąd poszli? Zaprzeczy ła ruchem głowy. – A Flora? Czy poszła z nimi? Wzruszy ła ramionami. – Ta mała blondy neczka? Chy ba tak. Tak mi się wy daje. Bo gdzie indziej miałaby pójść? Przy kro mi. – Westchnęła. – Dość mili by li z nich ludzie. – Miała już zamknąć drzwi, ale się zawahała. – Masz dokąd pójść, kindełe? – dodała. – Jest szabat, no wiesz. Ale tarabaniłam się już w dół po schodach. O ile pamiętam, przy siadłam na podeście i wbiłam wzrok w monety na dłoni, a potem patrzy łam na granatowe, niesamowite nowojorskie niebo, jego atramentowoczarny bezkres roziskrzony erupcjami pomarańczowy ch oparów z nadbrzeżny ch garbarń i kuźni oraz światłami elektry czny mi rozbły skujący mi na drapaczach chmur. I na mosty położone w głębi miasta. Wielka metropolia huczała dokoła, obojętna na szabatową ciszę. Bolała mnie noga, bolał mnie brzuch, otarłam nos rękawem palta. – Mama! – głośno zaszlochałam. – Flora! Na końcu ulicy dostrzegłam grupkę chłopców. Ich sy lwetki majaczy ły w świetle latarni. Wy glądało, jakby wy bierali ze śmietnika resztki jedzenia i ciskali nimi w znaki uliczne, wiwatując za każdy m razem, gdy udało się trafić do celu. Metaliczny odgłos uderzenia rozchodził się echem po cały m kwartale. Chwy ciłam laskę i oddaliłam się najszy bciej, jak potrafiłam. Pokonałam jedną ulicę, potem następną, wy mijając szczury i śmiecie, w ogóle nie wiedząc, dokąd idę. By ło to jak śpiewanie, ale za pomocą nóg – zdrowej i chromej jednocześnie. Ry tm wziął górę; stałam się jego częścią, oddy chałam razem z nim, poruszałam się w nim, nie my śląc. Nagle znalazłam się z powrotem na Grand Street, a potem na Chry stie. Nie miałam pojęcia, która jest godzina. Stałam tam przez chwilę, zby t przestraszona, żeby przejść na drugą stronę. Ale w końcu chy ba to zrobiłam, bo znowu by łam po włoskiej stronie alei. Powoli, półprzy tomna z rozpaczy i zmęczenia, wróciłam do domu państwa Dinello. Zdałam sobie sprawę, że to jedy ne miejsce, dokąd mogę

pójść. Gdy dotarłam do sklepu, w środku paliły się wszy stkie światła, co by ło dość niezwy kłe, a pan i pani Dinello siedzieli w kuchni, co również mnie zdziwiło. Dostrzegłam też panią Salucci i panią DiPietro; mówiły przy ciszony mi głosami, stojąc przy oknie w kącie pokoju. Jak ty lko wkuśty kałam do środka, pani DiPietro przy łoży ła dłoń do czoła i do piersi, a potem do każdego z ramion. – Widzisz, mówiłam ci, Generosa. – Pani Salucci spiorunowała mnie spojrzeniem. Odchrząknąwszy, ruszy ła razem z panią DiPietro schodami na górę. – Ile razy można im powtarzać? – rzuciła głośno. – Ninella – odezwał się pan Dinello. Oparł się o krzesło, ze spleciony mi dłońmi, wpatrując się we mnie ze straszną rezy gnacją. W jego wzroku nie by ło okrucieństwa ani nawet złości, ale rodzaj okropnego rozczarowania, które sprawiało, że czułam się, jakby mnie skopano. Przez dłuższą, trudną do zniesienia chwilę patrzy ł mi w oczy, potem ze smutkiem przeniósł wzrok na ladę. Tam, niczy m obciążające dowody winy, leżały trzy pozostałe przedmioty, które ukry łam pod deskami podłogi. Naty chmiast zdałam sobie sprawę, że jestem w poważny ch tarapatach. – Teraz wracasz?! – krzy knęła pani Dinello, podnosząc się chwiejnie. – Karmimy cię. Traktujemy jak własną córkę. A ty tak nam się odwdzięczasz? – Generosa – powiedział pan Dinello opanowany m głosem, wy konując dłonią uspokajający gest. – Znikasz. Kradniesz nasze przy bory. Ukradłaś nawet nasz różaniec! – Szarpnięciem zerwała wieczko puszki po cukierkach i zamachała sznurem drewniany ch koralików. – Co z ty m wszy stkim robisz? W oczach miałam łzy ; zamrugałam energicznie, żeby je ukry ć. – Po prostu noszę go czasami – odparłam ledwo sły szalny m głosem. – Nosisz go? To nie biżuteria. To nie zabawka. To nie należy do ciebie… – Ostrożnie się z nim obchodziłam – powiedziałam błagalnie. – Nie zepsułam go. – Aj! – zawołała pani Dinello, wy rzucając w górę ręce i spoglądając na męża z iry tacją. – Ły żka do lodów, ninella – powiedział pan Dinello. – Wzięłaś dziś rano. Gdzie jest? Na to py tanie nie potrafiłam odpowiedzieć. Wbiłam wzrok w podłogę, z twarzą purpurową ze wsty du. – Wzięłaś ją, si? – py tał. Skinęłam głową powoli, prawie niezauważalnie.

– A więc gdzie ona jest? Choć miałam spuszczoną głowę, czułam na sobie jego wy czekujący wzrok. Mimo to nie potrafiłam wy doby ć z siebie głosu. W końcu wy szeptałam: – Sprzedałam ją. – Sprzedałaś ją? Przy taknęłam. Kłamstwo nie miało już sensu. Powoli otworzy łam dłoń. Przez cały czas ściskałam w niej te trzy monety. Wry ły mi się w skórę, przy kleiły do niej i zabarwiły na ciemnozielono. Rozprostowy wanie palców sprawiało mi ból. Pani Dinello wbiła wzrok w monety. – Czterdzieści centów? Sprzedałaś ją za czterdzieści centów? Pan Dinello spojrzał z cierpkim zdziwieniem. – Przy najmniej z zy skiem. Rozpłakałam się. Wy glądało na to, że pani Dinello złagodniała. – Dlaczego? Dlaczego to wszy stko robisz, ninella? Dlaczego okazujesz nam brak szacunku? Ty m razem w jej py taniu pobrzmiewała rozpacz, a nie złość. Naprawdę chciała wiedzieć. Pociągałam nosem i czkałam od łkania. Chciałam ty lko paść na kolana i błagać ich, aby nie wy rzucali mnie na ulicę ani nie odsy łali do przy tułku. Chciałam obiecać, że się poprawię, że będę grzeczna. Ale rozumiałam, że to już nie wy starczy. Państwo Dinello by li teraz jak sędzia i ława przy sięgły ch. Musiałam by ć wiary godna. W inny m razie skończą ze mną. Mieli już absolutnie dość. Basta. Podniosłam oczy i zamrugałam: do niej – czarne włosy przeplatane siwy mi pasemkami i zmęczone oczy – i do niego – białe włosy i szczera twarz, niemal błagająca razem ze mną – do nich dwojga stojący ch przede mną w znoszony ch ubraniach, na tle biurowej wnęki, która służy ła mi za dom, z usłużną ławką, krzy żem na ścianie i obrazkiem brodatego świętego, czule tulącego dziecko. Dzieci wy czuwają, co dorośli chcą usły szeć; insty nkt podpowiada im, co sprawi, że ludzie, którzy decy dują o ich losie, będą im ży czliwsi. Gdy tak stałam w tej maleńkiej manufakturze lodów, nagle wszy stko złoży ło się w spójną całość. – Chciałam mieć trochę pieniędzy, żeby je wrzucić do kościelnego koszy ka – powiedziałam cicho. – Dla Jezusa. Żeby wy leczy ł moją nogę. Chciałam ty lko by ć dobrą katoliczką – zaczęłam szlochać. – Tak jak wy. By ło to naturalnie wielkie i genialne kłamstwo. Gdy ty lko to powiedziałam, prawie uwierzy łam, że mówię prawdę. Może tak by ło. Nie ulega wątpliwości, że w tamtej chwili wierzy łam w swoje słowa, tak jak tonący wierzy, że uratuje go łódź ratunkowa.

Niejasno zdawałam sobie sprawę, że różaniec wzmocnił moją pozy cję. Nie miało dla mnie wtedy znaczenia, czy m jest dla Ży da pójście do kościoła i modlenie się do Jezusa. By łam przecież ty lko dzieckiem. Ale kto wie? Może po miesiącach ży cia przy boku Dinello i ich krajan naprawdę zapragnęłam by ć jedną z nich? Albo po prostu nie miałam się do kogo zwrócić. Proszę bardzo, ukamienujcie mnie, moi mili. Zrobiłam to, co musiałam zrobić. Gdy ty lko państwo Dinello usły szeli moje niedorzeczne wy tłumaczenie, wy raźnie złagodnieli. Infanty lność mojego rozumowania wy starczy ła, aby nadać temu wszy stkiemu wiary godność. („Kto by pomy ślał! Tak bardzo chce zostać katoliczką, że śpi z różańcem!” – usły szałam, jak pani Dinello mówiła później do pani Ferrendino z nutą powściągliwej dumy ). By ć może jak większość ludzi państwo Dinello by li łasi na pochlebstwa. A może po prostu by li zby t pobłażliwi, zby t ży czliwi, zby t znękani trudami ży cia, żeby pozbawić mnie szansy na odkupienie swoich grzechów. Pani Dinello pokręciła głową i spojrzała na mnie ze łzami w oczach. – Och, ninella – westchnęła. Pan Dinello przechy lił głowę na bok i gestem kazał mi podejść. Przy kuśty kałam do niego po wy paczony ch deskach podłogowy ch, wspierając się na lasce, i złoży łam broń. Państwo Dinello przenieśli mnie na górę, do sy pialni Beatrice. Wtedy my ślałam, że to dlatego, aby m poczuła się „katoliczką” i częścią rodziny, teraz jednak podejrzewam, że po prostu chcieli mnie mieć na oku. Ku mojemu wielkiemu rozczarowaniu pan Dinello oznajmił, że zaoszczędzone drobniaki, które trzy maliśmy w słoju, trafią do kościelnego koszy ka, zamiast przeznaczy ć je na wy cieczki do kina. Coraz częściej wzy wano mnie rano przed lekcjami do pomocy w kuchni. Gdy szy kowałam składniki, pan Dinello śpiewał po włosku i puszczał do mnie oko. Kilka ty godni później, ubrana w białą sukienkę uszy tą przez panią Dinello i panią Salucci – czując się jak królowa (przez długie lata nie doświadczę tego rodzaju uczucia po raz drugi) – kroczy łam z powagą ku chrzcielnicy w nawie kościoła Najświętszej Krwi Pana Jezusa. Wokół mnie stali pan i pani Dinello, a także Silvio, Vincenzo, Luigi, Annunziata i wszy scy czterej wnukowie. Pani Ferrendino też przy szła, i państwo Piccolo, i DiPietro, a nawet skwaszona pani Salucci. Ksiądz Antonucci przechy lił mnie delikatnie nad krawędzią, tak jak mnie o ty m uprzedził. Zasugerowano mi wcześniej, że podczas chrztu mogę też, jeśli zechcę, przy brać „bardziej chrześcijańskie, bardziej włoskie” imię. – Może Maria – zaproponował ksiądz Antonucci. – Brzmi podobnie do Malka. By łaby ś Malka Maria. – Maria to piękne imię – przy taknęła pani Dinello. – Moja babka by ła Maria Teresa. – Nie – odparłam z powagą. Pani Dinello i ksiądz wy mienili pełne niepokoju spojrzenia. – W ogóle nie chcę by ć Malką – oznajmiłam.

Malka. Maaal-ka. Słowo to szurało mi w głowie jak moja laska po chodniku i ciągnęło się za mną niczy m moja bezwładna noga. Dzwoniło mi w głowie jak przezwisko, który m się stało na szkolny m podwórku. Przy chodziło do mnie z głosem matki, z wściekłością oświadczającej, że „to wszy stko” to moja wina. Malka to „agresy wna”, „szurnięta” dziewczy nka, której omal nie zamknięto w zakładzie. Malka to papla, która przy nosi cure. Malka to ammazza Christi, skazana na wieczne potępienie, niedomy ta Ży dówa. – Proszę – zaczęłam błagać panią Dinello i księdza Antonucciego. – Czy mogłaby m dostać zupełnie nowe imię? Jakieś amery kańskie, takie jak ta piękna dziewczy na na ruchomy ch obrazkach. Niewiele ponad rok po ty m, jak przy by łam z rodziną z Wiśniewa na Ellis Island, ksiądz Antonucci odmówił uroczy stą modlitwę po łacinie i skierował moją głowę do marmurowej misy ze świętą wodą. Polewał mnie, a ja czułam wodę na włosach niczy m doty k palców, spły wała mi po szy i i zbierała się w zagłębieniu pod obojczy kiem. Gdy mnie wy prostował, zmoczy ła mój koronkowy kołnierzy k, popły nęła po ramionach i rękach i spły nęła na posadzkę przy moich stopach malutkimi poły skujący mi kropelkami, deszczem pły nny ch diamentów zmy wający m wszy stko, spłukujący m mnie do czy sta. Zebrani cieszy li się i klaskali w dłonie. Weszłam do kościoła jako Malka Trey novsky Bialy stoker. Wy szłam jako Lillian Maria Dinello. Tak właśnie narodziła się przy szła królowa lodów sławna na całą Amery kę.

Rozdział 6

K

ilka dni przed terminem rozprawy dzwoni człowiek o nazwisku Robin Leach. Nie chce

przedstawić sprawy ani mojemu specjaliście od reklamy, ani sekretarce, ani armii moich prawników. Nalega na osobistą rozmowę, mówiąc z najdziwaczniejszy m angielskim akcentem, jaki sły szałam w ży ciu. Brzmi jak parodia cockney. Ry czy do słuchawki tak głośno, że chy ba ma mnie za głuchą. Z początku jestem przekonana, że to wszy stko to jakiś paskudny kawał. Ale nie. Facet fakty cznie ma na nazwisko Leach. I naprawdę jest gospodarzem nowego telewizy jnego show pod ty tułem Jak żyją sławni i bogaci, które wchodzi na antenę w przy szły m roku. Dzwoni z zapy taniem, czy miałaby m ochotę wpuścić go z kamerą do swojego domu w Bedford. Najwy raźniej niewiele go obchodzi, że właśnie postawiono mi zarzuty prokuratorskie. – Królowo, szukamy „marzeń o czarny m kawiorze zakrapiany m bąbelkami szampana” ziszczony ch w wy stroju wnętrz – tłumaczy. – Naszy ch widzów guzik obchodzą skandale. Dobry skandal może nawet pomóc. Obchodzą ich za to ściany obwieszone lustrami, obicia z lamparciej skóry, saty nowa pościel, kry ształowe ży randole i basen pod goły m niebem. I jak najwięcej złota, wszędzie, gdzie się da. Czy pani świętej pamięci mąż nie miał na przy kład może kijów golfowy ch platerowany ch złotem? Może w zlewach macie złote krany ? Albo kibelek? Może kibelek ma łańcuszek ze złota? To niesły chane, że ludzi interesują złocenia w toalecie. Zachwy t wzbudzają też pry watne sale kinowe, okrągłe łóżka wodne, barki ze zlewem, piwniczki na wino, wielkie fortepiany w dowolny m kolorze, by le nie czarny, futra, automaty do gier i jacuzzi. I garaże na kilka samochodów. Te to dopiero kojarzą się z grubą forsą, królowo, proszę mi wy baczy ć szczerość. Nie ma pani czasem jakiegoś deloreana albo, dajmy na to, lamborghini, co? – Co to lamborghini? – py tam. – Makaron? Ukamienujcie mnie, jeśli chcecie, jestem wisenheimer. Rzecz jasna wiem, co to jest lamborghini. Ale auta kupuję ty lko amery kańskie i żadne inne. – A co z cadillacami? – dopy tuję. – Robią jakiekolwiek wrażenie? – To zależy. A są złote, srebrne lub karmazy nowe? Mój dom w Bedford, jak sądzę, nie jest nawet w części tak ekstrawagancki, jak pan Leach by sobie tego ży czy ł. Nasza stara posiadłość w Palm Beach, z włoskimi fontannami, kortami tenisowy mi i rotundami, by łaby bardziej w jego guście. – No cóż – mówię – mamy ty lko dwa baseny i saunę. Oprócz barku i sali balowej reszta jest urządzona raczej bez szaleństw. Cały ten pomy sł z telewizją wy daje mi się kompletnie meszugene. Chcesz pogrzebać w moich

szafach? Pokazać widowni moje kry ształowe uchwy ty do szuflad? Ale patrząc na to z drugiej strony, taki pan Leach handluje ty mi samy mi emocjami, który ch doświadczy łam jako mała dziewczy nka, spacerując po ulicach Hamburga. Czy ż nie mamy ochoty przy cisnąć twarzy do szy by ? Odsłonić aksamitnej kurty ny ? Zajrzeć do środka? No i dlaczegóż nie miałaby m czuć się dumna? A do tego ten Robin Leach twierdzi, że jego producenci nieźle mi zapłacą za udział w programie. No cóż, zatem zgoda. Przy da się każdy grosz na pokry cie wy datków sądowy ch. A skoro i tak zewsząd osaczają mnie kamery, dlaczego ich nie wy korzy stać dla własnej korzy ści? Trzeba by ć głupcem, żeby odrzucać możliwość zarobienia pieniędzy. – Zgadzam się, ale do niektóry ch pomieszczeń nie wchodzicie – zastrzegam. Po pierwsze, dawna ubieralnia Berta. I mój „salonik z pamiątkami”. Przez lata nagromadziłam w nim pełno cudowny ch malutkich słoiczków z dżemem malinowy m i marmoladą, które dodawali do śniadań w hotelu Waldorf. Szlafroki z Hiltona. Popielniczki z Plazy. Noży ki do masła i ły żeczki z Delty. Albo z TWA. Cudowne przy wieszki bagażowe i porcelanowe solniczki z Concorde. Zapałki reklamowe z Sherry -Netherland. Wy bór my dełek dla gości. Plastikowe mieszadełka do drinków. Metalowe mieszadełka do kawy. Kostki cukru. Setki restauracy jny ch saszetek z keczupem, solą i sosem sojowy m. Papierowe serwetki. Same się pchają do ręki! Ukamienujcie mnie, jeśli chcecie, ale nigdy nie wiadomo, kiedy przy da się odrobina tego czy tamtego. Lecz, jak mniemam, na widok publiczny lepiej wy stawić ty lko mojego Chagalla. – Niech pan przy śle umowę – mówię do Robina Leacha – i ofertę pieniężną na piśmie. *** – Nie, absolutnie nie. Nie możesz tego zrobić, mamo – protestuje Isaac podczas lunchu. – A kto mi zabroni? – odpowiadam. – Czy ktoś cię w ogóle py ta o zdanie? Znalazł się jaśniepan. Nie rozkradłeś jeszcze mojego majątku do końca, a już zachowujesz się jak gospodarz. – Nie próbuję ukraść twojego majątku. Chcę go chronić. Podobnie jak twoją reputację. – Pani Dunkle, za pozwoleniem, muszę omówić to z pani sy nem na osobności – odzy wa się mój prawnik, pan Beecham, wy ciskając ćwiartkę cy try ny do szklanki z wodą Perrier. Osłania owoc dłonią, żeby sok nie pry snął na obrus. Wiem, że ludzie siedzący wokół rzucają mi ukradkowe spojrzenia. Jak sądzę, to ty lko kwestia czasu, gdy paparazzi zaczną gromadzić się na ulicy. – Akurat teraz chwalenie się majątkiem przed cały m światem jest ostatnią rzeczą, jakiej nam trzeba – mówi Beecham cichy m głosem. – Ludzie powinni nam współczuć. – Nie chcę współczucia – pry cham. – Chcę, żeby się mnie bali i mnie szanowali. – Mamo, my ślisz, że będą szanowali kogoś, kto zapłacił osiemdziesiąt pięć ty sięcy dolarów za

psią budę będącą wierną repliką Wersalu? – py ta Isaac. – Gdzieś ty dorastał? – Rzucam mu cukierkowe spojrzenie. – Oczy wiście, że będą. To Amery ka, na miłość boską. – Lillian, jeśli mogę się wtrącić – odzy wa się Rita cicho, poklepując mojego sy na po mankiecie tweedowej mary narki. Nie tknęła duszonego łososia, choć to najdroższe danie w menu. Moja sy nowa. Nagle znowu stała się uosobieniem troski. To ona, jak sądzę, nakłoniła Isaaca, aby wrócił i spotkał się ze mną i moimi prawnikami przed rozprawą. Może nawet ma swoją wty kę wśród moich pracowników. – Słuchaj, Lillian, jesteśmy po twojej stronie – zapewnia. Och. Już to sły szałam. Przebiegła wszy stkowidząca Rita z drogą wy cieniowaną fry zurą, w złoty m bły szczący m naszy jniku miękko spoczy wający m na obojczy kach i wy dumany m ty tułem naukowy m Uniwersy tetu Pensy lwania. Kto normalny grzebie w jedzeniu widelcem, a mając zestaw robotów kuchenny ch Cuisinart, nigdy nie raczy nic ugotować? Przez chwilę, po śmierci Berta, by ła moją najlepszą przy jaciółką. „Lil, wpadnij w czwartek, to zrobię dla ciebie moją sły nną lazanię. Urządzimy sobie babskie pogaduchy w kuchni, ty lko my dwie”. Proponowała, że co ty dzień będzie mnie zabierać na zakupy do Saks. Towarzy szy ła mi u internisty, pulmonologa, kardiologa, fizjoterapeuty. Co ty dzień umawiała nam wizy ty w salonie kosmety czny m. „Teraz Jason jest nastolatkiem i już mnie nie potrzebuje – zwierzała mi się bezradnie. – Choć, wy pijemy razem herbatę w Plaza”. Jak idiotka naprawdę zaczęłam cieszy ć się my ślą, że Rita lubi spędzać ze mną czas. Kupowałam dla niej książki. I drogą bieliznę od Johna Klossa – szesnaście dolarów za stanik bez koronki. „Jesteś dla mnie ogromną pociechą” – powiedziała kiedy ś, ściskając mnie za ramię, gdy zmagały śmy się z wiatrem, idąc Pięćdziesiątą Siódmą. Powinnam by ła ją przejrzeć. Intry gantkę jedną. Chciała się po prostu upewnić, czy naprawdę jestem niepełnosprawna. Owszem, jestem, ale nie w godzinach pracy. Teraz wy strzeliwuje ostatni pocisk, rzucając szorstko: – Bogaci faceci mogą mieć i dwieście samochodów, Lillian, a ludzie powiedzą, że to „kolekcjonerzy ” i „entuzjaści”. Ale jeżeli kobieta ma dwieście par butów, wtedy my ślą: „Za kogo ona się, do cholery, uważa?”. – Wy ciąga rękę nad stołem i koniuszkami palców doty ka mojego przedramienia. – Nie chcę, żeby ś dawała im powód do kolejny ch pomówień. Patrzę na nią wilkiem, cofam rękę. Problem z moją sy nową polega na ty m, że często ma rację. Rita jest dużo cwańsza i bardziej łebska niż mój sy n, tworzą z Isaakiem doskonały tandem. Ale ma też w sobie coś ze sroki, ta Rita. Pomachaj jej przed oczami bły skotką, a już nic innego nie widzi. Ambicja. Determinacja. Pożądliwość. Konsumpcjonizm. Widzę w niej to wszy stko jak na dłoni. Bo aż nazby t dobrze znam to wszy stko u siebie.

– Boicie się, że przy niosę wam wsty d, i ty le – mówię gorzko, z głośny m brzęknięciem opuszczając widelec na talerz. – Wszy scy się przeciw mnie zmówiliście. Nie chcecie, żeby federalni przechwy cili to, co mam, zanim położy cie na ty m swoje lepkie łapki. – Mamo – obrusza się Isaac. – To ja zbudowałam to imperium, nie ty. Mój mąż Bert miał szczękę, kości policzkowe i tors takie, jakie widuje się na marmurowy ch posągach w greckich świąty niach. Oczy o długich rzęsach, głęboko osadzone, lok opadający na czoło. By ł piękny jak pilot samolotu, nawet jeżeli nie miał szalika na stale przy lutowanego do szy i. W dniu, w który m rozbił nasz furgon do sprzedaży lodów o hy drant przeciwpożarowy na poboczu Merrick Road, wszy scy my śleli, że to jakiś gwiazdor filmowy miał wy padek w centrum ich miasteczka. Nie przy szło im do głowy, że żadna gwiazda filmowa nie prowadziłaby wozu z napisem „Mrożone Desery Mleczne Dunkle” po Bellmore na Long Island. Najwy raźniej niewiele ich też obchodziło to, że przy gwałtowny m zjeździe na krawężnik pękła nam opona. Furgon stał teraz z przednimi kołami na chodniku, a jego ty ł zwisał na jezdnię, blokując dojście do plaży. Mała pozy ty wka, którą zainstalowaliśmy w środku, odtwarzała w kółko metaliczny walc Nad pięknym modrym Dunajem. Z hy drantu, który uderzenie wy rwało z chodnika, woda strzelała w powietrze jak z gejzera. A jednak nikt nie zwracał na to uwagi. – O mój Boże, Hazel, patrz! – zawołał ktoś. – To Douglas Fairbanks Junior! – Gdzie? – Tam! W samochodzie! – Doris, nie. Zwariowałaś. – Patrz! Widzisz? – O rany. To nie jest Douglas Fairbanks. To jest Errol Fly nn! My śleli chy ba, że to scena z filmu nagry wana z ukry tej kamery. Po kilkunastu minutach wokół auta zebrało się około tuzina osób – głównie kobiety – uśmiechnięty ch i żartujący ch w południowy m słońcu, wy ty kający ch go palcami z chichotem i okrzy kami: „Pan Fly nn, Pan Fly nn! O rany, Errol!”. Jedna z kobiet zwróciła się o autograf. W czasie gwałtownego skrętu rzuciło mnie pod deskę rozdzielczą. Gdy zatrzy maliśmy się gwałtownie, nie martwiłam się o siebie – nie czułam żadnego bólu – ty lko o samochód. Błagam, pomy ślałam, żeby nie uszkodził się za bardzo. Bert wy skoczy ł z kabiny. Przez chwilę stał na ulicy jak sparaliżowany, w swoim biały m fartuchu i białej czapeczce, nie wiedząc, czy podejść do mnie od drugiej strony, czy sprawdzić, co z kołem, czy też odpowiedzieć wołający m, machający m kobietom. – Bert! – wrzasnęłam. – Pomóż mi! Kobiety na ulicy rozsunęły się potulnie, żeby zrobić mu przejście. „Gdzie twoim zdaniem

ukry te są kamery ?” – usły szałam głos jednej z nich. – L-L-Lil, tak mi przy kro, och, dobrze już, pomogę ci – powiedział Bert, otwierając drzwi. Rozpy lacz z hy drantu przemoczy ł mu ubranie. Biała koszulka i fartuch opinały mu klatkę piersiową. Jąkał się w dzieciństwie. Ilekroć wpadał w nerwy, jąkanie powracało. – W-w-wszy stko w porz-rz-rządku? Moja kula upadła na podłogę pod deską rozdzielczą. – Proszę, ska-ska-rbie – rzucił, sięgając po nią. Zarzuciłam mu ręce na ramię, a on z galanterią pomógł mi stanąć najpierw na stopniu, a później na chodniku. Nie by łam ranna. Mokra skóra i włosy mojego męża poły skiwały w promieniach słońca. Wy glądał jak figurka świeżo zanurzona w pły nny m brązie. – Aaaach – westchnęła jakaś kobieta z zachwy tem. Przez chwilę Bert i ja staliśmy skonsternowani, próbując oszacować straty. Fontanna wody try skająca z hy drantu prosto w nasz furgon by ła niczy m pły nąca krew. Miałam niepohamowaną chęć ją zatamować. Z przedniej prawej opony bły skawicznie schodziło powietrze. Wóz przechy lał się jak tonący wrak statku. Merrick Road by ła główną arterią przelotową. Za nami stało już kilka samochodów. Niektóre zaczęły trąbić, dźwięki klaksonów rozchodziły się jak beczenie owiec. W weekend wy padał Dzień Niepodległości; mały termometr, który Bert przy kleił do szy by od wewnątrz, wskazy wał trzy dzieści stopni. – Na miłość boską, Bert! – krzy knęłam. – L-L-L-Lil, to ty lko opona – powiedział. – Da się naprawić. – Doprawdy ? Jak? – D-d-daj mi minutkę, dobrze? – Mówiłam, żeby ś skręcił w lewo. W lewo. Dlaczego nie posłuchałeś? – Przecież skręciłem w lewo! – To się nazy wa lewo? – Obróciłam się w stronę furgonetki przechy lającej się coraz bardziej na prawą stronę krawężnika. – Za każdy m razem kiedy mówię w lewo, skręcasz w prawo. Mówię w prawo, ty skręcasz w lewo. Co, do cholery, mam robić? Mówić w prawo, kiedy chcę, żeby ś jechał w lewo? Bert zwiesił głowę. – Nie możesz wy dawać mi poleceń, krzy cząc w ten sposób. – Wcale nie krzy czałam! Kiedy staliśmy twarzą w twarz w niemiłosierny m upale, tłumek gapiów przy glądał się nam jak w teatrze. Pozy ty wka wciąż grała Nad pięknym modrym Dunajem, ale coraz wolniej. W końcu Bert wy sunął się przez przednie okno i, ku mojej uldze, wy łączy ł ją uderzeniem ręki. Strumień

wody z hy drantu zmniejszy ł się, przechodząc z wielkiej fontanny w jednostajne pulsujące bulgotanie. Westchnęłam i wskazałam na furgon. – Jest szansa, że będzie jeździć? Wtedy kilku kierowców, którzy utknęli za nami na drodze, wy łączy ło silniki, wy siadło z aut (pamiętam hudsona i kanarkowego roadstera marki Nash przy pominającego wy ściełaną kanapę) – w tamty ch czasach ludzie jeździli samochodami wy łącznie dla przy jemności – i przy szło popatrzeć. – O Chry ste! – Jeden z nich kucnął obok podwozia w oślepiający m słońcu i pokręcił głową. – Zdaje się, że poszła oś. – Czy to też aktorzy ? – dobiegł mnie kobiecy głos. – Nie jesteśmy żadny mi aktorami, proszę pani – powiedziałam ziry towana, wachlując się dłonią. Koszula i fartuch lepiły mi się do pleców. – Sprzedajemy lody. A to jest mój mąż. Żaden Errol Fly nn. Kobieta spojrzała z niedowierzaniem na niego, potem na mnie, potem na furgon, który wy glądał jak wielki pasiasty bochen chleba. W 1936 roku wozy do sprzedaży lodów należały do rzadkości. Nasz by ł tak naprawdę uży wany m piekarniczy m wozem dostawczy m marki Divco, który Bert wy posaży ł w małą zamrażarkę do lodów i dwie szafy chłodnicze. Całość podłączy ł do generatora pobierającego moc z silnika. W środku ledwo starczało miejsca dla dwóch osób. Skulony Bert zazwy czaj nakładał lody z zamrażarki stojącej po lewej stronie, a następnie podsuwał mi rożki, żeby m podawała je klientom przez drzwi, które składały się jak akordeon. Wnętrze pomalowaliśmy w szerokie pasy w bladoróżowy m, biały m i beżowy m kolorze, przy pominające neapolitanki – czekoladowo-truskawkowo-waniliowe bloki lodowe bardzo popularne w tamty ch czasach i często sprzedawane w plastrach. Na przedniej szy bie wiśniowoczerwony mi literami napisałam: MROŻONE DESERY MLECZNE DUNKLE, a z obu stron przy kleiłam ry sunek lodowego rożka, który by ł chy ba naszy m pierwszy m logo (trzy kółka nad literą V obramowane sercem). Ten wóz to by ł cały nasz świat, wszy stko, co z Bertem mieliśmy, razem z pozy ty wką, niedbały mi literami, a teraz jeszcze zepsuty m przednim kołem. Większość nocy nawet w nim sy pialiśmy. – Przy kro mi, drodzy państwo – powiedział mężczy zna z roadstera, podnosząc się znad zniszczonego koła – ale z tego, co widzę, dalej nie pojedziecie. Pozostali kierowcy kucali obok Berta na zakurzonej drodze. – Oś jest wy gięta – oznajmił Bert. Mężczy źni zastanawiali się, co zrobić. Słońce grzało przez słoną bry zę. Skrzeczące mewy

krąży ły nad głowami. Przed wy padkiem stanęliśmy ty lko dwa razy. Place zabaw i parki w Queens tego ranka by ły prawie puste. Zarobiliśmy zaledwie piętnaście centów. Większość zapasów przeznaczony ch na sprzedaż trzy maliśmy w suchy m lodzie, w szafkach chłodniczy ch. Liczy liśmy, że 4 lipca będziemy mieć największy utarg w roku. Mrużąc oczy, spojrzałam w niebo rozgrzane do białości od południowego upału. Znad jezdni unosiły się trujące wy ziewy asfaltu. W przeszłości bez problemu gasiliśmy silnik na piętnaście, a nawet dwadzieścia minut. Musieliśmy się zatrzy my wać, a ty m samy m wy łączać generator, żeby sprzedawać lody. W przeciwny m razie by ł bardzo głośny i niebezpieczny. Gdy by śmy go nie wy łączali, rzecz jasna, klienci krztusiliby się od wdy chany ch spalin. Uwijaliśmy się szy bko. Bert napełniał rożek tak, żeby waży ł dokładnie sto gramów – i ani grama więcej – w osiem sekund. To ważne, moi mili. Traci się dużo pieniędzy, jeśli nie umie się właściwie nakładać lodów. Należy tak manewrować ły żką, by powstała skręcona wstążka tworząca pustą w środku kulkę. Trzeba stworzy ć iluzję wielkości, mimo że kulka nie może waży ć więcej niż sto gramów. Inaczej traci się marżę zy sku. Bert ćwiczy ł nieustannie, a ja mierzy łam mu czas i odważałam kulki na małej wadze. Ponieważ umiałam dodawać i wy dawać resztę w pamięci, obsłużenie trzy dziestu klientów zajmowało nam niecałe czternaście minut. Nigdy nie gasiliśmy silnika na dłużej niż dwadzieścia pięć. Zobaczy łam, jak jeden z mężczy zn na przodzie podnosi się i wzdy cha. Inny pokręcił głową. Wy glądało na to, że Bert musi radzić sobie sam. Ogarnęło mnie straszne przeczucie. By ła sobota, święto państwowe. Gdy by nawet w pobliżu znalazł się jakiś warsztat samochodowy, by łby zamknięty aż do poniedziałku, i to w najlepszy m wy padku. Sześćdziesiąt osiem litrów Mrożonego Deseru Dunkle, cały nasz majątek, tkwiło tam razem z nami, wy dane na pastwę upału. Wiosną, po moim chrzcie, prawie nie widy wałam pana Dinello. Gdy by nie to, że wczesny mi rankami – kiedy zakopcone, usiane fiołkami aleje nie zbudziły się jeszcze do ży cia – sły szałam skrzy pienie jego butów na schodach, a późną nocą jego podekscy towany szept, który m opowiadał coś pani Dinello, stawiającej przed nim talerz manicotti, przy jedny m gazowy m palniku, uznałaby m, że odszedł na zawsze jak mój tata. W ciągu dnia, pod jego nieobecność, wpadało wielu mężczy zn, żeby zamienić kilka słów z panią Dinello, choć drzwi do kuchni na dole pozostawały zamknięte. Pani Salucci nieustannie kręciła głową i sy czała: – Salvatore za bardzo buja w obłokach. Skończy w przy tułku albo doczeka się wizy ty Czarnej Ręki. Albo spotka go coś jeszcze gorszego. Mimo to w mieszkaniu państwa Dinello panował nastrój oczekiwania, radosnej tajemnicy,

jakby wszy scy naraz wstrzy mali oddech. – Chodź – powiedziała do mnie pani Dinello pewnego sobotniego ranka, kiedy skończy łam zmy wać naczy nia. Chłopcy już wy szli, kamienica rozdzwoniła się osobliwą ciszą. Pani Dinello zaplotła mi włosy w warkocz, a policzki wy czy ściła mi śliną, jak to często robiła przed wy jściem do kościoła. Ty m razem zamiast skręcić w prawo, w stronę Baxter, położy ła mi rękę na karku i poprowadziła mnie na północ, potem na zachód do głównej arterii, gdzie by ło gęsto od wy staw sklepowy ch i głośno od klaksonów. W połowie ulicy stał pan Dinello i energicznie machał. – Jest magnifico, si? – powiedział, wy konując zamaszy ste gesty. Z ty łu, na dużej, świeżo umy tej witry nie widniał napis DINELLO I SYNOWIE – WŁOSKIE LODY I SORBETY, sporządzony równiutkimi literami w kolorze ciemnego złota. Przez szy bę widać by ło długi emaliowany kontuar. W środku by li już czterej wnukowie, zajęci układaniem skrzy nek i my ciem podłóg. Nowa manufaktura na ulicy Lafay ette by ła jakieś trzy razy większa niż sklep na Mulberry Street. Zakurzone podłogi, szczury, wy ziewy spalin, przenikające się wonie czosnku, pomidorów i majeranku – wszy stko to zniknęło. Ściany do połowy wy sokości pokry te by ły białą glazurą, jakby boazerią, a powy żej pomalowane na kremowo. Co ważniejsze, by ła elektry czność. Trzy wy rafinowane kuliste lampy zwisały z zabudowy nad ladą jak kolczy ki z pereł. A w głębi, w rogu, czuwając nad cały m zakładem, stała jego największa chluba: pionowy silnikowy automat do lodów – niezwy kła cy lindry czna maszy na obiecująco bły skająca niklową powłoką. W dziesięcioleciu poprzedzający m przy by cie mojej rodziny do Amery ki człowiek o nazwisku Burr Walker, dziwna sprawa – Burr, wpadliby ście na coś takiego, moi mili? – wy nalazł „obrotową zamrażarkę z solankowy m czy nnikiem chłodzący m”. Zamiast uży wać lodu i soli kamiennej, to dziwaczne ustrojstwo zamrażało składniki w cy lindrze zanurzony m w solance schładzanej sprężarką amoniakową. W 1905 roku inny człowiek, Emery Thompson, który prowadził stoisko z napojami gazowany mi w jedny m z wielkich domów towarowy ch w Nowy m Jorku, poszedł o krok dalej. Wy nalazł urządzenie, które nazy wało się „zamrażarką ciągłą z zasilaniem opadowy m”. Języ k sobie można połamać. Wiem. Ponieważ by ła to maszy na stojąca, składniki wkładało się od góry, potem włączało silnik, a dołem wy chodziły lody w gotowej postaci. Można by ło robić porcję za porcją bez przerwy. Supernowoczesne automaty, które Bert zaprojektował dla naszego zakładu w New Jersey, powstały w oparciu o ten wczesny model – i jakie są śliczne, kochani. W godzinę mogą wy produkować trzy ty siące siedemset litrów lodów do naszego sklepu. Dwa razy w ty godniu oprowadzamy po zakładzie wy cieczki. Naprawdę, powinniście to zobaczy ć. Mały automat, który zakupił pan Dinello, by ł oczy wiście znacznie skromniejszy. Przy pominam

sobie, że wy rabiał sto, może sto pięćdziesiąt litrów na godzinę. Jednak inwesty cja ta by ła strzałem w dziesiątkę. Nagle nie musieliśmy już dłużej wy rabiać lodów ręcznie. – Widzisz? Widzisz? – pokazy wał pan Dinello, wdrapując się na drabinkę i wlewając wielką porcję mlecznego pły nu do maszy ny. Zabezpieczy ł klapę i wcisnął przełącznik z głośny m kliknięciem. Nagle pomieszczenie wy pełnił taki hałas, że aż zatrzęsło się w posadach. Kiedy maszy na wy łączy ła się niecałą minutę później, pan Dinello wy ciągnął spod niej wielkie wiadro i puścił do nas oko. Zgromadziliśmy się dokoła, a z wrażenia zaparło nam dech w piersiach. W środku mieniły się cztery litry lodów waniliowy ch. W ciągu dwudziestu minut pan Dinello mógł teraz zrobić ty le lodów, ile wcześniej zrobił przez długie godziny. Interes oczy wiście ruszy ł z kopy ta. Gelato, gelato – wiadomość przetoczy ła się przez całą kamienicę przy Mulberry Street jak muzy ka. Sy nowie pana Dinello rzucili pracę, żeby pomagać w przedsięwzięciu. Teraz każdego ranka powstawało pięć smaków lodów – czekoladowe, truskawkowe, waniliowe, kawowe i pistacjowe – i dwa rodzaje sorbetów. Cy try nowe lub wiśniowe, grejpfrutowe albo pomarańczowe, w zależności od pory roku. Ponadto sklep wy posażono w dwie witry ny chłodnicze, a zatęchłe pomieszczenie w piwnicy przekształcono w magazy n, w który m desery przechowy wano w lodzie. Wkrótce lody pana Dinello sprzedawało sześciu handlarzy detaliczny ch, rozprowadzając produkty „Py szne Lody Włoskie i Sorbety firmy Dinello i Sy nowie” w biało-złoty ch wozach dostawczy ch, które pan Dinello osobiście zaprojektował. Ich okrzy ki „Loo-dy ! Loo-dy !” rozbrzmiewały na cały m północny m odcinku Wall Street aż po Houston Street, unosiły się nad placami i kamienicami niczy m stado ptaków, naśladując tę samą kadencję, którą wy śpiewy wał swoim czekoladowy m bary tonem pan Dinello. Od czasu do czasu do mieszkania przy Mulberry Street przy chodził człowiek ubrany w surdut z jedwabną podszewką i drogi melonik, mówiący po włosku i żartobliwie puszczający oko; pan Dinello wręczał mu grubą kopertę przewiązaną sznurkiem. Pani Salucci patrzy ła wilkiem, jak mężczy zna wchodzi i wy chodzi. – Tak, oczy wiście, spłata pierwszej raty jest zawsze najłatwiejsza. Nowa maszy na do lodów kompletnie mnie oczarowała. By ła jak nieustająca wielka sztuczka magiczna. Wy starczy ło do środka wlać roztwór – i presto! – na zewnątrz wy chodziły lody ! Gdy nikt nie patrzy ł, delikatnie, koniuszkami palców, doty kałam strzałek, pieściłam uchwy ty i zaglądałam do środka ry nienki na dole, próbując odgadnąć, jak to wszy stko działa. Lody, rozdzielone na zamrożone porcje, wciąż pozostawiały we mnie uczucie melancholii, gdy je jadłam. Ale ich produkcję – zadziwiający, magiczny proces ich przemiany – uwielbiałam bezgranicznie. Mogłam mu się w zachwy cie przy glądać godzinami. To samo można powiedzieć o wnukach pana Dinello. Pierwszego dnia zgromadzeni wokół

krzy czeli: „Patrz! Patrz!” za każdy m razem, gdy nowa porcja lodów z bulgotem wpadała do wiadra. Wy dawało nam się to niepojęte, że ten sam cud powtarzał się wciąż na nowo. Pan Dinello prezentował jeden smak za drugim. Najpierw waniliowy ! Potem truskawkowy ! Ale ilekroć doty kałam poły skliwej srebrnej konstrukcji, pan Dinello wołał: „Ajajaj, nie ruszaj! Te maszy ny nie są dla dziewczy nek!”. Ty lko sy nom i wnukom państwa Dinello wolno by ło obsługiwać nowiuteńki sprzęt. Ty lko sy nowie i wnukowie zostali wtajemniczeni w udoskonalone przepisy rodziny Dinello. Ty lko im powierzano zadania takie jak dzielenie każdej partii na mniejsze porcje i jak najszy bsze nakładanie świeży ch lodów do duży ch metalowy ch bębnów owinięty ch w grube płótno, a potem załadowy wanie ich do oczekujący ch wozów, jak również my cie wy bielaczem zamrażarek, zlewów i szerokich kontuarów. Ty lko wnukowie mogli po szkole bez py tania podjadać przy gotowane desery z lodów czekoladowy ch. Ty lko chłopcy i mężczy źni pracowali z panem Dinello w nowiutkiej kuchni, śpiewając wspólnie arie operowe. Jeśli o mnie chodzi, to w dalszy m ciągu codziennie po szkole musiałam meldować się u pani Salucci. – Dlaczego się krzy wisz? – spy tała pani Dinello, marszcząc brwi i wy cierając ręce w ścierkę. – Nieźle dla nas zarabiasz, dziergając koronki. W sklepie by ś ty lko przeszkadzała. Kiedy ś my ślałam, że po chrzcie przejdę magiczną przemianę. W szkole, mimo że mi dokuczano, by łam najlepsza, zwłaszcza z matematy ki i czy tania. Co wieczór po kolacji siadałam z panią Dinello przy stole i cierpliwie uczy łam ją, przesuwając jej spuchnięte palce po rzędach wielkich liter, pierwszej szkolnej czy tanki. – Ala ma kota – powtarzała za mną. – Dobrze – mówiłam. – A teraz niech pani spróbuje przeczy tać to: „Skrzy pce. Szczy pce. W skrzy nce”. Starałam się uśmiechać, co chy ba nigdy nie wy chodziło mi naturalnie. Co niedziela chodziłam do spowiedzi i modliłam się do Jezusa (nawet jeśli unikałam widoku poranionej, obdartej z szat i pokrwawionej figury ), a stojąc w kolejce do komunii świętej, przy bierałam minę wy rażającą anielską pobożność. Ale Beatrice i Annunziata nadal traktowały mnie, jakby m by ła miednicą do prania albo deską do prasowania. Kiedy mówiłam Buona sera, mio zios do trzech dorosły ch sy nów pana Dinello zaglądający ch do kuchni, krzy wili się. Nigdy nikt nie brał mnie na kolana, nie głaskał po głowie, nie nazy wał „nonną” Dinello – nie dostawałam czułego klepnięcia w plecy ani całusa w czoło przed zaśnięciem. Wszy scy wołali do mnie ninella lub po prostu ragazza – „dziewczy na” – nigdy Lillian. Z wy jątkiem Rocca. Dla niego by łam Koniuchą. Nie rozumiałam, dlaczego nie wzbudzam w nikim uczuć. Przecież wraz z nowy m imieniem

stałam się nową, lepszą osobą. Co robię nie tak? W końcu doszłam do wniosku, że problem tkwi w mojej ciągłej, potajemnej niewierności. W niektóre dni zamiast po szkole iść prosto do mieszkania pani Salucci, kuśty kałam w kierunku Orchard Street. Oczy wiście wiedziałam, że nie powinnam, ale kierował mną impuls tak nieopanowany jak wtedy, gdy swędzi człowieka skóra. Stawałam przed starą kamienicą, w której kiedy ś mieszkała moja rodzina, gapiąc się na schody przeciwpożarowe, na tanie zasłony upięte nad oknami i pranie rozwieszone nad fasadą, ze skrzy żowany mi palcami wy powiadałam ży czenie, aby mama i tata wraz z siostrami zmaterializowali się przede mną. Czasem podchodziłam do mieszkańców kamienicy lub do przechodniów, którzy przy stanęli w pobliżu. „Proszę, jak wróci mój tata albo jak zobaczy cie małą dziewczy nkę z jasny mi włosami o imieniu Flora, to powiedzcie im, że mieszkam u państwa Dinello. Powiedzcie, żeby py tali o sprzedawcę lodów”. Mówiąc to, zawsze, wbrew rozumowi, czułam wątły zalążek nadziei. Tak jak większość dzieci porzucony ch przez rodziców snułam opowieści, jak to mój tata jest bardzo zajęty robieniem ważny ch rzeczy i teraz nie może jeszcze do mnie wrócić. Ale na pewno któregoś dnia pojawi się w automobilu, elegancko ubrany, z torbą pełną czekoladek nadziewany ch marmoladą. Przechodnie na Orchard Street patrzy li na mnie ze zdziwieniem (nie miałam pojęcia, jak jest odbierany mały srebrny krzy ży k wiszący na cieniutkim łańcuszku na mojej szy i, prezent na pierwszą komunię od pani Dinello). Cała dzielnica stawała mi się coraz bardziej obca. Nigdy przecież nie nauczy łam się czy tać hebrajskiego pisma, znałam jedy nie alfabet rzy mski. Ży dzi, w swoich dziwny ch chałatach, przy by li z różny ch części Starego Świata, zaczęli mi się wy dawać bardzo różni ode mnie, pozbawieni wy raźny ch konturów i osobliwi jak postacie z dawno śnionego snu. Z jakiegoś powodu by łam przekonana, że pani Salucci zna mój nikczemny sekret, moje najskry tsze pragnienia. Jeśli chcę, aby państwo Dinello mnie zaakceptowali, muszę się całkowicie wy rzec Orchard Street – tak uważałam. W przeciwny m razie uznają, że jestem nielojalna; będą my śleć, że wciąż jestem Malką Ży dówką. Szczerze w to wierząc, w akcie pokuty zaczęłam unikać Orchard Street. A może powracanie tam przy prawiało mnie o trudny do wy trzy mania smutek? Mniejsza o to. Chciałam ostatecznie rozstać się z dzielnicą ży dowską. Ale gdy zdarzało się, że podczas upalnego lata wraz z wnukami państwa Dinello wy nosiliśmy na dach cienkie prześcieradła i poduszki, żeby spać na dworze, nie potrafiłam powstrzy mać się od spoglądania przez las wież ciśnień i kominów kilka przecznic dalej, na wschód, gdzie, jak mi się wy dawało, znajdowało się dawne okno pana Lefkowitza. Układając poduszki na gorący m, odrapany m, pokry ty m papą dachu, wy obrażałam sobie mamę w sanitarium. Wy obrażałam sobie, jak Bella szoruje podłogi w ogromny m apartamencie, którego okna wy chodzą na ogród, w miejscu zwany m Bronx. Jednak Flory nie miałam odwagi

przy woły wać w wy obraźni. Mimo to wpatry wałam się w odległe okno, w pogłębiający ch się ciemnościach, mając nadzieję, że w zakurzonej szy bie zobaczę zary s znajomej twarzy. Ale nigdy się nie pojawiła i w końcu, z nieubłagalny m nadejściem nocy, światła w oknie powoli gasły. Historia. Wy daje się, że w ogóle nas nie doty czy, moi mili – do czasu gdy stajemy się jej częścią. W 1917 roku, z powodu wojny, ceny cukru wzrosły o osiemdziesiąt trzy procent. Aby zabezpieczy ć dostawy cukru trzcinowego dla wojska – a niewy kluczone, że również po to, aby ocalić cały przemy sł lodziarski – amery kańska agencja USDA zachęcała producentów lodów, żeby zastępowali cukier nawet w pięćdziesięciu procentach sy ropem glukozowo-fruktozowy m. Nakazy wano stosowanie także inny ch substy tutów, takich jak jaja w proszku czy proteiny mleka. Kiedy pan Dinello skosztował pierwszej partii lodów truskawkowy ch wy produkowany ch z sy ropu glukozowo-fruktozowego i suszony ch białek, rzucił ły żkę na kontuar z niety powy m dla siebie obrzy dzeniem. – To coś – zakrzy knął – w ogóle nie jest jadalne! Ale czy miał wy bór? Potem, wiosną 1918 roku, Luigiego i Silvia wcielono do armii; ich narzeczone czekały na próżno, podczas gdy oni walczy li na wojnie we Włoszech. Źle znosząc rozłąkę z braćmi – i chcąc udowodnić swoją lojalność wobec nowego narodu, który stworzy ł jego rodzinie możliwości prosperity – Vincenzo również się zaciągnął. Oto jakie poczucie odpowiedzialności mieli wtedy ludzie! Port przy Dolny m Manhattanie, niegdy ś rojny od nowo przy by ły ch oby wateli, teraz wy pełniony by ł ty mi samy mi imigrantami, wy strojony mi w eleganckie oliwkowe mundury Departamentu Wojny Stanów Zjednoczony ch, ty le że zmierzający mi w przeciwną stronę. Ci z naszej dzielnicy, którzy nie nadawali się do wojska, zatrudnili się jako metaloplasty cy, stoczniowcy, maszy niści, dokerzy i ślusarze w fabry kach produkujący ch zelówki, puszki, noże kieszonkowe, zapięcia do pasów, nity i liny. Z dnia na dzień pan Dinello, obarczony kilkoma skromny mi wozami do przewożenia lodów, astronomiczny mi rachunkami i pozbawiony pomocy przy sprzedawaniu produktu, który m gardził, znacznie się postarzał. „Lody amery kańskie”, mówił z szy derstwem w głosie. Przez kilka koszmarny ch ty godni wcześnie wracał do domu – ciężko stąpając po schodach, z siwy m wąsem opadający m smętnie – i przesiady wał na kanapie, z głową w dłoniach. – Generosa – szeptał. – Co złego zrobiłem? Ukamienujcie mnie, jeśli chcecie, ale zwietrzy łam okazję. Pewnej nocy, kiedy Beatrice zasnęła, po cichu poszłam w piżamie do kuchni. – Aj, ninella. Już późno – powiedział pan Dinello. – Co się dzieje? – Proszę – wy szeptałam cicho, wlepiając błagalny wzrok najpierw w niego, a potem w panią

Dinello – chciałaby m pomagać. Przy lodach. Roześmiał się ze znużeniem. – Aj, teraz w nocy ? – Nie, w sklepie. Razem z chłopcami. Jestem silna. Nadaję się. Umiem ciężko pracować. – Połóż się spać, ninella – odparł. Szukając w głowie przekonującego argumentu, uchwy ciłam się tego, co powtarzano wszędzie wokół, na wszy stkich schodach i szkolny m podwórku. – Proszę – powtórzy łam. – Chciałaby m się przy czy nić do wy grania wojny. Na takie stwierdzenie pan Dinello zareagował wy muszony m chichotem. Ale gdy kilka minut później kładłam się spać, usły szałam, ku swemu zachwy towi, że małżonkowie się sprzeczają. – Beatrice i Annunziata też pomagają, Salvo. Dlaczego nie ona? – Nie porusza się sprawnie. Nie może dźwigać. Maszy ny są zby t niebezpieczne. – A co z nimi zrobi? Wpadnie do środka? Może siedzieć na stołku. Teraz już nikt nie zamawia koronek. W ubiegły m ty godniu zarobiła ty lko dolara. Następnego ranka pan Dinello zwrócił się do mnie z rezy gnacją w głosie: – Chodź, ninella. Chwy cił mnie za rękę i pomógł mi zejść po schodach w chłodny, czarny od sadzy świt. Sły chać by ło terkot kilku wozów konny ch, a na niebie malowały się smugi w kolorze oranżady w proszku. Nie posiadałam się z radości na my śl, że jestem z panem Dinello sam na sam, że w końcu stałam się częścią tego wszy stkiego. Jak ty lko przy by liśmy do fabry czki, podjechała mleczarka. – Mleko. – Pan Dinello ruszy ł w jej kierunku. – Powąchaj. Jak perfumy. Zanim kupił całą skrzy nkę, odkręcił zakrętkę na ulicy. Przy kląkł obok mnie i podsunął mi bańkę pod nos. Mleko wy glądało jak mały drżący księży c zamknięty w szkle. – Powąchaj. – Poruszy ł bańką. W tamty ch czasach produkty mleczne szy bko się psuły. Jedna butelka skwaśniałego mleka mogła zepsuć wiele litrów lodów. Jak pewnie już zauważy liście, mam bardzo wy ostrzony zmy sł węchu. Prawdopodobnie państwo Dinello też by li tego świadomi, bo wy starczy ło, że pochy liłam się nad szy bem wenty lacy jny m, a zawsze rozpoznawałam, co sąsiedzi gotują na niedzielny obiad. Tam na chodniku bez wahania rozpoznałam, że mleko w pierwszy ch siedmiu bańkach by ło świeże, a w ósmej zalaty wało nieprzy jemny m serowaty m zapachem. – A nie mówiłem? – powiedział pan Dinello, gdy wy kry łam zepsutą zawartość. – Ma cudowny nos. Kiedy zjawili się sy nowie i wnukowie Dinello, żeby rozładowy wać towary, posadzono mnie na zapleczu i dano do obierania orzechy pistacjowe. Nazajutrz kroiłam truskawki, potem

układałam w stosy woskowane papierowe rożki. To by ła żmudna, bezmy ślna robota, którą próbowałam wy kony wać w ry tm terkotania maszy n. Kiedy wy chodziłam do szkoły, Beatrice i Annunziata przejmowały moje obowiązki, a czasem Rocco dostawał polecenie, by pomóc mi w dokończeniu pracy. – Dlaczego mam z nią pracować? – protestował. – Koniucha – rzucił w moją stronę półgębkiem. – Matoł – odparowałam. – Zachciało ci się darmowy ch lodów. – Zachciało ci się darmowej fangi w nos. Czasem się poszturchiwaliśmy. Albo łaskotaliśmy. Kiedy nuda brała górę nad animozjami, składaliśmy woskowy papier w wachlarzy ki, wąsy albo kokardy, wkładaliśmy je pod nos i przy trzy mując wargami, paradowaliśmy dokoła, gadając piskliwy m głosem, dopóki pan Dinello nie wrzasnął na nas, żeby śmy skończy li wy głupy i wracali do pracy. Jeśli pognieciecie i zmarnujecie papier, będziemy w poważny ch tarapatach. – Z tego ży jemy, capisce? Każdy papierek, który m się bawicie, to stracony cent. Rocco, szczy pnąwszy mnie w ramię, odchodził, żeby podroczy ć się ze swoimi braćmi. Czterech chłopaków w fabry ce zachowy wało się jak stadko młody ch wilków: co chwila się zaczepiali, dźgali łokciami, łapali za szy je i przezy wali w oczekiwaniu, aż maszy na skończy wy rabiać partię lodów. – Aj, cazzo! – Aj, stronzo! – Va fa Napoli! Pan Dinello nawet nie próbował ich uciszać. Czasem po prostu zaczy nał nucić jakąś pieśń, a wtedy przestawali okładać się pięściami i podejmowali melodię do wtóru. Ja też się włączałam – mój piskliwy sopran przebijał się przez tenory i bary tony. Addio, addio mia bella Napoli! Gdy ty lko nadarzy ła się okazja, kręciłam się wokół automatu, a gdy nikt nie patrzy ł, przesuwałam dłonią po zimnej gładkiej powierzchni. Wczesną jesienią 1918 roku, gdy ledwo rozpoczęłam naukę w piątej klasie, w całej dzielnicy – w oknach i na drzwiach domów, w witry nach sklepowy ch i na plakatach porozklejany ch na latarniach – zaczęły się pojawiać ostrzeżenia. Odradzano organizowanie zgromadzeń publiczny ch; tawerny, kina, bary – a nawet kościoły – pustoszały. Nikt nie wiedział, o co konkretnie chodzi, poza ty m, że objawiało się to nagle – kaszlem i gorączką. „Il Progresso”, lokalna gazeta, radziła rodzicom, aby brali sobie do serca zarządzenia komisarza do spraw zdrowia – dzieci będą bezpieczniejsze w klasach aniżeli w domach czy na

podwórkach. Mimo to z każdy m dniem coraz więcej ławek świeciło pustkami, a na wy ludniony m dziedzińcu szkolny m tańczy ły ty lko zeschłe liście w podmuchach wiatru. Beatrice zaczęła kaszleć. Kilku pracowników służby zdrowia złoży ło wizy tę w naszej kamienicy, zasłaniając usta gazą. Pamiętam, jak Rocco płakał, jak lodowate dreszcze przeszy wały mnie wzdłuż kręgosłupa, jak zęby mi szczękały, jak głęboko w gardle tworzy ły mi się gniazda grzy bów, które zdawały się mnie dusić. Kaszląc, czułam się, jakby m znowu miała pogruchotane żebra. Ktoś nakleił znak ostrzegawczy na drzwiach naszego mieszkania. Z okresu choroby pozostało mi ty lko jedno wspomnienie: patrzę na wzorzy stą tapetę w pokoju Beatrice, a ta topnieje jak lody i spły wa po ścianie na podłogę. Kiedy po wielu dniach spędzony ch w gorączce i na majaczeniu wracałam do przy tomności, Beatrice już nie by ło. Annunziata też umarła. I Pietro. Hiszpanka, kwitowali lekarze – oszczędza słaby ch, zabija silny ch. Nigdy nie widzieli niczego podobnego, porówny wali ją do dżumy. Włosy pani Dinello, które jeszcze parę ty godni wcześniej by ły kruczoczarne, nagle stały się białe jak sól. „Dlaczego młodzi? Dlaczego całe pokolenie, a ja i Salvatore nie?” – lamentowała, kiwając się w przód i w ty ł na kanapie. A potem, ledwo odprawiono nabożeństwa i uroczy stości pogrzebowe, podczas który ch ciała zmarły ch spoczęły po drugiej stronie rzeki, na cmentarzu Świętego Krzy ża, co w całości zorganizował ksiądz Antonucci, nadeszły trzy telegramy. Jeden po drugim, trzy koszmarne poranki z rzędu, każdy z żółty ch prostokątów niczy m miażdżący cios, niczy m perkusy jny grzmot rozdzierający kamienicę. Kiedy doręczono trzeci, pani Dinello nie by ła nawet w stanie go wziąć do ręki. Cofnęła się od drzwi, jakby ktoś wy grażał jej rozgrzany m do czerwoności pogrzebaczem, i krzy knęła przeraźliwie: „Nie, nie, nie!”. Rozpaczliwe zawodzenie odbijało się nieprzerwany m echem w cały m budy nku: ciągłe, udręczone crescendo przy pominało fale oceanu rozbijające się o poszarpane skały. Nie wstawała z łóżka. Przestała chodzić do kościoła. „Czy Bóg odbierałby ci sy na?” – szlochała. Wnukowie, trzech ocalały ch, zostali naprędce rozlokowani w trzech skromny ch pokojach państwa Dinello. Pokój gościnny wy pełniła osobliwa woń ich nastoletnich ciał i niesforny ch gęsty ch włosów, a mnie znów relegowano na ławkę w kuchni na górze. Oczy wiście sąsiedzi nachodzili państwa Dinello. Pani Ferrendino, o rozedrgany ch tłusty ch ramionach, przy niosła puszkę z cukrem. Pani Salucci, pachnąca kamforą i wy glądająca jeszcze tragiczniej niż państwo Dinello, wcisnęła swą kruchą postać w ramiona pani Dinello z żenujący m zawodzeniem: „Och, Generosa!”. Pomiędzy zrogowaciały mi palcami przesuwano różańce, szeptem powtarzano modlitwy ; mężczy źni bez przekonania sączy li kawę i palili małe śmierdzące cy gara. Vittorio, Pasquale i Rocco w wy krochmalony ch odświętny ch ubraniach siedzieli bez ruchu w rzędzie na kanapie, pozwalając korowodowi żałobników niańczy ć się, obcałowy wać

i przy ciskać do piersi. W oczach zbierały im się łzy, ale szy bko ocierali je rękawami i z wy siłkiem przeły kali ślinę. Siedziałam na stołku w kącie. Większość odwiedzający ch pośpiesznie kierowała się w stronę chłopców, mnie nawet nie zauważając. – Dlaczego płaczesz? – spy tał Rocco, rzucając mi oskarży cielskie spojrzenie przez cały pokój. – To nie twoja rodzina umarła. – Zostaw ją w spokoju – odezwał się Vittorio cicho. – Zachowujesz się, jakby wszy stko tutaj by ło twoje, a wcale nie jest – ciągnął Rocco. – Wcale się tak nie zachowuję – zachlipałam. – Ma prawo by ć smutna – powiedział Pasquale spokojnie. Rocco odwrócił się do starszego brata. – Ona nawet nas nie lubi. – To nieprawda! – krzy knęłam. Płakałam jednak właśnie dlatego, że nie przepadałam za zmarły mi, gdy ży li, a teraz czułam się winna. By łam zazdrosna o to, że całą uwagę poświęca się chłopcom. Ból z powodu straty, który teraz odczuwali, przy pomniał mi o ty m wszy stkim, co sama utraciłam. Luigi i Annunziata odeszli na zawsze. Tak jak moi rodzice. I moje siostry. Wszy scy jak popiół rozpierzchli się na wietrze. Vittorio, Pasquale, Rocco i ja – teraz wszy scy by liśmy sierotami. Szlochałam razem z nimi. A jednak Rocco miał słuszność: nie za zmarły mi rozpaczałam, ale za moją mamą, tatą i rodzeństwem – i nad własną porzuconą osobą. Nie chciałam jednak, by my ślał, że ma rację. – Obiję ci uszy, jeśli nie przestaniesz mi dokuczać – wy szeptałam. – Ja tobie obiję pierwszy – warknął. Jednak tej samej nocy, a potem jeszcze przez długi czas, Rocco wślizgiwał się na palcach do kuchni. Ściągał mnie do siebie na podłogę razem z kocami i poduszkami i wtulał się w moje ramiona. – Proszę – mówił ochry ple. Oplatał mocno moimi rękami swoją talię, wciskał sobie pięści do oczu i szlochał – jego drobne ramiona drżały w moich objęciach jak galareta. Wojna dobiegła końca; wszędzie wokół sły chać by ło wy strzały konfetti i wy buchy radości. Ze schodków przeciwpożarowy ch dochodziły radosne piski: „Och, Frankie, wróciłeś!”. W dzielnicy Victroals rozlegał się jazz, dźwięki trąbek i puzonów przecinały powietrze wy pełnione świąteczny m nastrojem. Tiger Rag. Original Dixieland One-Step. Ale u państwa Dinello dni upły wały tak, jakby śmy zamienili się w papierowe kukły. Pracowaliśmy w transie niczy m duchy. Od świtu do kolacji. Tak się wtedy odreagowy wało. Nie by ło terapeutów doradzający ch, jak sobie radzić z żałobą. Nie by ło grup wsparcia. Nie

narzekano. Można by ło powrócić na łono Kościoła. Można by ło chrapliwie wy szeptać księdzu przez kratkę w konfesjonale, że to wszy stko nasza wina. To, że wszy scy nas opuszczają. Najpierw tata, potem mama, potem siostry, a teraz rodzina Dinello. Można by ło sobie zedrzeć skórę z rąk, szorując co rano w pokucie fabry czne narzędzia na bły sk. I ty le. Przez większość czasu ludzie po prostu pracowali. A by ło w co ręce włoży ć, moi mili. Dla kraju prohibicja pewnie by ła tragedią, ale dla producentów lodów – darem niebios. Wszy stkie te opustoszałe bary i szy nki – cóż można by ło z nimi zrobić? Właściciele przekształcali je w lodziarnie i bary z napojami gazowany mi, oto co. Nie każdy chciał dla kilku chwil rozry wki w „podziemny m barze” ry zy kować aresztowanie. Na samej Lafay ette, w promieniu trzech kwartałów, otworzy ło się pięć nowy ch miejsc. Do 1923 roku firma Dinello i Sy nowie całkowicie zaprzestała sprzedaży lodów na ulicy, z wózków. Sprzedaż hurtowa by ło nie ty lko bardziej opłacalna, ale też bezpieczniejsza. Na ulicach Lower East Side można by ło zadławić się od spalin z automobili. A jeśli chodzi o pana Dinello, to bolały go plecy, szty wniały mu kolana, zawodził go wzrok. No i serce, naturalnie, miał słabiuteńkie. Przed wejściem do manufaktury Dinello i Sy nowie ustawił sześć kawiarniany ch stolików, żeby klienci mogli popróbować różny ch deserów. Na półce za kontuarem pojawiło się radio w kształcie kościelnego okna, żeby „stworzy ć atmosferę”. Ry walizacja między producentami lodów stawała się coraz bardziej zaciekła. Kilka lodziarni z Dolnego Manhattanu sprowadzało nawet lody z Secaucus pod Nowy m Jorkiem. Największy konkurent wy rósł jednak kilka przecznic dalej, na Canal Street, gdzie pewna sy cy lijska rodzina otworzy ła dużą firmę o nazwie Lody Cannoletti. Pan Dinello uważał, że sprzedają wy roby niskiej jakości: „Nie uży wają świeży ch składników. Na języ ku czuć ty lko nadmuchaną chemię”. Cannoletti deptali jednak Dinello po piętach choćby dlatego, że prowadzili bardzo agresy wny marketing. Sponsorowali festy ny dziecięce. Rozwieszali plakaty. Jeden z ich sy nów o twarzy fretki cały mi dniami wy stawał na ulicy wy strojony w tablicę z napisem: CANNOLETTI! LODY NUMER 1 W AMERYCE i dzwonił dzwonkiem. Ponieważ lody zastąpiły koktajle, lodziarnie prześcigały się w wy my ślaniu coraz to nowszy ch i wspanialszy ch przepisów na melanże – desery lodowe upstrzone ananasem i kandy zowany mi orzechami, truskawkowe fosforany w koronie z malinowego sorbetu. Nadawano im nazwy takie jak „Hawajski Raj” czy „Różowe Panienki”. Nie by ło ty godnia, żeby nie pojawiło się coś nowego. Pewnego popołudnia śpiewałam do wtóru z radiem: „Tak! Bananów nie ma”, gdy nagle zwietrzy łam dla siebie wielką szansę. – Mam pomy sł, signore – powiedziałam nazajutrz rano. – A może zrobiłby pan deser lodowy o nazwie „Tak! My mamy banany ”? Na przy kład z lodów bananowy ch i orzechów? Ludzie

uwielbiają tę piosenkę. Za każdy m razem, gdy usły szą ją w radiu, przy jdą im na my śl lody Dinello. Pan Dinello poruszy ł policzkami, jakby przeżuwał mój pomy sł, po czy m przedstawił go małżonce. – Banany nie są takie drogie – stwierdziła w końcu. – Zwłaszcza te przejrzałe. Za grosze mogliby śmy uzy skać dużo składnika smakowego. Zaczęli ekspery mentować. Po raz pierwszy pozwolili mi pomagać przy produkcji. W wielkiej misie metalową ły żką rozgniatałam banany na papkę. Pan Dinello przy gotował jedną porcję, potem drugą. Purée z bananów wy szło kleiste i nierówne pod względem smaku. Każda brązowa plamka na skórce powodowała, że w papce pojawiały się przebarwienia i grudki. Ogólnie masa okazała się odpowiedniejsza do sorbetu niż do pełnomleczny ch lodów. Pan Dinello tak długo dobierał proporcje, aż uzy skał właściwy smak. Końcowy rezultat by ł hy bry dą. Ale przepy szną. Pozostało nam kilka bananów. Pan Dinello kazał mi je obrać i przekroić wzdłuż. – Może ułoży my gelato między bananami, o tak, si? – powiedział, kładąc połówki tak, że utworzy ły coś na kształt łódki. Potem polał je sy ropem truskawkowy m i ozdobił kleksem bitej śmietany. Cofnął się o krok i przy jrzał swemu dziełu z dumą. – Tak, my mamy banany to jest bardzo dobra pomy sła – oznajmił. – Ninella, zrób tabliczkę z informacją i wy wieś ją w oknie, si? My ślę, że się świetnie sprzeda. Miał rację. Musicie wiedzieć, moi mili, że smak, który zaproponowałam, okazał się przebojem w okolicy, prawie takim samy m jak piosenka, której zawdzięczał nazwę. Nawet bez ty ch wszy stkich dodatków nowy bananowy smak wy wołał szał. Większość naszy ch detalistów regularnie zamawiała co najmniej po pudełku. Jednak to nie rekordowa sprzedaż dostarczy ła niezbitego dowodu, że świetnie się spisaliśmy. Dziesięć dni po wprowadzeniu nowego deseru do menu przed lodziarnią Cannolettich Pasquale wy patrzy ł szy ld o następującej treści: „Tak! My też mamy banany. I to o centa taniej!”. – Ninella – chy trze zagadnęła mnie pani Dinello. – Może przy szły ci do głowy jakieś nowe pomy sły ? Przy gotowując do szkoły prezentację na temat Ligi Narodów, wpadłam na pomy sł zrobienia bloku spumoni z pistacjowo-waniliowo-wiśniowy mi lodami, ułożony mi we włoską flagę. To również okazało się hitem. Ku mojej nieopisanej radości pani Dinello zaproponowała nawet, że zaniesie pani Salucci kawałek do spróbowania. Co tu dużo mówić: cała włoska dzielnica oszalała na punkcie spumoni. Odciągnęliśmy jeszcze więcej klientów od Cannolettich. Na święta, idąc za moją sugestią, państwo Dinello przy gotowali lody miętowe. – Może udekorowaliby śmy rożki, żeby przy pominały Mikołaja – zaproponowałam pewnego popołudnia, bazgroląc coś w zeszy cie.

– No cóż – powiedział Rocco, wy ży mając ścierkę nad wiadrem z wy bielaczem. – Czy ż nie jesteś matką wy nalazków? Rzuciłam mu szy bkie spojrzenie. – Co? Wzruszy ł ramionami, odwrócił się i zaczął energicznie szorować kontuar. – W końcu się do czegoś przy dałaś, Koniuszeczko. Popy t na lody Dinello wzrósł tak bardzo, że ledwo nadążaliśmy z produkcją. Maleńka lodziarnia zy skała taką popularność, że zainstalowano tam jeden z pierwszy ch w okolicy automatów telefoniczny ch. Rodziny zaczęły wieczorami wy chodzić z domu, żeby dzwonić. Czekając na połączenie, wszy scy zajadali się lodami. Pan Dinello zakupił drugi automat do lodów. I orzechy. I cy namon. I czereśniową wanilię. Co ty dzień jeden z młody ch Cannolettich, o twarzy fretki, stał na chodniku na Canal Street i buńczucznie dzwonił dzwonkiem, zachwalając najnowsze smaki. Ale jak z saty sfakcją zauważy li państwo Dinello, te nowe smaki by ły najczęściej tanimi podróbkami naszy ch wy nalazków. W zimowy wieczór moich szesnasty ch compleanno pani Dinello przy gotowała klopsy w sosie i podała je ze złoty mi sfogliatelli na deserowej platerze. Vittorio zaręczy ł się z dziewczy ną o imieniu Carmella, a ponieważ Pasquale także chodził w konkury, do stołu zasiadło nas aż ośmioro. Od czasu wojny serwis obiadowy na dwanaście osób stał nieuży wany nad zlewem. Osamotnione filiżanki wciąż wisiały na haczy kach przy drzwiach, gdy ż pani Dinello nie potrafiła się z nimi rozstać. Nagromadzone przez lata medaliki, figurki święty ch Józefa i Antoniego, Mary i Panny, a także portrety inny ch jeszcze patronów w złocony ch ramach zajmowały każdą wolną powierzchnię salonu i kuchni obok sepiowy ch fotografii Luigiego, Vincenza i Silvia, powoli przekształcając mieszkanie we wstęgę ołtarzy. Ale tego zimowego wieczoru w kuchni panowała radosna atmosfera. Kiedy usiedliśmy, Rocco wy szczerzy ł się do mnie z przeciwległej strony stołu. – Pojutrze będziesz wolna, co, Koniuszeczko? – powiedział, biorąc klopsa z platery stojącej przy piecy ku. – Aj! – Pani Dinello plasnęła go po ręce. Zaśmiał się i wepchnął parującego klopsa do ust. – Koniec ze szkołą – rzucił z zadowoleniem. – Dołączy sz teraz do reszty. Będziesz siedziała na swoim stołeczku. Wąchała mleko co rano. I wy my ślała nowe desery lodowe. – Wcale nie koniec ze szkołą. – Pani Dinello zmarszczy ła brwi, mieszając herbatę w czajniczku. – Nie przerwie nauki. – Co?! – zawołał Rocco. – Ale dlaczego?

– Bo kuleje, matole – sy knął półgłosem Pasquale. – Dziewczy ny nie powinny chodzić do szkoły – obruszy ła się Carmella. By ła wy niosła i smukła jak gazela, więc znielubiłam ją od pierwszego wejrzenia. – Tata mówi, że to strata czasu. – No tak – powiedział pan Dinello ochry ple, spoglądając na żonę. – Na razie jeszcze nie podejmujemy żadny ch decy zji. Żona spojrzała na niego, potem na mnie. Po kolacji zaprowadziła mnie do swojej sy pialni i zatrzasnęła drzwi. Zauważy łam, że jej włosy bardzo się przerzedziły. Skórę na twarzy i szy i miała obwisłą. Ująwszy mój podbródek drżącą dłonią, wy szeptała: – Powiedziałam mężowi, że nie rzucisz szkoły. Powiedziałam mu, że wy ślemy cię na studia. Przez chwilę nie mogłam złapać oddechu, tak bardzo zszokowała mnie ta wiadomość. I lekko zraniła. – Perché? – Zamrugałam nerwowo. – Nie nadaję się do sklepu? – Och, ninella. – Pani Dinello pokręciła głową, złapała mnie pod ramiona i obróciła w stronę lustra w złoconej ramie. – Spójrz na siebie. W owalnej tafli zwierciadła zobaczy łam zwy kłą dziewczy nę o smutny m wy razie twarzy, w brązowej dzierganej bluzce, która wisiała na niej jak namiot. Miałam orli nos i grube brwi. Usta ry sowały się w poprzek twarzy cienką kreską. Całość nie wy glądała w sumie tak źle, ale by ło coś odpy chającego w sposobie, w jaki poszczególne elementy zostały ze sobą zestawione. Piękne dziewczęta, jak zauważy łam, miały ponętne uśmiechy, a usta jak kokardy. Włosy kręcone i bły szczące, twarze słodkie jak cukierki. Nie miały podkrążony ch oczu ani dołków w policzkach. Mój podbródek by ł wy stający i nieco uniesiony. Cokolwiek by m robiła, zawsze miałam lisie, wy głodniałe spojrzenie. – Nie należy sz do najurodziwszy ch, ninella, tak jak i nasza świętej pamięci Beatrice – powiedziała pani Dinello, a nasze spojrzenia spotkały się w lustrze. – Pasquale ma rację: kulejesz. Moi wnukowie się ożenią. Chłopcom zawsze się udaje. Ale ty ? Tu nie jest tak jak w stary m kraju, gdzie ktoś by ć może naraiłby ci narzeczonego. Delikatnie zebrała moje gęste brązowe włosy w spierzchnięte dłonie, ułoży ła je ostrożnie na ramieniu i wy gładziła. W duchu zawsze pragnęłam je przy ciąć. Teraz czułam wsty d. – Musisz zdoby ć wy kształcenie. Może nie jesteś bellissima, ale jesteś mądra. – Postukała palcem wskazujący m w skroń. – Mówią, że to nie dla dziewczy n, ale jeżeli masz harować całe ży cie, to lepiej głową niż rękami. – Ścisnęła mnie za ramię. – Nadal będziesz pomagać przy gelato po szkole, ale nie przery waj nauki. Są rzeczy, które umiesz zrobić, a do który ch nasze chłopaki, aj!, kompletnie nie mają głowy. Możesz u nas mieszkać przez lata nauki, capisce? Uczelnia żeńska Hunter College mieściła się na Wschodniej Sześćdziesiątej Ósmej. Ponieważ

by ła to szkoła publiczna, chodziły do niej dziewczęta z całego miasta – wiele z nich tak jak ja pochodziło z rodzin emigranckich. – Większość naszy ch studentek uczęszcza tu w celu zdoby cia zawodu sekretarki – poinformował mnie szkolny doradca zawodowy. – To znaczy, panno Dinello, żeby zostać sekretarką, należy by ć posłuszną, cichą i nienagannie się prezentować. Ośmielę się zauważy ć, że panienka nadawałaby się raczej do nauczania. To bardziej odpowiednie zajęcie dla gadatliwy ch włoskich dziewcząt oraz Ży dówek. Prace sekretarskie lepiej pozostawić Irlandczy kom i protestantom. – Przy szłam tu, żeby pomóc mojej rodzinie w prowadzeniu firmy – odparłam. – Zamierzam zapisać się na zajęcia z chemii i rachunkowości, dziękuję. Zapisałam się również na biologię. I literaturę. Ach, ależ ja uwielbiałam tę uczelnię! Choć zazwy czaj trzy małam się z boku, jedna z dziewcząt zaproponowała, że podetnie mi włosy ; inna nauczy ła mnie palić. – Może i nie umiesz czy sto śpiewać – skwitowała inna, kiedy oblałam przesłuchanie do chóru – ale tupetu ci nie brakuje. Zaproponowano mi, aby m dołączy ła do grupy początkujący ch dramaturgów, do literackiego kółka dy skusy jnego, do stowarzy szenia miłośników jazzu, do Młody ch Socjalistów Amery ki. W bibliotece stał patefon, więc dziewczęta, które miały w domu pły ty, przy nosiły je na uczelnię i słuchały śmy ich wspólnie podczas lunchu. Ech, miały śmy hopla na punkcie muzy ki! Ethel Waters, Eddie Cantor, Bessie Smith – to by ły gwiazdy w tamty ch czasach. Al Jolson śpiewał: California, Here I Come. Czasem rozsuwały śmy stoły, a dziewczy ny ćwiczy ły w parach tańce do melodii Tea for Two i Charleston Paula Whitemana. Raz siłą oderwały mnie od ściany. Starałam się podry giwać z moją laską najładniej, jak potrafiłam. Wkrótce zorientowałam się, że potrzebuję więcej pieniędzy na książki i szkolne opłaty. Okropnie by m się czuła, gdy by m miała prosić państwa Dinello o dodatkową sumę, więc zaczęłam wieczorami dorabiać udzielaniem korepety cji. Świetlica osiedlowa na Henry Street sponsorowała kursy czy tania i pisania dla nowo przy by ły ch emigrantów, a Sy nowie Italii oferowali wieczorne zajęcia dla włoskich weteranów wojenny ch. By łam młodsza niż większość zatrudniony ch tam nauczy cieli, ale mówiłam po włosku i pamiętałam jeszcze trochę jidy sz. – Prawie wcale cię już nie widujemy – mawiał Rocco z ironiczny m uśmieszkiem, kiedy przy chodziłam pomóc w fabry ce. – Co? Teraz jesteś dla nas za mądra? Posłałam mu lodowate spojrzenie. – Przecież nie zapłacę za podręczniki lodami. – Och – powiedział, szturchając brata łokciem – nie zapłaci za książki lodami? Wiedziałeś

o ty m? Ja nie wiedziałem. My ślałem, że da się tak zapłacić. – A co może wiedzieć taki cazzo jak ty . – Pasquale wy szczerzy ł zęby w uśmiechu, waląc brata ścierką po plecach. – Taaa – mruknął Rocco, podty kając mu pięść pod nos. – Nie to co nasza Panna Mądralińska, co? Trzy razy w ty godniu po zajęciach na uczelni szłam Drugą Aleją do włoskiej świetlicy osiedlowej. Pewnego wieczoru po lekcjach na Henry Street podszedł do mnie wy soki, blady mężczy zna o ży dowskich ry sach. – Panno Dinello, czy miałaby pani chwilkę? – spy tał. – Mój przy jaciel potrzebuje pomocy w napisaniu listu, ale nudnik za bardzo się wsty dzi, żeby sam poprosić. Czy zechciałaby pani mu pomóc? Naturalnie zapłacę za poświęcony czas. Włoży łam płaszcz i zeszłam za nim ze schodów. – Nazy wam się Shackter – zagadnął przy jaźnie. – Powiedziałem koledze, żeby zaczekał w holu. Obok stojaka na parasole stał młody mężczy zna w stary m filcowy m płaszczu. Smukły mi dłońmi o długich palcach nerwowo miętosił brzeg kapelusza i przechy lał się z zaciekawieniem do przodu, jakby cierpiał na krótkowzroczność. I rzeczy wiście, patrzy ł w niewłaściwy m kierunku, nie w stronę schodów, z który ch właśnie zeszliśmy. Kiedy pan Shackter go zawołał, obrócił głowę ze zdziwieniem. Na czoło opadał mu gruby, ciemny jak sy rop lok. Uśmiechnął się z ulgą; jego zielone oczy rozbły sły. Mocno zary sowane kości policzkowe i dołek w brodzie nadawały mu posągowy, władczy wy gląd. Bez dwóch zdań by ł to najprzy stojniejszy mężczy zna, jakiego widziałam w ży ciu. – Podejdź no tu, szmendry k – zaśmiał się pan Shackter, przy wołując go ruchem ręki. – Znalazłem ci skry bę. – Panno Dinello – zwrócił się do mnie z uśmiechem. – Oto Albert Dunkle. Teraz, gdy stało się jasne, że to nie Errol Fly nn odwiedził Bellmore, tłumek zgromadzony wokół naszej zepsutej furgonetki zaczął się rozchodzić. Nie by ło chwili do stracenia. – Bert! – wrzasnęłam. – Rzuć mi kluczy ki. Kuśty kając, wgramoliłam się z powrotem do samochodu. Otworzy łam chłodziarkę, wy jęłam z niej rożki i wy chy liłam się przez drzwi. – LOO-DY, LOO-DY, MROŻONE DESERY! DOMOWEJ ROBOTY, PRZEPYSZNE! – zawołałam zadziwiająco donośny m głosem. – LODOWE ROŻKI! WANILIOWE! CZEKOLADOWE! TRUSKAWKOWE! – wy dzierałam się. – POPRÓBUJCIE WSZYSTKICH I WYBIERZCIE SWOJE ULUBIONE! Jeden z mężczy zn, którzy oglądali nasz furgon – elegancik z żółtego roadstera – podszedł do

mnie, ocierając czoło chusteczką. – Kuj żelazo, póki gorące, co? – powiedział, pstry kając palcami ku niebu. – Niezły pomy sł. Niech pani chwilkę zaczeka. Zapy tam żonę. Z samochodu wy siadła kobieta w czerwonej sukience w białe groszki i stanęła w wy sokiej trawie przy drodze. Wachlowała się dłonią. Miała na sobie zawadiackie czerwone szpilki i portfelówkę z czerwonej krokody lej skóry pod kolor. – Ellie! – krzy knął mężczy zna. – Jaki chcesz smak? Farmer, któremu niemal nie rozjechaliśmy stoiska, wzruszy ł ramionami. Pod ogrodniczkami nie miał koszuli. – Czemu by nie? Wezmę waniliowe – powiedział, wy grzebując z kieszeni pięć rozgrzany ch jednocentówek i rzucając je na ladę. Podeszła kobieta z dwiema dziewczy nkami uczesany mi w kucy ki. – Proszę jeden truskawkowy i jeden waniliowy – powiedziała, z pstry knięciem otwierając małą portmonetkę. Palce jej drżały. – Pięć centów za sztukę, tak? Wręczy łam obu blady m dziewczy nkom po rożku, a one dy gnęły na znak podziękowania. Kiedy matka odprowadziła dziewczy nki, zdałam sobie sprawę, że wszy scy pozostali gapie wracają do swoich samochodów i sklepów. Do tej pory zarobiłam ćwierć dolara, to wszy stko. W chłodni oba smaki – truskawkowe i waniliowe – zaczęły się roztapiać przy brzegach pojemników. Nawet przy otwarty ch drzwiach i oknach ciężarówka bły skawicznie się nagrzewała. – A dla pani?! – zawołałam do matki. – To świeże i smaczne lody. Bardzo proszę… Bardzo by mi się pani przy służy ła. W moich słowach by ła pewna namolność, której nie lubiłam, ty m bardziej że w chwili, gdy je wy powiedziałam, twarz kobiety zasty gła w wy razie zakłopotania. Wtedy zauważy łam, że ma na sobie ręcznie uszy tą sukienkę, znoszoną tak, że bawełna prawie prześwity wała. Dziesiątak, który m zapłaciła, by ł ostatnim pieniądzem w jej portmonetce. – Na koszt firmy – oznajmiłam. – Za każde dwa lody trzeci gratis. Uśmiechnęłam się, licząc, że zabrzmiało to szczerze i wielkodusznie. Nie znosiłam rozdawać naszy ch wy robów – wy woły wało to we mnie naty chmiastową fizy czną reakcję, ból w splocie słoneczny m – ale zawsty dziła mnie własna desperacja i nachalność, więc chciałam naprawić sy tuację. – Specjalnie z okazji Dnia Niepodległości. Proszę wy brać smak. Jak zwy kle, gdy coś sprzedaję, nie czekałam na odpowiedź. Złapałam rożek i schy liłam się po kulkę. – Truskawkowe wy glądają dziś szczególnie apety cznie. Lubi pani? A może czekoladowe? – Och, mamo, weź czekoladowe! – zawołała jedna z córek podekscy towany m głosem. –

Będziemy mogły spróbować, prawda? – Zatem czekoladowe. – Uśmiechnęłam się szeroko. – Doskonały wy bór. Kobieta pokręciła głową. – Ależ proszę pani, nie mogę. – Oczy wiście, że pani może. To za darmo – powiedziałam z rożkiem w ręku. – Gdy kupujesz dwa, trzeci gratis. Ostrożnie sięgnęła po loda, spoglądając na mnie z mieszaniną wdzięczności i niedowierzania. Wtedy facet z żółtego roadstera, który szy bko rozprawił się ze swoim czekoladowy m rożkiem, zawołał: – Naprawdę?! Dlaczego nie mówiła pani wcześniej? Jego żona właśnie usadowiła się z powrotem w samochodzie i wiązała szy fonową chustę na włosach, aby nie rozwiewały się w czasie jazdy, a on trzy mał jej loda. – Kupiłem dwa lody. – Przy dreptał do mnie. – Więc też należy mi się jeden ekstra, no nie? Posłałam mu świdrujące spojrzenie i ruchem głowy wskazałam młodą matkę, żeby uświadomić mu, o co chodzi. Ale nie zareagował. „Ty chciwy stronzo, ty gnojku jeden” – cisnęło mi się na usta. „Ty mały ganef”. Ale pomy ślałam o swoim niewy parzony m języ ku i wszy stkich problemach, który ch by mi przy sporzy ł. Zerknęłam na Berta, klęczącego przy przednim kole furgonu. – Jaki smak? – spy tałam oschle. – Hmm, zastanówmy się. – Zakoły sał się na piętach. – Mówiła pani, że truskawkowe są niezłe? W drodze powrotnej do roadstera niósł darmowego loda niczy m łup wojenny. – Ellie, sprzedają trzy za cenę dwóch! – wrzasnął. Za naszą unieruchomioną ciężarówką uformował się mały korek. Słowa mężczy zny zadziałały jak zapałka podpalająca lont na jezdni. Takiej okazji jeszcze nie widzieli. Lody za darmo? Całe rodziny wy gramoliły z samochodów i ruszy ły w naszy m kierunku. – To prawda? – py tali z niedowierzaniem i zachwy tem wy malowany m na twarzach. – Jak kupię dwa, trzeciego dostanę za darmo? Zanim zdąży łam zaprotestować, ustawiła się kolejka chętny ch. Właścicielka jednego ze sklepów stanęła w progu, oparła się o framugę drzwi i przy mrużony mi oczami obserwowała cały ten spektakl rozgry wający się w gęsty m od py łu upale. – Wy jątkowo z okazji Dnia Niepodległości – rzuciłam stanowczo. Otarłam czoło wierzchem nadgarstka i wzięłam głęboki oddech. – Co dla pana? Chciał sześć lodów, trzy waniliowe, czekoladowy i dwa truskawkowe. Z przy rdzewiały ch zielonkawy ch monet odliczy ł dwadzieścia centów. Ledwie na pokry cie kosztów składników. Czekoladowe, waniliowe i truskawkowe – jeszcze jedna dziesiątka do fartucha i kolejne dwa

stracone centy. Cała wielodzietna irlandzka rodzina przy jechała jakimś gruchotem. Wiadomość rozchodziła się szy bciej, niż radziłam sobie z obsługą. Przy każdy m zamówieniu głębiej sięgałam do chłodziarki. Na karku czułam krople potu. Lody robiły się coraz bardziej miękkie, nie dawały się nawet uformować w kulkę. Szczelnie wy pełniały dziesięciodekową metalową ły żkę, a po nałożeniu do rożka naty chmiast spły wały po bokach. Tak samo wy ciekały pieniądze. Nasze zy ski ulatniały się na moich oczach, ale nie przy chodziło mi do głowy nic, co mogłoby temu zapobiec. Słońce roztapiało poły skujący asfalt. W końcu, jak przewidy wałam, i tak będziemy musieli rozdać wszy stkie pozostałe roztapiające się lody. Nakładając paćkowatą masę do rożków, rozglądałam się po Bellmore. Nie bardzo nawet przy pominało miasteczko. By ło to raczej kilka budy nków na krzy ż, rozrzucony ch przy Merrick Road, między zbiegiem stacji kolejowej z duży m parkingiem i nowej drogi prowadzącej na plażę. Na prawo ciągnął się rząd mały ch sklepików, zbudowany ch głównie z drewna wy rzuconego na brzeg – sklep z pamiątkami, stoisko warzy wne, sklep ogólnospoży wczy z napisami „Coca-Cola” i „ży wa przy nęta”. W prześwicie, pod rozkładany m parasolem z wy strzępionego żagla, stały dwa zniszczone stoliki piknikowe. Po lewej stronie drogi widać by ło budy nek poczty z białą elewacją oraz aptekę z wy wieszką „zamknięte” na drzwiach. W głębi przy cupnęło kilka domów z werandami, do który ch prowadziły wy dłużone alejki. W oddali, bliżej torów kolejowy ch, dobre pół mili na północ, ry sowała się iglica kościoła. I to wszy stko. Na południe od Merrick teren szy bko się obniżał, przechodził w błotnistą równinę, dalej ustępował wy dmom i trawom nadmorskim, a w końcu zamieniał się w mały port i jasny pas stalowobłękitnej zatoki poły skującej na hory zoncie. Ze sklepu z pamiątkami dobiegały dźwięki radia. Bing Crosby śpiewał Pennies from Heaven przery wany m szumami staccato. W oknie wisiała wy blakła flaga amery kańska. Właścicielka, wsparta o framugę, nie przestawała mnie obserwować. By ła wy soka i wy chudzona, na blady ch ramionach i nogach miała duże czerwone ślady po ugry zieniach komarów. Pasmo brudny ch jasny ch włosów zakry wało część twarzy. Kiedy ostatni klienci zawrócili do aut, sumiennie liżąc swoje lody, odprowadziła ich smętny m wzrokiem, a potem spojrzała na mnie. – Rany – skwitowała. – Ale miała pani ruch. – Słucham? – Kup dwa, dostaniesz jeden za darmo? Kto to sły szał? Wzruszy łam ramionami. – Bez generatora prądu wszy stko i tak się roztopi. Za godzinę lub dwie będzie do wy rzucenia. – Spry tnie. – Skinęła głową w kierunku sznura samochodów jadący ch w upale. – Sama chciałaby m przy ciągnąć kilku klientów. – Trudne czasy – powiedziałam.

– No właśnie – westchnęła, przestąpiła z nogi na nogę i zerknęła w głąb sklepu. – Dzisiaj mało kto kupuje pamiątki. Mówiłam staremu: Donald, kto da dziesięć centów za muszelkę, skoro może sobie ją wziąć z plaży za darmo? My ślisz, że nie umieją sobie na niej napisać „Bellmore, Long Island”, jeśli zechcą? Ale on ma swoje pomy sły. Ty lko że nie da się z nich wy ży ć. Parsknęłam śmiechem. – Mężowie – powiedziałam. – Mój właśnie wjechał na hy drant przeciwpożarowy. Kobieta spojrzała przebiegle na Berta. – Widziałam. – Kiwnęła głową. – To naprawdę pani mąż? – Odgarnęła włosy z oczu. – Rany, wy gląda jak Errol Fly nn. Zdziwiła się, że Bert jest moim mężem, zresztą jak każdy, kto widział nas razem. Zawsze czułam to ukłucie. Obmy ślałam ciętą ripostę, gdy nagle przy szło mi coś do głowy. – Mają państwo radio? Elektry czność? Kobieta powachlowała się dłonią i skinęła głową. – By łby to duży problem, gdy by śmy podłączy li nasz agregat do waszego gniazdka? Wzruszy ła ramionami. – Donald właśnie wrócił. Niech pani poczeka, pójdę po niego. Zniknęła, a przede mną pojawiło się dwoje ludzi. Jeden lód czekoladowy i dwa waniliowe. Kolejne dziesięć centów. Donald by ł wy niszczony m mężczy zną z kilkudniowy m zarostem, w stary m kapeluszu przesiąknięty m od potu. Otaksował spojrzeniem najpierw mnie, a potem furgonetkę. Sądząc po wy razie jego twarzy, ani jedno, ani drugie nie zrobiło na nim wrażenia. – Żona mówi, że sprzedajecie mrożone desery ? – Tak, proszę pana – odpowiedziałam, posy łając mu najszczerszy uśmiech, na jaki by ło mnie stać. – I chcecie uży ć mojego prądu? – Do naszego agregatu. Żeby się nie rozpuściły. Ty lko do czasu, kiedy naprawimy auto. Oczy wiście zapłacimy za zuży ty prąd. Donald nie patrzy ł na mnie, ty lko rozglądał się dookoła. – Pogadam z paniny m mężem. – W porządku. – Uśmiechnęłam się. – Ale może pan rozmawiać ze mną. – Nie robię interesów z babami. Przełknęłam ślinę i zassałam policzki. – Bert! – krzy knęłam krótko. Kiedy nie zareagował, wy gramoliłam się o lasce z ciężarówki. – A to co znowu? – Wskazał na moją nogę. – Choroba jakaś? Polio?

Zmarszczy łam brwi. – Bert! – zawołałam jeszcze raz. Leżał pod samochodem. – Bert! Chodź tutaj! Kiedy wy dostał się spod furgonetki, by ł uwalany smarem. Wy glądał jak wy cior do kominów. – Ten pan ma w sklepie prąd – poinformowałam go. – Ale nie chce ze mną robić interesów. Mógłby ś się dowiedzieć, czy możemy podłączy ć agregat? – Och, to by nam uratowało ży cie. Zdjęłam fartuch, a Bert wy tarł się nim na ty le, na ile się dało. – B-Bert Dunkle – przedstawił się, obchodząc z wy ciągniętą dłonią samochód. Donald wy prostował się, zaskoczony, że pojawił się przed nim tak męski i przy stojny facet. Zrobił krok do przodu, żeby uścisnąć rękę Berta, i lekko rozchy lił usta. – Donald Corwin – wy cedził. – Dunkle. Cóż to za nazwisko? Irlandzkie? – Panie C-Corwin, jesteśmy niewy powiedzianie wdzięczni. – Zaraz, chwileczkę – rzucił Donald. Bert posłał mu swój najszczerszy uśmiech gwiazdora. Jak promień słońca odbijający się w tafli wody. – Nie ma słów, żeby opisać, jak wielką przy sługę nam pan oddaje. Ratuje pan nasz interes. Z ty łu mamy siedemdziesiąt litrów lodów, a w ty m up-p-pale… – No… – powiedział Donald. – Zwy kle nie… – Lil, czy ż to nie wspaniałe? – Bert zwrócił się do mnie. – Panie Corwin, n-n-nie wiemy, jak dziękować. Panu i pańskiej w-wspaniałej żonie. Wskazał gestem blondy nkę, wciąż opierającą się o framugę drzwi. Nie zdawałam sobie sprawy, że ją zauważy ł. Ale, naturalnie, zauważy ł. – Nigdy nie zapomnimy, co państwo dla nas zrob-b-ili. Wy szczerzy ł zęby w uśmiechu i zatarł ręce, jakby wszy stko by ło załatwione. Ale nikt się nie poruszy ł. W powietrzu zawisła niezręczna cisza. Pani Corwin spoglądała to na Berta, to na swojego męża. Donald wbił wzrok w Berta wy czekująco, po czy m popatrzy ł na mnie. – Bert. – Trąciłam go łokciem. – No przecież – powiedział Bert, chrząkając z zakłopotaniem. – Jak mogłem zapomnieć? Mamy trzy smaki lodów. Jak ty lko podłączy my agregat, prosimy, częstujcie się, ile chcecie. Tak długo, jak tu b-będziemy. P-przy najmniej tak się możemy odwdzięczy ć. A teraz powinienem go podłączy ć jak najszy bciej. W przeciwny m razie wszy stko się rozpuści. Po ty ch słowach wskoczy ł do furgonetki i wy wlókł z niej agregat. Zawołał drugiego mężczy znę, który do tej pory majstrował przy oponie, i obaj szy bko zaczęli przeprowadzać kable

pomiędzy zamrażarką na ty le samochodu a drzwiami do sklepu. – Ehm. – Donald po chwili zwrócił się do mnie, drapiąc się w poty licę. – My ślałem, że ty tułem wy nagrodzenia… Zanim zdąży łam odpowiedzieć, podeszła jego żona i szturchnęła go w ramię. – Sądziłam, że nie robisz interesów z kobietami – zauważy ła. – Ale Doris… – powiedział. – Ty le lodów, ile będziemy mogli zjeść. Taki interes ubiłeś z jej mężem. – Szturchnęła go znowu. – Więc tego będziemy się trzy mać. Spojrzała na mnie. – My śli pani, że da się uratować to, co tam macie? – Nie jestem pewna – zawahałam się. – Kiedy raz się rozpuszczą, są do wy rzucenia. Muszę szy bko je przenieść. Spojrzała na moją nogę. – Donald i ja siedzimy bezczy nnie – powiedziała śmiało. – Niech pani powie, co mamy robić. Zauważy łam, że zerknęła na Berta klęczącego w słońcu przed agregatem. Albert Jacob Dunkle urodził się jako najmłodszy sy n dobrze prosperującego wiedeńskiego sprzedawcy teksty liów. Kiedy jego ojciec Heinrich Dunkle nie by ł akurat w podróży do Antwerpii czy Hamburga, gdzie wy targowy wał najlepszą cenę lnu i jedwabiu, wy ciągał swój złoty zegarek kieszonkowy i robił swoim czterem sy nom sprawdzian z ćwiczeń siłowy ch wy kony wany ch w ogródku na ty łach domu na czas i w bieliźnie. Matka Berta zmarła, gdy miał trzy lata. Jego macocha Ida co rano wy ciągała go z łóżka, żeby umy ł twarz i paznokcie w lodowatej wodzie. Nie pozwalała mu skorzy stać z toalety, dopóki nie pościelił łóżka, nie ubrał się i nie wy pastował butów na glans. Powolny i najczęściej wy straszony czterolatek często ponosił klęskę. Moczy ł się, za co spoty kało go lanie. Zaczął się jąkać. W szkole, ach, jakże chciał to wszy stko rozumieć! Z zaciśnięty mi powiekami usiłował wbić sobie alfabet do głowy, ale z jakiegoś powodu kształt liter na stronach zawsze różnił od tego widzianego oczami wy obraźni. Wy drukowane litery falowały i rozszczepiały się przed oczami, cy fry tańczy ły w kolumnach. Wszy scy inni chłopcy w klasie śmiało zgłaszali się do odpowiedzi. Wszy scy inni najwy raźniej potrafili rozszy frowy wać hieroglify kreślone kredą na tablicy. Czasem próbował mówić, ale słowa więzły mu w gardle. „P-p-p-p-p-p-proszę” – najczęściej ty lko ty le udawało mu się wy powiedzieć. Nauczy ciele uznali, że chłopak się nie stara. Wy zy wając go od leniuchów i głupców, bili go linijką po kostkach zaciśnięty ch dłoni. Dy rektor szkoły utrzy my wał, że niepowodzenia Berta wy nikają z jego „ukry tej” leworęczności. Kazał przy wiązy wać Bertowi lewą rękę do pleców, zmuszając go w ten sposób do uży wania prawej. Heinrich Dunkle tracił cierpliwość do jąkającego się i mało rozgarniętego sy na, do jego coraz

słabszy ch ocen, do oporności na naukę czy tania. Oczy

Berta zwy kle się szkliły

–

najprawdopodobniej dlatego, że codziennie zmagał się z brakiem zrozumienia, strachem i obojętnością. Heinrich uznał to jednak za bujanie w obłokach. Prowadził interesy. Nie miał czasu dla nieuważnego, krnąbrnego dziecka. Wy jątkowa uroda Berta też pewnie nie pomagała. W cały m Wiedniu kobiety przy stawały na ulicach, żeby obsy py wać go czułościami, dłońmi w rękawiczkach muskały jego rumiane policzki, kręciły głowami z podziwu, co go peszy ło. Cóż to za piękny chłopiec, zachwy cały się po niemiecku. Takie gęste, kręcone loki. Takie długie rzęsy. Doskonała twarzy czka. Och, złamie niejedno serce. Ojcowie nie lubią by ć przy ćmiewani przez sy nów. – Spójrz ty lko na siebie – pry chał Heinrich. – Jesteś do niczego. Oczekiwano, że jako ży dowski chłopiec przy stąpi do bar micwy. Jednak w wieku dwunastu lat nadal nie by ł w stanie przebrnąć przez najprostszą nawet część Tory. Hebrajski, czy tany od prawej do lewej, okazał się dla niego jeszcze większy m wy zwaniem niż niemiecki. – Albert ma dobre serce – rzekł rabin ze smutkiem. – Ale prędzej narodzi się Mesjasz, niż ten chłopiec nauczy się hebrajskiego. Bert przeszedł pomy ślnie całą ceremonię ty lko dlatego, że śpiewał swoją paraszę w duecie z rabinem. Po ceremonii, gdy przy jaciele i rodzina wrócili do domu Dunkle’ów na Fabergasse, żeby wedle zwy czaju świętować słodkim winem i ciastem, Heinrich Dunkle zabrał Berta do wielkiej, oświetlonej kominkiem biblioteki, eleganckim miedziany m kluczem zamknął drzwi od wewnątrz i wierzchem dłoni uderzy ł sy na w twarz. – Co z ciebie za mężczy zna?! – ry knął. – Jak możesz by ć na ty le leniwy i zuchwały, żeby rabin musiał za ciebie śpiewać? Przy nosisz mi wsty d – ciągnął. – Nie umiesz czy tać, nie umiesz dodawać. Co ty sobie my ślisz? My ślisz, że taki laluś jak ty nie musi pracować? – B-b-b… – jąkał się Bert. – Ty lko kobieta może liczy ć na swoje gładkie lico, o ile chce by ć prosty tutką. Ży d musi mieć olej w głowie, żeby przeży ć. Potrzebuje hucpy, pomy słowości. Inaczej koniec z nim. Rozumiesz? – B-b-b… – Co z tobą? – sy knął Heinrich Dunkle. – Nawet mówić nie umiesz. Naturalnie zakładano, że pewnego dnia Bert, podobnie jak jego bracia, przejmie interes. Ale po katastrofalnej bar micwie Heinrich postanowił, że zamiast tego wy śle najmłodszego sy na do Amery ki. Praca fizy czna w nowy m świecie, pełny m chuliganerii, bez paniuś poklepujący ch go po głowie i karmiący ch słody czami ze swoich torebek, by ła jego zdaniem ty m, czego chłopak potrzebował. Miała go nauczy ć skupienia i wy trwałości. Dobry przy jaciel Heinricha, Arnold Shackter, wy emigrował jakiś czas temu do Nowego Jorku i prowadził teraz pasmanterię na

Rivington Street. Zapewnił Heinricha, że Bert dostanie u niego pracę. Wiosną 1914 roku, gdy w Serbii Gavrilo Princip i Czarna Ręka wprowadzali w ży cie swój plan, Albert Jacob Dunkle wsiadł do pociągu jadącego do portu w Antwerpii. Miał ze sobą dwa komplety ubrań, nową parę skórzany ch szelek zatknięty ch w Torę, której w dalszy m ciągu nie umiał przeczy tać, oraz ślubną fotografię rodziców. Czterdzieści amery kańskich dolarów wszy te w podszewkę płaszcza i trzy ciastka maślane zawinięte w lnianą ściereczkę, które wcisnęła mu gospody ni. To wszy stko. Liczy ł sobie wtedy trzy naście wiosen.

Rozdział 7

O

czy wiście wy tłumaczy łam państwu Dinello, że Bert to ty lko jeden z kilku uczniów, który m

zaczęłam udzielać korepety cji. Ty lko po to, żeby mieć dodatkowe pieniądze. Ale jego obecność przy kuchenny m stole, jego skupiony wy raz twarzy pochy lonej nad podręcznikiem, smuga złotego światła tańcząca na wy sklepieniu jego kości policzkowy ch – sprawiały, że czułam się, jakby moje ciało zamieniało się w bitą śmietanę. Pamiętam, że pierwszą rzeczą, jaką kupiłam za zarobione pieniądze, by ła nowa sukienka – z granatowej żorżety, z obniżoną talią i jedwabną różą dopinaną do kołnierzy ka. Tak się składało, że miałam ją na sobie, ilekroć Bert przy chodził na lekcję. By ć może dlatego, że cechowała go dziecięca dociekliwość, nie wy glądał na swoje dwadzieścia pięć lat. By ć może dlatego, że tak uważnie wy mawiał słowa, sprawiał wrażenie nieustannie pogrążonego w my ślach. I by ć może dlatego, że by ł tak niewy obrażalnie męski i przy stojny, państwo Dinello zapałali do niego sy mpatią. To, że by ł Ży dem i „nie miał nikogo”, pewnie wzbudziłoby ich zastrzeżenia co do jego zaży łości ze mną. Ale tak naprawdę mogli zaobserwować ty lko pogłębiającą się przy jaźń między nim a Rokkiem. Nic więcej. Gdy Bert po raz pierwszy przy jechał na lekcję i stanął w drzwiach naszej kuchni, między nim a Rokkiem wy wiązało się naty chmiastowe pobraty mstwo. Obaj by li sierotami i najwy raźniej dostrzegali jakąś wspólnotę w swoich niespokojny ch oczach, w pory wczości, w skłonności do żartów, potrzebie dobrej zabawy i przy milania się do ludzi. Jako dwaj młodzi kawalerowie wkrótce się zaprzy jaźnili i zaczęli spędzać czas na rozmowach o sporcie, oglądaniu się za dziewczy nami i planowaniu różny ch interesów. Po lekcjach z Bertem ze smutkiem siadałam przy oknie i patrzy łam, jak razem z Rokkiem idą ulicą, by zabawić się nocą na mieście. Rocco miał teraz dwadzieścia jeden lat. Jego starsi bracia pożenili się już i wy prowadzili na Mott Street, gdzie zamieszkali w jedny m apartamencie. Rocco zasły nął w całej włoskiej dzielnicy jako przedsiębiorczy młody człowiek. Miał lekki, nonszalancki chód i zawadiacki uśmiech, który zdawał się rozdzielać jego wąską twarz na pół. Napotkany ch mężczy zn witał słowami Ai, paesano i klepnięciem w plecy. Jego śmiech przy pominający serię z karabinu maszy nowego rozbrzmiewał w cały m kwartale. Rocco by ł ty czkowaty, a jego bły szczące czarne włosy pozostawały niesforne i gdy ty lko wchodził do jakiegoś pomieszczenia, od razu wy pełniał je cały m sobą. Uwielbiał chadzać po pracy do podziemny ch barów. Uwielbiał stawiać wszy stkim kolejkę i opowiadać historie, które z upły wem wieczoru by ły coraz bardziej szokujące i sprośne. Bert,

z początku zawsze nieśmiały, zadowalał się ty m, że może chichotać z uznaniem, a do gry w karty w zady miony ch suterenach zagania go ktoś, przed kim rozstępują się tłumy i kto ma obrotny języ k. Jego uroda gwarantowała, że przy ciągnie do siebie chmarę kobiet spowity ch obłokiem perfum. „Lgną jak pszczoły do kwiatka – drażnił się ze mną Rocco. – Powinnaś to zobaczy ć, Koniucha”. Ilekroć Rocco nazy wał mnie tak w towarzy stwie Berta, czułam się, jakby koń przy walił mi kopy tem. – Bert, zostaniesz na obiad, prawda? – py tała pani Dinello, gdy do nas przy chodził. – Za mało jesz. Taki przy stojny mężczy zna jak ty potrzebuje dużo sił, bo pewnie dużo z siebie daje. – Dziękuję, s-s-signora. Choć mankiety od mary narki miał wy strzępione, nigdy nie pojawił się bez torebeczki suszony ch moreli albo pęczka stokrotek. Tak przy stojny i dobrze wy chowany : oczy wiście, że wy gląda na Włocha, stwierdziła pani Salucci. Gdy wieść o nim się rozeszła, dziewczęta z sąsiedztwa zaczęły wpadać do państwa Dinello bez zapowiedzi, ilekroć by ł tam Bert, z półmiskami sfogliatelli, które „akurat” przy rządziły. Chciały na niego rzucić okiem, chociaż jako Ży d by ł dla nich zakazany m owocem – albo raczej to by ło powodem. Pewnego wieczoru Lisa i Theresa Vitacello, dwie dziewczy ny, które wprowadziły się do jednego z mieszkań na ostatnim piętrze, naprzeciwko pani Salucci (która miała o nich jeszcze gorsze zdanie niż o mnie i nazy wała je zoccola), wstąpiły do nas po drodze do klubu nocnego. Lisa, ubrana w ozdobioną frędzlami i świecidełkami suknię, spowita obłokiem piór boa, beztrosko przy siadła Bertowi na kolanach, wy machując długą czarną fifką i zarzucając głową jak rasowy koń. – No, no – zamruczała. – Kogóż my tu mamy ? Nigdy wcześniej nie widziałam, aby pani Dinello chwy ciła za miotłę i wy goniła kogokolwiek ze swoich progów. Jednak w cały m ty m zamieszaniu, pośród ty ch wszy stkich „wy nocha, wy nocha”, „żeby ście mi tu nigdy ” i stukotu tanich obcasów, nie uszło mojej uwagi, że Bert wy glądał na zadowolonego. Ilekroć kobiety trzepotały do niego rzęsami, twarz mu się rozpromieniała niczy m choinka w Boże Narodzenie. Gdy wy chodzili z Rokkiem na spacer po wieczornej lekcji, okropnie ściskało mi się serce. Pozostały ch podopieczny ch uczy łam z moich własny ch szkolny ch elementarzy. Jąkanie Berta i jego nieumiejętność czy tania skry wały to, że by ł co najmniej tak ciekawy świata jak ja sama. Jak działa automat do lodów? – py tał. Pod jakim względem Trocki, o który m wszy scy ty le mówią, różni się od Engelsa? Czy mogłaby m mu wy tłumaczy ć teorie Freuda? A Tesli? Dlaczego kolorowi są tak napiętnowani, choć niczy m sobie na to nie zasłuży li? Wszy stkie niesprawiedliwości tego świata miały dla niego osobiste znaczenie.

Uwielbiał kino. Uwielbiał wszy stkie rodzaje muzy ki. Uwielbiał bejsbol, zwłaszcza Babe’a Rutha i Jankesów. I Charlesa Lindbergha, i ten jego samolot. Uwielbiał w skupieniu rozmontowy wać maszy ny na części, sprawdzać, jak działają. Gdy zostawał sam i mógł skoncentrować się na jedny m ty lko zadaniu, potrafił rozebrać rower, zegar albo mły nek do kawy na części i z powrotem je złoży ć. Nie radził sobie ty lko wtedy, gdy musiał się zająć więcej niż jedną rzeczą naraz, zwłaszcza pod presją. Wtedy stawał się, jak sam przy znał, fartutst – skołowany, niezdolny do działania. Choć nadal mieszkał u pana Shacktera, pracował teraz w jedny m z warsztatów samochodowy ch na Houston Street. Godzinami nie wy chodził spod samochodu, spokojny, skupiony, na swój własny sposób przy swajając wiedzę. Przy nosił do mnie książki, które wy poży czał z biblioteki. Błagał, by m mu czy tała – My Disillusionment in Russia Emmy Goldman, nowe tłumaczenie Ja i Ty Martina Bubera, powieści Johna Dos Passosa, Fitzgeralda. Przy nosił ulotki polity czne, plakaty, strony o sporcie, broszurki liniowców – interesowało go wszy stko, dosłownie wszy stko, co wpadło mu w ręce. – Och, Lil, masz taki piękny głos – powiedział. – Tak dużo rozumiesz. I masz dla mnie ty le cierpliwości. Zanim poznałem to wszy stko – wskazał na stertę książek i broszurek na stole – patrzy łem na świat jak zza szy by. Albert Dunkle. Albert Dunkle. Jego zapach przy pominający świeżo skoszoną trawę i ciepły chleb. Sznur muskułów na jego karku wy zierający zza poluzowanego kołnierzy ka. Albert Dunkle. Jego imię rozbrzmiewało mi w głowie niczy m aria. Jego głos dźwięczał w piosenkach grany ch w radiu; jego twarz malowała się na powierzchni chłodziarek w fabry ce. Jak ty lko rozlegało się wieczorne pukanie do drzwi państwa Dinello, przeszy wał mnie dreszcz ekscy tacji. Wchodził z papierową torebką pełną prażony ch migdałów; trzy mał ją w potężnej, stożkowatej dłoni delikatnie jak ptaszy nę. Gdy się uśmiechał, w kącikach jego oczu ry sowały się zmarszczki. Gdy zdejmował płaszcz, rozpiętość jego ramion prezentowała się w całej okazałości. Och, moi mili, czułam się, jakby m miała zaraz zejść na zawał serca. Raz niemal upuściłam czajnik. Stałam na środku kuchni, ze ścierką w ręku, próbując powstrzy mać drżenie nóg. Całą wolę włoży łam w to, żeby zaczerpnąć powietrza i powiedzieć z radością w głosie: – O! Witaj, Albercie. Spóźniłeś się. Tak dziwaczne by ły nastroje, które we mnie wy woły wał – nieustający ból – że wy dawało mi się, że opętał mnie jakiś demon. Najchętniej wy pełzłaby m ze skóry niczy m wąż. Nocami błądziłam rękoma po swoim ciele; w cudownej agonii chwy tałam i wy kręcałam poduszkę. No, nie udawajcie takich zszokowany ch. Każde pokolenie my śli, że jako pierwsze odkry ło moc pożądania. Albert Dunkle. Albert Dunkle. W niedziele, jak ty lko wślizgnęłam się w wy polerowaną

kościelną ławkę, padałam na kolana. Oczy wiście pani Dinello modliła się obok mnie. Za swoich zmarły ch sy nów i siostrzenicę, i wnuka, i sy nową. A ja? Zamiast prosić Boga o to, aby m jeszcze kiedy ś zobaczy ła mamę, tatę i siostry, błagałam o jedno: Panie, proszę, spraw, by to się skończy ło. Albo: Boże, proszę, spraw, żeby Albert Dunkle mnie pokochał. Nie mogłam się zdecy dować, czego pragnę bardziej. Nadal jednak nie by łam w stanie patrzeć na figurę Jezusa. Teraz dlatego, że wy obrażałam sobie, że jego nagi, powy kręcany, muskularny tors należy do Berta. Po spowiedzi do utraty tchu klepałam zdrowaśki i ojczenasze. Okłamałam mojego profesora. Powiedziałam, że nie mogę chodzić na zajęcia z poezji, bo muszę popołudniami pracować w zakładzie rodziców. Potem okłamałam Berta. „Mogę ci udzielać korepety cji ty lko po lunchu” – powiedziałam. Przez chwilę czułam okropne wy rzuty sumienia. Ale dzięki temu przez dwie błogie godziny w ty godniu udawało mi się mieć go ty lko dla siebie. Żadny ch sąsiadek z koszy kami bułek łomoczący ch do drzwi. Żadny ch głupawy ch śmiechów. Ty lko Bert i ja, przy garbieni nad książkami, z głowami spuszczony mi nisko jak do modlitwy. Jego głos poty kający się na słowach. Nasze palce w tandemie przebiegające po drukowany ch literach. Ilekroć mu coś tłumaczy łam, patrzy ł na mnie oczami szeroko otwarty mi ze zdziwienia! Czułam, jakby w moim brzuchu ptaki łopotały skrzy dłami. Pewnego razu Bert wpadł do mnie zady szany, trzy mając w ręku ni mniej, ni więcej, ty lko tekst sztuki teatralnej. Oznajmił, że poznał aktorkę z ży dowskiego teatru. – Och, L-lil, szkoda, że jej nie widziałaś! Nie wiedziałem, że takie istoty w ogóle istnieją. Mógłby m dla niej paść na kolana. Nazy wała się Frieda, tak mu się przy najmniej wy dawało. – Ech, nie mam pamięci do imion – skwitował ze śmiechem. Ale ta cała Frieda otoczy ła go gładkimi ramionami i łagodnie szeptała mu do ucha uszminkowany mi ustami, jaki to jest przy stojny i że na pewno będzie mógł razem z nią wy stępować na scenie. To szaleństwo, powiedział, ale chce spróbować. Musi! Och, jakże kocha wodewile! A ta dziewczy na! Czy pomogę mu nauczy ć się na pamięć krótkiego monologu? Frieda umówiła go na przesłuchanie do krótkiego spektaklu na podstawie sztuki Tewji Mleczarz na Drugiej Alei. Cóż miałam zrobić? Pomy sł, aby m mu pomagała w zdoby ciu serca innej kobiety i odejściu do teatru, sprawiał mi oczy wiście nieopisany ból. Tak samo reagowałam na my śl, że Bert przeży je publiczne upokorzenie. Albo że będzie miał złamane serce. Jego cierpienie wy dawało mi się czy mś o wiele straszniejszy m od własnego. Poza ty m nie ulegało wątpliwości, że jeśli mu odmówię, znajdzie kogoś, kto się zgodzi. Spuściłam głowę. Przez perłowoszare pończochy prześwity wała mi blizna na nodze. Wściekle

czerwony szew krzy ży kowy. – Jeśli nie potrafisz wy recy tować tego tekstu, może go zaśpiewaj? – zasugerowałam zgnębiony m głosem. – To znaczy … piosenkę? – Aha. Powoli odczy tałam mu tekst linijka po linijce. Powoli powtarzał go za mną, śpiewając. Nie pomy lił się ani razu. – Lil! – wy krzy knął. – To cud! Próbowałam by ć dzielna i się uśmiechnąć. By łam jednak tak zdruzgotana, że bałam się, że wszy stkie ścięgna i kości mi się rozpadną. W ten sposób wspólnie ćwiczy liśmy, raz po raz, aż nauczy ł się całości na pamięć. – Jesteś cudowną nauczy cielką – powiedział. – Jak ja ci się odwdzięczę. W dniu przesłuchania, jadąc metrem do Hunter, my ślałam ty lko o ty m, jak Bert całuje Friedę, muska jej gładkie, nieskazitelnie białe nogi, jak oboje wy stępują na scenie ży dowskiego teatru przy Drugiej Alei, widziałam ich imiona na afiszu, jedno przy drugim. Tak strasznie rozbolał mnie brzuch, że my ślałam, że zemdleję. Nie przeszedł eliminacji. Czułam podłą radość, co rodziło wy rzuty sumienia i zarazem przy nosiło ulgę. W ty m pełny m przeciągów teatrze, przed ty mi wszy stkimi gapiami ukry ty mi w ciemności poza światłami rampy, z Friedą przy glądającą mu się lodowaty m wzrokiem u boku reży sera, och, powiedział Bert posępnie, jak ty lko przed nimi stanąłem, od razu zacząłem się jąkać i już nie przestałem. – W-w końcu udało mi się zaśpiewać tak, jak radziłaś – ciągnął – a oni wszy scy parsknęli śmiechem. Śmiałem się razem z nimi, Lil. B-bo co miałem zrobić? Powiedziałem im, słuchajcie, na aktora się nie nadaję, ale gdy by ście urządzali kiedy ś przesłuchania do musicalu komediowego… – Uśmiechnął się smutno. – Ale spróbowałem, prawda? A nigdy by m nie przy puszczał, że się odważę… – Nagle zwrócił się do mnie. – W następny czwartek wieczorem. Moi znajomi z okolicy urządzają spotkanie poświęcone polity ce. Chciałby m na nim wy głosić przemówienie, o ile dam radę. Nigdy wcześniej tego nie robiłem. Poszłaby ś ze mną, Lil? Niewiele wiedziałam o komunizmie, a to, co wiedziałam, zupełnie do mnie nie trafiało. Ukamienujcie mnie: bezimienne masy ludzkie nigdy specjalnie nie zajmowały mojej uwagi. A pomy sł, że mała firma państwa Dinello, którą zbudowali pracą własny ch rąk, miałaby im zostać odebrana przez jakiś „proletariat”? Po prostu odrażające. Marzę, by by ć kiedy ś bogata, oznajmiłam Bertowi. Czy mże by ła Amery ka, jeśli nie obietnicą wolności i dobroby tu? Z pewnością żadna ze znany ch mi osób nie przy jechała tutaj, żeby się „dzielić”. Nikt nie miał ochoty oddawać owoców swej pracy jakiemuś przeklętemu nudnikowi z kamienicy.

A poza ty m komunizm wy my ślili Rosjanie. Pijani, żądni krwi Kozacy, którzy zatłukli mi dziadka na śmierć. W jego własnej kuchni. Nie miałam dla nich szacunku. Bert jednak inaczej patrzy ł na sprawę. – Lil, ty lko w komunizmie wszy stkie ideały Amery ki mogą się w pełni urzeczy wistnić – przekony wał mnie. –Wszy scy są tu równi, mówią. Ale zobacz, jak w ty m kraju traktuje się kobiety. I kolorowy ch. W Rosji wszy scy są traktowani tak samo. N-nie ma równości społecznej bez równości ekonomicznej. Choć nie zgadzałam się z nim, przekonanie, które malowało się na jego twarzy, gdy mówił – głęboko osadzone współczujące oczy – sprawiało, że rozpły wałam się z wrażenia. Że potakiwałam głową jak zahipnoty zowana. „Tak”. „Oczy wiście”. „Pójdę z tobą”. Zebranie odby wało się w suterenie na Delancey Street. Z przy sufitowej rury skapy wała do metalowego garnka woda. Zebrani wiercili się na chy botliwy ch ławkach, w przemoczony ch od deszczu płaszczach, próbując się rozgrzać. Organizatorzy by li w większości ludźmi młody mi i pełny mi pasji. Powitał nas młody okularnik o imieniu Jay, ściskający w rękach zeszy t. Wy glądał na niewiele starszego ode mnie, ale jak się okazało, by ł już redaktorem gazety „Daily Worker”. – Nie ma w ty m nic nadzwy czajnego. Klasy społeczne i podział pracy to ty lko sztuczne konstrukty. – Wbił we mnie świdrujący wzrok i uścisnął mi dłoń, co niewielu tutaj robiło. – On żartuje? – spy tałam szeptem. – Nie da się ukry ć, że Jay to ory ginał – przy znał Bert, prowadząc mnie do ławki. Ledwo zdąży liśmy usiąść, a dumny m krokiem przy maszerowała do nas jakaś ujmująca kobieta o kasztanowy ch włosach i łabędziej szy i. – Witam wszy stkich. Można? Nie czekając na odpowiedź, usiadła ciężko na wolny m miejscu obok Berta, przy trzy mując się jego ramienia. – Och, proszę mi wy baczy ć. – Uśmiechnęła się promiennie. Nie uszło mojej uwagi, że nie puściła jego rękawa. Poczułam ucisk w żołądku. Jay dał kilka susów na przód sali. – Dobry wieczór, towarzy sze – powiedział takim tonem, jakby zwracał się do tłumów proletariuszy na placu Czerwony m. – Minął rok – zaczął – od kiedy Celestino Madeiros przy znał się do winy. Powiedział: „Sacco i Vanzetti są niewinni”. Py tam was zatem, towarzy sze, dlaczego nadal ciąży na nich wy rok śmierci? Jay wbił w nas wzrok, jak robił to czasami ksiądz Antonucci podczas szczególnie pompaty czny ch kazań. Sacco i Vanzetti. Dwóch anarchistów oskarżony ch o morderstwo w Bostonie. Czy tałam o nich wcześniej Bertowi arty kuł. W Hunter College, a nawet na Mulberry Street toczy ły się dy skusje na temat ich niewinności. Oskarżeni by li Włochami i uchodzili za

ofiary uprzedzeń. Mimo to pani Salucci pry chnęła: „Sacco? Vanzetti? Ajaj! Przy noszą wsty d nam wszy stkim”. Nie śledziłam jednak uważnie toku tej sprawy. – Tak wy, jak i ja wiemy, że skazano ich na śmierć – perorował Jay. – My znamy prawdę. Jego nadęta maniera szy bko mnie ziry towała. Zaczęłam się rozglądać. Ze zdziwieniem stwierdziłam, że pod jedny m z pokry ty ch sadzą okien siedzi Rocco. Opierał się o ścianę, z łokciami wsparty mi na kolanach, i bawił nakrętką od butelki. Gdy mnie zobaczy ł, wy wrócił oczami i posłał mi szelmowskie, konspiracy jne spojrzenie wy rażające ostateczne znudzenie, a potem pokazał mi gestem, żeby m trąciła Berta łokciem. Ale Bert by ł jak zahipnoty zowany. Cieszy łam się, że przy najmniej odepchnął rękę rudej. Siedział pochy lony do przodu, z łokciami na kolanach, i słuchał w absolutny m skupieniu. Czułam zapach deszczu w jego włosach, lekkiej mgiełki kremu do golenia. Jego szerokie plecy rozpościerały się tuż przede mną. Czułam nieznośną pokusę, aby musnąć je dłonią z góry na dół. – Ich wina polega ty lko na ty m, że są emigrantami. Włochami. Rady kałami – ogłaszał Jay, ciskając słowa w powietrze jak noże. – Ich wina polega na ty m, że poważnie potraktowali wolność słowa. Ukamienujcie mnie, jeśli chcecie, ale nie by łam w stanie się skupić na niczy m inny m poza ty m, że oddy chamy z Bertem ty m samy m powietrzem w tej zawilgoconej suterenie i nasze kolana, ocierające się o siebie w ty m ścisku, prawie się całują. Gdy ty lko Jay skończy ł, wszy scy zaczęli trajkotać. Po sali puszczono pety cję popierającą ty ch dwóch skazany ch anarchistów. Gdy trafiła do nas, zauważy łam, że Bert jest spanikowany. Chwy ciwszy ołówek, ćwiczy ł nim ruchy w powietrzu nad kartką, starając się wy ry sować litery swojego imienia tak, jak go uczy łam. – Dobrze sobie radzisz – wy szeptałam. – Najpierw „a”. Potem „l”. Ruda siedząca obok Berta pry chnęła z niedowierzaniem. – Uczy cię, jak masz napisać własne imię? Kim ona jest? Twoją osobistą belferką? – Rzuciła mi spojrzenie wy rażające coś na kształt złośliwego triumfu. Widziałam, jak Bert czerwienieje na twarzy, jak ołówek mu się wy suwa spomiędzy palców i spada pod ławkę. Otworzy ł usta, żeby coś powiedzieć, ale wy doby ło się z nich ty lko: „N-n-n-nn-n…”. Wy chy liłam się zza jego pleców i wy sy czałam do kobiety : – Gai kaken oifen jam! „Idź się wy sraj w oceanie”. Usiadłam ciężko z powrotem. W uszach pulsowała mi krew. – Ty wulgarna mała miskite – odparowała. Podniosła się – obrażona – i przesiadła na dalsze miejsce na ławce.

– Żałosne. Głupie. Chore – przedstawiła sy tuację swoim nowy m sąsiadom. – Daj to, Bert. – Wskazałam na pety cję. Podał mi ją z rezy gnacją. Wzrok miał wbity w podłogę. Wsunęłam kartkę do kieszeni. Sacco i Vanzetti będą musieli poradzić sobie bez pety cji – nikt nie zobaczy dowodu na upokorzenie Berta. – Chodźmy stąd – powiedziałam. Miałam trudności z wy dostaniem się z ławki, ale na szczęście Bert mi pomógł i poprowadził mnie do wy jścia. Szliśmy Delancey Street bez słowa, jak wtedy, gdy wraca się z kina po wy jątkowo przerażający m filmie. – Belferka – odezwałam się w końcu. Gdy już minął pierwszy szok, uświadomiłam sobie nasze upokorzenie w całej wy razistości. – Co za mała puttana. Szkoda, że nie obiłam jej uszu. – Och, Lil, tak mi przy kro. Powinienem by ł wstać. Coś powiedzieć. – Wcisnął ręce głęboko w kieszenie. – Ale czego się można po mnie spodziewać? – Żałośnie wzruszy ł ramionami. – Przecież nawet nie umiem się odezwać. Nie umiem napisać własnego imienia. – Nagle parsknął śmiechem. – Ty za to powiedziałaś dość za nas dwoje. „Idź się wy sraj w oceanie”? Lil! Poczułam gorzki smak wsty du. Mój niewy parzony języ k przy nosił ty lko cure. Ta ruda miała rację. Jestem wulgarna. Ale Bert wpatry wał się we mnie z oczarowaniem. – Ładna z nas para! – Roześmiał się. I nagle w jego oczach zobaczy łam przebły sk, niczy m pierwszy promień porannego słońca pełzający po polach, oblewający wszy stko złotą poświatą. Powoli wy ciągnął rękę i dotknął mojego policzka. Dotknął mojego policzka, kochani, swoim szorstkim kciukiem mechanika, musnął nim delikatnie zary s mojej szczęki i zatrzy mał w kąciku ust. Nasze oczy spotkały się i nagle stało się jasne: my dwoje jesteśmy jak dwie strony matematy cznego równania, dwie połówki pękniętej monety. Uniósł mi podbródek. Nachy lił się ku mnie. Z ty łu na chodniku rozległy się czy jeś kroki. – Hej, co jest grane? – Dogonił nas zasapany Rocco. – Nie mówicie już po angielsku? Wołam za wami od połowy przecznicy. – Walnął Berta w plecy po przy jacielsku. – Wy bacz, towarzy szu, ale to nie dla mnie. Cieszę się, że zdecy dowałeś się zwiać. Jedy ne, co by ło tam warte uwagi, to panie. Przestało padać. Mleczne mgiełki naszy ch oddechów rozpły wały się w lodowaty m powietrzu. Wilgotne, poły skujące ramię Berta lekko sty kało się z moim. Oboje uśmiechnęliśmy się do Rocca, ale nie dopuściliśmy go między siebie. Powietrze między nami pełne by ło napięcia, niewy powiedziany ch słów. Jednak Rocco najwy raźniej tego nie zauważał. – A Sacco i Vanzetti? – Pokręcił głową, tańcząc przed nami two-stepa. – Te nieszczęsne

skurczy by ki są bez szans. Tamtej nocy, gdy wszy scy na Mulberry Street już spali, wy ciągnęłam z kieszeni pety cję. W prawy m dolny m rogu palce Berta zostawiły smugę potu i fałdkę. Choć go nie podpisał, dokument nosił teraz ślad jego rąk. Rozprostowałam go z czułością, wy obrażając sobie, że głaszczę włosy Berta, odtwarzałam w pamięci doty k jego kciuka na moim policzku i ciężar jego ręki na karku, który czułam przez szorstki wełniany płaszcz, gdy wy chodziliśmy z sutereny. Opiekuńczy. Troskliwy. Ale z nas para. Sam to powiedział! Wsunęłam kartkę między strony kieszonkowej Biblii, którą pani Dinello podarowała mi na bierzmowanie, obok cieniutkiej bawełnianej chusteczki, którą poży czy ł mi kiedy ś Bert, obok skrawka papieru, na który m bezwiednie gry zmolił podczas jednej z naszy ch lekcji, i obok ususzonego żonkila, który pozostał z bukietu podarowanego przez Berta pani Dinello. Nie potrafiłam wy rzucić niczego, czego dotknął. Każdy przedmiot stawał się relikwią. Zdawałam sobie sprawę, że to dziecinada, ale od czasu do czasu przebiegałam po nich palcami, wy obrażając sobie, że w ten sposób palce Berta splatają się z moimi. Oczy wiście nie miałam odwagi powiedzieć o wszy stkim państwu Dinello. Nie wy znałam nawet księdzu Antonucciemu na spowiedzi, jak często kłamię, mówiąc, że spędzam wieczory na Henry Street. Obawiałam się, że jeśli wy powiem te słowa na głos: „Jestem dziewczy ną Alberta Dunkle’a”, Bóg się ode mnie odwróci i to całe szczęście, które mi dopisuje, rozpły nie się niczy m dy m w powietrzu. Może jeśli to przemilczę, mój grzech będzie mniejszy. Czasami, gdy obserwowałam, jak państwo Dinello pomagają sobie co rano zapiąć guziki i włoży ć buty, czułam takie wy rzuty sumienia, że bałam się, że rozpadnę się na części. Jednak gdy ty lko wracałam my ślami do Berta, ogarniało mnie absolutne szczęście. Pewnego ranka pan Dinello wy glądał jakoś inaczej. Na jego twarzy malowało się roztargnienie, spojrzenie miał rozkojarzone. Niebawem jego zmy sły pogasły niczy m rząd świateł. Stracił czucie w lewej ręce. Oddech miał coraz pły tszy. Co najgorsze, przestał rozróżniać smaki. Czasem spróbowawszy świeżej porcji waniliowy ch lub kawowy ch gelato, kręcił głową: Troppo aspro, troppo aspro. Za kwaśne. Wzrok zaczął go zawodzić. Zaczęliśmy dy skretnie sprawdzać ety kietki na pojemnikach z lodami, które napełniał, żeby upewnić się, czy smaki się zgadzają. Gdy powłócząc nogami, szedł do magazy nu, usuwaliśmy mu z drogi mopy i wiadra. Czasami się denerwował i pani Dinello nie mogła się z nim porozumieć, ty m bardziej że sama też traciła siły. Pewnego popołudnia zawołała mnie do siebie: – Ninella, chodź! Przy nieś mi rachunki. – Drżący mi palcami wskazy wała na kolumny

w księdze rachunkowej – słowa, który ch nauczy ła się na pamięć, ale nie potrafiła ich odczy tać – a potem na liczby obok nich, wy ry sowane atramentem w cieniutkich niebieskich linijkach. By ły wpisy doty czące dostaw jajek, mleka, owoców i sy ropu kukury dzianego, hurtowy ch ilości żelaty ny do gotowy ch rożków, które państwo Dinello zamawiali teraz z New Jersey, śmieciarzy, podatków i „sąsiedzkiego” patrolu. – To kobieta zawsze powinna stać na straży finansów, capisce? – powiedziała. – Ale ostatnio jestem taka zmęczona, Ninella. A Carmella ma siano w głowie. Od teraz ty będziesz musiała się ty m zajmować. Powinnam się ucieszy ć, ale ostatnio nasza praca przy pominała wy lewanie wiadrami wody z tonącego statku. Firma Cannolettich, ty ch sy cy lijskich mezza negri, sprzedająca lody drugiego gatunku reklamowane jako „Słodkie i tanie”, podbierała Dinello coraz więcej stały ch klientów. „Owszem, twoje są lepsze – przy znał właściciel apteki na Mott Street w rozmowie z Vittoriem – ale dlaczego mam płacić dziesięć centów więcej na galonie? Po co te wszy stkie dodatki, skoro w smaku nie ma różnicy ?”. Jasną stroną naszego położenia by ło to, że w cały m zamieszaniu nikt nie zwracał uwagi na mnie i na Berta. Zabierał mnie do kina. Sportowiec z miłości z Busterem Keatonem, Wiosenna gorączka z Joan Crawford. Śpiewak jazzbandu we wspaniały m Warner’s Theatre. Och, sły szeć te wszy stkie melodie, Al Jolson mówiący na ży wo! Chodziliśmy do Kółka Robotniczego na wy kłady o sztuce. Pewnego wy jątkowo zimnego wieczoru Bert przy szedł po mnie do Hunter College i pojechaliśmy jedny m z ty ch piętrowy ch autobusów na Piątą Aleję. Usiedliśmy na górze i patrzy liśmy na eleganckie budy nki, na hotel Plaza, na wspaniałą Miejską Bibliotekę Publiczną rozświetloną niczy m szkatułka na biżuterię. Wszy stko, co razem robiliśmy – karmienie gołębi, przy glądanie się barkom spły wający m East River, słuchanie radia przy ladzie w sklepie – sprawiało mi radość. – Uwielbiam twoje włosy. Są takie gęste i bły szczące – powiedział pewnego razu Bert, trącając nosem moją szy ję. – Uwielbiam to, że wy glądasz inaczej od wszy stkich dziewczy n. Że masz w sobie ty le dramaty zmu. Ty le powagi. Ale pewnego popołudnia Rocco wziął mnie na stronę w fabry ce. – Koniucha – powiedział, mocno ściskając mnie za ramię. – Musisz z ty m skończy ć. Posłałam mu zgaszone spojrzenie. – Nie mam zielonego pojęcia, o czy m mówisz. – Nie zgry waj pensjonarki. Wiem, że umawiasz się z Bertem Dunkle’em. – Ty się umawiasz z dziewczy nami cały czas – pry chnęłam. – To co innego.

– Uważasz, że nie zasługuję na to, by mieć chłopca? – Bądźże poważna. – Rocco rozejrzał się wokół. – Daj spokój. Jestem dla ciebie jak brat, si? Po raz pierwszy z jego ust padły takie słowa. Zawisły między nami jak jakiś ciężki owoc. – Chy ba tak – powiedziałam, starając się ukry ć, że sprawił mi przy jemność, i przestępując z nogi na nogę. Spojrzał na mnie wy mownie. – Zadaniem brata jest pilnować siostry. Bert może i jest moim kumplem. I porządny z niego facet. Nie mam co do tego wątpliwości. Ale ani na chwilę nie zapominaj, że po pierwsze, jest Ży dem, a po drugie, komunistą. Chcesz się z nim umawiać po ty m wszy stkim, co zrobili dla ciebie nonno i nonna? Przy nieść im wsty d przed całą dzielnicą? – Co takiego? Dlaczego? – żachnęłam się, choć oczy wiście znałam odpowiedź. Wnuczka pana DiPietro uciekła z robotnikiem portowy m z Killarney – i choć by ł katolikiem, wy wołało to skandal na całej Mulberry Street. Nikt poza wujkiem z Brookly nu nie chciał utrzy my wać z nią kontaktów. Wiedziałam, co pani Dinello my śli na jej temat. Nawet poślubienie Sy cy lijczy ka uznałaby za hańbę. Państwo Dinello by liby zdruzgotani, gdy by dowiedzieli się, że spoty kam się z Bertem. – Nie sądzisz, że odczuliby ulgę? – spy tałam ze złudną nadzieją. – Są przekonani, że nikt nigdy nie będzie chciał się ze mną ożenić. – A tobie się wy daje, że Bert będzie chciał? – Nie rozmawiajmy więcej ze sobą, Rocco. – Odwróciłam się. Rozglądałam się nerwowo w poszukiwaniu czegoś, co wy magałoby umy cia, na przy kład sztućców w zlewie, które głośno by zaszczękały. – Nosisz nazwisko mojej rodziny – nie dawał za wy graną. – Może przestało to cokolwiek dla ciebie znaczy ć, ale dla nonno i nonna znaczy dużo. Nie sądzisz, że dość już wy cierpieli? – Trzy maj się ode mnie z daleka. Pokuśty kałam w stronę spiżarki najszy bciej, jak potrafiłam. Gdy znalazłam się w środku, zaczęłam się rozglądać, jakby m spodziewała się zobaczy ć jakieś nowe wy jście między puszkami żelaty ny Knoxa, butelkami z miętą Durkee i esencją waniliową. Rocco ruszy ł za mną. – Nie możesz poślubić niekatolika, kogoś spoza Kościoła. Co zamierzasz zrobić, Koniucho? Odejść tak po prostu? Czy Kościół to dla ciebie gra, w którą gry wasz ty lko wtedy, gdy ci to na rękę? Czy robisz sobie żarty z nas wszy stkich? – Nie! Przestań! Nie wiem! Nie wiem, co zamierzam! Spójrz na mnie, Rocco! – Pokazałam ręką swoją szkaradną nogę, skręconą do środka razem ze stopą przy pominającą płetwę. Obry sowałam dłonią swoją brzy dką twarz. – Co twoim zdaniem powinnam zrobić? Do końca

ży cia by ć sama? Pójść do zakonu? – Czemu nie? – Jednak ledwie wy powiedział te słowa, dostrzegł ich absurdalność i pokręcił głową. – Bert się nigdy nie ochrzci. Dobrze o ty m wiesz. Religia się dla niego nie liczy. – A więc mam wy bierać między Bogiem a miłością? To właśnie próbujesz mi powiedzieć? Patrzy liśmy na siebie z rezy gnacją, w otoczeniu upiorny ch butelek likieru czereśniowego i skrzy nek pełny ch chropowaty ch, pomarszczony ch orzechów włoskich. – Rocco! – Jego imię przy czepiło mi się do gardła jak skórka od pomidora. – Proszę cię, nie chciałam się tak czuć, modliłam się, aby tak się nie stało. Straciłam już ty le osób. I po raz pierwszy w ży ciu – i najprawdopodobniej jedy ny – jakiś mężczy zna… Popatrzy łam na niego błagalnie. Nabrał powietrza w policzki i powoli je wy puścił. Zaczął maszerować wte i wewte po spiżarce. – Jest dużo gorszy ch od niego, wiem o ty m – odezwał się w końcu. – A nonno i nonna już długo nie poży ją na ty m świecie. – Prześwidrował mnie wzrokiem. – Nie mówię, że to właściwe postępowanie. Wcale takie nie jest. Masz się z ty m kry ć, Koniucho, rozumiesz? – Oczy wiście, a co my ślałeś? Że pobiegnę opowiedzieć o wszy stkim pani Salucci? Zadzwonię do „Il Progresso”? Pry chnął. – Mówię poważnie. Ani słowa. Nie wolno się z nim pojawiać w naszej dzielnicy. Jego noga nie stanie na Mulberry Street. No chy ba że przy jdzie ze mną. – Będziesz nas kry ł? Jego oczy by ły teraz jak magnesy. – Trzy warunki. Pierwszy. – Chwy cił mnie za ramiona, jakby m by ła meblem, który chce przestawić na właściwe miejsce. – Jeśli usły szę choćby szept, że jesteś zoccola, w ciągu sekundy wy lądujesz na ulicy, rozumiesz? Masz się zachowy wać porządnie. – A drugi? – Drugi jest mianowicie taki, że odbędę sobie z Bertem małą pogawędkę. Jeśli chce się z tobą umawiać, muszę się upewnić, że ma poważne zamiary. Nie pozwolę, żeby ktoś upokorzy ł moją rodzinę. Co? Czemu się uśmiechasz? – Nie uśmiecham się – powiedziałam. – W porządku. – Trzeci: rzucasz uczelnię. Naty chmiast. Pracujesz z nami na pełny etat. Nadrabiasz zaległości. Ten ostatni warunek zupełnie zbił mnie z tropu. – Słucham? Rocco skrzy żował ręce na piersi. – Nie chcę, żeby nonno i nonna wy dawali na ciebie więcej pieniędzy. Nie chcę, żeby się czuli

jeszcze bardziej wy korzy stani, jeśli się rozniesie, że spoty kasz się z jakimś ammazza Christi. – Nawet jeśli… – Wiesz, że nonno już niedowidzi. A nonna jest słabowita. Ale nie przestaną pracować i nie pozwolą nająć nikogo z zewnątrz do pomocy. Ci mezza negri cały czas wy kradają nam pomy sły i klientów. Więc co mamy zrobić, Koniuszko? Wracaj i pracuj z nami, jak przy zwoitość nakazuje. Jeśli chcesz by ć z tą rodziną, to bądź z nią na sto procent. Capisce? Dziwiłam się, z jaką łatwością wy parłam się Kościoła, gdy chodziło o Berta. Niestety, Rocco miał rację. Potrafiłam zrzucić z siebie katolicy zm jak poży czony płaszcz; to ty lko ry tuał. Mity. Rozbudowany ceremoniał wy uczony w dzieciństwie. Ale rzucenie college’u? W głowie się nie mieści. – Nie pomy ślą, że jestem niewdzięczna, gdy zrezy gnuję z nauki? Twoja babka chciała, żeby m się uczy ła, dobrze o ty m wiesz. – Powiesz jej, że to ty lko na jakiś czas. Zawsze możesz wrócić, prawda? Jeśli ci nie wy jdzie z Bertem. Zapewne by łaby taka możliwość. – A jeśli mi z nim wy jdzie? Co wtedy ? Rocco wbił wzrok w betonową posadzkę. – Jeśli nonno i nonna doży ją tego dnia. – Głęboko westchnął. – Wtedy im powiemy, że to ja was skojarzy łem, że to mój pomy sł. Że my ślałem, że potrzebny ci mąż. Jakikolwiek. A jeśli rzucisz szkołę, żeby nam pomagać, może wy każą więcej zrozumienia. Z ponurą miną wy ciągnął do mnie dłoń. – Nic ponadto nie mogę zrobić. Nie przy niesiesz nam wsty du, będziesz przy kładną katoliczką i będziesz dla nas pracować. A w zamian ja będę trzy mał nad tobą pieczę. Capisce? Jaki miałam wy bór, kochani? Coś wewnątrz podpowiadało mi: to nie tak. Ale jednocześnie przepełniały mnie ulga, wdzięczność i skry wana radość. Jakoś sobie poradzę. Będę się spoty kać z Bertem i zarazem pozostanę na łasce państwa Dinello. Rocco mi pomoże. A ja pomogę jemu – i wszy stkim – jako pełnoprawny członek rodziny. Wsunęłam swoją dłoń w jego palce. – No więc dobrze – powiedziałam. Kilka ty godni później, gdy nadszedł czas zapisów na zajęcia w Hunter, zwróciłam się do pani Dinello: – Chy ba najlepiej będzie, jak opuszczę ten semestr. Chłopcy potrzebują teraz pomocy. Ku mojemu zdziwieniu nie zaprotestowała. – My ślę – powiedziała niepewny m głosem, spoglądając coraz bardziej mętny m wzrokiem –

że mają teraz sporo do roboty. Choć nikt nigdy nie powiedział tego głośno, wiedzieli wszy scy : pan Dinello umierał. Jak złoty płatek odpadający z pomnika, jak skała podmy wana przez morze. I wtedy, wiosną tego samego roku, pewnego niedzielnego poranka, gdy szy kowaliśmy się do kościoła, zawołał do żony ze swojej sy pialni: – Generosa?! Widziałaś gdzieś mój krawat?! Pani Dinello my ła razem ze mną prasę do kawy. Na jej twarzy wy malował się wy raz zniecierpliwienia, jak zwy kle na twarzach żon, gdy ich mężowie nie mogą znaleźć jakiejś rzeczy, którą mają tuż przed nosem. Zakręciła kran łokciem i otworzy ła usta, żeby mu odpowiedzieć. Ale upadła, zanim wy dała z siebie jakikolwiek dźwięk. Dzisiaj ludzie lubią słuchać o wszy stkich okropny ch, przedłużający ch się szczegółach, o barokowy ch scenach agonii i tragedii. Ukamienujcie mnie, proszę bardzo, ale ja ich wam nie zaserwuję. Pani Dinello upadła na podłogę i umarła, w kuchni, zostawiając swojego średnio ogarniętego męża, przewracającego sy pialnię do góry nogami w poszukiwaniu krawata. I to ja z nią by łam, to ja klęczałam obok niej na podłodze, szlochając. I oczy wiście, że by ło to niewy powiedzianie straszne. I ty le powinno wam wy starczy ć. Z powodu zgry zoty po śmierci żony, jakby wszy stkie działające komórki nerwowe i sy napsy uległy ostatecznemu rozpadowi, pod koniec lata pan Dinello nie by ł w stanie opanować drgania lewej ręki i wy buchał nagły m szlochem jak dziecko. Lewa noga dziwnie mu się wy koślawiła i by ła teraz jak lustrzane odbicie mojej własnej. Przestał się odzy wać. Zanim nadeszło Święto Dziękczy nienia, odmówił przy jmowania pokarmów. Lucia, żona Pasquale’a, próbowała go karmić tak jak swoje dziecko, ze śliniakiem, malutką ły żeczką. W końcu przestał nas rozpoznawać. Głowa i ręce zwisały mu jak u szmacianej kukiełki, broda świeciła się od śliny. Lekarz, z niewiadomego powodu, zgolił mu wąsy. Kompletnie zdziecinniały, przedstawiał straszny widok. Gdy odszedł, trzy ty godnie przed Boży m Narodzeniem, pochowaliśmy go obok żony, sy nów, siostrzenicy i wnuka na cmentarzu Świętego Krzy ża w Brookly nie, nie w rodzinny m Neapolu, jak kiedy ś marzy li z panią Dinello. I nawet teraz, po ty lu latach, nie mam ochoty o ty m mówić. Zgodnie z obietnicą pani Dinello otrzy małam niespisaną schedę po jej śmierci – a mianowicie przejęłam wszy stkie jej obowiązki. Nawet fartuch. Nic nie zostało utrwalone na piśmie, ale i tak by ło z góry przesądzone. W końcu stałam się częścią firmy Dinello i Sy nowie. Zajmowałam się domem na Mulberry Street, w który m mieszkaliśmy razem z Rokkiem, i jak zawsze chodziłam do

pracy, szurając butami, z włosami schowany mi pod chustką. Gdy pod koniec wieczoru Rocco dawał mi znak skinieniem głowy, wy my kałam się na spotkanie z Bertem, gdzieś na Rivington Street albo bardziej na północ, w okolicach jego garażu. Żona Vittoria, Carmella, coraz częściej pojawiała się w fabry ce, nadąsana i znudzona, podnosiła przy bory kuchenne i odkładała je mechanicznie na miejsce, py tała o różne składniki do robienia lodów i udzielała nam niedorzeczny ch rad. Vittorio czasem sadzał ją przy stole i dawał jej jakąś robotę do wy konania, na przy kład adresowanie kopert albo sortowanie chusteczek. Ale gdy trzeba by ło zrobić spis inwentarza, zaksięgować dostawy, spisać koszty i przy chody, odruchowo zwracał się do mnie. „Zajmiesz się ty m?” – py tał, podając mi fakturę za esencję waniliową. Księgi wy magały sprawdzenia. Ślęcząc nad nimi, zauważy łam, że od kiedy pan Dinello miał pierwszy zawał, zy ski firmy Dinello i Sy nowie Py szne Sorbety i Lody Włoskie sy stematy cznie spadały. Koszt wy najmu na Lafay ette Street wzrósł i wiele umów zawarto na niekorzy stny ch warunkach, opierając się bardziej na przy jaźni niż na ty m, co podpowiadałaby intuicja przedsiębiorcy. Dobre wieści są takie, powiedziałam wnukom, że sy tuację nietrudno naprawić. – Kilka drobny ch zmian odbuduje nasze zy ski – wy tłumaczy łam pewnego wieczoru. Gdy już pod koniec każdego dnia pracy Vittorio, Pasquale i Rocco wy łączy li i umy li maszy ny, coraz częściej przy słaniali rolety i zasiadali z butelką przy jedny m z kawiarniany ch stolików. Przy dźwiękach radia prowadzili ciche rozmowy do późnej nocy, dotąd aż audy cja się skończy ła, po czy m chwiejny m krokiem rozchodzili się do domów. Czasami, gdy wcześnie rano otwierałam drzwi fabry czki, żeby sprawdzić jakość dostarczonego mleka, witał mnie jednostajny szum radia. – Pokażę wam, w jaki sposób możemy zaoszczędzić trochę pieniędzy – powiedziałam, otwierając księgę rachunkową. Vittorio podniósł dłoń, jakby chciał mnie powstrzy mać. – To legalne? – spy tał, patrząc na butelkę stojącą na środku stołu. – Oczy wiście. – Roześmiałam się. – Mam coś podpisać? – Może później. – To zostaw mi papiery na biurku. Nigdy wcześniej nie pokładano we mnie takiego zaufania, nikt wcześniej nie dał mi carte blanche, moi mili, więc czułam się dumna i blada. Zaczęłam pracować w biurze na ty łach fabry czki. Dzieciństwo na Orchard Street dało mi dobrą szkołę. Targowałam się bezlitośnie. Targowałam się ze wszy stkimi dostawcami, kontrahentami, mleczarzami. Targowałam się ze śmieciarzami, nawet z „dzielnicowy mi ochroniarzami”, którzy wpadali do nas każdego miesiąca.

Wy obrażałam sobie, że pani Dinello zagląda mi przez ramię i poucza: „Masz głowę do spraw, do który ch moi chłopcy nie mają, Ninella”. Czy ż nie jesteśmy waszy mi stały mi klientami od dwudziestu lat? − py tałam dostawców. Czy nie płacimy zawsze na czas? Kupujemy teraz hurtowo. Traktujcie nas jak ludzi, to i my będziemy was traktować po ludzku, mówiłam. A jak nie, to znajdziemy kogoś innego. – Spójrz – powiedziałam z dumą pewnego wieczoru, wy machując skory gowaną umową, którą miał podpisać Vittorio. – Kolejne piętnaście dolarów ty godniowo do przodu. – Świetnie – rzucił, nawet nie podnosząc wzroku. – Zostaw na biurku. – Mam coś jeszcze zrobić przed wy jściem? – spy tałam, zdejmując płaszcz z wieszaka. – Nie. Grazie. W tonie jego głosu by ło coś niepokojącego. Zatrzy małam się przy drzwiach. – Wszy stko w porządku, Rocco? – Pewnie. – Wzruszy ł ramionami. – A co niby ma by ć nie w porządku? – Powinnam o czy mś wiedzieć? – Oczy wiście, że nie. – Na pewno? – Aj, Koniuszko, gramy w dwadzieścia py tań czy co? – Wy czuwam coś dziwnego w powietrzu. – Bo tu jest dziwnie – przy znał, kręcąc głową. – Wszy stko tak szy bko się zmienia. – Wy jął z kieszeni kilka dolarów i wcisnął mi je w rękę. – Idź, zabaw się dziś z Bertem. Miej coś z ży cia. Przy najmniej ty jedna. Dziewiętnastego marca 1929 roku wzięliśmy z Bertem ślub: w rześki, chłodny wtorek, gdy drzewa stały w pąkach, a od rzeki zacinał ostry wiatr. Spotkaliśmy się w ratuszu w przerwie na lunch. Za świadków mieliśmy ty lko Rocca i pana Shacktera. By łam ubrana w sukienkę w kolorze owocu granatu, którą pan Shackter pomógł mi zakupić po cenie hurtowej od pewnego znajomego krawca z Grand Street. Bert by ł w swoim roboczy m stroju – koszuli z zakasany mi rękawami i spodniach na szelkach, chociaż Rocco poży czy ł mu porządną niedzielną mary narkę, a pan Shackter podarował krawat ze swojego sklepu. W kolorze wina, jak moja sukienka, nakrapiany malutkimi lilijkami. Bert nie miał pieniędzy na obrączkę, więc uży liśmy banderoli cy gara. Gdy wy szliśmy po wszy stkim do niewielkiego parku za urzędem, nie bardzo wiedzieliśmy, co ze sobą zrobić. Chodnik pod naszy mi stopami poły skiwał. Niebo wy sklepiało się nad nami jak kopuła katedry, zakrzy wiając linie zabudowań wedle swojej woli. – Może zjemy lunch? – zaproponował pan Shackter. Poprowadził nas do delikatesów na Broadway u, gdzie zamówił cztery lemoniady i po dwa

koszerne hot dogi na głowę. – Za miłość – powiedział uroczy ście. Gdy szklanki brzęknęły o siebie, poczułam jednocześnie dreszcz radości i smutku. Spojrzałam na Berta, na jego boską, posągową postać. Ściskał moją dłoń. By ł tak promienny i przy stojny. Pączkował we mnie kwiat niemożliwej nadziei i przerażenia. Postanowiłam, że nigdy nie będę dla niego zby t dobra. Nawet jeśli jest się w związku małżeńskim – zwłaszcza gdy jest się w związku małżeńskim – trzeba siebie chronić. Miłość, czułość: wiedziałam, że nie przeży ję, gdy Bert mi je kiedy ś odbierze, a kiedy ś na pewno tak się stanie. Pan Shackter upierał się, że zapłaci za nasz weselny lunch. – Oszczędzajcie pieniądze, państwo młodzi – zachichotał. Po posiłku ruszy liśmy we czworo na Canal Street, kuląc się wśród tańczący ch na wietrze śmieci. Bert z zażenowaniem dał mi buziaka w policzek i poszedł z panem Shackterem dalej, prosto, a ja i Rocco skręciliśmy w lewo, ku Lafay ette Street. Niecały kwadrans później by łam już z powrotem w fartuchu w fabry ce Dinello i Sy nowie i pomagałam mieszać lody pistacjowe w ogromnej kadzi – panna młoda z banderolą od cy gar na palcu, z wilgotny m odciskiem Bertowy ch ust na policzku. Bert znalazł dla nas pokój przy Thompson Street, z mały m aneksem kuchenny m i ze światłem u sufitu zapalany m za pomocą łańcuszka. W Greenwich Village nikogo nie interesowało, czy jest się Ży dem komunistą, czy nieprakty kujący m katolikiem. Tego wieczoru mój mąż przy szedł po mnie do pracy. – Dobry wieczór – powiedział z uśmiechem, wchodząc do naszego sklepu, a mały dzwonek przy drzwiach rozbrzmiał dzy ń-dzy ń! – Czy zastałem panią D-dunkle? Od czasu naszy ch zaręczy n by ł u państwa Dinello ty lko kilka razy. Pozostali chłopcy dowiedzieli się o naszej tajemnicy z plotek krążący ch po dzielnicy. Nie zasmuciło ich to jakoś szczególnie, ty lko zaskoczy ło. – No nie mów – zachichotał Vittorio. – Rocco robił za kupidy na? Nareszcie coś się temu cazzo udało. Mimo to staraliśmy się z Bertem nie pokazy wać razem w okolicy. Gdy przy szedł tamtego wieczoru, wnukowie państwa Dinello właśnie spuszczali rolety i wy stawiali szklanki na stół. – Wchodź, amico – powiedział Rocco, gestem zapraszając Berta do stolika. – Koniuszko! – zawołał. – Przy nieś jeszcze dwie, dobrze? Vittorio napełnił wszy stkim szklanki nielegalnie pędzoną whiskey. – Za miłość! Za młodą parę! – ry knął. – Dobra, wszy scy chlup! Wy chy liliśmy szklanki, kaszląc i popukując się w piersi. Potem jeszcze jedną kolejkę.

– Dobra – odezwał się znowu Vittorio, odstawiając swoją szklankę na ladę. – Prezent ślubny. Zerknęłam na Berta, a on odpowiedział mi równie zdezorientowany m spojrzeniem. – No co? – rzucił Vittorio. – My śleliście, że nie potrafimy się zachować? Oparł się o krzesło i zaplótł dłonie na piersi. By ł już po trzy dziestce. Z upły wem lat zaokrąglił się, a włosy mu się przerzedziły. Po raz pierwszy dostrzegłam w jego twarzy ślady poczciwości, jaka malowała się na obliczu jego ojca, choć Vittorio miał mniejsze oczy, stale zaczerwienione, a na jego szczęce zawsze pozostawały resztki zarostu niezależnie od tego, jak często go golił. – Sama dobrze wiesz, że nam się nie przelewa – zwrócił się do mnie. – I z oczy wisty ch powodów nie mogliśmy wam wy prawić wesela – dodał Rocco przy ciszony m głosem. – Ale możemy wam zorganizować krótki miesiąc miodowy – ciągnął Vittorio. – Rocco ma znajomków w Atlantic City. Robił tam interesy. Bert i ja spojrzeliśmy na Rocca w osłupieniu. Jego bły szczące czarne włosy falowały. Wy glądał na zmieszanego. – No więc jeden z kierowców autobusu rozwoził przed wojną Lody Dinello… – A inny nasz znajomy ma siostrę w New Jersey, która prowadzi tam pensjonat – podjął Vittorio. – Możecie się u niej zatrzy mać na trzy dni w środku ty godnia. Zgodziła się wy świadczy ć nam przy sługę. Znowu spojrzeliśmy na siebie z Bertem z niedowierzaniem, a potem wbiliśmy wzrok w braci Dinello. – Ma dla was wolny pokój od przy szłej środy – oznajmił Rocco. – Rozmawiałem dzisiaj z panem Shackterem w urzędzie. Zgodził się dać ci wolne, Bert. – To dopiero początek sezonu – cicho dodał Pasquale – ale powinno by ć ładnie. Lucia zawsze chciała tam pojechać. – N-n-nie wiem, jak wam dziękować – wy dukał Bert. W jego głosie pobrzmiewało wzruszenie. Starałam się powstrzy mać łzy. – Mio fratelli – powiedziałam. – Bardzo wam dziękuję. – Napijmy się jeszcze – rzucił Rocco, sięgając po butelkę. Kilka lat temu kręcili w Atlantic City program o producentach lodów. Boże, zmiłuj się. Miasto wy glądało jak miejsce, do którego przy jeżdża się ty lko po to, żeby popełnić samobójstwo. Budy nki rozpadały się jak ruiny wojenne, podmy wane słoną wodą, bandy ty zmem i rozkładem. Wskazówki zegara tkwiły na tej samej godzinie, na której stanęły przed laty. Jedy ny mi ludźmi, jakich widziałam, by li Murzy ni siedzący w progach domów niczy m porzucone paczki. Nawet deptak sprawiał wrażenie, jakby rozpękał się pod stopami. Trzy dni spędziłam głównie w hotelowy m apartamencie, sącząc burbona. Isaac wpadł w szał, gdy się o ty m dowiedział, ale

co innego mogłam tam robić? Poza ty m czy zdarzy ło się wam kiedy ś uczestniczy ć w zjeździe producentów lodów? Wierzcie mi, moi mili, za Chiny nie chcieliby ście przez to przechodzić na trzeźwo: groteskowe czepki na głowach, idioty czne chwy ty marketingowe, turniej na melody jki wy gry wane na cy mbałkach, oślepiające barwy gumy do żucia, ci wszy scy bezpłciowi sprzedawcy z uśmiechem przy klejony m do ust i morderczy m, gruchoczący m kości uściskiem dłoni, i jakiś szmendry k, którego zawsze najmowali, żeby sterczał w holu w przebraniu lodziarza i wrzeszczał: „Loo-dy, loo-dy, loo-dy dla ochłody !”. Ale w dniu, w który m przy jechaliśmy z Bertem do Atlantic City na nasz miesiąc miodowy, by ło to najcudowniejsze miejsce na ziemi! Eleganckie automobile na ulicach. Kobiety w futrach. Hotele jak barokowe pałace wy łaniające się z mgły ! Bert nazwał miasto „Wiedniem na morzu”. Nawet długa podróż autobusem by ła wspaniała. Bo choć przepły nęłam na drugą stronę oceanu, to nigdy nie by łam po drugiej stronie Hudson. – A! Córka Dinello! Młoda para. Wchodźcie, wchodźcie! – zawołała pani Trevi, zapraszając nas do środka machnięciem ręki. Jej pensjonat znajdował się zaledwie dwie przecznice od plaży. Dała nam najlepszy pokój, na ty łach budy nku, z toaletką i ręcznie dziergany mi serwetkami porozkładany mi na wszy stkich meblach. Nad łóżkiem wisiał krucy fiks. Bert wy ciągnął rękę, by go zdjąć, ale go powstrzy małam i powiedziałam, że skoro nie jest religijny, nie powinno to mieć dla niego znaczenia. A poza ty m może powieszono go tam po to, żeby wy pędzić z nas, dwojga wy rzutków, złe duchy ? Parsknął śmiechem, ja też się roześmiałam. Uspokoiliśmy się dopiero, gdy położy ł mnie na łóżku. A potem zachowy waliśmy się jak niecierpliwe małe dzieci. Nigdy wcześniej nie by liśmy na wakacjach! – Chodź, Lil, zobaczy my wszy stko, co tu jest do zobaczenia – powiedział Bert, chwy tając mnie za rękę. Zacinał wiatr od oceanu. Wtuliliśmy się jedno w drugie i ruszy liśmy deptakiem. Wy rastały przed nami majestaty czne hotele, zapowiadane przez chmary mew. Olbrzy mie szy ldy reklamowały „spektakularne” rewie. Na małej estradzie grał jakiś nowoorleański zespół jazzowy, którego puzonista zakutany by ł w futro z szopa. Zrobiliśmy sobie zdjęcie z twarzami wetknięty mi w otwory wy cięte w postaciach z kartonu. Bert by ł osiłkiem w kąpielówkach w paski, a ja żwawą akrobatką w spódniczce baletnicy, usadowioną obok niego na monocy klu. Nasz pierwszy małżeński portret! Po raz pierwszy w ży ciu czuliśmy, że naprawdę jesteśmy częścią Amery ki. Nazajutrz Bert w jednej z suteren wy patrzy ł kasy no. – Nie musisz ze mną iść, Lil – rzucił, wkładając koszulę po naszej „drzemce”, jak to określaliśmy. – Wrócę za godzinę, obiecuję. P-p-owinnaś odpocząć. Nigdy wcześniej nie zdarzy ło mi się zdrzemnąć w ciągu dnia. Jednak jak ty lko Bert wy szedł,

szarpnięciem naciągnęłam na siebie cienką kołdrę i zaczęłam okładać pięściami stęchłe poduszki, próbując się na nich umościć, aż w końcu się poddałam i już ty lko leżałam, wpatrując się w krucy fiks i wy szczerbioną rozetę sufitową. Nagle moje my śli powędrowały z powrotem do mamy i taty, do opowieści o ślubie mamy, gdy tata się upił winem śliwkowy m i próbował tańczy ć z Zejdą. Co by pomy śleli o Bercie? – zastanawiałam się. Co by pomy śleli o tej osobie, którą się stałam? Cały mi latami przed zaśnięciem przy woły wałam przed oczami twarze każdego z nich – mamy, taty, Belli, Róży i Flory – próbując wy ry ć je w pamięci. Teraz jednak okazało się, że dobrze pamiętam krótko przy strzy żoną brodę taty, ale nie jego nos, duże płaskie ręce mamy, ale ramion nie. Delikatną skórę Róży i jej marudzenie, ale nie ry sy twarzy. Jeśli chodzi o Bellę, to z łatwością przy pominałam sobie jej czarne grube włosy oraz to, że by ła wy soka, a jej kościste nadgarstki zdawały się poruszać samoistnie, ilekroć coś mówiła, ale nie potrafiłam wy raźnie odtworzy ć jej twarzy. Ty lko Florę pamiętałam wy raźnie, ale zdałam sobie sprawę, że w mojej głowie jest wciąż ośmioletnią dziewczy nką w znoszonej sukience, z butami związany mi sznurkiem. Nie widziałam jej od piętnastu lat. Podeszłam do lustra nad toaletką i uważnie się sobie przy jrzałam. Nie da się ukry ć, że nie by łam pięknością, ale – jak to piszą w kobiecy ch magazy nach – przy kuwałam uwagę, a może nawet mogłam się wy dawać dość atrakcy jna. W wieku dwudziestu jeden lat moje ry sy się zharmonizowały. Nie miałam już nieproporcjonalnie dużego nosa, wy datny ch kości policzkowy ch. A jednak, gdy się wpatry wałam w swoje odbicie, widziałam mamę. Usły szałam kiedy ś w Wiśniewie, jak jedna sąsiadka mówiła, że ze wszy stkich sióstr to ja jestem najbardziej podobna do mamy. Miałam tak samo rozognione ciemne oczy, osadzone trochę zby t głęboko i zby t blisko siebie. Jej cienkie, poważne usta. Srogie brwi i ostry podbródek. Za każdy m razem gdy mama na mnie spojrzała, widziała swoją twarz jak w lustrze. Tak jak teraz ja widzę jej twarz. Co się z nią teraz dzieje? – zastanawiałam się. Czy to możliwe, że jeszcze ży je? Och, mamo! Poczułam nagłe, przemożne pragnienie, żeby przetrząsnąć każdy zakątek tego kraju i ją odnaleźć. Tak bardzo chciałam jej pokazać, że pomimo mojej niefasonowej punim ktoś zechciał się ze mną ożenić. Umy łam się, włoży łam ciemnoczerwoną sukienkę, doprowadziłam do porządku włosy i twarz i czekałam na mojego przy stojnego mężusia. Czekałam. I czekałam. Godzinę. Dwie.

W trzeciej godzinie zrobiło mi się niedobrze. Zdumiała mnie własna naiwność. Ten oży wiony bły sk w oczach Berta, gdy ty lko mijała nas jakaś kobieta. Jak się rozpromieniał, ilekroć jakaś tancerka w klubie nocny m przy siadła mu na kolanach. Kogo próbowałam oszukać? Nawet tutaj, w Atlantic City, ludzie mruży li oczy, gdy ich mijaliśmy z Bertem, jakby robili w głowie jakieś skomplikowane kalkulacje. Ależ ze mnie idiotka! Przeczuwając, jaki będzie ciąg dalszy, chwiejny m krokiem podeszłam do szafy. Zdjęłam z wieszaka moją drugą sukienkę i zgarnęłam bieliznę. Właśnie wy ciągałam walizkę, gdy Bert wrócił. – Lil, spójrz! – zawołał, rzucając w powietrze plik dolarów niczy m konfetti. – Udało się! Wy grał dwadzieścia trzy dolary. Więcej niż ty godniowe zarobki. – Co jest, laleczko? – Stanął jak wry ty. – Dlaczego beczy sz? Odwróciłam się, rozdy gotana. Nie mogłam pozwolić, żeby zauważy ł, jak wielką odczułam ulgę. – Mamzer z ciebie. Już kombinujesz, jak mnie zostawić? W nasz miodowy miesiąc? – Co takiego? Ależ Lil. Och, skarbie. Nie, no co ty opowiadasz. Dlaczego miałoby mi to w ogóle przy jść do głowy ? Chodź tu szy bko, proszę. – Rozpostarł ramiona. – Godzina! Mówiłeś, że wrócisz za godzinę! – B-b-bardzo cię przepraszam. Po prostu miałem dobrą passę. To wszy stko. – Wierzchem dłoni musnął mnie po policzku. Odepchnęłam go. – Ani się waż jeszcze kiedy kolwiek kazać mi na siebie tak czekać! – L-li-il, kochanie moje – jęknął i przy ciągnął mnie do siebie. To dziwne, ale nigdy nie wy dawał mi się bardziej oddany, bliższy, bardziej adorujący niż wtedy, gdy na niego krzy czałam. Przeszy ł mnie dreszcz osobliwej radości zabarwionej saty sfakcją z tego, że go ukarałam. Powoli osunęłam się w jego ramiona. – C-c-całe te pieniądze są dla nas – powiedział, głaszcząc mnie po włosach. – Chciałem, żeby śmy zaszaleli na mieście. Lil, proszę, wy baczy sz mi? Wieczorem zabrał mnie na przedstawienie. Widzieliśmy Ethel Waters! Ależ by ła niesamowita! A potem po raz pierwszy poszliśmy do restauracji z prawdziwego zdarzenia, z biały mi obrusami i kelnerem czekający m z dzbanem lodu. Pomidorowe consommé. Gulasz wołowy z kluskami. Pieczony kurczak z fasolą limeńską i marchewką. A na deser ciasto ze śmietaną. Maślane róży czki na porcelanowy m talerzy ku. „Rany ” – powtarzaliśmy raz za razem, nie mogąc się nadziwić. Nazajutrz Bert wrócił do salonu gier. A ja razem z nim. Ponieważ kobiet nie wpuszczano do środka, usiadłam w westy bulu i zaczęłam czy tać jakąś powieść w wy daniu kieszonkowy m. Po

godzinie spędzonej w nerwach Bert dołoży ł do naszej skry tki na pieniądze dwanaście dolarów. Objął mnie w talii, podniósł w powietrze i obrócił dookoła. – M-m-mówiłem ci, że przy nosisz mi szczęście. Chodź, kupimy porządny pierścionek. Pani Trevi powiedziała, że najlepsze ceny mają w lombardzie na Pacific Avenue, obok dworca kolejowego. Bert chciał zaszaleć, wy dać wszy stkie pieniądze. Słone powietrze, hazard, wszy stko to uderzy ło mu do głowy jak szampan. Powiedziałam: „Zostawmy trochę pieniędzy na ciężkie czasy, co? Nie będę przecież zakładać pierścionka z diamentem do szorowania zamrażarki”. Wy brałam skromną obrączkę z białego złota z wzorkami przy pominający mi kłosy zboża. Ale wtedy wśród ty ch wszy stkich luksusowy ch przedmiotów poły skujący ch w szklany ch gablotach – zdobiony ch złotem lornetek teatralny ch, papierośnic z masy perłowej, grawerowanego zegarka kieszonkowego wiszącego na dewizce jak złota śliwka – i przy szeleście banknotów, które Bert wy kładał na ladę, niczy m gorączka ogarnęła nas dziwna żądza posiadania. Musimy przecież, oboje to przy znaliśmy, kupić państwu Dinello i panu Shackterowi jakieś pamiątki, żeby okazać naszą wdzięczność. By ło to jak najbardziej właściwe. W ferworze chodziliśmy od sklepu do sklepu. Dla Vittoria znaleźliśmy mosiężną obcinaczkę do cy gar, dla Pasquale’a jasnozieloną buteleczkę wody kolońskiej. Dla Carmelli i Lucii identy czne popielniczki z rżniętego szkła, z malowany mi ręcznie obrazkami deptaka. Dla pana Shacktera elegancki otwieracz do listów z grawerunkiem „Atlantic City, New Jersey 1929” na koniuszku. A dla Rocca Bert kupił kry ształowy przy cisk do papieru z wtopiony m obrazkiem najnowszej Miss Amery ki. Wy braliśmy także bombonierki ze słonawy mi ciągutkami. Malinowy mi. Cy try nowy mi. Pomy ślałam, że ich wy razisty, piankowy smak mogliby śmy wy korzy stać do niektóry ch lodów – taki na przy kład rożek „Milutka Ciągutka”. Zanim wróciliśmy do pensjonatu, wy daliśmy prawie całą wy graną Berta. W oszołomieniu wy łoży liśmy nasze skarby na łóżko i przy glądaliśmy się, jak poły skują w różowawy m świetle lampy. Czuliśmy się zaspokojeni, bogaci i dumni, jakby te podarki by ły naszy m wielkim dokonaniem, jakby śmy wy konali je własny mi rękami. *** Gdy w sobotę po południu uskrzy dleni miłością wróciliśmy do Nowego Jorku, nie mogłam się doczekać poniedziałku, żeby pójść do pracy i rozdać prezenty. – Spójrz na siebie, Lil – zachic hotał Ben. – Podskakujesz jak mała dziewczy nka. Idź. Zanieś im wszy stko jeszcze dzisiaj, jeśli chcesz. Jak ty lko uciął sobie drzemkę, ruszy łam do fabry ki lodów. Niosąc podarki ulicami Nowego Jorku, gdy miasto tętniło ruchem uliczny m, rozpoczęty mi budowami i nadzieją – moje stopy pośród setek inny ch śpieszący ch chodnikiem, mój przy stojny nowo poślubiony mąż leżący na

brzuchu w naszy m małżeńskim łożu, moja skóra jeszcze rumiana od doty ku jego dłoni – czułam się jak królowa ży cia, najmilsi. Bezgraniczna radość. Chy ba nigdy nie by ło mi tak dobrze. Niemal unosiłam się w powietrzu. – Addio Napoli! – śpiewałam na głos, skręcając w Houston Street. – Addio! Addio! We włoskiej lodziarni Dinello drzwi stały otworem, podparte cegłą. Weszłam do środka. – Buona sera – zaszczebiotałam. W środku nie by ło stolików ani krzeseł. W miejscu kasy widniał prostokątny ślad. Zniknęły dwie wielkie poły skujące chłodziarki. – Rocco! Vittorio! Pasquale! – zawołałam. Pokuśty kałam do kąta, żeby z telefonu na monety zadzwonić na policję. Ale po aparacie zostały ty lko miedziane druty wy stające z ty nku jak bebechy. – A, to ty – odezwał się czy jś łagodny głos. Z ty łu stała Carmella z włosami przewiązany mi chustką, ze szmatą w ręku. – Co się stało? Gdzie są wszy scy ? – Na Canal Street – wzruszy ła ramionami i umilkła. Po prostu patrzy ła na mnie zmrużony mi czarny mi oczkami. Ręce miała mokre, poły skujące od my dła. – Och – rzuciła, jakby właśnie o czy mś sobie przy pomniała. – Jak tam miesiąc miodowy ? – Carmella. – Powiodłam ręką wkoło. – Gdzie wszy stko? – Sprzedaliśmy – odparła takim tonem, jakby to by ła najoczy wistsza odpowiedź na świecie. – W zasadzie to połączy liśmy siły. – Słucham? – Z Cannolettimi. – Zauważy wszy smugę kurzu na kafelkach, zmarszczy ła czoło i starła ją szmatą. – Łatwiej razem niż w pojedy nkę, jak mówi Vito. Minęłam ją i pokuśty kałam w głąb kuchni. W kącie stało wiadro z mopem i my dlinami. Na ladzie leżał stos mokry ch szmat i wy szczerbiony talerzy k z niedojedzoną kanapką. Poza ty m nic. Drzwi do spiżarni by ły otwarte. Znikły wszy stkie zapasy poza słoikiem z resztką likieru czereśniowego i zardzewiałą pułapką na my szy na podłodze. W mały m biurze na ty łach stała ty lko lampa odłączona od kontaktu i porzucona skrzy nka ze stertą papierów. Zabrano biurko, zegar ścienny, nawet krucy fiks. Rzuciłam się na dokumenty. – To chy ba nie powinno cię już interesować – powiedziała Carmella, stając w drzwiach. Przeglądając sterty stary ch rachunków, list, kartek z kalendarza, nalepek i faktur, natrafiłam na umowy, które renegocjowałam dla firmy Dinello, uzgadniając lepsze ceny na mleko, żelaty nę, przy prawy i wy wóz śmieci. Vittorio nie podpisał żadnej z nich. Na Canal Street, zanim jeszcze zobaczy łam firmę Cannolettich, dobiegły mnie odgłosy

gorączkowego walenia młotem i przy prawiający o dreszcz zgrzy t rozłupy wanego drewna. Zakład wy glądał, jakby by ł w trakcie rozbiórki, choć jaskrawa tablica na chodniku, którą zapomniano zabrać, wciąż oznajmiała: „#1 lody w Amery ce! 8 py szny ch smaków!”. – Tak to zaplanowałeś? – zawołałam, gdy Vittorio wy prowadził mnie na ulicę, żeby śmy porozmawiali. – Miałam przy jść do pracy w poniedziałek ty lko po to, aby przekonać się, że nikogo nie ma? – Co takiego? Nie. Oczy wiście, że nie – odparł z iry tacją, jakby m zasugerowała coś absurdalnego. – Zamierzaliśmy cię odwiedzić jutro, gdy wszy stko skończy my. Oba zakłady muszą by ć uprzątnięte do trzy dziestego pierwszego albo będziemy musieli płacić czy nsz za kolejny miesiąc. A poza ty m – zmarszczy ł brwi – nie masz przy padkiem miesiąca miodowego? – Gdzie są wszy stkie rzeczy ? – Na Brookly nie. – Spojrzał nad moją głową w głąb sklepu i dał komuś znak ręką. – Mamy tam dwa razy większy metraż za połowę ceny. Możemy potroić produkcję. – Sprzedałeś nas Cannolettim? Ze sklepu wy szedł Rocco. Na mój widok splótł ręce na piersi i wbił wzrok w ziemię. – To spółka. Zmieniamy nazwę na Candie Ice Cream Company. Z korzy ścią dla Cannolettich i Dinello – oznajmił. – My ślałam, że są naszy m „wrogiem”. Mezza negri. – Bądźże rozsądna. Sama wiesz, jak by ło. Zaharowy waliśmy się na śmierć. Cannoletti tak samo. I po co? Żeby sobie udowodnić, kto z nas sprzeda dziesięć hektolitrów lodów bananowy ch więcej? Prawdziwa forsa jest w hurcie. Teraz, gdy pojawiły się ciężarówki chłodnie, zakłady w New Jersey wy siudają nas z interesu, jeśli nie… – Nawet nie spróbowaliście! – zawołałam. – Renegocjowałam te wszy stkie umowy. Mogliśmy mieć dużo większe zy ski. – Cannoletti mają prawnika. Stworzy my spółkę. Będziemy mieli pracowników – powiedział Vittorio. – Nigdy więcej żadnej drobnicy. Nigdy więcej zasuwania jak wariaci szesnaście godzin na dobę. – Ale, ale… – Nagle poczułam się jak Bert niemogący wy doby ć z siebie słowa. – Ale dlaczego nikt mi o niczy m nie powiedział? Vittorio posłał mi ciężkie spojrzenie. – Bo to nie twój interes. A Cannoletti – spuścił wzrok – mają już księgową. I to zawodową. Tak że… przy kro mi. Ze środka dobiegł przeraźliwy huk. Potężna półka runęła niczy m drzewo, wzbijając w powietrze tumany kurzu. Mężczy źni zaczęli na siebie wrzeszczeć po włosku. – Muszę wracać do pracy ! – Vittorio ruszy ł do wejścia.

Zrobiło mi się tak słabo, że z trudem łapałam ustami powietrze, ale szy bko zastąpiłam mu drogę. „Daj im takie geszrei – przy pomniałam sobie słowa mamy – jakiego jeszcze nie sły szeli”. Więc ry knęłam. – Zlituj się… – wy szeptał Vittorio nerwowo. – Twoja babcia mi obiecała! Pracowałam całe ży cie… Spojrzał na mnie błagalny m wzrokiem. – Lillian, doceniamy wszy stko, co dla nas zrobiłaś. Ale nie możesz chy ba powiedzieć, że nic w zamian nie dostałaś. Moi dziadkowie przy jęli cię pod swój dach, zapewnili ci wikt i opierunek. Cholera, nawet posłali cię na studia! Oczy wiście, gdy firma się rozrośnie, a ty wciąż będziesz chciała u nas pracować, i jeśli starczy nam pieniędzy, by cię zatrudnić… Stałam jak wry ta. Sięgnął do kieszeni, wy ciągnął z niej zwitek banknotów i wcisnął mi go w rękę. Nie chciałam wziąć ty ch pieniędzy. Powinnam by ła cisnąć mu nimi w twarz i splunąć, ale chy ba by łam zby t wstrząśnięta. – A gdzie mam teraz pracować? – spy tałam zrozpaczona. – Jestem kulawa. Jak ty lko wy powiedziałam te słowa, znienawidziłam siebie niemal tak bardzo, jak nienawidziłam jego. Nigdy nie chciałam, żeby ludzie mieli saty sfakcję, sły sząc z moich ust takie słowa, nie chciałam się przed nikim płaszczy ć w tak żałosny sposób. A jednak to zrobiłam. Vittorio z iry tacją przestąpił z nogi na nogę. – Masz teraz męża, zgadza się? Więc to on powinien cię utrzy my wać, nie my. A poza ty m rozejrzy j się. – Wielkopańskim gestem wskazał Canal Street. – Ży jesz w Amery ce. W sy ty ch czasach. Jesteś by stra. Dasz sobie radę. Pośpieszny m krokiem wrócił do sklepu, gdzie obstąpili go włoscy robotnicy i spowiły kredowe obłoki py łu i ty nku. Popatrzy łam na plik banknotów w dłoni, po czy m podniosłam wzrok na Rocca, który z zażenowaną miną zastanawiał się, jak by również czmy chnąć do środka. – Przy kro mi, Koniucha – westchnął. – Ufałam ci! – wrzasnęłam. – Ufałam wam we wszy stkim! A wy uknuliście intry gę. – Nie chciałem, żeby tak wy szło. Po prostu… To i tak by ło nieuniknione. Chciałem, żeby ście z Bertem przy najmniej… – Cała wasza trójka! Siedzieliście tam i patrzy liście nam w oczy. „Za nowożeńców! Za nowożeńców!”. Wznosiliście toasty. I przez cały czas knuliście! – Nie mogłem tego powstrzy mać. – Rzuciłam studia. Mieliśmy umowę. A za moimi plecami… – Koniucha! – krzy knął. – A co miałem niby zrobić? To moi bracia. Moja rodzina. Bły skawicznie chwy ciłam kry ształowy obciążnik do papieru, który kupiłam dla niego na prezent, i rzuciłam nim, chcąc trafić Rocca w głowę. Uchy lił się. Kry ształowa pamiątka

roztrzaskała się o drzwi. Rzuciłam szklaną popielniczką z Atlantic City. Wy lądowała pod jego nogami, rozpry skując się na ty siąc kawałków. – Ajajaj! – zawołał. Z całej siły cisnęłam butelką pły nu po goleniu. Trafiła w witry nę – szy ba pękła promieniście na wszy stkie strony, przy pominając pajęczy nę. Mężczy źni w środku zaczęli wrzeszczeć. Po szy bie spły nęła zielonkawa mentolowa ciecz. – Stuknięta puttana! – krzy knął ktoś ze złością. – Przestań, Koniucha! – Rocco złapał mnie za nadgarstki, przy ciągnął do siebie i obezwładnił. – Przestań. Złorzeczy łam i szarpałam się. – Już dobrze – wy sapał, wciąż mnie trzy mając. – Już dobrze. – Poluźnił uścisk i zrobił krok do ty łu. – Już dobrze – powtórzy ł. – Wszy stkim czasem puszczają nerwy. Wpatry wałam się w niego zdy szana. – Koniucha, tak? – Bez urazy – wy cedził. – Po prostu odejdź, okej? – O nie. Owszem, odejdę. Ale z urazą – rzuciłam zjadliwie. – Koniucha… – Puszczaj! – Wy rwałam rękę. Chciałam wziąć zamach i z całej siły walnąć go w brzuch i w tę jego dwulicową mordę. Prawa, lewa, jak uczy ł mnie tata. Ale w drzwiach stanął Vittorio i z wściekłością oceniał wy rządzone przeze mnie szkody, a zza jego pleców patrzy ł na mnie jeden z Cannolettich, ściskając łom w ręku. Wszy scy przerwali robotę, żeby się na mnie gapić – Cannoletti i Dinello, mała armia mężczy zn z narzędziami. Wy glądali raczej na rozbawiony ch niż wściekły ch. W pękniętej szy bie wy stawowej ujrzałam siebie taką, jaką oni mnie widzieli: kalekę o ostry ch ry sach, ze zmierzwiony mi włosami, z ustami wy krzy wiony mi gry masem gniewu. Niepotrzebną nikomu. Szpetną. Jędzowatą. Poczułam w nodze ukłucie piekącego bólu. Odwróciłam się i pokuśty kałam przed siebie, ze wzrokiem utkwiony m w przestrzeń, choć szczęka drżała mi ze zdenerwowania. Czułam ich palące spojrzenia na plecach; wy obrażałam sobie, jak będą ze mnie szy dzić i żartować, gdy ty lko zniknę za rogiem. Przy stanęłam i wrzasnęłam rozjuszona: – Durnie z was wszy stkich! Durnie i tchórze, bez głowy do interesów, rozumiecie?! Jesteście nic niewarci! Mniej niż nic! A wasze lody to gówno! Cholerni pezzo di merda. – Jesteś nam winna za stłuczoną szy bę, szurnięta suko! – Nic wam nie jestem winna, stronzo! Rocco osłupiał.

– Taki zdziwiony ? Mała Koniuszka zna brzy dkie słowa? Vaffanculo. Wszy scy wy. Obróciłam się na pięcie i odmaszerowałam najszy bciej, jak mogłam, niknąc w tłumie przechodniów na Canal Street, zanim usły szeliby mój upokarzający szloch, zobaczy li, jak dy gocze mi noga, zanim poraziła mnie skrajna samotność.

CZĘŚĆ DRUGA

Rozdział 8

N

ajwy raźniej to za mało, że toczą się przeciw mnie dwa postępowania, z czego jedno federalne. Dwa, ni mniej, ni więcej. Siedzę i karmię Petunię skrawkami bekonu ze śniadania, aż tu nagle dzwoni do mnie moja rzeczniczka prasowa Sheila. – Złe wieści – mówi ty m swoim wy studiowany m chrapliwy m głosem. Wy pala dwie paczki dziennie. Jeśli w ogóle rozróżnia smaki naszy ch lodów, to ja jestem Gina Lollobrigida. – Chy ba mamy kolejny problem. Pan Cętka. Klaun. – Słucham? – Harvey Ballentine. – Harvey ? – dopy tuję. – Przecież on nie pracuje w programie od osiemdziesiątego roku. Najnowszy aktor wcielający się w rolę Pana Cętki został zatrudniony bezpośrednio przez NBC – jakiś nudnik o imieniu Jared. – Ale najwy raźniej cały czas jest na świeczniku – odpowiada Sheila. – W najnowszy m „New York Magazine” jest z nim wy wiad. Robi mi się niedobrze. Harvey Ballentine by ł moim współpracownikiem przez siedemnaście lat. Osobiście go zatrudniłam po ty m, jak jego poprzednik załamał się nerwowo. Harvey też szy bko stał się okropnie upierdliwy, choć w zupełnie inny m sensie. Przede wszy stkim cierpiał na mizofobię. Zawsze my ł trzy krotnie dłonie przed włożeniem różowy ch rękawiczek. Doprowadzał całą produkcję do szału bzdurami w rodzaju: pod jakim kątem powinna kręcić go kamera? Czy makijaż nie ścieka mu w cieple lamp? Przez pewien czas by ł też przekonany, że ty je, i odmawiał jedzenia lodów. Lizał ty lko rożek z wierzchu, a gdy wchodziły reklamy, wy cierał języ k chusteczką. – Do jasnej cholery, jesteś klaunem w różowy ch workowaty ch spodniach! – ry knęłam kiedy ś na niego. – Jedzże te lody jak normalny człowiek! Och, ale ta jego wy gadana gęba! Ten dowcip! Harvey potrafił mnie rozśmieszy ć do łez. Chy ba nie muszę wam mówić, moi mili, jak nieśmieszna jest większość klaunów? Gdy by to ode mnie zależało, znakiem towarowy m Dunkle’ów by łby zając albo chociażby osioł. Ale zostałam przegłosowana przez speców od reklamy w Promovox. Klauni, fuj! Ta okropna, wy muszona

wesołość, gorzej niż na Nowy Rok. A gdy ty lko zmy jesz im ten durny makijaż? „Żałuj, że nie widziałaś mojej roli w Czekając na Godota w teatrze letnim!” − wzdy chają. Błagam, oszczędźcie mi swoich emocjonalny ch wy nurzeń. Albo grasz klauna, albo siedź cicho. Lecz Harvey by ł wspaniały i przezabawny, o ile nie robił problemów. Do tego miał mocny łeb do picia, a wierzcie mi, to spora zaleta w ty m fachu. – Facet próbuje zdy skontować znajomość z tobą, oczerniając cię. Tak jak wszy scy inni zresztą – wzdy cha Sheila. – O, naprawdę? – Przy bieram wy niosły ton, choć czuję, że cała twarz mi płonie. Piłam, plotkowałam i śmiałam się w towarzy stwie Harvey a przez siedemnaście lat. By ł jedny m z niewielu moich pracowników, który ch nigdy nie zwolniłam. Pewnego dnia, gdy mała dziewczy nka zwy miotowała mu na baloniaste buty, Harvey zerwał swój czerwony nos i cisnął nim przez całe studio. W ostatniej chwili przeszliśmy na reklamy. – Dosy ć! – zaszlochał. – Niech ktoś przy niesie kubeł! Proszę, przy nieście kubeł. Patrzcie na mnie. Patrzcie na ten sy f. Jestem wy kończony, mam dość. Te jebane gnoje mnie dobijają! Odszedł pięć miesięcy przed końcem umowy. Ale czy go pozwałam? Nie. Rozwiązaliśmy umowę za porozumieniem stron. I zapłaciłam za pralnię. By ł ostatnią osobą, która mogła zwrócić się przeciwko mnie. Tak mi się przy najmniej wy dawało. Harvey. I ten jego cięty dowcip. Umiał nim kroić ludzi jak szef kuchni w restauracji Benihana. – Mówi tak, cy tuję… – Sły szę kliknięcie zapalniczki i głęboki wdech Sheili, która wciąga dy m do płuc. – „W poprzednim ży ciu pracowałem z Lillian Dunkle, grając Pana Cętkę w Sundae Morning Funhouse. Nazy wają ją Królową Lodów, ale jak dla mnie to ona jest Mussolinim, a nie królową. Taki ma charakter! Brakuje jej ty lko mównicy i epoletów. Po siedemnastu latach walki z nią i jej obłąkany mi wy maganiami szarpanie się z Edem Kochem i administracją Reagana na rzecz ZDG powinno by ć bułką z masłem”. Czuję, że słuchawka w mojej dłoni robi się bardzo ciężka. Pły nący z niej głos Sheili trzeszczy pośrodku aksamitnego zielonego trawnika. Harvey Ballentine, my ślę, ty lko nie ty ! – Co to jest ZDG!? – py tam. – „Zdrowie dla gejów”. Banda ciot walcząca o lepszą opiekę zdrowotną. Harvey Ballentine jest ich nowy m rzecznikiem, dlatego wy wołuje takie zainteresowanie. Rany ! Wiedziałaś, że jest homoseksualistą? – py ta nagle Sheila. – Czy wiedziałam? Przecież to facet, robił w show-biznesie. Sama wiesz, jak jest. – Ale nie py tałaś go o to, gdy zaczy nał pracę? Podnoszę przy rumienioną skórkę od tostu, która po chwili znów ląduje na chińskiej porcelanie. Harvey. Pijaliśmy razem sazeraca. Gdy Andy Warhol zaprosił mnie na imprezę w Studio 54, poprosiłam Harvey a, żeby mi towarzy szy ł. Weszliśmy pląsem po czerwony m dy wanie jako

para i daliśmy się sfotografować razem. Potem opowiadał o ty m przez długie miesiące. Tego dnia, gdy zmarła jego matka, dałam mu swój samochód z szoferem. – Na miłość boską, nikt wtedy o to nie py tał, Sheila. By ł sześćdziesiąty trzeci rok. Wiedziałam, oczy wiście, że wiedziałam. Wszy scy wiedzieli. Harvey słaniał się w stroju klauna jak Carol Channing. Zapada długa cisza. – Lillian – odzy wa się wreszcie Sheila. – My ślę, że obsmarowanie cię w gazetach przez by łego pracownika to nie największy problem. – Powinnam stworzy ć nową linię lodów – odpowiadam gorzko. – „Lody Zdradzieckie” albo „Lody Niewdzięczne”. – By ły klaun otwarcie mówi w mediach o swoim homoseksualizmie. Pracuje dla bandy walczącej z ty m gejowskim choróbskiem. A przy ty m wspomina o tobie. O twoich lodach. I o twoim programie telewizy jny m dla dzieci. Przez wiele lat trzy mał je za rączki i… – Jezus Maria, by ł klaunem. Poza ty m nawet do zakładania nosa uży wał gumki. – Chodzi ty lko o to, że nikt dokładnie nie wie, jak można się ty m zarazić. Fakt, teraz chorują na to ty lko Haitańczy cy, cioty i ludzie z hemofilią, ale społeczeństwo boi się tego całego AIDS. Nauczy ciel mojego siostrzeńca wy leciał ze szkoły, bo ktoś widział go na paradzie, przebranego za Zsa Zsę Gabor. Przez chwilę łudzę się jak dziecko, że gdy zamknę oczy, wszy stko to po prostu zniknie. – Lepiej, żeby ten człowiek nie by ł łączony z Dunkle’ami, rozumiesz? Kolejny bojkot zrujnuje twoje interesy. I jeszcze ten urząd skarbowy … Trzy mając słuchawkę z dala od ucha, przy tuliłam czule Petunię. Przecież i tak mam już złamane serce. I tak w nocy, zamiast spać, łażę w kółko. „Mussolini”. Naprawdę tak powiedział? – Skontaktuj się z prawnikami – dodaje Sheila – musisz się bronić. Wiosną 1929 roku przeży waliśmy z Bertem pierwsze płomienne chwile małżeństwa. Powinnam czuć entuzjazm, lekkość, zachwy t. Bert Dunkle się ze mną ożenił! Jednak gdy nikłe światło poranka wpadało przez okno do naszego pokoiku, a Bert przy ciągał mnie do siebie na wilgotny m materacu, błądząc rękami pod moją nocną koszulą, wciąż my ślałam o chłopakach Dinello, demontujący ch sklep za naszy mi plecami. Wieczorami po pracy wy chodziliśmy na dach budy nku przy Thompson Street i podziwialiśmy słońce zachodzące za wieżami ciśnień, niebo nasy cone fioletem i śródmiejskie drapacze chmur roztaczające światło niczy m spóźniony dwanaście godzin świt. Splataliśmy palce i Bert całował mnie namiętnie po szy i, ale ja nic nie mogłam poradzić – mój wzrok wędrował ku Brookly nowi, w my ślach pędziłam wśród inny ch samochodów do nowej fabry ki Candie Ice Cream, gdzie instalowano właśnie chłodnie.

Bert pracował jako mechanik. Ja znalazłam zajęcie przy koralikach w szwalni przy Norfolk Street. Szy łam, wraz z wieloma inny mi dziewczy nami, w wielkiej hali z brudny mi, zamglony mi oknami. Starczało nam, młody m nowożeńcom, na ży cie, w który m by ło coś poety ckiego i romanty cznego. Seanse w kinie w sobotnie wieczory. Krakersy i oranżada przy karuzeli. Raz klient Berta dał nam bilety na musical Wariacje przy Głównej Ulicy na Broadway u. Mieszałam zupę fasolową w garnku na kuchence, czy tałam Bertowi arty kuły z „Tribune”, a pojedy ncza naga żarówka rzucała miedziane światło na deski podłogowe w naszy m mały m i ciasny m mieszkanku. Niczego nam nie brakowało do szczęścia. Jednak za każdy m razem gdy mijałam cukiernie na Broadway u, ich reklamy deserów bananowy ch i lodowy ch przy klejone do witry n, jakaś siła pchała mnie do środka. – Przepraszam – zaczy nałam, drepcząc do kontuaru – jakiej firmy lody sprzedajecie? Za nalewakami zawsze stał jakiś chłopak o wy datny m jabłku Adama albo krzy wy m zgry zie. Gdy mówił „Swankee” albo „Schrafft”, albo „chy ba jakiejś firmy z New Jersey ”, miałam poczucie triumfu. Ale gdy sły szałam „Candie Ice Cream”, czułam, że mój żołądek kurczy się i zapada jak w otchłań. – Ach tak – mówiłam głośno, zerkając ukradkowo po klientach, grzebiący ch ły żeczkami w lodowy ch pucharkach. – Podobno ostatnio mieli problemy z zepsuty m towarem. Zjełczałe mleko, robaki w lodach. Takie tam. Nie mieliście jeszcze żadny ch skarg? Dla Candie Ice Cream zaprojektowano niewielkie logo: nazwa napisana by ła białoczerwony mi esami-floresami wewnątrz litery „C” w słowie „Candie”. Za każdy m razem gdy mijałam taki szy ld w oknach, wracałam do domu na Thompson Street podminowana i robiłam raban w kuchni, podczas gotowania trzaskając drzwiczkami szafek i waląc garnkami i patelniami. – Nie możesz chodzić więcej do lodziarni, Lil – wzdy chał Bert, gładząc mnie po nodze. – Patrzenie w przeszłość nie przy niesie nic dobrego. To, że mój mąż nie podzielał mojego oburzenia, wprawiało mnie w jeszcze większą furię. Tego okropnego dnia, którego chłopaki Dinello się mnie pozby li, Bert usiadł obok na łóżku i pogłaskał mnie grzbietem dłoni po ramieniu. – Cóż – mruknął smutno – jesteś ofiarą kapitalizmu. – Tak po prostu?! – zawołałam ostro. – To jest twoja odpowiedź? Odchy lił się gwałtownie, a jego twarz poczerwieniała. – Ja, ja… przepraszam, nie wiem, co mogę zrobić, Lil. Spodziewałem się więcej po Roccu. My ślałem, że jest naszy m przy jacielem. Ale ludzie czasem tacy są. – Dotknął mojego policzka. – Jesteś najmądrzejszą dziewczy ną, jaką znam. Przy tobie niczy m się nie martwię. Poradzimy sobie. Mimo to każdego dnia, naszy wając bły szczące paciorki na aplikacje, powtarzałam w głowie

modlitwę, tak jak dawniej odmawiałam zdrowaśki: „Proszę, niech chłopaków Dinello spotka to, na co zasłuży li. Niech im się nie uda. Ześlij na nich coś strasznego, jakiś kataklizm”. Ukamienujcie mnie, ale moja modlitwa została wy słuchana. Problem w ty m, że przy okazji omal nie zniszczy ła mnie, Berta i całego narodu. Nadszedł rok 1932. A z ponad trzech milionów nowojorczy ków milion by ło bez pracy. Sami policzcie. W kolejny ch latach by ło jeszcze gorzej. Wielu głodowało, moi mili. Nie ty lko emigranci. Mężczy źni stojący w kolejkach do garkuchni na Broadway u mieli na sobie eleganckie krawaty i kamizelki, które kilka lat wcześniej moje sąsiadki szy ły za grosze dla domów towarowy ch Wanamaker’s i Gimbels. A te wszy stkie lodziarnie, które wy my ślały „Desery Jubileuszowe” i „Rożki Lindy ’ego” na cześć Charlesa Lindbergha? Jedna po drugiej zamy kały podwoje. Koniec prohibicji wy kończy ł sporą część branży lodziarskiej. Dy stry butory z napojami gazowany mi powróciły do knajp. Każdy, kto miał w kieszeni kilka centów, wolał topić smutki w whiskey, niż zajadać je lodami. Trudno się dziwić. Nie widy wałam już w ogóle znaczka Candie Ice Cream. Ty dzień, dwa, trzy, i żadnego szy ldu. W końcu, gdy po raz kolejny przechodziłam obok ostatniej czy nnej lodziarni na Szóstej Alei, nie wy trzy małam. Weszłam do jednej i spy tałam: – Nie podajecie lodów Candie Ice Cream, prawda? Właściciel pokręcił głową. – Nie – mruknął, wy ży mając szmatę nad zlewem. – Ty lko Schrafft. – Czy li Candie nie? – upewniłam się. – Są kiepskie? – Kiepskie? – Wzruszy ł ramionami. – Przecież już ich nie sprzedają. Pewnie my ślicie, moi mili, że po wszy stkich ty ch okropieństwach nie by ło się z czego cieszy ć. A jednak po powrocie z pracy Bert znalazł porcję czekoladowy ch schrafftów czekający ch na niego w małej lodóweczce na kory tarzu. – Jaka to okazja? – zapy tał. – Po prostu – odparłam z szerokim uśmiechem – miałam ochotę na coś słodkiego. Bert by ł mój, a Dinello zostali pokonani. Cieszy łaby m się, gdy by nie to, że chodziliśmy głodni. Wiosną 1934 roku warsztat Berta zamknięto, a ja porzuciłam pracę. Któregoś wieczoru posilaliśmy się oślizgłą małą ry bą złapaną przez Berta na ży łkę, którą ukradłam ze sklepu z tanizną. – Wiesz, laleczko – powiedział, gdy ogry zł do cna kolejną grubą ość i położy ł ją na talerzu – właściciel kamienicy mówi, że gdzieś w głębi stanu są sady jabłoni. I ziemniaki na Long Island. My ślisz, że powinniśmy tam pojechać? W warsztatach i na złomowiskach mówiło się, że pobliska piekarnia zbankrutowała. Że będzie

wy przedawać furgonetki. Oczy wiście wnioski nasunęły się same. Potrzebowaliśmy czegoś na sprzedaż, gdy będziemy jeździć od miasta do miasta. Wtedy, moi mili, szczerze nienawidziłam lodów. Serio, nie chciałam ich więcej widzieć na oczy. Ale lody można by ło łatwo przewozić. Znałam się na nich. Poza ty m porażka chłopaków Dinello dodawała wszy stkiemu smaczku i trudno by ło oprzeć się pokusie. Lodziarnie za bezcen sprzedawały na aukcjach maszy ny do lodów, całe skrzy nie żelaty ny i aromaty. Potrzebowaliśmy ty lko kapitału początkowego. – Możemy sprzedać mój pierścionek zaręczy nowy – zaproponowałam. Bert „zainwestował” zdoby te w ten sposób pieniądze, jak umiał: zaczął grać w kości pod Manhattan Bridge, w obskurny ch podziemiach Chinatown. Mężczy źni. Nawet w czasach najgorszego kry zy su znajdą forsę na tak zwane trzy razy P: panienki, poker i picie. Bert najpierw podwoił, a potem potroił naszą sumę. – Potrzebujemy w ogóle tego stołu? – roześmiał się któregoś wieczoru. Omiótł wzrokiem nasz ascety cznie urządzony pokoik, wy paczone klepki, nieszczelny kran, szukając jeszcze czegoś, co można by sprzedać. – Nie – odparłam. – Możemy ży ć jak staroży tni Rzy mianie i jeść na naszy m łożu. Zastawił jeszcze dwa krzesła, mały wazonik, książki, lustro – jedny m słowem wszy stko, czego do tej pory nie wy mieniliśmy na jedzenie. Pamiętam tę deszczową noc; już niemal świtało, gdy wreszcie wrócił, a właściwie wpadł do środka. – Lil! – zawołał. Nie miał na sobie płaszcza, w który m wy szedł. Miałam przeczucie. Położy ł na łóżku skórzaną walizkę, po czy m porwał mnie w ramiona i zrobiliśmy piruet po pokoju. – Wy grałeś? Ile mamy ?! – Wy grałem, ale nie pieniądze. Coś znacznie lepszego. Otworzy ł walizkę, ukazując dwie luksusowe prostokątne tace wy łożone mały mi okrągły mi przedmiotami. Zegarki. Szwajcarskie, na bły szczący ch paskach ze skóry aligatora, ze złoty mi zapięciami, o kopertach o złotawosrebrny m poły sku w niewy raźny m świetle poranka i tarczach biały ch jak porcelana. – Dostaniemy za nie fortunę, Lil! Mam nawet nazwisko handlarza na Rector Street, który je kupi! – Jakim cudem… – Przegry wałem. Straciłem osiemdziesiąt, osiemdziesiąt pięć dolarów. Musiałem postawić płaszcz. Laleczko, nie wiedziałem, jak mam do ciebie wrócić z taką nowiną. Kiedy już my ślałem, że stracę wszy stko, pojawił się pewien facet. Nie miał pieniędzy, żeby wejść do gry, ale

powiedział, że jego szwagier pracuje w dokach i ma kilka takich walizek, które spadły z palet przy rozładunku. Spojrzałam na tacki. Ogółem by ło szesnaście zegarków, pasek każdego starannie przepleciony przez dwa otworki w aksamitnej wy ściółce. Odpięłam jeden ostrożnie. Elegancki, ręcznie wy kończony, niewiele większy od półdolarówki; czułam na dłoni jego chłód i ciężar. Taki zegarek, pomy ślałam wtedy, może kosztować nawet dwadzieścia pięć dolarów. – Bert! – krzy knęłam, nakręcając mechanizm. Chciałam nakręcić wszy stkie, żeby ty kały razem w triumfalny m chórze. – Wiesz, że to jakieś trzy sta albo cztery sta dolarów? – Wiem! Wiem o ty m! Tak strasznie trzęsły mi się ręce. Ale po prostu dmuchnąłem w kości i rzuciłem. Podniosłam zegarek do ucha. – Ciiii! – Uśmiechnęłam się, kładąc palec na ustach. – Chcę usły szeć dźwięk bogactwa. Drogie zegarki, usły szałam kiedy ś, są jak ludzie, którzy je noszą – trudno się zorientować, że w ogóle pracują. Przy suwałam zegarek do ucha, a mimo to nic nie sły szałam. Bert zauważy ł, że marszczę brwi. Podniósł jeden zegarek i nagle odpadł dekiel. Wtedy zrozumieliśmy, co tak naprawdę wy grał. Szesnaście pusty ch kopert. Bez żadny ch mechanizmów, bez spręży n. Straciliśmy wszy stkie pieniądze, co do centa. Patrzy liśmy na siebie, a potem na walizkę pełną bezwartościowego złomu. Powinnam by ła się wściec. Chy ba nawet się wściekłam. Pamiętam, że nogi się pode mną ugięły. Ale cały świat wokół stał się nagle bardzo przejrzy sty, jak lustro wody w jeziorze, na który m uspokoiły się wszy stkie zmarszczki. Patrzy łam w głąb, na samo dno, i wiedziałam już, co trzeba zrobić. To nie by ła żadna tragedia, naprawdę, musieliśmy ty lko puścić towar dalej, stać się pośrednikami. To nie my zaczęliśmy, wmawiałam sobie, więc nie jesteśmy odpowiedzialni za to oszustwo. Zawsze możemy powiedzieć, że nie mieliśmy o niczy m pojęcia. – Dobra – powiedziałam do Berta – zrobiliśmy po twojemu, teraz zrobimy po mojemu. Z czasów spędzony ch z Florą na Orchard Street pamiętałam, że należy najpierw się przy gotować. Bert wpadł w złość, bo mój plan wcale mu się nie podobał. – To nie w porządku, Lil – powtarzał ciągle. – Wiesz, co jest nie w porządku? To, że ten facet zrobił z ciebie durnia i wcisnął ci te zegarki. I to, że nie przy szło ci do głowy, żeby im się przy jrzeć. Nie zamierzam umrzeć z głodu, bo dałeś się ogłupić jakiemuś łotrowi. Przy pomniałam mu jego własne słowa, a on zrewanżował się ty m samy m. I tak w kółko. Potem zakazałam mu się golić przez ty dzień.

Biuro na Rector Street miało witry nę sklepową. Na drzwiach wisiała odręcznie napisana kartka: E. LAZARRE, ZASTAW/KUPNO/SPRZEDAŻ/ZŁOTO/GOTÓWKA/TOWARY Lazarre, przy pomniałam sobie, by ł znany w cały m Lower East Side z tego, że chętnie poży czał pieniądze każdemu, kto znalazł się w nagłej potrzebie – oczy wiście na wy górowany procent. Nie należało go lekceważy ć. Sły szałam plotki, że kiedy ś jednemu dłużnikowi obciął kciuki giloty nką do cy gar. Pchaliśmy się w paszczę lwa, ale czy by ło inne wy jście? Przy szliśmy w piątek, późny m popołudniem. Liczy łam na półmrok i na to, że Lazarre będzie już zmęczony. Nie pomy liłam się w swoich rachubach. Mężczy zna o załzawiony ch oczach poruszał się flegmaty cznie po ciemny m biurze, wśród stosów zastawiony ch u niego pamiątek rodzinny ch, instrumentów muzy czny ch, strzelb. By ł tam nawet srebrny serwis do herbaty. Jego łupy, ułożone jeden na drugim po sam sufit, wy glądały, jakby zaraz miały się zwalić. Bert wszedł z wahaniem do ciasnego pomieszczenia, roztaczając cały swój urok. – Czy … czy pan Lazarre? – spy tał. Drżący głos nadawał mu pozory niewinności. Bełkotał o ty m, że dopiero co przy jechaliśmy z Europy, że jego wujek z Wiednia sprezentował mu kilka zegarków, by śmy mogli rozpocząć tu nowe ży cie, a podobno „pan E. Lazarre może dać za nie dobrą cenę”. Otworzy łam walizkę, ukazując poły skujące, skrzętnie wy polerowane zegarki. Lazarre zareagował dokładnie tak samo jak my. Olśniony ich pięknem podniósł jeden, żeby go poczuć i zważy ć w pulchnej dłoni. Serce waliło mi z cały ch sił. – Bardzo przepraszamy, że niepokoimy w takiej sprawie – dodałam – ale nie mieliśmy się do kogo zwrócić, a jakiś człowiek na ulicy … Taksował nas wzrokiem. Zauważy łam, że drży mu lewa powieka. Szy bko uznał nas za kompletny ch kmiotków i zastanawiał się teraz, jak może to wy korzy stać. Nie raczy ł nawet nakręcić zegarków. – Wy glądają nieźle, ale czasy są ciężkie. – Pokręcił mięsistą głową. – Przy kro mi. Nie ma zby t dużego popy tu na takie rzeczy. – Westchnął teatralnie, odłoży ł zegarek i zrobił bardzo markotną minę. Bert pokiwał smętnie głową. – Rozumiem. Spróbujemy gdzie indziej. – Nie może nam pan pomóc? – Spojrzałam przy gnębiona na Lazarre’a. W jego oczach bły snęły strach i żądza, bo Bert sięgnął po walizkę. – Proszę posłuchać… – zaczął, przeciągając słowa do granic możliwości. – Nie mogę spokojnie patrzeć na przy jezdny ch w potrzebie. Zapłacę czternaście, może piętnaście za sztukę. Nie więcej. Chcę wam oddać przy sługę, potraktujcie to jako prezent na dobry początek nowego ży cia.

Bert spojrzał na niego z rezy gnacją. – Rozumiem… Mój wujek mówił, że mogą by ć warte dwadzieścia pięć albo trzy dzieści dolarów. Mężczy zna zmarszczy ł brwi, podniósł drugi zegarek i obrócił go w dłoni. Nagle powietrze w pomieszczeniu stało się bardzo ciężkie. – Szwajcarski – wy mamrotał, odczy tując nazwę firmy na spodzie. – Chciałby m wam pomóc, ale jak już mówiłem… – Znów teatralnie westchnął. – Mogę dać osiemnaście. Oczy wiście jeśli wszy stkie są sprawne. Jego palce powędrowały bezwiednie do koronki. W ty m samy m momencie zgięłam się i upadłam na podłogę. – O Boże! O Boże! – wrzasnęłam przeraźliwie. – On-n-nie! – wy krzy knął Bert. – Kochanie, twoja noga! Przepraszam, spróbujemy gdzie indziej – zwrócił się do mężczy zny. – Moja ż-żona jest… – Nie! – jęknęłam. – Nie chcę już nigdzie chodzić. Po prostu weź pieniądze. Albo i nie. Muszę odpocząć… – gry masiłam na całego. Lazarre obszedł kontuar. Obaj pomogli mi wstać. – Dziękuję – wy sapałam. – Możemy już iść? Nie chcąc przepuścić takiej okazji, Lazarre zaprotestował szy bko: – Poczekajcie. To zajmie ty lko chwilę. Wskutek pośpiechu pomy lił klucze i musiał wrócić po właściwy. – L-l-laleczko, w porządku? – spy tał zaniepokojony Bert. – Nie musimy robić tego teraz. – Och, chy ba coś mi się stało w ły dkę – jęczałam. – Możemy złapać taksówkę? – Proszę bardzo – powiedział szy bko Lazarre, podchodząc do kontuaru. – Dwieście osiemdziesiąt osiem dolarów. Plaśnięcie każdego kolejnego banknotu o blat brzmiało w naszy ch uszach jak szarpnięcie strunami harfy. Bert chwy cił pieniądze, a ja oparłam się bezwładnie na jego ramieniu. – Dziękujemy bardzo – powiedział, wziął mnie pod ramię i wy prowadził na zewnątrz. Rzeczy wiście złapał taksówkę. W drodze powrotnej na Thompson Street, kiedy cały świat umy kał do ty łu, nie powiedzieliśmy ani słowa. Zdy szani siedzieliśmy w milczeniu. Musieliśmy naty chmiast opuścić Nowy Jork. Mogliśmy otworzy ć interes. Yonkers, Tarry town, Peekskill. Bert prowadził, ja wodziłam palcem po mapie. Nasza śmieszna furgonetka toczy ła się od miasteczka do miasteczka, a my wy patry waliśmy dzieci, placów zabaw, country clubów, miejsc ze stołami piknikowy mi, gdzie ludzie mogli mieć kilka centów na lody.

Czasem, gdy by ło nas stać, wy najmowaliśmy na noc pokój w bursach. Zazwy czaj jednak spaliśmy na podłodze w furgonetce, na prowizory czny ch posłaniach przy otwarty ch drzwiach albo na kocach na twardej ziemi, a roje owadów krąży ły nad naszy mi głowami w gęsty m letnim powietrzu. Szy je i plecy mieliśmy zdrętwiałe, mięśnie ścięte jak lód od dźwigania baniek z mlekiem, przeciągania kubłów do małego okienka furgonetki, od stania i wy skroby wania lodów od świtu aż do zachodu słońca. Chappaqua, Katonah, Brewster. Kręciliśmy się po mały ch mieścinach, grając na pozy ty wce i ry cząc przez otwarte okno: – Loo-dy, loo-dy ! Loo-dy własnej roboty ! Zimne i słodkie! Py szne i poży wne! Na całe gardło, jak śpiewacy operowi, jak arty ści cy rku objazdowego, którzy wesołością maskują desperację. W każdy m kolejny m hrabstwie musieliśmy znaleźć nowe mleczarnie i dostawców i zaopatry wać się z dnia na dzień w mleko, jajka i cukier, żeby nic się nie psuło. Zazwy czaj ży wiliśmy się resztkami, które pozostawały z zapasów. – Przy najmniej nikt nie musi g-gotować – mówił umęczony Bert ze zduszony m śmiechem. Siedzieliśmy bez butów na stopniach furgonetki, rozczapierzając palce na suchej trawie i wy grzebując ły żkami resztki lodów z wiaderek. Lody na śniadanie, lody na obiad, lody na kolację. Wy twarzaliśmy ty lko trzy smaki: waniliowe, czekoladowe i truskawkowe. Miałam ich po dziurki w nosie. Rhinebeck, Poughkeepsie, Albany. Kościoły, parki, stacje benzy nowe. Podróżując w głąb stanu, rozglądałam się już nie ty lko w poszukiwaniu mleczarni, ale też sanitariów. Natknęliśmy się na dwa. Gdy zaparkowaliśmy przy bramie, kazałam Bertowi zostać w samochodzie. Serce waliło mi jak młotem. „Czy naprawdę może tu by ć, po ty ch wszy stkich latach? Jak teraz wy gląda? Co jej powiem?”. Nie by ło jednak śladu mojej matki. – Tilli Bialy stoker? Niestety, nie mamy nikogo o takim nazwisku. Rozczarowanie mieszało się we mnie z poczuciem wielkiej ulgi. Z nadejściem jesieni ruszy liśmy na południe. Jakimś cudem Bertowi udawało się kierować naszą furgonetką tak, żeby nie ugrzęznąć na ledwo utwardzony ch drogach Karoliny Północnej i Południowej. Jechaliśmy do Wirginii przez tereny wiejskie, które – umęczone głodem i wy cieńczone – zdawały się nam fatamorganą. Kto widział wcześniej uprawy ty toniu? Mijaliśmy walące się chałupy, ludzi spieczony ch słońcem i tak wy jałowiony ch jak ich ziemia. Brudne namioty łopoczące na ciepły m wietrze. Wy suszone drzewa. Kościste dzieciaki przy drodze. Umęczeni mężczy źni, którzy w poszukiwaniu pracy przy by li tu aż z Alleghenów. Wy różnialiśmy się ty m, jak mówimy, a nawet gesty kulacją. Mimo to mleczarze i sklepikarze cieszy li się na nasz widok. Poza ty m wszy scy przecież lubią lody. Braliśmy ty lko trzy centy za

gałkę. Nie głodowaliśmy. Bert podłączy ł do akumulatora małą zamrażarkę, która, o dziwo, cały czas działała. Starczało nam prądu i każdego dnia produkowaliśmy odpowiednią ilość lodów, choć czasem ty lko waniliowe. W każdy m razie udało się przeży ć ciężkie czasy wielkiego kry zy su. Aż do tego ranka, kiedy wjechaliśmy w hy drant w Bellmore na Long Island. Zanim Bert wy kombinował, jak podłączy ć przedłużaczami zamrażarki do prądnicy i głównego gniazdka w sklepie Corwinów, kierowcy zdąży li już wrócić do swoich samochodów. Odpalali po kolei silniki i powoli opuszczali Bellmore w cichy m kondukcie. Żółty roadster, hudson i dwa auta Model-T. Dzieci machały im na pożegnanie, stojąc we wzbity ch przez koła tumanach kurzu. Ogarnęło nas poczucie pustki. Zostaliśmy sami, zdani na własne siły, w małej mieścinie na bagnach. W oddali pojawiło się jakieś auto, po czy m minęło nas z warkotem, nie zatrzy mując się nawet na chwilę. By ło już dobrze po pierwszej. Generator rzęził przeraźliwie. Donald rozłoży ł parasol plażowy, żeby osłonić urządzenie od słońca. – Mam tam jakieś narzędzia i stare części – zwrócił się do Berta, wskazując niewielką przestrzeń pod gankiem. – Możesz rzucić okiem. Zaczęli tam szperać, a ja i Doris wy sprzątały śmy w ty m czasie furgonetkę. – Zdołamy coś odratować? – spy tała. Pojemniki z kolorową cieczą przy pominały otwarte puszki farby. Wszy stkie lody się roztopiły. Nie zdąży liśmy w porę włączy ć zamrażarki. – Minie dużo czasu, zanim znowu się zetną. Jeśli w ogóle – odparłam zdenerwowana. – Ale pewnie nic z tego. – No to… – Doris rozejrzała się bezradnie dookoła – …nie możesz ich wsadzić z powrotem do tego urządzenia? – Postukała dłonią w maszy nę do lodów. – Macie już prąd, nalej tutaj to, co zostało. Nie by łam przekonana, ale uznałam, że warto spróbować. – Dlaczego nie? – roześmiałam się gorzko. – Nie mamy już nic do stracenia. Pomożesz mi? Pochy liła się i podała mi pojemnik z truskawkową papką. – Ech – chrząknęła – zrobię wszy stko, żeby ty lko nie siedzieć i nie patrzeć na te wszy stkie klamoty Donalda. Sama by m uciekła ty m złomem, gdy by m mogła – dodała ze śmiechem. Przepuściły śmy lody przez maszy nę. Zanurzy łam w nich ły żeczkę. Powtórnie zmrożone nie ty lko nadawały się do jedzenia, ale jeszcze zy skały niezwy kłą jedwabistość. Podobną do tej, jaką miały ręcznie robione lody państwa Dinello. – Powiedz, co my ślisz. – Podałam Doris ły żeczkę. – Mmm. – Pokiwała głową z aprobatą. – Trudno o coś lepszego. Jakimś cudem udało nam się uratować lody, ale w okolicy nie by ło żadny ch klientów.

Bellmore okazało się kompletną dziurą. Sklep spoży wczy i stoisko z truskawkami zamknięto na cały weekend. W końcu by ło Święto Niepodległości. Gorący wiatr przeczesy wał puste pola. Nic, ty lko mewy i monotonne bzy czenie owadów. Kolejny samochód minął naszą furgonetkę. Zwolnił i stanął na poboczu. Wy siadła z niego kobieta w średnim wieku. Jej torebka podry giwała w ry tm kroków, a na czole perliły się kropelki potu. – Przepraszam, że zawracam głowę – zaczęła – ale macie może trochę mleka na zby ciu? Mąż zapomniał zabrać z domu. Mam w samochodzie dwójkę głodny ch dzieci… – Mogą by ć lody ? – zaproponowałam. – Właśnie zrobiłam truskawkowe. – Robicie lody w furgonetce? Ale śmiesznie. Lody by ły by idealne. Mogę prosić cztery porcje? Doris nałoży ła dwie gałki i wy szła z furgonetki. – Niosę pierwsze – powiedziała. – Och, cudownie. Ile się należy ? Kobieta przy jechała piękny m pierce-arrowem, którego bordowy lakier lśnił w słońcu jak czerwone wino. – Siedem centów od sztuki – odparłam. Bez mrugnięcia okiem odliczy ła monety i podziękowała mi wy lewnie. Podałam jej kolejne dwa rożki. Jeden lód zaczął się już rozpuszczać, więc łapczy wie go polizała. Na chwilę zacisnęła usta i stała z półprzy mknięty mi oczami, nie przeły kając, jakby oceniała smak. Serce zabiło mi mocniej. „Pewnie zepsute”. Wreszcie otworzy ła oczy. – Mmm! – krzy knęła. – Py szności. Jakie delikatne! Odeszła. Usły szałam, jak woła do całej rodziny : – Tak! Tutaj przy drodze! Odetchnęłam z ulgą. Nagle, jakby cała sy tuacja została wy reży serowana, na Merrick Road pojawił się kolejny samochód. Widząc naszą furgonetkę – wielką jak stodoła – kierowca zahamował. – Przepraszam, sprzedajecie może lody ? – zapy tała dziewczy na siedząca z przodu. Gdy wkładałam kolejne czternaście centów do kieszeni, nadjechało następne auto. I jeszcze jedno. Wszy scy zdążający na plażę zatrzy my wali się przy naszej furgonetce – samochody tłoczy ły się bezładnie na poboczu, rodziny siedziały przy ocieniony ch stołach piknikowy ch, zajadając się różowy mi kulkami w rożkach. Musicie zrozumieć, moi mili, w tamty ch czasach można by ło przejechać dziesiątki kilometrów i nie uświadczy ć żadnego miejsca do odpoczy nku. Nowe autostrady, asfaltowe wstęgi, ciągnęły się wśród pastwisk i lasów. Czasem na skrzy żowaniu trafiła się stacja benzy nowa albo przy drożny

bar. Ale furgonetka z lodami? Absolutne novum. – Niezły ubaw, co? – śmiała się Doris, gdy obie próbowały śmy nadąży ć z zamówieniami. Niedługo potem trzeba by ło wezwać Berta do przemy cia maszy ny wodą z węża ogrodowego, żeby śmy mogły przepuścić przez nią kolejne smaki. Czwartego lipca sprzedaliśmy całe zapasy. Po siedem centów od gałki. Corwinowie nie mieli ty le szczęścia. Przez cały dzień klienci snuli się po ich sklepie bez celu, przy kładając muszle morskie do uszu, beznamiętnie oglądając popielniczki i odkładając je po chwili na miejsce. Koniec końców Donald sprzedał ty lko talię kart i trzy pudełka zapałek. Okazało się, że furgonetkę mieli nam naprawić dopiero w poniedziałek. Doris przy gotowała kolację. Nalegała, żeby śmy spędzili noc u nich na ganku. Małżeństwo Corwinów mieszkało w pojedy nczej izbie za sklepem, z małą kuchnią i krzy wy m łóżkiem z metalową ramą w kącie. Wszędzie czuło się pleśń i wilgoć z powodu bliskości morza. – Proszę, to żaden kłopot. – Doris uśmiechnęła się do Berta. – Rany, nie pamiętam, kiedy by ł tu taki ruch. Po posiłku złożony m ty lko z pieczony ch ziemniaków wy szliśmy na zewnątrz. Donald stał oparty o framugę drzwi, kurząc fajkę. Doris siedziała na stopniach, w bawełniany m kraciasty m fartuchu. Ja i Bert bujaliśmy się powoli na ogrodowej huśtawce, z dłońmi spleciony mi na moim zdrowy m udzie. Gdzieś w oddali, nad zatoką, wy strzelono kilka fajerwerków, które eksplodowały na tle nieba czerwoną i srebrną aureolą. Patrzy liśmy, jak deszcz iskier spada niespiesznie na czarną wodę. Milczeliśmy. Różne my śli kłębiły nam się w głowie. W końcu zawarliśmy umowę. Bert naprawił furgonetkę, pomalował ją na srebrno i wręczy ł Corwinom kluczy ki. Pojechali do Fresno, do siostry Doris, zatrzy mując się co jakiś czas i rozstawiając znaki na drodze do Bellmore: SŁYNNE LODY DUNKLE DALEJ PROSTO! GŁODNY? LODY DUNKLE PIĘĆ MINUT STĄD! SŁYNNE LODY DUNKLE – JESTEŚ PRAWIE NA MIEJSCU! Los wreszcie się do nas uśmiechnął. Pomalowaliśmy z Bertem starą chatę Corwinów na różowo, kremowo i beżowo, po czy m na dawny m stoisku z pamiątkami zainstalowaliśmy automat do lodów. Nie zdawaliśmy sobie jeszcze wtedy sprawy, że zbliża się otwarcie mostu Triborough – pierwszego węzła komunikacy jnego łączącego Manhattan, Queens i Bronx. Miał skrócić drogę na plaże Long Island. Prezy dent Roosevelt osobiście go otworzy ł, przejeżdżając w kolumnie samochodów. Leniwe i puste dotąd Bellmore nagle przeży ło prawdziwy najazd. Ludzie przy by wający aż z New Rochelle czy Croton zatrzy my wali swoje fordy, packardy i hudsony, żeby pogapić się na dziwaczną chatę przy pominającą wielką, słodką bry łę lodów. W piekący m upale setki rodzin

wy sy py wały się z samochodów, żeby rozprostować kości i się przewietrzy ć. Ludzie przekrzy kiwali się, próbując zamówić u nas choćby jedną gałkę. Tak narodziła się pierwsza lodziarnia Dunkle’ów. Kiedy ś w moim programie telewizy jny m zapy tałam dzieci, czy wiedzą, jak produkuje się lody. Siedziały w groteskowy ch dzwonach i kwiecisty ch sukieneczkach, w ty ch durny ch naszy jnikach reklamujący ch bajgle firmy Lender, które dał im nasz sponsor. I odpowiadały. – Miesza się kostki lodu z truskawkami? Nie mam pojęcia, jakim cudem ten kraj wy sy ła ludzi na Księży c. – Nie – odpowiedziałam. – O dziwo, w lodach w ogóle nie ma lodu. Nazy wają się lodami, bo się je zamraża. Nikt nie chce, żeby jego lody rzeczy wiście przy pominały lód. Każdy producent robi wszy stko, żeby jego produkt nigdy nie zamarzł na kość. Najgorsza rzecz na świecie to przemarznięte lody, które przez to stają się twarde i gumowate. Lody potrzebują jednego bardzo ważnego składnika, choć chy ba niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę. Powietrza. Gdy zamarzają, powinny chłonąć powietrze. Powietrze to sekretny składnik, zupełnie jak w bezach czy musie czekoladowy m. Nadaje lodom puszy stość, maślaną konsy stencję, magiczną fakturę. No i, nie oszukujmy się, pozwala to zwiększy ć dochody. Im więcej powietrza, ty m mniej inny ch składników. Nazy wamy ten proces „podbiciem”. Ważny jest stosunek powietrza do składników. Jeśli podbijesz za mało, lody są zbite i kleiste. Jeśli za mocno, stają się miałkie. Chodzi o to, aby wpompować w lody jak najwięcej powietrza, jednocześnie nie tracąc na fakturze, smaku czy treściwości. Powietrze. Cały mi ty godniami po przy by ciu do Bellmore Berta i mnie prześladował smak tej treściwej i zarazem puszy stej słody czy, którą przy padkiem udało nam się wy produkować, kiedy walnęliśmy w hy drant. Sami, pośrodku bagien, bez dostępu do gazet czy książek. Mój mąż dostał obsesji na punkcie lodów. – Lil, musi by ć jakiś inny sposób. Żeby nie trzeba by ło najpierw ich roztapiać, a potem znów zamrażać. Bert poży czał forda od Corwinów, jeździł na złomowiska w Queens i pomału przerabiał ganek na warsztat. Kupił mniejszą zamrażarkę, miechy, lampy elektronowe i części do silnika. Czasem tak się w ty m zatracał, że nie kładł się spać. Sły szałam, jak tłucze się po drewnianej podłodze, chodząc na kolanach i wy łamując elementy obudowy. Bezpieczniki wy skakiwały. Pękały rurki. Lody się ścinały albo pły nęły jak woda. Każdą najmniejszą zmianę, którą wprowadzał do

projektu, kazał mi zapisy wać w zeszy cie jak naukowiec. – Już prawie… – powtarzał. – Jeszcze ty lko kilka poprawek… Któregoś ranka obudził mnie skoro świt. Uśmiechnięty, trzy mał w ręku miseczkę lodów waniliowy ch. – Spróbuj, Lil – szepnął. Prototy p Berta by ł cudowny, choć nie wy glądał zby t zachęcająco. Nie większy od naszej zamrażarki, jeży ł się rurkami, miał kompresor oraz pokrętła połączone kablami. Bert wmontował niewielką pompę hy drauliczną, dzięki której można by ło wy ciskać aksamitne lodowe zawijasy prosto do pucharków i rożków. I właśnie dzięki powietrzu z pompy, jak szy bko się zorientowałam, nasze zy ski wzrosły z miejsca niemal dwukrotnie. Co prawda musiałam nieco zmienić recepturę, bo dodawałam do lodów więcej stabilizatorów i sy ropu kukury dzianego kosztem cukru trzcinowego. Ale dzięki maszy nie Berta oszczędzaliśmy wiele czasu i wy siłku. Nalewaliśmy pły nne lody do butelek, a potem prosto do maszy ny, gdy ty lko zaszła potrzeba. Cudowny wy nalazek! Przez weekend testowaliśmy go na klientach. – Proszę bardzo. – Podawaliśmy im ły żeczkę lodów ze zwy kłej zamrażarki, a potem z maszy ny Berta. – Te drugie są jeszcze lepsze – przy znawali wszy scy. – Jak zmrożony aksamit – powiedziała jakaś kobieta. – Zimne, ale nie wy pala ust od środka. Stałam się przezorna po ty m, jak Cannoletti przez lata kradli moje pomy sły. Gdy ty lko udoskonaliliśmy maszy nę i „sekretną recepturę aksamitny ch lodów”, wy ruszy liśmy na Manhattan, żeby zatrudnić prawnika od patentów. „Sły nne Aksamitne Lody Dunkle”. Czekoladowe i waniliowe. Wieść niosła się od miasta do miasta. Ludzie przejeżdżali kawał drogi, żeby ich spróbować. Któregoś wieczoru, już po zamknięciu, przesy pałam cały utarg do drewnianego skopka. Miedziany deszcz pięcio- i dziesięciocentówek przelewał mi się przez palce i spadał z triumfalny m, metaliczny m brzękiem. Chichocząc jak dziecko, przy łoży łam sobie dwie monety do czoła. Przy kleiły się do wilgotnej skóry, wy glądały jak egzoty czna biżuteria. – Bert! Popatrz! „Gdy by Dinello mnie teraz zobaczy li. I moja mama”. By łam żoną silnego, zaradnego mężczy zny. Miałam własny interes. I dwa patenty. Ja, bezuży teczna, chroma brzy dula. Zanim poszliśmy spać, podeszłam na palcach do kotary dzielącej nasze łóżko od sklepu. Naszego sklepu. Patrzy łam z dziecięcą ekscy tacją na ciemne pomieszczenie. Gablota wy stawowa, dzwonek wiszący u drzwi, nowe okienko, które Bert wy ciął w ścianie, żeby ludzie mogli by ć obsługiwani bez wy siadania z samochodu. W powietrzu czułam ostrą, chemiczną woń świeżej farby. Przebiegłam dłońmi po zimny m stalowy m okuciu maszy ny Berta, jak kiedy ś

doty kałam automatów państwa Dinello. Otworzy łam lodówkę, w której chłodziło się masło i kawałki kurczaka z kolacji. Mieliśmy aż nadto jedzenia! Niżej stał tuzin butelek po mleku, w który ch zamknęliśmy nasz sekret. Sześć biały ch, sześć brązowy ch, w dwóch szeregach jak zabawkowe żołnierzy ki. Delikatny powiew morskiej bry zy przemknął przez pokój. Spałam w prawdziwy m łóżku, w zupełnej ciszy, bez obcy ch. Żadny ch sąsiadów ani tłukący ch się po mieszkaniu okropny ch współlokatorów. Żadnego ulicznego hałasu i jazgotu. Po raz pierwszy w ży ciu miałam własną łazienkę! Gdy teraz na to patrzę, widzę, że ten spokój wcale nie trwał długo. Którejś nocy Bert przy ciągnął mnie do siebie, ujmując moje piersi pod koszulą nocną. – Lil – wy szeptał – nie sądzisz, że powinniśmy zrobić sobie dziecko? Obróciłam się i spojrzałam mu w oczy. Leżeliśmy tak blisko siebie, że nasze rzęsy niemal się sty kały. Mrugając nerwowo, przejechałam palcem po jego kościsty m policzku. – Dziecko? – spy tałam. Na mojej twarzy pojawił się najbardziej urzekający uśmiech, na jaki mogłam się zdoby ć, ale moje serce, kochani, moje serce krwawiło. Od dawna stosowałam krążek, który dostałam w klinice po ślubie. Dziecko? Jak ja to zniosę? Dziecko siedzące w środku jest w stanie rozerwać kobietę na strzępy, rozharatać na kawałeczki jak jakiś owoc, wy wlec wnętrzności na zewnątrz. Matka omal nie umarła przy moich narodzinach. Na własne oczy widziałam w Wiśniewie plamy zakrzepłej krwi na materacu. A żona pana Lefkowitza? Przecież zmarła, rodząc dziecko! Tak jak wiele inny ch kobiet. Wtedy nikogo to nie dziwiło. A jeśli nawet uda ci się przeży ć, dziecko wy ssie z ciebie całą energię. Każdego dnia na Mulberry Street widy wałam dziesiątki wy cieńczony ch i zatroskany ch kobiet, o twarzach, ramionach i piersiach zapadnięty ch od niekończącego się przewijania i karmienia kwilący ch niemowląt. Od nigdy niekończący ch się potrzeb. Dziecko cię wy niszcza, wy ciska jak cy try nę. Kobiety na Lower East Side niebędące katoliczkami z wdzięcznością uży wały krążków dopochwowy ch. Poza ty m jak miałam prowadzić interes z dzieckiem na ręku i chorą nogą? Właściwie nie by łam jak inne kobiety. Czasem stawy bolały mnie tak bardzo, że potrzebowałam pomocy Berta, żeby zawiązać buty. Bert przesunął zmy słowo palcami po moim biodrze, kierując się coraz niżej. – Nie chciałaby ś mieć takiego śmiesznego maluszka? – Położy ł dłoń między moimi nogami. – Zabezpieczy łaś się już? Mąż miał prawo zażądać rozwodu, jeśli żona nie chciała dać mu dziecka. Przecież klękałam przed ołtarzem w kościele Najświętszej Krwi Pana Jezusa i błagałam, aby Bert Dunkle mnie pokochał. Dlaczego by łam takim potworem? Dlaczego nie rozumiałam, do czego została stworzona kobieta? Ujęłam jego dłoń i ją pocałowałam.

– Nie – skłamałam. Boże, przebacz mi. – Nie mam krążka. *** Najgorsze

miało

dopiero

nadejść.

Wiosną

1937

roku

pojechaliśmy

na

spotkanie

z przedstawicielami firmy Niff-Tee Arctic Freezer. Maszy na Berta, którą nazwał „Prest-O Soft Serve”, by ła niezwy kła, ale zby t droga, żeby śmy sami mogli ją produkować. Zawarliśmy więc z nimi umowę. Prezes wprowadził Berta do swojego gabinetu, ja musiałam zadowolić się krzesełkiem w części handlowej, gdzie podano mi stary numer „Colliers”. Wszędzie dookoła wisiały plakaty reklamujące nowe zamrażarki firmy Niff-Tee. Wszy stkie przy pominały statki kosmiczne, okręty podwodne albo dziwne pociski. Z ułomny mi takimi jak ja nikt nie chce gadać, kochani. Nikt nie powie „ładna pogoda”, nie spy ta „jak sobie poradzili Jankesi?”. Gapią się na twoją chorą nogę, na poharatane ramię, na wózek inwalidzki. Aż w końcu przestają cię w ogóle zauważać. Sprzedawcy z Niff-Tee wrócili szy bko do swoich obowiązków, witając mnie ty lko ledwo zauważalny m skinieniem. Jeden z nich siedział naprzeciwko, przeglądając katalogi. W pewny m momencie zapalił papierosa, jakby mnie tam w ogóle nie by ło. – Może by łby pan uprzejmy mnie poczęstować? – odezwałam się. – Ty lko nogę mam chorą, nie mózg. Od razu spiekł raka. – Ojej, przepraszam… – burknął. – Po prostu pani nie zauważy łem, panno… – Pani. Pani Dunkle. Mój mąż właśnie rozmawia z waszy m szefem. – Ojej, przepraszam, proszę mi wy baczy ć! – Podniósł się i obszedł kontuar, wy ciągając w moją stronę metalową papierośnicę. – Nie, nie, dziękuję. – Machnęłam ręką. – Nie palę. To źle wpły wa na kubki smakowe. – Cóż… – Zmusił się do uśmiechu. – Jeśli pani mąż zamierza kupić coś z naszego asorty mentu, to zaręczam, że mamy najlepsze zamrażarki na ry nku. Sam sprzedałem już pięć w ty m ty godniu. Dwie poszły do Schraffta, jedna do Muldoon i dwie do Candie. Znajdą się państwo w doborowy m towarzy stwie. Poczułam się, jakby ktoś wy mierzy ł mi policzek. – Słucham? – wy mamrotałam. – Do Candie? – No tak. Na Flushing Avenue. – Ależ nie, Candie Ice Cream zakończy li działalność jakieś trzy, cztery lata temu. – Kto tak pani powiedział? – Sprzedawca odgonił ręką mleczny obłok dy mu papierosowego i zerknął na pupę sekretarki, która właśnie przeszła obok, pchając wózek z dokumentami. – To jedni z naszy ch najlepszy ch klientów. Od zawsze.

Dotarliśmy pod adres, który dostałam od sprzedawcy. Kazałam Bertowi przy stanąć. Na nabrzeżu wznosił się wielki budy nek z cegły z namalowany m czerwony m napisem CANDIE ICE CREAM COMPANY. Jego okrągłe logo przy pominało biało-czerwony wiatraczek. Rzędy okien bły szczały w słońcu. Mewy znad rzeki krąży ły leniwie w górze, tworząc ruchomą aureolę. Siedzieliśmy z Bertem w naszej poobijanej furgonetce, patrząc przed siebie. Fabry ka by ła imponująca, budziła respekt. Jakby na nasze powitanie metalowe drzwi jednego z garaży rozsunęły się i po chwili z łoskotem minął nas duży samochód chłodnia ze znakiem Candie, wzbijając dookoła tumany kurzu. – Cóż… – Bert westchnął żałośnie. Bezwładnie trzy mał ręce po bokach. – Chy ba nieźle sobie radzą. Czułam się, jakby m dostała kopniaka. Obecność Dinello by ła namacalna. Z wnętrza budy nku dochodziło bicie ich chciwy ch serc, zsy nchronizowane z moim sercem, czułam ich oddech, ciepły, wilgotny i wy raźny, jak oddech Rocca, gdy nocami zwijał się przy mnie w kłębek i płakał jak mały chłopiec. Wy obraziłam sobie Vittoria, gdzieś za ty mi oszroniony mi szy bami, jak siedzi zadowolony w koszuli i kamizelce, i szczerzącego się obok Rocca, pachnącego mentolową wodą po goleniu, opowiadającego świńskie dowcipy. Widziałam, jak podają Cannolettim pudełko cy gar, z tą swoją męską, łotrowską swadą. – Tęsknisz za nimi czasem? – Że co?! – Mój nagły wrzask zaskoczy ł nas oboje. – Jak możesz w ogóle o to py tać. Wzruszy ł ramionami. – W końcu by li twoimi braćmi. W pewny m sensie. Przekręcił kluczy k i odpalił silnik. Skierowaliśmy się na Sunrise Highway, zatłoczoną przez samochody, buldożery i ciężarówki zionące spalinami. Wy glądałam przez okno, czując, że mój gniew i upokorzenie owładnęły cały m światem za szy bą. By łam taka głupia i naiwna! Uwierzy łam jakiemuś młokosowi z Szóstej Alei. Przez cały ten czas, gdy wraz z Bertem przemierzaliśmy kraj, nadwerężaliśmy się, ledwo dając radę, żarliśmy resztki lodów i sprzedawaliśmy rożki w jakiejś dziurze, Dinello i Cannoletti mościli sobie gniazdko na Brookly nie. A raczej budowali imperium. Zapragnęłam, żeby śmy pewnego dnia zrównali tę ich okropną firmę z ziemią. By ła to jedy na rzecz, jakiej wtedy chciałam: naszego zwy cięstwa i ich upadku. Nie wiedziałam ty lko, jak do tego doprowadzić. Bellmore liczy ło niecałe sto mieszkańców. W lecie przy okienku dla kierowców pomagało nam kilku chłopaków z okolicy, ale czasem by liśmy tak wy kończeni, że po zamknięciu siadaliśmy w stary ch fotelach i zajadaliśmy się chlebem z masłem, popijając koktajl i w odrętwieniu słuchając radia. Teraz wodziłam nieobecny m wzrokiem po autostradzie. Przejechaliśmy przez Triborough

i musieliśmy się zatrzy mać. Dziesiątki robotników pokry wały żwirowe pasy smołą długimi szczotkami. Bert powinien iść na budowę, pomy ślałam. Mosty i drogi, to tam są teraz pieniądze. I wtedy mnie olśniło. Drogi. Według tego, co pisali w gazetach, w ciągu kilku najbliższy ch lat Long Island miało zostać pokry te siatką autostrad. Rząd miał poważne plany. Czy jest lepsze miejsce do sprzedaży lodów niż aleja prowadząca prosto na plażę? Najbardziej rozgarnięci handlarze na Lower East Side wy legali na Orchard Street jeszcze przed świtem, żeby zająć jak najlepsze miejsce. Ja i Bert mogliśmy zrobić to samo. Gdy by udało nam się zaklepać to jeszcze przed ukończeniem budowy, mogliby śmy wy stawić stoiska przy każdej głównej drodze na Long Island. I nie musieliby śmy zajmować się ty m osobiście. Tak jak pan Dinello wy stępował jedy nie jako padrone, tak my mogliśmy zatrudnić sprzedawców. Nazwę Dunkle coraz częściej opatry wano epitetem „sły nne aksamitne lody ”. Nasz produkt zy skiwał popularność. I by ł jedy ny w swoim rodzaju. Mogliśmy wy dawać inny m pozwolenia, żeby sprzedawali lody pod naszy m szy ldem. Mieliśmy nawet sprawdzony sposób na przy ciągnięcie uwagi – pomalować stoiska tak jak chatę Corwinów, na trzy kolory sy mbolizujące trzy smaki lodów. Każdy ajent kupi maszy nę Berta i będzie zamawiał u nas gotową mieszankę. Wy twarzanie lodów będzie banalnie proste, wolne od mozolnego opracowy wania receptury i dobierania składników. Damy gwarancję smaku i jakości. Każdy klient Dunkle w każdy m stoisku dostanie takie same py szne i delikatne lody. A my będziemy zarabiać na każdej sprzedanej maszy nie i każdej butelce z lodową mieszanką zamówioną przez ajentów. W ten sposób nikt nie będzie stratny. Wszy scy ci emigranci, którzy za wszelką cenę starali się wy dostać z niespokojnej Europy, daliby się pokroić, żeby prowadzić własne stoisko z lodami w Amery ce. Bert mógłby sam ich rekrutować – nawet już w porcie. Nikt, moi mili, nikt przede mną nie wpadł na pomy sł takiej franczy zy. Miałam asa w rękawie, wy my śliłam sposób, jak pozby ć się Dinello. Im więcej stoisk, które by ły by częścią naszej siatki, ty m mniej miejsca dla Candie Ice Cream. Nasze lody, przy uży ciu ty ch samy ch maszy n i tej samej receptury, mogły się stać przebojem w cały m stanie Nowy Jork. Pewnego dnia Rocco, Pasquale i Vittorio wy biorą się na przejażdżkę i na każdej alei, na każdy m rogu, na każdy m plakacie zobaczą: DUNKLE, DUNKLE, DUNKLE. Nasze nazwisko. Nasze lody. Nasze pomy sły. Będziemy wszędzie. W tamty m okresie na świecie działy się okropne rzeczy. Ukamienujcie mnie, ale by łam zby t zaaferowana, żeby się ty m przejmować. Hitler wy rzucał Ży dów z uniwersy tetów i insty tucji publiczny ch, Mussolini opowiadał o ty m, jak to „proletariat powinien utonąć we własnej krwi”. A ja przesiady wałam wieczorami,

rozmy ślając, czy uda nam się wziąć poży czkę z banku, żeby wy kupić miejsca przy nowo powstały ch drogach, i jak zachęcić ludzi do tego, by dla nas pracowali. Pragnienie zemsty, moi mili, krąży w ży łach jak trucizna. Jedna jedy na kropelka może sprawić, że wami zawładnie. Podczas gdy marzy łam, opracowy wałam strategię i planowałam upadek Dinello, Bert wy dawał się przy gaszony. On też, jak się okazało, błądził my ślami gdzie indziej. – Lil – powiedział któregoś wieczoru, wbijając wzrok w swoją szklaneczkę ży tniówki – nie sądzisz, że powinienem by ć teraz w Andaluzji? – Słucham? – Amery kańskie oddziały tam jadą. Wy buchnęłam krótkim, ury wany m śmiechem. – Dobrze się czujesz? Masz trzy dzieści sześć lat, jesteś facetem od lodów. Co chcesz tam robić, obrzucić Franco deserami? – Czy tałaś przemowę Robesona. „Arty sta musi wy brać pomiędzy wolnością a zniewoleniem”. A my nie musimy ? Wciąż jestem silny. Co zrobimy, jeśli faszy zm dotrze i tutaj? Patrzy łam na mojego męża. Jego oblicze przy pominało mi teraz twarze z obrazów Picassa, z obojgiem oczu po jednej stronie, z dziwacznie wy krzy wiony mi ustami. Czasem wy glądał, jakby na ten swój fotel spadł prosto z nieba, jak meteory t. Nigdy tego nie rozumiałam. Niewielki cień, kąt padania światła mogą sprawić, że najbliższa osoba staje się zupełnie obca. Tak po prostu. – Przestań opowiadać głupoty – odparłam. – Chcesz nadstawiać za kogoś karku na drugim końcu świata? – Oczy wiście nie sam, laleczko. Z tobą. Ale gdy ty lko wy powiedział te słowa, spojrzeliśmy oboje na moją nogę, którą właśnie moczy łam w gorzkiej soli. Odstawiłam szklankę. – Na litość boską, Bert. Mamy naszą firmę. Opatentowałeś maszy nę. Rozejrzał się z markotną miną po pokoju, jakby szukał w ciemności gotowej odpowiedzi. Podniósł szklankę do ust, ale zaraz ją opuścił. Przy sunął się do mnie z fotelem i ujął moje dłonie. – Pamiętasz Jay a z „Daily Worker”? W zeszły m ty godniu by łem w mieście na zakupach i sły szałem, że jest teraz w Barcelonie. Przechodzi szkolenie. A ja? Siedzę na dupie jak jakiś szmendry k i podaję ludziom lody. Przeszły mnie dreszcze. – Nie jesteś żaden szmendry k – powiedziałam tak spokojnie, jak ty lko umiałam. Odgarnęłam mu grzy wkę. – Całe to zamieszanie… Franco, Hitler-Śmitler. My ślisz, że mamy na to wpły w? Możemy mieć ty lko nadzieję, że przetrwamy. I radzimy sobie. Bez niczy jej pomocy. Mamy

firmę. Firmę, którą lubisz. I dzięki której ludzie są szczęśliwi. Powinieneś by ć z tego dumny. Nie możemy tak po prostu się spakować i pojechać na wojnę. – Tak, tak, masz rację, laleczko. – Pokręcił głową, jakby chciał odpędzić od siebie te my śli. Uścisnął moją dłoń. – Masz rację. Kilka ty godni później w naszy ch drzwiach stanął listonosz. – Mam przesy łkę dla pana Dunkle’a – stwierdził. Rozsznurowałam węzeł i w środku znalazłam ostatnie wy danie „Daily Workera”, zawinięte w zgrzebny szary papier. Po paru dniach przy szedł też list. Od Jay a. Z Hiszpanii. Mój wnuk ma mnie za prawicową fanaty czkę, bo brałam udział w kampanii prezy denckiej prezy denta Reagana. – „Ronald Wilson Reagan” to anagram od „glansowanie dolara”, babciu – mówi. – Cała ta kroplówkowa gospodarka to tworzenie przy wilejów dla bogaty ch. – Naprawdę? Coś ci powiem, tatełe, my jesteśmy bogaci – odpowiadam. – Reagan nienawidzi podatków i Sowietów, a kocha Izrael. Więc w czy m problem? – Nie mogę uwierzy ć, że nie popierasz prawa do aborcji – ciągnie opry skliwie. – Co, jeśli kiedy ś jakaś dziewczy na ze mną wpadnie? Klepię go radośnie po kolanie. – By łoby cudownie, będę świetną prababcią. Prawda jest taka, moi mili, że daję pieniądze na rzecz Świadomego Rodzicielstwa, Narodowej Ligi Walki z Aborcją i Narodowego Komitetu Republikanów, dziękuję za uwagę. Jeśli znajdzie się polity k, który podziela wszy stkie wasze poglądy, można uznać, że to głowa jest już zbędna, bo nie potrafi się w niej wy kluć żadna ory ginalna my śl. Jestem zagorzałą sy mpaty czką kobiet, które potrafią zaplanować ciążę. W mojej branży głupio by łoby urodzić w sezonie, pomiędzy kwietniem a wrześniem. Najlepiej zajść w marcu i czekać na rozwiązanie w okolicach świąt Bożego Narodzenia. A gdy by ś mogła wy ciągnąć krążek i zajść w ciążę, kiedy twój mąż pragnie dołączy ć do Bry gady imienia Abrahama Lincolna? No właśnie. Jeszcze lepiej. Tamtej nocy, kiedy spaliłam list od Jay a, oplotłam Berta ramionami, wodząc palcami po jego muskularny ch plecach, bry le klatki piersiowej, biodrach tak twardy ch i wy rzeźbiony ch jak rękojeść broni. Przy ciągnęłam go do siebie powoli i pożądliwie przy warłam do niego ustami. Gdy ściągał ze mnie koszulę nocną, serce waliło mi jak młotem. Nie z podniecenia. Z powodu tajemnicy, którą ukry wałam. Ze strachu. – Och, Bert – wy szeptałam mu namiętnie do ucha.

Miałam cel. Chciałam zbudować imperium. A żeby to osiągnąć, musiałam zrobić jedną prostą rzecz.

Rozdział 9

W

y obraźcie sobie cały pułk umęczony ch żołnierzy, lądujący ch na jakiejś malutkiej

wy sepce pośrodku południowego Pacy fiku. Jak ty lko dobijają do biały ch plaż, powietrze nad ich głowami rozry wa ry k silnika japońskiego my śliwca. Samolot równie szy bko znika, jakby wtapiał się w hory zont. Żołnierze z 81. pułku piechoty orientują się, że są zupełnie sami. Wy schnięte fragmenty koralowców chrupią pod buciorami, gdy oddziały przeczesują ląd, żeby się zorientować w terenie. Dwa dni później przy by wają geodeci. Wiosłując przez niebieską lagunę, wiedzą już, że natrafili na prawdziwy skarb. Japończy cy zawsze wierzy li, że ogrom Pacy fiku ostudzi zapędy wojenne Amery kanów. Długie dy stanse stanowiły problem, chociażby ze względu na konieczność uzupełniania paliwa. Ale wy sepka Ulithi leży dokładnie między Hawajami, Japonią i Filipinami. A ponadto Japończy cy zrzekli się tego skrawka ziemi, którego wulkaniczne urwiska ledwie wy stają z wody. Jesienią 1944 roku, w ciągu miesiąca, Amery kanie przemieniają tę wy spę w największą tajną bazę mary narki na świecie. Wznoszą port mogący pomieścić siedemset okrętów. Jest też pas startowy, suche doki do naprawy jednostek, mobilny punkt odsalania wody, zakotwiczony tuż przy piekarni na ty le dużej, żeby wy piekać ty siące bochenków, placków i ciastek dziennie. Każdego dnia wy sepka Ulithi wy sy ła w świat naboje, buty, apteczki, bagnety, kompasy, środki łączności, bomby, hełmy, spadochrony, smary, karty do gry, rakiety przeciwlotnicze, latarki, benzy nę, czekoladę, środki owadobójcze, baterie, granaty i strzy kawki z morfiną. A w 1945 roku do portu zawija jeszcze jeden statek, o przaśnej nazwie „Lodowa Kry pa”. Druga wojna światowa. Chcecie wiedzieć coś o nocy kry ształowej, Iwo Jimie, lądowaniu w Normandii? Jest sporo książek i filmów na ten temat, pójdźcie do biblioteki. Ja mogę wam co najwy żej powiedzieć, moi mili, że wraz z początkiem wojny w niemal każdy m kraju świata zaprzestano produkcji lodów. Zby t ciężko by ło o cukier. Sprzęt produkcy jny przerabiano na sprzęt na cele wojskowe. We Włoszech zakazano sprzedaży lodów, bo Mussolini obudził się któregoś dnia i uznał, że są „zby t dekadenckie”. Ty lko Stany Zjednoczone uznały lody za „podstawowy produkt podbudowujący morale”. I jako jedy ne dalej je produkowały, montując zamrażarki na okrętach podwodny ch, tankowcach i frachtowcach. W ciągu kilku lat nasza armia stała się największy m producentem lodów. „Lodowa Kry pa”, czy li największa pły wająca lodziarnia na świecie, moloch zbudowany

z pustaków, nie miała nawet silnika. Cały Pacy fik przeby ła na holu. Wśród dwudziestu trzech członków załogi by ł jeden cy wil odkomenderowany przez wojska inży niery jne, który otrzy mał dy spensę. Miał nadzorować w pojedy nkę pracę tej ogromnej pły wającej zamrażarki, wy twarzającej ponad pięćdziesiąt ty sięcy litrów lodów dziennie. Siedział we wnętrzu betonowego potwora, z trudem starając się kontrolować wszy stkie maszy ny, które zresztą sam zaprojektował. Ty m człowiekiem by ł oczy wiście Bert. Zatelefonowano do nas pewnego chłodnego dnia 1942 roku. Mieliśmy już wtedy dwanaście punktów sprzedaży, choć większość z nich zamy kano na zimę. Marcowe niebo wy glądało tak, jakby czas zatrzy mał się o zmierzchu. W cały m mieście sły chać by ło sy reny alarmowe. Mieszkańcy Nowego Jorku zostali poinstruowani, żeby pogasić światła i zasłonić okna. Cała okolica zatopiła się w ciemnościach. Modliliśmy się o nadejście zmroku, zanim niemieckie bombowce pokonają Atlanty k. Nasza sekretarka, pani Preminger, trzy mała w szufladzie flaszeczkę na takie okazje. Stała teraz w drzwiach, w szty wnej garsonce z wełny. – Pani Dunkle – zakomunikowała – dzwoni jakiś pan z Departamentu Wojny. Berta nie by ło tego dnia w firmie, pojechał na szkolenie z Cy wilną Obroną Kraju. Jako funkcjonariusz sił przeciwlotniczy ch wdrapy wał się podczas ćwiczeń na dachy i przez lornetkę wy patry wał wrogich samolotów. Podniosłam słuchawkę telefonu na jego biurku. Mężczy zna po drugiej stronie przedstawił się jako Orson May tree Junior, zastępca sekretarza Rady Wojennej. – Proszę wy baczy ć, że niepokoję – zaczął – ale może znajdzie pani kilka minut, żeby odpowiedzieć na parę py tań doty czący ch receptury pani męża? Isaac pełzał na czworakach między nogami mojego krzesła, bawiąc się kolejką. Poprosiłam panią Preminger, żeby zabrała mojego sy na na kory tarz i zamknęła drzwi. Przy ciskając ramieniem słuchawkę do ucha, zdjęłam perłowy kolczy k. Przez okno widziałam kominy na Manhattanie, po drugiej stronie East River. Mieszkaliśmy w Hunters Point, niedaleko naszego zakładu, ale czułam się, jakby śmy całe ży cie spędzili w fabry ce. – Co dokładnie chce pan wiedzieć? – Rzuciłam kolczy k na blat. – Uży wamy ty lko sy ropu kukury dzianego i słodziku, więc na pewno nie przekroczy my przy działu cukrowego. My ślałam wtedy, że rozmawiam z jakimś inspektorem. – Och, o to się nie martwię – odparł. – Mam przed sobą pani dokumenty z urzędu patentowego. To imponujące. Sami nie wy my śliliby śmy lepszego przepisu. Orson May tree przeciągał spółgłoski, a ciepły ton jego głosu przy wodził na my śl karmel rozlewający się po budy niu. Mówił ze swobodną manierą, jakby siedział na werandzie z zimny m

drinkiem w dłoni. Mimo to wy czuwałam pewną nieszczerość. Zastanawiałam się, czy przy padkiem ze mnie nie drwi. – Szczerze mówiąc – konty nuował – o waszy ch lodach usły szeliśmy dopiero w zeszły czwartek. Wracałem ze stoczni i rzuciła mi się w oczy wielka reklama Lodów Dunkle, którą postawiliście przy drodze numer jeden. Na naszy ch nowy ch billboardach widniało logo, które sama zaprojektowałam (tak, wiem, dziękuję za uznanie). Zamiast pochodni Statua Wolności trzy mała w dłoni loda, pomalowanego na wzór amery kańskiej flagi. Uparłam się, żeby Bert umieścił billboardy przy każdej głównej drodze w okolicy. – Muszę powiedzieć, że te plakaty przy ciągają uwagę – pochwalił mężczy zna. – Są bardzo patrioty czne. I najwy raźniej skuteczne, bo wie pani co? Zatrzy małem się przy najbliższy m stoisku, ty m w Stamford, i zamówiłem lody waniliowe. Mała dziewczy nka, która je nakładała, pokazała mi cały sy stem z ty m nalewaniem mieszanki prosto do maszy ny. Przy znaję, że by łem pod wrażeniem. – Miło sły szeć. – Powiedziała jeszcze: „To takie proste, że nawet ja sobie radzę”. – I o to właśnie chodzi. Można je podawać od razu albo klasy cznie, zamrozić na noc – wy jaśniłam z nutą iry tacji w głosie. Nie rozumiałam, do czego zmierza ta rozmowa. Od strony recepcji usły szałam wołanie Isaaca: „Nie, nie, chcę tutaj!”. Jeśli rozbeczałby się na dobre, musiałaby m zadzwonić po naszą pokojówkę i ubłagać ją, żeby po niego przy szła, choć miała wolne. – Sami produkujemy mieszankę i maszy ny, panie May tree – dodałam oschle. – Pracownicy muszą ty lko nacisnąć guzik. – Jaką ilość mieszanki jesteście w stanie wy produkować jednego dnia? – spy tał nieoczekiwanie. – Słucham? – Nerwowo owinęłam sobie sznur od telefonu wokół dłoni. Już miałam powiedzieć, że te dane to na pewno nie jego sprawa, gdy nagle mnie olśniło. Po co może do mnie dzwonić zastępca sekretarza rady i wy py ty wać o wszy stkie szczegóły ? Och, Lillian, pomy ślałam, ty idiotko. – Panie May tree – rzuciłam pośpiesznie – wy produkujemy ty le, żeby starczy ło dla całej armii. – No, no, umie pani robić interesy – zaśmiał się, a potem westchnął ciężko. – Rzecz wy gląda następująco: mamy półtora miliona żołnierzy do wy ży wienia, a liczba ta niebawem dramaty cznie wzrośnie. Naziści to wredne skurczy by ki. Japończy ków trudno nawet nazwać ludźmi. A komuniści może i są naszy mi sojusznikami, ale nie na długo. Musimy działać szy bko. Półtora miliona ludzi. Zaczęłam liczy ć w głowie, zanim jeszcze skończy ł mówić. Jeśli

mieliśmy karmić armię lodami, musieliśmy też wy posaży ć ją w nasze maszy ny. Kontrakt rządowy by łby dla mnie spełnieniem marzeń. – Mój mąż i ja będziemy zaszczy ceni, mogąc służy ć ojczy źnie w każdy możliwy sposób, panie May tree – powiedziałam. – Może pan korzy stać z naszej receptury tak długo, jak będzie potrzebna. Musi pan wiedzieć, że mamy także patent na maszy ny, które wy korzy stujemy. – Dobrze, że pani o ty m mówi. Naprawdę dobrze. – Po drugiej stronie usły szałam delikatne skrobanie. Mężczy zna coś zapisy wał. Chwilę później wrócił do rozmowy. – Rzecz w ty m, proszę pani, że żadna firma w branży nie jest dostatecznie duża, żeby wy posaży ć nas we wszy stko, czego potrzebujemy. Dlatego kontaktujemy się ze wszy stkimi w ty m rejonie. Muldoon, Louis Sherry, Candie. High-Ho, Schrafft. Oczy wiście z wami i jeszcze kilkoma inny mi. Moi ludzie przy gotowali mi listę. Chcieliby śmy złoży ć wam wizy tę. Rozejrzeć się po obiekcie, przekonać się, nad czy m musimy popracować i kogo do tego zatrudnić. Mogliby śmy też zaprosić inny ch, jeśli nie ma pani nic przeciwko. Nieprzy jemne uczucie przesiąknęło mnie na wskroś jak barwnik, który wnika w tkaninę. – Inny ch producentów? – dodałam. – Proszę pani, jest wojna. Wszy stkie ręce na pokład. Z tego, co wiem, High-Ho ma zakład zaraz obok portu w New Jersey, co może by ć ogromny m udogodnieniem. Candie Ice Cream mają fabry kę na wy brzeżu, na Brookly nie. Schrafft w Bostonie. Mówię im to samo, co pani. Musimy rozważy ć każdą możliwość. Udało nam się skrzy knąć do współpracy cały przemy sł motory zacy jny i mamy nadzieję, że w waszy m przy padku będzie tak samo. – Rozumiem – odparłam cicho. – Oczy wiście. – Receptura pani męża może się dla nas okazać darem niebios. Jeśli nie będziemy musieli transportować wszy stkich składników osobno ani zamrażać lodów na czas transportu… – Gwizdnął przeciągle z aprobatą. – Pani mąż może zrobić dla armii więcej niż jakikolwiek człowiek w cały ch dziejach lodziarstwa. Pamiętam, że dzień przed spotkaniem siedziałam w naszej kuchni. Dziobałam widelcem gotowanego ziemniaka. Z radia leciało Moonlight Cocktail Glenna Millera niczy m antidotum na wszy stkie złe wiadomości, które podano chwilę wcześniej. – Powinnam się domy ślić, że jest jakiś haczy k – powiedziałam gorzko do Berta. – Jak wy obrażę sobie ty ch mamzerów łażący ch po naszej fabry ce, po miejscu, które sami zbudowaliśmy … Mimo moich starań firma Candie Ice Cream wciąż się rozwijała. W swojej fortecy na Brookly nie produkowali aż dziesięć różny ch smaków. Sporady cznie widy wałam ziarniste fotografie chłopaków Dinello w magazy nie „Ice Cream Manufacturers’ Gazette” albo w arty kułach prasowy ch o przemy śle. A Bert wpadł na Pasquale’a w Stowarzy szeniu Mleczarzy.

– Czy ten kutafon coś mówił? – py tałam z naciskiem. – Nie by ło czasu. On wchodził, ja wy chodziłem. Dotknął ty lko kapelusza, więc ja zrobiłem to samo. Ty le. W każdy m razie ja ich skutecznie unikałam. Nie chodziłam na branżowe wy darzenia. Zresztą jako niczy m się niewy różniająca kaleka żona przedsiębiorcy rzadko w ogóle otrzy my wałam zaproszenia. Teraz mieliśmy gościć Dinello u siebie, wpuścić ich do naszego biura, posadzić przy naszy m stole, pokazać nasze maszy ny. Ludziom, którzy mnie zdradzili, wy rzucili na ulicę. Tak bardzo chciałam ubłagać Radę Wojenną, żeby ich wy kluczy li. Ale jak miałam to uzasadnić? U wy brzeży Indonezji zatonęło właśnie trzy naście okrętów wojenny ch, a Hitler wy słał pierwszy transport francuskich Ży dów do Niemiec. Nikogo nie obchodziła moja osobista zemsta. Więcej nawet, pomy śleliby, że jestem małostkowa. – Lil, to naprawdę wspaniałe wieści – mówił Bert, sięgając nad stołem i gładząc mnie po ręce. – Wujek Sam nas potrzebuje. Potrzebuje naszy ch lodów. Możemy dołączy ć do inny ch walczący ch i służy ć. Przecież trwa wojna. – No jasne – odparłam nadąsana. Isaac też często mówił w podobny sposób. Na ty m polegał problem. Często, patrząc na sy na, nie widziałam w nim Berta, ale własne znienawidzone i brzy dkie odbicie. – Lil, to Dinello przy chodzą do nas, do naszego zakładu, żeby zobaczy ć nasze lody. My już zwy cięży liśmy. To na nas rządowi zależy najbardziej. – Na tobie – poprawiłam z niezadowoleniem. – To ty jesteś „człowiekiem od lodów”. Odchy lił głowę i spojrzał na mnie pobłażliwie, z uczuciem. – Ty, ja. Ja, ty. Co za różnica, laleczko? Jesteśmy Dunkle czy nie? I w niczy m nie jesteśmy gorsi od Candie. Powinniśmy zostawić przeszłość. Mamy do rozegrania dużo większy ch bitew. – Głaskał mnie po przedramieniu. – Dinello, Candie. To nie oni są naszy m wrogiem. Zmarszczy łam brwi i wstałam gwałtownie, przy kry łam niedbale talerz serwetką i położy łam go z brzękiem na półce w lodówce. Przy stanęłam na chwilę, przy trzy mując się zlewu, wiedząc w głębi duszy, że mój mąż ma rację. Mieliśmy teraz dziecko, poważną firmę, a świat stał na skraju katastrofy. Powinnam by ć mądrzejsza i działać rozsądniej. Poza ty m wy ścig z Candie Ice Cream mnie wy kańczał. Może chłopaki Dinello dojrzeli i uspokoili się z wiekiem, może upodobnili się do dziadków? Otwierały się przed nami nowe możliwości. Wpatry wałam się w smugę rdzy nad odpły wem w zlewie. Nie potrafię powiedzieć, moi mili, czy czułam wtedy gniew, rozczarowanie, czy ulgę. A może coś na kształt nadziei: my wszy scy, wreszcie złączeni. Odetchnęłam głęboko, przesunęłam po czole wilgotny m nadgarstkiem i odwróciłam się do męża.

Przed przy by ciem Orsona May tree Juniora i jego ludzi spędziliśmy całe dwa dni w fabry ce. Bert skrupulatnie oliwił wszy stkie urządzenia i czy ścił maszy ny, aż całe wnętrze zostało wy pucowane na bły sk. Isaac spał na małej kanapie, przy tulony do pluszowego pieska i zabawkowej lokomoty wy, a my przerabialiśmy biuro na salę konferency jną. Powiesiłam na ścianie wielką amery kańską flagę, obok oprawionego w ramki arty kułu z „Ice Cream Manufacturers’ Gazette”. RECEPTURA DUNKLE NA STO DWA! Przy niosłam nawet z domu zdjęcie Isaaca, przebranego za Wujka Sama na Halloween, Biblię, którą dostałam od pani Dinello na bierzmowanie, lornetkę i białą czapkę funkcjonariusza obrony przeciwlotniczej Berta. Pudło pamiątek z wojny. Rozłoży łam te wszy stkie rekwizy ty niedbale na stołach, żeby nie uszły uwagi gości. Im więcej, ty m lepiej – w oczach Amery kanów nie sposób przesadzić z patrioty zmem. Gdy stałam w drzwiach, wy gładzając zagniecenia na nowej sukience, czułam się jak wtedy na Mulberry Street, czekając na Berta z korepety cjami. – Pani Dunkle, dziękujemy za gościnę – powiedział Orson May tree Junior, potrząsając energicznie moją dłonią. By ł to mężczy zna wy soki jak brzoza, o imponującej szopie siwy ch włosów. Ubrany po cy wilnemu w mary narkę i krawat – nie można mu by ło jednak odmówić wojskowego szny tu. Wy prostowane ramiona, poły skująca klamra od paska. Jego męska pewność siebie wy pełniała nasze biuro jak ostry zapach wody po goleniu. Sprawiał wrażenie, jakby w ogóle nie zauważy ł mojej laski i chorej nogi. – Panowie pozwolą, że was przedstawię. Znów wy gładziłam sukienkę i przy witałam się nerwowo z każdy m z osobna. – Witamy w Dunkle. – Przy wołałam na twarzy uśmiech godny Rity Hay worth. – Cieszę się, że znaleźli panowie czas. Zaraz potem przy jechał Dewey Muldoon, właściciel Muldoon’s Ice Cream. Wy glądał dość fircy kowato – włoży ł muchę – a jego czoło lśniło od potu. Przedstawiciel firmy Schrafft od razu pochwalił się, że przy by ł aż z Bostonu. Prezes High-Ho uścisnął Bertowi dłoń, energicznie upy chając do butonierki czerwoną papierową stokrotkę, znak handlowy swego przedsiębiorstwa. Wszy stkie grube ry by branży lodziarskiej zebrały się właśnie w naszej fabry ce. Odwołałam z linii montażowej Sonię, naszą najładniejszą pracownicę, i za parę dolarów kazałam jej krzątać się wokół gości w ny lonowy ch pończochach i z ustami pociągnięty mi czerwoną szminką, z dzbankiem kawy i tacą. Żaden z nich się nie poczęstował. Panował osobliwy nastrój. By liśmy wy brańcami skrzy knięty mi przez Departament Wojny niczy m templariusze. Czuło się dreszczy k emocji, bo zostaliśmy wy różnieni, namaszczeni, ale zarazem by ło nam nieswojo. Czy nadal stanowiliśmy dla siebie konkurencję, czy już wspólnie działającą na rzecz kraju grupę przedsiębiorców? Stawka by ła wy soka. Mężczy źni stali dokoła, pokasłując dy skretnie w stulone

dłonie i rozglądając się niepewnie, maskując niepewność rozmową: „Co wy prawiają ci Jankesi? Wy mienili Holmesa na Hassetta i Moore’a!”. „Przy najmniej mają darmowe bilety dla żołnierzy. Pięć ty sięcy darmowy ch miejsc, to im jeszcze wy jdzie bokiem”. Gdy pomieszczenie się zapełniło, Bert przecisnął się do mnie i położy ł dłoń na moich lędźwiach. – Laleczko… – mruknął cicho. W ty m momencie w drzwiach stanął Rocco Dinello. Oddał Soni płaszcz i kapelusz. Widziałam go na fotografiach w gazetach, ale jego obecność od razu mnie rozdrażniła. Wy glądał bardzo elegancko w trzy częściowy m garniturze z jedwabną poszetką. Jego gęste włosy niemal całkowicie posiwiały, a kościste policzki przestały by ć wy datne. Na twarzy i brzuchu obrósł tłuszczem. Nie by ł krępy, raczej galaretowaty, zachował jednak swój łobuzerski, chłopięcy uśmiech, wy zierający teraz z nadętej japy. Choć się postarzał, energicznie maszerował po biurze, poklepując pozostały ch mężczy zn po plecach, wy mierzając im markowane ciosy i robiąc uniki, a jego złote spinki pobły skiwały w świetle. Przebiegły mnie zimne dreszcze. Stałam wśród gości, udając zainteresowanie, z durny m uśmieszkiem przy klejony m do twarzy. Tak naprawdę my ślałam o tej bestii za moimi plecami. O ty m, jaką wprowadzał przy jazną atmosferę, idąc przez biuro niczy m leniwa trąba powietrzna. „Dewey ! Richard! Koledzy, jak tam interesy w Bostonie? Cześć, Archibaldzie, winszuję kolejnego wnuka”. Jak zwy kle wy dawało się, że ze wszy stkimi jest w komity wie. Poczułam ból, strach, nostalgię, wszy stko naraz. Co mam mu powiedzieć? Wbrew temu, co mówiłam sobie i Bertowi poprzedniego wieczoru, na widok Rocca zareagowałam bardzo emocjonalnie. Przełknęłam ślinę i otarłam usta. Pomy ślałam, że mogliby śmy się po prostu ignorować podczas tego spotkania, obchodząc się szerokim łukiem niczy m w zawiły m tańcu. Tak by łoby najlepiej. Ale nagle Rocco wy rósł przed nami jak spod ziemi. – Kogo my tu mamy ? Albert Dunkle, compadre! Świetnie, że cię widzę. Naprawdę świetnie! – Poklepał Berta po ramieniu, po czy m zrobił krok w ty ł. Na mój widok udał ogromne zdziwienie. – A kto to? Czy to w ogóle możliwe? Zupełnie nie by łam przy gotowana na tak ciepłe powitanie. – Rocco Dinello. Jak się masz? – Ostrożnie wy ciągnęłam do niego dłoń. – Błagam cię, Koniucha. – Patrząc wilkiem, wy sunął dwa palce, wskazując własną pierś. – Wy daje ci się, że z kim masz do czy nienia? Kopę lat! – Rozłoży ł ramiona i zdusił mnie w niedźwiedzim uścisku, po czy m poklepał serdecznie po plecach. Pachniał bry lanty ną, bawełną praną w szary m my dle, słodkim octem i cebulą. Znajoma, wręcz inty mna woń, w której zawierał się cały Rocco, sprawiła, że przez moment zachciało mi się płakać ze wzruszenia.

W końcu mnie puścił i zachwiałam się do ty łu. – E-e, nie tak szy bko! – Znów przy ciągnął mnie do siebie i złoży ł dwa soczy ste buziaki na moich policzkach. – To z pozdrowieniami od rodziny. Próbowałam wy rwać głowę i kolejny pocałunek wy lądował tuż przy moim uchu. – Hahahahahaha! – wy buchnął charaktery sty czny m rwany m śmiechem. – Nic się nie zmieniłaś, Koniuszko! Zaczerwieniłam się po czubki włosów. Poprawiając sukienkę, wy jąkałam: – Proszę, Rocco… Uniósł ręce do góry w ironiczny m wy razie skruchy. – Ach, wy bacz – zarechotał w stronę zebrany ch. – Lillian, zapomniałem. Nie lubi by ć nazy wana Koniuszką. Jest bardzo drażliwa, uważajcie, bo odwali jej palma i powy bija wam wszy stkie okna. Mam rację, Bert? Mój mąż by ł zajęty witaniem się z przedstawicielem Louis Sherry. Rocco zaczął masować mnie bulwiastą dłonią po karku. – Ty lko się zgry wam. Przełamuję lody. Jesteśmy wśród przy jaciół, nie? – Cofnąwszy się o krok, spojrzał na mnie, jakby m by ła partią towaru. – Ciężka praca chy ba dobrze ci robi. Gdzie teraz mieszkasz? By łaś w ogóle na stary ch śmieciach? – Kilka ulic stąd. – Wskazałam głową. Czułam się, jakby ktoś mnie wy batoży ł. – Na Czterdziestej Dziewiątej Alei. Chodzę do pracy spacerem. – Wpatry wałam się w jego twarz. Cały czas widziałam w nim tego chłopca z dawny ch czasów, który śmigał w wodzie jak chy ża ry ba. Staliśmy na środku naszego biura na Hunters Point, ale jednocześnie by liśmy na szkolny m podwórku, wspinaliśmy się na palce i rzucaliśmy kamy ki przez siatkę. Spy chaliśmy się wzajemnie z obitej aksamitem kanapy w zakładzie jego babci w Wielkanoc. Śmialiśmy się, robiąc w kuchni papierowe wachlarze i wty kając je sobie między usta a nos, żeby wy glądały jak wąsy. – Poważnie? Ktoś tu w ogóle mieszka? My ślałem, że to przemy słowa dzielnica. – Odchy lił się na obcasach i rozejrzał po pomieszczeniu. – My mieszkamy w Dy ker Heights. Duży dom oczy wiście. Elegancki. Sporo miejsca do zabawy dla dzieci. Mam czterech sy nów. Niezła gromada. Mój najstarszy, Sal… Koniucha, powinnaś zobaczy ć, jak gra w bejsbol. Mówię ci. Będzie z niego następca Babe’a Rutha. Do tego jest strasznie podobny do mojego tatula. Jakby skórę zdjął. – Zerknął na buty. – Niech spoczy wa w pokoju. Pomy ślałam o Luigim sprzed lat, w ciężkich buciorach i z ubłocony m kilofem w dłoniach. Miałam wrażenie, jakby przeszy ł mnie prąd. „Rocco”. Chy ba oboje mieliśmy szczęście. Dostaliśmy drugą szansę. – A ty ? – spy tał. – Masz dzieci?

– Sy na. – Sięgnęłam po fotografię Isaaca z biurka. – Właśnie skończy ł cztery lata. Chce zostać konduktorem na kolei. – Mhm, podobny do ciebie. – Rocco pokiwał głową. W porównaniu z nim moja rodzina wy dała mi się nagle nijaka. Odstawił fotografię i podszedł do szy by, żeby wy jrzeć na halę produkcy jną. Postukał w szkło kły kciami, jakby chciał sprawdzić jego wy trzy małość. Z dołu dobiegł nas gwałtowny hałas. Bam-bam-bam, łomot mieszalników, klak-klak-klak, klekot taśmy montażowej, dźwięki stłumione przez szy bę. Rocco obserwował uważnie, jak nasza maszy na do butelkowania napełnia każde kolejne naczy nie lodową mieszanką, korkuje je i oznacza naklejką określającą smak, po czy m butelki toczą się dalej po taśmie. – Imponujące. Naprawdę imponujące. Widzę, że nieźle sobie radzicie – dodał, odwracając się do nas. – Chy ba sporo się od nas nauczy liście, co? – Słucham? Rocco uśmiechnął się kącikami ust, ale patrzy ł na mnie groźnie zmrużony mi oczami. – Wy świadczy liśmy wam sporą przy sługę, capisce? Orson May tree ły żką odkorkował z hukiem butelkę z wodą. – Panowie! Mężczy źni zaczęli się hałaśliwie usadzać na krzesłach dokoła. May tree przy siadł z rękami wsparty mi na kolanach i pochy lił się do przodu. – W Teksasie, skąd pochodzę – zaczął – bardzo lubimy owijać wszy stko w bawełnę. Ale trwa wojna, więc pozwolą państwo, że bez zby tnich grzeczności przejdę do rzeczy, to znaczy do zwalczania nazistów, Japońców, Mussolinich i pokazania komunistom, że należy się z nami liczy ć. Z iście wojskową werwą zaczął opowiadać o ty m, o czy m usły szałam przez telefon, ty m razem jednak zagłębiał się w szczegóły : dokładna liczba oddziałów, spodziewane rozkazy, terminy, logisty ka. – Zebrałem was tu dziś dlatego, że wspólnie wierzy my, że dzięki recepturze pana Dunkle’a możemy zaoszczędzić mnóstwo czasu, pieniędzy i wy siłku. Na jego znak Bert nalał mieszankę waniliową do swojej maszy ny, którą przy gotował do prezentacji. Po wciśnięciu guzika maszy na oży ła, zadrgała i wy pluła z siebie kremowy zawijas prosto do małej miseczki. Bert napełnił kolejną i kolejną. Sonia roznosiła porcje wokół stołu, a mężczy źni pożerali wzrokiem i lody, i ją. Spodziewałam się, że inni producenci próbowali już wcześniej Dunkle. Sama sprawdzałam, co oferuje konkurencja. Jednak wszy scy obecni kiwali z aprobatą, jakby jedli je po raz pierwszy. Nasze lody by ły py szne, a oni potrafili to docenić. By łam dumna, lecz po chwili dostrzegłam, że Rocco nie dojadł swojej porcji. Odsunął miseczkę na bok i rozsiadł się na krześle, z założony mi rękami, patrząc na maszy nę Berta.

– Mamy dwa wy jścia – odezwał się znowu May tree, gdy wszy scy ocierali chusteczkami kąciki ust i zapalali papierosy. – Możemy podpisać kontrakt z każdy m z osobna i sami będziecie musieli co miesiąc dostarczać nam hektolitry lodów. Albo pan Dunkle udzieli licencji na uży tkowanie swojej technologii każdemu, kto zaopatruje armię. Będziecie mogli uży wać jej w swoich fabry kach, o ile zostaną do tego przy stosowane. Po sali przebiegł szmer. Zauważy łam ironiczny uśmiech błądzący po twarzy Rocca. – To bardzo wielkoduszne z twojej strony, Albercie – powiedział głośno. Mój mąż wzruszy ł ramionami. – Jesteśmy po tej samej stronie – odparł. – Zróbmy wszy stko, żeby pokonać nieprzy jaciół. – Właśnie, przy jacielu. Trudno się nie zgodzić. – Rocco wy szczerzy ł się obleśnie. Poczułam mdłości. Kiedy wszy scy inni zbierali się do wy jścia, Rocco podszedł do mnie i powiedział cicho: – Twój mężulek zamierza nas wprowadzić w tajniki, tak? – Zarzucił gruby wełniany płaszcz na ramiona i spojrzał na mnie. Wcześniejsza ży czliwość zniknęła bez śladu. – Niektórzy z ty ch facetów są naprawdę pod wrażeniem. Sądzą, że Bert wy świadcza im wielką przy sługę. – Poprawił jeden rękaw, potem drugi. – Ale jeśli o mnie chodzi, uważam, że to minimum, na jakie powinien się zdoby ć. Chy ba nie wiesz, kogo chcesz oszukać. – Patrzy ł mi prosto w oczy. – Wszy stkiego, co umiesz, nauczy łaś się od nas. Powiedzmy więc, że po prostu spłacacie dług wdzięczności. No bo chy ba dowiemy się czegoś nowego, nie? – Trzepnął mnie otwartą dłonią w ramię. Posłałam mu zjadliwe spojrzenie. – No co, Koniucha? – powiedział z uśmiechem. – Gdzie twoje poczucie humoru? Nie widzisz, że się z tobą droczę? Zresztą twój mąż sam to powiedział: jesteśmy teraz po tej samej stronie. Chwy cił kapelusz i odwrócił się na pięcie. – Chciałem wszy stkim podziękować za przy by cie! – Spojrzał na Berta i dotknął kapelusza z przesadną kurtuazją. – I nie mogę się doczekać współpracy z panem, panie Dunkle. Naprawdę nie mogę – dodał obłudnie. Zadzwonił obcasami na metalowy ch schodach i pod osłoną ciemnej wełny rozpły nął się w powietrzu. Gdy ty lko pomieszczenie opustoszało, opadłam bezwładnie na fotel za biurkiem. Maszy ny na dole zostały wy łączone na czas przerwy obiadowej. Cisza wy ludnionej fabry ki dzwoniła w uszach. Dudniło mi w głowie, świat przed moimi oczami drgał. Bert odprowadził wszy stkich na dół, po czy m wrócił, przeskakując po dwa stopnie i pogwizdując na melodię A-tisket, A-tasket. – Co my ślisz, Lil? Chy ba poszło bardzo dobrze? – Przeciął pokój, zanurkował pod stolik, żeby odłączy ć maszy nę, i zaczął owijać sobie kabel wokół dłoni. – Wojskowi i cała reszta, wszy scy

powiedzieli, że są zachwy ceni możliwościami. Nawet ci ze Schraffta. Chy ba bardzo im smakowało. – Chy ba tak. – Więcej nie potrafiłam z siebie wy dukać. – Pan May tree mówi, że bezsprzecznie się odezwą. Uży ł tego słowa: „bezsprzecznie”. – Bert arty kułował wy raźnie każdą sy labę, uśmiechając się. – Poradził, żeby śmy skontaktowali się z prawnikami. Pchnął maszy nę na wózku w stronę windy. Zatrzy mał się przy biurku i czule pocałował mnie w głowę. – Niech pani Preminger włoży to do książki kontaktowej. – Położy ł przede mną wizy tówkę Orsona May tree, z poły skujący m na złoto orłem w górny m rogu. – Zatrzy mał się w hotelu Pennsy lvania do piątku. Ma nadzieję, że uda mu się pchnąć sprawy do przodu jeszcze przed wy jazdem. Chy ba powinniśmy w razie czego przedzwonić do Aarona. Bert zniknął w windzie. Chwilę później usły szałam stukot i zgrzy t kółek na betonowej podłodze piętro niżej. By ł bardzo zadowolony. Ostatni raz widziałam go tak uradowanego po narodzinach Isaaca. To rozry wało mi serce. Chwy ciłam ostrożnie wizy tówkę za rogi, uniosłam ją i odłoży łam z powrotem na podkładkę. Aaron by ł naszy m radcą prawny m. Nie miałam ochoty do niego dzwonić. Oczy wiście wszy stkie zastrzeżenia, klauzule i warunki mogły zostać zapisane w kontrakcie, ale koniec końców by ł to ty lko skrawek papieru. Uznałam, że inni producenci prawdopodobnie będą przestrzegać zapisów. Są ludźmi honoru, są przy zwoici i chcą chronić nasze tajemnice, nawet jeśli sami z nich skorzy stają. Ale nie Rocco Dinello. Dobrze zdawałam sobie z tego sprawę. Sam to powiedział: „Wszy stkiego, co umiesz, nauczy łaś się od nas. Powiedzmy więc, że po prostu spłacacie dług wdzięczności. No bo chy ba dowiemy się czegoś nowego, nie?”. Nie mógł wy razić się jaśniej. Gdy ty lko otrzy mają od nas licencję, zaczną produkować własne lody, wy korzy stując naszą recepturę, zmienioną ty lko nieznacznie, żeby uniknąć konsekwencji prawny ch. Będą sprzedawać kręcone rożki, desery lodowe, koktajle mleczne, powoli wchodząc na nasz teren ze swoimi billboardami i stoiskami. By łam tego pewna. Z drugiej strony wiedziałam, że nie przetrwamy wojny bez kontraktu wojskowego. Przy działy zmniejszały się z dnia na dzień. Amery kanie już zostali pozbawieni gumy i części samochodowy ch. Coraz ciężej by ło też z benzy ną, metalem i surowcami. Jeśli nawet nie zdecy dujemy się udostępnić wojsku naszej technologii, Candie Ice Cream i tak z uśmiechem złożą podpis w odpowiednim miejscu. Tak czy inaczej, oni wy grają, a my poniesiemy klęskę. Bert i ja znów popadniemy w nędzę. A nasz mały sy nek… Podniosłam fotografię Isaaca przebranego za Wujka Sama. Miał krzy wy cy linder wy cięty z kartonu, który sam pokolorował kredkami na wzór amery kańskiej flagi. Pani Preminger

przy kleiła mu do brody watę klejem charaktery zatorskim. Stał uroczy ście wy prostowany, patrząc prosto w obiekty w. Jego pierwsze Halloween. Pierwsze Halloween mojego sy na. Od pierwszego dnia wszy scy się nim zachwy cali. „Och, jakie ma małe paluszki! Jak słodko pachnie mleczkiem! Chciałoby się go zjeść! Może go pani jeszcze potrzy mać, jeśli pani chce, pani Dunkle”. Bert przy jechał do szpitala, przy ciskając do piersi niedorzeczny bukiet przeznaczony ch dla mnie czerwony ch róż, tchnący ch świeżością, pudełko cy gar Prince Hamlet dla lekarzy i czekoladki Whitmana dla pielęgniarek. – Gratulacje, panie Dunkle! – Położne zaczęły wy chodzić ze wszy stkich zakamarków szpitala, ustawiając się w rzędzie jak konie na wy stawie. – Ma pan pięknego sy na. Uśmiechały się szeroko, owijając nogę o nogę i pochy lając się nad ladą w recepcji. – Bardzo jest do pana podobny, kropka w kropkę. Nie wiem, kogo próbowały oszukać. Wy starczy ło raz spojrzeć na mojego sy na, żeby wiedzieć, że wy gląda zupełnie jak jego mama. Ukamienujcie mnie. Inne matki nigdy by się do tego nie przy znały. Ale ja chy ba nie jestem matką taką jak inne. Ten przy pły w bezgranicznej i bezwarunkowej miłości, gdy bierzesz swoje dziecko w ramiona? Nigdy tego nie poczułam. Kochani, doznałam ty lko paniki. Jakby m tonęła. Leżąc na żelazny m szpitalny m łóżku jak wy patroszony wielory b, starałam się przy wołać uśmiech na twarz, nie do końca wchłonięta przez mrok skopolaminowego snu, z genitaliami rozpruty mi i sfastry gowany mi jak rozcięta i wy bebeszona poduszka. Cała ciąża by ła udręką. Czułam się jak wtedy, gdy podróżowałam jako dziecko na pokładzie parowca „SS Amerika”: miałam mdłości, kręciło mi się w głowie, by łam przerażona. Starałam się nie rzucać w oczy ; kalectwo i chodzenie o lasce by ły wy starczający m brzemieniem. Ciąża ty lko pogłębiała moją bezradność. By łam niezdarna i nieporadna. Miałam ogromny żal do mojego nienarodzonego sy na. Wreszcie ze mnie wy szedł i położono mi go na rękach, tę małą kwilącą bułeczkę. Już wtedy wiedział. O moich uczuciach. O ty m, że jestem potworem. Miał ledwie kilka godzin, kilka dni, a wpatry wał się we mnie oskarży cielsko. Z ty mi mały mi ścięgnami, miękkim ciemiączkiem, z nieuformowany mi mięśniami. Wiedział insty nktownie, że nie jest owocem miłości, ale desperacji. Że nie chciałam mieć dziecka, że chciałam ty lko zatrzy mać przy sobie męża. I bardzo mnie za to karał. Godzinami wrzeszczał. Nie chciał ssać piersi. Później raczkował i kulił się za każdy m razem, kiedy wy ciągałam do niego ręce. A teraz? Wpatry wałam się w nieostrą fotografię, na której Isaac miał wy dęte policzki i ściskał w dłoni pluszowego pieska. Poczułam żarliwą, wojowniczą miłość. Mój trudny chłopiec, który nigdy się

nie uśmiechał. Niech mnie szlag, jeśli będzie dorastał w takiej samej biedzie jak ja. Jeśli Rocco Dinello jakimś sposobem zniszczy jego przy szłość, tak jak zniszczy ł moją. Mój sy n skończy studia. Nie da się wy gry źć z interesu. Odziedziczy po nas to, na co zapracowaliśmy. Rozejrzałam się gorączkowo po biurze w poszukiwaniu rozwiązania idealnego jak nasze lody : wy mieszanego, gotowego, czekającego na mnie w butelce. „My śl, Lillian, my śl”. Nie by łam w stanie. Dźwignęłam się i zaczęłam łazić w kółko. Bert wciąż by ł na hali produkcy jnej, rozmawiał teraz z bry gadzistą przy mieszalnikach, prawdopodobnie chwaląc się, że świetnie mu poszło z naszy mi gośćmi. Że nasza przy szłość maluje się w tęczowy ch barwach. Pani Preminger miała przerwę obiadową. Nigdy tego nie robiłam, ale teraz otworzy łam dolną szufladę, odkręciłam małą butelczy nę, którą trzy mała pod podkładką z listą płac, i upiłam niewielki ły k. Whiskey spły nęła mi do przeły ku, ale poczułam ty lko delikatne szczy panie. A jednak sam mój wy stępek rozjaśnił mi umy sł. Popatrzy łam na Biblię od pani Dinello, którą umy ślnie położy łam na widoku. Brzegi kilku stron by ły pomarszczone. Z powodu pośpiechu nie wy ciągnęłam wcześniej ze środka ususzonego bratka ze ślubnego bukietu i zezwolenia na zawarcie małżeństwa oraz kilku pamiątek z czasów pierwszy ch randek. Nagle mnie olśniło. Wy ciągnęłam dokument spomiędzy kartek i z bijący m sercem przebiegłam po nim wzrokiem. Znalazłam to, czego szukałam, dokładnie pośrodku strony. Na my śl o zuchwalstwie, jakiego miałam się dopuścić, ręce zatrzęsły mi się tak bardzo, że ledwie by łam w stanie wy kręcić numer na tarczy telefonu. Połączy łam się z operatorem i poprosiłam o przekierowanie do hotelu Pennsy lvania na Manhattanie. Gdy Orson May tree Junior do mnie oddzwonił, sprawiał wrażenie bardziej zdziwionego, niż się spodziewałam. Sądziłam, że uzna to za zupełnie naturalne, że z powodu wojny coraz częściej interesami mężów kierują żony. Umówiliśmy się na spotkanie. Powiedziałam Bertowi, że idę zapłacić krawcowi na Manhattanie, wsiadłam najpierw w tramwaj, potem w metro i znalazłam się na Trzy dziestej Czwartej. W kawiarni hotelu Pennsy lvania roiło się od rekrutów w wojskowy ch spodniach i czapkach wy mięty ch jak bibułowe koperty. Gładkie stoliki z chromu i laminatu nadawały wnętrzu wy gląd pokładu statku pasażerskiego. Nie licząc dwóch kobiet przy oknie, jedzący ch tosty z wątrobianką, by łam jedy ną kobietą w restauracji. Przy pozostały ch stolikach siedzieli żołnierze pałaszujący ciasto i pijący mleko. Nigdzie nie by ło wolnego miejsca, co ty lko zwiększy ło moje zdenerwowanie. Wy patrzy łam Orsona May tree, który obserwował mnie z drugiego końca sali. Zdąży ł już zająć miejsce w jedny m z boksów w rogu. Miał przed sobą talerz z niedojedzony m kawałkiem ciasta bostońskiego z kremem. Obok czekały jeszcze kawałek jabłecznika z cheddarem i druga szklanka mleka.

– Mam nadzieję, że mi pani wy baczy, panno Lillian. – Podniósł się i energicznie uścisnął mi dłoń. – Kelnerka powiedziała, że z całego menu zostało ty lko kilka porcji i jeśli od razu nie zamówię, zostanie dla pani tost z marmoladą. Z galanterią przy sunął mi krzesło – najwy raźniej insty nktownie wy czuł, że niezby t dobrze sobie radzę z siadaniem na ławkach. Okazało się, że jabłecznik, ser i mleko zamówił dla mnie, nie dla siebie. – Ośmielę się powiedzieć, że zagrałem w ciemno. – Uśmiechnął się, odkrawając kawałeczek swojego ciasta widelcem. – Bardziej mi pani pasowała na wielbicielkę jabłecznika niż ciasta bostońskiego. Nie pomy liłem się? – Ani trochę – odparłam cicho, choć prawdę mówiąc, w ogóle nie miałam apety tu. Uprzejmość, którą mi okazy wał ten mężczy zna, przy prawiała mnie o łzy. Serce waliło mi jak młotem. Przy najmniej, pomy ślałam, nikt w ty m cały m żołnierskim harmidrze mnie nie zauważy, nie usły szy tego, co zaraz powiem. Spojrzałam na Orsona May tree. – Najpierw ciasteczko, a potem interesy ? Mam nadzieję, że nie ma pani nic przeciwko, ale te wszy stkie podróże od fabry ki do fabry ki, spotkania to z jedny m gronem zarządców, to z drugim… Wszy stko to mnie po prostu wy kończy ło. – Pogłaskał swój brzuch, jakby to by ło jakieś zwierzątko. – Wiem, że powinienem uważać. Ale zawsze się okazuje, że głód dopada mnie jeszcze przed kolacją. Kilkoma ruchami dłoni sprzątnął z talerzy ka resztkę ciasta, zeskrobał widelcem ostatnią smużkę kremu, po czy m otarł usta serwetką. – No więc… – Spojrzał na mnie z ży czliwością. Kremowy przy smak go nasy cił i wprawił w dobry humor. Rozparł się na ławce. Przez chwilę nie wiedziałam, co robić. – Proszę pana, my ślę, że jest coś, o czy m powinien pan wiedzieć. – Wbiłam w niego wzrok. – To delikatna sprawa. Nawet mój mąż o niej nie wie. I nie powinien się dowiedzieć. – Posłałam mu uporczy we namolne spojrzenie. Udało mi się przy kuć jego uwagę. – W inny ch okolicznościach nic by m nie mówiła. Amery ka to przecież wolny kraj i każdy może my śleć, co mu się podoba. Ale zważy wszy na to, że jest wojna… Wziąwszy głęboki oddech, ostrożnie wy ciągnęłam ze swojej kopertówki starą popękaną Biblię. Gdy ją otworzy łam, odpadła okładka. Wy jęłam pety cję ze spotkania robotniczego w suterenie na Delancey Street, na który m przed wieloma latami by liśmy z Bertem. Miała pożółkłe krawędzie. Rozprostowałam ją starannie i podałam Orsonowi May tree do przeczy tania. – Cóż to? – spy tał. Z trudem przy sunęłam się bliżej na krześle. Wskazałam nagłówek „Daily Workera” i emblemat przedstawiający sierp i młot, a potem wy drukowany poniżej akapit rozpoczy nający

się słowami „Towarzy sze, my wszy scy niżej podpisani jednoczy my się w” i żądający uwolnienia Sacca i Vanzettiego. – Pety cja – powiedziałam. – Napisana przez Komunisty czną Partię Stanów Zjednoczony ch kilka lat temu, wstawiająca się za dwoma Włochami, którzy popełnili morderstwo. By ło o ty m głośno. Jak ty lko wy powiedziałam te słowa, Orson May tree się wy prostował. – Ach tak? – Ze szczękiem odsunął od siebie pusty talerzy k i wy jął z kieszonki na piersi okulary do czy tania. Gdy podeszła kelnerka, odgonił ją machnięciem ręki. – To nie moje – dodałam pośpiesznie. – To z czasów, gdy by liśmy z Bertem narzeczeństwem. – Przełknęłam ślinę. Czułam, jak rumieniec oblewa mi twarz. Posłałam Orsonowi May tree najpromienniejszy uśmiech, na jaki się zdoby łam. – Doszły mnie słuchy, że jakaś nowa dziewczy na z dzielnicy podwala się do mojego Berta. Nie wiedziałam, jak się nazy wa, poza ty m, że mówili na nią „Czerwona”. My ślałam, że to dlatego, że ma rude włosy. Pewnego wieczoru widziałam, jak wy chodzi, i postanowiłam ją śledzić. Nie mogłam się powstrzy mać. By łam pewna, że idzie na randkę z Bertem. Opowiadając tę zmy śloną history jkę, czułam się jednocześnie sobą i kimś oby m. Słowa te brzmiały naturalnie, spły wały z moich ust jedno po drugim, jak wtedy, gdy w dzieciństwie wy my ślałam różne pioseneczki. – Jednak zamiast tego trafiłam do sutereny. Jak się okazało, „Czerwona” nie spoty kała się z moim Bertem, ty lko prowadziła spotkania polity czne – ciągnęłam. – Ona i jeszcze jakiś mężczy zna zwracali się do wszy stkich per „towarzy szu” i dali zebrany m tę pety cję do podpisania. Gdy ty lko dostałam to w swoje ręce, schowałam do kieszeni płaszcza i wy szłam. Nie miałam pojęcia, co to jest. Chciałam się ty lko dowiedzieć, jak się nazy wa to dziewuszy sko. Wskazałam na pierwsze z brzegu nazwisko na liście. – Violet Bromberger. To ona. „Czerwona”. Dopiero dużo później, proszę pana, gdy przeglądałam jakieś swoje stare papiery, wpadło mi to w ręce po raz drugi. Dopiero wtedy zorientowałam się, kim by ł ten młody mężczy zna, który prowadził spotkanie. Ten, który zwracał się do każdego per towarzy szu i dopominał się uwolnienia anarchistów. Przesunęłam palcem w dół strony i wskazałam podpis. – Rocco Dinello? – odczy tał na głos. – Współwłaściciel Candie Ice Cream Company – rzuciłam ponuro. – Ten sam co na poranny m spotkaniu. – Mówiąc to, czułam, jakby eksplodowały we mnie fajerwerki. – Rozumie pan, by ł współorganizatorem. – Tak się przejęłam ty m kłamstwem, że niemal sama w nie uwierzy łam. Oczami wy obraźni ujrzałam Rocca innego, niż go dotąd zapamiętałam – nie podpierał z drugiej strony ściany zawilgotniałej sutereny na Delancey Street, ale stał przed salą

pełną akty wistów, śmiały, wzorowy działacz ruchu komunisty cznego, w drelichach i roboczej koszuli, i na całe gardło wy krzy kiwał wezwanie do wy mierzenia rewolucy jnej sprawiedliwości. Na twarzy Orsona May tree odmalowało się przerażenie. Otworzy ł leżącą obok aktówkę, przekartkował plik notatek w poszukiwaniu listy nazwisk producentów lodów z Northeast. Trzy razy sprawdził, czy nazwisko zgadza się z podpisem widniejący m pod pety cją. Miał przy sobie także listę obecności z podpisami wszy stkich uczestników porannego spotkania. Położy ł pety cję tuż obok. Najwy raźniej uznał, że podpisy są identy czne, bo wy dawał się wzburzony. – Tak więc, proszę pana – dodałam pośpiesznie – gdy po raz pierwszy usły szałam z pana ust o Candie Company, to nie by łam pewna, czy Rocco Dinello nadal jest jej właścicielem. Uznałam, że powinien pan o ty m wiedzieć, ponieważ produkują przy zwoite lody, choć, muszę przy znać, że stosują metody oszczędzania, które osobiście uważam za nieety czne. Ponieważ ty le się teraz sły szy o szpiegach i „wrogach ukry ty ch w naszy ch szrankach”, o „zagrożeniu komunizmem”… I jeszcze to, co pan powiedział dziś rano: Rosjanie wcale nie są naszy mi sojusznikami… Uznałam, że moim obowiązkiem jest przestrzec pana, bo by ć może chce pan zatrudnić komunistę… – Słusznie pani postąpiła. – Prawdę mówiąc, z początku nie by łam pewna, czy powinnam pokazy wać panu tę listę – powiedziałam z ostentacy jną niechęcią. – Sam pan przecież powiedział, że my, Amery kanie, powinniśmy teraz zapomnieć o wewnętrzny ch podziałach i… – Ależ skąd, proszę pani – odparł stanowczo – postąpiła pani, jak trzeba. To wojna, a nie koktajl party. – Zaczął czy tać uważnie pety cję, trzy mając ją w drżący ch dłoniach. – Wiedziała pani, że w Kalifornii wprowadzono dla nich godzinę policy jną? – Dla komunistów? – Nie, dla Włochów. Muszę wy znać, że gdy widzę takie rzeczy jak to… – Pokręcił głową, twarz mu poczerwieniała. – Jeśli nie ma pani nic przeciwko – otworzy ł teczkę – chciałby m pokazać to Francisowi Biddle’owi. – Prokuratorowi generalnemu? – I Agencji Przesiedleń Wojenny ch. I jeszcze Komisji Diesa. Wie pani, Martin, to znaczy kongresmen Dies, to mój dobry przy jaciel. Dorastał w Beaumont jak ja. Chodziliśmy nawet do tej samej podstawówki. – Mówi pan poważnie? – I on uważa, tak samo zresztą jak ja, że komuchy, anarchiści, włoscy rady kałowie stanowią dla nas poważne zagrożenie. Trzeba ich wy plenić raz na zawsze. To wrodzy nam wy wrotowcy. Spojrzałam na Orsona May tree. Zdziwiłam się, że zareagował tak gwałtownie. Oczy wiście nie przy szło mi do głowy, że mógłby zanieść pety cję do władz w Waszy ngtonie. Nie miałam pojęcia,

czy m jest Agencja Przesiedleń Wojenny ch, ale o Komisji Diesa sły szałam. By ła to komisja zajmująca się z ramienia Kongresu tropieniem komunistów. Czy naprawdę prześwietlą Rocca? Poczułam szok i mdłości, ale, o dziwo, także saty sfakcję. By łam pod wrażeniem własnego spry tu. Spodziewałam się, że pan May tree przejrzy mój drobny fortel i uzna – zgodnie z rzeczy wistością – za rozpaczliwą zagry wkę. Nie przy puszczałam, że ktoś taki da się tak łatwo nabrać, gdy odwołam się do strachu i stereoty pów. Ale przecież nie powinnam by ła się dziwić. W końcu pochodziłam z miasteczka zdziesiątkowanego pogromami. I szczerze mówiąc, choć zdumiała mnie moc sprawcza mojego kłamstwa, odczułam nieoczekiwaną saty sfakcję, że po raz pierwszy znalazłam się po stronie manipulatorów – że po raz pierwszy to ja podżegam do uprzedzeń, zamiast by ć ich ofiarą. Starając się ukry ć zadowolenie, powiedziałam ze skruchą: – Panie May tree, współpraca z Candie Ice Cream Company, którzy właściwie są naszy mi sąsiadami, by łaby nam bardzo na rękę. – Jak na Orchard Street moje oczy wy pełniły się łzami jak na zawołanie. – Ale sam pan powiedział, mamy wojnę. Chcę ty lko zrobić to, co jest najlepsze dla naszej ojczy zny. – Właśnie tak trzeba, proszę pani. – May tree pokiwał głową. – Doceniam pani uczciwość. – Oparł się o krzesło i bacznie mi się przy jrzał, gdy ocierałam łzy, jakby na nowo mnie oceniał. – Ten kraj potrzebuje ludzi pani pokroju – oznajmił, zdejmując okulary i wsuwając je do kieszonki. – Pani Dunkle, nie wiem, jak mam dziękować za szczerość. I czujność. Jeszcze tego samego dnia Bert odebrał telefon od Orsona May tree. Dziesięć dni później miał się stawić w Waszy ngtonie, żeby podpisać sfinalizowane umowy, na mocy który ch firma Dunkle miała realizować rządowe zamówienie. – Nie wspominał przy padkiem, czy z Dinello też podpisują kontrakt? – spy tałam niewinnie. Wzruszy ł ramionami. – Powiedział ty lko, żeby śmy przy prowadzili naszego prawnika. Rano w dniu, w który m Bert miał spotkanie w Waszy ngtonie, zostawiłam Isaaca w żłobku i poszłam do fabry ki. Włoży łam najlepszą garsonkę z gabardy ny i kapelusz z czarną jedwabną różą przy piętą do ronda. Od rzeki wiał wiatr i powietrze przesy cone by ło wilgocią. Światło wschodzącego słońca ześlizgiwało się z chromowany ch ciężarówek chłodni. Mewy zataczały kręgi nad głowami i pohukiwaniem zapowiadały nadejście wiosny. Gdy przechodziłam przez parking, jeden z naszy ch kierowców zawołał: – Pani Dunkle, mógłby m o coś spy tać?! Przy stanęłam. – Nie potrzebuje pani przy padkiem kierowcy ? – Słucham?

– Mój znajomek z Brookly nu – powiedział z zakłopotaniem. – Niezdolny do służby jak ja. By ła plajta. Spojrzałam na niego z zaciekawieniem i pokuśty kałam dalej. Ledwo weszłam do biura i powiesiłam na wieszaku płaszcz oraz arty sty czną kreację, którą miałam na głowie, zadzwonił telefon. – Pani Dunkle – odezwał się znajomy głos. – Mówi Artie Flent z Durkee. – Firma Durkee dostarczała nam kilka rodzajów zapraw do lodów. – Nie chcieliby państwo dostawy dodatkowy ch osiemdziesięciu skrzy nek aromatu waniliowego? – Waniliowego? – Widzę, że nie dotarły do pani najświeższe wieści. Candie Ice Cream Company właśnie ogłosiła bankructwo. Bez uprzedzenia. A ich ostatnie zamówienie jest już na rogatkach. Dzwonię do nich od dwóch dni, ale nikt nie odbiera. Odłoży łam słuchawkę i opadłam ciężko na fotel, kompletnie oszołomiona. Przez chwilę nie wiedziałam, co ze sobą począć. Czy to się dzieje naprawdę? Zadzwoniłam do naszy ch dostawców, mleczarzy, Izby Handlowej, żeby zorientować się, co wiedzą. Usły szałam ty lko, że Candie Ice Cream Company zakończy ła działalność niespodziewanie, z piątku na poniedziałek. – Nieprawdopodobna historia. W jedny m ty godniu ich produkcja idzie pełną parą, a w następny m wielkie trach! – powiedział dostawca papierowy ch kubeczków. – Ale nikomu teraz nie jest lekko, chy ba że produkuje amunicję. Takie czasy. W końcu nasz księgowy powiedział, że sły szał plotki. – Jeśli wierzy ć mojemu człowiekowi na nabrzeżu, to kilku federalny ch przy szło i przejęło zakład z dnia na dzień. Wszy stko skonfiskowali. Całą fabry kę. Bez żadnego powodu. Powiedzieli ty lko, że linia brzegowa jest „obszarem strategiczny m”. O mało nie wy puściłam słuchawki z ręki. Czy to naprawdę się stało? Tak bły skawicznie? Coś musi by ć nie tak! Zdałam sobie sprawę, że dy goczę. Nie potrafiłam określić, co tak naprawdę czuję. Zadowolenie? Mdłości? Wy jrzałam przez okno na halę produkcy jną. Nie by ło jeszcze robotnic w wy krochmalony ch biały ch chustkach i fartuchach; linia montażowa poły skiwała w dole niczy m ogromny srebrny wąż; zamrażarki przemy słowe, wenty latory i kompresory szumiały i warkotały unisono. Na parkingu ostatnia ciężarówka szy kowała się do odjazdu. Pośpiesznie zapukałam w szy bę od strony kierowcy. – Niech mnie pan zawiezie na Red Hook – poleciłam. Ty m razem nie zamierzałam polegać ty lko na czy ichś słowach. Nie bardzo wiedziałam, co zrobię, gdy już znajdę się na miejscu, o ile plotki okażą się prawdą. Czy zniosę poczucie triumfu? Złożę wy razy ubolewania? Powiem im słodkim głosem, że bardzo

mi przy kro, że nie mogliśmy się z Bertem doczekać współpracy. Pomacałam swoją kopertówkę. Miałam książeczkę czekową Dunkle’ów. Może przy najmniej odkupię część sprzętu braci Dinello? By ć może zostanie to poczy tane jako akt wspaniałomy ślności? Nagle pomy ślałam o robotnicach. Zastępy robotnic w chustkach, w czapkach, fartuchach, z menażkami z lunchem, w butach dziurawy ch jak tarcza strzelnicza. Czy je tam zastanę? Zapłakane? Domagające się wy płaty ? Lamentujące: „I jak ja teraz wy karmię rodzinę?”. Co, do cholery, wtedy zrobię? Co w ogóle będę m o g ł a zrobić? Nie potrafiłam znieść tej my śli. Jednak gdy dojechaliśmy na nabrzeże, okazało się, że nie będę musiała robić absolutnie nic. Bramę przed parkingiem fabry ki Candie zamknięto na cztery spusty. Stojący w głębi budy nek z cegły pogrążony by ł w całkowitej ciszy i ciemności. Drzwi garażu spięto łańcuchami. W zacinający m znad rzeki wietrze tańczy ła pojedy ncza papierowa torba; w końcu wpadła w wir suchy ch liści i odpadków przy wiany ch ze śmietnika. Nad porzuconą fabry ką królował znak firmowy przedstawiający czerwono-białą miętówkę-zawijas niczy m pojedy ncze załzawione oko. – Niech pan poczeka – powiedziałam do kierowcy. Siedzieliśmy w tej wy ziębionej ciężarówce, gapiąc się przez szy bę na smętny pejzaż z cegieł. Sądziłam, że za chwilę jednak ktoś się zjawi – może wtoczy się z klekotem jakaś ciężarówka dostawcza? Albo sami Dinello wy siądą z samochodu, z miotłami i kartonami, aby uprzątnąć swoje biura. Na końcu parkingu dostrzegłam męską postać w obszarpany m płaszczu. Upadła na chodnik. Odsunęłam szy bę. – Proszę pana! – zawołałam. Ale wiatr dmuchnął z całej siły i mężczy zna się rozpły nął – najwy raźniej by ł ty lko grą cieni. Przez następną godzinę nic więcej nie mąciło spokoju. Nie dostrzegłam już więcej żadnego ruchu. Może to wielki zbieg okoliczności? Czy naprawdę sama to wszy stko spowodowałam – tak jak sobie poprzy sięgłam trzy naście lat wcześniej jako świeżo upieczona mężatka, ledwie dwudziestojednoletnia, wy rzucona na ulice Nowego Jorku i upokorzona? Tak czy inaczej, by ło po wszy stkim. Stało się. Wpatrując się wtedy w ciemność spowijającą fabry kę, nie czułam nawet cienia saty sfakcji. Ty lko dziwne mrowienie. Raptowne. Okropne. Oczy wiście wiadomość się rozniosła. Ludzie z branży dzwonili przez całe popołudnie, gdy Bert by ł w Waszy ngtonie. Przeważała opinia, że Candie Ice Cream Company po prostu zbankrutowała. Gorliwie przy czy niałam się do rozprzestrzeniania się tej pogłoski. – No cóż – powiedziałam do naszego mleczarza, gdy zasiadłam za biurkiem w gabinecie, zrzuciwszy ze stóp półbuty. – Czekałby nas z Bertem ten sam los, gdy by śmy jakiś czas temu nie przerzucili się na sy rop kukury dziany. W Candie zabrakło po prostu zmy słu do interesów. Wy starczy ło popatrzeć na to, co dzieje się w Europie.

Gdy Bert wrócił nazajutrz wieczorem, w wiaderku z lodem czekała na niego butelka great western. Nie ma powodu, żeby m czy niła sobie wy rzuty – powtarzałam w my ślach. – Laleczko, to by ł nasz wielki dzień. Poluzował krawat i triumfalnie podniósł kieliszek. – Za naszego nowego klienta. Wuja Sama i Departament Wojny ! – zaświergotałam. Bąbelki drapały, paliły mi gardło. Jeszcze raz wniosłam toast. – I za to, że to nas wy brali, a nie Candie. – Dlaczego mieliby śmy wznosić za to toast? – zaprotestował Bert, kręcąc głową. – Dlaczego? A dlaczegóż by nie? – Obróciłam w palcach nóżkę kieliszka, udając nonszalancję. – Coś się stało? – No cóż, najwy raźniej rząd nie ma teraz ochoty robić interesów z Włochami – skwitował ponuro Bert. – Tak? Przez chwilę wpatry wał się uporczy wie w pogrążoną w ciemności ulicę za oknem naszego salonu. Z powodu wojny na wszy stkich ulicach światła by ły przy gaszone. Wrażenie, jakby wróciły czasy latarni gazowy ch. – Lil. – Odwrócił się nagle w moją stronę. – Wiedziałaś, że wszy scy Włosi, którzy nie mają amery kańskiego oby watelstwa, muszą się zarejestrować w urzędzie jako „sojusznicy nieprzy jaciół”? – Co takiego? – Zachichotałam nerwowo. – Bert, przecież to absurd. – Też tak pomy ślałem. Ale wy gląda na to, że to prawda. I jeśłi mają krótkofalówki albo latarki, albo jakąkolwiek posiadłość w pobliżu portu czy oceanu, to wszy stko może zostać skonfiskowane. – Nie, przecież tak nie można! Tak po prostu nie można, Bert. Masz. – Nerwowy m ruchem wzięłam jego kieliszek i dolałam mu szampana. – Trzy ty godnie temu jacy ś klienci u fry zjera rozmawiali o ty m. Mówili, że jeśli jest się „sojusznikiem nieprzy jaciela” i rząd uzna, że nie ma z ciebie żadnego poży tku, mogą cię wy słać do obozu albo z powrotem do Włoch. Powstało coś, co się nazy wa Komisją do spraw Przesiedleń Wojenny ch. Komisja. Sły szałam o niej od Orsona May tree. Poczułam ucisk w klatce piersiowej. – Przestań, jesteśmy przecież w Amery ce, na litość boską. Nie w Niemczech! – Dokładnie to samo powiedziałem. – Dobiegło nas wy cie sy reny, a po ścianie salonu przetoczy ł się snop krwistoczerwonego światła. Jedna kartka, którą podałam w odpowiednie ręce. I ty le. Unikając wzroku Berta, wzięłam ły k szampana i parsknęłam wy muszony m śmiechem. – Nie my ślisz chy ba, że Candie uznano za wroga naszej ojczy zny czy coś równie absurdalnego ty lko dlatego, że są Włochami. No proszę cię, Bert. – Machnęłam dłonią. – Znam

ty ch szmendry ków od dawna. – Sięgnęłam po butelkę i znowu sobie dolałam. – Wierz mi, na pewno by ło tak, że ci z Rady Wojennej się zorientowali, że słabo prowadzą swój interes, i zwy czajnie uznali, że nie chcą wy rzucać pieniędzy w błoto. – Pewnie tak – skwitował Bert smutno. – Ale dziś wieczór świętujemy nasz sukces. – Oczy wiście, laleczko. Masz rację. Dobrze by ć z powrotem w domu. – Ścisnął mnie za udo, podniósł swój kieliszek i delikatnie przy tknął go do mojego. – Za dobre wieści. Upiłam ły k szampana, potem jeszcze jeden i przy mknęłam powieki. Cały dzień czekałam, aż poczuję przy pły w ulgi i uniesienia – obłoki na niebie się rozstąpią i niczy m smuga słonecznego światła spły nie na nas obfity strumień triumfu. Ale nie mogłam przestać my śleć o wizy cie w Red Hook. Wciąż miałam przed oczami samotny cień mężczy zny upadającego w ciemnościach. To ty lko przy widzenie, prawda? Oczami wy obraźni ujrzałam postaci pana i pani Dinello – on ze swoim smutny m posiwiały m wąsem, ze skromny m wózeczkiem terkoczący m po kocich łbach, żałosny m głosem wy śpiewujący arie operowe; ona – w siatce na włosach, z jastrzębim wzrokiem, spocona, pachnąca wodą różaną, razem obracamy korbą maszy ny do lodów w zawilgoconej kuchni. Zrobiliśmy z ciebie zuch dziewczy nę, ninella, capisce? A potem z jakiegoś powodu pomy ślałam o Roccu, mały m i kościsty m, łkający m i wtulający m się po śmierci matki w moje ramiona, i o ty m, jak jeszcze ty dzień wcześniej stał w mojej fabry ce, kiwając się na piętach, chwaląc się, że jego sy n wspaniale gra w bejsbol. By łam pewna, że rząd Stanów Zjednoczony ch go nie deportował. Dobrze pamiętam dzień, w który m wszy scy otrzy mali amery kańskie oby watelstwo – poszliśmy razem do urzędu, uroczy ście, z podniesiony mi rękoma, stanęliśmy pod amery kańską flagą. Potem uczciliśmy to, objadając się sfogiatelli i rhumbaba. Ale Cannoletti? I pracownicy fabry ki? Czy stłoczono ich na parowcu i odesłano do Neapolu i Palermo? Gwałtownie potrząsnęłam głową, żeby pozby ć się ty ch my śli. Przy ciskając dłoń do serca, wy recy towałam słowa, które nieustannie sobie powtarzałam niczy m modlitwy różańcowe: po prostu zrobiłam to, co musiałam. Zabezpieczy łam nasz by t. Ochroniłam nasz interes. Ochroniłam mojego sy na. Każdy w mojej sy tuacji postąpiłby tak samo. Po chwili migotanie przedsionków ustało. Sięgnęłam po butelkę great western. Ale okazało się, że jest pusta. W roku 1945 w Fort Bragg i Fort Dix objadano się już Lodami Dunkle. Na tankowcach pły nący ch po Pacy fiku. W barach wojskowy ch w środkowej Anglii i szpitalach ewakuacy jny ch we Francji. Bert bowiem zgodził się bez szemrania, moi mili, wy pełnić warunki umów rządowy ch z zy skiem zaledwie kilku marny ch centów na dolarze. Gdy pokazał mi sumy wy negocjowane

z Departamentem Wojny, my ślałam, że dostanę zawału. – Bert, jak mogłeś przy stać na takie grosze? Prawie nic nie zarobimy ! Bupkis z ciebie! – krzy czałam, przy kładając palce do skroni. – Przedsiębiorcy latami starają się o rządowe umowy ! Powinniśmy się w końcu wzbogacić! – Tak po prostu wy szło – powiedział cicho. – My ślałam, że będziesz ze mnie dumna. Nie chcę, żeby śmy dorabiali się w ten sposób. Nie na naszy ch chłopcach, którzy giną, walcząc z Hitlerem. Nie na wojnie. Tak więc chociaż mój mąż by ł właścicielem prestiżowej firmy produkującej lody – z rządowy m kontraktem, który miał przy nieść kokosy – to wiodło mi się niewiele lepiej niż moim sąsiadkom telefonistkom. Spawaczkom. Robotnicom na linii montażowej w Premco Industrial Tool & Die. Miasto kobiet. Oto czy m stała się fabry ka Dunkle’ów. I nasz apartamentowiec przy Czterdziestej Dziewiątej też. Gdy mężczy źni pojechali na wojnę, ich matki, siostry, szwagierki i córki zamieszkały razem, żeby zaoszczędzić na opłatach, pomagać sobie w wy chowy waniu dzieci i dzielić się kartkami na ży wność. W budy nku zapanowała wy perfumowana i plotkarska atmosfera pensjonatu dla dziewcząt. Każdego poranka po kory tarzach rozlegały się przy tłumione głosy zapowiadające Amanda of Honeymoon Hill i nagrania Franka Sinatry, dziewczęce piski: „Mówiłam ci przecież”, i zbolałe „Prawie ją miałam”. Na sznurkach do bielizny powiewały rzędy jasnoróżowy ch pantalonów, gorsetów o barwie murarskiego kitu i tanich cy try nowożółty ch koszul nocny ch niczy m flagi rzeczy pospolitej babskiej. Ponieważ mieliśmy mieszkanie na parterze, wy chodzące na ogród, niebawem przy zwy czaiłam się do widoku sąsiadów drepczący ch w tę i z powrotem z krzaczkami pomidorów i noży cami. W końcu, gdy zaczęły mnie postrzegać jako zwy kłą sąsiadkę, łomotały w kuchenne okno i wpraszały się do środka. Henrietta Mueller, która mieszkała bezpośrednio nad nami, często rozsiadała się przy moim stole i częstowała się kawą i ciastem. „Co tam sły chać, lodowa lady ?” – rzucała chrapliwy m głosem, po czy m zapalała papierosa i wrzeszczała na sy na: „Otto, przestań bić siostrę i idź się pobawić z Isaakiem!”. Henrietta spała w jedny m łóżku z teściową w mieszkaniu 2c i prawdopodobnie z tej to właśnie przy czy ny, jak ty lko nadarzy ła się okazja, przesiady wała u mnie. Jej mąż Walter służy ł wcześniej na fregacie u wy brzeży Labradoru, przechwy tując meldunki Niemców. Teraz przeniesiono go na Filipiny. Paradoksalnie, w ty ch wszy stkich śmichach i chichach, gwarze i zamieszaniu, by ło coś kojącego, co przy pominało mi atmosferę panującą w kamienicach. Jednak gdy zjawiał się listonosz jak co dzień, niemal sły chać by ło zbiorowe wstrzy manie oddechów. Kobiety zbierały się na schodkach w ciszy i z niepokojem patrzy ły na te, które otrzy mały listy. Najpierw czy tały je w milczeniu, a potem najważniejsze fragmenty na głos.

– Mój Herbert leży w szpitalu polowy m w Liège. Pisze tak: „Bardzo Ci dziękuję za te karty do gry, Estelle. Odłoży łem dla nas niewielką sumkę, ogry wając pozostały ch w pokera, a pielęgniarki uczą mnie mówić po francusku”. – Posłuchajcie tego, posłuchajcie tego: „Kochana Betty, tęsknię za Tobą tak bardzo, że stworzy łem własną konstelację na niebie i nazwałem ją Twoim imieniem. Teraz gdy spojrzę w nocy w górę, widzę, jak Twoja twarz migocze do mnie na niebie”. – „Najdroższa Marj. Mam nogę w gipsie. Ty lko proszę, nie martw się. Ucałuj ode mnie dziewczy nki i podziękuj za ry sunek. Powiedz Tommy ’emu, żeby nie trzy mał kija za wy soko, gdy bierze zamach…”. Bert nie by ł na froncie. Ubrany w kombinezon wy wijał kluczem nasadowy m w bazie lotniczej. Prowadził własną wojnę z faszy stami, na swój sposób. W ramach wojskowego kontraktu jeździł od jednego zakładu produkcy jnego do drugiego – w Michigan, na Flory dzie, w Teksasie – modernizując i adaptując nasze automaty do lodów, a potem do placówek mary narki i do baz wojskowy ch, żeby uczy ć żołnierzy, jak się nimi posługiwać. Gdy zaczęło brakować mechaników wojskowy ch, otrzy mał specjalne pozwolenie i wy szkolił się w naprawie czołgów, jeepów, a nawet samolotów. Zanim wy słano go na „barkę z lodami”, jeździł od bazy do bazy jako lodziarz i mechanik w jednej osobie. Gdy w 1942 roku rząd nawiązał z nami kontakt, do wy karmienia by ło półtora miliona żołnierzy. Przed końcem roku 1945 ich liczba wzrosła do szesnastu milionów. Dostarczenie im należnej porcji lodów by ło teraz głównie moim zadaniem. To ja nadzorowałam wszy stkie transakcje firmy Dunkle, koordy nowałam produkcję, transport i dostawy. W niektóre dni czułam się, jakby m by ła jedną z maszy n naszej linii produkcy jnej. Osobą, która najbardziej mnie wtedy w ty m wszy stkim wspierała, by ła pani Preminger – sekretarka doskonała: skuteczna i wy zby ta senty mentów. Codziennie wkładała tę samą spódnicę z wełny czesankowej i stosowne buty. Ilekroć nasz służący przy woził Isaaca ze szkoły, zajmowała się nim, by nie zawracał mi głowy, karmiąc go żelkami i dając mu do zabawy swoje bezcenne przy ciski do papieru w kształcie kotów. Podobnie jak ja prowadziła notes, w który m skwapliwie zapisy wała każdego wy danego centa, („Daily News” – pięć centów, motek włóczki – dwanaście centów, lokata w banku – cztery dolary ), co szczerze doceniałam. Jedy na jej wada polegała na ty m, że potajemnie grała na wy ścigach konny ch. Często w przerwie na lunch zastawałam ją przy garbioną nad telefonem w magazy nku, szepczącą do słuchawki: „Trzy na Tallulah Bankhead. Pięć na Plater’s Punch i jeden na Okey Dokey ”. Rozłączy wszy się, posy łała mi ckliwe spojrzenie: „Mój siostrzeniec, proszę pani, znowu dostał puchliny, biedne dziecko”. Pani Preminger paliła także wąziutkie cuchnące cy gara zawinięte w ciemną bibułkę, które kupował dla niej na czarny m ry nku jej mąż, zwany przez nią Reliktem. Przy nosił jej bukiety

czerwony ch goździków – choć by li w separacji – pojawiał się i znikał. Ponieważ by ła ode mnie starsza o co najmniej piętnaście lat, patrzy łam na nią jak na równą sobie. Weszło nam w krew wy pijanie wieczorami po pracy jednego czy dwóch koktajli zmieszany ch z pierwszorzędną whiskey, którą udawało się zdoby ć Reliktowi. Wy dawało mi się, że mam tak dobrze, jak dobrze może mieć kobieta w czasie wojny, jednak gdy sły szałam, jak moje sąsiadki rozczulają się nad listami od swoich mężów, stawałam się strasznie przy bita. Bert oczy wiście nigdy nie przy słał mi niczego poza pocztówką – małe prostokąty z ząbkowany mi brzegami i przy mglony mi pastelowy mi widoczkami przedstawiający mi Galveston, Tallahassee i Garden City. Na odwrocie wy malowy wał uśmiechnięte buźki, serduszka, „x” i „o”. Podpisy wał się „Bert” swoimi kulfonami przy pominający mi bazgroły ze szkolny ch zeszy tów. Gdy na nie patrzy łam, ogarniały mnie wątpliwości. Frustracja. I tęsknota. Och, starał się, ten mój mąż. Od czasu do czasu udało mu się nawet zadzwonić. Ale te zamiejscowe rozmowy telefoniczne pozostawiały ten sam niedosy t. „Mam ty lko kilka minut, laleczko! – krzy czał do słuchawki zagłuszany gwizdami i szumami. – Powiedz Isaacowi, że go kocham!”. Choć wiedziałam, że mój mąż nie potrafi pisać, narastał we mnie żal. Ta „niepiśmienność” by ła mu na rękę. To, co wcześniej zwy czajnie mnie zasmucało, zaczęłam teraz postrzegać jako narzędzie, który m się posługuje jak jedny m ze swoich mechaniczny ch kluczy. Mógł cieszy ć się wojną nieobarczony obowiązkiem zdawania relacji, nieskrępowany widmem oddanej żony i dziecka czekający ch na niego w domu. Oczy wiście jak ty lko nachodziły mnie takie my śli, czułam potworne poczucie winy – jest przecież na wojnie! Jednak w chwilach największej paniki, gdy wpatry wałam się w sufit naszej sy pialni, rodziły się we mnie najstraszliwsze obawy, jakie ty lko mogą narodzić się w głowie kobiety : widziałam Berta w jego zawadiackim mundurze, jak odsuwa palcami delikatną jak piórko halkę kelnerki roznoszącej koktajle, odpina jej podwiązki z sieci haczy ków. Kobiety w tanich portowy ch knajpach uwodzicielsko obry sowują palcem brzeg szklaneczki z martini, a Bert puszcza do nich oko. „Naprawdę? – z fałszy wą skromnością chichocze chórzy stka ze służb pomocniczy ch. – Wziąłeś sobie za żonę kalekę?”. Ich twarze dzieli zaledwie oddech, gdy wierzchem dłoni muska jej poły skujące kremowe nogi. – Twój Bert nie pisze zby t dużo, prawda? – stwierdziła Henrietta pewnego popołudnia, gdy wszy stkie zebrały śmy się na schodach. Poczułam, że szty wnieje mi kark. – Oczy wiście, że pisze – odparowałam cierpko. Nagle poczułam na sobie wzrok sąsiadek – wszy stkie oprócz mnie trzy mały w rękach bibułkowe listy nadane pocztą lotniczą. – Po prostu adresuje listy na nasze biuro. Nazajutrz wieczorem, jak ty lko pani Preminger poszła do domu, zasiadłam do jej

underwooda. „Najdroższa Lil – wy stukałam – bardzo Cię kocham. Towarzy szy sz mi wszędzie, gdzie chodzę. Wiem, że jesteś wspaniałą kobietą, by strą i inteligentną. I jesteś piękna, laleczko, na swój bardzo szczególny sposób. Okropnie za Tobą tęsknię”. Wy ciągając kartkę z maszy ny, zdałam sobie sprawę, że szlocham. Gdy mój własny list wy słany pocztą lotniczą dotarł na Czterdziestą Dziewiątą Aleję, zamachałam nim nad głową, zanim jeszcze kobiety zeszły się na dół. Starannie zakry łam kciukiem stempel pocztowy. – Patrzcie! – zawołałam, rozdzierając kopertę. – „Najdroższa Lil – zaczęłam czy tać, ale głos mi się załamał. – Dzisiaj w Teksasie mamy prawie czterdzieści stopni w cieniu. Mimo to w oparach upału i wśród kwiatów magnolii my ślę ty lko o Tobie”. Przez całą wojnę mój mąż słał do mnie najczulsze i najwy lewniejsze listy, który ch fragmenty z ochotą czy tałam moim sąsiadkom. Często wtedy po moich policzkach spły wały łzy. Pewnej soboty Bert zadzwonił z Delaware. – Lil, tak się cieszę, że udało mi się z tobą połączy ć! – przekrzy kiwał szumy na linii. – Laleczko, wy sy łają mnie. – Wy sy łają? Co to znaczy „wy sy łają”? – Odkomenderowali mnie na specjalną barkę. Jest na niej jedna z maszy n, które zaprojektowałem. Największa, jaką kiedy kolwiek zbudowano. Miał pojechać pewien człowiek, którego szkoliłem. Ostatniego dnia swojej przepustki wdał się w bójkę w barze. Wy lądował w szpitalu ze wstrząsem mózgu i przebitą śledzioną. Więc muszę go zastąpić. – Na barkę? Wy sy łają cię na barkę? Bert, czy oni w ogóle mają do tego prawo? – To barka z lodami, Lil. O piątej zero zero wy ruszam do Kalifornii. – A potem gdzie? – Chciałby m to wiedzieć, Lil. „Miejsce przeznaczenia objęte tajemnicą wojskową”. Ściśle tajne. Mówił to z dumą, ale we mnie narastała panika. A co ze mną? Co z Isaakiem? I z naszą firmą? Nie może tak po prostu wy jechać z kraju! – Skąd będę wiedziała, gdzie jesteś? I czy wszy stko z tobą w porządku? – Proszę, Lil. Nie martw się. Ta barka to bardziej jak pirs. Trzeba ją holować. Więc wątpię, żeby śmy daleko wy pły nęli. – Oby nie. – Pirsy z definicji muszą by ć gdzieś zacumowane. – Będziesz mógł przy najmniej dzwonić? Nastąpiła chwila milczenia. – N-n-nie wiem.

– Nie możesz tak po prostu siedzieć sobie na jakimś pirsie, a ja nie będę miała z tobą kontaktu, Bert. A jeśli coś ci się stanie? Albo coś się stanie z naszą firmą? Albo z naszy m sy nem? Skoro nie możesz dzwonić, będziesz musiał do mnie pisać. Henrietta cały czas dostaje listy. Wszy stkie kobiety dostają. A w fabry ce dziewczy ny o niczy m inny m nie mówią. – L-l-lil, proszę, przecież mnie znasz – powiedział smutno. – I tak nie jest lekko, niektóre tutejsze chłopaki wołają na mnie „Ży dek od lodów”. Poza ty m każą mi robić wszy stko związane z maszy nami. Nie ty lko lody. Muszę to jakoś pociągnąć, Lil. Ze wszy stkim trzeba się tak uwijać. I tak dużo osób wy świadcza mi drobne przy sługi. Nie mogę tak po prostu… – Proszę cię, Bert! Dość już tej twojej dumy, meszugene! – L-l-lil… – To nie w porządku, sły szy sz? Zostawiasz mnie z ty mi wszy stkimi obowiązkami, z ty mi okropny mi umowami i z sy nem płaczący m za tatą dzień i noc. I nie potrafisz znaleźć nikogo, żeby pomógł ci napisać list? – By łam rozdy gotana. – Dobra. Jedź. Jedź sobie. Zostaw mnie kompletnie samą i odpły ń sobie nie wiadomo gdzie i po co tą swoją cholerną barką! Rzuciłam słuchawkę, podniosłam imbry k z kawą i cisnęłam nim z hukiem do zlewu. Otworzy łam drzwiczki zamrażarki i zamknęłam je z trzaskiem. – Mama?! – zajęczał Isaac z salonu. Odkręciłam kran i z wściekłością zaczęłam my ć talerze po śniadaniu, upy chając je bez spłukiwania na suszarce. Nie wiedziałam, co ze sobą zrobić. – Nie może dać jakiemuś chłopakowi ćwierćdolarówki? Choćby raz? Żeby napisał do mnie cholerny list?! – krzy czałam do czterech ścian. – Czy wszy stko muszę tu robić sama?! I jeszcze to „miejsce przeznaczenia objęte tajemnicą służbową”. Objęte tajemnicą, co to, u licha, niby znaczy ? I wtedy sobie przy pomniałam. Pani Tilden z trzeciego piętra. Jej sy na też wy słano wiosną do miejsca objętego tajemnicą służbową. By ł oficerem łączności. Ósmego czerwca zginął podczas inwazji na Normandię. Nagle zaczął mi ciąży ć w rękach metalowy koszy czek od kawiarki. Jeśli wy sy łają go w bezpieczne miejsce, to dlaczego utrzy mują to w tajemnicy ? Ogarnęło mnie straszliwe przeczucie. Barka wy wraca się do góry dnem, wzburzony ocean poły ka Berta. Ujrzałam to wy raźnie. Los odbierze mi męża, karząc mnie za wszy stkie moje grzechy. Musiałam coś zrobić. Chwy ciłam słuchawkę i spróbowałam połączy ć się z Dover Airfield, ale nikt nie odbierał. Zostawiłam Isaaca u Henrietty i pędem pognałam do fabry ki. Całą gotówkę, jaką mieliśmy na stanie – cztery sta dolarów – wepchnęłam do swojej kopertówki. Dover leżało prawie trzy sta kilometrów dalej. By ło już popołudnie. Jak się okazało, jedy ny autobus tego dnia już odjechał,

podobnie jak pociąg. W końcu zadzwoniłam do pani Preminger. – Potrzebuję samochodu i kierowcy – powiedziałam na wy dechu. – Czy Relikt może wezwać któregoś ze swoich ludzi? Samochody. Taksówki. Kierowcy. Trudno sobie teraz wy obrazić, moi mili, ale w czasie wojny to by ła kontrabanda. W Europie na czarny m ry nku kupowało się pończochy. Czekoladki. Francuskie wino. W Stanach głównie „czarną benzy nę”, jak mówiono. Jeżdżenie dla przy jemności by ło zakazane. Narzucono ograniczenie prędkości do pięćdziesięciu kilometrów na godzinę. Ludzie dostawali przy dział paliwa zależnie od wy kony wanej pracy i od tego, jak bardzo by ła im potrzebna. Gdy by m nawet poprosiła jednego z kierowców naszej firmy, żeby zawiózł mnie do Dover, to i tak benzy ny starczy łoby nam zaledwie do New Jersey. A ciężarówki chłodnie piły paliwo jak smoki. Ale jak się okazało, pewien znajomy znajomego Relikta dowiedział się, że jakiejś bazie w Williamsburgu skończy ło się pieczy wo. „Benzy nowi macherzy ”, którzy gromadzili kartki na benzy nę – te prawdziwe i te podrabiane – dy sponowali niewielką floty llą samochodów i ciężarówek z rozregulowany mi wskaźnikami. Auta te wy poży czali lub wozili nimi klientów jako pry watni szoferzy – po nieboty czny ch cenach, jak przestrzegła mnie pani Preminger. Ale to ty lko tacy macherzy potrafili zorganizować benzy nę, samochód i kierowcę – na trzy stukilometrową trasę – w weekend, z zaledwie kilkugodzinny m wy przedzeniem. Wy siadłam z tramwaju na Flushing Avenue i udałam się we wskazany m kierunku, do piekarni Starlite. Neonowy szy ld by ł zgaszony, a metalowe rolety – zaciągnięte. Śmierdziało jak w spalarni. Z ty łu znajdowały się otwarte wgniecione metalowe drzwi. Ze środka dochodziły chrapliwe, ostre głosy mężczy zn, śmiechy i radio. G.I. Jive Louisa Jordana – hit z poprzedniego roku. Mężczy źni najpierw usły szeli stukot mojej laski, a dopiero potem mnie zobaczy li. – O co chodzi? – W wejściu stanął facet w podkoszulku i spodniach na szelkach. W głębi dostrzegłam stoliki, na nich karty do gry, a na podłodze butelki po piwie. Mężczy zna miał zsunięte na środek nosa przy mglone okulary w gruby ch oprawkach. – Przy chodzę od pana Premingera – odparłam. – Powiedział, żeby m spy tała o Miltona, Ezrę albo Hanka. Mężczy zna otaksował wzrokiem moją laskę i sukienkę. – Zgadza się. To pani jest ta, co to potrzebuje podwózki do Delaware. Niech pani uważa pod nogi. – Ruchem ręki wskazał, żeby śmy przeszli przez próg do małej sieni między kuchnią a ty lny mi drzwiami. Zatrzy mał się. Najwy raźniej nie trzeba by ło iść dalej. Poczułam na sobie spojrzenia pozostały ch mężczy zn siedzący ch w kuchni; wciąż grali w karty. Nikt nie wstał, żeby się ze mną przy witać – najwy raźniej nie by łam wy starczająco ładna, żeby dostąpić tego zaszczy tu. Wewnątrz by ło duszno, mrocznie i obskurnie, a mężczy źni wy dzielali kwaśną woń

podeszły ch lat i papierosów. Znowu przy pomniały mi się kamienice, dawne niebezpieczeństwa lat dziecięcy ch. Nie by ło to miejsce, w który m chciałaby m się znaleźć. – Mówi pani, że to pilne? – Palcem upaprany m smarem mężczy zna podsunął sobie okulary wy żej i zmruży ł oczy. Skinęłam głową. – Powiedział pani, ile to będzie kosztować? Zastanawiałam się, czy nie podać kwoty niższej od tej, którą określił Relikt. Ale gdy człowiek chce się targować, musi by ć gotowy na to, że odejdzie z kwitkiem. A ja nie mogłam tak ry zy kować, moi mili. – Sto pięćdziesiąt – wy mamrotałam. Mężczy zna przy taknął ruchem głowy. – Plus dwadzieścia za benzy nę. – Plus dwadzieścia. – Poklepałam swoją kopertówkę. Poprowadził mnie do kuchni. – Hank, Ezra! – zawołał. – Przy szła wasza klientka. Który z was, nierobów, ma u mnie większy dług? Mężczy źni zachichotali ponuro. – Bailey spłukał się prawie do gaci! – ry knął który ś. – Daj mi jeszcze minutę, do cholery ! – Daj mu. W puli jest już siedemdziesiąt. W przy ciemniony m świetle ktoś wy stukiwał na butelce po piwie ry tm melodii z radia. Przy cisnęłam torebkę do piersi. – Panowie, ta dama ma pilną sprawę. – Już dobrze, dobrze, Milt. Ty lko się odpry skam. Jeden z mężczy zn odsunął się na krześle ze zgrzy tem. – Oj, gewałt! Znam cię! – zawołał. – Skądś cię znam. Mężczy zna stanął na równe nogi i oskarży cielsko wskazał mnie palcem. – Znam cię! – krzy czał. Skupiłam się z cały ch sił i nagle sobie przy pomniałam. E. Ezra. E. Lazarre. Właściciel lombardu, do którego poszliśmy z Bertem przed laty. Ten, któremu wcisnęliśmy lipne zegarki. To on. Na pewno. Choć się postarzał i skurczy ł, nie zniknął z czarnego ry nku. Oczy wiście. Ależ ze mnie idiotka! Od razu mnie rozpoznał. Brzy dula z chromą nogą. Nie kręciło się tam wiele takich jak ja. Rzucałam się w oczy jak spuchnięty palec. – Znam cię! – wrzasnął. Wciągnęłam policzki i odwróciłam wzrok.

– Nie, na pewno się nie znamy – powiedziałam z łomoczący m dziko sercem. – To niemożliwe. – Próbowałam wy my ślić jakąś sensowną bajeczkę, coś, żeby wy plątać się z tej sy tuacji jak najszy bciej. – Proszę. Zapłacę podwójnie. – Zaczęłam walczy ć z zamkiem torebki. – Czy możemy już jechać? Okropnie się śpieszę. Mój mąż wy jeżdża jutro na front. Liczy łam na to, że prezentując się jako żona żołnierza, ukażę im się w łagodniejszy m i sy mpaty czniejszy m świetle. Mężczy zna obszedł mnie dookoła, bacznie wpatrując mi się w twarz. – Pani mąż? – wy sy czał. By ł tak blisko, że czułam jego gorący oddech, jego zwierzęcą obecność. Gdy wy ciągnął rękę, żeby złapać mnie za podbródek, odchy liłam głowę. – Masz rację. To niemożliwe, by ś mnie znała. Jesteś za młoda – rzucił ze zdumieniem w głosie. – A jednak cię znam. Tilli? I właśnie wtedy ujrzałam tę znajomą twarz niczy m ducha z przeszłości, teraz pełniejszą i bledszą w półświetle, załzawione i zszarzałe oczy. Postarzały kombinator. Owszem, znał mnie jak mało kto. To nie by ł E. Lazarre. To by ł mój ojciec.

Rozdział 10

P

o dziś dzień, moi mili, nie pamiętam, jak koń Salvatore’a Dinello mnie stratował, gruchocząc

mi nogi, żebra i miednicę na bruku na Lower East Side. Taka trauma, takie koszmarne przeży cie najwy raźniej może, jak rozumiem, wy mazać wszelkie wspomnienia jak gąbka. Tak samo nie pamiętam, jak wsiadłam, cała w napięciu, do brązowego desoto, który m ojciec pędził na złamanie karku – o ile można tak powiedzieć o czy mś, co rozwija prędkość pięćdziesięciu kilometrów na godzinę – Canal Street w kierunku Holland Tunnel. – No tak – westchnął – kawał czasu, co? – Prowadził jedną ręką, a drugą przerzucił niedbale przez zagłówek mojego fotela. Wciąż na mnie zerkał, upewniając się, czy naprawdę siedzę obok. Wy dawał mi się tęższy, a podbródek jakby mu obwisł. Jego przerzedzone włosy prawie całkiem straciły miedziany odcień. Zaczesy wał je do ty łu na pomadę, jak wszy scy starsi mężczy źni. Chy ba miał też sztuczne zęby. Ale mimo sześćdziesiątki na karku wciąż by ł na swój szczególny sposób piękny, trochę jak pies. – Mój Boże… – Pokręcił głową. – Jesteś do niej tak podobna. To musi by ć baszert. Baszert w jidy sz oznacza „przeznaczenie”. Teraz ojciec mówił do mnie po angielsku. Oboje rozmawialiśmy w ty m języ ku od ponad trzy dziestu lat, ale po raz pierwszy między sobą. – No proszę, proszę, Malka. – Zagwizdał przeciągle z niedowierzaniem. – Już taka dorosła. Nie wiedziałam, czy jest z tego powodu zadowolony. – Teraz nazy wam się Lillian – odparłam cicho. – Pani Lillian Dunkle. – No, no! I jak się pani wiedzie, pani Lillian Dunkle? Ja z kolei uży wam nazwiska Hank Bailey. – Zatrzy maliśmy się na czerwony m świetle. Niezgrabnie wy ciągnął do mnie rękę, a ja jeszcze niezdarniej ją uścisnęłam. Nie miałam pojęcia, jak powinnam się zachowy wać. Jakaś część mnie pragnęła mu kazać, żeby się zatrzy mał. Dał mi chwilę na złapanie oddechu i zebranie my śli. Ty le lat… Och, wy obrażałam sobie tę chwilę w najdrobniejszy ch szczegółach! W szpitalu Beth Israel wierzy łam nawet, że po pojednaniu z tatkiem wy rośnie mi zdrowa noga niczy m młody pęd rośliny. W my ślach wy obrażałam sobie czasem, jak wpadam w jego ramiona i przepraszam go za śpiewanie przy stole, za py skowanie, z którego by ły ty lko cure, za to, że prosiłam go, aby śmy jechali do Amery ki. A on widzi, że jestem dobra i szczera, widzi moją chorą nogę i przy tula mnie ze łzami w oczach, mówiąc: „Przebaczam ci, Malka. Zostanę, obiecuję”. „Gdzie się podziewałeś?” – py tam, a on odpowiada: „Szukałem cię, przez cały czas”. Roiły mi się w głowie takie my śli, dopóki nie uznałam go za zmarłego.

Teraz patrzy łam, jak wjeżdża do Holland Tunnel, i czułam, jakby moty l usiadł mi na dłoni. Jeden fałszy wy ruch i spłoszę go na zawsze. Lepiej oddy chać spokojnie i pozostać w bezruchu. Wziąć przy kład z tatki i jakby to by ła najzwy czajniejsza rzecz na świecie, zachowy wać się jak córka podczas sobotniej przejażdżki z ojcem. Jakby wcale nie by ło trzy dziestoletniej rozłąki. – Właśnie przy wiozłem go z Saratogi. – Tata roześmiał się dziarsko jak sprzedawca samochodów. – Milt zmienił olej. Pokony wałem tę trasę już kilka razy, odkąd wróciłem na wschód. Jest ogranicznik prędkości, wiadomo, ale znam parę patentów. Słowa do mnie nie docierały. Zby t by łam przejęta widokiem jego twarzy, jego amery kańskich ciuchów, modnej i niemal absurdalnie obcisłej mary narki i kapelusza. Ale przede wszy stkim samą jego obecnością. Z tego, co mówił, docierały do mnie ty lko ury wki, jakby m słuchała piosenki w obcy m języ ku; w jego angielszczy źnie nie by ło śladu naleciałości jidy sz czy rosy jskiego. Pewnie się wiele natrudził, żeby wy zby ć się akcentu. Na mały m palcu prawej ręki nosił złoty pierścień z perłą w żłobionej supernovie. Jego dłonie pokry te by ły gdzieniegdzie plamami wątrobowy mi. Na nadgarstku miał pasek nieopalonej skóry po zegarku. Pachniał wodą kolońską z octową nutą i papierosami. Odchrząknął. – Więc – spy tał, siląc się na niedbały ton – wy szłaś za mąż? Mąż jest teraz w Dover? Wy dostaliśmy się z dojmującej ciemności tunelu wprost na porażające światło zamglony ch bagnisk New Jersey. Patrzy łam na ukazujący się krajobraz, zerkając ukradkiem na ojca. Przy drodze rozstawiono małe tabliczki z napisem „U.S. 1”. Pierwszy raz jechałam tą autostradą z Bertem, gdy zmierzaliśmy do Atlantic City na nasz miesiąc miodowy. Na my śl o ty m, jacy by liśmy wtedy naiwni i pełni nadziei, zachciało mi się płakać. – Nie jesteś zby t rozmowna, co? – powiedział tata. Czy mi się zdawało, czy na jego twarzy dostrzegłam gry mas niezadowolenia? Nagle uświadomiłam sobie, że nie miałam czasu odświętnie się ubrać. I od ty godnia nie zajrzałam do kosmety czki. Ojciec spojrzał na moją nogę. – Polio? Nie wiedziałam, jak to wszy stko wy jaśnić. Od czego zacząć? Trzy mał kierownicę jedną ręką, a drugą zapalił papierosa. Po zastanowieniu podsunął mi paczkę. Pokręciłam głową, machając ręką. – Jako dziewczy nka cały czas trajkotałaś. Jak katary nka. – Pamiętasz? – Wreszcie wy doby łam z siebie głos, ale zabrzmiało to bardziej oskarży cielsko, niż chciałam. – Oczy wiście – odparł rozdrażniony i zaciągnął się głęboko. – Pamiętam, jak mama narzekała, że ciągle zadajesz py tania.

Słowo „mama” zawisło ciężko w powietrzu. Zamilkliśmy oboje, jakby śmy czekali na wy buch bomby. Wreszcie powiedziałam cicho: – Wiesz, ona nie ży je. Z tego, co się orientuję. – Ach – odparł, patrząc przed siebie. – Nie gadaj. – Flora i Bella też. Róża zmarła na dy ftery t. – Ach – powtórzy ł posępnie, wciąż wpatrując się w hory zont. – Naprawdę bardzo mi przy kro. – Tato… – zaczęłam ostrożnie. – Co się stało? – Co się stało? – Gdzie by łeś? Westchnął przeciągle, jękliwie. – To stare dzieje, Malka. – Po prostu jestem ciekawa, to wszy stko. – Starałam się mówić spokojnie. – Zrobiłam coś złego? – Zmusiłam się do uśmiechu. – Odszedłeś przeze mnie? – Chry ste… – jęknął i szarpnął mocno kierownicą. – Zaczy nają się py tania. – Nie, tato, ja ty lko… W jego oczach zamajaczy ło poczucie osaczenia, ale powoli się opanował. – Posłuchaj, musiałem spróbować szczęścia. Zaliczy ć wielką wy graną. Z rodziną na karku nie dałby m rady, rozumiesz? – Miałeś w ogóle zamiar wrócić? – zapy tałam niemal szeptem. Mimo różny ch kłopotów z Isaakiem nigdy by m go nie zostawiła. Spojrzał na mnie, jakby m go do głębi uraziła. – Jak możesz w ogóle o to py tać, Malka? Za kogo mnie uważasz? – Wbił we mnie świdrujące spojrzenie. Przez chwilę my ślałam, że zjedzie do rowu. – Wszy stko się pokomplikowało. Parę interesów nie wy paliło. Poza ty m miałem wy padek. – Pokazał swoje biodro. Nagle skręcił gwałtownie, przeciął dwa pasy, zjechał i zatrzy mał się przy drodze. – Patrz! – Zaczął paradować uroczy ście po żwirowy m poboczu, po czy m skinął głową na moją laskę. – Tak samo jak ty. Zmruży łam oczy. Nie dostrzegłam nic niezwy kłego. – Prawa czy lewa? – Prawa – odparł poiry towany. Znowu się przeszedł, ty m razem wolniej, uty kając umy ślnie, aż w końcu wsiadł do samochodu i odpalił silnik. – Miałem też połamane żebra. – Wjechał z powrotem na autostradę. – Wstrząs mózgu. Przez chwilę my śleli nawet, że stracę wzrok. Naprawdę. Łotry, które to zrobiły, zabrały mi wszy stko. – Nie zgłosiłeś tego? – spy tałam. Ale po latach spędzony ch w dzielnicy włoskiej doskonale rozumiałam, dlaczego żaden zdrowy na umy śle emigrant nigdy nie pójdzie na policję.

Zanim zdąży ł odpowiedzieć, na hory zoncie pojawił się wielki billboard. Coraz wy raźniej widziałam Statuę Wolności, trzy mającą w wy ciągniętej dłoni czerwono-biało-niebieski rożek zamiast pochodni. Nie mogłam się powstrzy mać. – Tato, spójrz. – Wskazałam przed siebie. – No co? Statua Wolności. – Nie. To reklama Lodów Dunkle. Dunkle to ja. Lillian Dunkle. Zerknął na mnie, potem na mijany billboard i znów na mnie. – Prowadzisz lodziarnię? – Tak. – Pokiwałam głową. – Razem z mężem. Nie jadłeś nigdy Lodów Dunkle? – No raczej nie. – Tutaj, w New Jersey, mamy jeden punkt. – Chy ba nieźle wam się powodzi, skoro stać was na taki wielki billboard – stwierdził. – No i bardzo dobrze, Malka. Bardzo dobrze. – Mogliby śmy się na chwilę zatrzy mać? – zasugerowałam. – Jest tam okienko dla samochodów. Zamówisz sobie, co ty lko chcesz. Deser albo koktajl. Pokręcił głową. – Wolałby m jechać dalej, jeśli to nie problem. Milt już pewnie przebiera nogami, czekając na samochód. Poza ty m nigdy nie przepadałem za lodami. Przez długą chwilę jechaliśmy w milczeniu. Łzy nabiegły mi do oczu, choć próbowałam je powstrzy mać. Nie wiedziałam właściwie, dlaczego czuję się tak głupio. Tatko znów zjechał na pobocze i się zatrzy mał. – Nie mogę prowadzić, jak będziesz beczeć. Rozprasza mnie to. Słuchaj, przepraszam – dodał spokojniej, pocierając dłońmi uda. – Nie chcę, żeby by ły między nami tarcia. Po prostu mam sporo na głowie. – Wy ciągnął chusteczkę i podał mi ją. – Rozumiem, minęło wiele czasu. Jeśli chcesz świętować, to świętujmy. Rzeczy wiście, to dobry pomy sł. Z kieszeni mary narki wy jął małą brązową butelczy nę. Pociągnął łapczy wie dwa ły ki i podsunął mi ją. – To też się nadaje do świętowania. – Mrugnął. – Nie mów, że ży wisz się ty lko lodami. Golnęłam odważnie spory haust. Tania whiskey rozpaliła mój przeły k jak rozgrzany drut. Dobrze by ło się napić. Właśnie tego potrzebowaliśmy w tamty m momencie. – Brawo, dziewczy nko. – Tatuś uśmiechnął się do mnie. – Od razu lepiej, nie? Bez słowa pociągnęłam kolejny ły k, a on zachichotał. – Od razu widać, że moja córa. Zwróciłam mu butelkę. Trzewia mi płonęły. Coś się między nami zmieniło. Uśmiechał się do

mnie porozumiewawczo jak wtedy, gdy by łam małą dziewczy nką. Nagle znów by liśmy zgraną parą. – Z tego, co sobie przy pominam – powiedział z tęsknotą w głosie, sącząc trunek – zawsze łączy ła nas wy jątkowa więź, Malka. Poczułam nagły przy jemny dreszcz. – Pamiętasz w Hamburgu? Jak kupiłeś mi to czekoladowe ciastko? – Oczy wiście – odparł. – Czekoladowe ciastko. Taa… – Otarł usta wierzchem dłoni i zakręcił butelkę. Zrobiło mi się trochę szkoda, że chowa ją z powrotem. – A może urządziliby śmy sobie ciąg dalszy w jakimś elegantszy m lokalu? – zaproponował. – Znam jedno miejsce niedaleko stąd. Co powiesz? Ty lko ty i ja. Zatrzy mamy się i nabierzemy sił do drogi. Zjemy coś. Odnowimy więź jak należy. W miejscu, gdzie naprawdę będę mógł się skupić. Spojrzałam na niego. By łam rozdarta. – Tato – powiedziałam błagalnie – dziś wy sy łają mojego męża na wojnę. By ła już prawie czwarta po południu; słońce wkradało się przez okna samochodu, rzucając na nasze twarze brunatny zimowy blask. Do Dover zostały co najmniej cztery godziny jazdy. Zrobił dziwną minę. – Nie możesz poświęcić jednej godzinki ojcu, którego nie widziałaś kopę lat? My ślałam, że się rozpłaczę. T e r a z masz dla mnie czas? Te wszy stkie lata oczekiwania przy tłoczy ły mnie jak malutkie dziecko. Pomy ślałam przelotnie o Bercie, o moim paskudny m zachowaniu podczas rozmowy telefonicznej. O „miejscu przeznaczenia objęty m tajemnicą służbową”, co zwiastowało nieuchronną katastrofę. O fabry ce. O płaczu Isaaca. A do tego wszy stkiego, kto by pomy ślał, mój tatko. Siedzi obok. Właśnie teraz. – Godzina – powiedziałam z rezerwą. Przy pomniałam sobie, że Bert wy rusza o piątej rano. Papa przechy lił się i ścisnął mnie serdecznie za ramię. – Moja córcia. Nie traćmy czasu. Zajazd u Ricky ’ego stał na skrawku jałowej ziemi niedaleko torów kolejowy ch w Rahway. ŚNIADANIA. STEKI. KOKTAJLE – obwieszczały na witry nie litery wy cięte od szablonu. W środku obite czerwony m aksamitem meble i ciężkie czerwone draperie tworzy ły nastrój jak w stary m wagonie restauracy jny m Pullmana. Lokal by ł pusty, jedy nie przy długim ciemny m kontuarze w głębi siedziało kilku starszy ch mężczy zn, pijący ch i słuchający ch radia. Mieli przed sobą rozłożoną gazetę i parę stosików kuponów lotery jny ch. Gdy ojciec stanął w drzwiach, barman zamachał do niego. – Czołem, Hank. Szmat czasu! Zebrani mężczy źni odwrócili się w tej chwili, jakby śmy ich na czy mś przy łapali.

– Ho, ho, ho! – zawołał jeden. – Przecież to stary „Żuk” Bailey ! – Spocznij! – Tata się uśmiechnął. – Jestem przejazdem. Przemknął między nimi zwinnie, witając się i poklepując każdego po plecach jak wy trawny polity k. – Jest Ricky ? – spy tał, wskakując na stołek barowy obok nich. Poczułam silny ucisk w żołądku. Wciąż stałam w drzwiach w płaszczu i kapeluszu. Barman przetarł kontuar szmatką i podniósł na mnie wzrok. – Przepraszam, mogę czy mś służy ć? – A, ona jest ze mną. – Przy wołał mnie gestem dłoni i poklepał wolne czerwone siedzisko. – To jest, eee… – Jestem jego córką, Lillian. Tato, zmieniłam zdanie. Mój mąż czeka. Jedźmy już. Mężczy źni przy glądali mi się w milczeniu. Nikt się nie poruszy ł. – Tato, proszę… Słowa zabrzmiały obco w moich uszach. Mężczy zna z kępkami biały ch włosów wy stający mi z uszu niczy m pierze zwrócił się do mojego ojca: – Hank, nigdy się nie chwaliłeś, że masz córkę. – Spojrzał na mnie. – Czołem, Lillian. Jestem Sid. – Wy ciągnął do mnie dłoń. „Mów mi Korniszon”, oznajmił kolejny. „Charlie”. „Irving”. Każdy miał specy ficzny akcent, ale żaden – podobnie jak mój ojciec – nie wy glądał na emigranta. Trudno by ło stwierdzić, skąd pochodzą. – Co pijemy ? – rzucił głośno ojciec. – Ja stawiam. – Ho, ho! „Żuk” stawia kolejkę? – parsknął Irving. – A co to, Boże Narodzenie? Ojciec zerknął na mnie. Oczy wiste by ło, że zostaniemy na kieliszek. Zrezy gnowana rozpięłam płaszcz i odłoży łam kapelusz, laskę i torebkę na stołek. Tata objął mnie delikatnie ramieniem i poprowadził do swoich przy jaciół. – Dzisiaj, panowie – westchnął – dzisiaj odnalazłem moją córkę, którą lata temu straciłem. Tak jest, córkę, ze starego kraju. I wiecie co? Są jej urodziny. Mężczy źni zarechotali. – Poważnie, właśnie dziś? – spy tał oschle Sid. – A to oznacza, że pijemy na koszt firmy. Prawda, Julius? – dodał tata, zezując na barmana. – Ja poproszę burbona na lodzie. A ty, Malka? – Chy ba to samo – odparłam niechętnie. – Ach! – Tata spojrzał na mnie z zadowoleniem. – Widzę, że znasz się na alkoholach.

– Nie, raczej nie jestem wy bredna. – Zaraz, zaraz, jubilatko – odezwał się Julius – to w końcu jesteś Lillian czy Malka? Jak chcecie mnie nabrać, to najpierw ustalcie wspólną wersję. – Na imię mam Lillian – odparłam szorstko, raczej do ojca niż do barmana. – Lillian Dunkle. Malka to przezwisko z dzieciństwa. Przed nami wy lądowały dwie zroszone szklanki, które zostawiły wilgotne koliste ślady na blacie. – Co jest? – Ojciec uniósł brwi. – Nie dostaniemy podstawek? – Dostaniecie – odrzekł Julius. – Jak zapłacisz. Tata chwy cił swoją szklankę za brzeg, uniósł ją i otarł denko chusteczką. Następnie sięgnął po moją i zrobił z nią to samo. Zachowy wał się teraz niezwy kle szarmancko. – Wszy stkiego najlepszego – wzniósł toast. Stuknęliśmy się szkłem i upiliśmy po ły ku jak na komendę. Nasze ruchy by ły naturalnie zharmonizowane. Ojciec i córka. Burbon okazał się zaskakująco słodki i mocny. – Dunkle, Dunkle… – Sid przy glądał mi się w zamy śleniu. – Jak te lody ? – Właśnie tak, jak te lody – odparłam. – Tak się nazy wa nasza firma. Lody Dunkle. – Julius! – zawołał tata. – Sły szałeś kiedy ś o Lodach Dunkle? Mężczy zna wzruszy ł ramionami. – Ja o niczy m nigdy nie wiem. Dlatego dobry ze mnie barman. Ojciec się roześmiał. – I pewnie dobry mąż. – Święta prawda. – Chwila moment – włączy ł się Charlie. – Czy mówimy o ty ch lodach, które widać często przy drodze? Ty ch brązowo-różowy ch? Z tą promocją, jak to się nazy wa? Kupujesz loda i drugiego masz gratis? – „Podwójne poniedziałki” – powiedziałam. Ostatnio reklamowaliśmy tę promocję w radiu. Ucieszy łam się, że o niej sły szeli. – Te lodziarnie naprawdę należą do ciebie? – spy tał Charlie. Nawet tata słuchał teraz z uwagą. – To franczy za – wy jaśniłam – ale można tak powiedzieć. Przed wojną mieliśmy dwanaście lodziarni, ale kilka zamknięto z powodu limitów na benzy nę. Teraz zostało osiem. Właściciele upadły ch punktów dostali pracę w naszy ch fabry kach. – Ha! – Charlie walnął pięścią w kontuar. – Niech mnie licho! Zatrzy muję się tam za każdy m razem. Zawsze biorę czekoladowe z posy pką. Albo pucharek Yankee Doodle. Moja żona uwielbia orzechowe. Przy jeżdżamy co najmniej dwa razy w miesiącu. Macie lodziarnię w Edison, zgadza

się? Pokiwałam głową. – Tak, prowadzi ją greckie małżeństwo. Państwo Papadakis. – Zaftig, całkiem ładna kobitka? I facet z wąsem? – Chy ba tak – odparłam beznamiętnie. Ojciec patrzy ł na mnie zdumiony. – Malka… – wy mamrotał. Korniszon plasnął go w ramię. – Twoja córeczka jest bardzo bogata, Bailey ! Wiedziałeś o ty m? – Proszę, nie przesadzajmy – wtrąciłam. – Widziałeś jej billboard? – Charlie by ł bardzo podekscy towany. – Twoja córka ma własny billboard! Tam, zaraz przy drodze. – Widziałem – przy znał ojciec z dumą – Statua Wolności jak się patrzy. – Trzeba to uczcić – rzekł Irving. – Następna kolejka na twój koszt, Bailey. Polejmy wszy stkim. Wliczając Juliusa, by ło nas siedmioro. Tata zamówił kolejkę dla wszy stkich i ścisnął mnie delikatnie za rękę. – Nie kłamałaś, gdy proponowałaś Miltonowi podwójną stawkę. – Przy łoży ł dłoń do mojego policzka. – Kindełe. – Uniósł brwi. – To naprawdę baszert. Naprawdę, Malka. Ty i ja? Takie spotkanie? Taki zbieg okoliczności. Lody Dunkle. – Pokręcił głową i westchnął. – Za moją córkę! – Uniósł szklankę. – Za twoją córkę! – odparli chórem mężczy źni. Wy piliśmy kolejkę, a potem następną. Wciąż wznosili za mnie toasty. „Za Lillian!” „Za lody !”. Gdy pociągnęłam ojca za rękaw, żeby przy pomnieć mu, że czeka na mnie Bert, mężczy źni zaczęli nalegać, by wy pić także za mojego męża. – Za kapitana Alberta Dunkle’a! Za pokonanie żółtków i fry ców! – Uśmiechnęli się do mnie i stuknęliśmy się szklaneczkami. Szczerze mówiąc, nigdy wcześniej nie skupiłam na sobie ty le męskiej uwagi ani nie wlałam w siebie ty lu drinków w tak krótkim czasie. Wnętrze restauracji zaczęło falować mi przed oczami niczy m wy schnięte kory to rzeki w upale. Zjawiła się kelnerka z menu. Ruszy liśmy wszy scy do stolika przy oknie, a tatko szarmancko wy sunął dla mnie czerwone krzesło. Niebo spowijały melancholijne róże i fiolety, a nieopodal torów zapaliła się mętny m światłem samotna latarnia. Mężczy źni zamówili kanapki z ozorkami i klopsiki. Tata jednak nalegał, żeby śmy z okazji moich urodzin wzięli porządnego steka. – Planuję kolację z mężem – wy mamrotałam (nagle okazało się, że mam trudności z odnalezieniem języ kiem zębów).

– No to zjesz drugą, gdy dojedziemy – stwierdził ojciec wspaniałomy ślnie. Przy woławszy kelnerkę, zamówił sałatkę owocową dla nas obojga oraz zrazy z purée ziemniaczany m i groszkiem. I jeszcze jedną kolejkę burbona dla wszy stkich. – Malka – powtarzał z uwielbieniem i kręcił głową. – Już taka dorosła. Czułam, jakby wszy stko w moim wnętrzu rozkwitało. Jednak niełatwo mi by ło połączy ć w spójną całość postać niespokojnego, rudowłosego mężczy zny w ciemnej kurtce, siedzącego obok mnie na podłodze w ośrodku dla imigrantów w Hamburgu i tego pewnego siebie, pełnego werwy starszego człowieka, który tkwił teraz obok, zabawiającego cały stolik history jkami o znajomy m, który budował wielki hotel na pusty ni Nevada. Tatko perorował z wielkim entuzjazmem i humorem, teatralnie odgry wał cały dialog. Im kwieciściej mówił, ty m głośniej mężczy źni pory kiwali ze śmiechu i przy klaskiwali. Mój ojciec, powtarzałam w duchu z dumą. Jest uwielbiany. Nadal. Gwiazdor w restauracji. – Mówię wam, chłopaki, potencjał jest ogromny. Kompleks wy poczy nkowy, jakiego jeszcze ten kraj nie widział. Nawet ty, Malka – zwrócił się do mnie. – Twojego męża też to zainteresuje. Patrząc na niego, uświadomiłam sobie, że staliśmy się, ja i on, dokładnie tacy, jak o ty m marzy liśmy lata temu. By liśmy teraz niczy m owi aktorzy na ruchomy ch obrazkach. W pierwszej scenie wy stępowali Malka i Herszele Bialy stoker, dwójka biedny ch, wy nędzniały ch Rosjan mówiący ch w jidy sz, którzy przy by li na Lower East End w cuchnący m skwarze. Teraz jednak przemieniliśmy się w Lillian Dunkle i Hanka Bailey a, dwójkę odpicowany ch, przedsiębiorczy ch Amery kanów, w czy sty ch ubraniach zakupiony ch w domu towarowy m, przemierzający ch drogę z New Jersey w desoto, ja z torebką wy pchaną forsą. By liśmy elasty czni jak aktorzy, ja i tatko. Mogliśmy stać się każdy m. Raz jeszcze przy wołał kelnerkę. Ładną brunetkę z wadą zgry zu. – Hej, bogini, py tam z czy stej ciekawości… – Oparł się o krzesło. – Jak ci na imię? Mam nadzieję, że Betty. Albo Lana. Powiedz, że nie nazwali cię na cześć jakiejś gwiazdy filmowej. – No, no. – Sid szturchnął łokciem siedzącego obok Irvinga. – Zaczy na. Do biegu, gotowi, start… Dziewczy na oblała się rumieńcem. Po kolejny ch pochlebstwach wy jawiła, że ma na imię Sally. Patrząc na nią, poczułam, że po karku przechodzi mi dreszcz. – Sally, Sally – powiedział ojciec z zachwy tem, pozwalając słowom spły wać z ust. – Sally, oto moja córka, która zaginęła dawno temu, a teraz się odnalazła. Mal… to znaczy Lillian. Dziś są jej urodziny. Odniosła w ży ciu wielki sukces. Jej mąż jest magnatem w branży lodziarskiej. Charlie nachy lił się nad tatą i szepnął mu do ucha coś zabawnego. – Okej, okej – przy znał ojciec. Ruchem ręki odprawił Sally i zwrócił się do mnie:

– Kindełe, a jeśli chodzi o ten twój interes – powiedział, zataczając szklanką krąg w powietrzu. – Masz w nim coś do powiedzenia? Bo widzisz, znam kilka bardzo interesujący ch osób, które chętnie otworzy ły by franczy zę Dunkle. W sumie niewy kluczone, że niektóre z nich – zatoczy ł dłonią wokół – siedzą z nami przy stole. Nie spodziewałam się, że będziemy rozmawiać o interesach. – Mam najwięcej do powiedzenia, tato. – No, no. – Rozparł się na krześle. – Proszę, proszę. – Stworzy liśmy firmę razem, Bert i ja. Od zera. W zasadzie pomy sł by ł mój. – Sły szeliście, chłopaki? – Tata ry knął gromkim śmiechem. – Od zera! Mężczy źni nachy lili się w skupieniu. Po chwili opowiadałam o wszy stkich innowacjach, jakie wprowadziliśmy z Bertem, o automacie do lodów i naszy m specjalny m opatentowany m przepisie. Wy tłumaczy łam im, jak wy gląda sy stem franczy zy. Wy jawiłam nawet nasz szacunkowy przy chód brutto i netto oraz koszty ogólne – czego zwy kle nie robię. Zdziwiła mnie własna otwartość. To alkohol rozwiązał mi języ k, a zwierzałam się przecież własnemu ojcu. Nagle poczułam nieodpartą chęć, by mu się przy podobać. Sposób, w jaki na mnie patrzy ł, zachęcająco, z podziwem… Czułam się, jakby spadło na mnie ty siąc gwiazd. Jakby odkorkowy wano butelki szampana. – Tak to wy gląda od kuchni – zakończy łam, poczerwieniała z wy siłku. – Naprawdę was to interesuje? – Żartujesz? – rzucił Irving raczej do ojca niż do mnie. – Tam na pusty ni? Na takiej patelni? To pomy sł wprost genialny. Czy jest ktoś, kto nie lubiłby lodów? Na własne oczy widziałem, że Mey er potrafi zjeść litr lodów o smaku toffi zaledwie w godzinę. – Nawet pokerzy ści muszą coś jeść – przy znał Sid. – Malka. – Tata nachy lił się do przodu, przebierając palcami. – Gdy by śmy chcieli otworzy ć w Nevadzie trzy albo cztery punkty, to czy by łaby taka możliwość? – W zasadzie to czemu nie? – odparłam, choć gdzieś z ty łu głowy miałam niejasne przeczucie, że to wcale nie będzie proste. W różny ch stanach obowiązy wały przecież różne przepisy regulujące przewóz i handel ży wnością, a ja nie znałam w okolicy żadny ch mleczarni. Nagle przy łapałam się na ty m, że zbieram bułką z talerza resztkę sosu. Nie zdawałam sobie sprawy, że tak bardzo zgłodniałam. Na dworze się ściemniło. Jaskrawe obrazy z sali jadalnianej odbijały się w szy bie okiennej, ukazując to, co dzieje się w środku. Można by ło odnieść wrażenie, że w oślepiająco jasny m, zasłonięty m kotarami boksie w Zajeździe u Ricky ’ego mieści się cały świat. Towarzy szy ło mi okropne poczucie, że miałam do załatwienia ważną sprawę, ale ilekroć próbowałam się skoncentrować, moje my śli zachowy wały się jak konfetti rzucone z otwartej

dłoni na wiatr. By łam świadoma ty lko jednego: rozkręcam nasz interes! Sally przy niosła placek jabłkowy i lody. W mojej porcji by ła mała urodzinowa świeczka. Gdy tata wraz z przy jaciółmi i Sally śpiewali mi Sto lat, śmiałam się z radości. – Wszy stkiego najlepszego, kindełe! – Uścisnął mi dłoń nad stołem. By łam tak zaskoczona – kręciło mi się w głowie – że zapomniałam o ty m, że powinnam pomy śleć ży czenie i zapy tać kelnerkę, czy lody są domowej roboty. Zawsze o to py tałam. Gdy w końcu spróbowałam odrobinę, w ogóle nie poczułam wanilii. Tata wpakował do ust wielki kawał ciasta, a na jego mały m palcu zabły sł pierścień. Upił drinka. – Za zbicie fortuny w Amery ce do spółki z moją odnalezioną córką! – Zasalutował. – Za lody w Las Vegas! – Za lody w Vegas! – wznieśli toast mężczy źni. Roześmiałam się, podnosząc szklaneczkę. – Za złote sy gnety na wszy stkich rękach! – zawołałam, wskazując na pierścień taty. Korniszon zadrwił: – Od kiedy nosisz biżuterię, Hank? Tatko spojrzał na swoją dłoń. – A, to? To po Enid. – Kim jest Enid? – spy tałam. – To jego druga żona – zdradził Charlie. – Niech spoczy wa w pokoju. A może trzecia, Hank? Straciłem rachubę. – Bridget. My ślałem, że Bridget by ła trzecia. – Irving zakreślił rękami w powietrzu kształt klepsy dry. – Nie. Z Bridget by ło na kocią łapę – skwitował Charlie. – Zaraz, zaraz. To z kim jesteś teraz? Co to za jedna? Usiadłam ciężko na krześle. Tata nie przerwał jedzenia, jakby wszy stko by ło w porządku. – Z Josie – powiedział, przeżuwając. Podniosłam ły żkę i rzuciłam ją na podłogę. Mężczy źni wbili we mnie wzrok. – Malka. – Ojciec zmierzy ł mnie spojrzeniem. – To ty lko żarty. Takie gadanie. – Twoim zdaniem to są żarty ? – My ślałem, że dobrze się bawisz. Dokończ ciasto. – Dokończ ciasto?! – Chłopaki, chy ba się kopsnę do baru – oznajmił Sid, wstając od stołu. – Ja też – zawtórowali mu pozostali niemal unisono. Podnieśli się z nagły m oży wieniem i zabrali swoje drinki. Zostaliśmy z ojcem przy stoliku

sami. – Wielkie, kurde, dzięki – sy knął. – Postawiłaś mnie w żenującej sy tuacji. Nagle zamiast jednego zobaczy łam ich dwóch, zlewający ch się krawędziami. Próbowałam z powrotem połączy ć rozjeżdżający się obraz w jedną całość. – Mamzerzy. – Słucham? – Mamzerzy z was. Mężczy zn. – Chry ste, posłuchaj sama siebie. – Ojciec gesty kulował. – Jesteś dokładnie taka jak twoja matka. Poczułam się, jakby mnie spoliczkował. – Nieprawda! – krzy knęłam, próbując się podnieść. Koły sałam się na boki jak metronom. Przewróciłam szklankę z wodą, mocząc obrus. Koleżkowie ojca przy glądali nam się z baru. Sid zakładał już płaszcz. – Usiądź z łaski swojej, dobrze? – szepnął ojciec z wściekłością. – Robisz z siebie widowisko. Szarpnął mnie za rękę, sadzając z powrotem na krześle. – Jeśli mamy razem robić interesy, to najpierw naucz się pić – warknął. – Brzy dka kobieta robi się jeszcze brzy dsza, jak się upije. Ukry łam twarz w dłoniach. Moje śliczne urodzinowe ciasto by ło niedojedzone, a stojące obok lody już się roztopiły. Ogarek świeczki stoczy ł się na podłogę. Rozpłakałam się i naty chmiast się za to znienawidziłam. – Ach. – Ojciec znowu się podniósł, po czy m usiadł z powrotem. – No już, przepraszam – rzucił w końcu głosem, w który m nie pobrzmiewał żaden żal. – Nie to miałem na my śli. Nie jesteś brzy dka. Szlochałam, pociągając nosem. Świat wirował dokoła. – Tatko – zachry piałam, biorąc głęboki oddech. – Proszę, powiedz mi jedną rzecz. Ty lko tę jedną cholerną rzecz. Rozejrzał się wokół z zakłopotaniem. – Prawda jest taka, Malka, że bardzo mi zaimponowałaś. Wy rosłaś na prawdziwą damę. Naprawdę. Masz odwagę. Pieniądze… – Tatko. – Głos utkwił mi w gardle niczy m kość. – Dlaczego? Powiedz mi, proszę. Dlaczego mężczy źni zdradzają? Nie o to chciałam zapy tać – by ło ty siąc inny ch py tań, które pragnęłam mu zadać przez te wszy stkie lata – a jednak spy tałam właśnie o to. Ty lko ono padło z moich ust. Rozparł się na krześle i przy patrzy ł mi się, oddy chając głęboko. – Wiem, tato, że nigdy nie by łam ładna. I ta paskudna noga. – Nagle znowu wy buchłam

płaczem. Wiedziałam, że w ten sposób ty lko się upokarzam, ale nie potrafiłam się powstrzy mać. – Wy gląda na to, że Bert mimo wszy stko mnie kocha. Ale czasami… A szczególnie teraz, od kiedy jest w wojsku, co chwila w inny m porcie, miesiącami nie daje znaku ży cia. Dlaczego, tato? Dlaczego mężczy źni zawsze potrzebują jakiejś Violet, jakiejś Doris i jeszcze jakiejś Friedy ? Ojciec pokręcił głową i popatrzy ł bezradnie dokoła. – Nie wiem, kindełe. – Westchnął. Jego głos zabrzmiał tak, jakby to py tanie okropnie go zmęczy ło. – A dlaczego sprzedajesz lody aż w dwunastu różny ch smakach? Przez chwilę po prostu siedziałam naprzeciw niego ze zwieszoną głową, łkając cicho w serwetkę. Strasznie mi by ło wsty d. – Ten twój mąż… – Ojciec potarł koniuszek nosa. – Jest w Delaware? Skinęłam głową, wy dmuchując nos. – Wy jeżdża rano. Do miejsca, które objęte jest tajemnicą wojskową. – No skoro tak – wstał, chwiejąc się na nogach – to musimy już jechać. – Wskazał w kierunku damskiej toalety. – Idź, przy pudruj sobie nosek. Powinnaś dla niego ładnie wy glądać. Dał kelnerce znak, żeby przy niosła rachunek. Idąc na ty ł restauracji, usły szałam dzwonek kasy i tatę mówiącego do Juliusa ironiczny m tonem: – Kobiety. Zawsze robią sceny. Podłoga w damskiej toalecie koły sała się niczy m pokład statku. Nigdy wcześniej nie by łam pijana. Z trudem zsunęłam pas do pończoch i bieliznę. Zobaczy łam swoje odbicie w lustrze: by łam okropnie potargana. Rozpaczliwie potrzebowałam grzebienia, pudru i różu. Czerwonej pomadki. Zorientowałam się, że kopertówkę i apaszkę zostawiłam przy stoliku. Zatoczy łam się i beknęłam. Tata miał rację. By łam taka jak mama. Jastrzębia twarz. Jędzowaty charakter. Mimo to cały czas nazy wał mnie swoją wspólniczką. A dlaczego? Bo właśnie ustaliliśmy, że będziemy wspólnikami w interesach, on i ja – tutaj, tego wieczoru w Rahway w New Jersey ! Razem otworzy my wiele franczy z Lodów Dunkle na zachodzie, w ty m mieście, które jego przy jaciele budują w Nevadzie. Nikt tam jeszcze nawet nie mieszka, ale nie powstrzy mało to ojca od przechwałek. Kupimy trochę ziemi – tak jak zrobiliśmy to kiedy ś z Bertem – dlaczego by nie? Po wojnie dałoby to naszej firmie znaczną przewagę nad konkurencją. A na pewno zrekompensowałoby straty, które ponieśliśmy na wy negocjowany ch przez Berta wojskowy ch kontraktach. Może i jestem pijana, powiedziałam na głos do lustra, ale nie głupia. A Isaac w końcu będzie miał dziadka. „Charakternego”, jak by powiedziała pani Preminger. A przy najmniej krewnego bona fide. Brzmiało to tak wspaniale, że aż strach. W jednej chwili przy szłość ukazała mi się w słodszy ch barwach, niż kiedy kolwiek to sobie wy obrażałam. Nie mogłam się doczekać, żeby przekazać Bertowi wspaniałe wieści. Bert. O rany. Mój kochany, najukochańszy Bert. Zrobiło się tak późno. Nawrzeszczałam na

niego. By łam dla niego taka okropna. Muszę naty chmiast do niego jechać. Nerwowo rozejrzałam się po ciasnej łazience. Dlaczego nikomu nigdy nie przy jdzie do głowy, aby powiesić w łazience zegar? Powinny by ć duże, piękne, z kutego żelaza, z listkami złota. Jak na niektóry ch dworcach kolejowy ch. Nagle poczułam zawroty głowy. Gdy by m ty lko gdzieś przy cupnęła na minutkę, żeby złapać oddech, może udałoby mi się powstrzy mać wirowanie ścian przed oczami. Zrobiłam chwiejny krok do ty łu, upadłam na kolana przed sedesem i zwy miotowałam. Raz. Potem drugi. Gwałtownie. Groszek, stek i ciasto. Wy dawało mi się, że z gardła wy lewa się całe moje ży cie. Nie wiem, czy leżałam tam kilka minut, czy kilka godzin. Pamiętam ty lko, że gdy obudziłam się na posadzce z żółty ch pły tek, stała nade mną Sally. Potrząsała mną za ramię. – Lillian, obudź się. Twój ojciec czeka. Lillian, wszy stko w porządku? Źle się czujesz? Pomogła mi wstać, zmoczy ła ręcznik i obmy ła mnie z grubsza. – Ci faceci wiedzą, jak zbałamucić dziewczy nę – rzuciła z dozą współczucia. Gdy wróciłam do jadalni, paliła się ty lko jedna czerwonawa lampa witrażowa wisząca nad barem. Wszy stkie krzesła stały już na stołach, odwrócone do góry nogami. Julius zmy wał podłogę mopem. – Ojciec wy szedł na zewnątrz, żeby rozgrzać silnik – oznajmiła łagodny m głosem Sally, podając mi płaszcz i kapelusz. – Dałam mu twoją apaszkę i torebkę. Czy mi się wy dawało, czy Julius zerkał na mnie z niepokojem? Nie dało się ukry ć, moi mili. Wy glądałam okropnie i śmierdziałam – burbonem, my dłem różany m i żółcią. Od własnego smrodu znowu zachciało mi się rzy gać. By łam spóźniona. Zastanawiałam się, czy Bert kiedy kolwiek mi wy baczy. – Chy ba nie da rady iść – rzucił Julius. Wziął mnie pod rękę, a Sally chwy ciła mnie z drugiej strony. Plecy, pachy, czoło – wszy stko by ło mokre i wy dzielało kwaśną woń; czułam się obco we własny m ciele. Sły szałam swój głos: raz po raz przepraszałam, i to – nie wiadomo dlaczego – po włosku: Mi dispiace. Mi dispiace. Pomogli mi dojść na parking. W głowie straszliwie mi huczało, zgrzy tałam obcasami po chodniku. Jednak przede wszy stkim by ło mi wsty d. Na parkingu nie by ło nikogo. – Dziwne – mruknęła Sally. Nocne powietrze by ło chłodne i ciche. Nasłuchiwaliśmy i patrzy liśmy na pustą drogę w obu kierunkach. Nie by ło ży wego ducha. Ty lko gęsty mrok. Pogrążone w ciszy domy. Czarne pola. Kilometry torów kolejowy ch. Czekaliśmy i czekaliśmy, ale na próżno – desoto zniknął. Tatko przepadł jak kamień w wodę. Z moją kopertówką.

Rozdział 11

W

dzisiejszy ch czasach istnieją księgowi znani jako „rewidenci śledczy ”. Takie wy my ślne

określenie ludzi, który ch główny m zajęciem jest szperanie w cudzy ch śmieciach. Stare wy ciągi z kont, zeznania podatkowe. Paragony sprzedaży. Anulowane czeki. Gdy ty lko moi prawnicy polecili jakąś firmę, Isaac płacił im honorarium, nie racząc mnie nawet o ty m powiadomić. Teraz, gdy skrupulatnie zebrali informacje o moich finansach niczy m fragmenty układanki, muszę jechać do miasta, żeby się z nimi spotkać. Podejrzewam, że ich diagnoza nie będzie dobra. Gdy oskarżają człowieka o miganie się od płacenia podatków, to najprawdopodobniej urząd skarbowy ma na to całkiem mocne dowody. Spotkanie mam na Lexington Avenue, w nowy m Citicorp Building Modern, biały m wieżowcu ze żłobiony mi czarny mi oknami, z dala wy glądający m jak więzienny pasiak wy cięty z kartonu. Mówię Hectorowi, by najpierw zawiózł mnie do Garment District. Miejsce pod wskazany m adresem na Dwudziestej Drugiej Zachodniej wy gląda inaczej, niż się spodziewałam. Obskurna niska zabudowa z cegły, z nowy mi, tanimi drzwiami ze szkła, w westy bulu zatrzęsienie ulotek o chińszczy źnie na wy nos. Pod guzikiem oznaczony m nazwiskiem H. Ballentine doklejono na kawałku taśmy maskującej litery GMHC. Harvey czeka na mnie na półpiętrze, oparty o framugę drzwi, a między jego nogami perłowoszary kot kreśli ósemki. Miałam wielkie obawy, czy zadzwonić, czy przy jść tu osobiście. Ale oto jestem. To osobliwe. By łam jego szefową. Choć Harvey przepracował dla mnie siedemnaście lat, nigdy nie odwiedziłam go w jego mieszkaniu. Poza ty m minął taki szmat czasu. Bez makijażu klauna Harvey wy gląda na dziwnie obnażonego i wy niszczonego. Jest chudszy, niż zapamiętałam. Zamiast saty nowy ch pumpów i głupkowatej muszki ma na sobie zwy czajną spraną koszulkę, która opina mu tors niczy m pancerz. Na kościach biodrowy ch wiszą postrzępione dżinsy. Blade stopy w jedwabny ch japońskich kapciach. Jego ziemista twarz promienieje chłopięcością, ale jest zapadnięta. Pewnie dobija już pięćdziesiątki. – Co za zaszczy t – rzuca zgry źliwie, z ręką na biodrze. – Jak się masz, Lillian? W jego głosie nadal jest coś kpiarskiego, melody jnego – choć stał się bardziej stonowany. Barwa tego głosu lekko mnie łechce, dokładnie tak jak przed laty. – Dla ciebie chy ba „Mussolini lodowego imperium”, nie? Harvey przy kłada dłoń do ust. – Boże drogi. Czy tujesz to? Naprawdę to czy tasz? Strasznie przepraszam. Kompletnie

przekręcono moje słowa. – Czy żby ? – No nie, to znaczy dokładnie tak powiedziałem. Po prostu do głowy mi nie przy szło, że mogłaby ś to przeczy tać – mówi z lekceważeniem. – No wiesz. W twoim zaawansowany m wieku. – Zakładam, że jak zwy kle się ze mną droczy, ale jego przelotny uśmiech jest lodowaty. – Wejdź – rzuca obcesowo, wy konując półobrót. – Miejmy ten melodramat jak najszy bciej z głowy, dobrze? Gestem zaprasza mnie do salonu. Przy wy eksponowanej ścianie z cegły stoi małe biurko. Pomiędzy stertami teczek z szarego papieru warkocze elektry czna maszy na do pisania. Nad nią wisi tablica z przy pięty mi arty kułami z gazet, komunikatami prasowy mi, listami skopiowany mi na powielaczu. Na drugim końcu pokoju para rozsunięty ch śliwkowy ch kotar odsłania ponętne łoże na podwy ższeniu. Przy ścianie po stronie drzwi jest kuchenka wielkości jak dla lalek, do połowy zasłonięta kolejną aksamitną kotarą, ty m razem w romby w kolorze mdłego złota. To już całe mieszkanie Harvey a. Jeden pokój. Z widokiem na ulicę. Szuka czegoś w szafce nad miniaturowy m piecy kiem. – Napijesz się herbaty ? Wiesz, że już nie piję. A sądząc po twoim ostatnim zachowaniu, skarbie… – mierzy mnie wzrokiem od stóp do głów – ty też nie powinnaś. Podnoszę się. – No proszę, nagle taki z ciebie Mister Rogers 1. Nie, dziękuję, nie chcę herbaty. Nie kłopocz się. – Dzięki Bogu. – Harvey wrzuca puszkę z herbatą z powrotem do szafki. – Prawdę mówiąc, ta herbata jest obrzy dliwa. Jakby pić potpourri. A poza ty m – krzy żuje ręce na piersiach i spogląda mi prosto w twarz – wolałaby m tego nie przeciągać. Po prostu powiedz, co masz do powiedzenia, dobrze? Opieram się ciężko na lasce. – Słucham? – Nie wiem, dlaczego przy szłaś. Nie jesteś już moją szefową, zapomniałaś? – Ale masz tupet, Harvey. Wy daje z siebie krótki okrzy k niedowierzania. – Ja? Ja? To ja mam tupet? Jeszcze nie minął ty dzień, jak twój gość od reklamy obsmarował mnie błotem. A twoi prawnicy ? Przy słali mi faksem formularz, aby m zaprzestał działań. Już dwukrotnie. – Nagle się oży wia, wy machuje rękoma niczy m skrzy dłami. – Wiesz, nie zamierzam z ty m walczy ć. Nie dlatego, że się z ty m zgadzam, bo nie zgadzam się w każdy m calu, to okropieństwo i parodia, ale dlatego, że szczerze mówiąc, guzik mnie to obchodzi. Rozumiesz? Chcesz, żeby m przestał mówić, że przez siedemnaście lat by łem Panem Cętką? Dobra. Niech

będzie po twojemu. By ło i nie ma. Pozamiatane. Wy kasowałem to z mojego CV. – Teatralnie klepie się w czoło. – Aj! Widzisz? Właśnie uderzy łem się w czoło. Amnezja. Pan Cętka? Co to za jeden, u licha? Jakby m nigdy nie miał z ty m nic wspólnego. Wpatruję się w niego z oburzeniem. W końcu odzy wam się przy ciszony m głosem: – Co ja ci takiego zrobiłam? Mruga oczami z niedowierzania. – Przepraszam. A to wszy stko, co właśnie powiedziałem, to mało? – Zrobiłam ty lko ty le, że wepchnęłam cię do telewizji. Na billboardy. Że piłam z tobą podczas każdego zasranego programu, który razem robiliśmy. A te święta Bożego Narodzenia, gdy zmarła twoja matka? Czy nie dałam ci dodatkowego ty godnia urlopu? Nie zabrałam cię na imprezę z Andy m Warholem, o której potem nie mogłeś przestać py tlować? W czy m problem? Że wy płaciłam ci odprawę, Harvey ?! To ty, ty sam, wiecznie niezadowolony niewdzięczniku, odszedłeś z mojego programu w napadzie histerii! Przez chwilę stoimy po obu stronach miniaturowego stolika, ciężko dy sząc. – Jak cię skrzy wdziłam? – mówię. – Poza ty m, że dałam ci robotę i godziłam się na twoje idioty zmy przez siedemnaście cholerny ch lat? „Czekaj, muszę jeszcze raz umy ć ręce! Ty lko mnie nie upaćkaj sy ropem!”. I takie dostaję podziękowanie? Mówisz gazetom, że by łam dy ktatorem? Mussolinim lodowego imperium? Robisz na mnie nagonkę w prasie ramię w ramię z całą resztą? Nagle sinieje na twarzy. – Ja robię nagonkę na ciebie? Ja na ciebie, Lillian? – Łapie się za skronie, potem wy rzuca ręce w powietrze. – Ty lko o ty m potrafisz my śleć? Chry ste Panie. O swojej zasranej reputacji? Ludzie w ty m mieście padają jak muchy. Dociera to do ciebie? Młodzi piękni mężczy źni w kwiecie wieku – mieli przed sobą całe ży cie – zapadają na tę chorobę i umierają w straszny ch męczarniach. Czy kogokolwiek to obchodzi? Na pewno nie naszego burmistrza, który jest do tego stopnia kry pto, że prędzej pozwoli, żeby padli wszy scy geje co do ostatniego, nim piśnie słówko! Na pewno nie Departament Zdrowia. Na pewno nie prezy dent. „New York Times” wy lał więcej atramentu na skandal z ty lenolem niż na to, że w promieniu kilometra od ich biura zdy chają setki ludzi! Patrzy na mnie dzikim wzrokiem. – Ty lko w ty m budy nku trzech facetów, Lillian. Dokładnie tutaj. Na piętrach. Nauczy ciel matematy ki na drugim. Śpiewak operowy o głosie anioła w 4B. I jakiś dziewiętnastolek – dzieciak – którego rodzice się wy parli, wy rzucili z domu na ulicę jak psa. Wszy scy umierają. Dokładnie tutaj. Dokładnie w tej chwili. Ale ty, wielka Lillian Dunkle – to by ł ty lko jeden czy dwa żarty dla prasy – ale niech Bóg broni, żeby taki mały cwaniaczek jak ja nieco podkolorował swoją wersję.

Wtedy trach! Nagle, dzień i noc, wy dzwaniają do mnie twoi prawnicy i twój spec od reklamy, grożąc pozwem sądowy m, bo się martwisz, że stawiam twoją firmę w zły m świetle. „Nie chcemy, żeby dżuma, którą ma ten gość, i jego homoseksualizm by ły łączone z firmą Dunkle i telewizją dla dzieci”, powiedziała twoja baba od reklamy. Nie patrz tak na mnie, Lillian. To jej słowa. Tutaj. Widzisz? Zapisałem je w notesie. Ale widać, że i to dla ciebie za mało. Musiałaś tu przy jść osobiście, wielka Królowa Lodów, ty lko po to, by mnie zgnoić, jak to robisz ze wszy stkimi. Dla jasności, nie zamierzam przy nieść wsty du ani tobie, ani twoim lodom! Twarz mu tężeje. Nachy la się nad zlewem, chwy ciwszy się za brzuch. Z jego gardła doby wa się ury wany szloch. Pan Cętka. Patrzę, jak jego kościste ramiona unoszą się i opadają. Na zewnątrz wy je alarm samochodowy, po chwili przestaje. Kot Harvey a bezgłośnie przemy ka obok i znika za wąskimi drzwiami; chwilę później sły szę, jak grzebie w kuble na śmieci. Zegar na kuchence odmierza sekundy. Minuty. Daje się sły szeć nikłe dudnienie metra, dochodzące spod ulicy, które zaraz cichnie. Odchrząkuję. – Harvey, chcę to wiedzieć – odzy wam się prawie szeptem. – Jesteś chory ? Wciąż stoi odwrócony do mnie ty łem. Pociąga głośno nosem, gwałtownie odkręca kran i bły skawicznie wsuwa ręce pod strumień wody, a potem przy kłada je sobie do oczu. Gdy się odwraca, wy gląda, jakby miał się znowu rozpłakać. – Nie wiem, Lil – mówi szeptem, a głos mu się załamuje. – Nie ma sposobu, by się dowiedzieć, czy jest się na to chory m. Dopóki oczy wiście się nie rozchorujesz. – Mruga, patrząc w sufit, próbując się opanować. – Mówią: „Jak mamy to wy kry ć, skoro nawet nie wiemy, co to jest?”. Ale potem obrzucają mnie spojrzeniem, Lillian. I ja to widzę. W ty m niewidoczny m komiksowy m dy mku, który unosi się nad ich głowami. „To twoja cholerna wina, ty chora cioto. Niech zaraza zajmie wszy stkie wasze domy ”. Stoję tam, cały czas w płaszczu, patrzę na niego. Powolny m ruchem otwieram kopertówkę i wy jmuję książeczkę czekową. – Mogę? – Wskazuję na małe biurko w kącie pokoju. Podchodzę i z poły skującego ceramicznego kubka stojącego obok telefonu wy jmuję długopis. Imię Róży wy pisane kredą na ścianie szkolnego podwórka. Moja matka tracąca zmy sły z rozpaczy, niemogąca do mnie przy jść z powodu kwarantanny. Ja, po przebudzeniu z pełnej majaków gorączki w pokoju Beatrice, widząca, że jej nie ma, że połowa kamienicy się wy ludniła. – Wiesz, epidemie by ły zawsze, Harvey. – Wzdy cham, odry wając czek z ży lastego grzbietu książeczki. – I nikt nigdy nie wie. Szukają winny ch i szukają, idioci. Czarna dżuma to wina Ży dów.

Hiszpanka – Hiszpanów. Polio – lodów. Uty kając, podchodzę do Harvey a i wręczam mu czeki – jeden dla niego, drugi dla jego organizacji. Mierzy mnie spojrzeniem, potem wbija wzrok w blankiety. Próbuje udawać obojętność, choć dar jest niezwy kle hojny, tak, wiem, moi mili, darujcie sobie. – Więc… – Z trudem przeły ka ślinę. Wy machując czekami, mówi, starając się, żeby jego głos zabrzmiał kokietery jnie, zgry źliwie i zarazem nieśmiało: – Mam za tę forsę siedzieć cicho? Biorę swoją kopertówkę i odwracam się ostentacy jnie. Nie jestem w stanie dłużej na niego patrzeć. – Niech mnie diabli, jeśli kolejna epidemia miałaby zagrozić moim interesom! – pry cham. W samochodzie drżącą dłonią skrupulatnie wy pełniam rubry czkę „saldo” w książeczce czekowej. Po raz ostatni podnoszę wzrok na budy nek z cegły i wrzeszczę na Hectora, by uruchomił już cadillaca i zawiózł mnie do centrum, zostawiając Harvey a Ballentine’a, jego faks i jego miękkiego perłowego kiciusia, drżący ch samotnie w kawalerce wy ściełanej aksamitem. Oczy wiście nie zdąży łam zobaczy ć się z Bertem, zanim go wy słano na barkę. A tatko, po tamtej pijackiej nocy w New Jersey, znikł bez śladu. Jednak po miesiącach bolesnej ciszy – bez rozmów telefoniczny ch, bez pocztówek – gdy nie miałam pojęcia, gdzie, u licha, stacjonuje mój małżonek, wojna wreszcie się skończy ła. I gdy Bert wrócił do domu z „miejsca przeznaczenia objętego tajemnicą służbową”, okazało się, że nie potrzebujemy sieci franczy z w nowo powstałej miejscowości wy poczy nkowej na pusty ni zwanej Las Vegas. Nie potrzebowaliśmy, żeby tatko i jego „kumple” inwestowali w naszą firmę. Firma Dunkle rozwijała się lepiej po wojnie niż w czasie wojny. Ci wszy scy powracający weterani… Wielu z nich jadło nasze lody na pokładach lotniskowców i okrętów podwodny ch, w kanty nach i szpitalach. Zdąży li je pokochać. Po powrocie do domów w Williamsport i Chapel Hill, w Sandusky i Beaver Falls ochoczo otwierali franczy zy Dunkle. Czy może by ć wy mowniejsza anty teza wojny niż nowiutka pomalowana na pastelowo lodziarnia? Na cześć powracający ch żołnierzy wy my śliłam nawet kilka specjalny ch smaków: Kapitan Orzech. Waniliowa Wiktoria. Pistacjowy Desant. Żołnierz w Czekoladzie. Prosta zagry wka. Ale oszaleli na ty m punkcie. Jednak tak jak wielu inny ch mój mąż powrócił z wojny jako obcy człowiek. Choć nie widział walki na własne oczy, bo spędził długie miesiące, produkując hektolitry lodów dziennie, w olbrzy miej skorupie z betonu unoszącej się na środku Pacy fiku, to samo słuchanie ry ku my śliwców, nieustannego łomotu maszy nerii odbijającego się echem po stalowy m kadłubie i związany z ty m stres przy tępiły mu zmy sły. Stracił słuch w jedny m uchu. Jeszcze trudniej by ło mu się wy słowić, przez co czasami sprawiał wrażenie człowieka otępiałego, może nawet mało

rozgarniętego. Godzinami przesiady wał w fotelu przy oknie, ze szklaneczką ży tniówki, z radiem nastawiony m zby t głośno, ze wzrokiem wbity m w taksówkę, by ć może wy obrażał sobie, że prowadzi ją powoli po mokrej, usłanej liśćmi ulicy. Ja z kolei, cała niespokojna, obserwowałam go z kuchenny ch drzwi. Czułam, jakby m musiała go teraz rozgry źć, tak jak mąż Henrietty, Walter, swego czasu rozszy frowy wał niemieckie depesze. Tak jak wiele inny ch par zapomnieliśmy, co znaczy by cie razem – jak nasze ciała splatają się w łóżku, jak poranne ry tmy w kuchni i łazience potrafią się łączy ć w sy nkopie niczy m instrumenty muzy czne. „Och, przepraszam – mówiliśmy teraz – chcesz pastę do zębów? Nie. Proszę. Ty pierwszy ”. Ku mojej wielkiej uldze Bert najwy raźniej stracił zapał do rady kalizmu. – Nie wiem, Lil – powiedział bez ogródek pewnego wieczoru, gdy popijaliśmy drinki. – Każdy ekstremizm wy daje mi się teraz niebezpieczny i opresy jny. Gdy ludzie słuchają jednego przy wódcy, wtedy ślepo wy znają jeden zestaw poglądów… – Zawiesił głos. Dziwna sprawa z ty mi żołnierzami: w trakcie wojny przez cały czas wy pisują w listach do żon, matek, ukochany ch, że tęsknią do domu, fantazjują o zapachu świeżo skoszonego trawnika, o tańczeniu lindy hopa i jedzeniu sły nny ch klopsików żony. Ale jak ty lko przekroczą próg domu, nie są w stanie wy trzy mać w towarzy stwie swy ch rodzin. Co czwartek Bert, Walter Mueller i kilku inny ch weteranów chodzili na obiad do Luchow’s, a potem na Pięćdziesiątą Drugą, żeby posłuchać jazzu. W głośny ch klubach nocny ch, gdzie nie trzeba by ło ze sobą rozmawiać, Bert najwy raźniej się oży wiał, w Three Deuces wy bijając stopami ry tm piosenek Colemana Hawkinsa. Kiwając głową do taktu kawałków Louisa Primy u Jimmy ’ego Ry ana. Sama chętnie posłuchałaby m ty ch muzy ków, przy tulona do męża. – Nie rozumiem, dlaczego musisz wy chodzić co ty dzień – chlipałam. – To kosztuje, wiesz? – Stać nas na to teraz, laleczko – odpowiadał Bert, wsuwając na siebie najlepszą mary narkę. – Na co nam te wszy stkie pieniądze, jeśli nie na to? – Pociągał za rękawy, poprawiał mankiety. Oczy wiście to nie pieniądze najbardziej mnie martwiły. Ty lko te wszy stkie plotki o ty m, jak zachowy wali się żołnierze… Te „pocieszy cielki”. Koktajlowe dziewczy ny. Tokijskie róże i francuskie femmes fatales. Tego rodzaju historie ciągnęły się za weteranami jak zjawy, wirowały wokół nich niczy m obłoki popiołu i perfum. Obserwowałam mojego męża jak jastrząb. W głowie wciąż sły szałam rozmowę z ojcem: dlaczego mężczy źni zdradzają? A dlaczego sprzedajesz lody aż w dwunastu smakach? Pewnego ranka w salonie piękności kazałam przefarbować się na blond. Ale wy szedł kolor miedziany, lecz i tak zmiana okazała się bardzo korzy stna – twarz mi się rozjaśniła, nabrała wy razu zadumania, jakiegoś dostojeństwa, nie by ła już tak pochmurna jak przedtem. Na mój Bert widok zagwizdał głośno i przeciągle. Moje włosy, jak zawsze mawiał, to „powód do dumy ”. Gęste i jedwabiste.

Teraz poły skiwały jak koniak; przesunął po nich palcami, dotknął ich nosem, objął mnie w talii. – Lil, z wiekiem wy glądasz coraz lepiej – powiedział. – Niewiele kobiet może to o sobie powiedzieć. Martwiłam się jednak, że złote włosy to za mało. Gdy szedł pohulać z nowy mi koleżkami, w otępiający m półśnie nasłuchiwałam zegara na stoliku nocny m, ty kającego jak metronom. Nie mogłam się odpręży ć, dopóki nie usły szałam metalicznego odgłosu otwieranego zamka. Często by ła już druga albo trzecia nad ranem, gdy Bert wracał, tłukł się po ciemnej kuchni, nonszalancko rzucał klucze na laminowaną szafkę i uprawiał slalom między meblami. Gdy wreszcie padł na łóżko obok mnie, czuć by ło dy m z cy gar. Cierpką wodę kolońską o kwiatowy m zapachu. Morelową brandy. Puder do twarzy. Kiszoną kapustę. Stęchłą skórę. Piwo. Bałam się, że jeśli odwrócę się w jego stronę, przy zna się, że zrobił coś głupiego pod wpły wem impulsu, coś, o czy m wolałaby m nie wiedzieć. Udawałam, że śpię, próbując nie przeły kać śliny. Pozwalałam, żeby objął mnie w talii spoconą ręką i przy cisnął się wilgotną skórą do moich pleców. Po chwili chrapał. Ale ja nie mogłam zasnąć, wpatry wałam się w firanki powiewające na karniszach niczy m duchy, zlewające się w jedno z uliczny mi oparami. Rano stawał przed lustrem i wiązał jedwabny krawat, pogwizdując do Fatsa Wallera lecącego z victroli, jakby nigdy nic. „Hej, laleczko” – rzucał łagodny m tonem. Zdarzało się, że figlarnie łapał mnie za pośladki, gdy wstawałam z łóżka i próbowałam prześlizgnąć się do łazienki. Nie wiedziałam, jak to interpretować. Poczucie winy ? Resztki pożądania rozbudzonego przez jakąś showgirl? Czy to możliwe, że nadal mu na mnie zależy ? Oczy wiście przeszukiwałam mu kieszenie. Jego cienki oprawiony w skórę notatnik. Podsłuchiwałam rozmowy telefoniczne. Nigdy nie natrafiłam na żaden rozstrzy gający dowód, ale bałam się szukać zby t dokładnie. Gdy ojciec zostawił mnie na parkingu przed Zajazdem u Ricky ’ego, wróciłam do mieszkania na Czterdziestej Dziewiątej wy kończona i upokorzona. Stojąc wtedy przy oknie i lecząc kaca, złoży łam przy sięgę: nikt nigdy więcej tak się po mnie nie przejedzie. Obiecałam sobie, że będę traktować nasze małżeństwo tak, jak traktuję naszą firmę. Będę po prostu robić to, co konieczne. Przy my kać oko. Trzy mać buzię na kłódkę, powstrzy my wać cisnący się na usta potok py tań. Odgry zę sobie języ k, jeśli będzie trzeba. *** Pewnego ranka Bert usiadł na skraju łóżka, z ły żką do butów w jednej ręce i nowo naby ty m półbutami w drugiej. – Lil, tak sobie my ślałem… Muszę z tobą o czy mś porozmawiać. Moja niesprawna noga nagle zrobiła się cięższa. Niezgrabnie osunęłam się na obity tapicerką z falbankami taboret i ścisnęłam w dłoniach jego szorstką krawędź.

– Tak? Niczy m prąd przeszy ł mnie dreszcz. Wiedziałam, co chce powiedzieć. Wy obrażałam sobie, jak trudno mu to z siebie wy dusić. Widziałam jego poruszające się usta, zanim zabrzmiały słowa – jakby klatka filmowa rozjechała się ze ścieżką dźwiękową. „A więc stało się”. Serce rozpaczliwie mi łomotało. „Dobry Boże, nie pozwól, żeby odszedł ode mnie”. – Lil – zaczął łagodnie. – Co ty na to, żeby śmy kupili dom? – Dom? – W jakimś ładny m miejscu, w Westchester albo na Long Island. Może z basenem… albo ogrodem. Wy buchłam salwą niedorzecznego śmiechu. Jakby kamień spadł mi z serca. Bert chce kupić dom, a ja omal nie dostałam zawału? – A co zrobimy z ty m domem, Bert? Prawie cały czas jesteśmy w pracy. Całe dnie spędzam w fabry ce. – Ale czy tak musi by ć, Lil? – Nachy lił się ku mnie, wciskając sobie dłonie między kolana. – Mamy teraz wy starczająco dużo pieniędzy. Isaacowi dobrze zrobiłoby świeże powietrze. Nie wy daje ci się, że na to zasługujesz? Spojrzałam na niego. Gdy to zrobiłam, moi mili, dostrzegłam prawdziwego Berta, dawnego Berta, czułego jąkałę, który za wszelką cenę chce mi sprawić przy jemność. – Chcę mieszkać w wieżowcu, nie w domu – skwitowałam. – Całe ży cie mieszkałam w kamienicach. Na parterze. Ta wstrętna rudera w Bellmore. Chcesz, żeby śmy się przeprowadzili? Dobrze. Wspaniale. Ale znajdź dla nas miejsce z windą i z ładny m widokiem. Jesienią umościliśmy sobie gniazdko na dziesiąty m piętrze imponującego budy nku na Siedemdziesiątej Drugiej Wschodniej na Manhattanie, z siedmioma przestronny mi pokojami i nowiutkim kompletem jadalniany m, pluszową kanapą i obity mi jedwabiem fotelami do kompletu, które tkwiły przy oknie niczy m para matron. A do tego nowa, elegancka victrola w mahoniowej szafeczce. Co wieczór portier w rękawiczkach prowadził nas do windy z mosiężną bramką zamy kaną niczy m drzwi wy my ślnej klatki dla ptaków. Gdy przed kolacją zanurzałam się w olbrzy miej wannie, Bert chodził z pokoju do pokoju z drinkiem w ręku, oglądając wszy stkie zakupione przez siebie skarby. Jak na by łego komunistę by ł bardzo przy wiązany do mebli. Pewnego ranka obudziły nas dźwięki przy pominające strzały karabinów maszy nowy ch, stukot młotów oraz wielkie tumany py łu i dy mu unoszące się za oknami. Bert nie przewidział, że dokładnie po drugiej stronie ulicy zbudują nowszy wieżowiec. Widok hen aż po hory zont, za który zapłaciliśmy krocie, pożerały teraz kolejne wy rastające betonowe piętra. Niebawem widzieliśmy ty lko ścianę okien i cegieł; mieliśmy tak samo mało powietrza i światła jak w naszy ch kamienicach. Ach, jakże miałam ochotę dać Bertowi po

uszach! – Przecież widziałeś tę działkę pod zabudowę po drugiej stronie ulicy ! – wy krzy czałam. – Nie przy szło ci do głowy, żeby zapy tać? – L-l-lil, przepraszam – wy jąkał, rozkładając bezradnie ręce. – A przecież prosiłam! Prosiłam cię! Aby mnie udobruchać, kupił granatowego chevroleta mastera rocznik 1948, z beżowy mi siedzeniami. Wy najął garaż w Yorkville, a także kierowcę o imieniu Martin, który podjeżdżał co rano i zawoził nas do fabry ki. Pewnego razu, w piątek, gdy wróciliśmy z Bertem do domu, znaleźliśmy na łóżku duże pudło przewiązane złotą wstążką. W środku by ło futro z czarny ch soboli długie do pół ły dki. Niedorzecznie ciężkie i miękkie. Kosztowało pewnie ze dwieście dolarów. Naturalnie nigdy w ży ciu nie miałam nic równie wspaniałego. – O nie, to zdecy dowanie za drogie – powiedziałam. – Gdzie będę w ty m chodzić, nudniku ty ? Po fabry cznej chłodni? – Dlaczego nie? – Bert odgarnął mi do ty łu kosmy k włosów. – Chcę, żeby ś miała ładne rzeczy, Lil. – Bert, pieniądze nie są po to, żeby je wy dawać. – Dlaczego nie? – Wzruszy ł ramionami. – Uczciwie je zarobiliśmy. Przeszy ło mnie ukłucie bólu. Dojmujące poczucie winy. Ale milczałam. Futro miało podszewkę z perłowoszarej saty ny. I wszy tą metkę z napisem „Wy łącznie dla Bonwit Teller i Lillian Dunkle”. Nawet guziki obszy to futrem. Bert narzucił mi je delikatnie na ramiona jak pelery nę. Odwróciłam się, żeby przejrzeć się w duży m lustrze. Okry ta czarny mi sobolami, wy glądałam jak kocica. Władczo. Niemal uwodzicielsko. Figlarnie klepnęłam Berta po klatce piersiowej. – To meszugene! Wy jął z rękawa wąskie aksamitne pudełeczko. – A gdy by m miał dla ciebie jeszcze sznur pereł do kompletu, zezłościłaby ś się? Nasze luksusowe ży cie, moi mili. Tak właśnie się zaczęło. Widzicie, to by ł pomy sł Berta. Nie mój. A powinniśmy by ć mądrzejsi. Tego lata, kiedy Bert sprezentował mi futro, ofiarny i sumienny naukowiec o nazwisku doktor Sandler pracował jako specjalista od ży wienia w Szpitalu Weteranów w Asheville w Karolinie Północnej. Lato by ło zawsze „porą polio”, a choroba atakowała zwłaszcza dzieci. Malutkie kończy ny zniekształcały się i wy ginały jak pnącza winorośli. Dzieciaczy ny, który ch układy oddechowe ulegały atrofii, umieszczano w żelazny ch płucach – maszy nerii o wy glądzie rodem ze średniowiecza, wspomagającej oddy chanie. Ludzie sądzili, że to wina upałów. Tłumów.

Publiczny ch basenów. Jarmarków. Pikników. Słowem wszy stkiego, gdzie by ł natłok spocony ch ludzkich ciał z organiczną zawiesiną zarazy i infekcji. Tamtego lata, w 1948 roku, wy buchła największa epidemia polio w całej Karolinie Północnej. W Asheville każdy, kto mógł, uciekał na wieś. Jednak doktor Sandler zaczął podejrzewać, że to nie skupiska ludzkie i nie upały są prawdziwą przy czy ną zachorowań. Zaobserwował, że latem dzieci jedzą znacznie więcej słody czy. A także piją więcej napojów gazowany ch. I, co najważniejsze, obżerają się lodami. Gdy polio zaczęło zbierać w Asheville coraz większe żniwo, doktor Sandler poczuł się w obowiązku wy stąpić z orędziem w lokalnej rozgłośni radiowej i telewizji. „Zaklinam was, nie jedzcie lodów ani słody czy ! – nawoły wał współoby wateli. – W ogóle unikajcie cukru”. Zrozpaczona i przerażona ludność całej Karoliny Północnej wzięła sobie te słowa do serca. „Nie jedz lodów – ludzie przestrzegali jeden drugiego – dostaniesz polio!” Gdy w roku 1949 polio znów zaatakowało, większość mieszkańców Południa wpadła w popłoch. Choć Bert z początku odmawiał udzielania zezwoleń na franczy zy Dunkle na obszarach, gdzie panowała segregacja rasowa (mój małżonek miał ambicje, żeby zostać Branchem Rickey em przemy słu lodziarskiego), nie potrafił odmówić żadnemu weteranowi. W efekcie mieliśmy już wtedy w Karolinie Północnej sześć punktów sprzedaży i dziesięć inny ch w sąsiednich stanach. W centrali zaczęliśmy odbierać telefony od spanikowany ch właścicieli: „Nikt nie przy chodzi do naszy ch sklepów. Ludzie mówią, że nasze lody trują im dzieci. Boję się, że nie starczy mi na miesięczne opłaty ”. By ła to oczy wiście katastrofa. Ty lko w czerwcu firma Dunkle wy słała o kilkanaście ty sięcy hektolitrów lodów mniej na Południe niż w roku poprzednim. W lipcu o sześćset pięćdziesiąt ty sięcy mniej. W sierpniu nasze sklepy, od Waszy ngtonu do Atlanty, zionęły pustkami. Wszy stkie sześć franczy z w Karolinie Północnej znalazło się na skraju bankructwa. – Czy Bonwit Teller przy jmuje zwroty ? – spy tałam ponuro, choć wizja oddania futra z soboli – albo pereł, albo chevroleta – nie mieściła mi się w głowie. Na ty m właśnie polega problem z luksusem, moi mili. Jak ty lko do niego przy wy kniecie, przestaje by ć zby tkiem, a staje się koniecznością. Ludzie nie chcą o ty m pamiętać. – Może za bardzo się rozrośliśmy, Lil. – Bert przeczesał dłonią przy prószone już siwizną włosy. – Może powinniśmy zamknąć sklepy i ograniczy ć straty ? – I co wtedy ? Problem z teoriami ży wieniowy mi doktora Sandlera polegał na ty m, że najwy raźniej nie by ły wy ssane z palca. W cały m kraju epidemia roku 1949 okazała się dotkliwsza niż rok wcześniej. Poza Karoliną Północną, gdzie spoży cie lodów i słody czy spadło prawie o dziewięćdziesiąt

procent. Co wieczór, gdy gasiłam światła w fabry ce, prześladowała mnie my śl, że wszy stko, co zbudowaliśmy, za chwilę katastrofalnie runie. W końcu spotkała mnie kara. Za wszy stkie niewy znane grzechy. Za kłamstwa. Kradzieże. Za Dinello. Za ty ch bezimienny ch, pozbawiony ch twarzy pracowników firmy Candie, którzy najprawdopodobniej stracili przeze mnie pracę. Za włoskich imigrantów, niewinny ch ludzi, którzy nie zdąży li uzy skać oby watelstwa, a który ch ży cie by ć może… Nie mogłam znieść tej my śli. Teoria doktora Sandlera zy skiwała popularność. Wiedziałam, że najgorsze jest ty lko kwestią czasu. Nasze franczy zy zwiną się, jedna po drugiej, z południa na północ, ze wschodu na zachód. Innowacje, które wprowadziliśmy po wojnie – wszy stkie mrożone nowości i efektowne smaki – nie uratują naszego przedsiębiorstwa przed groźbą epidemii. I co wtedy ? Pewnego wieczoru, gdy siadaliśmy do kolacji, zadzwonił telefon. Isaac, który by ł teraz koślawy m dwunastolatkiem przeży wający m pierwszą miłość w ży ciu, rzucił się, żeby odebrać. – Do ciebie, tato. – Posępnie położy ł słuchawkę na kredensie. – Jakaś kobieta. Ada czy ktoś. Mówi, że to pilne. Twarz Berta stężała. Upuścił serwetkę. – Odbiorę w sy pialni. – Wy szedł w pośpiechu i zamknął za sobą drzwi. Gdzieś w środku znowu uruchomił mi się alarm. – Idź do swojego pokoju – rzuciłam do Isaaca. – Zawołam cię na obiad. Ostrożnie podniosłam słuchawkę i przy cisnęłam ją do ucha niczy m muszlę. – Mówiłem ci – usły szałam Berta. – Nie mogę się jutro spotkać. To zdrada… Zrobiło mi się słabo, jakby m dostała ary tmii serca. Głos po drugiej stronie słuchawki przerwał Bertowi: – Na miłość boską, Dunkle! Będą tam wszy scy z naszej branży. – Należał do mężczy zny. By ł szorstki, donośny. – High-Ho. Muldoon’s. Cała wasza konkurencja. Nawet Rockefellerowie przy sy łają prawnika ze swoich firm mleczarskich. Ada. ADA. Atlantic Dairy Association. Oto kto dzwonił. A nie żadna kobieta. Odetchnęłam z ulgą. Rozpoznałam głos. Clark Bauer, prezes tego stowarzy szenia. Sły szałam, jak wznosi pijacki toast na zeszłoroczny m bożonarodzeniowy m przy jęciu wy dawany m przez „Biulety n Producentów Lodów”. Widocznie to jego sekretarka poprosiła Berta do telefonu. – Jeśli pozwolimy, żeby ci od cukru dorwali się do tuby, bez wy starczającej liczby mleczarni i producentów lodów dla przeciwwagi, to jak my ślisz, co się stanie? – mówił Bauer. – Powiem ci, co. Przepchną dolary Trumana. Jak ty lko ktoś podniesie temat, jak ty lko padnie py tanie „Jeśli cukier nie powoduje polio, to dlaczego dieta doktora Sandlera sprawdza się w Asheville?”, to wiesz, co odpowiedzą? „Dlatego że nie cukier powoduje polio, ty lko mleko”. Zwrócą się przeciwko

lodziarzom, bo będą próbowali ratować własny ty łek. Wiesz, że mam rację, Albert. Ci ludzie nie mają skrupułów… – Ale C-c-clark… – odparł Bert drżący m głosem. – Nikt z nas nie wie, dlaczego ta dieta jest skuteczna. – No więc mam dla ciebie informacje. By ć może nigdy się tego nie dowiemy. Ale ja jem i lody, i cukier. Ty jesz lody i cukier. Czy zachorowaliśmy na polio? Miliony Amery kanów latem codziennie jedzą lody. I wiesz co? Miliony nie zapadają na polio. Jeśli o mnie chodzi, ten doktor Sandler to szarlatan. Więc, z łaski swojej, dołącz do nas, żeby śmy razem walczy li z ty mi bredniami. Jeśli będzie trzeba, następnego lata sami pojedziemy do Karoliny Północnej. Będziemy rozdawać darmowe rożki każdemu mężczy źnie, kobiecie i dziecku w cały m cholerny m stanie. Pokażemy im, że nie mają się czego obawiać oprócz własnej głup… By łam w szoku. Usły szałam trzask – Bert się rozłączy ł. Z oddali dobiegło: „Albert? Albert, jesteś tam? Cholera jasna!”. Ledwo zdąży łam odłoży ć słuchawkę na widełki, mój mąż wrócił do jadalni, wzburzony, czerwony na twarzy. Nigdy wcześniej nie widziałam go w takim stanie. – Coś się stało? – spy tałam, siadając przed swoim talerzem. Gwałtownie pokręcił głową. – Isaac! – wrzasnął z niety pową gwałtownością. – Proszę, laleczko – powiedział, wskazując mój talerz, choć sprawiał wrażenie nieobecnego. – Pozwól, że ci nałożę. Przez cały wieczór by ł dla mnie niesły chanie słodki i troskliwy. Nie wspomniał ani słowem o rozmowie z Clarkiem Bauerem. A ja gotowałam się w środku ze złości. Co się dzieje z moim mężem? Bauer miał rację. Czy tałam pisma naukowe. Śledziłam wiadomości. Twierdzenia doktora Sandlera by ły ty lko niepotwierdzony mi hipotezami. W najmniejszy m stopniu nie udowodniono naukowo związku między cukrem a polio. Ale z własnego doświadczenia wiedziałam, jak szy bko i skutecznie działają plotki i strach. Cała branża by ła zagrożona, a jej liderzy usilnie prosili Dunkle’ów, żeby stanęli z nimi ramię w ramię i ją ratowali. Dlaczego Bert się temu sprzeciwił? Chciał mieć pewność? Od kiedy to w ży ciu można mieć jakąkolwiek pewność? Och, z chęcią dałaby m mu porządnego kuksańca. Nazajutrz po południu wy szłam chy łkiem z fabry ki i kazałam Martinowi zawieźć się na Manhattan. Chciałam spotkać się z Clarkiem Bauerem. Sądziłam, że ucieszy się na mój widok, na wiadomość, że z całego serca będę nakłaniać męża do współpracy. Jednak gdy jego sekretarka wprowadziła mnie do środka, usta miał ściśnięte jak sakiewkę. Jakby mnie oceniał nie wzrokiem, lecz powonieniem. Pry chnął lekceważąco w reakcji na moją laskę i futro z soboli. Roztaczał woń wy rafinowanego okrucieństwa. Nie zaproponował nawet, żeby m usiadła. Nie wiedząc, jak się zachować, oparłam laskę o krawędź biurka i ścisnęłam swoją torebkę. – Dowiedziałam się, że mój mąż odmawia wzięcia udziału w waszy m spotkaniu –

powiedziałam rzeczowo. – Ja jednak podzielam pańską opinię. Musimy działać razem, żeby ratować naszą branżę. Tak więc chciałaby m dziś pojawić się na spotkaniu zamiast Berta, jeśli to możliwe. – Słucham? – Bauer wy prostował się, jakby coś go ukłuło. Wbił we mnie zabójczy wzrok. – Z cały m szacunkiem, proszę pani, ale to z pani mężem robimy interesy. – Proszę pana – wy pręży łam się na całą swoją wy sokość, co, przy znać trzeba, nie znaczy ło wiele – zawsze pracowaliśmy z Bertem jako zespół. Wniosłam taki sam wkład w rozwój firmy jak on. A gdy zobaczy, że jestem po pana stronie… Bauer podniósł dłoń, jakby próbował zahamować ruch uliczny. – Skoro tworzy cie tak zgrany zespół, pani Dunkle, to pani mąż na pewno pani wy tłumaczy ł, dlaczego nie została pani zaproszona razem z nim. Czy nie powiedział pani, że stowarzy szenie jednogłośnie uznało, że podczas kampanii pani obecność na forum publiczny m jest absolutnie niewskazana? – Co takiego?! – powiedziałam i bezwiednie zrobiłam krok do ty łu. Czułam się, jakby w gardle utknęły mi odłamki szkła. – Proszę nie brać tego do siebie. Jestem pewien, że nawet pani zrozumie, ile szkody by to przy niosło, gdy by kaleka przekony wała ludzi, że cukier i lody nie powodują polio. – Ale to wcale nie by ło polio – odparowałam z oburzeniem. – To wy padek uliczny. Clark Bauer wpatry wał się we mnie z niedowierzaniem. – Sądzi pani, że to ma znaczenie? W takiej sy tuacji pokazy wanie ludziom kulawej producentki lodów, chodzącej o lasce, by łoby dla nas samobójstwem. Od razu wy ciągną pochopne wnioski. Ty lko utwierdzą się w swoich najgorszy ch obawach. Na pewno rozumie pani, jaką rolę w reklamie odgry wa obraz. Czy naprawdę muszę pani to wszy stko łopatologicznie tłumaczy ć? – powiedział, wy ciągając rękę do interkomu. – Czy może jest pani by strzejsza od swojego męża? Siedzieć po takiej rozmowie w domu i się zadręczać: w mroczny m salonie odcięty m od powietrza i światła przez wy ższy i jaśniejszy apartamentowiec, słuchając beznamiętnej krzątaniny naszej służącej, Emeraldine, nakładającej Isaacowi gulasz wołowy na kolację – mojemu wy brednemu sy nowi (nie lubił truskawek, bo pestki zostawały mu między zębami, odmawiał zakładania swetrów, bo go „gry zły ”), mojemu sy nowi, z ty m jego kłopotliwy m pokwitaniem, z nowy m niebieskim rowerem i lekcjami gry na trąbce po szkole, które opłacaliśmy z Bertem, z kupiony m w sklepie dresie – nie wy magałam od niego tak dużo, jak wy magano od mnie, gdy by łam w jego wieku, a mimo to wy ry wał się, kiedy przy garniałam go do siebie, mówiąc „Daj mamie buziaka” – tak więc siedzieć tam, słuchając, jak bezmy ślnie opowiada Emeraldine, jak minął mu dzień w szkole, podczas gdy zegar nad lodówką ty ka nieubłaganie, siedzieć, czekając na powrót Berta, który szlaja się gdzieś z kumplami z czasów wojny – Berta, który zaprzepaścił szansę dołączenia

do kampanii promującej cukier i lody, prowadzonej przez największe szy chy naszej branży – a dlaczego? Żeby mnie ochronić. Te jego zasady, nie miałam wątpliwości, czy dać mu po uszach, czy go wy ściskać. Siedzieć po ty m wszy stkim w domu, w otumaniający m fotelu, przez cały czas kipiąc ze złości, trawiona urazą i frustracją. Dlaczego tak musi by ć? Ta perspekty wa by ła po prostu nieznośna. – Zawieź mnie do biura – warknęłam do Martina. Po przy jeździe do fabry ki chciałam sprawdzić rachunki, ale nie mogłam się skupić. Kotłowały się we mnie sprzeczne uczucia. Pani Preminger wy szła tego dnia wcześniej. Nalałam sobie szkockiej, którą trzy mała w szufladzie. Przesunęłam palcem po krawędzi jej mosiężnego noża do otwierania kopert. Rozwarłam szczęki jej zszy wacza, potem szy bko je zamknęłam; wzięłam do ręki jej nowy przy cisk do papieru w kształcie kota. Wy konany by ł z ony ksu – podobno prezent od kuzy na, choć najprawdopodobniej kupiła go sama. By ł taki ciężki i zimny. Wzięłam zamach i cisnęłam nim z całej siły w szy bę. Gwałtowny trzask matowego szkła przy niósł mi wielką ulgę. Dawno już nie zrobiłam czegoś podobnego. Nie zdawałam sobie sprawy, jak bardzo by ło mi to potrzebne. Stałam przez chwilę, dy sząc ciężko, przy glądając się swemu dziełu. Potem pokuśty kałam i zaczęłam zgarniać koniuszkiem laski odłamki szkła na dy wan. Rozgniatałam je z cały ch sił. Odgłos by ł okropny, jak zgrzy t suchej kredy przesuwanej po tablicy ; przebiegał mi po kręgosłupie. W końcu zdałam sobie sprawę, że narobiłam bałaganu. Postanowiłam, że zostawię wszy stko tak, jak jest – niech cieć posprząta. Jednak nie, przecież nienawidziłam nieporządku. Podniosłam wy szczerbiony przy cisk do papieru i odstawiłam go na biurko pani Preminger. Potrzebny by ł odkurzacz, ale w szafie znalazłam ty lko szczotkę i szufelkę. Nagle zadzwonił telefon. W tej ciszy jego piskliwy dźwięk zabrzmiał jak oskarżenie, jakby sam Bóg albo pani Preminger telefonowali do mnie z nieba, żeby udzielić mi repry mendy. Próbowałam nie zwracać na to uwagi, ale dzwonienie nie ustawało, więc w końcu odebrałam. Silas, nasz stróż. – Och, pani Dunkle – odezwał się zdziwiony. – Jest tu jakiś człowiek i chce się z panią zobaczy ć. Powiedziałem mu, że pani nie ma, ale nalegał, żeby m sprawdził. Mówi, że to pilne. Na chwilę serce mi zamarło. Czy coś się stało Bertowi? Isaacowi? – Kto to? – spy tałam. – Nie przedstawił się, Twierdzi, że jest znajomy m pani ojca. Dopiero gdy Korniszon stanął w drzwiach mojego biura, skojarzy łam go z gromadką mężczy zn z Zajazdu u Ricky ’ego. Miał ciężki, niezgrabny chód, a swoje przezwisko zawdzięczał najprawdopodobniej, jak teraz zauważy łam, swojemu nosowi – cebulowatemu ogórkowi kiszonemu dominującemu całą twarz. Z kolei jego małe ciemne oczka przy pominały ziarenka

pieprzu. Choć nie padało, miał na sobie płaszcz przeciwdeszczowy. Wszedł, zdjął kapelusz i rozejrzał się powoli, z uznaniem, jakby rozważał zakup naszej fabry ki. – No, no. Całkiem spora hawira – rzucił. – Choć nie wiem dlaczego, wy dawało mi się, że będzie tu eleganciej. Podniósł małe drewniane pudełko z dokumentami stojące przy telefonie pani Preminger, wy tłuszczony m paluchem uchy lił wieczko, po czy m je zamknął. Najwy raźniej nie śpieszy ło mu się. Dostrzegł małą szklaną salaterkę z kwaskowaty mi landry nkami i poczęstował się jedną – zdjął celofan i wrzucił sobie limetkową pasty lkę do ust. Ty lko mężczy źni mają ty le tupetu: wejść do czy jegoś biura i zachowy wać się, jakby by li u siebie. – Czy m mogę służy ć? – spy tałam z iry tacją. – Powiedział pan stróżowi, że sprawa jest pilna. Wziął do ręki dziurkacz, tak jak ja wcześniej. Dopiero gdy go odłoży ł, zauważy ł stłuczoną szy bę działową i odłamki szkła poły skujące na dy wanie. Spojrzał na miotłę opartą o framugę i pustą szklaneczkę szkockiej na skraju biurka. – Przeszkodziłem w czy mś? – spy tał z rozbawieniem. Skrzy żowałam ręce na piersiach. – Co się stało ojcu? – Możemy klapnąć? – Wskazał na krzesła po obu stronach biurka pani Preminger. Usiedliśmy. – Przy chodzę w jego imieniu – oznajmił. – Gdzie on jest? – Hmm… Chwilowo jest niedy sponowany. – Jest chory ? Leży w szpitalu? – Nie, nie. – Korniszon zaprzeczy ł ruchem głowy. – Nic z ty ch rzeczy. A przy najmniej jeszcze nie. Nie będę owijał w bawełnę, droga pani. Pani ojciec, tatko, jest winien kilku bardzo ważny m ludziom dużo pieniędzy. I musi je oddać. Naty chmiast. – Ach tak? – powiedziałam oschle i rozparłam się na krześle. Oczy wiście, że potrzebuje pieniędzy. Oczy wiście. Poczułam dreszcz gory czy. – Ostatnim razem widziałam ojca pięć lat temu. W twoim towarzy stwie. Uciekł z moją torebką i od tego czasu nie miałam od niego wiadomości. Ani jednego listu. Nawet telefonu. Siedziałam i czekałam latami. I dopiero teraz przy pomniał sobie o córce? Korniszon spojrzał na mnie ze smutkiem. – Tak pani to widzi? – Jeśli to dla niego takie cholernie ważne, to dlaczego sam do mnie nie przy jechał? – Nie może przy jechać. Utknął w Nevadzie. Mógł zadzwonić ty lko raz. Zadzwonił do mnie. – Przewiercił mnie wzrokiem.

– Siedzi w więzieniu? – Powiedzmy, że niektórzy nasi partnerzy biznesowi nie chcą spuścić go z oczu. Interes mu nie wy palił, okej? Więc tak jakby przetrzy mują go. Jako zabezpieczenie. – Jaki interes? – Oczy wiście mogłam się domy ślić. Uznałam, że nie chcę poznać szczegółów. Mój tatko – najchętniej dałaby m mu po łbie. – Musi im zapłacić w ty m ty godniu – oznajmił Korniszon. – Pięć lat temu porzucił mnie na parkingu. A teraz nagle jestem jego bankiem? – Słuchaj, twój wy bór. – Wzruszy ł ramionami, podnosząc się w końcu do wy jścia. – Ale jeśli ojciec nie wy trzaśnie skądś forsy … Czy będę mogła ży ć ze świadomością, że… Serce zaczęło mi łomotać. Jasna cholera. Wskazałam telefon na biurku pani Preminger. – Dzwoń do niego. – Do kogo? – Do ojca. Chcę to usły szeć z jego ust. Korniszon pokręcił głową. – Chy ba tak się nie da… – Dzwoń – rozkazałam, czując drżenie nóg pod biurkiem. – Chcą forsy ? To niech mi dadzą z nim porozmawiać. Niechętnie wy ciągnął z kieszeni świstek papieru, obrócił aparat i wy brał numer. – Z tej strony Korniszon. Córka Bailey a chce z nim rozmawiać… Wiem, mówiłem jej. Ale nalega, chce usły szeć bezpośrednio od niego… Wetknął słuchawkę między ucho a podbródek i rzucił mi zniecierpliwione spojrzenie. – Jaki tu jest numer? Każą mu oddzwonić. Rozłączy ł się i beznamiętnie zmierzy ł mnie wzrokiem. – A jaką rolę ty odgry wasz w ty m wszy stkim? – spy tałam. Faceci. Cholerni kłamcy i krętacze. – Ja? – Wzruszy ł ramionami, szczerząc się z samozadowolenia. – Po prostu jestem Korniszon. Miałam ochotę go zdzielić. Ale ty lko siedzieliśmy przez kolejne minuty, wpatrując się w telefon, oddy chając ciężko, jakby śmy chcieli się połączy ć z ojcem telepaty cznie. Wreszcie zadzwonił, jasna cholera. – Tata! – powiedziałam do słuchawki. – Malka! – zawołał. – Kindełe. Tak się cieszę, że cię sły szę. Tak się cieszę, nie masz pojęcia. – Fakt – rzuciłam. – Nie mam. – Malka, naprawdę. My ślisz, że to odpowiedni czas i miejsce? – A dlaczego nie? Nie chciałam, żeby mój głos zabrzmiał groźnie czy oskarży cielsko, ale poczułam nagły,

osobliwy przy pły w uczuć. Musi mi odpowiedzieć. Po raz pierwszy ojciec potrzebuje czegoś, co mam ja. – Może by ś mi to wy tłumaczy ł? – powiedziałam, rozpierając się na krześle. – Udobruchaj mnie trochę. Gdy się widzieliśmy ostatni raz, zostawiłeś mnie. Musiałam spać na kanapie tej kelnerki i wezwać zaopatrzeniowców, żeby zabrali mnie do domu. I nie spotkałam się z mężem przed jego rejsem na Pacy fik. Cały mi miesiącami czekałam na jedno słowo od ciebie. Więc proszę – w uszach huczała mi krew – wy jaśnij mi to. – Zostawiłem cię? Ja cię zostawiłem? Jak możesz tak mówić, Malka? Jak możesz mnie o coś takiego oskarżać? By łaś pijana, pamiętasz? Pijana. I źle się czułaś. Więc pojechałem po doktora. Dlatego. I wziąłem twoją torebkę, żeby mu zapłacić, rozumiesz? Jechałem i jechałem. Tak się składa, moja droga, dawno temu zaginiona córciu, że dojechałem aż do Trenton, szukając lekarza, ale gdy wróciłem na miejsce – dobra, nie znalazłem żadnego konowała – trach!!! Rozpły nęłaś się w powietrzu! Jak Harry Houdini, Malka! Więc co miałem zrobić? To ty mnie tam zostawiłaś. Porzucony przez własną córkę. Tak po prostu. – Dla efektu pstry knął palcami prosto w słuchawkę. Nic nie odpowiedziałam. Jego słowa by ły ty lko konfiguracjami ruchów powietrza. Naturalnie, wściekłam się – na niego, lecz również na siebie, bo zdałam sobie sprawę, że wbrew rozsądkowi rozpaczliwie chcę wierzy ć w te słowa, na przekór ich kary katuralnemu nieprawdopodobieństwu i bezczelności. Tatko mówił dalej: – Ale co by ło, to by ło… Stawiasz swoje słowo przeciw mojemu, Malka, a nie tak powinno by ć między ojcem a córką, prawda? Nie rozdrapujmy ran, dobrze, kindełe? Nie będę miał ci tego za złe, jeśli ty też nie będziesz chować do mnie urazy. Powiedz, proszę, jak się ma moja ukochana córeczka? Moja kobieta sukcesu? Próbowałem twoich lodów, wiesz? Nie tak dawno temu kupiłem sobie te waniliowe z ciasteczkami. Jak wiesz, nie jestem jakoś specjalnie za lodami, ale muszę przy znać… – Tatko – przerwałam mu. – Ile konkretnie potrzebujesz? Zamilkł na chwilę. – Uhm… – Głos mu przy cichł. Wy obrażałam sobie, jak rozgląda się po jakimś pensjonacie w Nevadzie. – Ze cztery ty siące dolarów. – Cztery ty siące dolarów?! – No, dokładnie mówiąc, to cztery pięćset. A jeszcze dokładniej, cztery siedemset. Cztery siedemset uratuje mi ży cie. Prześlij je przekazem. Albo czekaj, lepiej daj od razu Korniszonowi gotówkę. Najlepiej w mały ch nominałach. – Ha! My ślisz, że dam obcemu człowiekowi cztery ty siące siedemset dolarów? Wy piszę czek. Na ciebie. Ty lko na ciebie.

Zapadła cisza. – No, Malka, to bardzo miłe z twojej strony. – To poży czka. Nie darowizna. Rozumiesz? Oddasz mi pięć ty sięcy. – Pięć ty sięcy ? My ślałem, że ustaliliśmy, że potrzeba mi ty lko cztery. – Powiedziałeś cztery siedemset. Plus trzy stówy, które ukradłeś mi w New Jersey. Razem pięć ty sięcy. Usły szałam ciche gwizdnięcie. – Mówiłem ci, że wziąłem te pieniądze na lekarza. Dla ciebie. Co za hucpa. Nieby wałe. – Pięć ty sięcy, tatko. Oddasz mi je osobiście. Umowa stoi? – Oczy wiście, oczy wiście – powiedział. – My ślisz, że przy jąłby m jałmużnę od własnej córki? Jak ty lko wy jaśnię tutaj wszy stkie sprawy, pójdziemy sobie na jeszcze jednego steka. Ty m razem na Manhattanie. Do jakiegoś eleganckiego lokalu. Chciałby m też poznać tego twojego męża, dobrze? Porozmawiamy poważnie o interesach. Nie zapomniałem o twoich franczy zach. Wszy stkim tutaj o nich mówię, i o ty m, jaką wielką macherką jest moja córcia. W tle rozległy się hałasy. Usły szałam plaśnięcie dłonią w słuchawkę i stłumione głosy. Potem ręka odkry ła słuchawkę. – Załatwione – rzucił ojciec, ale nie do mnie. Potem spy tał głośno i wy raźnie: – Tak więc cztery siedemset, Malka? Zrobisz to dla mnie? Dla swojego tatki? Naprawdę ratujesz mi ży cie. Ratujesz mi ży cie, kindełe. Rozłączy łam się i wbiłam wzrok w Korniszona; sięgnęłam po książeczkę czekową, z wściekłością wy pisałam czek na Hanka Bailey a, wy rwałam go gwałtownie i podałam Korniszonowi. – Proszę. Zadowolony ? Na jego twarzy odmalował się wilczy uśmiech od ucha do ucha. – Dobra dziewczy nka – skwitował, szeleszcząc czekiem, gdy składał go na pół. Odprowadzając go wzrokiem do drzwi, miałam przy prawiające o mdłości poczucie, że nieprędko zobaczę i tatka, i swoje pieniądze. Tak jak się spodziewałam, mijały dni i ty godnie – bez wieści, bez telefonu, bez listów ze stemplem Nevady. Mimo to kuśty kając po fabry ce co rano, a co wieczór wsy pując sobie sól do kąpieli, wbrew rozsądkowi odmawiałam te same zaklęcia, które powtarzałam jako mała dziewczy nka na Mulberry Street: „Tatko, proszę. Tatko, powiedz coś, tatko, wróć”. Trzy ty godnie później odebrałam telefon. Ale nie od niego, ty lko z banku. – Pani Dunkle, zastanawiamy się, czy nadal chce pani u nas prowadzić konto osobiste? – Oczy wiście, że tak – powiedziałam machinalnie, zdejmując kolczy k. – A skąd te

wątpliwości? – Ostatni pani czek został odrzucony. Chwy ciłam książeczkę czekową i zaczęłam ją wertować. – Pięć dolarów i czterdzieści dziewięć centów dla firmy telekomunikacy jnej – przeczy tałam. – Jak to możliwe? – Nie, ten najnowszy. Z czwartku. Na dwa ty siące osiemset dolarów dla Hanka Bailey a. – Że co? – Pozostałe czeki dla tej osoby zostały zrealizowane. Ale konto jest już puste. Więc co mamy teraz zrobić?

Rozdział 12

K

ilka lat temu, gdy 20th Century Fox nagry wało program telewizy jny o moim ży ciu (te

głupki ty lko zmarnowały mój czas), kręciliśmy scenę, w której przy jeżdżamy z Bertem do szkoły podstawowej Franklina Shermana. Kamera miała najpierw najechać na przy gnębioną szkolną pielęgniarkę siedzącą pod hasłem „Darmowe szczepienia na polio” w pustej sali gimnasty cznej, a potem pokazać naszą ciężarówkę kolebiącą się w oddali wśród rozdzwoniony ch dzwoneczków po wzgórzach niczy m kawaleria. Odgłos ciężarówki narasta, a dzieci przekazują sobie wiadomość: „Nadjeżdża Lodowa Pani!”. Nagle sala gimnasty czna zaroi się od szkolnej dziatwy podwijającej rękawy i nadstawiającej ramię do szczepienia. Na zakończenie tej sceny Bert i dy rektor szkoły wy niosą mnie na barkach z ciężarówki wśród wiwatującego tłumu. „Razem pokonamy polio!” – miałam wołać, triumfalnie wy machując laską. Flecistka z Hameln ratuje od polio, tak miał się nazy wać ten film, czy jakoś podobnie głupio. Jeśli ludzie uważają mnie dziś za kłamczuchę i złodziejkę, ich prawo. Najwy raźniej nigdy nie czy tali tego scenariusza. Polio i upodlenie. To przede wszy stkim na nich zbudowałam swój sukces. Gdy by bowiem mój własny ojciec nie zdefraudował moich pieniędzy – tego samego dnia, gdy Clark Bauer okazał mi w swoim gabinecie lekceważenie – by ć może nigdy nie znalazłaby m w sobie ty le rozumu i inspiracji, aby zrobić to, co zrobiłam. W dniu, w który m odebrałam telefon z banku, poszłam do centrali na Dwudziestej Trzeciej. Tam w oprawionej w skórę książeczce bankowej potwierdziłam pieczątką nowy stan konta zapisany fioletowy m tuszem: $00.00. Moje konto osobiste. Jedy ne pieniądze, które należały ty lko do mnie i które Bert pozwolił mi wy dawać wedle własnego widzimisię. Przepadły. – Czy mogę zobaczy ć anulowane czeki? – poprosiłam kasjera. Podpisy by ły niemal identy czne z moim. Lillian Dunkle z nachy lony m „L” i mały m zawijasem przy koniuszku „e”. Zdolni fałszerze. Za niską ścianką działową dostrzegłam kierownika banku palącego papierosa i strzepującego popiół do stulonej dłoni. Nie zgłosiłam mu jednak sprawy. Tatko by ł w końcu moim ojcem. Niczy m płomy k w gazowy m piecy ku migotał we mnie wątły ognik nadziei, nieracjonalnej miłości, która pragnie chronić. Lepiej wy nająć pry watnego detekty wa, stwierdziłam ze smutkiem. Sama sobie z ty m poradzę.

Miałam teraz ty le tajemnic, moi mili. Niektóre małe jak te szminki, które podbierałam z wy staw w Macy ’s (testerów przecież i tak by nie sprzedali!). Inne większe. Nigdy nie powiedziałam Bertowi, że tatko ży je i że pojawił się w moim ży ciu podczas wojny. By ć może bałam się, że gdy się dowie, że nie jestem sierotą, łatwiej mu będzie ode mnie odejść. Albo że gdy usły szy, że tata mnie porzucił i okradł, pomy śli, że to moja wina. Albo że ujrzy mnie taką, jaką widział mnie ojciec – pod każdy m względem odstręczającą. Miskite. Jędzą. Wtedy, tam w banku, nogi miałam jak z waty. Każdą komórką ciała odczuwałam własną niedolę. Ależ by łam głupia! Dwadzieścia ty sięcy dolarów. Moja finansowa tratwa ratunkowa (w razie gdy by, uchowaj Boże, Bert naprawdę ode mnie odszedł albo wrócili Kozacy, albo Dinello wy pły nęli na powierzchnię). Jedy ne pieniądze, który mi dy sponowałam samodzielnie i które pozwalały mi zasnąć w nocy. Konto zostało wy czy szczone dokładnie wtedy, gdy epidemia polio zaczęła zagrażać naszej firmie. Osunęłam się na polerowaną ławkę. W holu dudniła szczególna cisza, jak w bibliotece. Marmurowe podłogi potęgowały odgłos szurania ludzi przesuwający ch się w kolejce po pieniądze. Zadzwonił dzwonek nad drzwiami. Ale sły szałam ty lko głos Korniszona mówiącego „Dobra dziewczy nka” z ty m swoim drwiący m, łupieżczy m bły skiem w oku. Szy derczy chichot Clarka Bauera: „Jestem pewien, że nawet pani zrozumie, ile szkody by to przy niosło, gdy by kaleka przekony wała ludzi”. Jakiś mały chłopiec zerkał na mnie psotnie spośród fałd spódnicy swojej matki, wy pełniającej formularz zlecenia wy płaty. Dała mu kuksańca w ty ł głowy. – Jimmy, nie gap się na kalekę – warknęła. – To niegrzecznie. Wszy scy spojrzeli na mnie. Wrzuciłam książeczkę bankową do torebki, podniosłam się i wy prostowałam. – Ty lko z nogą mam problem – powiedziałam głośno. – Głucha nie jestem. No dobra, przy znaję, ubodło mnie to. Ludzie zawsze gapili się na moją zdeformowaną nogę. Jeśli chcieli wierzy ć, że to polio, ich prawo. Miałam dość chowania się po kątach, traktowania mnie jak pariasa. Wariatkę. Popy chadło. I niech mnie diabli, jeśli firma Dunkle splajtuje! Niech ci wszy scy producenci lodów pojadą do Karoliny Północnej niczy m jarmarczni naganiacze, niech rozdają darmowe lizaki i kubeczki z deserami na basenach i targowiskach, próbując przekonać ludzi, że ich produkty są bezpieczne. My z Bertem zrobimy własną kampanię anty polio. Obierzemy zupełnie inną takty kę i zetrzemy konkurencję w py ł. Mój mąż od razu zachwy cił się ty m pomy słem. Uzgodniliśmy, że osobiście spotkam się z fundacją March of Dimes. – Jako kaleka nie chcę, żeby moje dziecko ani nikt inny cierpiał tak, jak ja cierpiałam przez tą chorobę – powiedziałam organizatorom. – Dlatego razem z mężem pragniemy, żeby nasza firma

– Lody Dunkle – została partnerem waszej fundacji. Wkrótce w każdy m punkcie sprzedaży naszy ch lodów na terenie całego kraju stały przy kasach tekturowe reklamy oferujące lody w dwóch specjalny ch smakach w ramach naszej nowej kampanii „Z lodem przeciw polio”. Z każdej zakupionej kulki Miętowego Zastrzy ku firma Dunkle przekazy wała centa dla Krajowej Fundacji na rzecz Walki z Paraliżem Dziecięcy m. To by ł genialny ruch marketingowy ! Jedny m spry tny m posunięciem uczy niłam z Lodów Dunkle najbardziej „godną zachowania” i „promującą zdrowie” firmę lodziarską w całej Amery ce. Nawet podczas szczy tu epidemii nasza sprzedaż rosła. Nasze lody kojarzono teraz z „poszukiwaniem lekarstwa”. Wy chwalano nas na pierwszy ch stronach gazet za „odpowiedzialność i oddanie sprawie”. Za naszą radosną, udekorowaną posy pką kampanię w imieniu kalekich dzieci. Ukamienujcie mnie. A to wszy stko z chęci naprawienia tego, do czego doprowadziłam z pragnienia zemsty. Poza ty m, moi mili, okazało się, że wspieramy także inny szczy tny cel. Albowiem co wieczór w wiadomościach podawano raport ze śledztw prowadzony ch przez Senat przeciwko rzekomy m amery kańskim komunistom. Nagle ludzie sztuki, polity cy, przedsiębiorcy, którzy choćby raz zjawili się na komunisty czny m wiecu, zostali wzięci na muszkę. Wpisani na czarne listy. Okry ci hańbą. Zastosowano odpowiedzialność zbiorową. Ależ się martwiłam. Bert i ta jego meszugene polity ka! A jeśli przy jdą po nas i doprowadzą nas do ruiny ? Mój mąż niespecjalnie się ty m przejmował. – Lil, ostatnio by łam na takim spotkaniu dwadzieścia lat temu. Ani razu nie zabrałem głosu. Nic nigdy nie podpisałem. Sama wiesz. Czego się obawiasz? Nie ma żadnego dowodu, że tam by łem. Oczy wiście nie miał najmniejszego pojęcia o ty m, że przekazałam pety cję Orsonowi May tree. Na pewno leżała gdzieś jeszcze w rządowy m archiwum, czekając, aż wy dobędzie ją jakiś nadgorliwy urzędnik. Wtedy wszy stkich sy gnatariuszy wezwą na przesłuchanie przed komisję i zmuszą do podania inny ch nazwisk. Nie miałam co do tego wątpliwości. Ktoś z tamtej sutereny na Delancey Street przy pomni sobie mojego przy stojnego Berta. A jeśli wezwą samego Rocca Dinello, by złoży ł zeznania? Ta kartka mogła w każdej chwili wy pły nąć na powierzchnię i nas zniszczy ć. Widziałam ją w snach, jak rozkłada się i łopocze przed moimi oczami niczy m skrzy dła jakiegoś złowieszczego ptaka. Ilekroć zadzwonił telefon albo pojawił się w naszej recepcji ktoś obcy, zamierało mi serce. Czy rozpoznali mojego męża? Czy wzy wają go do złożenia zeznań? Nie mogąc opanować nerwów, zadzwoniłam w końcu do Orsona May tree. – Och, pani Lillian! – zawołał do słuchawki. – Nie dalej jak wczoraj wieczorem moja żonka miała ochotę na wasze lody truskawkowe. – Proszę pana – powiedziałam cicho, rozglądając się po biurze, choć zamknęłam wcześniej

drzwi – tak się zastanawiałam… Czy mógłby mnie pan skontaktować z senatorem Josephem McCarthy m? Teraz oczy wiście prasa robi z tego aferę. Mówią o mnie „fanaty czna zwolenniczka McCarthy ’ego”, „uczestniczka polowania na komunistów”. A ja ty lko zanosiłam senatorowi lody. Głównie waniliowe. I czasem o smaku sy ropu klonowego. Co ty dzień podczas przesłuchań potajemnie płaciłam jednemu z naszy ch franczy zerów w Waszy ngtonie, żeby wy sy łał senatorowi kilka porcji jego ulubiony ch smaków jako „wy raz uznania firmy Dunkle”. Ty lko ty le. No dobra, raz wy puściłam specjalnie dla niego pudełko lodów o nazwie Komuch w Malinach. Joseph McCarthy zawsze okazy wał wdzięczność: wy sy łał liściki z podziękowaniami (w przeciwieństwie do tego złamasa Roy a Cohna, który pewnego razu ry knął na mnie: „Prosiłem z cholerną posy pką, to aż tak wiele?!”). Nie róbcie z tego dramatu. Ja ty lko wkupiłam się w jego łaski. Ty lko taką – pomijając publiczną działalność na rzecz March of Dimes – widziałam drogę do umocnienia naszego wizerunku jako prawy ch i lojalny ch Amery kanów. Uchowaj Boże, żeby ktokolwiek wy grzebał coś, co mogłoby zaszkodzić Bertowi. Choć naukowcy w końcu dowiodą, że nie istnieje związek między spoży ciem lodów a polio, już na początku 1954 roku kwestia ta została poddana pod dy skusję. W cały m kraju testowano wy nalezioną przez Jonasa Salka cudowną szczepionkę przeciw polio. Dążono do tego, żeby przed końcem roku w testach wzięło udział co najmniej milion amery kańskich dzieci. Ponieważ szczepionki wy magały przechowy wania w lodówce, zaproponowaliśmy z Bertem, że uży czy my naszej floty ciężarówek chłodni do rozwiezienia szczepionek po cały m kraju. Nasi franczy zerzy sami zaangażowali się w akcję i zaczęli rekrutować „pistacjowy ch pionierów polio”, jak ich nazy wali (żadne tam „króliki doświadczalne”). W swoich sklepach rozlepiali plakaty i rozdawali ulotki. Nikt nam dzisiaj nie wierzy, ale mówię wam: firmie Dunkle udało się namówić rodziców setek ty sięcy dzieci do zaszczepienia ich przeciw polio. Pierwsze ogólnokrajowe testy miały zostać przeprowadzone w szkole podstawowej Franklina Shermana w McLean w Wirginii. Postanowiliśmy z Bertem, że zjawimy się tam osobiście, żeby rozdawać w nagrodę darmowe lody wszy stkim dzielny m mały m „pistacjowy m pionierom polio”. Dlaczego? Bo na naszy ch oczach tworzy ła się historia! A poza ty m liczy łam, że zdobędziemy jeszcze większy rozgłos. Zarekwirowaliśmy ciężarówkę z lodami naszego franczy zera z Waszy ngtonu i zawieźliśmy do McLean dziesiątki litrów lodów czekoladowy ch i waniliowy ch, wielki bukiet różowy ch i brązowy ch balonów napełniony ch helem oraz naturalnej wielkości tekturową figurkę naszej nowej maskotki: klauna Pana Cętki. Każdemu zaszczepionemu dziecku wręczałam kupon, który można by ło wy mienić na darmowego loda Dunkle w naszej ciężarówce zaparkowanej przed szkołą.

– Przy jechaliśmy uczcić mały ch odważny ch pistacjowy ch pionierów polio, którzy zgłosili się dzisiaj na ochotnika – oznajmił Bert przez szkolną rozgłośnię. Jednak stołówka, w której miały się odby ć szczepienia, wy dzielała chemiczną woń farby, zmieszaną z wonią detergentu do my cia podłóg i oparami przy palonej zupy. Wy starczy ło wziąć wdech, żeby poczuć niepokój. Zdenerwowane matki czekające z dziećmi paliły jednego papierosa za drugim, zdrapy wały sobie lakier z paznokci, obgry zały skórki. Ich sy nów i córki, mający ch pięć, sześć i siedem lat – ich największe skarby – odsłaniający ch wątłe ramionka do zastrzy ków z ekspery mentalnej szczepionki, składano na ołtarzu nauki. Doktor Salk zapewniał cały naród, że wirus polio uży ty do szczepionki został „unieszkodliwiony ”. Nikt jednak nie miał takiej pewności. Niczego podobnego wcześniej nie robiono. Wy magało to wielkiego „skoku wiary ”. Niektórzy rodzice nawet wy stroili swoje dzieci jak do kościoła, gładko ulizali chłopcom włosy, dziewczy nki ubrali w spódnice z kry noliną, a we włosy wpletli im ugrzecznione wstążki. Ty lko reporterzy by li w swoim ży wiole. Lokalni dziennikarze. Radiowcy. Dwóch mężczy zn z NBC, jeden z duży m i ciężkim aparatem fotograficzny m zwisający m z ramienia niczy m broń. W oczekiwaniu na coś nieoczekiwanego kręcili się wszędzie, paląc papierosy, sy piąc dowcipami jak z rękawa. Uznałam, że warto się przedstawić, i zaproponowałam im kupony na lody. – Lody ? – rzucił jeden z nich oschle. – Nie macie nic mocniejszego? Szczepienia wy kony wał doktor Richard Mulvaney. Jego własne dzieci otrzy mały je jako pierwsze. „Jesteśmy pistacjowy mi pionierami polio”, oznajmiła jego córka z pełną powagą, podciągając bufiasty rękawek i pokazując dziennikarzom plaster opatrunkowy. Testy przebiegały bezproblemowo, choć w posępnej atmosferze – przy pominały trochę udzielanie pierwszej komunii dzieciom stojący m w kolejce w kościele Najświętszej Krwi Pana Jezusa – a mój plik kuponów malał. Nagle drzwi otworzy ły się z okropny m metaliczny m zgrzy tem! Do środka wparowała jakaś roztrzęsiona matka, wlokąc za sobą sy nka jak opornego psa. Chłopak wrzeszczał: „Nie! Nie chcę zastrzy ku! Nie! Nie! Nie zmuszajcie mnie!”. Padł na kolana na linoleum, piszczał i wił się na wszy stkie strony, gdy kobieta próbowała podnieść go na nogi. – Billy, nie zmuszaj mnie, żeby m dała ci lanie. Nie pozwolę ci zachorować. Nie chcę, żeby ś został kaleką na resztę ży cia, rozumiesz? Naty chmiast wstawaj z podłogi albo mnie popamiętasz! – Nie! Nie! Nie! Nie zmuszaj mnie! Nie zmusisz mnie! Proszę, mamo! Nie! Proszę! Twarz Billy ’ego by ła czerwona jak surowe mięso i śliska od gilów; z powodu jego przeraźliwy ch wrzasków niektóre dzieci skuliły się ze strachu. W stołówce zrobiło się parno. Po plecach spły wał mi pot. Rwało mnie w nodze. Dziennikarze spoglądali po sobie z powątpiewaniem. Krzy ki chłopca obudziły obawy. Matki zaczęły między sobą szeptać i zerkać w stronę drzwi. Dzieci uczepiły się ich spódnic i zaczęły szlochać. Wy dawało się, że za chwilę

wszy scy rzucą się w popłochu do ucieczki. Szczepienie zostanie przerwane, lata badań i ciężkiej pracy pójdą na marne. – Przestań robić raban i słuchaj matki! – ry knęłam, stukając laską w linoleum. – Spójrz na mnie! Chcesz tak skończy ć? W stołówce zapadła cisza. – No właśnie. Sły szałeś, co mówi ta pani? – dodała mama Billy ’ego niepewny m głosem, wskazując mnie palcem. – Chcesz tak skończy ć? Pociągając nosem, dzieciak spojrzał na mnie ze wsty dem połączony m z fascy nacją. Nikt, moi drodzy, nie spodziewa się, że kaleka przemówi publicznie. A już na pewno nikt nie oczekuje, że będzie mówić otwarcie o ułomności, której inni tak rozpaczliwie starają się nie dostrzegać. – Miała pani polio? – spy tał cieniutkim głosikiem. Przy gry zając dolną wargę, przy bliży ł się o kilka kroków. Widziałam, jak wpatruje się w moją ły dkę, jak jego źrenice wędrują po kratce moich szwów. – Mogę dotknąć? – Billy ! – upomniała go matka. Nikt oprócz Berta i lekarzy nigdy nie zadał sobie trudu, żeby mi się przy jrzeć, popatrzeć na mnie z bliska z szacunkiem. Wzruszy łam ramionami. – Bardzo proszę. Podkasałam rąbek spódnicy i wy stawiłam do przodu chorą nogę w niezgrabny m czarny m ortopedy czny m bucie. Chłopiec dotknął ostrożnie ły dki koniuszkiem palca, jakby bojąc się, że się zarazi. Kilkoro inny ch dzieci wstało z miejsc i zgromadziło się dokoła, chcąc rzucić okiem. – Widzicie? – powiedziałam głosem belfra. – Nie mogę wspiąć się na drzewo. Nie mogę jeździć na wrotkach. Nie mogę jeździć na rowerze. Jeśli nie chcecie mieć przez całe ży cie takiej chorej nogi jak ja, idźcie po szczepionkę na polio. – Ruchem brody wskazałam stanowisko pielęgniarki. – A potem na lody ! – Odwaliliśmy dzisiaj kawał dobrej roboty, Lil – rzucił z dumą Bert, prowadząc ciężarówkę w drodze powrotnej do Waszy ngtonu. Wy ciągnął rękę i ścisnął mnie za ramię. Tak ciężko nie pracowaliśmy, tak długo nie by liśmy na nogach od czasu Wielkiego Kry zy su. Doniosłość tego dnia, jego history czne znaczenie, objawiły się jeszcze jedną kolejką po lody, pełną marudzący ch dzieci, lepiący ch się rączek i kapiący ch wszędzie roztopiony ch rożków. By liśmy z Bertem tak zmęczeni, że zamiast wracać pociągiem do Nowego Jorku, postanowiliśmy przenocować w Waszy ngtonie. Bert zameldował nas w hotelu Willard, najelegantszy m, w jakim kiedy kolwiek się zatrzy maliśmy, położony m przecznicę od Białego Domu! Zamówiliśmy kolację do pokoju. Koktajle z dżinem i sokiem z cy try ny. Krewetki. Steki. W naszy m pokoju by ł telewizor, i to dużo większy od tego, który mieliśmy w domu! Gdy go włączy liśmy i oszołomieni usiedliśmy na kanapie, z koktajlami w ręku, wy dałam z siebie geszrei. Bo − niech mnie szlag! −

w wiadomościach o szóstej pokazy wano właśnie mnie – jak stukam laską i mówię do Billy ’ego i inny ch dzieci: „Jeśli nie chcecie mieć przez całe ży cie takiej chorej nogi jak ja, idźcie po szczepionkę na polio”. Potem pokazano Berta, w ziarnisty m czarno-biały m ujęciu, wy chy lającego się z ciężarówki i podającego chłopcu waniliowy rożek. – Na miejsce przy by li także właściciele firmy Lody Dunkle, żeby pomagać w ty m history czny m dniu – recy tował monotonnie spiker. – Dopingowali, oferując darmowe lody wszy stkim młody m dzielny m pionierom polio z McLean w Wirginii. Chwy ciłam za słuchawkę i wy brałam numer do Nowego Jorku, do naszego specjalisty od reklamy, Larry ’ego Melnicka. Oczy wiście chciałam, żeby nasza firma znalazła się w centrum uwagi. Ale w telewizji wy glądałam tak nieatrakcy jnie, tak nieefektownie. Clark Bauer – i każdy, kto odradzał mi wy stępowanie w świetle reflektorów – miał absolutną rację. – Nie wiem, czy pomogłam dzisiaj naszej firmie – ze smutkiem zwierzy łam się Larry ’emu. – Wy glądałam okropnie. Brzy dko, staro i kaleko. Odrażająco. Larry my ślał ty lko o jedny m: – By liście z Bertem w telewizji? Lillian, zdajesz sobie sprawę, ile Texaco i Colgate muszą zapłacić za taką reklamę? Tak więc 21 maja 1954 roku zjawiłam się w niewielkim studiu na Pięćdziesiątej Trzeciej Zachodniej na Manhattanie, z aktorem wy najęty m do odgry wania roli Pana Cętki. Z tej okazji poszłam się uczesać do salonu piękności – jeszcze bardziej rozjaśniłam włosy i utrefiłam je na kształt bezy – a laskę pomalowałam na figlarny miętowy kolor. A czemu nie? Postanowiłam na nią mówić „moja cukrowa laska”. Dzieciaki uwielbiają takie nonsensy. Larry doradził, żeby m włoży ła zwy kłą sukienkę z kraciastej bawełny i fartuszek. – Jesteś matką, gospody nią domową, panią od lodów. Tak masz się zaprezentować, Lillian. Nie rób z siebie gwiazdy filmowej. – Daj spokój. Czy ja wy glądam jak Betty Grable? Idea by ła taka, żeby po kosztach nakręcić spot reklamowy promujący szczepionki doktora Salka – dzięki uprzejmości Lodów Dunkle. „Jeśli puścimy to jako ogłoszenie publiczne, by ć może kilka stacji telewizy jny ch wy emituje to za darmo” – powiedział Larry. Próbowaliśmy oczy wiście zrobić coś z niczego – zdoby ć dodatkowego ziemniaka, nadprogramową garść ry żu, którą wrzuciłby nam do torby obwoźny handlarz. Reklamę nakręcono jedną kamerą na tle obitej filcem ściany studia. Stałam na mały m podwy ższeniu, aby moje ortopedy czne buty by ły widoczne w całej okazałości. Patrząc prosto w obiekty w ustawiony obok Pana Cętki, wzięłam głęboki oddech i wy recy towałam beznamiętny m głosem: − Witajcie. Nazy wam się Lillian Dunkle. Prowadzę firmę Lody Dunkle. Razem z Panem

Cętką zwracamy się do was z apelem (w ty m momencie Pan Cętka pada na kolana i błagalnie składa dłonie). Proszę, zaszczepcie swoje dzieci przeciwko polio. Ja mam ty lko jedną zdrową nogę (pokazuję chorą nogę i wy machuję kolorową laską), ale wasze dzieci powinny by ć zdrowe. A gdy już je zaszczepicie, zabierzcie je w nagrodę do jednego z naszy ch lokali na poży wnego darmowego loda. Spróbujcie naszy ch py szny ch domowej roboty sorbetów: Miętowy Zastrzy k, Pistacjowy Pionier Polio albo Smakowite Czekoladowe Przeciwciała. Posłuchajcie mnie, kochani. Wiem, jak wy gląda ży cie kaleki. Lepiej, żeby ście wy tego nie wiedzieli. A poza ty m jestem matką (uśmiecham się i wzruszam ramionami), więc ukamienujcie mnie, ale nie potrafię się nie martwić. Na zakończenie głęboki męski głos (Larry ’ego) oznajmiał: – To ogłoszenie zostało zrealizowane dzięki uprzejmości firmy Dunkle: Najświeższe Lody w Amery ce. Cóż mogę powiedzieć, moi mili? Nakręciliśmy to, przekazaliśmy gościom od reklamy w Promovox i ty le. Lokalna sieć CBS wy emitowała to o jakiejś fatalnej porze, zaraz po wy gaśnięciu obrazu kontrolnego, a przed pierwszy m wy daniem poranny ch wiadomości. Mało kto to obejrzał. A przy najmniej tak nam się wy dawało. Zaczęliśmy jednak odbierać telefony od franczy zerów: „Nasi klienci widzieli panią Dunkle w telewizji i chcieliby się z nią spotkać”. „Przy szły tu jakieś dzieci z Mamroneck i przy niosły swoje ry sunki pani Dunkle i Pana Cętki. Chcą wiedzieć, czy jej laska jest naprawdę z cukru”. A potem reklamę obejrzał jakiś ważniak z NBC. W dzieciństwie sam przeszedł polio. Zadzwonił do naszy ch speców od reklamy i zaproponował, że wy emituje spot za darmo, jeśli zerwiemy współpracę z CBS, jego ry walami. Pokazał nasz filmik w czasie najlepszej oglądalności, tuż przed przebojowy m programem This Is Your Life. I nagle, moi mili, znalazłam się w ogólnokrajowej telewizji. Ja. Mała Malka Trey novsky Bialy stoker. La Ragazza del Cavallo. Koniucha. Pokazując tam nogę i laskę. Większość „mamusiek” wy stępujący ch w owy m czasie na mały m ekranie by ła tak wesoła i sztuczna jak bakelit. Harriet Nelson w Ozzie and Harriet. Jane Wy att w Father Knows Best. Barbara Billingsley w Leave It to Beaver. Uśmiechając się dziarsko, dumnie maszerowały do drzwi swoich telewizy jny ch domów w spódniczkach z tafty i w fartuszkach, z idealnie ułożony mi włosami. Cy try nowa beza dla sławny ch gości. Ale ja? Co mogłaby m mieć do zaoferowania? Mówiłam bez owijania w bawełnę. By łam skromna. Niepełnosprawna. Ale przy ty m zabawna. Żadna tam Lucille Ball czy Imogene Coca – nie parodiowałam znany ch postaci. Chy ba chodziło o coś szczególnego w moim głosie. O swojski, nonszalancki, włosko-ży dowsko-nowojorski sposób wy sławiania się. Ludzie czuli się w moim towarzy stwie swobodnie, wciągałam ich do rozmowy, pozwalałam im się rozluźnić.

A poza ty m miałam nową, łagodniejszą twarz. Dzisiaj oczy wiście wszy scy drwią z operacji plasty cznej, którą sobie zafundowałam. Telewizy jni komicy, ależ mają uży wanie. Błagam. Czy to jest coś, czego powinnam się wsty dzić? Spróbujcie poży ć z taką nogą i wy glądem, kochani, a dopiero będziecie orzekać, co by ście zrobili, a czego nie. Mało kto ma ty le pieniędzy i ty le odwagi co ja, żeby pomóc sobie w taki sposób. Jeśli o mnie chodzi, to cały ten raban jest wy nikiem zwy kłej zawiści. To, co sobie wtedy poprawiłam, mieściło się w ramach przy zwoitości. Lekki lifting, delikatne wy szczuplenie. Żaden tam zadarty koci nosek, żadna maska, które dziś fundują sobie aktorzy. Po prostu nieco wy subtelniałam. Choć nie miałam szansy, żeby stać się pięknością, moje ostre i jędzowate ry sy nieco złagodniały. Wy szlachetniały. Widzowie oszaleli na moim punkcie. Możliwe, że to kwestia tego samego stadnego insty nktu, który każe gnębić rówieśników w szkole i wy woły wać pogromy. Ty le że ty m razem energia zadziałała w odwrotny m kierunku. Wkrótce „ukamienujcie mnie, nie potrafię się nie martwić” stało się bardzo popularny m powiedzonkiem. Klienci wesoło parodiowali je w naszy ch sklepach, naśladując mój akcent. Sły szałam, jak cy towano je w radiu i w telewizji. Papugowała mnie nawet Nancy Walker w skeczu z Philem Silversem! („Posłuchajcie mnie, kochani. Zaszczepcie się przeciw polio. Noście czy stą bieliznę. Sprzątajcie swój pokój. Wy prowadzajcie psa na spacer. I przestańcie umawiać się z fry zjerami. Jestem matką. Ukamienujcie mnie, ale nie potrafię się nie martwić”). W końcu ustalono, że będę na billboardach reklamowy ch naszej firmy, „Cały m sercem wasza”, wy machując cukrową laską, obok Pana Cętki. „Mówię wam to ja, Lillian Dunkle, zaszczepcie się przeciw polio i przy jdźcie do nas na darmowego loda. Posłuchajcie mnie, kochani. Jestem matką. Ukamienujcie mnie, ale nie potrafię się nie martwić”. Nasza firma musiała wy nająć doradcę prasowego, żeby śmy wiedzieli, co piszą o nas w gazetach: „Lillian Dunkle, Flecistka z Hameln ratuje od polio”, „Lillian Dunkle, Królowa Szczepionek”. „Nie idźcie moim śladem − mówi nestorka firmy Dunkle. − Zaszczepcie swoje dzieci”. „Mocny głos i stukot laski – na rzecz amery kańskich dzieci”. W „New York Timesie” ukazała się fotografia samego Jonasa Salka, stojącego obok mnie, i Berta, podczas zbiórki pieniędzy dla March of Dimes zorganizowanej na Plaza’s Grand Ballroom. Gdy przy stawiono mi mikrofon i zapalono lampy bły skowe, zaczęło mi się to wszy stko nawet trochę podobać. Swojskie, podtrzy mujące na duchu history jki, które opowiadałam – o barwny m dzieciństwie imigrantki na Lower East Side. „Jestem pół Ży dówką, pół Włoszką, tak jak May or Fiorello La Guardia!” – mówiłam dziennikarzom. Cóż mogę powiedzieć? Trochę kolory zowałam. Trochę redagowałam. By ć może zmy śliłam kilka szczegółów. Na litość boską, to przecież show-biznes. Przed końcem roku pojawiłam się na okładkach „Life” i „Look”. Dzisiaj każdy farkakte produkt

ma swojego rzecznika. Pan Whipple ściskający papier toaletowy Charmin. Cholerny kotek Morris przy nosi rocznie sześciocy frową sumkę. Ale to ja by łam pierwszy m człowiekiem marką, dziękuję za uwagę. W 1955 roku wy stąpiłam nawet jako „tajemnicza celebry tka” w programie What’s My Line. Dorothy Kilgallen zdemaskowała mnie w niecałe pięć minut, bo przez pomy łkę odpowiedziałam na jej py tanie swoim prawdziwy m głosem. „Wiem, kim jesteś! − zawołała radośnie zza wy sadzanej perełkami opaski na oczach. − Jesteś tą, jak się ona nazy wa? Lodową Panią z cukrową laską! Co mówi: » Ukamienujcie mnie, ale nie potrafię się nie martwić!« No tak! Jesteś Lillian Dunkle?”. Usły szeć, jak cała publiczność ry czy z uciechy i uznania, ależ to by ło cudowne uczucie. Bert i Isaac czekali na mnie za kulisami, z bukietem róż. Przedstawiłam ich prowadzącemu, Johnny ’emu Daly, a potem poszliśmy do Sardiego coś przegry źć. Bert z zachwy tem ściskał mnie pod stołem za zdrową nogę. Nawet Isaac rzucił nieśmiało: „Mamo, jestem z ciebie naprawdę dumny. By łaś ekstra”. – Lillian – powiedział Larry – wszy scy uwielbiają w tobie tę ciepłą ży dowsko-włoską mamuśkę. Kochają cię nawet w Peorii. Musisz nakręcić więcej reklam. I to szy bko. Tak też zrobiliśmy. Ty m razem u mego boku stał Bert i machał ręką. Nasza firma wciąż się rozrastała – bardziej, niż sobie to kiedy kolwiek wy obrażałam. Nawet gdy skończy ły się badania szczepionki i ukazał się raport dowodzący jej skuteczności, klienci nie przestawali walić do naszy ch sklepów drzwiami i oknami (przy kasach wciąż trzy maliśmy – Bert też nalegał – karty pamiątkowe z March of Dimes. Są tam do dziś). W ciągu jednego roku zwiększy liśmy liczbę sklepów ze stu szesnastu do stu pięćdziesięciu siedmiu, potem do stu osiemdziesięciu czterech, w końcu do dwustu trzech. Niektóre z nich zbudowano w modny m sty lu – Dunkle’s Drive-Ups. Każdą nowo otwartą franczy zę ceremonialnie zaznaczaliśmy poły skliwą srebrną pinezką na „mapie punktów sprzedaży Lodów Dunkle” wiszącej w naszy m biurze. Wkrótce mieniło się od nich całe Wschodnie Wy brzeże, od Pensacoli na południu po Kalamazoo na zachodzie. Kupiliśmy jeszcze więcej zakładów produkcy jny ch, nawiązaliśmy kontakty z ty loma dostawcami mleka i cukru, z iloma się dało. Poży czki bankowe, umowy, prawnicy, ech, nie chcecie o ty m wszy stkim wiedzieć. Nieustannie wy my ślałam nowe smaki i wszy stko udoskonalałam. Zaklęta Mięta. Ciasto lodowe Nilla Rilla. Lekcje, jakich udzieliło mi ży cie w kamienicy, stanowiły dobry fundament. Pewnego razu uświadomiłam sobie, że tracimy pieniądze, gdy łamią się wafle do lodowy ch kanapek. Kazałam naszy m franczy zerom wsy py wać pokruszone kawałki do lodów waniliowy ch. „Nazwijcie je Tortowa Wanilia”, napisałam w naszy m okólniku. „Przekonujcie, że to specjalny smak. Uży wajcie ich jako posy pki lub nadzienia do foremek”. W ten sposób powstały Magiczne Posy pki – podstawowy składnik naszy ch ciast lodowy ch. Teraz z nich sły niemy. Nawet je opatentowałam. Ale zaczęło się od odpadków.

„Nic nie może się marnować, rozumiecie? Każda kropla rozlany ch lodów to cent wy rzucony w błoto”. Przeszkoliliśmy sprzedawców, żeby nakładali gałki o wadze dziesięciu deka i ani grama więcej. Jeśli sknocili zamówienie, mieli przełoży ć lody do wielkiej kadzi i zmieszać je z inny mi resztkami. Nazajutrz sprzedawaliśmy to jako Skarb Piratów. Nafaszerowany posy pką, orzechami, wiśniami i sosem toffi. Dzieciaki go uwielbiały. Nasz przebój. Nie wy rzucaliśmy absolutnie niczego. Wy ciskaliśmy zy sk z każdego zainwestowanego centa. Pojawiło się więcej billboardów. Wszędzie ja i Pan Cętka. W radiu. W Today na NBC. Zapraszano nas do szkół podstawowy ch, na spotkania Ligi Juniorów. Krajowa Izba Handlowa podarowała mi laskę udekorowaną płatkiem złota; fundacja March of Dimes poprosiła nas o współprowadzenie ich dorocznej zbiórki. Po raz pierwszy w ży ciu ludzie nie patrzy li na mnie wilkiem, ty lko z szacunkiem, bez podszy tej odrazą fascy nacji. Z zachwy tem nawet. Pewnego razu, gdy jedliśmy z Bertem kolację w 21 Club, podeszła do nas kobieta w jedwabny m szalu. – Przepraszam, że przeszkadzam, ale czy to pani jest tą Lillian Dunkle z reklam? – wy rzuciła z siebie na wy dechu. Jej zażenowany mąż przy woły wał ją z powrotem do stolika w głębi sali. Drżącą dłonią podała mi serwetkę i długopis. – To wielki zaszczy t, wielki zaszczy t, pani Dunkle. Przepraszam, ale czy nie miałaby pani nic przeciwko? „Lillian Dunkle – podpisałam się na całej szerokości. – Kulawa Królowa Lodów! Ukamienujcie mnie, ale nie potrafię się nie martwić!”. – Och – rzuciła kobieta, wachlując się. – Pani jest po prostu nie do przebicia! A ta pani laska naprawdę ma kolor miętówki! Po prostu cudna. Autografy. Fotografie. Wy stąpienia publiczne. I jeszcze więcej reklam telewizy jny ch, w który ch to ja odwalam gadane, a Bert uśmiecha się i macha ręką, tak milcząco i ujmująco jak Harpo Marx. Nic jednak nie przebije tego, że zaproszono nas do Białego Domu. Mamie Eisenhower organizowała lunch na cześć Jonasa Salka, doktora Mulvaney a, fundacji March of Dimes – oraz Berta i mnie. Znowu zatrzy maliśmy się w Willard. Czułam się jak królowa. To wtedy włoży łam swoją pierwszą garsonkę od Chanel, szy tą na miarę, w kolorze lodów truskawkowy ch. Bert ubrał się w garnitur od krawca, a krawat spiął złotą spinką, którą kazałam odlać w kształcie lodowego rożka. Oboje by liśmy tak zdenerwowani, że nie mogliśmy mówić. Bert oczy wiście bał się, że zacznie się jąkać. A ja? Gdy steward wprowadził nas przez porty k Białego Domu do Różanego Ogrodu, zapomniałam o obecności fotografów porozstawiany ch na obrzeżach oraz gości pętający ch się niepewny m krokiem po trawniku i trzy mający ch filigranowe filiżanki z nietkniętą herbatą. Zamiast tego

znalazłam się pod niskim stropem pogrążonej w mroku izby w naszej chałupie w Wiśniewie, chodziłam po brudnej podłodze i patrzy łam na ślady krwi, które nie chciały się zmy ć z ramy okiennej. Czułam, jak mama wciąga mnie i siostry, jedną po drugiej, na rozchy botany wóz z gnijącą kapustą, i jak wpija mi się pod pachą garść rubli wszy ty ch pod podszewkę szarego, przetartego palta, jak ich zimno rozchodzi się za kołnierzem. Poczet sztandarowy obwieszcza: „Panie i panowie, prezy dent Stanów Zjednoczony ch”, rozbrzmiewa orkiestra dęta, grająca Hail to the Chief, na wietrze łopocze amery kańska flaga, ale światło słońca na moich oczach przekształca pomnik Waszy ngtona w olbrzy mich rozmiarów zegar słoneczny, na spiżowy m oceanie koły sze się teraz i faluje „SS Amerika”, a ja wy miotuję na swojej żałosnej koi, z Florą obok, ściskając w ręku szmacianą babuszkę – prezent od pewnej kobiety, której dziecko umarło. Zbliża się do mnie sam prezy dent Eisenhower, ściska dłonie wszy stkim zebrany m ustawiony m w półkolu, na jego pełnej twarzy promienieje uśmiech – to człowiek, który lądowaniem w Normandii uratował świat – uśmiech szeroki i radosny jak najpy szniejsze lody waniliowe – ja jednak czuję ukłucie wy twornego bólu. W nozdrzach mam zapach końskiego łajna na kocich łbach Lower East Side, wy blakły ch łachmanów, karaluchów, gęstego przy gnębiającego smrodu szpitala Beth Israel. Widzę własną postać w kuchni państwa Dinello, jak atakuję miotłą wstrętnego czarnego szczura, potem widzę Berta zawiązującego mi na palcu banderolę od papierosów i ruderę Corwina – trzaskają siatkowe drzwi, które nigdy nie doczekały się naprawy, sły szę huk maszy n w naszy m pierwszy m zakładzie, widzę kilometry ciągnący ch się automobilów zalewające aleje, setki pojemników z lodami w charaktery sty czne beżowo-różowo-białe paski. Przez chwilę mam wrażenie, jakby moje ciało unosiło się gdzieś poza mną – tak wielkie jest moje poczucie nierealności i tak bolesne pragnienie, żeby stali tu obok mnie mama i tatko, i pan i pani Dinello, właśnie teraz, gdy mam przed sobą górującą postać prezy denta w grafitowy m garniturze, pachnącego drogim, cy try nowy m pły nem do golenia, uśmiechającego się, ściskającego mi dłoń, zwracającego się do mnie ciepło i jowialnie: „Ach, pani Lillian Dunkle. Królowa lodów we własnej osobie. Witamy w Waszy ngtonie”. Kochani, ileż w tej chwili by ło radości i smutku. Do oczu napły nęły mi łzy, przełknęłam ślinę i odezwałam się głupio: „Panie prezy dencie”. I to ty le. W następnej chwili by ł już gdzie indziej. Zniknął mi z pola widzenia. Kątem oka zauważy łam Mamie, która z zachwy tem wpatry wała się w Berta i mówiła, charaktery sty cznie przeciągając samogłoski: „Razem z panem prezy dentem uwielbiamy wasze lody o smaku orzeszków pekanowy ch. I, naturalnie, doceniamy wszy stko, co zrobili państwo dla March of Dimes”. Ściskała jego dłoń obiema swoimi rękoma o różowy ch i gruby ch kny kciach. Czułam, jakby w świetle słońca mój umy sł rozpadał się na ty siąc kawałków, choć z cały ch sił, rozpaczliwie, próbowałam scalić w sobie tę moją wielopostaciowość: Malka Trey novsky stapia się z Malką Bialy stoker, z Lillian Marią Dinello, z Lillian Dunkle, właśnie tam, w Różany m

Ogrodzie Białego Domu, usiłując odsiać samą istotę uścisku prezy denckiej dłoni, próbując uchwy cić tę chwilę w jej heroicznej powadze, wolną od czasu, miejsca i nietrwałości, wy kry stalizowaną, aby śmy razem z Bertem mogli trwać w niej na zawszę i dzielić się nią ze wszy stkimi pokoleniami naszej rodziny, ty mi, które odeszły, i ty mi, które nadejdą. Albert i Lillian Dunkle. Pijący herbatę i przegry zający kanapeczki z szy nką w towarzy stwie Pierwszej Damy i prezy denta Dwighta D. Eisenhowera wśród obracający ch się i brzęczący ch kamer. Dwoje gości Białego Domu. Gdy po południu wróciliśmy do Willard, wy piliśmy z Bertem morze alkoholu! A potem powoli, gdy się uspokoiliśmy, kochaliśmy się – jakby śmy robili to po raz pierwszy w ży ciu – patrząc na siebie z jakąś badawczą trwogą, jakby chcąc się upewnić, że nasze ciała nadal są na miejscu, że jesteśmy w sobie zakorzenieni i że to wspaniałe zdarzenie naprawdę miało miejsce. Bogaci, szy kowni ludzie sfotografowani z prezy dentem Stanów Zjednoczony ch Amery ki jako jego goście w Biały m Domu. To naprawdę by liśmy my. – Lil, to wszy stko dzięki tobie – powiedział Bert cicho, delikatnie muskając dłonią moje biodro. – Jesteś teraz gwiazdą, wiesz? To wszy stko… – Wskazał dłonią luksusowy apartament z przepy szną obszy tą brokatem pościelą, zdobiony mi meblami, srebrny m kubełkiem, w który m chłodził się szampan przy słany nam w wy razie uznania przez szefostwo. – Zawsze wiedziałem, że nam się uda, laleczko. Ludzie w cały m kraju nas uwielbiają. Uwielbiają nasze lody. A najbardziej ze wszy stkiego uwielbiają ciebie. – Prawda? – zaśmiałam się. Sięgnęłam po dłoń Berta i przy cisnęłam ją mocno do serca, ale głęboko w środku poczułam ty lko palący, gwałtowny strach.

CZĘŚĆ TRZECIA

Rozdział 13

P

rasa kry ty kuje mnie za noszenie duży ch okularów przeciwsłoneczny ch. Ale sprawdźcie sami, jakie to przy jemne wy siadać z cadillaca wprost na ostrzał lamp bły skowy ch wy celowany ch w waszą twarz, zwłaszcza gdy chodzi się o lasce, to pogadamy. Gdy pierwszego dnia po dotarciu do Amery ki moja rodzina zmierzała ku Orchard Street, budy nek Sądu Najwy ższego jeszcze nie istniał. Teraz góruje nad Centre Street niczy m Partenon. Jest elegancki, a jednak w architekturze nigdy chy ba nie chodziło o piękno. Większość budy nków w dziejach ludzkości zaprojektowano w taki sposób, żeby wzbudzały respekt i strach. Firma Dunkle przy czy niła się do zmiany tego podejścia, przy najmniej w moim mniemaniu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że ani Grecy, ani Rzy mianie nie zbudowali przeszklony ch drive-inów z włókna szklanego serwujący ch desery lodowe. – Możemy zajechać od ty łu, proszę pani – mówi mój prawnik i kiwa dłonią na szofera. – Jest tam boczne wejście dla osób niepełnosprawny ch. – Litości! Ty lne wejścia są dla służący ch i kry minalistów. Nie mam nic do ukry cia. – Pomy ślałem ty lko, że te wszy stkie schody … – Pomy ślał pan ty lko? Więc niech pan już lepiej nie my śli. Samochód zatrzy muje się z poślizgiem przy krawężniku. Widzę ich przez przy ciemnione szy by. Wszy scy na mnie czekają. Taka scena. Program 2, 4 i 7, WNEW, nawet WPIX, moja dawna stacja, te kutafony, ze swoimi wozami transmisy jny mi, oślepiający mi reflektorami i kablami ułożony mi na chodniku niczy m czarna lukrecja. Wszy scy ci reporterzy i fotografowie, gotowi do działania niczy m my śliwi na łowach. Mają mnie za głupią czy co? Hector, mój szofer, wy łącza radio. Jason wy brał jakąś stację, która emituje same wrzaski. Mnie to specjalnie nie przeszkadza, ale prawników iry tuje. Panna Slocum zerka na mnie, sięgając po aktówkę. Jej śnieżnobiałe siekacze idealnie komponują się ze sznurem pereł na szy i. Nie mogę oderwać od nich wzroku. – Wszy stko w porządku, Lillian? – py ta z przesadną troską. – Pani Dunkle – poprawiam, patrząc przez okno. – Wy gląda na to, że w porządku – z uśmiechem rzuca Jason.

Panna Slocum odchrząkuje, przerzuca nogi na drugą stronę i nachy la się do drzwi, chwy tając ręką za kraj spódnicy, żeby się nie zadarła. Hector szarmancko pomaga jej wy siąść. Jason klepie mnie po kolanie. – Dobra, babcik – śmieje się, rozkładając odblaskowe ciemne okulary. – Czas odstawić szopkę, co? – Tatełe. – Pocieram dłonią jego nogę. W ty ch okularach wy gląda jak młody zamachowiec. Pod mary narką od Brooks Brothers, którą kazała włoży ć mu matka, ma żółty T-shirt z jedwabną naszy wką z Che Guevarą. Taki z niego wisenheimer. – U la la. Patrz na ty ch wszy stkich reporterów – mówi, strzelając kły kciami. Muska nimi wierzch dłoni, jakby by ła instrumentem strunowy m. – No dobra. Cała naprzód. Przesuwa ty łek ubrany w skórzane spodnie na siedzeniu i po chwili zmagań udaje mu się wy dostać z cadillaca. Widzę resztę mojego prawniczego zespołu zebraną na ulicy. Rozmawiają z panną Slocum i panem Beechamem, ignorując zastępy dziennikarzy. Przy chodzi Hector, żeby pomóc mi wy siąść. Cadillac stanowi strefę buforową między mną a prasą. – Podaj mi torebkę – mówię. – Może najpierw laskę? – Torebkę. Gdy wkładam kopertówkę w zgięcie lewego łokcia, jej lekkość wprawia mnie w przy gnębienie. Chciałam wziąć ze sobą Petunię, ale okazało się, że do sądu nie wolno wprowadzać zwierząt z wy jątkiem psów przewodników. Moi prawnicy przekony wali mnie też, że nie zjednam sobie przy sięgły ch, jeśli zjawię się z torebką od Chanel, z której wy stawać będzie łepek chihuahua. Chcą, żeby m wy glądała „tak sy mpaty cznie, jak to możliwe”. – A teraz podaj mi laskę – mówię do Hectora. Moja nowa laska wy konana jest na zamówienie: powlekana chińską laką i zakończona główką ze srebra. Naturalnie moi prawnicy woleliby, żeby m wkuśty kała do sądu wsparta na jednej z ty ch koszmarny ch aluminiowy ch kul – a najlepiej wtoczy ła się na wózku inwalidzkim. Najbardziej by im pasowało, żeby m by ła sparaliżowana. Uparli się, żeby z mojego kalectwa zrobić kartę przetargową. Jakże niewiele wiedzą o świecie! Kalectwo zawsze wzbudza większą odrazę niż współczucie, moi mili. I nie, nie odmówiłam sobie założenia eleganckiej biżuterii. Moje okulary przeciwsłoneczne są już na nosie. Fry zjer przy szedł do mnie przed śniadaniem. Sunny zajęła się moją twarzą tak, jak zawsze to robi, z ty m że ty m razem nałoży ła grubszą warstwę pudru i różu. Po ty lu latach spędzony ch w telewizji wiem, co oświetlenie potrafi zrobić z człowiekiem. Mam na sobie garsonkę w kolorze lodów o smaku masła orzechowego. Opakowanie jest ważne. Do sądu nie powinno się wkładać ciemny ch kolorów, a fiolet sprawi, że

przy sięgli wezmą człowieka za niezrównoważonego. Granatowy – gruby mi nićmi szy te, jakby śmy starali się coś ukry ć. Czarny lub czerwony – równie dobrze można powiesić sobie na szy i tabliczkę z napisem „winien”. Nie potrzebuję prawnika opłacanego trzy sta dolarów za godzinę, żeby mnie w ty ch sprawach oświecił. Ludzie nie są szczególnie wy rafinowani. Gdy widzą ciemne barwy, my ślą: „zły ”, „podejrzany ”, „niegodny zaufania”. Widzą jasne i od razu kojarzą: „czy sty ”, „nieskazitelny ”, „świeży ”. Jason mówi, że takie my ślenie to rasizm w czy stej postaci. Ukamienujcie mnie: dzielę się ty lko swoimi obserwacjami. Gdy produkujemy lody, chcemy, żeby te o smaku czekolady wy dawały się kremowe, a nie ziemiste czy gorzkie. Nasza Przekąska Diablo, Topione Toffi, Coco-Loco. Cudowne smaki, jednak większość z nich ty godniami zalegiwała w gablotach, ulegając powolnej kry stalizacji. Waniliowe z kolei sprzedają się najlepiej w kraju. Nie wmówicie mi, że chodzi ty lko o smak. Nie, bo obok leżą sobie rumowe z rodzy nkami. Albo miętowe. Ary jskość wciąż jest na topie, kochani, nawet w chłodziarce z lodami. Nie podoba mi się to tak samo jak wam. Ale cóż począć? Ilekroć wy bieram się do sądu, ubieram się co najwy żej w kolor łososiowy. A moje przy prószone siwizną włosy mają tak dużo blond pasemek, że przy pominają lody cy try nowe. – Lillian! Lillian! Tutaj! – wrzeszczą na mój widok reporterzy. Mocno ściskam Jasona za dłoń. – Masz ze mną zostać, rozumiesz? – Trzaskają lampy bły skowe – oślepiające druciki rozgrzanego do białości żelaza. – Jasne. – Mój wnuk posy ła dziennikarzom promienny uśmiech, pierś wy py cha do przodu i macha ręką jak gwiazdor filmowy. – Witaj, Nowy Jorku! – jodłuje. – A jeśli spodoba się wam to, co tu dziś zobaczy cie, zapraszam do Py ramid Club w poniedziałkowy wieczór na spektakl grupy Alert. Cztery godziny totalnie odjazdowego performansu! – Głównodowodzący prawnik rzuca mu wściekłe spojrzenie, ale ja się uśmiecham. Dzięki Bogu, chociaż jedna osoba w rodzinie poza mną zna się na marketingu. Oczy wiście Isaac nie chciał, żeby Jason mi towarzy szy ł. – Mamo, dzieciak ma dopiero osiemnaście lat. Nie wciągaj go w to bagno. – Nie chcą wpuścić Petunii. Sama nie pójdę. – No to ja z tobą pójdę. Jestem twoim sy nem. – Z tobą nie chcę. Ty lko jeszcze bardziej się zdenerwuję. Wolę z Jasonem. – Nie chcę, żeby wakacje minęły mu w aurze skandalu. – A gdzie tu aura skandalu? Pomoże mi wsiąść do samochodu, a potem wy siąść. Poprowadzi mnie pod rękę. Posiedzi na ławce. A potem może pójdziemy do Plaza coś przekąsić. – Będę u ciebie o siódmej i pojedziemy razem. – Nigdzie nie pojedziemy. Nie jesteś po mojej stronie, Isaac. Ani ty, ani Rita. Nie my śl, że nie

wiem, co knujecie. – Rany, mamo, dajże spokój z tą paranoją. – Ty lko mi nie mów, co mam robić. Cały mi miesiącami nie masz czasu, żeby mnie odwiedzić. Ale ni stąd, ni zowąd znajdujesz czas, aby wy nająć ty ch prawników od siedmiu boleści? Żeby sprawdzili wszy stkie papiery i obserwowali każdy mój ruch? – Edgar to oszust. Chcę cię chronić. Ciebie i firmę. – Sunny może ze mną pójść do sądu – pry chnęłam. – Mamo, daj spokój. Ktoś musi się w to włączy ć i dobrze o ty m wiesz. Sprawy wy mknęły się spod kontroli. A teraz do tego te zarzuty, jakby jeszcze by ło mało! – To by ł błąd! – zawołałam. – Jeden drobny dziesięciosekundowy błąd! Dzieciakowi nic się nie stało! Nikt nawet tego nie widział o tej porze! – Czy żby ? Więc dlaczego cię aresztowano? Skąd te wszy stkie pozwy ? – Nie pozwolę, żeby ś traktował mnie jak jakąś kry minalistkę. – Wcale cię tak nie traktuję, mamo. Po prostu… – Daj mi wnuka do telefonu! – wrzasnęłam. – Z tobą już skończy łam. Gdy pierwszy raz poszłam z Jasonem do sądu, zostałam wezwana na przesłuchanie w sprawie o napaść. Zjawił się w czarnej kurtce motocy klisty, z ty siącem suwaków, w wojskowy ch butach i z kilogramem żelu na włosach. Stały mu na sztorc. Wy glądał, jakby poraził go prąd. Prawnicy omal nie padli na zawał. – Z cały m szacunkiem, pani Dunkle, ale nie jesteśmy przekonani, czy chciałaby pani wy wrzeć właśnie takie wrażenie. – Takie, czy li jakie? – spy tałam. – Pani wnuk. Wy gląda jak młodociany przestępca. Jason parsknął śmiechem. – Tak naprawdę w pięćdziesięciu procentach składam się z wody – rzucił, podnosząc ręce. – Co proszę? – spy tał prawnik. Litości… Mój wnuk wy gląda jak meszugene nastolatek. A jak niby ma wy glądać? Też by m oczy wiście wolała, żeby Jason ubrał się przy zwoiciej. Ale ma osiemnaście lat, na miłość boską. Co miałam zrobić – kupić mu o dziewiątej rano po drodze do sądu garnitur i krawat? Dawniej pewnie by m tak zrobiła. Ale dziś nie starcza mi cierpliwości na takie ceregiele. Gdy by m chciała mieć przy sobie jeszcze jednego człowieka o wy glądzie prawnika, wzięłaby m ze sobą sy na. Zdjęcia, na który ch widać Jasona w ty m jego idioty czny m punkrockowy m entourage’u odprowadzającego mnie do sądu, okazały się hitem wizerunkowy m. Starowinka ze zbuntowany m, lecz kochający m ją wnukiem – oto co ludzie dostrzegli. Zdjęcia ta przy służy ły mi się bardziej niż laska, kule inwalidzkie czy prawniczka.

Co zaś się ty czy Jasona, to – jak mówi – do sklepu Dunkle na Lexington Avenue, gdzie teraz pracuje, przy chodzą dziewczy ny i zostawiają u portiera liściki i prezenty. – Wy pad z tobą do sądu by ł najbardziej czadową rzeczą, jaka mi się przy darzy ła tego lata, babcik – powiedział ze śmiechem dziś rano, gdy przy gotowy wałam dla nas koktajle. – Zrobimy na ten temat w Alercie kilka monologów. Teraz, wciąż trzy mając mnie za rękę, zasty ga na chwilę przed obiekty wami i szczerzy się bezwsty dnie. Niewy kluczone, że jest na lekkim rauszu, ale na pewno nie jest głupi, ten mój wnuczek. Nie mówi ani słowa. – Lillian, czy chciałaby ś coś powiedzieć rodzinie Newhouse’ów przed rozprawą? – ze zgiełku dobiega głos jakiegoś dziennikarza. – Lillian, jak odpowiesz na zarzut, że firma Dunkle’s Ice Cream Corporation nie płaci podatków od 1978 roku? – Lillian, nazy wają cię Królową Lodów i Wiedźmą, Co Umie Kręcić Lody. Czy chciałaby ś się do tego jakoś odnieść? – Bez komentarza. Moja klientka nie chce tego komentować! – krzy czy panna Slocum, odganiając ich i prowadząc mnie za łokieć. Przez chwilę dźga mnie szwadron mikrofonów; lampy bły skowe tworzą ścianę eksplodujący ch świateł – są koszmarne i wprawiają mnie w dezorientację. Tracę równowagę. Zataczam się do ty łu. Jason przy trzy muje mnie w pionie. – Odwagi, babciu – szepcze. Beecham wy chodzi na przód i odgania dziennikarzy. Granitowe schody sądu wznoszą się przed nami niczy m piramida. – Wszy stko w porządku – bąkam i puszczam dłoń Jasona. – Dam radę. – Jesteś pewna? Odpędzając go machnięciem ręki, stawiam na stopniu lewą nogę, potem podciągam do góry prawą. Ręce mi drżą, ale za żadne skarby świata nie złapię się za poręcz. – Jeden – mruczę pod nosem. – Uno. Choć minęło ty le lat, nadal odliczam po włosku. Pokonuję następny. – Duo – sapię. I jeszcze jeden. – Tre. W głowie zaczy nam sły szeć ry tm, melodię. Jason czuwa z lewej strony, panna Slocum idzie tuż za mną, po prawej. Quatro.

Powoli, jeden majestaty czny krok za drugim, gramolę się na górę. Wszy scy zgromadzeni u stóp budy nku wpatrują się we mnie. Czuję na sobie ich spojrzenia, ich osąd, ich wy rok, a na twarzach odmalowuje się podłe zadowolenie z mojej trudnej sy tuacji. Pocę się pod garsonką w kolorze masła orzechowego. Pod lewy m okiem zaczy na drgać mi nerw. Mocniej ściskam laskę. Wszy stko może runąć w ułamku sekundy. Jeden niewłaściwy ruch i stracę wszy stko. Przeły kam ślinę. Nawet nie chcę o ty m my śleć. Przez chwilę czuję, jakby m miała migotanie przedsionków. Muszę się zatrzy mać, żeby złapać oddech. Mimo to poprawiam żakiet i wy suwam podbródek niczy m igłę kompasu. Z uporem podejmuję na nowo wspinaczkę. Pokonam te cholerne stopnie sama. Bez niczy jej pomocy. Takie właśnie wrażenie zamierzam wy wrzeć na prasie. Taki obraz ma zobaczy ć cały świat. Wszy stkim się wy daje, że jak już się dojdzie na szczy t, to można się rozwalić na kanapie i wy legiwać z cholerny m drinkiem w ręku. Nie. Bzdura. Sukces to nie ty lko wspinaczka. Sukces to nieustanny kierat. Gdy by ście wiedzieli, moi mili, jaka to presja. W nasileniu tego wszy stkiego, w ty ch meszugene latach sześćdziesiąty ch, dwa razy w ty godniu wstawałam o wpół do piątej rano, budzona telefonem z NBC. W te dni sy piałam w salonie, żeby nie przeszkadzać Bertowi. Postawiłam nasz zaby tkowy pozłacany telefon tuż przy łóżku, żeby go sły szeć nawet wtedy, gdy wezmę nembutal. Wszy stko miałam rozplanowane co do minuty. Jak na linii montażowej w jedny m z naszy ch zakładów. Punktualnie pięć po wpół do piątej Sunny przy nosiła mi na tacy śniadanie składające się z czarnej kawy i tosta. Dziesięć minut później brałam już kąpiel. O piątej Sunny pomagała mi włoży ć kostium. Idąc z duchem czasów, moi producenci uznali, że powinnam wy glądać „kapitalnie” i „na modsa”. Cilla, moja garderobiana, opracowała dla mnie „firmową kreację”. Dziwaczną. Jak z kreskówki. Poły skliwy winy lowy fartuch w kolorach tęczy. Szty wną pikowaną minisukienkę w kolorze oranżady, będącą tanią podróbką Mary Quant, ty le że sięgającą do kolan. Choć w wieku pięćdziesięciu siedmiu lat miałam najprawdopodobniej najlepszą figurę w ży ciu, zapewniałam wszy stkich, że nie ma najmniejszej potrzeby, by m wkładała strój stosowny na wizy tę ginekologiczną. Gdy Sunny zapięła już suwaki w moich biały ch ortopedy czny ch, szy ty ch na zamówienie botkach ży wcem wy jęty ch z klubu go-go i podała mi kocie okulary inkrustowane kry ształem górskim, obróciła mnie, żeby m przejrzała się w duży m lustrze. – Pani Dunkle wy glądać bardzo ładnie, tak? Na planie miałam przy wdziać lodową koronę i pelery nę. Ta-dam! Oto ja. „Amery kańska Królowa Lodów”. Wiary godna telewizy jna wersja mnie samej. Wy glądałam, jakby m wróciła z przy szłości.

O wpół do szóstej znajdowałam się już w samochodzie NBC. Piętnaście minut później przekraczałam próg studia, w który m zwy kle o tej porze panowało pandemonium. Oświetleniowcy, dźwiękowcy, kamerzy ści, obsługa gości. Plus prawie setka oszalały ch dzieciaków, wy brany ch w wy niku losowania kilka miesięcy wcześniej. Możecie to sobie wy obrazić? Kazaliśmy przy wieźć dzieci wcześniej, bo trzeba by ło uwzględnić ewentualne bóle brzucha, histerie, zasikane majtki i wy mioty ‒ zawsze coś się działo tuż przed naszy m wejściem na antenę, czy li o wpół do siódmej. By ło to coś, czego, szczerze mówiąc, ani Promovox, ani ja nie wzięliśmy pod uwagę, gdy zrodziła się idea programu Gabinet Śmiechu. Jeśli chce się pracować z prawdziwy mi dziećmi, a nie z drętwy mi małoletnimi gwiazdorami czy kukiełkami, trzeba by ć gotowy m na każdy nonsens. Lanzo układał mi włosy w górę waty cukrowej, gdy nagle do garderoby wparował Harvey przebrany za Pana Cętkę. – Na widok ty ch wszy stkich smarkaczy zaczy nam my śleć, że Maria Antonina by ła bardzo niedoceniana – oznajmił, opadając na krzesło przy stanowisku do makijażu. – Witaj, Harvey. Jak się miewa twoja mama? – spy tałam, nic nie widząc spod suszarki do włosów, pod którą siedziałam. – Bez zmian – rzucił, sadowiąc się wy godniej i oddając w ręce makijaży stki. – Cały czas powtarzam lekarzom, że jej dolega ty lko hipochondria, ale oczy wiście nikt nie chce mnie słuchać. – Chodzisz tam w przebraniu klauna? – Oczy wiście, że nie. Na tę okoliczność zakładam strój Maty Hari. Skarbie, jedy ne dobro, jakie może człowieka spotkać w St. Vincent, to czasopisma w poczekalni. Wiesz, że Debbie Rey nolds nadal doradza Liz w sprawie Dicka? To znaczy, skąd się w ogóle biorą takie pomy sły ? Podczas gdy Harvey, Nilla Rilla, Czokohontas i ja poddawani by liśmy ostatniemu makijażowemu retuszowi (mój, naturalnie, by ł najprostszy do wy konania, bo nie by łam ani klaunem, ani Indianką, ani gory lem albinosem), dzieci zapędzano na miejsca, instruowano, jak się zachowy wać, i z pomocą iluzjonisty zabawiano do czasu, aż zabrzmiał sy gnał. Sześćdziesiąt sekund przed wejściem na antenę zawsze upły wało w nerwowej atmosferze. Ponieważ program nadawano na ży wo, nic by ło mowy o jakichkolwiek montażowy ch poprawkach. W pierwszy m sezonie, w roku 1959, muzy kę na otwarcie programu grała prawdziwa orkiestra, jednak NBC ją zablokowało, ponieważ niektóre dzieci bały się dźwięku werbla; gdy najechała kamera, płakały. Teraz, gdy z nagrania popły nęły pierwsze takty Gabinetu Śmiechu Pani Dunkle, upiliśmy z Harvey em kilka ły ków z piersiówki, którą trzy mał w pudełku z rekwizy tami klauna. „Do dna!”, „Wy pijem, bo zgnijem!”. Na drugim końcu planu do mikrofonu podszedł Don Pardo i zagrzmiał: „Chłopcy i dziewczęta w całej Amery ce! Oto Gabinet Śmiechu Pani Dunkle, na ży wo ze studia NBC. Przy witajcie, proszę, naszą prowadzącą, panią Lillian Dunkle, Amery kańską Królową

Lodów!”. Nad publicznością zapaliły się ognistoczerwone napisy : „Brawa”. Ale gdy ma się do czy nienia z dziećmi, jest to zbędne. Ledwo stanęłam w świetle reflektorów, w różowej, obszy tej futrem pelery nie i złotej koronie z plastiku, wy wijając cukrową laską niczy m batutą, dzieci już piszczały. Kilkoro maluchów zaczęło podskakiwać na siedzeniach i wrzeszczeć: „Ej, patrzcie! Patrzcie! Królowa Lodów!”. Ich entuzjazm, kochani, zawsze by ł szczery. Stałam tam, uśmiechając się, pławiąc się w nim jak w karmelu, mimo że serce łomotało mi z nerwów. Takie absolutne, bezproblemowe uwielbienie dla mojej osoby. Niczy m polity k ściskałam dłonie dzieciom w pierwszy m rzędzie. – Kto ma ochotę na loda? – py tałam. Tło stanowił ry sunek klasy szkolnej w krzy kliwy ch kolorach, z lodami na paty ku zamiast ławek i oknami we framugach z cukrowy ch lasek. – My ! – odpowiadały krzy kiem dzieci. – A teraz, chłopcy i dziewczęta – rozlegał się ry k Don Pardo – przy witajcie, proszę, asy stenta pani Dunkle, Pana Cętkę! Harvey Ballentine wbiegał i zataczał idioty czne półkole, zamaszy ście wy machując rękami na powitanie i – jeśli akurat wy pił za kulisami dodatkowy ły k lub dwa – demonstracy jnie potrząsał swoim tuches w pumpiasty ch spodniach koloru truskawki. Nie raz i nie dwa dostał ostrzeżenie od kierownictwa. Zawezwano mnie, aby m wy tłumaczy ła, dlaczego go w ogóle zatrudniłam. – Skądżeś, u licha, wy trzasnęła takiego gościa, Lillian? Ze spotkania Anonimowy ch Alkoholików? – Gdy by tak by ło, toby się teraz zataczał, prawda? – pry chnęłam. – Cóż w ty m strasznego, że odrobinę sobie golnie? Przecież nie bełkocze i trzy ma się w pionie. Gdy zamieszanie przy cichło, Pan Cętka rozpoczy nał program, opierając się na moim ramieniu i mówiąc niezdarny m głosem: – A więc, panno Lillian, jakie niesamowite lodowe atrakcje przy gotowałaś dla nas na dzisiaj? – Cętko, dzisiaj odbędzie się wspaniały pokaz dla naszy ch najmłodszy ch – oznajmiałam. – Naszy m specjalny gościem będzie przebojowy zespół popowy McCoy s, który zaśpiewa swój największy hit Hang on Sloopy (brawa). Dzięki uprzejmości Warner Bros mamy też dla was kilka waszy ch ulubiony ch kreskówek (brawa). Potem odwiedzą nas lodowy gory l Nilla Rilla i jego indiańska przy jaciółka Czokohontas. Porozmawiają z naszy mi malcami o ty m, jak ważna jest higiena jamy ustnej (brawa). No i oczy wiście, Cętko, uważam, że nie obędzie się bez uwielbianego przez wszy stkich konkursu lodowego „Jaki to smak?” (burza braw). – Brzmi wspaniale, Wasza Wy sokość. Ale najpierw… – Pan Cętka z przesadzoną powagą

sadowił się na skraju sceny – …jeśli nie masz nic przeciwko temu, chciałby m porozmawiać z tobą i naszy mi dziećmi o drobny m problemie, z który m zetknął się mój przy jaciel. – Oczy wiście, Cętko. A co takiego się stało? Ponieważ według pierwotnego zamy słu nasz program miał wy pełnić dziurę powstałą po The Mickey Mouse Club, NBC nalegało, by w Gabinecie Śmiechu Pani Dunkle nie zabrakło regularny ch pouczeń o charakterze moralno-ety czny m skierowany ch do dzieci, „kształtujący ch charakter”. Tak więc każdy odcinek zaczy nał się od „Drogi Cętko”, czy li serii listów od dzieci, które prosiły o pomoc w codzienny ch problemach. Dzisiaj Eugene, lat dziewięć, mieszkający w Sy osset, napisał, że bez py tania poży czy ł sobie rower kolegi i niechcący go zepsuł: „Wiem, że źle postąpiłem. Cętko, co mam teraz zrobić?”. Cętka przechadzał się z mikrofonem po widowni, prosząc dzieci o podpowiedzi. „Może Eugene mógłby powiedzieć swojemu przy jacielowi, że bardzo mu przy kro?” – doradzały. „Może powinien oszczędzać kieszonkowe i kupić mu nowy rower?”. Potem Pan Cętka wy bierał kilku ochotników, którzy chcieli odegrać całą historię na scenie, aby wszy stkie dzieci (łącznie z Eugene’em przed ekranem telewizora w domu w Sy osset) zobaczy ły, jak powinno się postąpić w takiej sy tuacji. Światła w studiu okropnie grzały, więc podczas wy stępu Harvey a siedziałam z boku i się wachlowałam. Po pierwszej przerwie na reklamę – Lodów Dunkle, naturalnie – przy chodziła pora na gościa specjalnego. Dla mnie by ła to zawsze główna atrakcja. Ponieważ wy trwale i z powodzeniem odgry wałam rolę ży dowsko-włoskiej mamuśki, tak w Nowy m Jorku, jak w Holly wood – i dlatego że firma Dunkle bombardowała wizy tującego celebry tę trzeba pudełkami lodów o specjalnie dla niego przy gotowany ch smakach (Cherry Lewis, Bob Vanillin, Sean Cone-ery ) – na przestrzeni ty ch wszy stkich lat w programie Gabinet Śmiechu Pani Dunkle wy stąpiło kilka naprawdę wspaniały ch osobistości. Cassius Clay. Sandy Koufax. Tippi Hedren i Mary Martin. Nierzadko goście obdarzeni by li talentem muzy czny m. Grali Cztery pory roku. Dusty Springfield. Sam Cooke. I z każdy m z nich przeprowadzałam wy wiad: „Jaką dałby ś radę naszy m najmłodszy m?”. „Kogo podziwiasz najbardziej ze wszy stkich?”. No i oczy wiście „Jaki jest twój ulubiony smak Lodów Dunkle?”. Potem by ł czas na kreskówki. Higienę osobistą z Nillą Rillą i Czokohontas. A na koniec lodowy konkurs. Wielki. Wprowadzający zamieszanie. Ekscy tujący. Każdy dzieciak z widowni chciał wziąć w nim udział. Lodowe Sztafety podobne do sztafet z jajkiem na ły żce, z ty m że zamiast jajka niosło się gałkę lodów. Kłody pod Lody, czy li „Która druży na nabierze najwięcej lodów z pudełka i bez pomocy rąk przeniesie przez scenę?”. Albo „Jaki to smak?” – w tej konkurencji zawodnicy z opaską na oczach ścigali się do stołu zastawionego „tajemniczy mi lodami” i na czas musieli rozpoznać smak. Kilka lat później producenci teleturniejów telewizy jny ch, mendy jedne,

jawnie ukradli niektóre moje pomy sły. W tej części programu scena by ła zawsze przy kry ta foliowy mi płachtami malarskimi, a zawodnikom zakładano pelery ny przeciwdeszczowe i kalosze. Ależ to by ło widowisko! Jak ty lko dmuchnęłam w gwizdek, dzieci zaczy nały się ślizgać, jeździć po lepkim, zachlapany m lodami torze wy ścigowy m. Ry k kibicującej widowni by ł ogłuszający. Kulminację wszy stkiego stanowił horrendalny kleisty bardach godny samego Jacksona Pollocka. Wprost idealnie nadawało się to do telewizji, mówię wam. Dzieci uwielbiają oglądać takie rzeczy – a nie jakiegoś żałosnego gościa w rozpinany m sweterku gadającego do krety ńskiej kukiełki zrobionej ze skarpetki. Na sam koniec, gdy Don Pardo ogłosił, że nagrodą jest specjalny model roweru Ross Apollo, podziękowałam wszy stkim dzieciom za udział. Zarówno zwy cięzcy, jak i przegrani, gruchałam słodko, otrzy mają bezpłatną torbę z podarunkami od firmy Dunkle, w której znajdą Imperial jojo, szczoteczkę do zębów Lactona, buteleczkę Mr. Bubble i kupon na darmowe ciasto lodowe Nilla Rilla. Gdy naszy m gościem specjalny m by ła gwiazda muzy ki pop, wszy scy dostawali także darmowy egzemplarz jej najnowszej pły ty. Na pożegnanie machaliśmy z Panem Cętką do kamery, w deszczu różowo-brązowy ch konfetti, w ry tm finałowej melodii, na tle oszołomiony ch dzieci zganiany ch ze sceny. Gdy ty lko zgasło czerwone światełko i producent zawołał: „Chłopaki i dziewczy ny, robota skończona!”, Harvey Ballentine zry wał swój nos i mówił: – Chwała Bogu, ci mali gówniarze w końcu sobie poszli. Litości, jak mi się chce siku! Kiedy wracałam do naszego domu przy Park Avenue, Bert najczęściej jeszcze spał. Brałam kolejny pry sznic, wkładałam jedną ze swoich garsonek i dzwoniłam po szofera, by zawiózł mnie do biura. Chciałam tam by ć przed dziewiątą, żeby widzieć, kto się spóźnia. Czasami, gdy miotałam się po pokoju, zakładając kolczy ki i przetrząsając szuflady w poszukiwaniu puderniczki i kluczy ków, Bert zaspany m głosem wołał do mnie z łóżka, poklepując puste prześcieradło na mojej połówce. – Laleczko, odpocznij sobie. Chodź no tu do mnie na kilka minutek. Niech dziś rano Isaac się wszy stkim zajmie. Ale jak mogłam w takich warunkach odpocząć? Na miłość boską! By łam przecież Amery kańską Królową Lodów. Czasami czułam, jakby m miała w środku rozpędzony wagonik z lunaparku, wznoszący się w górę i gwałtownie opadający w dół, w górę i w dół. Tak często by łam w świetle uwagi, zdana na samą siebie. Nie mogłam ani na chwilę zapomnieć, jak morderczego wy siłku wy maga nasz interes. Zawężanie marży zy sku. Olbrzy mie nakłady i poży czki. Konkurencja depcząca po piętach. I choć Bert nie zdawał sobie z tego sprawy, mieliśmy wrogów. Czujność by ła jak najbardziej wskazana. Nie mogłam tak po prostu pozwolić, żeby „Isaac się wszy stkim zajął”.

Nasz sy n, odkąd ty lko – zgodnie z ty m, co sobie kiedy ś obiecałam – otrzy mał dy plom Uniwersy tetu Nowego Jorku – przejmował coraz więcej obowiązków związany ch z firmą. Gdy po raz pierwszy przenieśliśmy naszą główną siedzibę na Manhattan, Bert przy gotował mu stanowisko w przestronny m biurze o szklany ch ścianach, tuż obok własnego gabinetu. Choć w przeszłości mój sy n by wał oziębły, wy bredny i marudny, z biegiem lat cechy te połączy ły się w pedanty czną inteligencję, którą zaczęłam cenić. Miał dry g do konstruowania umów, analizowania dany ch. Zaczęliśmy jadać razem lunche. Ty lko my dwoje. Z głowami pochy lony mi nad stołem konferency jny m – obok nas, na umazany m majonezem pergaminie, leżały nadgry zione kanapki z delikatesów – omawialiśmy finanse i sprawdzaliśmy umowy, z który mi Bert sobie nie radził. Nigdy wcześniej nie czułam się tak dumna ze swojego dziecka. Ani tak mu bliska. Interesy stały się naszy m wspólny m tajemny m języ kiem. Bert by ł już po sześćdziesiątce. Coraz częściej wy my kał się z biura, żeby pograć w golfa albo w tenisa. Akty wność fizy czna – nadal w niej celował. W Sammy ’s Roumanian Steakhouse jadał przedłużające się lunche z Edgarem, naszy m prawnikiem. Drinki w Carly le z chłopakami z kancelarii May or Wagner’s. Kilka razy do roku wy bierał się do Waszy ngtonu na wy stawne fety, by kadzić senatorom i kongresmenom, zabierać ich na kolacje w Palm razem z przedstawicielami lobby mleczarskiego, Dow Chemical, Westinghouse. Nieprzy zwoicie przy stojni ludzie tacy jak Bert mogą po prostu siedzieć przy stoliku i kiwać głową, nie musząc przy ty m wiele mówić. Oczy wiście zdawałam sobie sprawę, że tego rodzaju pogadanki, jak je nazy waliśmy, są nam potrzebne – duży biznes potrzebuje wy soko ustawiony ch przy jaciół, czy ż nie? Ale rachunki, jakie tam płacił! Miałam wrażenie, że powrócił do czasów swojego błogiego dzieciństwa w Wiedniu. Cy gara. Butelki bordeaux. Kluby jazzowe. Noclegi w apartamentach. Żądałam rachunków. Pokaż mi rachunki! Ku mojemu wielkiemu zdumieniu Isaac wziął moją stronę. – Ojciec, mama ma rację – rzucił pewnego popołudnia, bawiąc się długopisem. – Te wszy stkie drobiazgi się kumulują. Jak jesteś w restauracji, to nie sięgaj po portfel, dopóki nie przeczy tasz uważnie sumy na rachunku, dobrze? Okazało się, że w końcu znalazłam sprzy mierzeńca. I to we własny m sy nu. Pewnej niedzieli o poranku – by ł to rok 1962 – Bert zwrócił się do mnie w kuchni, kręcąc korbką mły nka do kawy. Miał zatroskaną i zakłopotaną minę. – Lil – wy dukał niewy raźnie. – Hamburgery. Raczej nie pasują do shake’ów mleczny ch, prawda? – Słucham? – Przetrząsałam lodówkę w poszukiwaniu grejpfruta. – Do posiłku ludzie wolą napić się czegoś bezalkoholowego, prawda? – Zmarszczy ł brwi, jakby zaciągał zasłony na oknie. – Nieważne, laleczko. Postąpiłem właściwie. Wiem, że tak. –

Zauważy łam, że nie zdjął ręki z mły nka, choć przestał nią poruszać. – Bert, o co chodzi? Wbił wzrok w zlew. – Przy jechał do mnie właściciel restauracji z Illinois. Zaprosił mnie na lunch. Do Biltmore. Mm-a kilka barów z h-h-hamburgerami. Gdzieś na Środkowy m Zachodzie. Franczy zy, jak nasze. – Pokręcił głową. – Tak? – Podobno w latach czterdziesty ch sprzedawał maszy ny do robienia shake’ów. I teraz się zastanawia, czy do swojego hamburgerowego menu nie dołączy ć shake’ów, a może nawet lodów. Po prostu „analizował kondy cję swojego przedsiębiorstwa”, jak mówił, ale zastanawiał się też, czy by liby śmy zainteresowani połączeniem naszy ch franczy z. Oparłam się o lodówkę i skrzy żowałam ramiona na piersi. – I nie przy szło ci do głowy mi o ty m powiedzieć? Bert miotał się po kuchni bezradnie. – By łaś tak zajęta ty m programem telewizy jny m, laleczko. I nowy m działem w sklepie spoży wczy m. – Kiedy dokładnie spotkałeś się z ty m facetem od hamburgerów? Na chwilę zacisnął wargi tak mocno, że całkowicie zniknęły. – W marcu – odparł cicho. – W marcu? Bert, to cztery miesiące temu! – Lil, nie sądziłem, że to na ty le ważne, aby o ty m mówić. Ten facet nie chciał całego naszego menu. Ty lko waniliowe i czekoladowe. Może truskawkowe. Zważy wszy na naszą szeroką ofertę, wejście z nim w spółkę nie wy dawało mi się dla nas korzy stne… – Czy przy najmniej zaproponowałeś, że dostarczy sz mu smaki, które chce? – Och, Lil, wiem, że można by ło inaczej. Ale wy dawało mi się to giganty czny m krokiem w kierunku, w który m tak naprawdę wcale nie chcemy iść. Przecież mamy teraz ponad dwieście franczy z. I obwoźne lodziarnie. I ten cały nowy dział w supermarkecie. Czy naprawdę chcemy dostarczać lody do restauracji? Nie ma sensu łapać kilku srok za ogon. – A ile restauracji ma ten facet? – spy tałam. – Sześć? Siedem? Bert spuścił wzrok i wbił go w nową matę z rafii, którą Sunny położy ła na podłodze przy zlewie. – Trzy sta dwadzieścia jeden – odparł cicho. – Co takiego? – Trzy sta dwadzieścia jeden. A więc nie by łoby to takie proste, Lil. Sama widzisz. Mieliby śmy kupę roboty. Całkowicie by nas to pochłonęło. – Trzy sta dwadzieścia jeden? Odmówiłeś dostaw lodów do trzy stu dwudziestu jeden barów

z hamburgerami? – Z takim impetem stuknęłam laską w podłogę, że naczy nia w szafkach zaszczękały. Mój małżonek skulił się. Stulił dłonie w kształt nawiasów, przy łoży ł je do skroni i zaczął się żałośnie koły sać. Wy glądał, jakby doskwierał mu fizy czny ból. – Och, laleczko – wy szeptał. – Wiem. Wiem. Popełniłem straszny błąd. Nosiłem to w sobie przez te wszy stkie miesiące. Chodzi o to, Lil, że mieliśmy z Isaakiem co do tego faceta jakieś dziwne przeczucie. Nawet to jego nazwisko. Kroc. Jak zły omen. Skojarzy ło mi się z krakaniem wron. – Z Isaakiem? – Poczułam się, jakby ktoś wbił mi nóż w plecy. – Isaac by ł z tobą? – No tak, oczy wiście. I miał to samo odczucie co ja. I bary tego faceta… Nazwał je McDonald’s. Jak jakąś farmę. Obojgu nam wy dało się to mało przekonujące, szczerze mówiąc, jakieś prowincjonalne. W dodatku chciał najwy żej ty lko dwa albo trzy nasze smaki i po prostu nie wy glądało to… Wparowałam do jadalni i drżący mi rękoma nalałam sobie drinka. Gdy by nie to, że karafka by ła od Baccarata, rzuciłaby m nią o ścianę. – Kiedy ś tworzy liśmy zespół! By liśmy partnerami! Co się z nami stało?! – wy krzy czałam. – Ale L-l-lil – rzucił rozpaczliwie. – L-lll… Jedny m haustem opróżniłam szklankę, potem następną, ale ani trochę nie poprawiło mi to nastroju. Nacisnęłam intercom i warknęłam na naszego portiera, by zatrzy mał mi taksówkę. Isaac i Rita dopiero wrócili z miesiąca miodowego. Mieszkali w nowy m apartamentowcu przy Lexington Avenue. – Jak mogłeś to zrobić?! – wrzasnęłam, wparowując do ich salonu. Wy dali setki dolarów na meble, ale wnętrze by ło surowe i chłodne. Krzesła przy pominały tweedowe grzy by. Kloc z brązowej sztucznej skóry zamiast kanapy. – Że twój ojciec to bełkoczący, półgłuchy analfabeta, to rzecz powszechnie znana. Ale t y ? – Mamo, proszę cię, o czy m ty mówisz? – Isaac wy ciągnął ręce do przodu, jakby chciał zasłonić się tarczą. Pudełka z prezentami ślubny mi ustawione na brzy dkim stoliku w sty lu Danish Modern: naczy nia do podgrzewania potraw i bry tfanny wciąż w otulinie papieru. – Człowiek nazy wa się Kroc, więc zakładasz, że jest pechowcem. No więc zgadnij, co, bubełe. Teraz ktoś będzie temu panu Krocowi dostarczał lody do jego trzy stu dwudziestu jeden McDonaldów gdzieś w dalekim Illinois. Ale nie będziemy to my. Tak więc wielkie dzięki. Dałeś naszej konkurencji mnóstwo pola do popisu. Przy szła mi wtedy do głowy straszliwa my śl: czy to możliwe, że rodzina Dinello jakimś cudem wróciła do branży lodziarskiej? Przez te wszy stkie lata czekałam, że niczy m mity czna bestia powrócą z ry kiem do ży cia, silniejsi, wy głodniali z powodu niedoli, zasy sający energię

niczy m cy klon. Pierwsza z wy najęty ch przeze mnie w celu namierzenia tatki agencji detekty wisty czny ch nie znalazła nic ciekawego na temat Dinello. Firma sprzedająca mrożonki gdzieś w Mineola. Rabat na meble w Howard Beach. A jednak. Wciąż czekałam, wciąż czy tałam branżowe ogłoszenia. To ty lko kwestia czasu. Mrożonki mogły by ć ty lko odskocznią. Dinello powrócą, żeby mnie prześladować. By łam tego pewna. McDonald’s stanowił ku temu doskonałą okazję. – Co, u licha, jest z tobą nie tak? – Mamo – Isaac przy brał asekurancki ton – a co miałem zrobić? – Na początek starczy łoby, aby ś pomy ślał, że powinnam tam by ć. Przede wszy stkim ja. Mój sy n pobladł. Na jego twarzy malowało się to samo poczucie winy co wtedy, gdy jako małego chłopca przy łapałam go na wy jadaniu palcami z lodówki sy ropu U-beta. – Mamo, to się działo w barze „Ty lko Dla Panów”, w Biltmore, więc nawet gdy by, chodzi o to, że nie za bardzo mogłaby ś… – Och? A nie można by ło umówić się gdzie indziej? Gdzieś, gdzie wpuszczają kobiety ? Isaac wy dał z siebie krótki okrzy k niedowierzania. – Kurczę, mamo, nikt w ten sposób nie robi interesów. Co miałem niby powiedzieć? „Bardzo przepraszam, panie Kroc, ale moja mamusia też by chciała nam towarzy szy ć”? Ruszy łam do foy er i wy szarpałam z szafy swój płaszcz. Sły szałam za sobą jego kroki, ale wcisnęłam guzik windy, nie oglądając się przez ramię. Przez całe miesiące po ty m zdarzeniu ignorowałam mojego sy na, tak samo jak kiedy ś moi rodzice ignorowali siebie nawzajem. Gdy potrzebowałam go o czy mś poinformować, ostentacy jnie robiłam to przez Ritę. Ty lko trauma kry zy su kubańskiego sprawiła, że na powrót zaczęłam z nim rozmawiać. To chy ba jedy ne, do czego przy dał się Castro. Jednak nawet gdy dwa lata później, w Dniu Dziękczy nienia, urodził się mój cudowny wnuk – z tej okazji odnowiliśmy z Isaakiem zwy czaj wspólny ch lunchów – każdego ranka od razu po przy by ciu do biura kazałam pani Preminger o wszy stkim bezpośrednio się informować. Nie ty lko o ty m, co widniało w moim terminarzu, ale i w terminarzach Berta i Isaaca. O każdy m spotkaniu, każdy m zaproszeniu na obiad. Każdej cholernej wizy cie u denty sty. Nic, absolutnie nic nie mogło ujść mojej uwagi. Pewnego poranka, gdy przy jechałam do biura po Gabinecie Śmiechu, pani Preminger czekała na mnie w recepcji z wy razem zakłopotania na twarzy. Nagle uświadomiłam sobie, jak się postarzała. Jej ciało przy pominało duszonego kurczaka. Zaczęłam się zastanawiać, czy przy padkiem nie zamierza niebawem złoży ć wy mówienia. Przez całe lata potajemnie zakreślała dni w kalendarzu, zapisując na dole mały mi, ścieśniony mi cy ferkami czas pozostały jej do emery tury.

– O co chodzi? – spy tałam, odwiązując swoją apaszkę od Hermèsa. Wy czuwałam jakiś niepokój, zaburzenie w ruchu molekuł powietrza. – Gdy przy szłam dziś rano, czekał tu na panią jakiś młody człowiek – powiedziała, idąc za mną do mojego gabinetu. – Powiedziałam mu, że jest pani jeszcze w studiu telewizy jny m, ale nie chciał wy jść. Mówił, że to pilne. Że będzie czekał cały dzień, jeśli trzeba. Kazałam mu usiąść w sali konferency jnej, żeby tu się nie pałętał. – Niech zgadnę – rzuciłam z iry tacją. Miałam na sobie nową granatową garsonkę od Chanel, a wszy ty z ty łu łańcuszek ocierał mi szy ję, co by ło dokuczliwe. – Szuka pracy. W fundacji. Kilka lat wcześniej nasza firma założy ła fundację chary taty wną – z powodów podatkowy ch, oczy wiście, ale również po to, żeby konty nuować naszą pracę z March of Dimes. Fundacja Alberta J. i Lillian M. Dunkle sponsorowała objazdowe ambulatoria pediatry czne, które regularnie odwiedzały slumsy i tereny wiejskie. Ostatnimi czasy wielu młody ch mężczy zn przy chodziło do naszego biura, py tając o pracę w ambulatoriach fundacji w charakterze pielęgniarzy lub kierowców. Z jakiegoś powodu nie potrafili zrozumieć, że fundacja mieści się w oddzielny m biurze, na Siódmej Alei. Chcieli pracy, ale nie odrobili elementarnej pracy domowej. Na moje oko w dziewięciu przy padkach na dziesięć nie chodziło im o pomoc dzieciom, ale o wy miganie się od wojska. O to, żeby zostać zakwalifikowany m jako „odmawiający służby wojskowej z powodów religijny ch bądź moralny ch”. Posługiwanie się kapitalizmem i działalnością dobroczy nną, żeby wy kpić się od walki z komunizmem. Co za hucpa – w głowie się nie mieści. – Dlaczego nie wy słałaś go na Siódmą Aleję? – spy tałam panią Preminger. – Tam się nim zajmą. – Próbowałam, pani Dunkle. Twierdzi, że to sprawa osobista. – Zawsze mówią, że osobista – westchnęłam, z trudem zdejmując płaszcz. – Pani Dunkle – wy cedziła pani Preminger, spod groźnego hełmu czarny ch włosów (peruki, jak sobie uświadomiłam), subtelnie poruszającego się na głowie. – Mówi, że jest pani bratem Samuelem. – Moim bratem? – obróciłam się, jakby ktoś wy mierzy ł mi policzek. – To niemożliwe. Mój brat Samuel zmarł sześćdziesiąt lat temu w Rosji. Weszłam do gabinetu i od razu nalałam sobie drinka. Ręce mi drżały, przez co krawędź butelki zaszczękała o szklankę. Nie ulega wątpliwości, że to jakiś żart. Wy rafinowany psikus. – Allenie Funcie – powiedziałam na głos. – Ty kutafonie jeden. Prowadzący Ukrytej kamery na CBS – miał do mnie urazę, odkąd to mnie wy brano do wy głoszenia mowy powitalnej na lunchu zorganizowany m przez North American Broadcasters Association w the Pierre dwa lata wcześniej, a nie jego. Teraz Funt postanowił się na mnie odegrać: zasadzić się na mnie albo nagrać ukry tą kamerą, żeby ośmieszy ć mnie w jedny m ze

swoich programów z serii Nakryci celebryci. Przy słał tu oszusta podającego się za mojego brata. No ubaw po pachy. Drań jeden. Oszczędź mi swojego poczucia humoru, powiedziałam w my ślach. Niepokoił mnie jednak pewien szczegół, i to do tego stopnia, że po karku przeszedł mi dreszcz. Kto, u licha, dał Allenowi Funtowi cy nk o Samuelu? Mój brat zmarł, zanim się urodziłam. Nawet Bertowi niewiele o nim wspomniałam. Pani Preminger cicho zapukała do drzwi. – Pani Dunkle. Młody człowiek, którego wprowadziła, nie mógł mieć więcej niż osiemnaście lat. Jego zaspana, gnuśna twarz z zaczerwieniony mi oczami wy glądała, jakby właśnie wy jął ją z ula. Miał na sobie żurawinowy sweter Ban-Lona, spod którego wy zierał krawat. Tak się ubierają chłopcy, gdy chcą udawać dorosły ch. Włosy przy lizane na jedną stronę jak u marionetki. Bez trudu sobie wy obraziłam, jak asy stent produkcji sty lizował je bry lanty ną. – Dobra. Coś ty za jeden? – spy tałam na stojąco. Chłopak ruszy ł ku mnie pośpiesznie, wy stawiając do przodu kościstą dłoń. Nawet zza biurka czułam chemiczny zapach proszku do prania zalatujący od jego swetra. – Mam na imię Samuel, pani Dunkle. – Słowa wy powiadał z rozwagą, a w jego głosie by ła fałszy wie intonowana nuta, jak u amatora udającego aktora szekspirowskiego. – Obawiam się, że jestem pani bratem. – Sratem, nie bratem. – Z pogardą zlustrowałam go wzrokiem. – Przekaż Allenowi Funtowi czy innemu wisenheimerowi, który cię tu przy słał, że nie mam czasu na takie bzdury. – Przepraszam. Jestem pani bratem przy rodnim. Ty lko przy rodnim – poprawił się szy bko, a rzęsy zatrzepotały mu nerwowo, podobne do owadów. – Hank, pani ojciec. Jest też moim ojcem. Moja matka nazy wa się Josie. Żona numer trzy. Albo cztery, jeśli wliczać tę, z którą ży ł na kocią łapę. – Zauważy łam, że na dolnej szczęce miał wy sy pkę od golenia, która zlewała się z czerwony mi krostami na podbródku i lewy m policzku. – Przepraszam. Mówiła, by m tu nie przy chodził. Ale przy szedłem. Usiadłam w fotelu i wbiłam w niego wzrok. – Jeśli jesteś moim bratem przy rodnim, to ja jestem świętą Petronellą. Samuel wy jął portfel. – Widzi pani? To moje prawo jazdy. I karta poborowa… – Oczy wiście, że widzę – Zerknęłam na dokumenty. – Jest tu napisane „Samuel Pratt”. Wszy stko pięknie, ale… Pani Preminger! – zawołałam, nie chcąc się certolić z interkomem. – Proszę odprowadzić tego młodego człowieka do wy jścia, dobrze? – Ale tata nosi teraz nazwisko Pratt – odparował Samuel. – Gdy pobrali się z moją mamą,

nalegał, żeby przy brać jej panieńskie nazwisko. Mama mówiła, że w ten sposób chciał jej udowodnić, że jest dla niego kimś więcej niż ty lko kolejną żoną. Opowiadała, że tuż przed ślubem tata powiedział urzędnikowi, że na nazwisko ma Pratt, a ona Bailey. Tak więc oboje zostali Prattami. Tak również nazy wamy się ja i moja siostra. Stał przede mną, nie mogąc złapać oddechu, jakby właśnie wbiegł na szczy t wzgórza. Niestety, coś w tej historii – albo w sposobie, w jaki Samuel ją opowiadał – niepokojąco przy pominało sty l tatki. Oczami wy obraźni widziałam, jak wy my śla niedorzeczną history jkę, wpy cha swoją dziewczy nę do pokoju jakiegoś urzędnika i daje w łapę sekretarce, by wy mazała jedno nazwisko i wpisała drugie. Dwadzieścia lat temu: mniej więcej wtedy sfałszował czeki i ogołocił moje konto. Tłumaczy łoby to, dlaczego moi detekty wi nie mogli go znaleźć. „Hank Bailey – mówili, wręczając mi teczkę. – Puf. Rozpły nął się w powietrzu. Bez śladu”. – Nie nachodziłby m pani, gdy by nie chodziło o tatę – naszego tatę. Jest… bardzo chory – oznajmił chłopak. – Och – rzuciłam wy niośle. – Naprawdę? – Naprawdę. Mówię szczerze. – W charaktery sty czny dla siebie oży wiony, nieporadny sposób Samuel zaczął wy pluwać z siebie zawiłą opowieść. Słowa takie jak „cukrzy k”, „Paterson”, „bankructwo”, „amputacja”, „gulasz wołowy ”, „zajęcie obciążonej hipoteki” i „barmanka serwująca drinki” przelaty wały niczy m odpadki wirujące w otworze odpły wowy m. Wpatry wałam się w chłopaka, tego niby Samuela Pratta, szukając jakiejś wskazówki, czegokolwiek w jego fizjonomii, co by łoby echem tatki. Ale ani go przy pominał, ani go nie przy pominał. Czy to możliwe, że ten mały szmendryk naprawdę jest moim bratem? Wtedy uderzy ło mnie coś jeszcze. Siostry. Wspomniał o siostrach. Dwadzieścia lat temu tatko by ł już czterokrotnie żonaty. Bez mrugnięcia okiem zastąpił mamę, mnie, moje siostry, wszy stko, co wiązało się z ży ciem w Rosji, nową, ulepszoną, amery kańską wersją. Dlaczego przez cały ten czas nie przy szło mi do głowy, że prawdopodobnie ma też inne dzieci? To jednak, że ponownie wy korzy stał imię swojego pierwszego, zmarłego sy na, by ło szczególnie wkurzające. – Te wszy stkie rachunki za szpital i drogie leki, który ch tata potrzebuje… – ciągnął Samuel, z podskakujący m jabłkiem Adama, z rękoma wciśnięty mi między kolana, ze wzrokiem wbity m w ścianę za moją głową. – Ma osiemdziesiąt cztery lata i nie jest ubezpieczony. Wózek inwalidzki, rentgeny. Nie licząc… no cóż, samochód, który mieliśmy, pontiac, kompletnie się rozsy pał, liczy liśmy więc, mama i ja, to znaczy ja miałem nadzieję, że skoro jest pani wielką gwiazdą telewizji, to by ć może mogłaby pani… – Przestań – rzuciłam. – Twoje siostry. Ile ich masz? – Ehm… dwie. Ale one też nie mają żadny ch oszczędności. Widzi pani…

– Jak się nazy wają? – Peg. Peg i Coralee. Dobrze, że nie Róża ani Flora. A jednak gdzieś tam istniały, te siostry, Peg i Coralee, ze swoimi na wskroś wsiowy mi, na wskroś amery kańskimi, chrześcijańskimi imionami. Dziewczęta o twarzach jak truskawki ze śmietaną. Ujrzałam je ubrane w wy prasowane spódnice, w opaskach na włosach; szeleszcząc spódnicami, wchodzą do jasnożółtej kuchni, mówiąc do mojego taty nie „tatko”, ty lko „daddy ”, całują go na powitanie w policzek, a on puszcza do nich oko znad talerza z jajkami na bekonie. Dwie córki, które przy nim dorastały, które zabierał nad morze i do cy rku, który m kupował żelki, torty urodzinowe i rowery. Naty chmiast je znienawidziłam, i to z większą zajadłością niż kogokolwiek dotąd. Jakby czy tając mi w my ślach, Samuel poczuł się w obowiązku wspomnieć, że Coralee ma dwójkę dzieci i męża pijaka, który pracuje jako stróż, a małżonek Peg został wy słany do Chu Lai. Gdy tak mówił, stało się dla mnie aż nazby t oczy wiste, że owszem, ten młody człowiek – bajki, które plótł, bły sk desperacji w oku, zawzięta siła przekony wania, determinacja, żeby wy rwać ode mnie pieniądze – to nieodrodny sy n mojego tatki. A jego matka, ta Josie Pratt, oczy wiście nie miała lekkiego ży cia, oczy wiście, że nie! Amery kańskie dzieciństwo, które mnie nigdy nie by ło dane, najwy raźniej nie wy starczy ło jej trzódce. Ci krętacze mieli zachłanne oczy, wy szkolone, żeby żądać więcej. Dzisiejsza wizy ta Samuela to ty lko misja zwiadowcza. Jestem pewna, że Josie doskonale wiedziała, co tatko robił, gdy przy jmował jej nazwisko. W ty m przy padku nie ma mowy o domniemaniu niewinności. Przewidy wałam, że niebawem wszy scy ci Prattowie zaczną przy łazić do mojego biura, z wrzeszczący mi bachorami na rękach, nakazami eksmisji w portfelach, z rękami na temblaku – parada odnaleziony ch macoch, sióstr przy rodnich, ciotek i Bóg raczy wiedzieć kogo jeszcze, proszący ch o jałmużnę. Wy ssą ze mnie ostatni grosz. Tak jak tatko. Serce zaczęło mi łomotać, walić w piersi jak pięścią. – Wy jdź – powiedziałam. – Słucham? Pokazałam mu drzwi. – Wy jdź. Spadaj stąd. – Ale pani Dunkle. Nasz ojciec. Umiera – mówił Samuel zbolały m głosem. – Proszę, próbuję to pani wy tłumaczy ć. Potrzebuje pani pomocy. – Wy starczająco z niej skorzy stał przez te wszy stkie lata – rzuciłam. – Przeszło dwadzieścia pięć ty sięcy dolarów, gdy ostatnio to zliczy łam. Tak więc basta, jak to mówią Włosi. Dosy ć. Mówiąc to, uświadomiłam sobie, że naprawdę tak my ślę. Nagle wy razistość prawdy uderzy ła mnie jak fala. Cokolwiek zrobiłaby m dla ojca albo mu dała, nigdy nie będzie to wy starczające.

Nie chciał mnie. Po prostu. Cały mi latami czekałam, że się pojawi, by m w końcu mogła ocalić swoją godność, wskrzesić jego miłość do mnie. Jakże kurczowo trzy małam się tej nadziei! Ale tej miłości nigdy nie by ło. Niektórzy rodzice po prostu nie przepadają za swoimi dziećmi. Znałam to bardzo dobrze z własnego doświadczenia. Tatko wolał inne żony, inne córki. Odebrał mi to, co mógł, mamie, moim siostrom, a potem odszedł, porzucając nas niczy m skórki pomarańczy. Zepsute zabawki. Nieprzeczy tane książki. Tak właśnie by ło. Mogłaby m wy walić setki ty sięcy dolarów, żeby zrekompensować sobie nędzę i niesprawiedliwość z tamty ch lat. Ale mogłam też po prostu wrócić do swojej pracy. Samuel wy glądał jak ruletka wprawiona w ruch. Przy trzy mał się oparcia krzesła, żeby nie stracić równowagi. – Proszę. Błagam panią. Bez pani pomocy – wy charczał – tatuś umrze. – Tatuś? Litości. Ten człowiek ma dziewięć ży wotów, dziewięć żon, dla każdej inne imię. Oszczędź mi tego melodramatu. Rozpłakał się, ten cały Samuel, łzy pły nęły mu po dziobaty ch policzkach, zatrzy mując się i rozlewając na pry szczach. Niezły by ł. Nie chciał się poddać. Trzeba mu to przy znać. Tatko dobrze go wy szkolił. – Proszę pani, błagam. Nie wiem, do kogo innego się zwrócić. Ja jestem 1-A, wezmą mnie do woja, matka niedomaga, siostry są bez grosza. A jedna z nich, Peg, nie wiem, czy o ty m wspominałem, znowu jest w ciąży. Wiem, że tata by wa trudny w kontaktach. I nie zawsze można na nim polegać. I nieraz zranił moją matkę. Ale on traci wzrok, proszę pani. Wy siadają mu nerki. Nie wiem, co począć. Jest pani jego rodziną. – Rodziną? Rodziną? – wy sy czałam. – A skąd to wiesz? Masz jakiś dowód? – Słucham? Proszę pani, tata cały czas o pani mówi. Jest pani jego wspaniałą, odnoszącą sukcesy córką, zawsze tak o pani mówi. W szpitalu ogląda panią w telewizji. W każdy wtorek i piątek rano. Punkt o wpół do siódmej. Choć ledwo widzi, cały czas pokazuje palcem na ekran, gdy sły szy pani głos. Chwali się przed wszy stkimi pielęgniarkami. Zatkałam pięściami uszy. – Cicho! Cicho! Ciastowata twarz Samuela przy brała agresy wny wy raz. – Nie wierzę pani. „Pomóżmy dzieciom”, „Pokonajmy polio”. Ma pani wszy stko, co można ty lko mieć, a żałuje pani kilku centów własnemu ojcu na łożu śmierci? Rozwścieczona wzięłam zamach i zrzuciłam na podłogę wszy stko, co stało na biurku. Chłopak odskoczy ł zdumiony. Otworzy łam gwałtownie szufladę, wy jęłam jeden z naszy ch kuponów na darmowe ciasto lodowe Nilla Willa i zatrzasnęłam ją z takim hukiem, że całe biuro zadrżało. – Chcesz coś ode mnie? Chcesz coś ode mnie, mały gnojku? Mało jeszcze mnie wy doiliście?

Dobrze. Proszę! – wy krzy czałam i wcisnęłam mu kupon w dłoń. – Jazda! Urządźcie sobie zasrane przy jęcie!

Rozdział 14

G

lenlivet, Campari, Courvoisier. Cóż za melody jne nazwy. Każda to szczególna, uwodzicielska

obietnica. Karmelowe uszczy pnięcie koniaku, orzeźwiające metaliczne ukłucie wódki niczy m mrożony chrom. Dubonnet, koloru pły nnego granatu, z przecinkiem z cy try nowej skórki unoszący m się na powierzchni. Jakże eleganckie znieczulacze. Pierwszy ły k, nieodmiennie, niczy m muśnięcie jedwabną rękawiczką, rozlewał się we mnie jak atrament po bibule. Powoli kwiat rozwiera płatki. Bandaż opada. Utrzy my wałam alkohol na języ ku niczy m pasty lkę do ssania, odrzuciwszy głowę do ty łu. Przy my kałam powieki. Wstrząsałam szklanką, rozkoszując się jej ciężarem w dłoni, kostki lodu zagrzechotały niczy m marakasy. Isaac skry ty kował mnie kiedy ś, że na zaby tkowy m stoliku w moim gabinecie urządziłam mały barek. – Nikt już tak nie robi, mamo – powiedział, gdy po raz pierwszy zobaczy ł karafki z rżniętego szkła na tacy, każda z małą srebrną tabliczką zwisającą z szy jki niczy m adresówka psa. – Co ty w ogóle zrobiłaś z ty m miejscem? – Rozejrzał się. – Wy gląda jak Wersal. – Otóż to – skwitowałam. Gdy przeprowadzaliśmy remont w naszy ch biurach na Manhattanie, ściany w moim gabinecie kazałam obić różowy m brokatowy m jedwabiem w kolorze lodów truskawkowy ch. Spędzałam tam więcej czasu niż w domu, więc czemu nie? – Królowa Lodów zasługuje na własne miejsce, i ty le na ten temat. – Petunia wpełzła mi na kolana, więc dałam jej powąchać mój koktajl. – Nie patrz tak na mnie – powiedziałam. – Wiesz, przez ile lat spałam na ławce w sklepie? Nie musiałam się przed nikim tłumaczy ć. Trzy sta dwie franczy zy Dunkle’ów plus dział w supermarkecie plus najnowsze kontrakty z wojskiem, znów z pokaźny m zy skiem, dziękuję za uwagę. Nawet po Wietnamie szpitale dla weteranów wspierały naszą markę. Tak samo jak mój program telewizy jny emitowany teraz trzy razy w ty godniu – w ty m raz w niedzielę rano – i przechrzczony na Lodowy poranek w Gabinecie Śmiechu Pani Dunkle. Kilka razy w miesiącu wy stępowałam gościnnie w Hollywood Squares, zastępując Karen Valentine, Rose Marie lub Charo. Bardzo to lubiłam. Plus comiesięczny felieton, który „pisałam” dla „Good House Keeping” – Przepyszne mrożone desery Lillian Dunkle, dziesiątki kreaty wny ch sposobów na podanie lodów z uży ciem foremek Jell-O, bez, migdałów w pastelowy ch polewach, brzoskwini z puszek. Zawsze z moim zdjęciem z boku. Nie wspominając o ty m, że Scribner zebrał i wy dał moje przepisy.

Miałam na koncie dwie bestsellerowe książki kucharskie. I cóż z tego, że w ciągu dnia w biurze wy pijałam jeden czy dwa nadprogramowe drinki? Czasami potrzebowałam uspokoić nerwy. Odrobinę się wzmocnić. Na pewno na to zasłuży łam. Na przy jęcie z okazji siedemdziesiąty ch piąty ch urodzin Berta w Palm Beach zamówiłam nie ty lko najlepszą szkocką, wódkę i dżin, ale też całe skrzy nki moët imperial, który serwowano na srebrny ch tacach i nalewano bez ograniczeń z fontann przez altance. Teraz przy glądałam się z patia, jak basenowy za pomocą siatki na długim kiju czesze powierzchnię wody. – Wy ławiaj! – krzy knęłam, wskazując ręką. – Nie zgarniaj na kupę. – Nie chciałam, żeby śmiecie zaty kały filtry. – Ci goście mają płacone od godziny – powiedziałam do Isaaca. – Dziś rano pracownik szkółki leśnej przy wiózł krzewy przy strzy żone tak, że wy glądały jak pisanki. Krety ni. Czy tak trudno jest nadać krzakowi kształt cholernej kuli? Musiałam kazać im ciąć od nowa. Celowo partaczą robotę, wiesz? Żeby wy robić nadgodziny. Podniosłam szklankę i zagrzechotałam kostkami lodu. Isaac nachy lił się do przodu na wy ściełany m leżaku, potarł swoje białe jak papier, owłosione kostki i zamrugał powiekami, zapatrzony w ocean, w jego łuszczący się blask. Z ty łu głowy poły skiwała mu ły sina. Jak to się stało, że nagle mój sy n jest mężczy zną w średnim wieku? W oddali sły szałam plask piłeczki tenisowej odbijającej się od błota; Bert grał z Davidem Lambertem, nowy m kierownikiem działu księgowości w Promovoxie. Lambert przy leciał poprzedniego dnia z żoną numer trzy. „Tre”, mówiłam na nią. Tępaczka ni w ząb nie rozumiała po włosku i my ślała, że to czułe słówka. Jej prawdziwe imię – któż, u licha, mógłby je zapamiętać – kończy ło się chy ba na „i”. „Mindi”? „Staci”? Lambertowie zatrzy mali się w domku gościnny m na północny m skraju Bella Flory, w ty m mniejszy m, z rotundą i gorącą wanną na zewnątrz. Zważy wszy na to, jak duże pieniądze płacimy ich firmie, można by sądzić, że stać ich na hotel. Ale Bert nalegał. A ponieważ by ł solenizantem, jak mogłam mu odmówić? Wzruszy łam ramionami i wy piłam zawartość, by dostać się do ostatnich kropli sazeraca na dnie. – Sunny ! – zawołałam. Nie miałam pojęcia, gdzie położy łam swój dzwonek. – Chcesz? – spy tałam Isaaca. Pokręcił głową. – I pistacje – oznajmiłam, gdy Sunny przy szła z shakerem, aby uzupełnić mi koktajl. Zwróciłam się do Isaaca: – Dlaczego nie chcesz się napić? Mamy happy hour. – Wskazałam swój mały złoty zegarek od Bulova. – Widzisz? Jedenasta rano. – Mamo – jęknął. Zdjął okulary i pomasował sobie nasadę nosa.

– Żartuję. – Figlarnie uderzy łam go w kolano. Dlaczego mój sy n nigdy mnie nie doceniał? I mojego humoru. Tego, że by łam wisenheimer? Nawet jako trzy dziestoośmiolatek zachowy wał się wobec mnie powściągliwie, skąpił senty mentów. Gdy by ł mały m chłopcem, moja noga i laska napawały go strachem. Ale nawet teraz, wy soki na prawie metr osiemdziesiąt, kulił się ze strachu. Ojca nie bał się nigdy. Sły szałam, jak czasami śmieją się żartobliwie na boisku tenisowy m, po prostu odbijają piłkę dla zabawy, bardziej rozmawiając, niż grając. Widziałam, jak na powitanie padają sobie w krzepkie, niedźwiedzie objęcia, jak Bert mierzwi włosy Isaacowi, a ten mówi, uśmiechając się szeroko: „Hej, tato, nieźle się trzy masz”. Ich coty godniowe lunche, gdy mieszkaliśmy jeszcze w Nowy m Jorku. Ich wy cieczki jachtem na Peanut Island. Zawsze beze mnie. W mojej obecności Isaac zachowy wał się, jakby by ł urażony. Tak jakby to jego skrzy wdzono. Ależ by m chciała, żeby ze mną żartował, przekomarzał się, a nawet trochę posprzeczał. Pokażże jakiś kręgosłup, jakąś cholerną hucpę, choć raz. Szczerze mówiąc, nie wiedziałam, co jest gorsze: czy otaczający mnie złodzieje, kłamcy i osoby niekompetentne, czy służalcze wsty dliwe dupowłazy zawsze krążące dookoła. Nawet mój własny sy n. Zwłaszcza mój sy n. Czy naprawdę nikt nie może zachowy wać się wobec mnie normalnie? – Przepraszam, mamo, masz rację. – Isaac wziął głęboki oddech i rozpostarł dłonie na kolanach. – Po prostu się martwię. To wszy stko. – Litości – rzuciłam z iry tacją. – Nie będziemy teraz rozprawiać o Umlaut. „Umlaut” by ło przezwiskiem, które nadałam innej firmie cukierniczej. Jedną z naszy ch zasad uczy niłam to, aby nigdy nie zaszczy cać konkurencji wy mawianiem ich prawdziwy ch nazw. By ła na przy kład jedna taka marka, sprzedawana głównie w supermarketach, która reklamowała się jako „proste”, „wy łącznie naturalne”. Ponieważ w logo mieli listek mięty, mówiłam o nich „Liście”. Ci, który ch nazy wałam Umlaut, ostatnimi czasy zasiali ferment, wy puszczając lody „super premium” o dużej zawartości tłuszczu i o nazwie, której nie dawało się wy mówić – dwa „a”, z czego nad jedny m umlaut i my ślnik, Chry ste Panie. Niby po duńsku – na pojemnikach widniała nawet mapa Skandy nawii – ale cały ten szajs produkowali dwaj Ży dzi z Bronxu. Co za banda krętaczy. Ale ludzie się ty m zajadali. Umlauci wy puścił nowe lody z czekoladowy mi wiórkami, który jeden z kulinary stów z pisma „New York” opisał jako „metafizy czne”, dacie wiarę? Jasne, przy siedemnastu procentach tłuszczu dlaczego miały by nie by ć metafizy czne? Dodając siedemnaście procent tłuszczu, dałoby się zrobić lody i z psiego gówna, a wszy scy mówiliby, że to miód w gębie. Aż do niedawna lody Umlaut można by ło dostać wy łącznie w sklepach ze zdrową ży wnością i delikatesach dla smakoszów. Ale kilka miesięcy temu firma oznajmiła, że otwiera franczy zy

w cały m kraju – tak jak Dunkle. Zaczy nając ni mniej, ni więcej, ty lko na naszy m podwórku, czy li na Brookly nie. – Więc, tak się zastanawiam, mamo – westchnął Isaac, rozpierając się na leżaku – czy wy puszczenie własny ch luksusowy ch lodów nie by łoby teraz najlepszy m posunięciem. Pokonać tamty ch ich własną bronią. – Mamy teraz dwucy frową inflację i dopiero zażegnaliśmy kry zy s naftowy. Kto, u licha, zapłaci więcej za lody ? – powiedziałam. Isaac przy glądał się grzbietom swoich dłoni, gładkim stożkom palców. Jego obrączka poły skiwała złotem. Żadny ch haluksów. Żadny ch pęcherzy od obracania wajchą. – Najwy raźniej jest popy t – powiedział z rezy gnacją. – Siedemnaście procent tłuszczu i prawie żadnego podbicia? Żadny ch sztuczny ch dodatków? Najdroższe składniki? No pewnie, czemu nie? – Wy rzuciłam ręce w powietrze. – Opracujmy recepturę, która będzie nas kosztowała fortunę i sprawi, że automat do lodów opatentowany przez twojego tatę będzie się nadawał na złom. Genialny pomy sł, bubełe. Po prostu spłuczmy w szalecie cały etos naszej firmy. – My ślałem, że zaczniemy od czegoś małego. Próbki, nic więcej. Kilka smaków premium na konkretny ry nek. Tak właśnie robią Häagen-Dazs… – Umlaut! Umlaut! W ty m domu nie mówi się na nich inaczej, rozumiesz? Umlaut! Nie wy wracaj mi tu oczami! Siedzieliśmy i patrzy liśmy, jak pracownicy przestawiają drabinę od jednej palmy do drugiej, zawieszając na pniach girlandy świateł. – Mamo, ty lko rzuciłem pomy sł – powiedział Isaac po chwili. – Dy skusja skończona. – Wstałam gwałtownie, uderzając się przy ty m o szklany stolik. – Ten cały Umlaut to jakieś dziwactwo. „Luksusowe Lody ”? Chlebek świętojański? Czy to w ogóle są smaki? Kto w ogóle je coś takiego? Mówię ci, za trzy lata będą bankrutami. – Sięgnęłam po laskę. – A teraz wy bacz, jestem umówiona z firmą cateringową. Jednak nie mogłam się powstrzy mać i odwróciłam się, aby dodać coś jeszcze: – I wiesz co – rzuciłam zgry źliwie – w ogóle nie mieliby śmy takiego problemu, gdy by ś z łaski swojej wszedł w interes z ty m McDonald’sem. Siedemdziesiąte piąte urodziny Berta. Czterdziesta rocznica założenia firmy Dunkle. Dwusetlecie Amery ki. Wszy stkie te trzy okoliczności pięknie zbiegły się w czasie, żeby spotkać się w ty m samy m roku – cały mi latami przy gotowy wałam galę, każdy drobny szczegół, łącznie z my dełkami o zapachu lodów wiśniowy ch w łazienkach dla gości. Miało przy by ć dwieście pięćdziesiąt sześć osób – łącznie z Annenbergami, Laurance’em Rockefellerem, Valerie Perrine, Mervem Griffinem, Bobem Hope’em. W ramach specjalnej niespodzianki dla Berta wy najęłam

w tajemnicy Dave Brubeck Ensemble, żeby zagrali do obiadu. Barry Manilow, piosenkarz, który kilka lat wcześniej zrobił dla nas nowy dżingiel, również miał się pojawić i odśpiewać kilka swoich hitów. Ostatnio zrobiło się o nim bardzo głośno. Mieli wy stąpić Dionne Warwick i Neil Diamond. Cry stal Gale. Wszy scy, który ch poznałam podczas prowadzenia Gabinetu Śmiechu. Program rozry wkowy dla dzieci niezawodnie przełamy wał lody ; wy stępowanie przed siedmiolatkami przekłuwało rozdęte ego każdej gwiazdy. A także to, że ludzie czuli się swobodnie w moim towarzy stwie. Szczy pałam ich w policzki. Mówiłam im: „No zjedz odrobinę. Weź coś na ząb”. By łam ich kumpelą. Nikt na mnie nie robił wrażenia. By łam włosko-ży dowską mamuśką ich wszy stkich, a nigdy wcześniej takiej nie mieli. (Dr. Ruth Westheimer, ta sucz, zaczęła po mnie papugować, co pewnie sami zdąży liście zauważy ć). Nie żałowałam na żaden wy datek związany z przy jęciem urodzinowy m Berta, co by ło dla mnie bardzo niety powe. Po ogrodach przechadzały się pawie. Mimowie podawali przy stawki. Po pięciodaniowy m obiedzie zaplanowałam pokaz sztuczny ch ogni na plaży, zapowiadający giganty czny tort urodzinowy „Pieczona Alaska”. Jakkolwiek by patrzeć, taka gala idealnie pasuje do amery kańskiego Króla Lodów i jego Królowej. Sam Halston zaprojektował mi suknię (wraz z pasujący m do niej strojem dla Petunii, ma się rozumieć), a Lanzo przy leciał specjalnie po to, żeby mnie uczesać. Jednak w miarę upły wu dnia stawałam się coraz bardziej poiry towana. Czy można mnie winić? Mieliśmy dwadzieścia jeden akrów ciągnący ch się wzdłuż nadbrzeża i wszędzie panowało zamieszanie. Łomot. Krzy ki. Wiercenie. Robotnicy kończy li instalowanie parkietu do tańca, z ogłuszający m hałasem spuszczali stoły z pochy lni. By ło jak w fabry ce w Trzecim Świecie. Ciężarówka z dodatkowy mi prądnicami przy jechała dopiero po południu. Aby Bert się nie połapał i nie wchodził mi w drogę, kazałam mu siedzieć w willi dla gości na południowy m skraju naszy ch terenów. Żeby Jason nie plątał się dokoła ze zmanierowaną miną dwunastolatka, kazałam Isaacowi zabrać go na wy cieczkę motorówką. Mimo że obie z Ritą ostrzegły śmy ich, aby nie zatrzy my wali się na lunch w barach ry bny ch w zatoce, mój wnuczek skonsumował cały koszy k smażony ch małż. Leżał teraz plackiem na marmurowej podłodze w łazience dla gości, wy miotując z aparatem na zębach. Isaac i Rita stali nad nim i wrzeszczeli na siebie. W środku tego wszy stkiego Sunny tarabaniła się zziajana po schodach, trzy mając w dłoniach dzwoniący po raz kolejny telefon. Dzwoniła moja nowa wy dawczy ni, Roxanne. Okazało się, że redaktorka pisma „People” właśnie spy tała, czy jej fotograf i reporter mogą przy jechać do Bella Flory wcześniej, niż zostało to ustalone. Chcieli, żeby fotograf by ł na miejscu jeszcze przed przy by ciem gości. „T e r a z o to proszą?” – pry chnęłam. O dziwo, swoje przy by cie zapowiedział też fotograf z „Women’s Magazine”. Wy glądało na to, że siedemdziesiąte piąte urodziny Berta stają się jedny m z wy darzeń towarzy skich sezonu, co

szczególnie mi schlebiało. Postrzegano nas z Bertem jako nuwory szy. Nikt oczy wiście nie śmiał powiedzieć mi tego w twarz. Ale nie jestem tępaczką, moi drodzy. To, że by liśmy milionerami, celebry tami, filantropami, w Palm Beach znaczy ło ty le co nic. Najbardziej by im pasowało, żeby przy pły nąć na „May flower” ty lko po to, aby sączy ć dżin i tonik w cholerny m klubie B&T. Ale co mnie to obchodziło? By łam dumna z tego, że jestem nuwory szem. Wszy stko, co posiadaliśmy, stworzy liśmy z Bertem własny mi rękami. Nie tak jak niektórzy, uczepieni sutków swoich zmarły ch przodków, udający, że leżeć na ty łku i nic nie robić przez cały dzień to wielkie osiągnięcie – poza rzucaniem kąśliwy ch uwag na temat czy jegoś ubrania czy rodowodu. Jeśli o mnie chodzi, miałam własną „hierarchię społeczną”. Jeżeli sam nie zasłuży łeś na swoją reputację, to szczerze mówiąc, nie mam ochoty z tobą gadać. Naturalnie, Laurance Rockefeller by ł wy jątkiem. Działaliśmy razem na gruncie filantropijny m i wspieraliśmy kandy daturę jego brata na burmistrza Nowego Jorku. Poza ty m, ponieważ wy padało akurat dwusetlecie Amery ki, obecność kilku luminarzy by ła jak najbardziej na miejscu. Sam prezy dent Ford przy słał orędzie, w który m nazwał Lody Dunkle i Berta „dobrem narodowy m”. Jednak nasza wcześniejsza rozmowa z Isaakiem nie dawała mi spokoju. „Lody super premium”. – Gdzie, u diabła, podziewa się Sunny ? – warknęłam, wy chodząc z windy na parterze. W wielkim holu flory ści kłócili się o aranżację kwiatową. Z poręczy z kutego żelaza, wijąc się wzdłuż marmurowy ch schodów, spły wały kaskady biały ch róż, orchidei, amary lisów, płachty białej organzy, wy glądające jak koronkowe zacieki. – Więcej koloru. Dodajcie trochę różu i fioletu. Ta biel wy gląda jak na pogrzebie. – Proszę pani – odezwała się Sunny nerwowy m głosem w drodze do głównego salonu. – Mąż pani szuka. Bert stał przy fortepianie, z dumą wpatrując się w zdjęcie Jasona z dzieciństwa. – Tu jesteś, laleczko. Uśmiechnął się promiennie, odstawiając fotografię na niewłaściwą półkę. Nadal miał na sobie biały strój do tenisa, a na włosach opaskę frotté. Trzy czwarte stulecia na plecach, a wciąż oddawał się o poranku katorżniczy m ćwiczeniom, do który ch zmuszał go jego pożal się Boże ojciec w czasach wiedeńskich. Nie by ło w ty m chy ba nic złego. Choć z wiekiem jego skóra zwiotczała i pokry ła się przebarwieniami, a sy lwetka zmniejszy ła się o dobry cal, mąż mój zachował tę samą wspaniałą sy lwetkę, jaką prezentował prawie pięćdziesiąt lat wcześniej, gdy zobaczy łam go po raz pierwszy w lobby Henry Street Settlement. Posągowy jak Adonis. Z białą lwią grzy wą. Sy metry czna twarz promieniała radością. – Miałeś siedzieć w zamknięciu – powiedziałam. – Isaac przy wiezie cię wózkiem golfowy m, gdy nadejdzie czas.

Nie chciałam, żeby Bert ubrudził smoking, idąc przez trawnik. – Choć ze mną do willi, laleczko. – Wy ciągnął rękę i cienkimi jak papier opuszkami palców przebiegł po moim ramieniu. – Spędźmy razem trochę czasu, zanim zacznie się przy jęcie i zapanuje zamęt. Spojrzałam na niego z iry tacją. Co jest nie tak z ty m człowiekiem? Spodziewamy się dwustu pięćdziesięciu sześciu gości. – Nie mogę. Muszę dopilnować mnóstwa rzeczy. – Lil, czy nie za to zapłaciliśmy organizatorom przy jęć? Obsłudze cateringowej? Pracownikom? Chodź. Zjedzmy razem drobny lunch. – Nie mam ochoty na lunch. Przed spotkaniami towarzy skimi zawsze tracę apety t. Dobrze o ty m wiesz. – No to popły wamy sobie. Domek dla gości miał własny basen wy chodzący na plażę. Pomy ślałam o naszy m miesiącu miodowy m w Atlantic City – od ty lu lat by liśmy właścicielami tego samego nadbrzeża, choć ty siąc mil na południe. – Bert, proszę cię. Przy jęcia same się nie zorganizują. Posłał mi tak niewinne i bezbronne spojrzenie, że poczułam się jak potwór. – Dobrze, pójdę, ale ty lko dlatego, że to twoje urodziny. Ale nie starałam się ukry ć niechęci ani zniecierpliwienia. Wózek golfowy już na niego czekał. Gdy dotarliśmy do domku dla gości, zobaczy łam, że Dimitri, nasz chłopak do pomocy, przy gotował lunch i postawił go na stoliku na patio, pod duży m żółty m parasolem odchy lony m w kierunku słońca. Sałatka Waldorf, zimne gotowane piersi kurczaka z estragonem, świeże bułeczki z ziarnem. W wiaderku z lodem chłodziła się butelka soave bolla. Bert lubił je pić po tenisie, ale ja za nim nie przepadałam. Na mnie czekał sazerac. – Rany, jak miło – przy znałam. – Sam to wszy stko przy gotowałeś? Bert szarmancko pomógł mi usiąść na krześle. – Te wszy stkie wy stawne przy jęcia – powiedział. – Nigdy nie mamy czasu, by choć chwilę poby ć sami ze sobą. – Chy ba trochę skubnę – stwierdziłam, patrząc na kurczaka. Musnęła nas morska bry za wiejąca znad wy dm i zatrzepotał obrus. Bert, pomiędzy jedny m a drugim ły kiem wina, ścisnął mi dłoń. Zaczął mówić o naszej wy prawie jachtem na Florida Key s, na którą chciał zabrać Isaaca i Ritę, o zbliżający ch się wy borach – nie by ł pewien, czy woli Cartera, czy Forda. Carter by ł wprawdzie demokratą, ale Forda znał osobiście. Dukał o zaletach i wadach obu kandy datów, ale ja nie słuchałam. Żeby m nie wiem ile sazeraca wy piła, nie potrafiłam przestać my śleć o rozmowie z Isaakiem. Piękno lodów polegało

na ich demokraty czności. Zawsze i wszędzie by ły zimne i słodkie, dostępne dla każdego. I nagle podnieść je do rangi dobra luksusowego? Po co? To wbrew ich najgłębszej istocie. Równie dobrze można zacząć pobierać opłatę za wodę. By ł jednak pewien problem, moi mili. Bo tak się składa, że potajemnie spróbowałam ty ch lodów „super premium”. Zarówno „metafizy czny ch” z płatkami czekoladowy mi, jak i waniliowy ch. I, rany, by ły rewelacy jne. Tłuste. Maślane. Z taką koncentracją smaku, że szczerze mówiąc, nasze mogły się schować. Jedząc je, miałam przy prawiające o mdłości przeczucie, że ten produkt zrewolucjonizuje ludzkie pojęcie o lodach. Przy najmniej raz mój sy n powiedział coś z sensem. Naprawdę by ło się czy m przejmować. – Bert – przerwałam mu w połowie zdania, gdy rozwodził się nad czarem Rosaly nn Carter. – Próbowałeś już lodów Umlaut, prawda? W skupieniu oderwał widelcem kawałek kurczaka, nie zaszczy cając mnie spojrzeniem. – W-w-w-w-w-w-w… – powiedział. Odłoży łam sztućce, rozparłam się na krześle, skrzy żowałam ręce na piersi, czując gwałtowny podmuch wiatru we włosach. – My ślisz, że powinniśmy wprowadzić własną luksusową markę lodów? Przeżuwał w zamy śleniu. – Masz na my śli wy ższą zawartość tłuszczu? – I minimalne podbicie. Ekskluzy wne składniki. Żadny ch sztuczny ch dodatków. Przechy lił głowę, unikając odpowiedzi. – Nasz sy n uważa, że przy szłość to luksusowe lody – powiedziałam. – Że powinniśmy zacząć ry walizować z Umlautami w ten sam sposób, w jaki oni skopiowali nasze franczy zy. Bert wzruszy ł ramionami. – Dużo przedsiębiorstw otwiera dzisiaj franczy zy. My ślę, że na ry nku starczy miejsca i dla luksusowy ch lodów, i dla zwy kły ch. – Sądzisz więc, że nie powinniśmy zawracać sobie ty m głowy ? Może choć kilka limitowany ch smaków? Sięgnął po butelkę i nalał sobie drugi kieliszek. – Szczerze? Sam nie wiem, Lil. W ty ch sprawach nie ufam już własnemu osądowi. Ty tu jesteś ekspertem, nie ja. Jestem pewien, że cokolwiek postanowisz, będzie to słuszne. – Nie chcę ty m razem podejmować decy zji. – Zgniotłam serwetkę na kolanach. – Proszę cię o radę, Bert. Chcę znać twoją opinię. – Ale to właśnie moja opinia, laleczko. – To żadna opinia. To odmowa wzięcia odpowiedzialności. To „przerzucanie odpowiedzialności na inny ch”, jak mówił Truman.

– Lil, proszę cię. – Musnął mnie po dłoni, układając usta w przy milny uśmiech. – Siedzimy tu sobie na plaży. Są wakacje. Przy grzewa słonko. Mamy dobre wino i basen. A na wieczór szy kuje się wspaniałe przy jęcie. Jest Isaac. I Rita, i Jason. Nie możemy się po prostu odpręży ć na kilka minutek? Popły wać, zamiast rozmawiać o interesach? Poczułam, że twarz mi czerwienieje. – Nie, nie możemy „po prostu się odpręży ć, zamiast rozmawiać o interesach”. Bert, czy ty w ogóle masz pojęcie, jak bardzo muszę by ć czujna? Ile jeszcze zostało do zrobienia? – L-l-l-l-l-lal… – Nie laleczkuj mi tu. – Walnęłam pięścią w stół. – My ślisz, że kto obsadza stanowiska w naszy m sklepie, gdy ty sobie grasz w golfa albo w tenisa? Cholerny Pan Cętka? Twój sy n boidudek? Czy masz w ogóle pojęcie, jakie zagrożenie stanowi wejście ty ch nowy ch franczy z na ry nek? – Zatoczy łam ręką w kierunku domu, kortów tenisowy ch, basenu. – Ale to ode mnie wszy stko zależy, tak? Zawsze tak by ło. „Nie przejmuj się, Lil”, „Odpręż się, Lil”. A w ty m czasie te ganefy z Bronxu szy kują się do zniszczenia naszej firmy ! Chwy ciłam za laskę i próbowałam się podnieść, ale nie dałam rady odsunąć żelaznego krzesła. – Chry ste! – warknęłam. – Czy muszę absolutnie każdą cholerną rzecz robić sama? – Lil, p-p-proszę. – wy jąkał. Wstał. – Przepraszam. Usiądź. Chcę ty lko zjeść mały lunch w towarzy stwie mojej milutkiej żonki, nic więcej. Posłał mi błagalne spojrzenie, które zmiękczy łoby każdego. Ale nie mnie. Czasami jego słabość by ła cholerną manipulacją. – Usiądź?! – huknęłam. – Dlaczego wszy scy zawsze każą mi siadać? Zrelaksować się. Nie przejmować się. My ślisz, że jestem jakąś pożal się Boże inwalidką? – N-n-n… – jąkał. Nachy lił się i desperacko chwy cił mnie za rękę. Jego twarz przy brała błagalny wy raz. – L-l-l-l… – Bert, co ty wy prawiasz? Usta zasty gły mu w bezruchu jak w stop-klatce, jakby otrzy mał cios w brzuch. Runął na stół niczy m kłoda. Brodą wy lądował w resztce sałatki Waldorf na talerzu. Spadły mu okulary. Na czole i na ramionach wy lądowały rozbry zgi majonezu i krwi. Kieliszek wina wy ślizgnął mu się z dłoni i rozbił o pły ty chodnikowe. Ręka zwisała z boku, lekko się koły sząc, obojętnie jak wahadło. – Bert! – wrzasnęłam. W górze, w oślepiający m słońcu, mewy leniwie zataczały kręgi. Skraj obrusu wciąż łopotał na wietrze. Poza ty m panowała cisza.

Rozdział 15

P

roszę bardzo, ukamienujcie mnie: zabawiłam za długo w damskiej toalecie. Pokry te graffiti

okno w kabinie na samy m końcu otwiera się na mniej więcej cztery cale. Na zewnątrz panna Slocum maszeruje niczy m wartownik. – Pani Dunkle? Wszy stko w porządku? Wali w drzwi, choć tłumaczy łam jej, że potrzebuję chwili dla siebie, i prosiłam, żeby nikogo nie wpuszczała. Ruchem ręki nagarniam ty le świeżego powietrza, ile się da. Odwijam miętówkę Schraffa, wy dmuchuję nos, przeglądam się w lusterku puderniczki, podciągam do góry skórę na twarzy, jakby to by ło surowe ciasto. Gdzieś tam pochowana jest moja młodość. Bert, mówię w my ślach, ile by m dała, żeby ś tu ze mną by ł. Po wewnętrznej stronie metalowy ch drzwi, wśród zatrzęsienia błędów ortograficzny ch, ktoś napisał fioletowy m markerem „Mario Cuomo to pedał” i „Sugar Hill Gang”. Za oknem widać cieniutkie pasemko rzeki, sły chać odgłos karetki. – Nie wchodzić! – wrzeszczę. Gdy w końcu wy chodzę, bo mam dość ponagleń, panna Slocum informuje mnie, że jesteśmy spóźnione. Wpy cha mnie do sali rozpraw dokładnie w chwili, gdy woźny grzmi: „Wstać! Sąd idzie”. Te kilka osób, które zebrały się w środku, zry wa się na równe nogi. Przez chwilę wy daje się, że stają nie z szacunku do Wy sokiego Sądu, ale do mnie. Sędzia, naturalnie, nie jest ty m zachwy cony. Wiem, że sędziowie powinni by ć bezstronni, ale wierzcie mi, kochani, że pod ty mi czarny mi szatami skry wają wielkie ego! Dać by le szmukowi togę, a już my śli, że jest Earlem Warrenem. – Czy obrona ma dziś rano problem z odczy taniem godziny ? – oschle rzuca sędzia, wskazując na swój zegarek. Z tego, co widzę, to timex. Ostatnie kilka pasemek włosów, które mu pozostały, zaczesał w poprzek czaszki; jarzeniowe światła odbijają się w jego okularach, przez co nie mogę dostrzec oczu. Jeśli chodzi o sty l, to mógł się bardziej postarać. Na plakietce z nazwiskiem napisano „Sędzia Lester Kuklinsky ”. Patrzę mu prosto w twarz i ani razu nie odwracam wzroku w stronę oskarży cieli. Jest tu cała familia Newhouse’ów, ma się rozumieć, z ich mały m aniołkiem na doczepkę. Na lewy m oku świeża poduszeczka gazy ostentacy jnie przy klejona plastrem, choć minęły całe miesiące. Żadne z nas nie musiało stawić się osobiście na to przedprocesowe przesłuchanie, ale z Newhouse’ów nie są głupki. Pokazują się ze swoją „pomocą wizualną” – wy strojoną w różową sukienusię z bufkami i pantofelki, z kucy kami i buźką w podkówkę – licząc, że sam jej widok nabije im punkty u sędziego. Najlepszy m kontratakiem będzie zaprezentowanie mojej własnej osoby, tak zdecy dowali prawnicy : biednej, miłej, kulawej starszej pani z laską,

w ciemny ch okularach z gruby mi oprawkami (błędnie sugerujący mi zaćmę). Słowem: Babuleńka kontra Dziecina. Dlaczego w ogóle złoży liśmy ten cholerny wniosek, przekracza moje pojęcie. Ostatecznie, niezależnie od tego, co orzeknie sąd, będziemy oceniani za insty nktowne reakcje i sprawiane wrażenie. Jak zresztą wszy scy. Wy gląda na to, że sędzia Kuklinsky jest jedy ną osobą na sali, która nie oglądała ostatnio telewizji i która przy gotowała się zawczasu do naszej rozprawy. – No więc co my tu mamy ? – mówi, czy tając z uwagą kartkę. Prawnik Newhouse’ów – mężczy zna o dziobatej twarzy, w dwurzędowej mary narce, o nazwisku Tottle, co to zasły nął podobny mi sprawami, ganef jeden – odchrząkuje. Z radością widzę, że sędzia go ignoruje. Zerkam na Jasona. Siedzi tuż za mną, w galerii dla publiczności, pochy lony do przodu, z podbródkiem oparty m na poręczy, jakby oglądał teatrzy k kukiełkowy. – Usiądź prosto – strofuję go. – Jesteśmy w sądzie. Uśmiecha się z zakłopotaniem. – I wy pluj gumę do żucia – dodaję głośniej, przetrząsając torebkę w poszukiwaniu chusteczki. – Lillian! – ucisza mnie moja prawniczka. – Przepraszam, czy pojawił się jakiś problem? – py ta sędzia. – Przepraszam, Wy soki Sądzie. Przy pominam wnuczkowi o dobry ch manierach, to wszy stko – odpowiadam najbardziej perlisty m, babciny m głosem, na jaki potrafię się zdoby ć. Podaję Jasonowi różową chusteczkę. – Nie garb się, tatełe – szepczę głośno. – Chcesz, żeby kręgosłup ci się wy giął? Przepraszam, panie sędzio. – Patrzę mu prosto w oczy i posy łam promienny uśmiech. – To, oczy wiście, do mojego wnuczka, nie do pana. Widzę, jak kąciki ust panny Slocum unoszą się w nieznaczny m uśmiechu. Nie jest przecież kompletną idiotką. Wie, co robię. – Ach – mówi sędzia Kuklinsky, zerkając na kartkę, potem na mnie. – A więc oto Lodowa Pani. Wy szczerzam się. – Owszem, Wy soki Sądzie. We własnej przy kurczonej starością osobie. – Uśmiecham się ujmująco. – Moje uszanowanie. – Uszanowanie. Ale, pani Dunkle, chciałby m zwrócić uwagę, że jest pani reprezentowana przez prawnika. Proszę powstrzy mać się od zwracania się bezpośrednio do sądu. Proszę komunikować się z sądem poprzez swoich pełnomocników. Rozumie pani? A teraz… – Poprawia okulary i znowu spogląda na leżącą przed nosem kartkę. – Widzę, że powództwo złoży ło zażalenie, a obrona wniosek o oddalenie. Zwracam się do panny Slocum: – Nie polubił mnie – szepczę. – Nie chcę tego sędziego. Chcę innego. Pozbądź się go. – Słucham? – py ta, a skórzana aktówka ciąży jej w ręce. – Nie można sobie wy bierać

sędziego. – Spy taj, czy nie jest uczulony na laktozę. Kuklinsky. To polskie nazwisko. Albo ży dowskie. Ci z Europy Wschodniej mają problemy z trawieniem glukozy. Każ mu się wy cofać z powodu uprzedzeń. – Nie będę py tać sędziego, czy ma alergię na laktozę – mówi panna Slocum. – To niedorzeczne. Ty lko go rozjuszę. Chcemy, żeby by ł do nas dobrze nastawiony – Ale nie jest – mówię. – Nie widzisz? Już mnie skreślił. Wy starczy, że obrzucę sędziego wzrokiem, a już wiem, kochani. Za rombami jego okularów kalkuluje coś sobie, rozpracowuje sprawę, zbiera przeciw mnie własne dowody i formułuje niepochlebne opinie. To, w jaki sposób powiedział: „A więc oto Lodowa Pani”. Jego głos by ł jak skwierczący tłuszcz skapujący z rożna. – Uczulenia sędziego są nieistotne – oznajmia pani Slocum. – I nie powinniśmy się nimi interesować. – A gdy by m by ła hodowcą świń, a sędzia przestrzegał koszeru? – py tam. – No proszę cię. Twierdzisz, że to też by łoby bez znaczenia? W ogóle nie miałoby na niego wpły wu, nawet podświadomego? Za co ja ci, do cholery, płacę? – Przepraszam – mówi sędzia Kuklinsky, patrząc w naszą stronę. – Sły szę szepty. Czy jest jakiś problem? – Nie – odpowiada pani Slocum, wstając. – Owszem – oznajmiam, z pomocą laski podnosząc się na nogi. Całe moje ży cie, całe imperium, które zbudowaliśmy z Bertem – to, co z niego zostało! Nie pozwolę, żeby to upadło, bo jakiemuś sędziemu coś się wy daje, bo jakiś sędzia dostaje bólu brzucha, ilekroć zje cholerną kanapkę z serem. Wiem, co tu się dzieje. Nie zamy dlicie mi oczu. Żądam… Nagle poranne słońce pada na puszkę po napoju gazowany m, którą ktoś zostawił przy kalory ferze pod oknem. Blask jak z żarówki. Odruchowo się wzdry gam. Świetliste refleksy rzucone na salę marszczą się jak dno basenu. Moje nogi, wy polerowana podłoga sali sądowej, ława sędziego, jego pulchna twarz – wszy stko nagle zamienia się w wodę. Ja jestem wodą, jestem w wodzie i pod wodą. Dokładnie tak, jak powiedział Jason: w pięćdziesięciu procentach jesteśmy wodą. Prosty mi cząsteczkami wodoru i tlenu. Gdy ży ł Bert, pomagał mi latem wchodzić do basenu, sadzał mnie sobie na biodrach i obracał wkoło. Leżałam na plecach, koły sząc się na wodzie, która bry zgała poły skliwie na boki. Czułam się jak sy rena – w czepku i dwuczęściowy m kostiumie z zatrzaskiem w kształcie rozgwiazdy. W ogóle nie jak kaleka. – Lillian? – Głos panny Slocum jest opanowany, choć podszy ty lękiem. – Wszy stko w porządku? Ściska mnie za ramię, potrząsa mną. Nic nie czuję. Wiruję w naszy m jasny m, turkusowy m

basenie, na niebie rozmazana smuga wierzchołków drzew. „Och, Bert”. Ktoś ściąga mi z nosa okulary. Twarze pozostały ch prawników zacieśniają się wokół mnie niczy m groteskowe maski karnawałowe, zaniepokojone, z wy trzeszczem. – Ma rozszerzone źrenice – mówi ktoś. Otwieram usta, aby coś powiedzieć, ale słowa jakby wy parowują. Z trudnością poruszam szczęką. – To zawał? – py ta ktoś inny z troską w głosie. Teraz staje przede mną Jason, chwy ta mnie za ramiona. – Babciu, babciu, co z tobą? Nie spodziewałam się, że to będzie takie uczucie. Szmer krótkofalówki. Sędzia na nogach. Zgrzy tanie krzeseł. Wszy stko to zatrzy muje się gdzieś na pery feriach mojej świadomości. Woń chlorku, spieczony doty k letniego powietrza, Bert nachy la się nade mną, zasłaniając słońce, więc promienie zdają się tworzy ć za jego plecami aureolę. Ależ to by ło cudowne! A potem wszy stko znika, jakby hipnoty zer pstry knął palcami. W jednej chwili woda się cofa. Znowu mogę poruszać szczęką. – Mmmp – mówię, potrząsając czaszką przepełnioną wodą. Uświadamiam sobie, że pohamowuję śmiech. Spoglądam na swoje dłonie. Z wierzchu są pokry te siecią drobny ch fioletowawy ch naczy nek. Zdumiewające, kochani. Nagle wszy stko wy daje się przeokropnie zabawne, choć zdaję sobie sprawę, że śmiech nie jest teraz pożądaną reakcją, że mój chichot wpły nie na sprawę negaty wnie. A jednak parskam śmiechem, więc muszę go zamaskować atakiem kaszlu, który brzmi jak wiązanka osobliwy ch pisków. – Pani Dunkle, czy wszy stko w porządku? – py ta sędzia. Właśnie wtedy do ławy sędziowskiej podchodzi woźna sądowa. Jest rosłą Murzy nką w opięty m mundurze, z brwiami wy skubany mi i od nowa nary sowany mi tuszem. Zdumiewa mnie jej imponująca talia, wałeczki tłuszczu pieszczące jej podbródek i plecy, widoczne nawet pod mundurem. Na pewno wprowadzono jakieś ograniczenie wagowe dla funkcjonariuszy sądowy ch. Tak jak w boksie. Kaczy m chodem zbliża się do sędziego i coś do niego szepcze. Ten spogląda na nią z powątpiewaniem i wzdy cha. – Pani Dunkle i pani adwokat, zechcą panie podejść do ławy ? – Przy zy wa nas kiwnięciem palca. Panna Slocum kładzie mi dłoń na krzy żu i pomaga wstać. – Pani Dunkle. – Sędzia nachy la się nad ławą, spogląda mi w oczy, wpatruje się we mnie, jego źrenice poruszają się, jakby próbował rozczy tać jakieś maleńkie literki wy drukowane na mojej siatkówce. – Pani Dunkle – szepcze powoli. – Czy to możliwe, że jest pani pod wpły wem

narkoty ków? Wszy stkie gazety w kraju pisały o „Najwspanialszy m Przy jęciu, Które Nigdy Się Nie Odby ło”. W wiadomościach pokazy wano Barry ’ego Manilowa w biały m garniturze sportowy m, wy siadającego z limuzy ny przed Breakers Hotel. – Właśnie się tam wy bierałem, żeby zrobić próbę dźwięku, gdy mój menedżer zadzwonił z wiadomością – powiedział, najwy raźniej poruszony. – To po prostu straszne. Albert Dunkle by ł najszlachetniejszy m, najży czliwszy m człowiekiem, jaki chodził po ziemi. Dionne Warwick, zalana łzami, przepy chała się przez kamery na lotnisku West Palm Beach: – Nie teraz, proszę – powtarzała. – Dziś wieczorem Amery ka straciła swojego ukochanego lodziarza – oznajmił Walter Cronkite w wieczorny m wy daniu wiadomości CBS. – Albert Dunkle przy jechał do Amery ki jako trzy nastolatek bez grosza przy duszy. Po otwarciu pierwszego przy drożnego stoiska z Lodami Dunkle w czasach Wielkiego Kry zy su wy nalazł automat do lodów i „sekretny przepis”, który m zrewolucjonizował branżę lodziarską. Opracował także współczesny model franczy zy, budując imperium lodziarskie. Krótki materiał filmowy pokazy wał Berta machającego ręką z furgonetki z lodami. Wręczającego roześmianemu prezy dentowi Fordowi specjalny kubełek lodów o nazwie „Bananowa Skórka”. Czarno-białą fotografię z pisma „Life”, przedstawiającą mnie i Berta na jedny m z bankietów organizowany ch przez March of Dimes – on w smokingu, ja w sukni z cekinami. – Choć przede wszy stkim zasły nął jako geniusz branży lodziarskiej, twórca Pana Cętki, Nilli Rilli i Czokohontas, jak również niezliczony ch lodowy ch ciast i wy my ślny ch smaków – rozwodził się John Chancellor, prezenter wiadomości w NBC – Albert Dunkle by ł także wielkim filantropem. Podczas drugiej wojny światowej zaopatry wał amery kańskie wojsko w lody, prawie nic na ty m nie zarabiając. W latach pięćdziesiąty ch – za namową swej chorej na polio żony Lillian – osobiście rozwoził szczepionkę ciężarówkami. Kondolencje przy słał Biały Dom. Zadzwonili z „New York Timesa”. W Bella Florze pracownicy w pośpiechu zdejmowali giganty czny złoto-biały baner wiszący nad wejściem: „Sto lat, Albercie”. Nic z tego nie zapadło mi w świadomość. Wszy stko zacierało mi się przed oczami. Przy jaciele i znajomi Berta, w tartanowy ch spodniach do golfa i hawajskich koszulach, do późnej nocy dreptali po pokojach w Bella Florze i telefonowali; pełno ich by ło w kuchni, w gabinecie. Isaac, z kamienną twarzą, leżał obok mnie, skulony na kanapie w mojej sy pialni. Potem gdzieś przepadł. Potem znów wrócił ze szklanką wody. A może dżinu? Kątem oka dostrzegłam Edgara, naszego prawnika, do połowy zasłoniętego przez rój mężczy zn, nerwowo gry zmolącego coś w żółty m

notesie. Stawiał zamaszy ste kroki, na twarzy widniała maska zatroskania. Położy ł mi wilgotną dłoń na drżący m ramieniu. – Nie martw się, Lil – wy szeptał. – Wszy stkim się zajmę. By łam świadoma ty lko tego, że skądś dobiega straszliwe, nieziemskie, zwierzęce zawodzenie: „Berrrrt! Berrrrt!”. Ten zagłuszający wszy stkie inne odgłosy zbolały kobiecy skowy t nie chciał ucichnąć; jak ty lko wy dawało się, że ustaje, rozbrzmiewał na nowo, nieustępliwy jak fala napierająca podczas sztormu, aż w pewny m momencie gardło zaczęło mnie palić, a czy jś głos zawołał błagalnie: „Czy ktoś mógłby jej w końcu przy nieść tabletkę?!”. Po powrocie do Nowego Jorku czekały na mnie kwiaty i kosze owoców. Rogi obfitości pełne przy smaków z Zabar i Bloomingdale. Co miałaby m, u licha, zrobić z dwoma kilogramami cheddara? Położy ć na łóżku na miejscu Berta? (I dlaczego nikomu poza Harvey em Ballentine’em nie przy szło do głowy, żeby przy słać alkohol?). Na Riverside Memorial rozstąpił się przede mną tłum. Jason ostrożnie poprowadził mnie przez westy bul – jego młoda ręka ściskająca mój łokieć. Wszy scy ci, którzy mieli świętować urodziny Berta w Palm Beach, potrząsali teraz parasolami, przestępowali z nogi na nogę na mokry ch gumowy ch matach rozłożony ch dokoła katedry. Z ponury mi minami wpisy wali się do księgi gości, a potem kręcili się wokół w swoich czarny ch jak węgiel garniturach, chwy tając mnie za przedramię, mówiąc, jak bardzo im przy kro i jak wspaniały m człowiekiem by ł Bert. Na chwilę przy śrubowy wali mnie wzrokiem pełny m współczucia i patosu, a potem zerkali na zegarki i chy łkiem oddalali się do budek telefoniczny ch. Biznesmeni. Jeśli chodzi o mnie, miałam na nadgarstku sportową opaskę frotté Berta niczy m opaskę uciskową. Odkąd przy jechał ambulans, nie chciałam jej zdjąć. Nie do końca zdawałam sobie sprawę, że jestem pod wpły wem silny ch leków. Co chwila podawałam komuś drżącą rękę, pokazując opaskę każdemu, kto chciał patrzeć. – To ostatnia rzecz, jaką miał na sobie – chry piałam. – Widzisz tę plamkę? To on. Mój Bert. Jego pot. Widzisz? Cały mi ty godniami po pogrzebie kuśty kałam nocami po mieszkaniu i szlochałam. „Bert, gdzie jesteś?”. Ilekroć sły szałam zgrzy t windy zatrzy mującej się w holu, odwracałam się odruchowo, spodziewając się, że ujrzę go wracającego z rundki golfa lub z obiadu z mleczarzami u Petera Lugera. Gdy wkładałam sukienkę, stawałam przed lustrem ze zwieszoną głową, odsłonięty m karkiem i czekałam dopóty, dopóki nie dotarło do mnie, że Bert nigdy już nie wy jdzie w szlafroku z łazienki i nie zapnie mi suwaka. Strata dopadała mnie niespodziewanie niczy m kula snajpera, ciągle na nowo. Jakby kopnął mnie w podbrzusze spłoszony koń. „Och, Bert”. Kolana się pode mną uginały. Lamentowałam jak dziecko pozostawione przez rodziców w szpitalu. Szmaragdowe oczy Berta, pełne podziwu, rozglądające się nerwowo po lobby na Henry Street. „Proszę”, łkałam, zwijając się wpół. Bert pokazujący mi kamienne lwy z piętra autobusu

na Piątej Alei pewnego pachnącego kwiatami letniego wieczoru. Bert z odrzuconą do ty łu głową, jęczący „Lil”, chwy tający mnie za ramiona i napierający na mnie, nas dwoje wpijający ch się w siebie rozpaczliwie, poły skliwy ch od potu, na wąskim materacu pod oknem, wierzący ch, że mamy nieskończenie dużo czasu, że nigdy się nie zestarzejemy, nigdy nie umrzemy, że zawsze będziemy ty lko dwójką kochanków trwający ch w tej właśnie chwili, w pełni sił. Bert z zadowoleniem puszczający oko do dziewczy ny handlującej papierosami w foy er teatru Ziegfelda. Bert z przy mknięty mi powiekami kiwający głową, gdy czy tam mu na głos Heglowską Fenomenologię ducha. Bert rozbijający naszą furgonetkę. Bert z wy razem twarzy urwisa pośpiesznie sięgający nad stołem po drugą porcję masła do tosta, bo wy daje mu się, że nie widzę. „Moja miłości. Wróć. Proszęproszęproszę”. Bert uczący Isaaca jazdy na pierwszy m rowerze, biegnący za nim z dłonią na ty lny m błotniku i krzy czący „dajesz!”, a potem pozwalający naszemu dziecku z zapałem pedałować po chodniku. Bert przesuwający dłonią po mojej jedwabnej sukience w kwiaty, figlarnie szczy piący mnie w brzuch w windzie na kilka minut przed spotkaniem biznesowy m z przedstawicielami z DuPont. Bert grzechoczący kostkami lodu w szklaneczce ży tniówki, py tający błagalnie: „Lil, dlaczego mi nie wierzy sz?”. Bert w niebieskim szlafroku frotté, patrzący ponuro, gdy o dzień po zamachu na Roberta Kennedy ’ego nachy la się, żeby podnieść poranną gazetę spod drzwi. Po złożeniu urzędu przez Nixona. Po upadku Sajgonu. Bert rozłożony na naszy m łóżku z baldachimem, z lewą na czole, chrapiący za dwóch. Bert stawiający fotografię naszego wnuczka, obracający się ku mnie w przepocony m stroju do tenisa, w naszy m salonie w Palm Beach, jego zmęczona twarz, szczera i przepełniona miłością, gdy uśmiecha się i mówi łagodny m głosem: „Chodź ze mną, laleczko”. Och, ta ostatnia rozmowa, ta okropna ostatnia rozmowa! Nie mogłam o niej my śleć! Jedy ne, czego chciał, ten mój mąż, bez względu na te wszy stkie nasze pieniądze, nasz sukces i sławę, to zjeść miły lunch z własną żoną na patio. I patrzcie, co narobiłam! Nalałam sobie szkockiej i wy piłam jedny m ły kiem. Paliła jak pokuta. Potem następną. Po raz pierwszy od dziesięcioleci zapragnęłam wrócić do kościoła, uklęknąć w małej kanciapie za ciężką aksamitną kotarą i szeptem wy znać swoje grzechy przez treliaż. Mój ukochany mąż, mój drogi Bert. By łam potworem. Dlaczego nie pozwoliłam mu wy pić wina i zjeść lunchu w spokoju? Dlaczego musiałam go tak ty ranizować? Dlaczego jego delikatność, którą dawnej tak uwielbiałam, teraz wzbudzała we mnie taką niechęć? Odpy chałam od siebie każdego, kto mnie naprawdę kochał. By łam potworem. Wpadłam do garderoby Berta, zaczęłam wy ciągać jego mary narki, koszule, swetry, tulić je do twarzy, próbując wchłonąć jak najwięcej. Zobaczy łam futro z norek od Blackglama, mrugające do mnie z plastikowej torby w szafie. Prezent od Berta na sześćdziesiąte urodziny.

Pociągając nosem, włoży łam je i wy obraziłam sobie, że to dłonie Berta układają mi je na ramionach. Próbowałam znaleźć w ty m jakieś pocieszenie, choć ani trochę na to nie zasługiwałam. Bolerko z soboli, które kupił mi na Gwiazdkę – je także włoży łam, choć z trudem. Perły, broszkę z szafirem, którą wcześniej rzuciłam niedbale do szkatułki z biżuterią. Stroiłam się we wszy stko po kolei, co przez te wszy stkie lata dostałam od Berta. Chciałam się napawać jego bliskością. Na spuchnięte od reumaty zmu palce wciskałam pierścionki. Jedną broszkę wpięłam we włosy, do mankietów poprzy pinałam kolczy ki, aż dosłownie przeobraziłam się w kolekcję podarków od Berta. Na parapecie usiadł gołąb i zaczął gruchać. Pójdę do niego. Pójdę do mojego Berta. O wesoły ch oczach. Jąkającego się jak dziecko. Jedy nego mężczy znę, który kiedy kolwiek mnie kochał. Mężczy znę, którego wy kończy łam swoimi małostkowy mi okrucieństwami i apody kty cznością. Dotelepawszy się do stolika nocnego, wy jęłam z szuflady pożółkłą i popękaną Biblię od pani Dinello – wciąż będącą skarbnicą pamiątek z okresu naszego narzeczeństwa. Przy ciskając ją do piersi, wzięłam głęboki wdech. By łam gotowa. Wy szy kowana. Ale gdy tak tam stałam, nagle determinacja mnie opuściła. By łam pijana, i to bardzo. Czy zamierzałam wdrapać się w ty ch futrach na taras na dachu i widowiskowo skoczy ć? Jak w ogóle dałaby m radę się tam wspiąć w takim stanie? Zrezy gnowana pokuśty kałam do łazienki. W apteczce znalazłam ty lko kilka pasty lek nembutalu i valium w burszty nowy ch fiolkach. Niewy obrażalnie ostre noże Wusthof, które mieliśmy w kuchni, by ły pod kontrolą Sunny. I co teraz? Nie mieliśmy nawet zszy wacza, nawet drabiny. Apartamentowiec miał własną ekipę remontową. Maszy nka do golenia Berta by ła nowa. Elektry czna. Co za absurd. Przy pomniałam sobie, jak pan Lefkowitz, całe wieki temu, krzy czał na Orchard Street, że jest tak biedny, że nie stać go nawet na przy zwoite samobójstwo. Ja zaś by łam za bogata. – Sprzedaj Bella Florę – poleciłam Edgarowi. – Meble, fontanny, wszy stkie sprzęty. Każde cholerstwo. – Lillian, rozumiem, że jesteś rozemocjonowana, ale zechciej się jeszcze wstrzy mać. Ry nek w chwili obecnej… – Nie mów mi teraz o ry nku! – wy krzy czałam, przewracając filiżankę, którą ktoś zostawił na moim biurku. – My ślisz, że mnie to obchodzi? Chcę to naty chmiast sprzedać. Nigdy więcej moja noga tam nie postanie. Moja nowa sekretarka zajęła się wszy stkimi telegramami i kartami kondolency jny mi. – Te od sławny ch ludzi włóż w osobny folder. Resztę wy wal. – Ale proszę pani, dostała pani ty siące kartek od dzieci z całego kraju. Z ry sunkami. – Spal wszy stkie. – Nie by łam w stanie nic przełknąć. Bez tabletki nasennej nie potrafiłam

zasnąć. – My ślisz, że mam ochotę oglądać ry sunek płaczącego klauna nabazgrany przez jakiegoś dzieciaka z Omahy ? – Wszy stkie cztery telewizory w mieszkaniu mają by ć cały czas włączone – poleciłam. – I to na ty m samy m kanale, rozumiesz? Żadny ch wiadomości. Niech lecą Dni naszego życia. Albo kreskówki. Co noc zasy piałam przed rozedrgany m ekranem, z drinkiem w ręku. Aż pewnego ranka obudziłam się nieoczekiwanie. Z krzy kiem. Na ekranie mignęła twarz Berta. „Zapraszam wszy stkich. Przy jdźcie do Dunkle – powiedział powoli, bez zająknięcia, w tej idioty cznej koronie Króla Lodów. – Skoro nasze sły nne lody smakują mojej żonie – uśmiechnął się do mnie z uwielbieniem – na pewno posmakują i wam”. Ostatnia reklama, którą nagraliśmy z Bertem. W cały m ty m zamieszaniu nikt nie pomy ślał, żeby ją zdjąć z anteny. Naziści w jedny m mieli rację, pomy ślałam, sącząc pewnej niedzieli burbona w biurze. Jeśli jest się w piekle, ty lko praca może przy nieść ulgę. Zadzwoniłam do swojej sekretarki. – Dlaczego w moim terminarzu są puste rubry ki?! – wy krzy czałam. – Powinien by ć cały zapisany. Umów mnie na kontrolę naszy ch franczy z w Duluth. Na inspekcję zakładów produkcy jny ch. Na każdy zasrany branżowy obiad. Akcję chary taty wną. Maraton telewizy jny. Odpowiadaj na wszy stko, co przy jdzie. Nasza konkurencja – podobnie jak niektórzy nasi menedżerowie – uznała, że skoro Bert odszedł, Isaac przejmie pełną kontrolę, że spółka wejdzie na giełdę albo zostanie sprzedana. Wy dawało im się, że jestem figurantką. Ale mnie nie doceniali. O niczy m nie mieli pojęcia. Bert nie pozostawił żadny ch instrukcji, nie spisał żadnego planu sukcesji. Nie by ło zresztą takiej potrzeby. Firma zawsze by ła w ty m samy m stopniu moja, jak jego. Zgadzał się na wszy stko, co proponowałam. Zadzwoniłam do Isaaca. – Wy wieszę w biurze tabliczkę z napisem Arbeit Macht Frei – oznajmiłam. – My ślę, że to podniesie morale. – Mamo – jęknął. – Piłaś. Gdzie twój szofer? Idź do domu. Jest niedziela. – Wy bacz, mój drogi, ale czy widziałeś staty sty ki sprzedaży w ty m kwartale? Wy krwawiamy się. I dlaczego cały południowo-wschodni rejon płaci trzy centy więcej za serwetki niż wszy scy inni? – Nie możesz przez cały czas ty lko pracować, mamo – powiedział Isaac udręczony m głosem. – Nawet jeśli dane nie wy glądają dobrze. Weź sobie dzień wolnego. Pójdź z koleżanką na lunch. Do muzeum.

– Nie mam żadny ch koleżanek. To prawda. Wszy stkich znajomy ch poznałam przez Berta – w jego klubie tenisowy m, w fundacji – pary związane z naszą branżą. Żony biznesmenów nigdy mnie nie interesowały. By ły albo idiotkami służący mi za dekorację, albo upierdliwy mi matronami. O czy m mogłam z nimi rozmawiać? Szczególnie teraz! Z pewnością nikt nie zaprasza wdów – nawet wdów celebry tek takich jak ja. No chy ba że chcą pieniędzy. – Twój ojciec by ł moim jedy ny m przy jacielem – powiedziałam cicho. Isaac westchnął. – Mamo, wiem, że to niełatwe, ale musisz znaleźć coś poza pracą. Coś, co będzie ci sprawiało przy jemność. Inaczej popadniesz w obłęd. Chodziło mu oczy wiście o to, że to jego doprowadzę do obłędu. Ale co, u licha, miałam zrobić? Pracowałam od piątego roku ży cia. Mój sy n szmendry k sądził, że to nagle się zmieni? Nie wspominając o ty m, że chodzenie do teatru albo do kina czy nawet czy tanie książki – wszy stko to, co robiliśmy z Bertem razem – sprawiało mi teraz przy krość nie do zniesienia. Wieczorami, wzdragając się na my śl o powrocie do pustego mieszkania, kazałam szoferowi wozić się do miejsc, w który ch by wał Bert – tam, gdzie chodził beze mnie – żeby poczuć jego obecność. Zjadałam w samotności kolację przy jego ulubiony m stoliku w Luchow’s, w Sammy ’s Roumanian Steak House, u Petera Lugera na Brookly nie. „Proszę podać mi to, co zwy kle zamawiał mój mąż”, mówiłam do zaniepokojony ch kelnerów. Czasami siedziałam w samochodzie przed wejściem do rosy jskiej bani, gdzie Bert zabierał Isaaka na szwic. Patrzy łam, jak mężczy źni wchodzą i wy chodzą. Mężczy źni w jego wieku. Ubrani jak on. Pewnego wieczoru powiedziałam do szofera: „Zawieź mnie tam, gdzie Bert zwy kle kupował mi prezenty ”. Bonwit’s i Saks zamy kano teraz po piątej. Mnie nigdy nie starczało cierpliwości na te wszy stkie zakupowe ceregiele. Dla kogoś z moją nogą całe to tarabanienie się i rozbieranie by ło zniechęcające i uciążliwe. Dawnej wy sy łałam sekretarki do domów towarowy ch, żeby kupiły mi różne rzeczy, albo zamawiałam coś przez telefon. Jednak nagle, po ty ch wszy stkich latach, odkry łam coś nieoczekiwanego: wmaszerować do Bergdorfa Goodmana i oddać się w ręce ekspedientek by ło czy mś niesły chanie saty sfakcjonujący m! Dlaczego nikt mi nigdy tego nie powiedział? Ekspedientka prowadziła mnie do ekskluzy wnej przy mierzalni, sadzała na obitej aksamitem ławce, proponowała wodę z lodem i cy try ną i przy nosiła ubrania do przy miarki. Wszy scy skakali wokół mnie, jakby m by ła jakąś księżną! „Tak, proszę pani. Oczy wiście, proszę pani. Och, w takim razie proszę przy mierzy ć tę. Będzie w ty m pani wy glądać wspaniale”. „Proszę mi podać tę z koralowego jedwabiu – oświadczałam władczo – nie w kratę”. Nigdy nie czułam się tak piękna i tak ważna, moi mili, jak

na zakupach. Isaac chciał, żeby m znalazła sobie jakieś hobby. Ukamienujcie mnie, ale tak właśnie zrobiłam. W który ś czwartek kupiłam szesnaście garsonek od Chanel, strój sportowy od Geoffrey a Beena warty dziesięć ty sięcy dolarów, dwanaście kaszmirowy ch swetrów w najmodniejszy ch kolorach: awokado, burgund, fuksja. Pięć par okularów przeciwsłoneczny ch od Fostera Granta, trzy wieczorowe suknie z szy fonu od Yves’a Saint Laurenta, sztuczną biżuterię o wartości cztery stu dolarów i płaszcz z kołnierzem ze srebrnego lisa. „Nie mam zamiaru ubierać się jak stara baba – oznajmiłam ekspedientkom. – Wy starczy, że muszę wkładać plastikowy pokrowiec w telewizji”. U Tiffany ’ego kupiłam w kolekcji Diamonds By the Yard olbrzy mi wisior z topazu, żeby go nosić na co dzień. Zestaw walizek Louisa Vuittona. Tuzin torebek w różny ch kolorach od Gucciego. Cudownie by ć konsumentem, a nie ubogim szmukiem w czy jejś fabry ce, w garbarni, kaletnikiem, który wy rabia to wszy stko za marne grosze. Gdy raz się kupi coś nowego, kochani, chce się to zrobić znowu! Ekscy tacja związana z zakupami wy wołuje ten sam dreszczy k, co pierwszy drink. Para nefry towy ch smoków z epoki dy nastii Ming, żeby pilnowały wejścia do domu w Bedford. Kolejny cadillac – w kolorze czerwonego wina. Fortepian polakierowany na srebrzy sto. Oszalałam na punkcie anty ków, urządzałam teraz nasze domy pod gust Berta. Inkrustowane komody, szezlongi obite adamaszkiem. Mahoniowy barek. Kry ształowe ży randole we wszy stkich łazienkach. Czemu nie? Jednego weekendu poleciałam do Londy nu na doroczną wy przedaż u Harrodsa. Concordem, żeby nie by ło! Wy czerpującą podróż, która mojej rodzinie zajęła osiemnaście dni na postękujący m, zasmrodzony m parowcu, odby łam teraz w trzy i pół godziny, śmigając pięćdziesiąt sześć ty sięcy stóp nad ziemią, popijając szampana i przegry zając namoczony mi w winie figami, ponad wszy stkimi turbulencjami, ponad atmosferą, na skraju przestrzeni kosmicznej – przez małe okienko niczy m przez oko samego Boga oglądałam krzy wiznę Ziemi. W moim skórzany m fotelu czułam się niemal jak święta, namaszczona. Jak astronauta. Wszy stko by łoby wprost doskonałe, gdy by nie to, że doprowadziło mnie do łez. Bo Bert powinien tam by ć ze mną. Zatrudniłam „osobistego konsultanta do zakupów”, żeby towarzy szy ł mi i Petunii. Lataliśmy do Pary ża na pokazy haute couture, och, jakże cudowne by ły to spektakle! Lepsze niż w kościele! Zamówiłam u Cartiera wspaniałą laskę wy sadzaną klejnotami oraz pasujące do niej diamentowo-złote adresówki i obroże dla Petunii. Oprócz siebie to właśnie ją najbardziej lubiłam obdarowy wać, bo nigdy nie wy brzy dzała. Psie posłanie z różowej saty ny obszy te koronką. Psi płaszczy k przeciwdeszczowy Burberry. Podświetlana neonowa miseczka na wodę od Fiorucci. Jedy ny m minusem zakupów jest to, że trzeba wy dawać pieniądze. Dotąd przez wszy stkie lata skrupulatnie zapisy wałam każdego wy danego centa – dziesięć centów za gazetę, czterdzieści

dziewięć za pończochy itd. – teraz jednak sumy by ły dużo większe. Jakże bolesny by ł widok rosnący ch rachunków, wy pisy wanie czeków! Odbierało mi to prawie całą radość z kupowania. Tak więc, żeby złagodzić ból, zaczęłam robić zakupy na konto Dunkle’s Ice Cream Corporation. Dzięki temu gdy do mojego biura przy chodziły rachunki, mogłam udawać, że są „kosztami”, a nie „wy datkami”. Koszty można by ło dużo łatwiej usprawiedliwić. Wszy stko, co kupiłam, wpisy wałam w koszty firmy. Kazałam to pakować w papier ozdobny i dostarczać bezpośrednio na Park Avenue. Dlatego naprawdę wy glądały jak prezenty. Gdy wracałam po pracy do domu, zastawałam stertę niespodzianek czekający ch na rozpakowanie. – Mamo, co to za rzeczy ? – spy tał Isaac pewnego ranka, przy nosząc mi dokumenty do podpisania. Mój wielki salon gościnny zamienił się w skład prezentów – cacka porozkładane na stoliku do kawy, półkach, kanapach niczy m dzieła sztuki w muzeach. – Co to futro robi na abażurze? – To szy nszy le. Kreacja wieczorowa. – To zagrożenie pożarowe. – Lampa też jest nowa. Od Sotheby ’s. Krzesło też. W guście twojego ojca, oczy wiście. Spodobały by mu się, prawda? – Och, mamo – westchnął Isaac. Podniósł od niechcenia torebkę od Judith Leiber – w kształcie małego pingwinka obszy tego kry ształkami – i zrezy gnowany odłoży ł ją obok innej, w kształcie ćwiartki arbuza. Obrzucił wzrokiem tuzin różny ch świeczników ułożony ch na skórzanej otomanie. Stos apaszek od Hermèsa. Mosiężny samowar zakupiony u handlarza anty kami na Madison Avenue. Edwardiański sekretarzy k z szafeczką. Piętnaście lalek Madame Alexander jeszcze w pudełkach ze sklepu zabawkowego FAO Shwarz. Pokój przy pominał trochę lombard pana Lazarre. Ale wy smakowany lombard, kochani. Wy smakowany. I na pewno czy sty. – Nie zamierzasz tego wszy stkiego zatrzy mać, prawda? – spy tał Isaac. – Oczy wiście, że zamierzam. A dlaczego nie? – Do wszy stkiego przy klejone są faktury. – No cóż, inaczej ludzie nie mieliby pojęcia, jakie to drogie rzeczy. Sunny ! – krzy knęłam. – Przy nieś mojemu sy nowi drinka z łaski swojej. – Nie, dziękuję, mamo – powiedział Isaac, jak zwy kle bez cienia uśmiechu na twarzy. Ach, ten mój sy n. – Nie zostanę długo. – Chodź tu. – Przy wołałam go ruchem ręki. W gabinecie miałam zainstalowaną linię telefoniczną i jedną z ty ch nowy ch kserokopiarek wielkości małej chłodziarki. W ten sposób nigdy nie mogłam nie pracować. – Jak ci się podoba? – spy tałam.

Kazałam Promovoxowi przesłać propozy cje reklamowe dla mojego najnowszego pomy słu, czy li „Mlekoktajle”. Przy mahoniowy m biurku Berta wisiało na sztalugach kilka plakatów. Jeden przedstawiał piękne młode małżeństwo jadące na rowerach polną drogą i wznoszące toast shake’ami Dunkle. Inny pokazy wał ty ch samy ch ludzi na dy skotece. „Godzina Mlekoktajlów” – głosiło hasło. Isaac wbił w nie wzrok. Po minucie przy gry zł wargę, aż twarz mu się wy krzy wiła. – Na pewno chcesz iść ty m kursem, mamo? Nad ideą mlekoktajli pracowałam od śmierci Berta. Zrodziła się w mojej głowie pewnego popołudnia na przy jęciu u Merva Griffina, gdy ktoś podał mi brandy Alexander. O dziwo, nigdy jej wcześniej nie próbowałam. Cudowny, ozdrowieńczy szok wy woły wany przez trunek został złagodzony czy mś, co przy pominało czekoladowe mleko. – Co to za cholera? – Zamrugałam oczami, odsuwając od siebie szklankę. – Bosco? – My ślałem, że przy padnie ci do gustu, Lillian – zachichotał Marv. – Zwłaszcza tobie, Królowo Lodów. – Drink powinien smakować jak drink – burknęłam, opadając na jeden z szezlongów. – A nie jakiś mleczny koktajl. Ale Marv zauważy ł, że się uśmiechnęłam. Cóż mogę powiedzieć. Smakowało wy bornie. Tego rodzaju drinki, pomy ślałam, mogły by by ć naszą odpowiedzią na Umlautów. Mieliśmy przecież lata siedemdziesiąte. Prowadząc program telewizy jny, obserwowałam, jakie zmiany zachodzą w kulturze. Nikt już nie chciał by ć „dzielny m żołnierzem” ani Horatiem Algerem. Nikt nie chciał by ć potulny i ty rać. Rodzice, którzy przy chodzili do naszego studia, ubrani by li w takie same dżinsy i kurtki bejsbolowe jak ich dzieci. Rzeczy przeznaczone wcześniej dla dorosły ch teraz stały się domeną młodzieży. Idioty czne owocowe drinki. Tęczowe samochody o pretensjonalny ch nazwach rodem z przedszkola – Pinto, Gremlin, Żuczek. Miniaturowe telewizory Sony jak dla lalki. Najwy raźniej wszy scy chcieli na zawsze pozostać dziećmi. Poza ty mi, którzy ćpali. Gościłam gwiazdy popu. Spoty kałam arty stów. Sły szałam więc o narkoty kach. Studio 54, do którego przy prowadził mnie Andy Warhol, przy pominało namiot cy rkowy. Z sufitu zwisał neonowy półksięży c, wdy chający sznur biały ch paciorków z podświetlonej ły żki. – Rany, Lillian, patrz! Babcia Gąska dla kokainistów! – zapiszczał Harvey Ballentine. Mleczne shaki o smaku alkoholu. Idealna mikstura na tamte czasy. Jednak stworzenie ty ch mrożony ch nowości okazało się nie lada wy zwaniem. Sztuczne brandy Alexander, kahlúa, amaretto i wódka musiały smakować dokładnie tak jak ich prawdziwe, czterdziestoprocentowe imienniki. Różne substancje chemiczne powodowały, że w lodach zachodziły dziwne reakcje. Godziny spędzone z chemikami w laboratorium! Testowanie smaków

przez konsumentów, co za upierdliwość! Dawniej to, co wy pichciliśmy z Bertem w naszej kuchni w Bellmore, podawaliśmy klientom i patrzy liśmy na ich twarze. Jednak teraz by ła to produkcja na skalę krajową. Grupy fokusowe. Analizy ry nkowe. Każdy od Tarry town do Topeki uważał się za cholernego znawcę. Przy gotowanie sześciu mlekoktajli do wy puszczenia na ry nek zajęło mi prawie trzy lata. A mimo to, gdy mój sy n wpatry wał się w reklamy przy słane przez Promovox, jego twarz wy rażała niezadowolenie. Dlaczego nie może stanąć po mojej stronie? Nie mogłam tego pojąć. Przecież mieliśmy ty lko siebie. – Zgłaszasz wątpliwości, gdy włoży łam w to ty le pracy ? – Po prostu się martwię, mamo. Widziałaś staty sty ki. Większość ludzi, którzy zamierzają otworzy ć lodziarnie, idzie do Häagen… – Połapał się. – Na topie są lody super premium. Walnęłam w plakat. – Ludzie chcą treściwszy ch, bardziej wy rafinowany ch lodów? To dostaną je pod taką właśnie postacią. Te mleczne shaki s m a k u j ą jak coś drogiego. Luksusowego. A można je robić w maszy nie twojego ojca. Dlaczego wciąż się sprzeciwiasz? – Chodzi o to… naprawdę my ślisz, że mlekoktajle to właściwy produkt dla nas? Wy dają się takie… – Zawiesił głos, szukając słów. – Tanie. I efekciarskie. – I o to chodzi. Tanie i efekciarskie to doskonałe połączenie – powiedziałam. – Otwórz oczy, na miłość boską. Jest 1979 rok. Zgodnie z moimi przewidy waniami mlekoktajle okazały się hitem, dziękuję za uwagę. Latem 1980 roku wy puściliśmy je w edy cji „limitowanej”, w północno-wschodnich franczy zach między Waszy ngtonem a Bostonem. Wszy scy oszaleli na ich punkcie; ograniczona dostępność ty lko zwiększała ich prestiż. Wy jątkową popularność zdoby ły smaki White Russian, amaretto i margarita. „I co ty na to, Umlaut?” – spy tałam w my ślach, przeglądając dane sprzedaży. Do wszy stkich w firmie wy słałam notatkę służbową informującą o naszy m sukcesie – w razie gdy by ktoś mnie jeszcze nie doceniał. Podczas coty godniowego obiadu u Isaaca i Rity oznajmiłam, że nasza firma jest gotowa do wy puszczenia mlekoktajli na ry nek krajowy. – Chcę wejść z huczną kampanią od wy brzeża do wy brzeża. Wszędzie „mlekoktajlowe imprezy ”. Billboardy na Times Square i Sunset Boulevard z hasłami „Pora na mlekoktajl”. Reklamy w godzinach największej oglądalności. Isaac wbił wzrok w niedojedzoną pieczeń na talerzu. Rita wstała pośpiesznie i poszła do kredensu po dolewkę wina. Ty lko Jason się odezwał: – Mógłby m też prosić o trochę wina? Gdy Rita odmówiła, odsunął się na krześle.

– Nie rozumiem, dlaczego wszy scy zachowujecie się jak faszy ści. Pozwólcie, że was oświecę: w Europie w wieku szesnastu lat można już spoży wać napoje alkoholowe. – Nie mieszkamy w Europie. A ty nie masz szesnastu lat. Jason wy szedł, stąpając ciężko. W jadalni sły chać by ło teraz ty lko gulgotanie nalewanego wina. Cisza jak na Sądzie Ostateczny m. – No i? – odezwałam się, rzucając serwetkę na talerz. – Nikt mi nie pogratuluje, kochani? Nikt nie powie, że dobra robota? To nasza największa kampania od lat. – Wstałam. Jason leżał na podłodze w salonie, z podbródkiem oparty m na rękach, a jego postać spowijała poświata z telewizora. – Wy gląda na to, że oboje jesteśmy banitami – rzuciłam, siadając na kanapie w głębi. Uzbrojeni policjanci gonili jakiegoś człowieka po zatłoczony m chodniku. – Oglądasz to? – Nie – odparł, nie odwracając wzroku od telewizora. – Tak ty lko patrzę. Nie ma nic ciekawego. Jak można by ło przewidzieć, gliniarze przewrócili wózek z owocami. Dzisiaj uliczny ch handlarzy można zobaczy ć ty lko w serialach policy jny ch. – Tatełe – powiedziałam po chwili. – Mogę cię o coś zapy tać? To, o czy m mówiłam wcześniej. Nasze mlekoktajle. Też uważasz, że to bzdura? Jason powoli przeturlał się na plecy. Usiadł i obrócił się najpierw w lewo, potem w prawo, rozciągając kręgosłup. Potem podniósł ręce do góry z głośny m „urrrra” i w końcu opuścił je na dy wan. – No cóż – zaczął dy plomaty cznie. – Są smaczne. – Ale? – dopy ty wałam się. – Powiedz. Proszę. Ty lko ty jeden masz odrobinę oleju w głowie. Wzruszy ł ramionami, starając się zachowy wać nonszalancko, choć twarz mu się rozpromieniła. Poczuł się uprzy wilejowany pokładany m w nim zaufaniem. – No cóż – odparł powoli. – Nie rozumiem, po co sprzedawać shaki o smaku alkoholu, skoro nie ma w nich alkoholu. W jadalni rozległ się brzęk naczy ń, a po nim wy miana obelg. Wy mieniliśmy z Jasonem urwisowskie, zadowolone spojrzenia. – Problem z dodawaniem alkoholu, tatełe… – Babciu. – Jason obrócił się i spojrzał mi w twarz. – Nawet nie o to chodzi. Naprawdę. Nie mam nic złego na my śli, nie obraź się, ale wiele z tego, co robi Dunkle, to tandeta. Na przy kład ten cały Nilla Rilla. Pan Cętka. – Och. – Pokręciłam głową. – Ten cholerny klaun. Czy kiedy ś będę miała z nim spokój… Jason zarechotał głupkowato. – Wiesz, kogo powinnaś mieć zamiast niego? Punka. W skórzanej ramonesce. Z irokezem.

Zamiast się szczerzy ć, warczałby i rzucał w dzieci lodami, terrory zował publiczność i masakrował gitarę. – Wielkie dzięki – rzuciłam, prostując się. – Dobrze usły szeć szczerą opinię. – Albo kung-fu klauna. By łby ekstra. – Wy czuł jednak moje niezadowolenie i mina mu zrzedła. – Nie chodzi o to, że twoje shaki są do niczego – powiedział ze współczuciem. – Ty lko że to brzmi wsiowo. Starał się czy tać z mojej twarzy, patrząc mi w oczy, jakby badał grunt przed powierzeniem poufny ch informacji. Po raz pierwszy zobaczy łam, że mój wnuk patrzy na mnie inaczej niż na starszą panią z miałkimi jak mąka włosami i zasuszony m owocem zamiast twarzy. Właśnie zawieraliśmy pakt. – Chodzi o to, że większość dzieciaków w szkole, jak chce przy ćpać, bierze kokę, „cy try nki”. Albo grzy bki. Albo pije wódkę czy piwo. Nikt dzisiaj nie mówi „koktajle”. A te mlekoktajle? Ble… Jakby wzięte z menu na bar micwę. – Czy li twoim zdaniem są drętwe? – spy tałam wprost. – No, chy ba tak – odparł, strzelając kły kciami. – Gdy by m to ja miał promować, a jestem ty lko studentem drugiego roku, więc co ja tam wiem, to wcale nie chciałby m, żeby brzmiało to tak grzecznie. Ludzie tak naprawdę wolą rzeczy, które są niezdrowe. Gapiłam się na niego zdumiona. Mój wnuczek. Mój piękny, niesamowity wnuczek. Dwa dni później oznajmiłam Promovoxowi, że ży czę sobie, by nasza nowa kampania reklamowa by ła bardziej „cool, odlotowa i drapieżna” – cy tując Jasona. – Zaprezentujmy nasze shaki jako rodzaj zakazanego owocu – powiedziałam. – Dekadenctwo. Igranie z ogniem. – Lillian, nie jestem pewien, czy to ma sens. – Główny księgowy skrzy żował ręce na piersi i rozparł się w skórzany m fotelu. – To nie jest w sty lu twojej marki. Jego scepty cy zm rozpełzł się po stole jak zaraza. Pozostali zaczęli gorączkowo tłumaczy ć, dlaczego taka strategia może się okazać „fatalny m posunięciem, przy noszący m wielką szkodę firmie Dunkle”. – Wy bacz, że py tam, Lillian – rzekł jeden z nich – ale czy twój sy n się pod ty m podpisał? W MKG, nowej firmie, którą wy najęłam, chy ba nikt nie miał więcej niż dwadzieścia trzy lata. Ich biura mieściły się w dawny ch warsztatach na obskurny m Union Square. Na ścianach wielkie jedwabne ekrany. Meble przy pominające konstrukcje z klocków TinkerToy s. Ani dy wanu, ani skrawka tapicerki. Jasonowi najprawdopodobniej przy padłoby to do gustu. W tej agencji wreszcie mnie wy słuchano. – Oczy wiście, pani Dunkle – powiedzieli, kiwając głowami. – Szczerze mówiąc, reklama pani firmy wy maga zrewidowania. Wy gląda, jakby nikt jej nie odkurzał od ty siąc dziewięćset

pięćdziesiątego trzeciego roku. Chciałaby pani coś atrakcy jnego. Rady kalnego. Prowokującego. Przy gotujemy dla pani kampanię, która będzie absolutnie nowatorska. Po pierwsze, MKG zasugerowała, żeby zmienić nazwę z mlekoktajli na shake-upy. Tak by ło bardziej „wdechowo”, jak stwierdzili. Zgodziłam się. Papierkiem lakmusowy m by ł Jason. – Piłby m – stwierdził. – Do upadłego. Zgodnie z zapowiedzią MKG przy gotowało reklamy inne niż wszy stko, co do tej pory kojarzy ło się z firmą Dunkle. Zero Pana Cętki. Zero amery kańskiej rodzinki. Zero flag i Statuy Wolności. Nawet zero mnie. Reklamy by ły wy smakowane. Surowe. Zdjęcia zrobił jeden z topowy ch fotografów ze świata mody. Przedstawiały ty lko zbliżenie shake’ów w nowy m przezroczy sty m kubku na wy nos, z napisem „Dunkle” wy ry sowany m gładką nowoczesną czcionką. Kubek iskrzy ł się i pokry ty by ł skroploną parą. Z piany zachęcająco wy stawała słomka. Nad nią widniały uwodzicielsko rozwarte bły szczące, czerwone usta i skrawek ciemnoróżowego języ ka. I to wszy stko. Kuszący spieniony shake mleczny. Stojąca słomka. Bły szczące wargi. „Jesteś pełnoletni?” – głosił nagłówek. „Substancja kontrolowana”. „Wy soce uzależniająca”. „Będziesz chciał jeszcze i jeszcze”. „Raz to za mało”. „Odważy sz się?” i „Weźmiesz do ust?”. Na dole widniał zawsze ten sam podpis: „Nowe shake-upy od Dunkle: Lody, jakich nie znałeś”. No dobrze, niewinnością to nie grzeszy ło. Reklamy by ły tak dojrzałe i wy rafinowane, że z trudem mogłam uwierzy ć. Isaac oczy wiście protestował, mówiąc, że za dużo w nich pikanterii. Ale Jason uznał, że są „zajebiste”. Jestem pewna, że Bertowi bardzo by się spodobały. Przy pominały dzieła pop-artu. A poza ty m, co złego w odrobinie seksualności? Nie mogłam tego pojąć. Miałam cholerne siedemdziesiąt trzy lata. Miałam prawo sprzedawać swój produkt, jak mi się podoba. Mieć z tego trochę zabawy dla odmiany, bez klauna i gory la albinosa. Porozwieszałam powiększenia zdjęć w biurze niczy m obrazy w galerii i podziwiałam je ze swojego fotela obrotowego. – No, no! – zagwizdała sekretarka, wchodząc z jakimiś listami. – Mój sy n uważa, że są zby t dosadne. A ty co my ślisz? – spy tałam. – No, na pewno przy ciągają wzrok – powiedziała niepewnie. – Jak dla mnie są genialne. Nowoczesne, prawda? Po raz pierwszy od śmierci Berta budziłam się rano pełna energii i oczekiwań. Po raz pierwszy w ży ciu ludzie dostrzegą we mnie innowatorkę, którą by łam od samego początku. Zobaczą, że ja, Lillian Dunkle, zawsze stanowiłam istotną część branży lodziarskiej, tak samo jak mój mąż, że nie jestem ty lko sy mpaty czną mamuśką z niesprawną nogą, co to robi magiczne sztuczki, albo popularną telewizy jną celebry tką, której program dla dzieci finansuje mężulo. Zajmę należne mi miejsce w panteonie producentów lodów, pośród wiekopomny ch cukierników, którzy rozwinęli

koncepcję deseru, poczy nając od zwy kłego cukru ze śniegiem, z czego narodziła się najwspanialsza i najbardziej lubiana łakoć na świecie. Obok Arabów przy rządzający ch sorbety. Giambattisty della Porty i jego mrożonego wina. Nancy Johnson, wy nalazczy ni chłodziarki na korbę. Christiana K. Nelsona i jego Eskimo Pie. Ernesta Hamwiego i Abe Doumara, i wszy stkich inny ch imigrantów z Bliskiego Wschodu wy rabiający ch waflowe rożki na wy stawie światowej w roku 1904. Obok Berta i jego cudownego automatu do lodów i niezrównany ch przepisów. I na końcu, zasłużenie, ja. Lillian Dunkle. To właśnie ja, bardziej niż ktokolwiek inny, nadałam lodom współczesny rozmach. Nieprzebraną różnorodność. A teraz, kochani, jeszcze wy rafinowanie. Zakładając kolczy ki przy toaletce i spry skując się shalimarem, słuchałam Sing, sing, sing Benny ’ego Goodmana, a potem ścieżki dźwiękowej z Gorączki sobotniej nocy, którą uważałam za absolutny majsterszty k. Shake-upy tchną nowe ży cie w naszą firmę. Nadadzą jej nowe oblicze i wy windują nas na szczy t. Smakowały wy bornie, a by ły tak tanie w produkcji. Pokonamy konkurencję ich własną bronią. Jeśli Isaac wciąż miał zastrzeżenia, to mnie o nich nie informował. W sprzedaży nie ma miejsca na kwękanie, a moje nowe produkty by ły przepy szne. Nawet on musiał to przy znać. Na specjalny m zebraniu zapoznałam naszy ch franczy zerów z shake-upami. Gdy przemawiałam z podium, atrakcy jni młodzi kelnerzy w atłasowy ch mary narkach i muszkach wy sadzany ch cekinami krąży li po sali z tacami pełny mi miniaturowy ch shake-upów, żeby właściciele sklepów mogli ich spróbować. – Za shake-upy ! – wzniosłam toast, podnosząc szklankę. Isaac pociągnął za sznurek i odsłonił nowe plakaty promocy jne. Gwizdy. Pomruki. Oklaski. Westchnięcia. Na sali rozległ się szmer rozmów. By łam tak podekscy towana, że niewiele do mnie docierało: ty lko przebły ski uśmiechów, usta otwarte ze zdumienia, ludzie ciągnący mnie za rękaw. Wy glądało na to, że każdy ma swoją opinię. Kątem oka dostrzegłam, że jeden z naszy ch franczy zerów z Chattanoogi wlewa w siebie jedno po drugim miniaturowe mrożone kamikaze niczy m shoty przy barze, przy czajając się na kelnerów, żeby capnąć następne. Na sali zapanowało zamieszanie, wielka bestia powróciła do ży cia. Nigdy wcześniej nowy produkt nie wy wołał takiego poruszenia. Gorąco, światła, hałas, wszy stko to nagle stało się przy tłaczające. Pracowałam tak ciężko, tak długo. – Mamo, wszy stko w porządku? – spy tał Isaac. Drżały mi ręce. – Pani Dunkle! – Ktoś przepy chał się do nas, wy machując pustą szklanką. – Na pewno nie by ło w ty m tequili? Muszę przy znać, że ten o smaku margarity smakuje, jakby miał z osiemdziesiąt procent! – Ależ co pan! – Uśmiechnęłam się niepewnie, poprawiając okulary. – W ty ch shake’ach nie

ma niczego, czego nie podałaby m własnemu wnukowi. – Proszę sprawdzić na ety kietach – dodał pośpiesznie Isaac. – Wy drukowaliśmy na nich wszy stkie składniki. Są tam, na stołach. – No nie wiem – zachichotał inny mężczy zna z rezerwą, w sposób, który sugerował, że doskonale wie, o co chodzi, ty lko nie zamierza tego przy znać. – Na wakacjach cały czas piję piña coladę. To mi smakuje zupełnie jak rum. – To ty lko oznacza, że nasi chemicy świetnie się spisali – powiedział Isaac nieco wzburzony. – Potrzebuje pan dowodu? – Uśmiechnęłam się. – Proszę wy pić więcej. Proszę sprawdzić, czy się pan upije. Rozległy się śmiechy. – Muszę wy jść na powietrze – wy szeptałam do Isaaca. Podał mi laskę – specjalnie na tę okazję pokry tą czerwoną laką, żeby pasowała do ust na plakatach. – Zostań tutaj – rzuciłam. – Za chwilę wrócę. Kuśty kałam przez foy er, gwałtownie wachlując się dłonią. W toalecie osunęłam się na małą wy ściełaną poduszkami ławkę. Dopiero po kilku minutach odzy skałam miarowy oddech. Rozejrzałam się dokoła. W wy łożony m lustrami pokoju wy poczy nkowy m, z podrabianą anty czną wazą, orchideami z saty ny i mosiężny m pojemnikiem na chusteczki, panował idealny spokój. Z głośnika ukry tego w suficie pły nęły ciche dźwięki windowej wersji Have you ever been mellow. Powietrze pachniało brzoskwiniowy m odświeżaczem. Przez chwilę przy słuchiwałam się, jak wenty latory świszczą w tandemie z moim oddechem. Potem otworzy łam kopertówkę i wy jęłam małą piersiówkę. Wy starczy kilka ły ków, a ręce przestaną drżeć. Podniosłam butelkę, żeby wznieść toast: – Bert – wy szeptałam, a do oczu napły nęły mi łzy. – Udało mi się.

Rozdział 16

N

o cóż, teraz, moi mili, już pewnie sami się domy ślacie, co by ło dalej.

W pierwszy m ty godniu naszej ogólnokrajowej akcji promocy jnej – gdy reklamy pojawiły się w kioskach i na billboardach, w telewizji puszczano je w czasie największej oglądalności, gdy na franczy zach powiewały banery – „Spróbujcie naszy ch nowy ch shakeupów” – nasze sklepy nie by ły w stanie nadąży ć ze sprzedażą. Musieliśmy ekspresowo wy sy łać nowe dostawy. Nasze plakaty naty chmiast zy skały wartość kolekcjonerską, a ludzie zdejmowali je z przy stanków w Nowy m Jorku, Chicago, Bostonie, chcąc zebrać „cały zestaw smaków”. Na pierwszej stronie „Advertising Age” pojawił się arty kuł: Metamorfoza Dunkle i mleczne shaki lat 80. Supermarkety sprzedające półlitrowe pojemniki z shake’ami o „limitowany ch” smakach nie nadążały z uzupełnianiem zapasów. Wy dawało się, że wszy scy, absolutnie wszy scy, zakochali się w nieziemskim połączeniu alkoholowego smaku z jedwabistą fakturą lodów. W lekkiej „kąśliwości” skontrastowanej z zimną mleczną słodkością. W smakowej fry wolności. Trzy ty godnie po wy puszczeniu shake’ów na ry nek znalazłam na biurku plik listów z notką od Isaaca: „Uznałem, że powinnaś to zobaczy ć. Obawiam się, że jest ich więcej”. „Szanowni Dunkle – ty mi słowami zaczy nał się list. – Od 1953 roku wiernie prowadziłem waszą franczy zę. Gdy by m chciał pracować w branży alkoholowej, otworzy łby m pub”. W następny m napisano: „Nie obchodzi mnie, jakie macie z tego zy ski. Te produkty są po prostu moralnie niewłaściwe. Odmawiam ich sprzedaży. Nie powinno się mieszać alkoholu z lodami”. – Ile jeszcze tego przy niósł? – spy tałam sekretarkę. (Miała ma imię bodajże Melissa i by ła dziewczy ną o urażony m spojrzeniu, uży wającą czarnej kredki do oczu. Kiedy ś przy łapałam ją na malowaniu paznokci. Boleśnie odczułam brak pani Preminger). Melissa wskazała drobną spiczastą bródką gruby plik listów na szafce z dokumentami: koperty, bladoróżowy papier listowy, kilka pokry ty ch maszy nowy m pismem arkusików. Jeden wy klejony by ł nawet literami wy cięty mi z gazet, jakby to by ło żądanie okupu – Co za krety ni! – zawołałam. Wszy stkie nasze reklamy shake-upów opatrzono na dole adnotacją „Nie zawiera alkoholu”. Czy można jeszcze bardziej łopatologicznie? – Czy naprawdę im się wy daje, że do naszy ch produktów dolewamy kahlúi i brandy ? I sprzedajemy je w takiej cenie? Czy te tłumoki nie potrafią czy tać? Inni franczy zerzy oprotestowali w listach nasze zmienione logo i wizerunek. „Zupełnie odeszli od trady cji firmy Dunkle – narzekał jakiś człowiek z Michigan. – Naszy m klientom to się nie podoba. Dlaczego się z nami nie skonsultowaliście?”.

– Kto tu jest szefem, do cholery ? – powiedziałam na głos. – Chy ba trzeba im o ty m przy pomnieć. Gdy jakiś smak, na przy kład klonowy, przestawał się dobrze sprzedawać, wy cofy waliśmy się z jego produkcji. Jeśli czcionka czy logo sprawiały, że wy dawaliśmy się toporni, wprowadzaliśmy zmianę. I co z tego? Taka selekcja jest konieczna w biznesie. Tak by ło przez cały czas. Właśnie tak dorobiliśmy się fortuny. Isaac przy szedł do mojego biura i przy niósł jeszcze więcej listów, a także wy cinek z „Salt Lake City Tribune”, oznajmiający, że wszy stkie nasze franczy zy w Utah z powodów religijny ch odmówiły sprzedaży shake-upów. – Mamo, oboje wiemy, że mormoni zjadają tony lodów – powiedział. – Jeśli zaczną postrzegać naszą markę sprzeczną z ich… – Litości. – Gestem przy wołałam go do siebie. – Zdegustowani mormoni to nic nowego. Cały mi latami odmawiali sprzedaży smaku rumowego z rodzy nkami. Jak my ślisz, dlaczego wy my śliliśmy dla nich migdałowy ? Nalałam sobie szkockiej, a Isaac wy brał taba, którego ostatnio wolał. Jak to się stało, że na własnej piersi wy hodowałam absty nenta? Nigdy tego nie pojmę. – Zaufaj mi. Wszy scy na początku narzekają. – Podałam mu trunek. Postawił go od razu na szklany m stoliku. – Gdy wprowadzaliśmy Toffi Mopsa i Nillę Rillę? Jesteś za młody, żeby to pamiętać, ale, och… Wszy scy to kry ty kowali. „Nikt nie będzie chciał jeść ciasta w kształcie psa i gory la – mówili. – Foremki do ciast są zby t skomplikowane”. Pociągnęłam ły k. Johnnie walker z czasem nabiera ty lko smaku. – Widziałeś najnowsze zy ski? – Nacisnęłam guzik w interkomie. – Mamo, oczy wiście, że widziałem – odparł Isaac. Wziął do ręki drinka i zaczął rozglądać się za czy mś, czy m mógłby wy trzeć szklankę, na której skropliła się wilgoć. Papierowa serwetka spadła na podłogę. Mój sy n, powiedziałam w duchu, gdy sięgał po pudełko chusteczek stojące na biurku. Jest jak lustro: bierny. Nieprzenikniony. Odwzorowuje cechy każdego, kto stanie naprzeciwko. Przy Ricie jest zaborczy, zachłanny, bardzo się stara. W obecności Berta by ł serdeczny i pełen zapału. A przy mnie? Powściągliwy. Drażliwy. Niełatwo go kochać. Chy ba dostałam to, na co zasłuży łam, choć czułam niewy mowny smutek. To wszy stko, co dla niego wy marzy łam – wy marzy łam dla nas. Czy nie mógłby choć raz ustąpić i otworzy ć się na moje pomy sły ? Dlaczego? Przecież sukces jest tak blisko! Nie widzi tego? – Ty dzień, góra dwa, a całe to marudzenie ucichnie. Uwierz mi – powiedziałam. – Wszy scy się zorientują, że na ty m można zarobić. I że ani jeden klient nie popadnie w alkoholizm. – Wy mownie uniosłam szklankę. – Mówię ci. By cie wizjonerem oznacza czekanie, aż cała reszta cię dogoni.

Jednak ty dzień później mój sy n znów stanął w drzwiach, wy glądając na jeszcze bardziej zmęczonego. Pretensje biły od niego niczy m zapach. – Mamo, przejdźmy do mojego biura, dobrze? – powiedział. – Chciałby m, żeby ś coś zobaczy ła. Minęliśmy rząd przeszklony ch boksów ze stukający mi maszy nami do pisania, aż w końcu wprowadził mnie przez wejście z matowego szkła i zatrzasnął za sobą drzwi. Po śmierci Berta przekonał mnie, żeby śmy przenieśli główną siedzibę firmy do nowego budy nku, dzięki czemu zy skaliśmy więcej przestrzeni za mniejszą cenę. Jednak każdego dnia żałowałam tej decy zji. Nowy Jork zmieniał się w las szpetny ch, betonowy ch sześcianów z opalizujący mi oknami. Nasze własne biura przy pominały kapsuły w statkach kosmiczny ch, hermety cznie zamknięte, odizolowane od wszy stkiego, unoszące się wy soko nad miastem. Wszy stkie wy posażone w paskudne meble z modułów zaprojektowane przez szwedzkich smutasów. Kanapa Isaaca: kawał czarnej skóry nabitej guzikami. Niewiele wy godniejsza od ławki u państwa Dinello. Kto w ogóle by na niej wy siedział? – Proszę – rzucił pośpiesznie, podsuwając mi wy ściełane krzesło i pomagając na nim usiąść. Na ścianach wisiały oprawione w ramki zdjęcia przedstawiające Isaaca z Ritą i Jasonem w Disney World. – Gdzie moja szkocka? – spy tałam. – Spadłaby ci korona z głowy, gdy by ś postawił tu choć jeden kwiatek doniczkowy i flagę? – Pamelo – powiedział, nacisnąwszy przy cisk w telefonie. – Przy nieś, proszę, kawę dla mnie i dla mojej mamy. – Potem zwrócił się do mnie, wręczając mi list wy drukowany na cy try nowożółty m papierze. – Musimy o ty m porozmawiać. Przy słało go stowarzy szenie o nazwie Obrońcy Rodziny z Colorado Springs. Na nagłówku widniało nazwisko pastora Huberta Elksona. Wielebny Elkson by ł jedny m z ty ch nowomodny ch pastorów, którzy przy pominali manekiny w domu towarowy m; prowadził program telewizy jny. Każdej niedzieli uskarżał się na palenie flag i zachęcał do szkolnej modlitwy, podczas gdy na ekranie pojawiał się pasek z adresem, pod który należało wy sy łać datki. Teraz, jak się okazało, wielebny Elkson opublikował także notkę prasową: Obrońcy Rodziny nawołują do wszczęcia krajowego bojkotu Lodów Dunkle. Wielebny Hubert Elkson ogłosił dzisiaj, że wzywa „Bożą owczarnię” do sabotowania firmy Lody Dunkle. Jak oznajmił czasopismu „Babtist Press”: „Nowe shake-upy firmy Dunkle są plugawe. Pod przykrywką „niewinnych” shake’ów mlecznych sieją zgorszenie wśród amerykańskich dzieci, rozniecając w nich upodobanie do alkoholu. W alkoholowych lodach nie ma jednak nic niewinnego, zwłaszcza w przypadku smaków takich jak Biały Rusek czy Kamikaze, które bezwstydnie gloryfikują komunizm i naszego wroga

z czasów drugiej wojny światowej. To jakiś obłęd. Rzuciłam list na stół. Na środku czoła mojego sy na uformowała się bruzda niczy m szew. Obracając w palcach długopis, patrzy ł mi prosto w oczy. – To poważna sprawa, mamo. Zbór tego Elksona to bardzo bogobojna trzódka. – Och, bogobojna, mówisz… Miałam okazję poznać tego wielebnego rok temu na jednej aukcji chary taty wnej. Mówił ty lko o ty m, jak programy walczą ze sobą o czas antenowy. Nabija sobie kabzę, jak wszy scy inni. Isaac bezradnie rozłoży ł ręce. – Może i tak. Jednak muszę to powiedzieć, mamo. Skoro taka sieć jak nasza, reklamująca się jako „przy jazna rodzinie”, nagle sięga po dwuznaczne reklamy shake’ów o smaku alkoholu? NBC już się martwi, że shake-upy nie będą się nadawały do reklamowania w niedzielny m programie dla dzieci. A teraz całe parafie grożące, że będą przeciw nam demonstrować? – Wziął do ręki poranną gazetę i zasępiony przesunął ją po biurku. – Książę Karol właśnie się zaręczy ł. Możemy mieć ty lko nadzieję, że przez cały ty dzień uwaga wszy stkich będzie skupiona na nim i na Lady Di. Rozparłam się w fotelu, nie mogąc uwierzy ć w to, co sły szę. – Widzę, że zgadzasz się z ty m kutafonem? – Chcę ty lko powiedzieć, mamo, że wielu Amery kanów skłonny ch jest wziąć jego stronę. – Litości, nie pozwolę, żeby szantażem zmuszano mnie do zmiany menu. Ty lko dlatego, że jakiś tuman nie umie czy tać cholerny ch ety kietek. Tam nie ma kropli alkoholu! I nie mów mi, że chodzi o chrześcijańską moralność. Tak się składa, że to chrześcijanie mnie wy chowali. Ludzie, którzy mnie do siebie przy jęli, by li najży czliwszy mi, najserdeczniejszy mi ludźmi na świecie. I ani przez minutę… – Zasłoniłam usta dłonią. – Czy żby to te sukinkoty … – wy mamrotałam. – Stronzi jedne. – Co takiego, mamo? O co chodzi? Podniosłam się i otworzy łam metalową szafkę w poszukiwaniu książki adresowej. – Potrzebuję kontaktu do pry watnego detekty wa. Do kogoś nowego. – Mamo, co ty wy prawiasz? – Pewnie weszli w komity wę z Kościołem protestanckim. Albo zapłacili komuś w Colorado. Och, powinnam się by ła domy ślić… – Ale czego? O kim ty mówisz? – spy tał Isaac stropiony. – Ludzie z mojej przeszłości, bubełe. Prowadzimy wojnę. Zaczęło się jeszcze przed twoimi narodzinami. Dranie jedne. Wiedziałam, że coś wy szy kują. Przez te wszy stkie lata ty lko czekali. Isaac miał zbolałą minę. – Mamo, mówisz od rzeczy. Nie potrafię z tobą rozmawiać.

Odstawiłam szklankę. Oczy mojego sy na miały ten sam ciemnobrązowy kolor co moje, ale z prawej źrenicy promieniowała wiązka czegoś żółtawego. Policzki pokry te miał delikatny m, jedwabisty m zarostem. Tak często, pomy ślałam, wy woły wał we mnie burzę, jak podczas sezonu sztormów. Wzięłam głęboki wdech. Z jakiegoś powodu w biurze odczuwało się lekkie drgania. Może dlatego, że znajdowaliśmy się na czterdziesty m pierwszy m piętrze, a od Hudson wiał wiatr. Isaac miał na biurku grę, którą odziedziczy ł po Bercie: prostokątna ramka, z której zwisał rząd pięciu metalowy ch kulek przy pominający ch wahadła. Wy ciągnęłam dłoń i odchy liłam jedną, po czy m ją puściłam, wprowadzając pozostałe w ruch. – Wiem, czy ja to robota – powiedziałam. Jak na trzódkę bogobojny ch chrześcijan parafianie wielebnego Huberta Elksona mieli wy jątkowo dużo wolnego czasu. Nazajutrz rano, gdy właściciele franczy z z Cleveland i Denver, z Mobile i Atlanty, z Dallas i Pittsburgha przy szli otworzy ć swoje sklepy, natknęli się na obozowisko protestujący ch, którzy rozłoży wszy przed drzwiami krzesła plażowe, wy machiwali teraz krucy fiksami i tabliczkami głoszący mi: „Dość gorszenia dzieci lodową trucizną” i „Alkohol to nie smak!”. Wielebny Elkson wy stąpił w wieczorny ch wiadomościach wszy stkich trzech stacji, grzmiąc: „Shake-upy firmy Dunkle to przy kład moralnej zgnilizny, która opanowuje ten kraj – oznajmił. – Do czego się jeszcze posuną? Do sprzedawania dzieciom fry tek o smaku ty toniu? Pizzy o smaku marihuany ?”. Niestety wy glądało na to, że jedy ny m człowiekiem w Amery ce, który podjął trud zapoznania się ze składem shake-upów, by ł jakiś szurnięty guru zdrowego odży wiania z Berkeley w Kalifornii. „Lody Dunkle naprawdę są niebezpieczne i kłócą się z zasadami moralności” – oznajmił w swoim programie poświęcony m dietom, emitowany m przez co najmniej pięćdziesiąt siedem państwowy ch rozgłośni radiowy ch w kraju. „Czy taliście skład? Gdy usły szy cie, ile jest chemii w Lodach Dunkle, też zaczniecie je bojkotować – ten « przy smak» biznesmenów”. W ten sam weekend, w programie Saturday Night Live, zobaczy łam jakiegoś tłustego komika przebranego za mnie – w peruce i w podomce: – Witajcie, jestem Lillian Dunkle, amery kańska Królowa Lodów – powiedział chrapliwy m falsetem. – Wierzcie mi, chłopcy i dziewczęta. W shake-upach nie ma ani krzty alkoholu”. – Otworzy ł przy kry wkę firmowego kubka, wy sy pał z niego pokaźny stosik białego proszku i zaczął go wciągać do nosa przez słomkę. – Widzicie? Wy łącznie stuprocentowa zdrowa peruwiańska kokaina! – Och, Lillian – powiedziała moja spec od wizerunku, masując sobie nasadę nosa po ty m, jak w poniedziałek obejrzała nagranie. – Nie jest dobrze. Sprzedaż zaczęła gwałtownie spadać. W weekend, na który przy padał 4 lipca, w samy m szczy cie sezonu, prawie połowa franczy z

zgłosiła znaczne straty. Zmniejszy ła się także sprzedaż w supermarketach. Po raz pierwszy od dwudziestu trzech lat mieliśmy kłopot ze znalezieniem chętny ch do współsponsorowania prezentów dla dzieci z Lodowego poranka w Gabinecie Śmiechu pani Dunkle. – Przy kro mi, Lillian – powiedział księgowy – ale powiem to bez owijania w bawełnę: twój produkt uchodzi za truciznę. – Mamo, wy cofajmy te shaki – błagał Isaac. – Nie! – wy krzy knęłam. – Nie pozwolę, żeby ci dranie by li górą. Ani Rocco, ani Vittorio… – Co takiego? O kim ty w ogóle mówisz? – Poczekaj, poczekaj. Nie zamierzam niczego zdejmować z ry nku. Dociągnę to do końca. Dwa, trzy razy dziennie dzwoniłam do mojego nowego pry watnego detekty wa o imieniu Dick, niezmordowanego gumożuja, który nieco seplenił. – Proszę pani, już pani tłumaczy łem. Przeczesuję wszy stko, co się da. Na razie nic nie mamy. Żadny ch darowizn na rzecz Elksona. Żadny ch powiązań z inną firmą produkującą lody, mleczarnią czy z ty m maniakiem zdrowej ży wności. Przy kro mi, ale wy gląda na to, że nie ma żadnego związku między ty mi rodzinami a falą bojkotów – powiedział. – Chy ba że sami zostali ty mi, co to „oszaleli dla Jezusa” i wy siadują teraz po parkingach. – Niech pan szuka dalej – nie dawałam za wy graną. – To na pewno oni. Wiem, że to ich sprawka. D-i-n-e-l-l-o. Dobrze pan zapisał? Wciąż widnieliśmy w nagłówkach gazet. I pokazy wano nas w telewizji – a raczej pokazy wano relacje z rozprzestrzeniający ch się bojkotów. Trener lokalnej Little League z Tennessee zorganizował „Dzień bojkotu Dunkle” – całe miasto wy lewało shake-upy do ścieków. Nasze franczy zy jedna po drugiej zaczęły się zamy kać. Nie mogłam zasnąć nawet po tabletkach. Co noc około trzeciej nad ranem budziłam się zdjęta strachem, zlana potem: Isaac znów by ł mały m chłopcem; siedział na drzewie, a tłum próbował ściągnąć go na dół, skandując po rosy jsku: „Zabić Ży da!”. By łam małą dziewczy nką, rozpaczliwie uciekałam brukowany mi ulicami, gdy nagle odpadała mi noga i turlała się dalej jak koło od wozu. – Cholera – powiedziałam na głos, chwiejny m krokiem wchodząc do kuchni, która służy ła za inkubator. Siedząc tam w szy fonowej koszuli nocnej klejącej się do pach, pijąc szkocką, żeby się uspokoić, zastanawiałam się: jak do tego wszy stkiego doszło? Promienna ziemia, w której przed latami zakochałam się bez pamięci, w kinie w Hamburgu. Ah-meh-rih-ka. Z cały m jej dobrodziejstwem i całą jej zdradliwością. Na litość boską, wy graliśmy dwie wojny światowe. Wy słaliśmy człowieka na Księży c. A teraz ludziom odbijało z powodu mleczny ch shake’ów? Kiedy ten naród zdąży ł się zrobić tak ograniczony, wsobny

i strachliwy ? Co, u licha, się z nami stało? Wy piłam jednego drinka, potem następnego. Zmruży łam oczy i spojrzałam przez szklankę, obracając ją w dłoni jak kalejdoskop. Przez szkło prześwity wało światło kuchennej lampy. Dostrzegłam swoją najnowszą laskę, nabijaną kry ształami górskimi, opartą o kuchenny blat, jej odblaski zamazy wały się, odbijając światło. Moja laska. Zdałam sobie sprawę, że towarzy szy mi dłużej niż cokolwiek innego w cały m moim ży ciu. I co z tego, że zaczęłam ją traktować jak biżuterię? Przy najmniej nikt nie mógł mi zarzucić, że nie wy cisnęłam z mojego kalectwa tego, co najlepsze. Odepchnęłam szklankę i podniosłam się z trudem. Nie wiem, dlaczego wcześniej o ty m nie pomy ślałam. Pokuśty kałam do swojego gabinetu, chwy ciłam za słuchawkę zaby tkowego telefonu i wy kręciłam numer MKG. By ła trzecia nad ranem, więc odpowiedział mi automat. Potem zadzwoniłam do Isaaca do domu. – Wstawaj! Wstawaj! – ry knęłam do jego nowiutkiej automaty cznej sekretarki. – Wpadłam na tak genialny pomy sł, że zaraz zejdę na zawał – oznajmiłam, czkając. – Oddzwoń. O świcie zjawiłam się w biurze cała podekscy towana. Nie da się ukry ć, że większości z tego, co nabazgroliłam o trzeciej nad ranem, nie można by ło w ogóle odczy tać. Miałam jednak kry stalicznie przejrzy stą wizję tego, co należy zrobić – wizję zupełnie nowej kampanii reklamowej, dzięki której wy jdziemy z tarapatów. W ty m cholerny m biurze wszy scy zaczy nali pracę dopiero o dziesiątej, sama więc wzięłam się do roboty. Czułam wielką inspirację! Serce biło mi tak gwałtownie, że ty lko odrobina szkockiej mogła je przy wołać do porządku. Po ty m jak nalałam sobie szklaneczkę, zaczęłam kreślić plan w notatniku. Pomy sły rodziły mi się w głowie z taką prędkością, że palce nie zdążały ich zapisy wać. Ołówek co chwila wy padał mi z ręki. Cholerny artrety zm. Nagle pisanie stało się tak trudne jak dzierganie koronki. „Smak grzechu”, napisałam. Pod spodem naszkicowałam diabełka o psotny m spojrzeniu. Ukamienujcie mnie, ale arty stką to ja nie jestem. Jednak pomy sł sam w sobie by ł genialny. „Mae West”, zaświtało mi w głowie, gdy doczłapałam się do kredensu po dolewkę. Gdzie, u licha, podziała się temperówka? Mae West, czy nie powiedziała kiedy ś czegoś w rodzaju: „Gdy robię dobrze, czuję się bardzo, bardzo dobrze, ale gdy robię źle, czuję się niesamowicie”. To mogłoby by ć nasze nowe hasło. Czy ktoś zastrzegł prawnie te słowa? Jak sprawdzić, co dokładnie powiedziała? Postanowiłam, że zadzwonię do prawników. Ale sięgając po słuchawkę, niechcący przewróciłam kołonotatnik. Wszędzie rozsy pały się karteluszki. Mae West. Dlaczego jej nie wy korzy stać? Albo jeszcze lepiej – moi mili, jestem geniuszem! – dlaczego nie pokazać wszy stkich sły nny ch jawnogrzesznic i renegatów z historii? Lady Godiva. Galileusz. Oscar Wilde.

Rosa Parks. Elvis, gdy po raz pierwszy wy stąpił w telewizji, wzbudził przecież falę obrzy dzenia! Ludzie nazy wali go diabłem wcielony m! Oto kto może zastąpić dzieciaki z plakatów reklamowy ch Lodów Dunkle! Na pewno istniał jakiś sposób na podrasowanie portretów ty ch sły nny ch skandalistów i buntowników, żeby wy glądali, jakby jedli nasze lody. Sama Ewa z raju mogłaby wgry zać się w nasz rożek zamiast w jabłko. A markiz de Sade? – czemu nie, u licha? – z shakiem czekoladowy m! I ten, no, jak mu jest, ten skandy nawski reży ser męczy buła, ten, którego oskarżono o pornografię? I ach, ta porwana dziewczy na, Patty Hearst. Czy zgodziłaby się pozować do zdjęcia z Toffi Mopsem? Piosenkarz. Z pomarańczowy mi włosami. W kozakach… nigdy nie potrafiłam zapamiętać jego nazwiska. Sufraży stki, no oczy wiście! Evel Knievel… Miałam natłok pomy słów. Teraz, gdy jest ksero i sitodruk, graficy potrafią zdziałać cuda. Oczami wy obraźni już to wszy stko widziałam. Czarno-białe zdjęcia z lekkim barwny m retuszem przedstawiające jedy nie nasze lodowe rożki, desery lodowe i shake-upy. Mój Boże, już południe! Dlaczego nikt – nawet mój własny sy n – nie raczy ł odpowiedzieć na moje telefony ? Opadłam na krzesło obrotowe i po raz kolejny wy brałam numer Isaaca, choć z trudem udało mu się trafić we właściwe przy ciski. – Gdzie jesteś?! – wrzasnęłam. – Przy jdź do mnie naty chmiast. Twoja matka jest geniuszem, skarbie. Już wszy stko obmy śliłam. Całą nową kampanię. Zrekompensuję ci shake-upy i całą tę cholerną kampanię. Już zdąży łam zadzwonić do MKG. I do Archiwum Bettmanna. Masz pojęcie, jacy są wspaniali? Asy stent ma głos zupełnie jak Ernest Borgnine… – Mamo, posłuchaj. – Czasem, gdy mój sy n się jąkał, brzmiało to, jakby mówił jego ojciec. – Będziesz ze mnie taki dumny. Kompletują portfolio. Nasze najlepsze zdjęcia. Osobiście wszy stko załatwiłam. Och, kochanie. Poczekaj, aż zobaczy sz… – Mamo, przestań. – Nagle głos Isaaca zabrzmiał jak sędziowski młotek. – Po prostu przestań. Proszę. Usiądź. Zaczekaj na mnie. Chwilę później stanął zdy szany w drzwiach. Z rękami na biodrach, w kraciasty m krawacie i musztardowy m płaszczu, obrzucił spojrzeniem stos ry sunków, porozrzucane kartki i serwetki z notatkami, tacę po zjedzony m lunchu, pustą butelkę po glenlivet na barze, kosz na śmiecie, który z jakiegoś powodu się przewrócił i na dy wanie leżały teraz rozsy pane kulki z papieru. Muszę przy znać, że pomimo wspaniały ch anty ków moje biuro wy glądało, jakby przeszedł przez nie tajfun. To z powodu tej cholernej przeprowadzki do nowego, brzy dkiego budy nku. W starej siedzibie miałam ściany wy tapetowane różowy m jedwabiem. Jak w pałacu. – Mamo? Zakręciło mi się w głowie. Zachwiałam się i zrobiłam krok do ty łu. Okulary zsunęły mi się na czubek nosa. Isaac delikatnie wy jął mi szklankę z ręki.

– Mamo, przestań. – Zamknął moje dłonie w silny m uścisku, pomagając mi zachować równowagę. – Mamo, już po wszy stkim. Stało się. Od tej pory, gdy wchodziłam do biura, zapadała niezręczna cisza. Kurierzy, księgowi, sekretarki, który ch mijałam w kory tarzu, bąkali pod nosem „Dzień dobry, pani Dunkle”. Z dziwny m respektem. Chy ba zapadło im w pamięć to popołudnie, gdy laską pozrzucałam wszy stko z biurek. Ukamienujcie mnie, ale by łam okropnie zdenerwowana. W ogóle nie zachodziłam do południowej części biura, w której ulokował się mój sy n zdrajca. Nowi doradcy, który ch zatrudnił potajemnie, gdy Rita odwróciła moją uwagę wizy tami w ty ch wszy stkich salonach piękności. Nowi prawnicy. To, że za moimi plecami zwolnił Edgara i MKG. Ta jego rady kalna „restruktury zacja”. – To zamach stanu! – huknęłam. – To ja zbudowałam to imperium. Nie ty ! – Mamo, nadal jesteś prezesem. Nikt ci tego nie odbierze. Ale jak długo jeszcze dasz radę się ty m wszy stkim zajmować? Masz siedemdziesiąt cztery lata. To jakieś szaleństwo. Daje ci to się we znaki. I powiedzmy sobie wprost. Za dużo pijesz. – Starał się przy brać współczującą minę. – Czas przekazać pałeczkę. – Przekazać pałeczkę? Miałam mu przekazać swoją firmę! Moje dziedzictwo! Dlaczego nie pozwoli, żeby m mu je zapisała w spadku? Dlaczego odmawiał mi tej jednej jedy nej przy jemności wy nikającej z rodzicielstwa? Choć raz w ży ciu mogłaby m by ć czcigodną matroną o szczodry m sercu. Ale nawet tego mi poskąpił, ten mój Isaac. Przepchnął się i sam wziął to, co chciałam mu dać. – Wiesz, jak ciężko pracowałam, żeby to wszy stko dla ciebie zachować i ochronić?! – wy krzy czałam. – A ty mi to tak zwy czajnie kradniesz? – Mamo, proszę. Niczego nie ukradłem. Wiesz przecież, że tata nic nigdy nie zapisał. Nie by ło żadnej oficjalnej umowy. A układ, w który m działaliśmy ? Chy ba i ty zauważy łaś, że się nie sprawdza. Te shake-upy to by ła kompletna porażka. – Bo nigdy mnie nie słuchasz! Ignorujesz mnie, okradasz, a potem pozby wasz się mnie jak śmiecia! Wstał. – Nikt się ciebie nie pozby wa – powiedział zmęczony m głosem. – Cały czas jesteś amery kańską Królową Lodów. A teraz, gdy wy cofałaś z ry nku te shake-upy, ty lko ty możesz z powrotem przekonać Amery kę do Dunkle. – Zdoby ł się na cień wy muszonego uśmiechu. – Bo kto potrafiłby ci odmówić? Widzowie zobaczy li mnie, Lillian Dunkle, w okropnej „firmowej” podomce. Zbliży łam do ust shake’a, wzięłam ły k, wy krzy wiłam się i wy rzuciłam resztę. Cętka – jakiś aktorzy na, którego

reży ser obsadził w tej roli – wy rósł przy moim boku z dwoma klasy czny mi lodowy mi rożkami Dunkle. Waniliowy i czekoladowy świderek. Bez słów podał mi jednego i zaczęliśmy jeść. Powoli na naszy ch twarzach pojawiał się uśmiech. Dopiero wtedy spojrzałam do kamery wprost i powiedziałam: „Mniam. Dużo lepsze, prawda?”. Uległam. „Ostatnio firma Dunkle spróbowała czegoś innego. (Wzruszy łam ramionami). Ukamienujcie mnie, nie sprawdziło się. Ale jestem matką. Więc wiem to z doświadczenia. Każdemu czasem zdarza się popełnić błąd. Ale ży cie – i lody – na ty m się nie kończą, kochani. Więc proszę was, wróćcie do Dunkle. Nasze sły nne lody z automatu smakują tak samo wy bornie jak przez ostatnie czterdzieści pięć lat. Z radością znów was ujrzy my w naszy ch progach, a na powitanie zaproponujemy legendarny deser lodowy, w trwającej cały miesiąc ofercie dwa w cenie jednego. (Jeszcze raz ugry złam rożek). Bo przebaczenie, kochani… (uśmiechnęłam się) … zawsze powinno smakować słodko”. Och, ależ cierpiałam z powodu tego strasznego publicznego upokorzenia! Każde słowo stawało mi w gardle kołkiem. I by łam pewna, że gdzieś, w Brookly nie i Mineoli, bracia Dinello wznoszą ze swoimi kumplami toasty spumante. Szczerząc się w uśmiechu. Rzucając kulkami z folii aluminiowej w telewizor i pory kując szy derczo. Odmówiłaby m wy stąpienia w tej reklamie, gdy by nie to, że rok wcześniej zgodziłam się na nią i podpisałam umowę – umowę, którą Isaac sformułowałby „z zachowaniem należy tej staranności, żeby chronić i zabezpieczać” moją pozy cję „rzeczniczki i prezes firmy ”. Przebaczenie? A dlaczego, u licha, miałaby m dopraszać się przebaczenia? Bardzo by m się chciała tego dowiedzieć. „Marnotrawcy ”, oto jak wielebny Elkson nazwał nas w mediach. – Lillian – rzekł, gdy osobiście do mnie zadzwonił. – Nie potrafię powiedzieć, jak raduje się me serce i jak wielką przy jemność sprawia to naszemu Panu, że ujrzałaś błędy w swy m postępowaniu. „By łem ślepy, ale przejrzałem na oczy ”, co nie? Cóż mogę powiedzieć, Lillian, poza ty m, że twoje przeprosiny w krajowej telewizji by ły dla amery kańskich dzieci bezcenną lekcją pokory i skruchy, tego, jak można odwrócić się od grzechu ku światłu bożej miłości. Czuj się zaproszona na niedzielne nabożeństwa w naszy m kościele w Colorado Springs. Będziesz naszy m specjalny m, honorowy m gościem… Rzuciłam słuchawką. W niedziele prowadziłam własny program telewizy jny, dziękuję za uwagę. I dobrze o ty m wiedział. Co za tupet! Ale protestujący zwinęli swoje sztandary, złoży li krzesełka tury sty czne i spakowali chłodziarki piknikowe Sty rofoam oraz piłki plażowe z napisem „Jezus Cię kocha” do bagażników swoich fordów fiesta. Owszem, plotki ucichły, klienci zaczęli wracać. Wprowadzono nawet „Rożek dla najmłodszy ch” z posy pką, co zwiększy ło sprzedaż w pierwszy m kwartale. Ale ty lko nieznacznie.

I wcale się nie dziwiłam. Skrucha i potulność nigdy się nie sprawdzają w interesach. Nikt nie lubi słabości. „Przepraszam” nigdy nie będzie dobry m hasłem reklamowy m. Z tego, co mówił mi Jason, Isaac próbował stworzy ć lody Deluxe Premium Dunkle, żeby bezpośrednio konkurować z Umlautami. Miały by ć oczy wiście robione bez uży cia maszy ny opatentowanej przez Berta, w „ekskluzy wny ch” mały ch porcjach, o smakach takich jak Czekoladowe Trufle, Wanilia z Madagaskaru, Śmietankowa Jawa – cokolwiek to by ło. Szesnastoprocentowa zawartość tłuszczu. Prawie zero podbicia. No cóż, powodzenia. Ale ja wiedziałam swoje: Isaac wy rządził firmie niepowetowaną szkodę.

Rozdział 17

M

ój kardiolog orzekł, że potrzeba mi świeżego powietrza i zieleni. Zawsze tak mówią, gdy nie

wiedzą, co powiedzieć. – Jak na swój wiek jest pani w doskonałej formie – stwierdził, zerkając ukradkiem na moją nogę. – Szczerze mówiąc, nie widzę żadny ch uszczerbków na zdrowiu. – To dlaczego serce tak mi łomocze? Dlaczego z by le powodu mam zady szkę i cała drżę? – Potrzebuje pani odpoczy nku – odparł, wsuwając długopis z powrotem do kieszeni. – Potrzebuję odpoczy nku? Co to za gówniana rada? To chy ba oczy wiste, że gdy by m mogła odpocząć, dawno by m to zrobiła. A poza ty m prawie wcale nie pracowałam! Znosiłam ty lko knowania Isaaca w biurze: odwiedzałam siedzibę firmy jak matrona. Isaac szarmancko podsuwał mi krzesło u szczy tu stołu konferency jnego w kształcie szpatułki. – Proszę pani, czy napije się pani herbaty ? – py tała jego sekretarka, krążąc dokoła stołu z puszką ciasteczek maślany ch, której nikomu nie chciało się otworzy ć. Celem ty ch ceregieli by ło wzbudzenie we mnie poczucia, że jestem „doceniana”. Wszy scy – księgowi, dział marketingu i tak dalej – zwracali się do mnie przesadnie głośno, współczujący m tonem, jakby m by ła jakimś głuchy m zidiociały m dzieckiem. Ilekroć odchrząkiwałam, by coś powiedzieć – by zakwestionować pewne wy datki czy decy zje marketingowe – w pokoju zapadała martwa cisza, a spojrzenia wszy stkich odbijały się od siebie niczy m kule bilardowe. „Oczy wiście, proszę pani – mówili, kiwając głowami i uśmiechając się pobłażliwie – oczy wiście, weźmiemy to pod uwagę”. Nie wiem, do cholery, kogo chcieli nabrać. Och, organizowano spotkania fundacji i lunche chary taty wne, żeby m miała się czy m zająć. Gale muzealne, na który ch wszy scy goście pozostawiali nietknięte sałatki i sączy li sikowate chardonnay, podczas gdy rozstawieni po bokach ochroniarze dy skretnie wszy stko obserwowali, a burmistrz Koch latał od stolika do stolika jak jakiś giez. Gdy ty lko mogłam, przy nosiłam ze sobą w torebce Petunię i podczas przemówień karmiłam ją kawałeczkami bułki z ziarenkami. („Och, świetny pomy sł – rzucił kiedy ś Brooke Astor, siedzący po drugiej stronie stołu. – Następny m razem wezmę swoją papużkę”). Poza dziwny mi i składany mi z obowiązku wizy tami mojego wnuka wy glądałam z niecierpliwością ty lko Lodowego Poranka w Gabinecie Śmiechu pani Dunkle. Mój program by ł na antenie już od dwudziestu trzech lat, choć jesienią roku 1982 okrojono go do dwóch godzin

zamiast trzech. Ten mamzer wielebny Elkson zajął swoim Klubem gospel większość porannego czasu antenowego krajowy ch stacji. Gabinet Śmiechu emitowało ty lko siedem lokalny ch stacji telewizy jny ch poza Nowy m Jorkiem. Poinformowano mnie, że w 1983 roku w ogóle zrezy gnują z emisji na ży wo i będą nas nagry wać na kasety, jak większość inny ch programów. „Nikt już nie będzie musiał w niedzielę zry wać się blady m świtem”, z entuzjazmem stwierdził mój producent. Wiedziałam jednak, że chodzi o pieniądze. Uwielbiam telewizję na ży wo, moi mili, i dlatego tak długo przy niej obstawałam. Program na ży wo uwalnia nas od tremy. Trzeba reagować spontanicznie i o to chodzi. Jak w ży ciu! Dopóki nie przeszliśmy na taśmy, regularnie stawiałam się w studiu w niedzielę o szóstej rano, uczesana i umalowana tak, jak lubię, z uprasowaną garderobą (aby by ć bardziej na czasie, nosiłam teraz kolorowy damski garnitur od Billa Blassa), z lakierem do włosów, lekami na artrety zm i buteleczką po geritolu napełnioną wódką. Choć nigdy za nią nie przepadałam, wódka ma tę zaletę, że pozbawiona jest zapachu. A ja, kochani, pod każdy m względem jestem profesjonalistką. Ale pewnej niedzieli, zanim wpuszczono do studia dzieci, Elliot Paulson, mój producent, wezwał mnie na górę do swojego biura. By ło to niety powe i wiedziałam, że nie wróży nic dobrego. Wzięłam kilka pośpieszny ch ły ków z flaszeczki po geritolu, wrzuciłam na języ k dwie pasty lki binaca gold i poprawiłam mary narkę. Kazałam Elliotowi czekać na siebie dodatkowe dziesięć minut. Ludzie nigdy nie powinni zapominać, że mają do czy nienia z gwiazdą. – Lillian – zaczął z przesadną wspaniałomy ślnością. Jego biuro przy pominało bunkier. Wszy stkie meble pozapadane, przy walone folderami, scenariuszami i gazetami. Ten chaos obejmował nawet wielką tablicę wiszącą na ścianie. Elliot miał pięćdziesiąt siedem lat, ten mój producent, a zbierał okolicznościowe szklanki i szklane kule, a na biurku poustawiał figurki z Gwiezdnych wojen, na który ch punkcie mali chłopcy dostają teraz bzika. Kto potrafiłby w takich warunkach pracować? Nalano już dla mnie wody do sty ropianowego kubeczka i przy wieziono z sąsiedniego pokoju duże, tapicerowane krzesło obrotowe. By ło to zły znak. Szkoda, że nie wzięłam jakiejś książki do torebki. Elliot uśmiechnął się nerwowo. Jego asy stent, zniewieściały chłopaczy na w cieniutkim saty nowy m krawacie, stał w pogotowiu, z folderem w rękach. – Napijesz się może czegoś innego niż wody, Lillian? Kawy ? – Proszę, oszczędź mi ty ch uprzejmości. – Zdecy dowany m ruchem odsunęłam kubek z wodą. Wódka nie zaczęła jeszcze działać. – W czy m problem, Elliot? – Problem? – Wziął do rąk miniaturowy model statku kosmicznego i zaczął w roztargnieniu obracać go w dłoniach. Przy pomniałam sobie, że Jason też taki miał. Ten jego kolega, Bodhisattva Rosenblatt, urządził sobie bar micwę w sty lu Gwiezdnych wojen.

– Pomy ślałem, że skoro zbliżają się wakacje, możemy chwilę porozmawiać o kosmety czny ch zmianach. O przejściu na taśmy. Sięgnęłam po wodę i upiłam potężny ły k. Zachły snęłam się i musiałam się ratować uderzeniem w tchawicę. – Dobrze – odparłam z niechęcią w głosie. Nie ulega wątpliwości, że to właśnie ja ze wszy stkich osób zainteresowany ch najlepiej zdawałam sobie sprawę z potrzeby zmiany. – Sama mam kilka pomy słów, wiesz? – I by ła to prawda, moi mili. – Teraz, skoro mam więcej wolnego czasu, chciałaby m na przy kład zmienić nazwę z Gabinet Śmiechu na Klub Zabaw. Wy daje mi się, że brzmi o niebo nowocześniej. Elliot przy gry zł wargę. – Nieźle – skwitował ze spokojem. Nabazgrał coś w notatniku, który wy ciągnął spod stosu leżącego na biurku. – A skoro mowa o nowoczesności, Lillian. – Westchnął. – Tak sobie my ślimy … A raczej wy szło to od ty ch na górze, by najmniej nie by ł to mój pomy sł, absolutnie nie, podjęto więc decy zję, że Gabinetowi Śmiechu przy dałby się powiew świeżości. Wbiłam w niego wzrok. Poczułam, jakby coś we mnie pękło. Trwało to ty lko sekundę. Chy ba się tego spodziewałam. – Ach, wy dranie – powiedziałam. – Tak się składa, że podpisałam z wami umowę. – Oczy wiście, że tak. Oczy wiście, że masz umowę, Lillian. I rozumiemy to. Nadal jesteś Królową Lodów. Nikt nie jest w stanie cię zastąpić. – Elliot podniósł ręce w górę, jakby chciał zatrzy mać ruch uliczny. – Dlatego właśnie szy chy ży czą sobie, aby ś miała nowego współprowadzącego. Lodową Księżniczkę. Kogoś młodego. Profesjonalną aktorkę. Wy luzowaną, na czasie, kogoś, z kim dzieci będą mogły nawiązać bliższy kontakt. Dzięki temu, gdy odejdziesz na emery turę, będą ją już znały i kochały. Nie stracimy udziału w ry nku. – Kto, do cholery, mówi o odejściu na emery turę? – Lillian, daj spokój. Ile masz lat? Siedemdziesiąt cztery ? Pięć? Jak długo jeszcze dasz radę to robić? – I my ślisz, że jakiejś nastoletniej cipci pójdzie lepiej? – Z impetem stuknęłam laską w podłogę. – To ja popy cham ten cały kram do przodu. – Oczy wiście, że ty, Lillian. Rany, chciałby m mieć choć połowę twojej energii. Ale prawda jest taka, że w tej branży … – Elliot bezradnie wskazał na siebie. – Jejku, sam jestem dinozaurem. Zwłaszcza teraz, gdy jest ta nowa MTV. I kablówka. Dziewięciolatki nie chcą już oglądać starszej pani odstawiającej jakieś sztuczki w niedzielne poranki. Przeprowadziliśmy ankietę. – Wy grzebał raport z lawiny papierów na biurku i podsunął mi go. – Sama zobacz. Przechy liłam głowę na bok. – Nadal mamy dziewięćdziesiąt osiem franczy z w kraju! Zy ski, jakie przy nosimy NBC, od

ty siąc dziewięćset pięćdziesiątego czwartego roku… Elliot ze zrozumieniem pokiwał głową. – Dlatego właśnie będziesz sama mogła wy brać swoją następczy nię. Przekazać swoje dziedzictwo, komu zechcesz. Posłuchaj, ogłosiliśmy castingi. Jest trochę naprawdę by stry ch dziewczy n, co potrafią się zachować przed kamerą. Jego asy stent pochy lił się nade mną pły nnie, prezentując plik zdjęć portretowy ch. – Mamy Heather. I Samantę. Aimee… Wy trąciłam mu fotosy z rąk. Tuzin bły szczący ch zdjęć rozsy pał się na dy wanie; wszy stkie przedstawiały piękne nastolatki z długimi, bły szczący mi włosami i promienny mi uśmiechami, wpatrzone pełny m nadziei wzrokiem w jakiś bliżej nieokreślony punkt w przy szłości. I dam głowę: żadna z nich nie by ła kulawa. Po powrocie do garderoby nalałam sobie szklaneczkę wódki, potem drugą. Cały mój sy stem nerwowy by ł wy trącony z równowagi. Za pół godziny mieliśmy wejść na antenę. Elliot nie by ł głupkiem. By ł słaby m, niedojrzały m człowiekiem. I jako taki doskonale umiał robić uniki. Z tego, co wiem, od miesięcy nosił się z takim pomy słem, ociągał się, oglądając na ekranie piękne młode dziewczęta, ocierając usta chusteczką, gdy taneczny m krokiem wchodziły i opuszczały studio, pachnące talkiem dla dzieci i truskawkowy m bły szczy kiem do ust. Bawił się swoimi ludzikami z Gwiezdnych wojen, obracał swoje idioty czne szklane kule, rozpy lając tuman płatków śniegu nad miniaturowy m Key West czy inny m Las Vegas z plastiku, cały czas sądząc, że nie nadszedł jeszcze właściwy moment, by mnie poinformować. Znałam go na ty le, aby wiedzieć, że „właściwy moment” będzie oznaczać ni mniej, ni więcej, ty lko trzy dzieści minut przed moim wejściem na ekran, gdy nie będę mogła rozpętać afery. Mimo że traktował mnie jak dziecko, liczy ł na mój profesjonalizm. Jego ciapowatość by ła porażająca. Idioci, wszędzie idioci! Miałam tego cholernie dosy ć! Wy piłam kolejny haust wódki. Och, gdy by Bert by ł ze mną! Nagle zatęskniłam za nim z taką mocą, że poczułam fizy czny ból. Mama. Tatko. Flora. Róża. Bella. Pan i pani Dinello. Orson May tree. Pani Preminger. Edgar. Harvey Ballantine, który odszedł tak nagle, ledwie się pożegnał, i od tego czasu nie przy słał mi nawet kartki bożonarodzeniowej. I Bert. Mój Bert. Wy obrażałam sobie, jak leży obok mnie, przy ciśnięty piersią do moich pleców, z prawą ręką na moim podbrzuszu, z drapiącą brodą opartą o moją szy ję, jak patrzy na książkę, którą mu czy tam na głos, jak podąża wzrokiem za słowami, który ch nie potrafi rozszy frować; my dwoje oddy chający w jedny m ry tmie na wąskim łóżku przy Thompson Street, pod posy kującą lampą elektry czną, na kuchence obok nakrapiany niebieski czajnik z emalii, w który m py rkocze herbata – tacy młodzi, tacy wszy stkim zadziwieni. Gdzieś z mojego wnętrza doby ł się dziwny dźwięk. Moje serce, czułam, jakby by ło gąbką, którą Bert wy ży ma do suchości, wy ciskając z niej krew do ostatniej kropli. Chwy ciłam się za

podbrzusze. Petunia zerwała się ze swojej małej saty nowej poduszki w rogu pokoju i wskoczy ła mi na kolana. Przy ciągając ją do siebie, nie rozpoznałam własny ch rąk, tak by ły pobrużdżone. Moja skóra przy pominała teraz spły wające po kościach roztopione lody z posy pką czekoladową. Gdy ty lko palce przestały drżeć, wy piłam kolejną szklaneczkę wódki. Asy stentka producenta zapukała do drzwi: – Pięć minut! – zawołała. Przed wejściem na plan garderobiana włoży ła mi na ramiona sztuczne futro i przewiązała je zby t duży m łańcuchem. Poprawiła mi plastikową koronę z lodowy m deserem na czubku. W studiu grała już ogłuszająco głośna melodia, która wkrótce także miała „odejść na emery turę” wraz ze swoim radosny mi fanfarami. Pan Cętka rozpoczy nał program, śpiewając: Chłopcy i dziewczęta Przybywajcie do Gabinetu Śmiechu Czeka was zabawy moc Biegnijcie szybko po loda Hej, zaczyna się przygoda Tego nowego Cętkę zatrudniło NBC – oczy wiście bez porozumienia ze mną. Ot, kolejna zniewaga. Niby „profesjonalny klaun”. Jakiś aktorzy na o imieniu Jared. Buddy sta. Więc możecie to sobie wy obrazić. Śpiewając, tańczy ł na skraju sceny jakieś pogo, machał do dzieci z groteskowy m entuzjazmem, zamaszy ście tnąc rękoma powietrze, jakby chciał ściągnąć na ziemię helikopter. – Chłopcy i dziewczy nki! – Cała publiczność machała mu do ry tmu. – Lubicie lody ? Chcecie się dziś rano z nami bawić i wy grać nagrody ? – Tak! – chórem odpowiadały dzieci. – A więc machajcie razem ze mną! I ty le. Machajcie, wy rozpuszczone małe sukinkoty, powiedziałam w my ślach, kuśty kając w kierunku kurty ny. Tak pewnie wy glądała pierwsza musztra w Hitlerjugend. „Proszę, poczęstujcie się. A teraz maszerować!”. Spójrzcie ty lko na nich: malutkie marionetki ubrane w miniaturowe lewisy. Kraciaste koszule. Sztruksowe sukieneczki. Z lakierowany mi koralikami zwisający mi dumnie ze smukły ch szy j, wszy stkie wy strojone przez rozgorączkowane matki, klękające przed nimi w ostatniej chwili i popluwające na chusteczki, by wy trzeć ślady galaretki owocowej z policzków swy ch pociech. Ci mali aktorzy i aktoreczki z dobrze sy tuowany ch rodzin, którzy nigdy nie musieli przerzucać stosu węgla, dziergać koronek w źle oświetlonej fabry ce, wdy chać unoszący ch się w powietrzu prątków gruźlicy ani my ć się w lodowatej wodzie w cy nowej balii na środku kuchni obleganej przez szczury. Te „pociechy ” z plastikowy mi piórnikami i tornistrami w kolorach kredek, ży wione przetworzony m jedzeniem z supermarketów,

specjalnie dla nich uformowany m w kształt literek i lubiany ch zwierzątek. Ty lko tego ranka dostały od rodziców więcej pełnej uwielbienia miłości i uwagi niż ja przez całe swoje zasrane siedemdziesięcioczteroletnie ży cie. W końcu melodia otwierająca ustąpiła miejsca werblowi. Zgasły wszy stkie reflektory, bo Gabinet Śmiechu oświetlany by ł z góry, różowy mi, biały mi i złoty mi żarówkami, migoczący mi jak oszalałe. Na saty nową kurty nę padł snop światła z reflektora i odezwał się Don Pardo, tak jak robił to przez ostatnie dwadzieścia trzy lata: „Witajcie, chłopcy i dziewczy nki! Witajcie w Lodowym Poranku z Gabinetem Śmiechu pani Dunkle, nadawany m na ży wo ze studia NBC w Nowy m Jorku. Przy witajcie naszą prowadzącą, panią Lillian Dunkle, amery kańską Królową Lodów!”. Podczas gdy nad głowami opętańczo migotał znak „Brawa”, dzieci szalały z radości, wrzeszczały, podskakiwały, wy machiwały rękoma, pory kiwały z wy czekiwania i fanaty cznego uwielbienia i przez tę jedną chwilę by łam jak Benny Goodman i Frank Sinatra, moi mili. By łam Elvisem i Beatlesami w jedny m. „I co ty na to, Elliot, złamasie jeden? – rzuciłam w my ślach. – Nie wciskaj mi kitu, że dzieci są już mną znudzone”. Po czy m nagle światło gasło, a muzy ka się ury wała. Teraz, gdy skrócono nam czas antenowy, mieliśmy ty lko czterdzieści pięć sekund na rozpoczęcie programu. Asy stentka producenta, stojąca obok kamerzy sty, palcem wskazujący m dała nam sy gnał. „Teraz. Start! Zaczy nacie!”. – Witajcie, dzieci! Kto ma ochotę na loda? – krzy knęłam. – My ! – Dzień dobry, pani Lillian – powiedział Cętka głupkowaty m głosem, który ani trochę nie by ł zabawny. – Witaj, Cętko. Chłopcy i dziewczy nki! Jesteście gotowi na zabawę? – Tak! – ry knęły chórem. – No pewnie, że jesteście – rzuciłam. – W końcu nie musicie jutro wstawać do fabry ki, prawda? Jesteśmy przeciw wy korzy sty waniu dzieci do pracy. Dziewczy na od telepromptera wzdry gnęła się. Litości. Jeden cholerny wtręt spoza scenariusza na dwadzieścia trzy lata. Uśmiechnęłam się promiennie, a dzieci wraz ze mną. Moje sługusy. Moje małe, nic nierozumiejące durnotki. Biły brawo nawet bez podpowiedzi. – To wspaniale, że do mnie przy szliście – podjęłam, wracając do scenariusza. Światła w studiu przy pominały te paskudne lampy przemy słowe, które wieszają teraz nad knajpiany mi bufetami. Powietrze śmierdziało pły nem do podłogi. Miałam zawroty głowy. – Przy gotowaliśmy dla was z Cętką mnóstwo atrakcji. Cętko, opowiedz dzieciom. Zacierając ręce z nienaturalnej uciechy, Cętka obwieścił: – „Tańce Połamańce” (Juhu!) Kreskówki (Juhu!). A na koniec wielki konkurs: zawody w jedzeniu deserów lodowy ch (Juhu, juhu!). Nie by ło już jednak specjalnego gościa ze świata

muzy ki. Wobec spadającej oglądalności i rosnącej popularności tej nowej MTV, coraz mniej muzy ków miało ochotę wstawać o piątej rano w niedzielę, żeby zaśpiewać na ży wo dla setki bachorów z podstawówki. Skończy ła się kolejna rzecz, którą uwielbiałam. W przerwie na reklamę pomaszerowałam za kulisy. – Lillian! – zawołała asy stentka. Poszperałam w torebce, otworzy łam buteleczkę po geritolu, upiłam ły k i poklepałam się po piersi. – Muszę zaży ć witaminy. Wróciłam w samą porę, aby makijaży stka zdąży ła potraktować moją twarz dodatkową warstwą pudru. – Lillian, wszy stko w porządku? Co się dzieje? – spy tała asy stentka, robiąc krok w moją stronę nad kłębowiskiem kabli. Reży ser zaczął odliczać: – Pięć, cztery … Poczułam falę gorąca. Światła. Alkohol. Czułam się, jakby m by ła zrobiona z topiącego się lodu. Nagle miękka, truskawkoworóżowa rękawiczka chwy ciła mnie za przedramię. Ktoś coś do mnie mówił. Pan Cętka. – Powiedziałem do nich: „Chcecie, żeby m przeczy tał pierwszy list, który dostałem od naszy ch dzieci?” – powtórzy ł. Rozejrzawszy się, zdałam sobie sprawę, że jesteśmy już na antenie i zapowiadamy pierwszą część naszego programu. „Drogi Panie Cętko” cieszy ło się niesłabnącą popularnością. Dzieci przede wszy stkim potrzebują pouczania. Autory tetu. Zasad. A zauważy łam, moi drodzy, że tego wszy stkiego zaczy na brakować. Rodzice są dziś zby t zajęci „odkry waniem swojego prawdziwego » ja« ”. Rozwodzeniem się. Uprawianiem joggingu. A problemy, o który ch pisały do nas dzieci, stały się niezwy kle złożone. Podczas gdy kiedy ś ich listy doty czy ły zakazu wstępu dla dziewczy nek do domków na drzewach, teraz amery kańska dziatwa zapy ty wała Pana Cętkę, co zrobić, gdy ktoś ich namawia do spróbowania narkoty ków. Drobnej kradzieży. Palenia. Jak sobie poradzić z przeprowadzką do nowego miasta? U którego z rodziców toczący ch walkę o opiekę powinni zamieszkać? A czasem nawet, czy rozpocząć ży cie seksualne. W kilku przy padkach producenci musieli powiadomić opiekę społeczną. Jednak dzisiejszy moralny dy lemat, który jako pierwszy odczy tałam dzieciom na głos, by ł mniejszego kalibru: Drogi Panie Cętko! W zeszłym tygodniu ukradłem swojemu najlepszemu przyjacielowi kostkę Rubika. Co

powinienem zrobić? Wiem, że źle postąpiłem. Jeffrey z New Jersey Podejrzewam, że ten akurat list został spreparowany przez nasz zespół. Kostka Rubika by ła teraz jedny m z naszy ch sponsorów. Tak czy inaczej, list ten stawiał dzieci przed ty powy m ety czny m dy lematem. Cętka od razu zwrócił się do widowni: – Dzieci, co waszy m zdaniem można poradzić Jeffrey owi? Usiadłam na stołku za kulisami i rozmasowy wałam sobie nogę. Znowu zaczęła mnie boleć. Dy skretnie popijając z flaszeczki po geritolu, czekałam na swoją kolej. Drugi list miał większy ciężar gatunkowy : Drogi Cętko! Każdego dnia, gdy jadę szkolnym autobusem, jedna dziewczynka mówi wszystkim innym, żeby obok mnie nie siadali, bo „mam wadę”. Przykleja mi do włosów gumę do żucia. Nazywa mnie okularnicą i zadziera mi spódniczkę. Mówi, że jeśli komuś wygadam, ona i jej koleżanki mnie „dopadną”. Boję się przychodzić do szkoły. Co mam zrobić? Lila z Connecticut – Hm. – Cętka kary katuralnie zmarszczy ł czoło i usiadł na skraju sceny, chowając brodę w dłoniach. – To poważny problem, prawda, chłopcy i dziewczy nki? Jak my ślicie, co możemy doradzić Lili? Podniosło się kilka rąk. – Może powinna powiedzieć nauczy cielowi – zasugerowała jakaś mała dziewczy nka. – Powinna nosić szkła kontaktowe, żeby dzieci jej więcej nie dokuczały z powodu okularów – powiedział chłopiec. – Moim zdaniem od razu powinna odpowiedzieć tamtej dziewczy nie przezwiskami – stwierdził inny. A niech mnie, to najlepszy pomy sł, jaki usły szałam przez cały cholerny poranek. Ale Cętka spojrzał z powątpiewaniem. – Hm, ale to nie jest grzeczne zachowanie, prawda? – powiedział. – A reagowanie nieuprzejmością na nieuprzejmość niczego nie naprawi. Omiótł publiczność spojrzeniem i spuścił z tonu: – Wiecie, dzieci, czasami ludzie dokuczają inny m ty lko dlatego, że głęboko w środku czują się bardzo źle. Może Lila powinna spróbować porozmawiać z tą dziewczy nką na osobności i spy tać, dlaczego ta sprawia jej taką przy krość. Co my ślicie? Dzieci się zamy śliły. Wy czuwając, że takiej właśnie reakcji oczekuje Pan Cętka, zaczęły potakująco kiwać głowami. – Zgadzacie się, że to najlepsze rozwiązanie? – Najprawdopodobniej zapalił się znak z napisem

„Brawa”, bo dzieci nagle zaczęły mocno klaskać w dłonie. – A więc dobrze. – Cętka nagle skoczy ł na równe nogi. – Kto chciałby pokazać Lili, jak porozmawiać z tą dziewczy nką? Nogi miałam już jak z gumy, kochani. Gdy Cętka wy brał z widowni dziewczy nkę o imieniu Tara, aby odegrała rolę Lili, pociągnęłam ły k ze swojej butelczy ny. Dziewczy nka by ła niesamowitą chudziną, o mały ch drżący ch usteczkach i czarny ch sarnich oczach, które zdawały się zajmować połowę jej twarzy. – O proszę – powiedział Cętka, chwy tając ją za nadgarstek i prowadząc na środek sceny, gdzie ustawił ją naprzeciw Kaitly n, starszej i większej dziewczy nki w kucy kach, którą wy brał do roli dręczy cielki. – Potrafisz by ć niemiła? – zwrócił się do Kaitly n. Wzruszy ła ramionami. – Po prostu nazwij ją okularnicą – poinstruował. – Ej, okularnica! – powtórzy ła Kaitly n. – Dobrze, dobrze. – Cętka przy kucnął przed obiema dziewczy nkami. – A teraz… – Okularnica – dorzuciła Kaitly n, najwy raźniej wczuwając się w rolę. Spojrzała na Cętkę, oczekując pochwały. – Okej – rzucił Cętka. – Dobrze. A teraz, Taro, co powinnaś powiedzieć jako Lila do koleżanki, która sprawiła ci przy krość? Tara żałośnie wzruszy ła ramionami, chowając jedną nogę za drugą. Miała na sobie pomarańczowo-brązową sukienkę z pomarańczową kokardą przy szy i, a na nogach miniaturowe czarne tenisówki. Zerknęła w kierunku widowni. Wy glądało na to, że zastanawia się, czy nie czmy chnąć z powrotem na swoje miejsce. Miałam wrażenie, że stołek pode mną faluje. Zwiesiłam głowę i strzy knęło mi w szy i. – Masz cztery oczy i jesteś głupia! – prowokowała Kaitly n. – Przestań! – zawołała Tara, wy konując piruet, żeby spojrzeć Kaitly n w twarz. Nagle zaczęła wy glądać, jakby naprawdę miała się rozpłakać. – Już dobrze, dobrze, Taro. Pamiętaj, że to ty lko zabawa – pośpiesznie rzucił Cętka, pocieszająco ściskając ją za ramię. – Chcemy pokazać pewnej małej dziewczy nce przed telewizorem, jak może porozmawiać ze swoją koleżanką. Dlaczego nie spy tasz, czemu ci dokucza? Tara spojrzała niepewnie na niego, potem na Kaitly n. – Dlaczego mi dokuczasz? – spy tała cicho. Kaitly n oparła dłonie na biodrach. – Bo masz cztery oczy i jesteś brzy dka. – Dziewucha najwy raźniej by ła naturalna. Nic dziwnego. Buczenie świateł żelowy ch na górze nie ustawało ani na chwilę. – Taro, może chciałaby ś jej powiedzieć, jak wielką przy krość sprawiają ci takie słowa. I spy taj ją, dlaczego musi się tak zachowy wać…

– Na litość boską! – wrzasnęłam. Serce waliło mi jak opętane, jego łomot odbijał się echem jak sy nkopowany ry tm. By łam w swoim ciele i jednocześnie na zewnątrz. Poczułam, że podnoszę się z miejsca i najszy bciej, jak potrafię, kuśty kam przez scenę, powłócząc nogą. – Co to za bzdury ? My ślisz, że tak się załatwia sprawę z kimś, kto się nad tobą znęca, szmendry ku jeden? – warknęłam do Cętki. – Skąd ty się urwałeś? Rozległ się chichot dzieci. Może rzucano wy straszone spojrzenia dokoła – nie ulega wątpliwości, że producent i wszy scy w reży serce postawieni zostali w stan alarmu. „Co jest, do cholery ?” – usły szałam czy jś szept. Odrzucając na bok laskę w miętowe paski, z wielkim wy siłkiem przy klękłam przy małej Tarze i przepędziłam Kaitly n. – O, pani Lillian, jak miło – powiedział Cętka nienaturalnie radosny m tonem, wstając skołowany i patrząc ponad głowami dzieci w kierunku reży sera. – Widzę, że chciałaby pani włączy ć się do naszej dy skusji? – Chcesz wiedzieć, co trzeba zrobić, jak ktoś ci dokucza? – zwróciłam się do Tary. – Trzeba zrobić tak. – Aby zademonstrować, przy brałam odpowiednią postawę, dla równowagi podpierając się kolanem. Zacisnęłam jej malutkie dłonie w piąstki. – Trzy maj tu rękę. Nie, nie w bok. Blisko piersi, żeby ś mogła się bronić. A drugą bardziej z przodu, na wy sokości brody. Dalej. O tak. Widzisz? – Podniosłam jej drobniutkie, gumowate ręce i ułoży łam je jak należy. – A teraz weź zamach, nie z łokcia, tak, by uderzy ć z całą siłą z ramienia, rozumiesz? Nagle włączono muzy kę, próbując w ten sposób, jak sądzę, zakończy ć tę część programu. Jednak równie niespodziewanie muzy ka ucichła. Przesunęłam się na kolanach, żeby spojrzeć w twarz Tarze, zasty głej w zalecanej przeze mnie postawie. Przed oczami, jak podczas migreny, zaczęły mi drgać i pulsować wszy stkie jaskrawe kolory, na które spray em w komiksowy m sty lu pomalowano nasz nowy plan – błękit kobaltowy, żółtko, pomarańcza. Scena wirowała wokół mnie jak zabawkowy wiatraczek. Co, u licha, tu robię, w tej idioty cznej pelery nie z plastikową koroną wrzy nającą mi się w skronie? Konstrukcje oświetleniowe i wał widowni tworzy ły skomplikowaną klatkę. Kamery by ły we mnie wy celowane niczy m karabiny z wieży strażniczej. Spójrzcie na mnie i na tę drżącą dziewczy nkę obok, we dwie udawały śmy przed widzami cy rkowe małpki. Pielęgniarki w ambulatorium Beth Israel, lata temu, ich złośliwe spekulacje na temat mojej przy szłości. To by ły prorokinie, moi mili. Miały stuprocentową rację. Zostałam cudakiem wy stępujący m w trzeciorzędny m teatrze. – Ręka do ty łu, ręka do ty łu! – ry knęłam na Tarę, trzy mając przed nią wy ciągnięte dłonie jak worki treningowe. Nagle nie by łam już na scenie w nowojorskim studiu NBC, ale w męskiej noclegowni w ośrodku dla uchodźców w Hamburgu, w smrodzie ty toniu i gotowanej kapusty, otoczona

imigrantami w brudny ch podkoszulkach i czarny ch filcowy ch kapeluszach, gwiżdżący ch, palący ch papierosy, pory kujący ch i podający ch sobie z rąk do rąk butelkę, przy glądający ch się w mdły m żółtawy m świetle, jak tata, wy szczerzony w uśmiechu, w kucki, obchodzi mnie jak pantera, poucza i wy szczekuje komendy : „Prawa, lewa! Prawa, lewa! Kindełe!”. Tara bez przekonania wy mierzy ła cios w moją otwartą dłoń, jak jej kazałam. – O to chodzi! – zawołałam. – Dobrze! I jeszcze raz. Mocniej. Z widowni dobiegły nieśmiałe wiwaty. – Mocniej! – krzy knęło kilkoro dzieci. Sły szałam, jak reży ser wrzeszczy : – Przerwa na reklamę, przerwa na reklamę, cholera! Ale kamerzy ści nie mogli ruszy ć się z miejsca. Wy glądało na to, że żaden nie może się oderwać. To, moi mili, by ła prawdziwa rzeczy wistość. To dopiero by ła telewizja na ży wo. – Uderz mnie mocniej! – warknęłam. – Nie stój tak. Walcz, gdy się nad tobą znęcają. Oddaj im z cały ch sił. Pokaż im, kto tu rządzi. Prawa! Lewa! Bez podpowiedzi w postaci podświetlanej tabliczki dzieci na widowni zaczęły zagrzewać Tarę do boju. Podniesiona na duchu zachętami zaczęła z większą pewnością siebie boksować moje ręce, bardziej ry tmicznie, prawa, lewa, tak jak przed laty boksowałam się z tatą. Dokładnie wiedziałam, co czuje w tej chwili, ten niespodziewany przy pły w mocy, to otwierające oczy poczucie siły i dominacji. – Dobrze! Jeszcze! – wy krzy kiwałam. – Dobrze ci idzie! Prawa! Lewa! Prawa! Lewa! Przy wal jej w nos! Tara by ła drobniutkim dzieckiem, ale teraz oddała sprawie całe swoje małe ciałko. Uderzała, z ty mi swoimi wielkimi oczami, z nóżkami w czerwony ch tenisówkach, z buzią rozognioną od koncentracji. Prawa. Lewa. Prawa. Lewa. Zadawała coraz silniejsze ciosy, aż dało się sły szeć ciche plaśnięcia jej piąstek o moje ręce – przy noszący saty sfakcję pocałunek ciosów i by ć może, gdy by moje ręce nie by ły takie lodowate i pozbawione czucia, by ć może poczułaby m nawet ból wśród radosny ch okrzy ków dzieciarni: – Prawa! Lewa! Prawa! Lewa! Kilkoro zaczęło podskakiwać i błagalnie wy machiwać rękami. – Mogę by ć następny ? Mogę? – Widzisz? Widzisz? Ty buddy jski matole! – warknęłam przez ramię. – Tak się trzeba bić. Gdy nieznacznie się obróciłam, by posłać Cętce wy zy wające spojrzenie, opuściłam trochę ręce. Na krótką chwilę. Tak jak tato wiele lat temu w noclegowni dla mężczy zn w Hamburgu. I teraz, tak jak wtedy, z powodu chwilowej dekoncentracji cios Tary trafił mnie prosto w szczękę, tak jak kiedy ś mój cios tatę. Przez ułamek sekundy otaczający mnie festiwal toksy czny ch kolorów

rozpalił się piekącą bielą. Zachwiałam się, a w prawej nodze poczułam ukłucie bólu. Nie by ło oddechu, żadnego dźwięku, ty lko nieruchoma cisza. Gdzieś z końca długiego tunelu usły szałam westchnięcia. Męski głos zakrzy knął: „Jezu Chry ste!”. Odzy skałam równowagę. Mrugając, z drgającą szczęką, połknęłam potężny haust powietrza i wy dałam z siebie niezdarny skowy t. Potem odruchowo, bez namy słu, oddałam cios.

Rozdział 18

P

oświęciłam lodom ponad pięćdziesiąt lat ży cia. I, kochani, Stanom Zjednoczony m Amery ki.

Stworzony mi przez siebie postaciami z kreskówek i śmieszny mi nazwami lodowy ch smaków wnosiłam do brutalnego i niebezpiecznego świata radość, kapry śność i słody cz. Wspierałam nasze wy siłki podczas drugiej wojny światowej, naszy m chłopcom walczący m w Korei i Wietnamie niosłam domowe ciepło, a niezliczonej rzeszy weteranów pomogłam założy ć własny interes. I czy muszę wam przy pominać, że to ja, Lillian Dunkle, przy czy niłam się do powstrzy mania epidemii polio? Promowania popularnej muzy ki? Do rozwoju motory zacji, telewizji i tej wspaniałej insty tucji demokracji, jaką są franczy zy gastronomiczne? Och, teraz ludzie kręcą nosami na McDonaldy i im podobne. Nagle przy stępne cenowo, masowe jedzenie stało się „śmieciowe”, „tanie”. Ale to dzięki mnie przeciętny Amery kanin może kupić sobie gotowy biznes, wiedząc, że model jest sprawdzony, przetestowany. I gdzie indziej na świecie ludzie mogą podróżować sobie spokojni, że gdziekolwiek przy drodze się zatrzy mają, będą mogli po rozsądnej cenie kupić coś na ząb, co będzie smakowało tak sam dobrze i w San Diego, i w Toledo, i w Atlancie? Gdy by łam zagłodzony m dzieckiem na Orchard Street, nawet nie mogłam sobie wy obrazić takich możliwości! To wcale nie małe osiągnięcie, moi drodzy. Pomogłam wy karmić Amery kę i zmienić jej oblicze. A przy ty m przez dwadzieścia trzy lata, co niedzielę, przez trzy cholerne godziny, niańczy łam dziatwę tego kraju, żeby jej rodzice mogli sobie dłużej pospać. Nie mówcie mi, że to nic nie znaczy ! Ale wy starczy że raz, jeden raz, niechcący dam dziecku po buzi w programie telewizy jny m na ży wo i nagle ludzie o ty m wszy stkim zapominają. Tak więc my ślę, że to właśnie dlatego 22 czerwca 1983 roku sąd uznaje mnie za winną trzy krotnego unikania podatków. Sprawa, którą wy toczy li mi federalni, nie ma nic wspólnego z wy padkiem w telewizji. Zarzuty są osobne. A jednak. A jednak. Ukamienujcie mnie, ale to okropnie zasmucające. Ty le niesprawiedliwości! Taka niewdzięczność! To takie straszne, że kilka chwil przed stawieniem się przed sądem na rozprawę z powództwa cy wilnego wy toczoną przez Tarę Newhouse pozwalam sobie zabawić w damskiej toalecie kilka chwil dłużej. Woźna sądowa, olbrzy mia Murzy nka z namalowany mi brwiami, twierdzi, że czuć ode mnie marihuanę, po ty m jak udało mi się w końcu dokuśty kać na miejsce. Znajduje cieniutki

niedopałek tlący się na parapecie. Gasi go wodą, umieszcza na papierowy m ręczniku, żeby zaprezentować sądowi. Jakby każdy w ty m budy nku by ł takim cholerny m świętoszkiem. Teraz wszy scy na mnie patrzą przez pry zmat tej odrobiny popiołu. Sędzia Kuklinsky. Pan Beecham i panna Slocum w swoich opięty ch szary ch wdziankach. Prawnik Newhouse’ów, dziobaty pan Tottle (co takiego jest w podziurawionej skórze, że ma się ochotę wy gładzić ją papierem ścierny m?). Jason podtrzy muje mnie za łokieć. Nagle dociera do mnie, że mój wnuczek nosi na szy i metalową kłódkę na łańcuchu. Pewnie kolejna z jego „deklaracji”. – No cóż – wzdy cha sędzia Kuklinsky. – To bez wątpienia precedens. – Ale moja babcia nie jest naćpana – wy parowuje Jason. – Po prostu jest, no… stara. Panna Slocum i pan Beecham jednogłośnie go karcą: – Jason! – Słucham? – mówi sędzia. Chy ba ty lko pogarszam sprawę, moi mili, bo właśnie w ty m momencie z mojego gardła doby wa się zdławiony chichot. Nic nie poradzę. Naprawdę. To wszy stko jest takie absurdalne. Wszy stko. Nagle czuję się tak roztrzepana i rozbawiona, jak nie czułam się od lat, a może nigdy w ży ciu. Narasta we mnie chichot, grożąc, że wy try śnie niczy m woda uwięziona w wężu ogrodowy m. Woźna unosi brew i z wy ższością zaplata ręce na piersi. – Yhm – rzuca z intonacją oznaczającą: „A nie mówiłam”. Odwracam głowę, zasłaniam usta pięścią i odchrząkuję, jakby m chciała zamaskować kaszel. Kątem oka dostrzegam Newhouse’ów siedzący ch przy stole. Ojciec z przy strzy żoną germańską bródką, o oczach jak dwa naboje; udręczona matka celowo nie nałoży ła na siebie tapety, z zaciśnięty mi ustami. Pomiędzy nimi siedzi mała Tara Newhouse z olbrzy mim opatrunkiem z gazy na lewy m oku. Nieśmiało macha nogami i rozgląda się ze zdziwieniem, jakby nie do końca wiedziała, gdzie się znajduje. Wbijam w nią wzrok, jej wy raz twarzy zdradza, że mała mnie rozpoznaje, i gwałtownie mruga niezasłonięty m okiem. Doskonale wie, kim jestem. Dzieciak nie jest przecież ślepy. Czy w ogóle zdają sobie sprawę, z kim mają do czy nienia? – Przepraszam, panie sędzio – odzy wam się najwątlejszy m, najbardziej kruchy m głosem, na jaki potrafię się zdoby ć. – To pewnie te nowe leki, które biorę na nadciśnienie. Dlatego jestem odurzona. Mecenas niemal pluje na te słowa. – No proszę! Wy soki Sądzie. Proszę na nią spojrzeć! Na jej źrenice… – Mecenasie – strofuje go sędzia, unosząc dłoń. – Pani Dunkle? Ale Tottle nie potrafi się powstrzy mać. – Wy soki Sądzie, proszę. Nie można wierzy ć w ani jedno słowo pozwanej. – Podnosząc do

góry folder, kartkuje go, jakby to by ło czasopismo, pokazuje zawartość sędziemu. Wy cinki z „New Yorker Post”. „Newsweeka”, „Timesa”. – Wszy stko to dowodzi, że pani Dunkle okłamuje opinię publiczną niemal w każdej sprawie. – Wy soki Sądzie! – Moi prawnicy zgłaszają sprzeciw. Od chwili gdy mnie aresztowano w NBC i skazano za oszustwa podatkowe, zaczął się sezon polowań na Lillian Dunkle. Nieważne, że w Bejrucie zbombardowano ambasadę Stanów Zjednoczony ch. Ani to, że prezy dent Reagan ogłosił, że wy sy ła w kosmos tarczę rakietową. Dziennikarzy ny krętacze nie mają nic ciekawszego do roboty, niż prać moje brudy. Och, te nagłówki! Oburzająca potwarz: „Newsday ”: Odtajnione dokumenty dowodzą, że Lillian Dunkle potajemnie wspierała nagonki organizowane przez senatora Josepha McCarthy ’ego. „The Daily News”: Lillian Dunkle mieszkała w luksusowej rezy dencji w Palm Beach, gdy jej stary, chory na cukrzy cę ojciec umierał osamotniony i bez grosza przy duszy w domu starców w Paterson w New Jersey ! (Opatrzono to fotką, która wy gląda jak zdjęcie z kamery nadzorującej zasuszonego staruszka pod respiratorem) plus „wy wiad z Samuelem Prattem publikowany na prawach wy łączności”. „The National Enquirer”: Lillian Dunkle cały mi latami okłamy wała opinię publiczną, że jest Włoszką! Pewien ksiądz, Anthony Dinello z kościoła pod wezwaniem św. Franciszka w Bay Ridge na Brookly nie, zdradził naszej redakcji, że jego pradziadkowie, emigranci z Neapolu, przy garnęli Lillian i wy chowali jak własną córkę po ty m, jak jej ży dowscy rodzice porzucili ją na ulicach Lower East Side. „New York Times”: Archiwalna dokumentacja szpitala Beth Israel potwierdza, że Lillian Dunkle urodziła się jako Malka Bialy stoker i nigdy nie chorowała na polio. Lillian Dunkle sfingowała chorobę, by wzbudzić do siebie sy mpatię i zrobić reklamę na skalę krajową firmie swojego męża. „New York Times” zamieszcza zdjęcie – wchodzę do sądu – podpisane wielkimi drukowany mi literami „Malka”! Jakby zmiana imienia by ła przestępstwem. Czy znowu jestem na szkolny m podwórku na Lower East Side? Ich dziennikarze namierzy li kilka moich dawny ch niezadowolony ch sekretarek. „Najgorsza szefowa, jaką miałam w ży ciu”, oto jak mnie podsumowały. „Praca z nią to najgorszy koszmar”. Niezliczone „naduży cia”, który ch to się rzekomo dopuściłam? Wrzaski. Skąpienie bonów gwiazdkowy ch. Zakaz uży wania w biurze perfum marki Charlie. No, kochani, wy baczcie, ale wrzeszczałam ty lko wtedy, gdy ktoś mnie nie słuchał. Więc czy ja to wina? I dlaczego, do cholery, mam udawać jakiegoś Świętego Mikołaja? No i oczy wiście ten okropny wy wiad z Harvey em Ballentine’em. I niedawno wskrzeszona

wersja z „Vanity Fair”, któremu jedna z moich służący ch ujawnia, jak to za każdy m razem po powrocie do domu z podróży w interesach moje torebki wy pchane by ły sztućcami i miniaturowy mi solniczkami z samolotów. Jak to pły wając o poranku w Bedford, kazałam jej biegać z tacą z koreczkami śledziowy mi z jednego końca basenu na drugi i niby po przepły nięciu całej długości wołałam do niej: „Ry bcia chce papu!”, oczekując, że się schy li i włoży mi jedzenie do otwarty ch ust. Litości, przecież to by ła zabawa, a w dodatku pewnie by łam wtedy pijana. A potem, zaledwie ty dzień temu, ta moja sły nna paskudna fotografia, na której wy glądam jak Joan Crawford – na całej okładce „Time’a”, pod nagłówkiem „Idę na dno!”. Nagle wszy scy – dosłownie wszy scy – zaty kają serwetki za kołnierze, ostrzą noże nad deską do krojenia mięsa. Tutaj, w sądzie, mecenas Tottle robi dokładnie to samo. Ale sędzia Kuklinsky ma gdzieś gazetowe arty kuły. – Mecenasie – rzuca oschle – gdy by history jki z „New York Timesa” by ły dopuszczalny m materiałem dowodowy m na sali sądowej, trzeba by wy toczy ć procesy połowie mieszkańców Nowego Jorku! Po czy m zwraca się do mnie: – Tak więc oczekuję prawdy, pani Dunkle. Naty chmiast. Czy jest pani pod wpły wem narkoty ków, czy z jakiegokolwiek powodu jest pani odurzona? Świdruje mnie wzrokiem, więc wiem, że lepiej nie by ć taką wisenhaimer. – No cóż – kajam się – te nowe leki na nadciśnienie sprawiają, że okropnie kręci mi się w głowie, Wy soki Sądzie. – Ma pani ze sobą receptę? Nie zdążam z odpowiedzią, bo rozlega się żałosny cienki głosik: – Mamusiu! Wszy scy patrzą w tę samą stronę. Mała Tara Newhouse, z dłońmi wciśnięty mi między kolana, w bufiastej sukieneczce, podskakuje z niepokojem na krześle. – Chce mi się… – Wy soki Sądzie – mówi Tottle – czy możemy …? Sędzia Kuklinsky ospale wskazuje woźną. – Pani Kendriks, zechciałaby pani? – Sama ją zaprowadzę, Wy soki Sądzie. – Pani Newhouse uśmiecha się nerwowo. – My ślę, że najlepiej będzie, jeśli pani Kendriks… – Pójdę sama – mówi Tara, kiwając energicznie głową. – Mam już siedem lat.

Zsuwa się z krzesła, nurkuje pod stołem, zanim matka zdąża ją zatrzy mać, w eleganckich lakierkach przechodzi pod nim krabim chodem, potem prostuje się triumfalnie po drugiej stronie i poprawia sukienkę. – Mamo! – Odwraca się do stołu. – Mogę wziąć ze sobą książkę? – Taro? Tak masz na imię, prawda? – sędzia Kuklinsky mówi łagodny m tonem, zerkając na leżące przed nim zeznania. Dziewczy nka nieśmiało przy takuje ruchem głowy. Sędzia się uśmiecha. – Taro, wiemy, że jesteś na ty le duża, by sama pójść do toalety. Ale ty m razem będzie ci towarzy szy ć ta pani, żeby ś się nie zgubiła, dobrze? – Dobrze. Tara wy konuje piruet i biegnie do drzwi. Pani Kendriks, idąca za nią jak kaczka, piorunuje sędziego spojrzeniem. – Niewidoma na jedno oko i naznaczona trwały m kalectwem – zwraca się sędzia Kuklinsky do mecenasa Tottle’a, kartkując zeznania. Zapada niezręczna cisza. W końcu sędzia wzdy cha, odkłada papiery i splata dłonie. – Ludzie, posłuchajcie – mówi z iry tacją. – Po ty m, co tu miałem okazję zaobserwować, mam wrażenie, że ta sprawa to marnowanie czasu i środków wy miaru sprawiedliwości. To nie Madison Square Garden. Z chęcią oddaliłby m ten pozew jako niepoważny i złożony w złej wierze, gdy by nie to, pani Dunkle, że ja też widziałem w wiadomościach, jak uderzy ła pani tę dziewczy nkę. Choć może pani nie miała takiego zamiaru, wy wołała pani zgorszenie i stała się zagrożeniem dla tego dziecka. Uważam, że ta młoda osoba zasługuje na to, aby sprawiedliwości stało się zadość. A więc oto, co zamierzam zrobić. Zarządzam przesłuchanie za trzy dni. W przy śpieszony m tempie. Mam nadzieję, że obie strony zawrą do tej pory ugodę, do czego szczerze zachęcam, oraz zakładam, że do tego czasu zdąży pani, pani Dunkle, wy trzeźwieć i będzie w stanie my śleć klarownie. Jeśli nie, wówczas w czwartek wy znaczę datę rozprawy. Proszę mi wierzy ć, nie leży to w niczy im interesie. Jeśli upierają się państwo przy ty m spektaklu, a na to wy gląda, to uprzedzam, że wszy scy poniesiecie znaczne koszty i nie liczcie na pobłażliwość sądu. Czy zostałem dobrze zrozumiany ? Z uderzeniem młotka na dzień dzisiejszy sprawa zostaje zakończona. Prawnicy są wściekli. – Nie dość, że może pani wy lądować w więzieniu za to przestępstwo? Gdy wrócimy, ma pani by ć absolutnie trzeźwa, rozumie pani? – szepcze Beecham, wy prowadzając mnie z budy nku. – Jedy na sprzy jająca nam okoliczność jest taka, że dziś rano sędzia by ł tak samo wkurzony jak nasi przeciwnicy.

Ale ja czuję się, jakby m by ła cieczą. Jak szy fonowa apaszka rzucona w powietrze. Wsuwając się z Jasonem na ty lne siedzenie, zamy kam oczy i mówię: – Czy duża kanapka z wołowiną w Carnegie Deli to nie wspaniały pomy sł? – Rany, babciu – śmieje się Jason. – Ale jesteś nawalona. Puszczam do niego oko znad okularów. – By łam taka zdenerwowana, tatełe. – Jasne – wzdy cha – Ja też. Figlarnie poklepuję go po kolanie. – Ty lko się nie wy gadaj, jasne? Uśmiecha się, strzelając kły kciami. – Wiadomo. Zroszone deszczem ulice migają przed oczami w feerii barw. Każę Hectorowi podwieźć Jasona, a potem zawieźć mnie na Park Avenue. Ponieważ prawnicy chcą ugody, poinformowano mnie, że nie powinnam się nigdzie oddalać. Od wielu miesięcy nie mieszkam w naszy m apartamencie na Park Avenue. Nie ma przy mnie nawet Petunii. Gdy otwieram drzwi, brzęk kluczy odbija się echem po parkiecie. Czuję się, jakby m wchodziła do opuszczonego kościoła. Całe rozbawienie, które czułam w sądzie, pry ska. Odwieszam płaszcz i sięgam po plik listów, które Isaac odesłał z biura. Otrzy muję ich coraz mniej. Robię sobie drinka. Poza zdławiony m piskiem klaksonów dobiegający m z ulicy, w domu panuje iry tująca cisza. Gdy podchodzę do wieży hi-fi, sły szę terkot telefonu. Prawie nikt nie dzwoni do mnie na domowy numer. – Dzień dobry, czy mógłby m rozmawiać z panią Lillian Dunkle? – py ta męski głos w słuchawce. – A kto mówi? – Trevor Marks z „New York Post”… – Co proszę? Skąd pan ma mój numer? Jest pry watny … – Zastanawiałem się, czy nie chciałaby pani udzielić komentarza. Doszły nas słuchy, że dzisiaj w sądzie by ła pani pod wpły wem marihuany … Drżącą dłonią rzucam słuchawkę. Kto, do cholery, doniósł prasie o ty m, co wy darzy ło się w sądzie? Ta woźna Kendriks. Miała coś do mnie. Po chwili już wiem. Prawnik Newhouse’ów, ten kutafon Tottle. On jeszcze bardziej chce mnie oczernić w prasie. Zostawiam wiadomość Beechamowi, po czy m siadam na kanapie i dopijam szkocką. Szczerze mówiąc, nie bardzo wiem, co ze sobą począć. Nie chcę my śleć o cały m ty m zamieszaniu, które spowodowałam, o ty m, w jakich tarapatach jest nasza firma. O pieniądzach, które straciliśmy. Wszy stko rozłazi mi się w rękach niczy m rozmokła tektura.

By ć może po śmierci Berta podejmowałam błędne decy zje. By ć może nie zapłaciłam całego podatku po sprzedaniu Bella Flory. I owszem, by ć może wpisy wałam w koszty Dunkle’s Ice Cream Corporation niektóre moje ekstrawaganckie wy datki w Londy nie i Pary żu. Czy to moja wina, że sądziłam, że to usprawiedliwione? Czy będąc twarzą naszej firmy, nie powinnam by ć przy zwoicie ubrana? Jeśli zaś chodzi o wszy stkie remonty i urządzanie moich „pry watny ch” rezy dencji, które również wliczałam w koszty firmy – no dobra, by ć może Edgar sfabry kował jedną czy dwie faktury, żeby pomóc mi w księgowości. A jaka to różnica, moi mili, skoro by łam prezesem i założy cielem całego tego cholernego przedsiębiorstwa? Czy jest tu wy raźna granica? Ukamienujcie mnie, ale jakoś jej nie widzę. Przeglądam pocztę. Większość to śmiecie. Przeróżne organizacje chcą wy łudzić ode mnie pieniądze. Już zamierzam odrzucić następną kopertę na bok, ale coś niety powego przy kuwa moją uwagę. Zaadresowano ją odręcznie. Do Malki Trey novsky ! W środku, na pojedy nczej kartce papieru listowego z zielony m nagłówkiem „Szpital i Dom Opieki dla Arty stów, Ry e Brook, Nowy York” skreślono następujące słowa staranny m kolisty m pismem: Droga Malko (Pani Lillian Dunkle) Jestem pielęgniarką w domu opieki w Rye Brook. W ostatnim tygodniu czytałam na głos artykuł o Pani jednej z naszych podopiecznych, uroczej emerytowanej tancerce Florence Halloway. Gdy w artykule stwierdzono, że kiedyś nazywała się Pani Malka Bialystoker, Florence wydała z siebie urwany okrzyk. Powiedziała, że tak nazywała się jej siostra, którą straciła przed wieloma latami. Florence Halloway to nazwisko, które przybrała na potrzeby sceny, a urodziła się w Rosji jako Flora Treynovsky. Napisałam do Pani z własnej inicjatywy. Panna Halloway niedawno miała wylew. Choć nie może już czytać ani pisać, często jest w stanie przytomności umysłu i w dobrym nastroju. Obawia się, że Pani jej nie pamięta, i mówi, że nie chce sprawiać Pani kłopotu. Sądzę jednak, że dużo by to dla niej znaczyło, gdyby nawiązała Pani z nią kontakt. Z radością przywitamy Panią w naszych progach, jeśli zechce Pani nas odwiedzić. Z wyrazami szacunku Tricia Knox Długo wpatry wałam się w list. Flora? Trzy pry watne agencje detekty wisty czne, które zatrudniłam w ciągu ty ch wszy stkich lat. Nick, z ostatniej, natrafił na wzmianki o Millie Bialy, kobiecie w wieku około czterdziestu pięciu lat, która zmarła w szpitalu psy chiatry czny m w Rochester w stanie Nowy Jork w roku 1921. Ten trop zdawał się prowadzić do osoby o nazwisku podobny m do nazwiska mojej mamy, pogodziłam się więc z my ślą, że to najprawdopodobniej

by ła ona. Ale moje dwie siostry ? – Znalazłem ich nazwiska na liście pasażerów liniowca „SS Amerika” wy pły wającego z Hamburga – powiedział. – Nic więcej. Żadny ch szkolny ch dy plomów. Żadny ch świadectw ślubu. Żadnego aktu zgonu. Nada. No ale w tamty ch czasach… Ludzie po prostu znikali. Oczy wiście zakładałam, że Flora nie ży je. By ła niedoży wiona. Chora na gruźlicę. Czy tam list po raz kolejny. „To jakiś żart?” – py tam. Mój głos odbija się echem w pusty m mieszkaniu. Pewnie jakiś wisenheimer przeczy tał arty kuł w „New York Magazine” i wy czarował postać dawno zaginionej siostry „Florence Halloway ”, żeby mnie w coś wrobić i narazić na dalsze upokorzenia. Ktoś by stry, z tupetem i wredny. Dinello? Moi przy brani bracia? Wy obrażam sobie młodą kobietę w szpitalny m fartuchu, jedzącą ravioli z puszki w mieszkaniu przy torach kolejowy ch. Obok niej na zapadniętej kanapie siedzi jej bezrobotny narzeczony, ogląda kablówkę, do której podpiął się nielegalnie, i obmy śla plan oszustwa z pomocą koleżków, który ch nie wy parłby się sam tatko. Nagłówek domu opieki to fałszy wka. Jak ty lko zadzwonię, usły szę jakąś rzewną history jkę. „Och, Florence właśnie zmarła i nie mamy za co jej pochować”. Ta Tricia Knox poprosi mnie o czek. Nalewam sobie kolejnego drinka i kręcę się po mieszkaniu. Nie potrafię powstrzy mać natłoku my śli. Jeśli Flora zmieniła nazwisko, wy jaśniałoby to, dlaczego nie mogłam jej odnaleźć. A ona, oczy wiście, nie mogła odnaleźć mnie. Dorastałam jako Lillian. I przeszłam kilka drobny ch operacji plasty czny ch. Utleniłam włosy. Jeszcze przed wy stępami w telewizji. Ależ przechodziłam przemiany, jak cała Amery ka! Drżący mi dłońmi wy bieram numer widniejący w nagłówku. Recepcjonistka łączy mnie z pokojem Florence Halloway, ale telefon dzwoni i dzwoni. Strata czasu, my ślę. Sama się sobie dziwię, że czuję się tak rozczarowana. Jednak w ostatniej chwili ktoś odbiera. Sły szę ty lko odgłosy szamotaniny, stukot plastiku o plastik, tępy zgrzy t. – Halo?! – wołam. Po chwili pośród rzężeń daje się sły szeć skrzy piący głos: – Słucham? – Halo? Czy to Florence Halloway ? – Tak? Czuję nagły zawrót głowy. – Czy jest pani także Florą Trey novsky ? – py tam. Sły chać przy spieszony oddech. – Malka? – odzy wa się w końcu chrapliwy głos. – To ty ? – Dodaje ze zdziwieniem: – Pamiętasz mnie? Przechodzą mnie ciarki.

– To żart?! – wy krzy kuję. – Proszę, błagam, nie bądźcie taki podli. To naprawdę ty ? – Oczy wiście. – Głos zacina się. Nie potrafię się powstrzy mać. – Udowodnij mi to – mówię. Zapada cisza. Potem głos mówi powoli, w jidy sz: – Och, czy to nie najpy szniejszy kurczak, jakiego jadły śmy w ży ciu? A te ziemniaki! Z pietruszką. Gdy z trudem wkładam płaszcz, dzwoni mecenas Beecham. – Mam dobrą wiadomość i złą – mówi. – Newhouse’owie chcą ugody. – Niech zgadnę. Ci krętacze żądają jakiejś nieboty cznej sumy ? – Co najmniej siedmiocy frowej. Twierdzą, że ich córka będzie musiała chodzić do szkoły specjalnej, że nigdy nie znajdzie intratnej pracy i by ć może nikt nigdy nie zechce się z nią ożenić, gdy dorośnie, bo jest „półślepa” i „niepełnosprawna” i bla, bla, bla. – Och? Naprawdę tak my ślą? – rzucam sarkasty cznie. Tumany. Jakże niewiele wiedzą o świecie. – W takim razie powiedz im, że spotkamy się w sądzie. Basta. Pan Beecham odchrząkuje, bo pewnie popijał wodę i się zakrztusił. – Proszę pani, odradzam – mówi. – I tak mamy dużo szczęścia, że oddalono sprawę karną… – Chcę wy stąpić przed sądem – odparowuję. – Dość już ty ch nonsensów. Teraz moja kolej, by coś powiedzieć. Odkładam słuchawkę. Skończy łam, moi drodzy. Teraz wszy scy, cały cholerny świat, w końcu usły szą, co mam do powiedzenia. Moją wersję zdarzeń. Sięgam po notatnik i zaczy nam zapisy wać my śli. Wszy stko, co wam tu i teraz wy znaję. Wszy stko, co mam do powiedzenia. Szpital i Dom Opieki dla Arty stów mieści się w budy nku z cegły w sty lu kolonialny m; według tego, co głosi tabliczka, założy ło go Stowarzy szenie Aktorów Filmowy ch, by zapomniani filmowcy, tancerze, piosenkarze i starzy arty ści rewiowi mieli gdzie spędzić starość. Zadbany trawnik upstrzony jest dębami i biały mi krzesłami z łuszczącą się farbą. Droga dojazdowa prowadzi na owalny podjazd. Z oddali dobiega nieustający warkot samochodów pędzący ch autostradą wijącą się za lasem. Mały zagajnik po lewej stronie zasłania galerię handlową, sklep z arty kułami pasmantery jny mi, psiego fry zjera, bar Sub Hub, ale – co stwierdzam z rozczarowaniem – nie lodziarnię Dunkle. Zostały nam teraz osiemdziesiąt dwie franczy zy w kraju. Gdy Hector prowadzi samochód, pomiędzy drzewami z przodu, w głębi, dostrzegam nowszy, brzy dszy budy nek pokry ty panelami w kolorze sorbetu pomarańczowego.

– Pani Dunkle? Czy żby rozważała pani przeprowadzkę? – py ta Hector. – Powinnam cię za to zwolnić – odparowuję. Jeśli pielęgniarka poznaje mnie z telewizji, to nie widać tego po niej. Muszę się podpisać, jak wszy scy inni. „Malka Trey novsky ”. Po raz pierwszy w ży ciu napisałam nazwisko, pod który m się urodziłam. – Pani siostra porusza się teraz na wózku, więc dla wy gody przenieśliśmy ją na parter. – Pielęgniarka ręką pokazuje, by m za nią szła, po czy m przy staje. – Och, przepraszam, a może pani też potrzebuje wózka? Kręcę głową. „Pani siostra”, powiedziała. „Siostra”. Pokój Flory znajduje się w główny m budy nku, na samy m końcu olbrzy miego wschodniego skrzy dła. W długich kory tarzach unosi się kwaśna, stęchła woń starości, stołówkowego jedzenia i zakurzonej tapicerki. Ogłoszenia przy pięte do tablicy obwieszczają: „Wtorek z kabaretem” i „Karaoke z Simonem Nightem”. Pielęgniarka wali do drzwi i woła: – Florence? Florence, jesteś tam? Masz gościa. Przy szła do ciebie twoja siostra Malka! Ściska mi się serce. Sły chać rumor i stukot. – Judy ! – woła ary stokraty czny kruchy głos. – Czy mogłaby ś mi pomóc? Przez chwilę serce wali mi z takim impetem, że boję się, że zemdleję. Wy obraźcie to sobie: pokonać całą tę drogę, po ty lu latach, ty lko po to, by paść trupem na progu przed zobaczeniem siostry ? Ale drzwi się otwierają i pojawia się gruba salowa w biały m kitlu z plakietką z imieniem „Judy ”. – O, proszę! – ry czy. – Pani jest pewnie siostrą Florence. Czekaliśmy na panią. Pójdę zrobić herbatę. Tu jest dzwonek. – Wskazuje guzik na ścianie, tuż powy żej włącznika światła. – Będę w głębi kory tarza, jeśli będą panie czegoś potrzebować. Potem wy tacza Florę na wózku, jakby wręczała mi nagrodę. Moja siostra. Jej skóra jest przezroczy sta jak pergamin, ciasno naciągnięta na delikatną czaszkę, marszy się wokół oczu i drżący ch ust, gdy Flora się do mnie uśmiecha. Jej oczy, nadal błękitne, są zadziwiająco promienne na tle trupiej bieli skóry. – Malka? – py ta cicho. Ma na sobie bluzę od dresu w kolorze różowej gumy, z napisem „Redondo Beach”, a wokół nóg owinięty puszy sty jasnoniebieski koc. Białe włosy jak u dziecka. Jak wąsy kukury dzy. – Boże… – mówi chrapliwy m głosem, podjeżdżając wózkiem bliżej, aby lepiej mi się przy jrzeć. W pierwszej chwili jej nie rozpoznaję. Ta Flora jest starą, malutką, przy pominającą zjawę

kobietą. To okropnie depry mujące. Wy obrażałam sobie, że dostrzegę w jej twarzy choć cień dawnej Flory. Ale nie. Nic poza kolorem oczu. Nie ulegało jednak wątpliwości, że by ła kiedy ś bardzo piękna. Nawet teraz kości policzkowe ma wy datne, oczy promienne. Choć drży, nosi się po królewsku. Moja siostra jest wspaniały m, uschnięty m kwiatem. Całe jej ciało opanowały drgawki, jakby przepuszczano przez nie impulsy elektry czne. Wy ciąga do mnie trzęsące się ręce. Wy dziela przy prawiający o mdłości zapach: pły n dezy nfekujący. Ciężkie kwiatowe perfumy. I by ć może nutka moczu. Przez ułamek sekundy czuję dreszcz paniki. Owszem, kochani, też jestem stara. Ale nie aż tak. Mam ochotę odpędzić od siebie ten rozkład jak rój much, zrobić krok w ty ł. Ale siostra łobuzersko kiwa na mnie palcem. – Wiedziałam, jak wy glądasz. Widziałam cię w telewizji – mówi lekko drwiący m tonem. – Ale ja? Pewnie jesteś w szoku. Zechciej wy baczy ć mi ten wy gląd. Jeszcze za Nixona postanowiłam skończy ć z próżnością. Ach. Nagle ją widzę. Rozpoznaję. – Rany … – doby wam z siebie zdławiony chichot. Mała kuchenka i aneks jadalny oddzielone są od reszty pokoju lekkim łukiem. Wszy stko – zlew, włączniki światła, siedzenia – zostało zamontowane niżej na potrzeby osoby poruszającej się na wózku. Z karmelową boazerią i zieloną lampą sufitową zwisającą nad stołem ta „rezy dencja” jest dość przy tulna. Na kanapie patchworkowa narzuta. W ty le duże okno z widokiem na trawnik i nieczy nny basen, upstrzony pierwszy mi pożółkły mi, pomarszczony mi liśćmi. A jednak rozglądając się wokół, czuję przy pły w smutku. Po ty m wszy stkim, co przeszły śmy w Rosji i w kamienicy, właśnie tutaj kończy moja siostra? Prakty czność i tanizna, plastikowe róże wetknięte do pamiątkowego wazonu z St. Louis, łóżko z poręczą? I wszędoby lskie pielęgniarki? Niewiele więcej tu miejsca i pry watności niż na Orchard Street. – A więc to jest teraz twój dom? – py tam, obrzucając spojrzeniem sztuczny kwiatek doniczkowy. Półeczkę na drobiazgi. Łazienkę z ty mi okropny mi poręczami i szpitalną wonią, które ani na chwilę nie pozwalają zapomnieć, że znajdujemy się w domu opieki. Flora stuka palcem w wózek. – A gdzie indziej mam by ć? Na nartach w St. Moritz? Na pokładzie „Queen Elizabeth 2”? – Ruchem brody wskazuje do ty łu i dodaje: – Przy najmniej jestem tutaj z inny mi ludźmi z showbiznesu. Jak na bandę ramoli pełno w nas ży cia. Patrzę przez ramię. Ściana jest obwieszona spłowiały mi afiszami i plakatami oprawiony mi w kolorowe ramki. Moja siostra, jak się okazuje, by ła stepującą tancerką w wodewilach. I jedną z dziewczy n Ziegfelda! Broadway Melody of 1929. 42nd Street Busby ’ego Berkeley a i Gold Diggers of 1933. („Och, śpiewałam ty lko w chórkach – mówi. – Żeby śmy nadąży ły

z repertuarem, faszerowali nas amfetaminą”). Nauczy wszy się gry na klarnecie jazzowy m, przez pewien czas podróżowała po Amery ce z Ray leen Dupree i jej Red-Hot Swinging Sweethearts’ All-Girl Orchestra. – Tak właśnie poznałam mojego pierwszego męża – mówi Flora, wskazując na plakat zapowiadający wy stęp zespołu w King’s Cafe w Davenport. – By ł puzonistą. Przez jakiś czas grał nawet z Bixem Beiderbecke’em. Ależ on kochał muzy kę… – Flora marszczy brwi. – Prawie tak bardzo jak alkohol, niestety. – Twój pierwszy mąż by ł pijakiem? – Nie. Bix. Mój pierwszy mąż… by ł po prostu nudziarzem. Jak ty lko się pobraliśmy, zażądał, żeby m przestała wy stępować. Tak więc za długo to nie potrwało. – Patrzy na mnie z niedowierzaniem. – Prawie przez czterdzieści lat robiłam w show-biznesie, Malka. I wiesz, zawsze o tobie my ślałam, bo ty mnie skierowałaś na tę drogę. Pamiętasz te nasze małe wy stępy na Orchard Street? – Oczy wiście – chichoczę. – Cent za śpiew i taniec i drugi cent za święty spokój. Małe Sprzątające i Śpiewające Siostry Bialy stoker. – No więc taneczny m krokiem opuściłam państwa Lefkowitzów, gdy ty lko nadarzy ła się okazja. Mieszkaliśmy na Brookly nie, w prawdziwy m slumsie. Uczy łam się, obserwując kolorowe dzieci. Cały mi latami skakałam po scenie w gardeniach i saty nie, cekinach i koralach do samy ch cy cków. My ślę, że krew zamieniła mi się w bitą śmietanę. – Na twarzy Flory odmalowuje się nostalgia. – Aż pewnego dnia obudziłam się i powiedziałam: „Dlaczego, u licha, morduję się na ty ch obcasach? Jestem na to za stara”. Więc przestałam farbować włosy i zatrudniłam się jako telefonistka. Nikt na ciebie nie patrzy i siedzisz sobie w spokoju przez cały boży dzień. – Wskazuje na swoje kapcie frotté wy stające spod koca. – I od tamtej pory nosiłam ty lko wy godne buty. Makijaż. Świecidełka. Skończy łam z ty m wszy stkim. Podjechawszy do ściany, przy której stoi kuchenka, Flora z wy raźną przy jemnością wskazuje zdjęcia niemowląt, dzieci, młodego mężczy zny w mundurze. Nic nie wiedziałam o jej ży ciu, ona zaś o moim sporo. Dzięki mediom sły szała już o katastrofalny ch decy zjach, które podjęłam. O procesach. O pieniądzach, które jestem winna. O pierdółkach, które ukradłam. O ty m, jak źle traktowałam pomoc domową. Kuśty kając przy ścianie, zwiedzam muzeum Florence Halloway. Czarno-białe zdjęcie mężczy zny w okularach w rogowy ch oprawkach, w biały m smokingu, stojącego przed domem, przy fontannie w kształcie ry by wy pluwającej wodę. Fotki olśniewającej blondy nki, którą, jak przy puszczam, by ła sama Flora w wieku dwudziestu kilku lat, pozującej na tle Mount Rushmore. Wielki Kanion. Wodospad Niagara. Dziewczy na w biały ch szortach, chłopak z wąsami, w kraciasty ch dzwonach. Niemowlęta w czapeczkach na trzech fotografiach w owalny ch

ramkach. Grupka ściskający ch się ludzi z koktajlami w rękach, na tle sztucznej choinki. Widząc te ślady gorącej miłości, czuję ukłucie w sercu. – Ci wszy scy ludzie to twoja rodzina? – Aha – przy takuje. – Mąż numer dwa by ł irlandzkim katolikiem, więc siostrzenice i siostrzeńcy rodzili się na potęgę. Ale nigdy tak do końca mnie nie zaakceptowali. – Flora ostrożnie rozkłada okulary, które nosi zawieszone na szy i, i próbuje zatknąć je za uszy. Pomagam jej. Podjeżdża bliżej do jednej z fotografii i muska ją dłonią. – Ale nie mojego ży dostwa. Ty lko show-biznesu. Jego matka uważała, że jestem latawicą. Po śmierci Joego rzadko ich widy wałam. – Trzęsący m się palcem wskazuje dziewczy nę biorącą ślub w szortach. – Molly, moja najstarsza. Jest teraz w Nowy m Meksy ku, pracuje w rezerwacie Indian Pueblo. Dasz wiarę? Henry … No cóż. – Ze smutkiem wpatruje się w portret młodego mężczy zny w mundurze. – Nie mam pojęcia, jak mama przetrwała utratę czwórki. Przez chwilę obie milczy my. Mam więcej szczęścia, niż mi się zdaje. – A to… – Flora przeciera oczy. – To… – mówi z wy muszoną radością w głosie, podjeżdżając wózkiem do fotografii młodego zawadiaki w kurtce z frędzlami i w stetsonie. – To Angus. Mąż numer trzy. – Flora! Wy szłaś za kowboja. – Boże uchowaj! To podczas przy jęcia na Halloween. Angus handlował sprzętem medy czny m. Autoklawami. Stery lizatorami. – Nie ży je, tak? – Gdzie tam. Rozwiodłam się z nim dla męża numer cztery. Allena. Wiesz – dy szy – nie można pozwolić, żeby w ży cie wkradła się ruty na. Z mojej siostry, stwierdzam z dumą, też jest niezły wisenheimer. – Allen by ł najlepszy m z ty ch zły ch – chichocze. – Choć sama też nieszczególnie się sprawdziłam jako żona. Zmarł w ty siąc dziewięćset siedemdziesiąty m szósty m roku. – Och, w ty m samy m roku co Bert. – Twój Bert – mówi z czułością. – Wiesz… – Podjeżdża do stolika w aneksie kuchenny m, przy kry tego kraciastą ceratą. Herbata, którą przy gotowała salowa, zdąży ła osty gnąć. Na wy szczerbiony m spodku leży kilka śmietankowy ch wafelków. – Gdy by nie Bert, pewnie nigdy by m cię nie odnalazła. – Co takiego? Siadam na krześle obity m popękany m winy lem. – Lata temu – podejmuje Flora – gdy wy stępowałam na Drugiej Alei z trupą teatralną z teatru jidy sz, pewnego razu po spektaklu dziarski młody mężczy zna przy chodzi do mnie za kulisy i się przedstawia. Wy glądał wy pisz, wy maluj jak Errol Fly nn. Powiedział, że nazy wa się…

– Albert Dunkle – rzucam oschle. Nagle filiżanka zaczy na ciąży ć mi w dłoniach. Frieda. „Tak się chy ba nazy wa – powiedział Bert. – Wiesz, jaki robię się fartutst”. To ona by ła tą piękną blond aktorką, na której punkcie oszalał. Ogarnia mnie okropne uczucie. – Właśnie tak. Albert Dunkle. – Flora uśmiecha się błogo. – Nigdy go nie zapomniałam. By ł tak przy stojny, że radziły śmy mu, żeby rozważy ł granie w teatrze. Ale gdy przy szedł na przesłuchanie do naszej trupy … och, straszliwie się jąkał! By ło to przekomiczne. Ze śmiechu rozbolały nas brzuchy. – Został upokorzony – rzucam lodowato. – Och, o ile pamiętam, sam sobie z tego żartował. Choć nigdy potem go już nie widziałam. Dopiero w reklamach ty ch lodów – mówi bezceremonialnie. Jej ton koi mój ból. Bert w jej ży ciu by ł ty lko błahostką, jedny m z liczny ch podróżny ch czekający ch na peronie, którzy migają po drodze. Nic więcej. Notatką na marginesie. Moja siostra nie ma pojęcia, że Bert by ł w niej strasznie zadurzony i że już się wtedy znaliśmy. Nie ma pojęcia, że od tamtej pory dręczona by łam zazdrością – robiłam się chora na my śl, że ją kochał i wolał ode mnie – i że czuję teraz to samo gwałtowne ukłucie zaborczości i lęku, ponad pół wieku później, w domu opieki dla arty stów estradowy ch, mimo że Bert nie ży je od siedmiu lat. – Czy to nie zadziwiający zbieg okoliczności? – rzuca Flora, próbując dosięgnąć śmietankowego wafelka. – Że poznałam go wtedy ? A gdy by m poszła z Bertem na to przesłuchanie? Pewnie by śmy się z Florą rozpoznały. Przez te wszy stkie lata miałaby m siostrę przy sobie. Ale może gdy by m tam by ła, Bert nie zacząłby się jąkać. Miałby szansę zdoby ć jej serce. Co by się wtedy stało? – Jak mogłam nie wiedzieć, że Lillian Dunkle, Bertowa Królowa Lodów, jest moją siostrą? – mówi Flora ze zdumieniem, odkładając ciastko na spodek. – Gdy by m przed laty nie poznała Berta, pewnie wcale by m się nie zainteresowała ty m arty kułem o tobie. Ale Tricia spy tała, co mi poczy tać. Miała te wszy stkie czasopisma. I na okładce jednego by łaś ty. I pomy ślałam, czemu nie? Chętnie się dowiem, kim jest kobieta, którą poślubił ten uroczy gamoń Albert Dunkle. A gdy usły szałam, że Lillian Dunkle nazy wała się Malka Bialy stoker? Wielkie nieba. Prawie spadłam z wózka. – Uśmiecha się szeroko. – Co wcale nie jest takie łatwe, rozumiesz sama. Patrzę na swą siostrę, rozpromienioną szczapkę kobiety. – I pomy śleć, że mogłam równie dobrze poprosić ją o poczy tanie „National Geographic”… Panie i panowie. Czy telnicy. Bracia i siostry Amery kanie. Wy dawcy prasy. Sędziowie. Powiedziałam wam już tak dużo. Parę spraw, ty lko parę, zatrzy mam dla siebie. Mamy z Florą prawie siedemdziesiąt lat do nadrobienia. Jej kariera, jej czterej obiecujący, ale nieudaczni mężowie. Pan Lefkowitz. Mama, Bella i tatko. Chcemy sobie opowiedzieć jak najwięcej w to

jedno popołudnie. Światło słońca ześlizguje się z trawnika wielkimi parabolami. Pielęgniarki, które chętnie poszły by już do domu, zaczy nają się niecierpliwić i coraz częściej nam przeszkadzają. Gdy słońce zaczy na zachodzić, Flora też przy gasa. Mówi chaoty czniej, z większy m trudem. Zaczy na się powtarzać, potem zdezorientowana ury wa w połowie zdania, aż zapada niezręczna cisza, jakby śmy by li parą młody ch ludzi na randce w ciemno. Wpatruję się w jej szkliste, zdumiewająco niebieskie oczy. Jej koścista dłoń zamknięta w mojej drży niczy m pisklę. W końcu oznajmiam cicho: – Floro, wy gląda na to, że pójdę do więzienia. Po raz pierwszy powiedziałam to na głos. Po raz pierwszy przy znałam to sama przed sobą. – Za tę małą? – chry pi. A potem zamy ka oczy i przez chwilę nic nie mówi. Gdy zaczy nam się zastanawiać, czy nie zasnęła, wy prostowuje się i stwierdza: – Ale wszy scy widzieli, że to wy padek, Malka. Oddałaś jej odruchowo. – Nie. Za podatki. W czerwcu uznali mnie za winną trzech oszustw podatkowy ch. W przy szły m ty godniu ogłoszą wy rok. – Dużo musisz oddać? – Flora podciągnęła się na wózku i patrzy na mnie z przechy loną głową. Wzdy cham. – Więcej niż dużo. By łam w żałobie. Straciłam głowę. Tęskniłam za Bertem, więc zaczęłam chodzić po sklepach. I cholera… Zdaje się, że źle zaklasy fikowałam niektóre wy datki. Chciałam sobie ułatwić pewne sprawy. Oswoiłam się już z ty m faktem. Flora współczująco kiwa głową. – Nie możesz tego po prostu spłacić? Wzruszam ramionami. – W ty m momencie chy ba nie chodzi już ty lko o pieniądze. – Ale jesteś starszą kobietą. Z niesprawną nogą. Przecież nigdzie im nie uciekniesz, Malka. Tak naprawdę nie mogą cię zamknąć, prawda? – Ten sędzia to twarda sztuka. Może chce mnie ukarać dla przy kładu. – Uśmiecham się smutno. – Jeśli nie czy tałaś ostatnio gazet, to pewnie nie wiesz, że ostatnio Amery ka przestała mnie lubić. Patrzę siostrze w oczy, tej trzcince, która z niej została. Jest prawdziwą lodową księżniczką, nagle przy chodzi mi do głowy. Tak elegancka, nawet w swoim zniedołężnieniu, z włosami jak wata cukrowa. Ze szklisty mi, błękitny mi oczami. – Na jak długo pójdziesz siedzieć? – py ta. – Nie wiem. Może na jakieś półtora roku. Może nawet na trzy lata. Moi prawnicy mówią, że będą wnosić o warunkowe zwolnienie za „dobre sprawowanie”. Choć obawiam się, że ostatnio raczej nie wy kazałam się na ty m polu.

Flora posy ła mi szelmowski uśmieszek. – Widziałam wczoraj w telewizji. Mówią, że prawdopodobnie brałaś narkoty ki w sądowej łazience? – Chichocze, kręcąc głową. – Och, Malka. Mama miała rację. Ten twój długi, niewy parzony języ k. – Wsuwa drżące palce w moją dłoń, ściska ją i uśmiecha się. – Zawsze miałaś tupet. – Flora. Mia sorella – mówię czule. Och, jak bardzo chciałaby m dodać: „Floro, boję się. Floro, jestem samotna. Floro, narobiłam strasznego bałaganu”. Zamiast tego po prostu wzruszam ramionami. – Dobra, no może jest ze mnie niezły gagatek. – Odwiedzę cię w więzieniu – rzuca Flora pogodny m tonem. – Och, naprawdę? – parskam śmiechem, zerkając na jej wózek inwalidzki. – Oczy wiście, że tak. – Znowu się uśmiecha. – Zrobimy tam mały pokaz. – Zrobimy. – Ja zaśpiewam. Ty zatańczy sz. W poniedziałek inny sędzia wali młotkiem. Jakby oddawał serię z karabinu maszy nowego. Dostrzegam bły sk kajdanków przy pasku woźnej sądowej. Mój wy rok to jeden rok i jeden dzień w federalny m zakładzie karny m dla kobiet o minimalny m ry gorze w Alderson, w Wirginii Zachodniej. Za dobre sprawowanie wy jdę po ośmiu miesiącach, szepcze mój prawnik. Podchodzimy do ławy sędziowskiej, żeby ustalić datę i godzinę mojego „dobrowolnego zgłoszenia się”. Moja rodzina, stojąca z ty łu na galerii, jest osłupiała. Ale nie ja. Któż potrafiłby odmówić sobie przy jemności uwięzienia amery kańskiej Królowej Lodów? Ja, Lillian Dunkle, w wieku siedemdziesięciu czterech zostałam przestępcą skazany m wy rokiem. Naturalnie mogę składać apelację, choć prawdopodobnie prędzej odbędę karę, niż doczekam się nowego procesu. Chcę walczy ć, tak mi się wy daje, choćby po to, by odzy skać dobre imię. Ale jakaś część mnie, moi mili, po prostu chce to mieć za sobą. Szczerze mówiąc, mam już dość prowadzenia walki. Zgadzam się rozpocząć odby wanie kary tuż po Dniu Pracy. W Wirginii Zachodniej jest ładnie jesienią, powtarzam sobie. Podczas Wielkiego Kry zy su spaliśmy z Bertem w naszej furgonetce pod drzewami o kasztanowy ch liściach, spowity mi mgłą, w oparach słodkiego, wonnego dy mu z ogniska. Odby łam podróż z Rosji do Amery ki. Z biedy do bogactwa. A teraz dostanę numer i pasiak. Jason wy gląda, jakby by ł bliski załamania. Rita ściska mnie za rękę tak mocno, że boję się, że połamie mi kości. – Och, Lillian – lamentuje. Isaac przy tula mnie. Przy tula jak nigdy dotąd. Czuję my dlany zapach jego anty perspirantu, piżmowe włókna mary narki od Pierre’a Cardina. Jego ramiona są jak bochny chleba. Wciąż nie

pojmuję, jak to się stało, że nabrał takiej masy. Cały mi latami marzy łam, by mój sy n objął mnie w ten sposób, nazwał mamą i przy tulił. Ale teraz to ponad moje siły. – Proszę – szepczę, uwalniając się z jego objęć. – Przestańcie. Wszy scy. Spotkamy się w holu. Nie potrafiąc spojrzeć w ich zrozpaczone twarze, więc zajmuję się zgarnianiem szalika, torebki. Jednak gdy ty lko się oddalają, załamuję się. Dlaczego ich odtrąciłam? Mój Boże, uświadamiam sobie, to silniejsze ode mnie, jak jakiś straszny tik. Odruch. Poczucie osamotnienia jest druzgocące. Rozglądam się rozpaczliwie. Na galerii pozostał ty lko jeden widz. W ty lny m rzędzie stoi Harvey Ballentine. Ma na sobie wy prasowaną niebieską mary narkę z lnu, ale to, co jest pod nią, przy pomina wrak człowieka. Trzy ma pogniecioną papierową torbę na zakupy. Gdy ruszam do wy jścia, podchodzi do mnie. – Lillian – rzuca po żołniersku. – Proszę, proszę, kogo tu mamy … – Odchrząkuję. – Przy szedłeś, żeby napawać się ich sukcesem? Żeby upewnić się, że mnie zamy kają? – Jakby ś zgadła. Tak się składa, że przy prowadziłem wszy stkie dzieciaki, tłoczą się teraz przed drzwiami. Daj spokój, Lillian. – Teatralnie przewraca oczami. – Napawam się ty lko własny mi sukcesami. Skóra w kącikach oczu marszczy mu się jak krepina. Wciąż trudno mi się przy zwy czaić do widoku Harvey a bez makijażu, bez jego krzepkiej młodości. Zapadnięte poszarzałe policzki, ży laste pręgi na szy i. – No cóż, w takim razie mnie odprowadź. – Dziwię się, że nogi tak bardzo mi drżą. Wsparci jedno o drugie, jesteśmy rachity czni jak pałeczki do ry żu. Z trudem powstrzy muję uśmiech, żeby nie zdradzić, jak bardzo czuję się wdzięczna. – A więc teraz postanowiłeś się pojawić? – rzucam. – Wiem, wiem. Wizy ty bez zapowiedzi dziś uważane są za naganne. Ale wielokrotnie dzwoniłem pod twój numer domowy i nikt nigdy … Przy staję. – Mam nadzieję, że nie przy szedłeś tutaj, aby się nade mną użalać, Harvey ? – Uderzam laską w podłogę. – Bo jeśli tak, to obiję ci uszy. – Skarbie, błagam. – Otwiera drzwi i przy trzy muje je dla mnie. – Przy sięgam, że przy szedłem ty lko po to, żeby cię rozdrażnić. Chociaż – dodaje z fałszy wą skromnością, zatrzy mując się w kory tarzu – zważy wszy na te hordy chamskich dziennikarzy grasujące na zewnątrz, pomy ślałem sobie… – Grzebie w swojej papierowej torbie i po chwili wy ciąga czerwony plastikowy nos klauna i dziecięcą koronę zrobioną z pokry tej złotkiem tektury, ze sznurkiem doczepiony m niczy m garota. – Pomy ślałem, że mogliby śmy rozdeptać ich razem, ale teraz sam już nie wiem. Co my ślisz? – Opiera rękę na biodrze i układa usta w poprzeczny przecinek. – Zby t

pretensjonalne? Za bardzo teatralne? Posy łam mu szelmowskie spojrzenie. Harvey Ballentine. Pan Cętka. – Do diabła z nimi – mówię, sięgając po koronę. – Chcą medialnego cy rku? To będą go mieli. Gdy w końcu mam za sobą dziennikarską praszczętę, widzę swoich prawników i rodzinę czekający ch przy krawężniku. Przed budy nkiem stoi rząd taksówek, ale ja wołam Harvey a do swojego cadillaca. – Jesteś pewna? Przy ciska swoją torbę do piersi jak poduszkę. Zdjął już nos klauna. Zdjęcia nas dwojga pojawią się w gazetach i wieczorny ch wiadomościach: resztę mogę sobie ty lko wy obrażać. – Jason, kochanie – zwracam się do wnuczka, żeby przepędzić go z ty lnego siedzenia. – Pojedziesz z rodzicami. Mamy coś z Harvey em do omówienia. Hector wy jeżdża z dziedzińca, a ja poklepuję Harvey a po kolanie. – Jesteś za chudy – stwierdzam. – Kupimy ci kny sz. – Fuj, Lillian. Wiesz, że nie znoszę takich rzeczy. – No to cannoli. Coś na pewno. Mam ochotę na przejażdżkę. Korci mnie, żeby pojechać na Whitehall Street i terminal South Ferry, na smagany wiatrem kraniec Manhattanu, żeby popatrzeć na poły skującą przy stań, Statuę Wolności, stanąć na ty m samy m miejscu, gdzie siedemdziesiąt lat temu z rodzicami i siostrami zeszliśmy z pokładu statku i spojrzeliśmy na gasnące amery kańskie słońce. Powab ty ch zjaw z przeszłości, ostatni haust komfortu, nostalgii, deliry cznej wolności działają jak magnes. Ale to miejsce jest dzisiaj jedny m wielkim bałaganem. Wszędzie budowy. Z New Jersey przy wożą odpady i usy pują je nad rzeką. Przy nabrzeżu powstaje nowa dzielnica w cieniu World Trade Center, kompleks budy nków pod mało wdzięczną nazwą Battery Park City. Najprawdopodobniej będzie tam oranżeria, przy stań i elegancka promenada. Hektor mówi mi, że wśród budowniczy ch jest jeden z jego szwagrów z El Salvador. Każę mu więc jechać na północ. – Chodź. Pokażę ci coś – mówię do Harvey a. Na Orchard Street unosi się zapach proszku do prania i skwierczącej chińszczy zny. Wciąż stoją te same niskie, brzy dkie kamienice, ale do wielu zamontowano przeciwpożarowe drzwi z metalu, a w westy bulach gorączkowo migają jarzeniówki. Z okien wali muzy ka podobna do tej, której słucha Jason; cały kwartał zdaje się drżeć od niej w posadach. Dy skonty sprzedają okropne ubrania z poliestru szy te na Tajwanie. Kilka smutny ch zardzewiały ch szy ldów z hebrajskimi napisami nadal buja się nad oknami, ale większość jest po chińsku. – My ślałam, że to właśnie tutaj – mówię, gdy gramolimy się z Harvey em z ty lnego siedzenia. Nagle tracę pewność. Wszy stko zostało odmalowane, niektóre mury pokry wa graffiti. – Zdaje

się, że to by ło tutaj. Mieszkaliśmy na najwy ższy m piętrze. Sześcioro w jedny m pokoju. Po podwórku chodziły kurczaki. Wspólna ubikacja w kory tarzu. Harvey podnosi wzrok, patrzy zmrużony mi oczami i posłusznie kiwa głową, choć zaczy nam się denerwować. Starość jest tak upokarzająca, kochani. Po jakimś czasie nie ma po prostu sposobu, żeby zamaskować zniedołężnienie, i nikt nie zauważa waszy ch mocny ch stron. Drżącą ręką wskazuję fasadę. To ta kamienica, prawda? Na Mulberry Street wcale nie idzie nam lepiej. Dzielnica włoska skurczy ła się do kilku kwartałów, które wy glądają jak kary katura samy ch siebie. Czerwono-biało-zielone szy ldy reklamują „Kuchnię jak u włoskiej mamusi”. Wszechobecne sklepy sprzedają wianuszki posiniałego pepperoni, przy ciemniane butelki z oliwą. Jakiś mężczy zna w kapeluszu z szerokim rondem gra That’s amore na przenośny m hammondzie dla grupki tury stów. Na parterze kamienicy państwa Dinello mieści się teraz ekskluzy wnie wy glądająca kawiarnia. Obok pralnia samoobsługowa z migoczący m i rozdzwoniony m bilardem elektry czny m. Czekam, żeby ogarnęło mnie jakieś podniosłe doznanie, ale czuję się ty lko idioty cznie i słabo. Wszy stko, co uniknęło kuli do wy burzania, przetrwało ty lko dzięki temu, że zostało przerobione. Odnowione. Odrodzone. Po powrocie do samochodu w milczeniu zjadamy z Harvey em cannoli, złote pęcherzy ki pękają, gdy się w nie wgry zamy. Przeły kając, wy glądam przez okno na budy nki, które zostawiamy w ty le, próbując sobie przy pomnieć, jak wy glądał mój dawny świat i kim kiedy ś by łam. Och, chciałam – i dostałam – tak dużo! A jednak… Jakże by łam nieprzy gotowana na to, że ży cie rozmaicie nas wy koślawia, na to, jak raz za razem smutek, zgorzknienie i żal walą nas w trzewia, wdeptują nas w ziemię. Obraz małej dziewczy nki wy śpiewującej swoje żałosne piosenki na półpiętrach kamienicy na Orchard Street drży i migocze mi przed oczami jak zjawa. – Harvey – odzy wam się cicho. – Jestem zły m człowiekiem? Gry zie łapczy wie swoje ciastko. – Hm. A jak konkretnie rozumiesz słowo „zła”? Milczę, więc odpowiada dy plomaty cznie: – No cóż, skarbie, miewałaś gorsze dni. – Zlizuje resztkę kremu z zagłębienia między kciukiem a palcem wskazujący m. Składa kawałek prześwitującego papieru na czworo i wrzuca go do pudełka. – Ale zła, dobra. Dobra, zła. Chy ba wszy scy tacy właśnie jesteśmy ? – Ściskam go lekko za rękę, choć wiem, że cierpi na chorobliwy lęk przed zarazkami. – A, i jeszcze jedno… – Obraca się w skórzany m fotelu, żeby spojrzeć mi w twarz. – Ten „zakład karny ”, do którego się wy bierasz, Lil. My ślałem, że może powinnaś potraktować go jak spa. – Co takiego?

– No dobra. Jak odwy k. Pomy śl ty lko, „Betty Ford z moty wem więzienny m”. W takich miejscach są organizowane mity ngi, Lil, tak samo jak wszędzie. I naprawdę zachowuje się anonimowość… – Chcesz powiedzieć, że mam problem, Harvey ? Naprawdę my ślisz, że za dużo piję? Ha! Wy bacz, ale chy ba mówisz o sobie. Nie mieszaj mnie w swoje wariactwa! Ale jak ty lko wy powiadam te słowa, zdaję sobie sprawę, że kłamię. Oczy wiście, że mam problem. Na miłość boską, kochani. Uderzy łam małe dziecko przed kamerami. Nie ma co się oszukiwać, takie zachowanie nie przy służy się interesom naszej firmy. – Chcę ty lko powiedzieć – mówi Harvey łagodny m tonem – że jeśli pewnego dnia uznasz, że jednak chcesz się zmienić, to w więzieniu może będzie ci łatwiej. Wieczorem przed dniem, w który m prawnicy mają mnie odeskortować do więzienia w Alderson, Isaac i Rita proponują, aby śmy poszli na uroczy stą kolację. – La Grenouille? La Coˇte Basque? Ty wy bierz, mamo. – Żeby wszy scy na sali się na mnie gapili, gdy będę jadła? – pry cham. – Nie, dziękuję. Wolę, żeby śmy spotkali się u mnie. Zamówimy chińszczy znę. Jason przy jeżdża wcześniej i przy wozi swoje pły ty. Na ramieniu niesie małą sty ropianową chłodziarkę. Mięśnie napinają mu się widowiskowo. Okulary przeciwsłoneczne bły szczą. – Mama i tata będą za parę minut – oznajmia, z hukiem stawiając karton na podłodze. – Kazali mi to przy nieść. Tadam! Prosto z zamrażarki. W środku znajdują się najnowsze lody Deluxe Premium. Opakowania mają eleganckie złote zawijasy na pokry wkach. Od samego patrzenia kręci mi się w głowie. – Te są ekstra. – Jason podrzuca pudełko w powietrze i je łapie. – Wanilia z Madagaskaru. Czad! – Widzę, że jesteś w wy borny m nastroju. – Staram się – odpowiada, zgrabnie zdejmując okulary i ostrożnie odkładając je na blat. Nachy la się nad chłodziarką. – My ślę, że te ci zasmakują, babciu. Jawa ze Śmietanką, choć tak naprawdę to zwy kła kawa. Och, i Czekoladowe Trufle. – Rozgląda się. – Gdzie trzy masz ły żeczki? Masz jakąś tacę? – Och – chichoczę. – Czy żby ś chciał mi usługiwać? – Pomy ślałem, że zanim zjawią się rodzice, mogliby śmy urządzić sobie własne przy jęcie pożegnalne. – Wy mownie poruszając brwiami, wy jmuje skręta z kieszeni czarny ch dżinsów. – Och, tatełe. – Gładzę go po policzku. Parzy jak suchy lód. – Dziękuję ci. Ale chy ba powinnam zachować przy tomność umy słu. Posępnie przy takuje i chowa papierosa. Przez chwilę po prostu patrzy my sobie w oczy. – Babciu – mówi cicho. – Boisz się? – Nie my ślałam jeszcze o ty m – odpowiadam pogodnie.

Ale to nieprawda, najmilsi. Moje serce jest jak spłoszony ptak. Bóg raczy wiedzieć, jakie chuligaństwo, agresja i nędza mnie tam czekają. Już teraz dostaję listy z pogróżkami: „Mam nadzieję, że się udławisz. Więźniowie powinni cię pociąć. Zdy chaj, suko”. Od jakichś wariatów, oczy wiście, a moi prawnicy zapewniają mnie, że w ty m zakładzie o minimalny m ry gorze są cy wilizowane warunki. A jednak… Może to dobrze, że cała Amery ka widziała mój prawy sierpowy w telewizji? Może tatko przekazał mi jednak coś poży tecznego. Jestem już stara. Oczy wiście inaczej zamierzałam spędzić swoje ostatnie dni i nie mogę pogodzić się z my ślą, że to o wiele za długo. Ale w regulaminie więzienny m wy czy tałam, że trzeba wy kony wać pewne obowiązkowe prace – w kuchni. Bibliotece. To dla mnie ogromna ulga. Poza ty m mam pewne pomy sły. Problem w ty m, że te superlody, który mi mój sy n stara się teraz handlować, to po prostu papugowanie po naszej konkurencji. Dunkle muszą zaproponować coś bardziej wy razistego, bły skotliwszego. Gdy jest MTV i te walkmany, z który ch dzieciaki słuchają teraz muzy ki… Dlaczego nie wy puścić serii premium nazy wanej imionami gwiazd popu? Z pły t, które puszczał mi Jason, zanotowałam: Toffi Grandmaster. Bananarama. U2utti Frutti. Nie sądzę, by w więzieniu pracowało się dużo gorzej niż w kamienicy czy nszowej. Tak więc nie ulega wątpliwości, że znajdę sobie zajęcie. Zawsze, zawsze jest coś do wy my ślenia. – Może posiedź na patio, a ja przy gotuję przekąski – proponuje Jason wspaniałomy ślnie. Z kuchni wy chodzi się przez szklane drzwi na patio. Sunny rzadko się tu pojawiała latem, więc rośliny w skrzy nkach i miniaturowe drzewka w olbrzy mich terakotowy ch doniczkach wy schły na wiór, nadając tarasowi wy gląd zarośnięty ch rzy mskich ruin. Czuć delikatny, ciepły letni wiaterek. Kupiliśmy z Bertem ten penthouse właśnie ze względu na widok. Gdy spojrzy się na zachód, widać falujący Central Park z akwenem osadzony m w środku niczy m romb niebieskiego topazu. Za nim ciągnie się nieruchoma linia hory zontu Upper West Side, ze słońcem roztaczający m promienie za wieżami ciśnień i iglic. Jest tu naprawdę ślicznie mimo warstewki sy pkiej sadzy i zgiełku miasta. Jason ostrożnie wy nosi tacę na zewnątrz. Ustawił na niej wszy stkie pięć pudełek lodów i moje dwa półmiski ze szkła murano przy wiezione z Wenecji, które mają wy łącznie walor dekoracy jny. Nieważne. Mój wnuczek ewidentnie bardzo się stara. – Jak miło, tatełe. Uśmiecha się. – Zadowolenie klienta naszą dewizą. Mój biedny wnuczek. Wy daje się naprawdę zmartwiony, że pójdę do więzienia. Jest tak troskliwy i ty le z nim śmiechu! Szkoda, że nic po mnie nie odziedziczy. Dzisiaj, gdy spotkałam się z prawnikami, żeby pozamy kać swoje sprawy, zmieniłam testament. Jason dostanie moją kolekcję pły t i trzy dzieści pięć ty sięcy dolarów. Wy starczająco,

żeby ruszy ć w świat – jako kung-fu klaun, arty sta estradowy czy cokolwiek mu przy jdzie do głowy, o ile postanowi trzy mać się z dala od rodzinnego interesu. Ale nic więcej. Wy świadczam mu ogromną przy sługę, moi mili. Zawsze najlepiej samemu zarobić pieniądze. Gdy nie ma się po co pracować, to po prostu się nie pracuje. Mój wnuk jest by stry i pomy słowy. I chciałaby m, żeby się nie zmienił. Moje udziały w Dunkle’s Ice Cream Corporation – nawet teraz warte kilka milionów – zapisałam pomocy domowej, mojej Sunny. Zapracowała sobie na to. I żeby nikt już nie mógł powiedzieć, że jestem „najgorszą szefową na świecie”, dziękuję za uwagę. Isaac, jako prezes Dunkle, przejął już oczy wiście więcej, niż wy noszą jego udziały. Zapewniłam też utrzy manie Florze, do końca jej dni. Harvey owi Ballentine’owi zostawiłam sumę na szpitale i – Boże uchowaj – ewentualne rachunki za prawników. Postanowiłam też, że spora część majątku trafi do GMHC, choćby dlatego, by dokuczy ć moim PR-owcom. A jeśli chodzi o resztę mojego majątku? To, czego nie zabierze państwo, pozostawiam mojemu psu. Jason kończy nakry wać do stołu. – Może pójdę włączy ć jakąś muzy kę, babciu? – Świetny pomy sł – mówię. Petunia wskakuje mi na kolana. – Uchy l drzwi i nastaw wieżę na cały regulator. Gdy maszeruje do kuchni, jego łopatki poruszają się pod podkoszulką niczy m małe kruche skrzy dła. Z zakoli Park Avenue wy rasta miasto, mętlik okien i dachów stoi w złoty m ogniu popołudniowego słońca, ludzkie ży woty upchane jedne nad drugimi w przegrodach z plastiku i stali, umoszczone w wieżowcach, kamienicach i szklany ch monolitach. Rodziny przy by wające na statkach, w samolotach, z obawą lub nadzieją, pełne marzeń. No cóż, mogę im ty lko ży czy ć szczęścia. Stado gołębi rozsy puje się po niebie niczy m brokat, z trzepotem skrzy deł siadają na parapetach i gzy msach, przy kucają na głowach rozpadający ch się aniołków wy rzeźbiony ch w wapieniu. Jason wsuwa głowę przez kuchenne drzwi. – Babcik, czego chcesz posłuchać? – Dziarsko podnosi w górę kilka moich pły t. – Benny ’ego Goodmana? Billie Holiday ? Johnny ’ego Casha? Przy my kam powieki i wy stawiam twarz do słońca, łapiąc jego ostatni ciepły pocałunek. – E tam, włącz coś innego. Coś nowego, tatełe. Niech to będzie niespodzianka.

Podziękowania

K

siążka ta nie powstałaby, gdy by nie wizja, cierpliwość i nadzór mojej wy dawcy, Helen

Atsmy. Nie powstałaby też bez mojej agentki Irene Skolnick, która przez całe lata mnie prowadziła, służąc swoją mądrością. Ani bez Jamie Raab, Ally sona Rudolpha, Tareth Mitch, Caitlin Mulrooney -Ly ski oraz zespołu Grand Central Publishing, którzy niestrudzenie orędowali w mojej sprawie. Prowadząc badania, miałam na ty le szczęścia, by trafić w gościnę do wspaniałomy ślnego i dobrodusznego Zay a Givargidze, właściciela lodziarni Carvel w Massapequa, w Nowy m Jorku. Nie ty lko pokazał mi swój interes „od kuchni”, ale też pozwolił popracować za ladą i na zapleczu. Należą mu się wielkie brawa, jak również jego pracownikom: Vincenzowi Pisa, Samancie Spinnato i Keri Strejlau. W chwilach zagubienia nieocenioną redaktorką i doradcą by ła mi moja kuzy nka Susan Dalsimer, podobnie jak moi przy jaciele i koledzy po pisarskim fachu: Marc Acito, Elizabeth Coleman, Carla Dry sdale, Anne Korkeakivi i Maureen McSherry. Wspaniali Lisa Campisi, Emanuel Campisi (a.k.a. Duży Manny ) i Frank DeSanto pomagali mi ze wszy stkim, co wiązało się z Neapolem, a wraz z nimi błogosławiony Luigi Cosentino (a.k.a. Louie), współwłaściciel Gemelli Fine Foods w Baby lon, na Long Island. Wielkie grazie mille należą się im wszy stkim oraz mojemu ukochanemu Francowi Beneduciemu za jego inspirację i siłę ży ciową. John C. Crow, Mark Bradford, „Esq.”, David Gilman i Fred Schneider wspomagali mnie w kwestiach prawny ch, a specjalny ukłon należy się Laurence’owi Lebowitzowi. Wy gląda na to, że nie potrafię napisać książki, jeśli nie zacznę jej w domu Susan Walker, i że nie obędę się bez dopingu ze strony mojej kuzy nki, Joan Stern. Ani bez mojego brata Johna Seegera Gilmana, niestrudzonego czy telnika, będącego mi źródłem twórczego oży wienia i podporą. Toast należy jeszcze wznosić wielokrotnie… Za resztę członków Najwspanialszego Pod Słońcem Klubu Książki, którzy dodawali mi otuchy : Brigette De Lay, Margot Hendry, Anne Kerr, Suzanne Muskin, Cristiny Nerie, Mary Pecaut i Jean Swanson… Za Michaela Cannana i Hannę Serota i ich nieocenioną inspirację… Za Stephane Gehringer, Anke Lock i zespół Cambrian Adelboden. Za moich mistrzów i mentorów, pisarzy Charlesa Baxtera, Rosellen Brown, Nicholasa Delbanco i Ala Younga, który ch nauki wciąż odbijają się echem w moim ży ciu i pracy … I za pisarza Richarda Bauscha, który służy ł mi swoją mądrością.

Kluczowy ch źródeł dostarczy ło mi Nowojorskie Towarzy stwo History czne, Tenement Museum oraz avvo.com. Wśród niezliczony ch książek i arty kułów, które okazały się niezwy kle pomocne, należy wspomnieć Of Sugar and Snow: A History of Ice Cream Making Jeriego Quinzio, arty kuł History of Ice Cream Cones Lindy Stradley i jej stronę internetową What’s Cooking America; Lawrence’a DiStasiego Una Storia Segreta: The Secret History of Italian American Evacuation and Internment During World War II; Jane Ziegelman 97 Orchard: an Edible History of Five Immigrant Families in One Tenement; Rose Vesel Mattus The Emperor of Ice Cream: The True Story of Häagen-Dazs oraz Streets: A Memoir of the Lower East Side autorstwa Belli Spewack. I, last but not least, serce przepełnia mi wdzięczność, jaką czuję wobec mojego męża Boba Stefanskiego, który czy tał i redagował moją powieść i prowadził ze mną niekończące się dy skusje na jej temat. Kochanie, nigdy nie dość podziękowań za Twoją mądrość, poczucie humoru, pasję, przy jaźń, cierpliwość, klarowny osąd i ży czliwość. Z tobą wszy stko jest możliwe. Je t’aime.

Przypisy końcowe 1. Postać z amery kańskiego serialu telewizy jnego dla dzieci, popularnego w latach 60. [wróć]