Krzysztof Spadlo Skazaniec 3 Za garsc srebrnik

PROJEKT OKŁADKI: Dariusz Herbowski ZDJĘCIE: Dariusz Herbowski KOREKTA: Małgorzata Wawrzyniak

ISBN: 978-83-65339-02-7 WYDAWCA: SilverLemon KONTAKT: [email protected]

Copyright © 2015 Krzysztof Spadło & SilverLemon

www.skazaniec.com [email protected]

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, rozpowszechnianie części

lub całości bez zgody wydawcy zabronione. Wydanie I 2015

Dla Gosi. Bez Ciebie wszystko byłoby niczym.

Starość jest przerażająca! Coraz częściej miewam takie chwile, kiedy obawiam się czy nadal jest we mnie poczucie rzeczywistości. Niekiedy zachodzę w głowę starając się sobie przypomnieć, co wczoraj zjadłem na śniadanie i… mam z tym problem.

Sprawy sprzed kilku dni umykają gdzieś w nicość i zapadają się w otchłań zapomnienia, ale za to cała odległa przeszłość wydaje się chwilą, która właśnie minęła. O tak, czas to podły szyderca! Drwi sobie ze mnie w najlepsze. Sprawia, że każde wspomnienie niesie ze sobą doznania dla wszystkich zmysłów. W moim umyśle wciąż słyszę szczęk klucza w zamku, jęk zawiasów, gong dzwonu na sterowni i odgłos kroków uderzających o drewniane podesty. W ustach panoszy się znajomy smak cierpkiej kawy, który przez długie lata witał mnie każdego poranka. Kiedy tylko wspomnę jaki paskudny fetor czaił

się w pomieszczeniu z silosami, to gówniany zapach natychmiast rozsadza mi nozdrza. Co to za życie, skoro nawet słońce nie ogrzewa mnie na tyle, żebym przestał czuć na swym ciele chłód więziennych korytarzy? Możecie mi wierzyć na słowo, że dźwigam na swych starych ramionach ciężkie brzemię. Niekiedy parszywy ból rozrywa duszę i doskwiera tak bardzo, że trudno jest wytrzymać. W takich chwilach oddałbym wszystko, by móc zanurzyć usta w wodach mitycznej rzeki Lete, pociągnąć solidny łyk i doznać zapomnienia. Czasami miewam takie dni, kiedy ogarnia mnie wyciszenie i nie mam

żadnych skojarzeń. Lubię ten stan. Czuję się wtedy tak, jakbym odpoczywał po długim i żmudnym marszu, a nim zapadnie zmierzch, świat naprawdę wydaje się piękny. Staję wówczas w oknie, palę papierosa i przyglądam się jak światło dnia zaczyna konać w ramionach nocy. Potem nastaje ciemność i wtedy wszystko co miłe ulatuje gdzieś w mrok, a w duszy zaczynają rozbrzmiewać pierwsze takty niepokoju. Nie zawsze potrafię zagłuszyć tę ponurą melodię. Mam wrażenie, że wszystkie moje lęki i obawy snują się tuż obok niczym złowieszcze cienie, jakby chciały mi oznajmić, że tej nocy stare demony przyjdą w odwiedziny.

Niekiedy miewam parszywe sny. Złośliwe mary nawiedzają mnie w tak intensywnym wydaniu, że gdy otwieram oczy, to jestem przerażony i potrzebuję kilku chwil, żeby dojść do siebie. Siadam na krawędzi łóżka, wpatruję się w pomarszczoną skórę na moich dłoniach i czuję jak spływa na mnie ulga, bo widzę, że jestem tu i teraz. Potęga ludzkiego umysłu jest zadziwiająca. Upłynęło tak wiele lat, a ja nadal miewam chwile, kiedy nagle przypominam sobie jakiś detal. Potem w głowie odpala się projektor wyobraźni i przewija wspomnienia niczym kadry filmowej taśmy. Klatka stop i od nowa. I jeszcze raz.

I znowu. W wyobraźni jawią się znajome twarze, gesty, głosy, zdarzenia, a nawet błahe szczegóły, które dziś nabierają zupełnie innego znaczenia. Wczoraj podczas pisania złamałem rysik w ołówku. Grafitowy szpic turlał się wzdłuż kartki, a mnie nagle dopadła gorzka refleksja, że być może taki sam kruchy przedmiot przekreślił jesienią 1933 roku moją szansę na inne życie. Tamtego wieczoru Frantz robił listę ochotników do pracy w polu. Następnego dnia stu chłopa miało wyjść poza mury. Wykopki. Pamiętne wykopki, które po wsze czasy wpisały się w historię wronieckiego więzienia. Ja też

miałem iść w pole, bo zawarłem z Frantzem układ i dałem mu to, czego chciał… Rozumiem, że teraz dumanie o tym – co by było gdyby – nie ma najmniejszego sensu. Tylko co mi z tej wiedzy, skoro nie wiem jak powstrzymać te gdybające myśli? To kolejne oblicze starości, które mnie kąsa i dręczy. Niekiedy patrzę w lustro i widzę twarz, której mam sporo do zarzucenia, bowiem zdarzyło się w moim życiu kilka spraw, z których nie jestem dumny. Były też sytuacje, kiedy mogłem postąpić inaczej, właściwiej, a zamiast tego, chowałem się za woalem własnych słabości i wygodnictwa. Kiedy

spoglądam w przeszłość i widzę, co dla innych więźniów w czasie hitlerowskiej okupacji było w stanie zrobić pięciu młodych oratorianów, to zaczynam się zastanawiać, czy jestem godzien określać się mianem człowieka? Nie pomogą żadne modlitwy i błagania, nie zmienię tego co było, niczego nie naprawię i nie cofnę czasu. Naprawdę żałuję, że historia mojego życia jest pełna wydarzeń, które przecież mogły potoczyć się zupełnie inaczej. Za późno na jakiekolwiek usprawiedliwienia. Jedno co mogę zrobić, to tylko bezradnie rozłożyć ręce i powiedzieć, że jest mi przykro. Cóż z tego, że w dobrym zdrowiu

dożyłem sędziwego wieku? Nie mam pojęcia co znaczy być mężem, ojcem, dziadkiem… Sam nie wiem ile razy zastanawiałem się – po jaką cholerę to wszystko? Jaki jest sens mojego istnienia? Podejrzewam, że ludzie tacy jak ja, tacy którzy czują w sobie pustkę, rozmyślają nad tym i uparcie szukają odpowiedzi. Jednak kiedy człowiek za bardzo zaprząta sobie głowę takim ciężarem, łatwo się może pogubić i wpaść w sidła bezsilnej obojętności. Wiem coś o tym, bo kilka razy w życiu zabrnąłem w tę ślepą uliczkę i znałem takich, którzy tam również dotarli. Trudno wyjaśnić jak to jest, a szczególnie komuś, kto tego nigdy nie doświadczył. Nie ma takich słów,

którymi można opisać ludzkie uczucia kiedy cały świat wydaje się bezbarwny, kiedy każdego dnia tracisz chęć do życia, kiedy czujesz głód i nie możesz przełknąć nawet kęsa, kiedy pragniesz zasnąć, ale krzyk w twojej głowie nie pozwala ci zmrużyć oczu. Medycyna nie zna lekarstwa na chorobę duszy. Nie ma magicznego eliksiru który sprawi, że ktoś pogrążony w rozpaczy pociągnie z karafki solidny łyk mikstury i nagle powróci do niego znajoma radość życia. Jest tylko jeden sposób, żeby wyrwać się z marazmu, żeby znowu poczuć jak w żyłach krąży krew i odzyskać utraconą równowagę umysłu. Trzeba odnaleźć w sobie misję i użyć wszystkich sił, żeby ją realizować. Jeżeli ktoś twierdzi

inaczej, to opowiada bzdury. Pewnego dnia Johnny Alcatraz, największy bajerant jakiego znałem, powiedział coś całkiem mądrego: - Kiedy człowiek nie ma celu, do którego będzie zmierzał, to po prostu sparszywieje. Gdybym kilka miesięcy temu nie wpadł na pomysł aby spisać wspomnienia, które noszę w głowie, to Bóg jeden raczy wiedzieć kim byłbym teraz. Śmiem twierdzić, że chyba zdziadziałbym do reszty. Wiem, to może wydawać się śmieszne, ale ja naprawdę odnalazłem w tym ratunek, kiedy wbiłem sobie do łba, że właśnie to stanowi cel mojego życia.

Od tamtej pory zniknęły te wszystkie dylematy, że nie mam rodziny, potomstwa i że moje nazwisko umrze wraz ze mną. Sensem mojego istnienia zostało tych kilka skoroszytów, będących uczciwym świadectwem czasów, w których przyszło mi żyć. Nawet nie macie pojęcia ile przekłamania i fałszu zostało sprytnie przemyconych i wplecionych w historię współczesnej Polski. Włos się jeży na mojej starej głowie, kiedy pomyślę o tym, jak wiele zostało napisanych podręczników i opracowań, które tak naprawdę są gówno warte. Kilka z nich wpadło mi w ręce i miałem je okazję przeczytać, pełno w nich kłamstwa, manipulacji i żonglowania faktami.

Powstały chyba tylko po to, aby stworzyć iluzję naszego narodowego ego, żeby błyszczało i lśniło w oczach potomnych niczym nieskazitelny diament. Unika się tematów, które obnażają krwiożerczą walkę o władzę i przywileje, milczy się w kwestii wszechwładnej mamony, a za klauzulą tajności, ukrywa się rządowe afery, gospodarcze przekręty i polityczne morderstwa. Ktoś mógłby mnie zapytać – a kim ty jesteś u licha, żeby snuć takie oszczerstwa? Nazywam się Stanisław Żabikowski i jestem nikim.

Przechodzę do historii jako więzień II Rzeczypospolitej skazany wyrokiem prawomocnego sądu na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jako były skazaniec, mam świadomość, że dla wielu z was jestem osobą niewiarygodną albo człowiekiem drugiej kategorii. Tak jest skonstruowany świat, w którym wzorce społeczne budują ludzką mentalność i nic tego nie zmieni. Nawet nie wiem dlaczego, ale zawsze kiedy zastanawiam się nad tą filozoficzną kwestią, dociera do mnie sens słów jakie swojego czasu wypowiedział pewien człowiek, który w rządzie III Rzeszy piastował funkcję ministra propagandy i oświecenia publicznego. Na pewno słyszeliście o

nim, nazywał się Joseph Goebbels. To on był autorem zdania, które na zawsze zostanie zwierciadłem naszego świata i życia - „wielokrotnie powtórzone kłamstwo staje się prawdą” - i myślę, że trudno się z tym nie zgodzić. Ja nie mam żadnych powodów aby zatruć fałszem swoje wyznania. Jestem już stary i pragnę tylko uczciwie rozliczyć się z przeszłością, bo niebawem nadejdzie mój czas, a chciałbym się udać w zaświaty z czystym sumieniem. Tak w głębi duszy żałuję tylko tego, że nie potrafię odnaleźć w sobie wybaczenia. Wyznać grzechy, obnażyć swe błędy i okazać prawdziwą skruchę to jedno, a odpuścić

winnym, to drugie. Niestety brak we mnie choćby namiastki miłosierdzia, jakie miał w sobie Chrystus. Przyznam się wam do czegoś, otóż kiedy Wolf załatwił Szumskiego, poczułem ulgę. Zupełnie jakbym zrzucił ze swoich pleców jakiś cholerny ciężar. Na samą myśl o tym, że Wszawy Mendziarz już nigdy więcej nie odwiedzi mojej celi, rozpierała mnie radość i satysfakcja. Byłem też jedynym więźniem we Wronkach, który poznał prawdziwe oblicze Rzeźnika z Danzing.

Aspiranta Szumskiego pochowano na wronieckim cmentarzu z wielką pompą. Galowe mundury, orkiestra, wieńce, kwiaty, uroczysta msza żałobna, salwa honorowa i kondukt ludzi. Zjawiła się delegacja z miejskiego ratusza, a sam naczelnik Zalewski wygłosił pełne patosu przemówienie. Dla wszystkich, którzy brali udział w pożegnalnej ceremonii martwy funkcjonariusz stał się symbolem męczennika, ofiary unicestwionej przez złego i podłego kryminalistę. Tylko nieliczni mieli świadomość jaki naprawdę był Teodor Szumski, który naginał prawo, łamał przepisy i podle traktował niektórych skazańców. O tym się nie mówiło. Mit wzorowego strażnika, oddanego służbie

i niewdzięcznym obowiązkom wywindował go na piedestał, a pośmiertnie, przyznano mu rangę podkomisarza służby więziennej. Niewielu ludzi wiedziało iż późną nocą, która poprzedzała dzień pochówku Szumskiego pod cmentarnym murem kilku mundurowych pogrzebało zwłoki Wilhelma Wolfa. Tak właśnie było. Mogę temu zaświadczyć, bo dzień wcześniej własnoręcznie zrobiłem z sosnowych desek skrzynię, która posłużyła za jego trumnę. Następnie hołdując wiernie swemu przyrzeczeniu, wpisałem jego nazwisko i datę śmierci na odwrocie tablicy wiszącej w stolarni.

Dochodzenie w sprawie zabójstwa Szumskiego ciągnęło się ponad dwa miesiące. O zdarzeniu było głośno, a naczelnik nie miał możliwości, żeby ukręcić sprawie łeb i zamknąć ją na tyle, aby nie wyciekła poza mury wronieckiego więzienia. Powołano specjalną komisję, która drobiazgowo miała przeanalizować wszystkie aspekty tej niecodziennej afery. Zjawili się ludzie z prokuratury, a tematem zainteresował się jakiś żądny sensacji dziennikarzyna z poznańskiej prasy. Trudno mi powiedzieć jak wiele ciemnych i brudnych spraw wyszło wtedy na jaw. Chyba sporo, bowiem śmierć Wszawego Mendziarza przyniosła kolosalne zmiany. Jednak

wszystko co rozegrało się na płaszczyźnie regulaminów było niczym w porównaniu do tego, jak to spektakularne morderstwo wpłynęło na mentalność pracowników więzienia. Większość z nich z przerażeniem zdała sobie sprawę, że w obrębie tych mrocznych murów, żaden funkcjonariusz nie może czuć się bezpieczny. Był tylko jeden człowiek, którego zeznania mogły swym blaskiem boleśnie oślepić członków tej zacnej komisji śledczej. Nazywał się Rudolf Frantz. On wiedział dużo o metodach jakie w stosunku do skazanych stosował jego były przełożony. Prywatnie byli kumplami, doskonale się rozumieli, a w

pracy niejednokrotnie działali wspólnie. W ciągu tych dwóch miesięcy wszyscy więźniowie z bloku B zostali przesłuchani, a każde zeznanie trafiło do opasłych tomów akt. Ja również musiałem odpowiedzieć na szereg pytań. To była czysta formalność. Miałem twarde alibi jakie zapewnił mi swoim zeznaniem strażnik, który tego feralnego dnia pełnił służbę w bibliotece. Natomiast podczas przesłuchania, trzymałem się sztywno zasady trzech małp. Nabyta w więzieniu ostrożność nakazywała mi nie wywlekać na światło dzienne żadnych gównianych zajść z przeszłości. Przecież cokolwiek bym nie

powiedział, to i tak niczego nie mogłem zmienić. Miałem świadomość, że kilka słów prawdy mogło mi bardziej zaszkodzić niż pomóc. Śledztwo, które miało wyjaśnić okoliczności morderstwa zupełnie przypadkiem obnażyło mechanizm współdziałania funkcjonariuszy i ich niepisaną zmowę milczenia. Szczególnie drażliwą sprawą okazał się wątek korespondencji. Szumski nie miał rodziny, a tak na marginesie to wcale się temu nie dziwię, bo jaka kobieta chciałaby takiego popaprańca? Za życia aspirant zajmował służbowe, dwupokojowe mieszkanie na pierwszym piętrze przy ulicy Lipowej 5. Pozostawił

po sobie sporo prywatnych rzeczy, coś z nimi trzeba było zrobić i przygotować kwaterę do zasiedlenia przez innego pracownika. W związku z tym, że sprawy lokalowe pozostawały w gestii więziennej administracji powołano kolejną komisję, aczkolwiek już wewnętrzną, w skład której wszedł również Rudolf Frantz. To właśnie on znalazł ukrytą w mieszkaniu Szumskiego teczkę z listami, którą wraz z raportem przekazał bezpośrednio na ręce naczelnika. W tym samym budynku, ale na parterze, mieszkał też dozorca Lepke. Klawisze z bloku B mieli niezły ubaw i ciągle mu dogryzali, że jak Rudolf się rozkręci to na jego kwaterze również zrobi niezły kipisz. Swoją drogą Frantz

dobrze kombinował, wiedział jak wkraść się w łaski przełożonego i rozpocząć swój zwycięski marsz do kolejnego awansu. Śmierć Szumskiego bardzo mu w tym pomogła. W śledztwie wątek korespondencji do więźniów nie mógł w cudowny sposób rozpierzchnąć się w powietrzu. Sprawa była zbyt gruba. Okazało się, że teczka znaleziona w mieszkaniu aspiranta zawiera mnóstwo listów do skazańców, którzy byli osadzeni na bloku B, ale zdążyli już odpokutować swoje winy i opuścili więzienne mury. Każdy list był otwarty. W moim mniemaniu wyglądało to tak, jakby Wszawy Mendziarz stworzył sobie swoje prywatne

archiwum, dzięki któremu mógł prowadzić szantaż emocjonalny w stosunku do tych, których nie darzył sympatią. To odkrycie stanowiło niezbity dowód na to, że musiało dochodzić do fałszowania księgi pocztowej na dyżurce oficera. Zrobił się niezły bajzel, wielu mundurowych ukarano naganą i ta sprawa położyła się cieniem na ich dalszej, zawodowej karierze. Zalewski zapowiedział, że jeśli którykolwiek z funkcjonariuszy dopuści się tego ponownie, zostanie dyscyplinarnie zwolniony z pracy, bez względu na rangę i staż służby. Jakby tego było mało, naczelnik uświadomił swojej kadrze, a

szczególnie pracownikom niższego szczebla, że jeśli mają wątpliwości co do poleceń swoich bezpośrednich przełożonych to oczekuje od nich osobistego meldunku w tej sprawie. Pewnego dnia przypadkiem usłyszałem jak Robalski rozmawiał z Mroczkowskim: - I niby co on sobie myśli? Że któryś z nas się skurwi? - dozorcy czasami używali tych samych określeń co skazańcy. - Nie, nie kolego – odparł Mroczkowski, który miał za sobą więcej lat pracy niż jego rozmówca i tym samym większe doświadczenie. - On wie, że nikt z nas

nie przyjdzie z takim meldunkiem. Każdy natomiast będzie się pilnował, żeby nie stracić roboty. Będziesz nadstawiał tyłek, bo ktoś ma na pieńku z jakimś śmieciem? Raczej nie, prawda? - No prawda. - Skończyły się czasy Szumskiego i jego wariactw. Trzeba robić swoje i patrzeć co będzie dalej. Nie mam zamiaru wychylać się przed szereg, zostało mi pięć lat do emerytury i tylko to mnie interesuje. Wtedy uświadomiłem sobie, że chłopaki w brązowych mundurkach też mają się na baczności.

W pewien grudniowy wieczór przodownik Frantz zjawił się w mojej celi tuż przed ciszą nocną. Kiedy ja stałem na baczność obok okna, on usiadł przy stole, zdjął czapkę i zapytał: - Zdajesz sobie sprawę, że ten młokos Kurski wyśpiewał jakiś czas temu wszystko jak na spowiedzi? - Nie bardzo rozumiem panie przodowniku – odparłem, chociaż byłem tego świadom. Młody zaraz po wyjściu z lazaretu, kiedy jeszcze chodził z obandażowanym barkiem opowiedział mi co i jak. Zastraszyli go, dostał kilka klapsów, a kiedy wyznał Szumskiemu za kogo go uważamy i jak o nim mówimy, ten z wściekłością zdzielił go pałą tak

mocno, że pogruchotał mu obojczyk. - Ty już dobrze wiesz – Frantz spojrzał na mnie chłodnym wzrokiem. - Za długo mam do czynienia z takimi jak ty. To, że tamtej niedzieli byłeś w bibliotece, nie świadczy o tym, że niczego nie wiesz – powiedział podejrzliwym głosem. - To, że sprawa została zamknięta i protokoły spisane, wcale nie oznacza końca tej historii. Czy sądzisz, że wszystko zmieni się na lepsze, bo już nie ma wśród żywych aspiranta Szumskiego? Naprawdę tak myślisz? - w moich uszach słyszałem autentyczne niedowierzanie. - Były dwa wiadra, ale tylko jeden skazaniec. To drugie wiadro jakoś bardzo pasuje mi do ciebie. Ty,

Wolf i ten szczyl Kurski… jak to Teodor o was mówił? Święta trójca? Zgadza się? - ponownie spojrzał mi w oczy. Dzieciak był wtedy na izbie chorych, więc jakby nie kombinować, to drugie wiadro było dla ciebie. Wy zawsze pracowaliście razem – ciągnął Frantz, a ja czułem jak moje kolana robią się wiotkie niczym wata. - Szkoda tylko, że komisja nie usłyszała tego z moich ust. Teraz już rozumiesz? - Nie panie przodowniku, nie rozumiem – szedłem w zaparte. Na dźwięk moich słów pokiwał tylko głową i spojrzał na mnie z dziwnym grymasem.

- Myślę, że wszystko doskonale pojmujesz – mówił spokojnie, a palcami lewej dłoni lekko uderzał o drewniany blat stołu wybijając równomierny rytm. - Wiele spraw się zmieni, ale ty nadal będziesz skazańcem z wyrokiem dożywocia. Natomiast ja nadal będę sumiennym funkcjonariuszem służby więziennej. Może nawet niebawem awansuję – w jego głosie zabrzmiała lekka nutka nadziei. - I wiesz co to oznacza? - to było tylko retoryczne pytanie. - Że przez długie lata będziemy żyć obok siebie – wstał i podszedł do mnie. - To, jaka czeka cię tutaj przyszłość w dużej mierze zależy tylko od ciebie – położył mi dłoń na lewym ramieniu i delikatnie ścisnął. - Mogę ci

być przychylny – powiedział cichym głosem zbliżając nieco swoją twarz do mojej. Nagle na korytarzu rozległ się odgłos prężnych kroków uderzających w podest ciągnący się wzdłuż cel. Frantz cofnął swoją ręką, obrócił się na pięcie, złapał czapkę leżącą na stole i założył ją na głowę. - To tyle co mam ci do powiedzenia na dzisiaj – rzucił głośno służbowym tonem i ruszył w stronę drzwi. Już miał je zamknąć, kiedy znowu spojrzał na mnie i powiedział – jeszcze wrócimy do naszej rozmowy. Stałem przez dłuższą chwilę i czułem się tak, jakbym wpadł w jakąś cholerną pętlę czasu. To się nigdy nie skończy – złowieszczy głos Końskiej rozległ się w

zakamarkach mojej czaszki. Problemy zostały takie same i wszystko wskazywało na to, że pojawił się nowy zarządca, który miał odmienne oczekiwania niż jego poprzednik. Zapaliłem papierosa i wlepiłem wzrok w grudniową ciemność. Pomny na słowa Wolfa o wstrzemięźliwości zadbałem o to, żeby moje stosunki z Młodym nie przekroczyły niebezpiecznej granicy, która zrodziłaby we mnie poczucie odpowiedzialności. Wspólnie zjadaliśmy posiłki, sporo czasu spędzałem z nim na spacerniaku i chociaż ścieżki naszego życia splotły się

w tych murach, to jednak świadomie uciekałem od przyjacielskiej zażyłości. Powiem tak, to był dobry dzieciak i nawet go lubiłem, ale niestety, byłem w tym podłym miejscu za dużo lat jak na jedno życie. Miałem w głowie zbyt wiele parszywych wspomnień. Tutaj szybko umiera w człowieku to, co w nim dobre i najlepsze. Życzliwość? Ona budzi się wtedy, kiedy masz jakiś interes. Współczucie? Zapominasz co to takiego. Bezinteresowność w stosunku do bliźniego? Szybko pozbywasz się złudzeń, że coś takiego istnieje. Nie tu. Nie w więzieniu.

Każdego dnia natomiast czujesz jak twoją skórę porasta niewidzialny pancerz znieczulicy. Na początku jeszcze się przed tym bronisz, myślisz o tym kim byłeś kiedyś i zadziwia cię fakt, kim stałeś się tutaj. Potem jednak przywykasz do tego stanu i traktujesz jak coś zupełnie naturalnego, a łzy drugiego człowieka, przestają na tobie robić jakiekolwiek wrażenie. Podczas świąt bożego narodzenia widziałem jak Młodemu szklą się oczy. Sądziłem, że to z tęsknoty i żalu, dlatego też o nic nie pytałem. Nie było w tym nic dziwnego, bo czas świąt jak żaden inny, potrafił złamać nawet największego

twardziela. Tak samo jak każdy z tutaj obecnych, ja również dźwigałem swój krzyż i daleki byłem od tego, żeby dręczyć się jeszcze cudzymi problemami. To średnia przyjemność słuchać czyjegoś płaczu w takiej chwili, kiedy tobie samemu chce się wyć. Święta minęły, świat wkroczył w nowy 1933 rok, a Młody nadal wyglądał tak, jakby za chwilę miał się rozpłakać. W tym samym czasie za zachodnią granicą w dalekiej Kolonii, w pałacu barona Kurta von Schroedera, odbywały się tajne negocjacje. Wieczorem 4 stycznia grupa kilku mężczyzn spotkała się w dużej pałacowej sali. Drewniane

polana skrzyły się w kominku, blask świec oświetlał wiszące na ścianach ręcznie haftowane gobeliny, a służba podała lampki z koniakiem i kawę w porcelanowych filiżankach. To właśnie tam toczyły się ważne rozmowy i tam zawarto pakt w efekcie którego, kilka lat później, los ludzkości obrócił się w perzynę. To właśnie wtedy Adolf Hitler został kanclerzem, chociaż oficjalnie jego nominację prezydent Niemiec ogłosił dopiero 30 stycznia. Dzień później wszystkie gazety świata podały tę informację do publicznej wiadomości a „Kurjer Poznański” na czołowej stronie zamieścił obszerny artykuł zatytułowany - „Bojowy rząd Adolfa Hitlera w Niemczech”.

Taka wiadomość potrafiła rozpalić ludzką wyobraźnię, a już szczególnie wśród tych, którzy sądzili, że zmiany po drugiej stronie murów będą miały zbawienny wpływ na naszą egzystencję. Ileż było plotek i domysłów! Nawet nie sądziłem, że tak łatwo można w umyśle człowieka zaszczepić złudną nadzieję! Przerobiłem ten temat kilka lat temu i doskonale wiedziałem, że trzeba się martwić tym co jest tu i teraz, a nie tym, co może się dopiero zdarzyć. Za sprawą politycznego życia w Niemczech afera z Szumskim zeszła z ust skazańców i prawie wszyscy rozmawiali tylko o tym, że wybuch wojny to tylko kwestia czasu, a my dzięki temu odzyskamy wolność. Kiedy słyszałem na spacerniaku jak w

kółko mówi się tylko o tym, kiedy widziałem te wszystkie gęby pełne chorego entuzjazmu, to miałem ochotę stanąć pośrodku placu i krzyknąć: - Hej, co jest z wami?! Rozum wam odebrało do reszty?! Wszyscy zachowywali się tak, jakby naprawdę wierzyli, że niebawem rozpęta się piekło. Ludziom wydawało się to takie oczywiste. Co bardziej zorientowani snuli domysły, że Piłsudski w porozumieniu z Francuzami przeprowadzi uderzenie prewencyjne na Niemcy. Tak, istniał taki projekt, bo niemiecka armia rozwijała swój arsenał już od kilku lat. Problem w tym, że żabojady nie były zainteresowane takim

rozwiązaniem. Francuzi mieli swoją Linię Maginota i wierzyli, że nikt nie pokona ich fortyfikacji. Natomiast ja naprawdę miałem ochotę zebrać wszystkich więźniów do kupy, ustawić w czwórkowe kolumny i zmusić ich, żeby mnie wysłuchali. Opowiedziałbym im o złudzeniach, jakie kilka lat temu opętały skazańców podczas przewrotu majowego i może wtedy, dotarłoby coś do ich pustych łbów. Oprócz mnie, był chyba jeszcze tylko jeden więzień, który nie uległ tej paranoi. Wacław Kurski vel Młody. Miałem świadomość, że od jakiegoś

czasu dręczy go coś ponurego. Każdego dnia widziałem jego smutną twarz, ale o nic nie pytałem. Wiem jak to jest, kiedy coś cię zżera od środka, wiem, że jeśli nie chcesz o czymś rozmawiać to będziesz milczał, a inni powinni to uszanować. Tej lutowej niedzieli, kiedy miałem ochotę wszystkich uświadomić, zobaczyłem Młodego jak siedzi samotnie na ławce po prawej stronie spacerniaka. Zapaliłem papierosa i wolnym krokiem ruszyłem w jego kierunku. Chciałem tylko pogadać.

- Coś taki markotny? - zapytałem i spocząłem tuż obok. Wacek nic nie odpowiedział. Palce dłoni trzymał splecione jak do modlitwy i tępym wzrokiem wpatrywał się w czubki swoich butów. - Tee, milczek – klepnąłem go dłonią w ramię, a on natychmiast cofnął się niczym przerażony kundel. Przez kilka chwil przyglądałem się jego mizernej i zgarbionej sylwetce, aż w końcu zapytałem: - Ty, co z tobą? - Daj mi spokój – odburknął i przesunął się jeszcze nieco w prawo.

Sprawiał wrażenie człowieka, któremu udzieliła się szarość dzisiejszego dnia. Nawet skóra na jego policzkach miała popielaty odcień, a cienie pod oczami wydawały się bardziej zmęczone niż zazwyczaj. - Jak tam sobie chcesz – wzruszyłem ramionami. Wtem zegar na wieży uderzył donośnie obwieszczając kwadrans po dziesiątej. Dźwięk dzwonu sprawił, że stado wron siedzące na pobliskim dachu nerwowo poderwało się do lotu, a ponad naszymi głowami rozległo się ponure krakanie. Czarne stwory szybując na tle pochmurnego nieba zatoczyły wokół dzwonnicy krąg, i na powrót

wylądowały w miejscu swego startu. Przez kilka minut siedzieliśmy w milczeniu niczym dwaj obcy sobie ludzie, ja omiatałem wzrokiem po spacerniaku, a Młody wpatrywał się w grudki ziemi skutej lutowym mrozem. - Daj spokój, powiedz co jest grane – ponownie zagadnąłem. - To ty daj mi spokój! - naskoczył na mnie. - Coś się przyczepił?! Może chcesz tego samego co Frantz?! Z wściekłością wypowiedział swoje ostatnie słowa, a ja miałem wrażenie, że za moment rozpłacze się jak dziecko.

Rękawem więziennej bluzy przetarł zasmarkany nos. - Ja już tego dłużej nie zniosę – szepnął. - Rozumiesz? Ja już tego nie zniosę… - Ale co się dzieje? - wpadłem mu w zdanie. - O co chodzi z tym Frantzem? Chyba zbierał się w sobie, żeby mi coś wyznać. - A jak myślisz? Co on mi robi? szepnął i spojrzał na mnie oczami, które nagle zaszkliły się niczym bryły topniejącego lodu. W mojej głowie znienacka pojawiły się brudne myśli.

- Kiedy ma służbę, co noc przychodzi do mojej celi i robi mi te… obrzydliwe rzeczy – słowa z trudem przeciskały się przez jego gardło. - Nie wiem co mam robić, ja już tego dłużej nie zniosę – zamilkł na moment. - Ja już nie mam sił szepnął zdruzgotanym głosem. - Próbowałeś mu się postawić? - nie bardzo wiedziałem co mam powiedzieć. - Komu?! Frantzowi?! - mówił takim tonem, jakby mnie pytał czy jestem przy zdrowych zmysłach. - Niby jak? Mam się rzucić na niego z gołymi pięściami? Czy ty widzisz jak ja wyglądam?! rozłożył bezradnie ręce. Siedziałem na tej cholernej ławce i

zaczynałem żałować, że dzisiejszego dnia nogi przywiodły mnie w to miejsce. - Co ja mam zrobić? Ropuch, doradź mi coś – zwrócił się do mnie błagalnym tonem. Sięgnąłem po papierosa. Wciągnąłem dym w płuca i spojrzałem przed siebie. Odezwałem się dopiero po kilku chwilach i powiedziałem mu to co czuję: - Nie wiem Młody, naprawdę nie mam pojęcia, jak możesz z tego wybrnąć. Przez kilka minut znowu siedzieliśmy w milczeniu.

- Jakież mam podłe życie! - z każdym słowem jego głos łamał się uderzając w coraz bardziej smutne tony. - Wiesz, że moja matka tylko raz mnie odwiedziła? zanosząc się szlochem zmienił temat. Tak była tu. I wiesz po co przyjechała? nie czekał na moją odpowiedź. - Zjawiła się tutaj tylko po to, żeby mnie pogrążyć. Moja matka, Ropuch, kurwa mać, moja własna matka dla której zrobiłem coś okropnego żeby ją chronić. No i dowiedziałem się, że teraz jest jej ciężko, że nie ma pieniędzy, że została sama z córką na utrzymaniu i synem mordercą w więzieniu. To nic, że facet ją lał jak sukę, że ją dręczył i poniżał, to nic że pił i bił, a jej dzieci miał za nic. Teraz to ja jestem ten zły i niedobry, to

ja zgotowałem jej taki los. Nie zapytała mnie jak sobie tutaj radzę, czy jestem na tyle silny, żeby przetrwać w tym miejscu, nie interesowało ją to, jak mi się tutaj wiedzie. Rozumiesz? Ona tylko gadała o swoich rachunkach i o tym, że nie ma na chleb. Potem był Szumski i bicie, następnie zjawił się Frantz i zaczął mnie upadlać. I takie to mam parszywe życie. Co ja mam zrobić?! mocno zacisnął splecione palce. Siedziałem obok, słuchałem jego słów, lecz czułem się tak, jakbym był czemuś winien. Co miałem mu powiedzieć? Cóż mogłem rzec w takiej sytuacji? Miałem mu klarować, że więzienie to takie złe miejsce, gdzie człowiek musi stawić

czoła całej zgryzocie świata? Nie wiem czego ode mnie oczekiwał, jedyne co mogłem zrobić, to tylko wysłuchać jego gorzkiej spowiedzi. - Co ty zrobiłbyś na moim miejscu? zadał mi nagle bardzo trudne pytanie. - Nie wiem, może… - Może powinienem wziąć przykład z Wolfa? - chyba wcale mnie nie słuchał, bo wpadł mi w zdanie, a ton jego głosu stał się dziwnie ożywiony. - Może powinienem postarać się o jakiś kozik i ukatrupić Frantza? - spojrzał mi w oczy. - Zadźgać warchlaka jak którejś nocy znowu przyjdzie mnie skrzywdzić.

- Oszalałeś?! - nerwowo rozejrzałem się na boki jakbym obawiał się, że ktoś mógłby usłyszeć te słowa. - Zabiłem już jedną kanalię, to i zabiję drugą – syknął, a ja miałem wrażenie, jakby przez jego usta przemawiał ktoś inny. Patrzył mi prosto w źrenice, a w jego oczach nie było już wilgotnych łez. Nikogo nie zabiłeś tylko spowodowałeś wypadek, a w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności jakiś pijaczyna stracił życie. Ot i koniec pechowej historii – bardziej chyba chciałem go pocieszyć niż uświadomić. - Chcesz mi wmówić, że masz w sobie instynkt mordercy? Błagam cię, chyba sam nie wierzysz w to co mówisz –

wolno cedziłem każde słowo. Kurski spojrzał przed siebie tępym wzrokiem i powiedział: - Wiem tylko, że dłużej tego nie zniosę i zabiję albo jego albo siebie. - Przestań chrzanić! - warknąłem, bo odniosłem wrażenie, że zaczyna sobie wmawiać coś bardzo głupiego. - Tylko ty mógłbyś mi pomóc – stwierdził po chwili. - Że niby co takiego?! - byłem zaskoczony. Młody przysunął się nieco w moim

kierunku i zbliżył swoją twarz na tyle, że poczułem na policzkach jego ciepły oddech. - Dużo o tym myślałem – szepnął. Pracujesz na stolarni, masz dostęp do narzędzi, załatw mi coś. No wiesz, jakiś szpikulec albo dłuto – w tym samym momencie przed oczami mojej wyobraźni jak żywe pojawiły się obrazy z przeszłości, o której chciałem zapomnieć. - Wiem, że możesz to zrobić. - Ja nic nie mogę – coś we mnie zawrzało, ale starałem się mówić zupełnie spokojnym tonem. - Mądry z ciebie chłopak, więc nie wbijaj sobie do łba jakiejś durnej historii.

- Wiesz co, myślałem że jesteś inny – w moich uszach te słowa zabrzmiały jak pełne pretensji oskarżenie. Z niedowierzaniem spojrzałem na twarz Młodego. Z jego oblicza uciekła bezradność i zdruzgotanie, a w ich miejsce pojawiło się coś pomiędzy złością a nienawiścią. - Rozumiem, że czujesz się jakbyś był w potrzasku, ale nie wciągaj mnie w tą sytuację. Nie szukam kłopotów, a ty musisz znaleźć inny sposób, żeby sobie jakoś z tym wszystkim poradzić. Myślisz, że tylko ty masz tutaj problemy? Na dźwięk moich słów, zaśmiał się w

ponury sposób. Skierował wskazujący palec w moją stronę i powiedział: - Dobry jesteś. Potrafisz odwrócić kota ogonem i umyć ręce, bo tak jest wygodniej, prawda? Jesteś niby przyjacielsko nastawiony, niby życzliwy, potem ciągniesz mnie za język i wypytujesz, ale jak proszę cię o przysługę to zaczynasz kluczyć i kręcić. Bawi cię moja szczerość? - Kurwa mać człowieku, zastanów się co mówisz! - w moim mniemaniu ta dyskusja zaczynała zmierzać w absurdalnym kierunku.

- Co, uraziłem cię? Ja swoje przeszedłem zadając się z tobą i z Wolfem, chociaż wielu mnie ostrzegało, żebym trzymał się od was z daleka. O tak, sporo opowieści słyszałem na twój temat. Nie zapanowałem nad sobą. Złapałem go za poły więziennej bluzy i szarpnąłem nim jak lichym manekinem. - Nie wiem co słyszałeś i nie obchodzi mnie to! - warknąłem przez zaciśnięte zęby. - Niczego ci nie załatwię, a od teraz trzymaj się ode mnie z daleka! pchnąłem go i podniosłem się z ławki. - A jednak umywasz ręce od mojej krzywdy – słowa, które mi rzucił były

gorsze niż siarczysty policzek. - A żebyś wiedział, że umywam. Spierdalaj! - obróciłem się na pięcie i ruszyłem przed siebie. W mojej głowie toczyła się lawina ciężkich myśli. Pieprzony gnojek! Nie dam się wpędzić w żadną idiotyczną historię, nic z tego! Słyszałem sporo opowieści na twój temat – w duchu z kpiną powtórzyłem słowa, które przed chwilą usłyszałem. Kurwa mać! Nerwowym ruchem sięgnąłem po papierośnicę, włożyłem szluga w usta i zapaliłem. Przez kilka kolejnych dni bezustannie

rozmyślałem o tej całej kretyńskiej sytuacji. Jak to możliwe, że czasami nawet krótka rozmowa może zniszczyć znajomość i poróżnić dwoje ludzi, którzy tak wiele razem przeszli? Dziś zastanawiam się, dlaczego miałem w sobie tyle ślepej zawziętości? Co mnie wtedy opętało, że postanowiłem czekać aż Młody przyjdzie do mnie, ukorzy się i wypowie magiczne słówko – przepraszam. Czy to była moja próżność? Albo też chęć udowodnienia czegoś innego? Sam nie wiem czy czuję się winny, ale myślę, że to wszystko nie musiało się skończyć w tak parszywy sposób. I nie chodzi o to co mogłem mu załatwić, ale o to, że nasza znajomość

umarła tamtego lutowego dnia. Wtedy rozmawialiśmy ze sobą po raz ostatni w życiu i nigdy więcej nie usiedliśmy wspólnie przy jednym stole. Dziś mam tylko pretensje do siebie, że nie zrobiłem niczego aby to zmienić. Wspominałem już o tym, że czasami ktoś ze skazańców „dostawał szału”, co my więźniowie nazywaliśmy odwiedzinami zmory. Nigdy nie znalazłem odpowiedzi, dlaczego człowiek będący na granicy wyczerpania fizycznego i psychicznego nagle znajduje w sobie tyle siły, że jest w stanie zdemolować własną celę, kopać w drzwi, tłuc pięściami w ścianę i wydzierać się wniebogłosy. Na zawsze

dla mnie pozostanie tajemnicą, skąd nagle w wycieńczonym organizmie pojawia się tyle nieokiełznanej energii? I jak wiecie, klawisze stosowali wtedy najprostszy, lecz najbardziej skuteczny środek zapobiegawczy. Solidny łomot. Kiedy taka sytuacja miała miejsce na bloku, już następnego dnia wiedzieliśmy kto oberwał. Były dwa rozwiązania, albo taki osobnik pojawiał się z sińcami na twarzy, albo znikał na kolejną dobę w karcerze gdzie miał szansę ochłonąć. Tamtej nocy słyszałem, że po drugiej stronie drzwi działo się coś niedobrego. Z głębokiego snu wyrwał mnie czyjś

wrzask. Gdy świat otula ciemność, a na więziennych korytarzach panuje głucha cisza, kiedy echo niesie ponury odgłos kroków stąpających po drewnianych podestach, to chyba jesteście sobie w stanie wyobrazić z jaką siłą w ten spokój potrafi uderzyć ludzki krzyk. Zamieszanie trwało kilka minut, padały jakieś komendy, a potem coś tąpnęło i rozległ się tupot nóg zbiegających po schodach. Nie byłem aż tak bardzo ciekaw, żeby zwlec się z wyrka, podejść do drzwi i przytulić ucho do szpary w futrynie. To była zimna, lutowa noc. Naciągnąłem koc na głowę i pragnąłem tylko czym prędzej zapaść w sen. Nim to się stało, usłyszałem jeszcze jak zegar na wieży wybił godzinę trzecią.

Siedziałem samotnie przy stole i przeżuwałem pierwszy kęs śniadania. Nagle kątem oka dostrzegłem, że z prawej strony zbliża się do mnie czyjaś postać. Obróciłem wzrok w tamtą stronę. To był Irek Kaczmarek, funkcyjny z lazaretu. - Wolne? - zapytał chyba z grzeczności i nie czekając na moją odpowiedź położył swoją tacę. Usiadł naprzeciwko. - Twój kumpel, ten młodzik, który się kręcił obok ciebie i Wolfa, nie żyje. Na dźwięk tych słów jedzenie omal nie stanęło mi w gardle.

- To on w nocy zaszalał na bloku. Musiała być chyba niezła zadyma. Takiego cyrku to jeszcze nigdy nie było – pociągnął solidny łyk kawy, a ja wpatrywałem się w niego zaskoczonym wzrokiem. Dozorcy najpierw przywlekli na izbę Frantza z takim prętem wbitym w udo – rozstawił nieco dłonie. - Kilka centymetrów wyżej, a dostałby prosto w jaja. Miał facet farta, oj mówię ci miał farta jak cholera – pokręcił głową tak, jakby sam nie mógł uwierzyć w swoje słowa. - Taki pręt – znowu rozłożył ręce – gruby jak kciuk, długi na dziesięć cali, a na jednym końcu zaostrzony w szpic. - Ale co z Młodym? Zatłukli go? - i

chociaż szeptałem to czułem jak głos mi drży. - Nie – odparł lekko zawodząc – z tego co opowiadali strażnicy to przeleciał przez barierkę i gruchnął łbem o posadzkę. Skręcił kark. Skonał na miejscu. Patrzyłem z niedowierzaniem na twarz człowieka, który siedział przede mną i czułem się tak, jakby ktoś z całej siły walnął mnie prosto w trzewia. Ta wiadomość przerastała granice mojej wyobraźni. W mgnieniu oka pewne sprawy stały się po prostu oczywiste. Nie wiem czy Młody powiedział jeszcze komukolwiek o swoim problemie. Wiem natomiast, że Niebieski Rysio był

powiązany z tą historią. To on musiał mu skombinować ten pręt, bo widziałem jak poprzedniej niedzieli szeptali coś między sobą na spacerniaku. Poza tym człowiek, który prawie całe swoje ciało miał pokryte niebieskimi tatuażami pracował w warsztacie ślusarskim. Dodając do siebie te dwa fakty, nasuwało się tylko jedno rozwiązanie. Wacław Kurski nie doczekał dnia swoich dwudziestych urodzin. Zginął w mroźną, zimową noc 25 lutego 1933 roku. Prawdę o jego śmierci znało trzech ludzi, Rudolf Frantz, który o dziwo miał wtedy służbę i dwóch klawiszy, którzy mu towarzyszyli podczas interwencji.

Młodego w środku nocy dopadła zmora, a reakcja mundurowych była czysto regulaminowa. Otworzyli drzwi celi, wkroczyli do środka i wtedy, według ich zeznań, rozpętała się jatka. Ponoć Młody z krzykiem na ustach rzucił się na Frantza i dźgnął go ostrym prętem w udo. Drewniane pałki poszły w ruch, ranny funkcjonariusz runął na plecy, Kurski potknął się o niego, ale zdążył pchnąć jednego z dozorców z taką siłą, że tamten aż wypadł z celi. Klawisze stracili kontrolę nad rozjuszonym młodzikiem. Bóg jeden raczy wiedzieć jak było naprawdę. Dlaczego nagle wszyscy znaleźli się na podeście przed celą? Jak to możliwe, że trzech wyszkolonych ludzi nie potrafiło

obezwładnić takiego cherlaka jakim był Młody? No i w końcu, jakim cudem Kurski fiknął przez barierkę i runął w dół z drugiego piętra? Ciało spadając z takiej wysokości nie ma najmniejszych szans przy zderzeniu z kamienną posadzką. Młody zginął na miejscu. Nawet jeśli nie skręciłby karku, to zapewne i tak odniósłby poważne obrażenia wewnętrzne, które dopełniłyby dzieła. W sobotnie przedpołudnie na stolarni zjawił się dozorca Dawid Lepke. W dłoni trzymał zwiniętą w rulon gazetę.

Podszedł do mnie i powiedział: - Zostaw tę robotę i zabierz się za zbijanie skrzyni – spojrzałem mu w oczy, a on zrozumiał, że nie musi mi tłumaczyć o jaką skrzynię chodzi. Miał świadomość, że wieść o nocnym incydencie zdążyła już obiec całe więzienie – tylko żeby była gotowa zanim skończycie pracę. - Tak jest panie dozorco odpowiedziałem w myśl regulaminu.

–

Lepke obrócił się na pięcie i wyszedł. Przez moment wpatrywałem się w przedmiot, który zostawił na blacie. Nie wiem czy położył tam gazetę umyślnie

czy po prostu o niej zapomniał. Wolałem chyba myśleć, że ciągle pamiętał, iż jest mi coś winien za naprawę pokrywy gramofonu. Obsada na stolarni zmieniała się wraz z upływem miesięcy i tylko ja trwałem tutaj od lat. Jaśki już dawno temu opuścili mury wronieckiego więzienia, potem pojawiali się tutaj różni więźniowie, ale większość z nich nie miała pojęcia o pracy w drewnie. Na szczęście jakiś czas temu przydzielono tu etat Konradowi Malinowskiemu, na którego wołaliśmy Koniu. Nawet nie wiem kto nadał mu takie śmieszne zdrobnienie od tak poważnego imienia, ale ta ksywka, natychmiast do niego

przylgnęła. - Koniu! - krzyknąłem na tyle głośno, żeby usłyszał mój głos, bo akurat pracował w drugim pomieszczeniu. - Co jest panie majster? - odparł z promiennym uśmiechem wychylając się zza futryny drzwi. - Ile razy mam ci mówić, żebyś mnie tak nie nazywał? - właściwie powiedziałem to na odczepnego, bo i tak wiedziałem, że po dobroci nic nie wskóram. - Weź kartkę, ołówek i chodź tutaj. Trzeba pociąć deski – rzuciłem w jego kierunku. Chwilę później podyktowałem mu co

potrzebuję. W lutym 1933 roku na stolarni pracowało jeszcze czterech chłopa, ale to Koniu był najbardziej bystry i rozgarnięty. Miał też jeszcze jedną bardzo wielką zaletę, za którą powinien otrzymać laur idealnego pracownika. Koniu był bezproblemowy. Nigdy nie zasłaniał się tym, że właśnie robi coś innego, że ma mnóstwo pracy i nie zadawał tak jak inni najgłupszego pytania pod słońcem – dlaczego ja? Miło się z nim pracowało. Kiedy on przycinał deski, z których

miałem zbić trumnę dla Młodego, wykorzystałem chwilę wolnego czasu, żeby zerknąć na łamy prasy. Rozłożyłem arkusze papieru pokryte drukarską farbą i ślizgałem się wzrokiem po tytułach artykułów. Większość informacji dotyczyła sytuacji w Niemczech. Nawet nie wiem dlaczego, ale nagle zerknąłem na szczyt głównej strony i przeczytałem w myślach – Sobota, 25 lutego 1933 roku. Cena za egzemplarz 20 groszy. Dziś 10 stron – a całkiem z prawej w małej prostokątnej ramce pisało – Imieniny obchodzą: Adam, Antonina, Cezary, Lubart i Wiktor. Ostatnie imię przykuło moją uwagę. Miałem wrażenie, że drukarska czcionka, którą wytłoczono ostatni wyraz, zaczyna puchnąć i robi się

bardziej wyraźna niż pozostałe. Jak zahipnotyzowany wpatrywałem się w sześć liter. Wszystko inne zaczęło znikać, zupełnie jakbym w dłoniach trzymał pusty arkusz kremowego papieru, na którym wydrukowano tylko jedno słowo - Wiktor. Nie wiem ile czasu stałem i gapiłem się pustym wzrokiem w litery tworzące imię człowieka, który zmienił moje życie. Wiktor. Wiktor Kozłowski – szepnąłem w duchu. Znienacka w mojej głowie rozpętała się burza wspomnień. Nawał myśli był tak szybki i nieokiełznany jak nurt rwącej

rzeki. W wyobraźni jak żywe jawiły się pojedyncze slajdy wspomnień, ale emocje związane z tamtymi chwilami nie nadążały za wizerunkiem obrazów. Pędzimy przed siebie ulicami Kalisza. Mijamy ciemne zaułki. Wpadamy w bramę spowitą mrokiem, za naszymi plecami odgłos rozpędzonych kroków. Kluczymy w wąskich przejściach pomiędzy budynkami, biegniemy przez puste i ciemne podwórka. Ostre dźwięki policyjnych gwizdków wydają się być z każdej strony. Otaczają nas! Nocną ciszę rozsadza odgłos zelówek uderzających o brukową kostkę. Są wszędzie! Pętla się zacieśnia. Chowamy się w cieniu za hałdą węgla…

- Gotowe panie majster! - usłyszałem za plecami głos Konia, a zaraz potem łomot desek uderzających o posadzkę. Oderwałem wzrok od gazety i spojrzałem na Malinowskiego. Nie zdążyłem jeszcze otworzyć ust, kiedy do moich uszu dotarły słowa: - Tak tak, wiem, miałem cię tak nie tytułować – posłał mi rozbrajający uśmiech. - To wszystko? Mogę się zająć swoją robotą? - Taaa – odparłem i udałem, że ciężko wzdycham. Koniu obrócił się na pięcie i ruszył w stronę drugiego pomieszczenia. Kiedy

mijał próg, usłyszałem jak rzucił do pozostałych: - Co się kurwa mać tak z tym guzdracie?! Myślicie, że ja będę wszystko robił?! Ktoś z pozostałych coś mu odburknął, a Koniu znowu ryknął: - Bierz się do roboty albo zaraz zasadzę ci takiego kopa, że się zesrasz! W pomieszczeniu obok zapanowała cisza i nikt inny już nie oponował. Zasady na stolarni były proste. Ja trzymałem pieczę nad warsztatem i wszyscy o tym wiedzieli, a to, że nieco

faworyzowałem Konia było tylko jego zasługą. To był facet, który szybko przyswajał tajniki stolarki, chociaż nie był to jego wyuczony fach. Ważne, że wykonywał swoją pracę solidnie i w odpowiednim tempie. Faktem było, że za dużo sobie pozwalał w stosunku do innych, ale to wynikało już z jego agresywnej natury. Koniu to był prawdziwy zawadiaka, a umiłowanie do bijatyk od wczesnych, młodzieńczych lat bezustannie wpędzało go w kłopoty. Miał już za sobą dwa wyroki, aż w końcu przesadził i jako recydywa trafił do wronieckiego więzienia, żeby odsiedzieć pięć długich lat. W jego wypadku powiedzenie, że pozory mogą mylić, sprawdzało się w stu procentach.

Malinowski nie miał atletycznej, postawnej sylwetki. Prezentował się całkiem zwyczajnie. Krótkie blond włosy, pogodna twarz, szczupła budowa ciała i chociaż miał dwadzieścia pięć wiosen na karku, wyglądał na zdecydowanie starszego. Patrząc na niego, aż trudno było uwierzyć, że ktoś taki, ma skłonności do bójek. Nie wiem, dlaczego matka natura obdarza niektórych taką cechą. Sądzę jednak, iż tacy ludzie mają bardziej rozwinięty instynkt przetrwania niż, że tak to ujmę, w miarę normalni osobnicy. Położyłem deski na stole. Niby prosta rzecz, gwoździe, młotek, przyłożyć,

uderzyć, zaklepać. Jednak w mojej głowie panoszyło się zbyt wiele rozbieganych myśli, które sprawiały, że czułem się kompletnie rozbity. Chaos panujący w umyśle obudził nieprzyjemne drżenie w całym ciele. Jeszcze nigdy nie czułem się tak podle jak dzisiejszego przedpołudnia. Najpierw miażdżąca wiadomość o śmierci Młodego, potem widzę w gazecie wydrukowane imię i w mgnieniu oka cała przeszłość powraca z bolesnym rykiem. Głowa pęcznieje od nadmiaru wrażeń, bo każda myśl jest jak pocisk zmierzający w innym kierunku. Sam nie wiem co bardziej mnie przytłoczyło, świadomość o śmierci Kurskiego czy krzyk odległych wspomnień… a może

jedno i drugie? W pewnym momencie zreflektowałem się, że stoję bez ruchu, gapię się na deski i nie wiem za co się chwycić. Chyba zacząłem coś niewyraźnie mamrotać pod nosem, bo nagle usłyszałem głos Konia: - Co się dzieje panie majster? Zaskoczonym wzrokiem spojrzałem na twarz, która wychyliła się zza futryny drzwi. - Nudzisz się?! Nie masz zajęcia?! warknąłem w jego kierunku. - Może ja się tym zajmę? - zapytał łagodnym tonem, a moje pytania chyba puścił mimo uszu. Jednocześnie kiwnął

głową, patrząc na stertę desek, która leżała przede mną. Na chwilę utkwiłem wzrok w jego obliczu i pomyślałem – A czemuż by nie? - Podejdź tu – rzuciłem i w kilku słowach wyjaśniłem mu w czym rzecz. Kiedy Koniu zbijał skrzynię, ja dołożyłem trocin do pieco-kuchni, potem usiadłem na zydelku, wsparłem się plecami o ciepłe kafle i zapaliłem papierosa. Chciałem tylko dwóch rzeczy, zatrzymać te wszystkie galopujące myśli i zapanować nad tym irytującym drżeniem, które czułem w każdym zakamarku mojego ciała.

- Coś taki spięty panie majster? człowiek, który wbijał gwoździe w deski, rzucił w moim kierunku. Wziąłem głęboki oddech i patrząc w posadzkę, odparłem: - Nazwij mnie tak jeszcze raz, a Bóg mi świadkiem, że postaram się abyś dostał miejscówkę na łodygowni – jeśli mam być szczery to przyznam się, że słówko „majster” wcale mnie tak bardzo nie drażniło, ale po prostu Koniu trafił na zły czas. - Jasna sprawa, nie chciałem cię urazić. Ty tu szefujesz… - Tak, masz rację. Ja tu szefuję –

wpadłem mu w zdanie - i masz się do mnie zwracać Ropuch. Koniec kropka. Kapujesz? - Kapuję – przytaknął. – Ropuch koniec kropka – wypowiedział jednym tchem, a w jego głosie usłyszałem delikatne rozbawienie. Wyczułem ten kpiący sarkazm. - Koniu zbastuj – spojrzałem na niego to nie jest dobry moment – powiedziałem całkiem poważnie, bo naprawdę nie miałem ochoty na jakiekolwiek dowcipy. - Rozumiem, już nie nadwyrężam – uniósł lekko dłonie i wykonał taki gest

jakby się delikatnie odepchnął od niewidzialnego muru. - Ropuch – wypowiedział moją ksywkę i ponownie zajął się robotą. - Właśnie tak – szepnąłem pod nosem po prostu Ropuch. Przyjemne ciepło rozchodziło się wzdłuż moich pleców, zamknąłem oczy i nagle zaczęły znikać te wszystkie ponure myśli, a moja pamięć cofnęła się o ponad dwie dekady. Zupełnie jakbym usiadł w wehikule czasu, wprowadził datę z przeszłości, która kojarzyła mi się ze swobodą i beztroską, a potem wcisnął magiczny przycisk i udał się w podróż.

Ciepłe kafle pieco-kuchni były tak samo rozgrzane jak bordowe cegły komina sterczącego ponad wysmołowanym dachem… - Trufel przesuń trochę swoje spocone dupsko! - Pesteczka warknął z udawaną wściekłością. – Może byś zwrócił całą swoją zasraną uwagę, że kant komina ugniata mój szlachetny grzbiet! - To usiądź z drugiej strony obleśny padalcu. - Tak?! Taki jesteś mądrala? Dobrze, ale kiedy to zrobię to zapomnij, że dostaniesz fajkę. Będziesz wtedy tylko patrzył jak szefowie walą dymka –

brązowe oczy osadzone na piegowatej twarzy posłały mu spojrzenie zwycięzcy. Zachichotałem przysłuchując się ich rozmowie. - Czego się cieszysz żabi pomiocie? Trufel syknął w moim kierunku. Wziął zamach, żeby trzepnąć mnie w ramię, ale ja byłem szybszy, zrobiłem unik, a on przyłożył pięścią w cegły. Parsknęliśmy śmiechem widząc jak nasz otyły kumpel zajęczał z bólu, a zaraz potem zaczął wachlować w powietrzu dłonią jakby wierzył, że to w czymkolwiek pomoże. - Pokarało tłuste ciało! – zadrwiłem.

- No i widzisz jaki jesteś głupi? Pesteczka szturchnął Trufla. Wystarczyło się grzecznie przesunąć, wszyscy byliby szczęśliwi, a ty nie poharatałbyś swoich pulchniutkich paluszków. Człowieku, kiedy ty w końcu zmądrzejesz – rzekł głosem udającym politowanie. - Nie musisz tego robić dla nas, nie musisz tego robić dla siebie, ale zrób to dla swojej matki – nasz piegowaty kumpel jak zwykle zaczynał prowokować. - Cmoknij mnie w dzyndzel. - Żebyś ty jeszcze miał ten dzyndzel – rzucił jego rozmówca. -

Facet,

przestań się

mądrzyć

–

najbardziej postawny z naszej trójki chyba tracił cierpliwość. - Dawaj fajki. - Chcesz tego papieroska? - Pesteczka zakręcił w palcach białym rulonikiem. Chcesz? - spojrzał spode łba. - To musisz zrobić prosiaka. - Nic z tego! - No dajesz Trufel, zrób świniaka – włączyłem się do dyskusji, bo też chciałem usłyszeć to przekomiczne chrumkanie. - Jedziesz z tym światem – zachęcał Pesteczka. Uwielbiałem, kiedy Trufel mięśniami

twarzy w nienaturalny sposób wykrzywiał swój nos, a potem wydawał dźwięki, jakich nie powstydziłby się rasowy knurek. To było po prostu piękne. Kiedy chrumkał ja z Pesteczką pokładaliśmy się ze śmiechu. - A ty chcesz zapalić? - po chwili zwrócił się do mnie. - To zakumkaj jak na żabkę przystało. Wziąłem głęboki oddech, ale kiedy zacząłem naśladować odgłos jaki można usłyszeć na mokradłach, gdzieś na szczycie przełyku zawisła mi ślina, a w moich ustach rozległ się dziwny rechot.

- Co to był za bulgot? Żabi skrzek stanął ci w gardle? - Pesteczka prawie kwiczał. - Dałem popis jak stara ropucha – powiedziałem po chwili, a chłopaki zrywali boki. - Chyba stary ropuch – wtrącił Trufel, który trząsł się ze śmiechu jak galareta. - Od dzisiaj zostajesz naczelnym ropuchem na Złotych Dachach – powiedział Pesteczka i wręczył mi papierosa. Od tamtej chwili przylgnęło do mnie to przezwisko.

Kochałem te chwile, kiedy w letnie, upalne dni, chowając się w cieniu ceglastego komina, przesiadywaliśmy na płaskim dachu kamienicy, w której mieszkałem. Stąd mieliśmy idealny widok na całą dzielnicę. Złote Dachy jak na dłoni. Z tego miejsca nie było widać, że jest to siedlisko biedoty i robotniczych rodzin. Były tylko dachy, które miały w sobie jakąś cudowną magię. Wiem, że to dziwaczne, ale zawsze kiedy tam byłem czułem się tak, jakbym spoglądał na inny świat. Jako gówniarze łaziliśmy tam palić fajki, które Pesteczka podbierał swojemu ojcu. Byliśmy poza zasięgiem ludzkich oczu i uszu, można było swobodnie jarać szlugi i przeklinać. Kiedy dobrnęliśmy

do wieku, że każdy z nas mógł bez problemu kupić w sklepie wódkę, chodziliśmy tam, żeby posiedzieć i pogadać o bardziej poważnych sprawach. Ech, ileż burzliwych dyskusji miało tam miejsce! Ileż szalonych deklaracji padło z naszych ust, że nim dobijemy do dwudziestki, to Złote Dachy będą dla nas już tylko wspomnieniem! - …uch skończone! - zadźwięczało mi w uszach. Spojrzałem w lewo. Koniu stał wsparty o skrzynię i przyglądał mi się z badawczym wzrokiem. Podniosłem się z zydelka i podszedłem

do stołu. - Wygląda w porządku – rzekłem po chwili. - Wiesz co zrobiłeś? zapytałem. - Skrzynię – odparł. - No to chyba oczywiste. Tylko, że to nie jest zwykła skrzynia – na moment zawiesiłem głos i dodałem - to trumna. Trumna? niedowierzaniem.

powtórzył

z

I tak od słowa do słowa dałem się wciągnąć w rozmowę. Opowiedziałem mu o zwyczajach jakie panują w tym więzieniu i o tym, że trochę takich

skrzyń już w tym warsztacie zrobiłem. Właściwie to była taka nasza pierwsza, dłuższa rozmowa, która nie tyczyła się pracy. Malinowski był osadzony na bloku dla pospolitych, więc mieliśmy z sobą kontakt jedynie w stolarni i na spacerniaku. - Pewnie słyszałeś, co dzisiejszej nocy zdarzyło się na bloku B – moje słowa zabrzmiały bardziej jak stwierdzenie niż pytanie. - Ta, klawisze mówili, że zdarzył się wypadek. Słyszałem, że ten koleś co fiknął to był twój kumpel. Spojrzałem mu prosto

w

oczy i

odparłem: - Można tak powiedzieć. Dobrze go znałem. - Niech mu ziemia lekką będzie – powiedział i zaraz potem wsparł gotowe wieko skrzyni o ścianę. Wątpię, żeby cokolwiek obchodziła go śmierć kogoś z kim nie zamienił nawet słowa. Jeżeli ktoś by mnie zapytał czy świat i życie są sprawiedliwe, to bez wahania odpowiem, że nie. Jaka to sprawiedliwość, skoro taki człowiek jak Frantz po śmierci Kurskiego zebrał

jeszcze laurki i pochwały? Nawet dostał sowite odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu poniesiony w trakcie wykonywania obowiązków służbowych. Rana, którą odniósł podczas interwencji wykluczyła go z pracy prawie na dwa miesiące, a w czasie jego nieobecności, dowodzenie nad blokiem przejął Mroczkowski. Nie mam pojęcia w ilu celach na bloku B Frantz oferował swoją propozycję przyjaźni. Sama próba rozmowy z innymi więźniami na ten temat mogła mieć katastrofalne skutki. Kto przy zdrowych zmysłach opowiadałby o czymś takim? Narazić się na plotki w takiej sprawie? Rzucić na siebie cień

podejrzenia? Dać innym powód do głupiego gadania? Wiem natomiast, że Frantz był na tyle cwany i na tyle ostrożny, że doskonale zacierał za sobą ślady. Oficjalnie śmierć Młodego została uznana za nieszczęśliwy wypadek i nikt nie został pociągnięty do jakiejkolwiek odpowiedzialności. To zajście zaowocowało czymś zupełnie innym. Zostały wprowadzone nowe wytyczne i od tamtej pory nikt z więźniów nie mógł wejść na blok zanim nie został przeszukany. W naszą rutynę wkroczyły trzy nowe komendy: - Twarzą do ściany!

- Ręce wysoko! - Stań w rozkroku! Burzliwy rok 1933 tak jak żaden inny zapadł mi w pamięci i nie chodzi tylko o to, że tak wiele działo się poza murami więzienia. W Berlinie spłonął Reichstag. Naziści marszowym krokiem zaczęli wprowadzać swoją brutalną politykę „rasy panów”, a w odwecie światowa diaspora żydowska nawoływała do bojkotu niemieckich produktów. W Polsce byliśmy dumni z tego, że nasz człowiek, polski pilot Stanisław

Skarżyński, siedzący za sterami polskiego samolotu pokonał Atlantyk! To był nie lada wyczyn, a wieść o tym obiegła cały świat. Fakt, Skarżyński ustanowił rekord odległości lotu, ale warto też wspomnieć, że miał niebanalne poczucie humoru, bowiem swój przelot odbył nie w drelichowym kombinezonie lotniczym, lecz w eleganckim, prążkowanym garniturze. Po drugiej stronie oceanu amerykanie ciągle walczyli z wielkim kryzysem, Roosevelt podpisał słynny dekret zwany Nowym Ładem Gospodarczym i w końcu zniesiono tam prohibicję. Działo się wiele, ale to było daleko stąd. Dla nas, dla osadzonych w

Centralnym Więzieniu we Wronkach, dla ludzi żyjących w tym miejscu, to co tworzyło rzeczywistość po drugiej stronie ceglastego muru, stanowiło odległy kraniec wszechświata. Natomiast dla mnie, rok 1933 był jeszcze o tyle szczególny, że wkraczałem w wiek chrystusowy. Ileż to razy słyszałem, że wtedy wszystko się zmieni, kiedy tylko przekroczę magiczną liczbę 33 lat życia, to z dnia na dzień stanę się innym człowiekiem, a świat zyska nowe oblicze. Co tu dużo mówić, skoro wszyscy dookoła twierdzili to samo, przyjąłem to za pewnik. Cierpliwie czekałem na dzień swoich urodzin i na te proroctwa, które miały się wtedy ziścić.

Problem w tym, że one opętały mnie nieco wcześniej. Każdy człowiek, który myśli o przyszłości i snuje wizje swego życia, pragnie i oczekuje pozytywnych zmian. Czegoś miłego. Czegoś co rozpali nadzieję, doda otuchy i wiary w lepsze jutro. Takie nastawienie jest całkiem naturalne. Ja też miałem swoje złudzenia i na pewno nie spodziewałem się tego, że osaczy mnie przygnębienie i że spojrzę w oczy nicości. Huśtawka nastrojów, dręczące myśli, zrezygnowanie… niby to znałem, niby trwałem w tym od lat, ale tak naprawdę, nie miałem pojęcia o mrocznej stronie ludzkiego umysłu. Wydaje mi się, że tym

przełomowym momentem, kiedy zacząłem zapadać się w koszmar był właśnie ten dzień, kiedy Koniu zbijał skrzynię, w której spoczęły zwłoki Młodego. Tak. Jestem tego pewien. Począwszy od tamtego dnia powoli i konsekwentnie schodziłem coraz niżej, by w końcu stanąć u bram własnego piekła. Jednak pomijając te wszystkie ekscytujące wydarzenia, które miały miejsce w kraju i na świecie, pomijając moje duchowe zmiany i przeżycia, rok

1933 naprawdę był wyjątkowy. Tej wiosny świat osadzonych i klawiszy, został napiętnowany największym przekleństwem ludzkości. W murach Centralnego Więzienia we Wronkach pojawiły się wszechwładne pieniądze. Ta informacja, to była prawdziwa bomba, która eksplodowała w tygodniu poprzedzającym święta wielkanocne. Nie sądzę, żeby ktokolwiek z więźniów przypuszczał, iż nadejdą tak rewolucyjne zmiany! Żyliśmy według twardych szablonów wzniesionych na fundamentach służbowych regulaminów i przepisów. Więzienne życie to

monotonny cykl toczący się jednostajnym i beznamiętnym tempem. Każdy dzień jest kopią poprzedniego, tygodnie zamieniają się w miesiące, miesiące w lata, a bezbarwna rutyna włada twoim istnieniem. I teraz wyobraźcie sobie, że nagle w tym hermetycznym świecie wybucha jakaś afera, która burzy ten cały parszywy porządek, a przestrzeń dookoła zaczyna wrzeć i kipieć. To tak, jakby cisnąć potężny głaz na spokojną toń wody, albo wypełnić ciszę przerażającym krzykiem. Tym właśnie była wiadomość o pieniądzach. Chyba nikt nie miał pojęcia, dlaczego polskie władze postanowiły wcielić w

życie taki projekt… Może to był wymóg czasów? A może właśnie tego oczekiwała od II Rzeczypospolitej reszta cywilizowanej Europy? Jak do tej pory w Polsce wszystkie sprawy związane z przestępczością funkcjonowały według słynnego Kodeksu Makarewicza. Ten dokument skrupulatnie określał całą listę przestępstw, zasady odpowiedzialności, system kar, środki zapobiegawcze, przedawnienia, zwolnienia, ale nie było tam ani słowa na temat pracy zarobkowej więźniów. I nagle z dnia na dzień ten system, który był szczelnie obwarowany przepisami i regulaminami miał błyskawicznie wprowadzić skomplikowane zmiany. Na początku

nawet klawisze pukali się w czoło twierdząc, że albo świat już kompletnie oszalał albo komuś w rządzie odjęło rozum. Jednak kilka tygodni później, mieli już na ten temat zupełnie inne zdanie… W niedzielę na spacerniaku dwóch cwaniaczków z bloku dla pospolitych, siedziało tuż obok i snuło swoje fantazje: - Człowieku niebawem się przekonasz, zaczniemy tutaj zarabiać poważną mamonę, a kiedy wyjdziemy z tego pudła – ten który mówił najpierw westchnął z nieukrywaną rozkoszą, a zaraz potem dodał - będziemy się tarzać w szmalu

jak świnie w gnoju! Uśmiech politowania błysnął pod moim nosem, bo wiedziałem na co liczyli. Nie na to, że uda im się coś zaoszczędzić ze skromnego grosza, który zarobią, lecz na wymuszeniach, przekrętach i kontrabandzie. Byłem też ciekaw, czy zdają sobie sprawę, że jest tutaj wielu kolesi, którzy myślą w podobny sposób, a walka o ten rynek będzie brutalna i krwawa. Coś o tym wiedziałem, a blizny na wewnętrznej powierzchni mojej dłoni, doskonale mi przypominały, żebym trzymał się z dala od takich tematów. Chyba powinienem być wdzięczy Bogu za to, że nie podarował mi smykałki do kupiectwa.

Jedni liczyli na poważne zyski, inni myśleli, że czasami pozwolą sobie na odrobinę luksusu, a niektórzy w swojej całej naiwności byli przekonani, że uda im się finansowo wesprzeć bliskich. Ja natomiast zaliczałem się do tej grupy skazańców, która podchodziła chłodno do sprawy, bo jeszcze nie znaliśmy żadnych konkretów. Na razie dotarła do nas informacja, że prawo gwarantuje więźniom możliwość zarabiania pieniędzy za wykonywaną pracę podczas odbywania wyroku i że począwszy od przyszłego miesiąca, system zostanie wcielony w życie. Nikt z więźniów nie wiedział za jaką stawkę będziemy pracować i w jaki sposób będą rozliczane nasze wypłaty.

Znaleźliśmy się w sytuacji, którą Artur Kamiński, nazywany przez więźniów Skarbowy, genialnie określił podczas wielkanocnego śniadania: - Teraz to jest „trzy en wu”. - Że niby co? - zaskoczonym głosem zapytał jeden ze skazańców. - Takie urzędnicze powiedzenie – mówił w taki sposób, jakby w jego pamięci odżyły dawne wspomnienia. - Kiedy mieliśmy do czynienia z sytuacją kompletnie niezrozumiałą, to zawsze się mówiło, że to jest „trzy en wu” czyli nikt nic nie wie – dokończył wolno cedząc

każde słowo. Osoba Kamińskiego była chyba najbardziej tajemniczą postacią we wronieckim więzieniu. Trafił tutaj w zeszłym roku z wyrokiem trzech lat. Na wolności ponoć piastował poważne stanowisko w bydgoskiej izbie skarbowej i stąd też wzięła się jego ksywka. Żaden skazaniec nie znał jego przeszłości, a on sam, z nikim się nie zadawał i trzymał się od nas na dystans. Krążyły różne plotki, ale wszyscy wiedzieli, że klawisze roztaczają nad nim parasol ochronny i dzięki temu nikt go nie nękał. Mówili, że Kamiński dopuścił się defraudacji potężnych pieniędzy, a jego proces był utajniony,

bowiem w całą sprawę byli zamieszani poważni oficjele państwowi i kilku ważniaków z największego banku w Polsce. To musiała być cholernie delikatna sprawa. Obiło mi się o uszy, że udowodniono mu udział w finansowym spisku, lecz pieniędzy nigdy nie odnaleziono. Najlepsze było to, że chodziło o państwowy szmal i niektórzy żartowali, że w sumie to nie wiadomo kogo obrobił. Trudno powiedzieć ile w tej gadaninie było prawdy, bo ludziom roiły się we łbach przedziwne historyjki. Słyszałem opowieści, że miał tajemniczego wspólnika, że niby wziął winę na siebie, potem ktoś klepał dziobem, że został wrobiony. Ploty, plotki, ploteczki. Ludzie chyba

potrzebują czasami dawki barwnej sensacji, żeby na chwilę oderwać się od własnej szarości. Jednak domysły, że Kamiński był przy forsie nie zostały wyssane z palca. Po pierwsze, jako świeżak tylko jedną dniówkę spędził na łodygowni. W historii tego więzienia nie było żadnego skazańca, który w tak rekordowym czasie awansowałby na inne stanowisko. Skarbowy już następnego dnia trafił na magazyn wyrobów gotowych i dostał złotą fuchę. Jego obowiązkiem było prowadzenie magazynowej kartoteki. I z tego co mówili chłopaki to nie kto inny, a żyjący jeszcze wtedy aspirant Szumski, wcisnął go na tą posadkę. Po drugie, skoro strażnicy byli mu przychylni to musiał im

płacić, a oni nie zadowalali się byle ochłapem. Kamiński od pierwszej chwili wydał mi się człowiekiem niegodnym zaufania. Nawet nie zamieniłem z nim słowa, ale wystarczyło, że przyjrzałem się jego palcom. W swoim życiu znałem tylko jednego człowieka, który w identyczny sposób miał tak wypielęgnowane i zadbane dłonie. Paznokcie o zdrowym połysku, żadnych zgrubień, zadziorów czy odstających skórek. Takie dłonie miał Wiktor Kozłowski, a sama myśl o jego osobie budziła we mnie tylko złe obawy. Tak, wiem o czym teraz myślicie. Zgadza się. Miałem swoje uprzedzenia, może i bezzasadne, ale

miałem. Dwa razy w miesiącu przychodziła do Skarbowego w odwiedziny piękna, elegancka kobieta. Chłopaki zachwycali się jej urodą. Mówili, że wygląda jak modelka z żurnala. Zawsze odziana w ekskluzywne ciuszki, puszyste futra, szykowną biżuterię i rozsiewająca dookoła siebie zniewalający zapach perfum, którego aromatyczna woń dryfowała po całej sali odwiedzin. Miała w sobie to coś, co sprawiało, że oczy wszystkich wędrowały w jej kierunku. Zawsze siadała przy stole obok okna i tam spędzała razem z Kamińskim niedzielne popołudnia. I chociaż jej rozmówca miał na sobie

więzienny drelich, to i tak oboje wyglądali, jakby znaleźli się tutaj przez pomyłkę. Jakby ta rzeczywistość była jakimś cholernym nieporozumieniem. Mogę tylko domniemywać, że ta damulka przynosiła Skarbowemu gotówkę, za którą mógł tutaj kupić swoje łagodne przetrwanie. Po co zatem ktoś taki, miałby się bratać z przestępczą hołotą? Podczas wielkanocnego śniadania, kiedy mimowolnie za swoimi plecami usłyszałem co znaczy skrót „trzy en wu” nadstawiłem uszu i przysłuchiwałem się dalszej dyskusji, jaka toczyła się przy tamtym stole.

- Skarbowy, ty jesteś obcykany w tematach pieniężnych – powiedział, któryś z więźniów i w tym samym momencie inni biesiadnicy zachichotali z rozbawieniem. - Może nam wyjaśnisz o co chodzi z tą pracą zarobkową? - Tu nie ma co wyjaśniać, a sam wiem tylko tyle, co można usłyszeć od strażników – padła krótka i zwięzła odpowiedź. - Aleś ty głupi – rzucił inny skazaniec. Pytasz Skarbowego o drobne? - tym razem chichot zamienił się w salwę szczerego śmiechu. - To wcale nie takie drobne – Kamiński odparł po chwili - biorąc oczywiście

pod uwagę osiem setek chłopa, którzy przebywają tutaj w charakterze więźniów. Policzmy ile to wyjdzie – mówił głosem, w którym czaiło się lekkie zaciekawienie. - Przeciętny robotnik w Polsce zarabia złotówkę na godzinę, podejrzewam, że osoby osadzone w więzieniach mogą dostać co najwyżej połowę tej stawki. - Czyli, że co? Że dostaniemy pół złocisza na godzinę? - zapytał ktoś. - Teoretycznie można przyjąć taką kwotę, bo na więcej nie ma co liczyć. Dziesięć godzin dziennie, sześć dni w tygodniu, to daje nam sześćdziesiąt godzin razy pięćdziesiąt groszy i otrzymamy trzydzieści złotych na

tydzień, razy cztery tygodnie, to zrobi się sto dwadzieścia złotych. Podatek zostanie potrącony, bo jak to mówią Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie. Powiedzmy, że państwo zabierze dla siebie wysokość jednej tygodniówki, co pozwoli nam uzyskać na czysto dziewięćdziesiąt złotych. - To całkiem nieźle – ktoś wpadł mu w zdanie. Nieźle? Skarbowy rzucił pogardliwie. - Podejrzewam, że połowę wynagrodzenia przejmą władze więzienia jako profit za utrzymanie. Wtedy zostanie czterdzieści pięć złotych. Z tych czterdziestu pięciu minimum jedną trzecią administracja

zatrzyma, żeby gromadzić więźniowi fundusz na dzień wyjścia, czyli wypłata zamknie się w granicy trzydziestu złotych miesięcznie. Osiemset łbów razy trzydzieści daje nam dwadzieścia cztery tysiące miesięcznie. Panowie – zawiesił na moment głos – wychodzi na to, że wszyscy razem opływamy w dostatek. - Skąd sobie wytrzasnąłeś te coś tam utrzymanie i jakiś fundusz na wyjście? zapytał któryś. - Bo tak mówią klawisze, a swoją drogą, dlaczego sądzisz, że państwo nadal będzie opłacać twój pobyt w tym przybytku, skoro ty będziesz zarabiał? System jest tak skonstruowany, żeby skarb państwa nie dopłacał do tego

interesu więcej niż powinien. Natomiast fundusz na twoje wyjście będzie gromadzony po to, żebyś miał coś na start, kiedy jako wolny człowiek przekroczysz na drugą stronę bramy. Jeżeli dzisiaj cię wypuszczą i nie będziesz miał grosza przy duszy, to bardzo szybko tutaj wrócisz, prawda? - Siedziałem już trzy razy i kiedy mnie zwalniali, zawsze dostałem trochę forsy na wyjście – powiedział jeden ze słuchaczy. Najwyraźniej jajogłowi w Ministerstwie Skarbu stwierdzili, że od teraz lepiej będzie jak sam sobie uzbierasz te pieniądze – podsumował Kamiński. - I jeszcze im za to zapłacisz

w formie podatku. Tak panowie, tak właśnie funkcjonuje instytucja skarbowa. - To jest bez sensu – ktoś wpadł mu w zdanie. - Z pozoru może się tak wydawać, ale tutaj nikt niczego nie robi z myślą o was. O nas – poprawił się. - Tu chodzi o to, żeby naszym kosztem nabić bardziej skarbonkę II Rzeczypospolitej. - Nie kumam – padło z czyichś ust. - Podatki to złożona sprawa – Kamiński wypowiedział swoje słowa takim tonem, jakby chciał uświadomić słuchaczom, że i tak tego nie pojmą. -

Czy ten system sprawdzi się w warunkach więzienia, to będzie można dopiero stwierdzić za kilka lat. Jedno jest pewne, państwo i tak na tym zarobi. - Czyli co by nie gadać wychodzi na to, że my zawsze będziemy w ciemnej dupie, bo frycowe trzeba oddać – skwitował któryś. - Lepiej bym tego nie ujął – stwierdził człowiek o delikatnych dłoniach. - Zaraz zaraz – odezwał się inny słuchacz. - Chcesz nam powiedzieć, że tą całą machlojkę z zarabianiem pieniędzy w więzieniu wymyślił jakiś spryciarz za swoim rządowym biurkiem?

- Bardzo dobry wniosek – rzekł Skarbowy. - Bystrzak z ciebie, a teraz pomyśl jeszcze o tym, że ten jak to mówisz spryciarz, kiedy opracował projekt, napisał raport, przedstawił tam wyliczenia jakiej wielkości wpływy zasilą państwową kasę, to został za to przyzwoicie wynagrodzony. - Jaja sobie robisz? - ktoś zapytał z niedowierzaniem. - Niestety nie – padła odpowiedź – taka jest rzeczywistość. Tak kręci się ten cały system gdzie zadaniem urzędników państwowych jest szukanie nowych źródełek, które będą napełniać skarb państwa, albo udoskonalanie tego co już istnieje, bowiem przepisy można różnie

interpretować. Słuchali go uważnie, bo natychmiast ktoś wyrzucił z siebie jednym tchem: - Inter kurwa mać co ty właściwie mówisz człowieku?! - My jesteśmy z innej bajki panie Skarbowy – dodał trzeci rozmówca tam się nie używa trudnych słówek. - Rozumiem – głos Kamińskiego nadal emanował spokojem i cierpliwością. Chodzi o to, że wszystkie przepisy i ustawy świata mają swoje słabe punkty, można je obejść i w świetle prawa być czystym jak łza. Dlatego taki człowiek jak urzędnik, a już szczególnie urzędnik

skarbowy, żyje po to, aby te słabe punkty wytropić i wykluczyć. - A jak było z tobą? Znalazłeś dziurę w przepisach i przepchałeś przez nią wagon pieniędzy? - nagle ktoś zadał mu krępujące pytanie, a reszta towarzystwa zawtórowała rozbawionym pomrukiem. - Faktycznie jesteście z krainy bajek, skoro wierzycie w takie bzdury – skwitował ten o którym krążyły plotki. Przysłuchiwałem się ich dyskusji i miałem nadzieję, że w końcu ktoś zada Kamińskiemu pytanie, które cisnęło mi się na usta. W pewnym momencie byłem już zdecydowany, żeby zerknąć przez ramię i włączyć się do rozmowy, lecz

wtem rozległy się dwa przeciągłe gwizdki. To był znak, że blok B zakończył swój posiłek. Tegoroczne święta wielkanocne przypadły w połowie kwietnia i chociaż ostatnie zimowe roztopy zniknęły z początkiem marca, to jednak kilka razy pogoda udowodniła, że potrafi być nieprzewidywalna. Chyba kapryśna aura odcisnęła na mnie swe piętno, bowiem moją duszą również targały zachwiane nastroje. Kroczyliśmy zwartą kolumną w stronę wejścia na spacerniak.

Ponad naszymi głowami rozpościerał się błękit wiosennego nieba, a poranne słońce już do połowy wyłoniło się zza krawędzi więziennego muru. Nie sposób było normalnym wzrokiem spojrzeć w tamtym kierunku i człowiek mimo woli musiał zmrużyć powieki. Olśniewający blask wyglądał tak, jakby wpadał na spacerniak przez okrągły, złocisty wyłom. Zupełnie jakby ta magiczna, ognista kula, jakimś cudem wypaliła wyrwę w ceglastym murze, a ja pomyślałem o czymś irracjonalnym. Pomyślałem, że jeśli tam podejdę, to jasne światło pochłonie mnie… i uczyni wolnym. Usiadłem na stopniach placu apelowego

i leniwym wzrokiem omiatałem spacerniak. Chociaż na karku czułem delikatne łaskotanie słonecznych promieni, to jednak było chłodno. Zerknąłem w stronę spadzistego dachu. Ta cześć bordowych dachówek, na którą padały ostre promienie, szkliła się w kroplach kwietniowej rosy, a połyskujące refleksy mieniły się niczym diamenty. Chyba z przyzwyczajenia spojrzałem w okna, gdzie w przeszłości dało się dostrzec postać Szumskiego. Już nigdy go tam nie ujrzę – nagle przez głowę przemknęła mi ta dziwna myśl. Odwróciłem wzrok od budynku. W mojej głowie działo się coś niepokojącego. Luźne wspomnienia z

przeszłości, z tej dawnej i odległej, kiedy jeszcze nie wiedziałem czym jest więzienie i samotność, przeplatały się z teraźniejszością. W moim umyśle panował chaos. Czułem się wewnętrznie rozbity. Nie potrafiłem skupić myśli no i do tego jeszcze to cholerne drżenie. Zupełnie jakby każdy zakamarek mojego ciała poruszał się w innym rytmie. Czy tak się objawia wejście w wiek chrystusowy? - zapytałem samego siebie i nagle przypomniała mi się ponura historia, która miała miejsce w mojej rodzinie. Byłem wtedy kilkuletnim chłopcem i jak przez mgłę pamiętam pogrzeb wuja Józefa. To był jedyny brat mojego ojca. Miał dokładnie trzydzieści trzy lata gdy popełnił samobójstwo.

Pewnego dnia po prostu powiesił się w przydomowej komórce. Po latach dowiedziałem się, że ponoć popadł w sidła obłędu. Był zupełnie normalnym mężczyzną i znienacka zaczęło się z nim dziać coś dziwnego. Twierdził, że nie panuje nad tym, co jest w jego głowie, że słyszy różne głosy, które do niego mówią, że nie potrafi się od nich uwolnić. Jeździł po różnych medykach, faszerował się lekami, przez kilka miesięcy był nawet w szpitalu, aż w końcu targnął się na swe życie. - Kurwa mać! - warknąłem wściekle pod nosem i wyjąłem z kieszeni mosiężną papierośnicę. Zapaliłem.

Wciągnąłem dym w płuca i starałem się myśleć o czymś innym. Zrozumiałem, że brakuje mi kogoś bliskiego. Kogoś takiego jak Ojczulek. W ostatnim tygodniu kwietnia przodownik Rudolf Frantz wrócił do pracy, a plotka o tym, że każdy więzień będzie zarabiał pieniądze, stała się faktem. Naczelnik Zalewski osobiście dokonał wizytacji wszystkich miejsc i warsztatów, gdzie pracowali skazani, żeby obwieścić tę nowinę i z grubsza wyjaśnić wszelkie wątpliwości. To było naprawdę przełomowe wydarzenie i

myślę, że największe jakiego doświadczyłem w swoim więziennym życiu. Poniekąd było tak jak prorokował Skarbowy. Nieco przeliczył się w swoich obliczeniach, ale miał rację w innych sprawach. Polskie prawo gwarantowało skazanym zarobek w wysokości trzech czwartych najniższego wynagrodzenia, które w roku 1933 po drugiej stronie murów orbitowało na pułapie 150 złotych. Z tej kwoty więzienie potrącało część pieniędzy tytułem utrzymania oraz na fundusz, który był wypłacany więźniowi w dniu wyjścia na wolność. W sumie wychodziło na to, że raz w miesiącu

każdy miał dostać na rękę dokładnie pięćdziesiąt złotych i przyznam się wam szczerze, że w pierwszej chwili, pięć dych w pudle wydawało mi się obrzydliwą kupą szmalu. Jednak nie miałem świadomości jaka była faktyczna wartość tych pieniędzy. Tu obowiązywała inna waluta, wszystko było przeliczane na fajki. Gdy dowiedziałem się, że za tę forsę mógłbym kupić tylko dwadzieścia pięć paczek papierosów, to zrozumiałem, że to są przysłowiowe grosze. Tego samego dnia, zostałem zaprowadzony przed oblicze naczelnika. - Tak Żabikowski – Zalewski odezwał się zza biurka – na chwilę obecną, jesteś

w tym więzieniu jedynym skazanym z wyrokiem dożywocia. Przepisy dokładnie regulują twój status jeśli idzie o wynagrodzenie, bowiem w twoim wypadku nie obowiązuje nas potrącanie kwoty na fundusz związany z wyjściem. Oznacza to, że będziesz najlepiej zarabiającym więźniem – spojrzał na mnie, uniósł nieco w górę palec wskazujący prawej dłoni i dodał - o ile będziesz pracował – te słowa zabrzmiały jak ostrzeżenie. Czubkiem języka liznął górną wargę i powiedział – wiesz o tym, że masz u mnie kredyt zaufania, prawda? - niby pytał, ale nie czekał, żebym potwierdził jego słowa. Jesteś dobrym stolarzem i znasz się na tym fachu, rozmawiałem ze starszym

referentem Krympe i on twierdzi, że wszystko co wychodzi ze stolarni jest dobrej jakości. Mam nadzieję, że pod twoim dowództwem ten poziom zostanie utrzymany. - Może pan być tego pewien, panie naczelniku – odparłem, a jego słowa naprawdę mnie podbudowały. - Dobrze Żabikowski, dobrze – westchnął. Przejechał dłonią po blacie biurka i zmieniając temat, zapytał - co masz zamiar zrobić ze swoim wynagrodzeniem? Chcesz wspomóc rodzinę? - Nie mam bliskich panie naczelniku – odparłem zgodnie z prawdą.

Zalewski pokiwał głową, jakby się nad czymś zastanawiał. - W takim razie cała kwota, oczywiście pomniejszona o utrzymanie, będzie do twojej dyspozycji. Wiem o czym myślicie, ja też się nad tym zastanawiałem - po jaką cholerę więźniowi forsa? Co ma z nią zrobić? Czy twórcom tego prawa nie przyszło do głowy, że dzięki temu otworzą zakazane wrota i nastaną złote czasy dla kontrabandy? Przecież teraz, kiedy wewnątrz murów pojawią się pieniądze, towar wszelakiej maści będzie płynął różnymi kanałami. Do tego jeszcze dojdą nadużycia, kombinacje, próby

przekupstwa… Po co budzić do życia wszystko to, co niesie ze sobą jedynie problemy? Nie należę do tej kategorii ludzi, którzy wszędzie dopatrują się ciemnych stron i minusów, widzą wszystko w czarnych kolorach albo zawsze wietrzą spisek i podstęp. Jednak od pierwszej chwili gdy zaczęły krążyć plotki o mamonie, nie potrafiłem dostrzec żadnych plusów, a kiedy fikcja stała się prawdą, poczułem zwątpienie. Pomyślałem, że chyba coś ze mną jest nie tak. Czy to możliwe, żeby jeden człowiek był sceptycznie nastawiony kiedy cała reszta tryskała z zadowolenia? Czy wszystkich zaślepiła jakaś radosna nadzieja, a mnie z niewiadomej przyczyny ominęła

szerokim łukiem? Wszystko się wyjaśniło w poniedziałkowy poranek, pierwszego maja 1933 roku. W jednej chwili świat finansowych złudzeń trafił szlag. Po śniadaniu strażnicy wyprowadzili nas na zewnątrz i kazali maszerować w stronę spacerniaka. W tłumie co jakiś czas padały pytania: - Co się dzieje? - Co jest grane? Zdziwienie na naszych twarzach mówiło samo za siebie. Ktoś rzucił w stronę klawisza z eskorty:

- O co chodzi panie dozorco? Czemu pędzicie nas na spacerniak? - Nie gadać! - odparł. - Zaraz się wszystkiego dowiecie! Wkroczyliśmy na drucianą siatką.

teren

otoczony

- Ustawić się w czwórkową kolumnę! padła głośna komenda. Przodownik służby więziennej Rudolf Frantz stanął naprzeciw nas. Otworzył kajet, który trzymał w dłoni i wyjął złożoną na cztery kartkę papieru. - Jak wiecie od dnia dzisiejszego zaczynają obowiązywać nowe przepisy

dotyczące zatrudniania więźniów do pracy. Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości oznajmia się co następuje – zamilkł na moment, spojrzał po naszych twarzach i zaczął czytać. Przywilej pracy zarobkowej dotyczy tylko tych skazanych, którzy zostaną do niej przydzieleni wedle zapotrzebowania i pozostaje to w gestii władz danej jednostki penitencjarnej. Obsada stanowisk powinna być adekwatna do kwalifikacji, umiejętności i doświadczenia, jakimi może się wykazać osoba odbywająca karę pozbawienia wolności. W kolumnie więźniów dało się słyszeć pomruki zaskoczenia. Nagle ktoś rzucił

głośne pytanie: - Panie przodowniku, właściwie chodzi?

ale

o

co

Frantz ponownie spojrzał w naszym kierunku. Machnął delikatnie kartką, którą trzymał w dłoni i powiedział: - Chodzi o to, że nie wszyscy z was będą pracować. Prawo nie mówi o obowiązku pracy, lecz nazywa ją przywilejem. Administracja więzienia decyduje kto i gdzie będzie zatrudniony – ponownie otworzył swój kajet i powiedział – teraz będę czytał przydziały. Ten kto usłyszy swoje nazwisko, ustawia się z lewej strony – machnął ręką w tamtym kierunku. -

Pralnia! Januszyn, Tajner, Pawlak… Frantz czytał, wymieniając kolejne warsztaty i nazwiska. Byłem w obsadzie stolarni. Po kilku minutach skończył, spojrzał na kilkudziesięciu więźniów, którzy nadal stali w tym samym miejscu i do nich skierował swoje słowa. - Wy wszyscy zostaliście przydzieleni do pracy w łodygowni i na folwarku. Zostaniecie podzieleni na dwie grupy i pracujecie co drugi dzień. Czy to jasne? Grupa numer jeden to… - Frantz znowu zaczął czytać nazwiska. Na twarzach więźniów malowały się grymasy niezadowolenia. Grupa numer dwa, spędza dzisiejszy dzień w swoich celach – przodownik

uśmiechnął się szeroko, zupełnie jakby powiedział coś iście zabawnego. - I jeszcze dwie ważne informacje! - na zakończenie rzucił donośnym głosem. Pierwsza jest taka, że w tym miesiącu po raz ostatni zostanie wszystkim wydany ekwiwalent papierosowy. Druga wiadomość pewnie was ucieszy, bo począwszy od czerwca na terenie więzienia zostanie otwarta kantyna, gdzie będziecie mogli dokonywać zakupów po cenach obowiązujących w handlu detalicznym. W sprzedaży na pewno będą papierosy, słodycze, owoce… - Kurwa mać o co tu chodzi, co tu się dzieje do kurwy nędzy?! - ktoś za moimi

plecami warknął półgłosem. - No to się porobiło – skwitował Koniu. - Też was zabrali po śniadaniu na spacerniak? - bardziej twierdził niż pytał. - Chyba nikt w tej pace nie zdawał sobie sprawy co znaczy praca zarobkowa. - Najgorsze jest to, że nikt nie ma pojęcia co będzie dalej – odparłem. Zawołaj tu chłopaków. Mam dla was wiadomość. Chwilę później cztery twarze wpatrywały się w moje oblicze. - Coś wam powiem – zacząłem –

wczoraj wezwał mnie do siebie naczelnik i trochę mówił o tym co tutaj robimy. Jak na razie nie ma zastrzeżeń i uwag, a jednocześnie oczekuje, że poziom stolarskich wyrobów zostanie zachowany. Mnie, tak samo jak wam zależy na tym, żeby pracować, ale ostrzegam was, jeśli któryś będzie się opieprzał albo odstawiał fuszerkę to pożegna się z tą fuchą. Rozumiemy się? mówiłem z władczą stanowczością. Nie będę miał żadnych skrupułów jeśli się okaże, że któregoś z was będę musiał wysiudać z warsztatu. I żeby było jasne, stawiam sprawę uczciwie. Wasz los i wasze problemy są mi obojętne, bo wy i tak za jakiś czas stąd wyjdziecie, a ja tutaj zostanę. Weźcie sobie do serca

moje słowa i pamiętajcie o tym, że ja tu szefuję – po ich minach wywnioskowałem, że dotarło do nich to co usłyszeli. - No to do roboty – klasnąłem w dłonie i zapytałem Konia – co dziś mamy na tapecie? Malinowski zerknął na kartkę z rozpiską, która zawsze wisiała na ścianie obok pieco-kuchni. - Skrzynki warzywne sześćdziesiąt sztuk i dwadzieścia ememek dwunastek. - Czyli wszystko jasne. Koniu ty razem ze mną bierzesz się za ememki, a wy tłuczecie warzywniaki. Naprzód! Z pozoru mogło się wydawać, że robimy

bardzo proste rzeczy, ale tylko z pozoru. Coś takiego jak skrzynki warzywne musiały spełniać konkretne wymagania, a ich rozmiary zostały ustalone przez firmę, która ten wyrób zamawiała. Więzienna stolarnia była w tym wypadku tak zwanym podwykonawcą. Już któryś rok z kolei w sezonie wiosenno-letnim klepaliśmy setki takich skrzynek. Raz w tygodniu na teren jednostki była wpuszczana duża ciężarówka, która podjeżdżała pod wrota stolarni i wtedy ładowaliśmy na pakę nasze dzieła. Kierowca był miłym kolesiem, bo zawsze miał dla nas jakieś owoce, a klawisze z reguły przymykali na to oko. Natomiast pod tajemniczym kodem MM12 krył się wyrób dla

polskiej armii. To były skrzynie na amunicję do moździerzy. W każdej z nich mieściło się dwanaście pocisków, które spoczywały unieruchomione na odpowiednio wyprofilowanych płozach. Do ich produkcji używaliśmy solidnego drzewa i metalowych zawiasów. Robiliśmy dwadzieścia skrzyń, następnego dnia zjawiali się chłopaki z warsztatu malarskiego i zabierali towar, żeby go pokryć ciemnozieloną farbą, a białym kolorem nanieść wedle wytycznych, odpowiednie oznaczenia. I tak to się właśnie kręciło. Z tego co słyszałem, to wszystkie interesy z ramienia więzienia załatwiał i pilotował ten laluś z włosami lśniącymi od brylantyny – Henryk Krympe.

Najwyraźniej facet miał łeb na karku. - Wiesz, a ja myślałem, że to wszystko będzie inaczej wyglądać – powiedział Koniu. Posłałem mu pytające spojrzenie, bo nie bardzo wiedziałem co ma na myśli. - No to całe zarabianie – wyjaśnił. - I tak będzie z tego więcej szkody niż pożytku. Niebawem się o tym przekonasz – skwitowałem. - Tak? A czemu tak sądzisz? - Podaj śruby ósemki – rzuciłem w jego kierunku. - Bo pieniądze w takim miejscu nie wróżą nic dobrego –

odpowiedziałem na jego pytanie. - Poza tym koniec ekwiwalentu wpędzi sporo ludzi w kłopoty. Koniu wysunął swoją dłoń, w której trzymał śruby, a kiedy po nie sięgnąłem, złapał mnie za rękę i powiedział cichym głosem: - Ropuch ja nie mogę stracić tej posady – zaskoczonym wzrokiem spojrzałem mu w oczy – zawrzyjmy układ – na dźwięk tych słów podejrzliwie zmarszczyłem brwi. - Jaki układ? - spytałem. - Co miesiąc będę odpalał ci z mojej wypłaty jej piątą część, a ty mi

zagwarantujesz, że najbliższe cztery lata spędzę w tym warsztacie. Co ty na to? Pasuje? - Chcesz, żebym ci dał gwarancję, kiedy mój los jest równie chwiejny jak twój? - Ile lat jesteś więźniem? - zapytał znienacka. - A co to ma do rzeczy? - No powiedz, ile już siedzisz? dociekał. - Jedenaście – a w myślach dodałem cholerny szmat czasu. - Jak długo pracujesz w stolarni?

- W tym roku będzie okrągła dziesiątka – odparłem i w mig pojąłem do czego zmierzał. - No i sam widzisz – ton jego głosu brzmiał tak, jakby właśnie po burzliwej dyskusji udowodnił mi swoją rację. - W twoim wypadku to się nigdy nie zmieni. Jesteś odpowiednim człowiekiem na odpowiednim miejscu, a ja myślę, że przyda ci się tutaj do pomocy ktoś taki jak ja. Lubię tą robotę i sam dobrze wiesz, że się staram, prawda? stwierdził. - Jak trzeba to nawet ludzi pogonię. Co miesiąc dwadzieścia procent trafia do twojej kabzy, co ty na to? Ubijemy ten interes? - zapytał i spojrzał na mnie wzrokiem pełnym

wyczekiwania. Przez moment przyglądałem się jego pogodnej twarzy. Pomyślałem, że skoro sam wyskoczył z taką propozycją, to czemu miałbym z niej nie skorzystać? - Dobrze, niech będzie. Jesteśmy umówieni na twoje dwadzieścia procent – odparłem. - A teraz bierzmy się za te nieszczęsne ememki. W pewnym sensie to było śmieszne, dzisiejszego ranka dowiadujemy się o przywileju pracy, a ja niespełna godzinę później, świadomie zgadzam się na długoterminowy, łapówkarski

precedens. No cóż, forsa zawsze się przyda – przemknęło mi przez myśl. Podczas obiadu przy każdym stole toczyły się dyskusje i rozmawiano tylko o dwóch sprawach – o pracy i o tym, że wszyscy jak jeden zostaliśmy wyruchani przez system, a niektórzy zostali wyruchani podwójnie. Chłopaki klęli na czym świat stoi. - Przesiedziałem dziś cały dzień w celi – warknął Witek Czekalski, na którego wołaliśmy Witja – kurwa mać, można dostać do głowy!

- Nie narzekaj, przynajmniej odpocząłeś – powiedział jego sąsiad. - Przestań chrzanić! Co ty możesz o tym wiedzieć?! Pierzesz brudy na pralni, masz zajęcie, możesz z kimś pogadać i czas płynie zupełnie inaczej – w jego głosie czaiła się wściekłość. - A jak siedzisz sam w klitce, to tylko z nerwów chuj cię strzela i palisz szlugi jak głupi. Załatwili nas na cacy! Mam pracować co drugi dzień i wiesz co to znaczy? zwrócił się z tym pytaniem do swojego rozmówcy. - Na koniec miesiąca nic nie dostanę. Nic! Nawet paczki fajek! Jebana rasa! - Jak to?

- Ano tak to. Frantz nas uświadomił, że wszyscy pracujący co drugi dzień zarobią tyle, aby pokryć swe utrzymanie i ten cały zasrany fundusz wyjściowy. Wychodzi na to, że w tym więzieniu są równi i równiejsi – skwitował skamlącym głosem. Najwyraźniej czuł się pokrzywdzony. - Przestań się mazać… - Masz jakiś problem?! - wpadł mu w zdanie. - Coś ci się nie podoba?! Możesz zaraz przyrobić w papę i zobaczymy wtedy kto będzie się mazał – zaczęła się robić napięta sytuacja, a ja natychmiast pomyślałem, że jeszcze kilka słów i sprawy wymkną się spod kontroli. Kogoś mogą ponieść zszargane

nerwy. - Nie gorączkuj się człowieku. - Ostrzegam cię, lepiej nie cwaniakuj i zamknij pysk! - twarz Czekalskiego przybrała kolor purpury. - Wolałbym codziennie łazić do folwarku, bez względu na deszcz, śnieg, wiatr, skwar, chuj nie ważne jaka pogoda – mówił podniesionym głosem i gestykulował. Sram na tą ich jałmużnę, kapujesz? Co to ma być?! Czy ja jestem jakimś czubem z izolacyjnego, żeby mnie cały dzień trzymali w zamknięciu?! Muszę przyznać, że Witja miał rację. Na tej całej aferze z zarabianiem okazało się, że wszyscy straciliśmy. Rozumiałem

również rozgoryczenie tych, którym odebrano coś bezcennego. Coś, czego nie można przeliczyć ani na pieniądze, ani na fajki. Wiem, że moje słowa brzmią bardzo wzniośle, ale tylko ten kto siedział w więzieniu, potrafi docenić jaką wartość ma czas i poczuć skruchę przed jego potęgą. - Cóż za ironia losu – nagle za moimi plecami usłyszałem śmiech Skarbowego. - I to właśnie dziś, w taki dzień! naprawdę był szczerze rozbawiony. - W jaki dzień? - ktoś rzucił pytanie. - Dziś mamy pierwszego maja, Święto Pracy – odpowiedział Kamiński – i to właśnie w tym dniu, który jest tak

pieczołowicie celebrowany przez międzynarodową klasę robotniczą, wszyscy skazańcy II Rzeczypospolitej dostają pracę zarobkową. Czyż to nie jest wspaniałe? Taki prezent! - w jego głosie wyraźnie było słychać kpinę. Można śmiało stwierdzić, że teraz wszyscy zaliczamy się do najgorzej zarabiającej kasty proletariatu. Zjadałem swoją kartoflankę i przyszło mi do głowy, że chyba co niektórzy zaczną teraz doceniać to, czym jest praca. Może i wynagrodzenie było gówniane, ale w tym wszystkim chodziło właśnie o to, co mówił Witja. Chodziło o czas. Jednocześnie przypomniałem sobie jak w przeszłości Ojczulek

opowiadał o odbywaniu kary, która polegała jedynie na bezczynnym siedzeniu w celi. O tym, że taka właśnie pokuta miała doprowadzić do moralnej odnowy człowieka. Jednak nie byłem w stanie sobie wyobrazić, że taki system mógł przynieść cokolwiek dobrego. Kiedy patrzyłem na Witję zaświtała mi pewna myśl w głowie i chodziło oczywiście o zwykłe przekupstwo – pogadaj z Frantzem, odpal mu działkę i niech cię gdzieś wkręci na stałe - ale wolałem swojego osądu nie wypowiadać na głos. To nie było coś odkrywczego, to było coś, co niebawem i tak miało brutalnie wkroczyć w mury tego więzienia i opętać zarówno klawiszy jak i więźniów.

A jeśli idzie o mnie, to jakby na to nie spojrzeć, ja już w tym tkwiłem. Był środek upalnego maja, a my z Koniem nadal robiliśmy ememki. To musiało być grube zamówienie, dziennie tłukliśmy po dwadzieścia skrzyń, a na rozpisce ich symbol widniał aż do końca bieżącego tygodnia. Podczas pracy ogarniały mnie dziwne refleksje, lecz unikałem na ten temat rozmowy z moim współpracownikiem. Z moją prawą ręką - jak w myślach nazywałem Malinowskiego. Zastanawiałem się nad tym, czy te skrzynie pojadą kiedyś z amunicją na front? Czy jakiś artylerzysta sięgnie po pocisk, który będzie tu

spoczywał, a potem pośle go w kierunku okopów wroga? A może skończą swój żywot, gdzieś na ćwiczebnym poligonie? I zaraz potem przed oczami stawała mi twarz Młodego, który jak sam twierdził, posiadł tajniki rusznikarskiej sztuki. Każde wspomnienie dotyczące jego osoby eksplodowało we mnie poczuciem winy. Nie tylko wtedy, kiedy klepaliśmy ememki. To we mnie zostało na zawsze, za każdym razem kiedy pomyślałem o Wacławie Kurskim, miałem ochotę dać sobie w pysk. Nic się nie zmieniło, do dziś jest tak samo. Nie potrafię sobie wybaczyć mojej głupiej zawziętości i braku zrozumienia. To był dzieciak, który potrzebował pomocy, a ja się od niego odwróciłem.

Zostało we mnie tylko cholernie gorzkiej winy.

poczucie

- Czym zajmowałeś się w życiu? zapytałem Konia, chociaż prawdę powiedziawszy wcale mnie to nie interesowało, ale stwierdziłem, że lepiej zająć głowę rozmową żeby wyrzucić z niej dręczące myśli. - W sumie to niczym szczególnym – odparł – mój ojciec był rzemieślnikiem domokrążcą, ostrzył noże, nożyczki, naprawiał zamki i wstawiał szyby. Robiłem u niego za pomagiera. - Dało się z tego wyżyć? - Nie było najgorzej, codziennie wpadał

człowiekowi jakiś grosz. Jesień i zima to był ciężki okres, co się wtedy namarzłem to moje. Jak śniegu napadało i trzeba było targać ten parszywy wózek z całym majdanem, to krew troista mnie zalewała, ale za to wiosna i lato – westchnął z rozmarzeniem – po prostu bajka. W sumie to ci powiem, że nie wiedziałem co z sobą zrobić, bo jakoś tak wyszło, że szkół żadnych nie pokończyłem. Mój dziadek nauczył fechtunku ojca, ten szkolił mnie i wychodziło na to, że ja też będę ciągał za sobą ruchomy warsztat i rodzinną tradycję. - A z jakiego miasta pochodzisz? - Z Grudziądza, a ty?

- Z Kalisza. - Na wolności też byłeś stolarzem czy tutaj się wyuczyłeś? - zaczął mnie wypytywać. - Od dwunastego roku życia jestem związany z drewnem i stolarką. - Za co siedzisz? Spojrzałem na niego. Nawet nie podniósł wzroku, rozmawiał ze mną, ale jednocześnie robił swoje. Właśnie przykręcał drugi zawias do wieka skrzyni. - Wiesz co mi powiedział kiedyś ten klawisz z bloku B, który ma na oku

czarną opaskę? - Co ci powiedział? - przerwał pracę i przyglądał mi się pytającym wzrokiem. - Bardzo mądre zdanie, które brzmi – zawiesiłem na moment głos i odezwałem z blagierskim uśmieszkiem - nie interesuj się, bo możesz dostać kociej mordy. Przez dłuższą chwilę wpatrywał się w moje oblicze jakby starał się zrozumieć sens słów, które właśnie usłyszał. - No coś ty, daj spokój – uśmiechnął się. - No powiedz za co garujesz? - A czemu to cię interesuje?

- Przed nami wspólne, cztery długie lata – odniosłem wrażenie, że dość często będę teraz słyszał ile lat przyjdzie mu spędzić w stolarni - więc chyba warto się bliżej poznać. - Kto wie, może kiedyś ci powiem – mrugnąłem porozumiewawczo okiem. A ty co przeskrobałeś, że trafiłeś do Wronek? - Kto wie, może kiedyś ci powiem – powtórzył zarówno moje słowa jak i gest, który mu posłałem. - Taki z ciebie mądrala? - zaśmiałem się. - Szybko się uczysz, ale słyszałem co nieco o twoich bokserskich wyczynach.

- Tak? A od kogo? - naprawdę był zaskoczony. - Nie pamiętam, musiałeś komuś powiedzieć – wzruszyłem ramionami – i wiesz jak jest, wieść się niesie. - Jestem recydywistą i nie ukrywam tego – miałem wrażenie, że mówił o tym z nutką lekkiej dumy. - Myślę, że dobrze jest od razu wyjaśnić innym co i jak. Szczególnie w pace. Natychmiast zyskujesz szacunek i nikt ci nie podskoczy. Pobiłem faceta, a właściwie dwóch – ciągnął swoją opowieść – pech chciał, że trafiłem na policjantów. Skąd miałem to wiedzieć, skoro mieli na sobie cywilne ciuchy? Dwa rosłe chłopy, a ja sam – kiedy to mówił jego

oczy aż zabłysły z podniecenia. - I co? I dałem im radę – zachichotał. - Za napaść na mundurowego z marszu dostajesz trzy lata – wcześniejszy ożywiony ton jego głosu jakby nieco przygasł. - Niestety w moim wypadku nie było żadnych okoliczności łagodzących i kiedy sędzia zobaczył moją kartotekę, to bez mrugnięcia okiem wlepił mi piątaka. Może gdybym poważnie nie uszkodził jednego z nich dostałbym mniej – westchnął - ale jak pech to pech. Słuchałem go i pomyślałem, że bardzo dziwny z niego człowiek. W pracy solidny, rzetelny i dokładny. Niczego nie mogłem mu zarzucić, ale jak tylko zaczął mówić o bójce, miałem wrażenie jakby

rozmawiał z kimś innym. - Naprawdę tak bardzo lubisz się bić? sam nie wiem skąd przyszło mi do głowy takie pytanie. - Czy lubię? - zaśmiał się. - Ropuch, ja to kocham, ja się urodziłem z tą miłością. Nie ma nic lepszego niż to uczucie, kiedy stajesz twarzą w twarz z przeciwnikiem, kiedy zaciskasz pięści i podnosisz gardę – położył narzędzia na blacie i zademonstrował mi to o czym mówi. Jednocześnie zgarbił się nieco, pochylił sylwetkę i wprawił swoje ciało w delikatny ruch, przenosząc jego ciężar z nogi na nogę. Kołysał się płynnie. Poruszał barkami niczym bokser na ringu – nic się z tym nie może równać. Jesteś

czujny, musisz pozwolić żeby instynkt zapanował nad twoimi reakcjami i najważniejsza jest szybkość. Unik! przechylił się w lewo jakby faktycznie umknął przed niewidzialnym ciosem. - I wyprowadzasz prosty! Musisz go trafić, jego szczęka to twój cel. Albo hak – machnął drugą ręką w powietrzu – jeśli twoja pięść ląduje na jego podbródku to jest po walce. Facet traci przytomność i pada na łopatki, a wtedy możesz go już tylko dobić. - Ilu tak dobiłeś? - zapytałem. - Ech stary, kto by ich zliczył – powiedział z dumą. - A ciebie ktoś dobił?

- Nie będę ci opowiadał bzdur i mówił, że nie. Kilka razy się zdarzyło. No bo wiesz, czasami trafisz na kozaka. Raz oberwałem porządnie. Koleś mnie zlał jak psa – i niemal natychmiast dodał – ale to było dawno temu, nie byłem zaprawiony w boju, brakowało mi doświadczenia. Chociaż nie wiem, czy chciałbym się z nim ponownie zmierzyć – dodał po chwili z lekkim uśmiechem, po czym podszedł do stołu i zabrał się za przykręcanie zawiasów. - Czyli można powiedzieć, że to miłość przywiodła cię w mury Centralnego Więzienia we Wronkach – skwitowałem z nieukrywanym sarkazmem. Koniu spojrzał na mnie spode łba i

powiedział: - Można tak powiedzieć. Wtem rozpostarły się na oścież drzwi stolarni i do pomieszczenia wkroczył starszy referent Krympe w asyście dozorcy. Facet z brylantyną na włosach omiótł dookoła wzrokiem, po czym ruszył w stronę regału z deskami. Otworzył swój skoroszyt, coś zanotował, podszedł do mnie i rzekł: - Trzeba będzie zrobić kilka regałów. Zabierz metrówkę, kajet i coś do pisania. Pójdziesz z nami na obmiar. Uczyniłem tak jak powiedział.

We trójkę zmierzaliśmy w kierunku więziennego dziedzińca. - To od kiedy rusza ten interes? klawisz zapytał elegancika w białej koszuli. - Od czerwca. - Kto by pomyślał, że dożyjemy takich czasów – w głosie funkcjonariusza brzmiało przeogromne zdziwienie. - Będzie tutaj namiastka normalnego życia, a więźniowie przynajmniej zyskają motywację. To dobre rozwiązanie. Za jakiś czas wspomnisz moje słowa i przyznasz mi rację – odparł Krympe.

Chwilę później wkroczyliśmy budynku administracyjnego.

do

Biura znajdowały się na pierwszym piętrze, natomiast na parterze była stołówka, z której korzystali wszyscy pracownicy więzienia. Mimowolnie zerknąłem do jej wnętrza, bowiem podwójne drzwi były otwarte na oścież. W porównaniu ze stołówką dla więźniów, ta wyglądała jak prawdziwy Wersal. Białe obrusy na stołach, flakoniki z kwiatami, firaneczki w oknach, przy stołach krzesła z wysokimi oparciami… prawie jak w domu. W powietrzu dryfował rozkoszny zapach smażonego mięsiwa, a ja w tym samym momencie poczułem jak mój żołądek

skręca się z głodu. - Dobrze pachnie, no nie? - zakpił klawisz i posłał mi grymas, który mówił, że na pewno nie zostanie mi dane skosztować tych specjałów. Wtem z głębi stołówki dobiegły do naszych uszu damskie, rozbawione głosy. - Coś wesoło dzisiaj naszym kuchareczkom – rzucił funkcjonariusz i zerknął w tamtym kierunku. Krympe otworzył pierwsze drzwi z lewej. - Zapraszam – zamaszystym ruchem ręki

wskazał kierunek. Weszliśmy do środka. To było dość spore pomieszczenie, środkiem biegło wysokie na metr przepierzenie i dwa filary sięgające sufitu. Człowiek nie musiał mieć wiele wspólnego z murarką, żeby stwierdzić, iż cegły pokryto niedawno warstwą świeżego tynku. Na podłodze widniały nieregularne, półkoliste, mleczne smugi, zupełnie jakby ktoś naprędce przetarł resztki cementowej zaprawy nim zdążyła stwardnieć. - I jak tu będzie wyglądać? - zapytał dozorca.

- Tu będą kraty – referent wskazał na wnęki – ta część – omiótł dłonią miejsce gdzie staliśmy – jest, że tak powiem dla klientów – zaśmiał się - a tamta sklepowa. Te dwie ściany – tym razem zwrócił się do mnie – trzeba tak zagospodarować półkami, żeby maksymalnie wykorzystać przestrzeń. Od podłogi aż po sufit. - Rozumiem – odparłem. - Jakie głębokie mają być półki i jaką pan przewiduje pomiędzy nimi odległość? zapytałem. Elegancik rozsiewający dookoła siebie zapach intensywnej wody toaletowej, przedstawił mi swoją wizję.

Dokonałem obmiaru i na rozrysowałem wstępny projekt.

szybko

- Masz tydzień, żeby się z tym uporać. Jeżeli będą jakieś potrzeby materiałowe, zgłaszasz problem dozorcy albo prosisz go, żeby cię do mnie przyprowadził. Czy wszystko jasne? - Jak słońce – odparłem nieco zuchwale, a w sumie miałem pojęcia w jaki sposób mam się zwracać do tego człowieka. Tak jest panie starszy referencie brzmiałoby chyba bardzo idiotycznie. Dokładnie tydzień później pod stolarnię podjechała więzienna furgonetka i razem z Koniem załadowaliśmy deski i dwie

skrzynki narzędziowe. W sumie to miałem frajdę, kiedy siedząc na pace przejechaliśmy się od warsztatu pod budynek administracyjny. Zrozumiałem co musiał czuć Dziadunio, kiedy całe lata temu pomogłem mu zrealizować jego skromne marzenie. Trudno uwierzyć, że taka błaha rzecz, może sprawić tak wiele radości. To było dziwne, ale podczas jazdy ogarnęło mnie wrażenie, że czasami w życiu człowieka powracają cienie przeżytych historii. Kiedy wnosiliśmy do pomieszczenia nasze graty, okazało się, że pod nadzorem klawisza trzech więźniów montuje tam właśnie kraty we wnękach.

Jednym ze skazanych był Niebieski Rysio. - Robi się tłoczno – skwitował patrząc na swoich kompanów i kiwnął głową w naszym kierunku. - Damy radę – odparłem. Pierwszą partię desek ułożyliśmy pod ścianą. - Miej baczenie na nasze narzędzia, żeby nam czegoś nie skubnęli – szepnąłem Koniowi do ucha. Ten w odpowiedzi zerknął na mnie znacząco i lekko dygnął głową. Na

szerokim

okiennym

parapecie

siedział klawisz, który nadzorował chłopaków od krat. Dozorca Robalski, który nas przywiózł, podszedł do niego i zapytał: - A ty co taki ledwo żywy? Zagadnięty spojrzał na niego zmęczonym wzrokiem, sięgnął do kieszeni po chusteczkę i przetarł spocone czoło. - Dwa dni temu były imieniny Michała – odparł. - Przesadziliśmy trochę z wódeczką. Wczoraj miałem nadzieję, że dojdę do siebie, ale chyba zaszkodziło mi jakieś świństwo. Robalski uśmiechnął się z udawanym współczuciem.

- Przypilnuj moich chłopaków – wskazał na mnie i na Konia – odstawię furgon, skoczę na blok i powinienem się zjawić za kwadrans. Ile wam jeszcze tu zejdzie? - zapytał. - Te, Niebieski – skacowany klawisz, zwrócił się do Rysia. - Jak długo jeszcze będziecie się z tym cackać? - Jeszcze z pół godzinki panie dozorco i możemy się stąd zabierać – padła odpowiedź. - No to słyszałeś. - Będę za piętnaście minut – klawisz klepnął swojego kumpla w ramię, obrócił się na pięcie i wyszedł z

pomieszczenia. Na zewnątrz rozległ się warkot silnika, a chwilę później kabina szoferki mignęła po drugiej stronie okna. - Nie będziemy się tu zabijać – powiedziałem do Konia – dawaj, przestawmy dechy i narzędzia na zaplecze – wzrokiem wskazałem dużą wnękę na tyłach. - Poczekamy aż oni się zawiną i wtedy zabierzemy się za swoją robotę. W trakcie naszych czynności Malinowski niechcący szturchnął kantem krawędziaka w goleń jednego z ludzi, który montował kraty.

- Hej ty! - warknął uderzony. - Co wyprawiasz ćwoku! - Niechcący, przepraszam. - W dupie mam twoje przepraszam! - Uspokoicie się! - rzucił w ich kierunku klawisz, którego alkohol sponiewierał dwa dni temu. - Nic się nie stało panie dozorco – odparł Koniu i położył deski w nowym miejscu. Kumpel Niebieskiego Rysia oparł kratę o ścianę i ruszył w stronę Malinowskiego.

- A właśnie, że się stało – powiedział. Klęczałem obok skrzynek z narzędziami i spojrzałem w tamtą stronę. Koniu obrócił się na pięcie i niby przez przypadek, delikatnie puknął tamtego czołem prosto w środek twarzy. - Co tam wyprawiacie! - strażnik siedzący na parapecie ponownie ryknął i przechylił nieco korpus, żeby dostrzec co dzieje się przed wejściem na zaplecze. Filar po prawej zasłaniał mu pole widzenia. - Uspokoicie się czy mam wam pomóc? - zapytał, ale chyba nie miał ochoty podnieść się z miejsca. - Nic się nie dzieje panie dozorco –

rzucił Niebieski Rysio, jednocześnie chwycił za ramię swojego kumpla i powiedział rozkazującym tonem – bierz się za kratę! Wytatuowany człowiek zrobił krok w przód, trącił barkiem Konia i syknął wściekle przez zaciśnięte zęby: - Już masz przejebane! - Ojejku, ale się boję – mój współpracownik szepnął prowokującym tonem, a ja miałem wrażenie, że w każdej chwili jest gotów do walki. - Co z tobą?! - odezwałem się półgłosem do Konia. - Chcesz nam

narobić kłopotów?! - Kto? Ja? - odparł tak, jakby nie wiedział o co mi chodzi. - Jak masz zamiar odstawiać takie numery, to może lepiej żebyś kwitł na stolarni – byłem zły. - Gościu sam zaczął, cóż mogę za to? - Przestań rżnąć głupa! - uciąłem. - Bij się na spacerniaku, w stołówce, w łaźni, bij się gdzie chcesz i kiedy chcesz, byleby nie na stolarni albo podczas takiej roboty jak teraz. Kapujesz? spojrzałem mu w oczy. - Ropuch przecież…

- Kapujesz czy nie? - wpadłem mu w zdanie. - Może wolisz etat na łodygowni albo na folwarku? Zerknął na mnie spode łba i nic nie odpowiedział. Sterczeliśmy w milczeniu pod ścianą, obserwując jak ekipa od krat zwijała swoje narzędzia. Koniu z dziwnym uśmieszkiem przyglądał się Niebieskiemu Rysiowi, a ja myślałem o tym, że niekiedy wystarczy jeden głupi incydent aby pozyskać wroga i skomplikować sobie życie. Ten, który przyjął cios od Malinowskiego, mamrotał coś pod nosem i co chwilę zerkał w naszym kierunku. To, że Koniu wpakował się w problemy było pewne

jak jutrzejszy dzień. Klawisz siedzący na parapecie niecierpliwie spoglądał na zegarek. Wtem na korytarzu rozległy się kroki i do pomieszczenia wkroczył Robalski. - Jestem jestem – rzucił w stronę zmęczonego życiem dozorcy. - Wreszcie – tamten w odpowiedzi tylko ciężko westchnął. - Brać ten cały majdan – rozkazał swoim ludziom – wracamy na warsztat. Trzech typków pochwyciło swoje narzędzia i resztę niewykorzystanych prętów.

Niebieski Rysio zerknął na Konia, a ten w odpowiedzi, dopuścił się największej zniewagi, zrobił najbardziej upokarzający gest. Zrobił coś, co wedle więziennego kodeksu było czymś niewybaczalnym. Skurczył usta w dziób i posłał mu całusa. Kiedy ekipa od krat opuściła pomieszczenie kantyny, zabraliśmy się do dzieła. - Po jaką cholerę posłałeś mu tego buziaka? - szepnąłem do Konia, pytając o ten durny gest jaki zaserwował Niebieskiemu Rysiowi. - Przecież wiesz co z tego wyniknie. - Wcale się go nie boję – odparł, a w

jego głosie brzmiała absolutna pewność siebie. - To nie ma nic do rzeczy – stwierdziłem. - Zachowujesz się tak, jakbyś na siłę szukał guza. Do czego ci to potrzebne? Podaj dwa najdłuższe krawędziaki – kiwnąłem głową w kierunku desek leżących pod ścianą. Czemu łamiesz zasady? - dodałem po chwili wracając do poprzedniego tematu. - Ja nie łamię żadnych zasad, a jak facet będzie podskakiwał, to dostanie po trąbie. Nie mogę na to pozwolić – ciągnął – żeby jakiś wytatuowany wypierdek brał mnie na huki. No bardzo cię proszę – powiedział nienaturalnie

zawodząc i jednocześnie wręczył mi deski o które prosiłem – trzeba szanować samego siebie. Nie miałem już najmniejszych wątpliwości, że Koniu należy do tego typu ludzi, którzy sprawy sporne najchętniej rozwiązują za pomocą zaciśniętych pięści. Robota szła nam sprawnie, ale nie było nawet cienia szansy, żeby uporać się z całością w ciągu jednego dnia. Kiedy zegar na wieży wybił południe na korytarzu rozległy się kobiece głosy. - Oho – powiedział Robalski – chyba

zjawiły się nasze kuchareczki. Poderwał się z miejsca i prężnym krokiem ruszył w stronę drzwi. Otworzył je na oścież i odezwał się niczym filmowy amant: - Witam szanowne panie! - Dzień dobry panie Alfredzie, dzień dobry, dzień dobry – zaszczebiotały niewieście głosy. - A co pan tu robi? zapytała któraś i zaraz potem w drzwiach ujrzeliśmy pulchną brunetkę z włosami spiętymi w koński ogon. - To tu będzie ta kantyna? - Dokładnie tak – odparł z rozbrajającym uśmiechem. Jednocześnie

wciągnął brzuch i wypiął pierś do przodu. - No to będziemy miały blisko na zakupy, prawda dziewczyny? Za jej plecami pojawiły się kolejne dwie kobiety i ciekawie zerkały do wnętrza pomieszczenia. - A co dziś szanowne panie ugotują nam na obiad? - A co pan Alfred sobie życzy? brunetka z nieukrywaną kokieterią ciągnęła dialog. - Cokolwiek pani Jadzia ugotuje to i tak zjem ze smakiem – klawisz najwyraźniej

silił się na zaloty. - No to w takim razie pomidorowa i gulasz z kaszą.

będzie

Kiedy usłyszałem jakie menu szykuje się dla pracowników służby więziennej, od razu poczułem się głodny. - A co my dzisiaj będziemy mieć na obiad? - szepnął do mnie Koniu. - A co sobie życzy szanowny pan więzień? - odparłem. - No to może kartoflanka i ryż na wodzie - powiedział po udawanym zamyśle. - O tak, kartoflanka jest bardzo smaczna,

dawno jej nie było, bo raptem wczoraj. Tylko, że wczoraj była bez kartofli, a dzisiaj będzie bez ziemniaków. Na drugie serwujemy ryż na wodzie, ale bez ryżu - starałem się mówić jak doświadczony kelner, który zachęca gości restauracji do skosztowania specjałów proponowanych przez szefa kuchni. - Pyszności. Już się nie mogę doczekać. - Doczekasz się na bank – stwierdziłem. - No dobra, dość fandzolenia. Podaj deski – powiedziałem i zabraliśmy się za skręcanie regałów. Godzinę później zobaczyłem przez okno

jak pod budynek administracyjny zajechał cywilny samochód. Strażnik również zainteresował się tym faktem i wyjrzał na korytarz. Przez moment rozmawiał z kimś, po czym zwrócił się do nas: - Chodźcie tu, trzeba coś wnieść do środka. Tym czymś okazały się produkty spożywcze do pracowniczej stołówki. Było tego kilka skrzynek. Wnieśliśmy towar do kuchni. - Niezła ta pani Jadzia – skwitował Koniu, kiedy ponownie znaleźliśmy się w pomieszczeniu przyszłej kantyny.

- Co, podoba ci się? - zapytał Robalski z szerokim uśmiechem. - Trochę ma za ciasny fartuszek, ale dzięki temu widać jej potężny biust – mój współpracownik najwyraźniej był pod wrażeniem jej walorów. - A czy ty wiesz Malinowski jakie dwie rzeczy najbardziej liczą się w życiu każdego mężczyzny? - zapytał klawisz. - Jakie panie dozorco? - Cycki Malinowski. Cycki – parsknął śmiechem. Kiedy starszy referent Henryk Krympe

zjawił się tuż przed godziną 16-tą mieliśmy gotowy regał na najdłuższej ścianie. - No nieźle. Całkiem nieźle – podsumował nasze dzieło. - Rozumiem, że jutro wszystko będzie gotowe? - do mnie skierował swoje pytanie. - Będzie – odparłem. - Musi być, bo jutro przyjeżdża dostawca, a za kilka dni tłum więźniów przyjdzie tutaj wydać swoje ciężko zarobione pieniądze. - Jeśli zjawimy się z samego rana, to do południa będzie gotowe – stwierdziłem z całkowitą pewnością.

Następnego dnia zabraliśmy swoje skrzynki narzędziowe i w asyście strażnika ruszyliśmy do pomieszczenia kantyny. Promienie porannego słońca tańczyły na naszych twarzach, a ich zaklęte ciepło przyjemnie łaskotało w policzki. Zielone liście drzew, których korony wznosiły się ponad więziennym murem, poruszały się w delikatnych podmuchach majowego wiatru i szeptały jakąś opowieść. W powietrzu unosił się zapach nadchodzącego lata. Te dwa dni, które pod koniec maja 1933 roku przepracowałem poza stolarnią na swój sposób były bardzo szczególne i głęboko zapadły w mojej pamięci. To,

że Koniu wdał się w absurdalny konflikt z Niebieskim Rysiem, nie miało dla mnie żadnego znaczenia. Po blisko jedenastu latach odsiadki człowiek nabiera dystansu do ludzi, którzy pragną sobie skoczyć do gardeł. I nieważne jakie mają ku temu powody. Rozsądek podpowiada, że najbezpieczniej jest wtedy trzymać ręce w kieszeni, stać z boku i nie opowiadać się za żadną ze stron. Chcą wojenki? Proszę bardzo, niech ją toczą. Te dwa dni były dla mnie ważne, bo ofiarowały mi odmianę, która przyniosła niesamowite ukojenie. Od lat, każdego ranka wychodziłem z głównego budynku, skręcałem w prawo i pokonywałem tę samą trasę. W dni powszednie dreptałem do warsztatu, a w

niedzielę na spacerniak. Nie moja wina, że droga do obu tych miejsc wiodła w tym samym kierunku. Maszerowałem tędy dzień w dzień. Czułem się tak, jakby od wieków istniały tylko stolarnia i spacerniak, stolarnia i spacerniak… Byłem gotów zaprzedać diabłu duszę, byleby nogi mogły mnie ponieść gdzieś indziej. Tak właśnie wyglądał mój świat. Jakież to okropne uczucie, kiedy człowiek ma świadomość, że wszystko zamyka się w przestrzeni, którą można objąć ramieniem! Codziennie ten sam krótki dystans, te niespełna dwieście metrów, ta sama kostka brukowa, ten sam zakręt za rogiem budynku i zardzewiała rynna zakotwiona u ściany. Od lat jeden, znajomy widok. Żadnych

zmian. Trudno to sobie wyobrazić, prawda? Jak z tym żyć wiedząc, że tak będzie już zawsze? Aż do końca. Jak długo można się sycić widokiem nieba i tym, co uda się dostrzec ponad więziennym murem? Jak długo można spoglądać na świat z tego samego okna? I właśnie dlatego te dwa majowe dni były takie szczególne. Zobaczyłem część nieznanego mi świata. Doświadczyłem odmiany, która nie była mi całkiem obca, a znajome uczucia odżyły w głębi duszy. Jednak drugiego dnia wydarzyło się coś jeszcze… - Co cię ugryzło? - zapytał Koniu, kiedy po kilku próbach nie udało mu się

wciągnąć mnie w rozmowę. - Chodzi o to co stało się wczoraj? Dopiero po chwili odłożyłem młotek, spojrzałem na niego, a potem wychyliłem głowę z zaplecza i zapytałem klawisza: - Panie dozorco, możemy sobie zrobić przerwę na papierosa? - Byle nie za długą – odpowiedział. Usiadłem na podłodze i oparłem plecy o chłodną ścianę. - Siadaj – kiwnąłem głową. - Zapalimy. Sięgnąłem po mosiężną papierośnicę i

poczęstowałem go fajką. - To nie moja sprawa z kim będziesz miał na pieńku, ważne żebyś nie wciągał mnie w swoje problemy ani ich nie stwarzał, kiedy ja jestem w pobliżu. Nie chcę być świadkiem ani uczestnikiem, rozumiesz? - zapytałem po czym głęboko zaciągnąłem się dymem. - Jasna sprawa – odparł. - I nic mnie nie ugryzło, po prostu czasami człowiek ma taki dzień, że nie chce mu się gadać – zrobiłem krótką pauzę i po chwili dodałem. - Właśnie dzisiaj mam taki dzień. - Jasna sprawa – powtórzył jakby znał

tylko te dwa cholerne słowa. - Nie masz pojęcia ile to dla mnie znaczy, że pracujemy tutaj, a nie w stolarni – wciągnąłem dym w płuca. Wiesz co nas różni, chociaż nosimy takie same mundurki? - trzepnąłem dłonią w połać więziennej bluzy. - To, że ja nigdy nie zdejmę tego wdzianka. - Koniu ze zrozumieniem pokiwał głową. - Moje życie to rutyna, podła, parszywa, jednostajna rutyna. Cela, stołówka, stolarnia i spacerniak. Raz w tygodniu łaźnia i przemarsz tymi samymi korytarzami. Jedyna rozrywka to książka albo gazeta z biblioteki i na tym koniec. Więc jeśli trafia się coś takiego – omiotłem dookoła wzrokiem – a taka

odmiana może się zdarzyć raz na kilka lat, to chcę się tym cieszyć. Kapujesz? spojrzałem na jego twarz i odniosłem wrażenie, że chyba nie wie do końca o czym mówię. - Swojego czasu był tu pewien więzień, na którego wszyscy wołali Ojczulek – i chociaż wcześniej stwierdziłem, że nie chce mi się gadać, to zacząłem snuć opowieść, jak pewnego dnia montowaliśmy meble w domu naczelnika. Potem jeszcze wspomniałem o Suchym i o tym, jak jego też wkręciłem na fuchę po drugiej stronie murów. - Oddałbym wszystko, żeby choć na chwilę znaleźć się po tamtej stronie bramy. - Kiedy tam byłeś to co, nie myślałeś

żeby prysnąć? - zapytał. - Ucieczka? - ton mojego głosu brzmiał tak, jakbym usłyszał najbardziej idiotyczną rzecz w swoim życiu. - Nie masz pojęcia o czym mówisz. Wiesz jak kończą ci, którzy tego próbują? - Jak? - Z kulą w sercu. Coś o tym wiem… Nie zdążyłem dokończyć, bo z drugiego pomieszczenia dobiegł do naszych uszu głos klawisza: - Koniec odpoczynku! Bierzcie się za robotę!

- Tak jest panie dozorco – odpowiedziałem i dźwignęliśmy nasze tyłki z parkietu. Kiedy zegar na wieży uderzył na Anioł Pański, zjawił się starszy referent Krympe. Miał na sobie śnieżnobiałą koszulę z krótkim rękawem, czarny krawat, czarne spodnie wyprasowane w kancik i błyszczące lakierki. Bardziej przypominał przedsiębiorcę niż cywilnego pracownika zatrudnionego w Centralnym Więzieniu we Wronkach. Pod pachą trzymał swój kajet w skórzanej oprawie. Podszedł do regałów i zaczął sprawdzać każdy z osobna czy są solidnie zamontowane.

- Dobra robota! - stwierdził po chwili, po czym spojrzał na kilka drewnianych ścinek, które złożyliśmy w rogu pomieszczenia i dodał z uznaniem. Widzę, że nie marnujecie materiału. - Skoro wszystko w porządku – odezwał się strażnik – to my się stąd zabieramy. - Wiesz co – Krympe zerknął na zegarek – za niespełna kwadrans przywiozą towar, zaczekaj jeszcze – kiwnął głową na mnie i na Konia – tych dwóch przyda się do rozładunku. Bordowa ciężarówka z zieloną plandeką zatrzymała się przed wejściem do budynku gdzie mieściła się kantyna.

Kierowca i konwojent, który dzierżył w dłoni plik papierów wysiedli z szoferki. Ten pierwszy opuścił drewnianą burtę. - Wnieście wszystko na zaplecze – starszy referent rzucił polecenie w naszą stronę. Paka była pełna drewnianych skrzynek i kartonowych pudeł. Klawisz, który nad nami czuwał wdał się w rozmowę z kierowcą, Krympe i konwojent weszli do kantyny, a ja z Koniem zabraliśmy się za rozładunek. Drewniane skrzynie były dość ciężkie, więc dźwigaliśmy je we dwójkę. Było tego całkiem sporo. Na zapleczu ustawialiśmy wszystko według poleceń więziennego elegancika. Skrzynie tu, kartony tam, jedne nieco z

prawej, inne z lewej, brązowe obok zielonych, tam jedne na drugich, tekturowe pudła pod ścianą, a nieco większe kremowe skrzynki z wypalonym znakiem kiści winogron bliżej regałów. W pakamerze robiło się coraz ciaśniej, a zdjęliśmy dopiero połowę towaru. Nie wiem jakie specjały mieściły się wewnątrz drewnianych skrzyń i tekturowych pudeł. Słyszałem tylko jak Krympe czytał na głos listę i sprawdzał czy wszystko zgadza się z wykazem: - Suchary, bakalie, suszone jabłka, tabaka, czekolada… Na pace były też trzy wiklinowe kosze, a w nich szklane gąsiory obłożone

trocinami. - Co to jest? - zapytał Koniu kiedy pochwyciliśmy jeden z nich. - Nie mam pojęcia, zagadnij tego gogusia w białej koszuli – odparłem, ale muszę przyznać, że sam byłem ciekaw. Koniu był bezpośredni, więc kiedy dźwigając ten ciężar wkroczyliśmy do kantyny zapytał: - Panie referencie, a cóż to za płyn? Krympe uniósł nieco brwi nad okrągłymi oprawkami okularów i odparł:

- Najlepszy w świecie kwas chlebowy. Będziecie mogli go kupować na kwaterki. - To może załapiemy się na jakiś łyczek, bo w gardłach zaschło od tego noszenia. Facet z brylantyną na włosach spojrzał na Konia jak na jakieś zjawisko. Mój pomagier chyba się zreflektował, że palnął coś głupiego i zapytał: - Gdzie to położyć? - W prawym rogu – Krympe kiwnął głową w kierunku zaplecza. Wtaszczyliśmy trzeci gąsior. Zerknąłem

w prawo. Część naszych narzędzi spoczywała na podłodze obok skrzynek narzędziowych. Chciałem je uprzątnąć, żeby nie walały się pod nogami. Malinowski w tym czasie obrócił się na pięcie i wyszedł, bo jeszcze kilka paczek zostało na pace samochodu. Klęczałem za kartonami, na których było wydrukowane logo „egipskich”. Wtem usłyszałem: - Ile mi przywiozłeś bez rachunku? - Dwa niepełne kartony, jeden jest otwarty. Razem masz dziewięćdziesiąt sztang – odpowiedział konwojent. - Jak dla ciebie, sto dwadzieścia złotych jeśli za całość płacisz z góry. Najlepiej teraz.

Struchlałem. Ci dwaj chyba nie mieli pojęcia, że jestem wewnątrz. Wstrzymałem oddech i zerknąłem w ich kierunku. Krympe sięgnął do kieszeni spodni i wyjął plik zwiniętych banknotów. Kiedy odliczał należność mój wzrok zatrzymał się na otwartym pudle. Referent wręczał forsę konwojentowi, a ja uchyliłem rozcięte wieko kartonu, który leżał tuż przede mną i zobaczyłem to o czym mówili. Wiedziałem, że sztanga to partia dziesięciu paczek fajek. - Za taką cenę biorę każdą ilość. W ciemno możesz przywozić ile tylko będziesz miał – zaproponował Krympe. - Nie ma problemu – mężczyzna

uśmiechnął się szeroko, bez przeliczania schował pieniądze i wymienili uścisk dłoni. Nie zastanawiałem się nad tym co czynię. Bezszelestnie wyjąłem podwójne dno mojej skrzynki narzędziowej, a drugą ręką sięgnąłem po sztangę. Kiedy wkładałem skradziony łup do środka rozległy się kroki. - To jak będzie z tą degustacją panie referencie? - zapytał Koniu. - Daj chłopakom po szklance, trochę się nanosili – stwierdził konwojent.

Krympe ruszył w stronę stołówki. Koniu wkroczył na zaplecze dźwigając kolejne pudło. Stanął nade mną i szepnął: - Co robisz?! Na sekundę zamarłem w bezruchu. W jednej dłoni podłużna sztanga, a w drugiej wieko od podwójnego dna. - Pst! - syknąłem, a w myślach rozległ się krzyk - Kurwa mać! Ale wpadłem! Włożyłem narzędzia do naszych skrzynek i kiedy Krympe pojawił się z kubkami, my z Koniem wychodziliśmy z zaplecza dzierżąc nasze stolarskie

atrybuty. - W taką pogodę odrobina kwasu to prawdziwy rarytas! - stwierdził konwojent i przechylił swój kubek. - Co racja to racja – powiedział Koniu, pociągnął solidny łyk i zaraz potem przejechał czubkiem języka po ustach. Trudno się było nie zgodzić z tymi słowami. Cóż to był za wyborny smak! - Niebo w gębie – zachwycał się Malinowski.

- A co tu się dzieje? - nagle od strony wejście rozległ się głos klawisza, który razem z kierowcą ciężarówki wkroczył do pomieszczenia. - Wznosimy toast z okazji otwarcia najlepszego przybytku jaki można sobie było wymarzyć w tym pudle – skwitował mój współpracownik. - Heniu, co to ma znaczyć? - zaskoczony strażnik skierował swoje słowa do referenta. - Nadźwigali się chłopaki, to dostali w nagrodę po szklance chlebowego. Panowie, może macie ochotę na łyczek czegoś orzeźwiającego? - zapytał Krympe i dodał z lekką dumą w głosie –

dziś na koszt firmy. Chyba nietrudno wam sobie wyobrazić, jakże dziwna była ta sytuacja. Dwóch cywili, dwóch pracowników więzienia i dwóch skazańców stało obok siebie jak równy z równym i rozkoszowało się, jak to wcześniej stwierdził nasz etatowy referent, smakiem najlepszego w świecie kwasu chlebowego. Kiedy na powrót znaleźliśmy się w stolarni Koniu podszedł do mnie, klepnął mnie w ramię i powiedział: - Niezły z ciebie numerant! - Cokolwiek widziałeś, to zachowaj to

dla siebie – nie miałem pojęcia jak wybrnąć z tej niezręcznej sytuacji. Facet nakrył mnie na gorącym uczynku. - Będę trzymał dziób zamknięty aż do grobowej deski – uniósł dłonie jakby się poddawał, a potem prawą ręką uderzył się w pierś na wysokości serca i rzekł – masz moje słowo. Na nic mi twoje słowo – przemknęło mi przez myśl. - A swoją drogą – ciągnął dalej – pomysłowa skrzynka – spojrzał w jej kierunku. - Też chciałbym coś takiego. Niech to szlag! Niech to kurwa mać jasny szlag!

- To sobie zrób – odparłem, starając się zachować w głosie spokój i opanowanie. Doprawdy trudno byłoby nie zapamiętać dnia, pierwszej więziennej wypłaty. O nie, takiego faktu nie sposób zapomnieć! To nic, że dopiero z początkiem lat pięćdziesiątych w polskich kalendarzach pojawił się oficjalny wpis, kiedy przypada Międzynarodowy Dzień Dziecka. My, czyli wszyscy skazańcy II Rzeczypospolitej, czy się to komuś podoba czy nie, byliśmy dziećmi naszej ojczyzny i to właśnie nam zostało dane doświadczyć w ten pamiętny czwartek 1 czerwca 1933 roku, uczucia dziecięcej

radości. To było naprawdę niezwykłe. I jak tu nie kochać Dnia Dziecka? Oczywiście było rzeczą niewykonalną aby za jednym zamachem poprowadzić całą watahę więźniów do okienka kasowego. Jeżeli klawisze spędziliby wszystkich wronieckich skazańców i kazali im stanąć w ogonku, to koniec kolejki sięgałby wejścia na spacerniak. Jakiś mądrala opracował system, który miał być sprawny na tyle, żeby nie zburzyć normalnego cyklu pracy i zapobiec narodzinom chaosu. Zaczęło się od pracujących w szwalni, która była najbliżej. Pierwsza partia licząca dwudziestu więźniów i czterech strażników eskorty pomaszerowała do

kasy, w tym samym czasie kolejna eskorta zbierała po warsztatach następną dwudziestkę. Kiedy ci pierwsi dostali swoje uposażenie, którego część natychmiast zamienili w kantynie na towar, następna ekipa już podpisywała listę płac. I takim oto wahadłem grupy skazanych krążyły tego dnia po Centralnym Więzieniu we Wronkach. Dozorca Drywulski, ten co miał szramę na twarzy, stał w rozkroku obok okratowanego okienka kasy i omiatał wzrokiem po naszych twarzach. To był dla nas szczególny dzień, wszyscy byliśmy podekscytowani i trudno się temu dziwić. Pewnie wielu z was

pamięta dzień swojej pierwszej wypłaty, prawda? Człowiekowi świtają w głowie radosne myśli, pieniądze w dłoni sprawiają, że świat wygląda zupełnie inaczej. Wiesz, że w takim momencie jesteś królem życia, że możesz zaspokoić swoje zachcianki i uraczyć się czymś pysznym. Cudowna była ta świadomość, że jak tylko dostaniesz swoją forsę, obrócisz się na pięcie i zejdziesz schodami piętro niżej, to możesz zamienić banknoty na jakieś marzenie. Śmieszne? Może i śmieszne, ale za to bardzo prawdziwe. Stałem w kolejce i czułem się jak dzieciak, który za chwilę dostanie nagrodę i będzie z nią mógł zrobić co tylko zechce. Tylko to się liczyło. To było najważniejsze w

świecie. Po drugiej stronie okratowanego okienka kasy siedział otyły jegomość. - Numer? - zapytał. - Dwadzieścia dziewięć jedenaście – odparłem. Palcem wskazującym sunął wzdłuż kartki, na której widniały rzędy kolumn. - Nazwisko? - Żabikowski. Stanisław Żabikowski. - Zgadza się – powiedział – jeśli umiesz pisać to złóż autograf w tym miejscu – odfajkował mały znaczek przy ostatniej

rubryce – jeżeli jesteś niepiśmienny to postaw krzyżyk. Podpisałem się. - Sześćdziesiąt pięć złotych – usłyszałem, a chwilę później podał mi odliczoną gotówkę i kwitek potwierdzający wypłatę. Dozorca Drywulski stał tuż obok. Kiedy odchodziłem od okienka, powiedział do mnie tylko jedno słowo: - Grubo – i posłał mi grymas, w którym czaiło się więcej kpiny niż uśmiechu. W

pomieszczeniu

kantyny

panował

gwar. Ci, którzy już dokonali zakupu stali przy ścianie po lewej i większość z nich przeżuwała coś w ustach, wydając pomruki pełne zachwytu. Paczkowane towary zalegały na wszystkich półkach. Były tam różnorakie ciastka, biszkopty, suchary zwykłe, z kminkiem, z makiem, z czosnkiem, były też tabliczki czekolady słodkiej i gorzkiej, tabaka i papierosy. Na dwóch hakach wisiały solidne kawałki suszonego mięsa z wołu. Na ladzie spoczywała waga, a obok niej szklane słoje. Rodzynki, suszona żurawina, pomarszczone śliwki węgierki, morele i krążki jabłek. Tuż obok kartony, a w nich orzechy, pestki dyni i słonecznika. Był też jeden słoik pełen kolorowych cukierków, a w kącie

obok gąsiorów z kwasem chlebowym stała drewniana beka kiszonych ogórków. Brakowało tylko pieczywa, galaretki z nóżek i wódki. Sprzedawca oznajmiał:

każdemu

z

osobna

- Możesz kupić tylko pięć paczek papierosów i łącznie wydać nie więcej, niż piętnaście złotych! - Dlaczego tylko piętnaście? - zapytał ktoś z pretensjami. - Po cholerę mi reszta tych pieniędzy?! Dozorca, który pilnował porządku w kantynie zaspokoił naszą ciekawość:

- Bo takie są przepisy, piętnaście i ani grosza więcej. Kantyna będzie otwarta w każdą niedzielę, a wy dzięki ograniczonym wydatkom nauczycie się gospodarować swoim majątkiem. - Pierdolenie – szepnął ktoś za moimi plecami. - Pięćdziesiąt złotych to przepijałem w jeden wieczór, a oni chcą mnie tutaj uczyć oszczędności. Kiedy nadeszła moja kolej zapytałem sprzedawcę: - Macie suszoną wanilię? Najpierw spojrzał na mnie jak na jakieś zjawisko, a zaraz potem posłał mi pytanie, jakby się chciał przekonać czy

dobrze usłyszał: - Suszoną wanilię?! - Tak, suszoną wanilię, takie ciemne, brązowe pałeczki – wyjaśniłem. - Wiem jak wygląda wanilia – rzucił do mnie. - A co, będziesz piekł ciasto? zakpił. Naszą rozmowę słyszeli wszyscy obecni w kantynie, a odpowiedź faceta za ladą wzbudziła ogólne rozbawienie. - Nie, nie mamy wanilii i raczej nie będziemy mieć. Co podać?

Na swoje pierwsze zakupy wydałem trzynaście złotych. Chociaż nie narzekałem na brak fajek, to nabyłem pięć paczek egipskich, suchary z kminkiem i tabliczkę słodkiej czekolady. Szkoda, że nie mieli tego co chciałem. Już jako dziecko uwielbiałem wanilię i czułem pokusę do tego suchego, aromatycznego strączka. Ileż to razy zakradałem się do kuchni, żeby capnąć brązowego palucha, odgryźć kawałeczek, a potem przegryzać i trzymać w ustach tak długo, aż go rozetrę na miazgę. Nie raz oberwałem za to po uszach, ale i tak nie potrafiłem się oprzeć. Umm, cóż to za wspaniały rarytas! Ten słodki smak na języku, ten

zapach rozrywający nozdrza! Sama rozkosz! Nawet dziś wystarczy, że pomyślę o wanilii, a już mam na nią ochotę. Spojrzałem w okno. Po drugiej stronie krat zakradał się pierwszy, czerwcowy mrok. Pomiędzy stalowymi prętami błyszczały jasne punkciki gwiazd. Usiadłem na pryczy i przez kilka chwil obracałem w dłoniach oryginalnie zapakowaną paczkę sucharów. Opuszki moich palców ślizgały się po gładkim, żółtym papierze. Czekałem na to pół dnia. Pół cholernego dnia opierałem się pokusie, żeby dotrwać właśnie do tej chwili co teraz. Celebrowałem ten

moment, zupełnie jakby był to jeden z najważniejszych epizodów w moim marnym życiu. Rozdarłem papier. Delikatny zapach kminku załaskotał w nozdrza. Pierwszy kęs. Nigdy wcześniej nie przyszło mi do głowy, że zaschnięta mikstura mąki, wody i soli, może tak rozkosznie smakować! Wsparłem się plecami o ścianę i powoli mieliłem zębami to, co miałem w ustach. Koniu według umowy odpalił mi dzisiaj dwadzieścia procent ze swojego uposażenia. Miałem

sześćdziesiąt dwa złote i zastanawiałem się co począć z tą forsą? Nosić ją zawsze przy sobie czy zostawić w celi? A jeśli ją zostawię, to czy któregoś dnia ona po prostu nie zniknie? Na naszym bloku miało miejsce kilka afer i nie chodziło wtedy o szmal, tylko o jakieś drobne rzeczy, które dostały nóg i zniknęły z czyjejś celi. Nie wiem czy to było tylko zrządzenie losu, ale dziwnym trafem działo się to zawsze, kiedy funkcyjnym na latrynie był Edek Urkowicz. Obowiązywała też pewna zasada, która mówiła, że jeśli kalifaktor zostanie przyłapany na kradzieży albo buszowaniu w czyjejś celi to od razu ma dobę w karcerze. Najczęściej ginęły

fajki, ale nie całe skrzynki, tylko pojedyncze sztuki. Sam niejednokrotnie wróciwszy po dniu pracy stwierdzałem, że jedna z paczek jest otwarta i brakuje dwóch papierosów. No i do kogo wtedy kierować pretensje? Do funkcyjnego? Do któregoś z dyżurnych klawiszy? Awanturować się z tego powodu? Z kim? Zgłosić zażalenie? Komu? Stworzyć sobie problem z powodu dwóch szlug? Jednak co innego papierosy, a co innego forsa… tym bardziej, że ona nie spada z nieba. W pudle szmal najlepiej nosić przy tyłku i nie rozstawać się z nimi nawet podczas snu. Poza tym miałem jeszcze swój depozyt w podsufitowej belce i tylko Bóg jeden raczył wiedzieć, kiedy

nadarzy się okazja, żebym mógł go stamtąd zabrać. Nagle moje myśli zaczęły krążyć wokół pieniędzy, a ja czułem się tak, jakbym został zarażony jakimś okropnym bakcylem. Cóż takiego ma w sobie forsa, że jeśli trzymasz ją w garści, to zaczynasz o niej myśleć? Włożyłem do suchara.

ust

ostatni

kawałek

- Pora na deser – szepnąłem sam do siebie i sięgnąłem po tabliczkę czekolady. Delikatnie rozdarłem opakowanie i zerknąłem na siedem brązowych rzędów. W każdym były cztery kostki. - Jeden rządek dziennie – postanowiłem.

W ustach poczułem wszechogarniającą słodycz. O Boże miłosierny! Niby zwykła rzecz, a tyle rozkoszy na podniebieniu. Nie mogłem sobie przypomnieć kiedy po raz ostatni czułem ten smak! Przełknąłem rozpuszczoną w ustach masę, a potem przez chwilę głaskałem czubkiem języka szkliwo moich zębów. Paczka sucharów i deseczka czekolady spoczywały na blacie stołu. Smutnym wzrokiem wpatrywałem się w ich ciemne kanty. Takie nic. Takie zwykłe nic, które można po prostu kupić w każdym sklepie, tu i teraz wydawało się boskim darem. Szczytem luksusu. Myślę, że sporo ludzi nie docenia tego co zesłał

im los. Toczą swoje życie, borykają się z codziennymi problemami, większość z nich narzeka i ubolewa i nawet nie zastanowi się nad tym, ile radości daje swoboda i wolność. Tylko ktoś taki jak ja, ktoś kto stracił to, co najważniejsze i najcenniejsze doskonale rozumie, że w życiu każdego człowieka jest kilka takich rzeczy, które są święte. A każdą świętość należy darzyć czcią i szacunkiem. Pół nocy siedziałem wpatrując się w ciemność, a zegar na wieży odliczał inny czas. Pełzające minuty smutku, kwadranse pokory i godziny żalu. Czułem jak cały świat zapada się w pustkę i ciągnie mnie za sobą.

Wiosna zawsze budziła w mojej duszy najpiękniejsze skojarzenia, ale tego roku przemknęła tak szybko, jakby jej wcale nie było. Nie czułem tej specyficznej radości, nie zachwycały mnie podmuchy wiatru i zielone liście drzew, które spoglądały na spacerniak z drugiej strony więziennego muru. Gdzieś przepadły te wszystkie wiosenne czary, a z początkiem lata powiało chłodem. Czerwcowe niebo miało w sobie więcej szarości niż błękitu. Każdego dnia czułem się tak, jakby coś we mnie gasło, a uśmiech coraz rzadziej pojawiał się na mojej twarzy. Dopadło mnie jakieś niewytłumaczalne rozkojarzenie, bo

nawet podczas posiłków do moich uszu nie docierały słowa ludzi, z którymi siedziałem przy stole. Z dnia na dzień osaczała mnie coraz większa samotność, a ja z pełną premedytacją odcinałem się od świata, na który byłem skazany. Miałem świadomość, że dzieje się ze mną coś dziwnego, bo chwilami nie kontaktowałem tak bardzo, że zadawałem sobie pytanie – jaki dziś mamy dzień tygodnia? Moje ciało i dusza dryfowały w tym samym jednostajnym, monotonnym rytmie. Praca w warsztacie była jedyną odskocznią od wszechobecnej beznadziejności. Większość czasu obcowałem z Koniem. Muszę przyznać, że był z niego niezły gaduła, bo czasami klepał dziobem przez

całą dniówkę. Szanowałem to, że robił spore postępy w stolarskim fachu. Tak sobie myślę, że jego zaangażowanie w pracę dawało mi jakąś namiastkę zadowolenia. Czy byliśmy kumplami? Chyba tak. Jedna sprawa budziła w nim niezdrową ciekawość – cóż takiego uczyniłem w przeszłości, że zostałem skazany na dożywcie? Zawsze kiedy o to pytał rzucałem jakiś durny żart, albo kierowałem naszą rozmowę na inne tory. Pewnego dnia poczułem się już zmęczony tym nagabywaniem i rzekłem: - Nie chcę o tym rozmawiać. Nigdy. Rozumiesz? Czy to coś zmieni jeśli ci powiem? Ja z tego tytułu nie poczuję żadnej ulgi. Chcesz wiedzieć za co

człowiek może dostać najsroższy wyrok? Więc powiem ci to, co usłyszałem całe lata temu od kogoś, kto sporo mnie nauczył i dużo zmienił w moim życiu na lepsze. Zapamiętaj sobie jedno – skierowałem w jego kierunku wskazujący palec prawej dłoni - za każdym wyrokiem dożywocia, czai się czyjaś śmierć. Od tamtej pory Koniu przestał dociekać. Kiedy człowiek musi swoje życie podporządkować przepisom i regulaminom, przywyka do nich tak bardzo, że po pewnym czasie nie wyobraża sobie innej egzystencji. Jego przetrwanie zależy od bezwarunkowej i

bezdyskusyjnej akceptacji własnego losu. Rygor, dyscyplina i posłuszeństwo to fundamenty, na których stoi świat otoczony wysokim murem i skrępowany zasiekami kolczastego drutu. Tu jesteś nikim, jesteś tylko cieniem w szarym mundurku z numerem nad lewą piersią. Nie masz żadnego wyboru. Kiedy ogłoszono wszem i wobec, że kantyna będzie otwarta jedynie w niedziele i tylko wtedy będzie można dokonywać zakupów, przyjąłem to za oczywistość. Nagle okazało się, że niedziele nadają sens mojemu istnieniu, bo tylko tego dnia żyjąca we mnie kukła mogła się poczuć jak… człowiek. Powszednie

dni

zamieniły

się

w

oczekiwanie, by o poranku w siódmy dzień tygodnia wyjść na spacerniak, a potem dotrwać do momentu, kiedy któryś ze strażników ogłosi zbiórkę dla osadzonych na bloku B którzy chcą wydać swoją kasę. Byłem w drugiej dwudziestce chętnych. Zwartą kolumną ruszyliśmy w kierunku kantyny. Wtem za moimi plecami usłyszałem głos Skarbowego: - Niezły biznes z tym sklepikiem – stwierdził. - Pomijając tych, którym nie zostało dane zarabiać i tych, którzy czekają na odwiedziny to myślę, że minimum czterystu chłopa dokona dzisiaj skromnych zakupów. Każdy

zapłaci tylko piętnaście złociszy, co razem daje wpływ okrąglutkich sześciu tysięcy. Skromnie licząc marża na towarze to jakieś dwadzieścia pięć procent, więc na czysto właściciel kantyny zarabia tysiąc pięćset złotych w jeden dzień. Piękny wynik! Cztery niedziele w miesiącu i wyjdzie sześć tysięcy na rękę, a człowiek z przyzwoitą wypłatą w ciągu roku zarobi raptem trzy i pół – zaśmiał się i dodał z uznaniem jestem pełen podziwu dla tego przedsiębiorcy! - Ciekawe ile sprzedaje na lewo? zapytał ktoś inny. - Możesz być pewien, że sporo – Kamiński wypowiedział swoje słowa z

całkowitym przekonaniem. - Takiego interesu jak ten, nie sposób skontrolować. I tak oto za sprawą kilku słów naszego finansowego guru w głowach niektórych skazańców narodziła się plotka, która nie rozpalała wyobraźni, lecz wywołała prawdziwą pożogę. Jakiś czas później okazało się, że wpływy z handlu w kantynie zasilają kasę więzienia, ale pieczę nad wszystkim trzymał starszy referent Henryk Krympe. On też zaproponował naczelnikowi, żeby w roli subiekta zatrudnić zawodowego sklepikarza i polecił na to stanowisko… swojego szwagra. Facet dostał tę robotę. Cóż

więcej można rzec w tym temacie? Ja nikogo nie oskarżam ani nie posądzam o nieuczciwość, ale jedno jest pewne przez kantynę płynęła rwąca rzeka szmalu, a ten interes w pełni kontrolowało dwóch gości. Nawet małpa by się skusiła, żeby przy okazji uskubać na boku małą fortunę. Nikt mi nie musiał niczego udowadniać ani przekonywać, ja zawsze wiedziałem, że ten goguś z brylantyną na włosach to niezły miglanc. Przecież ten biznes jeszcze nie hulał, a Krympe już zaopatrzył półki w solidną partię lewych fajek. Zawsze zastanawiałem się czy elegancki pan referent zorientował się, że przy jego pierwszej, czarnej

transakcji przepadła bez wieści sztanga egipskich? Nawet jeśli to stwierdził, to jego strata i tak była znikoma. Mogę was zapewnić z ręką na sercu, że nie miałem z tego tytułu nawet najmniejszych wyrzutów sumienia. Legalny handel w kantynie okazał się siekierą w plecy dla więziennej kontrabandy. Wraz z jej otwarciem skończyły się czasy tytoniowych baronów, bo tak właśnie nazywano kolesi, którzy parali się szmuglem papierosów. Fajki od zawsze stanowiły w pudle najcenniejszy towar, najbardziej chodliwy. Nagle szast prast, wszystko się zesrało, a kombinatorzy i

cwaniacy zostali w świetle prawa wysiudani z interesu przez władze więzienia. Jednak świat używek nie kończył się na szlugach, po drugiej stronie murów był alkohol, herbata i apteki z magicznymi lekarstwami. Oczywiście zapotrzebowanie na takie towary nie było na jakimś oszałamiającym pułapie, lecz z tego co słyszałem, to chętnych nie brakowało. Faktem jest, że ten asortyment osiągał zawrotne ceny, ale i ryzyko było cholernie wysokie. Coś za coś. Szlak wiodący przez pralnię, który był pomostem pomiędzy światem zewnętrznym a więzieniem rozkwitł ponownie za sprawą niewinnego

przypadku, kiedy okazało się, że jeden ze świńskich narządów ma genialne właściwości. Jednak o tym opowiem wam później, bo stało się to dzięki Ślązakowi, który trafił do Wronek kiedy kantyna obchodziła drugą rocznicę swojej chwalebnej działalności. Z tygodnia na tydzień moje życie stawało się coraz bardziej wyzute ze wszelkich namiętności i emocji. Obojętność, ta która tkwiła we mnie sprawiała, że przestało mi zależeć na czymkolwiek. I nawet radość z niedzielnych zakupów zrobiła się nagle taka pospolita i zwyczajna. Beznadzieja.

Pustka. Bierność. Świat, który mnie otaczał, ten sam świat, który dla innych był polem bitwy gdzie toczono nieustającą walkę o przetrwanie, miał dla mnie zupełnie inne oblicze. W moich oczach przepełniała go gorzka nijakość i nawet smak mlecznej czekolady nie był w stanie osłodzić moich doznań. Nastała pełnia lata, ale wiecznie zachmurzone niebo budziło skojarzenia z zupełnie inną porą roku. Ja też zapadałem się w szarość.

- Będziesz to jadł? - zapytał Irek Kaczmarek i kiwnął głową na moją miskę. Siedział naprzeciw i widział jak dłubię łyżką, starając się odnaleźć tłuste skwarki pomiędzy kulkami gryczanej kaszy. - Nie cierpię kaszy – odparłem. Chcesz? - Jasne, że chcę! - To dawaj skrzynkę i bierz – za michę strawy zażądałem standardowej zapłaty. Sięgnął do kieszeni i wyjął otwartą paczkę fajek. - Nie mam więcej, bo rzucam to

świństwo. Zostało ponad pół paki – spojrzał na mnie pytającym wzrokiem. Nie zawahałem się ani sekundy. - Dawaj! - pchnąłem w jego kierunku miskę. Sączyłem letnią kawę i przyglądałem się człowiekowi po drugiej stronie stołu jak zjada dodatkową porcję wieczornego posiłku. - Coś marnie wyglądasz – stwierdził po chwili. Wzruszyłem ramionami, bo nie bardzo wiedziałem co mu odpowiedzieć.

- Znam ten wyraz oczu – znowu się odezwał. - Złamało cię. To się zdarza, ale nic się nie martw, będzie dobrze. Dobrze? Dobrze?! Niby kurwa mać co będzie dobrze?! - krzyknąłem w myślach. Co ty możesz o tym wiedzieć cholerny łapiduchu? - Coś o tym wiem – powiedział, a ja poczułem się zaskoczony. Czy to możliwe, żeby ten facet jakimś cudem usłyszał moje pełne pretensji myśli? Grunt to się nie poddawać – ciągnął dalej – myśl o tym, że jutro świat cię pokocha. Pewnie cierpisz na chorobę duszy, a na nią nie ma lekarstwa.

Sierpniowa noc tuliła świat w swoich ramionach. Siedziałem na pryczy, paliłem fajki i zastanawiałem się nad bezsensownością własnego istnienia. Przecież moje życie skończyło się tego dnia, kiedy przekroczyłem bramę wronieckiego więzienia. Wszystko co stało się potem, było niczym. Właściwie było jedną, wielką bzdurą. Pasmem zdarzeń, które równie dobrze mogły nie mieć swego miejsca. - Gdzie jest sens? - szepnąłem pod nosem. - Gdzie jest jakiś pierdolony sens tego wszystkiego? Myśli w mojej głowie krążyły bez najmniejszego składu. Zadawałem sobie pytania jakie nurtują filozofów, a

jednocześnie błyski wspomnień przywracały w mojej pamięci zdarzenia z przeszłości. Spojrzałem na półkę wiszącą tuż nad stołem i zatrzymałem wzrok na grzbiecie książki, która leżała w tym samym miejscu już trzeci tydzień z rzędu. Przeczytałem kilka pierwszych rozdziałów. Poznałem Rzeckiego i Wokulskiego, ale oprócz nazwisk nie potrafiłem sobie przypomnieć treści. Zaciągnąłem się głęboko papierosowym dymem i dmuchnąłem jego kłęby w kierunku krat. Po chwili wstałem i podszedłem do okna. Oparłem łokcie o parapet.

Światło żółtych latarni ciągnących się wzdłuż więziennego muru błysnęło w moich źrenicach. Wyobraziłem sobie jak upiornie w tej chwili musi wyglądać ta część więziennego budynku od strony ulicy. Na skrzyżowanie, którego jedna przecznica wiodła wzdłuż zabudowań gdzie były zakwaterowane rodziny strażników, spoglądało osiemdziesiąt osiem okratowanych okien. Wszystkie czarne jak noc, a w jednym z nich ja i moje oblicze. Twarz zjawy przepołowiona cieniem pręta i spowita żółtą poświatą. Zegar na wieży wybił kwadrans po drugiej. W oddali po prawej stronie jak główki

szpilek majaczyły światła miasteczka. Cisza. Minął ponad miesiąc czasu od tego dnia kiedy Kaczmarek za fajki dostał ode mnie michę kaszy i w końcu zrozumiałem, co chciał mi wtedy powiedzieć. To była prawda. Nie ma lekarstwa na chorobę duszy. To nie grypa, która błyskawicznie dopada cię z dnia na dzień i sieje w organizmie spustoszenie. To powolny proces, który niczym potężna, bojowa

machina toczy się do przodu i miażdży każdą linię oporu. Zaczyna się całkiem niewinnie, przez jakiś czas tłumaczysz sobie, że masz po prostu kiepskie dni. Potem coraz bardziej drażni cię towarzystwo, w którym przebywasz, tracisz chęć do rozmowy, żarty które wcześniej były zabawne nagle wydają się idiotyczne. Zaczynasz pozostałych oceniać nowymi kategoriami i stwierdzasz, że jesteś otoczony przez bandę kretynów. Robisz się opryskliwy, chamski i niemiły, a w związku z tym, że nie jesteś jakąś nietykalną świętością ludzie się od ciebie odsuwają i też przestają być życzliwi. Zyskujesz miano dziwaka i całe towarzystwo trzyma cię na dystans.

Któregoś dnia stwierdzasz, że jedzenie już nie smakuje tak jak kiedyś, pęcznieje ci w ustach i zmuszasz się, żeby coś przełknąć. Zaczynasz handlować posiłkami i przechodzisz na dietę ograniczając się do kawy i fajek. Bezsenne noce wloką się w nieskończoność, przychodzi rozdrażnienie i zmęczenie. Jarasz szlugi jedna za drugą. Na początku starasz się wyłuskać ze swojej pamięci te wszystkie najmilsze i najbardziej urocze chwile, których doświadczyłeś. Są! Nosisz je w sobie i pielęgnujesz jakby to było coś najcenniejszego, coś, za co mógłbyś zabić. Jednak bardzo szybko

dostrzegasz, że te radosne momenty są jak mdłe światło gwiazd połyskujących na tle czarnego nieba. Ciemność zaczyna pożerać ich blask i nagle pojmujesz, że twoja przeszłość to tylko pasmo błędów i porażek. Karmisz się tym i czujesz w sobie coraz większą marność i pustkę. Dookoła nie ma nic radosnego, nic cię nie cieszy, na twojej zmęczonej twarzy snuje się już tylko smutek. Kolejny papieroch pozwala dotrwać do świtu. Tracisz na wadze, masz coraz mniej sił i coraz więcej urojonych dylematów. Masz kłopoty z koncentracją, ale jesteś nad wyraz podejrzliwy i sądzisz, że

każdy tylko czyha aby ci zaszkodzić, narobić kłopotów i pogrążyć. Wróg jest z każdej strony! Możesz zaufać tylko sobie. Jeżeli masz coś do powiedzenia to rozmawiaj tylko z sobą! Nikomu innemu nie zdradzaj sekretów! Słyszysz te niewyraźne głosy? Coś knują, coś szepczą! Spiskują! Ale jak to możliwe, że słyszysz ich rozmowę skoro jest środek nocy, a ty siedzisz sam w swojej celi? Skup się! Wsłuchaj się w to co mówią. To na pewno coś ważnego. Nawet nie zdajesz sobie sprawy, że wraz z każdą bezsenną nocą popadasz w

sidła paranoi. - Co się porobiło z tą cholerną pogodą?! - warknął klawisz, kiedy kroczyliśmy o poranku w kierunku stolarni. - Raptem połowa września, a mgliście i zimno jak w parszywym listopadzie! Trudno się było nie zgodzić z jego słowami. Postawiłem kołnierz więziennej bluzy, zgarbiłem plecy, a dłonie wetknąłem głęboko w kieszenie spodni. Mgła była tak gęsta, że nie widziałem więziennego muru, który ciągnął się po lewej stronie, a był zaledwie kilkanaście metrów stąd. W połowie drogi do budynku stolarni poczułem jak dygoczę z zimna.

Przenikliwy ziąb niczym złośliwy intruz panoszył się w każdym zakamarku mojego ciała. Kiedy znalazłem się w warsztacie skrzyżowałem ręce na piersiach, a dłońmi potarłem ramiona, żeby się rozgrzać. - Chryste Panie, zimno jak w psiarni! rzuciłem do Konia, który akurat pakował w gardziel pieco-kuchni wszystko to, co mógł strawić ogień. - Rozpalaj czym prędzej! Ten obrócił się w moim kierunku i chyba chciał coś powiedzieć, ale kiedy jego wzrok spoczął na moim obliczu z jego twarzy zniknął pogodny grymas.

- Dobrze się czujesz? - zapytał. - Normalnie – odparłem – a co? - Nic, po prostu wyglądasz na bardzo zmęczonego. Nie wiem co miał na myśli, więc rzekłem na odczepnego: - Ostatnimi czasy kiepsko sypiam – co oczywiście było prawdą. Kwadrans później dookoła panoszyło się przyjemne ciepło, a my dwaj rozmawiając o bzdurach cięliśmy dębowe deski na wąskie klepki parkietowe.

- Wiesz, kilka lat temu siedziałem w Lublińcu - ni stąd ni zowąd Koniu zaczął snuć jakąś opowieść. - To był mój pierwszy wyrok, dostałem osiem miesięcy bo obiłem gębę jednemu pajacowi, ale mniejsza o to. W Lublińcu to były wczasy, a nie więzienie – powiedział z nutką rozmarzenia – nie to co tutaj. Tam były dwuosobowe cele, a mnie zapuszkowali z gościem, który tak na dobrą sprawę mógł być moim dziadkiem. Miły był z niego facet, chociaż nie grzeszył rozumem. Ten koleś mnie czegoś nauczył – zamilkł. Pytającym wzrokiem spojrzałem mu w oczy. Koniu zerknął w prawo, jakby chciał się

upewnić, czy chłopaki pracujący w drugim pomieszczeniu i zajmują się swoją robotą. Sięgnął do kieszeni. Wyjął kawałek materiału zwinięty w kulę i obwiązany sznurkiem. Rozwinął pakunek, a moim oczom ukazały się jakieś szarozielone wióry. - A cóż to takiego? - zapytałem. - To najlepsza w świecie herbata – powiedział półgłosem. - Indyjska. Może zrobimy sobie parząchę? - Parząchę? - powtórzyłem bo jak mi Bóg miły nie wiedziałem o czym mówi. - No wiesz, różnie to nazywają. W Lublińcu mówili parząchę, tutaj to jest

czaj albo czajura. Piłeś kiedyś? - zapytał z błyskiem w oku. - Niestety nie, jakoś nie miałem okazji, ale słyszałem o tej miksturze. - Miałbyś ochotę? Walniemy sobie? - A co się po tym dzieje? - i nagle przypomniałem sobie, co kiedyś powiedział Dziadunio - Smak czajury jest podły, prawdziwe ścierwo, jednak nieźle wali po łbie i tłoczy po żyłach. - No wiesz, jakby to powiedzieć - przez chwilę zastanawiał się, jakby szukał odpowiednich słów i stwierdził – parzącha daje człowiekowi naturalną uciechę. Spędziłeś tyle lat za kratami i

naprawdę nic nie wiesz na temat herbaty? - zmienił nagle temat, a ton jego głosu wskazywał, że był faktycznie zdziwiony. - Przecież wszyscy o tym wiedzą, że to zakazany towar! Mamy kantynę, ale tam nigdy jej nie będą sprzedawać, do żadnego posiłku nie uświadczysz kubka herbaty. Kawa, woda, może mleko… W Lublińcu czasami było mleko. Jeżeli liście herbaty byłyby tutaj legalne, to równie dobrze mogliby nam serwować wódkę, piwo, wino, bimber i wszystko czego tylko dusza zapragnie. Trudno mi uwierzyć, że jesteś tyle lat w pudle i nigdy nie piłeś parząchy! - zamilkł na moment i po chwili zapytał - to jak będzie? Robić?

A co mi tam – pomyślałem. - Rób, może odparłem.

mnie

zaskoczysz –

- Skoro naprawdę nie miałeś okazji tego skosztować, to na pewno nie poczujesz się zawiedziony – posłał mi promienny uśmiech. - Klawisz przyjdzie za jakieś dwie godziny, więc czasu mamy sporo. Koniu podszedł do regału gdzie w blaszanych puszkach i szklanych słoikach spoczywały gwoździe i wkręty. Wziął cztery nieduże słoiki i wysypał ich zawartość na blat stołu. Na dwóch z nich przymierzył metalowe denka. Złapał za stary garnek leżący obok pieco-kuchni i zaczerpnął wody z

wiadra, które stało obok stojaka z deskami. Położył garnek na żeliwnych płytach paleniska i nakrył go pokrywką. - Woda musi się dobrze zagotować – szepnął. Liście indyjskiej herbaty podzielił na pół i zapakował porcje do dwóch słoików. - Ja daję herbatę, a ty dwie fajki – wysunął dłoń w moim kierunku. Podałem mu papierosy i z nieukrywanym zaciekawieniem przyglądałem się temu co robi. Koniu jednocześnie wykruszał tytoń,

dodając go do suszu, który spoczywał w słoikach. - Będziemy pić parzone liście herbaty z tytoniem? zapytałem z niedowierzaniem. - Tak się to robi – odparł niczym prawdziwy znawca. - Przydałaby się łyżka cukru dla złagodzenia smaku, ale jak nie ma to nie ma. Można też doprawić cynamonem albo wanilią. Skombinuje się coś następnym razem – skwitował z taką pewnością jakby kolejny raz został już ujęty w naszej tygodniowej rozpisce. - Najważniejsze w tym wszystkim jest to, żeby odpowiednią ilość herbaty zalać gorącym wrzątkiem i parzyć to cudo nie

dłużej niż pięć minut. Jak przedobrzysz z czasem, to szlag trafi całą bajkę. Zaparzasz, odcedzasz fusy i w miarę możliwości jak najszybciej pijesz. Uprzedzam, że parszywie smakuje i musisz uważać, żeby się nie zrzygać. Jeżeli przetrzymasz ten moment będziesz się dobrze bawił – w jego głosie czaiła się zapowiedź czegoś ekscytującego. Odgłos podskakującej pokrywki oznajmiał, że woda w garnku osiągnęła temperaturę wrzenia. Koniu chyba wiedział co robi, bo jeszcze przez dłuższą chwilę stał przy pieco-kuchni i patrzył na buchające kłęby pary. - Myślę, że już wystarczy – powiedział.

Wziął szmatę i złapał za stalowe ucho. A teraz zacznij liczyć, żebyśmy nie przedobrzyli z tymi pięcioma minutami. Zalał wrzątkiem słoiki, w których spoczywała mieszanka herbacianych liści i tytoniu. Na obu zakręcił metalowe wieczka. W myślach odliczałem sekundy. Ciecz w słoikach nabierała intensywnego koloru, aż w końcu uzyskała klarowną, ciemnobrązową barwę. - Jak z czasem? - zapytał. - Prawie cztery minuty – odparłem i

dalej liczyłem. Mój kompan sięgnął po dwa puste słoiki. Przelewał wywar do pustych naczyń, kant metalowego wieczka przyłożył tuż obok szklanego obrzeża, żeby jak najmniej fusów spłynęło razem z ciemnobrązową cieczą. Płynu zwanego parząchą, czajem lub czajurą, jak na moje oko, w każdym słoiku było po dwie setki z hakiem. Położył oba naczynia na stole, tak aby nie rzucały się w oczy. - Dajmy sobie kilka chwil niech trochę

przestygnie, a duszkiem do dna.

potem

wysączymy

Zapaliłem papierosa i w głębi duszy naprawdę byłem ciekaw co z tego będzie. - No to po całym! - podał mi jeden ze słoików. Szkło pod opuszkami palców było jeszcze nieco gorące, ale zawartość nie parzyła języka. - Tak jak mówiłem, smakiem to nasza parzącha nie powala, lecz efekt jest wspaniały – Koniu zbliżył usta i zaczął pić.

Poszedłem w jego ślady. Paskudny, cierpki smak rozpanoszył się w moich ustach. Po pierwszym solidnym łyku miałem wrażenie, że zwymiotuję. Żołądek podskoczył mi do gardła. Zrobiłem kwaśną minę, ale przetrzymałem. Małymi łykami wychyliłem cały słoik. - Paskudztwo! - przetarłem kantem bluzy wilgotne usta. Zaledwie kilka chwil temu skończyłem papierosa, ale mimowolnie sięgnąłem po następnego. Wciągnąłem głęboko dym w płuca.

Pierwszy sztach i nagle poczułem jak cały świat zadrżał. Kula przyjemnego ciepła eksplodowała w moich trzewiach, a krew w żyłach zamieniła się w górskie potoki. Zakręciło mi się w głowie. Stałem w miejscu, lecz zachwiałem się na wyprostowanych nogach. Koniu sterczał po drugiej stronie stołu i obiema dłońmi opierał się o drewniany blat. Spojrzał na mnie, a w kącikach jego ust pojawił się cień uśmiechu. - Nieźle – powiedział i wziął głęboki oddech. - Nieźle? - zrobiłem dwa kroki w przód, ale czułem się tak, jakbym tracił grunt pod stopami.

Nieporadnie usiadłem na zydelku i wsparłem się plecami o ciepłe, kremowe kafle. - Nieźle? - powtórzyłem, a mój głos, który zadźwięczał w uszach wydał się jakiś obcy. - No powiem ci, że całkiem nieźle – co tu dużo mówić, spodobał mi się efekt tej ciemnobrązowej mieszanki. - Pięknie jest, prawda? - Koniu wypowiedział swoje słowa takim tonem, jakby uważał, że można się z nimi tylko zgodzić. Uczucia jakie wdarły się w moje ciało były pełne swobody i spokoju. Zupełnie jakby w jakiś niezrozumiały dla mnie sposób całe to wewnętrzne napięcie,

które siedziało we mnie od wielu tygodni, nagle rozpierzchło się i znikło. Przepadło. Kilka razy w swoim życiu spiłem się wódką do nieprzytomności, wiele razy byłem na rauszu i miałem nieźle w czubie, ale to czego doświadczyłem teraz, było mi kompletnie obce. Sam nie wiem czego oczekiwałem po tym napoju, ale muszę się wam przyznać, że byłem bardzo mile zaskoczony. Czułem się całkowicie odprężony, a w moim umyśle zgasły te wszystkie jaskrawe błyski, które dręczyły mnie swoim niepokojem. - No powiedz, że jest pięknie – powiedział Koniu patrząc na mnie. - Powiem ci, że jest po prostu

przepięknie – odparłem. I w moich słowach nie było nawet cienia fałszu. Było przepięknie. Było dokładnie tak jak mówiłem. Najbardziej cieszyła mnie ta błoga obojętność. Nie myślałem o tym, nawet nie byłem w stanie przypuszczać w jakie wpadlibyśmy tarapaty, gdyby któryś z funkcyjnych klawiszy zorientował się co wyprawiamy. Siedziałem na zydelku i byłem wolny od wszelkich trosk. Nie mam pojęcia ile czasu umknęło nam na nicnierobieniu. Nie wiem czy Koniu był bardziej zdyscyplinowany ode mnie,

a może moje zmęczenie też miało wpływ na kontemplacje którym się oddawałem? On złapał się za robotę, a ja czując na grzbiecie ciepło ceramicznych kafli pozwalałem, żeby przez moje ciało i umysł swobodnie płynęły fale tych miłych uniesień. - Jak długo to trzyma? - zapytałem. - Trudno powiedzieć, mnie za pierwszym razem trzymało pół dnia – zaśmiał się. - O kurde – westchnąłem z nieukrywanym rozmarzeniem. - Fajnie. - Jak chcesz mieć uciechę, jak chcesz żeby cię trochę pokołysało to pamiętaj o

jednym – jego słowa brzmiały jak ostrzeżenie – jeśli wypijesz parząchę to nic nie jedz. Jak coś zjesz to czar pryśnie. - Tutaj mi to nie grozi, no chyba, że przetrącę dwie garście trocin – i w tej samej chwili roześmiałem się w głos. Dopadła mnie jakaś głupawka i śmiałem się do rozpuku. Nie potrafiłem się opanować. Siedziałem na zydelku, a łzy rozbawienia ciekły mi po policzkach. Pierwszy raz w życiu nie mogłem się powstrzymać. Wtem jeden z trójki chłopaków, którzy pracowali w drugim pomieszczeniu pojawił się na przejściu. Chyba musiał zobaczyć jak siedzę i kwiczę, bo

usłyszałem głos: - Co mu się stało? - Przypomniał sobie coś zabawnego – odparł Koniu. - Wracaj do pracy. Klepcie te warzywniaki, bo w przyszłym tygodniu po nie przyjadą. Miałem to gdzieś. To było tak silne i intensywne, że nie mogłem się temu oprzeć. Nagle ujrzałem przed oczami twarz Konia. Nie było mu do śmiechu. Złapał mnie mocno za ramiona, jakby chciał mną potrząsnąć i mówił szeptem:

- Ropuch! Opanuj się! Słyszysz co do ciebie mówię? - zamilkł na moment. Kurwa mać Ropuch! Chyba zacząłem kontaktować. - Dobra, już milczę – ale nadal czułem jak mój brzuch podryguje. - Posłuchaj mnie uważnie. Słuchasz mnie? - nadal mówił półgłosem. - Słyszę słyszę – ciągle drżałem od wesołego spazmu. - Weź się w garść! Niebawem przyjdzie klawisz, musimy coś robić! - chwycił mnie za łokieć i próbował zmusić, żebym się podniósł.

Wstałem. - Jak się czujesz? - zapytał. Czułem się wybornie, za to on w moim mniemaniu sprawiał wrażenie, jakby był cholernie wystraszony. - Jest dobrze – odparłem. Wziąłem głęboki oddech, lecz kiedy próbowałem zrobić krok w przód, nogi ugięły się pode mną. - Kurwa mać! - Koniu syknął mi wprost do ucha. - Chodź do drzwi, świeże powietrze dobrze ci zrobi. W mojej głowie nie było chaosu, ale

ciało zachowywało się tak jakbym wlał w siebie wiadro wódki. Koniu uchylił wrota spojrzał na zewnątrz.

i

dyskretnie

Podmuch zimnego powietrza rozbił się o moje policzki. Mój kompan przypalił papierosa i wsadził mi go do ust. - Sztachnij się, może to cię ocuci. Sterczałem w uchylonych drzwiach, paliłem fajkę i czułem jak wrześniowe powietrze przynosi zbawienne otrzeźwienie, a ja odzyskuję pełnię władzy nad swoim ciałem.

Moje samopoczucie, wewnętrzne, emocjonalne i duchowe było po prostu idealne. Niespełna kwadrans później w stolarni zjawił się strażnik. Zatrzymał się na moment przy naszym stole, rozejrzał się dookoła, po czym ruszył w stronę drugiego pomieszczenia. Zakręcił się tam przez chwilę, zrobił regulaminowy obchód i bez słowa wyszedł z warsztatu. - O w mordę! Chłopie, ależ cię pozamiatało - Koniu z ulgą wypuścił powietrze. - Jak się czujesz? Przeszło ci? - Wszystko w porządku – odparłem. -

Nie mam za bardzo chęci do pracy, ale cóż z tego? Swoje musimy zrobić – na szczęście nie zgasło we mnie poczucie obowiązku. Ponownie zabraliśmy się za precyzyjne cięcie desek. Dzień upływał w miłej atmosferze. Wspólna praca, rozmowy na różne tematy, zabawne opowieści z przeszłości i nasz dobry kontakt, sprawiły, że obudziło się we mnie coś znajomego. Znowu miałem okazję poczuć się tak, jakby świat miał całkiem normalne oblicze. - A co powiesz na to, gdybyśmy tak czasami wysączyli małe co nieco? -

zapytał i spojrzał na mnie wzrokiem, w którym czaiła się nadzieja. - Myślę, że to dobry pomysł – odparłem. Pierwsza przygoda z czajem otworzyła nowy rozdział w moim więziennym życiu. To co potrafił zrobić z umysłem i ciałem ciemnobrązowy wywar, spodobało mi się tak bardzo, że już w chwili mojego parząchowego debiutu zapragnąłem to pić każdego dnia. Nabrałem przekonania, że moc jaka w tym drzemie wyrwie mnie z beznadziei, że na swych anielskich skrzydłach uniesie mnie ponad wszystko i przepędzi z mojej głowy ponure myśli. Uwierzyłem, że ten napój ma cudowną

siłę, która sprawia, że niewidzialne szpony wyrastające z murów i krat cofną się precz. W osobie Konia miałem towarzysza, który chciał tego samego. Był tylko jeden problem, ta używka miała cholernie wysoką cenę. Przemytnicy za paczkę herbaty, z której można było zrobić kilkanaście kwaterek czaju, żądali astronomicznie wygórowanej kwoty. Przekonałem się o tym, kiedy zagadałem na spacerniaku do jednego ze szmuglerów. -

Zwariowałeś?!

-

o

mało

nie

krzyknąłem. - Bóg cię opuścił?! Dziesięć złotych za pakę zwykłej herbaty?! - Skoro cię nie stać na ten luksus, to nie kupujesz. Proste. - Bądźże człowiekiem, spuść trochę – uderzyłem w błagalny ton. - Nie da rady – odpowiedział patrząc mi w oczy. - Taka jest cena, koniec i kropka. Nikt w tym pudle nie sprzeda ci taniej. - To zostanie między nami, masz zapal sobie – poczęstowałem go fajką. Nie odmówił. Włożył papierosa za ucho

i rzekł: - Ropuch, czytaj z ruchu moich ust. Nieda-ra-dy! Rozumiesz? - Zrobisz mi przysługę, a jeśli tylko nadarzy się okazja, ja ci się odwdzięczę. Poza tym możesz być pewien, że raz w tygodniu będę składał zamówienie – próbowałem go podejść na różne sposoby. - Nie mogę, kapujesz? Nie chcę skończyć jak Maślak. Wiedziałem o kim mówił. W więzieniu było kilku kolesi, którzy mieli układy i mogli skombinować każdą rzecz. Nie działali wspólnie, ale też nie wchodzili

sobie w paradę. Byli rozsądni i wiedzieli, że agresywne działania to nie jest dobre rozwiązanie. Lepiej było zawrzeć cichą umowę, trzymać te same ceny i nie psuć innym interesu. Jednak ów Maślak uległ pokusie chciwości i z detalu chciał się przerzucić na hurt. Ten pomysł nie spodobał się pozostałym. Pewnego dnia Maślak trafił na izbę chorych z połamanymi kolanami… - Zgłoś się jak będziesz miał dziesięć złociszy – mój rozmówca klepnął mnie w ramię. - Na razie – obrócił się na pięcie i odszedł. - I co? Załatwiłeś? - zapytał Koniu.

- Nie ma szans. Chcą tyle ile chcą, a cena nie podlega negocjacji – odparłem. - Wiesz co, przyszło mi do głowy, że moglibyśmy pogadać z tym kierowcą co przyjeżdża po skrzynki - zawiesił głos. Może facet ma jaja, może stwierdzi, że warto dorobić grosz do wypłaty i ubijemy z nim interes? Jak myślisz? Pogadać stwierdziłem.

zawsze

można

–

- W normalnym sklepie opakowanie herbaty kosztuje sześćdziesiąt groszy, a te cwane ciule krzyczą, że chcą dychę! Pieprzeni grabieżcy! - Koniu był oburzony.

- Nie wiedziałeś o tym, że najlepiej zarabia się na ludzkich słabościach i nałogach? - zapytałem. - Zaproponujmy kierowcy półtorej złotego i niech przywiezie dwadzieścia paczek. To wyjdzie trzy dyszki, ściepniemy się po piętnastaku, zakamuflujemy towar w stolarni i kiedy nam tylko przyjdzie ochota będziemy walić parząchę. Co ty na to? - Koniu, to jest bardzo dobry plan – stwierdziłem z wielkim uznaniem. Nowa perspektywa naszej więziennej egzystencji była tak kusząca, że skupiłem na niej swoją całą uwagę.

We wtorek rano znajoma ciężarówka zajechała pod wrota stolarni. Ustaliłem z Koniem, że to on pogada z kierowcą, a ja będę miał na oku klawisza, który wypełniał protokół wydania towaru i liczył skrzynki, które w piątkę wynosiliśmy ze stolarni. Kierowca zawsze sam układał warzywniaki na pace, my tylko donosiliśmy kolejne sztaple skrzynek. Jednak tego poranka zagraliśmy nieco inaczej. - Malinowski wskakuj na pakę! Pomóż panu układać! - rzuciłem głośnym tonem, a kątem oka dostrzegłem, że strażnik stojący w głębi pomieszczenia patrzy w naszym kierunku.

Kiedy ruszyłem po kolejną skrzynek powiedziałem funkcjonariusza:

partię do

- Jak będą układać we dwójkę, to szybciej się z tym uwiniemy - ten w odpowiedzi pokiwał tylko głową. Kwadrans później ciężarówka odjechała w kierunku bramy wjazdowej. - I co? Jak poszło? - podnieconym głosem zwróciłem się do Konia. - Powiedział, że przywiezie! - w jego oczach błyszczało coś przeradosnego. Kurwa mać, powiedział, że przywiezie! Ależ się cieszę! - był podekscytowany

jak dziecko. - No to pięknie – odparłem. - Jeżeli wywiąże się z umowy, to czeka nas fantastyczna jesień. Tego dnia, na bloku B zdarzyło się coś jeszcze. Po kolacji Frantz zarządził zbiórkę. My staliśmy w dwuszeregu, a on ogłosił nam nowinę: - W tym roku osadzeni na bloku B będą pracować przy wykopkach! Do pracy w polu potrzeba stu chłopa, chętni wystąp dwa kroki w przód! Wszyscy skazańcy jak jeden wykonali komendę. Każdy z nas wiedział z czym

wiąże się wyjście do pracy przy wykopkach. Zajęcia po drugiej stronie murów! Cały świat w zasięgu wzroku, przestrzeń i swoboda. No i oczywiście ognisko! Nie lada atrakcja! Zbiera się stare pędy, rzuca na jedną wielką kupę i podkłada ogień. Niepisana tradycja polegała na tym, że każdy z pracujących mógł jeść pieczone ziemniaki. Bez jakichkolwiek ograniczeń! - A cóż to?! Widzę, że każdy się garnie do pracy na roli – Frantz rzucił szyderczym głosem. - Niestety tylko połowa z was dostąpi tego zaszczytu. W przyszłym tygodniu przez trzy dni, począwszy od środy nagrodzeni zwycięzcy będą pracować w polu.

Ostateczną listę wybrańców zrobimy dzień przed. Wracać do cel! Dwa uderzenia w drzwi sprawiły, że poderwałem się na równe nogi i stanąłem na baczność obok okna. Rozległ się szczęk zasuwy i chwilę później Frantz wkroczył do mojej celi. Podszedł do szafki, uchylił drzwiczki i kiedy zobaczył otwartą paczkę sucharów, gwizdnął z udawanym podziwem. Przez chwilę rozglądał się dookoła. - Siadaj Żabikowski – dłonią wskazał na pryczę. Wykonałem polecenie.

On sam spoczął na taborecie. Zdjął czapkę i położył ją na blacie stołu. - I co, chcesz iść na wykopki? - zapytał. - Tak jest panie przodowniku – odparłem w regulaminowy sposób. - Już niedługo panie aspirancie – pochwalił się, jakby chciał mi zaimponować. Już niedługo Żabikowski – westchnął i uniósł w górę wskazujący palec jakby chciał mnie przed czymś ostrzec albo uświadomić, że wtedy to dopiero będzie ważny. Czyli chciałbyś się znaleźć na liście nagrodzonych, tak? - Tak, chciałbym – a w duchu dodałem –

marzę o tym! - Każdy by chciał, ale niestety ilość miejsc jest ograniczona – lewą dłonią pogładził kąciki ust. Przez dłuższą chwilę patrzył mi w oczy. Zerknął w prawo w kierunku otwartych drzwi, pochylił się nieco w moją stronę i szepnął – dwadzieścia pięć złotych kosztuje wyjściówka. Za dwa dni zaczyna się sprzedaż biletów. Rozumiesz? - Tak jest panie przodowniku, rozumiem. - Nie będę się fatygował jeśli nie jesteś zainteresowany, dlatego dzisiaj musisz mi powiedzieć czy za dwa dni mam wpaść w odwiedziny.

- Zapraszam panie przodowniku – odparłem bez wahania. - Dobrze Żabikowski, przyjdę – kiedy wypowiadał swoje słowa położył dłoń na moim ramieniu i dźwignął się z miejsca. Dwa dni później według umowy Frantz zjawił się w mojej celi i zainkasował ustaloną kwotę. Przez kolejne dni w końcu poczułem jak smakuje życie pozbawione trosk. Humor mi dopisywał, co oczywiście nie umknęło uwadze Konia. Nic mu nie powiedziałem o wykopkach, to nie był dla mnie temat do dyskusji z

kimkolwiek. Liczyło się tylko to, że już niebawem, już wnet miały się ziścić moje trzy piękne marzenia. Miał wypalić interes z kierowcą, miałem wyjść na drugą stronę murów, wyrwać się na kilka chwil z zamkniętego świata i co najważniejsze, miałem skosztować pieczonego ziemniaka! Do szczęścia nie było mi potrzebne nic więcej. Nic. W poniedziałek przez cały dzień knuliśmy z Koniem jak przemycić do stolarni to, co miał nam jutro sprzedać kierowca ciężarówki. W końcu stanęło

na tym, że jeśli będzie towar, to trzeba zrobić małe zamieszanie, żeby odwrócić uwagę klawisza. Punktualnie o ósmej piętnaście furgonetka zajechała pod drzwi stolarni. Wystarczyło kilka spojrzeń i ruchów głową, żeby uzyskać odpowiedź czy nasz interes dojedzie do skutku. Facet wywiązał się z zadania. Załadunek warzywniaków odbywał się w ten sam sposób co zawsze, a ja podobnie jak tydzień wcześniej, wysłałem Konia na pakę. Kiedy zjawiłem się przy burcie z drugą partią skrzynek, posłałem mojemu kumplowi umówiony znak. Każdy z nas miał do

zrobienia swoje. Czas na przedstawienie! Odczekałem aż chłopaki złapią swoje sztaple warzywniaków. Chwyciłem rząd przeznaczony dla mnie i pozorując potknięcie runąłem z całym majdanem na tego który szedł przede mną. Delikatne skrzynki zawaliły się niczym klocki domina, a ja umyślnie pchnąłem je tak, żeby poszybowały w przód. Cienkie listewki sprawiły, że niektóre z warzywniaków odbijały się sprężyście od posadzki. Część z nich wylądowała w przejściu pomiędzy pomieszczeniami stolarni. Kilka skrzynek poszybowało w kierunku dozorcy, który zdążył odskoczyć w bok i zaczął się wściekle

wydzierać: - Co robisz do cholery! W tym samym momencie dostrzegłem kątem oka jak Koniu wślizguje się do stolarni trzymając w dłoniach niedużą paczkę owiniętą szarym papierem. - Przepraszam panie dozorco, to było niechcący – podnosząc się z kolan udawałem pokornego. Na kilka sekund Koniu zniknął mi z pola widzenia. Po chwili cała nasza piątka ponownie układała skrzynki w słupkach po sześć sztuk.

Byliśmy z siebie dumni. Dumni jak jasna cholera. Mieliśmy dwadzieścia opakowań herbaty, które na więziennym straganie były warte fortunę. Nie wiem skąd, ale wiedziałem, że Koniowi strzeli ten pomysł do głowy: - A może coś z tego upłynnimy? zapytał. - Po co? Chcesz sobie narobić kłopotów? Tęsknisz za tym, żeby się z kimś szarpać? Nikt nic nie wie – szepnąłem – tylko ty i ja. Niech tak zostanie. Mamy tutaj idealną robotę – omiotłem dookoła wzrokiem. - Jeżeli przyjdzie nam ochota, to sobie parzymy

czaju i wszystko jest cacy. Nie ma sensu tego komplikować. - W sumie masz rację – uśmiechnął się. No to co, walniemy sobie lufę przed południem? Mój uśmiech był odpowiedzią na jego pytanie. - Zważywszy na to, jak cię ostatnio sponiewierało, proponuję, jeden słoik na dwóch. - Zdaję się na ciebie, wspólniku – tonem głosu podkreśliłem ostatnie słowo. Kiedy Koniu zajął się przyrządzaniem wywaru, ja zastanawiałem się gdzie

ukryć papierowe paczki z herbatą? Przecież nie mogły leżeć za stojakiem z deskami. Mój wzrok nagle spoczął na regale, który wisiał w prawym rogu. Pomyślałem, że listwy u jego szczytu muszą tam tworzyć wnękę głęboką co najmniej na kilka centymetrów. - Co robisz? - zapytał Koniu, widząc, że stanąłem na czubkach palców, a wyciągniętą w górę dłonią złapałem górną krawędź. - Ciii – położyłem palec w poprzek ust na znak, żeby milczał. Miałem rację co do wnęki. Podszedłem do Konia i powiedziałem szeptem:

- Tam złożymy towar – kiwnąłem głową – miejsca jest dosyć. Idź do chłopaków, sprawdź czy wszystko w porządku, zagadaj ich, żeby mi tu żaden nie wlazł, a ja w tym czasie załatwię sprawę. Jeden słoik parząchy na dwóch okazał się wystarczającą dawką. Koniu również miał satysfakcję. Przyjemny szum w głowie i lekkość wszystkich emocji rozkołysały w mojej duszy błogie nastroje. Czajura była uniwersalnym lekiem na wszystko co złe, przykre i smutne. - Wiesz, dochodzę do wniosku, że jeżeli tak będzie codziennie, to mogę tu

siedzieć przez wieki – powiedziałem głosem człowieka zadowolonego z życia. Przyznaję, że byłem odurzony mieszanką herbaty i tytoniu, jednak nie na tyle, żeby stracić kontrolę nad tym co mówię. Korciło mnie i naprawdę chciałem się pochwalić, że przez najbliższe trzy dni nie będzie mnie na stolarni. Myśli cisnęły się na moje usta – jutro idę w pole, będę kopał ziemię, wyciągał ziemniaki i sycił wzrok widokiem świata aż po horyzont. Potem ogrzeję się przy ognisku, a w ustach poczuję smak prażonych kartofli. Już jutro! Rozumiesz człowieku?! Doświadczę tego już jutro! - jednak zamiast tych słów, zadałem mu pytanie:

- Koniu, jesteśmy kumplami? - Mam nadzieję, że tak – uśmiechnął się. - Nie musisz mi odpalać działki za to, że tu pracujesz… - O nie nie – wpadł mi w zdanie – jak to powiadają, słowo się rzekło, kobyłka u płota. Zaproponowałem ten układ i mam zamiar wywiązać się ze swojej obietnicy. - Masz za dużo forsy? - Pieniądze to nie wszystko, chodzi o zasady. Zaskoczyła mnie jego szlachetność.

Gdybym ja był na jego miejscu, postąpiłbym inaczej. Frantz wolno kroczył korytarzem i spoglądał po naszych twarzach. Zelówki na podeszwach jego butów z metalowym zgrzytem uderzały o posadzkę. W dłoniach trzymał kajet i ołówek. - Jutro po śniadaniu wyjście w pole – powiedział donośnym głosem. - Jeżeli dostanę meldunek, że ktoś się obijał albo stwarzał jakieś problemy, to Bóg mi świadkiem, że wszyscy tego pożałujecie. Wprowadzam zasadę tak zwanej, zbiorowej odpowiedzialność. - Nic nowego – usłyszałem po prawej

czyjś szept. Nie wiem czy to za sprawą akustyki jaka panowała na naszym bloku, czy może Frantz miał aż tak doskonały słuch, ale usłyszał ten komentarz. Prężnym krokiem ruszył w tym kierunku. Pchnął więźnia stojącego w pierwszym szeregu. - Piotrowski, masz coś do powiedzenia! - wrzasnął i w tym samym momencie złapał go za poły więziennej bluzy. Przyciągnął ku sobie. - Masz coś kurwa do powiedzenia?! - przodownik spojrzał znacząco w stronę dozorcy, który stał przy schodach, a ten odpowiedział mu tylko skinieniem głowy. Frantz zbliżył

swoją twarz do oblicza więźnia i warknął przez zaciśnięte zęby – wynocha do celi! - i pchnął go w kierunku schodów. - Czy ktoś z was chciałby coś jeszcze powiedzieć?! - wrzasnął. Nikt z obecnych nie odezwał się ani słowem. Do naszych uszu docierał jedynie odgłos kroków wspinających się po drewnianych stopniach. Chwilę później rozległ się zgrzyt zawiasów i walnięcie drzwi o futrynę. Frantz zamarł w bezruchu, uniósł w górę dłoń, w której trzymał drewniany ołówek, przekrzywił głowę nieco w lewo i sprawiał wrażenie, jakby czegoś nasłuchiwał. Wtem rozległa się seria

głuchych uderzeń. - Jest jeszcze ktoś chętny? - zapytał po chwili z całą swoją złośliwą uszczypliwością. Na korytarzu panowała cisza. Któryś z więźniów chrząknął. Frantz spojrzał groźnie w jego kierunku i rzucił: - Spieprzaj do celi! - Ale ja nic nie mówiłem – padła odpowiedź. - Spieprzaj albo ci pomogę! Kątem oko dostrzegłem po lewej stronie

czyjąś sylwetkę jak zmierza w kierunku schodów. - Ma być cisza, bo zaczynam robić listę zwycięzców. Ponad naszymi głowami rozległy się kroki wzdłuż podestu ciągnącego się przed celami. Potem trzaśnięcie drzwi i zgrzyt zasuwy. Cisza. Frantz bawił się w najlepsze. Podchodził do kogoś, wymieniał jego nazwisko, notował je w kajecie i kazał takiemu osobnikowi odmaszerować do celi. Potem obracał się na pięcie, odchodził w przeciwnym kierunku, po

czym wracał, innym razem nie wpisywał nazwiska na listę tylko rzucał komendę:

- Do celi! Ot, takie małe i niewinne urozmaicenie w nudnych godzinach służby. Szlag mnie trafiał, kiedy po raz kolejny przeszedł obok mnie i nawet nie spojrzał na moją twarz. Kurwa mać, zabawa na całego! Większość chłopaków powędrowała już do cel, a ja nadal tu sterczałem. Kolejne nazwiska trafiały na listę. - Tarczewski – odezwał się pan przodownik i zaczął pisać nazwisko. Wtem ze zdziwieniem spojrzał na swój

ołówek. Zbliżył jego końcówkę do swoich oczu i rzekł: - Sześćdziesiąt dziewięć nazwisk na liście, a ja nie mam czym pisać – wysunął przed siebie dłoń z ołówkiem jakby chciał wszystkim udowodnić, że mówi szczerą prawdę. - Złamał się rysik. Jak pech to pech – stwierdził. Ale nic się nie martwcie, pamiętam o wszystkich zwycięzcach i dopiszę ich dzisiaj do listy. Po jutrzejszym śniadaniu dowiecie się kto rusza w pole. Odmaszerować do cel! Leżałem na pryczy i wpatrywałem się we freski jakimi cień pokrył ściany i sufit. Gdzieś w głębi duszy czułem

niepokój, że ten cholerny Frantz wystawi mnie do wiatru, że zapomni o mnie, że nie znajdę się w grupie szczęśliwców. Za każdym razem jak słyszałem to durne określenie „lista zwycięzców” to miałem ochotę dać mu w mordę. Pomyślałem, że w takich chwilach jak ta, najlepszym rozwiązaniem na uspokojenie rozkołatanych nerwów, byłoby kilka solidnych łyków parząchy. Dwa ostre dźwięki gwizdka oznajmiły, że czas śniadania dobiegł końca. W tym samym momencie w drzwiach stołówki pojawił się dozorca Drywulski i rzekł donośnym głosem: - Ten kto usłyszy swoje nazwisko

wychodzi na korytarz! Zaczął czytać. Coraz więcej osób znikało po drugiej stronie drzwi. Ci co wychodzili na korytarz, mieli ruszyć w pole. Nagle klawisz zamilkł. Złożył na pół kartkę, którą trzymał w dłoniach i powiedział: - Pozostali ruszają do swoich zajęć! Byłem kompletnie zaskoczony. usłyszałem swojego nazwiska!

Nie

- A ty co robisz takie duże oczy? zapytał Irek Kaczmarek. - Coś ci stanęło

w gardle? - Kurwa mać! - syknąłem z wściekłością, a w głowie rozległ się krzyk - Jak to?! Wtem ktoś za moimi plecami zdobył się na odwagę i powiedział: - Panie dozorco, to chyba jakieś nieporozumienie, ja też miałem być na tej liście! - Skoro nie przeczytałem twojego nazwiska, to znaczy że go tam nie ma! Zbierać się! Nie było sensu dyskutować. Podniosłem się z miejsca i omiotłem wzrokiem po

twarzach innych. Na wielu z nich malował się taki sam wyraz zaskoczenia i wściekłości jak u mnie. I wtedy wszystko stało się jasne. Pierdolony Szanowny Pan Przodownik Rudolf Frantz wydymał nas na kasę! - A to skurwiel! - burknął pod nosem Patryk Pawlak. - Zrobił nas na szaro – rzuciłem w jego kierunku. - Wiesz co myślę – szepnął mi prosto do ucha – że ten kutas Frantz, ściągnął działkę z każdego zarabiającego – miał na myśli tych więźniów z naszego bloku, którzy pracowali na pełnych etatach.

- Ile chciał od ciebie? - zapytałem. - Mam nadzieję, że tyle co od innych. Ten podły kutas wyłudził ode mnie połowę tego co dostaję na miesiąc – syczał jak wąż. - Obłowił się skurwiel, obłowił się jak nigdy w życiu! Oby mu fiut sparszywiał! - Pawlak klął w najgorsze i tego samego życzył przodownikowi. Co prawda to prawda, wychodziło na to, że Frantz zgarnął do kieszeni ponad trzy tysiące polskich złotych. Kupa szmalu. Z taką forsą w kabzie, człowiek mógłby przez cały rok leżeć i dłubać w nosie. Dozorca Lepke eskortował mnie do

stolarni, a ja pomimo wrześniowego chłodu, czułem jak pali mnie złość. Srał pies te cholerne pieniądze! wydzierałem się w myślach. Serce w piersiach łomotało jak oszalałe. Pochodnie gniewu płonęły w każdym zakamarku mojego ciała, a nienawiść jaką żywiłem do tych ceglastych murów obróciła się przeciwko mnie. Niemoc. Przed oczami wyobraźni jawiła mi się twarz Frantza, a ja powtarzałem w myślach - bodaj byś zdechł! Kiedy strażnik zamknął za sobą wrota wiodące do warsztatu, po raz pierwszy

w życiu dostałem szału. Złapałem za skrzynkę z narzędziami i cisnąłem nią z wściekłością prosto w stojak z deskami. Podbiegłem do stołu i obiema rękami zwaliłem wszystko na podłogę. W ręce wpadł mi zydelek, na którym miałem w zwyczaju siadać obok pieco-kuchni, chwyciłem za jedną z nóg i zacząłem nim walić w ścianę tak długo, dopóki się nie rozpadł. Koniu wraz z trójką pozostałych stał w przejściu i wszyscy spoglądali na mnie jak na kogoś, komu odebrało rozum. Ciężko dysząc zerknąłem w ich kierunku: - Czego się kurwa mać gapicie! wrzasnąłem. - Zejść mi z oczu i brać się za robotę! I to już!

Miałem w sobie tyle złości, że mógłbym ten warsztat roztrzaskać w pył. W obłędnym amoku zacząłem szarpać za potężny stojak z deskami i mało brakowało, a zwaliłbym całą konstrukcję na siebie samego. Całkiem możliwe, że tak by się stało, gdyby nie Koniu. Zaszedł mnie od tyłu i opasał mój tors ramionami. Miał sporo siły, bo poczułem się jak uwięziony w żelaznym potrzasku. - Uspokój się! Ropuch na litość boską uspokój się! Dyszałem niczym rozwścieczony byk. - Spójrz tylko co narobiłeś – ton jego głosu był spokojny. - Rozejrzyj się,

chyba nie chcesz nas wpędzić w kłopoty. Strzelałem wzrokiem we wszystkie strony. Dookoła był totalny bałagan. Po podłodze walały się narzędzia, resztki desek, trociny, rozsypane gwoździe i śruby oraz połamany zydelek. Nawet tablica jakimś cudem spadła ze ściany. - Puszczę cię, tylko błagam, przestań już szaleć – na moim karku rozbił się jego ciepły oddech. - Już mogę? Zachowasz spokój? Przez kilka chwil trwałem jeszcze w jego ramionach. - Puść – powiedziałem.

Koniu zwolnił swój uścisk i odsunął się o krok. Stałem w miejscu, twarzą w kierunku ściany. Sięgnąłem do kieszeni mosiężną papierośnicę.

i

wyjąłem

Zapaliłem fajkę. Wziąłem kilka głębokich sztachów i stwierdziłem: - Trzeba ogarnąć ten bajzel. Koniu zawołał chłopaków i w try miga wszystko wróciło na swoje miejsce. Nikt nie odezwał się ani słowem. Mój

wspólnik opanował tę niecodzienną sytuację, rozdzielił zadania na dziś i było tak, jakby się nic nie zdarzyło. Zegar na wieży uderzył dwa razy. Podszedłem do okna i zerknąłem w jego kierunku. Było wpół do dziewiątej. Dołożyłem dębowe ścinki do paleniska. To co zostało z mojego zydelka nadawało się tylko do spalenia. - Chyba muszę sobie zrobić nowe siedzisko – stwierdziłem.

Koniu nic nie odpowiedział. Podszedłem bliżej i odezwałem się półgłosem: - Trochę mnie dzisiaj poniosło. - Trochę? - spojrzał na mnie zaskoczonym wzrokiem. - Jeśli to coś, nazywasz trochę, to wolę nawet nie myśleć, kiedy poniesie cię na całego – uśmiechnął się. - Pierwszy raz w życiu dostałem takiego szaleju. Dobrze wiesz, że nie jestem jakimś walniętym nerwusem, prawda? chyba szukałem potwierdzenia dla swoich słów.

- No właśnie nie jesteś i dlatego wydajesz się niebezpieczny. - Niebezpieczny? - powtórzyłem jego słowo. - Daj spokój. - Co takiego się stało, że tak cię poniosło? - zapytał i wlepił we mnie swoje źrenice. Przez chwilę myśli.

milczałem,

zbierając

- Dzisiaj zaczęły się wykopki, stu chłopa z bloku B wyszło na drugą stronę murów – od tych słów zacząłem snuć swoją opowieść i nie pomijając żadnych faktów, uczciwie wyjawiłem mu całą historię.

- No to pan Frantz was wykolegował – gwizdnął przeciągle, jakby chciał podkreślić, że facet w brązowym mundurze wywinął nam niezły numer. - Czekałem na ten dzień jak na zbawienie, rozumiesz? Od początku tego roku aż do dnia, kiedy walnęliśmy po słoiku parząchy, wszystko było do dupy. Cholerny wiek chrystusowy okazał się pasmem porażek i udręki. - Wiek chrystusowy? O czym ty gadasz? - był zaskoczony. - W tym roku kończę trzydzieści trzy lata – spojrzałem mu w oczy. - Chrystusowe jak powiadają.

- Kiedy masz urodziny? - dociekał. - Za trzy tygodnie. Siedemnastego października. Jakby nie rachować, jedną trzecią swojego życia spędziłem w więzieniu – dodałem smutnym głosem. - Szmat czasu. Ale wiesz co myślę? klasnął w dłonie i nie czekając na moją odpowiedź, rzekł – około dziesiątej wpadnie klawisz na obchód, a my po jego wizycie, napijemy się czegoś dobrego. Niech oni sobie tam zasuwają w polu, niech kopią i ryją, niech nawet później żrą te ziemniaki z ogniska, my zabawimy się jak prawdziwe paniska. - A może by tak pół tonu ciszej? kiwnąłem głową w kierunku drugiego

pomieszczenia. - Racja – Koniu uniósł brwi – trochę mnie poniosło – najwyraźniej było w nim coś z szydercy. Na przestrzeni wspólnie spędzonych miesięcy, kilka razy słyszałem w jego ustach wesołą kpinę, którą ubierał w moje słowa. Oczywiście nie miałem nic przeciwko, żeby uraczyć się czymś magicznym. Włożyliśmy do skrzyni kolejną partię dębowych klepek i Koniu ruszył w stronę stojaka po następne deski. Kiedy je dźwigał zawadził kantem o tablicę, która podczas ataku mojej złości zsunęła się z haków i wsparła się o ścianę pod

lekkim kątem. Płyta zachwiała się, zamarła na moment jakby znalazła swój środek ciężkości i sekundę później w zwolnionym tempie zaczęła się przechylać w przód, by z hukiem uderzyć o posadzkę. Kiedy upadła z podłogi poderwały się kłęby kurzu i drobinki trocin. - Co to jest? - Koniu spojrzał na kolumnę wyrytych napisów. Położył deski i podszedł do leżącej tablicy. Przykucnął i przez dłuższą chwilę spoglądał na rzędy liter i cyfr, po czym spojrzał na mnie pytającym wzrokiem. Nerwowo zerknąłem w kierunku drugiego pomieszczenia. Lepiej, żeby nikt inny tego nie zobaczył. Podszedłem

i złapałem za drewnianą ramę, chciałem ją podnieść i powiesić na swoje miejsce. - Co to ma być? - ponownie zapytał Koniu i chwycił dłonią za jej krótszą krawędź jakby chciał mnie powstrzymać przed tym co robię. - Co to za nazwiska? Co to za daty? - jego wzrok spoczął na końcu kolumny. - Wilhelm Wolf? wyszeptał z niedowierzaniem. - Ropuch, o co tu chodzi? - spojrzał na mnie. - O coś bardzo ważnego – odparłem. No dawaj, trzeba ją powiesić na swoim miejscu – to zabrzmiało prawie jak rozkaz. Po chwili przedmiot wisiał tam gdzie

zawsze. Ułożyliśmy długie deski na stole, a ich przeciwległe końce spoczęły na drewnianym koziołku. Wiedziałem, że Koniu nie odpuści, że będzie mnie nękał pytaniami. Sprawa się rypła, więc nie miało sensu, żebym robił z niej tajemnicę. - Jeżeli powiesz komuś o tym co widziałeś, a informacja dotrze do strażników, to będę miał poważne kłopoty. Zdajesz sobie z tego sprawę? - Słowa nie pisnę, no coś ty – wyszeptał, a w tonie jego głosu słyszałem uczciwe zapewnienie.

- Ile masz lat? - zapytałem zmieniając temat. - Skończyłem dwadzieścia pięć. - Historia tej tablicy sięga czasów, kiedy ci jeszcze przez myśl nie przeszło, że możesz skończyć w więzieniu. To zaczęło się jakieś dziesięć lat temu – i wyjaśniłem mu, że to co robię, że wszystkie nazwiska tych ludzi, które zostały wyryte na jej grzbiecie są świadectwem mojego hołdu. - Każdy z nich dokonał żywota w tym więzieniu. Część z nich to byli moi kumple, a śmierć zabrała ich w tych murach. Są tam też nazwiska tych, którzy zginęli podczas próby ucieczki w maju 1926 roku – opowiedziałem mu tę historię a

on słuchał z wypiekami na twarzy. - Nie miałem tylko okazji, żeby wyryć na tej liście nazwisko Wacława Kurskiego, który odszedł z tego świata w tym roku, dwudziestego piątego lutego – zamilkłem na moment. Spojrzałem mu w oczy i rzekłem: - Skoro już o tym wiesz, to musisz mi coś obiecać. - No przecież już mówiłem, że nawet słówka nie pisnę. - Nie w tym rzecz. Obiecaj, że jeśli mnie też tutaj spotka śmierć, a ty jeszcze będziesz, to… - Przestań bredzić! - wpadł mi w zadnie.

- Obiecaj mi Koniu – powiedziałem z powagą i naciskiem. Spojrzał na mnie dziwnym wzrokiem, pokiwał twierdząco głową i dał mi słowo: - Jeśli tak się zdarzy, to zrobię to. Do czasu kolejnego obchodu klawisza oddaliśmy się pracy, a Koniu wypytywał mnie o sprawy, jakie wydarzyły się w tym więzieniu. Mówiłem sporo, ale nie wyspowiadałem się ze wszystkiego. Nie chciałem zdradzić za dużo na swój temat i opowiadać o grzechach, których się tutaj dopuściłem.

Rutyna ma jedną, bardzo istotną cechę. Powtarzalność. Powtarzalność może być zarówno udręką jak i czymś zbawiennym, wszystko zależy od sytuacji. Bardzo rzadko się zdarzało, żeby klawisz pojawiał się w stolarni nie o tej godzinie co powinien. To naprawdę były sporadyczne przypadki. Schemat w jakim toczyła się machina więziennej codzienności miał swój cykl, któremu wszyscy, bez wyjątku byliśmy podporządkowani. W związku z tym, że nasza dwójka miała w planach uraczyć się zakazanym owocem, musieliśmy to całe, herbaciane przedsięwzięcie dostosować do harmonogramu pracy strażników.

Dawno temu przekonałem się, że Dawid Lepke miał zadatki na idealnego dozorcę, bowiem był człowiekiem bardzo zdyscyplinowanym. Wiedziałem, że na kolejny obchód zjawi się chwilę po tym, jak zegar wybije godzinę trzynastą. Cierpki smak parząchy wypełnił moje usta. Przełknąłem kolejny łyk i następny i jeszcze jeden, a po chwili cały świat zatańczył dookoła. Możecie mi wierzyć albo nie, ale ja kochałem to uczucie. To była z mojej strony bezwarunkowa miłość! Ten przyjemny boski dreszcz, którego eksplozja drżała w każdym zakamarku ciała, te wszystkie podmuchy

ekscytujących doznań, ta lekkość, która sprawiała wrażenie, że unoszę się kilka cali nad ziemią… Ech, parzącha kochana parzącha! Wieczna chwała temu, kto odkrył jaka moc czai się w liściach herbaty! Pierwszy kwadrans po wychyleniu kwaterki brązowego płynu jest wręcz przepiękny, cudowny. To kwintesencja radości i wszechogarniającego szczęścia. Czujesz się tak, jakby ktoś otworzył wrota wiodące do nirwany i powiedział: Witaj zbłąkany wędrowcze. Wejdź śmiało i zanurz się w ekstazie. Zapraszam. - Wiesz co – szepnąłem – jak na mój gust, to słoik czajury jest lepszy niż

tabletka morfiny – spojrzałem na wewnętrzną powierzchnię mojej lewej dłoni i jak żywe stanęły mi przed oczami wydarzenia z dalekiej przeszłości. - Nie wiem, nie próbowałem – skwitował Koniu. - Ja tam wolę wódę. - No tak, dobra wódka nie jest zła. Walnąć setkę, zagryźć kwaśnym korniszonem, do tego pajda chleba ze smalcem – spojrzałem w okno. Nagle zrobiło mi się smutno. - Coś tak pomarkotniał? - zapytał Koniu. Wzruszyłem ramionami. Cóż miałem mu powiedzieć? Użalać się

nad sobą, że nigdy nie będzie mi dane zajść do karczmy, oprzeć się o bufet i powiedzieć do barmana: - Lej waść, wstydu oszczędź! - Czasami sobie myślę, że tak wielu rzeczy nie doświadczę, że tak dużo mnie ominie, bo będę gnił w tym miejscu – euforia, jaką czułem kilka minut temu zamieniła się w nostalgię. Czarodziejska parzącha uderzyła w smutne nastroje. Do dupy to wszystko – stwierdziłem. - Nie myśl o takich sprawach, bo złapiesz ponuraka – powiedział Koniu i w tym samym momencie przyłożył do deski metalową listwę, a rysikiem zrobił poprzeczną kreskę.

- Ponuraka? - spojrzałem na jego twarz. - No wiesz, zamiast uciechy poczujesz zrezygnowanie. To tak jak z piciem wódki albo się urżniesz na wesoło albo na smutno. Powiem ci coś zabawnego – przerwał pracę, wyjął z kieszeni paczkę fajek i zapalił. - Pewnego wieczoru wpada do mnie kumpel i mówi, że zaprasza na chlanie. Nie pamiętam z jakiej okazji, ale to nie ważne. Poszliśmy do gospody, zamówił litra na stół, dwa kieliszki i zagrychę. Spiliśmy się okrutnie. Nie pamiętam jak dotarłem do domu. Budzę się, otwieram oczy i widzę, że za oknem majaczy świt. Łeb mi pęka, w gębie pustynia, kac potworny. Wstałem z łóżka i na palcach

idę do kuchni, żeby ojca i matki nie obudzić. Półmrok dookoła. Patrzę, a na fajerkach stoi garnek. Podnoszę pokrywę, a tam widzę jakby kawałki obranych jabłek albo gruszek. Myślę sobie, Bogu niech będą dzięki za maminy kompot! Złapałem za gar, przechyliłem i piję, bo pragnienie miałem ogromne. Piję i piję, chociaż smak wcale mi nie podchodzi. Kiedy miałem już dość, poczułem ulgę i po cichu skradam się z powrotem do łóżka. Zasnąłem, otwieram oczy i widzę dzień za oknem. Wstałem, włożyłem gacie na tyłek i wchodzę do kuchni. Matka siedzi przy stole i od razu do mnie z pyskiem: Co wyprawiasz obiboku jeden?! Po jakiego czorta wylałeś mi wodę z

ziemniaków na dzisiejszy obiad?! Słysząc ostatnie słowa jego opowieści zaniosłem się szczerym śmiechem. - No to się popisałeś – stwierdziłem, a smutny nastrój sprzed kilku minut umknął gdzieś daleko. Koniu wyciągnął fusy ze słoików i wrzucił je do rozgrzanego paleniska. Mokre liście zaskwierczały, obciążające dowody poszły z dymem, a puste naczynia wróciły na półkę. Właśnie zabraliśmy się za kolejną partię desek, kiedy nagle rozległ się ryk syren alarmowych. Spojrzeliśmy po sobie

zaskoczonym wzrokiem. Jeden z chłopaków stanął w przejściu i zapytał: - Co się dzieje? - Cholera wie – odparł Koniu. Ruszyliśmy w stronę drzwi. Przeciągłe, modulowane wycie wydobywało się z gardeł megafonów. Całą piątką wyszliśmy przed stolarnię. Na zewnątrz nic się nie działo. Pustka. Zerknąłem w kierunku najbliższej wieżyczki wartowniczej. Funkcjonariusz był na swoim miejscu.

- Albo coś się stało, albo szlag trafił radiowęzeł - nie widziałem innych możliwości. Wtem zza rogu budynku wyłoniła się trójka mundurowych. Prężnym krokiem zmierzali w naszym kierunku. - Chyba jednak coś się stało – skwitował Koniu. - Ciekawe co? Klawisze wyglądali poruszonych.

na

bardzo

- Koniec pracy na dziś! Wszyscy wracają do cel! - padła komenda. Koniu razem z trójką chłopaków i pod

eskortą dwóch strażników oddalili się w kierunku bloku dla pospolitych, a ja i Lepke, ruszyliśmy w stronę głównego wejścia. - Co się dzieje panie dozorco? zdobyłem się na odwagę, żeby zapytać. Klawisz spojrzał na mnie i powiedział: - Świat się zawalił! Szybkim krokiem maszerowaliśmy wzdłuż drucianej siatki spacerniaka. W głowie czułem kołysanie parząchy. Chyba ten napój działał na mój narząd słuchu, bo miałem wrażenie, że ryk syreny za chwilę rozsadzi mi czaszkę. Skręciliśmy w lewo. Na więziennym

dziedzińcu panowało zamieszanie. Funkcjonariusze z karabinami w dłoniach ustawiali się w grupy. Od strony garaży sąsiadujących z pralnią, dobiegał warkot samochodowych silników. W kierunku wejścia do głównego budynku z różnych stron w asyście klawiszy, zmierzały kilkuosobowe grupy skazańców. Szef straży nerwowo wykrzykiwał jakieś komendy. Naczelnik Zalewski stał obok bramy i przez zaciśnięte zęby klarował coś Frantzowi, który prężył się przed nim na baczność. Policzki przodownika zdawały się płonąć gorącym żarem, a ja w tej chwili zapragnąłem, żeby władca więzienia złapał Frantza za czuprynę i trzepnął jego durnym łbem w stalową

bramę. - Prowadzić skazanych do cel! Żwawiej! - wydzierał się szef straży. W tym samym momencie zegar na wieży zaczął wybijać południe. We frontowych drzwiach na chwilę zrobił się zator. Krzyk, chaos, nerwówka i to obłędne, zawodzące wycie syreny. W holu budynku klawisze zachowywali się jak pasterze pędzący bydło do zagród. - Biegiem! Ruszać! - z każdej strony padały głośne komendy. Byłem w środku tego zamieszania, robiłem to co pozostali, ale mój odurzony umysł otaczał jakiś

niewidzialny mur i żadne emocje nie były w stanie przebić się przez jego warstwę. Czułem swoje ciało, że jest tu i teraz, że jest żywe, ale pozbawione ducha. Kilka chwil później ja i kilkunastu innych więźniów znaleźliśmy się za okratowanym przejściem wiodącym wprost na blok B. Gęsiego ruszyliśmy w stronę schodów. - Co się właściwie dzieje? - zapytałem Pawlaka, który szedł przede mną. - Nie wiesz?! - obrócił nieco głowę, a w tonie jego głosu nie było nic oprócz nieziemskiego zdziwienia. - Wszyscy

dali nogę! - Jacy wszyscy? - nie rozumiałem o czym mówi.

bardzo

- Wszyscy, kurwa mać! Wszyscy, którzy poszli dziś w pole, uciekli! - w jego słowach czaiło się podniecenie. Rzucili narzędzia i zwiali. Wszyscy, jak jeden! - Skąd to wiesz? - Zaraz po tym jak zawyła syrena kilku klawiszy wpadło do pralni, żeby nas zabrać. Jeden z nich powiedział, że cała grupa pracująca przy wykopkach prysnęła w kierunku lasu.

- Chyba coś źle usłyszałeś, przecież wszyscy nie mogli uciec – jakoś nie byłem w stanie w to uwierzyć. - Chłopie, chyba wiem co facet mówił – szedł w zaparte. No tak, przecież Lepke powiedział, że świat się zawalił… więc może to prawda? Położyłem się na pryczy. Na zewnątrz działa się taka afera! Draka na całego, a ja najspokojniej w świecie, kładę się na wznak i wlepiam wzrok w pomarszczony sufit! Zamknąłem oczy, a moja świadomość zapadła się w ciemną pustkę. Spokojne i miarowe bicie serca

tłoczyło w żyłach nie tylko krew, tam płynęło coś jeszcze… coś pełne wszechogarniającej obojętności. Dźwięk gongu wyrwał mnie ze snu. Kiedy uniosłem powieki z zaskoczeniem stwierdziłem, że w celi panuje mrok. Usiadłem na krawędzi łóżka i szorstkimi dłońmi przetarłem twarz. Zerknąłem w okno, a w myślach zapytałem samego siebie - czy to możliwe, że przespałem pół dnia? Uderzenie, zgrzyt zasuwy i drzwi otwarły się na oścież. Do środka wpadł snop żółtego światła, a czarna postać klawisza, która ukazała się w tej poświacie rzuciła w moim kierunku: - Zbieraj się, kolacja!

Wyszedłem przed celę i omiotłem dookoła wzrokiem. Nie było nas wielu. - Widzisz, nie chciałeś wierzyć – usłyszałem z ust Pawlaka, kiedy usiadłem przy stole. - Rozejrzyj się jak tu pusto – zakręcił głową. - Zwiali! Wszyscy zwiali! Faktycznie. W stołówce była tylko połowa więźniów osadzonych na bloku B. - Nie podniecaj się – skwitował Kaczmarek. - Większość już została schwytana. Kilku trafiło na izbę chorych

w tym dwóch z postrzałem. - Coś mówili? Opowiadali jak to było? - zapytałem. - W sumie to nikt nie wie, dlaczego tak się stało – odrzekł. - Klawisze olali sprawę, łazili wzdłuż drogi jakby wyszli na spacer, a ten co był bardziej z przodu oberwał od kogoś w łeb motyką. Kiedy kilku rzuciło się do ucieczki, reszta poszła w ich ślady – zamilkł na moment i po chwili dodał jedno słowo. Głupota. - Komuś na pewno się uda – powiedział Pawlak z nadzieją w głosie. - Komuś musi się udać.

- Wątpię – odparł sanitariusz. - Trzy ciężarówki pełne strażników ruszyły za nimi w pościg. Wszystkie posterunki policji w promieniu trzydziestu kilometrów, zostały postawione na nogi i słyszałem jeszcze - dodał półgłosem – że z pomocą ruszył garnizon wojska stacjonującego w Obornikach. Postawią gęste patrole na drogach i nikt się nie przedrze. Zwiać z pudła w więziennym uniformie? Tylko idiota może sądzić, że to się uda. Jak daleko można uciec w takim garniturku? Byle cywil doniesie jak zobaczy typa z numerem na bluzie. - Przynajmniej dostali swoją szansę – Pawlak syknął wściekle przez zęby. Chcesz mi powiedzieć, że gdybyś tam

był, to nie puściłbyś się z innymi do lasu? - Za niespełna rok już mnie tu nie będzie, więc po jaką cholerę miałbym robić coś tak kretyńskiego? usłyszeliśmy w odpowiedzi. - Myślisz, że oni za to nie bekną? Naprawdę uważasz, że jeden dzień wolności warto zamienić na kilka miesięcy paki, dać się okaleczyć albo nawet zbić? Jesteś głupi czy tylko takiego udajesz? - z politowaniem pokiwał głową. - Nic nie rozumiesz – warknął jego rozmówca. - Daj spokój – Kaczmarek wpadł mu w zdanie. - Nie chce mi się o tym gadać.

- Ropuch a ty - Pawlak do mnie skierował swoje słowa - gdybyś miał taką okazję, to co byś zrobił? - A co ci może odpowiedzieć facet z dożywociem? Oczywiście, że dałby drapaka, prawda? - warknął Kaczmarek i spojrzał na mnie. - Zapytaj kogoś, komu zostało do odsiadki kilka miesięcy. Zapytaj o to samo kogoś, kto ma dużo do stracenia. - Tak? To może mi wyjaśnisz, dlaczego wszyscy dali nogę? - dociekał. - Powiem ci dlaczego – odezwałem się spokojnym głosem – znaleźli się w bardzo nieciekawej sytuacji i poczuli coś, co nazywa się owczym pędem –

zacytowałem słowa Ojczulka. - Chyba baranim zewem – zakpił Kaczmarek. Puściłem jego słowa mimo uszu i dodałem: - W takiej sytuacji nie myślisz trzeźwo, nie zastanawiasz się, robisz to co inni. Skoro nagle wszyscy zrywają się do biegu to instynktownie robisz to samo. Nie kalkulujesz czy to jest dobre czy złe, po prostu dajesz się ponieść. Myślicie, że ktoś z nich planował ucieczkę? zapytałem i zaraz sam sobie udzieliłem odpowiedzi – wątpię. Poszli do pracy w polu, wyszli poza te mury, żeby zobaczyć kawałek świata i odetchnąć

pełną piersią. Każdy z nich marzył, żeby choć na chwilę wyrwać się z tej monotonii i rutyny. Nie było żadnego planu. Potem stało się coś nieprzewidywalnego, coś nad czym nikt nie był w stanie zapanować. Założę się z każdym o furmankę fajek, że kiedy większość z nich dobiegła do lasu, to czekała tam z rękami podniesionymi do góry, żeby dać się zgarnąć. Mówię wam, wszystkiemu jest winien ten cholerny owczy pęd. Tej nocy bardzo długo nie mogłem zasnąć. Gdybym wyszedł w pole razem z innymi i jeśli stałoby się to co się stało, to też pognałbym na wprost i żadna siła,

ani ludzka ani boska, nie byłaby w stanie mnie zatrzymać. Przebierałbym nogami pędząc na wprost bez oglądania się za siebie. Zrobiłbym to. Wiem o tym, bo byłem człowiekiem, który nie miał nic do stracenia. Nawet Kaczmarek to rozumiał. Jednak myśląc o tym co się wydarzyło, moje odczucia były stonowane i chłodne. Nie było we mnie jakiegoś żalu i rozpaczy, że ja nie mogłem, że Frantz mnie wyrolował, że taki jestem teraz wielce nieszczęśliwy. Zdawałem sobie sprawę z powagi sytuacji. Żadnemu ze zbiegów nie życzyłem śmierci, ale byłem przekonany, że ktoś na pewno zginie. Nie oszukujmy się, nie ma sensu

pakować sobie do głowy zawrotnej dawki optymizmu skoro wiadomo, że sytuacja jest dramatyczna. Dla niektórych ludzi pracujących w tym więzieniu, złapanie uciekinierów to była sprawa honoru i dalszej zawodowej kariery. Ścigany przestępca jest nikim. Trzeba go dorwać, złapać! Musi wrócić tu, gdzie jest jego miejsce. Żywy lub martwy. Przez trzy kolejne dni, więzienne życie zawisło w próżni. Nic się nie działo. Nikt nie pracował.

Siedzieliśmy w celach i wyprowadzano nas tylko na posiłki. W historii Centralnego Więzienia we Wronkach, które po latach zostało przemianowane na więzienie polityczne Ministerstwa Bezpieczeństwa Narodowego, a potem na Zakład Karny we Wronkach, nigdy więcej nie doszło do tak wielkiej i spontanicznej ucieczki jak pod koniec września 1933 roku. Na przestrzeni lat mieliśmy tu kilku pomysłowych facetów, którzy próbowali nawiać. Niektórym udało się sforsować mury, ale w efekcie ich wyczyny zawsze kończyły się fiaskiem. Natomiast jeśli idzie o ten pamiętny, wrześniowy incydent, to myliłem się w

jednej sprawie. Zawiodły mnie przypuszczenia. Byłem przekonany, że nie obejdzie się bez trupów, ale tak się nie stało. Nikt nie zginął. W ciągu trzech dni intensywnej obławy, która ruszyła w pościg za setką więźniów z bloku B doprowadzono z powrotem, w różnym stanie fizycznym, ale żywych, dokładnie dziewięćdziesięciu dziewięciu skazańców. Tylko jednego więźnia nigdy nie odnaleziono. Nie wiem, być może zginął. Może kula rozerwała mu serce, a zwłoki pozostawiono gdzieś w leśnych odstępach? Może utonął na bagnach? A może faktycznie uciekł? Może jakimś cudem się wymknął? Los Witka „Witji” Czekalskiego na zawsze został owiany tajemnicą. Przez bardzo długi czas

podzielałem zdanie innych, Witja był dla nas kimś w rodzaju bohatera, przykładem farciarza, któremu się powiodło. Uważaliśmy go za kolesia, który wymknął się przeznaczeniu. Jednak wiele miesięcy później, kiedy nie wszystkim na świecie było dane zasiąść w rodzinnym gronie do wigilijnej wieczerzy, ten fakt stał się dla mnie utrapieniem. Wtedy obudził się koszmar, który już nigdy nie usnął i przez długie lata nękał mnie w chwilach słabości i zwątpienia. Stał się moją traumą na całe życie. I chociaż wiem, że to zabrzmi podle, ale dla mnie byłoby lepiej, gdyby Witję wtedy złapali albo… zabili. Taka jest prawda. Czy ona boli? O tak, nawet bardzo! Świadomość, że Czekalskiemu

się udało, a przyjąłem to za pewnik, nosiła znamiona obłędu, który popychał mnie w sidła nienawiści jaką żywiłem do Rudolfa Frantza. Gdyby Witek zginął, władze placówki zrobiliby taką samą pokazówkę jaką w przeszłości odstawił naczelnik Wojciechowski z ciałem Franka Wencla. Nic tak nie potrafi ostudzić zapalczywych nastrojów jak widok ludzkich zwłok. Natomiast jeśli złapaliby Czekalskiego, nawet po latach, to taka informacja trafiłaby do Wronek, a wtedy dopiero byłoby gadki o tym, że sprawiedliwości stało się zadość. Kto wie, może nawet znalazłoby się tutaj dla niego miejsce? Choćby tylko po to, żeby dać pozostałym żywy przykład, iż każdy uciekinier prędzej czy później i tak

zostanie pojmany. Niestety, tak się nigdy nie stało. Samotność w celi i mnóstwo wolnego czasu, to paskudna kombinacja. Trzy dni potrafią zamienić się w wieczność. Wyjście na posiłki zaczynasz traktować jak coś cholernie ekscytującego. Cieszysz się z tego, że będziesz miał okazję otworzyć do kogoś gębę, pogadać o duperelach albo wysłuchać plotek. Zaczynasz współczuć tym, którzy siedzą na izolacyjnym, a w duchu modlisz się o to, żeby tam nigdy nie trafić. I nagle pojmujesz, że tęsknisz za tym czego tak bardzo nienawidzisz. Że to, co uważałeś za swoje przekleństwo i udrękę, tak

naprawdę jest zbawieniem. Samotność w celi bardzo szybko ci uświadamia, że jedyną nadzieją jest rutyna. W moim wypadku było coś jeszcze. Otóż w ciągu tych trzech dni zrozumiałem, jak bardzo jestem podatny na nałogi. Tęskniłem za parząchą i tylko z tego powodu, bezustannie myślałem o tym, żeby więzienna codzienność czym prędzej wróciła na swoje miejsce. Wszyscy skazani, którzy brali udział w ucieczce dostali dodatkowe pół roku odsiadki. Jednak na tym się nie skończyło. O wiele sroższą karą co dla niektórych okazał się fakt, że stracili swoje stałe posady. Pojawiło się

kilkadziesiąt wolnych stanowisk pracy, a w związku z tym, jak się pewnie domyślacie, każdy etat był do kupienia. Naczelnik Zalewski wyciągnął również konsekwencje w stosunku do pracowników służby więziennej. Trzech dozorców dostało dyscyplinarkę w trybie natychmiastowym, przodownik Rudolf Frantz zamiast awansu otrzymał naganę z wpisem do akt, a strażnik, który oberwał motyką w łeb, spędził miesiąc w szpitalu i zgarnął należne odszkodowanie. Najważniejsze było to, że w pierwszych dniach października więzienna machina ruszyła znajomym torem. Cóż z tego, że

posępne, pochmurne niebo i nieustająca mżawka zapowiadały wilgotną jesień? Cóż z tego, że świat tonął w kroplach smutnego deszczu? To było zupełnie nieistotne. Każdy poranek dla mnie i dla Konia błyszczał radośnie w słoikach wypełnionych ciepłą, magiczną czajurą. Moje duchowe życie wkroczyło w nowe, błogie krainy. Nie myślałem o tym, że psychicznie zaczynam się uzależniać od brązowej cieczy. Chęć doznań była tak silna, a ich obecność tak wspaniała, że postanowiłem dryfować z prądem tak długo, jak to tylko możliwe. Po co się katować i zadręczać, skoro wystarczy kilka łyków, żeby wszelkie bolączki i dylematy zostały tylko niemiłym wspomnieniem? Wolałem

utkwić na dobre w świecie złudzeń niż stawić czoła surowej rzeczywistości. I tylko jedna rzecz była cholernie skomplikowana i budziła ponure obawy - co będzie kiedy skończy się nasz zapas herbaty?! Nawet nie zdawałem sobie sprawy, jak łatwo człowiek może podporządkować swoje życie dla kilku chwil odurzenia. Wtedy bardzo szybko zmienia się ranga ludzkich problemów i priorytetów. Ciągle tylko myślisz o tym, żeby któregoś dnia nie zostać z pustymi rękoma. To jest twoim jedynym i największym zmartwieniem, a cała reszta się nie liczy. I w ten oto sposób budujesz na lichych fundamentach swój nowy świat pełen stymulowanych doznań i uniesień. Tkwisz we własnej

naiwności odzianej w głupotę. Kiedy w sobotę, tuż przed południem w drzwiach stolarni pojawił się Frantz, nie byłem w stanie ukryć wyrazu zaskoczenia jaki wydzierał się z moich oczu. To była nietypowa sytuacja, bowiem od czasu kiedy przodownik przejął dowodzenie nad blokiem B, miał o sobie bardzo wygórowane mniemanie. Nawet szeregowi klawisze kpili z niego twierdząc, że jak tylko dochrapał się stołka to miał ponoć powiedzieć „skończyły się dla mnie czasy łażenia po warsztatach”. - Żabikowski, idziesz ze mną! - z jego ust padła krótka komenda.

Bez słowa położyłem narzędzia na stole i ruszyłem w kierunku drzwi. Frantz puścił mnie przodem. Zamknął za sobą wrota i powiedział: - Na dyżurkę oficera. W milczeniu szliśmy przed siebie. - A ty Żabikowski kiedy masz urodziny? - zapytał nagle. - Za trzy dni panie przodowniku – odparłem. - Które to już? - Trzydzieste trzecie.

- Chrystusowe… - zawiesił głos i dodał po chwili – teraz już będzie z górki. Nic nie odpowiedziałem, a w głębi duszy poczułem się tak, jakbym rozmawiał z Szumskim. Wkroczyliśmy do mieściła się dyżurka.

budynku

gdzie

Więzień Żabikowski, numer ewidencyjny dwadzieścia dziewięć jedenaście – zameldował Frantz oficerowi pełniącemu służbę. Ten spojrzał na mnie i sięgnął w kierunku listów, które spoczywały obok dużej księgi. Po chwili wyjął z pliku białych kopert kolorową pocztówkę.

- Umiesz pisać? - zapytał. - Tak jest – odparłem. Obrócił w moją stronę księgę pocztową i wskazał palcem rubrykę u dołu strony. - Podpisz się tutaj. Wykonałem polecenie, a on wręczył mi sztywną kartkę. Czułem jak moja dłoń niekontrolowanego drżenia.

dostała

Na błyszczącej fotografii jawił się bukiet kolorowych kwiatów a u góry czerwone litery układały się w dwa niezrozumiałe dla mnie słowa – HAPPY

BIRTHDAY! Obróciłem pocztówkę, ale z wrażenia nie byłem w stanie przeczytać rzędów słów zapisanych z lewej strony. Poczułem jak serce w piersiach zrywa się do oszalałego galopu, mój wzrok spoczął na słowie widniejącym u dołu. Agnieszka. Nim wyszliśmy z budynku, schowałem kartkę do kieszeni na piersi, a kiedy Frantz otworzył drzwi, poczułem jak chłodne, październikowe powietrze rozbija się o moje płonące policzki. Miałem ochotę zwymiotować. Ruszyliśmy drogą wiodącą do stolarni.

- Powiadają, że trudno zrozumieć kobiety – rzekł Frantz i westchnął. - Ty siedzisz tu z dożywociem, a ona pisze do ciebie życzenia zza oceanu. Na dźwięk jego słów, coś we mnie zawrzało. Chciałem krzyknąć mu w twarz, żeby zamknął tą swoją parszywą mordę. Za rogiem budynku skręciliśmy w prawo. - Pisze uparcie od lat, rok w rok – powiedział, a ja na dźwięk jego słów stanąłem jak wryty. - Nie zatrzymuj się! - warknął i pchnął mnie przed siebie. Zachowała się bogata korespondencja. Kilka kartek od dziewczęcia i dwa listy

od starego klechy. Pamiętasz go jeszcze? - a zaraz potem rzekł - tak się zastanawiam, ile to może być dla ciebie warte? W jednej chwili wszystko stało się jasne. Frantz znalazł prywatne archiwum Szumskiego, ale najwyraźniej cała zawartość nie trafiła na biurko naczelnika. - Jesteś zainteresowany kupnem? zapytał bez owijania w żadne durne słówka. Skrajne emocje szarpały mną w środku jak porywisty wiatr rozpostartym żaglem. Czułem wściekłość, by sekundę później wpaść w ramiona obojętności,

miałem ochotę krzyczeć i płakać jednocześnie, do ust cisnęły mi się dziesiątki słów, które pragnąłem mu wykrzyczeć. Mógłbym go zabić! Bez mrugnięcia okiem mógłbym zatłuc tego cholernego uranistę! - Pytam się po raz ostatni, jesteś zainteresowany kupnem? Zdławiłem w sobie całą nienawiść i gniew. - Ile? - zapytałem. - Trzydzieści – padła krótka odpowiedź. Drzwi do stolarni były na wyciągnięcie ręki. Nim nacisnąłem na klamkę,

spojrzałem mu prosto w oczy i zadałem pytanie: - Za co te trzydzieści? - Właź do środka! - rozkazał. Koniu spojrzał na nas, a Frantz w tym samym momencie warknął w jego stronę: - Wypierdalaj! - i kiwnął głową w kierunku drugiego pomieszczenia. Malinowski obrócił się na pięcie i wyszedł. Kiedy zostaliśmy sami, przodownik sięgnął dłonią do wewnętrznej kieszeni.

- Sześć kartek i dwa listy. Wszystko zaadresowane do ciebie – na potwierdzenie swoich słów pokazał mi na jednym z listów i na jednej z pocztówek moje nazwisko. Trzymał je w dłoni i szepnął - dawaj forsę! Miałem pieniądze. Pojedyncze banknoty, zwinięte w cienkie ruloniki razem z fajkami trzymałem w papierośnicy. Nigdy nie byłem rozrzutny. Ostatnią wypłatę pobrałem niespełna dwa tygodnie temu, a w mosiężnej skarbonce spoczywało równe sto złotych. - Nie mam – odparłem. - Muszę pożyczyć – obawiałem się, że jeśli Frantz zobaczy ten szmal, to w taki czy inny sposób oskubie mnie do gołego.

Ten przez moment przyglądał mi się podejrzliwie. Schował korespondencję tam skąd ją wyjął. - W który dzień masz te urodziny? zapytał. - W najbliższy wtorek. - No to wpadnę w odwiedziny. Za trzy dni masz mieć trzy dychy – rozkazał. Albo nigdy tego nie dostaniesz – pstryknął palcami. - Zorganizuję pieniądze – starałem się go zapewnić. Klawisz szurnął obcasem o posadzkę i wyszedł z warsztatu.

Pochyliłem się nieco do przodu i wsparłem dłońmi o drewniany blat stołu. Tak, miałem ochotę dać upust kipiącej we mnie złości. Tylko po co? Czy to coś zmieni? Pomoże? Odwróci bieg wydarzeń? Koniu podszedł do mnie i zapytał: - Ty, co się dzieje?! Podniosłem wzrok, spojrzałem mu w oczy i odparłem: - Nic szczególnego, nawet nie warto sobie strzępić języka. Siedziałem na pryczy i wpatrywałem się

w wizerunek kolorowych kwiatów uwieczniony na urodzinowej pocztówce. Zastanawiałem się jaki w tym wszystkim sens? Zamiast radości czułem gorzką gorycz. Tak, zgadza się, kiedyś była dla mnie kimś ważnym, kimś najważniejszym… ale teraz? Tamten świat przestał istnieć wiele lat temu. Wszystko umarło i przepadło. Jaki w tym sens?! - uporczywie powtarzałem w myślach to samo zdanie. Po co to robi? Nie byłem w stanie zrozumieć. Podniosłem się z miejsca. Położyłem kartkę na półce i podszedłem do okna. Spojrzałem w październikowe niebo i

nie byłem już nawet pewien, czy chcę z Frantzem ubić ten korespondencyjny interes. Na jaką cholerę mi to potrzebne? Liczy się to, co jest tu i teraz, a nie to, co było kiedyś. Mam dołożyć sobie zmartwień? Zastanawiać się nad tym co straciłem i jak mogło być? Nawet świadomość, że Ojczulek skreślił do mnie kilka słów, nie była żadnym pocieszeniem. - Niech ci się wiedzie staruszku, a zdrowie dopisuje – szepnąłem pod nosem. - Bóg z tobą. Amen. Nie byłem już tym samym człowiekiem co kiedyś. Zmieniłem się.

Nie chciałem wracać myślami przeszłości.

do

We wtorek siedemnastego października zaraz po śniadaniu, tak samo jak w każdy powszedni dzień, klawisz odeskortował mnie do stolarni. Zerknąłem na tygodniową rozpiskę i rozdzieliłem pracę. Koniu podłożył ogień w pieco-kuchni i kwadrans później zalał wrzątkiem dwa słoiki parząchy. No to najlepszego! - w myślach sam sobie złożyłem gratulacje i pociągnąłem solidny łyk. Nim zegar na wieży wybił godzinę

ósmą, miałem już lekko w czubie. Dzień moich trzydziestych trzecich urodzin pod żadnym względem nie był dla mnie jakiś szczególny. Zupełnie nie czułem powagi chwili, choć wiele razy słyszałem jaki to ważny i doniosły moment, że niby taki przełomowy. Byłem chyba rozczarowany postawą Konia, bo miałem nadzieję, że będzie pamiętał i rzeknie jakieś słówko. Nie chodzi o to, że tego oczekiwałem, ale pomyślałem, że byłby to miły gest z jego strony. Sporo dumałem o tym, czy zapłacić Frantzowi za pocztę.

Nie byłem pewien, czy tego chcę. Przodownik niczym zły duch zjawił się w mojej celi wieczorową porą. Usiadł na taborecie, wsparł się plecami o ścianę i położył na stole to, za co chciał trzydzieści złotych. - I jak Żabikowski, masz forsę? spojrzał na mnie. Milczałem, ale nie odwróciłem wzroku. To chyba zbiło go nieco z tropu. Nie spodziewał się takiej reakcji. - Co stoisz jak ten kołek? Co z tą forsą? - wyciągnął rękę w moją stronę.

- Mam tylko dziesięć złotych odparłem. - Tyle mogę zapłacić.

–

Na jego twarzy pojawił się wyraz kompletnego zaskoczenia. - Śmiesz stawiać jakieś warunki?! zapytał z niedowierzaniem. - Mam tylko dziesięć złotych. Tyle mogę zapłacić za to, co powinienem dostać darmo. - No to nie będzie interesu – zgarnął z blatu to, co wcześniej na nim położył. Wzruszyłem ramionami, zupełnie jakbym chciał powiedzieć, że mam to gdzieś.

- No to nie będzie – odparłem. - Aż tak bardzo mi nie zależy. W moim głosie brzmiała obojętność, a Frantz zrobił taką minę, jakby ktoś dał mu w pysk. Pokiwał głową i na moment wlepił w moje oblicze swój wzrok. Przyglądał mi się, jakby chciał wybadać czy faktycznie nie blefuję. Sądzę, że zastanawiał się jak wybrnąć z sytuacji. Lepsze dziesięć złotych w kieszeni niż nic. Przecież po jego durnej gębie było widać, że jest pazerny. Przyszedł tu w jednym celu i nawet nie zwrócił mi uwagi, że odnoszę się do niego w nieregulaminowy sposób. Ani razu nie padło żadne „panie przodowniku”

- A na czym ci zależy Żabikowski? zapytał nagle. Nie wiem skąd wzięło się we mnie tyle odwagi, olałem odpowiedź na jego pytanie i sam byłem zaskoczony słowami, które zabrzmiały w moich ustach: - Dziesięć złotych. Tyle zapłacę za to, co należy do mnie. Frantz wstał, obciągnął bluzę munduru i powiedział: - Potraktuj to jak urodzinowy prezent – rzucił na pryczę to, co trzymał w dłoni, po czym wystawił ją w moim kierunku.

Sięgnąłem do kieszeni i podałem mu banknot. Przez sześć lat, rok w rok, wysyłała do mnie urodzinową pocztówkę. Na odwrocie, zawsze ta sama regułka „Wszystkiego najlepszego z okazji urodzin. Czekam na wieści od Ciebie. Agnieszka”. Spoglądałem na sztywne kartki i zastanawiałem się, czemu to robiła? Nie wiesz czemu? – ponury głos dawno niesłyszanej Końskiej odezwał się pod czaszką. - Chce cię upokorzyć, ukarać za to, że zmieniłeś wasze życie. Ona będzie o tym pamiętać. Zawsze. Do końca. Nie da ci zapomnieć. Nie pozwoli na to, bo to ty zawiodłeś!

- Wiem, że zawiodłem – ostatnimi czasy coraz częściej mówiłem sam do siebie. Dla mnie te pocztówki nic nie znaczyły. Było minęło, żyje się dalej. Odłożyłem kartki na półkę przeczytałem dwa listy od Ojczulka.

i

U niego wszystko było w jak najlepszym porządku, znalazł oparcie w rodzinie i gdyby nie to, że podupadał na zdrowiu, to mógłby się cieszyć spokojną starością. Wciąż chodził na spacery do dębowego lasu i wspominał stare, dobre dzieje. Kiedy w drugim liście, który dotarł do Wronek w grudniu 1930 roku przeczytałem, że czasami miałby ochotę

poobserwować jak chłopaki szwendają się po spacerniaku, to prawie roześmiałem się w głos. Tęsknię Stefan, czasami tęsknię za tamtymi murami. Wiem, pewnie myślisz, że z wiekiem zgłupiałem, ale niekiedy czuję się tutaj bardziej samotny niż w więzieniu. Bywaj Przyjacielu, napisz jak tylko będziesz miał okazję. Ojczulek. - Oczywiście, że do ciebie napiszę stary druhu – szeptem złożyłem czczą obietnicę. Tak naprawdę, to już wtedy miałem głęboko gdzieś całą moją przeszłość i ludzi, którzy się przewinęli przez moje życie. Liczyła się tylko chwila obecna.

Ważny był jedynie dzisiejszy dzień i jutrzejszy poranek. Nic więcej. Poranki były najważniejsze, najcenniejsze, najbardziej pożądane. Najpiękniejsze chwile zaczynały się wtedy, kiedy strażnik znikał za drzwiami stolarni, a garnek z wodą pojawiał się na palenisku pieco-kuchni. Magiczna czajura sprawiła, że kiedyś dawno oczekiwane niedziele, stały się utrapieniem i kompletnie bezsensownym dniem, który burzył cały porządek istnienia, zarówno mojego jak i Konia. W ciągu tygodnia pracy na poranne uciechy schodziła nam paczka herbaty.

W dniu kiedy przypadł mój urodzinowy numerek, w duchu ze zdziwieniem stwierdziłem, że od moich chrystusowych, czas przemknął jak jedno pstryknięcie palcami. Uświadomiłem Konia o co chodzi z tymi cyferkami na bluzie, a w związku z tym, że dzień był szczególny, to po raz pierwszy pozwoliliśmy sobie na dodatkową dawkę parząchy zaraz po tym, jak klawisz dokonał drugiego obchodu. Na piersi mojego kompana widniał numer dwanaście czterdzieści osiem, więc bardzo szybko doszliśmy do wniosku, że miesiąc w miesiąc z odpowiednim szacunkiem uczcimy tą jego dwunastkę.

Tak na dobrą sprawę, to nawet nie wiem kiedy, przekroczyliśmy niewidzialną granicę pomiędzy konspiracyjną ostrożnością, a głupią, brawurową nonszalancją. Przecież jeszcze jakiś czas temu czailiśmy się, żeby żaden z trójki chłopaków nie miał pojęcia co wyprawiamy. Chyba dopadła nas jakaś szalona pewność siebie, bo przecież my dwaj byliśmy tacy sprytni, fajni i pomysłowi, a cała reszta to banda idiotów. Strażników mogliśmy przechytrzyć bez trudu, bo oni tkwili w trybach maszyny, która pracowała swoim jednostajnym cyklem. Wystarczyło stanąć przy oknie, a

sytuacja już była opanowana. Zlekceważyliśmy natomiast naszych trzech współpracowników. Jakim trzeba być imbecylem aby sądzić, że ktoś inny, pracujący w pomieszczeniu tuż obok, w pomieszczeniu które nawet nie było oddzielone drzwiami nie miał pojęcia co tu się dzieje? To po prostu jest niemożliwe. Oni wiedzieli, że tankujemy dzień w dzień. Musieli wiedzieć. Nie było takiej opcji, że żyli w błogiej nieświadomości. Parzącha ma tą zaletę, że jej nie czuć i dlatego komuś z boku trudno się zorientować, czy jesteś pod wpływem brązowego eliksiru. Jeżeli wywar nie

rozmiękczy ci nóg, jeśli nie sprawi, że zaczniesz się kołysać lub tracić krok, to jak ci udowodnią, że wprowadziłeś w siebie coś radosnego? Że niby co? Że oczy się błyszczą jak dwa podejrzane ogniki? Przecież to żaden dowód! Oczywiście jeśli będziesz nadmiernie pobudzony lub rozgadany to wzbudzisz cień podejrzenia, że coś z tobą nie tak, ale wystarczy odrobina samokontroli i jesteś czysty jak łza. Czujesz się mistrzem świata w dziedzinie kamuflażu i nikt ci nie podskoczy. Skoro przez ostatnie dwa miesiące żaden klawisz się nie połapał, a swoją drogą było kilka okazji żeby wpaść, to jakie można mieć nastawienie?

Nabrałem przekonania, że to my rządzimy, my ustalamy reguły i panujemy nad sytuacją. Kiedy dwudziestego dziewiątego listopada uraczyliśmy się drugim toastem, Koniu stwierdził: - Wiem, że to nie najlepszy moment, ale pora zerknąć prawdzie w oczy – przetarł palcami kąciki ust i rzekł - zostało nam jeszcze tylko dziesięć paczek. - Tylko? - powiedziałem to takim tonem, jakbym usłyszał coś niedorzecznego. Koniu, lepiej by zabrzmiało jakbyś mnie poinformował, że mamy aż – celowo podkreśliłem z naciskiem – dziesięć

paczek. Nie ma sensu martwić się na zapas. Damy radę, prawda? No bo jeśli nie my, to kto? - posłałem mu oko. - Aż dziesięć mówisz - westchnął. - No tak, aż dziesięć brzmi całkiem dobrze. Ale sam przyznasz, że przydałoby się więcej, co? - Nie miałbym nic przeciwko. - Święta za pasem, gwiazdka, Mikołaj, renifery, choinka, prezenty – wyliczał, a potem znowu błogo westchnął. - Oj tobie się marzy! - stwierdziłem wesołym głosem. - Jak byłem smarkiem – powiedział – to

tak jak inne dzieciaki wierzyłem, że jeśli czegoś się bardzo chce, ale tak wiesz, bardzo bardzo, najbardziej na świecie, tak ze wszystkich sił, z całego serca, to można to dostać – spojrzał na mnie, a ja nie wytrzymałem i zaniosłem się śmiechem. - No co jest? Nigdy tak nie myślałeś? - zapytał. - Nie – odparłem rozbawionym głosem. - A bo ty, to w ogóle jakiś dziwak jesteś, pewnie bawiłeś się kołem od roweru i nie miałeś drewnianych zabawek – machnął ręką. Po chwili zabraliśmy się za swoją robotę. Nagle poczułem, że na moich ustach zagościł uśmiech, a w myślach

pojawiły się mgliste wspomnienia z odległych, dziecięcych lat. Podczas śniadań zazwyczaj nie było gwarno. Rzadko komu chciało się klepać dziobem, przecież dopiero skończyła się krótka noc, a przed każdym był cholernie długi dzień do przetrwania. Kaczmarek jeszcze nie zdążył usiąść na swoim miejscu kiedy rzucił w naszą stronę podnieconym głosem: - Widzieliście zewnątrz?!

co

się

dzieje

na

Wszyscy jak jeden spojrzeliśmy w kierunku dużych okratowanych okien. Na dworze było jeszcze ciemno, ale w

świetle latarni dało wirujące płatki śniegu.

się

dostrzec

- No śnieg sobie pada – ktoś burknął od niechcenia. - Pada? Chłopie toż to prawdziwa zamieć, a tu raptem pierwszy grudnia! - Srał pies twoją zamieć – skwitował Pawlak. - Kasa dzisiaj wpada do rączki, kapujesz? - uśmiechnął się szeroko i potarł dłońmi. - To jest ważne, a nie jakiś tam śnieg. - Komu wpada temu wpada – odezwał się Antek Mulka. - Klawisze pewnie już dyszą, żeby zebrać haracz.

- Ile biorą? - zapytałem, bo nie byłem w temacie. - No jak to ile? - Mulka spojrzał na mnie zaskoczonym wzrokiem. - Połowę. - Jakbyś nie biegał po lasach – wtrącił się Kaczmarek – to też… - Weź już skończ! - wpadł mu w zdanie. - Marudzisz jak stara baba. Chłopaki jeszcze przez moment przekomarzali się z sobą, a ja pomyślałem o tym, żeby w niedzielę zaserwować sobie coś pysznego. Kiedy razem z dozorcą wyszliśmy na zewnątrz miałem wrażenie, że nagle

znalazłem się w środku śnieżnej zamieci. Kaczmarek jednak miał rację. Sypało jak w środku zimy. Porywisty wiatr zacinał prosto w twarz. Musiałem przyłożyć dłoń ponad brwiami i osłonić nieco oczy, bo nie sposób było patrzeć. Temperatura nie sprzyjała jeszcze takim opadom, a płatki śniegu były gęste i mokre. Nim dotarliśmy do stolarni, poczułem wilgoć w butach. - Zobaczysz, ten śnieg coś przyniesie – skwitował Koniu i dołożył drwa do paleniska. - Wspomnisz moje słowa. - Ta, przyniesie – mruknąłem pod nosem. - Już raz miałem do czynienia ze śniegiem, tylko, że jeszcze mróz był

wtedy okropny – i rozkładając na stole deski i narzędzia, zacząłem mu opowiadać, jak to swojego czasu Szumski kazał mi odśnieżać spacerniak. Woda w garnku wrzała już od paru chwil. Podszedłem do okna, ale po drugiej stronie świat chował się za białą kurtyną. Śnieg był tak gęsty, że ledwo dało się dostrzec budynki więzienia. - Nic nie widać, ale zalewaj – powiedziałem do Konia. Ten tradycyjnie napełnił dwa słoiki i położył je w rogu między skrzynią na ścinki, a lewą krawędzią pieco-kuchni. Do perfekcji opanowaliśmy cały rytuał. Czas, jaki potrzebowała parzącha, żeby

uwolnić swoją magiczną moc był równy spaleniu jednego papierosa. Koniu pociągnął ostatni sztach, cisnął peta w palenisko i już miał sięgnąć po słoiki, kiedy nagle drzwi do stolarni otworzyły się na oścież. Do pomieszczenia wkroczyło trzech ludzi, a wraz z podmuchem wiatru wdarła się również armia śnieżnych płatków. To był Frantz, Krympe i ten kierowca od skrzynek, który dostarczył nam herbatę. Na jego widok poczułem jak przez moje ciało mknie fala gorącego ciepła, a w głowie błysnęła idiotyczna myśl - facet nas sypnął! Starszy referent zdjął okulary i przetarł chusteczką zaparowane szkła.

Podszedł do mnie i powiedział: - Odstawiacie całą swoją robotę i zabierzecie się za coś nowego – obrócił twarz w kierunku kierowcy – pan tu podejdzie z tym stojakiem. Mężczyzna wykonał polecenie. W dłoni trzymał niewielką, drewnianą konstrukcję. - To stojak pod choinkę – wyjaśnił Krympe i położył go na blacie stołu. Trzeba takich zrobić pięćset sztuk. Przyjrzałem się uważnie temu cacku. - Na kiedy mają być gotowe? zapytałem.

- Musicie się uwinąć w tydzień – odparł i chyba zauważył moje zdziwienie. Jakiś problem? - zapytał. - Obawiam się, że nie mamy odpowiednich desek – stwierdziłem. - Z tego co jest – kiwnąłem głową w stronę naszego składziku – możemy tylko zrobić zastrzały – pokazałem palcem o czym mówię – i te poprzeczne uchwyty. Nie mamy ani jednego krawędziaka, a z nich jest wykonana krzyżowa podstawa – położyłem dłoń na kanciastej poprzeczce. Krympe podszedł do regału z deskami, kierowca stał w miejscu, a Frantz przechadzał się wolnym krokiem. Kątem oka dostrzegłem, że Koniu przesunął się

nieco w prawo i ustawił się tak, żeby zasłonić miejsce, gdzie czekały nasze słoiki z parząchą. Przodownik obrócił się na pięcie i zmierzał w kierunku drugiego pomieszczenia. Referent liczył deski, Frantz zniknął w przejściu, a Koniu w tym samym momencie podszedł do stołu, zaczął niby oglądać ów stojak pod choinkę i szepnął coś w stronę kierowcy. Tamten tylko kiwnął głową na znak potwierdzenia. - Dziś piątek – odezwał się Krympe i zamilkł jakby się nad czymś zastanawiał. - Może na wtorek uda się zorganizować… - Mamy w firmie krawędziaki – odezwał

się nagle kierowca. - Dziś nie da rady, bo pakę mam załadowaną i jadę do Poznania, ale jutro rano mógłbym je przywieźć, tylko proszę powiedzieć ile metrów. - No to pięknie! - stwierdził referent. Podszedł do stołu, wziął metrówkę i zmierzył długość ramion podstawy. Chyba dobrze rachował w pamięci, bo zaraz rzekł – wychodzi czterysta, ale jak nic będą jakieś odpady. Potrzeba pięćset metrów. Będzie tyle? - spojrzał na kierowcę. - Będzie. - No to niech pan jutro przywiezie materiał.

Krympe obrócił się na pięcie, spojrzał na mnie i rzekł rozkazującym tonem: - A wy macie się z tym wyrobić do przyszłego piątku! - Jeśli tylko będzie materiał, a my zajmiemy się tylko tym… - Przecież powiedziałem już wcześniej, że odstawiacie swoją robotę – upomniał mnie. - Muszę znać rozmiar śruby, która posłuży za zastrzał i potrzebujemy jeszcze takich wkrętów – odparłem i jednocześnie końcówką śrubokrętu wskazałem na miejsce łączenia.

- Wykręć polecenie.

jeden –

padło

krótkie

Zrobiłem co kazał. Wziął wkręt do ręki i stwierdził: - Na magazynie jest tego w bród. Pokaż mi tę śrubę – podałem mu przedmiot. Szeroki gwint, czternastka – stwierdził. Też powinny być. Frantz stał w rozkroku w przejściu między pomieszczeniami, palił papierosa, strzelał wzrokiem we wszystkie strony jakby chciał coś wypatrzeć i przysłuchiwał się naszej rozmowie.

- Czyli wszystko jasne – powiedział Krympe. - Pan przywozisz jutro krawędziaki – zwrócił się do kierowcy a ten w odpowiedzi tylko skinął głową – dzisiaj przyniosą wam z magazynu wkręty i śruby, a wy bierzecie się do dzieła. Chwilę później trójka wizytujących opuściła stolarnię. - A nie mówiłem, że ten śnieg coś przyniesie! - Koniu był podekscytowany. - Koleś jutro przywiezie zaopatrzenie – szepnął z błyskiem w oku. - Jesteśmy ustawieni! Kurwa mać, Ropuch czujesz to?! Ale fart!

- Farta to mieliśmy, że Frantz nie wypatrzył słoików – odparłem. - Aż mi się ciepło robiło, kiedy tak łaził i węszył… - Ee tam – Koniu machną ręką, jakby zupełnie się tym nie przejął. - Trochę szkoda, bo szlag trafił parząchę i mamy teraz mocną, letnią herbatę. - Chcesz mi powiedzieć, że nie miałeś pietra?! - Miałeś nie miałeś, co za różnica? - po jego minie bez trudu można się było domyślić, że cwaniakuje. - Bohater – westchnąłem z kpiną.

- A tam od razu bohater – uśmiechnął się. - Najważniejsze, że będzie towar – zmienił temat. - Ile przywiezie? - zapytałem. - Tyle samo co ostatnio. Jesteśmy uratowani. Następnego dnia furgonetka załadowana krawędziakami zajechała pod wrota stolarni. Chwilę później w drzwiach pojawił się klawisz dyżurny i rzucił komendę: - Brać się za rozładunek! Całą piątką wyszliśmy na zewnątrz. Tak

samo jak wczoraj, śnieg sypał jak szalony. Kierowca zgasił silnik, wysiadł z szoferki, opuścił burtę, wskoczył na pakę i związał tylną część plandeki, żeby nie przeszkadzała podczas rozładunku. Strażnik stał obok przestępując z nogi na nogę. - Pan coś zabierasz, czy mają to tylko rozładować? - zapytał kierowcę. - Tylko rozładować – odpowiedział. Dozorca spojrzał na kanciaste deski. Chyba było mu nie w smak tak sterczeć w tej śnieżnej zadymce, bo nagle zrobił w tył zwrot i wsiadł do kabiny.

- Masz? - Koniu zapytał człowieka na pace. - Mam – padła krótka odpowiedź. - Gdzie? - Tam leży – kiwnął głową w głąb paki. Koniu odczekał chwilę, aż znowu zostaliśmy sami. Sięgnął do kieszeni, podał mu zwinięte w rulon banknoty i szepnął: - Twoje trzy dychy. Mężczyzna nawet nie sprawdził czy kwota się zgadza. Schował pieniądze. Krawędziaki układaliśmy na stojaku w

głębi pomieszczenia. - Wszystkie się tutaj nie zmieszczą – stwierdziłem na głos. - Chłopaki – zwróciłem się do pozostałych, żeby odwrócić ich uwagę – chodźcie no tu. Weszliśmy do pomieszczenia, w którym były ich stanowiska pracy. - Resztę wnosimy tutaj i układamy wzdłuż tej ściany. Tylko z sensem, nie rzucać jak popadnie, jedne na drugich. Rozumiecie? Miałem nadzieję, że w tym czasie Koniu zrobi co trzeba. Kwadrans później furgonetka oddaliła się w kierunku bramy wjazdowej.

- Gdzie to schowamy? - zapytał mój wspólnik. - Tam się nie zmieści – kiwnął głową na szczyt regału. - Hmm… - to faktycznie był problem. Wtem mój wzrok spoczął na dużej skrzyni, do której wrzucaliśmy wszelkie ścinki i odpady. - Podwójne dno i będzie po sprawie – szepnąłem i jednym spojrzeniem naprowadziłem go na miejsce, które wydawało się wręcz idealne. - Musimy zrobić dużo placu, bo za tydzień następna dostawa – uśmiechnął się od ucha do ucha. Nasza przyszłość jawiła się w różowych kolorach.

Dni pomknęły do przodu, a upływający czas odmierzały tylko kolejne kwaterki parząchy. Piliśmy dzień w dzień. Po jakimś czasie jeden toast dziennie przestał już wystarczać, a zryta psychika domagała się więcej, więc poszliśmy w tym kierunku. Pierwszy strzał z samego rana. To co walnęliśmy na dzień dobry przeważnie trzymało nas do południa. Potem wypatrywaliśmy klawisza na obchodzie i kiedy ten zaliczył stolarnię, garnek z wodą natychmiast lądował na pieco-kuchni. Zapomniałem o książkach, o listach i pocztówkach. Świat przestał istnieć. Moje wszelkie bolączki i utrapienia, wszystkie myśli, które

jeszcze jakiś czas temu nie pozwalały mi spokojnie zasnąć, po prostu zniknęły. Nie interesowały mnie wieści z drugiej strony murów. Twarze świeżaków zlewały się w jedno oblicze. Wszystkie dni wolne od pracy były długie, nudne i męczące a ja, żeby mieć wtedy jakiekolwiek zajęcie, z dziką zawziętością łuskałem pestki dyni lub słonecznika. Pieniędzy mi nie brakowało. Miałem fajki i łakocie. Było super! Codzienność kręciła się tylko wokół doznań jakie zapewniała ciemnobrązowa mikstura. Trzymałem się z boku, nie wdawałem się w żadne porąbane układy, nie było przysług i długów wdzięczności. Czasami różne typki kręciły się obok. Każdy chciał coś

ugrać. Najczęściej słyszałem niedorzeczne propozycje, żeby kogoś za drobną miesięczną opłatą wkręcić do pracy w stolarni. Nic z tego. Odbijałem od takich tematów. Nie miałem na pieńku z żadnym klawiszem, a przodownik Frantz ostatni raz odwiedził mnie w celi, podczas moich trzydziestych trzecich urodzin. Panował wszechobecny spokój. Mieliśmy z Koniem tyle towaru, że nawet pijąc czajurę dwa razy dziennie starczyłoby nam uciechy do późnej wiosny. Jakby tego było mało w połowie lutego dostaliśmy kolejną dostawę! Poszło gładko, a problemem

okazało się to, że nie mamy gdzie upchnąć trzech paczek herbaty, bo schowek u góry regału był pełen tak samo jak podwójne dno w skrzyni na odpady. - Może to opylimy? - zapytał Koniu. - Ani o tym nie myśl! Chcesz to wszystko spaprać?! - warknąłem. Brakuje ci czegoś? Mamy piękną robotę, siedzimy w ciepełku, pijemy kiedy chcemy. Nie chcesz tego zniszczyć, kapujesz? Ile razy mam ci powtarzać jedno i to samo? - No kapuję kapuję - westchnął. - To co z tym zrobić? - rozłożył bezradnie ręce.

Omiotłem dookoła wzrokiem. Regały, stoły, szafki, stojaki… no tyle możliwości, a żadnego pomysłu. Każde miejsce wydawało się nieodpowiednie. - Nie ma tego gdzie ukryć. Trzeba to spalić – stwierdziłem. - Spalić?! Chyba ci odbiło! Może mi odbiło, ale trzy paczki herbaty poszły z dymem. Straty muszą być, przecież życie to wojna. Nasza egzystencja płynęła do przodu unosząc się na falach parząchy. Pomimo

tego, że dawaliśmy sobie w palnik, jak to miał w zwyczaju mawiać Koniu, swoją pracę wykonywaliśmy dobrze. Gdzieś tkwiły we mnie, zarówno poczucie obowiązku jak i świadomość tego, że niektórych spraw nie można lekceważyć. Nasze być albo nie być, zależało tylko od tej pracy i na szczęście Koniu podzielał moje zdanie. Dość często myślałem o tym, że wreszcie jakoś się ustawiłem, a życie w pudle wcale nie musi być podłe. Oczywiście czasami trafiały się jakieś gówniane chwile słabości, ale to chyba naturalna sprawa. Takie momenty nawiedzają każdego. Możesz być najszczęśliwszy, najbogatszy, możesz

czuć cudowną satysfakcję z tego jakie masz wspaniałe życie, ale niekiedy w sercu zadzwoni coś smutnego, prawda? No właśnie. Wiem, że prawda. Zaczęły się pierwsze wiosenne roztopy, na dworze robiło się coraz cieplej, a wraz z pogodną aurą pojawił się inny problem. - Niebawem skończy się palenie w piecu – powiedziałem do Konia – i co wtedy? - Nic się nie martw, już się tym zająłem – odparł z tajemniczym uśmiechem. - Czym się zająłeś?

- Na naszym bloku jest taki jeden, wołają na niego Kaktus. Kojarzysz gościa? - zapytał. Nigdy nie miałem z tym chłopem kontaktu, ale wiedziałem o kim mówi. Był bardzo charakterystyczny. Nazywali go Kaktus, bo skórę na gębie miał podziurawioną pryszczami i krostami. Po samym pysku było widać, że to pijak i moczymorda, który od kołyski wlewał w siebie najtańszy i najpodlejszy alkohol. - Za dwie paczki fajek opchnie nam buzałę. - Co nam opchnie? - nie miałem pojęcia o czym mówił.

- Dwa kable, dwie żyletki, cztery zapałki i trochę nici. Wlewasz wodę do słoika, w wodzie zanurzasz żyletki, a kable wkładasz do kontaktu i wrzątek gotowy – objaśnił. - Mieliśmy takie cuda w Lublińcu. Sam bym zrobił, ale nie mam z czego. Patrząc na wyraz zdziwienia jaki malował się na mojej twarzy, Koniu machnął ręką i stwierdził: - Dobra, zapomnij. Ważne, żeby to coś działało, prawda? - westchnął. - Tyle lat w pierdlu i żeby nie wiedzieć co to jest buzała – rzekł z udawanym politowaniem. - Jak tyś się tutaj uchował człowieku?

Po świętach wielkanocnych zaczął się ruch w interesie. Raz w tygodniu pod drzwi stolarni zajeżdżała znajoma ciężarówka i jeśli tylko przyszłaby nam ochota zająć się przemytem, raz w tygodniu moglibyśmy robić geszeft ze znajomym kierowcą. Konia bardzo kręciło, żeby rozwinąć skrzydełka. Pokusa w nim była ogromna, a ja miałem wrażenie, że bez przerwy tylko o tym gada. On swoje, a ja swoje. Niby rozumiał, że lepiej się w to nie bawić, a jednak ciągle drążył temat. Nasz nowy nabytek w postaci buzały pracował na pełnych obrotach, ale według mnie parzącha z wody

gotowanej na prądzie, miała jakiś inny smak. Dziwny. Jednak tu nie chodziło o to co czuć w ustach, tylko o ten błogi szum w głowie. W miarę upływu czasu okazało się, że utrzymanie pułapu doznań wymaga zwiększenia dawki herbaty na jedną porcję czajury. Kiedyś po zaparzeniu był to klarowny, ciemnobrązowy płyn, a teraz kolorem było mu bliżej do smoły. I chociaż na ściankach słoików pojawiał się osad, który wyglądał jak szlam z bagna, nam to zupełnie nie przeszkadzało. Kiepskie żarcie, fajki i piekielnie mocny wywar, prędzej czy później rozwalą każde bebechy. Problemem jest to, iż człowiek uzależniony nie myśli o tym, że

w przyszłości przyjdzie mu zapłacić słony rachunek za miłość do nałogu. Liczy się tylko chwila obecna i dobra zabawa. Najważniejsze jest to, żeby świat wirował wokół miłych doznań. Cała reszta nie ma znaczenia. Brnąłem w to na oślep i nad niczym się nie zastanawiałem. Czasami dopadało mnie złe samopoczucie, były nudności i bóle brzucha, ale zawsze znalazła się jakaś przyczyna, którą mogłem sobie wytłumaczyć ataki tych dolegliwości. Od jakiegoś czasu handlowałem swoimi obiadami, a dokładnie od chwili, kiedy pod koniec maja do naszego dziennego menu doszedł trzeci słoik parząchy. Było

dokładnie tak jak mówił Koniu, cały czar pryskał kiedy człowiek coś przekąsił. Wolałem więc nie jeść. Wieczorami robiłem się nieco nerwowy, nie potrafiłem znaleźć sobie miejsca, a nadmiar wypalonych papierosów zamieniał mój język w twardy, szorstki klocek. Przeważnie sterczałem wtedy w oknie, plułem przez kraty pestkami dyni lub słonecznika i myślałem o tym, żeby już było rano. Skoro Bóg nie miał nic wspólnego z tym miejscem, to jestem ciekaw jaka siła roztaczała nad nami swoją opiekę? Jak do tej pory, żaden klawisz nie nakrył nas ani na piciu, ani na szmuglu. Nasza

bezczelność była zuchwała, zdrowie dopisywało, a szczęśliwy los sprzyjał. Zawsze twierdziłem, że ja i Koniu tworzymy zgrany duet. Wspólna praca, obcowanie z sobą przez sześć dni w tygodniu oraz zamiłowanie do wiadomego trunku, zrobiło z nas parę dobrych kumpli. Gdyby tylko czasami nie paplał o tematach handlowych, to nie mógłbym o nim powiedzieć złego słowa. Okropnie mnie męczyły te dyskusje, aż pewnego razu posunąłem się o kilka słów za daleko. - Przestań o tym myśleć! - już nie wytrzymałem. - Co jest z tobą nie tak?! Ile razy mamy to wałkować?! Nie dociera do ciebie?! Chcesz zakończyć

swoją karierę w stolarni?! - spojrzał na mnie dziwnym wzrokiem. - Wbij sobie do łba, że dbamy tylko i wyłącznie o swoje potrzeby i na tym koniec. Jasne?! Nie chcę więcej o tym słyszeć, jak wielką kupę szmalu możemy zarobić. Nie opowiadaj mi tego. Już mnie to drażni, rozumiesz?! Będzie tak jak mówię albo… - Albo co?! - z bojowym tonem w głosie wpadł mi w zdanie. - Albo się pożegnamy, bo cię stąd wysiudam! - odpowiedziałem bez chwili namysłu, a na dźwięk własnych słów, poczułem nieograniczoną pewność siebie i znajomy smak dominacji.

Koniu przez klika chwil wpatrywał się w moją twarz, po czym rzekł dziwnie brzmiącym głosem: - A więc tacy z nas wspólnicy. Machnąłem ręką, jakbym chciał powiedzieć, że to tylko głupie gadanie. Jednak zamiast gestykulować, powinienem użyć ust i przyznać ze skruchą, że chyba trochę przesadziłem. Tylko, że moja próżność chciała być górą. Po raz kolejny w swoim życiu z jakiegoś głupiego powodu musiałem udowodnić swą wyższość. Od tamtej chwili Koniu przestał snuć swoje handlowe wizje.

Zaczęła się druga połowa lata, a ja chudłem w oczach. Gacie spadały mi z tyłka, a mój stary, wysłużony pasek, zaciągałem już trzy dziurki dalej. Nie wiem ile straciłem na wadze, ale po zapadniętych policzkach czułem, jakby ubyło mi kilkanaście kilogramów. Nie raz słyszałem od innych, że coś marnie wyglądam. Oczywiście ich zdanie nie miało żadnego znaczenia. Ja wszystko wiedziałem lepiej, czułem się dobrze i nie potrzebowałem jakichkolwiek rad. Pamiętam jak Irek Kaczmarek na dzień przed swoim wyjściem, usiadł obok mnie na stopniach placu apelowego i powiedział: - Jak będziesz tak dalej robił, to

napytasz sobie prawdziwej biedy. - O czym ty mówisz? - spojrzałem na niego spode łba. - Daj spokój Ropuch – westchnął. Dobrze wiesz o czym. Wzruszyłem tylko ramionami i wlepiłem wzrok w tłum więźniów kręcących się po spacerniaku. - W którymś momencie jelita już tego nie zniosą – ciągnął dalej – i wtedy dopiero zacznie się prawdziwa męka. Wiem jak cierpią ludzie, kiedy ich kiszki odmawiają posłuszeństwa. - Ty, czego ty właściwie chcesz? -

drażnił mnie tą swoją gadką. - Niczego. Tak tylko chciałem zamienić parę słów, bo jutro wychodzę, a z rana pewnie nie będzie już okazji. - To już jutro? – byłem zaskoczony, spojrzałem na jego twarz, a na moich ustach zagościł lekki uśmiech. Gratuluję – wyciągnąłem dłoń w jego kierunku. Wymieniliśmy uścisk. - To bardzo dobra wiadomość. Jak już będziesz po drugiej stronie murów, to wychyl tam za mnie jednego kielicha! - Pewnie, że wychylę – złożył mi obietnicę. Spoglądałem na oddalającą się sylwetkę

Kaczmarka i nagle zadałem sobie w myślach pytanie - czy to możliwe, żeby czas aż tak bardzo przyśpieszył?! Na dniach zbliżała się pierwsza rocznica wielkiej wykopkowej ucieczki, a ja miałem wrażenie, jakby to było w zeszłym tygodniu. W oparach parząchy umknął mi rok czasu. Nie miałem pojęcia co w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy wydarzyło się poza murami więzienia. Nie czytałem gazet, nie czytałem książek, a ostatni raz byłem w bibliotece w zeszłym roku! Wybrałem się tylko po to, żeby zwrócić „Lalkę”, a tak na marginesie, to nie przebrnąłem przez jej tekst. Kolorowe pocztówki i listy w białych kopertach pokrył kurz. Sam nie wiem czy o nich zapomniałem

czy po prostu porzuciłem, żeby nie dumać o przeszłości. Nic mnie nie interesowało, a wszelkie pragnienia i oczekiwania wiązały się tylko z magiczną czajurą. Różnie sobie tłumaczyłem moje upodobania i ciągotki, ale nigdy nie nazywałem tego uzależnieniem lub nałogiem. Mało tego, wmawiałem sobie, że w każdej chwili mogę z tym skończyć, że to żaden problem. Okłamać albo oszukać drugiego człowieka to nic nadzwyczajnego. Normalna sprawa. Zdarza się. Jednak wmawiać takie rzeczy samemu sobie to już zupełnie inna bajka. Taki był mój świat.

Takim go sobie stworzyłem. Z początkiem października uzupełniliśmy z Koniem herbaciane zapasy. Mnie jednak najbardziej cieszyła myśl, że wreszcie zaczniemy normalnie gotować wodę! Naprawdę czekałem na tę chwilę. Miałem już dość tego metalicznego posmaku w ustach, jaki zostawiała po sobie buzała. Koniu czasami z tego powodu szydził, bo był przekonany, że coś sobie uroiłem. Tak w ogóle to nasze relacje stały się jakby nieco… ubogie. Tak, ubogie to dobre słowo. Nawet nie wiem kiedy umarły te luźne rozmowy o wszystkim i o niczym, kiedy zniknęły opowiastki o naszym

dawnym życiu i kolorowej, beztroskiej przeszłości. Łączyły nas tylko dwie sprawy, wspólny interes i wspólne sączenie parząchy. W pierwszej połowie miesiąca odebrałem z dyżurki oficera kolejną pocztówkę ze Stanów. Żadnych emocji. Pustka. Serce nie zerwało się nagle do galopu, a w duszy nie pojawiły się ciepłe wspomnienia. Przeszłość umarła. Mniej więcej w tym sam czasie, nasiliły się u mnie nieprzyjemne dolegliwości. Najpierw były bóle żołądka, nudności i wstręt do jedzenia. Oczywiście lekceważyłem te objawy i dalej wlewałem w siebie smolisty płyn.

Tydzień po swoich urodzinach, jak co rano, wychyliłem duszkiem słoik parząchy, a sekundę później zwymiotowałem. Koniu z przerażeniem patrzył na to co się ze mną dzieje. - Ropuch, może powinieneś nieco przystopować? - Nic mi nie jest – przetarłem kantem bluzy zaślinione usta. - To nic takiego – szepnąłem, chociaż czułem wyraźnie jak krople zimnego potu spływają po moim czole, a pośrodku gardła pęcznieje kwaśna klucha. Miałem wrażenie, że stalowe klamry na zmianę ściskają mój żołądek i przełyk. Koszmarne uczucie. Za każdym razem w podniebienie uderzał haust gęstej, obrzydliwie

gorzkiej piany, a ja wydobywałem z siebie nieartykułowane dźwięki. Pierwszy raz w życiu zrobiło mi się słabo. - Nic mi nie jest – powtórzyłem z trudem łapiąc oddech. Ukląkłem, wsparłem dłonie o uda i czułem, że ja trzymam się sztywno, a cały świat drży. Bolesne torsje ściskały moje trzewia. Objąłem się w pasie rękoma, jakbym wierzył, że to powstrzyma lub złagodzi te obłędne skurcze. Koniu nie stracił zimnej krwi. Złapał za szufelkę i sięgnął do worka z wiórami. Obficie posypał trocinami ciemną, rozlaną kałużę cuchnących wymiocin. Pomógł mi usiąść na zydelku obok pieco-kuchni.

W ustach czułem klejącą maź i grudki niestrawionego pokarmu. Już nie miałem czym rzygać, ale moje jelita zdawały się o tym nie wiedzieć. Za każdym razem przełyk zasysał z żołądka łyk kwaśnej, żrącej treści i przez spieczone gardło wpychał to do moich ust. Nie mogłem zapanować nad tym odruchem, mój organizm z całych sił starał się coś wyrzucić ze swego wnętrza. Ciśnienie krwi było tak potworne iż miałem wrażenie, że za chwilę rozsadzi mi czaszkę. Obraz świata rozmywał się w załzawionych oczach, a jęk z krtani przypominał dźwięk nienastrojonych skrzypiec. Wsparłem łokcie o kolana i pochyliłem się w przód. Trzewia nadal bezlitośnie ciągnęły. Sznury lepkiej śliny

zwisały z moich ust. Już nie miałem sił. Po raz pierwszy w życiu pomyślałem, że to chyba koniec. Koniu krzątał się tuż obok. Zmiótł trociny i zatarł wszelkie ślady, jakie mogły świadczyć o tym, że robiliśmy coś zakazanego. Nie wiem, czy reszta chłopaków wiedziała co się dzieje. To i tak nie miało, żadnego znaczenia. Moja męka nie ustawała. - Chryste! Jesteś tak blady, że zaraz zrobisz się przeźroczysty – w tonie jego głosu nie było nawet cienia żartu. Nie miałem siły aby mu odpowiedzieć.

Pragnąłem jedynie, żeby to już się tylko skończyło. Nie wiem co się działo. Jak przez mgłę docierały do mnie czyjeś podniesione głosy. Nagle widzę, że otwierają się drzwi wejściowe, a w nich dwóch strażników. Nie kojarzę ich twarzy. Czuję, że przechylam się w bok, a potem już tylko ciemność. Ocknąłem się na izbie chorych. Przez duże okratowane okna do pomieszczenia

wpadało światło dnia. Tuż obok na metalowym stojaku wisiała szklana bomba kroplówki, a ja byłem do niej podłączony. Jakiś sanitariusz w białym kitlu kręcił się tuż obok. - Ooo, a cóż to? - powiedział. - Obudził się nasz śpiący królewicz – podszedł do mnie. - Jak się czujesz? - zapytał. - Zmęczony – odparłem. - No tak, trzy dni snu na pewno mogą zmęczyć. - Spałem trzy dni? - byłem zaskoczony. - Dokładnie. Spragniony? Chcesz wody? - zapytał.

- Nie. - Zgłoszę doktorowi, że się ocknąłeś – kiwnął głową w kierunku drzwi po drugiej stronie pomieszczenia. Nagle pochylił się nieco i szepnął – Koniu pytał o ciebie, powiedziałem mu, że wracasz do sił – przekazał mi wiadomość. - Leż spokojnie. Chwilę później zjawił się szpakowaty jegomość. Usiadł na krawędzi łóżka i złapał dłonią za mój nadgarstek. Kilka razy poruszył kciukiem szukając pulsu. - Tętno w porządku – powiedział ni to do mnie ni to do siebie. - Jak się czujesz? - zapytał.

- Zmęczony – powtórzyłem to samo co sanitariuszowi. - Co mi jest panie doktorze? - zapytałem. Nic nie odpowiedział, tylko spojrzał na mnie takim wzrokiem, jakby chciał mi powiedzieć, żebym nie próbował z niego robić idioty. - Czujesz pragnienie albo głód? zapytał. - Nie. Muszę się tylko odlać – czułem, że jeszcze chwila i rozerwie mi pęcherz. - Trochę ruchu ci nie zaszkodzi – stwierdził z mądrą miną i kazał sanitariuszowi odłączyć kroplówkę.

Ten zrobił co należy i pomógł mi podnieść się z łóżka. Byłem słaby. Zaprowadził mnie pod drzwi toalety. - Dasz radę sam, czy mam ci pomóc? - Aż tak źle ze mną nie jest, poradzę sobie – złapałem za klamkę i wszedłem do środka. Poczułem błogą ulgę, kiedy słyszałem jak strumień moczu uderza o ceramiczną muszlę. Wylałem z siebie chyba całe wiadro. Obróciłem się na pięcie i podszedłem w kierunku umywalki. Wsparłem się o jej żeliwny kant i

spojrzałem na swoją twarz, która odbijała się w lustrze. Wyglądałem koszmarnie. Skóra na moim obliczu miała żółtawy odcień, a pod oczami wisiały sine, pomarszczone wory. Dawno nie widziałem swojego odbicia. Z drugiej strony lustra spoglądał na mnie obcy facet. Zbliżyłem twarz do szklanej tafli. Pogładziłem dłonią szorstkie, zapadnięte policzki. Chyba sporo schudłem. Obróciłem głowę nieco w prawo, a potem w lewo. Skąd wzięło się tyle siwych włosów na moich skroniach? - przemknęło mi przez myśl. - Kiedy zdążyłem się tak postarzeć? Wyglądałem jakbym miał z dziesięć lat więcej. Palcami dłoni rozchyliłem spękane usta. Szkliwo moich zębów

było matowe i okropnie żółte, a krawędzie pomiędzy nimi pokrywały brązowe cienie. Oprócz mleczaków, to nie straciłem w swoim życiu jeszcze ani jednego zęba. Nawet nie wiem co to znaczy, kiedy ktoś twierdzi, że ma ból zęba. Nie spodobało mi się to, co wyrastało z moich dziąseł. Nawet nie wiem dlaczego, nagle przypomniałem sobie filmowy uśmiech Hrabiego. Bluza piżamy wisiała na mnie jak marynarka na wieszaku. Rozpiąłem guziki i rozchyliłem jej poły. Moje ciało przypominało szkielet obciągnięty pergaminem niezdrowej skóry. Bez trudu mogłem porachować swoje żebra. Potwornie schudłem! Przemyłem wodą twarz i powłócząc nogami, wróciłem na

izbę chorych. Obok łóżka stało krzesło. Na oparciu był przewieszony mój więzienny drelich. Miałem ochotę zapalić. Pomacałem kieszenie bluzy, a potem spodni. Nie było mojej mosiężnej papierośnicy! Kolejne dwa dni spędziłem, a właściwie przespałem na izbie chorych. Faszerowali mnie jakimiś lekami, wodą, chlebem i papką z warzyw. Czasami czułem nieprzyjemny ucisk w jelitach i cholernie chciałem zapalić szluga. Na samą myśl o wywarze z herbaty robiło mi się niedobrze. W duchu składałem sobie przyrzeczenia, że już nigdy nie wezmę tego świństwa do ust.

Trzeciego dnia rankiem na izbie chorych zjawił się dozorca Drywulski. - Koniec laby Żabikowski – powiedział do mnie. - Wskakuj w mundurek, opuszczasz sanatorium! Klawisz odeskortował mnie do celi. W szafce miałem jeszcze niecałą paczkę sucharów, kilka garści pestek z dyni, pół tabliczki czekolady i pięć paczek fajek. Usiadłem na pryczy i zanim sięgnąłem po upragnionego papierosa, pozwoliłem, żeby słodki smak rozpanoszył się w moich ustach. Zapaliłem.

Pierwszy

sztach

i

rozkaszlałem się jak gruźlik. Przez moment miałem wrażenie, że zaraz znowu dopadną mnie te same koszmarne wymioty. Na samą myśl o tym co się wydarzyło kilka dni temu, aż ciarki przebiegły mi po plecach. Koniec z parząchą, nie ma bata, nigdy więcej! przysiągłem samemu sobie. - Nigdy kurwa mać więcej! Kiedy Koniu usłyszy, że jestem zainteresowany handlem pewnie się ucieszy. Zegar na wieży uderzył dziewięć razy. Zacząłem się zastanawiać, dlaczego Drywulski nie zaprowadził mnie do stolarni? Dla mnie to było logiczne, że skoro zabrał mnie z izby chorych to znaczy, że nadawałem się do zajęć. Coś

mi tutaj nie pasowało, lekarz nic nie powiedział, żadnej diagnozy i żadnych zaleceń… i gdzie do ciężkiej cholery jest moja papierośnica! Oprócz kilku fajek były tam pozwijane w rulon banknoty. Mój cały dobytek, nie licząc oczywiście depozytu ukrytego w podsufitowej belce. Siedzenie w celi przypomniało mi jaką mordęgą jest bezczynność. Czujesz jak z każdą chwilą zaczyna cię nosić, nie możesz sobie znaleźć miejsca, trochę posiedzisz, położysz się, wstaniesz, przez kilka chwil sterczysz w oknie, potem kolejny papieroch i znowu zaczynasz łazić od okna do drzwi. Poza tym nie byłem w najlepszej kondycji.

Minęła dziesiąta. Po drugiej stronie drzwi usłyszałem jak o drewniany podest walą podkute obcasy. Dwa uderzenia w drzwi. Stanąłem przy oknie tak jak kazał regulamin. Szczęk zasuwy, zgrzyt zawiasów i w świetle drzwi pojawił się Frantz. Stanął w rozkroku i przez kilka chwil przyglądał mi się uważnie. - No to chodźmy Żabikowski – powiedział – pan naczelnik zaprasza do

siebie. W milczeniu kroczyliśmy pustymi korytarzami. Zachodziłem w głowę, cóż takiego się stało, że najważniejsza persona w tym więzieniu chce mnie widzieć? Frantz zapukał do drzwi gabinetu. Po drugiej stronie rozległa się krótka komenda: - Wejść! Panie naczelniku melduję doprowadzenie więźnia numer dwadzieścia dziewięć jedenaście – przodownik jednym tchem wyrzucił z siebie formułkę i zasalutował.

Przy stole konferencyjnym siedział Zalewski i lekarz z lazaretu. Na blacie leżała szara teczka, kilka kartek papieru i… paczka herbaty. - Siadaj! - naczelnik kiwnął kierunku Frantza. Ten zdjął głowy i usiadł przy stole. Ja obrócony twarzą w ich sterczałem jak kołek pomieszczenia.

głową w czapkę z natomiast kierunku, pośrodku

- Jak brzmi diagnoza panie doktorze? Zalewski zwrócił się do mężczyzny w białym kitlu. - Poważne zatrucie organizmu środkami toksycznymi.

- Jakie są pańskie zalecenia? - Przede wszystkim higieniczny tryb życia i prawidłowe odżywianie. - Czy pańskim zdaniem dolegliwość więźnia Żabikowskiego mogła zostać spowodowana spożywaniem intensywnego i mocnego wywaru, który można uzyskać z liści herbaty? Zalewski szturchnął dłonią pękatą paczkę. - Oczywiście, że tak. Ludzki organizm uruchamia swój naturalny proces obronny, kiedy dawka pewnych składników działających na układ trawienny, nerwowy i krwionośny zostanie w drastyczny sposób

przekroczona. Dochodzi wtedy do zatrucia, które objawia się niewydolnością narządów wewnętrznych. Bóle jelit, żołądka, wątroby, nerek, wymioty, biegunka, odwodnienie – wymieniał lekarz - w skrajnych wypadkach może dojść do zapaści układu krążenia, zatrzymania akcji serca. Odbija się to również na psychice osoby stosującej niebezpieczne używki. Podstawowe objawy to brak koncentracji, rozdrażnienie lub nadmierna pobudliwość. Te bardziej drastyczne to bezsenność, stany lękowe, paranoja lub poważne zaburzenia psychiczne. - Dziękuję za szczegółowe wyjaśnienie

– rzucił Zalewski. - A teraz niech nam pan powie, jakie objawy stwierdził pan u więźnia Żabikowskiego? Miałem wrażenie, że ludzie siedzący przy stole zachowywali się jak aktorzy odgrywający scenkę rodzajową w teatralnym spektaklu, a ja byłem jednoosobową widownią. - Organizm pacjenta w chwili przyjęcia na izbę chorych był odwodniony i w stanie skrajnego wycieńczenia. Ten środek nie powoduje fizycznego uzależnienia, ale odbija się na zdrowiu psychicznym. - Ile czasu potrzebuje człowiek, żeby się doprowadzić do takiej ruiny? - Zalewski

drążył temat. - Myślę, że co najmniej kilka miesięcy. - Kilka miesięcy?! - naczelnik powtórzył z niedowierzaniem. - To znaczy ile? Trzy, pięć, osiem? Trudno sprecyzować bez laboratoryjnych badań, ale wydaje mi się, że to trwało nie mniej niż pół roku. - Pół roku?! – w jego głosie ponownie usłyszałem zaskoczenie. Zerknąłem ukradkiem na twarz Frantza. Też wyglądał na zdziwionego. - Czy on potrzebuje jakiś specjalnych

leków? - Jeżeli nie pojawią się problemy związane z prawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego, to przez najbliższy miesiąc wystarczą tylko wapno, witaminy i coś ziołowego na uspokojenie. Prosiłbym, żeby każdego dnia w okolicach południa został doprowadzony do izby chorych. Musi być pod moją stałą obserwacją – stwierdził lekarz. - Dziękuję panie doktorze za konsultację – Zalewski podniósł się z miejsca. - Nie zatrzymuję pana, proszę wracać do swoich obowiązków – etykieta uprzejmości dobrnęła do końca.

Chwilę później szpakowaty jegomość zniknął za drzwiami. Zalewski w milczeniu ruszył w stronę okna. Stał tam przez kilka dobrych minut, aż w końcu obrócił się na pięcie i podszedł do mnie. - Żabikowski, skąd wziąłeś do kurwy nędzy tą herbatę?! - wrzasnął mi prosto w twarz i już przestało być miło. Głuchy jesteś?! - warknął. W głowie dźwięczała mi tylko jedna komenda – Myśl! Myśl! Myśl! Nie miałem pojęcia co się wydarzyło w stolarni, kiedy straciłem przytomność.

- Mów skąd! Powiem to tylko raz, jeśli masz zamiar zbyć mnie milczeniem to przysięgam na Boga Wszechmogącego, że resztę kary, dopóki będę naczelnikiem tego więzienia odbębnisz na oddziale izolacyjnym! - nie miałem najmniejszych wątpliwości, że może dotrzymać słowa. Nic mi nie przychodziło do głowy, mieli paczkę herbaty, coś musiało się wydarzyć w stolarni. Mają tylko paczkę, a nie cały skład. Mają tylko paczkę… i nagle mnie oświeciło. - Herbatę kupiłem od Kaczmarka – najwygodniej i najrozsądniej było obarczyć winą kogoś, kto z tego miejsca zniknął na dobre.

- Od jakiego Kaczmarka?! - ryknął. - Od więźnia Ireneusza Kaczmarka – podałem pełne dane, mojego niby dostawcy. - Z którego bloku jest ten Kaczmarek?! przyglądał mi się badawczym wzrokiem. - Panie naczelniku – nagle odezwał się Frantz – Kaczmarek już nie jest więźniem, zakończył odsiadkę w zeszłym miesiącu. Zalewski spojrzał na mnie, groźnie zmarszczył brwi i prawie krzyknął: - Robisz ze mnie durnia Żabikowski?! Ty naprawdę prosisz się o izolacyjny!

- Panie naczelniku, przysięgam, że herbatę kupiłem od Kaczmarka – starałem się brzmieć wiarygodnie. - Ile opakowań kupiłeś i gdzie je trzymałeś? - zapytał, a ja wiedziałem, że muszę odpowiedzieć natychmiast, nie mogę się zawahać nawet przez sekundę. To chyba prawda, że ludzki umysł w ekstremalnych wypadkach albo się wyłącza, albo pracuje na najwyższych obrotach. Na szczęście w moim wypadku to było to drugie. Nie miałem czasu, żeby analizować sytuację. Fakt był taki, że znaleźli jedną paczkę, więc mogłem mieć nadzieję, że Koniu coś z tym wszystkim zrobił.

- To były dwa opakowania, a trzymałem je w stolarni. Jeden z regałów ma u góry wnękę i tam je ukryłem – brałem winę na siebie. Nie było sensu kombinować, kluczyć, albo w żywe oczy wypierać się wszystkiego. Każda kara była lepsza niż izolacyjny. - Czym gotowałeś wodę?! Gdzie jest buzała?! - na dźwięk słów Zalewskiego nie zapanowałem nad swoim odruchem. - No co robisz takie duże oczy?! Myślisz, że my nie wiemy co to czajura albo buzała?! - Buzały już nie ma. Używałem jej do czasu, aż można było palić w piecu, potem się jej pozbyłem – odparłem jednym tchem. Stawiałem wszystko na

jedną kartę, ślepo ufając, że Koniu pozbył się dowodów. Naczelnik przez moment przyglądał mi się z wściekłością w oczach, zupełnie jakby szukał na mojej twarzy jakiegoś szczegółu, który obnaży moje kłamstwa. - Idziemy do stolarni! rozkazującym tonem.

-

rzucił

Frantz poderwał się z miejsca. Prężnym krokiem zmierzaliśmy w kierunku warsztatu, a ja w duchu modliłem się, żeby spełniły się wszystkie moje oczekiwania. Im bliżej stolarni, tym bardziej niewidzialna pętla

zaciskała się na mojej krtani. Wkroczyliśmy do środka. Koniu i jeden z chłopaków cięli właśnie deski. Na nasz widok zamarli w bezruchu. - Który to regał?! - warknął Zalewski. - Ten – wskazałem dłonią. Frantz wskoczył na stół i sięgnął tam dłonią. - Faktycznie jest wnęka – zameldował. Pusto! - odparł po chwili i zeskoczył w dół. Naczelnik

rozglądał

się

nerwowo

dookoła i nagle rzekł do Frantza: - Weźmiesz dwóch ludzi i przeszukacie całą stolarnię. Wyniesiecie wszystko na zewnątrz, a jak trzeba będzie to wywrócicie te pomieszczenia na lewą stronę, jasne? - Tak jest panie naczelniku! Kamień spadł mi z serca. Koniu dał radę! Wyczuł że mogą być problemy, a ja miałem ochotę uściskać go za to, że posiadał szósty zmysł. Nie było żadnych znaczących spojrzeń

ani porozumiewawczych gestów. Kilka razy niby mimochodem ślizgnąłem się po jego twarzy, ale nasze oczy nie natknęły się na siebie. Skrytka na regale świeciła pustką, a w związku z tym, byłem w stanie położyć głowę pod topór, że buzała też przepadła bez śladu. Tylko co zrobił z resztą towaru? Co ja bym zrobił? To zależy jak bardzo bym spanikował. Prawdopodobnie puściłbym wszystko z dymem albo podjął szalone ryzyko i zabił na amen gwoździami podwójne wieko skrzyni… Nie, to drugie rozwiązanie w moim wypadku nie miałoby miejsca. Wszystkie obciążające dowody zamieniłbym w popiół.

To, że poniosę karę było nieuniknione. Opętała mnie jednak niesamowita pewność siebie, że to co zeznałem Zalewskiemu, pracuje tylko i wyłącznie na moją korzyść. Korzyść w tym sensie, że nie wyląduję na oddziale izolacyjnym. No bo w sumie za co? Przecież niektórzy odstawiali tutaj gorsze numery. Jeżeli w więzieniu ktoś wpada w poważne tarapaty, kiedy wybucha jakaś afera, to taka wieść rozprzestrzenia się niczym huk błyskawicy. Plotka momentalnie dociera do wszystkich uszu. Kiedy skazani z bloku B zasiadali do

obiadu, Frantz ze swoimi ludźmi robił kipisz w stolarni, a ja na czas posiłku zostałem niekwestionowanym bohaterem dnia. Jeszcze kiedy stałem w ogonku do okienka wydawki, ktoś za moimi plecami powiedział wesołym głosem: - Słyszałem, że dziś do obiadu każdy dostanie porcję mocnej herbaty – i zaraz potem rozległa się salwa śmiechu. Zerknąłem w tył. Jeden z wesołków pokiwał do mnie dłonią i wykonał taki gest, jakby trzymał w palcach porcelanowe uszko niewidzialnej filiżanki, zwinął usta w trąbkę i udawał, że coś sączy małymi łyczkami. - No dałeś niezły popis chłopie –

szepnął Pawlak stojący tuż za mną i klepnął mnie w ramię. - Fajnie się tam bawicie w tej stolarni. - Ee tam od razu bawicie – odparłem wzruszając ramionami, no bo cóż mogłem rzec innego? Kuchta napełnił moją michę krupnikiem, posłał mi szeroki uśmiech i zapytał: - Herbatkę podać teraz czy dopiero przy podwieczorku? - Ha ha ha śmieszne, bardzo śmieszne – złapałem za łyżkę, obróciłem się na pięcie i ruszyłem w kierunku stołu. Chociaż czułem głód, to jednak zupa

momentami rosła mi w ustach, a zmaltretowany żołądek dawał o sobie znać. Żaden z chłopaków tak naprawdę nie wiedział jak się sprawy mają, wszyscy słyszeli, że wpadłem, bo piłem to, czego w tym więzieniu pić nie wolno. Głupim docinkom i komentarzom nie było końca, a ja zastanawiałem się, jakie mieliby miny gdybym im powiedział, że od roku, dziennie wlewałem w siebie parząchę. Nim rozległy się dwa gwizdki, że pora posiłku minęła, do stołówki wkroczył Frantz i wrzasnął: - Żabikowski! Nagle zapadła głucha cisza. Oczy

wszystkich więźniów powędrowały w moim kierunku. Uniosłem do góry rękę i odpowiedziałem: - Tu jestem panie przodowniku. - Do mnie! - padła krótka komenda. Podniosłem się z miejsca i ruszyłem w kierunku drzwi. Od razu zrozumiałem, że wszystkie moje wcześniejsze nadzieje trafił szlag, a w myślach pojawił się najczarniejszy scenariusz. Znaleźli składzik w podwójnym dnie. No to już kurwa mać po mnie! Frantz szepnął coś do klawisza z eskorty. - Ruszaj! - delikatnie pchnął mnie przed siebie.

Wtem z głębi sali ktoś rzucił: - Naczelnik zaprasza na herbatkę! Sekundę później w całym pomieszczeniu rozległ się gromki śmiech. Frantz natychmiast obrócił się plecami do wyjścia i wrzasnął: - Stulić mordy! - ton jego głosu wskazywał na to, że jest cholernie wściekły. Któryś z więźniów przy stole po prawej nie zamilkł w porę. Dostrzegłem jak przodownik złapał dłonią za rękojeść pałki i żwawym

krokiem ruszył w tamtym kierunku. Doskoczył do skazańca, chwycił go za kołnierz bluzy, szarpnął z całych sił i krzyknął: - Coś cię kurwa bawi?! - nie czekał na regulaminową odpowiedź, tylko wziął zamach i zdzielił go prosto w krzyż. Ktoś jeszcze chce się pośmiać?! Ktoś jeszcze?! Pośmiać pewnie chciałby się każdy, ale nikt nie miał zamiaru oberwać. Nagle zrobiło się cicho, a do wszystkich uszu docierał tylko sapiący oddech Frantza.

Ruszyliśmy korytarzem w kierunku głównego wyjścia. Kiedy skręciliśmy w prawo, Frantz złapał mnie za ramię i pchnął na ścianę. Chwycił dłonią moje gardło i tak mocno zacisnął palce, że z trudem łapałem powietrze: - Jeżeli będę miał przez ciebie problemy – syknął ze złością przez zaciśnięte zęby – to cię zniszczę! Idziemy do stolarni! Wyszliśmy na zewnątrz. Marszowym krokiem sunęliśmy wzdłuż siatki spacerniaka. Już z daleka widziałem, że drzwi do warsztatu są na wpół uchylone i wiedziałem, że za nimi czai się katastrofa.

Wkroczyliśmy do środka. Klawisze Lepke i Drywulski stali obok regału z narzędziami, a naczelnik Zalewski przechadzał się wzdłuż pomieszczenia. Dookoła panował nieład, jakby faktycznie zajrzeli w każdy zakamarek. Mój wzrok natychmiast spoczął na skrzyni na odpady. Byłem zaskoczony, bowiem stała w tym samym miejscu i była do połowy wypełniona ścinkami. - Panie naczelniku mel… - Dobra dobra – Zalewski zmrużył oczy i uniósł w górę dłoń, dając Frantzowi do zrozumienia, żeby darował sobie te regulaminowe bzdury. Naczelnik podszedł do mnie, wziął

głęboki oddech i zapytał spokojnym głosem: - Żabikowski, kim ty do cholery jesteś? Spojrzałem mu prosto w oczy i nie miałem pojęcia co mam odpowiedzieć. Strzeliłem wzrokiem w kierunku dozorców, ale z ich min wcale nie wynikało, że to jakieś zabawne, podchwytliwe pytanie. - Możesz mi to wytłumaczyć? - wskazał dłonią w kierunku stojaka z deskami. To co ujrzałem sprawiło, że zanim jakakolwiek myśl zaświtała mi w głowie, mój mózg wysłał impuls do nóg, a te prawie ugięły się w kolanach. O

stojak była oparta tablica, która powinna wisieć na ścianie. Wszyscy czterej spoglądaliśmy na misternie wyżłobione dłutem rzędy imion, nazwisk i dat. Z wrażenia zaschło mi w gardle. - Powiedz mi Żabikowski, co to właściwie ma być?! - ton głosu Zalewskiego zaczynał przybierać na sile. - Nosisz w sobie jakąś misję?! A może jesteś więziennym kronikarzem?! Tylko nie próbuj mi wmawiać, że to nie ty jesteś twórcą tego zbiorowego nekrologu! - wyprostował rękę, a palec wskazujący skierował w stronę tablicy i wolno cedząc każde słowo, zadał mi pytanie – co to ma znaczyć?!

Nie było sensu, żebym kluczył i wikłał się w kłamstwa, z których mogę nie wybrnąć. Drżącym głosem starałem się wszystko wyjaśnić… Kiedy skończyłem Zalewski krzyknął: - Wyraz hołdu?! - podszedł do mnie. Jego oczy były tak duże, jakby za chwilę miały wyskoczyć z orbit. - Wyraz hołdu?! - powtórzył, obrócił się na pięcie i zrobił kilka kroków w przód. Zatrzymał się przy stole, wsparł dłonie o jego blat i przez chwilę patrzył przed siebie. - Wyraz hołdu! - po raz trzeci powtórzył moje słowa i kiwał głową, jakby nie był w stanie tego zrozumieć. Ja i trójka klawiszy patrzyliśmy na jego

postać. Nagle Zalewski uniósł do góry ręce niczym ksiądz podczas mszy i zagrzmiał: - Alleluja! - po czym obrócił się w naszą stronę, spojrzał na Frantza i rzekł – jutro o jedenastej zjawiasz się pan razem z tym więźniem – wskazał na mnie palcem – w moim gabinecie. Potem kazał mi własnoręcznie porąbać tablicę i spalić ją w pieco-kuchni. To zajęło trochę czasu, bowiem gardziel paleniska nie była na tyle duża, żeby upchnąć wszystko za jednym podłożeniem. Przyglądałem się jak za otwartymi,

żeliwnymi drzwiczkami języki ognia trawią pamięć o ludziach, których śmierć dopadła w murach tego więzienia. Wspomnienia zamieniły się w popiół. Dozorca Lepke odeskortował mnie na blok. Ja kroczyłem przodem, a klawisz dwa kroki za mną. W milczeniu pokonaliśmy całą trasę. Kiedy znaleźliśmy się przed drzwiami do mojej celi, Lepke pociągnął za masywną zasuwę i wpuścił mnie do środka. Sam stanął w drzwiach i powiedział półgłosem: - Dziwny z ciebie człowiek, ale chcę ci powiedzieć, że to co zrobiłeś na tej

tablicy zasługuje na wielki szacunek – po czym obrócił się na pięcie i wyszedł. Kiedy po śniadaniu razem z innymi bezrobotnymi zostałem odeskortowany na blok, stało się dla mnie jasne, że pewne decyzje dotyczące mojej osoby musiały już zapaść. Prawdopodobnie stało się to w momencie, kiedy trafiłem na izbę chorych, a sprawa z tablicą jeszcze bardziej mnie pogrążyła. Nie mogłem jednak pojąć, jak to jest możliwe, że mam do tych problemów takie… swobodne nastawienie. Zupełnie jakby mi na niczym nie zależało, a ja przyjmuję swój los bez najmniejszych obaw. Oczywiście myśl o oddziale

izolacyjnym była mi cierniem w duszy, ale nabrałem przekonania, że to mało prawdopodobne abym tam wylądował. Usiadłem na pryczy i zapaliłem. Nie mam pojęcia skąd wzięło się we mnie tyle błogiego optymizmu. Może faktycznie wszystko zależy wyłącznie od ludzkiego nastawienia? Może bezwarunkowa akceptacja otaczającej rzeczywistości jest najlepszym rozwiązaniem? Miałem problemy, a byłem jak gejzer pozytywnych emocji! Wolny i beztroski. Nawet czas zdawał się płynąć w zupełnie normalnym tempie, a samotność w celi nie była taka zła. Podszedłem do

okna i przez blisko kwadrans wpatrywałem się w pierwszy listopadowy poranek. Pogoda w Dzień Zmarłych jest tak samo ponura, jak to święto – przemknęło mi przez myśli i zerknąłem w niebo pokryte całunem szarych chmur. Położyłem się na pryczy i stwierdziłem, że powinienem czym prędzej wrócić do czytania książek. W głowie układałem plan - w niedzielę zaliczę bibliotekę i może jeszcze raz zmierzę się z twórczością pana Prusa? Muszę też pogadać z Koniem, pora wyprostować niektóre sprawy. Zerknąłem w kierunku półki wiszącej ponad stołem. Może napiszę list do Ojczulka? Myślałem chyba o wszystkim, tylko nie o tym cóż takiego usłyszę dziś

od naczelnika? W pewnym sensie to i tak nie miało znaczenia. Facet powie co ma powiedzieć, a ja go wysłucham i będzie to, co ma być. Tak, grunt to pogodzić się ze swoim losem. Kwadrans przed jedenastą rozległy się dwa uderzenia w drzwi, a po chwili ujrzałem w nich dozorcę Mroczkowskiego. Muszę przyznać, że z tą czarną opaską na oku faktycznie wyglądał na groźnego klawisza. - Ruszaj na sterownię! - Się robi panie dozorco – odparłem

żartobliwie i zasalutowałem. - Zobaczymy czy później też będzie ci tak wesoło – skwitował. Wyszedłem z celi i skręciłem w prawo. Zerknąłem piętro niżej. Na sterowni było kilku mundurowych, a wśród nich również mój ulubiony przodownik. Razem z Frantzem w milczeniu kroczyliśmy pustymi korytarzami w kierunku gabinetu naczelnika. Nie zastanawiałem się nad tym, co mnie czeka kiedy przekroczymy próg najważniejszego pomieszczenia w tym więzieniu. Przyszło mi natomiast do głowy, że z dnia na dzień wydarzenia w

moim życiu przyspieszyły i znalazły się na ostrym wirażu. Zalewski siedział za biurkiem. Przez moment przeglądał jeszcze jakieś papiery, po czym spojrzał na mnie i powiedział: - Z twoich akt wynika – postukał palcem w szarą teczkę, która leżała na blacie że masz ciągotki do używek, a o innych sprawach, takich jak rzeźbienie w drewnie, to już nawet nie wspomnę. Coś mi się wydaje panie Żabikowski – powiedział z nieukrywaną drwiną – że potrzebujesz bezterminowego odosobnienia - te słowa zabrzmiały jak zła wyrocznia. - Tak będzie najlepiej dla wszystkich. Ty sobie odpoczniesz od

zajęć, będziesz miał dużo czasu, żeby zastanowić się nad swoim postępowaniem, a przy okazji powrócisz do dobrej kondycji fizycznej. Minęły już te barbarzyńskie czasy kiedy stosowano kary cielesne, a poza tym, ja nigdy nie byłem zwolennikiem takich rozwiązań. Gdyby nie to, że ciąży na tobie wyrok dożywocia, postarałbym się, żebyś dostał kilka dodatkowych miesięcy. Jednak twoja sytuacja jest zupełnie inna – westchnął. - Ja wiem Żabikowski – naczelnik podniósł się z krzesła – że największą zmorą każdego skazańca jest upływający czas. Prawda? - to było retoryczne pytanie. - Dobrze wiesz o czym mówię. Jesteś ekspertem od odsiadki – zakpił. Podszedł do stołu i

sięgnął po szarą teczkę. - Trafiłeś za kratki… - spojrzał w rozpostarte kartki w lipcu 1922 roku. To już ponad dwanaście lat. Imponujący wynik! W Centralnym Więzieniu we Wronkach nie ma innego skazańca z takim dorobkiem. Masz jakieś tatuaże? - zapytał znienacka zmieniając temat. - Nie mam panie naczelniku – odparłem. - Na pewno? - w tonie jego głosu brzmiało niedowierzanie. - Ściągnij bluzę i koszulkę! - rozkazał. Posłusznie wykonałem polecenie. Zalewski wolnym krokiem obszedł mnie dookoła.

- Widzę, że zachowałeś odrobinę rozsądku – stwierdził. - A chudy jesteś jak śmierć. Ubierz się! Zauważyłem, że Frantz ze zdziwieniem przygląda się naczelnikowi. - Żabikowski, czy ty jesteś katolikiem? znowu zmienił temat. - Bierzesz udział w niedzielnej mszy? - Nie chodzę naczelniku.

do

kaplicy

panie

- A w Boga wierzysz? - Wierzę panie naczelniku. - A wierzysz jak katolik czy jesteś

innego wyznania? - Katolik panie naczelniku. - Obraziłeś się na Boga, że nie chodzisz do niego w odwiedziny? - Po prostu nie chodzę panie naczelniku – mimowolnie wzruszyłem ramionami. - To trzeba coś z tym zrobić – stwierdził. - Bo widzisz Żabikowski, ja nie tylko z rangi uprawianego zawodu, ale również prywatnie uważam, że w życiu każdego człowieka liczą się dwie rzeczy. Wiara w Boga i przestrzeganie zasad, a ty robisz wszystko na odwrót, lekceważysz Boga i łamiesz zasady. Pora to naprawić Żabikowski, bo przed tobą jeszcze szmat

życia – Zalewski podszedł do okna i przez chwilę wpatrywał się w szary świat po drugiej stronie szyby. Cisza jaka zapadła w pomieszczeniu zdawała się dzwonić w uszach. - Panie Frantz – powiedział naczelnik i w tym samym momencie obrócił się na pięcie – ten oto więzień – kiwnął głową w moim kierunku – ze względu na obecny stan zdrowia nie może zostać skierowany na blok izolacyjny – poczułem jak ciężki głaz spada mi z serca. – Takie są zalecenia więziennego lekarza i taka adnotacja znajduje się w tych oto aktach – podszedł do biurka i położył dłoń na szarej teczce. - Dlatego zastosujemy wobec więźnia

Żabikowskiego inną formę – spojrzał na Frantza. - Po pierwsze, z dniem dzisiejszym traci przywilej jakiejkolwiek pracy zarobkowej. Po drugie, przez najbliższe trzy miesiące zakaz wyprowadzania na spacerniak. Po trzecie, każdej niedzieli ma uczestniczyć we mszy świętej. Po czwarte, należy go angażować do samodzielnych prac porządkowych. Posiłki będzie zjadał na stołówce, ale proszę przekazać dozorcom, żeby mieli na uwadze jego kontakty z innymi więźniami. Jakieś pytania? - spojrzał na Frantza. - Wszystko jasne panie naczelniku – odparł przodownik. Zalewski skierował wzrok w moją

stronę i jednocześnie uniósł nieco brwi w górę, oczekując ode mnie odpowiedzi. - Czy dostanę wynagrodzenie za zeszły miesiąc pracy? - zapytałem niepewnym głosem. - Oczywiście, że dostaniesz. Przecież pracowałeś. Panie Frantz – zerknął w jego kierunku - podejdziesz pan z nim do kasy. - Tak jest panie naczelniku. - Jeszcze jakieś pytania? - znów spojrzał na mnie. - Czy mogę korzystać z kantyny i

biblioteki? Miałem wrażenie, że Zalewski wygląda tak jakby chciał mi powiedzieć, żebym nie nadwyrężał jego cierpliwości. - Możesz, bo regulamin zezwala na to każdemu więźniowi. To jest właśnie to, o czym mówię Żabikowski – naczelnik uniósł nieco w górę prawą dłoń i wyprostował wskazujący palec, aby tym gestem podkreślić, że właśnie mnie czegoś poucza. - Są przepisy i one dokładnie określają wszelkie prawa, obowiązki i zasady. W takim miejscu jak to, każdy musi ich przestrzegać, bez żadnych wyjątków. Coś jeszcze? - Nie panie naczelniku, wszystko jasne –

odparłem, a zadowolenie.

w

duchu

czułem

- To coś ci powiem Żabikowski – podszedł do mnie i patrząc mi prosto w oczy rzekł – jeżeli w ciągu tych trzech miesięcy coś przeskrobiesz, to nie będę się z tobą cackał. Nie wpakuję cię na izolacyjny, ja po prostu się ciebie pozbędę i załatwię ci błyskawiczne przeniesienie do więzienia w Świętym Krzyżu. Mam nadzieję, że słyszałeś o tym miejscu, a jeśli nie, to zasięgnij języka. To wszystko. Zalewski spojrzał na Frantza i rzekł: - Możecie odejść.

Siedziałem w celi i uśmiechałem się pod nosem. Chwała Najwyższemu, że jaśnie pan naczelnik Zalewski miał takie, a nie inne podejście. Nie było źle. W kasie potrącili mi za nieprzepracowane dni i łącznie dostałem czterdzieści złociszy, potem zaliczyłem wizytę u doktorka, który mnie osłuchał, opukał, zadał kilka pytań i kazał mi przełknąć jakieś tabletki. Czułem się w miarę dobrze, a perspektywa najbliższych trzech miesięcy nie wyglądała najgorzej. Może być krucho z fajkami, ale dam radę – przemknęło mi przez myśl. - Odpocznę. Nadrobię czytelnicze zaległości. Dojdę do siebie. Nawiążę kontakt z Koniem. Jakoś to będzie! - w głowie panoszyły się

pogodne myśli. Czasami życie naprawdę potrafi miło zaskoczyć. Po ostatnim incydencie jaki miał miejsce na stołówce, chłopaki zluzowali nieco z herbacianymi docinkami. Nikt chyba nie miał zamiaru oberwać klapsa za głupie gadanie. - I jak tam? Wywinąłeś się? - zapytał Pawlak. - Ta, tak się wywinąłem, że jakąkolwiek robotę zarobkową mam z głowy, a na spacerniaku zobaczymy się dopiero w lutym – odparłem.

- No to wybyczysz się za wszystkie czasy – stwierdził. - Ty, a tak właściwie, to sprawę mam do ciebie – mój rozmówca siedział obok mnie, więc lekko skręciłem głową w prawo i szepnąłem – wiesz który to Koniu, ten z oddziału dla pospolitych? - Ten co ponoć ma zacięcie do bójek? - Dokładnie ten. Musiałbym z nim pogadać, powiedz mu w niedzielę na spacerniaku, że będę na mszy. - I chcesz się z nim spotkać w kaplicy – dokończył za mnie. - Nie inaczej. To jak, przekażesz mu

wiadomość? - Chyba mogę, czemu nie – pogładził palcami kąciki ust i dodał – może chcesz mnie jakoś zachęcić? Spojrzałem wzrokiem.

na

niego

zaskoczonym

- No dajże spokój, władza mnie izoluje, a ty nie chcesz pomóc? - Kto powiedział, że nie chcę – odparł. - Ej no co z tobą? Powiesz mu? zapytałem prawie błagalnym tonem. Nic nie odpowiedział, tylko dalej zajadał swoją kolację.

Byłem zaskoczony. Spojrzałem po twarzach mężczyzn, z którymi siedziałem przy jednym stole i nagle poczułem się tak, jakbym był w towarzystwie zupełnie obcych mi ludzi. W jednej chwili przez moją głowę przewinęły się wspomnienia, pojedyncze sytuacje, krótkie rozmowy, jakieś banalne zdarzenia. Z żadnym z nich nie miałem nic wspólnego. Trwałem w jakimś cholernie hermetycznym świecie, którego granice mieściły się w obrębie stolarni, a teraz, kiedy wypadłem z obiegu, zostałem sam. - Jak mam cię zachęcić? - wróciłem do naszej rozmowy. - Dasz skrzynkę, to z nim pogadam –

odparł. - Umów mnie, a jak spotkanie dojdzie do skutku to się rozliczymy. - A jeśli on nie będzie chciał z tobą gadać, to co wtedy? - Będzie będzie, o to się nie martw – tego akurat byłem pewien. - Może będzie, może nie będzie. Dasz skrzynkę, to mu powiem. - Wiesz co – spojrzałem mu w oczy – pierdol się! - Wiesz co – powiedział to takim samym tonem jak ja – sam się pierdol! -

podniósł się z miejsca, złapał za swoją miskę i kubek po czym przesiadł się dwa stoły dalej. Reszta chłopaków spojrzała na niego z zaskoczeniem. Kątem oka dostrzegłem jak dozorca Drywulski stojący obok drzwi spogląda w moją stronę. - Co za pajac – stwierdziłem i z politowaniem pokręciłem głową. - Co się stało? - zapytał Antek Mulka, który siedział na wprost mnie. - Słowa mu nie można powiedzieć, bo zaraz się obraża jak dziecko – odparłem. Wtem dwa gwizdki obwieściły, że

wieczorny posiłek dobiegł końca. Wataha więźniów zbierała wyjścia ze stołówki. Klepnąłem Antka powiedziałem:

w

się

do

ramię

i

- Ty, zrobisz coś dla mnie? Mulka spojrzał na mnie i rzekł: - Kiedyś przyszedłem do ciebie po prośbie, pamiętasz? Obróciłeś się na pięcie dając mi do zrozumienia, że masz mnie w dupie. - Może jakoś zapytałem.

to

naprawimy?

-

- Nie sądzę – odparł i ruszył przed siebie. Co jest kurwa mać?! - wrzasnąłem w myślach i poczułem jak coś we mnie zaczyna wrzeć. Z nerwów rozbolał mnie żołądek. Stałem w oknie i spoglądałem w mrok. W oddali po prawej, na tle ciemnego nieba majaczyła drżąca, złocista poświata. Płoną znicze na grobach. Ciekawe czy na mogiłach pod cmentarnym murem ktoś zapalił świeczkę? Sięgnąłem po papierosa. - Pieprzone gnojki! - warknąłem pod nosem, bo ciągle kąsało mnie

wspomnienie tego, co zdarzyło się podczas kolacji. Nie myślałem o tym, że zapracowałem sobie na takie traktowanie. Wygodniej było obarczyć winą innych niż siebie samego. W żołądku nadal czułem nieprzyjemny ucisk. Mój kumpel był na oddziale dla pospolitych, a ja nie miałem pomysłu jak mu przekazać wiadomość. Nikt mi nie pomoże, bo z nikim nie trzymam. Chyba zaczęło do mnie docierać, że znalazłem się w bardzo, ale to bardzo nieciekawym położeniu. - I gdzie jest ta cholerna papierośnica?! - szepnąłem do siebie. Zawsze ją miałem przy sobie. Zawsze. Wychodziło na to, że ktoś mi ją rąbnął na izbie

chorych. Izba chorych – pomyślałem i wtedy mnie olśniło. - Jest ktoś, kto może to dla mnie zrobić! Sanitariusz z lazaretu! To on powiedział, że Koniu o mnie pytał. Nie wiem jak się nazywa, ani jak na niego wołają, ale twarz pamiętam. Prędzej czy później natknę się na niego, bądź co bądź każdego dnia przed południem mam zarezerwowaną wizytę. Uśmiechnąłem się pod nosem. Będzie dobrze. Dam radę. Wziąłem głęboki oddech. Jeszcze żeby tylko żołądek przestał mnie gnieść, to wtedy już będzie cycuś! Listopad 1934 roku to był najgorszy miesiąc jaki zdarzył się w całym moim

życiu. Najgorszy. Stwierdzam to jako człowiek, który w tej chwili jest już u schyłku swego istnienia i niebawem przyjdzie mu pora zawijać się z tego świata. Czy boję się śmierci? Nie. Już dawno temu przestałem się bać. Strachem napawa mnie życie, a nie jego utrata… ale mniejsza o to. Moim zdaniem, najbardziej srogą pokutą dla każdego człowieka jest fizyczny ból. Od zarania dziejów ludzie wymyślali sposoby na jego zadawanie, tworzyli machiny tortur i doskonalili zwyrodniały kunszt niosący drugiemu człowiekowi cierpienie. Znałem takich, których przesłuchiwano w brutalny sposób. Niektórzy z nich przyznawali się nawet

do rzeczy z jakimi nie mieli nic wspólnego. Doskonale ich rozumiałem, bo oni pragnęli tylko zakończyć pasmo swojej gehenny, a jednocześnie przetrwać ten koszmar i dalej istnieć. Oni mieli apetyt na życie. Znałem też takich, którzy skonali w imię własnych ideałów, ale znałem też takich, których zakatowano na śmierć chociaż niczemu nie byli winni. Oni wszyscy doznali bólu. Jednak żaden oprawca nie jest w stanie konkurować z katem, którego nosimy w sobie. Każdy człowiek w swoim życiu doświadczył jakiegoś bólu, prawda? Gardło, ucho, ząb, brzuch, stawy, głowa, krzyż, migdałki… Przynajmniej raz w

życiu każdego coś musiało zaboleć. Pomijam wszelkie mechaniczne urazy związane ze stłuczeniem, złamaniem czy zwichnięciem, chodzi mi o ból, który pojawia się w naszym organizmie na przykład z powodu infekcji. I teraz przypomnijcie sobie ten najpodlejszy moment, kiedy coś was niszczyło i pomyślcie, że właśnie tak będziecie się czuć przez miesiąc czasu. Bezustannie. I dodajcie jeszcze do tego wymioty i biegunkę, żeby było ciekawiej to tak na zmianę. Dziś rzyganie jutro sranie. Wieczorem wysoka gorączka, mózg się gotuje, a oczy od wewnątrz zaczynają płonąć. Nocą przychodzą dreszcze i zimne poty. W żołądku i w jelitach coś się przelewa i kotłuje, gazy uchodzą

górą i dołem, zgaga pali żywym ogniem. I tak przez cały, cholerny miesiąc. Na moją dolegliwość nie było lekarstwa. Żarłem krążki czarnego węgla, żeby wywołać zatwardzenie, ale efekty były mizerne. - A czego się spodziewałeś panie Żabikowski? pewnego dnia szpakowaty lekarz zapytał mnie ze zdziwieniem. - Twój organizm walczy, a ty módl się o to, żeby sobie poradził. Chcesz mu pomóc? To zadbaj o to, żebyś się nie odwodnił, zjadaj posiłki, a jeśli masz pieniądze, to kup w kantynie gorzką czekoladę. Niekiedy pomaga w

takich dolegliwościach. Kupiłem. Niestety czekoladowa nadeszła.

pomoc

nie

Dopadały mnie takie chwile, kiedy miałem tego wszystkiego serdecznie dość. Pamiętam te momenty, kiedy patrząc na skórzany pasek w spodniach zastanawiałem się, czy nie powinienem jeden koniec zawiązać u kraty w oknie, a drugi opleść wokół szyi? Tak sobie myślę, że jeśli bym przysiadł i skoncentrował się na tej listopadowej katordze, jeśli sięgnąłbym myślami w

przeszłość i przywołał we wspomnieniach te parszywe doznania, to chyba napisałbym najbardziej obrzydliwy referat. To byłoby dogłębne stadium o tym, jakie objawy towarzyszą człowiekowi podczas wychodzenia z nałogu. Bo taka właśnie była prawda. Wpadłem w sidła uzależnienia od parząchy i byłem zmuszony uporać się z tym wszystkim bez żadnych medycznych środków. To była pionierska terapia. Cierpienia przez które brnąłem i słowa naszego szpakowatego doktorka, uzmysłowiły mi, że doprowadziłem do ruiny nie tylko swój układ trawienny, ale również nerwowy. Każdy nałóg zostawia blizny w psychice. Wóda,

lekarstwa, opiate i wszystkie inne świńskie cuda, które porywają człowieka do krainy złudzeń, zostawiają swój ślad na resztę życia. Tak już jest. Tylko nielicznym szczęściarzom udaje się odbić od dna i nigdy nie spaść ponownie. Mnie udało się przetrwać ponad trzy dekady. Niby szmat czasu, a jednak poległem. Chociaż może słowo poległem jest zbyt na wyrost, po prostu dałem się skusić na toast czaju kiedy byłem już grubo po sześćdziesiątce. Oczywiście powróciło zauroczenie magicznym płynem, ale muszę przyznać i to z dumą, że nie dałem się ponieść. Skosztowałem, było super. Skończyło się tak, że raz na dwanaście miesięcy, a dokładniej rzecz ujmując w dniu moich

urodzin pozwalałem sobie na to, żeby się urżnąć magicznym płynem. Jeśli w tym roku dotrwam do siedemnastego października to wiem, że podtrzymam tę tradycję. Może to i głupie, ale przecież nikt z nas nie jest idealny. Parszywy listopad pamiętnego roku obfitował również w inne wydarzenia. Byłem już więźniem ponad dwanaście lat, ale nigdy nie miałem okazji zobaczyć jak wygląda wnętrze kaplicy! Chyba faktycznie olewałem Boga. Przed pierwszą niedzielą listopada nie spotkałem na izbie chorych sanitariusza,

z którym chciałem pogadać. Miałem jednak nadzieję, że być może natknę się podczas mszy, na któregoś z chłopaków ze stolarni. Niestety tak się nie stało. Kaplica naprawdę robiła wrażenie. Podłoga była ukośna i schodziła w dół gdzie mieścił się ołtarz, za którym widniał duży, okrągły, kolorowy witraż. Na jego tle majaczył symbol krzyża, który stał na tabernakulum. Po bokach było szesnaście wysokich okien z jakimiś sakralnymi motywami. Nie interesowało mnie misterium ani to, co więzienny klecha ma do powiedzenia. Podle się czułem, to po pierwsze, a po drugie, widziałem co tu się dzieje.

Połowa obecnych wolała siedzieć na suchych, drewnianych ławkach niż pałętać się po deszczowym spacerniaku. Po lewej kilku gości dobijało jakiegoś targu, coś wędrowało z rąk do rąk i tylko nieliczni zjawili się tutaj za swoją duchową potrzebą. Ja byłem tylko biernym obserwatorem zdarzeń, który czuł parszywy ucisk w trzewiach. W następnym tygodniu natknąłem się w izbie chorych na sanitariusza, który mógł zostać moim łącznikiem. Nie było możliwości, żeby spokojnie pogadać. Tu jacyś pacjenci, tam strażnik, tu lekarz… Sięgnąłem po paczkę papierosów i wyjąłem dwie szlugi. Skinąłem

nieznacznie głową, mając nadzieję, że odpowiednio odczyta mój gest. Facet zrozumiał. - Możesz coś dla mnie zrobić? zapytałem i natychmiast wcisnąłem mu w dłoń dwie fajki. - Możesz przekazać Koniowi wiadomość? Schował papierosy do kieszeni białego kitla i kiwnął twierdząco głową. - Powiedz mu – szepnąłem – żeby wpadł na niedzielną mszę. - Nie ma sprawy – odparł i odszedł do swoich zajęć. Ufałem,

że

koleś

wywiąże

się

z

obietnicy. Nastała niedziela, ale Koniu nie pojawił się w kaplicy. Wiem jak to jest, czasami pewne sprawy się komplikują. Widocznie z jakiegoś powodu nie mógł tu dotrzeć. Podczas następnego spotkania z sanitariuszem znowu pozbyłem się dwóch papierosów. Twierdził, że rozmawiał z Koniem. Minęła kolejna niedziela i następna, a mój kumpel się nie zjawiał. Ta sprawa zaczęła mnie dręczyć. Co się dzieje? O co chodzi? - zadawałem sobie pytania, ale nie mogłem znaleźć odpowiedzi. Coś było nie tak. W cholernym listopadzie, ani razu nie skorzystałem z biblioteki. Nie w głowie

mi było czytanie, kiedy każdego dnia miałem wrażenie, że moje wnętrzności chcą się wyrwać w świat. Raz w tygodniu lekarz uzupełniał moją kartotekę. Istotną rolę odgrywało to, czy nabieram masy. Od miesiąca czasu waga uparcie pokazywała pięćdziesiąt trzy kilogramy. Boleści rozrywające trzewia zniknęły z początkiem grudnia. Po prostu pewnego dnia zelżały, a potem wszystko ustało i poczułem się tak, jakbym narodził się na nowo. Leżałem na pryczy, spoglądałem w sufit i pomyślałem - jakiż cudowny dzień! To była prawdziwa ulga.

Miałem wrażenie jakbym zakończył koszmarnie męczącą podróż, która trwała od niepamiętnych czasów. Gdzieś we mnie krzyczała euforia, ale dławiłem w sobie tą radość, żeby przypadkiem nie zapeszyć. Po kilku dniach dobrego samopoczucia zrozumiałem, że teraz będzie już tylko dobrze. - Masz pan szczęście panie Żabikowski – szpakowaty lekarz zwracał się do mnie per pan, co oczywiście budziło mój szacunek dla jego osoby. - Pański organizm przetrwał krytyczny stan i wygląda na to, że wszystko wróciło do normy.

Potem mnie osłuchał, opukał, zmierzył tętno, kazał mi się położyć na łóżku i za każdym razem gdy mnie uciskał w różnych miejscach od żeber w dół, pytał czy boli. Następnie dokonał wpisu w kartotece. Przybrałem dwa kilogramy. Wszystko wskazywało na to, że moja kondycja fizyczna zmierza w dobrym kierunku i to była świetna wiadomość, a cała reszta pozostawiała wiele do życzenia. Byłem nikim przez duże N. Nie miałem pracy, nie miałem kumpli, w kieszeni zostało mi dziesięć złotych, a w szafce trzy paczki fajek. Przyszłość jawiła się w czarnych kolorach.

Potrzebowałem cudu. W każdą niedzielę jeden ze strażników, którzy pełnili służbę na bloku B, miał za zadanie odeskortować mnie do kaplicy. Czasami klawisze żartowali sobie, że jestem więźniem pod specjalnym nadzorem. W drugą niedzielę grudnia dozorca Dawid Lepke dostąpił tego zaszczytu. Msza minęła. Koniu się nie pojawił i z tego powodu trafiał mnie szlag, bo byłem pewien, że coś jest cholernie nie tak jak być powinno. Lepke nie miał nic przeciwko, żebyśmy

w drodze powrotnej zahaczyli o bibliotekę i kantynę. W bibliotece pożyczyłem „Lalkę” i zgarnąłem również plik starych gazet. W kantynie wydałem ostatnią forsę na pięć paczek fajek. Wiedziałem, że za tydzień przyjdzie mi się zmierzyć z tytoniowym dramatem. Ta myśl jednak mnie nie przerażała, skoro pokonałem parząchę to z nikotyną też dam radę. Od jakiegoś czasu posiłki jadałem w samotności. Odbiłem od towarzystwa, które miało mnie głęboko w dupie. Nie to nie – pomyślałem pewnego dnia – jeszcze zobaczymy kto za kim będzie biegał! W więzieniu wszyscy olewają świeżaków dlatego postanowiłem, że

skumpluję się z pierwszym, jaki trafi na blok B. Siedziałem na pryczy i czytałem o tym, jak piętnaście tysięcy policjantów czuwało nad utrzymaniem porządku podczas uroczystości weselnych w angielskim domu królewskim. Niejaki Jerzy, książę Kentu i grecka księżną Marina brali ślub. To dopiero musiała być impreza, skoro tylu chłopa zajęło się ochroną. Możni tego świata potrafią się bawić w najlepsze – przemknęło mi przez myśli i w tym samym momencie dwa uderzenia w drzwi postawiły mnie na nogi. Do celi wkroczył Frantz.

Jego wzrok od razu spoczął na stole, gdzie leżały złożone na pół gazety. - O proszę – powiedział – a cóż to? Salonik prasowy? Z tego co wiem, to już ci się polepszyło, więc chyba pora zająć się czymś pożytecznym. Mam dla ciebie radosną nowinę – uśmiechnął się pełną gębą. - Od jutra latryna należy do ciebie. - Tak jest panie przodowniku. - No i widzisz Żabikowski jak marnie skończyłeś – westchnął. - I po co ci to było? Miałeś taką przyzwoitą fuchę, całkiem godziwe pieniądze i – pstryknął palcami – poszło nasermater – zbliżył się do mnie. Przez chwilę patrzył mi prosto w oczy – pewnie chciałbyś

wrócić do stolarni, co? - Chciałbym panie przodowniku. - Pomyślimy Żabikowski, pomyślimy we właściwym czasie – pokiwał głową i zrobił taką minę, jakby chciał mi dać do zrozumienia, że on może wszystko. Od tego dnia, kiedy pojawił się w więzieniu przywilej pracy wiele rzeczy się zmieniło, między innymi system działania funkcyjnych. Dawniej bomby opróżniano dwa razy w tygodniu i robiono to w tym czasie, kiedy skazańcy zjadali poranny posiłek. Natomiast teraz funkcyjny ruszał do boju każdego dnia po śniadaniu. Pewnie Frantz nawet nie

podejrzewał, że tak naprawdę to zrobił mi przysługę. Fakt, że bardzo śmierdzącą, ale przysługę. Dozorcy mnie nie gonili, a ja nie musiałem się śpieszyć, bo nie było takiej potrzeby. Codziennie przez godzinę czasu pałętałem się po bloku wędrując z dwoma wiadrami. Prawie jedna czwarta więźniów z naszego bloku była w celach, więc miałem nawet do kogo otworzyć gębę. - Siemasz! Jak leci? - robiłem swoje i zagadywałem do każdego, bo już pierwszego dnia przyszedł mi do głowy ciekawy pomysł. - U mnie w porządku, ale widzę, że u ciebie do przodu, nowa fucha, nowe

możliwości – niektórych to bawiło. - Ty, poratuj jakąś fajeczką – szedłem po prośbie, ale nie z każdym. Pierwszego dnia wysępiłem dziesięć fajek i wyżebrałem je w celach na parterze. Następnego dnia powtórzyłem operację również na parterze, bo wtedy wolne od zajęć miała druga grupa. I tak dzień w dzień, przemierzając kolejne kondygnacje, skomlałem o fajkę. Ze starych gazet dowiedziałem się, że w czerwcu Ukraińscy nacjonaliści zabili Bronisława Pierackiego, który pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych i był jednym z najbliższych

współpracowników wąsatego marszałka. Miesiąc później w Berezie Kartuskiej stworzono miejsce kaźni… ale o tym już wspominałem. Pieracki zginął od kul, które utkwiły w jego głowie. Zamachowiec nigdy nie został schwytany, umknął z Polski przez południową granicę, a potem trop wiódł aż do dalekiej Argentyny. Działania polskiej policji i służb wywiadowczych były za to ostro krytykowane przez media i potrzebowały jakiegoś spektakularnego sukcesu. Zostało zatrzymanych kilkanaście osób podejrzanych o zainicjowanie tego zamachu. Oczywiście zebranie dowodów i postawienie aktu oskarżenia trwało sporo czasu, bowiem proces

ukraińskich terrorystów zaczął się wiele miesięcy później. Jednak myślę, że nie ma sensu abym teraz wybiegał w odległą przyszłość. Będzie lepiej jeśli zachowam chronologię wydarzeń i we właściwym momencie opowiem wam o tym, jak wronieckie więzienie zostało wplątane w tę historię. Blok B, oddział dziesiąty i więzień, którego osoba po dziś dzień u wielu ludzi budzi złe skojarzenia. Ten człowiek nazywał Bandera.

się

Stepan

Zbliżały się święta Bożego Narodzenia, a ja każdego dnia zlewałem bomby, czytałem gazety, a na kartkach książki

śledziłem rozterki Stanisława Wokulskiego. Zacząłem przyzwyczajać się do mojej nowej rutyny. Miałem zamiar ograniczyć palenie, ale jakoś nie mogłem podołać temu wyzwaniu. Została mi ostatnia paczka fajek. Nie było szans na to, żeby powtórzyć po raz drugi żebraczy numer. Oczywiście podjąłem taką próbę, ale bardzo szybko zrozumiałem, że limit dobroci innych został już wyczerpany. Skoro nikt nie chciał mnie wspomóc, postanowiłem wziąć sprawy w swoje ręce. W lepkie ręce. Zacząłem kraść. Palacze przeważnie trzymali fajki w szafkach obok drzwi, albo kładli

skrzynki na półce wiszącej ponad stołem, bo takie były zasady. Każdy więzień musiał trzymać swoje rzeczy na widoku. Nieważne co to było, szlugi, listy, cukierki… jeśli ukryłeś coś pod materacem, w poduszce albo w sienniku, to musiałeś się liczyć z tym, że stracisz swoje skarby jeżeli w twojej celi klawisze zrobią kipisz. Bywało też tak, że podczas rewizji jakieś rzeczy znikały i nikt się z tego tytułu za bardzo nie burzył. Nie było żadnych oficjalnych skarg i zażaleń. Jak możesz udowodnić, że coś straciłeś? Przecież jesteś tylko więźniem, jesteś uosobieniem wszystkich najgorszych cech, a kłamstwo i oszustwo są wkomponowane w twoją przestępczą naturę. Pamiętam

jak kiedyś jeden ze skazanych wyskoczył z pretensjami do dozorcy Drywulskiego, że rankiem miał jeszcze całą paczkę sucharów, a kiedy wrócił z pracy, zostało już tylko pół opakowania. Usłyszał od klawisza, żeby nie zawracał mu głowy duperelami, a później jeszcze przyrobił pałą po grzbiecie i tak się skończyło składanie skargi. Kradłem tym samym utartym schematem jak inni latryniarze. Tu dwie fajeczki tam dwie i już była pełna skrzynka. Na bloku mieliśmy prawie dwieście cel, a z każdej, codziennie trzeba było zlać łajno. Jedna drużyna zmienników liczyła blisko pięćdziesięciu chłopa i oni siedzieli w celach, ale reszta była pusta.

Dało się przeżyć. Któregoś dnia podczas kolacji podszedł do mnie Rafał Sękowski, wszystkim znany jako Sękacz. Zawsze miałem o nim niezbyt dobre zdanie. To był parszywy gnojek, który sprzedałby własną matkę, żeby podlizać się byle klawiszowi. - Coś ci powiem – syknął przez zęby. Chuj cię strzeli jak jeszcze raz sięgniesz po moje fajki! - Kto? Ja ci coś zabrałem? - zapytałem z udawanym zdziwienie. Skoro miał taki problem, to całkiem możliwe, że poczęstowałem się jego dobytkiem.

- Nie kurwa mać święty Mikołaj. Rano miałem trzy pełne skrzynki, a po obiedzie jedna była otwarta i brakuje dwóch papierosów! - Ty, weź ty się odpierdol ode mnie – rzuciłem z oburzeniem. - Może zapytaj Drywulskiego, gdzie twoje szlugi? Sękacz spojrzał zaskoczonym wzrokiem i wszystko było jasne. Wiedziałem, że ta pierdoła nie odważy się otworzyć gęby do klawisza, który na lewym policzku miał długą szramę. Wigilijną wieczerzę zjadłem siedząc samotnie przy stole. To doświadczenie

było tak samo przykre, jak te całe cholerne święta. Ślizgałem się wzrokiem po tych zakłamanych twarzach, tacy mili, uśmiechnięci, tacy przyjacielscy. Banda pieprzonych hipokrytów w szarych mundurkach – szepnąłem w myślach. - Jeszcze tylko brakuje, żeby zaczęli tutaj kolędować! Czułem jak wlewa się we mnie ocean nienawiści, jak wzbierają fale spienionej złości, gorzkiego żalu i gniewu. Paskudne miejsce i paskudny czas. Stałem w oknie, paliłem papierocha i zastanawiałem się, dlaczego prześladuje mnie to bożonarodzeniowe znamię?

Skąd ono się wzięło? Rozkołatane nerwy dawały o sobie znać, a rozbiegane myśli nie mogły znaleźć spokojnej przystani. I nagle sam nie wiem czemu, pomyślałem o Witji i poczułem perfidną zazdrość. Gdyby to tylko było możliwe, bez chwili namysłu wpakowałbym go tu na swoje miejsce, a sam zajął jego. W mojej duszy szalała pożoga nienawiści. Nienawiści do świąt za to, że są. Nienawiści do Czekalskiego za to, że jemu się udało i do Frantza za to, że był takim parszywym skurwysynem. Wróciłem myślami do tego dnia, kiedy uwaliłem się parząchą, a po drugiej stronie murów, setka wybrańców z listy zwycięzców dała nogę. I w tej samej chwili zrozumiałem,

że już nigdy nie zaznam spokoju. Od tamtej pory często zastanawiałem się, jak mogłoby potoczyć się moje życie, gdybym ja też prysnął? A jeśli miałbym tyle szczęścia co Witja, czy los dałby mi szansę odnaleźć swoje miejsce w świecie? A może do kresu dni żyłbym z piętnem zbiega, który każdego dnia ogląda się przez ramię? Wszystko inne byłoby lepsze, bowiem nie ma gorszego życia niż to, które przemija pośród murów i krat. W pierwszy dzień świąt klawisz tradycyjnie odeskortował mnie do kaplicy na mszę. Usiadłem w przedostatnim rzędzie i zerkałem po

zebranych twarzach. Widok tych ludzi budził moje politowanie. Polacy. Katolicy. Śmiechu warte! W zeszłym tygodniu zajęta była raptem połowa ławek, a dziś nawet szpilki nie szło upchnąć w ten tłum. Z okazji świąt namnożyło się wiernych. Więzienny kapelan jeszcze nie zaczął ceremonii kiedy dostrzegłem, że nieco z przodu na skraju ławki siedzi jeden z chłopaków ze stolarni. Nie zastanawiałem się nawet sekundy. Podniosłem się z miejsca i nieco przygarbiony ruszyłem w jego kierunku. - Posuń się trochę – szepnąłem mu do ucha i usiadłem obok. Był zaskoczony moim widokiem.

- Ty, co się dzieje? - starałem się mówić bardzo cicho. - Co jest z Koniem? - Nic nie jest – odparł. - Rządzi w stolarni. - Muszę z nim pogadać. Jak wrócisz na spacerniak to przekaż mu wiadomość, żeby przyszedł jutro na mszę. - Żartujesz? - spojrzał na mnie dziwnym wzrokiem. - Nie, nie żartuję. - On nie będzie z tobą rozmawiał. Wtem od donośne:

strony

ołtarza

dobiegło

- Pan z wami! Wszyscy więźniowie jak jeden podnieśli się z miejsc i odpowiedzieli zgodnym chórem: - I z duchem twoim! Zbliżyłem usta rozmówcy.

do

ucha

mojego

- Co znaczy, że nie będzie ze mną rozmawiał? - Ty nic nie wiesz? - zapytał bardziej zdziwionym głosem niż ja. Spojrzałem mu w oczy. - On cię najpierw okradł, a potem

sprzedał. Ten facet to kutas, rozumiesz? - Mów co wiesz – syknąłem. Jak straciłeś przytomność, próbowaliśmy cię ocucić, ale nie reagowałeś. Koniu obmacał twoje kieszenie, zwinął twoją papierośnicę i powiedział, żebyśmy trzymali mordy na kłódkę albo nas załatwi. Jego słowa osłupienie.

wprawiały

mnie

w

Zamilkł na moment. - Kiedy zabrali cię na izbę chorych, on zwinął wszystko z regału u góry. Jedną paczkę położył za stojakiem z deskami.

Tyle co mógł, upchał w schowku w skrzyni na odpady. Resztę spalił w piecu, było tego ze trzy albo cztery opakowania. Potem zjawił się ten najważniejszy klawisz z twojego bloku. - Frantz? - zapytałem. - Tak, przodownik Frantz. Długo rozmawiali. Nie słyszałem wszystkiego, ale Koniu zwalił winę na ciebie. Powiedział, że waliłeś czajurę i że ukrywasz herbatę za stojakiem – kiedy to usłyszałem, poczułem jak moje tętno przyśpiesza. - Był potulny jak baranek i odpowiadał na wszystkie pytania. Udawał niewiniątko. Chyba

nie

chciałem

przyjąć

do

wiadomości tego co mówi. To niemożliwe! - przemknęło mi przez myśl. - To po prostu niemożliwe! - Dlaczego zapytałem.

mam

ci

wierzyć?

-

- Dlatego, że kiedy ty byłeś na stolarni brałeś od nas dwadzieścia procent, a teraz musimy oddawać połowę. Przez moment przyglądałem mu się kompletnie zaskoczony. - Dałeś mi kiedyś jakieś pieniądze?! Wziąłem coś od ciebie?! - Ty osobiście nie, ale przecież Koniu w twoim imieniu pobierał od nas haracz.

Uklękliśmy tak jak pozostali, a od strony ołtarza dobiegły słowa: - Ciało Chrystusa! Zbliżył swoje usta do mojego ucha i szepnął: - Następnego dnia zjawili się klawisze i zaczęli robić kipisz w stolarni. Kazali nam wszystko wynosić na zewnątrz. Frantz rozmawiał z Koniem. Mówię ci, że to szuja jakich mało. W skrzyni na odpady leżała reszta towaru i pomyślałem, że będzie piekielna afera jak się dokopią do składziku. Pojawią się niepotrzebne pytania, wątpliwości, podejrzenia, a my wszyscy bekniemy za waszą uciechę. W pewnym momencie

zobaczyłem jak we dwójkę zdejmują ze ściany tablicę. Nie wiem o co chodziło, ale kiedy to zrobili klawisz wstrzymał rewizję i kazał nas odprowadzić na blok… - Te paczki nadal tam leżą? - wpadłem mu w zdanie. - Chyba nie – odparł po chwili namysłu – wydaje mi się, że albo upłynnił towar, albo ukrył go w innym miejscu. Przez resztę dnia zachodziłem w głowę, a ta cała parszywa historia zaczęła układać się w logiczną całość. Zdradził mnie! Okradł i zdradził! - to były jedyne sensowne wnioski. Nie mogłem się z

tym pogodzić. Jak mogłem być tak głupi? Teraz za późno, żeby cokolwiek odkręcić. Wziąłem winę na siebie, chroniłem go, milczałem, nie pisnąłem ani słówka, a on mnie sprzedał! Gdzieś w głębi duszy zaczęła się odzywać niepohamowana żądza odwetu. Ilu z was w swoim życiu doznało zawodu ze strony osoby, którą uważaliście za prawdziwego przyjaciela? Ilu z was poznało smak zdrady? Ludzka natura jest ułomna, chęć zemsty rodzi się w mgnieniu oka i bardzo często wydaje się czymś zupełnie naturalnym. Zemsta potrafi człowieka zaślepić, znajdzie dla siebie usprawiedliwienie. Doświadczyłem tego w przeszłości. Wiem, że wtedy były inne okoliczności,

bo szukałem sprawiedliwości za moją krzywdę, ale czy to robi jakąś różnicę? Kiedy drugi człowiek staje się celem, cały świat przestaje istnieć. Nie ogarniałem rozumem jak Koniu mógł mi to zrobić? Dlaczego? Po co? Może gdybym wcześniej sięgnął po dzieło Aleksandra Fredry zrozumiałbym pewne sprawy. Ten mistrz pióra włożył w usta Papkina mądre słowa - „każdy siebie ma na względzie, a drugiego za narzędzie”. Byłem bezsilny. Kara jaką mi wymierzył naczelnik skutecznie izolowała mnie od więziennego życia. Jedno co miałem, to tylko dużo czasu, żeby myśleć o tym, co zrobił Koniu.

I myślałem. Każdego dnia, każdej minuty. Zatrułem swój umysł i ubzdurałem sobie, że choćbym miał postawić cały świat na głowie, choćbym miał wpędzić siebie i innych w kłopoty, to odzyskam moją mosiężną papierośnicę i odegram się na Malinowskim. Znajdę jakiś sposób, żeby odpłacić się zdrajcy pięknym za nadobne. Nic więcej się nie liczyło. W pierwszej połowie stycznia 1935 roku natknąłem się w prasie na artykuł, który mnie natchnął. Przeczytałem, że polski kontrwywiad wpadł na trop

szpiega i w wyniku śledztwa aresztowano porucznika marynarki wojennej Wacława Śniechowskiego. Oskarżono go o to, że przez ponad dwa lata był współpracownikiem niemieckiej Abwehry i w zamian za korzyści finansowe sprzedał mnóstwo tajnych informacji. Zdradę udowodniono, a Sąd Wojskowy skazał go na karę śmierci przez rozstrzelanie. Polski wymiar sprawiedliwości mógł tylko pozazdrościć Sądom Wojskowym, że działają błyskawicznie i z niebywałą skutecznością. O tak, każdego zdrajcę powinien czekać

parszywy los – stwierdziłem w myślach i już wiedziałem co zrobię. Do końca stycznia zostało jeszcze szesnaście dni, a od lutego, kończył się mój zakaz wychodzenia na spacerniak… Przysiągłem sobie w duchu, że już pierwszej lutowej niedzieli wszyscy się dowiedzą, że koleżka Malinowski to kurwa. Nie miałem też najmniejszych wątpliwości, że więzienny sąd wyda właściwy wyrok. To było piękne uczucie, kiedy po trzech miesiącach w końcu zostałem wypuszczony na wybieg. To nic, że tego dnia zacinał mroźny wiatr, a śnieg sypał prosto w oczy. Wspaniale było czuć

przestrzeń dookoła siebie. Podniosłem kołnierz fufajki, naciągnąłem czapkę na uszy i z dłońmi wetkniętymi w kieszenie spodni krążyłem po spacerniaku. Samotność w tłumie bywa przygnębiająca. W moich myślach zagościły wspomnienia. Suchy, Ojczulek, Franek, Kazik, Boyko, Roman… wtedy wszystko było inaczej. Teraz nie miałem żadnego kumpla, żadnej bratniej duszy. Kiedy dreptałem wzdłuż siatki spacerniaka co jakiś czas słyszałem z czyichś ust różne komentarze:

- A cóż to, kwarantanna skończona? - Wreszcie zdjęli ci smycz. - Lepiej dreptać tutaj niż w celi. Zerkałem po twarzach. To dziwne uczucie, kiedy przechodzisz obok kogoś i wiesz, że jego oblicze jest znajome, ale nie zatrzymasz się w pół kroku i nie zagadniesz, bo nie masz pojęcia co mógłbyś temu człowiekowi powiedzieć. Moje oczy szukały chłopaków ze stolarni, bo zanim cokolwiek uczynię, chciałem jeszcze zamienić kilka słów z pozostałą dwójką. Potrzebowałem ich potwierdzenia. Muszę mieć pewność! w myślach powiedziałem sam do siebie.

Kolejne okrążenie. Po lewej dostrzegłem Dobrogowskiego. To był człowiek któremu chciałem dziś rzec kilka słów. On był królem na bloku dla pospolitych. Wołali na niego Dobry, ale ta ksywka miała więcej wspólnego z jego umiejętnościami niż z nazwiskiem. Na wolności też tak na niego mówili. To przezwisko przywędrowało tutaj razem z jego legendą. Facet był dobry w tym co robił, a to, że w swoim życiu robił rzeczy złe i podłe to zupełnie inna historia. Dla mnie było ważne, że ten człowiek rządził i budził w innych respekt. Daleki byłem od tego, żeby uwikłać się z nim w jakieś konszachty. Nie szukałem sprzymierzeńca. Już

kiedyś popełniłem ten błąd i byłem świadom, jak kończą się takie zażyłe znajomości. Dobry miał zostać moim narzędziem. Wtem w grupie, która stała obok ostatniej ławki, dostrzegłem dwóch ludzi z którymi chciałem porozmawiać, zanim otworzę wrota do piekieł. Zauważyli, że zbliżam się w ich kierunku. - Siemacie – rzuciłem. - Możemy pogadać? - spojrzałem po ich zmarzniętych twarzach. Podeszli do mnie i wymieniliśmy uściski

dłoni. - Który może mnie poczęstować czymś do palenia? - zapytałem. Obaj byli chętni. - Podczas świąt miałem okazję pogadać z Jurkiem, wspominał wam może o tym? - posłałem im pytające spojrzenie. - Ta, coś tam mówił. - Zapytam bez kluczenia – zaciągnąłem się głęboko dymem. - Czy Koniu mnie wystawił? Spojrzeli po sobie. Żaden z nich nie odezwał się słowem, ale obaj

przytaknęli kiwając głowami. - Ile mu płacicie za robotę w stolarni? - Połowę. - On ma moją papierośnicę? Odniosłem wrażenie, że nie są skłonni do rozmowy i wcale im się nie dziwiłem. - Chłopaki, musicie o czymś wiedzieć – powiedziałem. - Koniu naopowiadał wam bzdur, a wy uwierzyliście, że musicie mi płacić, prawda? - w ich oczach widziałem potwierdzenie dla moich słów. - Czy ja wziąłem kiedykolwiek od któregoś z was forsę?

Czy rozmawialiśmy kiedyś o pieniądzach? Czy ja wam to powiedziałem? - zawiesiłem na moment głos. - Tak nie było. Mówiłem wiele innych rzeczy, ale nigdy nie żądałem daniny. Nigdy. Czy zaszkodziłem któremuś z was? Macie do mnie jakieś pretensje? Jeden z nich w odpowiedzi wzruszył tylko ramionami. Wiedziałem jakie mają podejście. Dla nich liczyło się tylko to, żeby w spokoju przetrwać czas jaki muszą jeszcze spędzić pośród tych murów. - Zabrał moją ponowiłem pytanie.

papierośnicę?

-

- Tak – padła krótka odpowiedź. Tylko tyle chciałem wiedzieć. - To tymczasem – rzekłem po chwili i odszedłem. A więc wszystko jasne. Wolnym krokiem zataczałem kolejne okrążenie. Wiedziałem, że dzisiejszy dzień wywróci czyjeś życie do góry nogami. Karma. Hindusi i buddyści ślepo w to wierzą i rozumieją sens przyczyny i skutku. Mają rację, bo taka jest naturalna kolej rzeczy.

Wszystko do tego zmierza. Świadomy człowiek nawet odrzucając lub negując każdą religię świata wie, że przychodzi taki czas, kiedy trzeba zebrać żniwo swoich działań i czynów. Zarówno tych dobrych jak i złych. Obok schodów placu apelowego stała grupa kilku skazańców. Koniu był wśród nich. Gaworzyli sobie wesoło poklepując się po plecach. Jeden z nich dojrzał mnie w tłumie, a po chwili ten co mnie sprzedał, obrócił się przez ramię. Nasze spojrzenia natknęły się na siebie. To trwało chwilę, ale odniosłem wrażenie, że był zdziwiony. To tylko utwierdziło mnie w przekonaniu, że jest

winny. Nie wiem, być może w głębi duszy liczyłem jeszcze, że podejdzie, że pogadamy, że będzie się chciał wytłumaczyć. Jednak tak się nie stało. Myślałem o tym co powiedzieć Dobremu. Wiedziałem, że komunikat musi być krótki i prosty. Nie miałem zamiaru się użalać i klarować całej historii. Kolejne okrążenie. Zegar na wieży wybił godzinę dziesiątą. Tuż przy wyjściu ze spacerniaka kręcił

się Skarbowy i co chwilę nerwowo zerkał w kierunku dzwonnicy. Wyglądał na bardzo zniecierpliwionego. Nieco z prawej trzech więźniów dreptało w miejscu. W pewnym momencie jeden z nich rzucił niby żartem w kierunku Kamińskiego: - Chyba twoja lalunia nie zjawi się dzisiaj! Według mnie było w tym więcej złośliwości niż dowcipu, ale najwyraźniej tych kilka słów ubawiło pozostałą dwójkę, bo parsknęli śmiechem. Sięgnąłem do kieszeni po paczkę papierosów. Kiepsko – pomyślałem,

kiedy zobaczyłem, że zostało mi jeszcze tylko pięć fajek. Zapaliłem. No nic, pora pogadać z Dobrym – szepnąłem w duchu i wolnym krokiem ruszyłem w jego stronę. Stał obok ławki ze swoimi kumplami. Rozmawiali. Gdy zjawiłem się tuż przy nich, zamilkli. - Czego? - fuknął jeden z nich i wszyscy spojrzeli na mnie. - Możemy zamienić słowo? - pytanie skierowałem do właściwego człowieka. Dobry uniósł do góry brwi i przez

moment wpatrywał się w moją twarz. - Mów – powiedział. - Wolałbym w cztery oczy – odparłem. Mężczyzna podszedł do mnie. - Czego chcesz? - zapytał. - Pomyślałem sobie, że powinieneś wiedzieć – wolno cedziłem każde słowo – macie na bloku kurwę. Kiedy to usłyszał w jego oczach natychmiast pojawiło się coś groźnego. - Tak? - był na wpół zdziwiony i na wpół zaciekawiony. - A któż to taki?

- Konrad Malinowski, wołają na niego Koniu. Na kilka chwil pomiędzy nami zapadło milczenie. Drobinki śniegu wirowały w powietrzu. - Wiem kim jesteś – odezwał się. - Facet z dożywociem, który wypina się na wszystkich i lubi mocną herbatę. Czemu miałbym wierzyć, komuś takiemu? - Na nikogo się nie wypinam, a ty nie musisz mi wierzyć – odparłem – wystarczy, że zapytasz chłopaków, którzy pracują z nim w stolarni. Wiesz jak to jest kiedy kumpel się skurwi, prawda? - zaryzykowałem i uderzyłem w drażliwy temat. Wiedziałem dlaczego

Dobry trafił do Wronek. Więzienna wieść niosła, że na wolności Dobrogowski działał w szajce, która zajmowała się wymuszeniami. On i jego ludzie, budzili strach wśród szacownych poznańskich restauratorów, właścicieli zwykłych knajp i podrzędnych wyszynków. Pobierali opłatę za tak zwaną ochronę, cokolwiek to znaczyło. Kto wie, może ten proceder trwałby po dzień dzisiejszy gdyby nie to, że jeden z jego kompanów wpadł w tarapaty, poszedł na układ z prokuratorem i wydał Dobrego w zamian za swoją wolność. Mój rozmówca przez dłuższą chwilę beznamiętnym wzrokiem spoglądał przed siebie, po czym rzekł:

- Nadal nie bardzo rozumiem, czemu mi to mówisz? - Powiedziałem już wcześniej. Po prostu uznałem, że powinieneś o tym wiedzieć – mój głos brzmiał szczerze. - Potraktuj moje słowa jako – przez moment szukałem odpowiedniego określenia – oznakę życzliwości. Dobry świdrował mnie podejrzliwym wzrokiem. Nie miałem już nic więcej do powiedzenia i nie zamierzałem wdawać się w jakąkolwiek dyskusję. - To tymczasem – posłałem mu spojrzenie, obróciłem się na pięcie i

wolnym krokiem ruszyłem przed siebie. Do obiadu pałętałem się samotnie po spacerniaku i udało mi się wyskamleć kilka fajek. Paniusia Skarbowego nie zjawiła się w odwiedziny. Następnej niedzieli Kamiński znowu nerwowo dreptał obok wejścia na spacerniak. Jak nawiedzony zaciskał swoje dłonie z wypielęgnowanymi paznokciami i bezustannie zerkał w kierunku zegara na wieży. Ja natomiast miałem okazję nakarmić swoją próżność rozkosznym smakiem satysfakcji. Wszystko wskazywało na to, że chłopaki

z bloku dla pospolitych odsunęli Konia na boczny tor. Cały dzień miałem go na oku. Przez całą cholerną niedzielę na wybiegu moja uwaga była skupiona na jego osobie. Nawet na chwilę nie straciłem go z pola widzenia. Ja przywykłem do samotności, ale on dopiero zaczynał się z nią zmierzać. Już nie było wesołych rozmów i rozbawionego towarzystwa. Już nikt nie klepał po ramieniu. Ciężko będzie! – uśmiechnąłem się do swoich myśli. – I bardzo dobrze, oby tak dalej! Kiedy czasami patrzę na moją mosiężną papierośnicę i z trudem dostrzegam

resztki żłobień jakie zostały po wygrawerowanych literach i cyfrach, to zastanawiam się, jak to możliwe, że było we mnie tyle perfidii? Skąd ona się wzięła? Czy uległem obsesji tak bardzo, że pozwoliłem jej zatruć swój umysł? Pewnie tak. Przecież byłem w stanie zabić za ten kawałek metalu! Bądź co bądź, to chyba najcenniejsza rzecz jaką kiedykolwiek dostałem. Gdy człowiek ma szansę ocenić swoje postępowanie z perspektywy czasu, niektóre wydarzenia z zamierzchłej przeszłości wydają się wręcz absurdalne, a zachowanie w pewnych sprawach głupie aż do bólu. Fajnie byłoby móc cofnąć się w czasie i

naprawić kilka bzdur, które nie powinny się zdarzyć, prawda? Albo zmienić tylko jedną rzecz, tę najważniejszą, tę która mogłaby sprawić, że nasze życie pomknęłoby inną trajektorią. Stary już jestem, ale nadal lubię snuć takie fantazje. I tak mi przychodzi go głowy, że przełomowym momentem w moim życiu była znajomość z Wiktorem. Ha! Gdybym go nigdy nie spotkał… gdybym go nigdy nie spotkał, to moje życie byłoby inne, a ja pod koniec marca 1935 roku, po blisko pięciu miesiącach bezczynnego siedzenia w celi, nie stałbym pełen gniewu w więziennej stolarni naprzeciw Konia, gotów trzepnąć go w łeb młotkiem, który dzierżyłem w dłoni. To nie miałoby

miejsca. To by się nigdy nie zdarzyło, gdybym nie spotkał w swoim życiu Wiktora! Nim nastał ostatni poniedziałek marca, wszystkie dni były identyczne, oczywiście oprócz niedziel. Każdego ranka opróżniałem bomby, a resztę dnia, żeby nie oszaleć z nudów, poświęcałem na czytanie. W celi zawsze miałem stertę gazet i jakąś książkę. Kiedy pozwalałem odpocząć oczom od liter, głowę zaprzątały mi myśli o Koniu i mojej papierośnicy. Dostawałem świra na tym punkcie. Z paleniem był prawdziwy dramat. Żebrałem o szlugi nie tylko u więźniów,

przyszedł taki czas, że jak ten kundel bez czci i honoru szedłem po prośbie do klawiszy, a oprócz tego jeśli tylko była okazja, to kradłem. Brak papierosów odbił się na moim apetycie, bezustannie czułem się głodny, przybierałem na wadze i nawet zacząłem bez wybrzydzania zjadać gryczaną kaszę. Swoją drogą, to jej smak po dziś dzień uważam za najpodlejszy w świecie. Pewnego dnia dozorca Lepke dał mi paczkę fajek! On sam nie palił. Po prostu podszedł do mnie i bez słowa wyjaśnienia dyskretnie włożył mi w rękę skrzynkę egipskich. To było tak bardzo zaskakujące, że z wrażenie prawie odebrało mi głos i zdołałem

wydusić z siebie tylko jedno słowo: - Dziękuję. Każde niedzielne wyjście na spacerniak i widok Malinowskiego jak błąka się samotnie po placu sprawiało, że czułem się tak, jakbym nabierał sił, które pozwolą mi przetrwać kolejny tydzień. Widywałem go tylko na spacerniaku, nie byłem w stanie niczego wymyślić. Wierzyłem jednak w to, że kiedyś musi się coś wydarzyć, musi nadejść jakaś zmiana. Próbowałem nawiązać z innymi więźniami kontakty, zacieśnić więzi, ale marnie mi szło. Byłem nikim, niczego

nie mogłem zaoferować, nie miałem żadnych układów i żadnych możliwości. Jak na złość od początku roku na naszym bloku nie zjawił się żaden świeżak, a paniusia Skarbowego nie pojawiała się już od kilku tygodni. On sam z początkiem marca stracił swoją fuchę na magazynie i trafił do drużyny zmienników na niesławnym folwarku. Ja ciągle miałem pod górkę, ale uparcie ufałem przeznaczeniu wierząc, że pewnego dnia zła passa się odmieni. No i doczekałem się! Świat zyskał nowe oblicze w ostatni marcowy poniedziałek 1935 roku.

Dzień zaczął się jak zwykle. Pobudka, śniadanie, powrót na blok, wiadra w dłonie i heja z bombami. W trakcie wykonywania obowiązków kalifaktora, kilka razy złamałem siódme przykazanie boże. Kiedy zrobiłem już swoje, dozorca odstawił mnie do celi. Walnąłem się na prycze i sięgnąłem po książkę. Zerknąłem na okładkę i przeczytałem półgłosem: - William – z imieniem poszło mi gładko, ale miałem trudność z przeliterowaniem nazwiska – Shake… Shakespeare – wydukałem.

Otworzyłem na stronie tytułowej. Wzrokiem ślizgałem się po literach. Hamlet. Tragedia Hamleta, Księcia Danii. Dziwna książka pomyślałem patrząc na tekst poniżej. Zaintrygowała mnie ta forma pisania, nigdy wcześniej nie widziałem czegoś podobnego. Położyłem się na boku i zacząłem czytać. Dobrnąłem do czwartej sceny pierwszego aktu, kiedy rozległy się dwa

uderzenia w drzwi. Poderwałem się z pryczy. Drzwi otworzyły się na oścież i ujrzałem w nich dozorcę Robalskiego. - Zbieraj się! Mam cię doprowadzić do stolarni! Byłem zaskoczony. Położyłem książkę na stole, usiadłem na taborecie i zacząłem sznurować buty. Klawisz podszedł bliżej. Zerknął na brązową okładkę, gwizdnął w taki sposób jakby chciał okazać swe zaskoczenie i powiedział: - A cóż to Żabikowski, czytasz Szekspira, taką poważną lekturę? -

zapytał z niedowierzaniem i sięgnął po książkę. - Hamlet. - Ano czytam panie dozorco – podniosłem się z miejsca i dodałem – jestem gotów. Zmierzaliśmy korytarzem w kierunku głównego wyjścia. W mojej głowie kołatały się dziesiątki rozbieganych myśli. Więzienny dziedziniec tonął w promieniach przedpołudniowego słońca. Spojrzałem w błękitne marcowe niebo, a w duszy, jakiś głos pełen nadziei szepnął, że to jest ten dzień, na który czekałem.

Maszerowaliśmy wzdłuż siatki spacerniaka, a ja byłem pewien, że jest jakaś robota z którą może sobie poradzić tylko człowiek znający się na stolarskim rzemiośle. Innej możliwości nie było chyba, że… ktoś wywęszył skrytkę w podsufitowej belce! To było raczej niedorzeczne, ale na krótką chwilę, ta myśl przyprawiła mnie o drżenie serca. Dotarliśmy do drzwi stolarni. Strażnik złapał za klamkę i puścił mnie przodem. Wewnątrz pomieszczenia obok stołu stała ekipa zatrudniona w warsztacie, jeden klawisz z bloku dla pospolitych i starszy referent Krympe. Spojrzałem na Konia.

Na krótką sekundę nasze oczy trafiły na siebie. On pierwszy odwrócił wzrok. Elegancik w okularach, który dbał o interesy naszej placówki od razu przeszedł do sedna sprawy. Okazało się, że jest do zrealizowania poważne zamówienie na zestawy mebli ogrodowych. Na stole leżały rysunki techniczne. Krympe kazał mi zerknąć na plany. Wynikało z nich, że do zrobienia są stoły, taborety, krzesła i ławki. Konstrukcja mebli była dość specyficzna, a siedziska i oparcia miały

być wykonane z wikliny. Wszędzie widniała informacja, że drewno musi być zaimpregnowane lnianym pokostem. Ta robota wymagała sporej precyzji i wspólnego działania z warsztatem wikliniarskim. - Wszystko jest do zrobienia – powiedziałem po chwili i spojrzałem na referenta. - Rozumiem, że tutaj robimy tylko szkielety? – zapytałem, wskazując palcem na rysunek. Decyzja była taka, że nie kto inny, ale właśnie ja mam zrobić każdą drewnianą konstrukcję jako model wzorcowy. Wykonaniem oparć i siedzisk zajmą się inni. Jeżeli firma zlecająca zaakceptuje takie wykonanie, produkcja ruszy pełną

parą. Klawisze i referent zbierali się do wyjścia. Krympe podszedł do mnie na tyle blisko, żeby nikt nie usłyszał jego słów i szepnął: - Załatwiłem z naczelnikiem, że wracasz z powrotem do pracy zarobkowej. Liczę na ciebie. I nie nawal, bo to poważny interes. Rozumiesz? - Rozumiem. Miałem szczęście. Było dla mnie jasne, że w tym więzieniu nie ma żadnego

skazańca, stolarce.

który

miałby

pojęcie

o

się

do

To był mój atut. Trójka chłopaków pomieszczenia obok.

udała

- Słuchaj Ropuch, musimy pogadać – odezwał się Koniu. Miałem wrażenie, że w jego głosie brzmi skrucha. - Pogadać?! - warknąłem. - Nie mamy o czym! Łap się za heblowanie desek! - Daj spokój – jęknął. - Spokój?! Łap się za robotę! Koniu udał się w stronę stojaka, a ja

ruszyłem w pomieszczenia.

kierunku

drugiego

Przez kilka chwil przyglądałem się jak trójka chłopaków klepała warzywniaki. Stanąłem nieco z boku i zapaliłem papierosa. Wiedziałem, że po dobroci niczego nie załatwię, nic nie osiągnę. Podszedłem do nich i zapytałem: - Chcecie tutaj dalej pracować? Spojrzeli na mnie. Jeden z nich odpowiedział: - Chcemy.

- A chcecie pracować i zatrzymać dla siebie wszystkie zarobione pieniądze? Uśmiechy na ich twarzach i błyski w oczach mówiły same za siebie. - Skoro tak – ciągnąłem dalej – to musicie mi pomóc. Utemperujemy tego śmiecia – spojrzałem po ich twarzach – nas jest czterech, a on sam. Weźcie młotki! Zawahali się. - Spokojnie, to tylko dla postrachu. Nikogo nie będziemy tłuc – szepnąłem. Każdy z nich złapał przedmiot w dłoń.

- Chodźmy! - kiwnąłem głową. Kiedy Malinowski zobaczył jak nasza uzbrojona czwórka zmierza w jego kierunku, cofnął się i przywarł plecami do regałów. - Niczego się nie obawiajcie – powiedziałem do mojej świty. - Jeśli stanie się coś głupiego, biorę winę na siebie – wiedziałem, że w głębi ducha każdy z nich panikuje. Otoczyliśmy go półkolem. - Okradłeś mnie i zdradziłeś – patrzyłem na Konia, a przez zaciśnięte zęby z moich ust wydobywały się gorzkie słowa. - Jesteś kurwą! Wszyscy o tym

wiedzą. Oddawaj moją papierośnicę! uniosłem nieco w górę dłoń, w której dzierżyłem drewniany trzonek. Koniu strzelał nerwowo wzrokiem jakby chciał ocenić swoje szanse. - Może i jesteś kozak – stwierdziłem – ale nie dasz rady czterem ludziom z młotkami. Możemy cię tu ukatrupić, ja nie mam nic do stracenia, więc wezmę winę na siebie. Oni powiedzą, że mnie zaatakowałeś, a ja się broniłem. Zatłukę cię, Bóg mi świadkiem, że jeśli nie oddasz mi tej cholernej papierośnicy to cię zajebię! zrobiłem krok w przód, wystawiłem drugą dłoń i kiwnąłem palcami. - Dawaj co moje! Dostrzegłem, że mięśnie jego żuchwy

nerwowo pracują. - Oddaj papierośnicę i wracamy do pracy – te słowa chyba go nieco uspokoiły. - Nie bądź głupi. Prawą ręką sięgnął do kieszeni i wyjął mosiężną cygaretkę. - Podaj mi ją powoli – rękę z młotkiem cofnąłem nieco w tył, jakbym brał zamach. Posłusznie wykonał Wiedział, że jest bez szans.

polecenie.

Otworzyłem papierośnicę. W środku były fajki i kilka zrolowanych banknotów.

- Bierz się za heblowanie! - rzuciłem w jego kierunku. Nasza uzbrojona czwórka wróciła do pomieszczenia z warzywniakami. Jeden z nich otarł dłonią spocone czoło. Na trzech twarzach malował się wyraz ulgi. Wziąłem głęboki oddech. Przez chwilę stałem bez ruchu i uśmiechałem się pod nosem. Wiedziałem, że muszę zrobić coś jeszcze. Usiadłem pod ścianą na jednej ze skrzynek i zapaliłem papierosa. Przyglądałem się jak chłopaki pracują.

Pomyślałem, że jeśli wszystko potoczy się po mojej myśli, to będą mi wdzięczni. Wiedziałem co robić. Kiedy na obchodzie zjawił się strażnik podszedłem do niego i powiedziałem: - Muszę się widzieć z naczelnikiem. Funkcjonariusz spojrzał zaskoczonym wzrokiem.

na

mnie

- Teraz panie dozorco – i dodałem odważnym tonem – w tej chwili!

Nie miałem nic do stracenia. Postanowiłem, że zagram z Zalewskim va bank, wóz albo przewóz. Nie było innego wyjścia. - Czy ty sobie kpisz Żabikowski?! naczelnik prawie wrzasnął zza swojego biurka. - Co ty sobie wyobrażasz? Sądzisz, że możesz stawiać jakieś warunki? Żądania? I co jeszcze? Może podwyżkę? - naprawdę był wściekły. Jego twarz miała kolor kardynalskiej purpury. - Nie panie naczelniku – odparłem. - Wszelkie wasze animozje są zupełnie nieistotne. Rozumiesz?! - poderwał się

nagle z miejsca i podszedł do mnie. - Panie naczelniku nie mogę pracować w jednym miejscu z tym człowiekiem. Kto jak kto, ale pan doskonale zdaje sobie sprawę, że to może się źle skończyć – w moim głosie brzmiały pewność i zdecydowanie. Zalewski przez kilka chwil przyglądał mi się takim wzrokiem, jakby chciał mnie przejrzeć na wskroś. Chyba nie spodziewał się takiego obrotu sprawy, a już tym bardziej tego, że przyjmę taką postawę. Wiedziałem, że stąpam po cholernie cienkim lodzie. Naczelnik podszedł do drzwi i przywołał dozorcę, który czekał na

korytarzu. - Odstaw więźnia na blok – wydał polecenie – a potem powiadom referenta Krympe, żeby się do mnie zgłosił! Kiedy znalazłem się w celi, usiadłem na taborecie, wyjąłem z kieszeni papierośnicę i przez chwilę obracałem ją w dłoniach. Odzyskałem co moje. Tylko to się liczyło. Wiedziałem też, że w tym momencie w gabinecie naczelnika zostaje przypieczętowany mój los. Jakiś głos w głębi duszy szeptał, że wszystko będzie dobrze. Krympe powiedział w stolarni, że to poważny interes. I chociaż wiadomo, że nie ma ludzi niezastąpionych, to miałem świadomość

tego, że na chwilę obecną moje umiejętności były jedynym rozwiązaniem. Beze mnie nie ogarną tego tematu. Wiedziałem, że tylko ja mogę sprostać temu zleceniu i albo wrócę do pracy na moich warunkach, albo szlag trafi ten ich biznes. Otworzyłem mosiężne wieko. Wewnątrz było dwanaście papierosów i czterdzieści złotych. Lepsze to niż nic – przemknęło mi przez myśl. Kiedy Koniu obrobił mnie kilka miesięcy temu, forsy było ponad dwa razy więcej, a jeśli dodać jeszcze do tego szmal utopiony w towarze… Jeżeli wrócę do gry, mogę wszystko odzyskać i to z nawiązką. Pozostaje tylko pytanie, czy na pewno

chcę odbić swoje straty? Podszedłem do okna. Po drugiej stronie krat marcowe słońce ogrzewało więzienne mury. Dziwnie się czułem. Miałem wrażenie, jakbym nagle odnalazł w sobie to, co zgubiłem dawno temu. W mojej pamięci nie mogłem odszukać wspomnień zeszłorocznej wiosny. Zupełnie jakby jej nie było. Tak wiele dni umknęło mi w oparach parząchy. Czy było warto? - zapytałem się w duchu. - Czy warto teraz o tym myśleć? Po drugiej stronie więziennego muru widziałem fragment ulicy. Po lewej w głębi podwórza jakaś kobieta wieszała pranie na sznurze rozciągniętym pomiędzy drzewami. Przy

chodniku dwójka dzieciaków mazała kawałkami cegieł po brukowej kostce. Za ich plecami przemknął kot z uniesionym ogonem. Jeden z łepków zobaczył go i cisnął kamieniem w jego kierunku. Zaraz potem obaj poderwali się na równe nogi i pognali za zlęknionym zwierzęciem. Kobieta wieszająca pranie dostrzegła tą sytuację, wsparła dłonie o biodra i krzyknęła coś za dwójką młokosów. Chwilę później złapała za pusty kosz i zniknęła w wejściu do budynku. Białe prześcieradła wiszące na sznurze delikatnie kołysały się w podmuchach wiosennego wiatru. Podniosłem wzrok i utkwiłem spojrzenie ponad dachami domów. Prostokąty zoranych pól ciągnęły się aż do linii

ciemnego lasu, która wyznaczała kres horyzontu. Spoglądałem na świat, a w myślach dźwięczała pustka. Zegar na wieży wybił godzinę jedenastą. Położyłem się na pryczy i sięgnąłem po książkę. Przeczytałem kilka stron, ale nie potrafiłem się skoncentrować. Słowa umykały gdzieś w nicość. Zamknąłem oczy. Rozmyślałem o tym, że jeśli nadejdą w moim życiu zmiany to muszę im wyjść naprzeciw. Zrobić wszystko, żeby nie pakować się w kolejne kłopoty, jakieś durne konflikty, ale jednocześnie nie odcinać się od ludzi. Wykluczyć tylko tych, którzy mogą stać się źródłem problemów.

Kilka minut po tym, jak zegar wybił na Anioł Pański w drzwiach mojej celi zjawił się klawisz i powiedział: - Idziemy! Naczelnik ma z tobą do pogadania! Kiedy pod eskortą strażnika kroczyłem więziennymi korytarzami wiedziałem, że udało mi się postawić na swoim. Jeżeli wysiudałem Konia ze stolarni, to przysięgam na wszystkie świętości, że nie będę szukał pomsty. Nie będę dochodził swego – przyrzekałem sam sobie.

- Tak Żabikowski – odezwał się naczelnik, kiedy dozorca zamknął za sobą drzwi i tylko my dwaj zostaliśmy w pomieszczeniu. - Rozumiem, że cała sytuacja jest niekomfortowa zarówno dla ciebie jak i dla Malinowskiego. Gdyby nie to, że Malinowskiemu brak zawodowych kompetencji, ty nadal byłbyś bezrobotnym. Jak widać fach, który masz w ręku jest w tym wypadku kartą przetargową, ale – uniósł nieco w górę prawą dłoń i wyprostował palec wskazujący – twoja zawodowa przyszłość zależy od tego, czy więzienna stolarnia otrzyma kontrakt, o którym dzisiaj wspominał pan Krympe. Jeżeli zleceniodawca zrezygnuje, ty popadniesz w niełaskę i stracisz pracę.

Stracisz możliwość na jakąkolwiek pracę, dopóki ja będę dowodził tym więzieniem. Czy to jasne Żabikowski? - Tak jest panie naczelniku – uśmiechnąłem się w duchu. - Chciałem jeszcze tylko powiedzieć, że szczerze żałuję tego co robiłem. To było bardzo głupie. Popełniłem błąd. Poniosłem zasłużoną karę i mogę się tylko cieszyć, że odzyskałem zdrowie – w moich słowach było sporo prawdy. Nie wiem na ile mi uwierzył, ale wiem, że taka deklaracja na pewno podniosła nieco moje notowania. Zalewski przez moment patrzył na mnie, lecz nie skomentował tego co powiedziałem. Zerknął na kartkę, która

leżała przed nim na blacie biurka. - Plany produktów są w stolarni a ty masz trzy dni, żeby zrobić modele wzorcowe. - Tak jest panie naczelniku, będą zrobione. - Zaczynasz od zaraz. To była piękna chwila, kiedy dotarłem z klawiszem do warsztatu, a Koniu usłyszał, że zostanie w tej chwili odeskortowany na blok. Widziałem w jego oczach to niesamowite zaskoczenie, to zdziwienie, że wszystko przepadło, że cały jego misternie knuty plan rozpadł

się niczym lichy domek z kart. Teraz on został z niczym. Teraz on pozna na własnej skórze jak to jest. Jeszcze tego samego dnia zapewniłem chłopaków, że koniec z haraczem za pracę. Wiedziałem, że w ten sposób zaskarbię sobie ich wdzięczność i być może namiastkę lojalności. Pieniądze mają potężną siłę przebicia, to one stanowią dla człowieka motywację, one potrafią uskrzydlić i rozbudzić wyobraźnię. Forsa to argument najcięższego kalibru, trudno znaleźć człowieka, który nie ugnie przed nią karku lub kolan. Daj komuś zarobić albo

spraw, żeby nie płacił za przysługę, a możesz być pewien, że znajdziesz w nim sojusznika. Zrozumiałem, że lepiej się trzymać takiej idei niż szukać sposobów aby się obłowić. Nim minął dzień pracy przekopałem całą stolarnię w poszukiwaniu towaru z kontrabandy. Niczego nie znalazłem. Zlikwidowałem podwójne dno w skrzyni na odpady oraz skrytki w skrzynkach narzędziowych. Wyeliminowałem wszystko, co mogłoby stać się przyczyną problemów. Kto wie jaki pomysł strzeli Koniowi do łba? Może za kilka dni się ocknie i będzie chciał mi zaszkodzić? Nie zaprzeczam, byłem ciekaw co zrobił z paczkami

herbaty, na które wyłożyliśmy po połowie. Wyniósł je ze stolarni? Sprzedał? A może jak mnie zgarnęli to wpadł w panikę i pozbył się towaru? Nie wiem. Nigdy się tego nie dowiedziałem i nie szukałem odpowiedzi na ten temat. Szybko uwinąłem się z tym, czego ode mnie oczekiwano. To były trochę wymyślne konstrukcje, a ich estetyczny wygląd zależał już tylko od odpowiednio położonej wikliny. Mieliśmy tutaj takiego jednego speca, prawdziwego mistrza w tej dziedzinie. Nazywał się Tomasz Gil. Facet potrafił pleść takie cuda, że bardziej mu było do

artysty niż rzemieślnika. Własnoręcznie dopełnił dzieła i kiedy wzorce mebli znalazły się na powrót w stolarni muszę przyznać, że wyglądały pierwsza klasa. Byłem pewien, że jak zleceniodawca ujrzy efekt końcowy, to z radością złoży swój podpis na kontrakcie. Wystarczyło tylko tych parę dni, a ja miałem wrażenie, że odzyskałem kontrolę nad swoim życiem, że pochwyciłem własny los w ręce i mocno zacisnąłem palce. Nie chciałem takiego życia, jakie toczyłem przez kilka ostatnich miesięcy. To nawet trudno było nazwać życiem, to była bezczynna wegetacja. Mój powrót do stolarni, do

pracy, do ludzi… wiedziałem, że nie mogę tego spaprać. Olśniło mnie. Znalazłem odpowiedź! I chociaż nie było we mnie nic z Hamleta i chociaż mury tego więzienia nie były zamkiem w Elsynorze, mieliśmy ten sam dylemat. Być albo nie być – oto jest pytanie. Zrozumiałem, że dla mnie być, to moje być w pełnym tego słowa znaczeniu, oznacza sojusz mojego umysłu i mojego ciała. Przez tak wiele miesięcy czyniłem sobie krzywdę. Liczyły się tylko złudzenia i wszechświaty wrażeń, które porwały i ubezwłasnowolniły moją świadomość.

Ludzki organizm jest niczym wielofunkcyjny mechanizm, a boski konstruktor choć stworzył wspaniałe dzieło, popełnił jeden poważny błąd. Niepotrzebnie dał człowiekowi wolną wolę. Z wielkim bólem wygrzebałem się z nałogu. Tylko ja wiem, ile to kosztowało cierpienia. Jednak pobyt w stolarni budził różne wspomnienia. Z jednej strony na samą myśl o herbacie mój żołądek zaczynał nieprzyjemnie drżeć, a pięć minut później myślałem o tym, że fajnie było sobie dawać czadu. Przecież to tutaj, obok kremowej pieco-kuchni poczułem pierwszy raz w życiu, że mogę się wzbić do nieba choć nie mam

skrzydeł u ramion. Pokusa ma różne oblicza i skłamałbym twierdząc, że jej nie czułem. Każdy, kto był kiedyś w szponach nałogu doskonale wie, że łatwo jest znowu skoczyć w przepaść i wmówić sobie, że ten lot jest pod pełną kontrolą. Dużo by o tym gadać. W ciągu tych paru dni, które poświęciłem na wzorce, zrozumiałem jednak coś bardzo ważnego. Pojąłem, że oto teraz staję przed ogromną szansą i nie mogę jej zaprzepaścić. Kiedy Krympe osobiście zjawił się w stolarni i obwieścił nam w Prima Aprilis, że ruszamy z produkcją, a kiedy powiedział jakie ilości mebli mamy

tygodniowo robić, uznałem to za żart. - Cztery osoby w warsztacie, żadnego stolarza z prawdziwego zdarzenia, a oprócz mebli mamy jeszcze robić warzywniaki i ememki? - byłem autentycznie zdziwiony. - To jest fizycznie niemożliwe, żeby z taką obsadą wykonać tyle pracy. - To jaka jest twoja propozycja? zapytał. - Ja plus trzech do mebli i jeśli mamy robić to co dotychczas, to minimum czterech kolejnych do pozostałej roboty.

Referent pokiwał głową w taki sposób, jakby się nad czymś zastanawiał. - Ludzi w drużynach zmienników mamy od groma, jutro kogoś przydzielę. - A czy mogę sam ich wybrać? zapytałem, bo to była dla mnie szansa, żeby odbudować swoją pozycję. - Dlaczego sam? - Bo wezmę tych, którzy są solidni – odparłem – i wolałbym, żeby byli z bloku B – Krympe spojrzał na mnie lekko zdziwiony, więc czym prędzej dodałem – bo wtedy będę miał okazję porozmawiać z nimi o pracy również w

trakcie posiłków. Skazani z innych bloków widują się tylko w warsztatach albo na spacerniaku – starałem się być cholernie wiarygodny. To tłumaczenie chyba go przekonało. - Dobrze, jutro rano podasz mi ich nazwiska i postaram się coś w tej sprawie zrobić. Pomyślałem, że dobrze będzie wciągnąć na fuchę tych, którym zostało jeszcze trochę czasu do końca odsiadki. Było ich wielu, a wśród nich również tacy, którzy wspomogli mnie szlugami, kiedy miałem krucho w tym temacie. Sporo nazwisk i twarzy, ale wyłuskałem kilka

szczególnych. Sławek Banasowicz vel Banas osiem lat paki, Michał Wikaliński znany wszystkim jako Metal też wyrok ośmiu lat i Marek Remisiewicz w zdrobnieniu Remi, skazany na dekadę w pudle. Trzej królowie. Do karety brakowało czwartego. W trakcie obiadu szepnąłem każdemu z nich słówko z zapytaniem i zaproponowałem rozmowę w trakcie wieczornego posiłku. Podczas kolacji zjawili się przy moim stole. - Mam wolne wakaty w stolarni. Zainteresowani? - zacząłem bez żadnych

ogródek i kluczenia. - A co w zamian? - zapytał Banas. - Nic – odparłem. - No chyba, że któryś z was się uprze to nie odmówię skrzynki po pierwszej wypłacie – posłałem im uśmiech. - Coś kręcisz – Metal był nieufny. - Ot tak – pstryknął palcami - po prostu załatwiasz nam robotę? - To tylko propozycja – stwierdziłem i spojrzałem mu w oczy – jeżeli nie jesteś zainteresowany wezmę kogoś innego. - Ja w to wchodzę – Remi uśmiechnął się pełną gębą.

- Wiem, że żaden z was nie ma pojęcia o stolarce, ale przyuczę was. Jest tylko jeden warunek… - Wiedziałem, że coś kombinujesz – Metal wpadł mi w zdanie. - Jest tylko jeden warunek – powtórzyłem niedokończoną kwestię – pracę musicie wykonywać solidnie i rzetelnie. Ten kto będzie się obijał albo odstawiał fuszerkę, ląduje z powrotem w drużynie zmienników. Więc jak? zapytałem. Po chwili uściskami przypieczętowaliśmy nasz układ.

dłoni

Po raz pierwszy od wielu tygodni

zjadałem posiłek w towarzystwie innych. To miłe, kiedy w trakcie jedzenia masz okazję pogadać o duperelach, pośmiać się i wysłuchać najświeższych plotek. - A co z tym gadem, który cię sypnął? zapytał nagle Remisiewicz. - Nic – wzruszyłem ramionami – tydzień temu został bezrobotnym. - Pewnie już trafił na folwark i ma przesrane – skwitował Banas. - Aż tak tam źle? - zapytałem, bo prawdę powiedziawszy nie miałem pojęcia jak jest w przywięziennym gospodarstwie.

- Tam rządzi klika pospolitych – Metal pociągnął temat – to bandyci. Ci ludzie to chwasty. Chcesz wiedzieć jak tam jest? - zwrócił się do mnie patrząc mi w oczy. - To zapytaj Skarbowego – kiwnął głową przez ramię. Zerknąłem w kierunku stołu po prawej. - Dopóki jego laska przynosiła mu forsę, to żył tutaj jak pączek w maśle – odezwał się Remi – ale jak skończyły się odwiedziny, to wpadł w tarapaty. Miał niezłą fuchę na magazynie, oczywiście słono za nią płacił, ale kiedy zabrakło pieniędzy, czar prysnął. Jeszcze raz zerknąłem na człowieka o którym mówili.

Faktycznie wyglądał na przygnębionego. Następnego dnia Krympe zjawił się w stolarni, a ja podałem mu cztery nazwiska. Do listy dopisałem Artura Kamińskiego. Nie umiem wyjaśnić czemu to zrobiłem. Nie wiem. Chyba chciałem udowodnić samemu sobie, że jest jeszcze we mnie namiastka człowieka wrażliwego na ludzką krzywdę. Nim nastała Wielkanoc, czterech nowych pomocników w stolarni było już obeznanych z robotą. Wszyscy pracowali pod moje dyktando, a efekty

były zadowalające. Fakt, Skarbowy nie miał daru do fizycznej pracy, ale muszę przyznać, że bardzo się starał. Człowiek o perfekcyjnie wypielęgnowanych dłoniach został odpowiedzialny za impregnowanie drewna tłustym pokostem, a pędzel i szmata, przyrosły mu do rąk. Zlecenie na meble ogrodowe w dziwny sposób wzbudzało entuzjazm u referenta Krympe, który pojawiał się w stolarni co drugi dzień. Zawsze z tym swoim kajecikiem w skórzanej oprawie, gdzie wpisywał co i w jakiej ilości zostało zrobione, zupełnie jakby prowadził najważniejszą statystykę świata.

Z pozoru wszystko było w jak najlepszym porządku. Podczas pracy czas płynął w przyjaznej i wesołej atmosferze. Czasami kłóciliśmy się o jakieś pierdoły, innym razem któryś z chłopaków opowiedział jakąś zabawną historyjkę ze swojego życia albo dyskutowaliśmy o tym, co dzieje się po drugiej stronie murów oraz w ich obrębie. Było po prostu zwyczajnie. Tak jak być powinno. Wspólnie zjadaliśmy wszystkie posiłki i snuliśmy się razem po spacerniaku, ale w naszych stosunkach nie czułem ikry. Nie było już tej burzy emocji co kiedyś. Nie darzyłem ich taką sympatią jak tych, którzy całe lata temu przygarnęli mnie do swojego stołu i uczyli więziennego życia. To tak

jak z tą pierwszą miłością, której człowiek doświadcza w swoim życiu, ten pierwszy zryw serca, który nawet po latach wydaje się taki piękny, czysty, prawdziwy. Albo jak wspominamy swoich kumpli z młodzieńczych lat, nasze szalone przyjaźnie i braterstwa. Więzi, które na zawsze zapadają w pamięci choć ludzkie drogi dawno się rozeszły. Wiecie co mam na myśli, prawda? Tak sobie myślę, że im człowiek dłużej żyje, tym bardziej dystansuje się od innych. Im jesteśmy starsi, tym trudniej nam zdobyć się na szczerość, otworzyć, opowiedzieć o tym co nas boli i dręczy, albo zwierzyć się tak od serca. Chociaż

nie wiem. Może się mylę? Może po prostu tak już jest. W wielkanocny poniedziałek siedziałem na spacerniaku tam gdzie zwykle. Nagle dostrzegłem Skarbowego jak zmierza w moim kierunku. Podszedł i usiadł tuż obok. - Chciałem ci podziękować, bo jakoś wcześniej nie było okazji – powiedział. - Podziękować? Za co? - zapytałem udając zdziwienie, chociaż dobrze wiedziałem co ma na myśli. - Nie zgrywaj się, dobrze wiesz za co – odparł. - Zostało mi jeszcze pięć

miesięcy – westchnął. - Jak myślisz, czy będzie w stolarni na tyle pracy, żebym tam doczekał dnia wyjścia? - Trudno powiedzieć – rzekłem i wsparłem łokcie o kamienny stopień. - Rozumiem. Przez kilka chwil siedzieliśmy w milczeniu. Promienie kwietniowego słońca tańczyły po moich policzkach. Zamknąłem oczy. - Dlaczego mnie wziąłeś do tej pracy? zapytał nagle. - Dobre pytanie – odparłem. Przypominasz mi kogoś. Swojego czasu

trafił tutaj jeden gość. Nazywał się Albert Czarnecki, profesor Albert Czarnecki. To był mądry facet – w duszy jak żywe powróciły wspomnienia tamtych dni. - Wszystko wskazywało na to, że znalazł się tutaj przez pomyłkę. To było wiele lat temu, zaraz po tym słynnym przewrocie majowym – westchnąłem. - To musiał być zwariowany czas po drugiej stronie murów. To pudło z dnia na dzień zaczęło pękać w szwach. Pojedyncze cele zamieniły się w dwuosobowe. Przez pewien czas siedziałem razem z Czarneckim i wiesz co ci powiem, ten facet tu nie pasował – zamilkłem. - I…? - Kamiński czekał na dalszą część

mojego wywodu. - I tak sobie myślę, że ty też tutaj nie pasujesz – spojrzałem mu w oczy. Dopóki miałeś forsę, to było dobrze, ale kiedy twoja kobieta przestała przychodzić wpadłeś w szambo. Jeśli ja miałbym podsumować swoje życie, rozumiesz na tej zasadzie, żeby porównać ile zrobiłem dobrych uczynków a ile złych, to tych drugich będzie więcej. Pomyślałem więc, że pora zrobić coś miłego. I padło na ciebie. - Czyli krótko mówiąc, mam szczęście – stwierdził. - Skarbowy, masz cholerną, wielgachną

kupę szczęścia – zażartowałem. - Miły z ciebie gość – powiedziałem i jednocześnie sięgnąłem po papierosa – niczego ci nie obiecuję. Jeśli będzie robota zostaniesz w stolarni, jeśli nie będzie, to pewnikiem z powrotem trafisz na folwark – zapaliłem. - W tym właśnie rzecz, że nie chciałbym tam wrócić – powiedział i zdjął swoją bluzę, bo naprawdę było gorąco. Wiem, że mógłbyś mi w tym pomóc. Spojrzałem na jego dłonie, na jego palce które splótł jakby szykował się do modlitwy. Już nie były takie zadbane i gładkie. -

Przeceniasz moje

możliwości

–

stwierdziłem. - Na razie robimy te mebelki przy których Krympe skacze jak na szpilkach, żeby wszystko było cacy. Nie mam pojęcia jak długo będziemy się z tym bawić. Póki co, masz zajęcie. - Rozumiem – pokiwał głową. Byłem pewien, że zaraz zacznie mi składać jakąś ofertę, że zaraz padną deklaracje, iż odpali mi działkę z wypłaty albo coś w tym stylu, ale on ku mojemu zaskoczeniu, nie podjął tematu. Przez kilka milczeniu.

minut

siedzieliśmy

w

- Nie żebym był wścibski – odezwałem się nie tylko po to, żeby podtrzymać

naszą rozmowę, bo faktycznie byłem ciekaw – oczywiście odpowiedz jeśli zechcesz – zrobiłem krótką pauzę. Czemu twoja kobieta już nie przychodzi do ciebie w odwiedziny? - Heh – westchnął ze smutkiem – sam chciałbym to wiedzieć. Odniosłem wrażenie, że mówi prawdę. - To twoja żona? - Nie. - Konkubina? Spojrzał na mnie z wyrazem niesmaku. - Konkubina, to paskudne słowo. Wolę

określenie przyjaciółka albo narzeczona. - No tak, brzmi bardziej dystyngowanie. Jak ma na imię? - dopytywałem. - Natalia. I znowu mnie zaskoczył, bo myślałem, że zacznie się użalać nad sobą i zachodzić w głowę, cóż takiego mogło się stać, że ona nie daje znaku życia? A on po prostu siedział obok mnie i milczał. Wiedziałem, że jest mu źle. Nie miał tutaj nikogo z kim mógłby znaleźć wspólny język. W słoneczny poniedziałek trzynastego maja, kiedy zegar na wieży wybijał

południe z więziennych głośników rozległ się przeciągły, modulowany ryk syreny. Przerwaliśmy pracę patrząc na siebie zaskoczonym wzrokiem. Ostatni raz taki sygnał słyszałem, kiedy ponad półtora roku temu setka więźniów zapragnęła wolności. Byłem przekonany, że i tym razem doszło do ucieczki. Wyszliśmy na zewnątrz. - Co jest grane? - Banas spojrzał na mnie. - Mnie się pytasz? - odparłem. - A skąd mam wiedzieć? - Może ktoś prysnął? - Remi najwyraźniej miał te same podejrzenia co ja.

- Nikt nie uciekł – skwitował Skarbowy – spójrzcie tam – wskazał dłonią i wszyscy dostrzegliśmy w oddali strażnika, który opuszczał flagę łopoczącą na maszcie. Po chwili syrena przestała zawodzić, a my wróciliśmy do warsztatu. Funkcyjny klawisz zjawił obchodzie kwadrans później.

się

na

- Coś się stało panie dozorco? - zapytał Metal. - Ktoś umarł? - zażartował. - Zgadłeś Wikaliński – odparł strażnik. Pewnie dla niektórych to będzie wesoła wiadomość. Wczoraj wieczorem zmarł marszałek Piłsudski.

- Nikt nie żyje wiecznie – skwitował z drwiną Remisiewicz. Wiedzieliśmy, że on był jego zagorzałym przeciwnikiem. Klawisz tylko łypnął na niego okiem, rozejrzał się po pomieszczeniu i rzucił w naszą stronę: - Koniec przerwy, bierzcie się za robotę! Podczas obiadu na stołówce wrzało. Śmierć marszałka stała się tematem numer jeden. Większość więźniów z bloku B tryskała z zadowolenia. Przy niektórych stołach dało się słyszeć kąśliwe dyskusje, udowadnianie własnych racji i złośliwe wyzwiska.

Zdania jak zawsze były podzielone, a stołówkowi politycy mieli sporo do powiedzenia. Połowa z nich doskonale wiedziała, jak uleczyć ten chory kraj, jak naprawić wszystko to, co zostało spieprzone przez polski rząd i jak usunąć pazerne świnie od państwowego koryta. Remisiewicz jako zagorzały i zdeklarowany komunista też miał sporo do powiedzenia, klepał dziobem jak najęty. To naprawdę było na swój sposób fascynujące. Gdzieś daleko stąd największy ważniak II Rzeczypospolitej wyzionął ducha, a tutaj, aż buzowało od emocji!

- Sami zobaczycie, najpierw będzie pogrzeb z wielką pompą, a potem zaczną mu stawiać pomniki i sypać kopce. Tfu! człowiek, na którym ciążył dziesięcioletni wyrok udał, że splunął. A co ze sprawą procesu brzeskiego? Byłem wtedy jeszcze na wolności i doskonale wiem, co się wydarzyło. - No niby co się działo? - zagadnął Banas. - On i jego oficerowie ukartowali całą sprawę. Przeprowadzili akcję w iście wojskowym stylu. Wszyscy niewygodni członkowie PPS, ludowcy z „Wyzwolenia” i „Piasta” i cała reszta aktywistów z Centrolewu zostali aresztowani tej samej nocy. Rozumiesz

to?! Wszystko zostało wcześniej zaplanowane. Oskarżono ich o przygotowanie zamachu stanu, który miał niby na celu obalić władzę. Jaką władzę ja się pytam? Przecież Piłsudski to dyktator… - Już nie – wtrącił się Metal. - Na szczęście już nie – Remi odparł niemal natychmiast. - A co on zrobił w dwudziestym szóstym?! To nie był kurwa mać jebany zamach stanu?! - zamilkł i spojrzał po naszych twarzach. - Był – odezwał się Skarbowy, który bardzo rzadko zabierał głos. - I jeśli mielibyśmy wszystko rozpatrywać tylko w twoich kategoriach, to Piłsudski

powinien trafić do więzienia albo przed pluton egzekucyjny. Przecież ludzie o takich przekonaniach jak ty, mają również swoich przeciwników. Ja nie twierdzę, że świętej pamięci marszałek był odpowiednim człowiekiem na odpowiednim stanowisku. Ty pewnie widziałbyś u sterów władzy kogoś takiego jak Stalin, prawda? Remisiewicz zrobił duże oczy i rzucił w jego stronę: - Gówno tam wiesz, nie masz pojęcia kim jestem. - I vice versa – odparł Kamiński. - W polityce jest tak jak na wojnie, przeciwnika należy pokonać, zniszczyć,

wykluczyć z frontu działań nie przebierając w środkach. Jeśli odwrócić całą sytuację, zamienić strony konfliktu miejscami to myślisz, że jak w tym wypadku zachowałyby się władze Centrolewu? To jest brutalna gra. - Ty wiesz swoje, a ja swoje. Ja walczyłem za sprawę, a ty tylko ukradłeś pieniądze – skwitował jego rozmówca. - Walczyłeś? A niby jak? - zakpił. Znalazłeś się w tym więzieniu, bo złamałeś obowiązujące w tym kraju prawo, a prawo zawsze i wszędzie tworzą ci, którzy mają władzę. Historia oceni nas wszystkich i nawet to czy sprawa, za którą niby walczyłeś, była

słuszna – odparł Skarbowy. Przysłuchiwałem się ich dyskusji, a w głębi duszy czułem znudzenie. Oni mówili o rzeczach, które zupełnie nie dotyczyły mojego życia. To były tylko słowa, puste i kompletnie bezwartościowe. Moje poglądy polityczne, wiara we wzniosłe ideały i wizje lepszego świata umarły dawno temu. Moje istnienie od lat zamykało się w tych czerwonych murach. Dla mnie liczyło się to, który klawisz będzie dowodził na bloku, a nie to, komu przyznano tekę ministra albo urząd prezydenta państwa. Wyznawałem zasadę, że w życiu należy się przejmować szczegółami, a nie rzeczami

wielkimi. Cóż mogła zmienić śmierć Piłsudskiego? Nic. Przecież z tego tytułu nie odzyskam wolności. Zdaję sobie sprawę, że facet już za życia został w tym kraju ikoną, a ja prawdę mówiąc, zarówno jego jak i ten naród, miałem gdzieś. Jak na zbawienie czekałem na dwa gwizdki, które obwieszczą koniec posiłku. Chciałem wrócić do celi, położyć się na pryczy i chłonąć słowa, jakimi Cyrano de Bergarac uwodził swą kuzynkę Roksanę. To było dla mnie ważniejsze niż słuchanie tych bzdur.

Poranne promienie majowego słońca wpadały do wnętrza stołówki przez podłużne, gotyckie okna. Ich blask był tak intensywny, że nie sposób było dostrzec krat po drugiej stronie szyb. Zupełnie jakby moc zaklęta w tych złotych smugach stopiła stalowe pręty. Zapowiada się piękny dzionek – przemknęło mi przez myśl, kiedy wraz z innymi sterczałem w kolejce do okienka wydawki. Od chwil wejścia do stołówki opętało mnie jakieś dziwne uczucie. Bardzo znajome. Gdzieś w zakamarkach mojego umysłu czaiło się wspomnienie, pełne takiego samego blasku jak ten, który teraz raził moje źrenice. Kuchta podał mi łyżkę i michę z ryżową

papką, w drugą rękę złapałem kubek z kawą, obróciłem się na pięcie i mimochodem spojrzałem w prawo. Tuż przy drzwiach w lekkim rozkroku stał znajomy dozorca. Czarna opaska na jego oku… i wszystko stało się jasne. Tego dnia, kiedy Kloc wydłubał mu ślepię, okna płonęły takim samym blaskiem. Usiadłem na swoim miejscu i rzekłem do chłopaków: - Słyszeliście o tym jak Mroczkowski stracił oko? - spojrzałem po ich zaskoczonych twarzach. Nie wiem dlaczego, ale czułem nieodpartą potrzebę opowiedzenia tej historii. - To było prawie dziesięć lat temu. Tamtego poranka słońce paliło jak dziś…

No i usłyszeli z moich ust, jak to ów Kloc zrobił tu niezłe pobojowisko, a potem w pojedynkę walczył z klawiszami. Chyba potrafiłem interesująco opowiadać, bo słuchali uważnie i z zaciekawieniem. Jednak kiedy skończyłem, gdzieś w sercu nagle zadźwięczała smutna melodia. Na bloku B tylko klawisze mogli potwierdzić moje słowa, a w całym więzieniu nie było żadnego skazańca, który siedział tu dłużej niż dziesięć lat. Zrozumiałem, że w moim życiu są jeszcze tylko dwie osoby, z którymi dzieliłem wspólne wspomnienia. Agnieszka i Ojczulek. Oboje byli gdzieś w dalekim świecie, a oprócz nich, nie miałem nikogo. I tego majowego poranka coś ścisnęło z całych

sił moje serce. Złapało tak mocno, jakby chciało je zmiażdżyć, a sumienie zawyło z bólu i poczułem do siebie okropny żal. I wtedy przekonałem się, że najbardziej gorzkie uczucie dusi człowieka wtedy, kiedy gardzi sam sobą. Nim zakończyliśmy dzień pracy w stolarni, wyrwałem z mojego skoroszytu kilka kartek papieru i razem z ołówkiem włożyłem je do kieszeni. Nadszedł czas, żeby naprawić to, co zepsułem. Nie wiedziałem jak się zabrać do rzeczy. To było trudne. Cholernie trudne. Zbyt wiele myśli w głowie, a ja nie

potrafiłem znaleźć słów od których miałbym zacząć. Siedziałem na taborecie, spaliłem kilka fajek, a kartki nadal były puste. Chyba temu nie podołam – szepnąłem w duchu, a potem sam nie wiem ile razy, powtórzyłem w myślach to zdanie. I od tego twierdzenia się zaczęło. Oba listy zacząłem od słów: Nie jestem pewien czy podołam napisać ten list, ale spróbuję. Minęło tak wiele czasu, że aż mi wstyd… A potem poszło już gładko. Moje myśli płynęły swobodnie, a rysik ołówka

kreślił kolejne słowa. Z każdym zdaniem czułem ulgę, czułem się tak jakbym czerpał coraz więcej ukojenia i spokoju. Obojgu z nich szczerze się przyznałem, że naprawdę żałuję iż tak długo odwlekałem tę chwilę. Dwa dni później w ostatnią niedzielę maja, udałem się do biblioteki i tam wedle regulaminowej procedury nadałem swoje dwa listy. Miałem nadzieję, że za jakiś czas oni napiszą do mnie. W sobotę pierwszego czerwca funkcjonariusz Lepke miał na pagonach insygnia starszego dozorcy. Awansował.

Po śniadaniu zarządził zbiórkę obsady stolarni. Miałem szaloną ochotę złożyć mu gratulacje i powinszować, że w końcu został doceniony przez naczelnika, ale pomyślałem, że któryś z chłopaków mógłby sobie odebrać to w zupełnie niewłaściwy sposób. Żywiłem jednak nadzieję, że starszy dozorca Dawid Lepke dostrzegł uznanie wydzierające się z moich oczu. Nasza piątka ustawiła się w szeregu, a potem ruszyliśmy w stronę głównego wyjścia. Klawisz pchnął drzwi wiodące na więzienny dziedziniec i puścił nas

przodem. Kiedy wyszliśmy na zewnątrz ujrzeliśmy pośrodku placu klęczącego mężczyznę. Świeżak – przemknęło mi przez myśl. Współczułem mu, bo do południa zostało jeszcze wiele godzin, a on wyglądał na nieźle skatowanego. Nie sposób było dostrzec rysy jego twarzy, bo była solidnie obita, opuchnięta i posiniaczona. Na jego ubraniu majaczyły ślady zaschniętej krwi. Był jak to mawiają, słusznej postury. Na razie grał twardziela, bo trzymał się prosto, a głowę, którą pokrywały pukle czarnych loków i gęsty zarost policzków, unosił jeszcze z dumą.

Pęknie. Każdy pęka. Za rogiem budynku skręciliśmy w prawo. - Będziecie mieli nowego kompana na bloku – Lepke powiedział niby od niechcenia. - Tego świeżaka co teraz klęczy? chciałem się upewnić. - Yhy – potwierdził chrząknięciem. - Na jak długo tu zawitał? - zapytał Metal. - Osiem lat.

- A co przeskrobał? - chyba chciał dalej pociągnąć go za język. - Nie bądź za bardzo ciekawy. - Tak tylko pytam - odparł. - Jak będzie chciał, to sam wam powie. Lepke odstawił nas na miejsce i wrócił do swoich obowiązków. Kiedy po skończonym dniu pracy zjawiliśmy się w stołówce, dostrzegliśmy, że świeżak samotnie siedzi przy naszym stole i zjada swój posiłek. Na jego głowie już nie było bujnej czupryny i zniknął też ciemny

zarost z policzków. Kiedy podeszliśmy do stołu Banas warknął: - A ty kurwa mać co tak zasiadasz jakbyś był u siebie? Taka to już więzienna tradycja, że każdego świeżaka traktuje się z nieufnością, albo jak niechcianego psa. Mężczyzna uniósł swą posiniaczoną twarz i rzekł: - Skond miołech wiedzieć, że kieryś tu bydzie siedzioł? Jakech prziszoł, plac był wolny, to żech se siod.

Jeszcze nigdy w życiu nie słyszałem, żeby ktoś mówił w taki dziwny i śmieszny sposób. Metal prawie parsknął śmiechem, a potem powiedział: - Skąd ty się zerwałeś człowieku? Ten spojrzał na niego, ale nic nie odpowiedział. - Rozumiesz po polsku? - Wikaliński cedził każde słowo. - Skąd jesteś? Skąd pochodzisz? - Jestech chop z Rybnika. - Wszyscy tak dziwnie mówią w twoich

stronach? - zapytałem. - A jako majom godać? Tam sie godo po naszymu – odparł. - Jak się nazywasz? - dociekałem dalej. - Marcin Sroka. - Polskie imię i polskie nazwisko byłem trochę zaskoczony. - Wołają na mnie Ropuch – wystawiłem ku niemu dłoń, żeby wymienić uścisk. - Witaj w Centralnym Więzieniu we Wronkach. Muszę przyznać, że miał parę w rękach. Kiedy pozostali ujrzeli mój gest, poszli w moje ślady.

Chwilę później Banas zapytał: - Za co dostałeś te osiem lat? - Skond wiysz wielach dostoł? - był zdziwiony i wcale tego nie ukrywał. - Bo tu wszyscy wszystko wiedzą – wyjaśnił mu Remi. - Sam się o tym niebawem przekonasz. To za co siedzisz? Sroka skierował swoje oblicze w jego kierunku, ale trudno było wyczuć na kogo patrzy spod tych opuchniętych powiek. - Dajcie mu spokój – rzuciłem. - Ile masz lat? - zmieniłem temat. - W tej

chwili trudno wyczytać wiek z twojej twarzy – i w tym samym momencie wszyscy oprócz Skarbowego parsknęli śmiechem. - No dyć, trocha mi pychol zloli – skwitował. Sztyrdziści, mom sztyrdziści lot. Każdy świeżak w pierwszym kontakcie stanowił dla pozostałych nie lada atrakcję. Przypomniałem sobie jak było ze mną. Ten kto siedział w pudle, doskonale pamięta jak to jest pierwszego dnia. Czujesz się tak, jakbyś odstawiał solowy występ na scenie przed wybredną publicznością. - A co porabiałeś w tym Rybniku? -

zagadnął Metal. - Robiłech na grubie. - Gdzie? - chyba nikt z nas nie miał pojęcia co to w ogóle znaczy. - Po wyszymu znaczy żech rył na kopalni. Byłech grubiorzym. Poloki godajom na grubiorza górnik. - Z tym fachem nie masz tutaj szans na żadną rozsądną robotę. No chyba, że będziesz miał tyle szczęścia, albo kasy co Skarbowy – Banas uśmiechnął się i mrugnął porozumiewawczo okiem. Muszę przyznać, że ten pierwszy kontakt

z Marcinem był całkiem zwyczajny. Pomyślałem sobie - zwykły facet, któremu tak jak innym przyszło odbębnić zasądzony wyrok. Było z niego kawał chłopa, lecz nie miał sylwetki, która przypominałaby doskonałych, mitycznych herosów. Można powiedzieć, że Sroka był gruby. Miał brzuch jak bęben, ale nie na tej zasadzie, że przy każdym kroku jego sadło trzęsło się jak galareta. Miał sporo masy, lecz był ubity. Twardy. Od dnia swego przybycia zakotwiczył przy naszym stole, a my mieliśmy ubaw po pachy, kiedy mówił tą śląską gwarą. Nawet Skarbowy czasami podrygiwał z rozbawienia.

Słowa Banasa w sprawie pracy okazały się iście prorocze. Nasz nowy kompan trafił na łodygownię, a my już po kilku dniach ochrzciliśmy go nowym imieniem, które brzmiało – Ślązak. Chłopaki często drążyli temat i starali się dociec za co dostał te osiem lat? Jakby się uparli, że na bloku B mogą siedzieć tylko polityczni, co oczywiście było bzdurą. Kiedy brakowało wolnych cel na innych blokach, kwaterowano tu więźniów skazanych za zwykłe przestępstwa. No i w sumie cóż dzisiaj znaczyło być politycznym? Chyba umknął im fakt, że w miarę upływu czasu określenie „więzień polityczny” uległo szalonej ewolucji. Poza tym mieliśmy

tutaj też innych asów, a najlepszym przykładem był Skarbowy. Pod koniec czerwca sejm II Rzeczypospolitej uchwalił nową ordynację wyborczą. W zaciszach rządowych gabinetów uściskami dłoni pieczętowano niepisane pakty i sojusze. Prezydent Mościcki był zawsze blisko związany z obozem sanacji, a w jego otoczeniu kręciło się więcej mundurowych niż cywili. Po śmierci marszałka generalnym inspektorem Sił Zbrojnych został generał Edward Śmigły-Rydz, wolnomularz, członek Wielkiej Loży Narodowej Polski. Nie było ważne jacy ludzie wejdą w skład

gabinetu ministrów i kto zostanie premierem, liczyło się to, kogo będzie popierać armia. Zbrojne wsparcie budziło respekt i rozwiązywało wszystkie problemy. Rok później Śmigły-Rydz znowu awansował i został marszałkiem Polski. Decyzja o jego nominacji budziła spore kontrowersje i głosy sprzeciwu, lecz atmosfera skandalu, bardzo szybko została uciszona. Na więziennym spacerniaku oprócz zwykłych przestępców i kryminalistów była też nieliczna grupa osób o dobrze rozwiniętej świadomości politycznej. Pewnego dnia miałem okazję usłyszeć bardzo ciekawą teorię:

- Ludzie dzierżący władzę nie mają pojęcia o tym w jakiej rzeczywistości trwa ten kraj i naród. To dla nich sprawa drugorzędna. Liczy się tylko ich prywata i korzyści. Drogie garnitury, piękne domy, pieniądze i lekkie życie. To jest dla nich najważniejsze. Nikogo z nich nie interesuje to, że mnóstwo zwykłych ludzi pracuje za głodowe stawki i z trudem wiąże koniec z końcem. Politycy tylko gadają i obiecują zmiany. Ilu z nich siedziałoby na rządowym stołku za najniższą krajową? Nikt! Kiedy ktoś z tej świty zostanie zepchnięty na margines to nie trafia na ulicę. W ramach rekompensaty dostaje ciepłą posadkę w sektorze publicznym, ale z dala od parlamentarnych budynków.

Ręka rękę myje. - Ja pierdzielę – jęknął Banas – chyba w piekle jest chłodniej! Można oszaleć – po czym zdjął koszulkę, owinął ją wokół głowy i położył się na plecach. Lipcowe słońce paliło gorącym żarem. Na spacerniaku nie było takiego miejsca, które spowijałby cień. Smażyliśmy się tutaj niczym kotlety na rozgrzanej patelni i chyba każdy skazaniec zazdrościł klawiszom, że mogą się ukryć pod małym zadaszeniem. Powietrze było tak suche, że nozdrza przy każdym oddechu płonęły żywym ogniem. Liście drzew sprawiały wrażenie, jakby zamarły w totalnym

bezruchu i zapomniały o tym, jak to jest wirować i tańczyć w podmuchach wiatru. Na szczytowej krawędzi dachu obok dzwonnicy zawsze przesiadywały ptaki, a dziś nie było ani jednego. Większość więźniów na spacerniaku snuła się roznegliżowana od pasa w górę i wszyscy wyglądali tak, jakby poruszali się w zwolnionym tempie. W taką pogodę człowiekowi nawet nie chciało się palić. Czubkiem języka przejechałem spękanych wargach.

po

- Może pójdziemy do kantyny na szklaneczkę chlebowego? - rzuciłem propozycję. Wypłata była kilka dni temu, więc każdy był przy forsie.

- Zanim ogłoszą zbiórkę, to zdążymy tu uschnąć – skwitował Metal. Spojrzałem na tarczę zegara. Do południa zostało jeszcze dwadzieścia minut. - Zaczynają się zbierać na mszę – rzucił Banas – może też się schowamy w kaplicy? - Chyba nie wiesz co mówisz – stwierdziłem – tam jest jeszcze gorzej niż na zewnątrz. Jak chcesz to idź. Powodzenia. - Patrz tylko ilu chętnych – wtrącił Metal. Zerknąłem w stronę wyjścia. Tłum więźniów leniwie ustawiał się

czwórkową kolumnę. - Tam będzie smród jak w stajni. Wszystko zgrzane, spocone, cuchnące. Kwadrans później połowa więźniów zniknęła ze spacerniaka. Wtem od strony dziedzińca do naszych uszu dotarł dziwny, skrzypiący dźwięk. Spojrzeliśmy w tamtym kierunku. Dwóch więźniów ciągnęło wózek, na którym stały cztery beczki. Metalowe kółka tarły granit brukowej kostki, zgrzytały w osiach, a cały pojazd drżał i podskakiwał razem z beczkami. - A cóż to? - Remisiewicz zapytał ni to nas, ni samego siebie. Jeden z klawiszy podszedł do nich,

wymienili kilka zdań i dwójka z wózkiem podciągnęła go bliżej wyjścia. Więźniowie ze spacerniaka podchodzili do ogrodzenia, strażnik coś powiedział i wszyscy zaczęli się ustawiać w kolejkę. - Chodźcie chłopaki! - Banas poderwał się na równe nogi. - Przywieźli wodę! Zerwaliśmy się z miejsca. - Na szczęście komuś nie zabrakło wyobraźni – stwierdził Skarbowy. Ustawiliśmy się w ogonku do wodopoju. Funkcyjni z kuchni czerpali chochlami wodę i napełniali kubki.

- W taką pogodę to i bydło trzeba napoić – rzucił któryś z klawiszy. Kolejka powoli przesuwała się do przodu. Och jakaż to była ulga, kiedy i ja poczułem w ustach smak wody. Sama rozkosz! - Dla każdego po jednym kubku – powiedział strażnik. - Ten kto chce więcej, szoruje na koniec kolejki. Banas wychylił pół swojej działki, a resztę wylał na koszulkę, którą trzymał w dłoni i owinął ją na głowie niczym turban.

Poszedłem w jego ślady. Wróciliśmy na koniec ogonka. Sporo nas było, ale zdążyliśmy obrócić cztery razy i ugasić pragnienie, nim zza rogu budynku wyłonił się szwadron skazańców wracających z więziennej kaplicy. - Ty, ten nasz Ślązak chyba się szybko ogarnął? - Banas szturchnął mnie w ramię i kiwnął głową. - Pysk jeszcze siny, a znajomości od groma. - Jak widać daje sobie chłop radę – stwierdziłem, bo nie bardzo wiedziałem co jeszcze rzec.

- Wiecie co – wtrącił się Metal – ja się tak zastanawiam, czemu on nie chce się przyznać za co garuje? Robi z tego jakąś cholerną tajemnicę. - Podejrzany, no nie? - Banas nie odpuszczał. - Skarbowy też jest podejrzany – obrócił twarz w kierunku Kamińskiego. - Udaje, że nie słyszy – zachichotał i walnął rozwartą dłonią w plecy Metala. Ten aż podskoczył, a na jego rozgrzanym grzbiecie pojawił się czerwony wizerunek pięciu palców. - Zdurniałeś?! - warknął wściekle. Jebnij się w tą swoją pustą łepetynę! Uśmiechnąłem się i szepnąłem pod nosem:

- Jak dzieci… Przez dłuższą chwilę przyglądałem się Ślązakowi. Stał w kolejce razem z innymi i nie zachowywał się jak wystraszony i zahukany świeżak. Z każdym miał coś do pogadania. - Wiecie co – odezwałem się po chwili – tak sobie myślę, że albo on już kiedyś siedział w pudle – kiwnąłem głową w kierunku Sroki – albo wygadany z niego koleś. W połowie lipca referent Krympe udał się na urlop. Nie było go już drugi tydzień, a nam kończył się zapas lnianego pokostu. Jego brak mógł

spowodować wstrzymanie prac, a to, nie byłoby wskazane. Kiedy w ostatnim z czterech kanistrów zostało mniej niż połowa, zameldowałem o problemie starszemu dozorcy Lepke, bo prawdę powiedziawszy nie bardzo wiedziałem do kogo się zgłosić w tej sprawie. - Pójdziesz ze mną na magazyn, tam sobie to wyjaśnisz. Krympe wraca dopiero w przyszłym tygodniu – odparł. Wyszliśmy ze stolarni i udaliśmy się w kierunku budynku, gdzie mieścił się ów magazyn. Kiedy ramię w ramię kroczyliśmy

wzdłuż siatki spacerniaka, spojrzałem na funkcjonariusza i powiedziałem: - Tak właściwie, to chciałem pogratulować nowych szlifów na pagonach. - Dziękuję – odparł, a ja miałem wrażenie, że w tym samym momencie jego pierś nieco urosła. - Jeszcze trochę, a zostanie naczelnikiem – zażartowałem.

pan

Zaśmiał się. Na szczęście nie odebrał sobie tego jako złośliwości lub kpiny. - Gwarantuję ci, że jeśli tak się stanie, to uczynię cię moim osobistym sekretarzem

– nie został mi dłużny. - Już się nie mogę doczekać – odbiłem piłeczkę. Nie będę ukrywał, że darzyłem tego faceta sympatią. On nie był taki jak większość klawiszy, odstawał od schematu twardego i oschłego funkcjonariusza. - Mam pytanie – odezwałem się trochę niepewnym głosem. Lepke nic nie powiedział, tylko spojrzał na mnie takim wzrokiem jakby oczekiwał, żebym kontynuował wątek. - Ten świeżak, Marcin Sroka, który trafił na nasz blok. Za co on dostał osiem lat?

Maszerowaliśmy dalej, a Lepke tylko uśmiechnął się pod nosem i nadal milczał. - Wiesz, że nie wolno nam rozmawiać z więźniami o wyrokach innych skazańców? - Wiem panie starszy dozorco, ale jestem ciekaw. Nikomu nie powiem, zachowam to dla siebie – to akurat była prawda. - A co z nim nie tak? Stawia się? Coś kombinuje? - zaczął dociekać. - Nie, nic z tych rzeczy. - To czemu cię to interesuje?

- Bo chyba dobrze wiedzieć z kim się siedzi przy jednym stole – ten powód mógł się wydawać banalny, ale tak właśnie było. Kilka kolejnych kroków pokonaliśmy w milczeniu. - Marcin Sroka został skazany za przemyt i szpiegostwo. No nieźle – przemknęło mi przez myśl. - Jak tam pański gramofon? - zmieniłem temat, bo usłyszałem już to co chciałem wiedzieć. - Wszystko w porządku. Działa i gra jak powinien.

- A jakiej muzyki pan słucha? - Jazz i blues. Kocham nowoorleański – odparł.

jazz

Nie miałem pojęcia o czym mówi. Pal licho muzykę, skoro te nazwy były mi zupełnie obce. To co Lepke powiedział mi o Ślązaku, zachowałem dla siebie. I nie chodziło o to, że chciałem być tak wielce honorowy i dotrzymać danego słowa. Ja po prostu byłem ciekaw, bo może któregoś dnia faceta ogarnie chwila słabości i rzeknie słówko o sobie. Co wtedy powie? Bo jeśli skłamie, to będę wiedział, żeby trzymać się od niego z daleka, a jeśli

powie prawdę, to chyba będziemy mogli jakoś żyć obok siebie. Na razie nic do niego nie miałem. W ostatnich dniach lipca na zewnątrz murów zdarzyła się nietypowa afera. Był taki jeden na bloku dla pospolitych, wołali na niego Ogór. Wyszedł niespełna miesiąc wcześniej, odsiedziawszy swoje pięć lat za jakiś durny napad. Tutaj pracował w warsztacie ślusarskim. Należał do tej grupy więźniów, która została w taki czy inny sposób zmuszona do płacenia haraczu za robotę. Ogór oczywiście płacił, ale chłopaki mówili, że ciągle się odgrażał, bo twierdził, że jak tylko

wyjdzie, to odwiedzi tego klawisza, który go obrabiał, obije mu mordę i odzyska swoją forsę, choć miałby ją wyrwać mu z dupy. No i właśnie usłyszeliśmy o tym, że Ogór postanowił dotrzymać danego słowa. To musiał być zawzięty facet, skoro miał na tyle charyzmy, że przyjechał do Wronek tylko po to, żeby wyrównać rachunki ze znienawidzonym strażnikiem. Faktem jest, że pobił go straszliwie, bo ów dozorca trafił z połamanymi żebrami do szpitala, natomiast on sam został zatrzymany przez policję. Ponoć tłumaczył się ze swojego czynu i mówił prawdę o tym, że podczas odsiadki płacił daninę. Jednak sędzia nie uwierzył jego słowom, bo ileż jest warte

zeznanie byłego skazańca przeciwko słowom funkcjonariusza? Z tego co opowiadali klawisze, Ogór dostał cztery lata pudła za brutalną napaść, a dla wszystkich stało się jasne, że nie ma co dyskutować i szukać pomsty za swoje krzywdy. Trzeba płacić, wyjść z paki i jak najszybciej o wszystkim zapomnieć. Nigdy więcej nie słyszałem, żeby któryś z więźniów zrobił podobny numer. Czas pędził do przodu. Już mijał piąty miesiąc od dnia kiedy wróciłem do stolarni, a moje więzienne życie naprawdę było znośne. Pracowałem, zarabiałem, miałem na fajki, a od czasu do czasu serwowałem sobie jakieś

rarytasy. Najczęściej tabliczkę czekolady. Popołudniami czytałem książki, albo wertowałem prasowe wiadomości, a w głębi duszy, czekałem też na listy. Wydaje mi się, że to był ten czas, kiedy w końcu odnalazłem spokój w bardzo dużym tego słowa znaczeniu. Ten spokój wewnętrzny, duchowy, emocjonalny. Już nie było nawału dręczących myśli i wspomnień pełnych żalu. Znaczy się one były, ale nie w tym sensie co kiedyś. W przeszłości to wszystko gryzło tak mocno i intensywne, że aż bolało. Teraz traktowałem to zupełnie inaczej. Tak sobie myślę, że chyba było mi pisane aby przejść przez to całe gówno z parząchą. Może tak właśnie jest, że człowiek pewnego dnia

staje nad krawędzią tylko po to, żeby się ocknąć? Chociaż nie mam pojęcia dokąd bym teraz zmierzał gdyby nie kurewstwo ze strony Konia… Chyba jestem dumny z tego, że nie szukałem na nim zemsty i nie dochodziłem swego. Machnąłem ręką, odpuściłem. Odzyskałem moją papierośnicę i nie interesowałem się jego losem. Raz tylko chłopaki ze stolarni, ta trójka z pospolitego, opowiedzieli mi o tym jak ferajna zlała go w łaźni mokrymi ręcznikami. Z ich opowieści wynikało, że chyba z tuzin chłopa dało mu wycisk. Moje sumienie jest czyste. Nie miałem z tym nic wspólnego.

W ostatnim tygodniu sierpnia do wronieckiego więzienia dotarła kolorowa pocztówka nadana w Wolnym Mieście Gdańsk i była zaadresowana na moje nazwisko. Suchy, na którym dawno temu postawiłem już krzyżyk dał znać o sobie po pięciu latach milczenia. Jednak dotrzymał słowa! Zdjęcie na widokówce przedstawiało okazały, dostojny budynek nad brzegiem morza. To był ów słynny Grand Hotel, o którym się tyle nasłuchałem w przeszłości. Suchy się nawet nie wysilił, żeby cokolwiek napisać, ale za to utwierdził mnie w przekonaniu, że nie ma ani krzty talentu do rysowania. Na odwrocie był szkic wykonany ołówkiem na poziomie pięciolatka – na pierwszym planie dwa

hipki, jeden z kuflem spienionego piwa w dłoni, a drugi albo raczej druga, bo to chyba w zamyśle twórcy miała być babeczka z obfitym biustem. Ponad nimi uśmiechnięte słońce z promieniami, a za ich plecami statek na falach. - Jednak tam dotarłeś – szepnąłem sam do siebie, kiedy siedząc na pryczy wpatrywałem się w błękit nieba zaklęty na pocztówce. Uśmiechnąłem się pod nosem, a w moich myślach zaczęły się przewijać wszystkie miłe wspomnienia. Z początkiem września ruszył nowatorski projekt, który w swoim założeniu miał zostać kolejnym, ważnym elementem resocjalizacji. W którymś z

zapisanych już skoroszytów wspomniałem o tej szumnej koncepcji. Jej myśl przewodnią zawarto już w tytule tego eksperymentu - „Sztuka i kultura jako skuteczna metoda przywracania wartości i ideałów”. Pamiętam jak rankiem, ósmego września na drzwiach wejściowych do stołówki wisiał duży afisz, budzący ogólne zdziwienie. Ktoś z więziennej administracji musiał mieć odrobinę plastycznych zdolności. Na białym tle duże, precyzyjnie wykaligrafowane litery układały się w krótki tekst: SEANS FILMOWY!!! CZY LUCYNA TO DZIEWCZYNA?

Natomiast poniżej w lewym rogu stała rozpiska: 08.09 – blok A 15.09 – blok B 22.09 – blok C 29.09 – blok D Taka informacja naprawdę była dla nas szokiem. Na spacerniaku wszystkie rozmowy orbitowały tylko wokół dzisiejszej atrakcji. Wszyscy jak jeden byliśmy szalenie podekscytowani. Któryś z klawiszy zlitował się i zdradził nam, że projekcja filmu odbędzie się późnym popołudniem.

Tego dnia po obiedzie więzienna stołówka po raz pierwszy w historii tego miejsca zamieniła się w salę kinową. Żałuję, że nie byłem na premierze, ale pensjonariusze z naszego bloku mieli zapewnione wejściówki dopiero tydzień później. Wiele razy żartowaliśmy sobie, że to niesprawiedliwe, że to doprawdy wstyd i hańba dla światowej kinematografii, iż hołota z bloku A jako pierwsza może podziwiać filmowe dzieła. „Czy Lucyna to dziewczyna?” to była lekka i zabawna opowieść, która każdemu z nas pozwoliła na kilka chwil zapomnieć o murach, kratach i całym

tym gównie w jakim przyszło nam tkwić. Śmiechu było co niemiara, a dzień później okazało się, że połowa skazańców chciała mieć taką samą fryzurę jak filmowy amant Eugeniusz Bodo. Wielu z nas po raz pierwszy w życiu widziało ruchome obrazy. Dla mnie to było miażdżące przeżycie! Prawdziwe czary! Szum projektora gdzie przewijała się rolka celuloidowej taśmy śnił mi się przez kilka kolejnych nocy. Magiczny świat filmu z wielką brawurą wkroczył w naszą ponurą egzystencję. W każdą drugą niedzielę miesiąca skazańcy z bloku B mieli swój seans.

Repertuar dobierano tak, aby nie zawierał żadnych scen przemocy. Oglądaliśmy filmy bez bijatyk, nie było w nich czarnych charakterów lub typów spod ciemnej gwiazdy i nikt nie miał w dłoni spluwy lub noża. Czasami chłopaki żartowali, że chcieliby zobaczyć coś mocniejszego, jakieś gangsterskie porachunki, albo po prostu prawdziwy, męski film! Jednak zamiast tego śledziliśmy losy banalnych, cukierkowatych bohaterów, którym daleko było do Ala Capone. Szkoda, że klawisze nie pozwalali nam palić w trakcie projekcji, bo fajnie byłoby sobie walnąć dymka podczas filmu. Więzienne kino było dla nas cudowną

rozrywką, a dla klawiszy bardzo szybko stało się idealnym narzędziem szantażu. Jeśli podpadłeś dozorcy na bloku to zamiast seansu, spędzałeś czas w celi. Jeżeli któryś ze strażników nie żywił do ciebie sympatii, a w niedzielę wypadła mu służba, to film miałeś z głowy. Było też kilka ciekawszych poziomów czystego skurwysyństwa. Ledwo rozpoczęła się projekcja, a nagle dozorca donośnym głosem wzywał kogoś do wyjścia, albo wyciągał delikwenta w połowie seansu lub kwadrans przed końcem. Fajnie, prawda? Można się było wściec. Na szczęście ja nigdy tego nie doświadczyłem.

Zawarta w tytule projektu „skuteczna metoda przywracania wartości i ideałów” zdawała swój egzamin celująco. Traktowano nas jak dzieciaków, których można utemperować stosując prostą kombinację, za dobre zachowanie nagroda, za złe kara. Seanse w stołówce skończyły się dokładnie rok później i nikt nam nie powiedział, dlaczego zapadła taka decyzja. Stało się to zaraz po tym, kiedy we wronieckim więzieniu wybuchł skandal, jakiego nikt się nie spodziewał nawet w najczarniejszych snach. Trzech durnych klawiszy zrobiło najgłupszą rzecz w swoim życiu, a my oberwaliśmy

rykoszetem. Strach pomyśleć, albo snuć choćby domysły, jacy ludzie mogli być w to jeszcze wmieszani! Jednak zanim z naszego życia zniknęła magiczna, filmowa rozrywka, sporo się jeszcze wydarzyło… W ludzkiej świadomości utarło się, że pechowy dzień to piątek trzynastego. Może i pechowy, ale nie dla wszystkich. Kiedy nastał piątek trzynastego września, ekipa przy naszym stole przeżyła prawdziwy szok. Nasz zawsze małomówny i skryty Skarbowy pojawił się na śniadaniu… ubrany w cywilne ciuszki. Do dziś się zastanawiam, jak on wytrzymał, że wcześniej nie pisnął ani

słówka? Ani razu nie okazał żadnych emocji, nie było odliczania dni i meldowania ile mu jeszcze zostało. Kiedyś mi wspominał, że za parę miesięcy wychodzi. Kiedy to było? - w myślach szukałem odpowiedzi. Spacerniak. Na spacerniaku. Tak na pewno na spacerniaku, ale kiedy? No kurwa mać! - z wrażenia nie mogłem sobie przypomnieć. - No kiedy? - i nagle mnie olśniło! - Podczas świąt wielkanocnych? Tak! To było wtedy! Chryste, jak ten czas szybko leci! Dziwnie się czułem kiedy Kamiński siedział na wprost mnie ubrany w elegancki garnitur i najspokojniej w świecie pogiętą łyżką zajadał z ohydnej,

zdezelowanej michy paskudną porcję grysiku. To był wręcz komiczny widok. Jeden przez drugiego składaliśmy mu gratulacje, a Skarbowy ze swoim naturalnym dystansem za każdym razem grzecznie odpowiadał jednym słowem: - Dziękuję. W głębi duszy chyba każdy z nas zazdrościł mu tej cudownej chwili. - Skoro wychodzisz, to może nam powiesz jak było? – zapytał Banas. Naprawdę rąbnąłeś tą forsę? Kamiński spojrzał na niego, posłał mu delikatny uśmiech i wzdychając, rzekł:

- A ty dalej swoje… Chyba liczyliśmy na inną odpowiedź lecz on, ani nie potwierdzał, ani nie zaprzeczał. Kiedy skończył jeść, sięgnął do kieszeni marynarki i wyjął pięć skrzynek egipskich. - Wiem, że to niewiele – powiedział patrząc mi w oczy – jestem wdzięczny, że zabrałeś mnie do stolarni - i położył przede mną fajki. - Dziękuję ci za to. - Ulala – Metal prawie zaświergotał – masz palenie na cały tydzień. Schowałem papierosy.

- Pijesz wódkę? - zapytałem. - Bardzo rzadko, wolę koniak – odpowiedział. - Wyższe sfery, koniaczki, szampan, kawior – kąsającym tonem wtrącił Banas. Czasami drażniły mnie jego komentarze. - To jak już będziesz po drugiej stronie murów, wychyl tam za nas karafkę – posłałem mu szczery uśmiech. Tego ranka Ślązak nie odezwał się ani słowem. Nasze pożegnanie ze Skarbowym nie

było czułe i przyjacielskie, nie było żadnej wylewności i klepania po plecach. Każdemu z nas uścisnął tylko dłoń na pożegnanie i nim odszedł ze strażnikiem, powiedział: - Panowie, miło było was poznać. Na przestrzeni tych blisko trzynastu lat spędzonych w więzieniu, przeżyłem wiele wyjść do cywila. Jednak najgłębiej w mojej pamięci zapadły tylko dwa. Pierwsze, kiedy wychodził Eryk von Gerswalde i drugie, kiedy Suchy odzyskał upragnioną wolność. Wtedy czułem silne emocje, wtedy radość mieszała się ze smutkiem. Z jednej strony cieszyłem się ich

szczęściem, a z drugiej, życie wydawało się podłe, a świat cholernie niesprawiedliwy. W niedzielę ja, Banas, Metal i Remi siedzieliśmy na spacerniaku w tym samym miejscu co zawsze. Lato miało się już ku końcowi, a jego ostatnie dni były pogodne i upalne. Po drugiej stronie murów liście drzew zmieniały już swoją barwę, a w powietrzu dało się czuć pierwsze zapachy jesieni. Namiastka świata jawiła się zmysłową paletą roztańczonych kolorów. Moim skromnym zdaniem w historii malarstwa był tylko jeden twórca, który potrafił uchwycić ten czar i wprawić w zachwyt

nie tylko najznakomitszych marszandów. Nazywał się Claude Monet. - Ktoś się wybiera do kantyny? odezwał się Metal. Ja nie miałem takiej potrzeby. Dwa dni temu Kamiński zaopatrzył mnie w fajki, a w szafce w celi spoczywało jeszcze pół tabliczki czekolady. - No idzie ktoś? - z lekkim zniecierpliwieniem powtórzył swoje pytanie, bo nikt z nas się nie deklarował. Przed wyjściem ze spacernika zbierała się druga transza więźniów z bloku B chętnych na pozbycie się piętnastu złociszy.

Metal wstał i spojrzał na nas. - No dobra, chodźmy – odezwał się Banas. Ich dwóch zaczęło się oddalać. Nagle Remisiewicz też podniósł się z miejsca i rzucił do mnie pytanie: - Idziesz? - Nie – odparłem i sięgnąłem po fajkę. Przez chwilę patrzyłem jak dołączyli do kolejnej dwudziestki. Świat pomknął do przodu – stwierdziłem w myślach. - Któż by przypuszczał, że nastaną takie czasy?!

Sklep na terenie więzienia, heh! A potem moje myśli zmieniły kierunek i przyszło mi do głowy, że jeśli Skarbowy faktycznie zwinął tę forsę, że to nie były tylko mity i bajki, to po tych trzech latach odsiadki czekało go teraz miłe i wygodne życie. Nie wiem ile było tych pieniędzy, ponoć chodziło o sześciocyfrową kwotę. Jeżeli tak wyglądała prawda, to facet był ustawiony aż do grobowej deski. Zza rogu budynku wyłoniła się grupa skazańców, która wracała z kantyny. Zauważyłem pośród nich Ślązaka. To było nieco dziwne, facet udzielał się drużynie zmienników, co drugi tydzień

pracował na łodygowni, nie zarabiał, a miał na zakupy. Jak on to robił? Więźniowie wkroczyli na teren spacerniaka, a Sroka zmierzał w moim kierunku. Usiadł tuż obok i nim się odezwał wyjął z kieszeni pięć paczek papierosów, położył je przede mną i powiedział: - Zabieresz mie do stolarni? Kamiński poszoł, jedyn plac je wolny – zamilkł na moment i po chwili dodał – zabieresz? Spojrzałem mu prosto w oczy. - Za co siedzisz?

- A to mo jaki znaczyni? - odpowiedział pytaniem. - Dla mnie ma – skwitowałem. Wziął głęboki oddech. - Wiela lot robiłech na grubie. To było ciulate. Kożdego dnia jak żech szoł na szychta to dostowołech do łepy. No bo wiela tyż idzie robić za kreta? Na dole ćma, hyc, po szychcie myślisz, że łapy wiszom po kolana. Moje życie kulało się bez synsu. Gruba, szynk, chaupa, gruba, szynk, chaupa i tak we kółko, do znudzynio. Geltag do rzici – słuchałem go uważnie i starałem się rozszyfrować niektóre określenia. Zdawałem sobie sprawę, że mówi o poważnych rzeczach,

które zdarzyły się jego życiu, ale ta specyficzna intonacja, te śmieszne słowa i ten akcent budziły moje szczere rozbawienie. Z dalszej części jego opowieści wynikało, że na śląskiej ziemi nie wszystkim uśmiechała się ciężka orka górnika, a już szczególnie nie w smak było to młodym ludziom. No i czemu się tu dziwić? Przecież młodość jest niecierpliwa, wszystko chce mieć już, teraz, zaraz i najlepiej jak najmniejszym wysiłkiem. Ślązak rzucił robotę tego lata, kiedy ja trafiłem do Wronek i zajął się przemytem. Tam gdzie mieszkał, granica z Niemcami była niemalże po drugiej stronie ulicy, a najkorzystniej dało się zarobić na złotym kruszcu. Obrączki, pierścionki, kolczyki,

łańcuszki wszystkie świecidełka można było opchnąć z dobrą przebitką. Twierdził, że na początku nie było najgorzej, czasami w tydzień zarobił tyle co przez miesiąc na kopalni. Sroka działał do spółki ze swoim kumplem, a towar kupowali od faceta, którego łączyły układy z chłopakami z Tarnopola. Po jakimś czasie obaj zaczęli pracować dla tego gościa i nie parali się już szmuglem tylko zajęli kurierką pomiędzy Rybnikiem a Zbarażem, leżącym nieopodal sowieckiej granicy. Prawie dwa lata ich zajęcie polegało na tym, żeby do punktu A dostarczyć forsę, zabrać złoto i wrócić z towarem do punktu B. To było niebezpieczne zajęcie, a plotka głosiła, że ich poprzednicy po

prostu przepadli bez wieści. Kiedy Sroka i jego kumpel, już dobrze poznali całą ferajnę przemytników działających na wschodnim pograniczu, postanowili zrobić z nimi geszeft z pominięciem swojego szefa, ale oczywiście z wykorzystaniem jego forsy. Po tym numerze nie mogli już wrócić do swojego rodzinnego miasta i uznali, że województwo pomorskie jest dla nich dobrym rozwiązaniem. Skończyło się tak, że kres swojej podróży znaleźli w Chojnicach tuż przy granicy z Niemcami. Tam udało im się jakoś ogarnąć i zaczęli działać. W miejscowości Schlochau, Polakom bardziej znanej jako Człuchów. To tam poznali żyda, który nazywał się Jozue Bachmann. To był ich kontakt po

drugiej stronie. Bachmann składał im konkretne zamówienia, a oni pod osłoną nocy taszczyli towar i jakoś to wszystko się kręciło. Jesienią zeszłego roku człuchowski żyd poznał ich z gościem, który chciał dobrze zapłacić tylko za to, żeby przeprowadzili go na polską stronę. W ulewną listopadową noc, trójka mężczyzn ruszyła przemytniczym szlakiem. No i wtedy wszystko się zesrało. Ślązak domniemywał, że to nie był przypadek tylko wcześniej zastawiona pułapka. Listopadowy deszcz zacinał kaskadami, brnęli po łydki w błocie kiedy nagle nie wiadomo skąd, bez żadnego ostrzeżenia rozległy się strzały. Otoczyli ich na skraju lasu. Pociski świstały ze wszystkich stron.

Kumpel Sroki zarobił kulkę w plecy, a on i ten facet, którego mieli przeprowadzić, wpadli w ręce straży granicznej. Okazało się, że ów mężczyzna to oficer niemieckiej Abwehry… no i przez to Ślązak został wmieszany w szpiegowską aferę. Potem był szybki proces, a jeden nocny spacer, miał zostać odkupiony ośmioma latami paki. Jego opowieść może i momentami zakrawała na nieco fantastyczną, ale potwierdził nią słowa, którymi jakiś czas temu podzielił się ze mną starszy dozorca Lepke. Może i coś kręcił, nie wiem. Nie wnikałem. Ogólnie wszystko się

zgadzało. - Masz tutaj sporo znajomych, szybko się odnalazłeś – powiedziałem kiedy skończył. - Wiysz chopie jako to je, piyrwy trza obadać teryn. To co, zrobisz mi przysługa i zabieresz do stolarni? Niy chca nic za darmocha – kiwnął głową na rząd fajek, które wcześniej położył między moimi rozchylonymi stopami. Mie sie rozchodzi yno o jakoś robota. Przi tej trzcinie to świra chnet dostana. Czemu nie – przemknęło mi przez myśl. - Mogę zapytać, ale mówię od razu, że niczego nie gwarantuję.

- Bier cigarety i zapytej kogo trza. Schowałem skrzynki po kieszeniach. W poniedziałkowy poranek, kiedy Krympe jak zwykle pojawił się w stolarni, zameldowałem mu o problemie i zgłosiłem kandydaturę Ślązaka. Następnego dnia Sroka dołączył do naszej obsady. Bardzo szybko dał się nam poznać z zupełnie innej strony. Był wesoły i otwarty, całymi dniami potrafił opowiadać jakieś zabawne rzeczy, a pomiędzy nim i Bansem, zaczęła się rodzić przyjaźń.

Pierwszego dnia kalendarzowej jesieni dostałem list. Biała, pękata koperta przywędrowała do mnie zza oceanu. Sam nie wiem ile razy przeczytałem tych kilka kartek, ale za każdym razem szczerze żałowałem, że przez tyle lat byłem takim idiotą. Nie doceniłem jej, myślałem że… a zresztą nieważne co myślałem. Powinienem być jej wdzięczny za cierpliwość, a sobie dać w mordę za to, że byłem takim kretynem. Jej życie nie poukładało się jak w bajce, chociaż pewnie taki był plan. Mój mąż okazał się draniem, zostawił mnie i córkę trzy lata temu. To stało się

zaraz po tym jak dostał w pracy awans. Nagle pojawiły się pretensje i żale, że nic nie robię, że siedzę w domu, zajmuję się tylko dzieckiem, sprzątaniem i gotowaniem, a on musi ciężko pracować, żeby nas utrzymywać. Z dnia na dzień było coraz gorzej, aż w końcu nasze drogi się rozeszły. Najtrudniejszy był pierwszy rok i dużo by o tym pisać. Dzisiaj już stoję twardo na nogach, Gosia jest moim największym skarbem i to chyba dzięki niej znalazłam w sobie siłę i odwagę, żeby stawić życiu czoła. Teraz mam własną firmę i nawet zatrudniam dwie szwaczki! Jestem dumna z tego, co udało mi się osiągnąć.

Za każdym razem, kiedy czytałem tę kwestię, na moich ustach pojawiał się pogodny uśmiech. Ja też byłem z niej dumny. Wiesz Stefan, przepraszam, że o tym piszę, ale czasami myślę, że to wszystko, że Ty i ja, no wiesz… to nie tak miało się skończyć! Uważaj tam na siebie, trzymaj się dzielnie i wszystkiego najlepszego z okazji Twoich nadchodzących urodzin. Pisz do mnie!!! Jak miałem nie ronić łez po takich słowach?! Jak miałem przełknąć tę

gorycz?! Potem przez wiele dni, kiedy na korytarzu rozlegał się dźwięk gongu, kiedy gasły światła i w celach zapadała ciemność, kładłem głowę na poduszce, naciągałem na siebie stary, stęchły koc i szlochałem. Miała rację, to nie tak miało się skończyć! Nie zwlekałem ze swoją odpowiedzią. Zmarnowałem całe lata trwając w swoim głupim uporze, chcąc zapomnieć o życiu, które kiedyś miałem. Prawda jednak jest taka, że choćby człowiek starał się ze wszystkich sił, to i tak nie

jest w stanie odciąć się od przeszłości. Tego się nie da zrobić. Jeśli wspomnienia nie wrócą same, to zawsze zjawi się ktoś, kto może je przywołać. Jest takie stare, mądre powiedzenie, że papier przyjmie wszystko. Do drugiego człowieka można napisać każde słowo, można stworzyć piękną iluzję. Wystarczy ołówek i czysta kartka papieru, żeby rozpalić czyjeś uczucia, wywołać burzę emocji, albo po prostu nim zmanipulować. Papier to potężny oręż. Pewnie teraz to co wyznam, niektórym z was może się wydać czynem godnym pożałowania, ale ja mam inne zdanie na ten temat. Ona, miłość z moich młodzieńczych lat, przy odrobinie

dobrej woli mogła mi wyświadczyć przysługę. Poprosiłem ją, żeby wysłała pewną przesyłkę. Podałem imię i nazwisko odbiorcy oraz jego adres i chciałem jeszcze, żeby dołączyła tam karteczkę o treści - „od Ropucha”. Wysłałem do niej ten list i miałem nadzieję, że nie poczuje się urażona i spełni moją skromną prośbę. W pierwszej połowie października powiało jesiennym chłodem. Poranki były mroźne, a źdźbła traw pokrywała delikatna warstwa szronu. Coraz mniej liści na gałęziach drzew i coraz więcej czarnych ramion, wyciągniętych ku niebu.

Maszerowaliśmy w kierunku stolarni. Postawiłem kołnierz fufajki i pomyślałem, że jeszcze parę tygodni, a świat znowu będzie wyglądał jak czyściec. Z daleka dostrzegliśmy postać, która odziana w długi, czarny płaszcz, przechadza się w tę i we w tę tuż obok wejścia. To był nasz referent Krympe. - Tak moi drodzy – odezwał się do nas kiedy znaleźliśmy się w środku. - W tym tygodniu kończymy z meblami, które robicie od połowy kwietnia. Oto lista końcowa – położył na stole kartkę, na której widniała dokładna rozpiska. - Jest was ośmiu, ale od przyszłego tygodnia

w stolarni będzie pracować czterech ludzi. Ty – wskazał palcem na mnie – plus trzech, których sam wytypujesz. Rozumiemy się? - Ta, wszystko jasno – odparłem i pokiwałem głową. - No to brać się do roboty – spojrzał po naszych twarzach. - Raz raz! - zaklaskał w dłonie. Kiedy zostaliśmy sami podłożyłem ogień w pieco-kuchni. Siedmiu chłopa rozsiadło się w pomieszczeniu i spoglądało na mnie jak na wyrocznię. - Mam to gdzieś – powiedziałem. Nikogo nie będę wybierał. Sami

zdecydujcie, która trójka zostaje, nie wiem… - zamilkłem na moment zagrajcie w coś, zdajcie się na los. Ja umywam od tego ręce. Dwa dni później ekipa zagrała w banderolę. To była bardzo popularna gra na spacerniaku, ci którzy mieli w sobie żyłkę hazardzisty bawili się właśnie w taki sposób. W grze chodziło o to, że każdy jej uczestnik musiał mieć banknot o takim samym nominale. Na każdym papierowym świstku były wydrukowane litery serii i numer. I ten numer był najważniejszy. Grać można było na wiele sposobów, ale najpopularniejszą zabawą była suma. Tak się właśnie

mówiło - „zagrać w sumę”. Na każdym banknocie było siedem cyfr i wygrywał ten, kto po dodaniu każdej cyfry osiągał najwyższy wynik. Aby sprawiedliwości stało się zadość i żeby nikt nie kombinował, do gry użyliśmy mojej forsy. Zwinąłem w ruloniki dziesięć różnych banknotów, położyłem je na dłoni i każdy sięgnął po swoje szczęście. To była sprawiedliwa potyczka. Trójką zwycięzców okazali się Banas, Ślązak i Kacper. Dla mnie najważniejsze było to, że nikt z przegranych nie mógł do mnie żywić urazy. Następnego dnia podałem referentowi nazwiska pracowników, którzy zostają

w stolarni. Moje trzydzieste piąte urodziny minęły bez echa. W duchu złożyłem sobie życzenia i na tym się skończyło. Tego dnia napisałem też list do Ojczulka. W drugiej połowie listopada wszystkie gazety w Polsce skupiły swą uwagę na procesie Ukraińców oskarżonych o zabójstwo ministra Bronisława Pierackiego. Z pierwszych stron wydzierały się nagłówki artykułów „Zamachowcy ukraińscy na ławie oskarżonych!”, „Pierwszy dzień wielkiego procesu”, „Odpowiedzialni za śmierć ministra postawieni przed

sądem”. Postępowanie rozpoczęło się w VIII wydziale karnym Sądu Okręgowego w Warszawie i już pierwszego dnia zawrzało. Oskarżeni odmówili bowiem składania zeznań w języku polskim, choć każdy z nich doskonale się nim posługiwał. Sędzia oświadczył, że w sprawie językowej nie będzie żadnej dyskusji gdyż w myśl prawa, tylko we wschodnich województwach jest dopuszczalne takie rozwiązanie. Jednak na wniosek prokuratora, został powołany tłumacz. To były jakieś jaja!

Stałem w oknie i spoglądałem w pochmurne, listopadowe niebo. Wiatr gnał ku północy skłębione szare chmury. Popielate cienie malujące się na ich obrzeżach miały w sobie coś przytłaczającego. Gdzieś z oddali dobiegało zawodzące ujadanie psa. Fragment ulicy, który mogłem stąd dostrzec wyglądał jak ołówkowy szkic, który wyszedł spod ręki udręczonego melancholią malarza. Jedynie jaskrawe światła jarzące się w oknach domów i poświata kolorowych zasłon, dodawały barw tej ponurej scenerii. Smutek. Wszędzie smutek.

Wszechobecny. Sięgnąłem po papierosa. Miałem wrażenie, że ta aura, która czaiła się po drugiej stronie krat w jakiś dziwny sposób wlewa się w moją duszą, że z każdym oddechem staję się jej częścią, jakby mi chciała uświadomić, że tworzymy jedność. Już dawno temu zauważyłem, że kiedy jesień ukazuje swoje posępne oblicze, moje nastroje są odzwierciedleniem pogody. Gdyby świat zawsze wyglądał tak jak w drugiej połowie listopada, to byłby prawdziwy dramat. Mimo wszystko moje myśli powinny być radosne, bowiem od kilku dni wszyscy

więźniowie mówili tylko o styczniowej amnestii i to nie była plotka wyssana z palca. Kroiła się wielka sprawa. Pokładaliśmy się ze śmiechu, kiedy Ślązak opowiadał nam o tym jak podczas jednej ze swoich pierwszych, nocnych eskapad do Człuchowa zgubił się w ciemnym lesie. - Przepodłech w tych krzokach, bo w nocy ćma i chmur w pierony. Jak gwiozdy świycom to widzisz droga, kej ćmica jak w rzici, to koniec. Bo znocie jako to je, kiedy leziesz ku zachodu, to gwiozda polarno mosz mieć po prawyj,

jak wracosz nazot, to mosz jom z lewyj. Wielko Niedźwiedzica wskorze ludkowi trasa. Jo ida wartko cołkim czasym som. W nocy las dycho, zwierzina się telepie, a tyż idzie spotkoć straż graniczno i wtedy dupa blado. Dwa dni łaziłech po tych dupnych chaszczach. Dwa pierdolone dni i dwie noce. Targołech na krziżu ciynżkie toboły, miało być rug cug i szlus, a jo pobłondziłech i łaziłech jak ta ostatnio ciula. - Doszedłeś tam w końcu? - zapytałem. - No toć żech doszoł. Zaniosłech towor do żyda, zgarnołech kasa i se myśla, zrobia se jubel na całego. Potrzebowołech browara i baby. Mieli tam taki szynk, parszywo speluna, ale

było tanio no i baby były – posłał nam oko. - Dwa dni rządziłech jak hrabio, bo tak se obiecołech, że za te dwa dzionki łażynio po lasach coś musza po tym mieć. Na chacharstwo i chlanie wydołech cały gelt i połowa tego, co miołech w towarze. - Ty to wiesz jak się zabawić – skwitował Banas. - Dyć jo ci dopiyro pokorza jak balują chopy na Ślonsku, jak sie sklupnymy na wolności – odparł. Najwyraźniej mieli ambitne plany tylko szkoda, że ich nigdy nie zrealizują.

Punktualnie o trzynastej na obchodzie zjawił się Lepke. Przekroczył próg stolarni i od razu podszedł do stołu przy którym pracowaliśmy. Miał na sobie długi, filcowy płaszcz. Sięgnął do wewnętrznej kieszeni i wyjął poskładaną gazetę. - Chyba to was zainteresuje – przewertował kilka stronic, rozłożył na stole i wskazał palcem na artykuł ze zdjęciem. To była twarz… Skarbowego. Klawisz pokiwał z politowaniem głową, obrócił się na pięcie i wyszedł. Nagłówek głosił - „Brutalny mord z „aferą bankową” w tle”.

Zacząłem czytać na głos: - Bydgoszcz. 25 listopada w późnych godzinach wieczornych w kamienicy przy ulicy Gdańskiej tuż obok hotelu „Pod Orłem” rozległy się strzały. Wezwany przez mieszkańców patrol policji znalazł w mieszkaniu zwłoki kobiety i mężczyzny. „To bez wątpienia brutalny mord dokonany z pełną premedytacją - twierdzi inspektor prowadzący dochodzenie. - Na chwilę obecną ustaliliśmy tożsamość ofiar. Kobieta to Natalia Z. natomiast mężczyzna to Paweł S. Do każdej z ofiar zostały oddane po dwa strzały z bardzo bliskiej odległości. Jedna kula w klatkę piersiową, a druga w głowę. Oględziny

miejsca wskazują, że nie było to zabójstwo na tle rabunkowym. Dla dobra śledztwa nie mogę udzielić więcej informacji”. Na prośbę bydgoskiej policji zamieszczamy zdjęcie mężczyzny, którego widziano chwilę po zdarzeniu jak szybkim krokiem opuszcza kamienicę. Osoby, które mogą wskazać miejsce pobytu poszukiwanego, są proszone o kontakt z Komendą Główną lub najbliższym posterunkiem policji. Jak się dowiedział nasz reporter, poszukiwanym mężczyzną jest Artur K. To były, wysokiej rangi urzędnik Bydgoskiej Izby Skarbowej, główny bohater głośnej „afery bankowej” która w 1932 roku obnażyła powiązania świata polityki, biznesu i środowisk

polskiej finansjery. Wówczas w procesie, który odbywał się za zamkniętymi drzwiami, Artur K. został uznany winnym zdefraudowania blisko dwóch milionów złotych. Zadziwiający jest fakt, że pieniędzy nigdy nie odzyskano. Wyrokiem prawomocnego sądu Artur K. został skazany na trzy lata pozbawienia wolności. Zasądzoną karę odbył w całości w Centralnym Więzieniu we Wronkach. Dwa miesiące temu odzyskał wolność. Nieoficjalnie dowiedzieliśmy się, że Artura K. oraz Natalię Z. prywatnie łączyły zażyłe stosunki. Kim natomiast jest Paweł S.? Czy to tylko przypadkowa ofiara? Miejmy nadzieję, że kulisy śledztwa odkryją motywy tej brutalnej zbrodni”.

- Ja pierdziu! - Banas doskonale określił to, co czuł każdy z nas. Przez resztę dnia snuliśmy przeróżne domysły i barwne teorie spiskowe. Nie wiem dochodzenie. Nigdy więcej Skarbowym.

jak nie

potoczyło usłyszeliśmy

się o

W połowie grudnia obficie sypnęło śniegiem, a cały świat schował się pod pierzyną puszystej bieli. Każdego dnia skazańcy z drużyn zmienników szuflowali spacerniak i trasy przemarszu do wszystkich warsztatów. Na tydzień

przed świętami Bożego Narodzenia, zewnętrzny teren więzienia przypominał linię frontu pociętą śnieżnymi okopami. Wzdłuż siatki okalającej miejsce naszych niedzielnych wybiegów zaczęły rosnąć olbrzymie, białe hałdy. Prognozy meteorologów zapowiadały długą i mroźną zimę. W prasie pojawiła się informacja, że na zachodzie i północy kraju w ciągu najbliższych tygodni może dojść do anomalii pogodowej, która jest bardzo rzadko spotykana na naszej szerokości geograficznej. Chodziło o tak zwane „sztormy śnieżne”, które najczęściej nawiedzają północne krańce Europy. Z opisu wynikało, że padający śnieg ma wtedy konsystencję mąki, opady są tak gęste, że widoczność

zostaje ograniczona zaledwie do kilku metrów, a porywisty, zimy wiatr, który towarzyszy temu zjawisku, potrafi osiągać zawrotną prędkość. W województwach poznańskim i pomorskim został ogłoszony stan zagrożenia klęską żywiołową. Mieszkańców starano się uczulić, aby w najbliższym czasie zachowali szczególną ostrożność i ograniczyli zbędne podróże. Pięć dni przed wigilią do wronieckiego oddziału Poczty Polskiej trafiły dwie przesyłki nadane kilka tygodni wcześniej w Stanach Zjednoczonych. Tę, która wyglądała jak typowy list, dostarczono na dyżurkę oficera w Centralnym

Więzieniu we Wronkach, a ja otrzymałem ją zaraz po tym, jak złożyłem swój podpis w księdze pocztowej . Natomiast druga, wetknięta w kwadratową, tekturową kopertę, dotarła na ulicę Lipową. Jej odbiorcą był niczego nieświadom Dawid Lepke. Szkoda, że nie widziałem jego miny jak po skończonej służbie wrócił wieczorem do siebie, a w skrzynce na listy natknął się na tajemniczą przesyłkę. Mogę sobie jedynie wyobrazić, jaki grymas kompletnego zaskoczenia zawitał na jego twarzy. Dwadzieścia cztery godziny później u drzwi mojej celi rozległy się dwa głuche

uderzenia. Stanąłem na baczność obok okna. Najpierw zgrzyt zasuwy, potem jęk zawiasów i zobaczyłem w wejściu znajomą sylwetkę. Starszy dozorca z promiennym uśmiechem wszedł do środka. Podszedł do półgłosem:

mnie

i

powiedział

- Dzięki Żabikowski! - miałem wrażenie, że za moment pochwyci mnie z radością w ramiona. - Tylko nikomu o tym nie mów! Przyrzeknij! - Będę milczał panie starszy dozorco. Przysięgam – odparłem. - I nie licz na to, że zrewanżuję się w

sposób, który złamie przepisy lub regulaminy – od razu określił swoje stanowisko. Mówił do mnie konspiracyjnym szeptem i co rusz zerkał przez ramię, jakby chciał się upewnić, czy nikt nie stoi za jego plecami. - Na nic nie liczę – no może w pewnym sensie minąłem się z prawdą. Nie oczekiwałem od niego przysług, lecz przychylności. - Ta płyta to po prostu prawdziwa bomba! To najcenniejszy skarb w mojej i tak całkiem niezłej kolekcji. Kilka miesięcy temu czytałem o tym koncercie, a wczoraj przez pół nocy mogłem tego posłuchać. Zupełnie jakbym tam był. Piękne, po prostu piękne. Zrobiłeś mi

wspaniały prezent na święta – był podekscytowany jak chłopiec, który nagle i bez zapowiedzi, dostaje swoją wymarzoną zabawkę. - Cała przyjemność po mojej stronie, panie starszy dozorco – odparłem. - Skończ z tym starszym dozorcą i panowaniem – znowu obrócił się przez ramię. - Mów mi Dawid – wyciągnął swą dłoń, jakby mi się przedstawiał. Wymieniliśmy uścisk. - Mów mi Dawid – powtórzył szeptem – tylko wtedy jak będziemy sami! W obecności więźniów i strażników nadal jestem panem starszym dozorcą. Rozumiemy się? - Tak jest – zasalutowałem z uśmiechem

na twarzy. - No to spokojnej nocy… Ropuch – klepnął mnie w ramię, obrócił się na pięcie i wyszedł z celi. - Wzajemnie Dawidzie – szepnąłem pod nosem, ale nie wiem czy to usłyszał. Usiadłem na pryczy i poczułem dobroć. To było cudowne i piękne uczucie. Zapaliłem papierocha i sięgnąłem po list od Agnieszki, który od wczoraj przeczytałem już chyba z milion razy. Na rogu ulicy gdzie mieszkam jest sklep muzyczny. Dobrze znam właściciela, to

emigrant z Irlandii i miły z niego człowiek. Poprosiłam go, żeby polecił mi coś z tego gatunku o którym pisałeś, bo ja raczej z tą muzyką nie mam wiele wspólnego. To on wybrał tę płytę. Twierdził, że Benny Goodman po swoim sierpniowym koncercie w sali balowej Palomar w Los Angeles znalazł się na szczycie, a po drugie, że łączą mnie z nim dwie sprawy. Benny tak jak ja ma polskie korzenie, a jego ojciec był w Warszawie krawcem. Uśmiałam się z tego. Mam nadzieję, że twój znajomy będzie kontent. Kupiłam płytę, na której zarejestrowano ten koncert z Palomar. Napisałam karteczkę jak chciałeś i razem z płytą, wetknęłam ją do środka sztywnej, tekturowej koperty z

firmowym nadrukiem sklepu. Jak tylko skończę pisać ten list, pójdę na pocztę i wyślę, a ty koniecznie daj mi znać, czy przesyłka dotarła! Dobrze wyszło. Ba! Nawet lepiej niż się spodziewałem, a w głowie natychmiast pojawiła się nowa myśl. Tak, to dobry pomysł – szepnąłem w duchu. Wigilia 1935 roku była najsympatyczniejszą, świąteczną wieczerzą od bardzo wielu lat. Każdemu z nas dopisywał dobry humor. Złożyliśmy sobie życzenia, a przy naszym stole było gwarno. Wiadomo, gdzieś tam w głębi duszy coś zgrzytało i szurało. Nie da się ot tak, po prostu

przetrwać lub przemknąć przez ten wieczór bez żadnych emocji. On jest zbyt szczególny. Wigilia ma to do siebie, że człowiek zawsze sięga pamięcią wstecz do tych wszystkich świąt, które przeżył jako dziecko. Rodzinny dom z tamtych lat wydaje się taki piękny, wspaniały, wręcz idealny. Pełen miłości, dobroci i spokoju. W pamięci pojawiają się nie tylko obrazy, wspomnienia dopadają również zmysły węchu i smaku. Sam nie wiem ile razy słyszałem z czyichś ust, że jego mama najlepiej w świecie smażyła karpia, że uszka z barszczem nigdy nie smakowały tak pysznie jak te, które wyszły spod jej rąk. W trakcie więziennej wieczerzy, każdy z nas co najmniej kilka razy zaczynał

zdanie od słów: - A ja pamiętam, że jak byłem dzieciakiem to… Te święta wszyscy więźniowie spędzili w celach. Nie było wyjścia na spacerniak, bowiem na zewnątrz działo się coś iście szalonego. Pierwszy i ostatni raz w swoim życiu widziałem takie zjawisko! Po drugiej stronie krat, świat po prostu zniknął. Była tam tylko jednolita, biała zasłona, która zdawała się falować w zawodzących podmuchach wiatru. Miałem wrażenie, że budynki więzienia uniosły się wraz z nami w powietrze i zwisły gdzieś pomiędzy niebem a ziemią.

Matka natura objawiła nam swoją potęgę. Późnym popołudniem drugiego dnia świąt, żywioł zamilkł. Wiatr pognał chmury w kierunku Bałtyku, a ponad nami pojawiło się czyste niebo. Kiedy zerknąłem w kierunku ulicy zobaczyłem jakiegoś człowieka, który brnąc po pas w śniegu, szuflował wejście do kamienicy. Chyba nikt od Poznania aż po Gdańsk nie był przygotowany na taką klęskę. W więzieniu drużyny zmienników były liczne, ale w tej instytucji nie było na tyle sprzętu, żeby zatrudnić wszystkie wolne ręce w tym samym czasie.

Skazani pracowali na zmianę. Kiedy w ostatnią niedzielę grudnia zjawiliśmy się na spacerniaku, czułem się tak, jakbym stał pośrodku stadionu, bowiem dookoła wznosiły się śnieżne trybuny. Hałdy białego puchu sięgały do połowy siatki, która okalała teren wybiegu. - Co tu się dzieje?! - zapytał Banas wolno obracając się wokół własnej osi. Chwilę później skulił ramiona i głębiej wcisnął dłonie w kieszenie spodni. Mróz szczypał w nozdrza. Czerwone nosy i policzki malowały się na każdej twarzy. Palce stóp kostniały w butach, a z wszystkich ust wydobywały się kłęby

mlecznej pary. Niektórzy machali rękami, żeby się nieco rozgrzać i nie było nikogo, kto stałby w miejscu. Z tego co mówili strażnicy, rankiem termometry wskazywały prawie minus dwadzieścia osiem stopni. Ze względu na niską temperaturę, zabrano nas ze spacerniaka zaraz po tym, jak zegar na wieży uderzył na Anioł Pański. Kiedy znalazłem się w celi, zdjąłem tylko buty i tak jak stałem w fufajce na grzbiecie i w czapce na głowie, walnąłem się na pryczę i opatuliłem kocem. Dłońmi masowałem zmarznięte stopy. Parę lat temu słyszałem opowieści o sowieckich gułagach na

Syberii, gdzie było tak zimo, że jak człowiek splunął, to ślina zamarzała w locie. Nie chciało mi się w to wierzyć. Sądziłem, że to tylko puste gadanie, bo ludzie lubią się pocieszać myślą o tym, że inni mają gorzej. Dopiero kiedy na początku lat pięćdziesiątych trafił do Wronek człowiek, który spędził na Kołymie sześć lat, uwierzyłem w to co mówił i zrozumiałem, że są gdzieś w świecie podlejsze miejsca niż to więzienie. Gdy świat wkraczał w nowy 1936 rok ja byłem akurat w połowie „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. Muszę przyznać, że to była jedna z nielicznych książek,

która została wydana w bardzo porządny sposób. Solidna okładka, dobrej jakości papier, czytelna czcionka. Warszawskie Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza zasługiwało na uznanie, to musiała być szanująca się firma. Pamiętam jak w sylwestrową noc stałem przy oknie i razem z dzwonem odliczałem ostatnie dwanaście uderzeń. Mijał kolejny rok, a ja zastanawiałem się, czy kiedyś naprawdę nadejdą takie czasy, że ludzie będą mieszkać w szklanych domach? To raczej wydawało się mało prawdopodobne, żeby z tak kruchego materiału wznosić budynki. Całkiem niezłą fantazję miał ten Żeromski.

2 stycznia 1936 roku Sejm II Rzeczypospolitej uchwalił ustawę o amnestii. Ta wiadomość dla wszystkich osadzonych była jak trzęsienie ziemi. Ja również poczułem, jak fundamenty mojego świata zadrżały w posadach. Miałem nadzieję, że za kilka dni wszystko runie, a ja wzbiję się niczym Feniks z popiołów. Więzienna plotka głosiła, że w najbliższy poniedziałek na spacerniaku odbędzie się poranny apel i wtedy naczelnik ogłosi, tę wielką, wspaniałą nowinę. Będzie tak, jak kiedyś mówił Ojczulek – tłumaczyłem sobie w myślach. - Zamienią mi dożywocie na 25 lat. Jeżeli uwzględnią

to, co odsiedziałem, to za jedenaście lat będę wolnym człowiekiem - walczyłem jednak ze swoją wyobraźnią, żeby nie nastawiać się na takie rozwiązanie. - W najgorszym wypadku każą jeszcze odbębnić ćwierć wieku. Przekroczę sześćdziesiątkę. Trudno. Gówniany wiek, bo za szybko, żeby umierać, ale za późno, żeby zaczynać nowe życie. Jednak mimo wszystko, perspektywa odzyskania wolności była dla mnie czymś cudownym. Plotka o poniedziałkowym apelu okazała się wierutną bzdurą. Ten dzień wyglądał tak jak każdy inny. Śniadanie, wyjście do pracy, robota, obiad, kolacja. Nikt

nie wiedział co jest grane, a strażnicy milczeli w tej sprawie. Tego wieczoru Lepke miał służbę i na godzinę przed ciszą nocną zjawił się w mojej celi. Wszedł do środka, zdjął czapkę i usiadł na taborecie. - Mam Dziennik Ustaw – wyjął z kieszeni złożone kartki papieru. - W ciągu najbliższych dni naczelnik osobiście porozmawia z każdym więźniem – obwieścił mi nowinę. Chcesz poczytać? - kiwnął głową w kierunku kartek, które leżały na stole. Bez słowa sięgnąłem po nie. Rozłożyłem i zacząłem biec wzrokiem

po wydrukowanych literach. Tytuł głosił: „Ustawa

z dnia 2 stycznia 1936 roku o amnestji. Art.1 Dla upamiętnienia wprowadzenia w życie…” Niektóre sformułowania były dla mnie niezrozumiałe, ale czytałem. Pisało tu, że puszcza się w niepamięć i przebacza niektóre przestępstwa zwykłe i skarbowe, a dalej była cała lista tych występków. Mknąłem wzrokiem po literach i w pewnym momencie stało się dla mnie jasne, że nic z tego nie kapuję. Lepke chyba dostrzegł ten grymas na mojej twarzy i powiedział:

- Przeczytaj artykuł numer cztery. Odnalazłem właściwą kolumnę. „Artykuł

4. W sprawach o popełnione z pobudek politycznych zbrodnie i występki, które dokonane zostały przed dniem 11 listopada 1935 roku oraz należą do właściwości sądów powszechnych i wojskowych: 1) darowuje się niewykonanie w całości lub części kary grzywny, oraz kary pozbawienia wolności, orzeczone w rozmiarze nie powyżej 2 lat; 2) łagodzi się o połowę karę pozbawienia wolności, orzeczone w rozmiarze powyżej 2 lat, lecz nie ponad

5 lat; 3) łagodzi się o jedną trzecią pozbawienia kary wolności, orzeczone w rozmiarze powyżej 5 lat, lecz nie ponad 10 lat; 4) zamienia się karę śmierci na karę dożywotniego więzienia;”. Spojrzałem na Dawida zdziwionym wzrokiem. - Przykro mi – odezwał się głosem w którym brzmiało coś okrutnego - ale z tej ustawy wynika, że nie możesz liczyć na zwolnienie. Pomyślałem, że lepiej będzie jeśli cię o tym uprzedzę. Nie ma ani słowa na temat złagodzenia

wyroków dla ludzi, którzy są skazani na dożywocie. Siedziałem na pryczy, wzrok wbiłem w podłogę pomiędzy czubkami moich butów i czułem się tak, jakby cały świat ze mnie zakpił. Oprócz mnie w tym więzieniu było tylko kilku skazańców, którzy tak samo jak ja nie dostąpią łaski. Na palcach dwóch rąk mogłem policzyć ludzi, na których ciążyły wyroki powyżej dziesięciu lat. Jednak kiedyś nadejdzie ich czas, pewnego dnia oni wyjdą. - Możesz mnie zostawić samego? – odezwałem się cichym głosem i nawet nie podniosłem wzroku, żeby na niego spojrzeć.

Tej nocy długo nie mogłem zasnąć. Sterczałem w oknie i spoglądałem na rozgwieżdżone niebo. Każdy, nawet najmniejszy jaskrawy punkcik mienił się ostrym, połyskującym blaskiem. Miałem wrażenie, że migoczące światełka drżą niecierpliwie jakby się chciały rzucić do tańca na parkiecie czarnej nocy. Paliłem papierosa, a przy każdym sztachu mroźne powietrze niczym lodowy młot uderzało w me płuca. Wszystko przepadło – w myślach dźwięczała ponura myśl. - A ja głupi miałem jakieś mrzonki, nadzieje, złudzenia…

Te wszystkie uczucia zostały powalone jednym, brutalnym ciosem. Zatrzymałem ten Dziennik Ustaw, który Lepke przyniósł tamtego wieczoru. Mam go do dziś. W małym, metalowym pudełku po czekoladkach z wiśniowym nadzieniem, trzymam wszystkie moje skarby. Powiem wam, że musiałem dołożyć wielu starań, aby przetrwały przez te wszystkie lata. Są tam listy i pocztówki od Agnieszki i Ojczulka, kartka od Suchego i kilka świstków z grypsami. Spoczywa tam również wyblakła, pokąsana zębami czasu, najcenniejsza w świecie czarno-biała fotografia i dwudziestozłotowy banknot

z mojego podsufitowego depozytu. Zachowałem też kilka innych drobiazgów, a każdy z nich opowiada jakąś historię. Kilka z nich jest bardzo szczególnych, na przykład ołowiany odlew klucza do drzwi kotłowni albo szczęśliwa ćwierćdolarówka, która miała przynosić farta, o czym był święcie przekonany Johnny Alcatraz. Niektórym z was wydaje się to niepoważne albo dziecinne, ale ja naprawdę się cieszę, że udało mi zachować coś, co świadczy o tym, że jednak otarłem się o czyjeś życie. Raz na jakiś czas zdejmuję pordzewiałe, zdezelowane wieczko, wyciągam wszystko na stół, przeglądam stare listy i kolorowe pocztówki. Obracam w

palcach metalowy spinacz, bo taki sam przedmiot dzięki pomysłowości Pana Żaróweczki, na dwie doby zasiał zamęt we wronieckim więzieniu. Swojego czasu, ten zwykły kawałek drutu, pozbawił prądu tę zaszczytną jednostkę penitencjarną. Kiedy to się stało, dotarło do mnie jak łatwo można wprowadzić chaos, jeśli tylko zabraknie energii. W pewnym sensie to było bardzo zabawne i dziś mogę nawet powiedzieć, że to był niezły numer! Nie wszystko co mam budzi uśmiech na mojej twarzy. Niektóre z tych przedmiotów przypominają mi o tym, że życie bywa podłe, bo czasami spotykamy naprawdę parszywych ludzi.

Po prostu tak już jest. - Jak będzie z tobą? - to pytanie Banas zadał mi następnego dnia, kiedy rankiem podkładałem do pieco-kuchni. - Nijak – odparłem, bo nie miałem ochoty o tym rozmawiać. - Godej chopie jako to leci – wtrącił się Ślązak. Patrzyłem jak języki ognia skaczą po wąskich szczapach drewna. Żar bijący zza drzwiczek paleniska smagał mą twarz. Wstałem i sięgnąłem po papierosa.

- Czego wy kurwa mać ode mnie chcecie?! - warknąłem, bo nie potrafiłem zapanować nad swoimi nerwami. - No nic – Banas wzruszył ramionami – tak tylko pytamy… - Bezterminowi nie podlegają tej amnestii – wpadłem mu w zdanie. Chciałem uciąć tę bezsensowną dyskusję. Na chwilę zapadła cisza. - Chujowo – stwierdził Ślązak. - Z tym to się zgodzę – odparłem patrząc mu w oczy.

Sroka spojrzał na Banasa. Wydawało mi się, że ten drugi kiwnął do niego porozumiewawczo głową. Ślązak zdjął swoją fufajkę, a potem zaczął rozpinać guziki bluzy. Pod jego prawą pachą dostrzegłem jakąś dziwną rzecz. Wyglądała jak napęczniały mieszek, a kolorem to coś, było zbliżone do barwy ludzkiego ciała. Górna część była związana rzemieniem, a jego pętla opasała mu ramię, dzięki czemu to cudo zwisało mu dokładnie pod pachwiną. - Dowej szkło – Ślązak rzucił w kierunku Banasa. Ten zrobił dwa kroki w przód i wziął z półki słoik. Podszedł do garnka z wodą, zaczerpnął nieco płynu, zakręcił

słoikiem, żeby go z grubsza opłukać, a potem całą zawartość wylał na podłogę. Postawił naczynie na blacie stołu. Przyglądałem się temu z niemałym zaskoczeniem. - Co to ma być?! - Dej se pokój chopie – Ślązak odwiązywał skórzany rzemyk. Przechylił dzióbek mieszka nad słoikiem i zobaczyłem jak z tego czegoś, wylewa się klarowny, przeźroczysty płyn. - Mosz – podał mi słoik – ciulnij se lufa. No bier! - Co to jest? - spojrzałem po ich twarzach. Obaj jakoś tak dziwnie się

uśmiechali. - Bimber – uświadomił mnie Banas. Przystawiłem słoik do nosa i powąchałem. Faktycznie ciągnęło jakby wódą. Było tego dobrze ponad sto gram. - Skąd to macie?! - i nagle zadrżałem na myśl o tym, że może wzięli się za szmugiel. - Niy godej yno jebnij gibko z tyj krałzy. Przechyliłem. Miałem wrażenie, że w moich ustach rozgorzało prawdziwe piekło. Zrobiłem

solidny łyk, przełknąłem i przystawiłem dłoń, żeby w nią chuchnąć. Łzy podeszły mi do oczu. Przełyk zapłonął żywym ogniem. - Dobre, bo mocne – Banas posłał mi uśmiech. - No jechej z tym dalij, bo ni ma czasu – ponaglał Ślązak. - My tyż walnymy po łyku i arbajt – mrugnął okiem. Wychyliłem resztę do dna. Niemal natychmiast poczułem, jak moje policzki robią się rozpalone. Ślązak wlał zawartość.

do

słoika

pozostałą

On i Banas podzielili się pijąc po połowie. - Skąd to macie? - naprawdę byłem ciekaw. - A ty yno, skond mocie i skond mocie – mówił z udawanymi pretensjami. Momy i szlus – zrobił kwaśną minę kiedy przełknął. - Piwa bych sie napił, a niy tego szajsu. Jo już som niy wiym, jak jo przeżyja bez chmielu. Nie dawałem za wygraną, a poza tym zaintrygowało mnie to cudo, które obwiązywał rzemieniem. I tak od słowa do słowa, aż w końcu Ślązak zaczął mówić. Okazało się, że to tajemnicze coś, to świński pęcherz. Sroka poznał

jego zalety dawno temu. Na Śląsku mieszki ze świńskiego pęcherza były przez wielu mężczyzn używane do przechowywania tytoniu i tabaki. Ta świńska błona nie przepuszcza powietrza, więc skutecznie zatrzymywała aromat używek. Już jego dziadek miał taki mieszek. Potem, kiedy zajął się przemytem, wpadł na pomysł, żeby zrobić z tego mały bukłak. Sam pęcherz ważył tyle co nic, a kwaterka wódki w zimowe noce, które czasami przyszło mu spędzić w polu lub lesie, była wtedy na rozgrzewkę jak znalazł. - A skąd wzięliście ten bimber? - to nie dawało mi spokoju. - Jeśli robicie jakiś szmugiel przez stolarnię, to daję wam

słowo, że was stąd wysiudam. - Nic się nie martw, stolarnia jest czysta – zapewnił mnie Banas. - Niy wiysz jako to je chopie. To sie niy godzi snożić w swoi gniozdo. Nie chcieli mi jednak powiedzieć jak weszli w posiadanie wody ognistej. - Jak kiedyś najdzie cię ochota – rzekł Banas – to daj tylko cynk. Kwaterka razem z pęcherzem kosztuje u nas dziesięć złotych. Od tamtego dnia miałem ich na oku, ale nigdy nie zdarzyło się coś, co mogłoby mnie utwierdzić w przekonaniu, że to

właśnie stolarnia przerzutowym.

jest

miejscem

Łyk czegoś mocniejszego tylko na kilka chwil przyniósł złudzenie ulgi. Zbyt wiele przeszedłem, żeby teraz znowu ulec pokusie. Ani morze wódki, ani ocean parząchy nie były w stanie ukoić poczucia mojej krzywdy i żalu. Nie było mi łatwo, a już szczególnie wtedy, kiedy każdego dnia, ktoś zjawiał się na stołówce ubrany w cywilne ciuchy. Znikały kolejne twarze, a inni mówili tylko o tym, ile im jeszcze zostało odsiadki. Nienawidziłem ich wszystkich.

Nienawidziłem Witji, że prysnął z tego pudła. Po kilku dniach dowiedziałem się, że Koniu też wyszedł na wolność. Dokładnie dwa tygodnie po tym, kiedy ustawa o amnestii została wcielona w życie zostałem doprowadzony przed oblicze naczelnika. Zalewski siedział za swoim biurkiem. - Tak Żabikowski, pewnie już dużo wiesz o tegorocznej amnestii – nie oczekiwał ode mnie odpowiedzi, bowiem dalej kontynuował – ale ja i tak jestem zobligowany, żeby powiadomić

cię o szczegółach. Niestety ustawa jaką przyjął Sejm nie obejmuje ludzi skazanych na dożywocie. Osobiście uważam, że jest to krzywdzące biorąc pod uwagę wydarzenia z ostatnich dni – westchnął i pokiwał głową ze szczerym politowaniem. - Tydzień temu ukraiński nacjonalista Stepan Bandera, ten zbrodniarz i wywrotowiec, który został uznany winnym zamachu na ministra Pierackiego, został skazany na karę śmierci. Jednak w związku z ogłoszoną amnestią jego wyrok zamieniono na karę dożywotniego więzienia. Nie mnie osądzać i podważać słowa Sejmu – rozłożył ręce w bezradnym geście. Przez dłuższą chwilę spoglądał w moje oczy. Zostaje ci jeszcze nadzieja, że być może

w przyszłości, kolejna ustawa obejmie również ludzi z takimi wyrokami jak twój. Nadzieja?! - krzyknąłem w myślach. - A co ty kurwa mać wiesz o nadziei?! Odwróciłem wzrok, bo poczułem obawę, że jeszcze moment, że jeszcze jedno słowo, a nie będę w stanie się powstrzymać i eksploduję. Zalewski coś mówił, ale jego słowa umykały moim uszom. Spojrzałem na meble, które dawno temu zrobiłem z Dziaduniem. W niektórych miejscach przydałoby się odświeżyć politurę – taki mi się nasunął wniosek. Po chwili wróciłem na ziemię i znowu słuchałem Zalewskiego.

Rozwlekał się nad tematem resocjalizacji, potem usłyszałem, że wronieckie więzienie pod jego jurysdykcją jest wzorem dla innych jednostek karnych. Po chwili dodał z nieukrywaną dumą, że niebawem wszyscy się o tym przekonamy. Potem zmienił temat, usłyszałem kilka słów o moim zaangażowaniu w pracę i o ewidentnej poprawie jaka nastąpiła w moim życiu. Kiwałem głową, żeby dać mu wyraz przytakiwania, żeby utwierdzać go w przekonaniu, że ma rację, że jest taki świetny i wspaniałomyślny, że tyle dla mnie zrobił, a jestem mu dozgonnie wdzięczny. Gadaj zdrów!

Przez ponad kwadrans słuchałem jak przelewa z pustego w próżne, aż zatrzymał się na swoim ostatnim wątku, którym była stolarnia. - Obaj dobrze wiemy, że najlepszym rozwiązaniem dla ciebie jest praca. Zgadzasz się z tym Żabikowski? - Tak jest panie naczelniku. - Szanuj ją sobie Żabikowski, szanuj sobie to zajęcie – pogroził mi palcem jakby chciał tym gestem dać mi do zrozumienia, że mam się pilnować. Chyba jestem gotów – pomyślałem patrząc w ciemną, styczniową noc. To

nie ma sensu. Nic nie ma już sensu. Po cóż w tym trwać?! - sięgnąłem dłonią do kieszeni i wyjąłem kawałek szkła. Dziś podczas pracy w stolarni z pełną świadomością stłukłem słoik ze śrubami, bo uroiłem sobie plan. W głowie miałem chaos. Cięcia muszą być głębokie. Nadgarstki trzeba solidnie rozpłatać – i nagle przypomniałem sobie, jak jeden koleś z oddziału dla pospolitych, próbował kilka lat temu targnąć się na swe życie. Podciął sobie żyły, ale chyba za słabo. Uratowali go. Resztę kary spędził na izolacyjnym. Nie wiem jakie miał powody. Komisja lekarska uznała go za niepoczytalnego, bo przecież w pełni normalny człowiek nie pozbawia się życia, prawda?

Najgorsze było to, że kiedy zakończył wyrok to prosto z pudła trafił do zamkniętego zakładu psychiatrycznego i tam miał spędzić resztę życia. Przez kilka chwil wpatrywałem się w bezbarwny kawałek szkła, który trzymałem w palcach. W tle majaczyły światła żółtych latarni ciągnących się wzdłuż więziennego muru, a ich refleksy odbijały się złotymi iskierkami na ostrej krawędzi. Położyłem szklaną kołyskę na parapecie i sięgnąłem po papierosa. Wtem w moich myślach zagościła uśmiechnięta, pucołowata twarz Kazia Furmana.

Wziąłem szkło i usiadłem na pryczy. Podwinąłem lewy rękaw więziennej bluzy. Zacisnąłem dłoń w pięść. Mdłe, żółte światło wpadało do wnętrza celi i to wystarczyło, żebym mógł dostrzec jak linie ścięgien napinają się pod skórą nadgarstka. Czułem wyraźnie jak moje serce przyśpieszyło. W palcach prawej dłoni mocno trzymałem kawałek szkła. Przyłożyłem ostrze do skóry. Jego krawędź była ostra jak brzytwa. Skóra pękła już przy samym dotyku, a kiedy ujrzałem jak zaczyna się sączyć kropla krwi natychmiast cofnąłem dłoń. Draśnięty nadgarstek przytknąłem do ust, a myśli krzyknęły – Co ty robisz durny człowieku?! Poderwałem się na równe nogi i cisnąłem przez okno ten cholerny

kawałek przeźroczystego szkła. - Co ja wyprawiam?! - szepnąłem półgłosem spoglądając na nadgarstek. Co ja kurwa mać wyprawiam?! Rana była delikatna, wyglądała jak drobne, płytkie skaleczenie, długie na niespełna centymetr. Po chwili krew skrzepła i został tylko rozmazany ślad. Tak naprawdę, to do dziś nie wiem co chciałem wtedy zrobić? Chciałem sobie coś udowodnić? Sprawdzić się? Przekonać się jak to jest? A może zrozumieć, że nadzieja tak naprawdę nigdy nie umiera? Nie mam pojęcia. Wiem natomiast, że to było żałosne. Nie przeczę, miewałem w swoim życiu

myśli o samounicestwieniu. Wydaje mi się, że każdy człowiek czasami o tym duma. Jednak droga jaką trzeba pokonać od idiotycznego pomysłu do kretyńskiego czynu jest bardzo daleka. Mój osobisty stosunek do samobójców jest różny. Z jednej strony całkowicie potępiam ich za ten czyn, ale z drugiej staram się zrozumieć, ile bólu musiało im przynieść życie, skoro postanowili z nim skończyć. To wszystko nie jest takie proste. Sprawa amnestii rozbiła mnie emocjonalnie. Miałem potworne wahania nastrojów i zdaję sobie sprawę, jakie to musiało być uciążliwe

dla chłopaków, z którymi pracowałem. Nie wiem czy oni byli na tyle odporni, czy też na tyle wyrozumiali, że potrafili zachować spokój i opanowanie. Czepiałem się o byle duperele, ciągle mi coś nie pasowało i przynajmniej pięć razy dziennie informowałem ich, że od jutra już tutaj nie będą pracować.

W tym samym czasie, kiedy ja przeżywałem swoje rozterki, do wronieckiego więzienia na blok B z wyrokiem dożywocia, trafił Stepan Bandera. To był człowiek, który cieszył się złą sławą w naszym kraju, a dla bojowników o wolną Ukrainę stał się legendą jeszcze za życia. Prawda była taka, że wielu polskich oficjeli najchętniej widziałoby go ze stryczkiem na szyi, albo z kulą w piersi, a tu proszę, najważniejszy organ II Rzeczypospolitej okazuje mu łaskę. Cóż za ironia losu! Bandera został przydzielony do grupy

zmienników obsługujących łodygownię, ale już pierwszego dnia odmówił wykonywania jakiejkolwiek pracy. W świetle prawa i obowiązujących regulaminów, teoretycznie nikt nie mógł go do tego zmusić. W praktyce natomiast istniało ciche pozwolenie naczelnika, że w ramach zachęty dozorcy mogą użyć argumentów siłowych. Ukraiński bojownik bardzo szybko zrozumiał, że stawianie oporu nie ma najmniejszego sensu. Miałem wrażenie, że przez pierwszych kilka tygodni strażnicy z przesadną ostrożnością dbali o jego bezpieczeństwo. Nawet w stołówce podczas każdego posiłku, jeden z

klawiszy kręcił się obok stołu przy którym siedział, ciesząc się tylko swoim towarzystwem. Pewnie obawiali się, że któremuś z więźniów może odwalić, chociaż moim skromnym zdaniem, większe niebezpieczeństwo czyhało na spacerniaku. Trudno stwierdzić, czy którykolwiek ze skazańców na bloku B był patriotą w prawdziwym tego słowa znaczeniu. Większość politycznych trafiło do więzienia, bo zrobili coś wbrew ideałom rządzących elit, działali na szkodę państwa i narodu polskiego. Więc o jakim patriotyzmie mowa? Można się rozwodzić w tym temacie w nieskończoność. Jeżeli ktoś z was zadałby mi pytanie czy ja jestem patriotą, to odpowiedziałbym bez

wahania – nie! Nigdy nim nie byłem, ani w przeszłości, ani teraz. To uczucie jest mi obce. I chyba dlatego Stepan Bandera był w moich oczach zwykłym przestępcą. Zorganizował zamach w wyniku którego zginął człowiek piastujący ważną posadę państwową, za to też został osądzony i skazany. Myślę, że z mojej strony to była trzeźwa i zdrowa ocena. Nic do niego nie miałem. Każdego dnia kiedy rankiem wychodziłem z celi, widziałem go dokładnie na wprost mnie. On stał na drewnianym podeście po drugiej stronie korytarza. Czasami patrzyliśmy sobie prosto w oczy.

Bardzo szybko między więźniami zaczęła krążyć plotka, że Ukrainiec, bo tak wszyscy go tutaj nazywali, nie pociągnie zbyt długo. Mieliśmy tutaj takiego jednego, który wszędzie wietrzył spisek. To był oszust i złodziej, wołali na niego Wycior. Facet wysuwał tak niebywałe wnioski, że nawet sam zacząłem się zastanawiać, czy on żyje w jakimś świecie iluzji, czy też my wszyscy trwamy w błogiej nieświadomości? Pewnego dnia na spacerniaku usłyszałem jak Wycior rozmawiał ze swoim kompanem: - Gdzieś w kręgach służb specjalnych

zapadnie decyzja, żeby zlikwidować Ukraińca – zamilkł na chwilę i zaraz dodał - o ile już nie zapadła. Ci ludzie mają dostęp do wszystkich dokumentów. Oni mogą wszystko. Przejrzą więzienną kartotekę i wyłapią odpowiedniego kandydata. Potem zaproponują mu współpracę. Cyngiel dostanie obietnicę natychmiastowego zwolnienia i słoną kasę za mokrą robotę – palcami dłoni wykonał znajomy gest. - Sprzeda Ukraińcowi kosę na spacerniaku, a kiedy zrobi swoje, oni się go pozbędą. Bo rozumiesz, oni nie potrzebują zbędnych świadków. Muszą się go pozbyć, bo takie są zasady. Ktoś mu pomoże zawisnąć na kracie, albo wyciągną go z tego pudła. Wyjdzie, wsiądzie do

samochodu, który będzie czekał przed więzienną bramą, a potem ślad po nim przepadnie na wieki. Tak to się robi. Coś o tym wiem. Oni tak działają. Nie sądzę, żeby władze wronieckiego więzienia podzielały aż tak szaloną teorię spiskową, ale na pewno musiały mieć na uwadze, że tutaj wszystko może się zdarzyć. Pewnie się domyślacie, że amnestia ma to do siebie, iż więzienne cele w błyskawicznym czasie zaczynają świecić pustkami. Kiedy z początkiem wiosny obserwowałem ludzi na spacerniaku, miałem wrażenie, że jest nas raptem połowa. Oczywiście pojawiło się wielu

świeżaków, ale proporcje wyjść i wejść nie były zachowane. Myślę, że uśredniając był to stosunek jeden do pięciu. W międzyczasie dostałem list od Agnieszki. Napisała w nim, że nie ma nic przeciwko temu abym podał jej adres miłośnikowi jazzu orleańskiego. W marcowym seansie filmowym zobaczyliśmy amerykańską produkcję „Ludzie w bieli”. Główne role zagrali Clark Gable i Myrna Loy. Jako ciekawostkę zdradzę wam fakt, że reżyserem tego dzieła był nasz rodak Ryszard Bolesławski. Nakręcił piękną, wzruszającą opowieść o pasji i

poświęceniu. Historia doktora Georga Fergusona potrafiła przykuć uwagę, jednak w trakcie projekcji dostrzegłem, że świńskie pęcherze cieszą się wśród skazanych nieco większym zainteresowaniem. Sala kinowa to było dobre miejsce do załatwiania szemranych interesów. W ciemnościach różne rzeczy wędrowały z rąk do rąk, lub z rąk do ust. Starszy dozorca Lepke zawsze kiedy miał służbę zaglądał do mojej celi. To było miłe z jego strony. Wchodził, zamienił ze mną kilka słów, albo opowiedział jakiś dowcip, czasami pytał czy u mnie wszystko w porządku, a

niekiedy zostawiał najświeższą prasę. Nie jestem tego do końca pewny, ale myślę, że robił to z troski, chociaż może słowo troska nie jest trafnym określeniem. On chyba doskonale rozumiał mój dramat. Dramat tej pieprzonej amnestii i tego, że ja wraz z nieliczną grupą przestępców zostałem pominięty. Wolę chyba żyć w przekonaniu, że Dawid był na tyle ludzki i przyjaźnie nastawiony, że chciał się tylko upewnić, czy nic głupiego nie strzeliło mi do łba. Tego dnia, kiedy dałem mu kartkę papieru, na której skreśliłem adres Agnieszki i powiedziałem w czym rzecz,

o mało nie podskoczył aż do sufitu. Ściskał mi dłoń i potrząsał nią tak serdecznie, jakbym mu podarował gwiazdkę z nieba. Ja natomiast w tym wszystkim naprawdę nie miałem jakiegoś konkretnego celu. Przysięgam, że nic nie kombinowałem. Ja po prostu uznałem, że dobrze mieć po swojej stronie życzliwego klawisza. Mieliśmy już kwiecień, źdźbła traw zaczynały tryskać wiosenną radością, a w obrzeżach więziennych murów nadal jeszcze zalegały kopce zmarzniętego śniegu. Ciągnęły się wzdłuż siatki okalającej spacerniak i były tak twarde, że chyba tylko kilof mógłby je skruszyć.

Podobnie było u nasady ceglastego muru, który otaczał swoimi ramionami cały teren. Pofałdowane zwały leżały na całej jego długość, a drobinki sadzy, piachu i pyłu szpeciły szaro-białe garby brudnymi wzorami. - To gówno nigdy nie stopnieje – skwitował Metal i splunął przed siebie. - Zima była sroga, a wiosna jak na razie chłodna – rzuciłem i chuchnąłem w dłonie. Spojrzałem na wprost i zobaczyłem, że Banas i Ślązak zatrzymali się obok ławki, gdzie najczęściej przesiadywała ekipa z piekarni. Pomyślałem o tym, że chyba miejsce gdzie wypiekano

pieczywo było ich oknem na świat. - Kroi się jakiś meblowy temat? zapytał Metal. - Nie wiem – odparłem zgodnie z prawdą. - A jak się zdarzy to weźmiesz nas znowu? - Jasne. - Daj zapalić – klepnął mnie w ramię. Sięgnąłem po papierośnicę poczęstowałem go fajką. - Kiepsko, niechcenia.

co?

-

zapytałem

i od

- Fatalnie – odpowiedział i sztachnął się dymem. - Człowiek nawet nie ma na durne papierochy. Próbowałem rzucić. - Jak widać marnie ci poszło – skwitowałem. - Nie narzekaj, popatrz na Ukraińca – kiwnąłem głową w stronę mężczyzny, który samotnie dreptał wzdłuż siatki obok wyjścia ze spacerniaka. - Ten ma dopiero przesrane. Z nim to nawet nikt gadać nie chce. Przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu. - Tylu chłopa wyszło – zacząłem – nie masz szans, żeby załapać się na jakiś pełny etat?

- Ee – westchnął i machnął ręką. - Frantz mnie blokuje. Pieprzony gnojek – znowu splunął. - Czemu popadłeś w niełaskę? - Ee, nie ma o czym gadać – burknął. Jakoś ni czorta nie kleiła nam się rozmowa. Nie było więzi. Ogarnęło mnie znajome uczucie pustki. Niby człowiek zna ludzi, utrzymuje z nimi kontakty, a wszystko takie czerstwe, suche i nijakie. Kiedyś było fajnie – w duszy powróciły stare wspomnienia i znajome twarze. Chyba tęskniłem za

tamtymi czasami. Podczas świąt wielkanocnych skreśliłem kolejny list do Ojczulka. Tym razem trochę się rozpisałem i ulżyło mi, kiedy wyrzuciłem z siebie wszystko na temat tej cholernej amnestii. Już nie bolało tak bardzo jak cztery miesiące temu. Tydzień później Krympe ponownie zawarł kontrakt z firmą handlującą meblami ogrodowymi i prace ruszyły pełną parą. Na moją prośbę Metal i Remi zostali przez referenta oddelegowani do stolarni. Jeden z trójki pospolitych na dniach wychodził i w jego miejsce trafił świeżak, który

według kartoteki personalnej stolarskie doświadczenie.

miał

Sprawdziłem go. Facet wiedział co robi. Banas i Ślązak trzymali się razem, a ich interes z pęcherzowym bimbrem miał się chyba całkiem dobrze. W drugiej połowie maja zniknęły ostatnie resztki śniegu, a na blok B zawitał młody człowiek, którego nazwisko mogło się kojarzyć ze szlacheckimi korzeniami. Nazywał się Rafał Dekurgan i najbliższe trzy lata miał spędzić w tym miejscu. On sam twierdził, że właściwa pisownia tego nazwiska to „de Curgan” a jego dalecy

przodkowie mieli ponoć pochodzić z Francuskiej Riwiery. Los chciał, że trafił do naszego stołu. Już pierwszego dnia chłopaki sobie poużywali z tego „de” a Ślązak palnął, że Rafael de Curgan brzmi lepiej niż Rafał Dekurgan i tak już zostało. Rafael liczył sobie lat dwadzieścia cztery i pochodził z Warszawy. Był urodziwy i to raczej nie podlegało żadnej dyskusji, nawet siniaki świeżaka nie były w stanie tego ukryć. Miał śniadą cerę, a jego oczy w kolorze ciemnego piwa, musiały działać na kobiety jak magnez. Biorąc pod uwagę tylko to, co nam sam o sobie powiedział,

łatwo było ulec złudzeniu, że w jego żyłach faktycznie płynie domieszka śródziemnomorskiej krwi. Ja w pierwszym kontakcie z innymi zawsze zwracałem uwagę na dłonie i od razu pomyślałem, że Rafael chyba nigdy nie złapał się za jakąś uczciwą robotę. Miał takie same dłonie jak Skarbowy tylko, że w młodszym wydaniu. Staraliśmy się z niego wydusić za co dostał trzy lata, ale on nie miał zamiaru nam tego zdradzić. W dwa dni po tym jak pojawił się Dekurgan odebrałem z dyżurki oficera list, który został nadany w niemieckim Friedberg. Jakież było moje zdziwienie, kiedy otworzyłem kopertę i spojrzałem

na zupełnie niezrozumiałe słowa: „Sehr

geehrter Herr Żabikowski!

Ich möchte Sie darüber in Kenntnis setzen, dass mein Onkel und Ihr Freund, Eryk von Gerswalde, nach einer langen und schweren Krankheit, am ersten Tag des Monats Juli 1931 von uns gegangen ist. Mein Onkel äußerte sich stets positiv über Sie und erinnerte sich gern an Ihre Bekanntschaft. Bitte schicken Sie keine Briefe mehr an diese Adresse. Hochachtungsvoll, Helmut von Gerswalde

10 April 1936” Domyślałem się, że treść tego listu zawiera smutną wiadomość, lecz potrzebowałem pewności. Byłem przekonany, że Ślązak jest w stanie mi pomóc, ale jak się okazało, z czytaniem u niego było delikatnie mówiąc, bardzo kiepsko. Zacząłem więc wypytywać po kątach. Łudziłem się, że wśród tylu skazanych znajdzie się ktoś obeznany nie tylko w niemieckiej mowie ale też i piśmie. Niestety moje wyobrażenia miały się nijak do rzeczywistości. W tym więzieniu był tylko jeden człowiek, który nie miałby najmniejszych problemów z tłumaczeniem. Nazywał się Rudolf

Frantz. Niestety jego kandydatury nie brałem pod uwagę, nawet jeśli miałbym nigdy nie poznać dokładnej treści listu, który napisał i wysłał do mnie krewniak Ojczulka. Poprosiłem o pomoc Dawida Lepke. Starszy dozorca dwa dni później zjawił się w mojej celi. Oddał mi list i zaczął od słów: - Lubiłem Ojczulka, przykro mi… - Umarł, tak? - wpadłem w zdanie. - Tak. Prawie pięć lat temu.

Nagle w mojej duszy zrobiło się chłodno i smutno. - Nadawca tego listu ów Helmut napisał, że Ojczulek miał o tobie dobre zdanie i miło wspominał waszą znajomość. - Staruszek był dobrym człowiekiem – odparłem i nagle poczułem, że łzy cisną mi się do oczu, a głos zaczyna drżeć. Nigdy bym nie pomyślał, że tak zareaguję na wieść o jego śmierci. Każdy kiedyś musi odejść z tego świata, prawda? - starałem się opanować. Ciekawe kto będzie płakał po nas… odwróciłem twarz w stronę okna. Lepke przez chwilę siedział w milczeniu, po czym podniósł się z

miejsca i wyszedł z celi. W ostatnią niedzielę maja ja, Ślązak i Banas siedzieliśmy na kamiennych stopniach placu apelowego. Słońce od czasu do czasu chowało się za kłębami białych chmur, które niczym dostojna armada żaglowców płynęły na tle błękitnego nieba. Od dnia kiedy dostałem list od Helmuta von Gerswalde dość często myślałem o Ojczulku. Chwilami miałem wrażenie, że zaraz się tu zjawi, że podejdzie, pogada, że powie kilka słów, a człowiekowi od razu zrobi się lżej na duszy. To miejsce od lat wyglądało tak samo, tu się nic nie zmieniło i gdyby nie

ludzkie twarze, to można było ulec złudzeniu, że tutaj czas zatrzymał się na dobre. Wyjąłem papierośnicę i spojrzałem na grawer. Przejechałem kciukiem po wyżłobionych znakach i uśmiechnąłem się pod nosem. - Padom wom chopy, że tyn fajfus Rafael je niy echt! - rzucił Sroka i pogłaskał opuszkami palców kąciki ust. - Że co?! - Banas prawie jęknął. - Rafael je niy echt! - powtórzył Ślązak. - A co to u licha znaczy „niy echt”? -

prawie parsknąłem śmiechem. - Kurwa mać lezie o to, że normalny chop lubi baba, a łon wyglondo mi na takigo co i z chopa bydzie rod. - A dajże spokój. Skąd ci przyszło do łba? - zapytałem. - Jo to wiym. Pojżyj yno jak łon łazi, zwyrto zadkiym choby gupi – rzucił Ślązak i kiwnął głową na wprost. Padom wom łon je niy echt. Odnalazłem wzrokiem postać Rafaela, przyglądałem mu się przez dłuższy czas, ale jakoś nie mogłem się dopatrzeć tego o czym mówił Sroka.

- Takimu chopowi niy idzie dać wiary – skwitował, po czym klepnął się w swój duży brzuch i zmieniając temat, powiedział – Piwa bych sie napił. - Co ty ciągle z tym piwem? - zagadnął Banas z wesołym wyrzutem. Faktycznie od jakiegoś czasu Ślązak ciągle to powtarzał. - Bo tynsknia za kuflym zimnego browara, za larmem w szynku i za babom co mo tako rzić – rozłożył szeroko ręce jakby chciał nam uświadomić, że interesują go tylko konkretne gabaryty. Potem opowiedział nam historię jak to pewnego dnia poznał na wieluńskim targowisku wdówkę,

która wyglądała jak rasowa klacz. Znom sie na babach, styknie co na ślypia wejrza, a w gałach kurwiki rajcujom to niy odpuszczom. Trzymołech z niom rok, a potym zaczła godać co bych se wzion jom za żona, bo jej chopa trza przi boku, a niy takigo co przidzie dwa razy w tydniu i yno do wyra zabiere. Że jakijś normalnyj roboty miołbych sie chycić. Wiycie bez cołki tydziyń harówa, w niedziela na mszo i rosół z nudlami na obiod. I czynsto wajała, kiedy se jom wezna za własno baba. Żynić sie?! Lyźć do roboty, co pukla dostana?! Jo już sie doś narobił na grubie bez cołki żywot. Kierygoś dzionka już mi obrzidło te godani. Spakowołech swoje manele w dupny miech i tela mie widziała. Mie

ciongło do szmugla, a niy w doma siedzieć i pierdzieć w ryczka. Ślązak opowiadał, a ja z Banasem konaliśmy ze śmiechu. Zdaję sobie sprawę, że jego historyjki były nieco ubarwione, ale chyba w głębi duszy, trochę mu zazdrościłem, że tak swobodnie podchodził do swojego życia. Bardzo szybko się okazało, że Sroka jednak miał rację. Rafael z dnia na dzień został pupilkiem Frantza. Jak to powiadają, trafił swój na swego. Jedna rzecz była wręcz zadziwiająca. Zarówno więźniowie jaki i klawisze z bloku B wiedzieli o tym, a ten ich, że tak to

nazwę „związek”, był w pewnym sensie publiczną tajemnicą. Skazani darowali sobie komentarze, żeby nie popaść w niełaskę u przodownika, a klawisze udawali, że nic nie wiedzą, bo Frantz jako głównodowodzący blokiem mógł im zaszkodzić. Dekurgan tak jak każdy świeżak zaraz po przybyciu do Wronek, trafił do drużyny zmienników ale pod koniec czerwca był już pełnoetatowym pracownikiem… stolarni. Nie mam pojęcia jak Frantz to zrobił, bo stało się tak, że Remisiewicz stracił swą posadę, a Rafael wskoczył na jego miejsce. - Po jakiymu tyś dostoł ta robota?! Ślązak warknął do Rafaela tego dnia,

kiedy nastąpiła personalna zmiana. Jakoś to zrobiył?! Ten spojrzał na niego spode łba i odburknął: - Nie twoja sprawa! - Dycki moja! Wyciulołżeś chopa, pokozołeś sie tukej chobyś z rzici wyskoczył. Coś se w tej łepie poukładoł? Dyć wszyscy znajom, co trzimosz z Frantzem. Tyś jest łon czy łona? - Nie wiem co do mnie mówisz człowieku – rzucił bojowym tonem. Odwal się ode mnie!

- Jak yno chcesz to ci zaroz przypierdola – Sroka błyskawicznym ruchem chwycił za trzonek młotka, który leżał na stole. Nie znałem Ślązaka z tej strony. Nie sądziłem, że potrafi być tak porywczy. Choć było z niego kawał chłopa to zawsze wydawał mi się człowiekiem łagodnym. Rafael w ogóle się nie zląkł. Ani nie drgnął. Stał na wprost Ślązaka i spoglądał na niego odważnym wzrokiem, jakby czekał żeby ten zrobił tylko coś głupiego. - Dobra, dajcie spokój! - wkroczyłem do akcji, bo moim zdaniem sprawy zaczynały przybierać zły obrót. W stolarni na chwilę zapadła cisza. - Ty –

zwróciłem się do Dekurgana – nauczysz się zbijać warzywniaki i działasz razem z chłopakami – kiwnąłem głową w kierunku trójki z pospolitego. - Kacper dołączy do nas. Tak jak wspominałem wcześniej, jeden z nich był stolarzem i mogłem w pełni zaufać jego umiejętnościom. Ja też nie byłem święty, doskonale zdawałem sobie sprawę, że każda konkurencja może mi kiedyś zaszkodzić i dlatego świadomie, od chwili jego przybycia do warsztatu, odsunąłem go od produkcji mebli. Wszyscy w stolarni wiedzieli, że ja trzymam pieczę nad tym bałaganem, ja tutaj dowodzę, ja ustalam kto i co robi.

Napięcie ze stolarni przywędrowało również na stołówkę. Przy naszym stole była pełna obsada – ja, Metal, Remi, Banas, Ślązak i Rafael. Ci dwaj ostatni podczas posiłków siedzieli obok siebie. Kiedy tego samego dnia zjawiliśmy się na obiedzie, Sroka rozsiadł się tak, że nie było już miejsca dla Dekurgana. Gdy ten podszedł do stołu to stanął obok, jakby oczekiwał, że Ślązak się zaraz przesunie. Marcin nawet na niego nie spojrzał, złapał go za połę więziennej bluzy na wysokości brzucha, przyciągnął nieco ku sobie i syknął przez zaciśnięte zęby: - Spierdalej stond! - pchnął go mocno w tył. Rafael stracił równowagę i

wylądował tyłkiem na posadzce. Część zupy chlusnęła na jego ubranie, reszta rozlała się po podłodze, a metalowa miska wypadła mu z dłoni i potoczyła się z łoskotem w tył. W tym samym momencie od strony drzwi, prężnym krokiem ruszył w naszą stronę dozorca Robalski. Spojrzał wpierw na Dekurgana, który podnosił się z podłogi, a potem omiótł wzrokiem po naszych twarzach i warknął: - Co tu się dzieje?! - Nic – odparł Banas – facet się chyba poślizgnął – machnął głową na Rafaela. Wychodziło na to, że klawisz nie dostrzegł wcześniejszej sytuacji.

Złapał ofiarę upadku za kołnierz i zapytał: - Co ty wyprawiasz? Myślisz, że tu się serwuje podwójne posiłki? Żeby mi to było ostatni raz! Szoruj do okienka wydawki! Rafael nie powinien dostać jeszcze jednej porcji zupy, ale Robalski pomaszerował razem z nim i kuchta ponownie napełnił mu michę. Dekurgan usiadł przy innym stole. - Zdurniałeś? Chcesz zadrzeć z Frantzem? - swoje pytanie skierowałem do Ślązaka.

Nic nie odpowiedział. Odezwał się dopiero po chwili: - Przeca niy bydymy siedzieć z tokom wszom przi stole. Mom racja chopy? Ku mojemu zaskoczeniu pozostali kiwali potakująco głowami. Nie chciało mi się wierzyć, że tak szybko nawiązali swój sojusz i pomyślałem o tym, że na stolarni zacznie się kwas, a ja znajdę się w samym środku tego gówna. Następnego dnia Ślązak pojawił się na śniadaniu z posiniaczoną twarzą. Właściwie to było do przewidzenia. Frantz zeszłego wieczoru objął służbę na

bloku i późną nocą z pomocą Drywulskiego, wskazali naszemu kompanowi jego miejsce w szeregu. Podejrzewam, że w dzienniku służby, który znajdował się na sterowni, została wpisana adnotacja, że wobec więźnia Sroki podjęto interwencję i zastosowano tak zwane, działanie prewencyjne. Teoretycznie strażnicy nie mogli ot tak po prostu wjechać do celi i spuścić komuś łomot, tamte dzikie czasy już minęły. Teraz kiedy dochodziło do użycia siły, traktowano to jako konieczność ostateczną, która musiała być uzasadniona i zaraportowana, a odpowiedzialność spadała na dowódcę zmiany. Tylko co za problem sfingować taką potrzebę?

Nie byliśmy bandą radosnych idiotów i każdy z nas wiedział, że Rafael poskarżył się swojemu promotorowi. To był wyraźny i czytelny sygnał. Frantz wysłał nam wiadomość, że Dekurgan jest nietykalny. Atmosfera w stolarni z dnia na dzień zaczęła przypominać przysłowiowe siedzenie na beczce z prochem, a lont do odpalenia ładunku był cholernie krótki. Zawsze wiedziałem, że głupie czyny rodzą się od głupiego gadania. Metal, Banas i Ślązak tworzyli koalicję przeciwko Dekurganowi, chłopaki z pospolitego mieli to gdzieś, a ja musiałem pilnować, żeby wymiana zdań

nie przerodziła się w wymianę ciosów. Sytuacja naprawdę stawała się coraz bardziej nieznośna. Ślązak zachowywał się tak, jakby coś w niego wstąpiło. Był bardziej uparty niż rozwydrzony dzieciak, który na siłę musi postawić na swoim albo mieć ostatnie zdanie, a jego przeciwnik wcale nie był lepszy. Właściwie cały konflikt rozgrywał się tylko pomiędzy nim i Dekurganem. Banas czasami był bojowo nastawiony, niekiedy coś palnął albo rzucił jakieś wyzwisko, jednak miałem wrażenie, że zachowuje ostrożny umiar. Natomiast Metal to był prawdziwy asekurant, on chyba stwierdził, że lepiej

trzymać z większością, ale stać w cieniu i nie otwierać pyska. - Kiedy to ci się znudzi? - pewnego dnia podczas kolacji już nie wytrzymałem. Musiałem go o to zapytać. Sroka nic nie odpowiedział. Zerknął na mnie, a potem znowu skierował wzrok na swego wroga, który siedział po prawej trzy stoły dalej. Miałem wrażenie, że zamiast jedzeniem to karmi się swoją zawziętością. - Coś wam powiem. Skoro Frantz go wcisnął do stolarni to on stamtąd nie wyleci, tego możecie być pewni. Dekurgan jest cwany, on prędzej

zniszczy waszą trójkę niż wy jego – na dźwięk tych słów trzy pary oczu spojrzały na mnie z zaskoczeniem. - Ja myślę, że on tylko czeka, żeby któryś z was przyłożył mu w dziób. On się nie będzie nawet bronił, on da się pobić i skopać, a wtedy i wy, i ja, pożegnamy się ze stolarnią, a Frantz nas zniszczy. Nie chcecie tego, prawda? - miałem wrażenie, że chyba zaczynają rozumieć. - Fajnie jest przytulić grosz po miesiącu pracy, skoczyć w niedzielę do kantyny, kupić sobie coś dobrego, albo zainwestować w jakieś palenie. Da się żyć, no nie? - zapytałem i ciągnąłem dalej. - Ja właściwie chcę wam powiedzieć tylko to, żeby żaden z was nie zrobił czegoś głupiego w stolarni. Ja

nie chcę tego wszystkiego stracić. Wy wyjdziecie, po miesiącu zapomnicie i o tym więzieniu i o mnie, a ja tutaj zostanę. - Spojrzałem na Banasa i zapytałem go – ile ci jeszcze zostało? - Siedem miesięcy – odparł. - A tobie? - zwróciłem się do Metala. - Niecałe dwa lata. - A ty Ślązak kiedy wychodzisz? - Za trzi roki i dziewiynć miesiyncy. - Rozumiecie o co mi chodzi, prawda? Na was czeka życie po drugiej stronie murów, a moje jest i będzie tutaj –

puknąłem wyprostowanym palcem w blat stołu. - Tutaj. W tym miejscu. Rozumiecie? - mogłem mieć tylko nadzieję, że to dociera do ich wyobraźni. - Jak na razie to wy macie dług w stosunku do mnie. Nigdy niczego od was nie żądałem i nie oczekiwałem. Uszanujcie to, doceńcie i nie spieprzcie mi mojej przyszłości. - Wielaś tu jest? - zapytał Ślązak. - Za dwa tygodnie będzie dokładnie czternaście lat – westchnąłem. Czternaście cholernych lat – szepnąłem całkiem sporo jak na jednego człowieka, prawda?

Myślę, że moje słowa uświadomiły im, iż nie ma sensu ryzykować utraty luksusu w imię własnej, urażonej dumy. Chyba przedyskutowali całą sprawę na spacerniaku i doszli do rozsądnych wniosków, bowiem nastąpiła totalna zmiana. Skończyły się z ich strony durnowate, agresywne docinki i złośliwe komentarze. Zaczęli traktować Dekurgana jak powietrze, natomiast on jak na złość, dopiero wtedy poczuł się bardziej rozochocony. Prowokował z pełną premedytacją i podkręcał spiralę ich cierpliwości. Były takie momenty, że sam miałem ochotę podejść do Rafaela i po prostu dać mu w ryj.

Nim strażnik otworzył drzwi mojej celi przez kilka chwil stałem w oknie i upajałem się porannym, letnim powietrzem. Spojrzałem w błękitne niebo i pomyślałem, że zapowiada się piękny, upalny dzień. Lipcowy wiatr unosił na swych niewidzialnych ramionach zapach kwitnących lip. W nozdrzach łaskotało coś iście przyjemnego. Tylko latem świat pachnie w tak cudowny sposób. Po śniadaniu starszy dozorca Lepke eskortował naszą piątkę do stolarni. Minęliśmy drzwi głównego budynku i krocząc gęsiego, sunęliśmy przez pusty, więzienny dziedziniec. To już czternaście lat – szepnąłem w duchu. -

Czternaście cholernie długich lat życia. Ależ ten czas szybko leci! - ta myśl była wręcz zatrważająca. Za rogiem budynku skręciliśmy w prawo i w tym samym momencie promienie porannego słońca uderzyły nam prosto w oczy. Kiedy dotarliśmy do celu, chłopaki z pospolitego byli już na miejscu. Kacper układał na stole deski, a pozostała dwójka działała przy warzywniakach. - Ty, zostow nos na chwila samych – powiedział Ślązak do tego, który razem z nami robił meble i kiwnął głową dając mu do zrozumienia, żeby zniknął. - Jasne – odpowiedział Kacper, obrócił

się na pięcie i ruszył w stronę drugiego pomieszczenia. - Co się dzieje? - zapytałem i spojrzałem po ich twarzach. Metal, Banas i Ślązak wlepili we mnie swój wzrok. - No co jest? - ta chwila milczenia wydawała mi się zbyt długa. Ogarnął mnie jakiś dziwny niepokój. - Dej se na luz chopie – powiedział Sroka i w tym samym momencie cała trójka parsknęła śmiechem. Przyglądałem się im i byłem zupełnie zbity z tropu.

- Tak my se podumali, co se uczczymy te twoji sztyrnoście – odezwał się półgłosem i zdjął więzienną bluzę. Pod prawą pachą wisiał znajomy pęcherz wypełniony płynem. - Dej szkło - syknął w stronę Banasa i nagle spojrzał ponad moją głową. Obróciłem się. W przejściu między pomieszczeniami stał Rafael i patrzył w naszą stronę. - Spierdalaj cwelu – warknął Banas. - No co sie tak gapisz ciulo? Na ucho ci nacisło? Spierdalej – powtórzył Ślązak. Dekurgan zrobił taką minę jakby chciał nam uświadomić, że żywi do nas tylko

pogardę i rzucił przez zaciśnięte zęby: - Wszyscy możecie mi skoczyć! - po czym odszedł. Zauważyłem, że na twarzy Ślązaka zawitał wściekły grymas. - Widział coś? - szepnął Banas. - Nic niy widzioł, ale i tak nos podpierdoli, co chachmencymy – skwitował Sroka i wzruszył ramionami, dając tym samym wyraz swojej obojętności. Odwiązał delikatnie rzemień u szczytu prowizorycznego bukłaka robiąc z niego szyjkę, przechylił i wlał do słoika

solidną porcję. - Mosz, pij pod te twoje sztyrnoście i obyś drugi sztyrnoście opijoł za murym! Muszę przyznać, że poczułem się mile zaskoczony. Nigdy w życiu nie spodziewałbym się tego, że chłopaki zdobędą się na taki gest! - Za ten toast to wypiję z ochotą! złapałem szklankę do połowy wypełnioną przeźroczystym płynem i pociągnąłem duszkiem całą zawartość. Piekielnie mocne – szepnąłem i tak samo jak poprzednio poczułem, że moc alkoholu wpycha mi do oczu łzy. Przydałoby się coś na zagryzkę – stwierdziłem i sięgnąłem po fajkę.

W pęcherzowej kwaterce dla każdego z nich zostało po małym łyku. Nie zdążyłem jeszcze wypalić papierosa, a już poczułem jak dawka bimbru uderza mi do głowy. W moim wypadku, po tylu latach abstynencji, nawet niewielka ilość wysokoprocentowego płynu zrobiła swoje. Wiecie jak to jest, kiedy człowiek wprowadzi w siebie coś mocniejszego, prawda? Nie chodzi mi o to, że nagle go powali i sponiewiera, tylko o ten stan pobudzenia, kiedy pojawia się efekt magicznego animuszu. Krew szybciej zaczyna krążyć w żyłach, dostajesz emocjonalnego kopa i nabierasz niebywałej pewności siebie.

Jednak byłem świadom, że nagła pewność czasem prowadzi do zguby albo do zupełnie niepotrzebnych reakcji. Człowiek otumaniony jakąś używką, może stracić kontrolę i odbić nieco od otaczającej go rzeczywistości. Otumaniony oczywiście nie znaczy tyle samo co odurzony, bo w tym drugim wypadku trudno jest zapanować nad czymkolwiek. Dlatego też moja reakcja na słowa Rafaela była zarówno obojętna jak i pełna opanowania. Chłopaki od warzywniaków wysłali go po partię materiału. Dekurgan minął nas szerokim łukiem i podszedł do stojaka w głębi. Złapał kilka desek, wziął je pod pachę i ruszył z powrotem. Przechodził właśnie obok stołu i zaczepnie rzucił w moją

stronę: - Co się gapisz tępy obwiesiu?! Posłałem mu tylko spojrzenie, w którym czaił się wyraz politowania. Natomiast Ślązak nie wytrzymał i kiedy Rafael znalazł się nieco z przodu, zrobił dwa szybkie kroki i posłał mu w dupę zamaszystego kopniaka. Jego przeciwnik zupełnie się tego nie spodziewał, wypuścił z rąk deski, które walnęły z hukiem o posadzkę i natychmiast obrócił się twarzą w jego kierunku. - Chcysz łobejrzeć kiery z nos je lepszy? - zakpił Ślązak. - Sprawdzymy, yno ty i jo, co godosz? Poradzisz? - pochylił się nieco i wystawił w przód zaciśnięte

pięści. - No dowej cycu yno ty i jo! Obija ci tyn cwelowski pysk i już niy bydziesz taki piykny. Dekurgan nerwowym wzrokiem ciskał po naszych twarzach. Zdawał sobie sprawę, że z osobnikiem takiej kategorii wagowej jaką reprezentował Sroka, nie ma najmniejszych szans. Nic nie odpowiedział i nie odrywając wzroku od Ślązaka, sięgnął po upuszczone deski. - Jeżeś baba z pulikiym, a niy chop – zaśmiał się szyderczo. - Lyź do Frantza i padej mu żeś dostoł kopa w rzić. Myślę, że słodziutki Rafael czuł się upokorzony, a nasz szczery śmiech - mój, Banasa i Metala na pewno obudził w

nim wściekłość. Nas jednak bardziej bawiły słowa Ślązaka niż ta cała, dziecinna sytuacja, chociaż kopniak też był całkiem udany. Bzdura. To była kompletna bzdura i pewnie każdemu normalnemu człowiekowi nie mieści się w głowie, że coś tak idiotycznego, miało swoje poważne i bolesne konsekwencje. Pewnie się już domyślacie, że mundurowy kochaś Dekurgana od tamtej pory uwziął się na Srokę. W dniu mojej niechlubnej, czternastej rocznicy światowa prasa skupiała swoją uwagę na krwawych wydarzeniach w

Hiszpanii. Ludność chwyciła za broń, a kraj ogarnęła pożoga bratobójczej wojny. Nacjonaliści pod wodzą generała Francisa Franco postanowili obalić Republikę i tym samym sięgnąć po władzę. Echa faszystowskich trąb rozbrzmiały w różnych zakątkach Europy. W tym samym czasie kiedy na półwyspie iberyjskim dało się słyszeć wściekłe „No pasarán!” we wronieckim więzieniu Ślązak popadł u Frantza w niełaskę. Ten drugi nie błysnął jakąś wyszukaną oryginalnością, bowiem kultywował starą szkołę Szumskiego. Było kilka zasad, a najważniejsza

mówiła o tym, że wybranemu delikwentowi należy uprzykrzyć życie. Ponadto jeżeli będzie podskakiwał to dostanie kilka klapsów, a jeśli będzie się ostro stawiał, to zaliczy karcer. Kiedy przodownik miał służbę, to Sroka chodził niewyspany, bo wtedy przez pół nocy biegał ze szczotą. Jeden nieszczęsny kopniak awansował go również na zaszczytną funkcję niedzielnego latryniarza. Ślązak dostał też ustne ostrzeżenie, pierwsze i ostatnie, że jeśli tknie Dekurgana choćby palcem, to resztę kary spędzi na izolacyjnym. Blok izolacyjny. Te dwa słowa dla

każdego z nas brzmiały niczym złowieszcze zaklęcie. Wszystko co wiązało się z tamtym budynkiem, z więźniami których tam przetrzymywano i ze strażnikami, którzy tam pełnili służbę, było owiane mroczną tajemnicą. Część pospolitych z bloku D widziała izolacyjny ze swoich okien. Budynki jednak były położone zbyt daleko od siebie i próba jakiegokolwiek kontaktu, nie wchodziła w rachubę. Po więziennych korytarzach krążyły różne makabryczne opowieści związane z tamtym miejscem. Trudno stwierdzić ile w tych słowach było prawdy, a ile zwykłej, ludzkiej fantazji. Powiadali, że prawie każdego dnia przed wejściem pojawiała się wojskowa sanitarka, a z

jej wnętrza wysiadali ludzie w białych kitlach. Te wizyty zawsze trwały po kilka godzin. Ponoć chodziło o zwykłą medyczną pomoc, bowiem takowej potrzebował każdy z zakwaterowanych tam pensjonariuszy. Przed rokiem 1926 wszystko wyglądało inaczej. Blok izolacyjny spełniał rolę do jakiej został powołany. Umieszczano tam przestępców u których już podczas procesu biegli diagnozowali zaburzenia psychiczne lub uzależnienia od nałogów. To miało sens. Ci wszyscy popaprańcy i zwyrodniali degeneraci prosto z sądowej sali trafiali na izolacyjny. Idea była genialna w swej prostocie – odseparować od świata na okres

zasądzonego wyroku i poddać przymusowemu leczeniu, żeby naprawić zepsute umysły i dusze. Nie ulega żadnej wątpliwości, że osadzeni tam ludzie byli faszerowani lekami i poddawani medycznym zabiegom. Natomiast w sferze domysłów na zawsze pozostaną teorie o testach farmakologicznych i eksperymentalnych kuracjach. Po majowym przewrocie piłsudczyków, wszystko się pochrzaniło. Nowa władza bardzo szybko zaczęła realizować swoje pomysły i wprowadzać wojskowe dyrektywy. Blok izolacyjny otworzył swe podwoje dla tak zwanych „ludzi niewygodnych” czyli dla tych, którzy w

jakiś sposób narazili się przedstawicielom tej właśnie władzy. Wielu się tamtędy przewinęło, ale jeden z nich zapadł mi w pamięci. Pod koniec lipca 1936 roku człowiekiem takiej kategorii okazał się porucznik kawalerii Marcin Zarzeczny. Jako świeżak trafił do naszego stołu. Przez pierwsze dwa dni milczał jak zaklęty, a potem chyba wyczuł, że czeka go tutaj coś trudnego i zaczął mówić. Z jego opowieści wynikało, że nie zrobił nic złego, nie popełnił czynu, który w myśl kodeksu karnego i litery prawa nosiłby znamiona przestępstwa. On tylko pokochał z wzajemnością kobietę, która była połączona węzłem małżeńskim z

innym mężczyzną. Oboje złamali jedno z przykazań dekalogu i tylko taki grzech można im zarzucić. Problem jednak tkwił w tym, że mąż Niny Mayer był człowiekiem wpływowym i nie mógł sobie pozwolić na taką potwarz, jaką była zdrada jego młodszej o kilkanaście lat małżonki. Zdajecie sobie sprawę, że ludzie piastujący poważne stanowiska i mający władzę potrafią być o wiele bardziej bezwzględni niż tacy jak my, zwykli i maluczcy, prawda? Im wyżej człowiek znajduje się w hierarchii społecznej, tym większe w nim poczucie bezkarności. Taki właśnie był Zenon Mayer, który na korytarzach ministerstwa spraw zagranicznych uchodził za szarą eminencją tego resortu.

Kiedy dowiedział się o romansie swojej żony w porywie gniewu miał ponoć do niej rzec: - Oboje, ty i ten żołnierzyk zostaniecie srogo ukarani! Jeżeli sprawa wyszłaby na jaw, jeśli jakiś pismak dowiedziałby się o tym i skreślił krótką notkę do rubryki towarzyskiej, to kariera Mayera skończyłaby się wraz z taką publikacją. Sprawę młodego porucznika można przedstawić w kilku zdaniach w taki oto sposób: Zarzeczny zostaje zatrzymany przez żandarmerię wojskową w związku ze

sprawą rotmistrza Jerzego Sosnowskiego oskarżonego o szpiegostwo i tak samo jak on, trafia do Wojskowego Więzienia Śledczego w Warszawie przy ulicy Gęsiej. Jednym z oficerów śledczych w kontrowersyjnym dochodzeniu przeciwko Sosnowskiemu jest… pułkownik Bronisław Mayer, brat Zenona. Po kilku tygodniach Zarzeczny zostaje pozbawiony oficerskich szlifów i skazany na dwa lata więzienia. On sam twierdzi, że postawiono mu absurdalne zarzuty, że dowody zostały spreparowane i że to wszystko, to jedna wielka mistyfikacja. Mąż Niny Mayer zemści się w okrutny sposób. Bezsilność.

Wyrok jest prawomocny. Zarzeczny raptem tydzień czasu przebywa na bloku B i nagle znika bez śladu. Chłopaki plotkują, że młody wojak został przeniesiony na izolacyjny. Funkcyjny na latrynie miał ponoć słyszeć, że taka padała komenda, kiedy klawisze wyprowadzali go z bloku. Ponownie spotykamy go dopiero pół roku później. Myślę, że Ślązak na początku nie przejął się słowami Frantza i wizją tego, że przodownik może go umieścić na bloku

izolacyjnym. Jednak kiedy zasięgnął języka po kątach i okazało się, że wszyscy opowiadają podobne historie, a w oczach każdego rozmówcy czai się strach, to chyba nabrał zdrowego rozsądku. Plotka niosła, że tam już po trzech miesiącach pobytu panowie w białych kitlach zrobią człowiekowi papkę z mózgu. Nawet dziś uważam, że z Frantzem było coś nie tak. Ten facet miał nie po kolei w głowie. Mógł spokojnie zakończyć temat i wykluczyć Ślązaka z pracy w stolarni, mógł się nawet postarać i wpakować go na ten parszywy izolacyjny. Dlaczego tego nie zrobił? Na

to proste pytanie, jest chyba więcej niż jedna odpowiedź. Pan przodownik najwyraźniej miał złożoną osobowość, a przy tym i nietypowe skłonności seksualne. Jestem święcie przekonany, że w tym zawodzie niektórych ludzi może opętać żądza władzy i dominacji. Więzienne korytarze zmieniają nie tylko skazańców. Jakże różnymi ludźmi byli na przykład Lepke i Frantz? Niebo i ziemia, jak to mawiają. Lepke z tym swoim szlachetnym poczuciem misji i obowiązku, z wiarą w to, że robi w życiu coś sensownego. Wzorowy strażnik, który nie patrzył na więźnia tylko przez pryzmat zasądzonego wyroku i popełnionych czynów. Natomiast w tym samym szeregu, tuż obok niego taki

Frantz, człowiek upadły. Człowiek sycący się własną niegodziwością, odnajdujący satysfakcję tam, gdzie drugiego spotyka tylko ból. Wiem jak to jest, kiedy jeden osobnik dominuje nad drugim, posmakowałem tego uczucia. Ono jest jak narkotyk. Bardzo łatwo i bardzo szybko można się uzależnić, a świadomość bezkarności potrafi w ludzkiej naturze obudzić najgorsze instynkty. Jestem pewien, że Frantz temu uległ, bo miał w sobie coś z potwora. Poza tym zostawiając Ślązaka w stolarni, chciał w ten sposób kontrolować i w pełni zapanować nad życiem Rafaela. Młodzian o ciemnych, piwnych oczach musiał uwierzyć w to, że tylko z pomocą i przychylnością

naszego wielce szanownego pana przodownika, będzie mu dane w tym pudle wygodnie przetrwać czas swojej pokuty. I żeby wszystko było jasne, to ja nie staram się bronić Dekurgana. Nie mam pojęcia jaką ciągnął za sobą przeszłość, ale to nie był naiwny dzieciak, tylko dorosły facet, który dokonał wyboru. Wydaje mi się, że każdy człowiek podejmując w swoim życiu ważne decyzje, kieruje się jakimiś pobudkami. Musi być coś, co stanowi siłę napędową tych działań, prawda? Przynajmniej teoretycznie. Cóż takiego wiodło i kierowało Rafaelem? Dlaczego świadomie uwikłał się w taki układ?

Trafił do tego więzienia raptem dwa miesiące temu, jeszcze nie zdążył się tutaj dokładnie rozejrzeć, a już wpadł w ramiona drugiego mężczyzny i sidła dzikiej namiętności. Pod koniec lipca 1936 roku łączyła ich tylko chuć. Nic więcej. Gdyby wtedy poszło o jakiś zakład, to bez wahania położyłbym obie dłonie na pniu, twierdząc, że Frantza interesowało wyłącznie zaspokojenie swej plugawej żądzy. Byłem pewien, że tylko tego oczekiwał. No i jeśli taki zakład zostałby zawarty, to jakiś czas później… nie miałbym rąk. Wiem, że to zabrzmi nieprawdopodobnie, ale już w niedalekiej przyszłości okazało się, że grzech cielesny, który ich połączył przerodził się w głębokie uczucie.

Rafael uwiódł Frantza. Przyjmuję za oczywistość, że zdajecie sobie sprawę, iż w tamtych czasach ludzie o odmiennych skłonnościach byli szykanowani i potępiani w każdym środowisku, zarówno świeckim jak i religijnym. Kiedyś medycyna diagnozowała taką orientację seksualną jako objaw choroby, którą trzeba leczyć, a w sferze moralnej takie potrzeby budziły tylko zgorszenie. Potem widziałem jak świat pomknął do przodu, wystarczyło raptem kilka dziesięcioleci żeby ludzka wiedza i mentalność uległy potężnej ewolucji. W drugiej połowie XX wieku człowiek ruszył na podbój

kosmosu, pojawiły się wynalazki i odkrycia, które jakiś czas temu pozostawały w sferze fantazji. Świat stał się mądrzejszy, bardziej tolerancyjny, a tematy tabu zaczęły wychodzić z cienia. W latach siedemdziesiątych po raz pierwszy usłyszałem określenie „związek partnerski”. Co mógł sobie wtedy pomyśleć taki prosty człowiek jak ja? Związek partnerski?! Kurwa mać, co to ma być?! Czy świat oszalał czy ja byłem ostatnim, żywym ciemniakiem?! Muszę teraz wybiec myślą w jeszcze bardziej odległą przyszłość i napomknąć o tym, kiedy w Polsce ogłoszono stan wojenny.

13 grudnia 1981 roku. W ciągu tej jednej, mroźnej nocy do Wronek trafiła cała rzesza ludzi. Wojskowi, którzy chcieli zapanować nad chaosem jaki panoszył się w granicach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej postąpili identycznie jak swego czasu zrobił to Piłsudski. Zupełnie jakby wzorowali się na doświadczeniach, o których mówiła historia międzywojnia. Kiedyś byli aresztanci, a teraz internowani. Dwa różne słowa, a cel ten sam jaki przyświecał wojakom ponad pół wieku temu. Wśród zatrzymanych był również Waldemar Racki. To właśnie z jego ust usłyszałem o tym, że nasz kraj to

„zaścianek Europy”, że ludzie w tym państwie nie mają pojęcia jak wygląda normalne życie i czym naprawdę jest ten zdegenerowany i zepsuty Zachód. Nie ma sensu, żebym się rozwlekał nad jego przekonaniami politycznymi i nad tym, że działał w opozycyjnej Solidarności. To nie ma nic do rzeczy. Ślązak powiedziałby o Rackim, że łon je ni echt, a on sam przyznałby się do tego patrząc mu prosto w oczy. Facet był bardzo wyzwolony. Racki z powodu uprawianego zawodu dużo podróżował po świecie. Był skrzypkiem. Filharmonia, w której grał, występowała w najbardziej znamienitych operach i salach koncertowych w różnych zakątkach globu i dzięki temu miał sporo

do opowiedzenia. To od niego usłyszałem też zupełnie nowe słowo, które brzmiało – gej. To on opowiedział mi o londyńskiej dzielnicy Soho, o tym, że po drugiej stronie Żelaznej Kurtyny świat wygląda zupełnie inaczej, że jest tam swoboda i tolerancja, zarówno w sferze wyznaniowej jak i seksualnej. Twierdził, że w krajach gdzie dominuje wyznanie rzymsko-katolickie, bez względu na panujący ustrój, zawsze będzie panoszyć się nędza, bieda i zacofanie. Może i miał rację, nie wiem. Moje życie było uwięzione w obrębie tych murów, ja mogłem dużo powiedzieć o człowieku, a nie o tym jaki był świat. Możecie się ze mną nie zgodzić, ale ja

jestem starej daty i uważam, że nie należy czynić czegoś, co jest wbrew ludzkiej naturze i żaden mądrala mnie nie przekona, że jest inaczej. To się po prostu nie godzi. Nie zrozumcie mnie źle, ja nie jestem homofobem, bo doskonale zdaję sobie sprawę, jakich ludzi określa się tym mianem. Ja jestem po prostu tradycjonalistą. Wiem jedno, nieważne jak bardzo rozwój technologiczny zmieni oblicze świata, nie ma znaczenia jakich ludzie dokonają odkryć i jak bardzo sobie ułatwią lub skomplikują życie. Mogą być kolejne wojny, rewolucje i krwawe przewroty, poziom naszej świadomości może się wzbić nawet gwiazd, a i tak w

naturę człowieka zawsze będą wpisane dwie namiętności - chciwość i pożądanie. Ich siła jest tak wielka, że jeden straci rozum, a drugi wyrzeknie się swoich zasad i ideałów. Wiem o czym mówię, zbyt wiele razy widziałem to na własne oczy. W pierwszym tygodniu sierpnia uwaga międzynarodowej prasy została skupiona na XI Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie. Jeszcze nigdy w historii świata nie było tak spektakularnego otwarcia, a czołówki gazet zamieszczały zdjęcia, na których uwieczniono moment, kiedy zapłonął olimpijski znicz. Niemcy z dumą

wypinali swe piersi, bo to właśnie oni, po raz pierwszy w historii nowożytnych igrzysk przynieśli symboliczny płomień z dalekiej Grecji. Na fotografiach było widać łopoczące na wietrze flagi z symbolem swastyki i kolumny umundurowanych mężczyzn, zupełnie jakby odbywała się wojskowa defilada, a nie jakieś sportowe wydarzenie. Jeżeli chodzi o mnie, to sport nigdy nie był dziedziną, która potrafiła obudzić moje emocje. Chyba nie mam w sobie duszy kibica. Z tego co pamiętam chłopaki bardzo przeżywali informację, że nasi piłkarze dzielnie walczyli o trzecie miejsce, ale niestety zostali pokonani przez Norwegów. Może

dlatego, że mecz odbył się trzynastego? Jak pech to pech. W dzień po zakończeniu wszelkich olimpijskich zmagań, jak każdego ranka sterczałem w kolejce do okienka wydawki. Tuż obok było dwóch klawiszy, a jeden z nich wertował gazetę. - Czytałeś o tym? - zapytał nagle swojego kompana i wskazał palcem na jakiś artykuł. - Tam chcą z tym skończyć, a u nas powinni wprowadzić – stwierdził z lekką nutką szyderstwa. Stałem na tyle blisko, że mogłem zerknąć dozorcy przez ramię. Artykuł o którym mówił, miał tytuł - „W Stanach

Zjednoczonych odbyła się publiczna egzekucja”. Niestety nic więcej nie przeczytałem, bo ogonek więźniów posuwał się do przodu, ale zdążyłem jeszcze usłyszeć: - Jakiś młody czarnuch zgwałcił i udusił siedemdziesięcioletnią babcię. Nigdy nie słyszałem, żeby u nas doszło do czegoś takiego – skomentował. - Złapali bydlaka i skazali na śmierć. Został publicznie powieszony. Niektóre gazety donoszą, że było tam dwadzieścia tysięcy ludzi. - Przydałoby się u nas takie widowiska – stwierdził drugi dozorca, a ja odniosłem wrażenie, że wcale nie żartuje.

Dziś już wiadomo, że ów czarnoskóry Rainey Bethea był ostatnią osobą jaką stracono publicznie w kraju, którego mieszkańcy mają się za najbardziej demokratyczne społeczeństwo współczesnego świata. W ostatnią niedzielę sierpnia na spacerniaku doszło do poważnej awantury. Dwóch kolesi z bloku dla pospolitych rzuciło się na siebie z pięściami. Bójka była zawzięta, a całemu zajściu towarzyszył dziki aplauz więźniów, którzy ciasnym kordonem otoczyli teren ich wściekłych zmagań. Nim klawisze zdążyli zareagować i zapanować nad sytuacją, polała się

krew. - Co teraz z nim będzie? - zapytał Banas kiedy dozorcy wykręcili im ręce i wyprowadzali obezwładnioną dwójkę ze spacerniaka. - Karcer – odparłem. - Posiedzą ze dwie doby w ciemnicy to zmądrzeją. - Yno karcer? - zapytał Ślązak wpatrując się w postać Rafaela, który podobnie jak Bandera samotnie spacerował wzdłuż drucianej siatki. Chyba wiedziałem co mu chodzi po głowie. - Przestań o tym myśleć – klepnąłem go

w ramię, ale on nie oderwał wzroku od Dekurgana. - Nie bądź taki zawzięty, bo to się źle skończy – dodałem bez przekonania. - To sie dopiyro napoczyno – odparł – jo mu niy daruja o niiiiyyy. Kierygoś dnia porachuja sie z nim, a wtedy zapamiynto se do końca życio, co sie niy zadziyro z chopem ze Ślonska. - Tam wszyscy są tacy, czy tylko ty jeden taki się uchowałeś? - palnął wesołym głosem Banas. - Wszystkie my som jednakie – burknął całkiem poważnym tonem. Z prawej strony w naszym kierunku

zbliżał się Felek Pilarczyk. Pracował w piekarni, a wszyscy wołali na niego Bułeczka. Zatrzymał się tuż obok i rzucił do moich towarzyszy: - Chodźcie na bajerkę. Ślązak i Banas podnieśli się z miejsca. Przez dłuższą chwilę przyglądałem się całej trójce jak idą w kierunku ławek przy wschodniej części spacerniaka. Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że to był ich wspólnik w interesach. Nie życzyłem im źle, ale w moim umyśle błysnęła perfidna myśl – Mogliby wpaść! Wiele spraw uległoby wtedy samorozwiązaniu. Naprawdę tak pomyślałem. Miałem już tego

wszystkiego serdecznie dość, czułem się tak, jakby moje życie funkcjonowało w systemie naczyń zależnych. Byłem tym przytłoczony i zmęczony. Postronny obserwator mógłby stwierdzić, że tego roku wiodłem sobie niemal idylliczny żywot. Przecież było dobrze. Miałem pracę, która sprawiała mi satysfakcję, zarabiałem forsę, były listy od Agnieszki, dwa razy napiłem się bimbru, czytałem książki, oglądałem filmy, Lepke był mi życzliwy, a i zdrowie dopisywało. Żyło się, prawda? Twardy ze mnie gość, przełknąłem gorycz amnestii i pogodziłem się ze swoją krzywdą.

Dałem radę. Plus dla mnie. Może to i prawda, ale ta cholerna, parszywa atmosfera nerwowego napięcia jaka panowała w stolarni, była mi cierniem w oku. Każdego dnia coś złowieszczego wisiało w powietrzu i iskrzyło, zupełnie jakby za chwilę miało eksplodować. Tylko cóż mogłem na to poradzić? Jeszcze jakiś czas temu miałem nadzieję, że konflikt między Sroką a Dekurganem rozejdzie się po kościach, ale pojawił się pieprzony Frantz, siadł na Ślązaka i nie zamierzał mu odpuścić. Natomiast Ślązak wiedział komu to zawdzięcza i tym sposobem cała obsada stolarni chcąc nie chcąc

brała udział w tej chorej zabawie. Tak, ja też miałem dość Rafaela, a moja antypatia do jego osoby ciągle rosła. Obawiałem się jednak, że któregoś dnia Sroka polegnie. Poczuje się zmaltretowany psychicznie i nie zapanuje nad sobą, a wtedy wszystko może się zdarzyć. Niech się dzieje co chce, oby nie w stolarni. I dlatego kiedy dziś zapytał, czy za bójkę jest tylko karcer, dostrzegłem radosne światełko w ciemnym tunelu. Oj byłoby mi na rękę, gdyby Ślązak rozwiązał swój problem z Dekurganem na spacerniaku. Najlepiej wtedy, kiedy Frantz nie miałby służby, żeby nie zatuszował sprawy. Pojawiłyby się wpisy, raporty, meldunki a takich śladów nie da się zatarzeć. Chłopaki

trafiliby do karceru, a to automatycznie wiązało się z utratą pracy. Koniec. Im więcej o tym myślałem, tym bardziej abstrakcyjne pomysły przychodziły mi do głowy. Nawet taki, żeby podpuścić Ślązaka i obudzić w nim chęć do czynu. Sięgnąłem po papierosa. Sierpniowy wiatr kołysał gałęziami drzew po drugiej stronie muru. Cichy szept liści docierał do moich uszu, a przed oczami jawiła się żałosna armia więźniów odzianych w szare uniformy. Pustym wzrokiem spoglądałem na tą ponurą enklawę beznadziei, a w mojej duszy zagościło smutne uczucie

samotności. Kiedyś miałem tu kumpli i byłem z nimi blisko. Dziesięć lat temu siedziałem w tym samym miejscu, ale moje życie było zupełnie inne. Dziś wszystko przypominało wyblakły obraz, który pokrył kurz zapomnienia. Zerknąłem w prawo. Rafael nadal samotnie dreptał przy siatce, Ślązak i Banas przepadli gdzieś w tłumie, a bojownik o wolną Ukrainę siedział pod murem, chowając się w cieniu przed promieniami letniego słońca. Ponad naszymi głowami rozpościerało się błękitne niebo, a mnie nawet przez myśl nie przeszło, że nim nastanie jesień to fundamenty tego marnego świata zadrżą w swoich

posadach i z hukiem legną w gruzach. Interes z meblami ogrodowymi to musiał być strzał w dziesiątkę, bowiem na początku września pod drzwi stolarni zajechała duża ciężarówka. Na czarnej plandece widniały, duże białe litery, a napis głosił – Fabryka Pił i Narzędzi „Globus”. Krympe dokonał właściwego zakupu. Do południa uwinęliśmy się z demontażem starych pił, które pracowały na pasach transmisyjnych, a ich taśmy były już zużyte i postrzępione. Nawet nie wspominam o tych wszystkich przeróbkach i dodatkach jakimi na przestrzeni lat zostały

udoskonalone. Wytargaliśmy ten złom na zewnątrz, a w jego miejsce ustawiliśmy metalowe stoły o blatach tak gładkich jak lustrzane tafle szkła. Pośrodku z długich, cienkich szpar wystawały groźne, stalowe zęby tarcz. Wszystko pięknie wykończone i zabudowane. Na tamte czasy to był szczyt techniki. Dwóch ludzi, którzy przyjechali z Bielska-Białej razem ze sprzętem, przeprowadziło z nami krótkie szkolenie, pokazali co i jak, gdzie się reguluje wysokości i kąty nachylenia oraz jak przeprowadzać drobne konserwacje. Na koniec jeden z nich powiedział:

- Tylko pracujcie ostrożnie, bo tarcza tnie palce jak nóż masło! Ja osobiście byłem zafascynowany możliwościami jakie dawały te dwie pilarki. Czaiła się w nich ogromna moc. To było tak jakby z osła przesiąść się na ogiera czystej krwi. Kiedy stwierdziłem, że z ich pomocą możemy robić dwa razy więcej, to na ustach referenta zawitał radosny uśmiech. Na początku chłopaki mieli drobne trudności, a Metal panicznie bał się ciąć. Za pierwszym razem zbyt lekko trzymał deskę i kiedy stalowe zęby liznęły krawędź drewna ta wyskoczyła mu z rąk i o mały włos, a dostałby prosto w twarz.

Kilka dni później wszyscy już byli oswojeni ze stalowymi potworami. Trzynastka to faktycznie pechowa cyfra i nikt mnie nie przekona, że jest inaczej. Wierzę w magię liczb, po prostu wierzę i koniec kropka. Czy człowiek wyznający Boga musi mieć namacalny dowód, że On istnieje? Nie. Wiara to wiara. W niedzielę trzynastego września 1936 roku skazańcy z bloku B udali się na seans filmowy. Dziwnym trafem tak się złożyło, że to był trzynasty film jaki miał swoją projekcję w Centralnym Więzieniu we Wronkach. Dwie trzynastki jednego dnia. Oczywiście

wtedy nawet o tym nie pomyślałem. W tamtych latach nawet nie zwróciłem uwagi na to, że ja sam jestem napiętnowany liczbą trzynaście. Na mojej więziennej bluzie widniał numer dwadzieścia dziewięć jedenaście. Dodając z osobna każdą cyfrę ich suma wynosiła… trzynaście. Jednak nie w tym rzecz co można wyczytać z liczb. Teraz idzie o to, że ten cały program resocjalizacyjny „Sztuka i kultura jako skuteczna metoda przywracania wartości i ideałów”, został zakończony tym seansem. Jeżeli miałbym na siłę szukać jakichś pozytywów, to wychodzi na to, że miałem szczęście być w tej grupie, która jako ostatnia doświadczyła czaru zaklętego w celuloidowej taśmie. W

zabawnej komedii pod tytułem „Wacuś” niezrównany Adolf Dymsza u boku Jadwigi Andrzejewskiej wystąpił w podwójnej roli i tym samym, dał popis swojego aktorskiego kunsztu. Bawiliśmy się świetnie i nawet nikt z nas nie przypuszczał, że dwa dni później świat polityki i intryg uknutych przez polskie służby wywiadowcze wkroczy na teren więzienia. Niejeden z nas miał okazję widzieć jak naczelnik beszta swoich podwładnych, albo jak Frantz, wydziera się na któregoś z dozorców. Kilka razy coś takiego miało miejsce. Jednak to, co stało się we wtorkowy poranek

piętnastego września, biło te wszystkie inne razy na łeb. Uderzenia gongu na sterowni obwieściły pobudkę. Kwadrans później staliśmy na drewnianych podestach gotowi do przemarszu na poranny posiłek. Spojrzałem na wprost. Przede mną nie było więźnia w osobie Bandery, a jego cela miała zasunięty rygiel. Nagle u dołu korytarza zrobiło się jakieś zamieszanie i na blok B wkroczyła grupa mężczyzn z Zalewskim na czele. Dziesięciu ludzi. Czterech z nich w policyjnych, granatowych mundurach, a reszta ubrana po cywilnemu. Stalowe zelówki

uderzały o kamienną posadzkę a echo niosło odgłos prężnych kroków, które dudniły nam w uszach. Zmierzali ku schodom wiodącym na piętro. Oczy wszystkich więźniów spoglądały na tę dziwną kompanię. Oddział pod przewodnictwem naczelnika kierował się w stronę sterowni. Tak jak inni z zaciekawieniem obserwowałem całą sytuację. Byli zbyt daleko i nie słyszałem słów, które tam padały. Strażnicy Drywulski i Robalski stali na baczność. Po chwili zdjęli czapki z głów, odpięli swoje pasy u których wisiały drewniane pałki i położyli je na stole obok. Wydawało mi się, że Robalski dłonią przetarł swoje

oczy. Naczelnik energicznym ruchem każdemu z nich zerwał pagony, a zaraz potem policjanci skuli ich nadgarstki kajdankami. Na twarzy każdego więźnia malował się wyraz kompletnego zaskoczenia. Chyba nikt z nas tak do końca nie wierzył w to co widzi. To było wręcz niepojęte. Cóż takiego się stało? I… gdzie u licha jest Ukrainiec?! Grupa, którą naczelnik wprowadził na blok w milczeniu ruszyła schodami w dół. Kiedy tajemniczy kondukt znalazł się w korytarzu, policjanci pochwycili zakutych klawiszy za ramiona, jak to mają w zwyczaju czynić podczas eskorty aresztowanych. Nim zdążyli zniknąć w

cieniu za okratowanym wejściem wiodącym do holu głównego budynku, któryś z więźniów krzyknął: - Czekamy tutaj na was! Tego dnia podczas śniadania na stołówce aż wrzało. Wszyscy rozmawiali tylko o porannym zajściu i chyba każdy zachodził w głowę szukając odpowiedzi na jedno, krótkie i proste pytanie: - Co się kurwa mać stało?! W tym samym czasie zatrzymano jeszcze jednego dozorcę z naszego bloku, ale policja zgarnęła go z mieszkania na Lipowej, bo tego dnia nie miał służby.

Oczywiście całą historię natychmiast powiązano z nieobecnością Bandery, który przepadł bez wieści. Po tygodniu zaczęły krążyć przeróżne plotki, ale tak naprawdę, nikt ze skazanych nie miał pojęcia, co się właściwie wydarzyło. Stare, więzienne powiedzenie mówi, że klawisz też człowiek i czasami pogada, jednak w tej sprawie, wszyscy mundurowi długo trzymali gęby na kłódkę. W kilka dni po aferze na bloku B pojawiła się trójka nowych funkcjonariuszy, a wśród nich aspirant Miłosz Rusiłowicz. Facet miał za sobą ponad ćwierć wieku w służbie

więziennej. Fakt, że pierwszych kilka lat nosił prusacki mundur, ale to tylko budziło u innych respekt. To był klawisz z krwi i kości. Do Wronek został przeniesiony z więzienia w Rawiczu. Od chwili swojego przybycia objął pieczę nad blokiem, a Frantz, ku naszej uciesze, został jego podkomendnym. Trochę czasu upłynęło zanim przodownik pogodził się z tą decyzją naczelnika, a swoje poczucie żalu i krzywdy wyładowywał na Ślązaku. Jednak trzeba przyznać, że wiedział jak się zakręcić, aby pozyskać uznanie w oczach nowego przełożonego. Nasz nowy aspirant był zgorzkniałym kolesiem. Nigdy się nie uśmiechał, nigdy

nie zażartował, sprawiał wrażenie zatwardziałego służbisty, a jego dewiza brzmiała, że wszystkie działania muszą przebiegać zgodnie z regulaminem. Wywodził się ze starej szkoły i hołdował zasadzie, że lepiej karać niż nagradzać. Frantz też był taki, więc obaj bardzo szybko znaleźli nić porozumienia. Z początkiem października w stolarni zostało nas pięciu. Ja, Banas, Ślązak, Rafael i stolarz z bloku dla pospolitych, którego ochrzciliśmy właśnie taką ksywką. Wołaliśmy na niego Pospolity. On i Rafael pracowali razem i to było najrozsądniejsze rozwiązanie. Jeżeli

idzie o mnie, to naprawdę było mi obojętne, kto będzie miał farta i doczeka wiosny w stolarni. No dobrze, może w głębi duszy łudziłem się, że w naszej grupie nie będzie Ślązaka, ale ten pieprzony Frantz miał swoją cholerną wizję. Sroka i Rafael pałali do siebie nienawiścią, a jeden chciał udowodnić drugiemu, że jest bardziej zawzięty. Złośliwe komentarze, docinki, zaczepki, obelgi, wyzwiska, epitety… to była ich codzienność. Na początku wydawało się to nawet zabawne, potem jednak zaczęło drażnić, aż wreszcie stało się po prostu nużące. Czasami miałem wrażenie, że za sekundę skoczą sobie do gardeł i

dojdzie do takiej jatki, że któryś z nich musi paść trupem. Tak sobie myślę, że dla nich to była gra. Chora, głupia gra, w której pokonanym jest ten, kto pierwszy postanowi odpuścić. Gdyby Frantz nie postraszył Ślązaka izolacyjnym to jestem pewien, że doszłoby do brutalnych rękoczynów. Incydent z aresztowaniem klawiszy prawie przez miesiąc był jednym z czołowych tematów, a potem sprawa zaczęła stygnąć i owiana woalem tajemnicy przeszła do lamusa. Kiedy czasami zastanawiałem się nad naszą więzienną egzystencją, to dochodziłem do wniosku, że życie w

tych murach ma swój specyficzny cykl. Minimum raz do roku musiała się zdarzyć jakaś masakra, która burzyła ten cały spokój i porządek. To miejsce miało w sobie jakieś fatum, jakieś cholerne przekleństwo, które nie pozwalało mu trwać w kontrolowanej stagnacji. Tegoroczna jesień już w pierwszych dniach utonęła w strugach ulewnego deszczu. Zaczęła się druga połowa października, a ja na palcach jednej ręki mógłbym policzyć, ile razy widziałem słońce na błękitnym niebie. Świat płakał również w rocznicę moich trzydziestych szóstych urodzin.

Nawet list i jubileuszowa pocztówka od Agnieszki, które dostałem kilka dni wcześniej, nie były w stanie rozświetlić moich nastrojów. Pisała o swoim życiu, o córce i o tym, że czasami bardzo tęskni za Polską. Napomknęła również, że mój znajomy, którego nazywała „miłośnikiem jazzu” już dwa razy wysłał pieniądze i prośbę, żeby zakupiła mu jakieś płyty. W ostatnich słowach swojego listu podzieliła się smutną wiadomością. Na początku sierpnia zmarł jej ojciec. Ja wiem, że on nigdy za mną nie przepadał, ale kiedy dowiedziałem się o jego śmierci, jakiś głos w mojej duszy szepnął – niech spoczywa w pokoju. Byłem jej wdzięczny, że tym razem ani słowem nie sięgnęła do naszych

wspólnych wspomnień. Po drugiej stronie krat jawił się smutny, bezbarwny świat. Spojrzałem w niebo, które aż po horyzont chowało się za całunem szarych chmur. I znowu to parszywe skojarzenie jakbym patrzył na przedsionek czyśćca. Ponure miejsce pozbawione barw i wyzute z uczuć, gdzie wszystko się ślini i zaczyna gnić od nadmiaru wilgoci. Usiadłem na pryczy i sięgnąłem po papierosa. Dziwnie się czułem. Jakoś nie mogłem pozbierać myśli i na

nic nie miałem ochoty. Nawet tytoń smakował jak stęchłe siano. Jakiś czas temu przyszło mi do głowy, że z okazji urodzin powinienem sobie postawić pęcherz bimbru, ale bardzo szybko doszedłem do wniosku, że to zły pomysł. Od dnia, kiedy powaliła mnie parzącha i wpadłem w tarapaty, stałem się przesadnie ostrożny. Zdrowy rozsądek i strach, kazały mi się trzymać z dala od jakiejkolwiek kontrabandy. Zbyt wiele miałem do stracenia. Po kolacji odeskortowano nas do cel. Po drugiej stronie okna zapadł już zmierzch, a marny świat z każdą minutą zaczynała pożerać październikowa ciemność.

Walnąłem się na pryczę i wlepiłem wzrok w pomarszczony sufit. W niektórych miejscach pęknięcia farby układały się w sensowne freski, przypominające ludzkie twarze. Przyszło mi do głowy, że jeśli gdzieniegdzie pociągnąć dodatkową kreskę ołówkiem, to można by stworzyć ciekawe wizerunki. Kolejna fajka. Nuda. Nuda i mozolne oczekiwanie, aż odezwą się trzy uderzenia w gong na sterowni, a zaraz potem w celach zgasną światła. Od dziecka nie potrafiłem usnąć przy zapalonym świetle i tak już mi zostało.

Mogę być zmęczony, umordowany, padnięty, mogę ciągnąć resztką sił, ale zasnę tylko wtedy, kiedy dookoła mnie jest ciemno. Pamiętam jak moja mama czasami śmiała się wspominając czasy, kiedy byłem niemowlęciem. Potrzebowała kilku miesięcy, żeby w końcu odkryć jaką skrywam tajemnicę. Jak zacząłem wieczorem koncertować to już nie było końca. Ponoć całymi nocami na zmianę z ojcem nosili mnie na rękach, a ja i tak darłem się w niebogłosy. Wiele razy tuliła mnie do piersi, bo sądziła, że krzyczę z głodu i domagam się jedzenia. Pewnego wieczoru zabrakło w domu nafty i dzięki temu wraz z ciemnością nastała błoga cisza.

Szkoda, że człowiek nie czasów, kiedy był oseskiem.

pamięta

To wspomnienie obudziło w mojej duszy miłe refleksje, a w pamięci zaczęły się jawić dni z dalekiego dzieciństwa, kiedy już miałem świadomość, że żyję. Zadumałem się na całego, kiedy nagle po drugiej stronie drzwi rozległy się dwa uderzenia. Po chwili w wejściu ujrzałem Dawida. Wszedł do środka i posyłając mi uśmiech, zapytał półgłosem: - Jak leci?

Kiwnąłem głową i odparłem: - Jak co wieczór. - Siadaj – wskazał dłonią na pryczę, a sam spoczął na taborecie przy stole. Spojrzał na mnie, potem zerknął za siebie i odezwał się prawie szeptem. Masz dzisiaj trzydzieste szóste urodziny – poczułem jak na mojej twarzy maluje się wyraz zaskoczenia – wszystkiego najlepszego. - Dzięki – odparłem. Lepke sięgnął do kieszeni na piersi: - Nasza wspólna znajoma prosiła, żebym w jej imieniu dokonał pewnego zakupu i

przekazał ci ten skromny prezent – wyjął pięć podłużnych opakowań. Papierowe torebki miały długość około dziesięciu centymetrów, a wewnątrz nich znajdowało się coś grubości ołówka. Kiedy na jednym z nich dostrzegłem żółty napis na moich ustach zawitał promienny uśmiech. Wanilia! W pierwszej chwili nie uwierzyłem w to co widzę. Sięgnąłem po jedną paczkę, żeby się upewnić czy wzrok mnie nie zwodzi. - Wanilia – szepnąłem, a w duchu pomyślałem – pamiętała! - Ile w normalnym sklepie kosztuje ta królewska przyprawa? - zapytałem.

- Sporo – uśmiechnął się. - Lepiej, żeby nikt tego u ciebie nie znalazł – znowu obejrzał się przez ramię. - Nie ma obawy – schowałem wszystko w kieszeń. - Jak się czujesz jako solenizant? zapytał. Westchnąłem i odparłem zgodnie z prawdą: - Stary. Stary i zmęczony. Chociaż myślę, że to cudo – klepnąłem w miejsce gdzie włożyłem towar – jeszcze dzisiejszego wieczoru odmieni moje samopoczucie.

- Naprawdę tak za tym przepadasz? zapytał z niedowierzaniem. - To najpyszniejsza rzecz na świecie. Łypnąłem wzrokiem na drzwi. Lepke dostrzegł mój gest i też obrócił głowę w tamtym kierunku. Ja wiem, że dla niego to była niezręczna sytuacja tak siedzieć sobie z więźniem w celi i gaworzyć w najlepsze. - Dawid o co chodzi z tymi aresztowanymi strażnikami? - zapytałem nagle, bo rzecz była jeszcze na czasie. - Nie mogę o tym rozmawiać – rzucił konspiracyjnym tonem. - Sprawa jest w toku i powiem ci tylko tyle, że cała

trójka na pewno skończy w więzieniu. - To powiedz mi chociaż coś o Dekurganie. Za co on siedzi? szepnąłem. - Po co ci to wiedzieć? Dobrze wiesz, że Frantz go chroni – znowu nerwowo zerknął przez ramię – szukasz kłopotów? - Powiedz mi tylko za co siedzi, nic więcej nie chcę wiedzieć – drążyłem w nadziei, że uda mi się z niego coś wyciągnąć. Lepke spojrzał mi w oczy i westchnął. - Trzymaj się od niego z daleka, a dobrze na tym wyjdziesz – podniósł się

z miejsca i poprawił czapkę. - Jeszcze raz wszystkiego najlepszego i nie daj się złapać z tą słodkością – mrugnął porozumiewawczo okiem i wyszedł z celi. Sięgnąłem do kieszeni i wyjąłem jedno, podłużne opakowanie. Przez chwilę obracałem je w palcach i uśmiechałem się pod nosem. Pamiętała. Delikatnie rozdarłem u szczytu papier. W tym samym momencie poczułem najprzyjemniejszą w świecie woń. Zbliżyłem nozdrza i rozkoszowałem się tym wspaniałym zapachem. Zamknąłem oczy i dałem się swobodnie ponieść. Pozwoliłem, żeby ten cudowny, znajomy

aromat porwał mnie w odległą przeszłość. W tej chwili nie było tej celi, pryczy i krat w oknach, nie było tych murów. Nie było tego życia. Kiedy zgasły światła, położyłem się na wznak i z takim namaszczeniem, jakbym miał do czynienia z największą świętością, przeżuwałem między zębami kawałek wanilii. To był najlepszy prezent urodzinowy jaki mogłem sobie wymarzyć. Zmysły węchu i smaku nie okazały żadnej litości dla mojej pamięci. W głowie jawiły się wszystkie najprzyjemniejsze wspomnienia.

Wiedziałem, że nie ma sensu kusić losu. Ryzyko, że podczas kipiszu w mojej celi klawisze natkną się na laski wanilii było bardzo duże. Aromat brązowych strąków dało się nawet wyczuć przez opakowanie. Najrozsądniej było je ukryć w stolarni, co też uczyniłem. Zachowując umiar i dozując sobie jednego gryza dziennie, mogło mi tej przyjemności wystarczyć na kilka tygodni. Od chwili kiedy aspirant Rusiłowicz został pełnoetatowym pracownikiem wronieckiego więzienia, każdy skazaniec z bloku B musiał z nim odbyć indywidualną rozmowę. Najwyraźniej

facet chciał poznać wszystkich nad którymi powierzono mu pieczę. Moja kolej przypadła szarego listopada.

w

połowie

Kiedy przekroczyłem drzwi znajomego gabinetu doznałem uczucia deja vu. Komnata Szumskiego wyglądała identycznie jak całe lata temu, a żaden z mebli nie zmienił swojej lokalizacji nawet o centymetr. Aspirant Rusiłowicz siedział za biurkiem, a na jego twarzy malował się posępny wyraz. Spojrzał na mój numer ewidencyjny i sięgnął po teczkę, która spoczywała na blacie.

- Ty jesteś Stanisław Żabikowski, tak? - Tak jest panie aspirancie. Przez kilka chwil kartkował dokumenty. - Jedyny więzień na bloku B z wyrokiem dożywocia – podniósł wzrok i wlepił w moją twarz swoje źrenice. Nie wiedziałem czy mam się odzywać i potwierdzać to, co z niej wyczytał, czy po prostu stać jak kołek i milczeć. Coś mi strzeliło do łba i palnąłem: - Jedyny nie tylko na bloku B, jedyny w tym więzieniu, panie aspirancie. Rusiłowicz przekręcił nieco głowę w

prawo i zapytał dziwnym tonem: - Jesteś z tego dumny? - Raczej nie panie aspirancie. - A powiedziałeś to w taki sposób, jakbyś był – stwierdził. - Lubisz kozaczyć, prawda? - w jego pytaniu czaiło się nie tylko retoryczne stwierdzenie. Już zacząłem żałować, że niepotrzebnie wcześniej otworzyłem gębę. - Z twoich akt wynika, że masz problem z pokorą i ciągotki do używek – zamknął teczkę i odłożył ją na blat biurka. - Na moim bloku – mówiąc te słowa podniósł się z krzesła – nie będę akceptował takich wybryków – wolnym krokiem ruszył w moją stronę. - Jeżeli w

twojej celi znajdzie się coś, co rzuci chociaż cień podejrzenia, że zdobyłeś to w nielegalny sposób, będziesz miał ze mną do czynienia. Jeżeli któryś ze strażników zamelduje mi, że stwarzasz jakieś problemy, to też będziesz miał ze mną do czynienia, a jeśli ktoś ma ze mną do czynienia – po raz trzeci powtórzył te same słowa - to potem bardzo tego żałuje. Rozumiemy się? - Tak jest panie aspirancie – odparłem w regulaminowy sposób. Rusiłowicz obszedł mnie dookoła. - Wymagam posłuszeństwa zarówno od osadzonych – kontynuował swój wywód – jak i od moich podkomendnych.

Nikomu nie pobłażam i zawsze wyciągam konsekwencje w stosunku do tych, którzy łamią przepisy i regulaminy. I nie ma żadnego znaczenia, czy jest to więzień czy funkcjonariusz. Jeżeli będziesz przez kogoś traktowany w sposób uwłaczający ludzkiej godności, możesz mi o tym zameldować. Ja jestem tutaj też po to, żeby zapobiegać takim sytuacjom. Rozumiemy się? - Tak jest panie aspirancie. Na tym skończyła się nasza krótka rozmowa. Gdybym takie słowa usłyszał jako świeżak, to całkiem możliwe, że w swojej całej naiwności dałbym się im

zwieść. Jednak teraz, po tylu latach w pace, po tych wszystkich doświadczeniach i przeżyciach miałem uwierzyć w te bajki? Trzy małpy panie aspirancie. Trzy małpy rządzą zawsze i wszędzie. Od jakiegoś czasu z drugiej strony murów docierała bardzo dziwna wieść. Na początku myślałem, że to tylko wytwór ludzkiej fantazji, ale z czasem, każdy z więźniów, który w niedzielę spotykał się ze swoimi bliskimi w sali widzeń, potwierdzał tę informację. Z naszej ekipy, tylko Remisiewicz raz na jakiś czas miał widzenie. Na początku

grudnia przyjechała jego małżonka i powiadomiła go, że ich syn tak jak wielu innych nie tylko młodych mężczyzn, wyjechał do dalekiej Hiszpanii. Kiedy nasz kumpel wrócił spacerniak, to aż kipiał ze złości.

na

- Taką mamy kurwa mać ojczyznę! warknął. - Gazety o tym nie piszą, blokuje się oficjalne informacje, mydli się ludziom oczy, że mamy wzrost gospodarczy, że poprawia się sytuacja ekonomiczna, że tylko same sukcesy. Gówno prawda! Nędza, bieda i brak perspektyw na jakąkolwiek przyszłość, taka jest rzeczywistość. W tym kraju nigdy nie będzie dobrze, skoro polscy mężczyźni decydują się jechać na cudzą

wojnę, żeby tam walczyć za pieniądze. Będą zabijać i ginąć, bo w tym pierdolonym kraju od Bałtyku aż po Tatry nie mają szans, żeby z uczciwej pracy utrzymać swoje rodziny – zamilkł na moment i zupełnie zmienił temat. Tak to się dzieje, kiedy ojca nie ma w domu. Jak on mógł mi to zrobić?! - w jego głosie brzmiała rozpacz. - A ile ma lat? - zapytałem. - Dwadzieścia jeden. - Pewnie jakiś koleżka namówił go na przygodę życia – stwierdził Banas. - Przygodę życia?! Błagam cię, tam jest wojna! Rozumiesz to?! Wojna! - prawie

krzyczał. - Ja to rozumiem – odparł jego rozmówca – ale młody chłopak myśli innymi kategoriami. Nie staram się go bronić… - Wiesz co – Remi wpadł mu w zdanie – daruj sobie tę gadkę! Nie było sensu szukać żadnych słów pocieszenia. Jego dzieciak udał się w bardzo złe miejsce. Współczułem mu jako ojcu i chociaż nie wiem jakie to uczucie mieć syna, to mogłem sobie wyobrazić jego ból i cierpienie. Będzie siedział bezsilny w tych murach, a czarne myśli rozszarpią mu umysł. Gdyby tutaj nie trafił, gdyby w

przeszłości nie dał się wciągnąć w głupotę, która wpakowała go do tego pudła to jego syn miałby zupełnie inne życie. I jeśli nie daj Boże stanie się temu chłopakowi coś złego, to Remisiewicz będzie mógł mieć pretensje tylko do siebie. Do końca swoich dni będzie żył z poczuciem winy i nie zazna ukojenia. Będzie przeklinał ideały, w które wierzył i sprawę, za którą walczył. W prasie faktycznie nie było żadnych informacji, że nasi chłopcy biją się na hiszpańskiej ziemi. Jednak exodus słowiańskich wojowników musiał być faktem gdyż 11 grudnia rząd II Rzeczypospolitej ogłosił, że każdy Polak

biorący czynny udział w wojnie domowej, która toczyła się na półwyspie iberyjskim, zostanie pozbawiony obywatelstwa. Na kilka dni przed świętami Bożego Narodzenia w murach wronieckiego więzienia zabrzmiały echa wrześniowych wydarzeń. Tajemnicza sprawa aresztowania trzech strażników ujrzała światło dzienne. Wewnętrzny konflikt w Hiszpanii był niczym w porównaniu z tą aferą. Bądź co bądź to stało się tutaj, a niektórzy z nas byli świadkami tego zajścia. Rozumiem, że trudno w tym wypadku mówić o jakimś obiektywizmie, ale byłem zdziwiony, że

tak poważny temat nie trafił na główną stronę tylko przepadł gdzieś w rozkładówce. Tytuł - „Oskarżeni w „spisku strażników” skazani!” - znalazł się pomiędzy informacjami, że w Olkuszu spłonęło 50 ton papieru i o tym, że Niemcy i Włochy gromadzą zapasy zboża. Moim skromnym zdaniem coś było nie tak. Krótka i zwięzła notka brzmiała jak oficjalny komunikat: „Trzy

miesiące temu, polskie służby wywiadowcze wpadły na trop spisku w Centralnym Więzieniu we Wronkach. W wyniku intensywnego śledztwa, zarzuty

usłyszało trzech pracowników jednostki penitencjarnej, którzy zasiedli na ławie oskarżonych przed poznańskim sądem. Udowodniono im, że w zamian za korzyści materialne mieli doprowadzić do oswobodzenia znanego ukraińskiego nacjonalisty Stepana Bandery, który we wronieckim więzieniu odbywał karę dożywocia. Wyrokiem prawomocnego sądu, dwóch oskarżonych zostało skazanych na dwa lata pozbawienia wolności, a inicjator spisku na trzy lata. Wobec wszystkich zastosowano konfiskatę mienia oraz wszelkich dóbr materialnych” Koniec. Nic więcej.

Żadnych szczegółów. Nie byłem tak chorobliwie podejrzliwy jak Wycior, ale tych kilka słów rzuconych do publicznej wiadomości, bardziej przypominało kiepski żart niż rzetelną, dziennikarską informację. Kiedy ta wieść rozeszła się po więziennych korytarzach, sprawa znowu odżyła, ale nie budziła już takich emocji jak kiedyś. Mało tego, motyw spisku, przekupstwa i osoba Bandery jakby zeszły na dalszy plan, a wszystkich tylko interesowało, gdzie zapuszkują klawiszy? Oczywiście zaczął się też kabaret i szydercze docinki w stosunku do dozorców. Niektórzy czasami przesadzali, ale ten wyrok sprawił, że

autorytet jakim wśród skazanych powinien cieszyć się każdy strażnik, stał się dla nas fikcją. Jeszcze jakiś czas temu żaden z więźniów nie śmiałby nawet otworzyć gęby, a co dopiero pokusić o jakiś komentarz lub zakpić z klawisza. To było nie do pomyślenia! Można stwierdzić, że to amnestia poczyniła te niebywałe zmiany. W ciągu paru miesięcy gwardia starych galerników opuściła to ponure miejsce. To byli ludzie, którym w więzieniu wpojono pewne zasady, a w momencie, kiedy przybywał jakiś świeżak, chcąc nie chcąc, dowiadywał się co mu wolno, a co nie. A teraz? Teraz więźniowie byli bezczelni.

Wyrok na trójce wronieckich klawiszy dowodził, że w każdym człowieku siedzi pokusa chciwości, że każdy może zostać przestępcą lub wkroczyć na złą drogę. Każdy ma swoją cenę, za którą będzie w stanie sprzedać swą uczciwość i lojalność, cenę, za którą wyrzeknie się własnych zasad i godności. Lepke zjawił się w mojej celi niespełna godzinę po wigilijnej kolacji. Próbowałem go pociągnąć za język, ale on tradycyjnie zbył mnie w kilku słowach. Właściwie dla żartu, zapytałem czy będzie tak miły i zakupi dla mnie trzy laski wanilii, za które oczywiście zapłacę, a on bez wahania

odparł: - Nie ma sprawy. I jak się tutaj nie dziwić? Dawid był w stanie zrobić dla mnie coś, co w myśl więziennych przepisów i regulaminów było rzeczą niedopuszczalną i karygodną. Mógł przez to mieć poważne kłopoty, a z zupełnie niezrozumiałych dla mnie przyczyn, obawiał się pogadać. Przecież to nie były informacje wagi państwowej. Od tamtej pory Lepke raz w miesiącu przemycał dla mnie wanilię. Trzy wysuszone, brązowe paluchy kosztowały mnie równe dziewięć złotych.

Jestem pewien, że Frantz był najzdolniejszym uczniem Szumskiego i mógł śmiało pretendować do tytułu „Chodzącej Gnidy”. Myślę, że przodownik przejrzał kartotekę najbliższych wyjść i trafił tam na informację, że Sławek Banasewicz za niespełna miesiąc czasu opuszcza to parszywe pudło. Zadbał więc o to, żeby umilić mu ostatnie dni pobytu, a Ślązakowi zapewnić towarzystwo w trakcie prac porządkowych, których realizacja przypadła dokładnie podczas bożonarodzeniowych świąt. Kiedy wszyscy skazańcy leżeli wygodnie na pryczach to ich dwójka w ramach wyróżnienia, zasuwała na szmatach, a korytarz na bloku B po prostu lśnił i

pachniał czystością. To właśnie wtedy Sroka i Banas podsłuchali przez uchylone drzwi rozmowę, jaka toczyła się w gabinecie aspiranta. Drugiego dnia świąt obaj funkcjonariusze mieli służbę, a w związku z tym, że wszyscy skazańcy oprócz sprzątającej dwójki siedzieli w celach, a w więzieniu panował błogi, świąteczny spokój, to i służba mijała klawiszom w przyjemnej atmosferze. Aspirant i przodownik należeli do uprzywilejowanej kasty. Oni nie musieli tkwić na sterowni i co kwadrans robić obchód, wzdłuż drewnianych podestów. Od tego byli szeregowi dozorcy. Wybrańcy siedzieli sobie w najlepsze w

ciepłym pomieszczeniu, popijali gorącą herbatę i zajadali się świątecznym makowcem, który upiekła żonka Rusiłowicza. - Albo coś z tym zrobisz – powiedział aspirant – albo ja zajmę się tym osobiście. Przecież to jakaś kpina, żeby byle więzień pozwalał sobie na takie żarty. - Ukarze się kilku dla przykładu i reszta zamknie gęby – odparł Frantz spokojnym tonem. Chyba wychodził z założenia, że niekiedy najlepsze są szybkie i proste rozwiązania, urozmaicone małą dawką bólu. - Nie moja wina, że w gazecie znalazła się notka o tych tumanach.

- Jak to właściwie z nimi było? - zapytał Rusiłowicz. - Ponoć ty i ten Drywulski byliście kolegami, tak? - Taki był z niego mój kolega, jak reszta dozorców z bloku. Nie przeczę, czasami po służbie skoczyliśmy razem na piwo, pogadało się o tym i o tamtym. Uważałem go za miłego gościa i nigdy bym nie przypuszczał, że zrobi coś tak głupiego. - Nawet ludzie których dobrze znamy, czasami potrafią być nieprzewidywalni – skwitował aspirant. - Ale jak do tego doszło? Jak on się skumał z tymi bandytami? - Tego dnia kiedy ich zatrzymano,

pierwsze zeznania, albo raczej wyjaśnienia, złożyli w gabinecie naczelnika. Byłem przy tym. Żal było na nich patrzeć - Frantz zaczął snuć swoją opowieść. - Robalski rozkleił się najbardziej z całej trójki i beczał jak dziecko. Czechmar szedł w zaparte, że nie ma z tym nic wspólnego i tylko Ignacy, znaczy się Drywulski, który właściwie był głównym winowajcą i prowodyrem przyznał się do wszystkiego. Nie będę ukrywał faktu, że on nie wylewał za kołnierz i bądźmy szczerzy, lubił się napić – ciągnął Frantz. - Dość często chadzał do gospody „Pod dębami”, tam zostawiał połowę swojej wypłaty, tam się stołował i raczył trunkami. Tam była

jego druga kwatera. - Nie miał rodziny? - aspirant wskoczył mu w zdanie. - Nie. Nie miał, choć nie stronił od bab – zaśmiał się. - Z czasów wojny została mu paskudna blizna na policzku i gdyby nie mundur strażnika, to mógłby uchodzić za prawdziwego zbira. Drywulski zeznał, że z końcem wiosny poznał w gospodzie mężczyznę około lat trzydziestu, trzydziestu pięciu, który przedstawił się jako Tadeusz. Pierwsze ich spotkanie było zwyczajne, rozumiesz, jeden facet dosiada się do drugiego, sączą piwo i rozmawiają. Gadka o wszystkim i o niczym. Polityka i forsa, bo to przecież dwa tematy

przewodnie, prawda? Tamten jegomość robi na Ignacym pozytywne wrażenie, ma poukładane w głowie, a w oczy rzuca się jego portfel pełen banknotów. Dwa tygodnie później, w tym samy miejscu dochodzi do ich kolejnego, niby przypadkowego spotkania. Znowu miło spędzają wspólny czas. Na wiele spraw mają identyczne zdanie, ich poglądy okazują się zbliżone, a to dobry grunt, żeby pozyskać czyjąś sympatię. Tadeusz okazuje się pracownikiem jakiejś spółki zbożowej, opowiada o swojej pracy i częstych wyjazdach. Drywulski nie chce być dłużny i zaczyna mówić o sobie. Znajomy-nieznajomy ciągnie go za język, poznaje bolączki swojego rozmówcy, zmartwienia i oczekiwania. Całe

sobotnie popołudnie i wieczór spędzają w gospodzie. Jest piwo, żarcie, wódka, a na koniec Tadeusz ma gest i reguluje rachunek. W tej znajomości nie ma nic podejrzanego. Drywulski po prostu sądzi, że poznał faceta, z którym ma bardzo dobre relacje. Do kolejnego spotkania dochodzi w pierwszej dekadzie lipca. Dzień jest słoneczny, upalny, a piwo smakuje jak boskie orzeźwienie. Tadeusz proponuje krótką przechadzkę, bowiem jak sam twierdzi, chciałby spokojnie porozmawiać z dala od ludzkich uszu. W związku z tym, że temat jest delikatny to taki spacer wydaje się jak najbardziej wskazany. Tajemniczy rozmówca zanim przejdzie do konkretów, zadaje Drywulskiemu

pytanie: - Ignacy, co byłbyś w stanie zrobić, za dwadzieścia tysięcy złotych? Ten sądzi, że to żart i odpowiada: - Wszystko! Wtedy właśnie Tadeusz składa mu zawoalowaną propozycję: - Wspominałeś, że niektórzy więźniowie w ciągu dnia pracują poza jego murami. Co powiesz na to, jeśli ktoś chciałby zapłacić dwadzieścia tysięcy tylko za to, żeby Stepan Bandera pewnego dnia też został wyprowadzony na zewnątrz? Okrągłe dwadzieścia tysięcy.

Sam przyznasz, że taka kwota działa na wyobraźnię, prawda? – Frantz zwrócił się z tym pytaniem do aspiranta, ale nie czekał na jego odpowiedź. Teoretycznie Drywulski powinien faceta złapać za kudły i doprowadzić na najbliższy posterunek policji. Jednak on tego nie zrobił. Zapytał natomiast w jakim celu Bandera miałby wyjść poza mury? W odpowiedzi usłyszał, że może ktoś chciałby go porwać i wywieźć w nieznane. Tamtego dnia ów Tadeusz nie naciskał na Ignacego. Facet wiedział co robi, to nie był jakiś durny chłop z ulicy, to był człowiek, który postępował według precyzyjnie napisanego scenariusza. To wszystko miało sens, najpierw jedno przypadkowe spotkanie,

potem drugie i rozmowy, które chociaż przypominały zwykłą gadkę, to tak naprawdę były wywiadami skłaniającymi do zwierzeń. Trzecie spotkanie i pada finansowa oferta. Tadeusz jednak wie, że trzeba zachować umiar i ostrożność, trzeba dać drugiej stronie trochę czasu, żeby mogła na spokojnie przemyśleć całą sprawę. Niecodziennie człowiek dostaje propozycję aby zrobić coś wbrew prawu i zgarnąć przy tym fortunę. Kiedy Drywulski opowiadał o tym w gabinecie naczelnika, jeden z obecnych tam mężczyzn zadał mu proste i oczywiste pytanie: -

Dlaczego

o

całej

sytuacji

nie

zameldowałeś swoim przełożonym? Ten nic nie odpowiedział, tylko wzruszył ramionami. No bo co miał rzec, przecież on podjął decyzję w momencie kiedy usłyszał o magicznych, dwudziestu kawałkach. On już wtedy wiedział, że to zrobi. Po raz czwarty Tadeusz pojawił się w życiu Drywulskiego prawie dwa tygodnie później. Na dworze zapadał ciepły, lipcowy wieczór. Ignacy wyszedł z gospody „Pod dębami” i wolnym krokiem kierował się w stronę ulicy Lipowej. Wtem za swoimi plecami usłyszał warkot jadącego samochodu. Pojazd zatrzymał się tuż obok chodnika. Za kierownicą dostrzegł znajomą twarz.

Tadeusz gestem dłoni zaprosił Drywulskiego, żeby wsiadł do auta. - I co, przemyślałeś moją propozycję? zapytał. - W pojedynkę to jest niewykonalne. Można go wyprowadzić tylko do pracy na folwarku, ale żeby to zrobić, muszę pozyskać przynajmniej dwóch strażników. - Znajdziesz takich? - Tak. Za dodatkowe dziesięć tysięcy. - Nie jestem osobą decydującą. Muszę skontaktować się ze zleceniodawcą. Odezwę się za kilka dni - trudno

powiedzieć, czy Tadeusz tylko grał czy faktycznie mówił prawdę. Kiedy Drywulski wyszedł z samochodu dostrzegł, że przecznicę dalej na rogu ulic, stało dwóch mężczyzn, a on miał nieodparte wrażenie, że już wcześniej gdzieś ich widział. Wrócił do domu. Nie zapalił żadnego światła. Podszedł do okna. Ukryty za połą firany obserwował fragment ulicy. Nie pojawili się. Dwa dni później jednak nabrał pewności, że jacyś ludzie go śledzą i to nie był objaw paranoi. Drywulski po skończonej służbie udał się prosto „Pod dęby” na kufel zimnego piwa. Nagle przy jego stoliku zjawił się nieznany mężczyzna i poprosił go o ognia. Kiedy przypalił

papierosa podziękował i szepnął: - Jutro o osiemnastej czekaj na Tadeusza przed kościołem świętej Katarzyny. Tadeusz zjawił się punktualnie. Podjechał tym samym samochodem co ostatnio. Kiedy Drywulski zatrzasnął za sobą drzwi, pojazd wolno ruszył przed siebie. - Czemu twoi ludzie za mną łażą? zapytał kierowcę nie owijając w bawełnę. - Pilnują czy ktoś inny nie interesuje się naszą sprawą. Takie

wyjaśnienie

go

uspokoiło.

Wyjechali poza teren miasta. Po kilku minutach jazdy zatrzymali się gdzieś w szczerym polu. Tadeusz miał dobre wieści. Ktoś był zdecydowany wyłożyć trzydzieści tysięcy polskich złotych, żeby odbić Banderę z wronieckiego więzienia. - To gdzie te pieniądze? - zapytał Ignacy. - Ty i ja spotkamy się za tydzień „Pod dębami”. Napijemy się piwa, pogadamy. Przywiozę z sobą piętnaście tysięcy. Przedstawię ci plan, może nawet ustalimy konkretną datę operacji, a na tydzień przed akcją dostaniesz drugą połowę. - Nie – Drywulski miał inną koncepcję.

- Spotkamy się za tydzień, opowiesz mi wszystko co i jak, ustalimy szczegóły i dasz mi trzydzieści tysięcy. Jeśli nie, to nie mamy o czym rozmawiać. - Myślisz, że będziemy się targować jak dwie stare baby? Pieniądze dostaniesz w dwóch transzach, tak jak powiedziałem wcześniej. Chyba, że chcesz teraz zerwać nasze rozmowy – odchylił nieco połę marynarki, a Drywulski dostrzegł pod lewą pachą pistolet wetknięty w kaburę. - To jest biznes i obie strony muszą być zadowolone. Tydzień później spotkali się według umowy. W gospodzie spędzili zaledwie kwadrans. To nie było dobre miejsce na

załatwianie takich interesów. Wsiedli w samochód i pojechali w leśne ustronie nad brzegiem Warty. - Masz czas do końca miesiąca – stwierdził Tadeusz – żeby pozyskać do współpracy ludzi o których mówiłeś. Spotkamy się w ostatni piątek sierpnia i wtedy ustalimy konkretną datę i godzinę, kiedy Bandera ma znaleźć się po drugiej stronie murów. Tu masz pieniądze – podał mu skórzaną teczkę, w której spoczywały posegregowane pliki używanych banknotów o różnych nominałach. - Przelicz, żeby nie było żadnych nieporozumień. Kasa zgadzała się co do złotówki.

- Pamiętaj, widzimy się w ostatni piątek sierpnia. Drywulski nie ukrywał, że jedynym motywem były dla niego pieniądze. Sam dobrze wiesz jakie są nasze zarobki, prawda? - Do najlepszych nie należą – odparł aspirant. - No właśnie. Ja nie znam żadnego strażnika, który byłby zadowolony ze swojego uposażenia. Dlatego też Drywulski wiedział, kogo ewentualnie może wtajemniczyć w całą sprawę. Czechmar młody, głupi i niecierpliwy, więc jakoś mnie to nie dziwi, że dał się namówić, ale Robalski? Strażnik z

doświadczeniem, wzorowy przebieg służby, jesienią trzydziestego trzeciego podczas tej słynnej ucieczki… - Słyszałem słyszałem – Rusiłowicz wszedł mu w zdanie. - Stu chłopa wam nawiało. - Nie – odparł Frantz takim tonem jakby chciał go poprawić – nawiał tylko jeden. - Dobrze wiesz o czym mówię – aspirant zaniósł się śmiechem. - W czasie tej ucieczki Robalskiego zdzielili w łeb łopatą. Może po tym uderzeniu coś mu się poprzestawiało pod czaszką? - zapytał sam siebie. - Nie

rozumiem, nie mam pojęcia, dlaczego dał się namówić? I jeszcze żeby Drywulski był względem nich uczciwy. Wiesz ile im odpalił? No jak myślisz? zapytał. - Co, okazał się bardziej pazerny? - jego starszy rozmówca odpowiedział pytaniem. - Po dwa i pół tysiaka! Rozumiesz? Śmiechu warte! Dali się skusić za dwa i pół tysiąca. Drywulski twierdził, że spotkanie umówione na ostatni piątek sierpnia nie doszło do skutku, bo tajemniczy pan Tadeusz nie pojawił się na nim. Mijały kolejne dni i nic się nie działo. Jeden tydzień, drugi i nagle chlast! Na blok B wpada naczelnik z

kilkoma facetami w szarych garniturach, a policjanci aresztują tych bęcwałów. - Nie pojmuję – powiedział aspirant. W jaki sposób ktoś wpadł na trop tej afery? - No właśnie, ja też byłem zaskoczony. Kogo aresztowano w związku z tą sprawą? Tylko trzech strażników. Tylko ich. Nikogo więcej. Kto mógł chcieć odbić Banderę? Jego pobratymcy z OUN, zgadza się? - Frantz mówił to w taki sposób jakby wyliczał argumenty na palcach dłoni. - Problem w tym, że OUN od prawie dwóch lat jest w rozsypce. Wszyscy najbliżsi współpracownicy tego śmiecia Bandery, tak samo jak on, siedzą po różnych więzieniach. Nasze

służby rozbiły ich struktury, kiedy tylko weszły w posiadanie Archiwum Senyka, a po zabójstwie Pierackiego aresztowania posypały się jak ulęgałki. Ja wiem, że na wołyńskiej ziemi panoszy się ta ukraińska hołota, ale my jesteśmy dziewięćset kilometrów dalej. Rozumiesz, dzie-więć-set ki-lo-metrów! Myślisz, że przyjechała stamtąd grupa szaleńców, która przywiozła z sobą walizkę pieniędzy i ugadała się z Drywulskim, żeby wyciągnął na zewnątrz Banderę? Jeśli chodzi o mnie to ja nie kupuję takiej historii. Uważaj, bo teraz ci powiem coś bardzo ciekawego – rzekł Frantz takim głosem, jakby faktycznie miał piorunującą wiadomość. - Siedzimy wszyscy u

naczelnika w gabinecie. Dzwoni telefon. Stary łapie za słuchawkę, przykłada do ucha, a po sekundzie o mało nie zrywa się z miejsca, żeby stanąć w pozycji zasadniczej. Odpowiada jakby znał tylko dwa krótkie słowa - „tak jest”. I powtarza je jakby się zaciął - tak jest, tak jest, tak jest. Na blacie biurka leżą trzy brązowe aktówki, zawierające dane personalne tych matołów. Naczelnik w trakcie telefonicznej rozmowy sięga do szuflady, wyjmuje dużą rozdartą kopertę i kładzie ją na teczkach. To na pewno list, który dotarł tu dzięki poczcie, bo w prawym górnym rogu widzę ostemplowany znaczek. Po chwili wszyscy opuszczamy jego gabinet i udajemy się w stronę głównego wyjścia.

Stoimy przed budynkiem. Po prawej stronie są zaparkowane trzy identyczne limuzyny. Od strony garaży podjeżdżają kolejne dwa samochody. Czwarta czarna limuzyna i okratowana furgonetka, ale nie typowa więźniarka, jakiej używa policja. Nawet kolor karoserii sugeruje, że ten pojazd należy do wojska. Widzę, że Robalski płacze jak baba, Czechmar już nic nie mówi tylko od czasu do czasu nerwowo pluje przez zęby. Z osobowego samochodu wysiada czwórka mężczyzn. Drywulski, dziwnym wzrokiem wpatruje się w tę grupę. I nagle dzieje się coś zaskakującego. Ignacy donośnym głosem rzuca w ich kierunku:

- Hej ty, ja ciebie znam! - obraca się przez ramię w stronę Zalewskiego. Panie naczelniku, ja znam tego człowieka w popielatym kapeluszu! Widziałem go „Pod dębami”, to on do mnie zagadał o ognia, a potem powiedział, gdzie mam się zgłosić na kolejne spotkanie! To jest ten człowiek! Na dziedzińcu kompletna konsternacja. Facet w popielatym kapeluszu podchodzi do zakutego w kajdanki Drywulskiego, zdejmuje z głowy filcowe nakrycie i mówi bardzo spokojnym tonem: - Nie przypominam sobie, żebyśmy się kiedykolwiek spotkali.

- Łżesz – ten odpowiada prawie krzykiem. - Tobie przypaliłem wtedy papierosa! To byłeś ty! - Nie wiem o czym mówisz człowieku, to po pierwsze, a po drugie, ja jestem osobą niepalącą. Drywulski znowu swoje. Sytuacja zaczęła się robić więcej niż dziwna. Z ust innego mężczyzny, który najwidoczniej dowodził grupą, padają krótkie komendy i po chwili trójka aresztowanych strażników siedzi na pace furgonetki. Naczelnik trzyma w dłoni teczki personalne i list, które zabrał ze swojego gabinetu. Przekazuje dokumenty jednemu z mężczyzn w szarym garniturze. Ten patrząc na

okratowane okna pojazdu stwierdza z politowaniem: - To jednak prawda, że tonący chwyta się nawet brzytwy. Stałem tuż obok, więc słyszałem te słowa, a potem ten facet jeszcze dodał: - Panie naczelniku proszę uczulić swoich podwładnych, żeby nie dyskutowali o dzisiejszych wydarzeniach. Śledztwo w tej sprawie jest bardzo ważne dla bezpieczeństwa kraju. Jak domniemywam rozmawiał dziś pan telefonicznie z pułkownikiem, więc zdaje pan sobie sprawę z powagi sytuacji. Kto wie co by się zdarzyło, gdyby nie ten list – mężczyzna pstryknął

palcami w kopertę. - Do widzenie – uścisnął mu dłoń, obrócił się na pięcie i odszedł. Oficer dyżurny otwiera bramę wjazdową. Samochody odjeżdżają z więziennego dziedzińca. Facet z teczkami i listem pakuje się do drugiej limuzyny. Dookoła słychać tylko głośny warkot silników. Widzę, jak wewnątrz pojazdu jeden z mężczyzn trzyma w dłoni kopertę, potrząsa nią nerwowo i mówi coś do pozostałych. Po minach jego słuchaczy można wywnioskować, że to nie są miłe słowa. Auto odjeżdża. Tego samego dnia kilka godzin później, naczelnik robi specjalną odprawę tylko dla obsady bloku B. Informuje nas, że dzisiejsze aresztowanie Drywulskiego, Robalskiego i Czechmara to sprawa

wagi państwowej i do czasu zamknięcia śledztwa nie wolno nam z nikim o tym rozmawiać. To jest rozkaz. - Czyli wychodzi na to, że ten list odegrał kluczową rolę w całej sprawie – stwierdził aspirant. - Tak, anonimowa wiadomość o planowanej ucieczce dotarła na ręce naczelnika w połowie sierpnia. Zalewski ponoć natychmiast powiadomił o tym fakcie ministra sprawiedliwości, a on podjął stosowne kroki. Ja jednak zastanawiam się nad czymś zupełnie innym – powiedział Frantz. - To wszystko jakoś nie trzyma się kupy. Dziwi mnie fakt, że było czterech umundurowanych policjantów,

a odjechali wojskową furgonetką. Przecież to bez sensu. Policja ma swoje własne pojazdy, a jeśli Drywulski faktycznie rozpoznał tego faceta? Jeśli to nie była pomyłka? Jeden telefon od tajemniczego pułkownika, a nasz stary trzęsie portkami. Przed kim? Kto mógł napisać ten donos? - A co stało się z Banderą? - Rusiłowicz wpadł mu w zdanie. - Dwa dni później z samego rana pod bramą wjazdową zjawiła się więźniarka z prawdziwego zdarzenia. Na drzwiach szoferki widniał znak służby więziennej i napis „Więzienie Karne Mokotów”. Czterech rosłych strażników pod bronią przybyło prosto ze stolicy, żeby zabrać

Banderę. - Czemu? - aspirant był zaskoczony. - Nie mam pojęcia. Mówię ci Miłosz, że ta sprawa musiała mieć drugie dno. Powiedz mi, ile razy przez te wszystkie lata jakie przepracowałeś zdarzyło się, żeby ludzie powiązani z Oddziałem II Sztabu Generalnego panoszyli się po więziennych korytarzach? No powiedz, ile razy? - Nigdy – odpowiedział Rusiłowicz. - A ile razy słyszałeś o takim incydencie? - Frantz drążył temat. - Ani razu.

- Widzisz! To wszystko cuchnie! Ja mam swoje wnioski, ale wolę o tym nie mówić. W dzisiejszych czasach, to człowieka mogą nawet posadzić za głupie gadanie – niby żartował, lecz ton jego głosu był całkiem poważny. Banas bił się w piersi i przysięgał, że razem ze Ślązakiem wyraźnie słyszeli całą rozmowę. Jeżeli Frantz mówił prawdę i nie dodał niczego od siebie, to wychodziło na to, że polskie służby wywiadowcze były zamieszane w tę aferę. Docinki ze strony więźniów na temat przekupstwa w świece dozorców skończyły się zaraz po tym, jak kilku

największych dowcipnisiów przywitało nadejście nowego roku w karcerze. Emocje związane z łapówkarskim zdarzeniem zaczęły tracić rumieńce i bardzo szybko poszły w zapomnienie. W prasie nie ukazała się już żadna wzmianka na temat „spisku strażników”, zupełnie jakby ta historia nigdy nie miała miejsca. Jakby faktycznie nic takiego się tutaj nie wydarzyło. Wiele lat później w moje ręce wpada podręcznik z jakiego czerpali swą wiedzę młodzi ludzie studiujący historię. To były ostatnie dni czerwca 1956 roku, a w Poznaniu w ciągu jednego dnia dochodzi wtedy do

robotniczej masakry. Pewien młody, sympatyczny chłopak miał po prostu pecha i o złej godzinie znalazł się w nieodpowiednim miejscu. Szedł do biblioteki, żeby zwrócić wypożyczone jakiś czas temu książki. Był zadowolony z siebie i z życia, bo zaliczył egzaminy końcowe i z dobrym indeksem przetrwał pierwszy rok studiów. Kompletnie nic nie łączyło go z problemami ludzi, którzy pracowali w zakładach Cegielskiego. Dochodziła piętnasta, a on nawet nie wiedział, że kilka godzin wcześniej grupa demonstrantów wdarła się do budynków poznańskiego więzienia i uwolniła ponad dwustu skazanych. Rozjuszony

tłum opanował gmachy prokuratury i sądu. Demolował sprzęty i palił akta. Inna grupa ludzi próbowała szturmować budynek Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. To tam padły pierwsze strzały. To wszystko działo się przed południem, ale ten młodzian o niczym nie wiedział. On szedł tylko oddać książki i nagle znalazł się w epicentrum jakichś surrealistycznych wydarzeń. Czołgi na ulicach! Gołe pięści i kamienie w dłoniach przeciwko lufom i pociskom. Biuro Polityczne KC PZPR podejmuje decyzję aby do walki z demonstrantami skierować regularne oddziały wojska. Rozpoczyna się pacyfikacja poznaniaków, którzy mieli czelność

postawić władzy żądania. Dla służb nie ma przypadkowych przechodniów. Wszyscy są winni. Tak jak podczas wojny hitlerowcy robili łapanki, tak samo teraz polscy żołnierze grożąc użyciem broni rozkazują cywilom lokować się na pakach wojskowych ciężarówek. Pojazdy pod eskortą pracowników SB ruszają w kierunku miejscowości Sztum, Rawicz i Wronki. Po raz kolejny historia zatacza koło, znów są nadzwyczajne okoliczności, znów potrzeba chwili wymusza na władzy z ulicy Wiejskiej natychmiastowej, brutalnej reakcji. To w tamtych dniach Cyrankiewicz wypowiedział historyczne słowa -

„Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie!”. Tak powiedział dotrzymał.

i

poniekąd

słowa

Był środek nocy, kiedy klawisze przywlekli do naszej celi młodego chłopaka. Miał obitą, zakrwawioną twarz i był na wpółprzytomny. Jeden ze strażników zdjął mu z ramion plecak, rozsznurował, złapał za spód i całą zawartość wysypał na podłogę. Z wnętrza wypadło kilka książek. Dzieliłem wtedy celę ze Zgredem. Ten to

był dopiero dziwak! Koleś sam wymyślił sobie ksywkę i chciał żeby go tak tytułować. Zgred i ten młody chłopak byli rówieśnikami, ale pod każdym względem dzieliły ich całe galaktyki. W każdym bądź razie sprawa miała się tak, że naszego nowego współlokatora ubecy maglowali przez trzy dni, a ja w tym czasie, miałem okazję, żeby zerknąć do jego książek. Jedna z nich miała tytuł „Historia Polski lata 1918-1945 podręcznik akademicki”. Sporo spraw było tam opisanych w dość zaskakujący sposób. Czytając zawarte tam wiadomości stwierdziłem, że użycie odpowiedniej kombinacji słów pozwala zbagatelizować niektóre wstydliwe fakty i wydarzenia. Kiedy natknąłem się na

informację o działalności nacjonalistów ukraińskich w okresie międzywojennym i to, co zostało tam napisane o człowieku, który nazywał się Stepan Bandera to zastanawiałem się, dlaczego ktoś w ten sposób manipuluje historią i co chce ukryć? Była tam informacja, że kiedy Bandera został skazany za zabójstwo ministra Pierackiego i umieszczony w więzieniu we Wronkach, to ukraińskie podziemie zaplanowało akcję jego odbicia. I stoi w tej książce czarno na białym, że inicjatorami tego zuchwałego przedsięwzięcia są Roman Szuchewycz, Zenon Kossak i Iwan Rawłyk. Tylko w jaki sposób mieliby tego dokonać, skoro w tym samym czasie sami siedzieli w pace? To po

prostu było niemożliwe. Jestem święcie przekonany, że w drugiej połowie lat trzydziestych w polskich elitach rządowych ktoś świadomie działał na szkodę II Rzeczypospolitej. Ten ktoś musiał być bardzo wpływowym człowiekiem i mieć dostęp do wielu ważnych informacji. O ile ktoś taki był, a ja sądzę że był, to słuchał rozkazów płynących zza wschodniej granicy. Moim zdaniem fakty miały się następująco. Wiosną lub latem 1936 roku w jednym z zacisznych, rządowych gabinetów zostaje podjęta decyzja, że Bandera musi umrzeć. To, że mamy w kraju cywilną radę ministrów, a zamiast marszałka najważniejszą personą jest prezydent wcale nie oznacza, że

wojskowi zostali zepchnięci na margines. Tak naprawdę, to oni nadal rządzą w tym kraju. Za sprawę Bandery zabierają się tajne służby podległe wojakom. Nie ma sensu likwidować lidera ukraińskich nacjonalistów w więzieniu, bo to przyniesie tylko jego śmierć, a na wschodnich kresach dalej będą przebąkiwać jakieś niepodległościowe pierdy. Potrzebny jest plan, który pozwoli z rozmachem przeprowadzić ostateczną czystkę. Nasi wyciągną Banderę z pudła, wywiozą go do lasu, ukatrupią, a zwłoki pogrzebią gdzieś w brzozowym zagajniku. Do publicznej wiadomości zostanie podana informacja, że za uprowadzeniem i ukryciem Bandery stoją bojownicy z

OUN. To będzie doskonały pretekst, żeby w województwie wołyńskim sprowokować interwencję, doprowadzić do starć i zamieszek tylko po to, żeby je krwawo stłamsić i zmiażdżyć. Wkroczy policja, posypią się aresztowania, ktoś przepadnie bez wieści, ktoś zginie, ktoś trafi do Berezy Kartuskiej, ale cel zostanie osiągnięty. Ostatni aktywni działacze, którym marzy się wolna Ukraina zostaną zlikwidowani. Tak mniej więcej mógł się przedstawiać plan, jednak stało się coś nieprzewidywalnego. Na ręce naczelnika Zalewskiego trafia anonimowy list, ten powiadamia władze w stolicy i cały misternie tkany plan idzie w łeb. Jakiś ważniak z

ministerstwa wydaje polecenie, żeby nasze tajne służby zajęły się wyjaśnieniem sprawy i ujęciem winnych. Prowodyrzy mają prowadzić śledztwo w sprawie, która jest ich autorstwa. Absurd. I co się wtedy dzieje? Oprócz trzech durnych strażników nikt więcej nie zostaje aresztowany. Nikt więcej! Mało tego, Stepan Bandera przez pewien czas jest więziony na Mokotowie a potem trafia do twierdzy w Brześciu. W jej murach gościli ludzie o takich nazwiskach jak Witos, Korfanty, Dubois czy Barlicki. W pierwszych dniach września 1939 roku Luftwaffe bombarduje brzeską fortyfikację, dwa tygodnie później nasi walczą z XIX niemieckim Korpusem

Pancernym, a potem jeszcze odpierają atak sowietów. I w międzyczasie zdarza się pieprzony cud! Stepan Bandera po prostu znika. Do dziś nie jest znana dokładana data, kiedy został wypuszczony na wolność. Kto go uwolnił? Nie ma żadnych dokumentów, nie ma nic. Niektórzy pewnie będą uważać, że stało się tak w związku z dekretem prezydenta II RP o amnestii, który został wydany w dzień po tym jak niemieckie oddziały przekroczyły Polską granicę. Tak, amnestia została ogłoszona, ale ni cholery nie było w niej wzmianki o więźniach z wyrokiem powyżej lat dziesięciu. Ktoś ważny musiał trzymać pieczę i troszczyć się o los ukraińskich nacjonalistów

przetrzymywanych w polskich więzieniach. Nie da się tego wyjaśnić w inny sposób. Przewertujcie trochę historycznych opracowań, a gwarantuję wam, że znajdziecie w nich pewien punkt wspólny. Na kilka miesięcy przed wybuchem drugiej wojny światowej wszyscy pobratymcy Bandery zostali przeniesieni do więzień, które znajdowały się bliżej wschodniej granicy. Jeżeli nie wierzycie mi na słowo, to sprawdźcie to sami. Komuś bardzo zależało, żeby ich uratować i z pewnością nie był to Bóg. Ten młody student, którego książki posłużyły mi za wątpliwą lekturę, po trzech dniach został puszczony wolno.

Śledczy, którzy mieli za zadanie potwierdzić tezę, że zamieszki w Poznaniu zostały wywołane przez opozycyjnych prowokatorów i wrogą agenturę obeszli się z nim dość brutalnie. Myślę, że ten młodzik był świadom, że jeśli pod wpływem bólu przyzna się do czegokolwiek to będzie po nim. Solidnie oberwał, ale nic nie podpisał i do niczego się nie przyznał. Musiał być twardy. Dla niektórych z nas rok 1937 był początkiem nowego życia. Rankiem w drugi poniedziałek stycznia Banas zjawił się na stołówce w cywilnych ciuchach. Gęba mu się cieszyła od ucha do ucha, a

nam nie pozostało nic innego, jak tylko złożyć mu szczere gratulacje. Wychodził. Znikał z tego podłego miejsca raz na zawsze. - No i wiesz co masz zrobić, prawda? rzuciłem w jego stronę. Ten spojrzał na mnie zaskoczonym wzrokiem. - Wychyl tam po kielichu za nasze zdrowie i za nasz los. Posłał mi uśmiech i odparł: - Możesz być pewien, że z tego powodu to nawet się urżnę!

- Mosz yno tyn ancug? - znienacka zapytał Ślązak. Fakt, pogoda na zewnątrz nie zachęcała do spacerowania w marnej koszulinie, lichym garniturku i wyświechtanych trzewikach. Zima trwała w najlepsze. Mróz trzymał od kilku dobrych tygodni i prószył drobny śnieg. - Trafiłem tu letnią porą i taką też miałem wychodzić… - Weźmie wypiskę to sobie na targowisku kupi pierwszorzędne futro – walnął Remi wpadając mu w zdanie – i zimowe kamasze. Na odchodne każdy z naszej czwórki

podał mu dłoń, życzył powodzenia i tylko Ślązak złapał go w ramiona i uściskał tak, jak powinien to zrobić prawdziwy przyjaciel. W stolarni zostaliśmy we czwórkę. Ja, Sroka, Rafael i Pospolity. Oczywiście wyjście Banasa niczego nie zmieniło w stosunkach pomiędzy Ślązakiem, a Dekurganem. Topór był wykopany, a wojenna ścieżka wiodła dokładnie przez pomieszczenia warsztatu. - Wiem jak to jest, kiedy kumpel wychodzi na wolność – powiedziałem do Sroki kiedy wiązaliśmy konopnym sznurkiem kolejną partię drewnianych trzonków do łopat. - Smutno się robi na

duszy. Miałem tu kiedyś przyjaciół, wszyscy odeszli z tego miejsca i tylko ja trwam niezmordowanie na posterunku. Można się przyzwyczaić – starałem się mówić nieco zabawnym tonem. Ślązak nic nie odpowiedział. Wiedział, że moment wyjścia Banasa nadejdzie, ale chyba nie spodziewał się emocji jakie będę towarzyszyć tej chwili. Nawet nie przypuszczał, że widok kumpla w innych fatałaszkach niż więzienny mundurek, rozerwie mu serce. Tak już niestety bywa, kiedy silna więź łączy cię tutaj z drugim człowiekiem. Ktoś, kogo darzyłeś sympatią opuszcza więzienne mury, a w tobie kotłują się sprzeczne uczucia. Masz w sobie radość

i wściekłość, mówisz że się cieszysz, a gdzieś w głębi twej duszy pęcznieje żal i zdajesz sobie sprawę, że od tej chwili świat będzie już inny. Pod koniec stycznia w moje ręce wpadła ciekawa książka autorstwa naszego noblisty, Reymonta. Ja wiem, że wszystkim jego twórczość kojarzy się tylko z takim dziełami jak „Ziemia obiecana” i „Chłopi”, ale on napisał też coś z pogranicza fantastyki. Nie sądzę, żeby jego powieść „Bunt” mogła zostać zaklasyfikowana do innego gatunku literackiego, choć on sam nazwał ją baśnią. No bo gdzie uplasować opowieść, w której zwierzęta powstają

przeciwko człowiekowi? Gdzie wsadzić utopijną historię będącą doskonałym odzwierciedleniem nie tak dawnej rzeczywistości ówczesnego świata? Kilkanaście lat temu bolszewicy głosili zaszczytne hasła, że liczy się równość, wolność, sprawiedliwość i braterstwo, że pora się wyrwać spod jarzma panów. Wzniosłe ideały miały stanowić zachętę do budowania nowego świata, życia i wzajemnych stosunków, a w finale doszło do masakry i krwawej rzezi. Doskonałe studium terroru. Doskonałe! Po wielu latach doczytałem się chyba w jakiejś encyklopedii, że „Bunt” w roku 1922 był publikowany w odcinkach na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”. To

natomiast skłoniło mnie do postawienia pytania, skąd George Orwell wziął inspirację i ponad dwadzieścia lat później napisał swój słynny „Folwark zwierzęcy”? Może miał okazję czytać przekład i postanowił nieco wygładzić i podkoloryzować fabułę? Porównując treść obu książek sądzę, że niejeden czytelnik pokusi się o stwierdzenie, że ma do czynienia z plagiatem, a Orwella uzna za gnojka. Gdybym miał wymienić tytuły wszystkich powieści, jakie miałem okazję przeczytać w ciągu swojego całego życia, to musiałbym nieźle wytężyć umysł. Wiecie jak to jest,

niektóre lektury zapadają człowiekowi w pamięci, bowiem wiąże się z nimi coś więcej niż tylko sama treść. Tak właśnie było z „Buntem” Reymonta. Kiedy ja byłem w trakcie czytania tej powieści, korespondenci prasowi donosili z odległej Moskwy, że rozpoczął się kolejny proces przeciwko dawnym bolszewickim przywódcom. Na ławie oskarżonych zasiadło siedemnaście osób, którzy w taki czy inny sposób popierali Lwa Trockiego. Lista zarzutów była długa, między innymi chodziło o szpiegostwo na rzecz Niemiec i Japonii, chęć obalenia ustroju komunistycznego i plany zabójstwa Józefa Stalina. Proces miał

błyskawiczny przebieg, trwał raptem siedem dni! Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR uwinęło się w try miga i wszyscy oskarżeni zostali skazani. Tych, których nie stracono, wysłano do łagrów na dalekiej Syberii. Wśród więźniów na bloku B było wielu komunistów. Większość z nich wydawała się ludźmi rozsądnymi. Dostrzegali na czym polegają różnice między wiarą w ideały, próbą wcielania ich w życie, a pragnieniem władzy, jakie odczuwali co niektórzy z rewolucyjnych przywódców. Proces moskiewski pozbawił ich złudzeń. Jeszcze jakiś czas temu w ich wyobraźni, kraj za wschodnią granicą był chłopo-

robotniczym rajem i naiwnie wierzyli w równość, sprawiedliwość i braterstwo. Kiedy w latach 1932-33 na ulicach Charkowa ludzie umierali z głodu, kiedy za złamanie dekretu, który potocznie nazywano „prawem pięciu kłosów” groziła śmierć lub zsyłka do łagru, wówczas polscy komuniści twierdzili, że to podłe kłamstwa wrogiej propagandy. Prawdę o Wielkim Głodzie sowieci bardzo długo i bardzo skutecznie ukrywali przed światem, a tajemnicę Hołodomoru ludzkość poznała wiele lat później. Teraz za wschodnią granicą rodziła się dyktatura, a większość założeń zawartych w manifeście, który

spowodował wybuch rewolucji październikowej nie miał już nic wspólnego z sowiecką rzeczywistością. Moim skromnym zdaniem, książka Reymonta miała właśnie takie przesłanie. Opowiadała jak krótka droga wiedzie od wzniosłych haseł do krwawych czynów. Nie w tym rzecz jaka była treść powieści, ale jaką głębszą wizję chciał na jej stronicach naświetlić autor. Kiedyś wiele spraw było dla mnie ważnych, istotnych, kiedyś wydawało mi się, że one mają sens i że ja również mogę się przyczynić, żeby świat był lepszy. Młodzieńcza łatwowierność.

Kiedyś ja też byłem entuzjastą… a teraz? Teraz zaczął się mój piętnasty rok za kratami i miałem gdzieś tych wszystkich uciemiężonych chłopów i uciśnionych robotników. Niech sobie budują lepszą przyszłość, niech walczą i giną w imię tych szlachetnych ideałów. Już dawno temu przestałem wierzyć, że ludzką krew przelewa się za wolność waszą i naszą. Teraz siedziałem w więzieniu i czytałem nieco zwariowaną książkę, jak to zwierzęta zbuntowały się przeciwko człowiekowi. Dotarłem do ostatniego zdania i współczując gorylowi, sięgnąłem po papierosa. Właściwie to byłem nieco zaskoczony, że ta historia ociekająca

przemocą i brutalnością, znalazła swoje miejsce w naszej bibliotece. Widocznie spece od nowego modelu więziennictwa mieli swoje powody, żeby wciągnąć tę pozycję na listę książek, które mógł czytać każdy więzień. Może liczyli na to, że ukryte na jej stronicach przesłanie trafi do ludzkiej wyobraźni i pozwoli zrozumieć, że niektóre ustroje polityczne niosą wiele zła i są skazane na klęskę. Gdyby to zależało ode mnie, to zrobiłbym z tej powieści obowiązkową lekturę dla tych, którym marzą się rewolucyjne zrywy. A wiecie dlaczego? Ano dlatego, iż zrozumiałem, że w walce za przekonania giną dziesiątki tysięcy ludzi, a ich

śmierć podnosi tylko ponure statystyki, czyniąc z nich jedynie anonimowe ofiary. Bezimienną masę, która została przemielona w walce w myśl ideałów. Większość ludzi nie przejmuje się tym, iż gdzieś daleko dzieje się coś złego, coś okrutnego. To co nas nie dotyczy bezpośrednio lub nie ma miejsca w naszym sąsiedztwie tak naprawdę jest bez znaczenia. Przez chwilę stałem w oknie i spoglądałem jak po drugiej stronie krat zimny, lutowy zmierzch przeistacza się w mroźną noc. Wokół srebrnej tarczy księżyca widniała tęczowa poświata. Ten fragment świata jaki widziałem z

okna mojej celi, chował się pod kilkucentymetrową warstwą śniegu niczym zmarznięte dziecię opatulone puchową kołdrą. Magiczny blask księżyca sprawiał, że lodowe drobinki śniegu połyskiwały w jego świetle niczym ostre, diamentowe opiłki. Tak daleko jak tylko sięgałem wzrokiem, połacie śniegu skrzyły się migającym srebrem. W mojej głowie kołatały dziwne myśli. Usiadłem na taborecie i zapaliłem papierosa. Miałem nadzieję, że to co zdarzyło się dziś na spacerniaku i w stołówce, ostatecznie przemówiło do wyobraźni Ślązaka.

To było straszne. Porucznik kawalerii Marcin Zarzeczny zakończył swój półroczny pobyt na izolacyjnym i ponownie trafił na blok B. Kiedy w okolicach południa klawisz przyprowadził go na spacerniak, nie uwierzyłem w to co widzę. Trudno go było rozpoznać. Prawie nie przypominał tamtego rosłego mężczyzny w kwiecie wieku. Wyglądał na dziwnie otyłego lub raczej na opuchniętego, zupełnie jakby w jego ciało ktoś wpompował kilkanaście litrów wody. Poruszał się wolno i ospale. - Poznajesz go? - zapytałem Srokę i kiwnąłem głową w kierunku postaci sunącej wzdłuż siatki.

Ślązak utkwił w nim wzrok. - To ten młody wojak, który trafił tutaj zeszłego lata – podpowiedziałem. - Niy, niy wierza… to łon? - nie krył swojego zaskoczenia. - To na pewno on. Chodź, pogadamy z nim – klepnąłem Ślązaka w ramię i ruszyliśmy przed siebie. Podeszliśmy do niego. - Marcin? - zagadnąłem. Ten spojrzał na nas pustym wzrokiem. Jego oczy nie miały w sobie naturalnego blasku, nie było w nich żadnej iskierki,

zupełnie jakby jego szare tęczówki zaszły delikatną mgłą. - Pamiętasz nas? - zapytałem. Przez chwilę przyglądał.

uważnie

się

nam

- Sam nie wiem – odezwał się. - Chyba poznaję twarze, ale nie pamiętam jak się nazywacie – mówił w taki sposób, jakby nie tyle co wypowiadanie słów sprawiało mu trudność, lecz ich odpowiedni dobór. - Ropuch i Ślązak – wskazałem dłonią najpierw na siebie, a potem na mojego towarzysza.

- Dziwne imiona – skwitował. Stał w miejscu, a jego ciało delikatnie kołysało się na boki. - Jestem zmęczony i zimno mi. Powiedzieli, że już nie muszę brać lekarstw. Chyba już jestem zdrowy. Chyba już wszystko w porządku. Tylko trochę mi zimno. Wam też jest zimno? spoglądał na mnie, ale ja miałem wrażenie, że jego błędny wzrok przenika moje ciało. - Tak, nam też jest zimno – odparłem. - Dłonie mi zmarzły – wystawił je przed siebie – a ja nie mam rękawic. Jestem zdrowy. Powiedzieli, że już nie muszę brać lekarstw. To dobrze, prawda? Chyba już wszystko w porządku, tylko zimno mi. Nie mam rękawic, wam też

jest zimno? - Schowaj dłonie do kieszeni – złapałem go za sine i skostniałe palce – będzie ci cieplej. - Mogę już odmaszerować? Mogę? zwrócił się do mnie. - Już nie muszę brać lekarstw, to mogę odejść, tak? - Tak panie poruczniku, proszę odmaszerować – odparłem, a on w tej samej chwili niezdarnie zasalutował przede mną, obrócił się przez ramię i lekko chwiejąc się na boki, wolno ruszył przed siebie. Przez chwilę staliśmy patrząc jak otyła postać oddala się w przeciwnym

kierunku, a Ślązak szepnął: - O Jezusie Nazareński. - Teraz widzisz jak się kończy pobyt na izolacyjnym. Nie chcesz się tam znaleźć, prawda? - szturchnąłem go w ramię i spojrzałem mu prosto w oczy. - Niy chca – odparł. - Wyjda z ciupy, znejda Dekurgana i wtedy spuszcza mu solidny wpierdol, ale tukej, niy tkna go nawet paluchem. Niy ma chuja! - to brzmiało jak prawdziwa, śląska przysięga. To co widzieliśmy na spacerniaku było dosadnie przekonywujące, że izolacyjny to takie miejsce, gdzie nikt nie chciałby

się znaleźć. Jednak podczas obiadu mieliśmy okazję zobaczyć, co jeszcze może pozostawić w człowieku półroczny pobyt na tamtym bloku. Zarzeczny usiadł z nami przy stole, tak samo jak tego dnia, kiedy przybył do Wronek. Skoro trafił do nas będąc świeżakiem, to tym bardziej teraz powinien dzielić posiłki w naszym towarzystwie. Znaliśmy go. Nikomu z nas nie zaszkodził. Siedział u skraju stołu po prawej, nic nie mówił i wpatrywał się w zawartość swojej miski. Skupił się na jedzeniu. Powoli wiosłował łyżką cebulowy wywar, zupełnie jakby delektował się

tym marnym posiłkiem. Nie zwracał na nas uwagi. Kiedyś miał gęstą czuprynę, a teraz została z niej raptem połowa. Jego włosy wyglądały jak liche źdźbła traw spalone słońcem i wysuszone wiatrem. Bardzo się postarzał. Miał raptem trzydzieści lat, a wyglądał jak zmęczony życiem facet po pięćdziesiątce. Jego twarz nie miała w sobie nic radosnego. Na przedziwnie opuchniętym obliczu pociętym bruzdami zmarszczek, malowały się wspomnienia bolesnych, gorzkich przeżyć. Ta twarz już chyba zapomniała czym jest szczery, radosny uśmiech. Nie mnie stawiać lekarskie diagnozy, ale to co czaiło się wewnątrz jego ust, przypominało przebyty niedawno szkorbut.

- Już nie muszę brać lekarstw – odezwał się znienacka. - Tak Marcin – odparłem – wiemy o tym – i spojrzałem porozumiewawczo na Metala i Remisiewicza. Oni podobnie jak Ślązak przyglądali się Zarzecznemu z wyrazem lęku w oczach. Zupełnie jakby przy naszym stole siedziała zjawa, a nie człowiek. Dokładnej liczby nie znam, ale chyba zbytnio się nie pomylę jeśli stwierdzę, że w latach trzydziestych, ze dwa tuziny skazańców osadzonych we wronieckim więzieniu zaliczyło okresowy pobyt na izolacyjnym. To był najsurowszy, a zarazem ostateczny element kary, kiedy

zawodziły wszystkie inne środki perswazji z karcerem włącznie. W tamtych latach nikt się nie bawił w jakieś psychoanalizy i hołdowano bardziej prostym i skuteczniejszym sposobom na ostudzenie gorących głów niż głaskanie i przemawianie do ich rozsądku. Historia naszego młodego kawalerzysty i tego, co mu zrobili, tego co się z nim stało na izolacyjnym, była najbardziej dramatyczna ze wszystkich przypadków jakie się zdarzyły w murach tego więzienia. I aż strach pomyśleć, że tak naprawdę zniszczyła go duma urażonego małżonka.

Marcin Zarzeczny potrzebował kilku miesięcy, żeby jego organizm jako tako zaczął dochodzić do siebie. Jego kondycja fizyczna pozostawiała sporo do życzenia, ale psychicznie było z nim coraz lepiej. Wcześniej chyba każdy z nas miał wrażenie, że on raczej nie bardzo kontaktuje, a otaczającą rzeczywistość odbiera delikatnie mówiąc, w dość specyficzny sposób. Oczywiście w żadnym wypadku nie był szkodliwy, nic z tych rzeczy. Więcej w nim było naiwnego dzieciaka niż dorosłego mężczyzny. W moim mniemaniu leki, którymi go faszerowano poczyniły w jego naturze ogromne spustoszenie. Zabiły w nim tę normalną, ludzką werwę i witalność oraz sprawiły,

że stał się powolny i flegmatyczny. Te prochy uwsteczniły go również intelektualnie. Miał problemy z czytaniem, a ja odnosiłem wrażenie, że składanie liter w wyrazy było dla niego wyczerpującym zajęciem. Czasami też zadawał takie pytania, albo mówił takie rzeczy, jakby medyczne specyfiki poprzestawiały mu wszystkie klepki pod sufitem. Jednak kiedy wiosna trzydziestego siódmego miała się ku końcowi w jego głowie zaczęły powracać fragmenty wspomnień z czasów, nim trafił do tego miejsca i co gorsze, zaczął sobie przypominać coś jeszcze…

Majowe słońce wspinało się po błękitnym niebie, a ja ze Ślązakiem siedzieliśmy na kamiennych stopniach placu apelowego, oddając się obserwacjom życia tętniącego na spacerniaku. Pewnie znacie słowa tej piosenki - „wiosna wiosna wiosna ach to ty!”. Tak tak wiem, że pan Grechuta dopiero pół wieku później nagrał tę fenomenalną piosenkę, ale to nie zmienia faktu, że wiosna to wspaniała pora roku. Siedzieliśmy jak dwa stare kocury, wygrzewając grzbiety w gorących promieniach południowego słońca. Każda niedziela w pudle to czas słodkiego lenistwa, bo tylko w ten dzień człowiek mógł się całkowicie poświęcić rozkosznemu nic nie robieniu.

- Jak tam Banas? Masz od niego jakieś wieści? - zapytałem, ale chyba tylko po to, żeby otworzyć gębę i dołożyć kolejną cegiełkę dla potwierdzenia starej, więziennej prawdy. - Niy. Wyloz i przepod. Godoł, że przidzie łobejrzeć co słychać, że łobydwa zrobiymy kiery geszeft – westchnął – ale to była nic wert godka. - Tak już jest – odparłem. - Jeszcze nie słyszałem, żeby jakikolwiek więzień, który zakończył swoją karę i wyszedł na wolność, wpadł tutaj do swojego kumpla w odwiedziny. Chłopaki z pospolitego wierzą, że coś takiego przynosi pecha. To chyba działa trochę inaczej – stwierdziłem – wychodzisz i

jedno czego pragniesz, to zapomnieć o tym, że kiedykolwiek byłeś w tym miejscu. Zapomnieć nie tylko o tych murach i kratach, ale również o tych wszystkich ludziach – kiwnąłem głową przed siebie w kierunku tłumu mężczyzn odzianych w szare uniformy. - Myślę, że większość zawartych tutaj przyjaźni, umiera z chwilą wyjścia poza bramę. - Może mosz recht – odparł Ślązak – dyć ludek zapomino o kamratach – a po chwili dodał - ale padom ci, że pamiynto o wrogach. Zerknąłem na Srokę i zauważyłem iż spogląda w stronę Rafaela, który jak zawsze samotnie spacerował przy siatce spacerniaka.

- Jak wyjda, znejda gnoja choby na drugim kraju świata i wtedy wyrównomy rachunki – szepnął przez zaciśnięte zęby. - Niy odpuszcza mu za żodne skarby. Niy ma takiyj opcji. Słuchałem tego co mówi i wiedziałem, że nie ma sensu aby cokolwiek mu klarować. Nienawiść i chęć zemsty były już w nim tak głęboko zakorzenione, że każda próba ich wyrwania z góry była skazana na porażkę. - Masz rację – odparłem – jak wyjdziesz, to wtedy załatwisz swoje sprawy. To dobry pomysł – klepnąłem go w ramię – bardzo dobry – a kiedy po lewej dostrzegłem Zarzecznego jak wolnym krokiem zmierza w naszym

kierunku, to zaraz dodałem – taki śmieć jak Dekurgan nie jest wart tego, żebyś z jego powodu wpakował się tutaj w problemy. Wiem, że tylko strach przed blokiem izolacyjnym potrafił ostudzić w Ślązaku gniew i żądzę odwetu, a ja uznałem, że raz na jakiś czas warto mu o tym przypomnieć. Nie chodzi o to, że dbałem o dobro Sroki i martwiłem się o niego, bo takie twierdzenie byłoby kłamstwem. Troszczyłem się wyłącznie o siebie. O moją egzystencję. Cała reszta świata była kompletnie nieistotna.

Zarzeczny podszedł do nas i usiadł obok mnie. - Jak leci kolego? - zapytałem i sięgnąłem po fajkę. - Bywało lepiej – odparł i pochylił się nieco do przodu. Po chwili rzekł – łeb mi pęka. Przez kilka milczeniu.

minut

siedzieliśmy

w

- Nie mogę sobie przypomnieć jej imienia. Po prostu nie mogę – powiedział i wziął głęboki oddech – to mnie zaczyna dręczyć. Widzę w myślach

jej twarz. Wydaje się być taka bliska, ważna, znajoma. Pamiętam jej głos, ale nie wiem jak jej na imię. Nie mogę sobie przypomnieć – zamknął oczy i palcami prawej dłoni zaczął masować skórę czoła. - Kojarzysz dzień kiedy tutaj trafiłeś? zapytałem. - Słabo – odparł. - Nawet nie wiem jak długo tutaj jestem – powiedział drżącym głosem, zupełnie jakby za chwilę miał się rozpłakać. - Nie wiem, dlaczego tutaj jestem. Nic nie wiem! - zwinął dłoń w pięść i zaczął się nerwowo pukać w czoło. - Przestań! - złapałem go za przedramię.

- Przestań – powtórzyłem łagodnym tonem i zerknąłem w stronę klawiszy, którzy stali obok wejścia na spacerniak. - Zjawiłeś się tutaj latem zeszłego roku. Wtedy opowiadałeś nam o kobiecie, której było na imię Nina – starałem się mu wyjaśnić. - Nina? - szepnął pod nosem jakby pytał samego siebie. - Tak Nina – odparłem. - Zapamiętałem to imię, bo brzmi dość szczególnie. Prawda? - kiwnąłem głową do Ślązaka i puściłem mu oczko. - Ja ja, dobrze godosz – Sroka potwierdził moje słowa.

Nasz kompan siedział bez ruchu niczym posąg. - Nie mogę sobie przypomnieć – stwierdził po chwili jakby zupełnie nie zwrócił uwagi na to co powiedziałem. Z moją głową jest coś nie tak, jest coś nie tak – i znowu zaczął się pukać w czoło. - Tak bardzo bolało jak mi wkładali tą grubą igłę w oko. Nawet nie macie pojęcia jak bardzo to bolało! To było gorsze niż prąd na skroniach. Nie mogę sobie przypomnieć jej imienia – szepnął. - Muszę się przejść. Spacer dobrze mi zrobi. Może przypomnę sobie jej imię? - podniósł się i wolnym krokiem ruszył przed siebie. Ja i Ślązak w milczeniu spoglądaliśmy

jak Zarzeczny oddala się w stronę spacerniaka. Kroczył przed siebie kołysząc się lekko na boki. Szedł powoli i ociężale, jakby zamiast stóp miał dwie ołowiane bryły. Świadomość co tutaj zrobiono z umysłem tego człowieka, mroziła mi skórę na karku. Nie okazałem tego, ani gestem, ani słowem, ale w głębi duszy, czułem prawdziwe przerażenie. W więzieniu tak już bywa, że człowiek, który nieco odstaje od ogólnie przyjętych norm, bo zachowuje się w dziwaczny lub w niezrozumiały sposób jest przez resztę skazańców, zepchnięty na margines. Istnieją tylko dwie

możliwości, albo wszyscy go unikają i nie chcą mieć z nim nic wspólnego, albo robią z takiego osobnika obiekt szykan i głupich żartów. W moim prywatnym rankingu notowania Ślązaka podskoczyły o dwa oczka w górę, kiedy pewnej czerwcowej niedzieli, zareagował w bardzo pozytywny sposób. Dzień był upalny, a my jak zawsze siedzieliśmy w tym samym miejscu. Remisiewicz tryskał humorem i był bardzo szczęśliwy, bo kilka dni temu dostał list z wiadomością, że jego syn powrócił z hiszpańskiej wojenki. Myślę, że chłopak jak tylko usłyszał świst kul i

huk armatnich dział, doszedł do wniosku, że nie warto ginąć za czyjąś sprawę i zawinął się do domu. - Przynajmniej świata trochę zobaczył – powiedział małomówny Metal. - No tak – stwierdziłem – co racja to racja. Co zobaczył to jego, a i ojcu będzie miał wiele do opowiedzenia, kiedy go wypuszczą. Prawda Remi? szturchnąłem go barkiem, bo siedział obok mnie. - Świata zobaczył… - prychnął - ja sobie jeszcze z nim pogadam, oj pogadam. - Już pogadałeś – zaśmiałem się z nutką

drwiny – Bogu dziękujesz, że dziecko masz z powrotem w domu, nerwy ci przeszły, złość minęła, a teraz pewnie to jeszcze chciałbyś go uściskać. - Ja, mosz recht – Ślązak wpadł mi w zdanie. - A wy już tam wiecie – nasz rozmówca starał się grać groźnego rodzica. - Niy ciulej Remi niy ciulej yno… Sroka nagle przerwał swój wywód i rzekł – a te chachary chyba chcom po ryju – i poderwał się z miejsca. Prężnym krokiem ruszył przed siebie. Nieco z lewej trójka młodych więźniów

z pospolitego odstawiała jakąś przepychankę z Zarzecznym. Ten stał bezbronny z podkulonymi ramionami. Ślązak zbliżał się do nich szybkim krokiem. Wpadł na pierwszego z brzegu i trącił go tym swoim dużym brzuchem, a tamten odbił się od niego niczym piłka od ściany, stracił równowagę i klapnął tyłkiem na ziemię. Drugiego Sroka złapał mocno dłonią za policzki, trzeciego lekko trącił w klatę i pokazał mu jako ostrzeżenie uniesiony w górę wskazujący palec. Coś im powiedział, po czym pchnął tego, którego trzymał za pysk, klasnął w dłonie i wykonał taki ruch jakby składał ramiona w gardę dając im znak, że jest gotów do bójki. Któryś z klawiszy przy furtce krzyknął w

ich stronę, żeby się uspokoili. Jeden z tych chłystków uniósł nieco do góry ręce, dając tym samym strażnikowi do zrozumienia, że wszystko jest w porządku i po chwili całą trójką oddalili się znikając w tłumie. Ślązak stał przed Marcinem i coś do niego mówił, po czym objął go po przyjacielsku ramieniem i obaj ruszyli w naszą stronę. Przyznam, że Sroka zaimponował mi swoim zachowaniem. Szlachetność w więzieniu to rzadkość, trudno ją tutaj spotkać. - Ty niy możesz być takim borokiym – Ślązak rzucił do Zarzecznego, kiedy usiedli obok nas – jako kiery gamoń

przidzie, a bydzie co chcioł gupigo to maźnij mu w ciaprok, a najlepij wal w tego fest mocarnego. Jak łon dostanie w ryja to reszta spasuje. - Nie gadaj mu takich rzeczy – wtrącił się Remi – bo on i tak nie da rady, a poza tym jak coś nabroi, to mogą go znowu wpakować tam skąd wrócił. Dobrze wiesz, że jest na widelcu. - Ja nie chcę tam wrócić – Marcin odezwał się wystraszonym głosem. - Ja nie chcę. - Nigdzie nie wrócisz, nic się nie martw – powiedziałem. - Ja jestem już zdrowy, prawda? -

zapytał. - Wyleczyli mnie. To bardzo boli jak wkładają ci w oko ten błyszczący szpikulec. Robili wam coś takiego? Robili? - spojrzał po naszych twarzach jakby szukał potwierdzenia, że nie tylko on swoje wycierpiał. - Leżysz na metalowym łóżku, wiążą cię pasami, ręce, nogi, brzuch i jeszcze opaska na głowę, o tu – dotknął dłonią swojego czoła. - A potem błyskawica rozrywa ci czaszkę, zębami z całych sił zagryzasz skórzany pałąk i czujesz jak twoim ciałem szarpie straszliwy ból, a potem nastaje ciemność. Kiedy otwierasz oczy nie wiesz gdzie jesteś i zastanawiasz się czy ten koszmar już minął… Nie mogę sobie przypomnieć jej imienia. Po prostu nie mogę – i tak samo jak kiedyś

znowu zaczął dłonią zwiniętą w pięść uderzać się w środek czoła. - Muszę się przejść, nie mogę tak siedzieć w miejscu, bo sobie nie przypomnę – podniósł się i wolno ruszył przed siebie. Nikt z nas nawet nie starał się go zatrzymać. - Strach pomyśleć co zrobili temu chłopcu – stwierdził po chwili Remisiewicz. Wtedy nie mieliśmy pojęcia o jakim zabiegu opowiadał nam Zarzeczny. W ogóle jego słowa traktowaliśmy z dystansem, bo żaden inny więzień nie mógł ich potwierdzić. Faktem jest, że

krążyły słuchy, iż na izolacyjnym tych najbardziej niepokornych skazańców, poddaje się tak zwanej terapii elektrycznej, ale większość z nas traktowała te opowieści jako bujdy wyssane z palca. Bardziej prawdopodobne wydawało się to, że klawisze chcą nas zastraszyć i muszę przyznać, że w tym wypadku odnieśli niekwestionowany sukces. W historii medycyny zapisał się pewien neurochirurg, który nazywał się Walter Freeman i jego uważa się za prekursora lobotomii. Początek jego eksperymentalnych zabiegów datuje się na rok 1936, ale możecie być pewni, że

w żadnym podręczniku nie znajdziecie informacji, iż w tym samym czasie, takie testy przeprowadzano w Polsce. Jednym z poligonów doświadczalnych na pewno był blok izolacyjny w Centralnym Więzieniu we Wronkach. Wspominam o tym, bo kiedy kilka lat później nasze arbeitskommando zostało skierowane do prac porządkowych w podziemiach bloku izolacyjnego i w jednym z pomieszczeń natknęliśmy się na archiwum. Stało tam pięć metalowych szaf pełnych segregatorów. Ze zgromadzonych dokumentów wynikało, że takie zabiegi jak lobotomia czy elektrowstrząsy w drugiej połowie lat trzydziestych były tutaj praktykowane. Moje zdziwienie budził natomiast fakt,

że sporo kartotek nosiło wojskowe pieczęcie i sygnatury, były podpisane przez lekarzy, których medyczne tytuły poprzedzały wysokie stopnie wojskowe. Niemieccy żołnierze komplet znalezionych dokumentów kazali nam zapakować w pokaźne skrzynie. Na każdej z nich widniało wypalone godło orła trzymającego w szponach znak swastyki. Całość załadowaliśmy na ciężarówkę i z tego co wiem, archiwum zostało przewiezione do głównej kwatery SS w Berlinie. Ostatni raz Marcina Zarzecznego widziałem w lipcu 1937 roku. Pewnego dnia po prostu nie zjawił się na

śniadaniu, a my doszliśmy do wniosku, że znowu trafił na blok izolacyjny. Dawid Lepke raz w miesiącu szmuglował dla mnie trzy laski wanilii i mogę śmiało powiedzieć, że stało się to naszą niepisaną tradycją. Oczywiście byłem mu za to niezmiernie wdzięczny, ale nawet gdybym bardzo chciał, to w żaden sposób nie mogłem mu się odwdzięczyć. Wydaje mi się, że on czerpał satysfakcję z tego, iż mógł dla mnie zrobić coś zwykłego, ludzkiego. Kochałem ten moment kiedy zjawiał się w mojej celi, a ja wiedziałem, że ma dla mnie coś dobrego, bo mogłem wtedy powiedzieć moją ulubioną kwestię:

- To miłe, kiedy strażnik potrafi więźniowi osłodzić życie. Lepke uśmiechał się wtedy od ucha do ucha, a w jego oczach błyszczała prawdziwa radość. To samo rzekłem, kiedy pojawił się kilka dni po zniknięciu Zarzecznego, a zaraz potem zapytałem: - Dawid, co z tym młodym wojakiem? Wrócił na izolacyjny? Lepke spojrzał na mnie i rzekł: - Kiedy ty w końcu zrozumiesz, żeby za bardzo nie interesować się innymi więźniami?

- No dajże spokój – westchnąłem – facet przez kilka miesięcy siedział w stołówce ze mną przy jednym stole i nagle zniknął. Na moim miejscu każdy byłby ciekaw. - Musiał wrócić na izolacyjny bo… zamilkł na chwilę jakby szukał odpowiednich słów – bo się wyłączył. - Co zrobił? - nie bardzo pojmowałem cóż to znaczy. - Przestał reagować. Można było do niego mówić, a on siedział i tępym wzrokiem wpatrywał się w jeden punkt i ciągle powtarzał, że nie może sobie przypomnieć imienia. I tak w kółko. Trafił na izbę chorych, a stamtąd na

izolacyjny. Z nim od początku coś było nie tak. - No co ty – ton mojego głosu brzmiał tak, jakbym zaprzeczał jego słowom – kiedy trafił za kratki był zupełnie normalnym kolesiem. Poznałem go wtedy oraz jego historię. - Znasz jego historię? Ciekawe – wyczułem nutkę kpiny. - Znasz historię, którą on sam ci opowiedział tylko skąd wiesz, że jest prawdziwa? - Bo zbyt długo siedzę w tym miejscu i wiem kiedy ktoś kręci. On nie był przestępcą, on… - Tak? A cóż takiego o nim wiesz? -

wpadł mi w zdanie. - Chłopak ulokował swoje uczucia tam gdzie nie powinien – zacząłem i w miarę szybko starałem się opowiedzieć to, co wiedziałem. Kiedy dobrnąłem do końca, stwierdziłem – dlatego ciągle powtarzał, że nie może sobie przypomnieć jej imienia. Pamiętasz go jako świeżaka? Młody, przystojny, wysportowany jak na żołnierza przystało, a potem co? Kilka miesięcy na izolacyjnym, a facet rozrósł się i wyłysiał, stał się powolny, ospały i przytępiony. Tylko dlaczego wciąż ją pamięta? - spojrzałem na mojego rozmówcę spode łba. - Wiesz co ci powiem – mówił wolno i bez emocji – tutaj nie ma niewinnych

ludzi. Każdy więzień… - Profesor Czarnecki też był winny? tym razem ja wpadłem mu w zdanie. - W zeszłym roku przyniosłeś mi gazetę, a tam artykuł o nim, pamiętasz? Siedział tutaj – wskazałem dłonią na taboret – dokładnie w tym miejscu. - Dobrze wiesz, jakie były wtedy czasy – miałem wrażenie, że w jego głosie czai się cień wątpliwości. - Dawid mówię ci, że ten chłop został wmanipulowany w jakąś parszywą historię, a tutaj zrobili z niego warzywo. Przez chwilę sprawiał wrażenie, jakby się nad czymś zastanawiał.

Wtem zegar na wieży uderzył po trzykroć. - Za kwadrans cisza nocna – powiedział i podniósł się z miejsca. - Jak brzmiało to nazwisko? - zapytał. - Meyer? - Mayer – poprawiłem go i jeszcze raz powtórzyłem – Mayer. - Dobrej nocy i zjedz sobie coś słodkiego przed snem – posłał mi uśmiech, obrócił się na pięcie i wyszedł z celi. W tym czasie kiedy ja zaprzątałem sobie głowę losem porucznika kawalerii, mocarstwo rozciągające się za

wschodnią granicą Polski wkroczyło w kolejny etap Wielkiej Czystki. Wieść niosła, że na terenie ZSRR trup ścielił się tak gęsto jak kłosy zbóż w trakcie żniw. Kiedy Stalin brutalnie i konsekwentnie usuwał swoich wszystkich przeciwników w murach wronieckiego więzienia pojawili się przedstawiciele z Izby Kontroli Skarbowej. Pechowy przypadek sprawił, że pod lupę została wzięta działalność starszego referenta Krympe. Firma na zlecenie której robiliśmy meble ogrodowe dopuściła się poważnego matactwa z podatkiem od dochodu. Kontrolerzy prowadzili swoje skarbowe dochodzenie w siedzibie przedsiębiorstwa, które mieściło się w

centrum Poznania, a stamtąd jak to mówią, po nitce do kłębka, dotarli tutaj. Któż mógł się spodziewać, że na jaw wyjdą wszystkie machlojki i kombinacje? Zawsze podejrzewałem, że starszy referent Krympe to niezły miglanc jeśli idzie o forsę. W całą aferę został również wciągnięty naczelnik Zalewski, bowiem to on sygnował swoim podpisem każdy kontrakt i każdą fakturę. Z tego co mówili niektórzy strażnicy, zrobił się niezły bajzel. Okazało się, że przez gabinet referenta płynęła rzeka czarnych pieniędzy, a on sam został w trybie natychmiastowym zawieszony w wykonywaniu swoich obowiązków. Policja siadła mu na garba i został mu narzucony areszt domowy, aż

do wyjaśnienia wszelkich wątpliwości. Skandal finansowy w więzieniu zakrawał wręcz na kpinę. Nie trzeba było długo czekać, żeby zjawili się tutaj ważniacy z resortu więziennictwa. Naczelnik nie dopuścił się żadnych czynności niosących choćby znamiona przestępstwa. Jednak w związku z zaistniałą sytuacją postawiono mu bezwzględne ultimatum - jeśli chce zachować swoje dobre imię to musi odejść na wcześniejszą emeryturę. Prawdopodobnie było to najlepsze, najrozsądniejsze i jedyne dla niego rozwiązanie. W taki oto niechlubny sposób Zalewski zakończył swoją zawodową karierę, a

nowym naczelnikiem został inspektor służby więziennej Adam Sołtysiak. Już drugiego dnia po objęciu swoich rządów kazał zgromadzić wszystkich osadzonych na spacerniaku i wygłosił krótkie przemówienie. Na koniec powiedział, że w najbliższych dniach osobiście odwiedzi w celi każdego więźnia. Osobiście! Kilka godzin później podczas kolacji przy każdym stole zaczęła krążyć bzdura, że skoro mamy nowego naczelnika, to powinien on czym prędzej usłyszeć o korupcji, jaka szerzy się wśród klawiszy. Ja zawsze uważałem, że donos skazańca na strażnika jest kompletnym nieporozumieniem, ale nie wszyscy

musieli podzielać moje zdanie. Muszę przyznać, że naprawdę byłem zaskoczony kiedy późnym popołudniem następnego dnia naczelnik zjawił się na bloku B. Wszedł do mojej celi, a asystującemu funkcjonariuszowi kazał zostać na zewnątrz i zamknąć drzwi. Jak na moje oko, Sołtysiak miał jakieś pięćdziesiąt lat. Był szczupłym, wysokim mężczyzną o ostrych rysach twarzy. W jego spojrzeniu czaiło się coś przenikliwego. Stałem na baczność obok okna, a on usiadł na taborecie. Otworzył kajet w skórzanej oprawie i powiedział: - Jak wiesz, jestem nowym naczelnikiem

tego więzienia. Uważam, że osoba pełniąca taką funkcję powinna poznać osobiście swoich podopiecznych i stąd też moja wizyta. Jaki jest twój numer ewidencyjny? - zapytał pomimo to, że spoglądał na cyfry widniejące na mojej więziennej bluzie. 29-11 panie naczelniku – odpowiedziałem w regulaminowy sposób. Zanotował. - Imię i nazwisko? - Stanisław Żabikowski. Znowu zapisał.

- Jesteś gdzieś zatrudniony? - W stolarni panie naczelniku. - Masz jakieś uwagi lub zastrzeżenia co do tego w jaki sposób jesteś tu traktowany? - wlepił we mnie swój wzrok. - Nie mam panie naczelniku. - Na pewno? - ton jego głosu brzmiał łagodnie, zupełnie jakby chciał wzbudzić moje zaufanie i powiedzieć, że mogę z nim szczerze pogadać. - Nie mam żadnych zastrzeżeń panie naczelniku – odparłem pełnym zdaniem.

- Czy któryś ze strażników twoim zdaniem postępuje w nieregulaminowy sposób? - Nie panie naczelniku. - Czy któryś z więźniów narusza w stosunku do ciebie obowiązujące tutaj zasady? - Nie panie naczelniku. Udzielałem odpowiedzi, a Sołtysiak za każdym razem kreślił coś w swoim notesie. - Czy kiedykolwiek ktoś żądał od ciebie zarobionych pieniędzy?

- Nie panie naczelniku. - W tym więzieniu każdy skazaniec i każdy pracownik, zarówno mundurowy jak i cywilny, jest pod moją jurysdykcją. Każdy kto łamie regulaminy, przepisy lub zasady ponosi za swoje czyny odpowiedzialność i podlega stosownej karze – miałem wrażenie, że wyrzuca z siebie wykutą na pamięć formułkę. Wszelkie incydenty naruszające godność osobistą i przyjętą etykietę stosunków międzyludzkich muszą być zgłaszane. Czy to jest dla ciebie jasne? - Tak jest panie naczelniku. Sołtysiak zamknął swój kajet, podniósł się z miejsca i wyszedł z celi. Miał

przed sobą jeszcze sporo spotkań. Służbista – przemknęło mi przez myśl. Taki człowiek może być niebezpieczny. Przeżyłem piętnaście lat w pace, lecz nigdy nie odbyłem w swojej celi takiej pogaduchy. Byłem pewien, że nasz nowy naczelnik musiał mieć podejrzenia, iż nie wszystko tutaj wygląda tak jak powinno. Sołtysiak był nowy, nie znał swojej kadry i chyba miał nadzieję, że co niektórzy z więźniów będą mieli ochotę się poskarżyć. Badał grunt po którym teraz przyszło mu stąpać. Nigdy więcej nie zamieniłem z nim ani słowa.

Wracając jednak do Henryka Krympe, to powiem wam, że był na tyle cwany, iż w papierach miał idealny porządek. Udowodniono mu jednak, że zawierając zlecenia zewnętrzne przyjmował korzyści finansowe. Mechanizm działań był genialny w swej prostocie. Referent robił zaporową cenę na gotowy produkt, tak niską, że żaden szanujący się rzemieślnik nie zaoferowałby takiej kwoty za swoją pracę. Oczywiście więzienie zarabiało jakiś grosz na całej operacji, a Krympe dostawał od zleceniodawcy działkę, jak to się mówi – pod stołem. Wszyscy byli zadowoleni. W podobny sposób nasz spryciarz zarabiał na dostawcach, szef tartaku podnosił nieco cenę drzewa, więzienie

regulowało fakturę, a Krympe dostawał w łapę swoją dolę. Interes kręcił się w najlepsze. Pomijam już fakt jakie czary mary działy się w kantynie, bo to zupełnie inna historia. W każdym bądź razie facet z brylantyną na włosach zarabiał lewą forsę gdzie tylko się dało. Niektórzy nawet twierdzili, że działał do spółki z klawiszami, tworząc nowe miejsca pracy, za które skazani odprowadzali haracz, a referent i mundurowi dzielili się drobnymi. Ziarnko do ziarnka i kiesa puchła. Kontrola skarbowa wykryła większość szwindli, a Henryk Krympe stanął przed sądem i usłyszał zarzuty. Jego słono opłacony adwokat postarał się i sprawił,

że przestępstwo jakiego się dopuścił zyskało tak zwane znamiona, małej szkodliwości czynu. Śmiechu warte! Referent został skazany na rok i trzy miesiące pozbawienia wolności w zawieszeniu na dwa lata oraz dziesięć tysięcy grzywny. Myślę, że taki wyrok był dla niego bardzo satysfakcjonujący. Jakiś czas później dotarła do nas wiadomość, że Krympe sprzedał swój okazały dom z ogrodem, który znajdował się na peryferiach miasteczka i ślad po nim zaginął. Najpierw mówili, że przeniósł się do Poznania, a potem, że ponoć wyjechał gdzieś za granicę. Natomiast jeśli idzie o nas, to właściwie nic się nie zmieniło. Mieliśmy po prostu

kolejny temat, który przez jakiś czas nie schodził z naszych ust. Sprawami więziennych kontraktów zajął się specjalnie powołany do tego celu kilkuosobowy dział administracyjny. Większa grupa ludzi czuwająca nad interesem wykluczała możliwość przekrętów. Zlecenia nadal wpływały, a my robiliśmy to, co nam kazano. Pod koniec lata w stolarni miała miejsce ostra zadyma, a ja pomyślałem, że Sroka chyba naprawdę zwariował. Jak zawsze zaczęło się od jakiejś pierdoły. Dekurgan rzucił jeden ze swoich kretyńskich komentarzy, a wtedy Ślązak po raz pierwszy stracił nad sobą

panowanie. Cisnął narzędzia na stół i w dwóch susach doskoczył do Rafaela. Złapał go za poły więziennej bluzy, powalił go na posadzkę i wskoczył mu okrakiem na klatę. Lewą ręką chwycił go mocno za grdykę, a prawą dłoń zwinął w pięść i uniósł nieco w górę jakby chciał mu przyłożyć. Jego przeciwnik próbował wierzgać, ale miał na sobie chłopa, który jak nic ważył ze sto kilogramów. - Przestańcie! - zareagowałem niemal natychmiast i rzuciłem się w ich kierunku. - To niy ma twoja sprawa Ropuch, wracej do roboty – warknął do mnie – jo mom z tom ciulom dużo do godki –

spojrzał na Pospolitego, który stał z boku i syknął w jego stronę – co tak zaglondosz?! Niy mosz zajęcio?! - To nie jest dobre miejsce do załatwiania takich spraw. Nie tu! starałem się przemówić do jego rozsądku. Nie jestem pewien, ale chyba z przerażeniem obróciłem się przez ramię w stronę drzwi wejściowych, zupełnie jakbym się obawiał, że zobaczę w ich świetle dozorcę. - Co tak wyszczyrzosz zymby kurwiszonie?! - Sroka prawie krzyknął do Dekurgana i jeszcze mocniej zacisnął swoje palce na jego gardle. Nagle oczy Rafaela zrobiły się dwa razy

większe, a twarz nabrała koloru purpury. - Kurwa mać Ślązak udusisz go! - nie wiedziałem co robić. Słysząc moje słowa zwolnił swój uścisk, a do naszych uszu dotarł ochrypły odgłos wciąganego powietrza. Dekurgan nie spoglądał już w ten swój cwaniacki sposób. W tej chwili wydawał się zupełnie innym człowiekiem. - Zaglondej do łokna czy klawisza niy widać – syknął do mnie Sroka – zaroz z nim kończa. Nie zastanawiałem się ani sekundy, podbiegłem do okna i spojrzałem na

zewnątrz. Pusto. - A teroz słuchej co ci powiym! - Ślązak pochylił się nad Rafaelem. Podpierdoliłech Frantza do naczelnika, że biere od więźniów kasa za robota. Twój chop tego niy wie, ale już mo przejebane, możesz mu o tym padać. Zeznołech tyż, że ty mosz u niego specjalne wzglyndy – na dźwięk tych słów pomyślałem, że Sroka oszalał. Jak chcysz dalyj dychać, to mosz przi mie trzimać morda zawarto. Nic niy godać do mie, ani słowa, tak choby cie wcale niy było. Zrozumiołeś? - zapytał po czym podniósł się w górę.

Dekurgan leżał na podłodze i przerażonym wzrokiem wpatrywał się w twarz swego oprawcy. - Zrozumiołeś? - powtórzył Ślązak. - Tak – Rafael z trudem wydusił z siebie słowo. Nagle Sroka posłał mu zamaszystego kopniaka prosto w brzuch. - No to chyba umiymy sie dogodać, ty zafajdany kurwiszonie. I niech tak bydzie. Teroz ty do mie niy istniejesz, a jo do ciebie – skwitował i obracając się na pięcie wrócił do stołu przy którym obaj pracowaliśmy.

Sięgnąłem po fajkę. Miałem wrażenie, że moje dłonie dygoczą z nerwów. - Co to miało być?! - powiedziałem na tyle cicho, że nikt w drugim pomieszczeniu nie mógł usłyszeć mojego głosu. - Odbiło ci?! - Dyć sie nic niy stało – odburknął. - Ale mogło się kurwa mać stać! - byłem wściekły. - Wszystko się mogło stać, rozumiesz?! Załatwiłem ci tu robotę, a ty chcesz mi zaszkodzić. Nie taka była nasza umowa. - Ropuch musiołech z tym skończyć, bo

już z nerwów niy strzimia przi tym kutafonie. - Ja ci źle nie życzę – wpadłem mu w zdanie - ale ty na własną prośbę pakujesz się w kłopoty – stwierdziłem. Po co ci to? Chcesz wylądować tam gdzie twój imiennik? Tego kurwa mać chcesz?! Ślązak nic nie odpowiedział. Nieco nerwowo zaciągałem się dymem. Po chwili zapytałem prawie szeptem: - Naprawdę nagadałeś naczelnikowi na Frantza?

Sroka spojrzał na mnie, uśmiechnął się i rzekł: - Ja, może po moim pysku widać żech gupi, ale niy na tyle coby łazić i kablować na klawisza – mówił to takim tonem jakby chciał mi uzmysłowić, żebym się najpierw pięć razy zastanowił, a potem dopiero pytał. Nie chciało mi wierzyć w to czego byłem świadkiem kwadrans temu i w to co słyszałem teraz. - Po jaką cholerę opowiedziałeś Dekurganowi te wszystkie bzdury? - Obejżij – Ślązak uniósł w górę palce i powiedział – to je stary knif. Trza zasioć

fermynt yno tak coby go trudno dojść po prowdzie. Ta cipa Rafael wszystko mu pogodo. I co ci do łepy przidzie? Że co, że Frantz poleci do naczelnika? To niy ma tak kamracie, bydzie sie mioł na baczności. Bydzie łostrożny, bydzie sie pilnowoł, a mie do pokój. Byłem sceptycznie nastawiony do pomysłu Ślązaka, ta zagrywka wydawała mi się bardzo naciągana i naiwna, lecz czas pokazał, że byłem w błędzie. Nie mam żadnych wątpliwości co do tego, że Rafael na sto procent wyspowiadał się przed Frantzem. Myślę, że nawet dodał coś od siebie. Wbrew moim wcześniejszym obawom przodownik

faktycznie zluzował z niektórymi tematami i zaczął traktować Srokę jak powietrze. Skończyły się dla niego wszelkie dodatkowe zajęcia. Nie minę się też zbytnio z prawdą jeśli stwierdzę, że od dnia kiedy Sołtysiak objął dowództwo nad wronieckim więzieniem to dla większości z nas życie zaczęło płynąć jednostajnym, monotonnym tempem. Kiedy na trzydzieste siódme urodziny dostałem od Agnieszki kartkę z życzeniami, pomyślałem, że tradycji stało się zadość. Już nie było we mnie tego wrogiego nastawienia co kiedyś, teraz cieszyły mnie jej listy i to, że

ciągle o mnie pamięta. W tamtych latach poczta potrzebowała trochę czasu, żeby dostarczyć korespondencję za ocean, ale trzy razy do roku było to możliwe. Jej listy zawsze były ciepłe i miłe. Pisała o swoich zwykłych sprawach, radościach i bolączkach, o swoich obawach, nadziejach i marzeniach. Nigdy się nie pochwaliła czy ma u swego boku jakiegoś mężczyznę, a ja o to nie pytałem. Nawet jeśli był ktoś taki, to chyba nie chciałem tego wiedzieć. Dawid również z nią korespondował. Chwaliła się, że często posyła mu jakieś muzyczne nowości. To może wydawać się dziwne, ale odkryłem w sobie z tego powodu jakąś nutkę zazdrości. Byłem jednak na tyle rozsądny, że nigdy o tym

nawet nie napomknąłem, przecież każde słowo w tej kwestii byłoby śmieszne i żałosne. Polska, złota jesień przeistoczyła się w listopadową słotę, a kiedy zbliżała się data mojego urodzinowego numerku zdecydowałem się zaszaleć. Ja i Ślązak byliśmy prawie na braterskiej stopie, jednak interes to interes. Dawno temu Suchy mnie uświadomił, że w biznesie nie ma kumpli. - Widzisz co to jest? - zapytałem Srokę i wskazałem numer widniejący na mojej bluzie. - No ja sztyry cyferki tak jak u mie –

stwierdził. - Sztyry sztyry – powtórzyłem z udawaną kpiną, a potem powiedziałem mu w czym rzecz i na koniec dodałem – ty nie masz szansy. - Hm, no ja, jo niy mom – uśmiechnął się. - W przyszłym tygodniu wypada dwudziesty dziewiąty listopada i w związku z tym, chciałbym u ciebie zamówić kwaterkę czegoś mocniejszego. Stoi? - zapytałem i wyciągnąłem ku niemu dłoń, żeby przypieczętować interes.

Ja, Dekurgan i Ślązak w eskorcie klawisza wyszliśmy z głównego budynku. Kostka brukowa na więziennym dziedzińcu śliniła się od kropel drobnej mżawki. Zapowiadał się paskudny, ponury dzień. Nim przystąpiliśmy do naszych codziennych zajęć podłożyłem ogień w pieco-kuchni i przez chwilę ogrzałem zmarznięte dłonie przy otwartych drzwiczkach paleniska. Rafael i Pospolity zajęli się swoją robotą. - Masz? - szepnąłem patrząc na Srokę. - Ja, mom – odparł i zaczął ściągać szarą fufajkę. - Mom coś ekstra – powiedział i dodał z dumą - prawdziwo

śliwowica! - Najlepiej zacznij jeszcze krzyczeć – skarciłem go, bo mówił tak głośno jakbyśmy byli tutaj sami. - No dobra dobra – odburknął i nadal się motał, żeby zdjąć świński pęcherz, który na rzemiennej pętli wisiał mu pod pachą. - Bier – podał mi pękaty bukłaczek. W zamian podałem dziesięciozłotowy banknot, natychmiast schował do kieszeni.

mu który

Podszedłem do regału ze śrubami i sięgnąłem po dwa słoiki. Nie miałem zamiaru uraczyć się ognistą wodą w

pojedynkę. - Stań przy oknie – powiedziałem półgłosem i jednocześnie zerknąłem w kierunku drugiego pomieszczenia. Wlałem po równo do każdego ze słoików, pęcherz zwinąłem w rulon, przewiązałem rzemykiem i położyłem za skrzynkami narzędziowymi. - No to na zdrowie – syknąłem w stronę Ślązaka i gestem głowy kiwnąłem na drugi słój. Mój kompan był chyba nieco zaskoczony, ale nie powiedział ani słowa.

- Pod twój geburstag – złapał za szkło i przechylił całość duszkiem. Nie byłem tak wprawiony jak on i musiałem zrobić kilka łyków, żeby wprowadzić całą porcję płynu. W tej śliwowicy czaiła się moc z piekła rodem. Chyba miałem bardzo głupią minę, skoro sam czułem, że moje oczy zrobiły się cholernie duże. Sroka na mój widok prawie parsknął śmiechem. Z trudem łapałem powietrze i miałem wrażenie, że w moim przełyku płonie żywy ogień. Nagle usta zrobiły się pełne od śliny i musiałem splunąć. - O kurwa mać! - syknąłem dopiero po chwili.

Odruchowo złapałem za papierośnicę. Zapaliłem. Wciągnąłem głęboko dym w płuca. Jeden sztach, drugi, trzeci… W trzewiach poczułem gorąco, a w głowie zaszumiało coś przyjemnego. Strzeliłem wzrokiem w prawo i ujrzałem w przejściu Rafaela, który przyglądał się nam w milczeniu. - Nie masz nic do roboty? - rzuciłem w jego kierunku. Kątem oka dostrzegłem jak Sroka z wściekłością zaciska zęby. Jednak nie obrócił głowy, nawet nic nie powiedział.

Dekurgan w demonstracyjny sposób leniwie obrócił się przez ramię i odszedł. - Widzioł? - szepnął Ślązak. - Myślę, że tak – odparłem. - Chuj z nim! - zaklął. To było niepotrzebne – przemknęło mi przez myśl, ale wiedziałem, że nie ma sensu o tym rozmawiać. Jak to mówią, lepiej dmuchać na zimne. Diabli wiedzieli jaki pomysł przyjdzie Rafaelowi do głowy, może szepnie słówko klawiszowi na następnym obchodzie, a ten każe nam chuchnąć i jak

wyczuje od nas alkohol, to wdepniemy w szambo. Sięgnąłem do szuflady gdzie trzymałem ukryte laski wanilii. - Masz, dziubnij sobie kęsa na zagrychę – podałem mu brązową pałeczkę. - Co to? - Ślązak spojrzał na przedmiot, a potem przyłożył go do nozdrzy i powąchał. Chwilę później w naszych ustach rozpanoszył się przyjemny smak. - Dobre – stwierdził Sroka. - Najlepsze – poprawiłem go wolno przeżuwając słodycz.

Reszta dnia upłynęła nam w wesołej atmosferze. W trakcie pracy trochę dyskutowaliśmy o tym co działo się po drugiej stronie murów. Docierały do nas informacje, zarówno z gazet jak i z ust więźniów, którzy mieli to szczęście, że ich bliscy raz na jakiś czas zjawiali się w odwiedziny. Głośno było o tym, że w tym roku po raz pierwszy obchodzono w Polsce Dzień Niepodległości i że za zachodnią granicą naszego kraju, dzieje się coś bardzo niedobrego. Jednak Sroka miał to do siebie, że kompletnie olewał i negował wszystko, czym żył świat. Powinien dostać medal za ignorancję rzeczywistości, bo jego zainteresowania zamykały się w przedziale pomiędzy piciem piwa i wszelkimi uciechami,

jakie mogły dać baby dorodnie obdarzone przez naturę. Nie wiem czy miał tak wybujałą fantazję, czy rzeczywiście był z niego taki lowelas jak sam twierdził. W każdym bądź razie pękałem ze śmiechu słuchając wszystkich opowieści o jego erotycznych przygodach i podbojach. Często powtarzał, że jak tylko wyjdzie, to odbije sobie z nawiązką czas spędzony w więzieniu. Na kilka dni przed świętami spadł śnieg i pewnie wszystkie dzieciaki w okolicy miały z tego powodu frajdę. Z okna mojej celi widziałem jaką radochę sprawiało im lepienie bałwana i bitwy

na śnieżki. Kilku młokosów włożyło sporo wysiłku, żeby fragment ulicy zamienić w ślizgawkę. Uśmiechałem się pod nosem, kiedy widziałem jakie tam wyczyniali cuda i pokładali się ze śmiechu, kiedy któryś wyciągał się jak długi na lodowym pasie. Ta ich radość w jakiś sposób udzieliła się moim nastrojom. Już nie było we mnie tego gorzkiego zacietrzewienia, że wszystkim dookoła udziela się bożonarodzeniowa magia. Zupełnie spokojnie przebrnąłem przez te same gadki o matczynych wypiekach i prezentach pod choinkę, już mnie to nie ruszało tak jak kiedyś. Myślę, że życie zmieniło moje nastawienie do wielu spraw. Już nawet w duchu nie szydziłem z tego, że

łamiemy się chlebem, a nie opłatkiem. Święta. Tegoroczne święta były również miłe z tego powodu, że spędziłem je w towarzystwie Jacka Londona. Z zapartym tchem śledziłem opowieść o niezwykłym psie. Jestem pełen podziwu dla tego pisarza, który swoją drogą, zbyt szybko pożegnał się z naszym padołem. Szkoda. Jeśli żyłby nieco dłużej, historia literatury na pewno byłaby bogatsza o więcej genialnych powieści. Chłonąłem słowa wydrukowane na kartkach papieru i zachodziłem w głowę, jak to możliwe, że „Biały Kieł” potrafi tak bardzo rozpalić wyobraźnię? Niektórzy ludzie

mają szczególny dar do snucia opowieści, to chyba jedyna rzecz jakiej jestem w stanie komuś pozazdrościć. 31 grudnia 1937 roku przypadł w piątek. Zaraz po tym jak klawisz odstawił nas do stolarni i zniknął za drzwiami, Sroka wyjął wypełniony płynem świński pęcherz. - No to co, chlupniemy se za ten stary rok – powiedział i uśmiechnął się pełną gębą. - Jeden łyk za stary, a resztę za nowy, żeby był dla nas lepszy – rozbudowałem nieco toast.

- A dyć! Yno zaglondej coby tyn ciula Rafael nas niy przyfilowoł – szepnął i sięgnął po słoiki, które stały na półce za jego plecami. Walnęliśmy po lufie. Ślązak najwyraźniej czuł się zobowiązany. Bądź co bądź postawiłem mu kielicha na urodzinowy numerek i chyba postanowił się zrewanżować. Można powiedzieć, że facet umiał się zachować. Przegryźliśmy wanilię, żeby zabić w ustach odór śliwowicy. Podłożyłem ogień w palenisku i przymknąłem żeliwne drzwiczki na tyle,

żeby komin złapał dobry cug. Po kilku minutach beżowe kafle zaczęły oddawać przyjemne ciepło. Usiadłem na zydelku i sięgnąłem po papierosa. - Co będziesz robił jak wyjdziesz? zapytałem Ślązaka. Sroka spojrzał na mnie i przysiadł półdupkiem na blacie stołu. - Jak to co? - odparł z udawanym wyrzutem. - Zadekuja sie w jakim miasteczku przi granicy i byda łaził z fantami. Uśmiechnąłem

się

pod

nosem.

Wychodziło na to, że Ślązak ma tylko jeden pomysł na życie i konsekwentnie się tego trzyma. - Ile ci jeszcze zostało? - Od groma – stwierdził – jeszcze bite dwa lata. Pokiwałem głową i pomyślałem, że każdy chyba człowiek inaczej pojmuje upływ czasu. Dwa lata. Cóż znaczą dwa lata? Dla jednego wieczność, dla drugiego tyle co nic.

W pierwszej dekadzie stycznia 1938 roku w prasie pojawiły się informacje, że policja aresztowała niejakiego Nikifora Maruszeczkę. Dziennikarze ochrzcili go wrogiem publicznym numer jeden i skrupulatnie opisywali każde przestępstwo i morderstwo, jakiego się dopuścił. Proces tego zbrodniarza ciągnął się przez długie miesiące, aż w końcu otrzymał wyrok śmierci i w połowie lata, kat założył mu pętlę na szyję. Historia pokazała, że Maruszeczka zapisał się na jej kartach jako jeden z najgroźniejszych przestępców okresu międzywojennego.

Powiem wam, że czasami przeraża mnie świadomość tego, jak potężny oręż dzierżą w swych dłoniach media. Jak łatwo potrafią skoncentrować uwagę opinii publicznej na taniej sensacji i z jej pomocą sprzedać jak największy nakład. Do ilu czytelników dotarła wiadomość, że kiedy schwytano Maruszeczkę tego degenerata, alkoholika i bandytę, to w tym samym czasie na deskach Metropolitan Opera wystąpił Jan Kiepura? Czy kogoś to w ogóle obeszło? Czy ludzie kochają tylko złe wiadomości? Chyba tak. Człowiek dostaje wypieków na twarzy, kiedy czyta o krwawych zamachach i brutalnych morderstwach. Kiedy poznaje kulisy napadów i żniwa dramatycznych

katastrof. Pożywką dla ludzkiej wyobraźni są obyczajowe skandale, polityczne afery i finansowe przekręty. O takich rzeczach się pisze, bo tylko takie informacje dobrze się sprzedają. W tym roku zima skończyła się z początkiem lutego. Śniegi i lody stopniały w mgnieniu oka, a słupki rtęci w termometrach, uparcie wskazywały ponad dziesięć stopni w plusie. Według więziennych przepisów dopiero z dniem pierwszego kwietnia wolno nam było wyjść na zewnątrz bez fufajki. Wytycznych trzeba przestrzegać i nie ma zmiłuj się. Tej niedzieli na spacerniaku nie było

więźnia, który miałby na grzbiecie fufajkę. Ja swoją złożyłem w kostkę i klapnąłem na nią tyłkiem, bo od kamiennych stopni ciągnęło jeszcze zimnem. Nie wiem jaka była temperatura powietrza, ale słońce tak ostro paliło w plecy, że nawet miałem ochotę zdjąć bluzę. Zerknąłem w stronę gałęzi drzew wystających ponad więziennym murem i pomyślałem, że jeśli aura dopisze to niebawem wypuszczą zielone pąki. Naprawdę było ciepło. Dozorcy po drugiej stronie siatki spacerniaka też zdjęli swoje filcowe płaszcze i paradowali w samych mundurach. Zza rogu budynku wyłonił się Frantz. Podszedł do jednego z klawiszy przy furtce, coś z nim pogadał, a ten po

chwili wywołał Dekurgana. Minutę później Rafael w towarzystwie przodownika odmaszerował w stronę wejścia do głównego budynku. - Widziołeś łonych? - usłyszałem z lewej strony głos Ślązaka. Zwróciłem ku niemu swój wzrok. Zbliżał się do mnie. - Se pewnie idom poklupać na dyżurka – zaśmiał się i poruszał biodrami jakby uprawiał seksualną czynność. - A niech sobie idą – stwierdziłem. - Jebane cweluchy – syknął przez zęby. Mosz chynć zamówić jakigo sznapsa? zagadnął zmieniając temat.

- Nie dzięki. - Na pewno? - Dzięki, że pytasz, ale może innym razem – odparłem. - No to ida dali, szukać jako klientela – stwierdził i ruszył przed siebie. Sięgnąłem po papierosa. Przyglądałem się jak Sroka krąży między więźniami, tu się zatrzyma, z tym pogada, tamtego klepnie w ramię i pomyślałem, że facet igra z ogniem. Domyślałem się, że działa do spółki z Bułeczką i to mi zupełnie wystarczyło. Nie chciałem wiedzieć niczego więcej,

nawet nie byłem tym zainteresowany. Rozumiem, że przez większość swojego dorosłego życia parał się szmuglem, ale tutaj, takie zajęcie było naprawdę czymś niebezpiecznym. Wpaść można na milion sposobów i zawsze się trzeba liczyć z tym, że albo konkurencja, albo ktoś życzliwy podłoży ci świnię. Poza tym Rafael coś wiedział i sama świadomość tego, wydawała się cholernie groźna. Trudno powiedzieć, czy Frantz trząsł portkami przed nowym naczelnikiem czy też stwierdził, że lepiej być czujnym i ostrożnym. Może doszedł do wniosku, że kiedy nadejdzie odpowiedni czas to znowu się weźmie za Ślązaka? W każdym bądź razie on i Dekurgan nadal trzymali się razem i pewnie zostaną parą

tak długo, dopóki ten drugi nie wyjdzie z pudła. I co dalej? Czy taki związek ma przed sobą jakąś przyszłość? Może w takim wypadku, gdzie dwóch facetów ma się ku sobie, coś takiego jak przyszłość nie istnieje? Nie potrafiłem tego pojąć. Mój umysł tego nie ogarniał. Niezwykle ciepłe, lutowe dni pod koniec miesiąca przyniosły z sobą porywistą wichurę. Od dwóch dni dmuchało tak, jakby miało łeb urwać! Na spacerniku wiatr zrywał z głów skazańców ich liche czapeczki i unosił w powietrze z taką łatwością, jakby to

były piórka pierza. Porywał je do wirującego tańca w przestworzach, a potem ciskał na oślep gdzie popadnie. Kilka z nich wylądowało po drugiej stronie więziennego muru. W takim wietrze, nie lada sztuką było na dworze przypalić papierosa! Niewidzialne podmuchy bezlitośnie szarpały nagimi gałęziami drzew. Wiązadła konarów trzeszczały złowieszczo, a ich charakterystyczny zgrzyt przypominał jęk bólu i cierpienia. Siatka okalająca spacerniak przymocowana do wysokich, metalowych słupów drżała na całej długości i uderzała w sztywne tuby. Stal bijąca o stal dźwięczała w różnych tonacjach. Stukającego dzieła dopełniały żelazne podwójne wrota wiodące do

kotłowni, które znajdowały się na tyłach bloku D. Były zamknięte na dwa spusty, ale ciąg powietrza wdzierał się w szczeliny i na zmianę zasysał ich pióra i odpychał, zasysał i odpychał. Drzwi wybijały rytm dla wietrznej symfonii. W pewnym momencie zauważyłem, że jeden z klawiszy nie wytrzymał i ruszył w tamtym kierunku. Podniósł z ziemi kawałek deski i włożył ją u góry niczym klin pomiędzy framugę a skrzydło drzwi, które wściekle łomotało. Przebywanie na wybiegu w taką pogodę nie należało do przyjemności. Po obiedzie z radością wróciłem do celi, bo na pryczy czekał na mnie mój nowy przyjaciel. Zżyłem się z nim. W

pewnym sensie byliśmy do siebie podobni, coś nas łączyło. Pchany ciekawością chciałem wiedzieć co będzie dalej? Jak potoczą się jego losy? Mój nowy kumpel tak jak ja był galernikiem i nazywał się Jean Valjean. Wiatr zdawał się przybierać na sile wraz z nastaniem nocy. Wdzierał się w każdą szczelinę, zawodził i gwizdał na więziennych korytarzach. Jeszcze nim w celach zgasły światła na dworze zaczęła się ulewa. W uszach rozbrzmiewały odgłosy nadciągającej burzy. O tej porze roku to rzadkość, ale natura czasami bywa nieprzewidywalna. Zapaliłem papierosa i spojrzałem w okno. Obfity

deszcz zacinał kaskadami. W oddali na horyzoncie ciemną toń nieba przeszywały flesze błyskawic. Odgłosy grzmotów z każdą chwilą zdawały się zmierzać w naszym kierunku. Gong na sterowni obwieścił ciszę nocną. Opatuliłem się kocem i wtuliłem głowę w poduszkę. Zamknąłem powieki i zastanawiałem się, co takiego zainspirowało Wiktora Hugo do napisania „Nędzników”? Był środek nocy kiedy rozległ się potężny, niewyobrażalny huk. Coś runęło z trzaskiem, a chwilę później nastąpiła

cała seria uderzeń. Uniosłem się na łokciach. Po drugiej stronie drzwi słyszałem tupot biegnących nóg i jakieś nawoływania. Poderwałem się z pryczy i doskoczyłem do drzwi. Przywarłem uchem do szpary u futryny i nasłuchiwałem. W pierwszej chwili pomyślałem, że stało się coś na naszym bloku, ale docierające głosy dobiegały z innego skrzydła. Podszedłem do okna. W świetle latarni dostrzegłem jak porywisty wiatr szarpie strugami deszczu, jak chłosta nimi w prawo i w lewo i zawodzi z całych sił. Rankiem zanim dotarliśmy do stołówki okazało się, że nocna wichura zerwała

pół dachu nad kaplicą, większość dachówek runęła na ziemię i roztrzaskała się o bruk. Cała obsada stolarni i kilku więźniów mających pojęcie o ciesielce zostało skierowanych do prac mających naprawić nocne uszkodzenia. Zabraliśmy niezbędny materiał i narzędzia. Kilka krokwi nadawało się całkowicie do wymiany. Szkody były ogromne, a na dodatek deszcz lał jak z cebra i strop kaplicy już zaczął przeciekać. Jedyna droga, którą mogliśmy wtargać na górę nasze graty wiodła krętymi schodami, które prowadziły również na dzwonnicę. Remont dachu zajął nam trzy dni i jak na

złość przez cały czas padał ulewny deszcz. Byliśmy zmarznięci i przemoczeni. Chyba cudem żaden z nas nie dostał zapalenia płuc i skończyło się tylko na drobnych przeziębieniach. Żartowaliśmy sobie, że skoro reperujemy święte miejsce, to Bóg nas ma w opiece. Ostatni dzień pracy był najgorszy. Musieliśmy wnieść na poddasze całą ciężarówkę ceramicznych dachówek. Dziesiątki razy pokonać trasę wijącą się krętymi schodami w górę. Po kilku kursach mięśnie łydek i ud zdawały się więdnąć z bólu, a ramiona zaczynały sięgać kolan. Klawisz, który czuwał, żeby robota szła w miarę sprawnie stał

na dole i pilnował rozładunku. Jego zajęcie chyba polegało na tym, aby kontrolował czy każdy z nas dźwiga ten sam ciężar. Ktoś rzucił propozycję, żeby zaangażować obiboków z drużyny zmienników, ale dozorca spojrzał tylko na niego spode łba i nic nie odpowiedział. Godzinę później pojawił się Frantz. Wszedł na górę, rozejrzał się, kiwnął na Rafaela i pewnie jak się domyślacie, Dekurgan w tym momencie zakończył pracę tragarza. Oczywiście z tego tytułu Ślązak klął na czym świat stoi. Przodownik i jego pupil stali na półpiętrze, dokładnie w miejscu gdzie

należało skręcić w lewo, żeby po drewnianych stopniach ciągnących się wzdłuż ściany, dotrzeć na poddasze kaplicy. Z tego miejsca mieli doskonały widok na kręte schody, którymi my wchodziliśmy na górę i mogli obserwować nasz korowód podczas wspinaczki. Byłem ostatnim w naszej ekipie, który docierał na szczyt. Chłopaki zeszli ponownie na dół, a ja postanowiłem walnąć sobie dymka i przycupnąłem w kącie obok wyjścia. Kończyłem papierosa, kiedy usłyszałem, że ktoś stąpa po drewnianych schodach i pomyślałem, że coś szybko się uwinęli z tym wejściem. Wychyliłem głowę zza

rogu i natychmiast ją cofnąłem. Poniżej spleceni w objęciach stali Frantz i Rafael. Do moich uszu docierały odgłosy namiętnego pocałunku. Zamarłem w bezruchu i bałem się nawet oddychać. Czułem jak serce dudni mi w piersiach. Wiedziałem, że jeśli Frantz się zorientuje, że tu jestem, to już po mnie! - Kocham cię – usłyszałem cichy szept przodownika. - Wiesz o tym prawda? - Wiem Rudolf, wiem – odpowiedział Rafael. - Ochronię cię przed nimi wszystkimi. Poradzimy sobie, niebawem odzyskasz wolność, a potem ułożymy sobie życie.

Mam trochę odłożonych pieniędzy i wiem jak zdobyć ich jeszcze więcej. Robię to dla nas. Chwilę później wrócili na półpiętro, a ja podniosłem się z kucek i delikatnie stąpając i modląc się w duchu, żeby nie zaskrzypiała żadna deska, przesunąłem się w róg spowity cieniem. W tym momencie najbardziej zależało mi na tym, żeby wreszcie pojawili się chłopaki z dachówkami. Nikomu nie powiedziałem o tym, jakie słowa padły z ust Frantza. Pierwszego maja 1938 roku wszedł w życie tak zwany plan mobilizacyjny

„W”. Wszystko wskazywało na to, że II Rzeczpospolita szykowała się, aby jej siły zbrojne były gotowe w błyskawiczny sposób przejść ze stopy pokojowej na wojenną. Obawy były jak najbardziej uzasadnione, bowiem półtorej miesiąca wcześniej Hitler przeprowadził anschluss Austrii. Sytuacja w Europie zaczęła się robić bardzo napięta i niespokojna. W tym samym czasie Ślązak przekonał się, że ferment, w który tak bardzo wierzył, zamienił się w porażkę. W maju większość mundurowych pracowników więzienia otrzymała awanse i podwyżki. Rusiłowicz został zastępcą szefa straży, a przodownik służby więziennej Rudolf Frantz otrzymał szlify aspiranta i tym

samym przejął blok B we władanie. W tym miesiącu na wolność wyszedł również Metal, ale jego odejście nie zrobiło na mnie jakiegokolwiek wrażenia. - No to teroz mom przejebane – stwierdził Sroka. - Jak będziesz trzymał gębę na kłódkę, a ręce z dala od Rafaela, to nic ci nie grozi – tego byłem pewien. - Dekurgan wychodzi za rok, a ty nie chcesz przez najbliższe dwanaście miesięcy mieć do czynienia z Frantzem, prawda? - Ja, dobrze padosz chopie.

- Nie daj się sprowokować, trzymaj się planu – skwitowałem. - Kierego planu? zaskoczeniem.

-

zapytał

z

- Ano tego, że jak wyjdziesz to go znajdziesz i wtedy się z nim policzysz – przypomniałem mu obietnicę jaką złożył przed sobą i przede mną. - Ach ja, mosz racjo. Chciałbym wam powiedzieć, że tak się właśnie stało. Chciałbym, bo wiem, że Ślązak zachował umiar i powściągliwość, ale problem w tym, że Frantz pamiętał o jego cwanym wybiegu.

Sroka znowu trafił na szczotę, znowu zaczęły się dla niego prace porządkowe poza kolejnością, niedzielne latryny i… jeszcze musiał za to płacić. Wszyscy musieliśmy płacić. Ja też. - I co powiesz Żabikowski? - Frantz siedział za tym samym biurkiem co kiedyś Szumski i spoglądał na mnie wzrokiem, w którym czaiła się prawdziwa pogarda. - Jak widzisz znowu jestem właściwym człowiekiem na właściwym miejscu – rozłożył szeroko ręce, aby tym gestem podkreślić swoje słowa. - Szykuje się wiele zmian, które zaczynam wcielać w życie.

Żabikowski, czy zależy ci na pracy? zapytał zmieniając temat. - Tak panie aspirancie, zależy mi – odparłem stojąc na baczność przed biurkiem. - W takim razie jeżeli chodzi o ciebie, to będzie koszt dwudziestu pięciu złotych miesięcznie – stwierdził bez ogródek – albo zasilisz drużynę zmienników – podniósł się z miejsca i podszedł do mnie. - Rozumiemy się? - Tak jest panie aspirancie – odparłem, no bo cóż miałem rzec innego? - W dniu wypłaty – szepnął mi prosto do ucha – odłożysz dolę, schowasz do

kieszeni i musisz być przygotowany, że pojawię się w jakimś momencie, a ty mi grzecznie zapłacisz. Jeżeli piśniesz komuś choćby słówko – zamilkł na chwilę, a ja miałem wrażenie, że specjalnie zrobił tę teatralną pauzę – to wtedy załatwię cię na cacy. Kapujesz? - Tak jest panie aspirancie – miałem ochotę dać mu w twarz. - To po pierwsze – obszedł mnie i zbliżył swoje usta do mojego drugiego ucha. - Jeżeli dowiem się, że będziesz niemiły dla Dekurgana, albo broń cię Panie Boże zrobisz mu jakąś krzywdę, to wtedy cię zniszczę. Czy to jasne? - Tak jest panie aspirancie.

- Mam nadzieję, że w obu sprawach okażesz rozsądek, a wtedy dalej zachowasz taki skromny przywilej jak na przykład czytanie książki w celi. Po tej rozmowie stało się dla mnie jasne, że Frantz postanowił iść na całość. Miał plan, który zamierzał uskutecznić. Nie jestem pewien, ale myślę, że większość więźniów z bloku B, którzy mieli stały etat musiało odprowadzać dolę, jeśli nie Frantzowi to któremuś ze strażników i całkiem możliwe, że oni między sobą też się jakoś rozliczali. Nie miałem zamiaru uprzykrzać sobie życia. Dwadzieścia pięć złotych miesięcznie to nie była zbyt

wygórowana kwota za zachowanie obecnego statusu. Po tych wszystkich podwyżkach jakie do tej pory nastąpiły, moja wypłata wynosiła siedemdziesiąt pięć złotych miesięcznie. Fakt, cena fajek też nieco podskoczyła w górę, ale ja ciągle jeszcze miałem w podsufitowej belce mój skromny depozyt, który w myślach nazywałem „forsą na czarną godzinę”. Jedyną osobą której się przyznałem, że ja też płacę, był Ślązak. Właściwie zrobiłem to tylko dlatego, żeby nieco ostudzić jego porywczy charakter. Myślę, że człowiekowi łatwiej jest czasami przełknąć gorycz porażki lub

niepowodzenia, kiedy ma świadomość, że ktoś inny ma również pod górkę. To chyba taki swoisty objaw solidarności uciśnionych. - Kurwa mać – zaklął Sroka – jak wyjda, to znajda obu, a policza sie z łonymi. - I co? Chcesz skończyć tak jak Ogór? zapytałem. - Chcesz znowu trafić do pudła? - Ee tam – jęknął. - Nie ee tam – powtórzyłem z lekką przesadą. - Sam dobrze wiesz, jak było. - No to chuj, niech bydzie – warknął –

znojda Dekurgana i spusza mu podwójne wpierdol. Dostanie po ryju tyż za Frantza. - I tego się trzymaj – kiwnąłem głową i dodałem po śląsku – to je dobra myśl chopie. Przez chwilę zastanawiałem się, czy mam mu wspomnieć coś o planach naszego nowego aspiranta, ale bardzo szybko porzuciłem tę myśl. Stwierdziłem, że jeszcze nie czas aby go uświadamiać. Od czasu kiedy Krympe wpadł w kłopoty i stracił swoją posadę, mieliśmy zdecydowanie mniej pracy w stolarni. I

nie chodziło o to, że sztab ludzi z działu administracyjnego był mniej obrotny od jednego człowieka, ale o to, że naczelnik Sołtysiak został pouczony przez przedstawicieli resortu więziennictwa, żeby ograniczyć zakres usług dla prywatnych firm. W naszych tygodniowych rozpiskach nadal widniały zlecenia na skrzynie, w których wojsko trzymało amunicje, były też nieśmiertelne warzywniaki oraz proste wyroby z drewna, którymi handlowało lokalne przedsiębiorstwo należące do gminy Wronki. Oczywiście mieliśmy również sporo drobnych robót na terenie więzienia. Trzymałem pieczę nad tym ostatnim zajęciem, a ze Ślązaka zrobiłem swego pomocnika. Tym drobnym,

bieżącym naprawom nie było końca, a my przynajmniej dwie dniówki w tygodniu spędzaliśmy z dala od stolarni. Z jednej strony była to jakaś atrakcja, bo każde wyjście do pracy poza warsztat miało swój urok, a tym samym, im mniej kontaktu miał Sroka z Dekurganem tym lepiej, bo Rafael do chwili awansu Frantza, rozbestwił się jak bezpański bicz. Powinni dać mu medal za mistrzostwo w prowokowaniu napiętych sytuacji. Nie pamiętam takiego dnia, żeby nie zaczął się od sprzeczki lub niepotrzebnych komentarzy, nawet Pospolity, emanujący cholernym opanowaniem niekiedy miał dość tych wszystkich chorych sytuacji. Wiele razy zdarzyło się tak, że podchodził do

Ślązaka i mówił koszmarnego żartu:

niby w

formie

- No to jak będzie? Może dziś wyślesz Rafaela przed oblicze świętego Piotra? Pod koniec lata sytuacja w środkowej Europie zaczęła przypominać drapieżną rozgrywkę szachów, którą Niemcy toczyli z sąsiadującymi państwami. Polityczny zamęt zapanował również w naszym kraju. 13 września prezydent Mościcki rozwiązał sejm i senat a jego przeciwnicy twierdzili, że tak zwana „grupa zamkowa” za wszelką cenę pragnie utrzymać władzę w swoich szponach. To nie był dobry czas, żeby pozbawiać Polskę stabilności

politycznej tym bardziej teraz, kiedy Hitler otwarcie żądał przyłączenia Kraju Sudeckiego do III Rzeszy. W gabinetach Reichstagu spoczywały plany ataku na Czechosłowację, a niemiecka armia czekała już tylko na sygnał do wymarszu. W kręgach naszych wojskowych strategów również obudziły się roszczenia terytorialne wobec naszych południowych sąsiadów i polskie władze wystosowały ultimatum w sprawie Zaolzia. Ojczyzna dzielnego wojaka Szwejka została rozszarpana z trzech stron. Od zachodu wkroczyli Niemcy, od północy my wyciągnęliśmy łapy po Śląsk Cieszyński, a na południu Węgrzy upomnieli się o Ruś Zakarpacką. Reszta świata pozostała bezczynna i

obserwowała upadek Czechosłowacji. Rządy innych państw słały jedynie noty dyplomatyczne, wyrażając swe oburzenie wobec tak drapieżnej agresji. I po raz kolejny pośród skazańców osadzonych w Centralnym Więzieniu we Wronkach zaczęła krążyć plotka o rychłym wybuchu wojny i… amnestii dzięki której odzyskamy wolność. Tym razem nie wydawało mi się to już takie niedorzeczne jak kiedyś. Pomimo burzliwych wydarzeń jakie miały miejsce po drugiej stronie murów, moje życie nadal sunęło szlakiem utartej rutyny. Jedynym dodatkowym elementem

jaki się wkradł w schemat przetrwania było to, że od kilku miesięcy regulowałem płatność, jaką ustalił nasz nowy aspirant. Odprowadzałem dwadzieścia pięć złociszy miesięcznie. Frantz oczywiście zachowywał czujność i nigdy nie postępował według szablonu. Jednego razu zjawił się po kasę w stolarni, następnego miesiąca osobiście fatygował się do mojej celi, innym razem wzywał mnie do swojego gabinetu. W jego działaniach nie było powtarzalności. Kombinował z głową. On faktycznie musiał darzyć Rafaela bardzo płomiennym uczuciem, skoro dla ich wspólnej przyszłości był nawet w stanie wkroczyć na drogą przestępstwa. Prawda była taka, że miesiąc w miesiąc

Frantz zgarniał taką forsę o jakiej nikomu z nas nawet się nie śniło. Na przełomie października i listopada za zachodnią granicą Polski rozpętała się żydowska nagonka. Hitlerowcy wdrożyli w życie operację Polenaktion w wyniku której kilkanaście tysięcy Żydów polskiego pochodzenia zostało deportowanych do kraju nad Wisłą. Spirala antysemickiej nienawiści zaczęła ogarniać również inne kraje. Każdego dnia gazety donosiły o kolejnych krwawych zamieszkach, a w Paryżu doszło do incydentu, który dla nazistów stał się idealnym pretekstem do „krystalizacji” narodu niemieckiego. W

stolicy Francji siedemnastoletni młodzieniec Herschel Grynszpal, który tak na marginesie był żydem polskiego pochodzenia, zastrzelił sekretarza niemieckiej ambasady. Zrobił to w akcie protestu za nieszczęście jakie spotkało jego rodzinę ze strony państwa niemieckiego. Dwa dni później na ulicach III Rzeszy doszło do bestialskich zdarzeń, które były zainicjowane przez władze i miały zorganizowany charakter. Ten pogrom został ochrzczony mianem „kryształowej nocy”. To była prawdziwa ironia losu, że w tym samym czasie, po drugiej stronie globu doszło do czegoś, co na tle owych wydarzeń wydawało się czymś iście

abstrakcyjnym. W Stanach Zjednoczonych za sprawą słuchowiska radiowego, które zostało przedstawione w taki sposób, że nosiło znamiona relacji „na żywo” wybuchła panika, która ogarnęła ten cały, potężny kraj. Audycja zainspirowana powieścią Herberta Georga Wellesa „Wojna światów” ukazała ludzkości jak niewyobrażalna moc drzemie w środkach masowego przekazu. Z końcem listopada nasza czwórka w stolarni zajęła się wyrobem trzonków do szufli. Wychodziło na to, że prognozy meteorologów wróżyły tej zimy obfite opady śniegu. Drewno, którego

używaliśmy do tego wyrobu znajdowało się w pomieszczeniu gdzie działali Rafael i Pospolity co oznaczało, że albo ja, albo Sroka musieliśmy w ciągu dnia kilka razy tam zawitać. Oczywiście kiedy wypadała kolej Ślązaka to ani on ani Dekurgan nie mogli sobie darować jakiejś uszczypliwości. Sroka ruszył po materiał, a ja stanąłem obok okna i sięgnąłem po fajkę. Nie zdążyłem jeszcze przypalić papierosa, kiedy rozległ się rubaszny śmiech mojego kompana. W przejściu zobaczyłem jak Ślązak i Pospolity zrywają boki ze śmiechu, a za ich plecami stał Rafael, który nie był czerwony, ale siny ze złości.

- Żałuj żeś tego niy widzioł – Sroka nie mógł zapanować nad swoim rozbawieniem. - Włożyłech se dyszel między uda jakbych mioł takigo fleta – rozłożył ręce by ukazać rozmiar sztucznego przyrodzenia - akurat tyn cweluch schyloł sie po badyle, a jo udoł co mu pakuja tyn trzon w dupala. Tak sie zlonk, aż podskoczył z meter w góra. - Zobaczymy czy będzie ci jeszcze tak wesoło! – warknął Dekurgan. - Pierdol sie – rzucił Sroka w jego stronę, zwinął usta w trąbkę i posłał mu całusa. - Wszystkich was udupię!

- A co poleziesz do Frantza i bydziesz mu chlipoł w rynkow, że cie chciołech dyszlym wydymać? Mosz jako krziwda kurwiszonie jedyn? - nagle Ślązak stał się poważny i z zaciśniętymi pięściami ruszył w stronę Rafaela. - Coś ci powiym gadzie, mosz jeszcze jakie pół roka, ale jako mie wkurwisz, to cie przed wyjściym wykastruja! Nawet nie zdążyłem zauważyć, kiedy Sroka jedną ręką złapał Dekurgana za krocze, a drugą za gardło i trzymając go, parł z nim w kierunku ściany. Rafael uderzył potylicą w mur, a w jego oczach natychmiast pojawił się wyraz bólu. - Jako co padosz Frantzowi, to przisiyngom, że zmiażdża ci te jajca! -

prawie krzyknął mu w twarz. To wszystko działo się tak szybko, że nawet nie zdążyłem zareagować. Ślązak puścił Dekurgana, a ten osunął się w dół i zamarł w kuckach obiema dłońmi trzymając się za krok. Ani ja, ani Pospolity nie odezwaliśmy się słowem. Nie było sensu cokolwiek mówić. Nie było sensu nawet o tym myśleć. Przez kilka następnych dni nie miałem ochoty rozmawiać ze Ślązakiem, a on

sam, nie wspomniał o całym zajściu ani słówkiem. Zachowywał się tak, jakby się nic nie zdarzyło. Miałem wrażenie jakbym tkwił pośrodku wielkiej, śmierdzącej kupy gdzie dwóch gości obrzuca się cuchnącym łajnem, a najgorsze było to, że ja również mogłem oberwać. Minął jeden tydzień, potem drugi, a Rafael ani razu nie palnął nic głupiego. Były tylko dwie możliwości albo wziął sobie do serca słowa Sroki, albo postępował według wytycznych i instrukcji Frantza. Stałem w oknie, paliłem papierosa i spoglądałem na krwistą łunę, która

zdawała się płonąć żywym ogniem w miejscu, gdzie słońce schowało się poniżej linii horyzontu. Tylko zimą zachodnia część nieba w tak gorejącej poświacie potrafi okazać swą skruchę przed mrokiem nadciągającej nocy. Grudniowy zmierzch z każdą kolejną minutą otulał zmarznięty świat. Latarnie stojące wzdłuż więziennego muru połyskiwały znajomym, żółtym blaskiem. Wciągnąłem dym w płuca i pomyślałem, że nie miałbym nic przeciwko temu aby teraz, właśnie w tej chwili, czas stanął w miejscu i nigdy więcej nie ruszył. Pragnąłem, żeby gong na sterowni dzisiejszego wieczoru milczał, żeby się

nie odezwał, żeby nie było dziś wigilijnej kolacji i żeby tegoroczna magia świąt Bożego Narodzenia, ominęła mnie szerokim łukiem. Kolejny głęboki sztach. W poprzek ulicy szybkim krokiem przemknęła jakaś postać odziana w długi płaszcz. Nie wiem dlaczego, ale jej widok skojarzył mi się z osobą Witka Czekalskiego. Pieprzony Witja! zakląłem w myślach. - Farciarz, który umknął przed swoim przeznaczeniem. Niech cię szlag Witek! Niech cię szlag! Usiadłem na pryczy i czułem, jak coś

wewnątrz mnie zaczyna kąsać i drapać. - Cholerne święta! - warknąłem pod nosem, a zaraz potem do moich uszu dotarł znajomy dźwięk ze sterowni. Kiedy wkroczyliśmy do stołówki naszym oczom ukazał się przedziwny widok. Wszystkie stoły ułożono w kształt dużej podkowy i zaścielono na nich białe obrusy. - Kurwa mać, co to ma być?! - syknął ktoś za moimi plecami. - Jak to co – odpowiedział mu czyjś głos – przecież jesteśmy jedną wielką, pierdoloną rodziną.

Na dźwięk tych słów rozległy się głosy rozbawienia. Takiego manewru jeszcze tutaj nie było. Odebrałem swój posiłek z okienka wydawki i zacząłem się rozglądać za Ślązakiem. Błądziłem wzrokiem przez kilka chwil, ale nigdzie go nie znalazłem. Po prawej dostrzegłem Remiego, który kiwnął do mnie głową dając mi znak, że trzyma dla mnie miejsce obok siebie. Ruszyłem w jego kierunku. - Ciekawe kto wpadł na ten kretyński pomysł – szepnąłem mu prosto do ucha.

- No co chcesz – odparł – jest całkiem świątecznie. - Świątecznie? Kurwa mać, czuję się jak na weselu – zakpiłem. - A gdzie Sroka? - zapytałem zmieniając temat. - Nie mam pojęcia, nie widać chłopa – Remisiewicz wstał i omiatał wzrokiem po twarzach więźniów. Po chwili usiadł i stwierdził – nieobecny. Pewnie Frantz zaangażował go do jakiegoś durnego zajęcia. Ta nietypowa wigilijna wieczerza była po prostu nie tyle komiczna, co wręcz żenująca. Blisko dwustu chłopa z bloku B siedziało przy jednym stole i wszyscy udawali, że jest świetnie. Jak zwykle

były życzenia i jak co roku te same opowieści o świętach w rodzinnych domach. W stołówce panował gwar, aż tu nagle jakiś pajac zaintonował „Wśród nocnej ciszy”. Większość zebranych podchwyciła melodię i zaczęła śpiewać kolędę. Spoglądałem po twarzach zebranych biesiadników i nie mogłem pojąć, co ci ludzie właściwie wyprawiają?! O co im chodzi?! Starają się stworzyć jakąś iluzję normalności?! Co za bzdura! Tego wieczoru w drzwiach mojej celi zjawił się starszy dozorca Dawid Lepke. Pod pachą trzymał nieduży pakunek zawinięty w czerwoną bibułę. Usiadł na

taborecie przy stole, zdjął z głowy czapkę i zapytał z uśmiechem na ustach: - Jak tam wigilia? - Daj spokój – odparłem ze złośliwym przekąsem – porażka! Kto wpadł na ten głupi pomysł ze stołami? - zapytałem. - Naczelnik – odpowiedział – uważa, że to dobrze wpłynie na samopoczucie skazanych, jeśli przez okres świąt posiłki będą jeść przy jednym, wspólnym stole. - To znaczy, że jutro i pojutrze też będziemy tak biesiadować? - bardziej twierdziłem niż pytałem. - Chyba nie mógł wymyślić gorszej masakry –

skwitowałem z udawanym na wyrost politowaniem. - Szkoda gadać. - Jeżeli to cię pocieszy, to wiedz, że nie ty jeden tak myślisz – a zaraz potem dodał - proszę, to dla ciebie – podał mi pakunek. Spojrzałem wzrokiem.

na

niego

zaskoczonym

- No śmiało – kiwnął głową – rozpakuj. - A to z jakiej okazji? - zapytałem. - Możesz być pewien, że ten prezent nie ma nic wspólnego ze świętami – odparł. Zerwałem czerwoną bibułę i moim

oczom ukazało się metalowe pudełko. Na wieku widniało logo najbardziej znanej, pierwszej w Polsce fabryki czekolady, której ojcem był Karol Wedel. Poniżej fantazyjny napis głosił „wiśnie w czekoladzie”. Otworzyłem. W trzech rzędach stało piętnaście czekoladowych stożków. - Proszę, poczęstuj się – powiedziałem i podsunąłem pudełeczko w jego kierunku. Przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu, rozkoszując się wspaniałym smakiem. Jak to powiadają, poczułem niebo w

gębie. Nawet nie byłem sobie w stanie przypomnieć, kiedy po raz ostatni jadłem wiśnie! Bo takie w czekoladzie jadłem pierwszy raz w życiu. Pyszności! Delicje! Rozkosz na podniebieniu! Spojrzałem na Dawida i coś mi nie pasowało. - No to z jakiej to okazji? Coś się stało? - zapytałem. - A co się miało stać? - odpowiedział pytaniem.

- Klawisz daje mi pudełko czekoladek. Nie, no masz rację, cóż mogło się stać? żartowałem. - Przecież to zupełnie normalne. No powiedz wreszcie co jest grane?! - spytałem, bo zżerała mnie ciekawość. Lepke uśmiechnął się pod nosem. - To z takiej okazji, że lubisz słodkości, a ja niebawem kończę swoją służbę – odparł. - Jak to kończysz? Przecież zmiana jest dopiero jutro wieczorem. - Kończę służbę dosłownie – powiedział. - Przede mną ostatni tydzień pracy.

- Co takiego?! Jak to?! Dlaczego?! naprawdę byłem zaskoczony i ze zdziwienia na kilka chwil zamarłem w kompletnym bezruchu. Musiałem śmiesznie wyglądać, kiedy siedząc na pryczy w jednej dłoni trzymałem metalowe pudełko, a w drugiej czekoladkę i wytrzeszczając oczy patrzyłem na jego twarz. - Takie czasy Stefan. Złe, dzikie i niepewne. Trudne czasy dla każdego żyda, a nadciągają jeszcze gorsze. Sam wiesz co się dzieje w Niemczech – westchnął – niebawem tak samo będzie tutaj, wspomnisz moje słowa. Czy ja jestem temu winien, że w moich żyłach płynie żydowska krew? Mam polski

paszport w kieszeni, a jednak od zawsze jestem tutaj traktowany jak obywatel drugiej kategorii. Słyszałeś o tym co stało się pod koniec października, kiedy z III Rzeszy deportowano kilkanaście tysięcy polskich żydów? - Czytałem o tym – odpowiedziałem. - Tak o tym mogłeś przeczytać w prasie. Czy wiesz, że cały transport utknął na granicy w Zbąszyniu? Wiesz czemu polskie władze nie pozwoliły im na wjazd do kraju? Bo w marcu wprowadziły w życie ustawę, która odbiera obywatelstwo każdemu, kto mieszkał poza granicami dłużej niż pięć lat. Pisało w gazetach, że porządku na granicy pilnowały dwa kordony wojska?

Z jednej strony Niemieccy żołdacy, a z drugiej Polscy – gestykulował rękoma. Tysiące istnień znalazło się w potrzasku. Brzmi niewiarygodnie, prawda? Czy masz pojęcie co tam się działo? Niektórzy ogarnięci niemocą odbierali sobie życie. W ciągu kilku dni ludzie stracili swą godność i majątki. W Zbąszyniu został utworzony przejściowy obóz dla uchodźców. W gazetach o tym nie przeczytasz, bo o takich sprawach się nie pisze. Przecież to tylko Żydzi. Kto wie co jeszcze przyjdzie do głowy naszym rządowym oficjelom? A jeśli za jakiś czas będą chcieli nas wszystkich stąd przepędzić? To co wtedy? – spojrzał na mnie smutnym wzrokiem i zamilkł.

Nie bardzo powiedzieć.

wiedziałem

co

mogę

Nie miałem zdania na ten temat. Jak do tej pory żaden Żyd nie zrobił mi krzywdy, ale odkąd sięgałem pamięcią to zawsze słyszałem, że oni są cwani i źli. Po chwili spytałem zmieniając temat: - Skoro odchodzisz z pracy, to co będziesz robił? - Wyjeżdżam – odparł – mam stryja w Szwecji, mieszka w Sztokholmie i od jakiegoś czasu ciągle nakłania mnie do przyjazdu. Patrząc na to co się dzieje, dochodzę do wniosku, że nadeszła dla

mnie pora, aby opuścić ten kraj. - Żartujesz? - Nie, mówię całkiem poważnie. - Mam nadzieję, że będzie ci się tam dobrze wiodło. - Ja też mam taką nadzieję – uśmiechnął się. - Mogę jeszcze jedną czekoladkę? zapytał. - Jasne, częstuj się. Przyglądałem się mojemu rozmówcy i nagle do mnie dotarło, że nie zachowuje się tak jak dotychczas. Już nie ogląda się nerwowo w stronę drzwi i nie mówi

półgłosem. - Na kolacji nie było Sroki, nie wiesz przypadkiem dlaczego? - zapytałem znienacka. - Frantz wrzucił go jako pomoc na zmywak. Chyba musiał mu nieźle podpaść. Zerknąłem na metalową kasetkę przyszła mi do głowy szalona myśl.

i

- Dawid, czy mógłbyś dla mnie coś zrobić zanim odejdziesz z pracy? - Nie wiem, zależy czego chcesz – odpowiedział.

- Przeszmugluj mi butelkę piwa. Spojrzał na mnie i uśmiechając się pokiwał głową. - W przyszłym tygodniu czekają mnie jeszcze trzy ostatnie służby. Niczego nie obiecuję, ale zobaczę co da się zrobić. Sięgnąłem do kieszeni i wyjąłem moją mosiężną papierośnicę. - Skąd to masz? - zapytał kiedy ją ujrzał. - Dostałem od Ojczulka na dwudzieste piąte urodziny. Spójrz tutaj – wskazałem palcem na grawer. -

Fajny

prezent

–

stwierdził.

-

Szczególnie dla palacza, a swoją drogą, to powinieneś rzucić to świństwo. - Mam sobie odmówić nawet tej przyjemności? - zażartowałem. Niewiele mam z życia, więc chyba spędzę je w towarzystwie fajek. Ja zapaliłem papierosa, a przetrącił następną czekoladkę.

Dawid

- Coś ci powiem Stefan, bo nie wiem czy będzie jeszcze okazja, żebyśmy mogli spokojnie pogadać – pochylił się nieco w moją stronę. - Ta wiadomość pewnie cię ucieszy – zniżył głos o dwa tony – myślę, że Frantz chce wiosną odejść z pracy.

- Serio? - szepnąłem, a w głębi duszy miałem ochotę mu zdradzić, jaka z niego szuja. - To tylko moje przypuszczenia, nie jestem pewien na sto procent, ale ostatnio zainteresował się tematem zwolnienia – dalej ciągnął temat. - To nie jest tak, że dziś przychodzisz do naczelnika i mówisz, że rzucasz tę robotę, bo masz inne plany. Jest cała procedura jaką trzeba przejść. Każdą stronę obowiązują trzy miesiące wypowiedzenia, no chyba, że ktoś dostaje dyscyplinarkę. Skoro ja odchodzę, to na moje miejsce musi przyjść nowy strażnik, tego się nie da załatwić ot tak – pstryknął palcami. -

Jakiś czas temu Frantz zagadnął do mnie i zaczął wypytywać o szczegóły. Myślę, że on planuje odejście – stwierdził i dodał – jeśli tak się stanie, to ty i wielu innych nie będziecie musieli już płacić daniny. - Skąd wiesz, że mu płacimy? zagadnąłem i naprawdę byłem zaskoczony, że jest tego świadom. - Błagam cię Stefan – prawie jęknął. - A gdzie ja pracuję? W więzieniu czy w urzędzie pocztowym? W takim miejscu jak to, nie da się ukryć pewnych spraw. Czyli wychodziło na to, że funkcjonariusze niższego szczebla byli świadomi, że dochodzi do pewnych

niejasnych sytuacji, ale nikt o tym głośno nie mówił. - Mówisz, że wiosną chce odejść – powtórzyłem jego słowa. - Osobiście nie mam nic przeciwko temu. Tak się akurat składa, że o tej porze roku ten jego pupilek Dekurgan kończy swoją odsiadkę. - Może razem planują wspólne, długie i szczęśliwe życie – zakpił. - To już ostania, przysięgam – powiedział i sięgnął po wiśniową słodycz – reszta należy do ciebie. - Ja też jestem łasuchem – stwierdził. - Przyznam ci się do czegoś. Kiedy powiedziałeś mi o laskach wanilii postanowiłem spróbować czym się tak zachwycasz i

wiesz co? przekąska.

Zasmakowała

mi

ta

Jeszcze przez ponad kwadrans Lepke siedział w mojej celi i rozmawialiśmy z sobą jak dwaj dobrzy kumple. Tego wieczoru nie byłem więźniem z wyrokiem dożywocia, zniknęły mury i kraty, zapomniałem o swojej przeszłości i poczułem się człowiekiem. W mroźną, grudniową środę pod drzwi stolarni zajechała ciężarówka, a my natychmiast zajęliśmy się załadunkiem ostatniej partii trzonków, które zrobiliśmy w tym roku. Klawisz wysłał Rafaela na pakę, żeby pomógł kierowcy układać towar, a sam skrył się przed

ziąbem w szoferce. Kiedy my śmigaliśmy z asortymentem kursując między burtą samochodu, a drzwiami stolarni, dostrzegłem jak od strony spacerniaka prężnym krokiem zmierza w naszym kierunku starszy dozorca Lepke. Tego dnia to on był funkcyjnym na obchodzie. W poprzek piersi miał przewieszoną skórzaną raportówkę, która z jakiś powodów była nienaturalnie wybrzuszona. Podszedł do kabiny, zamienił kilka słów z dozorcą, potem zerknął na pakę i ruszył ku drzwiom stolarni. Kiedy mijał mnie w przejściu kiwnął porozumiewawczo głową. Odczekałem moment aż Ślązak i Pospolity złapią kolejne paczki z trzonkami i wyjdą ze stolarni.

- Powiedz im niech trochę zamarudzą przy burcie samochodu – syknął do mnie. Kilka chwil później Dawid błyskawicznie wyciągnął z raportówki dwie butelki piwa. - Jak wpadniesz, to ja nie mam z tym nic wspólnego – posłał mi uśmiech. Grodziskie. Najlepsze polskie piwo. - Wielkie dzięki! - szepnąłem. Złapałem za szyjki butelek i zakopałem je w worku z trocinami, który sterczał w kącie przy regałach. Akcja trwała nie dłużej niż dziesięć

sekund. Lepke wyszedł ze stolarni i ruszył w kierunku głównego budynku, a ja zabrałem się za załadunek. Po skończonej robocie Ślązak podszedł do mnie i powiedział nieco podejrzliwym tonem: - No no, widza co mosz dobry kontakt z niekierymi klawiszami. Udawałem, że się zastanawiam i po chwili odparłem: - Powiedziałbym nawet, że bardzo dobry – i posłałem mu oczko. Ostatni dzień 1938 roku przypadł w

sobotę i z dwóch powodów był naprawdę szczególny. Jedno czym mogliśmy się zająć w stolarni były prace porządkowe. Nim zegar na wieży wybił godzinę dziewiątą zjawił się funkcyjny dozorca, otworzył energicznie drzwi i rzucił komendę: - Dwóch ludzi z narzędziami idzie ze mną! - Co jest do zrobienia panie dozorco? zapytałem. - Rozlazł się jakiś regał, na którym kuchty stawiają gary. No raz raz, idziemy! - Pospolity! Rafael! - krzyknąłem i po

chwili ich dwójka pojawiła się w przejściu między pomieszczeniami. Łapcie się za swoje skrzynki narzędziowe! Pójdziecie z panem dozorcą naprawić jakiś regał na kuchni. Żaden z nich nie oponował, bądź co bądź dla nich to też była atrakcja. Kiedy zniknęli za drzwiami Sroka powiedział z wyrzutem: - Przeca my mogli wzionć ta fucha. - Mam coś lepszego dla ciebie niż robotę – powiedziałem i podszedłem w stronę okna. Teren był czysty, ale zawsze lepiej jest się mieć na baczności. Chodź tutaj – rzuciłem w stronę Ślązaka

– i filuj czy nikt nie idzie. Podszedłem do worka z trocinami i zacząłem w nim grzebać. Po chwili wyjąłem dwie, smukłe flaszeczki piwa. - Yno pojrzij kamracie co mom! uniosłem je w górę. Tak na marginesie, to muszę się pochwalić, że przez te wszystkie długie miesiące jakie spędziłem w towarzystwie Ślązaka nauczyłem się gwary. Doskonale rozumiałem co on do mnie mówi i tylko z moim akcentem było cholernie krucho. Sroka miał minę nie do podrobienia. Warto było postarać się o piwo choćby

tylko po to, żeby na własne oczy ujrzeć jego zaskoczone oblicze. - Nie wierza! Jerunie nie wierza! prawie podbiegł do mnie, złapał moją głową obiema dłońmi, przyciągnął ku sobie i z nieukrywaną radością cmoknął mnie prosto w czoło. - Chopie, jeżeś moim bogiym! Jaki to browar ty giździe pieroński? - Grodziskie – odparłem. - Jerunie grodziski full! Prawdziwy grodziski full! Podałem mu butelkę i powiedziałem: - Siadaj w oknie, rozkoszuj się smakiem

piwa, ale patrz uważnie i pilnuj, żeby nas nie nakryli. Śrubokrętem podważyłem kapsel butelki i w tym samym momencie rozległ się cichy syk, a w szyjce butelki urosła piana. Pociągnąłem łyk i w ustach poczułem smak, którego ostatni raz doświadczyłem wieki temu. W przeciwieństwie do Ślązaka delektowałem się tym cudnym napojem. Mojemu kompanowi wystarczyły trzy przyłożenia, żeby opróżnić butelkę. Kiedy skończył beknął siarczyście i koniuszkiem języka oblizał wargi. - Pycha! - stwierdził. Siedziałem na zydelku opierając się

plecami o ciepłe kafle pieco-kuchni i zapaliłem papierosa. Chyba nie ma lepszej kombinacji niż fajka i piwo. Wysączyłem butelkę. - To jest to – powiedziałem. - Nie miałbym nic przeciwko gdyby w kantynie zamienili kwas chlebowy na wywar z chmielu. - Wiela łon chce za flaszka? - zapytał Sroka. - Nic z tego – odparłem – zapomnij. Lepke jest dziś ostatni dzień w pracy. Odchodzi ze służby. Wiesz co mi powiedział?

- Co? - Że Frantz wiosną rzuca robotę. - Ja?! Doprowdy tak padoł?! - Rafael też wychodzi wiosną… - nie dokończyłem myśli, bo tak samo dla mnie jak i dla Ślązaka wszystko było jasne jak słońce. Podniosłem się z miejsca, podszedłem do stołu – daj butelkę – wyciągnąłem przed siebie dłoń. Ślązak podał mi flaszkę, a ja obie włożyłem do wiadra z wodą. - Co robisz? - zapytał.

- Zaraz zobaczysz – odparłem, bo przypomniała mi się historia z etykietami. - Kiedy byłem młody miałem takich dwóch kumpli – zacząłem snuć swoją opowieść. - Ja, Trufel i Pesteczka mieszkaliśmy przy tej samej ulicy, a na rogu stary Schaumann miał swój sklep. Przeważnie tam kupowaliśmy fajki i alkohol. Wiesz jak jest, młodym ciągle brakuje forsy. Schaumann dawał towar na kredyt, ale kiedy przychodziło do zapłaty, to musiałeś zabulić ciut więcej. Któregoś dnia Pesteczka wziął coś na zeszyt, a gdy przyszło do rozliczenia, to nie chciał zapłacić z procentem. Stary Schaumann się wściekł i stwierdził, że żaden z nas nigdy więcej nie dostanie na kreskę – podszedłem do wiadra, w

którym spoczywały butelki i sięgnąłem po jedną z nich. - Naprzeciw sklepu, po drugiej stronie ulicy był nieduży skwerek, kilka płaczących wierzb i sadzawka. W letnie wieczory tuż przed zamknięciem sklepu kupowaliśmy u Schaumanna po kilka piw na głowę i siadaliśmy na ławeczce przy wodzie. Po tej akcji, kiedy Pesteczka nie chciał uregulować odsetek zaczęliśmy sklepikarzowi robić na złość. Butelkę zanurzało się na chwilę w wodzie tylko po to, żeby w taki oto sposób zdjąć z niej etykietkę – zademonstrowałem Sroce w czym rzecz. - A cały ubaw polegał na tym, żeby klej z jej wewnętrznej powierzchni nie zdążył się rozpuścić. Kiedy papier jeszcze jest

mokry, etykietkę nakłada się na szybę i po robocie. Jak wyschnie to jest przyklejona na cacy. No i oblepialiśmy Schaumannowi witrynę, żeby następnego dnia miał chłop robotę. Na drewnie też powinna się dobrze trzymać – podszedłem do regału obok okna i na bocznej ściance rozpostarłem dwa mokre świstki papieru z napisem „oryginalne piwo grodziskie”. Puste butelki zawinąłem w szmatę, złapałem za młotek i zacząłem je tłuc na miazgę, żeby zatrzeć ślady ich posiadania. Kiedy dopełniłem dzieła wsypałem drobinki szkła do wiadra z popiołem i dokładnie wszystko wymieszałem.

Przez resztę dnia nie tknęliśmy się żadnej roboty. Na dworze zapadł już grudniowy zmierzch, a ja leżałem na pryczy wpatrując się w sufit. Gdyby jakiś czas temu ktoś mi powiedział, że w ostatni dzień 1938 roku będę pił ze Sroką w stolarni piwo, to chyba umarłbym ze śmiechu. To co się dziś stało, było jedynie kolejnym dowodem na to, że życie faktycznie czasami potrafi człowieka całkiem miło zaskoczyć. Dwa uderzenia w drzwi sprawiły, że poderwałem się na równe nogi i stanąłem przy oknie. Rozległ się zgrzyt zasuwy i do celi wszedł starszy dozorca

Dawid Lepke. - To mój ostatni obchód, przyszedłem się pożegnać.

więc

Podszedł bliżej i wyciągnął dłoń w moim kierunku. - Kto wie, może się jeszcze kiedyś spotkamy – powiedział. Uścisnąłem mu rękę. - Raczej nie – odparłem. - Nie mam w planach podróży do Skandynawii – chciałem, żeby moje słowa zabrzmiały zabawnie. - Miło cię było poznać – patrzył mi

prosto w oczy – szkoda tylko, że spotkaliśmy się w tak niekorzystnych okolicznościach. Mam nadzieję, że nie spędzisz całego życia za kratami – omiótł wzrokiem po celi – i któregoś dnia odzyskasz wolność. - Nie miałbym nic przeciwko temu – odparłem. - Dbaj o siebie – położył mi lewą dłoń na ramieniu. - Powodzenia. - Wzajemnie. Posłał mi ostatnie spojrzenie, wykonał w tył zwrot i kiedy zrobił pierwszy krok, rzuciłem za nim:

- Ile ci jestem winien za te dwa piwa? zagadnąłem, ale tak naprawdę to nie chciałem, żeby już odszedł. Lepke stanął i obrócił się przez ramię. Na jego twarzy malował się szczery uśmiech. - Smakowało? - Było wyśmienite – odparłem. - Nic mi nie jesteś winien. Nawet nie masz pojęcia jak wiele tobie zawdzięczam i nie chodzi tylko o to, że twoja znajoma przysyłała mi płyty – nie miałem pojęcia o czym mówi. - Muszę już iść – powiedział – Bóg z tobą – i

wyszedł z celi. Przez dłuższą chwilę stałem w miejscu i jeszcze nigdy w życiu nie czułem się tak dziwnie. Tak naprawdę, to do dziś nie mam pojęcia co Dawid miał wtedy na myśli mówiąc, że wiele mi zawdzięcza. Sądzę, że był bardzo życzliwym człowiekiem, a jego serce przepełniała empatia. Wiem, że żywił do mnie szacunek za to, że na tablicy uwieczniłem daty i nazwiska wszystkich więźniów, którzy skonali we wronieckim więzieniu. Myślę, że coś nas łączyło. On tak samo jak ja, nie oceniał ludzi

tylko po ich grzechach. Tamtego wieczoru po raz ostatni widziałem Dawida Lepke. Mam nadzieję, że bezpiecznie dotarł do swego wuja w Sztokholmie i jakoś sobie ułożył życie na dalekiej szwedzkiej ziemi. Metalowe pudełeczko po wiśniach w czekoladzie, to jedyna pamiątka jaka mi została po naszej znajomości. O dziwo, chociaż miałem kilka razy kipisz w celi, to żaden klawisz nigdy się do tego nie przyczepił. Przez wiele miesięcy spoczywało sobie na półce, a potem zawinąłem je w szmaty i ukryłem w kotłowni.

Nie będzie w moich słowach przesady jeśli stwierdzę, że rok 1939 był najbardziej burzliwym w historii nowożytnego świata. 2 stycznia amerykański tygodnik Time ogłosił, że Adolf Hitler został uhonorowany tytułem Człowiek Roku 1938! Dacie wiarę?! Kurwa mać, Człowiek Roku! Człowiek Roku, który kilka dni później wysunął swoje kolejne abstrakcyjne żądania, ale tym razem w stronę II Rzeczypospolitej. Jego oferta była konkretna, Gdańsk ma zostać wcielony do III Rzeszy i połączony z krajem krzyżaków eksterytorialną autostradą i linią kolejową, a w zamian za to, zmiażdżeni pod Grunwaldem uznają nasze granice.

Prezydent Mościcki obradował na zamku ze swoją świtą, a ja wiele bym dał, żeby mój kumpel Suchy siedział tam razem z nim i żeby to jemu przypadł w udziale zaszczyt, pogadać telefonicznie z Ribbentropem i powiadomić go, jaką nasz rząd podjął decyzję. Suchy załatwiłby tę sprawę bez zbędnej dyplomacji. Złapałby za słuchawkę, wykręcił numer i po chwili rzekł: - Halo? Joachim? Siemasz! Suchy z tej strony, no jak leci chłopie? A dziękuję u mnie wszystko dobrze. Słuchaj Jochaś sprawa jest, kopnij się do Adika i powiedz mu, żeby się walił w sprawie Gdańska i tych nieszczęsnych szlaków komunikacyjnych. Nie, no ja rozumiem,

spoko. Nie, jeszcze mnie nie pojebało… a trudno, to już jego problem. Słuchaj ziomek, dla mnie to on się może nawet zesrać w gacie. Trzymaj się! Jak zapewne wiecie, nasi dyplomaci nie zgodzili się na te żądania. Z pełną premedytacją teraz tak podle sobie żartuję z historii, ale chcę wam uświadomić, że dla każdego skazańca II Rzeczypospolitej twarda postawa polskiego rządu była powodem do radości. I pewnie się domyślacie, że nie chodziło o dobro naszej ojczyzny, ale o wolność, którą mogliśmy odzyskać w chwili wybuchu wojny. Większość osadzonych we Wronkach nawet nie wiedziała co znaczy słowo patriotyzm.

My nie kochaliśmy tego kraju, bo on nas też nie kochał. Piątek trzynastego. Podwójny pech. Taki dzień może przynieść tylko kumulację nieszczęść i katastrof. I tak właśnie się stało w piątek trzynastego stycznia. Po śniadaniu klawisz odeskortował nas do stolarni. Okazało się, że wczorajszego popołudnia Pospolity trafił z zatruciem na izbę chorych, a nasza trójka została pozostawiona sama sobie. Z grafiku wynikało, że mamy do zrobienia kolejną partię ememek. Spojrzałem na Rafaela i powiedziałem:

- Skoro nie ma dziś twojego partnera, to zajmiesz się tylko cięciem desek, a my ze Ślązakiem będziemy zbijać skrzynie. Tnij wszystko co potrzebne na jedną ememkę i układaj na kupkę, każdą ememkę osobno, kapujesz? - Jak tam sobie chcesz – odparł i zawinął się do drugiego pomieszczenia. Po chwili my też odpaliliśmy drugą piłę, przystępując do pracy. Ja i Ślązak nacięliśmy materiału na pięć skrzyń. Robota szła nam sprawnie. Co jakiś czas zerkałem do Dekurgana,

żeby sprawdzić jak mu idzie. Facet się sprężał, miał świadomość, że tak czy siak jesteśmy drużyną i swoje musimy zrobić. Po pierwszym obchodzie zrobiliśmy krótką przerwę.

strażnika

Stanąłem przy oknie i zapaliłem papierosa. Na dworze prószył drobny śnieg. Sroka przestawił gotowe skrzynie bliżej drzwi i ruszył do drugiego pomieszczenia po kolejną partię desek, które ciął Rafael. Dźwięk piły, na której pracował Dekurgan rozchodził się po całym warsztacie.

Wciągnąłem dym w płuca i wtedy rozległ się wściekły krzyk. Wrzask bólu wydawał się być głośniejszy niż ryk urządzenia. Zerwałem się z miejsca i skoczyłem ku przejściu pomiędzy pomieszczeniami. Ujrzałem makabryczny widok! Silnik maszyny nadal pracował, zębata tarcza wsunęła się w dłoń Rafaela pomiędzy środkowy i serdeczny palec, rozłupując ją na pół. Siła ciągu musiała być tak ogromna, że szarpnęła rękę Dekurgana do przodu i stalowe ostrze sięgnęło połowy przedramienia. Krew. Wrzask. Mnóstwo krwi. Sroka stał za plecami Rafaela, przez środek jego twarzy biegła cienka stróżka krwi jaką ciskały zęby

piły, bo wąski ślad biegł jeszcze dalej, przez ścianę i przez sufit. Rzuciłem się w stronę wyłącznika i z całej siły przyłożyłem dłonią w przycisk, który wyglądał jak wystający, czerwony grzybek. Dekurgan wydzierał się wniebogłosy. Szeroko rozwartymi oczami spoglądał na zmasakrowaną rękę, jakby nie wierzył w to co widzi. Miał otwarte usta, a jego wrzask milkł tylko w tym momencie kiedy musiał zaczerpnąć w płuca powietrze. Wirnik silnika zwalniał i odgłos maszyny cichł z każdą sekundą. Stalowa tarcza wciąż kręciła się do przodu i wyraźnie słyszałem jak jej powierzchnie ocierają się o rozłupane kości przedramienia. Ten dźwięk sprawiał, że mięśnie moich nóg

zrobiły się wiotkie niczym wata. Ślązak wyglądał tak, jakby ktoś rzucił na niego zaklęcie i zamienił go w posąg. Z rozprutej ręki Rafaela broczyła krew, a szkarłatna plama na metalowym blacie zdawała się rozrastać z każdą sekundą. - Przytrzymaj go! - wrzasnąłem do Sroki. - On tu zaraz zemdleje! Na dźwięk moich słów Sroka złapał Rafaela obejmując go w pasie. Skoczyłem w ich kierunku. Lewa ręka Dekurgna była centralnie przepołowiona. Chwyciłem ją tuż nad łokciem i

warknąłem: - Do tyłu! Krok do tyłu! Rafael zaczynał się tracić. - Na ziemię z nim! - sam nie wiem skąd było we mnie tyle rozsądku i zdecydowania. Wiedziałem, że trzeba zrobić na ramieniu opaskę zaciskową, żeby ten człowiek się nie wykrwawił. Chwyciłem Dekurgana za sprzączkę od paska, odpiąłem i zdecydowanym ruchem szarpnąłem ku sobie. Skórzany pas wyślizgnął się ze szlufek. Owinąłem nim lewy biceps Rafaela i zacisnąłem najmocniej jak mogłem. Co robić?!

Kurwa mać! Co robić?! - w mojej głowie rozlegał się krzyk. - Zostań tu z nim! - rzuciłem do Sroki, poderwałem się na równe nogi i pognałem w kierunku drzwi wejściowych. Wyskoczyłem na zewnątrz. Śnieg nadal prószył. Ryzykiem byłoby puścić się biegiem w kierunku głównego budynku, bo wtedy strażnik w wieżyczce mógłby zareagować w regulaminowy sposób i pociągnąć za spust. Zacząłem się wydzierać, krzyczałem tylko jedno słowo:

- Pomocy! - a jednocześnie skakałem tak, jakbym robił gimnastyczne pajacyki. Machałem szeroko rozwartymi ramionami. Mogłem mieć jedynie nadzieję, że funkcjonariusz w wieżyczce wartowniczej zobaczy ruch przy drzwiach stolarni i zrobi to co należy. Nie wiem ile minęło czasu, ale kiedy ujrzałem jak od strony spacerniaka biegnie w moim kierunku dwóch klawiszy, przestałem skakać i krzyczeć. Pochyliłem się do przodu, wsparłem dłonie o ugięte kolana i z trudem łapałem powietrze. Słone krople potu spływały po mojej twarzy.

- Co się stało?! - wrzasnął jeden ze strażników. - Wypadek panie dozorco – odparłem zdyszanym głosem. - Wypadek. Kiedy klawisz zobaczył, że Ślązak siedzi na podłodze, a na swoich kolanach trzyma głowę nieprzytomnego Dekurgana, kiedy ujrzał rozszarpaną do połowy rękę, kazał drugiemu dozorcy pędzić na izbę chorych. - Niech wezmą opatrunki i nosze! zdążył jeszcze krzyknąć nim tamten zniknął za drzwiami. Przez chwilę z przerażeniem na twarzy

przyglądał się temu co widzi i strzelał wzrokiem raz na mnie, raz na Srokę. - Co tu się stało u licha?! - zapytał zdruzgotanym głosem. - Ciął deski i piła złapała go za rękę – stwierdziłem. Bardzo rzadko dochodziło do pechowych zdarzeń w trakcie pracy, ale taka historia jaka miała dziś miejsce na stolarni, była czymś wyjątkowym. Przez te wszystkie lata, które spędziłem w tym miejscu, nigdy nie doszło do tak poważnego incydentu. Sanitariusze zanieśli Rafaela na izbę

chorych, a ja i Sroka zostaliśmy odeskortowani do cel. - Jak to było? - zapytał Rusiłowicz, kiedy na baczność stałem przed jego biurkiem. - Co tam się stało? - Nie wiem jak do tego doszło – odparłem zgodnie z prawdą. - Byłem w drugim pomieszczeniu, kiedy nagle usłyszałem krzyk. - A gdzie wtedy był więzień Sroka? - Poszedł po deski tam gdzie doszło do wypadku. - Czyżby? - rzekł z nutką podejrzenia.

Wtem rozległo się pukanie do drzwi. - Wejść! - zastępca dowódcy straży rzucił głośną komendę. W świetle drzwi zobaczyłem Frantza. Jego twarz spowijało surowe, groźne oblicze. Nawet nie wiem dlaczego, ale w tym momencie zacząłem się zastanawiać, czy jego przełożony wie o tym, że Frantz i Rafael mają się ku sobie? Czy jest tego świadom? - A może pomogliście mu w tym nieszczęśliwym wypadku? - zapytał Rusiłowicz, podkreślając z naciskiem przedostatnie słowo.

- To był wypadek panie aspirancie – odparłem – praca przy pile wymaga dużej ostrożności. - Z tego co wiem to twoje stosunki i więźnia Dekurgana nie były na najlepszej stopie. Może miałeś jakiś powód, żeby mu zrobić krzywdę? zasugerował. Frantz stał z boku i bacznie mi się przyglądał. - Jeżeli chodzi o ścisłość panie aspirancie, to nigdy nie miałem na pieńku z Dekurganem. Sprawdzimy to Żabikowski, sprawdzimy – stwierdził. - I jak tam? -

zwrócił się do Frantza – dokumentacja z miejsca zdarzenia zrobiona? - Tak jest. - Dobrze. Weź w obroty tego drugiego – powiedział Rusiłowicz. Skonfrontujemy ich zeznania z tym, co powie poszkodowany. Rafael jeszcze tego samego dnia został przetransportowany do garnizonowego szpitala w Poznaniu. Natomiast Frantz miał swoje podejrzenia i oprócz przesłuchania, zafundował Ślązakowi karcer. Przez pół nocy dręczyły mnie dziwne myśli. Może Ślązak miał w tym swój

udział? Może pomógł Rafaelowi w spotkaniu z ostrzem piły? Czy byłby do tego zdolny? Czy nienawiść jaką żywił do Dekurgana mogła mu odebrać rozum? Pospolity kurował się na izbie chorych, Sroka siedział w ciemnicy, Dekurgana wywieźli daleko stąd i wyszło na to, że w sobotni poranek tylko ja byłem w stolarni. - Masz posprzątać ten bajzel – powiedział do mnie strażnik i kiwnął głową w stronę pomieszczenia gdzie wczoraj doszło do wypadku. - Tak jest panie dozorco.

Zabrałem się za sprzątanie. Krew na metalowym stole zamieniła się w jeden, wielki skrzep i musiałem użyć szpachelki, żeby ją zdrapać. Czerwone zacieki na zębach piły uczyniły z niej w moich oczach jakieś koszmarne narzędzie zbrodni. Widok bordowej stróżki ciągnącej się poprzez wybiałkowaną ścianę i sufit mroził mi kark. Na podłodze również było sporo szkarłatnych, zaschniętych i rozmazanych plam. W tej chwili to pomieszczenie bardziej przypominało rzeźnię niż stolarnię. Szorowałem blat, kiedy klawisz zjawił się na drugim obchodzie.

- Jak idzie? - zapytał. - Tak jak widać panie dozorco. Ten pokiwał głową i rzekł: - Chyba wasz kumpel pożegna się z ręką. Spojrzałem na funkcjonariusza powiedziałem całkiem szczerze:

i

- Bardzo mu współczuję. - Widocznie taki los był mu pisany – stwierdził. - No dobra, bierz się za robotę. Jak przyjdę znowu ma tutaj błyszczeć! - Tak jest panie dozorco.

Klawisz wyszedł, a ja sięgnąłem po papierośnicę. Podszedłem do okna i patrzyłem jak strażnik znika za rogiem budynku. Paliłem szluga i wspominając wczorajsze wydarzenia w uszach słyszałem przeraźliwy krzyk Rafaela. Obróciłem głowę w drugim kierunku i zerknąłem na podsufitowe belki. Nagle mnie olśniło! Myśli o krwawym wypadku uciekły gdzieś precz. To wręcz idealny moment aby wyjąć ze skrytki forsę! Zerknąłem w okno. Pusto.

Rzuciłem się w stronę stojaka z deskami i naprędce zacząłem zbijać drabinę. Kiedy była gotowa znowu doskoczyłem do okna. Teren wolny. Wdrapałem się po szczeblach na górę. Włożyłem palec w dziurę po sęku, dźwignąłem maskującą deskę i wyjąłem metalowe pudełeczko. Zszedłem w dół i oparłem prowizoryczną drabinę o stojak. Po raz kolejny nerwowo rzuciłem się w stronę okna. Dobra moja! Wyjąłem zwinięte w rulon banknoty i schowałem do kieszeni. W sumie nie

było sensu, żeby puste pudełko znowu chować w skrytce gdzie spoczywał już tylko luger owinięty w naoliwioną szmatę. Spojrzałem w okno. Błyskawicznie rozebrałem konstrukcję, a pudełeczko cisnąłem na półkę, gdzie leżały gwoździe i śruby. Usiadłem obok okna. Dla uspokojenia zapaliłem papierocha. Jest dobrze! - przemknęło mi przez myśl. Wyjąłem z kieszeni pieniądze, które od

lat spoczywały w podsufitowym depozycie i zacząłem je szybko liczyć. - No nieźle – szepnąłem pod nosem. Niemal w tej samej chwili coś mnie tknęło. Rozwinąłem jeden z dwudziestozłotowych banknotów i z niedowierzaniem zacząłem mu się uważnie przyglądać. - O nie! Kurwa mać! Tylko nie to! - już nie mówiłem półgłosem. - Nie wierzę! Widniał na nim zupełnie inny wzór! Ten świstek papieru był dzisiaj wart tyle co nic! Na przestrzeni lat musiało dojść do

zmiany wizerunku polskich pieniędzy, a ja żyłem w błogiej niewiedzy. Ta forsa, którą teraz dzierżyłem w dłoni była kiedyś małą fortuną, oczywiście jeśli wziąć pod uwagę więzienne warunki, a teraz, teraz była gówno warta! Niech to szlag! Nim zegar na wieży wybił południe, stolarnia wyglądała tak jak zawsze i jedynie ślady krwi na ścianie i na suficie, zostały niemym świadectwem dramatu jaki się tutaj rozegrał zeszłego dnia. Dołożyłem drwa do pieco-kuchni, żeliwne drzwiczki zostawiłem nieco uchylone i usiadłem na moim zydelku.

Nie miałem nic do roboty. Zapaliłem kolejną faję. Ogień trzaskał, a przyjemnie huczał.

cug

paleniska

Zamknąłem drzwiczki i wsparłem się grzbietem o rozgrzane, beżowe kafle. Cisza. Siedziałem i przez dłuższą chwilę w całej swojej próżności ubolewałem tylko nad tym, że cholernie szkoda tej forsy. Nic mi po niej! I nagle w mojej pamięci projektor wspomnień odpalił kadry zarejestrowanych zdarzeń sprzed wielu lat i poczułem wyrzuty sumienia.

Tak wiele zła i podłości wiązało się z tymi pieniędzmi… Spojrzałem na dłoń, w której trzymałem banknoty, a w miejscu ich spoczynku moja skóra zaczęła parzyć. Ogarnęły mnie parszywe uczucia i nagle pojąłem całym sercem, jak rozżarzonym ogniem musiała płonąć dłoń Judasza, kiedy dzierżył w niej garść srebrników. I miałem ochotę wyć. Tak wiele niegodziwości dopuściłem się w swoim życiu. Otworzyłem drzwiczki paleniska i zacząłem pojedynczo rzucać w ogień te parszywe banknoty. Patrzyłem jak ogień trawi kawałki papieru, które kiedyś ukoiły moją krzywdę i upodliły Hrabiego. Kiedy w mej dłoni został

ostatni dwudziestozłotowy nominał pomyślałem, że muszę go zatrzymać. Muszę go sobie zostawić. Pewnie ktoś z was miałby ochotę zapytać – a po jaką cholerę? Ano po taką, żebym zawsze pamiętał o tym, że człowiek musi brać odpowiedzialność za swoje czyny, że nie da się uciec od grzechów przeszłości, a w życiu nie należy czynić podłości i zła. Kiedy u drzwi wejściowych rozległ się zgrzyt klamki byłem pewien, że nieco wcześniej zjawił się funkcyjny na obchodzie. Jednak kiedy spojrzałem w

ich kierunku dostrzegłem tam Frantza w cywilnym ubraniu. Miał na sobie długi brązowy płaszcz podbity futrem i kremową czapkę z daszkiem. Wszedł do środka i wolnym krokiem zmierzał w moim kierunku. Podniosłem się z miejsca. Frantz stanął przede mną i nic nie mówił. Patrzył mi prosto w oczy. Jego spojrzenie świdrowało mnie na wylot, ale wiedziałem, że nie mogę uciec wzrokiem. - Powiem ci jedno Żabikowski – mówił wolno, a jego głos brzmiał oschle – jeżeli się okaże, że ty i Sroka zrobiliście umyślnie krzywdę temu chłopakowi – zrobił pauzę – to przysięgam na Boga, że

już po was! - warknął. - Nie podaruję wam tego! A jeśli on straci rękę, to ja też was okaleczę! Dobrze wiesz, że ja mogę wszystko. Rozumiesz kurwa?! Wszystko! Jesteś nikim Żabikowski! Tacy jak ty i Sroka to śmiecie! Każdy skazaniec to zwykły, parszywy śmieć – cedził słowa przez zaciśnięte zęby. Gdzie był Sroka kiedy to się stało? zniżył głos zadając to pytanie. - Gdzie on był?! - W stolarni panie aspirancie odparłem w regulaminowy sposób.

–

Nawet nie zdążyłem zauważyć jak Frantz zamachnął się prawą dłonią, w której trzymał skórzane rękawiczki i maznął mnie nimi boleśnie w policzek.

- Kpisz sobie ze mnie?! - wrzasnął. Gdzie był Sroka? - drugą ręką złapał mnie za policzki i mocno zacisnął palce – no gdzie?! W którym był pomieszczeniu kiedy to się stało?! - Szedł po deski, które ciął Dekurgan… - Ale gdzie wtedy był? Tutaj czy tam? wpadł mi w zdanie i kiwnął głową w stronę przejścia. - Szedł po deski i nie wiem, w którym był dokładnie miejscu. - Nie pogrywaj ze mną Żabikowski, bo to może się dla ciebie źle skończyć! - Pracowaliśmy, zbijaliśmy skrzynie,

Sroka ruszył po deski, a ja robiłem swoje i nagle rozległ się krzyk – trzymałem się tej nieco naciąganej wersji. - Lepiej zacznij się modlić, żeby Dekurgan potwierdził twoje słowa – pchnął mnie z wściekłością. - Jeżeli mieliście w tym swój udział – wyciągnął w moim kierunku dłoń z wysuniętym palcem wskazujący – to skończycie w piachu! Frantz żywił do Ślązaka ogromną niechęć i nawet tego nie ukrywał. Zafundował mu dwie noce w karcerze, a przy pomocy pałki, starał się z niego wydusić zeznania.

W niedzielne przedpołudnie ja i Sroka dreptaliśmy wzdłuż siatki ogrodzenia. Mój kompan narzekał na ból pleców, bo aspirant trochę przesadził z łomotem. Kiedy dyskutowaliśmy o tym do czego doszło w stolarni, stało się dla mnie jasne, że Ślązak coś kręci. Twierdził bowiem, że kiedy dłoń Rafaela spotkała się z tarczą piły, to on był w przejściu pomiędzy pomieszczeniami. - Czyżby? - powiedziałem to takim tonem, który od razu dał mu do zrozumienia, że złapałem go na kłamstwie. - Z tego co wiem, to kiedy ja rzuciłem się do wyłącznika ty stałeś już za plecami Rafaela. Sroka nic nie odpowiedział.

- Nie wiem jak było i niczego nie chcę wiedzieć – odezwałem się półgłosem. Pracowaliśmy, ty szedłeś po deski i nagle w drugim pomieszczeniu rozległ się krzyk. Nie wiem, w którym dokładnie byłeś miejscu. Miałem swoje zajęcie i nie zwracałem uwagi na to co robią pozostali. Tak zeznałem Frantzowi. Kapujesz? – spojrzałem na Ślązaka i zatrzymałem się w miejscu. Nie mam pojęcia jaką wersję przedstawi Dekurgan i z nas dwóch, ty bardziej powinieneś się tym martwić. Mam rację? - spytałem tylko ze zwykłej przekory. - Ja chopie, mosz recht – klepnął mnie w ramię.

Nie wiem czemu, ale jakiś głos podpowiadał mi, że Sroka miał z tym nieszczęściem coś wspólnego. Nasz świat, mój i Sroki zadrżał w posadach, kiedy tydzień później dowiedzieliśmy się, że lekarze nie byli w stanie uratować ręki Rafaela. Trudno mi sobie wyobrazić jaki człowiek przeżywa dramat, kiedy na zawsze traci którąś z części ciała. Wiadomo, że są tacy ludzie, którzy potrafią się pogodzić ze swoim kalectwem i żyją dalej stawiając czoła codziennym trudnościom. Myślę, że muszą mieć w sobie ogromną charyzmę, moc i siłę. Takie życie, to prawdziwe wyzwanie.

Rafał Dekurgan przeszedł amputację, lecz nie podołał tej świadomości, że teraz jego świat będzie miał zupełnie inne oblicze. Trzy dni później, przebywając jeszcze w garnizonowym szpitalu, rzucił się z okna na trzecim piętrze i uderzył w granitowy bruk. Zginął na miejscu. Po jego śmierci aspirant Frantz wziął urlop i zniknął z więziennych korytarzy na trzy długie tygodnie. Na własne uszy słyszałem, jak jeden ze strażników mówił, że dowodzący blokiem B siedzi w domu i dziennie pije na umór. Sprawy wyglądały fatalnie.

W tej rozgrywce znajdowaliśmy się pozycjach.

ja na

i Ślązak, straconych

W trakcie nieobecności Frantza wronieckie więzienie zawarło intratny kontrakt z polską armią na produkcję skrzynek do amunicji. Asortyment był bardzo szeroki gdyż otrzymaliśmy dokumentację techniczną na kilkanaście modeli. Obsada stolarni urosła i w połowie lutego pracowało nas łącznie dziesięciu chłopa. To było naprawdę poważne zamówienie. My natomiast spekulowaliśmy, że skoro wojsko się zbroi to może oznaczać tylko jedno, że wojna, która przyniesie nam wolność, staje się coraz bardziej realnym

zagrożeniem. Przyznam wam szczerze, że obawiałem się powrotu Frantza do pracy. Pod koniec lutego aspirant zjawił się rankiem na sterowni na chwilę przed tym, nim skazani z bloku B usłyszeli komendę wymarszu na posiłek. Zszedł schodami w dół i stanął w drzwiach dyżurki, wspierając się barkiem o framugę. Kiedy go mijałem, na krótki moment utkwił w moim obliczu swój wzrok. Miałem wrażenie, że bardzo schudł. Przez trzy tygodnie intensywnego chlania wóda musiała wyssać z niego co najmniej kilkanaście kilogramów. Wyglądał koszmarnie. Miał zapadnięte

policzki i sine, podkrążone oczy. Mundur na nim wisiał jakby był za duży o dwa numery. - Widziołeś Frantza? - Sroka szepnął mi do ucha, kiedy staliśmy w kolejce do okienka wydawki. - Widziałem – odparłem. - Wyglondo jak trup – skwitował Ślązak. - Niedługo to my możemy tak wyglądać – szepnąłem. - Kurwa mać, chopie przestoń krakać – warknął. Teraz się tym martwisz?! - miałem

ochotę ryknąć mu w twarz. - Było odpuścić Rafaelowi, to w tej chwili nie siedzielibyśmy po uszy w gównie! Jeśli moje słowa mogłyby cokolwiek zmienić, to wykrzyczałbym je nawet po stokroć. Już było za późno, żeby naprawić przeszłość. Zdecydowanie za późno. Mijały kolejne dni i nic się nie wydarzyło. Zaczął się marzec, a Frantz nawet nie zjawił się po swoją dolę. Nie mogłem dociec co jest grane. Czyżby facet zapadł się w sobie? Czy cały świat był mu obojętny? Czy śmierć Dekurgana sprawiła, że coś w nim pękło i stał się innym człowiekiem? Niemożliwe.

Takie rzeczy po prostu się nie zdarzają. W marcu sztab wojskowych pod kierownictwem Śmigłego przystąpił do prac nad tak zwanym Planem Zachód na wypadek wojny z Niemcami. Taka strategia była wcześniej opracowana przez generałów Piłsudskiego, ale w obecnej sytuacji, kiedy III Rzesza zajęła Sudety, ten plan musiał ulec definitywnej zmianie. Hitler sięgnął po litewską Kłajpedę, a kilka dni później Francja i Wielka Brytania udzieliły naszemu państwu gwarancji bezpieczeństwa na wypadek zbrojnego konfliktu z naszym zachodnim sąsiadem. Kiedy to się stało, marzenia

więźniów o wojnie zdawały się ziścić lada dzień. W wiosennym, kwietniowym powietrzu unosił się zapach wolności. Frantz zachowywał się tak, jakby mu na niczym nie zależało. I nie chodzi o to, że ja miałem takie wrażenie, ale nawet dozorcy twierdzili, że z tym facetem stało się coś dziwnego. Dziś medycyna nazwałaby jego dolegliwość głęboką depresją, a każdy psychiatra przepisałby mu jeszcze stertę leków i udział w sesjach terapeutycznych. Jeszcze jakiś czas temu ten człowiek siał strach pośród więźniów i budził respekt

u klawiszy, a teraz nawet rzadko było go widać na więziennych korytarzach. Większość czasu kiedy miał służbę, spędzał zamknięty w swoim gabinecie. Czort wie co tam robił? Tylko się zadręczał i rozpaczał? A może też knuł coś w tym swoim zdeprawowanym umyśle i tylko czekał, aż nadarzy się odpowiedni moment, żeby wyrównać rachunki za śmierć Dekurgana? W kilka dni po świętach wielkanocnych na bloku B pojawił się świeżak, a w stołówce zawitał w naszym gronie. To był wesoły, młody chłopak i od razu dał się lubić. Nazywał się Bogumił Pracki, a dla nas został Bogusiem. Miał twarz

pokrytą piegami jakby opalał się przez durszlak, a w jego brązowych oczach biegały jakieś szatańskie, rozbawione ogniki. Nawet pierwszego dnia pomimo tego, że miał obitą twarz jak przystało na świeżaka, uśmiech nie znikał z jego oblicza, a on sam trajkotał jak nakręcony. Ledwo usiadł przy stole, a już zdążył się pochwalić, że dostał trzy lata i że to nie jest jego pierwszy wyrok, bo w przeszłości odsiedział rok w toruńskim areszcie śledczym. - A za co teraz zostałeś skazany? zadałem mu pytanie i dalej wiosłowałem moją kartoflankę.

- Ja i moich dwóch kumpli kradliśmy samochody, no i kurde przez pomyłkę zwinęliśmy wóz, który należał do komendanta kaliskiej policji… - Jesteś z Kalisza?! - wpadłem mu w zdanie, a kawałek ziemniaka o mało nie stanął mi w gardle. - Tak z Kalisza, a bo co? - Ja też – odparłem z uśmiechem. Boguś okazał się moim krajanem i dlatego spędzałem w jego towarzystwie mnóstwo czasu. Miałem tak dużo pytań, tak wiele byłem ciekaw i interesowało mnie wszystko, co było związane z moim rodzinnym miastem.

Miał w sobie pewien nawyk, który kojarzył mi się z osobą nieżyjącego Kazika Furmana. Pamiętam, że kiedy Kazik coś opowiadał to bezustannie używał słowa „człowieku” natomiast Boguś chyba uwielbiał określenia „stary” i „stareńki”. Ten chłopak był moją prawdziwą radością. Dzięki niemu wróciły wszystkie miłe wspomnienia z dawnych czasów. Każda jego opowieść o tym co wyprawiał na kaliskich ulicach była dla mnie jak film. Przecież znałem te miejsca! On opowiadał, a ja widziałem je oczami wyobraźni, zupełnie jakbym tam był!

Świat nie miał pojęcia, że 23 maja 1939 roku Adolf Hitler wygłosił poufne przemówienie do wyższych dowódców niemieckiej armii. Kiedy generalicja stała wokół dużego stołu, na którym leżała rozpostarta olbrzymia mapa Europy, ich wódz miał wypowiedzieć takie oto słowa: „Nie

chodzi o Gdańsk. Chodzi o rozszerzenie przestrzeni życiowej i wyżywienie. Stanowisko Polski wobec bolszewizmu jest wątpliwe. Dlatego Polska jest wątpliwą barierą od strony Rosji. Odpada zatem pogląd, by Polskę oszczędzić, i pozostaje decyzja: zaatakować Polskę przy pierwszej lepszej sposobności”.

Świat również nie miał pojęcia, jakie proroctwo mniej więcej w tym samym czasie ja wypowiedziałem na spacerniaku, patrząc na mojego ziomka: - Wiesz Boguś, że wojna wisi w powietrzu, prawda? - nie czekałem aż potwierdzi moje słowa. - A czy wiesz, że prawo mówi, iż jeśli rząd II Rzeczpospolitej ogłosi, że jesteśmy w stanie wojny z innym narodem, to odzyskasz wolność? - O kurde! Poważnie? - Najpoważniej w świecie – odparłem. - No stary, to powinniśmy się zatem modlić o wojnę! - Boguś bardzo szybko

przesiąkł więzienną mentalnością. - Jeśli tak się stanie, będziesz największym farciarzem z bloku B – wyrokowałem. - Czemu? - zapytał. - Bo na dzień dzisiejszy jesteś ostatnim świeżakiem jaki tu trafił. - A ty co zrobisz jak nas wypuszczą? powiedział to takim tonem, jakby to miało się stać za dwa dni. - Wrócisz do Kalisza? - Pewnie tak – westchnąłem – no bo gdzież indziej miałbym się udać?

- No to super! Stary w takim razie pojedziemy tam razem. Może jak wyjdziemy to zwinę jakiś szybki wóz, żebyśmy mieli czym dojechać do domu? - rzucił entuzjastyczny pomysł. Rozbawił mnie. - Mamy wyjść z pudła i od razu popełnić przestępstwo? - zapytałem szczerze podrygując ze śmiechu. - No to nieźle chcesz nas urządzić koleżko. Tej niedzieli majowe słońce grzało z taką siłą jakby był środek lata. Liście drzew miały w sobie magiczną, soczystą zieleń, dokładnie taką samą jak tej wiosny, kiedy poznałem Agnieszkę. Tyle

lat! Chryste Panie, od tamtej pory minęło już tyle lat! Aż nie chce się wierzyć! - ostatnimi czasy za sprawą Bogusia moje myśli bezustannie cofały się w czasie. To dzięki temu piegowatemu młodzikowi zacząłem marzyć o tym, żeby znowu zobaczyć ulice Kalisza, żeby postawić stopy na ich bruku, żeby na własne oczy zobaczyć te wszystkie znajome miejsca, żeby poczuć czar wspomnień przeżytych dni. Wiedziałem, że jak tylko wyjdę, to wrócę tam gdzie moje korzenie. - A powiedz mi Boguś – zapytałem w pewnym momencie – dlaczego akurat samochody? - Ja no właśnie, czamu auta? - Ślązak,

który leżał wyciągnięty na trawie za naszymi plecami też był ciekaw. - Bo to bardzo dobry interes – odpowiedział – można sporo zarobić. Szybko i łatwo. Jeden wóz w miesiącu dawał nam całkiem przyzwoitą forsę. - To znaczy się co robiliście? dociekałem. - Kradliście auta, żeby je sprzedać… - zadumałem się na moment. - Czyli wychodzi na to, że schodzą jak świeże bułeczki, tak? - Nie no coś ty – powiedział mój krajan – nigdy w życiu nie sprzedałem zajumanego samochodu! - To w jakim celu je kradłeś? - nie

bardzo pojmowałem w czym rzecz. - Robi się tak – Boguś zaczął nam udzielać fachowej instrukcji – zwijasz komuś samochód i wywozisz do dziupli… - Gdzie?! - wpadłem mu w zdanie, bo tym razem nie rozumiałem pojęcia, co znaczy dziupla? - Mój kumpel miał dziadka na wsi pod Kaliszem. Jak rąbnęliśmy komuś wóz to jazda do dziadka na wiochę i do stodoły. Bo rozumiesz, taka stodoła to po naszemu dziupla. W tym samym czasie jeden z naszej trójki już szedł do właściciela pojazdu, bo rozumiesz stareńki, chodziło o to, żeby facet nie

zdążył zareagować. Puk puk w drzwi i gość słyszał propozycję, że za kilka dni może odzyskać swoją własność, że to będzie kosztować tysiąc złotych, ale pod warunkiem, że nie zgłosi zaginięcia pojazdu. - I co? Płacili? - jakoś nie chciało mi się wierzyć. - No pewnie, że płacili! Stary, jak masz zabawkę, która cię kosztowała blisko trzydzieści patoli to z pocałowaniem ręki dasz tysiaka, żeby ją odzyskać. Jak się rozmawiało z właścicielem to się mówiło o konkretnych szczegółach, żeby miał pojęcie, iż chodzi o jego auto. Kolor karoserii, jakieś znaki szczególne, numer rejestracji, a najlepiej jak

zostawił jakąś swoją rzecz w schowku, albo na siedzeniu – kiedy opowiadał o swoich wyczynach, to cały czas się uśmiechał. - Dawałeś mu to podczas rozmowy, a wtedy już był pewien, że go nie czarujesz. Chociaż najlepszy numer był z gazetą – stwierdził. - Z gazetą? - naprawdę byłem ciekaw o czym mówi. - Tego dnia, kiedy zgarniasz auto kupujesz codzienną gazetę, stawiasz ją na przedniej szybie i robisz zdjęcie. Dzień później odwiedzasz frajera razem z fotografią i oczywiście z ową gazetą. Pokazujesz człowiekowi zdjęcie jego samochodu i wczorajszą prasę. Chłop nie ma już żadnych wątpliwości. Potem

jeszcze trzeba go urobić no bo wiesz, przecież może mu przyjść coś durnego do łba i na przykład zdecyduje się pójść na policję. W dniu kiedy ma dać grosz za odzyskanie wozu, umawiasz się z nim w centrum miasta, a najlepiej blisko bazaru albo targowiska. Facet przychodzi i płaci. Bierzesz szmal i mówisz mu, że jeśli wszystko będzie w porządku i nikt cię nie zatrzyma, to za dwie godziny znajdzie swój samochód zaparkowany przy ulicy takiej a takiej. Zawsze istnieje ryzyko, że facet może cię wystawić. - Jakoś nie chce mi się wierzyć, że nigdy nie było problemu – powiedziałem. - Ropuch, przysięgam – Boguś klepnął

się w pierś – że nigdy. Kiedy podczas pierwszego spotkania mówiło się coś w tym stylu „ale wiesz pan, że cały czas mamy cię na oku” - udawanym basem modelował ton głosu – to nie było siły. Nazywaliśmy siebie gangiem gazeciarzy - w jego głosie dało się słyszeć dumę. - A za co miałeś swoją pierwszą odsiadkę? - zagadnąłem. - Też za auta – odparł – tylko, że kradliśmy na zlecenie. To było głupie, człowiek dostawał marne grosze, a ponosił największe ryzyko. Ech, szkoda gadać – westchnął. - Jeszczech nie słyszoł o czymś takim – skwitował Sroka.

- A wy? - Boguś zmienił temat. - Za co garujecie? - Jo za szmugiel bez granica – pochwalił się Ślązak, a jego wyznanie wcale nie odbiegało od prawdy. - A ty Ropuch? Jaki masz wyrok i za co? - zapytał. Dziwiło mnie tylko to, że dopiero teraz obudziła się jego ciekawość. - Ile masz lat Boguś? - zapytałem. - Niecałe dwadzieścia, a bo co? - No to wychodzi na to, że jak miałeś trzy latka to ja trafiłem do pierdla –

odparłem. Kiedy wypowiedziałem swoje słowa na kilka chwil zaległa cisza. Chłopak z gangu gazeciarzy spoglądał na mnie szeroko rozwartymi oczami. - Stary, jesteś w więzieniu od siedemnastu lat?! - prawie krzyknął. - Szmat czasu, prawda? - powiedziałem i sięgnąłem po fajkę. - Na ile cię skazano? - Na dożywocie. - Jaja sobie robicie, prawda? - zerknął wpierw na mnie, a potem na Srokę.

Żaden z nas nie odpowiedział. - Za co dostałeś dożywocie? - wyraźnie słyszałem, że zżera go ciekawość. - Możesz być pewien, że nie za kradzież samochodów – odparłem. - Dobra stareńki nie mów – wziął głęboki oddech i dodał - chyba nie chcę wiedzieć. Majowa opowieść o złodziejach samochodów, którzy sami siebie ochrzcili gangiem gazeciarzy była niczym w porównaniu do tego, co w tym samym miesiącu ogłosiła polska armia. Robiono nabór dla ochotników, którzy w

wypadku wojny byli gotowi podjąć się samobójczych misji. Akcja werbunkowa do formacji tak zwanych „żywych torped” rozpoczęła się właśnie w maju 1939 roku. Dziś można znaleźć sporo informacji na ten temat, ale nie wszystkie są prawdziwe. Jeśli ktoś z was pokusi się, żeby pokopać w archiwalnych materiałach, to znajdzie list otwarty którego treść została wtedy wydrukowana w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”. Miałem okazję przeczytać te słowa. Historia tego listu jest podejrzana i moim zdaniem, to była świadoma agitacja ze strony naszych służb. Dowód na to, że taki desperacki akt miał swoje miejsce znajdziecie na łamach prasy o której wspominam.

Czarny ślad na białym tle. Wszystkie wojskowe formacje II Rzeczypospolitej były zainteresowane naborem takich ochotników. Dobrze jest mieć szaleńców po swojej stronie, prawda? Dowództwo naszej marynarki wojennej posunęło się jeszcze dalej. Z otwartymi ramionami wpisywało na listę każdego cywila, bez względu na płeć, wiek, wyznanie religijne czy stan majątkowy, który wyrażał chęć wstąpienia do oddziałów samobójczych. Przedwczesny wybuch wojny obrócił w fiasko całą operację, lecz nie ma żadnego usprawiedliwia dla tych, którzy wyrazili zgodę na taki proceder. Pewnie myślicie, że opowiadam bzdury?

O nie! Zapewniam was, że nie! Podczas okupacji hitlerowskiej, specjalna komórka Gestapo zajmowała się tropieniem ludzi, którzy na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej zgłosili się do takiej rekrutacji. Jeden z nich został schwytany i trafił do Wronek zimą 1942 roku. Poznałem go osobiście, ale jeszcze nie pora, żebym opowiadał jego historię. Świadomie wspominam o szwadronach samobójców, bo nie tylko wojakom zależało na „żywych torpedach”. To wszystko się działo z dużym poparciem naszych ówczesnych oficjeli państwowych. W związku z tym, że ja w głębi duszy czuję się anarchistą i jestem

zagorzałym przeciwnikiem jakiejkolwiek władzy, mam wam coś jeszcze do powiedzenia o ludziach, którzy w 1939 roku rządzili Polską. To była banda pieprzonych tchórzów! Oni srali na dobro tego narodu i kraju, oni chronili tylko siebie i swoje rodziny! Kiedy piloci Luftwaffe zrzucili na polską ziemię pierwsze bomby, kiedy niemieckie armaty wypluwały ze swych gardzieli artyleryjskie pociski, a powietrze przeszywał świt mknących kul, to co zrobili przedstawiciele rządu II Rzeczypospolitej? Powiem wam co! Zawinęli stąd swoje tłuste dupska, wsadzili żonki i dzieciaki w samochody, upchali w bagażach kasę i kosztowności

i spierdolili przez Bałkany do Londynu. O tak! Pora spojrzeć prawdzie w oczy i nazwać sprawy po imieniu! Nawet prezydent tego kraju zostawił ojczyznę w potrzebie! A tak między nami, to wskażcie mi jeszcze jakiegokolwiek prezydenta świata, który tak jak Mościcki miał podwójne obywatelstwo? Co, jesteście zdziwieni? Tak, wiem że jesteście, bo tylko w nielicznych podręcznikach przeczytacie, że najbardziej znany prezydent II Rzeczypospolitej posiadał również szwajcarskie obywatelstwo. Dlaczego tak łatwo zaraz po wybuchu wojny zrzekł się najwyższego, państwowego urzędu jaki piastował od ponad trzynastu lat? Kiedy wróg przekroczył nasze

granice, to on bez mrugnięcia okiem oddał władzę. Pozbył się jej jak niechcianego balastu i prysnął do neutralnej Szwajcarii. Zmarł w 1946 w niedużej miejscowości Versoix obok Genewy i święć panie nad jego duszą. Tam został też wedle swojego życzenia pochowany na lokalnym cmentarzu. Nawet po śmierci nie chciał trafić z powrotem do kraju, którym rządził tak wiele lat. I co wy na to?! Wiem wiem… W państwie, któremu na imię Polska o pewnych sprawach milczy się nawet dziś. Kolejne pokolenia karmi się szlachetną martyrologią i ukazuje tylko wygodne fakty. Ja zdaję sobie sprawę, że moje spojrzenie na wiele

spraw jest nieco inne, bardziej surowe i bezwzględne. Więzienie zrobiło ze mnie człowieka, który jest negatywnie nastawiony do każdej władzy o charakterze ustawodawczowykonawczym. Dla mnie taka władza i jej przedstawiciele są największymi wrogami szeroko pojętej wolności. Ta niechęć pozostała we mnie, aż po dziś dzień. „Niemiecka ofensywa gospodarcza”, „Prasa angielska o Gdańsku”, „Rzesza germanizuje Czechy i Morawy”, „Przeciw polityce gwałtu i terroru” od wielu tygodni wszystkie artykuły prasowe brzmiały w tym samym tonie.

Gazety skupiały swoją uwagę na niemieckiej ekspansji i kiedy człowiek sięgał po prasę miał wrażenie, że ciągle czyta o jednym i tym samym. Jakże miłą odmianą pośród tych artykułów była wieść, że w sobotę trzeciego czerwca na Służewcu otwarto nowoczesny tor dla wyścigów konnych! Tego samego dnia zniknęła również monotonia, która kilka miesięcy temu wkradła się na blok B. Aspirant Frantz w końcu dojrzał do tego, żeby porzucić żałobę i powrócił do świata żywych. Nie miałbym nic przeciwko temu, żeby ten problem wewnętrznie go zniszczył i gdyby w pijackim zamroczeniu sięgnął po spluwę i palnął sobie w łeb. Niestety stało się inaczej.

Frantz ocknął się z amoku i natychmiast postanowił ruszyć na swoją własną wojenkę. Znienacka przystąpił do cichej ofensywy na linii frontu, która biegła przez więzienny korytarz. Armada jego gniewu skierowała swoje lufy w naszą stronę, a ja i Ślązak staliśmy się celem. Głównodowodzący blokiem B wzbił się nieco na wyżyny i obrał inną formę dręczenia niż fizyczna przemoc. Stara szkoła Szumskiego dała o sobie znać. Za każdym razem kiedy Frantz miał służbę na bloku, kwadrans po tym jak gong na sterowni ogłosił ciszę nocną, ja

i Sroka zabieraliśmy się za mycie korytarza. Wiadra, woda, szmaty, szczoty, kostka szarego mydła, dwa worki trocin i na przód! Miałem spore doświadczenie w tym zajęciu i myślę, że w historii tego więzienia, żaden skazaniec nie pobił mojego rekordu. Byłem niekwestionowanym królem sprzątaczy. Szorowanie posadzki zajmowało nam bite cztery godziny. Kiedy my robiliśmy swoje, w tym samym czasie aspirant drzemał w najlepsze na dyżurce. Około drugiej nad ranem wracaliśmy do cel. Nim padłem zmęczony na kojo, wypalałem papierosa wpatrując się w ciemność po drugiej stronie krat. Frantz

wstawał dwie godziny później i osobiście nas budził, żeby w naszym towarzystwie dokonać odbioru. Zdajecie sobie sprawę jakie to było męczące, kiedy po niespełna dwóch godzinach snu facet nas budził? Musieliśmy się zwlec z wyrek tylko po to, żeby w jego towarzystwie udać się schodami w dół i przejść korytarzem, który lśnił niczym podłoga w wysterylizowanym laboratorium. Po dokonanej inspekcji z ust aspiranta zawsze słyszeliśmy to samo: - Wy jesteście do tego stworzeni, nie mam żadnych uwag! Potem wracaliśmy do cel, no i ze snem

było już różnie. W ciągu dnia miałem wrażenie, że moje powieki są opuszczone do połowy oczu, a w okolicach południa zawsze nachodziła mnie ochota na drzemkę. Średnio wychodziło na to, że trzy noce w tygodniu mieliśmy z głowy. Po miesiącu mój organizm przywykł do tego cyklu, a nocne zajęcia wpisały się w moją więzienną rutynę. Frantz miał się na baczności i nigdy nie zrobił czegoś, co świadczyłoby o tym, że nagina przepisy lub postępuje wbrew regulaminom. Wszyscy klawisze wiedzieli, że ma problem z alkoholem i ta wieść musiała również dotrzeć do

uszu naczelnika. Nasz aspirant zdawał sobie sprawę, że jest na widelcu i dlatego był cholernie ostrożny. Kiedy miał służbę z soboty na niedzielę, ja i Sroka łudziliśmy się, że po zarwanej nocce zalegniemy na spacerniaku i będziemy drzemać w promieniach gorącego słońca. Oczywiście byliśmy w cholernym błędzie. Kiedy wszyscy zostali wyprowadzeni na wybieg, a my ledwo zdążyliśmy klapnąć na swoim miejscu, to od strony wejścia rozlegał się donośny głos dozorcy: - Żabikowski! Sroka! Zawsze znalazła się dla nas jakaś durna robota.

A to plewiliśmy chwasty w klombach przy dziedzińcu, a to trzeba było pozbierać niedopałki papierosów, które zalegały wzdłuż każdego bloku, bo wszyscy skazańcy wyrzucali pety przez okna. Innym razem trafialiśmy na zmywak, żeby wyszorować sterty misek i kubków po porannym posiłku, a to znowu podłoga w holu głównego budynku nadawała się do umycia i tak to leciało. Ostatni list od Agnieszki dostałem pod koniec lipca i szczerze żałuję, że jej nie odpisałem kiedy czas ku temu jeszcze był dobry. Schrzaniłem sprawę. Nie miałem wtedy głowy, żeby kreślić słowa

i słać wieści. Nastały nerwowe dni, a nadzieje i złudzenia wszystkich skazańców, to już nie były tylko pobożne mrzonki. Gazety donosiły o coraz bardziej napiętych stosunkach dyplomatycznych pomiędzy naszym rządem a III Rzeszą. Każdy z nas czekał na jedną, rozkoszną komendę – szykować się do wyjścia na wolność! W połowie sierpnia naczelnik Stokłosa został wezwany do stolicy. Nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie fakt, że w tę służbową podróż zabrał również swoją najbliższą rodzinę. Strażnicy szeptali po kątach, że dzieje się coś

niedobrego. W ostatnią niedzielę sierpnia nawet nikomu nie przyszło na myśl, że niebawem rozpęta się wojna, która pochłonie miliony ludzkich istnień. My nie myśleliśmy takimi kategoriami, właściwie to śmiem wątpić, czy komukolwiek przy zdrowych zmysłach przyszło coś takiego do głowy. Ja, Ślązak, Remi i Boguś siedzieliśmy na stopniach placu apelowego i wygrzewając się w promieniach letniego słońca, gadaliśmy o pierdołach. Pamiętam ten moment, kiedy położyłem się na wznak, zwinąłem bluzę w kłębek, włożyłem pod głowę i obserwowałem

czarne sylwetki ptaków szybujących po sierpniowym niebie. Na rozpostartych skrzydłach swobodnie unosiły się w przestworzach. Miały w sobie coś tak pięknego, że aż ściskało za serce. - Jak myślicie – odezwał się najmłodszy z nas – jeśli wybuchnie wojna to wcielą nas do wojska? To wcale nie było takie głupie pytanie i raczej żaden z nas nie był w tym temacie zorientowany. - Z pierdla prosto na arenę wojennych działań – stwierdziłem – to byłby prawdziwy pech. - Jak wyjdziesz za bramę, to wojacy

będą tam już czekać – powiedział Remi – dostaniesz mundur, menażkę, karabin – wyliczał – zapakują cię na pakę samochodu i powiozą na front, żebyś posłużył za armatnie mięso. Stąd całkiem blisko do granicy z Niemcami. - Piere ci do dekla? - Ślązak chyba nie załapał żartu. - Wcale bym się nie zdziwił, jeśli tak będzie – rzekłem. - To jest kraj cudów, tutaj wszystko jest możliwe. Chyba czeka mnie przyszłość dezertera – skwitowałem. - Hej staruszkowie, ja pytam poważnie – Boguś zrozumiał, że zaczynamy się zgrywać.

- Przestań się martwić wojskiem – odparłem – na razie jeszcze siedzimy w pace. Nie ma sensu zaprzątać sobie głowy takimi sprawami. - Ale co zrobisz jeśli będzie wojna i nas wypuszczą? - dociekał chłopak z gangu gazeciarzy. - Zaciągniesz się wtedy do armii? Będziesz walczył? - Po pierwsze to nie sądzę, żeby wojsko chciało w swoich szeregach takiego kryminalistę jak ja – odpowiedziałem – a po drugie, nie kocham mojej ojczyzny tak bardzo, żebym pragnął za nią oddać swoje życie. Sroka i Remi nie odezwali się słowem, ale ja wiem, że oni myśleli podobnie.

- A ty Boguś? - teraz ja zapytałem. Skoro już fantazjujemy, to powiedz nam co ty wtedy zrobisz? - Nie wiem – odparł bez chwili namysłu. - Nie mam pojęcia. Oczywiście, że nie miał pojęcia. No bo i skąd? 30 sierpnia prezydent Mościcki ogłosił powszechną mobilizację i nagle słowa Bogusia, jakie wypowiedział trzy dni temu wcale nie były już takie dziwaczne. Nie miałem pojęcia co wiąże się z określeniem – powszechna mobilizacja. Przecież jacyś szaleńcy z ministerstwa mogli wpaść na pomysł, żeby z nas

również uczynić wojaków wbrew naszej woli!

choćby

Następnego dnia wieczorem Frantz objął służbę. Dźwięk gongu na sterowni obwieścił ciszę nocną. Któryś z klawiszy na sterowni złapał za wajchę wyłącznika i jednym ruchem zgasił światła w każdej celi. Stałem w oknie i paliłem papierosa. Chociaż nie miałem tremy, to czułem się jak aktor czekający w garderobie na sygnał, że nocny show pora już zacząć.

W momencie, kiedy ja i Sroka zostajemy wyprowadzeni z cel i udajemy się schodami w dół, w głośnikach więziennego radiowęzła powinny zabrzmieć fanfary i profesjonalna zapowiedź: - Panie i panowie, dziś wieczór ponownie na terakocie więziennego korytarza w rolach głównych wystąpią Ropuch i Ślązak! Powitajmy gromkimi brawami tę gwiazdorską obsadę! Powitajmy również utalentowanego autora tej pasjonującej sztuki, reżysera i scenarzystę w jednej osobie, szanownego pana, aspiranta Ruuuudoooollll-faaa Frantzaaaaa! Kiedy aspirant zamknął za sobą drzwi

dyżurki, Sroka spojrzał na mnie i warknął pod nosem: - Jeszcze trocha i chuj mie trefi z tym Frantzem! - Ile ci zostało do wyjścia? - zapytałem znienacka. - Piynć miesiyncy – odparł. - Mioła być wojna, a tu jak na razie dupa blado. Byda tu gnił jeszcze piynć miesiyncy. - No to tyle co nic – stwierdziłem. - Jak wylejza to se legna i byda społ bez tydziyń. Fajnie – szepnąłem w myślach – sam

będę zapieprzał na tym korytarzu. - Ty wiesz, że ten Rafael czasami mi sie śni – wypalił ni z tego ni z owego, a po chwili dodał z nieukrywaną wściekłością - To przez tego ciula tutaj zasuwomy – i zaczął nerwowo szurać podeszwą po trocinach. Aż mi się cisnęło na usta, żeby powiedzieć coś innego, ale darowałem sobie brnięcie w ten głupi temat. Ja widziałem to zupełnie inaczej, to był cały ciąg niepotrzebnych zdarzeń i ja też miałem w tym wszystkim swój udział. Nie byłoby tego całego cyrku, gdybym nie wkręcił Sroki do stolarni… a potem się wszystko zesrało i sprawy przybrały zły obrót. Nie było sensu tego

rozdrapywać. Teraz i tak niczego nie można zmienić. Kiedy my dwaj zmagaliśmy się z posadzką korytarza w tym samym czasie grupa niemieckich dywersantów była już w trakcie akcji, którą historia nazwała „prowokacją gliwicką”. Zrobiliśmy swoje i odeskortował nas do cel.

strażnik

Stanąłem w oknie i zapaliłem papierosa. Po drugiej stronie krat świat chował się w mrokach pierwszej, wrześniowej nocy. Cisza.

I tylko wiatr delikatnie poruszał liśćmi drzew, które szeptały coś między sobą. Westchnąłem i pomyślałem o tym, że za dwie godziny Frantz znowu nam zrobi pobudkę. - Że też mu się chce! - syknąłem pod nosem. Usiadłem na pryczy i zdjąłem tylko buty. Nie było sensu się rozbierać. Położyłem się na boku i naciągnąłem na siebie koc. Miałem wrażenie, że ledwo zamknąłem oczy, a już usłyszałem szurnięcie zasuwy

u drzwi. - Podnoś się Żabikowski – rozległ się znajomy głos aspiranta. - Czas na odbiór! Półprzytomny wzułem buty. Tak jak każdej sprzątającej zeszliśmy schodami w dół.

nocy

Kroczyliśmy we trójkę korytarzem tylko po to, żeby usłyszeć tę samą kwestię: - Wy jesteście do tego stworzeni! Nie mam żadnych uwag! Kiedy na powrót znalazłem się w celi, byłem już wybudzony.

Usiadłem na taborecie i przetarłem zmęczoną twarz.

dłońmi

Zegar na wieży wybił kwadrans po czwartej. Kurwa mać! - zakląłem w myślach, bo wiedziałem, że już nie zmrużę oka. Nagle wstrzymałem oddech i nadstawiłem uszu. Coś było nie tak. Po drugiej stronie krat rozlegało się jakieś tajemnicze, głuche dudnienie. Niewyraźne, zdławione, tępe. Podszedłem do okna. Niebo powolutku zaczynało już szarzeć, ale jego zachodnia połać nadal tonęła w ciemnościach. To właśnie tam, hen

daleko dostrzegłem mdłe, blade pobrzaski. Miałem wrażenie, jakbym spoglądał na burzę, która szalała gdzieś u kresu horyzontu, bo stamtąd też dochodziły stłumione odgłosy. Sięgnąłem po papierośnicę. Stałem w oknie i paliłem fajkę. W oddali widma blasków nadal majaczyły mdłym światłem, którym towarzyszył cichy, ponury pomruk. To intensywne zjawisko atmosferyczne, skojarzyło mi się z dniami kiedy do Wronek przybył Dżordż Dziuba Dziubandowski. Zegar na wieży uderzył po dwukroć.

Cisnąłem peta przez okno i położyłem się na pryczy. W moich uszach nadal brzmiało stłumione, dudniące echo, które powoli zdawało się konać w brzasku dnia, a ja najzwyczajniej w świecie zapadłem w drzemkę. Dziwnie się czuję pisząc o chwili, kiedy rozpętała się II wojna światowa. Nie skojarzyłem faktów. Dwa dni wcześniej ogłoszono mobilizację, nad ranem od strony Niemiec dochodzi ponure dudnienie, a ja po prostu sądzę, że to odgłosy burzy. Dziś wiem, że to był artyleryjski ostrzał, że w tym samym czasie siły powietrzne

Luftwaffe zbombardowały Tczew i Puck, a szkolny pancernik Schleswig-Holstein posłał swoje pociski w kierunku Westerplatte. Tego ranka ruch na więziennych korytarzach zaczął się grubo przed pobudką. Z letargu wyrwały mnie głośno wykrzykiwane komendy i odgłosy zamieszania. Co chwilę rozlegał się tupot nóg i ktoś zbiegał schodami w dół. Metaliczny stukot zelówek uderzających o posadzkę korytarza sprawiał wrażenie, jakby tam była kompania zdenerwowanych ludzi. Podszedłem bliżej drzwi i przywarłem uchem do framugi.

Po drugiej stronie działo się coś bardzo niepokojącego. Trudno było zrozumieć jakiekolwiek słowa, które padały z ust kogoś, kto wydawał krótkie polecenia. Zegar na wieży uderzył trzy razy. Zerknąłem w okno. Światło dnia, które malowało się po drugiej stronie krat, mogło sugerować, że jest przed szóstą rano. Warkot samochodowych silników sprawił, że rzuciłem się w stronę okna. Nie widziałem żadnych pojazdów, ale słyszałem ich charakterystyczny pomruk, docierający od strony dziedzińca. Coś

się działo! Kwadrans później odezwał się gong na sterowni. Mijały kolejne minuty. Po drugiej stronie drzwi panowało wielkie ożywienie, a my nadal siedzieliśmy w celach. To było niespotykane. O tej porze powinniśmy być już w połowie śniadania, a my ciągle w celach! Minęło wpół do siódmej, kiedy zaczęły się rozlegać znajome szczęknięcia stalowych zasuw. Wkroczyłem na drewniany podest i tak jak inni skazani omiatałem dookoła wzrokiem. Na korytarzach roiło się od

klawiszy. Na sterowni ruchem dowodził Rusiłowicz i za jego poleceniem po chwili maszerowaliśmy dwójkową kolumną w kierunku stołówki. Tu czekała na nas kolejna niespodzianka. Kiedy wszyscy odebrali swoją strawę z okienka wydawki i zajęli miejsca przy stołach, na środek wyszedł zastępca naczelnika i obwieścił nam taką oto wieść: - Proszę wszystkich o uwagę! - rzucił donośnym głosem i sekundę później w stołówce zapadła cisza. - Dziś nad ranem II Rzeczpospolita została zaatakowana przez niemiecką armię. W tej chwili Polska jest w stanie wojny z

III Rzeszą. W związku z zaistniałą sytuacją ogłaszam na terenie Centralnego Więzienia we Wronkach stan wyjątkowy. Od tej chwili zostają wstrzymane wszelkie prace. Będziecie wyprowadzani z cel tylko na posiłki. Jakieś pytania? - spojrzał po naszych twarzach. Ktoś z prawej podniósł do góry rękę i zapytał: - Co teraz z nami będzie?! - Czekamy na wytyczne z resortu więziennictwa – odpowiedział. Osobiście będę was informował o sytuacji – spojrzał po naszych twarzach.

Nie było więcej pytań. - No to zaczęło się – szepnął Remi, a ja dostrzegłem na jego obliczu wyraz zmartwienia. - Dobra nasza staruszkowie – szepnął Boguś podekscytowanym głosem. - To znaczy, że niebawem pożegnamy się z tym pudłem! Obyś miał rację! Obyś miał cholerną rację! - powiedziałem w myślach. Po chwili w stołówce zapanował niesamowity gwar, a przy każdym stole toczyły się żywe dyskusje.

Stałem w oknie i ćmiłem szluga. W głowie panoszył się chaos, byłem na wpół przerażony i na wpół szczęśliwy. Spełniło się proroctwo! - rzekłem do siebie w myślach. - Cokolwiek tam czeka po drugiej stronie murów, na pewno będzie lepsze od tego, co mnie teraz otacza. Wtem przestrzeń wypełnił ryk samolotowych silników. W oddali na wprost niebem sunęły eskadry samolotów! Stąd każdy wyglądał jak ziarenko maku i były ich dziesiątki! Leciały na wschód. Ich formacje przypominały stada wron, które trzymają złowieszczy szyk i podążają w tym samym kierunku. Ten widok zmroził mi

skórę pleców, był niczym okrutna demonstracja potęgi i siły. - Doczekałem się! - syknąłem pod nosem. - Kurwa mać, doczekałem się! Czas zwolnił swój bieg. Nim zegar na wieży uderzył na Anioł Pański, mój język od palenia papierosów zamienił się w kawałek szorstkiego drewna. Nie potrafiłem skupić swoich myśli, uczucia ekscytacji i niepewności tańczyły w mojej duszy. Jakie będą wytyczne o których mówił zastępca Stokłosy? Kiedy nadejdą? Kiedy się o nich dowiemy? Sterczałem w oknie. Na ulicy zaczął się ruch. Pod pobliski

dom zajechała duża ciężarówka i po chwili kilku ludzi zaczęło na jej pakę ładować jakieś meble, paczki, tobołki. Nie miałem wątpliwości, że to musiała być jedna z pierwszych rodzin, która podjęła decyzję o ewakuacji. Jakieś dwie kobiety stały na rogu i zagorzale rozmawiały gestykulując rękoma. Tylko dzieci nie zdawały się przejmować tym całym zamieszaniem, bo biegały z patykami w dłoniach, wydając z siebie wesołe okrzyki. Na obiad wyszliśmy o stałej porze. Dookoła mrowie klawiszy. Brązowo. Atmosfera, aż iskrzyła się od nerwowego napięcia. Wszyscy byliśmy

w pewien sposób naładowani emocjami, zarówno więźniowie jak i strażnicy. W stołówce gadaliśmy jeden przez drugiego. Na razie nie było żadnych informacji, a nieświadomość połączona z niepewnością, potrafi zrodzić absurdalne domysły. Przy stole obok nas ktoś powiedział: - Z Wronek do granicy jest raptem trzydzieści kilometrów! Jeżeli niemieckie dywizje ruszyły, to lada moment zjawią się tutaj! - Kurwa mać, czemu nas nie wypuszczają?! - odezwał się inny głos.

- Może powinniśmy coś zrobić? – zasugerował ktoś trzeci. - Tak?! A niby co?! - Jeżeli my tu będziemy i jeśli wkroczą hitlerowcy to nas wszystkich rozwalą! Czyli co? Mamy siedzieć, czekać i nic nie robić? - W nosie sobie możesz podłubać – palnął któryś z rozmówców. - A co z naszą forsą? - zapytał ktoś za moimi plecami. - Przecież dzisiaj jest pierwszy, jakby nie było to dzień wypłaty! - Teraz się martwisz pieniędzmi? -

warknął inny z niedowierzaniem. Strażnik dwa razy dmuchnął w gwizdek. Wracając na blok co chwilę, któryś z dozorców musiał nas upominać, że mamy milczeć. Tylko jak w takiej chwili, człowiek miał trzymać gębę na kłódkę? No jak? To był ostatni posiłek, jaki przyszło nam zjeść w stołówce i za żadne skarby świata nie jestem sobie wstanie przypomnieć, co wtedy było w menu?! Miałem trzy paczki fajek i dwadzieścia pięć złotych. Słabo – przemknęło mi przez myśl. Usiadłem przy stole i

zerknąłem na książkę, którą napisali bracia Grimm. „Baśnie dla dzieci i młodzieży” tak do końca nie były lekturą przeznaczoną tylko dla młodych czytelników, jak mógł sugerować tytuł ich dzieła. Wspaniale napisane historie! Może momentami ociekające okrucieństwem i niegodziwością, ale zawsze kończące się tak jak na baśnie przystało, że dobro zwycięża zło. W normalnym życiu tak się nie zdarza, bo takie cuda dzieją się tylko w świecie baśni. Jednak mi nie w głowie było czytanie. Nie teraz, nie w takiej chwili!

Co można samemu robić na kilku metrach kwadratowych? Ile możesz leżeć albo sterczeć w oknie, za którym nic się nie dzieje? Ile fajek można spalić w jedno popołudnie? Jak długo możesz dreptać robiąc pięć kroków od ściany do ściany? Po kilku godzinach zaczynasz wariować. Dostajesz do głowy, bo nie wiesz co jest grane! Prawdziwa męka. Wieczorową porą kanonada zdawała się być coraz bliżej.

dział

Zapadł zmierzch. Tak jak pozostali więźniowie byłem przyzwyczajony do konkretnej godziny posiłków i kiedy minęła pora kolacji w żołądku odezwały się pierwsze oznaki

głodu. W pewnym momencie na korytarzu dało się słyszeć wzmożone odgłosy zamieszania, któremu towarzyszył specyficzny, metalowy hałas. Tak samo jak rankiem przywarłem uchem do framugi i nasłuchiwałem. Łoskot. Coś przez chwilę toczyło się wzdłuż podestu i pobrzdąkiwało. Stop. Jakieś głosy. Szczęk zasuwy u któryś drzwi, a potem jedno słowo: - Kolacja! Byli coraz bliżej. Dwa mocne uderzenia w drzwi.

Staję pod ścianą obok okna z rękoma opuszczonymi w dół. Zgrzyt stalowego skobla, jęk zawiasów i moim oczom ukazuje się przedziwny widok. Na dużym wózku spoczywają michy i kubki, a obok dwa gary, z których unosi się delikatna para. Widzę, że klawisz, który rzuca w moją stronę jedno słowo „kolacja!” trzyma w dłoniach karabin. Więzienny kuchta nalewa do miski porcję zupy, a dozorca ruchem głowy przywołuje mnie, żebym podszedł. W jedną rękę łapię miskę, a w drugą pusty kubek, kromkę chleba i łyżkę. Zerkam w prawo. Dwójka funkcyjnych jest pod eskortą trzech uzbrojonych strażników.

- Aż do odwołania wszelkie posiłki będą dostarczane do cel – jeden z dozorców informuje mnie głosem całkowicie pozbawionym jakichkolwiek emocji i zamyka drzwi. Przez chwilę stałem w miejscu i zaczęło do mnie docierać, że teraz wszyscy skazańcy zostali od siebie odizolowani. Tej nocy długo nie mogłem zasnąć. Przez mój umysł toczyły się lawiny myśli, a w uszach dudniły echa armat niczym złowróżbne rytmy wojennych bębnów. W ciemnościach ostrzał artyleryjskich pocisków zdawał się być coraz bliżej i bliżej. Przed północą znienacka ponad naszymi głowami przestrzeń rozszarpało

głośne wycie silników. Lotnicza dywizja sunęła we wschodnim kierunku. Nie mam pojęcia na jakim byli pułapie, ale musieli być cholernie nisko. Poderwałem się z pryczy i rzuciłem w stronę okna. Na tle ciemnego nieba dokładnie było widać sylwetki maszyn. Domniemywam, że na ich skrzydłach widniały insygnia czarno-białego krzyża. Ryk silników był tak potężny, że moja metalowa miska, która spoczywała na blacie stołu delikatnie podrygiwała. Czułem przerażenie, strach i niepewność. Wyobraźnia szeptała mi do ucha, że jeszcze chwila, że jeszcze moment i zacznie się atak. Bomby rozniosą te mury w drobny pył, pogrzebią nas w gruzach czerwonych

cegieł i zamienią tę budowlę w jedno, wielkie cmentarzysko. Wtedy nie zdawałem sobie sprawy, że takie miejsca jak więzienia, koszary czy klasztory to obiekty, których przeciwnik nie niszczy podczas wojennych działań. Każdy strateg wojskowy wie, że takie punkty należy przejąć w nienaruszonym stanie i błyskawicznie zaadaptować do własnych celów. Los drwił sobie w najlepsze. Byliśmy w jednym z najbardziej bezpiecznych miejsc po tej stronie granicy. W sobotę przed śniadaniem funkcyjny na latrynie, którego pilnowało dwóch strażników wszedł do mojej celi i

mamrotał cichym głosem: - Nikt nic nie wie. Nikt nie ma pojęcia co się dzieje. Nikt nic nie wie. Jednocześnie opróżnił moją bombę i uzupełnił wiadro z czystą wodą. Przynajmniej tyle się dowiedziałem – przemknęło mi przez myśl. Tego dnia żaden więzień nawet na pięć minut nie opuścił swojej celi. W niedzielny poranek ruchoma wydawka zjawiła się kilka minut po ósmej. Na śniadanie była owsianka ,a kuchta jej nie żałował.

Nic się nie działo. Cisza i spokój. Kolejny posiłek. Micha pełna kaszy. Oczekiwanie na jakąkolwiek wieść zaczęło przybierać znamiona paranoi. Zastępca Stokłosy nie dotrzymał danego słowa. Nie poinformował nas o wytycznych i rozkazach z resortu więziennictwa, które za pomocą telegrafu dotarły na jego biurko jeszcze przed wczorajszym obiadem. Jedną z kilku depesz była ta najważniejsza,

najbardziej oczekiwana obwieszczenie o amnestii.

wieść

-

Przez całą niedzielę na więziennym korytarzu trwało głośne zamieszanie. Co chwilę padały jakieś komendy i nawoływania, a na drewnianych schodach i podestach krążyły dziesiątki nóg. Usiadłem na taborecie obok futryny i nasłuchiwałem starając się wyłapać jak najwięcej informacji. Po drugiej stronie drzwi wrzało jak w ulu. Szlag mnie trafiał, bo coś się działo, a ja nie miałem pojęcia co jest grane!

Nerwowa atmosfera miała w sobie coś cholernie zaraźliwego i ja też dałem się jej ponieść. Co chwilę zrywałem się z miejsca i podbiegałem do okna. Miałem nadzieję, że uda mi się tam coś dostrzec. Nie mam pojęcia czy na zewnątrz rozbrzmiewały echa armatnich salw lub warkot lecących samolotów. Nawet jeśli przestrzeń wypełniały wojenne odgłosy to ja tego nie pamiętam. Moja uwaga była skupiona na czymś innym. Mój zmysł słuchu był zniewolony przez chaos który królował wewnątrz tych murów. - Dlaczego nikt nie mówi co się dzieje?! Kurwa mać! - warknąłem wściekle i jeszcze mocniej palcami dłoni ścisnąłem stalowe pręty krat.

Wraz z nastaniem zmierzchu na więziennym korytarzu zapadła błoga cisza. Tego wieczoru ruchoma wydawka nie pojawiła się przed wejściem do naszych cel. Za oknem ciemność. Minęła północ. Leżałem na wznak z otwartymi oczami i wsłuchiwałem się w ciszę. Po drugiej stronie krat liście drzew szumiały w podmuchach wiatru. Diabli wiedzą, którędy i dokąd, niemieccy generałowie poprowadzili

natarcia swoich wojsk. Wychodziło na to jakby cała wojenna zawierucha ominęła nas szerokim półkolem. Zapadłem w sen. Kiedy otworzyłem oczy, wrześniowy świt zaglądał do mojej celi, a w przestworzach dało się słyszeć, że gdzieś daleko stąd lecą kolejne eskadry i mogę jedynie domniemywać, że były to siły powietrzne Luftwaffe. Nie wiem czy jesteście sobie w stanie wyobrazić, co czuje człowiek zamknięty w celi. Z jednej strony drzwi, których nie sposób pokonać, z drugiej okratowane okno i świadomość tego, że

za wysokim murem świat został wciągnięty w szaleństwo. Co robić? Jak przetrwać kolejne godziny, skoro nie wiesz co tam się dzieje? Gdzie szukać nadziei, kiedy nikt nie mówi ani słowa, a na więziennym korytarzu głucho jak w zapomnianym grobowcu? Zegar na wieży uderzył osiem razy, a chwilę potem ciszę po drugiej stronie drzwi rozerwał odgłos butów podkutych zelówkami. Rzuciłem się w stronę futryny i wstrzymując oddech nasłuchiwałem. - Wy dwaj! - nie jestem pewien, ale to chyba był głos zastępcy naczelnika – zabierzcie z dyżurki skrzynie z dokumentami! Pozostali zbiórka na

sterowni! Ktoś kilka razy uderzył w gong. Przez blisko dziesięć minut trwała tam chyba odprawa, lecz nie byłem w stanie zrozumieć żadnych słów. Kwadrans później na drewnianych podestach wzdłuż cel rozległ się znajomy łoskot wózka wydawki. Stalowa zasuwa u moich drzwi uderzyła z metalicznym trzaskiem. - Podaj miskę – rzucił w moim kierunku funkcyjny kuchta, a potem zaczerpnął chochlą z gara, wlał mi solidną porcję warzywnej papki i podał kromkę czerstwego chleba.

- Mogę wiedzieć co… - nie zdążyłem zadać pytania, bo strażnik bez słowa zatrzasnął wrota. Usiadłem przy stole i łapczywie zjadałem otrzymany posiłek. Minęła dziewiąta. Po drugiej stronie drzwi działo się to samo co wczoraj. Sięgnąłem po papierosa. Może być krucho – stwierdziłem w myślach patrząc na ostatni rząd fajek jaki spoczywał w mosiężnej papierośnicy. Wtem rozległy się dwa uderzenia. Poderwałem się z miejsca i stanąłem obok okna.

To był jeden z szeregowych dozorców. - Zbieraj się! - powiedział i kiwnął głową. Wyszedłem z celi. - Maszeruj na sterownię – wydał kolejne polecenie. Ruszyłem przodem. Rusiłowicz rządził w miejscu skąd kierowano więziennym ruchem. Kątem oka dostrzegłem, że inny klawisz prowadzi tutaj Ślązaka. - Widzisz tę skrzynię? - dowodzący na sterowni zwrócił się do mnie.

- Tak jest panie aspirancie– odparłem. - Weźmiecie ją z sobą do stolarni i zrobicie takich pięć sztuk. Jasne? - Tak jest panie aspirancie. Mam pytanie – rzuciłem szybko w jego stronę. Rusiłowicz uniósł w zdziwieniu do góry brwi. - Czy jest szansa, żeby kupić dziś papierosy? Ten patrzył na mnie przez chwilę z niedowierzaniem i powiedział: - Człowieku, czy ty się dobrze czujesz?! Strażnicy, którzy słyszeli te słowa parsknęli szczerym śmiechem.

- Wyznacz dwóch ludzi i niech idą z nimi do stolarni – Rusiłowicz zwrócił się do Frantza. - Ja się tym zajmę – odparł Frantz. Jego przełożony spojrzał na niego groźnie: - Nie rozumiesz co do ciebie powiedziałem?! Wyznacz dwóch dozorców, ty zostajesz tutaj i przejmujesz dowodzenie, bo my za chwilę wyjeżdżamy z pierwszym transportem! - Tak jest – odpowiedział Frantz. Chwilę później ja i Sroka złapaliśmy za

skrzynię i ruszyliśmy schodami w dół. W ślad za nami kroczyło dwóch uzbrojonych klawiszy. Kiedy my wychodziliśmy z głównego budynku na więzienny dziedziniec akurat podjechały dwie ciężarówki i furgonetka. Po prawej stała sterta skrzyń. Obok strażnicy pod bronią i grupa kilku więźniów. - Co się dzieje panie dozorco? - nie mogłem się powstrzymać, żeby nie zadać tego pytania. - Milcz i maszeruj! - odparł klawisz. Skręciliśmy w prawo. Nim dotarliśmy

do zakrętu obróciłem się przez ramię i dostrzegłem, że więźniowie pakują skrzynie na ciężarówki. Stolarnia była dobrze zaopatrzona w materiał i w razie potrzeby, moglibyśmy zrobić dwadzieścia albo nawet trzydzieści takich skrzyń. Ich budowa była prosta. Dno, cztery ściany i luźno położone wieko. Szkolna robótka. Ciąłem dechy, a Ślązak układał je według rozmiarów. Klawisze siedzieli na pieco-kuchni.

Wyłączyłem piłę i zabraliśmy się za zbijanie skrzyń. Szło nam całkiem sprawnie. W pewnym momencie ten, który kazał mi się zamknąć podniósł się z miejsca i powiedział do tego drugiego: - Miej ich na oku. Idę się wysrać – i ruszył w stronę wyjścia. Zatrzasnął za sobą drzwi, a ja odczekałem jeszcze chwilę i zapytałem tego, który został z nami: - Panie dozorco, możemy zapalić? - Możecie – odparł.

W papierośnicy miałem ostatnie sześć fajek. Widząc błagalny wyraz oczu Ślązaka, musiałem go poczęstować. Zostały mi tylko cztery. Wciągnąłem głęboko dym w płuca jakbym w ten sposób chciał sobie dodać odwagi i ponownie zwróciłem się do funkcjonariusza: - Wiadomo już co z nami będzie, panie dozorco? - nie mogłem się powstrzymać, o to musiałem zapytać. - Trwa ewakuacja jednostki – rzucił jakby od niechcenia.

- Ewakuacja?! - wydusiłem z siebie i spojrzałem na Ślązaka. On też wyglądał na zaskoczonego. - Dokąd?! - Koniec dyskusji – warknął - bierzcie się za robotę! Pracę zakończyliśmy około południa i pod eskortą klawiszy ruszyliśmy na blok B. Kiedy maszerowaliśmy holem głównego budynku zza zakrętu korytarza do naszych uszu dobiegły czyjeś wesołe głosy i nagle ujrzeliśmy roześmiane twarze. Kilku znajomych więźniów z oddziału dziesiątego było ubranych w cywilne ciuchy i w asyście dwóch strażników zmierzali w stronę wyjścia! Na ich widok moje stopy stały się

ciężkie jakby nagle zmieniły się w ołów. Kiedy nas mijali jeden z nich rzucił w naszą stronę - Chłopaki wychodzimy na wolność! Amnestia! Ja i Ślązak spojrzeliśmy po sobie, a w naszych oczach była tylko szczera radość. Wkroczyliśmy na blok B. Obok dyżurki stała grupa sześciu więźniów, a ich swobodne i radosne zachowanie wskazywało na to, że niebawem udadzą się do pomieszczenia gdzie wiszą setki jutowych pokrowców.

Tam przyjdzie im zdać szare, więzienne uniformy, podpisać kilka dokumentów i pokwitować odbiór zawartości worka depozytowego. Potem każdy z nich włoży na siebie normalne ubrania i po raz ostatni w asyście wronieckich strażników, uda się na dyżurkę oficera. Tam dopełnią jeszcze jakiś papierkowych formalności, pewnie odbiorą należną wypiskę i będą wolni. Kiedy wspinaliśmy się schodami w górę zauważyłem, że drzwi od wielu cel są otwarte na oścież. Natychmiast przyszło mi do głowy, że dzisiejszego wieczoru w tych kwaterach już nikt nie będzie szykował się do snu.

Byłem niesamowicie podekscytowany. A jednak amnestia. Spełniło się! - nie potrafiłem myśleć o czymkolwiek innym. Siedziałem na pryczy, a gdy po drugiej stronie drzwi zbliżały się czyjeś kroki, to natychmiast nerwowo podrywałem się z miejsca. Teraz już tylko czekałem na moment, kiedy rozlegną się dwa uderzenia w drzwi, a potem… witaj upragniona wolności! Późnym popołudniem zaczął mi doskwierać głód, bo dziś nie było posiłku, który mógłbym nazwać obiadem. Uroiłem sobie w głowie, że skoro nas wypuszczają, to nie ma sensu gotować. Traktowałem to jako dobry

omen. Nie mogłem sobie znaleźć miejsca, to oczekiwanie na cokolwiek było nie do zniesienia. Miałem tylko jeden bagaż, który chciałem z sobą zabrać. To było metalowe pudełko po wiśniach w czekoladzie, do którego włożyłem listy i pocztówki. Byłem gotów. Podszedłem do okna. Spojrzałem na słońce, które chyliło się ku zachodowi i sięgnąłem po ostatniego papierosa. Już nawet fajka nie była w stanie mnie uspokoić. Wciągałem dym w płuca i nerwowo dreptałem w miejscu. No dalej! Do licha! - krzyczałem w

myślach. - Niech się coś w końcu wydarzy! Zacząłem łazić wte i wewte. Za każdym razem jak znalazłem się u drzwi to przystawiałem ucho do szpary w futrynie. Wracałem do okna i zerkałem na fragment ulicy. I znowu to samo. I jeszcze raz. Jak na złość czas zwolnił swój bieg. Miałem wrażenie, że zegar na wieży zaczyna oszukiwać. Byłem gotów przysiąc, że jego mechanizm się popsuł. Przecież to niemożliwe, żeby każdy kwadrans trwał tak długo! Usiadłem na pryczy. Od kilku godzin wewnętrzne powierzchnie moich dłoni cały czas były śliskie od potu i co rusz pocierałem nimi w materiał spodni.

Za oknem skradał wrześniowy wieczór.

się

czwarty,

Po drugiej stronie drzwi rozległ się zgrzyt kółek. Ruchoma wydawka popychana przez kuchtę sunęła drewnianym podestem. Kiedy otworzyły się drzwi i zobaczyłem, że jest tylko jeden gar z żarciem od razu zrozumiałem, że niewielu skazańców będzie jadło ten posiłek. Znowu cholerna kasza ze skwarkami! Nie tylko jej smak, ale również i zapach budził moje obrzydzenie.

Funkcyjny podał mi miskę, a dozorca natychmiast zatrzasnął wrota. Stałem w miejscu i nasłuchiwałem. Wózek wydawki toczył się do przodu. Jak na moje oko, albo raczej ucho, to chyba zatrzymał się pięć lub sześć cel dalej! Blok B pustoszał! W celi panował półmrok, bowiem od czterech dni nie zapalano nam świateł. Może w trakcie działań wojennych w takich obiektach jak ten stosuje się zaciemnienie? Nie wiem, zresztą to nie miało żadnego znaczenia. Nic mi po świetle żarówki. W takiej chwili nie byłbym w stanie przeczytać nawet

słowa. Minęła dziewiąta. Miałem cholerną ochotę zapalić. Na podeście rozległy się czyjeś wolne kroki. Dwa uderzenia w drzwi. Zerwałem się z pryczy. Ciche szurnięcie metalowego kółeczka u wizjera drzwi. Zgrzyt zasuwy. Na tle światła, które majaczyło w korytarzu, ujrzałem ciemną sylwetkę

Frantza. Przez chwilę stał w rozkroku i wyglądał jak postać z chińskiego teatru cieni. - Jak tam Żabikowski? - zapytał. Chcesz jeszcze kupić papieroski? Jego słowa kompletnie mnie zbiły z tropu. Nie spodziewałem się tego, że zapyta o fajki! - Jeśli jest taka możliwość panie aspirancie, to bardzo chętnie – odparłem. Frantz zrobił dwa kroki w przód. - Mogę ci sprzedać coś do palenia –

powiedział – tak się składa, że mam akurat na zbyciu – sięgnął do kieszeni i wyjął dwie paczki. - Jedna skrzynka jak to mawiacie – rzekł z nutką kpiny – kosztuje u mnie równe dziesięć złotych – westchnął. - Zainteresowany? - Bardzo drogo panie aspirancie – odparłem. - Takie czasy Żabikowski. Chcesz czy nie? - Wezmę – nie zastanawiałem się ani sekundy. - Dwie czy jedną? - Dwie – odparłem.

Frantz położył fajki na stole. W papierośnicy miałem tylko pięciozłotowe banknoty. Złapałem w palce cztery ruloniki i położyłem je tuż obok. - Dobrze się z tobą robi interesy – złapał za forsę i schował ją do kieszeni. - Tak Żabikowski – powiedział po chwili i jednocześnie położył lewą dłoń na kaburze, w której spoczywał jego służbowy pistolet. - Ostatnia noc. Dzieci na letnich koloniach nazywają ją zieloną nocą. Wiedziałeś o tym? - Nie panie aspirancie – słyszałem wyraźnie jak mój głos drży.

- Coś ci powiem Żabikowski. Śmierć sprawiła, że trafiłeś za kratki i śmierć też sprawi, że te kraty cię zatrzymają – mówił wolno, a ja czułem jak moje serce zaczyna łomotać w piersiach. Boisz się, że cię zastrzelę? - klepnął dłonią w skórzany futerał i zaśmiał się złowieszczo. - Nie Żabikowski, nie taki los jest tobie pisany – obrócił się na pięcie i wyszedł. Przez kilka chwil stałem w miejscu i czułem jak moje kolana drżą, a mokra od potu koszulka przywiera do skóry pleców. Nie miałem pojęcia co o tym myśleć. Nie mogłem zrozumieć sensu słów, które do mnie powiedział. Jaka ostatnia noc?!

O czym on wypuszczą?!

gada?!

Kiedy

mnie

Otworzyłem paczkę najdroższych w świecie papierosów i zapaliłem. Sterczałem w oknie wpatrując się w ciemność. Nie potrafiłem skupić myśli, bo to wszystko nie miało najmniejszego sensu, a rozkołatane nerwy dawały o sobie znać. Położyłem się na pryczy z nadzieję, że uda mi się zasnąć. Minęła kolejna godzina, a ja tylko przekręcałem się z boku na bok. Gdzieś za północną linią horyzontu

rozlegało się głuche dudnienie armat. Kiedy otworzyłem oczy na dworze był już dzień, a do moich uszu docierał warkot samochodowego silnika. Podniosłem się z łóżka i podszedłem do okna. Na rogu ulicy stała duża ciężarówka z odkrytą paką. Grupa mężczyzn i kobiet siedziała na ławkach przy burtach, a kilkoro dzieci usadowiło się tuż za szoferką. Pośrodku paki leżało kilka waliz i tobołków. Po chwili pojazd ruszył drogą biegnącą wzdłuż więziennego muru i zniknął mi z oczu. W poprzek ulicy wolno człapał stary,

wyleniały kundel. Jedno z okien w budynku na wprost było otwarte na oścież, a przeciąg wyciągnął na zewnątrz połać białej firany, która zwiewnie falowała w delikatnych podmuchach porannego wiatru. Na skwerku przed wejściem do klatki schodowej walały się jakieś drobne porozrzucane przedmioty i luźne kartki papieru. Usiadłem na taborecie obok drzwi i wsparłem głowę o futrynę. To oczekiwanie na cokolwiek było ponad moje siły. Na więziennym korytarzu od czasu do czasu dało się słyszeć pojedyncze kroki i czyjeś głosy.

Nagle za oknem rozległ się ryk pędzącego samolotu. Zerwałem się i skoczyłem ku kratom. Na tle błękitnego nieba zobaczyłem jak zwrotny myśliwiec z czarnymi krzyżami na skrzydłach mknie w przestworzach. Pilot przeleciał ponad budynkami więzienia i zawrócił w kierunku miasteczka. Zatoczył dwa koła ponad dachami domów jakby robił rozpoznanie i pomknął w zachodnim kierunku. Zegar na dziewiątą.

wieży

wybił

godzinę

Dreptanie w celi doprowadzało mnie do szału. Faja.

Do drzwi, do okna i z powrotem. Znowu faja. Niecierpliwość stawała się nie do zniesienia! Wtem z dołu usłyszałem jak ktoś biegnie korytarzem i wrzeszczy na całe gardło: - Frantz! Frantz! Ten ktoś dotarł do schodów, pędził przeskakując po kilka stopni i nadal krzyczał: - Frantz! Frantz! - Co się dzieje?! - ryknął ktoś inny od strony sterowni.

- Niemcy idą! Są już w Czarnkowie! Idą prosto na nas! Chwilę później miałem wrażenie, że drewnianymi podestami pędzą tabuny dzikich koni. Podniosła się niesamowita wrzawa. Wyraźnie słyszałem jak gdzieniegdzie trzaskają stalowe zasuwy, a z różnych stron padały wściekłe komendy: - Wyłaź! - Na dół! Biegiem! - Szybciej! Ruszać się! Ktoś przebiegł obok moich drzwi.

Nie wytrzymałem napięcia, które eksplodowało w każdym zakamarku mojego ciała. Odruchowo złapałem taboret w dłonie i z całych sił zacząłem nim walić w drzwi. - Wypuście mnie! - darłem się na całe gardło – wypuście mnie! Tłukłem w drewniane wrota i w kółko krzyczałem te same słowa. Nikt nie reagował na to co robiłem! W pewnym momencie taboret nie wytrzymał i rozpadł się na kilka części. Zacząłem kopać w łączenia, żeby wyrwać jedną z nóg. Udało się! Złapałem drąg i waliłem nim jak

maczugą. Moje gardło płonęło żywym ogniem. Byłem mokry od potu. Z każdym kolejnym uderzeniem i krzykiem traciłem siły. Już nie dawałem rady. Osunąłem się na klęczki, a czoło wsparłem o drzwi i szepnąłem: - Wypuście mnie. Po drugiej stronie była tylko martwa cisza. Nagle usłyszałem jakieś krzyki i nawoływania. Machinalnie obróciłem głowę w kierunku okna, bowiem gwar docierał stamtąd. Dźwignąłem się z obolałych kolan i ruszyłem do krat. Złapałem dłońmi za stalowe pręty i

przyciągnąłem ku nim moją twarz. Na rogu ulic dostrzegłem mrowie więźniów w szarych uniformach, którzy biegli w różnych kierunkach. - Nie zostawiajcie mnie tutaj! - zacząłem krzyczeć. - Niech mnie ktoś uwolni! Nie zostawiajcie mnie! Kilku z nich chyba usłyszało mój krzyk, bo spojrzeli w moją stronę, ale żaden z nich nawet się nie zatrzymał. - Nie zostawiajcie mnie tutaj! - darłem się jak szalony. Obok skwerku dwóch gości okładało pięściami jakiegoś kolesia, który nawet nie próbował się bronić. Kiedy upadł na

ziemię doskoczyli do niego i zaczęli go kopać na oślep. Facet skulił się i zasłonił rękoma głowę, a jego oprawcy nie przestawali. Skończyli go katować dopiero wtedy, kiedy przestał się ruszać. Z lewej strony wściekle ryczał klakson samochodu, a po chwili ujrzałem więzienną ciężarówkę. Na pace była grupa uzbrojonych strażników, gotowych w każdej chwili oddać strzał. Jednak oni nie mieli zamiaru przywracać porządku. Oni też uciekali z tego miejsca. Krzyczałem. Nie wiem jak głośno, ale krzyczałem choć już nie miałem pary w płucach. Nikt się nie wrócił, żeby jednym ruchem odciągnąć masywną zasuwę u moich

drzwi. Nikt. Stałem w oknie, a na policzkach czułem szorstkie pręty krat. Róg ulicy pustoszał z każdą chwilą. Po chwili został tam tylko człowiek, z którym dwóch więźniów wyrównało swoje rachunki. Leżał na wznak obok chodnika, a stąd jego twarz wyglądała tak, jakby ktoś ją pomazał czerwoną farbą. Zrezygnowany usiadłem na pryczy i rozpłakałem się jak dziecko.

Szlochałem dławiąc w sobie cały ból świata. Tkwiłem w tym parszywym miejscu, zamknięty w małej celi skąd tylko śmierć mogła mnie uwolnić. Czułem jak moje ciało, duszę i umysł osaczają bezradność i niemoc. Jak otaczają mnie swoim szczelnym kordonem i z każdą chwilą, brutalnie zaciskają swe niewidzialne szyki. Byłem w pułapce. Puk! Puk! Puk! U drzwi rozległy się trzy ciche stuknięcia. - Żabikowski? Jesteś tam? - to był głos Frantza.

Moje serce zerwało się do galopu. Podszedłem do futryny i szepnąłem ochrypłym, błagalnym tonem: - Frantz proszę cię, wypuść mnie! Frantz! Nic nie odpowiedział, ale ja wyraźnie słyszałem jego oddech po drugiej stronie drzwi. - Frantz? Czemu mi to robisz? Na litość boską – mój głos się łamał. - Przecież wypuściliście wszystkich więźniów! Coś szczęknęło, ale to nie był odgłos, który mógł sugerować, że zostaje cofnięty stalowy skobel.

- Tak na wszelki wypadek – powiedział – właśnie zakładam na zasuwę solidną kłódkę gdyby przypałętała się tutaj jakaś zagubiona, dobra duszyczka. W całym więzieniu zostało nas tylko trzech – zrobił krótką pauzę - tylko ja, ty i Sroka – cedził przez zęby każde słowo, a ja słyszałem w tonie jego głosu niesamowity ładunek nienawiści. Wątpię, żeby dzisiaj pojawił się tu ktoś inny niż niemieccy żołnierze – zamilkł, a po chwili dodał – strzeżonego kłódka strzeże. - Frantz, dlaczego mi to robisz?! - ledwo mogłem mówić. - Nie wiesz?! - zaśmiał się jakby był niespełna rozumu. - A pamiętasz tego

uśmiechniętego chłopaka, który nazywał się Rafał Dekurgan?! Pamiętasz go Żabikowski?! - tym razem w jego słowach brzmiał tylko gniew. - Frantz, przecież to był wypadek – jęknąłem. - To był po prostu nieszczęśliwy wypadek. - Nieszczęśliwy wypadek był wtedy, kiedy cię spłodzono – warknął. - Bywaj Żabikowski, mam jeszcze krótkie spotkanie ze Sroką, a ty żyj jak najdłużej i obyś do śmierci nie poznał smaku wolności! - Frantz, nie wygłupiaj się – po drugiej stroni drzwi rozległy się kroki. Odchodził. - Frantz! - wrzasnąłem

przytulając usta do szpary w drzwiach. Frantz, kurwa mać! Nie rób mi tego! Fraaaaantz! Schodził schodami kondygnację.

na

niższą

Przepełniony bezradnością osunąłem się wzdłuż drzwi. Na wpół leżąc i na wpół siedząc, zastygłem w nienaturalnej pozycji. Utkwiłem wzrok w chropowatej ścianie. Wzdrygnąłem, kiedy nagle padł głośny strzał. Ponure echo pomknęło wśród pustych, więziennych korytarzy. Chwilę potem na dole rozległy się prężne kroki.

Ich miarowy odgłos zaczął się szybko oddalać. Nastała grobowa cisza. 05.05.2015 Rybnik, Polska