matura ustna 2015 - wszystkie pytania

1. Omów motyw śmierci na podstawie obrazu „Śmierć" Jacka Malczewskiego oraz innych utworów kultury.

Określenie problematyki Warto we wstępie postawić sobie pytanie: Czemu miał służyć ukazany

wizerunek śmierci

w utworach kultury? Otóż artyści przypisywali mu różne funkcje. Śmierć podkreślała upływający czas, marność otaczającej nas rzeczywistości. Miała wzbudzać lęk, grozę. Była rodzajem zbawienia, ostrzeżenia, ucieczką. Pisarze, malarze, czy twórcy filmu dzięki niej podkreślali swoje poglądy. Teza Motyw śmierci w utworach kultury służy podkreśleniu przemijania i kruchości życia. Argumenty A. Artystą, podejmującym motyw śmierci, był Jacek Malczewski , malarz, czołowy przedstawiciel symbolizmu tworzący na przełomie XIX i XX w. Na obrazie śmierć zamyka ona oczy starcowi i tym ruchem symbolicznie przenosi go na drugą stronę. Mężczyzna jest spokojny i pogodzony ze swym losem, jakby czekał na tą chwilę, zaś śmierć lekko się uśmiecha. poprzez tą symboliczną scenę ukazuje moment odejścia człowieka jako spokojny akt, a nie coś przerażającego, czy pełnego cierpienia. widzi jednak tę ostatnią chwilę niezwykle barwnie i kolorowo. Żywe odcienie na obrazie przypominają radość, niż ból i cierpienie. Taka optymistyczna wizja odejścia bardziej przypada do serc odbiorców. B. Jako przykład literacki przytoczę średniowieczny tekst „Rozmowę mistrza Polikarpa ze śmiercią”. Bohaterka z tytułu występuje to w roli nauczycielki życia, która prowadzi dialog z ciekawym jej istoty mędrcem. Rozmówczyni nadano cechy ludzkie. Występuje w utworze jako kobieta o odrażającym wyglądzie. Wobec niej wszyscy są równi. Zabiera zarówno bogatych, ubogich, mądrych, mniej inteligentnych. Nie ma dla niej różnic stanowych, społecznych, majątkowych. Obraz śmierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa..." jest zgodny z wizerunkiem popularnym i znanym w średniowieczu. Ma służyć przestrodze ówczesnym ludziom i wywoływać lęk przed życiem w grzechu. Jej postać ma przypominać , że nasze życie jest kruche i przemija. To także podkreślenie średniowiecznej myśli: „ Memento Mori”„Pamiętaj o śmierci”. C. Uczucie wypalające wnętrze i psychikę romantycznego bohatera doprowadzające go do samobójstwa na podstawie „Cierpień młodego Wertera” J. W. Goethego”. Tytułowy bohater jest zakochany w Lottcie. Od początku jednak Werter wie, że ich uczucie nie spełni się. Początkowo wieść o tym, że jego ukochana jest przeznaczona innemu nie dotarła do niego. Jednak, kiedy dziewczyna poślubiła Alberta zaczęły towarzyszyć mu dziwne i niszczące myśli. Był zazdrosny o rywala. Uważał, że jego uczucie jest wyjątkowe i że nikt nie kochał i nie pokocha Lotty, tak jak on. To cierpienie niespełnionej miłości pozbawia go kontaktu ze światem. Dlatego popełnia samobójstwo.

Podsumowanie Śmierć to ważny temat w utworach kultury, zarówno w malarstwie, jak i w literaturze. Podkreślała idee, hasła epoki, jak w przypadku „Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią”, ale i kierunki artystyczne, jak symbolizm w przypadku obrazu Jacka ego. Zawsze jednak oddawała znikomość i kruchość ludzkiego życia.

2. W jaki sposób w sztuce ukazana jest podróż? – (podany fragment z książki Ryszarda Kapuścińskiego- „Heban”) (…)Dawniej, kiedy ludzie wędro wali przez świat pieszo , jechali na wierzchowcach, albo płynęli statkami, podróż przyzwyczajała ich do zmiany. Obrazy ziemi p rzesuwały się p rzed ich oczami wolno, scena świata obracała się ledwie -ledwie. Podróż trwała tygodniami, miesią cami. Człowiek miał czas, żeby zżyć się z innym otoczeniem, z nowym krajobrazem(…)Dzisiaj nic nie zostało z tych gradacji! Samolot gwałtownie wyrywa nas ze śniegu i mrozu i jeszcze tego samego dnia rzuca w rozpaloną otchłań tropiku. Nagle, ledwie przeta rliśmy oczy, jesteśmy wewnątrz wilgo tnego piekła…- Heban R. Kapuściński

Określenie problematyki Podróż i jej odmiany – jak wędrówka, pielgrzymka od wieków towarzyszą człowiekowi. Motyw ten zawsze, poza znaczeniem konkretnym, nabiera funkcji symbolicznej. To nie tylko sposób przemieszczania się z punku A do punktu B, ale w sztuce ma on ukryte znaczenie. Autorzy traktują ów temat jako pretekst do refleksji nad losem ludzkim. To także możliwość ukazania podróżnika jako istoty, która poszukuje celu i sensu w życiu. Zdarzało się, że taka podróż była często duchowa, w głąb samego siebie. Mogę zatem stwierdzić, że analizowany przeze mnie motyw ma wiele znaczeń. Teza Podróż i jej odmiany są dla bohaterów źródłem wiedzy i bogatych doświadczeń wewnętrznych. Argument A. Na początku swej wypowiedzi odwołam się do przytoczonego fragmentu reportażu Ryszarda

Kapuścińskiego „Heban”. Sam poeta to wielki podróżnik, który zwiedził niemal cały świat i z każdego zakątka świata spisywał swoje doświadczenia. W książce „Heban” autor opisuje swoje wrażenia z pobytu w Afryce. Interesuje go kultura tego kontynentu, ich tradycje, piękno przyrody, kilami, polityka. Opisuje on czasy, kiedy wiele państwa afrykańskich odzyskiwało niepodległość. Pisarz zwraca uwagę jak zmienia się sam sposób podróżowania. Kiedyś ludzie chodzili pieszo, następnie wykorzystywali konie, potem pojawiły się powozy, samochody a dziś samolotem można w kilka godzin znaleźć się nawet na drugim końcu świata. Dla Kapuścińskiego podróż to nowe doświadczenia. B. Innym utworem, ukazującym ten motyw jest „Kordian” Juliusza Słowackiego, który odbywa romantyczną podróż po Europie. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Sama wędrówka bohatera to tak naprawdę moment wejścia Kordiana w dorosłe życie. Wędrówka spełnia z jednej strony funkcję dosłowną, gdyż młodzieniec odwiedza różne miejsca i spotyka odmiennych ludzi. Wynosi z tego ważne doświadczenia. Jednak ważniejsza jest tu funkcja symboliczna. Kordian odkrywa swoje powołanie – patriotyzm. C. Kolejne przykłady z pyt. 206.

Podsumowanie Z przytoczonych przeze mnie argumentów wysuwa się wniosek, że wędrówka nie musi oznaczać jedynie przemieszczania się z punktu A do punktu B. Często to poszukiwanie swojego celu w życiu, wartości, czy marzeń. Dla Kapuścińskiego podróż to możliwość poznania innej kultury, tradycji, poznania kraju, jego mieszkańców, przyrody. Dla Kordiana tułaczka po Europie stała się możliwością konfrontacji jego młodzieńczych marzeń z rzeczywistością, próbą odnalezienie swojej wielkiej misji.

3. W jaki sposób autorzy ukazują swój stosunek do ojczyzny? - ( fragment wiersza Tadeusza Różewicza *** (oblicze ojczyzny) Ojczyzna Miejsce To jest Ojczyzna

to ta

kraj mała

dzieciństwa urodzenia najbliższa

Zwierzęta Pola Słowa owoce

łąki

Ojczyzna się śmieje Miasto miasteczko Ulica dom podwórko Pierwsza Las Groby

na

wieś

miłość horyzoncie

W dzieciństwie poznaje Kwiaty zioła

się zboża

Na początku Jest Na wyciągnięcie ręki Dopiero Krwawi Boli

później

ojczyzna blisko

rośnie

Określenie problematyki Ojczyzna to ważna wartość dla każdego patrioty. Można wyrażać swój szacunek do kraju swoją postawą. Jedni z bronią w ręku walczą o jej nie podległość, inni, jak pisarze poetyckim słowem wyrażają swoją miłość do ojczyzny. Pisarze wręcz prześcigali się w swych koncepcjach, mogących wskazać rodakom właściwe drogi ku poprawie losów naszego kraju i odzyskaniu wolności. Teza Pisarze, kreując w swych dziełach motyw miłości do ojczyzny, wskazywali na patriotyzm jako moralny obowiązek każdego człowieka . Argumenty A. Wiersz Tadeusza Różewicza jest próbą zdefiniowania pojęcia ojczyzny oraz ukazania jak to słowo zmienia swoje znaczenie. Początkowo ojczyzna to przede wszystkim miejsce urodzenia - jest mała, ograniczona do najbliższego otoczenia: podwórek, na których bawimy się, paru ulic, po których spacerujemy podczas pierwszych randek. Wszystko jest tu znane, bardzo bliskie, przyjazne, bezpieczne. Wraz z dojrzewaniem, dorastaniem, ojczyzna staje się coraz większa, zmienia się perspektywa i rozłożenie akcentów. Mówi o tym ostatni fragment wiersza Tadeusza Różewicza: dopiero później rośnie krwawi boli. W przeszłość odchodzi sielankowa, piękna i arkadyjska, kraina dzieciństwa. Pojawia się ojczyzna ludzi dorosłych: z nieraz tragiczną historią, jej okrutnymi prawami, ojczyzna wymagająca ofiary krwi, bólu, niekiedy nawet i poświęcenia życia. Obowiązków wobec ojczyzny nie można, nie wolno unikać. B. Koncepcję miłości do ojczyzny obserwujemy u Kordiana - tytułowej postaci z dramatu Juliusza Słowackiego. Młodzieńca poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Na szczycie góry Mont Blanc odnajduje swoją ideę. Postanowił poprowadzić naród przeciwko wrogowi. Nastąpiła w nim przemiana duchowa polegająca na tym, że tak jak kiedyś nie potrafił działać, tak teraz palił się do czynu.

Celem jego życia stało się zabicie cara, który jego zdaniem był odpowiedzialny za cierpienia ukochanego narodu. Jego postawę nazywamy winkelriedyzmem. Wniosek z tej części wypowiedzi. Patriotyzm i ojczyzna u Słowackiego to konieczność walki o nią. C. Wezwanie do walki o niepodległość i postawy Polaków wobec jarzma niewoli wykreowane w liryce- apelu Marii Konopnickiej „Rota”; ( interpretacje masz w pyt. 108) Podsumowanie Swój stosunek do ojczyzny wyrażają zatem pisarze poprzez ukazywanie swojego szacunku do ojczyzny, uwalaniu różnych koncepcji odzyskania niepodległości, podkreślania swojej miłości do kraju.

4. W jaki sposób przedstawiona jest w literaturze funkcja poetycka języka? Odwołaj się do tekstów literackich. (fragment „Chłopów W. S. Reymonta) – tekst o jesieni. Jesień szła co raz głębsza.Blade dnie wlekły się p rzez puste, ogłuchłe pola i przymierały w lasach coraz cichsze, co raz bladsze - niby te święte Hostie w dogasających b rzaskach g romnic.A co świtanie - dzień wstawał leniwiej, stężały od chłodu i cały w szronach, i w bolesnej cichości ziemi zamierają cej; słoń ce blade i ciężkie wykwitało z głębin w wieńcach wron i kawek, co się zrywały gdzieś zna d zórz, leciały nisko nad polami i krakały głu cho, długo, żałośnie... a za nimi biegł ostry, zimny wiatr, mącił wody stężałe, warzył resztki zieleni i rwał ostatnie liście topolom pochylonym nad drogami, że spływały cicho niby łza - krwawe łzy umarłego lata, i padały ciężko na ziemię.

Określenie problematyki Teksty literackie spełniają różne funkcje. Podstawową jest oczywiście funkcja informacyjna, czyli tekst ma na celu przekazanie pewnych informacji odbiorcy. Ale równie ważne są także funkcja impresywna, ekspresywna oraz poetycka. Teza Funkcja poetycka polega na zwracaniu uwagi odbiorcy na same znaki językowe. Argumenty A. Autorzy realizują funkcję poetycką języka w barwnych opisach przyrody, wykorzystują do tego obrazowe epitety, uosobienia, porównania i przenośnie. Funkcja poetycka w podanym fragmencie „Chłopów” W. S. Reymonta ma na celu podkreślenie przyrody. Utwór dogłębnie opisujący życie na wsi, autor wprowadza czytelnika w przedstawiony świat poprzez gwarową stylizację języka, ale również przez szczegółowe, niezwykle obrazowe opisy przyrody, obrzędów i codziennego życia. Akcja "Chłopów" toczy się we wsi Lipce w okolicach Łowicza. Język powieści wykorzystuje więc przede wszystkim gwarę łowicką, pojawiają się również elementy kaszubskie, mazurskie i podhalańskie. Funkcja petycja jest także przedstawiona pod postacią środków stylistycznych, jak epitety, porównania i metafory. Funkcja poetycka podkreśla tu przyrodę, ale i tradycje chłopów, ich obyczajowość, język, kulturę. Artystyczny język podkreśla także piękno wsi, jej rytm dnia, przyrodę, związek człowieka z naturą. W ten sposób Reymont przekazał potomnym piękną wizję na temat zamierzchłej kultury i tradycji. B. "Pan Tadeusz"Adam Mickiewicz - w tym utworze funkcja poetycka jest wyrażona także w opisach przyrody. Często nadaje opisom przyrody cechy ludzkie. Stwarza to wrażenie, jakby pejzaż scalał się z życiem bohaterów Soplicowa. Wiele jest epitetów, porównań, oksymoronów - wyrażają miłość do ojczyzny, tęsknotę. Pejzaż żyje wraz z mieszkańcami Soplicowa. Mickiewicz podkreśla poprzez nią wyjątkowość nadniemeńskiego krajobrazu, który jest dla niego wspomnieniem ojczyzny, przechowywanym w sercu przez wiele lat. C. Jan Kochanowski "Pieśń Świętojańska o Sobótce" - piękno natury, tez podobne środki, cel ukazanie piękna życia na wsi i ogólnie przyrody.

Podsumowanie Funkcja poetycka polega na zwróceniu uwagi na formę tekstu, na to, jak jest on zbudowany, jakie środki językowe zostały w nim użyte

5. Język i znaki jako wyraz przekazu ( fragment tekstu publicystycznego Ewa Wołyńska „Kody w prasie”)

Określenie problematyki Język, którym mówimy określa nas samych. To niezaprzeczalny fakt. To jak wypowiadamy się na co dzień świadczy o naszej kulturze, wiedzy, czy zasobie słownictwa. Często poprzez mowę możemy łatwo określić, jaki zawód człowiek wykonuje lub z jakiego terenu Polski pochodzi. To, jakim językiem się posługujemy pozwala odkryć odbiorcy kim jesteśmy. Wyznajemy różne religie, wywodzimy się z odmiennych kultur. To wszystko ma wpływ, jak rozmawiamy i czy jesteśmy dobrze rozumiani przez innych. Innym językiem posługuje się przecież młodzież szkolna, a innym nauczyciele. Podobnie i różne środowiska społeczne używają specyficznego języka. Argumenty Ewa Wołyńska w swym artykule zwraca uwagę na fakt, że komunikujemy się za pomocą języka i znaków. Słowo i obraz to dwie główne formy przekazu i to nie tylko oczywiście w prasie. Ryciny, ilustracje, szkice, zdjęcia są dopełnieniem tekstu pisanego. Tego rodzaju znaki także wpływają na odbiorcę. A więc nie tylko język o czymś nas informuje, jest wyrazem jakiegoś przekazu ale i różne znaki, które dopełniają tekst i poszerzają naszą wiedze, wpływają także na naszą wyobraźnię. Autorka wymienia rodzaje kodów, językowy, ikoniczny. Zwraca uwagę, że nakładają się one na siebie i wówczas maja inne znaczenia. Najbardziej popularnym systemem znaków jest pismo, ale jest przecież jeszcze system znaków ciała, tzw mowa ciała, są znaki umowne, np. dzwonek do drzwi, mamy różne obrazy, symbole, np. czerwony krzyż na białym tle - w naszym kręgu kulturowym oznacza organizację humanitarną. Ale w różnych krajach te same znaki mogą oznaczać co innego. Znaki współistnieją razem z językiem, służą do porozumiewania się. Takie środki komunikowania to kody, które mogą uzupełniać przekaz językowy - jak mimika lub gestykulacja - albo go zastępować - jak sygnalizowanie używane na morzu poprzez różnokolorowe chorągiewki lub boje na wodzie. Podsumowanie Język zatem przekazuje nam różne informacje, dzięki niemu się komunikujemy. Język to system znaków.

6. Jak jest ukazana kultura rycerska w tekstach kultury? Omów problem odwołując się do załączonego plakatu z trzeciej części Gwiezdnych Wojen i wybranych utworów literackich.

Określenie problematyki Rycerze od czasów antycznych i średniowiecznych stali się wzorcem godnym do naśladowania. To właśnie te epoki utrwaliły nie tylko w literaturze, ale i w wyobraźni ludzkiej kulturę rycerską. Bóg, honor, ojczyzna- to hasła, które nosił w sercu każdy wojownik minionych wieków. Z czasem synonimem rycerza stał się żołnierz polski. Kiedy film sięgnął po tę tematykę rycerz stał się superbohaterem o nadludzkich właściwościach. Teza Wykreowany w średniowieczu wizerunek rycerza jako obrońcy wiary i ojczyzny, kierujący się swoistym kodeksem i zasadami moralnymi był źródłem natchnienia dla artystów kolejnych epok literackich. Argumenty A. Aby przybliżyć ideały i zasady, którymi kierowali się średniowieczni rycerze zacznę od przedstawienia sylwetki tytułowego bohatera „Pieśni o Rolandzie”. To utwór, który opowiada historię rycerza, walczącego pod wodzą Karola Wielkiego. Cesarz toczył na terenie Hiszpanii kampanię przeciwko poganom, zwanymi Saracenami. Podczas jednej z bitew armia Rolanda została zdradziecko zaatakowana przez wrogów. W wąwozie Roncevoux nastąpiło największe stracie. Wielki rycerz ponosi śmierć w bitwie. Cała scena jest ukazana w sposób niezwykle poważny. Towarzyszy jej atmosfera wzniosłości i świętości. Wizerunek ten spełnia więc funkcję ukazania archetypu idealnego rycerza, jaki istniał w średniowieczu. B. Motyw kultury rycerskiej jest także wykorzystywany współcześnie, czego przykładem jest plakat z trzeciej części filmu „ Gwiezdne wojny”. Tradycyjny, średniowieczny miecz Rolanda został zamieniony na laserowe miecze. Bohater z filmu ma oczywiście damę swojego serca i walczy w sposób honorowy. Oczywiście nie trzeba oglądać sagi Georgea Lucasa, żeby dostrzec, że na plakacie ważną częścią kultury rycerskiej jest pojedynek, zatem i metody rozwiązywania konfliktu dawniej i dziś są identyczne. C. Bohaterem, który zdradził siebie swoje ideały rycerskie jest tytułowy bohater „Makbeta”

Williama Szekspira. Początkowo poznajemy bohatera jako dzielnego wodza szkockich wojsk. Jest rycerzem wiernym królowi. Walczy z Norwegami i zabija zdrajców. Wie, że najważniejsze jest dobro państwa i bycie wiernym swojemu władcy.

Przestrzega kodeksu rycerskiego i

kieruje się w swym postępowaniu dobrymi wartościami. Jest szlachetny i honorowy. Jego postawa wobec życia zmieniła się po spotkaniu czarownic i poznaniu przepowiedni. Otóż wiedźmy powiedziały rycerzowi, że zostanie on w przyszłości królem. To całkowicie odmienia charakter bohatera. Za namową żony zaczyna snuć spisek, który doprowadzi go do zguby. Makbet ze szlachetnego rycerza, pełnego wiary w ważne wartości staje się bezuczuciowym mordercą. Honor, szlachetność, patriotyzm zamienił na podstęp, zdradę i zbrodnię. Ukazując ten motyw Szekspir pragnął ukazać nam nie tylko ciemną stronę psychiki człowieka, ale przede wszystkim wskazać na destrukcyjne działanie władzy. Podsumowanie

W średniowieczu został utrwalony wzorzec kultury rycerskiej. Kolejne epoki pokazały, że nie zawsze bohaterowie realizowali ten utrwalony ideał. Średniowieczny Roland był bohaterem godnym do naśladowania. Jednak Makbet nie sprostał jego legendzie. Bohater filmowy to współczesna kontynuacja średniowiecznego wzorca kultury rycerskiej. 7. Wieloznaczność w wypowiedzi. Na podstawie tekstu „Głos w sprawie pornografii" Wisławy Szymborskiej i własnych doświadczeń. Nie ma ro zpusty gorszej niż myślenie. Pleni się ta swawola jak wiatropylny chwast na grządce wytyczonej pod stokrotki. Dla takich, którzy myślą, święte nie jest nic. Zuchwałe nazy wanie rzeczy po imieniu, rozwiązłe analizy, wszeteczne syntezy, pogoń za nagim faktem d zika i hulaszcza, lubieżne obmacywanie drażliwych tematów, tarło poglądów - w to im właśnie graj. W dzień jasny albo pod osłoną nocy łączą się w pary, t rójkąty i koła. Dowolna jest tu płeć i wiek partnerów.

Oczy im błyszczą, policzki pałają. Przyjaciel wy koleja przyjaciela. Wyrodne córki deprawują ojca. Brat młodszą siostrę stręczy do nierządu. Inne im w smak owoce z zakazanego drzewa wiadomości niż różo we pośladki z pis m ilustrowanych, cała ta prostoduszna w gruncie pornografia. Książki, które ich bawią, nie mają obrazkó w. Jedyna rozmaitość to specjalne zdania paznokciem zakreślone albo kredką. Zgroza, w jakich z jak wyuzdaną

umysłowi udaje się zapłodnić u mysł! Nie zna takich pozycji nawet Kamasutra. W czasie tych schadzek parzy się ledwie herbata. Ludzie sied zą na krzesłach, poruszają ustami. Nogę na nogę każdy sam sobie zakłada. Jedna stopa w ten sposób dotyka podłogi, druga swobodnie kiwa się w powietrzu. Czasem tylko ktoś wstanie, zbliży się do okna i przez szparę w firankach podgląda ulicę

pozycjach, prostotą

Określenie problematyki Wieloznaczność wypowiedzi, czyli możliwość interpretacji zwrotów, zdań, wyrażeń w różny sposób. Poprawna interpretacja jest możliwa dzięki kontekstowi. Z tego typu zabiegiem artystycznym spotykamy się często w poezji. Pisarz, który używa gry słów, nadaje wyrazom podwójnego znaczenia. Wyrazy zaczynają wówczas nabierać innych, nowych znaczeń. Teza Wisława Szymborska dzięki wykorzystaniu wieloznaczności wyrazów tworzy oryginalną poezję. Argumenty A. Utwór „Głos w sprawie pornografii” za pomocą oryginalnej formy — konceptu — porusza jeden z najważniejszych problemów współczesności: wolność myśli. Wiersz wykorzystuje oryginalny pomysł, czyli koncept. Celem takiego zabiegu jest zaskoczenie, zaszokowanie odbiorcy. Wiersz jest przede wszystkim grą intelektualną z czytelnikiem. Służy temu wieloznaczność słów i wyrażeń zastosowanych w wierszu, np. parzy się ledwie herbata – czyli potoczna nazwa aktu erotycznego, szpara w firankach – potoczne określenie kobiecych narządów płciowych. Wydaje się, że — zgodnie z zapowiedzią tytułu — utwór będzie głosem w dyskusji na temat pornografii. W tym przekonaniu utrzymuje nas też słownictwo tekstu. Wiersz posługuje się emocjonalnymi określeniami związanymi ze sferą erotyki: rozpusta, rozwiązły, obmacywanie…Jest to jednak utwór przewrotny. W rzeczywistości podejmuje on problem odwagi samodzielnego myślenia, które — według niektórych — jest grzechem,

wstydem, czymś nieprzyzwoitym i zakazanym. Wieloznaczność ma zatem na celu podkreślenie głównej myśli utworu, która polega na tym, ze Szymborska pragnie ukazać w wierszu motyw zniewolenia człowieka, totalitaryzmu i ocalającej roli rozumu. B. Jeżeli chodzi o własne doświadczenia to mogę podąć przykład np. wyrazu zamek, z jednej strony oznacza on budowle warowną, z drugiej przyrząd do zamykania drzwi. Tylko użycie go w odpowiednim kontekście pomoże odbiorcy we właściwym odczytaniu znaczenia tego wyrazu. Z wieloznacznością najczęściej związane są homonimy, czyli taka samo wymawiamy wyraz a oznacza on co innego. Podsumowanie Język jest bardzo skomplikowany. Właściwie każde słowo, któ rego używamy, jest wieloznaczne. Gdyby każde słowo miało tylko jedno zna czenie, co do którego zgadzają się wszyscy użytkownicy języka, nasza komunikacja byłaby znacznie łatwiejsza. W literaturze wieloznaczność to zabieg celowy, jak w przypadku wiesza Wisławy Szymborskiej. Tego typu wykorzystanie słów spowodowało, że język poezji polskiej noblistki nabrał oryginalnego charakteru i niepowtarzalności. 8. Obraz "Wierny towarzysz" Juliusza Kossaka. Wierność jako ważny element moralności świata przedstawionego w tekstach kultury.

Określenie problematyki Wierność to podstawowa dla człowieka wartości, które od wieków wyznacza granice ludzkiej moralności. Kojarzona jest z pozytywną postawą, godną do naśladowania. Jej przeciwieństwem jest zdrada. Literatura również podejmowała ten fascynujący temat. Pisarze w swych dziełach literackich ukazywali bohaterów, dla których wierność była największym celem. Wprowadzenie do utworu tego motywu z pewnością uatrakcyjniało akcję, pozwalało pokazać bohatera w trudnych dla niego sytuacjach wyboru. W ten sposób pisarze utrwalali hierarchie wartości swych postaci, czytelnik mógł wywnioskować co dla danej postaci jest ważne i jakim jest naprawdę człowiekiem.

Teza Obrazy wierności w literaturze i sztuce są pretekstem do ukazania moralności bohatera, jego hierarchii wartości. Argumenty A. Obraz "Wierny towarzysz" Juliusza Kossaka przywołuje scenę z powstania styczniowego. Podczas jednej z bitew ginie partyzant. Jego ciało leży na ziemi a obok niego stoi koń. Zwierzę jest pochylone nad zmarłym panem. Ta przejmująca scenę podkreśla związek, jaki istniał między koniem – towarzyszem w powstańczych bojach a żołnierzem. Na dalszym planie malarz utrwalił toczącą się nadal bitwę, jednak koń już w niej nie uczestniczy, woli poże gnać się ze swym przyjacielem. Kossak podkreśla wierność swemu panu aż po śmierć. B. Innym tekstem kultury, który podejmuje ten motyw jest literatura. Przykładem może być utwór „Lalka” Bolesława Prusa. Wiernym i oddanym sługą jest tu Ignacy Rzecki, który otacza opieką Wokulskiego i jest mu przyjacielem na dobre i złe. Rzecki to skromny subiekt, wartościowy patriota i bonapartysta. Pracuje w sklepie u Stacha. Z wielkim oddaniem pełni

swoje obowiązki. Tak naprawdę nie chodzi mu o pomnażanie majątku. Wykonując swoje obowiązki u boku przyjaciela czuje się szczęśliwy i potrzebny.. Za największy dowód jego troski o Stanisława możemy uznać chęć wyswatania Wokulskiego z panią Stawską, która nie była obojętną Rzeckiemu. Ponadto bohater często w dyskusjach broni przyjaciela, chociaż sam nie rozumie wielu jego poczynań. Do końca życia był wierny w swojej przyjaźni do Wokulskiego. C. Gerwazy Rębajło to postać z epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz. Szlachcic jest wiernym sługą Horeszki. Na dworze swego pana pełnił funkcję k lucznika. Ze względu na rodzaj wykonywanej pracy, nawet po śmierci Stolnika, bohater nazywa siebie Klucznikiem. Informacja o kluczach jest ważna, bowiem wskazuje na ogromne przywiązanie Gerwazego do zamku Horeszków oraz do pełnionej przed laty funkcji. Mężczyzna, mimo że ruiny są dostępne dla każdego, naprawił niektóre drzwi, by móc je zamykać. Świadczy to o jego niedostosowaniu do nowej sytuacji. Bohater żyje przeszłością, nie chce zaakceptować zmian. Wciąż powraca do chwili zabicia swego pana. Klucznik, po śmierci swego pana, poprzysiągł zemstę, bowiem wiedział, że Stolnik nie ma syna, który mógłby dążyć do ukarania mordercy. Bohater wiedział, kto zabił, jednak postanowił za czyn jednego z Sopliców ukarać wszystkich z tego rodu. Gdy tylko miał okazję, walczył z nimi i przelewał ich krew. Możemy więc stwierdzić, że ten wierny sługa był zaślepiony chęcią zemsty. Podsumowanie Pisarze ukazując motyw wierności bohatera kształtowali ludzkie postawy i kodeks moralny człowieka. Pisarze dobitnie ukazują w swych dziełach, że każda zdrada jest początkiem ostatecznego upadku człowieka. Zaś wierność pozostanie ważną wartością. Wierni przyjaciele, jak koń z obrazu Kossaka czy subiekt z „Lalki” pełnili ważną rolę w utworze literackim , podpory duchowej w życiu głównego bohatera.

9. Czy ten plakat jest dobrą metaforą bohatera zbiorowego ("Naród jak lawa") i jednostkowego Dziadów cz. III? Uzasadnij odwołując się do podanego tekstu kultury i całych Dziadów cz. III.

Określenie problematyki Jacy jesteśmy, my Polacy? Pełni patriotyzmu, wierni ideałom, zapalczywi, skłonni do kłótni i ulegania nałogom? Na to pytanie próbowało odpowiedzieć chyba każde pokolenie pisarzy. Burzliwe dzieje naszego państwa stawały się pretekstem do rozmyślań kolejnych spadkobierców pióra nad kondycją naszych rodaków. Jednym z pisarzy, który utrwalał portret Polaka, jego odmienne postawy, zróżnicowanie jednostkowe i grupowe był Adam Mickiewicz. Dziady cz. III stanowią sąd nad społeczeństwem polskim.

Teza Adam Mickiewicz ukazując społeczeństwo polskie z perspektyw jednostkowej i grupowej wyraża swa troskę o ojczyznę i proponuje koncepcję patriotyczną. Argumenty A. Plakat przedstawia zarys sylwetki człowieka. Widzimy głowę i część tułowia. Całość ma formę rozkruszonych głazów. Właśnie takie podzielone społeczeństwo jest ukazane w Dziadach. Cz. IIII Adama Mickiewicza. Nie ma w nim jedności. Poeta ukazał w swym dramacie Polaków z podwójnej perspektywy. W scenie „Salon warszawski” są oni bowiem przedstawieni jako naród wybrany, z drugiej zaś jako społeczeństwo pozbawione nuty patriotycznej, którym należy pokazać drogę postępowania. Naród nasz w wizji księdza Piotra został porównany do obrazów biblijnych. Kolejną ocenę ojczyzny i społeczeństwa polskiego przynosi nam scena „Salon warszawski”. Przy stoliku, w centrum siedzi „ważne towarzystwo”- arystokratyczna elita. Obok przy drzwiach stoją ludzie skromniejsi: młodzi patrioci. Cała scena jaskrawo ukazuje kontrast między arystokratyczną elitą a patriotyczną młodzieżą. Najbardziej obrazowo podsumowuje tę ocenę wypowiedź Wysockiego, który przyrównuje nasz naród do lawy. W tych słowach Mickiewicz utrwala cały obraz naszej ojczyzny i swojego pokolenia. Lawa to wierzch - ci, którzy stoją na czele narodu nie przedstawiają wartości. Zaprzedali się zaborcy. Głębia - spiskujący i buntujący się młodzi - stanowią wartość prawdziwą. To kolejny pesymistyczny wizerunek Polaków utrwalony w tym dramacie. W środku sylwetki człowieka z plakatu widzimy czarną dziurę, jakby brakowało społeczeństwu polskiego prawdziwego serca, ducha walki. Podsumowanie Dziady cz. III to typowy romantyczny dramat narodowy. Ukazuje społeczeństwo polskie w ważnych dla niego chwilach dziejowych. Przedstawia koncepcje patriotyczną ocenia rodaków, daje wskazówki na przyszłość, koncepcje odzyskania nieodległości. Mickiewicz charakteryzuje różne warstwy naszego społeczeństwa- od młodzieży po arystokracje, inteligencję. Ukazuje prawdziwych patriotów, jak i spiskowców. Utrwala naród jako grupę, ale i ukazuje ważną rolę jednostkowego bohatera. 10. Co twórcy mówią o godności człowieka? Odwołaj się do fragmentu „Zdążyć przed Panem Bogiem" Hanny Krall oraz innych tekstów kultury. Widziałem kiedyś na Żelaznej zbiegowisko . Ludzie tłoczyli się na ulicy dookoła beczki - zwyczajnej drewnianej beczki, na któ rej stał Żyd. Był stary, niski i miał długą brodę.Przy nim stało dwóch niemieckich oficerów. (Dwóch pięknych, rosłych mężczyzn przy małym, zgarbionym Żydzie). I ci Niemcy wielkimi kra wieckimi nożycami obcinali Żydowi po kawałeczku jego długą brodę, zaśmiewając się do rozpuku. Tłu m, któ ry ich ota czał, też się śmiał. Bo obiektywnie było to naprawdę śmieszne: mały człowieczek na drewnianej beczce z coraz krótszą b rodą, ginącą pod krawieckimi nożyca mi, wyglądało to jak gag filmowy .

Określenie problematyki Wydarzenia II wojny światowej to pretekst do podjęcia przez lite raturę problematyki związanej z psychiką ludzką i prawdą o człowieku w obliczu zagrożeń. W żadnym innym okresie czasu ludzka godność nie została aż tak podeptana, tak upodlona, znieważona. Dobro i zło zmieniły swe znaczenie. Wszelkie granice etyczne zostały w tym czasie przekroczone. Teza Literatura kreuje różne postawy bohaterów wobec rzeczywistości wojennej, zarówno jednostki, które zachowały swą godność oraz te, których kodeks moralny uległ zniszczeniu. Argumenty A. „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall opowiada o godności podczas II wojny światowej, w rzeczywistości getta warszawskiego i holokaustu. Bohater utworu Marek

Edelman opowiada o masowym wywożeniu Żydów do Treblinki na śmierć w komorach gazowych. W 1942 roku pracował jako goniec w szpitalu w zamkniętym ob szarze za drutami. Posiadał stałą przepustkę umożliwiającą mu poruszanie się po mieście, ale nie wykorzystał tej okazji, nie chciał opuścić swych współtowarzyszy niewoli. Do końca wałczył o ich godną śmierć. W czasie powstania w getcie dowodził oddziałem czterdziestu ludzi. Po wojnie pozostał w Polsce, skończył studia medyczne, został kardiologiem. Edelman to przykład człowieka, który zarówno w czasie wojny, jak i po niej zachował do końca aktywna postawę. Starł się przeciwstawić złu a nawet prowadził swój wyścig z Bogiem. B. Tadeusz Borowski

ukazuje rzeczywistość za drutami zupełnie bez emocji, za poca

techniki behawioralnej. Utwór „U nas w Auschwitzu” ma formę listów do Marii, narzeczonej Tadka. Opowiadanie to ukazuje, jak człowiek może utracić hierarchię wartości, która obozuje ludzi na wolności. Rzeczywistość za drutami ma swoje prawa, rządzi się odmiennymi regułami.

Ludzie z obozu koncentracyjnego mają nadzieję na

przetrwanie, zdobycie dodatkowej porcji pożywienia, że nie wybiorą ich dziś na rozstrzelanie drogą losową. Ludzie żyli w strachu i zaczynali zachowywać się jak zwierzęta. Przykładem na to jest obraz, kiedy pracujący przy kominie Żyd, tak bardzo boi się o swoje życie, że każe ojcu iść do komory gazowej. Tadek potrafił dostosować się do nowych warunków. Nie zgadza się wprawdzie z wszechobecnym złem, ale chcąc przeżyć, akceptuje zasady obozowej rzeczywistości. Jest bierny wobec świata oraz obojętny wobec ludzi, których spotyka. Pragnie jedynie przetrwać za wszelką cenę. Podsumowanie Wojna to czasy, kiedy zmieniło się zachowanie człowieka. Dobro i zło nabrały innego wymiaru. Dokonując porównania każdy z pisarzy w inny sposób utrwalił prawdę o człowieku i jego godności w rzeczywistości wojennej. Tadek wybrał postawę bierną, dostosował się do rzeczywistości obozowej, Edelman wybrał postawę aktywną, do końca, nawet po wojnie walczył godność człowieka.

11. Czym język mówiony różni się od pisanego? Odpowiedz, odwołując się do podanego tekstu Edwarda Łuczyńskiego i Jolanty Mackiewicz, wybranego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń komunikacyjnych. Często na m się zda rza, że słyszymy z ust spikera radiowego, czy telewizyjnego jakieś wiadomości, które później znajdujemy w gazecie. Mianowicie przyjmujemy, że to co ma formę dźwiękową (mo wa) ma swój odp owiednik w formie graficznej ( w piśmie). Zwykle nie sprawia na m kłopotu zamiana tekstu pisanego na postać dźwiękową. Wystarczy coś głośno przeczytać. Jesteśmy również w stanie stwo rzyć fo rmę graficzną dla słyszanego ciągu mowy. Nie jest to co prawda łatwe, bo tempo mowy jest z reguły znacznie szybsze od tempa pisania. Zapisując treść wykładu robimy właściwie indywidualne notatki, stosując różnego rodzaju skróty. Jednak gdybyśmy się uprali i chcieli zapisać jakiś usłyszany tekst słowo w sło wo to też byłoby to możliwe. Niezbędne byłyby jednak pewne pomoce techniczne, jak choćby magnetofon. Przy odtwarzaniu niewielkimi fragmentami dokładnie zapisanie nagranego tekstu nie jest trudne, choć z pewnością czaso chłonne. Przy okazji przepisywania nagrania magnetofonowego na papier mo żna się przekonać, że powstały tekst jest trochę dziwny i właściwie różni się znacznie od normalnego tekstu pisanego, z jakim można się spotkać w książce, czy czasopiśmie. Zauważamy niedoskonałość spisanego tekstu, występowanie wielu niepotrzebnych elementów, wielu rzeczy wymagających zmian. Język pisany nie jest czymś co różni się od mowy tylko w fo rmie fizyczn ej. Mowę od pisma różni przede wszystkim sposób organizowania informacji w ramach przekazu. W jakimś stopniu analogiczna ró żnica występuje między mową a myśleniem. Nie można powiedzieć, że myślenie nie jest niczym innym jak cichą mową. Aby nasze myśli nabrały postaci językowej konieczne jest zastosowanie odpowiednich środków, gdyż zwykle to co ma formę myślową nie nadaje się do wypowiedzenia.

Określenie problematyki

Język ogólnopolski występuje w dwu odmianach: mówionej i pisanej. Zachodzą między nimi pewne, niekiedy dość znaczne różnice, o czym możemy się przekonać, jeśli nagramy czyjąś wypowiedź potoczną na taśmę magnetofonową i następnie ją zapiszemy. Teza Między tekstem pisanym a mówionym można wyróżnić zasadnicze różnice. Argumenty A. Podany fragment omawia przykłady, kiedy zapisujemy teksty dźwiękowe na tekst pisany i odwrotnie. Autorzy zwracają uwagę, że trudniej jest zapisać tekst usłyszany i przerobić go na formę graficzną, czyli pisemną. Oczywiście autorzy twierdzą, że jest możliwe przerobienie tekstu w obie strony, więc pisanego na dźwięk, kiedy czytamy i odwrotnie. Kiedy już spiszemy tekst, który usłyszeliśmy to zauważamy, że musimy go poddać nijako obróbce technicznej, ponieważ nie jest do końca poprawny pod względem stylistycznym, interpunkcyjnym. Między tekstami mówionymi a pisanymi

są widoczne uderzające

różnice, co dotyczy zwłaszcza składni. B. Odniosę się następnie do własnych doświadczeń komunikacyjnych. Wypowiedzi mówione są wspomagane przez komunikację niewerbalną, czyli musimy uwzględnić sami kontekst tego zdania, rozmówcy bowiem siebie widzą i część informacji mogą wyczytać ze swoich gestów z mimiki, widzą otoczenie, widzą przedmioty, widzą dookoła siebie różne rzeczy, które także im coś komunikują i nie rzeźba już o tym mówić. Kolejną różnicą między tekstem mówionym a zapisanym jest różnica między ich długością, tekst pisany jest zawsze dłuższy od mówionego. W tekście mówionym mamy zawsze jakieś dodatkowe informacje teksty różnią się budową zdań. W wypowiedzi mówionej zdania są krótkie, występują równoważniki zdań, często są to zdania pojedyncze. W zdaniach zapisanych występują zdania współrzędnie złożone a nawet wielokrotnie złożone. Mówiący nie ma czasu na zastanowienie się i poprawienie swojej wypowiedzi, mówi spontanicznie, wyraża swoje myśli. Osoba, która pisze może cos poprawić, zastanowić się nad sensem wypowiedzi. Zatem jego zdania są pełniejsze, bogato rozwinięte, pełne treściowo, poprawne pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym. Rozbieżności językowe, jakie stwierdzamy między obu tekstami, nie dotyczą wszelkich wypowiedzi mówionych i pisanych. C. Następnie odwołam się do tekstu kultury. W „Lalce” Bolesława Prusa przedstawionych kilka środowisk. Mamy język arystokracji , kupców , warszawskich studentów, naukowców. Aby realistycznie oddać język mieszkańców Warszawy Prus zastosował indywidualizację języka i każda z grup mówi swoim językiem, dzięki któremu jest charakteryzowany. Mamy przytaczany język mówiony tych postaci w postaci dialogów ale i język pisany, np. pamiętnik subiekta. Podsumowanie O wiele łatwej jest posługiwać się językiem mówionym, ponieważ nie musimy się go uczyć, znamy go od urodzenia, jest wpisany w naszą rzeczywistość, w nasz rozwój. Języka pisanego używany najczęściej po to, aby komuś coś zakomunikować. Język mówiony zaś służy nam przede wszystkim do przekazywania informacji użytecznych.

12. Parabola w różnych tekstach kultury. ( tekst Wisławy Szymborskiej – Przypowieść) Rybacy wyło wili z głębiny butelkę. Był w niej papier, a na nim Takie były sło wa: “Ludzie, ratujcie! Jestem tu, o cean mnie

– i miejsce nie zostało oznaczone. Nawet ocean nie wiadomo który- powiedział rybak drugi.

wyrzu cił na bezludna wysp ę. Stoję na brzegu i czekam pomo cy. Spieszcie się, jestem tu!”

– ani za późno, ani za daleko. Wszędzie jest wyspa Tu– powiedzia ł rybak trzeci.

– brakuje da ty. Pewnie już za późno. Butelka mogła długo pływać w mo rzu- powied ział rybak pierwszy.

Zrobiło się nieswojo , zapadło milczenie. Prawdy ogólne mają to do siebie.

Określenie problematyki Parabola to określenie używane w stosunku do utworów prozatorskich, które mają charakter alegoryczny, tzn. ich znaczenie dosłowne odsyła do znaczenia ukrytego. Parabola, czyli przypowieść, wywodzi się z Biblii. Świat przedstawiony jest tylko pretekstem do przekazania uniwersalnych prawd o charakterze uniwersalnym, np. postaw człowieka wobec życia.

Teza Parabole łączy uniwersalizm, cechy strukturalne i przesłanie moralne. Argumenty

A. “Przypowieść” jest parabolą. Utwór można interpretować na kilka sposobów. Postawa rozbitka i jego mało konkretny list mogą być odczytywane jako problemy człowieka

z komunikowaniem się z otoczeniem. Opisana sytuacja symbolizuje pragnienia człowieka do życia w grupie z zachowaniem prawa do indywidualności. Dotyczy zagubienia człowieka w świecie pełnym ludzi. Rozbitek przypomina człowieka chaotycznego, który w zasadzie nie wie, kim jest i w jakim miejscu swojego życia się znajduje. Wysyła do otoczenia sprzeczne sygnały, chce być dostrzeżony (uratowany) i wydostać się z wyspy (samotności), ale z powodu niedomówień wysyła im komunikat typu: “Czekajcie na kolejną butelkę z listem i wskazówkami szczegółowymi”. Zauważmy, że nie podał nawet trasy ewentualnego rejsu, z powodu którego znalazł się w tak dramatycznej sytuacji. Potrzebuje być może jeszcze czasu, chce pozostać samotny i z dala od świata, aby przemyśleć coś rzeczy. Niby prosi o pośpiech ratujących go rybaków, lecz chyba nie chce zostać odnaleziony. Jest mało konkretny. B. Parabole jako gatunek literacki wykorzystuje „Dżuma” Alberta Camusa. Powieść Camusa można czytać jak kronikę czasu zarazy - pisarz przedstawił w niej dokładny przebieg epidemii dżumy, która wybuchła w latach 40. w algierskim mieście Oran. Opisał mechanizmy rządzące społecznością w stanie zagrożenia, ukazując kolejne etapy pogrążania się miasta i jego mieszkańców w chaosie. Wbrew pozorom powieść Camusa nie jest jednak kroniką zarazy, ale przypowieścią

ludzkim losie. Tytułowa dżuma jest

niezwykle nośną metaforą, którą można interpretować jako zagrożenie, nieszczęście, wojnę, katastrofę, absurd ludzkiej egzystencji czy zło. W literaturze moralistycznej - do której należy Dżuma jako powieść-parabola - czas, przestrzeń, bohaterowie i wydarzenia nie są ważne ze względu na ich sens dosłowny, ale stanowią alegorię uniwersalnych ludzkich sytuacji, zasad postępowania i postaw wobec życia i śmierci. Podsumowanie

Parabole ze względu na funkcje moralizatorskie są uniwersalne.Za pośrednictwem elementów parabolicznych pisarze charakteryzują bohaterów, określają jego kondycje w świecie współczesnym. Parabolę cechują ukryte treści, które czytelnik musi zinterpretować i odnaleźć w nich głębszy sens.

13. Jak twórcy odnoszą się do mody? (podany fragment Pana Tadeusza o stroju Rejenta Księga XII) Był to Rejent, sam siebie Rejen tem ogłosił, Nikt go nie poznał; dotąd polskie suknie nosił,

Nie wie, jak się pokłonić, gdzie ma podziać ręce, On, co tak gesty lubił! ręce za pas sadził

Lecz teraz Telimena, p rzyszła żona, zmu sza

Nie masz pasa tylko się po żołądku gładził;

Warunkiem intercyzy wyrzec się kontusza ; Więc się Rejent rad nierad po francusku p rzeb rał.

Postrzegł omyłkę; bardzo zmięszał się, spiekł raka I ręce obie schował w jedną kieszeń fraka.

Widno, że mu frak duszy połowę odeb rał, Stąpa, jakby kij połknął, prosto, nierucha wo,

Idzie jakby przez rózgi śród szeptó w i drwinek, Wstydząc się za frak, jakby za niecny uczynek;

Jak żuraw; nie śmie spójrzeć ni w lewo, ni w p rawo; Mina gęsta, lecz z miny widać, że jest w męce,

Aż spotkał oczy Maćka i zadrżał z bojaźni.

Określenie problematyki Rzadko zdajemy sobie sprawę z tego, że moda ma znaczenie nie tylko w powieściach i dramatach, ale także w naszym codziennym życiu. Zupełnie inne cechy przypisujemy osobom, które noszą czarne obcisłe ubrania, a inne obwieszonym drogą biżuterią damom. Sama tematyka mody nadal wzbudza wiele kontrowersji. Chociażby dawny pomysł nowej reformy oświaty nakładający na społ eczność uczniowską przymus noszenia jednolitych mundurków. Wygląd zewnętrzny niewątpliwie wpływa także na nasze relacje międzyludzkie.

Teza Moda w tekstach kultury jest elementem charakterystyki bohatera, identyfikuje postać oraz pełni funkcję symbolu. Argumenty A. Pan Tadeusz - Telimena i Hrabia to bohaterowie, którzy kierują się modą; narrator w naszej epopei narodowej wyraźnie opowiada się za rodem Sopliców, którzy zamiast mody preferują polską tradycję i to im poświęca najwięcej uwagi; najbardziej trafnymi scenami do podania będzie tu rozmowa Tadeusza z Hrabią i Telimeną dotycząca nieba polskiego i włoskiego lub też polski strój nałożony przez Zosię w ostatniej scenie wbrew woli Telimeny, chwalony przez wszystkich gości. Podane opisy doskonale oddają postawę Mickiewicza wobec tradycji i mody. Szanuje on, to, co polskie, swojskie, zaś krytykuje zapatrywanie się na obce wzorce, w tym prze wszystkim francuskie mody. To właśnie tradycja scala naród w jedno. Książka jest kopalnią wiedzy na temat szlachty polskiej w początkach XIX wieku. Została ona przedstawiona ze wszystkimi szczegółami i w związku z tym nie zabrakło szczegółowo przedstawionych obyczajów polskich, bo jak wiemy z innyc h źródeł informacji Polacy, a w szczególności szlachta, mieli ich bardzo wiele i troszczyli się o przekazywanie tych tradycji kolejnym pokoleniom. B. Dziady cz. III - Modzie ulega "towarzystwo stolikowe" w scenie VII. Są to konformiści, ludzie postawieni wysoko, arystokracja, generałowie... Rozmawiają po francusku o sztuce, wyrzekają się własnego kraju. Również zostali przedstawieni negatywnie, jako "lawa z wierzchu twarda, sucha i plugawa" C.

Lalka - Modzie ulega arystokracja. Możemy to dostrzec na przykładzie Izabeli Łęckiej. Znowu moda językowa, czyli używanie języka angielskiego przez co bardziej "szlachetnych" obywateli i wyśmiewanie Wokulskiego z powodu początkowej braku znajomości tego języka. Szykowny strój, pieczołowity wybór rękawiczek, podczas gdy inni obywatele głodują. Wydawanie pieniędzy na modne rozrywki drogą do bankructwa (Łęccy). Kwesty w kościele pokazane nie jako pomoc, a pokaz mody i okazja do wypromowania się. Podsumowanie Moda symbolizuje osobowość, powołanie, wiedzę, aktywność duchową, hierarchię wartości. Mówi innym o tym, kim tak naprawdę jesteśmy. Strój to nasze wnętrze, nasz charakter. W taki sposób ujmowali także jego symbolikę poszczególni pisarze. Występuje w bardzo różnych formach i kolorach, stanowi symbol społecznego przystosowania i rangi społecznej, często jest oznaką zawodu; jako strój jest także wyrazem przynależności do określonego społeczeństwa grupy.

14. Jak przedstawiana jest zwyczajność i codzienność? (Rzeźba Jerzego Kaliny „Przejście" i inne teksty kultury)

Określenie problematyki Wszystko co nas otacza może być tematem literatury, nawet z pozoru tak nie interesujące motywy jak codzienność i zwyczajność. To właśnie w takim prostym życiu poeci dostrzegają wartości. Również

dla czytelnika tego typu tematy są bliskie i interesujące, ponieważ może w nich odnaleźć samego siebie. Najczęściej do tego typu motywów odwoływała się literatura realistyczna. Teza Zwyczajność i codzienność to tematy tekstów kultury. Argumenty A. Rzeźba „Przejście” przedstawia zwyczajnych ludzi, którzy zajmują się swoimi sprawami i przechodzą przez ulicę. To starsza kobieta z laską, młodsza z parasolem, mężczyzna z oponą i inni prości przechodnie. Jedni są wyeksponowani w całości inni zdają się być wbici w ziemię, tak jak gdyby zapadali się. To hołd złożony przez artystę zwyczajnym, prostym ludziom, anonimowemu człowiekowi, który przecież jest wśród nas. B. Kolejnym utworem obrazującym życie codzienne w postaci utrwalania obyczaju i obrzędów społeczeństwa polskiego jest „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Opisuje on autentyczny ślub krakowskiego poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele odbyło się w rzeczywistości w 1900 roku we wsi Bronowice w domu Włodzimierza Tetmajera, na którym sam Wyspiański był gościem, a postacie tam zaobserwowane zilustrował w swojej książce. Autor w swoim dziele ukazuje dwa bardzo różniące się od siebie stany: chłopstwo i inteligencję, przedstawiając je w pełnym obrazie z wadami i zaletami. Wesele w którym bierze udział cała wieś jest w gruncie rzeczy jedynie formą bratania się dwóch grup społecznych. Jednakże okazuje się to zupełnie niemożliwe. Podsumowanie Codzienność i zwyczajność może być także interesującym motywem, wykorzystywanym przez literaturę. Okazuje się bowiem, że nie tylko to, co poetyckie , wzniosłe może być tematem dzieł, ale i prostota i życie tu i teraz.

15. Co jest dla człowieka źródłem szczęścia? Odwołaj się do Kochanowskiego oraz innych tekstów kultury.

„Na dom w Czarnolesie "

Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje; Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje! Inszy niechaj pałace marmórowe mają I szczerym złotogłowem ściany obijają, Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym, A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym, Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością, Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.

Określenie problematyki Pisarze na przestrzeni epok ukazywali różne koncepcje szczęścia. Najczęściej odwoływali się do mitu arkadii, krainy znanej z mitów ze spokoju i bezpieczeństwa. Kreowali także na kartach swych dzieł wyspy szczęśliwe, rajskie miejsca. Tym samym podkreślali swoje propozycje, co do osiągnięcia szczęścia przez człowieka. W każdej epoce koncepcje pisarzy zmieniały się. Zależało to często od

sytuacji, w jakiej znajdował się kraj, czy też warunków społeczno - politycznych oraz programu danych czasów. Teza Koncepcje szczęścia ewaluowały na przestrzeni wieków. Argumenty A. Przykładem utworu, w którym przysłowiowe „cztery ściany” są wzorem cnót moralnych, ostoją dla ich mieszkańców jest fraszka Jana Kochanowskiego „Na dom w Czarnolesie”. Utwór ma charakter religijny, jest skierowaną do Boga prośbą, będącą wyrazem ufności poety we wszechmoc i dobroć Pana. W ten sposób poeta potwierdza swoją wiarę i religijność. Treść jest przesycona pokorą i skromnością. Autor prosi o przywilej mieszkania do końca życia pod rodzinnym dachem, w atmosferze życzliwości, w zdrowiu, dostatku, przy zachowaniu dobrych obyczajów i uczciwości. Nie jest to dążenie wygórowane, dlatego poeta ośmiela się skierować je do Stwórcy. „Na dom w Czamolesie” jest utworem typowym dla filozofii życia wyznawanej przez Kochanowskiego, obejmuje ona radość z rzeczy zwyczajnych, codziennych, czysto ludzkich. B. W powieści „Ludzie bezdomni” Stefan Żeromski skonstruował postać młodego lekarza – samotnego idealisty, który chce swą pracę poświęcić poprawie losu warstw najuboższych. Owe poszukiwanie szczęścia w pracy społecznika to świadomy wybór bohatera. Jednak aby spełnić swoje marzenia mężczyzna musi dokonać ważnego w życiu wyboru moralnego. Postanawia zostawić swa ukochana i szczęście odnaleźć w pracy. Pomoc innym okazała się dla niego najwyższym źródłem szczęścia. Taki ideał prezentował młodopolski wizerunek inteligenta. Warstwa ta miała za zadanie pomagać najuboższym nawet w imię poświęcenia swego szczęścia osobistego. Podsumowanie W świetle przytoczonych argumentów literackich wysuwa się wniosek, że bohaterowie poszukiwali swego szczęścia w różnych dziedzinach życia. Dla każdego ten stan oznaczał całkiem co innego. Jan Kochanowski szczęcie odnajduje na wsi, w spokojnym dworku, w ten sposób oddaje renesansową koncepcję ładu i harmonii. Dla Judyma szczęściem była praca na rzecz innych. W postawach bohaterów dopatrujemy się wpływu epoki.

16. Jak w literaturze ukazane jest dzieciństwo? Odwołaj się do graffiti Banksy'ego i tekstów literatury

Określenie problematyki Dzieciństwo wpływa na kształtowanie się tożsamości, postaw moralnych i społecznych bohatera w dorosłym życiu. Rodzina to podstawa egzystencji każdego z nas. Ona kształtuje młodego człowieka. Dlatego temat ten stał się częstym toposem podejmowanym przez literaturę. Teza

Dzieciństwo to nie zawsze czas beztroski i bezpieczeństwa. Argumenty A. Banksy ukazuje trudne dzieciństwo. Grafika przedstawia dziewczynkę pod parasolem, co symbolizuje ochronę przed problemami i złem Świata. Chociaż dziecko chce sięgnąć poza osłonę to deszcz, czyli owo zło jej nie dosięga. Zatem dzieciństwo jako okres życia błogiego, nieobarczonego troskami. Wyciągnięta dłoń poza obszar tej sfery świadczy o tym że dziewczynka zaczyna poznawać świat, w jej twarzy możemy wyczytać zaciekawienie, a głęboko wpatrzony wzrok symbolizuje właśnie tę ciekawość świata. B. Świadomość nieuchronnego przemijania doświadcza mały bohater powieści autorstwa Erica Emanuela Schmitta „Oscar i pani Róża”. To opowieść o 10-letnim chłopcu, któremu lekarze nie potrafią pomóc w chorobie. Białaczka skazuje go na rychłą śmierć. W przejściu na drugą stronę pomoc ofiaruje dziecku wolontariuszka ze szpitala, tytułowa Pani Róża. Chłopiec spełnia w utworze ważne funkcje. Jego zachowanie i postawa wobec świat zmusza do refleksji. Pozwala czytelnikowi na chwile zamyślenia nad celem i sensem życia. Dziecko jest tu ukazane jako osoba, która musi przygotować się na śmierć. Pragnie przeżyć najwięcej z życia dorosłych. Bohater jest więc wykreowany na dorosłego, mądrego człowieka, który poznaje sens miłości, przyjaźni, a nawet odkrywa tajemnicę śmierci. Oscar spełnia funkcję podkreślenia ważnych wartości w życiu, jak miłości do życia i doceniania wszystkich jego uroków. Pokazuje nam, że trzeba umieć pięknie żyć i pięknie odchodzić, kiedy skończy się nasz czas C. Urszulka z Trenów J. Kochanowskiego, Orcio z „Nie-boskiej komedii” Z. Krasińskiego Podsumowanie Dziecko, skarb rodziców, przyszłość pokoleń, mała niewinna istotka. Oczywiście taki wizerunek byłby najlepszym skojarzeniem dla większości społeczeństwa. Literatura pokazuje nam jednak, że nie zawsze dziecko ukazywane było w tak optymistycznym świetle. Często musiało przejść przyśpieszoną drogę dorosłości, stać się odpowiedzialnym i konsekwentnym, tylko po to, by przeżyć.

17. Przed czym i w co uciekają bohaterowie tekstów kultury? ( podany fragment "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza)

Określenie problematyki Ucieczka zwykle kojarzy się z tchórzostwem, słabością. Wycofują się ludzie, którzy się boją, pragną zmian, chcą zacząć nowe życie. A więc nie tylko strach i uwolnienie się od problemów są powodem odwrotu. Ucieczka może oznaczać pragnienie wolności, chęć uchylenia się od wykonania jakiegoś nakazu. Ucieka się nie tylko skądś, ale też od czegoś. Można na przykład uciekać od odpowiedzialności, od bliskich, od samego siebie, od świata. Z powyższych kilku zdań jasno wynika, dlaczego motyw ten w literaturze pojawia się tak często i tak chętnie jest wykorzystywany. Staje się on jednym z najważniejszych elementów biografii, wiele mówi o charakterze i osobowości bohatera, a czasem całych zbiorowości . Teza

Ucieczka staje się jednym z najważniejszych elementów biografii, wiele mówi o charakterze i osobowości bohatera, a czasem całych zbiorowości . Argumenty A. Powieścią o mękach dojrzewania jest „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Główny bohater30-letni pisarz Józio Kowalski pomimo swojego wieku czuje się niedojrzały. W wejściu w dorosłość pomaga mu profesor Pimko, za pomocą „upupiania”. Siłą wciąga go w groteskowy świat szkoły. Topierwsza formą przed którą bohater chce uciec, jednak to mu się nie udaje bo wpada w kolejne formy, jak nowoczesny dom młodziaków, czy dworek ziemiański. Dojrzałość i wchodzenie w życie jest więc u Gombrowicza ukazane jako ucieczka, ciągła walka ze stereotypami, gębą, pupą, formą. Taki bowiem widzi współczesny świat sam autor powieści. Dzięki ukazaniu motywu dojrzewania, wchodzenia w dorosłość autor ukazał mechanizmy rządzące relacjami międzyludzkimi. B. Czas na literaturę Młodej Polski. W powieści „Ludzie bezdomni” Żeromski skonstruował postać młodego lekarza – samotnego idealisty, który chce swą pracę poświęcić poprawie losu warstw najuboższych. Zamierza osiągnąć cel biorąc się do mozolnej pracy, angażując całe swe siły i życie osobiste. Chce pomagać społeczeństwu, nawet za cenę własnego szczęścia. Jest to tak naprawdę rodzaj ucieczki przed miłością, rodziną, zwyczajnym życiem. Ucieczka bohatera to także pretekst do ukazania bezdomności młodego lekarza i innych postaci z powieści. Motyw ten służy także ukazaniu ważnych obowiązków inteligencji, która powinna podjąć walkę z ubóstwem i ciemnotą niższych warstw społecznych. To także ukazanie wyboru życiowego bohatera. Podsumowanie Literatura, kreując motyw ucieczki, koncentruje się na ukazaniu motywu kondycji człowieka w świecie. Motywy ucieczki bohaterów są różne. Judym wzbraniał się przed miłością, rodziną. Bał się, że ciepło domowego ogniska zawładnie nim. Wówczas przestanie dobrze realizować swój cel- czyli pomoc biednym. Józio uciekał przed formą, jednak przed nią nie ma ucieczki.

18. Czy natura to przyjaciel, czy złowrogi żywioł? Odwołanie do obrazu Horacego Verneta "Sztormowe wybrzeże po katastrofie statku" i innych tekstów literatury.

Określenie problematyki Człowiek nie może żyć w oderwaniu od natury. Przyroda wtopiła się w nasze istnienie i od początku świata towarzyszy człowiekowi w jego działaniach. Przynosi nam ukojenie, żywi nas, uczy jak postępować. O jej bogactwie i blasku świadczą pory roku. To one wyznaczają nasze działania, rytm dnia. Wpływają na nastrój człowieka i jego aktywność. Każda z nich ma swój urok i piękno. Pejzaż stawał się często wręcz bohaterem dzieł literackich. Często świat przyrody uczestniczył w życiu postaci, był świadkiem jego zmagań z losem, kłopotów, radości . Topos ten służył także twórcom do ukazania ogólnych prawd o otaczającej ich rzeczywistości. Teza Natura w życiu człowieka odgrywa ważną rolę, wpływa na jego rzeczywistość, nastroje, przeżycia, może być jego przyjacielem i wrogiem. Argumenty A. Na obrazie Horacego Verneta "Sztormowe wybrzeże po katastrofie statku" mamy ukazaną naturę jako wroga. Jest silna, nieprzewidywalna, ma moc większą od człowieka. Potrafi doprowadzić go do śmierci. Artysta uchwycił jej grozę, wielkość i potęgę. Ludzie z obrazu są małych rozmiarów, wyglądają niczym kukiełki na tle potężnego sztormu. I to on jest głównym bohaterem tego obrazu. B. Z niezwykle wyśnionym, wręcz baśniowym, obrazem natury spotykamy się w epopei narodowej Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Pisarz szczególny nacisk położył na zjawiska przyrody oraz roślinność litewską. Często nadaje im cechy ludzkie. Stwarza to wrażenie, jakby pejzaż scalał się z życiem bohaterów Soplicowa. Dworek Sędziego otoczony jest pięknym ogrodem. To w nim kwitną jabłonie, dojrzewają owoce jesieni, puszczają pąki wiosenne kwiaty. Sielski krajobraz dopełniają lasy i puszcze, które u autora mienią się różnymi barwami. To znak, jak bardzo poeta cenił sobie florę i faunę litewskich terenów. W tym przypadku natura pokazuje swoją przyjacielską twarz. Podsumowanie Obrazy przyrody to temat uniwersalny. Spełnia on różne funkcje. Krajobraz jest odzwierciedleniem przeżyć wewnętrznych bohaterów, buduje nastrój i ożywia świat przedstawiony w utworze. To także symbol ważnych wartości . Natura podkreśla uczucia poety, refleksje na temat kondycji człowieka w świecie. Świat przyrody jako pretekst do idealizacji litewskiego krajobrazu, rozumianego jako powrót do kraju lat dziecinnych został wykreowany w „Panu Tadeuszu”. W przypadku obrazy została uchwycona jego złowroga moc, niszczycielska.

19. Jaki jest człowiek we współczesnych tekstach kultury na podstawie rzeźby "Bracia" Magdaleny Abakanowicz.

Określenie problematyki Jaki jest współczesny człowiek? To osoba, która powoli zna tragiczną historię II wojny światowej już tylko z książek i opowiadań ostatnich świadków holocaustu. Wychowana w świecie wolnym, ale nie

idealnym. I dziś szerzy się nienawiść, terroryzm, fanatyzm religijny. Nadal lękamy się o przyszłość. Problem wizerunku współczesnego pokolenia jego problemów, wartości, celów podejmują teksty kultury. Teza Współczesne teksty kultury przyjęły na swoje barki opisywanie problemów człowieka, jego pragnień i rozterek Argumenty A. Współczesną artystką podejmującą temat wizerunku człowieka w XXI wieku jest Magdalena Abakanowicz. Widzimy dwie postaci, trudno określić, czy jest to kobieta, czy mężczyzna. Tylko tytuł wskazuje, że są to bracia. Ich głowy przypominają wyglądem głowy ptaków z wielkimi dziobami, reszta sylwetki ma kształt ludzki. Siedzą obok siebie w takich samych pozycjach, żaden gest, żaden szczegół nie świadczy, że coś ich może łączyć. Słowa takie jak winny nam się kojarzyć z wyrazem bracia, jak miłość, przyjaźń, wsparcie są tu ostatnimi jakie przychodzą nam do głowy. Raczej pasują tu stwierdzenia jak: obojętność, chłód, dystans. Artystka pragnie nam przekazać, ze we współczesnym świcie zanikają takie wartości jak braterstwo, zamiast nich wchodzi zapatrzenie w pieniądze, pogoń za karierą. Coraz łatwiej więzy rodzinne się rozluźniają. B. Inaczej problem ukazuje ksiądz Jan Twardowski. Oswojenie lęku i przemijania to temat wiersza Jana Twardowskiego w „Śpieszmy się kochać …”. Podmiot liryczny, człowiek świadomy kruchości ludzkiego losu i nieubłaganego upływu czasu, wie, że życie ma tylko wtedy wartość prawdziwą, jeśli istnieje w nim miłość do drugiego człowieka. Dlatego uważa, że należy się z miłością śpieszyć, bo w przeciwnym razie można stracić niepowtarzalną szansę na uczucie, które nadaje sens życiu. Wydaje się, że w wierszu napisanym przez księdza Twardowskiego miłość rozumiana jest ja ko miłość bliźniego, a więc każde uczucie do drugiego człowieka. Ludzie przecież „tak szybko odchodzą" - czas i śmierć są bezlitosne i zawsze się okazuje, że czegoś się nie zdążyło powiedzieć, że już jest za późno. Dlatego podmiot liryczny uważa, że o miłość należy dbać, bo w chwili śmierci ona jedna ma sens i nic poza nią nie jest istotne. Podsumowanie Artyści powojenni ukazują kondycje człowieka XXI wieku. Teksty kultury z tego okresu snują refleksje o lękach, niepokojach i dążeniach współczesnego człowieka. Pokazują co jest ważne w aktualnych czasach. Zarówno dla Abakanowicz, jak i dla Twardowskiego ta ważną wartością, o której nie możemy zapominać to miłość do drugiego człowieka i zauważania go an co dzień.

20. Obraz burzy/żywiołu. Jak przedstawiana jest siła żywiołów w utworach? ( odwołanie się do ryciny japońskiej „ Na fali”)

Określenie problematyki Żywioły są częścią naszego życia. Najstarsza symbolika określa cztery jej odmiany- woda, ogień, ziemia, powietrze. To one według wschodnich religii rządzą światem. Z pewnością żywioły kojarzą nam się z czymś niebezpieczny zagrożeniem dla człowieka, z potęgą i siłą większą od istoty ludzkiej. Człowiek jedynie może próbować ujarzmić te wielkie siły natury. Dlatego to temat tak często podejmowany przez utwory kultury – literaturę, film, malarstwo, czy muzykę. Teza Wizerunek żywiołów służył twórcom do refleksji nad otaczającym ich światem. Argumenty A. Obraz Na fali prezentuje jeden z żywiołów jakim jest woda. To ona potrafi zamienić się w niszczycielski tajfun, czy sztorm. Wówczas jej fale są wrogiem dla człowieka, kto zaś wpadnie w toń tak nieokiełznanej wody może liczyć jedynie na śmierć. Woda okazywała się z jednej strony przyjacielem człowieka, jego żywicielem, podporą duchową, oazą spokoju. Z drugiej zaś stanowiła wielkie niebezpieczeństwo. B. Kolejnym utworem, w którym morze stało się pretekstem do głębszych refleksji jest „Burza” Adama Mickiewicza. Do napisania sonetu zainspirowało romantycznego pisarza jego własne doświadczenie. Poeta przeżył burzę podczas morskiej podróży. Sonet składa się z dwóch części: opisowej i refleksyjnej. Wstępne dwie zwrotki zawierają opis spustoszenia dokonanego na pokładzie statku. Ukazują one ogromną potęgę i moc sił natury, wobec których człowiek jest bezsilny. Żywioł budzi grozę i lęk wśród ludzi, zapowiadają nadchodzącą zagładę. W następnych zwrotkach poeta opisuje ludzkie uczucia i reakcje, które budzą się wobec nadchodzącego zagrożenia. Część uczestników zdarzenia popada w odrętwienie, paraliżujący strach nie pozwala im się poruszać: „ci leżą na wpół martwi." Inni- wręcz przeciwnie- pozostałe chwile spędzają na pożegnaniach z bliskimi, ostatnich uściskach rąk i objęciach ramion. Inni pogrążają się w modlitwie licząc, że prośby skierowane do Boga pozwolą im zachować życie. Podsumowanie W świetle przytoczonych argumentów wysuwa się wniosek, że woda była motywem, które fascynowało twórców na przestrzeni epok. Pisarze i malarze odkrywali jego łagodne, jak i niebezpieczne oblicza. Żywioły stały się pretekstem do ukazania przez twórców postaw człowieka wobec zagrożenia

21. Książka - symbol cywilizacji przemijającej czy wartość ponadczasowa? Rozważ problem na podstawie zamieszczonego zdjęcia oraz wybranych utworów literackich ( zdjęcie przedstawia książkę przerobioną na laptop)

Określenie problematyki

Ludzie sięgają po książki, aby wyczytać w nich losy postaci podobnych do nich, mających takie same priorytety i marzenia. Lektury przestrzegają przed złem, wskazują drogi, jakimi należy dążyć do wytyczonych celów. Wzbogacają naszą wyobraźnie i kształtują osobowość człowieka. Pozwalają nam przenieść się w inną rzeczywistość , zapomnieć na chwile o problemach, stać się kimś innym. Twórcy często wykorzystywali motyw lektur jako temat swych utworów. Teza Książka determinuje losy bohaterów Argumenty A. Zdjęcie przedstawia książkę zamienioną, czy też przerobiona na laptop, co świadczy o ewolucji jaką przeszła książka. Dziś można czytać ją nie tylko w formie papierowej, ale służy do tego także Internet. Książki są w formie e-booków. Uważam, że jeśli tego typu czytanie ma spopularyzować chęć sięgania po lektury to należy pielęgnować tego typu formy czytania. B. Kolejny bohater- żołnierz, udziałem którego była metamorfoza pod wpływem lektury

to

Skawiński wykreowany w noweli pozytywistycznej Henryka Sienkiewicza „Latarnik”. Walczył on w powstaniu listopadowym. Po upadku zrywu mężczyzna musiał emigrować. Poznajemy go dopiero kiedy zaczyna pracę jako latarnik w Aspinwall. To było spełnienie jego ma rzeń. Z dnia na dzień ten miły staruszek zaczął popadać w stan przypominający sen. Często zamykał się w sobie, stał się odludkiem, kimś kogo przestało interesować realne życie. Skawiński zaczął psychicznie szykować się na śmierć. Zrozumiał, że to już koniec jego nadziei na zobaczenie kraju. Siłą zamienił swą nostalgię w rodzaj uśpienia. Przestał myśleć, odczuwać, stał się bierny. I właśnie pewnego dnia przewoźnik dostarczający mu pożywienie, przywiózł ze sobą paczkę. Kiedy Skawiński ją otworzył przed jego oczami wyłonił się tytuł: „Pan Tadeusz”, Adam Mickiewicz. Tak się zaczytał, że zapomniał włączyć latarni. Lektura Pana Tadeusza, zwłaszcza Inwokacji, sprawia, że budzą się w nim wspomnienia, a uczucia patriotyczne powracają ze zdwojoną siłą. Przeszłość znowu nabiera cech realnych, nie jest tylko snem, wizją. Bohater „powraca" do ojczyzny za sprawą narodowej epopei. Lektura Mickiewicza, ogromny wstrząs, jakiego doznaje Skawiński, powodują, że starzec zapomina o zapaleniu latarni - zostaje za to zwolniony i ponownie rozpoczyna się jego tułaczka. Podsumowanie Książka odgrywa ważną rolę w życiu bohaterów literackich, determinując ich losy. W każdym z wymienionych przeze mnie przypadków książka wpłynęła na losy postaci. Lektura może wpływać twórczo lub destrukcyjnie na osobowość bohaterów literackich, jednak w analizowanych przeze mnie przykładach działała niszcząco lub budująco. Miejsce, gdzie znajdują się książki wpływają na zmiany w sposobie myślenia człowieka o świecie lub podejmowane przez niego decyzje 22. Sens życia ludzkiego w oparciu o wiersz Miłosza "Sens" i inne teksty kultury. -

Kiedy

umrę,

Drugą stronę, Wzywające Co Co Jeżeli Tylko

nie

A

zobaczę

za ptakiem, od czytania

zgadzało się, było niepojęte, jeżeli

nie

podszewkę

ma

będzie się będzie podszewki

d rozd na gałęzi nie jest drozdem na gałęzi, jeżeli

Omówienie problematyki

świata.

górą i zachodem słońca. pra wdziwe znaczenie.

wcale dzień

zgadzało. pojęte. świata? znakiem i noc

Następują I

nie

Gdyby Słowo

po

sobie

ma

nic

na

tak raz

było, obudzone

Które biegnie i Na międzygwiezdne I protestuje, wo ła, krzyczy.

nie

dbając

ziemi,

prócz

to przez

o tej

sens ziemi?

jednak zostanie nietrwałe usta,

biegnie, poseł niestrudzony, pola, w kołowró t galaktyk

Jednostka ludzka w swoim życiu poszukuje celu i sensu życia. To motor ludzkiej egzystencji. Pozwala ono człowiekowi na samookreślenie się, zrealizowanie siebie, czy sprawdzenie systemu wartości. Cała trudność w interpretacji celu i sensu w życiu polega na tym, że dla każdego człowieka znaczy ono coś innego. Czasami ludzie przemierzają świat w poszukiwaniu szczęścia, wypytują mędrców, zgłębiają różne filozofie. Nie dostrzegają jednak, że jest ono tuż obok nich. Dla jednych to życie w harmonii, miłość, bycie w zgodzie z własnym sumieniem, światem. Ale nie każdemu to wystarczy. Są tacy, dla których spełnienie wiąże się z władzą, majątkiem, karierą. Literatura ukazuje nam losy bohaterów, którzy wybrali różne drogi życiowe, aby odnaleźć cel i sens w życiu. Teza Bohaterowie literaccy wykreowani w literaturze szukają celu i sensu w różnych dziedzinach życia. Argumenty A.

Wierz Czesława Miłosza „Sens” składa się z trzech części. W pierwszej zwrotce poeta nawiązuje do życia po śmierci. Twierdzi, że jak umrze wreszcie świat nabierze właściwych wartości. To, co za życia nie zgadzało się teraz będzie już właściwe. Wówczas odnajdziemy odpowiedź na wszystkie pytania, na które kiedyś nie mogliśmy odpowiedzieć. W drugiej zwrotce zastanawia się, ale co będzie, kiedy okaże się, że nie ma życia pozagrobowego? I tak naprawdę nasze istnienie kończy się z chwilą bytowania na ziemi. W trzeciej zwrotce poeta znowu odnajduje nadzieję. Miłosz jednak drąży bardziej temat, ponieważ nie tyle zastanawia się nad życiem pozagrobowym - czy ono istnieje, ale i w ogóle nad sensem świata? Czy ten świat, nasz świat doczesny jest dziełem przypadku, czy też dziełem Boga, czy ma sens? Stwierdza bowiem, że gdyby nawet nie było życia po śmierci to zostanie nas zawsze słowo.

Poezja bowiem jaką tworzy jest nieśmiertelna. B. Sensu w miłości do Boga szukał bohater średniowiecznego zabytku „Legendy o św. Aleksym”. Bohatera poznajemy jako syna z książęcego rodu. Jest otoczony zbytkiem, pieniędzmi i uciechami dnia codziennego. Przy swoim boku ma świeżo poślubioną żonę. Wydawałoby się, że Aleksy jest wybrańcem losu. Jednak powołanie w służbie Boga okazuje się silniejsze. Przyszły święty postanawia opuścić swój dwór, ukochaną i wszystko, co go otacza. Wybiera samotność. Rozdaje cały majątek ubogim i postanawia żyć w pokorze i biedzie. Przez 16 lat mieszkał jako żebrak pod swoim zamkiem. Miłość do Boga zmieniła jego hierarchie wartości i sposób patrzenia na świat materialny. Anonimowy pisarz kreując postać Aleksego pragnął dać innym wzór godny do naśladowania. Tylko pokora, umiłowanie Boga i silna wola pozwoli nam dostąpić w przyszłości zbawienia. Podsumowanie

W świetle przytoczonych argumentów literackich wysuwa się wniosek, że bohaterowie poszukiwali swego sensu w różnych dziedzinach życia. Dla Aleksego był to Bóg i życie zgodne z wiarą. Dla Miłosza sensem jest jego nieśmiertelna poezja.

23. Człowiek istota silna czy słaba? Na podstawie fragmentu "Antygony". Rozważ problem I odwołaj się do innych tekstów kultury. – przytoczony fragment chóru Stasimon I.

Określenie problematyki Dobro i zło. Biel i czerń. Prawda i fałsz. Światło i ciemność. Siła i słabość. Nasz świat zbudowany jest na zasadzie przeciwieństw. Wartości te uzupełniają się i przenikają. Bohater silny, był wygrany spełniał rolę wzorca godnego do naśladowania. Bohater słaby nie potrafił znaleźć celu i sensu w życiu, chodził na kompromisy, przegrywał swoje życie. Literatura i sztuka często podejmowały te n temat.

Teza Bohaterowie silni i słabi to postaci godne do naśladowania lub potępienia. Argumenty A.

Swoje rozważania rozpocznę portretem kobiety wykreowanej przez Sofoklesa w tragedii „Antygona". To chyba jedna z najbardziej znanych honorowych postaci w literaturze. Tytułowa bohaterka jest córką Edypa. Nad jej rodem zawisa jednak klątwa bogów. Jest kochającą siostrą, odważną kobietą, śmiało przeciwstawiającą się bezduszny m nakazom króla Kreona. Do końca wierna nakazom religijnej tradycji, a przede wszystkim samej sobie i własnemu sumieniu. Jej brat Polinejkes, walcząc o tron tebański z Eteoklesem został uznany za zdrajcę, toteż Kreon wydał zakaz grzebania ciała zdrajcy. Uznany za obrońcę drugi wojownik został pochowany z wszelkimi honorami. Buntowniczka nie podporządkowała się temu okrutnemu zakazowi, gdyż zasady religijne i miłość do brata okazały się ważniejsze. Wiedziała, że czeka ją za to śmierć. Jednakże nawet w obliczu tak wielkiej tragedii, nie złamała swego wewnętrznego kodeksu moralnego.

B.

Chór w podanym fragmencie opiewa potęgę człowieka, który ujarzmił siły przyrody, „Wynalazł mowę i myśli dał skrzydła”. Człowiek jest potęgą, ale sam ulega silny m

namiętnościom, które mogą popchnąć go ku zbrodni lub cnocie. C. Romantyczną słabą postacią okazał się bohater dramatu Juliusza Słowackiego „Kordian”. Poznajemy go jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza w podróż po Europie i odkrywa, że chce być wielkim patriotą i uratować swój kraj. Postanawia zabić cara. Porywa się na czyn absolutnie szalony, co potęguje jeszcze bardziej jego rozterki. Mimo szczerych chęci, do zabójstwa nie dochodzi. W decydującym momencie, pod drzwiami sypialni przyszłego władcy Polski, niedoszłego zabójcę dopadają Strach i Imaginacja. Kordian dotknięty niemocą mdleje przed drzwiami sypialni cara. I tak młodzieniec przegrywa ze swoimi słabościami. Jest pod tym względem słabą osobowością. Jego los kończy się w zakładzie dla wariatów a następnie w więzieniu. Nie wiemy, czy przeżył. Typem nieudacznika życiowego, który wiele marzy i wbrew rozumowi „nie mierzy sił na zamiary”. Jego słaba psychika i niedojrzałość spowodowała klęskę w poszukiwaniu celu i sens u w życiu. Podsumowanie

Bohater silny potrafił sprzeciwić się złu, był zbuntowany i niepokorny. Do końca walczył o swoje ideały. Kierował się szlachetnymi pobudkami. Taką postacią była Antygona. Bohater słaby był zbyt wrażliwy, aby aktywnie walczyć, aby przyjąć czynną postawę. Poddawał się i dostosowywał do otocznia. Taką postacią był Kordian, który przegrał ze swoją psychiką.

24. Motyw miasta w tekstach kultury. Odwołaj się do fragmentu „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego i tekstu kultury. Na ulicy skwar był okropny, przy tym zaduch, ścisk, co krok wapno, rusztowania, cegły, kurz i ten szczególny letni smród. […] Nieznośny zaś fetor bijący z szynków, bardzo licznych w tej dzielnicy, oraz pijący co chwila spotykani , mimo że był to dzień powszedni, jeszcze wzmacniali wstrętną i smutną barwę obrazu.[…] Była ósma. Słońce już zachodziło. Duchota nie ustępowała, on jednak łapczywie wciągał w płuca powietrze owe śmierdzące, pełne kurzu, ciężkie od wyziewów miasta powietrze.[…] Zdarzało mu się, że spacerując, wypuszczał si ę za miasto […] im większe wyszukiwał zacisze, tym silniej wyczuwał przy sobie czyjąś obecność […] toteż natychmiast wracał do miasta, gdzie starał się wlepić w tłum […] Wtedy wśród ludzi robiło mu się jakoby raźniej, a nawet czuł wr eszcie samotność.[…] Nieopodal, na bruku, gł ośno miotając wyzwiska, wałęsał się pijany żołnierz z papierosem [..] jeden obszarpaniec wymyślał drugiemu obszarpańcowi, a w poprzek ulicy leżał śmiertelnie pijany drągal. Raskolnikowa przystanął koło dużej gromady kobiet. Rozmawiały przepitymi głosami;[…] Widziałeś tut aj czterdziestoletnie i starsze, lecz widziałeś także siedemnastoletnie, a prawie wszystkie miały podbite oczy

Określenie problematyki

Od najdawniejszych czasów motyw ten pojawiał się w wybranych dziełach i fascynował wielkich artystów. Z jednej strony prezentowano związane z nim szanse dla rozwoju naszej cywilizacji, z drugiej zaś miasto ukazywane było jako przestrzeń wroga dla człowieka, szerząca degradację i pełna zagrożeń. Pisarze wiernie oddawali życie mieszczan, ale też za pomocą ukrytych znaczeń opowiadali historię ludzi w mieście. Teza Miasto w tekstach kultury jako przestrzeń życia bohaterów może być dla niego siłą napędową lub

znakiem

upadku moralnego człowieka, obszarem zepsucia i degeneracji. Argumenty

A.

Fiodor Dostojewski w „Zbrodni i karze” przypisuje temu miastu, czyli Petersburgowi szczególną rolę. Jest ono bowiem nie tylko tłem wydarzeń, ale w pewnym sensie także ich uczestnikiem, jednym z bohaterów utworu. Pisarz opisuje go z realistyczną dokładnością. Podkreśla panującą w nim niezdrową atmosferę, wywołującą u mieszkańców stany bliskie choroby psychicznej. Stolica Rosji to świat nędzy, obskurnych kamienic, odrażających podwórzy, czy wałęsających się pijaków i prostytutek. Owa rzeczywistość jest w powieści symbolem zła. Obraz miasta wpływa na zachowanie głównego bohatera. Rodion znajduje się w wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej. Widzi wokół siebie ludzi wynędzniałych, mieszkających w złych warunkach. Petersburg zamieszkują bowiem głównie biedacy, pijacy, prostytutki, cwaniacy. Dostrzega ich upadek moralny. Właśnie z tej obserwacji życia codziennego i poczucia wyższości bierze się morderczy plan młodzieńca. Petersburg nabiera więc w powieści wymiaru symbolicznego, powoduje, że jego mieszkańcy ujawniają swoją mroczną naturę, wciągają się w obłąkaną atmosferę stolicy , gdzie rodzą się szaleńcze idee. Jest więc to miejsce zepsucia, zbrodni, degeneracji.

B.

Obraz Warszawy i ludzi mieszkających w tym mieście przynosi nam „Lalka” Bolesława Prusa. Autor doskonale odtworzył ówczesną stolicę, opisując jej dokładny wygląd i klimat z tamtych lat. Z powodzeniem powieść może służyć jako przewodnik po XIX- wiecznej Warszawie. Opisane są nazwy wielu ulic, wnętrza sklepów i budynków od piwnic aż po strych. Prus byt realistą, pisarzem dbającym o wierność szczegółów. Opis stolicy to tylko pretekst, by pokazać życie ich mieszkańców, od warstw najuboższych – mieszkańców Powiśla, po arystokrację. Miasto dla Wokulskiego, czy kapitalistów jest synonimem postępu, dla biednych ludzi z Powiśla to miejsce kojarzone z zepsuciem i degeneracją. Stolica spełnia role ukazania podziału w społeczeństwie polskim.

Podsumowanie Miasto, a wraz z nim jego mieszkańcy jego od stuleci zmieniało swoje oblicze, ewoluowało zarówno w rzeczywistości jak i na kartach literatury. Wizerunek mieszkańców miast spełniał różne funkcje. Petersburg w powieści Dostojewskiego przedstawiony jest jako dziecko XIX-wiecznych praw kapitalizmu, miasto ofiar niezdolnych do walki o przetrwanie. Miasto podkreślało podział warstw społecznych w mieście. Wykazałam to na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa.

25. Z Jakimi środkami językowymi można wykreowac satyryczny obraz rzeczywistości? Omów zagadnienie, odwołując się do wiersza Juliana Tuwima Mieszkańcy i innych tekstów kultury. Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą,

Sprawdzą godzinę, sprawdzą kieszenie, Krawacik musną, klapy obciągną

Strasznie mieszczanie.

Że deszcz, że drogo, że to, że tamto. Trochę pochodzą, trochę posiedzą,

I godnym krokiem z mieszkań - na ziemię,

I wszystko widmo. I wszystko fantom.

Taką wiadomą, taką okrągłą.

mieszkają

straszni

Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach Zgroza zimowa, ciemne konanie.

I oto idą, zapięci szczelnie, Patrzą na prawo, patrzą na lewo.

I znowu mówią, że Ford... że kino... Że Bóg... że Rosja... radio, sport,

I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki, Spodnie na tyłkach zacerowane,

A patrząc - widzą wszystko oddzielnie Że dom... że Stasiek... że koń... że

wojna... Warstwami rośnie brednia potworna,

Własność wielebną, święte nabytki, Swoje, wyłączne, zapracowane.

drzewo...

I w dżungli zdarzeń widmami płyną.

Jak ciasto biorą gazety w palce I żują, żują na papkę pulchną,

Głowę rozdętą i coraz cięższą Ku wieczorowi ślepo zwieszają.

...od wojny... głodu... odpoczywanie" I zasypiają z mordą na piersi

Aż papierowym wzdęte zakalcem, Wypchane głowy grubo im puchną.

Pod łóżka włażą, złodzieja węszą, Łbem o nocniki chłodne trącając.

W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie.

Potem się modlą: "od nagłej śmierci...

Określenie problematyki Literatura posługując się śmiechem nie tylko wprawia nas w dobry nastrój, przekazuje poprzez uśmiech ważne prawdy o człowieku i świecie. Aby uzyskać efekt satyryczny pisarze posługiwali się różnymi środkami wyrazu. Służyła temu satyra, komizm, krzywe zwierciadło, fraszka, poemat heroikomiczny, żart, groteska, czy absurd. Za pomocą tych środków pisarze krytykowali narodowe wady, portretowali obraz Polaka, moralizowali, czy ośmieszali pewne nasze zachowania. Teza Twórcy, kreując w swych utworach obraz społeczeństwa w satyrycznym ujęciu poddają krytyce zachowania i postawy moralne rodaków. Argumenty A.

Wiersz „Mieszkańcy” wymierzony jest przeciwko mieszczaństwu jako znienawidzonej

grupie społecznej. Tuwim opisuje dzień z życia „strasznych mieszczan". Zarzuca im, że zamiast mówić - bełkocą, że są ograniczeni, że świat nie stanowi dla nich wyzwania poznawczego, bo wydaje się im, iż ziemia jest „taka wiadoma, taka okrągła". Życie mieszczan to krzątanina pozbawiona sensu, to mechaniczne wykonywanie co dzień tych samych czynności. Nie potrafią ogarniać całości, widzą wszystko oddzielnie, co świadczy o ograniczonych horyzontach umysłowych. Całą wiedzę o świecie czerpią mieszczanie z gazet, które zamiast czytać, żują. Spośród środków poetyckich najliczniej są reprezentowane epitety , porównania , powtórzenia , metafory, wyliczenia i wulgaryzmy. B. Jednym ze sposobów satyrycznego przedstawiania rzeczywistości w renesansie była fraszka. To w niej śmiech zamieniał się w gorzką prawdę. Przykładem może być utwór „O doktorze Hiszpanie” Jana Kochanowskiego. Podczas biesiady towarzystwo zauważa, że doktor Hiszpan wymyka się do swojej sypialni, nie czekając na zakończenie wieczerzy. Ucztujący postanawiają więc go odwiedzić. Zabierają ze sobą dzban wina i udają się do pokoju zbiegłego. Doktor śpi już spokojnie. Przejęci widokiem doktora, częstują go mocnym trunkiem, zapewniając, iż chodzi im jedynie o zdrowie dawnego biesiadnika. Zrezygnowany Hiszpan, nie mogąc pozbyć się natrętów wypija jedną szklankę…za drugą. Renesansowy mistrz Jan ośmiesza nałogi, brak umiaru i uleganie wpływom większości. Fraszka Kochanowskiego to satyra wymierzona w pijaństwo jako popularny sposób zabawy i ucztowania. C. Żona modna” I Krasickiego jako utwór satyryczny, zawierający negatywny obraz rodaków doby XVIII w., w którym dominują obce wzorce, sentymentalizm i kosmopolitanizm; Podsumowanie Ujęcie satyryczne

to sposób

kreowania świata przedstawionego, za pomocą którego artyści

dokonują oceny społeczeństwa, piętnują wady, obyczaje, stosunki społeczno -obyczajowe. Elementy humorystyczne pełnią w utworach funkcje dydaktyczną, przestrzegają przed pewnymi zachowaniami. Często za śmiechem jest ukryta gorzka prawda o człowieku.

26. Jaką funkcję pełni apokalipsa? Odwołaj się do plakatu “Czas apokalipsy” i tekstu kultury.

Określenie problematyki Dosłownie słowo „apokalipsa", czy znaczy: objawienie przeznaczenia człowieka, którym jest Sąd Ostateczny. W znaczeniu przenośnym oznacza ona: nieszczęście, tragedię, zagładę, katastrofę, kataklizm. Artyści każdej epoki wyrażali w twórczości własne stanowisko wobec tego zjawiska , było ono rodzajem ostrzeżenia, czasami fascynacji, refleksji na temat otaczającej rzeczywistości, czy świadectwem męczeństwa kolejnych pokoleń. Teza Obrazy apokalipsy służyły artystom do wyrażania lęków i kondycji człowieka różnych epok. Argumenty Swoje rozważania rozpocznę od źródeł biblijnych. W Apokalipsie, czyli Objawieniu św. Jana została przedstawiona wizja końca świata i Sądu Ostatecznego. Apostoł ukazał Mesjasza zasiadającego na tronie. Jego donośny głos porównany jest do dźwięku wydawanego przez wiele wód, a z Jego ust wychodzi miecz obosieczny, ostry - symbol sprawiedliwych wyroków. Wokół tronu zasiada 24 starców w białych szatach i z wieńcami na głowach, którzy oddają pokłon Chrystusowi. Przed tronem stoją też cztery symboliczne istoty: lew, wół, człowiek i orzeł. Chrystus otwiera zamkniętą na siedem pieczęci księgę losów świata. Pojawiają się symboliczne postacie: Baranek (Chrystus), czterech jeźdźców uosabiających głód, zarazę, wojnę, śmierć. Wszystkiemu towarzyszą dziwne zjawi ska przyrodnicze. Apokalipsa kończy się wizją nowego nieba i nowej ziemi. W Nowym Świecie będzie tryumfował Bóg - Zwycięzca. Czemu miała służyć taka wizja? To rodzaj proroctwa, ostrzeżenia dla wszystkich, którzy wątpią w słowo boże. Ale także jest to rodzaj refleksji nad sensem życia ludzkiego, ukazuje nam sens naszej egzystencji. Kolejnym przykładem

symbolicznego ukazania interesującego mnie motywu jest dzieło „Dzień

Apokalipsy” w reżyserii Francisa Forda Copolli. Akcja została umieszczona podczas dobiegającej końca wojny wietnamskiej. Wówczas kapitan Willard, w tej roli znakomity Martin Sheen, , dostaje misję odnalezienia w dżungli pułkownika armii amerykańskiej. Dowódca wraz ze swą ekipą wkraczają w piekło kambożańskiej puszczy. Załoga dociera do obozu, w którym przewodzi charyzmatyczny pułkownik Kurtz. Warto dodać, ze inspiracją dla Copolli była powieść Josepha Conrada „Jądro ciemności”. Do filmu nawiązuje plakat. Przedstawia on Afroamerykanina wobec którego niektórzy Amerykanie w imię ucywilizowania Afryki stosowali bezwzględność, terror. Murzyni byli ich niewolnikami, którzy nie mieli żadnych praw, byli jedynie narzędziami do pracy. Zdarzało się, że lepiej traktowano zwierzęta. Bezlitośnie wykorzystywanym Murzynom płacono miedzianym drutem i podle karmiono. Podsumowanie Twórcy odmiennie przedstawiali motyw apokalipsy. To co ich łączy, to katastroficzna i przerażająca wizja tego zjawiska. Z pewnością nie kojarzy się ona z czymś pozytywnym. Miała ona zresztą za zadanie wzbudzać grozę i przestrzegać przed amoralnymi zachowaniami i ich konsekwencjami. Dokonując porównania w kreowaniu tego motywu przez wszystkie sztuki, zwraca uwagę fakt, że twórcy często podejmowali temat apokalipsy, by przestrzec współczesnych przed czekającą ich wizją.

27. Jak autorzy ukazują świat jako teatr? Wiersz Edwarda Stachury „Życie to nie teatr". Życie to jest teatr, mówisz do mnie,

Dzisiaj bankiet u artystów, ty się tam

opowiadasz

Ty i ja - teatry to są dwa!

wybierasz

Maski coraz inne, coraz mylne się nakłada

Ty i ja!

Gości będzie tyraliera

Życie to zabawa, wszystko to jest jedna gra

Ty - ty prawdziwej nie uronisz łzy. Ty najwyżej w górę wznosisz brwi.

Tańce, alkohole, pewnie flirty będą też Potem drzwi otwarte zamkną potem

Przy otwartych i zamkniętych drzwiach To jest gra!

Lecz nie zaraźliwy jest Twój śmiech Bo ty grasz!

się No i cześć!

Życie to nie teatr, ja ci na to

Ja - Cały jestem zbudowany z ran

Wpadnę

odpowiadam Życie to nie tylko kolorowa maskarada

duszę na ramieniu wiecznie mam Lecz gdy śmieje się, to ze mną też cały

spuchnie atmosfera Wódki dwie wypiję, potem cicho się

Życie tym piękniejsze i ważniejsze jeszt Blednie przy nim wszystko, blednie

świat

pozbieram(…)

tam

dużo,

na

nieodstępna

chwilę,

zanim

nawet sama śmierć

Określenie problematyki Pisarze w swych utworach często przedstawiali bohaterów, którzy nie zawsze świadomie wpływali na swój los. Czasami stawali się marionetkami w rękach Boga, czy drugiego człowieka. Mieli wrażenie, że świat to teatr, coś wyreżyserowanego, sztucznego, na co człowiek nie ma wpływu. Do tego motywu nawiązywali także twórcy. W dziełach kreowali bohaterów, którzy byli sterowani przez innych, lub sami zachowywali się jak aktorzy na scenie. Tym samym przestawali oni być sobą, zatracali swoje prawdziwe ja.

Teza Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera literackiego w dziełach na przestrzeni epok. Argumenty W wierszu Stachury „Życie to nie teatr”przeciwstawione zostały sobie dwie postawy wobec życia. Dla „ty" lirycznego, do którego zwraca się poeta, jest ono teatrem, zabawą, udawaniem, nieustanną grą pozorów, nakładaniem kolejnych masek. Taka postawa zakłada nieszczerość, obca jest jej prawda, nawet wzruszenie nie jest autentyczne, bo polega na „wznoszeniu w górę brwi". Poeta, przeciwnie, uważa życie nie tylko za kolorową maskaradę, mówi, że jest ono i straszniejsze, i jednocześnie piękniejsze niż teatr, nic nie może się z nim równać, nawet śmierć. Taki stosunek do życia cechuje poczucie nieograniczonej wolności, lekceważenie konwenansów, zgoda ze sobą. W refrenie siebie i adresata swojej wypowiedzi nazywa aktorami, co oznacza, że każdy człowiek, lepiej lub go rzej, z większą lub mniejszą świadomością, odgrywa rolę w teatrze życia. W ten sposób nawiązuje poeta do starego literackiego toposu „świata jako teatru", obecnego np. w twórczości Kochanowskiego Motyw świata jako teatru odnajdujemy we fraszce Jana Kochanowskiego „O żywocie ludzkim”. Poeta kładzie tu nacisk na nietrwałość dóbr doczesnych i upływ czasu. Człowiek myśli wyłącznie o urodzie, pieniądzach, sławie. Jednak te wartości szybko przemijają. W otaczającym nas świecie według mistrza z Czarnolasu nie ma żadnej pewnej rzeczy. Ludzkim wysiłkom przygląda się ze śmiechem Fortuna. Ona to potrafi dać, ale i zabrać. Dlatego poeta porównuje człowieka do marionetki, którą po skończonym przedstawieniu chowa się do worka. Renesansowy poeta poucza czytelnika aby nie koncentrował się w życiu na dobrach materialnych. Podsumowanie We wszystkich zaprezentowanych utworach ludzie zostali porównani do kukiełek – pojawił się motyw świata jako teatru. Po odegraniu swojej roli – mniejszej, czy większej – lalki i ludzie kończą tak samo: bezużyteczni są zapominani i odsunięci. Wszelkie próby zmiany swego losu nie zdają się na nic, bo wszystko zależy od reżysera sztuki, jaką jest życie. W świecie teatru człowiek jest marionetką. Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera literackiego w dziele. Obecność toposu świata jako teatru słania odbiorcę do poszukiwania w świecie autentyczności i prawdy

28. Język potoczny – zagrożenie dla oficjalnej polszczyzny, czy szansa na jej urozmaicenie? Odwołanie się do tekstu Jana Miodka – „Jarzy Pani? Dobra!” innych tekstów kultury i własnych doświadczeń. Jarzy pani? – Dobra! O nasilającej się potocyzacji języka oficjalnego mówi się i pisze coraz powszechniej i w coraz bardziej dramatycznym tonie. Nietrudno ją dostrzec w prasie, radiu, telewizji, w urzędach. Ale teżłatwo zauważyć, że takie zachowania aż nadto często przekraczają granice dobrego smaku. Wystarczy się wsłuchać w sposób prowadzenia rozmów telefonicznych, by znaleźć smutne potwierdzenie owych stylistycznych niestosowności. Opowiadają mi o nich prawie każdego dnia moi najbliżsi współpracownicy. Powszechne s tało się np. kierowane do osoby przytakujące dobra. Ależ to drobiazg! – ktoś mi powie. A właśnie, że nie jest to drobiazg! – odkrzyknę, i to donośnym głosem. Dobra, dobra, idziemy – to ja mogę powiedzieć do kogoś mi bliskiego, do rówieśnika, w zupełnie luźnej atmosferze towarzyskiego spotkania. […] Do osoby obcej, starszej, w urzędzie mogę się co najwyżej zwrócić za pomocą przysłówkowego dobrze – stylistycznie neutralnego. Pewnego dnia telefoniczna petentka „popisała się” konstrukcją-zapytaniem: „Jarzy pani?” – „Jarzę!” – odparła skonsternowana moja koleżanka. Wspólnie czekamy teraz na „kapuje pani?” albo jeszcze lepsze „kapewu?” Ukochał ostatnio naród polski porównanie z pikusiem. Słyszy się je wszędzie, co specjalnie mnie nie gorszy. Ale kiedy rozpaczający po powodzi człowiek, który stracił dorobek całego życia, mówi w telewizji, że „woda z roku 1997 to był pikuś w porównaniu z klęską tego lata”, ca ła jego wypowiedź nabiera wydźwięku tragikomicznego, oczywiście niezamierzonego. Trzeba w tym momencie podkreślić z całym naciskiem, że środki masowego przekazu – z telewizją na czele – uparcie lansują taki model obyczaju językowego. Gwiazdorzy ekranu i estrady wyrzucają z siebie bez żadnych zahamowań wulgarne słowa na wszystkie litery alfabetu – jakże często w rozmowach z kobietami. A one to akceptują!

Określenie problematyki Z językiem potocznym spotykamy się na co dzień. Używamy go w nieoficjalnej rozmowie. To język swobodny, który nie ma określonych norm językowych. Język potoczny w tekstach literackich służy indywidualizacji bohaterów, ich charakterystyce. Dzięki językowi możemy się domyśleć z jakiego środowiska pochodzi bohater, jaki ma zawód.

Teza: Język potoczny służy charakterystyce bohatera.

Argumenty Miodek odnosi się do coraz bardziej popularnym zwrotom potocznym w naszym języku, tłumaczy to modą językową, czyli w pewnych czasach pewne słowa są popularne. Oczywiście w mowie potocznej, nieoficjalnej można używać tego typu sformułowań, jednak należy być ostrożnym w stosowaniu takich określeń już w pismach urzędowych, naukowych, oficjalnych. Masłowska Dorota w powieści Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną nadaje językowi bohatera cechy indywidualne. Dużo w nim wyrazów potocznych, które są typowe dla ludzi ze środowiska blokowisk. Wiele tu kolokwializmów, a nawet wulgaryzmów. Występuje chaotyczna składnia. Typowe dla języka potocznego jest nadużywanie zaimka wskazującego ( ten, to, tamten) na początku zdania. Potok słów oraz krótkie zdania świadczą o natłoku myśli, pewnym wzburzeniu, emocjach bohaterów. Wynika to nie tylko z sytuacji, o której opowiada bohater, ale także z ubóstwa językowego. Język potoczny, którym posługują się postaci z powieści jest właściwy ludziom z miejskiego środowiska, młodym, żyjącym w blokowiskach „dresiarzy”.

Podsumowanie Język potoczny indywidualizuje bohatera oraz ujawnia jego przynależność środowiskową. . Indywidualizacja języka poprzez użycie języka potocznego postaci pozwala ukazać zróżnicowane społeczne, przynależność zawodową, status społeczny, cechy charakteru. W przypadku Masłowskiej język ten pozwolił stworzyć autorce wizję życia bliską realnej rzeczywistości. Nie jest zagrożeniem, jeśli ludzie nadal w sytuacjach oficjalnych będą wybierać język formalny. Język potoczny towarzyszy bliższym relacjom, jest przydatny w kontaktach towarzyskich, więc nie ma powodu, by uważać go za zagrożenie.

29. Motyw dzieciństwa na podstawie obrazu Stanisława Wyspiańskiego „Macierzyństwo" i innego tekstu kultury

( to samo, co w temacie 15, wystarczy tylko omówić obraz)

Określenie problematyki Dzieciństwo wpływa na kształtowanie się tożsamości, postaw moralnych i społecznych bohatera w dorosłym życiu. Rodzina to podstawa egzystencji każdego z nas. Ona kształtuje młodego człowieka. Dlatego temat ten stał się częstym toposem podejmowanym przez literaturę. Teza Dzieciństwo to nie zawsze czas beztroski i bezpieczeństwa. Argumenty A. Kobietę w pięknej roli jako matki i rodzicielki utrwalił Stanisław Wyspiański na obrazie pt. „Macierzyństwo”. Na pierwszym planie widzimy postać karmiącej matki. Jej głowa jest pochylona, wpatrzona w ssące z piersi mleko dziecko. Twarz wydaję się skupiona i jednocześnie pełna spokoju. Stwarza to atmosferę nijako duchowości, podkreśla mocny związek emocjonalny matki z jej niemowlęciem. Scenie przyglądają się dwie młode dziewczyny. Z ich oczu wypływa rodzaj zaciekawienia odbywającym się rytuałem. Być może same szykują się do wejścia w dorosłość i stąd ich wzmożona ciekawość. Artysta dopełnił obraz motywami kwiatów. Są one widoczne nie tylko na strojach bohaterek obrazu, ale i stanowią tło płótna. To oczywiście symbol natury. Matka karmiąca dziecko to coś tak naturalnego, jak otaczający nas wszechświat. Jest niczym przyroda, która istnieje bez naszego udziału. B. Świadomość nieuchronnego przemijania doświadcza mały bohater powieści autorstwa Erica Emanuela Schmitta „Oscar i pani Róża”. To opowieść o 10-letnim chłopcu, któremu lekarze nie potrafią pomóc w chorobie. Białaczka skazuje go na rychłą śmierć. W przejściu na drugą stronę pomoc ofiaruje dziecku wolontariuszka ze szpitala, tytułowa Pani Róża. Ze zwyczajnej pielęgniarki, zajmującej się stroną medyczną, staje się nagle przewodniczką życia małego Oskara. Umierający na raka bohater podejmuje zabawę, zaproponowaną przez osobistego Anioła Stróża. Przyjmuje, że każdy dzień ulatującego życia, od teraz oznacza równowartość 10 lat. Chłopiec spełnia w utworze ważne funkcje. Jego zachowanie i postawa wobec świat zmusza do refleksji. Pozwala czytelnikowi na chwile zamyślenia nad celem i sensem życia. Dziecko jest tu ukazane jako osoba, która musi przygotować się na śmierć. Pragnie przeżyć najwięcej z życia dorosłych. Bohater jest więc wykreowany na dorosłego, mądrego człowieka, który poznaje sens miłości, przyjaźni, a nawet odkrywa tajemnicę śmierci. Oscar spełnia funkcję podkreślenia ważnych wartości w życiu, jak miłości do życia i doceniania wszystkich jego uroków. Podsumowanie Dziecko, skarb rodziców, przyszłość pokoleń, mała niewinna istotka. Oczywiście taki wizerunek byłby najlepszym skojarzeniem dla większości społeczeństwa. Literatura pokazuje nam jednak, że nie zawsze dziecko ukazywane było w tak optymistycznym świetle. Często musiało przejść przyśpieszoną drogę dorosłości, stać się odpowiedzialnym i konsekwentnym, tylko po to, by przeżyć.

30. W jakim celu twórcy przedstawiają motyw starego zamczyska? Tekst pt. "Coś się kończy coś się zaczyna" / A. Sapkowski. Stojący na sródjeziornym cyplu zamek Rozrog prosił sie o generalny remont, z zewnątrz i wewnątrz, i tonie od wczoraj. Mówiąc oględnie, Rozrog byl ruina, bezkształtnym zlepkiem kamieni, porośniętych gęstobluszczem, powojem i tradescantia, ruina stojąca wśród jezior, błot i bagien rojących sie od żab, zaskrońców i żółwi. Był ruina juz wówczas, gdy podarowano go królowi Herwigowi. Za mek Rozrog i otaczające go tereny były bowiem czymś w rodzaju dożywotniego nadania, pożegnalnego prezentu dla Herwiga, któ ry dwanaście lat temu abdykował na rzecz swojego siostrzeńca Brennana, od niedawna zwanego Dobry m(…)

Określenie problematyki Stare zamczyska to temat często podejmowany przez literaturę i sztukę. Twórcy podkreślali jego grozę, strach, tajemniczą atmosferę. Opuszczone budowle budzą refleksje autorów i bohaterów literackich nad nieuchronnym niszczącym działaniem czasu. Teza Motyw starego zamczyska służył pisarzom do stworzenia nastroju grozy i tajemnicy w dziele. Argumenty A.

Stare zamczysko z opowiadania Sapkowskiego, czołowego przedstawiciela literatury fantasy to przerażający budynek. Właściwie nie ma kształtu a porośnięty jest wijącą się roślinnością. Zamek oczywiście nie jest zamieszkały, są to jedynie jego ruiny. Mieści się w pobliżu jezior, błot i bagien, co dodatkowo stwarza atmosferę niesamowitości i strachu. Zatem zarówno przyroda, miejsce, kształt dopełnia atmosferę grozy i lęku. Tym samym pisarz tworzy atmosferę w swoim fantastycznym świecie przedstawionym.

B.

W literaturze romantycznej ruiny zamków stanowiły ważny element krajobrazu melancholicznego. Przykładem opisu zamku jest „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Występujący w poemacie zamek - starożytne dziedzictwo rodziny Horeszków. W czasie akcji właściwej sławny na cała okolicę zamek nie przypomina już tego z opowieści snutych po okolicy - w sali zwierciadlanej po lustrach zostały puste ramy, a okna pozbawione były szyb. Zamek był własnością Stolnika Horeszki. Po jego śmierci w 1792 roku budowla została trochę zapomniana. Interesował się nim sędzia oraz klucznik Gerwazy , który dzień w dzień zamykał i otwierał drzwi zamku. Po pewnym czasie zamkiem zainteresował się Hrabia, daleki krewny Horeszków. Hrabia chciał posiadać zamek, gdyż był człowiekiem romantycznym, który lubi

stare gotyckie budowle. Podsumowanie Motyw starego zamczyska służy budowaniu odpowiedniej atmosfery w świecie przedstawionymnapięcia, lęku, strachu, przerażenia. Literatura za pomocą słowa, środków stylistycznych, form pisarskich, narracji buduje nastrój grozy w starych zamkach.

31. Refleksje na temat wad polskiego społeczeństwa. Podany fragment „Powrotu posła" Juliana Ursyna Niemcewicza oraz odwołanie się do innych teksty kultury.

Określenie problematyki Każda epoka począwszy od renesansu, dostarcza zarówno przykładów optymistycznych, jak i pełnych negatywnych opisów. Literatura jest bowiem zwierciadłem, w którym odbijają się zarówno nasze przywary, jak i pozytywne strony. Twórcy ukazując wady naszych rodaków pragnęli zwrócić uwagę Polakom, że trzeba walczyć ze swoimi słabościami, jak lenistwo, pijaństwo, zapatrywanie się na obce wzorce, brak patriotyzmu. W ten sposób pouczali rodaków i wpływali na ich zachowania. Teza Twórcy literatury ukazując wady Polaków sięgają po różne sposoby i środki artystyczne by skłonić społeczeństwo do refleksji nad własnym wizerunkiem. Argumenty A.

Jako przykład pisarza, który ukazuje życie szlachty w konwencji żartu, czyli humoru jest oświeceniowy poeta Ignacy Krasicki. Do analizy wybrałam satyrę „Pijaństwo”. Krasicki ukazał dwie postacie: człowieka prawego i oświeceniowego typowego szlachciurę. Obaj na pozór mają podobne zdanie, ale drugi z nich w praktyce zachowuje się przeciwnie do deklaracji. Nie rozumie racjonalnych argumentów, które mają przekonać go do wstrzemięźliwości. Wszystko to składa się na obraz ówczesnej szlachty, awanturniczej, bezmyślnej. Ich rozrywkami było ucztowanie, zabawa zamiast myślenie o Polsce. W końcu swoimi biesiadami szerzyli oni nie tylko zły przykład dla innych, ale w dużej mierze przyczynili się do upadku Rzeczpospolitej.

B.

Kolejny utwór, portretujący ludzi doby oświecenia to komedia polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza „Powrót posła”. Dzieło utrwala wizerunek dwóch przysłowiowych „głów rodziny”. Pierwszym jest Podkomorzy. Od najmłodszych lat wpaja synom wzory patriotyczne, rycerskie i chrześcijańskie. Jego nienaganna postawa obywatelska owocuje pozytywnym zachowaniem swych dzieci, które naśladują rodzica. Od najmłodszych lat bowiem, tłumaczył im, ze Polska jest najważniejszą wartością, dlatego należy się bronić przed zalewem francuszczyzny i modom obcym. Taki też dom, pełen tradycji i ojczystym obyczajów prowadzi. Jego przeciwieństwem jest Starosta Gadulski, który wyznaje konserwatywne poglądy szlacheckie. Jego córki właściwie wychowuje Podkomorzy, zaś on sam myśli jedynie o własnych interesach. Pozwala aby Teresa spotykała się z typowym fircykiem Szarmanckim, gdyż poglądy tego utracjusza są zgodne z ideami wyznawanymi przez Gadulskiego. Nie

dostrzega, że ten zalotnik i cwaniak myśli jedynie o posagu, zaś takie uczucia jak miłość są mu kompletnie nieznane. Niemcewicz zatem na podstawie tego fragmentu krytykuje brak patriotyzmu, zapatrywanie się na obce Zorce, a nie dostrzeganie tego, co polskie. Podsumowanie Który z prezentowanych portretów jest nam najbliższy, a o którym chętnie zapomnielibyśmy? Na te pytanie starała się odpowiedzieć literatura na przestrzeni epok. Wizerunek Polaka zależał od sytuacji politycznej, społecznej i światopoglądowej Nie jest to niestety zbyt optymistyczny wizerunek. Pisarze utrwalili całą gamę społeczeństwa, od Sarmatów, szlachtę, chłopów, po inteligencję i mieszczaństwo. W każdej z tych grup szukali tych elementów, które winy stać się wzorem dla przyszłych pokoleń, ale i dostrzegali wady, będące ostrzeżeniem przed ich powielaniem. Za pomocą śmiechu, humoru pisarze krytykowali narodowe wady, portretowali obraz Polaka, moralizowali, czy ośmieszali pewne nasze zachowania.

32. Jaki wpływ ma kultura ludowa na kulturę wysoką? Odwołaj się do Przedmowy z II części Dziadów Adama Mickiewicza i tekstu kultury. DZIADY Jest to nazwisko uroczystości obchodzonej dotąd międ zy pospólstwem w wielu powiatach Litwy, Prus i Kurlandii, na pamiątkę dziadów, czy li w ogólności zmarłych przodków. Uroczystość ta początkiem swoim zasięga czasów pogańskich i zwała się niegdyś ucztą kozła, na której przewodniczył Ko źlarz, Huslar, Guślarz, razem kapłan i poeta (gęślarz).W teraźniejszych czasach, ponieważ świat łe duchowieństwo i właściciele usiłowali wy korzenić zwyczaj połączony z zabobonnymi praktykami i zbytkiem częstokroć nagannym, pospólstwo więc święci Dzi ady tajemn ie w kaplicach lub pustych domach niedaleko cmentarza. Zastawia się tam pospolicie uczta z rozmaitego jadła, trunkó w, owoców i wy wołują się dusze nieboszczykó w. Godna uwagi, iż zwyczaj częstowania zmarłych zdaje się być wspólny wszystkim ludo m pogańskim, w dawnej Grecji za czasów homerycznych, w Skandynawii, na Wschodzie i dotąd po wyspach Nowego Świata Dziady nasze mają to szczególnie, iż obrzędy pogańskie pomieszane są z wyobrażeniami religii chrześcijańskiej, zwłaszcza iż dzień zaduszny przypada około czasu tej uroczystości. Pospólstwo rozumie, iż potrawami, napojem i śpiewami przynosi ulgę d uszom czyscowym. Cel tak pobożny święta, miejsca samotne, czas nocny, obrzędy fantastyczne przemawiały niegdyś silnie do mo jej imag inacji; słu chałem bajek, powieści i p ieśni o nieboszczy kach powracających z prośbami lub przestrogami; a we wszystkich zmyśleniach poczwarnych można było dostrzec pewne dążenie moralne i pewne nauki, g minnym sposobem zmysłowie przedstawia

Omówienie problematyki Kultura ludowa to wytworzone przez dany naród obyczaje, tradycje i obrzędy. Są one przestrzegane przez ludność wiejską, świadczy o jej odrębności i inności. Folklor zatem stanowi skarbiec kultury danego kraju. Najczęściej obrzędy są związane a obchodami ważnych dla społeczności wiejskiej uroczystościami religijnymi , jak Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zaduszki, ale i z życiem codziennym jak kolejność siadania przy stole, zwyczaje związane z urodzinami, pogrzebem, porami roku. Nie pozostało to bez wpływu na kulturę wysoką. Najbardziej wymownym tego przykładem jest to, że pisarze w swych dziełach często ukazywali tradycje i obyczaje społeczności chłopskiej. Podobnie i malarze, czy muzyka czerpała z kultury ludowej, która była dla nich inspiracją.

Teza Ludowość i folklor są skarbnicą wiedzy o kulturze zamierzchłych czasów. Argumenty A.

Swoje rozważania dopełnię epoką romantyzmu, który prezentował specyficzną wizję ludowości. Jako pierwszy argument przytoczę dramat Adama Mickiewicza „Dziady cz. II”. Akcja utworu rozpoczyna się wieczorem w opuszczonej ciemnej kaplicy. Uroczystość prowadzi Guślarz. Na jego wezwanie wokół stojącej pośrodku trumny gromadzą się uczestnicy obrzędu. Guślarz wywołuje dusze zmarłych. Wszystkie duchy, które ukazują się ludziom w kaplicy w dzień zadusznych symbolizują jakieś grzechy. Jednak postaci z zaświatów są podzielone na duchy lekkie, średnie i mocne, w zależności od czynów, jakie popełnili. Ukazują się duchy dzieci, następnie pasterka Zosia i Widmo złego Pana. Utwór pokazuje poprzez pryzmat kultury ludowej, jakie kary za zło czekają człowieka i jak ważna jest moralność i czyny, które popełniamy za życia. Poprzez ludowość Mickiewicz ukazał nam prostą zasadę- nie ma winy bez kary.

B.

O idealnej wsi, pełnej pięknych obrzędów, pisał Jan Kochanowski w swym utworze „Pieśń świętojańska o Sobótce”. Tematem tej sielanki są obrzędy ludowe, które odprawiano dwudziestego trzeciego czerwca, w dzień świętego Jana. W noc świętojańską kolejno dwanaście panien śpiewało pieśni, które wychwalały uroki życia. Wieś była zatem miejscem pełnym ładu, harmonii, cnót. Z drugiej strony była także miejscem pracy i odpoczynku. C. W jaki sposób kultura ludowa wpływa na kulturę wysoką? Przede wszystkim jest dla niego źródłem natchnienia i inspiracji. To dzięki dziełom, utrwalającym folklor jesteśmy w stanie spojrzeć retrospekcyjnie w przeszłość i poznać kulturę, sposób myślenia, kodeks moralny naszych przodków.

Podsumowanie Ludowość w tekstach literackich to skarbnica wiedzy o kulturze zamierzchłych czasów. Pisarze pragnęli w ten sposób złożyć hołd polskim zwyczajom i wierzeniom ludowym. Ich podstawową funkcją było podkreślenie światopoglądu epoki, ukazanie prostych prawd moralnych, jakie rządzą światem. Spełniały one rolę utrwalenia tradycji, jakie obowiązywały w danych czasach historycznych.

33. Jak w literaturze przedstawiani są wróżbici, wróżki na podstawie obrazu Jana Matejki Wernyhora i innych tekstów kultury?

Określenie problematyki. Świat pozazmysłowy- wróżb, wizji, przepowiedni.

To on kojarzy nam się z dozą tajemniczości,

czasami grozy, czy dreszczykiem emocji. Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, co widzimy. Co możemy dotknąć, namacalnie sprawdzić. Jednak podświadomie wierzymy, ze istnieje coś poza nami. Podobne przemyślenia miała także literatura. To ona na kartach swych utworów wykreowała postaci wróżbity i wróżki. Postaci te oznaczają osoby, która przepowiadały przyszłość, prognozowały jakieś wydarzenia. Dodatkowo miały wizję i misję, która przekazywały innym. Teza Motyw wróżbity i wróżki służył twórcom do ukazania wewnętrznych przeżyć ludzkiej psychiki. Argumenty A. Na obrazie „Wernyhora” Jan Matejko przedstawia wieszcza ukraińskiego z czasów konfederacji barskiej. To on przepowiedział, że Polska się odrodzi. I właśnie do tej wypowiedzi nawiązuje Wyspiańskie w swym dramacie „Wesele”, gdzie jest ukazany Wernyhora, który przekazuje chłopom złoty róg- symbol polskości, przyszłego wyzwolenia z niewoli. Twarz wróżbity jest pełna niepokoju, patrzy w dal, jakby był właśnie w momencie swojej wizji. Jedną rękę trzyma na czole , drugą wskazuje w nieokreśloną dal. Wokół niego zgromadził się tłum, wszyscy mu ufają i wierzą jego słowom. Obraz wzbudza w rodakach nadzieję, że wyzwolenie spod jarzma niewoli jest już bliskie. B. Utworem, wprowadzającym w świat przedstawiony wróżbitki w postaci wiedźm jest „Makbet” Williama Szekspira Autor ukazuje nam metamorfozę rycerza szlachetnego , prawego , postępującego wedle kodeksu honorowego , w bezwzględnego mordercę obojętnego na krzywdy innych. Tytułowy bohater był jednym z wodzów armii króla Szkocji , Dunkana. Wracając z wyprawy wojennej razem ze swoim przyjacielem Bankiem , ukazały się im trzy czarownice. W wyniku ich proroctwa Makbet dowiaduje się, że zostanie królem Szkocji Świadomość ta stała się dla przyszłego władcy tragiczna w skutkach. W jego bowiem świecie zaczęła rządzić zbrodnia. Dzięki wprowadzeniu do utworu motywu wróżby poznajemy drugie dno duszy bohatera, jego sumienie. Jego skryte myśli i motywację działań. Wiedźmy ujawniają więc ciemną stronę psychiki bohatera. Są symbolem zła, oznaczają też pokusę. Podsumowanie Motyw wizji i proroctw w literaturze jest motywem uniwersalnym, podejmowanym w każdej epoce. Zarówno wróżbici jak i prorocy dysponowali wiedzą niedostępna dla zwykłego ś miertelnika . To czyniło ich innym. W większości przypadków to inni ludzie byli odpowiedzialni za to, czy dana przepowiednia, czy wizja spełni się.

34. Człowiek wobec wartości materialnych i duchowych na podstawie obrazu Bankier z żoną Quentina Matsysa i innego przykładu.

Określenie problematyki Żyjąc u progu nowego millenium nie sposób nie dostrzec ogarniającej fali robienia za wszelką cenę przez młode pokolenie kariery. Pieniądze mogą człowieka wznieść na wyżyny, ale także doprowadzić do ruiny, zniszczyć osobowość i kodeks moralny. Od zarania dziejów literatura daje nam dowody, że dobra materialne odgrywają w życiu człowieka podstawową rolę. Stanowią o jego mieć, czy być. Ale są także utwory, które wskazują, że jednak wartości duchowe mogą być najważniejsze. Teza Wybór między wartościami materialnymi a duchowymi, czyli mieć albo być od wieków nurtuje ludzi, a w wyniku dokonanej decyzji kształtuje ich postawy życiowe. Argumenty A.

Obraz „Bankier z żoną” ukazuje małżeństwo dla których całym światem jest liczenie pieniędzy. Widzimy męża podczas pracy, kiedy przygląda się jakimś kosztownością. Wszystko, co go otacza, czyli pieniądze, waga do ważenia kosztowności, świadczy, że świat mężczyzny to materializm i konsumpcjonizm. Kobieta przekładająca stronicę książki symbolizuje osobę dbającą o sferę duchową w małżeństwie. Ale czy są szczęśliwi? Na ich twarzach o dziwo można wyczytać tylko smutek. Pieniądze prawdopodobnie wcale nie dały im szczęścia. Nie ma wokół nich żadnych oznak, że mogą mieć dzieci. Prawdopodobnie są zatem samotni, ponieważ kierują się odmiennymi wartościami, dla kobiety ważna jest

duchowośc, dla mężczyzny pieniądze. B. Z pieniędzy potrafił zrezygnować na rzecz wartości duchowych bohater średniowiecznego zabytku „Legendy o św. Aleksym”. Bohatera poznajemy jako syna z książęcego rodu. Jest otoczony zbytkiem, pieniędzmi i uciechami dnia codziennego. Przy swoim boku ma świeżo poślubioną żonę. Wydawałoby się, że Aleksy jest wybrańcem losu. Jednak powołanie w służbie Boga okazuje się silniejsze. Przyszły święty postanawia opuścić swój dwór, ukochaną i wszystko, co go otacza. Wybiera samotność. Rozdaje cały majątek ubogim i postanawia żyć w pokorze i biedzie. Przez 16 lat mieszkał jako żebrak pod swoim zamkiem. Miłość do Boga zmieniła jego hierarchie wartości i sposób patrzenia na świat materialny. Anonimowy pisarz kreując postać Aleksego pragnął dać innym wzór godny do naśladowania. Tylko pokora, umiłowanie Boga i silna wola pozwoli nam dostąpić w przyszłości zbawienia. Podsumowanie Skupianie się jedynie na chęci zysku może zniszczyć osobowość człowieka, jego marzenia, duchowość. Doprowadzić człowieka do całkowitej nędzy w sensie psychicznym. Pieniądz odgrywa ważną role w świecie przedstawionym, jest siłą która rządzi światem. Być albo mieć? To alternatywa, przed którą staje każdy człowiek.

35. Jak w dziełach przedstawiona jest Polaków? Omów zagadnienie odwołując się do pomnika robotników strajkujących w Gdańsku 1970 r. oraz do wybranych utworów literackich?

Określenie problematyki

Mistrzowie pióra nigdy nie przechodzili obojętnie wobec tego, co się działo w otaczającej ich rzeczywistości. A należy pamiętać, że nasza to 123 lata niewoli. Nie sposób jednym tchem wymienić wszystkich wydarzeń, jakich świadkiem była Polska. Faktem jest jednak to, że pisarze żywo reagowali na wypadki historyczne. Dzięki temu powstały dzieła, które utrwalają najważniejsze momenty dla naszego społeczeństwa. Teza

A. Do wydarzeń z 1970 roku nawiązuje pomnik strajkujących w Gdańsku. Warto na początku wspomnieć, że protestowano wobec pogarszającej się sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej kraju. Bezpośrednim pretekstem do wydarzeń grudniowych stało się ogłoszenie podwyżki artykułów żywnościowych. Robotnicy powiedzieli dość i wszczęli akcję protestacyjną. a ulicach Trójmiasta strajkujący sformowali wielotysięczne demonstracje. Rozpoczęły się walki z oddziałami Milicji Obywatelskiej (MO), podpalono Komitet Wojewódzki PZPR. W wyniku zamieszek zginęło lub zostało rannych setki osób. Aby upamiętnić ich patriotyzm wystawiono w Gdańsku pomnik. W oczy rzucają się wymowne symbole- krzyże i kotwice. To one przypominają o poświęcony robotników w imię poprawy życia dla wszystkich Polaków. B. Utworem, który podkreśla tragizm powstania styczniowego i związane z tym wydarzeniem poświęcenie naszego narodu jest nowela Elizy Orzeszkowej „Gloria victis”. Pisarka ukazuje nam tu dwa plany. Pierwszy to rozmowa lasu z wiatrem. Otóż czytelnik staje się tu świadkiem baśniowej sytuacji. Wszystkie elementy przyrody opowiadają , co widziały na leśnej polanie, a były one świadkami epizodu powstańczego. Plan drugi to opowieść lasu. Co widziały drzewa? Fragment walki. Odział partyzancki, wodza powstańców- Traugutta i trójkę głównych bohaterów, których losy ukazane są bliżej. Ludzi tych wiążą uczucia: miłość braterska, przyjaźń towarzyszy broni, a nawet miłość między siostrą a przyjacielem. Później drzewa widziały bitwę, klęskę i śmierć obu młodzieńców. W noweli Gloria victis patriotyzm zostaje przedstawiony poprzez mogiłę bezimiennych powstańców. Grób staje się z jednej strony symbolem odwagi, męstwa i oddania ojczyźnie; ale i tragizmu młodych ludzi, którzy własne życie złożyli na ołtarzu ojczyzny. Razem z nimi zginęły ich marzenia, pragnienia, plany na przyszłość. Utwór staje się hołdem złożonym powstańcom styczniowym. Podsumowanie Historia utrwalana przez pisarzy czy rzeźbiarzy była pretekstem do ukazania danych czasów, tradycji, obyczajów, podkreśleniem tragizmu sytuacji, w jakiej znalazło się nasze społeczeństwo, oddaniem rzeczywistych faktów historycznych, symbolicznym oddaniem narodowej niewoli. Polskie zwycięstwa i klęski to inspiracja dla artystów na przestrzeni epok

36. Czy pieniądze są największą namiętnością człowieka? Odwołaj się do wskazanego muralu (człowiek śpiący na poduszce z pieniędzy) i do innych tekstów literackich.

Określenie problematyki

Pieniądze mogą człowieka wznieść na wyżyny, ale także doprowadzić do ruiny, zniszczyć osobowość i kodeks moralny. Od zarania dziejów literatura daje nam dowody, że dobra materialne odgrywają w życiu człowieka podstawową rolę. Stanowią o jego mieć, czy być. Luksusowe domy, samochody, rosnące konto w banku niejednokrotnie biorą górę nad dobrocią, ciepłem rodzinnym, wrażliwością, czy współczuciem. Bohaterowie wykreowani na przestrzeni wieków udowadniają niejednokrotnie, że materializm to wszechogarniająca siła, czasami wręcz obsesja i nałóg. Teza Pieniądze wpływają na hierarchię wartości bohaterów literackich. Argumenty

A. Graffiti na murze ukazuje mężczyznę, który śpi na pieniądzach. To symbol osoby, której zycie toczy się tylko i wyłącznie wokół materialnych dóbr. Nawet w nocy nie potorfi o nich zapomnieć. Materializm stał się wpisany w jego egzystencję. Ręce mężczyzny podtrzymują poduszkę wypełnioną pieniędzy, co świadczy, że żyje on w ciągłych strachu, aby nie utracić swoich dóbr materialnych. Murale symbolizuje współczesnego człowieka zapatrzonego w karierę, gromadzenie dóbr materialnych ale jednocześnie zalęknionego i pełnego obaw, aby nie utracić swojego dobytku. B. Utwór, który przytoczę jest dowodem na to, że pieniądze są źródłem klęski, mają siłę destrukcyjną. Jest nim komedia Moliera „Skąpiec”. To właśnie zaślepienie sferą finansową doprowadza do tragedii w rodzinie Harpagona. Nałóg ojca zmusza s yna do zajmowania się hazardem i pożyczaniem pieniędzy od lichwiarzy. I co za paradoks, owym płatnikiem, robiącym lewe interesy, jest nie kto inny, tylko jego własny ojciec! To człowiek, który w ogóle nie liczy się z uczuciami swych podopiecznych, sług, najbliższych. Molier pokazuje również codzienne zachowania, w których znajduje odzwierciedlenie patologiczne skąpstwo, np. nakaz delikatnego ścierania kurzu, aby nie zniszczyć mebli. Tytułowy bohater nie ma szacunku dla ludzi, ale jak bliską osobę traktuje za to szkatułkę z kosztownościami: kiedy skarb znika, Harpagon tęskni za nią czule. Na początku zachowuje się, jak dziecko i chce nawet aresztować całe miasto. Molier w Skąpcu stworzył bogaty i dopracowany w szczegółach obraz chorobliwej oszczędności. Podsumowanie Oblicze pieniądza i bogactwa w literaturze zdominowały barwy ciemne. Częściej go przeklinano i piętnowano; rzadziej podnoszono jego cechy wartościowe jako “motoru życia”. Myślenie jedynie o chęci wzbogacenia się zawsze kończyło się tragicznie dla danej postaci. Losy bohaterów literackich świadczą o tym, że skupianie się jedynie na chęci zysku może zniszczyć osobowość człowieka, jego marzenia, duchowość. Doprowadzić człowieka do całkowitej nędzy w sensie psychicznym.

37. Jak autorzy dzieł literackich przedstawiają nauczycieli i ich lekcje? Odwołaj się do obrazu Jean Baptiste Simeon Chardin "Młoda Nauczycielka" i przykładu literackiego.

Określenie problematyki

Analizując topos nauczyciela jako pierwsze skojarze nie przychodzi chyba większości z nas miejsce szkoły. To w niej młody człowiek dojrzewa, kształtuje swoje poglądy na świat, ustala swoją hierarchię wartości. To również instytucja, gdzie spotykamy się z barwną galerią postaci pedagogów. Czasami przyjmują oni postawę surowego sędziego, niekiedy pokazują wrażliwość

i czułe serce.

Ich sylwetki mają różnorodne oblicza. Motyw nauczyciela i jego lekcji od zarania dziejów był podejmowany przez pisarzy różnych epok. Teza Nauczycie i ich lekcje są ukazani w konwencji realistycznej, ale i groteskowej. Argumenty

A. Na obrazie „Młoda nauczycielka” została utrwalona rodzajowa scena, kiedy to guwernantka uczy czegoś swojego ucznia. Jest pochylona nad nim, skupiona nad tym, co robi. Wskaźnikiem pokazuje ważne do zapamiętani wiadomości. Do swojego zawodu podchodzi z odpowiedzialnością. Jej twarz jest spokojna, wyciszona. Pastelowe barwy i wiele jasnych, ciepłych kolorów podkreślają atmosferę spokoju, uroczystości i powagi chwili. B. Przykładem literackim utrwalającym wizerunek uczniów i nauczycieli jest „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Szkoła wypełniona jest tu przerośniętym nastolatkami, którym nauczyciele ładują do głowy masę niepotrzebnych, sprowadzających się do pustych frazesów informacji. Arcyśmieszna jest scena, w której profesor Bladaczka usilnie przekonuje wychowanków, iż "Słowacki wielkim poetą był". Dlaczego? Gdyż nas zachwyca. I musi nas zachwycać, bo wielkim poetą był. Innego stosunku do dzieł Słowackiego nauczyciel nie dopuszcza do swej świadomości. Pedagog ma zresztą dosyć specyficzne podejście do swych wychowanków. Jego rola ogranicza się do podania materiału, bez zainteresowania się, czy to wzbudza jakiekolwiek emocje w uczniach. To typowa metoda wykładu, usilne wtłaczani e w głowy młodych ludzi pewnych treści. Gombrowicz pokazał więc nam szkołę na opak, w „krzywym zwierciadle”, pełną absurdalnych zachowań pedagogów i ich podopiecznych. To miejsce, gdzie człowiek uczy się schematycznego myślenia, pragnie uciec przed forma, ale mu się to nie udaje. Podsumowanie Możemy odnaleźć na kartach utworów zarówno postaci pedagogów mocno wierzące w swoje powołanie, pragnące przekazać swą wiedzę innym, ale również i takie, dla których już samo nauczanie to puste słowo.

38. Człowiek w sytuacji wyboru. Odwołaj się do innych tekstów kultury i utworu „Droga nie wybrana" Roberta Frosta. Dwie drogi w żółtym lesie szły w dwie różne strony: Żałując, że się nie da jechać dwiema naraz I być jednym podróżnym, stałem, zapatrzony W głąb pierwszej z dróg, aż po jej zakręt oddalony, Gdzie widok niknął w gęstych krzakach i konarach; Potem ruszyłem drugą z nich, nie mniej ciekawą, Może wartą wyboru z tej jednej

przyczyny, Że, rzadziej używana, zarastała trawą; A jednak mogłem skręcić tak w lewo , jak w prawo: Tu i tam takie same były koleiny, Pełne liści, na których w tej porannej porze Nie znaczyły się jeszcze śladów czarne smugi. Och, wiedziałem: choć pierwszą na później odłożę, Drogi nas w inne drogi prowadzą-i może

Nie zjawię się w tym samym miejscu po raz drugi. Po wielu latach, z twarzą przez zmarszczki zoraną, Opowiem to, z westchnieniem i mglistym morałem: Zdarzyło mi się niegdyś ujrzeć w lesie rano Dwie drogi; pojechałem tą mniej uczęszczanąReszta wzięła się z tego, że to ja wybrałem

Określenie problematyki Każdy z nas musi w życiu dokonywać różnych wyborów. Rozstrzygamy proste problemy, jak-w co się ubrać, co zjeść, kogo odwiedzić. Do skomplikowanych: wybór szkoły, zawodu, partnera. Najtrudniej dokonać wyboru w sytuacjach ekstremalnych: katastrofy, choroby, wojny. Życie stawia nam przeszkody w postaci: być, czy mieć, rozum, czy serce? Wtedy jednostka ludzka musi wybrać między dwoma równorzędnymi racjami. Każda decyzja wiąże się z poniesieniem konsekwencji. Mówimy wówczas o tragizmie. Literatura już w Biblii ukazywała człowieka w sytuacjach trudnych i skomplikowanych. Prawie w każdej epoce pisarze kreowali w swych dziełach bohaterów literackich, którzy musieli opowiedzieć się za jakąś opcją. Teza Wybory bohaterów literackich wynikają z tragizmu sytuacji w jakiej się znaleźli. Argumenty A. Robert Frost w swoim wierszu „Droga niewybrana” przedstawia sytuację podróżnika, który w lesie ma do wyboru dwie drogi, którymi może ruszyć dalej w wędrówkę. Wybiera tą najmniej uczęszczaną, czyli trudniejszą. Taką, która porośnięta jest krzakami, z wybojami, pełna dzikiej, niezbadanej natury. Wybór podróżnika to symbol wyborów, jakie dokonuje każdy człowiek nawet każdego dnia. Możemy iść na łatwiznę w swoim życiu i szybko osiągnąć np. sukces manipulując ludźmi , chodząc na kompromisy i oszukując. Możemy także wybrać trudniejszą drogę, czyli ciężka praca, bycie uczciwym. B. Swoje rozważania rozpocznę wizerunkiem Adama i Ewy z Biblii. Mieli oni cieszyć się ze świata, który stworzył dla nich sam Stwórca. Ogród Eden był szczęściem samym w sobie. Bóg pozwolił korzystać pierwszym istotom ze wszystkich dobrodziejstw raju, oprócz zrywania owoców z drzewa, które zapuściło swe korzenie w samym środku Edenu. Pierwsi ludzie naiwnie uwierzyli szatanowi od postacią węża, że kiedy skos ztują owocu będą posiadać wiedzę równą Bogu. Mieli wybór, gdyż Bóg dał im ten dar. Niestety złamanie zakazu poniosło za sobą konsekwencje, które odczuwa ludzkość po dziś dzień. Adam i Ewa utracili nieśmiertelność. Zostali wygnani z Edenu. Odtąd poznawali co to wstyd, ból, praca, cierpienie. To pierwszy przykład nadużycia wolności w dziejach człowieka. I tak po dziś dzień ludzie muszą dokonywać różnych, trudnych wyborów. Podsumowanie Bohaterowie dokonują różnych wyborów moralnych. Muszą podjąć decyzję między prawem boskim a ziemskim, jednostką a zbiorowością, pracą a miłością, a nawet rodzajem śmierci. Przed podjęciem każdej decyzji bohaterowie musieli postawić sobie wiele ważnych pytań. Postaci z kart utworów często też ponoszą konsekwencje swoich wyborów. Za każdym razem, sytuacja w jakiej się bohaterowie znaleźli była trudna i dramatyczna.

39. Jak artyści przedstawiają motyw sądu ostatecznego na podstawie wiersza Jaka Lechonia "Sąd ostateczny". Odwołaj się do innych tekstów kultury. Szczytne cnoty, dla

któ rych g wamy

świat nas chwali,

I

tylko

Czyny, których przykładem przyszłość ma się ćwiczyć, I nasz honor kamienny i wola ze stali

O

Na

Wtedy

Sądzie

Osta tecznym

Odpadną

z

Uczynki

miłosierne,

nas,

pokryte co

nie

będą

się

liczyć.

których

pozostaną nikt wyda

te

z nas nie wie, głąb

nasza,

mroki czy

i od

nareszcie

blaski,

nas zależą. odkryta,

przez

tłu mu

oklaski,

Grzech któ ry cię przeraża, cno tę co cię wstydzi. Gdy wokół szumi życie, nikt o nie nie pyta.

sła wę

nam

szerzą,

Tylko miłość w nie patrzy, tylko Bóg je widzi.

( wystarczy się nauczyć pytania 25 i zamienić plakat na wiersz)

Określenie problematyki Sąd ostateczny, czyli objawienie, przeznaczenia człowieka, którym jest apokalipsa, koniec świata. W znaczeniu przenośnym oznacza ona: nieszczęście, tragedię, zagładę, katastrofę, kataklizm. Artyści każdej epoki wyrażali w twórczości własne stanowisko wobec tego zjawiska , było ono rodzajem ostrzeżenia, czasami fascynacji, refleksji na temat otaczającej rzeczywistości, czy świadectwem męczeństwa kolejnych pokoleń. Teza Obrazy sądu ostatecznego służyły artystom do wyrażania lęków i kondycji człowieka różnych epok. Argumenty Pierwszym przykładem jest wiersz Jana Lechonia „Sąd ostateczny”. W pierwszej zwrotce poeta wylicza jakie wartości ważne na ziemi stracą swą ważność podczas sądu ostatecznego. Sa nimi czyny ludzkie, cnoty, którymi jednostka ludzka chwali się, honor. Dziś ludzie lubią być chwaleni, jednak podczas dni ostatecznych owe oklaski nie będą już się liczyły. Pozostaną tylko pewne blaski o których wie tylko Bóg. Wtedy zostanie odkryta nasza prawdziwa natura, tym, kim byliśmy naprawdę, bez udawania. Bo tylko pewne rzeczy potrafi odkryć swą miłością Bóg. Swoje rozważania rozpocznę od źródeł biblijnych. W Apokalipsie, czyli Objawieniu św. Jana została przedstawiona wizja końca świata i Sądu Ostatecznego. Apostoł ukazał Mesjasza zasiadającego na tronie. Jego donośny głos porównany jest do dźwięku wydawanego przez wiele wód, a z Jego ust wychodzi miecz obosieczny, ostry - symbol sprawiedliwych wyroków. Wokół tronu zasiada 24 starców w białych szatach i z wieńcami na głowach, którzy oddają pokłon Chrystusowi. Przed tronem stoją też cztery symboliczne istoty: lew, wół, człowiek i orzeł. Chrystus otwiera zamkniętą na siedem pieczęci księgę losów świata. Pojawiają się symboliczne postacie: Baranek (Chrystus), czterech jeźdźców uosabiających głód, zarazę, wojnę, śmierć. Wszystkiemu towarzyszą dziwne zjawiska przyrodnicze. Apokalipsa kończy się wizją nowego nieba i nowej ziemi. W Nowym Świecie będzie tryumfował Bóg - Zwycięzca. Czemu miała służyć taka wizja? To rodzaj proroctwa, ostrzeżenia dla wszystkich, którzy wątpią w słowo boże. Ale także jest to rodzaj refleksji nad sensem życia ludzkiego, ukazuje nam sens naszej egzystencji. Podsumowanie Twórcy odmiennie przedstawiali motyw apokalipsy. To co ich łączy, to katastroficzna i przerażająca wizja tego zjawiska. Z pewnością nie kojarzy się ona z czymś pozytywnym. Miała ona zresztą za zadanie wzbudzać grozę i przestrzegać przed amoralnymi zachowaniami i ich konsekwencjami. Dokonując porównania w kreowaniu tego motywu przez wszystkie sztuki, zwraca uwagę fakt, że twórcy często podejmowali temat apokalipsy, by przestrzec współczesnych przed czekającą ich wizją.

40. Jak sny kreują postać? Na podstawie Wesela i innych tekstów kultury. ( fragment z aktu II dramatu – od słów- Co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach….)

Określenie problematyki Sen to jeden ze sposobów komunikowania się człowieka ze światem pozaziemskim. To widzenia z pogranicza jawy i snu już od czasów starożytnych były traktowane jako materiał do formułowania wróżb, proroctw, stawiania horoskopów. Marzenia senne zapewne mają charakter indywidualny, w nich odbija się wnętrze człowieka. Często są one wyrazem naszych bolączek, których doznajemy w otaczającym nas świecie. Jest wiele teorii badających nasze marzenia nocne. Dla jednych są to jedynie skrawki zapamiętałych w wyobraźni zdarzeń ze świata realnego, dla innych są odpowiedzią na czekającą nasz przyszłość. Jedno jest pewne. Sny spełniają ważną rolę w życiu każdego z nas, dlatego temat ten często podejmowała także literatura i inne sztuki od zarania dziejów. Owe motywy nazywamy zjawiskami onirycznymi. Teza Za pośrednictwem marzeń sennych, wizji i widzeń twórcy starają się pokazać bogactwo nastrojów, doznań i wewnętrznych przeżyć ludzkiej psychiki. Argumenty A. Z motywem snu spotykamy się w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. Poeta przedstawił tu przygnębiający obraz społeczeństwa polskiego na przełomie XIX i XX wieku. Gościom, bawiącym się na weselu ukazują się zjawy spoza świata rzeczywistego. Każda z nich co innego symbolizuje i wnosi nowe treści. Każda zjawa , z wyjątkiem Wernyhory, ukazuje się jednej postaci i tylko przez tę postać jest widziana. Inni goście weselni nie widzą tej zjawy. Widma stanowią pogłębienie charakterystyki autentycznych osób, przez postaci baśniowe dowiadujemy się więcej o poszczególnych weselnikach. Poznajemy w ten sposób ich marzenia, cele, ale także ich wady i lęki. W „Weselu” widzenia bohaterów mają miejsce na pograniczu snu i jawy, są bardzo mistyczne i zawierają głębsze znaczenie. Widma to uosobienie myśli osób rzeczywistych, uzewnętrznienie ich pragnień, czy wyrzutów sumienia. „Wesele" poprzez sny prezentuje bardzo pesymistyczną ocenę polskiego społeczeństwa i brak szans na odzyskania niepodległości. Wysiłki na rzecz walki o nową Polskę zostają zatracone w chocholim tańcu. B. W renesansie motywy oniryczne pojawiają się przy okazji interpretacji „Trenu XIX, albo Sen” Jana Kochanowskiego. Cały cykl utworów to wielkie dzieło poety, w którym został opisany kryzys światopoglądowy człowieka jako ojca, twórcy i filozofa. Sen w tym przypadku staje się miejscem spotkania z osobami umarłymi, przynosi ulgę w cierpieniu, koi ból i wszelkie troski. Tren XIX stanowi zamknięcie całego cyklu, jego podsumowanie. Otóż znużony ojciec chwilowo traci rozeznanie, przysypia. Nagle pojawia się matka mistrza z Czarnolasu a za nią jego ukochana Urszulka. Przychodzi do ojca prosto z łóżeczka, do którego została poprzedniego dnia położona. Z poprzednich trenów wiadomo, że owym łóżeczkiem jest trumna. Dziewczynka, która obecnie się ukazuje, nie ma żadnych oznak wpływu śmierci na jej ciało, wygląda jak żywa. Okazuje się, że jego maleńka poetka jest szczęśliwa, zaś matka uczy mistrza jak ma dalej żyć z bólem i cierpieniem. Tren XIX stanowi kres cierpień drogi poety i z tym związana jest funkcja snu. Otóż jest on tu symbolem pogodzenia się poety z tragicznym wydarzeniem. Czarnoleski mistrz wraca do swego dawnego światopoglądu, god zi się ze światem. Podsumowanie W świetle przytoczonych argumentów śmiało mogę stwierdzić, że motywy oniryczne pełnią bardzo ważną rolę w literaturze.. W zależności od utworu są sposobem oceny rzeczywistości, interpretacją historii. Pojawienie się świata irracjonalnego wznosi wiele zmian do psychiki bohatera, przebiegu akcji i problematyki utworu. U Kochanowskiego motyw ten podkreśla powrót pisarza do Boga, ukazanie końca kryzysu światopoglądowego poety po stracie córki. U Wyspiańskiego motyw sny posłużył do krytyki społeczeństwa polskiego, które nie jest jeszcze gotowe aby odzyskać niepodległość.

41. W jaki sposób mówcy oddziałują na odbiorców? Odwołać się do fragmentu przemówienia Józefa Piłsudskiego przy składaniu prochów Juliusza Słowackiego, innego tekstu kultury i własnych doświadczeń. (…) Jest więc żywy i żyje wśród nas i prawda śmierci okrutna, prawda śmierci potężna nie istnieje dla niego. Powiecie może, że to metafora, że to nie jest słuszne, a jednak ta żywa prawda istnienia człowieka bez względu n a to, co kto o niej mówi, jest żywą, prawdziwą i realną. Słowacki żyje dlatego, że umrzeć nie może. Zda się, jak gdyby bramy śmierci przepastne za nim zamknęły się nieszczelnie. Dla niektórych ludzi zostają one otwarte, tak, że życie i śmierć się nie rozdz ielą. Zda się, że są ludzie, którzy żyć muszą dłużej, których życie trwa nie latami, a wiekami, wbrew prawdzie przyrodzenia ludzkiego. I gdy teraz szczątki Słowackiego wprowadzamy do grobowców królewskich, wiemy, że przedłużamy mu życie dalej jeszcze i że żyć będzie tak długo, aż murów Wawelu nie naruszy czas zniszczeniem, a skała, która nad Wisłą samotna tu stoi, nie ulegnie śmierci. Dajemy mu w ten sposób dłuższe życie, dłuższą prawdę bytowania, które zostają pomiędzy ludźmi.

Określenie problematyki Język posiada funkcje perswazyjną, która polega na tym, że wypowiedź ma na celu wywołanie pewnej reakcji u odbiorcy. Tego typu cechy języka często są spotykane w reklamach, przemówieniach polityków, odezwach do narodu, apelach. Ich głównym celem jest wpłynięcie na zachowanie odbiorcy. Namówienie na kupno jakiegoś produktu, przekonanie do swoich racji wyborczych, wywołanie uczucia współczucia, czy rozbudzenie postawy patriotycznej. Wszystko zależy jaką intencję stawia sobie nadawca, który buduje daną wypowiedź. Jaki chce osiągnąć cel swoimi słowami. W ten celu posługuje się on odpowiednimi środkami artystycznego wyrazu, słownictwem frazeologią. Ważny jest nawet ton głosu, mimika, czy sposób mówienia. Teza Mówcy oddziałują na odbiorców za pomocą wypowiedzi, w której występuje funkcja perswazyjna, nakłaniająca. Argumenty A. W przemówieniu Józef Piłsudski przypomina sylwetkę wielkiego, romantycznego poety Juliusza Słowackiego. Przywódca wie, że mimo, iż jego ciało zamieniło się w proch to postała ciągle z nami jego żywa poezja i twórczość. Przemówienie ma na celu podkreślenie zasług poety. Dlatego mówca ciągle podkreśla jego doniosłą rolę w tworzeniu naszej historii. Tak naprawdę przemówienie przypomina prozę poetycką. Jest tu bardzo dużo epitetów, porównań, metafor, odwołań do biografii Słowackiego. Piłsudski jawi nam się tu jako wódz, dla którego jest czymś ważnym, potrafi z niej wyciągać wnioski. Ważna w tym przemówieniu jest funkcja ekspresywna, czyli tekst oddziałuje na uczucia odbiorcy, ma w nich wywołać żal po stracie kogoś wielkiego ale i dumę, że prochy wieszcza będę spoczywać na Wawelu. B. Pieśń XIV Jana Kochanowskiego działa na odbiorcę dzięki zastosowaniu funkcji perswazyjnej. . Poeta podejmuje tu aktualne tematy –wzywa rządzących do odpowiedzialności za państwo, zwraca się bezpośrednio do rządzących („Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie”) –liryka apelu. Występuje szereg wezwań skłaniających do refleksji: aby władcy wyzbyli się egoizmu, aby byli sprawiedliwi i odpowiedzialni, nie kierowali się własnym dobrem, wszystkich traktowali równo, niezależnie od pochodzenia, pamiętali, że nie są bezkarni, bo mają nad sobą Boga. C. Następnie podam własny przykład. Na przykład komendy wojskowe: Naprzód marsz!, W lewo patrz!, Padnij! itp. stanowią rozkazy, tj. apele nadawców, którzy sądzą, że adresat musi zachować się zgodnie z ich wolą ze względu na typ stosunku, jaki ich łączy (oficer - żołnierze, podobnie nauczyciel - uczniowie, dyrektor jego podwładni itd.). Podsumowanie Wypowiedź retoryczna musi oddziaływać na rozum, wolę i uczucia odbiorcy, a mówca, zgodnie z łacińską maksymą, powinien „uczyć, zachwycać i wzruszać”.

42. Jak w literaturze ukazane jest dzieciństwo? Odwołaj się do wiersza Tadeusza Różewicza „Kasztan” i tekstów literatury. Najsmutniej jest wyjechać z domu jesiennym rankiem gdy nic nie wróży rychłego powrotu Kasztan przed domem zasadzony przez ojca rośnie w naszych oczach matka jest mała i można ją nosić na rękach

na półce stoją słoiki w których konfitury jak boginie ze słodkimi ustami zachowały smak wiecznej młodości wojsko w rogu szuflady już do końca świata będzie ołowiane

a Bóg wszechmocny który mieszał gorycz do słodyczy wisi na ścianie bezradny i żle namalowany Dziećiństwo jest jak zatarte oblicze na złotej monecie która dżwięczy czysto.

( to samo co w pyt. 15, tylko dodać wiersz Różewicza)

Określenie problematyki Dzieciństwo wpływa na kształtowanie się tożsamości, postaw moralnych i społecznych bohatera w dorosłym życiu. Rodzina to podstawa egzystencji każdego z nas. Ona kształtuje młode go człowieka. Dlatego temat ten stał się częstym toposem podejmowanym przez literaturę. Teza Dzieciństwo to nie zawsze czas beztroski i bezpieczeństwa. Argumenty A. W wierszu „Kasztan” Tadeusz Różewicz nawiązuje do samego momentu opuszczania przez dziecko domu rodzinnego. W tej chwili widzi się jakby inaczej rzeczywistość. Matka staje suę niezwykle mała, a kasztan, symbol opieki ojca przybiera gigantyczne rozmiary. Podróżnik, który za chwilę opuści dom rodzinny widzi w ostatniej chwili słoiki z przetworami, ołowiane żołnierzyki, czy święty obrazek na ścianie. Te zwyczajne z pozoru rzeczy w tym momencie staja się dla niego niezwykle ważne, ponieważ zachowa je w pamięci na zawsze. B. Świadomość nieuchronnego przemijania doświadcza mały bohater powieści autorstwa Erica Emanuela Schmitta „Oscar i pani Róża”. To opowieść o 10-letnim chłopcu, któremu lekarze nie potrafią pomóc w chorobie. Białaczka skazuje go na rychłą śmierć. W przejściu na drugą stronę pomoc ofiaruje dziecku wolontariuszka ze szpitala, tytułowa Pani Róża. Ze zwyczajnej pielęgniarki, zajmującej się stroną medyczną, staje się nagle przewodniczką życia małego Oskara. Umierający na raka bohater podejmuje zabawę, zaproponowaną przez osobistego Anioła Stróża. Przyjmuje, że każdy dzień ulatującego życia, od teraz oznacza równowartość 10 lat. Chłopiec spełnia w utworze ważne funkcje. Jego zachowanie i postawa wobec świat zmusza do refleksji. Pozwala czytelnikowi na chwile zamyślenia nad celem i sensem życia. Dziecko jest tu ukazane jako osoba, która musi przygotować się na śmierć. Pragnie przeżyć najwięcej z życia dorosłych. Bohater jest więc wykreowany na dorosłego, mądrego człowieka, który poznaje sens miłości, przyjaźni, a nawet odkrywa tajemnicę śmierci. Oscar spełnia funkcję podkreślenia ważnych wartości w życiu, jak miłości do życia i doceniania wszystkich jego uroków. Pokazuje nam, że trzeba umieć pięknie żyć i pięknie odchodzić, kiedy skończy się nasz czas Podsumowanie Dziecko, skarb rodziców, przyszłość pokoleń, mała niewinna istotka. Oczywiście taki wizerunek byłby najlepszym skojarzeniem dla większości społeczeństwa. Literatura pokazuje nam jednak, że nie zawsze dziecko ukazywane było w tak optymistycznym świetle. Często musiało przejść przyśpieszoną drogę dorosłości, stać się odpowiedzialnym i konsekwentnym, tylko po to, by przeżyć.

43. Świadomość językowa i funkcje języka. Czy znajomość funkcji językowych może wpłynąć na skuteczność i jakość komunikacji? Na podstawie tekstu Stanisława Dubisza tekstu i innych tekstów kultury. Określenie problematyki Podstawową funkcją tekstów językowych, mówionych lub pisanych, jest porozumiewanie się ludzi, czyli komunikowanie się. Tę funkcję nazywamy funkcją komunikatywną. Dzięki znajomości funkcji języka wiemy, czego od nas oczekuje nadawca, czy chce wywołać w nas pewne uczycia, a może pragnie nakłonić nas do czegoś, lub zwrócić naszą uwagę na zwyczajną informację, więc chce nam przekazać pewną wiedzę. Teza Znajomość funkcji języka ułatwia proces komunikacji. Argumenty

A. Tekst Stanisława Dubisza przypomina, że najważniejszą funkcją jest funkcja komunikacyjna. To w niej wyróżniamy funkcje informacyjną, impresywna i ekspresywną. Skuteczna komunikacja to według językoznawcy taka, kiedy nadawca i odbiorca rozumieją się, posługują się zatem wspólnym językiem, potrafią także odczytać swoje intencje. Znajomość funkcji języka sprzyja tworzeniu dobrej atmosfery podczas rozmowy, oszczędza nas czas i zapobiega konfliktom. B. Najważniejszą funkcją języka i najczęściej występującą w różnych tekstach jest funkcja informacyjna. Polega na przekazywaniu przez nadawcę informacji, tj. na oznajmianiu odbiorcy o czymś, co się dzieje, działo lub będzie dziać. Teksty, które mają na celu mają pobudzenie odbiorców do działania zgodnego z intencją nadawcy nazywamy tekstami o funkcji impresywnej. Niekiedy nadawca powiadamia odbiorcę o swych doznaniach uczuciowych, np. radości, smutku, tęsknoty, gniewu. Tekst wypowiedziany przez niego pełni wówczas funkcję ekspresywną. C. Przykładem innego tekstu kultury , który wykorzystuje funkcje np. impresywną , czyli nakłaniającą jest reklama. Omówię reklamę telewizyjną marki Play, z hasłem- Play podsumowuje i wprowadza nową gwiazdę 4G LTE. Pomysł ogłoszenia opiera się głównie na połączeniu wszystkich spotów, które nadała firma w ostatnim czasie i przekształcenie ich w jedną reklamę, podsumowującą miniony rok. W ten sposób odbiorca mógł się przekonać , jak wiele znanych osób skorzystało z oferty tej właśnie cyfrowej sieci komórkowej. Wykorzystanie twarzy największych polskich gwiazd miało na celu nakłonien ie potencjalnego klijenta do zmiany swojej dotychczasowej sieci i przeniesienie się do grona celebrytów, bo któż by nie chciał znaleźć się w takiej grupie? Reklama stwarza pozory regularności i systematyczności. Klient ma mieć wrażenie, że proceder przenoszenia się do sieci Play i zakupu szybkiego Internetu 4G LTE to proces cykliczny. Przypomina to system "lajków" na Facebooku, w ten sposób ogłoszeniodawcy trafiają do wyobraźni całej rzeszy młodych ludzi i tym samym realizują pod kolejną postacią funkcję impresywną. Podsumowanie

Komunikujemy się za pomocą telefonów, wideofonów, Internetu, ale najwyżej cenimy sobie kontakt bezpośredni. Większość z nas na komunikację przeznacza kilka godzin dziennie i wydawałoby się, że potrafimy się komunikować. Nie zawsze jednak, z różnych powodów, dochodzi do skutecznej komunikacji. Dlatego ważna jest znajomość funkcji języka, aby dobrze odczytać intencje nadawcy, rozumieć, co on nam chce przekazać, w jakim celu do nas mówi. Świadomość znaczenia funkcji komunikowania się pozwoli nam lepiej rozumieć i interpretować wypowiedzi oraz zachowania ludzi, z którymi się porozumiewamy.

44. Różne środowiska – różne sposoby komunikowania się. Na podstawie podanego materiału i własnych obserwacji wypowiedz się na podany temat. odyniec, (stary samiec) wycinek, (młode samce, którym wycinają się kły) locha, (czyli samica) , przelatka, ( dzik, który ukończył rok) pasiak, (najmłodsze, maleńkie dziki) warchlak (stary dzik) Wybrane przykłady z gwary myśliwskiej Wstęp Swoje rozważania pragnę rozpocząć od przybliżenia zjawiska stylizacji środowiskowej. To mowa różnych środowisk społecznych. Zjawisko to powstało z potrzeby nazwania przedmiotów, pojęć specyficznych dla danego środowiska. Innym językiem posługuje się przecież młodzież szkolna, a innym nauczyciele. Dla pedagoga mogą okazać się trudnym do zrozumienia słowa jak: ziom, blachara, nara. Tak dla ucznia niezrozumiale zabrzmią wyrazy: ewaluacja wewnątrzszkolna czy nadzór pedagogiczny. Stylizacja, czyli potocznie gwara to język, który wyróżnia dane środowisko, indywidualizuje go, pozwala go odróżnić od reszty grup. Aby sprawnie komunikować się odbiorca i nadawca powinni posiadać określoną wiedzę. Typu osoba, która słucha sprawozdania z sejmu winna posiadać jakąś ogólną wiedzę na temat polityki. Inaczej wypowiedź będzie dla niego niezrozumiała. Stąd wyróżniamy język potoczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny i artystyczny. Czasami na określenie gwary środowiskowej używa się terminu żargon lub slang. Wiele grup zawodowych posługuje się właściwym sobie żargonem, mówią nim lekarze, myśliwi, aktorzy, kierowcy. Żargonem posługują się też takie grupy środowiskowe jak uczniowie, studenci, użytkownicy Internetu czy więźniowie. Argumenty •

Grupą zawodową, która na koniec poddam analizie, a właściwie ich specyficzny język są

myśliwi. Ich specyficzny sposób komunikowania się wynika ze wspólnych pasji, zainteresowań. Łowcy, zyją często blisko natury i wiążą swój los z życiem zwierząt. Myśliwi często wiążą zwierzęta ze swoistą symboliką, powiedzeniami, czy nawet przesądami. I tak na dzika ta grupa zawodowa często używa terminologii kompletnie nie zrozumiałej dla innego człowieka. Dzik to czarny zwierz, młociarz, usmol, smolak. Te ostanie określenia wzięły się od smółki, czyli żywicy. •

W zależności od wieku, czy płci myśliwi posługują się kolejną trudną terminologią, czyli:

odyniec, (stary samiec) wycinek, (młode samce, którym wycinają się kły) locha, ( czyli samica) , przelatka, ( dzik, który ukończył rok) pasiak,( najmłodsze, maleńkie dziki) warchlak ( star y dzik)Okazuje się, ze tylko znajomość gwary myśliwskiej umożliwi zrozumienie turyście takich nazw. Jednak dla wszystkich jednakowo znaczy frazeologiczne znaczenie tego zwierzęcia. Zwrot- dzika świnia oznacza ono ludzi niechlujnych, którzy nie dbają o higienę osobistą. Podsumowanie Styl wypowiadania się postaci

charakteryzuje ich samych oraz wskazuje na ich związek ze

środowiskiem, z którego się wywodzą. Indywidualizacja języka postaci pozwala ukazać zróżnicowane społeczne, przynależność zawodową, status społeczny, cechy charakteru.

45. W jaki sposób środki stylistyczne opisują przeżycia i doświadczenia? Na podstawie „ Pamiętnika z powstania warszawskiego „ Mirona Białoszewskiego. Bijemy siekierami. Wpadamy. Ściana się pali. Goła ściana. Lecimy z tymi wiadrami. Po wodę. Wracamy. Lejemy. Co tu tyle znaczy. Zlatujemy. – Ziemią! Ziemią! – krzyczą baby. Lecimy znów. Tu samoloty. Sypią bombami(…) i dalej podobne fragmenty

Określenie problematyki

Środki stylistyczne powodują, że czytany tekst staje się poetycki i na biera cech artystycznej wypowiedzi. Wielość użytych środków świadczy o umiejętnościach pisarskich danego artysty, podkreśla jego kunszt pisarski i talent. Mają one głównie na celu wywołać emocje u odbiorcy, zdynamizować świat przedstawiony, podkreślić cechę przedmiotu, czy zbudować w utworze odpowiedni nastrój. Ważne aby używać środków stylistycznych w sposób świadomy i celowy. Teza Analiza środków stylistycznych pozwala dobrze odczytać dane dzieło literackie. Argumenty

A. Powstanie warszawskie dla Mirona Białoszewskiego i jednocześnie narratora-bohatera to nie walka na barykadach, zdobywanie ulic i domów, rany lub heroiczna śmierć. To zwyczajna codzienność. Podkreśla ja środkami stylistycznymi.

Częste zastosowanie czasowników

dynamizuje akcję. W obrazie stolicy dzięki zastosowaniu krótkich pojedynczych zdań oraz równoważników panuje stały ruch, ludzie wciąż wędrują, przemieszczają się, szukają bezpieczniejszego miejsca. Atmosferę podkreślają wyrazy dźwiękonaśladowcze, które naśladują odgłosy bomb, wybuchów, paniki., np. buuuuu, wiuuu. Autor często używa neologizmów, czyli nowych wyrazów. Liczne powtórzenia stwarzają atmosferę pewnej rytmizacji. Dzięki tym środkom autor podkreśla atmosferę powstania warszawskiego, strach jaki wówczas panował, chaos i panikę. B. Podam także swój przykład na zastosowanie środków stylistycznych w tekście, gdzie odgrywają one ważną role ( mogą albo zadać takie dodatkowe pytanie, albo warto samemu dopełni to pytanie o swój przykład, polecam tekst, który już się pojawia w pytaniach , żeby nie uczyć się czegoś nowego, np. pyt 24 Mieszkańcy Tuwim. Spośród środków poetyckich najliczniej są reprezentowane epitety („straszne mieszkania", „straszni mieszczanie", „zgroza zimowa", „ciemne konanie", „wypchane głowy"), porównania („Jak ciasto biorą gazety w palce"), powtórzenia („Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach / Strasznie mieszkają straszni mieszczanie"), metafory („Warstwami rośnie brednia potworna / I w dżungli zdarzeń widmami płyną"), wyliczenia („że Ford... że kino... / Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna...") i wulgaryzmy („Łbem o nocniki chłodne trącając", „Spodnie na tyłkach zacerowane", „I zasypiają z mordą na piersi"). Podsumowanie

Środki stylistyczne budują atmosferę, klimat w dziele. Podkreślają uczucia, emocje , tworzą nastrój w świecie przedstawionym. Dzięki ich znajomości możliwe jest odczytanie głównej myśli, idei wiersza bądź utworu prozatorskiego.

46. Siła oddziaływania miłości na podstawie Mistrza i Małgorzaty, odwołaj sie do innych tekstów kultury. – Ach, to były złote czasy! – oczy opowiadającego błyszczały, kiedy to szeptał. – Własne, oddzieln e mieszkanko, do tego jeszcze przedpokój, a w p rzedpokoju zlew – nie wiedzieć czemu podkreślił to ze szczególną dumą – maleńkie okienka tuż nad tro tuarem*, który pro wadził od domku do furtki. A pod płotem, o cztery kroki, przed samymi oknami – bez, lipa i klon. Ach, ach, ach! […] Piłat zbliżał się do końca, wiedziałem ju ż, że ostatnie słowa po wieści będą brzmiały tak: „…piąty procurator Judei, eques Romanus*, Poncjusz Piłat”. […] – Oczy gościa rozszerzyły się, szeptał dalej, patrząc na księżyc. – Niosła obrzydliwe, niepokojąco żółte kwiaty. Diabli wiedzą, jak się te kwia ty nazywają, ale są to pierwsze kwiaty, jakie się wiosną pokazują w Moskwie. Te kwiaty rysowały się bardzo wyraziście na tle jej czarnego płaszcza. Niosła żółte kwiaty! To niedobry kolor! Skręciła z Twerskiej w zaułek i wtedy się ob ejrzała. […] Szły Twerską tysią ce ludzi, ale zaręczam panu, że ona zobaczyła tylko mnie jednego i popatrzyła na mnie nie to, żeby z lękiem, ale jakoś tak boleśnie. Wstrząsnęła mną nie tyle jej u roda, ile niezwykła, niesłychana samotność malująca się w tych oczach. Posłuszny owemu żółtemu znakowi losu ja również skręciłem w zaułek i ruszyłem jej śladem. Szliśmy bez słowa tym smutnym, krzywym zaułkiem, ja po jednej jego stronie, ona po drugiej. I proszę sobie wyobrazić, że prócz nas nie było w zaułku żywej duszy. Męczyłem się, poni eważ wydało mi się, że muszę z nią pomówić, i bałem się, że nie powiem ani słowa, a ona tymczasem odejdzie i nigdy już jej więcej nie zobaczę. I proszę sobie wyobrazić, że to właśnie ona odezwała się nieo czekiwanie: Niosła obrzydliwe, niepokojąco żółte kwiaty. Diabli wiedzą jak sie te kwiaty nazywają ale są to pierwsze kwiaty, jakie się wi osna pokazują w Moskwie. Te kwiaty rysowały się bardzo wyraziście na tle jej czarnego płaszcza. Niosła żółte kwiaty! To niedobry kolor!(...)Szły Tawerską tysiące ludzi, ale zaręcza m panu że ona zobaczyła tylko mnie jednego i popatrzyła na mnie nie to żeb y z lekiem,ale jakoś tak boleśnie. Wstrząsnęła mną nie tyle jej uroda, ile niezwykła, niesłychana samotność malująca sie w tych oczach .Posłuszny owemu żółtemu znakowi losu ja również skręciłem w zaułek i ruszyłem jej śladem.(...) -Podobają sie panu moje kwiaty? -Śpiesznie p rzeszedłem na tę stronę, po któ rej szła ona ,podszedłem do niej i odpowiedziałem: -Nie. Popatrzyła na mnie zdziwiona, a ja nagle i najzup ełniej nieoczekiwanie zrozumiałem, że przez całe życie ko chałem tę właśnie kobietę!(...) Określenie problematyki Miłość to zjawisko indywidualne, piękne i jedyne, wiąże się z duszą człowieka, poezją, zachodami słońca i tym przysłowiowym „czymś”. Opisywana piórem przez poetów, uwieczniana na obrazach, rzeźbiona w marmurze i najdroższym kruszcu. Jest wszechobecna w każ dej sztuce, lśni swym wewnętrznym blaskiem, dodaje dziełom powagi, dramaturgii, humoru, czy refleksji. Od zarania dziejów miłość była muzą i natchnieniem, wywoływała radość i nienawiść, niszczyła ludzką psychikę i dodawała innym skrzydeł. Nie sposób więc jednym zdaniem określić jej zalet, wad, różnorodnych oblicz. Jednak, to co łączy ją z różnymi tekstami kultury to samo jej istnienie. Teza Miłość wpływa w sposób twórczy lub destrukcyjny na wybory moralne bohatera literackiego. Argumenty A.

Utworem, który udowodnia tezę jest powieść Michaiła Bułhakowa „ Mistrz i Małgorzata”. Podany fragment ukazuje siłę miłości , której symbolem są żółte kwiaty. Dla mistrza na pierwszy rzut oka sa one brzydkie wręcz odpychające. Ale to nie było ważne. Ważne było to, że Małgorzata wśród tłumu ludzi zobaczyła tylko swego Mistrza. To właśnie te kwiaty rozpoczęły ich namiętny romans. Stały się symbolem miłości od pierwszego wejrzenia. Tytułową bohaterka to mieszkanka Moskwy, piękna i mądra, żona cenionego przez władze specjalisty , która zakochuje się od pierwszego wejrzenia w Mistrzu. Spotyka się z nim codziennie, opiekuje się niezaradnym pisarzem, staje się jedyną wielbicielką jego talentu i powieści o Poncjuszu - Piłacie. Podany fragment pokazuje siłę miłości zakochanych, ich ciągłą potrzebę spędzania razem czasu, opiekowania się kobiety Mistrzem. Po dramatycznej nocy, w któr ej trakcie Małgorzata ratuje od spalenia resztki rękopisów i kopii powieści, traci z oczu Mistrza. Dzięki pomocy szatana zakochani znowu mogą być razem. Nie ma jednak dla nich miejsca w tym świecie - dlatego Woland posyła swego szatańskiego sługę, by otruł Małgorzatę i Mistrza, później przywraca ich do życia w innej, znacznie lepszej rzeczywisto ści, w której kochankowie znajdują nowy dom i spokój. uczucie które ich połączyło to nie tylko chęć posiadania bratniej duszy, namiętność czy zauroczenie. To także wspólne cierpienie, tęsknota, wspólne pasje i spędzanie czasu. To taka miłość od pierwszego spojrzenia. Mistrz zakochał się w Małgorzacie jak tylko uj rzał ją na ulicy. Wspominał to ciągle, opowiadał też o tym Iwanowi Bezdomnemu, poeci, którego spotkał w szpitalu. Dla Małgorzaty, spacerującej z bukietem żółtej mimozy Mistrz i jego uczucie było ratunkiem. Gdyby go nie poznała, pewnie by się otruła. Choć oboje byli w różnych związkach, nie byli szczęśliwi. To uczucie miało być dla nich ratunkiem. Po tym, jak krytyka odrzuciła dzieło Mistrza rozchorował się i znienawidził swoją powieść. Palił rekopisy, których część uratowała Małgorzata. Chciała go ocalić, s woją miłością, pomocą i oddaniem.

B.

Trzeba pamiętać, że miłość Mistrza i Małgorzaty jest uczuciem, wychodzącym poza utarte konwencje. Jest jedyną wartością ocalającą, staje się siłą pierwotną, porażającą.

C.

Historię miłosną z tragizmem w tle przynoszą nam dzieje bohaterów „Tristana i Izoldy”. Ukazana w utworze miłość to skomplikowane i złożone uczucie.. Tytułowy bohater, szlachetny rycerz, przez przypadek wypija napój miłosny i zakochuje si ę bez pamięci w Izoldzie, która jest żoną króla Marka, pod wodzą k tórego służy rycerz. Mężczyzna jest świadom, że jeżeli chce być z ukochaną będzie musiał wyrzec się zasadom, które do tej pory wyznawał. Zostanie narażony także na zdradę swojego króla. Poryw serca oznacza dla niego i dla jego ukochanej rezygnację z własnego dobrego imienia, honoru. Zakochani zmuszeni są stosować różne zabiegi, by ich uczucie nie ujrzało światła dziennego. Bezustannie ryzykują własnym życiem, to jednak ich nie

D.

powstrzymuje od rozstania. Podsumowanie

Niewątpliwie miłość to jeden z najpopularniejszych motywów przewijających się na kartach utworów. Pisarze poszukiwali jej w duszy człowieka, odkrywali jej tajniki, utrwalali jej budujące i niszczące oblicze. Dla jednych była motorem do wyzwań życiowych, c elem życia, spełnieniem najskrytszych marzeń, dla innych zaś okazywała się czynnikiem samodestrukcyjnym. Niespełnione uczucie wpływało na psychikę bohaterów, zmieniało ich samych, ale i całe otoczenie.

47. Motyw czasu i przemijania na podstawie wiersza Jana Kochanowskiego Pieśń XXIII. Nie zawżdy, piękna Zofija,

Zebrawszy włosy na czoło:

Róża kwitnie i lelija;

Stąd jej łapaj, bo w tył goło.

Nie zawżdy człek będzie młody Ani tej, co dziś, urody.

Zima bywszy zejdzie snadnie Nam, gdy śniegiem włos przypadnie,

Czas ucieka jak woda, A przy nim leci Pogoda

Już wiosna, już lato minie, A ten z głowy mróz nie zginie.

Określenie problematyki Czym tak naprawdę jest życie ludzie? Krótką chwilą, mgnieniem oka, czy też wiecznością? Na te pytania od najdawniejszych czasów próbowała odpowiedzieć literatura. Na przestrzeni kolejnych epok twórcy analizowali motyw przemijania. Zastanawiali się, co tak naprawdę warta jest nasza egzystencja. Wiedząc, że nasz los jest nieuchronny człowiek zaczyna snuć pesymistyczne myśli na temat samego sensu istnienia. Kolejnym problemem, z jakim zmaga się jednostka w obliczy wiedzy, ze jesteśmy jedynie kruchym bytem to nieuchronne poczucie marności wszystkiego, co nas otacza. Człowiek stanowi cząstkę świata i wraz z nim podlega prawu przemijania. Jednak to, co łączy wszystkie epoki to sama refleksja nad przemijaniem i upływem czasu. Teza Motyw czasu i przemijania wiązał się z przeświadczeniem, że wszystko co istnieje na ziemi- dobra materialne, bogactwa, sława, uroda są niczym. Jesteśmy bowiem istotami ulotnymi i w chwili śmierci tracą na wartości wszelkie dobra doczesne. Argumenty

A. Pieśń XXIII, mająca formę apostrofy do „pięknej Zofiji", jest poetycką refleksją o przemijaniu. Kochanowski dostrzega, że upływowi czasu podlega nie tylko młodość i uroda; również obserwacja natury. Poeta przywołuje postać mitologicznej bogini stosownej chwili - Pogody (nazywanej także Okazją lub Przygodą). Przedstawiano ją jako kobietę z długimi włosami na przedzie głowy i łysej z tyłu. Miało to oznaczać, że kto nie skorzysta z chwili i nie uda mu się pochwycić Pogody za włosy, ten, gdy bogini się od niego odwróci, już jej nie złapie i tym samym straci szansę na dobre i szczęśliwie życie. Ponieważ „Czas ucieka jako woda" (wszystko płynie, jak twierdził starożytny filozof, Heraklit z Efezu), człowiek musi wykorzystać każdą chwilę, każdy dzień. Tym bardziej, że gdy siwizna przyprószy włosy, sygnalizując zbliżającą się starość, człowiek może żałować, że nie użył życia. Tylko w naturze po zimie następuje wiosna; w życiu człowieka wszystko ma charakter nieodwracalny: po starości następuje śmierć. B. Motyw przemijania popularny był także w późniejszych epokach. Przykładem wykorzystania toposu „vanitas” jest wiersz Wisławy Szymborskiej „Nic dwa razy”. Utwór ma charakter listu do bliskiej osoby. Podmiot liryczny snuje rozważania na temat skomplikowanych stanów emocjonalnych towarzyszącym bliskości dwojga ludzi. Autorka nawiązuje tu do filozofii Heraklita z Efezu, który twierdził: „Wszystko płynie” i „ Nie da się dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Zgodnie z tym poglądem doświadczenia ludzkie są niepowtarzalne, jedyne, oryginalne. Ta zmienność i płynność decyduje o pięknie życia. Ponieważ nie ma możliwości cofnięcia czasu i „poprawienia" życia -wydarzenia są bowiem „jednorazowe" - ludzie nie zdobywają doświadczenia, wszystko robią po raz pierwszy, nie mają więc żadnej okazji do nabrania wprawy. Podsumowanie Dokonując podsumowania swoich rozważań warto zwrócić uwagę na fakt, iż istnieje zarówno wiele podobieństw, jak i różnic w sposobie przedstawiania motywu przemijania. Z pewnością to, co łączy wszystkie analizowane przeze mnie teksty literackie to zgodność pisarzy w poglądzie, ze czas nieuchronnie płynie i nie da się go zatrzymać.

48. Motyw przemijania na podstawie wiersza „Krótkość żywota” Naborowskiego Kolejnego dnia pojawiła się modyfikacja pytania i podany był tylko inny wiersz, czyli „Krótkość żywota” . Zatem wszystko zostaje jak w pyt. 47, dodaje tylko interpretacje wiersza. Godzina za godziną niepojęcie chodzi: Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. Krótka rozp rawa : jutro - coś dziś jest, nie b ędziesz, A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz; Dźwięk, cień, dym, wia tr, b łysk, głos, punkt - żywot ludzki słynie. Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie, Kołem nieha mowanym lotny czas u chodzi, Z którego spadł niejeden , co na sta rość godzi. Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże; Między śmiercią, rodzeniem byt nasz, led wie może Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielo m była Kolebka grobem, wielo m ma tka ich mogiła.

W najbardziej bezpośredni sposób motyw ten został podjęty przez Daniela Naborowskiego w wierszu „Krótkość żywota”. Wiersz podejmuje charakterystyczny dla poezji Naborowskiego temat przemijania i krótkości ludzkiego życia. Logiką i precyzją wywodu przypomina rozprawę filozoficzną. Otwierająca wiersz, zamieszczona w pierwszym wersie, refleksja mówi o nieubłaganym upływie czasu: „Godzina za godziną niepojęcie chodzi". Następnie poeta przedstawia przykłady ludzkich doświadczeń, wskazujących, że życie rozpięte jest między przeszłością i przyszłością; czas teraźniejszy nie istnieje. W wersie piątym życie porównane zostaje do „dźwięku, cienia, dymu, wiatru, błysku, głosu, punktu", co w przejmujący sposób podkreśla ulotność egzystencji i sygnalizuje fizyczność świata (celowo dobrane wyrazy jednosylabowe). Wersy 6-12 wpisują życie człowieka w porządek kosmiczny, którego cechą także jest przemijanie, np. słońce „więcej nie wschodzi to, które raz minie". Prowadzi to do przekonania, że życie ludzkie jest tak krótkie, że można je jedynie nazwać „czwartą częścią mgnienia", podobnie jak czas między kołyską (symboliczny początek życia) a grobem. Wszystko, co ziemskie, ma swój szybki koniec, jednocześnie nic, co ziemskie, nie daje człowiekowi szczęścia. Nie należy odrzucać wszystkiego, co doczesne, można pozwolić sobie w życiu na zabawę i miłość. Jednak nie wolno przy tym zapominać, że jedyną wartością jest Bóg. Trzeba więc w swym postępowaniu zachować umiar, odnaleźć swój „złoty środek". A oto cytat, który potwierdza moje słowa: (czytasz z zestawu) Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,/Z którego spadł niejeden, co na starość godzi./Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże;/Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może/Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom była/Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła. Zdaniem pisarza nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza, wszystko przemija.

49. Rodzaje cierpienia, na podstawie Piety watykańskiej Michała Anioła i własnego przykładu.

Określenie problematyki Cierpienie to uczucie, które stale towarzyszy jednostce ludzkiej. Właściwie nie ma osoby, mogącej powiedzieć, że ominął go ten stan w życiu. Dlatego literatura tak chętnie podejmowała w swych dziełach analizowany przeze mnie motyw. Rozpoczynając rozważania dotyczące tego toposu , chciałabym odpowiedzieć na podstawowe pytanie: co nazywamy cierpieniem? To z pewnością ból fizyczny , ale i duchowy, związany z naszym wnętrzem. Ono pozwalało bohaterom literackim odnaleźć sens życia. Pod jego wpływem sprawdzała się ich szlachetność i wytrwałość. Doświadczając tego uczucia postaci z kart dzieł dokonywali w swym życiu zmian. Teza Teksty kultury kreują cierpienie jako uczucie, które wpływa na zachowanie i postawy moralne bohaterów. Argumenty

A. W dosyć specyficzny sposób analizowany topos utrwalił w swej rzeźbie „Pieta” renesansowy artysta Michał Anioł. Rzeźbiarz precyzyjnie opracował marmurową powierzchnię, stworzył piękne realistyczne postacie, z których emanuje ciepło, łagodność i spokój. Chrystus sprawia wrażenie śpiącego, jego ciało swobodnie spoczywa na kolanach rodzicielki. Oglądających to arcydzieło zaskakuje przede wszystkim wyraz twarzy Maryi: skupiony, poważny, spokojny, wolny od znamion cierpienia. Nie ma na tej twarzy bólu Matki po stracie Syna - tak często widocznego w dziełach innych artystów. Jest to twarz kobiety całkowicie ufającej Bogu, świadomej, że właśnie dopełniła się wola Boża. Miłość matczyna jest tu silniejsza od śmierci. Być może artysta sugeruje tu symboliczną jedność niezmiennej opiekuńczej matki, której nie dotyka czas, matki, która jest jednocześnie Madonną z Dzieciątkiem i Mater Dolorosa. Rzeźba robi niepowtarzalne wrażenie. Jest pełna patosu i uniesienia. B. Swoje rozważania dopełnię renesansowym utworem Jana Kochanowskiego „Treny”. Zostały one napisane po śmierci córki czarnoleskiego poety Urszulki. Ta niespełna trzyletnia dziewczynka zmarła, zostawiwszy w smutku i cierpieniu swoich najbliższych. Kochanowski nie mogąc pogodzić się z jej odejściem postanowił przelać na papier swój ból i żal. Jego cały renesansowy humanizm załamał się w jednej chwili.Treny

IX, X, XI ukazują kryzys

światopoglądowy poety. Możemy to zjawisko nazwać przemianą duchową artysty. Uważa, że na świecie panuje chaos, nieporządek, brak ładu - skoro śmierć zabiera dziecko, a nie jego rodziców. Następnie przestaje wierzyć w nieśmiertelność duszy ludzkiej. Ukojenie przynosi Tren XIX. Okazuje się, że Urszulka jest szczęśliwa pod opieką Stwórcy. Postawa ojca zmienia się - kochający, cierpiący, tracący ideały, powraca do równowagi duchowej. Treny są pamiętnikiem cierpienia, oraz zrodzonych z tego bólu przemyśleń. W tym przypadku samotność poety, która została mu narzucona, okazała się odegrać rolę twórczą, pod jego wpływem powstało wielkie dzieło, które zachwyca potomnych do dnia dzisiejszego. Podsumowanie Topos cierpienia jest niewątpliwie tematem uniwersalnym podejmowanym przez wszystkie sztuki, nie tylko przez literackie dzieła. Stanowi bowiem ważną analizę bohatera, pozwala dotrzeć pisarzowi do najgłębszych zakamarków duszy wykreowanej przez siebie postaci. Zmagania z cierpieniem , przedstawionych przeze mnie bohaterów literackich, były przepełnione bólem i poświęceniem.

50. Wizerunek samotności na podstawie obrazu Edwarda Hoppera "Pokój hotelowy" i innych tekstów literackich.

Określenie problematyki Rozpoczynając rozważania dotyczące tego toposu , chciał(a)bym odpowiedzieć na podstawowe pytanie: co nazywamy samotnością? Słowo to w potocznym rozumieniu ma bardzo szerokie znaczenie. Jest to poczucie izolacji, braku zrozumienia, życie w pojedynkę, odosobnienie. Uczucie to, które tak blisko jest związane z człowiekiem ma różne aspekty. Otóż możemy świadomie wybierać życie w odosobnieniu lub jest ono nam narzucane przez czynniki zewnętrzne. Niewątpliwie ta druga opcja jest tragiczna. Nie zależy bowiem od nas. Jedno jest pewne samotność jest wpisana w nasze doświadczenie. Problematykę tą podejmowała często literatura na przestrzeni epok. Teza Samotność to jedno z wielu ludzkich doświadczeń, stanem, który wpływa na zachowanie bohatera i odejmowane przez niego decyzje. Argumenty

A. Obraz Edwarda Hoppera "Pokój hotelowy” przedstawia samotną kobietę, siedzącą na łóżku i czytającą list.

Jej stan podkreślają nierozpakowane walizki. Możemy się domyślać, że

została ona zmuszona do wyjazdu, może opuścił ją partner, mąż. Z pewnością był to ktoś ważny. Kobieta ma spuszczoną głowę, jej sylwetka , zgrabione plecy podkreśla bezradność i brak siły. List jest niezapisany. Zatem albo odwróciła ona jego treść , ponieważ nie chce już patrzeć na treść listu, albo sama ma zamiar go napisać. Przestrzeń jest tu symboliczna, nienaturalnie prosta, tylko łóżko, walizki, fotel, twarz skrywa cień, dokładnie oświetlony jest tylko tył głowy, pozwala to widzowi skupić się na odbiorze obrazu jako całości. B. Stefan Żeromski w "Ludziach bezdomnych" przedstawił głównego bohatera jako samotnika z wyboru. Tomasz od dzieciństwa był człowiekiem wyalienowanym ze środowiska w którym przyszło mu żyć. Judym pochodził z biednej rodziny robotniczej, był synem szewca alkoholika. Drogę do kariery ułatwiła mu ciotka, która wzięła go na wychowanie po śmierci jego matki. Dzięki swej wzniosłej idei i zdobytej wiedzy poświęca się i niesie pomoc najuboższym warstwom społeczeństwa. Jednak nadal jest samotny, ponieważ środowisko lekarzy nie rozumie go i nie popiera jego chęci reform. Podczas pobytu w Cisach znów doznaje samotności, jego zapał zderza się z niechęcią pracodawców i współpracowników, podobnego rozczarowania doznaje podczas pobytu w Zagłębiu. Jedynie Joasia Podborska deklaruje mu swoją pomoc. Musi jednak odrzucić tą miłość i wybiera samotność. Wie bowiem, że tylko w pojedynkę będzie mógł poświęcić się pracy i wykonywać ją rzetelnie. Podsumowanie

Dokonując podsumowania swoich rozważań mogę śmiało stwierdzić, że samotność to jedna z najważniejszych cech bohaterów literackich. Niemożność porozumienia się ze światem, niepowodzenia życiowe powodują, że zamykają się w sobie, izolują od ludzi, stają się indywidualistami. Zdarza się, ze jednostki świadomie wybierają los w pojedynkę, co często związane jest z ich charakterem, osobowością.

51. Ukazanie świata jako teatru, na podstawie obrazu „Marionetki” Edyty Kalickiej i tekstu kultury.

( mówisz to samo co w pyt. 26, zmieniamy tylko wiersz Kochanowskiego na analizę obrazu)

Określenie problematyki Pisarze w swych utworach często przedstawiali bohaterów, którzy nie zawsze świadomie wpływali na swój los. Czasami stawali się marionetkami w rękach Boga, czy drugiego człowieka. Mieli wrażenie, że świat to teatr, coś wyreżyserowanego, sztucznego, na co człowiek nie ma wpływu. Do tego motywu nawiązywali także twórcy. W dziełach kreowali bohaterów, którzy byli sterowani przez innych, lub sami zachowywali się jak aktorzy na scenie. Teza Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera w dziełach na przestrzeni epok. Argumenty A. Obraz Edyty Kalickiej przedstawia dwie marionetki, przy czym jedna większa kieruje drugą, mniejszą. W teatrze człowiek kieruje ruchem lalek, tu mają one same na siebie wpływ. To oczywiście odwołanie do tego, że w świecie czasami nikt nie kieruje naszymi losami, musimy zdać się na ślepy los, na jakieś fatum lub używając potocznego języka zrządzenie losu. To oczywiście pesymistyczne stwierdzenie, że człowiek nie ma wpływu na swój los. Ten stan jest tu podkreślony przez szare tło, wręcz chropowate. Można by jeszcze doszukać się w tym obrazie dominacji mężczyzny nad kobietą. Wyższą, silniejszą marionetką jest bowiem mężczyzna, który kieruje malutką, drobną, baletnicą. B.

W wierszu Stachury „Życie to nie teatr” przeciwstawione zostały sobie dwie postawy wobec życia. Dla „ty" lirycznego, do którego zwraca się poeta, jest ono teatrem, zabawą, udawaniem, nieustanną grą pozorów, nakładaniem kolejnych masek. Taka postawa zakłada nieszczerość, obca jest jej prawda, nawet wzruszenie nie jest autentyczne, bo polega na „wznoszeniu w górę brwi". Poeta, przeciwnie, uważa życie nie tylko za kolorową maskaradę, mówi, że jest ono i straszniejsze, i jednocześnie piękniejsze niż teatr, nic nie może się z nim równać, nawet śmierć. Taki stosunek do życia cechuje poczucie nieograniczonej wolności, lekceważenie konwenansów, zgoda ze sobą. W refrenie siebie i adresata swojej wypowiedzi nazywa aktorami, co oznacza, że każdy człowiek, lepiej lub gorzej, z większą lub mniejszą świadomością, odgrywa rolę w teatrze życia. W ten sposób nawiązuje poeta do starego

literackiego toposu „świata jako teatru", obecnego np. w twórczości Kochanowskiego Podsumowanie We wszystkich zaprezentowanych utworach ludzie zostali porównani do kukiełek – pojawił się motyw świata jako teatru. Po odegraniu swojej roli – mniejszej, czy większej – lalki i ludzie kończą tak samo: bezużyteczni są zapominani i odsunięci. Wszelkie próby zmiany swego losu nie zdają się na nic, bo wszystko zależy od reżysera sztuki, jaką jest życie. W świecie teatru człowiek jest marionetką. Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera literackiego w dziele. Obecność toposu świata jako teatru autentyczności i prawdy.

słania odbiorcę do poszukiwania w świecie

52. Jakie postawy wywołuje w człowieku wojna? – fragment „Lalki” B. Prusa o Rzeckim Wspólna podróż trwała niespodziewanie długo, bo aż do października 1849 roku, pamiętasz, Katz, niezapomniany przyjacielu? Pamiętasz te długie marsze na spiekocie, kiedy nieraz piliśmy wodę z kałuży; albo ten pochód przez bagno, w którym zamoczyliśmy ładunki ; albo te noclegi w lasach i na polach, kiedy jeden drugiemu spychał głowę z tornistra i ukradkiem ściągał płaszcz służący za wspólną kołdrę?... A pamiętasz tarte kartofle ze słoniną, które ugotowaliśmy we czterech w sekrecie przed całym oddziałem? Tylem razy jadał od tej pory kartofle, ale żadne nie smakowały mi tak jak wówczas. Jeszcze dziś czuję ich zapach, ciepło pary buchającej z garnka i widzę ciebie, Katz, jak dla nietracenia czasu mówiłeś pacierz, jadłeś kartofle i zapalałeś fajkę u ogniska. Ej! Katz, jeżeli w niebie nie ma węgierskiej piechoty i tartych kartofli, niepotrzebnieś się tam pospieszył. ( żeby sobie ułatwić, proponuje mówić to co w pyt. 9, ponieważ idealnie pasuje, zmieniamy tylko jeden utwór – dodajemy „Lalkę”)

Określenie problematyki Wydarzenia II wojny światowej to pretekst do podjęcia przez literaturę problematyki związanej z psychiką ludzką i prawdą o człowieku w obliczu zagrożeń. W żadnym innym okresie czasu ludzka godność nie została aż tak podeptana, tak upodlona, znieważona. Dobro i zło zmieniły swe znaczenie. Wszelkie granice etyczne zostały w tym czasie przekroczone. Teza Literatura kreuje różne postawy bohaterów wobec rzeczywistości wojennej, zarówno jednostki, które zachowały swą godność oraz te, których kodeks moralny uległ zniszczeniu. Argumenty A. Rzecki – bohater „Lalki”, to skromny subiekt, wartościowy patriota i bonapartysta. Rzecki bierze udział w walce podczas Wiosny Ludów jako uczestnik kampanii węgierskiej, służąc idei walki „za wolność waszą i naszą" oraz w powstaniu styczniowym w Polsce. Wraz z nim brał udział August Katz. Te epizody opisywane są w Pamiętniku starego subiekta: – bezpośrednie zwroty do zmarłego towarzysza pamiętasz Katz? - urealniają grozę przeżyć wojennych, pokazują trwałość obrazów wojny w psychice bohatera – krótkie zdania, konkretne słownictwo wojskowe. Udział w wojnie spowodował, że bohater stał się wielkim idealistom. Najważniejszą cechą znamionującą Rzeckiego jest jego zamiłowanie do politykowania. Jako romantyk nieuleczalnie wierzy w odzyskanie niepodległości z pomocą rodu Bonaparte. B. „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall opowiada o godności podczas II wojny światowej, w rzeczywistości getta warszawskiego i holokaustu. Bohater utworu Marek Edelman opowiada o masowym wywożeniu Żydów do Treblinki na śmierć w komorac h gazowych. W 1942 roku pracował jako goniec w szpitalu w zamkniętym obszarze za drutami. Posiadał stałą przepustkę umożliwiającą mu poruszanie się po mieście, ale nie wykorzystał tej okazji, nie chciał opuścić swych współtowarzyszy niewoli. Do końca wałczył o ich godną śmierć. W czasie powstania w getcie dowodził oddziałem czterdziestu ludzi. Po wojnie pozostał w Polsce, skończył studia medyczne, został kardiologiem. Edelman to przykład człowieka, który zarówno w czasie wojny, jak i po niej zachował do końca aktywna postawę. Starł się przeciwstawić złu a nawet prowadził swój wyścig z Bogiem. Podsumowanie Wojna to czasy, kiedy zmieniło się zachowanie człowieka. Dobro i zło nabrały innego wymiaru. Dokonując porównania każdy z pisarzy w inny sposób utrwalił prawdę o człowieku i jego godności w rzeczywistości wojennej. Tadek wybrał postawę bierną, dostosował się do rzeczywistości obozowej, Edelman wybrał postawę aktywną, do końca, nawet po wojnie walczył godność człowieka.

53. Motywy zabawy w tekstach kultury , ( dołączony obraz „Wiejska zabawa” Emila Lindemana) oraz wybranych utworów literackich.

Określenie problematyki Panna młoda, pan młody, szampan, taniec i huczna zabawa. Te określenia z pewnością większości z nas kojarzą się z weselem, balem, czy biesiadą. W naszej tradycji to wydarzenia pełne szczęścia i radości. Jesteśmy narodem, który chętnie bawi się. Jak się okazuje literatura polska i obca na przestrzeni wiek ów także chętnie korzystała z tych toposów. Wydarzenia te nie zawsze przedstawiane były w pozytywnym świetle. Okazuje się, że były one także pretekstem do smutnych przemyśleń. Często przy suto zastawionym stole bohaterowie snuli gorzkie refleksje na temat społeczeństwa i państwa. Teza Wizerunek zabaw w tekstach kultury to możliwość utrwalenia kultury i tradycji , ale i pretekst do sportretowania społeczeństwa. Argumenty A. Emilo Lindeman na swym obrazie „Wiejskia zabawa” utrwalił zabawę chłopską. O ich podchodzeniu wiejskim świadczą stroje i ozdoby. Wszyscy są uśmiechnięci i pełni energii. Wiejscy muzykanci to Żydzi, którzy przygrywaja gościom na staropolskich instrumentach. Malarz używa mocnych, żywych kolorów, postaci sa w ruchu, cały obraz jest przyjemny w odbiorze, dynamiczny i tchnie optymizmem.

B. Przykładem wykorzystania motywu zabawy może być utwór „O doktorze Hiszpanie” Jana Kochanowskiego. Podczas biesiady towarzystwo zauważa, że doktor Hiszpan wymyka się do swojej sypialni, nie czekając na zakończenie wieczerzy. Ucztujący postanawiają więc go odwiedzić. Zabierają ze sobą dzban wina i udają się do pokoju zbiegłego. Doktor śpi już spokojnie. Przejęci widokiem doktora, częstują go mocnym trunkiem, zapewniając, iż chodzi im jedynie o zdrowie dawnego biesiadnika. Zrezygnowany Hiszpan, nie mogąc pozbyć się natrętów wypija jedną szklankę…za drugą. Renesansowy mistrz Jan ośmiesza nałogi, brak umiaru i uleganie wpływom większości. Fraszka Kochanowskiego to satyra wymierzona w pijaństwo jako popularny sposób zabawy i ucztowania. C. Ślub Boryny z Jagną i ich wesele na podstawie „Chłopów” Władysława Stanisława Reymonta- ; funkcja ukazania zabawy to podkreślenia folkloru wsi i tradycji polskiej. Podsumowanie

Wizerunek zabaw w postaci- biesiad, uczt, bali, wesela jest tematem uniwersalnym, pojawiającym się na kartach utworów niemalże w każdej epoce literackiej. Służył twórcom do rozważań natury filozoficznej, moralnej, etycznej, do portretowania wad polskiego społeczeństwa, zawierające jego krytykę i oceny.

54. Problem zniewolenia człowieka podstawie okładki eseju Czesława Miłosza pt „Zniewolony umysł „ oraz inne teksty kultury.

Określenie problematyki

Zniewolenie to stan z góry narzucony człowiekowi. Nikt bowiem nie z własnej, nieprzymuszonej woli chce być w niewoli. Rozumiemy przez to słowo wszelkie sztuczne ograniczenia narzucone jednostce ludzkiej, zarówno te fizyczne, jak i psychiczne. Systemy polityczne, jak totalitaryzm, nazizm, stalinizm to jawne naruszenia wolności człowieka. W takim systemie człowiek zostaje sprowadzony do rangi bezwartościowej osoby, bez woli i możliwości zmiany swojego otoczenia. Musi akceptować to, co narzuca mu władza. Teza Zniewolenie wpływa destrukcyjnie na psychikę bohatera , niszczył jego osobowość i kodeks moralny. Argumenty

A. Okładka z eseju Czesława Miłosza przedstawia ptaka w klatce na tle kuli, przypominającej glob ziemski. Tak właśnie czuł się człowiek zniewolony. Zniewolenie to sytuacja, w której jednostka nie mogła decydować o sobie. Traciła swoją godność, wolną wolę, osobowość. Żyjąc w świecie wolnym, kierujemy się pierwotnymi zasadami moralnymi: miłość, pomoc bliźniemu, współczucie. To podstawowe wartości każdego człowieka. Jednak w sytuacjach zniewolenia fizycznego i psychicznego nasz kodeks moralny ma prawo ulec zniszczeniu. Stalinizm, nazizm, komunizm, totalitaryzm to systemy, które manipulowały człowiekiem odbierając im wszystko, co ludzkie., B. Czasy II wojny światowej to okres systemu totalitarnego- zniewolenia milionów niewinnych ofiar przez nazistów. Utwór „U nas w Auschwitzu” ma formę listów do Marii, narzeczonej Tadka. Kobieta była uwięzionej w innym obozie. Opowiadanie to ukazuje, jak człowiek może utracić hierarchię wartości, która obozuje ludzi na wolności. Rzeczywistość za drutami ma swoje prawa, rządzi się odmiennymi regułami. Ludzie z obozu koncentracyjnego mają nadzieję na przetrwanie, zdobycie dodatkowej porcji pożywienia, że nie wybiorą ich dziś na rozstrzelanie drogą losową. Ludzie żyli w strachu i zaczynali zachowywać się jak zwierzęta. Przykładem na to jest obraz, kiedy pracujący przy kominie Żyd, tak bardzo boi się o swoje życie, że każe ojcu iść do komory gazowej. To system totalitarny wypaczył ich psychikę. Autor w pewnym fragmencie porównuje skazańców do starożytnych niewolników. Tak właśnie władze systemów totalitarnych traktowały więźniów swoich obozów. Podsumowanie

Osobiście dodam, że za tą definicją zniewolenia kryje się tragedia człowieka. Albowie m w takim systemie człowiek zostaje sprowadzony do rangi bezwartościowej osoby, bez woli i możliwości zmiany swojego otoczenia. Musi akceptować to, co narzuca mu władza. Staje się więc jednostką podobną do marionetki, kukłą pociąganą za sznurki innych, tych „na górze”. Każda próba zmiany swojej sytuacji kończy się jednym - śmiercią. To wtargnięcie na każde pole działalności człowieka, bez względu na to, czy mu się to podoba, czy nie.

55. Człowiek w sytuacjach zagrożenia na podstawie fragmentu wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „z głową na karabinie”. (…)Nas nauczono. Nie ma litości.

w grozie drążymy mroczne miłości,

Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,

Po nocach śni się brat, który zginął,

własne posągi - źli troglodyci.

żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.

któremu oczy żywc em wykłuto, Któremu kości kijem złamano,

Nas nauczono. Nie ma miłości. Jakże nam jeszcze uciekać w mrok

Wstajemy nocą. Ciemno jest, ślisko. Szukamy serca - bierzemy w rękę,

i drąży ciężko bolesne dłuto, nadyma oczy jak bąble - krew.

przed żaglem nozdrzy węszących nas, przed siecią wzdętą kijów i rąk,

nasłuchujemy: wygaśnie męka, ale zostanie kamień - tak - głaz.(…0

Nas nauczono. Nie ma sumienia. W jamach żyjemy strachem zaryci,

kiedy nie wrócą matki ni dzieci w pustego serca rozpruty strąk.

Określenie problematyki Rzeczywistość, która nas otacza nie zawsze jawi się w jasnych barwach. Żyjąc doświadczamy wielu nieszczęść, problemów, chorób. Obserwujemy, jak na świecie wybuchają wojny, szerzy się fanatyzm religijny, terroryzm. Jesteśmy świadkami wielu epidemii, plag, żywiołów ziemskich, katastrof. Możemy uciec od nich, przyjąć postawę obojętną, bierną lub buntować się, wpływać na zastane sytuacje. Teza Wartość człowieka w sytuacjach zagrożenia ma prawo ulec degradacji.

Argumenty A. Wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Z głową na karabinie”. Sytuacja liryczna została tu zbudowana wokół symboliki kręgu. Otóż bohater czuje się osaczony, ma wrażenie jakby ktoś zaciskał wokół niego krąg. Oczywiście chodzi tu o rzeczywistość II wojny światowej. Podmiot liryczny nie może zrozumieć dlaczego musi żyć w tej rzeczywistości. Woja spadła na niego niespodziewanie i jego system wartości nie przygotował się, aby oglądać te wszystkie okrucieństwa. Wspomina także wolny kraj i panujące wówczas proste i jasne zasady. Dobro było dobrem, zło-złem. Czasy okupacji wszystko odwróciły. Teraz trzeba zabijać, bo jeśli się tego nie zrobi, hitlerowcy z pewnością ciebie zabiją. Z tym wszystkim poeta nie potrafi sobie poradzić. Baczyński boleśnie odczuwa tragizm swojego pokolenia. Młodzi ludzie, Kolumbowie musieli zetknąć się ze śmiercią w wieku 18, 19 lat. Dla nich wojna to apokalipsa. Czasy II wojny światowej to okres zagrożenia życia dla ofiar polityki nazistów. Utwór „U nas w Auschwitzu” ma formę listów do Marii, narzeczonej Tadka. Kobieta była uwięzionej w innym obozie. Opowiadanie to ukazuje, jak człowiek może utracić hierarchię wartości, która obozuje ludzi na wolności. Jak się zachowuje główny bohater Tadek w obliczu zagrożenia? Potrafił dostosować się do nowych warunków. Nie zgadza się wprawdzie z wszechobecnym złem, ale chcąc przeżyć, akceptuje zasady obozowej rzeczywistości. Jest bierny wobec świata oraz obojętny wobec ludzi, których spotyka. Zatracił prawie wszystkie wartości. Jego byt warunkuje jedynie pragnienie przetrwania za wszelką cenę. Stał się cyniczny i wyrachowany, zdolny pogardzać więźniami, którzy w hierarchii obozowej stoją niżej od niego. Nauczył się obozowego cwaniactwa. Potrafi zorganizować sobie jedzenie, cywilne ubrania i listowny kontakt z ukochaną.

Podsumowanie Dokonując podsumowania moich rozważań, wysuwa się jeden wniosek. Bohaterowie literaccy przyjmują odmienne postawy wobec zagrożeń losu, jakie napotykają na swej drodze. Każde nieszczęście, czy to choroba, kataklizm, śmierć, epidemia, wojna zmuszają postaci literackie do przyjęcia pewnych postaw.

56. Czy do komunikacji wystarcza tylko poprawność gramatyczna? Rozważ problem odwołując się do podanego fragmentu - Halina i Tadeusz Zgółkowie „Językowy savoir-vivre” , i wybranego przykładu.

Określenie problematyki

Poprawność językowa to przestrzeganie norm poprawnej polszczyzny, zarówno w tekstach pisanych, jak i mówionych. Ważne jest aby unikać błędów językowych, które mogą zakłócić komunikację, ponieważ odbiorca może nie wiedzieć co mu chcemy przekazać i nasza wypowiedź może okazać się dla niego niezrozumiała. Teza Do skutecznego porozumiewania się ważne jest przestrzeganie zasad poprawności językowej. Argumenty

Mówić i pisać poprawnie to znaczy według autorów tekstu pisać i mówić poprawnie od względem ortograficznym, przestrzegać zasad wymowy i gramatyki, zwłaszcza odmiany wyrazów. Poprawność językowa jest uzależniona od sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Inne zasady panują przy pisaniu listów, głoszeniu przemówienia, w pisaniu zaproszenia, ogłoszenia, dedykacji, podania, czy życiorysu. A inne w formułowaniu: przeprosin, powitań, pożegnań, , pozdrowień, życzeń. Mówić popranie to oznacza nie tylko używać słów „grzecznych” , czy unikać słów wulgarnych.

Mówić poprawnie zdaniem

autorów tekstu to dostosowywać swoją wypowiedź do danej sytuacji, czyli znam zasady powiedzmy przywitania, inicjowania rozmowy, zakończenia rozmowy, innych słów używa przecież poeta, innych prawnik, innych naukowiec. Innego słownictwa używamy przy wyznaniach intymnych, innego przy pisaniu pozwu rozwodowego. Podam przykład pisania zaproszeń. Obowiązuje zasada pięciu palców. Oto elementy :1.Kogo zapraszasz.2.Na co zapraszasz.3.Kiedy zapraszasz.4.Gdzie zapraszasz.5.Kto zaprasza. Powinno być podpisane przez zapraszającego. Obowiązuje w nim grzecznościowa zasada pisania wielką literą zaimków. Należy pamiętać o odpowiednim układzie graficznym (nagłówek, akapity, wyróżnienia, podpis) Podsumowanie Poprawność językowa to nie tylko sama poprawność gramatyczna. Ważne sa także inne aspekty, jak poprawna ortografia, interpunkcja, składnia , czy frazeologia. To świadczy o nas samych, naszym wykształceniu i kulturze słowa.

57. Dlaczego manipulację językową uważa się za naruszenie zasad etycznych? Uzasadnij, odwołując się do podanego tekstu i inych tekstów kultury. Manipulację można uznać za nieetyczną w tym sensie że zawiera pierwiastek oszustwa, możliwego dzięki przewadze nadawcy nad od biorcą w procesie komunikacji, gdy warunkiem uczciwej komunikacji , jest równość jej uczestników. Można zasadnie uważać za nieetyczne obrażanie partnera,stosowanie wobec niego ironii,odmawianie kontaktu(w większości przypadków), manifestowanie dominacji. Wśró d zachowań nieetycznych bazujących na nierówności wiedzy nadawcy i odbiorcy, najbardziej oczywiste jest kłamstwo.Manipulacja jest bardziej przewrotna : temu, kto manipuluje, nigdy nie można ostatecznie zarzucić manipulacji -zawsze może utrzymywać, że to , co robi,robi w dobrej wierze. Stosowanie manipulacji jest postrzegane zazwyczaj jako nieetyczne wykorzystywanie przewagi nadawcy do instrumentalnego lub przedmiotowego traktowania odbiorców.Ale trzeba pogodzić się z tym, że publiczna komunikacja,obok innych cech, ma także cechy gry, którą nadawca toczy z odbiorcą. Znajomość reguł w tej grze jest coraz bardziej znana obu stronom i można mieć nadzieję,że jesli nawet nigdy nie osiągniemy czystego i absolutnie uczciwego publicznego porozumienia, to przynajmniej będziemy mieli do czynienia z coraz inteligentniejszymi i mniej wątpliwymi etycznie zachowaniami językowymi.

Określenie problematyki

Podstawową cechą wypowiedzi, która łamie zasady etyczne jest manipulacja językowa. Komunikat musi przyciągnąć uwagę. Czasami odbiorca chce za pomocą nieczystych sztuczek wpłynąć na wybór odbiorcy, na jego poglądy, zachowanie. Dlatego spotykamy tu przesadę, kontrast, czasem żart i ironię. Do najczęstszych sztuczek językowych możemy zaliczyć: fragmentaryczność , stosowanie danych statystycznych, nawiązywanie do badań naukowych i powoływanie się na autorytety. Następnie używanie języka naukowego, wyrazów wartościujących, komplementowanie. Etyka to ogólnie nauka o moralności, ukazuje ona różne koncepcje dobra, życia szczęśliwego. Etyka zaś słowa to pewne zasady poprawnościowe, grzecznościowe, które winniśmy stosować w określonych sytuacjach. Etyka wypowiedzi to znaczy rzetelność, uczciwość, grzeczność, odpowiedzialność za słowa w porozumiewaniu się z drugim człowiekiem, to zwracanie się do niego z dobrą intencją mówienia, to zgodność osobowości i czynów mówiącego z głoszonymi przez niego wartościami. Teza Manipulacja językowa to łamanie zasad etyki języka, co wpływa na skuteczność komunikacji. Argumenty

A. Dla prof. Bralczyka manipulacja jest ukrytym celem osoby wypowiadającej. Manipulacja dotyczy jednak bardziej relacji między nadawcą i odbiorcą, nie zaś użytych środków jako takich. Działania manipulacyjne są ukryte dla świadomości odbiorcy. Manipulacja językowa to wykorzystywanie przewagi nadawcy nad odbiorcą, jako tworzenie wypowiedzi z ukrytym celem i jako działanie na emocje. Działania manipulacyjne uznawane są, wedle cytowanego autora, za szczególnie szkodliwe i nieetyczne. B. Komunikat powinien być obiektywny, zgodny z prawdą, rzetelny, uwzględniający szacunek do odbiorcy. Niestety nie zawsze tak się dzieje. W manipulacji językowej najczęściej odbiorca posługuje się pozytywnymi wyrażeniami, aby zjednać sobie przychylność odbiorcy. Powołuje się na powszechność, typu- Wszyscy wiedzą, że…Często przywołuje się popularne cytaty, czy przysłowia, aby podkreślić łączność swojej wypowiedzi z tradycja, przeszłością. Często są używane pytania retoryczne. W mediach informacje często sa przekłamane, no wyolbrzymione, ale podawane fakty sa niesprawdzone. W rozmowach np. polityków stosuje się przekrzykiwanie, przerywanie wypowiedzi, wchodzenie w słowo, podnoszenie głosu a nawet jawne obrażanie rozmówcy. C. Często spotykamy się z manipulacją językową, która łamie zasady etyczne w przemówieniach polityków. Charakterystyczne cechy języka polityków to: podział na „my”-„oni”, odwoływanie się do Polski, zmiana form osobowych, krytyka przeciwnika i wzbudzanie przed nim strachu

przy jednoczesnym ukazaniu siebie jako alternatywy, żywa gestykulacja i regulowany odpowiednio do tematu ton głosu. Podsumowanie Jedną z wartości objętych normą etyczną jest komunikowanie się językowe człowieka z człowiekiem. Dwie są najważniejsze zasady etycznej komunikacji językowej. Pierwsza - mówienie do kogoś z intencją mającą na względzie jego dobro, druga - mówienie grzeczne, to jest bez używania przekleństw, wyrazów wulgarnych i nieprzyzwoitych. Etyka słowa to nie tylko stosowanie się do zasad poprawnościowych języka to także szanowanie swojego odbiorcy, to unikanie wyrazów wulgarnych, nacechowanych negatywnie, wartościujących. To przede wszystkim unikanie manipulacji słownej, która ma na celu wywołanie pewnej reakcji odbiorcy.

58. Motyw nagości na podstawie fragmentu z Biblii i własnego przykładu. Gdy zaś mężczyzna i jego żona usłyszeli kroki Pana Boga przechadzającego się po ogrodzie, w porze kiedy był powiew wiatru, sk ryli się p rzed Panem Bogiem wśród drzew ogrodu. 9 Pan Bóg zawołał na mężczyznę i zapytał go : «Gdzie jesteś?» On odpowiedział: «Usłyszałem Twój gło s w ogrodzie, przestraszyłem się, bo jestem nagi, i ukryłem się» . Rzekł Bóg: «Któż ci powiedział, że jesteś nagi? Czy mo że zjadłeś z drzewa, z którego ci zakazałem jeść?» Mężczyzna odpowied ział: « Niewiasta, którą postawiłeś przy mnie, dała mi o woc z tego drzewa i zjadłem». Wtedy Pan Bóg rzekł do niewiasty: «Dla czego to uczyniłaś?» Niewiasta odpowiedziała: «Wąż mnie zwiódł i zjadłam». Wtedy Pan Bóg rzekł do węża: «Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty wśród wszystkich zwierząt do mowych i polnych; na brzuchu będziesz się czołgał i p roch będziesz jadł po wszystkie dni twego istnienia. Wprowadzam niep rzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci gło wę, a ty zmiażdżysz mu piętę» .

Określenie problematyki Nagość kojarzy nam się różne: ze wstydem, z zażenowaniem, tabu. A z drugiej strony z chęcią zwrócenia na siebie uwagi, ekshibicjonizmem, odwagą. Zakładamy stroje, aby ukryć nagość. Z pewnością wiąże się ona ze sferą intymna człowieka. Problem ten podejmowała literatura. Teza Nagość wywołuje wiele emocji, jej odbiór przez człowieka zmieniał , w zależności od czasów historycznych. Argumenty A. Swoje rozważania rozpocznę od biblijnego ogrodu Eden- krainy mającej być symbolem wiecznej szczęśliwości i dostatku. To w nim Bóg umieścił pierwszych ludzi Adama i Ewę. Mieli oni cieszyć się ze świata, który stworzył dla nich sam Stwórca. Ogród Eden był szczęściem samym w sobie. Czas upływał tu ludziom w chwale boskiej i radowaniu się darami natury. Bóg dał im wolną wolę i umiejętność rozróżniania dobra od zła. Kiedy Adam z Ewą żyli w raju byli nadzy i nie odczuwali wobec siebie wstydu. Dopiero po zerwaniu jabłka przez niewiastę Adam zrozumiał, że jest nagi i zawstydził się Boga. Bóg pozwolił korzystać pierwszym istotom ze wszystkich dobrodziejstw raju, oprócz zrywania owoców z drzewa, które zapuściło swe korzenie w samym środku Edenu. Niestety Adam i Ewa złamali zakaz swego Ojca. Wąż bowiem, pod postacią którego krył się szatan, namówił pierwszych ludzi do zerwania jabłka. Naiwnie uwierzyli oni władcy Ciemności, że kiedy skosztują owocu będą posiadać wiedzę równą Bogu. Niestety złamanie zakazu poniosło za sobą konsekwencje, które odczuwa

ludzkość po dziś dzień. Adam i Ewa utracili nieśmiertelność. Nagość symbolizuje zatem w Biblii pokusę, grzech oraz konsekwencje za złe czyny. B. Nagość to także ważny temat poruszony przez Witolda Gombrowicza w „Operetce”. Nagość jest tu symbolem prawdy i wyzwolenia od formy, to coś autentycznego. Człowiek nagi – to człowiek naturalny, człowiek uwikłany w cywilizację – to człowiek ubrany i poddany dyktaturze mody. Podsumowanie W obecnych czasach nagość to coraz częściej produkt marketingowy, dobrze można na nim zarobić. Dawniej nagość intrygowała, wydawała się być nieco tajemnicza, była tematem tabu. Jednak teraz przestaje już budzić jakiekolwiek emocje. Nagość nie bulwersuje już niemal nikogo. Stała się oklepanym pomysłem na sukces...

59. Jakie sytuacje skłaniają do rozmowy z Bogiem? Odwołaj się do wiersza Zbigniewa Herberta "Brewiarz"” i własnego przykładu tekstu kultury. Panie, obdarz mnie zdolnością układania zdań długich, których linia jak zwykle od oddechu do oddechu wydaje się linią rozpiętą jak wiszące mosty, jak tęcza, alfa i omega oceanu. Panie, obdarz mnie siłą i zręcznością tych, któ rzy budują zdania długie, rozłożyste jak dąb, pojemne jak wielka dolina, aby mieściły się w nich światy, cienie światów, światy z marzenia

je, jak jądro przyciąga elektrony siłą niewidocznych praw grawitacji o zdanie długie tedy modlę się, zdanie lep ione w mo zole, rozległe tak, by w każdy m z nich znalazło się lustrzane odbicie katedry, wielkie oratoriu m, t ryptyk a także zwierzęta potężne i małe, dworce kolejowe, serce przepełn ione żalem, przepaście skalne i bruzdę losów w dłoni

a także aby zdanie główne panowało pewnie nad podrzędnymi, kontrolowało ich bieg za wiły, ale wyrazisty, jak basso continuo trwało niewzruszenie nad ru chem elemen tów, aby przyciągnęło

Określenie problematyki

Szczególną formą rozmowy jest dialog z Bogiem. Odbywa się on poprzez modlitwę. To rodzaj niecodziennego spotkania, albowiem adresat najczęściej milczy. Tylko głęboka wiara każe człowiekowi ufać, iż jego słowa nie odchodzą w próżnię. Rozmowa z Bogiem jako element osobistego, duchowego dialogu przewijała się na kartach literatury na przełomie wszystkich epok. Przybierała ona różne formy, podobnie jak i towarzyszyły mu odmienne funkcje. Teza Rozmowa z Bogiem to rodzaj osobistego monologu, który przyjmuje różne oblicza i formy. Argumenty A. Sam tytuł „Brewiarz” Zbigniewa Herberta nawiązuje do zbiory modlitw , które wykorzystują Książa katoliccy. Mogą z niego także korzystać osoby świeckie. Poprzez nadanie takiego tytułu swoim wierszom Herbert zaznacza modlitewny charakter wszystkich czterech utworów. Poeta ze swoich myśli zwierza się Bogu i jego czyni milczącym adresatem swego wyznania. Cała twórczość Herberta ma mocną podbudowę etyczną zakorzenioną w tradycji chrześcijańskiej. Również i w tym cyklu poeta odwołuje się do religii katolickiej. W wierszu Herbert wyraża wdzięczność Bogu za swoje zwyczajne Zycie, ale i za cierpienie, poezję, swój talent, za szukanie celu i sensu w życiu. Wie, że nieuchronnie zbliża się śmierć, ale nie jest tym zaniepokojony.

B. Utworem, w którym Jan Kochanowski podjął się osobistego dialogu z Bogiem w formie jest pieśń „Czego, chcesz od nas, Panie…”. Hymn rozpoczyna się pytaniem retorycznym , co sugeruje

rozmowę pisarza z władcą Nieba i Ziemi. Postać opisywana przez mistrza z

Czarnolasu wskazuje na Jego wszechobecność i potęgę. Wszystko, co istnieje należy do Niego, dlatego człowiek nie może mu ofiarować nic, oprócz bycia wdzięcznym. Artysta widzi Boga w różnych wcieleniach. Stwórca to rzemieślnik, który haftował niebo gwiazdami, to również architekt i budowniczy. W rozmowie artysta zwraca się bezpośrednio. Poeta bardzo często używa zaimków „Twoje dary", „pełno Ciebie". Sprawia to, że Stwórca staje się kimś bliskim, osobą, do której można się zwrócić z prośbą o pomoc. Podsumowanie Bóg może skontaktować się z człowiekiem, zapraszając go do dialogu w różny sposób – bezpośrednio, przez wyobraźnie, poprzez głos innych ludzi, przez dzieło stworzenia. Niejednokrotnie to właśn ie człowiek jako pierwszy nawiązuje nić porozumienia z Panem. Pragnie w ten sposób przelać swój żal, rozpacz, czasami wyznać swoją wiarę, podziękować Mu za dary, jakie zsyła ludzkości, czy poszukać w Nim autorytetu. 60. Jak wyróżnia się subkultura młodzieżowa? Odwołać się do tekstu o graffiti i do własnych doświadczeń.

Określenie problematyki Subkultura młodzieżowa, czyli zbiór cech, które wyróżniają tę grupę społeczeństwa. To młodzi ludzie, którzy aktualnie kojarzymy z nieodłącznym atrybutem jakim jest komórka. Zatem potrzeba kontaktu okazuje się dla młodych niezwykle ważna. Pokolenie ludzi, wchodzących w dojrzałość w XXI wieku to ludzie, dla których ważną rolę odgrywa praca, zrobienie kariery , osiągnięcie sukcesu. Oczywiście nie można generalizować i są młodzi ludzie, którzy na pierwszym miejscu stawiają rodzinę, czy swoją religię. Jedną z form wyrażania siebie przez młodych jest muzyka, facebook, czy graffiti. Teza Graffiti to forma wyrażania siebie, buntu, zwrócenia uwago na problemy młodych ludzi, walka z szarością i tandetą. Argumenty A. Tekst nawiązuje do graffiti jako elementu subkultury. Obecnie graffiti to rodzaj sztuki nowoczesnej, popularnej na całym świecie. Zdarza się, ze tego typu ilustracje na murach, budynkach są już legalną formą. Wiele firm zleca młodym buntownikom malowanie haseł na murach. Oczywiście bazgroły namalowane przez pseudokibiców, czy wandali nie mają ze sztuką nic wspólnego. Tekst wspomina, ze to sposób wyrażania siebie, rodzaj prezentowania własnej twórczości, to także chęć pozyskania przestrzeni miastowej, walka z kiczem, szarością. To także czasami protest przeciwko światu i panującym w nim regułom i zasadom. Adresat jest anonimowy, ale najczęściej i nadawca także się nie podpisuje. Graffiti są, więc również środkiem porozumienia, dialogu między anonimową jednostką a jej otoczeniem: służy przekazaniu myśli i poglądów. Dla niektórych to uliczna spowiedź. Część młodego pokolenia inaczej wypowiedzieć się nie potrafi. B. Własne doświadczenia. Mówić o graffiti z pyt. 15. Banksy, brytyjski artysta street art. ukazuje na swych graffiti trudne dzieciństwo. Utrwalone na jego graffiti dzieci to osoby, których rzeczywistość została zdominowana przez wydarzenia historyczne, takie jak wojna. To istoty, które zamiast cieszyć się dzieciństwa biorą udział z konfliktach zbrojnych, czego przykładem jest chłopiec z bronią w ręku, ukazany na tle dziecięcego rysunku, pełnego bazgrołów. To także dzieci wykorzystywane przez dorosłych, które muszą pracować w bardzo trudnych

warunkach, jak chłopiec, który szyje na maszynie, na ulicy. Flaga brytyjska świadczy o tym, że odzież , którą uszyło dziecko będzie rozprowadzane takich krajach jak Anglia. Artysta ukazuje także dzieci na karuzeli, które żyją w Strefie Gazy i plac zabaw, którą symbolizuje karuzela mieści się na tle budki strażniczej. Podsumowanie Z jednej strony graffiti są formą wyrażania przez młodych ludzi swojej osobowości, z drugiej zaś są to dokuczliwe, pochłaniające znaczne koszty zniszczenia. Trudno jednoznacznie stwierdzić czy graffiti to sztuka, czy wandalizm?

61. W jaki sposób Internet wpływa na formy i sposoby komunikowania się ludzi między sobą? Uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do przytoczonego tekstu Jana Grzeni, do modelu aktu komunikacji językowej i do wybranego tekstu kultury. Gatunkiem, któ ry w osta tnich czasach skupia uwagę i użytkownikó w, i zajmujących się Internetem specjalistó w z różnych dziedzi n, jest blog. Ten typo wo internetowy gatunek ma wzorzec w pamiętniku i dzienniku, a jego nazwa pochodzi od angielskiego webl og, co można tłuma czyć jako „rejestr sieciowy" lub „dziennik siecio wy". Podobieństwa blogu do dziennika są znaczne, blogi mają np. budowę fragmentaryczną i hybrydyczną, jednak równie istotne są ró ż nice. Przede wszystkim dzienniki sieciowe są publikacjami, tekstami przeznaczonymi w związku z tym do rozpowszechniania i do lektury. Co więcej: autorzy blogów godzą się na komentowanie swoich tekstów – fo rmularz umożliwiający dodanie komentarza pojawia się po kliknięciu na odpowiednie hiperłą cze. Interakcja jest więc wpisana w strukturę gatunku. Charakterystyczną wła ściwością blogów (która ujawnia się też np. w pogawędkach internetowych, a w mniejszym stopniu w grupach i forach dyskusyjnych) jest anonimowość użytko wników. Nie stanowi ona wprawdzie formalnego wymog u, lecz ogromna większość autoró w blogów występuje pod pseudonimami (nicka mi); zresztą jeśli nawet pseudonim ma formę imienia i nazwiska, wcale nie musi być autentyczny.Ga tunek ten znakomicie pokazuje, jak dalece i jak szybko mogą przekształcać się gatunki tradycyjne pod wpływem nowego medium.

Określenie problematyki Powstanie sieci komputerowych (lata 70. XX w.) i ekspansja technologii informacyjnych zmieniły życie człowieka w wielu obszarach. Szczególne, wręcz rewolucyjne zmiany dokonały się w sposobach komunikowania się ludzi między sobą. Nie byłoby to możliwe bez nowego medium – Internetu. Teza Uważam, że Internet zmienił w istotnym stopniu tradycyjny model komunikacji językowej, powołał do życia nowe formy i sposoby komunikowania się. Argumenty Prezentacja modelu aktu komunikacji językowej (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst, kanał) w odniesieniu do tradycyjnej komunikacji. Postawienie pytania: co w tym modelu zmienia Internet? Cechy interakcji: anonimowość, o której pisze Grzenia; spontaniczność – wypowiedzi pisane sprawiają wrażenie jakby były mówione; otwartość – każdy może w dowolnym momencie włączyć się do internetowej rozmowy, na dowolny temat; dialogowość – formy monologowe, np. blog, dopuszczają komentarze (odwołanie do tekstu Grzeni). Cechy tekstu: multimedialność (wiele kodów w jednym przekazie) i hipertekstowość (nielinearność, hiperłącza, struktura dynamiczna). Nowe gatunki: Grzenia wymienia blog, pogawędkę internetową i forum dyskusyjne; poza tym jeszcze np. e-mail, strona WWW. Gatunki te wywodzą się z form tradycyjnych, ale w komunikacji elektronicznej zmieniają się w sposób zasadniczy, co pokazuje Grzenia na przykładzie blogu [krótkie

omówienie blogów różnego typu: bloga literackiego – np. „Krytycznym okiem", bloga kulinarnego – np. „Kwestia Smaku", bloga Krystyny Jandy, blogów maturzystów]. Zmiany w języku: dominacja potoczności (kolokwialność), wulgaryzacja, brak dbałości o poprawność. Jakie są moje doświadczenia w komunikowaniu się poprzez Internet? Nawiązywanie kontaktów z ciekawymi ludźmi na forach dyskusyjnych. Ciągły kontakt z grupą najbliższych przyjaciół bez wychodzenia z domu. Wnioski Obecnie proces komunikowania się ludzi ze sobą wygląda odmiennie niż sprzed ery elektronicznej, sprzed epoki Internetu. Człowiek dzisiaj może być, jeśli tylko chce, w ciągłym kontakcie z ludźmi oddalonymi od niego nawet tysiące kilometrów, spełniać się w grupach dyskusyjnych, tworzyć strony WWW o dowolnej tematyce, zaistnieć, być obywatelem świata. Może realizować swoje marzenia: publikować wiersze, fotoreportaże, emitować własne filmy.

62. Czy życie pełne wyrzeczeń może być szczęśliwe? Na podstawie obrazu Albrechta Dürera „Św. Hieronim na pustkowiu" oraz innych utworów literackich.

Proponuje tylko trochę zmodyfikować pyt 33, żeby nie uczyć się ciągle nowych wiadomości. Określenie problematyki Żyjąc u progu nowego millenium nie sposób nie dostrzec ogarniającej fali robienia za wszelką cenę przez młode pokolenie kariery. Pieniądze mogą człowieka wznieść na wyżyny, ale także doprowadzić do ruiny, zniszczyć osobowość i kodeks moralny. Od zarania dziejów literatura daje nam dowody, że dobra materialne odgrywają w życiu człowieka podstawową rolę. Stanowią o jego mieć, czy być. Ale są także utwory, które wskazują, że jednak można się wyrzec pieniędzy, dóbr materialnych i być szczęśliwym. Teza Wybór między wartościami materialnymi a duchowymi, czyli mieć albo być od wieków nurtuje ludzi, a w wyniku dokonanej decyzji kształtuje ich postawy życiowe. Argumenty A.

Obraz Albrechta Dürera „Św. Hieronim na pustkowiu" przedstawia duchownego,

który postanowił spędzić swoje ostanie dni w osamotnieniu. Jego jednymi towarzyszami odtąd były dzikie zwierzęta oraz jakąś księga teologiczna. Wiemy z historii , że był on niezwykle wykształconym Ojcem kościoła. Tego typu umiejętności mogły mu zapewnić życie w bogactwie do końca życia. Jednak on wybrał inna drogę ku chwale Pana Boga. Na obrazie rzuca się w oczy obumierająca roślinność oraz gest świętego, który bije się w pierś. To symbole jego męczeństwa. B.

Z pieniędzy potrafił zrezygnować na rzecz wartości duchowych bohater średniowiecznego zabytku „Legendy o św. Aleksym”. Bohatera poznajemy jako syna z

książęcego rodu. Jest otoczony zbytkiem, pieniędzmi i uciechami dnia codziennego. Przy swoim boku ma świeżo poślubioną żonę. Wydawałoby się, że Aleksy jest wybrańcem losu. Jednak powołanie w służbie Boga okazuje się silniejsze. Przyszły święty postanawia opuścić swój dwór, ukochaną i wszystko, co go otacza. Wybiera samotność. Rozdaje cały majątek ubogim i postanawia żyć w pokorze i biedzie. Przez 16 lat mieszkał jako żebrak pod swoim zamkiem. Miłość do Boga zmieniła jego hierarchie wartości i sposób patrzenia na świat materialny. Anonimowy pisarz kreując postać Aleksego pragnął dać innym wzór godny do naśladowania. Tylko pokora, umiłowanie Boga przyszłości zbawienia.

i silna wola pozwoli nam dostąpić w

Podsumowanie Skupianie się jedynie na chęci zysku może zniszczyć osobowość człowieka, jego marzenia, duchowość. Doprowadzić człowieka do całkowitej nędzy w sensie psychicznym. Pieniądz odgrywa ważną role w świecie przedstawionym, jest siłą która rządzi światem. Być albo mieć? To alternatywa, przed którą staje każdy człowiek.

63. Jak przez twórców ukazani są marzyciel? . Nawiązując do dzieła Lubomira Tomaszewskiego oraz innych tekstów kultury. Rzeźba "Ikar uwikłany".

Określenie problematyki Wspinają się na najwyższe szczyty -górskie, naukowe, uczuciowe…Niektórzy tylko w myślach, inni w rzeczywistości. Literatura nazywa ich mianem- marzycieli. Motyw tej barwnej postaci jest tematem uniwersalnym. Literatura niemalże w każdej epoce utrwalała wizerunek, zarówno tych, którzy bujali w przysłowiowych chmurach, jak i tych, którzy snuli wizje i plany trudne do zrealizowania. Niewątpliwie marzenia towarzyszą człowiekowi od zawsze. To pragnienia, które wcielane w życie, udoskonalają świat. To dzięki ludziom z rozbudzoną wyobraźnią znajduje się nowe lekarstwa, tworzy wynalazki, odkrywa nowe światy. Teza Marzyciele ponoszą odmienne konsekwencje wierności swym poglądom. Argumenty A.Ikar, którego przedstawia rzeźba utrwala moment wzbicia się mitologicznego marzyciela w przestworza. Ten jednak czym stał się dla niego pułapką, symbolizowaną przez pajęczynę. Był on synem Dedala- rzeźbiarza

i konstruktora. Ikar to symbol wiary w nieograniczone możliwości ludzkie młodzieży, idol

szalonych i nierozważnych nastolatków, którzy niepokornie buntują się przeciw zastanej rzeczywistości. Ikar żył marzeniami. Głęboko wierzył, że można zmienić świat, wpłynąć na jego wygląd. Dedal skonstruował dla siebie i syna skrzydła z piór ptaków. Obaj wzbili się w powietrze. Przed tą podróżą mistrz pouczył chłopca, by nie leciał zbyt nisko, gdyż pióra nasiąkłyby wtedy wilgocią, ani zbyt wysoko, bo wosk mógłby się roztopić w promieniach słonecznych. Ikar jednak, pełen dumy, nie usłuchał rad ojca i wznosząc się coraz wyżej, tak bardzo zbliżył się d o słońca, że wosk stopił się i śmiałek runął do morza.

Dziś stał się uosobieniem człowieka tragicznego,

podejmującego ryzyko w celu zgłębienia tajników natury. B. W poszukiwanie swojego szczęścia wyrusza tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego „Kordian”. Wyrusza on w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens

w życiu. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideęwalkę w imię ojczyzny. Podróż po Europie to próba konfrontacji marzeń młodego chłopca z prawdziwą rzeczywistością. Niestety świat okazuje się wielką porażką. Wszędzie panuje pieniądz, niesprawiedliwość, nawet pomocy nie można uzyskać od papieża. Postanawia on zabić cara, ale w ostatnim momencie okazuje się zbyt słaby psychicznie, by tego dokonać. Chociaż Kordian przegrał, to jednak jego bohaterska postawa stała się inspiracją dla przyszłych buntowników. Na tym polega siła marzeń i naiwnej wiary w poświęcenie.

Podsumowanie Marzenia i pragnienia każdego z bohaterów literackich są wyidealizowane. Ikra wnioskował, że zdobędzie przestworza, pokona ludzkie ograniczenia. Kordian sądził, że uda mu się w pojedynkę zabić cara i wyzwolić naród spod jarzma niewoli. Problem ten ukazywała

literatura. Na kartach swych

utworów przedstawiała postaci, którzy pragnęli mieć wpływ na swój los. Marzyli o wielkiej miłości, podróżach, wyznaczali sobie różne cele. Nie każdemu z nich udało się to osiągnąć.

64. Człowiek sam musi określić, co w jego życiu jest najważniejsze. Świat, jakich wartości, ważnych dla Ciebie, odnajdujesz w pieśni J. Kochanowskiego i innym znanym ci utworze literackim? Bo nad to przystojniejszej

Biały dzień a noc ciemna

A Ty każdego żywisz z

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

ofiary nie ma my. Tyś pan wszystkiego

swoje czasy znają. Tobie k'woli rozliczne

Twej szczodrobliwości. Bądź na wieki pochwalon,

Czego za dobrodziejstwa , którym nie masz mia ry?

świata, zbudował

niebo

kwiatki Wiosna rodzi, Tobie k'woli w kłosianym

nieśmiertelny Panie! Twoja łaska, Twa dobroć

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie,

I zło tymi gwiazdami ślicznieś uhaftował;

wieńcu Lato chodzi. Wino Jesień i jabłka

nigdy nie ustanie. Chowaj nas, póki raczysz,

I w otchłaniach, i w morzu , na ziemi, na niebie.

Tys fundamen t nieobeszłej ziemi

założył

rozmaite dawa, Potym do gotowego

na tej niskiej ziemi; Jedno zawżdy

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszystko

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

gnuśna Zima wstawa. Z Twej łaski nocna rosa na

będziem pod skrzydłami Twemi!

Twoje, Cokolwiek na tym świecie

Za Twoim ro zkazaniem w brzegach morze stoi,

mdłe zio ła padnie, A zagorzałe zboża deszcz

człowiek mieni swoje. Wdzięcznym Cię tedy

A zamierzonych granic przesko czyć się boi;

ożywia snadnie; Z Twoich rąk

sercem,

Rzeki wód nieprzebranych

żwierzę

wielką hojność mają.

żywności,

wyznawamy,

Panie,

Tyś

patrza

niech

wszelkie swej

Wstęp Dla każdego z nas, co innego jest cenne. Dla jednych będzie to rodzina, dla innych miłość. Prawda, Bóg, czy praca. Topos wartości podejmowała literatura. Bohaterowie musieli odpowiedzieć sobie na pytania, co jest w ich życiu najważniejsze. Postaci z kart utworów wybierają różne drogi życiowe. Wszystko zależy od ich indywidualnej hierarchii wartości. Teza Bohaterowie literaccy reprezentują odmienne systemy wartości, dla każdego z nich, co innego jest ważne. Argumenty • Stwórca, jako ważna postać w życiu człowieka i wartość został utrwalony w pieśni Jana Kochanowskiego. Wizerunek Pana jest tu z godny ze światopoglądem epoki odrodzenia. Odnosi się on do samego człowieka, który w tej epoce był w centrum zainteresowania. Istota ludzka nie odczuwa względem Najwyższego lęku. Czuje w Jego osobie ład i harmonię. Ufa mu i wyraża Mu swą wdzięczność.

• Ważną wartością jest miłość. Od zarania dziejów miłość była muzą i natchnieniem, wywoływała radość i nienawiść, niszczyła ludzką psychikę i dodawała innym skrzydeł. Historię miłosną z tragizmem w tle przynoszą nam dzieje bohaterów Tristana i Izoldy. •

Utwór pokazuje miłość, jako potężną siłę, nad którą człowiek nie może w żaden sposób

zapanować. Magiczny napój, który wypijają bohaterowie, jest tylko baśniowym symbolem miłości, a to, że połączył Izoldę z Tristanem (a nie, jak było planowane, z królem Markiem), jest wyrazem tego, że miłość zawsze jest przypadkowa, przychodzi niespodziewanie i niezależnie od ludzkiej woli. Podsumowanie Każdy z bohaterów wyznaje inny system wartości. Dla Tristana i Izoldy najważniejsza jest miłość. Śledząc losy średniowiecznych kochanków, widzimy jak zakochani pod wpływem łączącego ich uczucia dojrzewali emocjonalnie, jak uczyli się lojalności wobec siebie i wreszcie zdecydowani byli wybrać śmierć niż życie bez ukochanej osoby. Kochanowski wybrał miłość do Boga. Pisarze, ukazując ich hierarchię wartości i postawy, mieli na celu stworzyć wzorce godne naśladowania, lub przedstawić konsekwencje ich wyborów życiowych.

Ocena postępowania bohaterów literackich

zależy od moralności każdego czytelnika. 65. Jaka jest cena bycia idealistą na podstawie fragmentu „Lalki” B. Prusa , odwołać się do fragmentu utworu oraz tekstu kultury? Doktór i Ocho cki w towarzystwie Maruszewicza weszli do mieszkania Rzeckiego. W pierwszym pokoju był już Szlangbaum,

 — Ludzi nie zabraknie... — dorzucił radca Węgrowicz.  — Nie zabraknie... ale tymczasem idźcie panowie stąd!... —

radca Węgro wicz i ajent Szprot. Szlangbaum, spostrzegłszy Ochockiego, sch wycił go za rękę i

krzyknął dokto r.  Cała gromada z oznakami oburzenia cofnęła się do

zapytał.

przedpokoju. Został tylko Szuman i Ochocki.

 — Pan nieodwołalnie ch ce odeb rać pieniądze w tym

 — Przypatrz mu się pan... — rzekł doktor, wskazując na zwłoki.

tygodniu?...

— Ostatni to romantyk!... Jak oni się wynoszą... Jak oni się

 — Tak.  — Dlaczego tak prędko?...  — Bo wyjeżdżam.  — Na długo?...  — Może na za wsze — odparł szo rstko i wszedł za doktorem do

wynoszą... Szarpał wąsy i odwró cił się do okna. Ochocki ujął zimną już rękę Rzeckiego i pochylił się, jakby chcąc mu coś szepnąć do ucha. Nagle w bocznej kieszeni zmarłego

pokoju, gdzie leżały zwłoki.

spostrzegł wysunięty do połowy list Węgiełka i machinalnie przeczytał nakreślone wielkimi literami wyrazy:

 Za nim na palcach weszli inni.  — Straszna rzecz! — odezwał się doktor. — Ci giną, wy

Non omnis mo riar… — Masz rację… — rzekł jakby do siebie.

wyjeżdża cie... Któż tu wkońcu zostanie?...  — My!... — odpowiedzieli jednogłośnie Ma ruszewicz i

— Ja mam rację?… — zapytał doktór. — Wiem o tym od dawna. Ochocki milczał.

Szlangbaum.

Określenie problematyki Idealista to osoba, która ma jakieś cele i stara się wcielać je w życie. Są to zazwyczaj wzniosłe, wielkie plany, często utopijne lub niemożliwe do spełnienia. Najczęściej ponoszą oni konsekwencje bycia wiernym swym wyznaczonym celom. Może to być poczucie samotności, wyobcowania, przyjęcie postawy buntowniczej, izolacja, rezygnacja ze szczęścia osobistego w imię wyższych ideałów. Teza Idealiści życiowi ponoszą odmienne konsekwencje wierności swym poglądom. Argumenty A. Bolesław Prus w jednej ze swych wypowiedzi stwierdził, iż w powieści chciał ukazać los polskich idealistów na tle społecznego rozkładu. Idealistami są: Ignacy Rzecki - idealista polityczny, Julian Ochocki - idealista nauki, Stanisław Wokulski - idealista miłości. Pokolenie romantyków jest reprezentowane przez Ignacego Rzeckiego. To człowiek wierzący w porządek świata, w istnienie niepodważalnych wartości moralnych, mający świadomość obowiązków wobec drugiego człowieka, a przede wszystkim wobec ojczyzny. Był zadeklarowanym bonapartystą, żarliwym patriotą, uczestnikiem Wiosny Ludów. Mimo że był

człowiekiem konserwatywnym, cechowało go optymistyczne usposobienie i skłonność do marzycielstwa. Idealizował politykę, sądząc, że ludzie władający światem kierują się zasadami moralnymi. Doktor Szuman nazywa go nawet po śmierci „ostatnim romantykiem". B. W poszukiwanie swojego szczęścia wyrusza tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego „Kordian”. Wyrusza on w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Podróż po Europie to próba konfrontacji marzeń młodego chłopca z prawdziwą rzeczywistością. Niestety świat okazuje się wielką porażką. Wszędzie panuje pieniądz, niesprawiedliwość, nawet pomocy nie można uzyskać od papieża. Postanawia on zabić cara. Mimo szczerych chęci, do zabójstwa

nie dochodzi. Jest pod tym względem słabą

osobowością i tak naprawdę zaprzeczeniem bohatera romantycznego. Idealizm Kordiana przeszkodził mu w realizacji jego zamierzeń. Chociaż bohater przegrał, to jednak jego bohaterska postawa stanie się inspiracją dla przyszłych buntowników. Na tym polega siła idealizmu i naiwnej wiary w poświęcenie.

Podsumowanie Ideały bohaterów literackich były odmienne. Zależały od kontekstu epoki. W romantyzmie były zbyt wygórowane, dlatego bohater poniósł klęskę . W pozytywizmie wiązały się z pracą u podstaw, wiarą w naukę, karierę, technikę. Dlatego Rzecki jako idealista nie może zrealizować swoich marzeń. Przegrywa z ideałami.

66. Jak twórcy w swoich dziełach wyrażają stosunek do przeszłości? Omów zagadnienie, odwołując się do utworu Adam Asnyka oraz wybranych tekstów kultury. Przeszłość nie wraca jak żywe zjawisko W dawnej postaci - jednak nie umiera:

W żywej siedlisko,

ludzkości

wieczne

ma

Odmienia tylko miejsce, czas, nazwisko I świeże kształty dla siebie przybiera.

A grób proroka, mędrca, bohatera Jasnych żywotów staje się kołyską.

Zmarłych

Zawsze z tej samej życiodajnej strugi

Czerpiemy napój, co pragnienie gasi; Żywi nas zasób pracy plemion długiej, Ich miłość, sława, istnienie nam krasi; A z naszych czynów i z naszej zasługi

pokoleń

idealna

sfera

Korzystać będą znów następcy nasi.

Określenie problematyki Przeszłość warto traktować z szacunkiem, ponieważ dzięki niej możemy wyciągnąć wiele wniosków i nauk. Szczególnie dla Polaków przeszłość jest bardzo ważna, ponieważ przez wiele lat próbowaliśmy odzyskać niepodległość. O tamtych, minionych czasach nie pozwalają nam zapomnieć pisarze, którzy na kartach swuch dzieł utrwalali ważne dla Polski wydarzenia dziejowe. Pisarze żywo reagowali na przeszłość, czyli głównie wypadki historyczne. Dzięki temu powstały dzieła, które utrwalają najważniejsze momenty dla naszego społeczeństwa. Ale przeszłość to także dawne Zycie bohaterów literackich. Możną ją ukazać dzięki retrospekcji, czyli pisarz cofa się w czasie i opisuje dawne dzieje bohatera. Podobnie i pamiętnik to jedna z form literackich, w której przeszłość odgrywa ważną rolę. Teza

Przywołanie przeszłości pozwala na lepsze zrozumienie bohatera literackiego, jego wyborów i hierarchii wartości. Argumentacja

A. Według Adama Asnyka w Sonecie XIII- Nad głębiami, , reprezentanta epoki niepoetyckiej, jak często nazywano pozytywizm, punktem odniesienia dla teraźniejszości jest zawsze przeszłość. Nie wraca ona „Jak żywe zjawisko", ale przybiera świeży kształt i staje się fundamentem, na którym współcześni budują własną epokę, formułują jej program, określają cele, jakie chcieliby osiągnąć. Nie wolno im zapominać dokonaniach poprzedników, do których powinni

odnosić się z szacunkiem i uznaniem. Postęp polega na kontynuacji dzieła przodków; dzięki takiej filozofii dziejów „grób", symbolizujący śmierć, staje się zaczynem nowego życia („kołyska"). Tak jak dokonania romantyków stały się dla pozytywistów „życiodajną strugą", z której czerpali i korzystali, tak czyny zasługi „młodych" będą w przyszłości wyzwaniem dla ich następców. Wiersz ma cechy manifestu pokoleniowego: podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości, z którą się utożsamia. B. Utworem, który podkreśla tragizm powstania styczniowego i związane z tym wydarzeniem poświęcenie naszego narodu jest nowela Elizy Orzeszkowej „Gloria victis”. Pisarka ukazuje nam tu dwa plany. Pierwszy to rozmowa lasu z wiatrem. Otóż czytelnik staje się tu świadkiem baśniowej sytuacji. Wszystkie elementy przyrody opowiadają , co widziały na leśnej polanie, a były one świadkami epizodu powstańczego. Plan drugi to opowieść lasu. Co widziały drzewa? Fragment walki. Odział partyzancki, wodza powstańców- Traugutta i trójkę głównych bohaterów, których losy ukazane są bliżej. Ludzi tych wiążą uczucia: miłość braterska, przyjaźń towarzyszy broni, a nawet miłość między siostrą a przyjacielem. Później drzewa widziały bitwę, klęskę i śmierć obu młodzieńców. W noweli Gloria victis patriotyzm zostaje przedstawiony poprzez mogiłę bezimiennych powstańców. Grób staje się z jednej strony symbolem odwagi, męstwa i oddania ojczyźnie; ale i tragizmu młodych ludzi, którzy własne życie złożyli na ołtarzu ojczyzny. Razem z nimi zginęły ich marzenia, pragnienia, plany na przyszłość. Utwór staje się hołdem złożonym powstańcom styczniowym. C. Przykład pamiętnika subiekta Rzeckiego z „Lalki „ Bolesława Prusa . Rzecki staje się drugim narratorem I w ten sposób dowiadujemy sie duzo o przeszłości. W ten sposób poznajemy młodość Wokulskiego. Rzecki - stary, zdziwaczały człowiek chce w ten sposób pomóc swojej słabej pamięci. Poza tym przelewa na papier swoje myśli, bo ten niepoprawny romantyk w żadnym wypadku nie potrafi dogadać się z młodymi ludźmi, którzy mają pozytywistyczne po glądy. Forma pamiętnika pozwala poznać poglądy subiekta na temat zdarzeń przywoływanych przez autora. Podsumowanie Przeszłość utrwalana przez pisarzy była pretekstem do ukazania danych czasów, tradycji, obyczajów, podkreśleniem tragizmu sytuacji, w jakiej znalazło się nasze społeczeństwo, oddaniem rzeczywistych faktów historycznych, symbolicznym oddaniem narodowej niewoli. Polskie zwycięstwa i klęski to inspiracja dla artystów na przestrzeni epok. Wielu twórców, niezależnie od epoki historycznej przywoływali przeszłość bohaterów literackich. Sięgali tym samym do pamiętnika oraz opowieści, by wzbogacić swój utwór. Równocześnie działania bohaterów wtedy stawały się bardziej zrozumiałe. W ten sposób czytelnicy mogą w pełni docenić kunszt i zamysł autora.

67. Jak przestawiana jest Polska w różnych tekstach kultury na podstawie obrazu Jana Matejki ,,Bitwa pod Grunwaldem”?

Określenie problematyki

Wizerunek Polski to częsty temat tekstów kultury. Twórcy często utrwalali na kartach swych dzieł, obrazach malarskich nasze tradycje, obyczaje, historie, osiągnięcia. Przedstawiano Polskę w trudnych

dla niej okresach, jak zabory, powstania, walka o niepodległość, czasy komunizmu. Artyści krytykowali nasz kraj, kiedy trzeba było pokazać wady i chwalili, kiedy byli dumni z rodaków. Wizerunek był bardzo szeroki: od uwielbienia, czci i kultu własnej doskonałości, mitologizacji bohaterskich czynów, do kompleksu niższości i uwypuklania przywar narodowych. Teza Polska była ukazywana w kontekście swych zwycięstw lub porażek dziejowych. Argumenty

A. Z niezwykle wzniosłym, pełnym uniesienia i patosu obrazem rycerstwa polskiego spotykamy się oglądając obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Malarz nawiązuje tu do jednej z najważniejszych potyczek batalistycznych, która miała miejsce 15 lipca 1410 roku. Temat ten był szczególnie bliski artyście ze względu na sytuację, w jakiej znalazła się Po lska pod koniec XIX wieku. Przywołując dawne dzieje narodu Matejko pragnął przypomnieć rodakom o sile rycerstwa polskiego i ich oddaniu. Obserwując obraz mamy wrażenie jakbyśmy byli w samym środku wojennej kurzawy. Na pierwszy plan wysuwają się sylwetki- wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ulricha von Jungingena, który atakowany jest przez kata w czerwonym kapturze. Matejko zadbał o każdy detal, szczegół. Wrażenie robią naprężone nogi rycerzy, ich pełne surowości i zemsty twarze, szerokie torsy, zadające ciosy ręce żelaznymi mieczami. Wszystko to podkreśla tą niezapomnianą w dziejach Polski historyczną chwilę zwycięstwa rycerstwa polskiego nad białymi płaszczami z krzyżem. B. Utworem, który podkreśla tragizm powstania styczniowego i związane z tym wydarzeniem poświęcenie naszego narodu jest nowela Elizy Orzeszkowej „Gloria victis”. Pisarka ukazuje nam tu dwa plany. Pierwszy to rozmowa lasu z wiatrem. Otóż czytelnik staje się tu świadkiem baśniowej sytuacji. Wszystkie elementy przyrody opowiadają , co widziały na leśnej polanie, a były one świadkami epizodu powstańczego. Plan drugi to opowieść lasu. Co widziały drzewa? Fragment walki. Odział partyzancki, wodza powstańców- Traugutta i trójkę głównych bohaterów, których losy ukazane są bliżej. Później drzewa widziały bitwę, klęskę i śmierć obu młodzieńców. W noweli Gloria victis patriotyzm zostaje przedstawiony poprzez mogiłę bezimiennych powstańców. Grób staje się z jednej strony symbolem odwagi, męstwa i oddania ojczyźnie; ale i tragizmu młodych ludzi, którzy własne życie złożyli na ołtarzu ojczyzny. Razem z nimi zginęły ich marzenia, pragnienia, plany na przyszłość. Utwór staje się hołdem złożonym powstańcom styczniowym. Podsumowanie Polska i jej wizerunek to częsty temat literatury i sztuki. Artyści nie szczędzili jej pochwał, ale i nie zapominali wytknąć wad. W każdym z przypadku był to rodzaj troski twórców o losy swojego kraju i społeczeństwa. Opisywane przeze mnie wydarzenia, miały miejsce w szczególnych czasach historycznych dla naszej ojczyzny. Omówiłe/am takie wydarzenia jak bitwa pod Grunwaldem, powstanie styczniowe. W tych trudnych czasach nie opuścili rodaków wybitni twórcy, którzy piórem wskazywali na różne drogi ku odzyskaniu wolności. 68. Czemu służą innowacje frazeologiczne ? Fragment Twardy orzech do zgryzienia, czyli o poprawności frazeologicznej Stanisława Bąba Określenie problematyki Związek frazeologiczny to połączenie dwóch lub więcej wyrazów. Połączenie to ma utrwalone i najczęściej przenośne znaczenie. Każdy z nas codziennie w swoich wypowiedziach używa wielu takich związków, zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy. Teza Frazeologizmy są jedyne i niepowtarzalne dla Polaków, podkreślają rodzimy zasób słownictwa, czym odróżniają nasze społeczeństwo od innych narodów. Argumenty

A. Wszelkie modyfikacje dokonywane w obrębie struktury stałych związków wyrazowych Stanisław Bąba określił mianem innowacji, czyli świadomego odchylenia od normy frazeologicznej, którą z kolei rozumie jako zbiór zaaprobowanych przez polską społeczność językową frazeologizmów . Niewątpliwie użycie świadomie przekształconych związków wyrazowych odświeża i wzbogaca tekst, tworzy grę słowną i przyciąga uwagę odbiorcy, co z założenia stanowi cel przekazu reklamowego. W większości innowacji dochodzi także do gry znaczeń związku kanonicznego oraz nowo utworzonego. B. Związki, w których wyrazy są użyte przenośnie, inaczej frazeologizmy, funkcjonują w zdaniu jako nierozerwalne całości. Wymienienie jednego tylko wyrazu w takim przenośnym związku frazeologicznym powoduje zupełną zmianę znaczenia. Wymienienie np. wyrazu niedźwiedzi w związku niedźwiedzia przysługa na wyraz koci: kocia przysługa — spowoduje powstanie niezrozumiałego, bez szerszego kontekstu, wyrażenia. Bo cóż to znaczy kocia przysługa"? Nic. Chyba że będziemy mówić o przysłudze kota w butach. Co innego kocia muzyka; ten związek wyrazowy znaczy: „ogłuszający hałas, hałaśliwa muzyka, urządzana zwykle dla dokuczenia komuś". Wśród związków frazeologicznych wyróżnia się wyrażenia i zwroty. Zwroty są to połączenia wyrazów, z których jeden jest czasownikiem, np. zadzierać nosa, skoczyć po rozum do głowy, robić z igły widły. Wyrażenia to związki frazeologiczne złożone z różnych części mowy, bez czasownika, np. czarna niewdzięczność, ciemno jak w grobie, zamki na lodzie, gruszki na wierzbie. Podsumowanie Związki frazeologiczne mają dużą wartość stylistyczną: ożywiają naszą wy-powiedź, pozwalają dobitniej, barwniej, dokładniej wyrazić to, o czym się myśli, i silniej oddziaływać na odbiorcę wypowiedzi.

69. Jak zabiegi językowe wpływają na dynamizację utworu na podstawie wiersza „Rwanie Bzu” Juliana Tuwima? Narwali bzu, naszarpali,

I ptak sie wśrod zawieruszył.

A kto cię tutaj prosił?

Nadarli go, natargali, Nanieśli świeżego, mokrego,

Jak rwali zacietrzewieni

A on, zieleń śpiewając, Zarośla ćwierkiem zrosił.

Białego i tego bzo wego.

W rozgardiaszu zieleni, To sie narwany więzień

Głowę w bzy - na stracenie,

Liści tam - rwetes, olśnienie, Kwiecia - gąszcz, zatrzęsienie,

Wtrzepotał, wplątał w gałęzie.

W szalejące więzienie, W zapach, w perły i dreszcze!

Pachnie kropliste po uszy

Śmiechem się bez zanosi:

Rwijcie, nieście mi jeszcze!

Określenie problematyki Dynamizacja w utworach literackich, zarówno poetyckich jak i prozatorskich wprowadza do dzieła wrażenie ruchu, akcji oraz tworzy nastrój.

Teza Dynamizacja utworu to zabieg językowy stosowany przez artystów w sposób świadomy i celowy. Argumenty

Julian Tuwim dynamizacje w swym wierszu „Rwanie bzu” uzyskał dzięki nagromadzeniu czasowników- naszarpali, nadarli, nasieli. Używa także liczby mnogiej. Posługuje się wyliczeniami , czyli wymienienie w szeregu rzeczy pojęć lub cech, np.: Nanieśli świeżego, mokrego, Białego i tego bzowego Używa wielu wyrazów, które budzą skojarzenia do samego ruchy, a nawet chaosu, np. roz gardiasz, zatrzęsienie. Poeta stosuje także neologizmy, które podkreślają dynamikę, np.: wtrzepotać. Przyroda tchnie życiem dzięki zastosowaniu wielu uosobień, np.: śmiechem się bez zanosi”. Występują także przenośnie podkreślające dynamiczną akcję, np. „ zieleń śpiewając zarośla ćwierkiem zrosił”. Wiersz jest zachwytem nad pięknem natury, jej bujnością, różnorodnością. Podziw dla piękna i obfitości kwitnącego bzu uwidaczniają środki poetyckiego wyrazu, które dynamizują utwór. Podsumowanie Dynamizacja wiersza, czy utworu prozatorskiego sprawia, że dzieło wpływa na wyobraźnię odbiorcy, działa na jego emocje i tworzy niepowtarzalny nastrój, pełen ruchu.

70. Maski w życiu człowieka, plakat Wiesława Walkulskiego i własny przykład kultury.

Określenie problematyki

Maska to przebranie, kostium, drugie oblicze bohatera. Czasami pisarze wykorzystywali ten motyw jako rodzaj metafory, zmuszając odbiorcę do odkrycia ukrytych sensów. Zdarzało się i tak ,że cenzura, lub czasy polityczne nijako zmuszały artystów do kamuflowania prawdziwych przesłań utworu, wykorzystywali kostium , czy maskę by przemycać ideowe treści i swój program. Teza Bohaterowie literaccy, ukrywają swoją tożsamość za maską, kostiumem, przebraniem w sposób świadomy i celowy. Argumenty A. III Międzynarodowy Festiwal Gombrowiczowski w Radomiu reklamowany był plakatem Wiesława Walkulskiego. Widzimy tu twarz mężczyzny, który ma twarzy wiele masek. Według Gombrowicz bowiem ludzie ciągle przybierają jakieś maski, np. tak jak w :Ferdydurke” to maska ucznia, owoczesnych rodziców, ziemiaństwa chłopstwa. Nigdy tak naprawdę nie jesteśmy autentyczni, ponieważ owe maski, czy tez formy nas ograniczają, musimy bowiem zachowywać się w pewien sposób. Powiedzmy uczeń powinien być zawsze przygotowany do lekcji, kulturalny, schludnie ubrany. Na czole patrzącego z boku, z pewnym smutkiem, ale i nieśmiałością człowieka są pośladki. Słowo bowiem „upupianie” to słowo – klucz do twórczości Witolda Gombrowicza. Oznacza ono wtrącanie w infantylność (dziecinność, uzależnienie od kogoś). B. Przykładem losów bohatera, który w pewnym momencie zakłada maskę

jest tytułowa

postać z tragedii Williama Szekspira pt. „Makbet”. Początkowo poznajemy bohatera jako dzielnego wodza szkockich wojsk. Jest rycerzem wiernym królowi. Makbet ze szlachetnego rycerza, pełnego wiary w ważne wartości staje się bezuczuciowym mordercą. Honor, szlachetność, patriotyzm zamienił na podstęp, zdradę i zbrodnię. Ukazując motyw maski Szekspir pragnął ukazać nam nie tylko ciemną stronę psychiki człowieka, ale przede wszystkim wskazać na destrukcyjne działanie władzy. Podsumowanie Motyw maski w dziele to sposób komunikowania się pisarza z odbiorcą i kreowania wizji świata przedstawionego. Ten nośny temat ukazywali pisarze na przestrzeni epok. Może więc warto na koniec zdjąć maskę i powiedzieć szczerze: „Tak, wszyscy gramy pewne role, ukrywamy swoje oblicze, tylko ciężko jest się nam do tego przyznać”.

71.

Jak za pomocą środków językowych autor może wyrazić swój stosunek do opisywanej rzeczywistości? Omów zgadnienie, odwołując się do podanego fragmentu Przedwiośnia Stefana Żeromskiego oraz innych tekstów kultury.

Maciejunio dostrzegłszy rannego gościa na sofie, zafrasował się, zmartwił, o mało nie płakał. Jakże to! Jeszcze śniadania nie ma na stole, a gość, taki gość, paniczów największy przyjaciel, czeka! Zakrzątnął się, zabiegał jak fryga, aż podskakiwał w pośpiechu. W net napędził do tej sali bosych pokojówek, jakichś małych podręcznych” Piotrków i Florków. Nakryto stół i piorunem wniesiono koszyki z chlebem żytnim, z bułkami własnego wypieku, z suchymi ciasteczkami i rogalikami. Maciejunio własnoręcznie naznosił słoik ów z miodem, konfiturami, konserwami, sokami. Tu podstawił masełko”, tam rogaliki. Pod siwym przystrzyżonym wąsem uśmiechał się spoglądając na pewien s łoik, który nieznacznie wskazywał, i coś ośmielał się” szeptać z cicha na jego wielką, bardzo wielką poch wałę. Cezary przysiągł mu oczyma, iż odwiąże opakowanie słoika i skosztuje, a nawet sięgnie dokumentnie do wnętrza. Od wczorajszych doświadczeń polegał na zdaniu Maciejunia. Wniesiono uroczyście tacę z kamiennymi imbrykami. W jednym była kawa, kawa jednym słowem - nie jakiś sobaczy ersatz niemiecki – kawusia”, rozlewająca aromat swój na dom cały. W kamiennych także garnuszkach podsuwano porcję śmietanki. Z kożuszkami zagorzałymi od ognia uśmiechały się do gościa te kamienne garnuszki, przypiekane przez ogień zewnętrzny. Cezary, nie czekając na domowników, zabrał się do „kawuńci”, kożuszków, „śmietaneczki”, chleba, który płatał po żołniersku, do rogalików, które chrus tał od jednego zamachu — do ciastek, miodu, konfitur. Maciejunio przewijał się kiedy niekiedy obok stołu i pochwalał oczyma, uśmiechem albo ruchem niepostrzeżonym zabiegi i czynności gościa. Na pytanie, czy nikt z domowników jeszcze nie wstał, stary sługa dał odpow iedź, iż śpią jeszcze wszyscy. Panna Szarłatowiczówna wstała już wprawdzie, ale tera z powróciła znowu do łóżka, a do stołu dziś w ogóle nie zasiądzie, gdyż jest niezdrowa.

Określenie problematyki

Artyści w swych dziełach często wyrażali swój stosunek do opisywanej przez nich rzeczywistości. Mogli podkreślać swoją aprobatę na coś, pochwałę , zadowolenie lub wręcz przeciwnie mogli okazywać swoje niezadowolenie, krytykę, czy dystans do opisywanego świata w dziele. Teza Za pomocą środków językowych twórcy wyrażają swoje uczucia do opisanego przez nich świata przedstawionego. Argumenty A. Nawłoć z „Przedwiośnia” to posiadłość państwa Wielolsławskich. W powieści została przedstawiona na wzór soplicowskiego dworu z epopei „Pan Tadeusz”.

Życie mieszkańców

Nawłoci przepełnione było beztroską, przepychem, dostatkiem i komfortem. Do stałych rozrywek, które urozmaicały ich w gruncie rzeczy monotonne życie, należały przechadzki piesze oraz konne. Dość często organizowano także bale. Przyjęcia stanowiły dla nich chyba najbardziej atrakcyjną rozrywkę, w czasie których jedzono, tańczono i flirtowano. Fragment przedstawia opis jednego ze śniadań we dworze. Mamy tu do czynienia z ironią w sposobie przedstawienia zachowań i odczuć oddanego Maciejunia wzmocniona użyciem wykrzykników (Jakże to! Jeszcze śniadania nie ma na stole, a gość, taki gość, paniczów największy przyjaciel, czeka! Zakrzątnął się, zabiegał jak fryga, aż podskakiwał w pośpiechu.) B. Stefan Żeromski ma troszkę ironiczny stosunek do szlachty. Wyraża to używając zdrobnień, które nie pasują do całej kompozycji utworu „kawusia”, „masełko”, „śmietaneczki”. Pisarz pokazuje także to, że bogactwo i beztroska burżuazji nie pozwalała jej zauważyć, w jakich warunkach żyją warstwy najuboższe. Natomiast chłopi zajęci pracą nie myślą o niesprawiedliwości, jaka cechuje społeczeństwo polskie. C. Nacechowane negatywnie słownictwo użyte na określenie służby zdradzające, jak niewiele znaczy wobec państwa i do czego jest potrzebna (Wnet napędził do tej sali bosych pokojówek, jakichś małych podręcznych” Piotrków i Florków. Nakryto stół i piorunem) Żeromski patrzy krytycznie, demaskując poprzez opis śniadania wady ówczesnej sfery ziemiańskiej i przestarzałe relacje społeczne. D. Innym utworem, w którym autor za pomocą środków językowych wyraza swój stosunek do rzeczywistości jest „Wesele” S. Wyspiańskiego. Pan Młody z „Wesela” jest autentyczną postacią Lucjana Rydla przedstawioną w sposób jaki widział go w dzień wesela Stanisław

Wyspiański. Mężczyzna wywodzi się z inteligencji, pochodzi z miasta, a dokładnie z Krakowa. Z wypowiedzi Pana Młodego łatwo zauważamy jego fascynację ludowymi zwyczajami i wszystkim co związane ze wsią. Można by powiedzieć, że jego zachowanie jest w tym kontekście przesadne, a nawet zabawne. Chłopomania całkowicie ogarnia Pana Młodego. Pan Młody jest zachwycony swoją piękną i młodą żoną, nie zważa na je j pochodzenie, brak wykształcenia i prosty, zdroworozsądkowy język. Zachwyca się pięknem dziewczyny i jej ludowym strojem. Panna Młoda jest autentyczną postacią Jadwigi Mikołajczykówny. Pochodzi z podkrakowskich Bronowic. Jest przedstawicielką niższej klasy społecznej – chłopów. Jest prosta, nie wykształcona, jej wypowiedzi są zdroworozsądkowe. W przeciwieństwie do panien z miasta nie interesuje się poezją. Okazuje się także, że Pan Młody w ogóle nie rozumie mentalności chłopskiej, kiedy proponuje żonie, aby zdjęła buty.Odwołując się do całości utworu. Wyspiański indywidualizuje język bohaterów, co polega na tym, że przedstawiciele poszczególnych grup społecznych mówią językiem charakterystycznym dla swojej warstwy - chłopi w Weselu mówią gwarą , a inteligencja językiem literackim. E. Jedną z czołowych postaci komedii jest Papkin. (pyt. 168). Postać z „Zemsty” Aleksandra Fredry. Jego wypowiedzi także służą indywidualizacji postaci, charakteryzują go jako osobę pełną pychy, zakłamania, ale I sprytnego szlachcica, który jest tchórzliwy I lubi snuć o sobie niestworzone historie. Poprz tego typu jezyk autor wyraża swój stosunek do postaci, swoją sympatię do bohatera. F. Przykładem mogą być także treny, np. w Trenie VIII jest bardzo dużo zdrobnień w odniesieniu do Urszulki, co podkreślą boleść ojca po stracie córki i jego miłość do niej.

Podsumowanie Dzięki zastosowaniu różnych środków stylistycznych autor może wyrażać swój stosunek do rzeczywistości.Może okazywac swoją sympatie bądż antypatię do bohatera, może go pokazać w pozytywnym lub negatywnym świetle. Może także wyrazić swoją ocenę przedstawionej rzeczywistości jako świat np. zakłamany, lub idealny. Dzięki odpowiednim środkom stylistyczny, jak zdrobnienia, wykrzyknienia, indywidualizacja języka autor może skrytykowac przedstawioną rzeczywistość, dokonac jej oceny. .

72. Perswazja w tekstach. Odnieś się do tekstu Piotra Skargi, "Kazanie miłości ku ojczyźnie". Kazanie wtóre. O miłości ku ojczyźnie i o pierwsze chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości k u ojczyźnie. Jako namilejszej matki swej miłować i onej czcić nie macie, która was urodziła i wychowała, nadała,wyniosła? Bóg matkę czcić rozkazał. Przeklęty, kto zasmuca matkę swoje. A która jest pierwsza izasłużeńsza matka jako ojczyzna, od której imię macie i wszytko, co macie, od niej jest? Która gniazdemjest matek wszytkich i powinowactw wszytkich, i komorą dóbr waszych wszytkich. Jeruzalem, matka nasza- mówi Apostoł - nad wszytki matki czci i szanowania godna. Rozmyślcie, jakie od tej matki, od Korony i Rzeczypospolitej] tej, dobrodziejstwa i upominki macie. […]O namilsza matko, już zbytkują dzieci twoje,źle tych dostatków używają, na grzechy, na sprosności, na utraty, na próżności.[…] Macie od tejże ojczyzny do tego czasu sławę wojenną. która się tych wieków nawięcej za szczęśliwym panów i królów waszych panowanim podniosła. Rodzi wam ta matka mężne i mądre, i szczęśliwe hetmany, mocne i nieustraszone rycerstwo, i lud taki, na który się nieprzyjaciele oglądają.[…]Cóż wam więcej uczynić mogła?[…] Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszytkim, co zebrał, utonąć musi. […] A gdy swymi skrzynkami imajętnością, którą ma w okręcie, pogardzi, a z innymi się do obrony okrętu uda, swego wszytkiego zapomniawszy: dopiero swe wszytko pozyskał i sam zdrowie swoje zachował. Ten namilszy okręt ojczyzny naszej wszytkich nas niesie, wizytko w nim mamy, co mamy

Określenie problematyki

Język posiada funkcje perswazyjną, która polega na tym, że wypowiedź ma na celu wywołanie pewnej reakcji u odbiorcy. Tego typu cechy języka często są spotykane w reklamach, przemówieniach polityków, odezwach do narodu, apelach. Ich głównym celem jest wpłynięcie na zachowanie odbiorcy. Namówienie na kupno jakiegoś produktu, przekonanie do swoich racji wyborczych, wywołanie uczucia współczucia, czy rozbudzenie postawy patriotycznej. Wszystko zależy jaką intencję stawia sobie nadawca, który buduje daną wypowiedź. Jaki chce osiągnąć cel swoimi słowami. W ten celu posługuje się on odpowiednimi środkami artystycznego wyrazu, słownictwem frazeologią. Ważny jest nawet ton głosu, mimika, czy sposób mówienia. Teza Twórcy oddziałują na odbiorców za pomocą wypowiedzi, w których występuje funkcja perswazyjna, nakłaniająca. Argumenty A. „Kazania sejmowe" są tekstem patriotycznym, wzywającym do rezygnacji z prywaty i egoizmu oraz przyjęcia postawy świadomego obywatela, troszczącego się o państwo. Wskazują na negatywne postawy szlachty szesnastowiecznej, piętnują wady tej klasy społecznej. „Kazania sejmowe" są tekstem epickim, w którym dominuje funkcja perswazyjna (impresywna), mająca na celu wywarcie wrażenia na odbiorcach, nakłonienie ich do zmiany postępowania. Zgodnie z regułami retoryki (sztuki pięknego mówienia), celem „Kazań" jest nie tylko mądry przekaz, ale także jego kształt językowy— piękny literacko i interesujący. Kaznodzieja używa więc całego wachlarza środków retorycznych, mających za zadanie zaciekawić, poruszyć słuchaczy. Są to: — pytania retoryczne, epitety, przenośnie, oraz porównania zaczerpniętym z ksiąg prorockich. B. Następnie podam własny przykład. Na przykład komendy wojskowe: Naprzód marsz!, W lewo patrz!, Padnij! itp. stanowią rozkazy, tj. apele nadawców, którzy sądzą, że adresat musi zachować się zgodnie z ich wolą ze względu na typ stosunku, jaki ich łączy (oficer - żołnierze, podobnie nauczyciel - uczniowie, dyrektor jego podwładni itd.). Założenie o obowiązku posłuchu zawierają również wszelkie teksty ustaw, zarządzeń, regulaminów. Innego rodzaju wypowiedzi nakłaniające zawierają wszelkie poradniki i instrukcje. Niezależnie od ich formy są to rady i wskazówki. Funkcja perswazyjna może się również wyrażać w ocenach nadawcy, poprzez, które kształtuje on określone postawy odbiorcy i w ten sposób pośrednio wpływa na jego zachowanie. Podsumowanie Perswazja jest sztuką przekonywani innych do swoich poglądów. I tak też powinien być dobry tekst perswazyjny. Treść musi otwierać odbiorcy oczy, na rzeczy o których dotychczas nie zdawał sobie sprawy. Wypowiedź retoryczna musi oddziaływać na rozum, wolę i uczucia odbiorcy, a mówca, zgodnie z łacińską maksymą, powinien „uczyć, zachwycać i wzruszać”. Mówca powinien też skłonić odbiorcę do przyjęcia jego punktu widzenia, najczęściej stosując perswazję. Jest ona metodą rozwiązywania konfliktów, która wyklucza przemoc i agresję. Z reguły zakłada czyste intencje mówcy i uwzględnia dobro samego odbiorcy. 73. Motyw vanitas, przemijania życia ludzkiego. Odwołaj się do obrazu Pieter Claesz, Vanitas – Martwa natura i własnego przykładu tekstu kultury.

Określenie problematyki

Motyw vanitas wiązał się z przeświadczeniem, że wszystko co istnieje na ziemi- dobra materialne, bogactwa, sława, uroda są niczym. Jesteśmy bowiem istotami ulotnymi i w chwili śmierci tracą na wartości wszelkie dobra doczesne. Każda epoka w inny sposób odnosiła się do motywu przemijania. Dla jednych ważne było życie podporządkowane Bogu, inni łączyli ów topos z Fortuną, stałym myśleniem o zbawieniu, śmierci , porzucaniem dóbr materialnych, czy też poczuciem stałego przygnębienia. Teza Motyw vanitas w literaturze i sztuce służy podkreśleniu znikomości i kruchości życia. Argumenty

A. Pieter Claesz, Vanitas na obrazie Martwa natura nawiązuje do motywu vanitas. Świadczy o tym czaszka na stole, która jest symbolem przemijania. Przypomina ona hasło- memento Mori, pamiętaj o śmierci. Owa czaszka leży na książkach, co może oznaczać, że w obliczu śmierci nic się nie liczy, nawet dotychczas zdobyta wiedza, nasz talent ( symbolizowany przez pióro), w momencie, kiedy przyjdzie nam odejść tylko nasze czyny mogą się liczyć. Kielich może oznaczać zabawę, uczty i biesiady, jakimi człowiek żyje, kiedy jeszcze ma siły i energię. To także traci na wartości w obliczu śmierci. Claesz namalował także zegarek - symbol upływającego czasu. Człowiek może go odmierzać, ale nie jest w stanie go zatrzymać. Musi poddać się jego działaniu, które prowadzi go w ostateczności. Kolorystyka oddaje atmosferę śmierci. Dominuje cień i barwa szarości. Szary odnosi się do starości, wspomnienia czy też żałoby. B. Motyw przemijania popularny był także w późniejszych epokach. Przykładem wykorzystania toposu „vanitas” jest wiersz Wisławy Szymborskiej „Nic dwa razy”. Utwór ma charakter listu do bliskiej osoby. Podmiot liryczny snuje rozważania na temat skomplikowanych stanów emocjonalnych towarzyszącym bliskości dwojga ludzi. Autorka nawiązuje tu do filozofii Heraklita z Efezu, który twierdził: „Wszystko płynie” i „ Nie da się dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Zgodnie z tym poglądem doświadczenia ludzkie są niepowtarzalne, jedyne, oryginalne. Ta zmienność i płynność decyduje o pięknie życia. Ponieważ nie ma możliwości cofnięcia czasu i „poprawienia" życia -wydarzenia są bowiem „jednorazowe" - ludzie nie zdobywają doświadczenia, wszystko robią po raz pierwszy, nie mają więc żadnej okazji do nabrania wprawy. Podsumowanie Dokonując podsumowania swoich rozważań warto zwrócić uwagę na fakt, iż istnieje zarówno wiele podobieństw, jak i różnic w sposobie przedstawiania motywu vanitas- przemijania, marności. Z pewnością to, co łączy wszystkie analizowane przeze mnie teksty literackie to zgodność pisarzy w poglądzie, ze czas nieuchronnie płynie i nie da się go zatrzymać.

74. W jaki sposób funkcjonują w języku skróty i skrótowce? W swojej argumentacji wykorzystaj jako inspirację fragment tekstu Zygmunta Saloni – „O użyciu skrótów w tekstach polskich” Skróty w języku polskim są stosowane od początków piśmiennictwa. Nie jest dla nas ważna ich histo ria, istotny jest sposób fun kcjonowania we współczesnej polszczyźnie. Jednak z punktu widzenia historycznego koniecznie musimy odnoto wać, że niektóre skró ty dały początek wyrazo m — w ścisłym znaczeniu tego słowa (zwanym skró towcami lub akronimami).Nie tylko bowiem powtarzały się często w tekstach, ale były również realizo wane Głosowo - odczytywan e nie jako substytuty innych wyrażeń językowych (najczęściej - wyrazów), lecz jako normalne wyrazy. Zyskiwały w ten sposób samodzielność: zaczynały odnosić się bezpośrednio do jakiegoś elementu zewnętrznego ( z tzw. Rzeczywistości pozajęzykowej), nie zaś - pośrednio, jak skróty (odnoszące się do jakiegoś wyrażenia języko wego i dopiero za jego pośrednictwem - do ,,rzeczywistości” zewnętrznej). We współczesnym języku charakter danego elementu tekstu pisanego można sprawdzić, przechodząc do innego wa riantu języka. Skróto wiec może być przeczytany, nato miast skró tu się nie czyta (chyba że dla osiągnięcia efektó w specjalnych , np. humorystycznych), tylko rozwija (interp retuje się głosowo element językowy, od którego pochodzi skró t)

Wstęp Skracanie wyrazów i ich połączeń jest chyba tak stare jak pismo, ponieważ ludzie zawsze uwzględniali zasadę oszczędności środków językowych. Określony znak graficzny sygnalizował pewien odcinek tekstu , który odczytywano w jego pełnym brzmieniu. Korzystano z tego sposobu często już w czasach rzymskich i w średniowieczu. W dawnych rękopisach polskich używano takich znaków, jak R.P, = Roku Pańskiego J.K.M. = Jego Królewska Mość. Doprowadziło to do powstania skrótowców. Teza Skróty i skrótowce pełnią odmienne funkcje w tekstach Wywód • Najbardziej powszechną rolą skrótowców jest skracanie przekazywanych treści i ułatwienie zapamiętywania. Od skrótowców możemy tworzyć nowe wyrazy. Są to współcześnie głownie rzeczowniki osobowe i przymiotniki ( najczęściej występują tu przyrostki –owiec, -owski) AK- akowski, ORMO- ormowiec PSL- peeselowiec. • W języku polityki ironii i satyry dziennikarze bardzo często posługują się akronimami, by ośmieszyć, zadrwić, zakpić z kogoś lub z czegoś, a także zaakcentować swój negatywny stosunek do kogoś lub czegoś. • Skróty mogą pełnić także funkcję manifestu młodego pokolenia. Przykładem może być: YOLO, czyli skrót od pierwszych liter słów „you live only once" (ang. żyjesz tylko raz). Używanie YOLO stało się symbolem przynależności do pewnego kręgu, jest ono rozpoznawalne dla chyba każdego młodego użytkownika internetu. Doczekało się ono nawet analizy w kilku znanych pracach językowych. Język Internetu sprzyja używaniu skrótów, ponieważ cały jest oparty na zwięzłości formy. Tym samym skróty spełniają jednocześnie w Internecie funkcję ekonomiczną. Wnioski Akronimy są nieodłącznym elementem w języku polskim. Ułatwiają one funkcjonowanie człowieka w życiu codziennym.

75. Jakie zadania przypisują poezji jej twórcy? Odwołaj się do fragmentu Konrada Wallenroda A. Mickiewicza ( Pieśń Wajdeloty) O wieści gminna! ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty:

Z archanielskimi skrzydłami i głosem Ty czasem dzierżysz i miecz archanioła.

Wyleci, chwilę przysiadzie na dachu: Gdy dachy runą, on ucieka w lasy

W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć

Płomień rozgryzie malowane dzieje,

I brzmiącą piersią nad zgliszcza i groby Nuci podróżnym piosenkę żałoby.

kwiaty.

Skarby mieczowi spustoszą złodzieje, Pieśń ujdzie cało, dum ludzi obiega;

Słuchałem piosnek - nieraz kmieć

Arko, tyś żadnym niezłamana ciosem,

A

stoletni,

Póki cię własny twój lud nie znieważy; O pieśni gminna, ty stoisz na straży

Karmić ją żalem i poić nadzieją, Ucieka w góry, do gruzów przylega

Trącając kości żelazem oraczem, Stanął i zagrał na wierzbowej fletni

Narodowego

I stamtąd dawne opowiada czasy. Tak słowik z ogniem zajętego gmachu

Pacierz

pamiątek

kościoła,

jeśli

podłe

dusze

nie

umi eją

umarłych; lub

rymownym

płaczem

Was głosił, wielcy ojcowie (…)

Określenie problematyki

Rola i zadania twórcy i jego dorobku od najdawniejszych czasów stanowiły materiał analizy i badań. Już w starożytności istniała teoria, że zadaniem pisarza jest stworzenie nieśmiertelnych dzieł. Takich, które przetrwają wieki. Zgadzam się z takim poglądem. Przecież nawet dziś w dobie Internetu, ebooków, ludzie chętnie biorą do rąk zbiorek poezji, by odnaleźć w nich spokój. To jaką rolę odgrywa pisarz w życiu narodu często jest uzależnione od epoki, w jakiej tworzy. Teza

Każdy okres historyczny wyznaczał odmienny wizerunek poety i jego twórczości. Argumenty

A. Wallenrod gdy jako dziecko wychowywał się wśród Krzyżaków, stary pieśniarz Halban wzniecał w nim miłość do Litwy. Za pomocą poezji śpiewanej przybliżał mu obraz ojczyzny i wzbudzał uczucia patriotyczne. Powieść Wajdeloty kryła w sobie prawdy o dziejach narodu litewskiego i o życiu Konrada, przechowywała te informacje dla innych pokoleń. Gdy został on już wielkim mistrzem krzyżackim i miał dokonać ostatecznej klęski Zakonu, wahał się i zwlekał. W podjęciu decyzji pomogła mu owa wzruszająca ballada. To ona opowiadała dzieje Alpuhara, arabskiego wojownika, który udając przyjaźń pozarażał wroga dżumą. Pieśń gminna wznieciła w Konradzie uczucie nienawiści do wroga i wskazał drogę postępowania, „lisią metodę”. Poezja narodowa ma więc spełniać rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i utrwala w ludziach ducha patriotyzmu. Rozpala nienawiść do wroga i pragnienie wyzwolenia się z jarzma niewoli. B. Rolę poety i poezji odnajdujemy w takich tekstach jak: pieśń Horacego „Exegi monumentum”. Artystą świadomym swojej wielkości, nieprzemijalności był renesansowy poeta Jan Kochanowski. Autor w swej Pieśni XXIV, zwanej od pierwszych słów utworu „ Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony”, nawiązuje do horacjańskiej maksymy „Nie wszystek umrę”, wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Evviva l'arte („niech żyje sztuka"). Podsumowanie Rola poety i poezji zmieniała się pod wpływem światopoglądu danej epoki i ich koncepcji związanych z pojmowaniem sztuki i artysty, to także wynik indywidualnego rozumienia pojęć i ich funkcji przez danego artystę. Największe znaczenie miał poeta w epoce romantycznej. To on krzepił serca rodaków i wzbudzał nadzieję na odzyskanie niepodległości. Rola poety w społeczeństwie ulegała w ciągu wieków wielokrotnej przemianie.

76. Mała ojczyzna jako źródło wypowiedzi artystycznej. Dołączony tekst Gustawa Herlinga Grudzińskiego "Najkrótszy przewodnik po sobie samym" (..)Tuż przy domu rodziców był staw, który nazywaliśmy ciemny m, łąka za rzeczką i o lchowa grobla, która ju ż n ie istnieje, ponieważ Niemcy kazali wyciąć wszystkie drzewa. W mojej minipowieści pt. Biała noc miłości opisałem scenę miłosną, która rozgrywa się na łące nad brzegiem rzeki - to jest remin iscencja przeżyć z mojego dzieciństwa, to jest ta sama łąka, ten sam brzeg tej samej rzeki. Obrazy i krajobrazy z d zieciństwa ciągle do mnie wracają, a jeśli wracają - to znaczy, że tkwią we mn ie gdzieś bardzo głęboko. Dlatego upieram się przy idei " małych ojczyzn". Myślę wtedy nie o Polsce, która jako państwo jest zby t "szeroka" do objęcia takimi uczuciami, lecz o konkretny m rejonie mo jej młodości. Nigdy nie udało mi się go opisać tak, jak by m chciał. Dlatego zaws ze powtarzam, że zazdroszczę Miłoszowi jego wspaniałej powieści Dolina Issy.(…)

Określenie problematyki

Literatura ukazuje różne sposoby kreowania toposu Małej ojczyzny- jako kraj lat dziecinnych, miejsce wytęsknione, do którego bohater pragnie powrócić, utracony raj, oaza spokoju, miejsce starości, odpoczynku. Teza Motyw Małej ojczyzny wiąże się z tęsknotą i miejscem, do którego wraca się we wspomnieniach. Argumenty

A. Ojczyzna jawi się w autobiografii Grudzińskiego jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor postawił swoje pierwsze kroki. To malownicze i spokojne miejsce. Grudziński, utrwalając ten motyw, podkreśla swoje uczucia związane z małą ojczyzną. Utrwala siłę miłości, jaką darzył własną krainę lat młodości. B. Swoje rozważania dopełnię renesansową koncepcji wizerunku małej ojczyzny jako miejsca kojarzonego z tradycją i spokojem. Warto na początku zaznaczyć, ze tego typu portret zgodny był z XVI wiecznym spojrzeniem na świat. Postulowano wówczas ład i harmonie niemal we wszystkich dziedzinach życia. Przykładem utworu, w którym przysłowiowe „cztery ściany” są wzorem cnót moralnych, ostoją dla ich mieszkańców jest fraszka Jana Kochanowskiego „Na dom w Czarnolesie”. Utwór ma charakter religijny, jest skierowaną do Boga prośbą, będącą wyrazem ufności poety we wszechmoc i dobroć Pana. W ten sposób poeta potwierdza swoją wiarę i religijność. Treść jest przesycona pokorą i skromnością. Autor prosi o przywilej mieszkania do końca życia pod rodzinnym dachem, w atmosferze życzliwości, w zdrowiu, dostatku, przy zachowaniu dobrych obyczajów i uczciwości. Dwór to jego mała ojczyzna. Podsumowanie Literatura kreuje różne oblicza Małej ojczyzny. Pisarze opisują to miejsce poprzez losy swoich bohaterów, ukazanie wizerunku i atmosfery gniazda rodzinnego, swój powrót do utraconego kraju lat dziecinnych. To w każdym przypadku kraina kojarzona ze szczęściem, raj utracony, bądź oaza spokoju.

77. Efekty muzyczności i melodyjności w tekstach. Wiersz „ Na wsi” Czechowicz. Siano pachnie snem siano pachniało w dawnych snach popołudnia wiejskie grzeją żytem słońce dzwoni w rzekę z rozbłyskanych blach życie - pola - złotolite Wieczorem przez niebo pomost wieczór i nieszpór mleczne krowy wracają do domostw przeżuwać nad korytem pełnym zmierzchu

Nocami spod ramion krzyżów na rozdrogach sypie się gwiazd błękitne próchno chmurki siedzą przed progiem w murawi e to kule białego puchu dmuchawiec Księżyc idzie srebrne chusty prać świerszczyki świergocą w stogach czegóż się bać

Przecież siano pachnie snem a ukryta w nim melodia kantyczki

tuli do mnie dziecięce policzki chroni przed

złem

Określenie problematyki Muzyczność i melodyjność tekstach tworzą odpowiedni nastrój w utworze. Uzyskanie takie efektu jest możliwe poprzez zastosowanie odpowiednich środków stylistycznych oraz rytmizacji tekstu. Służą temu najczęściej wyrazy dźwiękonaśladowcze, średniówka, jednakowa liczba sylab, zastosowanie dokładnych rymów. W ten sposób tekst staje się harmonijny, przeznaczony nawet do śpiewu. Teza Efekty muzyczności i melodyjności w tekstach mają na celu stworzenie odpowiedniego nastroju w utworze. Argumenty Poeta kreśli w wierszu obraz wsi. Składają się nań: pachnące snem siano, wracające wieczorem do domostw krowy, dzwony wzywające na nieszpory, krzyże na rozdrożach, wschodzący księżyc i świerszcze grające w stogach siana. Kojarzą się one z ciepłem, dobrem, bezpieczeństwem, przywołują obraz dzieciństwa, wywołują wspomnienie snu. Nastrój jest senny, leniwy, wieś szykuje się do snu. Jednak w tę arkadyjską atmosferę wkrada się nieracjonalne poczucie lęku i zagrożenia, które ujawniają się w podświadomości podmiotu mówiącego. Jego wyrazem jest pojawiające się w przedostatniej strofie, zadane zupełnie nieoczekiwanie, pytanie: „czegóż się bać?". W omawianym utworze dużą rolę odgrywa tak zwana instrumentacja zgłoskowa, upodabniająca poezję do muzyki. Czechowicz zastosował tu nagromadzenie głoski syczącej „s”, która z racji swej bezdźwięczności fonetycznej wpływa w ogromnym stopniu na kompozycję utworu. Podobną rolę odgrywają głoski szeleszczące: „rz” (grzeją żytem), widoczne zwłaszcza w kolejnych zwrotkach. Wiersz Na wsi jest wierszem wolnym. Mimo to występują w nim zestroje akcentowe oraz rymy okalające oraz krzyżowe, często oparte na zjawisku tak zwanej homonimii fonicznej, wpływające na melodyjność i rytmiczność utworu. Podsumowanie Melodyjność w utworze pisarz uzyskuje dzięki zastosowaniu odpowiednich środków stylistycznych i odpowiedniej budowie swojego wiersza.

78. Jaką rolę może odgrywać poeta dla narodu. Zdjęcie kolumny Adama Mickiewicza we Lwowie.

( prawie to samo, co pyt. 70. Z małą modyfikacją. ) Określenie problematyki

Rola i zadania twórcy i jego dorobku od najdawniejszych czasów stanowiły materiał analizy i badań. Już w starożytności istniała teoria, że zadaniem pisarza jest stworzenie nieśmiertelnych dzieł. Takich, które przetrwają wieki. Zgadzam się z takim poglądem. Przecież nawet dziś w dobie Internetu, ebooków, ludzie chętnie biorą do rąk zbiorek poezji, by odnaleźć w nich spokój. To jaką rolę odgrywa pisarz w życiu narodu często jest uzależnione od epoki, w jakiej tworzy. Teza

Poeta w życiu narodu wzniecał nadzieję wśród rodaków, wysuwał koncepcje patriotyczne, dodawał otuchy. Argumenty

A. Poetą, któremu szczególnie była bliska ojczyzna był Adam Mickiewicz. W imię jego zasług postawiono mu we Lwowie pomni. Przedstawia on kolumnę z wizerunkiem wieszcza romantycznego a obok niego frunie Geniusz Poezji, skrzydlata

postać, symbolizująca

natchnienie. Na samej górze zaś znajduje się znicz, symbol wzniecania ognia wśród rodaków waśnienie dzięki poezji patriotycznej, którą tworzył pisarz. Mickiewicz ma głowę podniesioną w górę, wzrokiem zaś sięga ku zlatującemu do niego geniuszowi poezji. U stóp poety legł wieniec, widomy symbol jego sławy. Jego wielkie dzieła, jak Dziady, Pan Tadeusz, Konrad Wallenrod to przykład utworów patriotycznych, ważnych dla dziejów naszego społeczeństwa. B. Koncepcje poety i poezji mamy utrwaloną przez Adama Mickiewicza w „Konradzie Wallenrodzie” a konkretnie w „Pieśni Wajdeloty”. Wallenrod gdy jako dziecko wychowywał się wśród Krzyżaków, stary pieśniarz Halban wzniecał w nim miłość do Litwy. Za pomocą poezji śpiewanej przybliżał mu obraz ojczyzny i wzbudzał uczucia patriotyczne. Powieść Wajdeloty kryła w sobie prawdy o dziejach narodu litewskiego i o życiu Konrada, przechowywała te informacje dla innych pokoleń. Gdy został on już wielkim mistrzem krzyżackim i miał dokonać ostatecznej klęski Zakonu, wahał się i zwlekał. W podjęciu decyzji pomogła mu owa wzruszająca ballada. To ona opowiadała dzieje Alpuhara, arabskiego wojownika, który udając przyjaźń pozarażał wroga dżumą. Pieśń gminna wznieciła w Konradzie uczucie nienawiści do wroga i wskazał drogę postępowania, „lisią metodę”. Poezja narodowa ma więc spełniać rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i utrwala w ludziach ducha patriotyzmu. Rozpala nienawiść do wroga i pragnienie wyzwolenia się z jarzma niewoli. Podsumowanie Rola poety i poezji

zmieniała się pod wpływem światopoglądu danej epoki i ich koncepcji

związanych z pojmowaniem sztuki i artysty, to także wynik indywidualnego rozumienia pojęć i ich funkcji przez danego artystę. Największe znaczenie miał poeta w epoce romantycznej. To on krzepił serca rodaków i wzbudzał nadzieję na odzyskanie niepodległości. Rola poety w społeczeństwie ulegała w ciągu wieków wielokrotnej przemianie.

79. Zapożyczenia z języka angielskiego. Czy mogą stanowić zagrożenie dla ojczystego języka? Odnieść się do przykładów i tekstów kultury. Określenie problematyki

Mieszkamy w Polsce i nasz język stanowi podstawowy element narodowej tożsamości. Zapożyczenie to „każdy element” przejęty z innego języka do języka polskiego. Otóż Musimy jednak odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy angielskie. Czy można im się tylko przeciwstawiać i walczyć z nimi? Czy może jednak są one słusznie używane, bo wzbogacają naszą mowę ? Ja

w tej

sprawie przyjęłam tezę, że: Zapożyczenia z języka angielskiego są uzasadnione jeżeli nie przekraczają zasad poprawnościowego języka polskiego. Teza Zapożyczenia z języka angielskiego są uzasadnione jeżeli nie przekraczają zasad poprawnościowego języka polskiego. Argumenty A. Artykuł traktuje o zapożyczeniach w języku polskim. Zapożyczenie to zjawisko przechodzenia pewnych cech jednego języka do innego. Musimy jednak odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy obce- angielskie, niemieckie, rosyjskie, łacińskie i inne. Anglicyzmy we współczesnym świecie są coraz bardziej znakiem naszego czasu. Oczywiście wiele z nich nie ma uzasadnienia. W żaden sposób bowiem nie uzupełniają naszego rodzimego języka. A należy pamiętać, że język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości. Niektóre zapożyczenia z języka angielskiego są potrzebne, bo nazywają rzeczy nowe, odnoszą się do zmieniającej się rzeczywistości (telefon, robot, internet), natomiast niektóre zaśmiecają język, używane są tylko dlatego że są modne - choć istnieją też polskie odpowiedniki - czynią język śmiesznym i niezrozumiałym. B. Izabela Łęcka z „Lalki” Bolesława Prus używała często przy Wokulskim wyrazów angielskich. W ten sposób podkreślała swoją wyższość intelektualna nad kupcem, ale i chodziło jej o to, by Wokulski nie rozumiał, co mówi. To niestety zgubiło ją, czego przykładem jest scena w pociągu. Zwyczajny wyjazd do Krakowa zmienia w życiu zakochanego Wokulskiego wszystko. Otóż wybiera się on tam razem z panną Izabela, jej ojciec i kuzynem do chorej ciotki Hortensji. Wszyscy w wyśmienitych humorach wsiadają do pociągu. I tu zaczyna się koszmar dla szaleńczo oddanego arystokratce Stanisława. Słyszy on bowiem rozmowę między Izabelą a Starskim. Rozmawiają oni w języku angielski, sądząc, ze Wokulski ich nie rozumie. Wyniosła panna jednak nie doceniła wiedzy swego przyszłego męża. Kupiec jako pozytywista wierzył w siłę nauki i doskonale posługiwał się angielszczyzną. Intymny dialog prowadzony w przedziale ujawnia skrywany romans Izabeli ze Starskim. Narzeczony odkrywa w tym momencie prawdziwe oblicze swej niedoszłej żony i zrywa z nią. Podsumowanie

Moim zdaniem względy cywilizacyjne, europejskie, czy też światowe powodują, że musimy się liczyć ze zmianami w języku polskim. Należy więc kierować się zdrowym rozsądkiem i sumieniem, używając danego słownictwa. Czasami bowiem wystarczy chwila zastanowienia, a nasz język nabierze odpowiednim norm poprawnościowych.

80. Podróż jako poszukiwanie siebie czy poznawanie świata? Odwołaj się do rzeźby Bruno Catalano „Wieczny tułacz. Podróżnicy” i własnego tekstu kultury.

( modyfikacja pyt. 2) Określenie problematyki Podróż i jej odmiany – jak wędrówka, pielgrzymka od wieków towarzyszą człowiekowi. Motyw ten zawsze, poza znaczeniem konkretnym, nabiera funkcji symbolicznej. To nie tylko sposób przemieszczania się z punku A do punktu B, ale w sztuce ma on ukryte znaczenie. Autorzy traktują ów temat jako pretekst do refleksji nad losem ludzkim. To także możliwość ukazania podróżnika jako istoty, która poszukuje celu i sensu w życiu. Zdarzało się, że taka podróż była często duchowa, w głąb samego siebie. Mogę zatem stwierdzić, że analizowany przeze mnie motyw ma wiele znaczeń.

Teza Podróż i jej odmiany są dla bohaterów źródłem wiedzy i bogatych doświadczeń wewnętrznych. Argumenty A. Rzeźba

Bruno Catalano „Wieczny tułacz. Podróżnicy” przedstawia dwóch tych samych

mężczyzn, którzy sprawiają wrażenie, że idą po skalistym wybrzeży wzdłuż morza z walizkami w rękach. Ich postaci są kamienne, sztuczne, nie widać na ich twarzach żadnych emocji. Jakby podróżowali tylko przed siebie, bez żadnego określonego celu. Często w obecnych czasach ludzie wyjeżdżają gdzieś w ciemno, za chleje, lepszą pracą. Nawet nie wiedzą co ich spotka. Są zmuszeni często do takiej sytuacji. Rzucającym się w oczy elementem jest brak części ciał podróżników. Brakujące części ciała rzeźb pozostawiają miejsce dla wyobraźni. Powstają pytania czy „podróżnicy” zostawili coś za sobą, a może podróżują właśnie po to, aby wypełnić jakąś pustkę, którą w sobie mają? Na te pytania każdy może sam sobie odpowiedzieć. B. Innym utworem, ukazującym ten motyw jest „Kordian” Juliusza Słowackiego, który odbywa romantyczną podróż po Europie. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Sama wędrówka bohatera to tak

naprawdę moment wejścia Kordiana w dorosłe życie. Wędrówka spełnia z jednej strony funkcję dosłowną, gdyż młodzieniec odwiedza różne miejsca i spotyka odmiennych ludzi. Wynosi z tego ważne doświadczenia. Jednak ważniejsza jest tu funkcja symboliczna. Kordian odkrywa swoje powołanie – patriotyzm. Podsumowanie Z przytoczonych przeze mnie argumentów wysuwa się wniosek, że wędrówka nie musi oznaczać jedynie przemieszczania się z punktu A do punktu B. Często to poszukiwanie swojego celu w życiu, wartości, czy marzeń. Dla Catalano życie to wieczna tułaczka, która nie musi mieć określanego celu. Dla Kordiana tułaczka po Europie stała się możliwością konfrontacji jego młodzieńczych marzeń z rzeczywistością, próbą odnalezienie swojej wielkiej misji. 81. Różne sposoby przedstawiania starości. Odwołanie do obrazu Vincenta van Gogha „Stary człowiek w smutku”

Określenie problematyki

Ten szczególny etap w życiu od zawsze fascynował literaturę i sztukę na przestrzeni epok. Ukazywano nie tylko motyw starości, ale bohaterem wielu dzieł był sam starzec. Twórcy tekstów kultury ukazywali w różny sposób ów topos. Był on pretekstem zarówno do refleksji na temat istnienia, przemijania jak również do podkreślenia owej mą drości i bagażu doświadczeń, którego udziałem był człowiek w podeszłym wieku. Postać ta służyła także do ukazania wymowy ideowej utworu, jego problematyki, groteskowości, czy też poglądów i programu pisarza. Teza Teksty kultury ukazują różne odcienie starości i bohatera jako starca. Argumenty

A. Obraz Van Gogha „Stary człowiek w smutku” jest w swej wymowie pesymistyczny. Przedstawia mężczyzną w podeszłym wieku, który siedzi samotnie w pokoju na krześle i prawdopodobnie płacze. Jego głowa zakryta jest rękoma, jakby się wstydził swojej bezradności, a może bezsilności. Obraz jest bardzo oszczędny, jedyny optymistyczny element o palący się kominek. Na akwareli mamy wrażenie ruchu, płynności. Obraz prezentuje kierunek zwany impresjonizmem, czyli celem obrazu jest wywołanie pewnych uczuć u odbiorcy. B. Starość jako wiek kojarzony ze spokojem ukazuje literatura renesansowa. Przykładem utworu, w którym przysłowiowe „zmarszczki” są wzorem cnót moralnych jest fraszka Jana Kochanowskiego „Na dom w Czarnolesie”. Utwór ma charakter religijny, jest skierowaną do Boga prośbą, będącą wyrazem ufności poety we wszechmoc i dobroć Pana. W ten sposób poeta potwierdza swoją wiarę i religijność. Treść jest przesycona pokorą i skromnością. Autor prosi o przywilej mieszkania do końca życia pod rodzinnym dachem. Wie, że jest już stary zatem pragnie na koniec życia miłej atmosfery, zdrowia i uczciwości. Wie, że tylko taka

starość jest pełna szczęścia. Nie jest to dążenie wygórowane, dlatego poeta ośmiela się skierować je do Stwórcy. Kochanowski pragnie czerpać radość z tego, że na głowie pojawiła się siwizna, są to dla niego rzeczy zwyczajne, codzienne, czysto ludzkie. Podsumowanie

Literatura i inne sztuki wykreowały na przestrzeni epok topos starości jako etapu ważnego w życiu człowieka. To naturalny efekt naszej egzystencji. Wiąże się on zarówno z pozytywnym jego wizerunkiem: jak poczucie spełnienia, wiara w doświadczenie i mądrość życiową, ale i ukazuje ten etap w negatywnym świetle.

82. Motywy nierealistyczne na podstawie obrazu Salvadora Dali „Kuszenie św .Antoniego” i innych tekstów literatury.

Określenie problemu

Literatura opisując otaczającą nas rzeczywistość może to robić na wiele sposobów. Poprzez realistyczne opisy, sugestywne obrazy, śmiech, ironię, drwinę. Ja w swojej prezentacji zajmę się szczególnym typem kreowania świata przedstawionego w dziełach, czyli motywami nierealistycznymi. Wiążą się one z takimi pojęciami jak absurd, niedorzeczność, czy groteska. Teza Motywy nierealistyczne w dziełach kultury to sposób kreowania świata przedstawionego, opis rzeczywistości. Argumenty

A. Obraz pt. Kuszenie św. Antoniego to znane dzieło, które namalował Salvador Dali. To dzieło, który przedstawia nierealistyczną wizję ukazującą walkę z pożądaniem. Walka ta odbywała się u znanej wówczas osoby, jaką był żyjący w trzynastym wieku święty katolicki Antoni. Obraz przedstawia świętego, który zasłania się krzyżem przed nadchodzącymi i dominującymi praktycznie całą przestrzeń dzieła wysłannikami pożądania. Kierują się oni w stronę świętego. Na obrazie widać konia, którego zadaniem jest reprezentowanie siły oraz zmysłowości. Następnie widzimy słonia, który podtrzymuje na swoim grzbiecie piedestał z niezwykle erotyczną postacią, która symbolizuje żądze. Dalej widzimy luksusowe gmachy, które również podtrzymywane są przez grzbiety słoni. Gmachy mają symbolizować wygodę oraz prestiż. Święty Antonii broni się trzymając przed sobą krzyż. Wygląda, jakby był sam przeciwko całemu światu. B. Powieścią, która wykorzystuje motywy nierealistyczne jest „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Główny bohater- 30-letni pisarz Józio Kowalski pomimo swojego wieku czuje się niedojrzały. W wejściu w dorosłość pomaga mu profesor Pimko, za pomocą „upupiania”. Siłą wciąga go w groteskowy świat szkoły. Topierwsza formą przed którą bohater chce uciec, jednak to mu się nie udaje bo wpada w kolejne formy, jak nowoczesny dom młodziakó w, czy dworek ziemiański. Dojrzałość i wchodzenie w życie jest więc u Gombrowicza ukazane jako

ucieczka, ciągła walka ze stereotypami, gębą, pupą, formą. Taki bowiem widzi współczesny świat sam autor powieści. Dzięki ukazaniu motywu nierealistycznego autor ukazał mechanizmy rządzące relacjami międzyludzkimi. Podsumowanie

Motywy nierealistyczne to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego. Dominuje w niej kontrast, specyficzny język i deformacja rzeczywistości. Łączy

tragizm z komizmem, realizm z

fantastyką, grozę z humorem. Za pomocą tego środka artystycznego

artyści dokonują oceny

społeczeństwa, piętnują wady, obyczaje, stosunki społeczno-obyczajowe.

83. Jakie funkcje może pełnić stylizacja w tekście literackim? Omów, odwołując się do załączonego fragmentu powieści Henryka Sienkiewicza oraz innych utworów literackich. Po wyprzątnięciu mis słudzy klasztorni poczęli nalewać wino słodkie i pachnące - mężom obficie, paniom po trochu, lecz rycerskość Zbyszkowa okazała się szczególnie wówczas, gdy wniesiono pełne garncówki przysłanych z klasztoru orzechów. Były tam laskowe i rzadkie podówczas, bo z daleka sprowadzane, włoskie, na które też rzucili się biesiadnicy z wielką ochotą, tak że po chwili w całej izbie słychać było tylko trzask skorup kruszonych w szczękach. Lecz na próżno by kto mniemał, że Zbyszko myślał tylko o sobie, albowiem wolał on pokazywać i księżnie, i Danusi swoją rycerską siłę i wstrzemięźliwość niż łapczywością na rzadkie przysmaki poniżyć się w ich oczach. Jakoż, nabierając co chwila pełną garść orzechów, czy to laskowych, czy włoskich, nie wkładał ich między zęby, jak czynili inni, ale zaciskał swe żelazne palce, kruszył je, a potem podawał Danusi wybrane spośród skorup ziarna. Wymyślił nawet dla niej i z abawę, albowiem po wybrani u ziarn zbliżał do ust pięść i wydmuchiwał nagle swym potężnym tchem skorupy aż pod pułap. Danusia śmiała się tak, że aż księżna z obawy, że się dziewczyna udławi, musiała mu nakazać, by tej zabawy zaniechał, widząc jednak uradowanie dziewczyny, spytała: - A co, Danuśka? dobrze mieć swego rycerza? - Oj! dobrze! - odpowiedziała dziewczyna.

Określenie problematyki Stylizacja polega na świadomym wprowadzeniu do stylu utworu literackiego środków językowych, właściwych językowi dawnych epok - jest to wprowadzenie do utworu elementów gwarowych, środowiskowych.Rodzaje stylizacji: archaizacja, stylizacja gwarowa – dialektyzacja, stylizacja na język potoczny, stylizacja na język środowiskowy, stylizacja poetycka. Stylizacja może obejmować cały utwór, pewne jego partie (np. wypowiedzi bohaterów), może dotyczyć wszystkich elementów dzieła.

Teza Język literacki, choć zaspokaja potrzeby komunikacyjne całego narodu, nie oddaje w pełni zróżnicowania społecznego. Dlatego też autorzy tekstów literackich sięgają po zabieg stylizacji. Argumenty A. W „Krzyżakach” występuje głównie stylizacja archaizująca .Należy pamiętać, że w okresie, w którym rozgrywa się akcja Krzyżaków, nie używano prawie nigdzie na piśmie języka polskiego. Obowiązywała łacina i wszelkie kroniki oraz dokumenty z epoki, do których mógł dotrzeć autor, były napisane w tym języku. Jedynie, przeglądając średniowieczne akta sądowe, miał rzadko okazję dotrzeć do nielicznych słów w języku polskim. Tak więc codzienny język swoich bohaterów musiał poniekąd sam „wymyślić", aby stworzyć w wyobraźni czytelników klimat epoki. Język postaci jest nie tylko elementem charakteryzującym, ale głównym czynnikiem budującym tło i nastrój wydarzeń. Sienkiewicz zastosował w Krzyżakach głównie archaizację, czyli celowe „postarzenie" języka poprzez wprowadzenie słów i konstrukcji zdań, które wyszły dawno z praktyki językowej. B. Autorka w „Glorii victis” posługuje się stylizacją biblijną, dokonuje sakralizacji walczących, przedstawia ich jako wielkich bohaterów. Równie często używa ona określeń zaczerpniętych

z Biblii, które także nadają powagi sytuacji i podnoszą wartość walczących: słup ognisty prowadzi oddział do boju, podobnie jak prowadził całe pokolenia do walki o niepodległość. Traugutt to postać kształtowana według wyobrażeń nowotestamentowych - podobnie jak Chrystus dźwiga on krzyż. Jego czyn jest czymś równie wielkim co misja Mojżesza, sam on zostaje porównany z prorokiem. Jagmin walczy jak Archanioł - z płomiennym mieczem w ręku. Dzięki tej metaforyce powstańcy przypominają bożych bojowników, realizujących nakaz sił wyższych, wcielających wyższy porządek. Kontekst biblijny pogłębia także wymowę utworu - klęska 1863 r. zostaje tu przyrównana do śmierci Jezusa na krzyżu - podobnie jak on, także naród polski kiedyś zmartwychwstanie, klęska jest tymczasowa. Życie żołnierzy to ofiara, którą trzeba zapłacić za wolność, złożyć ją na ołtarzu. C. Jedną z czołowych postaci komedii jest Papkin. Postać z „Zemsty” Aleksandra Fredry. Autor w przypadku jego postaci posłużył się stylizacją językową. Jego wypowiedzi

służą

indywidualizacji postaci, charakteryzują go jako osobę pełną pychy, zakłamania, ale I sprytnego szlachcica, który jest tchórzliwy I lubi snuć o sobie niestworzone historie. Poprz tego typu jezyk autor wyraża swój stosunek do postaci, swoją sympatię do bohatera. Podsumowanie Stylizacja może dotyczyć różnych struktur tekstu, np. warstwy brzmieniowej, użytego słownictwa, składni. Może odnosić się do całego tekstu lub jego fragmentów, np. tylko do wypowiedzi bohaterów. Jej celem jest uwiarygodnienie postaci, oddanie lokalnego kolorytu, pogłębienie charakterystyki środowiska.Dzięki zastosowaniu stylizacji językowej Henryk Sienkiewicz mógł lepiej oddać klimat i realia przedstawianej epoki, czyli średniowiecza. 84. Obraz dzieciństwa w „Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza ( fragment z Epilogu). Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości, W całej przeszłości i w całej przyszłości Jedna już tylko jest kraina taka, W której jest trochę szczęścia dla Polaka, Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie Święty i czysty, jak pierwsze kochanie, Niezaburzony błędów przypomnieniem, Niepodkopany nadziei złudzeniem, Ani zmieniony wypadków

strumieniem. Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał, Te kraje radbym myślami powitał, Kraje dzieciństwa, - gdzie człowiek po świecie Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie Małe i piękne, jadowite rzucił, Ku pożytecznym oka nie odwrócił,

Jakże tam wszystko do nas należało, Jak pomnim wszystko, co nas otaczało: Od lipy, która koroną wspaniałą Całej wsi dzieciom użyczała cienia, Aż do każdego strumienia, kamienia, Jak każdy kątek ziemi był znajomy Aż po granicę, po sąsiadów domy!

Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny! Jak świat jest boży, tak on był nasz własny!

Określenie problematyki Kraj lat dziecinnych jest inspiracją twórców literatury różnych epok. Pierwszy okres życia człowieka, najczęściej łączony z beztroską i zabawą, tkwi w pamięci każdego z nas. Właśnie w tym okresie budujemy swój system wartości, kształtuje się nasza osobowość. To, co wynosimy z domu rodzinnego, często rzutuje na całe nasze dorosłe życie. Dziecięce lata , sposób jego spędzania, nabyte w tym czasie umiejętności wykorzystujemy w dorosłości. Ten okres nas kształtuje, uczy miłości, szacunku do innych, radzenia sobie z problemami. Teza Topos „kraju lat dziecinnych” szczególnie jest widoczny w epopei narodowej Adama Mickiewicza. „Pan Tadeusz” Argumenty Miejsce urodzenia jako okres kojarzony ze szczęściem pojawia się w literaturze stosunkowo późno. Dopiero romantyzm zauważył ten okres w życiu człowieka i w t ym okresie zaczęto wprowadzać do literatury dziecko jako ważnego bohatera literackiego oraz powracać wspomnieniem do własnej krainy dzieciństwa. Wypada tu dodać, że samo sformułowanie „kraj lat dzieciństwa" też pochodzi z

utworu romantycznego - z „Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Od tego utworu rozpocznę analizę swojego tematu. Epopeja narodowa jest dziełem, które można potraktować jako jedną z najważniejszych inspiracji krajem dzieciństwa. Ojczyzna jawi się tu jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor postawił swoje pierwsze kroki. W dwunastu księgach tego arcydzieła zawarł pisarz całą swą tęsknotę do kraju „lat dziecinnych", całą swą miłość do ziemi rodzinnej, którą opuścił jako emigrant polityczny. Nostalgia za „krajem lat dziecinnych" powoduje, że poeta drobiazgowo przedstawia obyczaje staropolskiej szlachty: uczty, spacery, posiłki, zasady grzeczności, porządek dnia, staropolskie ubiory, wygląd dworku i jego okolicy, pracę, stosunek do sąsiadów, życie w zaścianku szlacheckim. Podsumowanie Dla romantyków miejsce urodzenia wiązało się z nostalgią i tęsknotą. Wiązało się to z faktami historycznymi. Otóż po upadku powstania listopadowego wielu pisarzy musiało emigrować. Z dala wspominali utraconą ojczyznę. Dlatego często kraina lat dziecinnych przypomina wyśnioną arkadię, baśniowe, magiczne miejsce.

85. Tworzenie - naśladowanie rzeczywistości czy jej wyobrażenie? Odwołaj się do obrazu Sętowskiego pt. " Malarz i modelka" oraz do innych utworów literackich.

Określenie problematyki Artyści na przestrzeni epok wysuwali wiele teorii, co do tego w jaki sposób należy opisywać rzeczywistość. Jedni uważali, że literatura powinna niczym zwierciadło dokładnie opisywać otaczającą rzeczywistość. Ten kierunek nazywamy realizmem, czyli dążenie do naśladowania rzeczywistości. Z drugiej strony stawiano na kreacjonizm, czyli fantastykę, czasami absurd, groteskę, surrealizm. Kreacjonizm miał wyzwolić w sztuce to, co zwykle zakrywało słowo, obraz poetycki lub malarski, samą wyobraźnię nieprzetłumaczalną na język. Wzorem dla uwolnionej wyobraźni był przede wszystkim świat marzeń sennych, wynurzenia chorych psychicznie, zaskakujące skojarzenia dzieci. Teza Naśladowanie rzeczywistości, realizm oraz fantastyczne światy, surrealistyczne, senne widzenie, groteskowe wizje to ważne sposoby opisywania świata przedstawionego.

Argumenty A. Na obrazie Sętowskiego „Malarz i modelka” widzimy scenę, która jakby odbywa się we śnie lub w wyobraźni. Pełno tu fantastycznych, nierealnych elementów. Trochę ta scena przypomina jakiś kadr z

filmu fantastycznego, czy baśni. Mamy marzycielką, magiczną wizję malowania przez artystę portretu swojej modelki. Obie postaci są ukazane w konwencji cudowności, magii i fantastyki. Z malowanego obrazu przez artystę poszczególne elementy wychodzą poza sam obraz, zaczynają żyć własnym życiem. Mamy także wrażenia, jakby poszczególne fragmenty zlewały się w całość i łączyły z innymi. Fragment sukienki modelki to ten sam fragment wieży, budowli architektonicznej namalowanej przez artystę. Sętkowski to twórca, dla którego tworzenie to umiejętność czerpania z wyobrażeń, absurdu, fantastyki i magii. B. mieście przynosi nam „Lalka” Bolesława Prusa. Autor doskonale odtworzył ówczesną stolicę, opisując jej dokładny wygląd i klimat z tamtych lat. Z powodzeniem powieść może służyć jako przewodnik po XIX- wiecznej Warszawie. Opisane są nazwy wielu ulic, wnętrza sklepów i budynków od piwnic aż po strych. Prus byt realistą, pisarzem dbającym o wierność szczegółów. Opis stolicy to tylko pretekst, by pokazać życie ich mieszkańców, od warstw najuboższych – mieszkańców Powiśla, po arystokrację. Pierwsza grupa to głównie biedacy, rzemieślnicy, bezrobotni i pozbawieni nadziei na lepsze życie. Warszawę zamieszkują dalej mieszczanie. Wszyscy jej przedstawiciele ciężko pracują. Ostatnią grupą społeczną opisaną w Lalce jest arystokracją. To najbardziej zepsuta i snobistyczna klasa. Miasto dla Wokulskiego, czy kapitalistów jest synonimem postępu, dla biednych ludzi z Powiśla to miejsce kojarzone z zepsuciem i degeneracją. Stolica spełnia role ukazania podziału w społeczeństwie polskim. C. Wyobrażenie rzeczywistości zostało ukazane w “Weselu” S. Wyspiańskiego w scenie , kiedy pojawiają się gościom weselnym duchy, zjawy z zaświatów. Tu już realizm został odrzucony na rzecz fantastyki. Podobnie mamy w „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza, gdzie autor naśladuje rzeczywistość za pomocą groteski, absurdu, aby pokazać jak człowiek walczy z formą. Podsumowanie Realizm oraz kreacjonizm to sposoby kreowania świata przedstawionego. Realizm to prawdziwość i wierność odtwarzania rzeczywistości w fikcji literackiej. Kreacjonizm to szukanie sensu w świecie fantastyki, czasami absurdu, snu i urojeń. Tworzenie zatem może mieć różne oblicza. 86. Jak wpływa na społeczeństwo i współczesny świat reklama? ( podany tekst naukowy o tym, jak rzeczy w reklamach nabierają cech ludzkich) Określenie problematyki Reklama na stałe weszła do naszej rzeczywistości. Spotykamy ją w telewizji, prasie, radiu, na ulicach, Internecie. Czasami nie jesteśmy świadomi, jak mocno wpływa ona na nasze życie i na wybory. Nie bez powodu mówi się, że reklama jest dźwignią handlu. Bez chwytliwych haseł upadłyby największe firmy. Producenci prześcigają się w zdobyciu kij enta, dlatego próbują go zmanipulować. Do tego celu wykorzystują całą armię różnych środków gramatycznych i pozajęzykowych. Wymyślają cudowne promocje, rewelacje zniżki, produkty dnia. Konsumenci sami się gubią w tym gąszczu propozycji, nie wiedząc co kupić, gdzie kupić, jak kupić. Teza Język reklamy opiera się na środkach językowych o funkcji perswazyjnej, dzięki czemu kreuje świat wyidealizowany. Argumenty Podstawową funkcją reklamy jest perswazja. Komunikat musi przyciągnąć uwagę. Dlatego spotykamy tu przesadę, kontrast, czasem żart i ironię. Język reklamy ma namawiać do kupna, czy do skorzystania z danych usług. Język reklamy opiera się na środkach językowych, wykorzystujących funkcje perswazyjne. Rozpiętość środków językowych wykorzystywanych przez reklamę jest bardzo bogata od żartu, gry słownej, po apele wezwania, stylizacje, środki poetyckie, środki gramatyczne, słownikowe. Mamy wrażenie jakby reklamowane rzeczy ożywiały. To srawia, że produkt jest bliższy odbiorcy. Reklama jest wpisana w naszą rzeczywistość. Dlatego jedynie rzetelna wiedza na jej temat może ograniczać jej negatywne skutki. Uważam, że z przyczyn, które tu przedstawiłam i w sposoby, które opisałam, reklama może odgrywać - i często odgrywa - pozytywną rolę w rozwoju gospodarczym, w wymianie informacji i idei, w krzewieniu solidarności między ludźmi. Ale może też wyrządzać - i często wyrządza - poważne szkody ludziom i dobru wspólnemu.

Podsumowanie Reklama wykorzystuje środki językowe i pozajęzykowe, oddziałujące na wolę odbiorcy. W dzisiejszym społeczeństwie reklama jest elementem ważnym, zwłaszcza dla funkcjonowania gospodarki rynkowej, która staje się coraz powszechniejsza.

87. Wpływ tytułu na interpretację dzieła. [Rzeźba "Katedra" Rodina i inne utwory literackie]

Określenie problematyki Czym jest tak naprawdę tytuł? Otóż najprościej można by powiedzieć, iż jest nadaną przez autora nazwą dzieła. Sam tytuł bowiem może zarówno zainteresować odbiorcę, jak i zniechęcić. W dziele literackim to element podstawowy, ważniejszy nawet od autora. Przecież zdarza się, że pisarz pozostaje anonimowy. To według niego czytelnik identyfikuje dzieło. To on jest pierwszym, najważniejszym znakiem treści utworu. Może ujawnić zamiary autora, być wskazówką w interpretacji całego dzieła, czy też wskazywać kierunek interpretacji. Teza Tytuł to podstawowy element identyfikacji dzieła literackiego. Argumenty Tytuł rzeźby Rodina „Katedra” jest bardzo ważny, aby odpowiednio odczytać sens tego dzieła. Na pierwszy bowiem rzut oka, rzeźba w ogóle nie przypomina żadnej katedry, która jest budynkiem kultu religijnego. Widzimy zaś dwie splecione dłonie. Może to ręce Boga, może ręce osoby, która mocno wierzy. Rodin fascynował się sztuką gotycką i architekturą katedr. Aby oddać część tym sakralnym budowlom, podkreślić ich patos i uniesienie ukazał katedrę w postaci złożonych rąk.

Tytuł kolejnej lektury mówi sam za siebie, chodzi mi o powieść „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego. Pozornie wszystko jest jasne: bezdomni to osoby, które nie mają gdzie mieszkać. W tym kontekście są nimi nędzarze paryscy z noclegowni, czy też warszawski proletariat i klasa robotnicza wegetująca w tragicznych warunkach. Ale problem ten w powieści Żeromskiego ma również wymowę metaforyczno-symboliczną. W tym aspekcie bezdomni są różni bohaterowie- Tomasz Judym, Joanna Podborska, Wiktor Judym, inżynier Korzecki. Bezdomność ukazana w powieści Żeromskiego dotyczy nie tylko głównych bohaterów, ale jest szerszym zjawiskiem społecznym. Podsumowanie Przedstawione przykłady z literatury dowodzą, że tytuł pełni istotną rolę w odczytaniu dzieła, ponieważ podpowiada kierunek jego interpretacji. Zdarza się, ze czytelnik nie pojmuje sensu tytułu, dlatego warto poszukiwać w dziele ukrytych sensów, „drugiego dna”. To nam pomoże odkryć zagadkę wyrazów wypisanych na okładce dzieła. Tytuł i pełni ważną funkcję w odczytaniu dzieła.

88. Motyw snu i marzeń sennych w dziełach artystycznych. Omów zagadnienie odwołując się do fraszki Jana Kochowskiego – „Do snu” oraz innych tekstów kultury. Śnie, któ ry uczysz umierać człowieka

Wolno jej w niebie gwiazdom się dziwo wać

I ukazujesz smak przyszłego wieka , Uspi na chwilę to śmiertelne ciało,

I spornym biego m z bliska przypatro wać, A jako koła w społecznym mijaniu

A dusza sobie niech pobuja mało! Chce li, gdzie jasny dzień wychodzi z morza ,

Czynią dźwięk barzo wdzięczny ku słuchaniu. Niech się nacieszy nieboga do woli,

Chce li, gdzie wieczó r gaśnie pozna zorza Albo gdzie śniegi panują i lody,

A ciało, któ re odpoczynek woli, Niechaj tym czasem tesknice nie czuje,

Albo gdzie wyschły p rzed gorą cem wody.

A co to nie żyć, w czas się przypatruje.

Określenie problematyki

Sen to jeden ze sposobów komunikowania się człowieka ze światem pozaziemskim. To widzenia z pogranicza jawy i snu już od czasów starożytnych były traktowane jako materiał do formułowania wróżb, proroctw, stawiania horoskopów. Marzenia senne zapewne mają charakter indywidualny, w nich odbija się wnętrze człowieka. Często są one wyrazem naszych bolączek, których doznajemy w otaczającym nas świecie. Jest wiele teorii badających nasze marzenia nocne. Dla jednych są to jedynie skrawki zapamiętałych w wyobraźni zdarzeń ze świata realnego, dla innych są odpowiedzią na czekającą nasz przyszłość. Jedno jest pewne. Sny spełniają ważną rolę w życiu każdego z nas, dlatego temat ten często podejmowała także literatura i inne sztuki od zarania dziejów. Teza Za pośrednictwem marzeń sennych, wizji i widzeń twórcy starają się pokazać bogactwo nastrojów, doznań i wewnętrznych przeżyć ludzkiej psychiki Argumenty A. Fraszka Kochanowskiego „Do snu” ma formę apostrofy skierowanej do snu, który „uczy umierać człowieka" i ukazuje „smak przyszłego wieka". Przedstawił go Kochanowski jako brata śmierci, mającego równą władzę nad bo gami i ludźmi. W mitologii greckiej Hypnos, syn Nocy i brat Tanatosa, ukazywany był jako łagodnie uśmiechnięty młodzieniec z naręczem kwiatów maku w ręku i skrzydłami u ramion. Mówiono o nim, że zamieszkuje najodleglejsze krańce ziemi, dokąd nie docierają promienie słońca. Bożek snu śpi na łożu, które otaczają tysiące ludzkich i boskich marzeń, przybierających najrozmaitsze kształty. Kochanowski prosi

sen, by uśpił „to śmiertelne ciało" i pozwolił duszy swobodnie „pobujać" w przestworzach. Stoicki charakter utworu podkreśla spokojny ton mówienia o śmierci; traktuje ją poeta jako głębszy sen, który umęczonemu ciału przynosi ulgę i odpoczynek. Sen sprawia, że człowiek zawczasu przygotowuje się do śmierci i „co to nie żyć, w czas się przypatruje". B. Jako kolejny argument potwierdzający słuszność założonego przeze mnie stwierdzenia przytoczę historię starotestamentowego Jakuba. Poznajemy go w momencie, kiedy wyrusza on do Mezopotamii poszukać sobie małżonki. Aby dotrzeć do celu podróży musi pokonać piaski pustyni. Zmęczony zapada u stóp skał w głęboki sen. W swojej wizji widzi ogromną drabinę. Łączy ona ziemię i niebo. Po jej szczeblach schodziły w górę i w dół jakieś postaci. Były to Anioły Boskie, słudzy Pana. Z samego szczytu drabiny Jakub nagle słyszy głos Stwórcy. Oznajmia on śpiącemu, że jest jego Panem, zaś ziemię na której spoczywa da w ofierze jemu i jego potomkom. Nigdy też nie opuści Jakuba i jego dzieci, błogosławiąc im na wieki. Symbolika owej wizji jest łatwa do odczytania. Otóż jest to metafora porządk u świata. Na samy szczycie hierarchii jest Bóg, zaś wszyscy inni mogą zbliżać się do niego lub oddalać. Podsumowanie W świetle przytoczonych argumentów śmiało mogę stwierdzić, że motywy oniryczne pełnią bardzo ważną rolę w literaturze.. W zależności od utworu są sposobem oceny rzeczywistości, interpretacją historii. Pojawienie się świata irracjonalnego wznosi wiele zmian do psychiki bohatera, przebiegu akcji i problematyki utworu. 89. Które teksty kultury i literatury uświadamiają ludziom jaka jest prawda o używkach?

Określenie problematyki Nałóg. Potężna siła, które potrafi zawładnąć wnętrzem i duszą człowieka. Odbiera mu godność, poczucie dowartościowania, pociąga na samo przysłowiowe dno. Możemy uzależnić się właściwie od wszystkiego: alkoholu, leków, narkotyków, Internetu, komórki, swojego wyglądu, miłości, hazardu. To niezwykle przytłaczające zjawisko, które coraz bardziej nabiera masowego charakteru. Temat ten często podejmuje literatura. Ukazuje ona swych bohaterów jako osoby uwikłane w pewne życiowe obsesje. To jednostki z pewnością zagubione, ludzie, którzy mają poczucie izolacji, wyobcowania. Szukają więc wyjścia z tego impasu, drogi bez światła. Teza Teksty kultury kreując na swych dziełach człowieka ulegającego nałogom, pragnie dotrzeć do najgłębszych zakamarków duszy bohatera. Argumenty A. Na ilustracji widzimy palącego się papierosa, z którego wyłania są popiół. Popiół formuje się w postać, na kształt człowieka. Osoba ta jest wyniszczona nałogiem. Czołga się po ziemi, nie ma na nic siły. Jej ciało to jeden wielki popiół. Jest ona nijako zjednoczona z papierosem, tworzą całość. B. Jako kolejny przykład przytoczę losy dziecka, którego doświadczeniem był świat samozniszczenia. „My, dzieci z dworca Z00” to szokująca relacja piętnastoletniej narkomanki

Christiane F. z Berlina Zachodniego. W szkole zaczęła palić haszysz. Nie mając pieniędzy na nowe dawki „hery", Christiane zarabiała jako prostytutka na dworcu ZOO. Dziewczyna musiała dosięgnąć dna, aby wydobyć się na powierzchnię. Powieść jest przykładem na to, że często młodzi ludzie zbyt szybko pragną przekroczyć granice dorosłości. Podsumowanie Jedno jest pewne, tematyka ta podejmowana była od zarania dziejów, uatrakcyjniała akcję utworu, dodawała jej nutki grozy, ale i refleksji. Każda z przedstawionych przeze mnie postaci popadała w inne uzależnienie, ale to, co ich łączy to zgodnie z postawioną tezą poczucie wewnętrznego niezrozumienia przez otaczającą ich rzeczywistość.

90. W jaki sposób kultura ludowa może fascynować artystę? Odwołaj się do obrazu- Henryk Siemiradzki " Noc świętojańska".

Określenie problematyki Każdy naród wytwarza określone zwyczaje, obyczaje i obrzędy. Są to symbole kultury dawnej społeczności, która pielęgnuje je i rozwija, opierając się na tradycjach. Pełnią one, zatem funkcję integrującą, pokazują cel życia i sens codzienności. Teza Zwyczaje i obrzędy i są skarbnicą wiedzy o kulturze zamierzchłych czasów. Argumenty A.

Siemiradzki utrwala na obrazie Święto Kupały.

Wspomina na obrazie

o dwóch

ważnych rytuałach zawiązanych z żywiołem ognia i wody. Oba miały zarówno moc życiodajną, jak i niszczącą. W renesansie wierzono, że woda podczas chrztu oczyszcza z grzechów. Podobnie i całe święto miało moc odpuszczania grzechów. Dla panien była to okazja do wróżb. Dowiadywały się w tę magiczną noc, kiedy i za kogo wyjdą za mąż. Dla kawalerów była to okazja do popisów i ryzykownych skoków przez ogniska. A dla wszystkich mieszkańców wsi święto Kupały służyło zabawie, śpiewaniu i tańczeniu.

B.

„Pieśń świętojańska o Sobótce”. Tematem tej sielanki są obrzędy ludowe, które odprawiano dwudziestego trzeciego czerwca, w dzień świętego Jana. W noc świętojańską kolejno dwanaście panien śpiewało pieśni, które wychwalały uroki życia.

Kochanowski

wychwala proste czynności. Praca w polu, gra na fujarce, tańce przy ognisku, łowienie ryb, pszczelarstwo. Te z pozoru błahe zajęcia sprawiają, że świat wiejski nabiera ładu i harmonii. Wieś była zatem miejscem pełnym ładu, harmonii, cnót. Z drugiej strony była także miejscem pracy i odpoczynku. Podsumowanie Twórcy

pragnęli w ten sposób złożyć hołd

polskim zwyczajom i wierzeniom ludowym. Ich

podstawową funkcją było podkreślenie światopoglądu epoki, ukazanie prostych prawd moralnych, jakie rządzą światem.

Spełniały one funkcję utrwalenia tradycji, jakie obowiązywały w danych

czasach historycznych. To dzięki wielkim dziełom jesteśmy w stanie spojrzeć retrospekcyjnie w przeszłość i poznać kulturę, sposób myślenia, kodeks moralny naszych przodków.

91. Jak na sposób widzenia świata wpływają osobiste doświadczenia bohatera? – fragment Lalki, opis przeżyć wewnętrznych podczas spaceru Wokulskiego na Powiślu. Oto min iatura kraju – myślał – w który m wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy. Jedni giną z n iedostatku, drudzy z ro zpusty. (...) Tu nie poradzi jednostka z inicjatywą, bo wszystko sprzysięgło się żeby ją spętać i zu żyć w pustej walce – o nic.”Jakże oni szczęśliwi, ci wszyscy, w których tylko głód wy wołuje apatię, a jedynym cierpieniem jest zimno. I jak łatwo ich uszczęśliwić!.. Nawet moim skro mny m majątkiem mógłby m wydźwignąć parę tysięcy rodzin. Nieprawdo podobne, a przecież - tak jest.(…) Wokulski doszedł do brzegu Wisły i zdu miał się. Na kilku morgowej p rzestrzeni wznosił się tu pagórek najobrzydliwszych śmieci, cuchnących, nieomal ruszających się pod słońcem, a o kilkadziesiąt kroków dalej leżały zbiorn iki wody, którą p iła Warszawa. " O, tutaj - myślał - jest ognisko wszelkiej zarazy. Co człowiek d ziś wyrzuci ze swego mieszkan ia, jutro wypije; później przenosi się na Powązki i z drugiej znowu strony miasta razi bliźnich pozostalych przy życiu. Bulwar tutaj, kanały i woda źródlana na górze i - mo żna by ocalić ro krocznie kilka tysięcy ludzi od śmierci, a kilkad ziesiąt tysięcy od chorób... Niewielka p raca, a zysk nieobliczony; natura umie wynagradzać.

Problematyka utworu To, jak odbieramy rzeczywistość zależy indywidualnie od człowieka. Dla jednych widok morza może kojarzyć się ze spokojem, melancholią, dla drugich z tragedią, tajfunem, powodzią. Doświadczenia i przeżyte wydarzenia wpływają na nasz ogląd świata. Teza Osobiste doświadczenia bohatera wpływają na jego odbiór rzeczywistości. Argumenty Powiśle z „Lalki” Bolesława Prusa jest symbolem podziału społeczeństwa w pozytywizmie. obrazu narodu Polskiego. T o miejsce gdzie mieszka sama najniższa warstwa społeczna ,plebs min. Wysocki, brat Wysockiego, Marianna. Domy tych ludzi to lepianki- zniszczone, zrujnowane. Woda, rodło życia zanieczyszczona nie nadająca się do jakiegokolwiek użytku. Znajdują się tam śmieci z całego miasta. Wokulski zaglądając do domów plebsów zauważa w środku ogromną biedę ,wszystkie przedmioty są przestarzałe. Jedyne co do szczęścia potrzebne tym ludziom to zaspokojenie głodu. Wokulskie jest krytyczny wobec siebie. Łęcką porównuje do motyla, siebie zaś do robaka. Jest w stanie wydawać na nią tysiące rubli które też mogłyby stanowić miejsce pracy dla tych biednych ludzi. Wokulski chce kosztem bankructwa kupić szczęście, odrzuca rozsądek. Powiśle skłania go do przemyśleń, monologu wewnętrznego na tematem koncepcji szczęścia. Spacerując po Powiślu odczuwa zmęczeni i siada przy brzegu rzeki. Łódź, to symbol zepsutej machiny natomiast rzeka- to symbol miasta, które bohater

nazywa martwą wodą, sadzawką. Obraz ten jest przejawem upodlonego sposobu w jaki musieli wówczas żyć najbiedniejsi. Brak pieniędzy, wysokie ceny oraz niemożność rozwoju skłaniała wielu z nich do podjęcia trudnych i potępianych przez społeczeństwo decyzji . Przykładem tego powinna być pobożna, ale złamana przez życie Maria. Zagubiona dziewczyna, wywodząca się z plebsu, która w swoim krótkim życiu doświadczyła więcej niechęci i nienawiści niż nie jeden dorosły. A gdyby nie starania i wsparcie Wokulskiego pewnie nigdy nie poczułaby się w pełni człowiekiem. Podsumowanie Nasze doświadczenia wpływaj ą na sposób odbioru rzeczywistości. Inaczej patrzy na świat osoba, która przeżyła wojnę, jakiś kataklizm, tragiczne wydarzenia. Tego typu sytuacje determinują późniejsze życie człowieka. Losy bohaterów literackich są często naznaczone ciężkimi wydarzeniami. Tak jak dzieje Wokulskiego, który wszędzie czuł się wyobcowany, samotny. Zrobił karierę, która tak naprawdę nie dała mu szczęścia. Opis Powisla, które obserwuje Wokulski ma przerazić odbiorcę.

92. Jak różni twórcy wykorzystują motyw domu, odwołaj się do "Lalki" Bolesława Prusa, poniższego fotosu (z filmu pt. : „Lalka", fotos przedstawia kamienicę ) oraz innego tekstu kultury

Określenie problematyki Swoje rozważania rozpocznę od wyjaśnienia samego znaczenia wyrazu dom. Słowo to przynosi nam różne znaczenia. Z jednej strony rozumiemy go jako budynek, pomieszczenie. Jednak jego symbolika sięga głębiej. To także azyl bezpieczeństwa, schronienie, miejsce kultywowania ważnych wartości. Dla jednych staje się on miejscem zamieszkania, dla drugich ojczyzną. Teza Teksty kultury kreują różne wizerunki domów jako wartości na przestrzeni epok. Argumenty A. Bolesław Prus ukazał także wiele różnych domów w powieści "Lalka". Były to domy bardzo różnorodne od pałaców zamożnych do wynajętego mieszkanka studentów, których ledwo stać na czynsz. Najwięcej miejsca poświęcił on jednak domowi Łęckich. Łęcki jest szlachcicem, niestety coraz bardziej ubożeje. Traci stopniowo swój majątek. Nie zmienia to jednak sposobu życia mieszkańców domu Łęckich. Wciąż bogate stroje i wystane obiady są ważniejsze od wzajemnej bliskości. Izabela Łęcka, córka Łęckiego, którą kocha Wokulski wyrosła w przepychu i dostatku, jest jednak także egoistką, która nie dba zupełnie o uczucia innych. Jest więc zupełnym przeciwieństwem pani Stawskiej. Wrażliwej i dobrej wdowy, która mieszka w kupionej przez Wokuskiego kamienicy. B. Dzieciństwo jako czas, który rzutuje na nasza przyszłość dostrzec możemy w powieści Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni”. Poznajemy tu Judyma-wrażliwego na krzywdę ludzką młodzieńca, który sens swojego życia widzi w pracy dla innych ludzi. Jest on synem ubogiego szewca, alkoholika. Wywodzi się z warszawskiej dzielnicy nędzy. Można powiedzieć, ze cierpi on na swoisty „kompleks proletariusza”. Widać to w jego relacjach już w dorosłym życiu. Bohater na przemian prowokuje, mocno podkreślając swoje szewskie pochodzenie lub wstydzi się go, obawiając się kompromitacji w towarzystwie. Tak naprawdę bohater nie utożsamia się z żadną z klas społecznych. Jest człowiekiem, który nigdzie nie może znaleźć

swojego miejsca. Wychowany w dzieciństwie w biedzie i poniżeniu powoduje, ze traktuje swoją prace nie jako misję, ale jako dług, który musi spłacić innym. Podsumowanie Dom, winien dawać nam wskazówki na przyszłość, z niego wynosimy takie wartości jak dobro, miłość, bezpieczeństwo. Pisarze ukazują dom rodzinny jako oazę bezpieczeństwa, kultywującą tradycyjne wartości, wyidealizowaną krainę oraz jako miejsce toksyczne, które ma destrukcyjny wpływ na jej członków 93. Do czego prowadzi pycha? Do czego prowadzi pycha. Wykorzystaj scene z "Dziadow cz.III" "Sen Senatora" i innych tekstów kultury SENATOR (przez sen) Pismo! - to do mnie - reskryp t Jego Carskiej Mości! Własnoręczny, - ha! ha! ha! - rubli sto tysięcy. Order! - gdzie - lokaj, przypnij - tu . Tytuł ksią żęcy! A! - a! - Wielki Marszałku ; a! - pękną z zazdrości. (przewra ca się) Do Cesarza! - p rzedpokój - oni wszyscy stoją; Nienawidzą mnie wszyscy, kłaniają się, boją. Marszałek - Grand Contrôleur - ledwie poznasz, w masce. Ach, jakie lube szemrania, Dokoła lube szemrania: Senator w łasce, w łasce, w łasce, w łasce, w łasce. Ach, niech umrę, niech umrę śród tego szemrania,

Jak śród nałożnic moich łosko tania! Każdy się kłania, Jestem duszą zebrania. Patrzą na mnie, zazdroszczą - nos w górę zadzieram. O rozkoszy! umieram, z rozkoszy umieram! (przewraca się) Cesarz! - Jego Imperatorska Mość - a! Cesarz wchodzi, A! - co? - nie patrzy! zmarszczył brwi spójrzał ukosem? Ach! - Najjaśniejszy Panie - ach! - nie mogę głosem Głos mi zamarł - ach! dreszcz, pot, ach! dreszcz ziębi, chłodzi. Ach, Marszałek! - co? do mnie odwraca się tyłem. Tyłem, a! senatory, dworskie urzędniki! Ach, umieram, umarłem, pocho wany, zgniłem, I toczą mię robaki, szyderstwa, żarciki. Uciekają ode mnie. Ha! jak pusto ! głucho.

Szambelan szelma, szelma! patrz, wyszczyrza zęby Dbrum - ten uśmiech jak pająk wlecia ł mi do gęby. (spluwa) Jaki dźwięk! - to kalambur - o brzydka mucho; (opędza koło nosa) Lata mi ko ło nosa Jak osa. I epigramy, żarciki, przytyki, Te szmery - ach, to świerszcze wlazły mi w ucho: Moje ucho, moje ucho! (wytrząsa palcem ucho) Jaki szmer! - kamerjunkry świszczą jak puszczyki, Damy ogonem skrzeczą jak grzechotniki, Jaki okropny szmer! śmiechy! wrzaski: Senator wypadł z łaski, z łaski! z łaski, z łaski.

Określenie problematyki Pycha jest jedną z najbardziej znanych ludzkich postaw. To przesadnie dobra ocena samego siebie, wysokie mniemanie o sobie połączone z patrzeniem na innych z góry, z wyniosłością, duma, zarozumialstwo. Używając języka potocznego najlepszym określeniem jest „zadzieranie przez kogoś nosa” . Literatura często utrwala ten motyw w swoich dziełach. Pisarze kreują na kartach swych utworów bohaterów, którzy z różnych przyczyn są pełni pychy i zarozumiałości. W każdym jednak przypadku spotyka ich za to kara- samotność, izolacja, a nawet śmierć. Teza Pycha to cecha, która determinuje działania bohaterów literackich, wpływa na nich niszcząco. Argumenty A.W okresie romantyzmu motyw pychy pojawił się w III cz. Dziadów Adama Mickiewicza. Dramat odnosi się do historii męczeństwa narodu polskiego, określanego mianem martyrologii. Również sny, jakie mają bohaterowie dramatu nawiązują do tamtych wydarzeń. Sen-koszmar miał Senator Nowosilcow. To człowiek pozbawiony skrupułów, niegodziwiec, tyran i karierowicz. Popadł on w niełaskę cara i przybywając do Wilna, starał się dokonać czegoś, co zapewniłoby mu szacunek władcy Rosji. Postanowił więc rozpocząć prześladowania młodych ludzi, którzy niegdyś walczyli o zachowanie polskiej tożsamości. Nowosilcow okazuje się człowiekiem, którego stać na największe okrucieństwo. Mickiewicz opisuje jego historię także ukazując ją przez pryzmat snu. Kiedy bowiem zasypia jest dręczony przez stojące przy jego łóżku diabły. Mimo iż czarty wiedziały, że dusza Senatora należy już do piekła, postanowiły zabawić się nieco jego kosztem. Nasłały więc na śpiącego koszmarny sen. Najpierw Senator śnił o sobie jako o zauszniku cara. Otaczała go łaska tyrana, otrzymał ordery, pieniądze. Przybył na carski dwór, wszyscy mu się kłaniali, podziwiali, bali się go... Nagle nastąpił niespodziewany zwrot - kapryśny car przestał obdarzać Nowosilcowa łaską. W jednej chwili Senator, pozbawiony łask władcy, stał się nikim. Ci, którzy przed momentem płaszczyli się i kłaniali mu w pas, teraz drwią sobie z niego i pokpiwają. Poprzez sen Mickiewicz dopełnił charakterystyki bohatera, ukazał jego pychę. Sen senatora można interpretować także w kategoriach analizy władzy, władzy tyrańskiej, despotycznej, której Mickiewicz był zagorzałym przeciwnikiem.

B. Pełen pychy był także Raskolnikow ze „Zbrodni i kary” F. Dostojewskiego, który w wyniku właśnie tego uczucia popełnia zbrodnię na niewinnej lichwiarce, podobnie pyszny był mityczny Syzyf czy Antygona- tytułowa bohaterka z dramatu Sofoklesa, która sprzeciwiła się władzy tyrana- Kreona. Podsumowanie Różne są źródła, przyczyny ich pychy. Osoby pyszne ponoszą konsekwencje swojej postawy. Każdy akt pychy to refleksja pisarza, aby ukazać ważne problemy odnoszące się do reguł rzą dzących światem. Pycha determinuje losy bohaterów literackich. 94. Oktreśl jakie zdanie na temat etykiety i etykiety mają uczesnicy poniżej rozmowy. Zaprezentuj ic stanowisko i odnieś się do niego , odwołując się do wybranego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń. Miodek: Tymczasem chcę porozmawiać trochę o "witam", które budzi spore emocje. Otóż, mam taką amatorską teorię, że o ile "szanowny panie" pochodzi bezpośrednio z listów i ustawia korespondencję internetową jako bardzo oficjalną, o tyle mniej oficjalne "dzień dobry" jest dość dziwaczne, bo jednak nie wiemy, o jakiej porze dnia czy nocy nasz mejl zostanie odczytany. Stąd moim zdaniem wzięło się to "witam", które ma być mniej oficjalne niż "szanowny", ale niepowiązane z rankiem i przedpołudniem. Sosnowski: Ośmielę się zaznaczyć, że jestem od znakomitych panów profesorów niewiele, ale jednak młodszy i przyznam, że w moim odczuciu, a także, wydaje mi się, w odczuciu osób młodszych ode mnie „witam” było słówkiem bez przydziału, resztką jakiegoś o byczaju, kompletnie zapomnianego.I nagle coś, o czym nie wiadomo było, do czego służy, zaczęło służyć do rozpoczynania mejli Bralczyk: Krótka, wygodna forma, względnie neutralna pod względem czasu i niesugerująca zbyt mocno, czy mówimy, czy piszemy (choć dla mnie ona jest mówiona, ale dla wielu może być też pisana), łącząca się z zaangażowaniem osobistym, bo jest w niej pierwsza osoba, której nie ma ani w "szanowny panie", ani w "dzień dobry". A często myślimy, że jeżeli mówimy o sobie, to jesteśmy trochę uprzejmiejsi. Ale "witam" jest też na tyle wygodne, że może równie dobrze odnosić się do pojedynczej osoby, jak i grupy, kiedy na przykład pisz emy do wielu adresatów. Markowski: A "dzień dobry" też na to pozwala. Miodek: Zawsze można zacząć: "Szanowny Panie", "Sza nowna Pani". Z szacunkiem… Ale dla mnie sto razy gorsze i świadczące o całkowitym braku słuchu językowo-obyczajowego jest: "dobra, dzięki". Jeśli student przychodzi do mnie, żeby coś załatwić, i mówi: "dobra, dzięki", to mam wobec niego mordercze skłonności.

Określenie problematyki Etykieta językowa to zbór zasad poprawnościowych, grzecznościowych przyjętych w danym języku. Różnią się one od miejsca, gdzie stosujemy wypowiedź, od osoby do której się zwracamy, od jej wieku, pozycji zawodnej, stopnia zażyłości z tą osobą. Często używamy na to zjawisko nazwy „savoir vivre”, ponieważ grzecznościowe zasady nie obowiązują nas tylko w sytuacjach życiowych, ale i w języku. Netykieta to zbór zasad poprawnościowych, które panują w Internecie. Język e- maili i dyskutantów na forach internetowych jest zróżnicowany- zależne jest to od poziomu wykształcenia, wieku, środowiska, zainteresowań. Język ten wpływa na polszczyznę. Teza Znajomość zasad etykiety i netykiety świadczy o wysokiej kulturze nadawcy komunikaty. Argumenty A. W podanym fragmencie mamy dyskusję trzech wybitnych językoznawców na temat zastosowania słowa „Witam” zarówno w życiu codziennym, czyli w kontekście etykiety, ale i w Internecie, czyli w kontekście netykiety. Dla prof. Miodka słowo „witam” jest słowem, które nie określa czasu, dlatego jeżeli go używamy w mailach to jest ono wskazane. Jednak jak najbardziej każdego maila można zacząć od Szanowny Panie, Szanowna Pani. Jerzy Bralczyk twierdzi, że słowo , 'witam' stało się neutralne dla wielu użytkowników języka. Przyznaje jednak, że w pewnych sytuacjach nadal wydaje się niestosowne. B. W epoce Internetu, smsów, blogów, portali dyskusyjnych, różnych forach internetowych czasami użytkownik może mieć poczucie, ze gubi się w zasadach poprawnościowych. Szczególnie młodsi – wybierają w Internecie formuły witam, witaj zamiast Szanowny Panie i Szanowna Pani, co najczęściej wynika z tendencji do skrótowości. Plagą jest także niedbałość interpunkcyjna. Często rozmówcy używają formy „ty” niemalże do wszystkich użytko wników. Dużo zależy jaka panuje moda, czy jest tendencja aby przestrzegać reguł grzecznościowych w Internecie, czy nie. Zatem panuje tu zasada wahadła. C. Odwołanie do tekstu kultury. Czasami nieprzestrzeganie etyki językowej jest nie tylko przejawem młodzieńczego buntu, ale też drogą do zmiany opinii, zaplanowanym działaniem, które ma wpłynąć na odbiorców. Tak było ze zorganizowaną przez Mały Sabotaż, w powieści Kamienie na szaniec akcją związaną z przeszkadzaniem w propagandowych seansach

kinowych. Harcerze poza przeszkadzaniem widzom, pisali na murach hasło Tylko świnie siedzą w kinie. W tym przypadku łamanie etyki językowej było w pełni uzasadnione. D. Właśnie doświadczenia. Myślę, że przestrzeganie etyki językowej dotyczy wszystkich, nie tylko młodych ludzi. Jeśli ktoś jej nie przestrzega, niezależnie od wieku, świadczy to o braku kultury osobistej. + Pan Tadeusz - bohaterowie zwracają się do starszych z szacunkiem (Tadeusz, Zosia) + Tango - Artur krzyczał i podnosił głos na rodziców i babcię, łamiąc zasady etyki językowej Wystarczy zdać sobie sprawę ze znaczenia słowa "Witam". Takie powitanie wyraża wyższość witającego nad witanym. Względnie równą, ale wysoką pozycję obu. "Witam" może powiedzieć np gospodarz do gości, bo jest u siebie, albo wyżej postawiony w społeczności do niżej postawionego, np pracodawca do pracownika. Takie jest powszechne rozumienie tego słowa, i nie ma znaczenia że w tej chwili się zatraca przez dość powszechne używanie w internecie. Użycie względem starszych osób będzie niekulturalne, tym bardziej że one w większości jeszcze rozumieją to słowo w pierwotnym sensie. Podsumowanie Uważam, że warto przestrzegać takich ustalonych kodeksów dobrego wychowania, zarówno na co dzień, jak i w mowie, piśmie, podczas zwyczajnych klasówek, prywatnych maili. To one powodują, że okazujemy w ten sposób szacunek do odbiorcy, ale także świadczą o nas samych, naszym zasobie słownictwa, inteligencji, kulturze osobistej.

95. Jak przedstawiany jest czas w tekstach kultury, odwołaj się także do obrazu Salvadora Dali „Zegary”. (podobnie jak pyt. 46) Określenie problematyki Na przestrzeni kolejnych epok twórcy analizowali motyw czasu, przemijania. Zastanawiali się, co tak naprawdę warta jest nasza egzystencja. Wiedząc, że nasz los jest nieuchronny człowiek zaczyna snuć pesymistyczne myśli na temat samego sensu istnienia. Kolejnym problemem, z jakim zmaga się jednostka w obliczy wiedzy, ze jesteśmy jedynie kruchym bytem to nieuchronne poczucie marności wszystkiego, co nas otacza. Człowiek stanowi cząstkę świata i wraz z nim podlega prawu przemijania. Jednak to, co łączy wszystkie epoki to sama refleksja nad przemijaniem i upływem czasu. Teza Motyw czasu wiązał się z przeświadczeniem, że wszystko co istnieje na ziemi- dobra materialne, bogactwa, sława, uroda są niczym. Jesteśmy bowiem istotami ulotnymi i w chwili śmierci tracą na wartości wszelkie dobra doczesne. Argumenty

A. Jednym z najsłynniejszych obrazów Salvadora Dali jest „Trwałość pamięci”. Tłem obrazu jest skalisty pejzaż nadmorski, prześwietlony kończącym się dniem. Na pierwszy plan wysuwa się skojarzenie martwoty i braku jakichkolwiek oznak życia. Jednak po chwili możemy dostrzec na błękitnej tarczy niebieskiego zegara muchę, jedyną oznaka ruchu. Może spija ona wilgoć ze szkła, a może pojawiła się przypadkowo? Bowiem to nie ona jest główną bohaterką obrazu. Są nią oczywiście zdeformowane, wyciągnięte zegarki. Wprowadzają one w martwy pejzaż jakąś nieokreśloną miękkość. Ich sposób ułożenia jest leniwy, jakby z wielką łatwością i ospałością rozłożyły się w różnych miejscach plaży nadmorskiej. Pofałdowane przedmioty tracą swoją prawdziwą funkcję. Ich zadaniem nie jest wyznaczanie czasu, są jedynie pewnym symbolem, że czas to pojęcie względne.

B. Pieśń XXIII, mająca formę apostrofy do „pięknej Zofiji", jest poetycką refleksją o przemijaniu. Kochanowski dostrzega, że upływowi czasu podlega nie tylko młodość i uroda; również obserwacja natury. Poeta przywołuje postać mitologicznej bogini stosownej chwili - Pogody (nazywanej także Okazją lub Przygodą). Przedstawiano ją jako kobietę z długimi włosami na przedzie głowy i łysej z tyłu. Miało to oznaczać, że kto nie skorzysta z chwili i nie uda mu się pochwycić Pogody za włosy, ten, gdy bogini się od niego odwróci, już jej nie złapie i tym samym straci szansę na dobre i szczęśliwie życie. Ponieważ „Czas ucieka jako woda" (wszystko płynie, jak twierdził starożytny filozof, Heraklit z Efezu), człowiek musi wykorzystać każdą chwilę, każdy dzień. Tym bardziej, że gdy siwizna przyprószy włosy, sygnalizując zbliżającą się starość, człowiek może żałować, że nie użył życia. Tylko w naturze po zimie następuje wiosna; w życiu człowieka wszystko ma charakter nieodwracalny: po starości następuje śmierć. Podsumowanie Dokonując podsumowania swoich rozważań warto zwrócić uwagę na fakt, iż istnieje zarówno wiele podobieństw, jak i różnic w sposobie przedstawiania motywu przemijania. Z pewnością to, co łączy wszystkie analizowane przeze mnie teksty literackie to zgodność pisarzy w poglądzie, ze czas nieuchronnie płynie i nie da się go zatrzymać.

96. Na czym polega uniwersalizm ludzkich doświadczeń? - kolaż Davida Trullo – Weltszmerc.

Określenie problematyki Uniwersalizm ludzkich doświadczeń polega na tym, że od początków istnienia człowiekowi ciągle towarzyszą te same uczucia, które ą jego doświadczeniem. Miłość, nienawiść często idą w parze, ale i gniew oraz zazdrość występują razem. Wszystkie te uczucia są stałymi towarzyszami bohaterów literackich. Odbierają często im rozum, doprowadzają do szaleństwa, a nawet do śmierci. Są uczucia, które zawsze mobilizują człowieka, ale i takie jak samotność, bezradność, brak celu i sensu w życiu które niszczą jednostkę od środka. Teza Uniwersalizm ludzkich doświadczeń polega na ich aktualności. Argumenty A. Trullo na swym kolażu łączy obraz współczesność z romantycznym obrazem Caspara Friedricha, Wędrowiec nad morzem mgły. Artysta przedstawia samotnego mężczyznę stojącego na górze. Jest on ubrany w ciemnozielony frak i wysokie buty. Nie widzimy wyrazu jego twarzy, ponieważ jest odwrócony tyłem. Stoi na krawędzi i spogląda na otoczenie. Przed

jego oczami rozpościera się morze, które wygląda grożnie, gdyż ma bardzo wysokie fale. Zaś u Trullo wędrowiec patrzy na cywilizację. W oby przypadkach ten widok dla pielgrzyma jest czymś niebezpiecznym. Dla romantyka to morze, dla współczesnej osoby to cywilizacja. B. Uniwersalne doświadczenia to także miłość, zazdrość, gniew, samotność. C. Pełną tragedii, melancholii, ale i nadziei jest miłość tytułowych bohaterów renesansowego dramatu Williama Szekspira „Romeo i Julia”. To utwór, w którym przeplatają się dwie siłynamiętne uczucie i nienawiść. Tragedia opowiada historię miłości tytułowych bohaterów. Niestety ich rodziny pełne nienawiści nie chciały się zgodzić na związek młodej pary. Brak akceptacji ze strony najbliższych doprowadza kochanków do śmierci. Podsumowanie Dzieła na przestrzeni epok zawierają ponadczasową problematykę oraz postawy ludzkie, które spotykamy dawniej i obecnie.

97. Motyw

pracy

w

„Lalce"

Bolesława

Prusa.

Odnieś

się

do

całości

utworu.

— Pan Wokulski — rzekłem powstając z krzesła — nie okradł nikogo… Dorobił się majątku pracą i oszczędnością… — Daj pan spokój! — przerwał młody człowiek. — Mój ojciec był zdolnym lekarzem, pracował dniem i nocą, miał niby to dobre zarobki i oszczędził… raptem trzysta rubli na rok! A że wasza kamienica kosztuje dziewięćdziesiąt tysięcy rubli, więc na kupienie jej za cenę uczciwej pracy mój ojciec musiałby żyć i zapisywać recepty przez trzysta lat… Nie uwierzę zaś, ażeby ten nowy właściciel pracował od trzystu lat…

Określenie problemu Praca wzbogaca człowieka intelektualnie, daje mu szansę na realizację swych marzeń i pragnień. Dzięki niej jesteśmy potrzebni, dowartościowani. To także s posób na jedną z wielkich potrzeb człowieka, czyli zaspakajanie kontaktu z drugą osobą. Często oceniamy naszych bliskich po ich stosunku do pracy. To, jaką wagę przykładamy do powierzonych nam obowiązków zawodowych, może świadczyć jakimi naprawdę jesteśmy ludźmi. Teza W swych dziełach kreowali bohaterów, którzy z szacunkiem odnosili się do pracy, lub traktowali ją jako nieprzyjemną konieczność. W ten sposób artyści mogli ukazać hierarchię wartości danej postaci, dokonać jej charakterystyki i oceny moralnej. Argumenty A. Z pozytywistycznym entuzjazmem do wiedzy i postępu związane są losy bohatera literackiego, a dokładniej ze Stanisławem Wokulskim, czołową postacią powieści Bolesława Prusa „Lalka”. Dla bohatera nauka była w młodości celem życia. Wszystko chciał jej podporządkować, ale los lubi być przewrotny. To nie w wiedzy odnalazł szczęście, ale w zauroczeniu do kobiety. Kiedy Wokulski wkracza w dojrzałe życie na pierwszy plan wysuwa się czysto materialistyczne dążenie do posiadania stabilnej sytuacji majątkowej. Wie, że tylko ciężką pracą może wiele osiągnąć. Rozpoczyna studia w Polsce, a następnie kontynuuje je na Syberii. Po powrocie do kraju żeni się z właścicielką sklepu i zaczyna dorabiać się majątku na handlu. Jego kariera toczy się błyskawicznie. Zakłada spółkę ze Wschodem, prowadzi interesy w Bułgarii, Francji. Jego poglądy są tu typowe związane ze zbiorowością. Oprócz tego jego los jest ukazany na tle różnych warstw społecznych. Prus bowiem ukazuje klasę arystokratyczna, kupców, Żydów, biedotę. Praca bohaterowi nie daje satysfakcji, takiej którą by pragnął osiągnąć. Taj naprawdę pieniądze miały być jedynie środkiem do zdobycia serca Izabeli.

B. „Lalka” ukazuje różne poglądy na pracę, np pospólstwo- Marianna- prostytutka, nie miała innego wyjścia i musiała sprzedawać swoje ciało, Izabela łęcka- gardziła pracą, uważała że to kara za grzechy. Zresztą cała arystokracja wolała rozrywki i zabawy od ciężkiej pracy. Ciężko pracują mieszczanie, ich dochody nie sa wysokie, ale starają się. Geist i Ochocki to ludzie nauki. Człowiekiem pracowitym i solidnym jest niewątpliwie stary Jan Mincel, spolonizowany Niemiec, który wszystko, co ma zawdzięcza ciężkiej, podjętej już w najmłodszych latach pracy. Jego postawa życiowa oddziaływała silnie na pracujący w jego sklepie personel, którego nauczył dyscypliny i któremu wpajał nawyk oszczędzania. Człowiekiem pracy, choć w zupełnie innym charakterze jest także inny z bohaterów "Lalki" - Ignacy Rzecki. Ten uczciwy i szlachetny człowiek, mimo sumienności i pracowitości nie reprezentuje pozytywistycznych ideałów i wartości. Podsumowanie "Lalka" to pesymistyczna diagnoza społeczeństwa, w którym nie wszystkie grupy społeczne dojrzały do pozytywistycznych ideałów pracy u podstaw.

98. Człowiek w sytuacji ograniczeń. Odniesienie do "Klatki" Magdaleny Abakanowicz i innych utworów literackich.

( podobnie jak pyt. 52)

Określenie problematyki

Ograniczenie to rodzaj zniewolenia stanu z góry narzuconego człowiekowi. Nikt bowiem nie z własnej, nieprzymuszonej woli chce być w niewoli. Rozumiemy przez to słowo wszelkie sztuczne ograniczenia narzucone jednostce ludzkiej, zarówno te fizyczne, jak i psychiczne. Systemy polityczne, jak totalitaryzm, nazizm, stalinizm to jawne naruszenia wolności człowieka. W takim systemie człowiek zostaje sprowadzony do rangi bezwartościowej osoby, bez woli i możliwości zmiany swojego otoczenia. Musi akceptować to, co narzuca mu władza. Teza Ograniczenia wpływają destrukcyjnie na psychikę bohatera , niszczył jego osobowość i kodeks moralny. Argumenty

A. Polska rzeźbiarka w swym dziele „Klatka” ukazuje skulonego, odwróconego plecami człowieka w zamkniętej klatce. Wydaje się on być bezbronny i bezsilny wobec sytuacji w jakiej się znalazł. Nie widać jego twarzy, jego mimiki, możemy się zatem tylko domyślać, jak bardzo cierpi. Osoba ta jakby nie miała swojej tożsamości, jest bezkształtną masa,

pozbawiona szczegółów. To właśnie więzienie, klatka sprawiają, że człowiek może stracić swoje „ja”, stać się anonimowym więźniem. B. Czasy II wojny światowej to okres systemu totalitarnego- zniewolenia milionów niewinnych ofiar przez nazistów. Utwór „U nas w Auschwitzu” ma formę listów do Marii, narzeczonej Tadka. Kobieta była uwięzionej w innym obozie. Opowiadanie to ukazuje, jak człowiek może utracić hierarchię wartości, która obozuje ludzi na wolności. Rzeczywistość za drutami ma swoje prawa, rządzi się odmiennymi regułami.

Ludzie z obozu koncentracyjnego mają

nadzieję na przetrwanie, zdobycie dodatkowej porcji pożywienia, że nie wybiorą ich dziś na rozstrzelanie drogą losową. Ludzie żyli w strachu i zaczynali zachowywać się jak zwierzęta. Przykładem na to jest obraz, kiedy pracujący przy kominie Żyd, tak bardzo boi się o swoje życie, że każe ojcu iść do komory gazowej. To system totalitarny wypaczył ich psychikę. Autor w pewnym fragmencie porównuje skazańców do starożytnych niewolników. Tak właśnie władze systemów totalitarnych traktowały więźniów swoich obozów. Podsumowanie

Osobiście dodam, że za definicją ograniczenia, rozumianego jako zniewolenie kryje się tragedia człowieka. Albowiem w takim systemie człowiek zostaje sprowadzony do rangi bezwartościowej osoby, bez woli i możliwości zmiany swojego otoczenia. Musi akceptować to, co narzuca mu władza. Staje się więc jednostką podobną do marionetki, kukłą pociąganą za sznurki innych, tych „na górze”. Każda próba zmiany swojej sytuacji kończy się jednym - śmiercią. To wtargnięcie na każde pole działalności człowieka, bez względu na to, czy mu się to podoba, czy nie.

99. W jaki sposób wybitne postacie mogą być przedstawione w tekstach literackich? Załączony obraz Jacques-Louis David „Napoleon przekraczający Alpy"

Określenie problematyki Tematem zainteresowania dzieł z różnych dziedzin sztuki była nie tylko biografia danej znanej postaci, ale i ich cały dorobek. Dzięki takiej postawie teksty kultury stały się skarbnicą wiedzy o wielkich sylwetkach. Artystów fascynowały życiorysy wybitnych postaci, ich pasje, twórczość, wpływ życia na ich dorobek. Teza Sylwetki znanych postaci stały się inspiracją dla dzieł kultury.

Argumenty A. Jacques-Louis David na obrazie „Napoleon przekraczający Alpy” utrwalił wielkiego wodza francuskiego w momencie jednej ze zwycięskich jego potyczek bitewnych. To postać ukazana w ruchu. Bonaparte jest na koniu, który ma dwie przednie nogi uniesione do przodu. Sam Napoleon głowę ma odwróconą do widza, zaś prawą ręką wskazuje kierunek jego galopu. Strój, niezwykle barwny i dostojny podkreśla jego waleczność i bohaterstwo. Uderza także żywiołowość, ruch i dynamika. B. Odkąd magia kina zawładnęła ludzką wyobraźnia film również był zafascynowany wybitnymi sylwetkami polskiej kultury. Jednym z nich jest film w reżyserii Jerzego Antczaka „Chopinpragnienie miłości”. Autor dzieła przenosi nas w rok 1830. Chopin, w tej roli Piotr Adamczyk,

wyjeżdża z Warszawy i udaje się do Francji, by tam rozwijać swą karierę muzyczną. Po początkowych niepowodzeniach staje się w końcu gościem elitarnych salonów Paryża; jako utalentowany kompozytor zdobywa sławę i uznanie. Poznaje George Sand, w filmie kreuje ją Danuta Stenka i wkrótce staje się jej kochankiem. Wraz z dziećmi pisarki - Maurycym i Solange - wyjeżdżają na Majorkę, gdzie ujawnia się gruźlica Chopina. Po powrocie zamieszkują w Nohant, wiejskim majątku Sand. Tu powstaje większość znakomitych utworów polskiego kompozytora. Podsumowanie Sylwetki wielkich twórców kultury, czy historii były inspiracją dla literatury czy filmu. Zarówno pisarze, jak kompozytorzy, ludzie kościoła dzięki swemu geniuszowi byli natchnieniem dla twórców. Ich dokonania, dorobek podejmowano w wierszach, powieściach, obrazach filmowych. Każdy z artystów starał się dostrzec indywidualne cechy danego twórcy, którego uwieczniał w swym dziele. Wskazać na jego geniusz, z drugiej strony dostrzec w nim i człowieka.

100. Jakie znaczenie w życiu człowieka może mieć wyobraźnia? Omów zagadnienie na podstawie tekst Herberta ,,Pudełko zwane wyobraźnią" oraz innych tekstów kultury. Zastukaj palcem w ścianę z dębowego klocka wyskoczy kukułka wywoła drzewa jedno i drugie aż stanie las zaświstaj cienko a pobiegnie rzeka mocna nić która zwiąże góry z dolinami Chrząknij znacząco oto miasto

z jedną wieżą szczerbatym murem i domkami żółtymi jak kostki do gry teraz zamknij oczy spadnie śnieg zgasi zielone płomyki drzew wieżę czerwoną pod śniegiem jest noc z błyszczącym zegarem na szczycie sową krajobrazu

Określenie problematyki Wyobraźnia to nasze marzenia, plany, ukonkretnione cele życiowe. Dzięki posiadaniu jej człowiek może na chwilę oderwać się od szarej rzeczywistości. Wyobraźnia wzbogaca nasze życie, codzienność, pozwala nam uciec w krainę marzeń. Dobrze, kiedy tworzone w naszym umyśle obrazy potrafi wykorzystać w dobrym celu, czyli je później ukonkretnić i zdobyć np. nasz cel życiowy. Samo tylko bujanie w chmurach do niczego nie prowadzi. Dobrze, kiedy wyobraźnia idzie w parze z konkretnymi działaniami. Teza Wyobraźnia wzbogaca wewnętrzny świat człowieka. Argumenty

A. Tytułowym pudełkiem z tytułu wiersza Herberta , w które wystarczy zastukać, by z dębowego klocka wyskoczyła kukułka, jest wyobraźnia i jej nieograniczona moc. Dzięki niej kukułka może wywołać kolejne obrazy: drzew, z których na koniec powsta nie las. Wystarczy cienko zagwizdać, by wyczarować rzekę, wiążącą góry z dolinami. Jednego znaczącego chrząknięcia trzeba,

by wywołać obraz miasta z jedną wieżą i błyszczącym zegarem, szczerbatym murem i żółtymi domkami, które z daleka wyglądają jak kostki do gry. Po zamknięciu oczu na wyobrażone las i miasto spadnie śnieg, a za nim wieczór, który pogrąży cały świat we śnie. Podmiot liryczny zachęca adresatów wiersza do fantazjowania, do rozwijania i częstego posługiwania się wyobraźnią, dlatego używa czasowników w trybie rozkazującym („zastukaj", „zaświstaj", „chrząknij", „zamknij oczy"). Za ich pomocą jak w baśniach po wypowiedzeniu magicznego zaklęcia, wyczarowany zostaje świat, piękniejszy niż ten prawdziwy, dający ludziom poczucie władzy i mocy, nieograniczonych możliwości, radość i szczęście. Wyobraźnia okazuje się prawdziwym skarbem, dzięki któremu człowiek nigdy nie czuje się samotny, i dzięki któremu łatwiej jest znosić nieszczęścia i ciosy losu. B. Romantyczną pełną marzeń i wyobrażeń jest bohater dramatu Juliusza Słowackiego „Kordian”. Poznajemy go jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza w podróż po Europie i odkrywa, że chce być wielkim patriotą i uratować swój kraj. Postanawia zabić cara. Porywa się na czyn absolutnie szalony, co potęguje jeszcze bardziej jego rozterki. Mimo szczerych chęci, do zabójstwa nie dochodzi. W decydującym momencie, pod drzwiami sypialni przyszłego władcy Polski, niedoszłego zabójcę dopadają Strach i Imaginacja. Kordian dotknięty niemocą mdleje przed drzwiami sypialni cara. I tak młodzieniec przegrywa ze swoimi słabościami. Jest pod tym względem słabą osobowością. Jego los kończy się w zakładzie dla wariatów a następnie w więzieniu. Nie wiemy, czy przeżył. Kordian jest typem nieudacznika życiowego, który wiele marzy i wbrew rozumowi „nie mierzy sił na zamiary”. Jego słaba psychika i niedojrzałość spowodowała klęskę w poszukiwaniu celu i sensu w życiu. Podsumowanie Wyobraźnią wzbogaca nasze życie duchowe. Dzięki niej lepiej nam się funkcjonuje w świecie. Zdarza się, że wybrania jest zbyt wybujała, wtedy fantazjujemy o nieosiągalnych rzeczach. Najbardziej sobie cenię wyobraźnię twórczą. Ich przebieg może być kierowany np. przez lekturę, ilustrację, opowieść itp. Czytając książkę wyobrażamy sobie opisane w niej zdarzenia, pomieszczenia, bohaterów ich stroje. Po obejrzeniu adaptacji tej książki jesteśmy zwykle rozczarowani, gdyż reżyser inaczej przedstawił bohaterów i miejsca

101. Różnice w języku ludzi starych i młodych. Wypowiedz się na temat grzeczności językowej między pokoleniami ( tekst o slangu młodzieżowym)

Określenie problematyki Wizerunek młodości często podejmowała literatura na przestrzeni epok. Okres ten

to czas prób i

zmagań. Wiąże się to z faktem poszukiwania przez młodych ludzi zarówno autorytetów moralnych, jak i celu i sensu w życiu. Jedno jest pewne wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Starość to szczególny etap w życiu od zawsze fascynował literaturę na przestrzeni epok. Ukazywano nie tylko motyw starości, ale bohaterem wielu dzieł był sam starzec. To osoba symbolizująca mądrość życiową, doświadczenie i wiedzę. To z niej młodzi mogą czerpać przykład i szukać w tej postaci autorytetu. Między nimi dochodzi czasami do konfliktu pokoleń który jest widoczny nawet w sposobie używania języka. Teza Różnice w języku ludzi starych i młodych wynikają z konfliktu pokoleń. Argumenty A. Ludzi starych i młodych różni przede wszystkim stopień rozwoju cywilizacji. Starzy często wola to, co tradycyjne. Stąd nie są otwarci na nowości na rynku, odkrycia, postęp technologiczny. Dlatego często brakuje w ich słownictwie wyrazów, związanych z

nowościami. Nie używają oni także skrótowości. Mają może więcej czasu na budowanie dłuższych, pełniejszych wypowiedzi. B. Język współczesnej młodzieży jest pełen nowomowy, zapożyczeń i błędów językowych. w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy obce- angielskie, niemieckie, rosyjskie, łacińskie i inne. Zapożyczenia te są uzasadnione jeżeli nie przekraczają zasad poprawnościowego języka polskiego. Współczesna młodzież posługuje się swoją gwarą, która go wyróżnia spośród innych grup. Kolejnym elementem jest tendencja do skrótowości. Po co mówić cześć jak można cze lub elo? Skracanie zaczyna się już w podstawówce od nieśmiertelnej matmy i fizy. Skrótowość przydała się szczególnie w skompresowanych do 160 znaków SMS-ów, ale także do rozmów na czatach, gadu-gadu, czy wszelakich forach internetowych. Kolejną tendencją w slangu młodzieżowym jest językowy „luz”. Ociera się często on o czarny humor, ironie i słowną ekspresje. Młodzież w ten sposób chce wyrazić swój stosunek do rzeczywistości i do otaczającego ją świata. A jak wiadomo my młodzi to środowisko pełne energii i szalonych pomysłów, co można zaobserwować w naszym zabawnym i humorystycznym języku, chociażby w takich słowach jak : dyńka ,taśma bezpieczeństwa, dom wariatów, abstynent, mów do mnie drukowanymi literami, ryć beret. Podsumowanie Czym jest gwara młodzieżowa? Otóż wszystkim po trochu. Młodzież stanowi przecież pewną grupę zawodową ( a co szkoła to nie praca?), ma swoje tajemnice, niedostępne dla wapna (starszych). Konflikt pokoleń był, jest i będzie. To prosta prawda, jednak wpisana w dzieje ludzkości. Świat ciągle ulega przeobrażeniem, coś się rodzi, a inne odchodzi w zapomnienie. Często ci, co reprezentują grupę „starych” nie mogę się pogodzić ze zmianami. Zaś ci, którzy należą do „młodych” nie akceptują togo, co już było. I jest to widoczne nawet w języku. 102. Jaką rolę odgrywają marzenia w życiu człowieka? Obraz- Do sławy – Jacka i odwołanie do innych tekstów literackich.

Określenie problematyki Wspinają się na najwyższe szczyty -górskie, naukowe, uczuciowe…Niektórzy tylko w myślach, inni w rzeczywistości. Literatura nazywa ich mianem- marzycieli. Motyw tej barwnej postaci jest tematem uniwersalnym. Literatura niemalże w każdej epoce utrwalała wizerunek, zarówno tych, którzy bujali w przysłowiowych chmurach, jak i tych, którzy snuli wizje i plany trudne do zrealizowania. Niewątpliwie marzenia towarzyszą człowiekowi od zawsze. To pragnienia, które wcielane w życie, udoskonalają świat. To dzięki ludziom z rozbudzoną wyobraźnią znajduje się nowe lekarstwa, tworzy wynalazki, odkrywa nowe światy. Teza

Marzyciele ponoszą odmienne konsekwencje wierności swym poglądom. Argumenty A. Obraz Jacka ego „Do sławy” przedstawia popularny motyw w twórczości malarze, czyli postać anioła. Niesie on na jednym ze swych skrzydeł małe dziecko. Dzięki tytułowi możemy właściwe zinterpretować dzieło. Anielska postać bowiem już od najmłodszych lat towarzyszy chłopcowi w jego dążeniu do zdobycia sławy, w osiągnięciu jego marzeń. Ważne jest zatem abyśmy umieli dostrzec takiego naszego anioła Stróża w życiu i konsekwentnie dążyli do wytyczonego sobie w dzieciństwie celu. B. W poszukiwanie swojego szczęścia wyrusza tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego „Kordian”. Wyrusza on w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Podróż po Europie to próba konfrontacji marzeń młodego chłopca z prawdziwą rzeczywistością. Niestety świat okazuje się wielką porażką. Wszędzie panuje pieniądz, niesprawiedliwość, nawet pomocy nie można uzyskać od papieża. Postanawia on zabić cara, ale w ostatnim momencie okazuje się zbyt słaby psychicznie, by tego dokonać. Chociaż Kordian przegrał, to jednak jego bohaterska postawa stała się inspiracją dla przyszłych buntowników. Na tym polega siła marzeń i naiwnej wiary w poświęcenie.

Podsumowanie Marzenia i pragnienia każdego z bohaterów literackich są wyidealizowane. Ikra wnioskował, że zdobędzie przestworza, pokona ludzkie ograniczenia. Kordian sądził, że uda mu się w pojedynkę zabić cara i wyzwolić naród spod jarzma niewoli. Problem ten ukazywała literatura. Na kartach swych utworów przedstawiała postaci, którzy pragnęli mieć wpływ na swój los. Marzyli o wielkiej miłości, podróżach, wyznaczali sobie różne cele. Nie każdemu z nich udało się to osiągnąć.

103. Refleksja na temat ludzkiej egzystencji - dzieło Józefa Szajny „Ściana butów” (instalacja artystyczna) i własny tekst kultury.

Określenie problematyki Refleksje o człowieku to temat literatury i sztuki. Szczególnie problem ten podejmowali pisarze doby wojny i okupacji. Wydarzenia II wojny światowej to pretekst do podjęcia przez literaturę problematyki związanej z psychiką ludzką i prawdą o człowieku w obliczu zagrożeń. Teza Ludzka egzystencja to poszukiwanie prawdy o człowieku w literaturze i sztuce. Argumenty

A. Dzieło Józefa Szajny nawiązuje do symboliki II wojny światowej. To buty przytwierdzone do kamienia w kształcie sylwetki człowieka. Nie jest to zwyczajne obuwie, ale to zostało po milionach ofiar holocaustu, który miał miejsce w wielu obozach koncentracyjnych. Doświadczenia obozowe i wojenne obecne są w całej twórczości Józefa Szajny, malarza, scenografa, reżysera, jednego z najwybitniejszych artystów drugiej połowy XX w. Był

więźniem Auschwitz, gdzie dwukrotnie trafił do bloku śmierci. Cudem przeżył. Szajna poprzez swą sztukę apeluje do sumień młodego pokolenia, aby nigdy nie zapomnieli o tamtych haniebnych czasach. B.

„Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall opowiada o godności podczas II wojny światowej, w rzeczywistości getta warszawskiego i holokaustu. Bohater utworu Marek Edelman opowiada o masowym wywożeniu Żydów do Treblinki na śmierć w komorach gazowych. W 1942 roku pracował jako goniec w szpitalu w zamkniętym obszarze za drutami. Posiadał stałą przepustkę umożliwiającą mu poruszanie się po mieście, ale nie wykorzystał tej okazji, nie chciał opuścić swych współtowarzyszy niewoli. Do końca wałczył o ich godną śmierć. W czasie powstania w getcie dowodził oddziałem czterdziestu ludzi. Po wojnie pozostał w Polsce, skończył studia medyczne, został kardiologiem. Edelman to przykład człowieka, który zarówno w czasie wojny, jak i po niej zachował do końca aktywna postawę. Starł się przeciwstawić złu a nawet prowadził swój wyścig z Bogiem.

C. tytułowy bohater dramatu J. Słowackiego „Kordian” jako postać poszukująca celu i sensu w życiu, która przegrywa psychicznie;

D. Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego jako swoiste studium zbrodni, na tle którego rozgrywa się dramat Raskolnikowa;

E. Zenon Ziembiewicz, bohater, który wspina się po szczeblach awansu zawodowego chodząc na kompromisy życiowe na podstawie „Granicy” z. Nałkowskiej Podsumowanie W literaturze pisarze często poszukiwali prawdy o człowieku i jego egzystencji. Wojna to czasy, kiedy zmieniło się zachowanie człowieka. Dobro i zło nabrały innego wymiaru. Dokonując porównania każdy z pisarzy w inny sposób utrwalił prawdę o człowieku i jego godności w rzeczywistości nie tylko wojennej. 104. Jak artyści przedstawiają wspomnienia młodości w tekstach kultury? Odwołaj się do obrazu Jacka Malczewskiego pt. "Wspomnienie młodości" oraz wybranych tekstów literackich.

Określenie problematyki To, co wynosimy z domu rodzinnego, z czasów młodości zawsze ma wpływ na nasze dalsze losy. Okres ten to czas prób i zmagań. Wiąże się to z faktem poszukiwania przez młodych ludzi zarówno autorytetów moralnych, jak i celu i sensu w życiu. Jedno jest pewne wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Literatura podejmuje ten problem niemal w każdej epoce literackiej. Każda epoka od romantyzmu, po czasy współczesne ukazywała z innej perspektywy problem młodości bohaterów literackich.

Teza Młodość to czas za którym tęsknią pisarze i powracają do niej w swych dziełach. Argumenty A. Na obrazie „Wspomnienie młodości” Jacka ego autor przedstawia młodego pastuszka, który pasie świnie. Widzimy go tylko z tyłu, ale jest on umieszczony na pierwszym planie. Jego głowa jest schylona w dół. Użyte na obrazie szarości i brązy sprawiają wrażenie smutku, jakiejś melancholii. Być może młodzieniec inaczej sobie wyobrażał swoją wchodzenie w świat dorosłych? Mam wrażenie, że nie jest on zadowolony ze swojego losu. B. Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza

jest dziełem, które można

potraktować jako jedną z najważniejszych inspiracji krajem dzieciństwa i młodości. Ojczyzna jawi się tu jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor postawił swoje pierwsze kroki. W dwunastu księgach tego arcydzieła zawarł pisarz całą swą tęsknotę do kraju „lat dziecinnych", całą swą miłość do ziemi rodzinnej, którą opuścił jako emigrant polityczny. Nostalgia za „krajem lat dziecinnych" powoduje, że poeta drobiazgowo przedstawia obyczaje staropolskiej szlachty: uczty, spacery, posiłki, zasady grzeczności, porządek dnia, staropolskie ubiory, wygląd dworku i jego okolicy, pracę, stosunek do sąsiadów, życie w zaścianku szlacheckim. Podsumowanie Jedno jest pewne młodość i wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Dlatego jakich wyborów dokonamy w tym okresie, może to rzutować na całą naszą przyszłość.

105. Jakie mogą być przyczyny braku skuteczności w komunikacji językowej? Omów problem, odwołując się do przytoczonego tekstu Moniki Kaczor , do elementów aktu komunikacji oraz do wybranego tekstu kultury. Kultura słowa w komunikacji międzyludzkiej zalezy od przestrzegania konwencji językowej , która jest warunkiem niezbędnego przede wszystkim do skutecznego używania języka, aby wypowiadane przez nas słowa i zdania niosły treść przez nas mówiących, zamierzoną i jednocześnie zrozumiałą dla naszego partnera. Wymóg przestrzegania pewnych reguł językowych i norm estetycznych, sprawia , że wypowiedź budzi pozytywne uczucia zarówno u nadawcy, jak i u odbiorcy. Walery Pisarek stwierdza, że nabywanie zdolności poprawnego języka należy do nauki milczenia. Wyrażona przez tego językoznawcę pochwała milczenia, wynika z ztego, że bardzo często wypowiadane komunikay charakteryzują się banalnością i powierzchownością treści. W. Pisarek wymieniać grzechy i grzeszki polskiej mowy, szczególną uwagę zwraca na pretensjonalność, która prowadzi do rozwlekłości wypowiedzi i dyktuje „napuszone” zwroty. Jest ona zaprzeczeniem takich walorów estetycznych wypowiedzi, jak jasność i prostota. Odpwoiednie uzywanie języka ma istony wpływ na tzw meta komunikację, czyli na ujawnienie znaczenia określonych wiadomości oraz na informacje o efekcie rozmowy. Ze znaczeń słów zawartych w komunikacji wynika to, w jaki sposób mówimy do innych ludzi. Stosowanie określonych wyrażeń zgodnie z ich znaczeniem na zrozumienie całości komunikatu. Na podstawie: Monika Kaczor, Estetyka słowa a kultura języka.

1. Określenie problematyki Komunikacja to nawiązywanie i utrzymywanie łączności między ludźmi za pomocą języka. Jakie są niezbędne warunki komunikacji językowej? Powołam się na akt komunikacji. Przede wszystkim, jeśli ludzie chcą się ze sobą porozumieć, jeden z nich, którego nazywamy nadawcą, musi coś do drugiego, tj. do odbiorcy, powiedzieć albo napisać, czyli zakomuniko wać mu coś. Dzięki temu między nadawcą a odbiorcą nastąpi kontakt językowy, jeśli naturalnie posługują się oni tym samym językiem, tj. znają jego słownictwo i gramatykę. W wypadku, gdy odbiorca nie zna języka, którym posługuje się nadawca, kontakt językowy między nimi jest niemożliwy.

Niezbędnymi elementami komunikacji językowej są więc: nadawca, odbiorca, kontakt między nimi, komunikat, czyli wytwór mówienia lub pisania, zwany też tekstem, oraz wspólny język, który stanowi tworzywo komunikatu (tekstu).Podstawową jednostkę komunikacji językowej nazywamy aktem mowy. Teza Zła komunikacja wynika z braku umiejętności interpretacji znaczenia słów przekazywanych przez nadawcę komunikatu Argumenty A. Monika Kaczor zwraca uwagę, abyśmy mówili tak, by zrozumiał nas parner, osoba, z którą prowadzimy dyskusję. Ważne, aby tak mówić, żeby jeżeli my wypowiedzi nadajemy pozytywne zabarwienie, to, żeby także w sposób pozytywny odebrała to osoba, do której kierujemy tą wypwoiedż. Chodzi o to, żeby np. nasze słowa nie były odebrane inaczej, np. negatywnie. Autorka powołuje się na Walerego Pisarka, który mówi o klturze milczenia. Okazuje się, że milczenie jest ważne w komunikacji. Warto czasami coś niedopowiedzieć lub przemilczeć niż powiedzieć za duzo, albo mówić nie na temat. Kiedy nasze wypowiedzi są zbyt bogate w zbędne słowa, wówczas nasza wypowiedz staje zbyt rozwlekła. Autorka zatem stawia na prostotę wypowiedzi i jej jasność. B. W procesie komunikacji często pojawiają się różne zakłócenia i bariery, które skutecznie uniemożliwiają nam przekazanie informacji. Do barier komunikacyjnych możemy zaliczyć: słuchamy wybiórczo, czyli tylko pewne informacje, oceniamy czy porównujemy siebie z rozmówcą; treść wypowiedzi rozmówcy wywołuje skojarzenie, w które się zagłębiamy; myślimy, co za chwilę odpowiedzieć, choć staramy się wyglądać na zainteresowanych; usiłujemy zgadnąć, co rozmówca ma "naprawdę" na myśli; w trakcie rozmowy osądzamy i reagujemy schematycznie; cokolwiek mówi rozmówca, odnosimy to do własnego życia i osądzamy w kontekście własnych doświadczeń; słuchamy tylko początku, szukając rady dla rozmówcy; podnosimy głos, atakujemy, by obronić własne stanowisko; przejawia się w tym niezdolność do przyjmowania krytyki i brak zgody na inny punkt widzenia. C. Różnice w kontaktach językowyc h między nadawcą a odbiorcą polegają także na tym, że

mogą się oni kontaktować w bezpośredniej rozmowie albo za pośrednictwem telefonu, korespondencji i tekstów publikowanych. Między nadawcą a odbiorcą może wystąpić nie tylko dystans przestrzenny, lecz również czasowy. Podstawowym warunkiem sprawnego kontaktu komunikacyjnego jest dobra znajomość języka przez nadawcę i odbiorcę. Dobre poznanie języka wymaga systematycznej pracy, zastanawiania się nad budową i znaczeniem wyrazów i nad strukturą wypowiedzi. Sprawny kontakt językowy zależy też od właściwej postawy nadawcy i odbiorcy w procesie porozumiewania się. Nadawca, jeśli chce, by odbiorca dobrze go zrozumiał, powinien wypowiadać się poprawnie, jasno i precyzyjnie, ponieważ wypowiedź niepoprawna lub chaotyczna jest trudna do zrozumienia. D. Przywołam także tekst kultury. Różnymi językami mówią, np. Podsumowanie Obowiązkiem odbiorcy jest natomiast skupienie się nad treścią wypowiedzi nadawcy, dbałość o jej zrozumienie. Niewłaściwa postawa zarówno nadawcy, jak i odbiorcy utrudnia bądź wręcz uniemożliwia kontakt językowy i jest sprzeczna z zasadami kultury języka.

106. W jaki sposób natura może inspirować twórcę? Wiersz „ Ciemny pachnący las” Kazimierz Przerwa Tetmajer i swój przykład. Ile tu kwiatów, ziół i traw!

Jak złotem ku mnie błyszczy mech! Ile tu duchów lata w krąg!

Jak błyszczą skrzydła pośród drzew!

O Boże! Cóż za cud i czar! Sto dębów z wiatrem szumi wraz! Sto dębów mgłę przerzyna wpław, złotą, słoneczną, letnią mgłę, i wonny, świeży wiatru dech złotych rozwiesił arfę wstąg...

Matko i dziecko duszy mej!.Idzie! o! idzie z ziemi zew, z pachnącej ziemi, z wonnych par, idzie i woła, gra i grzmi! To idziesz ty, to idziesz ty, o Bóstwo święte, święta Moc!

O wonny, święty, wielki las! O blask, co zdołał ciemność zmóc! O deszczu światła! lej się! lej! O święto leśne! Lata czas!,..

Określenie problematyki Człowiek nie może żyć w oderwaniu od natury. Przyroda wtopiła się w nasze istnienie i od początku świata towarzyszy człowiekowi w jego działaniac h. Przynosi nam ukojenie, żywi nas, uczy jak postępować. O jej bogactwie i blasku świadczą pory roku. To one wyznaczają nasze działania, rytm dnia. Wpływają na nastrój człowieka i jego aktywność. Każda z nich ma swój urok i piękno. Pejzaż stawał się często wręcz bohaterem dzieł literackich. Często świat przyrody uczestniczył w życiu postaci, był świadkiem jego zmagań z losem, kłopotów, radości . Topos ten służył także twórcom do ukazania ogólnych prawd o otaczającej ich rzeczywistości. Teza Natura w życiu człowieka odgrywa ważną rolę, wpływa na jego rzeczywistość, nastroje, przeżycia, może być jego przyjacielem i wrogiem. Argumenty A. W wierszu Kazimierza Przerwy- Tetmajera wyczuwamy zachwyt nad pięknem natury. Swoją ekscytację autor podkreśla licznymi wykrzyknieniami. Przyroda to dar od Boga, jest świętością, boskim darem dla człowieka. Krajobraz w utworze poety to cud, coś niesamowitego, co trudno opisać nawet w poetycki sposób. Natura tu żyje, jest pełna ruchu i dynamiki, dzięki wprowadzeniu licznych epitetów i czasowników. Opis działa na wyobraźnię, dzięki malowniczemu opisowi. Wiersz ma zadanie nie tyle zachwycać się samą przyrodą, ale wywołać u odbiorcy wrażenie harmonii i ładu. B. Z niezwykle wyśnionym, wręcz baśniowym, obrazem natury spotykamy się w epopei narodowej Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Pisarz szczególny nacisk położył na zjawiska przyrody oraz roślinność litewską. Często nadaje im cechy ludzkie. Stwarza to wrażenie, jakby pejzaż scalał się z życiem bohaterów Soplicowa. Dworek Sędziego otoczony jest pięknym ogrodem. To w nim kwitną jabłonie, dojrzewają owoce jesieni, puszczają pąki wiosenne kwiaty. Sielski krajobraz dopełniają lasy i puszcze, które u autora mienią się różnymi barwami. To znak, jak bardzo poeta cenił sobie florę i faunę litewskich terenów. W tym przypadku natura pokazuje swoją przyjacielską twarz. Podsumowanie Obrazy przyrody to temat uniwersalny. Spełnia on różne funkcje. Krajobraz jest odzwierciedleniem przeżyć wewnętrznych bohaterów, buduje nastrój i ożywia świat przedstawiony w utworze. To także symbol ważnych wartości . Natura podkreśla uczucia poety, refleksje na temat kondycji człowieka w świecie. Świat przyrody jako pretekst do idealizacji litewskiego krajobrazu, rozumianego jako powrót do kraju lat dziecinnych został wykreowany w „Panu Tadeuszu”. W przypadku obrazy została uchwycona jego złowroga moc, niszczycielska.

107. W jaki sposób jest przedstawiany motyw patriotyzmu? Mural Warszawa 44 oraz inne utwory literackie.

Określenie problematyki Żyjemy u progu XXI wieku. Pamięć o zamierzchłych czasach niewoli zaciera się w naszych umysłach wraz z ostatnimi żyjącymi świadkami holocaustu. Ale są przecież skarby naszej kultury, które nie pozwalają nam zapomnieć, że słowo patriotyzm to część naszej tradycji. Czym jest to pojęcia dla nas współczesnych? To miłość do historii, tradycji, języka, czy samego krajobrazu.

To umiejętność

traktowania z sercem dzieł naszych rodaków. To na koniec obrona naszych granic i walka, by słowo ojczyzna zawsze kojarzone było z wolnością. Autorzy wręcz prześcigali się w swych koncepcjach, mogących wskazać rodakom właściwe drogi ku odzyskaniu wolności. Każdy z nich wysuwał inne postulaty. Teza Patriotyzm w literaturze to artystyczna próbą podniesienia na duchu zniewolonego narodu. Pisarze wzniecali w rodakach nadzieje na odzyskanie niepodległości, krzepili serca zniewolonych Polaków. Argumenty A. Murale „Warszawa 44” nawiązuje do wydarzenia z czasów II wojny światowej i powstania warszawskiego. Była to walka zbrojna żołnierzy Armii Krajowej w okresie od 1 sierpnia do 2 października 1945 roku przeciwko okupantowi niemieckiemu. Do walki przystąpiła ludność cywilna stolicy i powstanie przekształciło się w powstanie powszechne. W ciągu 63 dni krwawych walk o wolność stolicy zginęło setki tysięcy cywilów i żołnierzy. Jednak wydarzenie to przeszło do historii Polski i do pamięci zbiorowej jako przykład wielkiego patriotyz mu naszych rodaków. Murale posługuje się tylko trzema kolorami- bielą, czernią i czerwienią. Najbardziej znaczący jest znak „Polski Walczącej” na tle sylwetek powstańców. B. Innym utworem, ukazującym ten motyw jest „Kordian” Juliusza Słowackiego, który odbywa romantyczną podróż po Europie. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Sama wędrówka bohatera to tak naprawdę moment wejścia Kordiana w dorosłe życie. Wędrówka spełnia z jednej strony funkcję dosłowną, gdyż młodzieniec odwiedza różne miejsca i spotyka odmiennych ludzi. Wynosi z tego ważne doświadczenia. Jednak ważniejsza jest tu funkcja symboliczna. Kordian odkrywa swoje powołanie – patriotyzm. Podsumowanie Literatura utrwaliła na swych kartach wiele obrazów ojczyzny. W ten sposób twórcy na przestrzeni epok pragnęli dać świadectwo prawdzie znajdujących się w kajdanach niewoli. Był to również przejaw troski artystów o stan państwa. Topos ten oddawano na różne sposoby. Ich dzieła tchnęły patriotyzmem i wzbudzały w rodakach nadzieje na odzyskanie niepodległości. 108. Od czego zależy sposób w jaki prowadzi się dyskusje i spory? Na podstawie tekstu o sporach w Internecie, tekstu kultury i własnych doświadczeń.

Określenie problematyki Sposób prowadzenia dyskusji i sporów zarówno w życiu codziennym, ale i na kartach dzieł, czy forach internetowych świadczy o naszym stopniu kultury osobistej. Ważny jest fakt, aby osoby, które wchodzą w różne konflikty wiedziały, że istnieje etykieta językowa i etykieta ( czyli zbór zasad, obowiązujących w Internecie”) Teza Spory i dyskusje w Internecie nie muszą łamać zasad poprawnościowych języka. Argumenty A. Dyskusja ma wiele twarzy — inaczej rozmawiamy z rodzicami, w klasie, z nauczycielem, z rówieśnikami.

Pomimo

różnic,

dyskutanci zawsze

powinni

dążyć

do

osiągnięcia

porozumienia. Niestety bywa, że dyskusje przeradzają się w kłótnie. W Internecie zdarza się to niezwykle często. Rozmówcom nie zależy wówczas na porozumieniu, a raczej na zwróceniu na siebie uwagi widzów. Spory czasami zamieniają się w walkę, w której rozmówcy obrażają się wzajemnie, używają niecenzuralnych słów, krytykują się, oceniają, odnoszą się do swojego życia prywatnego, sugerują nieprawdziwe wnioski. Internauci sądzą, że sa anonimowi i to im pozwala na obrażanie drugiej osoby. Takie zjawisko nazywa się hejtowanim. Obraźliwe, wulgarne komentarze w sieci to niestety jedna z wielu mrocznych stron internetu. Na wpisy tzw. hejterów natykamy się niemal pod każdym opublikowanym tam tekstem. Internetowa nienawiść jest tak powszechna, jak niegdyś napisy na ścianach toalet, jednak jej siła jest większa, zaś jej język razi i rani wiele osób. B. Przyczyną słynnego sporu Dowejki z Domejką, znanego z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza było niezwykłe podobieństwo nazwisk. Miarka się przebrała, kiedy obaj na polowaniu razem wypalili do jednej niedźwiedzicy. Nie sposób było rozstrzygnąć, kto jest zdobywcą wspaniałego myśliwskiego trofeum. Wtedy Domejko i Dowejko postanowili raz skończyć spór. Zdecydowali pojedynkować się na śmierć i życie. Wojski zgodził się sekundować, ale wieczorem przed pojedynkiem sięgnął do książek szukając rozwiązania tej trudnej sytuacji. W końcu wymyślił podstęp. C. Następnego ranka przeciwnicy przybyli na miejsce i zobaczyli... niedźwiedzią skórę rozciągniętą przez rzekę. Wojski pociął skórę na wąskie pasy i w ten sposób wyznaczył uczestnikom pojedynku odległe stanowiska. Było pewne, że mogą do siebie strzelać bardzo długo, a i tak żaden z nich nie trafi. Szlachta zgromadzona przy karczmie podziwiała pomysłowość i mądrość Wojskiego, a Domejce i Dowejce nie pozostawało nic innego, jak się pogodzić. Odtąd stali się nierozłącznymi przyjaciółmi. Domejko ożenił się z siostrą Dowejki, a ten pojął za żonę siostrę Domejki. Na pamiątkę wydarzenia zbudowali karczmę, którą nazwali Niedźwiadek. Podsumowanie Tak długo, jak różnimy się dyskutując o wartościach czy określonych poglądach, mamy do czynienia z normalnym dyskursem. Kiedy jednak zaczynamy drugą stronę poniżać, przypisywać jej najgorsze cechy, szufladkować wszystkie osoby reprezentujące daną orientację z użyciem negatywnych epitetów – wówczas mamy już do czynienia ze zjawiskiem hejtu, czyli celowego siana nienawiści.

109. Apel jako tekst kultury, odwołaj się do "Roty" Marii Konopnickiej.

Określenie problematyki

Apel to wezwanie do walki, działania, do zajęcia konkretnego stanowiska, to także tekst tego wezwania. Wiązał się on najczęściej z tematyką patriotyczną. W Polsce ten tekst kultury szczególnie rozwinął się w okresie, kiedy Polska była pod zaborami. . Polska straciła swoją wolność, ale nie straciła wiary i nadziei na odzyskanie niepodległości. W tych trudnych czasach nie opuścili rodaków wybitni twórcy, którzy piórem wskazywali na różne drogi ku odzyskaniu wolności. Jedną z nich były apele patriotyczne. Do nich następnie układano melodię i w ten sposób wzniecano w rodakach nadzieje na odzyskanie niepodległości. Teza Apele patriotyczne to skarbnica wiedzy o historii Polski. Ich naczelną wartością jest próba oddziaływania na nastroje zniewolonego narodu lub wpływanie na ich sumienie. Argumenty A. Wiersz „Rota” Marii Konopnickiej , którego tytuł oznacza tekst przysięgi, powstał w roku 1908 (opublikowany został po raz pierwszy w krakowskim piśmie „Przodownica") jako protest przeciwko coraz bardziej nasilającej się polityce germanizacyjnej, której wyrazem były przymusowe wywłaszczenia Polaków z ziemi i wprowadzenie do szkół języka niemieckiego jako wykładowego. Pretekstem był także słynny strajk uczniów we Wrześni; protestujących pobito, a ich rodziców skazano na karę aresztu. Konopnicka odwołała się w utworze do poczucia narodowej godności, do honoru Polaków i chlubnej przeszłości. Już otwierające wiersz słowa świadczą o bezwzględnym nakazie obrony narodowej tożsamości, zagrożonej przez działania zaborcy. Poetka pisze o konieczności walki do ostatniej kropli krwi (odwołanie do etosu romantycznego); przywołuje wykorzystany przez Wyspiańskiego w „Weselu" symbol złotego rogu jako sygnału wzywającego do walki. W zmaganiach z zaborcą pomaga narodowi Bóg; wyrazem tej wiary są kończące każdą strofę słowa: „Tak nam dopomóż Bóg". „Rota" została po raz pierwszy wykonana publicznie w Krakowie 15 VII 1910 podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego. Pieśń wykonał chór pod batutą kompozytora - Feliksa Nowowiejskiego. B. Elementami typowymi dla apelu jest nie tylko tematyka, którą już omówiłam, ale i budowa. Wiersz ma podniosły, uroczysty charakter. Wiersz reprezentuje lirykę bezpośrednią (wyznania), na co wskazują formy gramatyczne zaimków i czasowników w 1. osobie liczby mnogiej -zbiorowy podmiot liryczny, jednostka mówiąca w imieniu zbiorowości („Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, / Nie damy pogrześć mowy!"). C. Inny apel to np. „Hymn do miłości Ojczyzny” był literackim debiutem dobiegającego czterdziestki biskupa Ignacego Krasickiego. Ignacy Krasicki napisał utwór, który jest gloryfikacją pracy i walki dla ojczyzny za wszelką ocenę, a także pochwałą poświęcenia dla polskiej ziemi, szczególnie w czasie zaborów i utraty niepodległości. Kolejny apel to hymn Alojzego Felińskiego- „Boże, coś Polskę…”. Podsumowanie Apele z różnych epok naszej historii to nie tylko ślad konkretnych wydarzeń odciśnięty w pamięci narodowej. To przede wszystkim wyraz oddania się Ojczyźnie. To sposób oparcia się wrogowi, manifestacja tożsamości narodowej, polskości, by nie dać "pogrześć polskiej mowy".

110. Jak realizowany jest topos theatrum mundi? Odwołanie do fragmentu "Lalki" Bolesława Prusa i tekstu kultury. Niekiedy podczas tych samotnych zajęć w starym subiekcie budziło się dziec ko. Wydobywał wtedy i ustawiał na stole wszystkie mechaniczne cacka. Był tam niedźwiedź wdrapujący się na słup, był piejący kogut, mysz, która biegała, pociąg, który toczył si ę po szynach, cyrkowy pajac, który cwałował na koniu, dźwigając drugiego pajaca, i kilka par, które tańczyły walca przy dźwiękach niewyraźnej muzyki. Wszystkie te figury pan Ignacy nakręcał i jednocześnie puszczał w ruch. A gdy kogut zaczął piać łopocząc sztywnymi skrzydłami , gdy tańczyły martwe pary, co chwilę potykając się i zatrzymując, gdy ołowiani pasażerowie pociągu, jadącego bez celu, zaczęli przypatrywać mu się ze zdziwieniem i gdy cały ten świat lalek, przy drgającym świetle gazu, nabrał jakiegoś fantastycznego życia, stary subiekt podp arłszy się łokciami śmiał się cicho i mruczał: — Hi! hi! hi! dokąd wy jedziecie, podróżni?… Dlaczego narażasz kark, akrobato?… Co wam po uściskach, tancerze?… Wykręcą się spr ężyny i pójdziecie na powrót do szafy. Głupstwo, wszystko głupstwo!… a wam, gdybyście myśleli, mogłoby się zdawać, że to jes t coś wielkiego!…

(podobnie jak pyt. 26) Określenie problematyki Pisarze w swych utworach często przedstawiali bohaterów, którzy nie zawsze świadomie wpływali na swój los. Czasami stawali się marionetkami w rękach Boga, czy drugiego człowieka. Mieli wrażenie, że świat to teatr, coś wyreżyserowanego, sztucznego, na co człowiek nie ma wpływu. Do tego motywu nawiązywali także twórcy. W dziełach kreowali bohaterów, którzy byli sterowani przez innych, lub sami zachowywali się jak aktorzy na scenie. Tym samym przestawali oni być sobą, zatracali swoje prawdziwe ja.

Teza Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera literackiego w dziełach na przestrzeni epok. Argumenty W „Lalce” Bolesława Prusa najdobitniej motyw „Świata jako teatru” jest widoczny w scenie, kiedy Rzecki układa zabawki w sklepie. Tworząc nową witrynę subiekt zastanawia się jednocześnie nad sensem życia. Porusza on mechanicznymi zabawkami, które kojarzą mu się z ludźmi. Człowiek to dla Rzeckiego taka zabawka, marionetka, laka,. Na jej losy ma wpływ przypadek, fatum. Ludzie sa igraszką losy w rękach jakieś siły. Marionetką jest Wokulski w rękach Łęckiej. Ale i sama Izabela jest piustą, egoistyczną, bez serca laką, która nie potrafi docenić miłości kupca. Sam Rzecki także zachowuje się trochę jak marionetka. Wierzy bowiem w ślepy los, który przyniesie Polsce nowego Napoleona, który wyzwoli Polskę. Sceny te mają wymiar filozoficzny, ponieważ odnoszą się do przekonania, że to właśnie ludzie są jak nakręcane marionetki , natomiast ich życie spoczywa w cudzych rękach. W wierszu Stachury „Życie to nie teatr” przeciwstawione zostały sobie dwie postawy wobec życia. Dla „ty" lirycznego, do którego zwraca się poeta, jest ono teatrem, zabawą, udawaniem, nieustanną grą pozorów, nakładaniem kolejnych masek. Taka postawa zakłada nieszczerość, obca jest jej prawda, nawet wzruszenie nie jest autentyczne, bo polega na „wznoszeniu w górę brwi". Poeta, przeciwnie, uważa życie nie tylko za kolorową maskaradę, mówi, że jest ono i straszniejsze, i jednocześnie piękniejsze niż teatr, nic nie może się z nim równać, nawet śmierć. W refrenie siebie i adresata swojej wypowiedzi nazywa aktorami, co oznacza, że każdy człowiek, lepiej lub gorzej, z większą lub mniejszą świadomością, odgrywa rolę w teatrze życia. W ten sposób nawiązuje poeta do starego literackiego toposu „świata jako teatru". Podsumowanie We wszystkich zaprezentowanych utworach ludzie zostali porównani do kukiełek – pojawił się motyw świata jako teatru. Po odegraniu swojej roli lalki i ludzie kończą tak samo: bezużyteczni są zapominani i odsunięci. Wszelkie próby zmiany swego losu nie zdają się na nic, bo wszystko zależy od reżysera sztuki, jaką jest życie. W świecie teatru człowiek jest marionetką. Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera literackiego w dziele. Obecność toposu świata jako teatru słania odbiorcę do poszukiwania w świecie autentyczności i prawdy.

111. Czym dla współczesnego człowieka jest tradycja? ''Wykopaliska'' i własny przykład.

Utwór Jacka Kaczmarskiego

( pytanie powtórzyło się dwa razy) Odcisk palca w wypalonej glinie, Odprysk złota w popiele ogniska. Nieskończone, na pustej równinie, Prowadzimy wykopaliska.

Jutro twarz jej ujrzymy zapewne. Dziś, na byłej świątyni dziedzińcu Przy ogniskach nucimy rzewnie Zapomnianą pieśń barbarzyńców.

Pochyleni nad ziarnkiem piasku Za nic mamy mroczne nieboskłony. Wczoraj, zanim jeszcze słońce zgasło, Zobaczyliśmy Oko Ikony.

To ruiny! Ruiny! Ruiny! Ręce wasze w śmierci po łokcie! Mówią nam, gdy czyścimy z gliny Połamane w ziemi paznokcie.

A my w miskach sprzed lat trzech tysięcy Jak co rano jemy ryż na śniadanie I twierdzimy z uporem dziecięcym Że nie śmierć to, a Zmartwychwstanie. Na kolanach przez dni i tygodnie Przed nikomu nie znanym ś więtym Upieramy się nadal łagodnie, Że nie gruzy to, lecz - fundamenty

Określenie problematyki

Każdy naród wytwarza określone zwyczaje, obyczaje i obrzędy. Są to symbole kultury dawnej społeczności, która pielęgnuje je i rozwija, opierając się na tradycjach. Pełnią one, zatem funkcję integrującą, pokazują cel życia i sens codzienności. Tradycja to zespół zakorzenionych w kulturze czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakieś uroczystości. Tradycje mogą być indywidualne, charakterystyczne tylko dla danej rodziny, lokalnej społeczności, a nawet jednostki, ale i zbiorowe, które obchodzą wspólnie całe narody. Teza Wizerunek różnych tradycji w tekstach kultury to możliwość utrwalenia kultury, obyczajów dawnych czasów , ale i pretekst do sportretowania społeczeństwa. Argumenty

A.

W wierszu „Wykopaliska” Jacek Kaczmarski wyraża szacunek do pracy archeologów. Składa hołd osobom, które nie boją się żmudnej, drobiazgowej pracy w ziemi. To dzięki ich pasji, zaangażowaniu możliwe jest poznanie życia naszych przodków. Pisarz zwraca uwagę na fakt, że dla osób, które się tym nie interesują wiele znalezisk to tylko nic nie znaczące ruiny. Zas dla osób, które się tym zajmują to niezwykle znaczące rzeczy. To nie gruzy, lecz fundamenty, czyli początek jakiejś historii przed lat. Autor podkreśla adrenalinę, jaka towarzyszy archeologom. Są oni tak mocno zaangażowani w swe prace, ze nawet nie zauważają, że nadchodzi noc i nadszedł czas spoczynku. Wystarczy, ze wydobędę z ziemi jakiś kawałek i już nie mogą przestać dalej kopać, ponieważ wiedzą, ze za chwile mogą odkryć całość jakiegoś cennego przedmiotu.

B.

„Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego. Tematem tej sielanki są obrzędy ludowe, które odprawiano dwudziestego trzeciego czerwca, w dzień świętego Jana. W noc świętojańską kolejno dwanaście panien śpiewało pieśni, które wychwalały uroki życia. Kochanowski wychwala proste czynności. Praca w polu, gra na fujarce, tańce przy ognisku, łowienie ryb, pszczelarstwo. Te z pozoru błahe zajęcia sprawiają, że świat wiejski nabiera ładu i harmonii. Wieś była zatem miejscem pełnym ładu, harmonii, cnót. Z drugiej strony była także miejscem pracy i odpoczynku.

Podsumowanie

Tradycje są skarbnicą wiedzy o kulturze zamierzchłych czasów. Pisarze pragnęli w ten sposób złożyć hołd polskim zwyczajom i wierzeniom ludowym. Ich podstawową funkcją było podkreślenie światopoglądu epoki, ukazanie prostych prawd moralnych, jakie rządzą światem. Spełniały one funkcję utrwalenia tradycji, jakie obowiązywały w danych czasach historycznych. To dzięki wielkim dziełom jesteśmy w stanie spojrzeć retrospekcyjnie w przeszłość i poznać kulturę, sposób myślenia, kodeks moralny naszych przodków.

112. Normy językowe w mowie i piśmie na postawie dołączonego tekstu Szostaka. Określenie problematyki

Poprawność językowa to przestrzeganie norm językowych, poprawnej polszczyzny, zarówno w tekstach pisanych, jak i mówionych. Ważne jest aby unikać błędów językowych, które mogą zakłócić komunikację, ponieważ odbiorca może nie wiedzieć co mu chcemy przekazać i nasza wypowiedź może okazać się dla niego niezrozumiała. Teza Do skutecznego porozumiewania się ważne jest przestrzeganie zasad norm językowych. Argumenty

Mówić i pisać poprawnie to znaczy według autorów tekstu pisać i mówić poprawnie od względem ortograficznym, przestrzegać zasad wymowy i gramatyki, zwłaszcza odmiany wyrazów. Poprawność językowa jest uzależniona od sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Inne zasady panują przy pisaniu listów, głoszeniu przemówienia, w pisaniu zaproszenia, ogłoszenia, dedykacji, podania, czy życiorysu. A inne w formułowaniu: przeprosin, powitań, pożegnań, , pozdrowień, życzeń. Mówić popranie to oznacza nie tylko używać słów „grzecznych” , czy unikać słów wulgarnych. Mówić poprawnie zdaniem to dostosowywać swoją wypowiedź do danej sytuacji, czyli znam zasady powiedzmy przywitania, inicjowania rozmowy, zakończenia rozmowy, innych słów używa przecież poeta, innych prawnik, innych naukowiec. Innego słownictwa używamy przy wyznaniach intymnych, innego p rzy pisaniu pozwu rozwodowego. Podam przykład pisania zaproszeń. Obowiązuje zasada pięciu palców. Oto elementy :1.Kogo zapraszasz.2.Na co zapraszasz.3.Kiedy zapraszasz.4.Gdzie zapraszasz.5.Kto zaprasza. Powinno być podpisane przez zapraszającego. Obowiązuje w nim grzecznościowa zasada pisania wielką literą zaimków. Należy pamiętać o odpowiednim układzie graficznym (nagłówek, akapity, wyróżnienia, podpis) Podsumowanie Poprawność językowa czyli norma to nie tylko sama poprawność gramatyczna. Ważne są także inne aspekty, jak poprawna ortografia, interpunkcja, składnia , czy frazeologia. To świadczy o nas samych, naszym wykształceniu i kulturze słowa.

113. Środki językowe w krytyce. Odwołanie do fragmentu "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza, wybranych utworów i własnych doświadczeń komunikacyjnych. ( fragment Podkomorzego uwagi polityczne nad modami) Kiedy do ojca mego w o szmiańskim powiecie

Starzy na on ekwipaż parskali ze śmiechu,

Przyjechał pan Podczaszyc na francuskim wó zku,

A chłopi żegnali się, mowią c, że po świecie

Pierwszy człowiek, co w Litwie chodził po francu sku.

Jeździ wenecki diabeł w niemieckiej karecie.

Biegali wszyscy za nim jakby za ra rogiem,

Sam Podczaszyc jaki był, opisywać długo;

Zazdroszczono domowi, p rzed którego progiem

Dosyć, że nam się zdawał małpą lub papugą,

Stanęła Podczaszyca dwókolna dryndulka,

W wielkiej peruce, którą do złotego runa

Która się po francusku zwała karyjulka.

On lubił porównywać, a my do kołtuna.

Zamiast lokajó w w kielni siedzia ły dwa pieski,

Jeśli kto i czuł wtenczas, że polskie ubranie

A na kozłach niemczysko chude na kształt deski;

Piękniejsze jest niż obcej mody małpowanie,

Nogi miał długie, cienkie, jak od chmielu tyki,

Milczał; boby krzyczała młodzież, że przeszkadza

W pończochach, ze srebrnymi klamrami trzewiki,

Kulturze, że tamuje progresy, że zdradza!

Peruka z harbajtelem zawiązanym w miechu.

Taka była przesądó w owoczesnych władza!

Określenie problematyki Nikt z nas nie lubi, kiedy się go krytykuje. Najczęściej kojarzymy zatem ten sposób wypowiedzi z czymś negatywnym i ocenianiem naszego postępowania. Jednak warto pamiętać, że krytyka może być motywująca. Jeżeli skrytykujemy koś nie raniąc go, szanując jego osobę, wówczas mamy do czynienia z konstruktywna krytyką. Może sona doprowadzić, do tego, że nasz rozmówca zmieni swoje zachowanie, czy poglądy. Służą temu odpowiednie środki językowe. Oczywiście jeżeli używamy negatywnych epitetów, które poniżają rozmówcę niczego nie osiągniemy. Podobnie i wykrzyknienia, kolokwializmy, ironia, sarkazm nie sprzyja dobrej komunikacji. Teza Dobrej, konstruktywnej krytyce służy celowy i świadomy dobór środków językowych. Argumenty Z krytyką mamy do czynienia w epopei Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Podkomorzy gani bezmyślne kopiowanie mody francuskiej oraz przytacza przykład Podczaszego, który jako pierwszy na Litwie nosił się "po francusku". Cały stan szlachecki wyśmiewał jego pończoszki, klamerki oraz peruczki, która przypominała raczej jeden wielki kołtun. Sam Podkomorzy razem z Sędzią zachowywali wierność tradycji oraz kulturze ojczystej. Ubierali się jak na szlachciców przystało. Na żupan ubierali kontusz, potem pas Słucki i wysokie obuwie, przypinali szablę, a całość stroju szlachcica dopełniała konfederatka. Podkomorzy używa najwięcej porównań: Podczaszyc wyglądał jak małpa w wielkiej peruce, Biegali wszyscy za nim jakby za rarogiem, chude na kształt deski. Podkomorzy krytykując modę francuską odnosi się z szacunkiem do rozmówców. Stara się wszystko przedstawić z humorem. Stąd w tekście występuję komizm języka. Podsumowanie Celem konstruktywnej krytyki jest zmiana zachowania osoby, której ona dotyczy. Uzasadniona krytyka czasem jest nieodzowną i jedyną metodą, dzięki której możemy zwrócić komuś uwagę, powiedzieć, co nam się nie podoba i tym samym doprowadzić do zmiany czyjegoś postępowania. Można to osiągnąć za pomocą odpowiednich środków stylistycznych.

114. Jaką funkcję w kulturze pełnią walki z potworami? Odniesienie do obrazu Spidermana walczącego z potworem.

Określenie problematyki Warto na początku mojej wypwoiedzi wyjaśnić termin- potwór. Okazuje się bowiem, ze ma on różne oblicza. Literatura i sztuka ukazują go w ujęciu realistycznym ale i symbolicznym. W pierwszym przypadku przypomina on postać fantastyczną. Często to stwór o wielkich rozmiarach, postać negatywna, z którym bohater literacki toczy walkę. To smok, bestia, szatan, wampir, monstrum. Budzi grozę i uosabia mroczną stronę. W drugim ujęciu mamy metaforycznego potwora. To lęki człowieka, sumienie, wewnętrzny głos. Artyści od zarania dziejów pokazują nam na kartach swych utworów ową problematykę.

Teza Walka człowieka z potworem to symbol dobra i zła, wartości, które od wieków wyznacza ją granice ludzkiej moralności. Argumenty A. Superbohater o supermocy to oczywiście hollywoodzki wizerunek Spidermana. Poznajemy go jako zwyczajnego człowieka,, który niczym z pozoru nie różni się od zwykłych śmiertelników. Człowiek Pająk w rzeczywistości nazywa się Peter Parker i w przeciwieństwie do wielu innych superbohaterów przez większą część życia był najzupełniej normalnym, wręcz przeciętnym chłopcem. Po wypadku w laboratorium, kiedy to został ukąszony przez: radioaktywnego (w komiksie) - zmienionego genetycznie (w filmie) pająka nasz bohater zyskał specjalne pajęcze umiejętności - zręczność, szybkość, zdolność chodzenia po ścianach oraz został obdarzony 'pajęczym zmysłem' ostrzegającym go przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Młodzieniec nauczył się prowadzić podwójne życie i korzystać ze swej mocy w celu ratowania świata. Niczym średniowieczny rycerz na rumaku Spiderman rozwija swoją pajęczą sieć i w locie atakuje swych wrogów. Przybierają oni postać potworów mutantów, skorpionów, olbrzymów. W galerii jego przeciwników pojawiali się także zwykli bandyci, szaleni naukowcy, szefowie świata przestępczego a nawet stworzenia pochodzenia pozaziemskiego. Jego celem jest eliminacja wszystkich, którzy pragną skrzywdzić ludzkość i świat. B. Swoje rozważania dopełnię wybranym tomem opowiadań Andrzeja Sapkowskiego „Ostanie życzenie”. Składa się na nie kilka mniejszych utworów, których łączy postać wiedźmina Geralta z Rivii. To mutant. W młodym wieku porzuciła go matka i przygarnęli go zabójcy potworów- wiedźmini. W otwierającym tom opowiadaniu , pt: Wiedźmin, bohater walczy ze strzygą, która zabija w nocy ludzi. Aby ją unicestwić musi przeżyć razem z nią jedną noc. Udaje mu się odczarować zaklętą w potwora królewnę. Okazuje się, że nawet w świecie fantasy nie jest łatwo zrozumieć, czym jest zło. Wiedźmin przypomina mi współczesnego detektywa, wszakże walczy ze złem , ale pobiera za to opłatę. Podsumowanie Potwór przybiera w tekstach kultury różne oblicze. Jest nim własne sumienie, strzygi, wampiry, drugie ja, smoki. Bohaterowie literaccy prezentują aktywne postawy wobec potwora, podejmują walkę. Potwór w literaturze i sztuce to postać realistyczna i symboliczna.

115. Środki językowe w retoryce. Jaką pełnią funkcję, od czego zależą? Podany fragment tekstu retorycznego.

Określenie problematyki Retoryka, pierwotnie sztuka pięknego, logicznego mówienia oraz wyrażania uczuć, wchodząca w skład podstawowego wykształcenia humanisty. Retoryka ukształtowała się w starożytnej Grecji, za jej ojca uchodzi Isokrates, a rozwijali ją m.in.: Arystoteles, Gorgiasz, sofiści, w Rzymie zaś - Cyceron, Kwintylian, Tacyt, Hermogenes.W starożytności retoryka odgrywała olbrzymią rolę w życiu publicznym, a traktaty retoryczne stanowiły ważną część piśmiennictwa. Kładziono nacisk na perswazyjną umiejętność przekonywania i główne czynniki wypowiedzi retorycznej: dydaktyczne, estetyczne i emocjonalne. Teza Zakres retoryki obejmuje retorykę jako sztukę pięknego wysłowienia, poprawnego myślenia oraz przekonywania — retoryczny model perswazji. Argumenty Funkcje retoryki to: informacyjna, skierowana do intelektu odbiorcy, argumentująca racjonalnie; estetyczna, wywołująca zachwyt, urzekająca pięknem formy, oraz emocjonalna, opanowująca wolę słuchacza, wzruszająca, argumentująca emocjonalnie. Obowiązuje reguła jedności funkcji — skuteczność perswazyjna wprost proporcjonalna do równomiernego stopnia obecności elementów werbalnych, realizujących trzy powyższe funkcje. Wyróżniamy trzy rodzaje mów retorycznych: mowa doradcza, mowa osądzająca i mowa prezentacyjna. W skład przygotowania mowy zaliczamy fazy: 

wybór celu i przedmiotu mowy,



dobór argumentów racjonalnych i emocjonalnych, kompozycja mowy,



dobór odpowiednich środków językowych, wybór tropów i figur retorycznych,



opanowanie pamięciowe mowy,



prezentacja mowy.

Warunkiem skutecznej perswazji jest poprawność językowa w zakresie: gramatyczności — zgodności z systemem języka naturalnego; akceptowalności — zgodność ze standardami komunikacyjnymi obowiązującymi w danej odmianie języka lub środowisku użytkow ników, a także poprawności stylistycznej — zgodności z normami stylu funkcjonowania języka naturalnego. Najczęściej popełnianymi błędami językowymi są: fonetyczne — wymowa nazw obcych, zasady akcentu polskiego; fleksyjne — nieznajomość reakcji czasownika; frazeologiczne — błędy kontaminacyjne; stylistyczne — niezgodność doboru jednostek leksykalnych z odmianą stylistyczną wypowiedzi. Podsumowanie Wykorzystywane chwyty erystyczne to odwołania do: niewiedzy audytorium, litości, współczucia, próżności słuchacza, groźby użycia przemocy, uczuć słuchacza, odwołanie do tłumu, demagogiczne, krytycznej oceny osoby adwersarza, powagi autorytetu, użycie racji przeciwnika na potwierdzenie swojego stanowiska.

116. Formy grzecznościowe na podstawie tekstu Aldony Skudrzyk- Normy grzecznościowych zachowań językowych. Odwołaj się do tekstów, swoich doświadczeń i innego tekstu kultury.

Określenie problematyki Mówić grzecznie znaczyło dawniej „do rzeczy”, czyli stosownie do sytuacji i osoby, z którą rozmawiamy. Chociaż słowa się zmieniają to zasady są nadal aktualne. Grzeczność, czyli etykieta językowa. Według Małgorzaty Marcjanik to zbór przyjętych w danej kulturze form językowych zachowań, podporządkowanych określonym sytuacjom pozajęzykowym. Jeżeli bowiem spotykamy znajomego wówczas stosujemy powitanie, komplement, wyrażamy nasze zadowolenie. Inaczej jest w momencie wejścia do sklepu, czy biura. Wówczas tylko się witamy. Zwroty grzecznościowe stosujemy w bardzo wielu sytuacjach. Na ulicy, w domu, w przemówieniach, rozmowach telefonicznych, mediach, prasie. Teza Znajomość zasad grzecznościowych świadczy o wysokiej kulturze nadawcy komunikaty. Argumenty A. Wymiana powitań, pozdrowień, przeproszeń i innych formuł językowych stwarza to, co w języku nazwano „atmosferą grzeczności”. Istnieją pewne zasady, jakie powinny obowizywac w grzeczności językowej. To zasada szacunku, zainteresowania rozmowa, życzliwość, poszanowania czyiś poglądów, współodczuwania. Najczęściej zauważamy istnienie formuł grzecznościowych w sytuacjach, kiedy ich brakuje. Wtedy ich brak nas razi, oburza. Autorka zwraca uwagę na uniwersalne formy grzecznościowy, czyli takie ktorre obowiązuje wszystkich i wszędzie. B. Podobnie jeżeli chodzi i zwroty grzecznościowe powinny być one stosowane w popularnych dziś smsach. Jest on tylko pewną nową formą listu. Powinien być zatem napisany poprawną polszczyzną, bez błędów i literówek. Zdania winny zaczynać się dużą literą i Kończyc kropką się kropką. Bezwzględnie powinien być podpisany. Prawidłowy zatem sms brzmi: Witam Cię Marto. Co u Ciebie słychać? Czekam na odpowiedź. Aneta. Niestety wiele osób nie stosuje poprawnych zwrotów grzecznościowych w smsach. Często zapominamy o stosowaniu wielkiej litery w zaimkach osobowych i dzierżawczych. Wiąże się to z przeświadczeniem, że szkoda czasu na stosowanie zasad etykiety językowej w tak krótkich formach korespondencyjnych. Podsumowanie Uważam, że warto przestrzegać takich ustalonych kodeksów dobrego wychowania, zarówno na co dzień, jak i w mowie, piśmie, podczas zwyczajnych klasówek, prywatnych maili. To one powodują, że okazujemy w ten sposób szacunek do odbiorcy, ale także świadczą o nas samych, naszym zasobie słownictwa, inteligencji, kulturze osobistej.

117. Czym pośród innych stylów wyróżnia się styl artystyczny? Omów zagadnienie odnosząc się do fragmentu tekstu Brunona Schulza Sklepy Cynamonowe i innych utworów literackich W sobotnie popołudnia wychodziłem z matką na spacer. Z półmroku sieni wstępowało się o d razu w słoneczną kąpiel dnia. Przechodnie, brodząc w złocie, mieli oczy zmrużone od żaru, jakby zalepione miodem, a podciągnięta górna warga odsłaniała im dziąsła i zęby. I wszyscy brodzący w tym dniu złocistym mieli ów grymas skwaru, jak gdyby słońce nałożyło swym wyznawcom jedną i tę samą maskę - złotą maskę bractwa słonecznego; i wszyscy, którzy szli dziś ulicami, spotykali się, mijali, starcy i młodzi, dzieci i kobiety, pozdrawiali się w przejściu tą maską, namalowaną grubą, złotą farbą na twarzy, szczerzyli do siebie ten gry mas bakchiczny - barbarzyńską maskę kultu pogańskiego. Rynek był pusty i żółty od żaru, wymieciony z kurzu gorącymi wiatrami, jak biblijna pustynia. Cierniste akacje, wyrosłe z pustki żółtego placu, kipiały nad nim jasnym listowiem, bukietami szlachetnie uczłonkowanych filigranów zielonych, jak drzewa na starych gobelinach. Zdawało się, że te drzewa afektują wicher, wzburzając teatralnie swe korony, ażeby w patetycznych przegięciach ukazać wytwomość wachlarzy listnych o srebrzystym podbrzuszu, jak futra szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami wielu dni, zabawiały się refleksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami barw, rozproszonymi w głębi kolorowej pogody. Zdawało się, że całe generacje dni letnich (jak cierpliwi sztukatorzy, obijający stare fasady z pleśni tynku) obtłukiwały kłamliwą glazurę, wydobywając z dnia na dzień wyraźniej prawdziwe oblicze domów, fizjonomię losu i życia, które formowało je od wewnątrz. Teraz okna, oślepione blaskiem pustego placu, spały; balkony wyznawały niebu swą pustkę; otwarte sienie pachniały chłodem i win em.

Określenie problematyki

Styl artystyczny , czyli funkcja poetycka wypowiedzi polega na zwracaniu uwagi odbiorcy na same znaki językowe, ich niezwykłość pod jakimś względem. Tworząc teksty o funkcji poetyckiej nadawca chce odbiorcę zachwycić, zaskoczyć go czy też rozśmieszyć. Oczywiście takie reakcje odbiorcy mogą wpływać na jego stosunek do treści tekstu, na czym nadawcy zazwyczaj zależy. Z funkcją poetycką spotykamy się najczęściej w literaturze pięknej. Przejawia się ona w różny sposób, w zależności od epoki, gatunku literackiego, indywidualności pisarza czy poety. Teza Funkcja artystyczna jest realizowana dzięki świadomemu i celowemu nagromadzeniu środków artystycznego wyrazu. Argumenty A. Styl fragmentu opowiadania jest wyszukany, oryginalny, z niczy m niedający się porównać. Pełno w Sklepach cynamonowych rozmaitych środków artystycznych, np.

metafor –

„słoneczna kąpiel dnia”, „grymas skwaru”, „złota maska braterstwa słonecznego” , porównań – „oczy zmrużone od żaru, jakby zalepione miodem”, „z kurzu gorącymi wiatrami, jak biblijna pustynia”, epitetów - słoneczną kąpiel, dniu złocistym, gorącymi wiatrami, Cierniste akacje i personifikacji - Teraz okna, oślepione blaskiem pustego placu, spały; balkony wyznawały niebu swą pustkę. Tu warto z tekstu podać po jednym przykładzie. Świat przedstawiony utworu, opisywany w ten niezwykły, artystyczny sposób jest niesamowity, odrealniony, na wpół fantastyczny. B. Jako inny utwór literacki proponuje tekst, który jest w pytaniach, więc i tak się go trzeba nauczyć. Funkcja poetycka w „Chłopach” W. S. Reymonta ma na celu podkreślenie gwary. Akcja "Chłopów" toczy się we wsi Lipce w okolicach Łowicza. Język powieści wykorzystuje więc przede wszystkim gwarę łowicką, pojawiają się również elementy kaszubskie, mazurskie i podhalańskie. Funkcja petycja jest także przedstawiona pod postacią środków stylistycznych, jak epitety, porównania i metafory. Funkcja poetycka podkreśla tu tradycje chłopów, ich obyczajowość, język, kulturę. Artystyczny język podkreśla także piękno wsi, jej rytm dnia, przyrodę, związek człowieka z naturą. W ten sposób Reymont przekazał potomnym piękną wizję na temat zamierzchłej kultury i tradycji. Podsumowanie Trudno jest jednoznacznie określić teksty o stylu artystycznym. Ludzkie oceny wartości estetycznej dzieła, wypowiedzi są pojęciem względnym.

118. Jaką funkcję pełni stylizacja w utworach literackich na podstawie fragmentu noweli "Gloria Victis" i innych utworów literackich. – nawiązanie do stylizacji biblijnej w noweli, opis postaci Traugutta. Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt. Pytasz, dlaczego świętym jest to imię? Albowiem według przykazania Pana opuścił on żonę i dzieci, dostatki i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co raduje i jest życia ponętą, c zarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał. Nie tutaj z gorzał. Nie w tej mogile śpi. Kędyś daleko. Ale wówczas na czele hufcu tego na tę polanę przyszedł i patrzałyśmy na niego my, drzewa.

Określenie problematyki Stylizacja językowa - zamierzone upodobnienie wypowiedzi do innego stylu poprzez wprowadzenie do niej elementów języka charakterystycznego dla stylu dawnych epok, innych autorów i utworów, odmiennych kultur, gwar środowiskowych lub ludowych. Stylizacja może dotyczyć różnych struktur tekstu, np. warstwy brzmieniowej, użytego słownictwa, składni. Może odnosić się do całego tekstu lub jego fragmentów, np. tylko do wypowiedzi bohaterów. Jej celem jest uwiarygodnienie postaci, oddanie lokalnego kolorytu, pogłębienie charakterystyki środowiska. Teza Stylizacja językowa podkreśla problematykę utworu i klimat świata przedstawionego. Argumenty A. Autorka w „Glorii victis” dokonuje sakralizacji walczących, przedstawia ich jako wielkic h bohaterów. Równie często używa ona określeń zaczerpniętych z Biblii, które także nadają powagi sytuacji i podnoszą wartość walczących: słup ognisty prowadzi oddział do boju, podobnie jak prowadził całe pokolenia do walki o niepodległość. Traugutt to postać kształtowana według wyobrażeń nowotestamentowych - podobnie jak Chrystus dźwiga on krzyż. Jego czyn jest czymś równie wielkim co misja Mojżesza, sam on zostaje porównany z prorokiem. Jagmin walczy jak Archanioł - z płomiennym mieczem w ręku. Dzięki tej metaforyce powstańcy przypominają bożych bojowników, realizujących nakaz sił wyższych, wcielających wyższy porządek. Kontekst biblijny pogłębia także wymowę utworu - klęska 1863 r. zostaje tu przyrównana do śmierci Jezusa na krzyżu - podobnie jak on, także naród polski kiedyś zmartwychwstanie, klęska jest tymczasowa. Życie żołnierzy to ofiara, którą trzeba zapłacić za wolność, złożyć ją na ołtarzu. B. W „Krzyżakach” występuje głównie stylizacja archaizująca. Należy pamiętać, że w okresie, w którym rozgrywa się akcja Krzyżaków, nie używano prawie nigdzie na piśmie języka polskiego. Obowiązywała łacina i wszelkie kroniki oraz dokumenty z epoki, do których mógł dotrzeć autor, były napisane w tym języku. Jedynie, przeglądając średniowieczne akta sądowe, miał rzadko okazję dotrzeć do nielicznych słów w języku polskim. Tak więc codzienny język swoich bohaterów musiał poniekąd sam „wymyślić", aby stworzyć w wyobraźni czytelników klimat epoki. Język postaci jest nie tylko elementem charakteryzującym, ale głównym czynni kiem budującym tło i nastrój wydarzeń. Sienkiewicz zastosował w Krzyżakach głównie archaizację, czyli celowe „postarzenie" języka poprzez wprowadzenie słów i konstrukcji zdań, które wyszły dawno z praktyki językowej. Podsumowanie Autorka, by podkreślić rangę przedstawionych zdarzeń, odwołuje się do Biblii. Dzięki zastosowaniu stylizacji językowej Henryk Sienkiewicz mógł lepiej oddać klimat i realia przedstawianej epoki, czyli średniowiecza.

119. Omów znaczenie pielgrzymki, podróży, wędrówki, emigracji w życiu człowieka ? Odwołaj się do „Pielgrzyma” Adama Mickiewicza i innych tekstów kultury.

Określenie problematyki Podróż i jej odmiany – jak wędrówka, pielgrzymka, emigracja od wieków towarzyszą człowiekowi. Motyw ten zawsze, poza znaczeniem konkretnym, nabiera funkcji symbolicznej. To nie tylko sposób przemieszczania się z punku A do punktu B, ale w sztuce ma on ukryte znaczenie. Autorzy traktują ów temat jako pretekst do refleksji nad losem ludzkim. To także możliwość ukazania podróżnika jako istoty, która poszukuje celu i sensu w życiu. Zdarzało się, że taka podróż była często duchowa, w głąb samego siebie. Terminem – emigracja określamy przymusowe opuszczenie ojczyzny w wyniku wydarzeń historycznych Mogę zatem stwierdzić, że analizowany przeze mnie motyw ma wiele znaczeń. Teza Podróż i jej odmiany są dla bohaterów źródłem wiedzy i bogatych doświadczeń wewnętrznych. Argumenty A. Wiersz „Pielgrzym” do cyklu „Sonetów krymskich". Wypełnia go opis rozmyślań podmiotu lirycznego, wywołanych pobytem w krainie „dostatku i krasy". Pomimo piękna natury, egzotycznych widoków, dobrych ludzi, serce poety ucieka do dawno niewidzianych miejsc i czasu, który bezpowrotnie przeminął. Drugą strofę, będącą apostrofą do Litwy, wypełnia wyidealizowany obraz utraconej ojczyzny. Podmiot liryczny jest tułaczem, pielgrzymem, który opuścił ukochaną Litwę; jej wspomnienie osładza ciężkie chwile na obcej ziemi, ale też rozrywa serce, bo szansa powrotu do ojczyzny jest niewielka. Obiektem tęsknoty jest też miłość poety, kobieta, którą kochał „w dni swoich poranku". Kontekst biograficzny wskazuje, że chodzi tu o Marylę Wereszczakówną. Na przeszkodzie szczęśliwego związku stanęły różnice społeczne: ona była arystokratką, on ubogim szlachcicem. Poecie pozostaje jedynie pamięć; wspomnienie kochanki wywołuje roztargnienie i tęsknotę, nie pozwała normalnie żyć, truje myśli i serce. B. Innym utworem, ukazującym ten motyw jest „Kordian” Juliusza Słowackiego, który odbywa romantyczną podróż po Europie. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego m łodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Sama wędrówka bohatera to tak naprawdę moment wejścia Kordiana w dorosłe życie. Wędrówka spełnia z jednej strony funkcję dosłowną, gdyż młodzieniec odwiedza różne miejsca i spotyka odmiennych ludzi. Wynosi z tego ważne doświadczenia. Jednak ważniejsza jest tu funkcja symboliczna. Kordian odkrywa swoje powołanie – patriotyzm. Podsumowanie Z przytoczonych przeze mnie argumentów wysuwa się wniosek, że wędrówka nie musi oznaczać jedynie przemieszczania się z punktu A do punktu B. Często to poszukiwanie swojego celu w życiu, wartości, czy marzeń. Dla Kapuścińskiego podróż to możliwość poznania innej kultury, tradycji, poznania kraju, jego mieszkańców, przyrody. Dla Kordiana tułaczka po Europie stała się możliwością konfrontacji jego młodzieńczych marzeń z rzeczywistością, próbą odnalezienie swojej wielkiej misji.

120. Jaką funkcje pełnią środki językowe w perswazji? Odwołaj się do utworu "Świat zepsuty" Ignacego Krasickiego i innych tekstów kultury. (podobnie jak pyt.68)

Określenie problematyki Język posiada funkcje perswazyjną, która polega na tym, że wypowiedź ma na celu wywołanie pewnej reakcji u odbiorcy. Tego typu cechy języka często są spotykane w reklamach, przemówieniach polityków, odezwach do narodu, apelach. Ich głównym celem jest wpłynięcie na zachowanie odbiorcy. Namówienie na kupno jakiegoś produktu, przekonanie do swoich racji wyborczych, wywołanie uczucia współczucia, czy rozbudzenie postawy patriotycznej. Wszystko zależy jaką intencję stawia sobie nadawca, który buduje daną wypowiedź. Jaki chce osiągnąć cel swoimi słowami. W ten celu posługuje się on odpowiednimi środkami artystycznego wyrazu, słownictwem frazeologią. Ważny jest nawet ton głosu, mimika, czy sposób mówienia. Teza Twórcy oddziałują na odbiorców za pomocą wypowiedzi, w których występuje funkcja perswazyjna, nakłaniająca. Argumenty A. W satyrze przedstawia Krasicki szereg wad Rzeczpospolitej, które przyczyniły się do upadku ojczyzny. Jest wśród nich anarchia, objawiająca się bezprawiem i okradaniem kraju, nierząd, rozpusta, brak zasad etycznych, demoralizacja i deprawacja młodzieży, niedowiarstwo, bezbożność, brak szacunku dla przodków i narodowych tradycji, matactwa, łgarstwa, zuchwałość, brak autorytetów moralnych. Upadek ojczyzny jest szczególnie widoczny, gdy porówna się obecny stan kraju i „ojców podściwych robotę". W przeciwieństwie do rozpowszechnionego wówczas przekonania o rozkwicie kulturalnym Polski za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, który nazywano „złotym wiekiem", czasy oświecenia postrzega Krasicki jako upadek obyczajów. Satyra używa środków perswazyjnych. Podmiot liryczny utożsamia się z odbiorcą na co wskazują formy gramatyczne zaimków i czasowników w 1. osobie liczby mnogiej („Czyż możecie z nas poznać, żeśmy wasze dzieci?"). Są tu również elementy liryki zwrotu do adresata, o czym świadczą liczne apostrofy. Spośród środków perswzyjnych najliczniej są reprezentowane pytania retoryczne i wykrzyknienia. B. „Kazania sejmowe" Skargi z pytania 68. C. Następnie podam własny przykład. Na przykład komendy wojskowe: Naprzód marsz!, W lewo patrz!, Padnij! itp. stanowią rozkazy, tj. apele nadawców, którzy sądzą, że adresat musi zachować się zgodnie z ich wolą ze względu na typ stosunku, jaki ich łączy (of icer - żołnierze, podobnie nauczyciel - uczniowie, dyrektor jego podwładni itd.). Założenie o obowiązku posłuchu zawierają również wszelkie teksty ustaw, zarządzeń, regulaminów. Innego rodzaju wypowiedzi nakłaniające zawierają wszelkie poradniki i instrukcje. Niezależnie od ich formy są to rady i wskazówki. Funkcja perswazyjna może się również wyrażać w ocenach nadawcy, poprzez, które kształtuje on określone postawy odbiorcy i w ten sposób pośrednio wpływa na jego zachowanie. Podsumowanie Perswazja jest sztuką przekonywani innych do swoich poglądów. I tak też powinien być dobry tekst perswazyjny. Treść musi otwierać odbiorcy oczy, na rzeczy o których dotychczas nie zdawał sobie sprawy. Wypowiedź retoryczna musi oddziaływać na rozum, wolę i uczucia odbiorcy, a mówca, zgodnie z łacińską maksymą, powinien „uczyć, zachwycać i wzruszać”. Mówca powinien też skłonić odbiorcę do przyjęcia jego punktu widzenia, najczęściej stosując perswazję. Jest ona metodą rozwiązywania konfliktów, która wyklucza przemoc i agres ję. Z reguły zakłada czyste intencje mówcy i uwzględnia dobro samego odbiorcy.

121. Motyw starości ukazywany przez artystów. Odwołanie do wiersza Czesława Miłosza "Wiek nowy" Ciało

nie

chce

słuchać

moich

rozkazów.

Przewraca się na równej drodze, trudno mu wejść na schody. Mam do niego stosunek satyryczny. Wyśmiewam

Na szczęście dalej w nocy układam Choć kiedy zapiszę rano, nie mogę później

Sflaczałość

ślepotę,

Wspomagają

starości.

Którego doczekałem, co już jest zaletą.

mięśni,

Wszystkie

powłóczenie

parametry

nogami,

głębokiej

mnie

powiększone

litery

wiersze. odczytać. komputera.

( pyt. 76) Określenie problematyki

Ten szczególny etap w życiu od zawsze fascynował literaturę i sztukę na przestrzeni epok. Ukazywano nie tylko motyw starości, ale bohaterem wielu dzieł był sam starzec. Twórcy tekstów kultury ukazywali w różny sposób ów topos. Był on pretekstem zarówno do refleksji na temat istnienia, przemijania jak również do podkreślenia owej mądrości i bagażu doświadczeń, którego udziałem był człowiek

w podeszłym wieku. Postać ta służyła także do ukazania wymowy ideowej utworu, jego

problematyki, groteskowości, czy też poglądów i programu pisarza. Teza Teksty kultury ukazują różne odcienie starości i bohatera jako starca. Argumenty

A. Wiersz Czesława Miłosza opisuje starość człowieka, lecz w nowych, lepszych czasach. W wieku gdzie świat ułatwia nam życie ,praca zostaje zastąpiona maszynami. Człowiek opisany w wierszu mimo swojej niedołężności i braku sił, cieszy się życiem i tym , co daje mu los. Drwi ze starości gdyż mało ważne jest to nad czym człowiek nie może zapanować , ważne jest to ,czego może jeszcze w życiu dokonać i zmienić. Z jednej strony wiek nowy to starość, niedołężność i bark fizycznej sprawności. Dla człowieka, który miał w sobie pełno wigoru i radości słabość to stan zupełnie obcy, nowy. Tak też mogło być w przypadku poety. Natomiast z drugiej strony nowy wiek należałoby rozumieć jako czas nowych postępów i technologii, czego najlepszych przykładem jest komputer. Nawet tak sędziwy człowiek jak Czesław Miłosz korzystał ze zdobyczy cywilizacji, aby ułatwić sobie życie. B. Obraz Van Gogha „Stary człowiek w smutku” – można omówić z pyt. 76. C. Starość jako wiek kojarzony ze

spokojem ukazuje literatura renesansowa. Przykładem

utworu, w którym przysłowiowe „zmarszczki” są wzorem cnót moralnych jest fraszka Jana Kochanowskiego „Na dom w Czarnolesie”. Utwór ma charakter religijny, jest skierowaną do Boga prośbą, będącą wyrazem ufności poety we wszechmoc i dobroć Pana. W ten sposób poeta potwierdza swoją wiarę i religijność. Treść jest przesycona pokorą i skromnością. Autor prosi o przywilej mieszkania do końca życia pod rodzinnym dachem. Wie, że jest już stary zatem pragnie na koniec życia miłej atmosfery, zdrowia i uczciwości. Wie, że tylko taka starość jest pełna szczęścia. Nie jest to dążenie wygórowane, dlatego poeta ośmiela się skierować je do Stwórcy. Kochanowski pragnie czerpać radość z tego, że na głowie pojawiła się siwizna, są to dla niego rzeczy zwyczajne, codzienne, czysto ludzkie. Podsumowanie Literatura i inne sztuki wykreowały na przestrzeni epok topos starości jako etapu ważnego w życiu człowieka. To naturalny efekt naszej egzystencji. Wiąże się on zarówno z pozytywnym jego wizerunkiem: jak poczucie spełnienia, wiara w doświadczenie i mądrość życiową, ale i ukazuje ten etap w negatywnym świetle.

122. Czy posługiwanie się idiomami ułatwia komunikację? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu Mirosława Bańki, innego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń komunikacyjnych. Idiomy to wyrażenia i zwroty osobliwe, nieprzetłumaczalne dosłownie na inny język. Dawniej nazywano je też idiomatami, a nawet idiotyzmami, gdyz pochodzą z tego samego gr eckiego żródła, co słowo idiota. Greckie idiom znaczy własny, prywatny. Idiomy więcetymologicznie rzecz biorąc –to wyrażenia i zwroty będące własnością jednego języka a w innych językach niezrozumiałe, zagadkowe, czasem nielogiczne. Polska idiomatyka ( zbiór idiomów) pełna jest tego rodzaju osobliwości, nawet dla rodzimych u użytkowników polszczyzny. Co znaczy np. Sadzić koperczaki? To samo co Smolic cholewki? To samo , co podac czarną polewkę? Zamiast: Stroił koperczaki do panny, ale dała mu kosza, można powiedzieć: zalecał się do dziewczyny ale odmówiła mu ręki. Al bo bardziej współcześnie, potocznie i młodzieżowo: „Startował do jednej laski, ale go spławiła”. Zamiast: „Ledwo wiązali koniec końcem” – „Ledwo radzili sobie finansowo”,. Zamiast- Cieżar spadł mi z serca- Poczułem ulgę. Pozornie to samo, ale gdy mówimy idiomatycznie, jesteś my bardziej sugestywni, wyrażamy się bardziej obrazowo. Dzięki idiomom możemy urozmaić styl a przy okazji zaprezentowac się jako kompetentni mówcy – o czym wie każdy, kto się uczył języków obcyh – to wyższa szkoła jazdy.

Określenie problematyki Idiom to odmiana związku frazeologicznego, połączenie dwóch lub więcej wyrazów. Połączenie to ma utrwalone i najczęściej przenośne znaczenie. Każdy z nas codziennie w swoich wypowiedziach używa wielu takich związków, zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy. Idiomy są jedyne i niepowtarzalne dla Polaków, podkreślają rodzimy zasób słownictwa, czym odróżniają nasze społeczeństwo od innych narodów. Teza Idiomy ułatwiają komunikacje, kiedy rozmówcy znają znaczenie używanych w rozmowie związków frazeologicznych. Argumenty

A. Zdaniem autora, idiomy należą do wyrażeń będących własnością jednego języka, dlatego też w innym są niezrozumiałe, zagadkowe i trudne do przetłumaczenia. Między pozornie prawie identycznymi idiomami można zdaniem autora wyczuć różnice. Ponieważ z pozoru dwa Praie identyczne, znaczeniowo zdania wypwoidane różnia się szczegółami. Odorca lepiej nas rozumie, przemawiamy do nigo w sposób bardziej obrazowy i sugestywny. Idiomy w komunikacji z pewnością świadczą o bogatym słownictwie rozmówców. Zdaniem autora bowiem, używając idiomów wzbogacamy swój styl. B. Moje doświadczenia. Oczywiście ich używanie nie jest jakieś niezbędne, aby poprawnie przekazać jakąś treść. Związki, w których wyrazy są użyte przenośnie, inaczej frazeologizmy, funkcjonują w zdaniu jako nierozerwalne całości. Wymienienie jednego tylko wyrazu w takim przenośnym związku frazeologicznym powoduje zupełną zmianę znaczenia. Wymienienie np. wyrazu niedźwiedzi w związku niedźwiedzia przysługa na wyraz koci: kocia przysługa — spowoduje powstanie niezrozumiałego, bez szerszego kontekstu, wyrażenia. Bo cóż to znaczy kocia przysługa"? Nic. Chyba że będziemy mówić o przysłudze kota w butach. Co innego kocia muzyka; ten związek wyrazowy znaczy: „ogłuszający hałas, hałaśliwa muzyka, urządzana zwykle dla dokuczenia komuś". Frazeologizmy wzbogacają język, umożliwiają tworzenie interesujących komunikatów językowych, są inspiracją wielu badań językoznawczych. W codziennej komunikacji są jednak również źródłem wielu błędów. Popularne wśród użytkowników języka polskiego są tzw. tautologie, czyli niepotrzebne powtórzenia wyrazów, np. "wracać z powrotem", "prasa pisana", "Co jakiś czas rzadko wybucham gniewem".

C. Przykładem tekstu kultury, który odwołuje się do idiomów jest reklama. W reklamie używa się stwierdzenia: „skrzydlate słowa”, czyli nie da się ustalić autorstwa danego frazeologizmu. Ich użycie w przekazie reklamowym odbywa się najczęściej na prawach gry językowej, poddawane są bowiem przeróbkom. Podam ich przykłady: Król mocy letniej (reklama piwa Król)- nawiązanie do tytułu dramatu Szekspira Sen nocy letniej. Kama na ławę (reklama margaryny Kama)- nawiązanie do znanego frazeologizmu- Kawa na ławę

Fortuna owocem się toczy (reklama napoju Frugo)- nawiązanie do znanego przysłowia Fortuna kołem się toczy Podsumowanie Idiomy mają dużą wartość stylistyczną: ożywiają naszą wy-powiedź, pozwalają dobitniej, barwniej, dokładniej wyrazić to, o czym się myśli, i silniej oddziaływać na odbiorcę wypowiedzi.

123. Jak ukazane jest społeczeństwo polskie? Na podstawie własnych przykładów i plakatu Adama Kiljana z „Wesela”.

Określenie problematyki Jacy jesteśmy, my Polacy? Pełni patriotyzmu, wierni ideałom, zapalczywi, skłonni do kłótni i ulegania nałogom? Na to pytanie próbowało odpowiedzieć chyba każde pokolenie pisarzy. Burzliwe dzieje naszego państwa stawały się pretekstem do rozmyślań kolejnych spadkobierców pióra nad kondycją naszych rodaków. Teza Społeczeństwo polskie ukazane jest zarówno z pozytywnej strony, jako wzory godne do naśladowania, ale pisarze ukazywali także ich wady, aby ich skrytykować . Argumenty

A. Kolejnym utworem obrazującym życie codzienne w postaci utrwalania obyczaju i obrzędó w społeczeństwa polskiego jest „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Do niego nawiązuje plakat z motywami ludowymi, jak stroje ludowe, kwiaty, ornamentyka. Opisuje on autentyczny ślub krakowskiego poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele odbyło się w rzeczywistości w 1900 roku we wsi Bronowice w domu Włodzimierza Tetmajera, na którym sam Wyspiański był gościem, a postacie tam zaobserwowane zilustrował w swojej książce. Autor w swoim dziele ukazuje dwa bardzo różniące się od siebie stany: chłopstwo i inteligencję, przedstawiając je w pełnym obrazie z wadami i zaletami. Wesele w którym bierze udział cała wieś jest w gruncie rzeczy jedynie formą bratania się dwóch grup społecznych. Jednakże okazuje się to zupełnie niemożliwe. B. Poeta ukazał w swym dramacie „Dziady” cz. III Polaków z podwójnej perspektywy. W scenie „Salon warszawski” są oni bowiem przedstawieni jako naród wybrany, z drugiej zaś jako społeczeństwo pozbawione nuty patriotycznej, którym należy pokazać drogę postępowania.

Naród nasz w wizji księdza Piotra został porównany do obrazów biblijnych. Kolejną ocenę ojczyzny i społeczeństwa polskiego przynosi nam scena „Salon warszawski”. Przy stoliku, w centrum siedzi „ważne towarzystwo”- arystokratyczna elita. Obok przy drzwiach stoją ludzie skromniejsi: młodzi patrioci. Cała scena jaskrawo ukazuje kontrast między arystokratyczną elitą a patriotyczną młodzieżą. Najbardziej obrazowo podsumowuje tę ocenę wypowiedź Wysockiego, który przyrównuje nasz naród do lawy. To kolejny pesymistyczny wizerunek Polaków utrwalony w tym dramacie. C. Obraz Polaka odnajdziemy także w bajkach i satyrach Ignacego Krasickiego, utworach patriotycznych Jana Kochanowskiego, w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego, „Tangu” Sławomira Mrożka. Podsumowanie Wizerunek Polaka zależał od sytuacji politycznej, społecznej i światopoglądowej Nie jest to niestety zbyt optymistyczny wizerunek. Pisarze utrwalili całą gamę społeczeństwa, od Sarmatów, szlachtę, chłopów, po inteligencję i mieszczaństwo. W każdej z tych grup szukali tych elementów, które winy stać się wzorem dla przyszłych pokoleń, ale i dostrzegali wady, będące ostrzeżeniem przed ich powielaniem.

124. Jak artyści ukazują wojnę? Obraz „Bitwa” Artur Grottger i własne przykłady kultury.

Określenie problematyki Historia ludzkości od zarania dziejów przepełniona była licznymi wystąpieniami zbrojnymi. Za każdym razem niosła ze sobą unicestwienie setek tysięcy niewinnych istnień ludzkich. Dlaczego więc, pomimo tylu szkód , jakie wywołuje to zjawisko, nadal nie czujemy się bezpieczni? Przecież wciąż na świecie trwają wojny i za każdym razem umierają bezbronni, anonimowi ludzie. Teza Opisy doświadczeń wojennych to próba ocalenia pamięci o czasach zagłady i martyrologii istnień ludzkich. Argumenty A. Artur Grottger na obrazie „Bitwa” przedstawia jeden z epizodów podczas powstania styczniowego. Pokazuje małą gromadkę chłopów, kosynierów w walce powstańczej. Obraz Grottgera zwraca uwagę na solidaryzm narodowy u boku chłopów widzimy również żołnierzy. Na planie obrazu widzimy również ciała poległych i tych ,którzy próbują jeszcze wytrwale walczyć. Dzięki twórczości nawiązującej do walk , przez kolejne lata panował mit powstania styczniowego. Idealizacja i heroizacja powstańców charakteryzowała literaturę i sztukę pierwszych lat po upadku tego zrywu. B. Młodych bohaterów w walce z okupantem podczas II wojny światowej przedstawia Aleksander Kamiński w „Kamieniach na szaniec”. Rudego, Alka i zośkę łączyła początkowo wyłącznie rówieśnicza wspólnota, następnie zaś wojna scementowała ich związki. Wojna, konspiracja tworząca skrajnie trudne warunki życia — by walczyć, należało ryzykować wszystkim. To również wojna do końca ukształtowała charaktery bohaterów książki Kamińskiego. Ich przyjaźń i solidarność winna być dla każdego wzorcem do naśladowania. Autor ukazując chłopców walce o niepodległość oraz ich bohaterską śmierć dokonał deheroizacji ich losów i obrazu wojny.

C. Analizowany przeze mnie topos został doskonale przedstawiony przez twórców filmowych. Odkąd tylko magia kina zawładnęła ludzkością reżyserowie chętnie podejmowali tematy wojenne w swych dziełach. Przykładem są filmy: 9 kampania, Trzystu, Szeregowiec Ryan. Podsumowanie Wojna to zło samo w sobie. Nie można jej niczym usprawiedliwiać, tłumaczyć. Winniśmy wysuwać jedynie głośne „Nie”, dla tych, którzy nie potrafili znaleźć konstruktywnego rozwiązania dla sporów, konfliktów, uprzedzeń, tylko zdecydowali się na najgorsze rozwiązanie. Wpływa niszcząco na psychikę i postawy człowieka, jedynie wielka siła charakteru chroni jednostkę ludzką przed zachowaniem godności w obliczu pożogi wojennej. Należy pamiętać, że doświadczenie to jest bezpowrotnym unicestwieniem nie tylko rzeczy materialnych, ale i wartości duchowych, które bardzo trudno odbudować.

125. Jak twórcy ukazują marzenia w swoich dziełach. Odwołaj sie do tekstu „Trzeba marzyć” Jonasza Kofty i wybranych tekstów kultury. Żeby coś się zdarzyło Żeby mogło się zdarzyć I zjawiła się miłość Trzeba marzyć. Zamiast dmuchać na zimne Na gorącym się sparzyć Z deszczu pobiec pod rynnę Trzeba marzyć.

Gdy spadają jak liście Kartki dat z kalendarzy Kiedy szaro i mgliście Trzeba marzyć. W chłodnej, pustej godzinie Na swój los się odważyć Nim twe szczęście cię minie Trzeba marzyć.

W rytmie wietrznej Wraca fala do Ty pamiętaj wciąż Trzeba marzyć. Żeby coś się Żeby mogło się I zjawiła się Trzeba

tęsknoty plaży o tym zdarzyło zdarzyć miłość marzy

( podobnie jak pyt. 96.)

Określenie problematyki Wspinają się na najwyższe szczyty -górskie, naukowe, uczuciowe…Niektórzy tylko w myślach, inni w rzeczywistości. Literatura nazywa ich mianem- marzycieli. Motyw tej barwnej postaci jest tematem uniwersalnym. Literatura niemalże w każdej epoce utrwalała wizerunek, zarówno tych, którzy bujali w przysłowiowych chmurach, jak i tych, którzy snuli wizje i plany trudne do zrealizowania. Niewątpliwie marzenia towarzyszą człowiekowi od zawsze. Teza Marzyciele ponoszą odmienne konsekwencje wierności swym poglądom. Argumenty A. Janusz Kofta w wierszu „Trzeba marzyć” podkreśla jak bardzo ważną rolę w życiu odgrywają marzenia. To one pomagają człowiekowi realizować postawione sobie cele. Dzięki nim w życiu pojawiają się same dobre rzeczy, jak miłość i przyjaźń. Marzenia pozwalają nam także zapomnieć o szarej rzeczywistości i pomagają przetrwać trudne chwile. Nie wolno nam marnować czasu na użalanie się nad sobą, trzeba marzyć, bo tylko dzięki temu osiągniemy to, co najważniejsze w zyciu. B. Obraz Jacka ego „Do sławy” (pyt. 96) przedstawia popularny motyw w twórczości malarze, czyli postać anioła. Niesie on na jednym ze swych skrzydeł małe dziecko. Dzięki tytułowi możemy właściwe zinterpretować dzieło. Anielska postać bowiem już od najmłodszych lat towarzyszy chłopcowi w jego dążeniu do zdobycia sławy, w osiągnięciu jego marzeń. Ważne jest zatem abyśmy umieli dostrzec takiego naszego anioła Stróża w życiu i konsekwentnie dążyli do wytyczonego sobie w dzieciństwie celu.

C. W poszukiwanie swojego szczęścia wyrusza tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego „Kordian”. Wyrusza on w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Podróż po Europie to próba konfrontacji marzeń młodego chłopca z prawdziwą rzeczywistością. Niestety świat okazuje się wielką porażką. Chociaż Kordian przegrał, to jednak jego bohaterska postawa stała się inspiracją dla przyszłych buntowników. Na tym polega siła marzeń i naiwnej wiary w poświęcenie.

Podsumowanie Marzenia i pragnienia każdego z bohaterów literackich są wyidealizowane. Ikra wnioskował, że zdobędzie przestworza, pokona ludzkie ograniczenia. Kordian sądził, że uda mu się w pojedynkę zabić cara i wyzwolić naród spod jarzma niewoli. Problem ten ukazywała literatura. Na kartach swych utworów przedstawiała postaci, którzy pragnęli mieć wpływ na swój los. Marzyli o wielkiej miłości, podróżach, wyznaczali sobie różne cele. Nie każdemu z nich udało się to osiągnąć.

126. Czym jest bohaterstwo? Na podstawie zdjęcia z powstania warszawskiego i własnego przykładu literackiego.

Określenie problematyki Warto na początku wyjaśnić, co oznacza sam termin bohaterstwo . To czyny , o których warto pamiętać. Wzorce godne do naśladowania. Literatura i sztuka udowadnia nam jednak, że nie tak łatwo zostać bohaterską postacią. Takie jednostki muszą najczęściej dokonać w swym życiu trudnego wyboru moralnego. Porzucają oni, to co jest im bliskie zaś celem w ich egzystencji staje się wyższa idea. Definicja bohaterstwa zmieniała się na przestrzeni wieków. Teza Literatura i sztuka kreuje różne typy bohaterstwa postaci literackich, zwracając na ich nieprzeciętną osobowość i heroizm Argumenty A. Stolica podczas II wojny światowej stała się inspiracją także dla mistrzów pędzla. Stanisław Garwatowski w swoim dziele „Postanie warszawskie” ukazuje żołnierzy , którzy ciągle walczą wśród gruzów Warszawy. Czerwono - białe opaski, które "zdobią" ich ramiona to symbole patriotyzmu i miłości do ojczyzny. Jednak ich postaci są utrzymane w tonacji koloru szarego. Trudno powiedzieć, czy to kurz, osad z gruzu czy może symbol ich rychłej śmierci. Stolica z obrazu utrwala przerażający wizerunek miasta. Za plecami walczących stoją jedynie fragmenty domów. Resztę pochłonęła wojna. B. Bohaterskim rycerzem była tytułowa postać z „Pieśni o Rolandzie”. Świadomie nie dmie w róg, by wezwać pomoc, tylko samotnie do końca walczy z poganami. Bohater posiada wszystkie cechy, które oddają jego przynależność do stanu rycerskiego- jest odważny, honorowy, walczy w imię dobra

ojczyzny. Wielki rycerz ponosi śmierć w bitwie. Nie zadął on bowiem w róg, aby cesarz udzielił mu wsparcia. Chciał umrzeć jako zwycięzca. Po duszę Rolanda przychodzą anieli. C. Postaciami pełnymi bohaterstwa są Rudy, Alek i zośka z „Kamieni na szaniec” , pyt. 116, czy Konrad z III cz. Dziadów. Podsumowanie Topos bohaterstwa to motyw uniwersalny, związany z patriotycznym obowiązkiem i miłością do ojczyzny. Pisarze w każdej epoce kreowali w swych działach osoby, których postawy, kodeks moralny, założone cele, misje były godne do naśladowania. Dla ludzi średniowiecza postacią heroiczną był rycerz. W romantyzmie hasło poświęcenie, czy odwaga wiązały się z patriotyczną misja do spełniana, która pragnął się podając Konrad z III cz. Dziadów.

127. Jak wojna wpływa na człowieka? Fragment "Na zachodzie bez zmian" Remarque i własne teksty kultury […] z ludźmi nie mogę się jakoś ze jść. Jedyną osobą, która mnie o nic nie pyta, jest moja m atka. Już z ojcem jest inaczej. Ch ciałby, abym mu opowiedział o froncie, życzenia jego wydają mi się wzruszająco głupie, nie mam już do niego właściwego stosunku. Chciałby stale słyszeć coś nowego. Rozumiem, że nie wie, że coś t akiego nie może być opowiedziane, r ad bym uczynić mu zadość, ale niebezpiec znie jest dla mnie wyrażać te rzeczy w słowach, lękam się , czy nie rozrosną się gigantycznie, czy już można je będzie poskromić. Cóż by się z nami stało, gdybyśmy sobie uśw iadom ili, co się dzieje na froncie.

(Modyfikacja pyt 9 i 50) Określenie problematyki Wydarzenia II wojny światowej to pretekst do podjęcia przez literaturę problematyki związanej z psychiką ludzką i prawdą o człowieku w obliczu zagrożeń. W żadnym innym okresie czasu ludzka godność nie została aż tak podeptana, tak upodlona, znieważona. Dobro i zło zmieniły swe znaczenie. Wszelkie granice etyczne zostały w tym czasie przekroczone. Teza Literatura kreuje różne postawy bohaterów wobec rzeczywistości wojennej, zarówno jednostki, które zachowały swą godność oraz te, których kodeks moralny uległ zniszczeniu. Argumenty A. Bohater "Na zachodzie bez zmian" Remarque jest młodym Niemcem biorącym udział w pierwszej wojnie światowej, ale równie dobrze mógłby by młodym Francuzem, czy Rosjaninem walczącym po drugiej stronie linii frontu. Ważne jest tylko to, że chłopcy zostali postawieni tam z czyjegoś rozkazu i teraz mają dwa wyjścia; zabijać, albo dać się zabić. Bohater z pozorną obojętnością opisuje drobiazgowo życie na froncie. Ta obojętność, to wydawałoby się pogodzenie z tym, że każdy dzień i każda godzina może być tą ostatnią się przerażające. W opisywanym fragmencie bohater wraca z frontu na urlop. Jego rodzice chcą by opowiedział o tym, co się dzieje na froncie, ale on tego nie chce zrobić, ponieważ boi się, ze mówiąc nie poradzi sobie psychicznie z tymi wydarzeniami. Woli być obojętny.

B.

„Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall opowiada o godności podczas II wojny światowej, w rzeczywistości getta warszawskiego i holokaustu. Do końca wałczył o godną śmierć ludzi z getta . W czasie powstania w getcie dowodził oddziałem czterdziestu ludzi. Po wojnie pozostał w Polsce, skończył studia medyczne, został kardiologiem. Edelman to przykład człowieka, który zarówno w czasie wojny, jak i po niej zachował do końca aktywna postawę. Starł się przeciwstawić złu a nawet prowadził swój wyścig z Bogiem.

C. Tadeusz Borowski ukazuje rzeczywistość za drutami zupełnie bez emocji, za pomocą techniki behawioralnej. Utwór „U nas w Auschwitzu” ma formę listów do Marii, narzeczonej Tadka. Opowiadanie to ukazuje, jak człowiek może utracić hierarchię wartości, która obozuje ludzi na wolności. Tadek potrafił dostosować się do nowych warunków. Nie zgadza się wprawdzie z wszechobecnym złem, ale chcąc przeżyć, akceptuje zasady obozowej rzeczywistości. Jest bierny wobec świata oraz obojętny wobec ludzi, których spotyka. Pragnie jedynie przetrwać za wszelką cenę. Podsumowanie Wojna to czasy, kiedy zmieniło się zachowanie człowieka. Dobro i zło nabrały innego wymiaru. Dokonując porównania każdy z pisarzy w inny sposób utrwalił prawdę o człowieku i jego godności w rzeczywistości wojennej. Tadek wybrał postawę bierną, dostosował się do rzeczywistości obozowej, Edelman wybrał postawę aktywną, do końca, nawet po wojnie walczył godność człowieka. 128. Relacje ojciec-syn na podstawie plakatu „Ojcowie” i innych tekstów kultury.

Określenie problematyki Ojciec i syn, to chyba najbardziej emocjonalny związek w każdej rodzinie, ale i najbardziej kontrowersyjny. Łączy ich pokrewieństwo nie tylko genetyczne, ale przede wszystkim duchowe. W naszym społeczeństwie funkcjonuje stereotyp ojca jako autorytetu moralnego. To on dla dziecka jest pierwszym nauczycielem, mistrzem, wprowadza go w świat dorosłości. On jako wychowawca kształtuje osobowość syna, wskazuje drogi postępowania. Rola jaką przyszło mu dźwigać z pewnością nie należy do najłatwiejszych. Teza Literatura i sztuka wykreowały różne stereotypy relacji między ojcem a synem Argumenty Plakat przedstawia analogiczną scenę, kiedy to w jednym lustrze syn widzi siebie za kilka lat jako dorosłego mężczyznę w roli ojca. Z drugiej strony ojciec widzi siebie jak był małym chłopcem. Plakat przekazuje nam ważną prawdę. To, co wynosimy z dzieciństwa rzutuje na całe nasze doro słe życie. Jeżeli sami będziemy autorytetami dla dzieci, to one przekażą te wartości z kolei swoim dzieciom. Dedal i Ikar- pyt. 60.

Relacje: ojciec-syn znane są także z Biblii w przypowieści z Nowego Testamentu „O Synu Marnotrawny”. To zgoła nieskomplikowana historia, znana od wieków w kulturze chrześcijańskiej, jednak przynosząca niezwykłe prawdy moralne. Ojciec przyjmuje na nowo syna, który roztrwonił majątek i postanowił wrócić do domu. Taką postawę pełną miłosierdzia, zrozumienia i tolerancji prezentuje ojciec. Jest on także nijako symbolem samego Boga, który przyjmuje do swego stada nawet zbłąkane owieczki i pozwala im na naprawienie swego błędu. Przypowieść ukazuje nam relację budującą, opartą na tolerancji, zrozumieniu i miłości. Podsumowanie Teksty kultury kreują różne stereotypy relacji między ojcem a synem. Zawsze są one realizowane na emocjonalnym podłożu. Są one oparte na miłości, poszanowaniu, moralnym autorytecie, ale i pełne destrukcji, groteskowe i kontrowersyjne. Pełno w nich uczuć, zarówno tych negatywnych, jak i budujących. Ich wzajemne wpływy uzależnione są od charakteru danych osób, siły miłości, sposobie pojmowania roli ojcostwa, czy bycia synem. Niekiedy to wręcz mieszanka wybuchowa, innym razem to pełna wzruszeń opowieść.

129. W jaki sposób zmiany cywilizacyjne wpływają na przemiany języka? ( tekst o różnicach miedzy komunikacją przez media elektroniczne i tradycyjne formy – „Mówi się „ Jerzy Bralczyk) i innych tekstów kultury.

Określenie problematyki Język zmienia się wraz z rozwojem cywilizacji. Jest to związane z tym, ze powstają nowe wynalazki, zjawiska, które trzeba nazwać. Język jest związany z życiem codziennym człowieka, odzwierciedla jego rozwój. Wszystkie zmiany – polityczne, kulturowe, geograficzne, obyczajowe mają swoje odzwierciedlenie w języku. Zmiany cywilizacyjne sprawiły, że zmienia się sposób komunikowania: emaile, sms-y, dążenie do skrótowości, posługiwanie się żargonem spowodowały, że zanika tradycja pisania listów a porozumiewanie odbywa się za pomocą telefonów komórkowych. Teza Rozwój języka jest związany z cywilizacją i postępem. Argumenty A. Kiedy przyjrzymy się np. powieści „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza zauważymy tam wiele archaizmów, czyli wyrazów, które wyszły już użycia. To dowód jak nasz język w ciągu lat zmienia się. Wiele wyrazów już nikt nie używa we współczesnej polszczyźnie. B. Na język wpływa reklama. To ona używa tzw „skrzydlatych słów”, czyli krótkie hasła, które przenikają do współczesnego języka i zaczynają żyć swoim życiem. To takie hasła jak: Red Bull doda ci skrzydeł, A świstak siedzi i zawija je w te sreberka. C. Kolejnym przykładem jest skrótowość, która wynika z pisania smsów, czy maili. Zamiast dobrze, używamy OK. D. Warto także odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy obce- angielskie, niemieckie, rosyjskie, łacińskie i inne. Przede wszystkim zapożyczenia angielskie są znakiem naszego czasu. Do analizy wybrałam nazwy własne widniejące na witrynach sklepowych. Zaskakujące są wyrażenia „bookland” i „bookshop”. To oczywiście angielskie zamienniki

naszych księgarń. Zwykły użytkownik ma nawet trudności z przetłumaczeniem owych nazw na język rodzimy. Świat książki, a może sklepowa książka? Chodzi o zwykłe miejsce kupowania wydawnictw zwartych. Użycie tego rodzaju zapożyczeń jest według mnie całkowicie niezasadne. Słowa „bookland”, czy „book shop” w żaden sposób nie uzupełniają naszego języka, nie są też moim zdaniem świadectwem czasu. To niezrozumiałe dla wielu odbiorców nazwy własne, więc całkowicie niepotrzebne i godne potępienia. Podsumowanie Przemiany języka są konsekwencją przemian, które zachodzą w rzeczywistości społecznej i w kulturze. Najważniejszymi ich przyczynami są, moim zdaniem: rozwój technologiczny, demokratyzacja i globalizacja. Powodują one zmiany zachowań językowych użytkowników języka i wpływają na kondycję człowieka i całego społeczeństwa.

130. Obraz wojny w tekstach kultury na podstawie obrazu "Oblicze wojny" (Salvador Dali)

(Modyfikacja pyt. 116) Określenie problematyki Historia ludzkości od zarania dziejów przepełniona była licznymi wystąpieniami zbrojnymi. Za każdym razem niosła ze sobą unicestwienie setek tysięcy niewinnych istnień ludzkich. Dlaczego więc, pomimo tylu szkód , jakie wywołuje to zjawisko, nadal nie czujemy się bezpieczni? Przecież wciąż na świecie trwają wojny i za każdym razem umierają bezbronni, anonimowi ludzie. Teza Opisy doświadczeń wojennych to próba ocalenia pamięci o czasach zagłady i martyrologii istnień ludzkich. Argumenty A. Obraz „Oblicze wojny” może stanowić alegorię wojny, która jednoznacznie jest związana z katastrofizmem, tj. śmiercią ludzkości i końcem świata. W centrum obrazu stoi głowa ludzka. Brunatny kolor i deformacja mogą świadczyć o jej rozkładzie. Ten efekt potęgują trupie czaszki wmalowane w oczodoły. Krajobraz, w jaki Dali wkomponował głowę, również można odczytywać symbolicznie. Pustynia to świat w czasie wojny, który jest spustoszony i pozbawiony życia. B. Artur Grottger na obrazie „Bitwa” z pyt. 116.

C. Młodych bohaterów w walce z okupantem podczas II wojny światowej przedstawia Aleksander Kamiński w „Kamieniach na szaniec”. Rudego, Alka i zośkę łączyła początkowo wyłącznie rówieśnicza wspólnota, następnie zaś wojna scementowała ich związki. Wojna, konspiracja tworząca skrajnie trudne warunki życia — by walczyć, należało ryzykować wszystkim. To również wojna do końca ukształtowała charaktery bohaterów książki Kamińskiego. Ich przyjaźń i solidarność winna być dla każdego wzorcem do naśladowania. Autor ukazując chłopców walce o niepodległość oraz ich bohaterską śmierć dokonał deheroizacji ich losów i obrazu wojny. D. Analizowany przeze mnie topos został doskonale przedstawiony przez twórców filmowych. Odkąd tylko magia kina zawładnęła ludzkością reżyserowie chętnie podejmowali tematy wojenne w swych dziełach. Przykładem są filmy: 9 kampania, Trzystu, Szeregowiec Ryan. Podsumowanie Wojna to zło samo w sobie. Nie można jej niczym usprawiedliwiać, tłumaczyć. Winniśmy wysuwać jedynie głośne „Nie”, dla tych, którzy nie potrafili znaleźć konstruktywnego rozwiązania dla sporów, konfliktów, uprzedzeń, tylko zdecydowali się na najgorsze rozwiązanie. Wpływa niszcząco na psychikę i postawy człowieka, jedynie wielka siła charakteru chroni jednostkę ludzką przed zachowaniem godności w obliczu pożogi wojennej. Należy pamiętać, że doświadczenie to jest bezpowrotnym unicestwieniem nie tylko rzeczy materialnych, ale i wartości duchowych, które bardzo trudno odbudować.

131. Marionetkowość w tekstach kultury. Odnieś się do tekstów kultury. Fraszka "O żywocie ludzkim" Kochanowskiego

(pyt. 104) – marionetka czyli temat „świat jako teatr” Określenie problematyki Pisarze w swych utworach często przedstawiali bohaterów, którzy nie zawsze świadomie wpływali na swój los. Czasami stawali się marionetkami w rękach Boga, czy drugiego człowieka. Mieli wrażenie, że świat to teatr, coś wyreżyserowanego, sztucznego, na co człowiek nie ma wpływu. Do tego motywu nawiązywali także twórcy. W dziełach kreowali bohaterów, którzy byli sterowani przez innych, lub sami zachowywali się jak aktorzy na scenie. Tym samym przestawali oni być sobą, zatracali swoje prawdziwe ja. Teza Człowiek jako marionetka to jeden ze sposobów kreowania bohatera l w dziełach na przestrzeni epok Argumenty A.

B.

Z pyt. 104 – Lalka.

W wierszu Stachury „Życie to nie teatr”przeciwstawione zostały sobie dwie postawy wobec życia. Dla „ty" lirycznego, do którego zwraca się poeta, jest ono teatrem, zabawą, udawaniem, nieustanną grą pozorów, nakładaniem kolejnych masek. Taka postawa zakłada nieszczerość, obca jest jej prawda, nawet wzruszenie nie jest autentyczne, bo polega na „wznoszeniu w górę brwi". Poeta, przeciwnie, uważa życie nie tylko za kolorową maskaradę, mówi, że jest ono i straszniejsze, i jednocześnie piękniejsze niż teatr, nic nie może się z nim równać, nawet śmierć. Taki stosunek do życia cechuje poczucie nieograniczonej wolności, lekceważenie konwenansów, zgoda ze sobą. W refre nie siebie i adresata swojej wypowiedzi nazywa aktorami, co oznacza, że każdy człowiek, lepiej lub gorzej, z większą lub mniejszą świadomością, odgrywa rolę w teatrze życia. W ten sposób nawiązuje poeta do starego literackiego toposu „świata jako teatru", obecnego np. w twórczości Kochanowskiego

C.

Motyw świata jako teatru odnajdujemy we fraszce Jana Kochanowskiego „O żywocie ludzkim”. Poeta kładzie tu nacisk na nietrwałość dóbr doczesnych i upływ czasu. Człowiek myśli wyłącznie o urodzie, pieniądzach, sławie. Jednak te wartości szybko przemijają. W otaczającym nas świecie według mistrza z Czarnolasu nie ma żadnej pewnej rzeczy. Ludzkim wysiłkom przygląda się ze śmiechem Fortuna. Ona to potrafi dać, ale i zabrać. Dlatego poeta porównuje człowieka do marionetki, którą po skończonym przedstawieniu chowa się do worka. Renesansowy poeta poucza czytelnika aby nie koncentrował się w życiu na dobrach materialnych. Pieniądze, sława, zaszczyty, wygląd zewnętrzny szybko przeminą. To tylko ulotne wartości. Przyniosą one radość człowiekowi, ale tylko na chwilę, ponieważ życie jest teatrem, w którym raz jest dobrze, razzl, wszystko się zmienia i nic nie jest trwałe ani wieczne.

Podsumowanie We wszystkich zaprezentowanych utworach ludzie zostali porównani do kukiełek – pojawił się motyw świata jako teatru. Po odegraniu swojej roli – mniejszej, czy większej – lalki i ludzie kończą tak samo: bezużyteczni są zapominani i odsunięci. Wszelkie próby zmiany swego losu nie zdają się na nic, bo wszystko zależy od reżysera sztuki, jaką jest życie. W świecie teatru człowiek jest marionetką. Życie jako teatr to jeden ze sposobów kreowania świata przedstawionego i bohatera literackiego w dziele. Obecność toposu świata jako teatru autentyczności i prawdy.

słania odbiorcę do poszukiwania w świecie

132. Motyw apokalipsy w literaturze. Odnosząc się do fotografii z roku 1981. (Stan wojenny)

Określenie problematyki Dosłownie słowo „apokalipsa", czy znaczy: objawienie przeznaczenia człowieka, którym jest Sąd Ostateczny. W znaczeniu przenośnym oznacza ona: nieszczęście, tragedię, zagładę, katastrofę, kataklizm. Artyści każdej epoki wyrażali w twórczości własne stanowisko wobec tego zjawiska , było ono rodzajem ostrzeżenia, czasami fascynacji, refleksji na temat otaczającej rzeczywistości, czy świadectwem męczeństwa kolejnych pokoleń. Teza Obrazy apokalipsy służyły artystom do wyrażania lęków i kondycji człowieka różnych epok. Argumenty Fotografia przedstawia opancerzony czołg, symbol wprowadzenia stanu wojennego w Polsce przez Gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Czołg jest ukazany na tle warszawskiego kina Moskwa, gdzie grali właśnie film Francisa Forda Coppoli o znamiennym tytule „Czas Apokalipsy”. Afisz z tego filmu stał się symbolicznym obrazem stanu wojennego.

W Apokalipsie, czyli Objawieniu św. Jana została przedstawiona wizja końca świata i Sądu Ostatecznego. Apostoł ukazał Mesjasza zasiadającego na tronie. Jego donośny głos porównany jest do dźwięku wydawanego przez wiele wód, a z Jego ust wychodzi miecz obosieczny, ostry - symbol sprawiedliwych wyroków. Wokół tronu zasiada 24 starców w białych szatach i z wieńcami na głowach, którzy oddają pokłon Chrystusowi. Przed tronem stoją też cztery symboliczne istoty: lew, wół, człowiek i orzeł. Chrystus otwiera zamkniętą na siedem pieczęci księgę losów świata. Pojawiają się symboliczne postacie: Baranek (Chrystus), czterech jeźdźców uosabiających głód, zarazę, wojnę, śmierć. Wszystkiemu towarzyszą dziwne zjawiska przyrodnicze. Apokalipsa kończy się wizją nowego nieba i nowej ziemi. W Nowym Świecie będzie tryumfował Bóg - Zwycięzca. Czemu miała służyć taka wizja? To rodzaj proroctwa, ostrzeżenia dla wszystkich, którzy wątpią w słowo boże. Ale także jest to rodzaj refleksji nad sensem życia ludzkiego, ukazuje nam sens naszej egzystencji. Kolejnym przykładem

symbolicznego ukazania interesującego mnie motywu jest dzieło „Dzień

Apokalipsy” w reżyserii Francisa Forda Copolli. – pyt. 25. Podsumowanie Twórcy odmiennie przedstawiali motyw apokalipsy. To co ich łączy, to katastroficzna i przerażająca wizja tego zjawiska. Z pewnością nie kojarzy się ona z czymś pozytywnym. Miała ona zresztą za zadanie wzbudzać grozę i przestrzegać przed amoralnymi zachowaniami i ich konsekwencjami. Dokonując porównania w kreowaniu tego motywu przez wszystkie sztuki, zwraca uwagę fakt, że twórcy często podejmowali temat apokalipsy, by przestrzec współczesnych przed czekającą ich wizją.

133. Utopia - kraina szczęścia, czy groźna pułapka? Powiastka filozoficzna Woltera – fragment „Kandyda”. Tymczasem oprowadzono ich po mieście, pokazano budynki publiczne wznoszące się pod chmury, stopnie ozdobione tysiącznymi kolumnami, fontanny z czystej wody, fontanny z wody różanej, ze słodkich likierów, które płynęły ustawicznie po wielkich placach wyłożonych jakimś drogim kamieniem, wydającym zapach podobny do woni goździków i cynamonu. Kandyd zapragnął widzieć gmachy sądowi, pałac sprawiedliwości; powiedziano mu, że nic podobnego nie istnieje i że w tym kraju nie znają procesów. Spytał, czy istnieją więzienia; powiedziano mu że nie. Co go najwięcej i najprzyjemniej zdziwiło, to Pałac Nauk, z galerią długą na dwa tysiące kroków, szczelnie zapełnioną matematycznymi i fizycznymi przyrządami. Oprowadziwszy gości, w ciągu popołudnia, po tysiącznej może części całego miasta, zawiedziono ich z powrotem do pałacu. Kandyd siadł do stołu w towarzystwie króla, sługi swego Kakamby i licznych dam. Nigdy nie widziano znakomitszej zastawy, i nigdy nikt nie iskrzył się tak dowcipem przy wieczerzy, jak król owej krainy. Kakambo tłumaczył Kandydowi wszystkie trefne odezwania króla, które, nawet przetłumaczone, nie traciły swej trefności. Ze wszystkich rzeczy które zdumiewały Kandyda, ta pewnie nie najmniejszy dawała mu powód do zdziwienia.

Określenie problematyki Odkąd pojawił się na ziemi człowiek, marzył on o krainie spokoju i niczym nie zmąconego szczęścia. Właśnie ta tęsknota za światem idealnym i doskonałym zrodziła na przestrzeni wieków wiele dzieł literackich poruszających topos utopii. Sama nazwa pochodzi od dzieła Tomasza Morusa, w którym autor przedstawił idealny obraz naszego społeczeństwa, które żyło na wyspie Utopia. Pisarze często tworzyli takie wyidealizowane miejsca, gdzie panował doskonały system prawny, wzorowe stosunki społeczne i polityczne. Określenia „utopia” używa się obecnie w znaczeniu czegoś nieosiągalnego, mrzonki, pięknej wizji, do której należy dążyć, ale mającej niewielkie szanse na zrealizowanie. Antyutopia to wizja państwa nieprzyjaznego, wrogiego obywatelom, opisywana w utworach kpiących z utopijnych wizji wyidealizowanego państwa. Teza Utopia i antyutopia odpowiedzią na współczesne pisarzom problemy społeczno polityczne. Argumenty Kandyd – bohater powiastki filozoficznej Woltera podczas podróży trafia do kraju Eldorado – sprawiedliwego, szczęśliwego, nieznającego prawa własności. W Eldorado nie ma rozbudowanego aparatu władzy – panuje tylko król. Nie ma sądownictwa i więzień, jak również kościoła. Jest tylko jeden Bóg, któremu mieszkańcy codziennie dziękują za wszelkie dary. Jest to obraz utopii wrysowany w powieść. Ludzie jak bogowie- George Wells: - idylliczny, anarchiczny równoległy świat, do którego przeniesiona zostaje grupa ludzi

- konfrontacja utopijnej rzeczywistości z wizją świata wg Ziemian - wskazanie analogii do problemów politycznych i społecznych współczesnych autorowi Nieludzką rzeczywistość ustroju opartego na bezwzględnym posłuszeństwie mas wobec władzy przedstawia kolejna lektura Georga Orwella „Rok 1984”. Życie każdego obywatela jest bezwzględnie podporządkowane systemowi politycznemu. W ustroju państwa nie ma zagwarantowanych podstawowych praw jednostki. Mieszkańcy podlegają ciągłej inwigilacji i nie mają prawa do prywatnego życia. Ich egzystencja jest starannie zaprogramowana przez władzę. Powieść jest klasycznym ostrzeżeniem przed patologiami współczesnej cywilizacji, systemów władzy. Totalitaryzm jest bowiem nie tylko ciosem w zewnętrzność i życie jednostki, ale ciosem w jego myśli, pamięć, uczucia i serce. Podsumowanie

Dzieła podejmujące temat utopii mogą nauczyć czytelnika dystansu do własnych marzeń i fantazji, a także do obietnic składanych przez manipulujących przywódców politycznych obiecujących stworzenie idealnego państwa

134. Kolokwializmy i ich funkcje. Dołączony fragment tekstu D. Masłowskiej - Wojna polskoruska pod flagą biało-czerwoną

Określenie problematyki Z kolokwializmami spotykamy się na co dzień. Używamy go w nieoficjalnej rozmowie. To język swobodny, który nie ma określonych norm językowych. Kolokwializmy w tekstach literackich służą indywidualizacji bohaterów, ich charakterystyce. Dzięki językowi możemy się domyśleć z jakiego środowiska pochodzi bohater, jaki ma zawód.

Teza: Kolokwializmy to zagrożenie dla oficjalnej polszczyzny ale i szansa na jej urozmaicenie, jeśli są stosowane świadomie i celowo, służą charakterystyce bohatera.

Argumenty Masłowska Dorota w powieści Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną nadaje językowi bohatera cechy indywidualne. Dużo w nim wyrazów potocznych, które są typowe dla ludzi ze środowiska blokowisk. Wiele tu kolokwializmów, a nawet wulgaryzmów. Występuje chaotyczna składnia. Typowe dla języka potocznego jest nadużywanie zaimka wskazującego ( ten, to, tamten) na początku zdania. Potok słów oraz krótkie zdania świadczą o natłoku myśli, pewnym wzburzeniu, emocjach bohaterów. Wynika to nie tylko z sytuacji, o której opowiada bohater, ale także z ubóstwa językowego. Język potoczny, którym posługują się postaci z powieści jest właściwy ludziom z miejskiego środowiska, młodym, żyjącym w blokowiskach „dresiarzy”. Język, którym mówi bohater Masłowskiej, łamie zasady poprawnościowe języka polskiego. Jest jednak wartościowy artystycznie, gdyż na podstawie obserwacji tego języka czytelnik uzyskuje pełniejszy obraz bohatera, człowieka niewykształconego, myślącego i mówiącego chaotycznie, nastawionego na ekspresywne wyrażanie własnych przeżyć. Inaczej jest oczywiście w utworach , gdzie stosowanie tego typu wypowiedzi może być świadomym i zamierzonym zbiegiem literackim. Warto zwrócić uwagę, że przecież wulgaryzmy to także środki

artystycznego wyrazu, które konstruują świat w poezji, czy w wierszu. Są po coś- czasami podkreślają emocje, innym razem chcą zwrócić na coś uwagę. Tak jest w piosenkach hip-hopowych, kiedy kolokwializmy są zamierzone. Podkreślają one są pretekstem do ukazania praw i wartości, rządzących światem.

Podsumowanie a) Kolokwializmy indywidualizują bohatera oraz ujawnia jego przynależność środowiskową. . W przypadku Masłowskiej język ten pozwolił stworzyć autorce wizję życia bliską realnej rzeczywistości. Nie jest zagrożeniem, jeśli ludzie nadal w sytuacjach oficjalnych będą wybierać język formalny. Kolokwializmy we współczesnym świecie są znakiem naszego czasu W życiu codziennym to zabieg świadomy, naruszają normy językowe , świadczą o niskiej kulturze osobistej i niskim zasobie słownictwa. Kolokwializmy w świecie mediów to zabieg nieświadomy, wynikający z emocji, relacji na żywo . W piosenkach subkultur są pretekstem do ukazania praw i wartości, rządzących światem, podkreślą autentyczność przedstawianego świata, ich prawdziwość.

135. Holocaust z punktu widzenia kata i ofiary. Omów problem odwołując się do wybranych pozycji literackich, do interpretacji motto z „Medalionów” Z. Nałkowskiej – „Ludzie ludziom zgotowali ten los”. Określenie problematyki Co oznacza sam termin „holocaust”? Jak wiadomo Europejczycy nazwali tym terminem masową eksterminacje Żydów podczas II wojny światowej. Z greki, „holocaust” to określenie oznaczające całopalenie – ofiarę składaną na ołtarzu. Żydzi masowy mord swojej nacji wolą określać bardziej jednoznaczną nazwą „shoah” – z hebrajskiego „zagłada” lub „katastrofa”. Określenie to mimo wszystko nie oddaje nawet części ogromu zbrodni, jakiej dokonał naród niemiecki na narodzie żydowskim. Przerażającym faktem jest, że nie kto inny tylko my, istoty cywilizowane rozpętaliśmy to bestialstwo. Teza Różne oblicza Holocaustu w literaturze i sztuce to próba ocalenia pamięci martyrologii Żydów w czasie II wojny światowej. Argumenty A. Ludzi, którzy przeżyli piekło II wojny światowej przedstawia Zofia Nałkowska w „Medalionach”. Za kata można uznać nazistowskie Niemcy. Ofiarami byli mieszkańcy podbitych przez nich ziem, głównie Żydzi. Niemcy ukazani przez autorkę to osoby pozbawione uczuć, których jedynym celem było podtrzymanie rasy aryjskiej. Wszyscy inni mieli być zgładzeni. Faszyści potrafili manipulować innymi. Obcowanie ze złem i śmiercią sprawiło to, że z ofiar polityki niemieckiej pozostały jedynie bezduszne lalki, wyzbyte wszelkich uczuć. Motto z „Medalionów” pokazuje, że jeden człowiek jest zdolny do najgorszych bestialstw wobec innego człowieka, do niewyobrażalnie okrutnych zbrodni. Jest to niezwykle przygnębiające stwierdzenie faktu, że czasem ludzie są o wiele gorsi od najbardziej krwiożerczych zwierząt. B. Kim są ofiary w świetle opowiadań Borowskiego? Nie jest kimś z zewnątrz, kto kieruje się kodeksem etycznym, obowiązującym poza murami obozu. Jest jednym z więźniów, jest człowiekiem lagrowanym. Borowski w swych opowiadaniach skoncentrował się na ludziach, którzy potrafili dostosować się do panujących w lagrze warunków. Należy do nich Tadek, bohater i narrator obozowych opowiadań. Kim

są kaci? To zdemoralizowani władcy obozu w Oświęcimiu. Ich podstawowym zadaniem było wykorzystywanie więźniów i ich szybka eksterminacja. W opowiadaniach Borowskiego często zaciera się podziału kat – ofiara. To rzeczywistość wojenna tak wpłynęła na ludzi, ze czasami sami więźniowie byli dla siebie katami, byle przetrwać jeden dzień dłużej. C. Literatura opisująca zagładę narodu syjonistycznego najczęściej ukazuje Żydów, jako ofiary holokaustu, którzy są bezbronni wobec zastanej rzeczywistości. Opowieść Marka Edelmana, zapisana przez Hannę Krall w „Zdążyć przed Panem Bogiem”, daleko odchodzi od tego schematu. Mówi o tych, którzy w zupełnie beznadziejnej sytuacji zdecydowali się chwycić za broń, stawić zbrojny opór SS,. Bez upiększeń i wzniosłych słów Edelman daje obraz życia Żydów w getcie, ich codzienne zmagania ze śmiercią, paraliżujący głód, strach, aż wreszcie bunt przeciw niegodnej śmierci. Podsumowanie Przedstawione przeze mnie teksty literackie są jedne z najbardziej znanych utworów odzwierciedlających eksterminację narodu żydowskiego. Ich autorzy pragnęli ukazać jak wielkim doświadczeniem pełnym cierpienia była II wojna światowa. W prezentacji przedstawiłam martyrologię z obu stron muru- widzianą oczami nie tylko samych ofiar ale i katów. Tym samym mogłam wykazać różne postawy bohaterów wobec tego zagadnienia.

136. Jaką funkcję pełnią metafory w tekstach kultury? Dołączony został obraz "Człowiek na drabinie" Quinta. Odwołać się do dwóch tekstów literackich.

Określenie problematyki Metafora, przenośnia. W najprostszej wersji metafora to połączenie dwóch rzeczowników odległych od siebie znaczeniowo, które razem dają zupełnie nową jakość, nowe znaczenie. Metafora to figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzeczy zastępowanej taki zespół wyrazów, które w wyniku kontekstowego użycia znaczą coś nowego). Metafora to również wyrażenie, w którym dochodzi do celowej zmiany znaczeń słów ją tworzących; nowe znaczenie powstaje na bazie dotychczasowych znaczeń. Teza Metafora jako środek poetycki jest stosowana w tekstach kultury w sposób świadomy i celowy. Argumenty A. Obraz Quinta Buchholza „Człowiek na drabinie” wykorzystuje metaforę aby opisać świat ludzi, którzy czytają książki. Są to bowiem osoby, które dzięki obcowaniu z literaturą wspinają się na szczyty, metaforycznie sięgają gór, są w innym wymiarze rzeczywistości, są ponad zwyczajną rzeczywistością. Stąd malarz użył metafory otwartej książki na tle której znajduje się drabina a na niej mężczyzna, który wychodzi poza okładkę tej książki.

B. Eliza Orzeszkowa w „Glorii victis” dokonuje sakralizacji walczących, przedstawia ich jako wielkich bohaterów. Na pierwszy plan wysuwają się trzy postacie, które są porównane do greckich herosów: Traugutt to nowy Leonidas, a Jagmin to Herkules lub Scypion. Równie często używa ona określeń zaczerpniętych z Biblii, które także nadają powagi sytuacji i podnoszą wartość walczących: słup ognisty prowadzi oddział do boju, podobnie jak prowadził całe pokolenia do walki o niepodległość. Traugutt to postać kształtowana według wyobrażeń nowotestamentowych - podobnie jak Chrystus dźwiga on krzyż. Jagmin walczy jak Archanioł - z płomiennym mieczem w ręku. Dzięki tej metaforyce powstańcy przypominają bożych bojowników, realizujących nakaz sił wyższych, wcielających wyższy porządek. ( pyt. 110)

B. Dziady cz. III ( pyt. 8) metaforyka słów Nasz naród jak lawa. Ocenę ojczyzny i społeczeństwa polskiego przynosi nam scena „Salon warszawski”. Przy stoliku, w centrum siedzi „ważne towarzystwo”- arystokratyczna elita. Obok przy drzwiach stoją ludzie skromniejsi: młodzi patrioci. Cała scena jaskrawo ukazuje kontrast między arystokratyczną elitą a patriotyczną młodzieżą. Najbardziej obrazowo podsumowuje tę ocenę wypowiedź Wysockiego, który przyrównuje nasz naród do lawy. W tych słowach Mickiewicz utrwala cały obraz naszej ojczyzny i swojego pokolenia.

Lawa to wierzch - ci, którzy stoją na czele narodu nie

przedstawiają wartości. Zaprzedali się zaborcy. Głębia - spiskujący i buntujący się młodzi stanowią wartość prawdziwą. To kolejny pesymistyczny wizerunek Polaków utrwalony w tym dramacie. Podsumowanie Metafora pozwala opisywać, poznawać świat. Przenośnia wyraża stosunek do ludzi i świata. Jej szczególna odmiana - metonimia pozwala na skrótowość, zwięzłość w komunikacji. Wybór metafory jest formą interpretacji, oceny świata jest również formą porządkowania świata. Analiza metafor pozwala na odkrycie potencjalnych konsekwencji wypowiedzi;

137. Na podstawie obrazu Johna Martina i własnych tekstów kultury odpowiedz jak artyści przedstawiali koniec świata? ( podobnie jak pyt. 39)

Określenie problematyki Koniec świata, czyli apokalipsa, sąd ostateczny. W znaczeniu przenośnym oznacza ono: nieszczęście, tragedię, zagładę, katastrofę, kataklizm, wojnę. Artyści każdej epoki wyrażali w twórczości własne stanowisko wobec tego zjawiska. Było ono rodzajem ostrzeżenia, czasami fascynacji, refleksji na temat otaczającej rzeczywistości, czy świadectwem męczeństwa kolejnych pokoleń. Teza Obrazy końca świata służyły artystom do wyrażania lęków i kondycji człowieka różnych epok. Argumenty Swoje rozważania rozpocznę od źródeł biblijnych. W Apokalipsie, czyli Objawieniu św. Jana została przedstawiona wizja końca świata i Sądu Ostatecznego.

Obraz „Wielki dzień Jego gniewu” z jednej strony zapiera dech i budzi podziw dla potęgi natury. Bardzo szybko jednak odbiorca ulega panującej w nim atmosferze przerażenia, poczucia nadchodzącej katastrofy. W centrum uwagi znajduje się krwawy książyc, który ginie w ciemnościach, które wypełniają przepaść znajdującą się pod nim i rozpościerającą się aż do widza. Przestrzeń między górami wypełniona jest dymem, mgłą. Dynamikę obrazu budują walące się góry, głazy, trzęsienie ziemi, pioruny, a także ludzie. Góry są tak potężne, że nie mieszczą się w ramach obrazu. Kiedy patrzymy na obraz sprawiają wrażenie, że za chwilę przygniotą wszystko, także nas. Wrażenie to potęguje fakt, iż szczyt pasma gór wznosi się wraz ze zbliżaniem do widza i nie mieści się na płótnie, bo wisi wysoko nad naszymi głowami, by za chwilę na nas runąć.

Kolejnym

przykładem jest wiersz Jana Lechonia „Sąd ostateczny”. W pierwszej zwrotce poeta

wylicza jakie wartości ważne na ziemi stracą swą ważność podczas sądu ostatecznego. Sa nimi czyny ludzkie, cnoty, którymi jednostka ludzka chwali się, honor. Dziś ludzie lubią być chwaleni, jednak podczas dni ostatecznych owe oklaski nie będą już się liczyły. Pozostaną tylko pewne blaski o których wie tylko Bóg. Wtedy zostanie odkryta nasza prawdziwa natura, tym, kim byliśmy naprawdę, bez udawania. Bo tylko pewne rzeczy potrafi odkryć swą miłością Bóg. Podsumowanie Twórcy odmiennie przedstawiali motyw apokalipsy. To co ich łączy, to katastroficzna i przerażająca wizja tego zjawiska. Z pewnością nie kojarzy się ona z czymś pozytywnym. Miała ona zresztą za zadanie wzbudzać grozę i przestrzegać przed amoralnymi zachowaniami i ich konsekwencjami. Dokonując porównania w kreowaniu tego motywu przez wszystkie sztuki, zwraca uwagę fakt, że twórcy często podejmowali temat apokalipsy, by przestrzec współczesnych przed czekającą ich wizją.

138. Jaki obraz Syberii można znaleźć w kulturze europejskiej? Omów zagadnienie odwołując się do fragmentu opowiadania Sołżenicyna- Jeden dzień Iwana Denisowicza oraz wybranych tekstów kultury. Była mgła, mróz zapierał dech. Dwa silne reflekto ry z odległych krańcowych wieżyczek biły na krzyż po zonie. Paliły się latarnie zony i latarnie wewnątrz obozu. Było ich tyle, że całkiem zaćmiewały gwiazdy. Skrzypiałśnieg pod walonkami, więźniowie szybko przebiegali załatwiają c swoje sprawy - jedni do la tryny, inni do magazynu, ten po paczkę, a tamten żeby oddać kaszę do indywidualnej kuchni. Wszyscy z głowami wciśniętymi w ra miona, zapatuleni w buszłaty, zimno im nie tyle od mrozu, co od myśli, że przez cały dzień oprócz mrozu nic ich nie czeka.(…) Minęli wysoki płot z desek wokół Bur-u , muro wanego wewnątrz łagrowego więzienia, minęli druty kolczaste zabezpieczające obozową piekarnię p rzed więźnia mi, naro żnik baraku komendantury, gdzie na grubym drucie na słupie wisiała pokryta szronem szyna, minęli i drugi słup, na którym osłonięty od wia tru, żeby nie pokazywał zanisko, cały osypany igłami szronu wisia ł termometr. Szucho w popatrzył z nadzieją na mlecznobiałą ru rkę - gdyby pokazała czterdzieści jeden, nie pogoniliby do pracy. Ale dzisiaj na pewno nie do ciągnęło do czterdziestu. W eszli do baraku ko mendantury, prosto na wartownię. I tam się wyjaśniło – a Szuchow skapował to już po drodze - że o żadnym karcerze nie ma mo wy, po prostu trzeba umyć podłogę na wartowni. Tatarin oświadczył teraz, że wybacza Szucho wowi, i kazał wyszoro wać podłogę. W żadnym razie nie należało z samego rana przemoczyć walonek. A przezuć się nie ma w co, choćby i do bara ku pobiec. Różnie ju ż z butami bywa ło, na niejednona patrzył się Szuchow przez osiem lat odsiadki. Zdarzało się, że całą zimę trzeba było przetrwać w ogóle bez walonek, bywało , że nawet butó w nie oglądali, tylko łapcie i gumiaki, ślad jak po oponach.

Określenie problematyki Syberia to kraina geograficzna, wchodząca w skład Rosji. Szczególnie bliska znana stała się Polakom, którzy właśnie tam doznali wielu cierpień i martyrologii. Tyrani i gnębiciele naszego narodu wykorzystywali od lat trudne warunki klimatyczne, aby zrobić z Syberii miejsce zsyłek niegodnych dla władzy osób. Ogromna przestrzeń, groźna przyroda, niekończąca się tajga, stały się „domem niewoli” dla milionów rodaków. Teza Sybir przedstawiony jest jako kraina szczególnego męczeństwa i martyrologii tych, którzy sprzeciwiali się władzy sowieckiej. Argumenty A. Ludzi, którzy przeżyli piekło obozów na Syberii przedstawia Aleksander Sołżenicyn w swym opowiadaniu „Jeden dzień Iwana Denisowicza”. Ten przejmujący w swej wymowie utwór jest

odtworzeniem jednej doby obozowego życia więźnia łagru, którym jest tytułowy bohater. Przebieg dnia ujawnia realia obozu. Analiza jednego dnia więźnia, który przebywał na Syberii staje się tu pouczającym studium totalitaryzmu. Fragment opisuje autentyczną, codzienną rzeczywistość w gułagu: pewne typowe dla tej rzeczywistości obrazy, a więc: wczesną pobudkę, nieustanne zimno, głód, usługiwanie zwierzchnikom, pracę w brygadzie oraz załatwianie jedzenia i paczek. B. Martyrologię społeczeństwa polskiego przedstawił w swym dramacie „Dziady cz. III” Adam Mickiewicz. Cierpienia więźniów ilustrują losy Cichockiego, Rollisona, Janczewskiego, czy Wasilewskiego. Próby złamania psychiki więźniów przybierają różne formy. Są głodzeni lub karmieni słonymi potrawami, po zjedzeniu których nie dostają wody do picia. Są odurzani narkotykami. Wstrząsający jest opis wywożonych na śmierć na Sybir dwudziestu studentów żmudzkich. Wszyscy skazańcy mieli ogolone głowy i byli skuci łańcuchami. Przecież najmłodszy z nich miał dopiero około 10 lat i z wycieńczenia nie mógł unieść ciężkiego łańcucha. Dozorujący kordon nie miał jednak zamiaru pomóc biedakowi. C. Sowiecki obóz w głębi Rosji, na Syberii opisuje w swej powieści „Inny świat” Gustaw HerlingGrudziński . Gułagi były na odosobnionej Syberii. Zima w tym miejscu trwa prawie cały rok. W styczniu i lutym temperatury sięgają nawet – 50 stopni. Obozy znajdowały się w Tajdze, ogromnym lesie, stąd nie było ucieczki. Pisarz został skazany na pobyt w tym miejscu, gdyż uznano go za wroga narodu. Łagier w Jercewie był zarazem źródłem taniej siły roboczej i narzędziem likwidacji ludzi uznanych za wrogów systemu. Podsumowanie Syberia to miejsce kaźni, męczeństwa nie tylko Polaków- patriotów ale i wszystkich, którzy nie poddawali się władzy Rosjan. Ten dom niewoli jest symbolem martyrologii niewinnych ludzi. Motywy syberyjskie służyły pisarzom do podkreślenia wyzysku zaborców, pokrzepienia serc Polaków, podkreślenia cierpienia młodzieży polskiej, ukazania Rosji jako państwa, w którym rządzi totalitaryzm.

139. Schematy porządkują życie człowieka, czy je ograniczają? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza oraz innych tekstów kultury. W rzeczywistości sp rawa przedsta wia się, jak następuje: że isto ta ludzka nie wyraża się w sposób bezpośredni i zgodny ze swoją naturą, ale zawsze w jakiejś określonej fo rmie i że forma owa, ów styl, sposób bycia nie jest tylko z nas, lecz jest nam narz ucony z zewnątrz - i o to dlaczego ten sam człowiek może objawiać się na zewnątrz mądrze albo głupio, krwawo lub anielsko, dojrzale albo niedojrzałe, zależnie od tego, jaki styl mu się napatoczy i jak uzależniony jest od innych ludzi. I jeśli robaki, owady cały dzień uganiają się za pożywieniem, my bez wytchnienia jesteśmy w pościgu za fo rmą, użeramy się z innymi ludźmi o styl, o sposób bycia nasz, i jadąc tramwajem, jedząc, zabawiają c się lub wypoczywając, lub załatwiając in teresy - zawsze, bez przerwy szukamy formy i rozkoszujemy się nią lub cierpimy p rzez nią i p rzystosowujemy się do niej lub gwałcimy i rozbijamy ją, lub pozwala my, aby ona nas stwarzała, amen.

O, potęga Fo rmy! Przez nią umierają na rody. Ona wywołuje wojny. Ona sprawia, że po wstaje w nas coś, co nie jest z nas. Lekcew ażąc ją nie zdołacie nigdy pojąć głupoty, zła , zbrodni.

Określenie problematyki Schematy w życiu człowieka z jednej strony porządkują nasz świat. Dzięki narzuconym nam z góry wzorcom wiemy jak się zachować w danej sytuacji. Schematy to pewien rodzaj savoir - vivru po świecie. Nasze zachowanie często nie jest uzależnione od nas samych ale od pewnych wzorców jakie panują w świcie. Powiedzmy, kiedy przychodzimy do kogoś pierwszy raz, obowiązują nas pewne zasady. Warto np. przynieść komuś prezent na nowe mieszkanie, powitać się domownikami z uśmiechem, zdjąć buty, itd., itd. Podobnie i schematy obowiązują nas w szkole, pracy, na uroczystościach, u znajomych. Ale a drugiej strony te utarte zasady ograniczają wolność człowieka, ponieważ musi się on dostosować pod schemat. Teza Schematy porządkują życie człowieka ale i je ograniczają Argumenty A. Powieścią o schematach jest „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Powyższy fragment udawania, że człowiek zawsze jest ograniczony jaką s formą. Dlatego człowiek na zewnątrz może zachowywać się bardzo różnie, gdyż jest uzależniony od innych ludzi. Warto odnieś się także do całej powieści. Główny bohater- 30-letni pisarz Józio Kowalski pomimo swojego wieku czuje się niedojrzały. W wejściu w dorosłość pomaga mu profesor Pimko, za pomocą „upupiania”. Siłą wciąga go w groteskowy świat szkoły. To pierwsza formą przed którą bohater chce uciec, jednak to mu się nie udaje bo wpada w kolejne formy, jak nowoczesny dom młodziaków, czy dworek ziemiański. Dojrzałość i wchodzenie w życie jest więc u Gombrowicza ukazane jako ucieczka, ciągła walka ze stereotypami, gębą, pupą, formą. Taki bowiem widzi współczesny świat sam autor powieści. Dzięki ukazaniu motywu schematów autor ukazał mechanizmy rządzące relacjami międzyludzkimi. B. W schematy wpada bohater „Granicy” Zofii Nałkowskiej. Powtarza on schemat ze swojego dzieciństwa, tzw boleborzański schemat ojca. nawiązuje romans z Justyną Bogutówną, córką kucharki. Zmusza ją do usunięcia dziecka i dziewczyna wpada w obłęd. Ziembiewicz przegrywa we wszystkich sferach życia. Powodem tego jest jego podwójna moralność. Sprzeniewierzył się on ideałom z czasów młodości. Wybory, jakie dokonywał były niezgodne z moralnością. C. „Lalka” życie Rzeckiego pełne schematów – Budził się zawsze o szóstej rano, następnie się mył, ubierał, wypuszczał psa, parzył herbatę. O w pół do siódmej był gotowy do rozpoczęcia pracy. Wchodził do sklepu i podczas gdy jego służący zamiatał podłogę on odczytywał z swojego notatnika listę zadań do wykonania danego dnia. Następnie, czekając na przyjście subiektów robił przegląd towarów, idzie na obiad, zamyka sklep. Sprawdza pieniądze. Podsumowanie Człowiek to jednostka uwikłana w historię, tradycję, w schematy społeczne, z których nie można się wyrwać. Jest ograniczony różnymi zakazami, normami, wytycznymi. Nawet w państwie demokratycznym człowiek nie może się czuć prawdziwie wolnym. Uważam, że trzeba zachować granicę, nawet w dostosowywaniu się do pewnych wzorców, konwenansów. Trzeba mieć także odwagę, żeby być sobą, dążyć do wyznaczonych celów, realizować marzenia.

140. Jaką rolę w życiu człowieka pełnią autorytety? Na podstawie "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza i innego tekstu kultury. Nalał węgrzyna i rzekł: "Dziś, nowym zwyczajem, My na naukę młodzież do stolicy dajem, I nie przeczym, że nasi synowie i wnuki Mają od starych więcej książkowej nauki; Ale co dzień postrzegam, jak młódź cierpi na tem, Źe nie ma szkół uczących żyć z ludźmi i światem. Dawniej na dwory pańskie jachał szlachcic młody, Ja sam lat dziesięć byłem dworskim Wojewody, Ojca Podkomorzego, Mościwego Pana

Określenie problematyki

(Mówiąc, Podkomorzemu ścisnął za kolana); On mnie radą do usług publicznych sposobił, Z opieki nie wypuścił, aż człowiekiem zrobił. W mym domu wiecznie będzie jego pamięć droga, Co dzień za duszę jego proszę Pana Boga. Jeślim tyle na jego nie korzystał dworze Jak drudzy, i wróciwszy w domu ziemię orzę, Gdy inni, więcej godni Wojewody względów, Doszli potem najwyższych krajowych urzędów(…)

Kim jest autorytet? To z pewnością osoba, którą warto naśladować, wzór moralności i pozytywnych cech. Kiedy brakuje takiej osoby w otoczeniu młodego człowieka, wówczas świat staje się chaosem. Jedynym wyjściem, jaki wtedy widzi ktoś młody to ucieczka w świat uzależnień. Coraz częściej nastolatkowi zamiast wyzwań życiowych chowają się w świat wirtualny. Komputer potrafi być dla niego całym światem. Literatura to ważna dziedzina, w której młodzież szuka autorytetów. Teza Poszukiwanie autorytetów to próba odnalezienia przez bohatera wzorca godnego do naśladowania. Argumenty A. Rola autorytetów została ukazana w nauce o grzeczności w „Panu Tadeuszu” Powodem, dla którego Sędzia rozpoczyna wykład o grzeczności, jest zachowanie młodzieży, zaobserwowane przez niego podczas uczty wydanej na cześć Tadeusza (gdy po zakończeniu nauki w Wilnie przyjechał na wakacje do Soplicowa). Sędzia uważa, że młodzi ludzie są bardziej wykształceni od swoich ojców i dziadków, ale brakuje im towarzyskiej ogłady. Ubolewa, że obok szkół dających „książkową wiedzę" nie ma „szkół uczących żyć z ludźmi i światem". Według Sędziego grzeczność „nie jest nauką łatwą ani małą". Nie polega tylko na znajomości gestów i uśmiechaniu się do każdego; czym innym jest grzeczność kupiecka, czym innym szlachecka (staropolska). Sędzia uważa, że należy ją okazywać wszystkim, ale każdemu w inny sposób. Istnieje bowiem wiele rodzajów grzeczności: miłość dziecka do rodziców, sposób traktowania żony przez męża, stosunek pana do służby, szacunek okazywany damom. Grzeczności należy się uczyć; znajomość jej zasad świadczy o dobrym wychowaniu, budzi szacunek otoczenia, pozwala unikać niezręcznych sytuacji (wiadomo np., że rozmowy, których tematem są ważne sprawy kraju, przystoją tylko magnaterii; szlachta powinna koncentrować się na wydarzeniach o wymiarze lokalnym). Sędzia ubolewa, że w dzisiejszych czasach mniej liczy się pochodzenie, ród, obyczaje, a o wartości człowieka świadczy jego majątek. Podsumowując swoje przemówienie, Sędzia stwierdza, że tylko ten, kto zna zasady dobrego wychowania i umie okazywać szacunek innym, sam będzie szanowany. B. Konrad Wallenrod dla niego autorytetem był Halban, patrz pyt. 70. C. Role autorytetu ukazuje nam w swej powieści „Przedwiośnie” Stefan Żeromski. Poznajemy tu losy młodego Cezarego Baryki, który wraca do Polski w poszukiwaniu ideałów i utraconej ojczyzny. Tam właśnie spotyka po raz pierwszy Szymona Gajowca. Dla Baryki Gajowiec był opiekunem, niczym drugim ojcem. To jemu mógł wszystko powiedzieć, liczyć na pomoc finansowa, czy duchową. Podsumowanie Literatura jest ważnym źródłem, w którym młody człowiek poszukuje autorytetów. Młode pokolenie szuka wzorców w filmie, grach komputerowych ale i w rodzinie, szkole, kościele. Ważne jest, aby autorytet uczył nas szacunku, godności i człowieczeństwa. 141. Jak prezentowani są bohaterowie walki o wolność? Odwołaj się do Pomnika Małego Powstańca w Warszawie i tekstów literackich

Określenie problematyki Historia nasza to 123 lata niewoli. Pisarze postanowili piórem walczyć, uderzać w nutę narodową, dawać wskazówki co do obrazu przyszłej niepodległej Polski. Tak powstał, utrwalony do dziś mit patrioty. Autorzy wręcz prześcigali się w swych koncepcjach, mogących wskazać rodakom właściwe drogi ku odzyskaniu wolności. Każdy z nich wysuwał inne postulaty. Patriotyzm w literaturze to artystyczna próbą podniesienia na

duchu zniewolonego narodu. Pisarze wzniecali w rodakach nadzieje na odzyskanie niepodległości, krzepili serca zniewolonych Polaków. Teza Obrazy dążeń i marzeń Polaków do wolności wiąże się z odmiennymi koncepcjami patriotyzmu. Argumenty

A. Rzeźba przedstawia kilkuletniego chłopca w zbyt dużym hełmie, upamiętniająca bohaterskie dzieci walczące z okupantem podczas powstania warszawskiego w 1944 roku. Mały chłopczyk jest w za dużym hełmie, przydużych saperkach i przewieszonym przez szyję pistoletem maszynowym. Co dzień spogląda na Warszawiaków i przypomina wszystkim o czasach II wojny światowej. B. Innym utworem, ukazującym ten motyw jest „Kordian” Juliusza Słowackiego, który odbywa romantyczną podróż po Europie. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Sama wędrówka bohatera to tak naprawdę moment wejścia Kordiana w dorosłe życie. Wędrówka spełnia z jednej strony funkcję dosłowną, gdyż młodzieniec odwiedza różne miejsca i spotyka odmiennych ludzi. Wynosi z tego ważne doświadczenia. Jednak ważniejsza jest tu funkcja symboliczna. Kordian odkrywa swoje powołanie – patriotyzm. C. Pyt. 103 – omówić Rotę Marii Konopnickiej Podsumowanie Opisywane przeze mnie wydarzenia, miały miejsce w szczególnych czasach historycznych dla naszej ojczyzny. Znajdowaliśmy się wówczas pod jarzmem niewoli. Polska straciła swoją wolność, ale nie straciła wiary i nadziei na odzyskanie niepodległości. W tych trudnych czasach nie opuścili rodaków wybitni twórcy, którzy piórem wskazywali na różne drogi ku odzyskaniu wolności. Motyw walki o niepodległość stał się dla pisarzy pretekstem do oddziaływania na nastroje zniewolonego społeczeństwa. Pisarze wzniecali w rodakach nadzieje na odzyskanie niepodległości, budzili uczucia patriotyczne, krzepili serca zniewolonych Polaków.

142. Kultura wypowiedzi tradycyjnej i internetowej. Tekst o netykiecie. przykład z tekstu kultury i własnych doświadczeń komunikacyjnych.

Podać własny

Określenie problematyki Etykieta językowa to zbór zasad poprawnościowych, grzecznościowych przyjętych w danym języku. Różnią się one od miejsca, gdzie stosujemy wypowiedź, od osoby do której się zwracamy, od jej wieku, pozycji zawodnej, stopnia zażyłości z tą osobą. Często używamy na to zjawisko nazwy „savoir vivre”, ponieważ grzecznościowe zasady nie obowiązują nas tylko w sytuacjach życiowych, ale i w języku. Teza Znajomość zasad etykiety i netykiety świadczy o wysokiej kulturze nadawcy komunikaty. Argumenty W epoce Internetu, smsów, blogów, portali dyskusyjnych, różnych forach internetowych czasami użytkownik może mieć poczucie, ze gubi się w zasadach poprawnościowych. Netykieta to zbór zasad poprawnościowych, które panują w Internecie. Język e- maili i dyskutantów na forach internetowych jest zróżnicowany- zależne jest to od poziomu wykształcenia, wieku, środowiska, zainteresowań. Język ten wpływa na polszczyznę. Szczególnie młodsi – wybierają w Internecie formuły witam, witaj zamiast Szanowny Panie i Szanowna Pani, co najczęściej wynika z tendencji do skrótowości. Plagą jest

także niedbałość interpunkcyjna. Często rozmówcy używają formy „ty” niemalże do wszystkich użytkowników. Dużo zależy jaka panuje moda, czy jest tendencja aby przestrzegać reguł grzecznościowych w Internecie, czy nie. Zatem panuje tu zasada wahadła. Czasami nieprzestrzeganie etyki językowej jest nie tylko przejawem młodzieńczego buntu, ale też drogą do zmiany opinii, zaplanowanym działaniem, które ma wpłynąć na odbiorców. Tak było ze zorganizowaną przez Mały Sabotaż, w powieści Kamienie na szaniec akcją związaną z przeszkadzaniem w propagandowych seansach kinowych. Harcerze poza przeszkadzaniem widzom, pisali na murach hasło Tylko świnie siedzą w kinie. W tym przypadku łamanie etyki językowej było w pełni uzasadnione. Myślę, że przestrzeganie etyki językowej dotyczy wszystkich, nie tylko młodych ludzi. Jeśli ktoś jej nie przestrzega, niezależnie od wieku, świadczy to o braku kultury osobistej. + Pan Tadeusz - bohaterowie zwracają się do starszych z szacunkiem (Tadeusz, Zosia) + Tango - Artur krzyczał i podnosił głos na rodziców i babcię, łamiąc zasady etyki językowej Podsumowanie Uważam, że warto przestrzegać takich ustalonych kodeksów dobrego wychowania, zarówno na co dzień, jak i w mowie, piśmie, podczas zwyczajnych klasówek, prywatnych maili. To one powodują, że okazujemy w ten sposób szacunek do odbiorcy, ale także świadczą o nas samych, naszym zasobie słownictwa, inteligencji, kulturze osobistej.

143. Wyrazy modne. Potrzebne, czy snobistyczne? ( tekst o wyrazach modnych) Określenie problematyki Polszczyzna zmienia się. Cywilizacja i technika idzie na przód, w związku z tym nasz język także ewaluuje. Pojawiają się w nim wyrazy nowe. Moda językowa jest zjawiskiem szerokim, które może się przejawiać w rozmaity sposób . Przeżywaliśmy w przeszłości to zjawisko niejednokrotnie - była to kolejno moda czeska, włoska, łacińska, francuska. Dziś panuje moda na język angielski. Musimy jednak odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy i wyrażenia modne. Czy można im się tylko przeciwstawiać i walczyć z nimi? Czy może jednak są one słusznie używane, bo wzbogacają naszą mowę ? Ja w tej sprawie przyjęłam stanowisko, według mojej tezy, że: Używanie wyrazów i wyrażeń modnych w XXI wieku jest uzasadnione jeżeli nie przekraczają one zasad poprawnościowego języka polskiego. Teza Używanie wyrazów i wyrażeń modnych w XXI wieku jest uzasadnione jeżeli nie przekraczają one zasad poprawnościowego języka polskiego. Argumenty A. Wyrazy i wyrażenia modne we współczesnym świecie są coraz bardziej znakiem naszego czasu. Oczywiście wiele z nich nie ma uzasadnienia. W żaden sposób bowiem nie uzupełniają naszego rodzimego języka. A należy pamiętać, że język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości. Moim zdaniem względy cywilizacyjne, europejskie, czy też światowe powodują, że musimy się liczyć ze zmianami w języku polskim. Należy więc kierować się zdrowym rozsądkiem i sumieniem, używając danego słownictwa. Czasami bowiem wystarczy chwila zastanowienia, a nasz język nabierze odpowiednim norm poprawnościowych.

B. Modnymi ostatnio stały się także wyrazy typu: „dogadać się”, „obłędnie, , „fajnie” i „okey”. Wyraz „gadać” okazuje się jak najbardziej uzasadnionym modnym wyrazem. Oznacza bowiem koniec mówienia, czy też zakończenie rozmowy. Autor nazywa je słowem „natrętem”, który jest używany zbyt często i nie ma żadnego konkretnego znaczenia. Mówimy bowiem obłędny facet, czyli wspaniały, ale i obłędny facet, gdy nas ktoś denerwuje. W obronę zaś pisarz bierze słowo „fajny”. Uważa on, że utrwalił się on już na tyle w naszym języku, ze rezygnacja z niego jest niepotrzebna. Ważne jednak, by wiedzieć, kiedy się nim posługiwać. Co innego, gdy używamy go między znajomymi, a co innego w wypracowaniu, na egzaminie, czy w oficjalnej rozmowie. Podobne zdanie ma profesor miodek, co do słowa modnego „okey”. Jest ono jak najbardziej użyteczne w rozmowach przyjacielskich i w sytuacjach codziennych. Oczywiście nadużywanie go może świadczyć jedynie o naszym niskim zasobie słów. Warto więc posługując się słowem „okey” wiedzieć, by nie przesadzać z nim i uważać, w jakich sytuacjach go stosujemy. C. Tekst kultury np. Szarmancki – „Powrót posła” - Jako kosmopolita i modny młodzieniec uważa siebie za kogoś lepszego od innych. Stroni od zaangażowania w sprawy kraju. Jawi się jako typ cwaniaka, łowcy posagów, utracjusza. Posługuje się w wymowie modnymi wyrazami z języka francuskiego. Podsumowanie Tak jak często zmieniają się trendy w kolorach i wzorach, tak i w języku. Chociaż moda na pewne wyrazy nie zawsze bywa zjawiskiem przejściowym. Ich powtarzanie sprawia, że stają się przydatne w naszych wypowiedziach bez względu na ich treść i przez to tracą ostrość znaczeniową, a bywa, że i samo znaczenie.

144. Miasto - więzienie, czy przestrzeń rozwoju. Na podstawie obrazu – Miasto młyn życia Fotomontaż: Kazimierz Podsadecki i innych tekstów kultury. a.

Określenie problematyki Od najdawniejszych czasów motyw ten pojawiał się w wybranych dziełach i fascynował wielkich artystów. Z jednej strony prezentowano związane z nim szanse dla rozwoju naszej cywilizacji, z

drugiej zaś miasto ukazywane było jako przestrzeń wroga dla człowieka, szerząca degradację i pełna zagrożeń. Pisarze wiernie oddawali życie mieszczan, ale też za pomocą ukrytych znaczeń opowiadali historię ludzi w mieście. Teza Miasto w tekstach kultury jako przestrzeń życia bohaterów może być dla niego siłą napędową lub znakiem upadku moralnego człowieka, obszarem zepsucia i degeneracji. Argumenty

A.

Fotomontaż

Kazimierza

Podsadeckiego ukazuje miasto chaos. Dzieje się w nim

właściwie wszystko, w dodatku nie widać w nim ładu, harmonii, tylko nieporządek i zamieszanie. To symbol cywilizacji, czego przykłade m są wieżowce, samoloty. Ale z drugiej strony widzimy ciemną stronę miasta. To przerażenie na twarzy kobiety, agresja, bójki, gangsterskie porachunki, zbrodnia. Widać także elementy wojenne, zniszczenie, grozę okupacji. Jakby ten świat wymykał się spod kontroli. Powstaje wrażenie dominacji, a zarazem braku stabilności architektury, która zdaje się przytłaczać swych mieszkańców. Jest to obraz rozrostu miasta w dobie rozwiniętej cywilizacji technicznej, urzeczywistniającej hasło: "miasto, masa, maszyna". B.

Fiodor Dostojewski w „Zbrodni i karze” przypisuje temu miastu, czyli Petersburgowi szczególną rolę. Jest ono bowiem nie tylko tłem wydarzeń, ale w pewnym sensie także ich uczestnikiem, jednym z bohaterów utworu. Dalej mówić z pyt. 23.

C.

Obraz Warszawy i ludzi mieszkających w tym mieście przynosi nam „Lalka” Bolesława Prusa. Autor doskonale odtworzył ówczesną stolicę, opisując jej dokładny wygląd i klimat z tamtych lat. Mówić z pyt. 23.

Podsumowanie Miasto, a wraz z nim jego mieszkańcy jego od stuleci zmie niało swoje oblicze, ewoluowało zarówno w rzeczywistości jak i na kartach literatury. Wizerunek mieszkańców miast spełniał różne funkcje. Petersburg w powieści Dostojewskiego przedstawiony jest jako dziecko XIX-wiecznych praw kapitalizmu, miasto ofiar niezdolnych do walki o przetrwanie. Miasto podkreślało podział warstw społecznych w mieście. Wykazałam to na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa

145. Człowiek wobec straty. Odwołanie do wiersza Władysława Broniewskiego „Anka to już trzy i pół roku” i przykładów tekstów kultury. Anka, to już trzy i pół roku, długo ogromnie, a nie ma takiego dnia, takiego kroku, żebym nie wspomniał o mnie: o mnie, osieroconym przez ciebie, i choć twardosć sobie wbijam w łeb, nie widzę cię w żadnym niebie

i nie chcę takich nieb! Żadna tu filozofia sprawy tej nie zgładzi: mojej matce, mojej siostrze było: Zofia, i jakos czas na to poradził. A ja myslę i myslę o tobie

po przebudzeniu, przed snem... Może ja jestem cos winien tobie? bo ja wiem. Na Powazkach osnieżona mogiła, brzozy cos mówia szelestem... Powiedz, czys ty naprawdę była, bo ja jestem...

Określenie problematyki W wypowiedzi skupie się nad twórcami, którym nie obca była śmierć. To oni stracili bliską osobę i w ich poezjach odnajdujemy różne postawy wobec tego faktu. Ukażę także samych bohaterów, którzy doznali straty bliskiej osoby. Topos ten to pretekst do rozmyślań filozoficznych, ukazanie trudnych wyborów moralnych oddanie swojego bólu, ożywienie wspomnień, pożegnanie. Pod wpływem traumatycznych wydarzeń poeci tworzyli treny, dramaty, liryczne wiersze. Teza

Śmierć bliskiej osoby to pretekst do ukazania różnych postaw wobec tego zjawiska – żalu, bólu, buntu, bierności, wycofania. Argumenty A. Pierwszym utworem, który omówię będzie wybrany tren Władysława Broniewskiego. Poezję funeralną pisarz zaczął uprawiać również pod wpływem tragicznego zdarzenia, podobnego do sytuacji, w jakiej znalazł się mistrz z Czarnolasu. Po śmierci jego córki Joanny, w wieku 25 lat, pisarz stworzył cykl trenów „Anka”. Analizie poddam jeden z nich o tytule „Anka to już trzy i pół roku”. Wiersz jest monologiem ojca, który wylewa swój ból i cierpienie. Aby zapomnieć próbuje zasnąć, jednak sen w postaci ukojenia nie chce przyjść. Określenie „osierocony” świadczy o zagubieniu ojca , czującego się jak dziecko opuszczone przez rodziców. Choć chce być silnym człowiekiem, który stawia czoło cierpieniu. W trzecie strofie podmiot liryczny wspomina inne bliskie sobie osoby - matkę i siostrę Zofię. Ich śmierć wydaje się czymś naturalnym, z czym można się pogodzić, natomiast śmierć dziecka jest wbrew naturze. Także powiedzenie, iż czas goi rany, w tej sytuacji się nie sprawdza. B. Przykładem poetyckiego utworu, zawierającego wątki autobiograficzne są „Treny” Jana Kochanowskiego. To cykl liryków napisanych pod wpływem śmierci ukochanej córeczki poety. Zbolały ojciec nie potrafi zrozumieć odejścia na druga stronę swej ukochanej 3-letniej Urszulki. Treny zostały napisane po śmierci córki czarnoleskiego poety Urszulki. Ta niespełna trzyletnia dziewczynka zmarła, zostawiwszy w smutku i cierpieniu swoich najbliższych. Kochanowski nie mogąc pogodzić się z jej odejściem postanowił przelać na papier swój ból i żal. Jego cały renesansowy humanizm załamał się w jednej chwili. Treny są pamiętnikiem cierpienia, oraz rodzajem pocieszenia dla poety po starcie córki. C. śmierć męża poetki jako pretekst do refleksji na temat pustki wewnętrznej, będącej udziałem nie tylko istoty ludzkiej wykreowana w wierszu W. Szymborskiej „Kot w pustym mieszkaniu”; Podsumowanie Bohaterów, a nawet samych poetów nie ominęła śmierć najbliższych ich osób. Za ich życia martwili się o swe dzieci, współmałżonków, przyjaciół, rodziców. Odejście jednego z nich stawało się powodem bólu i cierpienia.

146. Motyw rozstania na podstawie obrazu "Pożegnanie powstańca" i innych tekstów literackich.

Określenie problematyki W każde życie ludzkie wpisane jest pożegnanie. Nikt z nas nie uniknie spotkań z nowymi ludźmi na swej drodze, jak również, spowodowanych przeróżnymi okolicznościami, rozstań z nimi. Sytuacja ta rzadko kojarzy się nam się z czymś radosnym, a wręcz przeciwnie. Najczęściej towarzyszy nam wówczas poczucie smut ku, melancholii, żalu za tym, co minione. Po bolesnych doświadczeniach związanych z rozłąką, człowiek stara się nadać sens swojemu życiu, pragnie ukoić smutek, niepokój wywołany odejściem bliskiej sobie osoby. Nie zmienia to jednak faktu, iż w obliczu rozdzielenia każdy pozostaje samotny. Teza Bohaterowie żegnają się z własnego wyboru lub jest to sytuacja narzucona przez czynniki zewnętrzne. Argumenty

A. Dzieło Artura Grottegera „Pożegnanie powstańca”. XIX wieczny malarz uwiecznił na nim niezwykłą scenę rozstania. W słoneczny dzień na ganku dworu młoda kobieta w żałobie żegna powstańca żołnierza. To on już za chwilę będzie uczestniczył w walkach, które rozegrały się w 1983 roku. Kobieta z twarzą kamiennego spokoju przypina do konfederatki biało-czerwoną rozetę, Wie, że młodzieniec za chwilę odjedzie, jednak obraz jest pełen spokoju, nadziei. Jasne kolory nieba wyrażają wiarę w lepsze jutro, a czerń sukni kobiety niepewność, obawę o ukochaną osobę. Pożegnanie nie jest więc tu końcem losów młodego patrioty, idzie on wprawdzie na bój, ale i zaczyna nowy etap w swoim życiu, walkę o dobro ojczyzny. B. Tragiczne rozstanie pary kochanków w wyniku niefortunnych zdarzeń, kończące ich młode życie na podstawie „Romea i Julii” W. Szekspira; C. Rozstanie Judyma z ukochaną rezultatem wyboru życiowego bohatera i początek nowej drogi jako lekarza – społecznika na podstawie „Ludzi bezdomnych” S. Żeromskiego. Dla bohatera najważniejsza była pomoc ubogim. Uważał on, że nie można pogodzić życia rodzinnego z działalnością społeczną. Postanowił więc poświęcić swoją miłość i rozstać się z ukochaną. Podsumowanie Motyw ten spełnia w dziełach literackich i malarskich różnorodne funkcje: przyspieszenie akcji, efektowne zakończenie, funkcję ideową. Sceny te podkreślają charakterystykę bohatera romantycznego, jego misję, wybory moralne, tragizm sytuacji. Mimo ów istotnej roli motyw ten rzadko kiedy jest pierwszoplanowym wątkiem literatury. Rozstania, pożegnania zawarte na kartach literatury, czy w innych sztukach skłaniają także do refleksji i zadumy nad kondycją człowieka w świecie.

147. W jaki sposób ludzie się buntują - na podstawie fragmentu dramatu "Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej ( bunt Zbyszka) Określenie problematyki Bunt jest jedną z najbardziej znanych ludzkich postaw. Jego istotą jest sprzeciw wobec tego, co nas otacza. Literatura często utrwala ten motyw. Niezgoda na świat to cecha przede wszystkim młodego pokolenia. To oni pełni werwy i energii krzyczeli głośno: „Nie”, wobec wszystkiego, na co się nie zgadzali. Pisarze , ukazując młodych buntowników zgłębiali ich naturę , świat wewnętrzny. Ukazywali ich próby odnalezienia celu i sensu życia.

Teza Młodzi-gniewni buntują się wobec zastanej rzeczywistości i pragną ją zmieniać. Argumenty A. Obraz dorastającego, zbuntowanego syna zaprezentuje na podstawie dramatu Gabrieli Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej”. Zbyszek to pełen amoralności młody hulaka. Jego rozrywką są nocne imprezy i wydawanie pieniędzy na hazard. Twarda gospodyni przez długi czas z przymrużeniem oka patrzyła na romans syna ze służącą. Wówczas chłopak nie włóczyłby się po kawiarniach, nie nadużywał nałogów, a przede wszystkim nie korzystał z usług domów publicznych. Jeśli już ma grzeszyć, niech grzeszy w domu - twierdziła świętoszkowata mamusia. Nie przewidziała jednak, że romans ze służącą

przyniesie wkrótce konsekwencje, które mogą poważnie naruszyć nieskazitelny wizerunek rodziny. Małżeństwo Zbyszka ze służącą byłoby potwornym mezaliansem a plotkom sąsiadów nie byłoby końca.. Służącej postanawia dyskretnie się pozbyć, wręczając jej odpowiednią sumę pieniędzy. Romans syna ze służącą to typowy bunt tego młodzieńca przeciwko zasadom, jakie wprowadza matka. Chce być inny niż Dulska, pragnie być wolny i niezależny. Jednak poddaje się , gdyż jest zbyt słaby psychicznie. B. Dziady cz. III. Adam Mickiewicza. W słynnej „Wielkiej Improwizacji” romantyczny bohater chce rozmawiać z Bogiem. Nie zamierza się jednak spowiadać, jego celem jest bunt przeciwko Stwórcy. Konrad uważa, że jest równy Bogu. Bunt posłużył Mickiewiczowi do podkreślenia indywidualizmu bohatera i jego misji zbawczej narodu. Dzięki temu motywowi Konrad staje się typowym przedstawicielem patriotycznego bojownika, walczącego w samotności o sprawy narodu. Podsumowanie Młodość to czas gniewnego wzniecania buntu. Bohaterowie protestują przeciwko, niesprawiedliwości świata, rzeczywistości, ustalonym prawom lub nakazom. Każdy z bohaterów ponosi konsekwencje buntu- ofiarę. To cena za próbę zmiany siebie lub innych. Jednak bunt ma także i swoje dobre strony. Sprawia, że powstaje coś nowego, dzięki czemu ludzie nie stoją w miejscu ale idą na przód.

148. Czym jest poezja, która nie ocala ludzi ani narodów? Omów rolę poezji na podstawie wiersza Czesława Miłosza i innego tekstu literatury ( wiersz Przedmowa) Ty, któ rego nie mogłem o calić, Wysłuchaj mnie. Zrozum tę mowę p rostą , bo wstydzę się innej. Przysięga m, nie ma we mnie czarodziejstwa słów. Mówię do ciebie milcząc, jak obłok czy drzewo. To, co wzmacniało mnie, dla ciebie było śmiertelne. Żegnanie epoki brałeś za po czątek nowej, Natchnienie nienawiści za piękno

liryczn e, Siłę ślepą

za

dokonany

kształt.

Oto dolina płytkich polskich rzek. I most ogro mny Idący w białą mgłę. Oto miasto złamane I wiatr skwirami mew obrzuca twój grób, Kiedy rozmawia m z tobą. Czym jest poezja, któ ra nie o cala Narodów ani ludzi? Wspólnictwem urzędo wych kłamstw,

Piosenką pijaków, któ rym ktoś za chwilę poderżnie gardła, Czytanką z panieńskiego pokoju. To, że chcia łem dobrej poezji, nie umiejąc, To, że późno pojąłem jej wybawczy cel, To jest i tylko to jest o calenie. Sypano na mogiły proso albo mak Żywiąc zlatujących się umarłych - ptaki. Tę ksią żkę kładę tu dla ciebie, o dawny, Abyś nas odtąd nie nawiedzał więcej.

Określenie problematyki

Rola i zadania twórcy i jego dorobku od najdawniejszych czasów stanowiły materiał analizy i badań. Już w starożytności istniała teoria, że zadaniem pisarza jest stworzenie nieśmiertelnych dzieł. Takich, które przetrwają wieki. Zgadzam się z takim poglądem. Jednak zdarza się, że poezja nie spełnia funkcji dydaktycznych, nie poucza, nie wznieca nadziei. To jaką rolę odgrywa pisarz w życiu narodu często jest uzależnione od epoki, w jakiej tworzy. Teza

Poezja ni zawsze przyjmuje na swoje barki opisywanie problemów współczesnego człowieka, pragnień i rozterek. Argumenty A. „Przedmowa” . Wojna zastała Miłosza, gdy był już w pełni dojrzałym mężczyzną, ukształtowanym poetą o w pełni wykrystalizowanym poglądzie. Wybuch wojny był dla niego spełnieniem jego poetyckich przeczuć, ale równocześnie przyczynił się do tego, że zaczął on tworzyć inną formułę poezji, w której zaczyna przeciwstawiać siebie po wojnie sobie z czasów sprzed wojny. Adresatem są ludzie, którzy zginęli podczas wojny z poczuciem, że historia zniszczyła w nich wiarę we wszystko, w co dotychczas wierzyli, w to co nadaje życiu sens i wartość. Ginęli oni w poczuciu absurdu historii, a teraz wracają na ziemię, ponieważ umarli nie rozumiejąc świata i teraz nie mogą trafić w zaświaty. Wypowiadający pragnie dać im ukojenie i pocieszenie.Dla wypowiadającego wojna była doświadczeniem, które go wzmocniło. Odnalazł on rolę poezji, ocalał nie tylko fizycznie, ale też psychicznie. Teraz jest silniejszy, jego wiara uległa wzmocnieniu. Poezja jawi się tutaj jako Arka Przymierza, ma nieść ocalenie tym, którzy stracili wiarę w świat wartości, w Boga i człowieka.

B. „Wesele” Wyspiański. Maryna uważa, że poeta tylko " gada, gada " - jego piękne i wyrafinowane słowa niewiele znaczą, nie kryje się za nimi żadna myśl. Poeta tęskni do wielkich czynów, do mocy, pragnie wyzwolić się od poczucia beznadziei i niespełnienia. Gdy odsłania przyłbicę Rycerza, widzi tylko pustkę. To dowód, że poezja nie może być jedynie "sztuką dla sztuki", musi odzwierciedlać dążenia narodowe. Rozmowa Poety z Rachelą, pełna egzaltacji i artystycznego wigoru, jest zupełnie pusta, pozbawiona treści. Po odrzuceniu młodopolskiej egzaltacji zostaje z niej tylko salonowy flirt. Zdaniem autora "Wesela" poezja powinna mobilizować naród do walki, zachęcać do aktywności. Inteligenci, ludzie wykształceni winni być nauczycielami ludu, wspierać go i dawać przykład. Poezja musi włączyć się w nurt działań patriotycznych. Podsumowanie Rola poety i poezji zmieniała się pod wpływem światopoglądu danej epoki i ich koncepcji związ anych z pojmowaniem sztuki i artysty, to także wynik indywidualnego rozumienia pojęć i ich funkcji przez danego artystę. Największe znaczenie miał poeta w epoce romantycznej. To on krzepił serca rodaków i wzbudzał nadzieję na odzyskanie niepodległości. Rola poety w społeczeństwie ulegała w ciągu wieków wielokrotnej przemianie.

149. Jak

artyści ukazywali obraz miasta w swoich dziełach? Na podstawie testu Reymonta "Ziemia obiecana" i innych tekstów kultury.

Łódź żyła teraz szalonym życiem, tętniała gorączką rozrostu, budowała się z pośpiechem, zdumiewała nieustającą potęgą, nagromadzeniem sił, wylewających się niepowstrzymanym potokiem, aż w pola, bo tam gdzie przed kilku laty jeszcze rosły zboża i pasły się krowy zaczynały wyrastać całe ulice nowych domów, fabryk, interesów, nowych szachrajstw i wyzysków. Miasto było podobne do potężnego wiru, w którym kotłowali ludzie, fabryki, materiały i namiętności, miliony i nędza, rozpusta i głód wieczny, a wszystko to wirowało z szalonym pośpiechem, z rykiem maszyn, pożądań, głodu, nienawiści; z rykiem walki wszystkich przeciwko wszystkim i wszystkiemu. Wszystko pchało się z siłą rozpętanego żywiołu, naprzód, po trupach fabryk i ludzi — byle zdążyć prędzej do milionów, których źródła zdawały się wytryskiwać z każdego cala tej „ziemi obiecanej”.

Określenie problematyki Od najdawniejszych czasów motyw ten pojawiał się w wybranych dziełach i fascynował wielkich artystów. Z jednej strony prezentowano związane z nim szanse dla rozwoju naszej cywilizacji, z drugiej zaś miasto ukazywane było jako przestrzeń wroga dla człowieka, szerząca degradację i pełna zagrożeń. Pisarze wiernie oddawali życie mieszczan, ale też za pomocą ukrytych znaczeń opowiadali historię ludzi w mieście.

Teza Miasto w tekstach kultury jako przestrzeń życia bohaterów może być dla niego siłą napędową lub znakiem upadku moralnego człowieka, obszarem zepsucia i degeneracji. Argumenty

A.

Łódź przedstawiona przez Reymonta w „Ziemi obiecanej”jest pełna chciwości i chorych ambicji, To moloch, w którym dynamicznie rozwija się przemysł włókienniczy, jednak odbywa się to oczywiście kosztem najbiedniejszych, najbardziej zdesperowanych i potrzebujących kromki chleba. Interesy między przedsiębiorcami rodzą zawiść, niezdrową konkurencję i zazdrość. Łódź osnuta czarnym dymem kominów fabrycznych, brudna, nieprzyjazna człowiekowi staje się symbolicznym miastem wkraczającym w nowy, dwudziesty wiek.

B. C.

Fotomontaż Kazimierza Podsadeckiego z pyt. 136. Fiodor Dostojewski w „Zbrodni i karze” przypisuje temu miastu, czyli Petersburgowi szczególną rolę. Jest ono bowiem nie tylko tłem wydarzeń, ale w pewnym sensie także ich uczestnikiem, jednym z bohaterów utworu. Dalej mówić z pyt. 23.

D.

Obraz Warszawy i ludzi mieszkających w tym mieście przynosi nam „Lalka” Bolesława Prusa. Autor doskonale odtworzył ówczesną stolicę, opisując jej dokładny wygląd i klimat z

tamtych lat. Mówić z pyt. 23. Podsumowanie Miasto, a wraz z nim jego mieszkańcy jego od stuleci zmieniało swoje oblicze, ewoluowało zarówno w rzeczywistości jak i na kartach literatury. Wizerunek mieszkańców miast spełniał różne funkcje. Petersburg w powieści Dostojewskiego przedstawiony jest jako dziecko XIX-wiecznych praw kapitalizmu, miasto ofiar niezdolnych do walki o przetrwanie. Miasto podkreślało podział warstw społecznych w mieście. Wykazałam to na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa.

150.Ukazanie młodości w literaturze na podstawie Tadeusza Śliwiaka młodość" Solo: Ta nasza młodość z kości i krwi Ta nasza młodość co z czasu kpi Co nie ustoi w miejscu zbyt długo Ona co pierwszą jest potem drugą Ta nasza młodość ten szczęsny czas Ta para skrzydeł zwiniętych w nas Chór:

Ona jest wśród kamieni Rwącym światłem strumyka Wiewiórkami po drzewach Po gałęziach pomyka Ona iskrą w kamieniu Ona mlekiem w o rzeszku Ona świata ciekawa Jak miedziany grosik w mieszku

„Ta nasza

Ona kwiatem we włosach Octem w jabłkach jest pierwszych Gorzką pianą na piwie W świata gwarnej oberży Buntem jest niespełnionym Co na serce umiera Ona tylko to daje Co innemu zabiera

Określenie problematyki To, co wynosimy z domu rodzinnego, z czasów młodości zawsze ma wpływ na nasze dalsze losy. Okres ten to czas prób i zmagań. Wiąże się to z faktem poszukiwania przez młodych ludzi zarówno autorytetów moralnych, jak i celu i sensu w życiu. Jedno jest pewne wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Literatura podejmuje ten problem niemal w każdej epoce literackiej. Każda epoka od romantyzmu, po czasy współczesne ukazywała z innej perspektywy problem młodości bohaterów literackich. Teza Młodość to czas za którym tęsknią pisarze i powracają do niej w swych dziełach. Argumenty A. Ta nasza młodość to wiersz Tadeusza Śliwiaka, który przedstawia główne cechy młodości. Porównuje ją do rwącego strumyka, kwiatu we włosach, pierwszego octu w jabłkach. Określa

ją jako czas zdobywania doświadczeń, buntu, pierwszych rozczarowań i ogromnych możliwości. To czas zdobywania nowych doświadczeń, podróży w nieznane, które zaspakajają ciekawość światem. Wchodzenie w dorosłość nie liczy się z czasem, a nawet kpi sobie z przemijania czasu. B. Na obrazie „Wspomnienie młodości” Jacka ego autor przedstawia młodego pastuszka, który pasie świnie. Widzimy go tylko z tyłu, ale jest on umieszczony na pierwszym planie. Jego głowa jest schylona w dół. Użyte na obrazie szarości i brązy sprawiają wrażenie smutku, jakiejś melancholii. Być może młodzieniec inaczej sobie wyobrażał swoją wchodzenie w świat dorosłych? Mam wrażenie, że nie jest on zadowolony ze swojego losu. C. Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza

jest dziełem, które można

potraktować jako jedną z najważniejszych inspiracji krajem dzieciństwa i młodości. Ojczyzna jawi się tu jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor postawił swoje pierwsze kroki. W dwunastu księgach tego arcydzieła zawarł pisarz całą swą tęsknotę do kraju „lat dziecinnych", całą swą miłość do ziemi rodzinnej, którą opuścił jako emigrant polityczny. Nostalgia za „krajem lat dziecinnych" powoduje, że poeta drobiazgowo przedstawia obyczaje staropolskiej szlachty: uczty, spacery, posiłki, zasady grzeczności, porządek dnia, staropolskie ubiory, wygląd dworku i jego okolicy, pracę, stosunek do sąsiadów, życie w zaścianku szlacheckim. Podsumowanie Jedno jest pewne młodość i wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Dlatego jakich wyborów dokonamy w tym okresie, może to rzutować na całą naszą przyszłość. 151. Motyw nadziei i jego funkcje w tekstach na podstawie wiersza "Nadzieja" Leopolda Staffa.

Zapragnąłem wyczytać w zodiaku Swoje losy i dolę żywota, Alem nigdy nie otrzymał znaku, Czy się spełni dni moich tęsknota . Po minionych złych deszczach i burzy Powracają burze i złe deszcze, Ale ciągle nadzieja mi wróży, Że to, czego czeka m, p rzyjdzie jeszcze. Zostawiłem d rzwi moje otwo rem, Bo mam w duszy pewność tajemniczą: Radość przyjdzie z winogron słodyczą, Przyjdzie późną jesienią, wieczo rem.

Określenie problematyki Stare przysłowie brzmi- Nadzieja umiera ostania. Słowa te doskonale podkreślają sytuacje człowieka postawionego w obliczu wojny, obozów koncentracyjnych, holocaustu. Czym zatem jest nadzieja? To oczekiwanie czegoś dobrego, poddanego, ufność, że to się spełni, przeświadczenie, że zakończy się coś złego. Nadzieja to ostania iskra, tchnienie, chęć życia dla wielu bohaterów. Teza Literatura kreuje różne postawy bohaterów, którzy nie utracili nadziei nawet w sytuacjach ekstremalnych. Argumenty A. Nadzieja Leopolda Staffa. Nadzieja w tym wierszu daje podmiotowi motywację do życia. Nie ma on pewności, czy spełni się jego tęsknota, jego marzenie, ponieważ nigdy, mimo prób, nie otrzymał od losu (zodiaku) znaków. Jego życia nie możemy nazwać spokojnym, mówi że (niezgodnie z ideą stoicyzmu) w jego życiu po złych chwilach przychodzą następne złe wydarzenia, brak w nim równowagi. Mimo tych ciągłych burz, nadzieja mu wróży, że to, czego czeka przyjdzie jeszcze. Nie

załamał się, bo coś mu podpowiada, że radość na nowo zagości w jego sercu. Musi po prostu na nią poczekać, ale jest pełny wiary. B. Sowiecki obóz w głębi Rosji opisuje w swej powieści „Inny świat” Gustaw Herling- Grudziński. Ale i w tej rzeczywistości nadzieja nie umarła. Były miejsca, w których szczególnie mocno rodziło się to uczucie. Jednym z nich to „Barak pieriesylny” , w którym spotykali się więźniowie czekający na kolejny etap. Każdy czekał, aby spotkać bliskich. Nadzieja związana była z samymi bohaterami. Rusto Karinen miał nadzieję, że uda mu się uciec z obozu. Ponomarenko czekał, że na zakończenie wyroku, który mu nagle przedłużono i zmarł na zawał serca. Pamfiłow żył dniem, kiedy zobaczy syna i będą razem. Były nawet osoby, które odnajdywały miłość i dzięki temu uczuciu próbowali przetrwać koszmar gułagu. Podsumowanie Żyjąc w świecie wolnym, kierujemy się pierwotnymi zasadami moralnymi: miłość, pomoc bliźniemu, współczucie. To podstawowe wartości każdego człowieka. Jednak w sytuacjach ekstremalnych nasz kodeks moralny ma prawo ulec degradacji, to bezsprzeczny fakt, ale nie musi. Bohaterowie literaccy pokazują nam, że jednostka nawet w sytuacji ekstremalnej może dokonać właściwego wyboru moralnego. Dla wielu przedstawionych przeze mnie postaci nadzieja była ostatnią szansą na przetrwanie. Warto pamiętać, że jest zawsze miejsce na nadzieję.

152. Czy w języku młodzieży panuje moda na luz? Odwołanie do przykładowego tekstu.

Określenie problematyki Młodzież tak jak każda inna grupa społeczna posługuje się specyficznym dla siebie językiem. Młodzi ludzie rozmawiają ze sobą bezpośrednio, przez telefon, czy przez Internet. Często ich slang młodzieżowy może być niezrozumiały dla przeciętnego słuchacza. Często niestety młodzież używa wulgaryzmów. Naruszają one normy językowe i świadczą o niskiej kulturze osobistej i niskim zasobie słownictwa. Teza Tworzenie własnego języka daje młodym ludziom poczucie swobody, wolności a także indywidualizmu. Argumenty

A. Język współczesnej młodzieży jest pełen nowomowy, zapożyczeń i błędów językowych. w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy obce- angielskie, niemieckie, rosyjskie, łacińskie i inne. Zapożyczenia te są uzasadnione jeżeli nie przekraczają zasad poprawnościowego języka polskiego. Współczesna młodzież posługuje się swoją gwarą, która go wyróżnia spośród innych grup. Kolejnym elementem jest tendencja do skrótowości. Po co mówić cześć jak można cze lub elo? Skracanie zaczyna się już w podstawówce od nieśmiertelnej matmy i fizy. Skrótowość przydała się szczególnie w skompresowanych do 160 znaków SMS-ów, ale także do rozmów na czatach, gadu-gadu, czy wszelakich forach internetowych. Kolejną tendencją w slangu młodzieżowym jest językowy „luz”. Ociera się często on o czarny humor, ironie i słowną ekspresje. Młodzież w ten sposób chce wyrazić swój stosunek do rzeczywistości i do otaczającego ją świata. A jak wiadomo my młodzi to środowisko pełne energii i szalonych pomysłów, co można zaobserwować w naszym zabawnym i humorystycznym języku, chociażby w takich słowach jak : dyńka ,taśma bezpieczeństwa, dom wariatów, abstynent, mów do mnie drukowanymi literami, ryć beret. W języku młodzieżowym nie sa rzadkością

także wulgaryzmy. W wypowiedziach na co dzień stosownie tego typu wyrazów to znak, że osoba ma ubogi zasób słownictwa, nie potrafi znaleźć odpowiedniego słowa , aby wyrazić swoje intencje i dlatego stosuje wulgaryzmy. Programowy luz polega na tym, że świadomie zastępujemy określenia precyzyjne i właściwe do opisu sytuacji, ich niepoważnymi odpowiednikami, których na dodatek nie używamy prawidłowo. Podsumowanie Czym jest gwara młodzieżowa? Otóż wszystkim po trochu. Młodzież stanowi przecież pewną grupę zawodową ( a co szkoła to nie praca?), ma swoje tajemnice, niedostępne dla wapna (starszych). Konflikt pokoleń był, jest i będzie. To prosta prawda, jednak wpisana w dzieje ludzkości. Świat ciągle ulega przeobrażeniem, coś się rodzi, a inne odchodzi w zapomnienie. Często ci, co reprezentują grupę „starych” nie mogę się pogodzić ze zmianami. Zaś ci, którzy należą do „młodych” nie akceptują togo, co już było. I jest to widoczne nawet w języku. Młodzież zawsze miała, ma i będzie miała swój specyficzny język, którym pragnie wyrażać siebie i definiować otaczający świat, do którego chce w jakimś stopniu się dopasować. Ważne jest żeby jednak nie zatraciła się w skrótach językowych, zapożyczeniach i wulgaryzmach i potrafiła posługiwać się piękną polszczyzną, wyrafinowanym słownictwem świadczącym o poziomie człowieka.

153. Jak artyści przedstawiają czynności życia codziennego na podstawie obrazu "Praczka" i przykładów tekstu kultury.

Określenie problematyki Wszystko co nas otacza może być tematem literatury, nawet z pozoru tak nie interesujące motywy jak codzienność i zwyczajność. To właśnie w takim prostym życiu poeci dostrzegają wartości. Również dla czytelnika tego typu tematy są bliskie i interesujące, ponieważ może w nich odnaleźć samego siebie. Najczęściej do tego typu motywów odwoływała się literatura realistyczna. Teza Zwyczajność i codzienność to tematy tekstów kultury. Argumenty A. Obraz Garbriela Metsu, Praczka przedstawia kobietę, która wykonuje czynność prania. Jej twarz jest uśmiechnięta, nie sprawia wrażenia jakby praca ją przytłaczała. Scena rodzajowa przedstawia

zwyczajną codzienność, która jednak ma w sobie dużo z uwznioślenia i patosu. Postać kobiety ukazana na obrazie wyłania się z ciemnego tła kamiennej arkady, pochyla się nad balią i wyciąga z wody bieliznę. W tle dostrzec można zarys obrazu na ścianie i kontur kredensu, na którym stoi talerz. Po lewej stronie wisi przymocowany na sznurze gliniany dzban na wodę. Praczka ubrana jest w zgrzebny strój, zwraca wzrok ku widzowi, tak jakby na chwilę przerwano jej ciężką pracę. B. Rzeźba „Przejście” przedstawia zwyczajnych ludzi, którzy zajmują się swoimi sprawami i przechodzą przez ulicę. To starsza kobieta z laską, młodsza z parasolem, mężczyzna z oponą i inni prości przechodnie. Jedni są wyeksponowani w całości inni zdają się być wbici w ziemię, tak jak gdyby zapadali się. To hołd złożony przez artystę zwyczajnym, prostym ludziom, anonimowemu człowiekowi, który przecież jest wśród nas. C. Kolejnym utworem obrazującym życie codzienne w postaci utrwalania obyczaju i obrzędów społeczeństwa polskiego jest „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Opisuje on autentyczny ślub krakowskiego poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele odbyło się w rzeczywistości w 1900 roku we wsi Bronowice w domu Włodzimierza Tetmajera, na którym sam Wyspiański był gościem, a postacie tam zaobserwowane zilustrował w swojej książce. Autor w swoim dziele ukazuje dwa bardzo różniące się od siebie stany: chłopstwo i inteligencję, przedstawiając je w pełnym obrazie z wadami i zaletami. Wesele w którym bierze udział cała wieś jest w gruncie rzeczy jedynie formą bratania się dwóch grup społecznych. Jednakże okazuje się to zupełnie niemożliwe.

Podsumowanie Codzienność i zwyczajność może być także interesującym motywem, wykorzystywanym przez literaturę. Okazuje się bowiem, że nie tylko to, co poetyckie , wzniosłe może być tematem dzieł, ale i prostota i życie tu i teraz.

154. Środki językowe, które występują i dominują w stylu reportażu Ryszarda Kapuścińskiego z Gdańska 1980 r. (Reportaż piąty). Odwołaj się do innych tekstów kultury. Określenie problematyki

Środki stylistyczne powodują, że czytany tekst staje się poetycki i nabiera cech artystyczne j wypowiedzi. Wielość użytych środków świadczy o umiejętnościach pisarskich danego artysty, podkreśla jego kunszt pisarski i talent. Mają one głównie na celu wywołać emocje u odbiorcy, zdynamizować świat przedstawiony, podkreślić cechę przedmiotu, czy zbudować w utworze odpowiedni nastrój. Ważne aby używać środków stylistycznych w sposób świadomy i celowy. Teza Analiza środków stylistycznych pozwala dobrze odczytać dane dzieło literackie. Argumenty

A. Reportaż Ryszarda Kapuścińskiego opisuje wydarzenia, których autor był świadkiem. W związku z tym w reportażu nie ma fikcji literackiej, jest wiarygodny i rzetelny przekaz. Styl reportażu przypomina tekst literacki, ponieważ Kapuściński stosuje odmianę reportażu zwaną reportażem literackim. Ich charakterystyczną cechą jest to, że są pełne środków stylistycznych, z rozbudowaną fabułą. Mamy tu zatem epitety, porównania, metafory. Ważną rolę odgrywają wyrazy potoczne, które są związane z pracą robotników ze stoczni. Użyte przez pisarze środki stylistyczne podkreślają opisywaną przez pisarza rzeczywistość stoczniowców i ich sytuację, czyli strajk. Środki stylistyczne działają także na wyobraźnię odbiorców, dzięki czemu może on sobie wyobrazić ich ciężki los. Dzięki zastosowaniu środków stylistycznych możemy domyśleć się także jakie jest stanowisko samego autora, który sympatyzuje z robotnikami.

B. Powstanie warszawskie dla Mirona Białoszewskiego i jednocześnie narratora-bohatera to nie walka na barykadach, zdobywanie ulic i domów, rany lub heroiczna śmierć. To zwyczajna codzienność. Podkreśla ja środkami stylistycznymi.

Częste zastosowanie czasowników

dynamizuje akcję. W obrazie stolicy dzięki zastosowaniu krótkich pojedynczych zdań oraz równoważników panuje stały ruch, ludzie wciąż wędrują, przemieszczają się, szukają bezpieczniejszego miejsca. Atmosferę podkreślają wyrazy dźwiękonaśladowcze, które naśladują odgłosy bomb,

wybuchów, paniki., np. buuuuu, wiuuu. Autor często używa

neologizmów, czyli nowych wyrazów. Liczne powtórzenia stwarzają atmosferę pewnej rytmizacji. Dzięki tym środkom autor podkreśla atmosferę powstania warszawskiego, strach jaki wówczas panował, chaos i panikę. C. Podam także swój przykład na zastosowanie środków stylistycznych w tekście, gdzie odgrywają one ważną role ( mogą albo zadać takie dodatkowe pytanie, albo warto samemu dopełni to pytanie o swój przykład, polecam tekst, który już się pojawia w pytaniach, żeby nie uczyć się czegoś nowego, np. pyt 24 Mieszkańcy Tuwim. D. Podsumowanie Środki stylistyczne budują atmosferę, klimat w dziele. Podkreślają uczucia, emocje, tworzą nastrój w świecie przedstawionym. Dzięki ich znajomości możliwe jest odczytanie głównej myśli, idei wiersza bądź utworu prozatorskiego.

155. W jaki sposób autorzy kreują małą ojczyznę? Odwołanie do fragmentu „Pana Tadeusza” i innych tekstów kultury. ( modyfikacja pyt. 71) Określenie problematyki Literatura ukazuje różne sposoby kreowania toposu Małej ojczyzny- jako kraj lat dziecinnych, miejsce wytęsknione, do którego bohater pragnie powrócić, utracony raj, oaza spokoju, miejsce starości, odpoczynku. Teza Motyw Małej ojczyzny wiąże się z tęsknotą i miejscem, do którego wraca się we wspomnieniach. Argumenty

A. Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza jest dziełem, które można potraktować jako jedną z najważniejszych inspiracji krajem dzieciństwa i młodości. Ojczyzna jawi się tu jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor postawił swoje pierwsze kroki. W dwunastu księgach tego arcydzieła zawarł pisarz całą swą tęsknotę do kraju „lat dziecinnych", całą swą miłość do ziemi rodzinnej, którą opuścił jako emigrant polityczny. Nostalgia za „krajem lat dziecinnych" powoduje, że poeta drobiazgowo przedstawia obyczaje staropolskiej szlachty: uczty, spacery, posiłki, zasady grzeczności, porządek dnia, staropolskie ubiory, wygląd dworku i jego okolicy, pracę, stosunek do sąsiadów, życie w zaścianku szlacheckim. Małą ojczyzną była dla Mickiewicza ukochana Wileńszczyzna. Zmuszony do emigracji wieszcz odwzorował ją w swej pamięci i przelał na papier, tworząc największe dzieło swego życia.

B. Ojczyzna jawi się w autobiografii Grudzińskiego jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor postawił swoje pierwsze kroki. To malownicze i spokojne miejsce. Grudziński, utrwalając ten motyw, podkreśla swoje uczucia związane z małą ojczyzną. Utrwala siłę miłości, jaką darzył własną krainę lat młodości. C. Swoje rozważania dopełnię renesansową koncepcji wizerunku małej ojczyzny jako miejsca kojarzonego z tradycją i spokojem. Warto na początku zaznaczyć, ze tego typu portret zgodny był z XVI wiecznym spojrzeniem na świat. Postulowano wówczas ład i harmonie niemal we wszystkich dziedzinach życia. Przykładem utworu, w którym przysłowiowe „cztery ściany” są wzorem cnót moralnych, ostoją dla ich mieszkańców jest fraszka Jana Kochanowskiego „Na dom w Czarnolesie”. Utwór ma charakter religijny, jest skierowaną do Boga prośbą, będącą wyrazem ufności poety we wszechmoc i dobroć Pana. W ten sposób poeta potwierdza swoją wiarę i religijność. Treść jest przesycona pokorą i skromnością. Autor prosi o przywilej mieszkania do końca życia pod rodzinnym dachem, w atmosferze życzliwości, w zdrowiu, dostatku, przy zachowaniu dobrych obyczajów i uczciwości. Dwór to jego mała ojczyzna. Podsumowanie Literatura kreuje różne oblicza Małej ojczyzny. Pisarze opisują to miejsce poprzez losy swoich bohaterów, ukazanie wizerunku i atmosfery gniazda rodzinnego, swój powrót do utraconego kraju lat dziecinnych. To w każdym przypadku kraina kojarzona ze szczęściem, raj utracony, bądź oaza spokoju.

156. Postaci fantastyczne na podstawie przedstawionego obrazu Pijak absyntu i innych tekstów kultury.

Określenie problematyki Pozarozumowy świat od niepamiętnych czasów fascynuje człowieka. Tajemnicze zjawy, czarownice, diabły, duchy- na stałe zagościły w naszej tradycji. Od wieków budziły dreszczyk emocji, intrygowały i pobudzały naszą wyobraźnię. Literatura określa ich wspólnym mianem- goście z zaświatów. Przybywają ze świata irracjonalnego, czyli niewidzialnego dla ludzkiego oka. Ich obecności nie da się wyjaśnić doświadczalnie, dlatego często używa się w stosunku do przybyszów z innego wymiaru terminu metafizyka. Oznacza ona wszystko, co nie da się poznać i zanalizować rozumowo. Fantastyka to rzeczywistość szczególna- pełna niezwykłych , nadprzyrodzonych zjawisk, będących wytworem marzeń. Teza Za pośrednictwem postaci fantastycznych twórcy starają się pokazać bogactwo nastrojów, doznań i wewnętrznych przeżyć ludzkiej psychiki. Argumenty

A.

Viktor Oliva -Pijak absyntu. Malarz utrwalił na obrazie alkoholika, który w swych urojeniach pijackich widzi siedzącą na stoliku kobietę. Na prze łomie XIX i XX wieku

spożywanie absyntu, czyli rodzaju wódki traktowano jako sposób na poszerzanie wyobraźni i odrywanie się od rzeczywistości. B.

Utworem, wprowadzającym w świat przedstawiony motywy fantastyczne w postaci wiedźm

jest „Makbet” Williama Szekspira Autor ukazuje nam metamorfozę rycerza

szlachetnego , prawego , postępującego wedle kodeksu honorowego , w bezwzględnego mordercę obojętnego na krzywdy innych. Tytułowy bohater był jednym z wodzów armii króla Szkocji , Dunkana. Wracając z wyprawy wojennej razem ze swoim przyjacielem Bankiem , ukazały się im trzy czarownice. W wyniku ich proroctwa Makbet dowiaduje się, że zostanie królem Szkocji Świadomość ta stała się dla przyszłego władcy tragiczna w skutkach. W jego bowiem świecie zaczęła rządzić zbrodnia. Dzięki

wprowadzeniu

do utworu motywu

fantastycznego poznajemy drugie dno duszy bohatera, jego sumienie. Jego skryte myśli i motywację działań.

Wiedźmy

ujawniają więc

ciemną stronę

psychiki bohatera. Są

symbolem zła, oznaczają też pokusę. C.

Z motywami fantastycznymi, w postaci duchów z zaświatów spotykamy się w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. Gościom, bawiącym się na weselu ukazują się zjawy spoza świata rzeczywistego. Każda z nich co innego symbolizuje i wnosi nowe treści. Są nimi min. Rycerz Czarny, Stańczyk, Hetman, Wernyhora, chochoł. Każda zjawa , z wyjątkiem Wernyhory, ukazuje się jednej postaci i tylko przez tę postać jest widziana. Inni goście weselni nie widzą tej zjawy, bo nie myślą i nie śnią o tym, co owa istota pozaziemska uosabia. Widma stanowią pogłębienie charakterystyki autentycznych osób, przez postaci baśniowe dowiadujemy się więcej o poszczególnych weselnikach.

Podsumowanie Dokonując podsumowania moich rozważań nasuwa mi się wniosek, że diabły, demony, czarownice utrwalone na kartach literatury i w sztuce pełniły różną rolę. W Makbecie pozataja odkryć drugie oblicze bohatera. Są symbolem zła, oznaczają tez pokusę. Poprzez ten motyw Mickiewicz ukazał nam prostą zasadę- nie ma winy bez kary. U Wyspiańskiego spełnią role oceny społeczeństwa polskiego . Elementy metafizyczne ulegały więc ewolucji.

157. Jaką rolę w życiu człowieka odgrywa muzyka? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Jana Vermeera Lekcja muzyki oraz wybranych tekstów kultury.

Określenie problematyki Muzyka to z pewnością stały element życia człowieka. To sztuka, której materiałem są dźwięki. Osobiście uważam, że termin ten da się ująć w bardziej poetyckich słowach. Muzyka to pewien rodzaj mowy, sposób komunikowania się. Za pomocą dźwięków wyrażamy swoje uczucia i emocje Od najdawniejszych czasów przypisuje się muzyce niezwykle ważne miejsce we wszystkich kręgach kulturowych. Teza: Muzyka jako motyw w literaturze ma charakter symbolu. Poprzez ten motyw artysta wyraża swe uczucia oraz wypowiada sądy o społeczeństwie i narodzie.

Argumenty: a) 1. Jan Vermeer, Lekcja muzyki: Obraz jest typową dla malarstwa holenderskiego sceną rodzajową. Obraz przedstawia prawdopodobnie pracownię muzyczną (znajdują się w niej instrumenty), w której odbywa się lekcja. Młoda dziewczyna pod okiem nauczyciela ćwiczy grę na klawesynie. Jest odwrócona tyłem, jednak w lustrze widać jej odbicie. Jest skupiona. Dziewczyna spędza czas na ćwiczeniach, by poprawnie nauczyć się gry, świadczy to o tym, że muzyka jest jej bliska. Napis na instrumencie dowodzi, że muzyka odgrywa ważną rolę w życiu człowieka: towarzyszy mu zarówno w cierpieniu, jak i w radości. koncert Jankiela w epopei Mickiewicza „Pan Tadeusz” ; - znak jedności i nadziei narodowej, podkreślenie optymistycznej wymowy dzieła, symbol odchodzącego świata szlacheckiego; muzyka jest przedstawiona jako skarbiec naszej historii, wskrzesza uczucia patriotyczne słuchaczy, koncert jest grany dla pokrzepienia serc słuchaczy c) muzyka , w rytm której bawią się goście z „Wesela” S. Wyspiańskiego; - podkreślenie nastrojów weselników i ich ocena d) muzyka do „La Cumparsity” z „Tanga” S. Mrożka ; - próba oceny społeczeństwa polskiego doby totalitaryzmu. Wnioski: a) Artyści utrwalali muzykę na kartach swych dzieł świadomie i celowo. b) Pisarze kreując w dziełach topos muzyki wskazywali na różne jego funkcje, ukryte pod postacią symbolu c) Właściwe odczytanie inspiracji muzycznych spełnia ważną rolę w interpretacji całości dzieła.

158. Czym różni się forma dźwiękowa od formy graficznej aktu komunikacji? ( podany tekst naukowy o różnicach w tekstach pisanych i mówionych) (modyfikacja pytania 10)

Określenie problematyki Język ogólnopolski występuje w dwu odmianach: mówionej ( czyli forma dźwiękowa) i pisanej ( czyli forma graficzna). Zachodzą między nimi pewne, niekiedy dość znaczne różnice, o czym możemy się przekonać, jeśli nagramy czyjąś wypowiedź potoczną na taśmę magnetofonową i następnie ją zapiszemy.

Teza Między tekstem pisanym a mówionym można wyróżnić zasadnicze różnice.

Argumenty A. Między tekstami mówionymi a pisanymi są widoczne uderzające różnice, co dotyczy zwłaszcza składni. Wypowiedzi mówione są wspomagane przez komunikację niewerbalną, czyli musimy uwzględnić sami kontekst tego zdania, rozmówcy bowiem siebie widzą i część informacji mogą wyczytać ze swoich gestów z mimiki, widzą otoczenie, widzą przedmioty, widza dookoła siebie różne rzeczy, które także im coś komunikują i nie rzeźba już o tym mówić. Kolejną różnicą między tekstem mówionym a zapisanym jest różnica między ich długością, tekst pisany jest zawsze dłuższy od mówionego. W tekście mówionym mamy zawsze jakieś dodatkowe informacje teksty

różnią się budową zdań. W wypowiedzi mówionej zdania są krótkie, występują równoważniki zdań, często są to zdania pojedyncze. W zdaniach zapisanych występują zdania współrzędnie złożone a nawet wielokrotnie złożone. Mówiący nie ma czasu na zastanowienie się i poprawienie swojej wypowiedzi, mówi spontanicznie, wyraża swoje myśli. Osoba, która pisze może cos poprawić, zastanowić się nad sensem wypowiedzi. Zatem jego zdania są pełniejsze, bogato rozwinięte, pełne treściowo, poprawne pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym. Rozbieżności językowe, jakie stwierdzamy między obu tekstami, nie dotyczą wszelkich wypowiedzi mówionych i pisanych. B. Następnie odwołam się do tekstu kultury. W „Lalce” Bolesława Prusa przedstawionych kilka środowisk. Mamy język

arystokracji , kupców , warszawskich studentów,

naukowców. Aby realistycznie oddać język mieszkańców Warszawy Prus zastosował indywidualizację języka i każda z grup mówi swoim językiem, dzięki któremu jest charakteryzowany. Mamy przytaczany język mówiony tych postaci w postaci dialogów ale i język pisany, np. pamiętnik subiekta. Podsumowanie O wiele łatwej jest posługiwać się językiem mówionym, ponieważ nie musimy się go uczyć, znamy go od urodzenia, jest wpisany w naszą rzeczywistość, w nasz rozwój. Języka pisanego używany najczęściej po to, aby komuś coś zakomunikować. Język mówiony zaś służy nam przede wszystkim do przekazywania informacji użytecznych. Formą dźwiękową posługujemy się w codziennych rozmowach. Towarzyszą temu odpowiednie gesty, mimika, intonacja głosu. Wypowiedź graficzna, pisana musi operować pełnymi zdaniami, powinna być logiczna, poprawna ortograficznie, interpunkcyjnie, stylistycznie.

159. Rola pracy w życiu człowieka na podstawie fragmentu utworu Stefana Żeromskiego. – Zmierzch.

( modyfikacja pyt. 91) Walek babę do kopania zajmował dzień dnia. Ona taczki naładowuje, on po tarcicach rzuconych przez bajora wywo zi szla m na pole . Robota pali im się w ręka ch. Mają d woje wielkich i głębokich taczek, nim Walek puste przyciągnie, już drugie naładowane; - szlę na ramiona narzuca i pcha pod górę. Żelazne kółko skrzypi przeraźliwie; rzadkie, czarne, cieknące, przerośnięte korzonkami błoto p ierzcha i flejtuchami pada na obnażone do kolan nogi chłopa; gdy taczki z deski na deskę przeskakują, szla wrzyna mu się w kark i ramiona, wyciskaj ąc na koszuli czarną p ręgę cuchną cego potu, ręce mdleją w łokcia ch, nogi cierpną i drętwieją od zanurzania ich w szlamie - ale dwa kubiki na dużym dniu wybrane - to znaczy ka wał grosza w kieszeni. Mieli nadzieję, że pod koniec jesieni trzydzieści rubli odłożą, komorne zapłacą, beczkę kapusty zakupią, ziemniaków z pięć ko rcy, sukmanę, buty, zapasek ze dwie, szo rc dla baby, płótna na koszulę, że przebiedują do wiosny, to młocką, to tkactwem u ludzi dorabiając.

Określenie problemu Praca wzbogaca człowieka intelektualnie, daje mu szansę na realizację swych marzeń i pragnień. Dzięki niej jesteśmy potrzebni, dowartościowani. To także sposób na jedną z wielkich potrzeb człowieka, czyli zaspakajanie kontaktu z drugą osobą. Często oceniamy naszych bliskich po ich stosunku do pracy. To, jaką wagę przykładamy do powierzonych nam obowiązków zawodowych, może świadczyć jakimi naprawdę jesteśmy ludźmi. Teza W swych dziełach kreowali bohaterów, którzy z szacunkiem odnosili się do pracy, lub traktowali ją jako nieprzyjemną konieczność. W ten sposób artyści mogli ukazać hierarchię wartości danej postaci, dokonać jej charakterystyki i oceny moralnej.

Argumenty A. Praca w „Zmierzchu” ukazana jest za pomocą konwencji realistycznej i naturalistycznej. Z jednej bowiem strony zgodnie z konwencją realistyczna, mamy dokładne przedstawienie rzeczywistości bez ich ubarwiania, akcja jest prawdopodobna, a bohaterowie to osoby „ z krwi i kości”. Z drugiej strony zgodnie z konwencją naturalistyczna, życiem ludzi żądzą popędy, biologizm. U Żeromskiego w opisie przeważa także brzydota. Gibała został odhumanizowany, odarty z wyższych uczuć i uprzedmiotowiony. Nie jest to jednak jego wina, lecz polskiej szlachty, która od wieków wyzyskuje chłopów, traktując ich jak zwierzęta, bez odrobiny szacunku. Pracujący chłopi przypominają bezmyślne roboty (ciężka praca nie pozwala skupić myśli, zajmuje cala uwagę), ich ruchy są automatyczne. Tylko wtedy, kiedy człowiek pracuje z wolnego wyboru, a nie z konieczności, praca staje się wartością i miernikiem jego człowieczeństwa. Sam tytuł jest wiec symbolem zmierzchu pozytywistycznych ideałów szlachetnej pracy. B. Z pozytywistycznym entuzjazmem do wiedzy i postępu związane są losy bohatera literackiego, a dokładniej ze Stanisławem Wokulskim, czołową postacią powieści Bolesława Prusa „Lalka”. ( opis z pyt. 91) C. Judym z „Ludzi bezdomnych” Podsumowanie Stosunek bohaterów literackich do wykonywanego przez siebie zawodu stawał się dla pisarzy kryterium oceny postaci, był elementem charakterystyki, pomagał określić wartość człowieka. Rola pracy w życiu bohatera, który pełnił misję lekarza była pretekstem do ukazania poglądów ideowych twórców a także analizy psychologicznej wykreowanej postaci.

160. Refleksje na temat przyszłości w literaturze. Tekst – Jonasza historiozoficzna" Przyszłość jest sp rawą jasną, Tak jasną, że przeszkadza zasnąć… Możesz zagra ć każdą z ról, Twoich snów nie g ryzie mól, A w tornistrze masz buła wę swoją własną. Lecą lata. Leziesz w przód, Bije licznik twoich dróg, Coraz więcej jest spra w, które były… Ruszasz z posad świata bryły, Mijasz cele, rosną tyły, Co za tobą – na to wp ływ straciłeś już… Nie wiadomo, jaka będzie nasza przeszłość, Co okaże się za n-tą ilość lat? Na czym ważnym nam istnienie nasze zeszło , Gdy się zmieni w histo ryczny fakt?

Określenie problematyki

Koffty "Ballada

Nie wiadomo, jaka będzie nasza przeszłość, Jaka będzie po nas pamięć – kto to wie? Czy wypadnie ci następcy krzyknąć – kłamiesz!, Gdy swe klęski wszystkie zwali ci na łeb?

Chyba, że Histo ria nagle zmieni gust.

Ryzyko zawsze istnieje, Tym większe, im więcej się dzieje. Tyle postaw – ile chwil, Tyle twarzy – ile dni, Aż się zmienisz w pro ch i pył i rozwiejesz…

Nie wiadomo, jaka będzie nasza przeszłość, Jaką wagę będą miały nasze dni - bo w histo rię się zamienia twa współczesność, A historia to – niestety – już nie ty.

Lub zastygniesz w jednej z póz, Tej na minus lub na plus, Z szpilką w de zamkną cię do gablotki, Będziesz tam jak rzadkie żuki Dla wycieczek, dla nauki,

Historio , Historio – ileż w tobie marzeń, Często ciebie piszą kłamcy i gówniarze…

Nie wiadomo, jaka będzie nasza przeszłość W świetle badań, co najnowsze zawsze są, Komu laur się dostanie, komu lanie, Komu cisza i milczenia komu dzwon?

Świat przyszłości to z jednej strony świat wróżb, wizji, przepowiedni. To on kojarzy nam się z dozą tajemniczości, czasami grozy, czy dreszczykiem emocji. Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, co widzimy. Co możemy dotknąć, namacalnie sprawdzić. Jednak podświadomie wierzymy, ze istnieje coś poza nami. Podobne przemyślenia miała także literatura. Z drugiej strony przyszłość to świat sciencefiction. Za jego pomocą ilustrują swoje wyobrażenia dotyczącego tego, jak za kilkanaście lub kilkadziesiąt lat będzie wyglądał świat. Teza Motyw przyszłości podkreśla odwieczne ludzkie marzenie o poznaniu tego, co nieznane Argumenty A. Autor Jonasz Kofta w swej balladzie opisuje człowieka, który nie zastanawia się nad przyszłością. Gna do przodu, podejmuje ciągle jakieś wyzwania życiowe, realizuje swoje cele. Ale w tej pogoni na przód nie zastanawia się nad przeszłością. Autor bowiem łączy te dwa pojęcia- przyszłość i przeszłość. Maja one na siebie bardzo duży wpływ. Wszystko, co robimy zostaje zapisane w naszej historii. Warto zatem pamiętać, że każdy nasz wybór, ma określone konsekwencje. Czasami nie zdajemy sonie sprawy, ze czyniąc coś może to się zamienić za kilka lat w jakieś ważne , historyczne wydarzenie. Zawsze tez istnieje ryzyko, ze ktoś może nas posądzić, że wyrządziliśmy mu krzywdę w przeszłości. Często bowiem historia jest zakłamana, ma wiele białych plam, niedomówień. Dlatego to, co teraz robimy i wydaje nam się słuszne, za kilka lat przez kolejne pokolenie może być ocenione inaczej, na odwrót.

A.

Romantyczną postacią, która chciała mieć wpływ na przyszłość był bohater dramatu

Juliusza Słowackiego „Kordian”. B. Utworem, wprowadzającym w świat przedstawio ny wróżbitki w postaci wiedźm jest „Makbet” Williama Szekspira. ( mówić z pyt. 32) C. Nieludzką rzeczywistość ustroju opartego na bezwzględnym posłuszeństwie mas wobec władzy przedstawia kolejna lektura Georga Orwella „Rok 1984”. ( mówić z pyt. 125) D. Podsumowanie

Motyw przyszłości jest motywem uniwersalnym, podejmowanym w każdej epoce. Zarówno poeci wizjonerzy, bohaterowie wróżbici jak i prorocy dysponowali wiedzą niedostępna dla zwykłego śmiertelnika . To czyniło ich innym. W większości przypadków to inni l udzie byli odpowiedzialni za to, czy dana przepowiednia, czy wizja spełni się. Dzieła, utrwalające motyw przyszłości w literaturze science- fiction pozwalają przenieść się w krainę fantazji, pobudzają ludzką wyobraźnie, pozwalają na refleksie na temat znanej nam rzeczywistości 161. Jakie mogą być przyczyny braku komunikacji językowej? ( tekst publicystyczny o barierach w komunikacji)

Określenie problematyki Komunikacja to nawiązywanie i utrzymywanie łączności między ludźmi za pomocą języka. Jakie są niezbędne warunki komunikacji językowej? Przede wszystkim, jeśli ludzie chcą się ze sobą porozumieć, jeden z nich, którego nazywamy nadawcą, musi coś do drugiego, tj. do odbiorcy, powiedzieć albo napisać, czyli zakomunikować mu coś. Dzięki temu między nadawcą a odbiorcą nastąpi kontakt językowy, jeśli naturalnie posługują się oni tym samym językiem, tj. znają jego słownictwo i gramatykę. W wypadku, gdy odbiorca nie zna języka, którym posługuje się nadawca, kontakt językowy między nimi jest niemożliwy.Niezbędnymi elementami komunikacji językowej są więc: nadawca, odbiorca, kontakt między nimi, komunikat, czyli wytwór mówienia lub pisania, zwany też tekstem, oraz wspólny język, który stanowi tworzywo komunikatu (tekstu).Podstawową jednostkę komunikacji językowej nazywamy aktem mowy. Teza Zła komunikacja wynika z braku umiejętności interpretacji znaczenia słów przekazywanych przez nadawcę komunikatu. Argumenty

A. W procesie komunikacji często pojawiają się różne zakłócenia i bariery, które skutecznie uniemożliwiają nam przekazanie informacji. Do barier komunikacyjnych możemy zaliczyć: słuchamy wybiórczo, czyli tylko pewne informacje, oceniamy czy porównujemy siebie z rozmówcą; treść wypowiedzi rozmówcy wywołuje skojarzenie, w które się zagłębiamy; myślimy, co za chwilę odpowiedzieć, choć staramy się wyglądać na zainteresowanych; usiłujemy zgadnąć, co rozmówca ma "naprawdę" na myśli; w trakcie rozmowy osądzamy i reagujemy schematycznie; cokolwiek mówi rozmówca, odnosimy to do własnego życia i osądzamy w kontekście własnych doświadczeń; słuchamy tylko początku, szukając rady dla rozmówcy; podnosimy głos, atakujemy, by obronić własne stanowisko; przejawia się w tym niezdolność do przyjmowania krytyki i brak zgody na inny punkt widzenia. B. Różnice w kontaktach językowych między nadawcą a odbiorcą polegają także na tym, że

mogą się oni kontaktować w bezpośredniej rozmowie albo za pośrednictwem telefonu, korespondencji i tekstów publikowanych. Między nadawcą a odbiorcą może wystąpić nie tylko dystans przestrzenny, lecz również czasowy. Podstawowym warunkiem sprawnego kontaktu komunikacyjnego jest dobra znajomość języka przez nadawcę i odbiorcę. Dobre poznanie języka wymaga systematycznej pracy, zastanawiania się nad budową i znaczeniem wyrazów i nad strukturą wypowiedzi. Sprawny kontakt językowy zależy też od właściwej postawy nadawcy i odbiorcy w procesie porozumiewania się. Nadawca, jeśli chce, by odbiorca dobrze go zrozumiał, powinien wypowiadać się poprawnie, jasno i precyzyjnie, ponieważ wypowiedź niepoprawna lub chaotyczna jest trudna do zrozumienia. Podsumowanie Obowiązkiem odbiorcy jest natomiast skupienie się nad treścią wypowiedzi nadawcy, dbałość o jej zrozumienie. Niewłaściwa postawa zarówno nadawcy, jak i odbiorcy utrudnia bądź wręcz uniemożliwia kontakt językowy i jest sprzeczna z zasadami kultury języka.

162. Jakie funkcje pełnią zdrobnienia we współczesnym świecie? Na podstawie wywiadu z Janem Miodkiem, odwołanie do tekstu kultury i własnych doświadczeń. Miodek: Mnóstwo jest tego. Szaleństwo zd robnień trwa. Myślałem, że nie do przebicia jest to, co przeżył wspomniany profeso r Mańczak w Krakowie: „Pa czusia w okieneczku szesnastym do odebrania”! Ale rok temu miałem badania okresowe, na szczęście ostatnie w życi u, do emerytu ry zosta ły mi cztery la ta, więc mam spokój. Przyszedłem. Nasza sytuacja jest jakoś tam sympatyczna, gęby tro chę ro zpoznawalne, więc te panien eczki roześmiane, przemiłe. Bralczyk i Markowski: Panieneczki!Miodek: One się w uprzejmości zagalopowały do tego stopnia, że powiedziały: „Panie profeso rze, mo czyk proszę na półeczkę, a wyniczki będą o wpół do drugiej”. I były!

Określenie problematyki Zdrobnienia to wyrazy o zabarwieniu najczęściej uczuciowym dodatnim. Tworzymy je przez dodanie do podstawy słowotwórczej odpowiedniego formantu, np. – serd+uszko, kot+ek. Tego typu wyrazy uzewnętrzniają nasz stosunek emocjonalny czy to do danej osoby, czy do rzeczy, czynności. W słowach bowiem, które wypowiadamy ukryte sa nasze emocje. Tym samym wartościujemy i oceniamy. Warto zwracać uwagę, aby zdrobnienia nie powodowały infantylizacji języka, czyli nadmiernego nadużywania zdrobnień. W autobusie bowiem coraz częściej kontroler prosi nas o "bilecik", policjant na drodze o "dokumenciki" do kontroli. Wyrazy pieszczotliwe nie są używane tylko w mowie potocznej, nieoficjalnej. To także celowy zabieg stylistyczny w literaturze, czego podam przykład później. Teza Polszczyzna słynie z bogactwa zdrobnień, warto jednak nie przesadzać z ich stosowaniem, aby nie stały się irytującą manierą językową. Argumenty

A. Znany językoznawca Jan Miodek źródeł zjawiska upatruje w odwiecznej skłonności Polaków do tworzenia zdrobnień. W dziedzinie zdrobnień nasz język może poszczycić się ogromnym, rzadko spotykanym bogactwem leksykalnym. Upodobaliśmy sobie tworzenie spieszczeń na wszelkie możliwe sposoby, aby nie tyle przekazać informacje, co wyrazić siebie, swoje emocje i nastroje.

B. Stefan Żeromski ma troszkę ironiczny stosunek do szlachty. Przedstawia go w „Przedwiośniu”, kiedy opisuje Nawłoć,. Wyraża to używając zdrobnień, które nie pasują do całej kompozycji utworu „kawusia”, „masełko”, „śmietaneczki”. Pisarz pokazuje także to, że bogactwo i beztroska burżuazji nie pozwalała jej zauważyć, w jakich warunkach żyją warstwy najuboższe. Natomiast chłopi zajęci pracą nie myślą o niesprawiedliwości, jaka cechuje społeczeństwo polskie. ( patrz pyt. 67) C. "Elegia o chłopcu polskim" Baczyńskiego, cierpiąca matka mówi "syneczku", zdrobnienie podkreśla związek emocjonalny matki z synem, który jest mały, ale musi iść na wojnę. To zdrobnienie podkreśla także tragizm wojny i jej okrucieństwo. Podsumowanie Polacy, zwłaszcza jeśli chcą zdobyć klienta, nadużywają zdrobnień. coraz częściej spotykamy się z nieuzasadnionym, nieprzemyślanym, nadmiernym ich użyciem, co sprawia, że wydźwięk wypowiedzi zawierających spieszczenia jest niejednokrotnie pozbawiony logicznego sensu i zakrawa o językową groteskę. Podaje się dwie funkcje zdrobnień: podkreślenie niewielkiego znaczenia danego przedmiotu (np. igiełka, pistolecik, nożyk) lub wyrażenie negatywnego, pogardliwego, czasami ironicznego stosunku do danego obiektu (np. warszawka, prezesik).

163. Jakie

funkcje pełnią w tekstach wyrazy wartościujące? Odpowiedz, odwołując się do fragmentu felietonu Bolesława Prusa z Kronik tygodniowych”, wybranego tekstu kultury orz własnych doświadczeń językowych.

My, któ rzy dla słodkich więzó w małżeńskich nie pozbyliśmy się jeszcze białych szat naszej kawalerskiej niewinności, nie mamy nawet pojęcia o nędzy tych, których los obdarzył chlubnym, acz kolwiek smętnym tytułem „głowy domu". Tytuł ten nadaje wprawdzie dużo powagi w stosunkach towa rzyskich, ale bokiem wy łazi w ciągu tygodnia poprzedzającego jakąśkolwiek większą uro czystość kościelną. Taką to uroczystość, Wielkanoc, mamy obecnie za progiem, a dziś właśnie ro zpoczyna się ten tydzień fatalny, podczas którego działalność płci nadobnej dosięga zenitu. Już w niedzielę Kwietną dozgonne towarzyszki klątwą grzechu pierwo rodnego obarczonych potomkó w Adama nastrajają o pół tonu wyżej niż zwykle swoje poglądy na społeczne stanowisko kobiety. Jest to przygrywka, która dla mężó w krnąbrnych znaczy, że na cały tydzień muszą uciekać p rzed domem jak diabeł przed święconą wodą, która mężo m potulnym wskazuje, że będą „po trzebniejsi" dziś niż kiedykolwiek, a któ ra wreszcie dla wszystkich jest wstępem do powiększonych wydatków na mydło, szyn ki, mąki, prasowane i nie prasowane drożd że itp .

Określenie problematyki

Słowa nie tylko nazywają osoby, rzeczy, czynności, ale także uzewnętrz¬niają nasz stosunek emocjonalny. Wypowiadając się o koleżance, mówimy: wspaniała, cudowna, ubóstwiam ją, uwielbiam ją. Wyrażamy za pomocą odpo¬wiednich słów nasz pozytywny stosunek emocjonalny do kogoś. Możemy również wypowiadać się, wyrażając swoje emocje o zabarwieniu negatywnym: nie cierpią go, nienawidzą go, nie znoszą go. W słowach ukryte są emocje. Niekiedy wyraz nabiera nacechowania emocjonalnego, gdy zostanie użyty w znaczeniu przenośnym, np. patyki - chude nogi, słoń - gruby człowiek. Czasem ekspresja wyraża się przez formę brzmieniową o charakterze dźwiękonaśladowczym, onomatopeicznym, np. kwakać, ciamdziać, dziubdziać. Niektóre wyrazy uzyskują odpowiednie zabarwienie uczuciowe w zależności od formantu - przyrostka dodanego do podstawy słowotwórczej, np. mam-unia, syn-uś, serd-uszko są to zdrobnienia, które zwykle mają zabarwienie uczuciowe dodatnie. Wyrazy o zabarwieniu uczuciowym ujemnym nazywamy zgrubieniami, np. noch-al, dziadyga. Można wskazać bardzo wiele wyrazów wartościujących, należą do nich najczęściej: zdrobnienia, zgrubienia, wykrzyknienia. Słowa takie mogą od razu nam się kojarzyć z czymś pozytywnym, np. żarcik, kotek lub z czyms negatywnym: babsko, psur. Wyrazy wartościujące to takie, które od razu nasuwają nam jakieś skojarzenia, np.: szacunku, sympatii, złośliwości, odrazy. Teza Za pomocą języka, sposobu mówienia, słów, które wybieramy spośród bogatego repertuaru możliwości, oceniamy, nadajemy nazywanym obiektom wartość pozytywną lub negatywną. Argumenty A. W podanym fragmencie „Kronik tygodniowych” mamy wiele wyrazów, które służą stylizacji żartobliwej. Tym samym mamy tu wartościowanie tekstu nacechowanego komicznie, humorystycznie. Mamy bowiem połączone słownictwo naukowe: patent, parlament, parlament, chlubny ze słownictwem potocznym, codziennym – pranie bielizny, prasowanie. Połączenie dwóch stylów: wysokiego i niskiego powoduje, że tekst nabiera cech komicznych. B. Przykład tekstu kultury. Wyrazami wartościującymi są zdrobnienia. Przykładem mogą być także treny, np. w Trenie VIII jest bardzo dużo zdrobnień w odniesieniu do Urszulki, co podkreślą boleść ojca po stracie córki i jego miłość do niej. Autor w swych trenach często używa słów zdrobniałych, typu: szczebiotka, córeczka, dziewczka. W ten sposób podkreśla fakt, że córka, która w tak młodym wieku odeszła była dla niego bardzo wążna.

C. "Elegia o chłopcu polskim" Kamila Krzysztofa Baczyńskiego, cierpiąca matka mówi "syneczku", zdrobnienie podkreśla związek emocjonalny matki z synem, który jest mały, ale musi iść na wojnę. To zdrobnienie podkreśla także tragizm wojny i jej okrucieństwo. D. Przykład z życia. Polacy, zwłaszcza jeśli chcą zdobyć klienta, nadużywają zdrobnień. coraz częściej spotykamy się z nieuzasadnionym, nieprzemyślanym, nadmiernym ich użyciem, co sprawia, że wydźwięk wypowiedzi zawierających spieszczenia jest niejednokrotnie pozbawiony logicznego sensu i zakrawa o językową groteskę. Podaje się dwie funkcje zdrobnień: podkreślenie niewielkiego znaczenia danego przedmiotu (np. igiełka, pistolecik, nożyk) lub wyrażenie negatywnego, pogardliwego, czasami ironicznego stosunku do danego obiektu (np. warszawka, prezesik). E. F. Podsumowanie Możemy zatem wartościować zdrobnieniami, zgrubieniami, pochwałami, wyzwiskami. Same słowa zawierają już w sobie ocenę, np. dobry, zły, głupi, mądry. Wartościujące są epitety – dobry, wspaniały, nieodpowiedni. itp.

164. Czego odbiorca może się nauczyć z dzieł zawierających przesłanie moralne. Odwołanie do bajki Ignacego Krasickiego "Pieniacze" Po dwudziestu dekretach, trzynastu remisach, Czterdziestu kondemnatach, sześciu kompromisach Zwyciężył Marek Piotra; a że się zbogacił, Ostatnie trzysta złotych za dekret zapłacił Umarł Piotr, umarł Marek, powróciwszy z grodu; Ten, co przegrał, z rozpaczy; ten, co wygrał, z głodu.

Określenie problematyki Literatura od najdawniejszych czasów stanowi źródło wielu postaw, wzorów osobowych i wartości. Ludzie sięgają po książki, aby wyczytać w nich losy postaci podobnych do nich, mających podobne priorytety i marzenia. Literatura przestrzega przed złem, opisuje tragedie, do jakich doprowadzają ludzie uparci i zapatrzeni w siebie, wskazuje drogi, jakim należy dążyć do wytyczonych celów. W wierszach, powieściach, dramatach przekazywano wartości uniwersalne, ale również przedstawiano wizje konkretnej epoki, jej cele i zadania. Literatura miała uczyć, bawić, przekazywać istotne idee, prezentować określone postawy. Teza Literatura przekazuje ważne prawdy o człowieku i świecie. Argumenty A. W bajce Krasickiego opisani są dwaj pieniacze - Marek i Piotr. Po wielu sprawach i oskarżeniach wreszcie wygrywa Marek. Mnogość dekretów i innych dokumentów pokazuje, ze Marek nie miał podstaw podawać Piotra do sądu. Pieniacze są alegoriami ludzi kłótliwych, wszędzie szukających zwady, którzy nie przepuszczą możliwości, aby pokazać innym, że są lepsi. Natomiast morał wypływający z bajki - nie należy kłócić się o byle co, gdyż to może nas zgubić. Piotr umarł z żalu, że przegrał, a Marek z głodu, gdyż wszystkie pieniądze przeznaczył na sprawy sądowe. B. W roku 1943 w Nowym Jorku została opublikowana skromna objętościowo książeczka dla dzieci autorstwa Antoine’a de Saint-Exupéry’ego: „Mały Książę”. Utwór, utrzymany w konwencji baśni, opowiadał o spotkaniu małego przybysza z niewielkiej asteroidy B 612 z Pilotem, który pomimo dorosłego wieku zachował dziecięcą wrażliwość. Utwór jest opowieścią o dojrzewaniu do miłości i przyjaźni. Chłopiec nauczył się, że ceni się to, co się „oswoi", iż u źródeł poznania drugiego człowieka stoi nasza umiejętność dostrzeżenia w nim wartości pozytywnych, ale również akceptacja jego słabości i wad. Okazuje się, że każdy może być księciem, jeśli tylko potrafi prawdziwie kochać i dostrzegać wartość przyjaźni. Podsumowanie Literatura uczy, bawi, wychowuje. Artyści dokonują oceny społeczeństwa, piętnują wady, obyczaje, stosunki społeczno-obyczajowe. Pisarze przekazują głębsze treści na temat kondycji człowieka. Często zatem za śmiechem, zabawa jest ukryta gorzka nauka i prawda o człowieku.

165. Obraz oprawcy i ofiary w tekstach kultury. Na podstawie fragmentu tekstu Jana Józefa Szczepańskiego "Święty".

Określenie problematyki Czasy II wojny światowej podzieliły społeczeństwo na katów, oprawców i ofiary. Ci pierwsi uważali, że mają prawo odbierać innym życie, narzucać człowiekowi ich prawa, zabierać im wolną wolę i prawo do godnego życia. Byli nimi naziści, czy sowiecki aparat władzy. Ci drudzy to niewinne ofiary wojny, anonimowi więźniowie, ludzie, którzy nie należeli do rasy aryjskiej- rasy panów. Teza Oprawca to kat i prześladowca niewinnej ofiary.

Argumenty A. Rajmund Kolbie, znany pod zakonnymi imionami Maksymilian Maria, bohater eseju „Święty" Szczepańskiego - to polski franciszkanin, postać autentyczna, więzień obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu . Zginął śmiercią głodową 14 sierpnia 1941 roku, oddając dobrowolnie swe życie za nieznanego mu człowieka, więźnia Franciszka Gajowniczka, skazanego wraz z innymi na śmierć w bunkrze głodowym w odwecie za ucieczkę jednego z więźniów. Rudolf Hoss, twórca i komendant obozu w Oświęcimiu, wydał zarządzenie, że za każdego uciekiniera zostanie skazanych na śmierć głodową dziesięciu jego kolegów z bloku. Ojciec Maksymilian zamienił swój los na los współwięźnia rodaka, by ocalić jego życie w myśl chrześcijańskiej zasady miłości bliźniego. Autor zastanawia się też nad czynem innej postaci – mianowicie Niemca Karla Fritzscha, który na zgłoszenie księdza zareagował tak, że „numer zastąpił numerem”. Niemiec Fritzsch musiał zadbać o to, by zgadzała się liczba śmierci. Czyn ojca Kolbego staje się dla autora eseju punktem odniesień, próbą zrozumienia ofiary życia i aktu miłości wobec bliźniego. W tej postawie widzi Szczepański walkę ze złem, ocalenie najistotniejszych wartości humanitarnych, godność człowieka. B. Kim są ofiary w świetle opowiadań Borowskiego? Nie jest kimś z zewnątrz, kto kieruje się kodeksem etycznym, obowiązującym poza murami obozu. Jest jednym z więźniów, jest człowiekiem lagrowanym. Borowski w swych opowiadaniach skoncentrował się na ludziach, którzy potrafili dostosować się do panujących w lagrze warunków. Należy do nich Tadek, bohater i narrator obozowych opowiadań. Kim są kaci? To zdemoralizowani władcy obozu w Oświęcimiu. Ich podstawowym zadaniem było wykorzystywanie więźniów i ich szybka eksterminacja. W opowiadaniach Borowskiego często zaciera się podziału kat – ofiara. To rzeczywistość wojenna tak wpłynęła na ludzi, ze czasami sami więźniowie byli dla siebie katami, byle przetrwać jeden dzień dłużej. C. Literatura opisująca zagładę narodu syjonistycznego najczęściej ukazuje Żydów, jako ofiary holokaustu, którzy są bezbronni wobec zastanej rzeczywistości. Opowieść Marka Edelmana, zapisana przez Hannę Krall w „Zdążyć przed Panem Bogiem”, daleko odchodzi od tego schematu. Mówi o tych, którzy w zupełnie beznadziejnej sytuacji zdecydowali się chwycić za broń, stawić zbrojny opór SS,. Bez upiększeń i wzniosłych słów Edelman daje obraz życia Żydów w getcie, ich codzienne zmagania ze śmiercią, paraliżujący głód, strach, aż wreszcie bunt przeciw niegodnej śmierci.

Podsumowanie Katami stają się jednostki i całe systemy- mordercy, naziści, sowieci, totalitaryzm, hitleryzm. Ofiary to bohaterowie, którzy nie mają wpływu na ich los- przypadkowi bohaterowie, człowiek zlagrowany, złagrowany. Kat i ofiara to temat literatury II wojny światowej

166. Motyw tańca . Zinterpretuj obraz „Taniec życia” Edvarda Muncha. Porównaj z dwoma utworami.

Określenie problematyki Taniec to mowa ciała. Za jego pomocą wyrażamy swoje uczucia i emocje Od najdawniejszych czasów przypisuje się mu niezwykle ważne miejsce we wszystkich kręgach kulturowych. Z uwagi na to, że taniec może mieć różną wymowę i funkcję jest on częstym motywem literackim i malarskim. Teza Taniec jako motyw w tekstach kultury ma charakter symbolu, poprzez który artysta wyraża swe uczucia oraz wypowiada sądy o społeczeństwie i narodzie. Argumenty A. „Taniec życia” - Mężczyzna ubrany jest w czarny frak i obejmuje w tańcu kobietę w czerwonej sukni. Po obu stronach tańczących stoją dwie kobiety. Po lewej stronie ubrana w jasną sukienkę stoi Mila Taula, pierwsza miłość malarza, po drugiej – ciemna postać Turli Garson, również kochanki Muncha. W tle widać inne tańczące pary. Taniec symbolizuje miłość, jest radosny i żywiołowy. Porzucone kobiety stoją samotnie. Miłość przemija jak wszystko, pozostawiając po sobie nostalgię odczuwaną raz lżej, raz ciężej„Taniec życia” to dzieło mówiące o przemijaniu i miłości. Artysta sportretował tu najważniejsze w jego życiu kobiety. W ramionach trzyma tę, którą kocha, miłość symbolizuje czerwień jej sukienki. Jednak jest ona żoną innego. Obok stoją kobiety, które były jego kochankami – uczucie już wygasło, dlatego zostały przedstawione jako samotne. Mila ukazana jest w jasnych barwach, wspomnienie młodzieńczej miłości pozostało pozytywne, a sama kobieta jest młoda jak wówczas, kiedy artysta ją kochał. B. Polonez w epopei Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Jego dostojność i powagę czytelnik odkrywa na ostatnich stronach utworu. Nie jest to oczywiście zabieg nieświadomy. Polonez ma bowiem symbolizować nadzieję, która winna tlić się w duszy każdego patrioty i nigdy nie zagasnąć. Ale to także symbol odchodzącego świata szlacheckiego. Utwór wieszcza romantycznego jest bowiem rodzajem pożegnania z kulturą sarmacką, z dawnymi obyczajami, ideałami, reprezentowanymi przez ten ówczesny stan. C. Dziełem, w którym wystąpił motyw tańca jest "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego. Gdy nadchodzi świt bohaterowie w takt muzyki Chochoła zaczynają tańczyć. Wszyscy poru szają się bardzo powoli, jakby nie mieli w sobie energii. "Chocholi taniec" - to symbol niemożności, marazmu polskiego społeczeństwa, zniewolenia jego serc, umysłów i woli. Podsumowanie W świetle przytoczonych argumentów można stwierdzić, że motyw tańca ewaluował na przestrzeni wieków. Pełnił też odmienną funkcję symboliczną w różnych utworach. Adam Mickiewicz po mistrzowsku oddał taniec poloneza jako tańca narodowego, ale jednocześnie podkreślił jego symbolikę, jako piękna, minionej kultury szlacheckiej Wyspiański wykorzystał tę ekspresywną mowę ciała do wykreowania w dziele symbolu niemożności działania polskiego społeczeństwa.

167.

Jak sytuacja językowa wpływa na kod językowy? Na podstawie tekstu Anny Granat, Uczniowska świadomość przełączania kodów, tekstu kultury i własnych doświadczeń.

Każdy człowiek wyraża myśli w sobie właściwy, niepowtarzalny sposób, ale niewielu użytkowników pragnie oryginalności, nielicz ni też pracują nad własnym stylem. Zazwyczaj mówiący chce dostosować sposób mówienia do okoliczności zewnętrznych, by móc się utożsamić z grupą zawodową, spo łeczną itp., struktura stylistyczna wypowiedzi ściśle bowiem spaja tekst z rze czywistością pozajęzykową. Takie pragnienie „niewybijania się" towarzyszy kształtowaniu mowy człowieka od najmłodszych lat. Rodzice pouczają dziecko, aby „właściwie" zwracało się do starszych, aprobując jednocześnie pewnego typu wypowiedzi skierowane do rówieśników. W szkole uczy się wyrażania myśli we wzorcowym języku ogólnym. „Szkolny styl" różni się zdecy dowanie od tego, którym dziecko przez parę lat nauczyło się posługiwać w domu. Sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana, gdy rodzina posługuje się na co dzień gwarą. Uczniowie zatem, już w najniższych klasach, potrafią operować kilkoma stylami zróżnicowanymi socjologicznie: „familijnym" - służącym do komunikacji rodzinnej i sąsiedzkiej, „rówieśniczym" - w kontaktach z innymi młodymi ludźmi oraz „literackim" - zalecanym przez szkołę i wymaganym przez nauczycieli. Świadomość tej umiejętności pozwala im „przełączać kody" w zależności od tego, do kogo mówią, w jakiej sytuacji i w jakim celu , a przez polonistę powinna być wykorzystana przez młodzież na wszystkich poziomach edukacji szkolnej w pracy nad bogaceniem „słownictw a ogólnopolskiego".

Określenie problematyki Język — jak już mówiliśmy — jest jednym z wielu systemów znaków służących porozumiewaniu się ludzi. Wiemy, że komunikują się ze sobą także zwierzęta jednego gatunku. Język posiada takie właściwości, które nadają mu charakter swoisty, różniący go zarówno od kodów zwierzęcych, jak i od innych systemów komunikacyjnych, takich jak znaki drogowe lub kolejowe, sygnalizacja morska itp. Jedną z ważniejszych cech różnicujących stanowi zakres funkcji danego kodu. Zwierzęta za pomocą kodu przekazują wyłącznie ważne dla życia informacje biologiczne. Krzyk ostrzegawczy ptaków sygnalizujący zbliżanie się wroga, taniec pszczoły, którym wskazuje ona współtowarzyszkom położenie i oddalenie miejsc miododajnych — to przykłady takich ściśle bytowych znaków. Oczywiście podobny cel nadrzędny — zachowanie i rozwój gatunku — ma komunikacja słowna w środowisku ludzkim. Ale językiem można ponadto wyrazić treści bardzo odległe od spraw życia codziennego: przemyślenia filozoficzne, wskazówki moralne, uczucia życzliwości i serdeczności, zachwyt nad pięknem świata.

Teza Język stanowi zatem jedyny kod uniwersalny, zdolny sprostać wszelkim potrzebom komunikowania się ludzi. Owe nieograniczone możliwości wypowiadania się za pośrednictwem języka zawdzięczamy bogactwu jego znaków. Argumenty Anna Granat w swym artykule zwraca uwagę na fakt przełączania kodów językowych przez uczniów. Związane jest to z użyciem w konwersacji więcej niż jednego języka lub odmiany językowej. Osoby wielojęzyczne często wykorzystują elementy rozmaitych języków rozmawiając ze sobą. Wymiana kodów językowych zatem polega na wykorzystaniu więcej niż jednej odmiany językowej w sposób zgodny ze składnią i fonologią (systemem dźwiękowym). Wśród uczniów zdarza się także, że posługują się oni swoją gwarą uczniowską. Tym samym mają opanowane dwa systemy językowe- ten ogólny, oficjalny. Posługują się nim na lekcjach, przy odpowiedzi oraz ten drugi nieoficjalny, czyli swoją gwarę, którą posługują się np. podczas przerw, kiedy rozmawiają ze sobą. Umiejętność przełączania kodu uczniowskiego na oficjalny jest przejawem świadomości językowej mówiących. Przykłady własne. W środowiskach wiejskich obserwuje się współcześnie częste zjawisko stosowania przemiennie – w zależności od sytuacji, od rozmówcy i innych okoliczności towarzyszących rozmowie – dwóch odmian polszczyzny, tj. języka ogólnopolskiego i gwary ludowej. W zależności od sytuacji osoby, mogą przełączać kody, czyli raz posługiwać się gwarą, np. w swoim środowisku wiejskim a innym razem mową ogólnopolską, p w urzędach. Przykład tekstu kultury- Lalka- posługiwanie się językiem angielskim przez Łęcką, pyta. 74

Podsumowanie Język zatem przekazuje nam różne informacje, dzięki niemu się komunikujemy. Język to system znaków.

168. Literatura poruszająca problemy społeczne. Na podstawie obrazu "Biedny rybak" Pierre'a Puvisa de Chavannesa i tekstów literackich.

Określenie problematyki

Każda epoka począwszy od renesansu, dostarcza zarówno przykładów optymistycznych, jak i pełnych negatywnych opisów. Literatura jest bowiem zwierciadłem, w którym odbijają się zarówno nasze przywary, jak i pozytywne strony. Twórcy ukazując wady naszych rodaków pragnęli zwrócić uwagę Polakom, że trzeba walczyć ze swoimi słabościami, jak lenistwo, pijaństwo, zapatrywanie się na obce wzorce, brak patriotyzmu. W ten sposób pouczali rodaków i wpływali na ich zachowania. Literatura od zawsze była zwierciadłem w którym odbijały się problemy społeczne narodu, takie jak bieda, nierówność społeczna, tolerancja, emancypacja, wpływ faktów historycznych na dzieje narodu. Teza Problematyka spraw społecznych jako temat tekstów kultury zależała od kontekstu historycznego. Argumenty A. Bieda jako problem społeczny został podkreślony na obrazie Pierre Puvisa de Chavannesa „Biedny rybak”. Kolorystyka na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie bardzo ograniczonej. Jednak po dłuższej obserwacji dochodzi się do wniosku, że barwy te są celowo dobrane w bladych, ponurych odcieniach, co wprawia w specyficzny nastrój, doskonały dla oddania znaczenia dzieła. Rybak i jego żona przedstawieni są właśnie w takich kolorach. Ich doświadczenia i ciężkie życie odzwierciedlają stare, powyciągane ubrania. Jedynym jaskrawym elementem obrazu jest wizerunek dziecka okrytego czerwoną płachtą, symbolem cierpienia. Na pierwszym planie widoczna jest łódź, z której tytułowy rybak usiłuje złowić ryby. Postać jest wychudzona, a odzież którą nosi zniszczona. Jego spuszczona głowa i skrzyżowane ręce uwidaczniają modlitwę. Jezioro wydaje się być jedynym żywicielem całej biednej rodziny. B. W przełomowych dla naszego społeczeństwa chwilach powstała powieść Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie”. Autor kreśli tu swoje rozczarowanie z nowo powstałego państwa. Krytycznie odnosi się do przemian w społeczeństwie, coraz gorszych warunków życia biedoty wiejskiej, powiększającej się rzeszy proletariatu. Cały przekrój naszego narodu obserwujemy na podstawie losów Cezarego Baryki. To on uczestniczył w rewolucji, walczył podczas wojny, przebywał wśród ziemiaństwa w Nawłoci, poznał życie chłopów, proletariatu , komunistów w Warszawie. Taka biografia pozwoliła Żeromskiemu ukazać różne warstwy naszego społeczeństwa i ich problemy. Przedwiośnie jest zatem powieścią społeczną, która wzrusza obrazem powojennej Polski. To świat daleki od ideału, pełen cierpień, krzywdy, nierówności społecznych. C. Drugi przykład- Lalka” z pyt. 93,21. Podsumowanie Literatura i sztuka daje wiele przykładów odpowiednich zachowań, potępia również zachowania naganne. Dzięki niej widzimy obraz społeczeństwa polskiego, sytuacji historycznej i różne jego problemy. Pisarze, czy malarze w ten sposób wskazywali na wiele ważnych problemów, które były charakterystyczne dla poszczególnych warstw społeczeństwa. Ukazywali podziały, bariery, inne wartości prezentowane przez te grupy, mentalność i różnice między dwoma skrajnymi stanami.

169. Jakich środków językowych używają artyści w celu przełożenia swoich treści na język potoczny. Na podstawie „ Pamiętnika z powstania warszawskiego „ Mirona Białoszewskiego. Określenie problematyki

Środki stylistyczne powodują, że czytany tekst staje się poetycki i nabiera cech artystycznej wypowiedzi. Wielość użytych środków świadczy o umiejętnościach pisarskich danego artysty, podkreśla jego kunszt pisarski i talent. Mają one głównie na celu wywołać emocje u odbiorcy, zdynamizować świat przedstawiony, podkreślić cechę przedmiotu, czy zbudować w utworze odpowiedni nastrój. Ważne aby używać środków stylistycznych w sposób świadomy i celowy.

Z

językiem potocznym spotykamy się na co dzień. Używamy go w nieoficjalnej rozmowie. To język swobodny, który nie ma określonych norm językowych. Język potoczny w tekstach literackich służy indywidualizacji bohaterów, ich charakterystyce. Teza Artyści aby przełożyć język artystyczny na język potoczny używają odpowiednich środków stylistycznych. Argumenty

A. Powstanie warszawskie dla Mirona Białoszewskiego i jednocześnie narratora-bohatera to nie walka na barykadach, zdobywanie ulic i domów, rany lub heroiczna śmierć. To zwyczajna codzienność. Język jest tu potoczny. Tego rodzaju zabieg Białoszewski uzyskał dzieki zastosowaniu odpowiednich środków stylistycznych. Częste zastosowanie czasowników dynamizuje akcję. W obrazie stolicy dzięki zastosowaniu krótkich pojedynczych zdań oraz równoważników panuje stały ruch, ludzie wciąż wędrują, przemieszczają się, szukają bezpieczniejszego miejsca.

Atmosferę podkreślają wyrazy dźwiękonaśladowcze, które

naśladują odgłosy bomb, wybuchów, paniki., np. buuuuu, wiuuu. Autor często używa neologizmów, czyli nowych wyrazów. Liczne powtórzenia stwarzają atmosferę pewnej rytmizacji. Dzięki tym środkom autor podkreśla atmosferę powstania warszawskiego, strach jaki wówczas panował, chaos i panikę. B. Masłowska Dorota w powieści Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną nadaje językowi bohatera cechy indywidualne. Dużo w nim wyrazów potocznych, powtórzeń; występuje chaotyczna składnia, typowe dla języka potocznego nadużywanie zaimka wskazującego to na początku zdania. Potok słów, krótkie zdania świadczą o natłoku myśli, pewnym wzburzeniu. Wynika to nie tylko z sytuacji, o której opowiada, ale także z ubóstwa językowego. Jest ono właściwe ludziom z jego środowiska, młodym żyjącym w blokowiskach polskich miast. Podsumowanie Środki stylistyczne budują atmosferę, klimat w dziele. Podkreślają uczucia, emocje, tworzą nastrój w świecie przedstawionym. Dzięki ich znajomości możliwe jest odczytanie głównej myśli, idei wiersza bądź utworu prozatorskiego. Dzięki zastosowaniu odpowiednich środków stylistycznych Białoszewski stworzył mowę potoczną, która podkreśla atmosferę powstania warszawskiego i indywidualizuje bohaterów jako zwyczajnych cywilów, którzy brali udział w tym wydarzeniu.

170. Środki językowe w retoryce. Jaką pełnią funkcję, od czego zależą. ( podany przykład tekstu retorycznego) Określenie problematyki Retoryka to teoretyczna i praktyczna nauka sprawnego mówienia. Sięga już czasów starożytności i jest związana z postacią greckiego filozofa - Arystotelesa. To sposób (sztuka) pięknego mówienia. W tym sensie przeciwstawia się mowie zwykłej, potocznej. Retoryka jest sztuką wymowy, czyli słowa wygłaszanego, i w tym sensie jest komplementarna wobec sztuki pisarskiej. Wygłoszenie mowy, przemówienia musiało być poprzedzone napisaniem jej według ściśle wyznaczonego porządku. Sztuka oratorska znana nam jest z literatury (przypomnij sobie między innymi „Kazania sejmowe" księdza Piotra Skargi).Retoryka jest sztuką argumentacji, czyli perswazji. Retoryka wiąże się pośrednio ze stylistyką. Różnica polega na tym, że: retoryka uczy przekonywania i pięknego wysławiania się, zaś stylistyka zajmuje się wyborem środków językowych, zwanych też środkami stylistycznymi albo tropami. Teza Retoryka jest sztuką argumentacji, czyli perswazji. Argumenty Retoryka jest sztuką pięknego wysławiania się, jednocześnie jest sztuką argumentacji. Aby spełniła swoje zadania, wymaga określonej sytuacji odbiorczej. Warto nauczyć się gry retorycznej, bo ona zapewnia powodzenie w komunikacji językowej. Proces retorycznego przekonywania obejmuje trzy sfery: rozum, wolę i uczucia człowieka. Odpowiadają im trzy funkcje mówienia przynależne retoryce: funkcja informująca, funkcja zniewalająca i estetyczna. Funkcja informująco-pouczająca jest skierowana do sfery intelektu odbiorcy. Mówca uczy, informuje, udowadnia coś. Funkcja zniewalająca odnosi się świadomie do woli słuchacza, aby go nakłonić, przymusić czy też zniewolić. Dzięki zastosowaniu tej funkcji odbiorca może zmienić pierwotne zdanie, poprzednią decyzję czy sposób wartościowania. Największy sukces odnosi mówca, jeżeli odbiorca podda się oddziaływaniu retorycznemu: pragnie tego, co się mu obiecuje, lęka się tego, o czym się mówi, że je st groźne, cieszy się tym, o czym się mu powie, że jest powodem radości, innymi słowy - bezgranicznie wierzy nadawcy i ufa mu. Wypowiedzi o funkcji zniewalającej należą do najważniejszych celów retorycznej perswazji. Funkcję estetyczną pełnią wypowiedzi odwołujące się do uczuć odbiorcy. Wszystkie trzy funkcje są wzajemnie od siebie zależne i są podstawą każdej perswazji. Własne przykłady- można odwołać się do Piotra Skargi, pyt. 68 lub mowy Piłsudskiego , pyt. 41. Podsumowanie W starożytności retoryka odgrywała olbrzymią rolę w życiu publicznym, a traktaty retoryczne stanowiły ważną część piśmiennictwa. Kładziono nacisk na perswazyjną umiejętność przekonywania i główne czynniki wypowiedzi retorycznej: dydaktyczne, estetyczne i emocjonalne.Rozwijała się do końca XVIII w., także w związku z potrzebami Kościoła (sztuka wygłaszania kazań), a w postaci świeckiej głównie w okresie odrodzenia i oświecenia. Zwalczana przez romantyków, retoryka straciła w XIX w. znaczenie, które dziś próbuje się jej przywrócić, zwłaszcza w obrębie językoznawstwa

171. Czym są formy językowe i jak intrygują odbiorcę ? + przykłady tekstów kultury (tekst Marii Wojtak na temat tytułów i haseł w prasie i o gatunkach prasowych ) Jak prasa intryguje za pośrednictwem tytułów? Za pierwszy przejaw mody w redagowaniu tytułów można uznać nierespektowanie reguły nakazującej tworzenie tytułów powiadamiających w przypadku gatunków informacyjnych i tytułów wyszukanych, zaskakujących w odniesieniu do gatunków publicystycznych. Obserwujemy we wszystkich typach przekazów prasowych dążenie do stosowania tytułów, które mają czytelnika przede wszystkim zaskakiwać (niektórzy badacze dostrzegają nawet przejawy uwodzenia). Zda się obowiązywać raczej zasada kontrastowego zestawiania tytułu i korpusu. Tę formę kształtowania relacji między tytułem i główną częścią wypowiedzi prasowej nazywam grą tytułu z tekstem. Do form gry tytułu z czytelnikiem zaliczam inne przekształcenia, jakim - rzec można - niejednokrotnie manierycznie, poddawane są tytuły współczesnych wypowiedzi prasowych. – M. Wojtak - Analiza gatunków prasowych (fragm.. )

Określenie problematyki Język zmienia się, żyje. Powstają nowe wyrazy, stare zaś odchodzą w przeszłość. Od zawsze język budził zaciekawienie, ponieważ potrafił zaskakiwać, czasami oburzać, a nawet wywoływał protest. Teza Formy językowe, czyli wyrazy, zdania dzięki temu, że ciągle ulęgają rozwojowi są dla odbiorcy intrygujące. Argumenty A. Autorka Maria Wojtak skupia się w swym artykule na atrakcyjności tytułów w prasie , które potrafią przyciągnąć czytelnika. Tytuł może być przykładem manipulacji językowej. Tytuł ma przyciągnąć uwagę i kształtować wyjściowe nastawienie odbiorcy. Sam tytuł bowiem może zarówno zainteresować odbiorcę, jak i zniechęcić. W artykule prasowym to element podstawowy, ważniejszy nawet od autora. Przecież zdarza się, że pisarz pozostaje anonimowy. To tytuł jest pierwszym, najważniejszym znakiem treści utworu. Może ujawnić zamiary autora, być wskazówką w interpretacji całego tekstu, czy też wskazywać kierunek interpretacji. B. Z pewnością intrygujące są kolokwializmy, wyrazy potoczne, neologizmy. Zaciekawienie budzi także język manipulacji, perswazji, nowomowa. Intrygować mogą wyszukane metafory, archaizmy, wyrazy orientalne, regionalizmy, gwara. Dosyć intrygujący jest język, który posiada funkcje perswazyjną, która polega na tym, że wypowiedź ma na celu wywołanie pewnej reakcji u odbiorcy. Tego typu cechy języka często są spotykane w reklamach, przemówieniach polityków, odezwach do narodu, apelach. Ich głównym celem jest wpłynięcie na zachowanie odbiorcy. Z pewnością zaskoczeniem są teksty, które operują grą językową, teksty, których tworzywem jest samo słowo, tzw. poezja lingwistyczna, np. Mirona Białoszewskiego.

C. Z pewnością irygującą formą języka są kolokwializmy. Masłowska Dorota w powieści Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną nadaje językowi bohatera cechy indywidualne. Dużo w nim wyrazów potocznych, powtórzeń; występuje chaotyczna składnia, typowe dla języka potocznego nadużywanie zaimka wskazującego to na początku zdania. Potok słów, krótkie zdania świadczą o natłoku myśli, pewnym wzburzeniu. Wynika to nie tylko z sytuacji, o której opowiada, ale także z ubóstwa językowego. Jest ono właściwe ludziom z jego środowiska, młodym żyjącym w blokowiskach polskich miast. Język, którym mówi bohater Masłowskiej, łamie zasady poprawnościowe języka polskiego. Jest jednak wartościowy artystycznie, gdyż na podstawie obserwacji tego języka czytelnik uzyskuje pełniejszy obraz bohatera, człowieka niewykształconego, myślącego i mówiącego chaotycznie, nastawionego na ekspresywne wyrażanie własnych przeżyć. D. Przykład języka z „Pamiętnika z „Ferdydurke”

powstania warszawskiego” pyt. 160. Lub język w

Podsumowanie Język potrafi nas zaskoczyć, ponieważ ciągle się rozwija i ma niezliczoną ilość form językowych.

172. Funkcja języka w prasie i mediach. Odwołaj się do fragmentu i innego tekstu kultury ( podany fragment z książki Walerego Pisarka). Określenie problematyki Język prasy, radia i telewizji służy do przekazywania ważnych informacji społecznych, politycznych, kulturalnych. Dziennikarze i publicyści przedstawiają ponadto poglądy, przekonania i opinie. Język ten występuje zarówno w odmianie pisanej, jak i w odmianie mówionej. W środkach masowego przekazu używa się często schematów językowych: słuszny, odpowiedni, prawidłowy, zgodny z... Na uwagę w mass mediach zasługują także nagłówki prasowe i reklamy. Towarzyszą nam na co dzień i często niepokoją swoją formą językową. Teza Języka w prasie i mediach spełnią różne funkcje. Argumenty

A. Najważniejszą funkcją języka i najczęściej występującą w różnych tekstach jest funkcja informacyjna.

Polega na przekazywaniu przez nadawcę informacji, tj. na oznajmianiu

odbiorcy o czymś, co się dzieje, działo lub będzie dziać. Teksty, które mają na celu

mają

pobudzenie odbiorców do działania zgodnego z intencją nadawcy nazywamy tekstami o funkcji impresywnej. Niekiedy nadawca powiadamia odbiorcę o swych doznaniach uczuciowych, np. radości, smutku, tęsknoty, gniewu. Tekst wypowiedziany przez niego pełni wówczas funkcję ekspresywną. b) W prasie i mediach powinna dominować funkcja informacyjna ale dominuje funkcja impresywna. Polega ona na manipulacji językowej. W mediach informacje często sa przekłamane, no wyolbrzymione, ale podawane fakty sa niesprawdzone. W rozmowach np. polityków stosuje się przekrzykiwanie, przerywanie wypowiedzi, wchodzenie w słowo, podnoszenie głosu a nawet jawne obrażanie rozmówcy. Manipulacja, czyli funkcja impresywna polega na tym, że często prawda jest przemilczana i używane są wyrazy zastępcze, skrywające prawdę, np. opis zamiast ocena, kibice zamiast chuligani. Rozpiętość środków manipulacji językowych wykorzystywanych przez publicystykę, jest bardzo bogata od nowomowy, żartu, gry słownej, po apele wezwania, stylizacje, zaskakujące porównania, brataniem się z prostym odbiorcą. Szczególnym medium jest internet. Łączy on wszystkie języki: słów, filmu, obrazu, dźwięków. – o języku w Internecie patrz pyt. 88 i 134. Podsumowanie Każdy typ medium (radio, telewizja, prasa, internet) posługują się różnymi środkami wyrazu.

173. Zapożyczenia - konieczność, czy moda?. Na podstawie dołączonego tekstu i doświadczeń życiowych. " Dobry zwyczaj- zapożyczaj?" – tekst Aldony Skudrzyk Język polski zawsze charakteryzowała stosunkowo duża łatwość przyswajania wyrazów obcych. Oznacza to, że dość szybko wyrazy zapożyczone tracą w świadomości przeciętnych użytkowników znamię obcości. Dostosowują się bowiem w wymowie; fleksji i słowotwórstwie do zwyczajów polskich. Nieliczne są tylko wyrazy-cytaty, które funkcjonują w niezmienionej obcej formie ortograficznej i wymawianiowej, np. savoir-vivre, bon ton, bon mot, chapeau bas!, passé, passe-partout. Widoczną tendencją współczesności jest poddanie kultury i języka silnym wpływom obcym. Dziś są to wpływy języka angielskiego, zwłaszcza w wariancie amerykańskim i kultury amerykańskiej. Opisujący nasz język specjaliści biją na alarm. Używają określeń bardzo emocjonalnych, negatywnych: infekcją cudzoziemszczyzną, zalew angielszczyzny, mówią o zagrożeniu polszczyzny, zastanawiając się nawet, czy język polski przetrwa tę nawałnicę

Określenie problematyki Mieszkamy w Polsce i nasz język stanowi podstawowy element narodowej tożsamości. Co Zapożyczenie, to „każdy element” przejęty z innego języka do języka polskiego. Musimy jednak odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy angielskie, niemieckie, rosyjskie, łacińskie i inne. Czy można im się tylko przeciwstawiać i walczyć z nimi? Czy może jednak są one słusznie używane, bo wzbogacają naszą mowę ? Ja w tej sprawie przyjęłam tezę, że: Zapożyczenia z są uzasadnione jeżeli nie przekraczają zasad poprawnościowego języka polskiego. Teza Zapożyczenia są uzasadnione jeżeli nie przekraczają zasad poprawnościowego języka polskiego. Argumenty A. Artykuł traktuje o zapożyczeniach w języku polskim. Zapożyczenie to zjawisko przechodzenia pewnych cech jednego języka do innego. Musimy jednak odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy obce- a przede wszystkim, co wynika z artykułu angielskie. Anglicyzmy we współczesnym świecie są coraz bardziej znakiem naszego czasu. Oczywiście wiele z nich nie ma uzasadnienia. W żaden sposób bowiem nie uzupełniają naszego rodzimego języka. A należy pamiętać, że język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości. Niektóre zapożyczenia z języka angielskiego są potrzebne, bo nazywają rzeczy nowe, odnoszą się do zmieniającej się rzeczywistości (telefon, robot, internet), natomiast niektóre zaśmiecają język, używane są tylko dlatego że są modne - choć istnieją też polskie odpowiedniki - czynią język śmiesznym i niezrozumiałym. B. Izabela Łęcka z „Lalki” Bolesława Prus używała często przy Wokulskim wyrazów angielskich. W ten sposób podkreślała swoją wyższość intelektualna nad kupcem, ale i chodziło jej o to, by Wokulski nie rozumiał, co mówi. To niestety zgubiło ją, czego przykładem jest scena w pociągu. Zwyczajny wyjazd do Krakowa zmienia w życiu zakochanego Wokulskiego wszystko. Otóż wybiera się on tam razem z panną Izabela, jej ojciec i kuzynem do chorej ciotki Hortensji. Wszyscy w wyśmienitych humorach wsiadają do pociągu. I tu zaczyna się koszmar dla szaleńczo oddanego arystokratce Stanisława. Słyszy on bowiem rozmowę między Izabelą a Starskim. Rozmawiają oni w języku angielski, sądząc, ze Wokulski ich nie rozumie. Wyniosła panna jednak nie doceniła wiedzy swego przyszłego męża. Kupiec jako pozytywista wierzył w siłę nauki i doskonale posługiwał się angielszczyzną. Intymny dialog prowadzony w przedziale ujawnia skrywany romans Izabeli ze Starskim. Narzeczony odkrywa w tym momencie prawdziwe oblicze swej niedoszłej żony i zrywa z nią. Podsumowanie Moim zdaniem względy cywilizacyjne, europejskie, czy też światowe powodują, że musimy się liczyć ze zmianami w języku polskim. Należy więc kierować się zdrowym rozsądkiem i sumieniem, używając danego słownictwa. Czasami bowiem wystarczy chwila zastanowienia, a nasz język nabierze odpowiednim norm poprawnościowych.

174. Różne postawy wobec wroga. Omów zagadnienie odnosząc się podanego utworu - Leopold Staff "O miłości wroga" - oraz innych tekstów kultury. Tyś mnie spotwarzył, bracie, tyś proch mi cisnął w oczy Jam twarz swą w źródle umył, w tobie się dusza mroczy.

Tyś mnie przestraszył, bracie, twa dłoń mi spichrze pali Ja żebrząc pokory się uczę, twa dusza na głód się żali.

Tyś cios mi zadał w duszę, co miłość swą ci dała Jam bolem się oczyścił, a dusza twa skonała.

Tyś mnie zasmucił, bracie, tyś płaszcz mi zdarł na mrozie Jam piękną swą nagość ujrzał, twa dusza marznie w grozie.

Tyś mnie ukrzywdził, bracie, tyś zranił moją miłą Jam ją pokochał bardziej, twej duszy krwi ubyło.

Klęknijmy razem, bracie... Mogiła się otwarła Módlmy się za twą duszę, co nieszczęśliwie zmarła.

Określenie problematyki Wróg przedstawiony jest w tekstach kultury na ogół z niechęcią, czasami z pogardą, rzadziej z szacunkiem. W literaturze polskiej wrogami są najczęściej Niemcy, Krzyżacy, Rosjanie, rzadziej Szwedzi, Turcy, Tatarzy, Kozacy... W literaturze chrześcijańskiej zachodniej Europy wrogami są innowiercy. Odrębną kategorię stanowią zdrajcy, kolaboranci i wrogowie, którzy mają z innymi bohaterami porachunki osobiste. Wrogiem może okazac się taze sytuacja, np. choroba, epidemia, kataklizm. Teza Bohaterowie przyjmują różne postawy wobec wrogów. Argumenty a) postawa miłosierdzia- spotykamy się z nią w wierszu Staffa. Wyraźnym jest tu odrzucenie przez poetę wcześniejszego młodopolskiego pesymizmu na rzecz dostrzegania pozytywnych wartości świata. Poeta porzuca przedstawianie ludzkiego życia jako bezsensownej wędrówki, pełnej bólu i cierpienia a dojrzewa do postawy opartej na chrześcijaństwie, wyrażającej miłość. Staff zaprezentował dojrzałość religijną wzorowaną na filozofii św. Franciszka. Sam tytuł ma wymowę religijną, jest odwołaniem do słów Jezusa: „ Miłujcie nieprzyjacioły swoje ”. b) postawa bierna- Tadek- osoba zlagrowana, która dostosowuje się do reguł rzeczywistości obozowej, ulega prawom odwróconego dekalogu na podstawie wybranych opowiadań T. Borowskiego „U nas w Auschwitzu” c) postawa aktywna- Marek Edelman jako człowiek, który świadomie bierze odpowiedzialność za los innych ludzi, nie zważa na konsekwencję swych czynów ukazany w powieści H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”; d) postawa obojętna- stosunek mieszkańców stolicy do rzeczywistości za murem getta ukazany w wierszu Cz. Miłosza „Campo di Fiori”; Podsumowanie Literatura pełni rolę ocalającą, daje „świadectwo prawdzie” o człowieku, któremu przyszło żyć w świecie pozbawionym wartości. Sytuacje zagrożenia, jak doświadczenia obozowe wpływają na osobowość człowieka, jego psychikę, stawiają jednostkę ludzką wobec dylematów moralnych. Polacy przyjmowali różne postawy wobec okrucieństwa wojny

175. Zemsta jako motywacja działań człowieka. Odniesienie do przykładowej rzeźby. "Mściciel" Ernsta Barlacha

Określenie problematyki Doświadczenie zemsty jest jednym z najbardziej bolesnych dla człowieka. Z pewnością wiąże się ono z bólem i cierpieniem. Nie ma chyba nic gorszego, niż doznać tego uczucia od bliskiej nam osoby. Literatura i sztuka również podejmowały ten fascynujący temat. Pisarze w swych dziełach literackich ukazywali bohaterów, którzy albo sami się mścili na kimś, albo byli ofiarą tego przykrego doświadczenia. Jedno jest pewne wprowadzenie do utworu tego elementu z pewnością uatrakcyjniało akcję. Pod wpływem zemsty życie postaci często zmieniało się całkowicie. Dokonując psychologicznego portretu osób mściwych zwraca uwagę fakt, iż są to osoby, które charakteryzuje niezgoda na zastaną rzeczywistość. Pragną coś zmienić w otaczającym ich świecie. To jednostka, która nie myśli o konsekwencjach, ma zaburzony system moralny. Warto jednak zaznaczyć na wstępie, że czasami zemsta to przymus. Najczęściej zdrajcy ponosili konsekwencje swoich czynów. Teza Zemsta to odwet na jednostce lub większej liczbie osób, za wyrządzone przez nich zło. Może przypominać karę za winy, lecz jej celem nie jest dobro ogółu, ale osobiste korzyści. Argumenty A. Rzeźba „Mściciel” przedstawia mężczyznę, który prawdopodobnie chce się na kimś zemścić. Jest przedstawiony w biegu, jakby wręcz frunął nad ziemię, tak bowiem się śpieszy. W ręku trzyma wielki miecz. Jego twarz jest jakby obojętna, brakuje w niej mimiki, jakby czyn, którego za chwilę ma się dopuścić nie wywołuje w nim żadnych emocji. Zwracają uwagę opływowe kształty postaci, które powodują, że cała sylwetka wraz z mieczem zlewa się w jedno. B. Motyw zemsty na zabójczyni męża pojawia się w balladzie Adama Mickiewicza „Lilje”. Bohaterka utworu zabija męża, który powraca z wojny. Robi to, aby on nie dowiedział się o jej zdradzie. Kiedy niewierna zona postanawia ponownie wyjść za mąż duch męża postanawia zza grobu dokonać na niej zemsty. Zjawia się podczas jej ślubu w kościele i cała cerkiew wraz z niewierną żoną zostali wchłonięci przez ziemię. C. Zemsta na Zakonie Krzyżackim w imię miłości do ojczyzny na podstawie „Konrada Wallenroda” A. Mickiewicza. Podsumowanie Pisarze dobitnie ukazują w swych dziełach, że każda zemsta jest początkiem ostatecznego upadk u człowieka. Każdy z bohaterów poniósł konsekwencje swoich czynów. Utwory w różny sposób podkreślały funkcje analizowanego przeze mnie toposu. Jeśli się dobrze zastanowić zemsta towarzyszy człowiekowi na każdym kroku. Codziennie ze środków masowego przekazu dowiadujemy się o małych, czy większych przekrętach, oszustwach, zdradach idei, poglądów politycznych.

176. Przeznaczenie czy przypadek? Nawiąż do obrazu Karola Filarskiego - Podróż do przeznaczenia i własnych przykładów.

Określenie problematyki Czy zawsze możemy świadomie wpływać na nasze wybory życiowe? Teksty kultury przedstawiają nam kilka elementów, które wpływa ją na nasze życie . To fatum, czyli siła wyższa od nas samych, zwana przeznaczeniem, magicznym elementem, los, który jest nam pisany, a na który nie mamy żadnego wpływu. Bohaterowie, wykreowani na kartach utworów pokazują nam, jak wiele innych czynników wpływa i zm ienia nasze dążenia i cele. Elementami determinującymi wybory mogą być fatum, los, przypadek, lin nasza wola, psychika, charakter, wybory. Jak widać to, co robimy w życiu, nie zawsze zależy tylko od nas samych. Teza O ludzkim życiu decyduje fatum, przeznaczenie ale i przypadek. Argumenty A. Na pierwszy plan obrazu Filarskiego wysuwa się płynący Titanic, legendarny statek, który w 1912 roku po zderzeniu z górą lodową zatonął i tym samym przyczynił się do śmierci bardzo wielu osób. Dzieło to przedstawia sytuację jakby tuż przed całym wypadkiem, który miał miejsce w przeszłości, ponieważ po prawej stronie zauważamy postać w czarnej, długiej szacie z kapturem, symbolizującą śmierć. Jest to śmierć, która wyciąga swoją lewą dłoń i nie wiem, czy każe ona się zatrzymać transatlantykowi, czy wręcz przeciwnie wita się z jego załogą, wiedząc, że niebawem nastąpi ich spotkanie. Obraz ten budzi grozę, a zarazem skłania do refleksji nad życiem, bo właśnie tutaj życie jest przedstawione jako podróż, a człowiek niczym homo viator, tuła się po świecie i przemierza jego krańce, by ostatecznie, niespodziewanie zastać śmierć, która zabierze go ze sobą, to znaczy przerwie jego wieloletnią wędrówkę. B. Fatum jako siłą sprawcza tragicznego konfliktu bohatera na podstawie „Króla Edypa” Sofoklesa; W antyku wierzono, że człowiek nie ma wpływu na własny los. C. Magiczny napój miłosny, przypadek który stał się przyczyną dramatów osobistych tytułowych bohaterów średniowiecznego zabytku „Tristan i Izolda”; Utwór pokazuje miłość jako potężną siłę, nad którą człowiek nie może w żaden sposób zapanować. Magiczny napój, który wypijają bohaterowie, jest tylko baśniowym symbolem miłości, a to, że połączył Izoldę z Tristanem , jest wyrazem tego, że miłość zawsze jest przypadkowa, przychodzi niespodziewanie i niezależnie od ludzkiej woli. Podsumowanie Ludzie wierzą w możliwość kreowania własnego życia, nadania mu kształtu zbliżonego do naszych marzeń i pragnień. Przekonanie to wydaje się raz bliskie, raz odległe także poetom. Losy bohaterów utwierdzają nas w przekonaniu, że nasze życie nie zależy tylko od nas samych i naszego wysiłku. W przypadku Edypa oraz Tristana i Izoldy za bohaterów zadecydował los, przypadek, przeznaczenie, coś na co nie mieli oni wpływu

177. Język jako narzędzie autoprezentacji bohatera. Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu Zemsty, całego utworu i innego tekstu kultury. Jestem Papkin. Rejent wskazuje z ukłonem krzesło na środku stoją ce. Papkin przypatrując się z uwagą Rejentowi, któ ry, jak zawsze, z założo nymi na piersiach ręko ma nieporuszenie w miejscu stoi. Papkin mó wi dalej na stronie Jak uważam, Skończę wszystko bez pomocy. Głośno, wyciągając się na krześle Jestem Papkin, lew Północy, Rotmistrz sławny i kawaler Okazując gestem wstęgi orderowe Tak, siak, tedy i owędy... Mądry w radzie, dzielny w boju, Dusza wojny, wróg pokoju. Znają Szwedy, Muzułmany, Sasy, Włochy i Hiszpany Artemizy ostrze sławne I nim władać ramię wprawne Jednym słowem, krótko mówiąc, Kula ziemska zna Papkina. Teraz, bratku, daj mi wina.

Określenie problematyki Język, jakim posługuje się bohater literacki indywidualizuje go, określa go, charakteryzuje go, ujawnia jego przynależność środowiskową, jego poglądy, status społeczny. Dobry pisarz wie, że aby stworzyć przekonującego bohatera, trzeba zadbać zarówno o cechy jego wyglądu, charakteru, osobowości, ale także o język, jakim będzie się posługiwał. Stąd w utworach literackich tak częsta stylizacja języka bohaterów. Dzięki temu obraz postaci jest pełny i skończony. Teza Język postaci literackich prezentuje bohatera oraz ujawnia jego przynależność środowiskową. Argumenty A. Jedną z czołowych postaci komedii jest Papkin. To przyjaciel domu Cześnika Raptusiewicza. Tak naprawdę jest on na łasce tego szlachcica. U niego się stołuje, śpi i pomieszkuje od czasu do czasu. Jego charakterystyczną cechą jest wybujała wyobraźnia i wyolbrzymianie wszystkiego, co „niby” dokonał w życiu. A jeżeli chodzi o jego sukcesu, to zdaniem Papkina są one nad wyraz wielkie. Papkin bowiem wspaniale dokonuje swojej autoprezentacji poprzez ciągłe przechwalanie się i wyolbrzymianie swych zasług. Potrafi walczyć on (jego zdaniem) jednocześnie z armią wrogów, w dodatku musi się odpędzać od nachalnych panien. Tak naprawdę rycerz nie posiada nawet konia, ponieważ przegrał go w karty. Oczywiście jego duma i samochwalstwo nigdy nie pozwoliłoby mus się do tego przyznać. Jego tchórzostwo obserwujemy podczas walki o mur graniczny. Wysłany przez Cześnika Papkin, krzyczy donośnie jakieś bojowe hasła, jednak robi to tak, ze nikt ich nie słyszy. Uważa także, że zasługuje na męża Klary. Można polubić tego samochwała, który w spadku ma tylko kolekcję motyli, gitarę, szpadę zwaną Artemizą oraz ciąg długów. B. Odwołam się następnie do całości utworu. Wszyscy bohaterowie posługują się językiem potocznym. Styl Rejenta - barokowa przesada, liczne zwroty pochodzenia łacińskiego, znamienny styl składni imitujący „uczony”: Styl Cześnika i Dyndalskiego - zwykły codzienny język dawnej, niewykształconej, sarmackiej szlachty, pełen porzekadeł w rodzaju mocium panie oraz pewnej nieporadności w wyrażaniu myśli. Styl współczesny pisarzowi - język, którym posługują się Podstolina, Klara, Wacław. Widoczna jest indywidualizacja języka postaci, która służy autocharakterystyce – główni bohaterowie sztuki mają swoje powiedzonka, a przedstawiciele różnych pokoleń i zawodów mówią różnym językiem. C. Język Onufrego Zagłoby jako Sarmaty z epoki baroku na podstawie „Potopu” Sienkiewicza –podniosłe mowy, liczne wykrzyknienia, oratorski styl jako przykład szlachcica patrioty; -dosadne słownictwo żołnierskie, makaronizmy, rubaszne zwroty jako cechy charakterystyczne dla pełnego swawoli i zbytku Sarmaty Podsumowanie Autoprezentacja jest możliwa dzięki indywidualizacja języka postaci. Pozwala ona zarówno oddać cechy charakterystyczne bohaterów jak i ich środowisko, pochodzenie, a nawet, okoliczności, w jakich się znaleźli. Stylizacja środowiskowa służy przede wszystkim indywidualizacji bohatera, dzięki temu poznajemy dokładnie całą postać. Jesteśmy także w stanie ocenić jej charakter, mody językowe, przyzwyczajenia, pochodzenie. Dzięki tym zabiegom słysząc jedynie głos dochodzący z telewizora, bez trudności szybko rozpoznalibyśmy, czy należy on do szlachcica Raptusiewicza, czy tchórzliwego Papkina.

178. Jak na podstawie obrazu Włodzimierza Tetmajera – Kobieta niosąca wodę i własnych przykładów wygląda życie na wsi?

Określenie problematyki Wiejski krajobraz, jego blaski i cienie oraz portret chłopa to częsty temat literatury na przestrzeni wieków. Znajduje on swoje odbicie w wielu dziełach, które odmiennie przedstawiały obraz wsi polskiej. Bo jak pisze Stanisław Wyspiański w swym dramacie „Wesele”- „Chłop potęgą jest i basta”. Teza Literatura i sztuka kreuje wieś jako przestrzeń życia człowieka określająca jego widzenie świata. Argumenty Malarz Włodzimierz Tetmajer uległ temu urokowi jako pierwszy, ożenił się z piękną, acz prostą dziewczyną z Bronowic. Ich ślub opisał Wyspiański w „Weselu”. Obraz „Kobieta niosąca wodę” rozświetlony jest promieniami słońca, nasycony mocnymi barwami: miodową żółcią, czerwienią, pomarańczem i błękitem. Zatrzymują chwilę ulotną i stwarzają na obrazie atmosferę sielanki, niczym nie zmąconego spokoju. Młode kobiety przy pracy jawią się na nich niczym greckie boginie. Dostojne, silne, doskonale zbudowane, szlachetne i piękne.

A.

Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego.

Tematem tej sielanki są

obrzędy ludowe, które odprawiano dwudziestego trzeciego czerwca, w dzień świętego Jana. W noc świętojańską kolejno dwanaście panien śpiewało pieśni, które wychwalały uroki życia. Kochanowski wychwala proste czynności. Praca w polu, gra na fujarce, tańce przy ognisku, łowienie ryb, pszczelarstwo. Te z pozoru błahe zajęcia sprawiają, że świat wiejski nabiera ładu i harmonii. Wieś była zatem miejscem pełnym ładu, harmonii, cnót. Z drugiej strony była także miejscem pracy i odpoczynku. B. wieś jego kultura i ludowość jako miejsce spotkania się dwóch narodowych sił: inteligencji i chłopstwa na podstawie „Wesela” S. Wyspiańskiego jako symboliczna ocena społeczeństwa polskiego; Podsumowanie Mistrzowie pióra i pędzla ukazują nam różne wizje wsi: to wyidealizowany obraz życia chłopów przestawiający tradycje ludowe, obyczaje, a to młodopolską chłopomanię. Warto zaznaczyć, że utwory, które wybrałam do analizy ukazują piękno wiejskiego życia, ale nie szczędzą także obrazów pełnych pesymizmu.

179. Motyw samotności na podstawie fragmentu „Lalki” B. Prusa. Odnieś się do całości utworu i własnych przykładów. ( modyfikacja pyt. 48)

Określenie problematyki Rozpoczynając rozważania dotyczące tego toposu , chciał(a)bym odpowiedzieć na podstawowe pytanie: co nazywamy samotnością? Słowo to w potocznym rozumieniu ma bardzo szerokie znaczenie. Jest to poczucie izolacji, braku zrozumienia, życie w pojedynkę, odosobnienie. Uczucie to, które tak blisko jest związane z człowiekiem ma różne aspekty. Otóż możemy świadomie wybierać życie w odosobnieniu lub jest ono nam narzucane przez czynniki zewnętrzne. Niewątpliwie ta druga opcja jest tragiczna. Nie zależy bowiem od nas. Jedno jest pewne samotność jest wpisana w nasze doświadczenie. Problematykę tą podejmowała często literatura na przestrzeni epok.

Teza Samotność to jedno z wielu ludzkich doświadczeń, stanem, który wpływa na zachowanie bohatera i odejmowane przez niego decyzje.

Argumenty Samotnym i wyobcowanym pod wieloma względami jest Stanisław Wokulski, bohater powieści „Lalka” Bolesława Prusa. Zakochuje się on w Izabeli, a jego miłość do niej motywuje go do wielu wyrzeczeń. To dla ukochanej jedzie do Bułgarii dorabiać się majątku na dostawach żywności dla wojska. Dla niej kupuje od Łęckiego kamienicę, dla niej wraca z Paryża od Geista. Kobieta jednak nie potrafi odwzajemnić tego uczucia. Lekceważy Wokulskiego, na każdym kroku okazuje mu oschłość i obojętność. Miłość kupca do Łęckiej prowadzi go do klęski. Wokulski jest osamotniony w swej walce o serce ukochanej. Mężczyzna ponosi klęskę, ponieważ staje się niepoprawnym romantykiem. Wybiera na koniec wiedzę i postęp . Ale kupiec to także bohater samotny pod innymi względami. Poczucie wyobcowania towarzyszyło mu przez całe życie. Gdy powrócił z Syberii i szukał pracy, nie dano mu jej. Kupcy uważali ,że jest uczonym, a wielcy naukowcy, że jest zwyczajnym handlarzem. Gdy dorobił się majątku za granicą, posądzono go o chciwość, brak patriotyzmu, obrzucano go obelgami. Przez większość więc swej egzystencji odczuwał konflikt z otoczeniem, które przeszkadzało mu w działaniu, izolowało go, wyszydzało. Bohater jest więc samotnikiem na kliku płaszczyznach. Musi w pojedynkę walczyć o miłość, która z powodu różnic społecznych jest skazana na niepowodzenie. Jest także wyobcowany przez innych: arystokratów, naukowców i kupców. W żadnej grupie nie czuje się do końca spełniony. A. Obraz Edwarda Hoppera "Pokój hotelowy” przedstawia samotną kobietę, siedzącą na łóżku i czytającą list. – reszta z pyt.48 B. Stefan Żeromski w "Ludziach bezdomnych" przedstawił głównego bohatera jako samotnika z wyboru. – reszta z pyt. 48 Podsumowanie Dokonując podsumowania swoich rozważań mogę śmiało stwierdzić, że samotność to jedna z najważniejszych cech bohaterów

literackich.

Niemożność

porozumienia

się

ze

światem,

niepowodzenia życiowe powodują, że zamykają się w sobie, izolują od ludzi, stają się indywidualistami. Zdarza się, ze jednostki świadomie wybierają los w pojedynkę, co często związane jest z ich charakterem, osobowością.

180. Emocjonalne zabarwienie językowe na podstawie tekstu Jana Miodka, tekstu kultury i własnych doświadczeń. Określenie problematyki Słowa nie tylko nazywają osoby, rzeczy, czynności, ale także uzewnętrzniają nasz stosunek emocjonalny. Wypowiadając się o koleżance, mówimy: wspaniała, cudowna, ubóstwiam ją uwielbiam ją Wyrażamy za pomocą odpowiednich słów nasz pozytywny stosunek emocjonalny do kogoś. Możemy również wypowiadać się, wyrażając swoje emocje o zabarwieniu negatywnym: nie cierpię go, nienawidzę go, nie znoszę go. W słowach ukryte są emocje. Niekiedy wyraz nabiera nacechowania emocjonalnego, gdy zostanie użyty w znaczeniu przenośnym, np. patyki - chude nogi, słoń - gruby człowiek. Czasem ekspresja wyraża się przez formę brzmieniową o charakterze dźwiękonaśladowczym, onomatopeicznym, np. kwękać, ciamdziać, dziubdziać. Niektóre wyrazy uzyskują odpowiednie zabarwienie uczuciowe w zależności od formantu - przyrostka dodanego do podstawy słowotwórczej, np. mam-unia, synuś, serduszko są to zdrobnienia, które zwykle mają zabarwienie uczuciowe dodatnie. Wyrazy o zabarwieniu uczuciowym ujemnym nazywamy zgrubieniami, np. nochał, dziadyga. Czasem wyrazy zakończone przyrostkiem wskazującym na funkcję zgrubiającą mogą mieć też dodatnie zabarwienie emocjonalne, np. moje poczciwe, kochane psisko. Teza Słownictwo emocjonalne ma charakter wartościująco-oceniający. Argumenty Zdaniem Miodka to pozytywne zjawisko, kiedy za pomocą takiej zwykłej, krótkiej jednogłoskowej końcówki, możemy wnieść do danej formacji zabarwienie uczuciowe, czyli możemy ją nacechować emocjonalnie. Wystarczy, ze do rdzenia kot dodamy formant -ek i już mamy zdrobnienie. Wyrazy o barwie emocjonalnej wyrazu dodatniej wyrażają pozytywny stosunek, np. matusia, wujaszek, jabłuszko; wyrazy o barwie emocjonalnej wyrazu ujemnej wyrażają ujemny, negatywny stosunek do osób, przedmiotów, pojęć czy czynności, np. staruch, brudas, pleciuch, chłopaczysko. Przykładem mogą być także treny, np. w Trenie VIII jest bardzo dużo zdrobnień w odniesieniu do Urszulk i, co podkreślą boleść ojca po stracie córki i jego miłość do niej. Do tego pytania pasuje cała wiedza opracowana w pyt. 153 o zdrobnieniach i omówiony tam także przykład z „Przedwiośnia” Podsumowanie Wyrazy o określonej barwie uczuciowej występują najczęściej w języku potocznym, także środowiskowym, np. uczniowskim, studenckim.

181. Wieś jako źródło inspiracji artystycznej. W jaki sposób twórcy przedstawiali wieś - "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza. Określenie problematyki Wiejski krajobraz, jego blaski i cienie oraz portret chłopa to częsty temat literatury na przestrzeni wieków. Znajduje on swoje odbicie w wielu dziełach, które odmiennie przedstawiały obraz wsi polskiej. Bo jak pisze Stanisław Wyspiański w swym dramacie „Wesele”- „Chłop potęgą jest i basta”. Teza Literatura i sztuka kreuje wieś jako przestrzeń życia człowieka określająca jego widzenie świata. Argumenty Na prawdziwą Arkadię wykreował w Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz Soplicowo. Przyświecała mu w tym idea, aby „pokrzepić serca” emigracyjnych tułaczy, pozbawionych ojczyzny. Był to także rodzaj tęsknoty za krajem lat dziecinnych. Panujący w całym utworze klimat jest pogodny i ciepły. Dworek jest przykładem domostwa szczególnie dbającego o tradycję. Wśród tej społeczności wszyscy pamiętają o staropolskich tradycjach i obrzędach. Soplicowo w utworze jest typowym domem szlacheckim, w którym mieści się wiele pamiątek przypominających o świetności narodu polskiego. Oprócz opisów przyrody Adam Mickiewicz skupił się także na przedstawieniu staropolskich obyczajów i tradycji, jakie obowiązywały na tym terenie. Omawiając obraz wsi i dworku w "Panu Tadeuszu" nie można także pominąć spraw dotyczących samych bohaterów. Autor ukazał wszystkie warstwy społeczne, czyli bogatą szlachtę, jaką reprezentowała rodzina Horeszków, a także szlachtę zaściankową - Dobrzyńscy. Do jednej z warstw społecznych należeli także chłopi, którzy ciężko pracowali na polu, np. Żyd - karczmiarz, ksiądz Robak, hrabia Henryk. Wszechogarniające szczęście, życie zgodne z rytmem przyrody, utrzymanie ładu i harmonii sprawia wrażenie, ze dom w Soplicowie jest wręcz wyidealizowany. Malarz Włodzimierz Tetmajer uległ temu urokowi jako pierwszy, ożenił się z piękną, acz prostą dziewczyną z Bronowic. Ich ślub opisał Wyspiański w „Weselu”. Obraz „Kobieta niosąca wodę” ( z pyt. 169) rozświetlony jest promieniami słońca, nasycony mocnymi barwami: miodową żółcią, czerwienią, pomarańczem i błękitem. Zatrzymują chwilę ulotną i stwarzają na obrazie atmosferę sielanki, niczym nie zmąconego spokoju. Młode kobiety przy pracy jawią się na nich niczym greckie boginie. Dostojne, silne, doskonale zbudowane, szlachetne i piękne. Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego. – pyt. 169. A. Wieś jego kultura i ludowość jako miejsce spotkania się dwóch narodowych sił: inteligencji i chłopstwa na podstawie „Wesela” S. Wyspiańskiego jako symboliczna ocena społeczeństwa polskiego; Podsumowanie Mistrzowie pióra i pędzla ukazują nam różne wizje wsi: to wyidealizowany obraz życia chłopów przestawiający tradycje ludowe, obyczaje, a to młodopolską chłopomanię. Warto zaznaczyć, że utwory, które wybrałam do analizy ukazują piękno wiejskiego życia, ale nie szczędzą także obrazów pełnych pesymizmu.

182. Jakie problemy wynikają z używania tzw. „modnych wyrazów” . Omów zagadnienie na podstawie załączonego fragmentu tekstu fragmentu Andrzeja Markowskiego , innego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń językowych. Atrakcyjny ze względu na plastyczność, dosadność, trafność nazywania pewnych zjawisk, a także ze względu na ekspresywność jest styl młodzieżo wy, Nic więc dziwnego, że czasem do pracy ( a częściej do radia i telewizji) przedostaje się wyraz czy zwro t ze stylu młodzieżo wego. Wiele dyskusji budzi np. „młodzieżowy ” przymio tnik „fajny” i po chodzący od niego przysłó wek „fajnie”. Wiele osób starszego pokolenia denerwuje używanie tych wyrażeń w wypowiedziach publicznych. Zarzuty przeciw tym, niewątpliwie modnym dziś wyrazo m są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze wypomina im się obcy rodowód. Isto tnie przymiotnik fajny został zapożyczony z języka niemieckiego . To w odczuciu wielu osób dyskwalifikuje omawiane wyrazy w języku polskim. Jednakże obce pochodzenie jakiejś formy nie decyduje o jej poprawności bądź niepoprawności. Po drugie i ten zarzut jest istotniejszy podkreśla się, że fajny i fajnie to typowe wytrychy języko we., słowa mogące pojawić się niemal zawsze na okres l enie rzeczy o cenianej dodatnie. Określenie „fajna sukienka” nie mó wi niemal nic albo co na jedno wychod zi w tym wypadku , mówi bardzo wiele gdyż może ono oznacza ć 1. Ładna sukienka, 2. Gusto wna sukienka, 3. Dobrze uszyta sukienka, 4. Z ciekawego materiału, w ogóle taka, która na m się podoba 6. Taka sobie przeciętna sukienka, o której nie chce ze względu na właścicielkę powiedzieć coś złego, którą nijak musze po chwalić.

Andrzej Markowski- Polszczyzna znana i nieznana

Określenie problematyki Polszczyzna zmienia się. Cywilizacja i technika idzie na przód, w związku z tym nasz język także ewaluuje. Pojawiają się w nim wyrazy nowe. Moda językowa jest zjawiskiem szerokim, które może się przejawiać w rozmaity sposób . Przeżywaliśmy w przeszłości to zjawisko niejednokrotnie - była to kolejno moda czeska, włoska, łacińska, francuska. Dziś panuje moda na język angielski. Musimy jednak odnieść się do faktu, że w naszą polszczyznę wkroczyły wyrazy i wyrażenia modne. Czy można im się tylko przeciwstawiać i walczyć z nimi? Czy może jednak są one słusznie używane, bo wzbogacają naszą mowę ? Ja w tej sprawie przyjęłam stanowisko, według mojej tezy, że: Używanie wyrazów i wyrażeń modnych w XXI wieku jest uzasadnione jeżeli nie przekraczają one zasad poprawnościowego języka polskiego. Moda na wyrażenia wcale nie musi być przejściowa. Jeżeli cały czas będziemy używać jakiś sformułowań do wejdą one do mowy oficjalnej. Przez to nasz język ubożeje, bo piękne wyrazy, np. fascynujący jest zastępowany przez wyraz modny – fajny. Teza Używanie wyrazów i wyrażeń modnych w XXI wieku jest uzasadnione jeżeli nie przekraczają one zasad poprawnościowego języka polskiego. Argumenty A. Andrzej Markowski we fragmencie, odnoszącym się do wyrazów modnych zwraca uwagę, że najczęściej owe wyrazy występują w języku młodzieżowym. Tym samym wyrazy i wyrażenia modne we współczesnym świecie są coraz bardziej znakiem naszego czasu. Oczywiście wiele z nich nie ma uzasadnienia. W żaden sposób bowiem nie uzupełniają naszego rodzimego języka. I jako przykład autor podaje analizę wyrazu fajny, który tak naprawdę w żaden sposób nie wzbogaca naszej polszczyzny. A należy pamiętać, że język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości. Kolejny argument to słowo fajny jest np. słowem wytrychem, zastępuje wiele innych wyrazów, czyli zamiast powiedzieć ładna, znakomita sukienka, wystarczy, że powiem, że jest ładna i zubożamy w ten sposób nasz język. B. Moim zdaniem względy cywilizacyjne, europejskie, czy też światowe powodują, że musimy się liczyć ze zmianami w języku polskim. Należy więc kierować się zdrowym rozsądkiem i sumieniem, używając danego słownictwa. Czasami bowiem wystarczy chwila zastanowienia, a nasz język nabierze odpowiednim norm poprawnościowych. C. Zagrożenia nadużywania modnych wyrazów. Wyraz modny i nadużywany czyni największe spustoszenia w systemie stylistycznym języka polskiego. Przyzwyczaja to użytkowników języka do wygodnictwa językowego. Dzisiaj, na początku XXI wieku, słowa: "spoko", "kultowy" i "klasyczny", to jedne z najbardziej modnych wyrazów w języku polskim, używa go praktycznie cała polska młodzież. Moda ta ma duże konsekwencje językowe przejawiające się w bylejakości mówieniu, epatowania wulgarnością i prymitywizmem językowym. Jednym z aspektów tej mody jest popularność wyrażeń potocznych w wypowiedziach oficjalnych. D. Modnymi ostatnio stały się także wyrazy typu: „dogadać się”, „obłędnie, , „fajnie” i „okey”. Wyraz „gadać” okazuje się jak najbardziej uzasadnionym modnym wyrazem. Oznacza bowiem koniec mówienia, czy też zakończenie rozmowy. Autor nazywa je słowem „natrętem”, który jest używany zbyt często i nie ma żadnego konkretnego znaczenia. Mówimy bowiem obłędny facet, czyli wspaniały, ale i obłędny facet, gdy nas ktoś denerwuje. W obronę zaś pisarz bierze słowo „fajny”. Uważa on, że

utrwalił się on już na tyle w naszym języku, ze rezygnacja z niego jest niepotrzebna. Ważne jednak, by wiedzieć, kiedy się nim posługiwać. Co innego, gdy używamy go między znajomymi, a co innego w wypracowaniu, na egzaminie, czy w oficjalnej rozmowie. Podobne zdanie ma profesor miodek, co do słowa modnego „okey”. Jest ono jak najbardziej użyteczne w rozmowach przyjacielskich i w sytuacjach codziennych. Oczywiście nadużywanie go może świadczyć jedynie o naszym niskim zasobie słów. Warto więc posługując się słowem „okey” wiedzieć, by nie przesadzać z nim i uważać, w jakich sytuacjach go stosujemy. E. Tekst kultury np. Szarmancki – „Powrót posła” - Jako kosmopolita i modny młodzieniec uważa siebie za kogoś lepszego od innych. Stroni od zaangażowania w sprawy kraju. Jawi się jako typ cwaniaka, łowcy posagów, utracjusza. Posługuje się w wymowie modnymi wyrazami z języka francuskiego. Podsumowanie Tak jak często zmieniają się trendy w kolorach i wzorach, tak i w języku. Chociaż moda na pewne wyrazy nie zawsze bywa zjawiskiem przejściowym. Ich powtarzanie sprawia, że stają się przydatne w naszych wypowiedziach bez względu na ich treść i przez to tracą ostrość znaczeniową, a bywa, że i samo znaczenie. Moda na pewne wyrażenia nie zawsze jest zjawiskiem przejściowym. Ustawiczne ich powtarzanie sprawia, że stają się przydatne w naszych wypowiedziach bez wzglę¬du na ich treść, tracą więc ostrość znaczeniową, a czasem nawet samo znaczenie. Wyrazy modne stają się frazesami, a nasz język ubożeje, bo „atrakcyjne" konstrukcje wypierają wyraziste znaczeniowo synonimy (pełny zastępuje przymiotniki: całko¬wity, dok ładny, kompletny, szczegółowy, wyczerpujący; poważny zastępuje przymiot¬niki groźny, istotny, odpowiedzialny, rozległy, trudny, wielki, wnikliwy, wyważony, znaczny). Zanim więc powtórzymy za kimś, że udział społeczeństwa w tej akcji był szeroki, przypomnijmy sobie, że są jeszcze w języku polskim takie wyrazy, jak: gremialny, masowy, ofiarny, powszechny, spontaniczny. Pamiętajmy również, że o filmie, który nam się podobał, niekoniecznie musimy powiedzieć fajny, bo możemy użyć wyrazów atrakcyjny, fascynujący, frapujący, niebanalny, niezwykły, pasjonujący, wspaniały, że przedsiębiorczość można nie tylko promować, lecz np. chronić, doceniać, nagra¬dzać, popierać, preferować, rozwijać, wspomagać, zauważać, a balowa kreacja koleżanki zasługuje nie tylko na nazwę szałowa, lecz także elegancka, gustowna, nie¬powtarzalna, oryginalna, pomysłowa, przepiękna, stylowa, szykowna, twarzowa, wspaniała.Tylko świadomy, krytyczny stosunek do języka pozwoli nam uniknąć konstruo¬wania monotonnych, banalnych tekstów, bez żadnych walorów stylistycznych.

183. Czemu służą i na czym polegają zabawy językowe? Omów zagadnienie, odwołując się do tekstu Anny Dąbrowskiej, wybranego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń językowych. ) Zabawy językowe wykorzystują różne możliwości tkwiące w języku - zarówno jego rytm, podobieństwa lub kontrasty w brzmieniu wyrazów, jak i możliwość przestawiania części wyrazowych i uzyskiwanie w ten sposób nowych znaczeń. Typowo rytmicznym zestawieniem jest zdanie ta tapeta tu a tamta tapeta tam. Trudność fonetyczną poszczególnych wyrazów wykorzystują krótkie teksty , szybkie ich wymówienie jest trudne dla przeciętnego Polaka, np. Kiedy susza szosa sucha, W Szczebrzeszynie c hrząszcz brzmi w trzcinie. Słowotórczą zabawe proponuje Julian Tuwim w wierszu Figiel ek: Raz się komar z komarem przekomarzać zaczął, Mówiąc, że widział raki, co się winkiem raczą. Cietrzew się zacietrzewił, słysząc takie słowa, Sęp zasępił się strasznie, osowiała sowa, Kura dała drapaka, że aż się kurzyło, Zając zajęczał smętnie, kurczę się skurczyło, Kozioł fiknął koziołka, słoń się cały słaniał, Baran się rozindyczył, a indyk zbaraniał. Natomiast w reklamie stosuje się takie środki językowe, które sa łatwe w odbirze i ich zrozumieni nie wymaga wielkiego wysiłk u , albo takie których wartość opiera się na wieloznaczności zastosowanych slów. Na przykład odczytując slogan: Olej inny olej, można uznać, że ów inny olej można zlekceważyc. Język jest narzędziem służącym nie tylko przekazywaniu informacji lecz również środkiem oddziaływania na poglądy i zachowania innych ludzi, służyć może także zabawie.,

Określenie problematyki Język jest instrumentem służącym nie tylko przekazywaniu informacji, lecz również środkiem oddziaływania na poglądy i zachowania innych ludzi. Każdy człowiek wykorzystuje język do realizacji

własnych celów, a czynić to może nawet nieświadomie - mówi tak, by osiągnąć zamierzony efekt, w związku z czym nie powie np. wrażliwemu szefowi, że ten fatalnie dziś wygląda, a jeśli chce coś rozstrzygnąć na swoją korzyść, będzie raczej miły i uprzejmy niż ,wyraźnie niegrzeczny.Jednym z jego celów może być zabawa. Teza W języku polskim trudność może sprawiać właściwe zrozumienie dowcipu językowego. Argumenty A. Analiza treści artykułu. Zabawy językiem przybierają różne formy. Dowcip moż na uzyskać poprzez wykorzystanie wieloznaczności wyrazu lub podobieństwa wyrazów. Często warto oprzeć się na kontraście, czy sprzeczności. W jakim celu pisarze stosują ten specyficzny środek wyrazu? Oczywiście najważniejszą jego funkcją jest humor i śmiech. Jednak należy pamiętać, że i przez zabawę można wyrażać ważne idee, myśli, czy pożądane efekty zmian. Taką dwuznaczność wyrazu wykorzystywała słynna kiedyś reklama Polena 2000. Na pytanie synów o potrzebie włączenia się do bójki – Ojciec prac? Stary ojciec odpowiada- Prać!. Lub hasło- Olej inny olej ( w sensie zlekceważ). B. Własne doświadczenia. Możemy wykorzystywać języków do własnych określonych celów. Jeżeli chcemy przypodobać się szefowi, to powiemy mu komplement, użyjemy tez pozytywnych wartościujących wyrazów, typu, ze szef jest dla nas autorytetem, jest wyrozumiały. Z drugiej strony możemy także słowami ranić, upokarzać, manipulować. C. Wiersz Tuwima „Figielek” to rodzaj żartu słownego. Autor wykorzystuje w nim fakt, że dla określenia jakiejś czynności wybiera się niekiedy czasow niki pochodzące od nazw zwierząt i ich zachowań, takie jak „przekomarzać się”, „dać drapaka”, „zbaranieć”. Żart polega na tym, że te czasowniki połączone są z nazwami odpowiednich zwierząt. D. Jako ostatni argument przytoczę własny tekst kultury. fraszkę Jana Twardowskiego „Święty Antoni”. Ze względu na zwięzłość formy, przytoczę ją w całości: „ Święty Antoni, święty Antoni, Rentę zgubiłam pod miedzą. Oj, co to będzie, oj co to będzie! Wstyd, że tak mało-powiedzą.!

Pisarz „i tych małych i tych dużych”, jak zwykle nazywano księdza poetę wykorzystał tu dowcip językowy do przedstawienia własnych refleksji o kondycji człowieka współczesnego. Otóż jakiś anonimowa staruszka, nie martwi się samym faktem zgubienia pieniędzy, ale tym, co ludzie o niej powiedzą, gdy ktoś wykryje tak małą ilość przyznanej jej renty. E. Tego rodzaju koncepty, czyli pomysły na wiersz były popularne w baroku, przykładem jest wiersz Andrzeja Morsztyna – Do trupa, gdzie porównuje on sytuację nieboszczyka do sytuacji nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca i co dziwo widzi miedzy tymi dwoma osobami wiele podobieństw. Podsumowanie Twórcy poprzez dowcip językowy, ironię, humor, groteskę, a także absurd pragnęli w ten sposób zwrócić uwagę na ogólne problemy ogólnoludzkie, dokonać krytyki pewnych wzorców zachowań, wad, postaw. Ale z drugiej strony zabawa językiem służyła czasami tylko i wyłącznie humorowi bez dodatkowych, głębszych treści.

184. Alegoria w tekstach kultury. Odwołanie do rzeźby Temidy, bogini sprawiedliwości oraz wybranych tekstów literackich. [Rzeźba Temidy jest tutaj alegorią sprawiedliwości]

Określenie problematyki Alegoria-motyw zawarty w dziele literackim(a tak że malarskim),np.: postać, zdarzenie, który oprócz znaczenia dosłownego ma sens dodatkowy, domyślny, czyli alegoryczny. Popularną alegorią literacką jest. np.: przedstawienie żeglugi, podróży jako odpowiednika ludzkiego życia. W bajkach alegoriami ludzkich cech są postacie zwierzęcych bohaterów, w sztukach plastycznych, np.: sowa to alegoria mądrości, waga sprawiedliwości. Od symbolu alegoria różni się tym, że wszyscy rozumiemy ją jednakowo, zaś symbol-wielorako. Teza Alegoria to środek stylistyczny wykorzystywany przez artystów sposób świadomy i celowy. Argumenty A. Zasłonięte oczy Temidy symbolizują bezstronność . Cecha ta wyraża się w naszym systemie prawnym jako zasada równości wobec prawa. Waga symbolizuje rozwagę w ocenie aby zbyt pochopnie nie wyciągać wniosków , miecz strzeże porządku , sprawiedliwości i dobrych obyczajów. Zatem Temida jest tu alegorią sprawiedliwości. Czasami Temida przedstawiana jest z uciętą głową, uosabia to karę. Która musi być sprawiedliwa. Stanowić powinna pewną dolegliwość oraz zarazem równocześnie stanowić wyraz negatywnej oceny zachowań ludzkich. B. Alegoria często występowała w gatunkach dydaktycznych, m.in. w przypowieściach i bajkach zwierzęcych, w których np. sowa była alegorią mądrości, lew - siły i władzy, pies - wierności. Przykładem mogą być liczne bajki Ignacego Krasickiego. C. Popularną alegorią średniowieczną był kościotrup z kosą w ręku lub rozkładający się trup, oznaczające śmierć (np. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią). Podsumowanie Alegoria zatem to ważny środek stylistyczny, który niesie za sobą znaczenie dosłowne i ukryte.

185. W jaki sposób artyści mogą przedstawiać bohaterów, wybitne jednostki. Odniesienie do "Gloria victis" Elizy Orzeszkowej.

Określenie problematyki

Warto na początku wyjaśnić, co oznacza ten termin – wybitna jednostka.

Są nimi z pewnością ci

wszyscy, o których warto pamiętać. To bohaterowie godni do naśladowania. Jednostki, które muszą najczęściej dokonać w swym życiu trudnego wyboru moralnego. Porzucają oni, to co jest im bliskie zaś celem w ich egzystencji staje się wyższa idea. Niestety ponoszą oni konsekwencje bycia heroiczną postacią. Ich droga wiąże z wyrzeczeniami, cierpieniem, samotnością, a nawet śmiercią. Pisarze i twórcy filmu ukazywali heroicznych bohaterów

w kontekście ich wielkich czynów, misji do

spełnienia. To osoby, które nie boją się walczyć o swoje poglądy, prawa. Teza Literatura i inne sztuki kreują różne typy wybitnych bohaterów o nieprzeciętnych osobowościach. Argumenty A. Autorka w „Glorii victis” dokonuje sakralizacji walczących, przedstawia ich jako wielkich bohaterów. Na pierwszy plan wysuwają się trzy postacie, które są porównane do greckich herosów: Traugutt to nowy Leonidas, a Jagmin to Herkules lub Scypion. Równie często używa ona określeń zaczerpniętych z Biblii, które także nadają powagi sytuacji i podnoszą wartość walczących: słup ognisty prowadzi oddział do boju, podobnie jak prowadził całe pokolenia do walki o niepodległość. Traugutt to postać kształtowana według wyobrażeń nowotestamentowych - podobnie jak Chrystus dźwiga on krzyż. Jagmin walczy jak Archanioł z płomiennym mieczem w ręku. Dzięki tej metaforyce powstańcy przypominają bożych bojowników, realizujących nakaz sił wyższych, wcielających wyższy porządek. Kontekst biblijny pogłębia także wymowę utworu - klęska 1863 r. zostaje tu przyrównana do śmierci Jezusa na krzyżu - podobnie jak on, także naród polski kiedyś zmartwychwstanie, klęska jest tymczasowa. Życie żołnierzy to ofiara, którą trzeba zapłacić za wolność, złożyć ją na ołtarzu. B. Przykładem filmowym podejmującym interesującą mnie problematykę , jest adaptacja „Iliady” Homera w reżyserii Petersena Wolfganga – pt. „Troja”. Akcja nie obejmuje całej dziesięcioletniej wojny, tylko 40 dni ostatniego roku oblężenia. Głównym tematem jest gniew Achillesa, który odmówił uczestnictwa w walce, gdy Agamemnon odebrał mu brankę Bryzeidę. Treść filmu wypełnia tematyka batalistyczna i bohaterska. Herosami, wybitnymi jednostkami są: Achilles i Hektor. C. Inne wybitne jednostki- Konrad z III cz. Dziadów Adama Mickiewicza, Ordon z poematu Mickiewicza – Reduta Ordona, Rudy, Alek i żośka- z „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego, Roland- średniowieczny rycerz, powstańcy z getta ze „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall. Podsumowanie W każdej epoce pisarze i twórcy filmu dostrzegali złożoność ludzkiej psychiki i poprzez stworzonych bohaterów, starali się nakreślać obraz wybitnych jednostek, które mogłyby stać się przykładem dla ludzkości. Postaci heroiczne stworzone przez literaturę i film postępowali według swego kodeksu zasad,

ich

życie

uwarunkowane

było

wyższymi

wartościami,

które

wyznawali.

186. Sposoby wzmocnienia argumentacji. Odwołanie do przytoczonego tekstu Artura Andrusa o wykrzyknikach zamieszczonego w gazecie Zwierciadło w 2004. Trzeba było omówić jakimi

środkami

językowymi

można

wzmocnić

swoja

wypowiedź.

Określenie problematyki Retoryka to teoretyczna i praktyczna nauka sprawnego mówienia. Sięga już czasów starożytności i jest związana z postacią greckiego filozofa - Arystotelesa. To sposób (sztuka) pięknego mówienia. W tym sensie przeciwstawia się mowie zwykłej, potocznej. Retoryka jest sztuką wymowy, czyli słowa wygłaszanego, i w tym sensie jest komplementarna wobec sztuki pisarskiej. Wygłoszenie mowy, przemówienia musiało być poprze dzone napisaniem jej według ściśle wyznaczonego porządku. Sztuka oratorska znana nam jest z literatury (przypomnij sobie między innymi „Kazania sejmowe" księdza Piotra Skargi).Retoryka jest sztuką argumentacji, czyli perswazji. Teza Argumentacja polega na ujawnieniu własnego punktu widzenia, własnych racji, i poparcia ich dowodami - argumentami. Argumenty Jeżeli chcę kogoś przekonać o słuszności swoich poglądów, mogę posłużyć się trzema rodzajami argumentów: logicznymi, emocjonalnymi oraz opartymi na wiedzy i doświadczeniu. Argumenty logiczne, czyli wyciągam wnioski z jakiś danych. Kiedy coś uzasadniamy, zawsze z pewnych przesłanek wyciągamy wnioski. Przekonywający troszczy się o dobór takich przesłanek, które trafiłyby do adresata, i o poprawność logicznego wnioskowania. Argumenty emocjonalne czyli te, które odwołują się do emocji słuchaczy. Właśnie wykrzyknienia, o których mówi artykuł zaliczamy do takich wzmocnień argumentów emocjonalnych. Wykrzyknienie służy wyrażaniu nagłego wzruszenia oraz okazaniu emocji. Mają one na celu przede wszystkim spotęgowanie ekspresji oraz służą ukazywaniu uczuć. Często argumenty emocjonalne są skuteczniejsze niż odwoływanie się do rozumu. Zwróć uwagę, w jaki sposób w reklamie czy w propagandzie wykorzystuje się środki retoryczne oddziaływające na emocje człowieka. W czasie stosowania tego typu argu mentacji staramy się życzliwie nastroić słuchaczy do tematu, a zrazić ich do przeciwnika, bądź wywołujemy stosowne do treści wzruszenia, na przykład: litość, oburzenie. W argumentach opartych na wiedzy wykorzystuje się dane statystyczne, opinie innych ludzi, powołuje się na autorytety i fakty, odwołuje do doświadczenia Podsumowanie Zatem aby dobrze kogoś przekonać, czyli dobrze zaargumentowac warto posłużyć się argumentami opartymi na logice, emocji i doświadczeniu. Wzmocnić zaś argumentację możemy poprzez wykrzyknienia.

187. Motyw wsi na podstawie obrazu Leona Wyczółkowskiego „Siewca” i własnych przykładów literackich.

Określenie problematyki Wiejski krajobraz, jego blaski i cienie oraz portret chłopa to częsty temat literatury na przestrzeni wieków. Znajduje on swoje odbicie w wielu dziełach, które odmiennie przedstawiały obraz wsi polskiej. Bo jak pisze Stanisław Wyspiański w swym dramacie „Wesele”- „Chłop potęgą jest i basta”. Teza Literatura i sztuka kreuje wieś jako przestrzeń życia człowieka określająca jego widzenie świata. Argumenty A. Wyczółkowski na obrazie „Siewca” przedstawia człowieka zespolonego z ziemią, która jest jego żywicielką. Na pierwszym planie obrazu widoczny jest starszy, wąsaty mężczyzna ubrany w chłopską, białą sukmanę, czapkę, w ustach trzyma fajkę. Niesie kosz z ziarnami, które zamaszystym ruchem rozrzuca w koleiny ziemi. Tło obrazu jest niewyraźne, przedstawia niebo i pole, ale granica między nimi jest symbolicznie zamazana. Obraz wykonany został techniką impresjonistyczną, dominują w nim kolory błękitu, bieli i brązu. Prozaiczne sceny codziennych zajęć z życia ukraińskich chłopów, takie jak sianie zboża, tworzą dla artysty podstawę dla analizy wzajemnego oddziaływania czystych barw, zintensyfikowanych poprzez zderzenie tonów ciepłych i zimnych. Postać Siewcy to figura niezwykle wieloznaczna. Skojarzyć ją można przede wszystkim z ewangeliczną przypowieścią o siewcy przedstawioną w Ewangelii św. Mateusza. Siewca jest również w literaturze polskiej symbolem polskości, tradycji wiejskiej. B. Na prawdziwą Arkadię wykreował w Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz Soplicowo. Przyświecała mu w tym idea, aby „pokrzepić serca” emigracyjnych tułaczy, pozbawionych ojczyzny. Był to także rodzaj tęsknoty za krajem lat dziecinnych. Panujący w całym utworze klimat jest pogodny i ciepły. Dworek jest przykładem domostwa szczególnie dbającego o tradycję. Wśród tej społeczności wszyscy pamiętają o staropolskich tradycjach i obrzędach. Soplicowo w utworze jest typowym domem szlacheckim, w którym mieści się wiele pamiątek przypominających o świetności narodu polskiego. Oprócz opisów przyrody Adam Mickiewicz skupił się także na przedstawieniu staropolskich obyczajów i tradycji, jakie obowiązywały na tym terenie. Omawiając obraz wsi i dworku w "Panu Tadeuszu" nie można także pominąć spraw dotyczących samych bohaterów. Autor ukazał wszystkie warstwy społeczne, czyli bogatą szlachtę, jaką reprezentowała rodzina Horeszków, a także szlachtę zaściankową - Dobrzyńscy. Do jednej z warstw społecznych należeli także chłopi, którzy ciężko pracowali na polu, np. Żyd - karczmiarz, ksiądz Robak, hrabia Henryk. Wszechogarniające szczęście, życie zgodne z rytmem przyrody, utrzymanie ładu i harmonii sprawia wrażenie, ze dom w Soplicowie jest wręcz wyidealizowany. C. Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego. – pyt. 169. A. Wieś jego kultura i ludowość jako miejsce spotkania się dwóch narodowych sił: inteligencji i chłopstwa na podstawie „Wesela” S. Wyspiańskiego jako symboliczna ocena społeczeństwa polskiego; Podsumowanie Mistrzowie pióra i pędzla ukazują nam różne wizje wsi: to wyidealizowany obraz życia chłopów przestawiający tradycje ludowe, obyczaje, a to młodopolską chłopomanię. Warto zaznaczyć, że utwory, które wybrałam do analizy ukazują piękno wiejskiego życia, ale nie szczędzą także obrazów pełnych pesymizmu.

188. Wyjaśnij, jakie miejsce we współczesnej polszczyźnie zajmują tzw skrzydlate słowa. Odwołaj się do zamieszczonych fragmentów wypowiedzi Jana Miodka , wybranego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń językowych. Językowym zaś znakiem wyjątkowej roli literatury w dziejach naszego narodu jest stała jej obecność w różnego typu tekstach w postaci tzw. skrzydlatych słów, czyli często przytaczanych cytatów ze znanych utworów, wchodzących do frazeologii języka potocznego i odgr ywających w nim rolę aluzyjnych powiedzeń stosowanych w odpowiednich sytuacjach, nierzadko bez wyraźnej świadomości ich pochodzenia.Odnajdujemy je przede wszystkim w nagłówkach prasowych. Bo i tytuł w tytule to jeden z najbardziej ulubionych śro dków stylistycznych ludzi pióra. I tak np. tytułem publikacji o jakichś bezowocnych przedsięwzięciach są bardzo często Syzyfowe prace (powieść S. Żeromskiego). Jeszcze popularniejsze są fragmenty znanych wierszy, dramatów czy powieści. Zdecydowanie najczęściej Polacy nawiązują do twórczości Mickiewicza: Gwałt gwałtem się odciska (tytuł relacji o próbie zbiorowego gwałtu w Rumunii, zakończonej... pobiciem i puszczeniem nago gwałcicieli przez niedoszłą ofiarę - dziewczynę trenującą karate), Ciemno wszędzie (art. o sytuacji polskiego brydża), Głucho wszędzie (art. o sytuacji polskiej piłki nożnej), Mierz fundację na zamiary, Ile cię trzeba cenić... (art. o rękopisie Pana Tadeusza), Zbłądzili pod strzechy, Patrzaj w serce (art. o transplantacji serca), Szkoła męczy, nudzi, przestrasza, Nam strzelać nie kazano (ulubiony nagłówek dziennikarzy sportowych, gdy piszą sprawozdanie z meczu, który się zakończył wynikiem bezbramkowym), Kobieto, puchu marn y, Kraj lat dziecinnych, Nasz naród jak lawa, Do przyjaciół Moskali. Skrzydlate słowa literatury to polska specyfika kulturowo-językowa, może zanikająca, może coraz bardziej elitarna, ale istotnie wpływająca na wyobraźnię przeciętnego użytkownika polszczyzny.Trudno j ednak na koniec nie zauważyć, że coraz natarczywiej jest dziś ona atakowana przez inne obiegowe formy językowe, takie ja k fragmenty piosenkarskich szlagierów czy slogany reklamowe. Znakiem czasu jest kariera tych ostatnich. Wiem jednak dobrze, że stanowią one integralną część kultury masowej a jej formuły zaczynają pełnić formułę właśnie skrzydlatych słów.

Określenie problematyki Skrzydlatymi słowami nazywamy utrwalone w języku ogólnym fragmenty tekstów albo samodzielne wypowiedzenia: wyrazy, wyrażenia, określenia, hasła, powiedzenia, maksymy, przysłowia znanego autorstwa albo ściśle określonego pochodzenia (np. z Biblii, mitologii, tytułów utworów muzycznych, filmowych, telewizyjnych, zawołania znanych osób itp.). Często są używane bez żadnej wiedzy o pochodzeniu, ale znawcy potrafią wskazać źródło. Teza Aby zrozumieć sens skrzydlatego słowa w kontekście wypowiedzi, odbiorca powinien znać odwołania kulturowe do jego treści. Argumenty A. Artykuł Jana Miodka odnosi się do obecności skrzydlatych słów w różnych dziedzinach naszego życia. „Skrzydlate słowa” to powiedzonka znanych postaci albo cytaty z literatury, które są często używane w rozmaitych tekstach. Często jednak przekręcamy znane cytaty. Ludzie mówią „ku pokrzepieniu serc”, a powinni stosować przyimek „do”, ponieważ jest to zgodne z tekstem Trylogii Sienkiewicza. Autor chce zachęcić czytelników, aby zwracali uwagę na to jak jak operują tymi skrzydlatymi słowami, ponieważ można wypaczyć sens danego utworu. Co innego oznacza syzyfowa praca w sensie frazeologizmu, który pochodzi z mitu od Syzyfa, a co innego oznacza „ Syzyfowe prace” w sensie tytułu utworu Żeromskiego, kiedy nadamy tytuł jakiemuś naszemu artykułowi- syzyfowe prace ( ważne użycie tej liczby mnogiej)to mamy do czynienia ze skrzydlatym słowem, ponieważ chodzi nam o jakieś bezowocne działanie.

B. W reklamie używa się stwierdzenia: „skrzydlate słowa”, czyli nie da się ustalić autorstwa danego frazeologizmu. Ich użycie w przekazie reklamowym odbywa się najczęściej na prawach gry językowej, poddawane są bowiem przeróbkom. Podam ich przykłady: Król mocy letniej (reklama piwa Król)- nawiązanie do tytułu dramatu Szekspira Sen nocy letniej. Kama na ławę (reklama margaryny Kama)- nawiązanie do znanego frazeologizmu- Kawa na ławę Fortuna owocem się toczy (reklama napoju Frugo)- nawiązanie do znanego przysłowia Fortuna kołem się toczy

C. Skrzydlate słowa są dość elastycznymi jednostkami języka. Oznacza to, że możliwe jest modyfikowanie ich struktury (np. Przeminęło z wiadrem, Miłość ci wszystko wypaczy) czy znaczenia (A jednak się kręci! – w odniesieniu do ekonomii, Gwiezdne wojny – jako kłótnia celebrytów), a mimo to nie przestają być one dla czytelników aluzyjne i czytelne. Skrzydlate słowa ze względu na swoją aluzyjność, obrazowość i metaforyczność są chętnie używane jako nagłówki artykułów prasowych. Podsumowanie Ponieważ " słowa" to termin rozpowszechniony, da się stwierdzić okoliczności jego powstania w języku, jest obrazowy, barwny i aluzyjny, więc można sam termin zaliczyć do zbioru skrzydlatych słów.

189. Sposoby pozyskiwania odbiorcy w mediach na podstawie wskazanego tekstu i innych tekstów kultury. Określenie problematyki Każdy z nas ma na co dzień do czynienia z środkami masowego przekazu (inna nazwa - mass media). Za pośrednictwem mass mediów można przekazywać informacje do niezwykle licznej oraz bardzo zróżnicowanej publiczności (czyli odbiorców). Przez środki masowego przekazu rozumie się wielonakładową prasę, także radio, telewizję, Internet . Teza Aby pozyskać odbiorcę mass media stosują manipulację. Argumenty

A. Komunikat w mediach musi przyciągnąć uwagę. Czasami odbiorca chce za pomocą nieczystych sztuczek wpłynąć na wybór odbiorcy, na jego poglądy, zachowanie. Dlatego spotykamy tu przesadę, kontrast, czasem żart i ironię. Do najczęstszych sztuczek językowych możemy zaliczyć: fragmentaryczność , stosowanie danych statystycznych, nawiązywanie do badań naukowych i powoływanie się na autorytety. Następnie używanie języka naukowego, wyrazów wartościujących, komplementowanie. W mediach informacje często sa przekłamane, no wyolbrzymione, ale podawane fakty sa niesprawdzone. W rozmowach np. polityków stosuje się przekrzykiwanie, przerywanie wypowiedzi, wchodzenie w słowo, podnoszenie głosu a nawet jawne obrażanie rozmówcy. B. Manipulacja, czyli funkcja impresywna polega na tym, że często prawda jest przemilczana i używane są wyrazy zastępcze, skrywające prawdę, np. opis zamiast ocena, kibice zamiast chuligani. Rozpiętość środków manipulacji językowych wykorzystywanych przez publicystykę, jest bardzo bogata od nowomowy, żartu, gry słownej, po apele wezwania, stylizacje, zaskakujące porównania, brataniem się z prostym odbiorcą. C. programy typu Na językach chcą zwrócić uwagę odbiorcy przez zdradzanie ta jemnic o showbiznesie, ośmieszanie innych, szydzenie z nich, szukanie ich złych stron, jakiś wpadek medialnych + talk show, np. Kuba Wojewódzki, chce pozyskać odbiorców przez zapraszanie znanych osób, plotkowanie o ich życiu osobistym, zadawanie im kontrowersyjnych pytań np. z życia osobistego, intymnego, przekraczanie na wizji tabu Podsumowanie Wydaje się, iż treści merytoryczne, jak i programy naukowe, popularnonaukowe są marginalizowane kosztem taniej sensacji, jednak należy zdawać sobie sprawę, iż lwia cześć mediów stworzona jest po to by zarabiać, kolokwialnie mówiąc większość mediów jest po prostu czyimś biznesem powołanym do zarabiania pieniędzy.

190. Normy językowe w Internecie na podstawie tekstu W. Gruszczyńskiego – Czy normy językowe obowiązują w Internecie? . Odwołać się także do własnych doświadczeń. Określenie problematyki

Etykieta językowa to zbór zasad poprawnościowych, grzecz nościowych przyjętych w danym języku. Różnią się one od miejsca, gdzie stosujemy wypowiedź, od osoby do której się zwracamy, od jej wieku, pozycji zawodnej, stopnia zażyłości z tą osobą. Często używamy na to zjawisko nazwy „savoir vivre”, ponieważ grzecznościowe zasady nie obowiązują nas tylko w sytuacjach życiowych, ale i w języku. Teza Znajomość zasad netykiety świadczy o wysokiej kulturze nadawcy komunikaty. Argumenty Autor stwierdza, że podczas gdy książki elektroniczne, większość czasopism internetowych, teksty publikowane na oficjalnych stronach www i w serwisach informacyjnych są zasadniczo zgodne z normą języka ogólnopolskiego, to w tekstach o charakterze prywatnym przestrzegane są tylko niektóre normy (najczęściej gramatyczne), częste są natomiast wykroczenia przeciwko innym normom, np. ortograficznym, czy notoryczne nie stosowanie znaków interpunkcyjnych, ogonków w literach, Naruszenia te często mają charakter świadomy i wynikają z podporządkowania się konwencjom środowiskowym, czyli takie umowne zasady w Internecie, że coś wypada, a coś nie. W epoce Internetu, smsów, blogów, portali dyskusyjnych, różnych forach internetowych czasami użytkownik może mieć poczucie, ze gubi się w zasadach poprawnościowych. Netykieta to zbór zasad poprawnościowych, które panują w Internecie. Język e- maili i dyskutantów na forach internetowych jest zróżnicowany- zależne jest to od poziomu wykształcenia, wieku, środowiska, zainteresowań. Język ten wpływa na polszczyznę. Szczególnie młodsi – wybierają w Internecie formuły witam, witaj zamiast Szanowny Panie i Szanowna Pani, co najczęściej wynika z tendencji do skrótowości. Plagą jest także niedbałość interpunkcyjna. Często rozmówcy używają formy „ty” niemalże do wszystkich użytkowników. Dużo zależy jaka panuje moda, czy jest tendencja aby przestrzegać reguł grzecznościowych w Internecie, czy nie. Podsumowanie

Uważam, że warto przestrzegać takich ustalonych kodeksów dobrego wychowania, zarówno na co dzień, jak i w mowie, piśmie, podczas zwyczajnych klasówek, prywatnych maili. To one powodują, że okazujemy w ten sposób szacunek do odbiorcy, ale także świadczą o nas samych, naszym zasobie słownictwa, inteligencji, kulturze osobistej.

191. Normy językowe w mowie i piśmie na postawie dołączonego tekstu Adama Szostakiewicza i własnych doświadczeń.

( część tekstu - http://www.polityka.pl/niezbednikinteligenta/1531497,1,mowta-cochceta.read oraz http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1556309,2,jezyk-polskipoprawni-kontra-spontaniczni.read Określenie problematyki

Podstawowy wymóg kultury języka to jego poprawność, czyli zgodność mówienia i pisania z pewnymi prawami, czyli zasadami, regułami i wskazówkami, określającymi, co jest dobre, a co złe. Takie prawo nosi miano normy. O normie językowej mówi się w dwóch znaczeniach:  jako o zbiorze jednostek językowych i społecznie przyjętych regułach ich używania;  jako o zbiorze reguł posługiwania się jednostkami językowymi, sformułowanymi i skodyfikowanymi przez językoznawców. Teza Normy językowe w mowie i piśmie winni przestrzegać wszyscy bez względu na wiek. Argumenty Językoznawcy dzielą osoby zainteresowane sprawami norm i regulacji językowych na trzy grupy: - w pełni liberalna – niech każdy mówi co chce i pisze jak chce, niech dba jak potrafi o komunikatywność i językową urodę swoich wypowiedzi, - kodyfikacji zdecentralizowanej – biorącej pod uwagę opinie ekspertów od języka, ale wybieramy sobie te, które nam odpowiadają jako jego użytkownikom, - postulująca jednolite rozstrzygnięcia poprawnościowe, nie wiąże się z narzucaniem gustów językowych ani też ze zbytnim rygoryzmem i puryzmem językowym, ale język to ważna część kultury i nie można dopuścić do jego degradacji. W języku nie można pominąć jego roli kulturotwórczej Adam Szostakiewicz przytacza niektóre odpowiedzi badanych Polaków na temat tego, co sądzą o języku polskim. Na pytanie „czemu warto dbać o język, jakim mówimy?”, z których wynika, że jedynie 19,5 proc. Ankietowanych odpowiedziało: „bo ludzie kulturalni powinni mówić poprawnie”, 12,3 proc. „mówienie poprawne pomaga w porozumiewaniu się”, z kolei 4,3 proc. „bo kiedy mówi się niepoprawnie inni ludzie gorzej traktują takiego człowieka”. Jednak na czoło tabeli wysuwają się odpowiedzi bardziej emocjonalne, a mniej pragmatyczne na przykład: „bo polszczyzna jest wartością, która spaja naród i trzeba ją pielęgnować” (34 proc.) oraz, „bo nauczyli mnie w domu, że należy dbać o język ojczysty” (19,4 proc.). Prawdopodobnie z językiem jest trochę jak życiem, jedni chcą poprawności, a drudzy wolą spontaniczność. Żyjemy w epoce mediów, w epoce luzu językowego, a to znaczy, że przybywa ludzi, którzy niechętnie podchodzą do wyznaczonych dawno temu norm w dziedzinie językowej, zwłaszcza do norm ustalonych odgórnie przez autorytety językowe. Coraz częściej zwłaszcza dzieci i młodzież mówią jak ich idole masowej pop kultury, mówią Kubą Wojewódzkim czy Dodą Podsumowanie

Problem z przestrzeganiem norm językowych mają przede wszystkim młodzi ludzi, osoby wychowane ma języku Internetu i smsów. Młodzież zawsze miała, ma i będzie miała swój specyficzny język, którym pragnie wyrażać siebie i definiować otaczający świat, do którego chce w jakimś stopniu się dopasować. Ważne jest żeby jednak nie zatraciła się w skrótach językowych, zapożyczeniach i wulgaryzmach i potrafiła posługiwać się piękną polszczyzną, wyrafinowanym słownictwem świadczącym o poziomie człowieka.

192. Gesty i mimika w komunikacji. Jaką role odgrywają w komunikacji n podstawie tekstu i własnych doświadczeń. Komunikacja niewerbalna to sposób komunikowania się bez używania słów. Komunikacja niewerbalna może być działaniem zamierzonym lub niezamierzonym. Do wskaźników niewerbalnych zaliczamy: mimikę twarzy, gesty, pozycję i ruchy ciała, dotyk, a nawet sposób patrzenia. Komunikaty niewerbalne mogą być zgodne znaczeniowo z werbalnymi - komunikaty powtarzane, zastępować je, akcentować lub maskować - tu nasze zachowania niejęzykowe mają na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań czy myśli. Teza „Mowa ciała” odkrywa przed nami prawdziwą treść przekazu. To co naprawdę ważne - słyszymy i widzimy zmysłami. Argumenty Gdy mówimy wykonujemy cały szereg gestów, które są powszechnie rozumiane - to właśnie dzięki nim potrafimy pokazać swoje uczucia nawet wówczas, gdy nie używamy słów. Gest, to ruch ciała (znak, skinienie), zwykle towarzyszący mowie i podkreślający to, co zostało powiedziane. Czasem zdarza się nawet tak, że mówimy jedynie po to, aby zamaskować (ukryć) swoje intymne uczucia lub opinie, które chcemy zachować jedynie dla siebie. Mimo to z łatwością rozpoznajemy po ruchach, gestach i mimice twarzy kogoś, kto jest zdenerwowany, zmęczony, cierpiący, wesoły, kogoś komu jest zimno lub gorąco, osobę senną lub po prostu znudzoną. Niektóre gesty są używane tak powszechnie, że obserwując z daleka osobę, która je wykonuje od razu domyślamy się co ona wyraża - jest to np. charakterystyczne wzruszenie ramionami na znak „nie wiem”, „jest mi to obojętne”. W jaki sposób odbywa się wyrażanie komunikacji za pomocą ekspresji twarzy? Co możemy powiedzieć poprzez wyraz twarzy? Emocje są bardzo ważnym sposobem komunikowania się, to ta część komunikacji, którą ciągle dokonujemy. Zawsze używamy naszej mimiki. Jeżeli komunikujemy co innego niż myślimy, wówczas nasza twarz zdradza to. Oczywiście możemy też kłamać za pomocą twarzy, ale wymaga to pewnych umiejętności aktorskich. Dziecko może reagować bardzo specyficznie nie używając mowy. Stąd też musimy badawczo obserwować, zastanawiać się i intuicyjnie interpretować, co właściwie wyraża twarz rozmówcy, co ono stara się nam powiedzieć. Podsumowanie Mówią nie tylko nasze usta - ciało również. Zwracajmy zatem większą uwagę na mowę ciała, bo prawidłowo odczytana mowa ciała jest częścią praktycznej znajomości człowieka. Nie można z niej rezygnować, zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.

193. Omów problemy polityczne i społeczne w tekstach kultury. Odniesienie do plakatu "Łączy na patriotyzm jutra"

Określenie problematyki

Każda epoka począwszy od renesansu, dostarcza zarówno przykładów optymistycznych, jak i pełnych negatywnych opisów. Literatura jest bowiem zwierciadłem, w którym odbijają się zarówno nasze przywary, jak i pozytywne strony. Twórcy ukazując wady naszych rodaków pragnęli zwrócić uwagę Polakom, że trzeba walczyć ze swoimi słabościami, jak lenistwo, pijaństwo, zapatrywanie się na obce wzorce, brak patriotyzmu. W ten sposób pouczali rodaków i wpływali na ich zachowania. Literatura od zawsze była zwierciadłem w którym odbijały się problemy społeczne i polityczne narodu, takie jak bieda, nierówność społeczna, tolerancja, emancypacja, wpływ faktów historycznych na dzieje narodu. Teza Problematyka spraw społecznych i politycznych jako temat tekstów kultury zależała od kontekstu historycznego. Argumenty A. Plakat pokazuje 16-letnią Magdę Gizę, opiekunkę kapliczek na warszawskiej Pradze, oraz 86-letnią Kazimierę Kamińską, torturowaną po wojnie przez UB. Kampania oznacza wielką potrzebę nowego typu edukacji patriotycznej w Polsce, czyli takiej dobrowolnej, bez przymusu, jaką prezentuje młoda osoba Giza. Plakat to wezwania skierowane do wszystkich ludzi, wchodzących w dorosłość, by nie zapominali, ze nawet w okresie pokoju można być prawdziwym patriota, biorąc udział w różnych akcjach, związkach młodzieżowych. B. Bieda jako problem społeczny został podkreślony na obrazie Pierre Puvisa de Chavannesa „Biedny rybak”. – pyt. 159. C. W przełomowych dla naszego społeczeństwa chwilach powstała powieść Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie”. Autor kreśli tu swoje rozczarowanie z nowo powstałego państwa. Krytycznie odnosi się do przemian w społeczeństwie, coraz gorszych warunków życia biedoty wiejskiej, powiększającej się rzeszy proletariatu. Cały przekrój naszego narodu obserwujemy na podstawie losów Cezarego Baryki. To on uczestniczył w rewolucji, walczył podczas wojny, przebywał wśród ziemiaństwa w Nawłoci, poznał życie chłopów, proletariatu , komunistów w Warszawie. Taka biografia pozwoliła Żeromskiemu ukazać różne warstwy naszego społeczeństwa i ich problemy. Przedwiośnie jest zatem powieścią społeczną, która wzrusza obrazem powojennej Polski. To świat daleki od ideału, pełen cierpień, krzywdy, nierówności społecznych. D. Drugi przykład- Lalka” z pyt. 93,21. Podsumowanie Literatura i sztuka daje wiele przykładów odpowiednich zachowań, potępia również zachowania naganne. Dzięki niej widzimy obraz społeczeństwa polskiego, sytuacji historycznej, politycznej i różne jego problemy. Pisarze, czy malarze w ten sposób wskazywali na wiele ważnych problemów, które były charakterystyczne dla poszczególnych warstw społeczeństwa. Ukazywali podziały, bariery, inne wartości prezentowane przez te grupy, mentalność i różnice między dwoma skrajnymi stanami.

194. Wytrwałe

dążenie do celu jako temat tekstów kultury. Omówienie zagadnienia odwołując się do podanego wiersza Adama Asnyka – Do młodych oraz innych tekstów kultury.

Szukajcie prawdy jasnego płomienia!

Ludziom niebiańskich nie zbraknie zachwytów,

Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy,

Szukajcie dróg...

nowych,

Za każdym stworzenia

nie

odkrytych

Lecz dalej sięgnie ich wzrok. I miłość ludzka stoi tam na straży,

krokiem

w

tajniki

Coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia, I większym staje się Bóg!

I wy winniście im cześć! Każda epoka ma swe własne cele I zapomina o wczorajszych snach... Nieście więc wiedzy pochodnię na czele

Ze światem, który w ciemność już zachodzi Wraz z całą tęczą idealnych snów,

I nowy udział bierzcie w wieków dziele, Choć otrząśniecie kwiaty barwnych mitów,

Przyszłości podnoście gmach!

Choć rozproszycie legendowy mrok, Choć mgłę urojeń zedrzecie z błękitów,

Prawdziwa pogodzi -

mądrość

niechaj

was

I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi, Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,

W

ciemnościach

pogasną

znów!

( modyfikacja pyt. 21) Omówienie problematyki Jednostka ludzka w swoim życiu poszukuje celu i sensu życia. To motor ludzkiej egzystencji. Pozwala ono człowiekowi na samookreślenie się, zrealizowanie siebie, czy sprawdzenie systemu wartości. Cała trudność w interpretacji celu i sensu w życiu polega na tym, że dla każdego człowieka znaczy ono coś innego. Czasami ludzie przemierzają świat w poszukiwaniu szczęścia, wypytują mędrców, zgłębiają różne filozofie. Nie dostrzegają jednak, że jest ono tuż obok nich. Dla jednych to życie w harmonii, miłość, bycie w zgodzie z własnym sumieniem, światem. Ale nie każdemu to wystarczy. Są tacy, dla których spełnienie wiąże się z władzą, majątkiem, karierą. Literatura ukazuje nam losy bohaterów, którzy wybrali różne drogi życiowe, aby odnaleźć cel i sens w życiu. Teza Bohaterowie literaccy wykreowani w literaturze szukają celu i sensu w różnych dziedzinach życia. Argumenty A. Poetyckim apelem do młodych, który wyznacza nowe drogi, jest wiersz Asnyka „Do młodych”. Podmiot liryczny każe nowemu pokoleniu iść wciąż do przodu, ale mają także pamiętać o tradycji. Poeta jest bowiem przekonany, że da się połączyć to, co stare z tym , co symbolizuje postęp. Dopiero takie zestawienie ma według niego prawdziwą wartość. Autor ceni młodość za jej bunt, chęć odkrywania nowych dróg. Z każdym krokiem młodzi mają szansę na rozwój i poznawanie. Ale „ja” liryczne nie jest zwolennikiem zdobyczy, które sprzyjają tylko postępowi. Uważa, że dzięki odkrywaniu nowych prawd i możliwości człowiek staje się lepszy. Pisarz rozumie działania młodych, którzy chcieliby szybciej, mocniej, intensywniej. Ale przecież każdy okres ma swoje cele. Taka jest kolej dziejów. Nowa epoka zawsze pozostaje w konflikcie z poprzednią i proponuje swoje rozwiązania. B. Wierz Czesława Miłosza „Sens” – pyt. 21. C. Sensu w miłości do Boga szukał bohater średniowiecznego zabytku „Legendy o św. Aleksym”. – pyt. 21. Podsumowanie

W świetle przytoczonych argumentów literackich wysuwa się wniosek, że bohaterowie poszukiwali swego sensu w różnych dziedzinach życia. Dla Aleksego był to Bóg i życie zgodne z wiarą. Dla Miłosza sensem jest jego nieśmiertelna poezja.

195. W jaki sposób literatura piękna wpływa na język? Odwołaj się do podanego tekstu oraz tekstów kultury. Podracki Jerzy: "Hamletyczne rozterki donkiszota", czyli o wpływie literatury na język Literatura rozumiana szeroko to 'całokształt twórczości piśmienniczej danego narodu, epoki lub całej ludzkości; piśmiennictwo'. Język pisany jest naturalnie wtórny w stosunku do mówionego, ale współzależność obu najważniejszych odmian językowych jest oczywista. Trudno sobie przecież wyobrazić jakikolwiek język cywilizowany bez pisma, bez rozmaitych źródeł pisanych.Literatura w węższym znaczeniu (od XIX wieku) to 'twórczość artystyczna obejmująca poezję, dramat i prozę; literatura piękna'. I głównie to znaczenie tkwi współcześnie w naszej świadomości językowej. Nasz język ogólny byłby zapewne inny, gdyby nie powstawały w nim dzieła Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego, Piotra Skargi i Ignacego Krasickiego, Adama Mickiewicza i Juliusza Słowac kiego, Cypriana Norwida i Aleksandra Fredry, Bolesława Prusa i Henryka Sienkiewicza, Stanisława Wyspiańskiego i Stefana Żeromskiego, Marii Dąbrowskiej i Jarosława Iwaszkiewicza. Ten wykaz nazwisk można by jeszcze długo uzupełniać. Literatura piękna oddziałuje na naszą mowę także pośrednio, kształtując smak literacki i w ogól e wrażliwość na piękno. Pisarz znajduje się jednakże ciągle pod "naciskiem" systemu języka, którym się posługuje, musi się liczyć z doświadczeniem językowym odbiorcy. Utrwalone tu kategorie i typy formalno-znaczeniowe narzucają ograniczenia, które rzadko tylko da się przezwyciężyć. Dotyczy to zarówno praw gramatycznych, jaki słownictwa. Niemniej 1'ln.ik w stylu artystycznym neologizmów jest sporo, jedni pisarze tworzyli ich niewiele (np. Kochanowski*, Mickiewicz, Sienkiewicz), lubowali się w tworzeniu nowych słów i znaczeń (np. Krasiński, Norwid, Leśmian). Pod względem językowym karierę zrobił natomiast Hamlet, tytułowy bohater tragedii Szekspira. Słowniki rejestrują kilka wyrazów pospolitych utworzonych od tego imienia): hamletyzm - 'struktura duchowa i /człowieka charakteryzująca się brakiem decyzji, przewagą myśli nad wola i niezdolnością do czynu'; hamletyzować (dawniej hamletyzować ) 'rozmyślać, filozofować, analizować, marzyć o czynach i nie działać, przeżywać rozterki wewnętrzne'

Określenie problematyki Literatura od najdawniejszych czasów stanowi źródło wielu postaw, wzorów osobowych i wartości. Ludzie sięgają po książki, aby wyczytać w nich losy postaci podobnych do nich, mających takie same priorytety i marzenia. Lektury przestrzegają przed złem, wskazują drogi, jakimi należy dążyć do wytyczonych celów. Wzbogacają naszą wyobraźnie i kształtują osobowość człowieka. Pozwalają nam przenieść się w inną rzeczywistość , zapomnieć na chwile o problemach, stać się kimś innym. Teza Literatura wpływa także na nasz język. Argumenty A. Autor w swym artykule zgadza się z teza, ze literatura wpływa na nasz język. Najpierw istniało słowo a dopiero później powstał język, jednak miedzy nimi isnieje zależność. Jako przykład podaje np. wpływ bohaterów literackich. Postawa Hamleta spowodowała, że w języku zaczął funkcjonować termin hamletyzm , czyli postawa wyrażająca stan psychiki nadwrażliwej jednostki, rozdartej wewnętrznymi rozterkami, zwątpieniami, poszukującej tożsamości. Ale nowe słowa, postawy, teorie, powstają także od autorów, np. od Byrona powstał bajronizm. Bardzo dużo związków frazeologicznych pochodzi z literatury pięknej, Biblii, mitologii. Na co dzień słyszymy takie pojęcia jak „ wdowi grosz”, „pocałunek Judasza”, „hiobowe nieszczęście”. Świadczy to tyl ko o tym, ze postaci biblijne towarzyszą nam nawet w codziennym języku. Podobnie i z mitologii, słyszymy takie pojęcia jak „syzyfowe prace”, „puszka Pandory”’ czy „ czyn prometejski”. One także na stałe weszły do naszego języka. Wiele jest cytatów, które na stałe weszły do naszego języka. Podam przykład - "Trzymaj swoich przyjaciół blisko, ale wrogów jeszcze bliżej." - Ojciec Chrzestny II, "Miałeś chamie złoty róg" z "Wesela" Wyspiańskiego lub określeniatypu wielki brat (1984 Orwella), są równi i równiejsi (Folwark zwierzęcy Orwella). Nie trzeba znać "Ferdydurke" Gombrowicza, żeby zastosować w rozmowie cytat "Słowacki wielkim poetą był". Mickiewiczowi zawdzięczamy "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie" ("Dziady"). Rekordzistą jeżeli chodzi o wzbogacen ie polszczyzny o chętnie cytowane powiedzenia okazuje się Sienkiewicz - z jego powieści mamy nie tylko "Bar wzięty!", "Boże, Ty to widzisz i nie grzmisz?", "Zginę ja i pchły moje" (Zagłoba) zy "Dobry uczynek to jak Kali zabrać komuś krowę" ("W pustyni i w puszczy"). B. Gustaw jako bohater, który pod wpływem lektury „książek zbójeckich” szuka idealnej miłości i popada w obłęd na podstawie „Dziadów cz. IV” A. Mickiewicza; C. poezja Mickiewicza jako siła sprawcza do poszukiwania przez Wokulskiego romantycznej miłości ukazana w powieści B. Prusa „Lalka”; Podsumowanie Rodzaj czytanej literatury wpływa na wyobraźnię bohatera, jego pragnienia i marzenia Lektura może wpływać twórczo lub destrukcyjnie na osobowość bohaterów literackich

196. Co to znaczy być człowiekiem wolnym ? Odpowiedz na pytanie na podstawie podanego fragmentu tekstu " Dziadów cz. III " i innego tekstu kultury. Mam być wolny — tak! nie wiem, skąd przyszła nowina, Lecz ja znam, co być wolnym z łaski Moskwicina. Łotry zdejmą mi tylko z rąk i nóg kajdany, Ale wtłoczą na duszę — ja będę wygnany! Błąkać się w cudzoziemców, w nieprzyjaciół tłumie, Ja śpiewak, — i nikt z mojej pieśni nie zrozumie

Nic — oprócz niekształtnego i marnego dźwięku. Łotry, tej jednej broni z rąk mi nie wydarły, Ale mi ją zepsuto, przełamano w ręku; Żywy, zostanę dla mej ojczyzny umarły, I myśl legnie zamknięta w duszy mojej cieniu, Jako dyjament w brudnym zawarty kamieniu.

Określenie problematyki Czym jest wolność? Każdy instynktownie wie, na czym ona polega. Z tym zjawiskiem spotykamy się na każdym kroku, zarówno w życiu codziennym, jak i w literaturze. Kiedy ktoś próbuje nam coś narzucić, zmusić nas do czegoś, protestujemy natychmiast i oburzamy się, twierdząc, że narusza się naszą wolność. Tak rozumiemy ją potocznie. Mówi się o wol ności sumienia, wolności słowa. Powierzchownie i skrótowo rzecz biorąc - człowiek wolny to taki, który może robić to, co chce, sam o sobie decyduje, jest niezależny od innych. Teza Wolność w tekstach kultury przybiera różne formy, może być dla bohaterów literackich darem albo przekleństwem. Argumenty A. Przemiana nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca w patriotę jest częstym motywem dzieł I połowy XIX wieku. Przykładem może być tu Konrad z „Dziadów” Adama Mickiewicza. Tego młodego zapaleńca znamy z wcześniejszego fragmentu- IV części. Jego imię brzmiało Gustaw i postać doznawała niespełnionej miłości. Taki stan duszy został wywołany romantyczną, niespełnioną miłością. Doprowadziło go to do samobójstwa. Podany fragment symbolizuje właśnie tę przemianę Gustawa w Konrada. Konrad budzi się ze snu podczas pobytu w więzieniu , jest już świadomy tego, że będzie wolny, lecz ta nowina nie cieszy go. Boi się, że spotka go wygnanie, że zostaną mu zdjęte kajdany z rąk i nóg, lecz założą mu je na jego duszę. Obawia się, że na obczyźnie jego poezja zostanie niezrozumiana. I za chwilę następuje ważny przełom w jego życiu: z romantycznego kochanka przemienia się w bohatera narodowego; z Gustawa w Konrada. Pod wpływem anioła pragnie walczyć o wolność ojczyzny, bronić ją za wszelką cenę. Na pamiątkę duchowej przemiany zapisuje na ścianie więziennej słowa:„Umarł Gustaw, narodził się Konrad”,po czym zasypia. B. Bohaterem, który nie potrafił wykorzystać wolności był Zenon Ziembiewicz z powieści Zofii Nałkowskiej „Granica". U początków swojego dorosłego życia miał wszystko, co jest potrzebne, aby rozpocząć godną egzystencję - kochających rodziców, wykształcenie, a co najważniejsze, patrząc na nic najlepszy sposób życia ojca, wiedział, jaki nie chce być. Czego więcej potrzeba? Zenon czuł się wolny i uważał, że świat do niego należy. A co zrobił ze swoim darem? Dzień po dniu ją sobie odbierał, uzależniając się od innych: od radcy Czechlińskiego, pod dyktando którego pisał artykuły, od Justyny swojej kochanki, od Elżbiety - narzeczonej, a potem żony, od której oczekiwał, że za niego podejmie trudne decyzje. Mężczyzna musi ponieść konsekwencje swoich czynów. Zostaje oblany kwasem przez kochankę i popełnia samobójstwo. Wolność stała się dla niego nieznośna, bo ostatecznie wiedział, że nie jest wolny, a mógłby, gdyby stać go było na odrzucenie kompromisów. Okazuje się, że nawet wolność ma swoje granice, przekroczenie których doprowadza do tragedii. Podsumowanie Postacie literackie omówione przeze mnie łączy jedno - wszystkie ceniły swoją wolność i wszyst¬kie w jej imię podejmowały swoje działania.

197. Dom jako ojczyzna. Jak twórcy przedstawiają rodzinny dom bohaterów? Omów na podstawie fragmentu Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego. Judym machnął ręką i uciekł po schodach. Gdy stanął na dziedzińcu, dostrzegł w jego szyi pod murem fabryki mnóstwo dzieci skaczących, biegających, rozbawionych. Na kupie opalonych belek siedziała ciotka Pelagia, kobieta stara, łaskawy chleb od lat wielu jedzą ca u siostrzeńca, a brata Judymowego, Wiktora. Była to jejmość chuda, chorowita i zrzędna. Rzadko kto słyszał od niej dobre słowo, a dzieci nabrały się szturchańców ile wlezie. Judym szedł ku niej wolno, krzywiąc się pod wąsem i mocując ze sobą. Przykro mu było witać się na placu, wobec lokatorów i gapi ów. Doświadczał nieprzyjemnego uczucia półodrazy, zbudzonej i wydobytej na jaw przez szczególne politowanie, stanowiące rdzeń uczuć familijnych. Ciotka Pelagia odwróciła głowę i spostrzegła go, ale nie ruszała się z miejs ca. Gdy przyszedł i dotknął nosem jej zabrudzonego rękawa w okolicach dłoni, schyliła się prędko i cmoknęła go z dala we włosy.

Określenie problematyki „ Czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał”- brzmi stare, polskie przysłowie. Jak w każdej mądrości ludowej, tak i w tej jest wiele prawdy. To, co wynosimy z domu rodzinnego, z czasów dzieciństwa zawsze ma wpływ na nasze dalsze losy. Większości z nas dom kojarzy się z ostoją, spokojem, swoim miejscem na ziemi. To nie tylko cztery przysłowiowe ściany. To cała otoczka emocji, uczuć i wrażeń. Niestety nie dla każdego ten azyl bezpieczeństwa jest gwarancją spokoju, miłości, uczenia się kodeksu moralnego. Są przecież i ci, dla których rodzina okazuje się miejscem toksycznym. Teza Dom rodzinny wpływa na kształtowanie się tożsamości, postaw moralnych i społecznych bohatera w dorosłym życiu. Rodzina to podstawa egzystencji każdego z nas. Ona kształtuje młodego człowieka. Argumenty A. Zupełnie inaczej krainę dzieciństwa Tomasza Judyma opisuje Stefan Żeromski. Dla doktora Judyma powrót do dawnego domu wiąże się z poczuciem wstydu i czegoś nieprzyjemnego, „półodrazy” do tego miejsca i zamieszkujących go ludzi.Judym nie jest zadowolony, że musi odwiedzać pamiętne miejsce swojego dzieciństwa. Wprost przeciwnie, jest mu przykro, że musi witać tamtejszych mieszkańców. Brudne, odrapane ściany, podłogi i sufity są cieniste i smutne, przypominają Judymowi trumnę. Wnętrza są ciemne i pełne odpychającego, nieprzyjemnego chłodu. Również ich mieszkańcy, rodzina Judyma, są w stosunku do niego oschli i nieprzyjemni. Jego pojawienie się wywołuje wręcz szczere, nieskrywane niezadowolenie. B. W swojej epopei Mickiewicz opisał wieś Soplicowo, „małą ojczyznę” tytułowego pana Tadeusza. Młodzieniec wraca do swojego domu po kilku latach nauki spędzonych w dalekim mieście. Z domem swojego dzieciństwa wita się z czułością, każdy mebel, każdy drobiazg przypominają mu szczęśliwe wspomnienia wyniesione z czasów dziecięcych. Znani mu od bardzo wczesnej młodości ludzie witają go z radością, czasami jawną, czasami ukrytą, zapytują o jego dotychczasowe dzieje i sami opowiadają o ty, co działo się podczas jego nieobecności. Widać, że tęsknili za nim i są szczęśliwi z jego powrotu, tak samo jak Tadeusz tęsknił za nimi i ukochanym domem. Podsumowanie Dom, winien dawać nam wskazówki na przyszłość, z niego wynosimy takie wartości jak dobro, miłość, bezpieczeństwo. Jednak, gdy zabraknie ich w przysłowiowych czterech ścianach nikt z nas nie będzie mógł powielać ich w normalnym życiu. Trudno wówczas budować swoje dalsze relacje z drugim człowiekiem. Nędza, poniżenie spowodowało, że Judym będąc dorosłym nie może się odnaleźć. Życie w Boleborzy i obserwacja rodziców wpłynęła na Ziembiewicza w taki sposób, ze przez całe życie chodził na kompromisy i powielał schemat z dzieciństwa. Niedojrzałość Cezarego Baryki, jego problemy to wynik straty rodziców w bardzo młodym wieku.

198. Po co w tekstach kultury używana jest alegoria? Na podstawie obrazu Jacka Malczewskiego „Śmierć” i innych tekstów literackich (modyfikacja pyt. 175, dali tylko inny obraz)

Określenie problematyki

Alegoria-motyw zawarty w dziele literackim(a tak że malarskim),np.: postać, zdarzenie, który oprócz znaczenia dosłownego ma sens dodatkowy, domyślny, czyli alegoryczny. Popularną alegorią literacką jest. np.: przedstawienie żeglugi, podróży jako odpowiednika ludzkiego życia. W bajkach alegoriami ludzkich cech są postacie zwierzęcych bohaterów, w sztukach plastycznych, np.: sowa to alegoria mądrości, waga sprawiedliwości. Od symbolu alegoria różni się tym, że wszyscy rozumiemy ją jednakowo, zaś symbol-wielorako. Teza Alegoria to środek stylistyczny wykorzystywany przez artystów sposób świadomy i celowy. Argumenty A. Artystą, podejmującym motyw śmierci, był Jacek Malczewski , malarz, czołowy przedstawiciel symbolizmu tworzący na przełomie XIX i XX w. Na jego obrazie śmierć została przedstawiona jako alegoria pod postacią kobiety z kosą. Na pierwszym obrazie dziewczyna buńczuczcie stoi oparta o ścianę domu, z tyłu którego widać w oknie twarz starca. Jak się łatwo domyśleć przyszła właśnie po jego duszę. Młoda dziewczyna mocno dzierży w dłoniach swą broń i z wyrazem leciutkiego uśmiechu na twarzy spokojnie czeka na ostanie tchnienie człowieka. Prawa dłoń podpiera mocno bok, co stwarza wrażenie mocnej, nieuchronnej chwili końca staruszka w oknie. Nadanie śmierci rysów hardej, zdrowej kobiety pozwala wyobraźni na stworzenie sobie wizerunku spokojnej śmierci. B. Alegorią jest rzeźba Temidy. Zasłonięte oczy Temidy symbolizują bezstronność . Cecha ta wyraża się w naszym systemie prawnym jako zasada równości wobec prawa. Waga symbolizuje rozwagę w ocenie aby zbyt pochopnie nie wyciągać wniosków , miecz strzeże porządku , sprawiedliwości i dobrych obyczajów. Zatem Temida jest tu alegorią sprawiedliwości. Czasami Temida przedstawiana jest z uciętą głową, uosabia to karę. Która musi być sprawiedliwa. Stanowić powinna pewną dolegliwość oraz zarazem równocześnie stanowić wyraz negatywnej oceny zachowań ludzkich. C. Alegoria często występowała w gatunkach dydaktycznych, m.in. w przypowieściach i bajkach zwierzęcych, w których np. sowa była alegorią mądrości, lew - siły i władzy, pies - wierności. Przykładem mogą być liczne bajki Ignacego Krasickiego. D. Popularną alegorią średniowieczną był kościotrup z kosą w ręku lub rozkładający się trup, oznaczające śmierć (np. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią). Podsumowanie Alegoria zatem to ważny środek stylistyczny, który niesie za sobą znaczenie dosłowne i ukryte.

199. Refleksje na temat życia człowieka. Odnieś się do plakatu Mieczysława Górowskiego, plakat z 9 Biennale Plakatu Teatralnego i własnych przykładów tekstów kultury.

Określenie problematyki Co stanowi największą , niezbadaną zagadkę na świecie? To oczywiście sam człowiek. Wiąże się to z faktem, ze istota ludzka ma złożona psychikę i osobowość. Pisarze na przestrzeni epok próbowali wyróżnić typu ludzkie. W swych dziełach ukazywali całą galerię odmiennych postaci- od morderców, po skąpców, buntowników, marzycieli, czy bohaterów. Często pojawia się pytania: skąd w człowieku tyle wytrwałości, siły do życia, zmian? Problem ten podejmowały teksty kultury. Teza Literatura i sztuka snują refleksje o człowieku, kreując różne typy bohaterów- od buntowników po zbrodniarzy, altruistów i biernych obserwatorów. Argumenty

A. Plakat przedstawia mężczyznę, który ubrany jest w elegancki garnitur. Nie ma jednak jednego buta. Widać tylko jego stopę. Bohater nie posiada także rysów twarzy. Zamiast niej ma czarną plamę. Twarz znajduje się z boku. Trzyma ją część ręki. Można się zastanowić, co to za typ człowieka, który nie ma twarzy. Według mnie to osoba, która kłamie, manipuluje innymi, jest egoistyczna, wstydzi się pokazać swojego prawdziwego oblicza. Gra kogoś eleganckiego, zamężnego, być może jest to nawet biznesmen, polityk, ktoś ważny. Jednak nie ujawnia on twarzy, bo ma cos do ukrycia. Dlaczego ma tylko jednego buta? Goła stopa symbolizuje, ze nie czuje on twardego gruntu pod nogami, zatem to osoba pełna lęku. Plakaty pobudzają do myślenia, do poszukiwania ukrytych treści. B. Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall opowiada o godności podczas II wojny światowej, w rzeczywistości getta warszawskiego i holokaustu. Bohater utworu Marek Edelman opowiada o masowym wywożeniu Żydów do Treblinki na śmierć w komorach gazowych. W 1942 roku pracował jako goniec w szpitalu w zamkniętym obszarze za drutami. Posiadał stałą przepustkę umożliwiającą mu poruszanie się po mieście, ale nie wykorzystał tej okazji, nie chciał opuścić swych współtowarzyszy niewoli. Do końca wałczył o ich godną śmierć. W czasie powstania w getcie dowodził oddziałem czterdziestu ludzi. Po wojnie pozostał w Polsce, skończył studia medyczne, został kardiologiem. Edelman to przykład człowieka, który zarówno w czasie wojny, jak i po niej zachował do końca aktywna postawę. Starł się przeciwstawić złu a nawet prowadził swój wyścig z Bogiem. C. Można także dodać postać Tadka z opowiadań Borowskiego, omówiona w poprzednich kilku pytaniach. Podsumowanie Bez wątpienia człowiek to najciekawszy przedmiot niezbadanej wiedzy. Jest wciąż zagadką, tajemnicą, od wieków fascynującą, ale nierozwiązywalną. Natomiast utwory zawierające wiele przemyśleń dotyczących prób rozwikłania tej zagadki, dociekają mechanizmów rządzących psychiką bohatera.

200. Jak mity greckie wpływają na kulturę europejską? Obraz Tycjana Syzyf i odniesienie do innych tekstów literackich.

Określenie problematyki Mity obok wiedzy o świecie antycznym są podstawowym źródłem kultury śródziemnomorskiej. Albowiem jak mówi cytat, który wybrałem na motto przewodnie swojej pracy „ Kto kocha mity, jest w pewien sposób filozofem”. Słowa Arystotelesa oddają sens tych pełnych refleksji, przesyconych wiedzą ogólnoludzk ą opowiadań. Przez wieki bowiem przetwarzano motywy mitologiczne, które z czasem stały się skarbnicą mądrości wielu pokoleń. To właśnie z kultury grecko-rzymskiej pochodzą utrwalone już kanony piękna, fundamenty estetyki, filozofii, nauki, liryki, wreszcie demokracji i wolności człowieka. W języku potocznym znajdujemy także wiele słów, wyrażeń i zwrotów o antycznym pochodzeniu. Teza Mity greckie stały się natchnieniem i źródłem inspiracji dla artystów kolejnych epok literackich. Argumenty A. Obraz Tycjana przedstawia ciemne dno Tartaru – krainy wiecznego cierpienia i męki umarłych. Grozę budzą również tajemnicze stworzenia. stworzenia o ogromnych oczach, które przyglądają się Syzyfowi z drugiego planu obrazu. Na ciemnym tle płótna wyraźnie odcina się postać Syzyfa. Tycjan z niebywałą dokładnością odmalował ciało mężczyzny, uginające się pod ciężarem głazu, który Syzyf nieustannie musi wtaczać pod górę. Obraz Tycjana uderza przede wszystkim niezwykłym realizmem oraz prostotą przekazu. B. Wierszem nawiązującym w swej treści do sylwetki bogini jest liryk Zbigniewa Herberta „Nike, która się waha”. Utwór posiada dwóch bohaterów: jednym z nich jest tytułowa postać, która w przypływie ludzkiego uczucia pragnie zatrzymać młodzieńca, biorącego udział w bitwie. Ma ochotę podejść i pocałować go w czoło, ale boi się by nie uciekł. W tym wierszu zwyciężczyni z Samotraki jest postacią drugoplanową, stanowi tło dla konkretnych wydarzeń. Wiersz bowiem mówi o tragizmie pokolenia Kolumbów skazanego na śmierć przez historię. C. Romantyczny wzlot Ikara wbrew rozsądkowi jako symbol wiary w nieograniczone możliwości ludzkie i jego odniesienia w opowiadaniu J. Iwaszkiewicza „Ikar”; D. Bunt Ikara przyrównany do odmiennych postaw człowieka wobec życia i świata na podstawie wiersza T. Różewicza „Prawa i obowiązki”. E. Rusyfikacja młodzieży polskiej, przyrównana do pracy Syzyfa w postaci stosowania wyrafinowanych metod nauczania na podstawie „Syzyfowych prac” S. Żeromskiego; Podsumowanie W starożytności, mity odgrywały ogromną rolę. Stanowiły one składnik kultury oraz pełniły funkcje poznawcze i światopoglądowe. Były niezwykle ważne, gdyż wyjaśniały Grekom wszystkie zjawiska, których oni nie mogli pojąć. Dziś nie mają one już tak dużego znaczenia. Obecnie opowieści o bohater ach i bogach traktujemy jako ciekawostki. Mity mają jednak charakter symboliczny i niosą uniwersalne treści. Są źródłem tematów literatury i sztuki, inspiracją artystyczną dla wciąż nowych interpretacji dawnych obrazów oraz źródłem prawd filozoficznych.

201. Wykorzystanie ekspresywizmów - wyrazów nacechowanych emocjonalnie. Odwołanie do Miodka, tekstu kultury i doświadczeń językowych ( modyfikacja pytania 171, podany był ten sam tekst podstawowy Miodka, tylko trochę inaczej sformułowane pytanie) Określenie problematyki Słowa nie tylko nazywają osoby, rzeczy, czynności, ale także uzewnętrzniają nasz stosunek emocjonalny. Wypowiadając się o koleżance, mówimy: wspaniała, cudowna, ubóstwiam ją uwielbiam ją Wyrażamy za pomocą odpowiednich słów nasz pozytywny stosunek emocjonalny do kogoś. Możemy również wypowiadać się, wyrażając swoje emocje o zabarwieniu negatywnym: nie cierpię go, nienawidzę go, nie znoszę go. W słowach ukryte są emocje. Niekiedy wyraz nabiera nacechowania emocjonalnego, gdy zostanie użyty w znaczeniu przenośnym, np. patyki - chude nogi, słoń - gruby człowiek. Czasem ekspresja wyraża się przez formę brzmieniową o charakterze dźwiękonaśladowczym, onomatopeicznym, np. kwękać, ciamdziać, dziubdziać. Niektóre wyrazy uzyskują odpowiednie zabarwienie uczuciowe w zależności od formantu - przyrostka dodanego do podstawy słowotwórczej, np. mam-unia, synuś, serduszko są to zdrobnienia, które zwykle mają zabarwienie uczuciowe dodatnie. Wyrazy o zabarwieniu uczuciowym ujemnym nazywamy zgrubieniami, np. nochał, dziadyga. Czasem wyrazy zakończone przyrostkiem wskazującym na funkcję zgrubiającą mogą mieć też dodatnie zabarwienie emocjonalne, np. moje poczciwe, kochane psisko. Ekspresywizmy zatem to wyrazy, które oznaczają nie tylko jakiś przedmiot, osobę, miejsce, sytuację, zdarzenie, cechę, ale także emocjonalny stosunek do niego. Zwykle odbijają powszechne, potoczne przekonania dotyczące rzeczy, które nazywają i takież systemy wartości. Teza Słownictwo emocjonalne ma charakter wartościująco-oceniający. Argumenty Zdaniem Miodka to pozytywne zjawisko, kiedy za pomocą takiej zwykłej, krótkiej jednogłoskowej końcówki, możemy wnieść do danej formacji zabarwienie uczuciowe, czyli możemy ją nacechować emocjonalnie. Wystarczy, ze do rdzenia kot dodamy formant -ek i już mamy zdrobnienie. Wyrazy o barwie emocjonalnej wyrazu dodatniej wyrażają pozytywny stosunek, np. matusia, wujaszek, jabłuszko; wyrazy o barwie emocjonalnej wyrazu ujemnej wyrażają ujemny, negatywny stosunek do osób, przedmiotów, pojęć czy czynności, np. staruch, brudas, pleciuch, chłopaczysko. Przykładem mogą być także treny, np. w Trenie VIII jest bardzo dużo zdrobnień w odniesieniu do Urszulki, co podkreślą boleść ojca po stracie córki i jego miłość do niej. Do tego pytania pasuje cała wiedza opracowana w pyt. 153 o zdrobnieniach i omówiony tam także przykład z „Przedwiośnia” Podsumowanie Wyrazy o określonej barwie uczuciowej występują najczęściej w języku potocznym, także środowiskowym, np. uczniowskim, studenckim.

202. Do czego prowadzi pycha? Fragment Wielkiej Improwizacji Konrada w Dziadach cz III odwołaj sie do całości utworu i innego tekstu kultury ( modyfikacja pyt. 87, podali jednak inny fragment z Dziadów. Cz. III jako tekst podstawowy, czyli fragment Wielkiej Improwizacji)

Określenie problematyki Pycha jest jedną z najbardziej znanych ludzkich postaw. To przesadnie dobra ocena samego siebie, wysokie mniemanie o sobie połączone z patrzeniem na innych z góry, z wyniosłością, duma, zarozumialstwo. Używając języka potocznego najlepszym określeniem jest „zadzieranie przez kogoś nosa” . Literatura często utrwala ten motyw w swoich dziełach. Pisarze kreują na kartach swych utworów bohaterów, którzy z różnych przyczyn są pełni pychy i zarozumiałości. W każdym jednak przypadku spotyka ich za to kara- samotność, izolacja, a nawet śmierć. Teza Pycha to cecha, która determinuje działania bohaterów literackich, wpływa na nich niszcząco. Argumenty A. Jako pierwszy utwór przytoczę Dziady cz. III. Adam Mickiewicza. W słynnej „Wielkiej Improwizacji” romantyczny bohater chce rozmawiać z Bogiem. Nie zamierza się jednak spowiadać, jego celem jest bunt przeciwko Stwórcy. Konrad uważa, że jest równy Bogu. Romantyczny bojownik żąda, aby Bóg dał mu władzę nad ludzkimi duszami. Pragnie rządzić miłością. Władca Niebios jednak nie odpowiada na jego żądania co doprowadza do wykrzyknięcia przez Konrada słów bluźnierczych. Kulminacyjnym punktem rozpaczy bohatera jest nazwanie Boga – carem. Nie dokonuje tego on sam, ponieważ przed wypowiedzeniem ostatniego bluźnierstwa Konrad mdleje i dopowiada je diabeł. Pycha posłużyła Mickiewiczowi do podkreślenia indywidualizmu bohatera i jego misji zbawczej narodu. B. Pycha została także przedstawiona na podstawie obrazu Petersburga, jaki wyłania się z Ustępu do Dziadów części III. To miasto opanowane przez totalitaryzm. Ludzie w nim cierpią i żyją w ubóstwie. Panuje wyzysk i ślepe podporządkowanie się carowi. Dostrzegamy tu określoną hierarchię. Na samym jej szczycie znajduje się car. Pośrodku swoje miejsce ma ją bliscy współpracownicy. Na dole są ci najliczniejsi- biedota. Mieszkańcy Petersburga są więc wyraźnie podzieleni. Petersburg porównywany jest do wieży Babel, na której podobnie jak w mieście trudno się porozumieć. Na tym tle widzimy także i innych mieszkańców Petersburga. Są nimi zesłańcy. W ich oczach nie widać dumy, a jedynie pogardę dla władcy i nienawiść. Z jednej strony podziwiają przepych miasta, ale wiedzą, ze fundamenty stolicy zostały wzniesione na wyzysku innych. C. Swoje rozważania dopełnię symboliką wybranej przeze mnie postaci. Syzyf- to ulubieniec Olimpu, cieszył się sympatią Zeusa oraz innych nieśmiertelnych. Bogowie zapraszali go do swego stołu, rozmawiali z nim bez skrępowania o swoich sprawach. Syzyf z czasem zaczął być pełen pychy i wiary, że nikt mu nic nie zrobi skoro ma przyjaciół w osobach samych bogów olimpijskich. Dlatego zaczął powtarzać sekrety niebiańskich znajomych. Za pychę strącono go do najgłębszej części państwa zmarłych, Tartaru. Od tamtej pory musi pchać na górę ogromny kamień, który tuż przy szczycie znów stacza się w dół. Podsumowanie Różne są źródła, przyczyny ich pychy. Osoby pyszne ponoszą konsekwencje swojej postawy. Każdy akt pychy to refleksja pisarza, aby ukazać ważne problemy odnoszące się do reguł rządzących światem. Pycha determinuje losy bohaterów literackich.

203. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że reklama odnawia język? Odnieść się do reklam, podanego tekstu o reklamach i własnych doświadczeń. Określenie problematyki Reklama na stałe weszła do naszej rzeczywistości. Spotykamy ją w telewizji, prasie, radiu, na ulicach, Internecie. Czasami nie jesteśmy świadomi, jak mocno wpływa ona na nasze życie i na wybory. Nie bez powodu mówi się, że reklama jest dźwignią handlu. Bez chwytliwych haseł upadłyby największe firmy. Producenci prześcigają się w zdobyciu kij enta, dlatego próbują go zmanipulować. Do tego celu wykorzystują całą armię różnych środków gramatycznych i pozajęzykowych. Wymyślają cudowne promocje, rewelacje zniżki, produkty dnia. Konsumenci sami się gubią w tym gąszczu propozycji, nie wiedząc co kupić, gdzie kupić, jak kupić. Reklama nazywamy wszelkie zabiegi mające na celu nakłonienie nabywców do zakupienia towarów lub usług. To komunikat zachęcający do zakupu towaru, informujący o produkcie lub usłudze, przedstawiony na przykład w formie filmu, rysunku, plakatu. Teza Język reklamy odnawia język, dzięki zastosowaniu „skrzydlatych słów”. ( patrz pyt. 179. Argumenty

A. W reklamie używa się stwierdzenia: „skrzydlate słowa”, czyli nie da się ustalić autorstwa danego frazeologizmu. Ich użycie w przekazie reklamowym odbywa się najczęściej na prawach gry językowej, poddawane są one bowiem przeróbkom. Podam ich przykłady: Król mocy letniej (reklama piwa Król)- nawiązanie do tytułu dramatu Szekspira Sen nocy letniej. Kama na ławę (reklama margaryny Kama)- nawiązanie do znanego frazeologizmu- Kawa na ławę Fortuna owocem się toczy (reklama napoju Frugo)- nawiązanie do znanego przysłowia Fortuna kołem się toczy. Tym samym użycie w reklamach skrzydlatych słów powoduje, że mamy do czynienia z całkiem nowymi związkami wyrazowymi. Reklama powoduje, ze język potoczny wchodzi do języka oficjalnego, np. słynne powiedzonko- Coca-cola to jest to lub No to Frugo. Kolejnym elementem sa neologizmy, czyli nowe wyrazy , które powstają tylko na potrzeby danej reklamy. Zdarza się , że reklama operuje błędami językowymi, tylko po to, by zmanipulować odbiorcę. Tym samym reklamy wpływają w ten sosom na nasz język, że łamią normy poprawnościowe. W jednej z reklam dowiadujemy się (brzmi to absurdalnie), że „gdy biel jest bielsza, to pranie jest czystsze”.

D. Omówię reklamę telewizyjną marki Play, z hasłem- Play podsumowuje i wprowadza nową gwiazdę 4G LTE. Pomysł ogłoszenia opiera się głównie na połączeniu wszystkich spotów, które nadała firma w ostatnim czasie i przekształcenie ich w jedną reklamę, podsumowującą miniony rok. W ten sposób odbiorca mógł się przekonać , jak wiele znanych osób skorzystało z oferty tej właśnie cyfrowej sieci komórkowej. Wykorzystanie twarzy największych polskich gwiazd miało na celu nakłonienie potencjalnego klijenta do zmiany swojej dotychczasowej sieci i przeniesienie się do grona celebrytów, bo któż by nie chciał znaleźć się w takiej grupie? Reklama stwarza pozory regularności i systematyczności. Klie nt ma mieć wrażenie, że proceder przenoszenia się do sieci Play i zakupu szybkiego Internetu 4G LTE to proces cykliczny. Przypomina to system "lajków" na Facebooku, w ten sposób ogłoszeniodawcy trafiają do wyobraźni całej rzeszy młodych ludzi i tym samym realizują pod kolejną postacią funkcję impresywną. Podsumowanie Język reklamy opiera się na środkach językowych, wykorzystujących funkcje perswazyjne. Rozpiętość środków językowych wykorzystywanych przez reklamę jest bardzo bogata od żartu, gry słownej, po apele wezwania, stylizacje, środki poetyckie, środki gramatyczne, słownikowe. Reklama wykorzystuje środki językowe i pozajęzykowe, oddziałujące na wolę odbiorcy.

204. Jaką funkcję pełnią utwory? Na podstawie fragmentu "Przestróg dla Polski" Stanisława Staszica, innych utworów literackich, a także własnych doświadczeń komunikacyjnych ( nawiązanie do pyt. 68) Bo myślałem sobie, że naród pod despotyzmem nie jest na zawsze zgubiony. On istnie, — tylko jest przyciśnionym do czasu. Przeciwnie, naród z rządem feudalnym, czyli z szlacheckim, dzisiaj żadnym sposobem utrzymać się nie może: musi być dzielonym i zginąć, bo od rządu feudalnego do Rzeczypospolitej porządnej despotyzm jest średnią drogą, bo jeszcze nadto wiele mamy uprzedzenia, jeszcze szlachta nie dosyć oświecona, aby bez zaguby narodu ten krok ominąć umiała. Lecz ponieważ stan szlachecki obrał sposób pierwszy, to jest, ponieważ chce ratować kraj ustawą Rzeczypospolitej rządnej, przeto zdaje mi się nie od rzeczy, abym objaśnił pewne ogólniej wyrzeczone prawdy, a które tak są w ustawie przyszłej Rzeczypospolitej istotne, że bez ich uskutecznienia Polska zaginie. Owszem, — bez zasadzenia na nich swojego rządu, mówię jeszcze raz, użyteczniejszą narodowi naszemu byłaby w tym razie absolutna monarchia, jak z ła rzeczpospolita. Bo pierwsza naród Polaków zachowa. Zła rzeczpospolita naród Polaków już do połowy zagubiła i widzę jasno, że, jeżeli przyszła jej ustawa na tych wielkich prawdach, które te przestrogi obejmują, gruntować się nie będzie, Polska Rzeczpospolita nie przestanie być złą i naród do reszty zniszczy. Dzisiaj utrzymywać się rzeczompospolitym najrozumniej ustanowionym trudno, a rzeczompospolitym źle urządzonym niepodobno

Określenie problematyki Utwory literackie spełniają funkcję perswazyjną, która polega na tym, że tekst ma na celu wywołanie pewnej reakcji u odbiorcy. Tego typu cechy języka często są spotykane w reklamach, przemówieniach polityków, odezwach do narodu, apelach. Ich głównym celem jest wpłynięcie na zachowanie odbiorcy. Namówienie na kupno jakiegoś produktu, przekonanie do swoich racji wyborczych, wywołanie uczucia współczucia, czy rozbudzenie postawy patriotycznej. Wszystko zależy jaką intencję stawia sobie nadawca, który buduje daną wypowiedź. Jaki chce osiągnąć cel swoimi słowami. W ten celu posługuje się on odpowiednimi środkami artystycznego wyrazu, słownictwem frazeologią. Ważny jest nawet ton głosu, mimika, czy sposób mówienia. Teza Twórcy oddziałują na odbiorców za pomocą wypowiedzi, w których występuje funkcja perswazyjna, nakłaniająca. Argumenty A. Fragment „Przestróg dla Polski” zawiera krytykę magnaterii, która w głównej mierze przyczyniła się do upadku Polski. Możnowładcy nie szanowali i nie przestrzegali praw, wykorzystywali ustawy dla własnych korzyści. Takie postępowanie doprowadziło do tego, że Rzeczpospolita obywateli zamieniła się w Rzeczpospolitą łupieżców, zdrajców, krzywoprzysięzców, sprzedawczyków. Druga część fragmentu zbudowana jest z pytań retorycznych, za pomocą których w sposób krytyczny zostali przedstawieni magnaci. To oni nauczyli obywateli zdrady, podstępów, oszukiwali, przekupywali, rozpijali szlachtę, zrywali sejmy, handlowali koroną. Magnaci doprowadzili do upadku kraj i teraz szlachta zmuszona jest sama naprawiać ich błędy. B. Z pyta. 68 mówić o Kazaniach Skargi jako przykład własny. Podsumowanie Perswazja jest sztuką przekonywani innych do swoich poglądów. I tak też powinien być dobry tekst perswazyjny. Treść musi otwierać odbiorcy oczy, na rzeczy o których dotychczas nie zdawał sobie sprawy. Utwór literacki musi oddziaływać na rozum, wolę i uczucia odbiorcy, a autor, zgodnie z łacińską maksymą, powinien „uczyć, zachwycać i wzruszać”. Pisarz, który chce być moralizatorem, chce czegoś nauczyć powinien też skłonić odbiorcę do przyjęcia jego punktu widzenia, najczęściej stosując perswazję. „Przestrogi dla Polski” to przykład mistrzowskiej sztuki retorycznej ( patrz pyt. 161), operuje żywym, pięknym językiem, odwołuje się do wyobraźni, ton wypowiedzi jest moralizatorski, pouczający, wprowadza wiele dramatycznych obrazków, przemawiających do wyobraźni.

205. Teksty kultury jako użyteczne narzędzi wypowiedzi społecznej, odwołać się do plakatu i tekstów literackich. ( podany był ten sam plakat, jak przy pytaniu 84, ale inne do niego sformułowane pytanie) Określenie problematyki

Literatura od zawsze była zwierciadłem w którym odbijały się problemy społeczne narodu, takie jak bieda, nierówność społeczna, tolerancja, emancypacja, wpływ faktów historycznych na dzieje narodu. Teza Problematyka spraw społecznych jako temat tekstów kultury zależała od kontekstu historycznego. Argumenty A. Na ilustracji widzimy palącego się papierosa , z którego wyłania są popiół . Popiół

formuje się w postać , na kształt człowieka . Osoba ta jest wyniszczona nałogiem. Czołga się po ziemi, nie ma na nic siły. Jej ciało to jeden wielki popiół. Jest ona nijako zjednoczona z papierosem, tworzą całość. A. „Lalka” podejmuje szereg problemów społecznych. Prus w swej powieści realizował hasło utylitaryzmu, organicyzmu , pracy u podstaw, pracy Organicznej, emancypacji kobiet, asymilacji innych narodów, scjentyzmu. Praca u podstaw-w powieści program ten realizuje Wokulski, pragnie bowiem pomagać innym oraz Zasławska. Prus stwierdza, że hasło pracy organicznej nie jest przez polskie społeczeństwo realizowane w wystarczający sposób, ponieważ tylko Wokulski jest kreatywny, przedsiębiorczy ale wielu polskich przedsiębiorców jest za mało aktywnych. Bolesław Prus pokazuje narastający w polskim społeczeństwie antysemityzm, który jest konsekwencją działalności publicystów. Występuje tym samym przeciwko asymilacji Żydów. Emancypacja, przykład Heleny Stawskiej- musi pracować ale jej praca jest gorzej wynagradzana niż praca mężczyzny. Scjentyzm- w Lalce ideały te nie są realizowane w sposób dostateczny, w powieści przedstawieni są studenci, którzy wierzą w ideały nauki, ale giną, walcząc w powstaniu. Innym przykładem jest Geist. Wszyscy są oderwani od rzeczywistości, żyjący we własnym świecie. B. W przełomowych dla naszego społeczeństwa chwilach powstała powieść Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie”. Autor kreśli tu swoje rozczarowanie z nowo powstałego państwa. Krytycznie odnosi się do przemian w społeczeństwie, coraz gorszych warunków życia biedoty wiejskiej, powiększającej się rzeszy proletariatu. Cały przekrój naszego narodu obserwujemy na podstawie losów Cezarego Baryki. To on uczestniczył w rewolucji, walczył podczas wojny, przebywał wśród ziemiaństwa w Nawłoci, poznał życie chłopów, proletariatu , komunistów w Warszawie. Taka biografia pozwoliła Żeromskiemu ukazać różne warstwy naszego społeczeństwa i ich problemy. Przedwiośnie jest zatem powieścią społeczną, która wzrusza obrazem powojennej Polski. To świat daleki od ideału, pełen cierpień, krzywdy, nierówności społecznych. C. „Wesele” Wyspiański - Autor Wesela porusza doniosłe problemy narodowe i społeczne dotyczące Polski końca XIX w. Najważniejszy z nich to ukazanie, iż wymarzony sojusz chłopsko- -inteligencki (szlachecki) jest złudzeniem, a rzeczywistość daleko odbiega od pragnień. D. Współczesna literatura także nie pozostaje obojętna wobec problemów społecznych, do takich z pewnością należą uzależnienia. Przykładowe teksty: Jerzy Pilch, Pod Mocnym Aniołem; Christiane F., My, dzieci z dworca ZOO; Podsumowanie Literatura i sztuka daje wiele przykładów odpowiednich zachowań, potępia również zachowania naganne. Dzięki niej widzimy obraz społeczeństwa polskiego, sytuacji historycznej i różne jego problemy. Pisarze, czy malarze w ten sposób wskazywali na wiele ważnych problemów, które były charakterystyczne dla poszczególnych warstw społeczeństwa. Ukazywali podziały, bariery, inne wartości prezentowane przez te grupy, mentalność i różnice między dwoma skrajnymi stanami.

206. Czy autor powinien odzwierciedlać rzeczywistość czy kreować inny obraz świata? Na podstawie obrazu rysunek Bruno Schultz –Ojciec, lecący nad stołem. Odnieś sie do tekstów literackich.

(modyfikacja pyt. 80) Określenie problematyki Artyści na przestrzeni epok wysuwali wiele teorii, co do tego w jaki sposób należy opisywać rzeczywistość. Jedni uważali, że literatura powinna niczym zwierciadło dokładnie opisywać otaczającą rzeczywistość. Ten kierunek nazywamy realizmem, czyli dążenie do naśladowania rzeczywistości. Z drugiej strony stawiano na kreacjonizm, czyli fantastykę, czasami absurd, groteskę, surrealizm. Kreacjonizm miał wyzwolić w sztuce to, co zwykle zakrywało słowo, obraz poetycki lub malarski, samą wyobraźnię nieprzetłumaczalną na język. Wzorem dla uwolnionej wyobraźni był przede wszystkim świat marzeń sennych, wynurzenia chorych psychicznie, zaskakujące skojarzenia dzieci. Teza Naśladowanie rzeczywistości, realizm oraz fantastyczne światy, surrealistyczne, senne widzenie, groteskowe wizje to ważne sposoby opisywania świata przedstawionego. Argumenty A. Obrazek Bruno Schultza nawiązuje do opowiadań autora „Sklepy cynamonowe”. Akcja powieści toczy się w prowincjonalnym miasteczku bez nazwy, w onirycznej atmosferze żydowskiej rodziny, w której wychował się autor. Opowiadanie jest wspomnieniem z dzieciństwa. Chłopiec ożywia obraz ojca „zaprzedanego już tamtej stronie”. Bohater- dziecko- obserwuje świat ojca i próbuje się w nim odnaleźć. W jego widzeniu często nie ma logiki, określonych zasad. Dla chłopca ojciec jest czarodziejem, artystą i magiem. Z czasem ten mężczyzna coraz bardziej odrywa się od rzeczywistości, zapada na zdrowiu, wycofuje się w świat swoich myśli. Bezskutecznie pragnie stworzyć swoją nową rzeczywistość. Tę obsesję widzimy w chorobliwej chęci zostania ptakiem.Schulz opisując świat oczyma dziecka wskrzesza świat ze swojego dzieciństwa, w takiej formie jak zapamiętała go mała istota. Rzeczywistość przedstawiana jest przez Schulza w taki sposób, jakby wszystko było snem, gdzie wszystko może się wydarzyć. B. Obraz realistycznej Warszawy i ludzi mieszkających w tym mieście przynosi nam „Lalka” Bolesława Prusa. Autor doskonale odtworzył ówczesną stolicę, opisując jej dokładny wygląd i klimat z tamtych lat. Z powodzeniem powieść może służyć jako przewodnik po XIX- wiecznej Warszawie. Opisane są nazwy wielu ulic, wnętrza sklepów i budynków od piwnic aż po strych. Prus byt realistą, pisarzem dbającym o wierność szczegółów. Opis stolicy to tylko pretekst, by pokazać życie ich mieszkańców, od warstw najuboższych – mieszkańców Powiśla, po arystokrację. C. Przykładem kreacji rzeczywistości fantastycznej jest cała literatura fantasy, np. trylogia „Władca pierścieni” czy saga o wiedźminie Andrzeja Sapkowkiego, czy tez popularny cykl powieści o „Harrym Potterze….” Rowling. Podsumowanie Realizm oraz kreacjonizm to sposoby kreowania świata przedstawionego. Realizm to prawdziwość i wierność odtwarzania rzeczywistości w fikcji literackiej. Kreacjonizm to szukanie sensu w świecie fantastyki, czasami absurdu, snu i urojeń. Tworzenie zatem może mieć różne oblicza.

207. Motyw podróżowania w tekstach kultury. Odwołaj sie do podanego fragmentu ( fragment zwykły, nie należał do żadnej lektury, z gatunku tekstów podróżniczonaukowych, mówi o wartościach podróżowania) i innych tekstów kultury. ( modyfikacja pyt. 2) Określenie problematyki Podróż i jej odmiany – jak wędrówka, pielgrzymka od wieków towarzyszą człowiekowi. Motyw ten zawsze, poza znaczeniem konkretnym, nabiera funkcji symbolicznej. To nie tylko sposób przemieszczania się z punku A do punktu B, ale w sztuce ma on ukryte znaczenie. Autorzy traktują ów temat jako pretekst do refleksji nad losem ludzkim. To także możliwość ukazania podróżnika jako istoty, która poszukuje celu i sensu w życiu. Zdarzało się, że taka podróż była często duchowa, w głąb samego siebie. Mogę zatem stwierdzić, że analizowany przeze mnie motyw ma wiele znaczeń. Teza Podróż i jej odmiany są dla bohaterów źródłem wiedzy i bogatych doświadczeń wewnętrznych. Argumenty A. wędrówka średniowiecznego ascety ku chwale Boga i wybór tułaczki jako sposobu życia ukazane w „Legendzie o św. Aleksym”; B. podróż małego chłopca, ciekawego świata i szukającego przygód na podstawie powieści A. de Saint Exupery „Mały Książe”- podkreślenie znaczenia miłości przyjaźni jako wartości, symbol dojrzewania; C. wykorzystanie archetypu mitologicznego podróżnika, wędrowca jako pretekst do refleksji nad przemijaniem ludzkiego życia w wierszu L. Staffa „Odys”

D. Innym utworem, ukazującym ten motyw jest „Kordian” Juliusza Słowackiego, który odbywa romantyczną podróż po Europie. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Sama wędrówka bohatera to tak naprawdę moment wejścia Kordiana w dorosłe życie. Wędrówka spełnia z jednej strony funkcję dosłowną, gdyż młodzieniec odwiedza różne miejsca i spotyka odmiennych ludzi. Wynosi z tego ważne doświadczenia. Jednak ważniejsza jest tu funkcja symboliczna. Kordian odkrywa swoje powołanie – patriotyzm. Podsumowanie Z przytoczonych przeze mnie argumentów wysuwa się wniosek, że wędrówka nie musi oznaczać jedynie przemieszczania się z punktu A do punktu B. Często to poszukiwanie swojego celu w życiu, wartości, czy marzeń. Dla Kapuścińskiego podróż to możliwość poznania innej kultury, tradycji, poznania kraju, jego mieszkańców, przyrody. Dla Kordiana tułaczka po Europie stała się możliwością konfrontacji jego młodzieńczych marzeń z rzeczywistością, próbą odnalezienie swojej wielkiej misji.

208. Jakich środków językowo- stylistycznych używamy do wzmocnienia funkcji ekspresywnej w utworach literackich? Odwołaj sie do "Lamentu Świętokrzyskiego" i innych utworów literackich. Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie; ciężka moja chwila, krwawa godzin[a], widzęć niewiernego Żydowina, iż on bije, męczy mego miłego Syna. Synku miły i wybrany, rozdziel z matką swoją rany. A wszakom cię, Synku miły, w swem sercu nosiła, a takież Tobie wiernie służyła.

Przemow k'matce, bych się ucieszyła, Bo już jidziesz ode mnie, moja nadzieja miła. Synku, bych cię nisko miała, niecoś bych ci wspomagała. Twoja głowka krzywo wisa, tęć bych ja podparła, krew po Tobie płynie, tęć bych ja utarła, picia wołasz, picia-ć bych ci dała, ale nie lza dosiąc twego święteg[o] ciała.

Określenie problematyki Swoje uczucia i oceny może nadawca wyrażać nie tylko w postaci informacji o nich, ich beznamiętnego opisywania, ale również dając upust przejawom tych uczuć poprzez odpowiednią intonację, przycisk, wykrzyknienia, odpowiedni dobór słownictwa, świadczący o stosunku do danej osoby, zjawiska czy sytuacji. W tym wypadku mówimy o funkcji ekspresywnej tekstu. Spotykamy się z nią często w poezji. Teza Teksty o funkcji wyłącznie ekspresywnej należą do rzadkości. Zazwyczaj nadawca chce jednocześnie poinformować o czymś odbiorcę i dać wyraz swoim uczuciom. Argumenty 

Z wizerunkiem matki Chrystusa ukazanej w funkcji ekspresywnej jako kobieta i rodzicielka umierającego syna, spotykamy się w zabytku piśmiennictwa „Lamencie świętokrzyskim”. Treść skupia się na przeżyciach Maryi stojącej pod krzyżem i obserwującej mękę Mesjasza. Kobieta jak każda matka cierpi, kiedy obserwuje ból swego ukochanego syna. Przestaje ją interesować nawet fakt, że przecież Jezus zmartwychwstanie. Widzi tylko to, co się odbywa przed jej oczyma. Jej zachowanie jest bardzo ludzkie. Pragnie podtrzymać mu głowę, zmyć krew, rozmawiać z nim. To odruchy proste, świadczące jednak o wielkiej miłości. Środki wzmacniające funkcję ekspresywną w tym tekście to:  epitety nacechowane emocjonalnie, które obrazują cierpienie Maryi, np. krwawe gody, zamęt ciężki, miłego syna;  wykrzyknienia -jako że krzyk może być oznaką rozpaczy, np. "Synku miły i wybrany  dwukrotnie występuje przymiotnik krwawy – podkreśla to tragizm bohaterki Wyrazy o funkcji ekspresywnej maja tu na celu podkreślenie obrazu Maryi jako zwyczajnej matki. Jej osoba jest ukazana jako pełna współczucia, miłosierdzia kobieta Ne jako matka Boga. Podsumowanie W tekście pisanym funkcję ekspresywną spełniają np. apostrofy, zdania wykrzyknikowe, hiperbole, równoważniki zdań (np. Inwokacja" w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza). Często odnajdujemy funkcję ekspresywna w wypowiedziach potocznych, wyrazach radości, podziwu, oburzenia, z którymi stykamy się na co dzień. Ileż razy zdarzają się nam takie wykrzyknienia, jak: Ach, to wspaniale!

209. Dlaczego artyści używają języka potocznego w swoich utworach? Odwołaj się do podanego tekstu (Julian Tuwim "Colloquium niedzielne na ulicy") oraz innych tekstów kultury. "Pani ma bardzo ładne czerwone usta

zawadzę...

Ale zdaje mi się, że są troszeczkę pomalowane.

Skąd

Co za dziw? Wiadomo, że kobieta - to

Widziałem,

istota pusta... Puchu mamy, jak mówi poeta... To

Wychodziła pani towarzystwie

przecież

znane.

Szukałem panią! Jak babcię kocham! A tu trzeba trafu,

Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków!

Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości?

Że znowu panią widzę... Co za zbieg okoliczności!

Co za nieszczęście! Proszę pani, a kto wspomaga matkę?

Pani pozwoli, odprowadzę...

Pani wybaczy, że ja tak mówiłem na

Stryjo? No, no... Może pani przyjmie ten bukiecik fiołków?

Co? Pani nie znajomości?

że

ją

zawiera

do

Bo tak - to mi się pani podoba...

znam

dobre!

Nie lubię, gdy niewiasta jest niesubtelna... Są guściki i gusta,

kinematografu

A pani to w sam raz... Przepraszam, po

panią? jak

z

To

zeszłą

razą w gości...

domu

na

ulicy

Nie rozumiem... Ja przecież pani nie

pani Ale,

moja

pani,

w

usta... dzisiejszych

kim

ta

żałoba?

Może wstąpimy razem na herbatkę?"

czasach...

Określenie problematyki Z językiem potocznym spotykamy się na co dzień. Używamy go w nieoficjalnej rozmowie. To język swobodny, który nie ma określonych norm językowych. Język potoczny w tekstach literackich służy indywidualizacji bohaterów, ich charakterystyce. Dzięki językowi możemy się domyśleć z jakiego środowiska pochodzi bohater, jaki ma zawód.

Teza: Język potoczny służy charakterystyce bohatera.

Argumenty A. Wiersz Juliana Tuwima to wypowiedź mężczyzny, który zwraca się do kobiety. Stara się poderwać swoją partnerkę na wiedzę. W tym celu cytuje najbardziej znany cytat z Mickiewicza - „puchu marny” co mogłoby wskazywać na jego wiedzę literacką, jednak nie można do końca to stwierdzić. Być może zasłyszał tylko ten zwrot gdzieś przypad kowo. Mężczyzna to człowiek należący do środowiska miejskiego, mieszczański kawaler. Posługuje się on kolokwializmami, mówi „zeszłą razą”, chodzi tu oczywiście o zwrot „zeszłego razu”. Jest to błąd językowy, wskazuje raczej na brak wykształcenia. Wprowadzony język wykorzystuje język ulicy, występują charakterystyczne wyrażenia potoczne: Jak babcię kocham! Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków! B. Masłowska Dorota w powieści Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną nadaje językowi bohatera cechy indywidualne. Dużo w nim wyrazów potocznych, które są typowe dla ludzi ze środowiska blokowisk. Wiele tu kolokwializmów, a nawet wulgaryzmów. Występuje chaotyczna składnia. Typowe dla języka potocznego jest nadużywanie zaimka wskazującego ( ten, to, tamten) na początku zdania. Potok słów oraz krótkie zdania świadczą o natłoku myśli, pewnym wzburzeniu, emocjach bohaterów. Wynika to nie tylko z sytuacji, o której opowiada bohater, ale także z ubóstwa językowego. Język potoczny, którym posługują się postaci z powieści jest właściwy ludziom z miejskiego środowiska, młodym, żyjącym w blokowiskach „dresiarzy”. C. Przykład języka z „Pamiętnika z powstania warszawskiego” pyt. 160. lub język w „Ferdydurke” Podsumowanie Język potoczny indywidualizuje bohatera oraz ujawnia jego przynależność środowiskową. . Indywidualizacja języka poprzez użycie języka potocznego postaci pozwala ukazać zróżnicowane społeczne, przynależność zawodową, status społeczny, cechy charakteru. W przypadku Masłowskiej i Tuwima język ten pozwolił stworzyć artystom wizję życia bliską realnej rzeczywistości.

210. Relacje międzyludzkie jako przedmiot zainteresowania artystów na podstawie obrazu "Pokój w Nowym Jorku" Edwarda Hoppera i innych utworów literackich.

Określenie problematyki Relacje międzyludzkie mogą być oparte na partnerstwie, ale

i konfliktach pokoleniowych, czy

destrukcyjnych działaniach. Możemy kogoś kochać, ale i nienawidzić, czuć do niego urazę, chęć zemsty. Bohaterowie okazują sobie wzajemny szacunek, tolerancję, zrozumienie. Z drugiej strony kłócą się o ważne sprawy i błahostki. Każdy konflikt niesie ze sobą wiele emocji. Nie rozwiązany doprowadza do tragedii. Teza Relacje międzyludzkie to przedmiot zainteresowania artystów. Argumenty A.

Hopper ukazał na obrazie scenke rodzajową, w której uczestniczą mężczyzna i kobieta. Są oni niby razem, ale wyraźnie odzieleni. Mamy wrażenie jakby byli w jakimś konflikcie. Ona i on siedzą razem w pokoju. Ona przy pianinie, znudzona, przyciska palcem klawisze. On w przeciwnym kącie czyta gazetę. Panującą ciszę przerywa tylko brzdąkanie pianina. Tych dwoje nie łączy zupełnie nic. Nawet na siebie nie patrzą. Tak jakby coś się wypaliło… Okno jest motywem często pojawiającym się na obrazach Hoppera. Symbolizuje granicę oddzielającą osobę patrzącą od osoby widzianej. Widz nie ogląda lecz podgląda głównego bohatera.

B. Spór Dowejki z Domejką jako pretekst do ukazania zwyczajów szlacheckich na podstawie „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza ( pyt. 102) C. Pełną tragedii, melancholii, ale i nadziei jest miłość tytułowych bohaterów renesansowego dramatu Williama Szekspira „Romeo i Julia”. To utwór, w którym przeplatają się dwie siły- namiętne uczucie i nienawiść. Tragedia opowiada historię miłości tytułowych bohaterów. Niestety ich rodziny pełne nienawiści nie chciały się zgodzić na związek młodej pary. Brak akceptacji ze strony najbliższych doprowadza kochanków do śmierci. D. Praktycznie pasuje tu każda lektura

Podsumowanie Literatura kreuje różne relacje między dorosłymi, rodzicami a dziećmi, sąsiadami, wrogami, zakochanymi. Zawsze są one realizowane na emocjonalnym podłożu. Są oparte na miłości, poszanowaniu, moralnym autorytecie lub wrogości i nienawiści. Czasami panuje w nich miłość, innym razem samotność. Wzajemne wpływy między bohaterami uzależnione są od charakteru danych osób, siły miłości, chęci zbudowania razem czegoś , bądź zniszczenia. Niekiedy to wręcz mieszanka wybuchowa, innym razem to pełna wzruszeń opowieść.

211. Jak sposób wypowiadania się charakteryzuje bohaterów literackich? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu Wesela S. Wyspiańskiego , całego utworu Wesela i innego tekstu literackiego. PAN MŁODY Kochasz ty mnie? PANNA MŁODA Moze, moze cięgiem ino godos o tem. PAN MŁODY Bo mi serce wali młotem, bo mi w głowie huczy, szumi... moja Jaguś, toś ty moja?! PANNA MŁODA Twoja, jak trza, juści twoja; bo cóż cie ta znów tak dumi? Cięgiem ino godos o tem. P AN MŁODY Akt. I, scena 12.

A ty z twoim sercem złotem nie zgadniesz, dziewczyno-żono, jak mi serce wali młotem, jak cię widzę z tą koroną, z tą koroną świecidełek, w tym rozmaitym gorsecie, jak lalkę dobytą z pudełek w Sukiennicach, w gabilotce: zapaseczka, gors, spódnica, warkocze we wstążek splotce; że to moje, że to własne, że tak światłem gorą lica! PANNA MŁODA Buciki mom troche ciasne.

PAN MŁODY A to zezuj, moja złota. PANNA MŁODA Ze sewc em tako robota. PAN MŁODY Tańcuj boso. PANNA MŁODA Panna młodo?! Cóz ta znowu?! To ni mozno. PAN MŁODY Co się męczyć? W jakim celu? PANNA MŁODA Trza być w butach na weselu.

Określenie problematyki Język, jakim posługuje się bohater literacki indywidualizuje go, określa go, charakteryzuje go, ujawnia jego przynależność środowiskową, jego poglądy, status społeczny. Dobry pisarz wie, że aby stworzyć przekonującego bohatera, trzeba zadbać zarówno o cechy jego wyglądu, charakteru, osobowości, ale także o język, jakim będzie się posługiwał. Stąd w utworach literackich tak częsta stylizacja języka bohaterów. Dzięki temu obraz postaci jest pełny i skończony. Teza Język postaci literackich charakteryzuje bohatera oraz ujawnia jego przynależność środowiskową. Argumenty A. Pan Młody z „Wesela” jest autentyczną postacią Lucjana Rydla przedstawioną w sposób jaki widział go w dzień wesela Stanisław Wyspiański. Mężczyzna wywodzi się z inteligencji, pochodzi z miasta, a dokładnie z Krakowa. Z wypowiedzi Pana Młodego łatwo zauważamy jego fascynację ludowymi zwyczajami i wszystkim co związane ze wsią. Można by powiedzieć, że jego zachowanie jest w tym kontekście przesadne, a nawet zabawne. Chłopomania całkowicie ogarnia Pana Młodego. Pan Młody jest zachwycony swoją piękną i młodą żoną, nie zważa na jej pochodzenie, brak wykształcenia i prosty, zdroworozsądkowy język. Zachwyca się pięknem dziewczyny i jej ludowym strojem. Panna Młoda jest autentyczną postacią Jadwigi Mikołajczykówny. Pochodzi z podkrakowskich Bronowic. Jest przedstawicielką niższej klasy społecznej – chłopów. Jest prosta, nie wykształcona, jej wypowiedzi są zdroworozsądkowe. W przeciwieństwie do panien z miasta nie interesuje się poezją. Okazuje się także, że Pan Młody w ogóle nie rozumie mentalności chłopskiej, kiedy proponuje żonie, aby zdjęła buty. B. Odwołując się do całości utworu. Wyspiański indywidualizuje język bohaterów, co polega na tym, że przedstawiciele poszczególnych grup społecznych mówią językiem charakterystycznym dla swojej warstwy - chłopi w Weselu mówią gwarą , a inteligencja językiem literackim. C. Jedną z czołowych postaci komedii jest Papkin. (pyt. 168). Jego wypwoiedzi także służą indywidualizacji postaci, charakteryzują go jako osobę pełną pychy, zakłamania, ale I sprytnego szlachcica, który jest tchórzliwy I lubi snuć o sobie niestworzone historie. D. Dobrym przykładem jest także powieść Masłowskiej, omawiana już kilka razy w pytaniach maturalnych. Podsumowanie Charakterystyka bohatera jest możliwa dzięki indywidualizacja języka postaci. Pozwala ona zarówno oddać cechy charakterystyczne bohaterów jak i ich środowisko, pochodzenie, a nawet, okoliczności, w jakich się znaleźli. Stylizacja środowiskowa służy przede wszystkim indywidualizacji bohatera, dzięki temu poznajemy dokładnie całą postać. Jesteśmy także w stanie ocenić jej charakter, mody językowe, przyzwyczajenia, pochodzenie. Dzięki tym zabiegom słysząc jedynie głos dochodzący z telewizora, bez trudności szybko rozpoznalibyśmy, czy należy on do szlachcica Raptusiewicza, czy tchórzliwego Papkina.

212. Jak język reklamy wpływa na postrzeganie świata? Na podstawie tekstu naukowego o reklamie, odwołanie do jednego tekstu kultury i własnego doświadczenia komunikacyjnego. Określenie problematyki Reklama na stałe weszła do naszej rzeczywistości. Spotykamy ją w telewizji, prasie, radiu, na ulicach, Internecie. Czasami nie jesteśmy świadomi, jak mocno wpływa ona na nasze życie i na wybory. Nie bez powodu mówi się, że reklama jest dźwignią handlu. Bez chwytliwych haseł upadłyby największe firmy. Producenci prześcigają się w zdobyciu kij enta, dlatego próbują go zmanipulować. Do tego celu wykorzystują całą armię różnych środków gramatycznych i pozajęzykowych. Wymyślają cudowne promocje, rewelacje zniżki, produkty dnia. Konsumenci sami się gubią w tym gąszczu propozycji, nie wiedząc co kupić, gdzie kupić, jak kupić. Reklama nazywamy wszelkie zabiegi mające na celu nakłonienie nabywców do zakupienia towarów lub usług. To komunikat zachęcający do zakupu towaru, informujący o produkcie lub usłudze, przedstawiony na przykład w formie filmu, rysunku, plakatu. Teza Język reklamy opiera się na środkach językowych o funkcji perswazyjnej, dzięki czemu kreuje świat wyidealizowany. Argumenty

E. Reklama zawsze pokazuje ludzi używających dany produkt w jasnym świetle. Są piękni, zazwyczaj bardzo dobrze ubrani, doskonale się wysławiają. Po prostu idealn i i nieskazitelni ludzie. Używając reklamowanego przez siebie produktu stają się lepsi niż inni „szarzy użytkownicy” równoległych produktów innej marki. Twórcom języka reklamy, niekoniecznie musi chodzić o to, aby krzyczeć do nas wprost, że ich produkt jest najlepszy. Reklama kreuje także pewien styl życia. Ludzie naśladują to, co widzą w reklamie, ale nie chodzi tylko o chęć posiadania jakiejś rzeczy, ale także o bycie takim, jak gwiazda reklamy. Młodzi chcą tak samo wyglądać, mieć taką samą fryzurę, mówić, zachowywać się podobnie. Reklamy w dużej mierze pokazują obraz świata, w którym głównym celem jest posiadanie. Propagują konsumpcyjny styl życia, w którym najważniejsze jest to, by coś mieć. F. Omówię reklamę telewizyjną marki Play, z hasłem- Play podsumowuje i wprowadza nową gwiazdę 4G LTE. Pomysł ogłoszenia opiera się głównie na połączeniu wszystkich spotów, które nadała firma w ostatnim czasie i przekształcenie ich w jedną reklamę, podsumowującą miniony rok. W ten sposób odbiorca mógł się przekonać , jak wiele znanych osób skorzystało z oferty tej właśnie cyfrowej sieci komórkowej. Wykorzystanie twarzy największych polskich gwiazd miało na celu nakłonienie potencjalnego klijenta do zmiany swojej dotychczasowej sieci i przeniesienie się do grona celebrytów, bo któż by nie chciał znaleźć się w takiej grupie? Reklama stwarza pozory regularności i systematyczności. Klient ma mieć wrażenie, że proceder przenoszenia się do sieci Play i zakupu szybkiego Internetu 4G LTE to proces cykliczny. Przypomina to system "lajków" na Facebooku, w ten sposób ogłoszeniodawcy trafiają do wyobraźni całej rzeszy młodych ludzi i tym samym realizują pod kolejną postacią funkcję impresywną. Podsumowanie Język reklamy opiera się na środkach językowych, wykorzystujących funkcje perswazyjne. Rozpiętość środków językowych wykorzystywanych przez reklamę jest bardzo bogata od żartu, gry słownej, po apele wezwania, stylizacje, środki poetyckie, środki gramatyczne, słownikowe. Reklama wykorzystuje środki językowe i pozajęzykowe, oddziałujące na wolę odbiorcy.

213. Omów, odwołując się do fragmentu przytoczonego artykułu, wiedzy o języku oraz własnych doświadczeń, najważniejsze zjawiska zachodzące we współczesnej polszczyźnie. […] Dlaczego język się zmienia? Przede wszystkim dlatego, że w jego naturę jest wpisany wewnętrzny mechanizm samoregulacji i samodoskonalenia. Oczywiście, istnieje też druga możliwość. Język może się zmieniać (i to teraz spotyka polszczyznę) z powodu poważnych przeobrażeń cywilizacyjnych (np. nowe technologie), społecznych (np. awans społeczny) lub kulturowych (np. ekspansja obcej kultury). Wewnętrzne zmiany językowe są naturalne i nieuniknione. Dzięki nim system językowy przekształca się w coraz doskonalsze narzędzie komunikacji. Nie chodzi tu jednak o piękno czy poprawnoś ć, ale o podstawową skuteczność porozumiewania się w każdej sytuacji. Efekt samoregulacji zapewnia każdemu językowi kilka stosunkowo prostych mechanizmów, z tym że jedynie część z nich powoduje zmniejs zanie zasobów języka. Pozostałe – przeciwnie – powiększają ten inwentarz. Można więc wskazać kilka podstawowych mechanizmów zachodzących zmian. Pierwszy to ekonomizacja wysiłku, czyli dążenie do tego, by użytkownicy języka komunikowali się jak najmn iejszym kosztem. Podobną funkcję pełni unifikacja środków językowych, dzięki której niewielka liczba struktur językowych obejmuje wiele sytuacji mówienia. Kolejny mechanizm to dążenie do uzupełniania środków językowych – dzięki niemu język staje się kompletny i realizuje wszystkie potrzeby komunikacyjne, w tym potrzebę nazywania nowych obiektów i zjawisk. […] Tomasz Piekot, Jak zmienia się polszczyzna, „Wprost” nr 39/2009

Określenie problematyki W rozwój języka wpisany jest wewnętrzny mechanizm samoregulacji i samodoskonalenia. Język jest także związany z życiem posługującej się nim społeczności i odzwierciedla zmiany obyczajowe, ekonomiczne, kulturowe i polityczne. Wszystko, co dzieje się w społeczeństwie, ma odbicie w języku. Argumenty 1. Omówienie wskazanych w tekście mechanizmów zmian zachodzących w języku: ekonomizacji wysiłku, unifikacji środków językowych, dążenia do uzupełniania brakujących wyrazów. 2. Wskazanie przykładów wymienionych wyżej zjawisk:  ekonomizacja: np. zanik wołacza, liczebników zbiorowych, ujednolicenie końcówek  w odmianie przez przypadki, nieodmienianie np. nazwisk i nazw własnych, rezygnacja  zwłaszcza w komunikacji internetowej z interpunkcji i znaków diakrytycznych;  unifikacja – np. zanikanie różnicy między językiem mówionym a pisanym, językiem wsi  i miasta, zanikanie różnicy w wymowie ze względu na status społeczny, przenikanie się  odmian języka, łączenie stylów i gatunków;  uzupełnianie – przede wszystkim zasobu słów, np. neosemantyzmy, zapożyczenia,  tworzenie nowych słów przez ucięcie fragmentu starych, z wykorzystaniem zapoży czonych cząstek. 3. Omówienie wskazanych wyżej zjawisk na przykładzie komunikacji internetowej, telefonicznej, np. maile, wypowiedzi na forach, blogi, Twitter, SMS-y:  maile, SMS-y: stosowanie licznych skrótów, równoważników zdań, używanie  emotikonów, wyrazów ekspresywnych, zapożyczonych, zwłaszcza z języka angiel skiego;  blogi, fora internetowe, Twitter: potocyzmy, łączenie stylów, brak dbałości o po prawność interpunkcyjną wypowiedzi, słownictwo ekspresyjne, emocjonalne,  wulgaryzmy. Podsumowanie Język zmienia się stale, ale współczesna polszczyzna podlega zmianie gwałtowniejszej niż dawniej. Zachodzą w niej zarówno pozytywne, jak i negatywne zjawiska. Do zmian pozytywnych należą: ciągłe wzbogacanie zasobu leksykalnego, różnorodność stylowa czy upowszechnienie różnych odmian przez media. Niepokoić może natomiast ekspansja wyrazów zapożyczonych, wulgaryzacja, dezintegracja gwar polskich, obniżenie prestiżu języka literackiego, postępujące ubóstwo językowe Polaków oraz dominacja w środkach masowego przekazu polszczyzny kultury konsumpcyjnej

214. Szczerość a grzeczność na podstawie tekstu O kłamstwie i kłamaniu Joanny Antas oraz własne doświadczenia. Trud kłamania. Z punktu widzenia rachunku prawdopodobieństwa „Nie bez racji powiadają, że kto nie czuje się dość mocny w pamięci, nie powinien puszczać się na kłamstwo” – przestrzegał Michael de Montaigne […]; nie bez racji też mądrości ludowe głoszą, jak pamiętamy, że: „kłamstwo ma krótkie nogi”, czy: „prawda, jak oliwa, zawsze na wierzch wypływa”, co znaczy chyba po prostu, że kłamać jest trudno, a to dlatego, że „prędzej czy później prawda i tak wyjdzie na jaw”, albo – inaczej – że kłamstwo zawsze w końcu zostanie zdemaskowane. […] Gdy jednak prawda sama dba o swoje „wnioski”, kłamstwo nie ma takich przywilejów. Dlatego też potoczna wiedza – obok cytowanych na wstępie – przechowuje jeszcze przysłowie: „kłamstwo rodzi kłamstwo”. Znaczy to, że w obronie konsekwencji raz stworzonego przez kłamstwo świata semantycznego możemy, a nawet musimy, brnąć w kreowanie wciąż nowych i nowych tego rodzaju światów. Na podstawie: Jolanta Antas, O kłamstwie i kłamaniu.

Określenie problematyki Problem szczerości językowych zachowań grzecznościowych jest trudnym do rozstrzygnięcia problemem badawczym. Wszyscy chcielibyśmy, aby nasi partnerzy komunikacyjni, którzy adresują do nas takie akty grzecznościowe, jak na przykład podziękowania, przeproszenia, gratulacje, kondolencje, zaproszenia, życzenia, robili to szczerze, czyli zgodnie z deklarowaną intencją. Żeby mówiąc: Bardzo dziękuję za pomoc, rzeczywiście czuli dla nas wdzięczność, a mówiąc: Szczerze pani współczuję, rzeczywiście odczuwali razem z nami przykre emocje. I bardzo często tak się dzieje, szczególnie w bliskich relacjach z naszymi partnerami. Ale bardzo też często te same słowa wypowiadane są szybko, byle jak, z miną nie wyrażającą zawartej w słowach treści. Teza Językowe zachowania grzecznościowe są nieweryfikowalne z punktu widzenia prawdy i fałszu. Argumenty Albo pomylić formy reakcji - zamiast Przepraszam mówimy nieraz Dziękuję, ponieważ wiemy, że mamy do czynienia z pozajęzykowym bodźcem, na który trzeba zareagować werbalnie. Szybko wybieramy więc któryś ze zgromadzonych w naszym umyśle szablonów grzecznościowych - nie zawsze trafnie.Stosowane przez nas zwroty grzecznościowe to w istocie gotowe szablony -teksty minimalne odtwarzane z pamięci. Szablonowe życzenia to: Wszystkiego najlepszego, Zdrowia, szczęścia, pomyślności, Wesołych świąt i szczęśliwego nowego roku; podziękowania: Dziękuję (bardzo), Wielkie dzięki; toasty: Zdrowie!, Zdrowie pięknych pań, Oby nam się!; pytania grzecznościowe: Co słychać?, Jak tam leci?, Co u ciebie nowego?; przeproszenia: Przepraszam (bardzo), Nie gniewaj się, Sory. I tak dalej. Przyjmuje się, że właśnie teksty szablonowe (kliszowane) z założenia pozbawione są szczerości. Dopiero ich modyfikowanie - a więc poszerzanie, wymienianie członów, żartobliwe trawestacje, indywidualizacja - świadczą o większym zaangażowaniu nadawcy, który w ten sposób robi (mówi) coś specjalnie dla odbiorcy, a nie tylko powiela szablon nadający się dla wszystkich. Pomimo tych prób wprowadzania oraz doszukiwania się szczerości przyjąć trzeba, że grzeczność językowa z założenia szczerości jest pozbawiona. Ponieważ nie ma sposobów na sprawdzenie, czy określona osoba, kierująca do kogoś zwrot grzecznościowy, używa go szczerze czy nie, należy z konieczności założyć, że w językowych zachowaniach grzecznościowych szczerość jest zawieszona. Podsumowanie Grzeczność językowa z założenia jest pozbawiona szczerości. Ponieważ nie ma sposobu, aby sprawdzić, czy osoba kierująca do kogoś zwrot grzecznościowy używa go szczerze, czy nie, należy z konieczności założyć, że w językowych zachowaniach grzecznościowych szczerość jest zawieszona. Jeśli tylko „prawienie grzeczności" nie ociera się o oczywisty fałsz, manipulację, chęć zyskania czegoś w zamian, należy je przyjmować z wdzięcznością.

215. Frazesy i szablony językowe używane w języku codziennym i urzędowym na podstawie tekstu Janiny Fras – Szablon językowy, czyli uproszczenia, frazesy i banały i własnych doświadczeń komunikacyjnych. Szab lon języko wy to „natrętna powtarzalność połączeń kilku wyrazó w, mających stałe, określone znaczenia, które powtarzają się w tekstach częściej, niżby to wynikało z potrzeb tylko treściowych". Dlaczego wyrażenia s zab lonowe się upowszechniają? Przede wszystkim d latego, że łatwiej jest powielić jakiś dobrze znany, oklepany zwrot, frazes czy słowo niż trudzić się nad znalezieniem czegoś nowego i świeżego, sprawdzać w słownikach, wertować literaturę piękną. Czę sto powielanie szablonu języ kowego to naśladowanie autorytatywnego wzo ru, np. wypowiedzi wysoko postawionego polityka. Wyrażenia i zwroty szablonowe przydają się w sytuacjach, gdy trzeba coś powiedzieć (napisać), a niekonieczn ie ma się coś do powiedzenia (napisania). Na przy kład nie sposób ich uniknąć w języ ku dyplomatyczny m (ro zmo wy upłynęły w szczerej i przy jaznej atmosferze, wzajemne stosunki układają się znako micie), który od najdawniejszych czasów znamionuje wysoka formuliczność. Wśró d stylów funkcjonalnych współczesnej polszczy zny największą szablonowością i upodobaniem do schematów charakteryzuje się styl urzędowy (np. w korespondencji międ zy firmami i urzędami, w kwestionariuszach i okó lnikach, pis mach sądowych), który ze wzg lę du na prestiż tychże instytucji oddziału je na styl innych tekstów, także d ziennikarskich.

Określenie problemu Bardzo często nie zastanawiamy się nad tym, co mówimy, tylko powtarzamy znane nam pewne szablony językowe. Oczywiście ich użycie zależy od tego, kim jesteśmy – np. uczeń, urzędnik, dziennikarz, terapeuta, polityk itp. i w jakim celu używamy takich utartych, oklepanych zwrotów. Teza Używanie szablonów językowych może wynikać z braku chęci szukania nowych słów, poszerzania słownictwa, z mody językowej lub jest to zabieg świadomy, którego celem jest manipulacja. Argumenty Według Janiny Fras szablon językowy to: natrętna powtarzalność połączeń kilku wyrazów, mających stałe, określone znaczenia, które powtarzają się w tekstach częściej, niżby to wynikało z potrzeb tylko treściowych . Ich częste użycie doprowadza do tego, że stają się one powszechne. ę samą treść można wyrazić kilkoma różnymi sposobami, a jednak jeden z nich jest wybierany o wiele częściej niż inne, stając się w ten sposób szablonem językowym. Całkiem uzasadnione jest użycia szablonów w sytuacjach urzędowych, kiedy kijent musi wypełnić pewne dokumenty. Aby ułatwić mu tę skomplikowaną procedurę dostaje on pewien szablon, np. szablon druku rozliczenia podatku. Łatwiej jest także napisać idealne CV, kiedy ma się pewien wzór. Młodzież także lubi wykorzystywać oklepane frazesy, typu- cool, heja, oke. Mamy wówczas do czynienia z modą językową, pewne bowiem zwroty stają się bardziej lub mniej popularne w środowisku młodzieżowym. Zwroty szablonowe są, między innymi, dlatego wygodne w użyciu, że podobnego wysiłku nie wymagają, są przy tym łatwe w odbiorze. Nie są one tworzone przez mówiącego czy też piszącego, lecz odtwarzane z pamięci, wielekroć słyszane bądź czytane. Są również bezpieczne. Człowiek nie musi się zastanawiać, czy nie popełnia błędu. Chodzi o to, że szablonami stają się najczęściej takie określenia, których używają ludzie znani, cieszący się autorytetem albo dziennikarze, których się uważa (nie zawsze zresztą słusznie) za osoby dobrze znające język. Wnioski Nie zawsze bowiem dążenie do indywidualnego wyrazu jest usprawiedliwione, a posługiwanie się szablonem godne nagany. Trudno by przecież stosować takie kryteria oceniając styl jakichś zarządzeń czy przepisów urzędowych, formularzy, umowy handlowej czy prawnej. W wypowiedziach tego typu od dawna wypracowane szablony i formuły mają wielką przydatność, pozwalają na bardziej precyzyjne ujmowanie treści „ważnych papierów”.W sytuacji jednak, gdy wyrażamy swoje własne myśli, poglądy, opinie, starajmy się posługiwać własnymi słowami, mówić i pisać „od siebie”, nie wyręczając się wyrażeniami szablonowymi, schematami. Pamiętajmy, że styl to człowiek. A któżby chciał uchodzić za człowieka szablonowego?

216.

Konflikt pokoleń w literaturze. Omów na przykładzie własnych doświadczeń i jednego tekstu kultury ( podany fragment Chłopów W.S. Reymonta)

Boryna wrócił do izby swojej, już ta m czekali nań wszyscy... Milczeli, ino wszystkie oczy podniosły się na niego i opadły wnet, bo przystanął na środku, obejrza ł się po nich i zapytał drwiąco : – Wszystkie! Jak na sąd jaki! – Nie na sąd, ino do was przyślim z p roszeniem – rzekła nieśmiało kowalowa.[...] – Czego ch cecie, mówcie! - za wołał ostro, zniecierpliwiony milczeniem. 1 – A to... mó w, Antek... a to przyślim wedle tego zapisu . - jąkała kowalo wa. – Zapis zrobiłem, a ślub w niedzielę... to wam rzeknę! – To wiemy, ale nie o to przyślim. – A czego? – Zapisaliście całe sześć mo rgów! – Bom tak ch ciał, a zech cę, to w ten mig zapiszę wszystko... – Jak wszystko b ędzie wasze, to zapiszecie! – powied ział Antek. – A czyjeż to jest, co? Czyje?... – Dziecińskie, nasze. – Głupiś jak ten baran! Grun t jest mój i zrobię z nim, co mi się spodoba! – Zrobicie abo i nie zrobicie... – Ty mi wzbronisz, ty! – A ja, a my wszystkie, a nie, to sądy wam wzbronią! - krzyknął, bo już nie mógł ścierpieć i buchnął zapamiętałością . – Sądami mi wygraża sz, co? Sądami! Za mknij ty gębę, pókim dobry, bo pożałujesz! – krzyczał przyskakując do niego z pięściami. – A ukrzywdzić się nie da my! - wrzasn ęła Hanka podnosząc się na nogi. 2 – A ty czego? Trzy morgi piachu wniesła i starą pła chtę a będzie tu pysk wywierała? – Wyście i tyla Antko wi nie dali, nawet tych jego morgów matczynych, a robimy wam za parobków, jak te woły.[...] – Jak wa m krzywda, idźcie se poszukać lepiej! – Nie pójdziem szuka ć, bo tu jest nasze! Nasze po dziadach pradziadach! – zawo łał mocno Antek. Stary uderzył go oczami i nic nie odrzekł, przysiadł przed komin i pogrzeba czem tak dziabał w g łownie, aż iskry się sypały - zły był, ognie chodziły mu po twarzy i włosy mu cięgiem spadały na oczy, jarzą ce jak u żbika ... ale się jeszcze ha mował, choć ledwie i zdzierżał...

Określenie problematyki Buntujemy się przeciwko nowym pomysłom, ideom, poglądom. Z drugiej strony są i tacy, którzy bronią starych, niezłomnych zasad. Takie odmienne poglądy nazywamy konfliktem pokoleń. Wszystko co nowe, młode, nowoczesne będzie zachwycało jednych, a oburzało innych. W literaturze owa tematyka ma różne odcienie. Spory kształtują się bowiem na kilku płaszczyznach. Boje toczą ze sobą zarówno sami ludzie, jak i programy, poglądy, idee. Teza Konflikt pokoleń w literaturze to wynik odmiennych poglądów przedstawicieli grup „młodych” i „starych”, różne sposoby przedstawiania konfliktu pokoleń przez reprezentatywne epoki- jako starcie racji programowych, konflikt między dwoma osobami, prezentującymi odmienne poglądy, jako różnice pokoleniowe Argumenty a) konflikt klasyków z romantykami ukazany w programowym utworze A. Mickiewicza „Romantyczność” b) młodość jako cecha romantyczna przeciwstawiona tradycji oświeceniowej w utworze A. Mickiewicza „Oda do młodości”; Utwór przedstawia zderzenie myśli romantycznej z przeszłym pokoleniem, klasycystycznym. Poeta przede wszystkim przyznaje racje potędze młodości. To wielka siła, dzięki której świat zacznie się zmieniać. Przeszłość odejdzie wreszcie w zapomnienie zaś ważne staną się nowe idee. To, co stare, czyli oświeceniowe, to świat w ciemności. c) niezgoda między Boryną a Antkiem jako konflikt dwóch pokoleń ukazany w powieści W. S. Reymonta „Chłopi” T. I , Jesień; Tom I ukazuje porywczą naturę Boryny . Gwałtowność i stanowczość najlepiej oddają jego stosunki z synem Antkiem. W końcu, pomimo sprzeciwu rodziny, decyduje się na związek z młodszą od niego trzykrotnie, lokalną pięknością. To rozpoczyna pasmo problemów w jego uporządkowanym dotychczas życiu. Tak naprawdę zdobywa dziewczynę dzięki wielkiemu posagowi, zapisuje jej bowiem aż 6 morgów ziemi. Dzieci Boryny są wstrząśnięte decyzją ojca. Postanawiają prosić ojca, by ten podzielił pozostałe grunty miedzy nich. Maciej jest jednak nieustępliwy. Na groźby syna reaguje gwałtownie. Wyrzuca Antka z żona ze swego domu, nie martwiąc się o ich przyszły los. d) Zbyszko i jego buntownicza postawa jako wynik sprzeciwu wobec hipokryzji matki na podstawie „Moralności pani Dulskiej” G. Zapolskiej; ( bunt opisany w pyt. 141) Podsumowanie 1. Literatura romantyzmu i Młodej Polski , utrwalając konflikt pokoleń, kreuje go na zasadzie kontrastu. 2. Pisarze w różny sposób przedstawiali ów topos- jako programowe poglądy, bądź relacje rodzice- dzieci 3. Cele i funkcje konfliktu pokoleń zależały od światopoglądu epoki. 4. Każde z pokoleń miało własne poglądy ścierające się ze „starymi” ideami.

217. Na czym polegają i czemu służą zabawne zlepy językowe ? (Miron Białoszewski – Mironczarnia) męczy się czło wiek Miron męczy znów jest zeń słów niepo traf niepewny cozrobień yeń

(modyfikacja pyt. 179) Określenie problematyki Język jest instrumentem służącym nie tylko przekazywaniu informacji, lecz również środkiem oddziaływania na poglądy i zachowania innych ludzi. Jednym z jego celów może być zabawa. Możemy wykorzystywać języków do własnych określonych celów. Jeżeli chcemy przypodobać się szefowi, to powiemy mu komplement, użyjemy tez pozytywnych wartościujących wyrazów, typu, ze szef jest dla nas autorytetem, jest wyrozumiały. Z drugiej strony możemy także słowami ranić, upokarzać, manipulować. Teza W języku polskim trudność może sprawiać właściwe zrozumienie dowcipu językowego. Argumenty A. Wiersz ten jest ironicznym spojrzeniem Białoszewskiego na własną niemoc twórczą. Tytułowy neologizmem “mironczarnia” powstał z połączenia słów “Miron” i “męczarnia” i można go odczytać jako “męczarnia Mirona”. Ową męczarnię odzwierciedlają neologizmy, którym poeta charekteryzuje sam siebie – utworzone od czasowników “nie potrafić” i “nie wiedzieć co zrobić” rzeczowniki nazywający wykonawcę tych czynności – “niepotraf” i “niepewny cozrobień”. Końcowy fragment to nieporadna próba znalezienia rymu do “niepotraf” i “cozrobień”, będąca faktycznie dźwiękowym oznakiem rezygnacji, bo kojarząca się z jękiem (“yeń”). B. Zabawy językiem przybierają różne formy. Dowcip można uzyskać poprzez wykorzystanie wieloznaczności wyrazu lub podobieństwa wyrazów. Często warto oprzeć się na kontraście, czy sprzeczności. W jakim celu pisarze stosują ten specyficzny środek wyrazu? Oczywiście najważniejszą jego funkcją jest humor i śmiech. Jednak należy pamiętać, że i przez zabawę można wyrażać ważne idee, myśli, czy pożądane efekty zmian. Taką dwuznaczność wyrazu wykorzystywała słynna kiedyś reklama Polena 2000. Na pytanie synów o potrzebie włączenia się do bójki – Ojciec prac? Stary ojciec odpowiada- Prać!. Lub hasło- Olej inny olej ( w sensie zlekceważ). Tego rodzaju koncepty, czyli pomysły na wiersz były popularne w baroku, przykładem jest wiersz Andrzeja Morsztyna – Do trupa, gdzie porównuje on sytuację nieboszczyka do sytuacji nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca i co dziwo widzi miedzy tymi dwoma osobami wiele podobieństw. Podsumowanie Twórcy poprzez dowcip językowy, ironię, humor, groteskę, a także absurd pragnęli w ten sposób zwrócić uwagę na ogólne problemy ogólnoludzkie, dokonać krytyki pewnych wzorców zachowań, wad, postaw. Ale z drugiej strony zabawa językiem służyła czasami tylko i wyłącznie humorowi bez dodatkowych, głębszych treści.

218. W jakim celu twórca wykorzystuje różne style wypowiedzi na podstawie fragmentu „Lalki” Bolesława Prusa. „- Nie koniec na tym... W roku 1870 wrócił do Warszawy z niewielkim fundusikiem. (...) Jeszcze jak! - pra wił radca. - Patrz pan jednakże, co to znaczy szczęście. Półtora roku temu baba objadła się czegoś i umarła, a Wokulski po czteroletniej katordze został wolny jak ptaszek, z zasobnym sklepem i trzydziestu tysiącami rubli w gotowiźni e, na któ rą pracowały d wa pokolenia Mincló w. Miał - poprawił radca - ale go nie uszanował. Inny na jego miejscu ożeniłby się z jaką uczciwą panienką i żyłby w dostatkach; bo co to, panie, d ziś zna czy sklep z reputacją i w doskonałym punkcie!... Ten jedna k, wariat, rzucił wszystko i pojechał robić in teresa na wojnie. Milionów mu się zach ciało czy kiego diabła."

Określenie problematyki Mowa różnych środowisk społecznych weszła do utworów literatury pięknej wraz z rozwojem powieści realistycznych. Dzięki temu odbiorca mógł łatwo rozpoznać, z jakiego środowiska wywodził się dany bohater. Atrakcyjność świata przedstawionego utworu literackiego zależy w dużej mierze od kreacji bohaterów. Czy są ciekawi, zaskakujący, śmieszni, niezwykli, a przede wszystkim, czy odbieramy ich, jakby naprawdę istnieli, to znaczy, czy te kreacje są żywe i przekonujące. Dobry pisarz wie, że aby stworzyć przekonującego bohatera, trzeba zadbać zarówno o cechy jego wyglądu, charakteru, osobowości, ale także o język, jakim będzie się posługiwał. Stąd w utworach literackich tak częsta stylizacja języka bohaterów. Dzięki temu obraz postaci jest pełny i skończony. Teza Język postaci literackich indywidualizuje bohatera oraz ujawnia jego przynależność środowiskową Argumentacja Postacie powieści Prusa posługują się językiem właściwym swemu pochodzeniu, wykształceniu, środowisku, w jakim żyją. Zabieg ten nosi nazwę indywidualizacji języka postaci. Inaczej w Lalce mówią arystokraci, inaczej subiekci, a jeszcze inaczej Żydzi. Stylizacja środowiskowa dodatkowo uwypukla różnice między mieszkańcami Warszawy, które to były przyczyną pogłębiania się kryzysu w państwie i niemożności podźwignięcia się z niewoli i upadku. Żydzi mówią na przykład z charakterystycznym akcentem, wtrącając co chwilę niemieckie czy polskie zniekształcone wyrazy. Hrabia Liciński z kolei często posługuje się anglicyzmami, Izabela zaś wyrazami pochodzenia francuskiego. Nie tylko jednak języki obce wyróżniają sposób wypowiedzi bohaterów Lalki. Studenci na przykład posługują się językiem zbliżonym bardzo do mowy potocznej, pełnym ironicznych wstawek i żartów. Prezesowa, jako przedstawicielka dawnego pokolenia, delikatnie archaizuje swój język, poza tym jej mowa jest nieco prowincjonalna. Wszyscy bohaterowie natomiast mówią tak, aby w jak największym stopniu upodobnić swoje wypowiedzi do języka potocznego. Nawiązanie do cytatu. z tej rozmowy na temat Wokulskiego, którą prowadzą warszawscy kupcy można wywnioskować na temat ich języka, mocno związanego z zawodem. Uwagę zwracają słowa charakterystyczne dla tego środowiska i właściwie w jego kręgu zrozumiałe: „sklep z reputacją", „sklep w doskonałym punkcie", gotowizna, interesa, charakterystyczne zdrobnienie - fundusik (w znaczeniu kapitał), protekcja, dysponent. A znajdziemy tu także ta kie słowa, jak: klient, subiekt. Podsumowanie Myślę, że moja wypowiedź i zgromadzony oraz zaprezentowany materiał pozwolił na pokazanie, jak ważną funkcję pełni w utworach literackich indywidualizacja języka. Mistrzem był tu niewątpliwie Bolesław Prus, ale podobną funkcję - budowanie klimatu, charakteryzowanie środowisk, tworzenie świata przedstawionego - pełni ona również w innych utworach. Indywidualizacja języka postaci pozwoliła Prusowi ukazać zróżnicowane społeczne współczesnej Warszawy. Zabieg ten umożliwił pisarzowi oddać cechy charakterystyczne bohaterów, jak i środowisko i zawód.

219. Motyw niewinności w tekstach kultury. Odwołaj się do własnych przykładów i obrazu Ofiara Abrahama, Rembrandt Harmenszoon van Rijn.

Określenie problematyki Motyw niewinności wiąże się w tekstach kultury z problemem winy i odkupienia. Zdarza się, że bohaterowie popełnili różne czyny i musieli ponieść konsekwencje zasłużone, ale czasami byli niewinni i zostali niesłusznie oskarżeni. Motyw ten wiąże się także z niewinionym cierpieniem. Topos niewinności jest niewątpliwie tematem uniwersalnym podejmowanym przez wszystkie sztuki, nie tylko przez literackie dzieła. Stanowi bowiem ważną analizę bohatera. Pisarz może w ten sposób dobrze scharakteryzować bohatera, ukazać jego wnętrze Teza Niewinność wiąże się z cierpieniem Argumenty Dzieło Rembrandta pełne jest ekspresji i dynamizmu. Abraham ukazany jest w chwili, gdy powstrzymany przez anioła, wypuszcza nóż z ręki. Malarz położył nacisk na psychologię głębi portretu. Na pierwszym planie są postacie biblijne z górującym nad nimi aniołem, zaś w głębi znajduje się baranek - prawdziwa ofiara. Kontrast światłocieniowy stosował Rembrandt zwykle w sposób bardziej stonowany niż Caravaggio. W tym obrazie gwałtowne przejścia z partii ciemnych do jasnych potęgują bezpośredniość i dynamikę kompozycji i dramatycznej energii. Daje to możliwość ukazania wewnętrznych cech modela. Sprawia wrażenie „zatrzymania w kadrze” tego szczególnie ważnego momentu. Uwagę widza zwraca bardzo blade ciało Izaaka. Jest on bezbronny, niewinny – jak Jezus. W tym obrazie duże znaczenie ma tło; natura ilustruje dramatyzm tej sceny i jednocześnie buduje napięcie – niebo zasnute ciemnymi burzowymi chmurami oddaje niepokój i napięcie chwili. W obrazie dominują barwy chłodne. Motyw niewinnych dzieci porywanych czy poświęcanych jako ofiary dla bóstw wielokrotnie pojawiał się w mitologii. W tym kontekście dziecko funkcjonowało jako symbol niewinności – podobnie funkcjonuje często w literaturze, np. Helusia Stawska z Lalki Bolesława Prusa, przedwcześnie zmarły Piotruś z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, dzieci z IV części Dziadów Adama Mickiewicza. Niewinie oskarżony o zdradę ojczyzny został Jacek Soplica z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Właściwie przypadkowo jego przyjazd pod dom Stolnika odbył się podczas napadu Moskali. Biedny , zrozpaczony kochanek pod wpływem impulsu i zawieruchy wojennej strzela do Horeszki. Od tego momentu przez całe życie będzie mu towarzyszyć chęć oddalenia ciążących nad nim zarzutów i odpokutowania grzechu. Mimo, iż prawdziwym grzechem Jacka było zabicie Stolnika, a nie sprzymierzenie się z wrogiem, całe późniejsze bytowanie bohatera podporządkowane zostało idei służby ojczyźnie, która miała się stać zadośćuczynieniem za błędy. Podsumowanie Bazując na podanych przykładach możemy wywnioskować, że w każdym z tekstów kultury można dostrzec motywy winy, niewinności i odkupienia mające dać odbiorcy do myślenia i refleksji być może również nad swoim życiem.

220. Dlaczego bohaterowie się buntują? Przedstaw literackie portrety bohaterów niepokornych i niepogodzonych ze światem, odwołując się do fragmentu Dziadów. cz. III A. Mickiewicza i innych znanych ci utworów literackich. Jam ci p rzyszłe szczęście głosił, Na mych ręka ch w niebo nosił, A tyś słyszał niebios dźwięki Jako pjanych uczt piosenki. Ja, syn chwa ły nieśmierteln ej, Przybierałem wtenczas postać Obrzydłej la rwy piekielnej, By cię straszyć, by cię chłostać; Tyś przyjmowa ł chłostę Boga Jak dziki męcza rnie wroga.

I dusza twa w niepokoju, Ale z dumą się budziła, Jakby w niepamięci zdroju Przez no c całą męty piła. I pamiątki wyższych świa tów W głąb ciągnąłeś, jak kaskada, Gdy w podziemną przepaść wpada, Ciągnie liście drzew i kwiatów. A. Mickiewicz, Dziady cz. III, fragment

Wstęp Bunt jest jedną z najbardziej znanych ludzkich postaw. Jego istotą jest sprzeciw wobec tego, co nas otacza. Nie ma osoby, która przystałaby na wszystko, co oferują bądź nakazują jej inni. Dlatego śmiało mogę stwierdzić, iż każdy na swój sposób nie zgadza się z powszechnie panującym porządkiem. Literatura często utrwala na swych kartach ten motyw. Bohaterowie literaccy buntowali się przeciwko Bogu, władzy, śmierci. Wyrażali głośne „nie” wobec tragedii, negowali zasady panujące na świecie zarówno narodowe, społeczne, jak i pokoleniowe. Teza U postaw każdego rodzaju buntu bohatera literackiego leży niezgoda na rzeczywistość i próba jej zmiany. Argumenty a. Dialog, czy wręcz bluźnierczy monolog prowadzi z Bogiem Konrad, bohater III cz. Dziadów Adam Mickiewicza. W słynnej „Wielkiej Improwizacji” romantyczny bohater chce rozmawiać z Bogiem. Nie zamierza się jednak spowiadać, jego celem jest bunt przeciwko Stwórcy. Bohater czuje, że jest osobą wybraną, mistrzem. Dlatego też uważa, że jedynym godnym mu rozmówca jest Bóg, ponieważ tylko On jest w stanie go zrozumieć. Podejmuje, więc ze Stwórcą dialog, który w efekcie okazuje się monologiem bohatera, ponieważ adresat wciąż milczy. b. Kulminacyjnym punktem rozpaczy bohatera jest nazwanie Boga – carem. Bunt posłużył Mickiewiczowi do podkreślenia indywidualizmu bohatera i jego misji zbawczej narodu. Dzięki temu motywowi Konrad staje się typowym przedstawicielem patriotycznego bojownika, walczącego w samotności o sprawy narodu. c. Motyw buntu pojawia się w jednym z arcydzieł światowej literatury pozytywizmu – powieści Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara”. Przykładem takiej osoby jest w utworze Raskolnikow. Rodion jest studentem prawa. Znajduje się on w wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej. Obserwuje wokół siebie ludzi wynędzniałych, mieszkających w złych warunkach. Dostrzega ich upadek moralny. Czuje się za ten stan odpowiedzialny. Na każdym kroku widzi nierówność społeczną. Właśnie z tej obserwacji życia codziennego i poczucia wyższości bierze się bunt młodzieńca. d. Motyw buntu wobec zastanej rzeczywistości posłużył Dostojewskiemu do ukazania ważnej prawdy życiowej- człowiek musi ponosić konsekwencje swoich czynów. e. Motyw buntu „Moralność pani Dulskiej” pyt. nr 144 Podsumowanie Literatura kreuje na swych kartach barwną galerie postaci zbuntowanych, niepokornych, którzy nie są pogodzenie ze sobą i światem. Dlaczego się buntowali? Nie zgadzali się wobec zastanej rzeczywistości. Formy samego buntu również przybierały różne odcienie, od aktywnej postawy, po szukanie jakiejś drogi życiowej. Każdy z bohaterów poniósł też konsekwencje swoich czynów. Postawa buntu i wyobcowania od wieków fascynowała pisarzy, stawała się inspiracją, pozwalała na osobiste powiedzenie „nie” i negowanie zastanej rzeczywistości.

221. Jak można wyrażać swoje uczucia i poglądy? Odpowiedz, odwołujc się do przytoczonego fragmentu tekstu Krystyny Skarżyńskiej, wybranego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń komunikacyjnych. Osobowość ma ró żne warstwy, mniej lub bardziej dostępne dla innych ludzi ( nawet dla nas samych). Irwin Altman i Dalmos Taylo r piszą o „cebulo wej struktu rze osobo wości”. Ozna cza to, iż zewnętrzna warstwa , najbardziej po wierzchowna część naszego Ja jest najła twiejsza do zdjęcia , jest publicznie dostępna dla każdego obserwato ra z zewnątrz ( np. dane bibliograficzne). Im głębiej znajduje się d ana warstwa , tym bard ziej jest ch roniona przed innymi. Na jgłębiej ch ronione są nasze wartości , nierozwiązywalne konflikty , silne emocje, decydujemy się odsłonić je tylko najbliższym osobom. Komunikowanie się, nawet z najbliższymi, bez żadnych barier , pełne i szczere aż do ból u ( zazwyczaj bólu parnera) nie jest dobre ani dla jednostki, ani dla jej relacji ze świa tem . Można nawet powiezieć,że brak barier , np. łamanie norm odkrywania siebie jest po ważną barierą powodzenia jednostek i grup. Ważną funkcją języka jest ukrywanie myśli i warto z tej f unkcji uważnie korzystać dla dobra naszych związków z ludżmi. Zakzy, czy bariery komunikowania uczuć są potrzebne. Neil Postman pisze: Milczenie, małomó wność, powściągliwość, a czasem nawet nieszczerość - w pewnych okolicznościach mogą okazać się wielkimi cnotami. Są one często niezbędne , aby ludzie mogli harmonijnie współpracować. Uczenie się mówienia „nie” jest ważne podczas osiągania osobistych celów, lecz uczenia się mówienia „tak” , gdy ma się ochotę powiedzieć „nie” to sedno cywilizacyjnych zachowań. Potrzebna więc jest ra czej inteligentna szczerość , któ ra nie boli rozmówców i pozwala kontynuować rela cje niż szczerość aż do bólu ,bez oglądania się na uczucia innych. W polskich mediach pisano duzo o tym, że Polacy nie potrafi a mówić o emocjach. Taka diagnoza wydaje się nie do końca trafna. Polacy wyrażają emo cje, zwłaszcza negatywn e bez barier. Krystyna Skarżyńska- Bariery ko munikacji.

Określenie problematyki Uczucia nie są tematem prostym. Wielu ludzi ma trudności z mówieniem o tym, co czują. Nie jest łatwo w konstruktywny sposób wyrażać negatywne emocje i uczucia, a często problem dotyczy także wyrażania tych pozytywnych. Uczucia i nasze emocje człowiek wyraża słowami lub gestami. Jednak poezja i cała literatura ogranicza się tylko do słów. Aby podkreślić jakieś uczucia pisarze najczęściej stosują środki stylistyczne, takie jak epitety, porównania, wyszukane metafory, czy zaskakujące oksymorony. Różnice w sposobie wyrażania uczuć widać na podstawie języka. Zmieniał się on na przestrzeni epok. Samo słowo miłość ewaluowało. W wieku XIX oznaczało tyle, co - łaskawość, przychylność, opieka. W dawnych czasach gorące uczucia wyrażano słowami: lubość, łaknąć, przychylać. Dziś słowa te są archaizmami. Współczesny nastolatek użyje terminów: kocham cię, ale i love, lofciam. Jedną z form wyrażania uczucia są związki frazeologiczne. Teza: Uczucia można wyrażać za pomocą różnych środków stylistycznych, związków frazeologicznych, czy innych struktur językowych. Argumentacja A. Krystyna Skarżyńska zwraca uwagę, że mamy różne warstwy osobowości, które ujawniamy przed innymi. Najbardziej niebezpieczne jest, kiedy wyjawiamy swoje uczucia drugiej osobie, bez liczenia się z jego emocjami. To tzw szczerość do bólu, czyli możemy tak naprawdę bardzo zranić drugą osobę, jeśli naszym celem w wypowiedzi, będzie tylko egostyczne wyrzuceie z siebie naszych emocji bez zwracania uwagi, jak to może wpłynąć na drugą osobę. Takie cechy jak: milczenie, niedomówienie, powściągliowsc może okazać się wielką cnotą w rozmowie. Zatem nawet jeśli chcemy być bardzo szczerzy to warto pamiętać, że należy to robić w sposób inteligentny i nawet w szczerości zachować umiar. B. Przykładem tekstów kultury , które wyrażają własne poglądy i emocje autorów są wszystkie teksty bibliograficzne, czy pamiętniki oraz dzienniki pisarzy. To są także teksty autobiograficzne, np. Treny Jana Kochanowskiego, Dziady cz. III Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” , czy jego słynny wiersz D M*** czy „Inny świat” Gustawa Herlinga- Grudzińskiego. C. Podam przykłady z własnych doświadczeń. Będą to przykłady wyrażania uczuć za pomocą związków frazeologicznych. Miłość w związkach frazeologicznych to: ślepa miłość czyli miłość bezkrytyczna, głucha na cechy ujemne obiektu uczuć. Zaś związek : usychać z miłości oznacza cierpieć z powodu rozstania z ukochaną osobą. Strach, lęk, przerażenie. To z pewnością uczucia, które stale towarzyszą jednostce ludzkiej. Właściwie nie ma osoby, mogącej powiedzieć, że ominął ją ten stan w życiu. To emocja odzwierciedlająca poczucie zagrożenia. Doświadczając tego uczucia człowiek dokonuje w swym życiu zmian. Lęk zatem determinuje postawy ludzkie. Do znanych związków frazeologicznych, które oddają to uczucie należą: blady strach padł na (kogoś)-ktoś się bardzo przestraszył; mieć cykora [pietra, stracha]- bać się, odczuwać lęk ;najeść się [nażreć się] strachu- bać się czegoś

Podsumowanie Uczucia wyrażamy również niewerbalnie (gestami), ale w tekstach literackich to właśnie użycie środków stylistycznych decyduje o odbiorze utworu. Są one zależne od sytuacji i nastawienia podmiotu wobec odbiorcy. 222. Jak poeci opisują miłość od pierwszego wejrzenia? Odwołaj się to fragmentu Pana Tadeusza, całego utworu i innych tekstów kultury.

Określenie problemu Miłość to zjawisko indywidualne, piękne i jedyne. Wiąże się z duszą człowieka, poezją, zachodami słońca i tym przysłowiowym „czymś”. Jest wszechobecna w każdej sztuce. Od zarania dziejów miłość była muzą i natchnieniem, wywoływała radość i nienawiść. Niszczyła ludzką psychikę i dodawała innym skrzydeł. Dzieła na przestrzeni epok utrwalają wiele odcieni porywów serc. W swojej wypowiedzi skupie się na narodzinach tego uczucia, czyli miłości od pierwszego wejrzenia. Pisarze bowiem ukazują nam miłość jako stan, który rodzi się od pierwszego wejrzenia, jako długotrwały proces, do którego trzeba dojrzeć, czy jako wynik fatum, przypadkowości losu.. Warto dodać, że to piękne słowo może zrujnować psychikę człowieka, doprowadzić do szaleństwa. W tym tkwi jej destrukcyjny charakter. Ale może także dodawać energii, uskrzydlać, stać się motorem do działania. Teza Miłość od pierwszego wejrzenia jest gwarantem szczęśliwego związku bohaterów. Argumentacja a) narodziny uczucia wbrew woli bohaterów, na skutek wypicia napoju miłosnego na podstawie „Tristana i Izoldy b) Romeo i Julia- miłość od pierwszego wejrzenia na balu maskowym, która doprowadza kochanków do śmierci na podstawie losów bohaterów tragedii W. Szekspira „Romeo i Julia”; c) nieodwzajemniona miłość Wertera do Lotty ukazana w „Cierpieniach młodego Wertera” J. W. Goethe; d) uczucie łączące Tadeusza i Zosię jako symbol odnowy nadziei Polaków na odzyskanie niepodległości na podstawie „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza; Miłość jako budująca siła została utrwalona w romantycznym dziele Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Młody szlachcic, syn Jacka Soplicy, wraca do domu stryja, gdzie się wychował, po latach pobytu w wileńskich szkołach. Pierwsze spotkanie z Zosią było dla niego olśnieniem i tak wielkim zaskoczeniem, że nie zdążył się przyjrzeć pięknej dziewczynie, szybkiej, zwinnej, wstydliwej i bardzo naturalnej w swoim zachowaniu. Z nagłej niezwykłości tego spotkania wynikają późniejsze tragikomiczne wypadki. Tadeusz myli Zosię z Telimeną. Ulega doświadczonej i sprytnej kokietce. Dojrzała kobieta wabi go swą wiedzą, oczytaniem, wysoką kulturą osobistą. Nawet mrówki są tu elementem flirtu. Kiedy okazuje się, że spotkana po przyjeździe do dworu dziewczyna jest piękniejsza i dużo młodsza od Telimeny, młodzieniec postanawia utopić się w stawie. Autor ułożył zdarzenia z troską o szczęśliwe zakończenie. Młody szlachcic wyjaśnia dojrzałej kokietce swoją pomyłkę, ona mu wybacza i szybko znajduje ukojenie w zalotach do hrabiego. Niedoświadczony w takich sprawach młodzieniec może wreszcie zaczynać starania o rękę Zosi. Ta godzi się na związek z Soplicą i doprowadzają tym samym do pogodzenia zwaśnionych rodów, niczym szekspirowska para Romeo i Julia. Jednak w tym przypadku nie ma samobójczej śmierci kochanków. Para staje na ślubnym kobiercu. Państwo młodzi są reprezentantami dobrze wychowanej, pełnej ideałów szlachty, zdolnej do troski o ojczyznę i wrażliwej na los poddanych (Tadeusz wraz z Zosią podejmuje decyzję o uwłaszczeniu). Miłość młodych zaskakuje szczerością i prawdziwością uczuć, oboje nawzajem się uzupełniają i rozumieją. I chociaż ich miłość nie narodziła się od razu, ale etapami to stanowią wzorzec miłości spełnionej. e) miłość Wokulskiego do Łęckiej , pełna romantyzmu i tragedii, doprowadzająca bohatera do próby samobójczej na podstawie powieści B. Prusa „Lalka”;

Podsumowanie W świetle przedstawionych przykładów literackich nasuwa mi się jeden wniosek. Nieodgadnione są sekrety miłości od pierwszego wejrzenia. . Jedno jest pewne bez tego uczucia świat byłby martwy i suchy niczym pustynia. Niewątpliwie to jeden z najpopularniejszych motywów przewijających się na kartach utworów. Pisarze poszukiwali jej w duszy człowieka, odkrywali jej tajniki, utrwalali jej budujące i niszczące oblicze. Dla jednych była motorem do wyzwań życiowych, celem życia, spełnieniem najskrytszych marzeń.. Dla innych zaś okazywała się czynnikiem samodestrukcyjnym i fatalnym. Ukazałam różne oblicza narodzin miłości. Uczucie to charakteryzowało się wielkimi emocjami, namiętnością, gotowością do poświęceń. 223. Różne obrazy domu rodzinnego w kulturze polskiej. Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu Pana Tadeusza, całego utworu oraz innego tekstu kultury. Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju, Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju, Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany; Świeciły się z daleka pobielane ściany, Tym bielsze, że odbite od ciemnej zieleni Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni. Dóm mieszkalny niewielki, lecz zewsząd chędogi, I stodołę miał wielką, i przy niej trzy stogi Użątku, co pod strzechą zmieścić się nie może; Widać, że okolica obfita we zboże, I widać z liczby kopic, co wzdłuż i wszerz smugów Świecą gęsto jak gwiazdy, widać z liczby pługów Orzących wcześnie łany ogromne ugoru, Czarnoziemne, zapewne należne do dworu, Uprawne dobrze na kształt ogrodowych grządek: Że w tym domu dostatek mieszka i porządek. Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza, Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.

Określenie problematyki Swoje rozważania rozpocznę od wyjaśnienia samego znaczenia wyrazu dom. Słowo to przynosi nam różne znaczenia. Z jednej strony rozumiemy go jako budynek, pomieszczenie. Jednak jego symbolika sięga głębiej. To także azyl bezpieczeństwa, schronienie, miejsce kultywowania ważnych wartości. Dla jednych staje się on miejscem zamieszkania, dla drugich ojczyzną. Teza Teksty kultury kreują różne wizerunki domów jako wartości na przestrzeni epok. Argumenty C. Dwór rodzinny jako ostoję narodowych tradycji ukazał w „Panu Tadeuszu” romantyczny poeta Adam Mickiewicz. Soplicowie to rodzina szlachecka z tradycjami. Głową rodu jest Sędzia, który wychowuje swego bratanka Tadeusza. Wśród tej społeczności wszyscy pamiętają o staropolskich tradycjach i obrzędach. D. • Dworek w utworze jest typowym domem szlacheckim, w którym mieści się wiele pamiątek przypominających o świetności narodu polskiego. Soplicowo jest niejako symbo lem szlacheckiej Polski ze wszystkimi jej zaletami i przywarami. Ściany zdobią portrety wielkich, polskich patriotów, a zegar wybija Mazurka Dąbrowskiego. To sprawia, że mieszkańcy owego malowniczego miejsca są przepełnieni miłością do kraju, przetrzymującymi w swej pamięci historię ojczyzny. Jest to rodzina o wspaniałym kodeksie moralnym. Wie, co dobre, ważne, pożyteczne. Wszyscy znają swoje miejsce w hierarchii ważności i wieku. Sędzia wspaniale wywiązuje się z roli głowy rodziny. Dba o zachowanie porządku oraz dobrych manier, o czym świadczy jego nauka o grzeczności. Rodzina w Soplicowie to także miejsce, gdzie przestrzega się poprawnej polszczyzny. Nawet strój i posiłki są typowo polskie. Wszechogarniające szczęście, życie zgodne z rytmem przyrody, utrzymanie ładu i harmonii sprawia wrażenie, ze dworek w Soplicowie jest wręcz wyidealizowany. E. • Omówię następnie funkcje tego motywu. Mickiewicz, utrwalając ten motyw, podkreśla swoje uczucia związane z Litwą. Utrwala siłę miłości, jaką darzył własną krain ę lat

dzieciństwa. Soplicowo jest więc niczym mitologiczna arkadia, godna podziwu i naśladowania. F. • Z ciekawym ujęciem motywu dworku spotykamy się w utworze „Przedwiośnie”. Nawłoć to posiadłość państwa Wielolsławskich. W powieści została przedstawiona na wzór soplicowskiego dworu z epopei „Pan Tadeusz”. G. • W gościnnym domu państwa Wielosławskich panowała sielska atmosfera. Baryka spędził tu rozkoszne chwile, przeplatane obżarstwem, balami, flirtami z pannami. Po żołnierskiej monotonii było to dla Cezarego wspaniała i niezapomniana odmiana. Życie mieszkańców Nawłoci przepełnione było beztroską, przepychem, dostatkiem oraz spokojem. Do stałych rozrywek, które urozmaicały ich w gruncie rzeczy nudne życie, należały przechadzki piesze oraz konne. Dość często organizowano także bale i uczty. Podczas przyjęć goście tańczyli, flirtowali, jedli i pili mocne trunki. Do stałych obyczajów należał rytuał poobiednich drzemek, późnego wstawania, posiłków. Cały dom przesycony był spokojną, ciepłą, serdeczną atmosferą. H. • W opisie jednak owych zabaw ujawnia się stosunek Żeromskiego do takiego trybu życia, jego chęć skrytykowania, a nawet wyszydzenia bezmyślnego i leniwego trybu życia mieszkańców Nawłoci. I. • Mimo, że kraj jest wolny, niepodległy, mimo że toczy się narodowa dyskusja o nowym obliczu Polski, w życiu Wieloslawskich nic się nie zmienia. Omówię dalej funkcje tego motywu. Dworek w Nawłoci staje się skamieniałym, uśpionym, zamkniętym miejscem, oddalonym od świata zewnętrznego i towarzyszących mu wydarzeń rewolucyj nych. Motyw ten posłużył więc ocenie sytuacji społecznej polskiego narodu. J. Bolesław Prus ukazał także wiele różnych domów w powieści "Lalka". Były to domy bardzo Podsumowanie Dom, winien dawać nam wskazówki na przyszłość, z niego wynosimy takie wartości jak dobro, miłość, bezpieczeństwo. Pisarze ukazują dom rodzinny jako oazę bezpieczeństwa, kultywującą tradycyjne wartości, wyidealizowaną krainę oraz jako miejsce toksyczne, które ma destrukcyjny wpływ na jej członków

224. Jak wygląda poszukiwanie arkadii w literaturze? Omów temat w oparciu o fragment Pieśni świętojańskiej o sobótce J. Kochanowskiego i innych tekstów literackich. Wsi spokojna, wsi wesoła,

Gdzie

Który głos zdoła?

pędzi, A śmierć bliżej niż na piędzi.

Jemu sady obradzają,

Najdziesz, kto w płat język

Jemu pszczoły miód dawają; Nań przychodzi z owiec

dawa, A radę na funt przedawa,

wełna I zagroda jagniąt pełna…

Krwią drudzy zysk oblewają, Gardła na to odważają.

J. Kochanowski, Panna XII,

twej

chwale

Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć za raz wszytki? Człowiek uczciwie

w twej

pieczy

człowieka

wicher

Bez wszelakiej lichwy żywie;

Wstęp

fragment

Pobożne jego staranie I bezpieczne nabywanie.

Oracz pługiem zarznie w ziemię;

Inszy sie ciągną przy dworze

Stąd i siebie, i swe plemię, Stąd roczną czeladź i

Albo żeglują przez morze,

wszytek

Przykładowa realizacja zadania

Opatruje swój dobytek.

Pieśń

świętojańska o sobótce

Odkąd pojawił się na ziemi człowiek, marzył on o krainie spokoju i niczym niezmąconego szczęścia. Tęsknota za światem idealnym i doskonałym zrodziła na przestrzeni wieków wiele dzieł literackich poruszających arkadyjski topos. Sama Arkadia zrodziła się jeszcze w starożytnej Grecji. Mitologia przynosi nam obraz raju dla Greków, czyli, lesistej krainy położonej w środkowej części półwyspu Peloponez, to miejsce, w którym można wieść proste, szczęśliwe życie w bliskim kontakcie z przyrodą. Dzięki literaturze i sztuce stała się ona symbolicznym obrazem idealnego kraju, miejsca wiecznej szczęśliwości, jedną z utopii, jakie stworzyła ludzka wyobraźnia, obok Edenu, Olimpu i Atlantydy. Śladów tego toposu można się także dopatrzyć w Biblii. Teza Człowiek od wieków tęskni za miejscem szczęśliwym, życiem bez problemów, stąd też popularnym motywem literackim stał się topos Arkadii ukazany w literaturze różnych epok.

Argumenty  O idealnej wsi, wręcz rajskiej, pisał Jan Kochanowski w swym utworze Pieśń świętojańska o Sobótce. Tematem tej sielanki są obrzędy ludowe, które odprawiano dwudziestego trzeciego czerwca, w dzień świętego Jana. W noc świętojańską kolejno dwanaście panien śpiewało pieśni, które wychwalały uroki życia. Wieś była, zatem miejscem pełnym ładu, harmonii, cnót. Z drugiej strony była także miejscem pracy i odpoczynku.  Kochanowski wychwala proste czynności. Praca w polu, gra na fujarce, tańce przy ognisku, łowienie ryb, pszczelarstwo. Te z pozoru błahe zajęcia sprawiają, że świat wiejski nabiera ładu i harmonii.  Omówię następnie funkcje tego motywu. Taki baśniowy wręcz charakter całego obrzędu służył podkreśleniu przez Kochanowskiego swojej wizji renesansowego ładu i harmonii. To właśnie we wsi czarnoleski poeta widzi krainę niczym niezmąconego szczęścia. W ten sposób pisarz tworzy wzorzec osobowy- człowieka- ziemianina, który potrafi czerpać radość z życia.  Kiedy przyszły trudne lata zaborów, mit utraty raju i szukania idealnej krainy pojawiał się szczególnie często w polskiej literaturze romantycznej? Na prawdziwą Arkadię wykreował w Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz Soplicowo. Przyświecała mu w tym idea, aby „pokrzepić serca” emigracyjnych tułaczy, pozbawionych ojczyzny. Był to także rodzaj tęsknoty za krajem lat dziecinnych  Omówię następnie funkcje tego motywu. Wszechogarniające szczęście, życie zgodne z rytmem przyrody, utrzymanie ładu i harmonii sprawia wrażenie, ze dom w So plicowie jest wręcz wyidealizowany. Świadczy to jedynie jak wielkim sentymentem Mickiewicz darzył sobie tę własną krainę lat dzieciństwa. Soplicowo jest, więc niczym mitologiczna arkadia, godna podziwu i naśladowania, w której ludzie odczuwają szczęcie i radość. Poeta cofa się wspomnieniem do czasów swojego dzieciństwa, które traktuje, jako raj. Wyraża tęsknotę za utraconą ojczyzną i pragnie na kartach swego dzieła powrócić w tą arkadyjską krainę. Podsumowanie Arkadia, kraina szczęśliwości w literaturze jest miejscem idealnym, do którego człowiek dąży przez całe życie. Można ją odnaleźć na ziemi i we wszechświecie i cieszyć się jej pięknem i spokojem. Niemal każdy marzy o miejscu pełnym harmonii, mądrości i ukojenia. Wiara w istnienie owej krainy to przeciwieństwo naszego codziennego życia, zmagania się z problemami. Dlatego literatura uwiecznia różne oblicza owego wyidealizowanego świata. Dla jednych była to wieś, jak w przypadku Kochanowskiego, czy kraj lat dziecinnych, jak u Mickiewicza. Motyw arkadii, który spopularyzowali

pisarze renesansowi podlegał, więc ewolucji na przestrzeni wieków. Jedno się nie zmieniło - dla wszystkich twórców słowo to kojarzyło się, z czymś upragnionym i wyśnionym, ładem i spokojem.

225. Dlaczego się buntują? Przedstaw literackie portrety bohaterów niepokornych i niepogodzonych ze światem, odwołując się do fragmentu Dziadów. cz. III A. Mickiewicza i innych znanych ci tekstów kultury. Jam ci przyszłe szczęście głosił, I dusza twa w niepokoju, Na mych rękach w niebo nosił, Ale z dumą się budziła, A tyś słyszał niebios dźwięki Jakby w niepamięci zdroju Jako pjanych uczt piosenki. Przez noc całą męty piła. Ja, syn chwały nieśmiertelnej, I pamiątki wyższych światów Przybierałem wtenczas postać W głąb ciągnąłeś, jak kaskada, Obrzydłej larwy piekielnej, Gdy w podziemną przepaść wpada, By cię straszyć, by cię chłostać; Ciągnie liście drzew i kwiatów. Tyś przyjmował chłostę Boga A. Mickiewicz, Dziady cz. III, fragment Jak dziki męczarnie wroga.

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Bunt jest jedną z najbardziej znanych ludzkich postaw. Jego istotą jest sprzeciw wobec tego, co nas otacza. Nie ma osoby, która przystałaby na wszystko, co oferują bądź nakazują jej inni. Dlatego śmiało mogę stwierdzić, iż każdy na swój sposób nie zgadza się z powszechnie panującym porządkiem. Literatura często utrwala na swych kartach ten motyw. Bohaterowie literaccy buntowali się przeciwko Bogu, władzy, śmierci. Wyrażali głośne „nie” wobec tragedii, negowali zasady panujące na świecie zarówno narodowe, społeczne, jak i pokoleniowe. Teza U postaw każdego rodzaju buntu bohatera literackiego leży niezgoda na rzeczywistość i próba jej zmiany. Wywód • Dialog, czy wręcz bluźnierczy monolog prowadzi z Bogiem Konrad, bohater III cz. Dziadów Adam Mickiewicza. W słynnej „Wielkiej Improwizacji” romantyczny bohater chce rozmawiać z Bogiem. Nie zamierza się jednak spowiadać, jego celem jest bunt przeciwko Stwórcy. Bohater czuje, że jest osobą wybraną, mistrzem. Dlatego też uważa, że jedynym godnym mu rozmówca jest Bóg, ponieważ tylko On jest w stanie go zrozumieć. Podejmuje, więc ze Stwórcą dialog, który w efekcie okazuje się monologiem bohatera, ponieważ adresat wciąż milczy. • Kulminacyjnym punktem rozpaczy bohatera jest nazwanie Boga – carem. Bunt posłużył Mickiewiczowi do podkreślenia indywidualizmu bohatera i jego misji zbawczej narodu. Dzięki temu motywowi Konrad staje się typowym przedstawicielem patriotycznego bojownika, walczącego w samotności o sprawy narodu. • Motyw buntu pojawia się w jednym z arcydzieł światowej literatury pozytywizmu – powieści Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara”. Przykładem takiej osoby jest w utworze Raskolnikow. Rodion jest studentem prawa. Znajduje się on w wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej. Obserwuje wokół siebie ludzi wynędzniałych, mieszkających w złych warunkach. Dostrzega ich upadek moralny.

Czuje się za ten stan odpowiedzialny. Na każdym kroku widzi nierówność społeczną. Właśnie z tej obserwacji życia codziennego i poczucia wyższości bierze się bunt młodzieńca. • Motyw buntu wobec zastanej rzeczywistości posłużył Dostojewskiemu do ukazania ważnej prawdy życiowej- człowiek musi ponosić konsekwencje swoich czynów. Podsumowanie Literatura kreuje na swych kartach barwną galerie postaci zbuntowanych, niepokornych, którzy nie są pogodzenie ze sobą i światem. Dlaczego się buntowali? Nie zgadzali się wobec zastanej rzeczywistości. Formy samego buntu również przybierały różne odcienie, od aktywnej postawy, po szukanie jakiejś drogi życiowej. Każdy z bohaterów poniósł też konsekwencje swoich czynów. Postawa buntu i wyobcowania od wieków fascynowała pisarzy, stawała się inspiracją, pozwalała na osobiste powiedzenie „nie” i negowanie zastanej rzeczywistości.

226. Człowiek sam musi określić, co w jego życiu jest najważniejsze. Świat, jakich wartości, ważnych dla Ciebie, odnajdujesz w pieśni J. Kochanowskiego i innych znanych ci utworach literackich?

Jan Kochanowski, Pieśń XXV Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary? Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie, I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie. Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszystko Twoje, Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje. Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy, Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy. Tyś pan wszystkiego świata, Tyś niebo zbudował I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował; Tys fundament założył nieobeszłej ziemi I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi. Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi, A zamierzonych granic przeskoczyć się boi;

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają. Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają. Tobie k'woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi, Tobie k'woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi. Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa, Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa. Z Twej łaski nocna rosa na mdłe zioła padnie, A zagorzałe zboża deszcz ożywia snadnie; Z Twoich rąk wszelkie żwierzę patrza swej żywności, A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości. Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie! Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie. Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi; Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi!

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Człowiek to istota o złożonej i skomplikowanej psychice. Nasze zachowanie , postawy nie zawsze są zgodne z powszechnie przyjętym kodeksem moralnym, popełniamy błędy, dokonujemy niewłaściwych ocen, jesteśmy zmuszeni do wyborów moralnych. Dla każdego z nas, co innego jest cenne. Dla jednych będzie to rodzina, dla innych miłość. Prawda, Bóg, czy praca. Topos wartości podejmowała literatura. Bohaterowie musieli odpowiedzieć sobie na pytania, co jest w ich życiu najważniejsze. Czy wybrać miłość, czy też kierować się sercem, postawić na karierę, czy rodzinę? Kolejne dylematy, jakie stawiali pisarze swym postaciom to szczęście osobiste, czy zbiorowe, prawo boskie, czy ziemskie, ratowanie siebie, czy pomoc innym? Postaci z kart utworów wybierają różne drogi życiowe. Wszystko zależy od ich indywidualnej hierarchii wartości. Teza Bohaterowie literaccy reprezentują odmienne systemy wartości, dla każdego z nich, co innego jest ważne. Wywód • Stwórca, jako ważna postać w życiu człowieka i wartość został utrwalony w pieśni Jana Kochanowskiego. Historia renesansowego ojca literatury polskiej zaczyna się w Sycynie, miejscu urodzenia poety w 1530 roku. Studia rozpoczął w Akademii Krakowskiej, które kontynuował w

Królewcu. Stąd wyjechał do Włoch. Właśnie z tego okresu pochodzi słynna pieśń, Czego chcesz od nas, Panie…. W tym czasie artysta staje się zwolennikiem humanizmu. Wierzy w zdolności człowieka, jego talent, rozwój. Głosi też zasadę harmonii, ładu i spokoju. Owa filozofia już na stałe zagości w twórczości mistrza Jana. Pieśń staje się, więc analizą doświadczeń, jakie poeta wyniósł z okresu włoskiego. • Wizerunek Pana jest tu z godny ze światopoglądem epoki odrodzenia. Odnosi się on do samego człowieka, który w tej epoce był w centrum zainteresowania. Istota ludzka nie odczuwa względem Najwyższego lęku. Czuje w Jego osobie ład i harmonię. Ufa mu i wyraża Mu swą wdzięczność. • Ważną wartością jest miłość. Od zarania dziejów miłość była muzą i natchnieniem, wywoływała radość i nienawiść, niszczyła ludzką psychikę i dodawała innym skrzydeł. Historię miłosną z tragizmem w tle przynoszą nam dzieje bohaterów Tristana i Izoldy. • Utwór pokazuje miłość, jako potężną siłę, nad którą człowiek nie może w żaden sposób zapanować. Magiczny napój, który wypijają bohaterowie, jest tylko baśniowym symbolem miłości, a to, że połączył Izoldę z Tristanem (a nie, jak było planowane, z królem Markiem), jest wyrazem tego, że miłość zawsze jest przypadkowa, przychodzi niespodziewanie i niezależnie od ludzkiej woli. • Utwór ten jest typowym przykładem romansu rycerskiego, który rozkwitł, jako odmiana romansu w XV i XVI wieku. To typ liryki prowansalskiej, gdzie mężczyzna oddaje kobiecie cześć niemal boską; uwielbiana dama jest niepodzielną władczynią jego serca. Podsumowanie Każdy z bohaterów wyznaje inny system wartości. Dla Tristana i Izoldy najważniejsza jest miłość. Śledząc losy średniowiecznych kochanków, widzimy jak zakochani pod wpływem łączącego ich uczucia dojrzewali emocjonalnie, jak uczyli się lojalności wobec siebie i wreszcie zdecydowani byli wybrać śmierć niż życie bez ukochanej osoby. Kochanowski wybrał mi łość do Boga. Pisarze, ukazując ich hierarchię wartości i postawy, mieli na celu stworzyć wzorce godne naśladowania, lub przedstawić konsekwencje ich wyborów życiowych. Ocena postępowania bohaterów literackich zależy od moralności każdego czytelnika.

227. W jaki sposób są kreowane światy fantastyczne w literaturze? Zbierz argumenty, odnosząc się do podanego fragmentu Makbeta W. Szekspira i innych tekstów kultury. BANKO Te tam postacie wywiędłe i szpetne? Nie zdają się mieć nic wspólnego z ziemią, Są jednak: na niej. Żyweż wy jesteście? Zdolne na ludzką mowę odpowiedzieć? Zdawałoby się, że mnie rozumiecie, Bo wszystkie razem chude swoje palce Do ust zapadłych przykładacie. Pozór Niewieści macie, ale wasze brody Nie pozwalają mi w tę płeć uwierzyć. Makbet, akt. I, sc. III (…) MAKBET W imię tych potęg, którym hołdujecie, Jakie bądź one są i skąd bądź może Pochodzić wasza tajemnicza wiedza, Odpowiadajcie mi, zaklinam was! Choćbyście miały rozpętać orkany I zwrócić wściekłość rozhukanych wichrów Przeciw kościołom; choćby wzdęte wały Roztrzaskać miały i pochłonąć w sobie Wszelką żeglowną łódź; choćbyście miały Zmiąć bujne zboża, drzewa wykorzeniać, Zamki powalić na głowy obrońców; Choćby pałace, piramidy miały Pochylić czoła aż do fundamentów; Chociażby wszystkie skarby przyrodzenia W zarodach swoich miały zmarnieć, ażby

Samo zniszczenie osłabło z znużenia: Odpowiedzcie mi, odpowiedzcie na to, O co was pytam. Makbet, akt. VI, sc. I Przykładowa realizacja zadania

Wstęp Pozarozumowy świat od niepamiętnych czasów fascynuje człowieka. Tajemnicze zjawy, czarownice, diabły, duchy- na stałe zagościły w naszej tradycji. Od wieków budziły dreszczyk emocji, intrygowały i pobudzały naszą wyobraźnię. Literatura określa ich wspólnym mianem- goście z zaświatów. Przybywają ze świata irracjonalnego, czyli niewidzialnego dla ludzkiego oka. Ich obecności nie da się wyjaśnić doświadczalnie, dlatego często używa się w stosunku do przybyszów z innego wymiaru terminu metafizyka. Oznacza ona wszystko, co nie da się poznać i zanalizować rozumowo. Fantastyka to rzeczywistość szczególna- pełna niezwykłych , nadprzyrodzonych zjawisk, będących wytworem marzeń. Dominują w niej elementy ludowych wierzeń, baśni, legend, podań i mitów. Literatura jest bogata w utwory, w których przenikają się te dwa światy- fantastyki i świata pozarozumowego. Oba mają na siebie duży wpływ. Teza Za pośrednictwem światów fantastycznych artyści starają się pokazać bogactwo nastrojów, doznań i wewnętrznych przeżyć ludzkiej psychiki. Wywód • Utworem, wprowadzającym w świat przedstawiony elementy metafizyczne jest „Makbet” Williama Szekspira. Autor ukazuje nam metamorfozę rycerza szlachetnego , prawego , postępującego wedle kodeksu honorowego , w bezwzględnego mordercę obojętnego na krzywdy innych. Tytu łowy bohater był jednym z wodzów armii króla Szkocji , Dunkana. Wracając z wyprawy wojennej razem ze swoim przyjacielem Bankiem , ukazały się im trzy czarownice. Wiedźmy wyglądały nader odrażająco wychudzone, dziwacznie odziane, wydawały się być kobietami, jednak miały brody. Ten ostatni szczegół podkreśla ich nadnaturalność, przynależność do innego, niż ludzki świat. Potrafią znikać, latać na sicie i zamieniać się w zwierzęta. Szkodzą ludziom, uśmiercają świnie, posługują się wiatrami, wywołują burze morskie. Istne wcielenie zła! Władają magicznymi cyframi trzy i osiem. Dlatego przed spotkaniem z Makbetem zataczają dziewięć kręgów, trzy razy po trzy. Przede wszystkim zaś są w stanie za pomocą magicznych praktyk przepowiadać przyszłość. W wyniku ich proroc twa Makbet dowiaduje się, że zostanie królem Szkocji. Świadomość ta stała się dla przyszłego władcy tragiczna w skutkach. • Omówię następnie rolę tego motywu. Czarownice i ich prorocze wizje spełniają tu funkcję symbolu zła, ukazują jak istota ludzka może wykorzystać daną mu wolną wolę. Dzięki wprowadzeniu do utworu postaci fantastycznych poznajemy drugie dno duszy bohatera, jego sumienie. Jego skryte myśli i motywację działań. Wiedźmy ujawniają więc ciemną stronę psychiki bohatera. Są symbolem zła, oznaczają też pokusę. • Z motywami fantastycznymi spotykamy się w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. Poeta przedstawił w utworze przygnębiający obraz społeczeństwa polskiego na przełomie XIX i XX wieku. Gościom, bawiącym się na weselu ukazują się zjawy spoza świata rzeczywistego. Każda z nich co innego symbolizuje i wnosi nowe treści. • Widma stanowią pogłębienie charakterystyki autentycznych osób, przez postaci baśniowe dowiadujemy się więcej o poszczególnych weselnikach. Poznajemy w ten sposób ich marzenia, cele, ale także ich wady i lęki. • W „Weselu” widzenia bohaterów mają miejsce na pograniczu snu i jawy, są bardzo mistyczne i zawierają głębsze znaczenie. Widma to uosobienie myśli osób rzeczywistych, uzewnętrznienie ich pragnień, czy wyrzutów sumienia. Jako pierwszy w izbie weselnej zjawia się Chochoł. To on symbolizuje jaki jest naprawdę nasz naród. Pełen bierności, brak mu zaangażowania. Jest także nie przygotowany na żadne wielkie wydarzenie.

• Omówię następnie funkcję tego motywu. Utwór dzięki elementom fantastycznym zawiera krytyczną ocenę społeczeństwa niezdolnego do czynów i pełnego bierności.

Podsumowanie Dokonując podsumowania moich rozważań nasuwa mi się wniosek, że światy fantastyczne utrwalone na kartach literatury, obrazach, czy filmie pełniły różną rolę. W Makbecie stały się pretekstem do zgłębienia duszy bohatera, dotarcia do jego najgłębszych zakamarków wnętrza. Zjawy i widma w „Weselu” pomogły Wyspiańskiemu w dokonaniu wnikliwej oceny społeczeństwa polskiego. Elementy metafizyczne ulegały więc ewolucji. Pełniły także różne funkcje. Jedno jest pewne, wprowadzenie do fabuły elementów fantastycznych z pogranicza jawy i snu z pewnością uatrakcyjniały utwór literacki budowały nastrój, wywołując w odbiorcy dozę strachu i tajemniczości.

228. Porównaj różne wcielenia diabła w literaturze i omów ich funkcje w wybranych tekstach literackich. Odwołaj się do podanego fragmentu z Kordiana J. Słowackiego.

Noc pochmurna. - Duch Zły pod postacią dziewicy, lecąc. [DUCH ZŁY] Niedawnom jeszcze biegała po ziemi w taką samą porę - teraz gnają mnie czarty i każą świętą udawać. Leci nad ogrodem. Kwiaty, odrywajcie się i lećcie do moich włosów. Leci nad cmentarzem. Świeżość i wdzięki umarłych dziewic, rozlane w powietrzu, płynące na d mogiłami, lećcie do jagód moich. – Tu czarnowłosa się rozsypuje - cienie jej puklów, zawiśnijcie mi nad czołem. - Pod tym kamieniem zgasłych dwoje ócz błękitnych - do mnie, do mnie ogień, co tlał w nich!- Za tymi kraty sto gromnic się pali - księżnę dziś pochowano - suknio atłasowa, biała jak mleko, oderwij się od niej!- Przez kraty leci suknia do mnie, trzepocząc się jak ptak - a dalej, a dalej. Nie- Boska komedia, Z. Krasiński, cz. I Przykładowa realizacja zadania

Wstęp Bohater , który będzie przedmiotem moich rozważań, rozgościł się na dobre we wszystkich epokach literackich. Budził zarówno fascynację i lęk. Przybierał różne postaci i miał wiele imion. Chodzi o osobę szatana. W naszych umysłach samo słowo- diabeł, wzbudza w nas dreszczyk emocji. Szatan, czart , książę ciemności - to z pewnością istota nadprzyrodzona, kusząca do zła, czy występku. Czy to jako Rokita , Boruta, Mefisto czy Lucyfer zawsze kojarzy się z podłością i złem. Samo słowo diabeł wywodzi się od łacińskiego słowa - diabolis , co oznacza tego , który staje w poprzek. W potocznym rozumieniu wróg, oskarżyciel. Źródeł wizerunku szatana dopatrujemy się w Biblii. Ta bowiem „księga nad księgami” utrwaliła portret diabła, który funkcjonuje jako stereotyp do dnia dzisiejszego . To postać przepełniona grzechem pychy, upadły anioł, strącony do piekieł. Literatura na przestrzeni wieków często podejmowała jego temat. Przedstawiano go w kontekście zła, składnika świata przedstawionego, sojusznika, czy przeciwnika człowieka a nawet Boga. Szatan wpływał na losy ludzkie. Kusił nieśmiertelnością, zmieniał zachowanie człowieka, sprowadzał na niego tragedie, grzech i pokusę. Władca ciemności budził strach, ale też fascynował swoją potęgą, tragizmem, tajemniczością, często i wielką mądrością. Istota ludzka, a nawet Stwórca nie przechodzili wobec niego obojętnie. Podejmowali z nim dialog, zawierali umowy, próbowali swych sił z jego mocą. Teza Literatura kreuje różne stereotypy diabła jako postaci towarzyszącej człowiekowi od zarania dziejów.

Wywód • Swoje rozważania rozpocznę od wizji starotestamentowej. W Księdze Hioba Bóg zawiera rodzaj paktu z piekielnym władcą. Stwórca, kiedy spotkał na swej drodze szatana jest dumny ze swego wiernego wyznawcy Hioba. Przecież to wielki mędrzec. Wie, czym jest miłosierdzie, pomoc innym i gorliwa modlitwa. Potrafi dbać o swój majątek, zaś swe dzieci uczy pokory i szacunku do Boga. Diabeł jednak nie wierzy, iż wielkość mędrca jest wynikiem jego prawdziwej służbie Niebu. Stwierdza z ironią, że z pewnością, gdyby Bóg zabrał wszystko Hiobowi i zesłał na niego cierpienie, wówczas on odwróciły się od Stwórcy. Pan Niebios zawiera więc pakt z szatanem. Pozwala mu rozsiać nad światem starotestamentowego ojca wszelkie zło. Tak też się dzieje. Traci wszystko. Hiob jednak wie, że to próba jego wiary. Zdaje sobie sprawę, że Bóg chce go doświadczyć, bo ma w tym ukryty cel. • Mimo tylu strat bohater nie załamał swej wiary. Okazał się wzorem heroicznej cierpliwości i za swoje posłuszeństwo odzyskał z powrotem utracone mienie. Miał kolejnych synów i córki i cieszył się szczęściem do późnej starości. Księga Hioba stawia pytanie o sens cierpienia. Okazuje się, że to próba, której Bóg poddaje człowieka, by sprawdzić jego wiarę i ufność. Próba, na którą może być wystawiony każdy z nas. Szatan spełnia tu funkcję podwójną. Jest partnerem w układzie między siłą Boga a mocą szatana. Jest także symbolem zła, postacią, która zrobi wszystko, by wystawić wiarę człowieka na próbę i skusić go do grzechu. • Do szaleństwa szatan może doprowadzić całą grupę ludzi, jak to się dzieje w dramacie Zygmunta Krasińskiego Nie-boska komedia. Tu diabeł patronuje rewolucji i opętał on wszystkich jego przedstawicieli. Władca ciemności przejawia się w zabójstwach, zbrodniach, torturach, bestialstwie rozpasanego tłumu. Jego moc uwidacznia się podczas obrzędów nowej wiary- jak święcenie noży, orgia, odprawianie mszy przyszłości, która przypomina satanistyczny obrzęd. Rewolucjoniści pragną zniszczenia starego świata, absolutnej zagłady -zarówno szlachty, jak świata wartości, religii. Chcą stworzyć odmienną rzeczywistość, nowego człowieka, nową wiarę. Rewolucjoniści to istne wcielenie szatana, świadczą o tym ich słowa pełne grozy. • Ale szatan pojawia się tu także pod inna postacią. To kobieta – wcielenie samego diabła. Uwodzicielka uosabia wszystko, czego hrabia Henryk nie ma w małżeństwie. Jest piękna i niezwykła, w przeciwieństwie do jego zwyczajnej żony. Maria także widzi zjawę, jednak ma ona trupią twarz. Tego szczegółu nie dostrzega bohater. Poetycka kochanka łudzi Henryka nieśmiertelnością i sławą. W końcu doprowadza do tego, że bohater opuszcza rodzinę. Przez szatańska kobietę ginie żona, zaś syn będzie przeklęty. Diabeł pojawia się więc w Nie-Boskiej komedii w dwóch wcieleniach. To zło nawiedzające wybitnego człowieka, artystę oraz patron rewolucji. Podsumowanie Diabeł, a zatem i zagadnienie ponadczasowego symbolu zła, to jeden z największych tematów literatury. Jego stała obecność na tym padole ziemskim, świadczy jedynie o tym, że nie zapomina on o ludziach . Postać szatana budziła lęk, ale też fascynowała swoją wielkością, potęgą, tragizmem, tajemniczością, często i wielką mądrością. Jeśli diabły bywały małymi psotnikami, to Szatan mierzył się z najtrudniejszymi zadaniami, występował bezpośrednio przeciwko Bogu, nadawał bieg historii, chciał decydować o kształcie świata, władać duszami, kusić i mamić ludzi o nieprzeciętnych horyzontach myślowych. Obecność diabła w tekstach literackich spełnia różne funkcje: uosobienie zła, składnik świata, przeciwnik Boga, towarzysz człowieka, partner w umowie o jego duszę, element folkloru. Poświęcono mu tysiące dzieł literackich, filozoficznych, teologicznych. Cieszy mnie , że w tak przygnębiającym , a czasem wręcz dramatycznym rozważaniu nad szatanem i złem wynikającym z jego istnienia , a może bardziej z niegodziwości i ułomności ludzkiego charakteru , mogę swoją wypowiedz zakończyć stwierdzeniem , że nie zawsze diabeł taki straszny jak go malują. Zadanie 8

229. Różne ujęcie dworu szlacheckiego w literaturze. Zanalizuj funkcjonowanie motywu na podstawie fragmentu z Przedwiośnia S. Żeromskiego i innych znanych ci utworów literackich.

Dwór był drewniany, lecz na kamiennych podmurowaniach, które musiały dawniej podpierać inną jakąś bardziej wyniosłą budowlę. W parku były długie aleje grabowe, wynoszące się w pola i dalekie zarośla. W jednej takiej alei stały wokół zmurszałe, drewniane ławki, zasypane zwiędłymi liśćmi i zalane wodą deszczową. Wszystkie aleje i uliczki były zawleczone wilgotną mgłą, która dla Cezarego miała jakowyś szczególny urok. Z rozkoszą wałęsał się w długich, grabowych nawach, nie spotykając żywego ducha. Zawijał się w swój płaszcz przewiewny i doświadczając ciepła w listopadowym po wietrzu, cieszył się, upajał, nasycał swym zdrowiem fizycznym i duchowym błogostanem. Śpiewał półgłosem samemu sobie radosną piosenkę, skandalicznie głupią co do treści i niewybredną co do formy. Jedna z ulic wielkodrzewnych wyprowadziła go z parku na folwark, między stodoły, sterty zboża, obory, stajnie, kupy nawozu i fioletowe gnojówki. Tam od dawna kręcili się ludzie, z których każdy osobnik witał spacerującego “pana" ukłonem. (…)Trafił do ogrodu wa rzywnego, a później do ptasiego ogrojca. W drucianym odosobnieniu przechadzały się tam skromne kury i poważnie defilowały koguty, raz po raz ogłaszając absolutną niepogodę wrzaskliwym komunikatem, biadając pokrakiwały indyczki i rozpuszczały tęgie pióra z dzikim beł kotem indory, na pół obłąkane z manii wielkości. Wspaniały paw siedział na płocie nieruchomy, jak by wyrzeźbiony z brązu wielobarwnego, pewien uroku swych piór i kolorów swej szyi. Wrzaskliwe perliczki niestrudzenie i kłótliwie wykrzykiwały jakieś, doprawdy, nieprzyzw oite przezwisko. Nieporządne kaczki chłeptały strawę, nurzając dzioby, nogi i brzuchy w korytku - gęsi wydawały co pewien czas iście dulskie i klępie głosy podziwu nad wszystkim i niezrozumienia nic a nic na tym świecie. W tym społeczeństwie było tyle ciekawego życia, że Baryka formalnie zagapił się na ten sowiet ptasi. S. Żeromski, Przedwiośnie, fragment

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Dworek polski to częsty temat naszej rodzimej literatury. Jego wizerunek ewaluował wraz z wydarzeniami historycznymi. Pisarze utrwalili jego szlachecką odmianę, magnacką, sentymentalną aż po wizję satyryczną Słowo to przynosi nam różne znaczenia. Z jednej strony rozumiemy go jako budynek, pomieszczenie. Jednak jego symbolika sięga głębiej. To także azyl bezpieczeństwa, schronienie, miejsce kultywowania ważnych wartości. Dla jednych staje się on miejsc em zamieszkania, dla drugich ojczyzną. Zaścianek to wieś zamieszkana przez ubogą szlachtę, nieposiadającą chłopów i własnoręcznie uprawiającą swoją ziemię. Przez te wszystkie lata portret tych magicznych miejsc- ostoi ładu moralnego, zmieniał się. W wyobraźni zbiorowej pozostał jednak siedzibą, w której rządzą rodzinne wartości, tradycje narodowe, wzory postaw i obyczajów. Pisarze na przestrzeni wieków chętnie podejmowali tematykę dworku i zaścianka, ukazując go nie zawsze sielankowo. Autorzy utrwalali jego różne oblicza i wizerunki. Szlachta, która zamieszkiwała dworki stworzyła swoją kulturę, wzorce osobowe, styl bycia i poglądy. Ich obyczajowość i tradycje to karta naszej historii. Niestety pisarze często piętnowali ich wady, jak: duma narodowa, zamknięcie się na inne narody, brak patriotyzmu. Teza Literatura kreuje różne stereotypy zaścianka i dworu jako przestrzeni kulturowej. Wywód • Dwór rodzinny jako ostoję narodowych tradycji ukazał w „Panu Tadeuszu” romantyczny poeta Adam Mickiewicz. Soplicowie to rodzina szlachecka z tradycjami. Głową rodu jest Sędzia, który wychowuje swego bratanka Tadeusza. Wśród tej społeczności wszyscy pamiętają o staropolskich tradycjach i obrzędach. • Dworek w utworze jest typowym domem szlacheckim, w którym mieści się wiele pamiątek przypominających o świetności narodu polskiego. Soplicowo jest niejako symbolem szlacheckiej Polski ze wszystkimi jej zaletami i przywarami. Ściany zdobią portrety wielkich, polskich patriotów, a zegar wybija Mazurka Dąbrowskiego. To sprawia, że mieszkańcy owego malowniczego miejsca są przepełnieni miłością do kraju, przetrzymującymi w swej pamięci historię ojczyzny. Jest to rodzina o wspaniałym kodeksie moralnym. Wie, co dobre, ważne, pożyteczne. Wszyscy znają swoje miejsce w hierarchii ważności i wieku. Sędzia wspaniale wywiązuje się z roli głowy rodziny. Dba o zachowanie porządku oraz dobrych manier, o czym świadczy jego nauka o grzeczności. Rodzina w Soplicowie to także miejsce, gdzie przestrzega się poprawnej polszczyzny. Nawet strój i posiłki są typowo polskie. Wszechogarniające szczęście, życie zgodne z rytmem przyrody, utrzymanie ładu i harmonii sprawia wrażenie, ze dworek w Soplicowie jest wręcz wyidealizowany. • Omówię następnie funkcje tego motywu. Mickiewicz, utrwalając ten mo tyw, podkreśla swoje uczucia związane z Litwą. Utrwala siłę miłości, jaką darzył własną krainę lat dzieciństwa. Soplicowo jest więc niczym mitologiczna arkadia, godna podziwu i naśladowania.

• Z ciekawym ujęciem motywu dworku spotykamy się w utworze „Przedwiośnie”. Nawłoć to posiadłość państwa Wielolsławskich. W powieści została przedstawiona na wzór soplicowskiego dworu z epopei „Pan Tadeusz”. • W gościnnym domu państwa Wielosławskich panowała sielska atmosfera. Baryka spędził tu rozkoszne chwile, przeplatane obżarstwem, balami, flirtami z pannami. Po żołnierskiej monotonii było to dla Cezarego wspaniała i niezapomniana odmiana. Życie mieszkańców Nawłoci przepełnione było beztroską, przepychem, dostatkiem oraz spokojem. Do stałych rozrywek, które uro zmaicały ich w gruncie rzeczy nudne życie, należały przechadzki piesze oraz konne. Dość często organizowano także bale i uczty. Podczas przyjęć goście tańczyli, flirtowali, jedli i pili mocne trunki. Do stałych obyczajów należał rytuał poobiednich drzemek, późnego wstawania, posiłków. Cały dom przesycony był spokojną, ciepłą, serdeczną atmosferą. • W opisie jednak owych zabaw ujawnia się stosunek Żeromskiego do takiego trybu życia, jego chęć skrytykowania, a nawet wyszydzenia bezmyślnego i leniwego trybu życia mieszkańców Nawłoci. • Mimo, że kraj jest wolny, niepodległy, mimo że toczy się narodowa dyskusja o nowym obliczu Polski, w życiu Wieloslawskich nic się nie zmienia. Omówię dalej funkcje tego motywu. Dworek w Nawłoci staje się skamieniałym, uśpionym, zamkniętym miejscem, oddalonym od świata zewnętrznego i towarzyszących mu wydarzeń rewolucyjnych. Motyw ten posłużył więc ocenie sytuacji społecznej polskiego narodu. Podsumowanie Motyw dworu szlacheckiego w literaturze to temat uniwersalny, podejmowany przez wielu twórców na przestrzeni epok. Sam topos stał się pretekstem dla pisarzy do wyrażenia swych poglądów światopoglądowych, programowych, ukazania wad warstwy szlacheckiej, czy ziemiańskiej. W polskiej tradycji szlacheckiej był on ostoją polskości, patriotyzmu, miejscem, gdzie przestrzega się staropolskich zwyczajów. Z takim wizerunkiem spotykamy się w Panu Tadeuszu. Dwór stworzony przez romantycznego wieszcza jest idealistyczny. W takim przedstawieniu Soplicowa poeta dał wyraz swojej tęsknocie za krajem dzieciństwa. Dworek urasta tu do rangi symbolu polskości. Jednak dzieła kreują także jego negatywny wizerunek. Dwór może być także pretekstem do krytyki zachowań społeczeństwa, bierności narodowej. Z taką wizją spotykamy się w „Przedwiośniu”. Ujęcie Stefana Żeromskiego ma charakter ironiczny i krytyczny. Autor wytyka mieszkańcom dworku życie ponad stan i beztroskę. Jedno jest pewne analizowany przeze mnie topos to z pewnością obiekt fascynacji pisarzy.

230. Motyw kata i ofiary w czasie II wojny światowej .Przedstaw temat na podstawie fragmentu z Medalionów Z. Nałkowskiej i celowo dobranych tekstów kultury.

Jednego dnia - to był wtorek - z trzeciego samo chodu, który przyjechał tego dnia z Chełmna, wyrzucili na ziemię zwłoki mojej żony i moi ch dzieci, chłopiec mia ł siedem lat, dziewczynka cztery. W tedy położyłem się na zwłokach mojej żony i powiedzia łem, żeby mnie za strzelili. Nie chcieli mnie zastrzelić. Niemiec powiedział: Człowiek jest mocny, może jeszcze dobrze popracować. Z. Nałko wska, Medaliony, frag ment Przykładowa realiza cja zadania

Wstęp Literatura współczesna bogata jest w dzieła traktujące o tematyce II wojny światowej. W żadnym innym okresie czasu ludzka godność nie została aż tak podeptana, tak upodlona, znieważona. Dobro i zło zmieniły swe znaczenie. Wszelkie granice etyczne zostały w tym czasie przekroczone. W takich warunkach łatwo jednak o utratę swojego człowieczeństwa, łatwo o podłość i zbrodnie. Czasy II wojny światowej podzieliły społeczeństwo na katów i ofiary. Ci pierwsi uważali, że mają prawo odbierać innym życie, narzucać człowiekowi ich prawa, zabierać im wolną wolę i prawo do godnego życia. Byli nimi naziści, czy sowiecki aparat władzy. Ci drudzy to niewinne ofiary wojny, anonimowi więźniowie, ludzie, którzy nie należeli do rasy aryjskiej- rasy panów.

Pisarze ukazując ten problem, zwracali uwagę, że taki stan był z góry narzucony postaciom. Nie zależał od nich. To wynik nietolerancji, czy zbrodniczej polityki nazistów. Brak wpływu na bycie ofiarą powodował, że bohaterowie znajdowali się w sytuacjach tragicznych. Byli najczęściej sami lub tworzyli niewielka liczbę osób, dlatego brak im było możliwości, by stawić czoła sytuacji, w jakiej się znaleźli. Kaci byli większością. Literatura, utrwalając ten podział, pragnęła dać świadectwo prawdzie o tamtych, koszmarnych czasach. Teza Kat to prześladowca niewinnej ofiary Wywód • Ludzi, którzy przeżyli piekło II wojny światowej przedstawia Zofia Nałkowska w „Medalionach”. Za kata można uznać nazistowskie Niemcy. Ofiarami byli mieszkańcy podbitych przez nich ziem, głównie Żydzi. Niemcy ukazani przez autorkę to osoby pozbawione uczuć, których jedynym celem było podtrzymanie rasy aryjskiej. Wszyscy inni mieli być zgładzeni. Faszyści potrafili manipulować innymi. Obcowanie ze złem i śmiercią sprawiło to, że z ofiar polityki niemieckiej pozostały jedynie bezduszne lalki, wyzbyte wszelkich uczuć. Obrazy eksterminacji Żydów szczególnie mocno akcentują opowiadania: Dno, Dwojra Zielona, dorośli i dzieci w Oświęcimiu. Człowiek jest mocny jest relacją Michała P., który opisuje wydarzenia z masowego gazowania swego narodu. Pewnego razu wśród zwłok bohater rozpoznał trupy swojej żony i dzieci. Wówczas chciał, by go zastrzelono, ale jeden gestapowców powiedział: • Człowiek jest mocny, może jeszcze dobrze pracować. Pozostawia zatem przy życiu młodego człowieka, skazując go na dalszy widok martyrologii własnego narodu. Obraz Niemców jako zbrodniarzy wojennych i katów jest tym bardziej przerażający w „Medalionach: iż Nałkowska nie ocenia, nie krytykuje, autorka przedstawia suche fakty, które odbiorca sam może ocenić. Dlaczego byli katami? Ponieważ wierzyli ślepo w chorą ideologię Hitlera, zabrakło im człowieczeństwa, współczucia, tolerancji. Wszystkiego tego, co sprawia, ze różnimy się od zwierząt. Motyw katów i ich ofiar został przedstawiony w Medalionach w sposób bardzo dosadny. Autorka ukazała ludzi niosących śmierć jako cynicznych, bezlitosnych, pozbawionych skrupułów i zasad moralnych. Często można odnieść wrażenie, że zadawanie cierpienia sprawiało im wielką radość. • W Auschwitz i innych obozach koncentracyjnych człowiek został sprowadzony do roli zwierzęcia. Celem i sensem obozów koncentracyjnych był proces dehumanizacji, odbieranie jednostki ludzkiej tylko jako biologicznej istoty. Borowski opisał mechanizm ich funkcjonowania. Więźniowie byli wykorzystywani do granic swych możliwości psychicznych i fizycznych. Na początek pozbawiano ich dóbr materialnych, następnie zmuszano do ciężkiej fizycznej pracy, która była jedną z metod eksterminacji. W końcu uśmiercano ich na różne sposoby, w tym w komorach gazowych . W opowiadaniu U nas, w Auschwitzu... narrator w liście do Tuśki opisuje sprawność działania faszystowskiego mechanizmu. Rzeczywistość obozowa więźniów to wstrząsające obrazy. Bohater to szczęśliwiec. Udało mu się. Znalazł się w gronie osób, którzy uczęszczają na kurs sanitariuszy, tzw. fliegerów. Taka pozycja sprawiła, ma cywilne ubranie i wiele swobody, o której inni więźniowie mogą tylko marzyć. Tadeusz w swoich listach daje szczegółowy obraz obozowego życia. Nie brakuje w nim ironii i sarkazmu. • Kim są ofiary w świetle opowiadań Borowskiego? To osoby, które mają swoją hierarchię wartości. Jest ona inna, niż u osób, przebywających na wolności. Ofiary to więźniowie obozów koncentracyjnych- człowiek lagrowany. Zna kodeks moralny ale, taki który obowiązuje wewnątrz. Musi go przyjąć lub zginie. Stara się dostosować do nowych warunków, mieć nadzieję na przeżycie kolejnego dnia. Należy do nich Tadek, bohater i narrator obozowych opowiadań. • Kim są kaci? To bestialscy władcy obozu w Auschwitzu. Ich podstawowym zadaniem była eksterminacja i wykorzystywanie fizyczne i psychiczne więźniów. • W opowiadaniach Tadeusza Borowskiego często zaciera się podział: kat – ofiara. To rzeczywistość wojenna tak wpłynęła na ludzi, że czasami sami więźniowie byli dla siebie katami, byle przetrwać jeden dzień dłużej. Podsumowanie Żyjąc w świecie wolnym, kierujemy się pierwotnymi zasadami moralnymi: miłość, pomoc bliźniemu, współczucie. To podstawowe wartości każdego człowieka. Jednak w sytuacjach przemocy fizycznej i

psychicznej nasz kodeks moralny ma prawo ulec zniszczeniu. Wojna to czasy, kiedy zmieniło się zachowanie człowieka. Dobro i zło nabrały innego wymiaru. Ocena postępowania bohaterów literackich w roli kata i ofiary zależy od hierarchii wartości i kodeksu etycznego każdej jednostki. Katami stają się jednostki i całe systemy- mordercy, naziści, sowieci, totalitaryzm, hitleryzm. Ofiary to bohaterowie, którzy nie mają wpływu na ich los- przypadkowi bohaterowie, człowiek zlagrowany, złagrowany. Kat i ofiara to temat literatury II wojny światowej 231. My i wy, starzy i młodzi, rodzice i dzieci- rożne sposoby przedstawiania konfliktu pokoleń. Omów temat na podstawie fragmentu Ody do młodości A. Mickiewicza i wybranej literatury. Przykładowa realizacja zadania Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;

To samoluby!

Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,

Młodości! dodaj mi skrzydła! Ten młody zdusi Centaury, Niech nad martwym wzlecę światem

Młodości! tobie nektar żywota

W rajską dziedzinę ułudy:

Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę:

Kędy zapał tworzy cudy,

Serca niebieskie poi wesele,

Nowości potrząsa kwiatem

Kiedy je razem nić powiąże złota.

I obleka w nadziei złote malowidła. (…) Patrz na dół - kędy wieczna mgła zaciemia

Razem, młodzi przyjaciele!...

Obszar gnuśności zalany odmętem;

Jednością silni, rozumni szałem,

To ziemia!

Razem, młodzi przyjaciele!...

Patrz. jak nad jej wody trupie

I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,

Opaszmy ziemskie kolisko!

Jeżeli poległym ciałem

Zestrzelmy myśli w jedno ognisko

Dał innym szczebel do sławy grodu.

I w jedno ognisko duchy!...

Razem, młodzi przyjaciele!...

Dalej, bryło, z posad świata!

Choć droga stroma i śliska,

Nowymi cię pchniemy tory,

Gwałt i słabość bronią wchodu:

Aż opleśniałej zbywszy się kory,

Gwałt niech się gwałtem odciska,

Zielone przypomnisz lata… A. Mickiewicz, Oda do młodości, fragment

Piekłu ofiarę wydrze, Do nieba pójdzie po laury. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga; Łam, czego rozum nie złamie: Młodości! orla twych lotów potęga, W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;

Jako piorun twoje ramię.

Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy

Wzbił się jakiś płaz w skorupie. Sam sobie okrętem;

sterem,

żeglarzem,

Goniąc za żywiołkami drobniejszego płazu, To się wzbija, to w głąb wali; Nie lgnie do niego fala, ani on do fali; A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu.

A ze słabością łamać uczmy się za młodu!

Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:

Wstęp Stare - nowe, tradycyjne - nowoczesne, trendy - klasyczne. Nie bez przypadku użyłam takich kontrastowych wyrażeń. Otóż zawsze, to co znajduje się na dwóch biegunach budzi pewne kontrowersje i konflikty. Nasze życie to ciągłe starcie różnych racji. Buntujemy się przeciwko nowym pomysłom, ideom, poglądom. Z drugiej strony są i tacy, którzy bronią starych, niezłomnych zasad. Takie odmienne poglądy nazywamy konfliktem pokoleń. Wszystko co nowe, młode, nowoczesne będzie zachwycało jednych, a oburzało innych. W literaturze owa tematyka ma różne odcienie. Spory kształtują się bowiem na kilku płaszczyznach. Boje toczą ze sobą zarówno sami ludzie, jak i programy, poglądy, idee. Powstaje pytanie dlaczego istnieje ów problem? Moim zdaniem to wynik postępu cywilizacji. Świat nie stoi w miejscu, zmieniają

się wartości, normy moralne, konstytucje, poglądy na rolę literaturę. Takie przeobrażenia leżą w naturze człowieka. Od zarania dziejów tradycja występowała przeciw nowoczesności. Od tysięcy lat młodość kontrastowała ze starością.

Teza Konflikt pokoleń w literaturze wynika z odmiennych poglądów przedstawicieli grup młodych starych.

i

Wywód • Swoje rozważania rozpocznę wizerunkiem konfliktu pokoleniowego na płaszczyźnie- ojciecsyn, czyli Dedal i Ikar. Dedal od dawna przebywał na Krecie. Musiał opuścić rodzinne Ateny, gdyż ciążyło na nim podejrzenie o morderstwo. Jednak zatęsknił do ojczyzny i prosił króla Minosa o zgodę na opuszczenie wyspy. Minos nie chciał się zgodzić. Wówczas wynalazca wpadł na szalony pomysł i zaplanował spektakularną ucieczkę. Z ptasich piór i wosku skleił skrzydła dla siebie i swego syna, Ikara. Zanim przypięli je sobie do ramion Dedal ostrzegał jedynaka, aby nie wzbijał się zbyt wysoko, ponieważ wtedy słońce stopi wosk. W najgorszym wypadku skrzydła rozpadną się i młodzieniec wpadnie do morza. Przestrzegł go również, aby nie leciał zbyt nisko, bo pióra nasiąkną wilgocią, skrzydła staną się ciężkie i podciągną go w dół, w otchłań morską. Stało się to, co przewidział mą dry Dedal: słońce stopiło wosk, pióra rozpadły się i Ikar runął do morza. Mit o Dedalu i Ikarze przedstawia symboliczny konflikt pokoleń. Syn postępuje wbrew pouczeniom ojca, który jest metaforą rozwagi starszego pokolenia. Chłopak buntuje się przeciwko rozumowi. Wybiera marzenia i nie zwracając na konsekwencje wzbija się wysoko. Jest lekkomyślny, ale przecież to stała cecha młodości. Spontaniczność została zatem przeciwstawiona rozsądkowi, a młodość – starości. • Epoka romantyzmu to czas wielkich przemian dla Polski. Upadło powstanie narodowe, a nasza ojczyzna nadal znajdowała się pod jarzmem niewoli. Pisarze, aby dodać otuchy narodowi zaczęli analizować w swych dziełach minione czasy i wskazywać nowe drogi odzyskania niepodległości. Zaczęto także inaczej patrzeć na role poety i poezji. W taki oto sposób rodzi się spór klasyków z romantykami. Zarzucano „starym” , że żaden rozum nie jest w stanie zrozumieć świata, teraz istotą poezji ma być uczucie i intuicja. • Kolejny konflikt pokoleń został przedstawiony w utworze Adama Mickiewicza pt. „Oda do młodości". Utwór przedstawia zderzenie myśli romantycznej z przeszłym pokoleniem, klasycystycznym. Poeta przede wszystkim przyznaje racje potędze młodości. To wielka siła, dzięki której świat zacznie się zmieniać. Przeszłość odejdzie wreszcie w zapomnienie zaś ważne staną się nowe idee. To, co stare, czyli oświeceniowe, to świat w ciemności. Pisarz porównuje go do płazu w skorupie • Ma tu na myśli wszystkich klasyków. To oni przecież wierzyli w rozum, jednak nic z tego nie wyszło. Polska nadal jest pod zaborami. Mickiewicz chce zmienić myślenie swoich rodaków- tylko serce, wiara może zdziałać cuda. Aby zaszczepić te nowe poglądy potrzebni są młodzi. Ludzie , którzy chętnie ruszą z „posad bryłę świata”. Pokażą innym nowe tory, drogi. Wszyscy muszą jednak działać wspólnie. • Cała oda jest manifestem programowym nowego pokolenia. To rozrachunek ze starą epoką. Teraz przychodzi młodość. Widzą oni świat w innych barwach. Są pełni optymizmu, wiary w swe siły. Kierują się sercem, zapałem. Konflikt pokoleń polega więc tu na ukazaniu dwóch odmiennych sposobów myślenia i działania pomiędzy starymi poglądami oświecenia a nowymi romantycznymi ideałami. Podsumowanie Konflikt pokoleń był, jest i będzie. To prosta prawda, je dnak wpisana w dzieje ludzkości. Świat ciągle ulega przeobrażeniem, coś się rodzi, a inne odchodzi w zapomnienie. Często ci, co reprezentują grupę „starych” nie mogę się pogodzić ze zmianami. Zaś ci, którzy należą do „młodych” nie akceptują togo, co już było. Literatura pokazuje nam, ze czasami wystarczy dobra wola, by móc pogodzić te dwa

pierwiastki. Wystarczy odrobina szacunku, dla tego co tradycyjne, klasyczne i odrobina otwartości dla tego co nowoczesne, trendy i na czasie. Literatura, utrwalając konflikt pokoleń, kreuje go na zasadzie kontrastu. W romantyzmie ukazywano racje romantyków zestawione z racjonalnym myśleniem. Ukazano ten problem z odmiennej perspektywy. Jako spór między rodzicami a dziećmi. Tego rodzaju konflikt między „starym” a „młodym” widzeniem świata przedstawia mit o Dedalu i Ikarze. Cele i funkcje konfliktu pokoleń zależały od światopoglądu epoki. Każde z pokoleń miało własne poglądy ścierające się ze „starymi” ideami.

232. Patriotyzm- uczucie piękne, ale trudne. Uzasadnij tezę na przykładzie załączonego fragmentu Dziadów cz. III A. Mickiewicza i wybranych utworów.

Ja kocham cały naród! Jam się twórcą urodził. Tę władzę, którą mam nad przyrodzeniem, Chcę wywrzeć na ludzkie dusze, [...] Chcę czuciem rządzić, które jest we mnie; Rządzić jak Ty wszystkim zawsze i tajemnie: Co ja zechcę, niech wnet zgadną, Spełnią, tym się uszczęśliwią, A jeżeli się sprzeciwią, Niechaj cierpią i przepadną. Daj mi rząd dusz! Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz, Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz. Ja i ojczyzna to jedno. Ty nie ojcem świata, ale.. carem! On kochał naród, on kochał wiele, on kochał wielu. Z matki obcej; krew jego dawne bohatery, A imię jego będzie czterdzieści i cztery. (…) Nasz naród jak lawa Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi. Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi. A. Mickiewicz, Dziady cz. III, fragment Przykładowa realizacja zadania

Wstęp Żyjemy u progu XXI wieku. Pamięć o zamierzchłych czasach niewoli zaciera się w naszych umysłach wraz z ostatnimi żyjącymi świadkami holocaustu. Ale są przecież skarby naszej kultury, które nie pozwalają nam zapomnieć, że słowo patriotyzm i miłość do ojczyzny to część naszej tradycji. Czym są te pojęcia dla nas współczesnych? Myślę, że na to pytanie pomaga nam odpowiedzieć Jan Paweł II w swojej książce „Pamięć i tożsamość. Papież jednoznacznie określa, iż patriotyzm to umiłowanie tego, co ojczyste. To miłość do historii, tradycji, języka, czy samego krajobrazu. To umiejętność traktowania z sercem dzieł naszych rodaków i owoców ich geniuszu. To na koniec obrona naszych granic i walka, by słowo ojczyzna zawsze kojarzona było z wolnością. Przed takim wyzwaniem stanęła literatura. Nawet w czasach, kiedy nie byliśmy pod zaborami pisarze wyrażali swą miłość do ojczyzny. Szczególnie mocno temat ten uwidocznił się w romantyzmie. Polska wówczas znajdowała się pod jarzmem niewoli. Pisarze więc postanowili piórem walczyć, uderzać w nutę narodową, dawać wskazówki co do obrazu przyszłej niepodległej Polski. Wiemy, że przez 123 lata nasz kraj utracił swą ojczyznę, by ją na chwilę odzyskać, by znów popaść w ręce oprawców. Jednak nie utracił ducha i

nadziei. Stało się to dzięki literaturze, która utrwalała na swych kartach piękne wzorce miłości do ojczyzny. Pisarze wręcz prześcigali się w swych koncepcjach, mogących wskazać rodakom właściwe drogi ku poprawie losów naszego kraju i odzyskaniu wolności. Każdy z nich wysuwał inne postulaty.

Teza Patriotyzm- uczucie piękne, ale trudne, to artystyczna próba podniesienia na duchu zniewolonego narodu. Wywód • Na obczyźnie, w Dreźnie, powstała III cz. Dziadów Adama Mickiewicza. Dramat omówię w kontekście przedstawionej tu ojczyzny i patriotyzmu. Poeta ukazał Polaków z podwójnej perspektywy. Są oni bowiem przedstawieni jako naród wybrany, z drugiej zaś jako społeczeństwo pozbawione nuty patriotycznej, którym należy pokazać drogę postępowania. Naród nasz w wizji księdza Piotra został porównany do obrazów biblijnych. Kolejną ocenę ojczyzny i społeczeństwa polskiego przynosi nam scena Salon warszawski. W centrum zasiada elita arystokratyczna, ważne towarzystwo. Zajmują oni miejsce przy stoliku. Przy drzwiach stoją ludzie, którzy znaczą mniej w świecie warszawskiego światka. To młodzi patrioci. Cała scena dobitnie przedstawia przeciwieństwo między arystokratyczną elitą a patriotyczną młodzieżą. Tę ocenę społeczeństwa symbolicznie podsumowuje wypowiedź Wysockiego: Nasz naród jak lawa Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi. Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi. • W tych słowach poeta ukazuje cały obraz naszej ojczyzny i swojego pokolenia. Lawa to wierzchołek, szczyt. Ci, którzy stoją na czele narodu nie przedstawiają wartości. Oni wybrali wierność wobec zaborcy, sprzedali się wrogom. Głębia to spiskujący i buntujący się młodzi patrioci. Oni są wartością prawdziwą, jedyną, godną do naśladowania. To kolejny pesymistyczny wizerunek Polaków utrwalony w tym dramacie. Nasz kraj zostaje także ukazany poprzez martyrologię i losy więźniów. Młodzi ludzie są torturowani i wywożeni na Sybir. Młodzież wileńska to jednostki, które nawet nie wiedzą, dlaczego spotkało ich prześladowanie. Nie można tu pominąć osoby Konrada. W słynnej „Wielkiej Improwizacji” bojownik żąda, aby Bóg dał mu władzę nad ludzkimi duszami. Taką postawę patriotyczną nazywamy prometeizmem. To koncepcja według, której naród może zostać wyzwolony, jedynie dzięki wybitnym jednostkom. • Dokonując podsumowania Adam Mickiewicz jako poeta emigrant ukazuje ojczyznę i Polaków w różny sposób. Posługuje się ideą mesjanistyczną, według której Polska jest Chrystusem narodów i ma wypełnić historyczną misję. Widzi nasz kraj jako ojczyznę, której są potrzebne takie jednostki jak Konrad- pełne poświęcenia i woli walki. Zatem sugeruje prometeizm jako koncepcję patriotyczną. Ocenia także kraj poprzez ukazanie różnych warstw społeczeństwa, czego przykładem jest scena: Salon warszawski. • Utworem, odwołującym się do tematyki patriotycznej i umiłowania ojczyzny jest „Rota” Marii Konopnickiej. Utwór skierowany był przeciw germanizacyjnej polityce zaborcy. Do popularności wiersza przyczyniło się jego uroczyste wykonanie przez chóry z całej Polski w dniu 15 lipca 1910. Była to 500. rocznica bitwy pod Grunwaldem. W czasie pierwszej i drugiej wojny światowej Rota zagrzewała do walki, wzbudzała nadzieję na odzyskanie wolności, krzepiła serca rodaków. Spełniała podobną funkcję do hymnu narodowego. • Polak- patriota to zgodnie z wizerunkiem Konopnickiej osoba, która potrafi się zbuntować, wie, czym jest obowiązek wobec ojczyzny i walczy o zachowanie tradycji, polskości, kultury i języka. • Kolejnym bohaterem- żołnierzem, udziałem którego była emigracja był Józef Skawiński, wykreowany w noweli pozytywistycznej Henryka Sienkiewicza „Latarnik”. Walczył on w powstaniu listopadowym. Był patriotą, dla którego ojczyzna zawsze stawiana była na pierwszym miejscu. Dla niej pragnął niepodległości. Po upadku zrywu mężczyzna musiał emigrować. Tułał się więc po obczyźnie szukając portu.

• Kolejną powieścią przynoszącą dramatu narodu bez państwa jest powieść Stefana Żeromskiego „Syzyfowe prace”. Tragedia ukazana w utworze jest tym większa, że dotyczy młodych Polaków, którzy wkraczali w życie pod okiem zaborcy rosyjskiego. Podsumowanie Dlaczego patriotyzm to uczucie trudne? Wymaga poświęcenia. Jest postawą, dla której człowiek jest w stanie poświęcić wszystko, nawet przymusowe opuszczenie kraju, jak w przypadku Skawińskiego. Jej ciężki aspekt wynikał także z tego, że Polska długo była pod jarzmem niewoli. Każdy z twórców wysuwał własną wizję patriotyzmu i Polaka- patrioty. Nie zawsze były one słuszne, czy pozytywne jednak liczy się fakt, że utwory Mickiewicza, czy Konopnickiej wzbudzały w sercach Polakach iskrę nadziei. Dlaczego zatem patriotyzm to uczucie piękne? Ponieważ jest wartością samą w sobie. Dzięki postawie obywatelskiej jesteśmy przecież dziś wolni. Pisarze, kreując patriotów, kreowali wzorce godne do naśladowania. Dla mnie patriotyzm to nie tylko ważne pojęcie, ale i wyrażenie, które tkwi głęboko w moim sercu. Jestem Polakiem i szanuję swój kraj, moją kulturę, obyczaje, tradycję. Mówię i myślę w języku polskim. Znam swoją historię narodu i utożsamiam się z naszymi klęskami i wygranymi. To moja definicja patriotyzmu.

233. Młodzi i młodość. Omów na przykładzie wiersza Do młodych A. Asnyka i wybranych utworów, jaki obraz młodego pokolenia kreuje polska literatura różnych epok? Szukajcie prawdy jasnego płomienia! Szukajcie nowych, nie odkrytych dróg... Za każdym krokiem w tajniki stworzenia Coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia I większym staje się Bóg! Choć otrząśniecie kwiaty barwnych mitów, Choć rozproszycie legendowy mrok, Choć mgle urojeń zedrzecie z błękitów, Ludziom niebiańskich nie zbraknie zachwytów, Lecz dalej sięgnie ich wzrok. Każda epoka ma swe własne cele I zapomina o wczorajszych snach... Nieście więc wiedzy pochodnie na czele I nowy udział bierzcie w wieków dziele, Przyszłości podnoście gmach! Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy I miłość ludzka stoi tam na straży, I wy winniście im cześć! Ze światem, który w ciemność już zachodzi Wraz z cała tęczą idealnych snów, Prawdziwa mądrość niechaj was pogodzi, I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi, W ciemności pogasną znów! A. Asnyk, Do młodych Przykładowa realizacja zadania

Wstęp Na temat współczesnej młodzieży wypowiadają się niemal wszyscy- nauczyciele, psychologowie, rodzice, naukowcy a nawet politycy. Każdy ma swoje zdanie i wizję dzisiejszego pokolenia. Kto ma rację? Z pewnością, zgodnie ze starym przysłowiem- każdy kij ma dwa końce, więc nie da się tu nikomu przyznać całkowitej racji. Panuje jednak powszechna opinia, że współczesna młodzież poszukuje autorytetów. Żyjemy w XXI wieku- świecie pop kultury, Internetu, błyskawicznej informacji. Czy w takiej rzeczywistości łatwo jest odnaleźć młodemu człowiekowi osoby godne naśladowania? Mam wrażenie, że nie. Wizerunek młodzieży często podejmowała literatura na przestrzeni epok. Okres ten to czas prób i zmagań. Wiąże się to z faktem poszukiwania przez młodych

ludzi zarówno autorytetów moralnych, jak i celu i sensu w życiu. Jedno jest pewne wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Każda epoka od romantyzmu, po czasy współczesne ukazywała z innej perspektywy problem młodości bohaterów literackich. Często wiązało się to z wydarzeniami dziejowymi , które determinowały los danego bohatera. Młodzież ukazywana była w momencie wchodzenia w dorosłość.

Teza Młodość to czas trudnych decyzji moralnych dla bohaterów. Wywód • Pozytywista odrzucał w kąt wielkie porywy serca, dla niego ważna była praca, wiedza, poznawanie drogą doświadczenia naukowego. To on umieścił na drugim planie miłość, szczęście domowego ogniska w imię wyższych ideałów, niesienia pomocy najuboższym, czy szerzenia oświaty wśród najniższych warstw społeczeństwa. Pozytywiści ocenili romantyczny sposób patrzenia na świat z typową dla nich oschłością. „Phi”- , parsknęli w duchu serca. I co z tego? Dwa powstania upadły, Polska nadal była pod jarzmem niewoli, więc na co się zdały wielkie uniesienia serca? Wirujące duchy, tańczące rusałki zamienili na rozsądnego bohatera, który twardo stąpa po ziemi i ma z góry wyznaczony cel. Powstawały więc utwory, które stały w konflikcie do romantycznych ideałów. • Poetyckim apelem do młodych, który wyznacza nowe drogi, jest wiersz Asnyka „Do młodych”. Podmiot liryczny nakazuje nowemu pokoleniu iść wciąż do przodu. Jednak ważne jest także, aby pamiętać o tradycji. Poeta jest bowiem przekonany, że da się połączyć to, co tradycyjne z tym , co symbolizuje postęp. Dopiero takie zestawienie ma według niego prawdziwą wartość. Autor widzi w młodości same pozytywne cechy- bunt, walkę, postęp. Młodzi chą poznawać świat, rozwijać się. Ważny dla nich staje się postęp i nowe zdobycze, doświadczenia. Podmiot liryczny uważa, że dzięki odkrywaniu nowych prawd i możliwości człowiek staje się lepszy. Pisarz rozumie założenia młodych, którzy pragną coraz więcej, coraz lepiej. Wyznaje jednak zasadę, że każdy okres ma swoje cele. To prosta prawda znana od wieków. Młodzi w wierszu Asnyka są symbolem tego, co nowe, ale szanują także swoją historię i tradycje, nie zapominają o wcześniejszych zdobyczach pokolenia, które odeszło. • Droga ku dojrzałości tytułowego bohatera dramatu Juliusza Słowackiego „Kordian” jest związana z romantycznym spostrzeganiem świata. Bohatera poznajemy jako nadwrażliwego młodzieńca, który kieruje się w życiu raczej sercem niż rozumem. W pierwszym akcie ma on 15 lat i jest nieszczęśliwie zakochany. Odczuwa niechęć do świata, brak mu wielkiej idei, która nadałaby sens jego życiu. Nieustannie dręczy go niepokój. Szuka czegoś wielkiego, ale nic nie jest w stanie pochłonąć go do reszty. Wyrusza więc w podróż po Europie, która w jego oczekiwaniach odnajdzie utracony sens w życiu. Rozczarowany ludźmi Kordian szuka wytchnienia w Alpach. Podczas samotnej wycieczki na Mont Blanc przechodzi przemianę wewnętrzną. Odkrywa wielką ideę- walkę w imię ojczyzny. Podróż po Europie to próba konfrontacji marzeń młodego chłopca z prawdziwą rzeczywistością. Niestety świat okazuje się wielką porażką. Wszędzie panuje pieniądz, niesprawiedliwość, nawet pomocy nie można uzyskać od papieża. To istny zimny prysznic dla romantycznego, wrażliwego chłopca. • Kordian odkrywa swoje powołanie, odnajduje sens w życiu i swoją tożsamość. Zdawałoby się, że utwór uczy nas, że nie warto mieć marzeń. Ale gdyby nie one Kordian nigdy by nie dorósł. Był on jedynie młodzieńcem, który postanowił poświęcić swoje życie ojczyźnie i który wierzył w możliwość powodzenia swojej „misji”.Do ostatniego momentu starał się nie poddawać i walczyć o swoje marzenia. • Bohater ma wszystkie typowe cechy młodości: zapał, idealizm, ale także młodzieńczą dumę i pychę. Jak wszyscy młodzi, jest indywidualistą i marzycielem. Podsumowanie Okres młodości utrwalony w wybranych przeze mnie dziełach to trudny czas dla bohaterów. Każda z postaci, zaprezentowanych w pracy borykała się z innymi problemami związanymi z przekrac zaniem granicy dorosłości. Wiązało się to z faktem poszukiwania przez młodych ludzi zarówno autorytetów moralnych, jak i celu i sensu w życiu. Na uwagę zasługuje fakt, że topos ten kreowany był w zależności od światopoglądu epoki, w jakiej żyli i tworzyli dani pisarze. W ten sposób przemycali oni odbiorcom swoje założenia, programy, wizję współczesnego im świata, czy mechanizmy rządzące w

otaczającej ich rzeczywistości. Jedno jest pewne młodość i wchodzenie w dorosłość to etap niezwykle ważny dla każdego człowieka. Dlatego jakich wyborów dokonamy w tym okresie, może to rzutować na całą naszą przyszłość.

234. Jest zawsze miejsce na nadzieję...Zaprezentuj wybrane utwory literackie, które zawierają motyw nadziei i wiary w sens pokonywania trudności. Odwołaj się do załączonego fragmentu Innego świata G. Herlinga- Grudzińskiego.

Jest zawsze miejsce na nadzieję, gdy życie okazuje się tak beznadziejnym, że staje się nagle naszą wyłączną własnością (...) pan nie potrafi chyba zrozumieć, jaka pociecha tkwi w odkryciu, że ostatecznie ułoży się tylko dla samego siebie – przynajmniej w wyborze rodzaju i czasu śmierci

Przykładowa realizacja zadania Wstęp II wojna światowa to czas, w którym człowieczeństwo straciło swoje pierwotne znaczenie. W takiej rzeczywistości trudno było o prawdę, szczerość, miłość. Dobro i zło przemieszały się. To wówczas umierał anonimowy człowiek, jego rodzina, przyjaciele i wreszcie naród. Jedna wartość pozostała nadzieja. Stare przysłowie brzmi- Nadzieja umiera ostania. Słowa te doskonale podkreślają sytuacje człowieka postawionego w obliczu wojny, obozów koncentracyjnych, holocaustu. Czym zatem jest nadzieja? Słownik języka polskiego przynosi nam następującą definicje tego słowa: oczekiwanie czegoś dobrego, poddanego, ufność, że to się s pełni, przeświadczenie, że zakończy się coś złego. Definicje ta warto rozszerzyć, ponieważ będę analizowała ten stan w odniesieniu do sytuacji ekstremalnych, w jakich znalazł się bohater podczas czasów zagłady. Chodziło bowiem nie tylko o przeżycie kolejnego dnia, ale o zachowanie swego człowieczeństwa, godności, by móc powiedzieć- do końca byłem wierny swoim ideałom. Nadzieja to ostania iskra, tchnienie, chęć życia dla wielu bohaterów. Teza Literatura kreuje różne postawy bohaterów wobec rzeczywistości wojennej, którzy nie utracili nadziei nawet w sytuacjach ekstremalnych. Wywód • Rzeczywistość II wojny światowej, to nie tylko niemieckie obozy koncentracyjne, ale także rosyjskie gułagi. W obu tych miejscach świat wartości człowieka ulegał zasadom odw róconego katalogu. Sowiecki obóz w głębi Rosji opisuje w swej powieści „Inny świat” Gustaw HerlingGrudziński. Pisarz został skazany na pobyt w tym miejscu, gdyż uznano go za wroga narodu. • Łagier w Jercewie spełniał dwie podstawowe funkcje. Był źródłem taniej siły roboczej oraz narzędziem pozbywania się jednostek, których uznano za wrogów systemu. To tu pozbawiano godności więźniów. Nic więc dziwnego, ze posuwali się oni do bestialstwa i okrucieństw. W gułagu nie panowały żadne zasady moralne. Za kromkę chleba skazaniec był w stanie zrobić wszystko. Więźniowie umierali na różne sposoby- śmiercią głodową, zamarzali, w wyniku chorób i katorżniczej pracy. Do najtrudniejszych zajęć należała praca w lesie przy wyrąbie drzew. Zajęcie to odbywało się nawet przy czterdziestostopniowym mrozie. Ale i w tej rzeczywistości nadzieja nie umarła. Były miejsca, w których szczególnie mocno rodziło się to uczucie. Jednym z nich to „Barak pieriesylny” , w którym spotykali się więźniowie czekający na kolejny etap. Tu udzielano sobie informacji, ludzie podbudowali się, wspierali. Dom widzeń, miejsce, w którym więźniowie spotykali się ze swoimi krewnymi, czyste, schludne, zadbane, utrzymujące pozory estetyki i dbałości o więźniów. Każdy czekał, aby spotkać bliskich. Nadzieja związana była z samymi bohaterami. Rusto Karinen miał nadzieję, że uda mu się uciec z obozu. Ponomarenko czekał, że na zakończenie wyroku, który mu nagle przedłużono i zmarł na zawał serca. Sam Grudziński podjął głodówkę, wierząc, że w ten sposób

uzyska zwolnienie z Jarcewa. Pamfiłow żył dniem, kiedy zobaczy syna i będą razem. Były nawet osoby, które odnajdywały miłość i dzięki temu uczuciu próbowali przetrwać koszmar gułagu. Natalia Lwowna czerpała na początku nadzieję z dzieła Dostojewskiego „Zapis ki z martwego domu”. • Przytoczone przeze mnie przykłady świadczą, że więźniowie szukali nadziej w różnych dziedzinach obozowej rzeczywistości: lekturach, ucieczce, modlitwie, spotkaniach z bliskimi, buncie, protestach, we wspomnieniach, miłości. Po lekturze książki Gustawa Herlinga-Grudzińskiego można wywnioskować, że nawet w najcięższych warunkach można odnaleźć coś, co pozwala mieć nadzieję i zachować człowieczeństwo. • Tadeusz Borowski ukazuje rzeczywistość za drutami zupełnie bez emocji. W jego opowiadaniach czytelnik nie odnajdzie krytyki, oceniania, moralizowania. Trudno też dopatrzyć się poglądów samego autora. Pisarz przedstawia Auschwitz jakby istniał od zawsze. Mamy wrażenie, że to zwykły elementem współczesnego mu świata. Utwór „U nas w Auschwitzu” ma formę listów do Marii, narzeczonej Tadka. Kobieta była uwięzionej w innym obozie. • Opowiadanie to ukazuje, jak człowiek może utracić hierarchię wartości, która obozuje ludzi na wolności. Rzeczywistość za drutami ma swoje prawa, rządzi się odmi ennymi regułami. Tu odbywa się proces dehumanizacji człowieka. Ludzie z obozu koncentracyjnego mają nadzieję na przetrwanie, zdobycie dodatkowej porcji pożywienia, że nie wybiorą ich dziś na rozstrzelanie drogą losową. Borowski jednak podkreśla negatywną stronę tego stanu. Według niego nadzieja powodowała, że ludzie stawali się podobni do zwierząt. Przykładem na to jest obraz, kiedy pracujący przy kominie Żyd, tak bardzo boi się o swoje życie, że każe ojcu iść do komory gazowej. • To z jednej strony dowód, jak bardzo nadzieja wpływała niszcząco na psychikę ludzką, z drugiej zaś świadczy , że tego typu działania były na porządku dziennym. Podsumowanie Jest zawsze miejsce na nadzieję...Stwierdza Grudziński i ja zgadzam się z tym cytatem po przeanalizowaniu wybranych przykładów literackich. Żyjąc w świecie wolnym, kierujemy się pierwotnymi zasadami moralnymi: miłość, pomoc bliźniemu, współczucie. To podstawowe wartości każdego człowieka. Jednak w sytuacjach ekstremalnych nasz kodeks moralny ma prawo ulec degradacji, to bezsprzeczny fakt, ale nie musi. Bohaterowie literaccy pokazują nam, że jednostka nawet w sytuacji ekstremalnej może dokonać właściwego wyboru moralnego. Dla wielu przedstawionych przeze mnie postaci nadzieja była ostatnią szansą na przetrwanie. Pozwalała godnie funkcjonować w świecie wojennego koszmaru , znaleźć siły, aby kolejny dzień walczyć z głodem, zimnem, wyczerpaniem, cierpieniem. Bohaterowie nie stracili nadziei nawet w obliczu zagłady i martyrologii W świetle przytoczonych argumentów śmiało mogę stwierdzić fakt, iż pisarze udźwignęli brzemię ocalenia od zapomnienia tych niechlubnych kart z historii ludzkości.

235. Różne koncepcje naprawy państwa polskiego. Zredaguj wypowiedź, odwołując się do fragmentu Przedwiośnia S. Żeromskiego i celowo dobranej literatury. Domy są kolorowe, zależnie od natury okolicy, od natchnienia artysty, ale i od upodobania mieszkańców. Są na tle okolic leśny ch domy śnieżnie białe, w ró wninach - różowe, w pagórka ch - jasnozielone, z odcieniem fioletu albo koloru nasturcji. Do my te są najwymyślniej, najfantastyczniej, najbogaciej zdobione, według wskazań artystów i upodobań nabywców, bo belkę ściany i taflę dachu można w s tanie jej płynnym zabarwić, jak się żywnie podoba.

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Polska i jej wolność od zawsze były priorytetem dla naszych rodaków. Nasi patrioci pomimo niewoli starali się, by nie wymazać w swych sercach pamięci o wolnej ojczyźnie. Nie było lepszej drogi niż walka zbrojna. Dlatego kolejno wybuchały powstanie kościuszkowskie, listopadowe i styczniowe. Następnie musieliśmy walczyć podczas dwóch wojen światowych. Wszystkie drogi ku odzyskaniu niepodległości były krwawe i pełne poświęceń. Jednak pokazały, że nasi rodacy nie ulegli państwom

zaborczym, czy nazistom. Wszystkie te działania są dowodem na to, że Polacy zawsze pragnęli naprawiać państwo polskie. Nawet, kiedy odzyskaliśmy niepodległość nadal ta wartość była ważna. Wszystkie te problemy podejmowała literatura. Pisarze piórem wskazywali odmienne drogi ku poprawie naszej ojczyzny. Pragnęli by Polska była silnym gospodarczo państwem, suwerennym i bezpiecznym. Teza Autorzy wysuwali różne koncepcje naprawy państwa polskiego. Wywód • Jednym z najważniejszych dzieł, w których Stefan Żeromski przedstawia swoje koncepcje patriotyczne, związane z odbudową Polski jest „Przedwiośnie”. Pierwsza koncepcja to mit szklanych domów, który prezentuje w utworze Seweryn Baryka. Ojciec Cezarego wierzy w arkadyjską wizję. W wyobraźni stary mężczyzna widzi nową cywilizację. Są nimi wygodne, nowoczesne i estetyczne mieszkania. Domy dostępne dla wszystkich, nawet najbiedniejszych obywateli. Dzięki nowej technologii znikną wszystkie problemy społeczne i ekonomiczne. • Cezary konfrontuje opowieść ojca z polską rzeczywistością. Niestety, kiedy wkracza do ojczyzny przeżywa bolesne rozczarowanie. Zamiast nowoczesnej technologii młodzieniec widzi nędzę i szarą, brudną rzeczywistość. Czar marzeń prysł. Musi w związku z tym wybrać właściwe dla siebie poglądy polityczne. Może wybrać ideę komunistyczną lub zbiorową odpowiedzialność. Z jednej strony jest pod wpływem Szymona Gajowca. To on pragnie zarazić swego młodego podopiecznego koncepcją naprawy Polski, która ma polegać na inflacji pieniądza i odbudowie różnych dziedzin gospodarki. Z drugiej zaś strony Antonii Lulek opowiada się za rewolucją. Baryka jest rozdarty. Nie wie, co ma robić, szarpie się. Niestety bohater do końca nie potrafi podjąć decyzji. Jest to główna przyczyna jego klęski. Ale warto zaznaczyć, że nie ponosi on sam winy. Jest on bowiem świadkiem przełomowych wydarzeń i różnych koncepcji naprawy ojczyzny. Jako młody chłopak, który poszukuje celu i sensu trudno mu się odnaleźć w tym chaosie politycznym. W końcowej scenie powieści bierze udział w strajku przed Belwederem. Idzie obok. Cezary Baryka ostatecznie przegrywa, żadna bowiem z koncepcji uzdrawiania kraju nie pomogła mu odnaleźć właściwej drogi w życiu. • Kolejną koncepcję naprawy Polski obserwujemy u Kordiana - tytułowej postaci z dramatu Juliana Słowackiego. To dynamiczna postać, zmienia się podczas trwania akcji utworu. Na początku jest wrażliwym chłopcem, by ostatecznie zostać odważnym bojownikiem o wolność kraju. Wyrusza on w podróż po Europie, pod wpływem której zmienia swoje myślenie i wartości. Na szc zycie góry Mont Blanc przechodzi metamorfozę. Tu odnajduje swoją ideę. Postanowił poprowadzić naród przeciwko wrogowi. Stał się patriotą. Nastąpiła w nim przemiana duchowa, polegająca na tym, że tak jak kiedyś nie potrafił działać, tak teraz pragnął dokonywać wielkich czynów. Kordian poczuł przypływ energii i pragnął wykorzystać je do walki w imię miłości ojczyzny. • Celem jego życia stało się zabicie cara Rosji. Zdaniem młodzieńca ten kat był odpowiedzialny za cierpienia ukochanego narodu. Postawę Kordiana nazywamy winkelriedyzmem. To koncepcja naprawy państwa polskiego, która polega na tym, że nie wolno biernie czekać w niewoli, ale trzeba zerwać się do boju nawet, gdyby miał się on zakończyć klęską. Kordian postanowił poświęcić swoje życie ojczyźnie i który wierzył w możliwość powodzenia swojej misji. Podsumowanie Na podstawie przedstawionych argumentów udało mi się udowodnić tezę, którą założyłem na początku swojej wypowiedzi. Literatura nigdy nie przechodziła obije tnie wobec wydarzeń, które miały miejsce w naszym państwie. Poeci żywo reagowali na każdą próbę targnięcia się na naszą wolność. Dawali rady społeczeństwu, wskazywali odpowiednie drogi postępowali. Pisarzom przyświecały szczytne cele. Pragnęli Polski niepodległej i wolnej. Nie zawsze pomysły pisarzy były trafne. Ważne jednak, że rodacy dzięki patriotycznym utworom nie czuli się osamotnieni.

236. Każda epoka ma swe własne cele (A. Asnyk). Potwierdź słuszność tych słów, odwołując się do fragmentu Ody do młodości A. Mickiewicza i przykładów literackich z wybranych epok. Abowiem ta cnota jest tak można królowa, że jej władzej ani śmierć, ani żadny strach nigdy przekazić nie mo że. Bo chociaj dzi ała trzaskają, hufy się mieszają, p roporce się błyskają, już jeden leży, drugi na to miejsce nastąp i, wszytko to ta można królowa rządzi a sprawuje. Abowiem szyrokie jej królestwo jest, które ona głośna sława, jako trąba brzmią ca, po świa tu roznosi… A kto to gniazdo tak zacne dobro wolnie sa m przez się szkaradzijest podobien ........ zwierzęcemu dudka aby w nim jaka sza ra pycha nie urosła na ludzi nie patrzy, tylko sam na się spogląda, cień upatruje, splu wa choć mu nie trzeba... A w każdym a tych czasó w i potrzebnego, a różnego gospodarstwa i rozkosznych czasów i krotofil swych w moim owym , a spokojnym żywocie poczciwy człowiek może użyć żywaj śmiało duszo, bo masz wszystkiego dobrego dosyć Przykładowa realiza cja zadania

Wstęp Każda epoka daje nam pewne wskazówki na życie. Tworzy własne wzory zachowań ludzkich i wartości, które stara się upowszechnić. Ale gdzie możemy je odnaleźć? Oczywiście to literatura jako sztuka wpływa na nasze wybory, przedstawia nam różne modele osobowości. Tym samym epoka wyznacza pewne cele. Zależy to od światopoglądu czasów, w jakich żyje autor. Pisarze, wyznaczając pewne cele literaturze pragnęli dać czytelnikom wskazówki, co do wyboru właściwych postaw. Było to uzależnione od czasów historycznych, sytuacji społecznej danego narodu, wyznawanej filozofii w danych okresach dziejowym, czy przyjętych obyczajów. Dla każdego z nas, co innego jest cenne. Dla jednych będzie to rodzina, dla innych miłość. Prawda, Bóg, czy praca. W różnych epokach, co innego stawało się wzorem godnym do naśladowania. Ze względu na to, że danych okresach istniały nawet kilka wartości, musiałem wybrać tylko niektóre z nich. W swojej prezentacji przedstawię następujące postawy: idealny rycerz, renesansowy ziemianin. Teza Cele w literaturze poszczególnych epok zostały ukształtowane przez główne prądy, światopogląd danych czasów, ówczesne obyczaje, prądy umysłowe i wydarzenia historyczne. Wywód • Jedną z epok literackich proponujących wzorce osobowe godne do naśladowania było średniowiecze. Dzieła w ówczesnym czasie obfitowały w utwory parenetyczne. To one pouczały, jak należy się zachowywać w życiu, by zasłużyć na szczęście wieczne. W tym czasie ukształtował się podstawowy model życia- idealny rycerz. Jego zaś podstawową cechą był patriotyzm. • Przykładem takiego dzieła jest „Pieśń o Rolandzie”. To utwór, który opowiada historię tytułowego rycerza, walczącego pod wodzą Karola Wielkiego. Cesarz toczył na terenie Hiszpanii kampanię przeciwko poganom, zwanymi Saracenami. Podczas jednej z bitew armia Rolanda została zdradziecko zaatakowana przez wrogów. Wielki rycerz ponosi śmierć w bitwie. Nie zadął on bowiem w róg, aby cesarz udzielił mu wsparcia. Chciał umrzeć jako zwycięzca. Czuje on, że jego koniec zbliża się, więc postanawia zniszczyć swój miecz. Według średniowiecznego kodeksu, dostanie się broni w ręce wroga oznaczało hańbę dla wojownika. Roland więc niszczy go, uderzając nim o skałę. Po duszę Rolanda przychodzą anieli. Święty Gabriel odbiera z jego dłoni prawą rękawicę, na znak, że rycerz zakończył swe ziemskie życie. Śmierć hrabiego ma za zadanie podkreślenie cudownej mocy rycerza średniowiecznego. • Bohater reprezentuje ideały tej grupy społecznej. Idealny rycerz powinien dbać o honor, być sławny, troszczyć się o swoją cześć, być patriotą, dobrym chrześcijaninem. Jego miłości do ojczyzny musi się wyrażać w odwadze, waleczności i uczciwości. Rolanda można więc uznać za wzorowy przykład idealnego rycerza chrześcijańskiego. To wzór godny do naśladowania nie tylko dla ludzi doby średniowiecza ale i kolejnych pokoleń.

• Warto także wspomnieć, ze w literaturze średniowiecznej upowszechniano także inne wzorce, jak: idealny władca, czy pokorny asceta. Dokonując podsumowania mogę stwierdzić, ze jednym z celów literatury średniowiecznej było podtrzymywanie wiary i wskazywanie wzorców godnych do naśladowania, jak np. idealny rycerz. • Literatura renesansowa nie stworzyła osobowych ideałów, w jakie obfituje literatura średniowiecza. Natomiast towarzyszyła człowiekowi w życiu, ukazywała różne modele zgodne z duchem czasu, często miała charakter dydaktyczny, nie szczędziła prawd. • Harmonii, poczucia bezpieczeństwa ludzie doby odrodzenia szukali na wsi. W niej także zamieszkiwał człowiek, który miał być wzorem godnym do naśladowania. O idealnej, wręcz arkadyjskiej wsi pisał Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”. Autor wychwala tu zalety płynące z uczciwej i spokojnej egzystencji. Życie gospodarza ma być modelem osobowym, które warto upowszechniać. Jego całe zachowanie zgodne jest z rytmem przyrody. Pory roku wyznaczają szlachcicowi porządek pracy, obowiązków i odpoczynku. Autor opisuje życie idealnego ziemianina od chwili narodzin, poprzez dzieciństwo, młodość aż po spokojną starość. Będąc u progu dojrzałości należy cieszyć się każdym dniem, podróżować ale i kształcić. W wieku dojrzałym musi nas cechować odpowiedzialność i pamięć o ojczyźnie. Ważne, a byśmy także nie zaniedbywali rodziny. Dla Reja gwarantem szczęścia jest cnota, czyste sumienie, niezależność, dystans wobec zmienności świata. Jednak najważniejsze jest to, abyśmy czerpali radość z życia na wsi, pełnego spokoju i bezpieczeństwa. Człowiek poczciwy docenia role i zadania nauki, aby potem móc je wykorzystać w dalszych etapach swojego życia. Rozkosz zaś powinien czerpać z zajęć w polu, polowań, łowienia ryb, czy też ze spędzania zimowych wieczorów przy kominku z najbliższymi. Tylko wtedy szlachcic będzie szczęśliwy, jeśli doceni podwórze, gdzie: „ano kurki gmerzą, ano gąski gęgają, ano jagniątka wrzeszczą, ano prosiątka biegają…”. Rej wyraźnie zachęca do prowadzenia takiego właśnie życia: prawego, statecznego, w zgodzie z naturą, wierząc, że może ono dać człowiekowi wiele radości i zadowolenia, a także pozwoli zachować spokój wewnętrzny. • W podsumowaniu należy zwrócić uwagę, że w renesansie mamy do czynienia z bardzo optymistyczną wizją świata, która skoncentrowana jest na człowieka i możliwość spędzenia przyjemnego życia na ziemi. Humanizm- ważny prąd w tej epoce, zobowiązuje także człowieka do interesowania się losami narodu. Podsumowanie Wzorce osobowe, ideały, modele życia, zainteresowania propagowane przez określone epoki są ściśle związane ze światopoglądem owych czasów. Zarówno filozofia, myśli przewodnie, wydarzenia historyczne, prądy umysłowe, obyczaje, styl życia, wszystko to wpłynęło na cele, jakie wyznaczała literatura. Jej głównym zadaniem było kreowanie takich bohaterów, których postawy, cechy charakterystyczne, wyznaniowe wartości mogły być godne do naśladowania przez współczesne wówczas pokolenie, lub aby podkreślało ważne wydarzenia w dziejach naszego narodu. W średniowieczu literatura wyznaczyła sobie cel propagowania wzorca rycerza, co wykazałem na podstawie „Pieśni o Rolandzie”. W renesansie dominował humanizm, w związku z tym pisarze głosili pochwałę życia, ład i harmonię. Wzorcem był ziemianin patriota.

237. Rewolucja - niebo czy piekło na ziemi? Zaprezentuj różne wizje rewolucji w literaturze, wykorzystując także fragment Nie- Boskiej komedii Z. Krasińskiego.

(…) wszyscy nędzni, ze znojem na czole, z rozczuchranymi włosy, w łachmanach, z spiekłymi twarzami, z dłoniami pomarszczonymi od trudu - ci trzymają kosy, owi potrząsają młotami, heblami - patrz- ten wysoki trzyma topór spuszczony - a tamten stemplem żelaznym nad głową powija; dalej w bok pod wierzbą chłopię małe wisznię do ust kładzie, a długie szydło w prawej ręce ściska. – Kobiety przybyły także, ich matki, ich żony, głodne i biedne jak oni, zwiędłe przed czasem, bez śladów piękności - na ich włosach kurzawa bitej drogi - na ich łonach poszarpane odzieże - w ich oczach coś gasnącego, ponurego, gdyby przedrzeźnianie wzroku Z. Krasiński, Nie- Boska komedia, fragment

Przykładowa realizacja zadania Wstęp

Literatura jest zwierciadłem, w którym odbijają się zarówno nasze przywary, jak i pozytywne strony. Mistrzowie pióra nigdy nie przechodzili obojętnie wobec tego, co się działo w otaczającej ich rzeczywistości. A należy pamiętać, że historia nasza to 123 lata niewoli. Twórcy w różny sposób kreowali motyw historii w dziełach. Jednym z nich to utrwalanie motywu przewrotów społecznych. Aby przybliżyć tematykę mojej wypowiedzi chciałbym rozpocząć swoje rozważania od samej definicji pojęcia rewolucja. To obalenie istniejącego ustroju i wprowadzenie nowego. Warto dodać, że owe zmiany są wprowadzane w sposób gwałtowny i w krótkim czasie. Ich owocem jest coś nowego system, władza, porządek polityczny, wartości. Pojawia się pytanie, w jakim celu pisarze utrwalali ten topos na kartach dzieł? Na początku warto zaznaczyć, że opisy rewolucji to jedynie tło dla innych wydarzeń. Najczęściej służą one podkreśleniu ważnych dla społeczeństwa , czy państwa czasów. Często rewolucja jest ukazana, aby przedstawić zmiany w systemie władzy. Z drugiej strony motyw ten ukazywał siłę danego społeczeństwa, ich chęć zmiany. Zdarzało się także, że rewolucja odbywała się na poziomie obyczajowym, czy pokoleniowym. Dzięki odmiennym kreacjom wizji rewolucji artyści przekazywali wiele ukrytych treści. Teza Rewolucja niszczy stary porządek, ogrywa kluczową rolę w interpretacji całości dzieła. Wywód • W dramacie romantycznym Zbigniewa Krasińskiego „Nie-Boska komedia” rewolucja przypomina apokalipsę, koniec świata. Wywołał ją człowiek, który ma wolną wolę. Aktem tym sprzeciwił się Bogu. Buntownicy mają jeden cel- jest nim całkowite, totalne zniszczenie. Z takiej perspektywy rewolucja to niszcząca siła, niesie ze sobą śmierć. Celem buntowników jest totalne zniszczenie. Rewolucja jest więc siłą destrukcyjną, niesie śmierć, zagładę. Naprzeciw siebie stają dwa obozy. Pierwszy reprezentuje hrabia Henryk, drugim dowodzi Pankracy. Czego domagają się rewolucjoniści? Chcą stworzyć nowy, lepszy świat. Aby tego dokonać pragną pozbyć się szlachty, starego ładu, zasad, wartości. Ich celem jest nowy człowiek, nowa rzeczywistość, nowe wartości i religia. Rytuał ma miejsce na placu wokół szubienicy. Tam odbywa się ofiara obrzędowa, której przewodniczy Leonard. W dramacie potwierdzona zostaje jednak teza - człowiek nie może budować na gruzach wielkich wartości, nie można zaczynać od absolutnego zniszczenia. Pisarz przedstawia koncepcję, według której Bóg nie traci kontroli nad tym, co robią ludzie. Przyjdzie czas, kiedy zjawi się i osądzi innych. I właśnie nad krwawą rewolucją pojawia się Chrystus, który kładzie kres okrucieństwu. Taki obraz spełnia więc tu funkcję ukazania rewolucji jako etapu przejściowego, który ma doprowadzić do stworzenia nowego świata, wartości i religii. • Wydarzenia w Rosji w 1917 były źródłem wielkiego niepokoju Stefana Żeromskiego, który pokazuje w "Przedwiośniu" piekło rewolucji w Baku. Wydarzenia w Rosji w 1917 były źródłem wielkiego niepokoju Stefana Żeromskiego, który pokazuje w "Przedwiośniu" piekło rewolucji w Baku. Przewrót społeczny przypomina tu krwawą rzeź. Wszędzie panuje chaos, przestają się liczyć normy moralne. Brakuje żywności, panuje głód. Sklepy zostały zamknięte a banki zawiesiły swoją działalność. Nikt nie otrzymywał wynagrodzenia. Władzę miała ulica. Rozpoczęło się konfiskowanie mieszkań. Dom Baryków został zajęty. Nie rozumie tego Jadwiga. Dla niej to zwyczajna kradzież mienia, na którą ludzie pracowali czasami całe życie. Inaczej wydarzenie to odbiera sam Cezary. Wydaje on rodzinny skarb buntownikom a sam jest na początku zafascynowany nowymi ideami. Uczestniczy w wiecach, zebraniach. Wszystko zmienia się, kiedy widzi jak ciężko pracuje jego matka, aby zdobyć choć trochę jedzenia. Zaczął dostrzegać ludzką krzywdę. Za udzieloną pomoc księżnej Szczerbatow-Mamajew i ukrycie części rodzinnych kosztowności matka Cezarego została skazana na ciężkie roboty, których nie przeżyła. Pogrzeb matki wstrząsnął wreszcie młodym chłopakiem. Odkrył on, że z matczynej ręki została siłą zdjęta obrączka. Wtedy przejrzał na oczy. Zrozumiał, że rewolucja to tylko śmierć i zniszczenie, to bezprawie i brak wyższych uczuć. W Baku był Cezary świadkiem piekła na ziemi, kiedy to w ciągu czterech dni Tatarzy wzięli odwet, mordując siedemdziesiąt ki lka tysięcy Ormian. Autor przedstawił zachowania towarzyszące rewolucji: okrucieństwo, kradzieże, gwałty, chaos moralny, bezprawie. Sceny rewolucyjne zostały więc wprowadzone przez Żeromskiego, by ostrzec Polaków przed tego typu przewrotem. Dla autora to realne zagrożenie dla Polski, które niesie ze sobą tylko cierpienie. Podsumowanie Dokonując podsumowania zaprezentowanych przeze mnie opisów scen rewolucyjnych wykreowanych w przez różnych artystów wysuwa się podstawowy wniosek. Każdy z pisarzy w

odmienny sposób utrwalił rewolucję. Twórcom bowiem przyświecały różne idee i cele. Dla Krasińskiego ważne było ukazanie rewolucji jako zła, apokalipsy. Żeromski skupił się zaś na samym akcie bestialstwa i okrucieństwa, jakie niesie ze sobą rewolucja. To rodzaj p rzestrogi. Ukazał ją w sposób naturalistyczny i brutalny.. Wszystkich artystów łączy podjęcie jednej tematyki. Jednak kreują oni, poprzez swoją indywidualność i założenia programowe odmienne wizje. Każda scena wpłynęła więc na zrozumienie danego dzieła, jego właściwą interpretacje i odkrycie ukrytych przesłań.

238. Rola pracy w życiu człowieka. Omów zagadnienia, odwołując się do podanego fragmentu Ludzi bezdomnych S. Żeromskiego i wybranych utworów literackich. Czy nie jest naszym obowiązkiem szerzyć higienę ta m, gdzie nie tylko jej nie ma, ale gdzie panują stosunki tak okropne? Któż to ma czynić, jeśli nie my? Życie nasze całe składa się z pasma poświęceń. Wczesną młodość spędzamy w trupiarni, a całość wieku w szpitalu. Praca nasza jest to walka ze śmiercią. Co może się poró wnać z p racą lekarza? Czy praca na roli, czy w fabryce, czy „zajęcie” urzędnika, kupca, rzemieślnika , nawet żołnierza? Każda myśl tuta j, każdy krok, każdy czyn, musi być zwyciężaniem ślepych i strasznych sił natury. […] Zamiast ująć w ręce ster życia, zamiast według praw nieomylnej nauki wznosić mur, ogradzający życie od śmierci, wolimy doskonalić wygodę i ułatwiać życie bogacza, ażeby pospołu z nim dzielić okruchy zbytku. Lekarz dzisiejszy – to lekarz ludzi bogatych. S. Żeromski, Ludzie bezdomni, rozdzia ł Mrzonki]

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Bez pracy nie ma kołaczy- brzmi staropolskie przysłowie. Wiele mądrości można wyczytać w tej krótkiej ludowej sentencji. Ale przecież sam fakt, że wykonywany przez nas zawód przynosi nam korzyści materialne, nie świadczy jedynie o jego wartości. Należy pamiętać, że praca wzbogaca człowieka intelektualnie, daje mu szansę na realizację swych marzeń i pragnień. Dzięki niej jesteśmy potrzebni, dowartościowani. To także sposób na jedną z wielkich potrzeb człowieka, czyli zaspakajanie kontaktu z drugą osobą. Często oceniamy naszych bliskich po ich stosunku do pracy. To, jaką wagę przykładamy do powierzonych nam obowiązków zawodowych, może świadczyć jakimi naprawdę jesteśmy ludźmi. Topos ten od zarania dziejów podejmowali pisarze wszystkich epok. W swych dziełach kreowali bohaterów, którzy z szacunkiem odnosili się do pracy, lub traktowali ją jako nieprzyjemną konieczność. W ten sposób artyści mogli ukazać hierarchię wartości danej postaci, dokonać jej charakterystyki i oceny moralnej. Teza O wartości bohatera literackiego decyduje jego stosunek do pracy Wywód • W Młodej Polsce pojawił się inteligent, który w pracy widział swoją misję . Judym pragnie podnieść poziom życia najuboższych warstw społeczeństwa. Jest wrażliwy na krzywdę ludzką i niesprawiedliwość. Traktuje swoją prace lekarza jako misję, cel w życiu. Tomasz chce spłacić dług wobec grupy społecznej, z jakiej sam się wywodzi. Dlatego świadomie rezygnuje ze szczęścia osobistego. To człowiek, który z uporem pragnie zdobyć swoje cele- zabiega, aby w cisach zlikwidowano przyczyny zachorowań biedoty na febrę. Zaproponował także osuszenie stawów Niestety zamiast zdobyć poparcie zostaje wrogiem administracji uzdrowiska. Posada przy kopalni także nie doprowadza Judyma do sukcesów. Judym w swojej pracy jest sam. Koledzy po fachu udają, że nie słyszą jego apelu o pomoc. Jego postulaty wszędzie spotykają się z odrzuceniem. Z pasją wykonuje swoją pracę także Joanna. Jest korepetytorką, którą wyróż nia szacunek do wykonywanego zawodu. Ciężko pracują robotnicy warszawscy z fabryki cygar, czy stalowni ,górnicy z Zagłębia Dąbrowskiego, kupcy, chłopi. W innych warunkach pracują elity- bogaci lekarze, ziemiaństwo, arystokracja, dyrektorzy, administratorzy. Judym realizuje pozytywistyczne idee pracy organicznej i pracy u podstaw. • Innym utworem z wcześniejszej epoki, który ukazuje motyw pracy jest Pieśń świętojańska o Sobótce J. Kochanowskiego. Harmonii, poczucia bezpieczeństwa ludzie doby odrodzenia szukali na wsi. Z tym wizerunkiem wiąże się także motyw pracy, ukazanej w literaturze XVI wieku jako przyjemność i wartość. Utwór nawiązuje do obrzędów ludowych, związanych z nocą świętojańską. To najkrótsza noc w roku. Tradycja ta nosi także nazwę Święta Kupa ły. To właśnie wtedy panny puszczały na wodzie swe wianki, wierząc, że ten przesąd wskaże im przyszłego męża. Kolejnym

obrzędem, związanym z tym świętem było rozpalanie ogniska, tańczenie wokół ognia , śpiewanie i huczna zabawa. • Utwór składa się z pieśni dwunastu panien. Młode dziewczyny chwalą życie na wsi. Okazuje się, że praca dla chłopów to przyjemność. Są oni dumni z tego, że utrzymują swoje rodziny z pracy rąk własnych. Pomaga im w tym natura, która obdarza hojnie wszystkich chłopów, miłujących swą ziemię. Każdy w gospodarstwie wie, co ma robić.. Praca jest rozbielana ze względu na płęć i wiek. Wszyscy dbają o swoje gospodarstwo, dzięki czemu w domach panuje sielska atmosfera. To nader idylliczny obrazek i wyidealizowany. W rzeczywistości chłopom wcale nie wiodło się tak dobrze, jak to opisuje poeta z Czarnolasu. Kochanowski podkreśla w swej pieśni renesansowy humanizm. Wieś jest pełna ładu, spokoju i harmonii. Nawet praca nie jest obowiązkiem ale zaszczytem i przyjemnością. Podsumowanie Dokonując podsumowania swoich rozważań wysuwa się wniosek, że bohaterowie literaccy wykreowani na kartach utworów to w większości postaci o niezwykłej sile charakteru. Praca stanowiła dla nich podstawowy cel w życiu- tak jak w przypadku bohatera z powieści Żeromskiego. Dla niektórych ta wartość nie była tylko przykrym obowiązkiem. Jej piękno odkrył Judym, dla którego praca była misją. Z pracy na roli potrafili także cieszyć się bohaterowie pieśni Jana Kochanowskiego. Stosunek postaci literackich do wykonywanego przez siebie zawodu stawał się dla pisarzy kryterium jego oceny , był elementem charakterystyki, pomagał określić wartość człowieka. Rola pracy w życiu bohatera była pretekstem do ukazania poglądów ideowych twórców a także analizy psychologicznej wykreowanej postaci

239. Romantyczny dyskurs o roli i powinnościach poety. Omów problem na kilku przykładach utworów literackich, posłuż się fragmentem Konrada Wallenroda A. Mickiewicza.

O wieści g minna! ty a rko przymierza Między dawnymi i młodszymi la ty: W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczu ć kwiaty. Arko! tyś żadnym niezła mana ciosem, Póki cię własny twój lud nie znieważy; O pieśni gminna, ty stoisz na straży Narodowego pamią tek kościoła, Z archanielskimi skrzydła mi i głosem – Ty czasem dzierżysz i miecz archanioła.

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Romantyczny dyskurs o rolach i powinnościach poety rozpocznę od definicji samego słowa poeta. To najprościej autor dzieł literackich z dziedziny poezji. Zapewne takie skrótowe wyjaśnienie nie oddaje w pełni znaczenia osobowości człowieka, dla którego słowo jest materiałem, z którego tworzy niezapomnianą sztukę. Niezwykłość artystów polega na tym, że potrafią oni za pomocą łączenia wyrazów, wyrażeń kreować nową rzeczywistość, tworzyć nastrój, wzruszać, doprowadzać do płaczu, czy śmiechu. Rola i zadania poety i jego poezji od najdawniejszych czasów stanowiły materiał dociekań i badań. Już antyczny poeta - Horacy - w odzie Exegi monumentum mówi wprost Wystawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu. Wierzy on, że wiersze pozostaną i zapewnią poecie nieśmiertelność. Będą żyć, zawsze młode i aktualne. Okresem, w którym szczególnie mocno podkreślano rolę poety i poezji był romantyzm. Literatura owego czasu traktowała słowo jako tajemniczy głos wewnętrzny. Przypisywano mu szczególną wartość. Poezja miała być absolutem, nieskończoną siłą twórczą. Miała stanowić najlepszy z możliwych sposobów poznania tajemnic natury, Boga, historii i człowieka. Miała być równocześnie sposobem oddziaływania na społeczeństwo, budzenia w nim świadomości narodowej. To ona na koniec miała być sposobem wyrażania niepowtarzalnej indywidualności artysty. W tym duchu poeta więc jawił się jako wieszcz, posiadający dar nauczania, zdolny odkrywać przed innymi drogowskazy

moralne. To jednostka nieprzeciętna, górująca nad zbiorowością swym talentem i wielkością w romantyzmie. Teza Rola poety i poezji jest tematem przewodnim literatury tej epoki Wywód • Poeta jako samotny indywidualista, który prowadzi z Bogiem wręcz bluźnierczy dialog występuje w „III cz. Dziadów” Adama Mickiewicza, której bohaterem jest Konrad- młody zapaleniec, którego znamy z IV części jako nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca. W słynnej Wielkiej Improwizacji poznajemy jego drugie oblicze. Teraz żąda władzy, chce ją uzyskać od nikogo innego, jak od samego Stwórcy. Bohater ma dużą świadomość swojego talentu. Czuje, że jest osobą wybraną, mistrzem . Taki też powinien być wielki poeta. Pragnie niczym romantyczny bojownik sam walczyć o wyzwolenie kraju. Nie potrzebuje w swym akcie nikogo, nawet Boga. Od Niego jedynie żąda oddania mu w jego ręce absolutu. Czuje, że jest osobą wybraną, mistrzem . Dlatego też uważa, że jedynym godnym mu rozmówcą jest Bóg, ponieważ tylko On jest w stanie go zrozumieć. Po dejmuje więc ze Stwórcą dialog , który w efekcie okazuje się monologiem bohatera ponieważ adresat wciąż milczy. Artyści w tej epoce przypisywali jednostce wielką moc. Dzięki samotności Konrad mógł doświadczyć, co znaczy bycie prawdziwym człowiekiem- a więc osobą pełną patriotyzmu i wielkich idei. • Poezja jest więc tu siłą stwarzania, ma potęgę równą Stwórcy Niebios. Zaś sam poeta to wieszcz narodowy, indywidualista, obdarzony natchnieniem i mocą boską. Poeta ma moc większą od Boga. Jego zadaniem jest angażowanie się w sprawy narodowe. Dlatego jest on rodzajem i proroka i duchowym przywódcą narodu. • Przetoczony fragment to pieśń wajdeloty. Mówi on o ważnej roli ludowej poezji rozumianej jako wieść gminna. Taka poezja jest łącznikiem między przeszłością a teraźniejszością. Poezja ma moc przechowywania pamięci o ważnych wydarzeniach, sławnych bohaterach, historii i tradycji, Literatura kreuje wzorce osobowe, wskazuje drogi postępowania. Halban w pieśniach przekazuje prawdę o czynach Konrada i jego prawdziwym obliczu. Poezja spełnia role tyrtejską. Jest przesiąknięta patriotyzmem, budzi narodową świadomość. Mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, nawet do poświęcenia siebie. Poezja zawiera prawdę o dziejach narodu, przechowuje i utrwala jego historię: Podsumowanie Temat poezji i poety istnieje w literaturze od starożytności. Najwięksi artyści próbowali zgłębić jej tajemnicę, zdefiniować, określić cele. Czy jest darem Boga, pięknem, czy też powinna być po prostu użyteczna. Od zarania dziejów twórców nurtowały pytania kim tak naprawdę są. Czy poeta podobny jest do ptaka-samotnika, czy jest zwykłym rzemieślnikiem? Najmocniej problematykę tę podjęli pisarze doby romantyzmu. Z przedstawionych przeze mnie koncepcji wysuwa się jeden wniosek. To temat przewodni literatury ówczesnych czasów. Każdy z pisarzy doby romantyzmu wysuwał własne koncepcje na temat funkcji literatury. Miała stanowić najlepszy z możliwych sposobów poznania tajemnic natury, Boga, historii i człowieka. Miała być równocześnie sposobem oddziaływa nia na społeczeństwo, budzenia w nim świadomości narodowej. Dlatego przypisano jej funkcje tyrtejską, skarbnicy pamiątek narodowych, pamięci o przeszłości, siły twórczej, urny narodowej, daru bożego i szatańskiego

240. Na podstawie analizy fragmentu Antygony Sofoklesa i wybranych utworów literackich, scharakteryzuj różne wizerunki bohaterów tragicznych. Pogrzebią sama, potem zginę z chlubą. Niechaj się z b rata m z mym kochanym w śmierci Po świętej zb rodni. A dłużej mi zmarłym Miłą być trzeba niż ziemi mi eszkań com Sofokles, Antygona, fragment

Przykładowa realizacja zadania Wstęp

Aby właściwie zanalizować problem chciałabym odwołać się do źródeł, w których odnajdujemy początki interesujących mnie zagadnień. Odwołam się do antycznej Grecji. To na jej terenach narodził się teatr. Starożytni mieszkańcy wystawiali sztuki dwa razy w roku, podczas Dużych Dionizji i Małych Dionizji. Z tych pierwszych wyłoniła się tragedia, z drugich zaś komedia. Dramat w zamierzchłych czasach miał ściśle określoną budowę. To, co jednak przetrwało przez wieki i przeniosło się także na inne gatunki literackie to pojęcie konfliktu tragicznego. Bohaterowie antyczni uwikłani byli w wydarzenia, które z pewnością nie jednego przyprawiłyby o ból głowy. Otóż musieli oni dokonać wyboru miedzy dwoma równorzędnymi racjami. Niestety, każda ich decyzja kończyła się dla nich niepomyślnie. Dzięki wprowadzeniu do dramatu takich sytuacji, akcja sztuki stawała się pełna napięć i dreszczyku emocji. Tragizm bohaterów wzmacniało przeświadczenie, że dana postać nieuchronnie zbliżała się do klęski, nie miała wyjścia i musiała skończyć tragicznie. Często ich konflikt polegał na wyborze między sercem a rozumem. Dwoma siłami, które rządzą światem i człowiekiem. Teza Tragizm losów bohaterów literackich wynika z trudnej sytuacji, która doprowadza w konsekwencji do klęski Wywód • Rozpocznę swoje rozważania od tragicznych wyborów postaci z „Antygony” Sofoklesa. Tytułowa bohaterka to córką Edypa. Jej ród jest przeklęty, wisi nad nim klątwa bogów. Jest odważ ną młodą osobą, która potrafi postawić na swoim. Prezentuje postawę wierności wobec nakazom religijnym, tradycji, a przede wszystkim samej sobie i własnemu sumieniu. Prześledzę sytuację tragiczną antycznej buntowniczki. Antygona miała dwóch braci. Podczas wojny o tron tebański obaj zginęli. Jeden został uznany przez Kreona za zdrajcę narodu, zaś drugiemu oddano hołd. Pierwszy za zdradę musiał ponieść konsekwencje- zakazano pochowano jego zwłok w ziemi. Antygona nie podporządkowała się temu okrutnemu zakazowi, gdyż zasady religijne i miłość do brata okazały się ważniejsze. Wiedziała, że czeka ją za to śmierć. Jednakże nawet w obliczu tak wielkiej tragedii, nie złamała swego wewnętrznego kodeksu moralnego. Przecież nie mogła pozwolić, by dusza jej brata błąkała się po całą wieczność po zaświatach Tartaru, by jęczała z cierpienia i nigdy nie zaznała spokoju, jaki powinien towarzyszyć każdemu zmarłemu. Miłość siostrzana zatriumfowała. Prawo boskie okazało się dla niej ważniejsze. Z tragizmem spotykamy się także analizując sytuację samego władcy. Otóż • Kreon także musi wybierać między dwoma równorzędnymi racjami. Z jednej strony wie, że jeżeli nie cofnie swojego rozkazu dziewczynę czeka śmierć. A przecież ta młoda kobieta zaręczona była z jego własnym synem. Skaże więc na cierpienie nie tylko Antygonę, ale i Hajmona. Z drugiej strony odwołując zakaz grzebania zwłok zdrajcy może ośmieszyć się w oczach ludu. Straci wówczas swój autorytet jako głowy państwa. Jaki też da przykład wszystkim tym, którzy tak jak Polinejkes, będą chcieli w przyszłości zdradzić swoją ojczyznę? Oczywiście żaden, będą się czuli bowiem bezkarnie. Kreon więc musi wybierać- racje ziemskie, czy racje ludzkie. • Niestety dla Antygony i Kreona nie ma pośredniego wyjścia. Każda ich decyzja skończyła by się klęską. Bohaterowie nie mieli wyboru i to stanowi o ich tragizmie. • W dosyć ciekawy sposób wykorzystał motyw tragizmu Adam Mickiewicz w swym utworze „Konrad Wallenrod”. Wychowanie zapewnił młodzieńcowi mistrz krzyżacki, który uprowadził go w wieku dziecięcym z rodzinnego domu na Litwie, mordując wcześniej jego matkę i ojca. Walter Alf przy pierwszej okazji, jaka się nadarzyła, opuścił dwór zakonny i uszedł do księcia Kiejstuta na Litwę. Tam oczarowany wdziękami księżniczki Aldony, ożenił się z nią. Nie dane jednak było młodej parze długo cieszyć się wspólnym życiem, gdyż zamysły Waltera o dokonaniu zemsty na Krzyżakach nie dawały mu spokoju. Szczęście rodzinne, jak i swą pozycję na Litwie zdecydował się poświęcić dla jednego celu – zadania klęski znienawidzonym Krzyżakom. Wkrótce też zostaje wybrany wielkim mistrzem Zakonu. I tu zaczyna się konflikt tragiczny bohatera. Konrad może świadomie i śmiało poprowadzić podległych mu teraz Krzyżaków do zguby, co też czyni. Zemsta Konrada nad znienawidzonymi braćmi zakonnymi okazuje się straszna. Ich mistrz doprowadza ich do zupełnej klęski i ruiny. • Jest on postacią tragiczną: musi bowiem wybierać pomiędzy powinnością wobec ojczyzny a szczęściem rodzinnym, a co gorsze, pomiędzy nieetycznym sposobem walki a honorem rycerza. Obie sytuacje są bez wyjścia. Z jednej strony mógł żyć w spokoju przy boku kochającej go żony, jednak taki wybór oznaczałby klęskę dla jego ojczyzny. Czy mógłby wówczas z czystym sumieniem cieszyć się

szczęściem rodzinnym? Bohater zdradził zakon i swoje ideały, ale pamiętajmy, że zrobił to w imię miłości do ojczyzny. Zapłacił za to największą cenę- śmierć niegodną chrześcijanina. Podsumowanie Źródeł sytuacji i konfliktów tragicznych upatrujemy w tragedii greckiej. Bohaterowie musieli wybiera ć miedzy dwoma równorzędnymi racjami, które w konsekwencji doprowadzały do tragedii bohatera. Motyw ten ewaluował na przestrzeni wieków, jego oblicze bowiem zależał często od sytuacji społeczno-politycznej i światopoglądu danej epoki. W przypadku Antygony Sofokles zbudował tragizm kierując się zasadami antycznego dramatu. Na życie bohaterki wpływ maiło dodatkowo fatum,. Tego czynnika nie widać już w pozostałych utworach. Konrad z utworu Mickiewicza wybiera ojczyznę, ponieważ autor pragnął dać potomnym wskazówkę, że tylko poświęcenie się dla kraju jest racją słuszną, nawet jeśli za to trzeba poświęcić swoje życie. .Każdy z bohaterów kończy tragicznie. Każdy też mógł wybrać inna drogę, która niestety także skończyłaby się dla nich klęską. Co łączy wszystkie postaci ? sądzę, że są oni wielkimi indywidualistami, każdy z nich podjął próbę buntu, walki przeciwko rzeczywistości. Wszyscy tez przegrywają. Można więc pokusić się o wniosek, że czy to w literaturze dawnej, czy współczesnej, wybory tragiczne bohaterów wiązały się z bólem i cierpieniem.

241 Przeanalizuj powroty do lat dziecinnych w literaturze . Omów porównując załączony fragment Pana Tadeusza A. Mickiewicza i wybrane przykłady. Litwo, Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdro wie; Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stra cił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie. Panno święta, co Jasnej b ronisz Częstocho wy I w Ostrej świecisz Bra mie! Ty, co gród za mkowy Nowogródzki o chraniasz z jego wiernym ludem! Jak mnie dziecko do zdro wia powró ciłaś cudem (— Gdy od płaczącej ma tki, pod Twoją opiekę Ofiarowany martwą podniosłem powiekę; I zaraz mogłem pieszo , do Twych świą tyń progu Iść za wró cone życie podzięko wać Bogu —) Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono!... Tymczasem, p rzenoś moją duszę utęsknioną Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych; Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem, Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem; Gdzie bursztynowy świerzop, g ryka jak śnieg biała, Gdzie panieńskim ru mieńcem dzięcielina pała, A wszystko p rzepasane jakby wstęgą, miedzą Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą. A. Mickiewicz, Pan Tadeu sz, fragmen t

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Człowiek jest z natury istotą poszukującą. Wyfruwamy z gniazda rodzinnego i zaczynamy swą wędrówkę ku nieznanym. Czego szukamy? Celu i sensu w życiu, wrażeń, przygód, nowych doświadczeń. Naszą podróż zaczynamy w różnych etapach życia. Przychodzi jednak czas, kiedy człowiek zatrzymuje się i patrzy wstecz. Wówczas jakaś siła zmusza go do powrotu w miejsca, które opuścił. Są to ich kraje dzieciństwa. Literatura na przestrzeni wieków również podejmowała ów topos. Powroty stały się elementem biografii wielu bohaterów wykreowanych w dziełach. Pojawia się pytanie: dlaczego bohaterowie wracają do krainy dzieciństwa? Pierwszy okres życia człowieka, najczęściej łączony z beztroską i zabawą, tkwi w pamięci każdego z nas. Właśnie w tym okresie budujemy swój system wartości, kształtuje się nasza osobowość. To najczęściej utracony raj, do którego twórcy pragną powrócić, będąc już dojrzałymi osobami. Kojarzony jest z azylem bezpieczeństwa, spokojem, czasem, który się zatrzymał. Wracają więc w miejsca, z którego rozpoczęli swą podróż. Innym na zasadzie kontrastu, udało się osiągnąć to , co pragnęli zdobyć: wiedzę,

dojrzałość, czasem sławę, majątek, swój patriotyczny obowiązek, więc powracają na przysłowiowe stare śmieci. Ich misja dobiegła końca i nadszedł czas powrotu. Kiedy już jednak wróci wówczas moment ten wpływa na jego psychikę. Dokonuje bowiem porównań, chce odzyskać dzieciństwo. Jednak czasami nie da się cofnąć czasu. Miejsce urodzenia jako okres kojarzony ze szczęściem pojawia się w literaturze stosunkowo późno. Dopiero romantyzm zauważył ten okres w życiu człowieka i w tym okresie zaczęto wprowadzać do literatury dziecko jako ważnego bohatera literackiego oraz powracać wspomnieniem do własnej krainy dzieciństwa. Wypada tu dodać, że samo sformułowanie „kraj lat dziecinnych" też pochodzi z utworu romantycznego - z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Od tego utworu rozpocznę analizę swojego tematu. Teza Powroty bohaterów do krainy dzieciństwa wiążą się z tęsknotą i nadzieją na nowe życie Wywód • Epopeja narodowa Pan Tadeusz jest dziełem, które można potraktować jako jedną z najważniejszych inspiracji krajem dzieciństwa. Ojczyzna jawi się tu jako najbliższe otoczenie człowieka. Miejsce, gdzie autor spędził beztroskie lata, stawiał swe pierwsze kroki. Arcydzieło w dwunastu księgach zawiera wielką tęsknotę pisarza i miłość do rodzinnego domu, najbliższego mu otoczenia z dawnych lat. Jako emigrant musiał opuścić swą ojczyznę. To wydarzenie miało wpływ na uczucia, jakie odnajdujemy w epopei. • Oddał cześć swej „małej ojczyźnie", rozpoczynając epopeje inwokacją skierowaną właśnie do Litwy. Poeta przywołuje tu postać Matki Boskiej Ostrobramskiej i Częstochowskiej. Dziękuje jej za cudowne uzdrowienie w dzieciństwie. Fragment ten jest aluzją do wydarzeń z przeszłości, gdy z powodu nieszczęśliwego wypadku poeta był bliski śmierci. Jednak prośba i modlitwa swojej matki do Najświętszej Panny uratowała młodego poetę. Powrót do krainy dzieciństwa to także stworzenie przez Mickiewicza idealnej szlacheckiej rodziny Sopliców. • Nostalgia za „krajem lat dziecinnych" powoduje, że poeta drobiazgowo przedstawia obyczaje staropolskiej szlachty: uczty, spacery, posiłki, zasady grzeczności, porządek dnia, staropolskie ubiory, wygląd dworku i jego okolicy, pracę, stosunek do sąsiadów, życie w zaścianku szlacheckim. Słowem poeta cofa się wspomnieniem do czasów swojego dzieciństwa i opisuje Polskę już odchodzącą. • Z motywem powrotu do lat beztroski i idylli spotykamy się w wierszu Leopolda Staffa „Dzieciństwo”. Dojrzały już poeta cofa się tu wstecz do krainy, która kojarzy mu się z najp iękniejszym okresem w swoim życiu. To dla poety okres nieskażony cywilizacją ludzi dorosłych. Miejsce, gdzie zatrzymał się czas. Poeta przywołuje z tego etapu pewne obrazy. Są to: studnie, zepsute zegary, strych, po którym odbywał swe wędrówki. Tworzy niczym baśniową atmosferę, pełną magii i tajemniczości. Czas dzieciństwa to życie w innym świecie, to wiara w inne wartości. Będąc małym pisarz rozbudzał swą wyobraźnię opowieściami o zaklętych zamkach, których drzwi można otworzyć jedynie specjalnymi kluczami. Specyficznym miejscem zabaw jest z pewnością strych- rupieciarnia zapomnianych sprzętów. Ale jakże fascynująca dla małego dziecka. To tu najczęściej pisarz odbywał swe wędrówki. Miejsce to jawi się jako mikrokosmos, wycinek rzeczywistości najbliższy doświadczeniu dziecka. Czuje się tam bezpiecznie. • Kraina z lat młodości jawi się w wyobraźni Staffa niczym utracony raj Eden, do którego chętnie powróciłby już jako dojrzały mężczyzna. To rajska, arkadyjska kraina szczęścia, w której zło i niebezpieczeństwo nie miało wstępu. Podsumowanie Dokonując podsumowania swoich rozważań mogę wyciągnąć pewne wnioski. W większości utworów kraina lat dziecinnych to miejsce arkadyjskie, pełne szczęśliwości i beztroski. Pisarze chętnie wracali wspomnieniami do owych miejsc. W wyobraźni zapamiętywali jedynie pozytywne obrazy. Dla romantyków miejsce urodzenia wiązało się z nostalgią i tęsknotą. Wiązało się to z faktami historycznymi. Otóż po upadku powstania listopadowego wielu pisarzy musiało emigrować. Z dala wspominali utraconą ojczyznę. Dlatego często kraina lat dziecinnych przypomina wyśnioną arkadię, baśniowe, magiczne miejsce. Tak jak w przypadku „Pana Tadeusza”, gdzie Mickiewicz utrwala miejsce swojego dzieciństwa, kreując Soplicowo na arkadyjską krainę. Kolejne epoki utrwalały ten topos, dodając do niego własne odczucia i wspomnienia. To najczęściej utracony raj, do którego twórcy pragną powrócić, będąc już dojrzałymi osobami. Kojarzony jest z azylem bezpieczeństwa, spokojem, czasem, który się zatrzymał. To także miejsce, gdzie bohaterowie kształtują swoją osobowość,

postawy i cele w życiu. Jednak nie da się powrócić do tego, co przeminęło. Kraina lat dziecinnych musi zostać we wspomnieniach poety.

242. Różne sposoby funkcjonowania motywu winy i kary w literaturze. Omów na przykładzie fragmentu ballady A. Mickiewicza Lilie oraz wybranych przykładach

Zbrodnia to niesłychana, Pani zabija pana; Zabiwszy grzebie w gaju, Na łączce przy ruczaju, Grób liliją zasiewa, Zasiewając tak śpiewa: "Rośnij kwiecie wysoko, Jak pan leży głęboko; Jak pan leży głęboko,

Tak ty rośnij wysoko."

I puchają puchacze.

Potem cała skrwawiona, Męża zbójczyni żona, Bieży przez łąki, przez knieje, I górą, i dołem, i górą; Zmrok pada, wietrzyk wieje; Ciemno, wietrzno, ponuro. Wrona gdzieniegdzie kracze

Bieży w dół do strumyka, Gdzie stary rośnie buk, Do chatki pustelnika, Stuk stuk, stuk stuk. A. Mickiewicz, Lilie, fragment

Przykładowa realizacja zadania Wstęp Literatura od zarania dziejów nie stroni od tematów budzących dyskusję . Jednym z nich jest motyw winy i kary. Osoby, które w swoim życiu popełniły fałszywe kroki, najczęściej musiały ponieść konsekwencje swoich czynów. Nie bez powodu pisarze fascynują się tymi postaciami. Negatywny bohater intryguje czytelnika, wręcz zachęca do głębszej lektury. Sadzę, że wynika to z faktu, że dzieła kreują różne wizerunki osób, które nie szczycą się dobrą sławą. Literatura utrwala różne winy bohaterów. Można na początku zadać pytanie: Dlaczego postaci literackie dopuszczają się występków, które nie przynoszą im sławy? Mogą one wynikać z chęci zemsty, żądzy władzy, zdobycia pozycji społecznej. Z drugiej strony motywacja może być pozytywna, jak np. chęć pomocy innym. Zawsze jednak nie omija ich kara. Sposób przedstawienia omawianego przeze mnie toposu zależy od epoki, kontekstu kulturowego, światopoglądowego oraz od systemu wartości, przyjętego przez bohaterów. Okazuje się bowiem, że sami winowajcy w odmienny sposób reagowali na wymierzone im kary. Jedni wybierali pokorę, inni woleli popełnić nawet samobójstwo, by uciec przed konsekwencjami swych czynów. Teza Bohaterowie, którzy popełnili winę ponoszą konsekwencje swoich czynów. Wywód • Jako pierwszy argument przytoczę losy, chyba najbardziej znanego altruisty- mitologicznego Prometeusza. To on, według podań był twórcą rodu ludzkiego. Ulepił on człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Dusze dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Stworzona ten sposób istota ludzka była słaba i bezbronna wobec potęgi przyrody. Hero s, widząc to, ponownie zakradł się po ogień do niebiańskiego spichlerza. Przyniósł go na ziemię i nauczył swych podopiecznych, jak się nim posługiwać. Wielki był gniew Zeusa ,kiedy się tylko o tym dowiedział. Sprytny Prometeusz oszukał władcę Olimpu po raz drugi. Zabił wołu i podzielił go na części. W pierwszej było mięso owinięte skórą, w drugiej- kości okryte tłuszczem. Zeus wybrał gorszą część. Odtąd składano bogom w ofierze marne kości. Pamiętliwy bóg w akcie zemsty przykuł Prometeusza do skał Kaukazu i codziennie zgłodniały sęp wyjadał mu wątrobę, która wciąż odrastała. • Jaką funkcję spełnia ten motyw w greckiej opowieści? Otóż mit ten potwierdza, iż zjawisko odpowiedzialności za swoje czyny i postawy znane było od czasów starożytnych. To właśnie w mitach możemy dopatrywać się źródeł, że to jaką drogę wybierzemy, nie pozostanie bez konsekwencji w naszym dalszym życiu. • Romantyczną zbrodniarką jest Pani z ballady Adama Mickiewicza „Lilie”. Bohaterka utworu zabija męża, który powraca z wojny. Robi to, aby on nie dowiedział się o jej zdradzie. Zaczynają ją dręczyć wyrzuty sumienia. Aby je zagłuszyć idzie do pustelnika, wyznaje winę i oczekuje rozgrzeszenia. Ten mówi, że nikt nie dowie się o zbrodni. Tylko mąż może wydać morderczynię, a on nie żyje. Do wdowy przybywają szwagrowie i oczekują powrotu brata. Zakochują się w kobiecie, obaj

chcą się z nią związać. Pustelnik radzi, jak rozstrzygnąć ich problem. Proponuje by upletli wianki. Ten, który najbardziej przypadnie do gustu kobiecie, tego wybierze. Dochodzi do kłótni między rywalami. Nie wiedzieli, że oba wianki zostały uplecione z kwiatów zerwanych na grobie zamordowanego. Jego duch zjawia się w cerkwi, która zostaje zniszczona. W ten sposób ukarana została żona morderczyni i bracia. Na gruzach świątyni wyrosły lilie. Sam czyn, jakiego dopuszcza się bohaterka jest tragicznym aktem. • Żona przez cały czas rozmyśla o dokonanej zbrodni. Wyrzuty sumienia nie pozwalają jej normalnie funkcjonować. W tej balladzie mamy do czynienia z problematyką winy i kary: każde przewinienie zostaje ukarane. Przed surowym sądem uchronić może tylko „szczera skrucha", której żona-morderczyni nie okazuje. Ona bardziej boi się, że ludzie dowiedzą się o zbrodni, niż żałuje. Podsumowanie Można się oczywiście spierać, kto z wymienionych przeze mnie bohaterów literackich poniósł zasłużone konsekwencje za swoje występki i czy ich wina była naprawdę uzasadniona. Myślę, że kwestia ta zależy tylko i wyłącznie od naszego sumienia. Każdy z nas ma własną hierarchię wartości, swój wewnętrzny kodeks moralny według, którego osądza postawy innych. Motyw winny i kary towarzyszy nam od początku ludzkości. Pisarze, podejmując ten motyw, zwracali uwagę na różne jego funkcję. Mickiewicz poprzez motyw winy i kary podkreśla zainteresowanie romantyków ludowością i naukami prostego ludu. W dziełach literackich scharakteryzowani są różnorodni złoczyńcy. Jedni zostali zrehabilitowani, inni nie zdołali odkupić swych win, dlatego ich życie skończyło się tragicznie. Jedno jest pewne- najsprawiedliwszym sędzią jesteśmy zawsze my sami.

243. Co o wpływie miłości na osobowość człowieka mówi literatura? Odpowiedz na pytanie, odwołując się do fragmentu Tristana i Izoldy i literatury wybranych epok. Kochankowie nie mogli żyć ani umrzeć jedno bez drugiego. W rozłączeniu nie było to życie ani śmierć, ale i życie, i śmierć razem. Tristan i Izolda Przykładowa realizacja zadania Wstęp Czym jest miłość? Romantycznym uniesieniem, wartością na całe życie, a może przelotnym zauroczeniem? Sądzę, że to pytanie zadaje sobie niejeden człowiek. Jedno jest pewne. To uczucie, które stale towarzyszy jednostce ludzkiej- od narodzin aż po śmierć. Podobnie i literatura często podejmowała ten temat. Pisarze ukazywali jej piękne oblicze, ale też i to drugie- pełne bólu i cierpienia. Z jednej strony stan zakochania może okazać się czynnikiem pozytywnym. Porywy serca sprawiają, że bohaterowie mają cel, aby żyć, pokonywać wszelkie trudności. Jednak nie zawsze to piękne uczucie jest siłą budującą. Zdarza się, że pod wpływem zakochania człowiek zmienia się, nagle nie działa racjonalnie. Staje się szaleńcem, który potrafi nawet dokonać zbrodni w imię tego uczucia. Od zarania dziejów miłość była muzą i natchnieniem, wywoływała radość i nienawiść. Niszczyła ludzką psychikę i dodawała innym skrzydeł. Teza Miłość wpływa w sposób twórczy lub destrukcyjny na wybory moralne bohatera literackiego. Wywód • Historię miłosną z tragizmem w tle przynoszą nam dzieje bohaterów „Tristana i Izoldy”. Ukazana w utworze miłość nie jest prosta. Przeszkodą staje się wierność wobec swego władcy, zasadom rycerskim i moralnym. Tytułowy bohater, szlachetny rycerz, przez przypadek wypija napój miłosny i zakochuje się bez pamięci w Izoldzie. Jednak piękna kobieta jest żoną króla Marka, pod wodzą którego służy rycerz. Mężczyzna jest świadomy, że jeżeli chce być z ukochaną będzie musiał wyrzec się zasadom, które do tej pory wyznawał. Zostanie narażony także na zdradę swojego króla.

Poryw serca oznacza dla niego i dla jego ukochanej rezygnację z własnego dobrego imienia, honoru. Tristan kocha władcę jak ojca. Do tej pory był mu wierny jako jego poddany. Tymczasem przewrotny los i czary każą mu widzieć w Marku rywala. Przecież to on jest mężem jego wybranki, więc staje się także wrogiem. Miłość okazała się uczuciem mocniejszym od nich samych, od zdrowego rozsądku. Dzieje miłości zakochanych to przykład jak bardzo przyjęte normy i zasady , przynoszą cierpienie i ból. Do dziś dnia dzieje kochanków są pięknym hymnem na część miłości prawdziwej, która przeplata się ze śmiercią. • W romantyzmie miłość stała się jednym z najważniejszych ideałów, kategorią niemal filozoficzną, siłą odwracającą bieg życia. Niespełnione uczucie pojawia się w utworze Johanna Wolfganga Goethego "Cierpienia młodego Wertera". Na po dstawie tego utworu ukaże miłość fatalną, czyli taką, który niszczy człowieka, doprowadza go nawet do samobójstwa. Tytułowego bohatera poznajemy jako wrażliwego młodzieńca, który przeżywa romantyczny ból istnienia. Zakochuje się on w Lottcie, która jest narzeczoną innego. Nie przeszkadza mu to jednak nadal kontynuować znajomości z piękna kobietą. • Powoli bohater orientuje się, że Lotta organizuje całe jego życie. Myśli o niej, marzy, traktuje niczym anioła, staje się dla niego ideałem. Jego stan psychiczny zwraca uwagę otoczenia. Werter zaczyna obsesyjnie myśleć o śmierci. Nie może żyć dłużej z bólem wewnętrznym, Traci sens życia i nie widzi przed sobą przyszłości. Uwolnienia od cierpień miłosnych szuka w samobójczej śmierci, która stanowi dla niego akt wolności ludzkiej. O tym fakcie informuje ukochaną w swoim ostatnim liście. Zabija się, ubrany w frak, w którym po raz pierwszy ujrzał dziewczynę. Werter cierpi z powodu niespełnionej miłości, jak każdy bohater w tej epoce. • Dokonam podsumowania wpływu miłości na życie bohatera. Tragiczne uczucie prowadzi go do samozniszczenia, wypala wewnętrznie, gdyż nigdy nie będzie się ono mogło urzeczywistnić. W tym przypadku uczucie to ukazało swą destrukcyjną, fatalną moc. Tragiczne uczucie prowadzi go do samozniszczenia, wypala wewnętrznie, gdyż nigdy nie będzie się ono mogło urzeczywistnić. Podsumowanie W świetle przedstawionych przykładów literackich nasuwa mi się jeden wniosek. Nieodgadnione są sekrety miłości. Jedno jest pewne to ona towarzyszy człowiekowi od narodzin do śmierci, bez niej świat byłby martwy i suchy niczym pustynia. Niewątpliwie to jeden z najpopularniejszych motywów przewijających się na kartach utworów. Pisarze poszukiwali jej w duszy człowieka, odkrywali jej tajniki, utrwalali jej budujące i niszczące oblicze. Dla jednych była motorem do wyzwań życiowych, celem życia, spełnieniem najskrytszych marzeń, dla innych zaś okazywała się czynnikiem samodestrukcyjnym. Niespełnione uczucie wpływało na psychikę bohaterów, zmieniało ich samych, ale i całe otoczenie.