Minimalizm po polsku - Anna Mularczyk-Meyer

Anna Mularczyk-Meyer

Minimalizm po polsku, czyli jak uczynić życie prostszym

Wołowiec 2014

Spis treści Strona tytułowa Strona redakcyjna Wprowadzenie Minimalizm i dobrowolna prostota Od PRL-u do rozbuchanej konsumpcji Slow life Rzeczy Porządki Prezenty, pamiątki, książki, kolekcje i pasje Finanse Dom Wiara Uwolnić przestrzeń Uwolnić czas Wygaszanie pragnień Proste przyjemności Z lekkim bagażem Sztuka minimalizmu Rewolucja Przypisy Kolofon

Wszelkie powielanie lub wykorzystanie niniejszego pliku elektronicznego inne niż jednorazowe pobranie w zakresie własnego użytku stanowi naruszenie praw autorskich i podlega odpowiedzialności cywilnej oraz karnej.

Projekt okładki UA U Project Projekt typograficzny Robert Oleś / d 2d .pl Fotografia na okładce © by Natika / Fotolia Copyright © by Anna Mularczyk-Meyer, 2014 Opieka redakcyjna Łukasz Najder Redakcja Karolina Iwaszkiewicz Korekta Anna Strożek / d 2d .pl, Kamila Zimnicka-Warchoł / d 2d .pl Redakcja techniczna i skład Robert Oleś / d 2d .pl IS BN 978-83-7536-849-9 Cena 24,90 zł

Wprowadzenie

Przez świat przetaczają się kolejne fale kryzysu. Mimo to większość z nas żyje otoczona nadmiarem: rzeczy, gadżetów, zajęć, wrażeń, znajomości, obowiązków. Ściśle wypełnione terminarze, niekończące się listy spraw do załatwienia. Trudno spotkać człowieka, który nie narzekałby na nieustanny brak czasu. Lepiej zresztą nie przyznawać się do niebycia wiecznie zajętym, bo może się to spotkać ze zdziwieniem i podejrzliwością. Wolnym czasem dysponują tylko nieudacznicy albo ludzie bardzo zamożni. Panuje przekonanie, że należy mieć jak najwięcej. Bo im więcej, tym lepiej. Wiele osób marzy o spadku lub wygranej na loterii, by wreszcie osiągnąć spokój i móc poświęcić się jedynie wydawaniu pieniędzy. Marzy się także o większym mieszkaniu, własnym domu, lepszym samochodzie (najlepiej kilku), podróżach zagranicznych, luksusie. Bardzo silną presję wywiera społeczeństwo; już od najmłodszych lat zachęca się nas do bogacenia się i gromadzenia dóbr. Miarą sukcesu jest stan konta, a nie zadowolenie i poczucie spełnienia. Musisz mieć więcej, więcej niż inni, jak najwięcej. Wtedy wszyscy będą cię podziwiali. Przeciwstawienie się takiemu sposobowi myślenia wymaga sporej siły charakteru i przekonania o słuszności swoich racji. Na każdym kroku namawia się nas, byśmy pracowali i zarabiali coraz więcej. Mało kto znajduje czas i siły, żeby się zastanowić, czy właśnie tego chce i potrzebuje. Porwani wartkim nurtem, czasem zbyt późno się orientujemy, że kawał życia poświęciliśmy gromadzeniu dóbr, a nigdy nie zadaliśmy sobie pytania, czego pragniemy, kim jesteśmy i co nas cieszy.

Nic dziwnego, że gdy pojawia się grupka wariatów, którzy nazywają się minimalistami i twierdzą, iż wystarcza im to, co mają, a nawet wyzbywają się części swojego dobytku, inni dziwią się, krytykują to i odrzucają. Mówi się, że „minimalizm to dorabianie ideologii do biedy” lub że „łatwo być minimalistą, gdy jest się młodym i bezdzietnym, ale poważni, dorośli ludzie nie mogą sobie pozwalać na tego typu fanaberie”. Takie opinie biorą się z niezrozumienia istoty minimalizmu oraz z jego wizerunku w środkach masowego przekazu – tworzonego przez zewnętrznych obserwatorów, którzy przeważnie nie zadają sobie trudu, by wgryźć się w temat głębiej. O mylny osąd nietrudno. Postawy przeciwne do zachowań ogółu istniały od zarania dziejów, bunt przeciw konsumpcjonizmowi nie jest niczym nowym, w różnych czasach i kulturach stawiano na prostotę, ograniczenie stanu posiadania i poznawanie siebie – lecz falę zainteresowania minimalizmem w ostatnich latach w znacznej części zawdzięczamy internetowi i blogosferze. I to prowadzący blogi prekursorzy polskiego minimalizmu stali się głównym obiektem zainteresowania mediów, bo ich najłatwiej znaleźć. Prowadzenie bloga wymaga czasu i zaangażowania. Najaktywniejsi blogerzy i blogerki są często osobami niemającymi partnerów ani dzieci. Stąd zapewne wziął się stereotyp minimalisty singla, który dużo podróżuje, a jego dobytek mieści się w jednej walizce. Prowadzące skromne życie rodziny z dziećmi nie są tak widoczne, bo nie mają czasu o tym opowiadać bądź nie odczuwają takiej potrzeby. Mówi się o minimalistach, że są współczesnymi ascetami. Przedstawia się ich jako ludzi nieposiadających niczego, żyjących na marginesie społeczeństwa, w pustych mieszkaniach, z dala od rodziny i znajomych, żeby nie tracić zbyt wiele energii. Uzależnionych od wyrzucania i czerpiących z niego niezdrową przyjemność, ogarniętych obsesją pustki. Takie prezentowanie miłośników prostoty może mieć wiele przyczyn, między innymi medialną atrakcyjność skrajnych postaw, które budzą niezdrowe zainteresowanie, co zwiększa oglądalność i klikalność. Ponadto media, żyjące przecież z promowania nieograniczonej konsumpcji, nie mogą podcinać gałęzi, na której siedzą, pokazując w pozytywnym świetle tych, co krytykują materializm i namawiają, by nabrać dystansu do reklamy i przekazów marketingowych. Czas przemówić własnym głosem. Opowiedzieć, czym jest minimalizm z punktu widzenia kogoś, kto wprowadził dzięki niemu wiele pozytywnych zmian w swoim życiu. Pokazać, że nie jesteśmy biedakami, którzy poprawiają sobie

samopoczucie, nadając ładniejszą nazwę ubóstwu, ani nieudacznikami, ani hipsterami, zdolnymi do wszelkich poświęceń, byle tylko wyróżnić się i zwrócić na siebie uwagę. Nie wyzbywamy się wszystkiego, nie mieszkamy w beczkach, nie chodzimy w łachmanach. Jesteśmy zadowolonymi z życia ludźmi, którzy ze spokojem patrzą w przyszłość. Zacznijmy od definicji. Jakie jest pierwsze skojarzenie, gdy słyszy się słowo „minimalizm”? Ascetyczne wnętrza, kamienne blaty w kuchni, puste przestrzenie? A może filozofia starożytna i Diogenes proszący Aleksandra Macedońskiego, by nie zasłaniał mu słońca? Tak, minimalizm znajdziemy i w estetyce, i w projektowaniu wnętrz, i w filozofii. Gdy sięgniemy do słownika, dowiemy się jednak, że „minimalizm” oznacza także ograniczenie do minimum wymagań, potrzeb i dążeń. Czyli mowa o pewnej postawie. Określenie „minimalista” w potocznym rozumieniu jest dość pejoratywne. Ktoś, kto zadowala się minimum, prawie abnegat. To ciekawe, iż skromne potrzeby są źle widziane. Chyba że jest się świętym, to co innego. Święci mogą sobie pozwolić na małe wymagania, w końcu od tego są świętymi. Ale zwykli śmiertelnicy muszą chcieć jak najwięcej. Nadajmy słowu „minimalizm” jeszcze jedno znaczenie. Przyjmijmy, że minimalizm to narzędzie, które może pomóc człowiekowi poznać samego siebie. Poprzez odejmowanie. Na pierwszy rzut oka wydaje się to nieco dziwne, tak samo jak trudno zrozumieć, w jaki sposób narzucanie sobie granic, rezygnacja z pragnień, pozbywanie się rzeczy i eliminowanie bodźców mogą prowadzić do zadowolenia i osiągnięcia równowagi. Ale przecież podświadomie czujemy, że to może mieć sens. Skoro dodawanie przynosi tylko krótkotrwałą radość, to prawdopodobnie nie jest właściwym sposobem na osiągnięcie spełnienia. Niewykluczone, iż dopiero odejmując, dowiadujemy się, czego naprawdę potrzebujemy. Minimalizm polega na odejmowaniu i ciągłym zadawaniu sobie pytań. Bardzo różnych, od ogólnych do szczegółowych. Niektóre z nich mogę podpowiedzieć, inne trzeba sformułować samemu. Pytanie na początek: Czy minimalizm może być dla mnie użyteczny? Jeśli czujesz się przytłoczony, zaganiany, zagubiony – tak. Jeżeli marzysz

o spokoju – tak. Jeżeli masz wrażenie, że spełnione są wszystkie warunki, abyś był szczęśliwy, a jednak nie jesteś – tak. Minimalizm to wielkie porządki i poszukiwanie prostoty – na początku w przestrzeni materialnej, także w sferze ciała, potem w umyśle, wreszcie w relacjach z innymi ludźmi. Zaczynasz od uporządkowania otoczenia – pozbywasz się szeroko pojętego bałaganu i nadmiaru, uczysz się oszczędności, lepszego wykorzystania posiadanych zasobów i zarządzania finansami. Redukujesz liczbę obowiązków i zajęć w terminarzu. Przyglądasz się swojemu ciału, zastanawiając się, czy zrobiłeś wszystko dla jego jak najlepszego samopoczucia i wyglądu, żeby służyło ci przez lata. Potem poddajesz analizie swoje pragnienia i marzenia. Zastanawiasz się, które z nich są twoje własne, a które przyszły nie wiadomo skąd albo zostały podrzucone przez innych. Twoje zostają, jeśli nadal wydają ci się interesujące i potrzebne. Obce traktuj z pewną dozą nieufności. Pozbywasz się blokujących cię przekonań i niepotrzebnych uprzedzeń. Odrzucasz wykreowane przez otoczenie potrzeby i nawyki, jeśli ci przeszkadzają. Na koniec oceniasz swoje relacje z ludźmi. Przyglądasz się ich stanowi i zastanawiasz się, jakiego wysiłku wymaga ich utrzymanie. Próbujesz określić, co znaczą dla ciebie i pozostałych oraz jakie są szanse pogłębienia ich lub naprawienia. Mawia się, że minimalizm polega na zadawaniu sobie pytania, czego się potrzebuje. Moim zdaniem trzeba to pytanie sformułować inaczej: Czego nie potrzebuję? Odpowiedź ma fundamentalne znaczenie dla uzyskania równowagi i spokoju. Droga, o której tutaj mowa, nie jest jedynym sposobem znalezienia tej odpowiedzi, ale na pewno jest sposobem skutecznym, jeżeli jest się do niej przekonanym. Zewnętrznym obserwatorom może się wydawać, że minimalizm skupia się wyłącznie na rzeczach. Jeśli jednak stosuje się go konsekwentnie, wykracza daleko poza sferę materialną i służy osiągnięciu spokoju ducha i jasności umysłu. Pozwala uświadomić sobie własną siłę, samodzielnie kształtować swoje otoczenie, nauczyć się żyć chwilą i w pełni doświadczać tu i teraz, bez oglądania się na przeszłość i ciągłego wybiegania myślami w przyszłość. Krótko mówiąc, minimalizm pozwala uprościć życie. Niektórym trudno w to uwierzyć, ponieważ są przekonani, że życie nie może być proste. Nie zdają sobie sprawy, iż w znacznej mierze sami odpowiadamy za jego skomplikowanie.

Chcielibyśmy je uprościć, ale zabieramy się do tego w niewłaściwy sposób: kupujemy kolejne gadżety, które mają nam oszczędzić wysiłku, przez co musimy zarabiać więcej i mieć większe mieszkania lub domy, by mieć gdzie pomieścić te rzekome ułatwiacze, wskutek czego żyjemy w coraz większym pośpiechu i napięciu. Zamiast ujmować, dodajemy, podczas gdy lepiej byłoby postępować na odwrót. Wielokrotnie spotykałam się z pytaniem, czy każdy może zostać minimalistą. W zasadzie tak, teoretycznie. Nie każdemu się jednak to podejście przyda i nie każdego będzie pociągać. Niektórzy źle się czują, kiedy zadają sobie zbyt wiele pytań. Wolą nie wiedzieć, kim naprawdę są. Obawiają się pustych przestrzeni. Nie wiedzą, co mieliby robić ze sobą i swoim czasem, gdyby ograniczyli aktywność i częściej przebywali z bliskimi. Być może w ich relacjach z innymi nagromadziły się nieporozumienia. Wieloletnie zaniedbania wymagałyby dużej pracy, by odnaleźć wspólny język i czerpać przyjemność z bycia razem. Minimalizm na pewno nie jest dla osób, które boją się ciszy i braku zajęć, co często oznacza strach przed zmierzeniem się z egzystencjalną pustką. Nie chcę powiedzieć, że minimaliści spędzają całe życie w pustych pomieszczeniach, w ciszy i bezczynności. Nie. Ale nie uciekają ani przed jedną, ani przed drugą. Szukają ich, by móc cieszyć się samym faktem istnienia. Bo w ostatecznym rozrachunku eliminacja nadmiaru służy stworzeniu pustych miejsc na odczuwanie życia w jego pełni. Obraz składający się ze zbyt wielu elementów jest trudny do odczytania – im jest ich mniej, tym lepiej widać, co przedstawia. Jeśli nie pociąga cię pomysł, że mógłbyś żyć spokojniej i prościej, oznacza to, iż minimalizm nie jest dla ciebie. Jeśli chciałbyś kroczyć przez świat z lekkim lub lżejszym niż do tej pory bagażem (dosłownie i symbolicznie), spróbuj – nic nie tracisz. Jeśli wolisz swoje ciężkie walizy, dźwigaj je dalej. Jeżeli jednak czytasz te słowa, to bardzo prawdopodobne, iż chcesz podjąć tę próbę. Zapytasz więc, od czego zacząć i co robić dalej. Na początek powiedz sobie, że masz już wystarczająco dużo, zarówno rzeczy, jak i obowiązków. Zatrzymaj się. Przestań gromadzić i miotać się pomiędzy różnymi rodzajami aktywności. Odpocznij i spójrz na siebie z dystansem. To pierwszy krok.

Minimalizm i dobrowolna prostota

Pojęcia dobrowolnej prostoty i minimalizmu często są używane wymiennie, zwłaszcza przez osoby postronne. Po bliższym przyjrzeniu się tym zjawiskom łatwo jednak zrozumieć, że wprawdzie mają ze sobą wiele wspólnego, ale nie są tożsame. Dobrowolna prostota zakłada życie skromne pod względem materialnym, lecz bogate w sferze emocjonalnej, intelektualnej i duchowej. Skromność wynika z wyboru, nie ma nic wspólnego z biedą. Zwolennicy dobrowolnej prostoty dążą do uproszczenia codziennego funkcjonowania i ograniczenia wydatków na cele konsumpcyjne, tak by móc w mniejszym stopniu poświęcać się zarabianiu pieniędzy i żyć spokojniej. Wymaga to niekiedy zaakceptowania niższych dochodów i nauczenia się oszczędności, ale w zamian zyskuje się czas na zaspokajanie potrzeb innych niż materialne. Ludzie, którzy wybrali prostotę, poświęcają się realizacji rozwoju osobistego i duchowego, relacjom rodzinnym, życiu społecznemu, spełnianiu marzeń, poszukiwaniu pasji – i wielu innym sprawom, zależnie od osobistej hierarchii wartości. Pobudki wyboru takiego stylu życia są bardzo różne: nakazy wiary, rozczarowanie konsumpcjonizmem, poczucie wewnętrznej pustki, zmęczenie nadmiarem dóbr i wrażeń, pragnienie dysponowania większą ilością czasu dla bliskich, wrodzone upodobanie do prostoty, przekonania społeczno-polityczne, postawa ekologiczna, kwestie etyczne, poszukiwanie naturalności, zmęczenie cywilizacją, dążenie do osobistego rozwoju. Realizacja postulatu dobrowolnej prostoty także może przybierać bardzo różne formy. Od samotnych podróży

z plecakiem, przez cyfrowy nomadyzm i działalność ekologiczną, po szukanie kontaktu z naturą na odludziu – tyle jest pomysłów na proste życie, ilu ludzi nim zafascynowanych. Dla jednych dobrowolna prostota oznacza weganizm, samodzielne uprawianie warzyw i rezygnację z udogodnień technicznych, dla innych – przeprowadzkę do mniejszego domu, ograniczenie konsumpcji, oszczędność i dążenie do spokoju. Każdy szuka takiej formy prostoty, jaka najbardziej mu odpowiada i najlepiej pasuje do jego celów i potrzeb. Minimalizm kładzie nacisk nie tylko na skromność, ale także na aspekty ilościowe. Nie skupia się jednak wyłącznie na ograniczaniu liczby posiadanych rzeczy czy wykonywanych zajęć, wskazuje także na konieczność takiego ich doboru, by jak najmniejszym nakładem środków osiągać jak najlepszy efekt. Czy dotyczy architektury czy mody, kosmetyki czy garderoby, wychowania dzieci, planowania czasu czy innego aspektu życia – zawsze sprowadza się do wyboru jak najmniejszej liczby narzędzi, jak najskromniejszych, ale dających najlepszy rezultat. Koncepcje minimalizmu i dobrowolnej prostoty nie są więc tożsame, chociaż wzajemnie się uzupełniają i obie będą niezbędne w procesie porządkowania przestrzeni fizycznej i osobistej. Porządki najlepiej zacząć od zastanowienia się nad swoimi priorytetami i celami. W skupieniu, ewentualnie z kartką, trzeba zadać sobie pytanie, które sprawy są dla nas najważniejsze. Zazwyczaj są to praca, dom, rodzina, pasje, przyjaciele, zdrowie. Lista nie powinna być zbyt długa. Istotne jest, w jakiej kolejności wymieniamy cele – na początku znajdą się najważniejsze. Kiedy mamy już przed sobą taki wykaz, czas porównać go z naszą codziennością. Wnioski płynące z tego porównania posłużą za podstawę dalszych działań. Może się okazać, że nasza codzienność w żadnym stopniu nie odzwierciedla wyznawanej przez nas hierarchii wartości. Według listy priorytetów przeważnie najistotniejsze są rodzina, dom i zdrowie – a w praktyce większość czasu wypełnia nam praca. Na dodatek stresująca, czyli niesprzyjająca zdrowiu i harmonijnemu życiu osobistemu. Brak zgodności między deklarowanym systemem priorytetów a rzeczywistością przeważnie wynika z tego, iż żyjemy za szybko, przez co nie mamy czasu na refleksję. Często funkcjonujemy jakby na autopilocie, nie zastanawiając się, czy faktycznie robimy to, czego chcemy, i czy odpowiada nam kierunek, w którym

zmierzamy. Podejmujemy decyzje w jak najlepszej wierze, działamy z przekonaniem, że tak trzeba, ale nie potrafimy przewidzieć przyszłości i nie zawsze mamy wystarczająco dużo danych, by umieć sobie wyobrazić, dokąd nas zaprowadzą nasze czyny i postanowienia. Decyzje o ścieżce edukacji i drodze zawodowej mają długofalowe skutki i zwykle są trudne do odwrócenia. Nie zawsze zresztą są to wyłącznie nasze własne wybory, często kierujemy się sugestiami otoczenia albo wybór jest zawężony przez ograniczenie liczby dostępnych opcji. Kiedy układamy sobie życie, wiążemy się z osobami, które nie zawsze mają takie same priorytety jak my. Czasem zaślepieni uczuciem zrazu nie zdajemy sobie z tego w pełni sprawy albo bagatelizujemy znaczenie tych różnic w przekonaniu, że wszystko jakoś się ułoży. Kolejne ważne decyzje – o wyborze miejsca zamieszkania, o jego wielkości i rodzaju – podejmujemy już wspólnie. Bierzemy kredyty. Nieraz idziemy na kompromis. Potem rodzą się dzieci, pojawiają się więc kolejne potrzeby. Ponadto nie żyjemy przecież na bezludnej wyspie. Zazwyczaj, chcąc nie chcąc, naśladujemy zwyczaje ludzi z najbliższego otoczenia, sugerujemy się ich opiniami, próbujemy dostosować się do ich oczekiwań, przekonani, że chcą dla nas dobrze albo lepiej wiedzą, czego nam potrzeba, bo mają większe doświadczenie. Dajemy się nieść falom, starając się, by życie nasze i naszych bliskich było jak najlepsze. Aż do dnia, gdy dociera do nas, że wcale takie nie jest. Coś lub ktoś zmusza nas do zatrzymania się. Coś wytrąca nas z ustalonego rytmu. Czasem jest to nadmiar stresu, czasem choroba albo przymusowa dłuższa przerwa w pracy. A czasem wystarczy ciężki dzień i większe niż zwykle zmęczenie. Właśnie w takiej chwili należy dokonać rachunku sumienia i spróbować spojrzeć na siebie z pewnego dystansu. Jeśli zabrakło nam miejsca na sprawy, które uważamy za ważne, a rozpanoszyły się inne, wprawdzie istotne, lecz drugoplanowe, czas przywrócić właściwe proporcje i stopniowo wyeliminować wszystko, co nie znalazło się na liście priorytetów, a może przeszkadzać w ich realizacji. „Ustal, co jest ważne dla ciebie i twoich bliskich, i pozbądź się całej reszty”. Brzmi to i kusząco, i przerażająco. Kusząco, bo kto by nie chciał. A przerażająco, bo nie bardzo wiadomo, jak się do tego zabrać. Pojawia się też obawa przed reakcjami otoczenia i zmianami. Zmiana na pewno nie będzie szybka ani jednorazowa, chodzi raczej o to, by zmienić kierunek, w którym się podąża. Drogowskazem powinna być wspomniana osobista lub rodzinna lista spraw ważnych. Z czasem zapewne trzeba ją będzie

modyfikować, bo przecież nasze potrzeby i pragnienia się zmieniają. Ale niezależnie od tych korekt trzeba mieć ją zawsze na uwadze, bo w zamęcie codzienności można się czasem pogubić i stracić orientację. Lista priorytetów stanowi punkt odniesienia, dzięki któremu da się szybko i trzeźwo oceniać sytuację i podejmować właściwe decyzje, zarówno w sprawach drobnych, jak i zasadniczych. Niech będzie podręczną ściągawką, na którą rzuca się okiem, gdy nie wiadomo, jak poradzić sobie z napierającym zewsząd chaosem, lub gdy zmęczeni i źli, że pozwoliliśmy bałaganowi przejąć władzę nad swoim światem, mamy ochotę się poddać, bo już brakuje nam sił. Wtedy lista przypomni, co jest najważniejsze. Niech będzie krótka i prosta, jak mantra, którą można powtarzać w myślach.

Od PRL -u do rozbuchanej konsumpcji

Widoczny na każdym kroku materializm dzisiejszych Polaków można tłumaczyć względami historycznymi. Ostatnie kilkaset lat naszej historii to ciągłe upadki i ponowne stawanie na nogi. Najazdy, rozbiory, powstania, dwie wielkie wojny, przesiedlenia, wreszcie wywłaszczenia i upaństwawianie własności prywatnej. Ileż to razy naszym przodkom odbierano cały dobytek, ileż razy zmuszeni byli opuszczać swoje domy i uciekać z kilkoma tobołkami, a potem budować od zera, tylko po to, by za jakiś czas znów wszystko stracić. Należę do pokolenia urodzonego w latach siedemdziesiątych X X wieku, które wchodziło w dorosłość niedługo po przemianach ustrojowych przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Jako dziecko nie znałam nadmiaru. Żyło się wtedy bardzo skromnie i raczej niezbyt szybko. Wszystkim powodziło się podobnie, czyli tak sobie. Nikt nie umierał z głodu, ale mało kto był zamożny. Z czasów szkolnych pamiętam, że niewiele dzieci miało lepsze zabawki czy ubrania. Pachnące magicznym innym światem przedmioty i kolorowe szmatki zazwyczaj pochodziły od krewnych z zagranicy albo z tak zwanych darów. Stanowiły przedmiot zazdrości, ale na co dzień nie myślałam o nich zbyt często. Rodzice i dziadkowie musieli się nieraz nieźle natrudzić, by zapewnić rodzinie jakie takie warunki. Kłopoty z zaopatrzeniem, słynne puste półki, a nawet reglamentacja żywności i innych produktów wymuszały zapobiegliwość i kreatywność. Przydawały się zamiłowanie do majsterkowania i umiejętność szycia. Wszystko zużywało się do całkowitego zniszczenia albo odnawiało lub przerabiało: z sukni ślubnej powstawała sukienka komunijna, z przefarbowanych na

czarno płóciennych tenisówek – eleganckie pantofle, ze starych spodni – torba na ramię, z pudełek po butach – domek dla lalek, z kubeczków po maśle roślinnym – doniczki. Pomysłów na przeróbki i zamienniki krążyło mnóstwo, podobnie jak przepisów na potrawy z resztek, wykrojów do szycia i receptur na środki czystości czy kosmetyki. Oszczędność i recykling stanowiły konieczność. Nie można było sobie pozwolić na marnotrawstwo czy wyrzucenie czegoś, co dało się wykorzystać jeszcze na co najmniej parę sposobów. Słoiki, foliowe woreczki, torebki po mące – wszystko się przydawało, czasem nawet wielokrotnie. Resztki jedzenia? Jeśli nie udało się ich zużyć w domu, można było nimi nakarmić zwierzęta, bo hodowało się świnie lub króliki, nawet w mieście lub na jego obrzeżach, na działkach pracowniczych. Po przełomie poziom życia zaczął stopniowo wzrastać. Polacy, podobnie jak obywatele pozostałych demoludów, zakasali rękawy i zabrali się do roboty, by spróbować dogonić Zachód. Przez kilkadziesiąt lat mogliśmy Anglikom, Niemcom, Szwajcarom czy Amerykanom jedynie zazdrościć: dostatku, w jakim żyli według filmów i relacji nielicznych szczęśliwców, którym udało się wyjechać, autostrad, pięknych domów, markowych ubrań, samochodów i nielimitowanych ilości gumy do żucia, czekolady, cytrusów i bananów. Normalności. Nasza rzeczywistość miała wtedy kolor szarobury, była siermiężna i toporna, chwilami smutna i beznadziejna. Mieliśmy nadzieję, że „jeszcze będzie przepięknie, jeszcze będzie normalnie”, ale przez bardzo długi czas wydawało się, iż ta nadzieja się nie spełni. Po przełomie niegdysiejsza szarość ustąpiła wszystkim kolorom tęczy. Wypracowaliśmy sobie nie tylko wolność i demokrację, ale też materialną obfitość i swobodę konsumpcji. I zachłysnęliśmy się nimi. Wahadło wychyliło się ku przeciwnemu ekstremum. Kraje zachodnie miały co najmniej kilkadziesiąt lat więcej, by nacieszyć się konsumpcją, a nawet nią zmęczyć, więc kryzys był wprawdzie dla nich zimnym prysznicem, lecz zastał je na zupełnie innym etapie rozwoju. Polskę jeszcze wiele od nich dzieli, bo przesytu mogła doświadczyć tylko część społeczeństwa. W miarę jak podnosił się poziom życia, pojawiały się różnice. Niektórzy radzili sobie w nowych warunkach lepiej, inni zdecydowanie gorzej, a jeszcze inni nigdy się w nowej rzeczywistości nie odnaleźli i wciąż wzdychają do dawnych czasów. Wielu Polaków żyje w biedzie albo ma mało pieniędzy. Ale niezależnie od statusu materialnego łączy nas brak umiejętności funkcjonowania w świecie, w którym

wszystkie dobra są na wyciągnięcie ręki. W nową rzeczywistość wkroczyliśmy ze starymi przyzwyczajeniami i lękami, ale bez narzędzi potrzebnych, by odeprzeć jej niebezpieczeństwa. Dlatego daliśmy się wciągnąć konsumpcji. Tęskniliśmy za nią, bo przez dwadzieścia parę lat nie mieliśmy do niej dostępu. Wiedzieliśmy, że gdzieś tam jest, ale nie umieliśmy jej sobie nawet wyobrazić. Gdy stała się częścią codzienności, wypełniła ją po brzegi – zakupami, rozrywką, podróżami, nowymi doznaniami. Oprócz konsumpcji pojawiły się też jej siostry, bracia i dzieci: reklama, marketing, promocja, przecena, wyprzedaż, debet, pożyczka i kredyt. Z początku nie było wiadomo, co począć z tą wesołą gromadką, ale potem zagościła w naszej rzeczywistości na dobre i na złe. Wyposzczeni, zachłysnęliśmy się nimi w zachwycie. Wreszcie mogliśmy na własnej skórze doświadczyć zjawisk, które do tej pory znaliśmy tylko z zagranicznych filmów i powieści: iść na shopping, zaszaleć na wyprzedaży, wrócić do domu z naręczem toreb z logotypami znanych firm. Wreszcie mogliśmy przestać przerabiać i odnawiać zużyte przedmioty, nicować znoszone garnitury i płaszcze. Zamiast pruć stary sweter, by zrobić z niego czapkę, możemy po prostu pójść do sklepu i kupić sobie nową, modną, w ulubionym kolorze. Albo nawet kilka. Zaczęliśmy obrastać w rzeczy. Potrzebne i niepotrzebne, nowe i stare, zużyte i ledwo napoczęte. Z dawnych czasów zostało nam bowiem przekonanie, że wszystko może się jeszcze przydać, ale na pracowite wykorzystywanie resztek, przeróbki i rękodzieło nie mamy już czasu ani cierpliwości. Komu by się chciało, skoro można wyrzucać nawet całkiem nowe ubrania, nie zużywać produktów do końca, zmieniać samochód lub telefon komórkowy, gdy przyjdzie nam na to ochota. Stać nas na luksus rozrzutności. W najgorszym razie bank lub kasa pożyczkowa usłużnie wspomoże kredytem lub saldem debetowym. Trudno się dziwić, że ochoczo korzystamy z nowych możliwości. Próbujemy zrekompensować sobie niegdysiejszą biedę, kupując, bawiąc się, konsumując, gromadząc rzeczy i wrażenia – niezależnie od tego, czy nas na to stać, nawet kosztem zadłużania się. A apetyt rośnie w miarę jedzenia – diagnozy społeczne wykazują, że zamożniejsi mają większe długi, co wskazuje na to, iż mają problemy z gospodarowaniem środkami. Im więcej kupują, tym bardziej są nienasyceni. Niezależnie od tego, ile zarabiamy, zazwyczaj nie umiemy dobrze zarządzać swoimi pieniędzmi i czasem. Nie jesteśmy świadomymi konsumentami, bo nie

mieliśmy jak się tego nauczyć. Najważniejszym kryterium oceny produktu wciąż jest jego cena, dopiero w drugiej kolejności jakość i dopasowanie do naszych potrzeb. Kupujemy w ciągłej pogoni za nowością, często także z chęci zaimponowania innym i podkreślenia swojej pozycji. Potrzeba wyróżnienia się i pokazania, że nie musimy sobie niczego odmawiać, jest bardzo silna. W wielu środowiskach zupełnie naturalne jest obnoszenie się z bogactwem, ostentacyjne chwalenie się markowymi ubraniami, nowymi samochodami, egzotycznymi wczasami all inclusive – żeby inni zazdrościli. Niektórzy tęsknią za czasami komuny, gdy nie doskwierały nam wyżej opisane zjawiska. Nie podzielam tego podejścia i jestem jak najdalsza od idealizowania minionej epoki, ale uważam, że choć o wiele bardziej szara, była jednak wolna od wielu trudności, z którymi obecnie musimy się mierzyć. Przede wszystkim mniej się spieszyliśmy i mieliśmy więcej wolnego czasu. Łączyły nas o wiele silniejsze więzi. I słynęliśmy z gościnności – cudzoziemcy, którym zdarzyło się wówczas odwiedzić nasz kraj, wspominają ją do dzisiaj. Niedawno usłyszałam, że „ludzie mieli wtedy czas się spotykać”. Jako rodzina, jako sąsiedzi, znajomi. Przy skromnie zastawionym stole, przy zwykłych kanapkach z serkiem topionym i herbacie, czasem przy wódce i śledziach – ale nie tylko od święta. Wszyscy odczuwali niedostatek, ale też chętnie dzielili się okazjonalnymi nadwyżkami, w imię sąsiedzkiej pomocy, na zasadzie wzajemności. Jedzenie, ubrania, obuwie, książki – skoro tak trudno było je czasem zdobyć, to gdy komuś udało się dostać więcej, niż potrzebował, dzielił się, żeby nic się nie zmarnowało. Nie doświadczało się, jak obecnie, rywalizacji na każdym kroku. Istniała, oczywiście, także wtedy nie brakowało karierowiczów, ale nie rzucała się tak bardzo w oczy. Nie było wyścigu szczurów, bo nie istniał żaden cel, do którego można by biec. Codzienności nie przesycał materializm, ponieważ było o wiele mniej dóbr. I jeszcze jeden aspekt ciągłych braków: ograniczony wybór. Szeroki wachlarz opcji zmusza do nieustannego podejmowania decyzji, a im więcej możliwości, tym trudniej. Nic dziwnego, że to czasem nuży. Pod pewnymi względami jest łatwiej, gdy nie ma z czego wybierać. Czy lepiej – to już inna sprawa. Wiemy już, co straciliśmy i co zyskaliśmy, za czym tęsknimy, a z czym nie umiemy sobie poradzić – to chyba dobry moment, by coś zmienić. Dwadzieścia parę lat to

wystarczająco dużo, żeby zorientować się, co nam w realiach społeczeństwa konsumpcyjnego przeszkadza, z czego nie chcielibyśmy rezygnować i które z niegdysiejszych zwyczajów warto przywrócić. Zamiast odrzucać doświadczenia wyniesione z trudnych czasów P RL -u, warto je wykorzystać. Do przywołania tych aspektów życia w minionej epoce, za którymi tęsknimy, bez całkowitej rezygnacji z dobrodziejstw przyniesionych przez zmiany może posłużyć podejście minimalistyczne. Moje dzieciństwo przypadło na czasy P RL -u i było bardzo skromne pod względem materialnym, lecz bogate pod każdym innym. Pełne zabawy, bliskości, zajęć pobudzających rozwój wyobraźni i pozwalających wyrazić siebie. Rodzice ciężko pracowali, by zapewnić nam byt, ale mieli czas dla mnie i mojej siostry. Rozmawiali z nami, przytulali nas, pokazywali nam świat. W domu często pojawiali się goście, chociaż nie było nas stać na wystawne przyjęcia, zresztą nie byłoby z czego ich robić, skoro zaopatrzenie szwankowało. Na każdym kroku czuło się życzliwość i obecność dobrych ludzi, którzy w razie potrzeby podzieliliby się ostatnią kromką chleba i ostatnią koszulą. Można powiedzieć, iż odpowiadało to życiu w dobrowolnej prostocie, z tą różnicą, że prostota nie była dobrowolna. Nie wyniosłam więc materializmu z domu. Wkradł się w moje myślenie i postrzeganie, gdy jako studentka zaczęłam podróżować po Europie do pracy i w ramach stypendium i podglądać życie na mitycznym Zachodzie. Dorabiałam jako pomoc domowa w bogatych domach, później nawiązałam także prywatne kontakty z zamożnymi ludźmi. I poczułam zachwyt i zazdrość. To był kolorowy świat, pełen pięknych, nowych i nie zawsze praktycznych przedmiotów, tak inny od tego, co znałam z Polski. Wille z widokiem na morze lub na przedmieściach wielkich miast, luksusowe samochody, wyszukane potrawy i wina. Żadnych ograniczeń, z pozoru żadnego oszczędzania, same przyjemności. Zapragnęłam tak żyć. Byłam zbyt młoda i niedoświadczona, żeby dostrzec szczegóły tego barwnego obrazu. Nie widziałam związku między rozpadem rodzin a pracoholizmem i pogonią za pieniędzmi. Nie zauważałam, jak wiele wysiłku trzeba włożyć w to, by mimo sukcesów i bogactwa nadal tworzyć szczęśliwy i pełen miłości dom. Nie zwracałam też uwagi na dobre i złe nawyki konsumpcyjne, a szkoda, bo może nie popełniłabym później tylu błędów. Po studiach przez dobrych parę lat nie mogłam znaleźć stałej pracy, ponieważ były to niestety czasy wysokiego bezrobocia. Dochody miałam nieregularne i bez

pomocy nieraz ciężko byłoby mi przetrwać. Coraz bardziej pragnęłam stabilizacji i stałej pracy. Nie marzyłam wprawdzie o luksusach i wielkiej willi, ale chciałam mieć miejsce, które mogłabym wypełniać kolorowymi gadżetami jak moi zagraniczni znajomi. Teraz widzę, że moje marzenia bardzo przypominały obrazy z seriali i hollywoodzkich komedii romantycznych. Nieco zwariowana, ale inteligentna bohaterka dzieli swój czas między pracę, dom, zakupy i bogate życie towarzyskie, zawsze gdzieś się spieszy i ma mnóstwo zajęć. Gdy jest smutna lub zestresowana, pociesza się buszowaniem w centrach handlowych albo umawia się z przyjaciółkami na ploteczki przy drinkach lub winie. W lodówce obowiązkowo trzyma spory kubełek z lodami do wyjadania w piżamie przed telewizorem. Po mieście biega z gigantycznym kubkiem kawy z modnej kawiarni. Pomimo nieregularnego trybu życia i fatalnych nawyków wciąż jest szczupła, piękna i zdrowa, a hulanki w tajemniczy sposób nie nadwerężają nigdy jej konta ani rachunku karty kredytowej. Stabilizacja w końcu nadeszła. Wyszłam za mąż, kupiliśmy mieszkanie, niewielkie, ale wygodne, znalazłam wreszcie stałą, dobrze płatną pracę. I z zapałem zabrałam się do realizowania opisanego wyżej scenariusza, przekonana, że tak właśnie wygląda szczęście. Zarabiałam, kupowałam i gromadziłam. W sukurs usłużnie przyszedł bank, podsuwając mi kartę kredytową i kredyt odnawialny. Przyznaję, byłam zachwycona, uznałam to za miły gest, dzięki któremu będę miała coś w rodzaju poduszki finansowej na wszelki wypadek. O, naiwności! Okazało się, że kredyt odnawialny jest bardzo przydatny w takich awaryjnych sytuacjach jak chandra lub ciężki dzień w pracy. Zanim dotrwa się do kolejnej wypłaty, można sięgnąć po zapasowe środki. Dług wprawdzie rośnie, ale kto by się tym przejmował, gdy trwa sezon wyprzedaży. Ciąg dalszy tej historii był łatwy do przewidzenia. Nasze przytulne gniazdko szybko zmieniło się w skład rzeczy różnych. Szafy zapełniały się ubraniami i obuwiem, w większości nienoszonymi, łazienka – kosmetykami, kuchnia – coraz to nowymi sprzętami i naczyniami. Zastawiony książkami potężny regał zaczął pękać w szwach, a pozycje do przeczytania piętrzyły się na stosach w całym domu. Na każdym skrawku płaskiej powierzchni stał bibelot, pamiątka z podróży, obrazek lub zdjęcie w ramce. A na koncie zaczął wiać porywisty wiatr. Kredyt za mieszkanie, rachunki, kompulsywne zakupy, wyjazdy za granicę, fryzjer, kosmetyczka, życie towarzyskie… wydatkom nie było końca. Wydawało mi się, że jedynym rozwiązaniem jest zarabiać więcej, podejmowałam się więc dodatkowych zajęć.

Tak oto od przymusowej prostoty przeszłam do dobrowolnego materializmu. Po kilku latach udawania Bridget Jones, bohaterek Seksu w wielkim mieście i postaci z rodzimych produkcji o ludziach z plastiku doszłam jednak do wniosku, że coś mi tu nie pasuje. Mam u boku ukochanego mężczyznę, mam ciekawą pracę, nie choruję, niby niczego mi nie brak – a jednak nie jestem szczęśliwa. Wręcz przeciwnie, coraz mi trudniej i z każdą chwilą bardziej się frustruję. Debet rośnie, w domu ciężko się odnaleźć, bo jest cały zapchany rzeczami, na nic nie mam czasu. Czuję pustkę, mam wrażenie, że życie przecieka mi przez palce. Nic mnie nie cieszy, nawet zakupy. Dla męża rzadko mam czas, bo większą część dnia spędzam w pracy, na dojeżdżaniu do niej lub na włóczeniu się po galeriach handlowych. Z rodzicami i siostrą prawie się nie widuję. Mimo że mam szafę pełną ubrań i mnóstwo kosmetyków, wcale nie jest mi dobrze w moim ciele. Nie czuję się piękna ani zadbana i zazwyczaj nie mam co na siebie włożyć, bo moja garderoba jest wypadkową polowania na wyprzedaże i kompulsywnych zakupów, trudno dopatrzyć się w niej jakiegoś sensu i zamysłu. Kuchnię wypełniają różne sprzęty, na półkach piętrzą się kolorowe książki kucharskie, ale wspólne posiłki jadamy tylko od święta, bo na co dzień nasze rozkłady dnia okazują się nie do pogodzenia. Jednym słowem – chaos. Gdy trafiłam na teksty o minimalizmie, pomyślałam, że to nie dla mnie, bo moją codzienność od ideałów prostoty dzieliła wielka przepaść. Bałam się zbyt dużych zmian, bo wprawdzie ani w biurowym boksie, ani w centrum handlowym nie czułam się szczęśliwa, ale przynajmniej wydawały mi się one czymś znanym, normalnym i bezpiecznym. Niepokojące minimalistyczne pomysły potrąciły we mnie jednak jakąś zapomnianą strunę. Jeszcze nie wiedziałam, jaka to melodia, ale wydawała mi się znajoma i pociągająca. Nieśmiało poczyniłam pierwsze kroki na drodze do prostoty. Początkowo tylko po to, by zaprowadzić w swoim świecie nieco porządku, wygospodarować trochę miejsca i czasu. Gdy sporządziłam listę osobistych priorytetów i zestawiłam ją ze swoją codziennością, poczułam się dziwnie i bardzo źle. Bo niewiele było punktów wspólnych. Podążałam w kierunku przeciwnym do tego, w którym chciałabym podążać. Pieczołowicie realizowałam scenariusz oparty na pomysłach z seriali i reklam, zamiast pisać własny. Nic dziwnego, że nie dawało mi to radości. Stopniowo wprowadzane zmiany z czasem przyniosły odpowiedź na pytanie, co to za melodia brzęczała mi z tyłu głowy. Były to wspomnienia z dzieciństwa i wartości wyniesione z domu rodzinnego. Przekonanie, że powinno się po sobie

zostawić ślad w ludzkich sercach i umysłach, a nie okazały marmurowy nagrobek. Nastawienie na ludzi, pomaganie innym, dzielenie się z nimi. Umiejętność cieszenia się drobiazgami, wdzięczność za każdą chwilę. Oszczędność i zapobiegliwość. Minimalizm okazał się klamrą spinającą te doświadczenia – skromne dzieciństwo i wczesną młodość z późniejszą rozrzutnością, konsumpcjonizmem, uzależnieniem od zakupów. Teraz, gdy prostota mojego życia wynika z wyboru, nie z przymusu, odnajduję w niej radość, bo znając niewygody zarówno niedoboru, jak i nadmiaru, doceniam korzyści płynące z umiarkowania. Wróciłam do prostoty z własnej woli i z zachwytu. Wzorce zapamiętane z tamtych odległych lat okazują się teraz bardzo przydatne.

Slow life

Często spotykam się z opinią, że minimalizm jest postawą niebezpieczną z gospodarczego punktu widzenia, bo „system” wymaga, byśmy konsumowali jak najwięcej. Jeśli się ograniczymy, gospodarka zawali się z hukiem. Jednocześnie system nigdy nie pyta nas – konsumentów, którzy go napędzają i na niego pracują – czego potrzebujemy. System nie pyta, czego potrzebuje Iksiński, trybik w maszynie, jedna z wielu zębatek kręcących się po to, by ruch układu nie ustawał. System to Iksińskiemu mówi. Pokazują to reklamy opracowywane przez specjalistów, przypominają o tym znajomi chwalący się nowymi nabytkami lub krewni krytykujący Iksińskiego za to, że dawno nie zmieniał samochodu. Prędzej czy później Iksiński uzna, iż reklamy, rodzina i znajomi mają rację: powinien kupić nowe auto i większy telewizor. A przecież spłaca kredyt za mieszkanie i raty za komplet mebli do salonu. Musi zatem ciężej pracować, żeby więcej zarabiać. Weźmie nadgodziny. Będzie wracał do domu jeszcze później niż przedtem i wciąż marzył o urlopie, na który czeka, odkąd wrócił z poprzedniego. Jedyne, co pozwala mu przetrwać, to weekendy. Najgorsze są niedzielne wieczory wypełnione bolesną świadomością, że rano znów skończy się wolność. Życie Iksińskiego upływa głównie na pracy, w stresie i pośpiechu, w nieustannym poczuciu winy. Prześladuje go myśl, iż powinien spędzać więcej czasu z dziećmi, ale nawet gdy ten czas znajduje, zawsze jest go za mało. Co gorsza, Iksiński zazwyczaj jest zbyt zmęczony, by porozmawiać z dziećmi czy pobawić się z nimi.

Co porabia w tym czasie jego żona, pani Iksińska? Również pracuje, z tym że właściwie na dwa etaty. Zawodowo, bo przecież nie sposób wyżyć z jednej pensji, i w domu. Frustruje ją, iż nie ma czasu dla siebie, chciałaby zrelaksować się w kąpieli z maseczką na twarzy, poczytać, wyjść z mężem na kolację albo do kina. Tymczasem ich małżeństwo coraz bardziej przypomina małe przedsiębiorstwo, w którym kluczem do sukcesu są sprawne zarządzanie, logistyka i planowanie budżetu. Mąż? Niekiedy pomaga w domu, ale zazwyczaj prawie jej nie zauważa. Ich rozmowy ograniczają się do spraw praktycznych i codziennych. Na seks też nie ma za bardzo ochoty ani czasu, zresztą zazwyczaj jest zbyt zmęczony. Odrobinę lepiej jest na urlopie, ale przecież trudno, by ten tydzień czy dwa miały wystarczyć Iksińskiej za cały rok zaniedbywania. Iksińscy pracują ponad siły. Wydaje im się jednak, że nie ma innego wyjścia, niż się zaharowywać, bo spis potrzeb jest długi i wciąż rośnie. Gdy uda im się zaspokoić jedną, pojawiają się kolejne. Niektóre są oczywiste: szkolna wyprawka dla dziecka, nowy samochód, gdy stary odmawia posłuszeństwa, a jego naprawa okazuje się nieopłacalna. Inne biorą się jakby znikąd i wykraczają poza to, co konieczne. Pewnego dnia wszyscy naokoło napalają się na jakąś nowość. Na przykład ekspres do kawy na śmieszne kapsułki podobne do luksusowych czekoladek. Cud, miód i orzeszki. Nagle każdy chce taki mieć, chociaż parę miesięcy wcześniej nawet by mu to nie przyszło do głowy. Trudno powiedzieć, iż w takim przypadku mamy do czynienia z koniecznością. To raczej zachcianka powstała pod wpływem mody. Czasami jednak bardzo trudno odróżnić zachciankę od potrzeby. Konsument nie musi używać, ważne, by kupował. A gdy zapomni już, co kupił, kupi co innego. Dobrze, jeśli szybko się nudzi, dzięki temu prędzej wróci do sklepu. Najlepszy klient to ten, który traci zainteresowanie produktem tuż po odejściu od kasy, zanim dotrze do domu i rzuci zakupy w kąt, nie wyjąwszy nawet z torby, o odcinaniu metek nie wspominając. A może i odpakuje, przymierzy, chwilę się pobawi, upiecze ciasto w wymyślnej formie, przekartkuje album, przez moment będzie zadowolony, pochwali się przed znajomymi – ale parę tygodni później po radości nie będzie śladu, a zakup straci status nowej zabawki i stanie się bezużytecznym zapomnianym w kącie gratem. Dlaczego nabyty przedmiot przestaje być atrakcyjny już w momencie zakupu?

Dzieje się tak wtedy, gdy kupuje się, by zaspokoić pragnienie posiadania, nie zaś z autentycznej potrzeby. Akt kupna zaspokaja pragnienie posiadania, ale jedynie na krótką chwilę. Potem pragnienie to odradza się jako chęć zdobycia kolejnej nowości. Istnieją też konsumenci bardziej odporni na nudę, niepodążający za modami, oszczędni lub z zacięciem ekologicznym. Nie chcą zmieniać lodówki co trzy lata, a telefonu komórkowego co rok, nie muszą epatować sąsiadów nowym modelem samochodu. To z myślą o nich przezorni producenci wprowadzają sprytne rozwiązania, dzięki którym sprzęt psuje się wkrótce po zakończeniu okresu gwarancji, a naprawa okazuje się kosztowniejsza niż zakup nowego egzemplarza. Nikt nie pyta Iksińskiego o potrzeby jego i jego rodziny. Specjaliści od marketingu i handlowcy dbają o to, żeby uznał przekazywane przez media, kulturę masową i reklamę obrazy za własne marzenia i pragnienia. Iksiński musi wierzyć, że najbardziej potrzebuje konsumpcji. Musi uważać ją za jedyne możliwe rozwiązanie. Musi tęsknić za obfitością i nigdy nie mieć dość. Jest też bardzo ważne, by nie był świadomy swoich rzeczywistych potrzeb i upodobań. Łatwiej mu wtedy będzie wmówić te wymyślone. Chciałoby się w tym miejscu zakrzyknąć, że system jest zły. A jaki biedny ten Iksiński, nieświadomy tego, co się z nim wyprawia. Przecież system go wykorzystuje, manipuluje nim, zmusza do ciężkiej pracy. Piętnowanie układu niczego jednak nie zmieni. Jego elementy (czyli my wszyscy) należą do niego z własnej woli, chociaż pewnie nie zawsze zdają sobie sprawę z zasad jego działania. Wszyscy jesteśmy konsumentami, wszyscy musimy utrzymywać siebie i ludzi, za których odpowiadamy, a więc musimy pracować i zarabiać. Musimy też kupować rzeczy, których potrzebujemy. Jedni utrzymują się ze sprzedawania innym produktów, inni z ich wytwarzania, jeszcze inni z projektowania ich, przewożenia i magazynowania. Nie należy doszukiwać się w tym źródła wszelkiego zła. Na tym etapie rozwoju cywilizacji trudno byłoby wszystko gruntownie przebudować i wrócić do mitycznej pierwotnej szczęśliwości. Można się oczywiście zbuntować. Odrzucić system. Odejść z pracy i wyprowadzić się na odludzie, założyć gospodarstwo rolne i spróbować być samowystarczalnym. Nie kupować nic lub kupować niewiele, żyć z pracy własnych rąk, bez pośpiechu i stresów, odciąć się od całego świata. Jednak prędzej czy później będzie musiało dojść do kontaktu z cywilizacją, potrzebne będą pieniądze,

opieka medyczna, narzędzia, komunikacja. Tylko nielicznym udają się tego rodzaju eksperymenty. Wymagają one, nie da się ukryć, sporej determinacji. Powiedzmy też szczerze, że są pociągające dla naprawdę niewielu. I tym trudniejsze do zrealizowania, im więcej ma się zobowiązań. Układ społeczny oparty na konsumpcji ma mnóstwo wad, ale trudno znaleźć inne rozwiązanie. Wydaje się nieunikniony. Z pozoru nie jest wcale taki straszny: nakłania do pracy w pośpiechu i stresie, ale mami atrakcyjnymi wizjami nagrody za wysiłek. Sączy je do umysłów ze wszystkich stron, z reklam, z blogów promujących coraz to nowe koncepcje lajfstajlowe i sposoby na wydawanie pieniędzy. Zazwyczaj na co dzień nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo materialistycznie patrzymy na rzeczywistość. Zarabianie i kupowanie zajmują nas tak bardzo, że coraz częściej korzystanie ze zdobywanych z trudem dóbr odkładamy na kiedyś. Na weekend, urlop, zakończenie projektu. A gdzieś w tle majaczy tęsknota za czymś innym. Nieokreślonym. Innym rytmem i innymi wartościami. Wielką popularnością cieszą się powieści i filmy opowiadające o życiu gdzieś w Prowansji czy Toskanii lub na jednej z greckich wysp. Główny bohater lub bohaterka rzuca świetnie zapowiadającą się karierę, kupuje rozpadającą się chałupę na prowincji i samodzielnie ją remontuje. Poznaje sąsiadów, uczy się doceniać proste przyjemności, domową kuchnię, uroki wsi. Czasem pojawia się wątek miłosny, ale ważniejsze są opisy sielskiego świata, w którym najistotniejsze są relacje z ludźmi, gdzie życie toczy się niespiesznie, gdzie mawia się „Nigdy nie odkładaj na jutro tego, co możesz odłożyć na pojutrze” i spędza się długie godziny przy stole, celebrując posiłek i spotkanie z bliskimi, gdzie ciężko pracuje się na roli, ale gdzie istnieje też coś takiego jak poobiednia drzemka. Slow life, slow food, slow love, slow sex – to modne ostatnio zapożyczenia z angielskiego. Moda na powolność wydaje się odpowiedzią na szaloną prędkość naszego świata. Zasadnicze pytanie brzmi, czy mamy do czynienia jedynie z przejściowym kaprysem, czy też z tęsknoty za innym rytmem i inną jakością wyniknie coś więcej niż tylko wzdychanie do toskańskich winnic. Marzenia o śródziemnomorskiej sielance opierają się na przekonaniu, że mieszkańcy południa Europy są zadowoleni z życia dzięki okolicznościom geograficznym i przyrodniczym, takim jak piękne krajobrazy z gajami oliwnymi i winnicami, gorący klimat, bliskość morza i gór, słońce przez cały rok, dostępność

wina. Mało kto zdaje sobie sprawę, iż taki stan rzeczy tylko częściowo wynika z warunków zewnętrznych. Południowcy żyją wolniej ze względu na specyficzną mentalność, miłość do tradycji i odmienny od naszego stosunek do rzeczywistości. Choć nie należy oczywiście zapominać, że i tam znajdziemy ludzi żyjących w biegu i stresie oraz opętanych konsumpcją materialistów skupionych jedynie na bogaceniu się i karierze. Śródziemnomorskie marzenie. Dolce vita, dolce far niente. Czy tak żyć – szczęśliwie, radośnie, spokojnie, powoli – da się tylko w jednej części świata? A w Polsce? Klimat, mówiąc delikatnie, daleki od ideału, pełen skrajności. Zima trwa niekiedy pół roku, wiosną i latem można spodziewać się zarówno katastrofalnej suszy, jak i gradu, huraganowych wiatrów i powodzi, słońca nie widuje się czasem przez całe tygodnie. Historia skomplikowana, tragiczna, bolesna. Mentalność obciążona wspomnieniami niegdysiejszej chwały i bolesnych upadków. Ludzie ponurzy, sfrustrowani, nieskorzy do uśmiechu, prędzej do awantury… Od paru lat w Chorzowie grupa młodych ludzi organizuje Slow Festival – plenerową imprezę promującą wolniejsze i bardziej świadome życie. Jego symbolem jest muszla ślimaka. Jeden z organizatorów, Tomasz Ignalski, tak tłumaczy powstanie tej inicjatywy: Dlaczego robimy Slow Festival w Chorzowie – najmniej sielankowym i wolnym mieście, jakie znam? Żyjemy od weekendu do weekendu, z szybkimi wakacjami, trzema kredytami i ciągłą frustracją, że doba nie ma czterdziestu ośmiu godzin. Nie możemy pozwolić sobie na slow life – na to, by porzucić pracę, miasto, kupić wiejską chatę, uprawiać ekologiczne marchewki i zajmować się medytacją tybetańską. Zwyczajnie nas na to nie stać. Polska odmiana filozofii slow nie jest podobna do jej odmian w państwach zachodnich, które przejadły się już konsumpcjonizmem i szukają alternatywy dla nadmiaru, jaki był ich udziałem przez lata. Polska to kraj niedoboru, minimalizm jest szansą na uleczenie frustracji wynikającej z braku. Tomasz Ignalski pisze także, iż nie możemy sobie pozwolić na slow life, bo „aby spłacić kredyt na mieszkanie, trzeba ciężko pracować przez trzydzieści lat”. Z jednej strony ciężka praca wynikająca z konieczności spłaty kredytów i utrzymania rodziny, z drugiej – ekologiczna uprawa marchewek, medytacje

i ucieczka od cywilizacji. Nie ma niczego pomiędzy? Innej drogi niż fast life i fast food lub slow life i slow food? Czy istnieje jakiś złoty środek dla tych, którzy nie marzą o grządce z warzywami, ale chcą żyć lepiej, choćby i na Śląsku, w niczym przecież nieprzypominającym Toskanii czy Prowansji? Organizator Slow Festival twierdzi, że tak. Wskazuje na minimalizm jako sposób na to, żeby bez żadnych rewolucyjnych zmian, ale świadomie odnaleźć w tym wszystkim miejsce na własne autentyczne wartości. Czyż nie jest tak, że człowiek nie tylko chce żyć, ale chce żyć w sposób, który uważa za wartościowy? […] Kiedy znaleźć na to czas? Wystarczy spożytkować na to te minuty (czasem całe godziny), kiedy narzekamy na kraj, rząd, oglądamy narzekających w telewizji, słuchamy narzekających w domu i w pracy. Żyjąc w dużym mieście, nawet tak neurotycznym jak Chorzów, mamy takie same możliwości pracy nad sobą jak w innych miejscach na ziemi. Minimalizm nie polega na leczeniu frustracji związanej z nieposiadaniem czy posiadaniem mniej niż inni, na tłumaczeniu sobie, że choć nie mogę mieć tyle, ile chcę, to całkiem mi z tym dobrze, bo jestem minimalistką. Minimalizm rozprawia się z tą frustracją inaczej: zamiast ją leczyć, pomaga się jej pozbyć dzięki zmianie sposobu patrzenia na świat. Pomaga przestać oceniać rzeczywistość w kategoriach posiadania, a zacząć widzieć ją w kategoriach bycia i przeżywania. Nie trzeba odrzucać pracy, konsumpcji i tych wszystkich drobiazgów, które składają się na nasze dni. Wystarczy nauczyć się układać te puzzle w ładniejszą układankę niż do tej pory. Bez rewolucyjnych zmian. Bez radykalizmu. Bez popadania w skrajności, rzucania pracy, wyprowadzania się na odludzie, pozbywania się całego dobytku. Małymi krokami przez codzienne decyzje poprawiać jakość swojej egzystencji. Pomimo bagażu długów i niefortunnych decyzji, niemal dożywotniego związku z kredytodawcą, upierdliwego szefa i nawracających migren nauczyć się cieszyć życiem takim, jakie jest. Tam, gdzie się jest. Na Śląsku czy na Lubelszczyźnie, w Nowej Hucie czy Wólce Dolnej, w Pacanowie czy Kłaju.

Rzeczy

Pozbywanie się rzeczy jest chyba najłatwiej rozpoznawalnym zachowaniem minimalistów, ale też najbardziej zaskakującym i wywołującym najgorętsze emocje. Jesteśmy bardzo przyzwyczajeni do gromadzenia, a zmiana nawyków wydaje się bolesnym doświadczeniem. To jednak tylko pozory. Po początkowych oporach i bojach z samym sobą można się przekonać, że warto podjąć ten wysiłek. Szybko dostrzega się korzyści płynące ze zmniejszania dobytku, więc przychodzi ono coraz łatwiej, chociaż trzeba uważać, by nie wrócić później do punktu wyjścia. Przyjrzyjmy się roli, jaką odgrywają w naszym życiu rzeczy. Są niezbędne, to pewne. Do codziennego funkcjonowania potrzebujemy przedmiotów i sprzętów, które zapewnią nam ochronę przed warunkami zewnętrznymi (pogodą, zimnem, gorącem), a także tych, które są niezbędne do przygotowywania i spożywania pokarmów oraz utrzymywania higieny. I na tym kończy się lista rzeczy, bez których w polskim klimacie i w naszych warunkach kulturowych naprawdę nie można się obejść. Wszystko, co wykracza poza powyższą listę, jest opcjonalne. Warto sobie o tym czasem przypominać, zwłaszcza wtedy, gdy myśli się „Muszę to mieć”. Włochaty różowy pokrowiec na telefon, wirującą kostkę toaletową, krem na zmarszczki za uszami. „Muszę” to jednak lekka przesada. Muszę jeść, pić, spać i uważać, żeby nie zamarznąć ani się nie przegrzać, wszystko inne jest niekonieczne. „Chcę”, „mogę” – tak, ale na pewno nie „muszę”. Łatwo zapomnieć, jak niewiele z tego, co gromadzimy, jest naprawdę niezbędne. Oprócz przedmiotów niezbędnych nasze mieszkania wypełniają tysiące rzeczy,

których wcale nie musimy mieć. Rzeczy, które już nie są nam potrzebne, ale nie mamy siły ani ochoty się z nimi rozstawać, więc udajemy, że ich nie ma. Rzeczy, które trzymamy na wszelki wypadek, przekonani, iż na pewno jeszcze się przydadzą, albo w obawie przed dodatkowymi kosztami, gdybyśmy się ich pochopnie pozbyli, a one okazały się jednak konieczne. Rzeczy, które dostaliśmy w prezencie. Rzeczy, które kupiliśmy, ale już nie pamiętamy po co. Rzeczy otrzymane w spadku. Zużyty sprzęt A GD i elektroniczny. Miliony kabelków, ładowarek i kart pamięci. Płyty CD i D V D , puste, nagrane, często nieopisane (ciekawe, co na nich jest?). Ubrania, ubrania, ubrania, ubrania i ubrania. Butów jak dla stada stonóg. Narzędzia. Materiały biurowe, których wystarczyłoby dla małej korporacji. Dokumenty, papiery, umowy, rachunki, faktury, billingi, zeznania podatkowe. Stare zabawki, nowe zabawki. Sztuczne kwiaty i suche bukiety. Takie zapasy spożywcze, że jeśli wybuchnie I I I wojna światowa, przez pierwszy miesiąc na pewno damy radę; może nawet i przez trzy miesiące. Chemia gospodarcza, kosmetyki – tu też żadne przerwy w zaopatrzeniu nam niestraszne. Akcesoria samochodowe, rowerowe, rowerek treningowy i orbitrek (na pewno kiedyś zaczniesz ćwiczyć), skakanka, stepper i hantle. Lekarstwa (niektóre trochę stare, ale pewnie jeszcze działają), kilometry i kilogramy materiałów opatrunkowych. Uff, nic nam nie grozi, jesteśmy bezpieczni. Mamy wszystko. Jesteśmy przygotowani na każdą ewentualność. Gromadzimy rzeczy w dobrej wierze, przekonani, że dzięki temu będzie nam łatwiej. Zabieramy je ze sobą w podróż, nosimy w kieszeniach, torebkach i bagażnikach. Archiwizujemy, składujemy, naprawiamy, chronimy przed zniszczeniem lub kradzieżą. Wymaga to sporo zachodu i często kolejnych rzeczy, zabezpieczeń, dodatkowego miejsca. Czyli pieniędzy. Czyli pracy. Czyli tego, co w ostatecznym rozrachunku najcenniejsze – czasu. Przychodzi jednak taki moment, że całe nasze życie jest podporządkowane rzeczom. Jak to określił bohater powieści Chucka Palahniuka Podziemny krąg: „stajesz się własnością rzeczy, które kiedyś były twoją własnością”[1]. Coraz częściej uświadamiamy sobie, iż z dużej części posiadanych dóbr nie jesteśmy w stanie korzystać. Podobnie jak nie przyswajamy wszystkich informacji, którymi jesteśmy bombardowani, tak nie mamy czasu na czytanie gromadzonych na półkach książek i czasopism czy przeglądanie tysięcy fotografii przechowywanych na dyskach komputerów. Nie mamy czasu na sen, na spotkania z rodziną i przyjaciółmi, na to, co sprawia nam przyjemność.

Są jeszcze inne problemy związane z nadmiarem. Zbyt wielkie zapasy jedzenia i za duże porcje sprawiają, że jemy zbyt wiele i ciągle walczymy z nadwagą, czasem wręcz otyłością. Z drugiej strony – mnóstwo żywności codziennie ląduje w śmietnikach. Marnują się też inne produkty. Sprzęt elektroniczny, ubrania, samochody, które zanim zdążą się zużyć, wymieniamy na nowsze z powodu „zużycia moralnego”, czyli gdy wydają się przestarzałe. Bezmyślnie marnujemy wodę i inne zasoby naszej planety, zanieczyszczając przy tym środowisko i wytwarzając przerażającą ilość śmieci. Warto zadać sobie pytanie, ile posiadanych przedmiotów wykorzystujemy na co dzień, ilu nie użyliśmy od ponad roku, a ilu nigdy. W myśl zasady Pareto 20 procent rzeczy wykorzystujemy przez 80 procent czasu. Oznacza to, że pozostałe 80 procent rzeczy jest używane w najlepszym razie przez 20 procent czasu, a na co dzień pokrywa się kurzem i pleśnią. Może warto pozbyć się chociaż ułamka tego, co niepotrzebne? Mieć mniej, ale za to z sensem. Mniej rzeczy to mniej stresów, wydatków, sprzątania i odkurzania, a więcej miejsca. O nieliczne przedmioty łatwiej dbać, łatwiej je przechowywać, łatwiej je znaleźć. Ponadto gdy posiadamy mniej, kupujemy mniej, bo lepiej wykorzystujemy to, co już mamy, i dzięki temu możemy oszczędzić pieniądze, a czasem nawet pracować mniej i mieć więcej czasu. Gromadzenie przedmiotów i dóbr, z których się nie korzysta, to marnotrawienie surowców, przestrzeni i pieniędzy, a także czasu i sił poświęconych na zarobienie tych pieniędzy. Trwonienie życia na zbieranie skarbów, których i tak nie uda się nam ze sobą zabrać w zaświaty. Jak mówi stare przysłowie, śmiertelna koszula nie ma kieszeni. Gdy kupuje się jakiś przedmiot, by użyć go ledwie parę razy, a potem o nim zapomnieć, albo gdy przechowuje się coś w nieskończoność, bo żal się tego pozbyć, popełnia się marnotrawstwo. Najpierw trzeba jednak określić odpowiedni poziom posiadania i stwierdzić, czy obecny stan jest adekwatny do potrzeb. Zastanowić się, czy mamy w sam raz tyle, ile trzeba, czy może zbyt wiele. Zacznijmy od dostrzeżenia nadmiaru. Pierwszą jego oznaką jest bałagan bądź ciągłe trudności z utrzymaniem porządku i wrażenie, iż rzeczy żyją własnym życiem. Przez pewien czas żartowaliśmy z mężem, że nasze mieszkanie opanowały niewidzialne skrzaty, które złośliwie chowają przed nami różne przedmioty. Jednorazowe kilkugodzinne poszukiwanie ważnego dokumentu lub ulubionej bluzki

można uznać za zabawne, chociaż zwykle takim przygodom towarzyszą raczej dość negatywne emocje. Jeśli jednak wciąż ma się poczucie, że nic nie jest na swoim miejscu (o ile w ogóle ma swoje miejsce), oznacza to poważniejsze problemy niż roztrzepanie i lekka dezorganizacja. Kolejnym sygnałem są szczelnie wypełnione miejsca do przechowywania. Brak jakiegokolwiek zapasu wolnej przestrzeni, na wypadek gdyby coś przybyło. Skomplikowane konstrukcje z książek i dokumentów lub opakowania z produktami spożywczymi poukładane w szafce tak wymyślnie, że po nieostrożnym usunięciu jednego elementu wszystko się przewraca. Bardzo niepokojącym symptomem, który powinien spowodować zapalenie się światła alarmowego, jest doprowadzenie jakiegokolwiek pomieszczenia (lub szafy, szuflady czy pojemnika) do takiego stanu, że nie ma się ochoty go otwierać, o szukaniu w nim czegoś lub sprzątaniu go nie wspominając. Wariant skrajny to pokój lub część domu przeznaczona wyłącznie do przechowywania rzeczy, o których nikt nie pamięta. Część entuzjastów minimalizmu narzuca sobie limit, czasem bardzo rygorystyczny, podejmując „wyzwanie stu rzeczy”, a nawet „wyzwanie pięćdziesięciu rzeczy”. To zniechęca tych, którzy obawiają się konieczności podporządkowania się z góry narzuconym ograniczeniom. Spotkałam się też z argumentem, że skoro ktoś dysponuje dużą przestrzenią, to może sobie pozwolić na trzymanie wszystkiego, na co przyjdzie mu ochota. Przecież niezamieszkane pomieszczenie pełniące funkcję magazynu nic nie kosztuje. Nic bardziej błędnego! Każda przestrzeń kosztuje, nawet ta, której jesteśmy właścicielami. Nie wierzę, że człowiek niebędący milionerem może pozwolić sobie na wydawanie ciężko zarobionych pieniędzy na magazyn na niepotrzebne przedmioty. Słyszy się też: „Nie używam, ale potrzebuję”. Skoro nie używasz, to nie potrzebujesz. Jedyne warte posiadania przedmioty, których nie używa się w powszechnym tego słowa znaczeniu, to te sprawiające przyjemność samą obecnością, na przykład dzieła sztuki lub pamiątki. Piękno i wartość emocjonalna mają olbrzymie znaczenie. Należy jednak przemyśleć, ile będzie się miało takich rzeczy. Gdy zgromadzi się ich zbyt wiele na ograniczonej przestrzeni, ich walory pozostaną niezauważone. Na jednym biegunie mamy więc ludzi przechowujących dobra dla samego faktu ich posiadania, na drugim zaś tych, którzy wyznaczają sobie limit stu czy

pięćdziesięciu rzeczy. Wydają się całkowicie różni, ale coś ich łączy. Nadmierne skoncentrowanie na sprawach materialnych. Całkowita rezygnacja z posiadania jest równoznaczna z ascezą, która służy tylko nielicznym. Jeśli jednak traktujemy minimalizm jako drogę do prostszego i pełniejszego życia, nie wymaga on aż tak drastycznych rozwiązań jak ograniczanie się do stu rzeczy. Najważniejsze to zmienić swój stosunek do przedmiotów. Traktować je jak narzędzia, a nie cel sam w sobie. Takie podejście znacząco ułatwi identyfikację tego, co zbędne. Minimalizm nie sprowadza się do wyznaczenia sobie liczby narzędzi, ale polega na wyborze tych najwłaściwszych. Gdy się je znajdzie, w naturalny sposób rezygnuje się z pozostałych, nie tak skutecznych i nie dość wygodnych. Świeżo upieczeni adepci minimalizmu miewają tendencję do przyjmowania skrajnych postaw. Przytłoczenie rzeczami i sprawami prowadzi czasem do zachłyśnięcia się pozbywaniem się przedmiotów. To naturalne, eliminowaniu nadmiaru towarzyszy uczucie oswobodzenia. W miarę postępów nabiera się ochoty na poczynienie odważniejszych kroków. Skoro oddanie trzech worków ubrań przyniosło mi tyle radości, może oddam kolejne pięć? Zostawię sobie tylko kilka koszul i jedną parę spodni, do tego sandały. Stąd biorą się takie eksperymenty jak wyzwanie stu rzeczy. Sprawdzanie, jak daleko da się zajść w nieposiadaniu. Badanie, gdzie leżą granice pomiędzy za dużo, za mało i w sam raz. Liczenie przedmiotów czy wyznaczanie sobie limitów może być jednak przydatne. Czasem pomaga w uzmysłowieniu sobie skali nadmiaru. Warto na przykład policzyć, ile ma się kubków do herbaty, długopisów lub bawełnianych podkoszulków. Te rodzaje przedmiotów szczególnie lubią się mnożyć. Trzydzieści kubeczków dla czworga domowników to całkiem sporo, nawet jeśli wziąć pod uwagę parę dodatkowych dla gości oraz zapas ze względu na zmywarkę, która nie zawsze wystarczająco szybko się zapełnia. Załóżmy, że wyznaczamy sobie limit. Na przykład po dwa kubki na domownika (jeden w użyciu, drugi w zmywarce) plus dodatkowe cztery dla gości. Dwanaście. Zostaje osiemnaście. Po co nam one? W czasach, gdy prostota wynikała z okoliczności, nikt się nie zastanawiał, ilu rzeczy potrzebuje. Kiedy luksusem cieszyli się nieliczni, a ogół społeczeństwa miał tylko tyle, na ile było go stać, dywagacje na temat liczby par butów na sezon nie miały racji bytu. Teraz jednak, gdy dostępność masowo produkowanych tanich towarów sprawiła, że dawne zdroworozsądkowe kryteria poszły w zapomnienie,

takie pytania nie mają już posmaku absurdu, bo mało kto zna na nie odpowiedź. Etap rozprawiania się ze swoim dobytkiem trwa niekiedy całkiem długo. Od paru miesięcy do kilku lat. To nie jednorazowa akcja, ale proces wymagający pracy nad sobą, przeanalizowania swojego stosunku do konsumpcji, pieniędzy i bogacenia się. Związane z nim zafiksowanie się na rzeczach może wydawać się nową obsesją, która zastąpiła wcześniejszy szał gromadzenia. Dla niektórych jednak przejście przez stadium ortodoksji i ścisłego wytyczania limitów okazuje się konieczne. Trzeba pokonać blokady emocjonalne oraz przekonania nabyte nieraz nawet w dzieciństwie i przyjąć nowe kryteria. Zamiast ilościowych – jakościowe. Minimalizm przedkłada jakość nad ilość w każdej dziedzinie życia, ale zacząć trzeba od wyeliminowania bylejakości ze sfery materialnej. Ze wszystkich stron otacza nas tandeta, często produkowana w najuboższych krajach świata, w warunkach uwłaczających ludzkiej godności, za głodowe stawki, nieraz przez dzieci. Produkcja musi być masowa i jak najtańsza, skoro ma być dużo wszystkiego, mniejszą wagę przywiązujemy do jakości. Tanie ubranie szybko się zepsuje, rozpadnie po pierwszym praniu? Nie szkodzi, kupię sobie nowe. Z zasady nie przywiązujemy się zbytnio do rzeczy, traktujemy je jak jednorazówki. A marketingowcy tylko nas w tym utwierdzają, ponieważ zależy im jedynie na tym, byśmy jak najwięcej kupowali. Biznes musi się kręcić, po co więc komu samochód, który zachowa sprawność przez trzydzieści lat. Sytuacja nie sprzyja miłośnikom jakości, ale nie znaczy to, że należy godzić się na bylejakość. Na koniec zasadnicze pytanie: Czy etap zmagania się z rzeczami jest nie do pominięcia? Można go opuścić, jeśli ma się zdrowy stosunek do świata materialnego, jeżeli jest się odpornym na zabiegi speców od reklamy, konsumuje tylko tyle, ile to konieczne, a nawet jeśli się poza tę konieczność wykracza, to doskonale się o tym wie.

Porządki

Zwykle poczucie przytłoczenia nadmiarem prowadzi do podejmowania prób pozbycia się zbędnego balastu. Samo poczucie jednak nie wystarczy. Żeby móc zredukować nadmiar, trzeba umieć go zidentyfikować. Spójrzmy najpierw krytycznym okiem na miejsce, w którym mieszkamy. Proponuję wyobrazić sobie, że widzimy nasz dom po raz pierwszy w życiu, jak gość odwiedzający obce miejsce. Innym wariantem jest zabawa w agenta nieruchomości, gdy próbujemy sobie wyobrazić, jak oceniłaby nasze lokum osoba zainteresowana jego kupnem. Przejdźmy przez cały dom, od wejścia lub wjazdu na posesję, przez poszczególne pomieszczenia, łącznie z kuchnią i łazienką, po garaż, piwnicę i strych. Ogród także, jeśli mamy ogród. Przyjrzyjmy się wszystkiemu uważnie, ale krytycznie, najlepiej zróbmy zdjęcia. Jakie jest ogólne wrażenie? Porządek czy chaos? Czy po naszym domu można swobodnie się poruszać, czy też trzeba uprawiać slalom między meblami i stertami rzeczy? Czy płaskie powierzchnie są zastawione drobiazgami? Czy widać smugi kurzu, brudne okna, pajęczyny? Trudno przyjrzeć się swojemu domowi tak, jakby nigdy się go nie widziało. Jesteśmy tak bardzo z nim oswojeni, że możemy nie zauważać czegoś, co komuś z zewnątrz od razu rzuciłoby się w oczy. Na przykład osoby, które mają w zwyczaju otaczać się bibelotami, mogą nie zdawać sobie sprawy z wywieranego przez nie przytłaczającego wrażenia albo z pokrywającego je kurzu. Domownicy przyzwyczajają się do toru przeszkód w przedpokoju i sprawnie go pokonują, ale

gość zapewne od razu o coś się potknie, ryzykując utratę zębów. Na drugim etapie zabawy wcielmy się w rolę włamywaczy. Co zobaczyliby w szufladach i szafach, szukając kosztowności i pieniędzy? Równo poukładaną bieliznę, rządki wieszaków z ubraniami, dokumenty w teczkach i segregatorach, drobne przedmioty w praktycznych pudełkach? Czy też poupychane na siłę splątane kłębowiska, tak ciasne, że nie sposób nic znaleźć, i sterty rzeczy wysypujące się po otwarciu drzwiczek? Oczywiście dom nie jest po to, by imponować odwiedzającym. Ma służyć przede wszystkim mieszkańcom. Ma być miejscem, gdzie przebywa się z radością, gdzie można pracować, odpoczywać i realizować swoje pasje. Ma stanowić wygodną przestrzeń, funkcjonalną i łatwą do utrzymania w czystości. Dom jest dla ludzi, nie odwrotnie. Jeśli brakuje w nim dla nich miejsca, bo zajmują je przedmioty, to coś chyba nie gra. Poszukajmy możliwości usprawnień w najbliższym otoczeniu. W czasach, gdy o sukcesie decydują niekiedy już nawet nie minuty, lecz sekundy, warto się zastanowić, czy uporządkowanie domu nie pozwoli nam zyskać nawet paru godzin tygodniowo dzięki usprawnieniu sprzątania, przechowywania i znajdowania przedmiotów. Trzeba zmienić skrzyżowanie magazynu, izby pamięci i biblioteki w przestrzeń przyjazną mieszkańcom. Należy do tego podejść metodycznie, ze spokojem i cierpliwością. Im większy chaos, im większy metraż do ogarnięcia, tym więcej czasu i sił pochłoną porządki. Na Blitzkrieg można liczyć jedynie w przypadku maleńkiej kawalerki, wtedy wystarczy zapewne parę dni, tydzień, nie więcej niż miesiąc. Duży zagracony dom z ogrodem to już jednak zadanie, które pochłonie zapewne kilka miesięcy, a przede wszystkim – zadanie dla całej rodziny. Jedynie osoby mieszkające samotnie mogą pozwolić sobie na luksus niepytania innych o zdanie. Pozostali muszą uwzględnić innych użytkowników przestrzeni. Nie można tak po prostu, nie licząc się z nikim, wyrzucić wszystkich rzeczy, które wydają się niepotrzebne. Najlepiej zacząć od rozmowy. Wyjaśnić, dlaczego i po co chcemy pozbyć się nieużywanych przedmiotów. Opowiedzieć o chęci uproszczenia życia, uporządkowania domu, o potrzebie zmiany. O pragnieniu zmodyfikowania zachowań zakupowych, o lepszym gospodarowaniu czasem i pieniędzmi. Wspomnieć, że nie chodzi o rewolucję ani o wyrzeczenia, ale o zracjonalizowanie stanu posiadania i poziomu konsumpcji. A na koniec poprosić o pomoc

i współpracę. Jeśli jednak okaże się, iż rodzina nie jest gotowa, pozostaje spokojnie zabrać się do pracy i liczyć na działanie dobrego przykładu. W żadnym wypadku nie należy ingerować w strefę prywatną innych, także dzieci, i narzucać im swojego zdania co do tego, czego powinni się pozbyć lub nie. Takie decyzje mamy prawo podejmować jedynie w odniesieniu do własnych rzeczy, częścią wspólną wolno dysponować wyłącznie za zgodą wszystkich zainteresowanych, a przedmiotami innych osób, nawet najbliższych, nie można zarządzać bez wyraźnego przyzwolenia. * Gdy już wiadomo, czy mamy wsparcie rodziny, czy musimy działać w pojedynkę, nastaje czas porządkowania i podejmowania nie zawsze łatwych decyzji. Wielkie porządki powinny być okazją do pracy nad emocjami i blokadami psychicznymi. W pierwszej chwili wydaje się to zaskakujące. Nie każdy dostrzega związek między stanem psychiki człowieka a jego najbliższym otoczeniem. Wystarczy jednak pomyśleć o tym, jak przyjemnie jest wejść do świeżo sprzątniętego pomieszczenia, albo o tym, jak ciężko wziąć się do pracy w zabałaganionym pokoju przy biurku zasypanym papierami. Ludzie, którzy przed rozpoczęciem nauki do egzaminu zabierają się do sprzątania, są czasem posądzani o prokrastynację, ale powodem takiego zachowania bywa także intuicyjne pragnienie usunięcia z otoczenia rozpraszających czynników. W świecie, który na każdym kroku krzyczy milionem bodźców, konieczne jest znalezienie sobie miejsca, gdzie da się od tego wrzasku odpocząć. To niezbędne dla higieny psychicznej. Miejscem takim może być łono natury – las, łąka, góry, dzika plaża. Na co dzień jednak mało kto ma okazję do takiej ucieczki. W pierwszej kolejności oazą spokoju powinien być dom. Im więcej domowników, tym o ten spokój trudniej. Zresztą nie ma co walczyć z naturalną żywotnością dzieci czy zwierząt. Spróbujmy sprawić, aby samo miejsce nie generowało niepotrzebnych bodźców. Ukryjmy to, co nie musi być widoczne, wyeksponujmy to, co godne pokazania. Uporządkujmy przestrzeń, wyciszmy ją wizualnie. Zaprowadźmy w niej równowagę i harmonię. Niewielu ludzi lubi zupełnie minimalistyczne wnętrza, większości wydają się zbyt puste. Nie jest jednak konieczne dążenie do takich standardów. Wystarczy opanować chaos. Pozbycie się tego, co niepotrzebne, przynosi korzyści nie tylko estetyczne, ale też

praktyczne. Porządek. Zazwyczaj nie docenia się jego roli w codziennym życiu. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo destrukcyjny potrafi być bałagan. Irytujemy się przez niego, tracimy czas i energię, nerwowo szukając zagubionych przedmiotów. Co gorsza, bałagan ma jakby magiczne właściwości. Potrafi na przykład samoczynnie się rozprzestrzeniać. Czasem wydaje się, że gdy nie patrzymy, rzeczy same się przemieszczają. Ba, rozmnażają się! Ale nie oszukujmy się. Tak nie jest. To my jesteśmy sprawcami całego rozgardiaszu. Wystarczy jednak nauczyć się pewnej prostej zasady i stosować ją z żelazną konsekwencją. Zasada ta brzmi: Miejsce na wszystko i wszystko na miejscu. W praktyce oznacza ona, że należy każdemu przedmiotowi, nawet najdrobniejszemu, przypisać miejsce. Trzeba tak dostosować stan posiadania do możliwości przechowywania, by wszystkie rzeczy miały stałą lokalizację. Kolejnym krokiem jest konsekwentne odkładanie każdego użytego przedmiotu na wyznaczone miejsce. Muszą nauczyć się tego wszyscy domownicy. Jeśli nie są przyzwyczajeni, będzie im to pewnie na początku sprawiało trudność, ale z czasem powinni dostrzec, jak bardzo zmiana nawyków ułatwia codzienne funkcjonowanie. Kluczyki do samochodu? Razem z kluczami (w odpowiednim naczyniu, koszyku lub skrzynce). Dokumenty bankowe? W podpisanej teczce, w szafce lub szufladzie z pozostałymi dokumentami. Talerzyk deserowy? Na drugiej półce od góry, po lewej. Odkładanie rzeczy na miejsce pozwala również zapobiec magicznemu rozprzestrzenianiu się bałaganu. Bałagan narasta zazwyczaj wokół porzuconych bezpańskich przedmiotów, które przyciągają następne. Do jednej gazety na stoliczku dołączają wkrótce kolejne, wraz z nieprzeczytaną pocztą, rachunkami i folderami reklamowymi – i stosik gotowy. Kilka sztuk nieposegregowanej po praniu odzieży przeistacza się w malownicze szmaciane wzgórze. Do kabelków i ładowarki dołączają inne gadżety i na honorowym miejscu pośrodku salonu wyrasta elektroniczna góra Fuji. Jeśli nabierze się nawyku odkładania rzeczy na miejsce, nie będzie ognisk, do których miałyby dołączać kolejne elementy. Przyniesione do domu gazety, poczta i ulotki reklamowe powinny być od razu poddawane szybkiej segregacji. Czasopisma niech powędrują w miejsce, gdzie będą czekały na przeczytanie, na korespondencję, ale tylko na nią, możemy mieć tacę lub koszyk, reklamówki powinny od razu wylądować w śmietniku (najlepiej ustawionym w pobliżu skrzynki na listy). Skoro mamy znaleźć miejsce dla każdej rzeczy, najprawdopodobniej trzeba będzie

pozbyć się tego, co niepotrzebne, by wygospodarować przestrzeń. A więc nie uda się uciec przed przemyśleniem swojego stosunku do posiadania. Tak łatwo gromadzimy rzeczy, a tak wielką trudność sprawia nam rozstawanie się z nimi. Przed schowkiem pełnym przedmiotów, których już nawet nie pamiętamy, czujemy lęk. Nie chcemy ich oddać ani sprzedać, bo są przecież potrzebne. Dzięki nim czujemy się przygotowani na wszystko. To bardzo złudne poczucie. Nie sposób przewidzieć, z czym będziemy musieli się zmierzyć. Zawsze może się zdarzyć coś niespodziewanego. A wtedy najpewniej i tak nie będzie pod ręką stosownego gadżetu, odpowiedniego ubrania, farby we właściwym kolorze. Dlatego zamiast próbować się zabezpieczać, powinniśmy uwierzyć, że poradzimy sobie w każdej sytuacji, nawet jeśli trzeba będzie improwizować. Nie mieszkamy na bezludnej wyspie, wokół są przecież ludzie, którzy mają różne sprzęty i narzędzia. Tymczasem z jakiegoś powodu pożyczanie od sąsiadów czy znajomych jest w pewnych kręgach uważane za poniżające. „Nie będę się prosił”, mówią niektórzy. Pożyczający uważani są za skąpców, co to sami sobie nie kupią, tylko sępią od innych. Wszystko trzeba mieć własne. Szkoda, bo przecież wielu sprzętów nie używa się na co dzień i nawet kilka rodzin mogłoby się nimi dzielić. Gotowość do współużytkowania pomogłaby oswoić lęk przed brakiem i nieprzewidzianymi okolicznościami. Trzeba się przełamać. Przestać się asekurować, dostrzec sens porządkowania i eliminacji. Zrozumieć, że im więcej mamy, tym mniej korzystamy, bo w miarę zwiększania się zasobów coraz trudniej ogarnąć je umysłem. Gdy rzeczy jest dużo, nie da się umieścić ich wszystkich pod ręką. Część trzeba ulokować w trudniej dostępnych miejscach. Mało kto ma w głowie pełny inwentarz tego, co posiada. Prowadzenie ewidencji pochłania mnóstwo czasu i energii. Książki w podwójnych rzędach na regale. Papiery w pudłach na pawlaczu. Naczynia kuchenne w piwnicy. Zapasy spożywcze w szafce pod sufitem. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ktoś o nich pamięta? W pierwszej kolejności sięga się po to, co widoczne. To, czego nie widać, jakby nie istnieje. Dlatego wciąż nosimy te same ubrania albo jemy na tych samych talerzach, chociaż w kredensie czeka jeszcze kilka kompletów. Do trudno dostępnych schowków zaglądamy dopiero wtedy, gdy szukamy konkretnej rzeczy lub gdy zmuszą nas do tego okoliczności (na przykład trudna sytuacja finansowa). Na co dzień ograniczamy się do wierzchniej warstwy.

Najlepiej więc dążyć do tego, by mieć łatwy dostęp do wszystkich zasobów, a w trudniej dostępnych miejscach przechowywać tylko to, co rzeczywiście nie musi być pod ręką: zapasy na zimę, ubrania i obuwie na inny sezon, rzadziej używany sprzęt, dokumenty przechowywane wyłącznie ze względów formalnych, części zapasowe i materiały eksploatacyjne. Ale wszystko, co potrzebne na co dzień, powinno być dostępne bez przekopywania się przez hałdy zapasów, wspinania się na drabiny czy zdejmowania połowy książek z półki. Zrozumienie absurdalności gromadzenia może być bardzo bolesnym doświadczeniem. Gdy przełożymy kolejną stertę śmieci, dotrze do nas przykra prawda, że sporą część życia poświęciliśmy na zarobienie pieniędzy na rzeczy, które nie są nam do niczego potrzebne. A mogliśmy przecież mniej pracować albo wydać pieniądze na to, o czym zawsze marzyliśmy, lub odłożyć je i dzięki temu nie obawiać się o przyszłość. Ktoś powiedział: „Kupujemy rzeczy, których nie potrzebujemy, za pieniądze, których nie posiadamy, żeby zaimponować osobom, na których nam nie zależy”. To gorzka refleksja, ale niestety zbyt często prawdziwa. Proces oczyszczania przestrzeni najlepiej rozpocząć od uporządkowania miejsca na tymczasową przechowalnię rzeczy, co do których mamy mieszane uczucia – wydaje się nam, że mogą się jeszcze przydać, i wolelibyśmy zaczekać z pozbywaniem się ich. Taką przechowalnią może być pawlacz, garaż, piwnica lub strych. Przedmioty najlepiej spakować do pudeł lub worków, które należy oznaczyć datą, niezbyt bliską, ale też niezbyt odległą. Dajmy na to: za pół roku. Jeśli w ciągu sześciu miesięcy nie zmienimy zdania i nie odczujemy palącej potrzeby zajrzenia do owych pudeł czy worków lub nawet zapomnimy, co się w nich znajduje, oznacza to, że ich zawartość nie była tak potrzebna, jak nam się wydawało. Po przygotowaniu tymczasowej przechowalni, czyli po pozbyciu się tego, co ją zagraca, zabieramy się do zasadniczej części porządków. Jeśli nie dysponujemy odpowiednim miejscem, można zapytać kogoś, czy zechciałby użyczyć schowka na pół roku. Byle nie skończyło się wynajęciem magazynu, co podobno jest popularne za oceanem… Podczas metodycznego przeglądu kolejnych pomieszczeń i schowków pamiętajmy, jaki przyświeca nam cel: ma być łatwiej, wygodniej, przestronniej i bardziej przytulnie, żebyśmy nie musieli tracić czasu na zajmowanie się otoczeniem i wypełniającymi je przedmiotami, bo przecież w życiu można robić

tyle przyjemniejszych i ciekawszych rzeczy. Chociażby leniuchować. Aby jednak móc częściej leniuchować, najpierw trzeba się nieco wysilić. Podstawowa zasada porządków: Jedno miejsce naraz. Zaczynamy od całkowitego opróżnienia sprzątanej przestrzeni: szuflady, półki, regału, szafy czy schowka, a następnie wycieramy dane miejsce z kurzu. Wyjęte przedmioty dzielimy na cztery grupy. 1. Do pozostawienia. 2. Do oddania, sprzedania lub wyrzucenia. 3. Do naprawy. 4. Nie wiadomo / potrzebuje czasu. Grupa 1. Do pozostawienia. Co zostaje? Wszystko, czego używamy, co lubimy, bez czego trudno wyobrazić sobie życie. Grupa 2. Do oddania, sprzedania lub wyrzucenia. Do oddania albo sprzedania kwalifikują się wszystkie rzeczy, które są całe, sprawne i w przyzwoitym stanie, ale nie możemy sobie przypomnieć, kiedy ich ostatni raz używaliśmy, i jest mało prawdopodobne, że ponownie ich użyjemy. Do tej grupy kwalifikują się też sprzęty zapasowe. Posiadanie jednej rezerwowej suszarki do włosów ma pewien sens, ale po co nam pięć? Nie posługujmy się argumentem „Nie używam, ale kiedyś na pewno się przyda”. Musimy wiedzieć, kiedy, do czego i – przede wszystkim – komu się przyda. Zdobądźmy się na odrobinę szczerości wobec siebie samych i siebie nawzajem. Niewykluczone, że owo mityczne kiedyś nigdy nie nastąpi, a komuś innemu dany przedmiot przyda się już teraz. Jeśli chodzi o rzeczy uszkodzone i nienadające się do naprawy, znoszone czy nieodwracalnie wybrudzone, czyli takie, których nikomu byśmy nie dali, to odpowiednim dla nich miejscem jest śmietnik. I tyle. Jeśli da się z tych przedmiotów odzyskać jakieś części (na przykład ozdobne guziki, praktyczne zamknięcia, materiał, części zamienne), wymontowujemy, odcinamy lub wypruwamy przydatne elementy, a resztą nie zaprzątamy sobie głowy. Grupa 3. Do naprawy. Ta kategoria obejmuje wszystko, co jeszcze może się przydać, ale musi zostać zreperowane. Naprawmy to więc. Jeśli nie jesteśmy w stanie się zmobilizować, przenosimy przedmiot do grupy 2. A nuż ktoś zechce go przejąć i naprawić. Jeśli nie – kierunek: śmietnik. Grupa 4. Nie wiadomo / potrzebuje czasu. Te rzeczy lądują w przechowalni. Na początku będzie to pewnie grupa najliczniejsza, ale z czasem, gdy nabędziemy wprawy w podejmowaniu decyzji i identyfikowaniu tego, co zbędne, zmaleje,

a może nawet zupełnie zniknie. Najprostszym rozwiązaniem, najbardziej kuszącym, byłoby wyrzucenie wszystkich przedmiotów oprócz tych z grupy pierwszej (i czasowo czwartej) do kontenera na śmieci. Niestety, nie ma tak łatwo. Jesteśmy odpowiedzialni za rzeczy, które posiadamy. Wyrzucanie tego, co może się przydać komuś innemu, jest nieetyczne. To marnotrawstwo. Dzięki rozpowszechnianiu się recyklingu coraz mniej śmieci pozostaje niewykorzystanych, ale nie zapominajmy, że recykling to rozwiązanie ostateczne, przed nim jest jeszcze ponowne wykorzystanie. Przetwarzanie odpadów również zużywa zasoby naturalne, podobnie jak produkcja nowych przedmiotów. Dlatego w pierwszej kolejności należy starać się dać nowe życie temu, czego nie potrzebujemy. Poszukajmy niechcianym rzeczom nowych właścicieli, pamiętając o sprawdzonej zasadzie minimalistów: To, co dla mnie jest śmieciem, dla kogoś innego może być skarbem. Zamiast zasilać kontenery na odpady, w których powinno kończyć jedynie to, co zniszczone i naprawdę bezużyteczne, szukajmy innych dróg. Można próbować sprzedaży, co znacznie ułatwiają internetowe serwisy aukcyjne i ogłoszeniowe. Odzyskanie chociaż paru złotych nieco osłodzi ból rozstania z „przydasiami”. Jeśli akurat potrzebujemy dodatkowych funduszy, warto się wysilić. W takim wypadku trzeba się jednak uzbroić w cierpliwość. Sprzedaż używanych rzeczy nie zawsze idzie szybko i czasem wymaga zachodu. Polecałabym jednak inną metodę, dającą o wiele więcej satysfakcji i skutecznie leczącą dolegliwości emocjonalne związane z pozbywaniem się – poczucie winy, świadomość, że roztrwoniło się pieniądze, samokrytyczne myśli, gniew na siebie za niewłaściwe planowanie i złe zarządzanie domowym budżetem. Nie ma co się biczować i płakać nad rozlanym mlekiem. Nie da się cofnąć czasu, ale można uczyć się na błędach i przynajmniej częściowo wyrównywać straty, uszczęśliwiając innych. Wokół są rzesze ludzi potrzebujących pomocy. Poszkodowani przez los, ubodzy, niepełnosprawni albo tacy, którzy z różnych powodów po prostu sobie nie radzą. Są słabi, nikt nie podał im pomocnej dłoni albo zwyczajnie mają pecha. Inni dopiero startują i z radością przyjmą każde ułatwienie. Można albo szukać ich na własną rękę, przez internet lub pytając przyjaciół i rodzinę, albo przez organizacje, które pomaganiem zajmują się zawodowo. Nieważne, czy to, co ci niepotrzebne, trafi do domu pomocy społecznej czy w ręce studenta rozkręcającego własny biznes – ważne, że przestanie pokrywać się

kurzem w twojej piwnicy. Wielodzietna rodzina ucieszy się z zabawek, którymi nie bawią się już twoje dzieciaki, a pensjonariusze domu opieki z radością sięgną po przeczytane przez ciebie kryminały. Nie ma większej radości niż świadomość, że choć trochę komuś pomogliśmy, dzieląc się tym, na co w naszym domu już nie ma miejsca. Spójrzmy na to w ten sposób: tak, to prawda, że kiedyś popełnialiśmy błędy, ale przecież nasze pieniądze i czas się nie zmarnowały, bo dzięki nam inni mają teraz rzeczy, na które nie mogliby sobie pozwolić. Może się zdarzyć, że podczas oczyszczania przestrzeni z nadmiaru natrafi się na blokadę nie do pokonania. Nie należy się wtedy do niczego zmuszać. Nawyki związane z posiadaniem kształtują się latami, wynosi się je z domu rodzinnego, czasem sięgają dalej niż nasza pamięć. Walka z nimi wbrew sobie nie przyniesie żadnych korzyści. W takim momencie warto jednak na chwilę się zatrzymać i spróbować zrozumieć, co nas blokuje, czego się boimy. Dlaczego ten przedmiot lub przedmioty są tak ważne, że nie chcemy się ich pozbyć, chociaż już dawno nikt ich nie używa ani nawet nie zauważa. Nie zapominajmy o przyświecającym nam celu: ma być prościej i lepiej. Nie pozbywamy się dla samego pozbywania, ale po to, by zrobić miejsce na rzeczy, sprawy i zajęcia, które są dla nas ważne. Może opróżniony z gratów pokój na poddaszu stanie się pracownią lub gabinetem, a może w pokoju dziennym uda się wygospodarować przestrzeń do relaksu lub kącik do rozmów przy kawie bądź kieliszku wina. Drobiazgi przestaną ginąć w niewyjaśnionych okolicznościach, znalezienie potrzebnego dokumentu nie będzie już wymagało zatrudniania dziennikarzy śledczych z popularnej telewizji (Uwaga, dzisiaj relacja na żywo z poszukiwania faktury za telefon pana Janka. Nie przegap!), a szafa wreszcie pokaże wszystkie skarby, które kryją się w jej czeluściach. Załóżmy, że wreszcie udało się uporządkować cały dom, od piwnicy aż po strych. Niewykluczone, iż pochłonęło to o wiele więcej czasu, niż się spodziewaliśmy. Na pewno nie było łatwo, przynajmniej na początku. Wszystko wydawało się potrzebne, ważne, związane z jakimś faktem z przeszłości albo przydatne na wypadek zdarzeń w nieokreślonej przyszłości. Ciekawe, do jakich wniosków dochodzi się w miarę postępów. Być może stwierdzimy, że jednak kochamy rzeczy i chcemy je mieć dla samego posiadania. Nie mamy nic przeciwko nadmiarowi i przechowywaniu na wszelki wypadek.

Lubimy kupować bez planu i mieć dużo, a świadomość, że aby móc tak postępować, trzeba pracować wciąż więcej, wcale nam nie przeszkadza. Gromadzenie jest bardzo przyjemne, a pozbywanie się zbyt bolesne. Cóż, w takim przypadku lepiej dać sobie spokój z dążeniem do prostoty. Nie da nam ona radości, bo będzie się wydawała nieustannym ograniczaniem się. Będzie trudniej, a nie łatwiej. Prawdopodobnie jeszcze nie czas na zmianę. Tego procesu nie da się przyspieszyć. Upraszczanie nie powinno być ciągłą walką ze sobą. Nie powinno wynikać z chęci podążania za modą. Dopóki nie będzie się opierało na wewnętrznym przekonaniu, że to właściwa droga, nic z niego nie wyjdzie. Może uda nam się pozbyć paru niepotrzebnych przedmiotów, może dom bez zbędnych gratów wyda się nieco bardziej przestronny, ale nieustanne pragnienie posiadania nadal będzie nas popychało do gromadzenia. Posprzątanie to jeszcze nie minimalizm. To tylko zabieg higieniczny, który stanowi okazję, by zbadać swój stosunek do sfery materialnej. Zadać sobie parę pytań, przemyśleć doświadczenia, zastanowić się nad tym, jakie znaczenie mają dla nas rzeczy, poćwiczyć oddawanie bez żalu niepotrzebnych przedmiotów. Warto sprawdzić, czy zostawiło się w swoim życiu miejsce na sprawy niezwiązane z gromadzeniem dóbr. Dostrzec, że każdemu posiadanemu przedmiotowi odpowiada określona ilość czasu i energii, które trzeba poświęcić, aby na niego zarobić. Ocenić, czy potrafi się racjonalnie gospodarować czasem i energią. Minimalizm zaczyna się wraz z uświadomieniem sobie, jak niewielka część tego, co posiadamy, wystarczyłaby nam do przeżycia. Do życia wygodnego, szczęśliwego i spełnionego trzeba więcej, ale nie aż tak wiele, jak się nam czasem wydaje, a od ilości zdecydowanie ważniejsza jest jakość. Wszystko ponad owo wystarczające do szczęścia minimum jest zbędnym obciążeniem. Można się tego ciężaru pozbyć i zobaczyć, co z tego wyniknie. Nie jest to jednak wykonalne, dopóki nie uwolnimy się od żądzy posiadania. Nie tylko rzeczy, ale też doznań, przeżyć i ludzi.

Prezenty, pamiątki, książki, kolekcje i pasje

Istnieje kilka grup przedmiotów, z którymi zazwyczaj wyjątkowo ciężko się rozstać, lecz nie z powodu sentymentu czy lęku przed uświadomieniem sobie niegdysiejszego braku rozwagi. To rzeczy innych ludzi, książki, kolekcje oraz narzędzia i materiały związane z naszymi hobby i zainteresowaniami. Rzeczy innych ludzi to te, które znalazły się u nas niezależnie od naszej woli, a czasem nawet wbrew niej. Niechciane prezenty i przedmioty odziedziczone po zmarłych. Bywają kłopotliwe i niepotrzebne, a jednak nie umiemy się ich pozbyć, ponieważ mamy wrażenie, że w ten sposób sprawimy przykrość temu, kto nas obdarował, lub okażemy brak uczucia i szacunku do zmarłego. Nietrafione prezenty potrafią skutecznie zatruć życie. Zazwyczaj lądują na dnie jakiejś szafy, wyjmujemy je ewentualnie przed wizytą dobroczyńcy, bo obawiamy się, iż poczuje się dotknięty naszą niewdzięcznością. Przede wszystkim należy się jednak zastanowić, kto powinien czuć się winny, jeśli w ogóle ktokolwiek. Obdarowany czy obdarowujący? Ten drugi nie dołożył odpowiednich starań, aby prezent był bardziej przydatny i zgodny z gustem tego pierwszego. Nie zainteresował się potrzebami i upodobaniami obdarowywanego, lecz zmierzył go swoją miarą i sprawił przyjemność sobie, dając coś, co sam chciałby mieć albo już ma. Sądzimy, że pozbycie się takiego przedmiotu zrani czyjeś uczucia, ale nie ma co się oszukiwać. Żadna rzecz nie nabierze urody ani przydatności w wyniku długotrwałego przetrzymywania w szafie bądź przekładania z niesmakiem z miejsca na miejsce. Nie ma również co liczyć na to, iż z czasem zmieni się nam gust. Jeśli prezent uznaliśmy za brzydki i zupełnie zbędny już wtedy, kiedy go

odpakowaliśmy, czemu mielibyśmy mieć inne zdanie po roku nieużywania go? Z przedmiotami odziedziczonymi po nieżyjących sprawa ma się inaczej. Każdy, komu przyszło kiedykolwiek porządkować mieszkanie po zmarłym, wie, z jak złożonymi i trudnymi emocjami trzeba się zmierzyć. Z jednej strony chciałoby się zachować wszystko bez wyjątku i udawać, że ten ktoś zaraz wróci, że tylko na chwilę wyszedł. Z drugiej – trzeba przez to przebrnąć, zapomnieć o bólu i smutku, posegregować dobytek i zdecydować, co zostawiamy, co oddajemy, a co wyrzucamy… Powracają wspomnienia, każdy przedmiot ma przecież swoją historię. Czasem pojawia się rozbawienie jakąś słabostką czy dziwnym przyzwyczajeniem zmarłego, mogą także przyjść gniew albo rozgoryczenie. Dlaczego nie dbał bardziej o swoje sprawy, dlaczego nie podjął decyzji, z którymi teraz zostaliśmy sami? Jakby bez tego nie było trudno i przykro. Przedzierając się przez nawarstwione pokłady cudzego życia, możemy na własne oczy zobaczyć, jak wiele jest przypadkowości w naszym posiadaniu, jak wiele rupieci zbieramy niemal nieświadomie. Mało kto całkowicie panuje nad swoim dobytkiem i zdaje sobie w pełni sprawę z tego, co, dlaczego i po co przechowuje. Dopiero patrząc na cudze zbiory, widzimy bezsensowność gromadzenia. Tyle zachodu, tyle lat pracy, i co? I tak nie zabrał tego wszystkiego do grobu. A na dodatek teraz ktoś, kto go kochał, musi ten mikrokosmos ogarnąć. Dobrze byłoby wyciągnąć wnioski i postarać się oszczędzić chociaż części tych bolesnych przeżyć tym, którzy kiedyś będą musieli posprzątać po naszej śmierci. Można się zastanowić, jak trudnym zadaniem byłoby uporządkowanie naszego domu, gdy umrzemy, albo czego ciekawego lub kompromitującego dałoby się dowiedzieć na podstawie naszego dobytku. To wszystko nie zmienia jednak faktu, że pamiątek po zmarłych trudno się pozbyć. Dają nam złudzenie, iż bliska osoba wciąż jest gdzieś nieopodal. Oddając czy sprzedając jej własność, mamy poczucie straty i wrażenie, że dopuszczamy się zdrady. Żałoby nie da się przyspieszyć, nie da się też określić, ile czasu potrzeba, byśmy byli w stanie naprawdę pożegnać się z nieobecnym. Jeśli jednak poczujesz się gotów do selekcji rzeczy zmarłej osoby, pomyśl, że nie wszystkie miały dla niej znaczenie i nie wszystkie muszą je mieć dla ciebie. Wybierz te, które naprawdę ci się z nią kojarzą, przywołują jakąś szczególną cechę lub wspólne przeżycia. Nieważne, czy będą to drobiazgi czy przedmioty o większej wartości finansowej. Pamiątek może być sporo lub tylko jedna, miej jednak pewność, że przy każdym kontakcie z nimi będziesz ciepło myśleć o zmarłym.

Pozbądź się jednak pozostałych, mniej istotnych przedmiotów. Pozwól, by dobytek zmarłego przyniósł radość innym ludziom, niech jego rzeczy zyskają nowe życie. Znajoma blogerka, Tofalaria, opowiadała mi na przykład o sukience po babci. Nigdy nie miała ochoty w niej chodzić, ale nie potrafiła się jej pozbyć. Pewnego dnia zebrała wreszcie siły i podarowała ją koleżance, która bardzo się z niej ucieszyła. Tofalaria też poczuła radość. Pomyślała, że babcia nie miałaby nic przeciwko temu, że sukienka znalazła nową właścicielkę. Może nawet sprawiłoby jej to przyjemność. Pamiątki powinny mieć w naszym domu specjalne miejsce. Niech nie leżą zapomniane i zakurzone w kącie czy na dnie szuflady. Ja na przykład odziedziczyłam po dziadku słowniki. Używam ich na co dzień do pracy. Za każdym razem, gdy z któregoś wypada karteluszek z dziadkową notatką albo gdy na marginesie znajduję odręcznie dopisane właśnie to słowo, którego szukam, czuję się, jakby dziadek zaglądał mi przez ramię. Z kolei moja siostra używa skrzynki na farby, palety i sztalug odziedziczonych po naszym drugim dziadku, malarzu. Dzięki nim codziennie symbolicznie się z nim spotyka. Pamiątka użyteczna przypomina o bliskim dzięki temu, iż często się z niej korzysta. Podobnie można jednak traktować przedmioty zupełnie nieużytkowe. Bibelot czy fotografia mogą działać jako odświeżacz pamięci tak samo jak te bardziej praktyczne przedmioty, pod warunkiem że zadbamy, aby były blisko. Równie dużo emocji co porządkowanie dobytku zmarłych budzi pozbywanie się książek. Może nawet więcej. Nie uważa się ich za zwykłe rzeczy. Wiele razy spotkałam się z opinią, iż najtrudniej rozstać się właśnie z nimi. Zapaleni bibliofile mawiają czasem, że byliby zdolni odmówić sobie wielu przyjemności, ale nie kupowania książek. Oczywiście posiadać książkę na własność to nie to samo, co ją wypożyczyć. Zwłaszcza jeśli ma się w zwyczaju wracać do ulubionych pozycji. Zawsze można zajrzeć do lektury, jeszcze raz wzruszyć się historią, zachwycić stylem i doborem słów albo po prostu otworzyć tom w dowolnym miejscu, przekartkować go i odświeżyć sobie ulubione fragmenty. Książki to nie tylko przedmioty – to nośnik myśli i uczuć, czasem patrzy się na nie wręcz jak na przyjaciół. Te, które dopiero czekają na swoją kolej, wydają się jeszcze atrakcyjniejsze, bo są obietnicą przyjemności, zapowiedzią miłych chwil, biletem w podróż na nieznany ląd. Przy zwariowanym tempie współczesnego świata oraz dużej aktywności rynku wydawniczego łatwo jednak wpaść w pułapkę kompulsywnego kupowania książek

do przeczytania kiedyś. Jednocześnie przechowuje się wszystkie już przeczytane oraz te, do których jeszcze nie udało się zajrzeć. Regały się zapełniają, stosy na stoliku nocnym rosną, a szans na przebicie się przez te zapasy raczej nie przybywa. Narasta za to frustracja – kiedy wreszcie znajdę czas na czytanie?! Nikomu to nie szkodzi, tyle że to kolejny przykład niezbyt rozsądnego wydawania pieniędzy. Nie samo kupowanie książek, lecz nabywanie ich w ilościach przekraczających możliwości czasowe. A przecież miłośnicy literatury mają jeszcze często w zwyczaju wypożyczać książki z bibliotek i pożyczać je od znajomych i rodziny. Z miłością do książek walczyć nie należy. To piękny nałóg i na pewno nieszkodliwy. Za to warto nauczyć się dzielić tą radością i uwalniać te książki, do których nie zamierza się wracać. Zwykle po pierwszej lekturze wiemy, czy będziemy chcieli do danej pozycji jeszcze zajrzeć. Nasze domy przypominają jednak niekiedy biblioteki zastawione setkami zakurzonych tomów czekających na dzień, który nigdy nie nadejdzie. Tymczasem książki żyją tylko wtedy, kiedy ktoś je czyta. Pozwólmy im się odrodzić, zamiast samolubnie przetrzymywać je pod kluczem. Jest coraz więcej możliwości dzielenia się książkami. Zbiórki dla bibliotek szkolnych i publicznych, domów opieki, szpitali, zakładów karnych. Można się książkami wymieniać, można je po prostu rozdawać krewnym i znajomym. Zostawiajmy sobie tych najlepszych, sprawdzonych i wiernych przyjaciół. Większość przeczytanych książek to przecież raczej jednorazowi znajomi, towarzysze jednej podróży, nieraz sympatyczni i czarujący, lecz czuje się, że głębszej relacji z tego nie będzie. Było miło, interesująco, pouczająco, zabawnie, ale więcej się nie spotkamy. A gdzieś być może ktoś czeka, by jeden z naszych przygodnych znajomych zmienił jego życie. Chociaż pozbyłam się niemal całego, dużego niegdyś, księgozbioru, przekazując go bibliotekom i rozdając znajomym, czytam teraz więcej niż dawniej. Dzieje się tak dlatego, że czytam książki na tematy, które interesują mnie w danej chwili, a takie najłatwiej znaleźć u znajomych i rodziny czy w bibliotece. Owszem, nadal czasem kupuję książki, ale rzadko je sobie zostawiam. Większość od razu po przeczytaniu uwalniam, pożyczam albo oddaję znajomym z przyzwoleniem na przekazanie dalej. Wspomniana wcześniej Tofalaria i inni minimaliści mają podobne doświadczenia. Pozbycie się książek nie oznacza nieczytania, wręcz przeciwnie. Nagle cały świat okazuje się jedną wielką biblioteką. Niewykluczone, że chętniej sięga się po książki, bo w domu nie straszą już stosiki czekające na swoją

kolej. Przed opróżnieniem regału z książek, których nie przeczytałam ani nie przeczytam, powstrzymywała mnie także próżność. Wydawało mi się, że dzięki dużej bibliotece mogę uchodzić za intelektualistkę. Och, ona tyle czyta… Teraz nie martwi mnie, czy ktoś pomyśli, że posiadanie niewielu książek jest równoznaczne z nieoczytaniem. Przestało mieć to dla mnie znaczenie. Nie chcę udawać kogoś, kim nie jestem, by zaimponować innym. Ostatnią grupą przedmiotów, których szczególnie trudno się pozbyć, są kolekcje oraz narzędzia i materiały związane z hobby lub pasją. Czasem początkującym minimalistom wydaje się, że powinni się ich wyrzec. Przecież minimalista na pewno niczego nie kolekcjonuje, nie powinien uprawiać sportu, który wymaga dużej ilości sprzętu, ani grać na dużym instrumencie muzycznym. Nie wiem, skąd bierze się takie przekonanie. Zapewne ze zbytniego przywiązania do pomysłu, że minimalista może posiadać najwyżej sto rzeczy. No i klops, bo druty do robótek ręcznych to dwie sztuki, a przecież żadna miłośniczka robienia na drutach nie ma tylko jednej pary, potrzebne jej co najmniej kilka rozmiarów i rodzajów. A szydełka, a igły, a nożyczki, a te wszystkie kłębki wełny?! Gra na perkusji? Nie ma mowy, to zajmuje stanowczo zbyt wiele miejsca! Może flet, fujarka, cymbałki, ale fortepian? Wykluczone. Mówiąc serio: nic bardziej mylnego. Upraszczanie ma służyć uzyskaniu miejsca na inne sprawy niż praca i konsumpcja. Na rodzinę, kontakty z ludźmi, rozwój osobisty, szukanie radości i sposobów wyrażania siebie. Uprawianie sportu, rozwijanie zainteresowań i pasji służą wszystkim tym celom. Dobieranie hobby według ilości potrzebnego sprzętu jest co najmniej komiczne. Nie kwestie ilościowe powinny nas martwić, a brak zainteresowań. Gdy nic nie cieszy, nic nie wydaje się warte wysiłku, gdy nie ma się ochoty szukać czegokolwiek, co wzbudziłoby w nas ciekawość lub chęć tworzenia. Na szczęście porządkowanie przestrzeni, pozbywanie się balastu materialnego i zastanowienie się nad swoimi potrzebami zazwyczaj uwalniają kreatywność i wyobraźnię. Prostota otoczenia sprzyja skupieniu, które z kolei ułatwia znalezienie tego, co sprawia nam przyjemność i napędza do twórczego przekształcania rzeczywistości. Tak było w przypadku Tofalarii. Upraszczanie sprawiło, że wróciła do dawnych hobby: robótek ręcznych i szycia. Ja również tego doświadczyłam. Miałam dosyć gotowców, chciałam sobie przypomnieć, jak to jest zrobić coś samemu albo

odnowić zniszczony przedmiot. Zrobić coś z niczego, podarować komuś efekt własnej pracy, a nie chińszczyznę spod fabrycznej sztancy, spędzać wolny czas w inny sposób niż przed telewizorem czy komputerem. Poza tym rękodzieło ma jeszcze jedną wielką zaletę: sprzyja rozwijaniu uważności. Mówi się, że robienie na drutach, podobnie jak każda inna wykonywana z przyjemnością aktywność manualna, ma wiele wspólnego z medytacją. Bliski kontakt z narzędziem i materiałem oraz rytmiczne powtarzanie czynności (oczko lewe, oczko prawe, oczko lewe…) sprzyjają wyciszeniu i uspokojeniu. Niewykluczone, że na etapie „odgruzowywania” domu będziemy musieli zdecydować o losie zapomnianych kolekcji lub przedmiotów związanych z porzuconym hobby. Natrafimy na zbiory pocztówek, sprzęt do niegdyś uprawianego sportu, narzędzia do jakiegoś rękodzieła. Trzeba coś w tej kwestii postanowić. Można, jak do tej pory, przełożyć te rzeczy na inną półkę lub do pudła na strychu, z myślą, że kiedyś na pewno się do tego wróci. Kiedyś, czyli nigdy, bądźmy ze sobą szczerzy. Można też przestać się oszukiwać i pozbyć się tych przedmiotów – rozdać je lub sprzedać. Albo uznać, że kiedyś właśnie nadeszło, i spojrzeć na dawne hobby świeżym okiem. A nuż warto do niego wrócić, sprawdzić, czy jeszcze nam się podoba. Przejrzeć i uporządkować zbiory, wyrzucić duplikaty, pomyśleć, co fajnego da się jeszcze z tego wyciągnąć. Niewykluczone, iż po latach dawna pasja nie będzie już miała uroku, ale może też przywołać piękne wspomnienia. Minimalizm jest narzędziem uniwersalnym, da się więc zastosować go również do hobby. Nie po to, żeby liczyć eksponaty w kolekcji, raczej by skupić się na jakości. Niech kolekcja będzie zbiorem rzeczy niezwykłych, dających nam radość, a nie przypadkową zbieraniną nie wiadomo czego nie wiadomo po co. Kolekcjonerstwo bywa przecież piękną pasją, nieważne, czego dotyczy: antyków, kapsli, opakowań po cukierkach. Jeśli cieszy i sprawia, że chce się żyć, nie ma powodu, żeby z niego rezygnować. Tak samo jest w przypadku form aktywności wymagających różnego rodzaju sprzętu. Warto szukać takiego wyposażenia, które jest rzeczywiście przydatne i najlepiej służy naszym celom. Tu również lepiej przedkładać jakość nad ilość. Wszystkich wyżej wymienionych grup przedmiotów dotyczy jedna reguła: jeśli pozbywanie się ich miałoby sprawiać ból lub powodować trwały dyskomfort, oznacza to, że należy je zostawić. Przejściowe wahanie nie jest niczym złym, daje czas na zastanowienie. Jeśli ma się silne przekonanie, iż danej pamiątki, książki czy

ozdoby kolekcji nie należy nikomu oddawać, to najwyraźniej tak jest. Albo jeszcze musimy do tego dojrzeć.

Finanse

Wydawałoby się, że wystarczy raz a dobrze posprzątać oraz pozbyć się nadmiaru i sprawa załatwiona. I żyli długo i szczęśliwie po wsze czasy. Nic bardziej mylnego. Usunęliśmy objawy choroby, lecz dopóki nie uporamy się z jej przyczynami, dopóty będzie nawracała. Jeśli nie zmieni się stosunku do pieniędzy i konsumpcji, wciąż będzie nam przybywało zbędnych rzeczy. Będziemy próbowali się ich pozbywać, ale ciągle będą napływały nowe. Zacznijmy od pieniędzy. Kiedy coś kupujemy, rzadko myślimy o tym, że za towar lub usługę oddajemy nie tyle jakąś sumę, ile czas, siły i zdolności, których wymagało zdobycie tej sumy. Gdybyśmy zarabiane kwoty podzielili przez ilość czasu spędzanego na pracy i dojazdach do pracy, moglibyśmy ustalić, jakiej ilości czasu odpowiada nabywany właśnie towar. Ile może być warta sukienka? Godzinę? Pół dnia? Tydzień? A samochód? Miesiące albo nawet lata. Dopóki o tym nie pamiętamy, grozi nam pochopne wydawanie pieniędzy. Inaczej patrzy się na zakupy, gdy się myśli, że spodnie kosztują sto złotych, więc są tanie i nie będzie ich nam żal, jeżeli szybko się zniszczą, a inaczej, kiedy przypomnimy sobie, iż poświęciliśmy trzy godziny, aby na nie zarobić, więc jeśli po drugim praniu stracą fason, będzie to oznaczało bezpowrotną utratę tych trzech godzin. Pamiętanie o tym, że pieniądze przekładają się na czas, skłania do oszczędności i rezygnacji z niepotrzebnych wydatków. Chyba nikt nie chce zamieniać cennych minut swojego życia na niepotrzebne przedmioty.

Mówi się niekiedy, że minimalizm jest nastawiony antykonsumpcyjnie. Jest to tak samo błędne, jak twierdzenie, iż minimaliści rezygnują z posiadania. Konsumpcja i posiadanie same w sobie nie są szkodliwe. Wszyscy jesteśmy konsumentami, wszyscy coś posiadamy. Nie da się normalnie funkcjonować w społeczeństwie i całkowicie zrezygnować z dóbr materialnych. Zarabiamy, kupujemy, zużywamy. Należy jedynie zastanowić się nad proporcjami. Minimaliści nie rezygnują z konsumpcji, lecz starają się ograniczyć ją do właściwych i racjonalnych rozmiarów. Odrzucają chciwość i kupowanie bez zastanowienia. Czeka nas wypracowanie zrównoważonego modelu konsumpcji, czyli takiego, który pozwala na zaspokajanie potrzeb z poszanowaniem środowiska naturalnego i racjonalnym wykorzystaniem zasobów, tak zewnętrznych, jak osobistych. Należy skończyć z nieograniczonym pochłanianiem dóbr produkowanych tylko po to, by jak najszybciej się zużyły, i zastąpić je dostosowanym do rzeczywistego zapotrzebowania używaniem przedmiotów trwałych i dobrze wykonanych. Model „więcej” czas zastąpić modelem „tyle, ile trzeba, i dobrej jakości”. Wspominałam, że my, Polacy, jesteśmy wciąż społeczeństwem na dorobku. Jako konsumenci nie zdążyliśmy jeszcze wypracować sobie racjonalnych modeli zachowań. Uczymy się na błędach. Nie umiemy planować zakupów i wydatków, nie przywiązujemy odpowiedniej wagi do jakości. Naszymi decyzjami często kieruje przypadek, okazja. Kupujemy, bo jest taniej, bo nas stać – a nie dlatego, że naprawdę potrzebujemy. Jeśli chcemy rozsądnie gospodarować pieniędzmi i przestać marnować energię, musimy zacząć od poznania swoich potrzeb i możliwości, a potem nauczyć się planowania i dyscypliny oraz wypracować takie strategie korzystania z okazji, promocji i wyprzedaży, które będą służyły rzeczywistym oszczędnościom, a nie impulsywnym zakupom. Planowanie domowego budżetu to narzędzie niemal zapomniane w czasach, gdy często wydaje się wszystko, co się zarabia, a nawet więcej, bo przecież salda debetowe, karty kredytowe i pożyczki cieszą się dużą popularnością. Wiele osób deklaruje chęć oszczędzania, ale twierdzi, że zarabia zbyt mało, by to było możliwe. Zapewne w wielu przypadkach rzeczywiście tak jest. Dopóki jednak nie zna się przeznaczenia każdej zarobionej złotówki, trudno stwierdzić, czy to prawda czy tylko nam się tak wydaje.

Prowadzenie domowych rachunków było dawniej jedną z podstawowych życiowych umiejętności. Obecnie bywa traktowane jako przejaw skąpstwa albo oznaka problemów finansowych, zajęcie nudne i niepotrzebne, odbierające przyjemność ze spontanicznych zakupów. Argumentem przeciwko bywa też to, że skoro kupuje się w sposób przemyślany, to nie ma potrzeby zapisywać dochodów i wydatków. Nie da się jednak osiągnąć spokoju, jeśli nie panuje się nad swoimi finansami. Dopóki rządzi nimi przypadek, nie ma mowy o poczuciu bezpieczeństwa. Gdy żyje się od wypłaty do wypłaty albo od jednego większego przypływu gotówki do kolejnego, prędzej czy później może nastąpić katastrofa. Wystarczy jakieś zdarzenie losowe i trzeba się będzie zadłużyć. Wiele osób, nawet nieźle zarabiających, żyje w stanie nieustannego zadłużenia. Bardzo łatwo wpaść w tę pułapkę. W miarę wzrastania zarobków przestaje się kontrolować wydatki. Ze względu na powszechność rozliczeń bezgotówkowych jest to coraz częstsze. Płatności internetowe i karty płatnicze sprawiają, że traci się kontakt z pieniądzem. Dawniej, gdy korzystało się głównie z gotówki, o wiele trudniej było wydawać więcej, niż się zarabiało. Teraz ułatwiają to usługi bankowe dostępne dla wszystkich, którzy osiągnęli odpowiednią zdolność kredytową. Tylko osoby zarabiające naprawdę mało, tak mało, iż nie mają szans na kartę kredytową czy saldo debetowe, są zmuszone do utrzymywania wydatków na poziomie nieprzekraczającym przychodów. Oczywiście istnieją jeszcze inne możliwości zapożyczenia się, ale przy niskich dochodach uważa się zazwyczaj, że pożyczka to ostateczność. Wiedząc, iż dług będzie bardzo trudno spłacić, zwykle nie zaciąga się go pochopnie. Przy średnich i wysokich dochodach jest zupełnie inaczej, jeśli nie ma się nawyku kontrolowania finansów. Apetyt rośnie w miarę jedzenia. Człowiek szybko przyzwyczaja się do wyższego standardu życia, droższych marek, bardziej spontanicznych zachowań konsumpcyjnych i rekompensowania sobie zakupami zmęczenia i stresu. Ponadto stara się dopasować do oczekiwań związanych ze statusem społecznym, czyli do tego, w jakich miejscach powinno się bywać, gdzie spędzać urlop, jakiej marki mieć sprzęty i odzież. Zamożni ludzie zastanawiają się czasem nad tym, w jaki sposób ci, którzy zarabiają mało, są w stanie przeżyć, skoro im samym ledwo starcza do wypłaty. Nie ma w tym żadnej tajemnicy. Gdyby przyjrzeli się krytycznie swoim zwyczajom, zobaczyliby, że przy pewnej dyscyplinie mogliby lepiej i rozsądniej gospodarować

pieniędzmi. Punktem wyjścia jest prowadzenie szczegółowego budżetu. Z dokładnością do najmniejszych kwot. Nad większymi inwestycjami zazwyczaj dłużej się zastanawiamy, rozważamy za i przeciw, porównujemy oferty. Drobne wydatki łatwo przeoczyć lub zbagatelizować. A tymczasem właśnie tą drogą pieniądze najbardziej lubią wyciekać z naszych portfeli. Dopiero kiedy zsumujemy drobne wydatki albo jeszcze lepiej – przeliczymy je w skali roku, zobaczymy, dlaczego należy poświęcić im więcej uwagi. Kilkuzłotowe kwoty wydawane na gazety, napoje, słodycze, niemal niedostrzegalne w skali dnia czy tygodnia, mogą w ciągu miesiąca złożyć się na całkiem pokaźne sumy. Forma, w jakiej prowadzi się rachunki, nie ma znaczenia. Tradycjonaliści wybiorą tabelkę w zeszycie, inni arkusz kalkulacyjny, użytkownicy smartfonów chętnie skorzystają z odpowiednich aplikacji. Ale to tylko szczegóły. Grunt, by zastosowana metoda była dla nas wygodna. Już po miesiącu da się wyciągnąć pierwsze wnioski i dostrzec ewentualne błędy lub możliwości usprawnień, a im dłużej będziemy śledzić stan swoich finansów, tym więcej wyniknie z tego korzyści. Najlepiej zacząć od obserwacji, spróbować zauważyć tendencje, błędy i niekonsekwencje. Pierwszy krok to zestawienie przychodów i wydatków. Łatwiej ewidencjonuje się przychody, przede wszystkim dlatego, że obejmują zwykle zdecydowanie mniej pozycji. Należy też zaznaczyć, czy dane źródło dochodów jest stałe czy okazjonalne. Drugą stroną ewidencji, tą bardziej przerażającą i trudniejszą do opanowania, są wydatki. Najpierw wystarczy spisać je w takiej kolejności, w jakiej przychodzą nam do głowy, i także zaznaczyć, czy mają stały czy zmienny charakter. Po stronie wydatków należy także umieścić ewentualne długi, łącznie z debetami i saldami kart kredytowych. Na tym etapie, gdy jeszcze nie dysponujemy wszystkimi danymi (chociaż dzięki wyciągom z konta da się je stosunkowo łatwo i szybko zgromadzić), można w poszczególnych pozycjach wpisać kwoty szacunkowe. Potem trzeba będzie dbać o to, by dokładnie je zapisywać. To pierwsze zestawienie wykaże przede wszystkim, czy nie żyjemy ponad stan, czy nasze długi i wydatki nie przekraczają przychodów. Nawet jeśli tak nie jest, budżet pomoże w znalezieniu ewentualnych dziur, przez które pieniądze tajemniczo wyciekają. Niewykluczone, że już na etapie porządkowania udało nam się dojść do pierwszych konkluzji dotyczących zarządzania domem i finansami. Może rzuciły nam się w oczy szczególnie duże wydatki w jednej dziedzinie, a może wyszły na jaw szkodliwe nawyki – skłonność do gromadzenia zbyt dużych zapasów

spożywczych albo słabość do butów lub kolorowej prasy, na której przeglądanie jakoś nigdy nie ma czasu. Cokolwiek wydawało się niepokojące, budżet wykaże to czarno na białym, nie pozostawiając miejsca na domysły. Po kilku miesiącach prowadzenia ścisłej ewidencji znikną wszelkie wątpliwości. Prowadzenie rachunków oznacza zbieranie wszystkich paragonów i potwierdzeń; jeśli nie dostaniemy paragonu (na przykład na targu), trzeba zanotować kwotę, żeby o niej nie zapomnieć. Raz dziennie lub raz na parę dni należy wprowadzić wszystkie dane do ewidencji. Ważne, by robić to regularnie. Podział wydatków na kategorie jest sprawą indywidualną. Niektórzy wolą na początek bardzo ogólne zestawienie, rozbijają zbiorcze kategorie na podgrupy dopiero wtedy, gdy wydaje się, że w danej kategorii coś nie gra, ale nie wiadomo co. Można też postąpić odwrotnie: na początku zastosować szczegółowy podział, a w miarę postępów bezpieczne pozycje łączyć w większe grupy. Budżet to przede wszystkim długo- i krótkoterminowe planowanie. Trzeba w nim uwzględnić takie cele, jak spłata długów, stworzenie funduszu awaryjnego i odkładanie oszczędności. Należy też pamiętać o pozycjach okresowych, na przykład o prezentach. Najlepiej wyznaczać sobie konkretne zadania, bo wtedy łatwiej się zmobilizować do wygospodarowania środków. Planując, powinno się określać nie tylko kwotę, ale też termin realizacji celu. Jak w wielu innych dziedzinach, od teorii do praktyki daleka droga. Może się okazać, że na papierze czy ekranie komputera wszystko elegancko się zgadza, ale na co dzień brakuje nam dyscypliny, by utrzymać wydatki w założonych granicach. Dlatego trzeba ćwiczyć konsekwencję. Gdy pieniądze wpłyną na konto, należy od razu opłacić wszystkie rachunki i ubezpieczenia, odłożyć kwotę przeznaczoną na nieprzewidziane wydatki, przelać na odpowiedni rachunek środki przeznaczone na spłatę długów. Następnie należy odliczyć kwotę na wydatki przewidywane w danym miesiącu, a resztę środków podzielić przez liczbę dni pozostałych do następnej wypłaty. Dzięki temu będziemy wiedzieli, jaką kwotą na dzień dysponujemy. Jeśli danego dnia nie wydamy jej całej, możemy oczywiście przeksięgować ją na następny, ale niech nie stanowi to pokusy do przesadnego rozpędzania się z wydatkami. Niektórzy entuzjaści prowadzenia domowych rachunków stosują metodę kopertową. Polega ona na tym, że dzieli się gotówkę według celów i odkłada do

kopert, można też mieć osobną kopertę na każdy dzień. Dzięki temu łatwiej zapanować nad wydatkami. W czasach gdy coraz powszechniejszy jest obrót bezgotówkowy i nawet za kilkuzłotowe zakupy da się płacić kartą lub telefonem komórkowym, system kopertowy wydaje się archaiczny, ale ma on swoje zalety. Przede wszystkim psychologiczne. Do banknotów i monet mamy inny stosunek, traktujemy je z większym szacunkiem i uwagą, jesteśmy mniej skłonni pochopnie je wydawać. Gdy płaci się kartą, nawet duży wydatek zdaje się mniej boleć, zapewne w myśl zasady, że czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal. Koperty natomiast dają namacalny obraz granic, w których musimy się zmieścić. Odejście od obrotu bezgotówkowego ma jeszcze jedną zaletę. Za sprawą płatności bezgotówkowych bank ma wgląd w nasze wydatki, dzięki czemu może dostosować swoją ofertę do naszych potrzeb i w odpowiednim momencie zadzwonić z propozycją debetu, pożyczki lub ubezpieczenia. Niewykluczone, że w chwili słabości ulegniemy pokusie i skorzystamy z propozycji. Świadomy konsument, który pewną ręką zarządza swoim budżetem, zna jednak swoje potrzeby, ograniczenia i możliwości, więc niestraszne mu takie zabiegi marketingowe. Im większa dyscyplina, tym mniej potrzebne są takie metody jak unikanie bezgotówkowych zakupów. Im większe mamy do siebie zaufanie, tym mniej musimy się obawiać, że budżet wymknie się nam spod kontroli. Budżet pozwala także ocenić, ile miejsca w naszych wydatkach zajmują potrzeby, a ile zachcianki. To nieco zapomniane kategorie. Specjaliści od marketingu i reklamy tak często powtarzają „Musisz to mieć”, że zapominamy, co jest koniecznością, a co wyborem. Zrozumienie tej różnicy i uwzględnienie jej w działaniu nie musi oznaczać wyrzeczenia się przyjemności, luksusów i rozrywek, ale może pomóc czasowo je ograniczyć lub zrezygnować z nich do chwili osiągnięcia wyznaczonych celów. Nie jest bowiem rozsądne uleganie kaprysom, jeśli jest się zadłużonym i nie ma się oszczędności. Należy najpierw uregulować zobowiązania, potem stworzyć fundusz oszczędnościowy, a dopiero na końcu myśleć o luksusach, określiwszy, jaką część wydatków miałyby one stanowić. Poprawie stanu finansów sprzyja także planowanie zakupów. Najlepiej stworzyć listę rzeczy, których kupno wydaje się nam niezbędne (z wyjątkiem bieżącego zaopatrzenia), odczekać odpowiednio długi czas (na przykład miesiąc) i sprawdzić, czy po jego upływie wciąż jesteśmy przekonani, że te zakupy są konieczne. Może się okazać, iż o większości nawet nie pamiętamy. Im lepiej zna się swoje potrzeby i potrafi odróżniać je od zachcianek, tym

łatwiej uodpornić się na reklamy, okazje i promocje. Jeśli dobrze zna się stan swojego posiadania i z wyprzedzeniem planuje wydatki, można korzystać z obniżek i wyprzedaży w taki sposób, aby naprawdę zaoszczędzić. Nie dam się namówić na kupienie patelni nawet za złotówkę, jeśli pamiętam, że mam już trzy i czwarta nie jest mi do niczego potrzebna. Ale jeśli wiem, iż przydałby mi się granatowy prochowiec, mogę zaczekać do sezonowej wyprzedaży, by kupić go za pół ceny. Nie można nazwać oszczędnością kupowania karkówki w promocyjnej cenie, jeśli naszą zamrażarkę wypełnia mięso, którego nie ma kiedy przygotować i zjeść. Kupowania czegoś dlatego, że jest w promocji, a nie dlatego, że tego potrzebujemy, nie da się postrzegać w kategoriach korzyści. Korzystny jest tylko ten zakup, który najpierw zaplanowaliśmy, a potem zrealizowaliśmy, gdy udało nam się znaleźć tani produkt dobrej jakości. Nawet najniższa cena nie powinna przesądzać o kupnie, jeśli nie mamy zapotrzebowania na daną rzecz. Istnieje bowiem spore prawdopodobieństwo, że właśnie wmawiamy sobie nieistniejącą potrzebę. Pseudopotrzebę, wymyśloną dla nas przez jakiegoś zdolnego marketingowca. Zamiast tłumaczyć sobie, dlaczego czegoś potrzebujemy, powinniśmy za każdym razem, gdy nachodzi nas ochota na kupienie jakiejś rzeczy, pomyśleć, dlaczego nie jest nam potrzebna. Trzeba też dać sobie chwilę na zastanowienie, by nie ulec złudzeniu, że mamy przed sobą niepowtarzalną okazję. Sprzedawca ma za zadanie przekonać klienta, iż trzeba szybko podjąć decyzję, bo oferta jest wyjątkowo korzystna, a kolejnej długo nie będzie. Wiadomo jednak, że promocji jest mnóstwo, wystarczy wybrać się do innego sklepu czy poszukać w internecie – prędzej czy później znajdziemy identyczny produkt w takiej samej cenie. A nawet jeśli nie, to co z tego? Prawdopodobnie jesteśmy szczególnie podatni na takie manipulacje, ponieważ wciąż pamiętamy czasy, gdy na atrakcyjne towary – a niekiedy także na te zupełnie przyziemne, takie jak papier toaletowy – trzeba było polować. W warunkach powszechnej dostępności wszystkiego można jednak wreszcie zobojętnieć na hasło O K A ZJ A . Nie da się całkiem uniknąć zakupów, ale żeby mieć pewność, iż nie będą źródłem stresu i kłopotów finansowych, trzeba nauczyć się podchodzić do nich bez emocji. Niezależnie od tego, czy walczy się z uzależnieniem czy po prostu chce się kupować bardziej racjonalnie, raz na jakiś czas warto zrobić post. Wyznaczyć sobie okres bez odwiedzania centrów handlowych, targów i sklepów internetowych i przez ten czas radzić sobie z tym, co już się ma. Może to być tydzień, miesiąc lub dłużej,

wszystko zależy od sytuacji i ilości zgromadzonych zapasów. Dzięki takiej przerwie zorientujemy się, czy jesteśmy uzależnieni od kupowania czy potrafimy się bez niego obejść. Częstym błędem jest nieunikanie okazji do zakupów. By odzwyczaić się od kupowania pod wpływem emocji, trzeba znaleźć nowe sposoby radzenia sobie ze stresem i nudą. Zamiast odprężać się w galerii handlowej lepiej wybrać się na spacer, wziąć relaksującą kąpiel, pobiegać lub popracować fizycznie. Przed każdym zakupem trzeba zadać sobie pytanie, czy jest konieczny. Dla minimalisty kupno to ostateczność. Najpierw należy się zastanowić, czy bez danego przedmiotu można się obejść. A nuż jego funkcja dubluje się z funkcją jakiegoś już posiadanego albo da się go czymś zastąpić lub zrobić samemu z tego, co mamy. Jeśli to niemożliwe, trzeba zapytać rodzinę i znajomych, czy nie mają na zbyciu tego, czego nam potrzeba. Niemal w każdym domu zalegają duplikaty sprzętów, niechciane prezenty, nadmiarowe zapasy. Zazwyczaj nie trzeba długo szukać, wystarczy kilka pytań, jedna czy dwie rozmowy telefoniczne, ogłoszenie na portalu społecznościowym. Co ciekawe, w większości przypadków ludzie, którzy uwalniają się w ten sposób od niepotrzebnych rzeczy, są z tego bardzo zadowoleni. Nie wspominając o tym, że rzadko oczekują rekompensaty, czasem w zamian wystarczy symboliczny drobiazg. A więc wszyscy zyskują, i to bezgotówkowo. Gdy zakup jest konieczny, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na jakość. Zawsze szukajmy najwyższej, na jaką nas stać. Nie kupujmy tandetnych produktów, które szybko się zużywają, co zmusza do kolejnych wydatków. Zbyt często głównym kryterium decyzji jest cena. Oczywiście wyższa cena nie zawsze jest równoznaczna z lepszą jakością, lecz najniższa rzadko gwarantuje solidność. W dobie swobodnego dostępu do informacji łatwo zasięgnąć opinii tych, którzy sprawdzili dany produkt. Warto też szukać sprzętu używanego. Ze względu na ciągły napływ nowości i szybko zmieniające się mody wiele osób pozbywa się towarów, które straciły już urok modnej nowinki. Kupując z drugiej ręki, oszczędzamy sobie zbyt wysokich wydatków i nabywamy rzecz, o której już wiadomo, czy i jak działa. I nawet jeśli po pewnym czasie okaże się, że uległa zaplanowanej przez projektanta awarii, nie stracimy tak wiele. Coraz częstsze jest też odnawianie, naprawianie i recykling. Wielką popularnością cieszą się serwisy ogłoszeniowe, które można wykorzystać zarówno do pozbywania się niepotrzebnych rzeczy, jak i do poszukiwania używanych, które ktoś chce oddać lub sprzedać za niewielką kwotę.

Kupowanie rzeczy używanych i naprawianie zepsutych zamiast ciągłej wymiany na nowe w pewnych środowiskach postrzega się jako „dziadowanie”. Cóż, osoby wybierające proste życie powinny przyzwyczaić się do rozmaitych niepochlebnych etykietek. Dla ludzi, którzy nieustannie kupują modne nowości lub przemeblowują domy tylko po to, by zaimponować innym, oszczędność nie jest cnotą. Czy warto się tym przejmować? W młodości pracowałam przez pewien czas we Francji jako pomoc domowa, aby szlifować język i dorobić sobie do stypendium. Trafiłam do bardzo zamożnego domu. Moi pracodawcy byli właścicielami studia nagrań, pan domu zasłynął jako kompozytor muzyki do filmów i reklam. Ponadto już ich dziadkowie dorobili się znacznych majątków. Domy i mieszkania w dobrych paryskich dzielnicach, nadmorska willa na południu, luksusy… To, co mnie, skromną Polkę, która nigdy nie miała do czynienia z tak bogatymi ludźmi, zaskoczyło, to ich oszczędność. Dbałość o wykorzystanie resztek, unikanie marnotrawstwa, szukanie okazji i przecen. Wydawało mi się, że bogacze nie muszą liczyć się z pieniędzmi. Ci nie musieli, ale zdawali sobie sprawę, iż każdy źle wydany frank to przejaw rozrzutności. Pamiętam, z jaką radością moja pracodawczyni pokazywała mi stół ogrodowy, który udało się jej nabyć na wyprzedaży za jedną trzecią pierwotnej ceny. Mogła kupić go wcześniej, ale uznała, że nie warto przepłacać. Zaczekała, aż zostanie przeceniony. Pomyślałam wtedy, iż może właśnie dzięki oszczędności i rozsądkowi ich rodzinom udało się zgromadzić majątek. Nawet jeśli nie marzymy o bogactwie, warto dbać o to, by nie trwonić pieniędzy i niczego nie marnować. W naszym kraju wciąż jeszcze panoszą się nowobogackie postawy. Gdy ktoś mówi nam, iż musimy mieć jakiś przedmiot, ponieważ wszyscy naokoło go mają, lub gani korzystanie z rzeczy używanych i oskarża nas o skąpstwo, warto pamiętać, że ostentacyjne obnoszenie się z pieniędzmi i wydawanie dla samej przyjemności wydawania lub z chęci zaimponowania innym to przejaw nie tylko złego gustu, lecz także i przede wszystkim – braku rozsądku.

Dom

Stereotypowa wizja prostego życia ma za scenerię dom na wsi, z dala od cywilizacji. Przekonanie, że tak właśnie wygląda ideał, umacniają książki i filmy, których akcja toczy się pośród winnic na południu Europy lub na amerykańskiej prowincji. Świeże powietrze, kontakt z naturą, bliskie relacje z sąsiadami, rozkoszowanie się smakiem samodzielnie uprawianych warzyw i owoców. I obowiązkowo jaja od szczęśliwych kur. Jeśli jednak zapytać przeciętnego mieszkańca wsi, czy uważa swoje życie za proste i dobre, odpowiedź niekoniecznie będzie twierdząca. Podobnie jak nie każdy mieszczuch będzie się skarżył na swoje otoczenie. Zwolenników dobrowolnej prostoty często zajmują dywagacje na temat tego, które rozwiązanie jest lepsze i jak miejsce zamieszkania wpływa na egzystencję. Gdzie łatwiej żyć? Miasto czy wieś, mieszkanie czy dom? Nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Nie ma przecież dwóch identycznych sytuacji ani dwóch rodzin o takich samych potrzebach i możliwościach. Zastanówmy się najpierw nad domem na wsi, częstym obiektem westchnień i romantycznych marzeń. Najczęściej zachwalane zalety życia na wsi to przestrzeń – zarówno mieszkalna, jak i magazynowa, a także podwórko, ogród czy sad, czyli ewentualne miejsca odpoczynku i zabawy. Ponadto oczywiście dostępność zdrowej żywności, głębsze i serdeczniejsze relacje międzyludzkie (w przeciwstawieniu do typowej dla miast anonimowości) oraz spokój, bliskość natury i czyste powietrze. Tak, duża powierzchnia mieszkalna jest bez wątpienia wygodna, ale ma też swoje wady. Wyższa cena, wyższe koszty utrzymania i więcej sprzątania. W Polsce

rzadko buduje się małe domy. Być może jest to kwestia przyzwyczajeń z czasów, gdy stawiało się kilkupiętrowe siedziby z myślą o przyszłych pokoleniach. Często się też słyszy, że nie ma sensu podejmować wysiłku, jakim jest budowa domu, by potem cisnąć się na osiemdziesięciu czy stu metrach kwadratowych. Bywa, że rozochocony inwestor, chcąc sobie wynagrodzić dotychczasowe niewygody, planuje nieco na wyrost, czasem nawet wybiegając daleko w przyszłość i zakładając na przykład, iż jego dzieci zamieszkają na dodatkowym piętrze, kiedy dorosną i założą rodziny. Tu doda jeszcze jeden pokój gościnny, tam strych, jeszcze gdzieś drugą garderobę. I projekt rozrasta się grubo ponad początkowe zamierzenia. Gdy dom jest gotowy, okazuje się, iż lepiej byłoby aż tak nie szaleć, ale jest już za późno. A olbrzymi kredyt spłacać trzeba, tak samo jak trzeba ponosić wysokie koszty utrzymania, a z upływem lat również koszty remontów i modernizacji. Robi się dobrą minę do złej gry, bo trudno przyznać przed sobą i innymi, że się przesadziło. Duża przestrzeń ma jeszcze jedną wadę – ułatwia obrastanie w niepotrzebne rzeczy. Właśnie dlatego, że nie dyscyplinuje. Nieużywane pomieszczenia często wykorzystuje się jako magazyny, gdzie upycha się graty, zapasy i „przydasie”. Ogród również wymaga pracy. Mieszkańcom miast wydaje się czasem, iż wszystko rośnie samo. Wzdychają do ekologicznych warzyw, po które wystarczy wyjść na grządkę. Zapominają, że choć uprawa nie kosztuje dużo, to wymaga czasu i wysiłku, nieraz także ubrudzenia sobie rąk po łokcie, bywa, iż niezbyt pięknie pachnącymi substancjami. Ogrodnictwo może dawać olbrzymią satysfakcję, pod warunkiem że jest pasją, a nie przymusem, i że ma się na nie czas. I dochodzimy do kluczowej kwestii: sytuacji zawodowej i rodzinnej. Dom i ogród mogą dawać wiele radości, ale wymagają czasu, o który łatwiej, jeśli życie zawodowe właścicieli toczy się w niewielkiej odległości. Gorzej, gdy do pracy trzeba daleko dojeżdżać, nierzadko w korkach. Dzieci trzeba dowozić do szkół i na zajęcia pozalekcyjne. Sprawy jeszcze bardziej się komplikują, gdy każde z partnerów musi korzystać z osobnego samochodu, co dodatkowo podnosi koszty. Może się tak zdarzyć, że przy małych dzieciach, odległym miejscu pracy i braku pomocy ze strony rodziny na uprawę ogródka oraz utrzymywanie domu w porządku nie starcza już ani sił, ani czasu. Oczywiście pod wieloma względami jest łatwiej, jeśli mieszka się przy rodzicach lub teściach. Można zostawiać dzieci pod ich opieką, zamiast korzystać ze żłobka lub przedszkola, a koszty utrzymania budynku rozkładają się równomiernie na wszystkich mieszkańców, więc nie stanowią takiego obciążenia jak w przypadku

pojedynczej rodziny. Te korzyści mogą jednak zostać przysłonięte przez konflikty i napięcia. Niekiedy seniorzy uważają, że udzielane przez nich wsparcie daje im prawo do wtrącania się i narzucania młodym swojego zdania, i oczekują wdzięczności i uległości. Wszystko zależy od umiejętności rozwiązywania sporów i kultury osobistej obu stron. Gdy szwankuje komunikacja, a nieporozumienia czy rozbieżności poglądów prowadzą do awantur, wzajemnych oskarżeń i podejrzeń, potencjalne ułatwienie staje się koszmarem. Skoro dom na wsi to nie zawsze sielanka, przyjrzyjmy się mieszkaniu w mieście. Na pierwszy rzut oka ma ono wiele przewag. Chociażby tę, że koszty utrzymania budynku wielorodzinnego rozkładają się na wszystkich członków wspólnoty. Mniejsza powierzchnia mieszkalna bywa niewygodna, ale oznacza także mniejsze wydatki. Zaletą jest również dostępność infrastruktury i niewielkie odległości, dzięki którym można korzystać z takich środków komunikacji jak rower czy transport zbiorowy albo chodzić na piechotę, co obniża wydatki, chociaż niekiedy zajmuje więcej czasu. Ponadto w miastach coraz częściej da się zamówić zakupy przez internet. Ale miasto ma przecież także wady. Gęstość zaludnienia wiąże się z licznymi uciążliwościami. Nigdy nie jest się zupełnie samemu. Skłonny do awantur sąsiad potrafi skutecznie zatruć życie, podobnie jak rozwrzeszczane dzieciaki za oknem. Zanieczyszczenie powietrza i wyższy poziom hałasu nie sprzyjają zdrowiu ani odpoczynkowi, więc w każdej wolnej chwili dąży się do wyjazdu na łono natury, aby pooddychać świeższym powietrzem. Wady i zalety obu rozwiązań można długo wymieniać, a co dopiero, gdybyśmy włączyli do naszych rozważań wszystkie warianty pośrednie (na przykład dom w mieście) albo różnice między większymi i mniejszymi miastami lub między wsiami w różnych regionach. Nie szukam jednak uniwersalnego rozwiązania, lecz odpowiedzi na pytanie, jakimi kryteriami przy wyborze miejsca zamieszkania powinni kierować się ludzie dążący do prostoty. Czy mają szukać dużej przestrzeni czy niskich kosztów, czy bliskości przyrody? Czy też powinni skupić się na możliwościach rozwoju więzi międzyludzkich? Przede wszystkim pamiętajmy, że chcemy traktować dobra materialne jedynie jako środek do osiągania naszych celów, a nie cel sam w sobie. Minimalista dostosowuje miejsce zamieszkania do swoich zamierzeń i potrzeb, a nie na odwrót.

Godzi się z tym, że być może przyjdzie mu się przeprowadzać, lecz nigdy nie pozwoli, by miejsce, w którym mieszka, stanęło mu na przeszkodzie do realizacji celów i marzeń lub wymagało pracy ponad siły, nieustannej uwagi i wydatków. Jedną z ulubionych maksym minimalistów jest Omnia mea mecum porto. Wszystko, co moje, noszę ze sobą. Oznacza ona, iż największe bogactwo ma się w sobie, lecz także to, iż dom może być wszędzie, bo tworzą go ludzie, nie ściany. Bywa, że przychodzi nam wszystko porzucić i szukać miejsca gdzie indziej. Minimalista jest na to duchowo przygotowany. Nie znaczy to, iż nie kocha miejsca, w którym wyrósł i był szczęśliwy, że nie jest przywiązany do swojej miejscowości i swojego kraju, ale ma w sobie przyzwolenie na zmiany i akceptuje ich nieuchronność, bo wie, iż są nieodłączną częścią życia. Nie przywiązuje się więc zanadto do miejsca zamieszkania. Jeśli otrzyma interesującą propozycję pracy w innym mieście, nie odrzuci jej tylko dlatego, że wiąże się ona z przeprowadzką. Zastanowi się, czy nie warto zaryzykować. W miarę jak okoliczności się zmieniają, minimalista sprawdza, czy jego dom nadal do nich przystaje. Powiększenie rodziny wymaga powiększenia przestrzeni życiowej, dzieci jednak w końcu dorastają i opuszczają dom, który staje się zbyt wielki dla starzejących się rodziców. Czasem okazuje się niedostosowany do potrzeb osób z wiekiem tracących sprawność. Zamiast marnować siły, próbując utrzymać go, jakby nic się nie zmieniło, warto zamienić go na mniejszy, podzielić grunty, zmniejszyć ogród lub przenieść się do mieszkania w mieście. Im więcej jednak wysiłku i pieniędzy włoży się w wybudowanie domu lub kupno mieszkania, urządzenie go, utrzymywanie i ulepszanie, tym trudniej się z nim rozstać, nawet gdy okazuje się, iż nie odpowiada już potrzebom rodziny. Zapuściliśmy korzenie, nie chcemy zaczynać wszystkiego od nowa. Wielu ludzi nigdy nie zdecyduje się na przeprowadzkę, mimo że mogłaby przynieść korzystne zmiany – takie jak atrakcyjniejsza praca, bardziej przyjazne otoczenie, lepszy klimat lub niższe koszty utrzymania. Mobilność Polaków ograniczają bardzo wysokie ceny nieruchomości, pociągające za sobą konieczność obciążania się kredytami hipotecznymi często na kilkadziesiąt lat. Trudno zastanawiać się nad szybką przeprowadzką, gdy nad głową wisi ponura wizja spłacania rat do końca życia. Wybieranie najskromniejszych rozwiązań może zmniejszyć ten ciężar. Zamiast budować wielki dom dla kilku pokoleń, warto wybrać tańszy, bardziej kompaktowy projekt. Dwie osoby mogą wygodnie mieszkać nawet na czterdziestu metrach kwadratowych, rodzina czteroosobowa – na osiemdziesięciu–stu metrach. Wystarczające mogą się okazać

nawet mniejsze powierzchnie, wiele zależy od zagospodarowania przestrzeni. Dzięki niedużemu metrażowi da się zmniejszyć obciążenie finansowe i nie zostać niewolnikiem banku i nabytej nieruchomości. A jeśli już wzięliśmy kredyt, uczyńmy z jego spłaty jeden z priorytetów. Dom ma być schronieniem i dawać poczucie bezpieczeństwa. Wszyscy mieszkańcy powinni czuć się w nim swobodnie, wiedzieć, że są u siebie, mieć miejsce na swoje rzeczy i estetyczną, funkcjonalną przestrzeń do pracy, nauki, zabawy i odpoczynku. Dom to nie wystawa dizajnu, reprodukcja rozwiązań z katalogu, demonstracja bogactwa czy wysublimowanego gustu. Może być mały, skromnie i niedrogo urządzony, ale musi być dostosowany do potrzeb swoich właścicieli, ich trybu życia, zainteresowań i ewentualnych ograniczeń, takich jak choroba czy niepełnosprawność. Jedna z czytelniczek mojego bloga podzieliła się ze mną historią, która jest dobrą ilustracją tego, iż skromne rozwiązania mieszkaniowe postrzegane są jako fanaberia bogatych. Opowiedziała mi, że gdy kupili z mężem gospodarstwo z kawałkiem ziemi i przez sześć lat remontowali zabudowania, żeby na starość, kiedy zostawią warszawskie mieszkanie dorastającemu synowi, mieć domek z drewutnią, zaprzyjaźniony sąsiad rolnik wielokrotnie ich wypytywał, czemu zamiast wyburzyć zrujnowaną chałupę i postawić piętrową willę z wodotryskiem, zadowalają się czymś tak skromnym. Odpowiedź stale brzmiała „Nam nie potrzeba więcej”, ale pytanie wracało jak bumerang. Gdy zakończyły się główne prace, sąsiad wrócił do tematu podczas spotkania przy piwie. Usłyszał to samo wyjaśnienie co zawsze. Zamilkł, pokiwał głową i po namyśle pochylił się do męża mojej czytelniczki ze słowami: „No tak! Kto tobie, bogatemu, zabroni skromnie żyć!”.

Wiara

Gdy mówimy o prostym życiu w naszym kontekście kulturowym, nie możemy pominąć kwestii wiary. Większość Polaków deklaruje katolicyzm, jest też w Polsce spora wspólnota protestancka. Ideały skromności, prostoty, dzielenia się i rezygnacji z pogoni za dobrami materialnymi leżą u podstaw chrześcijaństwa. Ostatnio katolikom dobitnie przypomina o tym papież Franciszek. Jeśli jednak przyjrzeć się współczesnemu Kościołowi katolickiemu w Polsce, trudno doszukać się w nim umiłowania prostoty i skromności. Wręcz przeciwnie, zarówno wśród duchownych, jak i wśród wiernych częste są materializm, chciwość i epatowanie posiadanymi dobrami, a religijność przejawia się głównie w powierzchownym uczestnictwie w liturgii. To dla mnie bolesny temat. Mimo że jestem głęboko wierząca, odeszłam od Kościoła już dawno, u progu dorosłości. Jako dość romantyczna młoda dziewczyna nie umiałam pogodzić się z duchową pustką ludzi, którzy mieli być moimi przewodnikami. Miałam poczucie, iż rozbudowana obrzędowość, skomplikowane rytuały i świątynie wypełnione złotem, obrazami i klejnotami raczej oddalają mnie od Boga, niż do niego zbliżają. Przeszkadzała mi częsta wśród księży mania wielkości. A przede wszystkim widoczne na każdym kroku materializm i żądza władzy duchownych, ich małość, hipokryzja i pogarda dla wiernych. Księża otaczający się luksusami, mieszkający na okazałych plebaniach, lubujący w drogich samochodach i rozkoszach stołu. Bolało mnie także to, iż podkreśla się znaczenie regularnego uczestnictwa w praktykach religijnych, rozlicza się wręcz z obecności na mszy, a jednocześnie nie wspomina się o tym, że wiara nie sprowadza się do

chodzenia do kościoła, bezmyślnego klepania modlitw i dawania na tacę, ani o tym, iż chrześcijanin powinien dawać świadectwo wiary całym swoim życiem. Obserwacja otaczających mnie wiernych też skłaniała do gorzkich refleksji. Powszechny brak tolerancji, nienawiść do świata i – przede wszystkim – żądza pieniądza i wykorzystywanie każdej okazji, by popisać się swoim bogactwem. Nabożeństwo to małe targowisko próżności. Przy ważniejszych okazjach przymus pokazania się jest jeszcze silniejszy. Wypełnione marmurami, złoconymi nagrobkami i wymyślnymi dekoracjami cmentarze wydają się jednym wielkim pomnikiem materializmu. Z roku na rok widać coraz wyraźniej, że wiara od dawna nie jest już traktowana jako treść życia, nauka wyznaczająca kierunek duchowego rozwoju, podstawa światopoglądu i systemu wartości. Sprowadza się ją do obrzędów, obrazów, relikwii i świętych figur. W kościele powtarza się za księdzem słowa modlitwy, lecz chwilę po mszy nie pamięta się już ani jednego z nich, bo nie uważa się przecież, żeby miały się do czegokolwiek przydać. Sakramenty także często rozpatruje się jedynie w wymiarze materialnym. Suknie, garnitury i obrączki stawiane są na pierwszym miejscu, nikt nie zastanawia się nad głębokim sensem tych uroczystości, traktuje się je raczej jako okazję do pochwalenia się bogactwem. Do Kościoła zniechęcił mnie brak pokory, skromności, szczerej wiary i miłości bliźniego u wielu jego członków. Kiedy jednak młodzieńczy romantyzm ustąpił miejsca bardziej trzeźwemu osądowi, zaczęłam dostrzegać zarówno wspaniałych duchownych katolickich, jak i chrześcijan z prawdziwego zdarzenia. Zrozumiałam, że nie można wrzucać wszystkich do jednego worka. Kościół to ludzie, ze wszystkimi swoimi zaletami i niedoskonałościami. Charakter wspólnoty religijnej jest wypadkową cech ludzi, którzy ją tworzą. Kościół nie jest ani z gruntu zły, ani z gruntu dobry. Czym innym jest instytucja, do której nie muszę czuć sympatii, a czym innym ludzie, którzy pod auspicjami tej instytucji działają i szukają w niej pociechy, oparcia i sensu życia. Pisząc o minimalizmie, nawiązałam kontakty także z osobami wierzącymi. Początkowo za pośrednictwem internetu, potem także na żywo. Z radością odkryłam, że katolicy mają wielką potrzebę prostoty, są też autorzy, którzy piszą o jej chrześcijańskim wymiarze i – co najważniejsze – twierdzą, iż pomaga im ona zbliżyć się do Boga. Poszukiwanie chrześcijańskich korzeni minimalizmu doprowadziło mnie do

bloga dominikanina Krzysztofa Pałysa, a następnie zaowocowało spotkaniem i wizytą w Konwencie bł. Pier Giorgia Frassatiego w Łodzi. Zarówno lektura zapisków ojca Krzysztofa, jak i rozmowy z nim potwierdziły, że ideał prostego życia jest nadal obecny w myśli katolickiej. Nasz klasztor – mówi ojciec Krzysztof – jest nieco nietypowy. Nie mamy parafii, lecz dużo pracujemy na zewnątrz. Sporo jest więc wyjazdów z wykładami, rekolekcjami, dniami skupienia, konferencjami itp. Na miejscu zaś pracujemy ze studentami, osobami uzależnionymi, mamy galerię, D K F i jeszcze kilka innych inicjatyw. W tym wszystkim szukamy też wyciszenia i miejsca dla Pana Boga. Może mniej jesteśmy „kontemplacyjni”, a bardziej „czynni”. To jest też cena, którą należy zapłacić za pracę z ludźmi. To, że noszę biały habit, wcale nie oznacza, że jestem lepszy od kogokolwiek. Wciąż na nowo muszę odświeżać sobie najważniejsze rzeczy. Także jeśli idzie o prostotę – by mniej komplikować, a bardziej upraszczać. Klasztor zaskakuje skromnością. Mieści się w zwykłej kamienicy w centrum miasta, od Piotrkowskiej dzieli go zaledwie parę kroków. Wewnątrz proste i estetyczne, wygodne pomieszczenia. Ani śladu luksusu. Zakonnicy sami gotują, zmywają i zajmują się swoimi codziennymi potrzebami. Widać, że ta niezależność jest dla nich źródłem radości. Pokój gościnny, w którym śpię i pracuję, ma skromne wyposażenie, ale zapewnia podstawowe wygody, a nawet łącze internetowe. Wystrój jest bardzo powściągliwy, jedyną ozdobą jasnych ścian są maleńki krzyż i portret patrona konwentu. Dzięki temu, że mieszkają w niczym niewyróżniającym się budynku, łódzcy dominikanie mogą wyjść do ludzi, bo nie muszą koncentrować się na dbaniu o obiekt, jak często dzieje się w przypadku zabytkowych kościołów i klasztorów. Na przykład benedyktyni z podkrakowskiego Tyńca musieli stać się niemal biznesmenami, by udźwignąć ciężar utrzymania swoich włości. Podczas kilkudniowego pobytu w łódzkim klasztorze przekonuję się, że miejsce to ściąga osoby w różnym wieku i z różnych środowisk. Nie tylko na celebrowane w kaplicy nabożeństwa – dominikanie organizują też wystawy (nie zawsze o charakterze religijnym), spotkania poświęcone kulturze, muzyce, poezji i twórczości filmowej, prowadzą grupę anonimowych alkoholików, udzielają porad ludziom uwikłanym w sekty i wspierają bezrobotnych.

W trakcie rozmów ojciec Krzysztof i ja dochodzimy do wniosku, że chociaż posługujemy się niekiedy innymi słowami i odwołujemy się do innych pojęć, to jednak mówimy o tym samym i dążymy do tego samego celu. Ojciec Krzysztof zwraca uwagę, iż w tradycji chrześcijańskiej minimalizm istnieje od początku, tyle że inaczej się go nazywa: asceza, prostota, umiar. Ma na celu dawkowanie przyjemności, aby zrobić miejsce dla spraw najważniejszych. W myśl chrześcijańskiego minimalizmu większość luksusów i wygód jest nie tylko zbędna, ale wręcz szkodliwa, ponieważ stanowi przeszkodę w rozwoju duchowym. Ludzie głęboko wierzący zawsze żyli skromnie. W naszej rozmowie nie może zabraknąć wzmianki o papieżu Franciszku, który zaskakuje skromnością, ujmuje umiłowaniem prostoty i troską o los najuboższych. Jest żywym dowodem na to, że idee minimalizmu są bliskie chrześcijaństwu. Świadczy o tym także fakt, iż zadzwonił niedawno do założyciela ruchu slow food, Carla Petriniego, by pogratulować mu jego działalności. Ojciec Krzysztof pisze, że dojrzałe życie duchowe zawsze prowadzi do prostoty. Opowiada o dominikaninie, który przepracował wiele lat w Rosji, a ostatnio odwiedził łódzki klasztor z wykładem o starcach rosyjskich. Zwrócił on uwagę, iż o prostotę systematycznie się modlono, i przytoczył słowa uważanego za świętego chrześcijańskiego mnicha ze Wschodu: Żyć w prostocie – najlepsze do wszystkiego. Nie męcz siebie, zastanawiając się, jak i co zrobić. Niech będzie, jak się zdarzy. Żyć w prostocie to nie smucić się, nikogo nie obrażać, nikomu nie sprawiać przykrości i wszystkim okazywać szacunek. Skoro chcesz miłości, to czyń miłość, chociaż najpierw i bez miłości. Żyj, nie smuć się, ze wszystkiego bądź zadowolony. Tu i rozumieć nie ma czego. A gdy ktoś powiedział: „Wy, ojcze, bardzo prosto mówicie”, starzec uśmiechnął się: „Tak, przez dwadzieścia lat o tę prostotę Boga prosiłem”. Ojciec Krzysztof mówi, że aby żyć, potrzebujemy niewiele, przekonujemy się o tym jednak dopiero wtedy, gdy wszystko odrzucimy lub musimy ze wszystkiego zrezygnować. W swoich internetowych zapiskach przywołuje historię znajomego, który przez pięć dni leżał pod kroplówką i nie mógł jeść ani pić. Gdy szóstego dnia podano mu wreszcie szklankę wody, stwierdził, że smakuje jak najlepsza whisky.

Gdyby zabrać człowiekowi wszystko na trzy dni, a potem mu to oddać, zobaczyłby, jak wiele posiada rzeczy, za które może być wdzięczny, a które mu spowszedniały. Ojciec Krzysztof wskazuje, że nadmierne potrzeby prowadzą do rozczarowania, ponieważ człowiek szuka szczęścia w rzeczach, które nie mogą go dać. Tęskni do pełni, do Boga, piękna, bezpieczeństwa i miłości, których na ziemi nie da się w pełni osiągnąć, a otaczanie się zbyt dużą ilością przedmiotów pogłębia frustrację, ponieważ dobra materialne nie mogą zaspokoić tych pragnień. Zdaniem dominikanina brak i niedosyt mają sens i są lepsze od przesytu, są duchową wartością. Na pytanie, w jaki sposób koncepcje ojców pustyni, którzy zwykle sporą część życia spędzali w odosobnieniu, sprawdzają się dzisiaj, ojciec Krzysztof odpowiada: Kluczową sprawą, której możemy się od nich nauczyć, jest to, aby żyć w prostocie, w tej rzeczywistości, która jest nam dana przez Boga, a nie ciągle marzyć o innych miejscach czy stanach duchowych, które w danym momencie nie są nam dane. To droga do frustracji, gdyż przestajemy żyć w pełni chwilą obecną. Zachęca, by brać wszystko takim, jakie jest, odczuwać wdzięczność za to, co się ma, i znajdować radość w drobiazgach, bo wielkie rzeczy są wypadkową małych. Nawołuje do celebrowania tego, co tu i teraz, ponieważ Boga można spotkać tylko w chwili obecnej i w momencie śmierci. Zwraca uwagę, żeby nie tracić energii na zamartwianie się, rozpamiętywanie przeszłości lub nadmierne zajmowanie się przyszłością, ale doceniać to, co mamy. Pisze także o czasie i zachęca do wiary, że Bóg da go tyle, by wystarczyło. Nie chodzi jednak o to, żeby próbować robić jak najwięcej. Trzeba znaleźć swój rytm, wystrzegać się przesady i we wszystkim zachować umiar. Zaleca ćwiczenie koncentracji i skupienia, między innymi przez narzucenie sobie ograniczeń: czytać mniej książek, ale za to dobrych i ze zrozumieniem, nie brać sobie na głowę zbyt wielu zajęć, nie dążyć do poznania wszystkiego. Żyjąc za szybko, można przegapić rzeczy najważniejsze. Ograniczać należy również przyjemności, ponieważ w nadmiarze powszednieją.

Jeśli chodzi o przedmioty, należy według ojca Krzysztofa pamiętać, że ważna jest nie liczba posiadanych rzeczy, ale to, w jaki sposób się z nich korzysta. Przedmioty nie powinny przeszkadzać w zjednoczeniu z Bogiem. Droga do rozwoju duchowego polega na rezygnacji z nadmiaru, narzucaniu sobie ograniczeń i dokonywaniu wyborów. Wolność nie polega na podtrzymywaniu wszystkich możliwości. Ojciec Krzysztof podaje za przykład samego siebie. Opowiada, że kiedy zaczął wcześniej wstawać i pozbył się rzeczy, z których nie korzystał lub których używał tylko sporadycznie, poczuł się bardziej wolny. Pomogło mu również uporządkowanie celi. Cela powinna być miejscem modlitwy, studiów i odpoczynku. Im mniej w niej rozprasza, tym lepiej. Ojciec Krzysztof pisze, że każdy musi odnaleźć własne granice, on sam ceni pewną spartańskość. Zrezygnował z łóżka i zamienił je na materac, na ścianach oprócz dwóch prostych ikon nie ma żadnych obrazów, zrezygnował także z roślin doniczkowych, nadmiaru ubrań (jeśli przez rok czegoś nie używa, oddaje to komuś), książek, papierów, płyt, szafek i półek. Ograniczył się do tego, co konieczne. Cela stała się przestronniejsza i jest teraz przestrzenią, w której ojciec Krzysztof nabiera sił. Dzięki temu, iż nic go nie dekoncentruje, może skupić się na tym, co najważniejsze. Przekonał się na własnej skórze, że pewna surowość i ascetyczność wystroju wnętrza jest konieczna dla zachowania higieny duchowej. Zmniejszenie liczby posiadanych rzeczy sprawiło też, iż bardziej je ceni, ale czuje się do nich mniej przywiązany. Sporo rozmawiamy o minimalizmie w sztuce sakralnej i o pięknie prostoty. Zachwycam się skromną urodą kaplicy łódzkiego konwentu, gdzie zachowano równowagę i umiar, dzięki czemu łatwiej skupić się na modlitwie. Po naszym spotkaniu dominikanin podsyła mi jeszcze zdjęcia bardzo nowoczesnego i minimalistycznego pod względem architektury czeskiego klasztoru cystersów w Nowym Dworze. Jak pisze: „Minimalizm formy, tylko rzeczy najważniejsze. Nic poza tym”. Minimalizm w wydaniu monastycznym zachwyca, ale dla większości ludzi może być tylko inspiracją. Dlatego szukałam świeckich katolików, którzy na co dzień stosują zasady chrześcijańskiej prostoty. Bardzo wyrazistym przykładem jest sześcioosobowa rodzina Konrada i Magdy z podwarszawskiej miejscowości. Jak mówi Konrad, wolą w odniesieniu do swojego podejścia używać szerszego znaczeniowo terminu „dobrowolna prostota”, chociaż czerpią także z minimalizmu.

Ich sposób życia ma silny związek z ich wiarą – ubóstwo stanowiące chrześcijański odpowiednik prostoty jest jedną z tak zwanych rad ewangelicznych. Konrad i Magda dobrze znają Pismo Święte; mówiąc o swojej rodzinie i wyjaśniając swoje wybory, często odwołują się do konkretnych fragmentów. Czuje się, że Biblia nie jest dla nich martwym tekstem, lecz mądrością, która znajduje zastosowanie na każdym kroku. Wartość dobrowolnego ubóstwa – mówi Konrad – bierze się z przekonania, iż szczęście, rozumiane z perspektywy wiary jako przyjaźń z Bogiem, da się osiągnąć między innymi dzięki wstrzemięźliwemu stosunkowi do rzeczy i pieniędzy, rozwijaniu takich cech charakteru jak umiar i oszczędność, a także dzięki wyrzeczeniu się tego, za czym goni współczesny człowiek. Dobrowolna prostota jest sposobem uporządkowania egzystencji i zrobienia miejsca na to, co ma prawdziwą wartość. Konrad i Magda poprzestają na niezbędnych prostych rzeczach – są ubodzy, bo wszystko mają „u Boga”. Ubóstwo przynosi błogosławieństwo, władza i bogactwo mogą stać się źródłem pychy, która oddala od Boga. Dla chrześcijanina prawdziwym bogactwem jest relacja z Bogiem. Pozostałe rzeczy są potrzebne, ale przemijające. Dlatego nie należy szukać sensu życia w pomnażaniu majątku. Konrad zaznacza, że chrześcijanin ma oczywiście obowiązek jak najlepiej wykorzystać swoje umiejętności i wolno mu pomnażać dobytek, jest jednak tylko administratorem dóbr powierzonych mu przez Boga, a nie ich właścicielem. Żywa więź z Jezusem i dobre relacje z bliskimi pozwalają wyzwolić się od szukania spełnienia w przedmiotach. Brak prostoty wznosi barierę pomiędzy mną i innymi ludźmi – mówi Konrad. Ceną za bogactwo jest obawa przed biednymi, konieczność troszczenia się o swoje mienie i brak czasu na dbanie o relacje, okazywanie miłości i solidarności. Skupiając się na tym, co oferuje kultura konsumpcjonizmu, człowiek wierzący odsuwałby się od tego, co powinno być treścią jego istnienia. Dlatego zdaniem Konrada prostota i rozsądne wykorzystywanie dóbr są istotnym elementem chrześcijańskiego sposobu życia. Magda i Konrad na pierwszym miejscu stawiają rodzinę, a szczęście nie polega dla nich na dążeniu do dobrobytu, lecz na budowaniu relacji z Bogiem i serdecznych więzi z bliskimi. Nie można zapewnić sobie absolutnego bezpieczeństwa, nawet jeśli posiada się wiele. Nie da się w pełni panować nad swoim losem. Są jednak przekonani, że Bóg zna ich potrzeby i w razie czego zatroszczy się o to, aby je

zaspokoić. Polegają więc na jego opiece, żyją skromnie i wierzą, że nie muszą się martwić. Dochodzili do tego stopniowo. Na początku nie było łatwo. Odczuwali presję środowiska, by kupić mieszkanie, zatroszczyć się o przyszłość rodziny i materialną stabilizację. Ulegli i kupili mieszkanie na kredyt, co teraz oceniają jako błąd. Była to bardzo kosztowna decyzja związana z wielkim wysiłkiem i finansowym obciążeniem. Spłata kredytu wymagała wielkiej ilości energii i paraliżowała rozwój innych sfer życia. Początkowo ich droga życiowa była typowa. Magda pracowała zawodowo nawet wtedy, gdy na świat zaczęły przychodzić dzieci. Teraz jest ich czworo, najmłodsze ma pięć, najstarsze – trzynaście lat. Magdzie wydawało się zupełnie naturalne, że posyła je do przedszkola czy innej placówki wychowawczej, a sama zajmuje się pracą. Taki model zapamiętała z dzieciństwa. Jej mama, podobnie jak większość mam w tamtych czasach, pracowała zawodowo, bo inaczej nie dałoby się utrzymać rodziny. To, że Magda odgrywała rolę matki i żony, a jednocześnie pracowała zarobkowo, prowadziło jednak do ciągłych napięć i frustracji, ponieważ podwójny ciężar okazał się zbyt trudny do udźwignięcia. W miarę podążania drogą dobrowolnej prostoty Konrad i Magda zaczęli zmieniać swoje priorytety i przeorganizowywać życie. Dotyczyło to między innymi miejsca zamieszkania – przeprowadzili się w okolice, które wydawały się bardziej przyjazne dla dzieci, lecz tym razem nie poddali się presji otoczenia. Kupili mieszkanie dostosowane do potrzeb swojej rodziny, ale w granicach ich możliwości finansowych. Zrezygnowali z pragnienia posiadania domu i marzenia o ogrodzie, bo realizacja tego dążenia kosztowałaby ich zbyt wiele energii i czasu, które wolą wykorzystać w inny sposób. Magda postanowiła zostać mamą na pełen etat, by móc całkowicie poświęcić się prowadzeniu domu i wychowywaniu dzieci, a Konrad zrezygnował z dodatkowego źródła dochodów i tak dostosował swoje godziny pracy, żeby jak najwięcej czasu spędzać z rodziną. I wreszcie – postanowili, że edukacją swoich dzieci zajmą się w domu, i przestali posyłać je do szkoły. Polskie prawo na to zezwala, rodzice mogą wziąć na siebie odpowiedzialność za realizację programu nauczania, jeśli czują się na siłach. Konrad i Magda podjęli się tego wyzwania, zwłaszcza że – jak opowiadają – dzieci wracały ze szkoły zmęczone i rozdrażnione, popołudnia trzeba było spędzać na odrabianiu lekcji i nie starczało już czasu ani sił, by rozwijać twórczy potencjał. Edukację domową podjęli na próbę, z zastrzeżeniem, iż dzieci będą mogły wrócić

do szkoły. Młodsze, które nie mają porównania, czasem trochę się buntują, bo szkoła wydaje się im czymś kuszącym. Starsza córka docenia jednak korzyści, jakie dała jej ta zmiana. Przed południem dzieci uczą się, a popołudnia mogą poświęcać na rozwijanie swoich pasji i spędzanie czasu z rówieśnikami. Ograniczenie pracy zarobkowej sprawia, że żyją skromnie. Z założenia nie spędzają urlopu za granicą – uważają, iż na obecnym etapie lepsze są dla nich wakacje nad jeziorem, gdzie życie zwalnia i pozwala cieszyć się zwykłymi rzeczami: ciszą, przyrodą, ogniem w kominku, wspólną zabawą. Utrzymywanie się z jednej pensji wymaga oszczędności, kontrolowania wydatków i stosowania szeregu strategii, by starczyło środków na zaspokojenie wszystkich ważnych potrzeb. Oszczędność nie oznacza jednak skąpstwa, ale umiejętne zarządzanie pieniędzmi. Czasem w sposób na pierwszy rzut oka niezbyt oczywisty. Na przykład Konrad i Magda przez dwa lata chodzili na dość kosztowny kurs tańca, bo dzięki temu mogli pogłębiać relację małżeńską i spędzać czas tylko ze sobą, o co przecież w rodzinie wielodzietnej nie tak łatwo. Okazują zaufanie do ludzi i Boga, nie chomikując. Dzięki ludzkiej życzliwości wciąż dostają jakieś rzeczy, chociażby dla najmłodszych dzieci. Sami także dzielą się z innymi tym, co im niepotrzebne. Dbają o swoje sprawy materialne, ale nie podzielają częstego przekonania, że należy się zamartwiać finansami, a za swoją podstawową powinność uważać zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa finansowego. Wychowując dzieci, muszą mierzyć się z takimi wyzwaniami jak wpływy z zewnątrz. Nie mają telewizora, konsekwentnie chronią córki i syna przed oddziaływaniem reklam. Ich dzieci nie są też zasypywane zabawkami, które napływają wprawdzie z różnych źródeł, ale Konrad i Magda czuwają, by nie było ich zbyt wiele i by dzieci dzieliły się nimi z innymi. Nie spełniają też od razu ich zachcianek, przyzwyczajają córki i syna do tego, że trzeba czasem zaczekać. Dzięki temu, że są chronione przed reklamą, dzieci mają skromne pragnienia, nie domagają się gadżetów i drogich zabawek, a zapytane, co chciałyby dostać, proszą o rzeczy praktyczne i niewyszukane. Rodzina Konrada i Magdy spędza razem sporo czasu. Skromne warunki materialne skłoniły ich do szukania innych przyjemności niż te, które można kupić. Często chodzą na spacery albo robią sobie wycieczki, dzięki czemu mają więcej okazji, by

ze sobą przebywać. Łączy ich także praktyka religijna, dzień kończą wspólną modlitwą. Spotkanie z nimi zrobiło na mnie wielkie wrażenie. Z jednej strony ich wybory są całkowicie inne niż moje, daleko mi też do ich religijności. Z drugiej – wiem, że u podstaw naszych decyzji leży podobny sposób myślenia, różne są tylko jego owoce. Ich rodzina jest sześcioosobowa, moja to tylko nas dwoje. Oni realizują się poprzez macierzyństwo i ojcostwo, by – jak pisze Konrad – dać światu „ludzi wewnętrznie wolnych, dojrzałych emocjonalnie i duchowo”, ja nie stawiam sobie takich zadań. A jednak coś nas łączy: dążenie do dobrego życia i postrzeganie prostoty jako narzędzia do osiągnięcia tego celu. Patrząc z zewnątrz, można się zastanawiać, czy słusznie Magda i Konrad nie odczuwają lęku przed przyszłością. Kiedy się nad tym zastanawiam, przypomina mi się, że uczestniczyli w organizowaniu pomocy dla podobnej rodziny. Ich znajomym, Miłce i Marcinowi, w środku zimy spłonął dom, a wraz z nim cały dobytek, łącznie ze sprzętem fotograficznym służącym Marcinowi do pracy zarobkowej. Miłka była właśnie w ciąży z trzecim dzieckiem. Sytuacja wydawała się beznadziejna. Mieli kłopoty z wypłatą ubezpieczenia, z bankiem i spłatą kredytu, zawisło nad nimi widmo egzekucji komorniczej. Dzięki ludzkiej życzliwości i pomocy udało się jednak znaleźć zastępczy dom, pieniądze na spłatę brakującej części kredytu i prawnika, który pomógł w zmaganiach z firmą ubezpieczeniową. Człowiek wierzący powie, że dobrych ludzi zesłał Bóg, ja widzę w tym solidarność i gotowość dzielenia się z bliźnimi. Może faktycznie nie ma co aż tak się obawiać? Konrad i Magda wprowadzili w swoim życiu głębokie zmiany oparte na chrześcijańskim zaleceniu ubóstwa. Wiara doprowadziła ich do prostoty. Z kolei Weronika, blogerka i entuzjastka minimalizmu, twierdzi, że minimalizm jest dla niej narzędziem, którym posługuje się na drodze do wyznawania wiary. Zdaniem Weroniki najłatwiej opowiadać o minimalizmie w kontekście stanu posiadania. Sama często tak robi, ponieważ łatwiej mówić o tym, co widoczne i zrozumiałe dla większości ludzi. Ale w jej wersji minimalizmu widać również wiarę. Weronika twierdzi, że za duży dobytek wymaga zbyt wiele troski i zabiera czas, który moglibyśmy poświęcić na przyjemności. Gdy skupiamy uwagę na błahostkach, nie starcza jej, by zaangażować się w to, co dla nas ważne, rozwijające

lub pożyteczne. Ogrom drobiazgów może także przesłonić Boga. Weronika przyznaje, że daleko jej do ascezy, ale uważa, iż minimalizm jest sposobem pogłębiania wiary. Początki jej zainteresowania minimalizmem były związane z religią – zaczęła od postanowienia wielkopostnego w ramach organizowanej od ponad dwudziestu lat akcji pod hasłem „Siedem tygodni bez”. Jej celem jest przypomnienie, że post polega nie tylko na niejedzeniu mięsa, ale też na innych, indywidualnie podejmowanych wyrzeczeniach. W tym samym czasie Weronice przyszło wynająć mieszkanie bez dostępu do internetu. Jednym z pierwszych jej postanowień było, że nie zapewni sobie żadnego łącza. Pozbawiona rozpraszających bodźców zaczęła powoli odgruzowywać przestrzeń. Dostrzegła, iż to, co się zgromadziło, nie świadczy o tym, kim się jest i jakie wyznaje się wartości. Zrozumiała, że skoro materialny dobytek zagraca otoczenie człowieka, to musi mieć wpływ także na jego wnętrze. Siedem tygodni postu Weronika wykorzystała na skupienie się na swoim wnętrzu i otoczeniu oraz na uporządkowanie swojego świata. Zaczęła radykalnie, bo od razu zrezygnowała z wielu rzeczy. Oddała znaczną część tego, co miała, ale refleksje przyszły dopiero później. Pierwszą myślą Weroniki było, że zyskała miejsce, które można czymś zapełnić. Gdy jednak zaczęła to robić, zrozumiała, iż chyba coś po drodze zgubiła. Dała sobie czas na zastanowienie. Nad tym, co jest, a co okazało się mniej ważne, niż sądziła, i nad tym, co będzie chciała w swoim życiu zostawić. Na nowo wyznaczyła sobie cele i zaczęła małymi krokami je realizować. W ramach pracy nad charakterem postanowiła ponadto oddać (nie sprzedać) potrzebującym to, co zbędne. Zdaniem Weroniki sprowadzanie minimalizmu do kwestii stanu posiadania to spore uproszczenie, bo minimalizm wpłynął na wiele aspektów jej egzystencji oraz sprawił, że poukładała znaczną część myśli w swojej głowie. Niekiedy Weronika wręcz dzieli swoje życie na czasy przed przejściem na minimalizm i po nim. Jej zdaniem, dążąc do prostoty, nie należy przewracać wszystkiego do góry nogami czy rzucać pracy, ale wiele nawyków się zmienia, bo trzeba oddzielić to, co w sferze marzeń, od tego, co naprawdę możemy osiągnąć, i skupić się na tym drugim. Minimalizm daje Weronice nie tylko porządek, lecz także świadomość, co posiada i dlaczego. Ułatwia to podejmowanie decyzji, planowanie przyszłości,

określanie celów i realizowanie marzeń. Pomaga określić, co jest najważniejsze – choćby rozwijanie talentów, bo zdaniem Weroniki taki rozwój jest jak najbardziej zgodny z religią, zwłaszcza gdy wierzymy, że nasz talent jest darem od Boga. Weronika twierdzi także, iż tak jak jest czas na pracę i na odpoczynek, tak jest też czas na modlitwę. Wyznawanie wiary to dla niej nie jedna godzina w niedzielę, ale suma wielu zdarzeń z codziennego życia, chociaż zaznacza, że swojego czasu nie dzieli tylko między pracę i modlitwę – nadal jest w nim sporo miejsca na przyjemności, bo minimalizm nie polega przecież na odmawianiu sobie wszystkiego. Weronika ma raczej wrażenie, iż bardziej celebruje i docenia każdą chwilę. Stara się jednak wybierać, zamiast dawać się porwać uniesieniom. Tak, żeby osiągnąć harmonię myśli, woli i serca. Ojca Krzysztofa, Weronikę i rodzinę Konrada i Magdy łączą wiara, prostota i spokój. Uporządkowanie spraw materialnych i nieprzywiązywanie do nich przesadnej wagi pozwala im czuć, że są bliżej Boga, którego stawiają na pierwszym miejscu. Nie odrzucają spraw doczesnych ani nie dążą do ascezy, doceniają uroki życia i szukają radości w każdej chwili, ale wiedzą, iż droga do szczęścia i spełnienia nie wiedzie przez gromadzenie dóbr. Rozważania nad religijnym kontekstem prostoty nie przywróciły mnie na łono Kościoła, pokazały mi jednak, że minimalistycznych inspiracji nie trzeba szukać daleko, w Japonii czy buddyjskich klasztorach – można je znaleźć tuż za rogiem, bo są głęboko zakorzenione także w naszej kulturze.

Uwolnić przestrzeń

Minimalizm zafascynował mnie już przy pierwszym kontakcie, wydał mi się wtedy jednak zupełnie nieosiągalny. Zainteresowałam się nim z dwóch przyczyn. Nasze mieszkanie wydawało mi się za ciasne i cierpiałam na chroniczny brak wolnego czasu. Pomysł, aby zamiast wymyślać skomplikowane systemy przechowywania rzeczy pozbyć się ich nadmiaru, wydał mi się kuszący i rewolucyjny w swej prostocie. Nie czułam się jednak gotowa na radykalne zmiany, dlatego postanowiłam wprowadzać je po trochu, by przynajmniej ciut odciążyć nasze otoczenie. Nie wierzyłam wtedy jednak, że będę w stanie znacząco zmniejszyć swój dobytek. Gdy zaczęłam stopniowo pozbywać się nadmiaru rzeczy i porządkować swoje otoczenie, zdałam sobie sprawę, jak bardzo „maksi” żyłam do tej pory. Metodycznie przeglądałam kolejne części mieszkania i wszędzie zaskakiwało mnie mnóstwo zachomikowanych przedmiotów, często takich, o których zdążyliśmy dawno zapomnieć. Jedne kupiliśmy, inne dostaliśmy w prezencie, wiele pojawiło się jakby znikąd – różne artykuły promocyjne, gratisy, dodatki. Większość została użyta kilka razy, raz, duża część nigdy do niczego się nie przydała. Wbrew pozorom najłatwiej przyszło mi się rozprawić z nadmiarem ubrań, chociaż często spotykam się z pytaniem, czy nie okazało się to najtrudniejsze. W myśl stereotypów jako kobieta najbardziej przywiązana powinnam być do swoich kiecek. Czystki w szafie robiłam jednak już wcześniej, z tą tylko różnicą, że porządkowe tajfuny miały wówczas na celu stworzenie przestrzeni na nowe nabytki. Pozbywanie się ciuchów przychodziło mi więc z wielką łatwością. Nowe było powstrzymywanie

się od zakupów i zmiana podejścia do ubrań. Zaczęłam gromadzić wiedzę na temat świadomego komponowania garderoby, dobierania strojów do sylwetki, typu urody i trybu życia. Zafascynowałam się zestawianiem niewielkiej liczby elementów w różne kreacje. Za cel długoterminowy postawiłam sobie wypracowanie właśnie takiej osobistej kompozycji, gdy już opanuję zakupoholizm i nie będę musiała się bać, że stracę nad sobą kontrolę. Zaczęłam od pracy nad teorią, rozdawania niepotrzebnych ubrań krewnym i wynoszenia całych worków do specjalnych pojemników na używaną odzież. O wiele trudniejsze było odchudzenie domowej biblioteczki. Miałam bardzo silną emocjonalną blokadę. Od dzieciństwa lubiłam czytać, byłam przyzwyczajona do otaczania się książkami, nie potrafiłam sobie wyobrazić rozstania z żadną z nich. Nawet z klasykami literatury dziecięcej trzymanymi dla hipotetycznych przyszłych pokoleń. Dlatego w naszym pokoju dziennym królował regał. „Regał” to mało powiedziane. Pan regał, regałowy szef wszystkich szefów, wysoki po sufit, szeroki na całą ścianę, rozbudowany o przystawkę na płyty CD i D V D . Głębokie półki pozwalały na ustawianie książek w dwóch rzędach, ale to nie wystarczało, musiałam układać je także poziomo na wierzchu. Znalezienie czegokolwiek graniczyło z cudem. Rozważałam opracowanie katalogu, ale wydawało mi się to równie kuszące, jak konieczność spisania na nowo zawartości Biblioteki Jagiellońskiej. Musiałabym spędzić na tym co najmniej pół życia. A ponieważ miałam inne zajęcia, dojrzałam do poczynienia stanowczych kroków. Pewnej soboty opróżniłam potwora, rozłożyłam jego zawartość na stosy (zajęły całą podłogę) i zabrałam się do selekcji. Zaczęłam od książek dla dzieci i młodzieży oraz tych, do których nie miałam zamiaru wracać. Po tej dwudniowej akcji księgozbiór zmniejszył się o połowę. Byłam zdruzgotana jak po pogrzebie kogoś bardzo bliskiego. Albo jakbym zdradziła przyjaciela. Całą armię przyjaciół, ściślej mówiąc. Ten pierwszy raz był bardzo trudny, ale okazał się przełomowy, nie tylko jeśli chodzi o pozbywanie się książek, lecz także innych przedmiotów. Wtedy też zauważyłam, że dzielenie się z ludźmi łagodzi poczucie straty i wyrzuty sumienia wywołane świadomością, że przez dobrych parę lat gromadziło się niepotrzebne rzeczy i źle zarządzało finansami. Postanowiłam bowiem nie próbować sprzedaży. Wiedziałam, iż to wymaga czasu i starań, na które nie mam siły ani ochoty. Samo przedzieranie się przez nadmiar było wystarczająco męczące i czasochłonne.

Obdarowywani najczęściej reagowali szokiem i niedowierzaniem. Oddawanie czegokolwiek – ubrań, sprzętów, książek – zupełnie za darmo, bez oczekiwania rekompensaty budzi wielkie zdziwienie. „Dlaczego to robisz? Nie szkoda ci?” – słyszałam na każdym kroku. Nie było mi szkoda i nie jest. Dzięki rozdawaniu czuję, że całe to doświadczenie ma sens. Moje błędy nie poszły na marne. Stały się lekcją rozsądnego gospodarowania zasobami. Przy okazji wspomogłam też kilka bibliotek i instytutów językowych, a nawet szacowną Jagiellonkę. Ubraniami uszczęśliwiłam kilka fajnych dziewczyn i – za pośrednictwem zbiórkowych kontenerów – pewnie sporo osób potrzebujących pomocy. Sprzęty kuchenne pomogły kilku młodym małżeństwom i singlom zaczynającym samodzielne życie. Co pewien czas w procesie oczyszczania przestrzeni następował zastój. Dochodziliśmy do blokady. Wiadomo było, że dany przedmiot nie jest już potrzebny i tylko zawadza, ale jedna ze stron nie czuła się jeszcze gotowa, by pozwolić mu odejść. W moim przypadku były to niektóre książki, mąż potrzebował czasu, żeby uwolnić część swojej kolekcji kamieni. Oboje długo nie mogliśmy się rozstać z ciśnieniowym ekspresem do kawy, chociaż irytowało nas, że zajmuje tak dużo miejsca, w przeciwieństwie do klasycznej włoskiej kawiarki stawianej na palniku. Dopiero aromat szatańsko mocnej kawy z tego maleństwa przeważył szalę. Po chwilowych blokadach zauważaliśmy nadmiar tam, gdzie wcześniej nie rzucał się w oczy. Stopniowo posuwaliśmy się do przodu. Tydzień po tygodniu z naszego mieszkania znikały kolejne porcje przedmiotów. Nawet rośliny doniczkowe. Robiło się coraz luźniej, uwierzyłam, że nie potrzebujemy większego lokum, choć wciąż nie dało się powiedzieć, iż mamy tylko to, co niezbędne, i żyjemy powoli. Było jednak coraz łatwiej i oszczędniej. Nauczyłam się na przykład planować zakupy spożywcze w taki sposób, by nie gromadzić niepotrzebnych zapasów. Resztki przestały lądować w koszu, zużywam je teraz w oszczędnościowych potrawach typu „zapiekanka ze wszystkiego, co się nawinie”, sałatka „sprzątanie lodówki”, zupa „przegląd tygodnia” i tym podobne dania, których nie powstydziłby się niejeden mistrz kuchni. Oszczędność i porządek stały się dla mnie źródłem radości i satysfakcji. Okazało się, że o wiele przyjemniej przebywać w pomieszczeniach niezatłoczonych milionami drobiazgów. Oko odpoczywa, łatwiej się skupić. Niezastawione zbędnym wyposażeniem blaty kuchenne łatwo utrzymać w czystości i wygodniej się na nich pracuje. W niewypchanej po brzegi szafie szybko znajduję ubrania i nie przeżywam

już przed każdym wyjściem pięcioaktowego dramatu pod tytułem Nie mam co na siebie włożyć. Mniej ubrań to mniejszy wybór, a mniejszy wybór to szybsze decyzje. Wprowadzanie prostoty miało nam zająć kilka lat. Jego ukoronowaniem było przemeblowanie, podczas którego pozbyliśmy się wreszcie monumentalnego, lecz już niemal pustego regału na książki (przejął go młody właściciel sklepu motoryzacyjnego) i urządziliśmy kącik do przyjmowania gości oraz miejsce do pracy.

Uwolnić czas

Mniej więcej po roku upraszczania doszłam do wniosku, że samo zredukowanie stanu posiadania i kontrolowanie wydatków nie wystarczą, by znacząco przybyło mi czasu. Owszem, dzięki racjonalizacji zakupów i ograniczeniu wizyt w centrach handlowych o wiele częściej wracałam z pracy bezpośrednio do domu. Ponieważ nie wydawałam już bezmyślnie pieniędzy, mogłam stopniowo wycofać się z dodatkowych zajęć zarobkowych, takich jak korepetycje. Opanowałam zakupoholizm, spłaciłam debet i kartę kredytową, a nawet na pewien czas z niej zrezygnowałam (wróciła później ze względów praktycznych). Wreszcie zaczęłam naprawdę dbać o zdrowie i urodę, przestrzegać stałych pór posiłków, regularnie zażywać ruchu i więcej spać, zamiast kupować coraz to nowe ciuchy, błyskotki i smarowidła. Zamiast chaosu w mojej codzienności było coraz więcej spokoju i porządku. Wciąż jednak za mało. Natomiast stanowczo za dużo pracy. A przynajmniej takie miałam wrażenie. Uwierało mnie siedzenie w biurze wtedy, gdy chciałabym móc przebywać zupełnie gdzie indziej, bo moje obowiązki coraz bardziej odbiegały od tego, co lubię robić. Gdy siedem lat wcześniej przyjmowano mnie na etat, polegały one głównie na tłumaczeniu (to mój wymarzony i wyuczony zawód), ale później zaczęły się coraz częściej ograniczać do sprawdzania pracy innych. W teorii był to awans, w rzeczywistości źródło frustracji. Nie miałam jednak odwagi odejść. Tylko szaleniec z własnej woli zwalnia się z dobrej, stałej pracy, w której w dodatku panuje przyjazna atmosfera. Ubezpieczenie, płatny urlop, regularne premie. Szczyt marzeń.

Tym, co ostatecznie przekonało mnie do zebrania się na odwagę i podjęcia decyzji, było wydarzenie zupełnie z biurem niezwiązane – śmiertelna choroba mojego stomatologa. Nazwijmy go doktorem Y. Trafiłam do niego przypadkowo, ale w krótkim czasie stał się moim ulubionym dentystą. Był uroczym człowiekiem. Miał dwa charakterystyczne zwyczaje: uwielbiał rozśmieszać pacjentów (nie ma to jak słuchać dowcipów z otwartymi ustami i szumem odciąganej śliny w tle) oraz niewinnie flirtować z pacjentkami. Szczerze go polubiłam, nie mogłam się więc nie martwić, widząc, jak ciężko pracuje. Dzień w dzień od rana do dwudziestej drugiej, a może nawet dłużej. Gdy przychodziłam na wizytę, nieraz przyłapywałam go na dojadaniu kanapki. Z miesiąca na miesiąc miał coraz bardziej szarą twarz, widać było, że jest przemęczony. Pod koniec naszego ostatniego spotkania nie wytrzymałam i zapytałam, czy nie powinien wyjechać na wakacje. Zaśmiał się, że chyba powinien, bo coraz więcej pacjentów mu to sugeruje. Gdy stawiłam się na kolejną wizytę, dowiedziałam się, że doktor Y leży w szpitalu w śpiączce. Sytuacja była beznadziejna. Rok później zmarł po ciężkiej chorobie. To zdarzenie bardzo mnie poruszyło. Nie mogłam przestać myśleć o tym, iż gdyby tak dużo nie pracował i zachował równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, może by nie zachorował lub miałby większe szanse na wyzdrowienie. Bolało mnie, że chociaż mieszkał w zabytkowej willi w jednej z bardziej malowniczych dzielnic Krakowa, przez większą część życia widział świat tylko przez okno gabinetu w przyziemiu. Nie chciałam iść w jego ślady, chociaż wiedziałam, iż daleko mi do jego pracoholizmu. Przeszkadzało mi, że podobnie jak on prawie nie bywam na naszym pięknym rynku. Wyrzucałam sobie, iż zbyt rzadko widuję się z rodzicami i siostrą, ale w weekendy było jeszcze tyle innych zaległości do nadrobienia, że wizyty u rodziny często z nimi przegrywały. Irytowało mnie również, iż towarzystwem męża mogę się w pełni nacieszyć dopiero podczas urlopu. Na spotkania z przyjaciółmi i znajomymi też wciąż brakowało mi czasu. Miałam wrażenie, że moje życie sprowadza się do pracy i nieustannego nadrabiania zaległych spraw w krótkich wolnych chwilach. Zaczęłam zadawać sobie pytanie, kiedy będę mogła cieszyć się towarzystwem bliskich i pięknem świata. Na emeryturze, której mogę nie dożyć, jak doktor Y? Pomyślałam, że skoro oduczyłam się szastania pieniędzmi, a skromniejsze życie już mnie nie przeraża, to mogę zrezygnować z etatu i samodzielnie decydować o tym, kiedy i gdzie pracuję. Skoro mam zawód, który na to pozwala,

powinnam z tego korzystać. Otoczenie było nieco skonsternowane. Straszono mnie brakiem emerytury, stresem i nieregularnością dochodów. Mówiono, że praca w domu to wcale nie taki luksus, jak się wydaje; będę siedzieć sama jak palec i tęsknić za biurowym boksem, szafeczką na papiery i klimatyzacją wdmuchującą do uszu lodowate powietrze, a wokół nie będzie nikogo, do kogo mogłabym się odezwać. Te przepowiednie niezbyt mnie przerażały, bo miałam poduszkę bezpieczeństwa w postaci drugiego zawodu, który też daje mi zadowolenie, choć lubię go nieco mniej – jestem przewodnikiem miejskim i pilotem wycieczek; utrzymywałam się w ten sposób, zanim zaczęłam pracę jako etatowa tłumaczka. Wprawdzie jest to rozwiązanie sezonowe, ale mogłoby mi pomóc, gdybym nie była w stanie utrzymać się z samych tłumaczeń. Odświeżyłam więc wiedzę i kwalifikacje. Pierwsze miesiące po zmianie przeszły moje najśmielsze oczekiwania zarówno pod względem możliwości, jakie się przede mną otwarły, jak i pod względem jakości życia, która gwałtownie się poprawiła. Dzięki oprowadzaniu bywałam regularnie na Wawelu i w zabytkowych dzielnicach Krakowa. Zlecenia tłumaczeniowe napływały z różnych stron i wreszcie mogłam poczuć się tłumaczką, a nie tylko kontrolerem jakości i tropicielem cudzych błędów. Finansowo wychodziło całkiem nieźle, momentami nawet bardzo dobrze. Przybyło okazji do spędzania czasu z rodziną i przyjaciółmi. Mogłam jeść z mężem śniadania, czekać na niego z obiadem i widywać go nie tylko w przelocie. Zaczęłam co tydzień spotykać się z rodzicami i siostrą. Rzeczywistość znów nabrała kolorów. Pierwszy sezon turystyczny zakończyłam z przytupem – oprowadziłam po Wawelu Maria Vargasa Llosę, noblistę, którego książki czytałam na studiach jako lektury. Wydawało mi się, że lepiej być nie może. Ale… Miałam mniej czasu, niż sobie obiecywałam. Żyłam fast life, a nie slow. Z różnych przyczyn. Chciałam wykorzystać wszystkie okazje, więc nie odrzucałam ani propozycji tłumaczeniowych, ani turystycznych. Brałam na siebie zbyt wiele zobowiązań. Często musiałam siedzieć po nocach, by zdążyć w terminie, bo nie umiałam dobrze oszacować, ile będę potrzebowała czasu, i zdarzało mi się zabierać do pracy za późno. Po drugim roku samodzielności zdałam sobie sprawę, że znowu popadłam w nadmiar, tym razem niematerialny. Próbuję zrobić i przeżyć zbyt wiele. Łapię za ogon całe stada srok. Wciąż niestety brakuje mi skupienia i równowagi. Wszystkie opcje wydają się atrakcyjne, z żadnej nie potrafię zrezygnować w obawie, iż ominie

mnie coś ciekawego. Wpadłam w pułapkę powierzchownego minimalizmu – ograniczyłam stan posiadania, ale zmaksymalizowałam aktywność. Pustą przestrzeń po przedmiotach zapełniłam wrażeniami. Uwolniłam twórczą energię, ale doprowadziło to do przeciążenia systemu. Sięgnęłam po listę priorytetów, by poddać ją okresowemu przeglądowi i wybrać z wachlarza możliwości te, które będą najbardziej z nią zgodne. Uświadomiłam sobie, że muszę określić, w jakim kierunku chcę podążać, i zastanowić się, które z opcji nie są warte dalszych inwestycji. Postanowiłam zrezygnować z oprowadzania, a przynajmniej maksymalnie je ograniczyć. I znowu spotkałam się z niezrozumieniem. Znajomi nie mogli pojąć, czemu dobrowolnie zrzekam się tak interesującego zajęcia. Tak, to prawda, praca przewodnika jest satysfakcjonująca i rozwojowa, ale moja doba liczy tylko dwadzieścia cztery godziny. Czas nie jest z gumy. Jeśli chce się mieć go więcej, trzeba lepiej nim gospodarować, a co za tym idzie – nauczyć się mówić „nie”. Wreszcie udało mi się osiągnąć równowagę między aktywnością zawodową a życiem osobistym. Nie biorę na siebie więcej, niż mogę udźwignąć. Wiem, że niekiedy trzeba odrzucić zlecenie i przeboleć mniejszy zarobek, zwłaszcza gdy potrzebują mnie najbliżsi. Nie rezygnuję już ze snu ani odpoczynku. Wręcz przeciwnie, dążę do tego, by móc sobie pozwolić na trzytygodniowe wakacje lub wolny dzień w środku tygodnia. To wymaga lepszej organizacji, przecież nikt już nie płaci mi za wolny czas. Konieczne są oszczędność i perspektywiczne myślenie. Nauczyłam się samodyscypliny nie tylko w wydatkach, ale także w pracy. Wiem, że jeśli podczas tłumaczenia będę się wciąż rozpraszała, sprawdzała swój profil w serwisie społecznościowym albo przeglądała ulubione strony, to praca zajmie mi więcej czasu. Zamiast się rozpraszać, wolę zrobić dla przewietrzenia umysłu kilka przerw na prace domowe, takie jak załadowanie pralki lub nastawienie obiadu. Wtedy odpoczywam, ale nie przedłużam w sposób nieproduktywny czasu pracy. Na buszowanie w sieci pozwalam sobie dopiero po wykonaniu zadań na dany dzień. Spotykam się czasem z opinią, że freelancer nigdy nie wychodzi z pracy. Owszem, miałam takie wrażenie, gdy się nie pilnowałam. Nie potrafiłam się wystarczająco skupić, więc faktycznie byłam zajęta niemal przez całą dobę. Teraz umiem już przekonać samą siebie do sprawnego uwinięcia się ze zleceniami i zyskuję dzięki temu czas. W przeciwieństwie do niektórych minimalistów nie uważam pracy za samo zło.

Kocham to, co robię, i cieszę się, że mogę w ten sposób zarabiać na życie. Praca jest dla mnie jedną z form wyrażania siebie, pozostawiania śladu, bycia potrzebną i pożyteczną. Nie chcę jednak, żeby górowała nad innymi sprawami, a tak było, gdy pracowałam na etacie. Osiem godzin w biurze plus do dwóch na dojazd. Zbyt mało zostawało na całą resztę. Teraz niekiedy pracuję nawet kilkanaście godzin na dobę, ale dzięki temu mogę sobie pozwolić na wolne dni wtedy, gdy inni nawet o tym nie marzą. Czasem tłumaczę tylko do obiadu, czasem do południa. Sama o tym decyduję. To właśnie jest najistotniejsze – jestem panią swojego czasu. I mogę zabrać pracę w dowolne miejsce: do domu rodziców pod Krakowem, do kawiarni na Kazimierzu. Przecież omnia mea mecum porto (…a jak nazwać laptop i smartfon po łacinie?). I nikomu nie muszę się tłumaczyć, dlaczego nie ma mnie przy biurku. Po tych paru latach zrozumiałam, że moim ideałem nie jest slow life. Lubię niekiedy żyć szybko i intensywnie, lubię też dla odmiany pobyczyć się i poleniuchować aż do odleżyn, na co dzień wystarczy mi tempo andante, marszowe. Najważniejsze, by wybór rytmu zależał ode mnie i od moich bliskich. Jeśli ich lub moje potrzeby wymagają przyspieszenia kroku, mogę nawet pobiec. Czy tylko wolni strzelcy mogą sobie pozwolić na uwalnianie czasu? Na pewno jest nam łatwiej, ale robiłam to przecież, jeszcze zanim zrezygnowałam z etatu. Wprowadziłam zmiany logistyczno-organizacyjne, takie jak wczesne wstawanie i przygotowywanie maksymalnej liczby spraw i rzeczy poprzedniego dnia wieczorem. Od ugotowania obiadu, przez wybór i wyprasowanie odzieży, po wstępne przygotowanie śniadania. Dzięki temu nie musiałam się rano miotać, wchodziłam w nowy dzień ze spokojem i bez pośpiechu. Zoptymalizowałam dojazdy – dogadałam się z koleżanką, która jeździła do pracy samochodem trasą podobną do mojej. Nauczyłam się lepiej planować czas poza pracą, chociażby w ten sposób, iż ograniczam zakupy i zaopatruję się przez internet. Przestałam pochopnie podejmować się dodatkowych prac zarobkowych, które zajmowały mi popołudnia i wieczory. Ograniczenie liczby posiadanych rzeczy sprawiło, że zarówno porządki, jak i gotowanie idą o wiele sprawniej.

Wygaszanie pragnień

Jednym z filarów minimalizmu, obok prostoty, porządku i umiaru, jest dyscyplina. Daleko się bez niej nie zajdzie. Nie każdy rodzi się z umiejętnością zachowywania jej, ale można się tego nauczyć i w miarę jak zauważa się pozytywne efekty, nauka przychodzi coraz łatwiej. Dopóki widzi się w dyscyplinie tylko przymus, trudno ją od samego siebie egzekwować. Wprowadza się zasady, a potem szuka sposobów ich omijania. Gdy jednak przyjmie się wobec siebie postawę kochającego, lecz surowego rodzica, który stawia wymagania dla dobra dziecka, dyscyplinę odbiera się jako podyktowaną rozsądkiem konieczność, a nie ciężkie okowy. Dyscyplina przydawała mi się na wszystkich etapach upraszczania życia. Dzięki niej, pozbywając się niepotrzebnych przedmiotów, nie ulegałam pokusie zostawienia czegoś i zamiast wyrzucać zbędne rzeczy na śmietnik, szukałam im nowych właścicieli. Była przydatna, gdy leczyłam się z uzależnienia od zakupów i unikałam wystawiania się na pokusy. Gdy już wzmocniłam się na tyle, że nie musiałam bać się odwiedzin w ulubionych sklepach, przydawała się nadal, by ograniczyć zakupy do pozycji z przygotowanej listy i oprzeć się chęci kupowania polecanych przez sprzedawczynie nowości. Od kiedy upraszczanie obejmuje inne sfery rzeczywistości, dyscyplina także mi się przydaje, chociażby do tego, by zachowywać umiar w korzystaniu z możliwości oferowanych przez świat. Przydaje się, gdy trzeba odrzucić atrakcyjne zlecenie, przydaje się przy planowaniu czasu tak, by zachowywać równowagę między pracą a życiem prywatnym, przydaje się do skupiania się na wykonywanych zadaniach.

Dyscyplina pozwala też opanować nienasycenie, wciąż pobudzane przez nieograniczony dostęp do dóbr, doznań i informacji. Chciałoby się przeżyć i zrobić jak najwięcej. Wynika to przede wszystkim z lęku przed śmiercią. Gdyby człowiek nie wiedział, iż jest śmiertelny, żyłby sobie z dnia na dzień, zajmując się tym, co uważa za potrzebne. Ale skoro wie, to boi się, że nie zdąży ze wszystkim. I upycha w te swoje dwadzieścia cztery godziny na dobę, ile się da. Gdy uświadomiłam sobie, iż uzyskane dzięki pozbyciu się rzeczy miejsce zapełniam przeżyciami i wiedzą, zrozumiałam, iż nadal kręcę się w kółko. Dopóki nie oswoję się z myślą, że nie uda mi się zrobić wszystkiego, co chcę, dopóki nie zrozumiem, iż próbując to robić, niszczę samą siebie, dopóty nie osiągnę wewnętrznej równowagi. Zamiast starać się zaspokoić nienasycenie, trzeba je wyciszyć. Wciąż podsyca się w nas pragnienie nowości i lęk przed przegapieniem. Pierwsze popycha do kupowania kolejnych rzeczy i szukania coraz mocniejszych wrażeń, drugie zmusza do ciągłego chłonięcia informacji oraz wytworów kultury. Niby wiadomo, że nie da się zwiedzić całego świata ani wykorzystać wszystkich możliwości, podobnie jak nie sposób przeczytać wszystkich książek, obejrzeć wszystkich filmów, utrzymywać bliskich relacji ze wszystkimi ciekawymi i dobrymi ludźmi, których się zna. Ale pokusa jest silna. Nie wiem, może to kwestia charakteru, może niektórzy mają wbudowane mechanizmy obronne. Ja nie mam. Musiałam narzucić sobie ograniczenia, by nie spalić się w rozpaczliwych próbach pochłonięcia całego świata i zrobienia wszystkiego, co lubię i potrafię robić. Musiałam nauczyć się wybierać to, co ważne, i odrzucać resztę, mówić „nie”, gdy czuję, że mam, robię lub pragnę za dużo. Początkowo trudno było mi pogodzić się z tym, że się nie da. Żałowałam opcji, których nie sprawdzę, krajów, których nie zobaczę, ludzi, z którymi się nie zaprzyjaźnię. Bałam się, iż ominie mnie coś ważnego, coś, co mogłoby zmienić moje życie, coś, bez czego będę uboższa. Lekarstwem na ten ból stał się minimalizm. Dążenie do skupienia i eliminacji nadmiaru podniet przypomniało mi, jak przyjemna jest powtarzalność. Pogłębianie tego, co się już zna, daje poczucie bezpieczeństwa. Jak miło po raz kolejny czytać powieść ulubionego autora, delektować się melodią słów i wzruszać losami bohaterów bliskich jak rodzina. Jaki spokój przynosi skosztowanie po raz setny pierogów zrobionych przez mamę i odnalezienie tego samego co zawsze smaku, spotkanie ze znajomymi z czasów, gdy wszyscy mieliśmy pryszcze, albo obejrzenie Casablanki po raz nie wiadomo który, by znów zobaczyć Humphreya Bogarta.

Jak jednak mówi angielskie przysłowie, variety is the spice of life. Różnorodność jest przyprawą życia. Wracając wciąż do tego, co znane i sprawdzone, rezygnuję z różnorodności, więc ryzykuję nudę i zobojętnienie. Trzeba zrównoważyć to, co znane, z nowym i ekscytującym. Jednym ze sposobów jest zmienianie pojedynczych elementów w sprawdzonych zestawach. Żeby uniknąć nudy w kuchni, wystarczy bawić się przyprawami. W garderobie ich rolę odgrywają dodatki, które ożywiają opatrzone już kompozycje. Innym sposobem jest umiejętne dawkowanie sobie nowych wrażeń. Co roku jeździmy na wakacje w to samo miejsce, ale raz na parę lat wybieramy się w zupełnie innym kierunku, by móc potem z tym większą radością oglądać twarze starych znajomych i oswojone krajobrazy. Lubię jadać w jednej restauracji, ale czasem idziemy do innej, żeby poznać nowe smaki, a potem tym bardziej doceniać potrawy wychodzące spod ręki naszego szefa kuchni. Umawiam się na kawę z rzadko spotykaną koleżanką, by poznać inny punkt widzenia i pośmiać się z nowych żartów. W poszukiwaniu nowości trzeba jednak zachować daleko posuniętą ostrożność, bo łatwo rozbudzić w sobie apetyt, którego nigdy nie uda się zaspokoić. Tym, co pomaga mi być ostrożną, jest niechęć do płytkich wrażeń. Nie chcę ślizgać się po powierzchni, ograniczać do zdawkowych znajomości czy bezrefleksyjnego pochłaniania dóbr kultury. Wolę obejrzeć dwa razy ten sam spektakl – i go zrozumieć – niż być na bieżąco ze wszystkimi premierami. Mieć kilku sprawdzonych i życzliwych przyjaciół zamiast zastępów wirtualnych znajomych, na których nie będę mogła liczyć w trudnych chwilach. Pamiętam też, że szukając nowości, mogę nie docenić tego, co już mam. Na tym zresztą bazują specjaliści od marketingu. Dążą do tego, by wzbudzać w nas niezadowolenie ze wszystkiego, co składa się na naszą rzeczywistość. Z ciała, domu, kanapy, samochodu, rozrywki. Chcą, abyśmy porównywali się z doskonałymi i wciąż zmieniającymi się wzorcami, dążyli do nieosiągalnego ideału. Zanim dopasuję siebie i swoje otoczenie do nowych trendów, te zdążą ewoluować i znowu będę musiała się do nich dostosowywać, jeśli są dla mnie ważniejsze od moich gustów i potrzeb. Jeżeli jednak lubię siebie i swoje życie takimi, jakie są, nie tak łatwo będzie mnie przekonać do zmiany. Kluczem do wygaszenia nieustannego pragnienia odmiany jest polubienie codzienności, tego, co na pierwszy rzut oka wcale nie wydaje się ekscytujące i atrakcyjne, lecz zwyczajne i niedoskonałe. Wystarczy spojrzeć pod innym kątem,

by opatrzony obraz zalśnił niezauważanymi wcześniej odcieniami.

Proste przyjemności

W dzieciństwie tak niewiele nam było potrzeba do szczęścia. Każdy miał swój repertuar sprawdzonych metod. Zwisanie głową w dół na trzepaku. Obserwowanie biedronek i mszyc albo mrówek noszących różne rzeczy. Gonitwy do upadłego. Wylizywanie z miski kremu, który został mamie po pieczeniu ciasta. Chleb z keczupem. Zbieranie kamyków i szyszek. Wyśpiewywanie wniebogłosy niezbyt mądrych piosenek. Urok dziecięcych rozrywek polega na ich bezpretensjonalności i dostępności. I na tym, iż dziecko nie wstydzi się, że lubi chleb z keczupem albo zwisanie z trzepaka. Sprawia mu to przyjemność i tyle. Dlaczego miałoby robić coś innego? Dorośli szukają bardziej wyrafinowanych doznań. Nie umieją już cieszyć się z drobiazgów i szukać piękna w rzeczach zwykłych i bliskich. Nie wystarczy już zjeść ulubioną potrawę czy zmęczyć się i spocić, biegając po lesie. Dorośli potrzebują do zabawy różnych urządzeń i sprzętów – a przede wszystkim pieniędzy. Oczywiście luksus i wyrafinowanie nie są naganne, podobnie jak egzotyczne podróże, uprawianie mało znanych sportów i inne sposoby wydawania ciężko zarobionych pieniędzy. Mam jednak wrażenie, iż wielu ludzi marzy o luksusie nie z tego powodu, że gustują w szkockiej whisky i pływaniu jachtem, ale dlatego, iż uwierzyli w równoznaczność luksusu ze szczęściem. Marzenia o kawiorze i szampanie czy wyprawie do Tajlandii nie wynikają z upodobań, lecz są wyrazem tęsknoty za lepszym życiem, mocniejszymi wrażeniami, za czymś innym niż zwykła codzienność. To prawda, codzienność potrafi czasem zaleźć za skórę. Dziwnie pachnący

ludzie w tramwaju, szarobura pogoda, hałaśliwy sąsiad, marudne dzieciaki. Marzenia o jachcie i sączeniu chłodnego szampana w cieniu palm wydają się jedynym, co może osłodzić trud cierpliwego znoszenia rzeczywistości. A jeśli kogoś na luksus nie stać, szuka jego namiastek, reklamowanych jako ta „odrobina luksusu”, na którą stać każdego. Zamiast jednak marzyć o niedostępnych kosztownych przyjemnościach, lepiej chyba spróbować oswoić tę szaroburość i przykrości, od których chciałoby się uciec. Jakości życia nie powinno się mierzyć luksusem. Lepiej oceniać ją w takich kategoriach jak bliskość dobrych i życzliwych ludzi, tempo, które pozwala nadążać za własnymi myślami, odpowiednia doza rozrywki, snu, wypoczynku, brak nadmiernego stresu. Minimalizm pozwala poprawić jakość życia. Chociażby przez wprowadzenie porządku, tak w otoczeniu fizycznym, jak w przestrzeni osobistej. Stopniowe eliminowanie chaosu prowadzi do wyciszenia i zwolnienia tempa. Zredukowanie konsumpcji skłania do szukania innych niż płatne źródeł radości. Niektórym na samo hasło „zmysłowe przyjemności” zapala się lampka ostrzegawcza, jakby wszystko, co zmysłowe, było złe i grzeszne. Jakby lepiej było godzić się na bylejakość doznań niż odczuwać świat wszystkimi zmysłami. Spotykam się czasem z taką postawą u osób wierzących, co tym bardziej mnie zaskakuje, że w moim odczuciu uniemożliwia ona pełny zachwyt boskimi dziełami. Skoro wszystko, co stworzył Bóg, jest doskonałe, czemu zabraniać sobie dostrzegania tej doskonałości? Owszem, należy zachować umiar, ale nie oznacza to moim zdaniem, że trzeba się zamykać na to, co można poczuć, zobaczyć i usłyszeć. Trzeba sobie pozwolić na czerpanie przyjemności nawet ze spraw małych i przestać się obawiać posądzenia o hedonizm czy oskarżenia o grzech. Trzeba też nauczyć się być w pełni obecnym w teraźniejszości. Mam na myśli owo słynne „bycie tu i teraz”, praktykę uważności, o której tyle się mówi. W pierwszej chwili brzmi to dziwnie. Jak to: „tu i teraz”? Przecież zawsze jest się tu i teraz. Tak, ciałem tak. Ale duchem – niektórym nie zdarza się to prawie nigdy. Można być ciałem w danym miejscu i czasie, a umysłem zupełnie gdzie indziej. Gdzieś we własnych myślach, niekiedy w przeszłości, innym razem w przyszłości. Ta nieobecność może wynikać z chęci ucieczki przed rzeczywistością, ale także z braku uwagi. Jednym z winowajców jest zapewne stanowczo zbyt duże tempo życia. Gdy jesteśmy ciągle w biegu, bierzemy na siebie zbyt wiele i nie nadążamy, zaczynamy funkcjonować jakby na autopilocie. Skoro żadną chwilą nie da się do końca

nacieszyć, wciąż wracamy do minionych lub antycypujemy przyszłe. W efekcie jesteśmy obecni tylko w jakiejś jednej trzeciej, pozostałe dwie części nas wałęsają się gdzieś między przedwczoraj a pojutrze. Na rzeczywistość jest wiele innych sposobów niż ucieczka. Po pierwsze: polubić. Jeśli nie umiemy, zastanówmy się, czy da się to jakoś ułatwić. Całego świata zmienić się nie da, ale mamy przecież wpływ na najbliższe otoczenie i sposób, w jaki na nie reagujemy. Zamiast pielęgnować w sobie poczucie niezadowolenia z tego, kim jesteśmy i w jak okropnym kraju żyjemy, spróbujmy zacząć dostrzegać dobre strony. Chociażby pogoda, klimat zmienny i nieprzewidywalny. To ma przecież pewien urok – dzięki tej różnorodności nie grozi nam nuda. Żeby jednak cieszyć się pięknem przyrody i czerpać radość z uroków jesieni czy zimy, trzeba je najpierw zauważyć. Czyli zacząć być obecnym. Gdy nie pamiętamy niedawno przeczytanych książek i obejrzanych filmów, gdy nie jesteśmy w stanie przypomnieć sobie szczegółów emocjonującej rozmowy i wydaje nam się, iż Wigilię i Wielkanoc dzielą zaledwie dwa tygodnie, to wyraźny znak, że żyjemy na autopilocie. Jeśli go nie wyłączymy, będziemy nadal jechać na piątym biegu, nie wiedząc nawet dobrze, w jakim kierunku zdążamy. Uważność wymaga ćwiczeń. Obserwowania siebie. Z tyłu głowy błądzą myśli zupełnie niezwiązane z właśnie wykonywaną czynnością. Przed oczami piękny krajobraz, ale ręka sięga po telefon, by sprawdzić wiadomości i statusy znajomych na fejsie. Mąż coś z przejęciem opowiada, ale nie wiem, o co chodzi, bo układam listę sprawunków. Za każdym razem, gdy zauważy się taką nieobecność, trzeba przywołać się do porządku i odegnać niepotrzebne myśli, niech zaczekają na swoją kolej. Dla mnie najlepszym obok robótek ręcznych sposobem na ćwiczenie uważności jest ruch, na przykład intensywny spacer czy gimnastyka. Trzeba się wtedy skupić, by utrzymać równowagę, prawidłowo rozłożyć ciężar, nie potknąć się na nierównej ścieżce; skoncentrować się na ciele, oddechu i otoczeniu. W pozostałych sytuacjach wystarczy się rozejrzeć i spróbować poczuć świat wszystkimi zmysłami. Często ograniczamy się do wzroku, a przecież jest jeszcze tyle innych doznań. Przestańmy na chwilę się spieszyć i przyjrzyjmy się ludziom i przyrodzie, wsłuchajmy w szum liści, poczujmy zapachy ulicy, skupmy się na smaku zimnej wody, dotknijmy poręczy i spróbujmy zapamiętać jej fakturę.

Wyłączamy się też wtedy, gdy chcemy uciec przed nielubianymi czynnościami. Nie lubię prasować, więc unikam tego, jak mogę, a jeśli nie mogę, całkowicie się wyłączam, prasowaniem zajmują się tylko dłonie. Myśli błądzą. Albo oglądam telewizję. Kiedy jednak skupiłam się na prasowaniu, ze zdziwieniem odkryłam, że odnajduję w nim przyjemność. Płynność ruchu, szum pary wydobywającej się z żelazka, zapach zwilżonej czystej tkaniny, zmieniająca się faktura, kontrast szorstkości i gładkości, dotyk rozgrzanego materiału… Chyba jednak trochę lubię prasowanie. Zbyt duże tempo uniemożliwia takie doznania. Nie namawiam, by żyć bardzo slow, bo w świecie zachodnim to już chyba niemożliwe albo wykonalne tylko czasami; zresztą nie każdemu taka powolność odpowiada, to sprawa charakteru, rzecz gustu. Wystarczy zwolnić z pędu do marszu, tak by dostrzec detale i móc cieszyć się z barwy nieba, gdy rankiem odsłania się okno, ze spaceru z dziećmi, lektury czy relaksującej kąpieli. Doświadczać i przeżywać – z pełną świadomością tego, gdzie, kim i z kim się jest. Bez poczucia, że od świata oddziela nas dźwiękoszczelna szyba. Każda chwila może być cudem, nawet ta z pozoru zupełnie zwyczajna. Rozkoszować da się nawet, czemu nie, smakiem porannej owsianki. W dzisiejszym świecie świadome przeżywanie każdej chwili jest prawdziwym luksusem, tak mało osób może sobie na nie pozwolić. Do takiego luksusu warto dążyć. Warto zadbać o to, by mieć czas na proste przyjemności. Warto także stworzyć osobisty katalog rzeczy, które nas odprężają, uspokajają i wprawiają w dobry nastrój, i uczynić je częścią codzienności. Upraszczanie życia pozwala także na pewien luksus w sprawach materialnych. Gdy ograniczamy liczbę posiadanych przedmiotów, a stawiamy na ich jakość, otaczają nas rzeczy proste, ale dające wrażenie wyrafinowania i elegancji. Śpimy w lnianej pościeli, staranniej dobieramy zastawę stołową, chętniej sięgamy po naturalne materiały, bo są trwalsze, przyjemniejsze w użyciu i ładniej się starzeją niż tworzywa sztuczne. Są droższe, to prawda, ale za to o wiele dłużej nam służą. Podobne zmiany zachodzą w garderobie, gdy zamiast zapełniać szafę setkami niemal jednorazowych szmatek szuka się ubrań w dobrym gatunku, ze szlachetnych materiałów, trwałych, odpornych na pranie i częste używanie. Takie stroje mają swoją cenę, trzeba dołożyć starań, żeby znaleźć je i dobrać, ale za to noszenie ich daje radość, przyjemność kontaktu z miłą w dotyku tkaniną i wygodę. Tym sposobem można mieć mało ubrań, ale wyglądać i czuć się o wiele lepiej niż wtedy,

gdy szafa pękała w szwach, zapełniona przypadkowymi, byle jakimi ubraniami. Gdy docenia się proste przyjemności i czerpie satysfakcję z zupełnie zwyczajnych rzeczy, każdy dzień przynosi radość. Znikają szarość i beznadzieja, zaczyna się dostrzegać nieskończoną gamę barw i odcieni. Odrapana ściana kamienicy wydaje się obrazem pełnym niezwykłych kształtów. Rozwieszając pranie, cieszymy się zapachem czystości. Opowieść dziecka o tym, co spotkało je w przedszkolu, wciąga jak najlepsza książka. Drzemka pod ulubionym starym kocem dorównuje wypoczynkowi w luksusowym hotelu. Słuchanie ukochanej płyty poprawia humor niemal tak samo jak osobisty udział w koncercie. Spacer z psem w zimowy dzień, gdy mróz szczypie w policzki, sprawia, że chce się śpiewać wniebogłosy.

Z lekkim bagażem

Porównywanie życia do podróży wydaje się ograne i banalne, ale w kontekście minimalizmu świetnie się sprawdza, ponieważ pozwala przenieść związane z podróżą drobne obserwacje i praktyczne rozwiązania na inny poziom i wykorzystać je w większej skali. Przez wiele lat jeździłam z wielkimi walizami. Nawet na krótkie i niedalekie wypady woziłam ze sobą pół domu. W moich bagażach można było znaleźć takie osobliwości jak pełnowymiarowe żelazko, gdyby dobrze poszukać, trafiłyby się pewnie również dmuchany aligator i przenośna wyrzutnia rakietowa. Wracając z kilkumiesięcznego pobytu we Francji, musiałam prosić przechodniów, by się ulitowali i mi pomogli, bo nie byłam w stanie sama udźwignąć swoich tobołów. Niewiele brakowało, a nie zdążyłabym na autobus do Krakowa. Pewnie wpisałam się w stereotyp baby z Polski, która jeździ za granicę na handel. A przecież zabrałam ze sobą tylko kilka niezbędnych osobistych drobiazgów. Gdy wyjeżdżałam na stypendium do Madrytu, zapakowałam nie tylko ubrania na każdą pogodę, ale też całą walizę książek i słowników. W drodze powrotnej po raz pierwszy w życiu (i – mam nadzieję – ostatni) zapłaciłam na lotnisku za nadbagaż. W sumie wiozłam ze sobą ponad pięćdziesiąt kilogramów, chociaż wcześniej nadałam do Polski kilka toreb. Innym razem dostarczyłam pani rejestrującej pasażerów mnóstwa radości, nadając oprócz dużej walizki drugą, nieco tylko mniejszą, którą nazwałam kosmetyczką. Koncepcja przemieszczania się light and fast, czyli bez obciążenia i szybko, popularyzowana przez miłośników górskich wędrówek, była mi, jak widać, zupełnie obca.

Gdy zainteresowałam się minimalizmem, zaczęłam ćwiczyć sztukę oszczędnego pakowania się. Do zmiany podejścia najbardziej przekonały mnie dwie rzeczy: chodzenie po górach z plecakiem oraz ograniczenia wprowadzone przez tanie linie lotnicze. Kiedy trzeba nieść wszystko na własnych plecach, odechciewa się zabierania połowy szafy, żelazka, suszarki i pudła na kapelusze. Człowiek ćwiczy sztukę planowania i przewidywania, docenia rozwiązania wielofunkcyjne i kompaktowe. Zapomina o próżności, bo w górskim schronisku nie będzie się przecież pacykować i stroić. Liczy się tylko to, żeby nie zmoknąć, nie zmarznąć, nie odwodnić się i nie nabawić pęcherzy na stopach. Tanie linie mają za to surową politykę cenową. Jest tanio, dopóki podróżuje się z bagażem o ściśle określonych rozmiarach i wadze. Za wszystko, co ponad limit, słono się płaci. Oszczędność nakazała mi więc nauczyć się nawet na kilkutygodniowe wakacje pakować się do jak najmniejszej walizki. Po każdym wyjeździe podsumowywałam, co było zbędne i niepotrzebnie przejechało się tam i z powrotem. Nie było łatwo zmienić przyzwyczajenia i przestać zabezpieczać się na każdą ewentualność, pakować ubrania na każdą pogodę i okazję czy leki na wszystkie możliwe dolegliwości. Tym bardziej że zdarzały nam się takie niepowodzenia jak czerwcowy wyjazd na kilka dni do Trójmiasta. Założenie, iż w drugiej połowie czerwca nad Bałtykiem na pewno będzie co najmniej ciepło, okazało się całkowicie błędne. W efekcie przez kilka dni chodziliśmy ubrani we wszystko, co przywieźliśmy ze sobą. I było trochę zimno, oględnie mówiąc. Po czymś takim przy kolejnym pakowaniu pojawia się pokusa, by dorzucić jeszcze jedną polarową bluzę i długie spodnie. Nauczyliśmy się tym pokusom opierać. Owszem, bez pewnych przedmiotów w dane miejsce pojechać się nie da. Jeśli idziesz w góry, nie rezygnujesz z kurtki przeciwdeszczowej, gdy lecisz do Mediolanu, gdzie planujesz wyjście do opery, nie zapomnisz o eleganckiej sukni. Jednak bez wielu rzeczy można bezboleśnie się obejść. Bez makijażu w górach i raków w operze, na przykład. Podróżowanie z ograniczonym do niezbędnego minimum bagażem jest świetnym ćwiczeniem na wychodzenie ze swojej strefy komfortu. Tak, czasem zdarza się błędnie ocenić sytuację. Potem się moknie i marznie albo żałuje, że nie zabrało się dodatkowej pary skarpetek. Jednak dopóki nie planuje się zdobywania wysokich szczytów i długotrwałego pobytu z dala od cywilizacji, nie stanowi to przecież zagrożenia życia.

Ograniczanie ilości bagażu to także ćwiczenie wyobraźni i sprytu. Szukanie przedmiotów, które zajmują mało miejsca, ale służą do wielu celów, jak narzędzia wielofunkcyjne albo takie elementy garderoby, które mogą być raz szalikiem, raz opaską, a innym razem woreczkiem na drobiazgi. Znajdowanie lekkich szybkoschnących tkanin, które łatwo się pierze, i miniaturek kosmetyków. Ubieranie się systemem warstwowym. Dzięki oszczędnemu pakowaniu oduczyłam się też przywożenia pamiątek z podróży. Wystarczą mi wspomnienia. Żebym chciała obciążyć czymś walizkę, musi to być coś naprawdę niezwykłego, przedmiot z historią, który będzie mi służył i przynosił radość jeszcze długo po tym, jak wrócę do domu. Lekki bagaż to łatwość przemieszczania się, niższe koszty, mniej zmartwień. Ale też konieczność dostosowywania się do zmiennych warunków i nieprzewidzianych okoliczności. Czasem trzeba improwizować, znosić dyskomfort, poprosić o pomoc albo coś pożyczyć. Z balastem życiowym jest tak samo, zarówno tym materialnym, jak i niematerialnym. Im mniej się dźwiga, tym łatwiej i taniej, chociaż może być niewygodnie, gdy coś nas zaskoczy. Póki jednak ma się dwie ręce i głowę na karku, zawsze da się wymyślić jakiś sposób na zaradzenie brakowi. Zbyt duże obciążenie materialne, czyli nadmierne przywiązanie do zgromadzonych dóbr i przesadne skupianie się na ich zdobywaniu, może sprawić, iż ucieknie nam sprzed nosa pociąg w bardzo atrakcyjnym kierunku. Tak jak nie warto z każdej podróży przywozić megaton muszelek, drewnianych świątków i jedynych w swoim rodzaju autentycznych ciupag Made in China, tak nie warto ciągnąć za sobą bagażu zbędnych wspomnień, rozpamiętywać doznanych krzywd czy przywiązywać się do powierzchownych relacji. Lepiej wziąć ze sobą tylko ważne doświadczenia i obrazy tych chwil, które były piękne i istotne. Nie tylko o ilość bagażu chodzi, ale też o sposób podróżowania. Część mojego życia zawodowego wiązała się z turystyką. Jako pilot wycieczek towarzyszyłam rodakom w zwiedzaniu Europy, potem byłam przewodnikiem dla cudzoziemców w Polsce. Widziałam wiele miejsc, które są obiektem marzeń i westchnień. Większość wycieczek była zaplanowana tak, by w jak najkrótszym czasie zaliczyć jak najwięcej atrakcji. Przed południem Wenecja, po południu Padwa. Rzym z Watykanem w jeden dzień. Trzy stolice w weekend. Często grupa naciskała, żeby do programu dorzucić coś jeszcze, zahaczyć o park rozrywki albo o słynne ruiny.

Nieważne, że trzeba będzie je przebiec, ważne, że się je zaliczy. Mało kto próbował poznać, choćby pobieżnie, lokalne zwyczaje, miejsca, ludzi. Wystarczały zdawkowe informacje, zabawne anegdotki i sporo zdjęć, najlepiej pokazujących piękną pogodę, bezchmurne niebo i znane budowle. Do zapoznania się z miejscowym kolorytem wystarczał wieczór tematyczny z tańcami i degustacją typowych potraw i napojów alkoholowych. Najważniejsze były standard obiektów hotelowych, obfitość posiłków oraz bogaty i napięty program. Po powrocie można powiedzieć, że zwiedziło się Włochy czy inną Portugalię i chwalić się, ile to się widziało i przeżyło, a o ponownym wyjeździe w to samo miejsce się nie myśli, bo przecież trzeba zobaczyć coś nowego. Przez te parę lat niezliczoną ilość razy byłam we Florencji, Neapolu i Wenecji. Choć „byłam” to stanowczo za dużo powiedziane. Przemykałam przez nie, wiodąc za sobą stadka zdyszanych turystów. Czułam się czasem bardziej jak poganiacz wielbłądów niż pilot wycieczki. „Proszę szybciej, musimy zdążyć przed zamknięciem katedry!” Cztery godziny na zwiedzenie miasta, którego historia liczy setki lat, to przecież kpina. Dopiero gdy zaczęłam podróżować prywatnie, odbiłam sobie to pseudozwiedzanie. Wreszcie mogłam spędzić w danym miejscu tyle czasu, ile chciałam. Po tygodniowym pobycie we Florencji w końcu przestałam mieć wrażenie, że widziałam tylko fasady budynków. Zobaczyliśmy, jak miasto się budzi i jak zasypia. Poznaliśmy mniej reprezentacyjne dzielnice, powłóczyliśmy się po zaułkach, zawędrowali do jadłodajni, w której nikt nie znał ani słowa w innym języku niż włoski, nie było karty, a szef kuchni powiedział, że ugotuje to, na co przyjdzie nam ochota, jeżeli znajdzie składniki. Tym właśnie jest dla mnie podróż. Wyjściem poza gotowe pakiety. Kiedy podróżuję, pozwalam, by odwiedzane miejsca zostawiły we mnie swój ślad, może nawet coś zmieniły. Nie chcę prześlizgiwać się po powierzchni opisanego w przewodniku stereotypu. Chcę poznać miejsca i ludzi. Nawiązać kontakt, a nie tylko patrzeć i pstrykać zdjęcia. Wolę odwiedzić mniej miejsc, ale przywieźć z nich prawdziwe wrażenia. Jeśli życie jest podróżą, nie chcę, żeby było wycieczką objazdową o napiętym programie. Chcę na każdym jej etapie mieć czas nacieszyć się widokami. Poznać dobrze swoich współtowarzyszy i dowiedzieć się czegoś o ludziach spotykanych po drodze. Zobaczyć coś więcej, niż oferuje standardowy pakiet atrakcji. Zawędrować na bezdroża i w rzadko odwiedzane zaułki. Iść w swoim tempie, niepoganiana przez

żwawych animatorów. Przejściowe niewygody są częścią tego doświadczenia, nie zawsze potrzebny jest standard all inclusive. Owszem, podobnie jak w drodze ceni się wygodne łóżko z czystą pościelą, pożywny i smaczny posiłek oraz wesołych kompanów, tak w życiu mile widziane są przyjemności i wygody. Jednak jeśli na którymś etapie trzeba się zadowolić twardym materacem, sucharami i myciem w zimnej wodzie, wytrawny podróżnik zniesie te niedogodności i nie będzie narzekał.

Sztuka minimalizmu

Od pierwszego kontaktu minimalizm pociągał mnie swoją surowością i prostotą, a jednocześnie napawał lękiem, bo kojarzył się z ascezą i wyrzeczeniami. Dlatego na początkowym etapie byłam dość zachowawcza i unikałam ograniczeń ilościowych. Musiałam się z nimi oswoić, by przekonać się, że mniej naprawdę znaczy lepiej. Przypomina mi się obejrzana przed laty kreskówka. Dwóch kosmitów mieszka na miniplanecie pokrytej górami śmieci. Pewnego dnia przylatują międzyplanetarne służby sprzątające i oczyszczają planetkę z całego tego balastu. Jeden z kosmitów podskakuje i krzyczy: „Nie sprzątajcie mi mojej planety!”. Gdy sprzątacze wreszcie odlatują, obaj mieszkańcy natychmiast zabierają się do rozrzucania naokoło brudnych skarpetek i śmieci, by jak najszybciej przywrócić ukochany bałagan. Ostatnie lata były dla mnie czasem wielkich zmian, ale te zmiany wprowadzałam stopniowo. Gdybym zbyt szybko zrobiła na swojej miniplanecie taki porządek, jaki panuje na niej teraz, wpadłabym w taki sam szok jak ci kosmici i bardzo szybko wróciłabym do punktu wyjścia, a może nawet doprowadziła do jeszcze większego chaosu. Potrzeba czasu i ćwiczeń, aby nauczyć się sprawnie posługiwać minimalizmem. Od kiedy traktuję minimalizm jako nieustające wyzwanie, już się go nie boję. Bawię się samym procesem nauki, ćwiczeniem kreatywności. Im mniejszą liczbą elementów się dysponuje, tym bardziej trzeba się wysilić, żeby stworzyć z nich efektowną kompozycję. Nie sztuka ułożyć zachwycającą mozaikę ze szlachetnych kamieni, pereł i złota. Sztuką jest skomponować coś pięknego z niepozornych materiałów – jak oszałamiające dekoracje pałacu Alhambra w Grenadzie,

wykonane z gipsu, drewna i ceramiki. Proste środki, a efekt zapiera dech w piersiach. Ale nie trzeba być arabskim budowniczym, żeby stosować minimalizm. Przydaje się on też na co dzień, czasem do zupełnie przyziemnych celów, chociażby takich jak gotowanie. Używam prostych składników, w większości lokalnych, unikam egzotyki i produktów, które trzeba sprowadzać z drugiego końca świata. W dodatku ze względów zdrowotnych jestem na diecie bezglutenowej. Nie chcąc zbankrutować ani spędzać w kuchni połowy życia, muszę wytężać wyobraźnię, by mimo ograniczeń tworzyć różnorodne, tanie i szybkie dania. Żongluję przyprawami, zużywam to, co znajdę w lodówce, wykorzystuję warzywa i owoce, na które przyszedł sezon, często przywiezione od rodziców ze wsi. Czasem jednym składnikiem da się odmienić dobrze znany przepis. Najwięcej satysfakcji czerpię jednak z bawienia się minimalizmem w garderobie. Przypomina to trochę budowanie z klocków. Jeśli każdy klocek mogę połączyć z każdym, to nawet mając ich niewiele, jestem w stanie wyczarować mnóstwo niepowtarzalnych zestawów. To dodatkowa okazja do gimnastyki umysłu i wyobraźni. Można być świetnie ubraną, mając nieograniczony budżet i garderobę wielkości naczepy tira, ale o wiele zabawniej jest, gdy osiąga się ten efekt za pomocą ubrań mieszczących się na kilku półkach i wieszakach. No i taniej. Dobrowolne ograniczenie sobie możliwości wyboru wydaje się na pierwszy rzut oka utrudnieniem, ale naprawdę ułatwia życie. Kiedy ma się mniej decyzji do podejmowania, podejmuje się je szybciej. W czasach P RL -u też mieliśmy ograniczony wybór, ale wtedy decydował za nas kto inny, co wcale nie było wygodne. Teraz jednak, kiedy mamy niemal nieograniczony wachlarz opcji, możemy sami określać kryteria tych ograniczeń. Wpływ na zdrowie, cena, jakość, materiał? Ustanowienie własnych zasad wiąże się z pewnym wysiłkiem, wymaga poznania siebie, lecz jest to warte zachodu. Zapytano mnie ostatnio, czy odkąd zrezygnowałam z dawnego stylu życia, nie mam poczucia, że coś mnie omija. Owszem, sporo mnie omija: stresy, zadłużenie i pośpiech, ślizganie się po powierzchni zdarzeń i bezrefleksyjna konsumpcja. W zamian jestem panią własnego czasu, sama kształtuję swoje otoczenie, wykorzystuję i rozwijam swój twórczy potencjał. I przez większość czasu świetnie się bawię. Cieszę się życiem i obecnością bliskich. Nie czuję żalu za tym, co

utraciłam.

Rewolucja

Wszyscy jesteśmy częścią systemu, który zmusza nas do pracy, pośpiechu i życia w stresie, obojętny na indywidualne potrzeby i pragnienia. Ktoś mógłby pomyśleć, że pisząc o sposobach przeciwstawiania się tym naciskom, namawiam do obalenia systemu. Dość często spotykam się z pytaniem, czy chciałabym, aby minimalizm zyskał szeroką popularność. Oczami wyobraźni widzę te hasła na sztandarach i transparentach: M I N I M A LI ZM W K A ŻD Y M D O M U I ZA GRO D ZI E! M I N I M A LI ŚCI WSZY STK I CH K RA J ÓW, ŁĄ CZCI E SI Ę! M N I EJ ZN A CZY WI ĘCEJ ! ŻĄ D A M Y P RAWA D O N I EP O SI A D A N I A ! STO P K O N SU M P CJ I ! A TY, CZY WY RZU CI ŁEŚ J U Ż SWÓJ TELEWI ZO R?

Tłumy nowo nawróconych maszerują ulicami, palą centra handlowe i fast foody, niszczą samochody – rydwany szatana, a następnie przejmują władzę i ogłaszają manifest. Minimalizm staje się oficjalną państwową ideologią. Konfiskuje się majątki i komisyjnie niszczy sprzęt elektroniczny. Na stosach płoną lalki Barbie (wraz z Kenami) oraz konsole do gier. Zwolennicy konsumpcji przechodzą do podziemia i w ukryciu planują kontrrewolucję. Na tajnych kompletach młodzież poznaje biografię Steve’a Jobsa i uczy się obsługi iPhone’ów oraz tabletów (konsumpcjonistom udało się uratować kilka egzemplarzy). Bzdura, prawda? Minimalizm nie jest przecież ideologią, trudno również nazwać go stylem życia, wahałabym się też użyć określenia „filozofia życiowa”. Wystarczy spojrzeć na ludzi, o których wspomniałam na kartach tej książki, i innych minimalistów. Żyją bardzo różnie. Tofalaria ma wolny zawód, podobnie jak ja. Weronika pracuje w korporacji i bardzo to sobie chwali. Ojciec Krzysztof skupia się na sferze duchowej. Konrad i Magda postawili na rodzinę. Najbardziej znany polski minimalista, Orest Tabaka, poświęcił się coachingowi

i podróżowaniu, działa także w grupie teatralno-cyrkowej. Arek Recław porzucił prężnie rozwijającą się karierę finansisty, by zostać, jak to określa, „włóczykijem, biegaczem i rowerzystą” (oraz weganinem). Byłoby przesadą mówić, że łączy nas styl życia czy wspólna filozofia. Fakt, należymy do jednego pokolenia, co raczej nie jest przypadkiem. Wydarzeniem pokoleniowym był dla nas przełom ustrojowy. Dzieciństwo jeszcze w P RL -u, dorosłość już w nowej rzeczywistości. To na pewno nie pozostało bez wpływu na nasze zainteresowanie minimalizmem i dobrowolną prostotą. Wszyscy dążymy do świadomego życia. Pragniemy, by było ono dobre, zrównoważone i harmonijne. Nie odpowiada nam popularny model sukcesu definiowanego w kategoriach kariery, sławy i majątku. Używamy tego samego narzędzia, ale osiągamy odmienne efekty, bo jesteśmy różni i mamy różne motywacje. Od zmęczenia nadmiarem i pośpiechem, przez oszczędność lub chęć zmniejszenia swojego wpływu na środowisko, po wiarę i pragnienie bycia bliżej Boga. I wiele innych. Można nawet posłużyć się minimalizmem, by na nowo zdefiniować swój styl i przemyśleć skład garderoby albo pozbyć się kompleksów i lepiej poczuć się w swoim ciele. Mamy przecież różne potrzeby i pragnienia. Fakt posługiwania się podobnymi narzędziami nie czyni z nas wyznawców jakiejkolwiek ideologii czy filozofii. Stosowanie minimalizmu może mieć różne skutki, między innymi pozbycie się nadmiaru, wprowadzenie porządku, zwolnienie tempa życia, zrównoważenie zachowań konsumpcyjnych, uświadomienie sobie swoich priorytetów. Dla wielu osób zakończy się pewnie na tym etapie. Niektórzy zechcą pójść dalej. Zaczną zadawać sobie głębsze pytania, narzucać sobie dyscyplinę, pracować nad swoim stosunkiem do przedmiotów i nad emocjami. Szukać granic komfortu, podnosić poprzeczkę, badać korzyści, jakie mogą przynieść pewne samoograniczenia. Nie oznacza to dążenia do ascezy ani popadnięcia w obsesję nieposiadania. Chodzi o szukanie granicy, sprawdzanie, co jest konieczne, a co tylko niepotrzebnie pochłania czas i energię. Spotkałam się też z opinią, że minimalizm jest drogą do szczęścia. Brzmi kusząco, wręcz fantastycznie. Oto wreszcie sprawdzony i skuteczny sposób, potwierdzony opiniami licznych entuzjastów, którzy wypróbowali go na własnej skórze i są gotowi dać świadectwo. Tyle że szczęście to stan subiektywny i indywidualny. Wielu

ludziom wyeliminowanie chaosu i nadmiaru pomoże dostrzec, co stoi na przeszkodzie do osiągnięcia tego stanu, nie da się jednak zagwarantować, iż zadziała to w każdym przypadku. Jeśli minimalizm ma prowadzić do rewolucji, to wystarczy, by odbywała się ona na poziomie jednostkowym. Mahatma Gandhi powiedział: „Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie”. Myślę, że takie podejście ma największy sens. Najlepsze są zmiany zaczynające się od świadomości pojedynczych osób. Nie na siłę i odgórnie, lecz z wewnętrznego przekonania. Jeśli potrzeba rewolucji, niech nastąpi w życiu danego człowieka. Zamiast pomstować na system, lepiej zacząć od siebie, od tego, na co ma się bezpośredni wpływ. Możliwe, że nasz przykład i doświadczenia zachęcą innych do przeprowadzenia rewolucji u siebie. Tak jak zachęciły najpierw mnie, a potem wiele innych osób, które poszły za moim przykładem. Jeśli tych małych rewolucji będzie więcej, połączą się w końcu niczym krople wody w strumienie i rzeki. Mikrozmiany przełożą się na dużą zmianę, zauważalną również w makroskali. Jak mogłaby ona wyglądać i dokąd mogłaby nas zaprowadzić, nie wie chyba nikt. Mam jednak nadzieję, że nie tylko ja jestem tego ciekawa.

Przypisy

[1] Przeł. Jacek Manicki.

BLA CK PUBLIS HING Wołowiec 11, 38-307 Sękowa Redakcja: red a kc ja @ bla c kpublis hing.pl Sekretariat: ul. Kołłątaja 14, III p., 38-300 Gorlice tel. +48 18 353 58 93, fax +48 18 352 04 75 s ekreta ria t@ bla c kpublis hing.pl Promocja i marketing: ka ta rz yna @ bla c kpublis hing.pl Dział sprzedaży: s prz ed a z @ bla c kpublis hing.pl E-booki: ebooki@ bla c kpublis hing.pl Skład: d 2d .pl ul. Sienkiewicza 9/14, 30-033 Kraków tel. +48 12 432 08 52 e-mail: info@ d 2d .pl Wołowiec 2014 Wydanie I Ark. wyd. 5,4 Cena 24,90 zł