__Objawy niedoboru witamin i zelaza

Objawy niedoboru witamin i żelaza oraz zasady uzupełniania ich niedoboru ze szczególnym uwzględnieniem właściwego żywienia

Artur Pietrucha Klinika Choroby Wieńcowej IK CM UJ

Witaminy • Związki organiczne, które nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego przebiegu procesów metabolicznych. • Są niezbędnymi składnikami pokarmowymi, które nie mogą być syntetyzowane przez organizm. • Biorą udział w wielu procesach metabolicznych oraz są koenzymami • Muszą być dostarczone z zewnątrz, podobnie jak aminokwasy egzogenne.

Hipowitaminoza • Stan częściowego niedoboru witaminy lub witamin w organizmie. • Wiąże się najczęściej z niedoborem witaminy w pożywieniu, utrudnionym wchłanianiem, wzmożonym zapotrzebowaniem albo obecnością antagonistów witamin. • Objawy chorobowe wywołane hipowitaminozą ustępują szybko po uzupełnieniu niedoborów witaminy. • Hipowitaminoza rzadko dotyczy jednej witaminy. Zwykle występują niedobory kilku witamin, stąd objawy są bardziej uogólnione.

AWITAMINOZA • Awitaminoza - schorzenie polegające na niedoborze witaminy lub ich zestawu; powoduje różne zakłócenia przemiany materii z objawami charakterystycznymi dla poszczególnych witamin.

HIPERWITAMINOZA • Zespół objawów chorobowych wywołany nadmiarem witamin w organizmie, dotyczy on przede wszystkim witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K. Przeciwieństwo awitaminoza. • Inne witaminy są przyswajane tylko w dawce pokrywającej dzienne zapotrzebowanie, dlatego wymagają codziennego, systematycznego dostarczania. • Dostarczane w nadmiernej ilości są wydalane z organizmu, a przyswajana i wykorzystywana jest tylko dawka dzienna.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH Witamina A - retinol

prowitamina A - β-karoten

Witamina D - cholekalcyferol Witamina E - α-tokoferol Witamina K - filochinon Witamina F - zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych

Witaminy rozpuszczalne w wodzie Witamina C •

Występuje w dwóch formach : zredukowanej, jako kwas askorbinowy i utlenionej jako kwas dehydroaskorbinowy.

Witaminy grupy B •

witamina B1 (tiamina )

•

witamina B2 (ryboflawina)

•

witamina B6 (pirydoksyna)

•

witamina PP (niacyna, witamina B3)

•

kwas foliowy

•

witamina B12 (cjankobalamina )

•

Biotyna (witamina H)

•

kwas pantotenowy (witamina B5)

•

kwas p-aminobenzoesowy

•

inozytol

Witamina A Dwie postacie tej witaminy: witamina A1, czyli retinol witamina A2, czyli 3 – dehydroretinol. Pola fizjologiczna •

Witamina A bierze udział w procesie wzrostu, a ponadto w procesie widzenia oraz w prawidłowym funkcjonowania naskórka.

Witamina A Proces wzrostu •

Witamina A -znaczenie w rozwoju tkanki łącznej i chrzęstnej. Wpływa na szybkość tworzenia mukopolisacharydów, które są podstawowym składnikiem tkanki łącznej.

Proces widzenia •

Komórki pręcikowe siatkówki zawierają barwnik rodopsynę (purpura wzrokowa), która jest wrażliwa na światło. Pod wpływem światła rodopsyna ulega rozpadowi na optynę i retinol.

•

W siatkówce znajdują się również komórki czopkowe, które są odpowiedzialne za widzenie barw. Zawierają one trzy różne barwniki z retinalem: porfirynopsynę wrażliwą na kolor czerwony, jodopsyne na zielony i cyjanopsynę na kolor niebeski.

•

Rodopsyna i barwniki odpowiedzialne za widzenie czopkowe różnią się tylko budową składnika białkowego – opsyny.

•

Zarówno w widzeniu pręcikowym jak czopkowym konieczny jest retinol.

Witamina A Objawy niedoboru •

osłabienie wzrostu kości, zaburzenia rozwoju zębów, a później zaburzenia wzrostu tkanek miękkich.

•

upośledzenie procesu gojenia się ran i upośledzenie odporności na zakażenia.

•

Brak możliwości wymiany retinolu z retinolem krwi, stad brak możliwości regeneracji rodopsyny. Powoduje to brak widzenia o zmierzchu czyli tzw. kurzą ślepotę.

•

Niedobór witaminy A powoduje wystąpienie zmian we wszystkich tkankach nabłonkowych.

Przyczyny niedoboru •

niewłaściwe odżywianie,

•

zwiększone zapotrzebowanie,

Witamina A • Działanie: Prawidłowy stan naskórka, przemiana materii, ochrona przed nowotworami. • Niedobór: "Kurza ślepota", zmiany skórne (rogowacenie nabłonka), zaburzenia wzrostu i łamliwość włosów, rozdwajanie się paznokci, ryzyko raka płuc, żołądka i macicy. • Nadmiar: Zmiany skórne, wypadanie włosów, nudności, wymioty, bóle stawów, zaburzenia wątroby, zmniejszone uwapnienie kości.

Witamina A

Witamina A Źródło: – Jaja, – wątroba, tran, – produkty mleczne, – żółte i czerwone warzywa i owoce, – zielone warzywa.

– Witamina A może być dostarczana do organizmu człowieka też jako prowitamina. Prowitaminą witaminy A są β – karoteny występują przede wszystkim w warzywach i owocach ( marchewka, dynia, pomidory, pomarańcze, mandarynki ) oraz w liściach warzyw zielonych.

Witamina D Występuje w dwóch formach:

jako witamina D3 (cholekalcyferol) i D2 ( ergokalcyferol )

Rola fizjologiczna •

Prowitaminą dla witaminy D3 jest 7 – dehydrocholesterol, produkowany w oranizmie z cholesterolu.

•

Dla witaminy D2 prowitaminą jest ergosterol występujący w świecie roślinnym.

•

Działanie witaminy D wiąże się z gospodarką fosforanowo-wapniową .

•

Najważniejszą jej funkcją jest zwiększenie wchłaniania wapnia i fosforanów w jelitach. Witamina D stymuluje syntezę białka wiążącego wapń w jelitach przez co umożliwia jego wchłanianie.

•

Ponadto wzmaga resorpcję zwrotną wapnia w nerkach.

Witamina D Działanie: •

Kształtowanie się kości i zębów, wspomaganie komórek szpiku kostnego oraz mięśnia sercowego.

Niedobór: •

Krzywica u dzieci, osteopenia i osteoporoza u dorosłych, stany zapalne skóry, zmniejszenie odporności, osłabienie i wypadanie zębów.

Nadmiar: •

Demineralizacja kości, złamania, utrata łaknienia, nudności, spadek masy ciała, bóle stawów i mięśni, nadmierne pocenie się, senność i zaburzenia rytmu pracy serca, kamica nerkowa.

Witamina D Przyczyny niedoboru • niewłaściwe żywienie ( dieta nie uwzględniająca witaminy D ), • brak działania promieni słonecznych na skórę ( brak promieniowania słonecznego – ultrafiolet ) umożliwia przekształcenie prowitaminy w aktywną witaminę D.

Witamina D • Źródło: – Tran, – wątroba, – masło, jaja, mleko, – ryby. – Promienie UV (przemiana endogennych steroli) – Suplementacja u osób dorosłych (50+)

Witamina E •

Chemicznie jest to tokoferol.

•

Aktywność biologiczną wykazują oprócz α-tokoferolu również β,δ-tokoferole CH3

H3 C CH oraz tokotreienole . 3

•

CH3

OR

Zwana bywa witaminą młodości lub płodności CH3

Witamina A, R = H CXXIV

CH3 RO H3 C H3 C

O CH3

CH3

H

H

H

CH3 CH3

Witamina E, α - tokoferol (R = H), octan tokoferolu (R = COCH3) CXXV

Witamina E • Witaminy grupy E – tokoferole–działają jako antyutleniacze – zmiatacze endogennych rodników (rodniki są promotorami procesu starzenia się). • Działanie fizjologiczne polega na zabezpieczaniu białek przed peroksydacją, zwłaszcza tłuszczów. • Witamina E może być łatwo utleniana do tokochinonu i dlatego spełnia w organizmie rolę przeciwutleniacza.

Witamina E Działanie: •

Ochrona czerwonych krwinek przed rozpadem, pozytywny wpływ na płodność.

Niedobór: •

Rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, osłabienie mięśni szkieletowych, wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran, pogorszenie wzroku, niedokrwistość hemolityczna, bezpłodność, zwiększone ryzyko chorób sercowo – naczyniowych.

Nadmiar: •

Zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni, zaburzenia widzenia.

Witamina E Źródło: – olej z kiełków pszenicy, – całe ziarna zbóż i kukurydzy, – zielone warzywa liściaste, czosnek, – orzechy, migdały, – mleko, jaja, mięso, wątroba, – mąka pełnoziarnista,

Witamina F • Witamina F - zespół istotnych kwasów tłuszczowych (EFA – Essentials fatty acids). • Są to kwasy tłuszczowe nienasycone, które są istotnymi składnikami tkanki skórnej; ich niedobór prowadzi do keratynizacji. O Kwas linolowy H3 C

OH

CXXVI

O H3 C

H3 C

Kwas α-linolenowy OH

CXXVII

OH

Kwas γ-linolowy CXXVIII

O O H3C

Kwas arachidonoowy CXXIX OH

Witamina F • Wyższe nienasycone kwasy tłuszczowe nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka, lecz muszą być dostarczane z pożywieniem. • Mają one znaczenie w budowie błon biologicznych jako składniki lipidów oraz są związkami wyjściowymi do syntezy prostaglandyn, leukotrienów i tromboksanów . • Niedobór witaminy F manifestuje się zmianami skórnymi / wyprysk / oraz suchością i szorstkością skóry.

Witamina K • Chemicznie jest to2-metylo-1,4-naftochinn. • Znane są obecnie witaminy: K1 ( filochinon, fitonadion ), K2 ( farnochinon, menachinon ) K3 ( menandion ).

• Zasadniczą funkcją witaminy K jest udział w syntezie protrombiny oraz innych osoczowych czynników krzepnięcia krwi jak VII, IX i X. • Jest syntetyzowana i dostarczana organizmowi człowieka przez bakterie jelitowe.

Witamina K Działanie: Wspomaganie krzepnięcia krwi, zmniejszanie nadmiernego krwawienia miesiączkowego. Niedobór: Zaburzenia krzepliwości krwi, trudne gojenie się ran, zapalenie jelita, biegunki. Skaza krwotoczna stanowi główny objaw hipowitaminozy i ujawnia się krwawieniem z dziąseł, nawet przy myciu zębów . Nadmiar: Niedokrwistość, nadmierne pocenie, uczucie gorąca.

Witamina K • Źródło: – Zielone liściaste warzywa, – owoce, owoce awokado, brzoskwinie, jarzyny, ziemniaki. – produkty mleczne i zbożowe, – wątroba, – olej sojowy,

Witamina C •

Witamina C (kwas akorbinowy) ma działanie jako antyutleniacz. Bierze udział w reakcji hydroksylacji proliny do hydroksyproliny, ważnego elementu budulcowego kolagenu, najbardziej rozpowszechnionego białka.

•

Jej brak prowadzi do zaniku jędrności i elastyczności skóry.

HO

OH O

CXXX O

HO OH

Kwas askorbowy

Witamina C •

Zwana jest witaminą przeciwszkorbutową.

•

Występuje w dwóch formach: – zredukowanej, jako kwas askorbinowy, – i utlenionej jako kwas dehydroaskorbinowy, – bierze udział w procesach oksydoredukcyjnych.

•

Wit C bierze udział w syntezie hormonów kory nadnerczy przez procesy hydroksylacji, które są konieczne dla wytworzenia tych hormonów.

•

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C wynosi 70 – 110 mg i jest zależne od szybkości przemian metabolicznych.

•

Gotowanie czy miażdżenie produktów niszczy Wit C.

Witamina C • Działanie: Przyspieszone gojenie ran, wytwarzanie krwinek czerwonych, ochrona przed infekcjami, starzeniem się skóry i nowotworami. • Niedobór: Obrzęki i krwawienia z dziąseł, wypadanie zębów (szkorbut), zwiększona łamliwość kości, wolne gojenie się ran, zmniejszona odporność na infekcje, bóle stawów i mięśni, obrzęki kończyn, depresja, apatia, osłabienie, brak apetytu. • Nadmiar: Tworzenie się kamieni nerkowych.

Witamina C • Źródło: – Owoce (dzika róża, porzeczki, jabłka, truskawki, jagody, żurawina, cytrusy), – zielone i liściaste warzywa, – ziemniaki, kalafior, pomidory, papryka – Kapusta kiszona.

Kompleks witamin grupy B Witaminy grupy B •

witamina B1 (tiamina )

•

witamina B2 (ryboflawina)

•

witamina B6 (pirydoksyna)

•

witamina PP (niacyna, witamina B3)

•

kwas foliowy

•

witamina B12 (cjankobalamina )

•

Biotyna (witamina H)

•

kwas pantotenowy (witamina B5)

•

kwas p-aminobenzoesowy

•

inozytol

Witamina B1 Witamina B1 (CXXXI, tiamina, aneuryna) występuje w drożdżach, chlebie razowym, mięsie i nasionach roślin strączkowych. Syntetyczna tiamina jest tańsza niż otrzymywana z naturalnych produktów. W organizmie tiamina ulega fosforylacji do pirofosforanu (koenzym kokarboksylaza), który odgrywa kluczową rolę w metabolizmie węglowodanów na etapie dekarboksylacji αketokwasów. Pełni także rolę koenzymu dla transketolazy – enzymu katalizującego przemianę monofosforanu pentozy w glukozę. H3 C

N

NH2 +

N

S -

Cl

N

OH CH3

CXXXI Witamina B1 (handlowe pr epar aty mają nazwy: Bener va, Betadion, Betaxin, Metabolin Vitaneur in)

HO OH HO HO H 3C

N

N

O

CXXXII Witamina B2

N H3 C

H

N O

Witamina B1 • Tiamina, inaczej zwana aneuryną. • Jako pirofosforan tiaminy [PPT] jest koenzymem biorącym udział w oksydatywnej dekarboksylacji pirogronianu i alfa-ketoglutaranu, a ponadto w reakcjach transketolacji zachodzących w cyklu pentozowym. • Bierze udział w przemianach aminokwasów rozgałęzionych, węglowodanów.

Witamina B1 Nadmiar: Żywieniowej hyperwitaminozy – nie stwierdzono •

Duszności, nudności, osłabienie, drżenie mięśni zaburzenia pracy serca, reakcje alergiczne.

Niedobór: Gromadzenie się pirogronianów w tkankach i płynach ustrojowych, powodujące zmiany czynnościowe i morfologiczne nerwów – m.in. Rozpad i zanik otoczek mielonowych nerwów •

Alkoholizm i ciąża sprzyjają subklinicznej awitamoinozie.

•

Niedobór tiaminy powoduje zmiany degeneracyjne w układzie nerwowym, mięśniowym, pokarmowym i sercowo-naczyniowym .

Witamina B1 – ch. Beri beri •

Ciężka postać niedoboru Wit.B1 – choroba beri-beri. W chorobie tej występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej organizmu. W wyniku nieodpowiedniego odżywienia tkanki nerwowej i mięśnia sercowego rozwijają się procesy degeneracyjne.

•

Wyróżnia się trzy postacie beri-beri: – tzw. „suchą" — charakteryzuje ją zanik mięśni, – „mokrą" — objawiającą się anoreksją, endemą, zaburzeniami mózgowymi i sercowymi – oraz „dziecięcą" — z anoreksją, konwulsjami, powodującą nagłą śmierć wskutek zaburzeń krążenia

•

Beri-beri występuje głównie w południowo-wschodniej Azji, u ludzi żywiących się wyłącznie łuskanym ryżem lub surowymi rybami zawierającymi tiaminazę – enzymem rozkładającym tiaminę.

•

W Europie zdarza się prawie wyłącznie u alkoholików w encefalopatii Wernickego i psychozie Korsakowa

Beri beri

Witamina B1 • Źródło: – Ziarna zbóż, – mięso, – rośliny strączkowe, – drożdże, – chleb razowy, – ryby – orzechy.

Witamina B2 • Jest to ryboflawina, dawniej zwana laktoflawiną. • Ryboflawina wchodzi w skład nukleotydów flawinowych – FMN i FAD. FMN jest składnikiem żółtego enzymu Warburga, dehydrogenazy Laminokwasowej i reduktazy cytochromu c. FAD wchodzi dehydrogenazy acylo-CoA i innych enzymów. • Witamina ta uczestniczy w procesach utleniania i redukcji.

Witamina B2 Działanie: •

Prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i oddechowego oraz narządu wzroku (przemiana retinolu do kwasu retinowego).

Niedobór: •

U alkoholików, kobiet w ciąży, dzieci i młodzieży, osób starszych i diabetyków

•

Zmiany chorobowe skóry, pogorszenie ostrości wzroku, światłowstręt, zawroty głowy, bezsenność, zaburzenia oddechowe.

Nadmiar: •

Nudności i wymioty.

Niedobór wit. B2 –zajady

Niedobór wit. B2 – łojotokowe zapalenie skóry

Niedobór wit. B2 – zapalenie języka

Witamina B2 • Źródło: – mleko, jogurty, sery, – jaja, – drożdże, – kiełki zbóż, pieczywo pełnoziarniste – jarzyny, wątroba, migdały, grzyby, – ryby: łosoś, pstrąg, makrela, – orzechy włoskie.

Witamina PP (B3) • Niacyna [kwas nikotynowy] lub niacynamid [amid kwasu nikotynowego]

• Witamina ta odgrywa rolę w procesach oksydacyjnoredukcyjnych dlatego jest stosowana w leczeniu zatruć. • Prawidłowa dieta zabezpiecza niezbędną ilość tej witaminy.

Witamina PP (B3) • Niedobór Wit.PP wywołuje pelagrę. • Schorzenie to cechuje wystąpienie objawów w postaci zespołu trzech D: – dementia – otępienie umysłowe, – dermatitis – zapalenie skóry – diarrhoea – biegunka.

• Może również występować zapalenie jamy ustnej i zapalenie języka.

Niedobór witaminy PP - pelagra

3xD – dementia, dermatitis i diahorrea

Witamina PP (B3) • Źródło: – Mięso, drób, ryby, – ziemniaki, – produkty mleczne, ser, jajka, – fasola, groch, soja, suszone brzoskwinie, – pełne ziarna zbóż, – orzechy ziemne, migdały, – grzyby.

Kwas pantotenowy – Witamina B5 • Jest składnikiem koenzymu A. • Bierze udział w reakcjach tworzenia acetylo- Co A,sukcynylo Co A, i malonylo Co A. • Związki te mają olbrzymie znaczenie w przemianach metabolicznych organizmu człowieka

Kwas pantotenowy – Witamina B5 • Działanie: Prawidłowy metabolizm cukrów, białek i tłuszczu, gojenie ran, zapobieganie przemęczeniu, regeneracja tkanek, poprawa stanu włosów. • Niedobór: Zaburzenia układu nerwowego, drażliwość, depresje, bóle w stawach, skurcze, wypadanie włosów, przedwczesna siwizna, zmiany skórne, zaburzenia trawienia, przemęczenie, infekcje górnych dróg oddechowych. • Nadmiar: Biegunki

Kwas pantotenowy – Witamina B5 • Źródło: – Mięso, – ziarna zbóż, pestki słonecznika, otręby pszenne, ciemny ryż, chleb pełnoziarnisty, – orzechy, masło orzechowe, – soja, soczewica, groch, rośliny strączkowe, – ryby, mleko, sery, jajka, – ziemniaki, – brokuły, awokado, banany, pomarańcze, melony.

Witamina B6 • Pirydoksyna jest koenzymem enzymów biorących udział głównie w przemianach aminokwasów . • Prawidłowa praca serca i funkcjonowanie układu nerwowego, przemiana białek i kwasów tłuszczowych. Witamina B6 odgrywa rolę w metabolizmie CUN.

Witamina B6 Niedobór: – prowadzi m.in. do stanów zapalnych skóry u szczytu nosa, skóry rąk i stóp. – występowaniem anemii mikrocytarnej, ponieważ erytrocyty powstające nie zawierają odpowiedniej ilości hemoglobiny. – Zmiany w szpiku kostnym, zahamowanie wzrostu, zmiany w układzie nerwowym, zmniejszona odporność na infekcje, kamica nerkowa.

• Nadmiar: – Zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, zwyrodnienia tkanki nerwowej.

Witamina B6 • Źródło: – – – – – – –

Ryby, drób, chude mięso, jajka, mleko, całe ziarna zbóż, drożdże, suszone śliwki, sucha fasola, jarzyny, awokado, banany, słonecznik, soja, orzechy laskowe.

– Źródłem witaminy są również bakterie jelitowe.

Witamina H (B7) - Biotyna Działanie: • Synteza cukrów, białek i kwasów tłuszczowych, właściwe funkcjonowanie skóry i układu immunologicznego. •

Biotyna odgrywa rolę koenzymu dkarboksylaz.

Witamina H (B7) - Biotyna Niedobór: • Niedobór witaminy H może się objawiać się zapaleniem skóry, wypadaniem włosów, zaburzeniami wzrostu, stanami zapalnymi jelit. • Do niedoborów dochodzi bardzo rzadko.

Nadmiar: • Nie dowiedziono toksycznego wpływu biotyny na ludzki organizm.

Witamina H (B7) - Biotyna

Witamina H (B7) - Biotyna • Źródło:

– Wątroba, – migdały, orzechy włoskie i ziemne, – brązowy ryż, mąka sojowa, mąka pełnoziarnista, – żółtko, – kraby, sardynki, – grzyby, – szpinak, marchew, pomidory.

Witamina B12 •

Jest to kobalamina, a jej pochodne, wykazujące również aktywność biologiczną, to cyjanokobalamina, nitrokobalamina i inne.

•

Kobalamina, znana również jako czynnik zewnętrzny Castle’a, jest czynnikiem przeciwanemicznym .

•

Czynnik wewnętrzny (IF) jest produkowany przez błonę śluzową żołądka i dopiero połączenie w kompleks czynnika wewnętrznego i wit B12 umożliwia wchłonięcie w jelicie.

•

Niedobór tej witaminy manifestuje się zaburzeniami syntezy kwasów nukleinowych . Objawem niedoboru witaminy B12 jest anemia makrocytarna, megaloblastyczna, zwana złośliwą lub niedokrwistością Addisona-Biermera.

•

Dzienna dawka tej witaminy zwykle kilkakrotnie przekroczona , znajduje się w prawidłowej diecie .

Witamina B12 • Anema megaloblastycyna

Witamina B12 • Działanie: Regeneracja komórek, procesy krwiotwórcze, zapewnienie dobrego nastroju, pobudzanie apetytu. • Niedobór: Zaburzenia w układzie krwionośnym i nerwowym, anemia megaloblastyczna, trudności w chodzeniu, drętwienie rąk i nóg, stany zapalne ust, niemiły zapach ciała, dolegliwości miesiączkowe. Nadmiar: Rzadko występujące objawy uczuleniowe.

Witamina B12 • Źródło: – Produkty pochodzenia zwierzęcego: • • • •

wątroba, nerki, serce, chude mięso, ryby, skorupiaki, owoce morza, sery, jaja, mleko.

Kwas Foliowy (Witamina M) • Chemicznie jest to kwas pteroiloglutaminowy. • Działanie kwasu foliowego polega na przenoszeniu fragmetów jednowęglowych i oddawaniu ich głównie do syntezy puryn. • Niedobór kwasu foliowego zaburza syntezę puryn, a co tym idzie syntezę kwasów nukleinowych. • Prawidłowa dieta zabezpiecza dowóz kwasu foliowego do organizmu.

Kwas Foliowy (Witamina M) Działanie: Regulacja wzrostu komórek, wsparcie pracy przewodu pokarmowego, ochrona przed nowotworami – szczególnie rakiem macicy. Niedobór: Zaburzenia rozwojowe płodu (zaburzenia rozwojowe cewy nerwowej), zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek, mała ilość czerwonych ciałek krwi, zaburzenia kładu nerwowego (depresja, bezsenność, stany niepokoju, rozdrażnienia, problemy z pamięcią), zaburzenia w trawieniu – zahamowanie wzrostu u dzieci i młodzieży. Nadmiar: Zaburzenia układu nerwowego i pokarmowego.

Kwas Foliowy (Witamina M)

Kwas Foliowy (Witamina M)

Kwas Foliowy (Witamina M)

Kwas Foliowy (Witamina M) Źródło: – Zielone warzywa liściaste, – wątroba, nerki, – drożdże, – żółte warzywa i owoce, – kiełki, – nabiał.

Kwas paraaminobenzoesowy [PABA] • Stanowi część cząsteczki kwasu foliowego. Jest czynnikiem wzrostowym dla bakterii. Jego antagonistami są sulfonamidy o analogicznej budowie..

Inozytol • W skład kompleksu witamin B wchodzi także prosty polialkohol cykliczny inozytol– czynnik wzrostu, zapobiegający także wypadaniu włosów.

Witamina (?) B17 •

Amigdalina– organiczny związek chemiczny z grupy glikozydów (nitrylozyd) występujący w nasionach migdałowca zwyczajnego (Amygdalus communis), pigwy pospolitej (Cydonia oblonga), czeremchach (Padus) i niektórych drzew owocowych (np. moreli, wiśni, śliw, brzoskwiń).

•

Występuje w pestkach tych owoców nadając im specyficzny gorzki smak i aromat.

•

W organizmie rozkłada się na glukozę, aldehyd benzoesowy i cyjanowodór. W niektórych źródłach określana jest jako witamina B17, nie jest jednak powszechnie klasyfikowana jako witamina.

•

W latach 20. XX wieku Ernst T. Krebs (senior) ogłosił, że odkryta przez niego witamina B17, sprzedawana pod nazwą handlową Laetrile, jest skutecznym lekiem na raka.

•

Systematyczne badania naukowe dowiodły jednak brak jakiegokolwiek działania antynowotworowego amigdaliny, natomiast jej stosowanie bez nadzoru lekarskiego może prowadzić do poważnych zatruć cyjanowodorem.

Niedobory żelaza Występowanie: 

W Europie dotyczy około 10% kobiet w wieku rozrodczym.



Są to najczęściej spotykane niedokrwistości, stanowiące 80% wszystkich niedokrwistości!



Występują również u 80% populacji kobiecej (większe zapotrzebowanie wskutek miesiączkowania, ciąży i laktacji).

Etiologia: 

Niewystarczający dowóz żelaza (oseski, małe dzieci wegetarianie).



Upośledzone wchłanianie (stany po resekcji żołądka, zespół złego wchłaniania).



Wzmożone zapotrzebowanie (wzrastanie, ciąża, karmienie, także okres leczenia witaminą B12 niedokrwistości z niedoboru tej witaminy).

• Najczęstszą przyczyną niedoboru żelaza jest jego utrata wskutek przewlekłych krwawień (80% wszystkich przypadków!)

Niedobory żelaza Krwawienia z przewodu pokarmowego spowodowane: •

wrzodami,

•

krwotocznym zapaleniem błony śluzowej żołądka,

•

żylakami przełyku,

•

nowotworami,

•

uchyłkowatością jelit,

•

żylakami odbytu,

•

zakażeniem tęgoryjcem dwunastnicy i in.

•

Krwawienia z dróg rodnych u kobiet.

•

Utrata krwi z innych narządów (krwawienia z dróg moczopłciowych, jamy nosowo-gardłowej, płuc).

•

Utrata krwi w przebiegu zabiegu operacyjnego lub urazu.

•

Utrata krwi w trakcie hemodializoterapii, lub też spowodowana częstym pobieraniem krwi (także u krwiodawców).

•

Utrata krwi spowodowana skazą krwotoczną.

•

W rzadkich przypadkach utrata krwi jest spowodowana sztucznie przez chorego (np. zespół Münchhausena, będący zaburzeniem neurotycznym, polegającym na tym, że chory sam

Niedobór żelaza Przedutajony •

niedobór żelaza w puli magazynowej

Utajony •

okres niedoboru żelaza w erytropoezie bez niedokrwistości. Zmniejszone stężenie żelaza w szpiku kostnym i w surowicy.

Jawny •

niedokrwistość z braku żelaza.

Niedobór żelaza Klinika: Występowanie objawów niedoboru żelaza jeszcze przed wystąpieniem niedokrwistości określa się jako syderopenię lub utajony niedobór żelaza.

Objawy ze strony skóry i błon śluzowych: •

Zaklęśnięcie płytki paznokciowej (koiloonychia), łamliwość włosów i paznokci, wysuszenie skóry.

•

Zespół Plummera-Vinsona: charakteryzuje się towarzyszącymi syderopeniiatroficznymi zmianami błon śluzowych języka, gardła i przełyku, powodującymi dysfagię (ból i uczucie pieczenia przy połykaniu).

•

Zajady w kącikach ust.

Ogólne objawy niedokrwistości •

Bladość skóry (objaw niepewny) i błon śluzowych (objaw pewniejszy).

•

Osłabienie lub duszność po obciążeniu (zmniejszona liczba przenośników tlenu). Błędne rozpoznanie: niewydolność krążenia!

•

Ewentualny szmer skurczowy nad sercem (nieorganiczny, lecz wywołany przepływem turbulentnym przy zmniejszonej lepkości krwi).

Niedobór żelaza Badania laboratoryjne: Przedutajony niedobór żelaza (niedobór żelaza magazynowego): •

stężenie ferrytyny w surowicy i zawartość żelaza w szpiku kostnym maleją.

Utajony niedobór żelaza (erytropoeza w niedoborze żelaza): •

Dołącza się zmniejszenie stężenia żelaza w surowicy, zwiększa się stężenia transferyny, maleje liczba syderoblastów w szpiku kostnym.

Jawny niedobór żelaza (niedokrwistość z braku żelaza): •

Stężenie hemoglobiny, liczba erytrocytów i hematokryt zmniejszają się.

Morfologia: •

Poikilocytoza – nieregularne kształty erytrocytów.

•

Anizocytoza – różne wielkości erytrocytów.

•

Mikrocyty: MCV (średnia objętość krwinki) < 80 fl.

Erytrocyty niedobarwione, blade: MCH (średnia waga hemoglobiny w erytrocycie) < 28 pg.

Niedobór żelaza Leczenie: 1. Przczynowe. 2. Objawowe: uzupełnienie żelaza wg określonych reguł: •

jeśli możliwe: doustne podawanie żelaza (100-200 mg/d).

•

żelazo dwuwartościowe wchłania się 10 razy lepiej niż żelazo trójwartościowe (także do około 20%); nie zażywać żelaza łącznie z tetracyklinami, lekami alkalizującymi, cholestyraminą (zmienne wchłanianie).

•

Jakkolwiek żelazo podane na czczo wchłania się lepiej, to jest źle tolerowane przez żołądek i dlatego zawsze należy stosować je po jedzeniu!

•

Okres doustnego uzupełnienia żelaza powinien trwać co najmniej 3 miesiące dla wypełnienia magazynów żelaza!

•

W efektywnym leczeniu żelazem po upływie tygodnia muszą wzrosnąć wartości retykulcytów i Hb.

•

Brak tego wzrostu oznacza nieskuteczność leczenia (np. wskutek nieregularnego przyjmowania bądź w ogóle nieprzyjmowania preparatu żelaza) lub nieprawidłowe rozpoznanie (niedokrwistość o innym charakterze);

•

normalizacji muszą ulec stężenia hemoglobiny i ferrytyny w surowicy.

•

Aktualnie mniejsza rola diety – pokarmy zawierające żelazo – mięso, wątroba

Niedobór żelaza

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

PROWITAMINY • To związki, które nie są jeszcze witaminami, ale bezpośrednimi prekursorami. • Dostarczone do organizmu ulegają w nim ostatecznej „obróbce” przechodząc w formę czynnej witaminy. • „Obróbka” wiąże się zwykle z niewielkim przekształceniem chemicznym prowitaminy. • Może polegać na przykład na oksydacyjnym rozszczepieniu łańcucha węglowego, jak w przypadku witaminy A.

ANTYWITAMINY •

Mianem antywitamin określamy związki, które znoszą działanie witamin. Chemicznie są to związki organiczne pochodzenia naturalnego albo otrzymywane sztucznie.

•

Działanie antywitamin może być związane z niszczeniem lub unieczynnianiem witamin przez łączenie się z nimi w nierozpuszczalne kompleksy z bezpośrednią ingerencją w proces wchłania bądź w sam mechanizm działania witamin.

•

W ujęciu biochemicznym mechanizm działania antywitamin związany jest z regulacją bierną , która polega na kompetycyjnym , czyli konkurencyjnym hamowaniu przebiegu reakcji enzymatycznych.

ANTYWITAMINY •

ANTYWITAMINĄ A są enzymy lipooksygenazy, które niszczą karoten ,będący prowitaminą witaminy A .

•

ANTYWITAMINĘ D stanowią saponiny. Tworzą one trwałe połączenia z cholesterolem, który jest konieczny do produkcji witaminy D.

•

ANTYWITAMINA E to oksydaza alfa-tokoferolu. Unieczynnia ona witaminę E przez jej utlenianie.

•

ANTYWITAMINĄ K są pochodne kumaryny i pochodne 1,3- indandionu, wykazujące podobne działanie. Najbardziej znany i stosowany od dawna w lecznictwie jako lek antykoagulacyjny jest dikumarol /dicumaryna/. Przeciwkrzepliwe właściwości dikumarolu związane są właśnie z antagonizmem z witaminą K . Witamina K bierze udział w karboksylacji kwasu glutaminowego do kwasu karboksyglutaminowego, który jest silnym chelatorem m jonów wapnia, przez co hamowany jest proces krzepniecia.

ANTYWITAMINY •

ANTYWITAMINA B1. Dwa związki – pirytiamina i kwas 3,5-dimetylooksysalicylowy spełniają funkcje antywitaminy B1

•

ANTYWITAMINA B2 . Mepakryna i dichloroizoalloksazynorybitol współzawodniczą z witaminą B2 . Hamują przebieg reakcji na zasadzie inhibicji współzawodniczek.

•

ANTYWITAMINĄ B6 są linatyna i hydrazyd kwasu izonikotynowego.

•

ANTYWITANA C to kwas glukoaskorbinowy.

•

ANTYWITAMINA PP. Funkcję antywitaminy PP może pełnić niacynogen.

•

ANTYWITAMINY KWASU FOLIOWEGO. Kwas foliowy bierze w przenoszeniu fragmentów jednowęglowych koniecznych do syntezy puryn i pirymidyn.Antywitaminy kwasu foliowego mogą być antagonistami w stosunku do całej cząsteczki, tak jak aminopteryna ,methotrexat, aminoanfol. Mogą też być antagonistami tylko części kwasu foliowego, czyli kwasu paraaminobenzoesowego/ PABA /. Do tej grupy należą sulfonamidy , np. sulfanilamid, sulfatiazol, sulfopiryna, czy sulfoguanidyna.Związki antagonistyczne kwasu foliowego / szczególnie całej cząsteczki / znalazły zastosowanie w leczeniu nowotworów