Robert Silverberg Czas trzeciego wiatru

Czêœæ

Pora

pierwsza

Œniegów

S¹ trzy Prawa: Œwiête jest to, co jest skuteczne. Ci, którzy ¿yj¹ kieruj¹c siê zdrowym rozs¹dkiem, prawi s¹ w oczach Boga. Jedyne S³owo brzmi: Przetrwaæ! I jest Jedyne S³owo: Przetrwaæ!

8

1

T

ym, co w pierwszym rzêdzie nak³oni³o mnie do abdykacji by³o nag³e zrozumienie, ¿e w³aœnie nadszed³ najwy¿szy czas, by rzuciæ wszystko i wiaæ. Atak przez robienie uniku by³ zawsze jedn¹ z moich ulubionych taktyk i odnosi³em dziêki niej wiele sukcesów. Mo¿ecie to nazwaæ pasywn¹ agresj¹. Tak wiêc w porze œniegów zostawi³em za sob¹ Galgalê, mój tron, mój królewski pa³ac i w ogóle wszystko, i wyruszy³em ku œwiatowi zwanemu Mulano, co oznacza Œwiat Duchów. Na Mulano szuka³em wy³¹cznie cichego i spokojnego miejsca – ja, który zawsze rozkwita³em poœród ha³asu, rozgardiaszu i emocji… niemniej tam poœród tej œnie¿nej bieli znalaz³em to, czego szuka³em. Mia³em wtedy zaledwie sto siedemdziesi¹t dwa lata i jeœli o mnie chodzi, to w³aœnie przesta³em byæ cygañskim królem, i naprawdê siê wœcieka³em, gdy ktoœ mi mówi³, ¿e móg³bym byæ nim ponownie. Nie têskni³em za tronem. Nie brakowa³o mi te¿ by³ej potêgi. Nie brakowa³o mi wreszcie Galgali… no mo¿e z wyj¹tkiem z³ota. Tak, brakowa³o mi z³ota Galgali. Brakowa³o mi jego blasku i jego piêkna, bo przecie¿ nie chodzi³o o jego wartoœæ… jak¹¿ wreszcie wartoœæ? Na Galgali wszystko by³o z³ote. Koty i psy, a raczej to, co nazwalibyœcie kotami i psami za dawnych czasów na Ziemi, mia³y w ¿y³ach p³ynne z³oto zamiast krwi. Z³ote by³y te¿ liœcie na drzewach i piasek pustyni, z³otem brukowane by³y ulice… Tam z³oto dos³ownie le¿a³o na ulicach. 9

Mo¿ecie sobie wyobraziæ, jaki wp³yw mia³oby odkrycie takiej planety jak Galgala na gospodarkê ca³ej Galaktyki, gdybyœmy w momencie jej odkrycia wci¹¿ jeszcze opierali system finansowy na parytecie z³ota. Ale na szczêœcie ten dziwaczny antyczny, choæ swego czasu mo¿e i sensowny pomys³, dawno ju¿ przepad³ w mrokach dziejów, gdy pierwsi zdobywcy wyl¹dowali na planecie. A potem, dziêki temu odkryciu, z³oto sta³o siê ju¿ zupe³nie bezwartoœciowe. Ale to, ¿e straci³o wartoœæ handlow¹ nie oznacza³o, ¿e przesta³o fascynowaæ nas, g³upich œmiertelników, a fascynuje zw³aszcza pewien gatunek g³upich œmiertelników, który inni ludzie okreœlaj¹ nazw¹ Cyganów. Mój lud. Prawdopodobnie tak¿e wasz, albowiem mam nadziejê, ¿e wiêkszoœæ z tych, którzy czytaj¹ to, co piszê, jest mojej rasy. Rasy tych, którzy sami siebie nazywaj¹ Romami i zwali siê tak jeszcze w staro¿ytnych ziemskich czasach. My, Romowie, zawsze kochaliœmy z³oto. W dawnych dniach nasze kobiety przyozdabia³y siê wielk¹ iloœci¹ naszyjników ze z³otych monet, nawleka³y je na z³ote ³añcuchy i pozwala³y im dyndaæ na swych piêknych cia³ach jak warkoczom czosnku. Trzeba by³o nie lada wysi³ków, ¿eby dobraæ siê do ich cycuszków ko³ysz¹cych siê pod t¹ mas¹ ¿ó³tego metalu. A mê¿czyŸni! Jakie¿ to sztuczki wyprawialiœmy z naszym z³otem niegdyœ na Wêgrzech, w Rumunii, i wszystkich tych zapomnianych ju¿ miejscach starej utraconej Ziemi! Kilkanaœcie z³otych monet owiniêtych w materia³ i zaszytych w eleganckiego wê¿a, w³o¿one do spodni, dawa³o wybrzuszenie, które sugerowa³o, ¿e ma siê tam organ godny s³onia! WyobraŸcie sobie, jak zdumiona by³a cygañska laseczka, kiedy zdjê³a te spodnie. (Inna sprawa, ¿e ciê¿ko czymœ zaskoczyæ cygañsk¹ laseczkê, bo ona widzia³a ju¿ wszystko, a poza tym to nie rozmiar imponuje rozs¹dnym kobietom, raczej technika, wyczucie i wigor.) Tak wiêc opuœci³em Galgalê i ca³y ten blask z³ota na zawsze. Moja potêga i chwa³a pozosta³y za mn¹, a Mulano sta³o siê moim nowym domem. Mulano by³o mi³ym i spokojnym œwiatem. By³o mroŸne, ale nieca³kowicie nieprzyjazne dla ludzi. Poza tym panowa³a tam cisza, któr¹ tak uwielbia³em. Jako towarzystwo mia³em œnie¿ne wê¿e, duchy, a nawet jednego czy dwa doppelgangery*. I jeszcze by³ tam ptak zwany Mulesko Chiriklo – ptak umar³ych. * Der Doppelgänger (niem.) – sobotwór (przyp. red.).

10

Myœlê ¿e nigdy w ¿yciu nie by³em szczêœliwszy. Powiedzia³em wreszcie wszystkim, ¿eby poszli sobie w diab³y; wszystkim tym, którzy nigdy nie mogli poj¹æ, dok¹d zmierzam i co mn¹ kieruje. Chcecie króla? Proszê znajdŸcie sobie króla, a ja chcê wreszcie byæ sam. Tak im w³aœnie powiedzia³em. No i teraz, mimo ¿e by³em sam, wci¹¿ mia³em radosny i figlarny nastrój. Radoœci zawsze by³o we mnie pe³no. Figli te¿. Na Mulano czu³em siê tak s³odko jak jagni¹tko œpi¹ce miêdzy œwie¿o zebran¹ dzik¹ cebul¹ i czosnkiem. Czapite! Co w naszym starym romskim jêzyku oznacza „taka jest prawda”. Dzieñ na Mulano trwa czternaœcie godzin i noc tak¿e czternaœcie, poza tym jest jeszcze czas miêdzy dniem a noc¹, trwaj¹cy siedem godzin, gdy na niebie s¹ oba s³oñca naraz: ¿ó³te i czerwonopomarañczowe. Ja nazwa³em ten okres Podwójnym Dniem. Mog³em staæ przed moim lodowym igloo i przygl¹daæ siê ca³ymi godzinami temu niezwyk³emu zjawisku, kiedy walkê ze sob¹ toczy³y odcienie œwiat³a: zderza³y siê, nak³ada³y, a¿ wreszcie jeden z nich ustêpowa³ i przekszta³ca³ siê w drugi. Zawsze te¿ pod koniec Podwójnego Dnia nastêpowa³ moment, w którym oba s³oñca w jednej krótkiej chwili chowa³y siê za horyzontem, wiêc kolor nieba zmienia³ barwê na zielon¹, potem szar¹, a¿ wreszcie czarn¹, w czasie krótszym ni¿ potrzeba, aby nabraæ powietrza. W chwilê potem pojawia³y siê gwiazdy i by³ to te¿ czas, gdy pojawia³a siê Gwiazda Romów. Rozb³yska³a nagle na niebosk³onie ta pochodnia bogów, wielka, œwiec¹ca czerwieni¹ kula, której ciep³o i œwiat³o zrodzi³o przed wiekami mój lud. I gdy nadchodzi³ ten moment, pada³em na kolana. I bra³em garœæ œniegu, i przyciska³em go do policzków, aby powstrzymaæ siê od p³aczu. (Nie mam nic przeciwko ³zom radoœci, ale nie znoszê p³akaæ ze smutku i têsknoty.) Potem wymawia³em s³owa modlitwy do Gwiazdy Romów. A jeœli by³ ze mn¹ któryœ z duchów – Thivt powiedzmy, albo Polarka, albo Walerian – nak³ania³em go, by modli³ siê wraz ze mn¹. Kiedy zaœ przebrzmia³y s³owa modlitwy, pyta³em: – Widzisz j¹ tam w górze, Polarko, widzisz j¹? – Tak, Jakubie widzê j¹. – Jak myœlisz, jak daleko jest do niej? On wtedy wzrusza³ ramionami i odpowiada³: 11

Szeœæset lig, a potem jeszcze z mila lub dwie… A na to ja: – Podró¿ trwa³a dziesiêæ tysiêcy lat, a teraz potrzebny jest jeszcze tylko ten jeden krok. Polarko, mam racjê? A na to on: – Tak, Jakubie, masz racjê. I zazwyczaj staliœmy jeszcze d³ugo, wpatruj¹c siê w p³on¹c¹ czerwonym ogniem, odleg³¹ Gwiazdê Romów, a¿ wreszcie zaczyna³em odczuwaæ œnieg topi¹cy siê pod moimi stopami… Tak gor¹ce przepe³nia³y mnie uczucia. Wtedy szliœmy obaj do igloo i œpiewaliœmy stare ballady; czasem a¿ do œwitu. I tak bieg³ mi czas na Mulano, wœród duchów i œnie¿nych wê¿y, w tej zimowej porze, w czasie, gdy zapomnia³em na krótko, ¿e kiedyœ by³em Królem Cyganów, i gdy s¹dzi³em, ¿e ¿adna si³a nie zmusi mnie, by zostaæ nim ponownie.

2

B

yæ królem… tak… to by³o moje przeznaczenie. Zosta³em nim naznaczony. Zosta³em przez nie pochwycony jeszcze we wczesnym dzieciñstwie, tak jak p³ywak mo¿e byæ pochwycony przez wielk¹ falê, a potem jest przez ni¹ niesiony i niesiony w dal, i nie mo¿e wyrwaæ siê z jej objêæ. P³ywak szybko siê uczy, ¿e nigdy nie wyrwie siê z wodnego wiru dopóki nie rozluŸni siê i nie zaprzestanie walki, i pozwoli swobodnie nieœæ siê falom, czekaj¹c na moment, w którym odzyska kontrolê. Tak samo jest z przeznaczeniem. Jeœli masz zostaæ królem, nie ma sensu z tym walczyæ. RozluŸnij siê i czekaj, a niezmienna fala przeznaczenia poniesie ciê tam, gdzie by³o ci dane dotrzeæ. Na tym w³aœnie polega przeznaczenie. Wiedzia³em, ¿e mam zostaæ królem, bo powiedzia³ mi o tym duch starej kobiety, który przyby³ do mnie, gdy by³em ma³ym cygañskim ch³opcem. Nie rozumia³em wtedy jeszcze, ¿e to jest duch; nie wiedzia³em nawet, co to jest duch; nie poj¹³em te¿ tego, co chcia³a mi powiedzieæ. Ale wiedzia³em, ¿e tam by³a. S¹dzi³em, ¿e jest sennym widzia12

d³em, które w jakiœ sposób wyrwa³o siê z mojego uœpionego umys³u i kr¹¿y teraz po œwiecie tak¿e w blasku dnia. Dzia³o siê to w mieœcie Vietorion na planecie Vietoris, moim ojczystym œwiecie, jednym ze œwiatów wielkiego gwiezdnego Imperium. A ja mia³em wtedy… trzy, mo¿e cztery lata. To zdarzy³o siê tak dawno temu… By³a nieprawdopodobnie stara i pomarszczona, najstarsza kobieta, jak¹ kiedykolwiek widzia³em. Widz¹c oznaki tak wielkiej staroœci na jej twarzy, od razu poczu³em w jej obecnoœci jakieœ dotkniêcie magii. Bo przecie¿ nawet w tamtych czasach odnowienie cia³a nie by³o ¿adnym problemem, i nikt w³aœciwie nie wygl¹da³ staro. Ja teraz na przyk³ad mam za sob¹ prawie dwa wieki ¿ycia, a moje w³osy s¹ czarne jak zawsze, zêby silne, a skóra m³oda. Musielibyœcie zajrzeæ mi w oczy, i jeszcze dalej, w moj¹ duszê, aby dowiedzieæ siê, jak d³ug¹ ju¿ przeby³em drogê, i jak daleko zaszed³em. Ale ten mój duch z dzieciñstwa wygl¹da³ staro. Jej twarz by³a ca³a w zmarszczkach, mia³a zakrzywiony nos, i chyba nawet ubytki w zêbach. Ale w tej zniszczonej twarzy oczy p³onê³y niezwyk³ym blaskiem, jak dwie ciemne gwiazdy, jak dwie tajemnicze iskry. By³a jak postaæ ze starych baœni – wiedŸma, czarownica, stara cygañska wró¿ka… Pojawia³a siê w moim pokoju, dotyka³a d³ugim szponem moj¹ drobn¹ pierœ, i szepta³a magiczne s³owa. – Ty jesteœ Chavula – szepta³a. – Ty jesteœ Ilika. Ty jesteœ Terkari. Imiona królów. Wielkie imiona. Imiona, których s³awa i chwa³a rozbrzmiewa³y w zamierzch³ych wiekach. Nigdy siê jej nie ba³em. By³a star¹ m¹dr¹ kobiet¹, matk¹ matek, T¹, Która Widzi. W naszym romskim jêzyku – phuri dai. Jak móg³bym baæ siê phuri dai? Poza tym by³em jeszcze zbyt ma³y, ¿eby baæ siê czegokolwiek. – Ty jesteœ wybrany – œpiewa³a mi. – Ty bêdziesz wielki. Co mog³em jej powiedzieæ? Co mog³em z tego zrozumieæ? – Urodzi³eœ siê w samo po³udnie – mówi³a. – A to jest godzina królów. Ty jesteœ Terkari. Ty jesteœ Ilika. Ty jesteœ Chavula. A oni s¹ tob¹. Jakub Nirano Rom, Jakub król! Jest w tobie moc. Jest w tobie magia. G³osi³a mi proroctwo, a ja myœla³em, ¿e to zabawa. Oddawa³a mnie w rêce losu, oplata³a niewidzialn¹ sieci¹ nieuniknionej przysz³oœci, a ja œmia³em siê w zadziwieniu i radoœci, nie rozumiej¹c, jaki ciê¿ar w³aœnie nak³adano na moje barki. Opromienia³a j¹ b³yszcz¹ca aura, jarz¹ce siê pole elektryczne. Jej stopy nigdy nie dotyka³y pod³ogi. To zreszt¹ by³o dla mnie najpysz13

niejsz¹ zabaw¹ – ten sposób, w jaki p³ynê³a w powietrzu. Oczywiœcie by³em wtedy bardzo ma³y. Nigdy dot¹d nie widzia³em jeszcze ducha i nic o nich nie wiedzia³em. Ka¿da magia ma swoje wyt³umaczenie i jeœli tylko po¿yje siê wystarczaj¹co d³ugo, odpowiedŸ zawsze siê znajdzie. PóŸniej ja tak¿e poj¹³em wszystko. Dopiero du¿o póŸniej dowiedzia³em siê, ¿e nie przepowiada³a mi przysz³oœci. Opowiada³a mi jedynie o rzeczach, które dla niej by³y ju¿ przesz³oœci¹. Na tym w³aœnie polega nawiedzanie – przenoszenie przysz³oœci, absolutnie niezmiennej przysz³oœci, z powrotem pod pr¹d czasu. Wiele lat póŸniej mia³em spotkaæ tê star¹ kobietê ponownie. Kiedy w przysz³oœci bêdê królem, ona stanie siê moim doradc¹, moj¹ prawdziw¹ phuri dai. Ale na razie by³em dzieckiem, które jeszcze nie radzi³o sobie z no¿em i widelcem, a ona jawi³a mi siê jako magiczna, unosz¹ca siê w powietrzu istota, która przychodzi³a do mnie w nocy i za dnia, zawsze nieodmiennie otoczona migocz¹c¹ aur¹. Dotyka³a mnie d³oni¹ i szepta³a: – Ty bêdziesz tym, który powiedzie nas do domu.

3

W

yje¿d¿aj¹c na Mulano, wcale nie stara³em siê uciec przed swoim przeznaczeniem, chocia¿ wam siê mog³oby tak wydawaæ. Mo¿ecie w to wierzyæ lub nie – wasz wybór. Ale ja wiedzia³em, co robiê. Zreszt¹, jak mo¿na uciec przed przeznaczeniem? To tak, jakby staraæ siê uciec przed w³asn¹ skór¹, przed w³asnym oddechem, czy przed w³asnymi myœlami. Tote¿ bêd¹c na Mulano, przed niczym nie ucieka³em. Wprost przeciwnie, stara³em siê wype³niæ moje przeznaczenie, osi¹gn¹æ ten wielki cel, który zna³em przez ca³e swoje ¿ycie. Czasem trzeba biec w kierunku, który wydaje siê niew³aœciwy i odwrotny do zamierzonego, gdy jest to jedyna nadzieja, ¿e kiedyœ bêdzie mo¿na zawróciæ. Oczywiœcie ca³y Wszechœwiat wysy³a³ emisariuszy, którzy mnie niepokoili, kiedy by³em na Mulano. Nikt nie mo¿e siê ukryæ na d³ugo w Galaktyce tak ma³ej jak nasza. Pierwszym, który do mnie przyby³, by³ naturalnie Rom. By³bym wielce zaskoczony i chyba te¿ boleœnie dotkniêty, gdyby by³ 14

to gajo*. Romowie zawsze najszybciej odczytuj¹ wszelkie tropy na szlaku. Wiesz to przecie¿ doskonale, jeœli sam jesteœ Romem; a przynajmniej powinieneœ wiedzieæ i modlê siê do tego boga, który jest teraz najbli¿ej, abyœ wiedzia³. A jeœli nie jesteœ Romem, jeœli jesteœ innej rasy, jeœli jesteœ gajo – czytaj i ucz siê. Czytaj i ucz siê! Cztery czy piêæ lat temu, kiedy zdecydowa³em siê porzuciæ cywilizowane œwiaty Imperium i zaszyæ siê na œnie¿nym pustkowiu Mulano, zadba³em o to, by zostawiæ za sob¹ trop. Tak nakazywa³ zdrowy rozs¹dek. Nawet jeœli uciekasz od œwiata, by coœ przemyœleæ, by wyleczyæ jakieœ rany, czy te¿ po prostu ukryæ siê na chwilê, zawsze zostawiasz przecie¿ za sob¹ jakiœ œlad. Jeœli byœ nie zostawi³, jak mog³aby ciê odnaleŸæ rodzina? A jeœli rodzina nie mo¿e ciê odnaleŸæ, kim jesteœ? W dawnych czasach, na Ziemi, takie znaki mówi³y o prostych rzeczach i same te¿ by³y bardzo proste. My zreszt¹ te¿ byliœmy wtedy znacznie prostszymi ludŸmi. Znaki by³y rysowane patykiem na ziemi albo kawa³kiem wêgla na œcianie i to wystarcza³o. Kiedy zdarzy³o ci siê przebywaæ z dala od taboru twojej kompanii, pozostawia³eœ za sob¹ takie œlady, aby pokazaæ, ¿e têdy szed³eœ lub aby udzielaæ istotnych wskazówek tym, którzy przyszli po tobie. Na przyk³ad znak „©” mówi³: „tutaj s¹ hojni ludzie, przyjaŸnie nastawieni do Cyganów”, znak „+” oznacza³: „tutaj nie dadz¹ ci nic”, a znak „///” – „ju¿ okradaliœmy to miejsce”. By³y te¿ znaki informuj¹ce, ¿e tu jest woda dla koni, ¿e s¹ tu œwinie i kurczaki do ukradniêcia, albo ¿e w tym mieœcie mieszka wielu g³upców, którzy wierz¹ w przepowiadanie przysz³oœci. Mo¿na te¿ by³o zostawiaæ informacje po¿yteczne dla wró¿biarzy, którzy przybyli tu po tobie: „ta kobieta chce mieæ syna”, albo: „tutejsi s¹ bardzo chciwi z³ota”, albo: „ten starzec wkrótce umrze”. Wiem to wszystko nie z przekazów, lecz z moich w³asnych wêdrówek po Ziemi. Ziemi, która istnia³a z tysi¹c czy dwa tysi¹ce lat temu, a któr¹ czêsto nawiedza³em, by zobaczyæ, jak wygl¹da³a. W¹tpicie w moje s³owa? Dlaczego? Wierzcie mi. Wiem, co mówiê. Jak mog³oby byæ inaczej? Kiedy coœ wam mówiê, mówiê wam to dlatego, ¿e wiem, i¿ to prawda. Jestem ju¿ zbyt stary, by k³amaæ, a przynajmniej, by k³amaæ samemu sobie; a to, co tutaj mówiê, mówiê przede wszystkim do siebie, a dopiero potem do was. Ok³ama³bym was bez wahania, gdyby mog³o mi to przynieœæ jak¹œ korzyœæ. Ale teraz? Teraz mogê osi¹gn¹æ mój cel tylko mówi¹c absolutn¹ prawdê. * Gajo, gaje (tak¿e gadzie) – nazwa, jak¹ Cyganie okreœlaj¹ ludzi nie bêd¹cych Cyganami (przyp. t³um.).

15

(Mo¿e jednak czasem troszeczkê sk³amiê… jestem w koñcu tylko cz³owiekiem. Ale nie w ¿adnej powa¿nej sprawie. Wierzcie mi.) Kiedy wiêc zdecydowa³em siê wyjechaæ na Mulano, zostawi³em za sob¹ œlady w co najmniej piêædziesiêciu miejscach. Oczywiœcie nie by³y to znaki wydrapywane kawa³kiem drewna na œcianie. Przecie¿ ¿yjemy w czasach Imperium, i wszyscy mamy magiê zakodowan¹ w koniuszkach palców. Wiêc wplot³em swoje znaki w blask zachodów s³oñca na Galgali, w b³êkitnoz³ote pancerze wêdrownych chrz¹szczy na Iriarte, w brudne sny œmierdz¹cego ma³ego z³odziejaszka na Xamur. I zostawi³em je jeszcze w wielu innych œwiatach Imperium. Nie mia³em w¹tpliwoœci, ¿e w koñcu zostanê odnaleziony. Modli³em siê tylko o to, by nie sta³o siê to zbyt wczeœnie. Pierwszym, który mnie znalaz³, by³, jako rzek³em, Rom. Wspaniale, ¿e by³ to w³aœnie Rom. W koñcu ka¿dy lubi, gdy jego uprzedzenia wobec innych ras znajduj¹ potwierdzenie. By³ m³ody i bardzo wysoki, mia³ skórê w ciemnym odcieniu, b³yszcz¹ce jasno oczy i zêby oraz imponuj¹c¹ grzywê czarnych lœni¹cych w³osów, opadaj¹c¹ mu swobodnie na ramiona. Z powodu jego smuk³oœci by³o w nim jakieœ piêkno i giêtkoœæ, charakterystyczne raczej dla kobiety, ale widzia³em te¿ od razu, ¿e jest wystarczaj¹co silny, by kruszyæ rêkami ska³y. Pojawi³ siê u mnie, gdy ³owi³em przyprawowe ryby na zachodnim jêzyku lodowca Gombo. Od dawna ju¿ nie widzia³em ¿ywego cz³owieka; cz³owieka, który nie by³by duchem ani doppelgangerem, tote¿ w pierwszej chwili niemal zerwa³em siê do ucieczki. Naprawdê na jego widok dozna³em wstrz¹su. Czu³em potê¿n¹ emanacjê ¿ycia, bi³a w moj¹ duszê silnymi falami i odzywa³a siê w niej jak tysi¹cem dzwonów. Ale opanowa³em siê i zebra³em w sobie. Nie wiedzia³em, po co tu przyszed³, ale i tak nic nie dostanie. Zamierza³em przekonaæ siê, czy bêdzie pcha³, czy ci¹gn¹³, i reagowaæ dok³adnie odwrotnie. Królowie ju¿ maj¹ takie wredne charaktery. Nie mówiê, ¿e musisz byæ kompletnym sukinsynem, aby byæ królem, ale te¿ nigdy nim nie zostaniesz, jeœli oka¿esz siê zbyt uk³adny i ustêpliwy. Pozdrowi³ mnie na stary romski sposób, gestem i s³owem: – Sariszan Jakubie. A potem, wci¹¿ mówi¹c nasz¹ mow¹, ¿yczy³ mi d³ugiego ¿ycia i wielu synów, i nieustaj¹cej ³aski bogów i anio³ów. Przez d³ug¹ chwilê wyg³asza³ podobne bzdury w œredniowiecznym sosie. – Ch³opcze, znam imperialny – powiedzia³em do niego, kiedy wreszcie skoñczy³ z powitaniami. Taka drobna szpila bywa po¿y16

teczna, bo wytr¹ca z równowagi, a wtedy mo¿na siê zastanowiæ, czego naprawdê chce rozmówca. Ten wszak¿e wygl¹da³ zbyt niewinnie, aby chcia³ siêgn¹æ po zbyt wiele. Przygryz³ wargi. Oczywiœcie s¹dzi³, ¿e odpowiem mu takim samym tradycyjnym be³kotem. Oczekiwa³ Wielkiej Mowy i wszystkich tych ozdobników, tote¿ patrz¹c na mnie ze zdumieniem, zapyta³: – Ale ty jesteœ Jakubem, prawda? – A jak ci siê wydaje? Niemal s³ysza³em, jak pracuj¹ wszystkie tryby w jego g³owie. Tak, tak, mówi³ sam do siebie, to Mulano, a Mulano jest miejscem, gdzie uda³ siê Jakub; ten cz³owiek wygl¹da jak Jakub, i nikt inny nie mieszka na tej planecie; wiêc to po prostu musi byæ Jakub. Ale mo¿e wcale nie myœla³ w taki sposób? By³ taki m³ody i przystojny… ale mo¿e jednak go nie docenia³em? Odezwa³ siê wreszcie: – Po Imperium kr¹¿y³y dwie plotki. Jedna, ¿e umar³eœ, a druga, ¿e przebywasz na jakimœ œwiecie poza Imperium. – Aha. I w któr¹ chcesz wierzyæ? – Nad tym nigdy siê nie zastanawia³em! Przecie¿ Jakub bêdzie ¿y³ wiecznie. O, Bo¿e! Brakowa³o mi tu tylko fanatycznego czciciela! Z trudem powstrzymywa³ dr¿enie. Szybko uczyni³ trzy gesty oznaczaj¹ce szacunek, jeden za drugim. Tego najbardziej uni¿onego nie ogl¹da³em od jakichœ czterdziestu lat. A ju¿ zaczyna³em siê zastanawiaæ, czy naprawdê jest taki m³ody, czy tylko dobrze odm³odzony… Teraz zrozumia³em, ¿e to naprawdê m³ody cz³owiek. W oczach m³odych ch³opców, gdy stan¹ w obliczu prawdziwej mêskiej mocy i autorytetu, maluje siê jakieœ uniesienie i respekt. Tego po prostu nie mo¿na przeoczyæ, a nikt po trzydziestce, nawet je¿eli uzdolniony artysta odm³odzi³ mu twarz w operacji plastycznej, nie potrafi tego udawaæ. A ten ch³opak mia³ w³aœnie takie spojrzenie. Wiedzia³, ¿e stoi przed królem, i ta wiedza odbiera³a mu pewnoœæ siebie. Powiedzia³ mi, ¿e na imiê mu Chorian, i ¿e pochodzi z planety Feniks w uk³adzie Haj Qaldun, i ¿e jest Romem ze szczepu Kalderasz. To zreszt¹ by³ tak¿e mój szczep. Powiedzia³ mi te¿, ¿e szuka mnie ju¿ od trzech lat. ¯adna z tych wiadomoœci nie zainteresowa³a mnie specjalnie. Pierwsze wra¿enie z jego obecnoœci zdo³a³o ju¿ siê rozmyæ. By³em 2 – Czas trzeciego wiatru

17

znowu ca³kowicie spokojny. Tote¿ po prostu odwróci³em siê od niego i powróci³em do ³owienia ryb. W tej czêœci lodowca lód by³ tak czysty, ¿e mo¿na by³o wyraŸnie obserwowaæ d³ugie cylindryczne kszta³ty ryb przyprawowych, zarówno czerwonych, jak i turkusowych, które stanowi³y cenniejszy gatunek, p³ywaj¹cy na g³êbokoœci ponad piêædziesiêciu metrów, bo tak g³êboko pod lodem znajdowa³a siê podziemna rzeka. Mia³em tam zarzucon¹ sieæ wibracyjn¹ przenikaj¹c¹ przez moleku³y. – Lord Sunteil poleci³ mi ciê odnaleŸæ – powiedzia³. To ju¿ by³a interesuj¹ca wiadomoœæ. Ujrza³em w myœlach twarz Sunteila, prawej rêki Imperatora, prawdopodobnego nastêpcy: g³adki, oœlizg³y i niebezpieczny… Zerkn¹³em przez ramiê na Choriana i obdarzy³em go ch³odnym, taksuj¹cym spojrzeniem. – A wiêc s³u¿ysz Imperium? – Nie – odpar³. – Jestem na ¿o³dzie Sunteila. – W jego g³osie wyczu³em leciutk¹ drwinê. – A to nie jest dok³adnie to samo. Tak. Zdecydowanie go nie doceni³em. Bardzo ³adnie wy³o¿y³ tê ró¿nicê. Pozwoli³ sobie zap³aciæ, ale niczego im nie sprzeda³. Za to nale¿a³ mu siê uœcisk. Krew Romów by³a ju¿ mocno rozrzedzona, ale nie zmieni³a siê jeszcze w wodê. Ten ch³opak stanowi³ ¿ywy dowód. Inna sprawa, ¿e Feniksjanie w ogóle s¹ znani ze sprytu i giêtkoœci. Chorian nie by³ a¿ tak naiwny, jak mog³o siê wydawaæ na pierwszy rzut oka. Jednak nie okaza³em aprobaty. Lepiej, ¿eby ch³opak nie uwa¿a³ siê za zbyt sprytnego. To jest pu³apka, w któr¹ wpada wielu Romów. Zaczynasz kiwaæ tych biednych gaje zanim jeszcze wyrosn¹ ci pierwsze zêby, widzisz jakie to ³atwe, wpadasz w samozachwyt, a st¹d ju¿ tylko krok do braku ostro¿noœci. A my nigdy nie mogliœmy pozwoliæ sobie na ten luksus. Tak wiêc, mimo i¿ zas³ugiwa³ na pochwa³ê, po prostu wzruszy³em tylko ramionami. Poza tym, musia³em skupiæ uwagê na moim po³owie. Sieæ osiad³a ju¿ niemal we w³aœciwej pozycji. Nadchodzi³ krytyczny moment i wymaga³ pe³nej koncentracji. Opuszczanie sieci wibracyjnej przez sta³y lód to delikatna sprawa. Przebiega³em palcami po wszystkich przyciskach tak ostro¿nie, jakbym muska³ struny cytry, a sieæ opuszcza³a siê, unosi³a, przesuwa³a. Tam, w dole, pod lodem, turkusowa ryba przyprawowa us³ysza³a pieœñ sieci i zaczê³a j¹ op³ywaæ, zbli¿aj¹c siê coraz bardziej do migocz¹cego otworu wlotowego. 18

No dalej, moja piêkna, wp³yñ do œrodka! Ale ryba nie zamierza³a tego zrobiæ. Spojrza³a w górê, przez lód, wprost na mnie i zobaczy³em wyraŸnie jej z³otozielone oczy, m¹dre i doœwiadczone, b³yszcz¹ce jak dwie bliŸniacze gwiazdy. Ta jest za cwana, pomyœla³em. W tej rybie p³ynê³a krew Romów. Niemal s³ysza³em jej chichot, dochodz¹cy spod piêædziesiêciometrowej pokrywy lodu. Masz racjê, kuzynie, pomyœla³em. – £owi³eœ kiedyœ sieci¹ wibracyjn¹? – spyta³em Choriana. – Na Feniksie nie mamy zim. Nigdy przedtem nie widzia³em lodu. – Aha. Powinienem by³ pamiêtaæ. – Kiedy ciê szuka³em, odwiedzi³em wiele miejsc. By³em na Marajo, i na Duud Szabell, by³em te¿ na Xamur. Ale tam te¿ nigdzie nie widzia³em lodu. Wcisn¹³em kilka przycisków i odsun¹³em sieæ od ryby. Po tym, jak na mnie patrzy³a, nie mia³em ju¿ ochoty jej ³apaæ. – W³aœnie na Xamur zdo³a³em ustaliæ, gdzie naprawdê siê uda³eœ – kontynuowa³ Chorian. – Bóg da³ ci nos. Dobrze, ¿e potrafisz go w³aœciwie u¿ywaæ. Czego chce Sunteil? – Lord Sunteil obawia siê, ¿e zechcesz wróciæ do Imperium – odpar³ ch³opiec. – S¹dzi, ¿e ta twoja abdykacja jest tylko sztuczk¹, ¿e jedynie czekasz tylko na w³aœciwy moment, aby powróciæ. A kiedy wrócisz, bêdziesz potê¿niejszy ni¿ kiedykolwiek. Poczu³em ch³ód w ¿o³¹dku. Zdumiony zda³em sobie nagle sprawê, ¿e Sunteil mnie przejrza³. Mimo ¿e ¿aden z moich ludzi nie zdo³a³ zorientowaæ siê, o co chodzi w tej grze, Sunteil najwyraŸniej zrozumia³, co zamierzam. Znaczy³o to nie tylko, ¿e Sunteil jest bystry, bo o tym wiedzia³em od dawna, ale by³ o wiele sprytniejszy, i stanowi³ dla mnie niebezpieczeñstwo. W przysz³oœci, gdy umrze stary Imperator, a Sunteil, jak s¹dzi wiêkszoœæ ludzi, zostanie jego nastêpc¹, mog¹ pojawiæ siê k³opoty. Nie mia³em w¹tpliwoœci, ¿e w niedalekiej przysz³oœci bêdê musia³ spotkaæ siê twarz¹ w twarz z Sunteilem. Ja, albo mój bezpoœredni nastêpca. A stawk¹ rozmów bêd¹ przysz³e losy ludu Romów. Ale jeœli domyœli³ siê, co zamierza³em, po co przysy³a³by tu Choriana i ostrzega³ mnie? Gdzieœ tu kry³ siê jakiœ podstêp. – Nie rozumiem czegoœ – powiedzia³em. – Lord Sunteil przysy³a m³odego Roma, aby zorientowa³ siê, czy stary król Romów ma 19

zamiar sprawiaæ k³opoty? Jaki¿ to ma sens? Czy on naprawdê wierzy, ¿e bêdziesz mnie dla niego szpiegowa³? To zbyt proste. – Lord Sunteil jest subtelnym graczem. I przebieg³ym. – Zgadza siê. Tak s³ysza³em. – Mo¿e wiêc s¹dzi, ¿e powiesz mi rzeczy, jakich nie powiedzia³byœ ¿adnemu gajo? I mo¿e naprawdê wierzy, ¿e w takim wypadku bym mu je przekaza³? – A przekaza³byœ? Chorian spojrza³ na mnie z przera¿eniem w oczach. – Jestem lojalny wobec Sunteila, i on o tym wie. Ale nigdy nie przekaza³bym mu sekretów króla Romów! Nigdy! Przenigdy! – Nawet gdyby takie by³o moje ¿yczenie? – Nie rozumiem! – S³uchaj – powiedzia³em. – Sunteil myli siê co do moich zamiarów. I lepiej by by³o, gdyby nie tkwi³ w swoich b³êdnych przekonaniach. Chcê, ¿ebyœ powiedzia³ mu prawdê o mojej abdykacji. Nie uwa¿aj tego za zdradzanie moich sekretów. Bierzesz za tê robotê pieni¹dze od Imperium, prawda? Daj wiêc Imperium to, za co ci p³aci. JedŸ i powiadom lorda Sunteila, ¿e nie musi siê martwiæ moim ewentualnym powrotem i zwi¹zanymi z tym k³opotami. Ja straci³em zainteresowanie w³adz¹. Mam jej od dawna doœæ. Bo¿e, ¿e te¿ mog³em wymówiæ takie s³owa! Ale wtedy naprawdê wierzy³em w ka¿de z nich. To jest podstawowa zasada umiejêtnego k³amania: musisz sam œwiêcie wierzyæ w ten kit, który wstawiasz innym. Wtedy, w tamtej chwili, by³em tak samo pewien, ¿e mam dosyæ roli króla, jak by³em pewien, ¿e mam miêdzy nogami dwa jaja. Pewnie takie przekonanie (co do królowania, a nie jaj) pozosta³o we mnie jeszcze przez kolejne piêæ minut tylko, ale wtedy, gdy to mówi³em, wierzy³em w to z ca³ego serca. Chorian sta³ tam i s³ucha³ z szeroko rozdziawion¹ buzi¹, jakby naprawdê kupowa³ ka¿d¹ sylabê tego nonsensu, który w³aœnie wyg³asza³em. A ja zapala³em siê dalej. – Ch³opcze, mam ju¿ po dziurki w nosie tego wszystkiego. I jestem tym wykoñczony. W³adza po prostu mnie wypali³a. Nadszed³ czas, bym odszed³ na dobre. Chcê do¿yæ tu swoich dni. Gdyby lord Sunteil wiedzia³, jakie tu s¹ ryby, sam by to zrozumia³. Niez³e zakoñczenie, pomyœla³em z zadowoleniem. Tyle ¿e Chorian by³ bardziej skomplikowanym przypadkiem ni¿ mi siê wydawa³o. 20

– Oczywiœcie, przeka¿ê to lordowi Sunteilowi – powiedzia³ s³odkim g³osem, kiedy skoñczy³em. – Czy twojemu kuzynowi Damianowi mam przekazaæ to samo? Mówi³ to niewinnym tonem dobrze wychowanego m³odego cz³owieka, który chce jak najlepiej wywi¹zaæ siê z powierzonej mu misji. – ¯e nie masz zamiaru powróciæ do Imperium? Chocia¿ miêdzy Romami panuje wielkie zamieszanie, którego powodem jest brak w³adcy? Mimo ¿e ty w³aœnie mo¿esz zakoñczyæ ca³y ten kryzys?

4

T

o by³o zupe³nie nieoczekiwane. Zaskoczony, uderzy³em w przyciski tak silnie, ¿e sieæ obróci³a siê otworem do do³u w momencie, gdy piêkna czerwona ryba przyprawowa w³aœnie zaczê³a siê do niej zbli¿aæ. No tak, powinienem by³ wiedzieæ, ¿e nic nie jest tak proste, jak wygl¹da z pocz¹tku. Dla kogo w³aœciwie ten dzieciak pracowa³? – Damiano? – wykrztusi³em wreszcie. – A co on ma z tym wspólnego? Gdzie rozmawia³eœ z moim kuzynem Damianem? – Na Marajo, w Mieœcie Siedmiu Piramid. Powiedzia³em mu, ¿e lord Sunteil wys³a³ mnie do ciebie, a on rzek³ mi: „tak idŸ, i znajdŸ króla, i powiedz mu, ¿e tron czeka na niego”. Moje serce zaczê³o biæ w paskudnym, przyspieszonym rytmie. Spokojnie, spokojnie… Smutno mi by³o, gdy takie sygna³y alarmowe przeszywa³y moje stare cia³o. Ale trwa³y one zaledwie mgnienie oka. Natychmiast zapanowa³em nad przep³ywem adrenaliny. B¹dŸ co b¹dŸ m¹droœæ polega g³ównie na tym, ¿e siê panuje nad prac¹ gruczo³ów dokrewnych. – Tron nigdy nie by³ mój – odpar³em. – A ja nigdy nie by³em ¿adnym królem. Chorian jednak mia³ na ten temat swoje zdanie. – By³eœ Rom baro – stwierdzi³ krótko. – Wielkim Cyganem. Tym, Który W³ada. – Nigdy nim nie by³em. Przecie¿ wszyscy to wiedz¹. Moje rêce lekko dr¿a³y. Nie chcia³em, by Chorian to dostrzeg³, aby wiêc odwróciæ jego uwagê, wskaza³em rêk¹ przed siebie. 21

– Spójrz tam! Widzisz tê rybê wêsz¹c¹ ko³o sieci? Ta by³a turkusowa i najwyraŸniej nie tak m¹dra, jak poprzednia. Skierowa³em na ni¹ ca³¹ sw¹ uwagê. To niez³y sposób, by obejœæ niewygodny temat i zdobyæ czas na przemyœlenie sprawy. Wyobra¿a³em ju¿ sobie wspania³y smak ryby przyprawowej, tê mieszankê rozmarynu, kurkumy, kminku, z³otego pieprzu. Zmusi³em sieæ, by zatañczy³a. Kilka ruchów w stronê ryby i kilka z powrotem; sieæ kusi³a, a ja b³aga³em rybê, by da³a siê pochwyciæ. D³ugi pysk ofiary to zbli¿a³ siê, to oddala³, gdy ryba zygzakowa³a wokó³ pu³apki. Z nieprawdopodobn¹ zwinnoœci¹ jej cia³o przecina³o krystaliczn¹ g³êbiê i rozrywa³o cienk¹ warstwê lodu. ChodŸ, moja piêkna! Wp³yñ do sieci! – O jakim to kryzysie wspomina³eœ? – zapyta³em ostro¿nie. – O braku króla. Statki odkrywców lec¹ naprzód, my nie mamy ¿adnego planu. Powstaj¹ spory, i nie ma komu ich rozstrzygn¹æ. Spojrza³em znów na moj¹ rybê, jakbym chcia³ j¹ zwabiæ sam¹ potêg¹ woli. – Z takimi k³opotami mo¿na chyba poradziæ sobie bez króla? – I radzili sobie… przez piêæ lat. Ale teraz sprawy siê komplikuj¹. Damiano kaza³ ci powiedzieæ, ¿e wielcy spoœród Romów chc¹ wybraæ nowego króla. Nie bêd¹ ju¿ czekaæ d³u¿ej, nawet ci spoœród nich, którzy nigdy nie wierzyli w twoj¹ abdykacjê. Jeœli naprawdê nie chcesz wróciæ, wiedz, ¿e s¹ gotowi wybraæ kogoœ na twoje miejsce. A wiêc to tak! To w³aœnie mia³ byæ ten haczyk, na który chcia³ mnie z³apaæ… tych kilka cichych zdañ. Wygl¹da³o na to, ¿e nie tylko Sunteil przejrza³ moj¹ grê. Kuzyni z Królestwa Romów wyszli naprzeciw mojemu blefowi ze swoim w³asnym. To w³aœnie by³a ta prawdziwa wiadomoœæ, któr¹ mia³ przekazaæ Chorian. Sunteil byæ mo¿e mu p³aci³, ale tak naprawdê by³ on na s³u¿bie Damiana. A wiêc s³u¿y³ Romowi, czyli tak, jak byæ powinno. Sunteil chcia³ informacji. Damiano chcia³ mojego powrotu. I tak¹ w³aœnie obra³ drogê, by osi¹gn¹æ swój cel. Mimo to nie mia³em najmniejszego zamiaru pochwyciæ przynêty. Nie mog³em. Jeszcze nie. – Wiêc potrzebuj¹ króla? No có¿, niech go zatem wybieraj¹. – Ale ty jesteœ królem! – Chyba dot¹d mia³eœ zatkane uszy. Jak mog¹ wybraæ kogokolwiek na moje miejsce, jeœli to nigdy nie by³o moje miejsce. – Ale to nie tak! Nie mo¿esz twierdziæ, ¿e nigdy nie by³eœ królem, skoro nim by³eœ. Ty nim wci¹¿ jesteœ! 22

Wyprowadzi³em go z równowagi. Tak byæ powinno. O to wszak mi chodzi³o. Rozeœmia³em siê. Niech sam spróbuje rozwi¹zaæ ten problem, a ja wrócê do ³owienia. Ostro¿ne, p³ynne ruchy… Podci¹gn¹³em sieæ pod sam¹ powierzchniê lodowej tafli. Turkusowa ryba przyprawowa skoczy³a ku niej, szarpnê³a siê i skrêci³a cia³o. Mia³em j¹! Unios³em sieæ nad lodowiec i wci¹¿ unosi³em j¹ w górê, a¿ zawis³a na wysokoœci dwudziestu metrów. Pomarañczowe s³oñce sta³o wysoko nad wschodnim horyzontem, a szkar³atny strumieñ jego œwiat³a p³yn¹³ przez zamarzniêty l¹d jak rzeka p³ynnego z³ota. W promieniach tych wij¹ca siê ryba zalœni³a tysi¹cem odcieni, atakuj¹c moje oczy niemal ca³¹ szerokoœci¹ œwietlnego spektrum. Potem wys³a³em przez pierœcienie sieci gwa³towne uderzenie energii i ofiara znieruchomia³a. – Tak – powiedzia³em. Przepe³nia³a mnie duma. Nawet idiota mo¿e byæ królem i móg³bym podaæ tu wiele przyk³adów, ale umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê sieci¹ wibracyjn¹ to ju¿ ca³kiem inna historia. Takie ³owienie wymaga bystrego oka i silnego ramienia. Wiele lat æwiczy³em tê sztukê i nie s¹dzê, by ktoœ mnie w niej przewy¿sza³. – Widzia³eœ? – entuzjazmowa³em siê. – Co za wyczucie czasu i koordynacja! To jest prawdziwa sztuka! Dzieciak gapi³ siê na mnie z otwartymi ustami, ale jego umys³ wci¹¿ b³¹ka³ siê po labiryntach polityki miêdzygwiezdnej. – Jesteœ zaproszony na dzisiejsz¹ wieczerzꠖ powiedzia³. – Przynajmniej raz w ¿yciu skosztujesz ryby przyprawowej. – Ale twój kuzyn Damiano… Wyszczerzy³em zêby w szerokim uœmiechu – Pieprzyæ kuzyna Damiana, choæby królewskim ber³em. Sam mo¿e byæ królem, jeœli bardzo chce. – Ale¿, Jakubie, wedle prawa tron nale¿y do ciebie. – Sk¹d ty bierzesz te idiotyczne zdania. – Westchn¹³em. – Nigdy nie chcia³em byæ królem. I powtarzam ci po raz chyba tysiêczny: nigdy naprawdê nim nie by³em. Mo¿e by³em królem w ich g³owach… ale to ju¿ przesz³oœæ. Jeœli chc¹ króla, niech znajd¹ sobie kogoœ innego. Ja mam zamiar pozostaæ tutaj i tutaj te¿ umrzeæ! Powiedzia³em to z ca³ym przekonaniem. I gotów by³bym przysi¹c, ¿e mówi³em szczer¹ prawdê. Pamiêtam, gdy kiedyœ z tak¹ sam¹ moc¹ przysiêga³em wieczn¹ wiernoœæ Esmeraldzie. I wtedy te¿ wierzy³em w swoje s³owa. – Tak bêdzie – powiedzia³em raz jeszcze. – Ju¿ po¿egna³em siê z Imperium. Tu w³aœnie umrê! 23

– Jakubie, nie! Widzia³em szok w jego oczach. To by³o coœ wiêcej ni¿ tylko mi³oœæ i szacunek dla mnie. Zupe³nie chyba namiesza³em mu w g³owie tym niejasnym oœwiadczeniem i gadk¹ o do¿yciu moich dni na Mulano. By³ m³ody, nie mia³ szans, by przejrzeæ moje zwody i przenoœnie. A teraz, kiedy wspomnia³em o œmierci, zachowa³ siê tak, jakby oznacza³o to zarazem gro¿¹c¹ jemu samemu nieuniknion¹ zag³adê. Gdybym ja okaza³ siê œmiertelny, tak¿e on podlega³by prawu œmierci. Tote¿ chwyci³ moje ramiê i wrzasn¹³ z tym g³upim, romantycznym zapa³em w³aœciwym jedynie m³odoœci: – Nie wolno ci mówiæ w ten sposób! Ty nie umrzesz, nie mo¿esz! Nigdy!!! Wzruszy³em ramionami. – Wszystko mo¿e siê zdarzyæ. A jeœli nawet kiedyœ by³em królem, to ju¿ nie jestem, jasne? – Ale sukcesja… – Pieprzyæ sukcesjê. Sukcesja mnie nie obchodzi. Nie dbam o ni¹ bardziej ni¿ o kawa³ oœlej skóry. Dlatego w³aœnie siedzê tutaj, a nie gdziekolwiek indziej. I dlatego mam zamiar… Chorian jêkn¹³, a jego oczy rozszerzy³y siê gwa³townie. Wyda³ z siebie dziwny be³kocz¹cy odg³os. Nie s¹dzi³em, by ta sieæ k³amstw, w któr¹ go chwyci³em, spowodowa³a a¿ taki wstrz¹s. I mia³em racjê. Chorian wci¹¿ coœ be³kota³, a¿ wreszcie zdo³a³ unieœæ trzês¹c¹ siê rêkê i wskaza³ jakiœ punkt za moimi plecami. Odwróci³em siê i zrozumia³em, co go tak przerazi³o. Zobaczy³em trzy wê¿e œnie¿ne. Przepiêkne s³u¿ki Œmierci, wspania³e wstêgi szmaragdowej zieleni ozdobionej rubinowymi, szafirowymi i z³otymi wzorami. Dla niego to musia³ byæ przera¿aj¹cy widok, mimo ¿e te nie by³y wielkie. Mierzy³y zaledwie z osiem, dziesiêæ metrów. Ka¿dy z nich zostawia³ na œniegu wyraŸny krêty szlak, gdy wij¹c siê pod¹¿a³y ku miejscu, w którym staliœmy. Ich oczy by³y utkwione w mojej rybie przyprawowej. I tam mia³y siê spotkaæ, choæ zbli¿a³y siê ku niej z trzech ró¿nych kierunków. – O nie, nie, bracia – mrukn¹³em. Nagle w rêkach Choriana znalaz³ siê miotacz. Zacz¹³ gor¹czkowo ustawiaæ rozrzut. ¯y³a na jego czole, wyraŸnie teraz widoczna, mia³a niemal szerokoœæ kciuka. 24

Znów wielki gest. Westchn¹³em. Wielk¹ trzeba mieæ cierpliwoœæ do m³odych ludzi. – Nie – powiedzia³em, nakazuj¹c gestem, by schowa³ broñ. – To tylko padlino¿ercy. Nie zrobi¹ nam krzywdy, a zatem wyrz¹dzenie krzywdy im by³oby zbrodni¹ przeciwko boskiemu prawu. Jednak nie mam te¿ zamiaru podarowaæ im mojej ryby. Wyszed³em im naprzeciw. Przez moment wi³y siê nieco gwa³towniej, a potem zastyg³y na lodzie nieruchomo, jak wybato¿one psy. Ciep³o i pulsowanie energii ¿yciowej zawsze je przera¿a. Mog³em zabiæ jej dotkniêciem… tak wiele jest we mnie ¿aru. – Przykro mi, bracia – powiedzia³em ³agodnie. – Ryba jest moja, nie wasza, i powinniœcie to zrozumieæ. Ciê¿ko pracowa³em, ¿eby j¹ zdobyæ. Poruszy³y siê nieznacznie. Wygl¹da³y na zasmucone i rozczarowane. Ich smutek rani³ moje serce. – Coœ wam powiem. Pozwólcie dzisiaj królowi nacieszyæ siê królewsk¹ uczt¹. To, co z niej zostanie, bêdzie wasze. Dobrze? NajwyraŸniej nie by³o dobrze. Ale niewiele mog³y zrobiæ. Spogl¹da³y na rybê, na mnie, i znów na rybê. Wydawa³y ¿a³osne dŸwiêki. Moja dusza p³aka³a wraz z nimi. To by³a ciê¿ka pora roku. Ale by³em nieub³agany, wiêc po chwili odwróci³y siê do mnie ogonami i odpe³z³y. Chorian znów patrzy³ na mnie z tym podziwem w oczach. – One nie s¹ groŸne – wyjaœni³em. – Du¿e, ale s³odkie jak ma³e kotki i nawet w po³owie nie tak agresywne. Jedz¹ wy³¹cznie padlinê. Wiesz, ¿e padlino¿ercy s¹ œwiêci, prawda? To oni zamykaj¹ kr¹g ¿ycia. Ale on ju¿ zapomnia³ o œnie¿nych wê¿ach. Inne z moich s³ów przyci¹gnê³y jego uwagê. – Wci¹¿ mi t³umaczy³eœ, ¿e nigdy nie by³eœ królem. Ale przed chwil¹ mówi³eœ o sobie jak o królu. Król bêdzie cieszyæ siê dzisiaj królewska uczt¹ – tak powiedzia³eœ. Nie rozumiem tego. Jesteœ wiêc królem, czy nie? – Nie jestem królem – odpar³em. – Ale jest we mnie królewska godnoœæ. Patrzy³ na mnie zagubiony. – Ale mówi³eœ o sobie jak o królu, sam s³ysza³em. – Figura retoryczna. – Co? Naprawdê by³ zagubiony. 25

– Mam w sobie królewsk¹ godnoœæ, wiêc mogê nazywaæ siê królem, jeœli mam tak¹ ochotê. Mogê te¿ mówiæ, ¿e by³em królem, albo mówiæ, ¿e nim nie by³em, jeœli mam tak¹ ochotê. Bo królewska godnoœæ pozostaje w cz³owieku na zawsze. Jeœli raz wzi¹³eœ na siebie ten ciê¿ar i nauczy³eœ siê staæ w tym jarzmie, moc nigdy ciê nie opuszcza, nawet jeœli ciê¿ar zosta³ zdjêty z twoich ramion. Przewiesi³em sobie przez plecy rybê przyprawow¹. Wa¿y³a chyba z piêædziesi¹t kilo, ale nie ugi¹³em siê. – Wiêc dzisiaj bêdziesz wieczerza³ z królem, ch³opcze, a to, czym ciê podejmê, bêdzie godne królewskiego sto³u. Za dzieñ lub dwa zaœ odjedziesz tam, sk¹d tu przyby³eœ. I powiesz im wszystkim, ¿e Jakub naprawdê jest zmêczony w³adz¹, ¿e Jakub naprawdê abdykowa³. Ostatecznie. Nieodwo³alnie. Powiedz to Sunteilowi. Powiedz to Damianowi. Powiedz to nawet samemu Imperatorowi. B³êdem by³oby w¹tpiæ w moje s³owa. Us³ysza³em w oddali œmiech. Wiedzia³em, nawet nie patrz¹c w tamtym kierunku, ¿e œmia³ siê ze mnie duch. Mulano jest miejscem pobytu wielu duchów. Wystêpuj¹ tu miejscowe duchy i duchy nawiedzaj¹ce tylko to miejsce. I s¹ to dwa zupe³nie ró¿ne rodzaje duchów. Miejscowe duchy to formy ¿ycia, które nigdy nie by³y materialne. Ich liczba idzie w miliardy, wydaj¹ siê wszechobecne. Œwiec¹ w powietrzu jak ma³e latarnie. S¹ przyjazne, ale nie komunikuj¹ siê z tob¹. To ich obecnoœci Mulano zawdziêcza sw¹ nazwê. Mulo – duch – ³adne romskie s³owo. Mulano – miejsce duchów. To w³aœnie Romowie nadali nazwê tej planecie, a wybrali j¹ ze wzglêdu na obecnoœæ tych wszystkich duchów. Ale odk¹d ja przyby³em na Mulano, odwiedza ten œwiat tak¿e spora liczba innych duchów: moich kuzynów dryfuj¹cych na tê lodow¹ planetê przez pustki czasu i przestrzeni, aby dotrzymaæ mi towarzystwa; Polarka, Walerian, czasem Thivt, który tak¿e jest moim kuzynem, chocia¿ nie jest Romem, i wielu wielu innych. Nie musicie jeszcze wiedzieæ, kim oni s¹. Starzy przyjaciele wpadaj¹cy w odwiedziny – na razie tyle wystarczy. Dziesi¹tki razy, ka¿dego dnia, s³yszê trzaski zjonizowanego powietrza, dostrzegam b³yski ich aury, i czasem ³apiê odleg³e echo ich chichotu… i wiem od razu, ¿e ktoœ bardzo mi bliski i drogi przebywa w pobli¿u. Teraz te¿ czujê ich obecnoœæ. Œmiej¹ siê. To musz¹ byæ oni. Miejscowe duchy nie potrafi¹ siê œmiaæ. 26

Wiem dok³adnie, dlaczego siê œmiej¹. – I niech ¿aden z was te¿ nie w¹tpi w moje s³owa – rzuci³em do nich.

5

Z

awiesi³em rybê w sferze grawitacyjnej, gdzie sos kr¹¿y wokó³, i równo, z ka¿dej strony, nawil¿a miêso. Niektóre duchy Mulano przyci¹gniête zak³óceniami pola elektromagnetycznego powodowanymi przez proces gotowania, tak¿e zaczê³y kr¹¿yæ w pobli¿u, by zobaczyæ, czy i dla nich nie znajdzie siê jakieœ po¿ywienie. Och, nie chodzi³o im o rybê, raczej o jej zapach i ciep³o, które rozchodzi³y siê w powietrzu. Mo¿na je przecie¿ zamieniæ w energiê o bardzo szerokim spektrum. Wystarcza³o im wiêc samo gotowanie. Wy mo¿e nie bylibyœcie w stanie tego odczuæ, ale spytajcie jakiegoœ ducha z Mulano… W czasie, gdy ryba spokojnie siê gotowa³a, na zachodni horyzont wype³z³o ¿ó³te s³oñce. Zaczyna³ siê Podwójny Dzieñ. Zwyk³e aury Podwójnego Poranka rozmigota³y siê ponad szczytami gór i duchy natychmiast straci³y zainteresowanie moj¹ ryb¹. Na zewn¹trz mia³y znacznie wiêcej energii, któr¹ mog³y ch³on¹æ. Chorian zastyg³, zdumiony niezwyk³ymi efektami œwietlnymi. – Co siê dzieje? – spyta³ niepewnie. – To samo, co ka¿dego dnia o tej mniej wiêcej porze. WyjdŸ i podziwiaj. – Nie potrzebujesz pomocy? – WyjdŸ i podziwiaj – powtórzy³em. – Nie zobaczysz czegoœ takiego na ¿adnym z pozosta³ych œwiatów Imperium. Wyszed³. I dobrze. Kocham gotowaæ równie mocno jak nienawidzê mieæ przy tym publicznoœci. Przy innych czynnoœciach i owszem, ale nie kiedy próbujê przyrz¹dziæ posi³ek. Gotowanie, podobnie jak seks, wymaga prywatnoœci. Krêci³em siê poœpiesznie po lodowym igloo, wyjmuj¹c rzeczy potrzebne do przygotowania wieczerzy: flaszka sch³odzonego wina z Marajo, kiœcie piêknych ciemnych winogron z Iriarte, ostrygi z Galgali. Siêga³em po nie do ró¿nych podprzestrzennych kieszeni, gdzie zwyk³em przechowywaæ takie rzeczy. 27

Kiedy wreszcie wszystko by³o gotowe, wychyli³em g³owê z igloo, by zawo³aæ ch³opca. Jaskrawe wstêgi mg³y unosi³y siê jak rozwiewane wiatrem olbrzymie sztandary nad szerokimi polami lodowymi i migota³y milionami subtelnych odcieni: akwamaryna, szmaragd, jadeit, rubin, szkar³at, ametyst, kobalt, purpura, z³oto… Œwietlne promienie uderzy³y gwa³townie w moje cia³o i poczu³em siê tak, jakby porwa³ mnie bystry pr¹d pêdz¹cy z przesz³oœci. Opad³ na mnie jak lawina i poci¹gn¹³ za sob¹. Odk¹d przyby³em na Mulano, nie nawiedza³em nikogo. Nie dlatego wcale, ¿e czu³em siê za stary albo straci³em zainteresowanie œwiatem, po prostu teraz wydawa³o mi siê istotniejsze, by mocno zakotwiczyæ siê w teraŸniejszoœci, a nie ¿eglowaæ przez zamierzch³e epoki. Ale nie znaczy³o to, ¿e zamierzch³e epoki nie zechc¹ ¿eglowaæ poprzez mnie. Od przesz³oœci nie mo¿na uciec. Albo ty j¹ nawiedzasz, albo ona nawiedza ciebie. I w tym w³aœnie momencie, w jaskrawej kaskadzie œwiat³a, œciany czasu rozst¹pi³y siê przede mn¹ i miliony wczorajszych dni wci¹gnê³y mnie w swój karmazynowy wir. – Jakubie, co ci jest? – s³ysza³em odleg³y g³os ch³opca. – Jakubie? Jakubie? W ca³kowitej ciszy b³êkitna per³a starej Ziemi pojawi³a siê nagle w pustej przestrzeni nieba, miêdzy dwoma s³oñcami, i zawis³a w bezruchu. By³a jedynym koj¹cym wzrok punktem na rozszala³ym blaskiem horyzoncie, a gdy moje spojrzenie raz ju¿ na ni¹ pad³o, nie mog³em oderwaæ od niej wzroku. W swej rzeczywistej postaci Ziemia z pewnoœci¹ nie by³¹ najpiêkniejsz¹ planet¹ Wszechœwiata, ale teraz, gdy pojawi³a siê tak niespodziewanie z nicoœci, w swych staro¿ytnych ch³odnych b³êkitnych szatach, zdawa³a siê piêkniejsza ponad wszystko, i jej widok zachwyci³ mnie w niemo¿liwy do opisania sposób. – Jakubie, co tam widzisz? Jakubie? Oczywiœcie to nie by³a realna Ziemia, lecz po prostu jej duch. Myœlicie, ¿e tylko duchy ludzi wêdruj¹ przez continuum? Planety te¿ maj¹ swoje duchy. Jest miêdzy nimi taka ró¿nica, ¿e duchy ludzkie mog¹ odbywaæ sw¹ drogê tylko w jednym kierunku – z teraŸniejszoœci w przesz³oœæ, zaœ duchy planet mog¹ wêdrowaæ w obie strony. Ziemia by³a realna tysi¹ce lat temu, le¿a³a o tysi¹ce lat œwietlnych st¹d, ale teraz przyby³a do mnie przez wieki i po³owê Galaktyki. Przyby³a do mnie i tylko do mnie. To by³ niezwyk³y dar. – Hej! – zawo³a³em. – Hej, Ziemio! Spójrz tutaj! To ja, Jakub! Tutaj stojê! To mnie przyby³aœ tu odwiedziæ! 28

To by³o w³aœnie dotkniêcie magii. Zupe³nie zapomnia³em o Chorianie. Œmia³em siê w g³os i macha³em rêk¹ ku b³êkitnej planecie. I tak skaka³em, i tañczy³em na lodowym polu, z uniesion¹ w pozdrowieniu d³oni¹, i œpiewa³em stare romskie pieœni o mi³oœci do Ziemi, wydzieraj¹c siê ca³¹ moc¹ p³uc, z odchylon¹ do ty³u g³ow¹. Mo¿e was dziwiæ, dlaczego niby mia³bym w ogóle przejmowaæ siê Ziemi¹. Nie urodzi³em siê tam, nie prze¿y³em tam ani jednej chwili i tak naprawdê w realnej rzeczywistoœci nigdy nawet nie widzia³em tego miejsca. Jak zreszt¹ mog³em? Ziemia przeminê³a d³ugo, d³ugo przed dniem moich narodzin. Owszem nawiedza³em j¹ wiele razy, ale nigdy nie mog³em byæ na niej cieleœnie. Mimo to kocha³em j¹ w pewien szczególny sposób. Jednak Ziemia by³a nasz¹ drug¹ matk¹ i nigdy nie nale¿y o tym zapominaæ. By³a srog¹ matk¹, ale to on nas ukszta³towa³a. Gwiazda Romów da³a nam ¿ycie, ale Ziemia nas ukszta³towa³a, to ona by³a kuŸni¹, w której wyku³y siê nasze charaktery. Dla nas Ziemia okaza³a siê nêdznym miejscem wygnania, i mo¿e powinniœmy j¹ za to znienawidziæ, ale jak mogliœmy znienawidziæ miejsce, które uczyni³o nas silnymi? To na Ziemi nauczyliœmy siê ¿yæ tak jak ¿yjemy teraz, gdy wêdrujemy miêdzy gwiazdami. Wiêc tañczy³em i œpiewa³em dla niej, i krzycza³em jej o swojej mi³oœci, o mi³oœci do tego widmowego, b³êkitnego œwiata, od którego dzieli³y mnie wieki, a który teraz wisia³ nad moj¹ g³ow¹, miêdzy dwoma obcymi s³oñcami. – Tutaj jestem! – wrzeszcza³em. – Ja, Jakub! Pamiêtasz mnie? – Widzisz Ziemiê? – wyszepta³ Chorian. Prawie go nie dostrzega³em, tak zdawa³ siê odleg³y, ale widzia³em jego oczy. Œwieci³y niezwyk³ym blaskiem. – Gdzie ona jest? Jakubie, poka¿ mi j¹! Zaprawdê widzia³em Ziemiê i widzia³em te¿ o wiele wiêcej. Wspomnienia przep³ywa³y przez moje cia³o i umys³. Znów by³em m³odym niewolnikiem, walcz¹cym o ¿ycie w gor¹cym, ¿ywym morzu Megalo Kastro, i przez pulsowanie bólu w moich nagich nogach i brzuchu czu³em puls ca³ej planety. A potem sta³em za sterami w³asnego statku i czu³em, jak energia kosmicznej pustki p³ynie przeze mnie, jak j¹ absorbujê, skupiam w sobie, a potem wypycham, i jak prowadzê ten wielki statek przez lata œwietlne. A potem by³em na królewskiej radzie w Wielkim Krisie Galgali, wielkim holu sprawiedliwoœci, gdzie decydowano o przeznaczeniu, i patrzy³em na dziewiêciu uroczystych Krisatorów Romów – sêdziów, którzy dzier¿yli losy œwiata w swych rêkach. I oni to ofiarowali mi tron, jako ¿e Cesaro o Nano, który by³ królem, zmar³… a ja im odmawia³em. A po29

tem znów jeden za drugim czynili nade mn¹ znak królewskiej w³adzy, dopóki nie ugi¹³em siê pod naciskiem ich po dziewiêciokroæ potê¿nej mocy, która by³a wyrazem woli ca³ego mego ludu od pocz¹tku jego istnienia, dopóki nie pochyli³em g³owy i nie ukl¹k³em przed nimi… a potem oni uklêkli przede mn¹ i by³em królem. Tak jak przepowiedzia³a to stara kobieta, ta pomarszczona i posiwia³a phuri dai, która nawiedzi³a mnie ze swymi magicznymi s³owy w czasach, gdy ledwo wype³z³em z ko³yski. A potem dosz³y do mnie kolejne wizje. Sta³em na brzegu najspokojniejszego z oceanów Xamur, która moim zdaniem jest najpiêkniejsz¹ z dziewiêciu królewskich planet. Ale to musia³o byæ wczeœniej, zanim zosta³em królem, bo mój syn Szandor, pierworodny i najbardziej kochany, sta³ u mego boku, a w chwili, któr¹ teraz widzia³em, by³ jeszcze ma³ym ch³opcem. W oczach Szandora lœni³ bunt. Zrobi³ coœ zakazanego, rozmawia³em z nim o tym, ale znów przywiedli go do mnie i powiedzieli, ¿e zrobi³ to samo po raz drugi. Uderzy³em go i wierzch mojej d³oni zostawi³ œlad na jego policzku, a on wci¹¿ patrzy³ na mnie hardym spojrzeniem, wiêc uderzy³em go ponownie. Móg³ mieæ wtedy osiem, dziewiêæ, mo¿e dziesiêæ lat… Kocha³em go strasznie, Bóg tylko wie jak strasznie… I unios³em rêkê, by uderzyæ go po raz trzeci… – Starczy – powiedzia³ ktoœ. – Nie, jeszcze nie – odpar³em. – To tylko dziecko, Jakubie – mówili. A ja odpar³em im, bij¹c go po raz trzeci: – Muszê nauczyæ go dwóch rzeczy: aby przestrzega³ praw i aby nie czu³ strachu. Tote¿ bijê go, by nie rz¹dzi³o nim bezprawie i bijê go, by nie by³ tchórzem. I widzia³em gniew, i mi³oœæ w oczach Szandora. By³y to te same uczucia, które ja wtedy ¿ywi³em dla niego. Wiêc uderzy³em go raz jeszcze i krew pop³ynê³a z jego wargi. Krew mia³a taki sam kolor jak ciep³e morze okalaj¹ce wybrze¿a Nabomba Zom. Tam sta³ pa³ac Loiza la Vakako, który by³ dla mnie czymœ wiêcej ni¿ ojciec, choæ nigdy nie podniós³ na mnie rêki. Teraz w³aœnie ko³o niego sta³em, na czerwonym wybrze¿u, pod pal¹cymi p³omieniami potê¿nego, b³êkitnego s³oñca Nabomba Zom, i Loiz la Vakako powiedzia³ mi: – Wiesz Jakubie, ka¿demu z Romów dane s¹ dwa ¿ycia. Pierwsze, które mo¿esz prze¿yæ jak sobie ¿yczysz i zrobiæ w nim tyle b³ê30

dów, ile tylko ci siê spodoba, i drugie, w którym musisz odpokutowaæ za b³êdy pierwszego ¿ycia. A ja rozeœmia³em siê wtedy i odrzek³em: – Postaram siê o tym pamiêtaæ, ojcze, gdy wkroczê w swoje drugie ¿ycie. A twarz Loiza la Vakako pociemnia³a i sta³a siê naraz uroczysta i powa¿na. – Jakubie, to jest twoje drugie ¿ycie. Dzia³o siê to na krótko przed tym, jak zosta³em porwany z Nabomba Zom i sprzedany w niewolê po raz drugi, aby dr¹¿yæ, jak nêdzny p³az, przera¿aj¹ce podziemne tunele Alta Hannalanna. To w³aœnie na Alta Hannalanna poczu³em po raz pierwszy uderzenie sensorycznego bicza, uderzenie, które choæ trwa³o ledwie mgnienie oka, szarpnê³o ca³ym moim mózgiem i wszystkimi oœrodkami bólu. Ledwie prze¿y³em ten wstrz¹s. I przez lataj¹ce mi przed oczami krwawe i ¿ó³te plamy dojrza³em, jak nadzorca ponownie unosi rêkê z biczem. Rzuci³em siê na niego i wyrwa³em mu bicz, a potem powiedzia³em: – Teraz krew wyp³ynie z twojej duszy. Bo wiele jest rodzajów krwi, a ja widzia³em je wszystkie. Nie by³o koñca tym wizjom. Przesz³y przed moimi oczami wszystkie ¿ony, jakie kiedykolwiek mia³em, te które kocha³em i te, do których nic nie czu³em: Esmeralda i Mimi, Isabella i Micaela i inne, o których dawno ju¿ zd¹¿y³em zapomnieæ; a tak¿e te, które nigdy nie by³y moimi ¿onami, ale których zawsze pragn¹³em. I znowu trzyma³em w ramionach Malilini – moj¹ pierwsz¹ prawdziw¹ mi³oœæ, któr¹ utraci³em. I Monê Elenꠖ moj¹ zakazan¹ kobietê gaje, i z³otow³os¹, wyuzdan¹ Syluisê… Przyszli do mnie te¿ przyjaciele i œciska³em ich d³onie: Polarka, Walerian, Biznaga… Setki jeszcze odleg³y widoków tañczy³y w mojej g³owie – planety otoczone pierœcieniami, planety o wielu s³oñcach, i œwiaty pozbawione choæby jednego. Mój Bo¿e, có¿ to by³a za wizja! Opad³y mnie wspomnienia ze stu siedemdziesiêciu dwóch lat ¿ycia, i wszystkie naraz przeszywa³y mi g³owê. Jako dobry Rom by³em wszêdzie i widzia³em wszystko, i wszystko to we mnie ¿yje, i wci¹¿ siê we mnie dzieje, bo takie s³owa jak „przesz³oœæ”, „teraŸniejszoœæ” czy „przysz³oœæ” to zwyk³e bzdury gaje. Wszystko co jest, jest teraz. Teraz patrzê na blask s³oñc nad Mulano i teraz wêdrujê kwiecistymi ³¹kami Gwiazdy Romów; teraz stojê na placu Tysi¹ca Kolumn 31

na Atlantydzie i teraz zbli¿am siê do tronu Piêtnastego Imperatora; teraz ostrzê miecze francuskich rycerzy, którzy o poranku odbij¹ Jerozolimê z r¹k Saracenów, i teraz przewodniczê królewskiej radzie Romów na z³otej Galgali, a u mego boku stoi Bibi Savina – phuri dai; teraz te¿ stojê o boku ojca w mieœcie Vietorion, a on pokazuje mi czerwon¹ gwiazdê na niebie. Czasem ko³o mnie moja Syluisa, czasem ktoœ inny, a czasem jestem sam. Widzê kryszta³owe œwi¹tynie i mosty, które wype³niaj¹ przestrzeñ przede mn¹… Wizje siê nie koñcz¹. T³ocz¹ siê wokó³ mnie tysi¹ce dusz – dusz Romów i dusz gaje, a tak¿e dusz istot, które nie s¹ ludŸmi… ale to wszystko s¹ cienie mojej duszy. Nieskoñczona jest liczba œwiatów i ja jestem na ka¿dym z nich. Czo³gam siê w b³ocie i lecê miêdzy gwiazdami. I rozlega siê g³oœny œmiech, który wype³nia sob¹ wszystkie œwiaty i zag³usza jakiekolwiek inne doznania. To mój œmiech. Stojê mo¿e o sto kroków od igloo, a wokó³ mnie, jak rój wœciek³ych owadów, kr¹¿¹ hordy duchów Mulano. Musia³em wydzieliæ wystarczaj¹co wiele energii, by starczy³a im na miesi¹c. Chorian ostro¿nie wynurzy³ siê spomiêdzy nich i zbli¿y³ sw¹ twarz do mojej. – Jakubie? S³yszysz mnie? – A jak myœlisz? Oczywiœcie, ¿e ciê s³yszê, ch³opcze. – Nie wiedzia³em, co siê z tob¹ dzieje. Myœla³em, ¿e mo¿e nawiedzasz kogoœ. Potrz¹sn¹³em g³ow¹. – Nie, ch³opcze. To mnie nawiedzono. A to nie to samo. – Nie rozu… – Nie musisz. Wieczerza jest gotowa. ChodŸmy do œrodka i spo¿yjmy j¹.

6

C

h³opak zosta³ jeszcze ze mn¹ jakieœ cztery dni, i ca³y czas musia³em znosiæ ten jego podziw i szacunek. To spojrzenie pe³ne adoracji, ten œciszony ton g³osu, to narzucanie siê z pomoc¹ przy 32

ka¿dej najprostszej czynnoœci, jak¹ chcia³em wykonaæ. Czasem mia³em ochotê kopn¹æ go w ty³ek, ¿eby przywróciæ mu nieco zdrowego rozs¹dku. Ale mimo to muszê przyznaæ, ¿e ³askota³o to moj¹ pró¿noœæ. Tak nie odnosi³ siê do mnie nikt, nawet w czasach, gdy naprawdê by³em królem. Ch³opak czci³ mnie tak, jakbym by³ jakimœ wymuskanym, napuszonym lordem Imperium, jakimœ bladym dekadenckim ksiêciem gajo, a nie prawdziwym Romem. No, ostatecznie by³ bardzo m³ody. I chocia¿ nale¿a³ do Romów, przekona³em siê, ¿e wiêksz¹ czêœæ swego ¿ycia spêdzi³ w dworskich krêgach Imperium, a nie wœród w³asnego ludu. Wiêc mo¿e uwa¿a³, ¿e tak w³aœnie powinien siê zachowywaæ w obecnoœci Króla Cyganów. A mo¿e – nie daj to Bóg. – Imperium ostatnimi czasy jest tak prze¿arte korupcj¹, nepotyzmem i karierowiczostwem, ¿e ka¿dy teraz p³aszczy siê i li¿e stopy tym, którzy stoj¹ wy¿ej od niego w hierarchii w³adzy. Król Cyganów! Na pocz¹tku ca³y ten pomys³ nie by³ niczym wiêcej jak tylko kolejnym nonsensem gaje. W dawnych latach na Ziemi nigdy nie istnia³ ktoœ taki jak Król Wszystkich Cyganów. To by³ tylko mit. Wymys³ Romów, aby mydliæ oczy gaje, albo mo¿e wymys³ samych gaje, którzy chcieli sobie mydliæ oczy, bo czêsto tak w³aœnie robi¹. Mieliœmy królów – zgoda – ca³e ich mnóstwo; w ka¿dym szczepie, ka¿dej Kompanii, ka¿dej wêdruj¹cej grupie. Musia³ byæ przecie¿ ktoœ w rodzaju przywódcy, ktoœ inteligentny, silny, z wyczuciem sprawiedliwoœci, ktoœ, kto mia³ autorytet w grupie, i potrafi³ skupiæ j¹ wokó³ siebie, by mog³a stawiaæ czo³o przeciwnoœciom losu, zw³aszcza ¿e wêdrowaliœmy przez wrogie kraje z ich dziwnymi prawami. Ale Król? Jeden potê¿ny Król Cyganów, który sprawowa³by w³adzê nad milionami wêdruj¹cych Romów, rozproszonych po wszystkich zak¹tkach Ziemi? Taki ktoœ nigdy nie istnia³. Byliœmy wtedy biednymi ludŸmi. Œmieciami Ziemi, brudnymi, niechlujnymi w³óczêgami, którym nikt nie ufa³, a poniewa¿ gaje nie ufali nam i obawiali siê nas, zawsze nas zaczepiali, przygl¹dali siê nam uwa¿nie i zadawali mnóstwo g³upich pytañ. To by³ ich sposób, aby dopasowaæ nas jakoœ do schematów swego w³asnego nudnego ¿ycia. Kiedy przybywaliœmy w nowe miejsce, musieliœmy staraæ siê o pozwolenia na osiedlenie, jakieœ dokumenty potwierdzaj¹ce obywatelstwo, paszporty i inne bzdurne papiery. Nie mieliœmy ¿adnego szacunku dla tych wszystkich ¿¹dañ, bo 3 – Czas trzeciego wiatru

33

niby dlaczego mia³oby nas obowi¹zywaæ prawo gaje, skoro mieliœmy swoje, du¿o lepsze? Ale jednak Ziemia stanowi³a ich terytorium, ich by³o wielu, a my nieliczni, oni byli bogaci, a my biedni, oni mieli w³adzê, a my nie mieliœmy nic; wiêc musieliœmy graæ w te ich g³upie gry i odpowiadaæ na ich równie g³upie pytania. Mówiliœmy im po prostu to, co chcieli us³yszeæ, bo by³ to najprostszy i najbardziej skuteczny sposób radzenia sobie z tymi ich wszystkimi idiotyzmami. A gdy jeden z naszych taborów przybywa³ do ich miasta, chcieli przede wszystkim wiedzieæ, czy jest wœród nas jakiœ przywódca, ktoœ z odpowiednim autorytetem, który móg³by nas kontrolowaæ i powstrzymaæ przed szerzeniem chaosu w mieœcie. Jeœliby ktoœ taki istnia³, mieliby kogoœ, z kim mogliby rozmawiaæ i tym samym kontrolowaæ nas… tak to sobie przynajmniej wyobra¿ali. – Kto tu rz¹dzi? – pytali. – No, nasz król oczywiœcie – odpowiadaliœmy (albo ksi¹¿ê, hrabia, markiz, jaki tam tytu³ najbardziej im pasowa³). – To ten mê¿czyzna tam. I król (ksi¹¿ê, hrabia, markiz) wystêpowa³ o krok i mówi³ im, w ich w³asnym jêzyku wszystko, co chcieli us³yszeæ. Zazwyczaj nie by³ on wcale prawdziwym wodzem szczepu. Prawdziwy wódz trzyma³ siê raczej z ty³u, aby gaje nie mogli go wzi¹æ jako zak³adnika albo zaszkodziæ mu w inny sposób, cokolwiek tam mieli zamiar z nami zrobiæ. Zamiast tego wysy³aliœmy kogoœ, kto wygl¹da³ na króla: wysokiego, barczystego Roma z b³yszcz¹cymi oczami i d³ugimi w¹sami, który móg³ byæ nikim w szczepie, ale za to dobrze wypada³ rozkazuj¹c nam donoœnym g³osem i graj¹c rolê bardzo wa¿nego cz³owieka. On w³aœnie mówi³ gaje wszystko, co chcieli us³yszeæ. – Tak – mówi³ – jesteœmy dobrymi, praworz¹dnymi chrzeœcijanami i nie bêdziemy wam sprawiaæ ¿adnych k³opotów. Zostaniemy tu tylko na chwilê, naprawimy wasze garnki, naostrzymy wasze no¿e, i odjedziemy w dalsz¹ drogê. I tak rozchodzi³y siê wieœci, ¿e kiedy Cyganie przyje¿d¿aj¹ do twojego miasta, najlepszym sposobem radzenia sobie z nimi jest porozmawiaæ z królem szczepu; bo ka¿dy szczep ma swojego króla. Inaczej mo¿na równie dobrze rozmawiaæ z wiatrem, falami, i piaskiem na pla¿y. Oczywiœcie wczeœniej czy póŸniej musia³o paœæ pytanie, czy istnieje król królów, w³adca wszystkich szczepów. 34

Tak, tak, mamy wielkiego króla – mówiliœmy im. Dlaczego nie? Skoro sprawia³o im to przyjemnoœæ, a oni chcieli wierzyæ w takie bzdury: ¿e jesteœmy jednym narodem rozproszonym œwiecie, ¿e mamy swojego króla tak jak oni maj¹ swojego, i ¿e jego s³owo jest prawem dla wszystkich naszych szczepów. Bardzo ich podnieca³y i trwo¿y³y ró¿ne nasze tajemnice. Bo te¿ byliœmy obcy, dziwni i tajemniczy. Mieliœmy swoje w³asne zwyczaje, swój jêzyk; przychodziliœmy i odchodziliœmy noc¹, przepowiadaliœmy przysz³oœæ, byliœmy kieszonkowcami, kradliœmy kurczaki i, jeœli tylko mieliœmy okazjê, porywaliœmy te¿ ma³e dzieci i wychowywaliœmy je na Cyganów. No i mieliœmy króla, który kierowa³ nami w tej sekretnej wojnie, jak¹ wiedliœmy przeciwko ca³ej cywilizowanej ludzkoœci. Wierzyli we wszystkie te brednie. Mieli siln¹ potrzebê, aby w to wierzyæ. Powiedz gajo jak¹œ g³upotê, a on bêdzie j¹ przerabia³, upiêksza³, powtarza³, a¿ stanie siê ona dla niego najprawdziwsz¹ z prawd. Kiedy gdzieœ w jakimœ miejscu piêæ czy szeœæ szczepów schodzi³o siê razem na festiwal, gaje wyobra¿ali sobie zaraz, ¿e to jest konwokacja, ¿e wybieramy nowego króla. Czy to w³aœnie robicie? Czy wybieracie nowego króla? A my robiliœmy bardzo powa¿ne miny – tak, tak, nasz stary król umar³, a my wybieramy najsilniejszego, najm¹drzejszego i najlepszego z nas na jego nastêpcê. Czasami nawet faktycznie przeprowadzaliœmy parodiê elekcji, jeœli coœ mo¿na by³o na tym zyskaæ. A potem mówiliœmy gaje: oto nasz nowy król. Król Karbaro, król Mijloli, król Porado, jakiekolwiek tam mia³ imiê. Oczywiœcie w jêzyku Romów wszystkie te s³owa by³y wulgarne, ale sk¹d gaje mieli to wiedzieæ? Im bardziej sproœne s³owo wymyœliliœmy, tym lepsza by³a zabawa. I znajdowaliœmy jakiegoœ przystojnego Roma, zazwyczaj z pró¿ni¹ zamiast mózgu, nosiliœmy go na rêkach jako króla Cyganów, a on uœmiecha³ siê ³askawie i pozdrawia³ nas d³oni¹, zaœ gaje byli pod wielkim wra¿eniem. P³acili spore pieni¹dze, by byæ œwiadkami koronacji, p³acili za robienie zdjêæ, za przygl¹danie siê naszym tañcom i œpiewom w tradycyjnych strojach, a my kr¹¿yliœmy miêdzy nimi i opró¿nialiœmy ich kieszenie. Nie dlatego, ¿e byliœmy kryminalistami, ale po prostu chcieliœmy ukaraæ ich za g³upotê. I gaje odchodzili potem wielce zadowoleni, bo widzieli koronacjê cygañskiego króla, a my tak¿e wyruszaliœmy w dalsz¹ drogê, zapominaj¹c szybko o królu Karabaro. Inna sprawa, ¿e gaje nie zapominali i wierzyli wci¹¿, ¿e wszyscy jesteœmy poddanymi tego potê¿nego w³adcy, którego s³owo jest absolutnym prawem, i którego 35

rozkazy kr¹¿¹ po ca³ym œwiecie przewo¿one przez tajemniczych kurierów. W koñcu jednak przestali w to wierzyæ. To siê sta³o w dwudziestym albo dwudziestym pierwszym wieku, kiedy wszelkie informacje sta³y siê dostêpne za naciœniêciem guzika i byle dupa wo³owa wyobra¿a³a sobie, ¿e wie ju¿ wszystko o œwiecie. To jest nowoczesny œwiat – zapewnia³y siê nawzajem z pe³n¹ powag¹ te wszystkie dupy wo³owe, i byli bardzo dumni, ¿e ¿yj¹ w tym nowoczesnym œwiecie. Nikt ju¿ nie by³ ignorantem, nikt nie mia³ uprzedzeñ, i nikt te¿ nie dawa³ siê zwieœæ tanim ³garstwom. I jedn¹ z rzeczy, któr¹ wszyscy oni teraz wiedzieli, by³o to, ¿e nigdy nie istnia³ ¿aden Król Cyganów, ¿e ca³a ta rzecz by³a tylko oszustwem, jednym z niezliczonych k³amstw tych ³ajdaków Cyganów, wymyœlonym po to, aby wprowadzaæ w b³¹d i wyci¹gaæ pieni¹dze od prostych, ³atwowiernych ludzi. Ci wielce nowoczeœni ludzie w wielce nowoczesnym œwiecie przestali wierzyæ nie tylko w króla Cyganów, oni jak s¹dzê przestali wierzyæ w istnienie Cyganów w ogóle. W tym ich nowoczesnym œwiecie nie by³o dla nas miejsca. Cyganie byli obdarci i brudni, Cyganie nie poddawali siê kontroli, Cyganie tu nie pasowali. Zaczêli wiêc s¹dziæ, ¿e wyginêliœmy, ¿e jesteœmy ju¿ tylko folklorem, ot tacy ludzie w kolorowych chustach. O tak! Kiedyœ istnieli Cyganie, podobnie jak d¿uma i publiczne egzekucje, i wojny religijne, ale to wszystko dawno ju¿ przeminê³o. W koñcu to jest nowoczesny œwiat. Cyganie osiedli w normalnych domach – prawili – po¿enili siê z normalnymi ludŸmi i prowadz¹ normalne ¿ycie. G³osuj¹ i p³ac¹ podatki, chodz¹ do koœcio³a i mówi¹ wy³¹cznie jêzykiem kraju, w którym mieszkaj¹. Dawni wêdruj¹cy Cyganie zostali po³kniêci przez nowoczesn¹ cywilizacjꠖ mówili. – Szkoda, ¿e zagin¹³ ten stary folklor. I w³aœnie w tych czasach, kiedy staliœmy siê niewidzialni dla spo³eczeñstwa gaje, kiedy zdawa³o siê, ¿e zupe³nie siê w nich wtopiliœmy, ¿e zniknêliœmy kompletnie z widoku, w³aœnie wtedy zrozumieliœmy, ¿e nadszed³ czas, by zorganizowaæ siê w coœ w rodzaju narodu. Postanowiliœmy wiêc sformowaæ cygañski rz¹d – nie fantazjê tym razem, lecz jak najbardziej realny rz¹d – no i wybraæ prawdziwego króla Cyganów. Musieliœmy. Bycie niewidocznym ma swoje plusy, ale te¿ i wiele minusów. 36

Œwiat zmienia³ siê szybko. W tych latach gaje zaczêli po raz pierwszy opuszczaæ sw¹ ma³¹ Ziemiê i osiedlaæ siê na najbli¿szych planetach. Wiedzieliœmy, ¿e nie minie wiele czasu i zaczn¹ podró¿owaæ miêdzy gwiazdami. Jeœli nadal bêdziemy siê ukrywaæ, zostaniemy z ty³u. Musieliœmy wiêc porzuciæ nasz kamufla¿. W tym upatrywaliœmy jedyn¹ nadziejê na powrót do domu. Bo Ziemia nie by³a naszym prawdziwym domem, chocia¿ nigdy nie odwa¿yliœmy siê powiedzieæ tego gaje. Nasz prawdziwy dom by³ daleko st¹d, i marzyliœmy tylko o tej jednej rzeczy, by móc tam powróciæ i zakoñczyæ nareszcie nasz¹ d³ug¹ wêdrówkê. Nadszed³ wiêc czas, kiedy faktycznie zaczêliœmy mieæ królów. Zaczê³o siê to tysi¹c lat temu na Ziemi, w najwczeœniejszych dniach miêdzygwiezdnych podró¿y, zanim ktokolwiek jeszcze wiedzia³, ¿e to my bêdziemy tymi, którzy poprowadz¹ ludzkoœæ w Galaktykê. Chavula by³ pierwszy królem, po nim Ilika, a potem Terkari… no, ka¿dy zna w koñcu imiona królów. To oni w³aœnie powiedli nas ku gwiazdom i uczynili z nas w³adców wielu œwiatów, w³adców kosmicznych szlaków. I nadszed³ w koñcu taki czas, kiedy przyszli do mnie i powiedzieli: – Król umar³, Jakubie. Czy bêdziesz nastêpnym królem? Co mog³em odpowiedzieæ? Co mog³em zrobiæ? Nikt przy zdrowych zmys³ach nigdy nie chcia³ byæ królem. A o mnie mo¿na powiedzieæ wiele rzeczy, ale zawsze zachowywa³em zdrowe zmys³y. Wierzcie mi na s³owo. Ale mam obowi¹zki wobec mojego ludu, który jakkolwiek teraz potê¿ny, wci¹¿ jednak jest ludem wygnañców, a to oznacza wielk¹ odpowiedzialnoœæ. By³em wygnañcem, podobnie jak mój ojciec, i jego ojciec, i wszyscy przodkowie, a¿ po piêædziesi¹t pokoleñ wstecz. Jeœli to ja mia³em byæ tym, który zakoñczy tê wieczn¹ odysejê, czy mog³em odmówiæ? Ca³y czas ¿y³em przecie¿ z t¹ œwiadomoœci¹ ci¹¿¹cego na mnie przeznaczenia, którym by³o zostaæ królem. Kiedy by³em ma³ym ch³opcem ojciec zabra³ mnie raz na zbocze góry Salvat na Vietoris, gdzie siê urodzi³em. – Gdzie jest twój dom? – zapyta³. Odpowiedzia³em mu, ¿e mój dom znajduje siê na takiej i takiej ulicy w mieœcie Vietorion, na planecie Vietoris. A wtedy on wskaza³ mi czerwone oko Gwiazdy Romów patrz¹ce na nas z czarnego nieba, i powiedzia³: – S¹dzisz, ¿e ten œwiat jest twoim domem? Nie, synku. Twój dom jest tam i któregoœ dnia nasz król powiedzie nas tam znów. 37

Spojrza³ wtedy na mnie, a wyraz jego oczu powiedzia³ mi jaœniej ni¿ jakiekolwiek s³owa, ¿e marzy, abym to ja by³ tym królem. Nigdy nie mówi³em mu o wizjach, jakie nawiedza³y mnie, gdy by³em bardzo ma³y. O tym duchu starej kobiety, który zasadzi³ ziarno przeznaczenia w mojej duszy. Podczas tej rozmowy te¿ nie potrafi³em mu tego powiedzieæ. Tote¿ nie odpowiedzia³em mu: tak tato, ja bêdê tym królem, ja bêdê tym, który powiedzie nas do domu, nie ma co do tego w¹tpliwoœci, bo powiedzia³ mi to duch starej kobiety, przynosz¹c mi wieœci o przysz³oœci. Teraz ¿a³ujê, ¿e mu tego nie powiedzia³em. Ale jednak nie powiedzia³em… ani jemu, ani komukolwiek innemu. S¹dzê, ¿e ka¿dy romski ojciec ma nadziejê, i¿ to jego syn bêdzie tym jedynym. Ojciec by³ wtedy niewolnikiem, podobnie jak ja. Nied³ugo po tej nocy zosta³em sprzedany na targu i nigdy ju¿ go nie zobaczy³em Ale ka¿dej nocy, i na ka¿dym œwiecie, na jaki trafi³em, widzia³em Gwiazdê Romów. I zawsze czu³em jej ciep³o na policzkach, niezale¿nie od tego, jak zimna by³a noc, albowiem jej œwiat³o jest œwiat³em domu. Wiêc kiedy przyszli do mnie i powiedzieli: „Jakubie, czy bêdziesz naszym królem?” – jak mog³em im odmówiæ? Przecie¿ to ja mia³em byæ w³aœnie tym królem, który powiedzie nas do domu. Pozwoli³em wiêc, aby to brzemiê spoczê³o na moich barkach, i chocia¿ teraz je odrzuci³em, wiem, ¿e bêdê musia³ przyj¹æ je ponownie, bo wielka rzecz musi siê dokonaæ, a ja jestem ko³em zamachowym tego, co staæ siê musi.

7

C

horian wci¹¿ jeszcze przebywa³ ze mn¹ na planecie, gdy wpad³ z wizyt¹ duch Polarki. Wtedy akurat ch³opiec wzi¹³ moj¹ sieæ i trójz¹b i poszed³ na lodowiec zapolowaæ na mgliste wêgorze. By³ m³ody, zwinny i rozpiera³a go energia, uzna³em wiêc, ¿e wys³anie go na ³owy bêdzie najlepszym sposobem pozbycia siê go na trochê, bo czasem ju¿ naprawdê mia³em dosyæ jego gadatliwoœci. Rozleg³o siê ciche brzêczenie, trzaski i iskrzenie powietrza, i chwilê póŸniej ukaza³ siê Polarka, otoczony zielonkaw¹ fosforyzuj¹ca sfer¹, która zawsze pojawia siê wokó³ ducha. – Przeszkadza ci? Mogê go st¹d wyp³oszyæ. 38

– Wkrótce i tak wyje¿d¿a. – Mi³y ch³opak. Po co tu przylecia³? – Aby nak³oniæ mnie do powrotu na Galgalê i ponownego objêcia tronu, jak s¹dzê. Polarka zamyœli³ siê. Znamy siê ju¿ od ponad stu lat, od czasu, gdy jako niewolnicy harowaliœmy razem w boksach synaptycznych Nikosa Hasgarda na Mentiroso. Polarka jest Romem ze szczepu Lowara i twierdzi, ¿e wywodzi siê w prostej linii od cesarzy, papie¿y i handlarzy koni z Ziemi. Wierzê tylko w tych handlarzy, ale oczywiœcie nigdy nie powiem tego na g³os. Polarka nawiedza te¿ czêœciej ni¿ jakikolwiek znany mi cz³owiek. On nie wie, co to znu¿enie. – A ty nie masz zamiaru wróci慠– powiedzia³ po chwili. – To twierdzenie czy pytanie? – I to, i to. – Nie mam zamiaru wróci栖 potwierdzi³em. – Nawet jeœli, jak mówi Damiano, wybior¹ nowego króla? – Oczywiœcie pods³uchiwa³eœ! Polarka uœmiechn¹³ siê. Uœmiech ducha wygl¹da jak krótki intensywny b³ysk œwiat³a. – Sta³em tu¿ ko³o ciebie. Nie widzia³eœ mnie? – Jeœli potrzebuj¹ nowego króla, niech go sobie wybior¹ – powiedzia³em. – Ja tu zostajê. – Tak, Jakubie. Bez w¹tpienia jest to najm¹drzejsza decyzja. K³opot z duchem Polarki polega na tym, ¿e nie u¿ywa intonacji, wiêc nie mo¿na w ¿aden sposób odró¿niæ twierdzenia od pytania, ani te¿ szczerej wypowiedzi od sarkazmu. Nie jest to charakterystyczne dla wszystkich duchów, ale dla Polarki tak. Polarka to cwany drañ, wiêc taki te¿ jest jego duch. – Naprawdê s¹dzisz, ¿e tak jest rozs¹dnie? – Oczywiœcie. Podobnie jak rozs¹dnie zrobi³ Achilles, kiedy obrazi³ siê na wszystkich i siedzia³ w namiocie. Wci¹¿ nie mog³em wyczuæ czy wtyka mi szpilê, czy te¿ popiera mój zamiar. Niewielu jest ludzi, którzy potrafi¹ wyprowadziæ mnie z równowagi tak, jak Polarka. – Do cholery, nie wyje¿d¿aj mi tu z Achillesem – powiedzia³em. – Moje po³o¿enie jest inne, i dobrze wiesz, dlaczego. – Po chwili zaœ doda³em:  – Zreszt¹ widzia³em go. Nie by³ zbyt interesuj¹cy. – Widzia³eœ Achillesa? 39

– Rzezimieszek. Ma³e œwiñskie oczka, wargi w¹skie jak dwa paski miêsa. Wci¹¿ nad¹sany. Owszem wielki i silny, ale nie by³o w nim za grosz dostojeñstwa – Mo¿e widzia³eœ kogoœ innego – w¹tpi³ Polarka. – Mówili na niego Achilles. – Jeœli nawiedza siê tak daleko w przesz³oœæ, nie mo¿na byæ pewnym. Wszystko pokrywa mg³a. – Widzia³em jego tarczê. Niez³a. Prawdziwe arcydzie³o. Ale on by³ tylko zwyk³ym rzezimieszkiem. Nie mo¿esz porównywaæ mojego postêpowania do g³upiego zachowania Achillesa, który siê obrazi³ i siedzia³ w namiocie. Zamilk³em na moment, zastanawiaj¹c siê, czy aby nie mylê siê w tej kwestii. W koñcu spyta³em: – Sunteil tak¿e jest w to zamieszany. Wiedzia³eœ o tym? – Tak. Ch³opiec jest na s³u¿bie Sunteila. – Nie – zaprzeczy³em. – Ch³opiec jest op³acany przez Sunteila. A to jest ró¿nica. Nie s³ysza³eœ, co mówi³? Przecie¿ zapewne czaisz siê tu ca³y tydzieñ. – Od czasu do czasu ciê opuszczam. Gdy to mówi³, by³em w Babilonie. S³ucha³em, jak Hammurabi og³asza kodeks. – Tak, za³o¿ê siê… Sunteil przys³a³ go tutaj, bo s¹dzi, ¿e moja abdykacja jest fikcj¹ i ¿e przygotowujê na Mulano jak¹œ niespodziankê. – A nie jest tak? – Wiêc wys³a³ tu tego ch³opca na przeszpiegi. Tak przynajmniej twierdzi ch³opak. Aura Polarki zaiskrzy³a, zabrzêcza³a i zmieni³a nieco odcieñ. – Wys³a³ Roma, by szpiegowa³ króla Romów? Jakubie, Sunteil nie jest a¿ tak g³upi. – Wiem. Wiêc co on knuje? – Têskni za tob¹. To jest jego sposób proszenia ciê, abyœ powróci³. – Sunteil za mn¹ têskni? – Chodzi o równowagê w Imperium. Imperator gaje potrzebuje króla Romów jako przeciwwagi, by Wszechœwiat by³ stabilny, a teraz nie ma króla. – Wiesz to na pewno, czy tylko tak sobie glêdzisz? – A jak s¹dzisz? – Nie baw siê ze mn¹ z zgadywanki, draniu! To moja sztuczka. I tak masz nade mn¹ nieuczciw¹ przewagê, bo jesteœ duchem. Z jak odleg³ego punktu w przysz³oœci tu przybywasz? 40

– Myœlisz, ¿e ci to powiem? – Polarka, ty œwinio! –A czy ty odpowiadasz na takie pytania, kiedy nawiedzasz? – To co innego. Ja jestem królem. Nie muszê nikomu niczego mówiæ. Ale jeœli ja wymagam informacji od jednego z moich poddanych… – Jednego z twoich poddanych? Ja nie jestem niczyim poddanym. Ja jestem duchem, Jakubie. – Jesteœ wiêc duchem mojego poddanego. – Niewa¿ne – powiedzia³. – To, czego próbujesz siê dowiedzieæ, jest zastrze¿on¹ informacj¹. – Ale moje ¿¹danie jest uprzywilejowane. Jestem królem. – Gówno prawda. Abdykowa³eœ piêæ lat temu. – Polarka… – zaczerwieni³em siê. Zaczyna³ mnie wkurzaæ. – Poza tym ¿aden porz¹dny duch nigdy nie ujawnia, z jakiego punktu w czasie przybywa. Nawet królowi. – A kiedy chodzi o pomyœlnoœæ ca³ego narodu Romów? – Czemu tak myœlisz? – Próbujesz doprowadziæ mnie do wœciek³oœci? Rozeœmia³ siê. – Próbujê ciê rozruszaæ. S³uchaj, po prostu b¹dŸ cierpliwy, a wszystko nabierze sensu. Wierz mi. Widzê przed tob¹ wspania³¹ przysz³oœæ. Proszê, poka¿ê ci j¹. Prawda jest jasno wypisana na twojej d³oni, musisz tylko patrzeæ uwa¿nie. Za ma³¹ op³at¹, za kilka drobnych monet, stary m¹dry Cygan pozbawi przysz³oœæ tajemniczego welonu i ujawni ci… – IdŸ do diab³a! – przerwa³em mu. I tak zrobi³… w mgnieniu oka. Wci¹¿ jeszcze widzia³em iskrzenie w miejscu, gdzie przed u³amkiem sekundy by³. Kilka miejscowych duchów Mulano, przyci¹gniêtych sfer¹ energii pozostawion¹ przez Polarkê, pojawi³o siê tam natychmiast, aby siê po¿ywiæ. Zawis³y przede mn¹ w ch³odnym powietrzu jak chmurki œwiec¹cych owadów. A potem Polarka nagle wróci³, rozpraszaj¹c duchy Mulano na wszystkie strony silnym polem swojej energii. – Gdzieœ siê podziewa³? – spyta³em. – To nie twoja sprawa. – Czy tak siê przemawia do króla? – Abdykowa³eœ – przypomnia³ mi znowu. – Zdaje siê, ¿e sprawia ci to radoœæ? 41

– By³em na Atlantydzie – powiedzia³. – Przez szeœæ tygodni. W³aœnie poœwiêcono Œwi¹tynie Delfinów. Ca³e ulice by³y wyœcie³ane kwiatami o z³otych p³atkach a¿ do Holu Niebios. Zdaje mi siê, ¿e widzia³em twoj¹ Syluisê na rydwanie jednego z wielkich panów. Przekaza³bym jej twoje pozdrowienia, ale wiesz, jakie wszystko jest zamglone, gdy nawiedza siê tak daleko w przesz³oœæ. – Widzia³eœ Syluisê na Atlantydzie? Mówisz powa¿nie? – Powa¿nie, jeœli masz takie ¿yczenie. Kocham Polarkê, ale nie cierpiê rozmawiaæ z jego duchem. Od przyjaciela mo¿na siê spodziewaæ dobrych wiadomoœci, zw³aszcza jeœli ten przyjaciel zna ciê ju¿ od ponad stu lat i doskonale wie, co sprawi³oby ci przyjemnoœæ. Ale Polarka zawsze trzyma wszystkie karty zakryte. A przecie¿ duch zna nie tylko ca³¹ przesz³oœæ i teraŸniejszoœæ, ale tak¿e spory kawa³ek przysz³oœci. Mówi³em mu ju¿ wiele razy, ¿e nieuczciwie wykorzystuje swoj¹ przewagê. Akurat go to obesz³o. Wci¹¿ dokucza mi bez litoœci. W dodatku czasem sprawia, ¿e czujê siê jak prostak, a do tego naprawdê nie jestem przyzwyczajony. Przy nim czujê siê jak gajo, który próbuje robiæ interesy z Romem. A mimo to wiem, ¿e mnie kocha. Nawet jeœli tak mi dokucza, robi to z mi³oœci do mnie.

8

P

olarka znikn¹³ ponownie. By³em zaniepokojony i zirytowany. Mówi³, ¿e widzia³ Syluisê. Na Atlantydzie, no tak… Od d³ugiego ju¿ czasu udawa³o mi siê nie myœleæ o Syluisie i naprawdê wola³em, ¿eby Polarka nie przywo³ywa³ ponownie tych wspomnieñ. Teraz widzia³em j¹ znów w wyobraŸni, jad¹c¹ rydwanem przez staro¿ytne miasto. Doprowadza³a z pewnoœci¹ do szaleñstwa tych antycznych panów, podobnie zreszt¹ jak ich ¿ony. Ale¿ tam musieli siê dziwiæ na widok jej z³otych w³osów. Przecie¿ nigdy dot¹d ci smagli, czarnow³osi Atlantydzi nie widzieli nikogo ze z³otymi w³osami. Zapewne lœni³a miêdzy nimi jak bogini. Jak Wenus. Jasna, zachwycaj¹ca Wenus. 42

Wiecie, ¿e Atlantyda by³a miastem Romów? Oczywiœcie s³yszeliœcie na ten temat ró¿ne bajki, ale prawda jest taka, ¿e to my, Romowie, je zbudowaliœmy. My stworzyliœmy jego zadziwiaj¹ce cuda, i my te¿ cierpieliœmy, gdy zosta³o poch³oniête przez morze. To by³o nasze pierwsze osiedle na Ziemi, dawno temu, gdy dopiero na ni¹ przybyliœmy po zag³adzie Gwiazdy Romów. Potem Grecy zg³aszali swoje pretensje do tego miasta, ale znacie przecie¿ Greków: na wpó³ ignoranci, na wpó³ ³garze. Atlantyda nale¿a³a do nas. I przez nastêpne piêæ tysiêcy lat po jej zniszczeniu, gaje z Ziemi nie zbudowali niczego, co choæby odrobinê zbli¿y³o siê wspania³oœci¹ do tego cudu architektury. To by³o pierwsze miasto na Ziemi. Nie mam tu na myœli tylko wspania³ych budowli i marmurowych kolumn. My mieliœmy kanalizacjê i kible ze sp³uczkami w czasach, gdy reszta ziemskiej populacji biega³a jeszcze w skórach i rzuca³a oszczepami! Wspania³e miasto, o tak! Zbyt wspania³e, by mog³o przetrwaæ. Inna sprawa, ¿e nigdy nie by³o nam pisane bycie osiad³ym narodem. Mo¿e zbudowanie czegoœ tak wspania³ego jak Atlantyda stanowi³o z naszej strony arogancjê wobec losu, i dlatego zosta³a nam ona odebrana. Zarycza³ wulkan, Ziemia zadr¿a³a w posadach i ocean po¿ar³ Atlantydê. My zaœ umknêliœmy na statkach, biedni sponiewierani rozbitkowie, i od tej pory szukaliœmy szczêœcia na wszystkich szlakach œwiata. (St¹d w³aœnie ta ca³kowita awersja Cyganów do morskich podró¿y – zbyt wiele straszliwych chwili prze¿yliœmy podczas ucieczki z Atlantydy.) Ale w czasach kiedy istnia³a, by³a cudowna, i ci z nas, którzy posiedli umiejêtnoœæ nawiedzania, czêsto siê do niej udaj¹, by przygl¹daæ jej siê z podziwem. Dostanie siê tam wymaga pewnego wysi³ku. Przekonaliœmy siê, ¿e czasy istnienia Atlantydy le¿¹ mniej wiêcej na samej granicy naszych mo¿liwoœci nawiedzania. Gdy ju¿ siê tam znajdziemy, ciê¿ko jest dostrzec szczegó³y, bo jak ju¿ wam mówi³em, im dalsz¹ przesz³oœæ siê nawiedza, tym bardziej wszystko jest okryte p³aszczem gêstej mg³y. Ale mimo to odwiedzamy j¹. Syluisa – jej z³ote w³osy rozwiewa wiatr, gdy jedzie przez miasto rydwanem, dumnie wyprostowana… Nigdy nie spotka³em kobiety, która mia³aby nade mn¹ tak¹ w³adzê jak ona. Na dobre i na z³e, nigdy nie potrafi³em wyrwaæ siê spod jej czaru. Ta jej w³adza doprowadza³a mnie do furii, ale przecie¿ gdybym móg³ zmieniæ przesz³oœæ i wymazaæ z mojego ¿ycia œlad jej 43

istnienia, Bóg wie, ¿e nie uczyni³bym tego. Spotka³em j¹ na Estrilidis. Piêædziesi¹t lat temu? Coœ ko³o tego. Królem by³ wtedy jeszcze Cesaro o Nano, a ja by³em jego pos³em. Estrilidis… gor¹cy, wilgotny œwiat, poroœniêty tropikalnymi lasami pe³nymi najdziwniejszych istot. Pamiêtam, ¿e koty maj¹ tam po dwa ogony. I owady… tak owady, jakie¿ one s¹ tam zdumiewaj¹ce! Iskrz¹ siê jak najprawdziwsze diamenty, szmaragdy, rubiny. Pewnej nocy przygl¹da³em siê zadziwiaj¹cej procesji tych ¿ywych klejnotów maszeruj¹cych po œcianie mojego pokoju, gdy nagle ujrza³em coœ jeszcze bardziej zadziwiaj¹cego – kobietê o z³otej skórze, zupe³nie nag¹, wp³ywaj¹c¹ do mojego pokoju przez otwarte okno. Wspania³e jêdrne i pe³ne piersi o ró¿owych sutkach, kusz¹ce biodra, d³ugie smuk³e nogi. Œwieci³a jak ognisty p³omieñ, migota³a jak duch. Ale jak mog³a byæ duchem? Nie by³a z pewnoœci¹ Romk¹, nie z tymi jasnymi, z³otymi w³osami, nie z tymi piêknymi b³êkitnymi oczami. A tylko Romowie mog¹ nawiedzaæ. Oczywiœcie ona by³a Romk¹, chocia¿ z pró¿noœci przystrojon¹ w cielesn¹ formê gajo. Ale tego dowiedzia³em siê dopiero póŸniej. A przede wszystkim nie by³a wtedy duchem. Widzia³em materialn¹ Syluisê unosz¹c¹ siê w powietrzu za pomoc¹ magii. Skinê³a zachêcaj¹co d³oni¹, a ja pod¹¿y³em za ni¹ w ciemnoœæ nocy. Œwieci³a jak b³êdny ognik poœród mroku, a ja bieg³em za ni¹. Uœmiecha³a siê, a ja patrzy³em z otwartymi ustami. Daleko w g³êbi lasu przystanê³a i odwróci³a siê do mnie, a kiedy pochwyci³em j¹ w ramiona, wydawa³o siê, ¿e pochwyci³em ogieñ. Razem padliœmy na gor¹c¹, wilgotn¹ ziemiê. Rozeœmia³a siê, przeci¹gnê³a paznokciami po moich nagich plecach i wyprê¿y³a cia³o jak kotka. – Chcesz, ¿ebym uczyni³a ciê królem? – spyta³a. Pada³ lekki deszcz, ale ¿ar naszych cia³ by³ tak wielki, ¿e kropelki nad nami zamienia³y siê w parê, zanim jeszcze zd¹¿y³y dotkn¹æ naszej skóry. Opanowa³a nas gor¹czka. Rozeœmia³a siê znowu. Siêgn¹³em do jej piersi. Poczu³em sutki, twardniej¹ce i dr¿¹ce pod dotykiem moich palców. Przesun¹³em d³oñmi po jej jedwabistych udach, a one rozchyli³y siê goœcinnie. W chwilê potem jej nogi otoczy³y moje cia³o. Jak s³odki by³ to uœcisk! Zamkn¹³em oczy. Mimo to widzia³em b³yski tysiêcy gwiazd w tysi¹cach ró¿nych barw. I czu³em pal¹cy ¿ar tych tysiêcy s³oñc. Moglibyœcie pomyœleæ, ¿e by³a moj¹ pierwsz¹ kobiet¹, tak wstrz¹saj¹ce by³o to prze¿ycie. A przecie¿ mia³em wtedy oko³o stu dwudzie44

stu lat. Ale w tym krótkim momencie, te inne, które by³y jej poprzedniczkami w przeci¹gu ca³ego mojego d³ugiego ¿ycia, nagle ulotni³y mi siê z pamiêci. Istnia³a tylko ta jedna! Kim by³a? Czy to mia³o jakiœ znaczenie? Zaton¹³em w niej ca³kowicie. Kiedy nasze cia³a porusza³y siê zgodnym rytmem, zaczê³a do mnie mówiæ. Miêkkim, œpiewnym tonem, i nagle zda³em sobie sprawê, ¿e mówi w romskim, ¿e z tych cudownych ust p³ynie potok najbardziej wyuzdanych s³ów, jakie istniej¹ w naszym jêzyku. Sk¹d kobieta gaje mog³a znaæ takie s³owa? Ale¿ oczywiœcie, wewn¹trz tego cudownego opakowania musia³a byæ Romk¹! A kiedy wci¹¿ jeszcze mrucza³a z rozkoszy i szepta³a mi plugawe s³owa, patrzy³em na ni¹ z coraz wiêkszym zdumieniem. A¿ wreszcie zacz¹³em siê œmiaæ, a ona zawtórowa³a mi po chwili. I by³o to na chwilê przed tym, jak porwa³a nas oboje fala rozkoszy. – Mam na imiê Syluisa – powiedzia³a, gdy by³o ju¿ po wszystkim. Taki by³ pocz¹tek. Gdy wróci³em na Galgalê, pojecha³a ze mn¹. Krótko potem zosta³em królem. Chcia³em uczyniæ j¹ swoj¹ ¿on¹, ledwie jednak zacz¹³em mówiæ jej o tych powa¿nych planach, zniknê³a, i musia³ min¹æ prawie rok, nim ujrza³em j¹ ponownie. Wtedy dopiero zacz¹³em rozumieæ, jaka jest Syluisa. Ale by³o ju¿ o wiele za póŸno…

9

P

oniewa¿ Mulano nie jest œwiatem imperialnym, nie docieraj¹ tam statki kosmiczne. Jedynym sposobem dostania siê na planetê lub wydostania siê z niej, jest skorzystanie z transmitera, co przypomina nieco rzucanie siê do morza z hakiem przyczepionym do ko³nierza i nadziej¹, ¿e jakiœ wielki ptak dostrze¿e ciê i pochwyci, a potem w dodatku jeszcze poniesie w miejsce, do którego chcia³eœ siê udaæ. Chorian po dostarczeniu wiadomoœci od Damiana i po us³yszeniu mojej odpowiedzi, by³ ju¿ w³aœciwie gotów do wyjazdu, ale musia³ poczekaæ na odpowiedni dzieñ, by ustawiæ w³aœciwie antenê swojego transmitera. By³ wiêc wci¹¿ moim goœciem. 45

Nie przeszkadza³o mi. To prawda, ¿e znajdowa³em wielk¹ przyjemnoœæ w swojej samotnoœci, i z rozkosz¹ znowu zosta³bym sam, ale goœæ to jednak goœæ. Mo¿e gaje zamknêliby drzwi przed krewniakiem, ale Romowie nigdy. Zreszt¹ jego obecnoœæ nie by³a wcale przykra. Oprócz tej jego nabo¿nej czci wobec mojej osoby… ale na to chyba nic ju¿ nie mog³em poradziæ. By³em piêæ razy starszy od niego, by³em jego królem, a przynajmniej by³ym królem, i legend¹ na jakichœ piêædziesiêciu, szeœædziesiêciu œwiatach. Ale poza t¹ jedn¹ wad¹ okaza³ siê ca³kiem sympatycznym kompanem. Nie by³ zreszt¹ a¿ tak naiwny, jak wyda³o mi siê przy pierwszym spotkaniu. To, co bra³em za naiwnoœæ, czêœciowo stanowi³o chyba przyjêty przez niego styl bycia, czêœciowo zaœ pochodn¹ jego m³odego wieku. Nie mog³em przecie¿ mieæ do niego pretensji, ¿e jest m³ody. To w koñcu nie jego wina, a w dodatku by³ to stan tymczasowy. Natomiast wyczuwa³o siê w nim szczêœcie i si³ê, a tak¿e prawdziwe dobre serce Roma. No i zna³ wszystkie pa³acowe plotki. Sam by³em zaskoczony swoim pragnieniem odœwie¿enia mojej wiedzy o stanie tych prymitywnych intryg w wewnêtrznych krêgach Stolicy. A on wiedzia³ wszystko: o obecnej faworycie starego w³adcy, o natê¿eniu ³aski Imperatora, jak¹ w tej chwili cieszyli siê Sunteil, Naria i Periandros, o bynajmniej nie duchowych eskapadach arcykap³ana Germanosa, i o ca³ej reszcie. Przede wszystkim zainteresowa³o mnie, w jaki sposób trafi³ na s³u¿bê Imperium. – Zosta³em sprzedany – powiedzia³. – Nasza Kompania rozsypa³a siê w latach wielkiej suszy na Feniksie, a ja zosta³em wystawiony na sprzeda¿. Mia³em wtedy siedem lat. Jeden z ludzi Sunteila, Dilvimon, zobaczy³ mnie na targu i kupi³ za piêædziesi¹t sestercji. By³em niewolnikiem Sunteila do ukoñczenia siedemnastu lat. Potem zwróci³ mi wolnoœæ i zaproponowa³ pracê w s³u¿bie cywilnej. Zgodzi³em siê. Ufa mi i dobrze mnie traktuje. I myœlê, ¿e dla naszego ludu to korzystne, ¿e praw¹ rêk¹ Sunteila jest Rom. Nie zdawa³ siê specjalnie przejêty opowiadaj¹c o swym sprzedaniu w niewolê. Ostatecznie nie ma o co, bycie niewolnikiem nie jest a¿ tak¹ hañb¹. Jak powiedzia³ kiedyœ mój nauczyciel Loiza la Vakako, gdy mia³em byæ sprzedany w niewolê po raz drugi, to mo¿e byæ nawet niez³a szko³a ¿ycia dla m³odego Roma. Tylko w wodzie mo¿na na46

uczyæ siê p³ywaæ. Ale z drugiej strony wiem, ¿e nie wszyscy myœl¹ z podobnym spokojem o instytucji niewolnictwa. – Wiêc – zapyta³em – z zewn¹trz jesteœ urzêdnikiem Imperium, a wewn¹trz wci¹¿ Romem? Chorian uœmiechn¹³ siê szeroko. – A jak inaczej? Prawdziwym Romem z krwi i koœci. Sunteil mo¿e kupiæ jedynie mój czas. Moja dusza nie jest na sprzeda¿. Mówi³ w imperialnym, ale przy ostatnich s³owach przeszed³ na romski. To jasne. Jeœli mówi siê absolutn¹ prawdê, nale¿y przemawiaæ w ojczystym jêzyku. By³ prawdziwym Romem, pos³ugiwa³ siê Wielk¹ Mow¹, ale mimo to dorasta³ miêdzy gaje i w jego wykszta³ceniu by³y zasmucaj¹ce luki. Nigdy nie nauczono go starych pieœni i tañców, nie zna³ czarów przyzywaj¹cych moc, nie mia³ pojêcia, jak siê nawiedza. Gorzej, nigdy nie mia³ mo¿liwoœci zapoznaæ siê ze Swatur¹, z kronikami naszej rasy, wiêc niewiele wiedzia³ o naszych dziejach. Oczywiœcie zna³ dobrze historiê ostatniego tysi¹clecia, powstanie Królestwa, ukszta³towanie siê jego dziwnych relacji z Imperium. Jeœli nawet nie ciekawoœæ, to chocia¿by obowi¹zki, jakie pe³ni³ w pa³acu, zmusza³y go do zapoznania siê z tymi wydarzeniami. Ale jeœli chodzi o wczeœniejsze sprawy, mia³ tylko chaotyczne strzêpki wiedzy; trochê tu, trochê tam, coœ o pocz¹tkach na GwieŸdzie Romów, coœ o drodze przez Wielk¹ Ciemnoœæ, trochê o przybyciu na Ziemiê… Wiedzia³ te¿ co nieco o wielkoœci Atlantydy i o jej upadku, ale za to bardzo niewiele o tych okrutnych latach, gdy byliœmy wyrzutkami miêdzy gaje na Ziemi. Zreszt¹ nawet to, co wiedzia³, nie by³o dok³adnie ugruntowane. Dla niego to by³o mgliste, odleg³e, abstrakcyjne… ot historia, zamierzch³e dzieje, jakieœ stare migracje i przeœladowania. Jakby historia zupe³nie innej rasy. Nie mia³ tego wyczucia, ¿e to przytrafi³o siê w³aœnie jemu. A przecie¿ tak by³o. Wszystko cokolwiek przydarzy³o siê jednemu Romowi, przydarzy³o siê wszystkim. Jeœli nie czujesz jednoœci z histori¹, nie masz historii, a jeœli nie masz historii, jesteœ nikim. W czasie tych kilku dni, kiedy ze mn¹ przebywa³, stara³em siê mu pomóc. Tu¿ przed koñcem Podwójnego Dnia zabra³em go na lœni¹cy lodowiec i pokaza³em, gdzie szukaæ Gwiazdy Romów – Tam! – mówi³em. – Ta wielka, czerwona. O Tchalai, Gwiazda Cudów, Netchaporo, Korona Blasku, Nios¹ca Œwiat³o, Znak Boga. Widzisz j¹ tam w górze? Chorianie, widzisz j¹? 47

– Jak móg³bym jej nie widzieæ. I opad³ na kolana tam, na lodowym polu. – Promieniuje z niej szesnaœcie strumieni œwiat³a – kontynuowa³em. I tyle te¿ jest pierwotnych szczepów. Na fladze Królestwa mo¿esz zobaczyæ gwiazdê z szesnastu punktów. Gwiazda ma tylko jedn¹ planetê. I jest to, Chorianie, najpiêkniejszy œwiat wœród miliardów galaktyk. – By³eœ tam kiedyœ? – W marzeniach czêsto. – Ale nigdy nie widzia³eœ jej na w³asne oczy. – Jak móg³bym? To œwiêta ziemia. Absolutnie zakazana dla nas. Udanie siê tam, to pogwa³cenie najœwiêtszego tabu. ¯aden Rom nie postawi³ stopy na tym œwiecie od dziesiêciu tysiêcy lat. Nie móg³ tego zrozumieæ. Dlaczego po prostu nie polecieæ tam naszymi statkami i nie odzyskaæ naszego staro¿ytnego domu? Kto móg³by nas powstrzymaæ? Przecie¿ mo¿emy polecieæ, gdzie tylko zechcemy. M³odzi s¹ tacy niecierpliwi. I naprawdê nie maj¹ pojêcia o naturze niewidzialnego œwiata, o niewidocznych wiêzach, które nas otaczaj¹ i krêpuj¹. Wyjaœni³em mu, ¿e chodzi tu o przeznaczenie, o wype³nienie staro¿ytnej przepowiedni i staro¿ytnego planu, którego ¿aden z nas nie potrafi ogarn¹æ w ca³oœci. Powiedzia³em mu, ¿e nie mo¿emy powróciæ na Gwiazdê Romów dopóki nie dostaniemy znaku, ¿e czas ju¿ nadszed³. Ale potem powiedzia³em jeszcze: – Ja jednak zamierzam postawiæ tam stopê nim umrê, ch³opcze. Jak myœlisz, dlaczego ¿yjê tak d³ugo? Bo zosta³o mi to przyrzeczone. Nie przyjdzie do mnie œmieræ, póki nie poczujê pod butami ziemi Gwiazdy Romów. Spojrza³ na mnie w szczególny sposób. – Nawet jeœli bêdzie to œwiêtokradztwo? – O czym ty mówisz? – rozz³oœci³em siê. – Nie pojadê tam, dopóki nie otrzymam znaku, rozumiesz? Ale znak nadejdzie nied³ugo. Wiem to, Chorianie. Wiem to z absolutn¹ pewnoœci¹, a kiedy nadejdzie zew… – Bêdziesz tam pierwszy. – Pierwszy. Tak. Wskazuj¹c drogê pozosta³ym. Teraz zrozumia³eœ? Skin¹³ g³ow¹. Wpatrywa³ siê w ciemn¹ przestrzeñ nad naszymi g³owami. Powietrze Mulano jest mroŸne i czyste, nie ma tu ¿adnych 48

œwiate³ miast, które przeszkadzaj¹ w podziwianiu nocnego nieba. Nie znam innego œwiata, z którego widaæ tak wyraŸnie Gwiazdê Romów. – Jakubie, jest taka piêkna. Dlaczego j¹ opuœciliœmy? – Musieliœmy – odpar³em. – M¹dra matka pozwala swym dzieciom odejœæ i szukaæ w³asnej drogi przez ¿ycie, a Gwiazda Romów by³a m¹dr¹ matk¹. Czy¿by? Przez moment mnie samego ogarnê³o zw¹tpienie. Wygna³a nas z domu p³on¹cym mieczem i zmusi³a do trwaj¹cej tysi¹ce lat wêdrówki po bezdro¿ach. Czy tak objawia siê m¹droœæ? Czy tak objawiaj¹ siê matczyne uczucia? S³ucha³em swoich w³asnych s³ów, tego k³amliwego zdania o m¹drej matce, która wys³a³a nas w œwiat, i w tym momencie moja wiara w nieuchronnoœæ przeznaczenia zadr¿a³a, zachwia³a siê… Czasami takie mamrotanie ludowych m¹droœci jest tylko prób¹ poradzenia sobie z gniewem, bólem, czy nawet ¿alem. Ale zduszony gniew i ból czêsto wype³za z zakamarków duszy i znowu ciê k¹saj¹. I to ju¿ nie jest ludowe przys³owie. To wniosek z obserwacji. A mo¿e jednak zostaliœmy wys³ani w œwiat przez m¹dr¹ matkê? Albo przez ojca? Nasz¹ matk¹ by³a Gwiazda Romów, a naszym ojcem Bóg. Mo¿e to Bóg dostrzeg³ nas p³awi¹cych siê w szczêœciu na GwieŸdzie Romów i powiedzia³ do Siebie: ci t³uœci, leniwi Romowie degeneruj¹ siê, staj¹ siê aroganccy, zaczynaj¹ zapominaæ, ¿e Wszechœwiat jest pado³em ³ez, niebezpiecznym miejscem, gdzie mo¿na mówiæ o wielkim szczêœciu, je¿eli doœwiadczy siê codziennie jakiejœ olbrzymiej katastrofy. Ci Romowie ju¿ zbyt d³ugo ¿yj¹ wygodnie. Wiêc skopiê im trochê ty³ek. Niech siê naucz¹, co to jest ¿ycie. I tak zrobi³, a my dot¹d jeszcze odkupujemy cierpieniem nasze zamierzch³e szczêœcie. Na Ziemi byli gaje, których kiedyœ nazywano ¯ydami. Oni te¿ wierzyli, ¿e s¹ wybranym przez Boga narodem. Ale on im tak¿e nieŸle skopa³ ty³ki; nauczy³ ich, ¿e On nie ma faworytów, albo ¿e jeœli nawet ich ma, to potrafi byæ dla nich sro¿szy ni¿ dla Swych wrogów. Zreszt¹ podobna spotka³a ich kara: cierpienie, przeœladowania, ubóstwo, wygnanie… A jednak nie by³ dla nich a¿ tak srogi jak dla nas. Ich uczyni³ prawnikami, lekarzami, profesorami. My musieliœmy ostrzyæ no¿e i wró¿yæ przysz³oœæ z rêki. Czego próbowa³ nas nauczyæ? Na szczêœcie potem trochê nam odpuœci³. Mogliœmy zaj¹æ siê czymœ bardziej szanowanym. Wci¹¿ ¿yj¹ potomkowie ¯ydów, ale nie s¹dzê, by któ4 – Czas trzeciego wiatru

49

ryœ z nich pilotowa³ statki kosmiczne. Jestem te¿ pewien, ¿e ¿aden z nich nie jest królem. A mo¿e jednak warto by³o. To wygnanie, nie koñcz¹ce siê wêdrówki, cierpienie… Tak – odpowiedzia³em wreszcie sam sobie. Tak, by³o warto. Kim¿e ja w koñcu jestem, ¿eby siê skar¿yæ Jemu? Chorian sta³ obok i patrzy³ na mnie z zachwytem. Na mnie – mêdrca, starego króla, ucieleœnienie wielkoœci naszej rasy. Opowiedz mi, opowiedz – krzycza³y jego oczy. – Opowiedz mi nasz¹ wielk¹ wspania³¹ historiê. Jak to siê sta³o? Jak to siê zaczê³o? Poczu³em wstyd, ¿e zawaha³em siê choæby przez tak krótki moment, ¿e zacz¹³em pytaæ, zacz¹³em w¹tpiæ. I kiedy staliœmy tam w ciemnoœci, na mrozie, opowiedzia³em mu star¹ historiê, najstarsz¹ z naszych opowieœci, tê o S³onecznym Wietrze; tak jak mój ojciec opowiedzia³ j¹ mnie, kiedy staliœmy razem na stromym zboczu góry Salvat tej odleg³ej nocy na Vietoris; i tak jak opowiedzia³em j¹ wielu moim synom w ci¹gu tych wielu lat, na wielu ró¿nych œwiatach.

10

O

powiada³em Chorianowi o naszej staro¿ytnej chwale, o cudownych miastach Gwiazdy Romów, o lœni¹cych pa³acach, po³yskuj¹cych kolumnach i strzelistych wie¿ach, olbrzymich placach i szerokich drogach. Opowiada³em o kolorze nieba nad Gwiazd¹ Romów i o jej jedenastu ksiê¿ycach, rozsianych na horyzoncie jak cenne klejnoty. Opowiada³em mu o hucz¹cych bystrych rzekach, o górach siêgaj¹cych niebios, o z³otych ³¹kach i migocz¹cych jeziorach. O piêknych, szczêœliwych ludziach. Potem zaœ opowiedzia³em mu, jak powoli zdobywaliœmy wiedzê o tym, ¿e to wszystko zostanie nam odebrane. O pierwszym znaku, jakim by³ Mulesko Chiriklo, ptak umar³ych, który uwi³ sobie gniazdo na najwy¿szej wie¿y Wielkiej Œwi¹tyni. Potem o g³osie kobiety œpiewaj¹cym co noc ponure pieœni, które s³yszano w ka¿dym z miast. Potem o wietrze, który wia³ z po³udnia, gdzie odchodz¹ dusze zmar³ych, wietrze, który nie przestawa³ wiaæ przez czternaœcie miesiêcy. I o innych 50

jeszcze przestrogach: o latach, w których nie by³o ciep³ej pory, i o dniach, kiedy nie wschodzi³o s³oñce, o nocach, podczas których z ¿adnego miejsca na planecie nie widziano ani jednej gwiazdy… Nie potrafiliœmy zrozumieæ tych znaków, bo nie znaliœmy rozpaczy, ¿yj¹c na szczêœliwej GwieŸdzie Romów. Nigdy nie zaznaliœmy wszak suszy, trzêsienia ziemi, powodzi, zarazy. Pory roku przychodzi³y regularnie, a gleba by³a ¿yzna. Nie znaliœmy te¿ chorób, a gdy w bardzo póŸnym wieku przychodzi³a œmieræ, by³a zawsze szybka i bezbolesna. Kiedy wiêc pojawi³y siê znaki, wezwano mêdrców, by je zinterpretowali. Przybyli najm¹drzejsi ze wszystkich krañców planety i zebrali siê na g³ównym placu stolicy. Przez dziewiêædziesi¹t dziewiêæ miesiêcy obradowali, czytali ksiêgi i prosili bogów o odpowiedŸ, a¿ wreszcie w setnym miesi¹cu król zamkn¹³ ich wszystkich w D³ugiej Izbie Wielkiej Œwi¹tyni i zapowiedzia³, ¿e nie dostan¹ jedzenia ani picia, dopóki nie powiedz¹ nam, co siê wydarzy i jak mamy sobie z tym poradziæ. Dziewiêædziesi¹t dziewiêæ godzin siedzieli w D³ugiej Izbie, ale o setnej godzinie oznajmili, ¿e objawienie by³o im dane, i wtedy pozwolono im wyjœæ. Nasza s³odka Gwiazda Romów – og³osili – postanowi³a wyprawiæ nas w drogê w poszukiwaniu w³asnego ¿ycia. Nie ma czasu na p³acz, narzekania i mod³y, bo niewiele w ogóle zosta³o nam czasu, i nale¿y podj¹æ szybkie dzia³ania. Na s³oñcu, które jest nasz¹ matk¹, zajdzie nied³ugo zmiana – prawili dalej. Napêcznieje i stanie siê olbrzymie, a zamiast jego ¿yciodajnych ciep³ych, czerwonych promieni, spadnie na nas wœciek³y ¿ar b³êkitnego œwiat³a o temperaturze, jakiej nie prze¿yje ¿adne ¿ywe stworzenie. Tego jednego potwornego dnia – mówili mêdrcy – p³omieñ nawiedzi pola i ³¹ki, góry i doliny, miasta i lasy. Œwiat zostanie spopielony, morza wyparuj¹, i zakoñczy siê ¿ycie na GwieŸdzie Romów. Potem ¿ar wycofa siê równie szybko jak siê pojawi³, i powróci delikatny czerwony blask naszej gwiazdy, ale wtedy bêdzie ju¿ tylko oœwietla³ ruiny i zgliszcza martwego œwiata. Z pocz¹tku rozleg³ siê powszechny p³acz, ludzie potracili g³owy z rozpaczy, modlili siê do bogów i b³agali króla, by ich ocali³. Król jednak odpar³ im: – Taki los jest nam przeznaczony i nie mo¿emy zrobiæ nic, by temu zapobiec. Ale jest jeden sposób, byœmy ocaleli. Zaproponowa³, abyœmy zbudowali tak wiele statków przestrzennych, ile tylko zdo³amy, wype³nili je ludŸmi, roœlinami i zwierzêtami 51

oraz innymi skarbami naszego œwiata, i wyruszyli w Wielk¹ Ciemnoœæ, i przeczekali tam, a¿ kataklizm przestanie siê sro¿yæ. Potem moglibyœmy wróciæ na Gwiazdê Romów i postaraæ siê zbudowaæ nasze ¿ycie od nowa. Tak wiêc ucich³y szlochy, b³agania i mod³y, i podjêliœmy budowê statków. Ale wkrótce ju¿ sta³o siê jasne, ¿e nie zdo³amy wykonaæ ich w wystarczaj¹cej liczbie. Czas kataklizmu by³ bowiem bliski, a my zd¹¿ymy wyprodukowaæ tylko tyle statków, by zabraæ w pustkê zaledwie jedn¹ tysiêczn¹ czêœæ ludnoœci. Potem nadesz³y jeszcze gorsze wieœci: ¿e wiatr s³oneczny nie zdarzy siê raz, lecz trzykrotnie w ci¹gu nastêpnych dziesiêciu tysiêcy lat. Nie by³o wiêc sensu wracaæ na Gwiazdê Romów, albowiem wszystko, co zdo³alibyœmy odbudowaæ, zosta³oby poch³oniête przez nastêpny podmuch. Pojêliœmy wiêc, ¿e wiêkszoœæ z nas umrze, a nieliczni bêd¹ musieli opuœciæ nasz œwiat i ¿yæ na wygnaniu przez niezliczone wieki. Nie mogliœmy zrozumieæ, dlaczego Bóg tak nas karze, ale wiedzieliœmy te¿, ¿e nie jesteœmy godni poj¹æ zamys³ów Boga. – Ale polecieæ móg³ tylko jeden na tysi¹c? – zapyta³ Chorian. Na jego twarzy malowa³o siê przera¿enie. – Nawet nie a¿ tak wielu – odpar³em. – Mo¿e jeden na piêæ tysiêcy, albo na dziesiêæ. Mieliœmy tylko szesnaœcie statków. Ci¹gnêliœmy losy. Wybrano wygnañców i szesnaœcie statków zanurzy³o siê w Wielk¹ Ciemnoœæ. I pewnego dnia ci, którzy lecieli, spojrzeli poza siebie i ujrzeli now¹ gwiazdê, która b³yszcza³a oœlepiaj¹cym b³êkitnobia³ym œwiat³em, podczas gdy czerwonej Gwiazdy Romów nigdzie nie mogli dostrzec. I tego dnia zap³akali raz jeszcze, i modlili siê za tych, którzy tam zostali. Od tej pory zwracali swe twarze wy³¹cznie przed siebie, bo wiedzieli, ¿e za nimi nie zosta³o ju¿ nic, co chcieliby ogl¹daæ. – I to byli ci Romowie, którzy zamieszkali na Ziemi? – Tak – potwierdzi³em. – Chocia¿ wczeœniej odwiedziliœmy kilka innych planet, Ziemia najbardziej przypomina³a Gwiazdê Romów, na niej wiêc siê osiedliliœmy. – Mimo ¿e gaje ju¿ tam byli? – Dlatego, ¿e gaje ju¿ tam byli. Gaje byli ukszta³towani prawie tak jak Romowie, do tego stopnia, ¿e obie rasy mog³y siê nawet krzy¿owaæ, a to by³o dowodem, ¿e Romowie mog¹ ¿yæ na Ziemi i przetrwaæ. 52

Tam wiêc osiedliœmy. Na wielkiej bezludnej wyspie, gdzie gaje nie byli w stanie nas niepokoiæ. Wiedzieliœmy bowiem, ¿e s¹ okrutnymi, g³upimi i zacofanymi ludŸmi, i z pewnoœci¹ zaczepialiby nas i atakowali, gdybyœmy chcieli ¿yæ miêdzy nimi. Zajêliœmy tê wyspê. Nie mogli nas w ¿aden sposób powstrzymaæ. Zbudowaliœmy tam wielkie miasto i ¿yliœmy niemal równie wspaniale, jak na GwieŸdzie Romów. A nocami, kiedy patrzyliœmy w niebo, widzieliœmy znów czerwone œwiat³o naszego œwiata i wracaliœmy marzeniami do tego wszystkiego, co utraciliœmy, i przysiêgaliœmy sobie, ¿e kiedyœ powrócimy do niego i uczynimy go równie wspania³ym, jakim kiedyœ by³. – To Gwiazda Romów znów by³a czerwona? – spyta³ Chorian. – Tak. Dok³adnie tak, jak przewidzieli mêdrcy. Sta³a siê jasna bardzo szybko, sk¹pa³a nasz œwiat w œmiercionoœnych promieniach, i równie szybko ugasi³a swój morderczy ¿ar. – Ale mimo to nie powróciliœmy? – To by³ dopiero pierwszy wiatr s³oneczny. Wiedzieliœmy, ¿e musz¹ nast¹piæ jeszcze dwa. – I nast¹pi³y? – Jeden – odpar³em. – Prawie szeœæ tysiêcy lat póŸniej. Dostrzegliœmy na niebie ten jasny blask. To by³o w czasie, gdy narodzi³ siê Jesu Creczuno, Chrystus, o którym niektórzy mówi¹, ¿e by³ synem Boga. Pewnie s³ysza³eœ opowieœæ o trzech królach, którzy przyszli pozdrowiæ dzieci¹tko w ko³ysce. Jeden z nich by³ Romem i wiedzia³, ¿e gwiazda, która zapowiedzia³a urodzenie dziecka, jest t¹ sam¹ gwiazd¹, która da³a ¿ycie nam. ¯e wtedy wybuch³a po raz drugi, tak jak przepowiedzieli nasi mêdrcy. Chorian przez d³ug¹ chwilê spogl¹da³ w milczeniu w niebo. – A trzeci wybuch? – zapyta³ wreszcie. – Wkrótce – powiedzia³. – W tym tysi¹cleciu. Mo¿e nawet w najbli¿szych piêciuset latach… a mo¿e jutro. To jest w³aœnie znak, na który czekamy: trzeci wiatr s³oneczny. I dopiero wtedy Romowie bêd¹ mogli wróciæ bezpiecznie do swego prawdziwego domu. Jeœli oczywiœcie nasz kochany Imperator pozwoli nam nim w³adaæ. To jest zreszt¹ nasze g³ówne zadanie w Galaktyce: odzyskaæ nasz¹ gwiazdê. I mówiê ci, ch³opcze, ja do¿yjê tego dnia. Nagle jakiœ cieñ, przelatuj¹cy na tle œwiec¹cych gwiazd, uczyni³ ciemnoœæ jeszcze ciemniejsz¹. Na u³amek sekundy znik³a z nieba Gwiazda Romów, a ja us³ysza³em znajome g³êbokie pohukiwanie ptaka umar³ych, który w³aœnie zmierza³ nad naszymi g³owami do 53

najbli¿szego z drzew. Jego gigantyczne czarne skrzyd³a by³y jak potê¿ny p³aszcz, a szafirowe oczy lœni³y w mroku nocy. – Mulesko Chiriklo – powiedzia³em. – Na dobry omen. Pod¹¿a za Romami ze œwiata na œwiat. Pomacha³em mu rêk¹ w pozdrowieniu Romów, a Mulesko Chiriklo zahucza³ w odpowiedzi. Wiedzia³em, co mówi. Zawsze mówi³ mi to samo. Ofiarowywa³ królowi Cyganów b³ogos³awieñstwo nocy i nadziejê na szybki powrót do naszego œwiata. Spojrza³em na Choriana. Wygl¹da³ na przera¿onego. Jego zêby szczêka³y g³oœno. By³ to strach przed czymœ niematerialnym i niewys³owionym. Dziwne jak na tak m³odego i silnego mê¿czyznê. Klepn¹³em go w ramiê. – ChodŸmy, ch³opcze! WejdŸmy do œrodka. Mo¿e zosta³o jeszcze trochê wina? Kiedy weszliœmy do mojego igloo, us³ysza³em jeszcze dochodz¹cy z mroku œmiech ducha.

11

W

ci¹gu czterech nastêpnych dni Chorian zdo³a³ ustawiæ parametry swojego transmitera na w³aœciwe wektory i nadszed³ czas jego odlotu. Zapakowa³ tych kilka rzeczy, które ze sob¹ przywióz³ tak, aby zajmowa³y mo¿liwie najmniej miejsca, w³o¿y³ he³m podró¿ny oraz cieñsz¹ od pajêczej sieci o³owian¹ siateczkê, która mia³a go chroniæ podczas samotnego lotu przez przestrzeñ miêdzygwiezdn¹. Tu¿ przed za³o¿eniem he³mu, jeszcze siê do mnie odwróci³. Widzia³em, ¿e walczy ze sob¹, by coœ mi powiedzieæ, ale s³owa uwiêz³y mu w gardle. To mnie zmartwi³o. Rom nigdy nie powinien siê obawiaæ powiedzieæ coœ prosto z serca drugiemu Romowi. Podszed³em bli¿ej i po³o¿y³em rêkê na jego ramieniu. Musia³em przy tym siêgn¹æ w górê, chocia¿ sam te¿ wcale nie nale¿ê do u³omków. – O co chodzi, kuzynie? Co chcesz mi powiedzieæ? – ¯e… ¿e… muszê ju¿ ciê opuœciæ. – Wiem, kuzynie – rzek³em bardzo ³agodnie. 54

– I jeszcze chcia³em… po prostu chcia³em… powiedzieæ… Waha³ siê. Wci¹¿ trzyma³em d³oñ na jego ramieniu i czeka³em cierpliwie. – Sprawi³em ci k³opot, prawda Jakubie? – K³opot? – Przyjecha³em tu, gdzie ¿y³eœ sobie samotnie, i niepokoi³em ciê, chocia¿ nie chcia³eœ byæ przez nikogo niepokojony. Znosi³eœ moj¹ obecnoœæ, bo tego wymaga prawo goœcinnoœci Romów, ale w duszy z³oœci³eœ siê na mnie. – Gówno dinozaura! – powiedzia³em, i powiedzia³em to z wigorem, i powiedzia³em to po romsku. Co zreszt¹ nie by³o wcale takie ³atwe, bo chocia¿ mamy w naszym jêzyku wiele s³ów na „gówno”, to nie ma takiego, które znaczy³oby dok³adnie „dinozaur”. Jednak to powiedzia³em, a on mnie zrozumia³. – Jesteœ bardzo uprzejmy, Jakubie – Wystarczy tych wstêpów. Obaj jesteœmy Romami. Gadaj, co ci le¿y na sercu! Patrzy³ w dó³ i czubkiem buta rysowa³ coœ na œniegu. By³ jednak bardzo m³ody i w dodatku sprawia³ wra¿enie, ¿e z ka¿dym dniem staje siê coraz m³odszy. Obserwuj¹c go, stara³em siê poj¹æ, jak to jest byæ takim m³odym, stara³em siê przypomnieæ to sobie. Mój Bo¿e, to by³o tak dawno temu! ¯yæ tylko chwil¹; nie chowaæ siê za k³amstwami, które tylko ok³amuj¹c siebie nazywa siê doœwiadczeniem; byæ tak przezroczystym, ¿e ka¿da myœl i ka¿de uczucie jest widoczne jak na d³oni… Nie by³em ju¿ taki od ponad stu piêædziesiêciu lat… a mo¿e nigdy. – Te kilka dni – zacz¹³ i zawaha³ siê znowu. – Tak? – Nigdy nie zna³em swego ojca. Moja Kompania sprzeda³a mnie, gdy mia³em siedem lat. – Wiem, ch³opcze. I wiem te¿, jak to jest. Mnie te¿ po raz pierwszy sprzedano, gdy mia³em siedem lat. – Lord Sunteil by³ dla mnie jak ojciec… na swój sposób. On nie jest z³ym cz³owiekiem, wiesz? Jest gajo i jest praw¹ rêk¹ Imperatora, ale nie jest z³y. I jeœli ktokolwiek by³ mi tak bliski jak powinien byæ ojciec, to tylko lord Sunteil. Ale to nie to samo. On nie jest naszej krwi. – Rozumiem, co masz na myœli. – A te kilka ostatnich dni… ostatnie dni, Jakubie… Odwróci³ siê i spojrza³ w lewo, na œnie¿ne pole, jakby myœla³, ¿e powinien ukryæ przede mn¹ ³zy, które stanê³y mu w oczach. Udawa³, 55

¿e poprawia coœ w polu transmitera, ale wiedzia³em, co robi naprawdê, i zrobi³o mi siê smutno. Myœla³, ¿e musi ukrywaæ przede mn¹ swe prawdziwe uczucia. Tak siê koñczy dorastanie miêdzy gaje. – Kiedy opowiada³eœ mi te historie ze Swatury, kiedy s³ysza³em o GwieŸdzie Romów, i tê opowieœæ o wietrze s³onecznym… Wzi¹³ g³êboki oddech i jeszcze raz uciek³ z oczami gdzieœ w bok. By³y wilgotne… i mo¿ecie mnie znów sprzedaæ w niewolê, jeœli moje te¿ nie by³y mokre. Dokoñczy³ w poœpiechu: – Jakubie, przez ten krótki czas zrozumia³em, co to znaczy mieæ prawdziwego ojca. No nareszcie zdo³a³ to z siebie wydobyæ. Nie musia³em mu odpowiadaæ. Uœmiechn¹³em siê tylko, uœcisn¹³em go, a potem starym zwyczajem Romów poca³owa³em go wprost w usta i œcisn¹³em jego ramiona. Jeszcze przez chwilê staliœmy naprzeciw siebie w milczeniu. Podwójny Dzieñ w³aœnie siê zaczyna³. Pomarañczowe s³oñce wychyla³o siê zza linii horyzontu, a po przeciwnej stronie zaraz poka¿e siê jego ¿ó³ty towarzysz, i lodowiec znów rozb³yœnie ogniem kolorowych promieni. – Bojê siê tylko, ¿e nigdy wiêcej ciê nie zobaczꠖ powiedzia³ jeszcze. – Dlatego, ¿e nasz œcie¿ki siê nie skrzy¿uj¹, czy dlatego, ¿e niewiele mi ju¿ zosta³o ¿ycia? – Jakubie… – Pierwszego dnia powiedzia³eœ mi, ¿e bêdê ¿y³ wiecznie. Nie s¹dzê, ¿eby to by³a prawda i nie s¹dzê, bym chcia³, ¿eby to by³a prawda. Ale mam zamiar jeszcze postawiæ stopê na GwieŸdzie Romów, wiesz o tym. I wiesz, ¿e tego dokonam. – Tak, Jakubie. Dokonasz. – A my siê spotkamy na d³ugo przed tym dniem. Nie wiem jak, gdzie, ani dlaczego, ale na pewno tak siê stanie. Gdzieœ. Kiedyœ, a teraz masz swoje zadania, które powinieneœ wykonaæ. JedŸ wiêc. I uwa¿aj na siebie. JedŸ z Bogiem. – I ty, Jakubie, zostañ z Bogiem. Uœmiechn¹³ siê. Myœlê, ¿e odetchn¹³ z ulga, maj¹c ju¿ za sob¹ to p³aczliwe po¿egnanie, a ja muszê przyznaæ, ¿e te¿ odetchn¹³em. Pojawi³a siê aura transmitera. Ca³a fontanna b³yskotliwych zielonych iskierek sp³ynê³a z anteny, któr¹ wbi³ w œnieg o kilkaset metrów od igloo. – Lepiej ju¿ tam idŸ – ponagli³em go. 56

W³o¿y³ szybkim ruchem podró¿ny he³m. Wspomniana wczeœniej o³owiana siateczka pokrywa³a go ca³ego, a¿ do stóp. Jeszcze zanim dotkn¹³ przycisku na swoim ramieniu, co uniemo¿liwi³oby nam rozmowê, spojrza³ mi prosto w oczy i powiedzia³: – Wci¹¿ jesteœ królem, Jakubie. Zawsze bêdziesz królem. Potem dotkn¹³ guzika, siateczka rozjaœni³a siê œwiat³em i jej aura rozros³a siê wokó³ niego nagle jak balon. By³a to ochronna sfera, której ¿adna si³a nie mo¿e przebiæ. Tak d³ugo, jak d³ugo pole jest aktywowane, nic nie bêdzie w stanie mu zagroziæ. Nawet okropny mrok i przera¿aj¹ce zimno kosmicznej pró¿ni. Stoj¹c w drzwiach mojego igloo, przez d³ugi czas patrzy³em na jego samotn¹ postaæ na bia³ym œniegu, sk¹pan¹ w zielonym blasku w³asnego pola oraz z³otych i pomarañczowych promieniach obu s³oñc. Czeka³ na skanuj¹cy promieñ transmitera, który we w³aœciwym momencie mia³ go pochwyciæ i zanieœæ z powrotem ku œwiatom Imperium. Wspó³czu³em mu. Podró¿ transmiterem nie jest ani przyjemna, ani wygodna. Raczej wielce niemi³a, wierzcie mi, wiem coœ o tym, bo odbywa³em j¹ wiele razy. Stoisz i czekasz, nic, tylko stoisz i czekasz. W tysi¹cach ró¿nych punktów w wewnêtrznym krêgu Galaktyki znajduj¹ siê stacje transmitera, siedz¹ce jak olbrzymie paj¹ki, które zapuszczaj¹ swoje nici w jej odleg³e krañce. Prêdzej czy póŸniej jedna z takich nici, czy raczej promieni, znajdzie ciê, o ile oczywiœcie masz dobrze ustawion¹ antenê i dobrze obliczy³eœ wspó³rzêdne. A potem ten promieñ pochwyci ciê i uniesie w podprzestrzeñ i bêdzie ciê ciska³ po innych wymiarach w chaotyczny zupe³nie sposób, nie pod¹¿aj¹c wcale jak¹œ obran¹ przez ciebie drog¹, ale po prostu tak¹, na której koñcu znajduj¹ siê wspó³rzêdne celu, a która akurat w tym momencie zosta³a otwarta. I prêdzej czy póŸniej, choæ raczej póŸniej, wyrzuci ciê, dos³ownie jak worek z ziemniakami, w realnej przestrzeni na jednym ze œwiatów imperialnych najbli¿szych celu twojej podró¿y. Jest to powolny, nu¿¹cy i w³aœciwie strasznie upokarzaj¹cy proces, w trakcie którego oddajesz kontrolê nad sob¹ jakiejœ martwej sile, która nie tylko absolutnie ignoruje jakiekolwiek twoje ¿yczenia, ale tak¿e jest dla nas ca³kowicie niezrozumia³a. Przez godziny, dnie, miesi¹ce, a czasem nawet lata, dryfujesz jak zabawka rzucona na morskie fale, zamkniêty we wnêtrzu swej ochronnej sfery, bez ¿adnej mo¿liwoœci zajêcia siê czymœ, bez ¿adnego towarzystwa, i popadasz w coraz wiêksze przygnêbienie i klaustrofobiê. 57

Chocia¿ wszystkie twoje procesy metaboliczne wewn¹trz tego niezwyk³ego continuum czasoprzestrzennego w zasadzie zanikaj¹, twój umys³ niestety pracuje. Mêcz¹cy sposób podró¿owania. Chocia¿ ja nie narzekam. Ostatecznie œwiatów jest zbyt du¿o, a statków kosmicznych zbyt ma³o, by Imperium mog³o zapewniæ regularn¹ komunikacjê z tak odleg³ymi œwiatami jak Mulano. Sam przylecia³em tutaj korzystaj¹c z transmitera, a kiedy nadejdzie w³aœciwa pora, w ten sam sposób opuszczê to miejsce. Chorian wci¹¿ sta³ wyprostowany jak dobry ¿o³nierz. I zdawa³o mi siê, ¿e stoi tak bez ruchu w blasku dwóch s³oñc przez ca³¹ wiecznoœæ… i jeszcze trochê d³u¿ej. Potem pomyœla³em, ¿e mo¿e przypatruj¹c siê tak badawczo jakoœ odstrêczam promieñ transmitera. Kto wie, mo¿e coœ w tym jest? Schowa³em siê wiêc w igloo i wezwa³em dla Choriana energiê bahtalo drom – czaru bezpiecznej podró¿y. Nie by³em pewien, czy odniesie to jakiœ skutek. Chorian tkwi³ teraz wewn¹trz sfery. Byæ mo¿e nawet czar nie zdo³a siê przez ni¹ przedostaæ. Ale przecie¿ zawsze warto spróbowaæ. Czar bezpiecznej podró¿y jest jednym z prawdziwych czarów, z tych, które naprawdê wykonuj¹ swoj¹ robotê. To nie jest taki nonsens jak te w œredniowieczu: jakieœ tam wody po k¹pieli, sierpy czy baranie wnêtrznoœci. On bazuje na wielkich pasmach si³, które biegn¹ przez osie Wszechœwiata. Tak czy siak przyzwa³em moc, a potem musia³em chyba zapaœæ w lekk¹ drzemkê. Kiedy znów wyszed³em przed igloo, Choriana ju¿ nie by³o. S³oñca zaœ w³aœnie zachodzi³y. Zmówi³em krótk¹ modlitwê i czeka³em na wzejœcie Gwiazdy Romów.

Czêœæ

Jedyne

druga

S³owo

By³em z Loizem la Vakako, kiedy przyby³ do niego pos³aniec z wieœci¹, ¿e pewien Rom z jego rodziny po pijanemu wyzwa³ piêciu gaje na osobliwy pojedynek, który mia³ polegaæ na przejœciu górskim grzbietem, w¹skim jak ostrze miecza. Ca³a szóstka spad³a i zabi³a siê, ale Rom spad³ ostatni, i wszyscy, którzy byli œwiadkami tego zdarzenia, g³oœno wychwalali jego odwagê. Loiz la Vakako rozeœmia³ siê. – Czasami odwaga w obliczu œmierci jest po prostu tchórzostwem w obliczu ¿ycia – powiedzia³. I ju¿ nigdy wiêcej nie wspomnia³ o tamtym cz³owieku.

60

1

D

zieñ albo dwa po odjeŸdzie Choriana postanowi³em zebraæ klamoty i przenieœæ siê w inny rejon. Nawet nie chodzi³o mi o to, by ukryæ siê przed kolejnymi goœæmi – teraz ju¿ wiedzia³em, ¿e mo¿na mnie znaleŸæ. Zreszt¹ ci, którzy umieli patrzeæ, nigdy nie zgubili mojego œladu. Ale ju¿ zbyt d³ugo tu siedzia³em, a jest coœ takiego w duszy Roma, co nie pozwala mu osi¹œæ na zbyt d³ugi czas w jednym i tym samym miejscu. W dawnych latach na Ziemi wiêkszoœæ z nas by³a nomadami. Tu³aczami. Mieszkaliœmy w taborach i zd¹¿aliœmy tam, gdzie pcha³a nas nasza wola. Noc¹ spaliœmy pod dachem gwiazd, jeœli tylko pozwala³a na to pogoda. Czasami zim¹ ³¹czyliœmy wozy i zostawaliœmy na d³u¿ej w takim pó³osiad³ym stanie, ale gdy tylko pojawi³y siê pierwsze oznaki wiosny, wyruszaliœmy na dalsz¹ wêdrówkê. W wielu ziemskich jêzykach s³owo „cygan” sta³o siê synonimem s³owa „w³óczêga”. A potem poeta pisa³: „Znów wzywa mnie morze i moja cygañska dusza wêdrowca”. Gówno prawda. Muszê to powiedzieæ, mimo ca³ego mojego szacunku dla literatury. Prawdziwy Cygan równie chêtnie wyruszy³by na morze, co przerobi³ swego konia na kie³baski. Morze… ten smród ryb… ¿aden Cygan nigdy nie pragn¹³ siê na nim znaleŸæ. Wybrze¿e, proszê bardzo, tam jest mi³o. £agodne wiatry, dobre jedzenie. Ale ko³ysaæ siê na falach? Za nic. Milsza ju¿ nam jest kosmiczna pust61

ka – cicha i… no niewa¿ne, wiecie sami, co chcieli powiedzieæ ci poczciwi, choæ niewiele rozumiej¹cy poeci. Przynajmniej dobrze o nas myœleli. Bo na ogó³, z jakichœ powodów, nasz wêdrowny tryb ¿ycia straszliwie przeszkadza³ gaje. Coœ, czego nie mo¿na kontrolowaæ, zawsze powodowa³o u nich jakieœ dokuczliwe swêdzenie pod czaszk¹. Czêsto te¿ próbowali ustanawiaæ prawa, które mia³yby nas zmusiæ do osiad³ego ¿ycia. Ha! i niby có¿ dobrego mia³o to przynieœæ? Dla nas, Cyganów, ¿ycie w jednym miejscu by³o jak próba zaprzêgania lwa do p³ugu. Byæ przywi¹zanym ca³e ¿ycie do tych samych czterech œcian i dachu? Tego samego kawa³ka ziemi, tej samej zab³oconej ulicy? To¿ to by³yby tortury, prawdziwa niewola. My zostaliœmy stworzeni, by wêdrowaæ. Tak. Rzeczy zmieniaj¹ siê, a im bardziej siê zmieniaj¹, tym bardziej pozostaj¹ takie same. (Za to zdanie nie nale¿y mi siê honorarium autorskie. To jest m¹droœæ gaje. Powiedzia³ to jeden ich mêdrzec z tysi¹c lat temu. Niby czemu tak siê dziwicie? Gaje tak¿e mieli przeb³yski m¹droœci.) Nie ma ju¿ lwów ani p³ugów, a i Cyganie nie ¿yj¹ w wozach, ale wci¹¿ tak samo nie lubimy osiedlaæ siê na sta³e. Owszem, przez krótki czas mo¿emy ¿yæ w domach, ale prêdzej czy póŸniej wyruszamy w drogê. A teraz, gdy wyruszamy, nie jest to ju¿ wêdrówka z miasta do miasta, z kontynentu na kontynent, czy z jednej ma³ej planetki na drug¹, teraz przebywamy tysi¹ce lat œwietlnych. (Bez nas nie by³oby Imperium. Gaje nie mog¹ temu zaprzeczyæ. Mo¿e to oni zbudowali statki kosmiczne, ale to my pilotowaliœmy je a¿ po najdalsze krañce Galaktyki. Bo to my nie zaznamy nigdy spoczynku, to my jesteœmy ludem, który ¿adnego miejsca nie mo¿e nazwaæ domem… z wyj¹tkiem naszego prawdziwego domu, odebranego nam okrutnie dziesiêæ tysiêcy lat temu. Inne miejsca to tylko schronienia. Miejsca, gdzie mo¿na czekaæ.) A wiêc dzieñ przeprowadzki. Po cytrynowym niebie p³yn¹ zielonob³êkitne chmury, a powietrze jest tak rzeœkie i mroŸne, ¿e nawet duchy nie pojawiaj¹ siê w pobli¿u. Dobry dzieñ, by ruszaæ w drogê, Jakubie Romie. Zbieraj siê, zanim stary Diabe³ usi¹dzie ci na karku ciê¿arem lat i przygnie do ziemi. Stary, przebieg³y Diabe³. Mo¿e tak¿e jest moim kuzynem, ale nie mam zamiaru zapraszaæ go na wieczerzê. Opró¿ni³em igloo, w którym spêdzi³em ostatni rok, i zebra³em wszystkie moje rzeczy w eleganck¹ kieszeñ podprzestrzenn¹ o objêtoœci stu metrów szeœciennych. Kiedy j¹ zamkn¹³em, pos³a³em dzie62

wiêædziesi¹t dziewiêæ i dziewiêædziesi¹t dziesi¹tych jej zawartoœci do pobliskiego podprzestrzennego continuum. To, co pozosta³o, nie wa¿y³o niemal nic, przeto przywi¹za³em tê resztkê rzeczy sznurem do swej szaty i pozwala³em im swobodnie obijaæ mi siê o bok. Sam zaœ ruszy³em do nowego domu. By³ po drugiej stronie lodowca Gombo, jakieœ sto kilometrów na pó³noc. Wspania³y ma³y spacerek. Ca³¹ drogê œpiewa³em pieœni w romskim jêzyku, choæ nie zawsze dba³em, by s³owa mia³y jakiœ sens. Kto w koñcu móg³ mnie tu us³yszeæ? A kiedy palce u nóg zaczê³y mi drêtwieæ od mrozu, stan¹³em, unios³em twarz ku górze i wywrzeszcza³em swe imiê ku niebiosom, a potem chwyci³em siê za krocze, rozci¹gn¹³em ramiona i wyskakuj¹c w górê, dotkn¹³em kolanami a¿ do policzków, i opad³em znów, i zadudni³em stopami jak szaleniec w jednym ze staro¿ytnych tañców. – Hoj! Huczka, puczka, hoja, zim! I gdy œmiej¹c siê w g³os, ruszy³em w dalsz¹ drogê, czu³em wyraŸnie, jak gor¹cy pot sp³ywa przez spl¹tany g¹szcz w³osów na moim torsie i brzuchu. – Hoj! Jakub Rom znów wyruszy³ na szlak!!! Mo¿e w godzinê po moim wymarszu zacz¹³ padaæ œnieg. Wszystko sta³o siê bia³e, a horyzont znikn¹³ w tej œnie¿nej zamieci wraz ze wszystkimi punktami odniesienia, które wyznacza³y drogê. Pozosta³ tylko œnieg. Pada³ mi na twarz, a ja spija³em chciwie jego wilgoæ. Ale nawet w tej œnie¿nej, oœlepiaj¹cej zamieci utrzymywa³em niezmiennie w³aœciwy kierunek. Dawno, dawno temu, na planecie Trinigalee Chase, której to nazwy wola³bym nie wspominaæ, nauczy³em siê odnajdywaæ w³aœciwy kierunek bez ¿adnych instrumentów, poza tym, który mia³em miêdzy uszami, i teraz ta umiejêtnoœæ siê przydawa³a. To by³a zreszt¹ jedyna rzecz, któr¹ chcia³bym pamiêtaæ z Trinigalee Chase. Gdziekolwiek jesteœ na Mulano, krajobraz jest taki sam: lód i œnieg, œnieg i lód. Oœ planety nie jest nachylona do p³aszczyzny ekliptyki, nie ma wiêc tutaj pór roku; a chocia¿ podaj¹ tu promienie dwóch piêknych s³oñc, które tworz¹ tak wspania³e efekty œwietlne, jest zbyt od nich odleg³a, by cieszyæ siê ich prawdziwym ciep³em. Dlatego te¿ obie pó³kule Mulano s¹ zawsze skute lodem, a odk¹d tu przyby³em, nie widzia³em jeszcze ani jednego dnia bez opadów œniegu. Ale odpowiada³o mi to. Doœæ ju¿ spêdzi³em czasu na tropikalnych œwiatach. 63

Mówi¹c ogólnie, planety, które wybieraj¹ ludzie na miejsce osiedlenia, maj¹ ³agodny klimat. Mo¿e jest tam trochê œniegu wokó³ biegunów, ale wiêkszoœæ ich obszaru cieszy siê letni¹ por¹ przez ca³y rok. Ciep³e, krystaliczne morza, piaszczyste pla¿e, zielone palmy szeleszcz¹ce w podmuchach delikatnej bryzy – to s¹ typowe œwiaty gaje. Jeœli nawet skolonizowali któreœ z mniej przyjemnych, powiedzmy Megalo Kastro albo Alta Hannalanna, to tylko ze wzglêdu na z³o¿a rzadkich minera³ów, zbyt cennych, by je zlekcewa¿yæ. Poza tymi wyj¹tkami, zw³aszcza wzi¹wszy pod uwagê miliony planet naszej Galaktyki, gaje nie lubi¹ osiedlaæ siê na mniej goœcinnych œwiatach, i wcale nie uwa¿am, ¿e postêpuj¹ nierozs¹dnie. Jedynym wyj¹tkiem by³ ich pierwszy œwiat, Ziemia. Oczywiœcie nie mieli wyboru, to nie by³ œwiat, który skolonizowali; tam ewoluowali… i wynieœli siê te¿ stamt¹d tak szybko, jak tylko mogli. To samo zreszt¹ zrobi³aby ka¿da obdarzona rozumem istota. Ech, ziemski klimat! Godny wszystkich piekie³. Wiem to dobrze z ksi¹g i z krótkich nawiedzeñ. Z wyj¹tkiem kilku naprawdê mi³ych regionów, niezbyt zreszt¹ mog¹cych pomieœciæ du¿e skupiska ludnoœci, by³o tam albo za gor¹co, albo za zimno, za wilgotno, lub za sucho, zbyt wiele roœlinnoœci albo pustynne piaski. A tam, gdzie klimat by³ znoœny, na ogó³ wystêpowa³y trzêsienia ziemi, erupcje wulkanów, albo co najmniej huragany. (Gaje lubi¹ powiadaæ, ¿e takie naturalne przeszkody zahartowa³y ich rasê i uczyni³y j¹ wielk¹. Mo¿e i tak. Muszê przy tym zaznaczyæ, ¿e jeœli wierzyæ zapiskom Swatury, klimat Gwiazdy Romów by³ absolutnie cudowny, a mimo to zdo³aliœmy tam stworzyæ ca³kiem imponuj¹c¹ cywilizacjê. Z drugiej strony Gwiazda Romów w ci¹gu zaledwie szeœciu tysiêcy lat zosta³a dwukrotnie œmiertelnie ugodzona przez podmuchy s³onecznego wiatru. S¹dzê po prostu, ¿e los nie mo¿e siê do kogoœ uœmiechaæ ca³y czas.) Tak czy inaczej, mnie ch³odna pogoda nigdy nie martwi³a, a Mulano, planeta, któr¹ Imperium nie rz¹dzi³o, a mimo to mo¿na by³o na niej prze¿yæ nawet podczas najsro¿szych mrozów, sta³a siê doskona³ym miejscem spokojnego wypoczynku od trudów panowania. Raczej nie grozi³y mi tu wizyty turystów, handlarzy niewolników, akwizytorów lub hodowców ludzkich narz¹dów, zabójców, agentów i maklerów, sprzedawców encyklopedii, poszukiwaczy z³ota, poborców podatków, czy innych nieprzyjemnych indywiduów trzydziestego drugiego wieku. Pokrywa œnie¿na by³a tak gruba, ¿e nawet archeolodzy nie mieli tu czego szukaæ. Czasem co najwy¿ej zab³¹dzi³ 64

tu jakiœ duch, ale to by³ duch mojego ludu, wiêc nie sprawia³o mi to ¿adnych k³opotów. Wiedzia³em te¿, ¿e swobodnie mogê sobie ¿yæ w igloo, bo zdarzy³o mi siê ju¿ spêdziæ kilka lat na Zimbalou, jednym z naszych romskich wêdrownych œwiatów, a tam takie lodowe domy s¹ standardowym schronieniem dla wszystkich ¿yj¹cych na powierzchni. Zimbalou, mkn¹ca Galaktyka, nigdy nie zbli¿a siê do ¿adnego ze s³oñc na tyle, by odczuæ jego ¿ar, i dobrze, bo jej g³ówne miasta po³o¿one s¹ w g³êbokich podziemnych tunelach rytych w lodzie, a wiêc ciep³o oznacza³oby dla nich totaln¹ zag³adê. Mroczny i samotny jest ten œwiat, ale jego mieszkañcy kochaj¹ go. Sam niemal siê w nim zakocha³em. Tam w ka¿dym razie nauczy³em siê budowaæ lodowe igloo. Wspina³em siê wiêc na zbocze lodowca, przekroczy³em jego krawêdŸ, a potem schodzi³em po nastêpnym zboczu, d¹¿¹c niezmiennie na pó³noc, a¿ dotar³em we w³aœciwe miejsce. By³o to takie miejsce na planecie, która niewiele ma szczególnych miejsc. Znalaz³em je i zaznaczy³em na kilka dni przed przybyciem Choriana. Mulano jest w³aœciwie jednym olbrzymim, po³yskliwym i bia³ym lodowym polem; jednak to miejsce by³o inne. Mia³o pewn¹ zdumiewaj¹ca cechê, prawdziwie dziwn¹. Bo¿e, jak ja kocham takie dziwne zjawiska. A to by³ tak dziwny dziw, ¿e nawet z odleg³oœci dziesiêciu kilometrów czu³em jego zew, tak donoœny jak ryk potê¿nej tr¹by rozdzieraj¹cy niebiosa. Sami oceñcie: wychylacie siê zza oœnie¿onego pagórka i nagle widzicie przed sob¹ zieleñ, roztaczaj¹c¹ siê jak okiem siêgn¹æ zielon¹ dolinê miêdzy œnie¿nymi polami, ci¹gn¹c¹ siê a¿ ku odleg³emu zboczu kolejnego lodowca. A tê zieleñ tworz¹ miliony k³¹czy o œwie¿ej, szmaragdowej barwie morza. K³¹cza maj¹ gruboœæ ramienia w górnej czêœci i szersz¹ ni¿ udo w dolnej. Wystrzeliwuj¹ w niebo co kilka kroków i siêgaj¹ wysokoœci piêciu, dziesiêciu, czasem dwudziestu metrów. Ko³ysz¹ siê delikatnymi miarowymi ruchami. Ten ruch wype³nia przestrzeñ niezwyk³¹, koj¹c¹ muzyk¹… Wydawa³o mi siê, ¿e te wij¹ce siê macki przemawiaj¹ wewn¹trz mojej jaŸni: chodŸ tu, Rom baro, chodŸ tu, chodŸ, pozwól nam dotkn¹æ twej piêknej czarnej brody, pozwól nam sprawiæ ci radoœæ, Rom baro… Kiedy dostrzeg³em je po raz pierwszy, zda³o mi siê, ¿e mog¹ to byæ jakieœ ods³oniête odnó¿a olbrzymich zwierz¹t uwiêzionych i pochowanych ¿ywcem pod œniegiem przez bezlitosny huragan. By³ ze mn¹ wtedy duch Waleriana, i kiedy zdradzi³em mu swoj¹ myœl, po5 – Czas trzeciego wiatru

65

wiedzia³ tylko: „niez³y pomys³, Jakubie”, co w jego ustach znaczy³o, ¿e jestem kretynem. (Walerian nigdy nie by³ zbyt taktowny. Jest nasz¹ czarn¹ owc¹, starym kosmicznym piratem. Kiedyœ by³ komandorem we flocie Imperium, ale potem odkry³, ¿e piractwo sprawia mu wiêcej przyjemnoœci. Wyznaczono zreszt¹ nagrodê za jego g³owê, chocia¿ zdziwiê siê, jeœli ktokolwiek kiedyœ j¹ odbierze. Jako naród, my Romowie, potêpiamy piractwo, przynajmniej publicznie, wiêc odcinamy siê te¿ od naszego kuzyna Waleriana, ale on czyni to z takim wdziêkiem, ¿e nie sposób go za to nie podziwiaæ. – Widzia³eœ kiedyœ coœ takiego? – spyta³em go. Ale on ju¿ odszed³. Zacisn¹³em piêœæ i potrz¹sn¹³em ni¹ w miejscu, gdzie dot¹d znajdowa³a siê jego poœwiata. – Hej Walerian! To jest miejsce dla mnie! Zobaczysz jeszcze!) To zdarzy³o siê tydzieñ, mo¿e dwa temu, a teraz wróci³em, i zamierza³em tu pozostaæ. Dziwne macki wci¹¿ siê ko³ysa³y, wi³y siê jak wielkie, zielone robaki. Najbli¿sze z nich znajdowa³y siê tu¿ ko³o mnie, mog³em ich dosiêgn¹æ i dotkn¹æ… albo to one mnie dosiêgn¹. By³y pokryte bruzdami i gruczo³ami, a na ca³ej powierzchni mia³y regularne rzêdy ma³ych wyrostków o ciemniejszym odcieniu. Przygotowa³em mój projektor Riemmana, niezwykle przydatny przy zamianie niepotrzebnej materii w niematerialn¹ przestrzeñ, i zacz¹³em przygotowania do budowy nowego igloo. Ale najpierw musia³em upewniæ siê, ¿e nie stawiam mojego domu na zboczu pokrytej œniegiem góry, albo na jakimœ innym niezbyt obiecuj¹cym tworze tutejszej geologii. No i musia³em dowiedzieæ siê trochê wiêcej na temat tych k³¹czy. Ustawi³em wiêc projektor na skanowanie, aby poznaæ molekularny sk³ad materii w promieniu piêciuset metrów wokó³ mnie i pode mn¹. Wtedy te¿ przekona³em siê, ¿e te wij¹ce siê, giêtkie k³¹cza s¹ niczym innym, jak stercz¹cymi spod œniegu koronami drzew. A ciemnozielone wyrostki to ich liœcie. Sta³em zatem nad olbrzymim lasem zakopanym w œniegu a¿ po szczyty koron. Tak, drzewa, o nieziemskich, smuk³ych i dziwnie przyzywaj¹cych kszta³tach, tañcz¹ce wœród delikatnych podmuchów wiatru… Mo¿e nawet by³y inteligentne. Myœlê ¿e nie mia³y nic przeciwko temu, ¿e przysypa³ je œnieg, który stanowi³ wspania³¹ warstwê izoluj¹c¹, jako ¿e temperatura o tej porze by³a niesamowicie niska. Mo¿e wy³ania³y siê ze swego œnie¿nego grobowca raz na piêædziesi¹t czy sto lat, jeœli na Mulano zdarza³a siê jakaœ pora letnia. Nie, raczej po prostu ¿y³y pod tym œniegiem, przystosowane do tego tak, jak ryba 66

przyprawowa przystosowana by³a do ¿ycia pod lodem. Podró¿ujesz po œwiatach, zdaje ci siê, ¿e widzia³eœ ju¿ wszystko, a potem i tak coœ ciê zadziwia… Raczej wiêc nie musia³em obawiaæ siê niczego z ich strony, a by³y przynajmniej mi³¹ odmian¹ w krajobrazie. Przestawi³em swój projektor na aktywny poziom, i wkrótce w lodzie znalaz³a siê jama o odpowiedniej szerokoœci i g³êbokoœci, tu¿ na skraju podziemnego lasu. Postawi³em nad ni¹ swój lodowy dom, tym razem nieco wiêkszy ni¿ poprzedni, o równie œwiec¹cych œcianach i pod³odze, i wielkim oknie w jednej z lodowych œcian. Potem spêdzi³em pó³ dnia rzeŸbi¹c eleganckie lodowe drzwi, które ostatecznie osadzi³em na grubych zawiasach wykonanych z tej samej u¿ytecznej substancji. Wewn¹trz zaœ zawiesi³em ma³¹ œwiec¹c¹ kulê Vogon, by mój dom mia³ œwiat³o, energiê i izolacjê z ciep³ego powietrza, które mia³o oddzielaæ mnie od mroŸnego œwiata na zewn¹trz. Wreszcie zamkn¹³em drzwi od wewn¹trz, i wypowiedzia³em s³owo aktywuj¹ce kulê Vogon, a wtedy wszystko sta³o siê jasne i radosne. Hoj! Jakub znów ma dach nad g³ow¹! Teraz zaœ mog³em usi¹œæ i zaj¹æ siê wydobywaniem moich rzeczy z tych wszystkich kieszeni podprzestrzennych, do których je poupycha³em. Moje skarby. Rzeczy, dziêki którym wiedzia³em, kim jestem, i które przypomina³y mi o moim przeznaczeniu. Dywan z gêstym w³osiem, d³ugi na dwóch Jakubów, a szeroki na trzech, tkany czerwieni¹, zieleni¹, b³êkitem i czerni¹ na samej Ziemi przez wykastrowanych niewolników su³tana. Trzy br¹zowe, pêkate lampy z imionami moich przodków wyrytymi po bokach. Naszyjnik ze staro¿ytnych monet bizantyjskich, który niegdyœ nale¿a³ do tej piêknej dziwki Mony Eleny, i który mia³em zamiar jej zwróciæ, gdybym jeszcze kiedykolwiek j¹ spotka³. Jedwabny zwój poœwiadczaj¹cy moj¹ elekcjê, tkany dla mnie przez dziewiêciu œlepców z Duud Szabell. Powinienem go zostawiæ w momencie abdykacji, ale nie mog³em rozstaæ siê z rzecz¹ tak misternej roboty. Gwiezdny kamieñ wydarty z krwawej gardzieli piaskowego smoka z Nabomba Zom. W jego j¹drze czerwone œwiat³o Gwiazdy Romów œwieci z zadziwiaj¹c¹ moc¹. Ko³o Losu. Ró¿d¿ka. Ber³o Romów – bareszti rovli rupui – srebrny symbol w³adzy z oœmioœcienn¹, ozdobion¹ czerwonymi frêdzlami g³ówk¹, na której wygrawerowano piêæ wielkich symboli: nijako, chjam, shion, netczaforo, truszul: topór, s³oñce, ksiê¿yc, gwiazda i krzy¿. Statuet67

ka Czarnej Dziewicy Sary – naszej œwiêtej patronki. Welon, który nale¿a³ do La Chungi – gitañskiej* tancerki. Zestaw ma³ych narzêdzi œlusarskich, zu¿ytych i pogiêtych. Poszarpana i wytarta niedŸwiedzia skóra, ostatnia, jaka istnieje jeszcze we Wszechœwiecie. Z³ote lichtarze. Karty Tarota. Sierp, który zanurzono w wodzie podczas mojego pierwszego obmycia po urodzeniu, dla odegnania demonów. Amulet z podmorskich skamienia³oœci. Ma³y wypchany je¿, którego przywieŸliœmy a¿ z Ziemi, i który przemierzy³ ju¿ po³owê œwiatów Galaktyki, zatopiony w ¿ó³tym nefrycie z Alta Hannalanna. I jeszcze wiele innych przedmiotów; skarby ca³ego d³ugiego ¿ycia, zgromadzone podczas mojej wielkiej odysei. U³o¿y³em te wszystkie przedmioty w sposób, który najbardziej mi odpowiada³, a potem wyszed³em na dwór i pozdrowi³em rêk¹ te zielone, wij¹ce siê k³¹cza, wyrastaj¹ce spod œniegu, i zakrzykn¹³em trzykrotnie moje imiê, i uczyni³em znak mocy, i wyci¹gn¹³em m¹ mêskoœæ i odda³em mocz przed drzwiami, rysuj¹c na œniegu t¹ ¿ó³t¹ lini¹ symbol chroni¹cy dom. Potem rozeœmia³em siê i odtañczy³em szybki taniec z roz³o¿onymi szeroko ramionami. Huczka, puczka hoja zim! Jakub! Jakub! Jakub! I czu³em siê tak, jakbym by³ w moim w³asnym wykwintnym królewskim pa³acu na Galgali, gdzie mieszka³em jako w³adca Romów, a tak¿e jako ten, który kszta³towa³ losy œwiatów. Zapali³em lampy i wzi¹³em ber³o, a kiedy stan¹³em na dywanie, raz jeszcze przybyli do mnie dawni królowie, przybyli jeden za drugim, mówi¹c: „Jestem Frinkelo. Jestem Fero. Jestem Yakali. Jestem Miya…” i przynosili mi w podarunku swoje troski i marzenia. Bo gdziekolwiek jestem, miejsce to staje siê moim pa³acem, moim domem mocy. To jest jeden z wielkich sekretów Romów, w³aœnie dlatego mo¿emy byæ wêdrowcami, i nie chodzi o to, ¿e nie mamy korzeni. Po prostu ka¿de miejsce jest dla nas jednym miejscem, i zapuszczamy nasze korzenie gdziekolwiek jesteœmy, bo te¿ wszystko to jest jednym i tym samym. Niestety ka¿de miejsce, w którym przebywamy, jest dla nas Nie-Gwiazd¹-Romów. I dlatego ka¿dy œwiat mo¿e byæ naszym domem, bo ¿aden nie jest naszym prawdziwym domem. Tak wiêc w ciszy i osamotnieniu tego nowego miejsca, na skraju dziwacznego lasu, mieszka³em sobie szczêœliwie w swoim w³asnym towarzystwie. Przyby³ do mnie duch Polarki, potem Waleriana, a potem wiele innych. * Gitano (hiszp.) – Cygan (przyp. red.).

68

Mgliste postacie wêdruj¹ce przez przestrzeñ i czas, aby pokazaæ mi, ¿e wci¹¿ jeszcze mnie kochaj¹… Stara, pomarszczona Bibi Savina równie¿ przyby³a raz, czy dwa. M¹dra i przebieg³a kobieta, która tyle razy udziela³a mi tak wielu cennych rad. Nie tylko wtedy, gdy by³em królem, ale tak¿e wczeœniej. To przecie¿ ona nawiedza³a mnie w dzieciñstwie, by mi powiedzieæ, ¿e bêdê królem i ¿e muszê nim byæ. – To jest dobre miejsce – powiedzia³a, pozdrowiwszy mnie. – Zostañ tu, a¿ przestanie byæ dobre. Wspaniale by³o znów widzieæ kobietê, nawet tak star¹ jak Bibi Savina. Widzia³em, ¿e jest przygarbiona i posiwia³a. Wygl¹da³a tak, jakby by³a dwukrotnie starsza ode mnie, chocia¿ to ja móg³bym byæ jej ojcem. Ale ona nigdy nie podda³a siê odm³adzaj¹cym kuracjom. Trudno nawet by³o mi wyobraziæ sobie m³od¹ Bibi Savinê, Bibi Savinê jako piêkn¹ dziewczynê. Czy po¿¹da³bym jej? Oczywiœcie nigdy nie czu³em poci¹gu do Bibi Saviny, ale czy wtedy by³oby inaczej? Pomijaj¹c ju¿ wszystko inne, gdybym kiedykolwiek tkn¹³ j¹ palcem, by³by to fantastyczny skandal, zwa¿ywszy na jej pozycjê w rz¹dzie. Oczywiœcie by³em zadowolony z wizyty Bibi Saviny, nawet bardziej ni¿ zadowolony, ale te¿ bardzo bym siê ucieszy³, gdyby nawiedzi³ mnie na Mulano tak¿e ktoœ, kto wyzwala³ we mnie prawdziw¹ namiêtnoœæ. Jeœli mieszkasz w igloo poœrodku œnie¿nego pustkowia, ³adne piersi i smuk³e uda budz¹ w tobie wyj¹tkowo ciep³e uczucia. (Myœlicie mo¿e, ¿e to obrzydliwe, kiedy cz³owiek w moim wieku mówi jeszcze o takich rzeczach? Poczekajcie tylko, a sami zobaczycie. No, chyba ¿e bêdziecie mieli mniej szczêœcia ni¿ ja, i w waszych ¿y³ach bêdzie ju¿ wtedy p³ynê³a woda.) Oczywiœcie nie mo¿na tak naprawdê kochaæ siê z duchem, ale mimo wszystko mi³o mieæ w pobli¿u piêkn¹ kobietê, nawet jeœli nie mo¿na jej dotkn¹æ. Jak¿e ucieszy³aby mnie wizyta mojej eleganckiej, piêknej i lubie¿nej Syluisy! Przecie¿ o tej kobiecie marzy³em od wielu ju¿ lat. Ale Syluisa nie sk³ada³a mi wizyt. By³bym naprawdê zdumiony, gdyby siê pojawi³a. To wymaga³oby ciep³ych uczuæ, a ona nie jest do nich zdolna. Jednak wci¹¿ mia³em nadziejê. Rzadko opuszcza³a moje myœli. Wci¹¿ przypomina³em j¹ sobie w tysi¹cach wspomnieñ. Jak zanurza³a siê nago w wodzie z tymi b³êkitnymi migocz¹cymi pierwotniakami – gdzie to by³o? Iriarte? Estrildis? – i wynurza³a siê stamt¹d jak boska Wenus, przyprawiaj¹ca 69

o zawrót g³owy, a ja zlizywa³em z niej tê substancjê z ka¿dego miejsca na jej ciele. Wci¹¿ pamiêtam ten smak. Có¿ to by³a za dziwka! Jak ja j¹ kocha³em! Wci¹¿ j¹ kocham. Ka¿dy mê¿czyzna musi spotkaæ swoj¹ Syluisê… tak s¹dzê. Nawet król. Duchy przybywa³y i odchodzi³y. A czasami, kiedy by³em sam, zamyka³em oczy i by³em znów na Galgali, w moim pa³acu, otoczonym z³otymi ob³okami, albo p³ywa³em w cudownym morzu na Xamur, albo by³em w Stolicy i, s³ysz¹c fanfary niezliczonych tr¹bek, wspina³em siê po kryszta³owych schodach ku tronowi Piêtnastego Imperatora, który wstawa³ mi na powitanie, i wrêcza³ mi puchar ze s³odkim winem. By³em tam ja, Jakub, urodzony w niewoli, i trzykrotnie jeszcze w ni¹ sprzedany, i by³ tam Imperator, a dopiero dalej stali lordowie Imperium: Sunteil, Naria i Periandros, i k³aniali siê na moje powitanie. S³odkie marzenia… nie, prawdziwe wspomnienia z przesz³ego ¿ycia. Niczego nie ¿a³ujê. I myœlê sobie, ¿e móg³bym prze¿yæ tu, na Mulano, nastêpne sto, albo nawet tysi¹c lat, karmi¹c siê wy³¹cznie tymi wspomnieniami o wielkich i szczêœliwych chwilach, i ciesz¹c siê obecnym spokojem.

2

A

jednak Syluisa przyby³a do mnie, a raczej jej duch. Nie mogê nawet powiedzieæ, ¿e by³a to odpowiedŸ na moje marzenia, bo tak naprawdê nigdy nie mia³em nadziei, ¿e j¹ jeszcze zobaczê. Raczej by³y to z³udne sny, które, jak s¹dzi³em, nigdy nie mog¹ siê ziœciæ… Pojawi³a siê nagle. Syluisa z³otow³osa, Syluisa tryumfuj¹ca. Jej obraz migota³ teraz wprost przede mn¹. – Wcale za mn¹ nie têskni³eœ, prawda? – spyta³a. Ca³a Syluisa. Zawsze prowokuj¹ca. – Przez ca³y ten czas nikt oprócz ciebie nie zajmowa³ moich myœli – odpar³em. Czy mój ton by³ romantyczny czy te¿ sarkastyczny? Sam nie wiem. Sam te¿ nie rozumia³em w pe³ni swoich uczuæ. Wibruj¹ce fale elektromagnetyczne otacza³y j¹ jak cudowna aura kreœlona szkar³atem, fioletem i z³otem. Wygl¹da³a piêknie. Nigdy 70

zreszt¹ nie wygl¹da³a inaczej, niezale¿nie od pory roku, dnia, pogody, czy stanu ducha. To by³o w niej takie niezwyk³e: piêkno tak dojmuj¹ce, ¿e a¿ nierealne. Wygl¹da³a jak swój w³asny pos¹g. – Syluiso, minê³o ju¿ trochê czasu od naszego ostatniego spotkania. – Podró¿owa³am. – Polarka powiedzia³ mi, ¿e widzia³ ciê na Atlantydzie. – Ach tak? Doprawdy ma bystry wzrok. Ciebie za to nie mog³am tam znaleŸæ, choæ szuka³am. – Ostatnio nie nawiedzam – odpar³em. – Nie. Zagrzebujesz siê pod œniegiem i siedzisz tam, dopóki starczy ci tchu. Jakubie, czy to w³aœnie robisz? Ledwie mog³em na ni¹ patrzyæ, bez mru¿enia oczu. By³a taka piêkna. Obca by³a dla mnie jej uroda, zupe³nie nie romska: Kaskady jasnych w³osów, intensywny b³êkit oczu, d³ugie smuk³e nogi. By³a Romk¹, wiedzia³am to, ale ju¿ dawno temu przybra³a urodê gajo, niezmienn¹ zreszt¹. Znam j¹ ju¿ od osiemdziesiêciu lat i nigdy nie postarza³a siê nawet o dzieñ. Jakby by³a pos¹giem, niezniszczaln¹ statu¹. Ale ma w sobie coœ wiêcej ni¿ tylko zadziwiaj¹ce piêkno. Jest wcieleniem mêskich marzeñ o cielesnoœci kobiety, jest wielk¹ kurtyzan¹. I Bóg jeden wie, jak dobrze gra swoj¹ rolê. Bo dla niej te kusicielskie pozy to tylko gra. W jej wnêtrzu p³onie jakiœ inny p³omieñ, nieznany, niemo¿liwy do uchwycenia, coœ znacznie g³êbszego ni¿ chêæ ogl¹dania mê¿czyzn padaj¹cych na kolana przed jej urod¹, syntetyczn¹ zreszt¹. Kiedyœ mog³a byæ gruba, pomarszczona i potworna, mog³a mieæ kaprawe oczy, wa³ki t³uszczu i têp¹ twarz, a potem przemieni³a siê w boginiê. Z tego, co siê dowiedzia³eœ, nie wykluczam nawet, ¿e kiedyœ mog³a byæ mê¿czyzn¹. Przed zamian¹. – Zrezygnowa³em z tronu – przerwa³em milczenie. – Wiem. Abdykowa³eœ. Ale dlaczego uda³eœ siê w³aœnie tutaj? – Bo musia³em przemyœleæ pewne rzeczy, a to jest dobre miejsce na przemyœlenia. – Czy¿by? – Mój umys³ pracuje lepiej w ch³odnych temperaturach, a puste przestrzenie, takie jak ta, pomagaj¹ mi skupiæ myœli na tym, co najwa¿niejsze. Najwa¿niejsze. Chcia³em siêgn¹æ ku niej i przyci¹gn¹æ j¹ do siebie. Te piersi! Te usta! To by³o najwa¿niejsze i ten jej zapach wype³niaj¹cy ca³e powietrze. Duchy Mulano t³oczy³y siê wokó³ wabione 71

przez tryskaj¹c¹ z niej energiê, a ja czu³em suchoœæ w gardle… i ból w j¹drach. Mo¿e lepiej by by³o, gdyby nigdy siê nie zjawi³a. Z duchem nie mo¿na siê kochaæ, ale mo¿na go po¿¹daæ. – Jakubie, jakie s¹ te najwa¿niejsze sprawy? Prze¿y³em wszystkie moje ¿ony, a Syluisa nie bêdzie jedn¹ z nich. Ani nikt inny. Coœ dziwnego i niezwyk³ego hipnotyzuje mnie w niej, ale jak na jedno ¿ycie mia³em ju¿ zbyt wiele ¿on. Chyba nie poj¹³bym Syluisy za ¿onê, nawet gdyby mnie zechcia³a, ale mimo to od czasu do czasu zadajê jej to pytanie, a ona zawsze odmawia. – Tylko przysz³oœæ Królestwa jest wa¿na, Syluiso – odpar³em. – Dlaczego to ciê jeszcze obchodzi? – Wci¹¿ jestem królem. – Jesteœ? Zdecyduj siê wreszcie. Przecie¿ podobno abdykowa³eœ. Nie mo¿esz byæ królem i nie byæ królem w tym samym czasie. – Powiedzmy, ¿e jestem na wakacjach. – Ach tak? A wiêc to s¹ wakacje? – Czas przewartoœciowania pewnych rzeczy, czas przemyœleñ. Wybieg taktyczny. Mogê wróciæ na tron w ci¹gu minuty jeœli siê zdecydujê. Uœmiechnê³a siê. B³ysk ust bez skazy, lœnienie nieporównanych oczu… – W¹tpisz? – spyta³em. – Nie w¹tpiê, ¿e w to wierzysz. – Ale ty nie wierzysz. – Ty naprawdê s¹dzisz, ¿e mo¿esz byæ i nie byæ królem w tym samym momencie. Powinnam od razu to zrozumieæ. Jeœli ktokolwiek zna twoj¹ duszê, to tylko ja. – Co próbujesz powiedzieæ? – Och, Jakubie! Zna³am ciê w czasach Cesaro o Nano, nim zosta³eœ królem. Pamiêtam jak siê upiera³eœ, ¿e nigdy nie przyjmiesz tronu, ¿e jeœli tylko ktoœ ci spróbuje ofiarowaæ w³adzê, odrzucisz mu j¹ prosto w twarz. Powtarza³eœ to setki razy, a kiedy wreszcie jednak ofiarowali ci w³adzê, chwyci³eœ j¹ i dzier¿y³eœ przez piêædziesi¹t lat. Myœlisz, ¿e wierzê w jakiekolwiek twoje deklaracje? Jesteœ jedynym znanym mi cz³owiekiem, który mo¿e w tym samym momencie popieraæ szeœæ rozbie¿nych idei i w ogóle nie widzieæ w tym sprzecznoœci. – Naprawdê nie chcia³em byæ królem i odmówi³em. Raz i drugi, a¿ wreszcie poj¹³em, ¿e naprawdê muszê byæ królem i nie mam wyboru. Wtedy dopiero pozwoli³em im na to, by mnie ukoronowali. – A abdykacja? Dlaczego to zrobi³eœ? 72

Jej g³os zabrzmia³ zadziwiaj¹co miêkko, jakby przez moment przesta³a ze mn¹ walczyæ. Chyba naprawdê j¹ to obchodzi³o. Poczu³em, ¿e moje serce topnieje od ciep³ych uczuæ. Jakbym znów by³ m³odym g³upcem, takim jak Chorian. – Rzeczywiœcie chcesz wiedzieæ? – spyta³em. Przysunê³a siê bli¿ej. Jej aura zniknê³a, a ona opad³a ni¿ej, stanê³a na ziemi, i prawie znalaz³a siê w moich ramionach. Jeden poca³unek, pomyœla³em, i te ró¿owe sutki twardniej¹ce pod dotykiem moich r¹k. – Tak, chcê wiedzie栖 odpar³a, wci¹¿ pieszcz¹c mnie s³odkim g³osem. – To by³ wybieg taktyczny – wyjaœni³em. Wci¹¿ pali³y mnie wspomnienia tych ostatnich dni, nim wybieg³em przed Wielki Kris i zrezygnowa³em. Czas rozpaczy i niepewnoœci. Gdziekolwiek wtedy patrzy³em, widzia³em tylko chaos i rozk³ad. Aroganccy m³odzi mê¿czyŸni, kobiety staraj¹ce siê za wszelk¹ cenê upodobniæ do gaje, mieszane ma³¿eñstwa, gwiezdni piloci lataj¹cy gdzieœ chy³kiem ze swym drobnym przemytem, i to wszystko, co moim zdaniem oznacza³o ostateczny upadek i dekadencjê naszej niegdyœ wspania³ej antycznej rasy. Sam stara³em siê sobie wmawiaæ, ¿e przesadzam, ¿e z wiekiem stajê siê zrzêdliwy i konserwatywny, ale w koñcu to wszystko eksplodowa³o we mnie, nagle i w nie kontrolowany sposób; czu³em, ¿e wszystko siê rozpada i ¿e tylko jakiœ desperacki ruch mo¿e nas ocaliæ. I wtedy zwo³a³em krisatorów i obwieœci³em im, ¿e abdykujê. I choæbym ¿y³ jeszcze dziesiêæ tysiêcy lat, nigdy nie zapomnê tego wyrazu absolutnego zdumienia na ich twarzach, gdy us³yszeli moje s³owa. Syluisa zmarszczy³a brwi. Jakby jej s³oneczn¹ twarz nagle przes³oni³a chmura. – Wybieg taktyczny? – powtórzy³a. – Nie rozumiem. Wzi¹³em g³êboki wdech. Nigdy dot¹d nie mówi³em o tym z nikim otwarcie. Ani z Polark¹, ani z nikim innym. Ale przed Syluis¹ nie zdo³a³bym niczego ukryæ. Zdawa³o mi siê, ¿e sprawy w Królestwie id¹ Ÿle, ¿e straciliœmy z oczu nasz cel, ¿e zagubiliœmy siê, po to, by Królestwo znów odnalaz³o w³aœciw¹ drogê, musia³em potrz¹sn¹æ ludem, wstrz¹sn¹æ nim do g³êbi. – W³aœciw¹ drogê? – Mówiê o GwieŸdzie Romów. – Och, Jakubie. Us³ysza³em w jej g³osie i smutek, i mi³oœæ, ale te¿ jakby ton wy¿szoœci, tak, wy¿szoœci. 73

– Gdzie s¹ Romowie z Gwiazdy Romów? – zawo³a³em. – Chcemy wróciæ do naszego prawdziwego œwiata, czy te¿ ju¿ na zawsze mamy byæ wygnañcami? Czy w ogóle nas to jeszcze obchodzi? Jedyne Prawdziwe Miejsce, Syluiso! Czy te s³owa znacz¹ cokolwiek dla ciebie? Jej aura rozjarzy³a siê znowu i nie mog³em dostrzec jej twarzy. – T³uœci i zadowoleni z siebie, bogaci i osiadli: tym w³aœnie siê stajemy. Pilotujemy nasze statki, s³u¿ymy gaje, ³asimy siê do Imperium. Nie mo¿e tak byæ dalej. Jeœli raz stracimy z oczu to, co naprawdê wa¿ne, stracimy swoj¹ to¿samoœæ. Nie bêdziemy lepsi ni¿ gaje. Czy tego w³aœnie chcesz? Ty mo¿e tak. Masz piêkne w³osy gajo i tak¹ sam¹ w¹sk¹ kibi栖 mój gniew na ni¹ wybuch³ gwa³townie i wci¹¿ siê wzmaga³. – Nie rozumiesz? Widzia³em, jak mój lud zbacza z drogi, a ja, ich król, wiod³em ich ku katastrofie. Nag³y podmuch wiatru smagn¹³ œnie¿ne pustkowie i pchn¹³ na nas bia³y py³. P³atki przelecia³y przez ni¹, ale nie zwróci³a na to uwagi. – A abdykacja, Jakubie? – spyta³a cicho. – W czym to mo¿e pomóc? – Potrzebuj¹ mnie – odpowiedzia³em. – Ju¿ wys³ali pos³añca, aby nak³oni³ mnie do powrotu. Uczyni¹ wiêcej. Bêd¹ mnie b³agaæ. Spytaj¹ o moje warunki, a ja im je podam i nie bêd¹ mieli wyboru. I bêdê znów królem, Syluiso. Ale wtedy bêd¹ musieli pójœæ za mn¹, gdziekolwiek ich powiodê. A ja powiodê, ich ku GwieŸdzie Romów. – Och, Jakubie – powtórzy³a znowu. Aura wokó³ niej rozjarzy³a siê jak j¹dro gwiazdy i w ogóle ju¿ nie mog³em dostrzec jej postaci, s³ysza³em tylko g³os. Czy¿by p³aka³a wewn¹trz tej energetycznej sfery? Nie. To by³ œmiech. Dziwka bez uczuæ! Nienawiœæ, któr¹ poczu³em, mia³a moc wystarczaj¹c¹, by pchn¹æ ca³¹ flotê statków z jednego krañca Galaktyki na drugi.

3

C

zasami, kiedy by³em sam, czu³em obecnoœæ cygañskich królów z zamierzch³ych stuleci. Wszyscy oni znajdowali drogê do mojej duszy. By³ tam Chavula – ten ma³y mê¿czyzna o ostrych rysach, 74

który zmusi³ gaje, aby pozwolili nam za³adowaæ siê na ich statki. By³ Ilika o ognistej rudej brodzie, który pokaza³ im, jak dokonuje siê skoku – tej szybkiej przemiany energii umys³u Roma w si³ê, która jest w stanie przerzuciæ statki poprzez ca³e lata œwietlne. Claude Varna – wielki odkrywca, ten który odnajdywa³ œwiaty. Tavelara, Markko, Mateo, Pavlo Gitano… wszyscy oni przybywali do mnie i dzielili ze mn¹ swe umys³y, pchali mnie naprzód. Byli te¿ inni, ciemne postacie bezimiennych, tych, którzy zaginêli w pomroce dziejów, ci ze starego œwiata – proœci wodzowie poœród ziemskich szlaków, i starsi jeszcze – w³adcy Atlantydy, a nawet królowie Gwiazdy Romów. W dniu, w którym sta³em siê Rom baro, wszyscy oni do mnie przyszli i nigdy mnie nie opuœcili, a ja czu³em ich obecnoœæ i by³em im wdziêczny. A kim byli ci, którzy czaili siê we mgle? Nie mog³em ich dostrzec, ale czu³em tak¿e ich obecnoœæ, tajemnicz¹ i niepojêt¹. Chyba nawet wiedzia³em, kim mog¹ byæ. S¹ tymi, którzy bêd¹ królami, nastêpcy, w³adcy nie narodzonej jeszcze przysz³oœci, kryj¹cy siê w zakamarkach mojej duszy. Rozumia³em, ¿e bêdê musia³ umrzeæ, aby oni mogli siê uwolniæ i spe³niæ swoje przeznaczenie, i wiedza ta rodzi³a we mnie pewien ból, ale taka ju¿ jest kolej rzeczy. To by³o s³uszne. Dajcie mi szansê wype³niæ moje przeznaczenie, przyszli w³adcy, a wtedy ja da wam szansê wype³niæ wasze. Syluisa œmia³a siê ze mnie. Niech siê œmieje. Ja wiedzia³em, po co zrzek³em siê tronu i mia³em zamiar wykonaæ to, do czego zosta³em zrodzony. Wybrano mnie, bo wizja w mojej duszy by³a silniejsza ni¿ w innych, i nawet jeœli oni wszyscy stracili swoj¹ wizjê, we mnie ona wci¹¿ ¿y³a. B³aga³em tylko o jedno – abym ¿y³ wystarczaj¹co d³ugo. Tylko o to. I tylko jednej rzeczy siê obawia³em – ¿e umrê, nim zdo³am zwróciæ Gwiazdê Romów memu ludowi. I co z tego, moglibyœcie spytaæ. Jeœli umrê, bêdê martwy, jakie wiêc to bêdzie mia³o dla mnie znaczenie? Jeœli zadajecie takie pytanie, to znaczy, ¿e nic nie rozumiecie. Mia³em moc, by dokonaæ to, co musi byæ dokonane, a jeœli maj¹c moc nie potrafiê zrobiæ z niej u¿ytku, bêdzie to marnotrawstwem i mój lud przeklnie mnie na wieki. Jeœli po tym ¿yciu jest kolejne, pogoni za mn¹ ich kl¹twa, a jeœli nie, to… niewa¿ne. Muszê ¿yæ tak, jakby wszyscy Romowie, którzy siê dopiero urodz¹, obserwowali moje poczynania. Ka¿dy mój postêpek bêdzie kiedyœ oceniany. 75

4

M

yœlicie mo¿e, ¿e zdo³a³em potem odpocz¹æ po tych wszystkich odwiedzinach? Wcale nie odpocz¹³em. Samotnoœci¹ cieszy³em siê niezbyt d³ugo. Nastêpny goœæ spowodowa³ niejak¹ konfuzjê. By³ to bowiem diuk de Gramont… albo jego doppelganger. Z pocz¹tku nie mia³em pewnoœci i to w³aœnie spowodowa³o ow¹ konfuzjê. I zaniepokojenie. Julien de Gramont jest starym przyjacielem, któremu zreszt¹ udawa³o siê ca³e ¿ycie st¹paæ po bardzo cienkiej linie miêdzy dwiema nachodz¹cymi na siebie strefami wp³ywów: Królestwa Romów i Imperium, co zreszt¹ œwiadczy³o o jego nieprzeciêtnym sprycie. Julien utrzymywa³ tak¿e, ¿e jest prawowitym pretendentem do tronu antycznego królestwa Francji. Francja by³a jednym z wa¿niejszych krajów na Ziemi, gdzieœ oko³o roku tysi¹c siedemsetnego albo coœ ko³o tego. Pozby³a siê te¿ doœæ dawno temu swoich królów, ale to by³o akurat w porz¹dku – nie ma nic groŸnego i szkodliwego w zg³aszaniu pretensji do tronu, który ju¿ nie istnieje. Nie mog³em tylko nigdy poj¹æ, choæ Julien wyjaœnia³ mi to z siedem albo osiem razy, jaki sens ma ubieganie siê o tron królestwa na planecie, która ju¿ od dawna nie istnieje. Mówi³, ¿e to ma coœ wspólnego z grandeur i gloire czy glwahr – tak to jakoœ wymawia³. Francuski to bardzo dziwny jêzyk. Tak przy okazji, bo nie s¹dzê, ¿ebyœcie kiedykolwiek zetknêli siê z tym problemem, ukochana Francja diuka de Gramont by³a miejscem nie wiêkszym ni¿ œredniej wielkoœci plantacja na nie najwiêkszych w koñcu œwiatach jak Galagala czy Xamur. Mimo to Francja mia³a swoich królów, w³asny jêzyk, prawa, literaturê, historiê i ca³¹ resztê. I swego czasu by³a nawet waszym krajem. Wiem o tym, bo raz tam wpad³em i to dla œcis³oœci w³aœnie gdzieœ ko³o tych czasów, gdy pozbywa³a siê króla. Dziwna sprawa z tymi gaje – podzielili swoj¹ jedyn¹ i do tego malutk¹ planetê na setki jeszcze mniejszych krajów. Co zreszt¹ dla nas, ¿yj¹cych miêdzy nimi, by³o wy³¹cznie Ÿród³em k³opotów. No, ale to siê skoñczy³o ju¿ dawno temu. Przez pierwszych kilka lat na Mulano mia³em przy sobie doppelgangera diuka de Gramont, który dzieli³ ze mn¹ moje dobrowolne wygnanie. By³ to jego po¿egnalny prezent, który ofiarowa³ mi po mojej abdykacji. Wiedzia³, ¿e jestem mi³oœnikiem francuskiej kuchni, a on na tym polu by³ nie lada ekspertem. Pomyœla³ wiêc, ¿e w miejscu wy76

gnania przyda mi siê w³asny francuski kucharz. Ale doppelgangery trwaj¹ najwy¿ej ni¿ rok albo dwa, mo¿e troszkê d³u¿ej w tak zimnym klimacie, jaki panuje na Mulano. Potem wiêdn¹. Nie mo¿na te¿ ich wskrzesiæ ponownie. Mój doppelganger Juliena tak¿e znikn¹³ w zwyk³y sposób o przewidzianym czasie, kilka lat temu. Kiedy wiêc zobaczy³em to, co wzi¹³em za doppelgangera diuka de Gramont, stoj¹ce miêdzy mn¹ a ko³ysz¹cymi siê k³¹czami lasu, siêgaj¹ce do listków i pakuj¹ce je do ust jakby ocenia³o ich zalety jako przystawki do obiadu, w pierwszej chwili nie wiedzia³em, jak siê zachowaæ. – Alors, mon vieux! – wrzasn¹³. – Mes hommages! Comment ça va? Sacré bleu*, jak tu zimno! Obrzuci³em go uwa¿nym spojrzeniem i cofn¹³em siê o krok. Duchy – rozumiem, doppelgangery – te¿ rozumiem, ale duchy doppelgangerów? Szorstkim g³osem zapyta³em wiêc: – Sk¹d siê tutaj wzi¹³eœ? – Ach, czy to jest najmilsze powitanie, na jakie mo¿esz siê zdobyæ, mon ami? – przemówi³ do mnie zraniony do g³êbi, swoim ultrafrancuskim, ura¿onym tonem. – Ca³¹ ponur¹ wiecznoœæ tkwiê w opakowaniu kapsu³y, ¿eby dotrzeæ w to wstrêtne, zapomniane przez Boga miejsce na krañcach wszelkiego cywilizowanego œwiata, a ty nie okazujesz najmniejszej radoœci na mój widok, ¿adnej przyjemnoœci, ¿adnego ukontentowania. Tak po prostu zapytujesz mnie bez cienia chocia¿by ¿yczliwoœci i uprzejmoœci, sk¹d ja siê tu wzi¹³em? Quel type! Co za cz³owiek! A gdzie uœcisk? Gdzie poca³unek w oba policzki? Uniós³ z desperacj¹ rêce w górê i wymachuj¹c nimi, zasypa³ mnie potokiem francuskich s³ów jak oszala³y robot translacyjny: – Joyeux Noël! Bonne Année! A quelle heure part le prochain bateau? J’ai le mal de mer! Faites venir le garçon! Par ici! Le voici! Il faut payer! ** Podskakiwa³ przy tym jak szaleniec. Po chwili jednak ucich³, jakby nagle usz³o z niego powietrze i tylko ze smutkiem wpatrywa³ siê jak wydychana przez niego para zamienia siê w sopelki lodu. – Wiêc nie jesteœ ani trochê ucieszony, ¿e mnie widzisz? – zapyta³ wreszcie cicho. * Alors… (franc.). – Czeœæ, staruszku! Wyrazy szacunku! Co s³ychaæ? Do diab³a (przyp. red.). ** Joyeux… (franc.). – Weso³ych Œwi¹t! Szczêœliwego Nowego Roku! O której odp³ywa nastêpny statek? Cierpiê na chorobê morsk¹! Proszê zawo³aæ kelnera! Têdy! Oto on! Trzeba zap³aciæ (przyp. red.).

77

Przygl¹da³em mu siê uwa¿nie. Doppelgangery czasami s¹ przy samych krawêdziach lekko przezroczyste. Ten nie by³. Ten w ogóle nie wygl¹da³ na doppelgangera. Mia³ przeszywaj¹ce, bystre spojrzenie Juliena i jego eleganckie ruchy. Jego ma³e czarne w¹siki i malutka bródka by³y równo przystrzy¿one, tak ¿e nawet jeden w³osek nie œmia³ wystawaæ z szeregu, co tak¿e by³o typowe dla Juliena. Doppelgangery bardzo szybko zatracaj¹ takie drobne szczegó³y – entropia jest nieub³agana i ich struktura zaczyna siê rozmywaæ. – A wiêc to ty naprawdê ty? – Oui – odpar³. – To ja, naprawdê ja. – Prawdziwy Julien? – Sacre bleu! Nom d’un chien! Do cholery! Prawdziwy, prawdziwy, prawdziwy! Co siê z tob¹ dzieje, mon ami? Gdzie jest twój mózg? Czy to przez ten mróz… – To przez tego doppelgangera, którego mi podarowa³eœ – przerwa³em mu. – Zastanawia³em siê, w jaki sposób móg³ siê znów pojawiæ. – Ach, doppelganger! Doppelganger, mon vieux… – Uwi¹d³ ju¿ doœæ dawno temu, wiêc gdy go znowu zobaczy³em, kiedy, jak s¹dzi³em znowu go zobaczy³em… – Oui. Bien sur. – Sk¹d mog³em wiedzieæ? Doppelganger wraca ju¿ po swoim uwi¹dzie? To przecie¿ niemo¿liwe. Myœla³em, ¿e to jakaœ sztuczka. Mo¿e jakiœ sprytny zabójca! Na w³ochat¹ dupê diab³a, cz³owieku! A co ty byœ pomyœla³? – A co myœlisz teraz? Jeszcze raz uwa¿nie mu siê przyjrza³em. Gdy milcza³em przez d³u¿sz¹ chwilê, znowu wyraŸnie posmutnia³. Potem zacz¹³ ponownie wymachiwaæ rêkami i potrz¹saæ g³ow¹ na swój zwyk³y chaotyczny sposób. – Do licha, drogi przyjacielu! Mój ma³y Cyganku, ukochany Romie. Mój drogi Mirlifiche, szanowny Cascarrot. To ja! Prawdziwy Julien! Nie jestem doppelgangerem, ani zabójc¹. Jestem jak najbardziej twoim Julienem de Gramont. Uwierzy³eœ wreszcie? No, powiedz coœ, cygañski królu! Tak, oczywiœcie. Jak mog³em w¹tpiæ? On by³ nie do podrobienia. ¯aden doppelganger nie móg³ okazywaæ tak silnych uczuæ i pasji. Poczu³em zak³opotanie. Poczu³em skruchê. I przede wszystkim poczu³em siê jak ostatni g³upiec. Wziêcie kogoœ za jego doppelgangera nie jest mo¿e œmierteln¹ uraz¹, ale z pewnoœci¹ nie jest te¿ mi³e, a wyrz¹dzenie tego biednemu 78

Julienowi de Gramont, z jego królewskimi roszczeniami i gor¹cym galijskim temperamentem… Có¿ by³o robiæ, przeprosi³em go jak najgorêcej, chocia¿ twierdzi³, ¿e to tylko drobne nieporozumienie, i zaprosi³em go do igloo, gdzie postawi³em przed nim wielk¹ czarê pe³n¹ gor¹cej kawy. By³a to prawdziwa antyczna romska kawa – czarna jak diabe³, gor¹ca jak piek³o, s³odka jak mi³oœæ. Po chwili te¿ nasze drobne nieporozumienie zosta³o ca³kowicie zapomniane. Julien przyniós³ mi sporo podarków. Ca³e dwie kieszenie podprzestrzenne. A teraz w³aœnie wydobywa³ je z innego wymiaru i dumnie uk³ada³ na pod³odze igloo. Stary, kochany Julien, wci¹¿ dba³ o mój ¿o³¹dek. – Homard en civet, homar w szczypiorkowym sosie – zaanonsowa³, wydobywaj¹c jedn¹ z tych zmyœlnych puszek, która sama potrafi³a podgrzaæ posi³ek prawie natychmiast po wciœniêciu znajduj¹cego siê na niej guzika. – Carré d’agneau rôti au poivre vert. Fricassée de poulet au vinaigre de vin. Pommes purées. Filets mignons de veau au citron. Wszystko podpisane, mon ami. Wszystko oryginalne, francuskie. To nie s¹ te groteskowe dania pastuchów z Galgali, nie ta ohydna owsianka z Kalimaka, ani te trzês¹ce siê galaretowate potwornoœci z Megalo Kastro. O tutaj! I tutaj! Lubisz nerki? Lubisz s³odkie pieczywo? Fricassée de rognons et de ris de veau aux feuilles d’epinards. Eh, mon frére? Coquilles Saint-Jacques? Pâté de fruits de mer en croute? Bouillabaisse marseillaise? Przywioz³em ci wszystko. – Julien, rozpieszczasz mnie. – Przywioz³em doœæ, ¿ebyœ siê od¿ywia³ jak istota ludzka przez dwa, albo nawet trzy lata. Przynajmniej tyle mogê dla ciebie zrobiæ na tym dzikim odludziu. Dwa lata dobrego francuskiego jedzenia – spojrza³ na mnie bystro. – A jak d³ugo jeszcze zamierzasz tu byæ, mon cher? Dwa lata? Trzy, cztery? – Czy w³aœnie po to tu przyjecha³eœ, by zadaæ to pytanie? Na policzki Juliena wype³z³ rumieniec. – Martwiê siê o ciebie. Ju¿ tak dawno temu opuœci³eœ cywilizowane œwiaty. Smutek mnie ogarnia. Smutek te¿ panuje poœród twoich ludzi. Jesteœ osobistoœci¹ wielkiej wagi Jakubie. – Czasami mia³ k³opoty z idiomami. – My Romowie – odpowiedzia³em mu – mówi¹c, ¿e ktoœ jest osob¹ wielkiej wagi, mamy na myœli jego okr¹g³e kszta³ty. Czyli jestem cz³owiekiem z wielkim brzuchem? 79

Spojrza³em na puszki zawalaj¹ce igloo. Julien ju¿ wy³adowa³ co najmniej sto, a drugie tyle tkwi³o jeszcze zapewne w jego podprzestrzennych kieszeniach. Poklepa³em siê po brzuchu, który w rzeczy samej ostatnimi laty zdo³a³ nabraæ prawdziwie królewskich rozmiarów. – Julien, wiêc dlatego przywioz³eœ tu to wszystko? ¯ebym sta³ siê cz³owiekiem jeszcze wiêkszej wagi? – Jakubie, wzywaj¹ ciê œwiaty. – Jego œmieszny francuski akcent nagle gdzieœ siê zapodzia³. Mówi³ teraz najczystszym imperialnym. – Panuje tam chaos, bo brak jest króla. Statki b³¹kaj¹ siê po bezdro¿ach, nasili³o siê piractwo, spory miêdzy znacz¹cymi ludŸmi pozostaj¹ nie rozstrzygniête. Twój lud ciê potrzebuje. Nawet Imperium ciê potrzebuje. Czy zdajesz sobie z tego sprawê? – Julien, nie obraŸ siê, ale chcia³bym wiedzieæ, kto ciê tu przys³a³. Zmiesza³ siê wyraŸnie. Nerwowo skuba³ bródkê. Przek³ada³ puszki, przygl¹da³ siê nalepkom… Moje pytanie wci¹¿ wisia³o w pró¿ni miêdzy nami – Co masz na myœli mówi¹c, ¿e ktoœ mnie tu przys³a³? – spyta³ wreszcie. – To chyba nie jest takie skomplikowane pytanie? – Przyjecha³em tutaj, bo jesteœ potrzebny. Brakuje ciebie. – Nie chowaj siê za form¹ bezosobow¹. Komu jestem potrzebny? Kto twierdzi, ¿e mnie brakuje? Kto ci zap³aci³, ¿ebyœ gniót³ siê w kapsule i przylecia³ tutaj pogadaæ ze mn¹? Odpowiedzia³ po d³u¿szej chwili i doœæ ponuro: – To by³ Periandros. – Aha. Co za niespodzianka. – Jeœli wiedzia³eœ, to po co pytasz? – ¯eby sprawdziæ, co mi odpowiesz. – Jakubie! – Ju¿ dobrze. Wiêc wys³a³ ciê Periandros. Czy to znaczy, ¿e nastêpny przybêdzie tu cz³owiek Narii? Zmarszczy³ brwi. – Co masz na myœli? – Mam na myœli trzech lordów Imperium. Cz³owiek Sunteila by³ tu zaledwie parê dni temu. Teraz ty przemawiasz w imieniu Periandrosa. Mogê wiêc chyba przypuszczaæ, ¿e numer trzeci tak¿e zechce siê ze mn¹ skontaktowaæ? A mo¿e te¿ arcykap³an albo nawet, niech Bóg wybaczy, sam Imperator? Jeœli Imperator wci¹¿ jeszcze ¿yje? – Imperator wci¹¿ ¿yje – potwierdzi³ Julien. – A o co chodzi z tym pos³em Sunteila? 80

– Przys³a³ tu m³odego Roma o imieniu Chorian. – Znam Choriana. Bardzo m³ody, ale bardzo zdolny, i bardzo podstêpny, jak wszyscy Romowie. – Naprawdê myœlisz, ¿e jesteœmy podstêpni? – I czym to martwi siê Sunteil? – spyta³ Julien, nie zwracaj¹c uwagi na mój sarkazm. – Tym, ¿e abdykowa³em tylko po to, by siê przyczaiæ, ¿e wrócê do Imperium, gdy bêdê najmniej oczekiwany, i narobiê jeszcze wiêcej k³opotów. Twarz Juliena rozjaœni³a siê uœmiechem. – Bo te¿ po to w³aœnie abdykowa³eœ. A pytanie, jakie zadaje sobie Sunteil, dotyczy raczej tego, co tak naprawdê planujesz, i jak mo¿na ciê przekonaæ, byœ zaniecha³ swojej gry. Nie skomentowa³em jego s³ów, ale chyba na to nie liczy³. Przypatrywa³ mi siê tylko przez chwilê, a jego brwi drgnê³y niemal niezauwa¿alnie. Potem zacz¹³ bez s³owa wêdrowaæ po igloo, podnosz¹c to ten, to inny przedmiot, dotykaj¹c najdro¿szych mi rzeczy doœwiadczonymi ruchami handlarza antyków, co zreszt¹ by³o jednym z zawodów, którym niegdyœ siê trudni³. Nie protestowa³em. To nie mog³o niczemu zaszkodziæ. Pog³adzi³ jasno¿ó³te, jedwabne diklo – romski szal, który ktoœ kiedyœ nosi³ na zaginionych, i zapomnianych ziemiach Bu³garii piêtnaœcie wieków temu. Dotkn¹³ welonu La Chungi. Potrz¹sn¹³ rytmicznie kilka razy staro¿ytnym tamburinem, a potem opar³ d³onie delikatnym ruchem na lavucie – cygañskich skrzypcach – przekazywanych z pokolenia na pokolenie, jak zreszt¹ wszystkie te rzeczy, i pamiêtaj¹cej jeszcze czasy, gdy istnia³a Ziemia. – Mogê? – spyta³. – Proszê. Wpasowa³ skrzypce pod brodê, przez moment stroi³ pud³o, po czym siêgn¹³ po smyczek, i spowodowa³, ¿e stary instrument rozeœmia³ siê, potem za³ka³, a wreszcie wyda³ z siebie pieœñ. I to wszystko w oœmiu, dziewiêciu taktach. Spojrza³ na mnie z tryumfem, a oczy gorza³y mu niezwyk³ym blaskiem. – Grasz jak Rom – powiedzia³em. Wzruszy³ ramionami, lekcewa¿¹c swoje umiejêtnoœci. – Prawisz pochlebstwa jak Rom. – Gdzie siê tego nauczy³eœ? Zagra³ jeszcze dwa takty. – Wiele lat temu, na Sidri Akrak. By³ tam stary Rom. Nazywa³ siê Bicazului, Cygan. Grywa³ na targowisku przed pa³acem hierarchy i Pe6 – Czas trzeciego wiatru

81

riandros wys³a³ nawet jednego ze swych falangistów, aby zaprosi³ go do œrodka. Przez nastêpne pó³tora roku ten Bicazului by³ muzykiem nadwornym. Gra³ na lavucie, na pandero, na cytrze, na wszystkim. Poprosi³em go, ¿eby nauczy³ mnie kilku starych melodii. – Och, Julien, czasami muszê sam siebie przekonywaæ, ¿e nie jesteœ Romem. – Czasami ja muszê robiæ to samo – rozeœmia³ siê. – I co siê sta³o z tym twoim Bicazului? Jak myœlisz, gdzie jest teraz? – To dzia³o siê tak dawno temu. – Julien znów powróci³ do swoich gwa³townych gestów. – A on by³ bardzo stary. Od³o¿y³ instrument, podszed³ do okna i zapatrzy³ siê w widok na zewn¹trz. ¯ó³te s³oñce wisia³o ju¿ nisko nad horyzontem, chmury gêstnia³y… nadci¹ga³a burza œnie¿na. Macki drzew porusza³y siê wolniej ni¿ zazwyczaj. Po chwili milczenia odwróci³ siê do mnie. – Jakubie, podoba ciê siê tutaj? – Dla mnie tu jest piêknie. I tak spokojnie. – Vraiment? Naprawdê? – Tak. Vraiment. Tutaj naprawdê jest spokój. – Dziwne miejsce, by w nim spêdzaæ jesieñ ¿ycia. Te pola lodowe, zaspy œnie¿ne… – I spokój. Nie zapominaj o spokoju. Co znaczy trochê œniegu, skoro mam tu tak¹ ciszê i spokój? – A te ruchome zielone odrosty? Co to jest? – W jego g³osie brzmia³o obrzydzenie. – Les tentacules terribles. Les poulpes terrestres, macki, oœmiornice podziemne? – Wzdrygn¹³ siê starannie wypracowanym, eleganckim ruchem. – To s¹ drzewa – powiedzia³em. – Drzewa? – Owszem, drzewa. – Aha. Czy one te¿ wydaj¹ ci siê piêkne? – To jest mój dom. – Ach. Oui, oui. Wybacz, przyjacielu. Stan¹³em przy oknie obok niego. Wci¹¿ mia³em w uszach dŸwiêki, jakie wydoby³ ze skrzypiec, wci¹¿ te¿ s³ysza³em swoje ostatnie s³owa, powracaj¹ce do mnie echem. „To jest mój dom, to jest mój dom”. Przez moment chcia³em mu zaproponowaæ wyjœcie na zewn¹trz, by pokazaæ mu œwiec¹c¹ tak wyraŸnie na tutejszym niebie czerwon¹ Gwiazdê Romów. 82

Julien, powiedzia³bym. Sk³ama³em ci. Mój dom jest tam. Tak bym mu powiedzia³. Chocia¿, nie. Ten cz³owiek jest mi drogi, ale nawet on by tego nie zrozumia³. On jest gajo. Jest gajo. Znów powróci³a do mnie melodia, któr¹ gra³, i jeszcze raz powtórzy³em sobie w myœlach: Och, Julien, czasami muszê sam siebie przekonywaæ, ¿e nie jesteœ Romem.

5

C

zu³ siê najwyraŸniej zak³opotany, ¿e tak niechêtnie dot¹d wyra¿a³ siê o Mulano, dlatego te¿ póŸniej zaproponowa³ krótki spacer, w czasie którego móg³bym pokazaæ mu piêkno tutejszej natury. Wiedzia³em, ¿e mia³ doœæ czasu, by rozejrzeæ siê po okolicy, kiedy szed³ przez las z miejsca, gdzie wyrzuci³a go kapsu³a – po prostu teraz stara³ siê jakoœ wybrn¹æ z niezrêcznej sytuacji. Wyszliœmy wiêc na spacer, i pokaza³em mu z bliska drzewa, sp³ywaj¹ce z gór lodowe jêzory, posêpne k³y odleg³ych gór, którym ju¿ zd¹¿y³em nadaæ nazwy. – Masz racjꠖ powiedzia³ wreszcie. – To miejsce jest na swój sposób bardzo piêkne. – Na swój sposób… taa. – Mówiê szczerze. – Wiem, Julien. – Mój drogi przyjacielu. ChodŸmy. Myœlê, ¿e nadszed³ ju¿ czas na obiad. Weszliœmy do œrodka. Julien d³ugo przegl¹da³ swoje puszki, a¿ wreszcie wybra³ jedn¹ i wcisn¹³ kciukiem znajduj¹cy siê na niej przycisk. Wnêtrze puszki rozgrza³o siê b³yskawicznie, Julien zaœ siêgn¹³ do kieszeni podprzestrzennej i doby³ z niej butelkê czerwonego wina, któr¹ te¿ natychmiast odkorkowa³. – Le déjeuner, obiad – obwieœci³. – Cassoulet á la maniére de Languedoc, zapiekanka po langwedocku. To by³o d³ugie, mroŸne przedpo³udnie, ale potrawka postawi mnie na nogi. Podaæ chleb? Znów pochyli³ siê nad kieszeni¹ i wydoby³ z niej bagietkê, która wygl¹da³a tak, jakby by³a upieczona najwy¿ej trzy godziny temu w Pa83

ry¿u. Przez moment przygotowywanie posi³ku ca³kowicie poch³onê³o jego uwagê. Ale tylko przez moment. Po chwili powróci³ do naszej rozmowy tak, jakby w ogóle nie by³o tej d³u¿szej przerwy. – Nie wierzê, aby Sunteil obawia³ siê twojego powrotu. Myœlê, ¿e to raczej twoja nieobecnoœæ go trwo¿y. – Polarka te¿ tak uwa¿a. – Polarka? On te¿ tu zawita³? – Jego duch. I wci¹¿ tu jest. Mo¿e nawet teraz, gdy sobie tak spokojnie jesz, stoi ci za plecami. Na chwilê zamilk³em, prze³ykaj¹c smakowity kês i popijaj¹c go kilkoma ³ykami wina. Prze³yka³em doœæ g³oœno, by w pe³ni pokazaæ, jak bardzo je doceniam. – Julien, to jest naprawdê wspania³e. Gdybym mia³ byæ gajo w nastêpnym ¿yciu, chcia³bym byæ Francuzem, ¿yæ we Francji i jeœæ takie rzeczy trzy razy dziennie. – Cygañski król czyni mi wielki zaszczyt swymi pochwa³ami. – By³y cygañski król. – Zachowujesz tytu³ a¿ do œmierci… albo dopóki s¹d Wielkiego Krisu nie pozbawi ciê go formalnie. Twoja abdykacja wedle romskiego prawa nic nie znaczy. O czym zreszt¹ doskonale wiesz. – Czy jesteœ tak samo dobrym prawnikiem jak kucharzem? – spyta³em. – Jak wiesz, Jakubie, sprawa twojej sukcesji jest dla mnie niezwykle wa¿na. Mo¿na rzec, ¿e jest moj¹ pasj¹, moj¹ wielk¹ obsesj¹. – Myœla³em, ¿e twoj¹ pasj¹ jest jedzenie – odpar³em, mo¿e zbyt ostro. – A twoje obsesje dot¹d zawsze mia³y coœ wspólnego z kobietami. – Nie drwij ze mnie. Tym razem go dotkn¹³em. By³o mi przykro i powiedzia³em mu to. Mia³ mo¿e trochê wad, ale b¹dŸ co b¹dŸ by³ moim starym przyjacielem i drog¹ mi osob¹. – Nikt nie rozumie tej abdykacji – kontynuowa³ po d³u¿szej chwili. – Widz¹ to jako zdradê wszystkiego, co przyœwieca³o ci podczas twego d³ugiego i honorowego ¿ycia. Móg³bym ³atwo siê wyt³umaczyæ. Czy on naprawdê myœla³, czy ktokolwiek naprawdê myœla³, ¿e odszed³em bez ¿adnej istotnej przyczyny? ¯e po prostu odrzuci³em koronê dla zabawy? Przyznam siê wam, ¿e na Mulano bywa³y noce, kiedy budzi³em siê mokry od potu i przera¿ony moim w³asnym idiotycznym wyborem. Ale jednak przez 84

wiêkszoœæ czasu by³em pewny, ¿e nie by³ to b³¹d, i nie chcia³em te¿ aby oni wszyscy, wielcy Lordowie Imperium i najwa¿niejsi spoœród nas, tak myœleli. Czy naprawdê mogli wierzyæ, ¿e by³em a¿ tak lekkomyœlny, taki kapryœny, taki nieodpowiedzialny? Ja? Mów wiêc, Jakubie! Wyt³umacz swoje postêpowanie! Broñ siê! Teraz jest w³aœciwy moment. Ale wci¹¿ jeszcze brzmia³ mi w uszach œmiech Syluisy. Przypomnia³em te¿ sobie po raz kolejny, ¿e Julien, mój stary i oddany przyjaciel, jest gajo, jest uchem cesarza, i jest op³acany bezpoœrednio przez lorda Periandrosa. Dlatego te¿ powiedzia³em tylko: – Zbyt d³ugo dzier¿ona w³adza traci moc. Sam wiesz, co siê dzieje, gdy zbyt d³ugo trzymasz otwart¹ butelkê szampana. – Ale nie wierzê, by to w³aœnie sta³o siê z tob¹, mon ami. – Jak d³ugo by³em królem? Czterdzieœci lat? Piêædziesi¹t? Wystarczy. – Wiêc co zamierzasz? Siedzieæ tutaj, na tej kupie lodu i œniegu, wybacz, ale nie mogê jednak polubiæ tego miejsca, i patrzeæ na te niesympatyczne zielone powyginane ³odygi? I tak do koñca ¿ycia? I nic poza tym? – Do koñca ¿ycia? No, tego jeszcze nie wiem. Ale ostatnio to w³aœnie robi³em, i jestem szczêœliwy nadal mog¹c to robiæ. I zostanê tu, póki nie przestanie mi to sprawiaæ przyjemnoœci, a jeœli przestanie… – Tego w³aœnie nie mogê poj¹æ. Moment znudzenia, ura¿ona duma i rzucasz wszystko? – Pozwól, Julien. Wiem, co robiê. – Wiesz? – Wiem, ¿e skoñczy³em z królowaniem. Czy to ci nie wystarcza? Do cholery, Julien, pozwól, bym sam decydowa³ o w³asnych sprawach! Odepchn¹³em ze z³oœci¹ talerz i wyszed³em na dwór. Patrzy³em na ko³ysz¹ce siê delikatnymi ruchami zielone k³¹cza i ws³uchiwa³em siê w swój w³asny ciê¿ki oddech. Pos³a³em w myœlach pozdrowienia w¹trobie, trzustce, jelitom: halo, jesteœcie tam, moi starzy przyjaciele? A moje organy wewnêtrzne przyjaŸnie odpowiedzia³y: halo, a ty czy tam jesteœ? Znaliœmy siê i rozumieliœmy tak dobrze. Podziwia³em je, a one te¿ mnie szanowa³y. £¹czy³a nas dobra wspólna przesz³oœæ, i jeœli ¿adne z nas nie pope³ni b³êdu, czeka nas jeszcze co najmniej dwieœcie wspólnych lat. Mo¿e nawet wiêcej. Pomyœla³em o tym, i zaraz poczu³em siê lepiej. Pomyœla³em te¿ o dzisiejszym posi³ku, o winie, o œniegu, który nagle zacz¹³ zasypywaæ mnie swymi wiruj¹cymi na 85

wietrze p³atkami. Nie chcia³em tylko myœleæ o jednej rzeczy – o ponownym byciu królem. Nie chcia³em tego. W³aœnie to wyj¹tkowe uczucie, ¿e nie posiadam w³adzy, dawa³o mi ostatnio energiê i szczêœcie. W moim umyœle pojawi³y siê nagle przepiêknie wyuzdane myœli, które nie mia³y nic wspólnego z tym, co mówi³ Julien. Patrz¹c na zielone, wij¹ce siê wokó³ k³¹cza, odczu³em dziwne mrowienie wewn¹trz cia³a. Móg³bym tam pójœæ, pomyœla³em, i po³o¿yæ siê nagi miêdzy nimi, a one pieœci³yby mnie jak kochanka. Wyobrazi³em sobie setki tych k³¹czy, jak dotykaj¹c mojego cia³a, przesuwaj¹ siê po wszystkich jego czu³ych miejscach, wiedz¹c doskonale, co sprawia mi najwiêksz¹ przyjemnoœæ. Ss¹cych, tr¹caj¹cych, ³askocz¹cych, oplataj¹cych. O, tak! Tak, tak dobrze. Bardzo dobrze! Zacz¹³em dryfowaæ w tê erotyczno-botaniczn¹ fantazjê, w to dziwaczne po¿¹danie. Cudowne potrawy w ¿o³¹dku i wyborne wino, które uderzy³o do g³owy, ju¿ sprawi³y, ¿e czu³em siê wspaniale, a teraz tak¿e lêdŸwie zaczê³y dostarczaæ mi rozkosznych bodŸców. Mimo wieku wci¹¿ by³em w stanie reagowaæ na nowe doznania. Zwróæcie na to uwagê, wy wszyscy! Uczcie siê! S¹dzicie, ¿e na staroœæ ogieñ przygasa? Nie. Nawet na tym ch³odnym œwiecie. W najmniejszym stopniu. Nigdy. Julien stan¹³ za moimi plecami i jego g³os brutalnie wdar³ siê w moje marzenia. – Jakubie, a twój lud? Pozostawisz ich ju¿ na zawsze bez króla? Pozwolisz na unicestwienie gildii pilotów? Wizja orgazmu z udzia³em roœlin prys³a jak przek³uty balonik i by³em wœciek³y na Juliena, ¿e to zrobi³. Powinien wiedzieæ. To by³ moment zamyœlenia, uœwiêcona chwila, podró¿ do wnêtrza w³asnej jaŸni, a on bezmyœlnie to zniszczy³ i on mieni³ siê Francuzem? Ale powstrzyma³em wybuch gniewu. Powstrzyma³em go przez wzgl¹d na nasz¹ star¹ przyjaŸñ. Zamiast mu nawymyœlaæ, odezwa³em siê tylko ponuro: – Krisatorzy wiedz¹, co nale¿y czyniæ. Jeœli chc¹ nowego króla, mog¹ obwieœciæ, ¿e tron jest pusty i wybraæ kogoœ. Romowie mog¹ te¿ doskonale poradziæ sobie bez króla, nie tylko przez piêæ lat, lecz i przez piêædziesi¹t, czy piêæset. Francuzi jakoœ sobie radzili, prawda? Dobre trzynaœcie wieków. – I ju¿ ich nie ma – wtr¹ci³ cicho Julien. – Co masz na myœli? – Nie ma nas. Nie istniejemy. Zosta³a po nas pamiêæ, przepisy kulinarne i piekielnie trudny jêzyk, który ma³o kto rozumie. Czy tego te¿ chcesz dla swego ludu, Jakubie? 86

– My jesteœmy Romami. Istnieliœmy zanim pojawili siê Francuzi, Anglicy, Niemcy czy jakiekolwiek z milionów plemion Ziemi i pozostaniemy Romami, z królem czy bez niego. Siêgn¹³em po wino i poci¹gn¹³em têgi ³yk. Na moment zapad³a cisza. By³o wspania³e i kiedy mój gniew nieco os³ab³, nie omieszka³em powiedzieæ o tym Julienowi. Mo¿e i Francuzi s¹ wymar³¹ ras¹, ale ktoœ jednak wci¹¿ wie, jak zrobiæ prawdziwe Bordeaux. – Dlaczego wiêc lord Periandros wys³a³ ciê do mnie? – spyta³em w koñcu. – Imperator jest stary i s³aby. – To nie jest zaskakuj¹ca wiadomoœæ. – Ale teraz koniec jest naprawdê blisko. Rok, góra dwa, ale nie d³u¿ej. – I co z tego? Po prostu Romowie nie bêd¹ jedynymi, przed którymi stoi problem elekcji. – Jakubie, sprawa jest powa¿na. Jest trzech Wysokich Lordów, a Imperator nie wskaza³ ¿adnego z nich. – Wiem. Niech wiêc ci¹gn¹ s³omki. – Maj¹ wielkie wp³ywy i s¹ bardzo zdeterminowani. Jeœli Imperator umrze, nie wskazuj¹c nastêpcy, mo¿e wybuchn¹æ wojna o tron. – Nie – zaprzeczy³em gwa³townie potrz¹saj¹c g³ow¹. – To jest absolutnie niewyobra¿alne. Myœlisz, ¿e to œredniowiecze? – Myœlê, ¿e to rok trzy tysi¹ce sto dziewiêædziesi¹ty pi¹ty. Jakubie, chodzi o Imperium sk³adaj¹ce siê z setek planet, a od czasów Rzymu i Bizancjum w ludzkich duszach, o ile wiem, nie zasz³a ¿adna powa¿na zmiana. Periandros nie bêdzie siedzia³ bezczynnie i patrzy³, jak Sunteil przejmuje tron, ani te¿ Naria nie ust¹pi dobrowolnie miejsca Periandrosowi, ani te¿… – Julien, nie bêdzie ju¿ wiêcej wojen. Ludzkoœæ siê zmieni³a. Sprawi³y to podró¿e miêdzygwiezdne. – Tak s¹dzisz? – Wojna jest staromodna i niepotrzebna – powiedzia³em z optymizmem. – Jak wyrostek robaczkowy, albo ma³y palec u nogi. Jeszcze piêæset lat, i nikt nie bêdzie siê rodzi³ z wyrostkiem robaczkowym. A jeszcze z tysi¹c lat, i prawdopodobnie nie bêdzie tak¿e ma³ych palców u nóg. Wojny to ju¿ przesz³oœæ. Wiesz o tym równie dobrze jak ja. W czasach Imperium Galaktycznego stanowi¹ ju¿ tylko anachronizm. Sam siê rozgrza³em t¹ ognist¹ retoryk¹. W moim wieku to niebezpieczne, ale gna³em dalej. 87

– Nie by³o ¿adnej powa¿nej wojny od… sam nie wiem, odk¹d. Od setek lat, tysi¹ca mo¿e. Od czasu zniszczenia Ziemi wraz z ca³ym œmietnikiem irracjonalnych zwyczajów, jakie tam panowa³y. Ogarn¹³ mnie niezwyk³y zapa³. – Wojny s¹ nie do pomyœlenia w dzisiejszym galaktycznym spo³eczeñstwie! Nie tylko nie do pomyœlenia, one s¹ niemo¿liwe ze wzglêdu na logistykê! – Nie b¹dŸ tego taki pewien. – Och, Julien, dlaczego jesteœ takim pesymist¹? – Tylko realist¹, mon ami. W jego oczach dostrzeg³em nagle dziwny smutek, powiedzia³bym nawet, ¿e niezwykle dziwny jak na niego. NajwyraŸniej bardzo siê tym wszystkim przejmowa³. Oczywiœcie ja te¿ siê przejmowa³em, ale nie a¿ tak. W koñcu od piêciu lat by³em jako outsider. Czy¿bym utraci³ kontakt z rzeczywistymi wydarzeniami? Nie. Na pewno nie. – £atwo jest wyci¹gn¹æ z lamusa pomys³, ¿e wojna rozwi¹zuje wiele spraw – powiedzia³. – Najwy¿ej go trochê zmodyfikuj¹. Bêdzie to wojna miêdzygwiezdna, ale równie krwawa i niszczycielska, jak niegdyœ. To nonsens, pomyœla³em. Rozeœmia³em mu siê prosto w nos. Julien, porzuæ te mroczne ponure, apokaliptyczne fantazje. Zasrane strachy. Wojna? Miêdzy gwiazdami? Jeœli tak wp³ywa na niego wino, mo¿e powinien przejœæ na wodê. Zaczyna³ mnie trochê z³oœciæ. – Daj spokój – mrukn¹³em. – Jestem ju¿ za stary, ¿eby mnie w ten sposób straszyæ. – Zazdroszczê ci, bo ja jestem okropnie przera¿ony. – Czym? – wrzasn¹³em. Zachowa³ spokój. Œmiertelny spokój. – Powstaje zbyt wielka pró¿nia, brakuje jasno wskazanego nastêpcy, a pró¿nia mo¿e zrodziæ roz³am, przyjacielu. Im wiêksza pró¿nia, tym wiêkszy bêdzie potem roz³am. Z tym ciê¿ko by³o dyskutowaæ. Poci¹gn¹³ prost¹ liniê od polityki do fizyki. A z fizyk¹ nigdy nie dyskutujê… – Roz³aduj¹ to jakoœ – zapewni³em go, ciszej jednak, i bez poprzedniego przekonania. Zdaje mi siê, ¿e teraz sam zarazi³em siê poczuciem niepewnoœci jutra. – Dogadaj¹ siê. Opracuj¹ jakiœ racjonalny podzia³ w³adzy. Mo¿e nawet podzia³ Imperium, kto wie? Czy to taki z³y pomys³? – A mamy do czynienia nie z jedn¹ pró¿ni¹, lecz z dwiema – Julien mówi³ tak, jakby w ogóle nie s³ysza³ moich s³ów. – Nie ma te¿ Króla Romów. 88

– Julien, nie zaczynaj znowu. – S³uchaj, Jakubie. Co byœ powiedzia³, gdybym ci zaproponowa³ – odk³adaj¹c na razie na bok kwestiê twojego powrotu na tron – abyœ wróci³ do Imperium i za¿¹da³ audiencji u Imperatora? On ciê przyjmie, czy jesteœ królem czy nie, a wtedy móg³byœ mu wyjaœniæ naturê kryzysu. Teraz zrozumia³em jego prawdziw¹ grê i nie podoba³a mi siê. – I wspomnia³ imiê Periandrosa jako potencjalnego nastêpcy? Julien wzruszy³ ramionami. – S¹dzisz, ¿e jestem a¿ tak niezrêcznym dyplomat¹, by ci to proponowaæ? – Ale jesteœ zwolennikiem Periandrosa, prawda? – Jestem zwolennikiem stabilnoœci. Nale¿ê do krêgu Periandrosa, ale mimo to wola³bym widzieæ na tronie Sunteila albo Nariê ni¿ ogl¹daæ Imperium rozdarte przez wojnê domow¹. Chodzi mi o to, ¿eby w ogóle by³ jakiœ nastêpca. I ty mo¿esz tu pomóc. Nikt inny nie oœmieli siê rozmawiaæ z Imperatorem o takich sprawach. – Julien, przecie¿ abdykowa³em. – Bez ciebie brakuje tam równowagi. – Polarka powiedzia³ to samo, i mniej wiêcej tymi samymi s³owami, a w³aœciwie nawet nie Polarka, lecz jego duch. Niech sobie brakuje równowagi. Mam w dupie równowagê. – Jakubie… – W dupie, powtarzam! – Ale mo¿liwoœæ wojny… Zamacha³em niecierpliwie rêk¹, jakby jego s³owa by³y natrêtnymi owadami. – Jakubie, zechciej to rozwa¿yæ. Ryzyko, jakie wi¹¿e siê z niestabilnoœci¹… – Nie – uci¹³em krótko. – Starczy. Milczeliœmy d³ug¹ chwilê. – Jak nazywa siê ta rzecz, któr¹ jedliœmy ostatnio? – zapyta³em po jakimœ czasie. – Cassoulet, mon ami – odpowiedzia³ z westchnieniem. – A jak to siê robi? Zawsze mo¿na zagadaæ Francuza, pytaj¹c go o przepis kulinarny. – To jest kie³baska z czosnkiem, pierœ jagniêcia, i kotlet wieprzowy. Do tego dodaje siê bia³¹ fasolê i… – Jest wspania³y – powiedzia³em. – Absolutnie wspania³y. Wezmê chyba jeszcze trochê. 89

6

Z

apad³a noc. Siedzieliœmy w milczeniu. To przywilej starych przyjaci󳠖 móc siedzieæ razem w milczeniu, i nie czuæ skrêpowania. Œnieg wci¹¿ wœciekle bi³ w okno. Potem burza powoli zaczê³a siê oddalaæ, a niebo rozpogadzaæ. Gwiazdy przebi³y siê przez rzedniej¹c¹ zaporê chmur i zab³ys³y jasno na tle g³êbokiej czerni nocy, jak¹ mo¿na podziwiaæ tylko na nie zamieszkanych œwiatach. Czu³em sytoœæ w brzuchu, a na ramionach ciê¿ar ca³ego Wszechœwiata. Co za olbrzymi, niewyobra¿alny mechanizm: miliardy gwiazd pod¹¿aj¹cych swymi œwietlistymi szlakami i kr¹¿¹ce wokó³ nich tryliony œwiatów, a to wszystko obraca siê wokó³ nie znanej nam osi. Wszystko po³¹czone ze sob¹, splecione niewidzialnymi niæmi, niezrozumia³ymi si³ami, chocia¿ nam siê wydaje, ¿e je rozumiemy. A potem pomyœla³em o tym naszym malutkim zak¹tku Wszechœwiata, naszej kropce na jego mapie, tych kilku setkach œwiatów w jednej tylko Galaktyce… Galaktyce, która wydaje siê nam tak olbrzymia, gdy przez ni¹ podró¿ujemy, ale która jest tylko maleñkim œciegiem w gigantycznej tkaninie. Œwiaty ludzkoœci, gaje i Romów, Królestwo i Imperium. Wszystkie nasze zawi³e walki i intrygi… jak maleñkie by³y wobec ogromu przestrzeni. By³y maleñkie, to prawda, ale nie nieistotne. Bo czym by³by Wszechœwiat, gdyby nie istnia³ atom, i jeszcze nastêpny i nastêpny, i ka¿dy z nich równie wa¿ny w olbrzymiej strukturze wszechrzeczy. Nie, nie by³y nieistotne. Nic nie jest nieistotne. Zabierz jeden atom z tej budowli, a wszystko mo¿e ulec zag³adzie. A wiêc w tym ma³ym zak¹tku Wszechœwiata, który dla nas jest wszystkim, nied³ugo bêdzie potrzebny nowy Imperator. Dobrze wiedzia³em, co oznacza taka sytuacja. Widzia³em œmieræ Czternastego Imperatora, a jestem te¿ na tyle wiekowy, by pamiêtaæ ostatnie dni Trzynastego. Przebywanie blisko umieraj¹cego Imperatora jest równie niebezpieczne, jak przebywanie ko³o umieraj¹cej gwiazdy. Gwiazda taka œwieci sobie spokojnie przez dziesiêæ miliardów lat, a potem nagle jej czas dobiega koñca. W jednej chwili dziki taniec gor¹cych j¹der atomowych zamiera i w miejscu, gdzie kiedyœ by³o Ÿród³o œwiat³a, zostaje tylko ch³odna nicoœæ. Pojawia siê pró¿nia i wci¹ga w swe wnêtrze wszystko, siêgaj¹c a¿ po najdalsze krañce Wszechœwiata. £atwo mo¿na zostaæ zdmuchniêtym przez ten podmuch wiatru, kiedy stanie mu siê na drodze. 90

(Oczywiœcie wiem, ¿e w przestrzeni miêdzy gwiazdami nie ma powietrza. Nie b¹dŸcie g³upcami, którzy bior¹ wszystko dos³ownie. Starajcie siê poj¹æ sens tego, o czym mówiê.) A teraz umiera piêtnasty, i gigantyczne tornada wkrótce ju¿ uderz¹, a potem, kiedy ucichnie ich ryk i zapadnie znów martwa cisza, ktoœ zostanie Szesnastym i chwyci Wszechœwiat w swoje rêce. Sunteil, Periandros, Naria… taki mieliœmy wybór. Trzej lordowie Imperium. ¯adnych niespodzianek, wszystkich ich dobrze zna³em. By³em œwiadkiem tego, jak pojawili siê z nicoœci, i jak ros³a ich potêga. Rok po roku, poprzez subtelne manewry i intrygi, ka¿dy z nich tworzy³ swoje prywatne imperium, a teraz pozosta³ im jeszcze tylko jeden krok. Ka¿dy z nich czai siê do tego niego, wyczekuje, a¿ nadejdzie ten moment. O ile ³atwiejszy dla wszystkich by³by ten czas, gdybyœmy zawczasu ustanowili w Imperium monarchiê dziedziczn¹. Nastêpca by³by wówczas wszystkim dobrze znany. Nie musielibyœmy cierpieæ strachu i chaosu interregnum. Ale te¿ z drugiej strony, jest to czas dla biurokratów, na których barkach tak naprawdê spoczywa ca³y system, czas, by wy³oniæ nowego w³adcê i opracowaæ nowe sposoby utrzymywania go pod kontrol¹; aby po zmianie w³adzy wszystko posz³o znów w³aœciw¹ drog¹. Na pierwszy rzut oka monarchia dziedziczna wydaje siê wygodniejsza dla wszystkich. Jednak w d³u¿szej perspektywie jest katastrofalna. Historia monarchii dziedzicznych pokazuje nam jasno, ¿e niczym siê one nie ró¿ni¹ od gry w koœci. Czasami zdarzy siê nawet piêæ czy osiem dobrych rzutów pod rz¹d, ale to nie mo¿e trwaæ w nieskoñczonoœæ, i prêdzej czy póŸniej wszystko siê spieprzy. Historia jest us³ana rdzewiej¹cymi wrakami monarchii dynastycznych. To znaczy historia gaje, bo my, Romowie, zawsze mieliœmy doœæ rozs¹dku, by polegaæ tylko na wybieranych przywódcach. Spoœród tych, którzy nied³ugo mieli sobie skoczyæ do gard³a, mnie osobiœcie najbardziej odpowiada³ Sunteil. W tym cz³owieku siedzia³ stary diabe³. Paskudny by³ sam b³ysk jego oczu. Sunteil pochodzi³ z Feniksa w systemie Haj Qaldun, ojczystego œwiata Choriana, œwiata piaszczystych pustyñ i bezlitosnego s³onecznego ¿aru. Jeœli ten ¿ar Feniksa nie doprowadzi ciê do szaleñstwa, to z pewnoœci¹ musi uczyniæ ciê twardym i przebieg³ym. Romowie z Królestwa maj¹ takie powiedzenie: „Trzykrotnie policz swoje zêby, jeœli ca³owa³ ciê Feniksjanin”.  Sunteil by³ w³aœnie taki. Mroczny i przebieg³y. Ktoœ w moim rodzaju. Niemal móg³by byæ Romem. 91

Julien natomiast opowiada³ siê za Periandrosem. Tego nie mog³em zrozumieæ. Za tym nudnym, ma³ym ksiêgowym. To zupe³nie nie by³ cz³owiek w typie Juliena. Czym Periandros móg³ go kupiæ? Obieca³ mu, ¿e zbuduje dla niego jak¹œ now¹ Francjê? ¯e posadzi go na jej tronie? Ojczyst¹ planet¹ Periandrosa jest Sidri Akrak, œwiat, na którym kud³ate potwory o pyskach rodem z koszmarnych snów biegaj¹ z wrzaskiem po ulicach miast. Potwory z czarnymi k³ami i czerwonymi mackami, z wy³upiastymi œwiec¹cymi oczami wielkoœci sosjerek, i z rozga³êzionymi wielkimi rogami, które koñcz¹ siê jakimiœ obrzydliwymi witkami. Ci, którzy odwiedzaj¹ Sidri Akrak, a nie byli wczeœniej o tym uprzedzeni, czêsto doznaj¹ szoku po pierwszym kwadransie pobytu. Ale miejscowi traktuj¹ te stwory jak coœ normalnego, tak jak na innych œwiatach traktuje siê psy i koty. Bo tacy oni w³aœnie s¹. Maj¹ dusze ksiêgowych. Nic ich nie wzrusza. W ich ¿y³ach nie p³ynie gor¹ca krew, nie maj¹ jaj, a w g³owie nie maj¹ nic poza jakimiœ komputerowymi ³¹czami. Cholera, jak ja nimi pogardza³em! A Periandros by³ najbardziej typowym z typowych Akrakijczyków. Spotyka³em roboty, w których by³o wiêcej ¿ycia w pojedynczych przewodach, ni¿ on mia³ w ca³ym ciele. Jednak cieszy³ siê ³ask¹ Piêtnastego Imperatora i zosta³ podniesiony z mot³ochu w pe³niê blasku tronu. Teraz naprawdê mia³ du¿e szanse, by na nim zasi¹œæ. Sam nie wiem, mo¿e taka kreatura jak Periandros najlepiej nadaje siê do rz¹dzenia Imperium gaje? Zdarzali siê ju¿ wczeœniej Imperatorzy z Akrak, i wcale nie byli najgorsi. Gaje dostaj¹ takich w³adców, na jakich zas³uguj¹. No i Naria. Najm³odszy z nich. Jego zna³em najs³abiej. Rodowity Vietorczyk, o skórze w barwie najg³êbszej purpury i ognistych w³osach, spadaj¹cych kaskadami na ramiona. Jak na mój gust by³ zimny i zbyt wyrachowany. Nie zrozumcie mnie Ÿle. Trochê wyrachowania nikomu nie zaszkodzi, ale ten jego wewnêtrzny ch³ód to ju¿ zupe³nie inna sprawa. Mo¿e by³em do niego uprzedzony ze wzglêdu na to, ¿e pochodzi³ z Vietoris. Vietoris – mój ojczysty œwiat, który nigdy niestety nie by³ dla mnie ojczyzn¹, raczej miejscem, gdzie zdarzy³o mi siê urodziæ jako niewolnik; miejscem, w którym zosta³em odebrany rodzicom i sprzedany, zanim w ogóle zdo³a³em zrozumieæ cokolwiek o œwiecie. Dlatego ciê¿ko myœleæ mi o Vietoris i o tamtejszych gaje bez goryczy, chocia¿ mówi siê, ¿e to spokojny i ³agodny œwiat. Lord Naria z Vietoris mo¿e i mia³ na dnie duszy jak¹œ uprzejmoœæ i ³agod92

noœæ, ukryt¹ g³êbiej ni¿ zakopywano staro¿ytne skarby, ale w jego zachowaniu nigdy nie zauwa¿y³em nawet œladu którejœ z tych cech. ¯yczy³em mu z³amania karku w czekaj¹cym go wspó³zawodnictwie. Sunteil, Periandros, Naria… Czy wracaj¹c do Imperium, wp³yn¹³bym jakoœ na wybór? Czy mam obowi¹zek wróciæ? I co wa¿niejsze, czy chcê wróciæ? Julien de Gramont mia³ racjê, ¿e powinienem interesowaæ siê nadchodz¹cym starciem. Osoba Imperatora jest równie istotna dla Romów, jak dla gaje. W koñcu mieszkamy w tej samej Galaktyce, a tylko g³upiec s¹dzi, ¿e interesy Romów mo¿na oddzieliæ od interesów gaje. Obie te rasy s¹ wspó³zale¿ne, i wiemy to a¿ za dobrze. Dlatego te¿ my, Romowie, za³o¿yliœmy Imperium. (Powiedzcie to jakiemuœ gaje! Tylko dlaczego w³aœciwie mia³oby nas obchodziæ, czy w to wierz¹?) – Ale w koñcu przecie¿ wrócisz? – spyta³ Julien. Jedliœmy i jedliœmy, a potem jedliœmy jeszcze trochê. Teraz wyci¹gn¹³ z kieszeni podprzestrzennej flaszkê starego z³otawego koniaku z Galgali. Mi³o by³o czuæ, jak ciep³o dobrego trunku rozchodzi siê po ca³ym ciele. Jednak ju¿ jako m³ody ch³opiec, gdy jeszcze mieszka³em w eleganckim pa³acu Loiza la Vakako, nauczy³em siê, ¿e nawet gdy alkohol p³ynie w ¿y³ach, zbêdne s³owa nie powinny wyp³ywaæ z ust. – Votre santé, na zdrowie – powiedzia³em tylko, unosz¹c kieliszek. – Za konie i bogactwo – powiedzia³ Julien w romskim, unosz¹c swoj¹. Wypiliœmy. Wskaza³em, by nape³ni³ naczynia ponownie. – Za chwa³ê i zaszczyty! – wzniós³ drugi toast. – Za radoœæ i figle! – odpowiedzia³em – Przyjemnoœci i przysmaki! – ¯¹dze i lubie¿noœæ! – W twoim wieku? – zadrwi³. – Jakubie, jesteœ starym zbereŸnikiem. – Och, nie, mój drogi. Jestem bardzo prozaiczny. Tak nudny, jak twój lord Periandros. Wypijmy jeszcze raz i uznajmy imprezê za zamkniêt¹. – Dlaczego nie chcesz wróciæ do Imperium? – zapyta³ jeszcze raz. – Mieszkasz tu ju¿ piêæ lat. Czy to nie dosyæ? – Nie wydaje mi siê. – Po œmierci Imperatora nast¹pi chaos. Chcesz do tego dopuœciæ? – A jak mogê temu zapobiec? Zreszt¹ czasem chaos jest po¿¹dany. – Ale ja go nie chcê. 93

– Julien, jesteœ wspania³ym cz³owiekiem, ale jesteœ równie¿ gajo. Istnieje mnóstwo rzeczy, których nie rozumiesz. Zostanê tutaj. – Jak d³ugo jeszcze? – A¿ nadejdzie pora. – Pora ju¿ nadesz³a, Jakubie. Wzruszy³em ramionami. – A wiêc, niech nadejdzie chaos. To nie moja sprawa. – Jak mo¿esz tak mówiæ? Jesteœ cz³owiekiem honoru, odpowiedzialnym, jesteœ królem… – By³ym królem. – Wsta³em, przeci¹gn¹³em siê i ziewn¹³em szeroko. – Jemy ju¿ i pijemy przez pó³ nocy. Niektóre gwiazdy zd¹¿y³y znikn¹æ z widnokrêgu. Mo¿e skoñczymy ucztê i trochê siê przeœpimy? Nie w moim stylu jest mówiæ, ¿e czas koñczyæ zabawê, ale mo¿e trochê siê zmienia³em? Mo¿e siê starza³em? Czy to mo¿liwe? Nie. Nie s¹dzê. Raczej mia³em ju¿ dosyæ bronienia siê przed natrêtnoœci¹ Juliena. Patrzy³ na mnie w milczeniu przez d³u¿sz¹ chwilê. Potem zaœ powiedzia³ cichym g³osem w jêzyku Romów, bez œladu obcego akcentu: – Wybaczam ci, i niech Bóg ci wybaczy. By³em zdumiony. Wœród naszego ludu tych s³ów u¿ywa siê w ostatnich dniach ¿ycia. Mówi siê je do umieraj¹cego, albo mówi je umieraj¹cy dla uzyskania przebaczenia i spokoju sumienia. Czy Julien o tym wiedzia³? Musia³. Przebywa³ z Romami przez wiêkszoœæ swojego ¿ycia. Wiedzia³ wiêc na pewno, co mamy na myœli u¿ywaj¹c takich s³ów. Te aves jertime mandar! Wybaczam ci! Zaskoczy³ mnie i przestraszy³ tym zdaniem, a mnie naprawdê trudno zaskoczyæ lub przestraszyæ. – Jeszcze ostatni¹ kolejkê? – zapyta³ po chwili. – Myœlê, ¿e na ten wieczór ju¿ wystarczy – odpar³em.

7

J

ulien zosta³ jeszcze ze mn¹ trzy dni… piêæ, mo¿e dziesiêæ… jakoœ tak. Móg³by tu mieszkaæ miesi¹c, i przez ca³¹ wiecznoœæ, gdyby tylko chcia³. Bardzo uwa¿aliœmy, o czym toczyliœmy teraz roz94

mowy. G³ównie o jedzeniu, bo to by³ bezpieczny temat. Codziennie wychodziliœmy na polowanie, lub ³owiæ, i zawsze wracaliœmy ob³adowaniu ró¿nymi zwierzakami z Mulano, a wieczorami Julien przyrz¹dza³ to wszystko we francuskim stylu, opisuj¹c po kolei ka¿d¹ czynnoœæ. Umia³ dokonywaæ prawdziwych cudów. Kiedy z³apa³em rybê przyprawow¹, wiedzia³ jakoœ instynktownie, ¿e jej wystarczy polewanie w³asnym sosem, ale z inn¹ zdobycz¹ dokonywa³ niezwyk³ych rzeczy, maj¹c przecie¿ do dyspozycji tylko niewiele przypraw i zió³, które zabra³em ze sob¹ z Imperium. Efekty jego pracy by³y zadziwiaj¹ce. Na takim œnie¿nym œwiecie jak Mulano flora nie jest zbyt bogata, a zatem i gatunków zwierz¹t nie ma tu tak wiele. Tylko duchy wystêpuj¹ tu w obfitoœci, ale one ¿ywi¹ siê energi¹ elektromagnetyczn¹, wiêc nie dbaj¹ o strawê. W dodatku wiêkszoœæ tutejszych zwierz¹t nigdy mi specjalnie nie smakowa³a. Owszem, ryby przyprawowe s¹ cudowne, ale pozosta³e gatunki by³y w najlepszym razie do wytrzymania. Ale Julien potrafi³ zrobiæ coœ pysznego nawet z kilku schwytanych lodowych skoczków, tych ma³ych p³askich stworków, o pó³ tuzinie niebieskich oczu na wierzchu ich okr¹g³ych cia³ i niezliczonych drobnych nó¿kach po spodniej stronie. Przerobi³ je na ragoût potrawkê i naprawdê wzbudzi³o to we mnie respekt dla jego umiejêtnoœci kucharskich. Podobnie jak to, co zrobi³ z kilku lamparcich wê¿y, czy mglistych wêgorzy. To by³y potrawy godne bogów. Chyba mia³ nawet zamiar wypróbowaæ swoje umiejêtnoœci na œnie¿nych wê¿ach, ale powiedzia³em mu, ¿e w ¿adnym wypadku nie bêdê jad³ padlino¿erców. Julien prawdopodobnie da³by radê przyrz¹dziæ znakomite danie nawet z duchów, gdyby tylko znalaz³ sposób na ich pochwycenie. Kiedyœ, gdy by³em zajêty czymœ innym, wyszed³ do tego podziemnego lasu obok mojego igloo i œci¹³ kilka m³odych pêdów, aby u¿yæ ich w sa³atce. To mnie zmartwi³o. Wyobrazi³em sobie drzewa p³acz¹ce z bólu pod œniegiem… ale sa³atka by³a boska. Rozmawialiœmy tak¿e o starych dobrych czasach, i o naszych przygodach na Xamur, Galgali i na Iriarte. Rozmawialiœmy o kobietach, o Syluisie, Esmeraldzie, Monie Elenie. I o jego kobietach. To by³ mi³y temat. Julien opowiada³ o wszystkich kobietach, jakie mia³, jak o boginiach. Myœlê, ¿e one przy nim naprawdê czu³y siê boginiami. Istniej¹ mê¿czyŸni, którzy potrafi¹ wzbudziæ w kobietach takie uczucia, chocia¿ niestety nie ma ich wielu. 95

Julien opowiada³ te¿ o zabawach, w których bra³ udzia³, o przyjacio³ach, którzy odeszli, o zmianach, jakie przynosi up³yw czasu… ale nie wspomnia³ ju¿ ani razu o polityce Imperium, o sukcesji, o mojej abdykacji. I za to go w³aœnie kocha³em. Za to wyczucie chwili i takt. Chocia¿ tym razem przysz³o to za póŸno. Nie mog³em zapomnieæ tej pierwszej nocy, kiedy cisn¹³ mi w twarz romsk¹ modlitwê. Wci¹¿ pali³a moj¹ duszê. S¹dzi³em, ¿e ostatniego dnia pobytu spróbuje jeszcze raz wyci¹gn¹æ mnie z wygnania. Mia³ gotow¹ przemowê, niemal widzia³em s³owa czaj¹ce siê w jego ustach, ale siê powstrzyma³. Przez d³ugi czas tylko patrzyliœmy na siebie w milczeniu i nagle zrobi³o mi siê go strasznie ¿al. Dostrzeg³em w jego p³on¹cych oczach tak¹ straszn¹ samotnoœæ. Samotnoœæ cz³owieka wymar³ej rasy, cz³owieka, którego naród jest ju¿ tylko legend¹. Dla Juliena zosta³a la cuisine, la belle langue francaise, la gloire, ale Francja ju¿ nigdy nie wy³oni siê z p³yn¹cego wartko nurtu dziejów, i ta œwiadomoœæ musia³a sprawiaæ mu ból, który cierpia³ w milczeniu. Wiêc zajmowa³ siê sprawami tego œwiata, a mo¿e wyobra¿a³ sobie, ¿e dziêki swoim dyplomatycznym umiejêtnoœciom sk³ada ho³d pamiêci œwiata, którego ju¿ nie ma. Biedny Julien! Uœcisnêliœmy siê bez s³owa i bez s³owa te¿ odszed³ na wschód, krocz¹c dziarsko miêdzy wij¹cymi siê k³¹czami ku miejscu, sk¹d mia³ go zabraæ transmiter. Kiedy patrzy³em za nim, zatrzyma³ siê przy koronie jednego z podziemnych drzew i poklepa³ jego chropowate ga³¹zki, jakby dziêkuj¹c im za radoœæ, jakiej dostarczy³y naszemu zmys³owi smaku.

8

P

o odjeŸdzie Juliena przez d³u¿szy czas by³em sam. Spêdza³em w ciszy dnie i wieczory, myœl¹c bardziej o przesz³oœci ni¿ o przysz³oœci. Myœla³em te¿ du¿o o œmierci. To by³o dziwne. Nigdy dot¹d nie myœla³em o œmierci. Bo te¿ jaki sens maj¹ takie rozwa¿ania? Œmieræ jest czymœ, czemu trzeba siê przeciwstawiaæ, a nie czymœ, 96

o czym siê rozmyœla. By³em blisko œmierci wiele razy, ale nigdy nie wierzy³em, ¿e teraz w³aœnie mnie zabierze, nawet wtedy, gdy ¿ywe morze Megalo Kastro, które tak bardzo lubi po¿eraæ ¿ywe istoty, dosta³o mnie w swoje objêcia. Mo¿e dlatego tak siê dzia³o, ¿e zawsze by³y ko³o mnie duchy, przepowiadaj¹ce mi przysz³oœæ, chocia¿ robi³y to na swój niejasny, pokrêtny sposób. Nie mówiê tu o sposobach, jakich u¿ywaliœmy, by robiæ g³upców z gaje, ¿adnych tam kart Tarota, czy szklanych kul. Kiedy duch mówi ci o twojej przysz³oœci, mo¿esz byæ przynajmniej pewien, ¿e jak¹œ bêdziesz mia³. Przez wiêksz¹ czêœæ mojego ¿ycia jednym z tych duchów opiekuñczych, który mnie nawiedza³, by³ mój w³asny duch. Nigdy tego nie powiedzia³, ale ja rozpoznawa³em w nim siebie, zw³aszcza po tym donoœnym, grzmi¹cym œmiechu, który móg³by rozsadziæ ca³y œwiat. Taki zawsze by³em, nawet w m³odoœci, ci¹gle pe³en niepohamowanej radoœci i wigoru. Jego odwiedziny nieodmiennie sprawia³y mi przyjemnoœæ. Objawia³ siê jako mê¿czyzna o szerokiej klatce piersiowej i potê¿nych barkach, z gêstymi czarnymi w¹sami i p³on¹cymi ogniem oczami, dryfuj¹cy ku mnie przez mg³y czasu. Tak d³ugo, jak mnie nawiedza³, nie musia³em siê niczego obawiaæ. Ale teraz, choæ odwiedza³y mnie duchy, nie by³o wœród nich Jakuba. Nie przychodzi³ do mnie od dawna. Zacz¹³em zastanawiaæ siê, dlaczego mnie unika. Czy mój czas by³ ju¿ bliski? Co za diabelskie myœli! A jednak wci¹¿ siê w nie zag³êbia³em. Wyobra¿anie sobie w³asnej œmierci sprawia³o mi nawet jak¹œ mroczn¹ przyjemnoœæ. Widzia³em siebie, jak wracam lodowcem po ca³odziennym polowaniu, pocê siê i stêkam pod ciê¿arem jakiegoœ upolowanego zwierzêcia… a potem padam nagle na œnieg i czujê, jak coœ wewn¹trz mojego cia³a desperacko szuka drogi wyjœcia… Kiedy byliœmy m³odzi nauczono nas Jedynego S³owa, a Jedyne S³owo brzmi: „Przetrwaæ!”. Ale dla ka¿dego cz³owieka i dla ka¿dej istoty nadchodzi taki czas, gdy to s³owo traci swe zastosowanie, i nie nale¿y ju¿ d³u¿ej walczyæ, a kiedy nadejdzie ten czas, b³êdem jest opieranie siê temu. Nawet dla mnie ten czas musi nadejœæ. Nie mogê temu zaprzeczyæ. Zawsze doprowadza³a mnie to do szaleñstwa, a jednak, gdy o tym rozmyœla³em, czu³em wewnêtrzny spokój, a wiêc tutaj ma nadejœæ moja œmieræ? Na tym samotnym, œnie¿nym œwiecie? No tak, a wiêc ju¿ czas. Nie bêdzie wiêcej walki. Jakim¿e to filozofem mo¿e staæ siê cz³owiek, jeœli wreszcie zrozumie, ¿e nie ma ju¿ wyboru. 7 – Czas trzeciego wiatru

97

Wychodzi³em wiêc w myœlach na dwór, kopa³em sobie grób w œniegu, i k³ad³em siê w nim i patrzy³em na Gwiazdê Romów. Grzeba³em siê, mówi³em ostatnie s³owo nad w³asnym grobem, p³aka³em za sob¹, a potem tañczy³em i pi³em wino na swojej stypie, rozlewaj¹c je w ofierze zmar³emu na bia³¹ szatê œniegu, a¿ wreszcie œpiewa³em lament za zmar³ym, mulengi djili, opowieœæ o moim d³ugim ¿yciu i wspania³ych czynach. I kiedy wyobra¿a³em sobie to wszystko, s³ysza³em w g³owie g³os Jakuba Roma: Jakubie, co to za bzdury? Dlaczego bawisz siê w ten sposób? Ale nie potrafi³em daæ mu ¿adnej odpowiedzi, i znowu nawiedza³y mnie takie myœli i przyznajê, ¿e czerpa³em z nich przyjemnoœæ, perwersyjn¹ przyjemnoœæ, bo udawa³em, ¿e ju¿ mi na tym nie zale¿y, ¿e przestajê kurczowo trzymaæ siê ¿ycia, ¿e jestem gotów odejœæ, ¿e wreszcie mam tego wszystkiego dosyæ. Potem zaœ odwiedzi³ mnie trzeci goœæ. Ten przyby³ w po³udnie, które dla Romów jest dziwn¹ por¹, mroczn¹ por¹, najbardziej tajemniczym momentem dnia. A to by³o po³udnie Podwójnego Dnia, rozumiecie? Podwójnie dziwny czas, kiedy oba s³oñca Mulano znajduj¹ siê najwy¿ej, a blask jednego usuwa cienie rzucane przez drugie. Chwila, gdy nie ma ¿adnych cieni… martwy moment. Kiedy nadchodzi³a ta chwila, zawsze stawa³em bez ruchu i wstrzymywa³em oddech. Kto wie, jakie duchy uwalniaj¹ siê w takich momentach? W dniu, kiedy przyby³ trzeci goœæ, powietrze by³o zadziwiaj¹co ciep³e… ciep³e jak na Mulano. Mo¿e wiosna by³a ju¿ w drodze? Na powierzchni œniegu wytworzy³a siê cienka warstwa topi¹cego siê lodu, migocz¹cego w œwietle. W górze zaœ s³ysza³em trzaski naelektryzowanego powietrza i charakterystyczne ciche brzêczenie duchów. Tym razem sprawia³y wra¿enie wyj¹tkowo podekscytowanych. Tego dnia przed po³udniem wybra³em siê na d³ugi spacer, a¿ do krawêdzi lodowca. Potem zaœ wspi¹³em siê kawa³ek na jego jêzor, pomagaj¹c sobie czekanem jak staro¿ytny cz³owiek z Ziemi. Tam, na zboczu, znajdowa³a siê pieczara, któr¹ wyj¹tkowo lubi³em By³a g³êboka, o niskim sklepieniu i oblodzonych œcianach, które œwieci³y niezwyk³ym blaskiem, gdy wpada³y do niej promienie obu s³oñc. Na tylnej œcianie groty powsta³a lodowa formacja, przypominaj¹ca spiralê, wspinaj¹ca siê ku górze jak w¹¿ pe³zn¹cy do sufitu. Grota kojarzy³a mi siê nie wiem czemu z antyczn¹ œwi¹tyni¹, ale raczej stanowi³a naturalny twór geologiczny. 98

Czêsto odwiedza³em to miejsce, k³ad³em rêce na lœni¹cych lodowych ³ukach i zamyka³em oczy. Czu³em wtedy wewn¹trz mojej jaŸni obecnoœæ wszystkich gwiazd wêdruj¹cych przez przestrzeñ. Wraca³em w³aœnie z groty, kiedy zaskoczy³o mnie po³udnie. Stan¹³em wiêc bez ruchu i wstrzyma³em oddech. I w³aœnie w tej chwili przemówi³ do mnie g³êboki g³os: – Sariszan, kuzynie. By³o to tak niespodziewane, ¿e odebra³em to dos³ownie jak niezwykle silny kopniak. Niemal zacz¹³em instynktownie uciekaæ. We krwi poczu³em nag³y skok pierwotnych hormonów walki. Ale równie szybko odzyska³em kontrolê nad sob¹, zapanowa³em nad przep³ywem adrenaliny, rozkaza³em komórkom swojego cia³a poch³on¹æ substancjê, która ju¿ dosta³a siê do krwi, zanim dotrze do mózgu. – Damiano! – wrzasn¹³em. – Kuzynie! Jakby zmaterializowa³ siê wprost z tego œniegu. Wysoka, smuk³a postaæ o srogim znamionuj¹cym si³ê spojrzeniu. Wszyscy Romowie s¹ moimi kuzynami, ale Damiano jest prawdziwym kuzynem, wnukiem najm³odszego brata mojego ojca. Ma oczy Roma i w¹sy Roma, ale poniewa¿ ca³e niemal ¿ycie spêdza pod potê¿nym ¿arem bia³ego s³oñca, Marajo, planecie o migocz¹cych piaskach, jego cia³o pokryte jest grub¹ zewnêtrzn¹ skórzan¹ warstw¹, co powoduje, ¿e nie jest podobny ani do Roma, ani do gaje, ani nawet w ogóle do cz³owieka. Trzymaj¹c siê wci¹¿ na dystans, rozejrza³ siê wokó³ i potrz¹sn¹³ g³ow¹ w zdumieniu. – Kuzynie, có¿ za miejsce! Ch³opak wspomina³ coœ o pustkowiu, ale nie wyobra¿a³em sobie czegoœ takiego! – Ale to miejsce jest piêkne, kuzynie, i zadziwiaj¹ce. Zostañ tu tydzieñ lub dwa, a sam zaczniesz to odczuwaæ. – Wierzê ci na s³owo – powiedzia³ Damiano. – Nie przeszkadzam, kuzynie? – Przeszkadzasz? – Zdaje siê, ¿e nie bardzo siê ucieszy³eœ na mój widok? – Devlesa avilan – powiedzia³em u¿ywaj¹c staro¿ytnej formu³y powitalnej. – Bóg ciê tu przywiód³. – Devlesa araklam tume – odpowiedzia³. – Bóg sprawi³, ¿e ciê znalaz³em. Ch³opak mówi³, ¿e wszystko tu jest pod œniegiem, ale mu nie wierzy³em. Teraz widzê, ¿e nie powiedzia³ mi nawet po³owy. Czy jest tu coœ ¿ywego oprócz ciebie? 99

– W zamarzniêtych rzekach p³ywaj¹ ¿ywe ryby. Wszêdzie krêc¹ siê podobne do duchów istoty z czystej energii. S¹ tu ma³e zwierz¹tka, skacz¹ce po lodzie i ¿ywi¹ce siê niewidzialnymi roœlinami lub sob¹ nawzajem, a po drugiej stronie tego wzgórza jest wielki las, kuzynie, chocia¿ nie s¹dzê, ¿ebyœ rozpozna³ drzewa na pierwszy rzut oka. – I jesteœ tu szczêœliwy? – Nigdy nie by³em szczêœliwszy. – To ja Damiano, twój kuzyn. Nie musisz ze mn¹ tañczyæ wokó³ prawdy. Moje oczy b³ysnê³y. – Przeby³eœ piêæ tysiêcy lat œwietlnych, by nazywaæ mnie k³amc¹? – Jakubie, Jakubie… – Czy ch³opak nie powiedzia³ ci, ¿e jestem szczêœliwy? – Owszem. Powiedzia³. – Ja to teraz potwierdzam. Zapytamy tak¿e duchów? – Jakubie! – Damiano… kuzynie… Potem wreszcie rozeœmialiœmy siê g³oœno, uœcisnêliœmy i poklepaliœmy po plecach, i puœciliœmy siê w dziki taniec radoœci na lœni¹cej pokrywie œniegu i lodu. – ChodŸ! – powiedzia³em i powiod³em go, na wpó³ biegn¹c, na drug¹ stronê wzgórza, w dolinê, gdzie znajdowa³o siê moje igloo. Rozdziawi³ usta na widok lasu. – O tym Chorian nic mi nie wspomina³! – Nie widzia³ tego. Gdy tu by³, mieszka³em w innym miejscu. – To s¹ te twoje drzewa? – Móg³bym ci pokazaæ, jak rosn¹ tam pod lodem. Wzdrygn¹³ siê. – Mo¿e innym razem. Otworzy³em kilka pojemników pozostawionych przez Juliena i podj¹³em Damiana posi³kiem, jakiego siê nie spodziewa³ dostaæ na Mulano. Wino p³ynê³o strumieniami, a on ³yka³ je jak dawni wêdrowni Romowie – ca³y kielich jednym potê¿nym haustem. Myœlê, ¿e Julien dosta³by apopleksji na ten widok, zw³aszcza ¿e by³ to niezwykle rzadki i cenny gatunek wina. Ale Julien by³ daleko st¹d i nie musieliœmy przejmowaæ siê dobrymi obyczajami, ani okazywaæ umiarkowania. Tote¿ piliœmy równo kielich za kielichem, a¿ do momentu, gdy rozluŸniliœmy siê zupe³nie, a dziwna skóra Damiana œwieci³a jak roz¿arzone wêgielki. 100

Wiedzia³em oczywiœcie, ¿e nie przyby³ tu, by podziwiaæ krajobraz. Damiano jest wa¿n¹ osobistoœci¹ na Marajo, prowadzi szeroko zakrojon¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Ma fermy ognistych jaj, z³o¿a magnetytów, g³êboko siedzi w handlu niewolnikami i w wielu jeszcze innych dziedzinach biznesu. I jak sam mówi, gdyby nawet wystêpowa³ w dziewiêciu egzemplarzach, nie mia³by czasu dogl¹daæ wszystkiego osobiœcie, a mimo to przyjecha³ na moje odleg³e miejsce odosobnienia, przyjecha³ tu zupe³nie sam i we w³asnej realnej osobie, nie jako duch, nie jako doppelganger. To by³o niezwykle pochlebiaj¹ce. Ale znaczy³o to tylko tyle, ¿e chcia³ dodaæ tak¿e swój g³os do tego chóru, który ponagla³ mnie do powrotu z wygnania. Popiliœmy sobie i pojedliœmy, a potem pojedliœmy i popiliœmy, i czeka³em cierpliwie, a¿ wyg³osi swój apel. On jednak opowiada³ mi tylko o sprawach rodzinnych, o kuzynach z Kalimaka, którzy wydobywali pierwiastki transuraniczne wprost ze s³oñca i sprzedawali z zyskiem, i o innych kuzynach z Iriarte, którzy przegrali w koœci piêæ uk³adów planetarnych, a potem odegrali je z powrotem tej samej szalonej nocy, i jeszcze o tych z Szurarara, którzy nie k³opocz¹c siê nawet o uzyskanie zgody Imperium, wyrwali swój œwiat z orbity, zmieniaj¹c go w olbrzymi¹ kometê i zapowiedzieli, ¿e w ogóle opuszczaj¹ Galaktykê. To ostatnie nieco mnie zdumia³o. – Damiano, naprawdê maj¹ taki zamiar? Czego bêd¹ u¿ywaæ zamiast s³oñca podczas podró¿y przez setki tysiêcy lat œwietlnych pustki? – O, maj¹ s³oñce, kuzynie, a raczej coœ na jego kszta³t. Wystarczy w ka¿dym razie, by zachowaæ ciep³o. To akurat nie jest problem. Ale nikt i tak nie wierzy, ¿e naprawdê chc¹ opuœciæ Galaktykê. Po prostu rozpowiadaj¹ to wszêdzie, by nikt nie dziwi³ siê ich znikniêciu. Sami zaœ zmierzaj¹ do Zewnêtrznych Kolonii, gdzie bêd¹ siê trudniæ piractwem. Jakieœ osiem, dziesiêæ tysiêcy lat œwietlnych od Centrum. Bêd¹ atakowaæ i znikaæ. Atakowaæ i znikaæ. – To nie jest godne Romów – powiedzia³em ponuro. – A Walerian? – Jeden pirat, no tak. Ale ca³y œwiat? – Có¿, Jakubie, mamy dziwne czasy. Kiedy Imperium i Królestwo zosta³y bez w³adcy… Aha. Przechodzimy do rzeczy. Wyci¹gn¹³ pust¹ szklanicê, abym dola³ mu wina. Uczyni³em to, a on podobnie jak poprzednio wypi³ je jednym haustem. 101

– Czy Imperator wci¹¿ ¿yje? – spyta³em. – Daj¹ mu szeœæ miesiêcy, góra rok. – A potem? – Sunteil… tak s¹dzê. – Mog³o byæ gorzej. – Mog³o. Jakoœ z nim wytrzymamy. Pytanie tylko, czy nowy król siê z nim dogada. Nowy król! – jak dziwnie zabrzmia³y te s³owa w moich uszach. Wiêcej ni¿ dziwnie. S³ysza³em ich echo wci¹¿ odbijaj¹ce siê dŸwiêkiem w g³êbi mojej duszy, w ciele zaœ poczu³em niemal fizyczny ból. – Tak, tak nowy król – powtórzy³. Ponownie wyci¹gn¹³ ku mnie szklankê. Co za diabe³! Zarzuci³ przynêtê, a ja z³apa³em siê na haczyk. – To jest ju¿ nowy król? Damiano wzruszy³ ramionami, potem przytakn¹³, i znowu wzruszy³ ramionami. Wsta³ nagle i przeszed³ siê kilka kroków po igloo. Siêgn¹³ od niechcenia po jeden cygañski wyrób, potem po drugi, delikatnie pieœci³ rêkami te pami¹tki staro¿ytnoœci. Ja tymczasem a¿ gotowa³em siê ze zniecierpliwienia. Diabe³! Diabe³! Naprawdê mnie z³owi³! – Chorian mówi³, ¿e krisatorzy myœl¹ o przeprowadzeniu nowej elekcji – powiedzia³em, staraj¹c siê zachowaæ ca³kowicie obojêtny ton g³osu – poniewa¿ zdaje siê, ¿e wreszcie uwierzyli w moj¹ abdykacjê. Ale Julien de Gramont, znasz go, pretendent do tronu Francji, by³ tutaj niewiele póŸniej. Namawia³ mnie do powrotu na Galgalê i ponownego objêcia tronu. – I powiedzia³eœ mu, ¿e nie jesteœ zainteresowany, kuzynie. – Ju¿ to wiesz? Julien zatem by³ w kontakcie tak¿e i z tob¹? – Julien by³ w kontakcie ze wszystkimi, a zw³aszcza z krisatorami. Przekaza³ im twoje s³owa. – O… – A wtedy odby³a siê nowa elekcja. – Najwy¿szy czas – rzek³em swobodnie. Utrzymywa³em spokój, chocia¿ wewn¹trz p³on¹³em. Nala³em sobie jeszcze trochê wina i zmusi³em siê do powolnego s¹czenia i smakowania ca³ego bukietu. Julien by³by zadowolony. – Wiêc mo¿emy uznaæ, ¿e Imperium nie wpadnie w wiêkszy chaos, i ¿e nie bêdzie wiêcej pirackich planet. Romowie znów maj¹ króla, a Sunteil wkrótce zostanie Imperatorem. Narasta³a we mnie potworna ciekawoœæ… ale nie, nie zadam tego pytania. 102

Damiano uœmiechn¹³ siê, a raczej skrzywi³ w charakterystycznym dla niego grymasie twarzy. – Wiesz, z tym Sunteilem to jeszcze nie jest takie pewne. Nie wiemy te¿, czy na pewno wszystko potoczy siê dobrze dla Romów. – Ze wzglêdu na osobê nowego króla? To masz na myœli? – Tak. Ze wzglêdu na nowego króla. Siedzia³em w absolutnym milczeniu i tylko patrzy³em na niego, a Damiano, mimo i¿ w jego ¿y³ach p³ynê³y teraz ca³e litry wina, siedzia³ równie milcz¹cy i patrzy³ na mnie ze spokojem równym mojemu. Czu³em jego wielk¹ si³ê. Zaprawdê mia³ w ¿y³ach krew naszych przodków. Czy to on by³ nowym królem? Nie. Na pewno nie. Gdyby tak by³o, nie móg³by odjechaæ tak daleko od Galgali zaraz po elekcji. – No dobrze – powiedzia³em. – Damiano, kto to jest? – Interesuje ciê to? – Dobrze wiesz, ¿e tak. – Zostawi³eœ to wszystko. Opuœci³eœ Imperium. ¯yjesz sobie tutaj poœród lodów, duchów i migocz¹cych rybek… – Kto to jest? – Jakubie, dlaczego nam to zrobi³eœ? – Nadszed³ taki czas, ¿e zmiany by³y konieczne. – Dla Romów czy dla Jakuba? – Musia³em pomyœleæ o Jakubie – odpar³em. – Musia³em wyjechaæ, bo dusi³em siê tam. – Wiêc wyjecha³eœ i pojawi³y siê nowe szanse… dla ciebie i dla nas. – Damiano, kto to jest? Spojrza³ na mnie okropnym wzrokiem. – Szandor. – Mój syn, Szandor, jest Królem Cyganów? – Tak. Szandor. Poczu³em siê nagle tak, jakby gigantyczne ostrze miecza przeciê³o mnie wpó³ i strumienie krwi tryska³y z mojego cia³a na ziemiê. To by³ najwiêkszy wysi³ek, jakiego dokona³em w ca³ym swym ¿yciu, ale powstrzyma³em siê od rzucenia siê przez stó³ i zaciœniêcia r¹k na szyi Damiana. Chcia³em wepchn¹æ mu te s³owa z powrotem do gard³a! Chcia³em, aby nigdy ich nie wypowiedzia³! Ale nie poruszy³em siê, i nie odezwa³em ani s³owem. To by³a tragedia ponad miarê, a ja by³em jej bezmyœlnym sprawc¹. W moje pe³ne zdumienia i przera¿enia milczenie wdar³ siê g³os Damiana. 103

– No i co, Jakubie? – Tego nie wyobra¿a³em sobie w najkoszmarniejszych snach – powiedzia³em cicho. – Jak dawno temu to siê sta³o? – Bardzo niedawno. – Damiano, jeœli k³amiesz… – Szandor jest królem. Niech moi synowie umr¹ w tej chwili, jeœli sk³ama³em. – Mój Bo¿e. Mój Bo¿e! Dziki Szandor. Jedyny cz³owiek w ca³ym Wszechœwiecie, nad którym nigdy nie uda³o mi siê zapanowaæ. Krwawy Szandor, morderca, królem? Powinienem by³ wyj¹æ go z ko³yski i wrzuciæ w niezmierzon¹ czarn¹ g³êbiê krateru Idradin. Wtedy by³y jeszcze szanse, by go powstrzymaæ. Jak mog³em nie przewidzieæ, ¿e mo¿e staæ siê coœ takiego? – I œwiaty go zaakceptowa³y? – Ca³ymi stadami i na wyœcigi. Tak bardzo pragn¹ znowu mieæ króla. Nawet takiego, jak Szandor. – Mój Bo¿e – jêkn¹³em znowu. – Szandor! – Czy tego w³aœnie chcia³eœ, gdy nas opuszcza³eœ? – Nie mogli przecie¿ daæ w³adzy synowi króla – powiedzia³em powoli. – To przeciw zwyczajom. Nie mamy dziedzicznej monarchii. – Poprosi³… zmusi³ ich. – Zmusi³ krisatorów? – Wiesz, jaki jest Szandor. – Tak – odpar³em g³ucho. – Wiem, jaki jest Szandor. W g³êbi mojej duszy zaczê³o siê trzêsienie ziemi. Od mojej jaŸni odrywa³y siê wielkie g³azy i spada³y, mia¿d¿¹c mnie. Teraz dopiero dostrzeg³em ca³y ogrom b³êdu, jakim by³o opuszczenie Galgali. Zostawi³em miejsce dla niego. Nie doceni³em jego ambicji, nie doceni³em jego d¹¿enia, by je zaspokoiæ, a on wype³ni³ pró¿niê. Jakim¿e by³em g³upcem, chocia¿ do dziœ wyobra¿a³em sobie, ¿e jestem nad wyraz sprytny. Gra³em niepokonanie i zwyciêsko przez siedemdziesi¹t dwa lata, a potem rzuci³em ostatni¹ kartê s¹dz¹c, ¿e to najlepsze zagranie ze wszystkich. Ale tylko zniszczy³em w tym w³aœnie momencie wszystko, co z takim trudem budowa³em. Nigdy nie czu³em tak dojmuj¹cego wstydu, jak w tamtej w³aœnie chwili. Damiano musia³ dostrzec na mojej twarzy ca³y ten ból i strach, bo i na jego twarzy pojawi³ siê podobny wyraz. Spojrza³ mi w oczy 104

i wstrz¹snê³o nim to, co w nich zobaczy³. Ja w jego oczy nie mog³em spojrzeæ. Odwróci³em siê gwa³townie, dopad³em do drzwi i wybieg³em w mroŸn¹ ciemnoœæ. Podwójny Dzieñ dobieg³ bowiem koñca w czasie naszej rozmowy, i teraz mia³em za oœwietlenie tylko ³agodny blask milionów gwiazd. W³aœnie zaczyna³ padaæ œnieg. Pierwsze bia³e p³atki opad³y na moje w³osy… Sta³em samotnie poœrodku lodowego pola, œwiadomy obecnoœci wokó³ mnie niezliczonej iloœci duchów. Duchy Mulano, a mo¿e tak¿e duchy Polarki i Waleriana. Ich zimny chichot rozbrzmiewa³ ka¿dej nocy. Ale wiedzia³em ju¿, ¿e nie us³yszê wiêcej tego œmiechu. Gra siê skoñczy³a, wczeœniej ni¿ oczekiwa³em. Ale nie przynios³a mi zwyciêstwa, którego by³em pewien. Teraz chodzi³o ju¿ nie o zwyciêstwo, lecz o ocalenie. Poczu³em milcz¹c¹ obecnoœæ Damiana za plecami. – Daj mi pó³tora dnia – powiedzia³em doñ. – Muszê spakowaæ rzeczy.

105

Czêœæ trzecia

Przybywam jako czas

Kriszna: Przybywam jako czas, niszczyciel ludzi, w tej godzinie, w której dojrzeli do zniszczenia. Bo wszyscy oni umrzeæ musz¹; czy walczyæ bêd¹, czy czekaæ w pokorze. Dlatego walcz. Zdob¹dŸ królestwo, bogactwo i chwa³ê. Bhagawagita

108

1

N

igdy nie planowa³em w jakiœ szczególny sposób, ¿e bêdê królem. I taka w³aœnie jest prawda, niezale¿nie od tego, co o tym myœli Syluisa. Oczywiœcie ci¹¿y³a na mnie przepowiednia odk¹d tylko na tyle doros³em, by samodzielnie obetrzeæ sobie nos, ale minê³o wiele lat, ca³e ¿ycie przeciêtnego cz³owieka, zanim poj¹³em wreszcie, co stara³ siê mi powiedzieæ duch Bibi Saviny, mnie, maleñkiemu dziecku tam, na Vietoris. Dopiero po fakcie zdo³a³em zrozumieæ tajemnicê jej œpiewu i magicznych zaklêæ. Móg³bym wam wprawdzie powiedzieæ, ¿e ju¿ od samego pocz¹tku ogarn¹³ mnie zapa³, by dostaæ siê na szczyt, rozkazywaæ ka¿demu, i cieszyæ siê tym, ¿e li¿¹ mi buty. Ale wtedy bym sk³ama³. W czasach mojego dzieciñstwa wcale tak nie by³o. Mo¿e potem, gdy ju¿ nieco dalej zaszed³em t¹ drog¹… ale pamiêtajcie, ¿e w³adza czyni dziwne rzeczy nawet z najskromniejszymi ludŸmi. Na pocz¹tku planowa³em jedynie do¿yæ do kolejnego dnia, a potem do jeszcze nastêpnego. I po prostu kroczyæ swoj¹ w¹sk¹ dró¿k¹ miêdzy bólem, jaki sprawia³o ¿ycie z jednej strony a kresem wszelkiego bólu z drugiej. Stara³em siê prze¿yæ kolejny dzieñ jako tako radoœnie. Mimo ¿e by³em niewolnikiem, mimo ¿e by³em cz³onkiem rasy wiecznych wygnañców, to jednak potrafi³em pragn¹æ tej jednej prostej rzeczy – nie królestwa wcale, lecz po prostu odrobiny radoœci i zabawy. 109

Mój ojciec, Romano Nirano, by³ wybitnym Romem, cz³owiekiem pe³nym dostojeñstwa. Jak ju¿ wiecie, zosta³em sprzedany, gdy mia³em siedem lat, ale wci¹¿ jeszcze widzê go tak dok³adnie, jakby sta³ tu¿ przy mnie: jego szerok¹ twarz z wydatnymi koœæmi policzkowymi, g³êboko osadzone oczy, potê¿ne, stercz¹ce w¹sy, i gêst¹ czarn¹ czuprynê opadaj¹c¹ na czo³o. Tak samo zreszt¹ wygl¹da moja twarz. Podobnie wygl¹da³y twarze ka¿dego z nas przez wszystkie te tysi¹clecia, odk¹d opuœciliœmy Gwiazdê Romów i myœlê, ¿e tak samo bêd¹ wygl¹da³y a¿ do koñca czasu. W czasie gdy siê urodzi³em, ojciec by³ ju¿ niewolnikiem. Po swoim ojcu odziedziczy³ tyle d³ugów, ¿e nie mo¿na by ich sp³aciæ nawet w ci¹gu piêciu pokoleñ. Dziadek oddawa³ siê b³yskotliwym, choæ zapewne nierozwa¿nym spekulacjom. Straci³ wszystko podczas paniki w dwa tysi¹ce czternastym roku, kiedy to wszystkie ciê¿kie metale sta³y siê kompletnie bezwartoœciowe, i od tego momentu nasza rodzina zosta³a skazana na nêdzê. Ojciec móg³ po prostu og³osiæ bankructwo, ale uwa¿a³, ¿e to by³oby zwyk³ym tchórzostwem. Wiêc sprzeda³ w niewolê siebie, moj¹ matkê, piêcioro mojego rodzeñstwa i mnie, w zamian za rezygnacjê z roszczeñ. D³ugi rodziny zosta³y wykreœlone z ksi¹g, a my staliœmy siê niewolnikami Volstead Factors, wielkiej miêdzygwiezdnej korporacji, która zreszt¹ by³a lennikiem Imperium. – Nie ma nic upokarzaj¹cego w byciu niewolnikiem – wyjaœni³ mi ojciec. Mia³em wtedy piêæ lat i w³aœnie odkry³em, ¿e ró¿niê siê od wiêkszoœci dzieci. ¯e nale¿ê do kogoœ. – To po prostu interes, jak wszystkie. Czasem przysparza niewygód, ale nie upokarza. To tylko warunki ¿ycia, które mo¿esz przecie¿ zmieniæ tak szybko, jak zdo³asz. Jednak jeœli masz szansê, by je zmieniæ, ale z niej nie skorzystasz – a to ju¿ jest upokorzenie. Ale nigdy nie powinieneœ odczuwaæ wstydu jedynie dlatego, ¿e jesteœ niewolnikiem. Oczywiœcie musicie zdaæ sobie z tego sprawê, ¿e mówi³ o nowoczesnym niewolnictwie. Bo ta instytucja znacznie zmieni³a siê od staro¿ytnych czasów, tak jak zreszt¹ wszystko… Byæ mo¿e wci¹¿ u¿ywamy tych samych nazw: niewolnik, król, imperator, duch, ale ich znaczenie jest ju¿ zupe³nie inne. Odleg³a przesz³oœæ nie jest ju¿ nawet obcym krajem, jak ktoœ to kiedyœ okreœli³, lecz zupe³nie innym wszechœwiatem. Nauczy³em siê, ¿e jestem niewolnikiem, zanim jeszcze nauczy³em siê, ¿e jestem Romem. Albo, ¿eby byæ bardziej dok³adnym – za110

wsze wiedzia³em, ¿e jestem Romem, ale dopiero, gdy mia³em szeœæ lat, poj¹³em, ¿e wiêkszoœæ innych ludzi Romami nie jest. W domu mówiliœmy w jêzyku romskim, a na zewn¹trz w imperialnym, i z ³atwoœci¹ przechodziliœmy z jednego jêzyka na drugi. Do tej pory s¹dzi³em wiêc, ¿e wszyscy postêpuj¹ tak samo. Moja matka opowiada³a mi stare romskie baœnie, historie o bogach i demonach, o czarnoksiê¿nikach i ich sztuce, o heroicznych wêdrówkach taborów przez odleg³e dziwne kraje. S¹dzi³em, ¿e ka¿dy zna te baœnie. Trzymaliœmy te¿ w domu prawdziwe skarby: z³ote monety, instrumenty muzyczne, œwiête obrazy, jaskrawe chusty, a poniewa¿ nigdy nie odwiedzi³em domu ¿adnego z moich szkolnych kolegów, nie wiedzia³em, ¿e oni nie maj¹ takich rzeczy. Kiedy mia³em szeœæ lat wyszed³em pewnego dnia z domu, aby narwaæ trochê owoców z drzewa na brzegu rzeki. Kiedy tam zaszed³em, zobaczy³em, ¿e jakieœ dzieci bij¹ moj¹ siostrê Tereinê. Tereina mia³a wtedy dwanaœcie lat, a napastnicy, ch³opcy i dziewczêta, mieli mo¿e z osiem czy dziewiêæ. Górowa³a wiêc nad nimi wzrostem, ale ich by³o z dziesiêcioro i szarpali j¹ ze wszystkich stron. – Romski œmieæ. Romski œmieæ. Romski œmie栖 wyzywali j¹, biegaj¹c wokó³. – Rom! Rom! Rom! Starali siê z³apaæ j¹ i zerwaæ jej naszyjnik, a by³ on zrobiony z b³yszcz¹cych skorup ¿uczków wietrznych. Stryj przywióz³ go jej z Iriarte. By³a to zreszt¹ najcenniejsza rzecz, jak¹ mia³a – przepiêkny naszyjnik pulsuj¹cy setkami zmieniaj¹cych siê odcieni œwiat³a. Tereina wyrywa³a siê z ca³ych si³ siêgaj¹cym ku jej szyi rêkom. By³a dla nich zbyt wysoka, ale zdo³ali rozerwaæ jej bluzkê, przez któr¹ widaæ by³o jej piersi, i widzia³em te¿ d³ugie czerwone rysy zadrapañ na skórze. – Romski œmieæ. Romski œmieæ. Romski œmieæ… Zobaczy³a mnie i w naszym jêzyku zawo³a³a, ¿ebym jej pomóg³, a potem jeszcze krzyknê³a w imperialnym: – Jakub, rzuæ na nich urok! Rzuæ na nich czar! Mia³em tylko szeœæ lat, ale by³em du¿y i silny, i nie widzia³em powodów, by baæ siê tej bandy. Matka opowiada³a mi kiedyœ legendy o „z³ym oku”, o mrocznym zaklêciu jakiego drabarne, cygañskie wiedŸmy, u¿ywa³y, aby sprowadziæ cierpienie na swoich wrogów. Niektóre z tych opowieœci by³y tylko czystym wymys³em, niektóre nie; ale tym wieku nie potrafi³bym nawet tego odró¿niæ. Dla mnie wtedy wszystko by³o prawd¹ i by³em przekonany, ¿e potrafi³bym rzuciæ drêczycieli mojej siostry wprost na s³oñce, jeœli tylko zna³bym prawdziwe zaklêcia i w³aœciwe gesty. 111

I chyba oni te¿ tak myœleli, bo kiedy zmru¿y³em tylko oczy i wypcha³em powietrzem policzki, a potem unios³em rêce nad g³owê i zacz¹³em maszerowaæ ku nim œpiewaj¹c „iachalipe, iachalipe, iachalipe – zaklêcie, zaklêcie, zaklêcie”, natychmiast odwrócili siê na piêcie i umknêli, kwicz¹c ze strachu jak przera¿one œwinie. Rykn¹³em œmiechem i pos³a³em za nimi wi¹zankê przekleñstw, a potem odda³em mocz w ich kierunku, aby jeszcze bardziej ich upokorzyæ. Tereina dr¿a³a i p³aka³a, a ja uspokoi³em j¹ tak, jak mê¿czyzna powinien uspokoiæ kobietê: podszed³em i otoczy³em j¹ opiekuñczo ramionami. – Dlaczego oni to robili? – spyta³em. – Dlatego, ¿e jesteœmy niewolnikami? – A co ich to obchodzi? Po³owa z nich tak¿e jest. – A wiêc dlaczego? – Bo jesteœmy Romami, ma³y braciszku. Bo jesteœmy Romami. Tego wieczoru ojciec musia³ wyt³umaczyæ mi wiele rzeczy, których dot¹d jeszcze nie wiedzia³em. I od tego momentu moje ¿ycie nigdy nie by³o ju¿ takie, jak przedtem. – Nazywamy ich gaje – mówi³ – co na jêzyk imperialny mo¿na prze³o¿yæ jako g³upcy, cymba³y, gamonie. Ich umys³y s¹ wolniejsze ni¿ nasze, i myœl¹ w taki niezgrabny powolny sposób. My skaczemy z jeden na piêæ, a potem na trzy czy na dziesiêæ, a oni potrafi¹ tylko jeden, dwa trzy, cztery… Oczywiœcie niektórzy gaje s¹ bystrzejsi ni¿ inni. Imperator te¿ jest gajo i jego Wysocy Lordowie, i oni maj¹ naprawdê bardzo bystre umys³y. Ale wiêkszoœæ gaje to prostaki. Musieliœmy znosiæ ich g³upotê, odk¹d tylko zaczêliœmy ¿yæ miêdzy nimi. Oni wiedz¹, ¿e jesteœmy od nich o wiele bystrzejsi, dlatego te¿ od zawsze nas przeœladuj¹ i drêcz¹. Nawet teraz obawiaj¹ siê nas i nie ufaj¹ nam, chocia¿ wiêkszoœæ z nich zaprzeczy³aby temu. – I wielu jest tych gaje? – spyta³em. – Dziesiêæ tysiêcy na ka¿dego z nas – odpar³ ojciec. – A mo¿e nawet wiêcej? Kto by policzy³ gaje? S¹ liczni jak gwiazdy na niebie, a nas jest bardzo niewielu, Jakubie. Bardzo niewielu. G³owa mi pêka³a od nadmiaru niespodzianek. Gdy mój ojciec kroczy³ ulic¹, nosi³ siê jak król. Zawsze wiêc s¹dzi³em, ¿e jesteœmy ludŸmi o niezwyk³ym znaczeniu, nawet jeœli chwilowo ¿yjemy w niewolnictwie, a teraz nagle dowiadujê siê, ¿e nale¿ê do maleñkiej, ma³o znacz¹cej rasy. ¯e my, Romowie, jesteœmy jak bia³e grzywy fal, rozrzucone gdzieniegdzie po olbrzymim oceanie gaje. 112

Wszystko to stanowi³o dla mnie szok. Widzia³em w myœlach twarz mojego ojca i twarze jego braci w t³umie gaje, i po raz pierwszy zrozumia³em, jak bardzo siê od nich ró¿nimy. Ró¿ni³ siê kszta³t naszych podbródków, inny by³ ogieñ w naszych oczach, dziwne by³o lœnienie naszych czarnych w³osów. Inna rasa, obcy… nawet jeszcze bardziej obcy ni¿ wtedy podejrzewa³em. – Jakubie, wiesz, ¿e kiedyœ istnia³o miejsce zwane Ziemi¹, prawda? – Ziemia. Tak. – Zniszczona dawno temu. Zrujnowana i unicestwiona przez g³upotê gaje. Kiedyœ na niej mieszkaliœmy, my i gaje, zanim wyruszyliœmy do gwiazd. Wtedy nazywali nas Cyganami. Nadawali nam zreszt¹ wiele innych imion: Zigeuner, Romanichel, Gitanes, Gypsy, Zingari, Mirlifiches, Karaghi, dziesi¹tki imion. W³adali bowiem dziesi¹tkami jêzyków; byli nawet zbyt g³upi i zbyt k³ótliwi, aby rozmawiaæ jedn¹ mow¹, wiêc mêczyli siê z wieloma narzeczami. My zaœ wêdrowaliœmy miêdzy nimi – zawsze obcy. Nigdy nie zatrzymywaliœmy siê na d³ugo w jednym miejscu, bo jaki by³by tego cel? Nikt nas zreszt¹ nie chcia³. Oni nienawidzili nas i zawsze robili, co mogli, by nas skrzywdziæ, a wiêc zatrzymywaliœmy siê na krótki czas, zarabialiœmy parê monet ¿ebrz¹c, przepowiadaj¹c przysz³oœæ, ostrz¹c no¿e, albo tylko kradliœmy trochê jedzenia, i wyruszaliœmy w dalsz¹ drogê. – Kradliœmy? – zapyta³em zszokowany. Rozeœmia³ siê i po³o¿y³ sw¹ wielk¹ d³oñ na moim ramieniu, œciskaj¹c je delikatnie w sposób, który uwielbia³em. Potem pohuœta³ mnie w powietrzu. – Oni nazywali to kradzie¿¹, my ¿niwami. Owoce ziemi nale¿¹ przecie¿ do wszystkich ludzi, prawda ch³opcze? Bóg da³ nam apetyt i œwiat, który zaspokaja ten apetyt. Kiedy wiêc bierzemy to, czego nam trzeba, s³uchamy woli Boga. – Ale kiedy bierzemy rzeczy, które nie nale¿¹ do nas… – powiedzia³em, widz¹c w myœlach rêce gaje wyci¹gniête po cenny naszyjnik mojej siostry. – To dzia³o siê dawno temu, kiedy ¿ycie by³o ciê¿kie. Oni chcieli, byœmy umarli z g³odu, wiêc musieliœmy braæ to, czego potrzebowaliœmy – trawê dla naszych koni, drewno do naszych ognisk, owoce z drzew… mo¿e czasem jakiegoœ zb³¹kanego kurczaka czy dwa. Jak mogli nas winiæ za to, ¿e korzystamy z bogactw œwiata, kiedy byliœmy g³odni i spragnieni? 8 – Czas trzeciego wiatru

113

I mój ojciec opowiedzia³ mi o ¿yciu Romów na tej Ziemi gaje, a kiedy skoñczy³, dr¿a³em z przera¿enia. Rasa wynêdznia³ych, odepchniêtych istot. W³óczêdzy, krêtacze, ¿ebracy, z³odzieje, wró¿biarze, zaklinacze wê¿y, tancerze, kowale, rzemieœlnicy i akrobaci, podró¿uj¹cy taborami z kraju do kraju, rozbijaj¹cy obozowiska na skraju miast w nêdzy i brudzie, utrzymuj¹cych siê przy ¿yciu wy³¹cznie dziêki oszustwom, k³amstwom, kradzie¿om i innym desperackim postêpkom. Wytykani palcami i znienawidzeni, budz¹cy przera¿enie, œcigani przez niechêtne szepty, a nawet skazywanych na œmier栖 na œmieræ! – tylko za tak¹ zbrodniê, ¿e ró¿nili siê od osiad³ych ludzi, miêdzy którym wêdrowali. I zacz¹³em od tej pory myœleæ o tej utraconej Ziemi jak o piekle, w którym moi przodkowie prze¿ywali tysi¹ce lat tortur. Wci¹¿ jeszcze mówi³, gdy zacz¹³em p³akaæ. – Nie, Jakubie – powiedzia³ i silnie mn¹ potrz¹sn¹³. – Nie ma nad czym p³akaæ. Cierpieliœmy, ale nigdy nie z³amali naszego ducha. My mieliœmy swoje ¿ycie, a gaje swoje. Mo¿e ich by³o wygodniejsze, ale nasze by³o prawdziwe, i zgodne z natur¹. To my byliœmy królami szlaków. My szybowaliœmy na skrzyd³ach wiatru. My doznawaliœmy radoœci, które dla nich pozostawa³y niedostêpne. I wci¹¿ tak jest. Jakubie, spójrz czym siê staliœmy: byli z³odzieje, byli ¿ebracy, ci pogardzani Cyganie, teraz s¹ prawdziwymi królami dróg, tyle ¿e s¹ to miêdzygwiezdne szlaki. Zawsze trzymaliœmy siê naszego sposobu ¿ycia. Mo¿e niektórzy z nas od czasu do czasu porzucaj¹ wêdrówkê, ale zawsze w koñcu do niej wracaj¹. Zawsze wracaj¹ do naszej drogi. Bo ona przynosi nam szczêœcie, przynosi nam dobro, i wiele innych wa¿nych rzeczy. Mówimy Wielk¹ Mow¹. ¯yjemy Wielkim ¯yciem. Przemierzamy Wielk¹ Drogê. I zawsze wiedzie nas Jedyne S³owo. – Jedyne S³owo? – spyta³em. – Jakie? – Jedyne S³owo: „Przetrwaæ”.

2

O

czywiœcie wci¹¿ jeszcze niewiele rozumia³em z ca³ej tej opowieœci. Zreszt¹ ojciec nie opowiedzia³ mi nic o tym, jak Romowie powiedli ludzkoœæ ku gwiazdom, jak powsta³o Imperium, jak 114

stworzyliœmy królestwo Romów i wpletliœmy jego w tkaninê Imperium tak, ¿e mog³o staæ siê si³¹, która rz¹dzi³a ludzkoœci¹. Wyjaœnianie takich rzeczy szeœcioletniemu dziecku, nawet jeœli by³o Romem, nie mia³o wiêkszego sensu. Nie opowiedzia³ mi te¿ o GwieŸdzie Romów ani te¿ o tym, jak bardzo siê ró¿nimy od gaje. Chyba wtedy zbyt trudno by³oby mi zrozumieæ, ¿e nie nale¿ymy nawet do tej samej rasy, ¿e p³ynie w nas ca³kowicie obca krew. Bo nie chodzi³o o ró¿nice w zwyczajach czy mowie – po prostu byliœmy innym gatunkiem! Na tê okrutn¹ wiedzê mia³ jeszcze przyjœæ czas. Wszystko to zdarzy³o siê w mieœcie Vietorion na planecie Vietoris. Odk¹d zabrali mnie stamt¹d nastêpni w³aœciciele, nigdy wiêcej nie dane mi by³o ujrzeæ tej planety. Minê³o ju¿ ponad sto szeœædziesi¹t lat, ale na zawsze pozostanie ona w moich wspomnieniach. By³ to mój pierwszy dom, miejsce, w którym wszystko siê dla mnie zaczê³o. Migocz¹ce niebo w barwie z³ota i zieleni, wielkie miasto, które by³o jak czarny szal otulaj¹cy górski grzbiet wznosz¹cy siê nad rozleg³¹ równin¹, imponuj¹cy czerwony szczyt góry Salvat, wznosz¹cej siê nad miastem i godz¹cej prosto w niebo. Byæ mo¿e ¿adna z tych rzeczy nie by³a tak wielka i tak imponuj¹ca, jak zapamiêta³em, ale wolê pamiêtaæ je w³aœnie takie. Nawet nasz dom wydawa³ mi siê ogromny jak pa³ac, z bia³ymi dachówkami odbijaj¹cymi œwiat³o s³oñca, nieskoñczonymi labiryntami pokoi, cich¹ muzyk¹ w oddali, i pachn¹cymi tak intensywnie ¿ó³tymi kwiatami, rosn¹cymi w klombach na dziedziñcu. Czy tak w³aœnie by³o? Przecie¿ na Vietoris byliœmy niewolnikami… Jednak jest niewolnictwo i niewolnictwo. Ojciec sprzeda³ nas zak³adom Volstead Factors, ale to nie znaczy, ¿e byliœmy zakuci w ³añcuchy czy æwiczeni biczem, nie jadaliœmy te¿ odpadków. Nasze niewolnictwo by³o, jak mawia³ ojciec, interesem handlowym. ¯yliœmy tak, jak ¿yli normalni wolni ludzie. Ka¿dego dnia ojciec szed³ do stoczni, gdzie sta³y olbrzymie, okute br¹zem statki kompanii i pracowa³ jak ka¿dy zwyk³y mechanik, a na wieczór wraca³ do domu. Matka by³a nauczycielk¹ w nale¿¹cej do kompanii szkole, a bracia, siostry, i ja chodziliœmy do szko³y, chocia¿ nie do tej, w której uczy³a mama. Potem, ju¿ jako ludzie doroœli, mieliœmy pracowaæ dla kompanii na takim stanowisku, jakie dla nas wybior¹. Jedliœmy i ubieraliœmy siê dobrze, i tylko, jako niewolnicy, mieliœmy byæ zawsze zwi¹zani z kompani¹, nie mogliœmy nigdy praco115

waæ dla kogoœ innego, ani te¿ opuœciæ Vietoris w poszukiwaniu innego ¿ycia. W ten sposób mieliœmy sp³aciæ inwestycjê, jak¹ dla kompanii by³o kszta³cenie nas. Ale traktowano nas dobrze. Oczywiœcie kompania mog³a nas sprzedaæ, gdybyœmy nie byli potrzebni, i nadszed³ czas, gdy to zrobi³a. Na razie zaœ przygl¹da³em siê wielkim statkom przecinaj¹cym nocne niebo i œwiec¹cym jak spadaj¹ce komety, gdy rozpêdza³y siê w atmosferze przed skokami o ca³e lata œwietlne, i mówi³em sam do siebie: „Ten statek leci, bo mój ojciec pracowa³ przy nim. Mój ojciec zna magiê statków kosmicznych. Mój ojciec móg³by sam prowadziæ ten statek, gdyby mu pozwolono”. Czy to by³a prawda? Przypuszczam, ¿e nie. Chocia¿ ju¿ wtedy wiedzia³em, ¿e wszyscy piloci statków kosmicznych to Romowie. Czêsto widzia³em ich w mieœcie, wielkich, czarnow³osych mê¿czyzn o romskich oczach, w b³êkitnych jedwabnych uniformach z bufiastymi rêkawami, jakie w tamtych czasach nosili piloci Imperium. Ale przecie¿ nie wszyscy Romowie byli pilotami i s¹dzê, ¿e w tamtych czasach nie do koñca potrafi³em zrozumieæ ró¿nicê miêdzy pilotem a mechanikiem. Piloci byli Romami, mój ojciec by³ Romem i pracowa³ przy statkach kosmicznych, a wiêc mój ojciec potrafi³ prowadziæ statek równie dobrze jak ka¿dy z tych ludzi w niebieskich uniformach… Ojciec mia³ niezwyk³y talent do prac manualnych – stary talent Romów, który mieliœmy we krwi od dni, gdy byliœmy wêdrownymi majsterkowiczami, kowalami i œlusarzami. Ojciec umia³ zrobiæ i naprawiæ wszystko, dokonywa³ prawdziwych cudów za pomoc¹ kawa³ka drutu czy drewna, ale nawet dla niego ujêcie sterów statku kosmicznego by³oby prawdziwym wyzwaniem. Jednak pewnie szybko poj¹³by, co nale¿y czyni栖 intuicyjnie, bezwiednie. On mia³ talent. By³ wielkim cz³owiekiem. Nauczy³ mnie te¿ nazw romskich szczepów. My nazywaliœmy siê Kalderaszami, a byli te¿ Lowara, Sinti, Luri, Czurari, Manusz, Gitanos, i wiele innych. Niektóre nazwy ju¿ zapomnia³em, stare nazwy, siêgaj¹ce naszych wêdrówek po Ziemi. Potem, kiedy dowiedzia³em siê o GwieŸdzie Romów i o szesnastu pierwotnych szczepach, uzna³em, ¿e nazwy, które us³ysza³em od ojca, pochodz¹ stamt¹d. Teraz wiem, ¿e siê myli³em. Te nazwy pojawi³y siê w czasach, gdy byliœmy rozproszeni na Ziemi miêdzy gaje, raptem kilka tysiêcy lat temu, gdy wêdrowaliœmy w wozach, gdy byliœmy wygnañcami. Teraz te nazwy straci³y znaczenie, jesteœmy rozproszeni po tak olbrzymiej liczbie œwia116

tów, ¿e znaczenie ma tylko przynale¿noœæ do jednego szczepu – szczepu wszystkich Romów – do Wielkiej Kompanii. Wci¹¿ jednak staro¿ytne nazwy s¹ czêœci¹ naszej tradycji, któr¹ zachowujemy i zawsze bêdziemy zachowywaæ. Rodzice wiêc mówi¹ swym dzieciom, ¿e s¹ Kalderaszami, albo Lowara, albo Sinti, nawet jeœli teraz s¹ to tylko puste s³owa. Ojciec nauczy³ mnie tak¿e Drogi, tej, któr¹ pod¹¿ali Romowie przez niezliczone pokolenia i wieki. Nie chodzi tu o specjalne zwyczaje mojego ludu, o folklor, ceremonie, rytua³y. To s¹, owszem, wa¿ne rzeczy, ale stanowi¹ tylko narzêdzia s³u¿¹ce przetrwaniu. Maj¹ nas odró¿niaæ, maj¹ nas zachowaæ, daæ nam wiedzê, o tym, co jest czyste, a co brudne, nauczyæ, jak obchodziæ narodziny, ma³¿eñstwo i œmieræ, jak wybieraæ przywódców, jak odnosiæ siê do niewidzialnych mocy – to nazywamy prawdziw¹ wiar¹. Musimy pod¹¿aæ za jej przykazaniami albo zginiemy, i ja, jak ka¿de dziecko Romów, musia³em j¹ poznaæ. Ale te rytua³y nie s¹ esencj¹ Drogi, to tylko narzêdzia, które umo¿liwiaj¹ podró¿ po niej. Ojciec zadba³ o to, bym rozumia³, co jest pod t¹ wierzchni¹ warstw¹, co to znaczy byæ Romem: ¿e jest nas niewielu; ¿e jest siê jednym z tych, którym okrutny los odebra³ dom, którzy musieli ca³e tysi¹clecia trzymaæ siê razem poœród hord wrogów, poœród obcych l¹dów. Pamiêtaæ, ¿e wszyscy Romowie s¹ spokrewnieni, i tylko jednoœæ gwarantuje nam bezpieczeñstwo; pamiêtaæ ca³y czas, ¿e godnoœæ i odwaga s¹ wa¿ne, ale najwa¿niejsze jest, byœmy przetrwali, zakoñczyli wreszcie nasz¹ d³ug¹ wêdrówkê i wrócili do domu. T³umaczy³, ¿e ca³y Wszechœwiat jest nam wrogi i musimy czyniæ wszystko, co w naszej mocy, by ocaleæ. Z pocz¹tku niewiele czu³em wspólnego z tymi Romami, którzy na wozach i koñskich grzbietach przemierzali drogi i bezdro¿a œredniowiecznej Ziemi. Nie czu³em siê bliski tym przodkom – ja, cz³owiek z Imperium, który móg³ przemierzaæ gwiezdne szlaki. Byli jak okazy rzadkiej fauny, postacie z ludowych opowieœci, byli quaint. A¿ nadesz³a noc, gdy ojciec zabra³ mnie na szczyt góry Salvat, piêæ tysiêcy metrów nad miastem, gdzie powietrze by³o tak rozrzedzone, ¿e czu³em ból w p³ucach. Pokaza³ mi b³yszcz¹c¹ na niebie Gwiazdê Romów i opowiedzia³ ostatni fragment jej historii i wtedy poj¹³em, ¿e jestem jednym z tych odleg³ych Kalderaszów, Sinti, Gitanos, czy Lowara, którzy zniknêli wraz z Ziemi¹, ¿e jesteœmy jednej krwi i jedn¹ mamy duszê, ¿e oni s¹ czêœci¹ mnie, a ja ich czêœci¹. Wtedy zrozumia³em te¿ przyczynê kradzie¿y kurcz¹t czy jab³ek w tamtych zamierzch³ych czasach. G³ód zabija, a my musieliœmy 117

prze¿yæ, by osi¹gn¹æ swój cel. Jeœli wiêc gaje nie pozwalali nam jeœæ, musieliœmy radziæ sobie w inny sposób. Zrozumia³em te¿ nasz¹ niechêæ do prawa gaje, bo czym¿e ono dla nas by³o, jeœli nie no¿em przystawionym do naszych garde³? Poj¹³em k³amstwa i podstêpy, wykrêtne odpowiedzi na ka¿de ich pytanie, tê walkê, by nie po³kn¹³ nas ich œwiat. Gajo jest wrogiem, odwiecznym wrogiem i ca³y nasz wysi³ek musia³ byæ nakierowany na to, by pozostawiæ go z ty³u, a nie, by siê z nim jednoczyæ. Bo tak jak s³odka woda rzeki roztapia siê w s³onych wodach oceanu, tak my zniknêlibyœmy, gdybyœmy pozwolili gaje na wch³oniêcie nas, i tego w³aœnie nauczy³ mnie ojciec, gdy by³em jeszcze bardzo ma³y.

3

P

ewnego popo³udnia, gdy mia³em siedem lat, do naszej klasy, w której w³aœnie uczyliœmy siê o Imperatorze i o tym, jak ciê¿ko pracuje ca³ymi dniami i nocami nad poprawieniem losu ka¿dego ch³opca i dziewczynki w Imperium, wesz³a piêkna kobieta w ¿ó³tej szacie. Szybko rozejrza³a siê po pomieszczeniu i wskaza³a mo¿e pó³ tuzina z nas, mówi¹c: – Ty, ty, ty i ty, chodŸcie ze mn¹! A ja by³em jednym z wybranych. Wyszliœmy na dwór. Ranek by³ mglisty i deszczowy, a liœcie drzew po³yskiwa³y wilgoci¹, jakby dopiero co ktoœ je polerowa³. Na ulicy zaœ sta³ samochód – d³ugi, smuk³y i niski, o srebrnym, metalicznym kolorze ze znakiem czerwonej komety Volstead Factory na kabinie. Pamiêtam dok³adnie ka¿dy szczegó³, jakby zdarzy³o siê to wczoraj. Nie mia³em nic przeciwko opuszczeniu szko³y. Prawdê mówi¹c wcale nie lubi³em siê uczy栖 ja, syn nauczycielki! A tego dnia lekcja wydawa³a mi siê wyj¹tkowo g³upia. Jak¿e g³upi musia³ byæ ten Imperator, skoro pracowa³ dniami i nocami. Jeœli by³ taki potê¿ny, dlaczego nie rozkaza³, by inni pracowali za niego? I pokazali nam jeszcze na ekranie jego wizerunek: ma³y, pomarszczony cz³owieczek, tak wychudzony i stary, ¿e chyba w ka¿dej chwili móg³ umrzeæ. To by³ Trzynasty Imperator, który jednak ¿y³ jeszcze zaskakuj¹co d³u118

go, ale wtedy zdawa³o mi siê, ¿e ktoœ tak stary i s³aby nie móg³by nawet zadbaæ o samego siebie, a co dopiero o ka¿dego ch³opca i dziewczynkê w Imperium. Lekcja zdawa³a mi siê nonsensem gaje, a ja ju¿ nauczy³em siê nie znosiæ wszystkiego, co zakrawa³o na ich bzdury. W tamtej sprawie mia³em chyba racjê, chocia¿ w ci¹gu nastêpnych lat nauczy³em siê te¿, ¿e nie ka¿dy pomys³ gaje jest pozbawiony sensu. Po wielu nastêpnych latach nauczy³em siê zaœ, ¿e nie wszystko, co jest pozbawione sensu, to pomys³ gaje. By³em jedynym romskim ch³opcem w samochodzie. Jecha³a te¿ z nami romska dziewczynka, jedna z kole¿anek mojej siostry. Pozosta³a czwórka to byli gaje. Ta romska dziewczynka by³a niewolnic¹ tak jak ja, a tak¿e co najmniej jeden z pozosta³ych ch³opców. Co do reszty, wtedy nie mia³em pewnoœci. Nie by³o wcale ³atwo z wygl¹du oceniæ, kto jest niewolnikiem, a kto nie. Tak naprawdê zaœ ca³¹ nasz¹ szóstkê wyprowadzono z klasy w³aœnie dlatego, ¿e byliœmy niewolnikami. Kompania mia³a k³opoty ekonomiczne i musia³a pozbyæ siê pewnej czêœci niewolników, a lepiej by³o zacz¹æ od m³odych, którzy jeszcze byli w szko³ach, bo w nich nie zainwestowano jeszcze zbyt wiele. I w³aœnie jechaliœmy na targ, gdzie nas sprzedadz¹. Nigdy ju¿ nie mia³em zobaczyæ domu, ojca, matki, braci i sióstr. Utraciæ mia³em moj¹ ma³¹ kolekcjê kostek muzycznych, ksi¹¿ek i rysunków. Nigdy te¿ nie mia³em otrzymaæ mojej czêœci rodzinnych skarbów, pochodz¹cych jeszcze z Ziemi. Oczywiœcie, gdy jechaliœmy na targ, nikt mi tego nie wyjaœni³. Pod pewnymi wzglêdami nawet nowoczesne niewolnictwo nie ró¿ni³o siê od antycznego. Przed wejœciem na targowisko obejrzano mnie dok³adnie, klepniêto tu i ówdzie, i zaprowadzono przed coœ w rodzaju skanera. Nikt nie interesowa³ siê ani moim imieniem, ani wiekiem, czy jakimkolwiek szczegó³em ¿ycia. Robot postawi³ mi na ramieniu jakiœ okr¹g³y, purpurowy stempel… – Numer dziewiêædziesi¹t siedem – us³ysza³em jego beznamiêtny, twardy g³os. – Ch³opiec. – Ruszaj, dziewiêædziesi¹t siedem – powiedzia³ ktoœ. – Do tamtej kolejki. Krótko trwa³ ten ca³y targ, kiedy to zosta³em sprzedany na rynku Vietorionu. I wci¹¿ pamiêtam to jako coœ w rodzaju sennego majaku, czu³em dziwny ³oskot w uszach, który czasem pojawia³ siê, gdy œni³em, i wszyscy wokó³ zdawali siê poruszaæ w jakimœ zwolnionym tempie, i jeszcze te chaotyczne cienie wokó³… 119

Staliœmy na okr¹g³ym postumencie, oœwietleni wyraŸnie jasnym œwiat³em, poœrodku olbrzymiej pustej sali, która wygl¹da³a jak coœ w rodzaju sk³adu. By³y nas setki, wystawionych naraz na sprzeda¿, wiêkszoœæ dzieci, choæ nie wszyscy. Widzia³em te¿ kilku starców, i by³o mi ich ¿al. Kazano nam siê rozebraæ do naga. Mnie to nie przeszkadza³o, ale niektórzy rozpaczliwie starali siê zakryæ rêkami podbrzusze, lub krzy¿owali rêce na piersiach. Potem, kiedy pozna³em nieco lepiej naturê handlu niewolnikami, wiedzia³em ju¿, ¿e ci, którzy tak siê chowali, zawsze byli kupowani ostatni, za najni¿sz¹ cenê, i przez najokrutniejszych w³aœcicieli. Teoria g³osi³a bowiem, ¿e niewolnicy, którzy przejmuj¹ siê takimi rzeczami jak prywatnoœæ i wstyd, bêd¹ tak¿e sprawiali wiele innych k³opotów. W suficie ponad nami pojawi³ siê metalowy prêt, przypominaj¹cy wylot dzia³ka neutronowego, obni¿y³ siê ku nam i zacz¹³ obracaæ. Po naszych cia³ach pop³ynê³y skanuj¹ce promienie tego aparatu medycznego. Gdyby znalaz³y jak¹kolwiek wadê, jakiœ wewnêtrzny guz, Ÿle zroœniêt¹ koœæ, s³aboœæ p³uc czy serca, informacja natychmiast znalaz³aby siê na wielkim ekranie, tak aby potencjalni nabywcy wiedzieli o tym. Ca³y czas dobijano interesów. Kupuj¹cy mieli terminale komputerów przymocowane do policzków, wiêc transakcje przebiega³y z szybkoœci¹ myœli. Ruch odpowiednich miêœni policzka wskazywa³ na wybranego niewolnika, inne drgnienie rejestrowa³o ofertê. Krótki impuls elektryczny by³ dla kupca odpowiedzi¹ przecz¹c¹ lub twierdz¹c¹ i przechodzono do nastêpnego zakupu. Ca³a licytacja nie trwa³a d³u¿ej ni¿ trzy, cztery minuty. Oczywiœcie w najmniejszym nawet stopniu nie rozumia³em wtedy, co siê wokó³ mnie dzieje. Wszystko odbiera³em z najwiêkszym spokojem. Jak sen. Tak, czasami najokropniejszymi snami s¹ te spokojne i ciche. – Dziewiêædziesi¹t siedem – powiedzia³ robot. Odwróci³em siê, a on przystawi³ mi na czole kod mojego nowego w³aœciciela, i sprawa siê zakoñczy³a. Jeszcze nim nadesz³a noc, by³em na pok³adzie statku kosmicznego zmierzaj¹cego na Megalo Kastro. – Za jak¹ cenê poszed³eœ? – spyta³ mnie wysoki ch³opak o p³askiej twarzy. W kabinie siedzia³o nas dziesiêciu, a ja by³em najm³odszy. Mrugn¹³em zaskoczony. – Jest zbyt ma³y – powiedzia³ inny, o dziwnych pomarañczowych w³osach. – Nie umie czytaæ. 120

– Oczywiœcie, ¿e umiem! – wrzasn¹³em oburzony. – Myœlicie, ¿e jestem dzieckiem? – Za mnie zap³acono szeœædziesi¹t piêæ sestercji – pochwali³ siê ten z p³ask¹ twarz¹. – Za mnie osiemdziesi¹t – powiedzia³ inny, który mia³ jasny, zielony klejnot umocowany poœrodku lewego policzka. Ten z p³ask¹ twarz¹ spojrza³ na niego ze z³oœci¹. Myœla³em ju¿, ¿e zaczn¹ siê biæ. – Jak mo¿na sprawdziæ swoj¹ cenê? – zapyta³em innego ch³opca, ma³ego i stoj¹cego cicho na uboczu. – Jest zapisana na twoim czole. Musisz spojrzeæ w lustro. – Zbli¿y³ siê do mnie. – Sprzedali ciê za sto. – Mnie sprzedali za sto – poinformowa³em tego z p³ask¹ twarz¹. – I co na to powiesz? Wszyscy podeszli do mnie, by zobaczyæ to na w³asne oczy. Najpierw byli sceptyczni, potem rozz³oszczeni, potem wœciekli. A ja œci¹gn¹³em ramiona, klasn¹³em w d³onie i rozeœmia³em siê g³oœno. – Sto! – zawo³a³em. – Sto! Do dzisiejszego dnia jestem z tego dumny. Ju¿ wtedy ktoœ siê na mnie pozna³.

4

K

upi³a mnie Gildia ¯ebraków, Lo¿a 63 z Megalo Kastro. Mistrz lo¿y mia³ na imiê Lanista. Dzieli³em mieszkanie z czterema innymi ch³opcami o imionach Kalasiris, Anxur, Sphinx i Focale. Podajê tutaj ich imiona, bo wszyscy nie ¿yj¹ ju¿ od wielu lat, a uprzejmoœæ wobec zapomnianych zmar³ych nakazuje wspominaæ czasem ich imiona, nawet gdy nie s¹ cz³onkami twojego klanu. Lanista by³ Romem. Tamci czterej nie. Myœlê, ¿e za mnie zap³acono tak wysok¹ cenê, gdy¿ na pierwszy rzut oka widaæ, ¿e jestem Romem. Gildia ¯ebraków by³a interesem gajo, ale starali siê zdobyæ tylu Romów, ilu tylko mogli, bo uwa¿ano nas powszechnie za doskona³ych ¿ebraków. Wierzyli, ¿e ¿ebractwo jest w naszych genach… mo¿e nie by³o to takie dalekie od prawdy. 121

Chocia¿ pamiêtam doskonale wszystkie twarze, imiona, miejsca i inne niewa¿ne drobiazgi, nie potrafiê wam powiedzieæ, jak d³ugo trwa³o, nim zrozumia³em nareszcie, ¿e nigdy ju¿ nie zobaczê domu. Czasami naprawdê wielkie rzeczy umykaj¹ uwagi dziecka, a przyci¹gaj¹ j¹ drobne, acz interesuj¹ce szczegó³y. Nie pamiêtam, co wtedy czu³em. Opuszczenie szko³y – tak, sprzeda¿ – w porz¹dku, statek kosmiczny, podró¿ do gwiazd – jak najbardziej; ale na zawsze? Nigdy nie wracaæ? Nigdy nie zobaczyæ ojca, matki, braci i sióstr? Mimo to nie pamiêtam, abym jakoœ bardzo rozpacza³ po tej stracie. Czu³em natomiast – to pamiêtam – dziwne, wspania³e uczucie wolnego lotu. Jak nasienie na wietrze. Opadnie tam, gdzie poniesie je wiatr. Ale ja jestem Romem, a my, jeœli zbyt d³ugo pozostajemy w jednym miejscu, zaczynamy rdzewieæ. W³aœciciele niewolników uczynili mi przys³ugê, wyrywaj¹c mnie stamt¹d. Uwolnili mnie, choæ oznacza³o to tylko popchniêcie w nastêpn¹ niewolê. To oni pos³ali mnie na szlak, i odt¹d ju¿ przeznaczone by³o mi podró¿owaæ. W znanej, to jest zasiedlonej przez cz³owieka, czêœci Galaktyki nie ma drugiego œwiata takiego jak Megalo Kastro. Nazwa ta oznacza Wielk¹ Fortecê w jêzyku greckim, jednym ze staro¿ytnych jêzyków Ziemi, i istotnie sta³a tam wielka kamienna forteca. Górowa³a jak kolosalna bestia nad szczytem poszarpanego klifu wrzynaj¹cego siê w morze. Ale to nie Grecy j¹ zbudowali. Nie zbudowa³ jej te¿ nikt z obu ludzkich ras. I wystarczy³o przejœæ kilka zaledwie kroków wewn¹trz Holu Równonocy fortecy Megalo Kastro, by poj¹æ to jasno. Hol nosi³ tê nazwê, gdy¿ dwa razy do roku, dok³adnie podczas jesiennego i wiosennego zrównania dnia z noc¹, pulsuj¹ce, z³ote promienie s³oñca wdziera³y siê do niego przez ³uk bramy i oœwietla³y tajemnicz¹ kulê na o³tarzu w zachodnim krañcu pomieszczenia. W tym nie by³o nic niezwyk³ego. Ju¿ w paleolicie na Ziemi, dwadzieœcia tysiêcy lat temu, cz³owiek potrafi³ wznosiæ takie o³tarze. Ale Hol Równonocy zapiera dech w piersiach… dos³ownie. Po przejœciu zaledwie kilku kroków miêdzy ostro ciosanymi zielonymi kamieniami, zaczyna ci brakowaæ powietrza. To jest jak wêdrówka po pok³adzie ko³ysz¹cego siê statku, wszystko niesta³e, wszystko siê zmienia. Masz wra¿enie, ¿e œciany zaciskaj¹ siê wokó³ ciebie. Jeszcze kilka kroków, i pokrywa ciê pot. Okr¹g³y sufit nad tob¹ zdaje siê unosiæ, oczy zaczynaj¹ ³zawiæ, bo nie mog¹ dostrzec krawêdzi tej dziwnej konstrukcji, nie mog¹ zogniskowaæ siê na niczym materialnym. Taka jest ta struktura – obca, przyt³aczaj¹ca, fascynuj¹ca. I nikt nie wie, kto j¹ wzniós³. 122

I stoi tak – gigantyczna, przera¿aj¹ca, tajemnicza, na wpó³ zrujnowana… i nie mówi nam ani s³owa o swym pochodzeniu. Archeolodzy uwa¿aj¹, ¿e mo¿e mieæ nawet dziesiêæ milionów lat. Nie wiêcej – twierdz¹ – bo Megalo Kastro jest jeszcze m³od¹ planet¹ i wci¹¿ trwaj¹ tam powa¿ne ruchy tektoniczne, kontynenty zapadaj¹ siê i wznosz¹, wiêc nie mo¿e to byæ niewyobra¿alnie stara forteca, jak chcieliby niektórzy. Ale wygl¹da, jakby mia³a miliard lat. W jednym z pomieszczeñ na œcianie znajduje siê symbol d³oni o siedmiu palcach i dwóch przeciwstawnych kciukach, po jednym z ka¿dej strony, obrysowany czymœ, co wygl¹da na kredê, choæ ni¹ nie jest. Mo¿e jeden z budowniczych odrysowa³ sobie dla zabawy d³oñ podczas przerwy obiadowej. Mo¿e zaœ namalowa³ to dla ¿artu jeden z cz³onków ludzkiej ekspedycji badawczej, która pierwsza odkry³a to miejsce? Kto wie? Gdybyœmy odkryli w fortecy jakieœ artefakty Obcych, wiedzielibyœmy wiêcej, ale jedynym znaleziskiem by³a sama forteca, stoj¹ca nad brzegiem morza. A to morze… by³o jak z nocnego koszmaru. Na Megalo Kastro jest wiele form ¿ycia, wiêkszoœæ z nich paskudna, du¿a i drapie¿na. To m³ody œwiat. W³aœnie przechodzi swój okres mezozoiczny i wszystko tu ma pazury i ³uski. Ale najwiêksza z tutejszych form ¿ycia jest – dziêki Bogu – jedyna w swoim rodzaju i wystêpuje tylko na Megalo Kastro. W³aœnie morze. Nie jest to prawdziwe morze, ale jakiœ przera¿aj¹cy budyñ jasnoró¿owego b³ota, ciep³y, drgaj¹cy, obrzydliwy i o niezmierzonej g³êbi, który rozci¹ga siê na przestrzeni dziesiêciu tysiêcy kilometrów. To morze ¿yje. Nie mam tu na myœli tego, ¿e pe³no w nim ¿ywych istot, chodzi o to, ¿e ono samo jest ¿yw¹ istot¹ i to o jakimœ stopniu inteligencji, choæ chyba doœæ niskim, a mo¿e przeciwnie, mo¿e ma inteligencjê geniusza? Myœli. Patrzy. Mo¿na dos³ownie obserwowaæ jego procesy myœlowe: delikatne zmarszczki na powierzchni s¹ jak pytania, krótkotrwa³e wzburzenie i wêdruj¹ce b¹ble b³otne jak wykrzykniki. Bóg tylko jeden wie, jak dosz³o do ewolucji tej istoty. Jeœli weŸmie siê próbkê do badañ, to jest to tylko wodniste b³oto, które bardzo szybko traci sw¹ temperaturê. Ale to, z czego ta próbka jest pobrana, siêga korzeniami do ciep³ej magmy we wnêtrzu Megalo Kastro, a ramionami do odleg³ych kontynentów, i drwi sobie z niewydarzonych badaczy, a jeœli tylko da mu siê szansê, z rozkosz¹ ich po¿re. Wierzcie mi, dobrze wiem, co mówiê. Megalo Kastro jest bogata w z³o¿a wszelkiego rodzaju cennych minera³ów, które na innych, starszych œwiatach, zosta³y ju¿ dawno 123

wyczerpane, tote¿ prowadzi tam dzia³alnoœæ wiele kompanii wydobywczych. Wiêkszoœæ z nich pozyskuje rudy uranu, które osi¹gaj¹ wysok¹ cenê niemal w ka¿dym Uk³adzie S³onecznym, ale niektórzy Romowie na przyk³ad trudni¹ siê wydobyciem jeszcze rzadszych rud: talu, europu, holmu, lutetu. (Ci, którzy rzadko opuszczaj¹ swój ojczysty œwiat, zawsze s¹ zdumieni, gdy siê dowiedz¹, ¿e wszystkie planety Galaktyki sk³adaj¹ siê z tej samej w zasadzie grupy pierwiastków. Pewnie wyobra¿aj¹ sobie, ¿e obce œwiaty powinny byæ zbudowane z obcych pierwiastków, i ¿e jest coœ niew³aœciwego, czy nawet nudnego, w znajdowaniu na nich ci¹gle tego samego tlenu, wêgla, azotu. Tak, jakby atom z liczb¹ i mas¹ atomow¹ wodoru móg³by byæ czymœ innym ni¿ wodorem jedynie dlatego, ¿e wystêpuje na innym œwiecie. Tylko idiota uwa¿a, ¿e ka¿da planeta ma swój odrêbny uk³ad okresowy, bo przecie¿ istnieje jeden jedyny zestaw podstawowych cegie³ek, z których zbudowany jest Wszechœwiat. Chyba nie s¹dziliœcie inaczej?). Praca w kopalniach na Megalo Kastro to ciê¿ki kawa³ek chleba, wzi¹wszy pod uwagê gor¹co, wilgoæ, zêbate potwory czaj¹ce siê za kolczastymi krzewami, czêste wybuchy wulkanów, i sporo innych podobnych przyjemnoœci, które cechuj¹ tê planetê. Niemniej jest to op³acalny interes, i ca³a planeta dynamicznie siê rozwija, a pieni¹dze swobodnie kr¹¿¹ z kieszeni do kieszeni. Co zreszt¹ czyni ten œwiat niezwykle urodzajnym z punktu widzenia ¿ebraka. ¯ebraæ nauczy³ mnie Lanista, mistrz naszej lo¿y. By³ Romem Sinti, w wieku dwudziestu, mo¿e trzydziestu lat, o dziwnie bladej cerze i ch³odnych oczach, wed³ug mnie nienaturalnie szeroko rozstawionych. – Uœmiechasz siê do nich – mówi³ mi. – Uœmiech to podstawowa sprawa. Twoje oczy musz¹ b³yszczeæ. Musisz wygl¹daæ zarazem ¿a³oœnie i prosz¹co. Wyci¹gaj¹c rêkê, musisz ³amaæ ich serca. Zaczyna³em rozumieæ, dlaczego gildia zap³aci³a za mnie tak wysok¹ cenê. Mia³em lœni¹ce oczy, umia³em siê uœmiechaæ, mia³em naturalny urok, by³em sprytny. – A jeœli nic mi nie dadz¹? – spyta³em. – Jeœli powiedz¹ „nie” albo potrz¹sn¹ g³ow¹, spojrzysz im prosto w oczy. Uœmiechniesz siê najpiêkniej jak potrafisz i powiesz anielskim g³osem: „Twoja matka sypia z wielb³¹dami”, potem zaœ odejdziesz tak spokojnie, jakbyœ pozdrowi³ ich w³aœnie w najuprzejmiejszy sposób. 124

Podoba³ mi siê pomys³ zostania. Wcale nie obra¿a³ mojego poczucia godnoœci. To by³o wyzwanie, techniczne sztuczki. Chcia³em byæ w tym dobry. Na Benga Diab³a, chcia³em byæ najlepszy! PóŸniej, kiedy zacz¹³em nawiedzaæ Ziemiê, przygl¹da³em siê Romom ze starych czasów i ich ¿ebraniu okiem profesjonalisty. Byli w tym dobrzy. Naprawdê dobrzy. Widywa³em Cyganki na ulicach, jak szepta³y do swoich ma³ych cztero-, piêcioletnich dzieci: „Mong, chavo, mong – ¿ebrz ch³opcze ¿ebrz”. – I posy³a³y je miêdzy gaje, aby æwiczy³y swe umiejêtnoœci ju¿ od najm³odszych lat. ¯ebractwo uczy ciê nie znaæ strachu. A w ¿yciu Roma strach jest zbêdnym luksusem. To prawda, ¿e odrobina tego uczucia mo¿e daæ ci m¹droœæ, ale wiêksza jego iloœæ czyni ciê bezradnym. ¯ebractwo jest po¿yteczne tak¿e na inny sposób. Czyni ciê niewidzialnym. Wiêkszoœæ ludzi nie chce widzieæ ¿ebraka, bo ten widok powoduje u nich poczucie winy, wstyd za sk¹pstwo, niepokój, i szereg innych negatywnych odczuæ. Wiêc ¿ebrak mo¿e wêdrowaæ w t³umie praktycznie niezauwa¿ony, chyba ¿e sam zdecyduje siê pokazaæ. (Powinienem wam wyjaœniæ, ¿e podstawowym zajêciem Gildii ¯ebraków nie by³o bynajmniej ¿ebranie. ¯ebranie pokrywa mniej wiêcej podstawowe wydatki kompanii, ale w³aœciwym zajêciem gildii jest szpiegostwo. Wprawdzie gdy przyby³em na Megalo Kastro, nikt mi tego nie wyjaœni³, ale w miarê up³ywu czasu sta³o siê to dla mnie jasne.) Wreszcie skoñczy³em edukacjê i Lanista wyposa¿y³ mnie w ekwipunek i rekwizyty niezbêdne do wykonywania zawodu. Dosta³em wiêc ¿ebracz¹ miseczkê, do której mo¿na by³o wrzucaæ monety, ale nie mo¿na ich by³o wyj¹æ bez w³¹czania alarmu (tak zreszt¹ g³oœnego, ¿e str¹ci³by z orbity przelatuj¹c¹ nad planet¹ kometê), dosta³em te¿ oficjalny dokument poœwiadczaj¹cy, ¿e jestem licencjonowanym ¿ebrakiem, i ¿e wszystkie podarowane mi pieni¹dze zostan¹ wydane na zbo¿ne cele. I jeszcze czerwony szal, który nosz¹ wszyscy ¿ebracy gildii. Widaæ go ju¿ z daleka, dziêki czemu utrzymuj¹ odpowiedni¹ odleg³oœæ miêdzy swymi miejscami pracy. Dano mi tak¿e œwiêty amulet – ma³¹ p³ask¹ tarczê ze srebrzystego metalu, pokryt¹ iskrz¹cymi siê wzorami z jakiejœ tajemniczej, zmieniaj¹cej odcienie substancji. Mia³em go nosiæ na szyi pod szalem, aby chroni³ przed z³em moj¹ duszê. Nie powiedziano mi natomiast, ¿e rejestruje on wszelkie dŸwiêki w promieniu oko³o piêciu metrów ode mnie. 125

– Teraz ju¿ jesteœ gotowy, Jakubie – oœwiadczy³ Lanista. Na dworze czeka³ ju¿ samochód, który wczeœnie rano rozwozi³ wszystkich ¿ebraków po mieœcie. Lanista delikatnie pchn¹³ mnie w jego kierunku. Odwróci³em siê do niego, a on zrobi³ sekretny znak Romów i mrugn¹³ do mnie. – IdŸ – powiedzia³. – Mong chavo, mong!

5

T

o by³o paskudne miasto. Cha³upy z pogiêtej cyny przemieszanej z purpurow¹ glin¹ wygrzebywan¹ wprost z nie wybrukowanych ulic. Deszcz si¹pi³ przez dwie trzecie dnia, a powietrze by³o tak przes¹czone stêchlizn¹ i grzybem, ¿e mia³o nawet lekko zielonkaw¹ barwê. Za ka¿dym razem, gdy bra³o siê g³êbszy oddech, do gard³a wpada³y jakieœ bia³e k³aczki czy py³ki. Ale ¿ebra³o siê dobrze. Górnicy wracaj¹c z szychty, prawie zawsze wyci¹gali gotówkê ze swoich kont, i wydawali pieni¹dze na hazard, alkohol, narkotyki i dziwki, jak zawsze od pocz¹tku czasów czynili mê¿czyŸni w podobnych miastach jak to. Chyba myœleli, ¿e zbyt d³ugie trzymanie grosza w kieszeni przynosi pecha. Ale te¿ prawie ka¿dy z nich wrzuci³ parê oboli do pojemnika ma³ego ¿ebrz¹cego ch³opca, a jeœli któremuœ zdarzy³ siê przyp³yw dobrego humoru, potrafi³ wrzuciæ i piêædziesi¹t minim, tetradrachmê, a nawet sestercjê, albo i dwie, jeœli akurat trafi³ na nie w sakiewce. I tak to siê sumowa³o. Chocia¿ by³em najm³odszy, najbardziej milutki, a pewnie i najsprytniejszy, by³em te¿ nowy i najmniej doœwiadczony, i na pocz¹tku trochê mnie to kosztowa³o. Ka¿dy mia³ swoje terytorium. Oczywiœcie starsi ch³opcy z gildii obsadzili ju¿ najbardziej obiecuj¹ce strefy. Z tych, co przybyli ze mn¹, wszyscy byli ode mnie starsi od dwóch do piêciu lat i szybko przechwycili dla siebie to, co jeszcze zosta³o. Ja mog³em tylko pa³êtaæ siê gdzieœ po obrze¿ach miasta, tote¿ na pocz¹tku dobrze by³o, gdy przynosi³em piêæ oboli dziennie. Bardzo siê tym martwi³em, bo czêœæ naszych zarobków zbierano na wykupienie nas z niewoli, co nastêpowa³o po zebraniu sumy, jak¹ zap³aci³a za nas gildia. Zarabiaj¹c tak ma³o, by³bym wci¹¿ nie126

wolnikiem jeszcze i za sto lat. Wcale tego nie chcia³em, zreszt¹ gildia równie¿ nie. ¯ebrak, który skoñczy³ dwanaœcie lat, by³ dla nich bezwartoœciowy, tote¿ chcieli, abyœmy siê wykupili póki jeszcze byliœmy wydajnymi pracownikami. Zreszt¹ potem czêsto proponowali najlepszym by³ym ¿ebrakom, ju¿ jako wolnym ludziom, zatrudnienie na wy¿szych stopniach hierarchii. Kiedy ju¿ zorientowa³em siê, jak sprawy stoj¹, znalaz³em sobie niszê, w której nie mia³em konkurencji ze strony innych ch³opców. Zamiast nagabywaæ górników, zainteresowa³em siê dziwkami. Ich gildie rz¹dzi³a siê dok³adnie takim samym prawem wykupu jak nasza, ale one mia³y na wykupienie siê co najmniej dziesiêæ lat, tote¿ nie odczuwa³y takiej presji zarabiania i oszczêdzania, jak my. Szybko te¿ zorientowa³em siê, jak ³atwo wyprosiæ u nich jak¹œ monetê. Wystarczy³o tylko odwo³aæ siê do ich instynktu macierzyñskiego, pozwoliæ im matkowaæ, a bêd¹ p³aciæ, p³aciæ i p³aciæ. Mój Bo¿e, jaka szkoda, ¿e nie by³em trochê starszy! Spêdza³em wszak ca³e dnie w tych wyperfumowanych ³ó¿kach, pozwala³em tuliæ siê do tych piêknych ko³ysz¹cych siê piersi, ³asi³em siê do ich pulchnych, ozdobionych klejnotami brzuchów. Nawet po tylu latach wci¹¿ wyraŸnie widzê je w swoich wspomnieniach, pamiêtam nawet ich imiona: Mermela, Andriole, Salathastra, Shivelle. Pamiêtam zapach ich cia³, delikatniejsz¹ od jedwabiu skórê na ich udach, te stercz¹ce sutki, pr꿹ce siê i zapraszaj¹ce cia³a. Wszystkie by³y takie piêkne. (Zreszt¹ mo¿e nie a¿ takie piêkne, ale tak je zapamiêta³em, wiêc niech ju¿ bêdzie – by³y piêkne.) Pozwala³y mi dotykaæ siê wszêdzie. Chichota³y wtedy, œmia³y siê, uwielbia³y to i uwielbia³y mnie. Kiedy pojawiali siê klienci, wymyka³em siê szybko tylnymi drzwiami, chocia¿ niektóre pozwala³y mi zostawaæ w ukryciu za jak¹œ kotar¹, sk¹d mog³em wys³uchiwaæ tych wszystkich pieszczot i jêków. Czêsto te¿ udawa³o mi siê patrzeæ, wiêc wiele siê nauczy³em w bardzo m³odym wieku, a do mojej ¿ebraczej miseczki wci¹¿ spada³y obole i tetradrachmy, a czasem nawet i piêæ sestercji œwiec¹cych wszystkimi kolorami têczy. W dzielnicy domów publicznych sta³em siê prawdziw¹ maskotk¹, zabawk¹. Niektóre z m³odszych dziewczyn, tych trzynasto-, czternastoletnich, bardzo chêtnie udzieli³yby mi bezpoœrednich korepetycji w sztuce kochania, ale mia³em wtedy zaledwie siedem lat; by³oby to wiêc nie tylko niemoralne, ale te¿ po prostu obie strony traci³yby czas. Zadowala³y mnie wiêc obserwacje i p³yn¹ce z nich nauki… przynajmniej przez nastêpnych kilka lat. 127

Ale zarabia³em mnóstwo! Bywa³y takie dnie, ¿e ledwie mog³em dotargaæ mój pojemnik do lo¿y, tak by³ nabity monetami. (Mój amulet by³ tak¿e nabity – jêkami tych wszystkich dziwek. Wtedy jeszcze nie wiedzia³em, ¿e starsi cz³onkowie lo¿y te¿ s¹ czymœ w rodzaju górników, ¿e ca³ymi nocami dr¹¿¹ nasze taœmy, przes³uchuj¹c ka¿dy dŸwiêk i s³owo w poszukiwaniu informacji, za które im p³acono, jak chocia¿by to, czy górnicy nie oszukuj¹ aby swych pracodawców nie ujawniaj¹c im najbogatszych z³ó¿ kruszców.) W krótkim czasie sta³em siê najjaœniejsz¹ gwiazd¹ gildii, ¿ebrakiem numer jeden. Mog³em siê o tym przekonaæ po pe³nym szacunku i ciep³a traktowaniu ze strony Lanisty i innych starszych, oraz niechêci i ch³odzie ze strony braci ¿ebraków. Nie wzrusza³o mnie to. Kiedy jednak Sphinx, mój kompan z pokoju, chcia³ wkrêciæ siê na moje burdelowe terytorium, wzi¹³em go na bok i st³uk³em do krwi. Mia³em wtedy osiem lat, a on jedenaœcie, ale zale¿a³o mi bardzo na mojej dobrze zapowiadaj¹cej siê karierze. Mniej wiêcej w tym czasie zaczê³y mnie regularnie nawiedzaæ duchy. To by³o jeszcze bardziej podniecaj¹ce ni¿ te ³ó¿kowe gierki z moimi przyjació³kami dziwkami. Nawet bardziej podniecaj¹ce ni¿ zdarzaj¹cy siê od czasu do czasu atak jakiegoœ gigantycznego gada, który zdo³a³ sforsowaæ pole si³owe wokó³ miasta. Niewiele wiedzia³em wtedy o nawiedzaniu. Owszem, by³ ten duch staruchy w moim wczesnym dzieciñstwie, ale nigdy nikomu o nim nie wspomnia³em. Potem, kiedy by³em trochê starszy, us³ysza³em co nieco o nawiedzaniu od ojca, który zawsze bardzo siê stara³ przygotowaæ mnie do wszelkich niespodzianek i zakrêtów przysz³ego ¿ycia. Wtedy te¿ dopiero domyœli³em siê, ¿e ta stara kobieta pojawiaj¹ca mi siê w dzieciñstwie, by³a duchem. Ale chocia¿ odwiedzi³a mnie piêæ, szeœæ razy kiedy jeszcze by³em bardzo ma³y, od czasu gdy opuœci³em Vietoris, nigdy siê to ju¿ nie zdarzy³o. Tak wiêc by³em zdumiony, gdy na Megalo Kastro duchy znów zaczê³y do mnie przychodziæ. – To jest coœ, co tylko Romowie potrafi¹ robi栖 tak powiedzia³ mi niegdyœ ojciec. – Zreszt¹ nie ka¿dy Rom to potrafi, bo wymaga to praktyki i silnej woli, a przede wszystkim od urodzenia musisz mieæ w sobie moc. Moc, by opuœciæ swe cia³o, by oddzieliæ siê od niego i wêdrowaæ przez czas i przestrzeñ. Kiedy duch odwiedzi³ mnie po raz pierwszy, by³em pewien, ¿e to mój ojciec. Pojawi³ siê tu¿ ko³o mnie: wielki, potê¿nie zbudowany, o œwiec¹cych oczach, czarnych w¹sach. Mimo ¿e by³ niemate128

rialny, wydawa³ siê taki solidny. Otacza³a go aura, i jego œmiech – donoœny, brzmi¹cy jak grzmot wodospadów z mglistych gór Darma Barma, której niebosk³on przecinaj¹ ca³ymi dniami œwietliste b³yskawice. Byli wtedy ze mn¹ Anxur i Focale, ale im duch siê nie pokaza³. Nie s³yszeli te¿ jego zadziwiaj¹cego œmiechu. Wygl¹da³ jak mój ojciec, ale coœ mi w nim nie pasowa³o. Jego twarz by³a troszkê inna. Oczywiœcie, ¿e tak. Bo ten duch nie by³ moim ojcem, to by³em ja sam. Ale tego mi nie powiedzia³. Tylko siê uœmiecha³, dotkn¹³ mojego ramienia i mówi³ coœ w rodzaju: – A tu jesteœ, Jakubie. Ale¿ ty roœniesz i jak dobrze siê rozwijasz. Trzymaj siê ch³opcze. Wszystko idzie w dobrym kierunku! Ten duch pojawia³ siê trzy cztery razy w roku, i za ka¿dym razem mówi³ mniej wiêcej to samo. Czasem widywa³em te¿ dwa inne duchy, m³odego mê¿czyzny i przepiêknej kobiety. Tych dwoje nigdy siê do mnie nie odzywa³o. Po prostu wpatrywali siê we mnie i wpatrywali, jakbym by³ jak¹œ ciekawostk¹ przyrodnicz¹. Nie mia³em najmniejszego pojêcia, kim s¹ i mia³o min¹æ wiele czasu, nim siê dowiedzia³em. Ale lubi³em te ich nieregularne wizyty. Odbiera³em w ich obecnoœci jakieœ uczucie ciep³a i bezpieczeñstwa. Mo¿e myœla³em o nich jak o moich anio³ach stró¿ach. No i mo¿e nimi byli. Te pierwszych kilka lat na Megalo Kastro to by³y dobre lata. Ros³em szybko i stawa³em siê coraz sprytniejszy. Odk³ada³em pieni¹dze, ¿eby na wykupiæ siê. Mia³em œmia³e plany odzyskania wolnoœci nim skoñczê dziesiêæ lat. Potem zamierza³em udaæ siê na Vietoris, ju¿ jako wolny cz³owiek, by pracowaæ w stoczni u boku ojca. Ale potem nagle wszystko zaczê³o siê zmieniaæ. Bardzo szybko, i zdecydowanie na gorsze. Po pierwsze zasz³y pewne zmiany na najwy¿szych szczeblach w³adz gildii. NajwyraŸniej takie panowa³y tu zwyczaje. Nie pozwalano nikomu osi¹gn¹æ zbyt potê¿nej pozycji. Generalny zarz¹dca zosta³ przeniesiony na inn¹ planetê, a do nas przyby³ nowy cz³owiek z jednego ze œwiatów Haj Qaldun, potem zmieniono tak¿e dyscyplinatora, a wkrótce po nim kap³ana. Z oryginalnego sk³adu oficerów gildii pozosta³ jeszcze tylko mistrz lo¿y – Lanista, jedyny Rom we w³adzach i mój szczególny sojusznik. Kiedy tak¿e i on wyjecha³ nagle, poczu³em siê bardzo samotny. Zw³aszcza ¿e nowi oficerowie nieoczekiwanie poddali nas zadziwiaj¹co okrutnemu regulaminowi. Nigdy siê nie dowiedzia³em czy zarz¹dzili te „reformy”, bo przysz³y rozkazy od Wysokiej Rady, aby zmniejszyæ koszty funkcjono9 – Czas trzeciego wiatru

129

wania ló¿, czy te¿ po prostu wynika³o to z ich z³ej woli. Mo¿e z obu tych powodów naraz? Doœæ, ¿e mniej wiêcej w tydzieñ po wyjeŸdzie Lanisty zakomunikowano nam, ¿e od tej pory nasz osobisty udzia³ w codziennych zarobkach bêdzie zmniejszony do jednej pi¹tej poprzedniej wielkoœci. W dodatku mia³o to obowi¹zywaæ wstecz, o osiemnaœcie miesiêcy! Ponadto wyd³u¿ono nam godziny ¿ebrania oraz zawiadomiono nas, ¿e musimy wnosiæ dziesiêæ oboli dziennie jako zap³atê za posi³ki, które dot¹d by³y wydawane przez lo¿ê za darmo. Przy okazji nast¹pi³ zdecydowany spadek zarówno ich jakoœci, jak i iloœci… mimo ¿e nigdy nie by³y to przecie¿ frykasy. ¯adne z tych zarz¹dzeñ nie mia³o moim zdaniem wiêkszego sensu. No bo, w jaki sposób do zwiêkszenia dochodów mo¿e przyczyniæ siê g³odzenie pracowników. Natomiast praktyczne uniemo¿liwienie wykupienia siê z niewoli nie tylko by³o sprzeczne z celem gildii, która chcia³a siê nas pozbyæ zanim skoñczymy dwanaœcie lat, ale te¿ ca³kowicie pozbawi³o nas bodŸców do nape³niania monetami naszych ¿ebraczych miseczek. (Oczywiœcie g³ównym Ÿród³em dochodów gildii nie by³y monety, które wy¿ebraliœmy, lecz informacje, które przy tym nagrywaliœmy. Niemniej nasze zarobki wyraŸnie spad³y.) Najlepsze wyt³umaczenie dla takiego postêpowania, jakie mogê znaleŸæ teraz, to próba pokazania nam, jak niewiele znaczymy i jak niewiele potrafimy zrobiæ dla uzyskania wolnoœci, co stanowi³o pretekst do odsprzedania nas w kolejn¹ niewolê. Paskudna to polityka, ale historia ludzkoœci pe³na jest takich rzeczy. Pytacie, czy protestowaliœmy? A w jakim celu? I w jaki sposób? Byliœmy w koñcu niewolnikami. Wci¹¿ tak wiele radoœci sprawia³a mi praca miêdzy moimi lubie¿nymi przyjació³kami (a mia³em ju¿ wtedy dziesiêæ lat, wiêc ka¿dego dnia poznawa³em nowe s³odkie tajemnice ¿ycia), ¿e pocz¹tkowo nie bardzo przej¹³em siê tymi zmianami. Ale ros³em szybko i przy tych nowych racjach ¿ywnoœciowych czu³em siê wci¹¿ g³odny, a to powoli doprowadza³o mnie do furii. Potem, pod koniec miesi¹ca, dokona³em pewnych obliczeñ i odkry³em, ¿e jestem beznadziejnie daleko od wolnoœci, powrotu na Vietoris, do rodziny i ojca. Kiedy wiêc moi kompani zaczêli agitowaæ i konspirowaæ, poczu³em, ¿e mam wielk¹ ochotê przy³¹czyæ siê do nich. Przywódc¹ by³ Focale. To by³ ten wysoki ch³opak o p³askiej twarzy, który pierwszego dnia naszej podró¿y na Megalo Kastro pyta³ mnie, za jak¹ cenê zosta³em kupiony. Wtedy go nie lubi³em. Potem jakoœ siê zaprzyjaŸniliœmy. By³ teraz o wiele wy¿szy ni¿ wtedy, i tak¿e o wiele brzydszy, mia³ dziwne rysy twarzy i ma³e, rozmyte oczka. 130

– Musimy uciec – powiedzia³ pewnego dnia, gdy byliœmy w ³aŸni. Poniewa¿ w ³aŸni nie nosiliœmy amuletów, jego s³owa nie mog³y byæ nagrane. – Nie zdo³aj¹ nas zatrzymaæ. Dostaniemy siê do portu i przekradniemy na jeden z odlatuj¹cych statków. To by³ oczywiœcie bardzo g³upi plan, ale pamiêtajcie, ¿e byliœmy wtedy tylko dzieæmi. Jednak spróbowaliœmy, i to nie raz, lecz cztery razy. Wymykaliœmy siê z lo¿y i szliœmy przez miasto do portu, by dostaæ siê na statek. £apano nas za ka¿dym razem. Stra¿nicy nagle wyrastali ze wszystkich stron, ich ciê¿kie rêce opada³y na nasze ramiona, potem nastêpowa³y kopniaki i bicie, a wreszcie kilka dni o chlebie i wodzie. Tak by³o za ka¿dym razem. Nie mieliœmy najmniejszych szans. W naszych amuletach znajdowa³y siê czipy transmisyjne, które ca³y czas podawa³y nasz¹ aktualn¹ pozycjê, ale tego oczywiœcie nie wiedzieliœmy. Najdalej pozwolono nam dotrzeæ do miejsca, sk¹d ju¿ widzieliœmy port. Patrzyliœmy na wielki, startuj¹cy statek, i staraliœmy siê odgadn¹æ, na jaki œwiat mo¿e zmierzaæ. – Na Galgalê! – krzykn¹³ Focale. – Tam wszystko jest ze z³ota! – Nie. Na Marajo – szepn¹³ Anxur. – Tam na pustyni piasek b³yszczy jak diamenty. Sphinx mówi³ o migocz¹cych gêstych lasach na Estrilidis, gdzie ¿yj¹ koty o dwóch ogonach. I wtedy w³aœnie pojawili siê stra¿nicy, pochwycili nas i tak st³ukli, ¿e b³agaliœmy o litoœæ. To by³a nasza trzecia próba. Nigdy wiêcej nie zobaczy³em ju¿ Focale’a. S¹dziliœmy, ¿e zosta³ sprzedany na inn¹ planetê, bo te¿ faktycznie to on sprawia³ najwiêcej k³opotów ca³ej lo¿y. Ale mimo ¿e go zabrak³o, postanowiliœmy próbowaæ dalej. Ja nawet bardziej ni¿ pozostali. Zaj¹³em jego miejsce przywódcy, chocia¿ by³em jednym z najm³odszych. Po prostu niewola, która przez pierwszych parê lat wydawa³a mi siê komfortowym wypoczynkiem, teraz sta³a siê nieznoœnym ciê¿arem. Ca³y czas chodzi³em pe³en furii. Wrêcz kipia³em z gniewu i zniecierpliwienia. Dlaczego mia³em spêdzaæ dzieciñstwo na tym ¿a³osnym, wilgotnym œwiecie, ¿ywi¹c siê czerstwym chlebem i ¿ebrz¹c w nêdznych burdelach o parê drobnych monet? Ca³e dnie i noce spêdza³em teraz na snuciu planów ucieczki. Wêdruj¹c po mieœcie, uwa¿nie przypatrywa³em siê labiryntom uliczek i przejœæ, wybieraj¹c drogê, któr¹ zdo³am wymkn¹æ siê stra¿nikom. 131

Liczy³em na pomoc moich przyjació³ek dziwek. Mia³em zamiar chowaæ siê w ich ³ó¿kach, pod ich spódnicami, kluczyæ po mieœcie, a¿ wreszcie dotrê do miejsca, z którego móg³bym siê wyrwaæ na wolnoœæ. Potem musia³bym stawiæ czo³o pazurom i dziobom potworów czyhaj¹cych w d¿ungli, ale mia³em ju¿ gotowy plan. Chcia³em udaæ siê na zachód, w kierunku przeciwnym do portu, i schroniæ siê na jakiœ czas w nadmorskiej fortecy. Tego nie mogli siê spodziewaæ. Powinni uwa¿aæ, ¿e bêdê siê ba³ tam wejœæ. Ka¿dy siê ba³. Ale ja by³em Romem. Dlaczego mia³bym siê obawiaæ kupy starych g³azów? Postanowi³em ukrywaæ siê tam na tyle d³ugo, by uznano, ¿e zosta³em po¿arty przez jakiegoœ dzikiego stwora, i dopiero potem przekraœæ siê do portu, omijaj¹c w ogóle miasto. Po dotarciu zaœ do portu, zwróci³bym siê o pomoc do pierwszego napotkanego Roma, i to by³by koniec mojej niewoli. Tak przynajmniej to sobie planowa³em. Schwytali mnie zanim jeszcze wydosta³em siê z miasta, i tym razem bili mnie bez litoœci. Myœla³em, ¿e po³ami¹ mi wszystkie koœci i pewnie tak by siê sta³o, gdyby nie fakt, ¿e by³em m³ody i giêtki. Potem zawleczono mnie przed oblicze dyscyplinatora. Ten ponury, zimny jak lód mê¿czyzna przyjrza³ mi siê uwa¿nie, a potem zwróci³ siê do mistrza lo¿y: – Który to ju¿ raz? – Czwarty? – Sk¹d wziêliœmy takiego œmiecia? Zróbcie z nim to samo, co z tamtym. Z tym brzydkim. A wiêc wyœl¹ mnie w to samo miejsce, gdzie wys³ali Focale’a. Nie obchodzi³o mnie to. Nigdzie nie mog³o byæ gorzej ni¿ w lo¿y. Jeden z cenzorów gildii, barczysty olbrzym o nalanej czerwonej twarzy, kaza³ mi wsi¹œæ do pojazdu l¹dowego i pojechaliœmy na pó³noc, a potem na wschód. Podró¿ trwa³a mo¿e z pó³torej godziny. By³ upalny dzieñ, i s³oñce pra¿y³o nas bez litoœci swymi zielonkawymi promieniami. Po pewnym czasie zobaczy³em czarne kszta³ty antycznej fortecy, wy³aniaj¹ce siê na horyzoncie. Mimo wczeœniejszych odwa¿nych planów, z trudem wci¹gn¹³em powietrze i cofn¹³em siê odruchowo w fotelu. Dlaczego jechaliœmy TAM? Ale to nie forteca by³a naszym celem. Cenzor skrêci³ w boczn¹ dró¿kê i pojecha³ w stronê morza. Wkrótce potem zatrzymaliœmy siê, a on kaza³ mi wysi¹œæ. Droga bieg³a wzd³u¿ krawêdzi wysokiego klifu, uformowanego z jakiegoœ miêkkiego zielonego minera³u, moc132

no zreszt¹ popêkanego przy brzegach. Morze rozpoœciera³o siê jakieœ dwadzieœcia, trzydzieœci metrów ni¿ej. Spojrza³em w dó³. Nigdy dot¹d nie patrzy³em z tak bliska na morze Megalo Kastro. Zupe³nie nie kojarzy³o mi siê z wod¹. By³o ró¿owe i galaretowate, jak jakiœ obrzydliwy budyñ i silnie parowa³o. Jego powierzchnia wydawa³a siê chropowata, jakby ktoœ posypa³ j¹ ¿wirem. Nie by³o te¿ ani œladu pr¹dów czy falowania. By³o niemal nieruchome, choæ zarazem odnosi³o siê wra¿enie, ¿e bezustannie napiera na l¹d. Drga³o delikatnie, jak galareta, któr¹ ktoœ potrz¹sn¹³. Cenzor chwyci³ mój amulet i zerwa³ mi go z szyi. – Nie bêdziesz ju¿ go wiêcej potrzebowa³, ma³y Romie. Zrozumia³em, co siê zaraz stanie i próbowa³em uciec. Ale on by³ szybki. Chwyci³ mnie wpó³ i uniós³ nad g³owê jednym p³ynnym ruchem, a potem cisn¹³ daleko przed siebie, prosto w to z³owrogie morze.

6

J

u¿ po mnie. By³em tego pewny. Jeœli nawet nie skrêcê karku uderzaj¹c o powierzchniê morza, w jednej chwili zostanê przez nie po¿arty. Lecia³em pionowo w dó³, wrzeszcza³em i umiera³em ze strachu. Wiedzia³em, ¿e nadszed³ mój koniec. Ca³e lata wys³uchiwa³em przera¿aj¹cych opowieœci o tym morzu, o tym, ¿e jest to jeden wielki, ¿ywy organizm, rozci¹gaj¹cy siê na przestrzeni tysiêcy kilometrów, a jego g³êbokoœci nikt jeszcze nie zmierzy³. Po¿era³ l¹dowe istoty, które wpad³y w jego toñ, czasami nawet sam uderza³ w l¹d groŸnymi falami, próbuj¹c chwytaæ nieostro¿ne ofiary. Lecia³em d³ugo, co najmniej godzinê, tak mi siê przynajmniej zdawa³o, tak d³ugo, ¿e nawet moje przera¿enie zaczê³o stopniowo przeradzaæ siê w oczekiwanie na to, co nast¹pi potem. Poczu³em zbli¿aj¹ce siê ciep³o cieczy oraz jej dziwny zapach – ciê¿ki, s³odki. Wcale nie by³ niemi³y. Uderzy³ we mnie lekki podmuch ciep³ego wiatru. Pomyœla³em jeszcze o ojcu, o mojej siostrze Tereinie… i o tej okr¹glutkiej ma³ej dziwce Salathastrze. Potem wpad³em do morza. Mimo olbrzymiej wysokoœci, z jakiej spada³em, l¹dowanie by³o miêkkie i przyjemne. Wydawa³o mi siê, ¿e morze unosi siê, chwyta 133

mnie w locie i wci¹ga w g³¹b. Teraz spoczywa³em w ciszy pod jego powierzchni¹, otoczony gêst¹, dziwn¹ ciecz¹. Nie œmia³em nawet drgn¹æ, ani walczyæ o oddech. A wiêc tak to jest umrzeæ? Co za spokój. P³yn¹³em, a raczej dryfowa³em. Morze mnie nios³o. Czu³em, jak moje ubranie siê rozpuszcza. Prawdopodobnie to samo mia³o staæ siê z moj¹ skór¹ i cia³em, wkrótce ju¿ bêdê tylko nagim szkieletem po³yskuj¹cym w ciep³ym ró¿owym bagnie. Mia³em zamkniête oczy. Czu³em dotkniêcia cieczy wszêdzie, na barkach, brzuchu, udach, niewidzialne wij¹ce siê wê¿e œlizga³y siê po ca³ym moim ciele. W³aœciwie by³o mi przyjemnie. S³ysza³em te¿ ciche odg³osy ssania i mlaskania, bulgotanie, szelesty i syczenie. Roz³o¿y³em ramiona i poczu³em, ¿e jedn¹ rêk¹ mogê dotkn¹æ znajomego brzegu, a drug¹ wybrze¿a kontynentu odleg³ego o dziesiêæ tysiêcy kilometrów. Moje nogi, wyci¹gniête do do³u, dotyka³y samego rdzenia planety, miejsc, gdzie pod skorup¹ ska³ aktywne wci¹¿ wulkany tryska³y ognist¹ law¹. Jestem trawiony, przebieg³o mi przez g³owê. Stajê siê czêœci¹ tej cieczy. Nic mnie to ju¿ nie obchodzi³o. By³em martwy. Uwielbia³em to morze. Pragn¹³em, by mnie po¿ar³o, wch³onê³o. Chcia³em staæ siê jego cz¹stk¹. I wtedy us³ysza³em niski g³os: – Jakubie, p³yñ! – P³yn¹æ? Dok¹d? – Do brzegu. To coœ nie mo¿e ciê zatrzymaæ. – To mnie po¿era. – Po¿re, jeœli mu na to pozwolisz. Ale czemu mia³byœ tak zrobiæ? – Kim jesteœ? – Jakubie, otwórz oczy. Nie uczyni³em tego. Dryfowa³em dalej. By³o mi ciep³o, bezpiecznie, zapada³em w sen. – Jakubie! – To znowu ten sam g³os. Nalegaj¹cy. – ObudŸ siê! ObudŸ siê, ty tchórzu! To podzia³a³o. – Tchórzu? Ja? – S³ysza³eœ. – Dlaczego? – Bo zaprzedajesz tej rzeczy ca³e swoje ¿ycie, i to za kiepsk¹ cenê. Boisz siê ¿yæ? Boisz siê dokonaæ tych wszystkich wielkich rzeczy, które przeznaczy³ ci los? 134

Otworzy³em oczy. Naoko³o widzia³em tylko ró¿owy chaos, a jednak zobaczy³em, ¿e nade mn¹ unosi siê duch, otoczony œwietlist¹, migocz¹c¹ z³otem aur¹. B³yszcz¹ce oczy, czarne w¹sy… niemal jak twarz mojego ojca… niemal. To nie by³ mój ojciec, lecz ktoœ bardzo bliski, ktoœ, kogo zna³em, kto by³ mi bli¿szy ni¿ ojciec. By³ rozgniewany, ale teraz zaczyna³ siê uœmiechaæ. – Jakubie – szepn¹³. – P³yñ. Musisz. Œmieræ nie jest ci przeznaczona ju¿ teraz. – A kiedy, ojcze. – Nie jestem twoim ojcem. – Czego ode mnie chcesz? – P³yñ. – Jak? – Podnieœ lew¹ rêkê. Dobrze. Teraz drug¹. Kopnij. Nog¹. Jeszcze raz. Dobrze. Jakubie, noga. Noga. Wiruj¹ce smugi morza tañczy³y wokó³ mnie jak wê¿e wij¹ce siê na swych ogonach. Coœ wdziera³o mi siê do ust, oczu, uszu. Opasywa³o mi gard³o. Otacza³o moje genitalia… poczu³em erekcjê… delikatnie g³adzi³o moje uda i biodra… wszechobecny wilgotny, ciep³y dotyk. A jednak oczy trzyma³em wci¹¿ otwarte. Kolory migota³y jasnymi barwami i widzia³em odleg³y brzeg – ciemn¹ liniê na horyzoncie. Duch wci¹¿ by³ przy mnie, jego jasne spojrzenie dodawa³o mi odwagi. Ale nie powiedzia³ ju¿ ani s³owa. Od czasu do czasu jednak, gdy uderza³em rêk¹ lub nog¹ szczególnie silnie, s³ysza³em jego odleg³y œmiech. Teraz dostrzeg³em te¿ inne duchy, piêæ, szeœæ, tuzin… i znów ta przepiêkna kobieta. Kiwa³a na mnie, zachêca³a do wysi³ku. Wokó³ unosi³y siê odbicia ludzi, ca³e ich t³umy, w bogatych szatach, b³yszcz¹cych sukniach, nieznane planety, przera¿aj¹ce rytua³y. Czy to morze zsy³a³o te wizje, czy te¿ mój duch opiekuñczy? P³yñ, Jakubie! P³yñ! To by³a prawdziwa walka. Tak bardzo pragn¹³em odpocz¹æ, poddaæ siê morzu, zag³êbiæ siê w jego wielkie, gor¹ce cia³o. Wielka Matka. Ale duch nie pozwala³. P³yñ! – nalega³. P³yñ! P³yñ! P³yñ! Wiêc p³yn¹³em. Odkry³em, jak czerpaæ energiê z morza. Wyci¹gaæ j¹ z niego, zamiast pozwalaæ, by ono absorbowa³o j¹ ze mnie, i p³yn¹³em teraz ku brzegowi, uderzaj¹c rêkami i nogami coraz silniej. Nie spocz¹³em ani na chwilê. Nie s³ab³em. Z ka¿dym uderzeniem stawa³em siê mocniejszy. Jak mog³em nawet dopuszczaæ do siebie myœl o œmier135

ci? Tak wiele jeszcze mia³em do zrobienia. Wzywa³o mnie ¿ycie. P³yñ, Jakubie! ¯yj, Jakubie! Na brzegu morza zobaczy³em gigantyczne drzewo. Jego korzenie zanurza³y siê g³êboko w toni, a pieñ, bia³a kolumna ozdobiona pasami jasnej purpury, wystrzeliwa³ dumnie w górê na ponad setkê metrów. Drzewo nie mia³o na pniu ¿adnych konarów, dopiero olbrzymi¹ koronê na samym szczycie. Myœlê, ¿e by³o tworem morza. Jego wielka korona, rozpoœcieraj¹ca siê jak parasol nad toni¹ i okrywaj¹ca j¹ b³êkitnawym cieniem, podlega³a ci¹g³ym metamorfozom. Pojawia³y siê tam oczy, twarze, wij¹ce siê wê¿e, d³ugie b³yszcz¹ce liœcie, bij¹ce powietrze skrzyd³a, ch³odne jêzyki p³omieni, a wszystko to zmienia³o siê, wirowa³o, drga³o, znika³o i odchodzi³o w niebyt. Przez moment zda³o mi siê, ¿e rozpozna³em jedn¹ z twarzy, Focale’a, ale i ona rozp³ynê³a siê tak szybko, ¿e nie mog³em mieæ ¿adnej pewnoœci. To drzewo oznacza³o dla mnie ¿ycie. Drga³o i kipia³o energi¹ ci¹g³ej zmiany, jak¹ jest ¿ycie. I pop³yn¹³em ku niemu. Wiedzia³em, ¿e jest moim schronieniem. S³ysza³em jego zew, i kiedy dop³yn¹³em do niego, ja równie¿ rozpocz¹³em swoj¹ pieœñ. Jego spl¹tane korzenie wychyla³y siê z toni. Chwyci³em jeden z nich i przywar³em do niego, gramoli³em siê po jego œliskiej powierzchni, a¿ wreszcie wychyn¹³em ca³kowicie z ró¿owej cieczy. Potem le¿a³em chwilê bez ruchu, oddychaj¹c ciê¿ko. Wreszcie wsta³em i przeszed³em po w¹skim korzeniu. Dotar³em do pnia i obj¹³em go, rozpoœcieraj¹c ramiona tak szeroko, jak tylko mog³em, co zreszt¹ wystarczy³o mo¿e na otoczenie drobnej czêœci obwodu pnia. Dotar³em na brzeg. By³em jednak nagi, a moja skóra wci¹¿ parowa³a ciep³em morza. Ale nie ba³em siê niczego. Czu³em siê jak nowo narodzony. ¯ycie, które w³aœnie wychynê³o z morza. I ruszy³em w drogê nagi pod p³aszczem gwieŸdzistego nieba, nie dbaj¹c o to, czy bêdê musia³ przemierzyæ tak pó³ œwiata. Wêdrowa³em wiele dni i ¿adna ¿ywa istota mnie nie niepokoi³a. Tylko raz podobne do ptaka stworzenie, o rozpiêtoœci skrzyde³ wiêkszej ni¿ spory dom, przemknê³o wysoko nade mn¹, a ja znalaz³em siê w zasiêgu jego purpurowego cienia. Czasem te¿ widywa³em znajome duchy. A¿ wreszcie doszed³em do miejsca, gdzie rozdarto pokrywê planety, a olbrzymie ramiona ciemnych maszyn unosi³y siê i opada³y, siêgaj¹c w jej wnêtrznoœci i wysy³aj¹c w powietrze bia³¹ parê i ciemne gejzery b³ota. Obok maszyn sta³o kilku mê¿czyzn, i jeden z nich wskazywa³ na mnie. 136

Podszed³em do nich i zobaczy³em rozeœmian¹ twarz Roma. – Sariszan, kuzynie – pozdrowi³em go w naszej mowie. – Jestem zbieg³ym niewolnikiem i szukam schronienia, gdy¿ moi panowie traktowali mnie Ÿle. Czu³em wewnêtrzny spokój i si³ê, bo w morzu sta³em siê mê¿czyzn¹.

7

M

iejsce, do którego dotar³em, by³o odkrywk¹, z której Romowie wydobywali rzadkie minera³y. Nakarmili mnie i odziali. Spêdzi³em z nimi jakiœ czas, a potem wsadzili mnie na statek, który zmierza³ do ramienia Galaktyki zwanego Jerusalem Spill, gdzie gêsto by³o od zamieszkanych œwiatów, znajduj¹cych siê blisko siebie. Gdybym tylko móg³, uda³bym siê do domu na Vietoris, ale nikt z tutejszych górników nigdy nie s³ysza³ o tej planecie, a kiedy pewnej nocy stara³em siê im pokazaæ, w której czêœci nieba le¿y, wcale zreszt¹ nie mam pewnoœci czy nie pomyli³em wtedy zupe³nie kierunków, powiedzieli mi, ¿e statki z Megalo Kastro nigdy tam nie lataj¹. Pewnie tak by³o. Zreszt¹ i tak dobrze siê sta³o, ¿e polecia³em w³aœnie tam, gdzie polecia³em, bo tak w³aœnie by³o mi przeznaczone. Bogowie zadecydowali, ¿e rozdzia³ mojego ¿ycia zwany Vietoris zakoñczy³ siê nieodwo³alnie. Statek, na którym siê znalaz³em, by³ frachtowcem trzeciej klasy z kapitanem gajo, ale pilot i ca³a reszta za³ogi to byli Romowie. Szybko odkryli, ¿e ja te¿ jestem Romem, i od tej pory spêdza³em wiêkszoœæ czasu w kabinie skoków, przypatruj¹c siê, jak przygotowuj¹ statek do podprzestrzennej podró¿y. Raz nawet pozwolili mi tam zostaæ w momencie samego skoku, gdy pilot bra³ w rêce podprzestrzenne stery i ³¹czy³ w³asn¹ duszê z dusz¹ statku, posy³aj¹c go w skok odleg³y o ca³e lata œwietlne. Obserwowa³em jego twarz, gdy dokonywa³ tej niezwyk³ej rzeczy, której potrafili dokonaæ tylko Romowie. Widzia³em maluj¹c¹ siê na niej ekstazê i nag³e piêkno, które pojawi³o siê na tej raczej brzydkiej twarzy. I wtedy poczu³em, jak rodzi siê we mnie rozpalaj¹ce dusze pragnienie, by samemu kiedyœ 137

chwyciæ za stery, po³¹czyæ siê w jednoœæ ze statkiem, i byæ jednym z tych pilotów mkn¹cych poœród niezmierzonej pustki. – Mój ojciec pracuje przy statkach kosmicznych – powiedzia³em. – Pewnie go znacie. Nazywa siê Romano Nirano. Naprawia statki, które przybywaj¹ na Vietoris. Ale oni nigdy nie s³yszeli o Romano Nirano, tak jak nigdy nie s³yszeli o Vietoris. Jednak, poniewa¿ mnie lubili, w³¹czyli ciemne kule gwiezdnych ekranów; na ich wiruj¹cych powierzchniach jarzy³y siê wszystkie gwiazdy Galaktyki. Starali siê znaleŸæ Vietoris, a okaza³o siê to niemo¿liwe, bo nie potrafi³em im powiedzieæ, jak nazywa siê s³oñce uk³adu. Dla mnie to by³o zawsze po prostu „s³oñce”, ale im to nie dawa³o ¿adnej wskazówki. A¿ wreszcie w wielkich atlasach planetarnych zlokalizowali Vietoris, i pokazali mi j¹ na gwiezdnym ekranie. By³a w odleg³ym, nic nieznacz¹cym zak¹tku Galaktyki, a my oddalaliœmy siê od niej z ka¿dym skokiem. Nie mia³em ju¿ wróciæ do domu. Zasmuci³o mnie te¿, ¿e ¿aden z tych Romów nie s³ysza³ o moim ojcu, a  zdawa³o mi siê, ¿e jego imiê jest s³awne w ca³ym Wszechœwiecie. – Ch³opcze, tutaj wysi¹dziesz – powiedzia³ pilot. Siêgn¹³ po wskaŸnik i dotkn¹³ jednego z uk³adów w Jeruslaem Spill, gdzie piêæ zamieszkanych planet obiega³o wielkie b³êkitne s³oñce. – Jest tam wielu Romów, ale poza tymi œwiatami nie znajdziesz nikogo ze swojej rasy. Tak w³aœnie dotar³em na królewsk¹ planetê Nabomba Zom, gdzie mia³em mieszkaæ w pa³acu Loiza la Vakako, który sta³ siê dla mnie drugim ojcem, a nawet kimœ znacznie wiêcej ni¿ ojcem. Gdy tam przyby³em mia³em dwanaœcie, mo¿e trzynaœcie lat. To na Nabomba Zom dojrza³em i rozkwit³em. To na Nabomba Zom zosta³em tym, kim mia³em zostaæ.

8

L

oiz la Vakako by³ Romem Lowara. S³yn¹³ z wielkiego bogactwa i legendarnego wprost sprytu. Lowara zawsze byli dobrzy w gromadzeniu pieniêdzy, a ich spryt jest powszechnie znany. Nale¿a³a do niego ca³a planeta Nabomba Zom, jak równie¿ czternaœcie z jej dwu138

dziestu ksiê¿yców. Rz¹dzi³ tym wielkim dominium, a tak¿e Kompani¹ kilku tysiêcy Romów jak dawny cygañski król, bez taniej pompy i g³upiej pretensjonalnoœci, ale w³adzê dzier¿y³ pewnie i z wielk¹ si³¹. O wiele póŸniej, kiedy by³em królem, w znacznym stopniu wzorowa³em swój styl rz¹dów na tym, czego nauczy³em siê od Loiza la Vakako. Przynajmniej jeœli chodzi o zewnêtrzne symptomy w³adzy. Oczywiœcie znacznie siê od siebie ró¿niliœmy. On by³ prawdziwym arystokrat¹, ch³odnym, opanowanym, a ja… no, ja jestem inny. W³adczy tak, ale ch³odny – w najmniejszym stopniu. Pamiêtam, ¿e w dniu, kiedy zetknêliœmy siê po raz pierwszy, by³em ca³y od stóp do g³ów pokryty karmazynowymi odchodami œlimaków salizonga. Mój przyjaciel pilot wysadzi³ mnie wtedy w porcie Nabomba Zom jako czêœæ ³adunku z narzêdziami rolniczymi. Na liœcie ³adunku by³y traktory, obrotowe spryskiwacze, ¿niwiarki naziemne i „jeden robot rolniczy klasy Jakub, model humanoidalny, 1/2 standardowego rozmiaru, wersja rozwojowa, o w³asnym napêdzie”. Sta³em miêdzy tymi wszystkimi skrzyniami, a przy uchu dynda³ mi odpowiedni dokument przewozowy. Celnik przygl¹da³ mi siê przez d³ug¹ chwilê i w koñcu powiedzia³: – Czym ty u diab³a jesteœ? – Robot rolniczy klasy Jakub, model humanoidalny. – Uœmiechn¹³em siê do niego szeroko. – Sariszan, kuzynie. By³ Romem, ale nie odpowiedzia³ na moje pozdrowienie, nie zdradza³ te¿ ¿adnych objawów weso³oœci. Nachmurzony przejrza³ listê towarów, a jego humor bynajmniej siê nie poprawi³, gdy znalaz³ w³aœciw¹ pozycjê. – Jesteœ robotem? – Model humanoidalny. – Bardzo zabawne. Wersja rozwojowa… taa… – To znaczy, ¿e urosnê. – To znaczy coœ wiêcej. Ile masz lat? – Prawie dwanaœcie. – Straszny staroæ jak na robota. Co oni u diab³a myœl¹ zasypuj¹c nas takim z³omem? – Ale naprawdê ja… – Stañ tam i b¹dŸ cicho! – powiedzia³, stawiaj¹c znaczek na liœcie. – Pozycja dwudziesta dziewi¹ta, system napêdowy traktorów. Pojawi³em siê wiêc na Nabomba Zom jako czêœæ sprzêtu rolniczego i tak te¿ z pocz¹tku by³em traktowany. Tak jak sta³em z moim 139

dokumentem przewozowym i œciskaj¹c niewielk¹ kieszeñ podprzestrzenn¹ z kilkoma podarunkami od pilotów, które stanowi³y ca³y mój dobytek, zosta³em bezceremonialnie zapakowany na ciê¿arówkê i, wraz z paroma skrzyniami œwie¿o zakupionego sprzêtu, wywieziony na odleg³¹ plantacjê le¿¹c¹ w upalnej dolinie, gdzieœ w g³êbi kontynentu. Spêdzi³em tam nastêpne szeœæ miesiêcy zbieraj¹c cenny nawóz œlimaków salizonga. Wszystkim dr¿a³y nogi, gdy po raz pierwszy widzieli zmierzaj¹cego ku sobie œlimaka salizonga, zmierzaj¹cego prosto i nieub³aganie, z g³oœnymi odg³osami mlaskania, zostawiaj¹c po sobie œlad z ton oœliz³ej jasnej wydzieliny. Œlimak salizonga jest najwiêkszym miêczakiem znanym we Wszechœwiecie. Ten gigant ma oko³o oœmiu metrów d³ugoœci i trzy do czterech metrów wysokoœci, a na grzbiecie dŸwiga skorupê z jasno¿ó³tych p³yt, grubszych od staro¿ytnych zbroi. Wygl¹da przera¿aj¹co ze swoimi olbrzymimi oczami na s³upkach, koszmarnie wielk¹ purpurow¹ stop¹, jednak cz³owiekowi mo¿e zagroziæ jedynie rozdeptaniem, co zreszt¹ zrobi z pewnoœci¹, jeœli ten nie usunie mu siê z drogi. Nie jest jednak drapie¿nikiem. ¯ywi siê wy³¹cznie czerwonawymi mchami, które spotyka siê tylko w pewnych regionach Nabomba Zom, tak wiêc nie przypadkiem ta planeta jest jedynym miejscem we Wszechœwiecie, gdzie mo¿na spotkaæ œlimaki salizonga. Nikt nie da³by z³amanego grosza za tego zwierzaka, gdyby nie jego odchody, które w takich obfitych iloœciach i z takim zapa³em zostawia na swym szlaku. Ta jaskrawa galareta zawiera bowiem pewien alkaloid, z którego destyluje siê rodzaj perfum, kupowanych za ka¿d¹ cenê przez kobiety na piêciu tysi¹cach œwiatów. Jednak tylko samiec salizonga wydala ten cenny alkaloid i w dodatku, jeœli jego odchody nie zostan¹ zebrane i zamro¿one w ci¹gu kilku zaledwie minut od ich wydzielenia, cenna substancja ulega rozk³adowi i staje siê bezu¿yteczna. Dlatego te¿ ludzie musz¹ ca³y czas pod¹¿aæ tropem œlimaka. Roboty nie nadaj¹ siê do tego, bo nie potrafi¹ rozró¿niæ p³ci miêczaka, gdy¿ ró¿nica jest w³aœciwie ca³kiem niewyraŸna. B³yskawicznie zbieraj¹ œwie¿o wydalone odchody do przenoœnych zamra¿alników, zanim strac¹ swoj¹ wartoœæ handlow¹. Tak¹ w³aœnie robotê zacz¹³em wykonywaæ od drugiego dnia pobytu na Nabomba Zom i wcale nie wydawa³o mi siê to jak¹œ cudown¹ odmian¹ losu w porównaniu z wydobywaniem rud z wnêtrznoœci Megalo Kastro. No có¿, z woli Boga mê¿czyzna zrodzony z kobiety musi pracowaæ na swój codzienny chleb… podobnie zreszt¹ jak kobieta zro140

dzona z kobiety, ale Bóg nigdy nie powiedzia³, ¿e ka¿dy musi otrzymaæ przyjemn¹ pracê. W tym momencie ¿ycia widaæ przeznaczone mi by³o grzebaæ siê w gównie, i prawdê rzek³szy nie bardzo widzia³em jak¹kolwiek alternatywê. Nie twierdzê, ¿e ta praca sprawia³a mi radoœæ, ale prawdê powiedziawszy by³a mniej uci¹¿liwa ni¿ sobie to wyobra¿acie, i bez problemu móg³bym wymieniæ tu ponad dziesiêæ znacznie gorszych zajêæ, chocia¿ nie czas teraz na to. Szybko przesta³em zwracaæ uwagê na naturê substancji, w której grzeba³em i zacz¹³em siê zastanawiaæ, jak zapewniæ sobie prze¿ycie. (Z prac¹ t¹ wi¹za³o siê bowiem spore ryzyko. Pomlaskiwanie i szelest potê¿nego œlimaka, za którym siê pod¹¿a³o, zag³usza³y niestety podobne odg³osy wydawane przez inne sztuki. W zwi¹zku z tym bez trudu mo¿na by³o zostaæ zmia¿d¿onym przez jedn¹ z tych pe³zaj¹cych gór, jeœli tylko za bardzo koncentrowa³o siê uwagê na tym jednym, którego mia³o siê przed nosem.) Nabomba Zom jest jednym z tych œwiatów, na którym nie wystêpuj¹ pory roku. Noce i dnie trwaj¹ tyle samo godzin, a klimat przez ca³y rok jest umiarkowanie ciep³y. Wiêc tylko w przybli¿eniu mogê obliczyæ, ¿e na plantacji spêdzi³em pó³ roku. W czasie tym jednak mój g³os pogrubia³, a na twarzy zacz¹³ pojawiaæ siê zarost. Pewnego dnia na jednym z krañców plantacji powsta³o spore zamieszanie – samochody, krzyki, ludzie biegaj¹cy bez sensu w tê i z powrotem. S¹dzi³em zrazu, ¿e jakaœ ofiara losu zosta³a rozdeptana przez œlimaka, ale w chwilê potem nadzorca wezwa³ mnie przez znajduj¹cy siê w mojej ma³¿owinie usznej g³oœnik i kaza³ mi natychmiast stawiæ siê w budynkach plantacji. W momencie kiedy to zasz³o, w³aœnie mia³em drobny wypadek. Œlimak, za którym pod¹¿a³em, poszed³ w górê zbocza, a ja id¹c za nim w trop, poœlizn¹³em siê na mokrym mchu i zsun¹³em na brzuchu wprost w kupê odchodów o wielkoœci niewielkiego asteroidu. – Musze wpierw siê umy栖 odpowiedzia³em nadzorcy. – Jestem ca³y w… – Teraz – przerwa³ mi. – Ale jestem… – Teraz! Zaprowadzono mnie przed oblicze mê¿czyzny, od którego bi³o niezwykle dostojeñstwo i potêga. Móg³ mieæ równie dobrze piêædziesi¹t lat, jak osiemdziesi¹t czy sto piêædziesi¹t. Nigdy siê tego nie dowiedzia³em, a on w ci¹gu tych lat, które z nim spêdzi³em, nie postarza³ siê ani o rok. By³ szczup³y jak na Roma, niemal chudy, mia³ 141

te¿ koœciste ramiona i zapad³¹ klatkê piersiow¹… no i nie mia³ w¹sów. W lewym uchu nosi³ dwa srebrne kolczyki – staro¿ytna moda, która w³aœnie wraca³a do ³ask. Na jego twarzy jednak malowa³a siê niezwyk³a przebieg³oœæ, jakiœ uœmiech, ledwie zauwa¿alne drganie miêœni policzka, które nakazywa³y ka¿demu mieæ siê na bacznoœci. Nie by³ kimœ, kogo odwa¿y³byœ siê oszukaæ w interesach. Wygl¹da³ na spryciarza. Jego wzrok przeszywa³ mnie na wylot. Czu³em siê przezroczysty, zdawa³ siê widzieæ dok³adnie wszystkie moje koœci i organy wewnêtrzne. I sta³em przed tym pe³nym dostojeñstwa cz³owiekiem, a moje ubranie ocieka³o odchodami œlimaka. Wyci¹gn¹³ rêkê i skin¹³ na mnie. – Bli¿ej. – Panie, ja… – Bli¿ej, ch³opcze. Jak ciê zw¹? – Jakub. Mój ojciec to Romano Nirano z Vietoris. – Romano Nirano, aha. By³ pod wra¿eniem, tak mi siê przynajmniej wtedy zda³o. – Ile masz lat? – Wkrótce skoñczê trzynaœcie… tak s¹dzê. – S¹dzisz. Zbieg³y niewolnik, zgadza siê? – Podró¿nik, panie. – Aha. Podró¿nik. No jasne. Wielki objazd po Galaktyce, a na pocz¹tek zabawa wœród wydzielaj¹cych miód œlimaków Nabomba Zom. Jesteœ Kalderaszem? – Tak, panie. – Masz wiêc talent do maszyn, jak podobno wy wszyscy? – Mój ojciec jest najlepszym mechanikiem w stoczni na Vietoris. – Twój ojciec, tak zapewne. – Skin¹³ g³ow¹ i zamyœli³ siê przez moment. Potem zaœ odwróci³ siê i zawo³a³ do s¹siedniego pokoju: – Malilini! Czy to ten? Wtedy wesz³a kobieta… czy mo¿e dziewczyna? Nigdy nie by³em pewien. Mog³a mieæ równie dobrze szesnaœcie lat, co dwadzieœcia szeœæ i trzydzieœci szeœæ. Jej wiek na zawsze pozosta³ jej sekretem. By³a niezwykle piêkna, uderzaj¹ca piêkna. W³osy mia³a jak lazurowa chmura, oczy ciep³e i ciemne, mocno od siebie oddalone, wargi pe³ne i zapraszaj¹ce. Widzia³em ju¿ tê twarz, ale gdzie? Jedna z dziwek w osadzie górników? Nie, ¿adna z nich nie by³a tak piêkna. Jakaœ pasa¿erka na statku kosmicznym? Te¿ nie. Nagle sobie przypomnia³em – to by³a twarz przepiêknego ducha, który nawiedza³ mnie wiele razy na Megalo Kastro w mieszkaniu ¿ebraków, i kiedy dryfo142

wa³em w ¿ywym morzu. Wtedy nigdy siê do mnie nie odezwa³a, tylko patrzy³a i uœmiecha³a siê. Teraz zaœ patrzyliœmy na siebie tak, jak byœmy znali siê od dawna. – Jakub – powiedzia³a. – Nareszcie. By³em potwornie zawstydzony stoj¹c przed t¹ piêknoœci¹ w pokrytych nawozem ³achach. – Moja córka Malilini – przedstawi³ j¹ w³adczy mê¿czyzna. – A ja jestem Loiz la Vakako. Skin¹³ na swoje roboty. – Wymyjcie go i odziejcie. W mgnieniu oka rozebra³y mnie do naga. Czu³em znacznie mniej wstydu stoj¹c przed nimi nago, ni¿ w tych ohydnych ciuchach. Roboty zaœ sp³uka³y mnie, wysuszy³y, u³o¿y³y mi w³osy, a tak¿e, ku mojemu zdumieniu, przelecia³y promieniem golarki po moich wychud³ych policzkach. Potem zaœ odzia³y mnie w per³owoszar¹ szatê z wysokim ko³nierzem o g³êbokiej ciemnoniebieskiej barwie, przepasan¹ czerwon¹ szarf¹. Jeden z robotów uformowa³ przede mn¹ lustro z moleku³ powietrza, abym móg³ oceniæ swój wygl¹d. By³em przepiêkny. Przez moment zatraci³em siê w tym samopodziwie. Wszystko to trwa³o zaledwie kilka minut. Malilini równie¿ wyraŸnie jaœnia³a zadowoleniem widz¹c moj¹ transformacjê. Loiz la Vakako podszed³ bli¿ej, by mi siê uwa¿niej przyjrzeæ, niewiele wy¿szy ode mnie. Popatrzy³ na mnie, skin¹³ g³ow¹. By³ najwyraŸniej zadowolony. Potem chwyci³ mój elegancki ko³nierz w obie rêce i jednym szybkim szarpniêciem oderwa³ do po³owy. A¿ otworzy³em usta ze zdumienia. Loiz la Vakako zaœ rozeœmia³ siê donoœnym, g³êbokim œmiechem Roma. – Niech wszystkie twoje ubrania dr¹ siê i zu¿ywaj¹, ale ty sam ¿yj w zdrowiu a¿ do póŸnej staroœci! Zda³em sobie nagle sprawê, ¿e mówi do mnie w romskim, a to co zrobi³, by³o starym zwyczajem Lowara – ceremonialne darcie nowej odzie¿y. Klepn¹³ mnie w plecy i poprowadzi³ na zewn¹trz. Wkrótce te¿ dowiedzia³em siê, ¿e ten cz³owiek jest tutaj baro, w³adc¹ tej planety, a ja mam od tej pory mieszkaæ z nim. Nie dano mi nawet czasu, bym poszed³ do swej kwatery i zabra³ rzeczy, ale kiedy przybyliœmy do jego pa³acu, po trzygodzinnej podró¿y przez wszystkie cuda tego wspania³ego kontynentu, znalaz³em ten mój nêdzny dobytek w przeznaczonych dla mnie pokojach. Wraz zreszt¹ z wie143

loma innymi piêknymi, a nawet zbytkownymi rzeczami, których zastosowania w kilku przypadkach nawet nie zna³em. Dopiero teraz mia³em poj¹æ, co naprawdê znaczy splendor. Pa³ac Loiza la Vakako sta³ na brzegu morza prawie tak dziwnego – co by³o dok³adnie widaæ dopiero, gdy siê podesz³o bli¿ej – jak to, które niemal odebra³o mi ¿ycie na Megalo Kastro. Jego woda by³a czerwona jak krew i pulsowa³a ciep³em; mia³a temperaturê blisk¹ wrz¹tku. Piasek na pla¿y by³ koloru bladolawendowego, a ponad pla¿¹ znajdowa³a siê szeroka terasa na stromym zboczu, gdzie poœród gêstego lasu pochodz¹cych z wielu œwiatów drzew i krzewów wznosi³y siê strzeliste wie¿e pa³acu. Nigdy nie dowiedzia³em siê dok³adnie, ile by³o w nim komnat. Zreszt¹ prawdopodobnie ich liczba zmienia³a siê z dnia na dzieñ, bo pa³ac zosta³ zbudowany z nieznanego mi przezroczystego materia³u, lekkiego jak mg³a albo pajêcza sieæ, który wci¹¿ przybiera³ nowe piêkne kszta³ty, jakby reagowa³ na zmieniaj¹ce siê w ci¹gu dnia natê¿enie promieni gor¹cego b³êkitnego s³oñca. Mieszka³em tu jak m³ody ksi¹¿ê Romów. Ubiera³em siê codziennie w najwspanialsze szaty, nowe ka¿dego dnia, i jad³em tak wykwintne potrawy, ¿e nie tylko nigdy dot¹d ich nie próbowa³em, ale nawet nie s¹dzi³em, ¿e istniej¹. Tutaj te¿ pozna³em potêgê, jak¹ daj¹ bogactwo i w³adza, a tak¿e odpowiedzialnoœæ, z jak¹ wi¹¿e siê ich posiadanie. Tutaj pozna³em pierwsze tajniki nawiedzania i dowiedzia³em siê o naturze mi³oœci. Ale najwa¿niejsz¹ lekcj¹, jak¹ wynios³em z Nabomba Zom, by³o to, ¿e potêga, przyjemnoœæ i bogactwo s¹ bardzo nietrwa³e. Pozna³em jak to jest, gdy ¿ycie w najwiêkszym luksusie i dostojeñstwie, które ju¿ zaczyna traktowaæ siê jako dane na zawsze i nale¿ne, nagle zostaje ci wyrwane w jednej chwili. Zosta³o te¿ wyrwane Loizowi la Vakako… Ale to sta³o siê wiele, wiele lat póŸniej.

9

M

ia³ osiem córek i ani jednego syna. Córki to prawdziwa przyjemnoœæ – sam mam ich wiele i chêtnie mia³bym jeszcze wiêcej – ale jest jednak coœ takiego w stosunku mê¿czyzny do swych 144

synów, co znacznie ró¿ni siê od uczuæ, które ma dla córek. Wi¹¿e siê to chyba z faktem, ¿e wszyscy musimy umrzeæ pewnego dnia. Kiedy wiêc mê¿czyzna patrzy na swych synów, widzi w nich odbicie samego siebie – zrodzonego ponownie, zregenerowanego, swojego nastêpcê, siebie trwaj¹cego w przysz³oœci. Poprzez synów wchodzi w wieki, które maj¹ nadejœæ. Bo oni maj¹ jego twarz, jego oczy i brodê, jego miêœnie, jego serce. Dlatego, choæ kocham moje córki ca³ym sercem, nigdy nie bêd¹ dla mnie tym, czym s¹ synowie. I nie ró¿niê siê tu od innych mê¿czyzn. Ka¿dy kto mówi, ¿e w jego przypadku tak nie jest, ok³amuje was albo siebie. Tak przynajmniej jest wœród nas, Romów, i by³o tak od pocz¹tku czasu. Mo¿e z gaje jest inaczej? Nie wiem i prawdê mówi¹c nie zale¿y mi na tym, aby siê dowiedzieæ. Normalnie nie zwraca³bym uwagi na jego stosunki rodzinne, ale kiedy mê¿czyzna tak potê¿ny jak Loiz la Vakako, nie maj¹cy synów, przygarnia do swego domu nieznanego, wymazanego nawozem ma³ego ch³opca, byæ mo¿e ta sprawa jest jednak istotna. Szeœæ spoœród jego córek wysz³o ju¿ za m¹¿ i mieszka³y albo w odleg³ych zak¹tkach Nabomba Zom, albo na jej g³ównych ksiê¿ycach. Traktowa³ ich mê¿ów jak ksi¹¿êta, ale jednak nie jak synów. Tak mi siê przynajmniej zdawa³o. Siódma córka, Malilini, mieszka³a z nim w pa³acu. Nigdy nikt nie wspomina³ o ósmej, chocia¿ jej portret wisia³ obok pozosta³ych siedmiu w wielkim holu. Podobno pok³óci³a siê z ojcem wiele lat temu i wyjecha³a w odleg³y kraniec Galaktyki. Nigdy siê nie dowiedzia³em, co by³o przyczyn¹ sporu. Loiz la Vakako mia³ tak¿e brata, który rz¹dzi³ na dwóch zewnêtrznych i mniej przyjaznych dla ludzi planetach tego Uk³adu S³onecznego. Mia³ na imiê Pulika Boszengro. Loiz la Vakako rzadko o nim wspomina³. Jego portret równie¿ wisia³ w rodzinnej galerii – ciemny mê¿czyzna o w¹skim czole i wyd³u¿onej, surowej twarzy. Na portrecie by³ tak ma³o podobny do swego brata, ¿e naprawdê trudno by³o mi uwierzyæ, ¿e pochodzili z tego samego ³ona. Ale kiedy wreszcie wiele lat póŸniej spotka³em go osobiœcie, od razu dostrzeg³em podobieñstwo… ich dusz nie cia³. Choæ mieszka³ w tak wspania³ym pa³acu, Loiz la Vakako korzysta³ ze zwi¹zanych z tym rozkoszy w zadziwiaj¹co ma³ym stopniu. Nawet w nim, tym osiad³ym wszak i kontemplacyjnym cz³owieku, ujawnia³ siê niestrudzony duch wêdruj¹cego Roma. Wci¹¿ by³ w ruchu, wci¹¿ w podró¿y, wci¹¿ dogl¹da³ swych rozleg³ych w³oœci. Musia³ osobiœcie wiedzieæ, co dzieje siê w ka¿dym 10 – Czas trzeciego wiatru

145

miejscu. Chocia¿ wszyscy nadzorcy jego plantacji byli lojalni i kompetentni, Loiz la Vakako nie potrafi³ po prostu byæ tylko nieobecnym w³aœcicielem. Ponadto by³ przecie¿ baro, g³ow¹ cygañskiej Kompanii na Nabomba Zom, co oznacza³o, ¿e do niego nale¿a³y wszelkie obowi¹zki zwi¹zane z s¹downictwem i rytua³ami. Czêsto mu towarzyszy³em podczas takich wypraw. I w ci¹gu jednego popo³udnia dowiadywa³em siê wtedy wiêcej o sztuce rz¹dzenia ludŸmi, ni¿ nauczy³bym siê podczas szeœciu lat spêdzonych na jakimkolwiek uniwersytecie. Nabomba Zom jest jedn¹ z dziewiêciu królewskich planet w Galaktyce. To znaczy, ¿e jest to planeta specjalnie wybrana przez Romów podczas pierwszego etapu osadnictwa, jakieœ dziewiêæset, tysi¹c lat temu. W³adcy królewskich œwiatów – a pozosta³e to Galgala, Zimbalou, Xamur, Marajo, Iriarte, Darma Barma, Clard Msat i Estrilidis – pe³nili sw¹ w³adzê, z bezpoœredniego nadania Króla Romów i ka¿dy z nich mia³ przywilej nominowania jednego z dziewiêciu krisatorów, sêdziów najwy¿szego s¹du Romów. Oczywiœcie wtedy, gdy zacz¹³em mieszkaæ z Loizem la Vakako, wiedzia³em o tym bardzo niewiele, ale stopniowo wprowadzi³ mnie we wszystkie zawi³oœci systemu, dziêki któremu utrzymywaliœmy porz¹dek na odleg³ych œwiatach. Dopiero podczas naszych wspólnych podró¿y zacz¹³em rozumieæ coœ, czego nigdy bym nie podejrzewa³ w czasach, gdy by³em uczniem na Vietoris czy niewolnikiem na Megalo Kastro. Okaza³o siê, ¿e rz¹dzenie jest ciê¿arem, a nie przywilejem. S¹ oczywiœcie korzyœci. Ale jedynie g³upiec zgodzi³by siê na ponoszenie takich ciê¿arów, maj¹c na uwadze tylko te korzyœci. Ci, którzy sprawuj¹ w³adzê, czyni¹ to, bo nie maj¹ wyboru. Bo¿ym rozkazem ten ciê¿ar zosta³ po³o¿ony na ich ramiona, a oni musz¹ byæ pos³uszni. Nawet jeœli Syluisa myœli, ¿e jest inaczej. I obserwowa³em Loiza la Vakako podejmuj¹cego decyzje o zasiewie ziarna, o budowie tam, o cenie zbo¿a i o handlu z innymi planetami, o podatkach i c³ach importowych. Obserwowa³em go s¹dz¹cego ludzi i rozstrzygaj¹cego zawi³e spory nawet miêdzy ma³ymi ludŸmi z odleg³ych prowincji i rozmyœla³em o lekcji z ostatniego dnia mojej szko³y, o tym Trzynastym Imperatorze, który pracuje tak ciê¿ko. Wtedy zastanawia³em siê, czemu Imperator maj¹c olbrzymi¹ w³adzê, godzi siê na tak ciê¿k¹ pracê. Dlaczego zamiast pracowaæ nie spêdza dni i nocy na zabawach, œpiewach i piciu najlepszych win? Teraz dopiero zrozumia³em, ¿e w tej kwestii nie ma wyboru. Ciê¿ka 146

praca jest cen¹ wielkiej w³adzy. Bo tym w³aœnie jest wielka w³adza – przywilejem harówki ponad zrozumienie zwyk³ych ludzi. Nigdy nie by³o w³adcy, nawet miêdzy s³ynnymi przeklêtymi tyranami, miêdzy zbrodniczymi potworami, który nie zosta³by zaprzê¿ony do tego p³uga od pierwszego dnia, w którym obj¹³ swój tron lub stanowisko. Chocia¿ oczywiœcie w³adza ma te¿ przyjemne strony. Tak dla czêœciowego zadoœæuczynienia. Loiz la Vakako podró¿owa³ poduszkowcem, który wygl¹da³ jak ma³y pa³ac. By³ to smuk³y wehiku³ o kszta³cie ³zy, w jaskrawym kolorze, który porusza³ siê z niewiarygodnymi prêdkoœciami. Kiedy by³o siê w górze, w ogóle nie czu³o siê ¿adnego ruchu, zupe³nie jakby lecia³o siê na baœniowym lataj¹cym dywanie. By³y tam miêkkie cudowne maty splatane z czarnoszkar³atnych porostów Morza Poetów, poduszki powleczone w b³yszcz¹c¹ skórê piaskowego smoka, dryfuj¹ce kule delikatnego œwiat³a. A kiedy opuszczaliœmy pojazd, witali nas k³aniaj¹cy siê nisko urzêdnicy, którzy rozk³adali przed nami dywany plecione z kwiatów; s³u¿¹cy czekaj¹cy na nas ze œwie¿ymi szatami, dzbanami z aromatycznymi sokami, owocami i licznymi gatunkami wêdzonych miêsiw nieznanego mi pochodzenia. Ale mimo tego ca³ego przepychu, prywatne sypialnie Loiza la Vakako, zarówno na pok³adzie poduszkowca, jak i w domach, w których czasem zatrzymywaliœmy siê na noc, by³y zadziwiaj¹co skromne. Cienki materac na pod³odze, bia³e, nie ozdobione niczym œciany, dzban z wod¹. To by³o tak, jakby akceptowa³ zbytek jako coœ koniecznego do pe³nienia urzêdu, ale natychmiast z ulg¹ go porzuca³, gdy tylko by³ sam. Jeœli chcecie dowiedzieæ siê czegoœ o cz³owieku, przyjrzyjcie siê zawsze jego sypialni. Nabomba Zom jest przepiêknym œwiatem. Nigdy nie widzia³em równie piêknego, oprócz oczywiœcie Xamur, która przewy¿sza wszystko, co kiedykolwiek stworzy³ Bóg. Ale Nabomba Zom zbli¿a siê do tego idea³u. Jest tam to szkar³atne morze, które rozbrzmiewa dŸwiêkami o wschodzie s³oñca, gdy tylko pierwsze b³êkitne promienie dotkn¹ jego toni. S¹ przepiêkne seledynowe góry, które zdaj¹ siê byæ zbudowane z mg³y, biegn¹ce wzd³u¿ g³ównego kontynentu jak jego krêgos³up. Na wschód od gór le¿y ca³y ³añcuch jezior, znany jako Sto Oczu, jezior czarnych jak onyks i jak on b³yszcz¹cych. Jest W¹wóz ¯mii – d³uga na piêæ tysiêcy kilometrów, wij¹ca siê rozpadlina, której œciany lœni¹ jak z³oto, a ¿³obi¹ca j¹ rzeka p³ynie na niemo¿liwej wprost do wyobra¿enia g³êbokoœci. Fontanna Wina – 147

naturalny fenomen, który w wyniku zachodz¹cych tam dziwnych procesów fermentacji tryska gejzerami tego wspania³ego napoju, i jeszcze Ognista Œciana, Tañcz¹ce Wzgórza, Sieæ Klejnotów, Wielki Sierp… A przecie¿ s¹ tam równie¿ ¿yzne pola, z których zbiera siê obfite plony niemal ka¿dego po¿ytecznego gatunku roœlin. Nie ma bardziej urodzajnego œwiata. Nawet ten nawóz œlimaków, z którym mog³em siê zapoznaæ bli¿ej, ma niema³¹ wartoœæ. Oczywiœcie nie spêdza³em ca³ych dni na podró¿ach poduszkowcem Loiza la Vakako. Wiele czasu trzeba by³o jeszcze poœwiêciæ mojej edukacji. Jak dot¹d ogranicza³a siê ona do jako takiego czytania i pisania. Loiz la Vakako mia³ swoje powody, powa¿ne jak siê potem okaza³o, by zabieraæ mnie na swoje wyprawy i uczyæ sztuki rz¹dzenia, ale na ten czas, gdy przebywa³em w pa³acu, odda³ mnie w rêce nauczycieli i wymaga³ ode mnie powa¿nego podejœcia do nauki. Tak te¿ robi³em. Pragn¹³em bowiem w ¿yciu wielu rzeczy, a jedn¹ z nich by³a wiedza. ¯ycie to coœ wiêcej ni¿ zbijanie b¹ków. Zabra³em siê do nauki z zapa³em i samozaparciem. No i by³a jeszcze Malilini… Nie wiedzia³em, co o niej s¹dziæ. Przemyka³a siê po pa³acu jak zjawa, jak bogini, jak duch, jak wszystko tylko nie cz³owiek z krwi i koœci. Przez pierwsze trzy lata mojego pobytu zamieniliœmy ze sob¹ najwy¿ej dziesiêæ s³ów. Ale czêsto widzia³em, ¿e mnie obserwuje – mia³a takie same przebieg³e oczy, jak jej ojciec – ukradkowo z daleka, albo otwarcie i przyjaŸnie, gdy by³a blisko. Przera¿a³a mnie. Jej uroda. Jej wdziêk. Jej odmiennoœæ. Wiedzia³em, ¿e nawiedza³a mnie na Megalo Kastro. Wtedy te¿ patrzy³a na mnie nie mówi¹c ani s³owa. Patrzy³a te¿ na mnie, gdy dryfowa³em na powierzchni tego ciep³ego galaretowatego morza, do którego wrzucili mnie ludzie gildii. Dlaczego? Dlaczego wtedy, podczas naszego pierwszego spotkania, gdy wezwano mnie umazanego gównem, powiedzia³a do mnie: „Jakub, nareszcie”? Nie œmia³em zapytaæ. Nieœmia³oœæ nigdy nie by³a cech¹ mojego charakteru, ale wtedy wola³em nie szukaæ wyjaœnieñ, boj¹c siê, ¿e mo¿e to zniszczyæ jak¹œ ³¹cz¹c¹ nas delikatn¹ wiêŸ. Powiedzia³em sobie, ¿e dowiem siê tego we w³aœciwym czasie, a do tego czasu nale¿y cierpliwie czekaæ. Wiêc czeka³em. Uros³em wysoki i rozros³em siê w barkach. Zapuœci³em te¿ w¹sy i teraz, gdy przegl¹da³em siê w lustrze, zaczyna³em widzieæ twarz mojego ojca. Nauczy³em siê wielu jêzyków, astronomii i historii oraz mnóstwa innych rzeczy. 148

Wieczorami zaœ galopowa³em po równinie po³o¿onej powy¿ej pa³acu na grzbiecie szeœcionogiego konia z Iriarte, którego podarowa³ mi na urodziny Loiz la Vakako. Czasem widywa³em j¹ wtedy z daleka, b³yszcz¹c¹ w b³êkitnej poœwiacie s³onecznych promieni, galopuj¹c¹ na grzbiecie innego konia i chocia¿ ja z ch³opca zd¹¿y³em ju¿ staæ siê mê¿czyzn¹, Malilini nie zmienia³a siê wcale. Dla niej czas sta³ w miejscu – wci¹¿ by³a m³od¹ dziewczyn¹ dopiero staj¹c¹ siê kobiet¹. Czasami zaœ widzia³em nie Malilini lecz jej ducha, aurê. A jej niematerialny uœmiech pojawiaj¹cy siê tylko na u³amek sekundy, zawsze tu¿ przed znikniêciem, budzi³ we mnie dziwne i k³opotliwe emocje. W owych dniach bardzo niewiele wiedzia³em o nawiedzaniu. Nie mia³em te¿ nikogo, do kogo móg³bym siê zwróciæ w tej sprawie. To nigdy nie by³ temat, o którym siê dyskutowa³o, nie by³o te¿ na ten temat ksi¹¿ek. Wiedzia³em ju¿ od czasów Megalo Kastro, ¿e jest to w jakiœ sposób mo¿liwe, ¿e niektórzy ludzie potrafi¹ oddzieliæ swego ducha od cia³a i odwiedzaæ odleg³e miejsca. Byli wtedy niewidzialni dla wiêkszoœci ludzi, ale mogli te¿ siê ujawniæ kiedykolwiek i komukolwiek chcieli. Takie duchy by³y wtedy otoczone widoczn¹ aur¹ i powodowa³y jonizowanie siê powietrza. Wiedzia³em ju¿, ¿e jednym z duchów, który odwiedza³ mnie na Megalo Kastro, by³a Malilini. A teraz, kiedy moja twarz sta³a siê twarz¹ doros³ego cz³owieka, zda³em sobie te¿ sprawê, ¿e jednym z duchów, tym z wielkimi w¹sami i rycz¹cym œmiechem, by³em ja sam. Nawet teraz widywa³em go od czasu do czasu. Pojawia³ siê na mgnienie oka z nicoœci tu¿ przede mn¹. Mruga³ do mnie, uœmiecha³ siê, przyjacielsko klepa³ mnie po policzku w radosnym pozdrowieniu. Ale jeœli to jestem ja – rozumowa³em – muszê umieæ nawiedzaæ. Jak to siê robi? Jak? Zacz¹³em spêdzaæ ca³e godziny na brzegu szkar³atnego morza, siedz¹c na wielkiej zielonej skale o kszta³cie podobnym nieco do tronu, i próbowa³em tego dokonaæ. Wyobra¿a³em sobie klin, który wbija siê w mój mózg w podobny sposób jak d³uto wbija w przeznaczony do skruszenia marmurowy blok, i rozdziela moje cia³o i moj¹ duszê, a ona wêdruje do odleg³ych miejsc i czasów. Nie dzia³a³o. Czu³em tylko potê¿ne bóle g³owy, jakby jakiœ kamieniarz naprawdê zdzieli³ mnie d³utem, ale poza tym nie by³o ¿adnych efektów. Pewnego dnia, zupe³nie nieoczekiwanie, zobaczy³em nagle Malilini, siedz¹c¹ obok mnie na moim kamiennym tronie. W ogóle nie widzia³em, gdy siê zbli¿a³a. 149

– Chcia³byœ siê dowiedzieæ jak to siê robi, prawda? – Co? – Jak siê nawiedza. Przecie¿ to w³aœnie próbujesz zrobiæ. Moje policzki pokry³y siê purpur¹. Uciek³em z oczami. – Dlaczego tak myœlisz? – Jakubie, Jakubie… – Ja po prostu rozwi¹zujê w pamiêci równania kwadratowe. Dotknê³a mnie delikatnie rêk¹. Jej zapach mnie oszo³omi³. – ChodŸ, poka¿ê ci, jak to siê robi – powiedzia³a.

10

P

ierwsze nawiedzanie jest najbardziej przera¿aj¹cym doœwiadczeniem w ¿yciu. Myœlê, ¿e nawet œmieræ jest drobnostk¹ w porównaniu z tym, co siê wtedy czuje. Twoja dusza pêka na pó³. Czêœæ ciebie opada na ziemiê jak o³owiany pancerz, a czeœæ wyrywa siê w górê z przera¿aj¹c¹ szybkoœci¹, jak statek kosmiczny, który bez ¿adnej kontroli dokonuje przypadkowych skoków miêdzy gwiazdami. Ale to nie przez kosmos podró¿ujesz, lecz przez rzekê czasu. Rzeka ta p³ynie od przesz³oœci do przysz³oœci, a ty musisz podró¿owaæ pod jej pr¹d. Widzisz wszystko, co wydarzy³o siê w ka¿dym punkcie czasu i przestrzeni, i to wszystko nagle nie ma dla ciebie ¿adnego sensu. Cokolwiek widzisz, widzisz to po raz pierwszy. Po raz pierwszy poznajesz, co to jest krzes³o, czy kwiat, czy ryba, i nie jesteœ w stanie tego poj¹æ. Jedziesz autostrad¹ i nie wiesz, czy pod¹¿asz na wschód, czy na zachód, a¿ wreszcie dociera do ciebie, ¿e w obu tych kierunkach jednoczeœnie. Jesteœ kompletnie zagubiony i nie ma dla ciebie ¿adnej nadziei. D³awi ciê w³asne zdezorientowanie. Chcia³byœ zap³akaæ, ale nie wiesz czym jest p³acz… ani nie wiesz, co znaczy „chcieæ”. Chwyta ciê pierwotny strach. Strach, który trzêsie tob¹ jak sto jednoczesnych trzêsieñ ziemi. Ludzie, których nigdy wczeœniej nie spotka³eœ, œmiej¹ siê do ciebie i pozdrawiaj¹ ciê… a mo¿e machaj¹ na po¿egnanie? Robisz kilka kroków w stronê szczytu wzgórza i orientujesz siê nagle, ¿e schodzisz. Nie ma ¿adnych znaków. Œwiat jest jak woda. Przestrzeñ siê zakrzywia. Gwiazdy spadaj¹ wokó³ ciebie jak gor¹cy z³oty deszcz. S³yszysz p³acz 150

i œmiech, i nic ju¿ nie s³yszysz, a cisza dzwoni ci w uszach jak potê¿ny dzwon. Ca³y œwiat wiruje, a ty zaczynasz opadaæ. Coœ roœnie ci w gardle. Oczy wychodz¹ na wierzch. Uczucie pierwotnego strachu narasta i nagle zaczynasz rozumieæ, czym on jest. Pochodzi z serca Wszechœwiata. Strach, który czujesz, jest si³¹, która spaja wszystkie atomy Wszechœwiata. Jest jego fundamentaln¹ substancj¹. Tym, co spaja te wszystkie cz¹steczki, co przyci¹ga je do siebie, jest strach. Strach przed chaosem. Przed samotnoœci¹. Przed zagubieniem i gdy przychodzi to zrozumienie, strach zaczyna odp³ywaæ. Wszelkie wiêzy rozluŸniaj¹ siê, i nie ma to ¿adnego znaczenia. Uczysz siê mi³oœci do chaosu. Wszystko oddala siê od centrum i wszystko jest takie, jakie byæ powinno. Kiedy strach odp³ywa, a atomy przestaj¹ siê przyci¹gaæ, wtedy nareszcie odnajdujesz siê w tym chaosie. Unosisz siê swobodnie w ca³kowitej pustce. Nie mo¿esz spaœæ, bo nic oprócz ciebie nie istnieje. I w tej pró¿ni mo¿esz dokonaæ ka¿dego wyboru, jakiego tylko zapragniesz. Tutaj. Wiêc bêdê tutaj. Tak po prostu. Nikt nie mo¿e ciê dostrzec, dopóki sam siê nie poka¿esz. Nie zderzysz siê z ¿adn¹ rzecz¹, która tam istnieje, bo jesteœ otoczony czymœ, co nazywa siê sfer¹ interpolacyjn¹, a ona odpycha wszystko z twej drogi. Wiêc chcesz polecieæ na Megalo Kastro? Proszê. Ju¿ jesteœ. Megalo Kastro, i zawisasz w powietrzu nad paruj¹c¹, ciep³¹ ró¿ow¹ toni¹, która pokrywa pó³ œwiata. Na tej drgaj¹cej galarecie le¿y na brzuchu nagi ch³opiec. Chyba œpi. Œni coœ. Uœmiechasz siê do niego. – Jakub? – mówisz. Twoja aura trzeszczy w zjonizowanym powietrzu. Ch³opiec otwiera oczy. Lœni w nich si³a i nieulêk³oœæ. Twój grzmi¹cy œmiech otacza go. – P³yñ, Jakubie. P³yñ. P³yñ. Jakie to ³atwe teraz, gdy wiesz, jak to robiæ.

11

J

ej rêka wci¹¿ dotyka³a mojego cia³a. Kiedy wykona³a drobny ruch jakby chcia³a j¹ zabraæ, przytrzyma³em j¹. Nie opiera³a siê. – Dlaczego chcia³aœ nawiedzaæ najpierw Megalo Kastro? – spyta³em 151

– Aby spojrzeæ na ciebie. – Ale nie mog³aœ mieæ najmniejszego pojêcia, ¿e istniejê! – Oczywiœcie, ¿e mia³am – odpowiedzia³a. – Wiedzia³am, ¿e istniejesz. – Sk¹d mog³aœ wiedzieæ? – Bo mia³eœ tu przybyæ. – Ale jakim sposobem mog³aœ to wiedzieæ? – nie rozumia³em. – Bo jesteœ tu teraz – odpar³a. A potem rozeœmia³a siê. – Nie rozumiesz? Nie ma nigdy ¿adnego „najpierw”.

Czêœæ

czwarta

Ludzie, miejsca, œwiaty

Pomyœlcie na przyk³ad o czasach Wespazjana. I ujrzycie tam wszystkie te rzeczy: ludzie ³¹cz¹ siê w rodziny, wychowuj¹ dzieci, boj¹ siê, choruj¹, umieraj¹, ucztuj¹, handluj¹, uprawiaj¹ rolê, prawi¹ pochlebstwa, zachowuj¹ siê arogancko, s¹ pe³ni podejrzeñ, spiskuj¹, ¿ycz¹ innym œmierci, narzekaj¹ na obecne czasy, kochaj¹, gromadz¹ bogactwo, po¿¹daj¹ w³adzy konsula i króla. I có¿, ¿ycie tych ludzi dawno siê skoñczy³o. A teraz powróæcie ponownie do czasów Trajana. I znów wszystko jest takie samo, i ich ¿ycie równie¿ siê skoñczy³o. W podobny sposób przyjrzyjcie siê wszystkim epokom i wszystkim narodom, i zobaczcie, jak siê trudzili, i jak ma³o po nich zosta³o. Ale nade wszystko powinniœcie pomyœleæ o tych, o których wiecie, ¿e trwonili swój czas na rzeczy nieistotne, zaniedbuj¹c to, co le¿a³o w ich prawdziwej naturze, nie trzymaj¹c siê tego œciœle, i nie potrafi¹c siê z tego cieszyæ. Na có¿ wiêc powinniœmy kierowaæ nasze najwiêksze wysi³ki? Na to jedno: by myœli by³y prawe, czyny nie krzywdzi³y ludzi, s³owa nie nios³y fa³szu, i abyœmy radoœnie akceptowali wszystko cokolwiek siê dzieje jako konieczne, i jako zwyczajne. Marek Aureliusz

154

1

T

eraz, gdy stojê na wielkim, œwiec¹cym polu lodowym Mulano i czekam a¿ transmiter uniesie mnie w przestrzeñ, moje myœli biegn¹ ku Malilini. To ona by³a t¹, która wnios³a do mojego ¿ycia magiê i tajemniczoœæ. Jak ja j¹ kocha³em. Jak okrutnie rozdzieli³a nas rzeka czasu. Gdyby teraz ¿y³a? Gdyby teraz by³a moj¹ ¿on¹? Bezsensowna myœl. Bezu¿yteczna. Bez znaczenia. Tak, jakbym siê zastanawia³, co by by³o, gdyby deszcz pada³ do góry albo gdyby z³oto ros³o na drzewach. Albo raczej, co by by³o, gdybym urodzi³ siê gajo, a nie Romem. Bo na Galgali z³oto roœnie na drzewach. Ale ja jestem Romem, deszcz pada zawsze z góry na dó³, a Malilini jest martwa od wielu lat i na zawsze taka pozostanie. By³em sam. Damiano ju¿ siê wyniós³, by przyst¹piæ do snucia w³asnych planów i przygotowañ. Spotkamy siê póŸniej, a teraz w³aœnie koñczy³ siê Podwójny Dzieñ. Oba s³oñca Mulano chyli³y siê ju¿ nad lini¹ horyzontu, niemal znikaj¹c za jego krêgiem. Ciemnozielony kolor nieba szybko przechodzi³ w szaroœæ. Zmierzchy s¹ tu krótkie. Zmru¿y³em oczy i wypatrywa³em na niebie Gwiazdy Romów, jak zawsze o tej porze dnia. I w³aœnie w tym momencie otoczy³a mnie migocz¹ca aura transmitera i zatañczy³a wokó³ mojej postaci. Jej b³yszcz¹ce promienie odnalaz³y mnie, pochwyci³y i ponios³y w Wielk¹ Ciemnoœæ. ¯egnaj! ¯egnaj na wiele lat spokojne ¿ycie na Mulano! Jakub znów jest w drodze. 155

Tylko szaleniec czuje radoœæ podró¿uj¹c za pomoc¹ transmitera, a jeœli nie jesteœ szaleñcem, to jasno zdajesz sobie sprawê, ¿e mo¿esz zagin¹æ na zawsze, jeœli promieñ ciê zgubi. Dla niektórych ludzi sam proces zakrzywienia przestrzeni jest przera¿aj¹cy, zw³aszcza ¿e ciê¿ko w ogóle poj¹æ, na jakiej zasadzie to dzia³a. B¹dŸ co b¹dŸ leci siê na odleg³oœæ setek, a nawet tysiêcy lat œwietlnych bez statku, a jedynie w niewidzialnej kuli energii – to raz. Poza tym jest siê porwanym przez energiê i ciœniêtym gdzieœ, nie wiadomo gdzie, i jedynym kokonem bezpieczeñstwa w czasie lotu jest ta w³aœnie sfera mocy wytwarzana przez he³m, a wokó³ ma siê pust¹ przestrzeñ Wszechœwiata. Samo wyobra¿enie sobie tego wszystkiego, tego lotu przez Galaktykê, mo¿e powodowaæ olbrzymi zawrót g³owy. Akurat to nie wzrusza³o mnie zupe³nie. Jeœli ktoœ sta³ za sterami statku podczas skoku tak czêsto jak ja, kiedy energi¹ swej woli musia³ pchn¹æ statek przez podprzestrzeñ, to taka podró¿ odbywana dziêki transmiterowi nie jest niczym intryguj¹cym. Cyganie s¹ zrodzeni, by podró¿owaæ i jeœli o nas chodzi, dobry jest ka¿dy œrodek transportu, który niesie z miejsca na miejsce. Podczas tej podró¿y nie mo¿esz podziwiaæ gwiazd i planet. W rzeczy samej nie ma ciê w realnej przestrzeni. Podró¿ujesz przez tunele i dziury podprzestrzenne, przez przerwy w continuum. Dlatego te¿ nie trwa to tysi¹ce lat, i nie mo¿esz po drodze usma¿yæ siê na jakiejœ gwieŸdzie albo zderzyæ z planet¹, która wejdzie ci w drogê. Nie ma a¿ tak wielkiego ryzyka. No, mniej wiêcej jeden podró¿nik na sto tysiêcy mo¿e trafiæ na jakieœ dziwne zakrzywienie i spêdziæ ca³¹ wiecznoœæ w kuli transmitera, zawieszony w nicoœci. To na pewno by³oby niezwykle przykre, ale jednak szanse s¹ po stronie podró¿nika. W³aœciwie ka¿dy podró¿nik dociera do miejsca przeznaczenia… kiedyœ tam. To nie ryzyko mnie martwi³o, lecz nuda. To zawieszenie. Ta niesamowita, przyt³aczaj¹ca, niezmienna samotnoœæ. Bo w czasie podró¿y w ciele niemal ustaj¹ wszystkie procesy metaboliczne, ale umys³ wci¹¿ pracuje. Cierpisz na nat³ok myœli, a mówiæ mo¿na tylko do siebie, gdy tymczasem trwa chaotyczne wybieranie wspó³rzêdnych w czasie i przestrzeni, a¿ wreszcie doczekasz siê na zakrzywienie, które wypchnie ciê na jakiœ œwiat, byæ mo¿e nie zamieszkany, znajduj¹cy siê stosunkowo blisko twojego celu. Skok statku jest b³yskawiczny. Podró¿ transmiterem nie. Wchodzisz tam i po prostu czekasz. 156

Ja dobrze siê czujê w swoim w³asnym towarzystwie. Potrafiê rozbawiæ sam siebie do ³ez. Ale mimo wszystko czasem mam siebie doœæ. Co tam, u diab³a. Ostatecznie nikt mnie nie zmusza³, ¿eby w³óczyæ siê po jakichœ odleg³ych œwiatach, które nawet nie maj¹ regularnych po³¹czeñ statkami kosmicznymi. Z w³asnej woli wybra³em Mulano. I z w³asnej woli, mniej lub bardziej, postanowi³em teraz wróciæ transmiterem. Muszê wiêc byæ cierpliwy, a gdy wyczerpi¹ mi siê pok³ady cierpliwoœci, bêdê musia³ odkryæ nastêpne. Tym razem jednak mia³em szczêœcie. Podczas pierwszego d³ugiego skoku zd¹¿y³em wyszeptaæ ca³¹ bahtalo drom i akurat wychyli³em siê z podprzestrzeni. Wzi¹³em g³êboki oddech, zobaczy³em wokó³ siebie migocz¹ce gwiazdy, i znów wpad³em w podprzestrzeñ. I w tej szarej nicoœci œpiewa³em sobie i ¿artowa³em, i œmia³em siê tak g³oœno, ¿e zdawa³o mi siê, i¿ pêkn¹ œciany otaczaj¹cej mnie kuli. Potem zaœ wyrecytowa³em ca³¹ Swaturê i stare kroniki od opuszczenia Gwiazdy Romów, a¿ po dzisiejszy dzieñ. Nastêpnie zmyœli³em ich kontynuacjê na nastêpne dziesiêæ tysiêcy lat, które mia³y nadejœæ, a potem stworzy³em poemat sk³adaj¹cy siê z imion wszystkich królów Romów czytanych wspak. I wyliczy³em wszystkich królów i w³adców, których pamiêta³em z historii Ziemi, a potem imiona wszystkich kobiet, których piersi kiedykolwiek dotyka³em. O tak. Pokona³em czas. I tak pojawia³em siê i znika³em w przestrzeni. Nie wiem, jak d³ugo trwa³a ta podró¿ i nie obchodzi³o mnie to. Zreszt¹ tego nie mo¿na nawet okreœliæ z góry. Kiedyœ u¿y³em transmitera, by przebyæ raptem piêædziesi¹t lat œwietlnych, i zajê³o mi to rok realnego czasu. Innym razem pokona³em odleg³oœæ miêdzy Trinigalee Chase a Duud Szabeel, a wiêc niemal w poprzek ca³ej Galaktyki, w nieca³¹ godzinê. Nigdy nie mo¿na przewidzieæ, jak to siê potoczy. Ale tym razem czas mija³ mi szybko. Dla cia³a zatrzyma³ siê, ale umys³ wci¹¿ pulsowa³ wielkimi planami. Zbyt d³ugo siedzia³em w lodach Mulano i teraz rozpiera³a mnie niecierpliwoœæ. Czeka³o Imperium i wielkie zadania. Czasami niecierpliwoœæ mo¿e powodowaæ, ¿e podró¿ wydaje siê tysi¹ce razy d³u¿sza ni¿ w rzeczywistoœci, ale obecnie skutek zdawa³ siê odwrotny. Czu³em przyp³yw energii. Czu³em przyp³yw mocy, i ja mam niby sto siedemdziesi¹t dwa lata? Bzdura. Czu³em siê znów jak ch³opiec. Jakbym mia³ znów piêædziesi¹tkê, i ani dnia wiêcej. Wraca³em. Przygotowywa³em siê do szar¿y. Mia³em wyprostowaæ wszystko, co uleg³o wypaczeniu w czasie mojej nieobecnoœci, 157

zmieniæ Imperium, zmieniæ Królestwo, wmieszaæ siê w walkê lordów, i powstrzymaæ mojego strasznego syna Szandora – tak wiele musia³em zrobiæ, i to by³o cudowne. Zanurza³em siê w tych rozkosznych myœlach przez ca³y czas podró¿y, i by³a to najkrótsza podró¿ transmiterem, jak¹ w ¿yciu odby³em. Wszystkie œwiaty Imperium! Pamiêtacie mnie jeszcze? Hoj! Jakub! Jakub! Jakub! Nareszcie wracasz tam, gdzie jest twoje miejsce!

2

G

dyby ¿ycie potoczy³o siê inaczej, zosta³bym ziêciem Loiza la Vakako i w swoim czasie odziedziczy³bym prawdopodobnie tê piêkn¹ i bogat¹ dziedzinê, jak¹ by³o Nabomba Zom. Wtedy prawdopodobnie te¿ kto inny zosta³by Królem Cyganów, bo nie da³bym siê namówiæ do porzucenia tego rajskiego œwiata i wygodnego pa³acu dla problemów i bol¹czek Królestwa. Ale ¿ycie potoczy³o siê inaczej. Mo¿e w jakimœ innym wszechœwiecie Jakub sta³ siê bogaty i t³usty, stary i ociê¿a³y, i w koñcu po wielu latach zmar³ szczêœliwy w ramionach swej piêknej Malilini na brzegu szkar³atnego morza? A korona Romów spoczê³a na czole jakiegoœ b³yskotliwego przywódcy, którego umiejêtnoœci znacznie przewy¿sza³y moje, i który odzyska³ Gwiazdê Romów dla swojego ludu, a tak¿e dokona³ wielu innych wspania³ych czynów. Ale w tym Wszechœwiecie wszystko potoczy³o siê zupe³nie inn¹ drog¹. Czasami ¿a³ujê nawet tego szczêœcia i bogactwa, których mog³em zaznaæ, i które utraci³em. Chyba powinienem te¿ lamentowaæ nad nieszczêœciami, które dotknê³y mnie po upadku Nabomba Zom. A jednak czy naprawdê mam powody do skarg? Jad³em dobrze, ¿y³em dobrze i kocha³em dobrze. Dosta³em wielkie zadania do wykonania i, o ile siê nie mylê, wykona³em je prawid³owo. Naprawdê nie mam powodu siê uskar¿aæ, nawet mimo kilku szram i blizn. Nieszczêœcia s¹ nam potrzebne, podobnie jak cierpienie, abyœmy w pe³ni mogli doceniæ chwile prawdziwego szczêœcia. I wreszcie takie w³a158

œnie, a nie inne ¿ycie zosta³o mi przeznaczone. Reszta by³a tylko sennym marzeniem To dziwne, ale zupe³nie nie mogê sobie przypomnieæ, kiedy Malilini i ja zostaliœmy po raz pierwszy kochankami, a przecie¿ pamiêtam tak wiele i w tak drobnych szczegó³ach. Ale to by³ stopniowy proces, i mo¿e po prostu ciê¿ko wskazaæ ten pierwszy raz. Myœlê, ¿e od zawsze byliœmy kochankami… a mo¿e nigdy nimi nie byliœmy? Pamiêtam, ¿e razem spacerowaliœmy i razem p³ywaliœmy w ciep³ych rzeczkach uchodz¹cych do szkar³atnego morza. Czasem te¿ nawiedzaliœmy razem, kiedy wreszcie nauczy³em siê tej sztuki. W naszych seansach nawiedzania wymykaliœmy siê na wiêkszoœæ królewskich œwiatów: na Marajo, Galgalê, Darma Barma, Iriarte, Xamur… Nigdy sobie nawet nie wyobra¿a³em, ¿e mo¿e istnieæ takie bogactwo, jakie widzia³em na tych planetach. Ca³y Wszechœwiat wydawa³ mi siê wówczas jedn¹ wielk¹ symfoni¹ radoœci, hymnem piêkna, œpiewanym przez tysi¹ce g³osów. Siêgaliœmy podówczas daleko w przestrzeñ, ale niedaleko w czas. Rok, dwa, piêæ, góra dziesiêæ lat w przesz³oœæ – nie wiêcej. Myœlê, ¿e ona po prostu obawia³a siê zanurzaæ g³êbiej w otch³añ czasu. w tamtych dniach zaœ ja nie wiedzia³em, ¿e jest to mo¿liwe. Inaczej pragn¹³bym tego z ca³ych si³. Zobaczyæ star¹ utracon¹ Ziemiê, odwiedziæ egipskie piramidy i œwi¹tynie Babilonu, dotrzeæ a¿ do samej Atlantydy, a nawet odwiedziæ Gwiazdê Romów! Ale nie zrobi³em nic z tych rzeczy, nie wiedzia³em bowiem, i¿ jest to mo¿liwe. By³em ju¿ wtedy mê¿czyzn¹, a Malilini, no có¿, ona by³a taka jak zawsze – piêkna, niezmienna, zawsze m³oda. Przypuszczam, ¿e w koñcu siê poca³owaliœmy. Przypuszczam, ¿e po³¹czyliœmy nasze d³onie i trzymaliœmy je tak godzinami. Przypuszczam, ¿e œmiej¹c siê wskoczyliœmy nadzy do strumienia, a potem suszyliœmy siê na jego brzegu, w promieniach gor¹cego, b³êkitnego s³oñca. ¯e zwróciliœmy siê wtedy ku sobie i pieœciliœmy siê nawzajem, i przypuszczam te¿, ¿e nadszed³ taki moment, kiedy pieszczoty nam nie wystarcza³y, kiedy znik³y ca³kowicie wszelkie granice miêdzy nami i wreszcie po³¹czyliœmy siê w jedno. Byliœmy jednoœci¹ – jej smuk³e drobne cia³o o alabastrowej skórze, i moje potê¿nie umiêœnione, o ciemnej karnacji. Jej szczup³e silne uda objê³y mnie i nast¹pi³ dziki moment rozkoszy… Ale utraci³em ten fragment moich wspomnieñ. Myœlê, ¿e wypchn¹³em je ze œwiadomoœci, bo by³y zbyt bolesne. Zna³em j¹ i nie zna³em zarazem. Nigdy nie mówi³a wiele. By³a pe³na ¿aru i energii, ale jednoczeœnie nieuchwytna, odleg³a, zawsze 159

tajemnicza. Dlaczego nigdy dot¹d nie kocha³a? Dlaczego kocha³a teraz? Nie próbowa³em siê tego dowiedzieæ. Wiedzia³em, ¿e i tak nie dosta³bym odpowiedzi. Równie dobrze móg³bym zwróciæ siê do gwiazd na niebie i zapytaæ je, dlaczego ta p³onie niebieskim œwiat³em, a tamta czerwonym, ta ¿ó³tym, a tamta bia³ym. Oczywiœcie zrozumia³e jest, ¿e po pewnym czasie zostaliœmy zarêczeni. Zacz¹³em nazywaæ Loiza la Vakako ojcem, i zdawa³o mi siê to ca³kiem naturalne. Vietoris i moja prawdziwa rodzina byli dla mnie jak sen dawno minionej nocy. Kiedy podró¿owa³em po Nabomba Zom poduszkowcem Loiza la Vakako, ludzie postrzegali mnie ju¿ jako go przysz³ego monarchê tego s³onecznego œwiata. Do tej pory zd¹¿y³em ju¿ poznaæ mê¿ów jego pozosta³ych córek i wiedzia³em te¿, ¿e ka¿dy z nich w czymœ tam nie odpowiada³ wyobra¿eniom, jakie mia³ Loiz la Vakako o swoim nastêpcy. Zreszt¹ bardzo go to rani³o i smuci³o, ale stara³ siê nigdy tego po sobie nie okazywaæ. To byli dobrzy ludzie, bardzo dobrze i troskliwie te¿ zarz¹dzali przyznanymi im prowincjami, ale brakowa³o im jakiejœ g³êbi umys³u i szerokoœci horyzontów. Doœæ, ¿e ¿aden z nich nie mia³ odziedziczyæ g³ównej dziedziny, tylko tê czêœæ, która i teraz stanowi³a jego lenno. A ja? Co ja mia³em w sobie takiego, czego brakowa³o im? Wtedy sam tego nie wiedzia³em, ale Loiz la Vakako dostrzeg³ to coœ. On w jakiœ sposób wyczuwa³ we mnie królewsk¹ godnoœæ, której ja wtedy nie odczuwa³em jeszcze w najmniejszym stopniu. Jako ma³y ch³opiec by³em niewolnikiem, potem sprytnym ulicznym w³óczêg¹ – ¿ebrakiem, a teraz, dziêki tak zadziwiaj¹cemu uœmiechowi losu, pêdzi³em ¿ycie m³odego ksiêcia, a m³odzi ksi¹¿êta na ogó³ nie s³yn¹ z g³êbokiej refleksyjnej osobowoœci i ja wówczas te¿ nie zdradza³em takich talentów. Najbardziej kocha³em wyprawy na wrzosowiska, k¹piele w szkar³atnym oceanie, nurkowanie w b³yszcz¹cych g³êbinach Stu Oczu i oczywiœcie podró¿e w ka¿dy zak¹tek piêknego cia³a Malilini, a jednak jakimœ sposobem Loiz la Vakako dostrzega³ we mnie przysz³ego króla. Król by³ ukryty wewn¹trz mnie, to prawda. Ale jednak trzeba by³o kogoœ takiego jak Loiz la Vakako, by to dostrzec. Aby uczciæ zarêczyny, wydaliœmy wielki romski patsziv – uroczyst¹ ucztê, i by³ to w³aœnie ten jedyny b³¹d, jaki Loiz la Vakako pope³ni³ w ca³ym swoim spokojnym i dostatnim ¿yciu. Zrobi³ go przy ca³ej swej m¹droœci i przenikliwoœci. I ten b³¹d by³ przyczyn¹ jego i mojego upadku. 160

Patsziv planowano od miesiêcy. W ka¿dy zak¹tek Nabomba Zom dotar³y zarz¹dzenia, by najlepsz¹ czêœæ zbiorów przeznaczyæ na ten cel; agenci Loiza la Vakako na wszystkich królewskich planetach i po³owie œwiatów Imperium dostali polecenie zakupienia wykwintnych potraw i napitków. Na uczcie mia³o siê zjawiæ szeœæ córek Loiza la Vakako wraz z ich ksi¹¿êcymi mê¿ami; i nawet jego brat, ponury smag³y Pulika Boszengro zosta³ na ni¹ zaproszony ze swej siedziby na jednym z s¹siaduj¹cych œwiatów. Na dziedziñcu pa³acowym wzniesiono wielki pawilon, i tam w³aœnie mieliœmy zasi¹œæ, romskim zwyczajem przy d³ugich sto³ach, pod ³ukami przyozdobionymi pn¹czami roœlin wydzielaj¹cymi delikatn¹, tañcz¹c¹ na sto³ach poœwiatê. Teraz nadesz³a kolej kucharzy, a by³y ich ca³e plutony, ca³e legiony. Podawali na stó³ wymyœlne miêsiwa, przyozdobione jarzynami, ptactwo przyprawione sza³wi¹, tymiankiem i majerankiem; i solili, i pieprzyli, i doprawiali… Pojawi³y siê olbrzymie misy z fasol¹ i soczewic¹ w œmietanie, tartym grochem w occie, ogórkami z koprem, oliwkami i innymi przystawkami. By³y te¿ kulki miêsne z ga³k¹ muszkato³ow¹, przyprawiane na ostro, i wszystkie mo¿liwe dania, jakie Romowie ukochali w ci¹gu tysiêcy lat. I ca³e beczki wina, tysi¹ce butelek koniaku, bary³ki piwa. Wreszcie wszystko by³o gotowe. Zjecha³ siê ca³y klan. Wtedy to wyszed³ z pa³acu Loiz la Vakako w szatach tak przyæmiewaj¹cych wszystko bogactwem i blaskiem, ¿e naprawdê nie mog³em rozpoznaæ tego cz³owieka, którego surow¹ skromnoœæ, wrêcz ascetyzm, dobrze zna³em. Ja, który kroczy³em u jego boku, mia³em szaty podobnie dostojne, a Malilini, olœniewaj¹ca sw¹ naturaln¹ urod¹, by³a odziana w sukniê tak delikatn¹, jakby by³a utkana z mg³y, ona sama zaœ promieniowa³a piêknem jak najcudowniejszy z cudów Wszechœwiata. W zamierzeniach Loiza la Vakako, ta uczta mia³a byæ czymœ, czego Nabomba Zom jeszcze nie ogl¹da³o. Chcia³, by przesz³a do legend Romów jako niebywa³a w naszej historii i niemo¿liwa do powtórzenia w przysz³oœci. No… z ca³¹ pewnoœci¹ by³a to uczta, jakiej Nabomba Zom nigdy nie ogl¹da³o, choæ nie w sposób, w jaki Loiz la Vakako sobie to wyobra¿a³, a co do niemo¿liwej do powtórzenia… niestety i przedtem, i potem takie rzeczy siê zdarza³y. Zasiedliœmy przy g³ównym stole. Loiz la Vakako poœrodku, po jego lewej rêce brat – Pulika Boszengro, po prawej Malilini, a ja obok niej. Dalej wszyscy najdostojniejsi z goœci: szeœæ córek Loiza 11 – Czas trzeciego wiatru

161

i ich mê¿owie, lokalny arcykap³an i jego trzej akolici, konsul Imperium i kilku jego podw³adnych, najwa¿niejsi wasale z okolicznych plantacji, i wielu innych, w³¹czywszy w to dostojników, którzy stanowili œwitê Puliki Boszengra. Stroje wszystkich migota³y i lœni³y. Loiz la Vakako uniós³ d³onie w pozdrowieniu i zachêci³ wszystkich do zajêcia miejsc. S³u¿¹cy nalali pierwsz¹ kolejkê wina, na³o¿yli na talerze wêdzone miêso i sa³atki. Wszyscy czekali. Pierwszy toast mia³ wznieœæ goœæ, który przyby³ z najdalszej krainy. I by³ to Pulika Boszengro. Wsta³ – niski, krêpy mê¿czyzna, podobny do brata, o podobnie te¿ b³yszcz¹cych energi¹ i namiêtnoœci¹ oczach. Tyle ¿e w jego spojrzeniu tli³a siê jeszcze jakaœ, przejmuj¹ca ch³odnym dreszczem, napiêta wola i zimna inteligencja. Na stole przed nim le¿a³a lavuta – jego skrzypce, stary cygañski instrument. Pulika Boszengro s³yn¹³ jako utalentowany muzyk i mia³ otworzyæ przyjêcie jedn¹ ze staro¿ytnych melodii. Szybka i pe³na ¿aru muzyka by³a dobrym sposobem rozpoczynania festynu. Zapad³a kompletna cisza. Pulika Boszengro przebieg³ lekko palcami po gryfie skrzypiec i siêgn¹³ po smyczek. Ludzie zebrani w pawilonie uœmiechali siê, niektórzy zamknêli oczy, jakby ju¿ s³yszeli muzykê. I Pulika Boszengro uderzy³ smyczkiem w struny. Ale nie pop³ynê³a s³odka cygañska melodia. Rozleg³y siê tylko trzy twarde, przejmuj¹ce dreszczem dŸwiêki. By³ to sygna³. Sygna³ do ataku. Przyboczni Puliki Boszengra poruszali siê z szybkoœci¹ b³yskawic. Zanim ucich³o echo trzeciego uderzenia, zosta³em brutalnie podniesiony do pozycji stoj¹cej; gard³o mia³em zaciœniête silnym ramieniem napastnika, a na plecach czu³em ostrze no¿a. To samo przytrafi³o siê Loizowi la Vakako, Malilini, jej szeœciu siostrom i ich mê¿om. Rozleg³y siê krzyki zaskoczonych goœci, ale nikt siê nie poruszy³. W jednej sekundzie wszyscy byliœmy zak³adnikami. Odwróci³em siê w lewo i spojrza³em na Loiza la Vakako. Jego twarz wydawa³a siê spokojna, spogl¹da³ na wszystko tak, jakby nic, co siê tu sta³o, nie by³o dla niego niespodziank¹. Si³a jego woli by³a tak wielka, ¿e nawet zdrada przy jego w³asnym stole nie zdo³a³a wytr¹ciæ go z równowagi. Uœmiechn¹³ siê do mnie. Jeden z ludzi Puliki Boszengra krzykn¹³ ostrzegawczo i wskaza³ Malilini. Nawet jeœli bêdê ¿y³ tysi¹c lat, wspomnienie tej w³aœnie chwili zawsze bêdzie rozniecaæ p³omieñ w mojej duszy. Ja te¿ tam spojrza³em, i zobaczy³em, ¿e wygl¹da dziwnie. Jej oczy zasz³y mg³¹, nozdrza sta³y siê czerwone, k¹ciki ust wykrzywi³y 162

siê w grymasie, który nie by³ uœmiechem. Wiedzia³em, co to oznacza. Przyzywa³a moc, by wys³aæ swego ducha. Pulika Boszengro tak¿e to poj¹³, i zrozumia³ te¿ od razu to, czego ja nie zd¹¿y³em jeszcze w tym u³amku sekundy zrozumieæ: ¿e ona cofnie siê w przesz³oœæ, mo¿e o tydzieñ, mo¿e nawet mniej, i ostrze¿e ojca, by nie zaprasza³ swego brata na ucztê. I teraz zagra³a ta jego ch³odna inteligencja i gor¹ca energia. Miotacz, który b³yskawicznie pojawi³ siê w jego rêku, b³ysn¹³ ogniem tylko raz. Us³ysza³em miêkki odg³os mlaœniêcia, Malilini przez moment jakby unosi³a siê i odp³ywa³a gdzieœ w ty³, potem zaœ upad³a na zastawiony suto stó³. Le¿a³a tam miêdzy talerzami i butelkami z winem… i ju¿ wiêcej siê nie poruszy³a. Loiz la Vakako drgn¹³. Jego twarz zblad³a, wstrz¹sn¹³ ramionami jakby uderzy³a go jakaœ niewidzialna pa³ka. Potem jego wielka si³a woli przemog³a ból i znów sta³ nieruchomo wyprostowany, i pe³en dumy. Tylko w jego oczach zgas³ zwyk³y ¿ar. Potem nie widzia³em ju¿ nic. £zy przes³oni³y mi oczy, gniew oœlepi³ mnie. Wyda³em przeraŸliwy krzyk i obróci³em siê gwa³townie, nie zwracaj¹c uwagi na gro¿¹cy mi nó¿ i ramiê zaciœniête na gardle. Rêce mia³em wci¹¿ wolne; rzuci³em siê z rozcapierzonymi palcami do oczu, nozdrzy, ust, czegokolwiek… – Jakub – powiedzia³ niezwykle cicho Loiz la Vakako. – Nie… W jakiœ dziwny sposób us³ysza³em jego g³os mimo szaleñstwa, które mnie ogarnê³o, albo mo¿e powstrzyma³a mnie potê¿na si³a, d³awi¹ca mi tchawicê? Podda³em siê, oklap³em, pochyli³em g³owê, widzia³em ju¿ tylko swoje stopy… jak przez mg³ê. I to by³o wszystko. Staliœmy siê wiêŸniami, a Pulika Boszengro zdoby³ Nabomba Zom trzema dŸwiêkami swoich skrzypiec. Zdoby³ ca³y œwiat, a œmieræ ponios³a jedna tylko osoba. Planowa³ to w sekrecie od wielu lat, odk¹d w swoim mniemaniu dozna³ wielkiej niesprawiedliwoœci, gdy rodzinny testament uczyni³ spadkobierc¹ Nabomba Zom jego brata, jemu samemu pozostawiaj¹c tylko dwie ma³e ja³owe i burzliwe planety. Przez ca³y ten czas Pulika Boszengro udawa³ mi³oœæ i lojalnoœæ, czekaj¹c na swój czas. Nikt oprócz brata nie móg³by obaliæ Loiza la Vakako. Œwiat by³ dobrze broniony i nawet armie Imperium musia³yby w³o¿yæ sporo wysi³ku, aby go zdobyæ. Ale kto spodziewa³by siê zdrady podczas patsziv? Kto ustawia armiê miêdzy sob¹ a bratem? Na pewno nie Rom. Wiêzy rodzinne s¹ dla nas najwa¿niejsze. Ale jednak nie wszy163

scy jesteœmy œwiêci. W sercu Puliki Boszengra p³onê³o uczucie silniejsze od mi³oœci do rodziny. Sta³o siê, i nie mo¿na by³o tego zmieniæ. Nie mia³o znaczenia, ¿e œwiadkowie zamachu liczyli siê na setki, ¿e wydarzy³ siê w obecnoœci wysokich urzêdników Imperium, sêdziów senatorów. Imperium traktowa³o to wy³¹cznie jako wewnêtrzn¹ sprawê Romów, przepychanki miêdzy lordami Nabomba Zom, nie mia³o wiêc ¿adnego powodu do interwencji. Sêdziowie i senatorowie Nabomba Zom byli zaœ tylko wasalami. Nie zajmowali swoich stanowisk na podstawie jakiegokolwiek kodeksu praw, lecz z woli w³adcy, a nie by³ ju¿ nim Loiz la Vakako. Prawem zdobywcy w³adc¹ zosta³ Pulika Boszengro. Prymitywne i barbarzyñskie? Tak. Ale pamiêtajmy, ¿e takie rzeczy wci¹¿ mog¹ siê zdarzaæ, nawet w naszym wieku cudów. Mo¿emy wprawdzie ¿yæ po dwieœcie lat zamiast szeœædziesiêciu, mo¿emy lataæ miêdzy gwiazdami jak anio³y, mo¿emy przemieszczaæ z orbit ca³e planety i posy³aæ je w podró¿ przez przestrzeñ, ale wci¹¿ siedzi w nas ta sama prymitywna ma³pa… ta sama prymitywna ¿mija. ¯yjemy poœród traktatów i gwarancji, poœród uprzejmoœci cywilizowanych ludzi, ale traktaty to tylko s³owa. Namiêtnoœæ i chciwoœæ nie zosta³y przecie¿ wyplenione z naszych genów, a wiêc nasze ¿ycie zale¿y od ³aski najgorszych z nas. I musimy siê strzec. Tylko w wiosce, w której nie ma ¿adnego psa – jak mówi stare romskie przys³owie – cz³owiek mo¿e obejœæ siê bez kija. S¹dzê, ¿e wci¹¿ jeszcze istnia³a wtedy mo¿liwoœæ, by obaliæ uzurpatora i przywróciæ do w³adzy Loiza la Vakako, jeœli tylko znalaz³by siê ktoœ, kto odwa¿y³by siê temu przewodziæ. Pulika Boszengro przyby³ na Nabomba Zom z kilkoma zaledwie ludŸmi ze swego œwiata. Ponadto Loiz la Vakako by³ dobrym, mi³owanym i szanowanym w³adc¹, podczas gdy Pulika Boszengro ju¿ pokaza³, ¿e nale¿y siê go baæ i nie mo¿na mu ufaæ. Ale mimo to nie wybuch³ bunt lojalnych wasali. Po pierwszym szoku i zaskoczeniu wydarzeniami na bankiecie i przewrotem pa³acowym, ¿ycie dla wszystkich ma³ych i du¿ych ludzi na Nabomba Zom powróci³o ca³kowicie do normy. Rodzina Loiza la Vakako by³a uwiêziona, ale dla wszystkich tam na zewn¹trz byliœmy martwi, a w pa³acu rz¹dzi³ nowy pan. Po prostu zmiana rz¹du. Po kilku dniach przybyli tysi¹cami wasale Puliki Boszengra i dokonano nowego podzia³u ³upów. Loiz la Vakako upad³. Jego bogactwo i splendor przesz³y na brata. ¯ycie toczy³o siê dalej, i tylko ja 164

w tej jednej strasznej sekundzie straci³em moj¹ ukochan¹ i wszelkie nadzieje na jasn¹ przysz³oœæ. Trzymano nas w celach za pa³acowymi stajniami, zapakowanych w paskudnie ciasne kule energetyczne, jak zwierzêta przeznaczone na rzeŸ. Loiz la Vakako siedzia³ ze mn¹ w jednej celi. Poniewa¿ by³em pewien, ¿e prêdzej czy póŸniej zostanie na nas wykonana egzekucja, przeto robi³em rachunek sumienia za ka¿dym razem, gdy zobaczy³em cieñ na zewn¹trz naszych kul. Ale Loiz la Vakako nie podziela³ moich obaw. – Gdyby zamierzali nas zabi栖 uspokaja³ mnie setki razy – zrobiliby to od razu na uczcie. Pozbêd¹ siê nas w jakiœ inny sposób. By³ ca³kowicie spokojny i opanowany. Strata królestwa, pa³acu, ca³ego œwiata, zdawa³a siê nie robiæ na nim najmniejszego wra¿enia. Wiem, ¿e zabójstwo córki, które dokona³o siê na jego oczach, przynios³o rozpacz jego duszy, ale nie chcia³ nigdy nawet wspominaæ o jej œmierci, nie okazywa³ te¿ rozpaczy na zewn¹trz. – Gdyby tylko twój brat by³ o moment wolniejszy – wyrzuci³em z siebie wreszcie. – Gdyby tylko zdo³a³a siê wydostaæ i ostrzec nas… – Nie – odpar³. – I Ÿle, ¿e w ogóle spróbowa³a. – le? Dlaczego? – Bo ¿adne ostrze¿enie nie zosta³o przekazane. Gdyby mia³o byæ przekazane, otrzymalibyœmy je i to wszystko by siê nie wydarzy³o. – Ale o to w³aœnie chodzi! Gdyby jej siê uda³o, zmieni³aby nasz los. – Nic nigdy nie mo¿e byæ zmienione – powiedzia³ Loiz la Vakako. Znów to samo. Ten romski fatalizm. Ch³odna akceptacja tego, co siê musi staæ. Mimo ca³ej naszej mocy nawiedzania, nie powa¿ymy siê próbowaæ zmieniæ tego, co jest zapisane w ksiêdze czasu. Ten fatalizm p³ynie w naszych duszach jak czarna plama ropy w nurcie rzeki. Tysi¹ce razy ka¿dego z tych dni myœla³em o udaniu siê w przesz³oœæ, tu¿ przed bankiet, by przekazaæ ostrze¿enie, które ocali³oby ¿ycie Malilini. Ale za ka¿dym razem spogl¹da³em na Loiza la Vakako i stawa³em naprzeciw jego ch³odnej akceptacji tego, co siê sta³o, i… nie mog³em siê odwa¿yæ. Nie mo¿na by³o przekazaæ ostrze¿enia, bo ¿adne nie zosta³o przekazane. Jak kiedyœ powiedzia³a Malilini w szczêœliwszym okresie naszego ¿ycia: – „Nie istnieje nigdy ¿adne najpierw”. Wszystko jest krêgiem i wszystko jest ustalone. Nie ma czegoœ takiego jak przepowiednia. Jest tylko przekazywanie wiadomoœci o znanych faktach z przysz³oœci, która jest tak samo ustalona i niezmienna jak przesz³oœæ. Kiedy zacz¹³em wiêcej nawiedzaæ samodzielnie, zrozumia³em to jaœniej. Istnieje takie prawo – nazwijcie je prawem moralnym, bo te¿ ¿aden w³adca nie umieœci go nigdy w kodeksie – g³osz¹ce, ¿e nie mo¿emy u¿ywaæ 165

naszej mocy, by zmieniaæ przesz³oœæ, inaczej wszystko ogarnie kompletny chaos. Loiz la Vakako przestrzega³ tego prawa, mimo ¿e mia³o go to kosztowaæ ¿ycie córki i stratê królestwa. Próbuj¹c z³amaæ prawo, którego ³amaæ nie mo¿na, Malilini skaza³a sam¹ siebie i nikt teraz nie móg³ jej pomóc. Musia³em siê z tym pogodziæ, a jednak moja dusza krzycza³a, ¿e to szaleñstwo, krzycza³a wci¹¿, ¿e gdyby tylko Loiz la Vakako mi na to zezwoli³, móg³bym jeszcze ocaliæ Malilini od œmierci, a jego samego od straty królestwa. Ale tego nigdy by nie uczyni³. On zdawa³ siê nawet winiæ j¹ za jej œmieræ! Ja zaœ czeka³em wtedy na swoj¹. Ale mija³y kolejne dni, a nas zostawiano w spokoju i, jeœli nie liczyæ rzucanej nam niewielkiej iloœci ¿ywnoœci, zupe³nie ignorowano. Czekaliœmy wiêc w poni¿eniu i w ¿a³obie na to, co mia³o przyjœæ. Nie mog³em wci¹¿ uwierzyæ jak nisko nagle upadliœmy, a jednak spodziewa³em siê, ¿e prawdziwy upadek na samo dno dopiero nas czeka. Jednak spokój Loiza la Vakako nie prys³ ani na chwilê. Zapyta³em go, jak mo¿na byæ tak opanowanym w obliczu takiego bólu, ale on tylko wzruszy³ ramionami i powiedzia³ mi, ¿e wszystko jest czêœci¹ bo¿ego planu, a on nie jest godzien by dyskutowaæ z Tym, Który W³ada Œwiatem. To Bóg decyduje o zdarzeniach, a my mo¿emy tylko byæ pos³uszni, niewa¿ne jak dziwne, b³êdne lub nawet z³e nam siê one wydaj¹. Próbowa³em zaakceptowaæ tê m¹droœæ, ale moja rozpacz by³a zbyt wielka. Mog³em pogodziæ siê ze strat¹ komfortu, w jakim ¿y³em na Nabomba Zom. To przysz³o do mnie jak nag³y uœmiech losu, mog³o wiêc odejœæ z równ¹ ³atwoœci¹. Ale có¿ to za Bóg, który pozwala, by brat niszczy³ brata? Jaki bêdzie ten œwiat, gdy tyran taki jak Pulika Boszengro obejmie w³adzê w miejsce m¹drego Loiza la Vakako? Jednak najwiêksz¹ gorycz¹ przepe³nia³a mnie œmieræ Malilini. Czym mo¿na j¹ usprawiedliwiæ? Dlaczego pozbawiono œwiat takiej piêknoœci? Czasami, gdy tak le¿a³em szlochaj¹c bezg³oœnie, nawiedza³y mnie duchy. Nigdy nie mówi³y ani s³owa, ale wyci¹ga³y rêce, czyni¹c gesty wspó³czucia, uœmiecha³y siê, czasem nawet mruga³y porozumiewawczo. Jednym z nich by³ duch, którego rozpozna³em jako przysz³ego siebie. By³ silny, zdrowy i œmia³ siê z ca³ego serca, i to w³aœnie on do mnie mruga³. Zrozumia³em wiêc, ¿e nie umrê w tym miejscu. Zrozumia³em tak¿e, patrz¹c na jego radoœæ, ¿e pewnego dnia opuœci mnie rozpacz, ¿e znów bêdê siê œmia³ i cieszy³ ¿yciem, a jednak wtedy w mej rozpaczy nie mog³em sobie tego nawet wyobraziæ. W czasie tych dni i tygodni, kiedy siedzieliœmy w celi, Pulika Boszengro negocjowa³ warunki naszej sprzeda¿y w niewolê. Mia³ 166

zamiar rozproszyæ rodzinê Loiza la Vakako po najdalszych krañcach Galaktyki. – No wy³aziæ stamt¹d, wy dwaj! – us³yszeliœmy pewnego dnia g³os stra¿nika i wyszliœmy na œwiat³o s³onecznego dnia. Ja zosta³em sprzedany na planetê Alta Hannalanna, o której nawet nigdy nie s³ysza³em. Kiedy powiedzia³em o tym Loizowi la Vakako, dostrzeg³em, ¿e jego usta lekko drgnê³y. Teraz wiem, ¿e toczy³ wtedy ze sob¹ wewnêtrzn¹ walkê, by nie powiedzieæ mi, jak okropne jest to miejsce. On sam zaœ mia³ polecieæ na œwiat o nazwie Gran Chingada, równie¿ mi nieznany. Zapyta³em czy coœ o nim wie. Potrz¹sn¹³ ledwo dostrzegalnie g³ow¹. – S¹ tam wielkie lasy, wyj¹tkowe drzewa – powiedzia³ lakonicznie. – Drewno z Gran Chingada osi¹ga wysok¹ cenê na wszystkich rynkach. Dopiero wiele lat póŸniej dowiedzia³em siê, jakie warunki panuj¹ w przera¿aj¹cych lasach tego prehistorycznego œwiata, o tym ¿e œrednia d³ugoœæ ludzkiego ¿ycia wynosi tam osiemnaœcie miesiêcy, o trawie, która po¿era ¿ywcem, i o jaszczurkach, wampirach wielkoœci d³oni, które wyskakuj¹ z kielichów szkar³atnych kwiatów wprost do gard³a. Loiz la Vakako zosta³ wysy³any na œmieræ. I ja te¿ oczekiwa³em tego samego, mimo i¿ wczeœniej przecie¿ odwiedza³y mnie duchy. W tamtych czasach statki Imperium nie lata³y miêdzy Nabomba Zom a Alta Hannalanna, czy Gran Chingada. Po raz pierwszy w ¿yciu mia³em wiêc zaznaæ podró¿y transmiterem. Zostaliœmy zawleczeni na miejsce, za³o¿ono nam na g³owy podró¿ne he³my, ustawiono wspó³rzêdne tak, aby przechwyci³y nas i œci¹gnê³y w sw¹ przestrzeñ œwiaty, które mia³y byæ naszym przeznaczeniem. Loiz la Vakako by³ spokojny a¿ do koñca. – Traktuj to jako czêœæ swojej edukacji, Jakubie – poradzi³ mi. – Wszystko, co ci siê jeszcze przydarzy, traktuj jako czêœæ swojej edukacji. W chwili, gdy zamkniêto go w sferze, uœmiechn¹³ siê i przes³a³ mi poca³unek. Ju¿ nigdy nie mia³em zobaczyæ tego wielkiego cz³owieka, z wyj¹tkiem jednej okazji w bardzo odleg³ej przysz³oœci. Potem nadesz³a moja kolej. Sta³em samotny w blasku po³udniowego s³oñca, na wpó³ oœlepiony jego promieniami, i nie wiedzia³em, co mnie teraz czeka. Stara³em siê przekonaæ sam siebie, ¿e wszystko zmieni siê na lepsze, ¿e to wszystko jest, jak powiedzia³ Loiz la Vaka167

ko, tylko czêœci¹ mojej edukacji. Ale ba³em siê. K³ama³bym w ¿ywe oczy, gdybym wam powiedzia³, ¿e siê wtedy nie ba³em. ¯ycie wci¹¿ by³o przede mn¹, ale by³em pewny, ¿e jeœli nawet prze¿yjê ten okropny lot przez podprzestrzeñ, to i tak umrê m³odo na Alta Hannalanna. Czu³em w sobie gniew, ale tak¿e przera¿enie. To nie sama œmieræ mnie przera¿a³a, lecz ostatni moment ¿ycia, kiedy ju¿ bêdê wiedzia³, ¿e w³aœnie jest mi ono odbierane, zanim tak naprawdê siê zaczê³o. Przynajmniej jednak zdo³a³em utrzymaæ pod kontrol¹ zwieracze, a nie ka¿demu by siê to uda³o, gdyby wtedy by³ na moim miejscu. Czeka³em wiêc przez d³ug¹ chwilê w tym œmiertelnym przera¿eniu, a potem nagle zosta³em uniesiony w powietrze i œwiat wokó³ mnie znik³. Wyszepta³em cicho zaklêcie ochronne, chocia¿ nigdy tak naprawdê nie wierzy³em w jego moc, i pogna³em wiruj¹c, Bóg wie gdzie, drog¹, która wiod³a ku niewoli na Alta Hannalanna. Teraz, jakieœ sto piêædziesi¹t lat póŸniej, wci¹¿ wracam myœlami do tej mojej pierwszej podró¿y transmiterem. Jak¿e ¿a³osny wtedy siê czu³em, jak bardzo przera¿ony. Ale by³em wtedy jeszcze bardzo m³ody i nie patrzy³em na œwiat w taki sposób, w jaki patrzy na niego mêdrzec taki jak Loiz la Vakako. I tak w³aœnie jest, ¿e wszystko cokolwiek siê dzieje, jest czêœci¹ naszej edukacji. Nigdy niczego siê nie nauczymy chowaj¹c siê w ciemnoœciach i ss¹c w³asny kciuk. W wodzie, i tylko w wodzie, mo¿na nauczyæ siê p³ywaæ. I oto znów, tak jak wtedy, p³ynê przez pustkê ku nieznanym przygodom i nieznanemu przeznaczeniu. Tyle, ¿e teraz jestem doœwiadczony i przygotowany na wszystko, co mo¿e siê wydarzyæ. Tak wiêc przez ca³¹ podró¿ œpiewa³em wiêc i œmia³em siê, by przyspieszyæ bieg czasu, i gna³em ku Imperium z mojego mroŸnego Mulano. A¿ wreszcie us³ysza³em ostry gwizd, który donosi³ mi, ¿e cel zosta³ osi¹gniêty i zaraz wynurzê siê w realnej przestrzeni.

3

W

iedzia³em od razu, ¿e wyl¹dowa³em na Xamur. Jest taki mo ment powa¿nej dezorientacji tu¿ po wynurzeniu siê z transmitera, kiedy cz³owiek czuje siê dos³ownie jak wywrócony na drug¹ stronê i nie bardzo nawet potrafi wskazaæ, gdzie jest jego g³owa, 168

a gdzie stopy, nie mówi¹c ju¿ o palcach, którymi mia³by to wskazywaæ. Taki stan od piêtnastu sekund do piêtnastu minut, w zale¿noœci od odpornoœci uk³adu nerwowego, i wra¿enie to nie tak wiele znowu ró¿ni siê od pocz¹tkowej fazy nawiedzania, i przez to w³aœnie przechodzi³em. Ale ju¿ po nieca³ej minucie mog³em stwierdziæ, ¿e jestem na Xamur. Z ca³¹ pewnoœci¹. Wystarczy³o wci¹gn¹æ powietrze, poczuæ ten jej s³odki zapach. Xamur jest jedn¹ z dziewiêciu planet królewskich, ale zas³uguje na znacznie wspanialsze okreœlenie, chocia¿ ciê¿ko mi tak na poczekaniu znaleŸæ w³aœciwe. Boska to mo¿e trochê za du¿o powiedziane… ale rozumiecie, o co mi chodzi. To po prostu raj. Kraina p³yn¹ca mlekiem i miodem, a nawet znacznie lepszymi rzeczami. Powietrze tutaj to prawdziwe perfumy, zwa¿cie, ¿e nie mówiê „jak perfumy”, ale w³aœnie dok³adnie perfumy, a morze jest tu prawdziwym winem. Jeden ³yk jego wody i na twych ustach pojawia siê uœmiech, piêæ ³yków i zaczynasz wchodziæ w stan euforii, a jeszcze trochê i pok³adasz siê ze œmiechu. Niebo ma barwê g³êbokiej zieleni i b³êkitu, a gdzieniegdzie przybiera kolory czerwieni i ¿ó³ci. Te fantastyczne odcienie, a tak¿e jakieœ elektryzuj¹ce w³aœciwoœci atmosfery powoduj¹, ¿e wszystko migocze, jest jakby otoczone aur¹ z sennych marzeñ, i pod tym migocz¹cym niebem ka¿dy element krajobrazu, ka¿de drzewo, wzgórze, czy dolinka znajduj¹ siê w najw³aœciwszym miejscu, wiêc ca³a sceneria wygl¹da tak piêknie, tak w nierzeczywiœcie uporz¹dkowany sposób, tak zachwycaj¹co. Piêkno jest dojmuj¹ce. W oczach zbieraj¹ siê ³zy, i czuje siê dreszcze w sercu, w brzuchu… w j¹drach. Nie wiem, kto stworzy³ niezliczone œwiaty Wszechœwiata, ale jedno jest pewne – Xamur stworzy³ jako ostatni ze œwiatów, inne bowiem by³y tylko surowymi szkicami, gdy Xamur by³a Jego najdojrzalszym dzie³em. To, ¿e tam siê znalaz³em, by³o prawdziwym uœmiechem losu. Zawsze mo¿na oczekiwaæ jakiegoœ odchylenia przy podró¿y transmiterem, a ponadto podaj¹c na Mulano wspó³rzêdne celu, poinformowa³em, ¿e zadowala mnie ka¿da z dziewiêciu królewskich planet… oczywiœcie oprócz Galgali. Galgalê kontroluje Szandor, mój syn. Tak przynajmniej przypuszcza³em, i nie wydawa³o mi siê m¹dre w³a¿enie do jego g³ównej kwatery w pojedynkê i bez broni, póki nie zorientowa³em siê dok³adnie w charakterze zasz³ych zmian. PóŸniej naturalnie to zrobiê, ale nie teraz. Teraz zaœ ka¿da z pozosta³ych planet królewskich nadawa³a siê na bazê dla mnie. Czy to Iriarte, czy Marajo mojego kuzyna Damiana, czy nawet wêdruj¹ca Zimbalou. 169

Ale jednak z Xamur cieszy³bym siê najbardziej, i oto znalaz³em siê w³aœnie na niej. A ona mn¹ zaw³adnê³a. Sta³em tam bez ruchu, wdycha³em jej s³odki zapach, przygl¹da³em siê migocz¹cym odcieniom œwiat³a, podziwia³em roziskrzone niebo i dostojne zielone wie¿e miasta Aszen Devlesa, która to nazwa w romskim jêzyku oznacza: „Niechaj Bóg bêdzie z tob¹”. I wtedy porwa³a mnie niewidzialna si³a. Unios³a mnie w górê i pchnê³a przez przestrzeñ w dzikim pêdzie, który zakoñczy³ siê l¹dowaniem na otwartym dziedziñcu. L¹dowaniem godnym rzuconego niedbale worka kartofli. Wsta³em na nogi rozgl¹daj¹c siê wokó³ i otrzepuj¹c ubranie. Ze wszystkich stron otacza³y mnie wysokie, niebieskie œciany. – Gdzie ja u diab³a jestem? – skierowa³em pytanie ku niebiosom, a one odpowiedzia³y mi. Widaæ dŸwiêk mojego g³osu uruchomi³ jakiœ g³oœnik. G³os maszyny odezwa³ siê najpierw w imperialnym, a potem w romskim: – Jesteœ w przechowalni Imperialnego Departamentu Imigracji w Aszen Devlesa. – Czy to znaczy, ¿e jestem wiêŸniem? D³uga, przejmuj¹ca cisza. Co jest, czy ten automat szuka znaczenia s³owa wiêzieñ w s³owniku? Wdycha³em g³êboko wonne powietrze. Wdech. Wydech. Wdech. Wydech. I dokonywa³em pewnych zmian w moich hormonach, by uspokoiæ nerwy. Rozleg³o siê buczenie i syczenie, i automat odezwa³ siê ponownie: – Nie jesteœ wiêŸniem. Oczekujesz. To regularna procedura imigracyjna. Aha. To by³o wprawdzie trochê denerwuj¹ce, ale nie takie znów zaskakuj¹ce… ani te¿ niebezpieczne. Normalne biurokratyczne gówno. Wiedzia³em, na czym stojê. RozluŸni³em siê. Kiedy l¹dujesz na œwiecie nie nale¿¹cym do Imperium, takim jak Mulano, mo¿esz robiæ co chcesz od momentu, gdy opuœcisz pole transmitera. Ale kiedy pojawiasz siê na œwiecie imperialnym, twój przylot podlega rejestracji przez skaner imigracyjny, który wychwytuje sygna³ transmitera, a wiêc zazwyczaj na szeœæ do dwunastu godzin zanim siê fizycznie pojawisz. Urz¹d Imigracyjny Xamur mia³ wiêc wystarczaj¹co du¿o czasu, by namierzyæ punkt mojej materializacji i pochwyciæ mnie promieniem naprowadzaj¹cym, gdy tylko ona nast¹pi³a. Ot, rutynowe sprawdzenie to¿samoœci przybysza, Bóg wie z jakiego zak¹tka Galaktyki. 170

– No, szybciej – popêdzi³em ich. – Nie przyby³em na Xamur, by podziwiaæ architekturê waszej przechowalni. Niemal natychmiast ktoœ wygl¹daj¹cy na urzêdnika wychyli³ nos z jednej ze œcian. Spojrza³ na mnie, wyda³ coœ w rodzaju westchnienia i cofn¹³ siê, ale zaraz wróci³ z drugim, w podobnym mundurze. Teraz obaj coœ tam do siebie pomamrotali, i cofnêli siê po dalsze uzupe³nienia. Wkrótce ponad pó³ tuzina ludzi w mundurach imperialnych oficerów imigracyjnych Xamur przygl¹da³o mi siê z absolutnym zdumieniem i niedowierzaniem, zupe³nie jakby przyby³ do nich cesarz Napoleon, albo Mahomet, czy królowa Konfederacji Betelguzy. Oczywiœcie wiedzieli, kim jestem. Rozpoznali mnie nie tylko po twarzy, oczach czy w¹sach. Zanim wyruszy³em z Mulano, zada³em sobie trud za³o¿enia pieczêci mojego urzêdu, czego nie robi³em od dziesiêciu, a mo¿e i piêtnastu lat. I teraz na brwiach pulsowa³o mi wœciekle kolorowe œwiat³o i otacza³o moj¹ postaæ przyt³aczaj¹c¹, a zarazem absurdaln¹ poœwiat¹. To by³o dok³adnie tak, jakbym nadawa³ na wszystkich d³ugoœciach fal: Król, Król, Król! Równie dobrze mog³em wynurzyæ siê z przestrzeni w z³otej koronie ozdobionej szmaragdami i rubinami o pó³metrowej œrednicy. Dwóch czy trzech z tych urzêdników by³o Romami. Teraz przyklêkli na oba kolana, pochylili z szacunkiem g³owy i cicho wypowiadali moje imiê. Gaje oczywiœcie nie robili nic takiego, ale i oni byli pod wra¿eniem. Wpatrywali siê we mnie badawczo i krêcili siê nerwowo. Wiem, co sobie myœleli. Myœleli tak: ten cwany stary ³ajdak pojawi³ siê tu bez ostrze¿enia, nie u¿y³ nawet kana³u dyplomatycznego. Nie mo¿emy go odes³aæ, nie powoduj¹c wrzenia wœród jego ludzi, ale te¿ nie mo¿emy przyj¹æ go oficjalnie, jeœli nie chcemy wpl¹taæ Xamur w jakieœ walki o w³adzê wœród Romów, bo jego powrót na pewno do tego doprowadzi. Niewa¿ne, co teraz zrobimy, i tak najprawdopodobniej stracimy robotê. Wy³¹czy³em poœwiatê, i tak oœlepia³a tylko zebranych. Do Romów zaœ, którzy klêczeli u moich stóp, powiedzia³em krótko w naszym jêzyku: – Wstañcie, idioci! Jestem tylko królem, a nie Bogiem Wszechmog¹cym. Dla pozosta³ych, tych urzêdników gaje, by³em uprzejmiejszy. – To nie jest ¿adna wizyta oficjalna, ani nic w tym rodzaju. Przyby³em tutaj wy³¹cznie jako prywatny obywatel, który ma na tej planecie nieruchomoœæ. – Ale jesteœ królem Jakubem? – wymamrota³ jeden z nich. 171

– Tak. – Nie mamy ¿adnego specjalnego protoko³u dla by³ych królów – powiedzia³ nerwowo inny i naniós³ coœ na ekran znajduj¹cy siê poza zasiêgiem mojego wzroku. – Lista osób towarzysz¹cych, przystrojenie miasta, flagi, oœwietlenie, przekazanie klejnotów koronnych, pokazy pirotechniczne… nie, nie ma tu nic takiego, co by odnosi³o siê do… – Ja nie jestem by³ym królem – powiedzia³em cicho. Gaje spojrzeli po sobie w pop³ochu, zaœ Romowie popatrzyli na mnie z niek³amanym przera¿eniem. – Ale panie, akt abdykacji… – odwa¿y³ siê wyj¹kaæ jeden z nich. – Nie przejmuj siê tym, synu. Jakiekolwiek wieœci dotar³y do ciebie z Galgali, na pewno s¹ bardzo niedok³adne. Jeden z gaje – zdaje siê najwy¿szy rang¹ – wykona³ rozpaczliwy gest i jakieœ nowe dane zaczê³y pojawiaæ siê na ekranie. Tym razem podszed³em bli¿ej i zajrza³em mu przez ramiê. To by³y ustêpy protoko³u dyplomatycznego dotycz¹cego wizyty królewskiej. – A wiêc jesteœ panuj¹cym królem? – A czy kiedykolwiek tak powiedzia³em? Teraz spojrzeli po sobie zupe³nie ju¿ zdezorientowani. Ale ja nie chcia³em teraz podnosiæ kwestii, czy wci¹¿ jestem, czy nie jestem królem. Jeszcze nie by³em na to gotowy, a ju¿ zw³aszcza imigracyjna poczekalnia nie by³a w³aœciwym miejscem i audytorium te¿ niezbyt mi odpowiada³o. Niech siê trochê pog³owi¹. Twierdzi, ¿e nie jest by³ym królem – ale nie potwierdza te¿, ¿e obecnie panuj¹cym – ale z drugiej strony – co wiêcej – mimo to – a jednak… tak, niech siê pog³owi¹. – Kwestia panowania nie ma tu nic do rzeczy – oœwiadczy³em dobitnie. – Powiedzia³em wam, ¿e to prywatna wizyta. Chcê dokonaæ inspekcji mojej rezydencji w Kamaviben, i to wszystko. I nie ¿yczê sobie ¿adnego zamieszania wokó³ mojej osoby. – Rzuci³em im moje najbardziej w³adcze spojrzenie. – Czy to jasne?

4

O

czywiœcie powinienem by³ przewidzieæ, ¿e to nie bêdzie jasne. Powsta³o wielkie zamieszanie, naprawdê wielkie. Wszystko przez tych cholernych biurokratów. Przeklête gryzipiórki! Ograni172

czone têpaki rodem z epoki kamienia ³upanego! Ju¿ lepiej by³o mi przebywaæ w towarzystwie stada œlimaków salizonga. Nie jestem osob¹, któr¹ ktoœ móg³by okreœliæ jako naiwn¹. Nie w moim wieku. Ale teraz musia³em przyznaæ, ¿e by³em naiwny, wiêcej, by³em niepoprawnym fantast¹, jeœli wyobra¿a³em sobie, ¿e pozwol¹ mi tak po prostu wyjœæ z tej poczekalni bez ¿adnych komplikacji. Cygañski Król, obojêtnie czy mi³oœciwie panuj¹cy, czy na emeryturze, nie móg³by tak sobie przebywaæ incognito na Xamur, czy na jakimkolwiek z królewskich œwiatów i cieszyæ siê prywatnoœci¹. Móg³ sobie do woli przeklinaæ i ciskaæ gromy, i prawdê mówi¹c zdawa³em sobie z tego sprawê, ale te¿ liczy³em, ¿e opêdz¹ to jak najmniejsz¹ pomp¹ i ceremoni¹. No có¿, myli³em siê. Królowie, czy nawet byli królowie, mog¹ mieæ ca³kiem spor¹ w³adzê nad tym czy owym, ale w sprawach protokolarnych biurokraci zawsze maj¹ ostatnie s³owo, i prawdê rzek³szy bardziej mog³em w tej sprawie winiæ Romów ni¿ gaje. Romowie zobaczyli, ¿e ich król, czy tam by³y król, przybywa niespodziewanie do miasta i uznali za swój obowi¹zek wrzeszczeæ g³oœno „alleluja” i oddaæ królowi nale¿ne honory i czeœæ. Wiêc oczywiœcie przekazali wieœæ o moim przybyciu na najwy¿szy szczebel administracji Xamur, i od tego momentu nikt ju¿ nie by³ w stanie powstrzymaæ armii biurokratów, którzy natychmiast ochoczo ruszyli do akcji. Nie mo¿na oczywiœcie liczyæ, ¿e rz¹dowa administracja kiedykolwiek wykona jak¹œ po¿yteczn¹ pracê (ju¿ w samym zestawieniu „administracja rz¹dowa” i „po¿yteczna praca” tkwi wewnêtrzna sprzecznoœæ), ale poleæ im pracowaæ nad czymœ pozbawionym znaczenia, jak na przyk³ad przygotowanie oficjalnego powitania, a bêd¹ niezwykle szczêœliwi. Mog³em ostatecznie zgodziæ siê na poprowadzenie uroczystej parady wokó³ zewnêtrznych wa³ów Aszen Devlesa. Ale tego by³o ma³o. Jeszcze ceremonia przyjêcia w stolicy, udzia³ w wielkim pokazie sztucznych ogni, który równoczeœnie rozœwietli³ niebo nad czterema kontynentami; ha³aœliwy i przera¿aj¹co nudny koncert orkiestry symfonicznej Xamur; i wreszcie bankiet tak niewiarygodnie prze³adowany pomp¹ i celebr¹, ¿e chyba Julien de Gramont pop³aka³by siê na nim z ¿alu za utracon¹ przesz³oœci¹ i pobieg³by zaraz zapaliæ œwieczkê za duszê Ludwika XIV. 173

By³o to dokuczliwe – fakt, ale z drugiej strony mia³o te¿ jeden pozytywny efekt: na Galgali i w ca³ym w ogóle Imperium dowiedziano siê, ¿e wróci³em, a poniewa¿ nie og³osi³em oficjalnie moich pretensji do tronu, nie przyj¹³em nale¿nych koronowanej g³owie odznaczeñ, to, ¿e nagle pojawi³em siê w Aszen Devlesa, musia³o wprowadziæ sporo niepewnoœci co do moich dalszych intencji. I tak byæ powinno. Niech nikt nie ma pewnoœci – to jest zawsze najlepsza strategia. Tote¿ nie powiedzia³em na ten temat ani s³owa. Uœmiecha³em siê dobrotliwie i pozdrawia³em t³umy, promieniowa³em wrêcz ¿yczliwoœci¹, gdy musia³em wys³uchiwaæ tych napuszonym przemówieñ, a kiedy wreszcie wszystko siê skoñczy³o, podziêkowa³em jak najuprzejmiej i pojecha³em do Kamaviben, do mojej wielkiej posiad³oœci wiejskiej na brzegu Morza Rozkoszy. (Muszê wam jednak powiedzieæ szczerze, ¿e Kamaviben nie jest tak¹ znowu najwiêksz¹ z wielkich posiad³oœci. Owszem, grunta s¹ spore, a lokalizacja niez³a, ale sam dom, choæ niew¹tpliwie interesuj¹cy z architektonicznego punktu widzenia, nie spowodowa³by u nikogo ataku zazdroœci. W ¿adnym okresie mojego ¿ycia nie by³em naprawdê nieprzyzwoicie bogatym cz³owiekiem. I chyba te¿ jest to wina mojej cygañskiej duszy w³óczêgi, ale nie czu³bym siê dobrze mieszkaj¹c w jakimœ oszo³amiaj¹cym pa³acu. Bywa³y momenty, ¿e wystarcza³o mi igloo, wóz albo drewniana chata. Kamaviben jest naprawdê przepiêkne, i wcale nie chcia³bym mieszkaæ w jeszcze wiêkszym domu. Ani te¿ w ogóle w ¿adnym innym miejscu… no chyba ¿e by³aby to Gwiazda Romów.) Przez te wszystkie lata mojej nieobecnoœci o dom dbano tak, jakby oczekiwano, ¿e mogê siê tam zjawiæ w ka¿dej chwili i bez zapowiedzi. Stajnie by³y czyste, trawniki wypielêgnowane, a podwójny szereg czarnolistnych palemek wzd³u¿ g³ównej drogi przyciêty najwy¿ej tydzieñ temu. O posiad³oœæ troszczy³o siê dziesiêæ robotów, i by³y to najbardziej wierne i oddane maszyny we wszystkich œwiatach Galaktyki. Nawet mówi³y romskim (z akcentem Xamur, tym lekkim, zabawnym seplenieniem). Oczywiœcie wykona³ je dla mnie romski rzemieœlnik, prawdziwy czarodziej, Kalderasz Matti Costorari. I naprawdê uwierzcie mi, znam Romów, którzy s¹ Romami w mniejszym stopniu ni¿ te roboty. Z Kamaviben przes³a³em wieœci do tych, którzy znacz¹ dla mnie najwiêcej, i zawiadomi³em ich o moim powrocie. Teraz pozostawa³o mi ju¿ tylko czekaæ. 174

5

P

olarka pojawi³ siê pierwszy. Tym razem nie jego duch, lecz on sam we w³asnej, autentycznej osobie. Mój wielki wezyr, moja prawa rêka, mój kompan, najbli¿szy kuzyn, mój brat krwi. Polarka jest dla mnie cenniejszy ni¿ moje nerki. Jeœli potrzeba, mo¿esz dostaæ now¹ nerkꠖ sam o tym wiem – ale gdzie dostaniesz drugiego takiego Polarkê? Kiedyœ uratowa³em mu ¿ycie, a on bezustannie mi o tym przypomina. Chyba wydaje mu siê, ¿e wci¹¿ jest moim d³u¿nikiem. To by³o dawno temu, na Mentiroso, kiedy wpad³ w ³apy Nikosa Hasgarda. Tê historiê te¿ wam kiedyœ opowiem. Od tego czasu jesteœmy jak bracia. Polarka to drobny, ruchliwy i pe³en energii mê¿czyzna, ma te¿ w sobie coœ z je¿a – na zewn¹trz wydaje siê kolczasty, ale jeœli pozna go siê bli¿ej, okazuje siê cudownym cz³owiekiem. Przyby³ wprost z Darma Barma, kraju b³yskawic, gdzie ma swoj¹ wielk¹, wspania³¹, unosz¹c¹ siê w powietrzu willê. Nazywa j¹ vardo – cygañskim wozem – co brzmi trochê jakby m³ot kowalski nazywa³ narzêdziem dentystycznym. Ale Polarka zawsze lubi³ przesadzaæ. Od czasu naszego ostatniego spotkanie dokona³ kilku poprawek swojej twarzy. Jego oczy mia³y teraz intensywny b³êkitny kolor, a ich Ÿrenice b³yszcza³y czerwieni¹, uszy by³y wiêksze i grubsze ni¿ kiedyœ, i opada³y na nie czarne gêste w³osy. Wygl¹da³ inaczej, ale by³ te¿ najwyraŸniej w najlepszym zdrowiu i pe³en energii. – Jakub! – us³ysza³em jego wrzask. – Ha, jesteœ wreszcie! – Polarka! To naprawdê ty? – Nie, ty szczaj¹ca w spodnie kreaturo, to mój duch. Wykrzywi³em siê w radosnym uœmiechu. – Uwa¿aj jak mnie nazywasz, ty nêdzny ³achudro! Promieniowa³ mi³oœci¹ i ciep³em. – Bêdê ciê nazywa³ jak tylko zechcê, ty worze ³oju! – Truciciel œwiñ! – Wazelina dla gaje! – Z³odziej! Koniokrad! – Ha, Jakub! To naprawdê ty! – Polarka, przyjacielu! Rozeœmieliœmy siê obaj gromko, i zaraz padliœmy sobie w ramiona, ca³uj¹c siê z dubeltówki. Potem chwyciliœmy siê z ca³ych si³ 175

i pierœ w pierœ odtañczyliœmy wœciek³y taniec, wiruj¹c po wszystkich pomieszczeniach i wrzeszcz¹c co si³. Byliœmy dwoma starymi piernikami, ale wci¹¿ mieliœmy w sobie wiêcej ¿ycia ni¿ piêædziesiêciu razem wziêtych go³ow¹sów. Narobiliœmy tyle ha³asu, ¿e a¿ zjawi³y siê mocno zaniepokojony roboty. Chyba myœla³y, ¿e do domu dostali siê bandyci. Ale to s¹ romskie roboty, wiec uspokoi³y siê natychmiast, gdy zobaczy³y mojego druha, mojego brata, mojego Polarkê, i przekona³y siê, ¿e tylko okazujemy nasz¹ radoœæ. Kaza³em im przynieœæ butelkê mojego najlepszego koniaku, bochen chleba z palmowca i kiœæ winogron z Iriarte. Potem zaœ zasiedliœmy za sto³em, a on siêgn¹³ do swojej kieszeni podprzestrzennej i wydoby³ przeznaczone dla mnie podarunki. Polarka zawsze przynosi mnóstwo prezentów i zawsze s¹ to rzeczy, których mo¿e potrzebowa³eœ rok temu, albo mo¿e bêdziesz potrzebowa³ za rok, ale prawie nigdy nie zdarza siê, by by³o to coœ, co przyda³oby siê teraz. Tym razem pojawi³ siê z bogato zdobion¹ par¹ powietrznych butów, powiêkszaj¹cym piórem, pó³tuzinem ceramicznych ozdób na uszy i pe³nym tekstem „Medytacji” Marka Aureliusza, zapisanym na kle sanguinozaura. Podziêkowa³em mu oczywiœcie najgorêcej, jak zawsze zreszt¹, gdy obsypywa³ mnie tego rodzaju zbytecznymi przedmiotami. Przywióz³ jednak tak¿e jedn¹ wspania³¹ rzecz: po³eæ wêdzonej wo³owiny z Clard Msat, za którym to przysmakiem nie raz têskni³em podczas mojego pobytu w prze³adowanej ultrafioletem atmosferze Mulano. Nadzwyczajny jest ten Polarka! Sk¹d móg³ wiedzieæ, ¿e a¿ tak mi tego brakowa³o? Przez chwilê po¿ywialiœmy siê i popijaliœmy w milczeniu. Koniak pochodzi³ z Ragnarok, mia³ ponad sto lat i kosztowa³ osiemdziesi¹t sestercji za butelkê. Za tak¹ cenê mo¿na by³o kupiæ dobrego niewolnika. Potem zaczêliœmy rozmawiaæ o ostatnich podró¿ach Polarki. ¯¹dza podró¿y gna³a go z miejsca na miejsce przez ca³e ¿ycie. Ostatnio bywa³ na Estrilidis, i na Tranganuthuka, i na Sidri Akrak. W ci¹gu ostatnich szeœciu miesiêcy piêciokrotnie te¿ nawiedza³ Ziemiê, no i Mulano mo¿e z tuzin razy, by zobaczyæ, co siê dzieje u mnie. I wiele te¿ innych miejsc, a taka czêstotliwoœæ nawiedzania powali³aby nawet wo³u. To prawda, ¿e cygañska dusza nie zna znu¿enia, ale Polarka eksploatuje swoje si³y ponad miarê. Kiedy wreszcie zakoñczy³ opowieœci o swych ostatnich podró¿ach, znów zapad³a cisza. Zjedliœmy wiêc i popiliœmy jeszcze raz. – A zatem wróci³eœ – powiedzia³ wreszcie. 176

– Na to wygl¹da. – Którego dnia? – Dnia? – Którego dnia miesi¹ca? – wyjaœni³ cierpliwie, jak dziecku. – Chyba pi¹tego phosphorusa – odpar³em. – Pi¹tego! Ha, dobrze! – Oczy zaœwieci³y z radoœci¹. – Wygra³em tysi¹c sestercji od Waleriana! – Jak to? – Zak³ad – powiedzia³ lakonicznie. – ¯e wrócisz do Imperium w ci¹gu piêciu lat. By³o blisko. Wiesz, ¿e zwia³eœ dziewi¹tego phosphorusa? – Naprawdê? – Wzruszy³em ramionami. – I za³o¿yliœcie siê o to? Czy on s¹dzi³, ¿e ja nie wrócê? – Twierdzi³, ¿e dziesiêæ lat, a ja, ¿e piêæ. Jednak nie by³o nikogo, kto by myœla³, ¿e w ogóle nie wrócisz. – Ty mówi³eœ, ¿e nie wrócê. Wtedy na Mulano, gdy wstawia³eœ mi ten kit o Achillesie i jego namiocie. Mówi³eœ, ¿e zostanê na Mulano, i ¿e to jest najm¹drzejsza rzecz, jak¹ mogê zrobiæ. – No wiêc k³ama³em – przyzna³ siê. – Czasami trzeba ciê nieco powodziæ za nos, Jakubie. Dla twego w³asnego dobra. – Siêgn¹³ za tunikê i wyci¹gn¹³ taliê kart. Ich koszulki migota³y jaskrawymi kolorami. – Ma³y klabjaszcz? – zaproponowa³. – Na pieni¹dze? – A na co? Dla treningu? Piêæ tetradrachm za punkt. – Niech bêdzie sestercja – odpar³em. – Uwolniê ciê od nadmiaru forsy wygranej u Waleriana. Uœmiechn¹³ siê smutno. – Jakub, biedaku. Nigdy siê nie nauczysz, prawda? W³¹czy³ samotasowanie kart, a one zaczê³y skakaæ po stole jak kolorowe ¿abki. Potem zaœ klasn¹³ w rêce, i przede mn¹ u³o¿y³ siê równy stos. – Rozdajesz – powiedzia³. Pochyli³ siê nad sto³em. Jego oczy b³yszcza³y gor¹czkowo. Polarka gra w karty niszcz¹c przeciwników jak Hun Attyla. Prze³¹czy³em karty na prowadzenie rêczne i rozda³em je w zwyk³y sposób, a on chciwie chwyta³ ka¿d¹, jakby by³a przepustk¹ do raju. Wynik gry by³ do przewidzenia. Polarka jest mo¿e drobny, ale ³apy ma naprawdê wielkie, a karty fruwaj¹ w nich jak wœciek³e komary. Rzuca³ je jedn¹ za drug¹ na stó³, wrzeszcz¹c z tryumfem: – Sztocz, jaszcz, menel, klabjaszcz! 12 – Czas trzeciego wiatru

177

By³em za³atwiony zanim zd¹¿y³em na dobre po³apaæ siê w rozgrywce. Mia³ dobry humor. Wygrywanie ze mn¹ zawsze sprawia³o mu przyjemnoœæ, a mnie sprawia³o przyjemnoœæ sprawianie przyjemnoœci Polarce. Kiedy opad³y emocje zwi¹zane z rozgrywk¹, odezwa³em siê znów spokojnym tonem: – A teraz powiedz mi, jak siê maj¹ rzeczy w Imperium. – Ba, Imperium. Zwyk³e wariactwa gaje. Imperator umiera. Jest ju¿ tylko cieniem. Wysocy Lordowie zachowuj¹ siê jak g³upie dzikusy. Kr¹¿¹ wokó³ siebie, czaj¹ siê, oplataj¹ sieciami, i czekaj¹ na odpowiedni moment, a tymczasem zarz¹dzanie diabli bior¹. Imperium leci na autopilocie. Wp³ywy z podatków spadaj¹. Korupcja kwitnie. Ca³e uk³ady gwiezdne wy³¹czaj¹ siê z sieci komunikacyjnych i transportowych, i nikt zdaje siê tego nie dostrzegaæ. Kiepskie nadesz³y czasy, Jakubie. – A Szandor? – zapyta³em, wstrzymuj¹c mimowolnie oddech. Polarka spojrza³ mi w oczy. Jego p³on¹ce czerwone Ÿrenice przewierca³y mnie na wylot. Potem rozeœmia³ siê cicho, pokrêci³ g³ow¹ i machn¹³ z lekcewa¿eniem rêk¹, jakby chcia³ odpêdziæ wszystkie moje obawy tak, jak odpêdza siê natrêtnego komara. – Szandor! – powiedzia³ i zachichota³ g³oœno, jakby œmieszy³ go sam dŸwiêk tego imienia, jakby sugerowa³, ¿e dyskusja o Szandorze jest po prostu absurdaln¹ strat¹ czasu. – Jakubie, on jest nikim. Po prostu nikim! – Siêgn¹³ po koniak. Butelka by³a pusta. Poklepa³ j¹ pieszczotliwie. – Wiesz, to by³o naprawdê ca³kiem niez³e.

6

W

ci¹gu kilku nastêpnych dni przyjecha³a reszta. Wszyscy mi najbli¿si. Ci, którzy byli prawdziw¹ podpor¹ tronu, lask¹ w rêku œlepca podczas mojego królowania. Przybywali jeden za drugim na pok³adach statków zd¹¿aj¹cych na Xamur ze wszystkich rejonów Galaktyki. Mój dawny gabinet, wewnêtrzny kr¹g doradców… a tak¿e dwaj niespodziewani goœcie. Jacinto i Ammagante. Przylecieli razem, 178

z Galgali. Zawsze podró¿owali, razem, chocia¿ trudno by³oby znaleŸæ dwoje ludzi ró¿ni¹cych siê od siebie bardziej ni¿ oni. Jacinto jest ma³y i pomarszczony, wygl¹da jak stary zeschniêty orzech, którego nikt by ju¿ nie pokruszy³, a Ammagante to kobieta wysoka, silnej budowy, o wiecznie rozjaœnionej radoœci¹ twarzy dziecka. Za czasów mojego panowania Jacinto odpowiada³ za skarb, za studiowanie trendów ekonomicznych, a czasem i wp³ywanie na nie, za inwestycje i za cierpliwe oplatanie naszymi powi¹zaniami finansowymi kolejnych œwiatów. Ammagante by³a mózgiem jego wywiadu, t¹, której d³ugie rêce siêga³y odleg³ych krañców Galaktyki, przez któr¹ p³ynê³y wszelkie niezbêdne Jacinto informacje. Ta kobieta mia³a dziwn¹ moc. Mówi³a te¿ wieloma jêzykami. W swojej wielkiej m¹droœci mój syn Szandor pozby³ siê ich z dworu i, jak opowiada³ mi Polarka, Jacinto i Ammagante robili teraz prywatne interesy. Zarabiali co nieco to tu to tam, i mieli, jak mówili, z tej dzia³alnoœci jakieœ tam grosze. Poniewa¿ zna³em ich dobrze, wyobra¿a³em sobie, jakie grosze maj¹ na myœli. Ten sam statek, który ich przywióz³ z Galgali, przywióz³ tak¿e star¹ i przebieg³¹ Bibi Savinê, nasz¹ phuri dai, matkê szczepu. Tê, która mog³aby byæ naszym królem, gdyby nie by³a kobiet¹. (Kobieta nie mo¿e u nas mieæ królewskiej w³adzy – tak ju¿ jest i nigdy nie by³o inaczej – ale phuri dai na swój sposób jest równie wa¿na jak król, a czasem nawet wa¿niejsza, i zaprawdê biada w³adcy, który ignoruje jej rady lub próbuje umniejszaæ jej pozycjê. Niektórzy próbowali, i bardzo tego potem ¿a³owali.) Bibi Savina zawsze zdawa³a mi siê niewiarygodnie stara, wrêcz antyczna ponad ludzkie rozumienie. To dlatego, ¿e nawiedza³a mnie jako duch, pó³tora wieku temu, kiedy chodzi³em jeszcze w pieluchach. Ale tak naprawdê jest ode mnie m³odsza o jakieœ trzydzieœci lat, chocia¿ sam zadecydowa³a, by wygl¹daæ jak staruszka. Pozdrowi³em j¹ z ca³ym szacunkiem, a nawet z odrobin¹ obawy… ja i obawa! Ale ona na to zas³ugiwa³a. Wielka jest bowiem jej moc i m¹droœæ. Oczywiœcie zmiana w³adzy na Galgali nie mia³a ¿adnego wp³ywu na jej pozycjê. Phuri dai nie jest wybierana przez króla, lecz wol¹ ca³ego szczepu, i jeœli raz zosta³a wybrana, ¿aden król nie mo¿e jej usun¹æ. I nawet ten k¹pany w gor¹cej wodzie Szandor mia³ doœæ rozumu, aby nie próbowaæ zadzieraæ z Bibi Savin¹, a jednak jej przybycie na Xamur, na moje wezwanie, w pe³ni pokazywa³o, z kim sympatyzuje. Kolejnym przybyszem by³ Biznaga – mój pose³ na dworze Imperatora. Jak zawsze elegancki i dostojny, dyplomata w ka¿dym calu, 179

w ka¿dym geœcie i ka¿dym detalu ubrania. Nigdy zreszt¹ nie zna³em nikogo, kto ubiera³by siê bardziej elegancko ni¿ Biznaga. Przyby³ tu wprost ze stolicy, gdzie spêdza³ wolny czas na emeryturze. Jego Szandor te¿ zwolni³. NajwyraŸniej nie ufa³ ¿adnemu z moich ludzi… ciekawe czemu? Pojawi³ siê te¿ mój kuzyn Damiano. Wprost z Marajo, dok¹d uda³ siê po odwiedzinach na moim œnie¿nym wygnaniu, by przypilnowaæ jakichœ swoich interesów, a towarzyszy³ mu, ku mojemu zdziwieniu, m³ody Chorian. I to by³ pierwszy z nieoczekiwanych goœci. Polarce wcale siê to nie podoba³o. Odci¹gn¹³ mnie i Damiana na bok, i powiedzia³: – Na brodê Mahometa, co tu robi ten ch³opak? – S¹dzi³em, ¿e mo¿e byæ u¿yteczny – wyjaœni³ Damiano. – Ma w sobie prawdziwy ogieñ Roma, a zarazem trzeŸwe spojrzenie na wiele rzeczy i nie raz dobrze mi siê przys³u¿y³. Ta przemowa pochwalna nie zrobi³a na Polarce wielkiego wra¿enia. – Jeœli siê nie mylê, jest cz³owiekiem Sunteila? Czy na pewno chcemy, ¿eby wszystko, o czym tu mówimy, trafia³o od razu do uszu Sunteila? – Prêdzej ujrzysz podwójny wschód s³oñca tego samego dnia, ni¿ on zacznie donosi栖 odpar³ Damiano, obrzucaj¹c Polarkê mro¿¹cym krew w ¿y³ach spojrzeniem. – Ten ch³opak bierze pieni¹dze od Sunteila, ale jego dusza nale¿y do nas. I niech wszyscy moi synowie umr¹ nag³¹ œmierci¹, jeœli tak nie jest. Damiano potrafi ka¿dego oszo³omiæ swoj¹ retoryk¹ i starymi zaklêciami, jeœli zale¿a³o mu na przegadaniu dyskutanta. Polarka móg³ tylko unieœæ rêce w geœcie desperacji. Ale ja tym razem by³em po stronie Damiana, tote¿ dotkn¹³em dyskretnie ramienia Polarki. Z daleka widzia³em, jak Chorian siê we mnie wpatruje pe³en szczeniackiego uwielbienia i obawy, które dobrze rozumia³em. Myœlê, ¿e Polarka by³ po prostu zazdrosny. W koñcu, jak ka¿dy z nas, by³ tylko cz³owiekiem i pragn¹³ obecnoœci kogoœ, kto czci mnie g³êbiej ni¿ on sam… tyle, ¿e Polarka okazuje swój szacunek w szczególny sposób. – Niczym nie ryzykujemy, pozwalaj¹c mu zosta栖 powiedzia³em cicho. – Ten ch³opiec jest jednym z nas. Pozna³em go doœæ dobrze, gdy przebywaliœmy razem na Mulano. – Jest Romem Sunteila do specjalnych poruczeñ. – Ale nie jest jego w³asnoœci¹. Tylko Sunteil tak s¹dzi. – A mo¿e to ty i Damiano tylko s¹dzicie, ¿e nie jest. 180

– Polarka – uœmiechn¹³em siê, œciskaj¹c delikatnie jego ramiê. – Oj, Polarka. Wiesz, ¿e to tylko twoja paranoja. – Jakub, mówiê ci… – Polarka! – przerwa³em mu wreszcie nieco ostrzejszym tonem. Mimo to musieliœmy jeszcze wymieniæ ze dwa zdania, zanim wreszcie siê podda³. Nie mia³ zreszt¹ innego wyjœcia. Chorian za to wrêcz promieniowa³ ulg¹ i wdziêcznoœci¹, bo rozumia³ doskonale, o co siê spieraliœmy. WyraŸnie te¿ cieszy³ siê, ¿e znowu mnie widzi. Ale chocia¿ jego uczucia by³y tak widoczne, wyda³ mi siê jakiœ mniej naiwny i trochê doroœlejszy ni¿ wtedy, na Mulano. Nabiera³ te¿ dostojeñstwa, a mo¿e czêœæ tej jego wczeœniejszej ch³opiêcej naiwnoœci by³a tylko kamufla¿em? Tak czy siak ch³opak zdoby³ ju¿ pewnoœæ siebie, nieodwo³alnie przestawa³ byæ ch³opcem, a stawa³ siê mê¿czyzn¹. Móg³ siê nam przydaæ. Damiano dobrze zrobi³, przywo¿¹c go tutaj, a jednak i w tej chwili, i póŸniej, w czasie naszej wielodniowej konferencji, Polarka wci¹¿ wyraŸnie siê boczy³ i zachowywa³ siê tak, jakby by³ absolutnie pewien, ¿e zaprosiliœmy szpiega Imperium. Mia³o min¹æ jeszcze trochê czasu, nim wreszcie i on przesta³ martwiæ siê obecnoœci¹ Choriana. We w³aœciwym czasie pojawi³ siê tak¿e Walerian, a raczej jego duch. Walerian we w³asnej osobie nie odwa¿y³by siê postawiæ stopy na ¿adnym ze œwiatów Imperium. Za jego g³owê wyznaczono nagrodê dziesiêciu tysiêcy sestercji. Na takie pieni¹dze móg³by siê skusiæ nawet Rom. Poza tym Walerian mia³ wœród nas wielu wrogów – nie tylko gaje byli ofiarami jego piractwa. Ale czy Walerian, czy jego duch, nie mia³o to wielkiego znaczenia. Duch Waleriana zawsze mia³ w sobie tyle energii, ¿e mo¿na by³o wzi¹æ go za ¿ywego cz³owieka… no mo¿e, gdyby tylko nie unosi³ siê nad pod³og¹ i nie powodowa³ jonizacji powietrza. Walerian jest niezwykle teatralny. Zawsze robi wokó³ siebie wiele szumu i otacza go atmosfera dramatyzmu. Gestykuluje, wrzeszczy, jêczy, rusza powiekami i przyjmuje niezwyk³e pozy. Ma niebanalny styl bycia i prezencjê, ale jest to wyraŸnie wzorowane na sposobie bycia ludzi sprzed jakichœ piêtnastu stuleci. Walerian zawsze uwa¿a³ siê za bezpoœredniego ideologicznego potomka takich ludzi jak Czarnobrody, sir Francis Drake, kapitan Kidd, albo Robin Hood, czy te¿ jakikolwiek inny bandyta rabuj¹cy ludzi, który jednak potrafi³ znaleŸæ jakiegoœ ³adnego usprawiedliwienia dla swego procederu. Co nie zmienia³o faktu, ¿e by³ po prostu kryminalist¹. Wystarczy zag³êbiæ siê troszkê w jego duszê, a pod t¹ cieniutk¹ warstw¹ idealizmu 181

odkryjesz jego prawdziw¹ naturê: upodobanie do ryzyka i do ¿ycia poza prawem. ZejdŸ jeszcze g³êbiej, a wtedy odkryjesz, ¿e tak naprawdê uwa¿a siê za zwyk³ego cz³owieka interesu, który przejmuje siê tylko rachunkiem zysków i strat. Poskrob jeszcze g³êbiej… i znajdziesz ju¿ chyba tylko kompletny chaos w jego duszy. Ale mimo ¿e pozbawiony jest wszelkich skrupu³ów, nigdy nie w¹tpi³em w jego lojalnoœæ wobec mnie. Kiedyœ uratowa³em jego ty³ek… czy mo¿e raczej g³owê, kiedy o bardzo powa¿ne zbrodnie oskar¿y³ go Wielki Krys Galgali. Do tej pory jest mi za to niezwykle wdziêczny. Po nim przyby³ Thivt – najbardziej niezwyk³a osoba, jak¹ spotka³em, i chyba tak¿e najbardziej niezwyk³a osoba w Galaktyce. Thivta uwa¿am za swojego kuzyna, podobnie jak Polarkê, za brata krwi. Jest wybitnym znawc¹ antycznych legend i prawa Romów, i bez wahania uwa¿am go za Roma. Ale on nie jest prawdziwym Romem. Nie mam tu na myœli, ¿e jest gajo… o nie. Nie wiem, czy w ogóle jest cz³owiekiem… Jest znajd¹, dzieckiem, które Romowie wziêli na wychowanie, gdy by³ bardzo ma³y. Zupe³nie jak w tych opowieœciach, które w œredniowieczu opowiadali o nas gaje. Pionierska wyprawa znalaz³a go wa³êsaj¹cego siê samotnie na jednej z planet w uk³adzie Thanda Banadareen. Wygl¹da³ na piêæ, mo¿e szeœæ lat, i potrafi³ wypowiedzieæ tylko jedno s³owo – to które uznano za jego imiê. Nie znaleziono tam natomiast œladu jego rodziców, ani nawet rozbitego statku kosmicznego czy transmitera, nic zupe³nie. Ktoœ uzna³, ¿e byæ mo¿e jest jedynym, który prze¿y³ jak¹œ nie zarejestrowan¹ wyprawê odkrywcz¹. Kiedy zaœ badacze opuœcili Thanda Banadareen, zabrali go ze sob¹ na Iriarte, gdzie zetkn¹³em siê z nim jakieœ sto lat póŸniej. W tym czasie by³ ju¿ wysoko postawion¹ osob¹ w Radzie Romów i mówi³ naszym jêzykiem tak, jakby mia³ go we krwi. Nauczy³ siê nawet nawiedzaæ; to jedyny nie-Rom, który posiad³ tê umiejêtnoœæ. Thivt dokona³ wiêc rzeczy niemo¿liwej, niespotykanej dot¹d w historii: sta³ siê Romem przez adopcjê. Byli poœród nas tacy, którzy s¹dzili, ¿e musia³ byæ Romem z urodzenia, skoro potrafi nawiedzaæ. Ale ja tak nie uwa¿am. Thivt wygl¹da jak Rom, mówi jak Rom i ¿yje jak Rom, Romowie uwa¿aj¹ go te¿ za jednego ze swoich; ja jednak wyczuwam wokó³ niego pewn¹ aurê, pewne wibracje, coœ, co jest ca³kowite obce i bardzo, bardzo dziwne, i nie jestem jedynym, który to wyczuwa. Czy to mo¿liwe, aby na niezbadanych pustkowiach Thanda Banadareen ¿yli Obcy? Obcy, którzy pos³ali do nas Thivta w ludzkiej 182

postaci, jako obserwatora, czy mo¿e emisariusza? O ile wiem, nikt nigdy nie wróci³ na Thanda Banadareen. Oceniono bowiem ten system jako niezbyt przyjazny dla ludzi i nie maj¹cy ¿adnej wartoœci ekonomicznej. Galaktyka jest olbrzymia, a nas, ludzi nie ma znowu tak wielu. G³ówne kierunki osadnictwa posz³y w inne rejony, na bardziej przyjazne œwiaty. Czasami zastanawiam siê nad tamt¹ planet¹. Czasami zastanawiam siê nad Thivtem… Gdy przyby³ Thivt, grupa, któr¹ wezwa³em, by³a w komplecie. I wtedy, w ostatnim momencie, wtargnê³a Syluisa, drugi z niespodziewanych goœci. Siedzia³em w wannie, kiedy zjawi³ siê Polarka, by powiadomiæ mnie o jej przybyciu. W momencie, gdy do mnie wszed³, ju¿ wiedzia³em, ¿e zdarzy³o siê coœ niezwyk³ego. Jego b³êkitnoczerwone oczy b³yszcza³y bowiem gniewem i zaskoczeniem, a nawet uszy zdawa³y siê drgaæ jak u rozdra¿nionej bestii. Zna³em Polarkê. Takie zachowanie oznacza³o, ¿e szykuje siê do walki. Polarka zawsze uwa¿a³ Syluisê za ¿mijꠖ wyj¹tkowo œmiercionoœn¹ w dodatku, o truj¹cym jadzie, który w ka¿dej chwili móg³ wys³aæ w podró¿ do piekie³. – Zgadnij, kto przyby³ – powiedzia³ jednak spokojnie. – Szandor? – spyta³em. – Sunteil? – Gorzej. – Musimy bawiæ siê w zgadywanki? – Ona tu jest! Twoja wielka mi³oœæ. Najgorêtszym ¿yczeniem Polarki by³o zawsze, abym nigdy nie spotka³ Syluisy. I nawet bior¹c poprawkê na jego przesadn¹ nadopiekuñczoœæ wobec mnie, czêœciowo go rozumia³em. Z drugiej strony Polarka zawsze z trudem dawa³ sobie radê z kobietami o silnej osobowoœci, i to na pewno potêgowa³o jego niechêæ do Syluisy. – Mówisz powa¿nie? Syluisa? Przestêpowa³ nerwowo z nogi na nogê. – Próbujê uwierzyæ, ¿e jesteœ przy zdrowych zmys³ach – powiedzia³ – ale zapraszaæ tê egocentryczn¹ i zdradliw¹ dziwkê na spotkanie, na którym rozwa¿a siê najwa¿niejsze decyzje strategiczne? Jakubie… – Czemu s¹dzisz, ¿e j¹ zaprosi³em? – A co by tu robi³a, gdyby tak nie by³o? – Musisz j¹ o to spytaæ. – Chryste – wymamrota³. – Myœlisz, ¿e raczy³aby ze mn¹ rozmawiaæ? Przesz³a obok mnie jakbym by³ powietrzem. Zjawia siê tu z orszakiem godnym królowej Saby, z tuzinem robotów, i wprowadza do najwiêkszego z apartamentów; rozpakowuje tam bez s³owa 183

ze szeœæ kieszeni podprzestrzennych ró¿nych szat, sukni, tog, i Bóg wie czego jeszcze, i z miejsca zaczyna wydawaæ rozkazy ka¿demu, kogo tylko zobaczy, jakby by³a now¹ w³aœcicielk¹ planety, a… – Dobrze, dobrze – przerwa³em. – Podaj mi tamten rêcznik. Polarka trochê przesadzi³, ale tylko trochê. Syluisa faktycznie zjawi³a siê w asyœcie robotów i faktycznie zajê³a dla siebie apartamenty w najlepszym skrzydle domu, a kiedy z³o¿y³em jej wizytê, przyjê³a mnie, jakby to ona by³a tu pani¹, a ja jednym z goœci. Jej robot wskaza³ mi drogê. – Jest tu mnóstwo robotów – powiedzia³em. – Niepotrzebnie przywozi³aœ swoje. – Nie chcia³am byæ ciê¿arem. – Dla robotów? – Po prostu lubiê swoje maszyny, Jakubie. Umiej¹ dbaæ o mnie tak, jak lubiê. – Ty naprawdê jesteœ wyj¹tkow¹ dziwk¹… – Tak s¹dzisz? – zapyta³a z uœmiechem, jakbym powiedzia³ jej w³aœnie bardzo wyszukany komplement. Wygl¹da³a jak zwykle wspaniale, z tymi w³osami przywodz¹cymi na myœl z³ote g¹szcze leœne na Galgali, z piêknymi b³êkitnymi oczami, smuk³ym kszta³tnym cia³em owiniêtym w jak¹œ magiczn¹, zwiewn¹ tkaninê, która pobrzmiewa³a cichymi dŸwiêkami muzyki przy ka¿dym jej ruchu. – Jakubie, mi³o mi znowu ciê widzieæ. – Widzia³aœ mnie nie tak znów dawno temu na Mulano. – Wtedy by³am duchem, a teraz jestem materialna. Wiesz, ¿e nie byliœmy tak blisko siebie w swych realnych cia³ach od jakichœ szeœciu, siedmiu lat? Zdajesz sobie z tego sprawê? – Na jej wargach pojawi³ siê uœmiech, który spowodowa³, ¿e przeszy³y mnie tryliony woltów. – Stêskni³eœ siê trochê? – Po co przyjecha³aœ? – Nie móg³byœ byæ romantyczny chocia¿ przez chwilê? – PóŸniej. Najpierw odpowiedz na moje pytanie. – Martwi³am siê o ciebie. Kiedy odwiedzi³am ciê na tej twojej lodowej planecie, zdawa³eœ siê taki zagubiony… – Zagubiony? – Wtedy, gdy opowiada³eœ mi, ¿e abdykowa³eœ, aby twój lud b³aga³ ciê o powrót, i ¿e zrobi³eœ to wszystko dla ich dobra, i ¿e poprowadzisz ich na Gwiazdê Romów. Naprawdê s¹dzisz, ¿e to, co robisz ma sens? 184

– Tak. – A teraz, gdy Szandor jest królem, co zamierzasz zrobiæ? – Po to w³aœnie zwo³a³em to spotkanie – odpowiedzia³em – ale nie przypominam sobie, bym ciebie na nie zaprasza³. – Myœla³am, ¿e bêdziesz potrzebowa³ pomocy. S³odka Syluisa. – Nie w¹tpiê. Ale wci¹¿ jeszcze nie odpowiedzia³aœ na moje pytanie. Jak to siê sta³o, ¿e tu jesteœ? – Dowiedzia³am siê, ¿e wróci³eœ z tamtego miejsca… z Mulano. Ta wieœæ ju¿ obieg³a ca³e Imperium. I ¿e teraz jesteœ w swojej posiad³oœci. Zdecydowa³am wiêc przybyæ tu i pomóc ci jak tylko bêdê mog³a. Nie wiedzia³am, ¿e zaprosi³eœ ich wszystkich: Polarkê, Waleriana, puri dai, no i ca³¹ resztê, ani o tym, ¿e odbêdzie siê patsziv. Poczu³em siê dziwnie s³ysz¹c jak u¿ywa tych romskich s³ów – patsziv, puri dai. Brzmia³y niew³aœciwie, wydobywane za pomoc¹ imitacji warg gaje, jakie mia³a. Przez te wszystkie lata zdo³a³em ju¿ zapomnieæ, ¿e wewn¹trz tego eleganckiego opakowania gaje, w które ustroi³a siê Syluisa, kryje siê dusza Romki… gdzieœ tam. – Aha, to, ¿e przyjecha³aœ akurat na spotkanie, to po prostu zbieg okolicznoœci? – zapyta³em. Przytaknê³a i wyci¹gnê³a do mnie rêce. I co mia³em niby zrobiæ? Przes³uchaæ j¹? Kto przes³a³ jej wiadomoœæ? Damiano? Biznaga? A mo¿e, z Bóg wie jakich powodów, Bibi Savina? Mo¿e… a mo¿e to rzeczywiœcie by³ tylko przypadek? Ech, do diab³a! Ostatecznie tu by³a i w³aœciwie powinienem siê z tego cieszyæ. Nasze ostatnie rozstanie by³o d³ugie, naprawdê d³ugie. Nigdy zreszt¹ nie potrafi³bym jej odepchn¹æ. Nie potrafi³em tego dokonaæ od czasu naszego pierwszego spotkania, ponad piêædziesi¹t lat temu. Wtedy jeszcze nie by³em królem. Cesaro o Nano pos³a³ mnie z oficjaln¹ wizyt¹ do Romów z Estrilidis, a ona pojawi³a siê w moim ¿yciu jak nocna zjawa, sp³ynê³a z mroków nocy piêkna i z³ota, jak wizja perfekcyjnej kobiety; prze³ama³a siê przez wszystkie moje psychiczne bariery i wprowadzi³a mnie w stan zawstydzenia, oszo³omienia i obsesji. ChodŸ tu – powiedzia³a tamtej nocy – a uczyniê ciê królem. I mówi³a to w romskim jêzyku, mimo tych ust gaje. By³em zgubiony. Zawsze mia³a w³adzê nade mn¹. Jedno jej spojrzenie, jej odrzucona w ty³ g³owa, rozchylone usta, faluj¹cy biust, potrafi³y zmieniæ króla w niewolnika. Nawet teraz wci¹¿ by³em jej niewolnikiem. Szaleñstwo starca? Nie. Wtedy, piêædziesi¹t lat temu, 185

nie by³em starcem, i teraz te¿ nie jestem. To samo sta³oby siê ze mn¹ w ka¿dym wieku. Czy wszystko, co robiê musi, mieæ sens? Ka¿dy choæ raz w ¿yciu ma prawo poddaæ siê irracjonalnej namiêtnoœci i po¿¹daniu, ulec nag³ej i niepowstrzymanej mi³oœci, jeœli tak wolicie to nazwaæ. Nazywajcie to zreszt¹ jak chcecie. Mo¿ecie nazwaæ to szaleñstwem. Syluisa by³a moim szaleñstwem. – ChodŸ tu – powiedzia³a. Tak. Jak jasno b³yszcza³y jej w³osy! Jak¿e uwodzi³o jej spojrzenie! Tak! Tak! Tak!!!

7

P

rzez trzy dni biesiadowaliœmy tylko i weseliliœmy siê, a potem przyst¹piliœmy do omawiania powa¿niejszych spraw. Nie chcia³em tego przyspieszaæ. Spêdzi³em du¿o czasu sam wœród lodów i œnie¿nych zasp i naprawdê cudownie by³o znów mieæ wokó³ siebie tych wszystkich najdro¿szych mi przyjació³. Waleriana i Polarkê, Thivta i Biznagê, Jacinta i Ammagante, Damiana i Syluisê. I to nie w postaci duchów tym razem, z wyj¹tkiem Waleriana, lecz materialnych i promieniuj¹cych ciep³em. Wyprawiliœmy wielki patsziv w tradycyjnym stylu, z tyloma potrawami i napitkami ilu, tylko mo¿na by³o zapragn¹æ; z tañcami, œpiewem i klaskaniem w rêce. Nawet roboty przy³¹czy³y siê do zabawy. Najpierw stara³y siê wystukiwaæ rytm stopami, a kiedy wreszcie z³apa³y go, wybieg³y wraz z nami na œrodek pokoju, by skakaæ i przytupywaæ radoœnie. To by³o cudowne. Na patsziv ka¿dy musi czuæ siê szczêœliwy, ka¿dy musi czuæ siê honorowym goœciem, nawet robot. Bo¿e, jaki ja wtedy by³em szczêœliwy! Wielkie p³aty pieczonej wo³owiny, prosiêta, ca³e beczki pieni¹cego siê piwa i drogie czerwone wina, a ka¿dej nocy zasiadaliœmy przy ogniu, w którym p³onê³o wydzielaj¹ce aromatyczny zapach drewno, i opowiadaliœmy sobie stare historie o podró¿ach, wielkich przygodach; o szlakach, które przemierzyliœmy; o radoœciach i nieszczêœciach, które nas spotka³y. W owym czasie byliœmy jak Romowie z dawnych dni, wêdrowcy podró¿uj¹cy taborami, rzemieœlnicy i wró¿biarze, najpowa¿niejsi 186

ludzie na Ziemi, a jednoczeœnie najradoœniej potrafi¹cy siê bawiæ, bawiæ siê tak, jak tylko my umieliœmy. A jeszcze póŸniejsz¹ por¹, w mrokach nocy rozjaœnianej tylko nieco przez œwietliste ptaki Xamur, mia³em u swego boku miêkkie i g³adkie cia³o Syluisy. Wtedy przestawa³em myœleæ o strategiach i planach na przysz³oœæ, wtedy istnia³a tylko ona, i te jasne ptaki za oknem, i cisza nocy… Kiedy wreszcie by³em gotów przyst¹piæ do powa¿nych spraw, zabra³em ich wszystkich w d³ug¹ podró¿ na sam kraniec mojej posiad³oœci, do miejsca, gdzie dr¿y, pulsuje i ¿arzy siê krater Idradin, pe³en ognistej mocy. Idradin jest jedyn¹ skaz¹ na przepiêknym obliczu Xamur. Jest obrzydliwym wrzodem i zaropia³¹ ran¹. S¹ tacy, którzy narzekaj¹, ¿e tak paskudna rzecz jak Idradin w ogóle istnieje na cudownej Xamur, ale ja mam na ten temat inne zdanie. Bez krateru Idriadin, Xamur by³aby nieznoœnie perfekcyjnym œwiatem, nierzeczywistym, zbyt przerastaj¹cym nasze marzenia, niemal z³udnym. Xamur jest trochê jak Syluisa – piêkna tak, ¿e a¿ nie pasuje do reszty Wszechœwiata i potrzebuje jakiejœ ma³ej rysy, aby zwyk³y œmiertelnik móg³ na ni¹ patrzeæ… podobnie jak ona. Dlatego jestem zadowolony, ¿e Idriadin tu istnieje, tym bardziej zadowolony, ¿e znajduje siê na mojej ziemi. Zawsze mogê sobie przypomnieæ dziêki jego istnieniu, ¿e sen o absolutnej perfekcji jest marzeniem g³upca, ¿e w zbo¿u zawsze musi znaleŸæ siê sporysz. Krater jest wielk¹ okr¹g³¹ dziur¹, która siêga a¿ do wrz¹cej magmy w sercu Xamur. Wokó³ jego skalnej paszczy le¿¹ koncentryczne krêgi skalnych tworów zrodzonych z zastyg³ej czarnej lawy, która wystrzeli³a niegdyœ na powierzchniê w czasie wielkich erupcji, kiedy œwiat ten by³ jeszcze m³ody. S¹ ich tuziny. Tworz¹ upiorny amfiteatr, ponury, martwy i z³owrogi. Jeœli ma siê doœæ odwagi, mo¿na podejœæ a¿ do najbardziej wewnêtrznego ich krêgu i zajrzeæ w tê czeluœæ, przez chmurê szarego dymu zobaczyæ czerwon¹ toñ p³ynnego ognia, us³yszeæ pomruki tej potwornej mocy kryj¹cej siê w trzewiach planety. Wci¹¿ unosz¹ siê stamt¹d truj¹ce miazmaty siarki, spowijaj¹c okolicê ¿ó³t¹ chmur¹ gazu, powoduj¹c¹ nudnoœci. Obrzydliwe miejsce. Ale mieszka³em w jego pobli¿y tak d³ugo, ¿e nie czu³em ju¿ do niego nienawiœci. Nie dostrzega³em ju¿ nawet jego brzydoty. Mo¿ecie to uwa¿aæ za perwersjê, ale dla mnie widok Idriadin by³ w jakiœ sposób inspiruj¹cy, uskrzydlaj¹cy. Wyczuwa³em jego pierwotn¹ si³ê, 187

moc, któr¹ dusi³ w swym wnêtrzu. Prawdziw¹ moc, równ¹ mocy tworzenia. My ¿yjemy na powierzchni naszych planet, a przecie¿ wewn¹trz nich p³on¹ s³oñca. Zebraliœmy siê przy dziewi¹tym krêgu wokó³ krateru. Wystarczaj¹co daleko, by nie d³awi³y nas jego truj¹ce gazy, ale zarazem wystarczaj¹co blisko, by czuæ bij¹cy od niego ¿ar i s³yszeæ jego podziemne pomruki. Niektórych – Biznagê, Jacinta, Damiana – to miejsce odpycha³o, budzi³o ich obrzydzenie. Chorian by³ przera¿ony. Polarka siedzia³ czujny i napiêty, i co chwilê zerka³ nerwowo przez ramiê, jakby w ka¿dej chwili obawia³ siê erupcji. Nawet Walerian by³ odrobinê zdenerwowany, a przecie¿ fizycznie go tu nie by³o. Ale twarze Bibi Saviny i Thivta nie zdradza³y najmniejszych oznak zaniepokojenia, równie¿ Ammagante nie wygl¹da³a na przejêt¹; za to Syluisa… ona ku mojemu zaskoczeniu wpad³a w ekstazê. Patrzy³a w stronê krateru z roz³o¿onymi szeroko ramionami i odchylon¹ do ty³u g³ow¹, i b³yszcza³a jak prawdziwe s³oñce na tle tych czarnych wulkanicznych g³azów i ciemnego dymu wydobywaj¹cego siê z gardzieli krateru. Wtedy poczu³em, jak szaleñczo j¹ kocham. Jak m³ody ch³opiec, w moim wieku… Wiem, ¿e to by³o wariactwo. Ale ten krater czasem dziwnie na mnie wp³ywa³… tak jak Syluisa. Przyjrza³em siê uwa¿nie twarzom wszystkich zebranych. – A wiêc – powiedzia³em – przyst¹pmy do sprawy. Mój syn Szandor chyba osiad³ na dobre na Galgali jako król. Jest to absolutne bezprawie i coœ, do cholery, trzeba z tym zrobiæ, dla dobra nas wszystkich. Mo¿e ktoœ z was mi wyt³umaczy, jak to mo¿liwe, ¿e taka ¿a³osna kreatura znalaz³a siê na tronie? Odpowiedzia³a mi cisza. Tylko niektórzy wiercili siê nerwowo. – Damiano, wedle tego co mi mówi³eœ, zwo³a³ Wielki Kris i zmusi³ krisatorów, by go wybrali. Czy tak w³aœnie by³o? Skinienia g³owami. Wzruszenia ramion. Puste spojrzenie Bibi Saviny. – Jesu Chreczuno, Adamie i Ewo, zapomnieliœcie jêzyka w gêbie? Wyjaœnijcie mi, jak mo¿na zmusiæ krisatorów do czegoœ takiego? Kris podczas sesji ma w³adzê nad ka¿dym Romem, nawet nad królem. Inaczej byæ nie mo¿e. Kim byli ci krisatorzy? Dziewiêæ szczeni¹t? Dziewiêæ robotów? Grozi³ im? Czym? W jaki sposób elekcjê dokonan¹ pod przymusem mo¿na by³o uznaæ za legaln¹? Odpowiedzia³ mi Biznaga. – Jakubie, to co sta³o siê wtedy w Krisie, nie zosta³o w ¿aden sposób zarejestrowane. Wiadomo tylko, ¿e Szandor zwo³a³ sesjê 188

Krisu, a kiedy wszyscy wyszli ponownie z sali posiedzeñ, on ju¿ by³ królem. Spojrza³em na Damiana. – Mówi³eœ mi, ¿e ich zmusi³. – Tak przypuszcza³em. – Kto by³ w tym Krisie? – spyta³em – Znasz ich wszystkich – odpar³ Damiano. – Ci sami, którzy byli krisatorami za twojego panowania. Bidszika, Djordji, Stevo le Yankosko, Milosz… Przerwa³em mu w po³owie tej wyliczanki. – A wiêc powinni doskonale wiedzieæ, ¿e syn króla nie mo¿e byæ królem. Nigdy te¿ nie wybrano króla, gdy poprzedni ¿y³ jeszcze. To ten ³otr! Ten krwawy ³otr! Po prostu tam poszed³ i powiedzia³ im, co maj¹ robiæ, a oni to zrobili, i nikt nie œmia³ zaprotestowaæ! Nawet wy. Wszyscy siê tylko uœmiechali i potakiwali. I sta³o siê! – Ty te¿ ponosisz za to odpowiedzialnoœæ – powiedzia³ Walerian. – Ja? – Ty, Jakubie. Gdyby nie ty, nic takiego by siê nie wydarzy³o. To przede wszystkim twoje dzie³o. Po pierwsze, kto kaza³ ci abdykowaæ? – Mia³em swoje powody. – Czy¿by? – Wydaje wam siê, ¿e moja abdykacja by³a tak¹ sobie fanaberi¹? ¯e, ot tak sobie, nasz³a mnie taka myœl i poszed³em za jej g³osem? Tak myœlicie? Tak? A nie przyjdzie wam do g³owy, ¿e opuszczaj¹c Galgalê, mia³em plan i dzia³a³em zgodnie z pewn¹ strategi¹? Spogl¹dali po sobie. Nagle zda³em sobie sprawê, co im chodzi po g³owach. Starzec straci³ kontakt z rzeczywistoœci¹ – tak sobie myœleli. Zrozumia³em te¿ nagle, ¿e takie myœli mog³y im chodziæ po g³owach od d³u¿szego ju¿ czasu. Przypatrzy³em im siê badawczo. – Wy dranie, nabijacie siê ze mnie? – Nabijamy siê, jak to? – spyta³ Polarka. – Myœlicie, ¿e zwariowa³em, tak? – Czy ja kiedykolwiek powiedzia³em coœ takiego? – Nie, nie powiedzia³eœ – zgodzi³em siê. – Ty tylko tak myœlisz. Mam racjê, Polarka? – Absolutnie nie. – Walerian? – Zwariowa³eœ? Ty? 189

– Damiano? Biznaga? No dalej wieprze, rêce w górê! Jeœli ktoœ tu uwa¿a, ¿e Jakub ma nierówno pod sufitem, niech podniesie, cholera, rêkê w górê! ¯adna rêka siê nie podnios³a. Ich twarze te¿ nie drgnê³y. Bali siê? Czy te¿ postanowili ukrywaæ dalej, co o mnie s¹dz¹? Krater zarycza³ i zatrzês³a siê pod nami ziemia. Musia³y siê w nim przesun¹æ jakieœ kolosalne masy skalne. Z wnêtrza wydoby³a siê nagle chmura ¿ó³tego gazu i dotar³ do nas smród zgni³ych jaj, jakby jakiœ olbrzym zepsu³ powietrze. Nikt nie zareagowa³. Nikt siê nie poruszy³. Patrzyli na mnie jak stadko robotów i nic nie mog³em odczytaæ z ich szklanych oczu. Po chwili powiedzia³em cichszym g³osem, z trudem opanowawszy wzburzenie: – Zapewniam was, ¿e wci¹¿ jestem przy zdrowych zmys³ach. To tak na wypadek, gdyby ktoœ jednak mia³ w¹tpliwoœci. Moja abdykacja mog³a byæ b³êdem taktycznym, chocia¿ wci¹¿ jeszcze nie jestem o tym przekonany, ale nie kaprysem starego cz³owieka. I udzieli³em im pe³nych wyjaœnieñ. O tym jak czu³em, ¿e schodzimy z naszej prawdziwej drogi; ¿e zanurzamy siê coraz g³êbiej w sprawy Imperium gaje, podczas gdy powinniœmy przygotowywaæ siê do powrotu na Gwiazdê Romów, co by³o naszym celem od wielu tysiêcy lat, a nied³ugo mog³o siê ziœciæ. Powiedzia³em im, ¿e musia³o zajœæ jakieœ dramatyczne wydarzenie, które wstrz¹snê³oby ludŸmi. ¯e zdecydowa³em siê wyjechaæ na kilka lat i pozostawiæ ich bez przywództwa, aby dostrzegli, ¿e pod¹¿aj¹ b³êdn¹ drog¹, i ¿e planowa³em powróciæ na tron silniejszy ni¿ kiedykolwiek, kiedy wszyscy sobie uœwiadomi¹, jak bardzo mnie potrzebuj¹. S³uchali z ponurymi minami. Ammagante zdawa³a siê byæ poch³oniêta jakimiœ wewnêtrznymi kalkulacjami. Damiano patrzy³ na mnie spode ³ba, Chorian by³ wyraŸnie zdumiony, a Biznaga mia³ ³zy w oczach. Inni te¿ byli zmieszani, zaskoczeni lub gniewni; tylko Syluisa, która wys³ucha³a ju¿ tego wczeœniej, wygl¹da³a na znudzon¹, a Bibi Savina zachowa³a ca³kowit¹ obojêtnoœæ. Wyda³o mi siê nawet prawdopodobne, ¿e phuri dai w ogóle mnie nie s³ucha, ¿e jest tu nieobecna, nawiedzaj¹c jakieœ odleg³e miejsca i czasy. Kiedy skoñczy³em, us³ysza³em cichy, ch³odny g³os Jacinta: – Czy myœla³eœ, ¿e zdo³amy w nieskoñczonoœæ utrzymywaæ w³adzê czekaj¹c na twój powrót? ¯e pustka mo¿e trwaæ przez piêæ, dziesiêæ lat, i nie bêdzie nacisków na wybór nowego króla? 190

– S¹dzi³em, ¿e najpierw zostan¹ podjête próby odnalezienia mnie i nak³onienia do powrotu. – I by³y – odpar³ Damiano. – Czy wiesz, ilu pos³a³em ludzi na poszukiwania, ju¿ rok po twoim znikniêciu? – Zostawi³em za sob¹ trop. – Tak. W koñcu odczytaliœmy twoje sygna³y. Ale mimo to Chorianowi odnalezienie ciê zajê³o trzy lata, a staraliœmy siê wszyscy, przez wszystkie te lata. – Lordowie Imperium te¿ siê starali – doda³em. – Julien de Gramont przyby³ do mnie w imieniu Periandrosa, a Chorian nie pracowa³ tylko dla ciebie, lecz tak¿e dla Sunteila. Jednak spodziewa³em siê, ¿e zostanê znaleziony odrobinê wczeœniej. Ale te¿ nigdy nie przypuszcza³em, ¿e akurat Szandor, ze wszystkich ludzi on, mo¿e przej¹æ tron. – Ale tak siê sta³o – powiedzia³ Damiano. – I przyda ci siê taka nauczka – w³¹czy³ siê Walerian z wrodzon¹ sobie delikatnoœci¹. – To ty stworzy³eœ pró¿niê, a ten sukinsyn tylko j¹ wype³ni³. Myœlisz, ¿e Szandor jako król poprowadzi nas do Gwiazdy Romów? – Szandor nie jest królem! – odezwa³a siê nagle Bibi Savina. Jej g³os zdawa³ siê dochodziæ z wielkiej odleg³oœci. Wszyscy zwróciliœmy siê ku phuri dai. – Ta elekcja nie by³a elekcj¹. Abdykacja nie by³a abdykacj¹. Królem jest wci¹¿ Jakub. – Oczywiœcie, ¿e jest! – krzykn¹³ Chorian i natychmiast na jego twarzy pojawi³ siê rumieniec wstydu, ¿e œmia³ odezwaæ siê nie pytany. – A ten drugi król na tronie na Galgali? – spyta³ Biznaga. – Czym on jest? Iluzj¹? – No w³aœnie! – zagrzmia³ Walerian. – Wykorzysta³ sytuacjê i przechwyci³ tron. I teraz musimy siê z nim liczyæ. Chyba ¿e chcemy wojny domowej miêdzy Romami, a gaje bêd¹ siê temu przygl¹daæ i œmiaæ siê z nas. – Do tego nie mo¿na dopuœci栖 powiedzia³ cicho Thivt. – Czy mamy wiêc zaakceptowaæ Szandora jako króla? – spyta³ Damiano. Teraz wszyscy zaczêli mówiæ naraz, a¿ wreszcie ostry g³os Polarki zdo³a³ przebiæ siê przez ten gwar: – Bibi Savina ma racjê. Mo¿emy po prostu zignorowaæ Szandora. Abdykacja Jakuba nie mia³a ¿adnego znaczenia. Po pierwsze, nigdy nie by³o takiego precedensu. Król jest królem dopóki nie umrze, 191

albo dopóki Kris nie pozbawi go w³adzy. Nie s³ysza³em nic o tym, by Kris og³osi³ akt odwo³ania, a nawet gdyby to zrobi³, my mo¿emy podaæ do wiadomoœci publicznej, ¿e akt ten zosta³ wydany pod groŸb¹ u¿ycia si³y, a wiêc jest niewa¿ny. Jakub jest królem! Biznaga potrz¹sn¹³ gwa³townie g³ow¹. – Ale to Szandor zasiada w pa³acu. To jego Imperium uzna³o za w³adcê ludu Romów. Czy dysponujemy œrodkami prawnymi, którymi moglibyœmy go zmusiæ do ust¹pienia? Znów zaczêli siê k³óciæ, w koñcu przerwa³em tê ja³ow¹ wymianê zdañ, podnosz¹c d³oñ. – Mam plan – powiedzia³em. – To ja spowodowa³em ten ca³y ba³agan opuszczaj¹c tron, wiêc teraz sam go posprz¹tam. – Jak? – zapyta³ Walerian. – Pojadê na Galgalê w pojedynkê, bez ¿adnej eskorty. Osobiœcie, nie jako doppelganger. Wejdê do królewskiego pa³acu i powiem mojemu synowi Szandorowi, by natychmiast zabiera³ swój ty³ek z pa³acu, bo inaczej po¿a³uje. – I to jest twój plan? – Walerian wygl¹da³ na absolutnie zdumionego. – Tak. To jest mój plan. – Pojedziesz na Galgalê? – upewnia³ siê Jacinto. – Pójdziesz do Szandora i postawisz mu ultimatum? – Tak – odpowiedzia³em. Znów popatrzyli po sobie. Nie wierzyli w³asnym uszom. Byli ju¿ zupe³nie pewni, ¿e straci³em rozum. – I co wed³ug ciebie stanie siê potem? – chcia³ siê dowiedzieæ Walerian. – On zapewne uœmiechnie siê uprzejmie, powie: „oczywiœcie tato, natychmiast”, i pójdzie sobie precz? Czy tego oczekujesz, Jakubie? – No, tak prosto nie bêdzie. – A ja myœlê, ¿e bêdzie bardzo prosto – odpar³ Walerian. – Wyg³osisz swoj¹ kwestiê, a kiedy on ju¿ odzyska mowê, ka¿e ciê wrzuciæ do lochu, co najmniej z dziewiêæ mil pod ziemiê. Albo nawet zrobi coœ znacznie gorszego. – Swojemu w³asnemu ojcu? – spyta³a Ammagante. – Rozmawiamy o Szandorze, a to jest zwierzê, dzika bestia. Pamiêtacie, co zrobi³ na D¿ebel Abdullah, kiedy rozbi³ siê statek i skoñczy³a siê ¿ywnoœæ? I to ma byæ cywilizowany cz³owiek? Ktoœ, komu mo¿na ufaæ? Przecie¿ jad³ cia³a w³asnej za³ogi. – Walerian… 192

– Nie – rzuci³ gniewnie. – Zamierzasz mi mówiæ, ¿e to siê nigdy nie wydarzy³o? A teraz ten sam Szandor jest naszym królem. Chcesz apelowaæ do jego poszanowania tradycji, litoœci i uczuæ? Jak myœlisz, co on zrobi z tob¹, gdy ju¿ dostanie ciê w swoje rêce? – Nie zrobi mi krzywdy – odpar³em. – Szaleñstwo. Absolutne szaleñstwo. – Mo¿e próbowaæ mnie uwiêziæ, to prawda. Ale nie wierzê, by powa¿y³ siê na coœ wiêcej. Nawet Szandor. Ale jeœli mnie uwiêzi, starci natychmiast ca³e poparcie, jakie jeszcze ma wœród naszego ludu, a ja mogê poczekaæ w lochu. Jestem w takim wieku, ¿e ju¿ nauczy³em siê cierpliwoœci. – Jakubie, to jest szaleñstwo! – upiera³ siê Walerian. – Je¿eli ju¿ musisz zobaczyæ siê z Szandorem, dlaczego przynajmniej nie poœlesz doppelgangera? – Myœlisz, ¿e da³by siê oszukaæ? Pierwsza rzecz, jak¹ zrobi, to sprawdzi, czy jestem prawdziwy. – A gdy ju¿ przekona siê, ¿e tak… – Zaryzykujê. – A jeœli ciê zabije? Jak sobie bez ciebie poradzimy? – Nie zabije. Gdyby zabi³, sta³bym siê mêczennikiem. Symbolem. Narzêdziem, za pomoc¹ którego pozbawilibyœcie go tronu. – Tylko, kto by wtedy na nim zasiad³? – Czy wy myœlicie, ¿e jestem jedynym cz³owiekiem, który mo¿e byæ Królem Romów? – wrzasn¹³em. – Jesu Chreczuno, czy ja jestem nieœmiertelny? Któregoœ dnia i tak pojawi siê nowy król, a jeœli ten dzieñ nadejdzie nieco wczeœniej, to co z tego? Szandor musi zostaæ obalony. Koszt nie gra roli. To ja umo¿liwi³em objêcie tronu Diab³u, ja te¿ stworzy³em go dla œwiata, wiêc ja te¿ wyrzucê go z mojego pa³acu, do którego bezprawnie wtargn¹³, i pojadê w tym celu na Galgalê. Sam. – To zbyt pochopne – wymamrota³ Jacinto. – Ale jeœli pozwoli unikn¹æ wojny domowej… – powiedzia³ równie cicho Thivt. – Nie. Popieram Waleriana – to g³os Polarki. – Nie staæ nas na stracenie ciebie. Musi istnieæ jakiœ mniej ryzykowny sposób pozbycia siê Szandora. Og³oœ, ¿e abdykacja by³a niewa¿na, i elekcja Szandora równie¿. Ustanów legalny rz¹d tu, na Xamur. Przypomnij wszystkim Romom o obowi¹zku lojalnoœci wobec ciebie. – Nie – odpar³em. – Nie mam zamiaru uznawaæ uzurpacji Szandora nawet w tym stopniu, by powo³ywaæ konkurencyjny rz¹d. Nasza stolica jest na Galgali. Pojadê na Galgalê. 13 – Czas trzeciego wiatru

193

– Niech Bóg nam pomo¿e – szepn¹³ Walerian. I teraz zaczêli ju¿ krzyczeæ jeden przez drugiego, a narada zmienia³a siê w histeryczn¹ k³ótniê. Próbowa³em nad tym zapanowaæ, ale nie da³em rady. Kiedy król nie mo¿e zwróciæ na siebie uwagi swoich doradców, Ÿle naprawdê musi dziaæ siê w królestwie. Przypatrywa³em siê w milczeniu ich wrzaskom i gestom, a potem sam przez chwilê wrzeszcza³em i gestykulowa³em, ale nic nie wskóra³em. Wiêc po prostu zostawi³em ich i odszed³em. Okr¹¿y³em krater i z przeciwnej strony wspi¹³em siê a¿ ku wewnêtrznemu krêgowi. Tam usiad³em ty³em do nich i tylko nas³uchiwa³em tych krzyków i swarów, najlepszych i najm¹drzejszych z moich ludzi. Po d³u¿szej chwili us³ysza³em za plecami kroki wspinaj¹cego siê cz³owieka. Nie spojrza³em w tamt¹ stronê. Wiedzia³em, kto tu idzie, bo wyczuwa³em jego dziwn¹ aurê. Thivt. Czeka³em nie mówi¹c ani s³owa. Czu³em tylko, jak ten obcy duch zbli¿a siê ku mnie z ka¿dym krokiem… Nigdy nie rozstrzygnêliœmy w sposób satysfakcjonuj¹cy kwestii, czy w Galaktyce istniej¹ jakieœ inne inteligentne rasy. Kiedyœ musia³y istnieæ, to pewne. Wystarczy chocia¿by spojrzeæ na staro¿ytn¹ fortecê na Megalo Kastro. Ale nigdy nie natrafiliœmy na ¿yw¹ kulturê obcych. Jedyne inteligentne gatunki, o których nam wiadomo, to my i gaje, dwie prawie identyczne rasy ludzkie, które ewoluowa³y na dwóch odrêbnych œwiatach, odleg³ych od siebie o tysi¹ce lat œwietlnych. Od kiedy ruszyliœmy na podbój Galaktyki, zetknêliœmy siê z wieloma gatunkami interesuj¹cych i czasem skomplikowanych istot, ale ¿adna z nich nie wykazywa³a œladów tego, co uwa¿amy za inteligencjê. Mo¿na by ewentualnie wzi¹æ pod uwagê ¿ywe morze na Megalo Kastro, ale nie jest to inteligencja w takim znaczeniu, jakie nadajemy temu s³owu. (Istnienie dwóch odrêbnych, lecz identycznych ras ludzkich te¿ jest zagadk¹. Wielu najwybitniejszych uczonych Romów twierdzi, ¿e jest statystycznie nieprawdopodobne i w³aœciwie biologicznie niemo¿liwe, aby ewolucja na dwóch ró¿nych œwiatach stworzy³a prawie takie same formy ¿ycia. Podejrzewaj¹ raczej, ¿e my i gaje mieliœmy wspólnego przodka, pochodz¹cego byæ mo¿e z jakiegoœ innego jeszcze odleg³ego œwiata. ¯e jesteœmy potomkami kolonistów, którzy zostali zapomniani w prehistorycznych czasach. Jeœli chodzi o ró¿nice, które naprawdê istniej¹ miêdzy naszymi rasami – a chodzi 194

o romsk¹ umiejêtnoœæ nawiedzania czy te¿ zwi¹zan¹ z tym umiejêtnoœæ dokonywania skoków podprzestrzennych – t³umaczy siê je mutacjami, które nast¹pi³y w naszej ga³êzi w ci¹gu tysiêcy lat oddzielnego istnienia na GwieŸdzie Romów. Pamiêtajcie, ¿e to s¹ tylko spekulacje Romów. Nie istniej¹ ¿adne spekulacje gaje na ten temat, poniewa¿ gaje po prostu nie wiedz¹ nic o naszym obcym pochodzeniu. Gdyby wiedzieli, prawdopodobnie wybiliby nas do nogi dawno temu na Ziemi, w czasach przeœladowañ. Wystarczaj¹cy trudny by³ dla nich do zaakceptowania nasz wêdrowny tryb ¿ycia i brak poszanowania dla ich praw. Gdyby dowiedzieli siê, ¿e jesteœmy upiorami z ca³kowicie innego œwiata, skoñczy³oby siê to na pewno jakimœ gigantycznym pogromem, œwiêt¹ krucjat¹ przeciwko z³ym duchom z gwiazd. Mo¿e nawet wci¹¿ jeszcze mo¿e siê to tak skoñczyæ.) Ale Thivt… tak, Thivt, jestem o tym absolutnie przekonany, to ktoœ inny. Nie by³ ani Romem, ani gaje. W¹tpiê jednak, bym kiedykolwiek pozna³ prawdê. Thivt jest moim przyjacielem i kuzynem, a wiêc uprzejmoœæ zabrania zapytania go wprost, czy jest tak¿e cz³owiekiem. Sta³ za moimi plecami wci¹¿ emituj¹c te dziwne fale. Jego d³oñ spoczê³a delikatnie na moim ramieniu. Poczu³em ciep³o, troskê, wspó³czucie. To te¿ jest w nim obce – sposób, w jaki dotyka twej jaŸni, to, ¿e potrafi w pewien sposób komunikowaæ siê t¹ drog¹. – Jakub – powiedzia³. – Pos³uchaj ich tylko. Gdacz¹ jak stado kur na podwórku. – Wkrótce siê ucisz¹. – Wszyscy s¹ przeciwko mojemu planowi, prawda? – Czy to dla ciebie wa¿ne? – Je¿eli s¹dz¹, ¿e oszala³em, to tak. Bêdê potrzebowa³ ich wsparcia, gdyby rzeczy nie posz³y dobrze na Galgali, a nie s¹dzê, ¿eby posz³y dobrze. Jak bêdê móg³ od nich wymagaæ, by tam przybyli i nara¿ali ¿ycie, jeœli bêd¹ przekonani, ¿e œwiadomie i wbrew ich radom pod³o¿y³em g³owê pod topór? – Jakubie, zrobi¹ wszystko, o co ich poprosisz. – Nie jestem pewien. Waha³em siê. W obliczu tak zdecydowanej opozycji zacz¹³em nawet rozwa¿aæ myœl porzucenia swego pomys³u. Mo¿e to naprawdê jest szaleñstwo, niepotrzebne ryzyko nie tylko dla mnie, lecz dla nas wszystkich? – To nie s¹ g³upcy – powiedzia³em. – Jeœli wszyscy myœl¹, ¿e nie powinienem jechaæ, mo¿e… 195

Palce Thivta zacisnê³y siê mocniej na moim ramieniu. Teraz czu³em p³yn¹ce od niego mi³oœæ i poparcie. – IdŸ za swoim w³asnym s¹dem, Jakubie. On ciê nigdy nie zawiód³. Skoro uwa¿asz, ¿e musisz siê spotkaæ z Szandorem, to jedŸ do niego. Jesteœ królem. Decyzja nale¿y do ciebie. Odwróci³em siê do niego. – Tak s¹dzisz? Jego ciemne, nieodgadnione oczy patrzy³y prosto w moje. W tym momencie wyda³ mi siê jeszcze bardziej tajemniczy ni¿ zwykle. Zastanawia³em siê, jaki mózg, jakie obce pofa³dowania i bruzdy kryj¹ siê za t¹ powa¿n¹ twarz¹. Przesy³a³ mi spokój i si³ê. Nie wiem, kim by³, mo¿e naprawdê pochodzi³ z jakiejœ nieznanej rasy, a przybra³ tylko ludzk¹ postaæ, ale jedno wiem na pewno: by³ moim przyjacielem, moim kuzynem. – Tak w³aœnie s¹dzꠖ odpar³, i powiedzia³ to w romskim. – Dobrze. Tak wiêc bêdzie. Obszed³em ponownie krater i wróci³em do moich doradców. Zd¹¿yli ju¿ zamilkn¹æ, i teraz wszyscy patrzyli na mnie. – Nie zrobisz tego, prawda? – zapyta³ Polarka. – Podj¹³em ju¿ decyzjê. – Spytaj przynajmniej phuri dai! – wrzasn¹³ Walerian. – Na mi³oœæ bosk¹, Jakubie. Niech ona zadecyduje! – Phuri dai! – popar³ go Polarka. – Phuri dai! Wszyscy odwrócili siê ku Bibi Savinie. Wci¹¿ byli przeciwko mnie. Wszyscy oprócz Thivta. Oni naprawdê s¹dzili, ¿e straci³em rozum. – Dobrze – powiedzia³em, czuj¹c narastaj¹cy gniew. – Pos³uchajmy phuri dai. Powiedz nam, Bibi Savino. Co powinienem uczyniæ? W oczach Bibi Saviny b³yszcza³y coraz jaœniejsze iskry, a jej pomarszczone i wyschniête cia³o zdawa³o siê zajmowaæ od wewnêtrznego ognia. Nagle na moment, w aurze p³omienia, ujrzeliœmy j¹ m³od¹, a emanowa³a z niej taka piêknoœæ, ¿e przyt³umi³a nawet urodê Syluisy. – Musisz udaæ siê na Galgalê, Jakubie – powiedzia³a przejmuj¹cym g³osem osoby znajduj¹cej siê w transie, g³osem wieszczki. – Stañ przed Szandorem i powiedz mu, ¿e nie jest królem.

Czêœæ pi¹ta

W paszczy lwa

I có¿ uczyni³ ten prorok? Có¿ nade wszystko poleci³ nam czyniæ? Kaza³ nam odrzuciæ wszelkie drogowskazy – bogów, ojczyznê, moralnoœæ, prawdꠖ i bez ich pomocy, samotnie, tylko o w³asnych si³ach, rozpocz¹æ kszta³towanie œwiata, który nie przyniesie wstydu naszym sercom. Która jest najbardziej niebezpieczn¹ z dróg? T¹ w³aœnie chcê pod¹¿aæ! Gdzie jest najg³êbsza otch³añ piekie³? Tam w³aœnie zd¹¿am! Co wymaga najbardziej szaleñczej odwagi? Przyjêcie pe³nej odpowiedzialnoœci! Kazantzakis

198

1

M

imo ¿e Bibi Savina tak kategorycznie wyrazi³a swoj¹ opiniê, wci¹¿ jeszcze trwa³y dyskusje. Przychodzili do mnie dwójkami i trójkami, i starali siê wp³yn¹æ na moj¹ decyzjê. Pomyœl o ryzyku, mówili mi, pomyœl o niebezpieczeñstwie. Pomyœl, jak¹ stratê poniesie nasz lud, jeœli Szandor u¿yje si³y. Pomyœl o tym, pomyœl o tamtym… Ciebie nikt nie mo¿e zast¹piæ, mówili. Dlaczego tak po prostu chcesz siê oddaæ w rêce Szandora? On jest moim synem – odpowiada³em im wtedy. – Nie u¿yje si³y. Polarka powiedzia³ mi prosto w oczy, ¿e jestem wariatem. Nigdy nie widzia³em go tak zdesperowanego. Tupa³, krzycza³, grozi³, ¿e zrezygnuje ze stanowiska. Zwróci³em mu uwagê, ¿e w tej chwili nie ma ¿adnego stanowiska, z którego móg³by zrezygnowaæ. Ta uwaga nie rozbawi³a go. Zacz¹³ za to na œlepo, niemal histerycznie, nawiedzaæ odleg³e czasy i miejsca. By³ naprawdê oszala³y. Niemal oczekiwa³em, a¿ zacznie toczyæ pianê z ust. Osoba królewska jest œwiêta – przekonywa³em ich. – Nawet Szandor bêdzie musia³ mieæ to na wzglêdzie, kiedy stanê przed nim na Galgali. Walerian proponowa³, ¿e sam uda siê na Galgalê i zakoñczy uzurpatorskie panowanie Szandora si³¹. Mia³ zamiar zebraæ wszystkich swych piratów, wkroczyæ z nimi do pa³acu, i osobiœcie œci¹gn¹æ Szandora z tronu. Biznaga och³odzi³ nieco jego zapa³ podkreœlaj¹c, ¿e 199

Szandor nie pozwoli, by statki Waleriana podesz³y do Galgali bli¿ej ni¿ na rok œwietlny. Wystarczy mu w tym celu zawiadomiæ tylko Imperium, ¿e notoryczny pirat Walerian pojawi³ siê w jego przestrzeni i armada imperialna zaraz tam bêdzie. Jednak Biznaga tak¿e twierdzi³, ¿e nie powinienem jechaæ. Chocia¿ w odró¿nieniu od tamtych dwóch, stara³ siê wp³yn¹æ na moj¹ decyzjê cichym, spokojnym i cierpliwym t³umaczeniem, godnym najlepszego dyplomaty. Podobnie czynili Jacinto i Ammagante. Za to Damiano by³ bardziej gwa³towny – ciska³ siê i kl¹³ niemal równie szaleñczo jak Polarka. Mia³ nawet zamiar odnaleŸæ jakiegoœ mojego innego syna albo dwóch (choæ nie wiem jak by tego dokona³, moje dzieci s¹ rozproszone po ca³ym Wszechœwiecie i Bóg jeden wie, albo i nie, gdzie ich szukaæ), aby wyb³agali u mnie zmianê decyzji lub pojechali do swego brata Szandora jako moi wys³annicy. Jakby mogli oczekiwaæ od niego jakiejœ ³aski… Ktoœ inny, nie pomnê ju¿ nawet kto (i bardzo dobrze), proponowa³, by udaæ siê przed oblicze tego starca Imperatora, i prosiæ o pomoc w obaleniu Szandora. Najbardziej œmiechu warta rzecz, jak¹ s³ysza³em. I tak to siê kot³owa³o przez kilka nastêpnych dni. Moj¹ decyzjê popierali jedynie Thivt i Bibi Savina. Mo¿e te¿ Syluisa, ale ona trzyma³a siê raczej na uboczu i nikt nie móg³ przenikn¹æ jej myœli, a jednak, gdy spogl¹da³em w b³êkitn¹, ch³odn¹ otch³añ jej oczu, zdawa³o mi siê, ¿e dostrzegam tam poparcie dla mojej decyzji. W ten tylko niejasny sposób dawa³a mi do zrozumienia, ¿e powinienem wykonaæ mój zamiar, przyj¹æ ryzyko… i osi¹gn¹æ swój cel. Ok³ama³em ich. – Uspokójcie siꠖ powiedzia³em z moc¹. – Wiem doskonale, co czyniê. Wszystko to jest ju¿ zapisane w ksiêgach losu i zakoñczy siê dobrze. I to jakby ich uspokoi³o. Pomyœleli zapewne, ¿e otrzyma³em jakieœ, przeznaczone tylko dla króla, informacje o przysz³oœci. ¯e zjawi³ siê jakiœ przyjazny duch, mo¿e mój w³asny, i wyjawi³ mi, jak to czyni¹ przyjazne duchy, ¿e ten hazard op³aci³ siê, ¿e Szandor ukorzy³ siê, gdy ujrza³ przed sob¹ ¿ywego i prawowitego króla Romów, ¿e odzyska³em tron, i ¿e znów zacz¹³em podró¿ ku GwieŸdzie Romów. Naprawdê tak s¹dzili. Ale duchy trzyma³y siê wtedy z daleka. Czasem zdawa³o mi siê, ¿e dostrzegam k¹tem oka jakieœ drganie powietrza, ¿e gdzieœ w pobli¿u ktoœ siê czai, jednak ¿aden siê nie objawi³. Móg³ to byæ powód 200

do trosk, ale nie dopuœci³em takich myœli. Wyt³umaczy³em sobie, ¿e duchy nie przybêd¹, bo w³aœnie trwa moja próba: próba mojej rozwagi i odwagi. Ci, którzy mogli mnie nawiedziæ, a nawet ja sam, postanowili, ¿e sam muszê przez ni¹ przejœæ. By³em zdany na siebie. W porz¹dku. Zrobiê zatem to, co muszê, bez ¿adnych podpowiedzi, jak ka¿dy zwyk³y cz³owiek. Szandor by³ dziki i nieobliczalny, ale jednak mój plan mia³ swoj¹ logikê. Czu³em, ¿e nic z³ego ostatecznie mi siê nie stanie, a mimo wszystko by³oby mi³o doœwiadczyæ nawiedzenia przez jakiegoœ przysz³ego siebie, ot tak, dla potwierdzenia, ¿e jeszcze tam istniejê. By³oby mi³o… w tamte dni, gdy szykowa³em siê do wkroczenia prosto w paszczê lwa.

2

A

wiêc w koñcu rzecz zosta³a ustalona. Zreszt¹ jak d³ugo mo¿na spieraæ siê z królem, który ju¿ i tak podj¹³ decyzjê? Pojadê na Galgalê. Stanê przed Szandorem, a potem… no có¿, potem zobaczymy, co nast¹pi dalej. Uczyni³em jednak jedno ustêpstwo wobec obaw moich przyjació³. Pocz¹tkowo zamierza³em udaæ siê na Galgalê samotnie, ale Damiano przekona³ mnie, bym wzi¹³ Choriana. Chorian by³ b¹dŸ co b¹dŸ na s³u¿bie Imperium i Szandor musia³by pomyœleæ dwa razy, nim zada³by mu jakiœ gwa³t, niezale¿nie od tego, co planowa³ wobec mnie. Rozumia³em ich sposób myœlenia. Ale da³em im natychmiast do zrozumienia, ¿e owszem, Chorian mo¿e pojechaæ ze mn¹ na Galgalê, ale nic wiêcej. Przed Szandorem zamierza³em stan¹æ sam, nie chowaj¹c siê za tarcz¹ Imperium i plecami ch³opca, który mia³ jeszcze mleko pod w¹sem, i uci¹³em wszelkie dalsze dyskusje na ten temat. Normalnie jestem naprawdê bardzo ostro¿nym cz³owiekiem. Nie po¿y³bym zreszt¹ tak d³ugo, gdyby by³o inaczej. Mój ojciec wyry³ w mej œwiadomoœci Trzy Prawa i Jedyne S³owo, gdy by³em jeszcze ma³ym dzieckiem i fakt, ¿e prze¿y³em tak wiele bez uszczerbku, dowodzi, jak dobrze zapamiêta³em jego nauki. Ci, którzy ¿yj¹ kieruj¹c siê zdrowym rozs¹dkiem – mawia³ mój ojciec – s³usznie czyni¹ w oczach Boga. I tak zaprawdê jest, wiêc zawsze te¿ tak ¿y³em. Ale 201

jednak jest zdrowy rozs¹dek i zdrowy rozs¹dek, i niektóre jego rodzaje s¹ zdrowsze ni¿ inne. Minê³o trochê czasu zanim zrozumia³em, ¿e czasem konwencjonalne, „bezpieczne” sposoby rozwi¹zywania problemów nios¹ ze sob¹ du¿e ryzyko. I ¿e czasem to, co przeciêtnym ludziom wydaje siê szaleñstwem, jest jedyn¹ rozs¹dn¹ drog¹ postêpowania. Dla przyk³adu wróæmy do czasów, gdy ¿y³em w niewoli na Alta Hannalanna. Myœlicie, ¿e zdrowy rozs¹dek jest cokolwiek wart w takim miejscu jak Alta Hanalanna? Gdybym wtedy szed³ za jego wskazaniami, ju¿ by³bym martwy. Có¿ to by³ za okrutny œwiat! Jak¿e go nienawidzi³em, jak tam cierpia³em, jak ciê¿ko tam harowa³em i jak nisko upad³em! Tysi¹ce razy ka¿dego dnia przeklina³em duszê Puliki Boszengra, tego, który sprzeda³ mnie tam w niewolê po obaleniu swego brata, a mojego ukochanego nauczyciela i drugiego ojca, Loiza la Vakako. Ta planeta mog³a byæ ostatni¹, jak¹ widzia³bym w ¿yciu, gdybym nie wykorzysta³ nieprawdopodobnej wrêcz i szaleñczej szansy. Przeniesiono mnie tam, jak ju¿ wiecie, transmiterem. Pierwszy raz podró¿owa³em w ten okropny sposób, i by³o to jak najgorszy koszmar senny. Godziny, potem tygodnie i miesi¹ce – kto to mo¿e dok³adnie okreœli栖 by³em wiêŸniem w malutkiej sferze mocy, która ciska³a mnie po ca³ej Galaktyce. Szamota³em siê i wrzeszcza³em, a¿ gard³o mia³em zupe³nie zdarte, a podró¿ wci¹¿ trwa³a i trwa³a. I wci¹¿ trwa³em ja, w zawieszeniu miêdzy œmierci¹ a ¿yciem. Po raz drugi na moim czole widnia³ znak niewolnika, a ja nie mog³em go zetrzeæ ¿adnym sposobem, choæ niemal zdar³em sobie skórê próbuj¹c. I znik¹d pomocy… Mia³em wtedy dwadzieœcia, mo¿e dwadzieœcia piêæ lat. Kiedy siêgam w przesz³oœæ tak daleko, trudno dok³adnie siê doliczyæ. W ka¿dym razie by³em jeszcze bardzo m³ody. Moje ¿ycie dopiero co siê zaczê³o, a wtedy zdawa³o mi siê, ¿e dobiegam jego kresu, a przecie¿ kiedy by³em niemowlêciem w ko³ysce, stara m¹dra kobieta szepta³a mi przepowiednie o koronie i chwale. Dlaczego siê nie spe³ni³y? Ma³y cygañski ch³opiec na Vietoris, niewolnik i ¿ebrak na Megalo Kastro, zbieracz nawozu na Nabomba Zom – to by³a moja chwa³a, moje królowanie. Zdarzy³a mi siê tylko jedna chwila, w której naprawdê wiod³em szczêœliwe ¿ycie: gdy zosta³em przybranym synem Loiza la Vakako, przysz³ym mê¿em jego cudownej córki. Piêkny œwiat Nabomba Zom pewnego dnia mia³ byæ moj¹ dziedzin¹. 202

I w³aœnie wtedy odebrano mi to wszystko tak nagle, a ja znowu by³em tylko niewolnikiem, wepchniêtym do sfery transmitera i wys³anym w nicoœæ, a zmierza³em do œwiata tak okropnego, ¿e Loiz la Vakako nie potrafi³ zmusiæ siê, by mi go opisaæ. Nie pamiêtam momentu l¹dowania na Alta Hannalanna. Chocia¿ na pewno musia³o byæ paskudne. Przebywa³em w sferze transmitera tak d³ugo, ¿e sta³a siê ona dla mnie niemal jak macica, kiedy wiêc zosta³em z niej wyrwany i uderzy³em o powierzchniê tej straszliwej planety, szok odebra³ mi na moment zmys³y. Pierwsz¹ rzecz¹, jak¹ sobie przypominam, jest, ¿e klêczê z pochylon¹ g³ow¹, oblany potem i trzês¹cy siê ze strachu, a wysoki mê¿czyzna w szarym mundurze bije mnie raz po raz w nerki pa³k¹, a ja nie wiedzia³em gdzie jestem… nie wiedzia³em nawet, kim jestem. – Wstawaj! – wo³a³. – Wstawaj, niewolniku! Powietrze by³o gor¹ce i zatêch³e, a powierzchnia, na której sta³em, wyraŸnie dr¿a³a. I nie by³a to tylko moja wyobraŸnia. Nie by³o tam sta³ego pod³o¿a. Jak okiem siêgn¹æ, a¿ po horyzont rozci¹ga³a siê tylko dzika pl¹tanina oœlizg³ych ¿ó³tych k³¹czy, grubych jak udo mê¿czyzny. W dotyku by³y twarde i lepkie, z mnóstwem naroœli i gruczo³ów. I wszystko to drga³o jak potr¹cone struny skrzypiec. Zdawa³o mi siê, ¿e czujê oddech planety, któr¹ mia³em pod stopami; ciê¿ki chrapliwy wydech, który wprawia w drganie spl¹tan¹ roœlinnoœæ, a zaraz potem œwiszcz¹cy, suchy wdech. Pada³ gêsty, b³otnisty deszcz. Grawitacja by³a s³aba, ale w niczym nie u³atwia³o to poruszania siê. Po prostu wszystko zdawa³o siê jeszcze bardziej niestabilne. Mia³em torsje i zawroty g³owy. – Wstawaj! – rykn¹³ stra¿nik, i znów uderzy³ mnie bez litoœci. Kaza³ mi wyjœæ na jakiœ dziwaczny pojazd, który nie mia³ kó³, lecz podobne do pajêczych odnó¿a, koñcz¹ce siê olbrzymimi sp³aszczeniami w kszta³cie d³oni. Pojazd porusza³ siê po powierzchni Alta Hannalanna na podobieñstwo gigantycznego robaka, zagarniaj¹c pod siebie grube k³¹cza w miarê, jak szed³ do przodu. Wreszcie dotar³ do miejsca, gdzie spl¹tana roœlinnoœæ otacza³a wielk¹ czarn¹ jamê w ziemi; zanurkowa³ tam i schodzi³ ni¿ej, i ni¿ej, a¿ znalaz³em siê gdzieœ g³êboko we wnêtrzu planety. Przez wiele kolejnych miesiêcy nie mia³em ogl¹daæ powierzchni Alta Hannalanna. Nie ma tam, prawdê rzek³szy, wiele do ogl¹dania, ca³a jest bowiem jednym nieprzeniknionym labiryntem tych prze203

klêtych, lepi¹cych siê k³¹czy, a szare, gêste chmury zawsze zakrywaj¹ jej s³oñce; nigdy te¿ nie przestaje padaæ deszcz. Ale na dole by³o jeszcze gorzej. Tam wszystko jest jedn¹ wielk¹ g¹bczast¹ mas¹, której warstwa siêga setki kilometrów w g³¹b. Wydr¹¿ono w niej prawdziwe labirynty szerokich i niskich tuneli. Ich œciany s¹ wilgotne i ró¿owe jak œcianki jelit, z tym ¿e fosforyzuj¹ delikatnym œwiat³em w upiornym odcieniu, które wprawdzie rozprasza ciemnoœci, ale jednoczeœnie bardzo mêczy oczy. Tak wygl¹da spodnia pod ca³¹ powierzchni¹ planety, od bieguna do bieguna. Potem dowiedzia³em siê, ¿e ta g¹bka Alta Hannalanna jest systemem korzeniowym roœlinnej maty rozci¹gaj¹cej siê na powierzchni, jej zarodni¹. I ta gigantyczna masa o¿ywionej materii oplata ca³y glob. Warstwa wierzchnia jest jej uk³adem pokarmowym. Zbiera wilgoæ z atmosfery, a wystawiaj¹c siê na md³e œwiat³o s³oneczne, przeprowadza te¿ coœ w rodzaju fotosyntezy. NajwyraŸniej ca³a ta rzecz jest jednym wielkim organizmem o rozmiarze planety, roœlinnym odpowiednikiem morza z Megalo Kastro. Prawdziwa skorupa Alta Hannalanna le¿y o wiele ni¿ej. Mo¿na j¹ zobaczyæ podczas pomiarów sonarowych, ale nikt nigdy nie widzia³ powodów, by próbowaæ dotrzeæ a¿ tak g³êboko. Na Boga, có¿ to by³o za okropne miejsce! I pomyœleæ, ¿e to Rom je odkry³ – wielki cygañski podró¿nik, Claude Varna, piêæset lat temu. Trzeba zapisaæ Varnie na plus, ¿e uzna³ to za okropnoœæ niewart¹ dalszych badañ, ale sto lat póŸniej jakiœ fragment jego raportu zainteresowa³ biologa zatrudnionego w wielkiej kompanii handlowej gaje, i wys³ano tam drug¹ ekspedycjê. I co siê okaza³o? Tunele mia³y swoich mieszkañców, a w³aœciwie zosta³y przez nich stworzone. By³y one bowiem po prostu olbrzymimi kana³ami czerwi, wygryzionymi przez te powolne, sp³aszczone u góry istoty, których cia³a maj¹ œrednicê trzech obwodów cz³owieka w pasie, a d³ugoœæ wprost niewiarygodn¹. Powoli, cierpliwie, te istoty przegryza³y sobie drogê przez podziemny œwiat Alta Hannalanna, zapewne od pocz¹tku jej istnienia. Bo te¿ s¹ one bezmózgimi, niepowstrzymanymi, wy¿eraj¹cymi materiê maszynami. Jedz¹, trawi¹ i wreszcie wydalaj¹ gêsty œluz, który znaczy ich œlad jak rzeka, i w koñcu jest wch³aniany przez œcianki korytarzy. S¹ tam, w tych tunelach, jeszcze inne formy ¿ycie, stosunkowo niewielkich rozmiarów, które paso¿ytuj¹ na wielkich czerwiach albo na otaczaj¹cej wszystko materii roœlinnej. Jedn¹ z nich jest rodzaj insekta – istota rozmiarów psa o olbrzymim dziobie i wielkich b³ysz204

cz¹cych z³otem oczach, zreszt¹ niezwykle odra¿aj¹ca z wygl¹du. I w³aœnie z powodu tych istot spêdzi³em na Alta Hannalanna dwa lata, które by³y tak straszliw¹ tortur¹. Insekty te ¿yj¹ wewn¹trz czerwi. U¿ywaj¹ swych dziobów do wprowadzenia w tkankê czerwia swoich soków trawiennych, i w ten sposób dr¹¿¹ korytarz wewn¹trz ich cia³. Karmi¹ siê nimi, a tak¿e sk³adaj¹ tam jaja. Mimo swych olbrzymich rozmiarów czerw zosta³by prawdopodobnie skonsumowany w ca³oœci przez te ma³e potwory przebywaj¹ce w jego wnêtrzu, gdyby nie wytworzy³ systemów obronnych. Kiedy czerw zdaje sobie sprawê, ¿e nast¹pi³a inwazja do jego cia³a – a przekazanie takiej informacji do jego ma³ego mó¿d¿ka mo¿e zaj¹æ ca³e lata – wydziela substancje chemiczne, które p³yn¹ w kierunku zaatakowanej tkanki i powoduj¹ jej stwardnienie w kamienn¹ masê. Tak wokó³ paso¿yta formowana jest torbiel, w której zostaje on uwiêziony i ostatecznie umiera z g³odu. Minera³, który s³u¿y za budulec torbieli, jest po³yskliwy i ¿ó³tej barwy, g³adki w dotyku, i mo¿e byæ piêknie wypolerowany. W handlu miêdzygwiezdnym jest sprzedawany jako nefryt z Alta Hannalanna, choæ tak naprawdê s³uszniej by³oby nazwaæ go bursztynem. W ka¿dym razie osi¹ga naprawdê wysokie ceny. Paskudny sposób zdobywania tego nefrytu zosta³ mi objaœniony przez jednego z moich kompanów niewolników, wychudzonego, siwow³osego mê¿czyznê o imieniu Vabrikant. Pochodzi³ z jednego ze œwiatów Sempiternu i, jak twierdzi³, przebywa³ ju¿ na Alta Hannalanna od piêciu lat. Kiedy przyprowadzono mnie do niego po nauki, spojrza³ na mnie z tak widocznym wspó³czuciem, ¿e zadr¿a³em z trwogi. Wrêczy³ mi narzêdzia: rodzaj krótkiego, zakrzywionego bu³atu, d³uto i jakieœ dwuzêbne narzêdzie z przymocowan¹ sprê¿yn¹. – Dobra – powiedzia³. – ChodŸ za mn¹. Opuœciliœmy kwakrê niewolników – owaln¹ jamê w jednym z ni¿ej po³o¿onych tuneli. Wkrótce korytarz zwêzi³ siê, a jego sufit znacznie obni¿y³, tak ¿e musieliœmy iœæ dalej na zgiêtych kolanach. Chocia¿ œwiat³a by³o zaledwie tyle, by nieco odró¿niaæ kszta³ty, Vabrikant szed³ od skrzy¿owania do skrzy¿owania z ca³kowit¹ pewnoœci¹, znamionuj¹c¹ doskona³¹ znajomoœæ tuneli. Powietrze by³o ciê¿kie, jego zapach przyprawia³ o md³oœci, a w¹skie tunele wzmaga³y uczucie klaustrofobii. Szliœmy tak wiele godzin. Nie mia³em pojêcia, jak znajdziemy drogê powrotn¹. Od czasu do czasu Vabrikant przystawa³ i wycina³ 205

ze œciany fragment tej ró¿owej substancji, i zjada³ go. Za pierwszym razem, kiedy zaoferowa³ mi coœ takiego, odmówi³em z obrzydzeniem. Wzruszy³ tylko ramionami. – Jak chcesz. Ale nie dostaniesz tu nic innego do jedzenia. Spróbowa³em wiêc z wahaniem. To by³o tak, jakbym jad³ g¹bkê. Pozostawa³ po niej lekki posmak pleœni, ale jednak ssanie g³odu, które zaczyna³em ju¿ odczuwaæ, minê³o przynajmniej na jakiœ czas. Vabrikant uœmiechn¹³ siê. – Lepiej ni¿ umrzeæ z g³odu, he? – Niewiele lepiej. – Przywykniesz. Cygan, tak? – Rom. – Zna³em raz Cygankê. By³a s³odka. Najpiêkniejsza istotka, jak¹ kiedykolwiek spotka³em. Czarne oczy, czarne w³osy… Chcia³em j¹ poœlubiæ, mia³em naprawdê powa¿ne zamiary. Pod¹¿a³em za ni¹ przez szeœæ kolejnych œwiatów. Bardzo mnie lubi³a, ale poœlubi³a jednak Cygana. – My rzadko wi¹¿emy siê z innymi – powiedzia³em. – Tak te¿ siê przekona³em. Ale teraz to chyba nie ma znaczenia. Pozostanê w tym pierdolonym miejscu do koñca ¿ycia. Wyprostowa³ siê, poci¹gn¹³ nosem. – ChodŸ. Jesteœmy ju¿ prawie na miejscu. – Potrz¹sn¹³ g³ow¹. – Ty biedny draniu. Trafiæ tu w tak m³odym wieku. Musia³eœ wdepn¹æ naprawdê w wielkie gówno, ¿eby skazali ciê na Alta Hannalanna. – Ja… – Nie. Nawet nie mów, co zrobi³eœ. Ja te¿ nie mówiê nikomu, za co tu jestem. – Wskaza³ przed siebie. – Spójrz tam, cygañski ch³opcze. To s¹ odchody czerwia. Mamy naszego robala. I rzeczywiœcie zobaczy³em strumyk bladej cieczy ciekn¹cy leniwie ku nam po pod³o¿u korytarza. Wydaliny czerwia. Wkrótce mia³em znaæ tê substancjê a¿ za dobrze. Po chwili weszliœmy w strugê a¿ po biodra, œlizgaj¹c siê i ³api¹c równowagê wraz z ka¿dym krokiem. Vabrikant zapali³ lampkê na swoim he³mie. Czerw by³ przed nami. Staraliœmy siê iœæ równolegle do niego, co nie by³o wcale takie ³atwe, bo wype³nia³ sob¹ prawie ca³y tunel, od œciany do œciany. Musieliœmy dos³ownie przeciskaæ siê miêdzy jego cielskiem a œcian¹. Potem sufit obni¿y³ siê jeszcze bardziej i szliœmy tak skuleni, ¿e myœla³em, i¿ moje plecy tego nie wytrzymaj¹. Od smrodu odchodów niemal dosta³em torsji, ale po jakimœ czasie do niego przywyk³em. 206

Cia³o czerwia by³o miêkkie jak mas³o. Zdawa³o mi siê, ¿e z ³atwoœci¹ móg³bym zanurzyæ z nim rêkê. Przez pó³ godziny Vabrikant nie odezwa³ siê ani s³owem. Potem przystan¹³ na moment i po³o¿y³ d³oñ na moim ramieniu. – Widzisz? Nefryt. – Gdzie? – Tam. Ten ¿ó³ty poblask. Rzeczywiœcie, z przodu dostrzega³em blask bij¹cy od fragmentu skóry czerwia, który by³ wiêkszy ni¿ ja. Kiedy podeszliœmy bli¿ej, zobaczy³em coœ dziwnego na ciele istoty: wewn¹trz tkwi³o coœ czarnego i twardego, a ca³y ten obszar œwieci³ jak jasny p³omieñ. To w³aœnie Vabrikant nazywa³ blaskiem nefrytu. Bez wahania przyst¹pi³ do pracy. Rozci¹³ cia³o czerwia pilnikiem, poszerzy³ otwór, tn¹c bu³atem, a potem wsadzi³ tam ten trzeci przyrz¹d jako klamrê utrzymuj¹c¹ rozwarcie. Toruj¹c sobie drogê sprawnymi uderzeniami, wsun¹³ siê do œrodka czerwia, który zupe³nie nie reagowa³ na jego dzia³ania. – Tu w œrodku jest paso¿yt – powiedzia³. – Wokó³ niego roœnie nefryt. W³aŸ. Sam go dotknij. – Do œrodka? – W³aŸ, mówiê! Wczo³ga³em siê do galaretowatej masy, a¿ dotkn¹³em twardej substancji, g³adkiej jak szk³o. To by³a œciana torbieli otaczaj¹cej uwiêzionego paso¿yta. – Czujꠖ powiedzia³em. – Co teraz robimy? – Odcinamy. Niebezpieczne jest to, ¿e paso¿yt mo¿e wci¹¿ ¿yæ. Jeœli tak, bêdzie cholernie g³odny i naprawdê w kiepskim humorze. Kiedy oderwiemy torbiel, skoczy na nas. Ma bardzo niebezpieczny dziób. – Po czym mo¿na poznaæ, czy jest martwy? – Nie mo¿na – powiedzia³ Vabrikant. – Jeœli na nas nie skoczy, gdy oderwiemy torbiel, to jest martwy. Jeœli ¿yje, to mamy k³opoty. Co roku tracimy w ten sposób cholernie wielu górników. Spojrza³em na niego z niedowierzaniem, ale on tylko wzruszy³ ramionami i przyst¹pi³ do pracy. Pó³ godziny ry³ ma³ymi d³utkami, nim uda³o siê oderwaæ nefrytow¹ torbiel od cia³a czerwia. Kiedy zauwa¿y³em, ¿e laserowy nó¿ za³atwi³by to w kilka sekund, Vabrikant spojrza³ na mnie z politowaniem, jakbym by³ niedorozwiniêty. – Tak, tak, ju¿ daj¹ nam lasery. Nadzorcom z pewnoœci¹ spodoba³by siê ten pomys³. Poczu³em siê jak skoñczony g³upek. Byliœmy wszak niewolnikami i wiêŸniami. 207

Tym razem mieliœmy szczêœcie. Czerw zakoñczy³ swoj¹ robotê. Kiedy oderwaliœmy nefryt, zobaczyliœmy wyschniête i puste zw³oki paso¿yta. – S¹ takie dni, kiedy naprawdê mam nadziejê, ¿e jeden z nich wyskoczy i zabije mnie – powiedzia³ cicho Vabrikant. – Ale chyba tak naprawdê tego jednak nie chcê… w ka¿dym razie nie szukam œmierci. £ap. Pomó¿ mi. Chwyci³ za czo³ow¹ p³ytê nefrytu i uwolni³ j¹, wrzucaj¹c korpus zdech³ego paso¿yta z powrotem do wnêtrza cia³a czerwia. Gdy wychodziliœmy, dostrzeg³em, ¿e zewnêtrzna rana mimo pozostawionej w niej klamry, zaczyna siê ju¿ zrastaæ. Wynieœliœmy siê stamt¹d w sam¹ porê. Czerw odszed³ swoj¹ drog¹. W ten w³aœnie sposób wydobywa siê nefryt na Alta Hannalanna. Przez nie koñcz¹ce siê godziny pe³zniesz wilgotnymi tunelami poszukuj¹c czerwia, potem pod¹¿asz wzd³u¿ jego olbrzymiego cia³a wypatruj¹c blasku nefrytu, który zdradza uwiêzionego paso¿yta, i zaczynasz go odcinaæ licz¹c na szczêœcie. Godziny przera¿aj¹cej monotonii, kilka minut straszliwego strachu i znów godziny monotonii. I ca³y czas masz w nozdrzach ten dusz¹cy, s³odkawy smród. Potem jeszcze trzeba trafiæ z powrotem do jamy mieszkalnej. Vabrikant trafia³ zawsze, ale ja nie zawsze by³em w parze z nim. Czasem wychodzi³em z jakimœ m³odszym mê¿czyzn¹, który zna³ te korytarze niewiele lepiej ni¿ ja. Wtedy b³¹dziliœmy. Z czasem to ja by³em ju¿ tym bardziej doœwiadczonym cz³onkiem dru¿yny, bo nowi niewolnicy przybywali bez przerwy, i wtedy do mnie nale¿a³o odnalezienie drogi. Zdarza³o siê wiêc, ¿e b³¹kaliœmy siê ca³ymi dniami, nie mog¹c znaleŸæ swojej kwatery, a do jedzenia mieliœmy tylko otaczaj¹c¹ nas g¹bkê w œcianach tuneli. Mniej wiêcej jeden czerw na trzy zawiera³ w sobie nefrytow¹ torbiel. Mniej wiêcej jeden paso¿yt na trzy by³ wci¹¿ ¿ywy, kiedy siê j¹ odcina³o. Musia³eœ byæ w ka¿dej chwili gotowy na odparcie jego ataku. Dlatego te¿ pracowa³o siê w parach: jeden ci¹³, drugi sta³ w pogotowiu z bu³atem w rêku, a mimo to niewolnicy wci¹¿ ginêli. Czasami spotyka³o siê paso¿yta wêdruj¹cego korytarzem w poszukiwaniu czerwia. To by³ zawsze pech. Atakowa³y wtedy zaciekle jak demony. A nawet jeœli uda³o siê wróciæ do naszej jamy po wykonaniu normy, niewiele mo¿na by³o zaznaæ odpoczynku. Ot, trochê snu, i prawie zaraz kolejny wymarsz. To by³a egzystencja pozbawiona wszelkiej nadziei na odmianê losu. Nasza jama by³a tak ponura, tak gro208

bowy panowa³ tam nastrój, ¿e czasem nawet z chêci¹ wyruszaliœmy w korytarze. Oczywiœcie rozmawialiœmy o ucieczce, o opanowaniu jakimœ cudem jednej z kapsu³ transmitera, którymi wysy³ano towar. Ale ¿eby to uczyniæ, musielibyœmy zaatakowaæ i rozbroiæ nadzorców, którzy pilnowali nas podczas pobytu w bazie. Nadzorcy te¿ byli niewolnikami. Nikt nie pracowa³by dobrowolnie w takim miejscu, niezale¿nie od p³acy. Ale byli zarazem naszymi najwiêkszymi wrogami. Tylko dziêki temu utrzymywali sw¹ uprzywilejowan¹ pozycjê. Nie widzieliœmy ¿adnej szansy, by w³¹czyæ ich do konspiracji. Mieli pa³ki i bicze neuronowe, i mogli traktowaæ nas jak zwierzêta, i zabiæ nas jak zwierzêta. Zazwyczaj pa³ka wystarcza³a do utrzymania nas w ryzach, ale czasem kiedy jakiœ górnik naprawdê oszala³, w u¿yciu by³ bicz neuronowy, a ktoœ, kto odczu³ choæ raz jego uderzenie, nigdy nie zaryzykowa³by czegoœ takiego ponownie. No, ja kiedyœ zaryzykowa³em.

3

A

by nie straciæ zmys³ów, nawiedza³em wtedy obsesyjnie i bez przerwy odleg³e miejsca i czasy. Odbywa³em tak¿e skoki i po piêædziesi¹t razy na dobê. Czasem nawet wtedy, kiedy czo³ga³em siê tunelem w kierunku czerwia. Nie powinno siê wprawdzie nawiedzaæ, gdy grozi niebezpieczeñstwo, gdy¿ twoja uwaga rozprasza siê wówczas na ró¿ne czasy i miejsca, i mo¿e siê to skoñczyæ œmierci¹. Ale mia³em to gdzieœ. Mo¿e wpada³em wtedy w samobójczy nastrój, mo¿e po prostu by³o mi wszystko jedno… a mo¿e spodziewa³em siê, ¿e jeœli bêdê wykonywa³ te skoki dostatecznie czêsto, pewnego razu po prostu nie wrócê na Alta Hannalanna. Ale to, niestety, nie by³o mo¿liwe. Zawsze siê wraca. Moja teraŸniejszoœæ by³a wtedy tragiczna, a przysz³oœæ wcale nie zapowiada³a siê lepiej. Wiêc zazwyczaj odwiedza³em swoj¹ w³asn¹ przesz³oœæ – bardzo wyrafinowane zadawa³em sobie tortury… ale by³y takie cudowne zarazem. Nawiedza³em Nabomba Zom i widzia³em siebie kochaj¹cego siê z Malilini, co ³ama³o mi serce. Ale pozostawa³em niewidzialny, uno14 – Czas trzeciego wiatru

209

sz¹c siê nad t¹ szczêœliw¹ par¹, i nie odwa¿y³em siê ani razu objawiæ ich oczom. Pamiêta³em ostrze¿enia Loiza la Vakako przed próbami wp³ywania na przesz³e zdarzenia, i obawia³em siê zrobiæ to równie mocno, jak tego pragn¹³em. Mówi³em sobie, ¿e jedno moje s³owo w przeddzieñ tego fatalnego przyjêcia u Loiza la Vakako mog³o uratowaæ ¿ycie Malilini, a mnie oszczêdziæ piek³a Alta Hannalanna, a mimo to powstrzymywa³em swój jêzyk. Czy to szaleñstwo? Mo¿e. Ale mój strach by³ wiêkszy nawet ni¿ moje cierpienie. Nawiedza³em te¿ Megalo Kastro i przygl¹da³em siê samemu sobie, ¿ebrz¹cemu poœród tych wszystkich uprzejmych i uœmiechniêtych kurew. Widzia³em te¿ siebie walcz¹cego o ¿ycie w tym dziwnym oceanie. Wraca³em jeszcze dalej, do dni na Vietoris. Nigdy dot¹d nie nawiedza³em tak dalekiej przesz³oœci. Patrzy³em tam na dó³, na siebie stoj¹cego u boku ojca na zboczu Góry Salvat, a Gwiazda Romów œwieci³a jasno na czarnym niebie. Potem chcia³em jeszcze raz zobaczyæ ojca, dowiedzieæ siê, jak mu siê wiod³o po tym, jak mnie sprzeda³a kompania. Ale nie umia³em go odnaleŸæ, choæ przemierza³em ca³e Vietoris. Znik³a ca³a moja rodzina. Myœla³em wtedy, ¿e to wina moich niedostatecznych umiejêtnoœci nawiedzania, ¿e nie wszystko jeszcze wiem o sposobach lokalizowania konkretnych ludzi w czasie i przestrzeni. To by³o zreszt¹ naj³atwiejsze wyt³umaczenie – ¿e wina le¿y we mnie. Potem odwiedza³em obce mi dot¹d œwiaty: Duud Szabel, Kalimaka, Feniks, Clard Msat. To one by³y dla mnie realne, a Alta Hannalanna stawa³o siê tylko sennym koszmarem. By³em we wnêtrzu czerwia i grzeba³em w jego cielsku, a w nastêpnej chwili ju¿ pojawia³em siê na ca³e godziny na Estrilidis, Iriarte, Xamur. Ale kiedy wraca³em, nic siê nie zmienia³o – by³em wci¹¿ w trakcie tego samego uderzenia, bu³at wci¹¿ opada³. Czasem skaka³em znów niemal w tym samym momencie. Tak samo ³atwo by³o cofn¹æ siê o sto lat jak i o miesi¹c, tote¿ wykonywa³em coraz dalsze i dalsze skoki, siêgaj¹c bardziej i bardziej wstecz i nie dbaj¹c zupe³nie o konsekwencje. Pewnego dnia przyzwa³em moc i wys³a³em siê w przesz³oœæ, nie formu³uj¹c wczeœniej, gdzie chcê siê udaæ. Co za ró¿nica? Ka¿de miejsce by³o lepsze ni¿ Alta Hannalanna. Pojawi³o siê znajome uczucie dezorientacji i zawroty g³owy, a potem zobaczy³em nad g³ow¹ b³êkitne niebo, bia³e sk³êbione chmury, i ¿ó³te s³oñce. Gdzie by³em? Ma³e, roz³o¿yste drzewa o br¹zowych 210

pniach i zielonych liœciach; ³¹ka z wysok¹ traw¹, a na niej namioty. Kobiety i mê¿czyŸni zebrani wokó³ wielkiego kot³a. Mê¿czyŸni byli odziani w kamizelki z aksamitu, welwetowe spodnie, d³ugie czarne p³aszcze, i po³yskuj¹ce buty siêgaj¹ce po³owy ³ydki. Kobiety mia³y luŸne at³asowe suknie o du¿ych dekoltach ukazuj¹cych piersi, kolorowe szale, ozdobione piórami turbany. Trzech lub czterech z m³odych œpiewa³o i uderza³o rytmicznie w tamburyna. Mê¿czyŸni przytupywali i klaskali do taktu. Wielkie, kud³ate, br¹zowe zwierzê, uwi¹zane do pala, tak¿e tañczy³o, skacz¹c komicznie we wszystkie strony na swych potê¿nych nogach… Od razu zrozumia³em, gdzie jestem i oszo³omi³a mnie ta wiedza. Gdzie, jeœli nie na utraconej Ziemi? A kim s¹ ci ludzie, jeœli nie wêdrown¹ grup¹ Cyganów? Jacy oni s¹ piêkni, pe³ni ¿ycia, silni! P³yn¹³em przez ich obozowisko, ws³uchiwa³em siê, jak do siebie krzycz¹ w jêzyku, który rozumia³em tylko w ogólnym zarysie, ale który z ca³¹ pewnoœci¹ by³ antyczn¹ wersj¹ romskiego, i czu³em tak¹ radoœæ i zdziwienie, ¿e zapomnia³em zupe³nie o moim tragicznym po³o¿eniu, i by³em absolutnie szczêœliwy. Gdy ju¿ przekona³em siê, ¿e mogê siêgaæ w przesz³oœæ tak daleko, nieraz jeszcze odwiedza³em Ziemiê, staraj¹c siê znaleŸæ moich rodaków. I wiele razy znajdowa³em ich, ale wiele czasu up³ynê³o, nim znalaz³em ich w takim jak tamto szczêœciu. Spotyka³em ich raczej kul¹cych siê w przeciekaj¹cych namiotach, w strugach zimnego deszczu, odzianych w ¿a³osne strzêpki ubrañ. Widywa³em, jak wrzucano ich do wiêzieñ, jak wiedli ¿a³osny ¿ywot w zamkniêtych drewnianych barakach, a miêdzy nimi przechadzali siê z batami stró¿e prawa i porz¹dku. Widywa³em ich w lesie, ¿ywi¹cych siê korzonkami i liœæmi. Widywa³em ich, jak maszerowali zakurzonymi drogami i ogl¹dali siê z obaw¹ przez ramiê. Patrzy³em w ich ciemne oczy, gdy spogl¹dali zza kolczastych drutów. Tak, po wielekroæ odwiedza³em Ziemiê i szuka³em mych rodaków, i prawie zawsze znajdowa³em ich cierpi¹cych i g³odnych. To z tych podró¿y dowiedzia³em siê, ¿e dla Romów stara Ziemia by³a jak Alta Hannalanna, ¿e byli tam bezdomni, obcy, pogardzani i g³odni, otoczeni wrogimi im gaje. Wtedy te¿ powzi¹³em postanowienie, ¿e poœwiêcê resztê mojego ¿ycia, by po³o¿yæ kres tej odwiecznej poniewierce. ¯e powiodê mój lud z powrotem do domu, na Gwiazdê Romów. Ale najpierw musia³em uwolniæ siê z tego okropnego miejsca, w którym by³o uwiêzione moje cia³o. 211

4

P

ewnego dnia przyniesiono z tuneli paskudnie poranionego Vabrikanta. Oddali³ siê st¹d zaledwie kilka dni wczeœniej z nowicjuszem, d³ugonogim ch³opcem z Darma Barma. Do tego zreszt¹ najczêœciej u¿ywano Vabrikanta – do uczenia nowicjuszy. Tym razem jednak by³ nieostro¿ny lub zbyt wolny, albo po prostu zaniedba³ czegoœ. Kiedy otworzy³ torbiel, paso¿yt by³ ¿ywy i czeka³. Wystrzeli³ w górê i roz³upa³ go niemal wzd³u¿ ca³ego cia³a jednym uderzeniem dzioba. Temu ch³opcu z Darma Barma nale¿a³o siê uznanie. Walczy³ i zabi³ przeciwnika, a potem przyczo³ga³ siê do nas z powrotem z Vabrikantem na plecach, mimo ¿e sam oberwa³ w czasie walki i krwawi³. Dwóch nadzorców zesz³o do nas, by zobaczyæ, co siê sta³o. Vabrikant wygl¹da³ okropnie i znajdowa³ siê u progu œmierci. By³ nieprzytomny. Oddycha³ powoli i chrapliwie przez otwarte usta. Oczy te¿ mia³ otwarte, ale by³y ca³kowicie szkliste. Nadzorcy przyjrzeli mu siê przez chwilê, a potem wzruszyli ramionami i zaczêli zabieraæ siê do odejœcia. Powinniœmy siê nad nim ulitowaæ i pomóc mu umrzeæ, ale wtedy by³em zbyt m³ody, by to zrozumieæ. Pobieg³em za nadzorcami, krzycz¹c: – Hej! Macie zamiar go tu zostawiæ? Jeden nawet siê nie odwróci³. Drugi spojrza³ na mnie z niedowierzaniem. Nikt nie mo¿e odezwaæ siê do nadzorcy, jeœli nie zosta³ zapytany. – Mówi³eœ coœ? – On wci¹¿ ¿yje. Cierpi. Na mi³oœæ bosk¹, nic dla niego nie zrobicie? – Co ciê to obchodzi? – To jest Vabrikant. Najlepszy cz³owiek w tym zapomnianym przez Boga miejscu. Nadzorca patrzy³ na mnie jak na szaleñca, a potem wykona³ szybki ruch rêk¹, nakazuj¹c mi wracaæ, sk¹d przyszed³em. Nie pos³ucha³em go. Podszed³em tak blisko, ¿e niemal stykaliœmy siê nosami i wskaza³em gniewnie na cia³o Vabrikanta. – On nie musi umrzeæ! Zabierzcie go do szpitala. Albo przynajmniej dajcie œrodek uœmierzaj¹cy ból. 212

W odpowiedzi otrzyma³em tylko zimne spojrzenie. – Do diab³a! Nie macie ¿adnych ludzkich uczuæ? Tam le¿y cz³owiek z flakami na wierzchu, a wy nic dla niego nie zrobicie? Nadzorca mia³ ju¿ w jednym rêku pa³kê, a w drugim bicz neuronowy. Dostrzeg³em b³ysk irytacji i furii w jego oczach i zrozumia³em, ¿e jeœli zaraz siê nie cofnê, uderzy mnie. Ale nie dba³em o to. Wci¹¿ wskazywa³em to samo miejsce i krzycza³em, a kiedy to nie przynios³o efektu, chwyci³em go za ramiê i szarpn¹³em solidnie. Nie u¿y³ pa³ki. U¿y³ bicza neuronowego. Na to nie by³em przygotowany. Nigdy zreszt¹ nie mo¿na byæ przygotowanym na coœ takiego. Bicz neuronowy by³ broni¹ u¿ywan¹ w ekstremalnych sytuacjach. Móg³ zabiæ, i myœla³em naprawdê, ¿e mnie zabi³. Nigdy w ¿yciu nie zazna³em takiego bólu. Czu³em siê tak, jakby w czaszkê wbijano mi górnicze wiert³o. G³owa zatrzês³a mi siê tak, jakby mia³a zaraz spaœæ z karku, serce przesta³o biæ, a nogi odmówi³y pos³uszeñstwa. Upad³em, wstrz¹sany wci¹¿ drgawkami i charcz¹cy, i uderza³em konwulsyjnie w g¹bczaste pod³o¿e. Kiedy wróci³em do zmys³ów, wszystkie œciany wirowa³y mi w oczach, a sklepienie naszej sypialni gdzieœ znik³o. Podobnie jak setki kilometrów g¹bczastej pokrywy, która nas przykrywa³a. Znów widzia³em otwarte niebo i na nim tañczy³y ¿ó³te œwiat³a b³yskawic. Dopiero po chwili wszystko sta³o siê na tyle wyraŸne, ¿e dostrzeg³em nad sob¹ twarz nadzorcy na tle ¿ó³tego œwiat³a lampki. Czeka³ na moj¹ dalsz¹ reakcjê. Powinienem teraz oddaliæ siê od niego najszybciej jak mog³em. Zapomnieæ o Vabrikancie i odczo³gaæ siê, odpe³zn¹æ w najciemniejszy k¹t kwatery. Jeœli oczywiœcie zosta³oby mi jeszcze tyle si³y, by to uczyniæ. Powinienem lizaæ swoje rany, jeœli jeszcze pamiêta³em, gdzie mam jêzyk… Bo gdybym chcia³ sprawiaæ dalsze k³opoty, nadzorca u¿y³by bicza po raz drugi, a ten drugi raz zabi³by mnie na pewno. By³em m³ody i bardzo silny, ale mój uk³ad nerwowy ju¿ zaabsorbowa³ potê¿ne wy³adowanie. Jeszcze jedno uderzenie o takiej mocy, i by³oby po mnie. Ka¿dy rozs¹dny cz³owiek by to poj¹³, a ja by³em rozs¹dny. Zazwyczaj… Ale rozumia³em te¿, ¿e Vabrikant wkrótce umrze, jeœli czegoœ nie zrobiê, i ¿e ja te¿ prawdopodobnie nie po¿yjê ju¿ d³ugo. Odwa¿y³em siê z³apaæ nadzorcê za ramiê, a to znaczy³o, ¿e jestem niebezpieczny. Niewolnicy nie mogli nawet odzywaæ siê do nadzorców, 213

a ju¿ z pewnoœci¹ nie mieli prawa ich dotykaæ. Przy nastêpnej, najmniejszej nawet niesubordynacji, policz¹ siê ze mn¹. Powoli stan¹³em na zdrêtwia³ych, pozbawionych czucia nogach. Dr¿a³em jak pora¿ony parali¿em. Rêce mia³em tak miêkkie, jakby nie by³o w nich ani jednej koœci. By³em tysi¹cletnim starcem. Nadzorca przypatrywa³ mi siê uwa¿nie. Jego bicz by³ gotowy do nastêpnego u¿ycia, ale by³ te¿ pewien, ¿e teraz wycofam siê pokonany. Nikt, kto zosta³ raz potraktowany biczem neuronowym, nie zaryzykuje drugiego uderzenia. Tak podpowiada zdrowy rozs¹dek. Tote¿ kiedy uczyni³em kilka chwiejnych kroków w jego kierunku, uzna³, ¿e jestem zdezorientowany i poszed³em w przeciwnym kierunku ni¿ zamierza³em. Minê³a chwila nim poj¹³, ¿e w swoim szaleñstwie jestem gotów na wszystko, ale wtedy by³o ju¿ za póŸno. Uniós³ bicz i nacisn¹³ go, by zadaæ mi œmiertelny cios, ja jednak przemkn¹³em zrêcznie pod jego ramieniem, poruszaj¹c siê znacznie szybciej ni¿ w moim stanie wydawa³o siê mo¿liwe, z szybkoœci¹, która zaskoczy³a nas obu. Wyrwa³em mu bicz z rêki, wykrzykuj¹c, co zaraz mu zrobiê, a potem chlasn¹³em go, prze³¹czaj¹c wpierw si³ê ra¿enia na najni¿szy poziom. Nie chcia³em go zabiæ. Nie chcia³em nawet pozbawiæ go przytomnoœci. Chcia³em tylko sprawiaæ mu ból, raz za razem, a¿ zacznie b³agaæ, krzyczeæ, skowyczeæ. Pragn¹³em zadaæ mu tortury, które sta³yby siê s³uszn¹ zap³at¹ za dwa lata mojego cierpienia. Wiêc ch³osta³em go najni¿sz¹ moc¹. I jeszcze raz, i jeszcze… Ju¿ przy trzecim uderzeniu straci³ kontrolê nad zwieraczami. Tarza³ siê po pod³o¿u, jêcz¹c, wyj¹c, rycz¹c i wal¹c w nie rêkoma i nogami w przera¿aj¹cym bólu. B³aga³, ¿ebym przesta³, a mnie sprawia³o przyjemnoœæ, ¿e nie przestajê. Oczywiœcie przybiegli pozostali nadzorcy. Jedn¹ nog¹ przycisn¹³em tego, który le¿a³ u mych stóp i zwróci³em siê w ich kierunku. – Cofn¹æ siê, albo oberwie znowu! Nie zabijê go od razu, bêdzie cierpia³ jeszcze d³ugo! Spogl¹dali po sobie rozwœcieczeni. Byæ mo¿e ma³o ich obchodzi³o, co siê stanie z ich koleg¹, ale ¿aden nie chcia³ wzi¹æ na siebie odpowiedzialnoœci za decyzjê. – Wezwijcie medbot – rozkaza³em. – Niech pozszywa rany Vabrikanta. – On jest ju¿ martwy – odpar³ jeden z nadzorców. – Wszystko jedno. Spróbujcie reanimacji. Zróbcie wszystko, co mo¿ecie. 214

Machn¹³em biczem mierz¹c w ich kierunku. – No dalej! Zróbcie to! Nikt siê nie poruszy³. Chlasn¹³em jeszcze raz tego, który le¿a³. – Dalej!!! – wrzasn¹³em. – Do roboty!!! – Vabrikant nie ¿yje. – Zróbcie to mimo wszystko! Wezwali medbot. Podniós³ cia³o Vabrikanta jak zabawkê, z której wysypa³y siê trociny i oddali³ siê pobrzêkuj¹c. Co dalej? Trzymanie nadzorcy jako zak³adnika nie mog³o mi wiele pomóc. Po pierwsze móg³ umrzeæ w ka¿dej chwili po tym biczowaniu, a w starciu z ca³¹ reszt¹ nie mia³bym najmniejszych szans. Po drugie, mogli go poœwiêciæ i po prostu ruszyæ na mnie ze wszystkich stron. Ju¿ teraz musz¹ siê domyœlaæ, ¿e jeœli zaraz nie odzyskaj¹ kontroli nad sytuacj¹, mog¹ mieæ do czynienie z rebeli¹ wszystkich niewolników. Mieli bicze neuronowe, ale by³o ich tylko kilku, a nas wielu, bardzo wielu… Musia³em st¹d wiaæ. – Wstawaj! – powiedzia³em do mojej ofiary. – Nie mogê… – Wstawaj, bo ciê zabijê! Jakoœ zdo³a³ siê podnieœæ. Trz¹s³ siê i be³kota³, a ja czu³em bardzo realny smród jego strachu. By³ wiêŸniem szalonego Roma i móg³ oczekiwaæ wszystkiego z jego r¹k. I mia³ racjê myœl¹c w ten sposób. – Wycofujemy siê st¹d. – Dok¹d mnie zabierasz? – Po prostu ruszaj. Krok za krokiem, powoli. Bicz jest wycelowany w twój kark. Zrób coœ nie tak, a pora¿ê ciê z tak¹ moc¹, ¿e ju¿ nigdy nie przypomnisz sobie, co trzeba wyj¹æ z gaci, gdy chcesz siê odlaæ. Wchodzimy w tunele. – Proszê… – Ruszaj! – Bojê siê. Nienawidzê tamtego miejsca. Co chcesz ze mn¹ zrobiæ? Poci¹gn¹³em go do jednego ze wschodnich tuneli, wci¹¿ trzymaj¹c go miêdzy sob¹ a pozosta³ymi nadzorcami. Szli kawa³ek za nami, ale nie mieli rozkazów, jak postêpowaæ w takiej sytuacji, wiêc po chwili siê wycofali. Dziesiêæ minut póŸniej dotarliœmy do miejsca, gdzie krzy¿owa³o siê siedem czy osiem korytarzy. Spêdzi³em na ryciu tutaj dwa lata i mia³em ca³kiem niez³e pojecie, jak siê dalej poruszaæ. Nadzorcy tego nie wiedzieli. Chwyci³em mojego trzês¹cego siê, œmierdz¹cego gównem zak³adnika, i pchn¹³em go z ca³ej si³y 215

w kierunku, z którego przyszliœmy. Potoczy³ siê jak g³az po zboczu góry. Ja zaœ odwróci³em siê na piêcie i znikn¹³em w ciemnym labiryncie. Polowali na mnie jeszcze przez wiele dni. Ale tylko raz byli naprawdê blisko. W³aœnie przeœlizgiwa³em siê wzd³u¿ boku doœæ t³ustego czerwia, kiedy us³ysza³em odg³osy poœcigu z obu krañców tunelu. Fosforyzuj¹cy otwór by³ akurat tu¿ przede mn¹, tote¿ dopad³em go b³yskawicznie. Go³ymi rêkami utorowa³em sobie drogê do wnêtrza czerwia i dotar³em do b³yszcz¹cej torbieli. By³a œwie¿a. Widzia³em przez jej przezroczyst¹ œciankê rozwœcieczonego paso¿yta, patrz¹cego prosto na mnie. Przeœlizn¹³em siê pod nefrytem, a œmiercionoœny dziób by³ zaledwie na odleg³oœæ palca od mojego brzucha. Na szczêœcie przedziela³a nas nefrytowa œcianka. Skuli³em siê i targany md³oœciami, niemal dusz¹c siê, siedzia³em tam przez ca³¹ wiecznoœæ. Ta ucieczka do wnêtrza czerwia by³a prawdziwym szaleñstwem. Mnie samemu grozi³o wszak otoczenie nefrytow¹ b³on¹ i strawienie. Dlatego te¿ nie odwa¿y³em siê pozostaæ tam zbyt d³ugo. Gdy ju¿ nie mog³em wytrzymaæ, wynurzy³em siê znów w tunelu. Nie dostrzeg³em ani œladu nadzorców. Jeszcze przez wiele dni b³¹ka³em siê po tym przeklêtym labiryncie korytarzy, a¿ wreszcie cudem jakimœ natrafi³em na odnogê wiod¹c¹ ku powierzchni, a kiedy wreszcie wychyli³em siê poœród znajomego roœlinnego dywanu, nale¿a³o ju¿ tylko odnaleŸæ punkt transmisji, z którego odprawiano ³adunek nefrytu. Perswazja przy u¿yciu bicza neuronowego zapewni³a mi wysy³kê zamiast kolejnej partii towaru. To by³¹ szaleñcza ucieczka od pocz¹tku do koñca, ale gdybym zachowywa³ siê rozwa¿nie i trzeŸwo, prawdopodobnie dot¹d przebywa³bym w tunelach Alta Hannalanna. Albo od dawna by³bym ju¿ trupem.

5

G

dy wyl¹dowaliœmy z Chorianem na Galgali, nie oczekiwa³y na nas wiwatuj¹ce t³umy. Oby³o siê te¿ bez pokazów sztucznych ogni. Ale z ca³¹ pewnoœci¹ moje przybycie znalaz³o siê w centrum uwagi. Oto zasz³a sytuacja, która nie mia³a precedensu przez ca³e 216

tysi¹clecia naszej historii: by³y król Romów przybywa³ z odwiedzinami do swej stolicy. Czy ktokolwiek s³ysza³ kiedyœ o czymœ takim jak by³y król Romów? I w dodatku królewski syn, niebezpieczny i z³owrogi, zasiada³ teraz na tronie. To te¿ by³a nowoœæ – dziedzicznoœæ tronu. St¹paliœmy po nieznanym gruncie i wszyscy zastanawiali siê, co z tego wyniknie. Co zrobiê ja, i co zrobi Szandor. Z Xamur na Galgalê przybyliœmy statkiem „Klejnot Imperium”. By³ jedn¹ z nowoczeœniejszych jednostek klasy Supernowa. Moim zdaniem „Klejnot Imperium” to g³upia nazwa dla statku kosmicznego, jest jakaœ taka p³aska, jednoznaczna. To samo zreszt¹ myœlê o nazwie Supernowa. W moich czasach statki kosmiczne nosi³y imiona ludzi – Mara Kalugra, Claude Varna, Cristoforo Colombo – i nie nadawaliœmy dodatkowo nazw poszczególnym modelom, ¿adne tam komety, supernowe czy czarne dziury. Ale jedno muszê przyznaæ tym nowoczesnym statkom – s¹ eleganckie. Minê³a co najmniej dekada, odk¹d postawi³em nogê na pok³adzie statku kosmicznego, i chocia¿ w tym czasie wiele podró¿owa³em po ca³ej Galaktyce, korzysta³em jednak z transmitera. Mo¿e ten luksus na nowych typach statków to po prostu znak dekadencji naszych czasów. „Klejnot Imperium” by³ jak najwy¿szej klasy lataj¹cy hotel: ogromny, wykwintny, wypolerowane ró¿owe marmury, wielkie i fantastycznie drogie statuetki z nefrytu Alta Hannalanna spogl¹daj¹ce na ciebie z milionów nisz w œcianach, oœwietlenie plazmowe, które zmienia³o barwê w zale¿noœci od twojego nastroju, szeœæ pok³adów pasa¿erskich z wielkimi salami biesiadnymi o sta³ej grawitacji, i tak dalej, i tak dalej. Kapitanem by³ bardzo mi³y, m³ody gajo o imieniu Therione, z pochodzenia Feniksjanin, a wiêc prawdopodobnie jakiœ protegowany Sunteila. Oczywiœcie na posi³ki zosta³em zaproszony do kapitañskiego sto³u. Siada³ te¿ z nami pilot, stary i t³usty Rom Czurari z Zimbalou, o imieniu Petsza le Stevo, chocia¿ widzia³em wyraŸnie, ¿e kapitan nie jest z tego zadowolony. Jednak w obecnoœci by³ego króla Romów nie móg³ zbytnio strofowaæ swojego pilota, a Petsza le Stevo mia³ maniery wyniesione ze starej szko³y – mlaska³, czka³ i siorba³, a kiedy czasem zdarza³o mu siê bekn¹æ g³oœno albo puœciæ b¹ka, widzia³em jak Therione ca³y siê wzdryga. On sam za to by³ absolutnie nieskazitelny. Zaró¿owiona skóra œwieci³a czystoœci¹, dok³adnie i równo przyciête paznokcie, i ma³e równie starannie utrzymane w¹siki. Naprzeciwko zaœ siedzia³ Petsza le Stevo i z ka¿dym donoœnym bekniêciem uœmiecha³ siê do mnie 217

i mruga³, jakby mówi³: dobrze mi tym razem wysz³o, prawda Jakubie? W porównaniu z nim ja sam mia³em nienaganne maniery. Trochê mnie to nawet dziwi³o, ¿e taki prostak jest pilotem eleganckiego statku klasy Supernowa, ale w sztuce pilota¿u nie mia³ sobie równych. Mog³em siê o tym przekonaæ osobiœcie podczas ceremonialnych odwiedzin w sali skoków. I kompletnie siê w nim zagubi³em. Wszystko lœni¹ce, metal i kafelki, jak nie przymierzaj¹c w kiblu. Poza tym pusto, jakieœ ma³e dysze tutaj, jakieœ œwiec¹ce metalowe p³ytki tam… Musicie zrozumieæ, ¿e dla mnie pomieszczenie skoków nie jest czymœ nieznanym. Spêdzi³em za dr¹¿kami piêædziesi¹t, a mo¿e i szeœædziesi¹t lat. Ale tutaj, w tym pomieszczeniu, nie widzia³em ¿adnego ³adu ani sensu. Gdzie by³y gwiezdne ekrany? Gdzie matryce? Gdzie, na dwug³ow¹ Melalo, same stery podprzestrzenne? Petsza le Stevo promienia³ jak dumny ojciec, podczas gdy ja rozgl¹da³em siê wokó³ w kompletnym zdumieniu. – I to jest sala skoków? – zapyta³em wreszcie. – Nowego typu. Ca³kowicie nowego. Podoba ci siê? – Okropne. Nic z tego nie rozumiem. Jego twarz wykrzywi³ grymas uœmiechu. – To bardzo proste. Nawet gajo móg³by tu dokonaæ skoku. Oczywiœcie my robimy to lepiej. Oni zawsze strasznie siê wysilaj¹ i poc¹, a dla nas to równie ³atwe, jak wysranie siê. Chcesz zobaczyæ? – Jak srasz??? – Jak dokonujê skoku, królu. – Przecie¿ ju¿ skakaliœmy. – Nie ma sprawy. Skoczymy jeszcze raz. Rozeœmia³ siê g³oœno i skoczy³ na œrodek sali. Uniós³ swe wielkie ³apska jak Moj¿esz przekazuj¹cy Dziesiêcioro Przykazañ, i na czubkach jego palców zaczê³y tañczyæ b³êkitne ogniki. Wykona³ nieokreœlony gest d³oni¹, a ja zobaczy³em gwiazdy pojawiaj¹ce siê w po³owie wysokoœci pokoju, jakby w³aœnie zmaterializowa³ siê przed nim ekran gwiezdny. Ale tam nie by³o ekranu, ani w ogóle nic materialnego, tylko b³yskaj¹ce œwiate³ka na tle b³êkitnej poœwiaty. Wyprostowa³ wskazuj¹cy palec lewej rêki. – Teraz – powiedzia³. – Czujesz? Czu³em. By³o to jak ci¹gniêcie niewidzialnej nici, jak wœlizgiwanie siê w sekretny kana³ czasu i przestrzeni. W³aœnie splata³ matrycê. Tego uczucia nie mo¿na pomyliæ z ¿adnym innym. Jest jedyne w swoim rodzaju. 218

– Ju¿ nie lecimy na Galgalꠖ oznajmi³ weso³o Pestcha le Stevo – lecz na Iriarte. Widzisz, jakie to proste. Jeszcze raz podniós³ obie rêce i przywo³a³ b³êkitn¹ poœwiatê. Poruszy³ prawym kciukiem. – Teraz Sidri Arak! ¯aden problem. Tak po prostu. Spróbuj sam. Stañ tutaj, na tych metalowych tarczach… Us³yszeliœmy dzwonek. Na ekranie komunikacyjnym pojawi³a siê twarz Theriona. Malowa³a siê na niej wœciek³oœæ. Tak¿e g³os by³ zduszony, gdy pyta³, co siê do cholery dzieje? Petsza le Stevo zapewni³ go, ¿e nie ma powodu do obaw. – Korekta kursu, to wszystko. – Jednoczeœnie gwa³townymi ruchami rêki dawa³ mi do zrozumienia, ¿ebym nie wchodzi³ w pole widzenia komunikatora. – To rutynowe dzia³anie, szefie. Poruszamy siê po trójk¹cie. Myœla³em, ¿e twarz Theriona zaraz eksploduje. – Trójk¹cie? Jakim trójk¹cie? Co ty, kurwa, be³koczesz? – Piêæ sekund, szefie. Wszystko jest w najlepszym porz¹dku. Petsza le Stevo ponownie skrzywi³ siê w uœmiechu i jeszcze raz uniós³ rêce. B³êkitna poœwiata, splecenie w¹tków matrycy… i znów pod¹¿aliœmy na Galgalê. Therione chcia³ jeszcze coœ powiedzieæ, ale Petsza le Stevo wcisn¹³ jakiœ przycisk, którego nawet nie dostrzeg³em dot¹d. G³os kapitana ucich³, a ekran komunikatora znów by³ czarny. Pilot odwróci³ siê znów do mnie. – Widzia³eœ? I co? Mo¿esz skakaæ jak chcesz i mówisz, ¿e ci siê to nie podoba? Nawet gajo móg³by to zrobiæ… prawdopodobnie. £atwiej ni¿ dot¹d w ka¿dym razie. Chocia¿ dla gajo to nigdy nie bêdzie zbyt ³atwe. Oczywiœcie gaje potrafili pilotowaæ statki. To oni je w koñcu wynaleŸli. Nie zbudowaliby przecie¿ czegoœ, czego nie potrafiliby u¿ywaæ. Ale wprowadzenie statku w podprzestrzeñ sprawia³o im ogromn¹ trudnoœæ. Potrzebowali piêædziesiêciu ró¿nych komputerów, a nawet wtedy co najmniej w piêædziesiêciu procentach wypadków nie udawa³o siê stworzyæ matrycy, i musieli zaczynaæ ca³¹ pracê od nowa. Na dodatek ci, co potrafili kontrolowaæ stery podprzestrzenne, stanowili wœród nich niezwyk³¹ rzadkoœæ, mo¿e jeden na milion to umia³. I szybko te¿ siê wypalali. Trzy skoki, piêæ, dziesiêæ i byli skoñczeni na zawsze, a po prze¿yciu szoku wypalenia energii, za ¿adne skarby nie zbli¿ali siê nawet do sali skoków. My nie mieliœmy takich trudnoœci. Ci z nas, którzy mieli ten dar, a by³ to mniej wiêcej jeden na dziesiêciu, po prostu stawali za ste219

rami i chwytali je mocno, a potem ju¿ czuli bardzo wyraŸnie przep³ywaj¹c¹ przez nich moc, ³¹czyli siê w jednoœæ ze statkiem, i pchali go we w³aœciwy kana³ podprzestrzenny. Mówi³em wam przecie¿, ¿e robi³em to przez piêædziesi¹t, a mo¿e nawet szeœædziesi¹t lat, i nigdy nie ogarnê³o mnie z tego powodu znu¿enie. Ta moc jest w naszej krwi, to znaczy mam tu na myœli nas uk³ad nerwowy i nasz mózg. Jesteœmy inni, ale oczywiœcie inne te¿ jest nasze pochodzenie. I dlatego po pierwszych latach lotów podprzestrzennych gaje zaprzestali prób prowadzenia statków kosmicznych i zostawili to nam. Zrozumieli, ¿e my mamy dar, coœ, co jest w naszych genach, jak chocia¿by naturalne wyczucie rytmu. I mieli racjê. Choæ oczywiœcie nie znali prawdziwej przyczyny tego, i¿ mamy zdolnoœci, których oni nie maj¹. O, gdyby tylko wiedzieli! Gdyby tylko znali miejsce naszego prawdziwego pochodzenia! Gdyby wiedzieli o GwieŸdzie Romów! Tak wielu rzeczy o nas nie wiedz¹. Nawet nasze zdolnoœci nawiedzania zdo³aliœmy przed nimi ukryæ. Niemniej zastanowi³y mnie te zmiany w technologii pilota¿u statków. Jeœli gaje zaprojektuj¹ nowe systemy, które umo¿liwi¹ im samodzielne pilotowanie, z pewnoœci¹ bêdzie to mia³o konsekwencje dla sytuacji Romów. Jeœli nie od razu, to na pewno za dziesiêæ, dwadzieœcia, piêædziesi¹t lat… To by³o coœ, czemu król Romów powinien poœwiêciæ uwagê. Ale teraz królem Romów by³ Szandor, a jedyne, czemu Szandor poœwiêca³ uwagê by³ on sam. I kiedy tak sta³em bez s³owa, rozgl¹daj¹c siê po tej nowej sali skoków, ciszê przerwa³ Petsza le Stevo: – Mo¿e nie powinienem wracaæ na w³aœciwy kurs, he, królu? Mo¿e poleæmy lepiej na Iriarte? Albo na Sidri Akrak? – Co masz na myœli? – Jedziesz na Galgalê, a tam mog¹ ciê spotkaæ wielkie k³opoty – powiedzia³ ponuro. – Nie znoszê siê wtr¹caæ w takie sprawy, to nie mój interes, ale nie podoba mi siê to, co dzieje siê ostatnimi czasy, a ty jedziesz na Galgalê… prosto w ³apy Szandora. A wiêc nawet on wiedzia³. I nawet on zastanawia³ siê, co bêdzie dalej. I martwi³ siê o mój los. Ja wiedzia³em, co siê wydarzy i wcale mnie to nie martwi³o. To raczej to, co siê wydarzy po tym, co musi siê wydarzyæ, by³o niewiadome. Ale mog³em tylko cierpliwie poczekaæ i sam siê przekonaæ, tak jak ka¿dy na moim miejscu. 220

6

D

obrze by³o znów zobaczyæ Galgalê, ca³y ten cudowny blask z³ota, tê pulsuj¹c¹ ¿ó³t¹ barwê. Bior¹c pod uwagê nasz¹ odwieczn¹ mi³oœæ do ¿ó³tego kruszcu, nie mo¿e chyba nikogo dziwiæ, ¿e gdy ruszyliœmy na podbój przestrzeni kosmicznej, na nasz¹ stolicê wybraliœmy w³aœnie Galgalê. Z³oto nie ma teraz ¿adnej wartoœci, ale b³yszczy tak samo piêknie jak kiedyœ, gdy ca³e narody toczy³y o nie wojny. Tak wiêc g³ówna siedziba króla Romów le¿a³a na Galgali, poœrodku wy¿yny Aureusa a do jej wzniesienia u¿yto takiej iloœci z³ota, ¿e ud³awi³aby siê nim ca³a armia papie¿y renesansu. Z³ote œciany, z³ote sztandary, z³oty py³ w chmurach i powietrze mieni¹ce siê z³otym blaskiem, który nadawa³ ca³emu temu œwiatu wra¿enie bogactwa i ciep³a. S¹dzi³em, ¿e ju¿ pierwsza reakcja Szandora na moje wyl¹dowanie na Galgali da mi mniej wiêcej pojêcie, jak sprawy stoj¹, ale Szandor nie zrobi³ nic. Podró¿owa³em z paszportem dyplomatycznym i nawet spodziewa³em siê, ¿e wydane zosta³y ju¿ dyspozycje, by zakwestionowaæ jego wa¿noœæ. Wiedzia³ przecie¿ doskonale, ¿e do niego jadê, wiedzia³a o tym prawdopodobnie ca³a Galaktyka. Ale nie, zosta³em potraktowany po przybyciu zgodnie z wymogami protoko³u. Na Xamur urzêdnicy imigracyjni trochê siê w tym pogubili, jako ¿e protokó³ nic nie wspomina³ o by³ym cygañskim królu, ale teraz, gdy posz³o ju¿ po Galaktyce, ¿e znowu jestem w obiegu, wszystko by³o zapiête na ostatni guzik. Przeprowadzono mnie natychmiast przez posterunki celne, trzy limuzyny czeka³y, by zabraæ mnie wraz z ewentualn¹ œwit¹, zarezerwowano mi apartament w hotelu Galgala. Nie królewski apartament wprawdzie, bo w hotelu Galgala nie ma takowego. Ostatecznie, kiedy król Romów jest na tej planecie, mieszka w swoim w³asnym pa³acu. Niemniej apartament by³ zadowalaj¹cy. Nie potrzebowa³em oczywiœcie trzech limuzyn, bo moj¹ œwitê stanowi³ wy³¹cznie Chorian, ale jednak przyj¹³em je. Spêdzi³em te¿ tydzieñ w hotelu, umilaj¹c sobie czas ciep³ymi k¹pielami, masa¿ami, wykwintnymi ucztami. Ca³a s³u¿ba pochlebia³a mi na ka¿dym kroku i k³ania³a siê w pas, i w ogóle patrzyli na mnie jak na jakiegoœ œwiêtego. Ma³o kto w ogóle odwa¿y³ siê do mnie odezwaæ, a jeœli ju¿, to tonem najwy¿szego szacunku. Nawet anonsowano moje wejœcia i wyjœcia z poszczególnych pomieszczeñ, co ju¿ by³o jednym 221

wielkim gównem. Taka uni¿onoœæ wobec króla Romów? Co oni sobie wszyscy wyobra¿ali? ¯e jestem jakimœ lordem gajo, który potrzebuje takiej pompy? Czeka³em w dalszym ci¹gu na jak¹œ wiadomoœæ od Szandora, chocia¿by, ¿e dostrzeg³ moje przybycie, ale on milcza³. Gnojek. ¯aden arystokrata nie z³o¿y³ mi oficjalnej wizyty, chocia¿ tego oczekiwa³em. W koñcu wiêkszoœæ z nich to ja obsypa³em zaszczytami, a jednak ¿aden siê nie zjawi³. NajwyraŸniej Szandor mocno trzyma³ ich w garœci. Mimo wszystko nie zazdroœci³em im sytuacji, w jakiej siê znaleŸli: wybieraæ miêdzy lojalnoœci¹ dla obecnego króla i dla by³ego króla. Zw³aszcza jeœli obecny król nie mia³ dobrej reputacji. Sam na ich miejscu nie wiedzia³bym, jak siê zachowaæ. Ale nie by³em na ich miejscu. By³em na w³asnym miejscu i nadszed³ czas, aby przyspieszyæ nieco bieg wydarzeñ. Gdy min¹³ pierwszy tydzieñ, wezwa³em Choriana i rozkaza³em mu, aby tu zosta³ i czeka³ na mój powrót. Zakaza³em mu stanowczo opuszczania hotelu, który to rozkaz przyj¹³ ze zrozumia³¹ niechêci¹. Zapakowa³em siê do jednej z tych limuzyn i kaza³em wieŸæ na Wy¿ynê Aureusa, do królewskiego pa³acu. Ostatni odcinek drogi, po z³otych schodach, przeby³em ju¿ na piechotê. Mia³em zamiar odwiedziæ Szandora w jego w³asnych pieleszach i kazaæ mu natychmiast zabraæ ty³ek z mojego tronu. Oczywiœcie nie spodziewa³em siê pozytywnej reakcji z jego strony. S¹dzi³em raczej, ¿e po krótkim wahaniu ka¿e mnie pochwyciæ i wtr¹ciæ do jednego ze swych lochów. Stary, dobry Szandor – tak ³atwo przewidzieæ jego ruchy.

7

S

ta³em na stopniach pa³acu królewskiego na Galgali, w pe³nym blasku jej s³oñca. Jego promienie odbija³y siê od z³otych liœci, z³otych ³añcuchów i z³otych p³yt, i bi³y we mnie jak wielki rozgrzany m³ot. Mia³em ju¿ zas³oniæ oczy rêkami, by nie oœlepn¹æ od tego pora¿aj¹cego blasku, ale jednak nie uczyni³em tego. Stan¹³em dumnie wyprostowany i przeciwstawi³em temu œwiat³u w³asn¹ aurê. Nie mog³em przecie¿ stan¹æ u wrót królewskiego pa³acu i cofaæ siê przed 222

jego blaskiem, kiedy celem mojej wizyty by³o zwalenie króla z jego tronu. Na schodach oprócz mnie stali te¿ uzbrojeni stra¿nicy w ekstrawaganckich mundurach przeplatanych z³otymi niæmi. O ma³o nie rozeœmia³em siê na ten widok. Stra¿nicy! Przed siedzib¹ króla Romów! Od kiedy to król Romów musi ukrywaæ siê za stra¿nikami? Bóg wie, ¿e nie tak to by³o za mojego panowania. Ale teraz królem by³ Szandor, a Szandor rz¹dzi³ w odmienny sposób. Stra¿nicy ruszyli w moj¹ stronê. Starali siê wygl¹daæ groŸnie i arogancko, ale widzia³em, jak siê poc¹ ze strachu. Dobrze wiedzieli, kim jestem, i to budzi³o ich przera¿enie. Tak, przera¿a³em ich. – Podaj kim jesteœ? – spyta³ pierwszy z nich. Mia³ p³ask¹ twarz i lekko ukoœne oczy. – Wiesz bardzo dobrze, kim jestem – odpar³em. – Nikt nie mo¿e wejœæ, jeœli siê nie wylegitymuje. – Moja twarz wystarczy za legitymacjê. Za to jego twarz wyraŸnie pozielenia³a. Wygl¹da³ tak, jakby nagle poczu³ siê bardzo niedobrze. Zbli¿y³em siê, niemal dotykaj¹c swoim nosem jego nosa. – No, przyjrzyj siê tym oczom, a teraz tym w¹som. Obaj stra¿nicy wymienili zak³opotane spojrzenia. Drugi, wy¿szy i o smag³ej cerze – klasyczna twarz Roma, móg³by byæ jednym z moich wnuków, albo raczej prawnuków – post¹pi³ krok naprzód i powiedzia³ uni¿enie: – Panie, regu³y wymagaj¹… – Pieprzê regu³y. Chcê siê widzieæ z Szandorem. – Ale s¹ pewne formalnoœci… – Dla mnie? Powinieneœ ju¿ klêczeæ i ca³owaæ moje buty, a ty mi tu be³koczesz o formalnoœciach? Stra¿nik westchn¹³. – Zapisz. Jego By³y Majestat Jakub… – Jego Ekscelencja i Œwi¹tobliwoœæ – doda³em. – Jego Ekscelencja i Œwi¹tobliwoœæ, Jego By³y Majestat Jakub…eee… domaga siê audiencji u króla Szandora, czy tak w³aœnie? – Domaga siê audiencji u Szandora, tak w³aœnie. – Zapisz. Domaga siê audiencji u króla Szandora w pa³acu królewskim na Galgarze, czternastego dnia beryllium trzy tysi¹ce sto szeœædziesi¹tego drugiego roku… I tak czyni³ zadoœæ swoim cennym formalnoœciom. Prawie nie zwraca³em na to uwagi. Duchem by³em o ca³e miliony parseków st¹d. 223

Skaka³em wspomnieniami ze œwiata na œwiat, wspomina³em minion¹ chwa³ê, uk³ada³em nowe plany. Takie ju¿ mam z³e przyzwyczajenie. I za stary ju¿ chyba jestem, ¿eby zmieniaæ przyzwyczajenia, chyba nawet tego nie chcê. Ale ju¿ po chwili znów zebra³em myœli… i w sam¹ porê. Kiedy zacz¹³em siê ws³uchiwaæ w s³owa stra¿ników, odkry³em, ¿e w³aœnie rozmawiaj¹ przez interkom z jakimœ urzêdasem w budynku, i ustalaj¹ z nim termin mojej audiencji, odleg³y, bagatela, o jakieœ trzy tygodnie. Ale ja nie prosi³em o audiencje. Siêgn¹³em rêk¹ i zerwa³em po³¹czenie. – Powiedzcie Szandorowi, ¿e Jakub spotka siê z nim teraz! – Ale… Ja ju¿ ruszy³em przed siebie. ¯eby mnie zatrzymaæ, musieliby u¿yæ si³y. Przez moment chyba to rozwa¿ali, ale jednak siê nie odwa¿yli. Po prostu ci dwaj, którzy rozmawiali ze mn¹ na pocz¹tku, zaczêli iœæ u mego boku. Wygl¹da³o to tak, jakby naraz wyros³y mi barwne skrzyd³a. Kilku innych polecia³o naprzód, ¿eby zanieœæ wieœci, i¿ dzieje siê coœ niezwyk³ego. Wszed³em wiêc po schodach. Min¹³em królewski sztandar, magnetyczne kontenery zawieraj¹ce z³oty py³, z którego formowano ob³oki nad zamkiem, emblematy wszystkich œwiatów odkrytych przez Romów, resztki dawnych insygniów w³adzy królewskiej i pami¹tek, które tak dobrze pamiêta³em z tych piêædziesiêciu lat, które sam spêdzi³em w tej rezydencji jako Król Wszystkich Cyganów… i by³em w œrodku. A w œrodku ten budynek nie wygl¹da wcale jak królewski pa³ac. I zreszt¹ tak to by³o zamierzone. Z zewn¹trz, owszem, jest dostojny dziêki z³otemu pokryciu, ale w œrodku jest raczej skromny. Celowo. Chcieliœmy uhonorowaæ nasze skromne pocz¹tki po opuszczeniu Gwiazdy Romów, kiedy to przemierzaliœmy Ziemiê taborami, w konnych wozach, i trudniliœmy siê ostrzeniem no¿y, przepowiadaniem przysz³oœci i drobnymi kradzie¿ami. Dlatego te¿ wnêtrze pa³acu sprawia³o wra¿enie nie wykoñczonego. Król musi mieæ w sobie chocia¿ trochê dostojeñstwa, ale pa³ac naprawdê niewiele ró¿ni³ siê od starych taborów. Pozostawiliœmy przepych koledze po fachu naszego króla, Imperatorowi w jego dostojnym pa³acu w Stolicy, jak gaje nazywaj¹ œwiat bêd¹cy sercem Imperium. Oni potrzebuj¹ takich rzeczy. To wzmacnia ich poczucie wa¿noœci. Siedziba naszego króla nie musi k³uæ w oczy luksusami. Jest dostojna dziêki samej funkcji, jak¹ sprawuje. Œciany naszej sali tronowej, nazwijmy j¹ tak choæ na to nie zas³uguje, ozdobione s¹ wy³¹cznie czarnymi gobelinami, a oœwietlaj¹ j¹ staro¿ytne lampy naftowe. 224

Szandor siedzia³ w tej w³aœnie mrocznej komnacie. Kiedy stan¹³em w drzwiach, skierowa³ na mnie zdumione spojrzenie. Myœlê ¿e by³a tam te¿ gdzieœ jedna z jego kobiet gajo, ale znik³a natychmiast. Czu³em jednak jej zapach. Niemal nie pozna³em mojego syna. Dopiero co musia³ przejœæ operacjê odm³adzaj¹c¹, bo wygl¹da³ na nie wiêcej ni¿ trzydzieœci, góra czterdzieœci lat. G³adka, oliwkowa skóra, czarne w³osy, nawet nos by³ przerabiany. Ale pod tymi wszystkimi poprawkami, które wymyœli³a jego pró¿noœæ, wci¹¿ dostrzega³em jasno b³yszcz¹ce oczy, szerokie koœci policzkowe, pe³ne wargi. Rysy Roma. Takie jak moje w³asne. Jak mojego ojca. Niemo¿liwe do zatarcia. Tyrania genów. – Co ty tu, do wszystkich diab³ów, robisz? – warkn¹³. Potem potrz¹sn¹³ g³ow¹ z niedowierzaniem. – Ale ciebie tutaj nie ma, prawda? Jesteœ tylko jego doppelgangerem? Szandor to dziki, groŸny cz³owiek, bardzo niebezpieczny. Mia³ na rêkach wiele niewinnej krwi. Jego w³aœni ludzie nazywali RzeŸnikiem z D¿ebel Abdullah. Zas³u¿y³ na to miano podczas okropieñstw tamtejszej rewolucji. Ale teraz by³ te¿ zdenerwowany. Widzia³em to, zdradza³y go nerwowe ruchy. W tej kwestii bardzo siê ró¿ni³ tak ode mnie, jak i od moich pozosta³ych synów. My umieliœmy zachowaæ spokój, przynajmniej na zewn¹trz. Z Szandorem ju¿ od samego pocz¹tku by³o coœ nie tak pod tym wzglêdem. – Nie doppelgangerem – odpar³em. – Jestem realny. Oryginalny. Pomyœla³em sobie, ¿e z³o¿ê ci wizytkê. – Nie próbuj ze mn¹ swoich gierek. Znamy siê zbyt d³ugo. Co daje ci prawo tak siê tu bezczelnie pakowaæ? – Prawo? Czy¿bym mia³ b³agaæ o pozwolenie, by spotkaæ siê z w³asnym synem? – Z królem – powiedzia³. Spojrza³em na niego z pogard¹. – Ty ³otrze! Smarkaczu! Ty siê uwa¿asz za króla? Chyba wiesz, kto tu jest królem! Myœla³em, ¿e oczy wyjd¹ mu z orbit. Zapewne nikt tak do niego nie przemawia³ od jakichœ dziewiêædziesiêciu lat. Twarz mu siê wykrzywi³a. Splót³ nerwowo palce. Próbowa³ poruszaæ wargami, ale wydoby³ z siebie tylko jakieœ ¿a³osne chrypienie. Wola³bym, ¿eby to strach zatamowa³ mu g³os; pewnie w jakimœ stopniu by³ to strach, ale przede wszystkim chyba wœciek³oœæ. Chwilê zajê³o mu odzyskanie kontroli nad sob¹, ale nawet wtedy zdo³a³ wydusiæ z siebie tylko krótkie warkniêcie. 15 – Czas trzeciego wiatru

225

– Abdykowa³eœ! – I uwierzy³eœ w to? – Rzuca³eœ siê jak wœciek³y, opowiadaj¹c wszystkim na piêædziesiêciu œwiatach, ¿e masz ju¿ dosyæ bycia królem. Potem znikn¹³eœ, i nikt nie ogl¹da³ ciê przez ca³e lata. Ukry³eœ siê na jakiejœ zapomnianej przez Boga planecie poza Imperium. Mia³eœ gdzieœ swoje obowi¹zki. Pozwoli³eœ swojemu ukochanemu ludowi, by sam siê rz¹dzi³, ignoruj¹c… – Szandor! – Nie przerywaj! – Co? Za kogo ty siê uwa¿asz? – Niemal wybuchn¹³em nie kontrolowan¹ wœciek³oœci¹. – Mówisz mi, ¿ebym siê zamkn¹³? Mnie? Ty ¿mijo! Ty ¿a³osny gówniarzu! Jego twarz by³a bia³a jak kreda. – Nie zniosê d³u¿ej tych obelg. Jestem twoim legalnie namaszczonym królem… – Moim królem? Moim królem! – powtórzy³em z patosem. Teraz rzeczywiœcie by³em wœciek³y. Mia³em ochotê go udusiæ. Zobaczy³ to najwyraŸniej w moich oczach, i chyba naprawdê siê wystraszy³, a jeœli tak, to ba³ siê pierwszy raz w ¿yciu. Spojrza³em w przesz³oœæ, w czasy, które zdawa³y mi siê odleg³e o ca³e eony, i zobaczy³em go przy piersi matki. To by³a moja s³odka i mi³a Esmeralda, pierwsza z moich ¿on. Trzyma³a maleñkiego, czerwonego i œlini¹cego siê Szandora, pierwszego ze wszystkich moich synów, a on ugryz³ j¹ w pierœ… naprawdê zatopi³ w niej zêby. Król? On? W³aœciwie nale¿a³o spraæ mu ty³ek. – Abdykacja by³a warunkowa – oznajmi³em. – I w³aœnie j¹ uniewa¿niam. – Warunkowa? Co by³o niby tym warunkiem? – Moja wola. Dobrowolnie odda³em w³adzê, i moja wola zadecyduje o ponownym jej przyjêciu. Tron nigdy siê nie zwolni³. Ta rzekoma elekcja, która posadzi³a ciê na tronie, by³a nielegalna. – Oszala³eœ. – Ktoœ musi zmyæ ci g³owꠖ powiedzia³em stanowczo. Powinniœcie zdawaæ sobie sprawê, ¿e ten Szandor, na którego teraz pokrzykiwa³em, nie by³ bynajmniej dzieckiem. S¹dzê, ¿e móg³ mieæ wtedy oko³o stu lat, co kiedyœ by³o uwa¿ane za niewiarygodnie starczy wiek. Nawet teraz nie jest to ju¿ m³odoœæ, chocia¿ obecnie ³atwoœæ, z jak¹ przeprowadza siê operacje plastyczne, zmieni³a znaczenie s³owa „m³odoœæ”. Ale dla mnie Szandor zawsze pozostanie 226

gówniarzem, smarkaczem i bezwartoœciowym, zdradzieckim dzikusem, chocia¿ przykro tak myœleæ o swoim pierworodnym synu. Wyg³osi³em mu krótki wyk³ad na temat praw i zwyczajów, w³adzy królewskiej i synowskich obowi¹zków. S³ucha³ tego nag³ego potoku s³ów z otwartymi ustami i na moment przesta³ mi przerywaæ. Na pocz¹tku by³ przera¿ony i wœciek³y, potem zak³opotany i wœciek³y, potem rozdra¿niony i wœciek³y, a¿ wreszcie jego wœciek³oœæ ulotni³a siê, na jego twarzy zagoœci³ przebieg³y uœmiech. Mog³em odczytaæ ka¿de z miotaj¹cych nim uczu栖 œwieci³y jasno jak latarnia morska. Szandor by³ niebezpieczny, ale brakowa³o mu polotu. On tylko s¹dzi³, ¿e jest cwany. Teraz, kiedy wszyscy ¿yj¹ tak d³ugo, ³atwo siê przekonaæ, ¿e niektóre opinie by³y fa³szywe. Fakt, ¿e ktoœ ¿yje d³ugo, nie czyni go bynajmniej mêdrcem. Cz³owiek gromadzi doœwiadczenie i wiedzê tylko do pewnego stopnia, potem osi¹ga swoj¹ naturaln¹ granicê, a w koñcu czêsto nawet siê cofa. (Do mnie nie odnosi siê ta regu³a, ale ja zawsze jestem wyj¹tkiem. Czy to zabrzmia³o, jakbym sobie ¿artowa³? To dobrze, bo w³aœnie ¿artowa³em. Ale nie próbujcie mnie oszukiwaæ myœl¹c, ¿e jestem ju¿ zgrzybia³ym starcem. Bo jeszcze siê zdziwicie.) Kiedy wreszcie na chwilê przerwa³em, by zaczerpn¹æ tchu, zapyta³: – Skoñczy³eœ? – Mniej wiêcej. Zwo³am sesjê krisatorów. Ciebie odwo³aj¹, a mnie przywróc¹ na tron. Chcia³em po prostu byæ uprzejmy i zawiadomiæ ciê z wyprzedzeniem. Nie zareagowa³. Nawet nie wydawa³ siê zirytowany, a wiêc jednak potrafi³ czasem okazaæ przebieg³oœæ. – Nie masz ju¿ nic do powiedzenia? – zapyta³em. – Mam i to mnóstwo. – Proszê, mów – zezwoli³em. Siedzia³ tam i patrzy³ na mnie, a ja widzia³em swoj¹ w³asn¹ twarz, patrz¹c¹ prosto na mnie, tylko bardziej okrutn¹ i pozbawion¹ wszelkiej radoœci, ale poza tym odbijaj¹c¹ wnêtrze równie¿ mojej duszy. Po d³u¿szym milczeniu wreszcie przemówi³. Bardzo cicho, ale paskudnym, zawieraj¹cym ledwie skrywan¹ groŸbê tonem: – Jesteœ starym, oszala³ym g³upcem, i s³uchanie dalszych twoich kretyñskich wynurzeñ naprawdê ju¿ mnie mêczy, a ostrzegam, ¿e jeœli naprawdê mnie zmêczysz, mo¿e staæ siê coœ takiego, czego bêdziesz bardzo ¿a³owa³. Mo¿e nawet ja bêdê tego ¿a³owa³, a teraz zabieraj st¹d swój ty³ek, albo ka¿ê ciê wyrzuciæ. 227

– Czy ty to mówisz do mnie? – Mówiê to do ciebie. Gdybym nie s¹dzi³, ¿e oszala³eœ, kaza³bym ciê zamkn¹æ. Mo¿e nawet zrobi³bym ci prawdziwe pranie mózgu, ¿eby ciê unieszkodliwiæ. Ale ty jesteœ ju¿ nieszkodliwy. – Szandorze, wiesz kim jestem? – Tak. Wiem, kim jesteœ, a raczej kim by³eœ bardzo dawno temu. I bardzo mi ciê ¿al, a teraz wynoœ siê. Won, starcze. Won! Wzi¹³em g³êboki oddech, bo nadszed³ czas w³aœciwego dzia³ania. Rzeczy bowiem zaczê³y siê posuwaæ w niew³aœciwym kierunku. Wcale nie zale¿a³o mi na tym, ¿eby opuœciæ pa³ac Szandora, wyczo³guj¹c siê jak zbity pies, a gdyby wyrzucono mnie si³¹ jak jakiegoœ namolnego handlarza, mój presti¿ bardzo by ucierpia³. Nie o to mi chodzi³o. Kipi¹c gniewem post¹pi³em wiêc kilka zdecydowanych kroków do przodu. – Ty œwinio! Ty œmierdzielu! Ty kreaturo obra¿aj¹ca Boga samym swym istnieniem! By³ zak³opotany. Zupe³nie nie wiedzia³ jak daleko mogê siê posun¹æ. – Precz! – krzykn¹³. – Potrzebujesz lekcji. – Ostrzegam… – Potrzebujesz dyscypliny. Tak, tego w³aœnie ci brakuje. Unios³em rêkê b³yskawicznym ruchem i z ca³ej si³y chlasn¹³em go w twarz. Na jego policzku pozosta³ wyraŸny œlad. Patrzy³ na mnie absolutnie zdumiony. Wrêcz oszo³omiony. – Nie wierzê. Podnieœæ rêkê na boskiego pomazañca… – Uwierz! – Waln¹³em go po raz drugi. Tym razem jego dolna warga zaczê³a obficie krwawiæ. – Stra¿!!! – wrzasn¹³. W komnacie zawy³a syrena. Tylko Szandor móg³ tu umieœciæ systemy alarmowe. Tylko on we w³asnym pa³acu móg³ siê czuæ na tyle niepewnie, by kryæ siê za tymi elektronicznymi bzdurami. – Stra¿e! Stra¿e!!! Wpadli biegiem, ale w drzwiach zatrzymali siê ciê¿ko dysz¹c. Patrzyli na nas z zak³opotaniem. Szandor macha³ dziko rêkoma. Zachowywa³ siê, jakby wpad³ w ob³êd. Nagle okaza³o siê, ¿e znów ma szeœæ lat, a ojciec skarci³ go stosownie do jego wieku. Tego nie móg³ znieœæ. – Braæ go! Zamkn¹æ! Zakuæ w ³añcuchy! Wrzuciæ go do najg³êbszych lochów! Do wê¿y i wampirzych ropuch! – Jestem namaszczonym królem – powiedzia³em do nich cicho. 228

Stali jak sparali¿owani. Nie wiedzieli, co robiæ. Obawiali siê mnie tkn¹æ, obawiali siê nie wykonaæ rozkazu Szandora. Patrzyli wiêc tylko jak g³upcy. I ten moment absolutnego bezruchu trwa³ d³ug¹, paskudn¹ chwilê. Poczu³em nawet przyp³yw sympatii do tych stra¿ników. W koñcu jednak Szandor wezwa³ roboty, a te nie mia³y ¿adnych obiekcji przed wywleczeniem mnie z komnaty, a potem wrzuci³y mnie na dno lochów. Tak. Do najbardziej œmierdz¹cej i paskudnej dziury na ca³ej planecie. Mia³em tam cierpieæ, w moim wieku. Po tym wszystkim, czego dokona³em. I co? Oczywiœcie wytrzymam to. Nie by³em w koñcu pierwszym mêdrcem i starcem w historii, którego zamkniêto, a mo¿e i bêdzie siê torturowaæ dla jakiejœ wy¿szej sprawy. W rzeczy samej, dok³adnie po to tu przyby³em. Mia³em tylko nadziejê, ¿e nie oszacowa³em zbyt nisko gniewu Szandora, ani zbyt wysoko jego politycznego instynktu. Bo teraz, kiedy naprawdê go rozwœcieczy³em, gotów by³ mnie faktycznie torturowaæ bez wzglêdu na polityczne koszty. Móg³ nawet kazaæ mnie zamordowaæ. No có¿. Nawet to by siê op³aci³o w d³u¿szej perspektywie. Ostatnie s³owa Szandora, jakie us³ysza³em, nim wyci¹gniêto mnie z pokoju, choæ ich ton œwiadczy³, ¿e zdo³a³ ju¿ pohamowaæ wœciek³oœæ, nie nastraja³y jednak optymistycznie: – Odwdziêczê ci siê, starcze. Zobaczysz, co to pranie mózgu. Kiedy znów siê spotkamy, ze swej gêby bêdziesz móg³ wydobyæ co najwy¿ej pianê. Zakujcie go w ³añcuchy. Krótkie ³añcuchy. No tak, w ³añcuchy, a wydawa³oby siê, ¿e w³asny, pierworodny syn powinien okazywaæ ojcu nieco wiêcej szacunku. Ale to by³ w koñcu Szandor. On zawsze by³ ³ajdakiem, ten mój Szandor.

8

G

dy urodzi³ siê Szandor, mia³em ju¿ siedemdziesi¹t, osiemdziesi¹t, a mo¿e i wiêcej lat. Kiedyœ to by³by ca³y okres ludzkiego ¿ycia, a pamiêtajcie, ¿e Szandor by³ moim pierwszym synem. Ale teraz oczywiœcie ludzie ¿yj¹ o wiele d³u¿ej ni¿ kiedyœ, i g³upot¹ jest zak³adanie rodziny zbyt wczeœnie, nawet jeœli ktoœ lubi dzieci. Ja z ca³¹ pewnoœci¹ je lubiê. 229

Ale jeœli chodzi o mój œlub, to nawet jak na nowoczesne czasy, by³ bardzo póŸny. Jednak to nie by³a moja wina. Z wielk¹ ochot¹ osiad³bym na Nabomba Zom i poœlubi³ Malilini w wieku dwudziestu paru lat ale, jak ju¿ wiecie, poœlubienie Malilini nie by³o mi pisane. Potem nast¹pi³ krótki pobyt na Alta Hannalanna, a kiedy uciek³em wreszcie z tego osobliwego miejsca wypoczynku, potrzebowa³em kilku lat, by odetchn¹æ i nacieszyæ siê ¿yciem. I tak te¿ zrobi³em, chocia¿ niech mnie diabli porw¹, jeœli powiem wam, gdzie spêdzi³em te kilka lat i z kim. Ka¿dy, kto doœwiadczy³ czegoœ takiego jak pobyt na Alta Hannalanna, ma prawo straciæ jakiœ czas na niewyszukane rozrywki. Potem jednak zda³em sobie w koñcu sprawê, ¿e muszê zarabiaæ na ¿ycie, a poniewa¿ ostrzenie no¿y i handel koñmi nie by³y ju¿ obiecuj¹c¹ karier¹ dla cygañskiego ch³opca, zacz¹³em uczyæ siê pilota¿u statków kosmicznych. Wiedzia³em bowiem bardzo dobrze, ¿e mam potrzebny talent. Ale pilot, który jest w ci¹g³ej podró¿y, który przenosi siê z miejsca na miejsce, nawet czêœciej ni¿ staro¿ytni Cyganie, nie ma raczej warunków dla zbudowania trwa³ego zwi¹zku ma³¿eñskiego. On – czy te¿ ona, bo to te¿ siê czasem zdarza – po prostu zbyt wiele kr¹¿y po ca³ej Galaktyce. Wracaj¹c do opowieœci… Sprzeda³em swoje us³ugi jednej z kompanii eksploracyjnych, a to oznacza³o spêdzanie wiêkszoœci czasu na najbardziej odleg³ych krañcach Galaktyki, na planetach, na których czêsto dot¹d nie stanê³a ludzka stopa. Taka praca, owszem, daje ci spore pojêcie o zró¿nicowaniu geograficznym naszego Wszechœwiata, ale nie stwarza zbyt wielu okazji, aby poznaæ jak¹œ mi³¹ dziewczynê. Potem moja kariera pilota podprzestrzennego zosta³a przerwana na krótki czas przez trzeci okres niewolnictwa w moim ¿yciu – niezbyt szczêœliwy epizod na Mentiroso, gdzie jednak narodzi³a siê wierna przyjaŸñ z Polark¹, wiêc ze wszechmiar warto by³o. Krótko mówi¹c, minê³o sporo czasu, zanim wreszcie o¿eni³em siê i postanowi³em przyst¹piæ do zbo¿nego dzie³a przekazania mojego cennego dziedzictwa genetycznego. Mia³a na imiê Esmeralda, piêkne staro¿ytne cygañskie imiê. Prawdê mówi¹c nie poderwa³em jej, a raczej ona mnie, a w³aœciwie, ¿eby byæ precyzyjniejszym, postara³a siê o to jej rodzina, bracia i kuzyni. Zrobili tak dlatego, ¿e po prostu wiedzieli, ¿e poœlubiê Esmeraldê, wiêc musieli mnie tylko odnaleŸæ i dope³niæ przeznaczenia. To by³ jeden z tych zapêtlonych w czasie przypadków, które pojawiaj¹ siê jako wynik nawiedzania, kiedy przysz³oœæ, przesz³oœæ i te230

raŸniejszoœæ splataj¹ siê w taki wêze³, ¿e i diabe³ nie dojdzie, gdzie jest przyczyna, a gdzie skutek. Po prostu idziesz sobie naprzód i idziesz, i nagle widzisz, ¿e znalaz³eœ siê w samym œrodku takiej czasowej pêtli, o której nawet nie wiedzia³eœ, ¿e istnieje. Esmeralda by³a w porz¹dku. Na pocz¹tku jej nie kocha³em – jak zreszt¹ mog³em? Przecie¿ nawet jej wczeœniej nie zna³em. Ale to przysz³o z czasem, a przynajmniej przysz³o przywi¹zanie. To by³o tak dawno, ¿e nawet trudno mi sobie dok³adnie przypomnieæ. Niektóre rzeczy pamiêtam w najdrobniejszych szczegó³ach, a inne zacieraj¹ siê w pamiêci. Na przyk³ad to, jak wygl¹da³a. Podoba³a mi siꠖ to pamiêtam. D³ugie mocne nogi, szerokie biodra, zdatne do rodzenia dzieci… Pamiêtam te¿ jej czarne b³yszcz¹ce oczy, lœni¹ce w³osy. Ale rysy twarzy, nos, usta, koœci policzkowe… to siê zatar³o. Myœlê, ¿e by³a piêkna. Z czasem zyska³a na wadze, zw³aszcza w talii – tam by³a wyj¹tkowo szeroka. Nie musia³a do tego dopuszczaæ, w naszych czasach tak ³atwo o korekty, ale chyba nie zale¿a³o jej na tym. Wydaje mi siê, ¿e lubi³a mieæ pewn¹ masê. To chyba zreszt¹ by³a tradycja w jej rodzinie: kobiety mia³y tam swoj¹ wagê… w dos³ownym tego s³owa znaczeniu. Pochodzi³a z Iriarte. To by³ dobry œwiat. Zawsze lubi³em spêdzaæ tam czas. Jego s³oñce jest niewielkie i ¿ó³tej barwy, zupe³nie jak to, wokó³ którego krêci³a siê Ziemia, no i te wielkie obszary b³êkitnego morza. Wiêkszoœæ l¹dów na Iriarte jest górzysta, ch³odna i sucha, ale s¹ tam te¿ wspania³e winnice, s³yn¹ce z kilku najlepszych gatunków win w ca³ej Galaktyce. Ludnoœæ zamieszkuj¹ca tamtejsze miasta jest bogata i potrafi cieszyæ siê ¿yciem. Wiêkszoœæ populacji Iriarte stanowi¹ Romowie, i to raczej pokroju twardych awanturników – przedsiêbiorcy, handlarze, piloci. Romowie z Iriarte s¹ te¿ najbardziej zapalonymi hazardzistami, jakich kiedykolwiek pozna³em. Postawi¹ ka¿d¹ sumê na ka¿dy najg³upszy nawet zak³ad… ale na ogó³ tego nie ¿a³uj¹. Esmeralda pochodzi³a z bogatej rodziny. Nie w tym sensie, w jakim bogata by³a rodzina Loiza la Vakako, która w³ada³a ca³ymi planetami, ale by³a wystarczaj¹co bogata. I w pewnym sensie w³adali te¿ ca³ymi œwiatami, tyle ¿e nie zasiedlonymi. Handlowali podrasowanymi planetami. To by³o zreszt¹ dobre zajêcie dla Romów. Kiedyœ, za dawnych dni na Ziemi, robiliœmy to samo z koñmi. Teraz tylko skala by³a nieco wiêksza. Wtedy bra³o siê starego konia ze zu¿ytymi ju¿ zêbami, i wype³nia³o siê ich korony smo³¹, aby mia³ 231

czarne œrodki zêbów, jak m³ody koñ. Poci¹ga³o siê jego posiwia³¹ sierœæ atramentem albo nadmanganianem potasu. Nacina³o siê skórê nad oczami i wdmuchiwa³o przez s³omkê trochê powietrza, ¿eby koñ wygl¹da³ zdrowiej. Potem wystarczy³o lekko go pok³uæ przed samym rynkiem, aby biega³ ¿wawiej, albo w³o¿yæ mu z¹bek czosnku w ty³ek – wtedy zachowywa³ siê jak ogier kawaleryjski. Tak, tak, stare dobre sztuczki, i stara jak œwiat tradycja. Gaje zawsze siê na to nabierali, a mieliœmy jakiœ wybór? Musieliœmy jeœæ, a gaje nie u³atwiali nam tego. Rodzina Esmeraldy robi³a coœ bardzo podobnego. Wysy³ali odkrywców – by³em zreszt¹ jednym z nich – na poszukiwania planet z mniej wiêcej odpowiednimi warunkami dla zasiedlenia: tlen w atmosferze, znoœna grawitacja. W miarê sensowne Ÿród³o wody by³o mile widziane, chocia¿ niekonieczne, podobnie jak umiarkowany klimat. Takich œwiatów jest mnóstwo, i tylko czekaj¹ na odkrycie. Oczywiœcie wiêkszoœæ z nich wymaga pewnej kosmetyki, zanim bêd¹ nadawa³y siê do sprzedania poœrednikom handlu planetami albo bezpoœrednio kolonistom. Nieprzyjazne miejscowe formy ¿ycia? Mo¿na na jakiœ czas usun¹æ je z widoku. Niedostosowanie chemiczne? Bez trudu dokonuje siê czasowych przystosowañ przed pokazaniem œwiata potencjalnym nabywcom. Zadziwiaj¹ce, co mo¿e zdzia³aæ kilka ton azotu lub jego siarczanu. Niemi³a sceneria? No to szybkie kszta³towanie terenu. Na ka¿dej planecie mo¿na wyhodowaæ now¹ wierzchni¹ szatê z kar³owatych roœlinek. Brak surowców? PosadŸ trochê lasów, rozsiej tu i tam w gruncie trochê minera³ów, sugeruj¹cych bogate z³o¿a, i do³ó¿ jeszcze zarybienie w rzekach i jeziorach. Mo¿e wydaje siê to wam skomplikowane, ale oni naprawdê byli fachowcami. W zadziwiaj¹co krótkim czasie potrafili zmieniæ ja³ow¹ planetê w niezwykle ¿yzn¹… na zadziwiaj¹co krótki czas wszak¿e. Tyle ¿e nie zajmowali siê wielkimi inwestycjami i d³ug¹ wspó³prac¹ handlow¹. Woleli szybki obrót: przygotowanie towaru, oferta rynkowa, sprzeda¿, i nastêpna planeta. Kiedy odwiedzi³em Iriarte, zaproponowali mi pracê. Propozycja by³a niez³a, wiêc na ca³e lata zosta³em jednym z ich zwiadowców. Moim sta³ym miejscem zamieszkania by³a Xamur. Zacz¹³em ju¿ wtedy skupowaæ ziemiê, na której póŸniej mia³a stan¹æ moja posiad³oœæ Kamaviben. Ale czêsto te¿ odwiedza³em Iriarte po nowe zlecenia. Poprowadzi³em wiele ekspedycji na zewnêtrzne krañce Galaktyki. Poœród moich w³asnych odkryæ mogê wymieniæ takie œwiaty jak Cambaluc, Sanduga, Mengave, La Chunga i Fulero. 232

Wszystkie zreszt¹ przynios³y potem rodzinie Esmeraldy znaczne zyski. Prawdopodobnie wiêkszoœæ tych nazw jest wam zupe³nie nieznana. Ale jakoœ tak siê dziwnie z³o¿y³o, ¿e wszystkie te œwiaty okaza³y siê znacznie mniej przydatne dla ludzkiej kolonizacji ni¿ to opisywa³y pierwsze raporty odkrywców i analizy poœredników. Zadziwiaj¹ce. Wielkim wyj¹tkiem by³o oczywiœcie Fulero, o którym na pewno s³yszeliœcie i pewnie wielu z was spêdzi³o tam wspania³e wakacje. Szczerze mówi¹c s¹dziliœmy, ¿e Fulero jest bezwartoœciowa i byliœmy naprawdê szczêœliwi, ¿e opchnêliœmy j¹ szybko, choæ za bardzo nisk¹ cenê. Ale w tym przypadku to jednak nabywcy œmiali siê ostatni. Okaza³o siê, ¿e wystarczy dokonaæ naprawdê niewielkich ingerencji, by zamieniæ ten œwiat w rajski ogród i jeden z najlepszych kurortów w Galaktyce, którym zreszt¹ jest do dzisiaj. No có¿, nawet Cygana mo¿na czasem ocyganiæ. Ale za to od tego czasu rodzina Esmeraldy mog³a mówiæ przy zawieraniu transakcji: „to najbardziej obiecuj¹cy œwiat, jaki odkryliœmy od czasów Fulero, a wiecie przecie¿, jakim wspania³ym interesem dla klienta by³ zakup Fulero”. Nawet nie wiem, jak d³ugo rodzina poszukiwa³a mnie, w czasie, gdy ja poszukiwa³em dla nich. Trochê czasu obserwowali mnie nawet po zidentyfikowaniu, bo byli ludŸmi metodycznymi w swym postêpowaniu i nie zamierzali wydaæ swojej córki za pierwszego lepszego w³óczêgê. Z drugiej strony nie wiem, czy rzeczywiœcie mogliby mnie nie zaaprobowaæ, skoro w ksiêdze przysz³oœci by³o ju¿ zapisane, ¿e o¿eniê siê z Esmerald¹. Mimo to obserwowali mnie uwa¿nie. Zreszt¹ bardzo póŸno siê zorientowa³em. Esmeralda mia³a bardzo wielu braci i kuzynów, a jeden z nich, Jacko Bakht, wyda³ mi siê tak znajomy przy pierwszym spotkaniu, ¿e a¿ go spyta³em, czy nie pracowa³ kiedyœ w tunelach Alta Hannalanna, albo nie nale¿a³ do Gildii ¯ebraków na Megalo Kastro. Spojrza³ na mnie w szczególny sposób i zaprzeczy³ zdecydowanie. I faktycznie by³o to niemo¿liwe – by³ du¿o m³odszy ode mnie, i nie mam tu na myœli wygl¹du zewnêtrznego. Nie mog³em go spotkaæ nigdy wczeœniej. Dopiero wiele lat póŸniej uœwiadomi³em sobie, kim by³. By³ jednym z tych dwóch duchów, które tak czêsto czai³y siê wokó³ mnie i obserwowa³y uwa¿nie na Megalo Kastro, kiedy by³em jeszcze ch³opcem. Drugim by³a Malilini. I myœlê, ¿e te duchy mi siê przygl¹da³y, ¿eby sprawdziæ, czy nadajê siê na mê¿a. Potem zacz¹³em sobie kojarzyæ, ¿e byæ mo¿e w ró¿nych momentach nawiedzali mnie tak¿e inni cz³onkowie rodziny, ale stuprocentowo pewny 233

by³em tylko co do Jacko Bakhta. Sam nawiedzi³em siebie na Megalo Kastro pewnego dnia i zobaczy³em, ¿e obserwuje mnie jako dziecko. A¿ nadszed³ dzieñ – a by³em wtedy na Iriarte rozgl¹daj¹c siê za nowym zaci¹giem – kiedy podszed³ do mnie kurier kompanii, bystry m³ody gajo o jasnych oczach, i zapyta³ bez ogródek: – Jakubie, czy myœla³eœ kiedyœ o o¿enku? Ten kurier by³, jako rzek³em, bardzo m³ody, niemal ch³opiec. Ale zachowywa³ siê niezwykle pewnie, a przy tym na wskroœ arystokratycznie. Zreszt¹ by³ arystokrat¹, a nazywa³ siê Julien de Gramont. Kiedy ktoœ pyta³, go sk¹d pochodzi³, nie odpowiada³ nigdy: z Copperfield, czy z Olimpuse, czy ze Stolicy, albo jakiejœ innej planety; odpowiada³ – z Francji. Wtedy nie mia³em bladego pojêcia, gdzie mog³a byæ ta Francja, ale, po dziewiêædziesiêciu latach znajomoœci z Julienem de Gramont, o którym ju¿ trochê Wam opowiedzia³em, wiedzia³em ju¿ o niej prawie wszystko. I to w³aœnie Julien powiadomi³ mnie, ¿e piêkna i zmys³owa Esmeralda jest na wydaniu, ¿e jej rodzina szuka odpowiedniego Roma na mê¿a dla niej, i ¿e bêdê przychylnie potraktowany, jeœli udam siê w konkury. Mnie samemu nigdy nic podobnego nie przysz³oby do g³owy. To by³y stanowczo za wysokie progi dla mnie, miêdzygwiezdnego w³óczêgi. Dlaczego niby chcieliby oddaæ j¹ gwiezdnemu pilotowi bez znanych przodków, komuœ, kto urodzi³ siê jako niewolnik, i kto w ci¹gu pierwszych siedemdziesiêciu lat ¿ycia trafia³ w niewolê trzykrotnie? Nie rozumia³em tego i myœlê, ¿e oni te¿ nie rozumieli. Ale sprawa z ich punktu widzenia by³a ju¿ w³aœciwie dokonana, moje przeznaczenie gdzieœ tam w spl¹tanych labiryntach czasu zosta³o wyznaczone. Mia³em poœlubiæ Esmeraldê, bo gdzieœ tam w przysz³oœci by³em ju¿ jej mê¿em. I tyle. Poszed³em do Polarki zapytaæ go, co powinienem zrobiæ. On tylko siê rozeœmia³. – Jest dobra w ³ó¿ku? – spyta³, gdy ju¿ przesta³ siê œmiaæ. – Sk¹d mam wiedzieæ? – I nie bêdziesz mia³ szansy przekonaæ siê wczeœniej, hê? – Po œlubnym patsziv. Wtedy siê przekonam. Wczeœniej nie. – No dobrze, powiedzmy, ¿e nie jest. Ale jest bogata. A jeœli i bogata, i dodatkowo dobra w ³ó¿ku, to masz ekstra premiê. Jeœli nie, to w koñcu du¿o podró¿ujesz, a ona wci¹¿ pozostaje bogata… – Oj, Polarka – pokrêci³em g³ow¹. – Ty draniu. – Przecie¿ pyta³eœ o radê. 234

Nie by³o tak Ÿle. Esmeralda okaza³a siê s³odka i mi³a. I chocia¿ nie mogê przypomnieæ sobie kszta³tu jej nosa, dok³adnie pamiêtam, jak to by³o w nasz¹ noc poœlubn¹, gdy ten nie koñcz¹cy siê patsziv wreszcie siê skoñczy³, a ja dotar³em do naszego ma³¿eñskiego ³o¿a. To œwiadczy zdecydowanie na jej korzyœæ, ¿e po stu latach wci¹¿ pamiêtam tê noc. Ale oczywiœcie ma³¿eñstwo to nie tylko wspania³a noc poœlubna, a jednak Polarka mia³ racjê, i jego rada by³a s³uszna. Cieszê siê, ¿e poœlubi³em Esmeraldê. Lubi³em z ni¹ przebywaæ. Nie mówiê, ¿e szala³em za ni¹, ale by³a dobr¹ i ciep³¹ kobiet¹, bardzo solidn¹ i sta³¹ w uczuciach; moglibyœcie j¹ nawet nazwaæ kobiet¹ staromodn¹. Po œlubie nadal pracowa³em dla jej rodziny. Zazwyczaj wiêc i tak trzy czwarte czasu spêdza³em w podró¿y. W pewnym sensie moje ma³¿eñstwo z Esmerald¹ niewiele zmieni³o poza tym, ¿e by³em teraz bogaty. Kiedy jednak zjawia³em siê w domu, zawsze cieszy³a siê na mój widok, i mówi¹c szczerze, ja te¿ siê cieszy³em. Z rozkosz¹ zanurza³em siê w tym jej wielkim, silnym ciele, a ona wch³ania³a mnie jak morze. Kupi³em wiêcej ziemi na Xamur. W przerwach miêdzy wyprawami spêdzaliœmy tam oboje sporo czasu. Rozwa¿aliœmy nawet osiedlenie siê na sta³e, kiedy ju¿ przestanê pracowaæ w kosmosie. Tak, jakbym móg³ mieszkaæ w jednym miejscu przez ca³e ¿ycie… no có¿, wtedy wydawa³o mi siê, ¿e móg³bym. Raz spêdziliœmy tam nawet prawie ca³y rok bez przerwy. To by³o wtedy, gdy urodzi³ siê Szandor. Nie mogê wiêc nawet w ¿aden sposób twierdziæ, ¿e Szandor nie jest moim prawdziwym synem, bo by³em wtedy przy Esmeraldzie wystarczaj¹co d³ugo, by nie mieæ w¹tpliwoœci. Oczywiœcie nie podejrzewa³em, ¿e zdradza³a mnie podczas moich podró¿y. Jednak potem czêsto myœla³em, ¿e wola³bym wiedzieæ, ¿e przyprawi³a mi rogi, ni¿ winiæ siê o sp³odzenie Szandora. A jednak, jednak… ten ma³y gnojek by³ krwi¹ z mojej krwi, i nie by³o od tego ucieczki. Kocha³em go nad ¿ycie. To te¿ jest prawda. Sami widzicie, jak mi odp³aci³, ale kocha³em go. By³ dziki od samego pocz¹tku. Zupe³nie nieokie³znany, ju¿ jako ma³e dziecko wrzeszcza³, kopa³ i bi³. Nie wiem, sk¹d u niego to znerwicowanie. Ja jestem opanowany i Bóg wie, ¿e trudno o bardziej opanowan¹ osobê ni¿ Esmeralda, a Szandor by³ jednym k³êbkiem nerwów. Na pocz¹tku nie dostrzega³em tego. Myœla³em, ¿e jest taki jak ja. ¯e jest moj¹ kopi¹. To dlatego, ¿e mia³ moje oczy, moje usta, 235

moj¹ twarz, klasyczn¹ twarz Roma, która drwi sobie z tysi¹cleci wszelkich ewolucyjnych przemian. Wiedzia³em, ¿e bêdzie te¿ mia³ moje wielkie w¹sy… ale na razie mia³ szeœæ miesiêcy. Byæ mo¿e za to niezwyk³e podobieñstwo tak bardzo go kocha³em. Tak samo wygl¹da³ mój ojciec, i jego ojciec. Patrz¹c na pierworodnego syna, zacz¹³em patrzeæ tak¿e na siebie w zupe³nie inny sposób – jak na ogniwo w wielkim ³añcuchu pokoleñ Romów, który siêga³ o eony wstecz, a¿ do czasów Gwiazdy Romów. Jak œmia³em zwlekaæ tak d³ugo z wykuciem nowego ogniwa w tym ³añcuchu? Co by by³o, gdybym zmar³, nie wype³niwszy mego zadania, nie sp³odzi³ ³¹cznika przesz³oœci i przysz³oœci? Ale teraz tego dokona³em. By³em dumny. I czu³em wdziêcznoœæ dla Szandora, ¿e pozwoli³ mi wype³niæ obowi¹zek wobec mojej rasy. To by³o przed tym, nim odkry³em, jak¹ jest gnid¹. Jak to siê sta³o, ¿e poszed³ tak¹ drog¹? Czy dlatego, ¿e spêdza³em zbyt wiele czasu poza domem, a Esmeralda, niech Bóg j¹ b³ogos³awi, by³a zbyt ³agodna, zbyt pob³a¿liwa, by wprowadziæ tak¹ dyscyplinê, jaka potrzebna jest ch³opcom? Nie wiem. Myœlê jednak, ¿e nie mia³o to nic wspólnego ze sposobem, w jaki by³ wychowywany. Raczej by³a to kwestia przekleñstwa rzuconego na nasienie, którym go sp³odzi³em. Takie rzeczy siê zdarzaj¹. Bo zawsze, gdy tylko by³em w domu – a mieszkaliœmy teraz na Xamur – poœwiêca³em mu pe³n¹ uwagê. Nauczy³em go wszystkiego, czego mnie nauczy³ ojciec, a kiedy czu³em, ¿e jest to konieczne, przyprowadza³em go do porz¹dku w sposób, jakiego czasem ojciec musi u¿yæ. Kiedy by³em poza domem, inni mê¿czyŸni z rodziny – wujowie, kuzyni – potrafili wskazaæ mu w³aœciw¹ drogê. Od Esmeraldy zaœ zawsze dostawa³ mi³oœæ i zrozumienie. Nie wyobra¿am sobie lepszej matki. A jednak od pewnego czasu, gdy wraca³em z gwiazd, musia³em wys³uchiwaæ opowieœci o tym, co zrobi³ Szandor. Teraz podejrzewam nawet, ¿e najgorsze rzeczy ukrywano przed mn¹, ale i to, co s³ysza³em, by³o wystarczaj¹co niedobre. O zwierzêtach, które Ÿle traktowa³, lub wrêcz mêczy³. O tym, jak wy¿ywa³ siê na s³u¿bie. O niszczeniu naszych domowych robotów, które b¹dŸ co b¹dŸ nie s¹ istotami ca³kowicie pozbawionymi uczuæ. Wreszcie o biciu kolegów, a potem tak¿e m³odszego rodzeñstwa. „Szandor stwarza wiele problemów” – mówiono mi, ale nikt nie mia³ odwagi powiedzieæ: „Szandor jest potworem”. Zreszt¹ chyba bym w to nie uwierzy³. Wci¹¿ jeszcze by³em zaœlepiony mi³oœci¹ do niego. Widzia³em, ¿e jest z³y, ale t³umaczy³em 236

sobie, ¿e to tylko b³êdy wieku ch³opiêcego. Wmawia³em sobie, ¿e potem siê zmieni. Czasem go bi³em, bo musia³em, a on siê wtedy œmia³. I w duchu podziwia³em go za to. ¯e jest taki silny, taki odwa¿ny, nie boi siê nawet w³asnego ojca. Ale kiedyœ doroœnie, i bêdzie dobrym cz³owiekiem. Nie widzia³em, i nie chcia³em wiedzieæ, ¿e jest ca³kowicie prze¿arty z³em, a kiedy to poj¹³em, by³o ju¿ o wiele za póŸno. Wtedy straci³em ju¿ wszelk¹ mo¿liwoœæ oddzia³ywania na Szandora, bo mój los znów mnie doœcign¹³, jak zwyk³ czyniæ zawsze, gdy zdawa³o mi siê, ¿e odnalaz³em wreszcie chwilê wytchnienia. Bankructwo, rozbicie rodziny, wygnanie, utrata kobiety, któr¹ kocha³em, utrata kontaktu z dzieæmi – znów musia³em to prze¿yæ, choæ przecie¿ dosta³em ju¿ tak¹ lekcjê od losu, a przecie¿ w ¿adnym z tych wypadków nie sta³o siê to z mojej winy. I co z tego? Kiedy los przychodzi upomnieæ siê o swoj¹ daninê, nie pyta, czy cokolwiek zawini³eœ. A prawda jest taka, ¿e rodzina Esmeraldy sprzeda³a o jedn¹ oszukan¹ planetê za du¿o. Nazywa³a siê Varuna, a znajdowa³a siê w uk³adzie znanym jako Corposonto, gdzieœ na granicy spirali Jeruzalem Spill. Kompania zrobi³a tam kawa³ dobrej roboty. Planeta by³a tak pod³a, ¿e nawet rzeki mia³y s³on¹ wodê, a motylki œmiercionoœny jad. Ale oni popracowali nad ni¹ z zewn¹trz i od wewn¹trz, i niemal magicznie zamienili j¹ na najpiêkniejszy œwiat po tej stronie Xamur. Sprzedali j¹ za bajoñsk¹ sumê grupie energicznych poœredników gaje, którzy ze swej strony mieli zamiar podzieliæ planetê na niezwykle drogie dzia³ki i sprzedawaæ je pod posiad³oœci dla lordów Imperium. Muszê przyznaæ, ¿e zadziwiaj¹ca by³a ich ³atwowiernoœæ. Nie tylko zap³acili nam ciê¿kie pieni¹dze za Varunê, ale jeszcze natychmiast z góry zawarli kontrakty z kupcami dzia³ek. W tych kontraktach ustalono, ¿e sp³aty bêd¹ dokonywane w niskich ratach, i to roz³o¿onych na wiele lat, zgodnie ze star¹ tradycj¹, ¿e arystokratom nale¿y zawsze dawaæ lepsze warunki transakcji ni¿ zwyk³ym ludziom. To zreszt¹ dzia³a, bo s¹ tak omamieni twoim szacunkiem i uprzejmoœci¹, ¿e nawet nie zauwa¿aj¹, kiedy zdziera siê z nich skórê, tyle ¿e nie ca³¹ od razu, a w ci¹gu wielu lat. Potem zaœ wspania³e poprawki, owoc naszych prac na Varunie, zaczê³y siê sypaæ jedna za drug¹, nieco wczeœniej nawet ni¿ zak³adaliœmy, i w rezultacie planeta powróci³a do swego oryginalnego paskudnego stanu. Te¿ wczeœniej ni¿ przypuszczaliœmy. Poœrednicy nie zdo³ali jeszcze uzyskaæ ¿adnego zysku ze swojej inwestycji, a tu lordowie ju¿ uniewa¿niali umowy kupna dzia³ek. 237

Przybyli wiêc na Iriarte, aby domagaæ siê zwrotu pieniêdzy, ale wtedy rodzina Esmeraldy pomacha³a im przed oczami aktem sprzeda¿y. O proszê. Popatrzcie na klauzulê 22A. „Sprzedawca nie ponosi odpowiedzialnoœci za zmiany w œrodowisku naturalnym, które nast¹pi¹ po przekazaniu planety”. Oczywiœcie poœrednicy protestowali, ¿e w takim wypadku grozi im bankructwo. Có¿, przekazaliœmy im wyrazy naszego szczerego wspó³czucia, jak to zawsze czyniliœmy w podobnej sytuacji, a potem wzruszyliœmy ramionami i powróciliœmy do naszych interesów. Rodzina s¹dzi³a, ¿e gaje pozw¹ ich do s¹du, co sk¹din¹d nie by³oby pierwszym takim przypadkiem, a tam z pewnoœci¹ przegraj¹ sprawê. Gaje, nic nie uzyskacie. Ca³ujcie nas w dupê. Tyle, ¿e ci gaje nie poszli do s¹du, lecz wynajêli armiê najemników, i najechali na Iriarte. Widaæ uznali to za znacznie skuteczniejszy sposób dochodzenia swych racji ni¿ proces. Gdy to siê wydarzy³o, by³em akurat na rocznej ekspedycji. Kiedy wróci³em, okaza³o siê, ¿e kompania nale¿¹ca do rodziny Esmeraldy ju¿ nie istnieje, jej aktywa i nieruchomoœci zajêto si³¹, wiêkszoœæ cz³onków rodziny zosta³a zabita, a ci, którzy ocaleli, rozpierzchli siê we wszystkich kierunkach. Esmeralda i wszystkie nasze dzieci by³y na Iriarte, gdy wyl¹dowali tam najemnicy. Gdzie s¹ teraz? Wzruszenie ramion. S¹dzimy, ¿e nie ¿yj¹ – tak mi powiedziano. Tak, tak, wszyscy zginêli. Popad³em w desperacjê i d³ugo trwa³o, nim powróci³em do normalnego ¿ycia. Pozosta³a mi tylko posiad³oœæ na Xamur. Ukrywa³em siê tam przed œwiatem przez jakiœ czas, a potem podró¿owa³em. Szuka³em Esmeraldy i dzieci, ale bezskutecznie. Potem znów siê o¿eni³em, potem jeszcze raz… Nie by³y to szczêœliwe ma³¿eñstwa, ale zawsze ma³¿eñstwa. Nie by³em nigdy typem samotnika. Mia³em kolejne dzieci, wiele dzieci. I  tak wspomnienie mojej pierwszej rodziny zaczê³o stopniowo odchodziæ w niebyt. Czas goi³ rany. W koñcu odnalaz³em Jacka Bakhta, który mieszka³ w Stolicy pod przybranym nazwiskiem i wiód³ doœæ nêdzne ¿ycie, utrzymuj¹c siê z drobnych oszustw i krêtactw. Potwierdzi³ mi, ¿e Esmeralda faktycznie zginê³a, gdy na Iriarte zaczê³y spadaæ pierwsze bomby. Dzieci? Tak¿e zginê³y. Sam Jacko Bakht wydawa³ siê na wpó³ martwy. Po rozstaniu wiêcej ju¿ go nie spotka³em. Wydaje mi siê, ¿e mówi³ prawdê, poniewa¿ nigdy ju¿ wiêcej nie natrafi³em na ¿aden œlad Esmeraldy i dzieci. Nikt nie znika tak zupe³nie w Galaktyce, jeœli nie jest martwy. Wiêc naprawdê nie ¿yj¹. 238

Z wyj¹tkiem jednego wszak¿e… Zrz¹dzeniem jakiegoœ niewyobra¿alnego zak³ócenia karmicznej sprawiedliwoœci, Szandor prze¿y³ kataklizm, jaki spotka³ moj¹ rodzinê. Mia³ wtedy dwanaœcie lat i by³ przebieg³y jak lis. Minê³o jeszcze wiele lat, zanim dosz³y do moich uszu opowieœci o gotowym wzi¹æ nawet diab³a za rogi gwiezdnym pilocie o imieniu Szandor. By³ oczywiœcie Romem, ale mia³ otaczaæ go zawsze rój wystrojonych i wyzywaj¹cych kobiet gaje. To by³ z³y znak – Rom, który zadaje siê z kobietami gaje… Historie, jakie o nim kr¹¿y³y, by³y przera¿aj¹ce, ale nie zwraca³em na to szczególnej uwagi. Zacz¹³em ju¿ wtedy zapominaæ o moim pierworodnym synu. Nawet nie przysz³o mi do g³owy, ¿e ten Szandor mo¿e byæ moim Szandorem. Opowieœci jednak wci¹¿ do mnie dociera³y. Szandor to, Szandor tamto. Ten szalony pilot, który robi³ rzeczy, za które inni z pewnoœci¹ zap³aciliby ¿yciem. On nigdy za nic nie zap³aci³. Ludzie podziwiali jego czyny. Tak jak ja kiedyœ w duchu podziwia³em, ¿e siê œmieje, gdy ojciec go karze. Ze swoj¹ brawur¹ i brutalnoœci¹ Szandor szybko popad³ w prawdziwy na³óg podejmowania nieprawdopodobnego ryzyka, co w pewnym przypadku – nies³awnej aferze D¿ebel Abdullah – zakoñczy³o siê strat¹ ca³ego statku, który rozbi³ siê na jednej z najobrzydliwszych znanych planet. Szandor odrzuci³ zarzut zaniedbania na s³u¿bie. Co wiêcej, pojawi³y siê przy tej okazji tak¿e takie monstrualne oskar¿enia jak kanibalizm miêdzy rozbitkami, któremu on, jako starszy oficer, nie zapobieg³, lecz wprost przeciwnie, sam go uprawia³. Temu zarzutowi tak¿e zaprzeczy³. Podczas g³oœnego procesu w tej sprawie, zwróci³ moj¹ uwagê fakt, ¿e ten cz³owiek, nosz¹cy imiê Szandor, jest synem Jakuba i urodzi³ siê na Xamur. By³em zszokowany. Stara³em siê wypchn¹æ ze swej g³owy rodz¹ce siê straszne podejrzenie. Ale to nie móg³ byæ przypadek. Szandor, syn Jakuba… Przypomnia³em sobie to wrzeszcz¹ce dziecko, gryz¹ce pierœ Esmeraldy. Zajmowa³em ju¿ wtedy wysokie stanowisko w naszym rz¹dzie. Cesaro o Nano by³ bardzo stary i chory, a niektórzy zaczynali mówiæ o mnie jako o nowym królu, chocia¿ wtedy jeszcze energicznie przeciw temu protestowa³em. Czyny tego Szandora by³y jednak trudne do ukrycia, i po jakimœ czasie by³em ju¿ pewien, ¿e to mój syn. Czu³em siê zhañbiony. Jednak wszyscy moi przyjaciele stali przy mnie, 239

kiedy przywiedziono go przed Kris i oskar¿ono o zbrodnie na D¿ebel Abdullah. Zosta³ uznany winnym i wykluczony z naszego narodu. Ale nawet po tym zdo³a³ w koñcu w jakiœ sposób oczyœciæ siê z zarzutów. Nie wiem jak. By³ niegodziwy… ale potrafi³ tak¿e byæ czaruj¹cy. W ka¿dym razie stara³em siê mieæ z nim do czynienia tak niewiele, jak tylko to by³o mo¿liwe. I  on te¿ siê o to stara³. To jedyna rzecz, któr¹ muszê mu zapisaæ na plus. W ka¿dym razie w czasach kiedy by³em królem, trzyma³ siê ode mnie z daleka.

9

L

och, do którego wtr¹ci³ mnie Szandor, by³ dok³adnie taki, jakiego siê po nim spodziewa³em. Pamiêta³em bardzo dobrze, ¿e taki tu istnieje i nie by³em w najmniejszym stopniu zaskoczony, ¿e tam w³aœnie postanowi³ mnie zamkn¹æ. To jest ten rodzaj lochu, który specjaliœci okreœlaj¹ nazw¹ oubliette. Nazwa pochodzi z ukochanej przez Juliena de Gramont i zaginionej przed wiekami Francji, a wywodzi siê od s³owa „oublier”, które znaczy „zapomnieæ”. Tak, tak – oubliette to taka dziura, gdzie wrzuca siê wiêŸnia, o którego istnieniu chce siê po prostu zapomnieæ. Ten konkretny loch znajdowa³ siê jakieœ szeœæ, siedem poziomów pod ziemi¹, w ciemnoœciach kazamatów pod królewskim pa³acem. Nie jest on miejscem, które pokazuje siê zwiedzaj¹cym. Ja sam by³em królem mo¿e dziesiêæ, albo i dwadzieœcia lat, nim odkry³em go pewnego dnia, gdy wêdrowa³em po podziemiach, próbuj¹c znaleŸæ jedno z pomieszczeñ archiwum. Ale oubliette z samej swojej natury nie jest miejscem, które rzuca siê w oczy. Poniewa¿ sam pomys³ kazamatów i odosobnionych cel mo¿e w waszych uszach tr¹ciæ œredniowieczem, na pewno dziwicie siê jak to jest, ¿e tacy nowoczeœni ludzie, cz³onkowie b¹dŸ co b¹dŸ cywilizacji technicznej, podró¿uj¹cy miêdzy gwiazdami, buduj¹ podobne pomieszczenia w siedzibie swojego króla. OdpowiedŸ brzmi – nie wiem. Chocia¿ mo¿e prawid³ow¹ odpowiedzi¹ by³oby, ¿e nie staliœmy siê a¿ tak nowoczeœni i tacy high-tech, za jakich chcielibyœmy siê uwa¿aæ. Có¿, jeœli pogrzebaæ g³êbiej, to jesteœmy po prostu œredniowieczni. Od tysiêcy lat przestrzegamy tych sa240

mych tradycyjnych nakazów, stanowimy spo³eczeñstwo klanowe, wybieramy królów, u¿ywamy magii, staro¿ytnych modlitw, i staro¿ytnego jêzyka. Jeœli coœ nas rozweseli, œpiewamy na g³os i nie wzdragamy siê przed tañcem na stole, jak kiedyœ podczas uroczystoœci szczepowych. Wierzymy w takie rzeczy jak obowi¹zek i rodzina, i œwiêtoœæ przysiêgi. Targaj¹ nami silne uczucia, ale tak¿e trzyma nas na uwiêzi poczucie obowi¹zku, a wiêc jesteœmy chyba œredniowieczni, prawdziwie œredniowieczni. Nawet ja sam. Nawet wy, z waszymi pretensjami do nowatorstwa. Dlaczego by wiêc nie wybudowaæ lochu? Nigdy nie wiadomo, na co mo¿e siê przydaæ, nawet w tych nowoczesnych czasach… a mo¿e zw³aszcza w tych nowoczesnych czasach. Na razie rozsiad³em siê wygodnie, jakbym znajdowa³ siê w najbardziej luksusowym z moich królewskich apartamentów. Poczu³em siê niemal tak, jakbym powróci³ do dobrze mi znanego, rodzinnego gniazda. Kiedy by³em tu pierwszy raz, to miejsce wygl¹da³o dok³adnie tak samo, choæ przecie¿ minê³y ju¿ ca³e dziesiêciolecia. Wiedzia³em dok³adnie, ju¿ wtedy w przesz³oœci, ¿e to pomieszczenie bêdzie kiedyœ moim domem. Przeczucie, ma³y skok przez granicê czasu, nie tak znów niezwyk³y wœród nas. Kiedy wiêc w koñcu obj¹³em ten loch w posiadanie, odnios³em wra¿enie, ¿e w³aœnie zosta³a zamkniêta pewna transakcja, która dot¹d pozostawa³a w zawieszeniu. Nie mówiê, ¿e cela by³a jakimœ niezwykle przyjemnym miejscem. Cele rzadko s¹ przyjemne. Ta znajdowa³a siê o jakieœ dwa i pó³ cala powy¿ej poziomu wody, tote¿ by³o tam wilgotno i zimno. Pod pa³acem królewskim na Galgali p³ynie podziemny strumieñ, a moja cela mieœci³a siê w³aœnie nad nim. W ni¿szej czêœci pomieszczenia ma³e stru¿ki wody p³ynê³y po kamiennej pod³odze, i nawet w tych ciemnoœciach widzia³em ich delikatn¹ i mi³¹ dla oka poœwiatê. Jak wszystko na Galgali, tak¿e woda by³a tu rozpuszczonym z³otem. Ze z³ota by³y te¿ mury mojego wiêzienia. S¹dzê, ¿e gdybym naprawdê by³ w œredniowiecznej Europie, a nie na jakiejœ futurystycznej Galgali, móg³bym siê st¹d wydostaæ, przekupuj¹c stra¿ników uzyskanym ze œciany kruszcem. Korzystaj¹c ze œwieczki, któr¹ mi dano, na wyd³ubanie z³ota ze œcian potrzebowa³bym raptem jakieœ trzydzieœci lat. Ale to w³aœnie by³a ta futurystyczna, fantastyczna Galgala, gdzie z³oto le¿a³o wszêdzie i moi stra¿nicy byli w podobnym stopniu podatni na przekupstwo tym piêknym ¿ó³tym metalem jak byliby, gdybym ofiarowa³ im parê garœci powietrza. 16 – Czas trzeciego wiatru

241

Szandor obiecywa³ mi towarzystwo wê¿y i ropuch wampirzych w miejscu mojego odosobnienia. Co do ropuch na szczêœcie nie dotrzyma³ s³owa. Te stwory maj¹ bardzo ostre zêby i by³yby bardzo niemi³¹ kompani¹. Za to rodzinkê wê¿y, owszem, mia³em. By³y ma³e, zielonkawe z wielkimi z³otymi œlepiami – dotkniêcie Galgali – i zamieszkiwa³y niewielk¹ niszê w œcianie, któr¹ czasem opuszcza³y i pe³za³y po ca³ej celi. Nie wygl¹da³y groŸnie czy nawet nieprzyjaŸnie, chocia¿ podejrzewam, ¿e szczury ¿yj¹ce w podziemiach mia³yby na ten temat inn¹ opiniê. Co jakiœ czas widywa³em bowiem jednego z moich wê¿y z brzuchem wypchanym czymœ o wyraŸnym kszta³cie szczura. I  to w³aœnie szczury, którymi Szandor wcale mi nie wygra¿a³, stanowi³y najbardziej uci¹¿liwe towarzystwo. Tutejsze mia³y po szeœæ par po³¹czonych nóg, jak jakiœ krab, ma³e czarne oczka, i paskudnie œwiec¹ce w ciemnoœciach niebiesko-fioletowe, ostre jak ig³y, z¹bki. Od czasu do czasu któryœ z nich przebiega³ po mnie, gdy próbowa³em zasn¹æ, a kiedy otwiera³em oczy, widzia³em ten paskudy b³ysk w mroku. Uzna³em, ¿e jeœli zachowam siê przyjacielsko wzglêdem wê¿y, bêd¹ odstraszaæ ode mnie szczury, i w zasadzie na ogó³ tak siê dzia³o. Tote¿ g³aska³em je i ³askota³em, karmi³em resztkami mojego jedzenia, opowiada³em im historie ze Swatury, i nawet œpiewa³em im smutne ballady najpiêkniejszym z moich g³osów. Mimo to nie mog³em ca³kowicie pozbyæ siê towarzystwa szczurów i zdarzy³o siê kilka przykrych incydentów. Mia³em tak¿e do woli insektów wszelkich kszta³tów i rozmiarów oraz jakiœ siny grzyb czy te¿ gigantyczny porost, który rozrasta³ siê na powierzchni wilgotnych œcian, a czasem tak¿e na mnie. Nawiedza³y mnie te¿ zadziwiaj¹ce wizje, chocia¿ czasem rozmyte i niewyraŸne. Chwilami wydawa³o mi siê, ¿e to tylko moja wyobraŸnia. Ale nie zawsze. To by³o coœ przezroczystego, siêga³o po mnie swymi odnó¿ami… i powodowa³o, ¿e kicha³em gwa³townie, a przecie¿ nie wyobra¿a³em sobie kichania. Karmiono mnie chyba dwa razy dziennie. Ciê¿ko by³o okreœliæ up³yw czasu. Cela nie mia³a okien. Jedzenie przynosi³y roboty, które nigdy nie odzywa³y siê ani s³owem, po prostu pojawia³y siê w ma³ym otworze w drzwiach i znika³y równie szybko, jak siê pojawia³y. Nie by³y to wykwintne potrawy, ale jednak nie umar³em z g³odu. I to by³o najwa¿niejsze – nie umar³em z g³odu. Potem jakoœæ ¿ywnoœci znacznie siê poprawi³a, ale o tym opowiem we w³aœciwym czasie. Nie torturowano mnie. ¯adnego rozci¹gania, ¿adnego zdzierania paznokci, nawet ¿adnych tortur psychicznych. W ogóle nikt tu 242

nie przychodzi³. Mo¿e na tym w³aœnie mia³y polegaæ tortury. Nie jestem typem samotnika. Oczywiœcie mia³em swoje wê¿e i mog³em z nimi rozmawiaæ, mia³em w ostatecznoœci owady i te sine porosty. No i mog³em nawiedzaæ, przed tym Szandor nie zdo³a³by mnie w ¿aden sposób powstrzymaæ. I robi³em to. Czêsto. Przez wiêkszoœæ mojego pobytu w celi nawiedza³em. To pomaga³o. Przypuszcza³em wtedy, ¿e Chorian opuœci³ Galgalê, gdy tylko zorientowa³ siê, ¿e nie wróci³em po spotkaniu z Szandorem. Wiedzia³, ¿e najprawdopodobniej utracê wolnoœæ, a ja przyj¹³em od niego straszn¹ przysiêgê, ¿e nie bêdzie porywa³ siê na ¿adne szalone plany uwolnienia mnie. – Przyby³em tu po to, aby daæ siê uwiêzi栖 powiedzia³em mu. – Nie ¿eby daæ siê zabiæ, albo ¿ebyœ ty da³ siê zabiæ. Ty masz ujœæ st¹d ¿ywy i roznieœæ po wszystkich œwiatach, ¿e okrutny uzurpator Szandor zniewa¿y³ swego ojca Jakuba, ukochanego króla Romów. Chcê, aby ka¿dy w Imperium dowiedzia³ siê, co zrobi³ ten ³otr. Rozumiesz mnie, Chorianie? Chorian zrozumia³ dobrze. Niestety, nie uda³o mu siê opuœciæ Galgali i rozg³osiæ wieœci, Szandor go pochwyci³. Mia³ tu do dyspozycji wiêcej ni¿ jedn¹ celê. O tym jednak dowiedzia³em siê o wiele póŸniej, i to wyjaœni³o mi, dlaczego tak d³ugo musia³em czekaæ na reakcjê na moje uwiêzienie. Oczywiœcie w koñcu Damiano i Polarka zrozumieli, co siê nam wydarzy³o i ponieœli wieœæ po œwiatach, ale straciliœmy wiele czasu. Có¿, mia³em du¿o czasu… ale nawet ja mog³em siê w koñcu zniecierpliwiæ.

10

K

iedyœ, dawno temu, mieszka³em przez jakiœ czas na Duud Szabell, bardzo zacofanym œwiecie zasiedlonym przez dziwn¹ koloniê religijnych fanatyków. Myœlê, ¿e antropolodzy uwa¿aliby niektóre ich zwyczaje, jak choæby samobiczowanie czy samookaleczanie, za fascynuj¹ce, ale dla mnie by³y to raczej chore zwyczaje. Z drugiej strony mieszkañcy planety s¹ wspania³ymi rêkodzielnikami, i ich 243

tkaniny s¹ wielce poszukiwane w ca³ej Galaktyce. Z tego powodu zreszt¹ tam by³em. Goni¹c za grubym zyskiem, spêdzi³em miêdzy nimi jakieœ dwa, trzy lata, kupuj¹c hurtem, by potem sprzedawaæ ich wyroby na Marajo, Galgali i Xamur. Nadszed³ jednak taki moment, ¿e d³u¿ej ju¿ nie mog³em tam wytrzymaæ. Nie mog³em znieœæ tego miasta i ogl¹dania rytua³ów, których g³ównym sk³adnikiem by³y okrutne tortury. Zostawi³em swojego partnera, by dogl¹da³ interesu, a sam wyruszy³em na kilka miesiêcy na wielk¹ pustyniê, która rozci¹ga³a siê na zachód od zamieszkanego rejonu Duud Szabell. I na tej pustyni prze¿y³em coœ wa¿nego. Wystêpuje tam ma³y pustynny p³az, którego naukowej nazwy nie pomnê, ale którego ludzie na Duud Szabell nazywaj¹ b³otnistym pieskiem. Ta istota ma niebiesko-zielon¹ barwê z fluoryzuj¹cymi czerwonymi plamkami. Jest wielkoœci mniej wiêcej rêki cz³owieka i porusza siê w postawie wyprostowanej, na dwóch ma³ych nó¿kach i d³ugim, mocnym ogonie. Ma wielk¹ paszczê i cztery wy³upiaste œlepia na samym czubku g³owy. Poniewa¿ b³oto jest czymœ niezwykle rzadkim na pustyni, szczególnie zaœ na tamtej, znacznie bardziej wysuszonej ni¿ wiêkszoœæ pustyñ, dziwicie siê pewnie, dlaczego to zwierzê nazywaj¹ b³otnistym pieskiem. Piaskowy piesek by³oby bardziej zrozumia³e, a jednak istnieje powód. B³otnisty piesek spêdza niemal ca³e swoje ¿ycie zagrzebany g³êboko pod pustynnym piaskiem, tam, gdzie nie siêga morderczy ¿ar s³oñca Duud Szabell. Œpi w podziemnych tunelach, niemal nie oddychaj¹c. Ale raz na piêæ, czasem dziesiêæ, a czasem dwadzieœcia lat, na pustyni pada deszcz. Czasem s¹ to tylko drobne opady, ale znacznie czêœciej jeœli ju¿ pada, jest to prawdziwy potop. Strugi wody wsi¹kaj¹ w piach i budz¹ b³otnistego pieska. I wtedy on b³yskawicznie zaczyna przemieszczaæ siê w stronê powierzchni. Jeœli ma szczêœcie, wynurzy siê, gdy wci¹¿ jeszcze pada. A tam s¹ ju¿, w nisko po³o¿onych miejscach, œwie¿o powsta³e okresowe jeziorka. W jedn¹ jedyn¹ noc swych godów b³otniste pieski tañcz¹ dziko wokó³ nich, wybieraj¹ sobie partnerów i kopuluj¹ zaciekle a¿ do œwitu. Gdy zaœ nadejdzie œwit, samce umieraj¹. Samice zaœ umieraj¹ po z³o¿eniu do jeziorka zap³odnionych jaj. Czterdzieœci osiem godzin póŸniej wykluwaj¹ siê z nich kijanki. Dzieciêca faza ¿ycia tych istot trwa oko³o dwóch tygodni. Tyle tylko mo¿e trwaæ, bo mniej wiêcej po tym czasie pustynia znów wysycha w upalnym s³oñcu. Ma³e jeziorka znikaj¹, a kijanki, jeœli zdo³a³y osi¹gn¹æ dojrza³oœæ zanim to siê sta³o, b³yskawicznie zakopuj¹ 244

siê w piasku, g³êboko pod powierzchni¹ pustyni. I tam spoczywaj¹ bez ruchu uœpione, a¿ nadejdzie nastêpny deszcz, wiele lat póŸniej. Wtedy nadchodzi ich czas, by wynurzyæ siê, zatañczyæ, odbyæ gody i umrzeæ. Kiedy by³em na pustyni Duud Szabell, spad³ deszcz. Patrzy³em na pojawiaj¹ce siê b³otniste pieski, patrzy³em na ich taniec. I zastanowi³em siê, jak¹ wartoœæ ma takie ¿ycie? Jaki jest sens w spoczywaniu latami pod piachem, aby prze¿yæ tylko tê jedn¹ noc radoœci? Jaki jest tego cel? Te biedne istoty s¹ ofiarami œlepego d¹¿enia natury do zachowania gatunku. Bo jedynym celem, do którego d¹¿¹, jest wydanie nastêpnego pokolenia, którego jedynym celem bêdzie wydanie kolejnego. A czy z nami nie jest tak samo? – zaduma³em siê. Czy nie jesteœmy tylko nieco bardziej skomplikowanym b³otnistym pieskiem, który pojawia siê, odbywa swój godowy taniec i umiera, aby zwolniæ miejsce dla tych, którzy przyjd¹ po nim? Przyznajê, ¿e te myœli wepchnê³y mnie w najg³êbsz¹ rozpacz, jakiej kiedykolwiek doœwiadczy³em. G³êbsz¹ ni¿eli ta, której doœwiadcza³em bêd¹c uwiêzionym wraz z pokonanym Loizem la Vakako, g³êbsz¹ ni¿ ta, któr¹ odczuwa³em w tunelach Alta Hannalanna. Nagle ujrza³em swoje ¿ycie jako zupe³nie pozbawione celu, i ta myœl przerazi³a mnie. Ujrza³em nas jako niewolników przez ca³y czas trwania naszego ¿ycia, jak te b³otniste pieski spoczywaj¹cych w naszych podziemnych tunelach. Oszukanych, z których natura zadrwi³a, wype³niaj¹c nasze umys³y ró¿nymi filozoficznymi œmieciami, które i tak maj¹ tylko zmusiæ nas do spe³nienia naszego jedynego zadania: zastêpowania starego ¿ycie nowym. Wtedy, gdy wpad³em w ten melancholijny nastrój, i czuj¹c siê tak samotny na pustyni, prawdopodobnie pope³ni³bym samobójstwo, gdybym nie by³ tak twardym cz³owiekiem i tak odpornego ducha. A potem przysz³a myœl: jakie to ma znaczenie, czy jesteœmy czymœ wiêcej ni¿ b³otniste pieski? Czy taka wiedza zmienia³aby cokolwiek? Wci¹¿ i tak musimy wstawaæ ka¿dego ranka i iœæ przez ¿ycie, i robiæ to, czego ono od nas wymaga. I nawet jeœli to nie ma najmniejszego sensu, to co? Musimy iœæ przed siebie i postêpowaæ najlepiej jak umiemy. Te pieski rozumiej¹ to. Nie trac¹ si³ na p³acze i narzekania, na walkê ze swym przeznaczeniem. Nie, one czekaj¹ uœpione, a potem budz¹ siê i tañcz¹. Niech z nami bêdzie tak samo. Musimy ¿yæ tak, jakby nasze ¿ycie mia³o cel i iœæ przez ka¿dy jego dzieñ z zapa³em i radoœci¹, i robiæ to, co jest do zrobienia. Nie ma 245

innej alternatywy. A skoro jest tylko jedna droga, musi byæ w³aœciwa. I nawet jeœli wszystko wydaje siê pozbawione sensu, pod tym bezsensem musi kryæ siê sens, a je¿eli nie potrafimy go dostrzec, tak jak nie potrafi¹ tego b³otniste pieski z Duud Szabell, i tak lepiej jest iœæ naprzód ni¿ staæ w miejscu. Wiêc ¿yjmy. Szukajmy. Uczmy siê. Roœnijmy. I gdy to zrozumia³em, sp³yn¹³ na mnie wielki spokój. Moja rozpacz rozp³ynê³a siê, a ja powróci³em z pustyni, by dalej prowadziæ interesy w Duud Szabell. Postanowi³em te¿, ¿e odt¹d bêdê ¿y³ pe³ni¹ ¿ycia, bez ¿adnych dalszych wahañ. Od tego dnia nigdy ju¿ nie wpad³em w rozpacz. Doznawa³em gniewu, rozczarowania, czasem zniechêcenia, ale nigdy rozpaczy. Bo rozpacz oznacza utratê wszelkiej nadziei, a mnie nie mo¿e siê to przydarzyæ, odk¹d zobaczy³em i zrozumia³em lekcjê dan¹ mi przez b³otniste pieski. Wspomnienia ich radosnego tañca w pustynnym deszczu zawsze przynosi³y mi ulgê w najgorszych godzinach mojego ¿ycia. I teraz, tkwi¹c w lochach Szandora, myœla³em w³aœnie o tym. Siedzia³em g³êboko pod powierzchni¹ ziemi, ale wiedzia³em, ¿e znów nadejdzie czas, by wyjœæ st¹d i zacz¹æ taniec.

11

N

awiedzanie. Moja jedyna rozrywka, mój narkotyk. Jedyne pocieszenie, jakie mo¿e mieæ wiêzieñ w ciasnej celi. Znowu sta³o siê moj¹ radoœci¹ i ucieczk¹, tak jak przed laty na Alta Hannalanna. I wiele razy póŸniej. Sporo czasu up³ynê³o, odk¹d wybiera³em siê na jakieœ powa¿niejsze nawiedzanie. Jeœli robi siê to za czêsto, pojawiaj¹ siê niemi³e zawroty g³owy, zw³aszcza we wstêpnej fazie. Ale przecie¿ jest dla ciebie otwarta ca³a niezmierzona przesz³oœæ, i naprawdê mo¿e to siê staæ na³ogiem. Czeka ka¿de miejsce – Mars, Wenus, Atlantyda i New Jersey… To tak, jakbyœ by³ Bogiem. Wolnoœæ, wszechmoc… ale jednak w koñcu masz tego dosyæ. Ka¿dy w koñcu, wczeœniej czy póŸniej, ma dosyæ nawiedzania, mo¿e oprócz Polarki. Jego nie mo¿na zaspo246

koiæ. Mnie tak. Nie, nie czu³em siê znudzony. Czy mo¿na siê znudziæ nieskoñczonoœci¹? Ale kiedy by³o siê wszêdzie i jeszcze w kilku miejscach, ma siê uczucie, ¿e nie ma ju¿ po co podró¿owaæ. Mo¿e bogowie odczuwali to samo? Mo¿e po prostu w koñcu mêczy³o ich bycie bogami? Czy zazdroœcili wtedy ludziom ich zwyk³ego, codziennego trudu? Mo¿na zrezygnowaæ z nawiedzania na wiele lat, a jednak nie zapomina siê nigdy tej umiejêtnoœci. Ona tkwi wewn¹trz, zawsze dostêpna. A kiedy wreszcie trafia siê do czyjejœ ciemnicy, mo¿na tylko dziêkowaæ Œwiêtemu Duchowi, ¿e siê j¹ posiada. I uciec. Na zewn¹trz. W przestrzeñ i czas.

12

N

ajbardziej lubi³em nawiedzaæ Ziemiê. Wraca³em wtedy do swoich korzeni, do mojej terra firma, miejsca, gdzie spoczywa³y koœci ojców. Krew staro¿ytnych Romów przyci¹ga³a mnie jak magnes. Znów, znów, i znów… Ziemia… ka¿da z jej epok, ka¿dy z jej mnogich narodów.

13

G

dzie jestem teraz? Miasto otoczone murami. Z dwóch stron potê¿ne wa³y, z dwóch morze. Niebo jest pogodne, a s³oñce mocno grzeje. Kim s¹ ci srodzy, brodaci rycerze w zbrojach? Aha. Nosz¹ krzy¿e na szatach. Musz¹ byæ krzy¿owcami… zatem ci na murach to saraceñscy obroñcy, a tam, ci smaglejsi mê¿czyŸni i kobiety w znoszonych bia³ych szatach na skraju obozu? S³yszê ich œpiew w romskim jêzyku. Albo raczej w jêzyku, który móg³ byæ romskim wiele wieków temu. Id¹ wraz z wojownikami. Œwiadcz¹ im przeró¿ne us³ugi. Tamten mê¿czyzna jest kowalem, dŸwiga na grzbiecie swoj¹ kuŸ247

niê: trzy kamienie s³u¿¹ce za kowad³o, miechy, które nadyma ruchami nóg, wêgiel drzewny, pilnik, imad³o, m³ot… Naostrzyæ twój miecz, dostojny rycerzu? Naprawiæ zbrojê? A ten znów jest kotlarzem; tamta stara kobieta, która wygl¹da jak nasza phuri dai, wró¿y, przepowiada przysz³oœæ. Bêdziesz wielkim w³adc¹, twoje bêd¹ wielkie lenna, twoi synowie bêd¹ ksi¹¿êtami, a wnuki królami… Pomagamy tym dobrym chrzeœcijanom w ich œwiêtej wojnie. Budujemy dla nich czteropoziomow¹ wie¿ê oblê¿nicz¹ z drewna, o³owiu, ¿elaza i br¹zu, a mimo to p³onie ona w ogniu, i obroñcy odpieraj¹ szturm. Wiêc budujemy dla nich wielkie katapulty, które, ca³ymi dniami i nocami, ciskaj¹ olbrzymie g³azy w atakowane miasto, budujemy te¿ drabiny zakoñczone hakami, po których wspinaj¹ siê na mury. P³ynê nad murami miasta i widzê, ¿e Romowie s¹ tak¿e poœród obroñców. W tej wojnie pracujemy dla gaje chrzeœcijan i gaje Saracenów. Wa¿na jest bowiem praca, a nie to, o co walcz¹, bo dla nas to czysty absurd. Dla Saracenów mieszamy sk³adniki greckiego ognia – naftê i inne substancje. Potworna broñ, która przykleja siê do skóry i spala ¿ywcem cia³o. Rzucamy j¹ w atakuj¹cych krzy¿owców. – Allah jest wielki! – krzycz¹ obroñcy. Patrz¹ na nas wyczekuj¹co. – Allah jest wielki! – krzyczymy tak¿e. Czemu nie? Allah jest wielki. Bóg jest wielki pod ka¿dym ze Swych imion, a ci g³upi gaje zabijaj¹ siê, by wykazaæ wy¿szoœæ tego imienia, którego oni zwykli u¿ywaæ. I zabij¹ tak¿e nas, jeœli nie wypowiemy s³ów, które s¹ dla nich œwiête. Bardzo proszê. Allah jest wielki! A Chrystus jest twoim Zbawicielem! Cokolwiek sobie ¿ycz¹. Bo Jedyne S³owo brzmi: Przetrwaæ!

14

J

eszcze jeden skok. Kto mo¿e tu przetrwaæ? P³aski, szkaradny krajobraz. Zaspy brudnego œniegu, pozbawione liœci drzewa, drut kolczasty… Wiêzienie. Widzê Cyganów w pasiakach, z br¹zowymi trójk¹tami na lewej piersi. Niektórzy maj¹ jednak skrzypce. Wa³êsaj¹ siê 248

od budynku do budynku, graj¹. To wiêŸniowie ciesz¹cy siê specjalnymi przywilejami, dostarczyciele rozrywki… S¹ tu te¿ inni wiêŸniowie. Patrz¹ bezradnie ze swych ponurych baraków. Wychudzone twarze, mroczne, zrozpaczone spojrzenia. Patrz¹, p³acz¹, s³uchaj¹ cygañskich skrzypiec… Podp³ywam bli¿ej ku jednemu z graj¹cych i stajê siê widzialny. Spogl¹da na mnie zaskoczony, ale nie przestaje graæ. PrzeraŸliwie smutna melodia. Gdybyœ chcia³ do niej zaœpiewaæ, skoñczy³byœ szlochaj¹c. – Sariszan – mówiê. – Jestem Romem. – Tak? – ch³odny, odleg³y g³os, jakby nie dba³ zupe³nie o to, co dzieje siê wokó³. – Jakub, syn Romano Nirano. Kalderasz. A ty? Wzruszy³ ramionami – Daweli Szukarnak. Jesteœ tu nowy? – Wpad³em na chwilê. – Na chwilꠖ powtarza machinalnie, w dalszym ci¹gu nie zwracaj¹c uwagi na s³owa. – No to ciesz siê otoczeniem. Odwraca siê, uderzaj¹c gwa³townie smyczkiem po strunach. Wydaj¹ przeci¹g³y, jêkliwy dŸwiêk. Przypomina mi to nieco odg³os, jaki wyda³y skrzypce Puliki Boszengra, gdy wzywa³ swych siepaczy do ataku na rodzinê. I na moment skuli³em siê ze strachu. Omal nie krzykn¹³em g³oœno. – Czekaj! – powiedzia³em. – Czy to jest wiêzienie? – A jak ci siê wydaje? – A ci pó³martwi gaje, tam? – ¯ydzi. To jest wiêzienie dla ¯ydów. – Ale s¹ tu te¿ Romowie. – Tak. Kilku jest. Traktuj¹ nas nieco lepiej ni¿ ¯ydów. Karmi¹ nas, a my gramy w niedzielê dla innych wiêŸniów… i dla Hitlari. – Hitlari? – spyta³em. – Tych, co zbudowali wiêzienie. Nazistów. Znów zacz¹³ graæ. Melodiê, która rozdziera³a mi serce. – Nienawidz¹ nas, i nienawidz¹ ¯ydów. Ale ¯ydów trochê bardziej. Kiedy skoñcz¹ zabijaæ ¯ydów, zabij¹ nas. Chc¹ zabiæ wszystkich, ci Hitlari, ka¿dego kto nie jest taki jak oni, i zabij¹ prêdzej czy póŸniej. Myœl¹, ¿e s¹ dla nas ³askawi zabijaj¹c nas póŸniej, ale co za ¿ycie mo¿e wieœæ Rom w obozie za drutami? Oni ju¿ nas zabili, zamykaj¹c nas w tym miejscu. Nagle spojrza³ na mnie badawczo, jakby dopiero teraz mnie zobaczy³. 249

– Naprawdê jesteœ Romem? – Masz w¹tpliwoœci? – Mówisz dziwnie naszym jêzykiem. – Przybywam z bardzo daleka. – Wiêc wracaj tam, jeœli rzeczywiœcie mo¿esz. Gdziekolwiek to jest. Odleæ st¹d i zapomnij o tym miejscu. Tu jest piek³o. To miejsce jest domem Szatana. – Powiedz mi, jak siê nazywa – poprosi³em. – Auschwitz – odpowiedzia³.

15

O

tacza mnie mg³a. Muszê byæ daleko, daleko w przesz³oœci. Ale przez gêst¹, bia³¹ mg³ê widzê nad g³ow¹ wielkie, gor¹ce s³oñce. Powietrze jest wilgotne i ciep³e. Stojê na targowisku. Poœrodku roœnie olbrzymie drzewo o tysi¹cu roz³o¿ystych konarów, o milionach spl¹tanych ga³¹zek. Wokó³ niego têtni¹cy ¿yciem targ. Kupcy, kap³ani, z³odzieje, poganiacze mu³ów, dzieci, skrybowie, magicy… Ludzie tutejsi s¹ szczupli, maj¹ ciemn¹ karnacjê skóry i wydatne koœci policzkowe. Ich oczy s¹ niezwykle b³yszcz¹ce. Mówi¹ mow¹, której nie rozumiem, chocia¿ s³yszê pojedyncze s³owa, które brzmi¹ niemal jak romskie. Na pierwszy rzut oka wszyscy ci ludzie wydaj¹ mi siê Romami. Ale potem widzê, ¿e wiêkszoœæ z nich jednak nimi nie jest. Chocia¿ widzê poœród nich tak¿e prawdziwych Romów. Wygl¹daj¹ prawie identycznie, jak pozostali, ale jednak ró¿nica, choæ niemal niedostrzegalna, jest zasadnicza: otacza ich aura. Patrzê na Romów, krêc¹cych siê po targowisku. Tutaj ¿ongler, tam kilku akrobatów. Piêciu innych wznios³o niewielk¹ scenê, daj¹ jakieœ przedstawienie. Jeden gra na piszcza³ce. Inny potrz¹sa pude³kiem z koœæmi i gestem zaprasza przechodniów, by z nim zagrali. I jeszcze jeden, który nauczy³ s³onia tañczyæ: wielka bestia ko³ysze siê z boku na bok, jak klaun. Przez targowisko przechodzi energicznie jakiœ ksi¹¿ê w turbanie na g³owie. Przed nim id¹ jego s³udzy, toruj¹c mu pikami drogê 250

w t³umie. Jeden z Romów podbiega do orszaku, ma niezwykle ciemn¹ skórê, jego jedynym ubiorem jest bia³a przepaska na biodrach, ale za to porusza siê w t³umie zgrabnie jak ma³pa. Macha rêkami, krzyczy g³oœno, pokazuje, ¿e przepowiada przysz³oœæ. Nadstawia d³oñ. Jeden ze s³ug wk³ada w ni¹ jak¹œ monetê, ale zaraz potem energicznie odpycha Cygana drzewcem piki. Zbyt blisko podszed³ do ksiêcia. Jesteœmy tu wyrzutkami. Inni czuliby siê poni¿eni robi¹c to, co my robimy, a my ¿onglujemy, wró¿ymy, ¿ebrzemy. Trudnimy siê zajêciami, których inni nie wykonuj¹, i jesteœmy w tym dobrzy. Gdzie wiêc jestem? Zbyt mglisty jest ten obraz. Niezwykle odleg³a przesz³oœæ. W powietrzu unosi siê ciê¿ka i ostra woñ przypraw. To musi byæ przedœwit historii. Dopiero co przybyliœmy z naszej utraconej i zniszczonej Atlantydy. Jesteœmy wygnañcami. Mo¿e to Babilon? Mo¿e jedna z wysepek na Morzu Œródziemnym? Nie, to jest jednak chyba kraj, który kiedyœ zwano Indiami. ¯yliœmy w nim przez d³ugi czas po opuszczeniu Atlantydy. Ten s³oñ, ten ¿ar, to drzewo… Indie s¹ dla nas takim samym miejscem, jak ka¿de inne. Jesteœmy ¿onglerami, akrobatami, drobnymi rzemieœlnikami, wró¿biarzami, a nade wszystko wygnañcami i wyrzutkami. Stajê siê widzialny. Jestem zdecydowanie najwy¿szym cz³owiekiem na targowisku, mam na sobie dziwaczne ubranie i o wiele za jasn¹ skórê, a mimo to tylko jedna osoba zdaje siê mnie dostrzegaæ. Ten zwinny romski ch³opiec, który próbowa³ zbli¿yæ siê do ksiêcia. Nasze spojrzenia spotykaj¹ siê, mimo i¿ dzieli nas niemal ca³a szerokoœæ rynku, i uœmiecha siê do mnie. Jego ciep³y uœmiech wydaje mi siê s³onecznym promieniem przebijaj¹cym siê przez opary mg³y. Czy bierze mnie za jakiegoœ ksiêcia gaje, który przyby³ tu z odleg³ych krain? Na tyle nowego tu i g³upiego, ¿e zap³aci mu fortunê za taniec i przepowiedniê przysz³oœci? Nie. Znów siê uœmiecha i mruga do mnie, a to mrugniêcie oznacza rozpoznanie pokrewieñstwa. Poznaje we mnie Roma. Ja tak¿e mrugam do niego, uœmiecham siê szeroko i wymawiam jedno s³owo: sariszan. Przez mg³ê dobiega mnie jego pozdrowienie: sariszan, kuzynie. Czy naprawdê tak powiedzia³? Kuzynie? Œmieje siê i kiwa g³ow¹, a potem znika w t³umie ten mój nieznany, antyczny kuzyn. I znów jestem sam, i znów dzieli nas piêæ tysiêcy lat… i bia³a mg³a. 251

16

T

eraz od razu wiem, gdzie jestem. To utracona i ukochana przez Juliena de Gramont Francja. Jestem w œwi¹tyni Sary Czarnej Dziewicy. Trwa festiwal Romów. Przybywaliœmy tu w te dni z ca³ej Europy. Bywa³em tu czêsto. Byæ mo¿e nawet teraz przebywa tu jakiœ mój inny duch. Mo¿e nawet wiêcej ni¿ jeden. Co za ró¿nica. Rozgl¹dam siê wokó³. Znajomy widok. Cygañskie kobiety w d³ugich, wiruj¹cych spódnicach o tysi¹cach barw. Jak wiele z³ota po³yskuje na ich szyjach i piersiach. Mê¿czyŸni w czarnych garniturach, z przepiêknymi apaszkami. Ka¿dy niesie zapalon¹ œwieczkê w dó³, na brzeg morza, a wokó³ nich s³ychaæ, jak zawsze, podniecone rozmowy przygl¹daj¹cych siê gaje. Otaczaj¹ nas ciasnym krêgiem, stoj¹ ³okieæ przy ³okciu. Napieraj¹, staraj¹ siê zobaczyæ jak najwiêcej szczegó³ów tej cygañskiej ceremonii. Tak, jesteœmy wspaniali w naszej obcoœci. Mê¿czyŸni na bia³ych koniach, kap³ani w czarnych sutannach. Kopyta koni stukaj¹ce o bruk. Skrzypce i gitary, i ich cudowny œpiew. D³ugie szeregi Romów ci¹gn¹cych w¹skimi uliczkami do koœció³ka, w którym znajduje siê ciemny pos¹g œwiêtej. S³odki zapach powietrza i zapalonych œwiec. Œmiech, œpiew, kobiety, dzieci, kieszonkowcy i policjanci. Romowie i gaje. – Wiesz jak kradniemy kury? – zwraca siê m³ody Rom do równie m³odego gajo, który s³ucha jego s³ów z szeroko otwartymi oczami. – Najlepiej u¿ywaæ do tego bicza. Jedno wprawne uderzenie, i wywlekasz j¹ z podwórka. Nie zd¹¿y nawet gdakn¹æ. Albo mo¿na przykleiæ trochê ziaren kukurydzy do sznurka i ci¹gn¹æ go, gdy kura chce j¹ jeœæ. Potem szybki skok, i jest twoja. – Wci¹¿ robicie takie rzeczy? – O, i o wiele lepsze. – Hojok, powiedz mu, jak siê robi bawlo. Niepewny uœmiech. – Co to znaczy? – On ma na myœli trucie œwiñ. Wystarczy j¹ nakarmiæ kawa³kami g¹bki wysmarowanymi smalcem. Potem smalec siê topi, g¹bka pêcznieje i œwinia zdycha, bo ma zablokowane jelita, a potem idzie siê do ch³opa. Dasz nam tê zdech³¹ œwiniê? – pytamy. – Nakarmimy ni¹ nasze psy. Ch³op nie wie, dlaczego œwinia pad³a, wiêc nie odwa¿y siê jej jeœæ. Zazwyczaj nam daje, i mamy pieczon¹ wieprzowinê na kolacjê. 252

– I to te¿ robicie?! – Kradniemy te¿ ma³e dzieci, i wychowujemy je na Cyganów. – Ee, nabijacie siê ze mnie… – Ale¿ nie, nie proszê pana. To s¹ autentyczne opowieœci z cygañskiego folkloru. Zap³aci pan sto franków? Mo¿e choæ piêædziesi¹t… Sara-la-Kali. Czarny Wizerunek. S³u¿¹ca sióstr Marii Dziewicy – Marii, matki Jakuba, i Salome – po tym, jak uciek³y z Ziemi Œwiêtej. Cygañska dziewczyna, pe³na dobroci i poœwiêcenia, córka wielkiego Roma. Morze wyrzuci³o kobiety na przybrze¿nych ska³ach tej Francji Juliena, a Sara, wiedziona wizj¹, wysz³a im naprzeciw i uratowa³a je dokonuj¹c cudu, i zamieniaj¹c swoj¹ sukniê w tratwê. Potem siostry ochrzci³y j¹, a ona wraz z nimi g³osi³a S³owo Bo¿e wœród gaje i Romów. – S³ysza³eœ o Czarnej Dziewicy? – spyta³em kiedyœ Juliena. – Naszej cygañskiej œwiêtej? Jej pos¹g by³ w starym koœció³ku we Francji. Ale nic o niej nie s³ysza³. To nie jest katolicka œwiêta – wyjaœnia³em mu – to nasza œwiêta. Jednak pos¹g stoi w katolickim koœciele. I regularnie, co roku, przychodz¹ tam wielkie pielgrzymki. Nic o tym nie wiedzia³, a ja nie mia³em serca mówiæ mu, ¿e by³em tam, w tej jego Francji, aby zobaczyæ pielgrzymkê do Sara-la-Kali. I to wiele razy. Biedny Julien. Ma niemal duszê Roma, ale nawiedzanie zawsze pozostanie dla niego niemo¿liwoœci¹, a ja mog³em zobaczyæ tê Francjê, która tak jasnym p³omieniem p³onie w jego sercu, Francjê, której on nigdy nie ujrzy na w³asne oczy D³ugie nocne czuwanie przy krypcie. Po lewej stronie stary pogañski o³tarz, po prawej pos¹g Sary, w centrum chrzeœcijañski o³tarz, który liczy³ sobie ju¿ ponad dwa tysi¹ce lat… Wszystko to przeminê³o, zniknê³o wraz z Ziemi¹. Nie pozosta³ ¿aden œlad. Ale ja wci¹¿ mogê zobaczyæ to miejsce jako duch. Mogê zobaczyæ mych przodków i ich wiarê. Przynieœæ sztuki odzie¿y jako wotum dla Sary, dotkn¹æ œwiêtych obrazków i medalików, by uzdrowiæ siê z choroby, potem zejœæ ku morzu i z³o¿yæ œwiêty obrazek na grzbiecie fali. Mogê zanurzyæ siê w wodzie i polewaæ ni¹ g³owê, a nawet zanurzyæ w niej moje karty Tarota, by dodaæ im mocy. DŸwiêki gitar i skrzypiec. Dym œwiec. T³umy ludzi. My, Romowie, id¹cy tam razem, i gaje patrz¹cy na nas z fascynacj¹ i strachem. Tak dawno temu… Idê tam i maszerujê wraz z nimi. Nikt nie kwestionuje mojego prawa, by tam byæ. 253

– Mandi Angitrako Rom? – pyta mnie ktoœ. – Czy jesteœ angielskim Cyganem? – Nie – odpowiadam. – Nie angielskim. Mieszkam znacznie dalej. – Aha. W Ameryce! w Nowym Jorku. W Romville w Ameryce! Sariszan, kuzynie! Sariszan! Dla mnie to tylko puste dŸwiêki. Ameryka. Nowy Jork. Tak odleg³e. Ale to mój lud. A ja, ich przysz³y król, przybysz z gwiazd, idê miêdzy nimi, i œmiejê siê wraz z nimi, i p³aczê, i œpiewam.

17

T

en zamek to Wielka Ida. Kamienne mury, wysokie wie¿e, g³êboka fosa pokryta wiekowym zielonym nalotem. Widzê swego w³asnego ducha, z którejœ z poprzednich wizyt. Lœni ko³o przeciwleg³ych wa³ów na tle grzmi¹cych armat. Na murach zewsz¹d migocz¹ jak p³omyki œwiec inne duchy Romów. Widzê je wszêdzie. Musi byæ tu co najmniej tyle¿ duchów, co materialnych obroñców. Ni¿ej w transzejach u stóp zamkowego wzgórza, oblegaj¹cy nas Austriacy miotaj¹ g³oœne obelgi. Z góry z wa³ów rycz¹ im w odpowiedzi cygañscy obroñcy. I jedni, i drudzy rycz¹ w swoich jêzykach, ale dla mnie to tylko jeden ha³as. Huczka! Puczka! Hoja! Zim! Obok mnie pojawia siê Polarka. – Trochê rozrywki, co Jakub? – Ale zawsze koñczy siê tak samo. – A mimo to jesteœmy odwa¿ni. Tak. Odwa¿ni. Ten tysi¹c Cyganów w s³u¿bie Ferenca Perenyi, wêgierskiego magnata i w³adcy tego zamku. Kiedy nadci¹gnê³a austriacka armia, jego ludzie uciekli, zostali mu tylko Cyganie. Ale spójrzcie na nich tylko! Dwadzieœcia dni ci¹g³ych szturmów, i jak walcz¹! My zawsze jesteœmy lojalni do koñca, jeœli ju¿ zgodzimy siê dla kogoœ walczyæ. Nigdy nie uciekamy… no, chyba ¿e pozostanie by³oby kompletnym szaleñstwem. Perenyi ju¿ dawno zwia³, uciek³ boczn¹ bram¹, zostawiaj¹c zamek w³asnemu losowi. Wiêc teraz jest to cygañski zamek. Jeœli go obronimy, zostanie w naszych rêkach. Ale oczywiœcie nie mo¿emy go obroniæ. Austriacy nie ustêpuj¹. 254

– Walczcie, walczcie! – wrzeszczy Polarka. – Zwyciê¿ycie! Spoceni mê¿czyŸni w poszarpanych ³achach nabijaj¹ ciê¿kie dzia³a i przyk³adaj¹ do nich pochodnie. W dole widaæ gwa³towny wybuch ognia i rozpraszaj¹ce siê szyki Austriaków. Cyganie ³aduj¹ ponownie. Sam przy³o¿y³bym do tego rêkê, gdybym tylko móg³. £aduj, cel, pal! £aduj, cel, pal! Polarka p³ynie od wa³u do wa³u. Inni Jakubowie biegaj¹ wokó³ jak wœciekli. Œmiej¹ siê, krzycz¹, zagrzewaj¹ walcz¹cych. Obronimy zamek Ferenca Perenyi przed austriackimi najeŸdŸcami, a jeœli on sam siê ju¿ tu nie pojawi, zamek bêdzie nasz. Ognia! Ognia! Austriacy uciekaj¹. Ale nagle zamkowe dzia³a milkn¹. – Strzelajcie! Dlaczego nie strzelacie? – wrzeszczy Polarka. Nikt nie rozumie jego s³ów. Odg³osy bitwy, zawodzenie wiatru i jêki rannych, zag³uszaj¹ go, i kto wreszcie móg³by zrozumieæ jêzyk Królestwa Romów tutaj, na Ziemi, w szesnastym wieku? Ale on wci¹¿ próbuje ponaglaæ wojowników. – Strzelajcie! Strzelajcie! – Skoñczy³ im siê proch – szepczê. I tak w³aœnie jest. Przywódca Cyganów staje na blankach i piêœci¹ wygra¿a napastnikom. – Bêkarty! – wrzeszczy do nich. Tak w³aœnie musi wrzeszczeæ. – Bêkarty! Gdybyœmy tylko mieli wiêcej prochu, wykoñczylibyœmy was! Teraz napastnicy zaczynaj¹ zdawaæ sobie sprawê, ¿e ogieñ z zamku ucich³. – Naprzód! – krzyczy Polarka. – Z go³ymi rêkami choæby! Na pieœci i no¿e! Austriacy biegiem wspinaj¹ siê na wzgórze. I nic nie mo¿emy im zrobiæ. Czasem jeszcze odzywa siê pojedynczy muszkiet, ale proch siê skoñczy³, a oni pn¹ siê po zamkowych murach. Bitwa jest przegrana. Zamek jest stracony. I jeszcze ten piêkny moment na koniec. Austriacy dopadaj¹ odwa¿nych Cyganów, którzy walcz¹ do ostatka – pa³kami, no¿ami, piêœciami, wszystkim, co jest pod rêk¹. I napastnicy widz¹, ¿e nie ma wœród nas ani jednego Wêgra, ¿e tylko Cyganie pozostali, by broniæ zamku. Pojawia siê austriacki genera³, jego g³os przebija siê przez zgie³k walki. Macha obiema rêkami, by zwróciæ na siebie uwagê. – UchodŸcie! UchodŸcie, Cyganie! Uciekajcie! Nie bêd¹ brali jeñców. Pokonani Cyganie szybko opuszczaj¹ zamek, a Austriacy nie zatrzymuj¹ ich. Wielka Ida jest stracona. W mu255

rach twierdzy pozostaje tylko kilka duchów Romów. Obok mnie stoi Polarka, dalej inny Jakub, i jeszcze jeden wysoko na murach… A tam? Walerian? Wszêdzie wokó³ znajome twarze. To by³a klêska pe³na chwa³y i wszyscy przybyliœmy j¹ zobaczyæ. Wielu z nas po wielekroæ. Taka jest ca³a nasza historia. Jedna chwalebna klêska za drug¹. A jednak zawsze klêska… i zawsze te¿ pe³na chwa³y.

Czêœæ

szósta

Œwieczka p³onie ca³a, od koñca do koñca

17 –

Usi¹dŸ na brzegu rzeki i czekaj. Prêdzej czy póŸniej cia³o twojego wroga przyp³ynie, niesione jej nurtem.

258

1

O

czywiœcie rozumiecie, ¿e mój pobyt w celi to nie by³o po prostu tylko radosne nawiedzanie ró¿nych czasów i miejsc. Nawiedzaæ mo¿na przez pewien czas. Potem ma siê tego serdecznie dosyæ. Miotanie siê po czasie i przestrzeni naprawdê mêczy. Ektoplazmatyczna egzystencja ma swoje plusy, ale w koñcu nu¿y. Jednak bezczynne siedzenie w celi tak¿e nu¿y, i to nawet szybciej. Tyle ¿e jest mniej mêcz¹ce. Nawiedzenie mimo wszystko kosztuje sporo energii, i to niezale¿nie od wieku. Zdaje mi siê nawet, ¿e bardziej mnie mêczy³o, gdy mia³em dwadzieœcia lat ni¿ teraz, gdy mam o sto piêædziesi¹t wiêcej. Wszystko wiêc polega na tym, by utrzymywaæ rozs¹dn¹ równowagê miêdzy nud¹, gdy siê nie nawiedza a wyczerpaniem, gdy siê to robi. To jest zreszt¹ sztuka dotycz¹ca ka¿dego aspektu ¿ycia. Przesadza siê czasem w jedn¹ stronê, potem w drug¹, ale jeœli wszystko dobrze pójdzie, wahade³ko w koñcu wraca do równowagi. Jeœli tylko ¿y³eœ wystarczaj¹co d³ugo, prawie zawsze mo¿esz powiedzieæ, ¿e mia³eœ mi³e, umiarkowane ¿ycie. Teoria równowagi. Na d³u¿sz¹ metê wszystkie si³y wracaj¹ do punktu równowagi, a ekstrema siê nawzajem znosz¹. Prawo wielkich liczb, równanie do œredniej. W d³u¿szym okresie ¿ycie jest szczêœliwe. Oczywiœcie w krótkim okresie mo¿na czasem dostaæ fiksacji. Ale nic a¿ tak drastycznego nie przytrafi³o mi siê w tej oubliette Szandora. Nawiedza³em nieco tu i tam, a w przerwach miêdzy nawiedzaniem liczy³em kamienne p³yty w pod³odze, kamienie sk³ada259

j¹ce siê na œciany, iloœæ z³ota, która mog³aby siê znaleŸæ w tych œcianach i pod³odze. Bawi³em siê te¿ z moimi wê¿ami, rozmawia³em z moim grzybem, próbowa³em chwytaæ wiruj¹ce pajêczynki, a kiedy szczury zaczyna³y tañczyæ po pod³odze, wyg³asza³em do nich przemówienia w wielu jêzykach i dialektach. W sumie czu³em siê mniej wiêcej tak, jakbym odbywa³ d³ug¹ podró¿ transmiterem, ale i tak by³o tu ciekawiej, bo w transmiterze nie masz ani wê¿y, ani pierwotniaków i grzybów, ani szczurów, które zabawiaj¹ ciê jak mog¹. Nie masz w ogóle niczego. Z drugiej jednak strony jesteœ w podró¿y, która wreszcie zakoñczy siê u jakiegoœ celu. A mnie przychodzi³o czasem do g³owy, gdy godziny zamienia³y siê w dni, a dni ³¹czy³y siê w nieskoñczone ³añcuchy up³ywaj¹cego czasu, ¿e mogê nigdy ju¿ nie dolecieæ do ¿adnego celu. Siedzia³em przecie¿ w oubliette. A jakie¿ by³o tradycyjne zastosowanie oubliette? S³u¿y³a do tego, by usun¹æ z pamiêci niewygodnego wiêŸnia. Na zawsze, jeœli okaza³oby siê to konieczne. Moja intuicja podpowiada³a mi, ¿e oddanie siê w rêce Szandora by³o w³aœciwym posuniêciem politycznym. Zwykli ludzie tak nie s¹dzili. Uwa¿ali raczej, ¿e oddanie siê z w³asnej woli w rêce tak dzikiego i krwawego potwora, jak Szandor, to zwyk³e szaleñstwo. Oczywiœcie mieli racjê. Ka¿dy prostak to powie. Ale ja nie jestem prostakiem, i nie jestem zwyk³ym czlowiekiem. Dla mnie ¿ycie jest jak gra w szachy. Dobry gracz musi przewidywaæ piêæ, szeœæ ruchów naprzód. Tak w³aœnie zrobi³em, i dlatego wyl¹dowa³em w tej samotnej celi dok³adnie tak, jak sobie zaplanowa³em. Czasem jednak zaczyna³o mi chodziæ po g³owie, ¿e mo¿e przechytrzy³em. Na szczêœcie nie jestem podatny na d³ugie okresy pesymizmu i desperacji. Wola³em zajmowaæ siê raczej liczeniem kamieni i przemawianiem do szczurów, a tak¿e nawiedzaniem zamierzch³ych epok i czasów i dociera³em wszêdzie, gdzie tylko mog³em siêgn¹æ. Czas jakoœ p³yn¹³. I wreszcie pewnego dnia Szandor z³o¿y³ mi wizytê. Rozleg³o siê znajome trzeszczenie i skrzypienie na zewn¹trz, co by³o niezawodnym znakiem, ¿e zaraz wjedzie robot z moj¹ wieczorn¹ porcj¹ jakiejœ brei i s³abej herbaty. Potem jednak us³ysza³em nieznajome trzeszczenie i skrzypienie, i jedna ze œcian zaczê³a siê obracaæ. W otwartej przestrzeni sta³ Szandor, i przygl¹da³ mi siê. Mia³ na sobie niedorzeczn¹ czerwon¹ szatê i ¿ó³t¹ chustê pod szyj¹. Na piersiach ko³ysa³a mu siê pieczêæ królewska, która jarzy³a siê teraz pe³nym blaskiem, przechodz¹c po kolei przez wszystkie kolory têczy. 260

– Jeszcze za wczeœnie na kolacjꠖ powiedzia³em – ale nie szkodzi. Siadaj i czuj siê jak u siebie w domu. Chcesz mo¿e szampana? Nie uœmiechn¹³ siê. Wydawa³ siê skupiony i zmêczony… bardziej ni¿ zwykle. Wyprostowa³ siê dumnie, w królewski jak zapewne s¹dzi³ sposób, i wkroczy³ do celi jak prawdziwy zdobywca. Jego pieczêæ w ciemnoœciach tego pomieszczenia niemal mnie oœlepia³a. – Móg³byœ to wy³¹czyæ? – zapyta³em. – Straszysz wê¿e. I nie masz w dodatku prawa nosiæ tej b³yskotki. Wiesz to zreszt¹ doskonale. – Jakubie nie zaczynaj ze mn¹ znowu. – Kto z kim zacz¹³? Siedzia³em sobie tu spokojnie i zajmowa³em siê swoimi sprawami, a ty wpadasz bez uprzedzenia i œwiecisz mi po oczach tym cholernym œwiat³em. Mam chyba prawo do ciszy i spokoju w swojej w³asnej celi. – Ty jednak oszala³eœ – powiedzia³ cierpko. – O, nie s¹dzê. – Dlaczego sprawiasz mi tyle k³opotów? – Ja? K³opotów? – Sprawiasz k³opoty nie tylko mnie, lecz i ca³emu narodowi Romów. Nastawi³em uszu. – A to co? Dziwne s³owa doby³y siê z ust Szandorka. To ty martwisz siê losem ca³ego narodu Romów, mój synu? – Koniecznie chcesz mnie rozz³oœciæ, tak? – Ja? – Tym razem ci siê to nie uda. Przyszed³em zaproponowaæ ci uk³ad, ojcze. – Ojcze. Kiedy to ostatni raz s³ysza³em z twoich ust to s³owo? – Nie pozwolê ci siê sprowokowaæ. Usiad³ na kamiennej ³awie naprzeciwko mnie, tak blisko, ¿e mog³em go bez trudu znów spoliczkowaæ, gdyby przysz³a mi taka ochota. Wtedy mocno go to rozwœcieczy³o. Teraz zaœ to on zdawa³ siê mnie prowokowaæ. Przygl¹da³ mi siê badawczo przez d³u¿sz¹ chwilê, jakby stara³ siê odczytaæ moje myœli. – Opuœci³eœ Królestwo – powiedzia³ wreszcie. – Ka¿dy to przyzna. Og³osi³eœ, ¿e abdykujesz i znikn¹³eœ, zostawiaj¹c nas wszystkich, skazuj¹c nas na chaos. Przez piêæ lat nie by³o króla. Ca³y naród wzywa³ do wyboru nowego w³adcy. Nawet Imperium tego pragnê³o. Powinieneœ us³yszeæ utyskiwania i przekleñstwa Sunteila. Imperator jest jak zombi – mówi³ – a tu jeszcze Romowie te¿ nie maj¹ króla. 261

Ca³a struktura w³adzy grozi³a znikniêciem w tej nowo powsta³ej pró¿ni. Co siê z wami dzieje, ludzie? – pyta³ Sunteil. – Dlaczego nie wybierzecie nowego króla? Wiêc w koñcu wybraliœmy. – Elekcja by³a niewa¿na – powiedzia³em s³odkim g³osem. W jego oczach b³ysn¹³ gniew, ale tym razem kontrolowa³ swoje zachowanie. – Dlaczego? – Bo krisatorzy nigdy nie ratyfikowali mojej abdykacji. Król Romów nie mo¿e abdykowaæ. Nie istnieje taka mo¿liwoœæ. – Zapewniam ciê, ¿e ratyfikowali. By³em przy tym obecny. – W tym dniu, kiedy ciê wybrali? – Tak – odpar³. – Jesteœ synem króla. Syn króla nie mo¿e byæ królem. – Fakt, ¿e to siê nigdy nie zdarzy³o, nie oznacza, ¿e nie mo¿e siê zdarzyæ. – Tak¿e nigdy siê nie zdarzy³o, by królem zosta³ kryminalista skazany przez s¹d. Miêœnie na jego policzku zadrga³y wyraŸnie. Ale jednak wcia¿ by³ opanowany. NieŸle mu to wychodzi³o. – Kryminalista, ojcze? – D¿ebel Abdullah. – Pierwszy proces by³ fars¹. By³ stronniczy od pocz¹tku do koñca. Potem jednak potrafi³em udowodniæ, ¿e zrobi³em wszystko, co w mojej mocy, by uratowaæ za³ogê. Drugi proces oczyœci³ mnie ca³kowicie z zarzutów. – Nikt z twojej za³ogi nie zeznawa³ w ¿adnym z nich. – To nieprawda. – Nikt z tych, którzy zostali zjedzeni na obiad, ch³opczyku. – Nie nazywaj mnie ch³opczykiem! Jestem twoim królem! – Nie moim, Szandorze. – Drugi proces… – By³ tak samo uczciwy jak sesja Wielkiego Krisu, podczas której wybrano ciê na Króla Romów. – Jestem królem, ojcze. Czy ci siê to podoba, czy nie. Krisatorzy mnie wybrali, a Wielka Kompania Romów na wszystkich œwiatach zaakceptowa³a wybór. Potem by³em w Stolicy, i sam Imperator da³ mi bu³awê zatwierdzaj¹c w ten sposób decyzjê krisatorów. – Zrobi³ to? – W³asnorêcznie. Sunteil, Naria i Periandros byli tego œwiadkami. Wiêc mam prawo mieszkaæ tutaj w pa³acu, a moje zarz¹dzenia 262

s¹ wykonywane na wszystkich œwiatach. PogódŸ siê wreszcie z rzeczywistoœci¹, starcze. Twoja abdykacja naprawdê jest wi¹¿¹ca. I nie mo¿esz jej ju¿ odwo³aæ. – Powiedzia³eœ, ¿e chcesz mi zaproponowaæ jakiœ uk³ad – przypomnia³em mu. – Tak. – No to wal. Podaj cenê i nazwê towaru. – Chcê twojego oficjalnego b³ogos³awieñstwa. Chcê, ¿ebyœ publicznie uzna³ mnie za Króla Romów, i publicznie te¿ wycofa³ wszelkie w³asne roszczenia do tronu. Ponadto powiedziano mi, ¿e odje¿d¿aj¹c st¹d zabra³eœ ze sob¹ królewskie ber³o. To ber³o nale¿y do mnie. – Aha, wiêc to jest towar – moje b³ogos³awieñstwo i ber³o. – W zamian – mówi³ dalej – wypuszczê ciê st¹d. Pozwolê ci odlecieæ na Xamur, do twojej posiad³oœci. I spêdzisz w Kamaviben resztê ¿ycia w bogactwie i luksusie. – Wolnoœæ jest moj¹ w³asnoœci¹, dan¹ mi przez Boga, i nikt nie mo¿e mi jej podarowaæ. Oferujesz mi coœ, co nie nale¿y do ciebie, w zamian za poparcie twoich roszczeñ do czegoœ, co te¿ nie nale¿y do ciebie. I to ma byæ ten uk³ad? – Ten uk³ad zapewni ci wyjœcie z tych podziemi, ojcze. – Kiedy mnie siê one podobaj¹. – Mogê je zaekranowaæ, by uniemo¿liwiæ ci nawiedzanie. Czy wtedy te¿ bêd¹ ci siê podobaæ? – To ma byæ zapewne groŸba? Chcesz, bym ci da³ b³ogos³awieñstwo pod przymusem? – Proszê ciê o b³ogos³awieñstwo. Nie ¿¹dam. Wiêzienie ciê tutaj jest dla mnie k³opotliwe. – Tak. Wiem. W³aœnie dlatego tu jestem. – Dopóki bêdziesz siê upiera³ przy swych roszczeniach do tronu, bêdziesz szkodzi³ ca³emu naszemu narodowi. – To samo móg³bym powiedzieæ te¿ o tobie. – Tron by³ wolny. Teraz tak nie jest. Przez swój starczy upór podwa¿asz legalnoœæ rz¹du Romów, podwa¿asz stabilnoœæ ca³ego… – Pewnie, ¿e tak. Nie musisz mi tego wyjaœniaæ. – Jesteœ chory, starcze. – Nie. To ty jesteœ chory. – Rozeœmia³em siê. – Szandor, idŸ ju¿. Daj mi spokój. – Jeœli teraz wyjdê, bêdziesz tu gni³ do koñca swych dni! – Zrobi³byœ to w³asnemu ojcu? – A czy ty jesteœ moim ojcem? 263

– Widzê, ¿e nie masz te¿ skrupu³ów i obra¿asz pamiêæ swojej matki. Naprawdê jesteœ kawa³em œmierdz¹cego gówna. Przeklinam tê chwilow¹ przyjemnoœæ, dziêki której pojawi³eœ siê na œwiecie. Przeklinam tê radoœæ, której zazna³em wtedy miêdzy udami Esmeraldy. Mówi³em to spokojnie, nawet pieszczotliwym tonem. – Szandor, nie pomogê ci zostaæ królem. Choæbyœ nie wiem czym mi grozi³ i jak mnie przeklina³. Nie przera¿a mnie d³ugi pobyt w tym hotelu. I, tak ju¿ zupe³nie przy okazji, nie ma sposobu byœ zaekranowa³ to miejsce przed nawiedzaniem. Nie poj¹³eœ tego jeszcze? Dopóki oddycham, mogê nawiedzaæ. Kiedykolwiek i gdziekolwiek jestem. Zamkn¹³em oczy i zacz¹³em nawiedzanie, ignoruj¹c jego obecnoœæ. Wróci³em na Xamur, o jakieœ sto lat wstecz, aby zobaczyæ moj¹ piêkn¹ m³od¹ ¿onê i nasze pierworodne malutkie dziecko. Postaæ Szandora zaciera³a mi siê nieco w oczach, gdy wróci³em gwa³townie o u³amek sekundy póŸniej. – Twoja matka by³a wspania³¹ kobiet¹, Szandor. W³aœnie z³o¿y³em jej wizytê. By jej powiedzieæ jak bardzo j¹ kocha³em. I powiedzieæ jej, jak wspania³ym cz³owiekiem okaza³ siê jej najstarszy syn. Dlaczego ty jej nie odwiedzisz? Wiem, ¿e z przyjemnoœci¹ by ciê zobaczy³a. – Zgnijesz w tej celi, starcze – powiedzia³ Szandor g³osem ociekaj¹cym jadem.

2

S

zandor nigdy nie dotrzymywa³ s³owa. Nie min¹³ nawet tydzieñ, gdy zjawi³y siê jego roboty i przenios³y mnie do nowej celi. Znacznie sympatyczniejszej, po³o¿onej na wy¿szych piêtrach budynku. Nowa cela te¿ nie mia³a okien, ale nie by³o tu szczurów, pierwotniaków, sinego grzyba. No i nie by³o wê¿y. Za wê¿ami nawet trochê têskni³em. By³y ³adne i zupe³nie nieszkodliwe. Nowa cela by³a te¿ cieplejsza, suchsza, i mia³em w niej wygodniejsz¹ pryczê. Pod³ogê stanowi³a jedna wielka p³yta ze z³ota. Zdarza³y siê oczywiœcie takie 264

okresy w historii, gdy ka¿dy odczuwa³by dumê, siedz¹c w celi o z³otej pod³odze. Ale jednak pamiêta³em, ¿e jestem na Galgali, gdzie z³oto nie jest warte wiêcej ni¿ papier. Poza tym mog³em mieæ z³ot¹ pod³ogê w celi, ale i tak nie zmienia³o to faktu, ¿e by³em wiêŸniem. Lubi³em jednak spacerowaæ boso po tej pod³odze. By³a miêkka i niemal ugina³a siê pod moimi stopami. Jak to z³oto. Zacz¹³em rysowaæ na niej kreski, by zaznaczaæ up³ywaj¹cy czas. Normalnie, jak ju¿ wiecie, nie zwracam za bardzo uwagi na up³yw czasu i nawet w trakcie tego opowiadania przeskakujê sobie beztrosko przez ca³e dziesiêciolecia, nie trzymaj¹c siê chronologii wydarzeñ, ale tutaj, w zamkniêciu, zaczê³o mnie interesowaæ, jak d³ugo mo¿e to wszystko trwaæ. Trwa³o sporo czasu. Wystarczy³oby go, ¿ebym naprawdê zgni³, zgodnie z groŸb¹ Szandora, gdyby pozostawi³ mnie w tamtej wilgotnej oublette. Nie by³em tak g³upi, by myœleæ, ¿e spasowa³. W s³owniku Szandora nie istnieje takie s³owo. Nie. Raczej po prostu zmieni³ zdanie co do przydatnoœci mojej œmierci. Mo¿e uzna³, ¿e jestem ju¿ tak stary i zgrzybia³y, ¿e uodporni³em siê ca³kowicie na procesy gnilne, jak to rzadkie ¿ó³te drzewo z Gran Chingada, które mo¿e spêdziæ nawet i piêæset lat zanurzone w wodzie albo bagnie, i nie zmienia wcale wygl¹du? A mo¿e raczej uzna³, ¿e Ÿle wp³ynê³oby to na jego pozycjê polityczn¹, gdyby rozesz³a siê wieœæ, ¿e trzyma swojego starego ojca w wilgotnych lochach ze szczurami i wê¿ami? Nie wiem. Mog³o byæ te¿ tak, ¿e wymyœli³ zupe³nie now¹ strategiê postêpowania i po prostu uzna³, ¿e korzystniejsze bêdzie teraz przeniesienie mnie do wygodniejszej celi. Nie bardzo wiedzia³em wprawdzie, jaka to mog³aby byæ strategia, ale chyba te¿ nie bardzo o to dba³em. Duch Polarki pojawi³ siê nagle i nieoczekiwanie. – No. Ta chyba bardziej ci siê podoba. – Nie widzia³eœ tej poprzedniej – odpowiedzia³em. – Jasne, ¿e widzia³em. By³em tam trzy razy. I za ka¿dym razem spa³eœ. Jak dziecko. I chrapa³eœ. Nawet ci nie przeszkadza³o, ¿e biega³y po tobie szczury. – Mog³eœ coœ powiedzieæ. – Wygl¹da³eœ tak spokojnie. – Ty draniu! Co siê dzieje na zewn¹trz? – Kiedy? – Teraz. 265

– Sk¹d mam wiedzieæ? Nie przychodzê tu z teraz. – Wiêc z jakiego czasu przychodzisz? – Wiesz, ¿e tego ci nie powiem. Mia³em ochotê go udusiæ. – Królestwo siê wali, ca³y œwiat siê trzêsie, twój najstarszy i najlepszy przyjaciel siedzi bezsilny w wiêzieniu, a ty masz zamiar œlepo przestrzegaæ regu³? – To s¹ wa¿ne regu³y, Jakubie. Wiesz o tym. Czy naprawdê muszê mówiæ ci takie rzeczy? Jeœli zacznie siê u¿ywaæ nawiedzania, by przekazywaæ wiadomoœci w przesz³oœæ, rozpadnie siê ca³y Wszechœwiat. – I tak siê rozpada. A ty mo¿esz mi pomóc. – Nie. Nie s¹dzê, ¿ebym móg³ ci pomóc. – Wiêc po co tu przychodzisz? ¯eby siê nade mn¹ znêcaæ? – Uwielbiam te iskry w twoich oczach. Wygl¹dasz bardzo seksownie, kiedy siê z³oœcisz. – Ja ci dam seksownie, ty wkurzaj¹ca hieno! – Oj, oj, hamuj siê, Jakubie! Masz wysokie ciœnienie. – Doprowadzasz mnie do szaleñstwa. Czym u diab³a sobie zas³u¿y³em na syna takiego jak Szandor, i na przyjaciela takiego jak ty? – Ale¿ ja jestem twoim przyjacielem. Nawet nie wiesz, jak dobrym. I nie myœl, ¿e nie staram ci siê pomagaæ. Jego aura b³ysnê³a i zaiskrzy³a siê od elektromagnetycznych drgañ. Odpowiednik d³ugiego smutnego westchniêcia u ducha. – Dobra. S³uchaj, Jakubie. Twoje proœby poruszy³y moje serce. To jest wbrew wszelkim regu³om, ale dobrze, zdradzê ci przysz³oœæ! Podp³yn¹³ do mnie, nachyli³ siê do mojego ucha, i zni¿y³ swój g³os do konfidencjonalnego, cichego szeptu. – Wszystko zakoñczy siê dobrze – powiedzia³. – Co wszystko? – To. To, co jest najwa¿niejszym przeznaczeniem naszej rasy. Królestwo, Imperium, Gwiazda Romów. Masz. I nie mów nigdy, ¿e twój stary przyjaciel Polarka nie jest pomocny. A teraz mi podziêkuj! – I to nazywasz pomoc¹? – I to nazywasz wdziêcznoœci¹? – Wdziêcznoœci¹ za co? – O co ci chodzi? Powiedzia³em ci to, co chcia³eœ wiedzieæ, tak? Nie czujesz siê teraz spokojniejszy? Nie czujesz ulgi? Ale¿ ty jesteœ niewdziêcznym sukinkotem! Skrzywi³em siê jeszcze bardziej. 266

– Co jest niby takiego wielkiego w twoim objawieniu? Nie martwi mnie ostateczne zakoñczenie, a raczej to, co dzieje siê teraz. Czy bêdê ¿y³? Czy umrê? Czy wydostanê siê z tej cholernej dziury? Chcê szczegó³ów, rozumiesz? Chcê wiedzieæ, co dzieje siê teraz, co bêdzie chwilê póŸniej, a nie, co siê stanie za tysi¹c lat. – Namawiasz mnie do grzechu? – Tym grzechem pomo¿esz królowi. – Powinieneœ siê wstydziæ. Manipulujesz mn¹. I jeszcze powinieneœ siê wstydziæ swego obecnego lenistwa. Zawsze sam rozwi¹zywa³eœ swoje problemy. A teraz chcesz, ¿ebym ciê prowadzi³ za r¹czkê? – Chcê tylko trochê konkretnych danych. – To jest po prostu szokuj¹ce! – Ty uparty wieprzu! – Ja uparty? Ja? – Chcê chocia¿ podpowiedŸ – b³aga³em. – Wskazówkê. Albo zabieraj siê st¹d, i przestañ mnie wkurzaæ. Wolê ciê ju¿ nie ogl¹daæ, jeœli masz zamiar siê ze mn¹ dra¿niæ. – Serio? – Serio. – Dobrze – powiedzia³. – Zlitujê siê. Z³amiê ca³¹ etykê nawiedzania. Powiem ci rzeczy, których ty sam byœ sobie nie powiedzia³. Gdzie jest twój duch, Jakubie? Dlaczego sam nie dajesze sobie wskazówek? Mogê zepchn¹æ ciê z drogi prowadz¹cej do tego, co siê wydarzy. – Dalej. – Wskazówka bêdzie na talerzu przed tob¹. – Na talerzu? – Nie mów ju¿ wiêcej, ¿e nie dajê ci wskazówek. – Jakich wskazówek? Co to ma znaczyæ: na talerzu? Potrz¹sn¹³ g³ow¹ ze smutkiem. – A uwa¿aj¹ ciê za bystrego. Uwa¿aj¹, ¿e wyró¿niasz siê du¿¹ inteligencj¹, ¿e daleko siêgasz wzrokiem w przysz³oœæ. Dajê ci wskazówkê, o któr¹ prosisz, a ty nawet nie próbujesz siê skupiæ i rozwi¹zaæ zagadki? Siedzisz bezczynnie i tylko siê dopytujesz? O nie! Da³em ci wskazówkê, Jakubie. Nie proœ mnie o wiêcej. – Polarka, jesteœ draniem. – Wskazówka bêdzie na twoim talerzu. – Niech ciê szlag … Znik³. Kiedy przynieœli mi pierwszy posi³ek w nowej celi, wpatrywa³em siê w talerz chyba przez dziesiêæ minut i próbowa³em roz267

wi¹zaæ zagadkê. Ta sama wstrêtna breja i ta sama ohydna herbata. Jedyn¹ odmian¹ by³o kilka listków jakiejœ zielonej sa³atki z Galgali. Przyjrza³em siê tym listkom tak, jakby zawiera³y sekret ¿ycia. Mo¿e i zawiera³y, ale nie potrafi³em go odkryæ. Po chwili wiêc je zjad³em. I nie by³em wcale m¹drzejszy. Jak ju¿ wspomina³em, czasem Polarka sprawia, ¿e czujê siê jak têpy gajo. A jego to bawi. Bóg da³ mi potwora za syna i sadystê za przyjaciela. Có¿, Bóg jest nieskoñczenie m¹dry i nieskoñczenie mi³osierny. Kim jestem, ¿eby kwestionowaæ Jego dary?

3

B

óg da³ mi jednak Polarkê, gdy naprawdê by³em w wielkiej potrzebie. No i da³ mnie Polarce, bo jego potrzeba te¿ by³a wtedy wielka, mo¿e nawet wiêksza ni¿ moja. On tylko byæ mo¿e ocali³ mi ¿ycie, a ja ocali³em jemu na pewno. To by³o doœæ dawno temu, na Mentiroso. A poniewa¿ byliœmy razem na Mentiroso, od tej pory naprawdê mo¿e sobie pozwalaæ ze mn¹ na wszystko. Inna sprawa, ¿e wiem o jego dobrych intencjach. On s¹dzi po prostu, ¿e mnie bawi, gdy siê ze mn¹ dra¿ni tymi swoimi gierkami. Zazwyczaj ma racjê. Mentiroso jest jednym z tych okropnych miejsc, które Bóg stworzy³ chyba tylko po to, ¿ebyœmy w pe³ni mogli doceniæ piêkno reszty stworzonego przez Niego Wszechœwiata. Tak¹ funkcjê w mniejszej skali pe³ni krater Idradin na Xamur. Ten krater jest jedyn¹ rys¹ w doskona³oœci planety, która jednak tylko podkreœla wspania³oœæ tego cudu stworzenia, jakim jest Xamur. Ale Idradin jest tylko pojedynczym tworem geologicznym i mo¿esz spêdziæ na przepiêknej Xamur ca³e ¿ycie nie zagl¹daj¹c ani razu w jego mroczn¹ gardziel. Mentiroso natomiast jest ca³ym œwiatem. To, ¿e istnieje ca³y œwiat tak wstrêtny jak Mentiroso, mo¿e powodowaæ u niektórych pow¹tpiewanie w zdrowie psychiczne Stwórcy Wszechœwiata. Zw³aszcza je¿eli ktoœ jest prostym cz³owiekiem, lub ma sk³onnoœci do bluŸnierstwa. Aby stworzyæ coœ takiego jak Mentiroso, móg³by ktoœ powiedzieæ, bóstwo musia³o mieæ jednak w swej duszy tak samo plugawy obszar, jak plugawy jest ten œwiat. Prostak 268

móg³by rzec, ¿e jeœli Bóg ma coœ takiego jak Mentiroso w swojej duszy, to niewielka naprawdê jest ró¿nica miêdzy Nim a Diab³em. BluŸnierca powiedzia³by, ¿e tylko ca³kowicie prze¿arty z³em sukinsyn móg³by stworzyæ coœ tak chorego jak Mentiroso. I obaj mieliby trochê racji. Ale oni dostrzegaj¹ tylko cieñ prawdy. Prostak nie pojmie oczywiœcie, ¿e faktycznie nie ma ró¿nicy miêdzy Bogiem a Diab³em, bo Diabe³ jest tylko jednym z aspektów Boga, tak jak Idradin jest jednym z aspektów Xamur. BluŸnierca zaœ nie pojmie, ¿e to, co jest chore dla nas, niekoniecznie musi byæ chore w oczach Boga. Bóg jest nieskoñczonoœci¹. On zawiera w sobie wszystko, ³¹cznie z tym, co uwa¿amy za z³e, brzydkie lub chore. On nie musi zgadzaæ siê z nasz¹ opini¹. To jest korzyœæ z bycia Bogiem. My zaœ musimy próbowaæ widzieæ rzeczy na Jego sposób. W przeciwnym razie marniejemy. Podejmowanie prób postrzegania œwiata na Jego sposób nazywamy filozofi¹. Osi¹gniêcie takiego stanu nazywamy m¹droœci¹. ¯adnemu cz³owiekowi, od pocz¹tku istnienia ludzkoœci, nie uda³o siê nigdy osi¹gn¹æ m¹droœci, ale niektórzy byli jednak znacznie bli¿ej celu ni¿ inni. Patrz¹c na zdjêcia w jakimœ magazynie turystycznym, nigdy byœcie nie podejrzewali, ¿e Mentiroso jest jedn¹ z najpotworniejszych planet we Wszechœwiecie. (Mo¿e nawet najpotworniejsz¹, no mo¿na by jeszcze braæ pod uwagê Trinigalee Chase. A poniewa¿ nie mam ochoty nawet myœleæ o Trinigalee Chase, nie bêdê tutaj robi³ porównañ. Jeœli chcecie mojej rady, to trzymajcie siê z dala od obu tych œwiatów. ¯aden z nich nie jest wakacyjnym kurortem.) Trafi³em na Mentiroso jako niewolnik. Ale tym razem, w odró¿nieniu od moich dwóch poprzednich okresów niewolnictwa, mog³em winiæ tylko siebie. Nikt mnie nie sprzeda³. Sam siê sprzeda³em. To by³o w czasach, gdy pracowa³em jako odkrywca przestrzenny do wynajêcia, kilka lat przed tym, nim zacz¹³em pracowaæ dla Kompanii i Esmeraldy. Tak jak kiedyœ mój dziadek, wpad³em w k³opoty finansowe i w koñcu zbankrutowa³em. I tak jak kiedyœ mój ojciec, uzna³em dobrowolne niewolnictwo za najlepsze wyjœcie z sytuacji. Mia³em wtedy jakieœ dziesiêæ tysiêcy sestercji d³ugu – niewiarygodne, prawda – i grozi³o mi zajêcie mojej posiad³oœci na Xamur. Dowiedzia³em siê jednak, ¿e istnieje mo¿liwoœæ odpracowania ca³ej kwoty d³ugu przez piêæ lat, na planecie zwanej Mentiroso. Oczywiœcie poszed³em na to. Byæ mo¿e wpierw powinienem zasiêgn¹æ jakichœ informacji. Mentiroso zosta³o odkryte dopiero niedawno i istnia³o niewiele wia269

rygodnych informacji. Nawet ktoœ, kto podró¿owa³ tak wiele jak ja, nic do tej pory nie s³ysza³ o tym œwiecie. Nie zadba³em te¿, by siê dowiedzieæ czegoœ wiêcej poza sk³adem atmosfery i klimatem. I po zebraniu tych wiadomoœci, nie mog³em siê nadziwiæ, dlaczego ktoœ p³aci mi tak¹ masê pieniêdzy za piêcioletni¹ pracê. W pe³ni zas³u¿y³em na swoje cierpienia. Lecia³em transmiterem z Clard Msat. Kiedy wrêczy³em bilet technikowi, który mia³ ustawiæ wspó³rzêdne celu, ten wpatrywa³ siê w niego przez d³u¿sz¹ chwilê i wreszcie powiedzia³: – Mentiroso? ¯artujesz, prawda? – Nie. Dlaczego? – Naprawdê chcesz polecieæ Tam? – To „tam” wyraŸnie wypowiedzia³ du¿¹ liter¹. – Lecê do pracy. – Wiêc mówisz serio. Ty biedny idioto. – Potrz¹sn¹³ ze smutkiem g³ow¹. – On chce lecieæ na Mentiroso. On ma pracowaæ na Mentiroso. Ty biedny idioto. Nikt nigdy dat¹d tak mnie nie nazwa³. I o ile pamiêtam, tak¿e potem. Chcia³em go zapytaæ, co takiego okropnego jest na Mentiroso. Za poŸno. Ustawi³ wspó³rzêdne szybciej, ni¿ ja zamieni³bym siê w ducha i pole transmitera pochwyci³o mnie natychmiast. Ostatni¹ rzecz¹, jak¹ zobaczy³em, by³ wyraz smutku w jego oczach. Nastêpn¹, któr¹ dojrza³em, niemal natychmiast, by³o Mentiroso. Inne obrzydliwe œwiaty, jakie dane mi by³o widzie栖 Alta Hannalanna czy Megalo Kastro – ju¿ na pierwszy rzut oka uzmys³awiaj¹ ci, w jaki horror w³aœnie siê wpakowa³eœ. Nienawidzisz ich od pierwszej chwili. A jednak Mentiroso z góry wygl¹da³o sympatycznie. Standardowy ludzki œwiat: niebieskie oceany, zielona roœlinnoœæ, brunatna gleba. Mo¿e tylko trochê monotonny. ¯adnych lasów czy ³añcuchów górskich, wiêkszoœæ l¹dów pokrywa³y trawiaste sawanny. No i ¿adnych œladów wy¿szych form ¿ycia. W ogóle ¿ycia jest tam nie za wiele. Trochê owadów i jaszczurek, i kilka gatunków bardzo prymitywnych ssaków. Zreszt¹ nie dzieje siê tak bez powodu. Ma³e czapy lodów na biegunach, wszêdzie umiarkowany klimat, nadaj¹ce siê do oddychania powietrze, mo¿e odrobinê za du¿o azotu, ale naprawdê minimalnie. Raczej sucho. Wszystko wydaje siê w najlepszym porz¹dku. Potem zaœ l¹dujesz, i jesteœ w samym œrodku piek³a. Zaczynasz czuæ siê nieswojo z pierwszym oddechem. Z drugim to jest ju¿ strach. Jeszcze jeden oddech, i strach zamienia siê w œlep¹ 270

panikê. I to uczucie ju¿ ciê nie opuszcza. Nie wiesz, czego siê boisz i nigdy siê nie dowiesz. To po prostu p¹czkuje w ca³ym twoim ciele, w ka¿dym fragmencie twojej skóry, od stóp do g³ów. Wszystko, czego kiedykolwiek obawia³eœ siê w ¿yciu, nagle staje siê rzeczywistoœci¹. Najgorsze z twoich koszmarów. Istota z rogami na g³owie, majacz¹ca w cieniu nad twoim ³ó¿kiem. Ma³e owady, które maszeruj¹ po twoim ciele, kiedy jesteœ chory. Bagno pod nogami, które wch³ania ciê powoli, i jedwabny materia³ wewn¹trz trumny, która spoczywa na twojej twarzy, gdy zosta³eœ pochowany ¿ywcem. Ka¿dy podmuch wiatru niesie ze sob¹ niewidzialne ig³y, a z niebios œledzi ciê wielkie czerwone oko. S³yszysz te¿ za sob¹ szepty niewidzialnych istot, a miêdzy nogami pojawia siê z nicoœci kastruj¹ca szczêka rekina. Na Mentiroso d³awi ciê wci¹¿ obecny strach. Otacza ciê œciœle, jak lodowata zwiewna tkanina. B³yszczy w powietrzu bia³aw¹ upiorn¹ poœwiat¹. Twoje cia³o dr¿y. Twoje j¹dra kurcz¹ siê, jakby chcia³y siê schowaæ wewn¹trz brzucha. Twoje zêby szczêkaj¹ g³oœno i dygocz¹ tak silnie, jakby w ka¿dej chwili mia³y zamiar wyskoczyæ ci z ust. I nie ma ucieczki, bo taka jest ca³a planeta. Nikt nie wie, dlaczego. Ale to miejsce jest nawiedzone. Obra³ je sobie za siedzibê bóg. Nie Bóg lecz bóg, i to nieprzyjazny. Byæ mo¿e Pan – ten stary grecki kozio³, którego specjalnoœci¹ by³o wywo³ywanie paniki. Jak sami widzicie nawet to s³owo pochodzi od jego imienia. I w³aœnie panikê czujecie na Mentiroso, nieustann¹, przyt³aczaj¹c¹ w ka¿dej godzinie. W rzeczywistoœci nie dzieje siê wam nic z³ego. ¯adne z waszych przewidzeñ nie materializuje siê. Ale mimo to nie potraficie siê uspokoiæ. Nie istnieje tam coœ takiego jak adaptacja, stopniowe zobojêtnienie. Nie mo¿ecie sobie racjonalnie wyt³umaczyæ, ¿e to tutejsze zjawisko przyrodnicze, ¿e po prostu coœ takiego jest w powietrzu. To wci¹¿ trwa, a wy wci¹¿ umieracie z przera¿enia, w ka¿dej minucie umieracie na nowo. Niektóre chwile s¹ gorsze od innych, ale nie ma ani jednej, która nios³aby ukojenie. Nic dziwnego zatem, ¿e na Mentiroso nie wystêpuj¹ wy¿sze formy ¿ycia. Niewiarygodnie wszechstronna Matka Natura nie potrafi³a jednak stworzyæ organizmu o z³o¿onym uk³adzie nerwowym, który by³by w stanie spêdzaæ ca³e ¿ycie w przera¿eniu i stresie. Owadom i jeszczurkom to najwyraŸniej nie przeszkadza. Najgorsze jednak z tego wszystkiego jest to, ¿e nawet strach z Mentiroso mo¿na po prostu zapakowaæ i sprzedaæ, i to po dobrej 271

cenie. I w dodatku rynek jest wielki. Sam nie wiem, co jest okropniejsze – czy istnienie takiego miejsca jak Mentiroso, czy fakt, ¿e ludzie znaleŸli sposób, by zarobiæ na horrorze emitowanym przez tê mroczn¹ planetê. Moje obrzydzenie budz¹ oba te fakty. Mo¿ecie spytaæ, dlaczego takie rzeczy siê zdarzaj¹? A czy ja wiem? Spytajcie Boga. Mê¿czyzna, który odkry³ sposób zamiany przera¿aj¹cych koszmarów Mentiroso na tward¹ gotówkê, nazywa³ siê Nikos Hasgard. Smucê siê na sam¹ myœl, ¿e w jego ¿y³ach p³ynê³a te¿ romska krew. By³ poszrat – pó³krwi. Jego ojcem by³ gajo z Sidri Akrak, a matk¹ prawdziwa Romka z Estrilidis. Po niej odziedziczy³ wystarczaj¹co wiele bystroœci umys³u, by wymyœliæ sposób eksploatacji Mentiroso, po ojcu zaœ wystarczaj¹cy brak wszelkich wy¿szych uczuæ, by zrealizowaæ ten pomys³. Hasgard by³ ma³ym, chudym cz³owieczkiem o z³oœliwym wyrazie twarzy. Jego oczy patrzy³y tak, jakby ch³osta³y biczem, a usta mia³y tak w¹skie i œciœniête wargi, ¿e wygl¹da³y dos³ownie jak kreska pod nosem. Budzi³ niechêæ samym wygl¹dem. Ten cz³owiek nie tylko ci¹gn¹³ zyski z Mentiroso, ale w dodatku nie przeszkadza³o mu przebywanie tam ca³ymi miesi¹cami. To pokazuje, jaki by³ z niego twardy sukinkot, albo te¿ jak bardzo mia³ zwichrowany umys³. Kto wie, mo¿e jego duszy podoba³ siê wp³yw, jaki wywiera³o na ni¹ Mentiroso. Proces wymyœlony przez Hasgarda polega³ na rejestrowaniu reakcji neuronowych ludzkiego mózgu, wystawionego na d³ugie oddzia³ywanie strachu wzbudzanego przez Mentiroso. Po prostu siedzisz tam, dr¿ysz i kulisz siê z przera¿enia, a maszyna nagrywa ca³e to wy³adowywane napiêcie, trwogê, obawê i niepokój. Jest to przenoszone do psychoaktywnej baterii, z której uczucia te mo¿na w ka¿dej chwili odtworzyæ. S¹ trzy poziomy intensywnoœci odtwarzania. Poziom pierwszy daje, tak mi przynajmniej mówiono, rodzaj interesuj¹cego, ch³odnego dreszczyku, coœ tak, jakby czytaæ póŸn¹ noc¹ przera¿aj¹ce historyjki o upiorach. Stosuje siê to dla czystej przyjemnoœci. Rozrywka tego rodzaju jest wprawdzie z tych, które uwa¿a³em zawsze za doœæ g³upawe, ale ostatecznie to nie mój interes, co robi¹ inni ludzie, ¿eby siê zabawiæ. Oczywiœcie poziom pierwszy jest absolutnie nieszkodliwy. Poziom drugi nie tylko nie szkodzi, ale nawet przynosi spore korzyœci. Przy tym poziomie intensywnoœci klient otrzymuje wy³a272

dowanie motywuj¹cej energii, która dzia³a na niego w podobny sposób jak danie ostrogi koniowi. Dawka Hasgard Dwa przeniesie ciê z ³atwoœci¹ nad najbardziej wyzywaj¹cymi i najtrudniejszymi przeszkodami na wielkiej fali entuzjazmu i pewnoœci siebie. To po prostu zwyk³y hormon walki i ucieczki, staro¿ytne i prymitywne podniesienie poziomu adrenaliny, ale pod wzglêdem mocy ¿aden proch nie mo¿e siê z nim równaæ. Sprzeda¿ tych aktywatorów Hasgarda idzie w miliardy sestercji rocznie, a mo¿e nawet wiêcej. Mówi siê, ¿e nie mo¿na siê od nich uzale¿niæ, ale ja wiem, ¿e bardzo trudno sobie bez tego poradziæ, jeœli zacznie siê ich u¿ywaæ regularnie. Ja osobiœcie próbowa³em tej przyjemnoœci jeden, mo¿e dwa razy. Jeœli chodzi o Hasgard Trzy… wedle oficjalnego stanowiska Korporacji Hasgarda takie coœ nie istnieje. To jest tylko czyjaœ paranoiczna fantazja, któr¹ powtarza siê po k¹tach tak d³ugo, a¿ zaczyna ¿yæ w³asnym ¿yciem i ludzie zaczynaj¹ w ni¹ wierzyæ. A jednak Hasgard Trzy istnieje. Gdy ju¿ by³em królem, mia³em mo¿noœæ przyjrzeæ siê raportom na ten temat. Hasgard Trzy po prostu doprowadza ludzi do szaleñstwa. Pojedyncza jego dawka odpowiada piêcio-, a nawet dzisiêcioletniemu pobytowi na Mentiroso, z tym ¿e uczucia te s¹ skondensowane i wt³aczane do umys³u cz³owieka jedn¹ niszcz¹c¹ fal¹. Silni ludzie po tym tylko wariuj¹, s³absi po prostu umieraj¹. Mimo gwa³townych zaprzeczeñ ze strony ludzi Hasgarda i surowych kontroli imperialnych s³u¿b celnych, to œwiñstwo jest produkowane i rozprowadzane po ca³ej Galaktyce. I wielce przydatne jest ró¿nej maœci kryminalistom do tortur, wymuszeñ zeznañ czy uœmiercania. Pod pojêciem kryminaliœci ró¿nej maœci rozumiem równie¿ niektóre agencje rz¹dowe. Wszystkie trzy rodzaje aktywatorów Hasgarda s¹ produkowane na Mentiroso w ten sam sposób. Zajmujesz miejsce w czymœ, co nazywaj¹ boksem synaptycznym. Pod³¹czaj¹ do ciebie parê elektrod i urz¹dzenia rejestruj¹ce. Potem przez kolejne szeœæ godzin, kiedy te fale osobliwego i przyt³aczaj¹cego przera¿enia, które wzbudza Mentiroso, przep³ywaj¹ przez twój umys³, to, co odczuwasz, jest z ciebie wyci¹gane i ³adowane do jednostek magazynowych. I to wszystko. Praca ta jednak jest znacznie trudniejsza ni¿ siê wydaje – w koñcu jest to psychiczny odpowiednik oddawania krwi, a przypominam, ¿e robisz to szeœæ godzin dziennie. Inna sprawa, ¿e za tê niewolnicz¹ robotê bardzo dobrze ci p³ac¹. Kwatery s¹ wygodne, a jedzenie nie najgorsze. W czasie wolnym masz dostêp do wszelkich rozrywek. Jednak czujesz siê tak wypluty, ¿e naprawdê nie masz najmniejszej 18 – Czas trzeciego wiatru

273

ochoty na zabawê. Masz tylko jedno marzenie – dotrwaæ do koñca tego piêcioletniego okresu, zgarn¹æ swoj¹ forsê i wynieœæ siê stamt¹d do wszystkich diab³ów. Jeœli wyjedziesz przed terminem, nie dostaniesz nic. Na tym w³aœnie polega twój status niewolnika. A mimo to wielu pracowników Hasgarda wyje¿d¿a wczeœniej. O ile pamiêtam, mniej wiêcej jeden na piêciu wariuje w tak powa¿nym stopniu, ¿e nie jest ju¿ przydatny w boksie synaptycznym. Jeden na piêciu, te¿ mniej wiêcej, za³amuje siê i umiera na skutek samego stresu zwi¹zanego z przebywaniem na Mentiroso, albo niemo¿noœci przyzwyczajenia siê do pracy w boksie. I wreszcie jeden na dziesiêciu pope³nia samobójstwo. Podsumowuj¹c, masz mniej wiêcej piêædziesi¹t procent szans, ¿eby prze¿yæ te piêæ lat bez trwa³ego uszczerbku na zdrowiu. Nie s¹ to mo¿e fakty rozg³aszane na prawo i na lewo, ale te¿ nikt nie czyni z tego wielkiego sekretu. Przypuszczam, ¿e w bardziej humanistycznym spo³eczeñstwie produkcja aktywatorów Hasgarda tymi metodami by³aby zakazana. Ale musicie wzi¹æ te¿ pod uwagê, ¿e aktywatory pierwszego poziomu s¹ niezwykle popularn¹ rozrywk¹, a aktywatory drugiego poziomu s¹ szeroko dopuszczane przez wiêkszoœæ rz¹dów planetarnych jako œrodki podnosz¹ce wydajnoœæ pracy. A trzeci poziom? No có¿, na œrodki trzeciego poziomu te¿, jak siê zdaje, istnieje sta³y popyt. Kiedy zaj¹³em swoje miejsce w boksie synaptycznym podczas pierwszego dnia pobytu, w s¹siedniej uprzê¿y przewodów dostrzeg³em Roma. By³ drobnej budowy, ale za to bardzo ruchliwy. Niezwykle ruchliwe by³y te¿ jego bystre oczy. Móg³ mieæ kilka lat mniej ni¿ ja. – Sariszan, kuzynie – pozdrowi³em go. – Spodoba ci siê tutaj – powiedzia³. – Bêdziesz b³ogos³awi³ dzieñ, w którym przyby³eœ do tego cudownego œwiata. Mam na imiê Polarka. – Jakub – odpar³em. Wymieni³bym pewnie tak¿e nazwisko, szczep i planetê, na której siê urodzi³em, ale w tym w³aœnie momencie wstrz¹sn¹³ mn¹ nag³y atak nie kontrolowanego strachu, tak silny, ¿e skuli³em siê, chowaj¹c g³owê miêdzy kolana i z trudem powstrzymuj¹c siê od wymiotów. To by³o tak nag³e, jakby jakaœ nieznana bestia, œpi¹ca gdzieœ w g³êbinach planety, odwróci³a siê na drugi bok i tym nieœwiadomym ruchem pos³a³a ku mnie falê przera¿enia, rozdzieraj¹cego moj¹ duszê na strzêpy. By³o to odczucie znacznie potê¿niejsze ni¿ wszystko, czego do tej pory doœwiadczy³em. Okrop274

nie siê zawstydzi³em, bo dr¿a³em ze strachu jak dziecko w obecnoœci innego Roma, w dodatku m³odszego ode mnie. Delikatnie po³o¿y³ rêkê na moim ramieniu. – To siê zdarza ka¿demu – powiedzia³. – Po prostu poczekaj, samo przejdzie. Takie ostre ataki na szczêœcie przychodz¹ tylko kilka razy dziennie. – Co to jest? – zapyta³em, gdy odzyska³em zdolnoœæ mowy. – Dlaczego tak siê poczu³em? Jestem tu od pó³tora dnia, i ani przez chwilê nie czu³em siê dobrze. – Wiem – odpar³ Polarka – i nie poczujesz siê dobrze, dopóki nie opuœcisz tego œwiata. Piêcioletni kontrakt? – Tak. – Tak jak ja. Wiêc spróbuj tu zapuœciæ korzenie i siê przyzwyczaiæ. Chocia¿ to siê nikomu nie uda³o. Skrzywi³ siê. Potem zgi¹³ wpó³. Teraz i jego dopad³ atak. – Uff – wykrztusi³ w koñcu. – Ten œwiat jest przeklêty. Ten œwiat jest popierdolony. Nie wiedzia³eœ nic o tym, prawda? – Tak. – Ja wiedzia³em. Ale nie mia³em wyboru. – Rozeœmia³ siê. – Tak, jakby ktokolwiek mia³ wybór… Ale przynajmniej wiedzia³em, w co siê pakujê. Pokaza³ mi, jak pod³¹czyæ siê do sprzêtu rejestruj¹cego. Rêce dr¿a³y mi tak silnie, ¿e musia³ w³o¿yæ sporo wysi³ku, by przypi¹æ je do porêczy fotela. Przypi¹³ je pasami. Mocno. – Teraz jest dobrze. Musisz odrobiæ swój czas, wiesz o tym. Przypinaj siê natychmiast, jak tu przyjdziesz. Nie ma sensu traciæ czasu na darmo. – Co powoduje to uczucie? Wzruszy³ ramionami. – Tego nikt nie wie. Niektórzy mówi¹, ¿e to jakiœ efekt jonizacji. Inni, ¿e jakiœ sk³adnik w atmosferze. S¹ nawet tacy, którzy mówi¹ o jakichœ niewidzialnych i niematerialnych obcych inteligentnych istotach, które p³ywaj¹ w powietrzu i uprzyjemniaj¹ sobie czas rozdaj¹c nam psychiczne kopniaki. Ale dla mnie to sranie w baniê. Ja myœlê, ¿e jest to po prostu wakacyjna planeta Diab³a. Przyje¿d¿a tu na urlop i œwietnie siê bawi. Wychodzi na to, ¿e odczucia przyjemne dla Diab³a powoduj¹ u ludzi gówniany nastrój. – Zamilk³ na chwilꠖ ou! aa! Bo¿e! Jesu Chreczuno! Melalo Ana Lilyi! – znów zgi¹³ siê wpó³. Us³ysza³em jego cichy szloch i jêki. Kiedy po d³u¿szej chwili wyprostowa³ siê, mia³ twarz blad¹ jak kreda, a czo³o mokre od potu. 275

W oczach czai³o mu siê coœ dzikiego. Ale mimo to zdo³a³ siê blado uœmiechn¹æ. – Jak d³ugo musisz tu jeszcze byæ? – spyta³em – Jestem tu od trzech tygodni – odpar³. – Z piêciu lat. Byliœmy jedynymi Romami w boksie synaptycznym i od razu bardzo siê polubiliœmy. Wkrótce te¿ staliœmy siê nieroz³¹czni. Przypuszczam, ¿e by³o to przyci¹ganie siê przeciwnoœci. Ja by³em wielki i zrównowa¿ony, on by³ malutki i kipia³ energi¹. Ja by³em Kalderaszem, on by³ Lowara. Ja zawsze ciê¿ko pracowa³em, ba nawet harowa³em, by coœ osi¹gn¹æ, a on wola³ w miarê mo¿liwoœci dochodziæ do celu na skróty. Ale obaj wiedzieliœmy jak siê œmiaæ, mimo ¿e naprawdê nale¿a³o tam p³akaæ. Jego œmiech by³ cudowny. Gdyby tak mo¿na zapakowaæ œmiech Polarki, z pewnoœci¹ sprzedawa³by siê lepiej ni¿ specyfik Hasgarda. Ju¿ tylko za ten œmiech go pokocha³em. I za to, ¿e by³ Romem w tym paskudnym miejscu, gdzie oprócz niego nie spotka³em nikogo mojej rasy. I to nie byle jakim Romem. Byliœmy obaj Romami najczystszej krwi, i nie chodzi mi tu o genetykê. Bycie prawdziwym Romem wymaga wiary w pewne wy¿sze wartoœci, ni¿ tylko ochrona w³asnej skóry. WeŸmy takiego Szandora. Szandor jeœli chodzi o dziedzictwo genetyczne, jest Romem, ale mimo to nigdy nie uzna³bym go za Roma czystej krwi, chocia¿ jest moim w³asnym synem. Polarka, o tak! Polarka jest prawdziwym Romem. Zajê³o mi trochê czasu, nim zrozumia³em, ¿e on tam, w synaptycznym boksie, powoli umiera. Usi³owa³ ukryæ to przede mn¹. Kiedy dopada³y go fale przera¿enia, kiedy trz¹s³ siê i szlocha³, stara³ siê jak najszybciej zwalczyæ to uczucie, wykrzywia³ siê zaraz w uœmiechu, mruga³ do mnie porozumiewawczo, opowiada³ dowcipy. Nawet nie domyœla³em siê, jak wielk¹ p³aci cenê za te uœmiechy i mrugania. Mentiroso wyczerpywa³o jego si³y bardzo szybko. Chcia³ to zachowaæ w sekrecie. To prawda, ¿e ca³y czas wydawa³ siê bardzo zmêczony i z trudem chodzi³ dumnie wyprostowany, ale z drugiej strony nikt z nas nie promieniowa³ energi¹ pod tym ci¹g³ym bezlitosnym psychicznym bombardowaniem planety. A ja nie mia³em wtedy pojêcia, jak pe³en wigoru i zapa³u jest Polarka w normalnych warunkach. Nie wiedzia³em wiêc, ¿e ten mê¿czyzna, którego spotka³em w boksie synaptycznym, ju¿ wtedy by³ znikaj¹cym cieniem samego siebie. W ci¹gu kilku nastêpnych tygodni stawa³ siê coraz s³abszy. Trz¹s³ siê, zdarza³y mu siê upadki podczas silniejszych ataków, mia³ k³opo276

ty ze skoncentrowaniem wzroku, a nawet z pamiêtaniem pocz¹tku zdania, zanim doszed³ do koñca. WyraŸnie zacz¹³em widzieæ, ¿e nie wytrzyma d³ugo. A zdarzy³o mi siê ju¿ byæ œwiadkiem œmierci kilku ludzi w tym boksie. Kiedy wiêc zorientowa³em siê w sytuacji, zacz¹³em rozpytywaæ, jak mo¿na by mu pomóc. On sam by³ zbyt dumny, bym zdo³a³ wyci¹gn¹æ z niego cokolwiek po¿ytecznego, ale byli przecie¿ te¿ inni ludzie. Nie chcia³em go straciæ. Bez Polarki, jego z³oœliwych uwag i jego sarkazmu, oszala³bym tam. Ale wpad³em na pomys³, co by mo¿na zrobiæ. Pewnego dnia wszed³em do boksu synaptycznego na krótk¹ chwilê przed nim i dokona³em niewielkich zmian w po³¹czeniach przewodów jego sprzêtu. Nie by³o to takie trudne. Pod³¹czy³em moje elektrody do jego he³mu, a jego do mojego. Potem uszkodzi³em po³¹czenie miêdzy moj¹ cewk¹ transformatora a jednostk¹ magazynow¹. Dokona³em jeszcze kilku pomniejszych zmian. Efektem koñcowym tych wszystkich modyfikacji by³o to, ¿e wy³¹cza³em go ca³kowicie z obiegu, a wypromieniowana przeze mnie energia neuronowa wype³nia³a jego szeœciogodzinn¹ normê. Wci¹¿ podlega³ oczywiœcie zwyk³emu oddzia³ywaniu Mentiroso, ale przynajmniej nie os³abia³o go dodatkowo psychiczne ssanie maszyny Hasgarda. Oczywiœcie oznacza³o to, ¿e moja norma nie zostanie wykonana, a prêdzej czy póŸniej wy³apa³yby to rejestratory Kompanii. Zacz¹³em wiêc odwiedzaæ boks synaptyczny w czasie wolnym, aby uzupe³niaæ braki. Trzy dodatkowe godziny rano i trzy póŸno w nocy. Dawa³em radê. Podstawowym problemem by³o wymyœlanie na u¿ytek Polarki jakichœ wiarygodnych usprawiedliwieñ dla mojego codziennego znikania. Czasem by³em zbyt wyczerpany, by odpracowaæ podwójn¹ normê, ale stara³em siê nadrobiæ to potem, gdy czu³em siê lepiej. Kilku innych pracowników zorientowa³o siê, co robiê i niektórzy z nich popracowali za mnie godzinê tu, godzinê tam, by u³atwiæ mi zadanie. Mimo to z czasem ja tak¿e s³ab³em. Ale to nic. Polarka za to wyraŸnie odzyskiwa³ si³y. – Co ty w³aœciwie robisz? – zapyta³ mnie wreszcie kilka miesiêcy póŸniej. – Robiê? – Tam w boksie. Dlaczego nie czujê siê ju¿ taki wyczerpany? Dlaczego ty zaczynasz wygl¹daæ jakbyœ mia³ piêæ tysiêcy lat? Czy ty ci¹gniesz mój wózek, Jakubie? – Co masz na myœli? – zapyta³em niewinnie. 277

– Mam na myœli to, ¿e ktoœ wykonuje za mnie moj¹ pracê. I to musisz byæ ty. Nie próbuj nawet zaprzeczaæ. – Ja, no… to jest… – zawaha³em siê. – Cholera, Polarka, przecie¿ nie mog³em tak siedzieæ bezczynnie i patrzeæ jak siê wypalasz! Musia³em coœ zrobiæ! – A kto ciê prosi³? Kto da³ ci prawo pope³niaæ tak niewybaczalny wszawy grzech przeciwko mojej mêskoœci? – Tylko pos³uchajcie. Grzech przeciwko jego mêskoœci. – Uwa¿asz mnie za s³abeusza? – Ja jestem s³abeuszem, Polarka. To go zaskoczy³o. – Co? – Za bardzo mi jesteœ potrzebny, abym móg³ pozwoliæ ci umrzeæ. Tylko ty trzymasz mnie przy zdrowych zmys³ach w tym przeklêtym miejscu. A ty z pewnoœci¹ byœ umar³, gdybym nie zrobi³ czegoœ, by ci pomóc. – Ale nie mia³eœ prawa … – Prawa? – Nie zapyta³eœ mnie nawet o moje pieprzone zdanie. Tak po prostu wzi¹³eœ na siebie odpowiedzialnoœæ za moje ¿ycie! – krzycza³. ¯y³a na jego czole nabrzmia³a. – Myœlisz, ¿e jestem dzieckiem? ¯e potrzebujê jakiegoœ obroñcy? ¯e nie potrafiê sam o siebie zadbaæ? Dlaczego u diab³a robisz mi takie rzeczy? I tak dalej, i dalej, g³oœniej i g³oœniej. Ca³a jego ura¿ona duma uchodzi³a w³aœnie na zewn¹trz w tych gniewnych krzykach. Ale ja te¿ potrafiê krzyczeæ. Nawet g³oœniej ni¿ on. A wtedy by³em ju¿ rozgniewany bardziej ni¿ on. Tote¿ zakrzycza³em go. – Niech ciê szlag, Polarka! Nie pieprz mi tu wiêcej o swojej mêskoœci, dobrze? Proszê bardzo, siadaj sobie tutaj z rêkami na tej twojej przeklêtej mêskoœci i pozwól, ¿eby ta pierdolona maszyna wyssa³a z ciebie ¿ycie! A jak wreszcie zdechniesz z t¹ swoj¹ mêskoœci¹ do spó³ki, to ja tu dostanê œwira, bo jesteœ jedyn¹ osob¹, z któr¹ mogê pogadaæ! Ale dobrze. Chcesz sobie umrzeæ jak mê¿czyzna, to umieraj! Przykro mi, ¿e stan¹³em ci na drodze! Przykro mi. Proszê! £ap! I b¹dŸ bohaterem! Pokaza³em mu, co zrobi³em z jego sprzêtem, a potem pod³¹czy³em wszystko na powrót tak jak by³o. Nastêpnie w³o¿y³em elektrody i odwróci³em siê do niego plecami. By³em tak wkurzony, ¿e niemal nie odczuwa³em oddzia³ywañ Mentiroso, chocia¿ przep³ywa³y niezmiennie przez mój umys³, jak w ka¿dej minucie pobytu tutaj. 278

Minê³o mo¿e pó³ godziny, kiedy poczu³em na ramieniu rêkê Polarki. – Jakub? – Nie przeszkadzaj! Pracujê. – Chcia³em ci tylko podziêkowa慠– powiedzia³ bardzo cicho. Nigdy dot¹d nie widzia³em go zawstydzonego… i nigdy ju¿ potem. Nie by³o ju¿ oczywiœcie mowy o dalszym przejmowaniu przeze mnie jego pracy. Zreszt¹, gdybym porobi³ to d³u¿ej, sam bym siê wykoñczy³. Ale pomog³em mu przetrwaæ bardzo trudny okres, nawet jeœli jego mêskoœæ na tym srodze ucierpia³a. A on by³ Romem w wystarczaj¹cym stopniu, ¿eby to doceniæ i poj¹æ, ¿e czasem trzeba zapomnieæ o swoich cennych jajach i obrazie godnoœci, i zaakceptowaæ pomocn¹ d³oñ, jeœli naprawdê jej potrzebujesz. Polarka jest twardy i wytrzyma³y, ale praca na Mentiroso mo¿e zniszczyæ ka¿dego. I jego niszczy³a, a on to wiedzia³. Ja zaœ go uratowa³em. Dwa czy trzy jeszcze razy, podczas naszego wspólnego pobytu na Mentiroso, musia³em mu w ten sposób pomóc. By³ wœciek³y za ka¿dym razem, czasem nawet myœlê, ¿e dot¹d mi tego nie przebaczy³, ale jednak w koñcu siê z tym godzi³. Kiedy jego kontrakt wreszcie wygas³, mnie pozosta³y jeszcze trzy miesi¹ce, ze wzglêdu na te wszystkie zaleg³oœci, które nagromadzi³em. Zosta³ wtedy ze mn¹ z w³asnej woli i pracowa³ na mój rachunek po trzy godziny dziennie, abym móg³ wyjechaæ wczeœniej. A ja siê na to zgodzi³em. Musia³em, aby prze¿yæ. I od tej pory tak ju¿ zawsze by³o miêdzy nami.

4

N

awet podczas tych nie koñcz¹cych siê godzin, kiedy to siedzia³em tylko w celi i bezczynnie przytupywa³em bosymi stopami na z³otym pod³o¿u, mia³em wra¿enie, ¿e trwa wielka bitwa. Prowadzi³em wojnê. Œwiadom¹, bezlitosn¹ walkê przeciwko temu bezwstydnemu nasieniu z moich lêdŸwi, które uzurpowa³o sobie prawo do zasiadania na moim tronie. Niszczy³em go przez sam mój pobyt w tym wiêzieniu. Wiedzia³em o tym ponad wszelk¹ w¹tpliwoœæ. Raz za razem bêdê wysy³a³ sw¹ duszê w górê, poprzez 279

wszystkie te piêtra, i bêdê torturowa³ duszê Szandora, która wije siê i skwierczy gdzieœ tam wy¿ej. Nie wiedzia³, co ze mn¹ zrobiæ, a ja go zabija³em. Nie móg³ mnie uwolniæ. Nie œmia³ mnie zamordowaæ. I nie móg³ mnie te¿ tutaj trzymaæ w nieskoñczonoœæ bez wzbudzenia przeciwko sobie gniewu wszystkich œwiatów. Wysy³a³em sw¹ duszê tak¿e dalej, g³êbiej w noc. Ciemnoœæ p³onê³a blaskiem. Widzia³em wszystkie gwiazdy ludzkoœci; wszystkie, które objêliœmy we w³adanie. A tam… tam, na niebosk³onie… Ujrza³em tam Gwiazdê Romów, wysoko, pulsuj¹c¹ i p³on¹c¹. Jak¿e ona mnie przyci¹ga³a! Odczuwa³em to jak tytaniczn¹ si³ê, koncentruj¹c¹ siê na mnie i przeszywaj¹c¹ mnie na wskroœ. Unosz¹c¹ mnie w górê… Wszystkie te gwiazdy, wszystkie te œwiaty! A jednak dla nas istnieje tylko jeden œwiat. Jedna droga.

5

P

otem odwiedzi³a mnie Syluisa. Nie jej duch. Ona w swej w³asnej osobie, pierwsza ludzka istota z krwi i koœci, któr¹ zobaczy³em od czasu uwiêzienia. Chyba, ¿e uwa¿acie Szandora za istotê ludzk¹. Mo¿e jednak powinniœcie… Nie by³o wokó³ niej aury ducha, ale mimo wszystko wyda³a mi siê ca³kowicie nierealna. Syluisa rzadko wygl¹da realnie, ale tym razem wra¿enie to by³o jeszcze spotêgowane. S¹dzi³em wpierw, ¿e sk³ada mi wizytê jakiœ jej doppelganger. Albo coœ jeszcze gorszego, jakaœ sztuczka Szandora, jakaœ podstêpna projekcja, jakieœ sprytne drañstwo. Realna czy nie, potêga jej urody jednak na mnie dzia³a³a. Jak zawsze. Ta sama ¿¹dza. Jej zapach, jej oczy, jej skóra, usta, wszystko… Zawsze na jej widok miêk³y mi nogi i czu³em suchoœæ w ustach. Ten jej wygl¹d gaje, i ten z³oty poblask. ( Nigdy nie mog³em zrozumieæ natury tego oddzia³ywania, jakie wywiera³a na mnie Syluisa. Oczywiœcie by³a piêkna, ale na sposób gaje, a mnie nigdy specjalnie nie poci¹ga³y ich kobiety. To by³a specjalnoœæ Szandora. Ja lubi³em kobiety o ciemnej karnacji, prawdzi280

we Romki. No tak, by³a Mona Elena dawno temu, mój jedyny wyskok w tamtym kierunku, ta królowa nocnych tancerek, niewiarygodna profesjonalistka. Ale wtedy w³aœciwie przeprowadza³em eksperyment. Jak móg³bym w pe³ni doceniæ walory romskich kobiet, gdybym nie zazna³ tak¿e choæ jednej kobiety innej rasy. Zreszt¹ Mona Elena by³a trochê w romskim typie. Bardziej nawet ni¿ Syluisa. Ciemna, zmys³owa, o œwiec¹cych oczach, i nawet ten antyczny naszyjnik ze z³otych monet na jej piersiach – naszyjnik, który wci¹¿ jest w moim posiadaniu, poniewa¿ podczas naszej ostatniej nocy bardzo raptownie musia³a mnie opuœciæ, gdy wtargn¹³ do nas poszukuj¹cy jej s³uga jego lubie¿nej wysokoœci Czternastego Imperatora. Patrzy³em wiêc na Syluisê, siêga³em pamiêci¹ do wszystkich naszych spotkañ i przypomina³em sobie reakcje mojego cia³a; œciskanie w gardle, pulsowanie krwi w kroczu, stru¿ki potu, po¿¹danie. Jeden jej ruch i znów siê to zacznie. Po chwili jednak dostrzeg³em, ¿e coœ tu jest nie tak, a dok³adnie mówi¹c dziwne by³o to, ¿e wci¹¿ potrafi³em zachowaæ pe³n¹ kontrolê nad sob¹. Tym razem by³em pewien, ¿e nie obróci mnie w trzês¹cego siê z ¿¹dzy szczeniaka jednym uwodzicielskim spojrzeniem. Nie. Tym razem jej hipnotyczna si³a nie dzia³a³a na mnie. Mimo po¿¹dania odczuwa³em te¿ delikatne tchnienie czegoœ zdradzieckiego, czegoœ, co odpycha³o mnie od niej. Co zreszt¹ potwierdza³o tylko moje pierwsze wra¿enie, ¿e nie jest prawdziwa, ¿e przygl¹dam siê jakiemuœ wirtualnemu stworowi. – No? – mrukn¹³em. Zimno. Opryskliwie. Patrzy³em teraz na ni¹, jakby by³a ryb¹ w akwarium, czymœ piêknym i zaskakuj¹cym, ale miotaj¹cym siê tylko za szk³em, w górê i dó³, w przód i w ty³… – Czym jesteœ, i czego tu chcesz? Zmarszczy³a brwi. To by³o tak, jakby chmura na moment przys³oni³a s³oñce. Musia³a tak¿e wyczuæ, ¿e coœ z³ego wisi w powietrzu. – Nie jesteœ zadowolony, ¿e mnie widzisz? – spyta³a oskar¿aj¹cym tonem. – A widzê ciê? – Có¿ to za pytanie? To sam nie wiesz? I dlaczego pytasz, czym jestem? Co to niby mia³o znaczyæ? – Dobrze. Kim wiêc jesteœ? – Jakubie! To ja, Syluisa! – Naprawdê? – Nie poznajesz mnie? Dobrze siê czujesz? Jakubie, co on ci zrobi³? 281

– Aha, wiêc jesteœ prawdziw¹ Syluis¹? Przylecia³aœ mnie odwiedziæ? – Tak. Co za problem, przylecieæ tutaj z Xamur? – I on pozwoli³ ci tu wejœæ? – Oczywiœcie, ¿e pozwoli³. Co ty w³aœciwie próbujesz powiedzieæ? – Po prostu nie wierzê, ¿e to ty. Nie wierzê, ¿e naprawdê stoisz tu przede mn¹, w tej celi i w tym momencie. By³a ca³a w z³ocie. Jej ubranie œwieci³o z³otym blaskiem, ale by³o tak cienkie, ¿e przebija³y spod niego wyraŸnie pewne maleñkie i doprowadzaj¹ce do szaleñstwa ró¿owe detale … Z³ote by³y nawet têczówki jej oczu. Z³ote by³y jej wargi. Wygl¹da³a przepiêknie. Jak nagrobna statuetka antycznej egipskiej królowej. – A wiêc, jak s¹dzisz, czym jestem? – zapyta³a. Jej g³os by³ niezwykle delikatny. Zazwyczaj w g³osie Syluisy jest pewien ton, ledwie wyczuwalny ale jest: ton, który przywodzi na myœl sztylet z najczystszego z³ota. – Myœlisz, ¿e jestem duchem? Doppelgangerem? Proszê. Proszê, dotknij mnie. Wziê³a moj¹ d³oñ i po³o¿yla j¹ na swoim nagim ramieniu. Ducha nie mo¿na dotkn¹æ. Rêka po prostu przez niego przenika. Moja nie przeniknê³a. Jak¿e przyjemna by³a jej skóra, g³adka i wspania³a. Jedwab i at³as s¹ znacznie bardziej szorstkie.. Czu³em, jak zaczyna paliæ moje palce. Aha, jednak. Zaczyna na mnie oddzia³ywaæ. Jeszcze chwila, i bêdê zgubiony. Czy mogê to przezwyciê¿yæ? Psiakrew, nie chcia³em, ¿eby znów mn¹ manipulowa³a! A ona naprawdê bardzo siê stara³a. Przesunê³a moj¹ d³oñ w kierunku poœladków. Jej piersi ko³ysa³y siê pod cieniutk¹ szat¹ jak dwa dzwony. Kiedy dotkn¹³em brodawek, wyraŸnie stwardnia³y. Zacz¹³em dr¿eæ jak m³ody ch³opiec. Pomyœla³em o tych kilku, nie tak dawnych w koñcu, wspólnych nocach na Xamur, nocach wype³nionych œmiechem i rozkosz¹… Ale jednak coœ by³o inaczej. Sk³ama³bym, gdybym twierdzi³, ¿e jej cia³o mnie nie podnieca³o, ale jakoœ mog³em powstrzymaæ tê falê po¿¹dania. Przynajmniej tym razem. – I co, czy taki jest w dotyku doppelganger? – spyta³a. – Najlepsze z nich s¹. – Nigdy nie spotka³am a¿ takiego. – Przesunê³a z samouwielbieniem d³oni¹ wzd³u¿ swych nagich ramion i siê rozeœmia³a. Z³ocisty œmiech. Kocha³a swoje cia³o nie mniej ni¿ ja. 282

– Och, Jakubie, jak d³ugo jeszcze zamierzasz siedzieæ w tym ponurym miejscu? – To pytanie skieruj do Szandora. – Zrobi³am to. Powiedzia³, ¿e mo¿esz odejœæ w ka¿dej chwili. – Tak ci powiedzia³? – Musisz tylko siê zobowi¹zaæ, ¿e nie bêdziesz mu wiêcej stawa³ na drodze. – To móg³by osi¹gn¹æ tylko wstrzeliwuj¹c mnie natychmiast na najbli¿sze s³oñce. – Nie, Jakubie! – Stanê³a bardzo blisko… zbyt blisko. – Ty nic nie rozumiesz. S¹dzisz, ¿e Szandor jest jak¹œ besti¹. Jak mo¿esz tak myœleæ o w³asnym synu? Czy nie czujesz do niego mi³oœci? – A co ma z tym wspólnego mi³oœæ? Jest z mojej krwi i z mojego cia³a. Ale to bestia. Bardzo niebezpieczna w dodatku. Jej zapach zaczyna³ doprowadzaæ mnie do szaleñstwa, chocia¿ nigdy nie u¿ywa³a perfum. To by³ jej naturalny zapach. Teraz ju¿ wiedzia³em, po co tu przysz³a, i mia³em nadziejê, ¿e zdo³am jej siê oprzeæ. – Czy Szandor przys³a³ ciê tutaj, ¿ebyœ na mnie wp³ynê³a? – spyta³em. – Przysz³am tu w³asnej woli, Jakubie. Aby pomoæ ci odzyskaæ wolnoœæ. – W zamian za to, czego po¿¹da Szandor? Za moje oficjalne b³ogos³awieñstwo? – Czy to tak wiele? – Syluiso wydostanie siê w ten sposób nie jest odzyskaniem wolnoœci, lecz popadniêciem w niewolê. Wiesz, by³em ju¿ czterokrotnie niewolnikiem. Urodzi³em siê jako niewolnik, dwa razy zosta³em sprzedany w niewolê, a trzeci raz sprzeda³em siê w ni¹ sam. Nie zamierzam zostaæ nim po raz pi¹ty. A ju¿ zw³aszcza nie u mojego w³asnego syna. – Jakubie, on jest królem. – Gówno prawda. Ja jestem królem. – Tylko ty tak twierdzisz. Przecie¿ siedzisz w wiêzieniu. – A co siê dzieje na zewn¹trz? Czy ludzie wiedz¹, gdzie jestem? – Zaczynaj¹ siê dowiadywaæ. – I? – Wynika z tego wiele k³opotów. – Dobrze – ucieszy³em siê. – Tego w³aœnie chcia³em. – Jak mog³eœ chcieæ czegoœ takiego? Twój lud cierpi. Handel siê za³amuje. Statki gubi¹ drogê w przestrzeni… jeœli w ogóle wyrusza283

j¹. Nikt nie ma pewnoœci, kto naprawdê jest królem. Imperatora te¿ w³aœciwie nie ma. Ca³y system trzeszczy w szwach. – Jak dla mnie, mo¿e upaœæ. – Nie mogê uwierzyæ, ¿e to mówisz! – Syluiso, dlaczego siê w to wtr¹casz? Ignoruj¹c moje pytanie, przysunê³a siê jeszcze bli¿ej. To by³o preludium. Siêgnê³a po pe³ny arsena³: ko³ysanie biustem, rozchylone nozdrza, lubie¿ne spojrzenia spod na wpó³ przymkniêtych powiek. Ociera³a siê o mnie, zaciska³a uda, czu³em na policzku jej gor¹cy oddech, a jej s³odkie usta by³y o cal od moich. Stara³a siê. U¿ywala swojej zawsze dot¹d zwyciêskiej broni, swojej ciê¿kiej artylerii. To by³o niemal komiczne. Czy kiedykolwiek wczeœniej wyda³a mi siê komiczna? Czy kiedykolwiek potrafi³em tak jej siê opieraæ? Coœ najwyraŸniej musia³o siê we mnie zmieniæ. Mo¿e jej praca na rzecz Szandora prze³ama³a urok. Zdradzi³a mnie. Nigdy nie potrafi³em obroniæ siê przed jej oddzia³ywaniem, ale teraz, przechodz¹c na stronê Szandora, przekroczy³a niewidzialn¹ granicê. Zmówi³em w myœlach romsk¹ modlitwê za zmar³ych. Mój zwi¹zek z t¹ z³ot¹ ¿mij¹ umar³. Naprawdê umar³! – Jakubie, wiesz, jak bardzo za tob¹ têskni³am? – Powiedz mi. – Niech sobie Szandor bêdzie królem. Ty nim by³eœ przez sto lat. – No, nie a¿ tak d³ugo. – Niewa¿ne, wystarczaj¹co d³ugo. Pozwól teraz jemu zdobyæ to, czego tak pragnie. Czy chcesz królowaæ ca³¹ wiecznoœæ? Po co? – Nie ca³¹ wiecznoœæ. Ale muszê skoñczyæ pracê, któr¹ teraz zacz¹³em. – Niech Szandor j¹ skoñczy. A my mo¿emy wyjechaæ gdzieœ razem. W jakieœ piêkne miejsce. Na Fulero, Estrildis, albo Tranganuthukê. Nie chcia³byœ spêdziæ roku czy dwóch na Fulero, tylko ze mn¹? – Ile on ci zap³aci³? – Jakub! – Mam lepszy pomys³. Zamiast jechaæ na Fulero, zostañ tu ze mn¹. Tutaj, w tej celi. Nie spodoba ci siê pewnie jedzenie, ale poza tym jest w porz¹dku. Przeczekamy Szandora. Prêdzej czy póŸniej za³amie siê, albo ktoœ go obali, a my wrócimy w tryumfie. I znowu po³¹czê œwiaty. Bêdziemy mieszkaæ na Galgali i na Xamur. Jeœli zechcesz, bêdziesz mog³a nazwaæ siê królow¹. – Co? 284

– Wiesz, ¿e nie mamy królowych. Ale ten jeden raz mo¿emy zrobiæ wyj¹tek. Spodoba ci siê, uwierz mi. – Nie mówisz powa¿nie. Zrobi³byœ mnie królow¹? – A dlaczego nie? Gra³em z ni¹ tak, jak ona gra³¹ ze mn¹. – Nie – powiedzia³a. – Powsta³by o to wielki ha³as. Nie mo¿esz wmusiæ Romom królowej po tylu tysi¹cleciach. Zreszt¹ nie chcê byæ królow¹. Nie chcê te¿, ¿ebyœ ty by³ znów królem. Po co ci to? To paskudne zajêcie. G³upie i nonsensowne. PojedŸ ze mn¹, i po prostu zabawmy siê, a ca³y ten kram zostawmy komuœ innemu. – Szandorowi? – Co za ró¿nica? Przez moj¹ duszê przep³ynê³o wspania³e uczucie wolnoœci. – Ja widzê róznicꠖ powiedzia³em. – Daj sobie spokój z tym wszystkim. Przesun¹³em rêkami po jej ramionach. Skórê mia³a gor¹c¹, a mimo to wydawa³o mi siê, ¿e dotykam pos¹gu. Nic, ¿adnego po¿¹dania. W swoim zwyk³ym kokieteryjnym stylu wysunê³a siê z moich objêæ. – Nie odsuwaj siꠖ prosi³em. – PojedŸ ze mn¹ na Fulero. – Innym razem. – Znów siêgn¹³em ku niej. – Nie. – Nie? – Nie tutaj. Nie w tej okropnej, ma³ej celi. – Powiedzia³aœ, ¿e za mn¹ têsknisz. Nie za bardzo, jak widzê. – Na Fulero poka¿ê ci, jak bardzo. Znów zaczê³a zmys³owo poruszaæ biodrami, wi³a siê, uœmiecha³a, wyprê¿a³a… – Chyba odpuszczê sobie Fulero – powiedzia³em miêkko. – Ale ty jedŸ. Z Szandorem. Myœla³em, ¿e eksploduje. Jej oczy rozb³ys³y wœciek³oœci¹. Przez tê perfekcyjn¹ piêknoœæ nagle przemknê³o coœ wielce paskudnego. Nie by³a przezwyczajona do tego, bym siê jej opiera³. To siê jeszcze nigdy nie zdarzy³o, a znaliœmy siê ju¿ piêædziesi¹t lat. I nie mia³o znaczenia, ¿e by³em królem. W ³ó¿ku nie ma ¿adnych królów. Wszyscy jesteœmy tam niewolnikami, i to nie innych ludzi, lecz w³asnych ¿¹dz, wobec których jesteœmy bezradni. Ka¿dy mê¿czyzna spotyka swoj¹ kobietê fataln¹. Byæ mo¿e tak samo jest z kobietami… tak s¹dzê. Ale nawet takie 285

fatalne zauroczenie mo¿e os³abn¹æ, zwiêdn¹æ i w koñcu umrzeæ. Tym razem potrafi³em j¹ odrzuciæ. Mo¿e nawet uwolni³em siê od niej na zawsze.

6

S

yluisa wynios³a siê prawie natychmiast. A¿ siê trzês³a z wœciek³oœci i nagromadzonej ¿ó³ci. I prawie w tym samym momencie pojawi³ siê Walerian. To znaczy, jego duch. Zacz¹³ biegaæ po ca³ym pomieszczeniu jak oszala³y nosoro¿ec. Nosoro¿ec to takie zwierzê, które kiedyœ ¿y³o na Ziemi. Napastliwe jak diabli, wielkie, i niezbyt nadaj¹ce siê do spo¿ycia. Na nosie mia³ róg. Nosoro¿ec, nie Walerian. Jeœli zaœ taki nosoro¿ec zmierza³ w twoim kierunku, najrozs¹dniej by³o zejœæ mu z drogi. Tak samo by³o z Walerianem. – No i tylko spójrz! – zarycza³. – Z³ota pod³oga! Z³ote œciany! Co za zwariowana planeta! Nigdy nie przyzwyczajê siê do Galgali. Wszystko w tym pieprzonym z³ocie! – Chcesz trochê? Czêstuj siê. – Po cholerê? Kto go potrzebuje? Jakubie, by³eœ kiedyœ na Ziemi? Przebieg³ obok mnie ca³y czas porykuj¹c. – Oczywiœcie, ¿e by³eœ. Tysi¹ce razy, za³o¿ê siê. Wiesz, jak tam kochali z³oto? Wszystkie kobiety nosi³y je na szyjach kilogramami. I ten dŸwiêk ciê¿kich monet w kieszeniach. Owszem, na Ziemi z³oto coœ znaczy³o. Mia³eœ trochê z³ota i czu³eœ siê olbrzymem. Jak jakiœ pieprzony król. Ale teraz mi³oœæ do z³ota znik³a ze Wszechœwiata. Ca³a ta cudowna chciwoœæ. Ca³y ten grzech poszed³ sobie do piek³a. Widzisz, co ci ludzie z Galgali zrobili ze z³otem? Zamienili je w gówno. – Jest mimo wszytko ³adniejsze ni¿ gówno – zuwa¿y³em. – Ale tyle samo warte. To wstyd tak potraktowaæ z³oto. Wola³bym, ¿eby nigdy nie odkryto tej planety. Z³oto by³o takie dobre, a teraz jest niczym. Sam widzisz, co siê sta³o. Poda¿ i popyt. Poda¿ i popyt. Jedyne niepodwa¿alne prawo kosmosu. Walerian zamilk³ na chwilê, ubarwiaj¹c swoj¹ aurê kaskad¹ ¿ó³tych i niebieskich b³ysków i wy³adowañ elektrycznych. Strasznie mêcz¹cy sukinsyn! Zdaje siê, ¿e poczu³ siê dumny ze swej g³êbokiej myœli. 286

– £adnie to brzmi, co? Niepodwa¿alne prawo kosmosu. Ja zawsze znajdê najw³aœciwsze okreœlenie, prawda? I znowu zacz¹³ siê rzucaæ od œciany do œciany. – Fajna cela. Szandor ma jednak wyczucie stylu. – Powinieneœ zobaczyæ tê, do której wsadzi³ mnie na pocz¹tku. – No, w tej ci wygodnie, prawda? I to ca³e z³oto. Mo¿e i jest bezwartoœciowe, ale jest jednak piêkne. Potrzebujesz klejnotów. Trochê innych kolorów dla kontrastu. Za du¿o tu ¿ó³tego. Wyci¹gn¹³ zza pazuchy czerwony, skórzany trzos. Niematerialny niestety. – Klejnotami móg³bym siê bawiæ codziennie. Szmaragdy, rubiny, szafiry. Tylko nie diamenty. Diamenty fajnie b³yszcz¹, ale brakuje mi koloru. Lubiê klejnoty o ³adnych barwach. Wci¹¿ rozprawiaj¹c, wysypa³ zawartoœæ trzosa na swoj¹ wielk¹ d³oñ. Ca³e góry klejnotów. Podsun¹³ mi je pod nos. – Mo¿esz nimi udekorowaæ œciany. Oœwietli³yby ci te¿ celê. – One s¹ niematerialne, Walerian. Pomyœl chwilê. Nie mogê ich nawet dotkn¹æ. Dla mnie s¹ tylko kolorowym powietrzem. – O kurwa, faktycznie – powiedzia³ zasmucony – No, to racja. – Wolê chyba mieæ prawdziwe z³oto, ni¿ niematerialne klejnoty. Ale mimo wszystko dziêki za pamiêæ. – Szlag – powiedzia³ tylko. Oklap³ wyraŸnie. – Zupe³nie o tym zapomnia³em. A dla mnie wygl¹daj¹ tak, kurwa, realnie. – Walerianie, jesteœ duchem. – Racja. Racja. To, w mordê, niedobrze. Bo potrzebujesz tu trochê œwiat³a. Ale wiesz co, Jakubie? Jak ju¿ znowu bêdziesz królem, przyniosê ci prawdziwe. Prawdziwe rubiny i szmaragdy. – Kiedy znów bêdê królem? Wiesz, kiedy to siê mo¿e staæ? Nie zwróci³ uwagi na moje pytanie. – Mam ich ca³e góry. Beaucoup – zdaje siê takiego s³owa u¿y³by Julien? Zdoby³em pioruñsko dobry ³up. Za Jerusalem Spill. To by³o gdzieœ miêdzy Kalibanem a Puerto Peligroso. Du¿y transporter nale¿¹cy do… zreszt¹ mniejsza, do kogo nale¿a³. Mia³ wystarczaj¹co klejnotów na pok³adzie, by zbudowaæ z nich tamê na rzece. Ca³kiem du¿ej rzece. – Walerian rozeœmia³ siê. – Móg³bym zatrz¹œæ rynkiem, wiesz? Gdybym rzuci³ te wszystkie rubiny naraz, to by³yby tak samo nic nie warte jak z³oto. Tak jak zrobi³em z tymi prochami, wtedy gdy oskar¿yli mnie przed Krisem. Pamiêtasz? Wtedy, gdy zmieni³eœ werdykt na moj¹ korzyœæ. Ale nie widzê ¿adnego sensu w za³amaniu na rynku klejnotów. Jednak prêdzej czy póŸniej ktoœ, jakiœ 287

cholerny g³upiec, zrobi to. Wspomnisz moje s³owa. Jest to niestety nieuniknione. Istnieje gdzieœ planeta, na której klejnoty s¹ tak samo powszechne, jak z³oto na Galgali. To by³a wiadomoœæ. – Jesteœ pewien? – Powinieneœ zobaczyæ, co by³o na tym statku, który zdoby³em. Dziesiêæ niewiarygodnych rozmiarów kieszeni podprzestrzennych wy³adowanych kamieniami. Ca³e tony wype³niaj¹ce tak wielkie komory ³adunkowe, o jakich nikt nigdy nie s³ysza³. Wiesz, co musia³em zrobiæ, aby zmusiæ ich do otworzenia tych kieszeni? Lepiej, ¿ebyœ nie wiedzia³. Nawet ja sam nie chcê o tym myœleæ. Ja zwykle jestem bardzo uprzejmym cz³owiekiem. Wiesz o tym, prawda Jakubie? Ale czasami, czasami … – Powiedz mi, kiedy bêdê znów królem. – Chcesz, ¿ebym ci to powiedzia³? – Przecie¿ s³ysza³eœ. – Ale to jest przysz³oœæ! – Wiêc? – Chcesz, ¿ebym wyjawi³ ci przysz³oœæ? – Dlaczego nie? Mo¿esz mi powiedzieæ. Nikt oprócz nas dwóch siê o tym nie dowie. – Tak, mogê ci powiedzieæ. W³aœciwie, dlaczego nie? – No w³aœnie. – Mogê ci powiedzieæ, jeœli tylko zechcê. Mogê ci powiedzieæ cokolwiek zechcê. – Absolutnie. – Nic nie powstrzymuje mnie przed powiedzeniem ci. – Tak – potwierdzi³em. – Wiêc mi powiedz. Ale on nic nie powiedzia³. Wci¹¿ tylko mówi³, ¿e mi powie. I lata³ po pokoju jak oszala³a rakieta. Co za zwariowany sukinsyn! Mia³em ochotê nim potrz¹sn¹æ. Potrz¹sn¹æ duchem, cha, cha. – To jest przysz³oœæ – mamrota³. – Nie powinniœmy mówiæ ludziom o ich przysz³oœci. – Od kiedy to przejmujesz siê tym, co powinieneœ? – Mo¿e ta akurat regu³a ma sens. – Och, Walerianie daj spokój. – Ale mo¿e ma sens. – Powiedz mi wiêc przynajmniej, co siê teraz dzieje na zewn¹trz. Na ten temat regu³y siê nie wypowiadaj¹. – Chodzi ci o Imperium? O Królestwo? 288

– Tak... – Co siê dzia³o od chwili, gdy Szandor mnie aresztowa³? – Wiele siê dzia³o – odpar³. Przep³yn¹³ po pokoju i zatrzyma³ siê tu¿ przede mn¹, przybieraj¹c w powietrzu pozycjê poziom¹. Nogami denerwuj¹co odbija³ siê od z³otej œciany. Œciszy³ g³os. – Nigdy nie s¹dzi³em, ¿e wydostaniesz siê st¹d po tym szaleñstwe, jakim by³o oddanie siê w jego rêce. Myœla³em, ¿e to najbardziej pomylona rzecz, jak¹ w ¿yciu zrobi³eœ. Jakubie, jestem ci winien wielkie przeprosiny. – Wiêc uda³o siê, tak? Zadzia³a³o? – To nie wiesz? Zwariujê. Wci¹¿ ta gra w pytania i odpowiedzi. On jest nawet gorszy ni¿ Polarka. Polarka z góry zawsze oœwiadcza, ¿e nie powie nic o przysz³oœci, kiedy nawiedza. Walerian nie ma takich skrupu³ów. Regu³y nic dla niego nie znacz¹. Jedyna regu³a, jakiej zawsze œciœle przestrzega, brzmi: „Rób, co chcesz, ale nie daj siê na tym z³apaæ”. Mimo wiêc wszystkich zakazów, Walerian móg³by ujawniæ mi przysz³oœæ, gdyby tylko chcia³. Gdyby tylko zdo³a³ poj¹æ, jak wa¿ne jest to dla mnie w tej chwili. Ale utrzymywanie go d³u¿ej przy jednym temacie rozmowy by³o trudniejsze ni¿ zbieranie nawozu œlimaków salizonga. Zdesperowany odpowiedzia³em mu: – Sk¹d mogê wiedzieæ? To wci¹¿ jest dla mnie przysz³oœæ. Ja wci¹¿ tu jestem, rozumiesz? Wci¹¿ jestem wiêŸniem! I nikt niczego mi nie mówi³. Walerian sp³yn¹³ na dó³ i stan¹³ w pozycji wyprostowanej, przygl¹daj¹c mi siê uwa¿nie. Potem znów odp³yn¹³ ode mnie, i zawis³ poziomo w powietrzu. – Zapomnia³em – powiedzia³ po d³u¿szej chwili. – To by³o g³upie. Ale ja jestem duchem przez niemal ca³y czas, i wszystko mi siê pomiesza³o. Straci³em rachubê, co nastêpuje po czym. Oczywiœcie ty tu wci¹¿ jesteœ i prawdopodobnie nie wiesz niczego. – No dalej, Walerianie. – Chcesz wiedzieæ? No dobrze. Powiem ci. – Wci¹¿ mi to powtarzasz. – Staram siê powiedzieæ. Wzi¹³ g³êboki oddech, co rozjaœni³o spektrum jego aury co najmniej szesnastoma ró¿nymi barwami. A wiêc nareszcie moment objawienia. – Wszystko bêdzie dobrze – oœwiadczy³. – Stanie siê dok³adnie tak, jak przewidzia³eœ. 19 – Czas trzeciego wiatru

289

Œwietnie. Tyle samo powiedzia³ mi Polarka. Ale nie poda³ ¿adnych szczegó³ów. Kompletnie nic, tak jak Walerian. Oni obaj chyba siê zmówili, ¿eby doprowadziæ mnie do szaleñstwa. Przytrzyma³em jednak nerwy na wodzy. Nie ma sensu krzyczeæ na ducha. Po prostu sobie odejdzie. – Ale jak? Co to znaczy, ¿e wszystko bêdzie dobrze? – Jakubie, tego nie powinienem ci mówiæ. Ale znasz mnie… – No, dalej. – Tak tylko miêdzy nami. Zyskujesz przewagê nad Szandorem. – Opowiadaj. – Naprawdê nic nie wiesz? – Niewiele. By³a tu Syluisa i mówi³a, ¿e rzeczy maj¹ siê Ÿle. Za³amanie handlu miêdzygwiezdnego. Statki zagubione w kosmosie. I takie tam. Ale nie wierzê, by Syluisa poda³a mi prawdziwe wiadomoœci. Opowiadaj wiêc. – To s¹ prawdziwe wiadomoœci. By³ tam niez³y ba³agan. – By³? – Bêdzie. Jest. Trudno mi siê po³apaæ, co jest przesz³oœci¹, a co przysz³oœci¹. Dla mnie to ju¿ wszystko przesz³oœæ. Twoja przysz³oœæ te¿ jest moj¹ przesz³oœci¹. Sta³o siê wiele rzeczy, które jeszcze siê nie sta³y. – Jeœli mo¿esz, skoncentruj siê na tym. Czy prêdko siê st¹d wydostanê? D³ugie milczenie. – Prêdko? – Tak myœlê. – Myœlisz Walerianie, ty nigdy w ¿yciu nie myœla³eœ. Dobra. Co siê dzieje w Imperium? – Rozpada siꠖ odpar³, znów rozjarzaj¹c siê jasnym œwiat³em. Teraz naprawdê siê stara³. – Stary Imperator jeszcze ¿yje. Tak, jakby zamierza³ egzystowaæ ca³¹ wiecznoœæ. Ale nikt ju¿ nie potrafi zrozumieæ, co mówi. Sunteil usi³uje prowadziæ sprawy Imperium, a Periandros i Naria ze wszystkich si³ staraj¹ mu siê przeszkadzaæ. I cholernie dobrze im to idzie. – Wiêcej. – Wiêcej czego? – Wiêcej informacji. Mów dalej. – Duch nie powinien … – Pieprzyæ, czego duch nie powinien. Kiedy Wielki Kris uzna³ ciê za winnego, ja te¿ nie powinienem by³ ciê wypuœciæ. Ale zrobi³em to. 290

– Wiesz, ¿e zawsze bêdê ci wdziêczny. – Dobrze. Wiêc mów dalej. Zastanowi³ siê przez chwilê. – No, jeszcze Szandor. Szandor wpad³ w panikê. Poczu³em przyspieszone bicie serca. Zbli¿aliœmy siê do sedna. Moja nadzieja ros³a. – Tak? – Prawie sra ze strachu. W³aœnie zda³ sobie sprawê, przeciwko komu wyst¹pi³, i to go przerazi³o. Prowadzisz z nim straszn¹ wojnê, wiesz? I to nie mówi¹c ani s³owa, i nie poruszaj¹c nawet palcem. – Wiêc zrozumia³eœ nareszcie? – To zdumiewaj¹ce, jak wiele osi¹gn¹³eœ tak po prostu, oddaj¹c siê w rêce Szandora. Ten twój ch³opak Chorian uciek³ i powiedzia³ wszystkim, ¿e Szandor uwiêzi³ ciê tutaj. – W³aœnie zastanawia³em siê, co z nim. – Od tego momentu Szandorowi wszystko zaczê³o siê waliæ na g³owê. Romowie bardzo siê rozz³oœcili us³yszawszy, co z tob¹ zrobi³. Zw³aszcza piloci. Zaczêli wyczyniaæ dzikie rzeczy na znak protestu. Latali na niew³aœciwe planety, robili straszne zamieszanie. Niektóre œwiaty s¹ praktycznie odciête. Clard Msat – tam siê nie dostaniesz. I Iriarte, jak s¹dzê. Chcia³em krzyczeæ z radoœci, s³ysz¹c te nowiny. Ale czy to by³a prawda? Przesz³oœæ i przysz³oœæ tworzy³y jeden chaos w g³owie Waleriana. Podobnie jak rzeczywistoœæ, fantazje i plotki. Zamkn¹³em oczy. Jak¿e frustruj¹ce by³o to, ¿e moim jedynym Ÿród³em informacji s¹ dwa narwane duchy i ta z³ota ¿mija. Jak¿e chcia³em zmierzyæ puls Wszechœwiata w³asnymi palcami. Siedzia³em tu ju¿ tak d³ugo, odciêty od têtni¹cej ¿yciem Galaktyki. Mój plan, moja strategia… przebieg³e, ale te¿ straszliwie bolesne. Atak przez poddanie siê. Nikt tego nie móg³ zrozumieæ. Wszyscy myœleli, ¿e oszala³em. Wszyscy, prócz Bibi Saviny i Thivta. Ale zdaje siê, ¿e moje szaleñstwo siê op³aci³o. Walerian by mi nie sk³ama³. Mog³o mu siê co nieco pomyliæ, ale na pewno by nie k³ama³. Gdzieœ tam s¹ tysi¹ce œwiatów, miliony Romów, miliardy gaje. Wszystko to wrza³o i kot³owa³o siê. Czy stanêliœmy na krawêdzi chaosu? Po¿ytecznego chaosu, który bêdzie fundamentem mojej budowli? – Podoba mi siê to, co mówisz – zachêci³em go. – Kontynuuj. – Wiesz o krisatorach? – Powiedzia³em ci ju¿. Nic nie wiem. 291

– Damiano ich zwo³a³, ¿eby odwo³ali Szandora. Maj¹ zamiar usun¹æ go z tronu. – Wiesz to na pewno? – Staram siê mówiæ w twojej teraŸniejszoœci, nie w mojej. Dlatego mówiê maj¹ zamiar usun¹æ go z tronu. – Usun¹æ? – Tak powiedzia³em. – Aha. Wiêc tutaj, na Galgali, pod samym nosem Szandora zebra³ siê kris, a on nie próbuje tego powstrzymaæ? Albo przej¹æ nad nim kontroli? – Nie, na Boga. Kto powiedzia³, ¿e to siê dzieje na Galgali? Kris zbiera siê na Marajo. Zebra³ siê … zbierze siê? Zebra³! – Na Marajo? – Damiano mianowa³ w³asnych krisatorów. Powiedzia³, ¿e nie ufa tym z Galgali, bo to ludzie Szandora. Jêkn¹³em. – A wiêc ten kris jest nielegalny? – Tak legalny jak wszystko inne. – Nie – powiedzia³em. – To jest lewy kris. Prywatny kris Damiana. Czego on chce? Wojny domowej? Szandor po prostu nie uzna orzeczenia. – Wtedy, gdy ja stan¹³em przed s¹dem, to te¿ by³ prywatny kris Damiana. Wtedy, gdy skazali mnie za uprowadzenie statku z Kalimaka. Pamiêtasz? Za³ó¿my, ¿e te¿ nie uzna³bym orzeczenia? Za³ó¿my, ¿e powiedzia³bym – to nie jest uczciwy proces, to jest lewy kris, kontroluje go Damiano? I co, poprawi³oby to moj¹ sytuacjê? Co by mi to da³o? – Ale to by³ legalny kris. To by³ Wielki Kris Galgali, na rany Chrystusa! Jego orzeczenia s¹ dla nas prawem! Ten zaœ kris Damiana, ten kris z Marajo … Szandor mo¿e powiedzieæ, ¿e to nie jest prawdziwy kris, wiêc nie podporz¹dkuje siê orzeczeniu. – Nie martw siê. Ju¿ jest i tak po wszystkim. – Nie, dla mnie nie jest. – Po wszystkim! – powtórzy³ Walerian rozmarzonym g³osem. Znowu odp³ywa³, uk³ada³ siê poziomo w powietrzu. Stawa³ siê coraz bardziej przezroczysty, a¿ wreszcie zosta³a tylko delikatna zielonkawa poœwiata zawieszona pod sufitem. – Wtedy by³o naprawdê Ÿle – powiedzia³. – Wtedy, gdy przywiedli mnie pod s¹d. Zaczyna³ wêdrówkê dalej w przesz³oœæ. Traci³ koncentracjê. Nie powinienem by³ mu pozwoliæ na zmianê tematu. Jeœli raz zacznie 292

przesuwaæ siê w czasy tego procesu, mogê nie byæ w stanie przywo³aæ go tu z powrotem. – Jakubie, to by³a najgorsza godzina mojego ¿ycia. Naprawdê cierpia³em. Pamiêtasz, jak fatalna by³a wtedy sytuacja. Bezmyœnie przesuwa³ po z³otej œcianie swymi widmowymi rêkami, jakby chcia³ wyrwaæ jej fragment. Wydawa³o siê, ¿e jest bardzo daleko myœlami. – Walerian – zawo³a³em. – Pamiêtasz? Naprawdê cierpia³em. – Oczywiœcie, ¿e pamiêtam. Ale zas³u¿y³eœ na to. To prawda. Cierpia³ wtedy. Niemal odchodzi³ od zmys³ów ze strachu. Sta³ w obliczu ca³kowitej ruiny, i doskonale zdawa³ sobie z tego sprawê. Wtedy jeden jedyny raz widzia³em go w tak ¿a³osnym stanie. Ca³a brawura i pewnoœæ siebie usz³y z niego, jak powietrze z przek³utego balonu. Ale po co teraz do tego wracaæ? Musia³em dowiedzieæ siê wiêcej o Szandorze, o Imperium, o wszystkim, co dzia³o siê za z³otymi œcianami mojej celi, a on mi tutaj opowiada o przera¿eniu i bólu, jakie odczuwa³ podczas tego odleg³ego procesu. Najwiêkszym k³opotem z takimi egocentrykami jak Walerian jest to, ¿e nie potrafi¹ skupiæ siê przed d³u¿szy czas na sprawach innego cz³owieka, choæby nie wiem jak wa¿nych. Wci¹¿ rozpamiêtywa³ swój proces. – Sposób, w jaki na mnie wtedy patrzy³eœ… jakbym by³ wrogiem, zdrajc¹, gajo… – Ale zosta³eœ u³askawiony – przypomnia³em mu. – Mo¿e byœ ju¿ stamt¹d wróci³, co? Nie mogê z tob¹ rozmawiaæ, dopóki dryfujesz gdzieœ w tamtych czasach. – Zda³em sobie sprawê, ¿e mówisz powa¿nie, ¿e naprawdê chcesz postawiæ mnie przed s¹dem. I ukaraæ. Jakubie nie mog³em uwierzyæ, ¿e przytrafia siê to w³aœnie mnie. – Zejdziesz tu wreszcie? – I potem wszyscy ci zeznaj¹cy przeciwko mnie, moi przyjaciele, moi kuzyni… – Hej, Walerianie! To ju¿ jest historia. – Historia? – Jego g³os by³ bardzo odleg³y. Czy to mo¿liwe, ¿eby nawiedza³ w trakcie nawiedzania? Czy¿by skoczy³ teraz znów do swojego procesu i jeszcze raz go prze¿ywa³? Zastanawia³em siê, jak czêsto tam powraca? Jego wielka trauma. Jego gehenna. Walerian pochwyci³ wtedy o jeden statek za du¿o. Niew³aœciwy statek. Musia³ ponieœæ za to karê. Ale mimo to zrobi³o mi siê go ¿al. 293

I w ostatniej chwili uratowa³em go przed najwy¿sz¹ kar¹, jaka mo¿e spotkaæ Roma. – Jakub? – mamrota³. – Jakub. Ba³em siê. Wiesz, ¿e wtedy naprawdê siê ba³em. – Wiem. Teraz nie mia³em ju¿ ¿adnych szans, by nak³oniæ go do rozmowy o aktualnych sprawach Królestwa. Ani w ogóle do ¿adnej powa¿nej rozmowy. Traci³em go. – Czy wtedy w³aœnie zdecydowa³eœ siê mnie u³askawiæ? Gdy zobaczy³eœ mój strach? – Uzna³em, ¿e wycierpia³eœ zbyt wiele – odpar³em. – Naprawdê cierpia³em – powiedzia³ z bardzo, bardzo daleka. – I naprawdê siê ba³em. Myœla³em, ¿e mnie odepchniecie. ¯e ju¿ nigdy nie us³yszê ani s³owa w romskim. ¯e nie us³yszê ju¿ œmiechu Roma, takiego jakim potrafi siê œmiaæ tylko Rom. Jakubie wiesz, co by to oznacza³o. Rozumiesz, o czym mówiê? – Oczywiœcie, ¿e rozumiem. Ucich³. Prawie ju¿ nie mog³em go dostrzec. By³ ju¿ tylko zaledwie cieniem wysoko w górze. By³em pewien, ¿e opuszcza³ mnie. Chcia³em go zabiæ. Zabiæ ducha? Sukinsyn! Przychodzi tutaj i wykonuje te wariackie pl¹sy miêdzy przesz³oœci¹, teraŸniejszoœci¹ i przysz³oœci¹, a potem tylko mnie rozdra¿nia, nie przekazuj¹c ¿adnej wa¿nej wiadomoœci. Wiedzia³em, ¿e za moment zniknie. A ja nie by³em wiele m¹drzejszy ni¿ przed jego przybyciem. Nie. Myli³em siê. Nagle znów rozb³ys³ pe³nym blaskiem. Sp³yn¹³ na dó³, ku mnie, a jego stopy prawie dotyka³y z³otej pod³ogi. Otoczy³a go kula zielonkawych iskierek. Znów rozpiera³a go zwyk³a energia i witalnoœæ. Powietrze wokó³ niego jonizowa³o siê. Staliœmy twarz¹ w twarz, nos w nos. Walerian napiera³ na mnie. Ta nag³a zmiana zdumia³a mnie. – Jakubie! – zawo³a³ oskar¿ycielsko. – Teraz twoja kolej! Rozmawialiœmy o strachu, tak? O moim strachu, wtedy na procesie. Ale teraz to ty siê boisz! Wytr¹ci³ mnie z równowagi. By³em zaskoczony, zmieszany. W g³owie zaszumia³o mi gwa³townie. Walerian wydaje siê bardzo gruboskórny, ale czasem w najmniej spodziewanym momencie mo¿e zaskoczyæ zdolnoœciami empatycznymi. – Bojê? Czego? – Nie wiem. Mo¿e Szandora. 294

Potrz¹sn¹³em g³ow¹. – Nie. Jego nigdy siê nie ba³em. Nie bojê siê go i teraz. – Dobrze. Tak trzymaj. Niech odwaga ciê nie opuszcza. Poczu³em, ¿e moja z³oœæ na niego znika. – Tak. Wiem, ¿e tak trzeba, Walerianie. – A jednak wci¹¿ jest w tobie strach. A ju¿ zaczyna³em znowu go lubiæ, a ten z tym strachem… – Nie – powiedzia³em, znowu roz³oszczony. – Nie bojê siê. – Myœlê, ¿e jednak czegoœ siê boisz. Widzê to w twoich oczach. – S³uchaj, Walerian … – Chcê ci pomóc. Powiedz mi, czego siê boisz. – Nie pomagasz mi. Wkurzasz mnie. – Ja te¿ raz siê ba³em. Mo¿esz i ty. To w porz¹dku baæ siê. Musisz tylko pamiêtaæ, co jest strachem, a co Jakubem. Strach mo¿e byæ w tobie, ale nie mo¿e staæ siê tob¹. Odwróci³em siê do niego ty³em i zacz¹³em w myœlach liczyæ do dziesiêciu. Ek, dui, trin, cztar, pansz … Ale on znowu pojawi³ siê przede mn¹. Nie mia³ najmniejszego zamiaru odpuœciæ. – Jakubie, co mi odpowiesz? – Nie wiem, o co ci chodzi. Nic nigdy nie wzbudzi³o we mnie przera¿enia i teraz te¿ niczego siê nie bojê. – NieŸle brzmi. – To prawda. – Tak? – Nie – powiedzia³em po chwili zmienionym g³osem. Coœ we mnie drgnê³o. Coœ siê zmieni³o.To by³o dziwne uczucie, ale nios³o ulgê. Czemu mam je trzymaæ w tajemnicy przed Walerianem? Lepiej siê otworzyæ, pozwoliæ prawdzie wyp³yn¹æ… – K³ama³em. K³ama³em. Oczywiœcie, ¿e k³ama³em. Ba³em siê wielu rzeczy wielkich i ma³ych, jak ka¿dy cz³owiek. Tyle, ¿e zawsze potrafi³em opanowaæ mój strach. Oczywiœcie tylko siê przechwala³em mówi¹c Walerianowi, ¿e nigdy niczego siê nie ba³em. I zaczê³o te¿ do mnie docieraæ, gdy ju¿ zapanowa³em nad gniewem i ura¿on¹ dum¹, ¿e Walerian mia³ racjê, i nie myli³ siê mówi¹c, ¿e czuje we mnie strach. Bo naprawdê by³a jedna rzecz, której ba³em siê ponad wszystko i ba³em siê jej strasznie. Nie by³a to œmieræ. Ani Szandor. Ani samotnoœæ tu, w celi. Nie wojna domowa miêdzy Romami nawet. To by³o coœ, czego ba³em siê tak bardzo, ¿e nigdy na295

wet nie odwa¿y³em siê z nikim o tym rozmawiaæ. Nigdy nie odwa¿y³em siê rozmawiaæ o tym ze sob¹! To by³o coœ, co trzyma³em zamkniête przez lata w najg³êbszej oubliette mojej duszy. – Jakubie, powiesz mi, czego siê obawiasz? – us³ysza³em g³os Waleriana. Waha³em siê. To by³o bardzo trudne. – Nigdy nikomu tego nie powiedzia³em. – Powiedz mnie. Czego siê obawiasz? – Dlaczego mia³bym ci powiedzieæ? – Bo byæ mo¿e uda mi siê wyleczyæ ciê z tego strachu. – Tego nikt nie potrafi. – Ja mo¿e potrafiê. Powiedz mi. By³ bardzo blisko mnie. S³ysza³em trzaski i szum w jego jonizuj¹cej powietrze aurze. Niepewnie zacz¹³em: – Bojê siê… bojê siê… – Dalej, Jakubie. Sp³ywa³em potem. Czu³em niewidzialn¹ rêkê zaciskaj¹c¹ siê na moim gardle, d³awi¹c¹ g³os. Ale w pewnej chwili s³owa zaczê³y wylatywaæ z moich ust. Brzmia³y twardo, chropowato. – Walerian, bojê siê ¿e Gwiazda Romów jest k³amstwem! – Co? – ¯e ca³a ta opowieœæ jest tylko mitem – kontynuowa³em. By³em zdumiony, ¿e s³yszê siebie wypowiadaj¹cego takie straszne s³owa. A jednak poczu³em wtedy dziwny spokój. Mówi³em teraz sk³adniej, ³atwiej. – ¯e ta czerwona gwiazda, do której siê modlimy, nie ma z nami nic wspólnego. ¯e nigdy nie przybyliœmy stamt¹d, ¿e nie by³o ¿adnego wiatru s³onecznego, ¿e jeœli kiedykolwiek tam dotrzemy, zobaczymy, ¿e to poprostu tylko jeszcze jedna nie zamieszkana planeta. Walerian milcza³ przez chwilê. Zmarszczy³ brwi, zamyœli³ siê g³êboko. – I tego w³aœnie siê obawiasz? Przytakn¹³em. Poczu³em siê znacznie lepiej, wyrzuciwszy to z siebie. – Dlaczego? – zapyta³. – Dlatego, ¿e Gwiazda Romów jest celem ca³ego mojego ¿ycia. Bo wszytkie te szalone czyny, jakich dokona³em, mia³y ten w³aœnie jeden cel, którym by³o poprowadzenie nas znów na Ojczysty Œwiat, 296

powrót do miejsca, do którego nale¿eliœmy, do tego jedynego miejsca, w którym nie jesteœmy wygnañcami, wyrzutkami i obcymi. ¯yjê tylko dla chwili, w której postawiê stopê na tej planecie, rozumiesz to Walerianie? A jeœli to k³amstwo? Jeœli pewnego dnia przekonam siê, ¿e to wszystko bzdura, ¿e tak naprawdê pochodzimy z Ziemi, tak samo jak gaje, ¿e jesteœmy tylko takimi œmieszniej wygl¹daj¹cymi gaje, którzy mówi¹ równie œmiesznym, staro¿ytnym jêzykiem? ¯e Gwiazda Romów powsta³a tylko w wyobraŸni jakiegoœ poety… – Nie. To nieprawda – przerwa³ mi Walerian. Jego g³os brzmia³ pewnie. Urwa³em, spocony, zaskoczony. – Nie? – Ca³a ta historia jest prawdziwa. Dok³adnie taka, jak opisano w Swaturze. Wierz mi. O naszym ¿yciu tam, o wielkich miastach, przepowiedniach, wietrze s³onecznym. O szesnastu okrêtach, które odlecia³y w Wielk¹ Ciemnoœæ i przynios³y nas na Ziemiê. Walerian by³ teraz inny. ¯adnych dramatycznych póz, ¿adnych krzyków. Mówi³ cicho, powa¿nie, z naciskiem. Niemal go nie poznawa³em. – Sk¹d mo¿esz to wiedzieæ? – Bo tam by³em – powiedzia³. – Widzia³em wypalone wzgórza. Widzia³em ja³owe doliny. Jakubie, ja trzyma³em w rêkach spalon¹ ziemiê Gwiazdy Romów. Patrzy³em na niego, nie wierz¹c w ani jedno s³owo. On po prostu mówi³ mi to, co desperacko chcia³em u³yszeæ. – Nie mog³eœ tam byæ! – Dlaczego? To tylko miejsce w kosmosie, prawda? A ja mam statek…? Co mog³oby mnie powstrzymaæ przed poleceniem tam? – Ale to jest zakazane! – krzykn¹³em. – To absolutne tabu. Nie wolno nam postawiæ stopy na GwieŸdzie Romów, a¿ nast¹pi trzeci wiatr s³oneczny, póki nie dostaniemy wezwania, póki nie… – Jakubie, nie b¹dŸ naiwny. Niezbyt to do ciebie pasuje. Powiedzia³ to delikatnie, niemal czule. Uœmiecha³ siê. Widzia³em jakby lekkie zawstydzenie w jego uœmiechu, ale tak¿e jak¹œ nieznoœn¹ wy¿szoœæ. Zda³em sobie sprawê, ¿e dr¿ê. – Mówisz powa¿nie? Ty naprawdê, dos³ownie i materialnie tam by³eœ? – A czy ja nie mia³em zawsze gdzieœ wszelkie regu³y – odrzek³ cicho. 297

7

O

dszed³, nim zd¹¿y³em siê zorientowaæ. Pocz¹tkowo myœla³em, ¿e po prostu znikn¹³ z widzialnego widma, ale nie; odszed³ naprawdê. Zostawi³ mnie sam na sam z ogromnym zdumieniem. W mojej duszy szala³ prawdziwy tajfun. Huragan, wybuch wulkanu i trzêsienie ziemi razem wziête. Resztk¹ si³ utrzymywa³em siê przy zdrowych zmys³ach. Powiedzia³em mu tê jedyn¹ rzecz, o której dot¹d nie wa¿y³em siê wspomnieæ nikomu. Ba, sam stara³em siê j¹ wypchn¹æ z umys³u, od dnia, kiedy ta truj¹ca idea zaczê³a kie³kowaæ w moich myœlach. Bo budzi³a ona przera¿enie nawet jako myœl zaledwie, a dzisiaj wypowiedzia³em j¹ na g³os. Ale co s¹dziæ o tym jego ma³ym sekrecie, który zdradzi³ mi w zamian? By³em oszo³omiony. Polecia³ na Gwiazdê Romów? L¹dowa³ na najœwiêtszym ze œwiêtych œwiatów, na zakazanej planecie, naruszy³ œwiêtoœæ Ziemi Przodków? Zrobi³ to, zanim otrzymaliœmy wezwanie do powrotu? Zdumiewaj¹ce! Niewiarygodne! Tylko Walerian móg³ powa¿yæ siê na coœ takiego. Jak¿e nim teraz pogardza³em! Ale te¿, jak¿e mu zazdroœci³em … Takie œwiadome bluŸnierstwo! Takie lekkomyœlne naruszenie najœwiêtszego tabu Romów! Takie ca³kowite wyst¹pienie przeciw prawu! „To tylko miejsce w kosmosie, prawda? A ja mam statek…?”. I powiedzia³ mi o tym. Mnie, królowi! Powinienem za to postawiæ go przed krisem. Nawet teraz, gdy jestem w wiêzieniu, wystarczy³oby rzuciæ s³owo, a na zawsze by³by wygnañcem. Ukrzy¿owano by go! Rozsiekano! Oczywiœcie nie postawi³bym go przed krisem. Wiedzia³ o tym, bo inaczej nic by mi nie powiedzia³. Niewa¿ne co robi³, zawsze go os³ania³em. By³ jakby czêœci¹ mnie, t¹ bezwstydn¹, mroczn¹ i nie poddaj¹c¹ siê kontroli, ale jednak czêœci¹ mnie. Nie utniesz przecie¿ w³asnej rêki, jeœli korzystaj¹c z nieuwagi twojego umys³u, uszczypnie odruchowo cesarzow¹ w ty³eczek. A jednak… Gwiazda Romów? Gwiazda Romów! „Widzia³em wypalone wzgórza” – tak powiedzia³. – „Widzia³em ja³owe doliny. Trzyma³em w rêkach spalon¹ ziemiê Gwiazdy Romów”. 298

By³em chory z zazdroœci i têsknoty, z wœciek³oœci… i z radoœci. By³em wœciek³y, ¿e nie poprosi³ mnie, bym polecia³ z nim, gdy siê wybra³ na tê bluŸniercz¹ wyprawê. Oczywiœcie odmówi³bym… Zagrozi³bym mu do¿ywotnim wiêzieniem, i na Boga i wszystkie demony, chyba spe³ni³bym swoj¹ groŸbê! Ale dlaczego mnie nie spyta³? Polecia³bym z nim. Zobaczy³bym na w³asne oczy, jak tam jest naprawdê, dotkn¹³bym w³asn¹ rêk¹ tego spalonego py³u. Poczu³bym to œciskanie w gardle, w powietrze naszego œwiata ulecia³by mój krzyk rozpaczy. Czy wiêc mo¿na siê dziwiæ, ¿e os³ania³em Waleriana? By³ tak samo niegodziwy jak ja. Gorzej. Ja przysiêga³em staæ na stra¿y prawa. Natomiast on zawsze postêpowa³ jak chcia³, i nie dorabia³ do tego ideologii. Kto wiêc jest lepszym cz³owiekiem: pirat, czy hipokryta? Gwiazda Romów. Myœla³em, ¿e serce wyskoczy mi z piersi ze zdumienia i podniecenia. Myœla³em, ¿e rozsadzi mi g³owê. Chcia³em p³akaæ, tañczyæ i œpiewaæ. „Widzia³em wypalone wzgórza. Widzia³em ja³owe doliny”. Szaleñstwo w mojej duszy siêgnê³o zenitu, i nieœwiadomie zacz¹³em nawiedzaæ. Skoczy³em w ciemnoœæ jak rozpêdzony meteor mkn¹cy przez pustkê kosmosu. Lecia³em tam i tu, tu i tam; wstecz i na powrót, i znowu wstecz. Xamur, Megalo Kastro, Nabomba Zom, Vietoris, nawet Stolica. ¯aden jednak obraz nie mia³ czasu siê sformowaæ. Po prostu dryfowa³em chaotycznie, przekraczaj¹c granice czasu i przestrzeni, miotany wichur¹ szalej¹c¹ w mojej duszy. Jeden obraz jednak powraca³ raz za razem. Na pocz¹tku pojawia³y siê tylko jego strzêpki, ale potem zacz¹³em utrzymywaæ wizjê, po chwili zaœ wszed³em w ni¹, by zobaczyæ, co to jest, gdzie jestem, i kiedy. Pojawi³y siê twarze. Damiano. Walerian. Phuri dai. Szeregi surowych krisatorów, siedz¹cych w sali s¹dowej. Ach, wiêc znalaz³em siê na Galgali. Tylko kiedy? Wszyscy byli du¿o m³odsi. Damiano, Walerian, inni przyjaciele. Spójrzcie. Tam, na tronie, siedzê ja sam. Ws³uchujê siê w ich s³owa. I te¿ jestem du¿o m³odszy. Nie chodzi tu bynajmniej o twarz, ale oczy… – Nigdy w ¿yciu œwiadomie nie skrzywdzi³em ¿adnego Roma. – To mówi³ Walerian Jest blady, spocony, boi siê. Nawet w¹sy zwisaj¹ mu ¿a³oœnie. – Proszê s¹d, by wzi¹³ po uwagê, ¿e moja dusza zawsze pod¹¿a³a Drog¹. Niech Bóg wyrwie mi jêzyk, jeœli sk³ama³em. 299

Wije siê jak robak nadziany na haczyk. Aha. Walerian i jego proces, przed laty, gdy postawiono go przed Wielkim Krisem. Wszystko zafalowa³o, i nagle straci³em salê s¹dow¹ z oczu. Œlizga³em siê jak kamyk po g³adkim lodzie, a¿ wjecha³em do innej epoki, i innego kwadrantu Galaktyki. Myœlê, ¿e to miejsce mog³o byæ Ziemi¹, choæ równie dobrze mog³a to byæ Barma Darma czy Duud Szabell. Natychmiast siê stamt¹d wycofa³em. Chcia³em obserwowaæ proces Waleriana. Wtedy naprawdê go przyhaczyliœmy. Nie za piractwo bynajmniej, lecz za nieetyczne praktyki handlowe. Teraz mog³em znów obserwowaæ ca³e to zdarzenie, kryj¹c siê w eterycznej kuli. Chodzi³o o to, ¿e Walerian przechwyci³ transportowiec wy³adowany olejem belisugry, który jest wa¿nym sk³adnikiem wzbogacaj¹cym krew, niezbêdnym zw³aszcza przy operacji odm³adzania. W nag³ym odruchu wspania³omyœlnoœci postanowi³ wyœlizgaæ z interesu kartel handluj¹cy belisugr¹ i rzuci³ na rynek ca³y swój ³up naraz, zamiast roz³o¿yæ to na wiele lat. Znalaz³ nawet jakiegoœ brokera na Marajo. Jeœli za³amie siê rynek – kombinowa³ – znacznie potaniej¹ operacje odm³adzaj¹ce, i bêdzie na nie staæ wszystkich biedaków, którzy normalnie nie mogli sobie na to pozwoliæ. Och, ta jego poza Robin Hooda. Czasami staje siê jego drug¹ osobowoœci¹. Zobaczy³em, ¿e wstaje Damiano. Oczy b³yszcza³y mu gniewem i oburzeniem. – Ten cz³owiek, który mieni siê naszym bratem, który twierdzi, ¿e s³u¿y interesom Wielkiego Ludu, stoi przed nami oskar¿ony o zbrodniê chciwoœci, ale ja uwa¿am, ¿e powinniœmy skazaæ go za g³upotê! Rozleg³ siê œmiech. Ja te¿ siê rozeœmia³em. Nie teraz, gdy by³em tylko duchem, patrz¹cym na przesz³e wydarzenia, lecz jako ten drugi Jakub, który siedzia³ tam, na królewskim tronie. Biedny Walerian. – Chciwego Roma mo¿na zaakceptowa栖 kontynuowa³ Damiano. – Chciwoœæ nie jest czymœ niezwyk³ym, i nie do koñca te¿ nale¿y j¹ potêpiaæ. Ale g³upi Rom, przyjaciele… g³upi Rom jest niebezpieczny dla nas wszystkich. Pytam was, czy nie powinniœmy wych³ostaæ batem tej kreatury, by udzieliæ mu drobnej lekcji? Biedny Walerian. Pope³ni³ jeden wielki b³¹d. Przy ca³ej swojej wielkiej wspania³omyœlnoœci, nieszczêœliwie przeoczy³ fakt, ¿e Romowie kontroluj¹ handel belisugr¹. Jest to jeden z naszych najwiêk300

szych sukcesów handlowych. Dzier¿ymy ten rynek, a to daje nam decyduj¹cy wp³yw na ca³y przemys³ operacji odm³adzaj¹cych, chocia¿ gaje nie do koñca zdaj¹ sobie sprawê, jak wiele mamy do powiedzenia w tej zasadniczej dla ich zdrowia i m³odoœci kwestii. W jakiœ niewiarygodny sposób nie zauwa¿yli, ¿e trzymamy ich za jaja, a my ze swej strony wcale nie staramy siê im tego uzmys³awiaæ. NajwyraŸniej szczegó³ ten umkn¹³ tak¿e uwagi Waleriana. W rezultacie, powoduj¹c za³amanie cen na rynku belisugry, narobi³ wiele k³opotów kilku tysi¹com swoich kuzynów, wielu te¿ puœci³ niestety z torbami. Bo i niektórzy zbyt pewnie siedzieli na tej ga³êzi, nie spodziewaj¹c siê, ¿e odetnie j¹ rêka krewniaka. Zachwia³ równie¿ powa¿nie nasz¹ pozycj¹ w stosunkach politycznych z gaje. Minê³o wiele lat, nim tak wielka iloœæ taniej belisugry zosta³a wch³oniêta przez rynek. Zawsze mia³em s³aboœæ do Waleriana, ale wtedy naprawdê zachowa³ siê jak ostatni idiota. A jak to rozs¹dnie wywiód³ Damiano przed krisem, g³upota Roma powinna byæ ukarana. Wszechœwiat zawsze karze g³upotê, wczeœniej lub póŸniej. Ale nasza pozycja we Wszechœwiecie od pocz¹tku by³a chwiejna, i nie mogliœmy sobie pozwalaæ na luksus pozostawiania wszystkiego naturalnym i nieuniknionym procesom, które w nim zachodzi³y. – Wzywam teraz ofiary g³upiej chciwoœci tego cz³owieka, aby stanê³y przed krisem, i objawi³y mu szkody, jakie ponios³y z powodu jego nieprzemyœlanego dzia³ania. Trzymaliœmy siê sformalizowanej, tradycyjnej procedury. Najpierw wniesiono przeciwko niemu bayura – skargi. Potem musieliœmy poczekaæ, a¿ Walerian pojawi siê na Galgali. I pojawi³ siê: na uczcie wydanej na jego czeœæ, nieœwiadomy zagro¿enia. Aresztowano go i postawiono przed s¹dem. Pierwszy raz w ¿yciu. W ci¹gu tych wszystkich lat jego pirackiej kariery gaje nigdy nie zdo³ali go przy³apaæ. My zrobiliœmy to bez trudu. Damiano by³ wtedy kristori o baro – przewodnicz¹cym s¹du, i wyraŸnie pragn¹³ krwi. Prawdopodobnie osobiœcie dosta³ po kieszeni, by³ wiêc wœciek³y. Nie mo¿na mu jednak by³o zarzuciæ wyraŸnej stronniczoœci. W koñcu jesteœmy cywilizowanymi ludŸmi. Inna sprawa, ¿e Damiano bardzo nie lubi traciæ pieniêdzy. Chyba nie widzia³ te¿ nic nagannego w tym, ¿e by³ w pewnym sensie sêdzi¹ we w³asnej sprawie. Pop³yn¹³em przez salê s¹dow¹, wci¹¿ pozostaj¹c niewidzialny. Raz jednak dostrzeg³em siebie, patrz¹cego badawczo z tronu prosto w miejsce, gdzie czai³em siê jako duch. Czy wtedy siê zobaczy³em? Nie pamiêtam. 301

Pamiêtam za to, ¿e proces zacz¹³ siê wtedy Ÿle dla Waleriana, a potem by³o coraz gorzej. Przysiêga³ wielkimi s³owami, ¿e jego intencje by³y wy³¹cznie humanitarne, co zreszt¹ w tym wypadku faktycznie mog³o byæ prawd¹, ale wtedy zbyt wielu Romów straci³o zbyt wiele pieniêdzy. Zaofiarowa³ siê, ¿e wyrówna straty. No, to zabrzmia³o nieŸle, ale Damiano by³ nieub³agany. A co z os³abieniem naszej pozycji wzglêdem gaje, przez z³amanie naszego monopolu na rynku belisugry, hê? Jak oskar¿ony zamierza za³atwiæ tê sprawê? Krisatorzy zgodnie skinêli g³owami. Rozleg³y siê ciche szepty. Wielu mi³owa³o Waleriana, ale mia³ te¿ mnóstwo wrogów. Niektórzy zarazem mi³owali go i nienawidzili. W trakcie swojej pirackiej dzia³alnoœci narobi³ szkód bardzo wielu romskim kupcom. Wszystko jedno, czy w zamierzony czy przypadkowy sposób. Krisatorzy mieli wyraŸn¹ ochotê tym razem go przygwoŸdziæ. On wiedzia³ o tym podobnie jak wszyscy zebrani. Potem nadszed³ czas na solakh – ostateczne przes³uchania i koñcowy wyrok. Walerian by³ wyciszony i przygnêbiony. Rozumia³, na co siê zanosi. A to, na co siê zanosi³o, by³o dla niego paskudne. Mieliœmy go wykluczyæ z naszego ludu. Og³osiæ go marhime – nieczystym. Zagroziæ przekleñstwem wszystkich Romów, przesz³ych i teraŸniejszych, ¿ywych i umar³ych, a tak¿e ka¿demu, kto kiedykolwiek by siê z nim zadawa³. To nie tylko pozbawi³oby go rodziny, ca³ej Wielkiej Kompanii Romów, ale te¿ pozosta³by bez swej za³ogi i œrodków do ¿ycia, wydany na zemstê gaje, którzy przecie¿ polowali na niego od dawna. Wtedy z pewnoœci¹ Walerian nie odby³by wyprawy na Gwiazdê Romów. P³ywa³em jak upiór nad krisatorami, którzy uzgadniali werdykt. Zawis³em nad g³ow¹ Jakuba, króla. Król wydawa³ siê znudzony. I tak by³o naprawdê, bo takie procesy zawsze mnie mêczy³y. Stanowi³y tê czêœæ moich obowi¹zków, któr¹ z rozkosz¹ przekaza³bym w inne rêce. Nie koñcz¹ce siê wys³uchiwanie œredniowiecznych przysi¹g, wyg³aszanie uroczystych kl¹tw gro¿¹cych potencjalnym krzywoprzysiêzcom, nieub³agane dr¹¿enie najdrobniejszych szczegó³ów w poszukiwaniu dowodów, ca³y ten ogrom gniewu, cierpienia, skarg, a tak¿e te spocone cia³a… Oczywiœcie rozumia³em wagê wymiaru sprawiedliwoœci. I nienawidzi³em tego. Jednak by³ to mój obowi¹zek, a ja wiem, czym jest poczucie obowi¹zku. Tyle, ¿e wcale nie muszê byæ zachwycony wszystkim, co muszê robiæ. 302

Pojawi³em siê tylko na mgnienie oka. I tylko wczeœniejszy ja mia³o prawo to dostrzec. – B¹dŸ litoœciwy – szepn¹³em. Mrugn¹³em te¿ porozumiewawczo i natychmiast odp³yn¹³em gwa³townym susem, Bóg wie, w jaki obszar czasu i Galaktyki. Kiedy ponownie zebra³em myœli, siedzia³em znów w kucki w mojej celi, a w uszach brzmia³y mi, po raz tysiêczny mo¿e, s³owa Waleriana: „Widzia³em wypalone wzgórza. Widzia³em ja³owe doliny”. Werdykt po tym procesie, brzmia³: „winny”. A kar¹ by³o ca³kowite wykluczenie z ludu Romów. Odciêcie, wygnanie, ekskomunika. Nigdy ¿aden Rom nie móg³ przemówiæ do niego ani s³owem, nawet jego matka, nawet jego brat, pod kar¹ takiego samego losu. Czegokolwiek by dotkn¹³, mia³o byæ uznane za nieczyste i nale¿a³o to zniszczyæ, niezale¿nie od wartoœci. Jednym s³owem, ca³kowita anatema – najwy¿sza z kar naszego prawa z ca³¹ jego staro¿ytn¹ i apokaliptyczn¹ surowoœci¹. Wedle procedury wyrok krisu trafi³ teraz do mnie do zatwierdzenia, a ja, zgodnie chyba z nadziejami wszystkich prócz Damiana, uzna³em go za zbyt surowy, i uchyli³em go. W zamian zarz¹dzi³em wielk¹ kontrybucjê i ceremonialn¹ pokutê. Ponadto nakaza³em Walerianowi trzymaæ rêce z dala od romskich statków, a¿ do jego naturalnego lub nienaturalnego zgonu. I odes³a³em go wci¹¿ jeszcze wstrz¹œniêtego, i chyba pierwszy raz w ¿yciu powa¿nego, ale tak¿e oficjalnie zrehabilitowanego i przepe³nionego g³êbok¹ wdziêcznoœci¹ wobec mnie, na jego dalekie galaktyczne szlaki, gdzie oczywiœcie kontynuowa³ swój piracki proceder. Damiano d³ugo nie móg³ mi darowaæ tego aktu ³aski. – Ten plugawy drañ zas³u¿y³ na dobr¹ lekcjꠖ mówi³. I zanudza³ mnie w podobny sposób jeszcze wiele miesiêcy. – Otrzyma³ dobr¹ lekcjꠖ zniecierpliwi³em siê za którymœ razem. – To za ma³o. Teraz bêdzie s¹dzi³, ¿e mo¿e robiæ, co mu siê, psiakrew, ¿ywnie podoba. Tyle ¿e bardziej siê postara, ¿ebyœmy go nie z³apali. – Chyba kazdy tak w³aœnie postêpuje. – Kuzynie, zadziwiasz mnie. – Doprawdy? Damiano musia³ skapitulowaæ. W koñcu to ja by³em królem, co musia³em mu razy przypomnieæ, nim wreszcie odszed³, narzekaj¹c jednak pod nosem. 303

Jakiœ czas póŸniej pogodzi³ siê z Walerianem, a nawet zainwestowa³ w któreœ z jego ciemnych przedsiêwziêæ. To zreszt¹ doskonale pasowa³o do charakteru Damiana. Inna sprawa, ¿e Damiano mia³ racjê co do wniosków, jakie wyci¹gnie z tej sprawy Walerian. Uzna³, ¿e mo¿e robiæ absolutnie wszystko, jeœli nie da siê znowu z³apaæ. I tak te¿ w³aœnie robi³. Jakubie, „trzyma³em w rêkach spalon¹ ziemiê Gwiazdy Romów”. Czy mog³em mu wierzyæ? Czy œmia³bym mu nie wierzyæ?

8

N

astêpny w kolejnoœci wtargn¹³ do mojej celi Szandor. By³a to jego pierwsza wizyta od d³ugiego b¹dŸ co b¹dŸ czasu, i nieco mnie zaskoczy³a. By³ tak naelektryzowany, ¿e prawie wzi¹³em go za ducha. Wprost iskrzy³. Tyle ¿e sta³ obiema nogami na pod³odze, a iskrzenie by³o metaforyczne. Po prostu kipia³ gniewem i ciê¿ko siê z nim dyskutowa³o. Chodzi³ nerwowo w tê i z powrotem, od œciany do œciany, parskaj¹c i prychaj¹c. Mimo niedawnej kuracji odm³adzaj¹cej, ten mój pierworodny wygl¹da³ jak starzec. Odczuwa³em mœciw¹ satysfakcjê widz¹æ jak poszarza³a jest jego cera, jakie ³adne zmarszczki pojawi³y siê na jego twarzy, jak siê garbi pod ciê¿arem w³adzy. Dzieciak, którego raptem ze sto lat temu (mogê siê myliæ o jakieœ dziesiêæ czy dwadzieœcia, w tê czy w tê) bra³em na kolana. Spala³ siê. Trawi³ go wewêtrzny ogieñ. By³ œwieczk¹, która stanê³a w p³omieniach od koñca do koñca. Tak lubi¹ to okreœlaæ Romowie Lowara. „Œwieczka p³onie ca³a, od koñca do koñca”. Znaczy to, ¿e nale¿y jej pozwoliæ siê wypaliæ, bo przeznaczeniem œwieczki jest sp³on¹æ w ca³oœci. Dla Lowara to stwierdzenie oznacza, ¿e nie nale¿y siê oszczêdzaæ. Tak na przyk³ad ¿yje Polarka – nie myœli w ogóle o przysz³oœci, ale p³onie w ka¿dej chwili. Jest rozrzutny i szafuje sob¹ a¿ do granic szaleñstwa, ale p³onie naprawdê jasnym blaskiem. 304

Miêdzy nami, Kalderszami, to samo okreœlenie ma inny wydŸwiêk. Jeœli pozwolisz œwieczce spaliæ siê w ca³oœci, da ci wiêcej ciep³a i œwiat³a, ale potem zostaniesz w ciemnoœciach. Wiêc wypal tyle, ile naprawdê potrzebujesz, ale nie wiêcej. Zw³aszcza jeœli to ty jesteœ t¹ œwieczk¹. A Szandor najwyraŸniej zatraci³ siê we wœciek³ym gniewie. To by³o niez³e przedstawienie. Patrzy³em na nie w zachwycie. Myœlê, ¿e sam nie odegra³bym tego lepiej. W koñcu jednak zdo³a³ opanowaæ siê na tyle, ¿e wykrztusi³ jakieœ s³owa, które mia³y sens. Ale nawet i one z trudem wydobywa³y mu siê z gard³a. – Twoja ostatnia szansa! Niech ciê szlag! – zagrzmia³. – Muszê okazaæ litoœæ, wiêc j¹ oka¿ê! Bêdê, cholera, ³askawy dla ciebie, ty stary zniedo³ê¿nia³y draniu! Ale musisz wspó³pracowaæ, albo ciê wykoñczê! – Wykoñczysz? A jak? – Wykoñczê! Lepiej nie pytaj ja. Lepiej nie pytaj! – Szandorku nie wygl¹dasz najlepiej. Chyba ostatnio nie œpisz za dobrze… – Przeprowadzê koronacjê. – Doprawdy? W³aœnie teraz? – Przestañ u¿ywaæ tego mentorskiego tonu! – Staram siê po prostu podtrzymaæ konwersacjê, i tyle, no a poza tym martwiê siê o twoje zdrowie. S¹ pewne lekarstwa. Woda z dziewiêciu miejsc, pamiêtasz? Mo¿na te¿ spluwaæ w ¿ar. To mog³aby dla ciebie zrobiæ Bibi Savina. Jest jeszcze niedŸwiedzie sad³o. Poœlij na Marajo, zdaje siê, ¿e Polarka trzyma tam niedŸwiedzie. Oko langusty, sproszkowany skarabeusz … – Zamilknij, bo utnê ci jezyk! – Aha, mój litoœciwy Szandor. – Koronacja siê odbêdzie! – Wyrzuca³ z siebie s³owa z takim naciskiem, jakby ka¿de parzy³o mu wargi. – Ceremonia z udzia³em dziewiêciu œwiatów. Najpierw tu na Galgali, potem Xamur, Iriarte, Nabomba Zom, Clard Msat… – Z niektórymi mo¿esz mieæ k³opot. Zdaje siê, ¿e z jakichœ powodów ostatnimi czasy statki nie l¹duj¹ na Iriarte i Clard Msat. – … a po dokonaniu obrz¹dku na dziewiêciu królewskich planetach, udamy siê razem do Stolicy, i staniemy przed obliczem Imperatora, aby uzyskaæ zatwierdzenie. – Zatwierdzenie czego? – Moich praw do tronu. Legalnoœci mojej sukcesji. 20 – Czas trzeciego wiatru

305

– Szandor, wci¹¿ chcesz byæ królem? Daj sobie spokój. To ciê¿ki kawa³ek chleba. – Na ka¿dej z dziewiêciu królewskich planet bêdziesz sta³ u mego boku, gdy phuri dai bêdzie mi wklada³a pieczêæ na szyjê… – Tak? – Przeka¿esz mi obowi¹zki i w³adzê. Uczynisz to z wolnej woli i z radoœci¹. – Raczej z wolnej woli i z radoœci¹ spêdzi³bym dziesiêæ lat w tunelach Alta Hannalanna. – Bez najmniejszego problemu mogê ciê tam pos³aæ. – Zrobi³byœ to, nie w¹tpiê. – Móg³bym. A mo¿e wolisz Gran Chingada? Kopalnie Megalo Kastro? Trinigalee Chase? – Tylko na to ciê staæ? Trinigalee Chase? – Mogê wys³aæ ciê wszêdzie. Mo¿e znów na Mentiroso? Mogê naprawdê sprawiæ ci wiele cierpienia. – Wtedy bêdziesz w³adc¹ jeszcze bardziej umi³owanym przez wszystkich Romów, ni¿ teraz. – B¹dŸ przeklêty! – Mo¿e jeszcze mnie trochê postraszysz, synku? To najlepsza zabawa, jak¹ mia³em od kilku miesiêcy. – Trwa wojna, wiesz o tym? Rom walczy z Romem. Ca³e kompanie rozpadaj¹ siê na wrogie obozy z powodu sporu o tron. I ty jesteœ za to odpowiedzialny! – Ja? – Przez tê próbê odzyskania tronu. Przez próbê obalenia legalnie wybranego i namaszczonego króla. – Przygania³ kocio³ garnkowi. Przez moment myœla³em, ¿e jednak wybuchnie. Przemknê³a mi nawet przez g³owê satysfakcjonuj¹ca myœl, ¿e w koñcu go sprowokowa³em. Ale nie. Szandor nigdy nie by³ tak opanowany jak wtedy. Dalej opowiada³ mi o koronacji, któr¹ zamierza³ przeprowadziæ, i o tym, jak bêdê asystowa³ mu z ³agodnym uœmiechem w chwili, gdy w³o¿¹ mu na g³owê moj¹ koronê. Takiego wa³a! Co za niedorzeczny pomys³. Muszê pochwaliæ tak¿e siebie, bo równie¿ ani przez moment nie okaza³em wtedy gniewu. Oto stoi przede mn¹ mój pierworodny trawiony freudowskimi kompleksami, a ja s³ucham go uprzejmie, co najwy¿ej wtr¹caj¹c drobne ¿arty, kiedy on ³apie oddech. Nawet opowiedzia³em mu o Freudzie. Oczywiœcie nic o nim nie s³ysza³. Taki staro¿ytny filozof gaje – wyjaœni³em. A potem siêgn¹³em 306

do pok³adów mojej wiedzy antropologicznej i wyci¹gn¹³em stamt¹d przyk³ady konfliktów miêdzy ojcami a synami: Uranosa i Kronosa, Kronosa i Zeusa, Dawida i Absaloma, i jeszcze ze dwie inne znane pary. Wyci¹gn¹³em te¿ króla Leara i jego córki, co mo¿e nie pasowa³o dok³adnie do sytuacji, ale by³o ostatecznie doœæ blisko. – Czy do tego w³aœnie d¹¿ysz? – spyta³em. – Chcesz sprowadziæ mnie do roli archetypu? Posiadanie niewdziêcznego dziecka sprawia wiêkszy ból ni¿ jad wê¿a. – O czym ty gadasz? – warkn¹³. – Pomylony staruchu, ty naprawdê zwariowa³eœ! Uœmiechn¹³em siê s³odko. Po tej rozmowie nic siê nie zmieni³o. Ja pozosta³em jego wiêŸniem, on pozosta³ kwestionowanym w³aœcicielem trzês¹cego siê coraz bardziej tronu. Opuœci³ mnie z twarz¹ czerwon¹ z gniewu, mamrocz¹c swoje groŸby. Mentiroso, Alta Hannalanna… machn¹³ mi te¿ przed nosem Trinigalee Chase. Kto wie, tym naprawdê móg³by mnie z³amaæ. Na szczêœcie nikomu nie powiedzia³em, jak bardzo bojê siê tego miejsca, i dlaczego. I mia³em zamiar w dalszym ci¹gu trzymaæ to w tajemnicy a¿ do koñca mych dni. Mimo gróŸb Szandora zachowa³em pe³ny spokój i ch³ód. On zaœ kipia³ wœciek³oœci¹ do tego stopnia, ¿e nie próbowa³em ju¿ nawet d³u¿ej go prowokowaæ. Czasami twojego wroga ogarnia taki gniew, ¿e mo¿e zacz¹æ dzia³aæ wbrew w³asnemu interesowi, a w tym wypadku by³by to k³opot. Gdyby Szandor wykoñczy³ mnie w gniewie, jego pozycja wœród Romów za³ama³aby siê ostatecznie, ale ja jednak by³bym martwy. Jak ju¿ powiedzia³em Walerianowi na Xamur, nawet jako mêczennik bym go pokona³, ale mimo to nie pragn¹³em zostaæ mêczennikiem. Odszed³ wreszcie, wci¹¿ gro¿¹c i ciskaj¹c przekleñstwa. By³em pewien, ¿e teraz musi siê coœ wydarzyæ. Trzymanie mnie w mokrej i zaszczurzonej izolatce efektów nie przynios³o, podobnie jak przeniesienie do tej wygodnej z³otej klatki. W¿yciu ju¿ nieraz cierpliwie czeka³em, i Szandor zaczyna³ rozumieæ, ¿e mogê i tym razem czekaæ bardzo, bardzo d³ugo. Spodziewa³ siê, ¿e po pewnym czasie zmiêknê i pob³ogos³awiê jego panowanie, ale tak siê nie sta³o. S¹dzê, ¿e zbli¿a³ siê ju¿ do granic swojej cierpliwoœci. Móg³ teraz zabraæ siê za nieco bardziej aktywn¹ formê perswazji. Tortury? Pranie mózgu? Krótkie zmiêkczaj¹ce podró¿e do najpaskudniejszych okolic Galaktyki? Przygotuj siê na najgorsze – powiedzia³em sobie. – Coœ musi siê wydarzyæ. 307

I coœ siê wydarzy³o. Ju¿ nastêpnego dnia, kiedy roboty przynios³y mi obiad, znalaz³em na talerzu sma¿on¹ rybê, p³ywaj¹c¹ w delikatnym œmietankowym sosie. Po miesi¹cach karmienia jak¹œ obrzydliw¹ papk¹, sma¿ona ryba w œmietanie? Czy to s¹ tortury wymyœlone przez Szandora? Wraz z ryb¹ pojawi³y siê ma³e kulki ziemniaczane, obsypane tart¹ bu³k¹, i jakieœ d³ugie str¹czki b³êkitnawej fasolki w ostrym sosie. Towarzyszy³a temu butelka odpowiednio sch³odzonego wina i ma³y bochenek chrupi¹cego chleba. W tym musia³ byæ jakiœ podstêp. Mo¿e to jest zatrute? Mo¿e on myœli, ¿e rzucê siê na smaczne potrawy tak ³akomie, ¿e nie zauwa¿ê ma³ej iloœci cyjanku? Przez nastêpne piêæ minut siedzia³em i patrzy³em ¿a³oœnie na to wspania³e jedzenie, obawiaj¹c siê go tkn¹æ. Potem zda³em sobie sprawê, jak bardzo jestem g³odny, i ¿e z g³odu mo¿na umrzeæ równie pewnie jak od trucizny. Jeœli zrezygnujê z tego posi³ku, nie za¿yjê te¿ trucizny, o ile tam jest; ale jeœli nie bêdê jad³, równie¿ umrê w nied³ugim czasie. Siêgn¹³em wiêc po pierwszy kês. To by³a ekstaza. Jeœli nawet jad³em truciznê, by³a to boska trucizna. Odczeka³em chwilê i nic z³ego siê nie sta³o. Wiêc nastêpny kês. I nastêpny. Do diab³a, pomyœla³em, to jedzenie jest zbyt dobra, by mog³o byæ zatrute. Zabra³em siê za nie ze smakiem. ¯y³em na paskudnej diecie Szandora tak d³ugo, ¿e teraz mój ¿o³¹dek niemal odmówi³ pos³uszeñstwa. Naprawdê musia³em siê zmusiæ, ¿eby nie zwróciæ pierwszych kilku ³yków. Ale po ciê¿kiej walce uda³o siê. Znacznie pomog³y w tym chleb i wino. Po chwili by³o ju¿ nieco ³atwiej. Kiedy po³o¿y³em siê spaæ tej nocy, wci¹¿ zreszt¹ zastanawiaj¹c siê, czy nie zosta³em otruty, d³ugo jeszcze rozmyœ³a³em przed zaœniêciem nad znaczeniem tego dziwnego gestu Szandora. To nie mia³o sensu, o ile naprawdê w jakimœ przyp³ywie szaleñstwa nie próbowa³ mnie otruæ. Nie móg³ przecie¿ chyba liczyæ na to, ¿e przekupi mnie smacznym jedzeniem? Nie. Na pewno nie. Uzna³em wiêc, ¿e przyniesiono mi przez pomy³kê obiad, który powinien dostaæ kto inny. Robot móg³ siê pomyliæ. Zasn¹³em. Obudzi³em siê, bynajmniej nie struty, akurat w momencie, gdy roboty przynios³y œniadanie. Dwie d³ugie chrupi¹ce bagietki o niezwykle delikatnym smaku, dzban kawy, która by³a jak ambrozja, ma³y talerzyk z bia³ym serem i miejscowymi owocami mieni¹cymi siê wszystkimi odcieniami z³ota. Teraz naprawdê by³em zagubiony. 308

Muszê przyznaæ ze wstydem, ¿e up³ynê³o nastêpne pó³tora dnia, nim wreszcie zacz¹³em dochodziæ do jakichœ sensownych wniosków. „Pomoc jest w drodze” – mówi³ mi wczeœniej Polarka. – „Kiedy nadejdzie, bêdziesz to wiedzia³. Wskazówka znajdzie siê na talerzu przed tob¹”. A jakie¿ to jedzenie przynosi³y mi te roboty? Dania francuskiej kuchni. A kto to gotuje z tak wielk¹ pasj¹ tradycyjne dania francuskiej kuchni? Julien de Gramont, pretendent do tronu Francji i prawa rêka jego lordowskiej moœci Periandrosa. Tak, to jasne. W jakiœ sposób Julien przenikn¹³ do pa³acu, i to on przygotowywa³ dla mnie te wspania³e potrawy, które zarazem by³y te¿ wiadomoœci¹. Cassoulet, ragoût, sauté i inne frykasy mia³y mnie poinformowaæ, ¿e moi przyjaciele s¹ ze mn¹. I ¿e pomoc wkrótce nadejdzie.

309

Czêœæ

Szesnasty

siódma

Imperator

Zaczynamy jako g³upcy. Wszystko, co mamy na pocz¹tku, to instynkt, dziêki któremu wiemy tylko, która czêœæ naszego cia³a s³u¿y do jedzenia, a która do srania. Ale naszym celem na tym œwiecie jest walka z entropi¹, entropia równa siê g³upocie. Musimy zatem siê uczyæ. Naszym zadaniem jest przetwarzanie informacji i wykorzystywanie ich, czyli krótko mówi¹c, z wiekiem mamy siê stawaæ m¹drzejsi. Jeœli jestem tak samo g³upi w wieku lat dwudziestu jak g³upi by³em w wieku lat dwóch, a w wieku lat stu jak wtedy, gdy mia³em ich piêædziesi¹t, to jest to niezawodny znak, ¿e nie wykonujê mojego zadania. Zajmujê tylko bez ¿adnego po¿ytku przestrzeñ i tracê czas, i równie dobrze móg³bym byæ kawa³kiem ska³y. Oczywiœcie nadchodzi taki moment, gdy nawet najm¹drzejszy z ludzi przestaje stawaæ siê coraz m¹drzejszy, i na powrót zaczyna stawaæ siê coraz g³upszy. Mo¿e min¹æ nawet dwieœcie lat, nim mu siê to przytrafi, ale niezawodnie przytrafiæ siê musi. Jestem pogodzony z nieuchronnoœci¹ tego faktu. Oznacza on bowiem tylko, ¿e entropia w koñcu wygra walkê, o czym wszyscy wiemy. Jednak fakt, ¿e prowadzimy z góry przegran¹ walkê, nie stanowi usprawiedliwienia dla z³o¿enia broni. Wielkim osi¹gniêciem cz³owieka jest bowiem odwlekanie momentu klêski tak d³ugo, jak to mo¿liwe.

312

1

N

ie wiedzia³em, ¿e w Imperium zasz³y wielkie zmiany. Stary Imperator w koñcu umar³, nie wyznaczaj¹c nastêpcy, a trzej Wysocy Lordowie wykonywali nerwowe posuniêcia. Tak wiêc u gaje zapanowa³ chaos, podobnie jak u  Romów. Odciêty od œwiata w mojej przytulnej celi, nie mia³em o tym najmniejszego pojêcia. Jedynymi moimi goœæmi by³y teraz milcz¹ce roboty, które w dalszym ci¹gu przynosi³y mi wyszukane posi³ki. Nie odwiedza³y mnie natomiast ¿adne duchy. Zamiast wiêc istotnych informacji dostawa³em tylko suprêmes de volaille, noisettes d’agneau, grenadins de boeuf… i ty³em w biodrach. A w tym czasie, poza œcianami mego wiêzienia, ca³a subtelnie wywa¿ona struktura, która spaja³a rasê ludzk¹ przez tysi¹c lat ekspansji galaktycznej, rozpada³a siê w gruzy, zajmowa³a siê wielkim p³omieniem chciwoœci i g³upoty. WyobraŸcie sobie! Królowie i Imperatorzy teraz, w trzydziestym drugim wieku! Jakbyœmy znów ¿yli w œredniowieczu. Pompa i blichtr, fanfary i heroldowie. Korony i ber³a. Wojny o sukcesjê. Brzmi dziecinnie, prawda? Ale jaki system, zapytujê was, dzia³a³by lepiej? Demokracja? Parlament œwiatów? Nie rozœmieszajcie mnie. To mo¿e dzia³a doœæ dobrze w ma³ej skali. W jednym kraju, powiedzmy. Spójrzcie na Ziemiê, gdzie w swoim czasie nigdy nie zdo³ano obj¹æ systemem demokracji reprezentatywnej nawet jednego ca³ego kontynentu, ¿e nie wspomnê ju¿ o ca³ej planecie. Wiêc jak mo¿na by³o to wprowadziæ w skali galaktycznej? Doœæ szybko 313

ju¿ potrafimy przemieszczaæ siê po Galaktyce w naszych szybszych od œwiat³a, podprzestrzennych statkach kosmicznych, ale ³¹cznoœæ miêdzy uk³adami s³onecznymi wci¹¿ pozostawia wiele do ¿yczenia. Parlament dowiadywa³by siê o wszystkim co najmniej z szeœciotygodniowym opóŸnieniem. Galaktyczny prezydent nie otrzymywa³by informacji na czas. A s¹ przecie¿ setki zamieszkanych œwiatów. Tysi¹ce. Sam budynek parlamentu musia³by byæ wielki jak pó³ miasta, by pomieœciæ wszystkich delegatów. I wyobraŸcie sobie ich jazgot i swary. Wszechœwiat potrzebuje symbolu, jakiejœ takiej ¿ywej flagi, która trzyma³aby wszystkie œwiaty razem. Naprawdê wiedzieliœmy, co robimy, przywracaj¹c monarchiê. Oczywiœcie wiemy, ¿e to nie jest œredniowiecze i monarchia, któr¹ ustanowiliœmy, nie przypomina³a wcale tej antycznej. Imperator przede wszystkim jest symbolem, przes³aniem nieustannie p³yn¹cym do wszystkich œwiatów Galaktyki. Samo jego istnienie mówi: „Jesteœmy ludŸmi. Jesteœmy cz³onkami jednej rodziny”. Imperator jest jak poezja, jeœli rozumiecie, co mam na myœli. Nie przyjmujecie tego, co mówi dos³ownie, ale odbieracie wra¿enie na jakimœ innym poziomie zrozumienia. Po co nam to wszystko spytacie? Po co trudziæ siê utrzymywaniem wszystkich œwiatów razem? Dlaczego po prostu nie zezwoliæ planetom na egzystencjê w cudownej izolacji, na spowicie siê w ochronn¹ szatê lat œwietlnych? Wtedy mo¿na by by³o zrezygnowaæ z tej sztucznej i kosztownej struktury Imperium. To w³aœnie jest œredniowieczny pomys³. Ale nawet na œredniowiecznej Ziemi nie uda³o siê go wprowadziæ w ¿ycie, choæ oczywiœcie próbowaliœmy. Nie by³o jednak na d³u¿sz¹ metê sposobu, by ca³kowicie odizolowaæ jakiœ naród od innych. Jeœli próbowali tego s³abi, to prêdzej czy póŸniej w nieunikniony sposób zostawali podbici i wch³oniêci. Silni mogli pozwoliæ sobie na pewien okres polityki izolacjonistycznej, ale po jakimœ czasie brak dop³ywu œwie¿ej krwi koñczy³ siê zwyrodnieniem i dekadencj¹, a potem staczaniem siê po równi pochy³ej ku ostatecznemu upadkowi. Dopiero gdy ludnoœæ Ziemi zaakceptowa³a pewien stopieñ wspó³zale¿noœci miêdzy narodami, osi¹gniêto coœ, co od biedy mo¿na by nazwaæ cywilizacj¹. Jak powiedzia³ pewien staro¿ytny poeta gaje i : „¯aden cz³owiek nie jest samotn¹ wysp¹. Ka¿dy jest cz¹stk¹ kontynentu, cz¹stk¹ ca³oœci. Jeœli morze zabiera kamyk, Europa staje siê mniejsza”. Dok³adnie tak. Europa by³a jednym z ich najs³ynniejszych kontynentów, ma³ym, ale bardzo wa¿nym. Ten sam poeta zreszt¹ mówi³: 314

„Œmieræ ka¿dego cz³owieka pomniejsza mnie. I dlatego nigdy nie pytajcie, komu bije dzwon; bije on wam”. I tak jest naprawdê. To samo odnosi siê do narodów. I tak¿e do ca³ych œwiatów. A teraz rozeszliœmy siê i rozproszyliœmy poœród gwiazd. Zaludniliœmy wiele œwiatów, sprowadziliœmy na nie zwierzêta zabrane z utraconej, martwej Ziemi: krowy i konie, wê¿e i ropuchy. Rozlaliœmy siê jak niepowstrzymana lawa po Wszechœwiecie, który przecie¿ doskonale oby³by siê bez naszej obecnoœci, i objêliœmy w niepodzielne w³adanie wielkie jego sektory. A jednak, mimo tego naszego niewiarygodnego rozwoju, w dalszym ci¹gu jesteœmy tylko ciemnym py³kiem na Drodze Mlecznej. Gdyby ktokolwiek z nas zosta³ sam, by³by zgubiony. A wiêc siêgamy ku sobie, my, którzy jesteœmy jak garœæ ziarenek rzuconych w mroczny ocean. (Mam nadziejê, ¿e nie przeszkadza wam, ¿e u¿ywam tylu metafor. Jeœli król nie mo¿e sobie u¿yæ metafory, kiedy przyjdzie mu na to ochota, to kto mo¿e?) I próbujemy utrzymaæ ³¹cznoœæ. Dlatego w³aœnie istnieje Imperium, dlatego w³aœnie istnieje Imperator, i dlatego w³aœnie w momencie jego œmierci grozi nam chaos. Byæ mo¿e dostrzegliœcie, ¿e przekazuj¹c wam te wielkie myœli i uczucia, nie wspominam o ró¿nicach miêdzy gaje a Romami. W rzeczy samej. S¹ miêdzy nami ró¿nice, gaje nawet nie podejrzewaj¹ jak wielkie, ale s¹ te¿ wielkie podobieñstwa i zawsze staram siê o tym pamiêtaæ. Oni s¹ ludŸmi i my jesteœmy ludŸmi. Ocean, po którym dryfujemy, jest olbrzymi, a my jesteœmy bardzo mali, i ka¿dy z nas potrzebuje ka¿dego sojusznika, jakiego tylko mo¿e znaleŸæ. Gajo jest wrogiem – tak, tego nas ucz¹ od dziecka. Ale gajo jest tak¿e jedynym przyjacielem, jakiego mo¿emy mieæ. To bardzo k³opotliwa i skomplikowana sprawa, jak zreszt¹ wiêkszoœæ spraw w ¿yciu. My, Romowie, zawsze byliœmy jak wyspa otoczona wielkim morzem gaje, i gdybyœmy nie zachowywali naszej odrêbnoœci, rozmylibyœmy siê w nim i bylibyœmy zgubieni; ale tak¿e musieliœmy iœæ z nimi rêka w rêkê, o tyle, o ile by³o to mo¿liwe, bo inaczej te¿ bylibyœmy zgubieni. Jesteœmy Królestwem poza Imperium, ale jednak stanowimy tak¿e czêœæ Imperium. Nie³atwo to poj¹æ. Jeszcze trudniej by³o to osi¹gn¹æ. Ale powiem wam jedno – œmieræ Imperatora gaje pomniejsza wszystkich, nawet nas, Romów. Bo ¿aden cz³owiek nie jest samotn¹ wysp¹. 315

2

H

a³as i zgie³k dochodzi³y z wnêtrza budynku. Mo¿e tylko zmieniano wyposa¿enie, mo¿e prowadzono remont – nie potrafi³em powiedzieæ. Trwa³o to ca³y dzieñ i po³owê nastêpnego, i zaczyna³o wygl¹daæ na coœ znacznie powa¿niejszego ni¿ przesuwanie ³ó¿ka. Ale dla mnie, w moim odosobnieniu, by³o to tylko nastêpne pó³tora dnia uczty. Czas up³ywa³ mi wœród wspania³ych sosów, kremowych deserów i wybornych win. Prawdziwa orgia jedzenia. Jednak wieczorem drugiego dnia tego zamêtu nie dosta³em kolacji. Roboty w ogóle nie raczy³y siê pojawiæ, za to ³oskot siê zbli¿y³. Teraz by³em pewien, ¿e naprawdê dzia³o siê tam coœ powa¿nego. Moje niejasne domys³y rych³o znalaz³y potwierdzenie, gdy us³ysza³em kroki licznych par ciê¿kich butów na korytarzu, potem zaœ krzyki i syrenê alarmow¹, wreszcie syk miotaczy i… g³uche dudnienie ciê¿kiej artylerii! Przy³o¿y³em ucho do drzwi. Z ca³¹ pewnoœci¹ toczy³y siê tam walki. Ale kto walczy³ z kim? Nie mia³em pojêcia. W pierwszej chwili myœla³em, ¿e mo¿e Polarka i Walerian przybyli tu na czele armii wiernych mi Romów, by obaliæ Szandora i uwolniæ mnie. O niech Bóg broni! Gdybym chcia³ obaliæ Szandora si³¹, zrobi³bym to ju¿ dawno temu, zamiast wymyœlaæ te skomplikowane gambity. Nie chcia³em, by Rom podnosi³ rêkê przeciwko Romowi. Ale jeœli by³a to inwazja Romów, co tu robi³, najwyraŸniej wmieszany w to po uszy, Julien de Gramont? Oczywiste by³o dla mnie, ¿e Julienowi zawdziêczam te wspania³e posi³ki, które dostajê od kilku tygodni. Mo¿e wiêc tak¿e Julien otworzy³ bramê, by wpuœciæ najeŸdŸców? On i Polarka znali siê jak ³yse konie, jak dziwki z tego samego burdelu. Czy¿by przygotowali coœ razem? Dlaczego? Poza tym coœ mi tu nie pasowa³o. Julien sympatyzowa³ z Romami, ale przede wszystkim by³ cz³owiekiem Periandrosa, a Polarka raczej nie chcia³by uczestniczyæ w planach ¿adnego z Wysokich Lordów. Nigdy jeszcze nie pragn¹³em tak bardzo jak w tej chwili, aby mo¿liwe by³o nawiedzanie w przysz³oœæ. Tylko piêæ minut, mo¿e dziesiê栖 wystarczy³oby w zupe³noœci, ¿eby zobaczyæ co u wszyst316

kich diab³ów dzieje siê w pa³acu króla Cyganów. Ale na razie mog³em jedynie staæ z uchem przy drzwiach i zgadywaæ, do jakich to szalonych aliansów i konspiracji mog³o tam dojœæ. Nagle drzwi otworzy³y siê gwa³townie, i do mojej komnaty wtargnê³o piêciu uzbrojonych ¿o³nierzy w jasnozielonych mundurach Gwardii Imperialnej. Pochodzili z Sidri Akrak. Zorientowa³em siê w jednej chwili. Wystarczy³o spojrzeæ na ich puste, pozbawione jakichkolwiek emocji oczy, na ich zamkniête na k³ódkê usta, i ten rodem z Akrak-Pokrak sposób poruszania i wszystkie stawy sztywne i œciœniête do bólu dupy. Ale gdyby tych wskazówek by³o za ma³o, nosili jeszcze na ramionach emblematy z jaskrawymi pionowymi pasami flagi Akrak i wielkim szkar³atnym monogramem „P”. „P” jak Periandros, oczywiœcie. Dowodz¹ca oficer – mia³a na epolecie rangê falangariusa – podesz³a wprost do mnie i zapyta³a charakterystycznym dla nich, osch³ym tonem: – Twoje imiê? – Jakub – uœmiechn¹³em siê. – Rom baro. Rex Romaniorum. – Jakub co? – Król ludu Romów. Pi¹tka Akrijczyków wymieni³a uroczyste spojrzenia. – Zapewniasz nas wiêc, ¿e jesteœ królem Romów? – Zapewniam? Jak najbardziej, psiakrew zapewniam. – Mo¿esz to udowodniæ? – Tak siê sk³ada, ¿e jestem tu wiêŸniem, i nie mam przy sobie ¿adnych dokumentów, ale jeœli mi nie wierzycie, proponujê wezwaæ jakiegokolwiek Roma i zapytaæ go, kim jestem. Oficer gestem wskaza³a drzwi jednemu ze swych podw³adnych. – ZnajdŸ Roma – rozkaza³a – i przyprowadŸ tutaj. Zapytamy go o imiê tego cz³owieka. Z miasta wci¹¿ dochodzi³ mnie huk eksplozji. – Skoro ju¿ czekamy – zwróci³em siê do niej – mo¿e powiesz mi, kim jesteœ, i co siê tu w³aœciwie dzieje? Spojrza³a na mnie kwaœno (by³o to wszystko, na co mo¿e zdobyæ siê Arkijczyk, gdy chce komuœ okazaæ sympatiê). Oni nie potrafi¹ siê uœmiechaæ. Jak dla mnie, to ledwo przypomina³a cz³owieka, a jeszcze mniej kobietê. Te œciête przy skórze w³osy, te automatyczne sztywne ruchy… tylko niewielki zarys piersi pod mundurem su317

gerowa³ p³eæ. Natomiast to, ¿e by³a cz³owiekiem, musia³em ju¿ braæ tylko na wiarê. – Ja tu stawiam pytania – burknê³a. – Powiedz przynajmniej, czy jesteœcie rzeczywiœcie z Gwardii Imperialnej? – S³u¿ymy Szesnastemu Imperatorowi. – By³a jednak na tyle uprzejma, by udzieliæ odpowiedzi. – Szesnastemu? – Wci¹gn¹³em gwa³townie powietrze. Na to nie by³em przygotowany. – Ale kiedy… jak… kto… – Zna³eœ go poprzednio jako Lorda Periandrosa. Z trudem z³apa³em oddech. A wiêc ju¿ po wszystkim? Ca³a ta walka o tron, która nabrzmiewa³a od tak dawna, rozegra³a siê w chwili, kiedy gni³em tu, w z³otej klatce. I to ten Periandros ze œciœniêt¹ dup¹ zosta³ Imperatorem? Ale¿ to posz³o b³yskiem. Dramat polityczny w galaktycznej skali rozegra³ siê tak szybko, i co gorsza, za moimi plecami. Nawet nie siedzia³em na widowni i ani nie oklaskiwa³em bohaterów, nie gwizda³em na przegranych. A mo¿e nie oklaskiwa³em przegranych i nie gwizda³em na bohaterów? Przegapi³em ca³¹ zabawê. Czu³em siê wyraŸnie pominiêty. Ale oczywiœcie zbytnio siê pospieszy³em z konkluzjami, i by³y one w dodatku niew³aœciwe. Walka o tron wcale siê nie skoñczy³a. Ona siê dopiero zaczyna³a. Tyle ¿e ja jeszcze o tym nie wiedzia³em. Na razie nurtowa³o mnie wiele pytañ. W jaki sposób Periandros zdo³a³ usun¹æ ze swej drogi Sunteila? Co siê sta³o z Nari¹? Co robili Gwardziœci Imperium w pa³acu króla Romów? Gdzie jest Szandor? Gdzie jest diuk de Gramont? Ale prêdzej dowiedzia³bym siê czegoœ od œciany, ni¿ od tego akrijskiego robota. Sta³a tam i patrzy³a na mnie z zupe³n¹ obojêtnoœci¹, jak na jakiœ pokryty kurzem muzealny eksponat, zapomniany od piêciuset lat. W tym czasie zaœ jej podw³adni metodycznie i powoli sprawdzali mój nêdzny dobytek. Diabli zreszt¹ wiedz¹, po co. Czy szukali jakiejœ ukrytej broni, czy mo¿e rêkopisu z jakimiœ skandalizuj¹cymi wspomnieniami? Zdawa³o mi siê, ¿e nim wróci³ ten, którego wys³ano po jakiegoœ Roma, minê³a ca³a wiecznoœæ. A jednak kiedy wreszcie do nas wróci³, nie towarzyszy³ mu wcale Rom, lecz diuk de Gramont. – Mon ami! – wrzasn¹³. – Sacré bleu! Ach, jak¿e siê cieszê! 318

Oczywiœcie wpad³ tu z wielk¹ werw¹, ca³owaniem w oba policzki, radosnym poklepywaniem po ramieniu, i ca³ym tym Wielkim Galijskim Przedstawieniem. Potem zaœ odwróci³ siê do Akrijczyków i zacz¹³ gestykulowaæ gwa³townie obiema rêkami tu¿ przed ich nosem, wyganiaj¹c ich jak jakieœ natrêtne owady. – Won st¹d! Precz! Sio! Vite! Prêdzej! Salaudus! £ajdaki! Bon Dieu de merde. Niech was szlag! Precz, precz, precz! Falangarius spojrza³a na niego z prawdziwym zdumieniem. (Tak!!!) – Rozkazano pilnowaæ tego cz³owieka, a¿… – Twoje rozkazy brzmi¹ – precz! Vite! Prêdzej! Ty nêdzna emmerdeuse, mam gdzieœ twoje rozkazy! Won! i to w podskokach! Myœla³em ju¿, ¿e si³¹ wyrzuci j¹ za drzwi. Ale to okaza³o siê zbêdne. Po prostu wypchn¹³ j¹ t¹ kaskad¹ obscenicznych przekleñstw, bêd¹cych dzik¹ mieszank¹ imperialnego, francuskiego i nawet romskiego. – Va te faire chier! – dar³ siê. – Spierdalaj ty obrzyd³a lesbijska suko! Kurav tu ando mul! Akrijka uciek³a, poci¹gaj¹c za sob¹ swych zszokowanych podw³adnych. Ja zaœ opad³em jak d³ugi na swoje wyrko. Myœla³em, ¿e umrê ze œmiechu, po prostu umrê. Du¿o up³ynê³o czasu, nim mog³em coœ powiedzieæ. – Czy wiesz, co znaczy – wci¹¿ jeszcze chichota³em – kurav tu ando mul? – Oczywiœcie, ¿e wiem – odpar³ Julien z wielk¹ wynios³oœci¹: – „Pieprzê twoje usta” – oto, co znaczy. ¯a³ujê tylko, ¿e ona tego nie wie. Przymkn¹³ drzwi celi, uwa¿aj¹c jednak, aby nas nie zatrzasn¹æ, a potem usiad³ obok mnie na pryczy. – Ah, mon vieux tak wiele siê wydarzy³o, tak bardzo wiele! Wiesz wszak¿e, ¿e bawi³em na Galgali przez tych ostatnich kilka tygodni? Sekretnie pracuj¹c w tym tu budynku? – Te posi³ki, które mi przynoszono, mia³y doœæ wyraŸny podpis. – Liczy³em, ¿e to zrozumiesz. Pos³a³bym ci liœcik, ale s¹dzi³em, ¿e ryzyko jest zbyt du¿e. Gdyby Szandor jakimœ sposobem odkry³ moj¹ prawdziw¹ to¿samoœæ… ach… ju¿ samo gotowanie dla ciebie by³o ryzykowne. Ale dla robota to i tak jedno – stek ze szczura, czy jambon á la Bourgogne en croute, mog³em wiêc kontynuowaæ moj¹ ma³¹ grê. Ach, Jakubie, Jakubie! 319

– Czy Periandros jest teraz Imperatorem? – Zatem ju¿ wiesz? – Falangarius mi powiedzia³a. Ale to wszystko, co wiem. Muszê zaœ wiedzieæ o wiele wiêcej. Co tu siê dzieje? S³yszê odg³osy walki ju¿ od wielu godzin. – To lord Periandros postanowi³ uwolniæ ciꠖ powiedzia³ Julien. – Decyzja ta zapad³a w ostatnim dniu ¿ycia Piêtnastego Imperatora. Gdy Imperator kona³, lord Periandros zda³ sobie sprawê, jakim zamieszaniem, w niepewnych czasach sukcesji w Imperium, grozi pozostawienie w³adzy w Królestwie Romów w rêkach osoby tak gwa³townej i nieprzewidywalnej jak twój syn Szandor. Zapewne pamiêtasz, mon ami, ¿e to przewidzia³em, gdy odwiedzi³em ciê na tym œwiecie ze œniegu i lodu. Ty by³eœ jednak nieprzejednany w swej woli pozostania tam, i ¿adne moje s³owa nie zdo³a³y ciê przekonaæ do powrotu. Okazuje siê jednak, ¿e potem zmieni³eœ zdanie, choæ nie znam przyczyny tej zmiany. – Zaraz po tobie zjawi³ siê Damiano i powiedzia³ mi, ¿e Szandor zrobi³ siê królem. A nie by³o nigdy moim zamiarem otworzyæ drogê do tronu dla kogoœ takiego jak Szandor. No wiêc wróci³em. Us³ysza³em kolejn¹ seriê wystrza³ów, wcale nie tak znowu odleg³¹. Julien nie wydawa³ siê tym specjalnie przejêty. – Gdzie jest teraz Szandor? – zapyta³em. – Uciek³ ze swoimi gwardzistami na Wy¿ynê Aureuse. Nasz atak zupe³nie go zaskoczy³. Stopniowo przesuwaliœmy bowiem nasze oddzia³y na pozycje wokó³ dworu i pozosta³y one nie zauwa¿one. – Tylko oddzia³y z Akrak? – Tak – powiedzia³ cicho Julien. – Nie chcieliœmy ryzykowaæ. – Nikt nie pomyœla³ zatem, by w³¹czyæ Romów do ekspedycji ratunkowej? – To by³a misja imperialna, mon ami. I wiem tak¿e o twojej awersji do przelewania krwi Romów rêkami Romów. Si³y inwazyjne by³y wy³¹cznie z Akrak. Prywatne wojska lorda Periandrosa. – Ale krew Romów zosta³a jednak przelana? Julien przygl¹da³ mi siê przez chwilê w milczeniu. – Niestety, czêœæ Romów jest wierna twojemu synowi, Jakubie. Bóg jeden wie, czemu, ale tak jest. Zazwyczaj te¿ nie da siê zaj¹æ pa³acu królewskiego bez pokonania oporu stra¿y. Zapewniam ciê jednak, ¿e robimy co w naszej mocy, aby straty by³y minimalne. Minimalne. Tak. To znaczy, mimo wszystko s¹. Z³e to wieœci. Westchn¹³em. 320

– Ci, którzy bronili twojego syna, zostali powiadomieni, ¿e nowy Imperator jego królewskiej godnoœci nie uznaje. Zaproponowano im pokojowe rozwi¹zanie. Wielu z³o¿y³o broñ. – Ale niektórzy nie. – Niektórzy nie – przyzna³ Julien. – No, niech tam – powiedzia³em po chwili milczenia. – S³u¿yli niew³aœciwemu cz³owiekowi. A kogo Periandros uznaje jako króla? Mnie? – Tak. Zostaniesz zawieziony do Stolicy i tam odbêdzie siê ceremonia ponownego namaszczenia. S¹dzê tak¿e, ¿e bêdzie niezbêdny dekret Wielkiego Krisu. Ale to chyba nie stanowi problemu. Rozmawia³em ju¿ z Polark¹ i z Damianem. Jakubie, znów bêdziesz królem. B³agam ciê tylko, abyœ nie czyni³ jakichœ ¿artów z nastêpn¹ abdykacj¹. – Abdykacja by³a dok³adnie przemyœlanym krokiem – odpowiedzia³em. – Nie bêdzie potrzeby robiæ tego po raz drugi. – Przez chwilê milcza³em rozwa¿aj¹c informacje, które przekaza³ mi Julien. A jednak coœ tu nie gra³o, chocia¿ w poœpiechu, w jakim toczy³a siê nasza rozmowa, w pierwszej chwili to przegapi³em. – Zaraz, moment – odezwa³em siê. – Powiedzia³eœ mi, ¿e misja ratunkowa by³a akcj¹ Imperium. Ale jednoczeœnie powiedzia³eœ mi te¿, ¿e Periandros podj¹³ decyzjê, gdy Imperator jeszcze ¿y³. I jeszcze, ¿e pos³a³ swoich prywatnych ¿o³nierzy, by mnie uwolnili. A to mi wygl¹da bardziej na prywatny interes Periandrosa ni¿ na oficjalne dzia³anie Imperium. O co tu chodzi? Kiedy ty siê tu zjawi³eœ, on nie by³ jeszcze Imperatorem, prawda? – Nie by³ – potwierdzi³ Julien. – Dlaczego mnie zatem ratowa³? Abym z wdziêcznoœci popar³ jego pretensje do tronu? – Och, Jakubie… – O to chodzi. A jeœli ja wcale nie chcia³em byæ ratowany? Czy Polarka nie powiedzia³ ci, ¿e odda³em siê w rêce Szandora dobrowolnie? ¯e dziêki pobytowi w tym wiêzieniu chcia³em osi¹gn¹æ w³asne cele polityczne? Powiedzia³em ci te¿, wtedy na Mulano, ¿e nie zamierzam publicznie poprzeæ pretensji Periandrosa do tronu. – Jakubie, lord Periandros ju¿ jest Imperatorem. – A zatem Piêtnasty jednak mianowa³ nastêpcê? Julien potrz¹sn¹³ g³ow¹. – Nie. – A wiêc, w jaki sposób Periandros zdo³a³ zostaæ Imperatorem? Co siê sta³o z Sunteilem? I z Nari¹? 21 – Czas trzeciego wiatru

321

Julien wygl¹da³ nieszczególnie. By³ zbyt dobrym dyplomat¹, by okazaæ, ¿e jest zmieszany, ale moim zdaniem by³ i to bardzo. – W chwili œmierci Piêtnastego – powiedzia³ dziwnie zmienionym g³osem – lord Sunteil przebywa³ w uk³adzie Haj Qaldun, aby osobiœcie za¿egnaæ niepokoje, które wybuch³y na Feniksie i, jak s¹dzê, na Szaitanie. Jeœli chodzi o lorda Nariê, tak¿e by³ zajêty niezwykle wa¿nymi sprawami na swym ojczystym œwiecie, którym jest, jak wiesz, Vietoris. Zrobi³o mi siê przykro. A wiêc mój drogi stary przyjaciel Julien, który sprzeda³ siê ju¿ dawno Periandrosowi, przyby³ tu teraz po to, by kupiæ mnie. Quid pro quo: Periandros mnie uwalnia, ja udzielam mu swego poparcia, a potem z kolei on uznaje mnie za prawowitego króla. Jedno quid i dwa quo, i ¿adne z nich nie jest dobre. – A zatem to by³ zamach stanu? – stwierdzi³em. – Dwaj pozostali byli poza Stolic¹, i Periandros po prostu szybko capn¹³ tron. – Parowie Imperium zatwierdzili elekcjê. – Tak samo, jak Wielki Kris Galgali potwierdzi³ wybór Szandora na króla? – Jakub, mon cher, mon ami, b³agam ciê… – No, dalej – ponagli³em go, gdy zawiesi³ g³os – o co mnie b³agasz? – Rozmawialiœmy ju¿ o tych sprawach na, jak nazywa³ siê ten œwiat, ten z lodem… na Mulano. Jeœli w polityce pojawia siê pró¿nia, uwolnione zostaj¹ si³y destrukcyjne. To, ¿e opuœci³eœ tron Romów, niew¹tpliwa uzurpacja Szandora, twój nag³y powrót do aktywnej polityki, twoje uwiêzienie – ju¿ to by³o fatalne. Œmieræ Piêtnastego Imperatora sprawi³a, ¿e sytuacja sta³a siê katastrofalna. W ocenie lorda Periandrosa stabilnoœæ ca³ego Imperium znalaz³a siê w œmiertelnym zagro¿eniu, dlatego te¿ zadecydowa³ o podjêciu szybkich i ostatecznych kroków. – A Sunteil? A Naria? Czy oni przystali na te szybkie i ostateczne kroki Periandrosa? Na moment, ale naprawdê tylko na u³amek sekundy, Julien uciek³ z oczami gdzieœ w bok. Ten krótki moment s³aboœci powiedzia³ mi wiêcej prawdy ni¿ dalsze s³owa. – Nie do koñca – odpar³. – Nie do koñca? – No, w rzeczy samej, w ogóle nie. – ¯aden? – ¯aden. – Obaj zg³aszaj¹ pretensje do tronu? 322

Julien skin¹³ g³ow¹. Wygl¹da³ tak, jakby mia³ wybuchn¹æ p³aczem. – A wiêc mamy nie tylko Szesnastego Imperatora, ale tak¿e Siedemnastego i Osiemnastego? I to równoczeœnie? – Nie, mon ami. Jest tylko Szesnasty. – I tylko nie wiemy, który z tej trójki nim jest, tak? – Jakubie, Imperatorem jest by³y lord Periandros. – To ty tak twierdzisz. Bo jesteœ jego klientem od co najmniej szeœciu lat. Ale czy jego roszczenia s¹ bardziej uzasadnione ni¿ roszczenia Sunteila albo Narii? – Kontroluje Stolicê. – To ju¿ dziewiêæ dziesi¹tych praw, co? Jeœli o to chodzi, to Szandor te¿ kontrolowa³ nasz¹ stolicê… dopóki go z niej nie wyrzuciliœcie. A co, jeœli Sunteil za³atwi to w ten sam sposób? Julien wierci³ siê jak na szpilkach. Na jego nobliwym galijskim policzku wyraŸnie drga³ miêsieñ. – Albo obaj? – zasugerowa³em. – Mog¹ ubiæ interes. Mog¹ sobie rzuciæ monet¹, kto bêdzie Imperatorem, ale najpierw wyrzuc¹ Periandrosa na zbity pysk. I co wtedy? – Jakubie, nadesz³y okropne czasy. – A owszem. – Imperator chcia³ ci pomóc, bo wie, ¿e ty mo¿esz pomóc jemu. To prawda. Wchodzimy w okres chaosu i burzy. Ty i Imperator, stoj¹c ramiê w ramiê, mo¿ecie zapobiec najgorszemu. – Zapewne moglibyœmy. Ale by³oby dok³adnie tak samo, gdybym sprzymierzy³ siê z Sunteilem albo Nari¹. – Jednak to nie oni ciê uratowali. I nie oni s¹ teraz w Stolicy. Wierz mi, Jakubie, lord Periandros jest Imperatorem. Jakkolwiek zosta³o to osi¹gniête, taka jest rzeczywistoœæ. Sunteil i Naria s¹ buntownikami. Maj¹ zamiar stan¹æ na czele powstania przeciwko panuj¹cemu Imperatorowi. Jeœli zdecydujesz siê poprzeæ któregoœ z nich, nie bêdziesz gasi³ tego p³omienia, lecz go podsyca³. – A jeœli ja wolê Sunteila? Albo Nariê? – Ale dlaczego? Nie lubisz ich obu. Wiem to dobrze. – Nie mogê powiedzieæ dobrego s³owa o Narii, to prawda. Ale Sunteil to ju¿ inna sprawa. – A co mo¿esz powiedzieæ dobrego o tym Feniksjanie? – Jest podstêpny i niebezpieczny, tak. Ale ma wiele uroku. Julien, Periandros nie ma go nawet za grosz. Sam chyba to dobrze wiesz. – Urok osobisty nie jest chyba podstawowym atrybutem Imperatora? 323

– Jako król bêdê musia³ mieæ do czynienia z Imperatorem. Dlaczego mam siê mêczyæ z tym têpym, sztywnym, pozbawionym krzty humoru indywiduum, jeœli móg³bym walczyæ na s³owa z uroczym i dowcipnym Sunteilem? – To nie pora na frywolne ¿arty. – Bo jestem frywolnym cz³owiekiem. – Ty jesteœ najmniej frywolnym cz³owiekiem w ca³ej Galaktyce! – krzykn¹³ gniewnie i z wigorem, jakiego nie obserwowa³em ju¿ od d³u¿szej chwili. – A to, co mówisz teraz, to g³upota. Periandros sam uczyni³ siê Imperatorem – to fakt. Ale teraz jest Imperatorem, czy ci siê to podoba, czy nie. Pozostali dwaj s¹ rebeliantami. Imperator zwróci³ ci wolnoœæ i oferuje ci swoje poparcie podczas tej schizmy miêdzy Romami. Mo¿esz je przyj¹æ lub odrzuciæ. Twoja wola. Ale jeœli podasz rêkê któremuœ z rebeliantów, unicestwiasz tê kruch¹ stabilnoœæ, jak¹ uda³o siê osi¹gn¹æ w tych trudnych dniach. Obyœ siê nie przekona³, ¿e Imperator, pragn¹c ratowaæ tê stabilnoœæ, sam wyci¹gnie rêkê do kogoœ innego. – Masz na myœli Szandora? Julien, czy to jest groŸba? – To s¹ tylko s³owa realisty, nic wiêcej. – Ale brzmi¹ jak groŸba. – Jakubie, jestem twoim przyjacielem. Wiesz o tym. Jak wiele ju¿ czasu up³ynê³o od tych dni na Iriarte, kiedy by³eœ odkrywc¹ planetarnym w Kompanii twojej ¿ony? By³em przy tym, jak poj¹³eœ za ¿onê Esmeraldê. Kto sta³ przy tobie, gdy podawali ci chleb i sól? A kiedy urodzi³ siê Szandor, kto mia³ byæ jego ojcem chrzestnym? Nie jestem nawet Romem, a ty tego chcia³eœ! I trzyma³bym go do chrztu, gdyby zgodzi³ siê ojciec Esmeraldy. Zapomnia³eœ o tym wszystkim? – O niczym nie zapomnia³em – odpar³em. – Natomiast dziwi mnie twoja niezwyk³a lojalnoœæ wobec Periandrosa. – Nie taka niezwyk³a. To jest wzajemny szacunek. Ty nie doceniasz tego cz³owieka, bo nie odpowiada ci jego akrijski sposób bycia. – Uzna³ ciê jako Króla Francji, czy o to chodzi? Na policzki Juliena wyp³yn¹³ ciemny rumieniec. By³ bliski ³ez ze z³oœci. – A co to ma wspólnego z t¹ spraw¹? – Zdaje siê, ¿e Francja jest dla ciebie wa¿niejsza ni¿ jakiekolwiek wspó³czesne istniej¹ce miejsce we Wszechœwiecie. Uspokoi³ siê. Chocia¿ z wysi³kiem. – Jakubie, nigdy nie zrozumiesz, czym jest dla mnie Francja. To jest tak, jak z wasz¹ Gwiazd¹ Romów. Wielkie niegdyœ, i utracone miejsce, jedyna prawdziwa ojczyzna. Czy naprawdê tak trudno ci to poj¹æ? 324

A wiêc wiedzia³ o GwieŸdzie Romów? To mnie zadziwi³o. Nigdy dot¹d nie s³ysza³em tej nazwy z ust gaje. NajwyraŸniej Julien zwraca pilniejsz¹ uwagê na s³owa, jakie padaj¹ podczas prywatnych rozmów z ust jego przyjació³ Romów, ni¿ nam siê wydawa³o. To, ¿e wiedzia³, zaniepokoi³o mnie. Ale na razie nie mia³em czasu siê tym zajmowaæ. Rozz³oszczony odparowa³em: – Gwiazda Romów wci¹¿ istnieje. Pewnego dnia powrócimy tam. A twoja Francja… – Aha, wiêc na tym polega ró¿nica? ¯e twoja fantazja jest realna, a moja nie? – Fantazja? – B³agam ciê, mon ami, nie zaciemniajmy naszej dyskusji nieistotnymi teraz sprawami. – S¹dzisz, ¿e Gwiazda Romów jest mitem? Oszustwem? Uniós³ rêce w geœcie rozpaczy. – N’importe, mon cher. To nie ma znaczenia. Od³ó¿my tê dyskusjê na inn¹ chwilê. Jakubie, mówisz, ¿e moja lojalnoœæ wobec Periandrosa jest dziwna, ¿e jest powi¹zana z jego uznaniem moich roszczeñ do tego staro¿ytnego tronu, ale tak naprawdê, to moje roszczenia nic go nie obchodz¹. Obchodzi go tylko Imperium. Jestem wobec niego lojalny, jeœli u¿yæ twojego s³owa, poniewa¿ s¹dzê, ¿e jest w³aœciw¹ osob¹ na tym tronie. S¹dzê te¿, ¿e ty jesteœ w³aœciw¹ osob¹ na twoim tronie. Bien, no dobrze. Na razie wystarczy, mon ami. Teraz opuœæ wreszcie swoje wiêzienne komnaty. Pa³ac znowu jest twój. Odzyskaliœmy go dla ciebie. Szandor uciek³. Zajmij wiêc nale¿ne ci miejsce na swym tronie, a ja przygotujê dla ciebie uroczyst¹ wieczerzê, aby to uczciæ. A potem dopiero poproszê ciê, byœ przemyœla³ to, co zosta³o tu powiedziane. Po czym, mam nadziejê, pojedziesz ze mn¹ do Stolicy, i pok³onisz siê naszemu nowemu Imperatorowi. D’accord? Zgoda? No, mon ami? Przemyœl to sobie. Jakubie, proszê ciê, przemyœl to sobie.

3

T

ym razem przeszed³ sam siebie. Nawet nie chce mi siê wymieniaæ tych przepysznych potraw, ani œwiatów, z których pochodzi³y. Nie podj¹³bym siê te¿ opisu tych wszystkich rzadkich gatun325

ków win, ani te¿ nie jestem w stanie opisaæ ca³ej gamy odczuæ, jakie wzbudzi³a we mnie ta uczta. Gdziekolwiek podró¿uje Julien, zawsze zabiera ze sob¹ kilka kieszeni podprzestrzennych pe³nych delikatesów, które mog³yby pos³u¿yæ za surowiec na kilka tuzinów sporych uczt. Tej nocy zaœ wszystkie opró¿ni³ dla mnie. Gdyby mo¿na mnie przekonaæ tylko jedzeniem, Periandros mia³by ju¿ w swym obozie najwierniejszego sojusznika. Ale ja najpierw musia³em to powa¿nie rozwa¿yæ. A naprawdê by³o o czym myœleæ. Po pierwsze, œmieræ starego Piêtnastego Imperatora. Œmieræ ka¿dego cz³owieka mnie pomniejsza, et cetera… ta jednak œmieræ ugodzi³a mnie szczególnie. Mój kolega. Mój rówieœnik… mniej wiêcej. Wielki kawa³ przesz³oœci odszed³ na zawsze. D³ugo i owocnie wspó³pracowa³em z Piêtnastym. Wygodny, bo znany partner, mój odpowiednik, moje drugie królewskie ja. A teraz go ju¿ nie ma. Tak naprawdê by³ ju¿ martwy od kilku lat, po prostu zapada³ siê w zobojêtnienie i niewydolnoœæ. Przez ten czas prawdziwym Imperatorem by³ Sunteil. Zdzia³a³ wiele dobrego, równie¿ w tych niespokojnych dniach tu¿ przed sukcesj¹, a jednak w decyduj¹cym momencie zrobi³ fatalny b³¹d. Ale œmieræ polityczna, a œmieræ dos³owna to jednak dwie zupe³nie ró¿ne rzeczy. Teraz, kiedy zdarzy³o siê to drugie, zauwa¿y³em ró¿nicê niezwykle wyraŸnie. Pochodzi³ z Ensalada Verde. Samo to powinno daæ wam pojêcie o jego wielkoœci i urodzi³ siê na tak ma³o znacz¹cym œwiecie, a zdo³a³ wspi¹æ siê na sam szczyt Imperium. Wszyscy poprzedni Imperatorzy pochodzili z wielkich planetarnych metropolii: z Olympusa, Copperfielda, Malebolge, Ragnaroku, z najstarszych œwiatów, o wielkiej politycznej sile przebicia. Tak¿e jedyne dwie Imperatorki, Szósta i Dziewi¹ta, przyby³y z wielkich œwiatów. A on, Piêtnasty, pochodzi³ z takiej maleñkiej pobocznej planetki, która mia³a co najwy¿ej z miliard mieszkañców. W dodatku urodzi³ siê w rodzinie pasterza. Ale te¿ nied³ugo pozostawa³ pasterzem… nie on. Dopadaj¹ mnie wspomnienia z odleg³ej przesz³oœci. Przybywam w³aœnie do Stolicy, do centrum Galaktyki, do œwiata, który nawet nie ma w³asnej nazwy… i nie potrzebuje jej. Jestem nowo wybranym królem. On zaœ jest Imperatorem od szeœciu, siedmiu, mo¿e dziesiêciu lat. Wystarczaj¹co wiele czasu, ¿eby przywykn¹æ do zwi¹zanej z tym w³asnej chwa³y i g³upoty otoczenia. 326

Widzê kryszta³owe schody, które ci¹gn¹ siê, i ci¹gn¹ w górê, ku tronowi Imperatora. I siedzi na nim Piêtnasty, a po bokach ma Wysokich Lordów. Fanfary. Ha³as rozdzieraj¹cy uszy. Jakby stare meble pa³acowe wypada³y nagle z ³oskotem z jakiejœ kieszeni podprzestrzennej. A ja wchodzê po schodach… powoli, dostojnie. Powstrzymujê chêæ przeskakiwania po dwa stopnie – wszak muszê byæ teraz powa¿ny. Jestem ju¿ dojrza³ym mê¿czyzn¹ (a nawet niezwykle starym, jeœli braæ pod uwagê standardy dawnych dni), no i jestem królem. A tam czeka na mnie Imperator, który potwierdzi mój tytu³ dotkniêciem swojego ber³a. Znów rozlegaj¹ siê tr¹bki. Werble tak¿e i… tak, jeszcze piszcza³ki. – Jakub Nirano Rom, Rom baro, Rex Romaniorum! – rozlega siê wrzask milionów chyba heroldów unosz¹cych siê na migocz¹cych ob³okach wokó³ tronu. W górê, w górê, w górê. Imperator siedzi i czeka. Jest bardzo opanowany. Ber³o spoczywa niedbale w jego d³oni. Stoj¹cy obok niego lordowie maj¹ nieprawdopodobnie wyszukane stroje i bardzo powa¿ne miny. (To s¹ poprzedni Wysocy Lordowie, pozostali jeszcze po rz¹dach Czternastego. Teraz wszyscy ju¿ od dawna nie ¿yj¹. Jak¿e musieli byæ wœciekli, ¿e taki pasterz z Ensalada Verde przeskoczy³ nad ich g³owami wprost na tron!) Teraz Imperator wstaje, by mnie powitaæ. Nie jest wysoki, w ogóle nie imponuje warunkami fizycznymi. Nie musi. Jego umys³ jest wystarczaj¹cym fenomenem, ta zadziwiaj¹ca szerokoœæ horyzontów, niezwyk³a g³êbokoœæ myœli. Zaskakuj¹ce po³¹czenie umiejêtnoœci zarówno syntezy, jak i analizy. Niewielu ludzi mo¿e siê poszczyciæ mistrzostwem w obu tych dziedzinach naraz. Ja sam uwa¿am, ¿e siê do nich zaliczam. Wiecie zreszt¹ o tym. A Piêtnasty te¿ by³ jednym z takich ludzi. Nic nie umyka³o jego uwagi. Kiedy rozmawia³ z tob¹ o szlakach miêdzygwiezdnych, nie tylko wiedzia³, dlaczego g³ówne szlaki przebiegaj¹ tam, gdzie przebiegaj¹, ale te¿ zna³ nazwy wszystkich portów le¿¹cych wzd³u¿ szlaku, a pewnie móg³ te¿ podaæ ich dane demograficzne. Budzi³ szacunek. Wrêcza ber³o lordowi po lewej. Bierze z r¹k tego po prawicy puchar s³odkiego wina, który zgodnie z tradycj¹ Imperator ofiarowuje królowi, kiedy król przybywa z wizyt¹. Wypijam ³yk. A potem on znów trzyma ber³o i dotyka nim obu moich ramion. Proszê, oto jesteœmy z powrotem w œredniowieczu. – Jakub Nirano Rom – mówi. – Rom baro. Rex Romaniorum. 327

Wedle prawa Romów by³em ju¿ królem od momentu, gdy dziewiêciu cz³onków Wielkiego Krisu uczyni³o nade mn¹ królewski znak. Ale teraz zaakceptowali mnie tak¿e gaje. To tylko formalnoœæ, ale w tych sprawach wszystko jest formalnoœci¹. A Imperator, który w³aœnie formalnie potwierdzi³ mój królewski tytu³, patrzy na mnie, uœmiecha siê i mruga porozumiewawczo. Piêkny moment. Piêkny gest… to mrugniêcie. Mówi mi tysi¹ce rzeczy tym jednym ruchem powieki. Rozumiemy obaj, na czym to polega – mówi mi to mrugniêcie.  Wiemy, ¿e to ¿art. Wiemy tak¿e, jak bardzo powa¿ny. Ty jesteœ wielki i ciemny, a ja drobny i jasny. Ty jesteœ Rom, a ja gajo. A mimo to jesteœmy braæmi – ty i ja. Braæmi w koronach. Tak. Jesteœ mi znacznie bli¿szy ni¿ te pawie – lordowie u mego boku. A ja jestem tobie bli¿szy ni¿ ktokolwiek w twojej Kompanii. Tak. Tak. Tak. Od tej chwili ja i Piêtnasty jesteœmy razem uwiêzieni w tym wiêzieniu, które zwie siê rz¹dy nad Wszechœwiatem. Obaj bêdziemy trzymaæ na swych barkach niebiosa. Wielki to ciê¿ar, i wielka radoœæ. To wszystko wyczyta³em w tym jednym mrugniêciu. I tak by³o podczas naszych wielkich lat wspólnych rz¹dów. Wiele razy odwiedza³em go w Stolicy. Pi³em s³odkie wino z jego pucharu, i toczyliœmy ca³onocne dyskusje o niezliczonych gwiazdach i kr¹¿¹cych wokó³ nich œwiatach, podejmowaliœmy wielkie decyzje i zmienialiœmy kszta³t przeznaczenia. A czasem, gdy wymaga³ tego zwyczaj, on przybywa³ na Galgalê. Raz nawet podejmowa³em go w mojej rezydencji na Xamur. Wydawa³em wtedy wielkie patsziv na jego czeœæ, przyjêcia tak wykwintne, ¿e mog³yby rywalizowaæ z t¹ nieszczêsn¹ uczt¹ wydan¹ przez Loiza la Vakako na Nabomba Zom. Tyle ¿e teraz nie by³o Puliki Boszengra, który móg³by nam zepsuæ zabawê. W ci¹gu piêædziesiêciu lat wspó³pracowaliœmy zgodnie i skutecznie, Piêtnasty i ja. Potem on zacz¹³ poddawaæ siê coraz bardziej chorobie, a ja zacz¹³em poœwiêcaæ uwagê przede wszystkim kwestii powrotu na Gwiazdê Romów (za co nie mogê siê winiæ). Tote¿ wiele lat minê³o, odk¹d widzia³em go po raz ostatni, a po wyjeŸdzie na Mulano nawet specjalnie o nim nie myœla³em. A teraz umar³, a ja zda³em sobie sprawê, ¿e jeœli mo¿liwe jest, by Rom kocha³ gaje, to ja kocha³em Piêtnastego Imperatora. Piszê to tutaj wyraŸnie, aby wszyscy to wiedzieli. I jeszcze jedno. W dwudziestym roku moich rz¹dów, gdy pewnego dnia przegl¹da³em stare dokumenty mojego poprzednika, Cesaro o Nano, odkry³em zdumiewaj¹c¹ rzecz. A mianowicie, ¿e to 328

w³aœnie sam Imperator zasugerowa³ Cesaro, by wyznaczy³ mnie na swojego nastêpcê. Jakie to dziwne, ¿e Imperator gaje czyni takie sugestie. Jak dziwne jest to, ¿e król Romów bierze je pod uwagê. Piêtnasty zawsze mówi³, ¿e mia³ dla mnie wiele szacunku, zanim jeszcze zosta³em królem, i faktycznie otrzyma³em tego dowód. Wtedy zachowa³em dla siebie to odkrycie. Ale teraz chyba nie ma sensu ju¿ tego ukrywaæ. Nie ma te¿ sensu siê tego wstydziæ. Piêtnasty mia³ racjꠖ by³em dobrym królem. Cesaro o Nano te¿ mia³ racjê, s³uchaj¹c jego rady. Co z tego, ¿e rada pochodzi³a od gajo, od najwy¿szego gajo z nich wszystkich? Czy Cesaro o Nano sta³ siê mniejszy przez to, ¿e go pos³ucha³? Czy ja sta³em siê mniejszy przez to, ¿e rekomendowa³ mnie Imperator? Od tysiêcy lat, odk¹d tylko siê zetkn¹³ nas los, obawialiœmy siê i nie ufaliœmy gaje, i mieliœmy ku temu powody. A oni obawiali siê i nie ufali nam z powodów, które dla mnie nie brzmi¹ przekonuj¹co. Ale mo¿e czêœæ tego strachu i braku zaufania by³a niepotrzebna? Po obu stronach. Dlatego te¿ postanowi³em nie ukrywaæ ju¿ d³u¿ej roli Piêtnastego w powo³aniu mnie na tron. A nawet, bior¹c pod uwagê wielkie zmiany spowodowane ostatnimi wydarzeniami, uwa¿am, ¿e powinna byæ ujawniona. To dziwne, powiecie, ¿e Piêtnasty tak interesowa³ siê sukcesj¹ na tronie Romów, a zapomnia³ o w³asnym nastêpcy. Ale mnie zaproponowa³ na króla wiele lat temu, kiedy jeszcze by³ zdrowy i mia³ jasny umys³. Ta choroba musia³a powaliæ go szybciej ni¿ siê s¹dzi, a jej efekty by³y znacznie bardziej niszcz¹ce, ni¿ siê podejrzewa. Bo zna³em dobrze dawnego Piêtnastego i nie wierzê, by ten cz³owiek, którego zna³em, tak beztrosko zostawi³ po sobie pró¿niê na tronie Imperium. Musia³ utraciæ zdolnoœæ do jasnego rozumowania, zanim jeszcze podj¹³ decyzjê co do nastêpcy tronu. Nie wierzê bowiem, by chcia³ odejœæ pozostawiaj¹c Sunteila, Nariê i Periandrosa walcz¹cych o tron. A mo¿e, znaj¹c go tak dobrze, nie powinienem tego mówiæ? Mo¿e Piêtnasty wiedzia³, co robi nie wyznaczaj¹c nastêpcy? By³ wielkim cz³owiekiem. Widzia³ rzeczy niezwykle jasno. Siêga³ daleko wzrokiem w przysz³oœæ. Mo¿e widzia³ jeszcze odleglejsze wydarzenia ni¿ chaos, który mia³ nast¹piæ po jego œmierci? Mo¿e patrzy³ ju¿ w czasy, gdy wszystko bêdzie wygl¹daæ inaczej? Chcia³bym go spytaæ, co naprawdê planowa³. Oczywiœcie ju¿ go nie ma miêdzy nami. Ale pewnego dnia byæ mo¿e bêdê mia³ szansê spytaæ go mimo wszystko. 329

4

M

yœla³em tak¿e sporo o Szandorze. Wa³êsa³em siê po salach mojego królewskiego pa³acu jak swój w³asny duch i myœla³em o nim. Wszêdzie widzia³em œlady stoczonych walk. Ktoœ najwyraŸniej stara³ siê tu nieco posprz¹taæ, ale ja widzia³em dziury w grubych skórach pokrywaj¹cych œciany, widzia³em œlady spalenizny na pod³ogach, widzia³em nawet gdzieniegdzie plamy krwi. A mimo to Szandor zdo³a³ uciec. Wszystko wskazywa³o na to, ¿e nawet zabra³ ze sob¹ niektóre ceremonialne przedmioty, staro¿ytne emblematy i regalia. Widzia³em bowiem puste miejsca po nich. Si³y inwazyjne celowo musia³y pozwoliæ mu uciec. Z uprzejmoœci dla mnie. By³ b¹dŸ co b¹dŸ moim synem. Gdyby nie to, otoczony i zaatakowany z zaskoczenia, nigdy by siê st¹d nie wydosta³, zw³aszcza obci¹¿ony tymi wszystkimi przedmiotami. NajwyraŸniej celowo patrzyli wtedy w inn¹ stronê. Jak¿e siê myli³em. Muszê przyznaæ, ¿e teraz têskni³em za Szandorem. Teraz, kiedy go nie by³o, a ja by³em wolny. Wiem, ¿e to brzmi szczególnie. Zw³aszcza ¿e poznaliœcie ju¿ jego naturê. Ale mimo wszystko to by³ mój syn. Jego próba przejêcia w³adzy nie powiod³a siꠖ teraz sta³ siê ju¿ tylko uciekinierem, biednym wygnañcem. Nie musia³em siê ju¿ go obawiaæ… chyba? Mog³em wiêc pozwoliæ mojej g³êboko ukrytej mi³oœci znów wysun¹æ siê nieco na powierzchniê. I mojemu ¿alowi. Jeœli nie ma to dla was sensu, nie próbujcie zrozumieæ. Pojmiecie to któregoœ dnia. Odkry³em nawet, ¿e zastanawiam siê, jak móg³bym odzyskaæ uczucia Szandora. Chcia³bym usi¹œæ z nim w tradycyjny sposób, wypiæ kawê, wino, przedyskutowaæ sprawy, które nas dzieli³y, znaleŸæ jakieœ wyjœcie, pozbyæ siê nienawiœci, i wreszcie uœciskaæ go na gor¹cy, romski sposób. Tak, jakby by³ wci¹¿ najwy¿ej dwudziestoletnim ch³opcem, który zb³¹dzi³, a nie potworem bez ¿adnych zasad, który przez ca³e ¿ycie kroczy³ drog¹ z³a. Ale mimo to chcia³em go odzyskaæ. Chcia³em, by znów sta³ siê moim prawdziwym synem. Nawet wzi¹³bym go do rz¹du. Tak wtedy myœla³em. Tak¹ mia³em fantazjê. Przecie¿ wolno mi pomarzyæ. Nie mogê zawsze kierowaæ siê zdrowym rozs¹dkiem. W koñcu jednak Szandor to mój syn. Mimo wszystko. A potem mysla³em o Periandrosie. Jak post¹piæ w tej sprawie? Odmówiæ mu? Powiedzieæ Julienowi, ¿e nie mogê zaakceptowaæ go jako Imperatora, i skontaktowaæ 330

siê z Sunteilem, a mo¿e nawet z Nari¹, i udzieliæ poparcia któremuœ z nich? Dlaczego? Dlatego tylko, ¿e po prostu go nie lubi³em? A czy bardziej lubi³em Nariê? Sunteila mo¿e i nawet lubi³em, ale czy mu ufa³em? Jakie zamiary mieli ci k³ótliwi ksi¹¿êta gaje wobec mnie? Dlaczego mia³bym siê mieszaæ w ich wojnê domow¹? Znów by³em królem. Mog³em ostatecznie podziêkowaæ za to Periandrosowi, ale te¿ nie by³em mu winien nic oprócz podziêkowania. Najpierw muszê odzyskaæ pe³niê w³adzy w królestwie. Dopiero potem zobaczê, jak rozwija siê walka miedzy Wysokimi Lordami. Teraz jednak Periandros dzier¿y³ Stolicê, a zatem Periandros by³ Imperatorem. Jeœli Sunteil lub Naria siê z tym nie godzili, niech spróbuj¹ to zmieniæ. To nie mój interes. Jako król potrzebowa³em Imperatora, z którym móg³bym rozmawiaæ. W tej chwili Imperatorem by³ Periandros. Na razie wiêc, i tylko na razie, bêdê go traktowa³ jak prawowitego w³adcê gaje. Pos³a³em po Juliena. – Gdy by³em wiêŸniem Szandora – rzek³em – powiedzia³ mi, ¿e by³ w Stolicy, i ¿e zosta³ tam uznany przez samego Imperatora. Wiesz coœ na ten temat? Czy mówi³ prawdê? – A myœlisz, ¿e mówi³, mon vieux? – Twierdzi³, ¿e byli przy tym obecni Sunteil, Periandros i Naria, ale ¿e aktu dokona³ sam Imperator. – Stary Imperator majaczy³ przez ca³y ten okres, gdy panowa³ Szandor – powiedzia³ cicho Julien. – Tak te¿ myœla³em. – To Naria naznaczy³ go ber³em. – Naria? – Lordowie nie potrafili dojœæ do porozumienia. Periandros trzyma³ twoj¹ stronê. Zawsze uwa¿a³ Szandora za samozwañca bez ¿adnych praw. Sunteil kluczy³. Raz popiera³ ciebie, raz Szandora, a czasem mówi³ ¿e to, kto bêdzie królem Romów, nie jest spraw¹ Imperium. Naria zaœ nalega³ na natychmiastowe uznanie Szandora. On ci nigdy nie ufa³, wiesz o tym. Bo pochodzi³eœ z tego samego œwiata co on, ale ty by³eœ niewolnikiem, a on arystokrat¹. I s¹dzi, ¿e nienawidzisz go za to, ¿e w jakiœ sposób winisz go za swe niewolnictwo. – Nie lubiê Narii – potwierdzi³em. – Mo¿e ta jego teoria ma jakieœ podstawy. – Powiedzia³ pozosta³ym, ¿e Szandor i tak zdobêdzie tron Romów, niezale¿nie od tego, co s¹dzi o tym Imperium. I dlatego uznanie go jest 331

krokiem korzystnym politycznie. Periandros i ostatecznie tak¿e Sunteil nie zgodzili siê. Tak wiêc pewnego dnia, kiedy przypada³a kolej Narii, aby pe³niæ obowi¹zki regenta, wezwa³ po prostu Szanora do Stolicy i po³o¿y³ na jego ramieniu ber³o. Fait accompli (rzecz dokonana, bez mo¿liwoœci powrotu do poprzedniego stanu – przyp. red.), jak widzisz. – A czy dwaj pozostali zaakceptowali to? Julien machn¹³ rêk¹ w kierunku ciemnego œladu po ogniu miotacza na jednej ze œcian. – OdpowiedŸ Periandrosa masz tutaj. Nie by³ zachwycony czynem Narii. A Sunteil zachowa³ swoje pogl¹dy dla siebie. Jak to zwykle Sunteil. Teraz, kiedy Szandora obalono, na pewno powie, ¿e ca³y czas by³ po twojej stronie. – Tak – przytakn¹³em. – Jak to Sunteil. – A wiêc, mon ami? Co zamierzasz zrobiæ, skoro Szandor ju¿ zosta³ obalony? – Pojadê do Stolicy – odpar³em. – Porozmawiam z Periandrosem. – Z Szesnastym, teraz tak musimy go tytu³owaæ. Spojrza³em mu prosto w oczy. Tym razem wytrzyma³ moje spojrzenie. Jego wzrok by³ równie ch³odny i spokojny jak mój. Mój stary przyjaciel, mój kuzyn gajo. By³ czêœci¹ mojego ¿ycia d³u¿ej ni¿ ktokolwiek z ¿yj¹cych ludzi, z wyj¹tkiem jedynie Polarki. Zna³em go sto lat. Do czego teraz zmierza³? Czy nie wystarcza mu ju¿, ¿e zgodzi³em siê spotkaæ z Periandrosem i rozmawiaæ z nim jak z Imperatorem? Ale pomyœla³em, ¿e niewiele mnie kosztuje w³aœciwe tytu³owanie Periandrosa, przynajmniej dopóki jest w stanie utrzymaæ ten tytu³. Natomiast dla Juliena wydawa³o siê to istotne. Dobrze wiêc. – Tak – powiedzia³em. – Porozmawiam z Szesnastym.

5

K

iedy przygotowywaliœmy siê do opuszczenia wy¿yny Aureusa aby wyruszyæ do portu Galgali, us³ysza³em odleg³e odg³osy eksplozji i na wschodzie zobaczy³em bia³e k³êby dymu. Julien powiedzia³ mi, ¿e trwaj¹ tam walki. Szandor zaszy³ siê w jakiejœ dziurze na Wzgórzach Chrysoberyl i wci¹¿ stawia³ opór wojskom imperialnym. 332

Kiedyœ dawno temu na Mulano – zdaje mi siê czasem, ¿e up³ynê³o ju¿ milion lat – Julien ostrzega³ mnie, ¿e moje upieranie siê przy abdykacji mo¿e doprowadziæ do wojny miêdzy œwiatami. „Wojna to staromodny pomys³” – mówi³em mu wtedy z ca³kowitym przekonaniem. – „To idiotyczny pomys³”. A teraz mia³em wojnê pod samym nosem, na Galgali, w naszej stolicy. Wojska Imperatora w³aœnie mia³y wykoñczyæ syna Króla Romów, w³aœciwie w zasiêgu wzroku z pa³acu królewskiego. A wiêc jednak wojna nie okaza³a siê a¿ tak przestarza³ym pomys³em, a ¿o³nierze Periandrosa nie pozwolili tak uprzejmie uciec Szandorowi, jak to mi siê naiwnie wydawa³o. Uda³o mu siê wymkn¹æ dziêki swemu w³asnemu sprytowi, sile albo zdradzie, a oni go œcigali i mieli zamiar zabiæ. Mojego syna. Musia³em coœ z tym zrobiæ. Obali³ mnie, to prawda, ale wci¹¿ jednak by³ moim synem. Pierworodnym. Moj¹ dum¹, moj¹ radoœci¹, mniejsz¹ kopi¹ mnie samego. By³ trudnym dzieckiem, nie kocha³ ojca, nie zgadza³em siê z nim przez wiêksz¹ czêœæ ¿ycia. Ale jednak by³ moim synem. Krew zobowi¹zywa³a. Mia³em wielu innych synów i w ten czy inny sposób, w ci¹gu d³ugiego ¿ycia utraci³em ich – przez wielkie odleg³oœci, przez ich potrzebê samodzielnoœci, przez ambicje, które pcha³y ich na najdalsze krañce Wszechœwiata, przez k³ótnie, przez œmieræ… My, Romowie, jesteœmy bardzo rodzinni. Dlatego te¿ smutne i bolesne jest, ¿e Rom baro, najwiêkszy z Romów, wchodzi w zimê swego ¿ycia bez ¿ony i bez synów. A tutaj mia³em swego syna Szandora niemal w zasiêgu rêki. Pojadê do niego. Mo¿e w koñcu sobie wybaczymy. A przynajmniej nie bêdzie wiêcej zabijania. A wiêc gdy wszystko by³o ju¿ gotowe i mieliœmy wyruszyæ do portu, pos³a³em nieoczekiwanie po Juliena i powiedzia³em mu: – Przyjacielu, najpierw musimy odbyæ ma³¹ wycieczkê. – To znaczy? – Na Wzgórza Chrysoberyl – odpar³em. – Czas zakoñczyæ te walki. – Nie – sprzeciwi³ siê. – Musimy jechaæ do Stolicy. – Najpierw tamto. – Nie. – Nie? – Pos³uchaj mnie ten jeden raz, Jakubie. Zapomnij o Szandorze. – Jak móg³bym? – spyta³em, i opowiedzia³em mu o wszystkim, co ostatnio drêczy³o moj¹ duszê. 333

Julien s³ucha³ w milczeniu, tylko patrzy³ na mnie z czu³oœci¹ i nieskoñczonym smutkiem. – Tego w³aœnie siê obawia³em – powiedzia³ wreszcie, gdy skoñczy³em. – Obawia³em siê, ¿e znajdziesz w swym sercu mi³oœæ dla niego, ¿e bêdziesz chcia³ zawrzeæ z nim pokój. Chcia³em przyspieszyæ nasz wyjazd z Galgali, abyœ nie zd¹¿y³ poznaæ prawdy, mon ami. Ale teraz nie pozostawiasz mi wyboru i muszê ci j¹ oznajmiæ. – Oznajmiæ co? Milcza³ przez chwilê. – Szandor nie ¿yje. – Nie ¿yje? – powtórzy³em g³upio. – Kiedy zgin¹³? Jak? – Wczoraj albo przedwczoraj. U¿yli promienia snu. Wœliznêli siê do ich obozu okryci iluzj¹. Szandora z³apano i postawiono przed obliczem genera³a Imperium. – Mówi¹c to, wpatrywa³ siê w pod³ogê. – Twierdz¹, ¿e zosta³ zabity podczas próby ucieczki. Bardzo mi przykro, ¿e zasmucam twe serce, mon vieux, mon cher. – Nie ¿yje – powtórzy³em raz jeszcze, nie przyjmuj¹c tego do wiadomoœci. – Decyzja strategiczna. Chyba mi wierzysz, ¿e nie mia³em z tym nic wspólnego. S¹dzono, ¿e mo¿e byæ niebezpieczny. Wielka si³a destabilizuj¹ca. – By³ g³upcem. Nie by³ w stanie niczego destabilizowaæ. – Nie tak wszak¿e wydawa³o siê Imperatorowi, Jakubie. – A wiêc to Periandros osobiœcie wyda³ rozkaz, by go zg³adziæ? – Nie – powiedzia³ Julien. Myœlê, ¿e by³ w tym momencie szczery. – Nie Szesnasty osobiœcie o tym zadecydowa³, lecz jego genera³, który stara³ siê przypodobaæ Imperatorowi. Stara³ siê za bardzo. Tak s¹dzê. Wierz mi. Jakubie, b³agam ciê, uwierzy mi. – Co to jest? – spyta³em z gorycz¹. – Trzynasty wiek? Nawet wtedy nie zabijano pojmanych ksi¹¿¹t. Wracamy do barbarzyñskich czasów? Odwróci³em siê od niego, d³awiony smutkiem i ¿alem. Szandor! Jak ja gardzi³em tym moim wyrodnym synem! Ile¿ on mi przyniós³ wstydu! Ile razy ¿yczy³em mu œmierci, setki razy ka¿dego roku! A jednak teraz czu³em taki ¿al. By³em wstrz¹œniêty równie mocno, jak owego strasznego dnia na Mulano, kiedy to Damiano przyniós³ mi wieœæ, ¿e Szandor, wbrew prawu i tradycji, og³osi³ siê królem. Gdybym wtedy móg³ go zabiæ przez zaciœniêcie piêœci, zacisn¹³bym j¹ bez wahania. Ale teraz, kiedy zgin¹³ z obcej rêki, poczu³em straszn¹ pustkê w sercu. Odwróci³em siê i chwyci³em Juliena za ramiê. Tak mocno, ¿e odruchowo chcia³ siê wyrwaæ, ale nie da³ rady. 334

– Czy by³ ktoœ, kto uwa¿a³, ¿e œmieræ Szandora sprawi mi radoœæ? Czy to uznanie Periandrosa próbowano w ten sposób zdobyæ, czy moje? – Jakubie, b³agam ciê… – Odpowiedz! Julien potrz¹sn¹³ desperacko g³ow¹. W jego oczach by³o dzikie spojrzenie, w³osy opad³y mu w nie³adzie na twarz, jego elegancki wygl¹d ulotni³ siê bez œladu. – Je t’en prie, Jakub! B³agam, uwierz mi! Nie mia³em z tym nic wspólnego! Nic! Widzia³em, ¿e mówi prawdê. Puœci³em go i wyszed³em w milczeniu na balkon. D³ugo patrzy³em w stronê Wzgórz Chrysoberyl. By³o tam teraz cicho. ¯adnego dymu, ¿adnych odg³osów walki. Skoñczy³o siê. Ilu jeszcze Romów zginê³o razem z Szandorem? Ale postanowi³em oszczêdziæ Juliena i nie zadawaæ mu tego pytania. – Przeœlij wiadomoœæ do Szesnastego – powiedzia³em po d³ugiej chwili – ¿e opóŸniê nieco moj¹ podró¿ do Stolicy. Najpierw odbêdzie siê pogrzeb. A to zajmie kilka dni. – Ale Imperator… – Pieprzê Imperatora! Julien, mój syn nie ¿yje! Król Romów nie ¿yje! Trzeba zrobiæ ca³un. Bia³y karawan… znasz zreszt¹ ceremoniê równie dobrze, jak ja. Muzyka, po¿egnanie, spalenie. Wino i posi³ek. Gdzie jest cia³o mojego syna? – Akr… – Odbierz je od nich. I przyœlij mi tu wszystkich gwardzistów pa³acowych. Wszystko siê odbêdzie zgodnie z tradycj¹. I dopiero wtedy, ty i ja pojedziemy do Stolicy, i staniemy przed Szesnastym. IdŸ ju¿, idŸ! – ponagli³em go gniewnym, niecierpliwym gestem. – Wynoœ siê, Julien! Zostaw mnie samego.

$

Œ

wiat, który jest znany wy³¹cznie pod nazw¹ Stolicy; œwiat, który jest centralnym punktem Galaktyki, zawsze wydawa³ mi siê wyj¹tkowo drêtwy i bezbarwny. Nigdy nie mog³em zrozumieæ, dla335

czego w³aœnie ten œwiat gaje zdecydowali siê uczyniæ swoj¹ Now¹ Ziemi¹, siedzib¹ rz¹du, ani te¿ niezbyt mnie to obchodzi³o. Musielibyœcie zapytaæ o to gaje. Bo ja naprawdê nie rozumiem, dlaczego umieszczono centrum Imperium na œwiecie takim jak ten, jeœli w Galaktyce istnia³y takie planety jak Galgala, Nabomba Zom, czy wreszcie Xamur. Oczywiœcie Galgala, Xamur i Nabomba Zom nigdy do nich nie nale¿a³y. Te œwiaty, prawem odkrywców, s¹ nasze. Stolica nie jest bynajmniej jakimœ okropnym œwiatem, choæ nieco przyma³ym. To jedna z szeœciu planet, które kr¹¿¹ wokó³ bladego ¿ó³tozielonkawego s³oñca, ma umiarkowany klimat, rzeki i strumienie, kwiaty i drzewa, powietrze, którym mo¿na oddychaæ bez specjalnego ekwipunku. Jest w miarê wygodna i spokojna. Ale jej oceany s¹ p³ytkie, a góry niewysokie i p³askie, i nawet ptaki maj¹ tu wy³¹cznie szare i br¹zowe upierzenie. Ot, taki bezbarwny œwiat – ma³y, spokojny, zupe³nie przeciêtny. Mo¿e dlatego gaje tak go lubi¹. Ale nawet nie wysilili siê, by daæ mu jak¹œ nazwê. Naturalnie wznieœli tutaj absurdalnie fantastyczne miasto imperialne z marmuru i innych drogich materia³ów. Krzykliwe barwy, lœni¹ce wie¿e, szerokie bulwary, oœlepiaj¹cy blask, wszêdzie kryszta³y, szmaragdy i alabaster. Ale czego mo¿na oczekiwaæ wiêcej od gaje? Oni lubi¹, by wszystko by³o na pokaz, teatralne, przeroœniête, kiczowate. Tyle ¿e dla osi¹gniêcia lepszego efektu, powinni zbudowaæ swoje miasto na zupe³nie innej planecie ni¿ Stolica. Podobnie jak krater Idradin wygl¹da niestosownie w swej brzydocie na tle przepiêknej Xamur, tak i miasto imperialne wygl¹da absolutnie bez sensu na tle Stolicy. To tak, jakby umieœciæ kolosalny iskrz¹cy siê diament w koronie zrobionej z tektury. A mo¿e jest inaczej. Mo¿e Stolica jest wielkim miejscem i tylko ja, obdarty Cygan, niewiele wiem o prawdziwym splendorze. Mo¿e pewnego dnia zrozumiem Stolicê lepiej ni¿ w tej chwili. Ale na razie wcale mi na tym nie zale¿y. Mimo ca³ej swej wspania³oœci, centrum Imperium tym razem mia³o w sobie coœ niepokoj¹cego. Wygl¹da³o to tak, jakby miasto stawa³o na nogi po wojnie, albo dopiero siê do niej przygotowywa³o. Unosz¹ce siê na niebie flagi w czerwono-zielonych barwach Piêtnastego Imperatora ju¿ znik³y. Nowych, w barwach jego nastêpcy, by³o jeszcze bardzo niewiele, wiêc niebo wygl¹da³o jakoœ pusto. W zewnêtrznym krêgu, gdzie kwaterowali odwiedzaj¹cy miasto arystokraci, zawsze pali³o 336

siê mnóstwo oœlepiaj¹cych œwiate³ i panowa³ gwar. Teraz by³o tam cicho i ciemno. Nigdy nie widzia³em czegoœ takiego. Ta ciemnoœæ zaskoczy³a mnie. Czy Stolicy nie odwiedzali ju¿ ¿adni lordowie? A jeœli odwiedzali, czy nie protestowali, ¿e brakowa³o ich œwiec¹cych barw? Mo¿e wszyscy wasale Imperium na razie trzymali siê z dala od Stolicy, dopóki nie bêd¹ pewni, ¿e Periandros utrzyma siê na tronie? Ale nawet jeœli, to ja te¿ by³em wasalem Imperatora. Gdzie wiêc by³y moje barwy? Nie widzia³em ich nigdzie. Mo¿e by³em jedynym goœciem? Mo¿e Periandros kaza³ wszystkim pozosta³ym trzymaæ siê z daleka? Mo¿e Szesnasty czu³ siê na tronie tak niepewnie, ¿e nie chcia³ wykonywaæ tak prowokuj¹cych ruchów, jak przyjmowanie ho³du od lordów planetarnych? Ja zachowywa³bym siê inaczej. W³aœnie w takiej chwili zrobi³bym prawdziwy pokaz w³adzy i potêgi… jeœli by³bym na miejscu Periandrosa. Ale – dziêki Bogu Ojcu, Matce Naturze i Œwiêtej Sarze-la- Kali – nie jestem na miejscu Periandrosa. – Dlaczego nie ma moich barw? – spyta³em Juliena, gdy rozgoœciliœmy siê w wielkim pa³acu przy placu Trzech Mgie³, który Imperium przeznacza dla Króla Romów na czas jego wizyt w Stolicy. – Jest pewien k³opot z tym œwietlnymi banderami – wyjaœni³ dyplomatycznie. – Aha, pewien k³opot? – Zu¿ywaj¹ zbyt wiele energii. Mamy teraz trudne i wymagaj¹ce wyrzeczeñ czasy, mon ami. – Zapomnia³em. Sk¹py Periandros. – Rozkaza³ ograniczyæ to nadmierne zaiste zu¿ycie energii. Chwilowo nie bêdzie œwietlnych bander. Przecie¿ to tylko kiepski pokaz, mon vieux. Tak jak œwiece w twoim pa³acu. – Ale widzê, ¿e powietrzne flagi Imperatora s¹ w górze. – Och kilka zaledwie – odpar³ Julien z nieszczególn¹ min¹. – Musi przecie¿ zaznaczyæ swoj¹ dostojn¹ obecnoœæ. Ale spójrz, proszê, jak niewiele ich jest, w miejsce tych setek, które unosi³y siê w czasach naszego Piêtnastego. Symboliczne minimum. – Ja te¿ chcia³bym zaznaczyæ swoj¹ obecnoœæ – powiedzia³em – i z przyjemnoœci¹ zobaczy³bym banderê. – Cher ami… je t’ implore, b³agam ciê… – Tak – kontynuowa³em. – Mój stary, dobry symbol: jasnopurpurowy, piêæset metrów wysokoœci, mówi¹cy wszystkim w Stolicy, ¿e Rom baro oczekuje na audiencjê u Imperatora. Julien czu³ siê bardzo niezrêcznie i wcale tego nie ukrywa³. Ale zrozumia³, o co mi chodzi. Normalnie nie zwracam uwagi na takie 22 – Czas trzeciego wiatru

337

flagi, symbole, bandery, medale i inne tym podobne bzdury, ale to by³ szczególny czas, czas wzajemnego siê poznawania. Ta uprzejmoœæ nale¿a³a mi siê od Periandrosa. Subtelnie czy mniej subtelnie – to ju¿ jego problem – Julien bêdzie musia³ przekazaæ moje ¿yczenie swemu panu. Periandros bêdzie musia³ zwa¿yæ na szali swoj¹ potrzebê œciubienia ka¿dego obola, i têsknotê starego króla Romów do ma³ej pompy i blichtru. A ja przekonam siê przy okazji, do jakiego stopnia nowy Imperator mnie szanuje, a tym samym bêdê wiedzia³, na co liczyæ z jego strony w czekaj¹cych nas trudnych dniach. Nastêpnej nocy niebo pozosta³o jeszcze czarne. Ale ju¿ nastêpnej, gdy tylko zasz³o s³oñce, zobaczy³em tradycyjn¹ królewsk¹ flagê Romów b³yszcz¹c¹ nad miastem. Przynajmniej w trosce o samopoczucie goœcia nowy Imperator w niczym mi nie uchybi³. Chyba ¿e to Julien zadba³ o wszystko? To mi siê nawet wyda³o bardziej prawdopodobne. Periandros chyba dosta³by zawa³u, gdyby zobaczy³, jak siê zabawialiœmy w oczekiwaniu na moich doradców, których postanowi³em tutaj sprowadziæ przed spotkaniem z Imperatorem. Olbrzymi i wspania³y pa³ac by³ utrzymywany w nieskazitelnym porz¹dku i mia³em na us³ugi ca³e plutony s³u¿¹cych – robotów, androidów, ludzkich niewolników, doppelgangery – s³u¿ba tak liczna, ¿e a¿ by³o to œmieszne. O ka¿dej porze dnia i nocy mog³em zaspokajaæ apetyt najdoskonalszymi daniami i najcenniejszymi trunkami. Mia³em tancerki i minstreli… a tak¿e us³ugi innego rodzaju. Wszystko to mnie mêczy³o. Po co takie t³umy? Po co ten ha³as? Zw³aszcza w konfrontacji z przyjêciem, jakie zgotowa³ mi niedawno w³asny syn. Nie ¿ebym têskni³ do tych szczurów i nêdznej papki na obiad, ale to by³o zupe³ne przegiêcie w przeciwnym kierunku. Luksus wcale nie jest mi³y sercu Roma. To tylko gaje tak uwa¿aj¹. A mo¿e drêczy ich g³os sumienia za te tysi¹clecia przeœladowañ, i staraj¹ siê go zag³uszyæ przyjmuj¹c w taki sposób króla Romów? Dzieñ po dniu zjawiali siê w Stolicy moi najbli¿si. Opowiadali o chaosie, który rozszerzy³ siê na wszystkie nasze œwiaty w czasie, gdy by³em uwiêziony i – chwa³a bogom i demonom – o natychmiastowym powrocie ³adu i porz¹dku, gdy tylko gruchnê³a wieœæ o upadku Szandora. Lordowie gaje wci¹¿ siê spierali, ale przynajmniej my, Romowie, znów otworzyliœmy gwiezdne szlaki. Polarka przyby³ pierwszy, po nim Biznaga, dalej Jacinto i Ammagante, potem phuri dai. Nieco póŸniej do³¹czyli Damiano i Thivt. Nie by³o Waleriana. Nie pos³a³em po niego, nie chcia³em tu nawet 338

widzieæ jego ducha. Nie by³oby ani m¹drze, ani w dobrym smaku zapraszaæ poszukiwanego listami goñczymi wroga porz¹dku publicznego do samej Stolicy. Drobne wypróbowywanie Periandrosa to jedna rzecz, dawanie mu prztyczków w nos, to ju¿ zupe³nie inna. Musia³em te¿ poradziæ sobie bez Choriana. Przywi¹za³em siê bardzo do tego m³odego Feniksjanina, no, nie wstydŸmy siê tego, pokocha³em go jak w³asnego syna, i mia³em zamiar powierzyæ mu pewne obowi¹zki w moim nowym rz¹dzie. My wszyscy byliœmy ju¿ chodz¹cymi antykami. Dla zachowania wiêkszego kontaktu z rzeczywistoœci¹ przyda³by siê nam ktoœ urodzony w tym wieku. Ale Chorian nie zjawi³ siê, mimo ¿e go zaprosi³em. Spyta³em Juliena, co o tym s¹dzi. – On nie przyjedzie – powiedzia³ krótko. – Ale o co chodzi? S¹dzi³em, ¿e statki kursuj¹ regularnie teraz, gdy Szandor… – Tak, mon ami, statki kursuj¹ regularnie. Nagle poczu³em gwa³towny niepokój. – Gdzie jest zatem Chorian? Czy coœ mu siê sta³o? – Jest ca³y, zdrowy i bezpieczny na Haj Qaldun, przynajmniej o ile mi wiadomo – odpar³ Julien. – Po prostu nie otrzyma³ twojego zaproszenia. – Co? – Jakubie – powiedzia³ Julien z wyrzutem. – To by³o bardzo g³upie. Jak mog³eœ zapraszaæ go tutaj? Chorian jest cz³owiekiem Sunteila. Poczu³em narastaj¹cy gniew. – Julien, on jest Romem! Jednym z najbardziej lojalnych i wiernych mi… – Zapewne. Ale jest tak¿e cz³owiekiem Sunteila. Prosisz mnie o rzecz niemo¿liw¹, mon vieux. Flaga, proszê bardzo. Wszystko inne – tylko poproœ. Ale ktoœ, kto jest bezpoœrednio zamieszany w rebeliê przeciwko Imperatorowi? Jakubie! – pokrêci³ g³ow¹. – B¹dŸ rozs¹dny. By³em rozz³oszczony, ale zrozumia³em jego punkt widzenia. Król czy nie król, tu musia³em ust¹piæ. To faktycznie by³ g³upi pomys³, aby zaprosiæ tu Choriana. ¯a³owa³em tego, bo naprawdê chcia³bym, ¿eby tu przyjecha³. By³oby to dla niego wielce po¿yteczne, gdyby zapozna³ siê bli¿ej ze Stolic¹. Pouczaj¹ce by³oby dla niego te¿ przys³uchiwanie siê moim wielodniowym zapewne negocjacjom z Periandrosem. Ale rzeczywiœcie nie powinienem gozapraszaæ. Jakkolwiek oddany by³ mnie, pracowa³ tak¿e dla Sunteila. Wykaza³em siê 339

bezmyœlnoœci¹. Chorian musi trzymaæ siê z daleka od Stolicy. Na razie. Ale mia³ jeszcze odegraæ swoj¹ rolê w kataklizmie, który siê szykowa³.

7

A

wiêc znów kryszta³owe schody i, wysoko w górze, platforma z tronem. Ile¿ to ju¿ razy sta³em na tej wielkiej onyksowej p³ycie u podstawy wynios³ego tronu, i patrzy³em w górê, na w³adcê wszystkich œwiatów gaje? Nigdy nie widzia³em Trzynastego, nie osobiœcie. Za jego panowania szczyty w³adzy nawet mi siê nie marzy³y. By³ Imperatorem w czasach mego dzieciñstwa, ale tak¿e w czasach mojej m³odoœci. Zdawa³o siê, ¿e bêdzie ¿y³ wiecznie. Widzia³em go na tysi¹cach ekranów na wielu œwiatach: niski, zmêczony mê¿czyzna, o pooranej zmarszczkami twarzy, siedz¹cy u szczytu tej wielkiej kryszta³owo-onyksowej piramidy. Kto móg³by pomyœleæ, ¿e bêdzie ¿y³ tak d³ugo? Czternasty to ju¿ zupe³nie inna historia. M³ody i pe³en wigoru. Zasiad³ na tronie z mocnym postanowieniem wymiecenia wszystkich pajêczyn, które zasnu³y k¹ty Imperium podczas nie koñcz¹cego siê panowania jego poprzednika. To za jego rz¹dów po raz pierwszy odwiedzi³em dwór. Szczup³y, smag³y mê¿czyzna, niemal o karnacji Roma, o mi³ych z³otych oczach i sympatycznym uœmiechu. Ale za tym uœmiechem czai³a siê prawdziwa si³a. Pochodzi³ z Copperfield, jak piêciu jego poprzedników. Sk³ama³bym mówi¹c, ¿e dobrze go zna³em, ale spotka³em go osobiœcie i rozmawia³em z nim dwa lub trzy razy. Zmar³ nagle. Kr¹¿y³y plotki, ¿e ktoœ mu w tym pomóg³, bo w zbyt krótkim czasie chcia³ wprowadziæ zbyt wiele reform. I tak nasta³ Piêtnasty Imperator, pasterz z Ensalada Verde, w póŸniejszych latach mój przyjaciel i partner. M¹dry i dobry. I on te¿ ju¿ odszed³, a ja wci¹¿ tu by³em. I sta³em u podnó¿a kryszta³owych schodów, czekaj¹c na wezwanie tego, który zwa³ sam 340

siebie Szesnastym Imperatorem, tego sk¹pego Periandrosa, czwartego Imperatora w moim ¿yciu. O ile to by³ faktycznie Imperator, a nie tylko zbyt pewny siebie pretendent. Czeka³em na fanfary. Aha, oto by³y. Ale nie zagrzmia³y z dawn¹ moc¹ i chwa³¹. To by³o raczej doœæ nêdzne poœwistywanie. Kolejna ma³a oszczêdnoœæ Periandrosa? A mo¿e po prostu bezlitosny czas czyni³ wszystko tylko cieniem i odbiciem dawnych dni? I ten g³os heroldów – Jakub Nirano Rom, Rom baro, Rex Romaniorum! Tytu³ i imiê by³y poprawne, ale w ich g³osach brakowa³o tego ognia, tej si³y. Kiedyœ nawiedzi³em czasy Imperium Rzymskiego na Ziemi. Trzeba wam wiedzieæ, ¿e Imperium gaje stara siê wywodziæ sw¹ tradycjê w³aœnie z Rzymu, i sporo zapo¿yczy³o jeœli chodzi o terminologiê. Zjawi³em siê tam w jego ostatnich dniach, kiedy barbarzyñcy stali ju¿ u bram. Cz³owiek rzadko zdaje sobie sprawê, ¿e ¿yje w czasach schy³ku wielkiego imperium, czuje tylko, ¿e rzeczy nie maj¹ siê tak dobrze, jak ponoæ by³o w przesz³oœci. Œwiadomoœæ koñca przychodzi dopiero po fakcie. Historycy potrzebuj¹ trochê czasu, aby obj¹æ wszystko z wiêkszej perspektywy. Ale ci Rzymianie wiedzieli wtedy, ¿e to nie s¹ po prostu z³e czasy, ale ¿e jest to w ogóle koniec wszelkich czasów. Widzia³em to w ich oczach, w ich poszarza³ych twarzach, w ich przygarbionych plecach. Wszystko w nich krzycza³o, ¿e apokalipsa ju¿ czeka za rogiem. I tu atmosfera by³a podobna. Wyczuwa³o siê w niej zmierzch imperium. Stary porz¹dek koñczy³ siê, i Bóg jeden wiedzia³, co teraz mia³o nadejœæ. I dlatego nawet fanfary i g³osy heroldów by³y s³abe i chwiejne, jakby trawione w¹tpliwoœciami. – Szesnasty Imperator Wielkiego Imperium wzywa Króla Romów do swego tronu! – zaanonsowa³ majordomus. I wtedy ruszy³em na te schody. Powoli. Który to ju¿ raz? W moich krokach nie by³o ju¿ dawnej sprê¿ystoœci. Przygnêbienie i depresja, panuj¹ce tutaj, okaza³y siê zaraŸliwe. Postanowi³em, ¿e wyjadê st¹d jak najszybciej, gdy skoñczê rozmowy z Periandrosem. On sam, mimo dostojnych szat, wydawa³ siê jakiœ skurczony, wychud³y, przygnêbiony. Periandros, jakiego pamiêta³em, by³ pulchnym cz³owiekiem, o g³adkiej skórze, i wygl¹dzie kogoœ, kto lubi przyjemnoœci ¿ycia, a nawet ich nadu¿ywa. By³o to zreszt¹ kompletnie myl¹ce wra¿enie. Bo w Periandrosie by³o tyle radoœci ¿ycia, co w ka341

wa³ku ska³y. Myœlê nawet, ¿e niektóre kawa³ki ska³ przewy¿sza³y go pod tym wzglêdem. Wewn¹trz tego miêkkiego cia³a siedzia³a twarda i sroga dusza, jak krab czaj¹cy siê wewn¹trz s³odkiego owocu. Bóg jeden wie, dlaczego oni wszyscy tacy s¹, ci z Sidri Akrak – ca³a planeta obrzydliwie ponurych i osch³ych typów, cierpi¹cych na skamienienie serc. Teraz Periandros straci³ nawet tê swoj¹ sympatyczn¹ powierzchownoœæ i pozosta³a mu tylko jego ponura akrijska dusza. Za jego plecami, w fotelach przeznaczonych dla Wysokich Lordów Imperium, siedzia³o trzech innych Akrijczyków. Mog³em podziwiaæ totalne przejêcie w³adzy, równie¿ totalne w swej g³upocie. Zazwyczaj Imperator ma tyle rozumu, aby powierzyæ te stanowiska obywatelom ró¿nych, co wa¿niejszych œwiatów, rozszerzaj¹c w ten sposób sw¹ polityczn¹ bazê. Ale Periandros nie wpad³ na ten pomys³, chocia¿ potrzebowa³ poparcia innych œwiatów bardziej ni¿ jakikolwiek Imperator przed nim. On otacza³ siê wy³¹cznie takimi, jak on sam. Trzej jego bracia. O ile wiedz¹ na Akrak, co to brat. Bo moim zdaniem ludzie tacy jak oni, raczej rodz¹ siê w probówkach, jak androidy. Paskudny by³ to widok – te trzy smutne, pozbawione najmniejszych uczuæ twarze, patrz¹ce na mnie z platformy tronowej. – Radosny wielce jest to dzieñ, Jakubie Romie – powiedzia³ Periandros metalicznym g³osem, który wrêcz ocieka³ radoœci¹ – monotonny, beznamiêtny, zupe³nie nieludzki. – Witamy ciê przed naszym obliczem. Naszym! – no tak. Nie omieszka³ wskrzesiæ królewskiego „my”. Wino dla mnie by³o ju¿ gotowe. Wzi¹³em puchar z jego r¹k. Nawet wino straci³o swój smak. By³o cierpkie i wodniste; z³y rocznik. Ledwie siê powstrzyma³em, by mu nie powiedzieæ, ¿e wino powitalne powinno byæ s³odkie. Zamiast tego wykona³em formalny gest, jaki powinien wykonaæ Rom baro stoj¹c przed Imperatorem. Mo¿e Periandros myœla³, ¿e to na jego czeœæ, ale ja robi³em to raczej na swoj¹ czeœæ. Tym gestem bardziej mój status króla potwierdza³em, ni¿ jego status Imperatora. Ale tego nie musia³ wiedzieæ. Na jego twarzy pojawi³ siê na moment blady uœmiech. W³aœnie okaza³ prawdziwe emocje! To by³, jak przypuszczam, jego odpowiednik serdecznego uœcisku. – Wiele ostatnio by³o zamieszania – powiedzia³, – a ja nie cierpiê zamieszania. (Czy¿by darowa³ sobie jednak to „my”?) Ale czasy 342

chaosu siê koñcz¹. Korona Imperium spoczê³a na naszych skroniach (jednak tylko nie do koñca siê przyzwyczai³) i uczynimy wszystko, co tylko bêdzie w naszej mocy, by przywróciæ porz¹dek w Imperium. – Uœmiechn¹³ siê znów pó³gêbkiem, najwyraŸniej usatysfakcjonowany w³asn¹ przemow¹. – Ju¿ wiele dokonaliœmy. Na przyk³ad pomogliœmy naszym braciom Romom w ich k³opotach. Wtr¹caj¹c siê w nie si³¹ i zabijaj¹c mojego syna. Wspania³a pomoc zaiste. – Periandros, czy naprawdê myœlisz, ¿e zamieszanie siê skoñczy³o? – spyta³em Rozleg³y siê syki. Zszokowani lordowie wymienili szybkie spojrzenia. Periandros popatrzy³ na mnie ostro. Za póŸno zrozumia³em sw¹ pomy³kê. Tak po prostu po imieniu? Zapomnia³em nawet o „lordzie”. A teraz nikt nie móg³ tytu³owaæ go inaczej ni¿ „Wasza Wysokoœæ”, nikt, nawet ja. By³y lord Periandros przybra³ aurê królewskiej wielkoœci – Julien u¿y³by s³owa „gloire” – Szesnastego Imperatora. To nie by³a zamierzona obraza z mojej strony. Tak mi siê tylko wymsknê³o. Pamiêta³em w koñcu czasy, gdy Periandros po raz pierwszy zasiad³ miêdzy lordami… wcale nie tak dawno temu. Wiem, ¿e to dziwaczna ma³a kreatura – zdawa³o siê wtedy mówiæ spojrzenie Piêtnastego. – Ale przyda mi siê. Wiêc teraz doœæ ciê¿ko by³o mi braæ na powa¿nie tê dziwaczn¹ ma³¹ kreaturê, siedz¹c¹ na tronie mojego starego przyjaciela. Dla celów praktycznych szybko pospieszy³em z przeprosinami. Stare przyzwyczajenie, et cetera, et cetera… Periandros wydawa³ siê usatysfakcjonowany. – Sami jeszcze nie w pe³ni przywykliœmy do naszej wysokiej pozycji – powiedzia³ ³agodz¹co. £adnie powiedziane. Chocia¿ ja osobiœcie nie zwraca³bym tak bardzo uwagi na to królewskie „my”, jak to najwyraŸniej czyni³ Periandros. – To musi byæ wielki ciê¿ar, Wasza Wysokoœæ – rzek³em uni¿enie. – Przygotowywaliœmy siê do tego ca³e ¿ycie. Na moim œwiecie, na Sidri Akrak, mamy d³ug¹ tradycjê s³u¿by dla Imperium. (Wci¹¿ jednak siê myli z tym „my”.) Siódmy Imperator, Jedenasty… a teraz ponownie nasz œwiat zosta³ zaszczycony t¹ ciê¿k¹ s³u¿b¹. Pochyli³ siê ku mnie i spojrza³ przenikliwie, jakby chcia³ odczytaæ moje myœli. Bo¿e dopomó¿, gdyby to potrafi³, zobaczy³by obrzydzenie dla swej nêdznej ma³ej duszy, wype³niaj¹ce wszystkie pory 343

mojego cia³a. Inna sprawa, ¿e chwilê póŸniej ja móg³bym ¿a³owaæ, ¿e nie siedzê sobie nadal spokojnie w oubliette Szandora. Zwil¿y³ usta. – A ta twoja abdykacja? Jak mam j¹ rozumieæ? – To by³a czysto wewnêtrzna sprawa Romów, Wasza Wysokoœæ. Posuniêcie polityczne, mo¿e nie do koñca dobrze przemyœlane. – Aha. – Zosta³a wycofana. Uniewa¿niona. Jeœli chodzi o mnie i o mój lud, nie by³o przerwy w moim panowaniu. – A roszczenia twojego syna Szandora? – Pomy³ka, Wasza Wysokoœæ. To by³a szalona uzurpacja, ale teraz wszystko znów jest pod kontrol¹. A wraz ze œmierci¹ Szandora ca³a ta sprawa straci³a jakiekolwiek znaczenie. Nie ma ¿adnych innych roszczeñ do tronu Królestwa Romów. Periandros chyba naprawdê siê zdziwi³. – Szandor nie ¿yje? – Zosta³ zabity podczas inwazji oddzia³ów imperialnych – odpowiedzia³em, mo¿e trochê za ostrym tonem. Musia³ skonsultowaæ siê z lordami. Nast¹pi³a szybka wymiana szeptów w twardym dialekcie akrijskim. Widaæ Julien mówi³ prawdê, ¿e Periandros nie odpowiada za œmieræ Szandora. NajwyraŸniej by³o to samowolne dzia³anie jakiegoœ nazbyt us³u¿nego genera³a. Teraz jednak mog³o mi to nieco u³atwiæ rozmowê z Periandrosem. Kiedy siê do mnie odwróci³ ponownie, widzia³em w jego oczach niemal wspó³czucie. A mo¿e cierpia³ na niestrawnoœæ? Ale chyba jednak to by³o wspó³czucie. Potraktujmy go jak cz³owieka. Wprawdzie ludzkie emocje s¹ mu obce, ale mo¿e siê chocia¿ stara. W ka¿dym razie z³o¿y³ mi kondolencje, a ja mu podziêkowa³em. Powiedzia³em mu, ¿e Szandor sprawia³ mi ogromne k³opoty, ale jednak by³ cia³em z mego cia³a, et cetera, et cetera. Szesnasty przytakn¹³ powa¿nie. Mo¿e by³ zafascynowany naszym starym romskim zwyczajem oddawania wszystkiego za rodzinê. Po chwili jednak, ku jego wyraŸnej uldze, i mojej w³aœciwie te¿, porzuciliœmy temat Szandora i powróciliœmy do tematu w³adzy, który dla nas obu by³ znacznie wygodniejszy. W swój zwyk³y, osch³y sposób wyjaœni³ mi, ¿e obaj znajdujemy siê w bardzo niepewnej sytuacji. Pomyœla³em, ¿e moja sytuacja jest znacznie mniej niepewna ni¿ jego, ale zostawi³em tê myœl dla siebie. Poza tym mimo wszystko zdawa³em sobie sprawê, ¿e nie potrzeba a¿ Szandora, ¿eby obaliæ króla. Nawet ktoœ tak lojalny i oddany jak 344

Damiano móg³ to uczyniæ, gdyby doszed³ do wniosku, ¿e jestem ju¿ za stary i zaczynam robiæ nieprzewidywalne i niebezpieczne posuniêcia. Mo¿e nawet uzyska³by b³ogos³awieñstwo Polarki. W ludzkiej historii jest wiele przyk³adów królów usuniêtych z tronu przez swych najbardziej zaufanych krewnych i wspó³pracowników, rzekomo dla dobra kraju. Rzeczywiœcie, moja pozycja te¿ nie by³a a¿ taka niewzruszona. – Tak. Potrzebujemy siê nawzajem – zgodzi³em siê z Periandrosem. W polityce, jak powiedzia³ jakiœ stary filozof gaje – Szekspir, Sokrates… jeden z nich… – powstaj¹ czasem naprawdê dziwne zwi¹zki. Nigdy nie wyobra¿a³em sobie, ¿e mogê potrzebowaæ Periandrosa. Ale te¿ nigdy nie wyobra¿a³em sobie Periandrosa siedz¹cego na imperialnym tronie. Szybko doszliœmy do porozumienia. Odbêdzie siê publiczna ceremonia z ca³¹ pomp¹, sztucznymi ogniami i tak dalej, potwierdzaj¹ca moj¹ w³adzê jako Króla Romów. £¹cznie z dotkniêciem ber³em i tym podobnymi. Zaprosi siê ze wszystkich œwiatów ca³¹ arystokracjê, zarówno, gaje jak i romsk¹. Bêdzie to najwiêkszy spektakl w tym stuleciu. – Zapalimy tak¿e wszystkie god³a i flagi? – spyta³em niewinnie. – Oczywiœcie – odpar³ Periandros. Trochê siê jednak zirytowa³. – Jak¿e mo¿na bez tego? Przecie¿ zaprosimy ca³¹ arystokracjê. – Tak tylko pyta³em. A wiêc planowa³ pe³n¹ celebrê, i niech diabli porw¹ koszty. Teraz dopiero widzia³em, ¿e naprawdê traktuje to serio, wzi¹wszy pod uwagê wydatki, jakie mia³ ponieœæ. Chocia¿ przemknê³o mi przez myœl, ¿e mo¿e chcieæ, abyœmy i my siê do³o¿yli. To by³o w porz¹dku. Taka ceremonia powtórnego namaszczenia mog³a przynieœæ nam obu wielkie korzyœci. Dla mnie oznacza³aby wyjaœnienie wszystkich niejasnoœci, jakie mog³y siê pojawiæ po tym czynie lorda Narii, kiedy to, dzia³aj¹c jako regent, dotkn¹³ ber³em ramienia Szandora. Dla Periandrosa zaœ oznacza³oby uniewa¿nienie czynu Narii, a tym samym wykreœlenie jego jednodniowej uzurpacji w³adzy Imperatora. Wszystkie œwiaty dowiedzia³yby siê, ¿e Jakub Nirano jest znów nie kwestionowanym i do¿ywotnim Rom baro, a dla Periandrosa oznacza³o to zarazem uznanie jego w³adzy jako Imperatora i zwierzchnoœci przez króla Romów. By³a jeszcze jedna drobna sprawa. Ale nawet ten nie znaj¹cy ludzkich uczuæ Periandros, okaza³ lekkie za¿enowanie, gdy siê z ni¹ 345

do mnie zwraca³. Chodzi³o o szpiegowanie na jego rzecz. Chcia³, aby moi romscy piloci sk³adali mi raporty o ruchach lorda Narii i lorda Sunteila, a ja ze swej strony mia³em dostarczaæ te informacje jemu. Oczywiœcie sformu³owa³ zdanie w taki sposób, ¿e imiona Narii i Sunteila nie pad³y wprost. Ba, mog³em nawet zinterpretowaæ jego proœbê w ten sposób, ¿e interesuj¹ go szczegó³owe dane statystyczne na temat obrotu handlowego miêdzy œwiatami. Ale ja dobrze wiedzia³em, czego ode mnie chce. – Oczywiœcie – odpowiedzia³em. – Nie widzê przeszkód. – A wiêc rozumiemy siê? – W pe³ni – odpar³em. Wsta³ i wyci¹gn¹³ do mnie puchar z po¿egnalnym winem. Post¹pi³em ku niemu, by go przyj¹æ, i wtedy mog³em mu siê przyjrzeæ z bliska. W ci¹gu ostatnich kilku minut dostrzega³em bowiem coœ dziwnego, i teraz w³aœnie chcia³em zbadaæ tê sprawê z mniejszej odleg³oœci. Zdawa³o mi siê, ¿e prawie niezauwa¿alnie migota³ po bokach cia³a, zupe³nie tak, jakby rozpada³a siê jego struktura. Nie by³em pewien, ale z tego, co widzia³em, Szesnasty mia³ lekki k³opot z zachowaniem cia³a w stanie materialnym. To jest charakterystyczne dla doppelgangerów: one s¹ tylko prawie dok³adnymi duplikatami istot ludzkich, z których s¹ generowane, ale od chwili, gdy opuszcz¹ matrycê, podlegaj¹ postêpuj¹cej degeneracji, i tylko bystre oko mo¿e czasem to dostrzec, choæ w pocz¹tkowym okresie ¿ycia zmiany s¹ bardzo subtelne. Czy¿bym ca³y czas rozmawia³ z doppelgangerem Imperatora? Dyskutowa³em z nim, popijaliœmy razem z nim wino, patrzy³em mu w oczy, uk³ada³em powa¿ne plany polityczne, i ca³y czas mia³em do czynienia z ¿a³osn¹ symulacj¹ autentycznego Szesnastego, który do tego stopnia straci³ rozum ze strachu przed zabójstwem, ¿e obawia³ siê go nawet z rêki króla Romów? Czy siedzia³ teraz gdzieœ ukryty i przygl¹da³ siê naszej rozmowie, a mo¿e nawet przekazywa³ bezpoœrednio myœli swojemu sobowtórowi? Jesu Chreczuno, Mojsczel i Abraham! Có¿ za absurd! Co za obelga! Ale mo¿e jednak nie mia³em racji. Przyjrza³em siê uwa¿nie, i wci¹¿ nie by³em pewien. Mo¿e to tylko z³udzenie? Mo¿e iskierki migota³y w moich oczach, a nie na ciele Imperatora? Nie mog³em go przecie¿ pomacaæ, ¿eby siê upewniæ. Wypi³em wiêc kilka ³yków wina, i zszed³em po kryszta³owych schodach. – No? – zapyta³ Polarka – jak posz³o? 346

– Mniej wiêcej zgodnie z oczekiwaniami. Ma³e pompatyczne gówno. On naprawdê uwa¿a siê za Imperatora. A najœmieszniejsze jest to, ¿e ja te¿ myœlê, ¿e nim jest. Ale jedna cholerna rzecz by³a bardzo dziwna. – Co takiego? Powiedzia³em mu o swoich podejrzeniach, ¿e na audiencji przyj¹³ mnie doppelganger Imperatora. Polarka klasn¹³ w d³onie i rozeœmia³ siê. – To¿ to ca³y Periandros! – krzykn¹³. – Mo¿e myœla³, ¿e masz bombê w w¹sach? On naprawdê chce ¿yæ wiecznie. – Na pewno chce do¿yæ do chwili, gdy Naria i Sunteil pogodz¹ siê z faktem, ¿e jest Imperatorem – powiedzia³em. – Nie s¹dzê, aby zdo³a³ ¿yæ tak d³ugo – odpar³ Polarka. Potrz¹sn¹³ g³ow¹. – Doppelganger! Uwierzy³byœ? – Nie jestem zupe³nie pewien – przypomnia³em mu. – Ale to do niego podobne. Jak myœlisz, czy na tê wielk¹ ceremoniê twojego powtórnego namaszczenia te¿ poœle doppelgangera? Jeœli ktoœ naprawdê zamierza go zamordowaæ, to bêdzie to dobra okazja. – Zw³aszcza ¿e zamachowiec za³atwi te¿ za jednym zamachem wszystkich w promieniu dziesiêciu metrów od niego – zauwa¿y³em ponuro. Polarka zachmurzy³ siê. – Wiesz co, Jakubie? Mo¿e ty te¿ powinieneœ wys³aæ doppelgangera na tê ceremoniê?

8

A

le wielka ceremonia ponownego namaszczenia nigdy siê nie odby³a. A Periandros przekona³ siê, ¿e niezale¿nie od tego, za iloma doppelgangerami siê ukryje, naprawdê zdeterminowany zabójca i tak znajdzie sposób, by go dopaœæ. Sta³o siê to trzy dni po mojej audiencji. Zdalnie sterowany szerszeñ w jego ³aŸni, diaboliczny ma³y sztuczny owad, wtoczy³ mu tak silny jad, ¿e zmar³ wci¹¿ jeszcze trzymaj¹c w rêku myd³o. Mo¿esz u¿ywaæ doppelgangerów do wielu rzeczy, ale nie mog¹ siê za ciebie k¹paæ. 347

Kilka godzin póŸniej, zanim nawet dowiedzia³em siê o tym tragicznym wydarzeniu w imperialnej ³aŸni, wyl¹dowa³ w porcie statek kosmiczny „Klejnot Imperium”, wioz¹cy niezwykle dostojnego goœcia. Oto wraca³ lord Sunteil, z zadziwiaj¹cym wyczuciem w³aœciwego czasu, po spêdzeniu kilku miesiêcy na wygnaniu, czy te¿ jeœli wolicie, w ukryciu. Tak, to by³ ten sam statek klasy Supernowa, który zawióz³ mnie z Xamur na Galgalê, kiedy lecia³em za³atwiæ drobne nieporozumienie z Szandorem, statek, którego pilotem by³ Petsza le Stevo z Zimbalou, a kapitanem, równie¿ niewiarygodnym zbiegiem okolicznoœci, by³ szykowny Therione – pochodz¹cy z Feniksa, œwiata lorda Sunteila. Pierwsz¹ rzecz¹, jak¹ zrobi³ Sunteil po przybyciu do Stolicy, by³o obwo³anie siê Imperatorem. Zadziwiaj¹co szybko dotar³a do niego wieœæ, ¿e Periandrosa nie ma ju¿ wœród ¿ywych. W wywa¿onych s³owach Sunteil wyrazi³ smutek z powodu œmierci lorda Periandrosa, którego bynajmniej nie tytu³owa³ Szesnastym Imperatorem. On sam natomiast przyj¹³ w³aœnie taki tytu³. Zgodnie z jego s³owami, zosta³ Szesnastym Imperatorem natychmiast po œmierci Piêtnastego, ale niestety zatrzyma³y go wówczas nie cierpi¹ce zw³oki sprawy w sektorze Haj Qaldum, i nie móg³ osobiœcie zaj¹æ siê centralnym rz¹dem. Drug¹ rzecz¹, jak¹ zrobi³ lord Sunteil po przybyciu do Stolicy, by³a desperacka ucieczka. Musia³ siê ratowaæ, bo grozi³a mu œmieræ. Zaledwie bowiem skoñczy³ obwieszczaæ, ¿e jest Imperatorem, przyby³ oddzia³ gwardzistów Imperium, by go aresztowaæ. Sunteil zdo³a³ jednak jakoœ czmychn¹æ z portu, i znikn¹³ gdzieœ w po³udniowej czêœci miasta. To zdumiewaj¹ce, ¿e mimo i¿ tak szybko dosz³a do niego wiadomoœæ o œmiertelnym wypadku Periandrosa w jego prywatnych komnatach, Sunteil nie zdo³a³ w porê dowiedzieæ siê o innym wa¿nym wydarzeniu, a mianowicie o tym, ¿e jego rywal, lord Naria, tak¿e pojawi³ siê sekretnie na planecie, i ¿e Naria – czy te¿ Szesnasty Imperator, bo wola³, by tak go w³aœnie nazywano – zdo³a³ po cichu zdobyæ poparcie sporej czêœci imperialnej armii. W czasie, gdy Sunteil wci¹¿ wyg³asza³ w porcie mowê na swoj¹ czeœæ, Naria przej¹³ kontrolê nad pa³acem Imperatora i przyj¹³ ho³d parów Imperium, którzy okazali siê bardzo otwarci na jego argumenty, chocia¿, jak sobie wyobra¿am, byli te¿ nieco zdezorientowani. Trochê póŸniej tego interesuj¹cego dnia, który z ca³a pewnoœci¹ bêdzie niezwyk³ym wyzwaniem dla historyków w nastêpnym stuleciu, zmar³y lord Periandros pojawi³ siê nieoczekiwanie na ekranach 348

telekomunikacyjnych. Pog³oski o jego œmierci – jak nas poinformowa³ – by³y nieprawdziwe. W dalszym ci¹gu jest Szesnastym Imperatorem, i wzywa lojalnych poddanych, aby nie dawali pos³uchu k³amstwom tego przestêpcy lorda Sunteila, i stawili opór atakowi na pa³ac imperialny, dokonanemu przez tego przestêpcê, lorda Nariê. Jednym s³owem, w barszczu by³y ju¿ nawet nie dwa, lecz trzy grzyby. Prosty i zrozumia³y zamach stanu Periandrosa nagle zamieni³ siê w trójstronn¹ wojnê domow¹. Fragmenty tych wiadomoœci zaczê³y docieraæ do mojego pa³acu dopiero ko³o po³udnia. Pierwsz¹ rzecz¹, jak¹ us³yszeliœmy, by³a przemowa Sunteila w porcie. Wtedy te¿ dowiedzieliœmy siê o œmierci Periandrosa. Polarka, Damiano, Jacinto i ja zasiedliœmy natychmiast przed ekranem, staraj¹c siê zrozumieæ, o co chodzi. Nagle przemowa Sunteila zosta³a przerwana, a kamera pokaza³a salê obrad pa³acu Imperatora. Otrzymaliœmy zbli¿enie zw³ok Periandrosa. Spoczywa³y na katafalku, owiniête b³yszcz¹cymi brokatowymi szatami. Tylko twarz by³a odkryta. Kamera skupia³a siê przede wszystkim na tej ods³oniêtej twarzy, i by³a to niew¹tpliwie twarz Periandrosa. Wydawa³ siê autentycznie martwy. Z dworu s³yszeliœmy coraz wyraŸniejsze i coraz bardziej niepokoj¹ce odg³osy walki. Wy³y syreny, rozleg³y siê pierwsze eksplozje. – Nie podoba mi siê to wszystko – mrukn¹³ Polarka. Jego postaæ migota³a. Wiedzia³em, ¿e w³aœnie zaczyna nieœwiadomie nawiedzaæ, jak zazwyczaj czyni³ w chwilach stresu. Skaka³ dziko przez epoki i lata œwietlne, ale w realnym œwiecie by³ nieobecny tylko u³amki sekund. – Jakubie, powinniœmy st¹d wia栖 powiedzia³ miêdzy dwoma skokami. – Ci szaleni gaje zaraz zaczn¹ siê nawzajem wyrzynaæ, a my tkwimy w samym œrodku zamieszania. – Czekaj – powstrzyma³em go – Sunteil jest wystarczaj¹co sprytny, by kontrolowaæ sytuacjê. Bêdzie chcia³ spêdziæ w jedno miejsce wszystkich lojalnych Akrijczyków Periandrosa, a potem… – Patrzcie – przerwa³ mi Damiano zmienionym g³osem, wskazuj¹c ekran. Pokaza³a siê tam twarz lorda Narii, jego purpurowa skóra, szkar³atne w³osy i zimne, niebieskie oczy. Obwieszcza³a nam, ¿e jest jedynym prawowitym Szesnastym Imperatorem… i nagle zrobi³o siê weso³o… – Jakub – powiedzia³ Polarka, nawiedzaj¹c jak wœciek³y. Do pokoju wjecha³ robot. 349

– Przy bramie stoi mê¿czyzna szukaj¹cy schronienia – oznajmi³. – Mam go wpuœciæ? Damiano rozeœmia³ siê chrapliwie. – Pewnie Sunteil szuka kryjówki. – Poda³ imiê Chorian z Feniksa – powiedzia³ metalicznym g³osem robot. – Chorian? Rzuci³em siê do tablicy kontrolnej i prze³¹czy³em kamery na bramê. Rzeczywiœcie sta³ tam Chorian, ciê¿ko dysz¹cy, spocony i przestraszony. By³ chyba sam. Prawie wcisn¹³ siê w bramê. Pos³a³em po niego robota. – SprawdŸ, czy nie ma ukrytej broni – zawo³a³ Polarka. – Myœlisz, ¿e posun¹³by siê a¿ do tego? – spyta³ Damiano. – To jest zwariowany dzieñ. Ka¿dy mo¿e zrobiæ wszystko. A co, jeœli przys³ano go tutaj, aby zamordowa³ Jakuba? Damiano odwróci³ siê ku mnie zszokowany. – Na mi³oœæ Bosk¹, Jakubie! Gdyby ten ch³opak chcia³ ciê zamordowaæ, przecie¿ zrobi³by to na Mulano. – SprawdŸcie go mimo wszystko – powiedzia³em. – To przecie¿ nie zaszkodzi. Polarka ma racjê. To zwariowany dzieñ. Ale wtedy szaleñstwo dopiero siê zaczyna³o. Chorian, dok³adnie przeszukany i przeskanowany, pojawi³ siê przed nami kilka minut póŸniej. Wygl¹da³ kiepsko: rozszerzone strachem oczy, trzês¹ce siê nogi, wyczerpanie. Poda³em mu œrodek uspokajaj¹cy. – Dziêki Bogu, ¿e jesteœ bezpieczny – powiedzia³ prawie p³acz¹c. – Nie wyobra¿asz sobie, co siê tam dzieje. – Co robisz tu w Stolicy? – zapyta³em. – Przylecia³em z Sunteilem na „Klejnocie Imperium”. W porcie zaatakowali nas ca³¹ hord¹ ¿o³nierze imperialni. Co za szaleñstwo! W mieœcie wszyscy siê nawzajem morduj¹, nie wiem jak uciek³em… – Spokojnie, ch³opcze. Czy Sunteil zosta³ zabity? – Nie s¹dzê. – Chorian wzi¹³ g³êboki oddech. – By³ ze swoim ochroniarzem i chyba zdo³ali siê wydostaæ. Ja przeskoczy³em przez luk baga¿owy i wyczo³ga³em siê do sk³adu, a potem na zewn¹trz. Bieg³em tu ca³¹ drogê. Walcz¹ wszêdzie. Nie wiem, kto. Wojska wierne Periandrosowi, wojska wierne Sunteilowi… – I nie zapominaj o Narii – podpowiedzia³ Damiano. – Naria? – zdziwi³ siê Chorian. 350

– Naria jest w pa³acu – wyjaœni³em mu. – To on wys³a³ ¿o³nierzy, by aresztowali Sunteila. W³aœnie s³yszeliœmy, ¿e proklamowa³ siê Imperatorem. Zaraz po tym, jak pokazali zw³oki Periandrosa. – Pokazali Periandrosa? – Tak w szatach pogrzebowych. Wydawa³ siê bardzo spokojny. Zdaje siê, ¿e mia³ szczêœcie, unikaj¹c tego chaosu. Polarka zwróci³ siê do Choriana: – Czy to Sunteil stoi za œmierci¹ Periandrosa? – Oczywiœcie. Sztuczny szerszeñ w ³aŸni. A potem Sunteil wyl¹dowa³, i og³osi³ siê Imperatorem. Chcia³em powiadomiæ o wszystkim Jakuba, ale nie by³o jak. Ludzie Imperatora obserwowali was bardzo dok³adnie, monitorowali kana³y ³¹cznoœci. – Monitorowali kana³y komunikacyjne króla Romów? – wrzasn¹³ rozz³oszczony Polarka. – Zasraniec! ¯mija! Nie ma w nim ani krzty godnoœci! – Ten cz³owiek jest martwy – przypomnia³ Jacinto. – Nie b¹dŸ tego taki pewien – powiedzia³ Biznaga. Wskazywa³ ekran. – Lolmiszo melalo bitoso poreskoro – zamrucza³ Damiano, zdumiony i przera¿ony, czyni¹c znaki ochronne przeciw demonom. W chwilê póŸniej ja robi³em to samo. Z ekranu patrzy³ bowiem na nas Periandros, wprawdzie osch³y i ponury jak zawsze, ale niew¹tpliwie ¿ywy. Og³asza³, ¿e w dalszym ci¹gu stoi na czele rz¹du i wzywa wszystkich lojalnych obywateli, aby bez litoœci rozprawili siê ze zdrajcami. – Jak to mo¿liwe? – wyszepta³ Chorian. – Szerszeñ… – Mo¿e zabi³ któregoœ z doppelgangerów – zasugerowa³em. – Na pewno nie. By³ zaprogramowany na poszukiwanie ¿ycia. Reagowa³ na metabolizm. Nigdy nie zaatakowa³by doppelgangera. Nie rozumiem, dlaczego Periandros jeszcze ¿yje… Przerwa³ mu œmiech Polarki. – On nie ¿yje. To jest doppelganger. – Wyg³aszaj¹cy przemowê? – zdumia³ siê Damiano. – Doppelganger wyg³aszaj¹cy przemowê? Wystêpuj¹cy z roszczeniami do tronu? – Dlaczego nie? Jakub s¹dzi, ¿e na audiencji przyj¹³ go tak¿e doppelganger. Ale nie jest pewien. Periandros u¿ywa jakichœ doppelgangerów nowego typu, i któryœ z nich najwyraŸniej prze¿y³ zamachy i próbuje zasi¹œæ na tronie. – Ale dlaczego doppelganger chcia³by byæ Imperatorem? – spyta³ Biznaga. – Przecie¿ bêdzie ¿y³ najwy¿ej kilka lat. 351

– Tego mo¿e nie wiedzie栖 odpar³ Polarka. – Mo¿e nawet nie wiedzieæ, ¿e jest doppelgangerem. Po prostu robi to, co robi³by Periandros. – Jesu Chreczuno, Sunto Mario – mrukn¹³em. – Trzech Imperatorów naraz! I jeden z nich w dodatku nie¿ywy! Ulice miasta rozbrzmiewa³y coraz gwa³towniejszymi odg³osami walki. I coraz bli¿szymi…

9

P

od wieczór zrobi³o siê ciszej. Nowy kana³ telekomunikacyjny Imperium zajmowa³ siê prawie wy³¹cznie Nari¹, który regularnie wzywa³ do zaprzestania walk, ale ka¿da transmisja by³a przerywana przez wchodz¹cych na fale stronników Periandrosa, g³osz¹cych, ¿e on ¿yje, i wci¹¿ sprawuje w³adzê. Ilekroæ na ekranie pojawia³ siê sam Periandros, przygl¹da³em mu siê uwa¿nie, staraj¹c siê stwierdziæ ponad wszelk¹ w¹tpliwoœæ, czy jest, czy te¿ nie doppelgangerem. Ale obraz ukazuj¹cy siê na ekranie nie dawa³ pewnoœci. Jeœli zamach zosta³ przeprowadzony tak, jak mówi³ Chorian, wówczas Periandros prawie na pewno ju¿ nie ¿y³, a my mieliœmy do czynienia z doppelgangerem. Tak czy inaczej, na razie rz¹dzi³ Naria. To on siedzia³ w pa³acu imperialnym. Periandros, czy te¿ jego doppelganger, nie ujawniali miejsca swego pobytu. O Sunteilu od czasu jego wielkiej mowy w porcie, nie by³o s³ychaæ absolutnie nic. My zaœ na razie zostaliœmy w pa³acu, i czekaliœmy na rozwój sytuacji. W œrodku nocy powiedziano mi, ¿e Julien de Gramont chce pilnie ze mn¹ rozmawiaæ przez komunikator. By³o ju¿ tak póŸno, ¿e nie czu³em potrzeby pilnie rozmawiaæ z kimkolwiek, ale poniewa¿ wczorajszy dzieñ nie by³ jednak zupe³nie zwyczajny, wsta³em niechêtnie i przekrêci³em w³¹cznik. Julien wygl¹da³ fatalnie. Opuchniête oczy, bródka w nie³adzie, przekrzywiony ko³nierz. ¯adnych radosnych francuskich okrzyków, ¿adnych wymyœlnych ozdobników. – Szesnasty Imperator – powiedzia³ krótko – domaga siê natychmiast konferencji z Królem Romów. 352

– Który Szesnasty? – zapyta³em wprost, nie przejmuj¹c siê dyplomacj¹. – Oczywiœcie dawny lord Periandros – odpar³ Julien zmêczonym g³osem. Jak bardzo, to trwanie do ostatka przy swym patronie by³o charakterystyczne dla Juliena. Przecie¿ dwóch innych pretendentów zg³osi³o ju¿ roszczenia do tytu³u, a sam Periandros nie ¿y³. Julien zawsze broni³ do koñca przegranych spraw. A wiêc nadal musia³ nazywaæ Periandrosa Szesnastym. Czego mo¿na oczekiwaæ od kogoœ, kto w g³êbi duszy wci¹¿ marzy o przechadzaniu siê lustrzanymi korytarzami Wersalu, jako prawdziwy nastêpca wielkiego Ludwika XIV? – Julien, lord Periandros zosta³ zamordowany wczoraj rano. – To nieprawda. Rozmawia³em z nim godzinê temu. – Z nim, czy z jego doppelgangerem? – Nie u³atwiasz mi zadania, mon vieux. – Julien, nie mogê negocjowaæ z sobowtórem! – Wed³ug mnie on jest prawdziwy i ¿ywy. – A to cia³o, które Naria wystawi³ w pa³acowej sali konferencyjnej? Julien wzruszy³ ramionami. – Atrapa, a mo¿e projekcja? Jakaœ iluzja? Sk¹d mam wiedzieæ? Nom d’un nom, do kroæset! Jakub, mówiê ci, ¿e rozmawia³em z lordem Periandrosem godzinê temu! On ¿yje i sprawuje w³adzê. – Ale Naria zaj¹³ pa³ac – argumentowa³em. – Tak siê wydaje. Jednak Imperatorem jest Periandros. Panuje wielkie zamieszanie, ale to lord Periandros jest Imperatorem. B³agam ciê, mon ami, nie mêcz mnie d³u¿ej. To jest okropny dzieñ dla nas wszystkich. Porozmawiasz z nim? Skin¹³em g³ow¹ i Julien po³¹czy³ mnie z Periandrosem. Albo tym czymœ, co twierdzi³o, ¿e jest Periandrosem. Zabawna sprawa. Przeciwnoœci losu najwyraŸniej dobrze na niego wp³ywa³y. Wygl¹da³ na znacznie mniej przygnêbionego i ponurego ni¿ ten Periandros, którego widzia³em na tronie kilka dni temu. Znacznie bardziej o¿ywiona wersja starego Periandrosa. To oczywiœcie natychmiast wzbudzi³o moje podejrzenia. Jak na cz³owieka, który w³aœnie zosta³ wyrzucony ze swego pa³acu w wyniku zamachu stanu, by³ zbyt spokojny. Przy³o¿y³em nos niemal do samego ekranu, poszukuj¹c lekkiego migotania na krawêdziach, które zdradzi³oby doppelgangera. Gestem te¿ nakaza³em czyniæ to samo Polarce i Damianowi. 23 – Czas trzeciego wiatru

353

– ¯a³ujemy bardzo, ¿e zachowa³eœ dziœ milczenie – powiedzia³ Periandros prosto z mostu. Jak zwykle bez najmniejszej uprzejmoœci. Ale nie zapomnia³ o królewskim „my”. – Mieliœmy nadziejê, ¿e wydasz oœwiadczenie potêpiaj¹ce anarchiê, która wybuch³a w Stolicy. Mówi³ nieŸle. Przekonuj¹co. Ten jego ciê¿ki, ponury styl. Czy móg³ byæ to mimo wszystko prawdziwy Periandros? Ten, który czai³ siê gdzieœ z ty³u, gdy ja wspina³em siê po kryszta³owych schodach, by z³o¿yæ ho³d doppelgangerowi? – Nie mia³em wiarygodnych wiadomoœci o wydarzeniach wczorajszego dnia – odpowiedzia³em mu. – Zdawa³o mi siê wiêc, ¿e najrozs¹dniej bêdzie najpierw dowiedzieæ siê, co jest prawd¹, a co nie. Poza tym nie wiem, czy w³aœciwe jest, aby Król Romów wyg³asza³ oœwiadczenia dotycz¹ce wewnêtrznych spraw Imperium. Nie³atwe pytanie. Zapad³a cisza, jakby nastêpowa³a u niego mentalna zmiana biegów. Doppelgangery tak siê zachowuj¹. Nie s¹ specjalnie wprawne w sztuce konwersacji… zupe³nie jak Akrijczycy. Nadal nie wiedzia³em, co o tym s¹dziæ. Po chwili Periandros podj¹³: – Mog³eœ odegraæ rolê si³y stabilizuj¹cej. Wci¹¿ nie jest na to za póŸno. Czy teraz coœ mignê³o? Coœ zadrga³o na samej krawêdzi? Ma³a trudnoœæ w utrzymywaniu struktury koœci? I dlaczego, u diab³a, tak lœni³? Zapyta³em go, czego w³aœciwie ode mnie oczekuje. Czy moje oœwiadczenie przekona Nariê, aby opuœci³ pa³ac? Albo Sunteila, by wyjecha³ z powrotem na Feniksa? – Gdybyœ publicznie podtrzyma³ swoje poparcie dla nas, jako Imperatora, wezwa³ swoich w³asnych poddanych, by nie uczestniczyli w rebelii i zwróci³ siê do zbuntowanych lordów, aby dla dobra ca³ej ludzkoœci wycofali swe pretensje do tronu, pomóg³byœ przywróciæ porz¹dek – odpar³ Periandros. Mówi³ to ca³kiem powa¿nie, tak jakby wiele razy przeæwiczy³ tê kwestiê… jakby by³ zaprogramowany. Stara³em siê braæ poprawkê na zwyczajowy sposób mówienia Akrijczyków. Ich g³osy zawsze brzmia³y beznamiêtne, mechanicznie i wszyscy mieli na twarzach przyklejony taki sam niezmienny uœmiech. Nie by³o w ich mowie za grosz improwizacji, poezji, ludzkiego ognia. A mimo to w¹tpi³em coraz bardziej, ¿e rozmawiam z istot¹ z krwi i koœci. 354

Teraz w³aœnie przekonywa³ mnie, jak wa¿ne jest dla nas obu, abyœmy ze sob¹ wspó³pracowali, bo obaj znaleŸliœmy siê w bardzo trudnej sytuacji. Mówi³, jak po¿yteczni moglibyœmy byæ dla siebie nawzajem jeœli chodzi o zachowanie obu naszych tronów i w dalszej pracy nad przywróceniem ³adu w Imperium. Wszystko to ju¿ oczywiœcie od niego s³ysza³em. Zacz¹³ mówiæ o wielkiej ceremonii ponownego namaszczenia, któr¹ przeprowadzi, gdy tylko pomogê mu siê pozbyæ rebeliantów z pa³acu, mówi³ o dotkniêciu ber³em, o arystokratach ze wszystkich œwiatów, o wielkim spektaklu. Mówi³ o wszystkim tak szczegó³owo, jakbyœmy ju¿ nie dyskutowali nad tym projektem podczas moje audiencji kilka dni wczeœniej. Teraz by³em przekonany, ¿e mam do czynienia z doppelgangerem. Cokolwiek lub ktokolwiek wiód³ ze mn¹ rozmowê w sali tronowej, nie by³ to z pewnoœci¹ ten sam twór, z którym rozmawia³em teraz. I przebieg naszej rozmowy nie zosta³ mu przekazany dok³adnie. Teraz zacz¹³em te¿ dostrzegaæ inne piêtna doppelgangera. Drobne zawirowania struktury, nieznaczne zaburzenia kszta³tu. By³o to ju¿ dla mnie oczywiste, nawet na ekranie. Nie przerywa³em mu jednak. Pozwala³em p³yn¹æ temu potokowi s³ów, a sam przemyœliwa³em nad w³aœciw¹ strategi¹ postêpowania. Nie by³o sensu zawieraæ sojuszu z doppelgangerem. Uznaj¹c prawdziwego Periandrosa, poszed³em ju¿ na wystarczaj¹co du¿y kompromis. Ale to ostatecznie mo¿na wyt³umaczyæ. By³ wówczas jedynym Imperatorem w Stolicy, wiêc co niby mia³em zrobiæ? Odmówiæ uznania go? Ale teraz Periandros prawie na pewno nie ¿yje, a jego pretensje do tronu podtrzymuje tylko jedna lub kilka jego replik, zreszt¹ krótko ¿yj¹cych i w zasadzie g³upich. Tymczasem w pa³acu siedzi ju¿ inny lord, w dodatku uznany przez parów… Tak, pomyœla³em, muszê zwodziæ tego doppelgangera, a w tym czasie skontaktowaæ siê z Nari¹. Periandros na ekranie wci¹¿ gada³ o warunkach naszego sojuszu, który niew¹tpliwe zawrzemy, ale ja s³ucha³em go tylko jednym uchem. Nagle otworzy³y siê drzwi mojego pokoju i na progu stan¹³ Chorian. Gwa³townym gestem nakaza³em mu zatrzymaæ siê poza polem widzenia z ekranu komunikatora. Przeciskaj¹c siê tu¿ przy œcianie, a potem czo³gaj¹c po pod³odze, dotar³ do mnie i nabazgra³ coœ na kartce, któr¹ pokaza³ mi w poœpiechu: Nie traæ na niego czasu. To tylko doppelganger. Periandros nie ¿yje. Lord Sunteil jest tutaj, i chce natychmiast z tob¹ rozmawiaæ. 355

10

S

unteil? W moim pa³acu? Musia³em wygl¹daæ na niesamowicie zdumionego, bo nawet peroruj¹cy na ekranie doppelganger Akrijczyka zauwa¿y³ moj¹ reakcjê. – Dobrze siê czujesz? – zapyta³. – Lekka niestrawnoœæ… i póŸna godzina. Muszê przemyœleæ te propozycje. Skontaktujê siê póŸniej. – Nie bêdziesz w stanie mnie zlokalizowaæ. – Wiêc ty siê skontaktuj ze mn¹. W po³udnie. Wy³¹czy³em ekran i odwróci³em siê do Choriana. – To prawda? Sunteil jest tutaj? – Tak, w przebraniu. Zjawi³ siê piêæ minut temu. Powiedzia³, ¿e chce rozmawiaæ wy³¹cznie z tob¹. – WprowadŸ go – powiedzia³em. – Szybko. Wszed³ jakiœ starzec… Ktoœ odwali³ kawa³ dobrej charakteryzatorskiej roboty. Przybysz wygl¹da³ na jakieœ dwieœcie dwadzieœcia piêæ lat: poruszaj¹ca siê chwiejnym krokiem pomarszczona, skurczona, zgarbiona i trzês¹ca siê postaæ, z paroma nêdznymi k³akami siwych w³osów stercz¹cych z wy³ysia³ej i pokrytej plamami czaszki. Cz³owiek kompletnie zniszczony przez czas, tak wiekowy, ¿e dalsze operacje odm³adzaj¹ce nic ju¿ nie mog³y pomóc. W dodatku wygl¹da³o to niezwykle przekonuj¹co… Ale jednak oczywiœcie musia³a to byæ charakteryzacja. Nie widzia³em wprawdzie Sunteila od jakichœ dziesiêciu lat, ale nie móg³ postarzeæ siê a¿ tak bardzo. Zw³aszcza ¿e by³ w sile wieku, mia³ szeœædziesi¹t, góra siedemdziesi¹t lat. Jedyn¹ rzecz¹, która siê nie zmieni³a, by³y jego oczy. Wci¹¿ b³yszcza³y tym piekielnym sprytem i to b³yszcza³y bardzo ¿ywo na tle tej okropnej, pomarszczonej maski. To by³y prawdziwe oczy Sunteila. Jego b³yszcz¹ce, diabelskie, z³e oczy. – No, Jakubie – wychrypia³ dr¿¹cym, fa³szywie zniedo³ê¿nia³ym g³osem. – Wiêc wreszcie jestem starszy od ciebie. Podszed³ bli¿ej i pomacha³ przede mn¹ starcz¹, wychud³¹ i pomarszczon¹ rêk¹. – Sariszan, bracie! – powiedzia³ z chichotem, który zakoñczy³ siê ochryp³ym kaszlem. – Sariszan. Dziwne mamy czasy, prawda? 356

Nie podoba³o mi siê jego pozdrowienie w romskim. Nie podoba³o mi siê te¿, ¿e nazywa³ mnie bratem. Sunteil nie jest moim bratem. – Sunteilu, wygl¹dasz œlicznie. Musia³eœ chyba mieæ ciê¿k¹ noc. – Czy to nie wspania³e? B³yskawiczna operacja postarzaj¹ca, prosta odwrotnoœæ odm³adzaj¹cej – mówi³ teraz swym zwyk³ym g³osem, mocnym i g³êbokim. – Wiesz, ¿e bior¹ za to wiêcej ni¿ za odm³adzanie? Mnie te¿ to zdziwi³o. Ale warto by³o. Nikt nie niepokoi starca. Nawet w takich szalonych czasach, jak te. – Zapamiêtam to sobie – odpar³em. – Mo¿e mnie te¿ przestan¹ zawracaæ g³owê, gdy bêdê wygl¹da³ tak staro. – Ty? Ty nigdy nie bêdziesz wygl¹da³ a¿ tak. Powiedz mi, mia³eœ kiedyœ operacjê odm³adzaj¹c¹? Bo mówi siê, ¿e to twoja prawdziwa twarz i cia³o, ¿e posiad³eœ sekret wiecznej m³odoœci. To prawda? – Romowie nigdy siê nie starzej¹. My ¿yjemy wiecznie. – Musicie zatem nauczyæ mnie tej sztuki. – Za póŸno – powiedzia³em. – Wybra³eœ sobie niew³aœciwych przodków. Nie ma dla ciebie ratunku. Urodzi³eœ siê jako gajo i umrzesz jako gajo. – Twardy z ciebie cz³owiek. – Ja jestem mi³y i delikatny. To Wszechœwiat jest twardy. – Zaczyna³o mnie mêczyæ jego przekomarzanie siê, dlatego te¿ spojrza³em na niego ostro. – Ta wizyta jest dla mnie zaskoczeniem. S³ysza³em, ¿e ukrywasz siê gdzieœ poza miastem. Dlaczego wiêc zaryzykowa³eœ te nocne odwiedziny? Sunteil, czego ty chcesz? – Negocjowaæ. – Ty jesteœ zbiegiem, a ja królem. Negocjacje lepiej toczyæ pomiêdzy równymi. – Jakubie, jeœli ty jesteœ królem, to ja jestem Imperatorem. – Ja bezsprzecznie jestem królem – powiedzia³em ch³odno. – Mój jedyny konkurent do tronu nie ¿yje, a mój lud uznaje mnie za swego w³adcê. Ale Imperatorem jest teraz Naria… o ile ktokolwiek nim jest. – Tak? Naria siedzi w pa³acu, fakt. Proklamowali go na Imperatora pijani ¿o³nierze, drugi fakt. Ale to, ¿e siê siedzi na tronie Imperatora i wydaje rozkazy w jego imieniu, nie czyni jeszcze Imperatorem Galaktyki. Czy pozosta³e œwiaty Imperium bêd¹ zwracaæ uwagê na to, co krzycz¹ pijani ¿o³nierze na ulicach Stolicy? Tam na razie rozumiej¹ tyle, ¿e sprawa tronu jest sporna, a Naria dzier¿y w³adzê bezprawnie. 357

– A jednak j¹ dzier¿y. Podczas gdy ty przemykasz siê noc¹ op³otkami, i to w przebraniu. – Chwilowo – powiedzia³ Sunteil – Tylko chwilowo. Naria mo¿e byæ usuniêty równie ³atwo jak Periandros. – Czy¿byœ planowa³ kolejne zabójstwo? – O? – Sunteil, mimo pomarszczonej i zniszczonej twarzy, uœmiechn¹³ siê tym swoim z³owrogim uœmiechem. – To Periandros zosta³ zamordowany? Myœla³em, ¿e uk¹si³ go szerszeñ. – Metalowy szerszeñ, którego ktoœ wys³a³ do jego ³aŸni. – Ach tak? Niezwykle interesuj¹ce? – Zerkn¹³ bystro w stronê Choriana, który skuli³ siê pod tym spojrzeniem, jakby chcia³ siê zapaœæ pod ziemiê. – No, to podejrzewam, ¿e Naria bêdzie siê mia³ na bacznoœci, ¿eby i jemu nie zdarzy³o siê coœ podobnego. – Wiêc jak zamierzasz siê go pozbyæ? – Ty mi pomo¿esz – oœwiadczy³ Sunteil. Zachowa³em spokój w obliczu tego bezczelnego, aroganckiego oœwiadczenia. Nie by³o to ³atwe. – Ja mam ci pomóc? – spyta³em staraj¹c siê, aby mój g³os odzwierciedla³ tylko niewinne zak³opotanie. – Ale w jaki sposób? – Twierdzisz, ¿e jesteœ królem. I podejrzewam, ¿e to prawda. A wiêc Romowie w ca³ej Galaktyce powinni s³uchaæ twoich rozkazów. A ¿aden statek nie poleci, jeœli Rom baro wyda taki rozkaz. To zaœ oznacza, ¿e wszystko zamrze. Naria wówczas upadnie. – Mo¿e. – Nie ma tu ¿adnego mo¿e. Nie muszê ci chyba mówiæ, ¿e Romowie trzymaj¹ Imperium za gard³o. Bez handlu miêdzygwiezdnego nie ma Imperium. Jeden twój rozkaz, Jakubie – ¿adnych lotów miêdzygwiezdnych, dopóki prawowity Imperator nie odzyska tronu – i w ci¹gu szeœciu tygodni gospodarka siê zad³awi. Masz tak¹ w³adzê. Jego oczy gorza³y ogniem. Nigdy nie widzia³em Sunteila tak podnieconego. Mówi³ o tym, co by³o politycznym tabu, otwarcie nazywa³ po imieniu to, czego wszyscy woleli nie zauwa¿aæ. Nie trzeba by³o a¿ przebieg³oœci Sunteila, aby dostrzec ten ostateczny chwyt, który Romowie mogli za³o¿yæ Imperium. Moglibyœmy to zrobiæ, ale nigdy nie zdecydowalibyœmy siê na to. Nie odwa¿ylibyœmy siê. To prawda, ¿e mogliœmy zamkn¹æ galaktyczne szlaki. Ale nas by³o niewielu, a gaje ca³e mrowie. Z czasem nauczyliby siê pilotowaæ statki w inny sposób. Gdyby Romowie siê zbuntowali, nast¹pi³by prawdopodobnie paskudny i chaotyczny okres w historii Imperium, ale po358

tem, wczeœniej czy póŸniej, podnios³oby siê na nogi. Tyle ¿e wtedy dla nas nie by³oby ju¿ w nim miejsca. Zapad³a d³uga cisza. – Powiedzmy, ¿e to, co mówisz, jest mo¿liwe – powiedzia³em wreszcie. – Powiedzmy, Sunteil, ¿e z moj¹ pomoc¹ móg³byœ zostaæ Imperatorem. Chocia¿ nie jestem tego pewien. Jeœli Naria przetrwa za³amanie gospodarcze i utrzyma siê na tronie, co wtedy stanie siê ze mn¹? Co stanie siê z moim ludem? – Naria upadnie w ci¹gu kilku tygodni, a raczej kilku dni. – A jeœli nie? – Jakubie, wiesz sam, ¿e to s¹ bezsensowne pytania. – Niezupe³nie. Ale powiedz mi jedno: co ja mogê zyskaæ, mieszaj¹c siê w wasz¹ wojnê domow¹? Jeœli stanê po niew³aœciwej stronie, unicestwiê siebie i prawdopodobnie tak¿e Królestwo Romów. Jeœli nie kiwnê palcem, rozstrzygniêcie to z Nari¹ miêdzy sob¹, a zwyciêzca i tak bêdzie musia³ uznaæ mnie za króla. Mimo tej groteskowej maski, Sunteil przywo³a³ na twarz promienny uœmiech. – Jakubie, jeœli to ja wygram, dlaczego niby mia³bym ciê uznaæ za króla? Us³ysza³em st³umiony wydech zszokowanego Choriana. Chcia³em wszak, ¿eby by³ u mego boku i uczy³ siê trudnej sztuki polityki, ale to by³ kurs dla zaawansowanych. – Lordzie Sunteilu, to chyba nie jest groŸba? – powiedzia³em ostro¿nie. – Sk¹d taka myœl? – Jestem prawowitym królem Romów, wybranym przez Wielki Kris i zatwierdzonym przez Piêtnastego Imperatora. Szesnasty, kimkolwiek bêdzie, nie ma mo¿liwoœci uniewa¿nienia tego. – Jakubie, zdawa³o mi siê, ¿e abdykowa³eœ. I ¿e twój syn Szandor zosta³ wybrany na twoje miejsce. Równie¿ przez Wielki Kris. I zdaje siê, ¿e nikt inny jak sam lord Naria, dzia³aj¹c w zastêpstwie Piêtnastego Imperatora, dotkn¹³ ber³em ramienia twego syna. Ja gdy zostanê Imperatorem, musia³bym to tylko potwierdziæ. – Szandor nie ¿yje – przypomnia³em mu. – A zatem tron Romów jest pusty. Musia³bym wskazaæ nastêpcê. – A nie by³oby to ra¿¹ce naruszenie naszej suwerennoœci? – Jakubie, nie próbuj udawaæ naiwnego. Ta rola nigdy ci dobrze nie wychodzi. A to, ¿e Periandros wyci¹gn¹³ ciê z wiêzienia i posadzi³ ponownie na tronie, nie by³o przypadkiem ra¿¹cym naruszeniem su359

werennoœci Królestwa Romów? Przyznajê, ¿e do pewnego stopnia zale¿ymy od waszych us³ug. Ale nie znaczy to jeszcze, ¿e jesteœmy wobec was bezsilni. Wiesz przecie¿, ¿e król Romów mo¿e sprawowaæ sw¹ w³adzê tylko wtedy, kiedy jest tolerowany przez Imperatora. – NajwyraŸniej Imperator te¿ sprawuje swoj¹ w³adzê tylko wtedy, kiedy jest tolerowany przez króla Romów. – To prawda – powiedzia³ Sunteil. Uœmiech powróci³ na jego twarz. Tym razem niezwykle dobroduszny. – Dlatego nie ma mowy o ¿adnych groŸbach. Nie mam zamiaru wtr¹caæ siê w suwerenne sprawy Królestwa Romów, ani podwa¿aæ twoich praw do tronu. Po prostu chcê byæ Imperatorem. I chcê, abyœ mi pomóg³. – Powiedzia³em ci ju¿. Wi¹¿e siê to dla mnie ze sporym ryzykiem. A nie widzê ¿adnego zysku, poza tym, ¿e bêdê mia³ prawo zatrzymaæ to, co i tak jest moim absolutnym prawem. – Jednak coœ byœ na tym zyska³. – S³ucham wiêc. – Gwiazda Romów – powiedzia³ Sunteil. – Co ty na to? Udziel mi poparcia, a Gwiazda Romów bêdzie twoja.

11

M

usia³em odwróciæ wzrok, aby Sunteil nie dostrzeg³, o jaki wstrz¹s mnie przyprawi³. Gwiazda Romów? Sk¹d lord Imperium zna tê nazwê? Przez moment potê¿nie zawirowa³o mi w g³owie. Poczu³em, ¿e moja twarz rozgrzewa siê, a kolana s³abn¹. Serce zmrozi³ mi dziki strach. Obawia³em siê, ¿e upadnê. To by³ bardzo z³y moment. Czu³em siê tak, jakbym w³aœnie wdepn¹³ w œmierteln¹ pu³apkê. Po chwili jednak zapanowa³em nad moimi gruczo³ami dokrewnymi i przemieni³em strach w gniew. To uczucie by³o bardziej teraz przydatne, a na pewno mniej og³upiaj¹ce. Kto, w imiê Boga? Kto powiedzia³ Sunteilowi o GwieŸdzie Romów? Kto ujawni³ nasz¹ najbardziej strze¿on¹ tajemnicê temu oœlizg³emu gajo? Udusi³bym tego zdrajcê w³asnymi rêkoma. Kto to móg³ byæ? Spojrza³em poza siebie… 360

Chorian! Oczywiœcie. Osobisty ma³y Rom Sunteila, jego cygañski wychowanek. To on, aby przypodobaæ siê swojemu panu, zdradzi³ mu najwiêksze tajemnice w³asnego narodu. Popatrzy³em na niego wzrokiem, który móg³by rozerwaæ mu duszê na strzêpy. Jego twarz sta³a siê szkar³atna. A w jego oczach dostrzeg³em ¿a³osny wyraz… czego? Cierpienia? Zaskoczenia? B³agania o wybaczenie, którego, jak doskonale wie, nigdy nie uzyska? Kiedy trochê siê uspokoi³em, odwróci³em siê ponownie do Sunteila i zapyta³em napiêtym g³osem: – Co wiesz o GwieŸdzie Romów? – To nieistotne. Istotne jest to, ¿e gwarantujê, ¿e kiedy tylko zasi¹dê na tronie, bêdzie twoja. – To ju¿ powiedzia³eœ. Ale ja bym chcia³ wiedzieæ, co masz na myœli? Co konkretnie rozumiesz przez Gwiazdê Romów? Sunteil zdawa³ siê st¹paæ po niepewnym gruncie. – To jest czerwona gwiazda. Z jedn¹ planet¹, która te¿ nosi nazwê Gwiazdy Romów. – Mów dalej. – Z jakichœ powodów jest œwiêta dla Romów. – Z jakichœ powodów, Sunteil? Jakich powodów? – Nie wiem. – Nie wiesz? – Sk¹d mam wiedzieæ? To jest jakaœ prywatna sprawa Romów. Wiem tylko tyle, ¿e strasznie chcecie j¹ mieæ, ale nie oœmielacie tam siê udaæ i zaj¹æ j¹, bo albo nale¿y do kogoœ innego, albo boicie siê, ¿e my bêdziemy chcieli j¹ dla siebie, gdy zobaczymy jak bardzo wam na niej zale¿y. Nie wiem i nie dbam o to. Nie wiem nawet, gdzie ona jest. Mówiê ci tylko, Jakubie, ¿e ta Gwiazda Romów bêdzie twoja, jeœli pomo¿esz mi zostaæ Imperatorem. Czy to nie wystarczy. Masz moje najœwiêtsze s³owo. S³owo gajo, pomyœla³em gorzko. S³owo Feniksjanina. – Nie masz pojêcia, gdzie to jest, ani co to jest, ale mi j¹ oddasz? Zirytowa³ siê. – S³uchaj. Ty mi powiesz: „Sunteilu, to w³aœnie jest Gwiazda Romów”, a ja ci powiem: „W porz¹dku. Jest twoja”. Gdziekolwiek to bêdzie. Niewa¿ne, kto tam teraz mieszka. Wiem tylko tyle, ¿e dla was posiadanie Gwiazdy Romów jest bardzo wa¿ne. Dla mnie zaœ niezwykle wa¿ne jest, by zostaæ Imperatorem. A ty mo¿esz mi w tym pomóc. Ja zaœ mogê daæ ci Gwiazdê Romów. I co ty na to, Jakubie? 361

Przygl¹da³em mu siê uwa¿nie. Wydawa³o mi siê, ¿e on naprawdê nie wie nic wiêcej o GwieŸdzie Romów. Bra³em poprawkê na to, ¿e to by³ Sunteil, cz³owiek z Feniksa, s³awny nawet miêdzy nimi z krêtactwa i przebieg³oœci… a jednak by³ mocno zmieszany i zirytowany, kiedy musia³ odpowiadaæ na pytania dotycz¹ce Gwiazdy Romów. Mój instynkt podpowiada³ mi, ¿e tym razem by³ szczery mówi¹c, ¿e to ju¿ jest wszystko, co wie. Ale i tak wiedzia³ o wiele wiêcej ni¿ powinien wiedzieæ jakikolwiek gajo, chocia¿ na szczêœcie nie by³o tego du¿o. – Potrzebujê trochê czasu, aby to przemyœle栖 powiedzia³em. – Ile? – Muszê skonsultowaæ siê z doradcami… rozwa¿yæ konsekwencje… – Czy masz kontakt z Nari¹? – Nie wiem, czemu mia³bym ci o tym powiedzieæ. Ale mówi¹c prawdê Naria nie próbowa³ kontaktowaæ siê ze mn¹, odk¹d to wszystko siê zaczê³o. Tylko Periandros. Który zreszt¹ wci¹¿ mnie b³aga, abym siê z nim sprzymierzy³. – Periandros nie ¿yje. – Ktoœ, kto wygl¹da³ zupe³nie jak Periandros i mówi³ g³osem Periandrosa, kontaktowa³ siê ze mn¹ bardzo niedawno. Prawdopodobnie doppelganger. – Na pewno doppelganger – odpar³ Sunteil. – Periandros nie ¿yje. Mogê ciê o tym zapewniæ bardzo solennie. – Tak przypuszcza³em. – Naria odezwie siê do ciebie prêdzej czy póŸniej. Prawdopodobnie prêdzej. Ale nie s¹dzê, by móg³ ci ofiarowaæ coœ, co przebi³oby moj¹ ofertê. Jak d³ugo zatem muszê czekaæ na twoj¹ odpowiedŸ? – Nied³ugo – odpar³em. – Daj mi siê tylko zastanowiæ. Lordzie Sunteil, to by³ zaszczyt rozmawiaæ z tob¹. – Te¿ by³em zaszczycony, Jakubie. Sunteil skin¹³ rêk¹ na Choriana, jakby chcia³, aby ch³opiec wyszed³ wraz z nim. Potrz¹sn¹³em g³ow¹ i pokaza³em palcem, ¿e ma zostaæ. Sunteil przytakn¹³ i starczym krokiem powoli wyszed³ z pokoju. Kiedy tylko znikn¹³ za drzwiami, spojrza³em wœciek³y na Choriana. Jego ciemna skóra ze strachu przybra³a popielaty kolor. – Jak to siê sta³o, ¿e twój pan wie o GwieŸdzie Romów? – zapyta³em bardzo cicho. – Jakubie, on nie jest moim panem. 362

– P³aci ci. Wie o GwieŸdzie Romów. Niewiele, jak siê wydaje, ale wie. Ch³opcze, jak to siê sta³o, ¿e wie o niej? – B³agam ciê, Jakubie, wierz mi… – powiedzia³ ³ami¹cym siê g³osem. – Uwierz mi, Jakubie… – Mów. – Jeœli coœ wie… a wie niewiele…bardzo ma³o, jestem pewien… jeœli coœ wie, Jakubie, to nie dowiedzia³ siê tego ode mnie. – Nie? – Przysiêgam. – Przeszed³ na romski. – Przysiêgasz? – Na Martiya, anio³a œmierci, na o pouro Dela, boga naszych ojców, na Damo i Yehwaha, na wszystkie upiory i demony… – Chorianie, przestañ. – Przysiêgnê na wszystko, czego za¿¹dasz. Na wszystko. – Dobrze nauczy³eœ siê naszych romskich legend, co? – powiedzia³em zimno. – Przestudiowa³eœ Swaturê, jak dobry ch³opiec? I sprzeda³eœ to wszystko Sunteilowi? I wszystkie co ciekawsze fragmenty legend i mitów, tak? Dobrze ci przynajmniej zap³aci³? W jego oczach b³ysnê³y ³zy. – Jakub! Przysiêga³em! – Ktoœ, kto sprzeda³ Gwiazdê Romów gaje, mo¿e nawet przysiêgaæ na mulo swej zmar³ej matki. Tylko, jak¹ wartoœæ ma jego przysiêga? – Jakubie, to nie ja! Kiedy Sunteil zacz¹³ mówiæ o GwieŸdzie Romów chcia³em siê zapaœæ pod ziemiê, chcia³em umrzeæ. Przecie¿ on nie ma prawa nic o niej wiedzieæ. Wiedzia³em, ¿e natychmiast pomyœlisz, ¿e to ja mu to powiedzia³em. Ale to nie ja! Co mogê zrobiæ, ¿ebyœ mi uwierzy³? Podszed³ do mnie, wysoki, przewy¿szaj¹cy mnie o g³owê. Dr¿a³. Po policzkach p³ynê³y mu ³zy. Czy potrafi³by udawaæ, ¿e p³acze? By³ Feniksjaninem, a oni potrafi¹ oszukaæ ka¿dego. W dodatku by³ jeszcze Romem. Ale nie s¹dzi³em, by potrafi³ udawaæ tak silne emocje. Jest gra i s¹ prawdziwe uczucia, i jeœli w moim wieku nie potrafi³bym odró¿niæ ich od siebie, nie mia³oby ju¿ sensu ¿yæ d³u¿ej. Wyszepta³ g³osem tak cichym, ¿e ledwie s³ysza³em jego s³owa: – Jakubie, na Mulano opowiedzia³eœ mi o GwieŸdzie Romów i o wielu innych rzeczach. A potem, kiedy czeka³em na promieñ transmitera, powiedzia³em ci, ¿e przy tobie wreszcie odkry³em, jak to jest mieæ prawdziwego ojca. Pamiêtasz to? Opowieœæ o GwieŸdzie Romów by³a twoim podarunkiem dla mnie. Ty by³eœ podarunkiem dla mnie. Myœlisz, ¿e sprzeda³bym te podarunki Sunteilowi? Myœlisz tak? Myœlisz? 363

I musia³em odpowiedzieæ, niestety tylko sam sobie: Nie, Chorianie, nie s¹dzê, ¿e by³byœ do tego zdolny. G³oœno jednak powiedzia³em: – Wola³bym wierzyæ, ¿e jesteœ niewinny, ale nie mogê. – Jestem niewinny, Jakubie. – Nie p³aka³ ju¿, przesta³ dr¿eæ. Mo¿e jego w³asne oœwiadczenie wzmocni³o go wewnêtrznie. – Uwierz mi. Nic wiêcej nie mogê powiedzieæ na swoj¹ obronê. – Myœlê, ¿e mówisz prawdê. – Dziêkujê ci za to. – Ale jak w takim razie twój pan dowiedzia³ siê o GwieŸdzie Romów? – Powtarzam ci: on nie jest moim panem. I nie mam pojêcia, sk¹d móg³ siê tego dowiedzieæ. Ale jeœli chcesz, spróbujê to wyjaœniæ. – Tak – powiedzia³em: – To by³oby… W tym momencie ekran siê rozjaœni³ i pojawi³ siê na nim Julien. Spyta³ czy chcê teraz rozmawiaæ z Periandrosem. By³a dopiero wczesna godzina poranka, a ja obieca³em mu nastêpn¹ rozmowê w po³udnie. Periandros widaæ nie mia³ ochoty czekaæ. Spojrza³em przeci¹gle na Juliena… I mia³em ju¿ odpowiedŸ na drêcz¹ce mnie pytanie o to, sk¹d pochodzi wiedza Sunteila. Julien! Oczywiœcie! Wiedzia³ o GwieŸdzie Romów. Przypomnia³em sobie pewn¹ rozmowê na Galgali, kiedy mówi³em o Francji jako o nierealnej mrzonce, a on odpowiedzia³ mi, ¿e Francja jest dla niego tym samym, czym dla nas Gwiazda Romów: wielkim, utraconym miejscem, jedyn¹ prawdziw¹ matk¹. Wtedy mnie to zdumia³o. Nie rozmawiamy bowiem o GwieŸdzie Romów z gaje. Ale Julien jednak o niej wiedzia³. Bóg jeden wie sk¹d. Mo¿e nie by³o to jednak a¿ takie dziwne. W koñcu prawie ca³e ¿ycie spêdzi³ wœród Romów. Kilka butelek jego czerwonego wina, d³ugi wieczór z jego wspania³ym francuskim jedzeniem, jakiœ dobry znajomy romski pilot, i mog³a potoczyæ siê opowieœæ o wietrze s³onecznym, utracie ojczystej planety, wyruszeniu w Wielk¹ Ciemnoœæ i ca³ej reszcie. Tak. A Julien dok³adnie sobie zapamiêta³ nasz¹ legendê, nasze œwiête pisma, i wyczeka³ z tym na w³aœciwy moment, i w³aœciwego cz³owieka, któremu mo¿na by to dobrze sprzedaæ. Nie Periandrosowi, bo jego sestercje i tak p³ynê³y ju¿ do jego kieszeni, lecz Sunteilowi. Zreszt¹ Periandros ju¿ nie ¿y³ i Julien o tym wiedzia³, niewa¿ne jak wiele doppelgangerów by³ego lorda trzymano jeszcze w jakichœ ukrytych komnatach. 364

Periandros-doppelganger móg³ jeszcze wygraæ tê trójstronn¹ walkê, ale by³o to ma³o prawdopodobne, i Julien m¹drze czyni³ przenosz¹c swe sympatie na Sunteila. Korzystaj¹c ze sposobnej chwili, za³atwia³ swój w³asny prywatny interes. Za to musia³em go podziwiaæ. Ale mimo wszystko nie powinien sprzedawaæ Sunteilowi Gwiazdy Romów. A jakiœ czas temu o ma³o nie wpad³em w pu³apkê, jak¹ by³o myœlenie o Julienie jak o Romie, prawie Romie… ale on nie by³ Romem w najmniejszym stopniu. I teraz to udowodni³. – Imperator ¿yczy³by sobie wiedzie栖 mówi³ Julien – czy Rom baro mia³ ju¿ doœæ czasu, by przemyœleæ wczeœniejsz¹ rozmowê. Chcia³bym siêgn¹æ tam w ekran i udusiæ go. Mój stary przyjaciel. Ten, który mnie uratowa³. Ale zamiast dusiæ Juliena, zdusi³em impuls, by nie daæ po sobie cokolwiek poznaæ. Julien nas zdradzi³, no trudno. Gajo zawsze pozostaje gajo, nawet Julien. Nale¿a³o siê tego po nim spodziewaæ. Szkoda ju¿ siê dokona³a. Teraz mia³em na g³owie inne k³opoty. Prawdê mówi¹c, wola³em w ogóle nie rozmawiaæ z Julienem. Ani z doppelgangerem jego pana. Odpowiedzia³em mu wiêc, ¿e prze¿y³em okropn¹ noc, i dlatego nie zdo³a³em jeszcze podj¹æ decyzji w interesuj¹cej go sprawie. Liczy³em, ¿e Julien za³apie, o co chodzi i wy³¹czy siê, zanim naprawdê wpadnê w furiê. Nie za³apa³. – Tysiêczne przeprosiny, mon ami, ale Imperator nalega³, abym podkreœli³ fakt, ¿e czas jest niezwykle istotnym czynnikiem. – Rozumiem to, Julien. – Jeœli chcesz zatem negocjowaæ ju¿ poruszone punkty, to wydaje mi siê, ¿e obecny moment bêdzie… – Julien! – Oui, mon vieux? – Jaki cel ma ta kretyñska gierka? Obaj doskonale wiemy, ¿e Periandros nie ¿yje, i ¿e przemawiasz tu w imieniu jego doppelgangera. Wiêc dlaczego do cholery zawracasz mi g³owê tym gównem? Po diab³a to wmawianie, ¿e doppelganger mo¿e byæ dobrym Imperatorem? Zw³aszcza ¿e w ka¿dej chwili sam jesteœ gotów przeskoczyæ na stronê Sunteila! – Na stronê Sunteila? Nie rozumiem, Jakubie, naprawdê. – Mo¿e zrozumia³byœ lepiej, gdybym powiedzia³ po francusku, ale nie potrafiê. Merde, gówno, to jedyne s³owo, jakie znam w twoim jêzyku. A to, co próbujesz mi wciskaæ, Julien, jest bardzo merde. To jest francuskie s³owo, prawda? Wiêc jeœli i teraz nie rozumiesz, to mo¿e zacznê mówiæ w romskim. 365

– Jesteœ bardzo rozgniewany, mój stary przyjacielu. Co ja takiego uczyni³em? Nie mia³em ochoty rozgrzebywaæ teraz tej sprawy. Ale on mnie irytowa³ w chwili, kiedy naprawdê potrzebowa³em spokoju. – Nie wiesz? – zapyta³em. Cisza. Minuta prawdy. – Jakubie, cokolwiek uczyni³em – powiedzia³ po chwili – by³o to dla dobra zarówno Romów, jak i Imperium. N’est-ce pas? Taka jest prawda. – Cokolwiek uczyni³eœ – odpowiedzia³em mu, zachowuj¹c jednak œcis³¹ kontrolê nad swym gniewem (Bóg jeden wie, czemu) – by³o to dla dobra wy³¹cznie Juliena de Gramont, n’est-ce pas? Chocia¿ mo¿e pomyœla³eœ te¿ o zniszczeniach, jakie mog³y siê przy okazji dokonaæ. Ale to, jak s¹dzê, by³a bardzo drugoplanowa myœl. – Sam siê dziwi³em, ¿e udaje mi siê tak dobrze opanowaæ furiê. – Po prostu powiedz mi, kto p³aci ci dzisiaj? Periandros czy Sunteil? Cisza. Konsternacja. – Obaj? – podpowiedzia³em. – Tak. To mi bardziej do ciebie pasuje. Teraz namawiasz mnie, bym pomóg³ Periandrosowi, czy te¿ temu czemuœ, co udaje Periandrosa, a za godzinê bêdziesz uk³ada³ plany z Sunteilem. – Proszê, mon ami. Zaklinam ciê, nie mów nic wiêcej. Nie wyrz¹dzi³em ci ¿adnej szkody. Jakubie, naprawdê ciê kocham. Rozumiesz, co mówiê? To jest prawda. La verite veritable, Jakubie. Najprawdziwsza prawda. Wyci¹gn¹³ do mnie obie rêce. – Kontaktujê siê z tob¹ teraz w imieniu Periandrosa. Chce z tob¹ rozmawiaæ. Prosi³ mnie, abym to w³aœnie ci przekaza³. – A wiêc ja ciê proszê, abyœ mu przekaza³, ¿e nie bêdê sobie teraz zawraca³ g³owy doppelgangerami. Powiedz mu, ¿e mo¿e sobie pójœæ pierdzieæ w jakieœ inne miejsce. Powiedz mu… Widzia³em po twarzy Juliena, ¿e jest naprawdê dotkniêty. – … Nie. W porz¹dku. Powiedz mu to, co powiedzia³em ci kilka minut temu. ¯e jestem po prostu zbyt zajêty, by podj¹æ jak¹kolwiek decyzjê. Mo¿esz go przecie¿ zwodziæ przez jakiœ czas. W ten swój sprytny, dyplomatyczny sposób. – A¿ do? – Na zawsze – oznajmi³em zdecydowanie. – On ju¿ odpad³ z gry, wiêc po co mam z nim negocjowaæ? Taki sojusz zreszt¹ nie trwa³by d³ugo, o czym on nawet mo¿e nie wiedzieæ. Doppelgangery wiêdn¹. 366

Nawet jeœli on nie zdaje sobie z tego sprawy, ja o tym wiem. I nie mam dla niego czasu. Biedny nie¿ywy drañ. Rozumiesz? Rozumiesz, co do ciebie mówiê? – Mo¿e jest martwy, ale ma jeszcze sporo si³y. – Chwilowo. Wkrótce bêdzie niczym. Muszê oszczêdzaæ si³y na zapasy z imperatorami, którzy jeszcze ¿yj¹. Ja planujê d³ugoterminowo, Julien. A Periandros ju¿ siê rozk³ada. Czy o tym wie, czy nie. – Ale dopóki ¿yje… – On nie ¿yje. Jest zombi. Jest chodz¹cym mulo. A ja chcê tylko, ¿ebyœ go trzyma³ ode mnie z daleka. Z uwagi na tê wielk¹ mi³oœæ, któr¹, jak twierdzisz, ¿ywisz do mnie. – Jakubie, twój g³os jest taki twardy. Tak wiele w nim wrogoœci. – Byæ mo¿e wiesz, dlaczego. – D’accord – zgodzi³ siê ponuro. – Powiem Periandrosowi, ¿e potrzebujesz wiêcej czasu na podjêcie decyzji. – Oko³o osiemdziesiêciu milionów lat – zaœmia³em siê i przerwa³em po³¹czenie. Chwilê potem, lekcewa¿¹c wszelkie formy, do pokoju wpad³ galopem Polarka z aktualnymi informacjami. – W dzielnicy Gunduloni trwaj¹ walki – zawo³a³ ju¿ od progu. – Grupa wiernych Periandrosowi wojskowych bije siê tam z oddzia³ami specjalnymi Narii. ¯o³nierze ze znakami Sunteila opanowali kilka ulic na po³udnie od pa³acu imperialnego. Zajmuj¹ teraz dom po domu, zmuszaj¹c wszystkich mieszkañców do sk³adania przysiêgi na wiernoœæ Sunteilowi. A po drugiej stronie miasta te¿ toczy siê jakaœ bitwa, ale nikt nie potrafi³ mi powiedzieæ, kto z kim walczy. – Coœ jeszcze? – spyta³em. – Tak, jeszcze jedno – odpar³ Polarka. – Naria wzywa ciê do pa³acu. Chce natychmiast z tob¹ negocjowaæ.

12

O

czywiste by³o, ¿e i trzecia kandydatka na królewnê spróbuje przymierzyæ pantofelek. Sunteil i Periandros pokazali ju¿ stópki, teraz zaœ za zdobywanie mojej rêki zabra³ siê Naria. 367

Tak przynajmniej przypuszcza³em. Proszono mnie – a adiutant Narii, który przekaza³ tê proœbê, wedle s³ów Damiana, sugerowa³ cholerny poœpiech przy jej spe³nianiu – o pilne przybycie do pa³acu, i zabranie ze sob¹ nie tylko Polarki, ale tak¿e phuri dai. Spryciarz Naria stara³ siê tak¿e o poparcie Bibi Saviny. S³usznie. Mój powrót na tron móg³ jeszcze nie wszêdzie byæ uznany, ale wszyscy bez wyj¹tku Romowie czcili phuri dai. Odbyliœmy szybk¹ konferencjê na temat przyjêcia lub odrzucenia zaproszenia Narii. I otrzyma³em wielce zró¿nicowane rady. Jacinto i Ammagante, zawsze ostro¿ni, mówili o mo¿liwoœci pu³apki, sztuczki, która mog³a umo¿liwiæ Narii pochwycenie ca³ej romskiej starszyzny. Damiano i Thivt zgadzali siê, ¿e teoretycznie taka mo¿liwoœæ istnieje, ale nie s¹dzili, by Naria siê do tego posun¹³. Polarka, którego ju¿ dawno wszystko swêdzia³o, bo siedzia³ w jednym miejscu przez coraz bardziej ci¹gn¹ce siê kolejne dni, w ogóle nie przejmowa³ siê pu³apkami. By³ gotów zaryzykowaæ raczej, ni¿ zostaæ tu jeszcze przez jakiœ czas. Spojrza³em na Bibi Savinê. – Co zatem powie phuri dai? – Czy Rom baro powinien ignorowaæ wezwanie Imperatora? – odpowiedzia³a pytaniem na pytanie. – Tylko czy Naria jest Imperatorem? – pow¹tpiewa³ Jacinto. – Ma w rêku pa³ac – odpar³a Bibi Savina. – Jeden z pozosta³ych dwóch pretendentów nie ¿yje, a drugi siê ukrywa. Jeœli Naria nie jest Imperatorem, to nikt nim nie jest. IdŸ do niego, Jakubie. Musisz. A ja pójdê z tob¹. Przytakn¹³em. Przez wszystkie te lata prawie zawsze widzia³em sprawy dok³adnie tak samo jak ona. – Przeka¿ mu, ¿e bêdziemy tam najdalej za godzinꠖ zwróci³em siê do Damiana. – Obieca³ wys³aæ swój imperialny samochód. – Co to, to nie – pokrêci³em g³ow¹. – Ostatnia rzecz¹, jakiej pragnê, to jechaæ teraz przez miasto pojazdem ze znakami Imperatora. WeŸmiemy jeden z naszych. Nie, weŸmiemy trzy. Nikt nie powa¿y siê stan¹æ na drodze Rom baro, jeœli bêdzie jecha³ w eskorcie ca³ej kawalkady wozów. £adnie powiedziane. Ale w rzeczywistoœci podczas trzydziestominutowej podró¿y do pa³acu ostrzelano nas piêciokrotnie. Nic nam siê nie sta³o, bo mieliœmy dobre ekrany, ale mimo wszystko nie by³ 368

to dobry znak. Ca³a ta kanonada zalatywa³a dwudziestym wiekiem i mia³em uczucie, jakbym nagle cofn¹³ siê w czasie o tysi¹c lat. Nawet bym nie przypuszcza³, ¿e tak marna rzecz jak rywalizacja o tron imperialny, jest w stanie cofn¹æ gaje a¿ w tak zatrwa¿aj¹cy sposób w dó³ drabiny ewolucji. I to tak szybko. Wojna to przestarza³y pomys³ – tak mówi³em niedawno Julienowi de Gramont, podczas naszej sprzeczki na lodowej Mulano. I w chwilê póŸniej znajdujê siê w samym œrodku ma³ej wojny na Galgali, a teraz przygl¹dam siê ca³kiem sporej wojnie w samej Stolicy. Najpierw o sto³ek u nas, teraz u nich. Ostatecznie jednak przybyliœmy do pa³acu w takiej samej liczbie, w jakiej wyruszyliœmy. Nawet nie mieliœmy pojêcia, kto do nas strzela³. S¹dzê, ¿e wszystkie trzy strony mog³y braæ w tym udzia³. W takim zamieszaniu nikt nie wiedzia³ na pewno, ani do kogo strzela, ani kto strzela do niego. Prawdziwa anonimowa wojna, jak w dwudziestym wieku. Jeœli ju¿ musia³em prze¿ywaæ wojnê, to wola³bym tak¹ œredniowieczn¹, przynajmniej zna³bym imiê mojego przeciwnika. Miasto by³o ju¿ mocno zrujnowane. Nawet siê nie spodziewa³em, ¿e mo¿na dokonaæ takich zniszczeñ w tak krótkim czasie. Kilka najwy¿szych wie¿ mog³o siê teraz poszczyciæ co najwy¿ej po³ow¹ swej wysokoœci. Kupy gruzu na szerokich bulwarach czasami siêga³y poziomu pierwszego piêtra. Nad miastem unosi³y siê dymy. Gdzieniegdzie spod gruzów stercza³a czyjaœ rêka lub noga… Œmieræ! Prawdziwa œmieræ! Niemo¿liwa do odwrócenia! Egzystencje przeciête w po³owie, tak jak te wie¿e. Mê¿czyŸni i kobiety obrabowani mo¿e ze stu lat ¿ycia. I po co? Dla takiej g³upiej sprawy jak to, czy korona gaje spocznie na skroniach Feniksjanina, Vietorczyka czy mo¿e o¿ywionego obrazu martwego cz³owieka z Sidri Akrak? Jednak mimo tych zniszczeñ, dumne znaki imperialnego splendoru trwa³y niezmienne i niewzruszone. Powietrzne flagi, symbolizuj¹ce obecnoœæ Imperatora w Stolicy, wisia³y nad po³udniow¹, wschodni¹ i pó³nocn¹ czêœci¹ miasta. Chocia¿ teraz by³y one doœæ niezwyk³e, jako ¿e œwieci³y trzema ró¿nymi zestawami kolorów. Niektóre mia³y barwy Periandrosa, inne Narii, a jeszcze inne Sunteila. Jeœli gdzieœ na niebie te œwietliste promienie nak³ada³y siê na siebie, powstawa³ tam taki chaos barw, ¿e trzeba by³o mru¿yæ oczy. 24 – Czas trzeciego wiatru

369

A có¿ to za piêkne, purpurowe œwiat³a tam, na pó³nocy, nad zewnêtrznym krêgiem miasta? Aha, barwy króla Romów; nareszcie na w³aœciwym miejscu. Rozkaz Narii? Sunteila? Teraz to by³o zbêdne pochlebstwo. Czy oni s¹dzili, ¿e mo¿na kupiæ moje poparcie za parê kolorowych œwiate³ek? Pa³ac by³ otoczony kilkoma solidnymi pierœcieniami obronnymi: po pierwsze, ekrany odbijaj¹ce, które zreszt¹ zalewa³y ca³y teren upiorn¹ czerwonaw¹ poœwiat¹. Dalej równy rz¹d pojazdów opancerzonych o wszelkich mo¿liwych kalibrach dzia³ i laserów. Falangi robotów. Oddzia³y uzbrojonych androidów. Sporo ludzkich ¿o³nierzy, czy te¿ raczej, jak przypuszcza³em, doppelgangerów, stworzonych na ³apu capu w tej niebezpiecznej chwili. Jeszcze skanery. Lataj¹ce pojazdy szpiegowskie. Dryfuj¹ce w powietrzu chmury truj¹cych gazów, utrzymywane w odpowiednich miejscach przez sieci si³ magnetycznych. I wiele jeszcze cudownych i niedorzecznych tworów najnowszej techniki. Te sklecone naprêdce urz¹dzenia defensywne Narii powiedzia³y mi wiele nie tylko o nim samym, lecz tak¿e o obecnym kiepskim stanie bojowej sprawnoœci Imperium. Ponad godzinê trwa³o przejœcie przez wszystkie punkty kontrolne. Wreszcie stanêliœmy przed obliczem tego, który chwilowo nosi³ tytu³ Imperatora. Tym razem nie by³o tronu ani kryszta³owych schodów. By³ za to olbrzymi szeœcian z materia³u przypominaj¹cego szk³o, chocia¿ pewnie nim nie by³, ulokowany w jedynym nadaj¹cym siê do tego pomieszczeniu pa³acu, w gigantycznej sali konferencyjnej. Ze wszystkich czterech stron otacza³ go ostrzegawczy pierœcieñ niebieskich œwiate³. Zaœ umieszczone ponad szeœcianem skanery przez ca³y czas przeszukiwa³y komnatê. Wewn¹trz tej konstrukcji siedzia³ Naria, Imperator z w³asnego nadania, absolutnie niedostêpny dla nikogo, jak faraon z dawnych czasów, drwi¹cy ze wszystkiego, nieruchomy jak pos¹g, uroczysty jak bóg. Otacza³a go ciemnoœæ, ale jego samego oœwietla³y migaj¹ce na zewn¹trz œwiat³a, tañcz¹ce po jego siêgaj¹cych ramion szkar³atnych w³osach, ciemnopurpurowej skórze, srogich ¿ó³tych oczach. Mia³ na sobie zielon¹ szatê z bogatego brokatu, której sztywny wysoki ko³nierz stercza³ za jego g³ow¹ jak kaptur kobry. Nie zapomnia³ jednak o hologramie korony imperialnej. Ten symbol w³adzy unosi³ siê nad jego g³ow¹. Imponuj¹ce. I diabelnie œmieszne. 370

Widzia³em, jak Polarka walczy z narastaj¹cym chichotem. Phuri dai te¿ uœmiecha³a siê sardonicznie, ale ona czêsto tak siê uœmiecha, niezale¿nie od okolicznoœci. – Jesteœmy wdziêczni, ¿e przyby³ do nas Rom baro – zadeklarowa³ Naria, powoli wymawiaj¹c ka¿de s³owo absurdalnie dostojnym tonem. Jego g³os dochodz¹cy zza szklanej œciany rozlega³ siê z tysiêcy g³oœników naraz i odbija³ denerwuj¹cym echem od œcian olbrzymiej komnaty. Te teatralne gesty by³y naprawdê œmieszne! Do kogo ta napuszona mowa? I znów to królewskie „my”. Przez kilka stuleci Imperium nie tylko prze¿y³o, ale nawet rozkwita³o bez tych wszystkich idiotycznych póz i zwrotów. Ale oto nagle te denerwuj¹ce lordziêta funduj¹ sobie coœ takiego, a na dodatek jeszcze wojny o tron. By³o mi ich ¿al. ¯e te¿ musz¹ przydawaæ sobie wa¿noœci w tak dziecinny sposób. Mimo to wykona³em przed Nari¹ ten tradycyjny gest powitania, jakim wasal Rom baro powinien pozdrowiæ Imperatora, swojego lennego pana. Jednak on nie ofiarowa³ mi tradycyjnego pucharu z winem. Ostatecznie nic mnie to nie kosztowa³o, a mo¿e mog³em coœ na tym zyskaæ. Rzadko op³aca siê byæ nieuprzejmym megalomanem, jeœli jesteœ przez kogoœ przyjmowany na jego w³asnym dworze. Potem wskaza³em szerokim gestem szklany szeœcian i jego otoczenie. – Smutne to, Wasza Wysokoœæ, ¿e niezbêdne s¹ takie zabezpieczenia. – To tymczasowe, Jakubie. Oczekujemy, ¿e pokój zostanie przywrócony w przeci¹gu kilku dni, a mo¿e i godzin. Oczekujemy te¿, ¿e gdy tylko ugruntujemy nasz¹ w³adzê w Imperium, nigdy ju¿ nie dojdzie do podobnego chaosu. – Miejmy tak¹ nadziejê, Wasza Wysokoœæ – powiedzia³em z uk³onem. – Ta wojna jest klêsk¹ dla nas wszystkich. Có¿ za nadêty drañ! Widzi siebie jako zbawcê ludzkoœci. Odpowiedzmy zatem hipokryzj¹ na hipokryzjê. Spojrza³ na mnie tym spojrzeniem zatroskanego w³adcy. – Miasto zapewne bardzo ucierpia³o? – Za bardzo, obawiam siê. – Stolica jest œwiêtym miejscem. Jak oni œmieli j¹ niszczyæ! Postaramy siê, aby za to zap³acili. Zap³ac¹ za ka¿dy zniszczony dom. Przygl¹da³ mi siê przez moment w kompletnej ciszy. Odpowiedzia³em mu twardym spojrzeniem. Nie by³ sympatycznym cz³o371

wiekiem ten purpurowo-szkar³atny Naria, o nie. Wyj¹tkowa gadzina. I niebezpieczna. To on w koñcu odpowiada³ za ratyfikowanie bezprawnego wyboru Szandora, a jego postêpek by³ równie bezprawny, bo stary Imperator jeszcze ¿y³. W nieszczêœliwych ¿yjemy czasach, jeœli rodz¹ siê w nich takie Szandory i Narie. Przemówi³ ponownie, a w tonie jego g³osu zasz³a zauwa¿alna zmiana. Tym razem nie by³ to ju¿ g³os napuszonego Imperatora, lecz podejrzliwego oficera œledczego. – Czy wiesz, gdzie ukrywa siê Sunteil? To by³ doœæ niespodziewany strza³. Obawiam siê, ¿e da³em po sobie poznaæ zaskoczenie. – Sunteil? – powtórzy³em idiotycznie. – Tak, by³y Wysoki Lord, który teraz przewodzi rebelii, co z pewnoœci¹ jest ci wiadome, przeciwko legalnie ukonstytuowanemu rz¹dowi Imperium. Jest tutaj, w Stolicy. Zastanawiam siê, czy wiesz gdzie? – Nie mam pojêcia, Wasza Wysokoœæ. – ¯adnych plotek, nawet nie potwierdzonych? – S³ysza³em, ¿e jest gdzieœ w po³udniowej czêœci miasta. Nic wiêcej, niestety, nie wiem. Wygl¹da³ teraz jak bomba, która zastanawia siê czy warto wybuchn¹æ.. – A mo¿e raczej nie chcesz mi powiedzieæ? – Jeœli Imperator s¹dzi, ¿e ukrywam przed nim coœ… – A wiêc nie prowadzi³eœ ¿adnych rozmów z Sunteilem? To przes³uchanie zaczyna³o wchodziæ na nowy i do tego bardzo niebezpieczny teren. Odpowiedzia³em ostro¿nie: – Nie mam pojêcia, gdzie mo¿e byæ Sunteil. Co by³o prawd¹. Inna sprawa, ¿e nie by³a to odpowiedŸ na pytanie Narii. Pozostawi³ mój unik bez komentarza. Powracaj¹c teraz do swego poprzedniego g³osu Imperatora, powiedzia³: – Jakubie, kiedy Sunteil zjawi siê u ciebie znowu, uwiêzisz go i przeka¿esz nam. To rozkaz. Zadziwiaj¹ce. Przetacza³ siê po mnie jak walec. – Toczy siê wojna, i nie ma czasu na uprzejmoœci. Bêdziesz mia³ drug¹ szansê, aby go uj¹æ, i tym razem wykorzystasz j¹. Kiedy zjawi siê u ciebie znowu? Naria wiedzia³ za du¿o. Us³ysza³em g³oœny wdech zdumionego Polarki i nawet z twarzy Bibi Saviny znik³ zwyk³y uœmiech. Uwiê372

zisz go i przeka¿esz? Oczekiwa³em, ¿e Naria bêdzie mnie b³aga³ o sojusz, a on tymczasem wydaje mi rozkazy. Patrzy³em na niego z niedowierzaniem. Na moment zapomnia³em jêzyka w gêbie. Naprawdê. Naria zaœ dalej ci¹gn¹³ srogim g³osem: – Sunteil podniós³ rêkê przeciwko Imperatorowi, a to oznacza, ¿e podniós³ j¹ przeciw wszystkim mieszkañcom Imperium. Jest wrogiem ka¿dego z nas. Jest tak samo wrogiem was, Romów, jak wrogiem… jak to wy nas nazywacie? – Gaje, Wasza Wysokoœæ – Gaje. Tak. – A dlaczego Wasza Wysokoœæ s¹dzi, ¿e Sunteil ponownie mnie odwiedzi. – Bo to ty zaaran¿ujesz spotkanie. Proste. Ja zaaran¿ujê spotkanie. Szczêka opad³a mi na pod³ogê. (To oczywiœcie metafora.) Na zewn¹trz zachowa³em ca³kowity spokój. Przyj¹³em jego s³owa jako coœ zupe³nie normalnego. Nie mog³em mu okazaæ, jak bardzo jestem zaskoczony. A jednak Naria potrafi³ mnie zaskoczyæ. – Aha. Bo to ja zaaran¿ujê spotkanie. Powiedzia³em to lekkim tonem. Po prostu powtórzy³em to, co powinno byæ zrozumia³e dla ka¿dego debila. Jakubie bêdziesz przynêt¹, na któr¹ zostanie z³apany mój rywal. A gdy ju¿ po³knie ciê wraz z haczykiem, dostarczysz go mnie. Oczywiœcie, Wasza Wysokoœæ. Oczywiœcie. – Spotkanie odbêdzie siê zapewne na jakimœ dobrze wybranym neutralnym gruncie – mówi³ dalej. – Zaprosisz go, najlepiej w jak¹œ odleg³¹ od miasta okolicê, albo mo¿e nawet na inn¹ planetê. Bêdziecie omawiaæ przysz³y sojusz miêdzy Królestwem Romów a Imperium z Sunteilem jako Imperatorem. Oczarujesz go, co robisz bardzo dobrze, wywabisz go gdzieœ bez towarzystwa jego ludzi, a potem pochwycisz go i wydasz mnie. Mia³em ochotê go oklaskiwaæ. Brawo, Naria! Przemawia³ do mnie, do króla Romów, jakbym by³ jakimœ pomniejszym falangariusem w jego armii. To wymaga³o nie lada odwagi, wielkiej zuchwa³oœci… i kolosalnej wrêcz g³upoty. – A Periandros? – w³¹czy³ siê nagle Polarka. W jego oku dostrzeg³em szelmowski ognik. – Czy jego tak¿e mamy dla was pochwyciæ, Wasza Wysokoœæ? 373

Naria pozosta³ tak samo nieruchomy, ale jego oczy skierowa³y siê na Polarkê, i nie by³o w nich œladu rozbawienia. Zda³o mi siê, ¿e przez komnatê przeszed³ podmuch ch³odnego wiatru. – Periandros? – powtórzy³. – Nie ma ju¿ Periandrosa. Nie tak dawno cia³o Periandrosa spoczywa³o na katafalku w tej w³aœnie komnacie. – Ale jego doppelganger… Naria nakaza³ mu milczenie w³adczym gestem rêki. – S¹ trzy doppelgangery Periandrosa. Na razie sprawiaj¹ trochê k³opotów, ale to siê wkrótce skoñczy. Przecie¿ nied³ugo utrac¹ ¿ycie i znów stan¹ siê martw¹ glin¹. Wrogiem jest Sunteil. Musicie zaj¹æ siê Sunteilem. Rzuci³ Polarce z³owrogie spojrzenie. Polarka zaœ mia³ na tyle rozumu, by nie próbowaæ ju¿ wiêcej wtr¹caæ ¿artobliwych uwag. Naria zerkn¹³ na Bibi Savinê, która zdawa³a siê zatopiona w œnie, a mo¿e nawiedza³a. – Ty, starucho! Stoisz tam nie mówi¹c ani s³owa, a twój umys³ jest nieobecny. Co robisz? Spogl¹dasz w przysz³oœæ? Phuri dai rozeœmia³a siê zadziwiaj¹co dziewczêcym œmiechem. – W przesz³oœæ, Wasza Wysokoœæ. Myœla³am w³aœnie o czasach, kiedy by³am bardzo m³oda i bra³am udzia³ w wyœcigu p³ywackim z ch³opcami, z jednego brzegu rzeki na drugi. – Ale potrafisz te¿ widzieæ przysz³oœæ, prawda? Bibi Savina tylko siê uœmiechnê³a. – Oczywiœcie ¿e potrafisz. Dzieñ jutrzejszy jest dla ciebie tak samo znany jak wczorajszy. WiedŸma! I nastêpny dzieñ, i jeszcze nastêpny. No co, starucho, zaprzeczysz? Nie mo¿esz. Ka¿dy wie, jak¹ moc¹ rozporz¹dzaj¹ wró¿biarki Romów. – Jestem tylko star¹ kobiet¹, Wasza Wysokoœæ. – Star¹ kobiet¹, dla której przysz³oœæ jest jak otwarta ksiêga… czy¿ nie? – Czasami mo¿e i trochê dostrzegam. Kiedy drogê oœwietla w³aœciwe s³oñce. – A teraz oœwietla? – zapyta³ Naria. I znów Bibi Savina uœmiechnê³a siê. To by³ s³odki uœmiech, uœmiech dziecka. – Objaw nam przynajmniej – za¿¹da³ Naria – czy w Imperium zapanuje pokój? – O, co do tego nie ma w¹tpliwoœci – rzek³a lekko phuri dai. – Kiedy skoñczy siê wojna, powróci pokój. 374

– A nowy Imperator? Czy jego panowanie bêdzie szczêœliwe? – Nowy Imperator bêdzie panowa³ w dobrobycie i w chwale, i ponownie zjednoczy wszystkie œwiaty. – Ty stara cygañska wiedŸmo – powiedzia³ Naria niemal z czu³oœci¹ w g³osie. – G³osisz przepowiednie tak pe³ne radoœci. Ale my nie jesteœmy naiwni. To przecie¿ bardzo stara gra. Powiedz swojemu s³uchaczowi to, co chce us³yszeæ, weŸ jego pieni¹dze, i niech odejdzie szczêœliwy. Twoja rasa gra w tê grê ju¿ od paru tysiêcy lat. – Mylisz siê, Wasza Wysokoœæ. To, co przepowiedzia³am, niekoniecznie jest tym, co chcielibyœcie us³yszeæ. – ¯e nastanie pokój? ¯e nasze panowanie bêdzie pe³ne chwa³y? A jakie¿ to lepsze przepowiednie mog³abyœ mi podarowaæ? Phuri dai uœmiechnê³a siê ponownie, ale nie powiedzia³a ani s³owa. Jej spojrzenie jeszcze raz powêdrowa³o ku odleg³ym galaktykom. Naria wci¹¿ siê w ni¹ wpatrywa³, jakby chcia³ pod¹¿aæ t¹ sam¹ drog¹. W mieœcie rozleg³y siê naraz gwa³towne eksplozje, niektóre d³ugie i przyt³umione, jak jakieœ odleg³e grzmoty, inne szybkie i ostre, i wcale nie tak odleg³e. Naria nie zwróci³ na nie najmniejszej uwagi. Przeniós³ jednak wzrok na mnie. – A wiêc, Jakubie? Myœlê, ¿e teraz siê rozumiemy. Periandros zada³ mi to samo pytanie – przypomnia³em sobie – tego dnia, kiedy szed³em po kryszta³owych schodach do jego tronu. Nie zastanawiaj¹c siê ani chwili, da³em Narii tak¹ sam¹ odpowiedŸ jak jego poprzednikowi. – W pe³ni, Wasza Wysokoœæ – powiedzia³em. Chocia¿ bardzo w to w¹tpi³em. Ale przynajmniej ja na pewno rozumia³em go lepiej ni¿ kiedykolwiek dot¹d. – Zatem nie ma potrzeby ci¹gn¹æ tej rozmowy. Mo¿esz odejœæ. Kiedy z³apiesz Sunteila, powrócisz do nas. ¯eby tak mówiæ do króla! Niewiarygodne. Absolutnie niewiarygodne. – Wtedy bêdziemy mieæ wiêcej spraw do omówienia – doda³ jeszcze. – Nowy porz¹dek rzeczy. Imperator i Rom baro. Jest nasz¹ intencj¹ dokonaæ wielu zmian, aby Imperium mog³o wejœæ w ten okres dobrobytu i chwa³y, jaki przepowiedzia³a nam stara phuri dai. I bêdziemy potrzebowaæ twojej wspó³pracy, Jakubie. Imperator i Rom baro pracuj¹cy pospo³u dla dobra ludzkoœci. 375

– Jak zawsze, Wasza Wysokoœæ – powiedzia³em uprzejmie. – Doskonale. Pierwszym twoim zadaniem jest pochwycenie Sunteila. Dopóki to siê nie stanie, nic innego nie ma znaczenia. IdŸ wiêc. IdŸ ju¿. W³adczo… tak iœcie po imperatorsku wyprosi³ nas z komnaty gestem rêki. – Mo¿ecie sobie wyobraziæ coœ takiego? – wybuchn¹³ Polarka, gdy ju¿ przemykaliœmy siê z powrotem przez zniszczone miasto. Wy³y syreny, od czasu do czasu s³ychaæ by³o eksplozje. – Mówi ci, co masz zrobiæ, a potem pozwala ci, odejœæ. Tak, jednym ruchem palca, wyprasza króla, jakby by³ stajennym. Wszêdzie widnia³y kratery po pociskach. Gdzieniegdzie spad³y bomby ekranuj¹ce, które pokrywa³y ca³e obszary miasta czarnymi chmurami uniemo¿liwiaj¹cymi wszelk¹ ³¹cznoœæ. Spadaj¹ce pociski wyrzuca³y w powietrze kaskady przepiêknych z³otawych iskier, jakbyœmy mieli do czynienia nie z wojn¹, lecz ze wspania³ym œwi¹tecznym pokazem sztucznych ogni. – Król, stajenny… ech, Polarka dla mnie to ma³a ró¿nica – uspokaja³em go. – Gorzej ni¿ stajenny! Ty nie zwraca³byœ siê w ten sposób nawet do stajennego! – Nie – przyzna³em. – Ale ja to nie Naria. W powietrzu pe³no by³o sensorycznych wi¹zek pochodz¹cych od najró¿niejszych urz¹dzeñ zwiadowczych. Szpiedzy Sunteila? Narii? A mo¿e jakiœ genera³ doppelgangera Periandrosa nakaza³ je zrzuciæ? Wci¹¿, jak barwne têcze, œwieci³y nam nad g³owami, unosz¹ce siê w powietrzu flagi trzech Imperatorów. Daleko na niebie widzia³em te¿ purpurowe œwiat³o mojego herbu. G³osi³ on wszem i wobec, ¿e król Romów wci¹¿ przebywa w swej rezydencji w Stolicy. I zaczyna³em bardzo silnie pragn¹æ, by to by³a prawda. Polarka nadal kipia³ furi¹. Nie móg³ zapomnieæ obrazy. – Jakubie, nie z³oœci ciê takie traktowanie? – Z³oœci? Dlaczego mia³bym siê z³oœciæ? Czy przez to sta³by siê uprzejmiejszy? Naria postêpuje tak, jak musi. – £ajdak! Bydlê! – Gdybym pozwoli³ sobie na luksus gniewu – powiedzia³em – móg³bym straciæ z oczu najwa¿niejsze, móg³bym zapomnieæ, ¿e jest groŸnym przeciwnikiem. – Myœlisz, ¿e naprawdê jest groŸny? – A w¹tpisz w to? 376

– To po prostu arogancki ch³optaœ, rozdêty jak balon od wyobra¿enia o w³asnej wa¿noœci. Ile on ma lat? Piêædziesi¹t? Szeœædziesi¹t? Nawet nie tyle. Siedzi w tym swoim szklanym pudle i zachowuje siê tak, jakby by³ ósmym cudem Galaktyki. U¿ywa pluralis maiestatis, i wydaje rozkazy królom. A ty mu ustêpujesz, ¿eby nam pokazaæ, jakim to niby on jest wielkim przeciwnikiem. Jakubie, nie rozumiem, dlaczego on sobie z tob¹ bezczelnie pogrywa, po prostu wodzi ciê za nos. Jestem zaskoczony, ¿e tak to w³aœnie rozegra³eœ. – On jest Imperatorem – powiedzia³em. – Ten œmieæ? Ty go nazywasz Imperatorem? – Dzier¿y pa³ac i kontroluje armiꠖ przypomnia³em mu. – I bardzo szybko umacnia sw¹ w³adzê. Periandros nie ¿yje. A ten Sunteil, co do którego wszyscy byli pewni, ¿e weŸmie sobie tron tak ³atwo jak dojrza³y owoc zaraz, gdy tylko Piêtnasty wyzionie ducha; ten Sunteil, musia³ ratowaæ siê ucieczk¹ i siedzi w ukryciu. A Naria wie, jak wielu jest doppelgangerów Periandrosa; wie, ¿e Sunteil z³o¿y³ nam sekretn¹ wizytê dziœ rano… Polarka myœlê, ¿e powinniœmy go traktowaæ jak prawdziwego Imperatora. – Co wiêc zamierzasz robiæ? Uznasz go. A co z Sunteilem? – O co ci chodzi? – spyta³em. – On przynajmniej udaje, ¿e odnosi siê do nas jak do równych sobie. Naria traktuje nas jak psy. – A ty wolisz pozory stwarzane przez Sunteila? – To stan normalny – odpar³ Polarka. – On, podobnie jak wszyscy gaje, udaje, ¿e nas szanuje, podczas gdy naprawdê boi siê nas. Dlatego ¿e nas potrzebuje, dlatego ¿e jest od nas zale¿ny. Ale udawany szacunek jest lepszy od nie udawanej pogardy. I dlatego wolê Sunteila ni¿ Nariê. – Ja te¿ – przyzna³em. – Tylko nie wiem, czy bêdziemy mieli wybór. – Wydasz Sunteila Narii? Wzruszy³em ramionami. – Och, Polarka, nie wiem. Ale nawet je¿eli go wydam, to nie sprawi mi to przyjemnoœci. Nasza kawalkada samochodów zatrzyma³a siê. Byliœmy u wrót pa³acu króla Romów na placu Trzech Mg³awic. Nagle nasz³a mnie straszna potrzeba samotnoœci. Chcia³em znów byæ na Mulano, wspinaæ siê po lodowcu Gombo, zarzucaæ sieci wibracyjne na turkusow¹ rybê przyprawow¹. Pragn¹³em zna377

leŸæ siê daleko st¹d, z dala od wszystkich, od tych zdradliwych jêzyków, przeroœniêtych ambicji, zbrodniczych planów, ha³asu, krwi i g³upoty. Z pa³acu wybieg³ Chorian. By³ podniecony. Pó³ godziny temu bomba implozyjna ca³kowicie zniszczy³a s¹siaduj¹cy z pa³acem budynek. Pokazywa³ te¿ sam pa³ac, paskudne rysy w jednej ze œcian, biegn¹ce od fundamentów a¿ po dach. Ci szaleñcy nie przestan¹, pomyœla³em, dopóki nie zrównaj¹ z ziemi¹ ca³ego tego idiotycznego miasta. Niech wiêc tak siê stanie. Miasta ludzi s¹ tworami tymczasowymi. Niech wiêc upadaj¹, pomyœla³em, niech gaje niszcz¹ sobie wszystkie œwiaty. Potem my siê st¹d wyniesiemy i wrócimy na nasz¹ Gwiazdê Romów, gdzie bêdziemy ¿yæ w pokoju. Tylko najpierw musimy otrzymaæ wezwanie. Chorian stara³ siê mnie przekonaæ, ¿e powinienem wyjechaæ ze Stolicy natychmiast, póki jeszcze kursuj¹ statki. ¯e powinienem lecieæ na Galgalê, i tam, wzglêdnie bezpieczny, czekaæ na wynik wojny domowej. – Nigdzie teraz nie jest siê bezpiecznym – powiedzia³em mu. – Zostanê tutaj. Potem otoczyli mnie inni, zarzucaj¹c sprzecznymi radami. Odes³a³em ich precz i uda³em siê do moich prywatnych pokoi. Tylko tam mog³em siê ukryæ przed tym chaosem. Musia³em odpocz¹æ, pomyœleæ, rozwa¿yæ alternatywy. Ale nawet tam nie mog³em cieszyæ siê samotnoœci¹. Zaledwie usiad³em, gdy ze œciany wyp³ynê³a znajoma postaæ ducha Waleriana. Mia³ na sobie wspania³e czerwone futro z gronostajowym ko³nierzem, a jarzy³ siê i b³yszcza³ tak¹ iloœci¹ energii, ¿e móg³by podpaliæ ca³¹ planetê. I jak to Walerian, zacz¹³ siê ciskaæ we wszystkie strony, lataj¹c w po³owie wysokoœci pokoju. Wcale nie ucieszy³em siê na jego widok. – Ty? Tutaj? – To by³o najmilsze pozdrowienie, na jakie mog³em siê zdobyæ. – Musia³em. Mimo ¿e niechêtnie mnie widzisz. Jakubie powinieneœ natychmiast st¹d wyjechaæ. Ta planeta nie jest bezpieczna. – Co ty powiesz? – Na mi³oœæ bosk¹, tu zaraz wybuchnie wojna! Chcesz, ¿eby ciê zat³ukli? Ci szaleni gaje za chwilê zaczn¹ ok³adaæ siê po ³bach bombami. – Walerianie, trochê ci siê pomyli³y czasy. Wojna ju¿ siê zaczê³a. Widzisz tê rysê na œcianie? Pó³ godziny temu po s¹siedzku r¹bnê³a bomba implozyjna. 378

– Bêdzie gorzej. Próbujê ciê ostrzec. – Dobrze. Co siê stanie? – Wszyscy umr¹. Wiejcie st¹d natychmiast. Wszyscy. S³uchaj, jestem tylko o dwa tygodnie przed tob¹ w czasie. Tylko tyle. Ale w ci¹gu tych dwóch tygodni Stolica zamieni siê w piek³o. Nie jestem pewien, co bêdzie dalej. Zjawiê siê tu natychmiast, gdy tylko dowiem siê czegoœ wiêcej. A teraz musisz siê st¹d wynosiæ. Zaraz! Ju¿! – Nie jesteœ pierwszy, który mi to dziœ mówi. – Ale mogê byæ ostatnim, jeœli siê nie ruszysz. – To ty siê rusz – powiedzia³em wyczerpany. – NawiedŸ Megalo Kastro, dobrze? Iriarte. Atlantydê. Ja muszê zostaæ na chwilê sam. Muszê przemyœleæ pewne sprawy. – Jakub… – IdŸ, idŸ w imiê Boga. Walerian, daj mi odetchn¹æ. Spojrza³ na mnie przeci¹gle i z wyrzutem, potrz¹sn¹³ ze smutkiem g³ow¹. A po chwili ju¿ go nie by³o. Pozosta³ jednak po nim szum i trzaski zjonizowanego powietrza. Nie w pokoju, lecz w mojej g³owie. Nagle zda³em sobie sprawê, ¿e dochodzê do kresu wytrzyma³oœci. Ciep³a k¹piel, pomyœla³em. Drzemka… kieliszek lub dwa koniaku… i trochê spokoju. Tak wiele czeka³o mnie decyzji. Opuœciæ stolicê, jak radzili Chorian i Walerian, i pozwoliæ lordom swobodnie wodziæ siê za ³by? Czy zostaæ tutaj, i staraæ siê wp³ywaæ na bieg wydarzeñ? Zastawiæ pu³apkê na Sunteila i wydaæ go Narii? Czy te¿ rozkazaæ wszystkim gwiezdnym pilotom, by wstrzymali loty dopóki Naria siedzi na tronie? Ach, Mulano, Mulano! Spokój, cisza, samotnoœæ! Za oknem przeraŸliwie huknê³o. Ca³y budynek zatrz¹s³ siê tak potê¿nie, ¿e s¹dzi³em, i¿ runie. Sta³ jednak dalej. – Jakubie? Hej, Jakubie! Co znowu? Zamkn¹³em oczy i nagle poczu³em w g³owie obecnoœæ wszystkich cygañskich królów. Ca³y ich t³um; przepychali siê, starali siê zwróciæ na siebie moj¹ uwagê. Rudobrody Ilika, ma³y Chavula, Cesaro o Nano, i ca³a reszta, królowie z przesz³oœci, i ci jeszcze nie narodzeni, niektórzy szeptali, inni krzyczeli. Opowiadali mi historie przesz³e i przysz³e, wype³niali mój umys³ opowieœciami o minionej chwale lub o chwale, która mia³a dopiero nadejœæ. Ale mówili wszyscy naraz, i nie mog³em zrozumieæ ani jednego s³owa. Ich oczy by³y dzikie, czo³a lœni³y potem. B³aga³em ich, by zostawili mnie w spokoju. Ale nie. Coraz bardziej siê podniecali, kr¹¿yli wo379

kó³, szarpali za rêkawy jak ¿ebracy, mówili o tym i o owym, i wci¹¿ niezrozumiale, a¿ wreszcie sam zacz¹³em wrzeszczeæ w szaleñstwie. – Jakub? – us³ysza³em znajomy g³os, przebijaj¹cy siê przez ten ha³as. – Jakubie, pos³uchaj mnie! To by³ mój g³os. W pokoju pojawi³ siê mój w³asny duch. Spojrza³em w sw¹ twarz. Zdawa³a siê dziwnie zmieniona, ró¿na od twarzy, na któr¹ patrzy³em przez ca³e swoje ¿ycie. Zmieni³y siê oczy, policzki, nawet w¹sy. Stary Jakub, bardzo stary, ze wszystkimi prze¿ytymi latami wreszcie wypisanymi na obliczu. A jednak wci¹¿ silny, wci¹¿ pe³en ¿ycia, nie przypominaj¹cy w niczym tego ¿ywego truch³a, jakie zrobi³ z siebie Sunteil. Bezsprzecznie by³ to Jakub, który przyby³ do mnie z bardzo odleg³ej przysz³oœci. To dawa³o nadziejê w tej godzinie szaleñstwa – niæ mojego ¿ycia jeszcze d³ugo nie bêdzie przeciêta. Niematerialna rêka tego Jakuba-ducha dotknê³a mojej piersi, jakby chcia³ zatrzymaæ mnie w miejscu. Jego twarz by³a tu¿ przy mojej. Jego oczy patrzy³y prosto w moj¹ duszê. – Czy Walerian ju¿ tu by³? Powiedzia³ ci, ¿e masz st¹d uciekaæ? Skin¹³em g³ow¹. – Piêæ minut temu, mo¿e dziesiêæ. – Dobrze. Obawia³em siê, ¿e mogê siê pojawiæ za wczeœnie. S³uchaj mnie uwa¿nie. Walerian siê myli. Przybywa zaledwie z kilkutygodniowej przysz³oœci. Mówi³ ci to? Zbyt bliskiej przysz³oœci, by znaæ wszystkie wydarzenia. Myli siê, ka¿¹c ci opuszczaæ Stolicê. Musisz zostaæ. Jakubie s³yszysz mnie? Zostañ tu, niezale¿nie od tego, co siê bêdzie dzia³o! Jest niezwykle wa¿ne, ¿ebyœ zosta³ w Stolicy. Rozumiesz mnie? Moja g³owa pulsowa³a bólem. Czu³em siê tak, jakbym mia³ szeœæ tysiêcy lat. Ciep³a k¹piel… kieliszek koniaku… spaæ… spaæ… – Jakubie, s³yszysz mnie? – Tak. Tak. Zostaæ… w… w… Stolicy… – Tak jest. Powtórz. Zostaæ w Stolicy, cokolwiek siê stanie. – Zostaæ w Stolicy, cokolwiek siê stanie. – Dobrze. Znik³ tak nagle, jak siê pojawi³. Kolejna potê¿na eksplozja zatrzês³a fundamentami pa³acu. Jeszcze jedna. I jeszcze. Podbieg³em do okna. Niebo sta³o w p³omieniach. A na tle jêzyków ognia wci¹¿ ¿arzy³y siê kolorowe flagi trzech imperatorów. Mia³em wra¿enie, ¿e pochwyci³ mnie wir powietrza. Wci¹¿ s³ysza³em przera¿aj¹ce odg³osy bitwy na zewn¹trz. Œwiat rozpada³ siê… podobnie jak ja. Próbowa³em pozostaæ w ca³oœci, ale by³o to nie380

mo¿liwe. Jakaœ si³a, której nie by³em w stanie siê oprzeæ, wyrywa³a mnie z mego cia³a. I porwa³a mnie jak garœæ rozproszonych atomów, i cisnê³a w burzê czasu i przestrzeni. Wirowa³em… wirowa³em… To by³o jak pierwsze nawiedzanie. Poczu³em, ¿e moja dusza pêka na dwoje.

381

Czêœæ

Wielka

ósma

Kompania

Co zwiemy pocz¹tkiem, czêsto kresem bywa. A siêgn¹æ kresu, znaczy zacz¹æ znowu. Kres i pocz¹tek – jednym i tym samym. I nie zaprzestaniemy naszych poszukiwañ A¿ do kresu, który nast¹pi w ten czas, Gdy przybêdziemy tam, gdzie siê zaczê³o. I po raz pierwszy wówczas znajdziemy. Eliot, Lekki zawrót g³owy

384

1

T

en pa³ac sta³ na Nabomba Zom, a cz³owiekiem by³ Loiz la Vakako. Przynajmniej tak mi siê zdawa³o. Niewiele mia³em w¹tpliwoœci co do Nabomba Zom – ile w koñcu jest innych planet, na których morze ma kolor purpury, a piasek jasnej lawendy? Ale czy to by³ naprawdê Loiz la Vakako? Wydawa³ siê taki m³ody. Mê¿czyzna, którego niegdyœ zna³em, by³ w nieokreœlonym wieku, ale na pewno nie by³ m³ody. A ten tam, wêdruj¹cy wzd³u¿ wybrze¿a tego gor¹cego morza, nie wydawa³ siê starszy ni¿ ja sam w tamtych odleg³ych czasach, kiedy ¿y³em ¿yciem m³odego ksiêcia w pa³acu Loiza la Vakako. Pojawi³em siê tu¿ przed nim – duch p³yn¹cy w powietrzu nad wilgotnym piaskiem. Nie wydawa³ siê zaskoczony. Jakby oczekiwa³ mojego przybycia. Ujrza³em ten cwany uœmiech Loiza la Vakako. Przygl¹da³ mi siê uwa¿nie swym budz¹cym respekt spojrzeniem. By³ m³ody. Tak. Ch³opiec zaledwie. Ale to by³ ju¿ dojrza³y Loiz la Vakako. Ta królewska prezencja. Ten surowy charakter. Ten przeszywaj¹cy na wylot wzrok. Ten spokój, który nie oznacza³ ociê¿a³oœci umys³owej, lecz absolutn¹ kontrol¹ nad cia³em i dusz¹. – Pierwszy duch dzisiaj – powiedzia³. – Witaj, kimkolwiek jesteœ. – Nie znasz mnie? – Jeszcze nie – odpar³ Loiz la Vakako. – ChodŸ. PrzejdŸmy siê razem. Ta planeta to Nabomba Zom.

25 – Czas trzeciego wiatru

385

– Wiem. Bêdê tu mieszka³ kiedyœ, gdy ty bêdziesz starszy, a ja m³odszy. Bêdê kocha³ twoj¹ córkê. I bêdê dzieli³ z tob¹ tw¹ klêskê i upadek. – Ach – powiedzia³ cicho. – Moja córka. Mój upadek. Nie wydawa³ siê jednak specjalnie poruszony. – A wiêc jesteœ Wybranym. Jesteœ królem, prawda? – Dostrzegasz to? – Oczywiœcie. Król rozpozna króla. Wyjaw mi swe imiê, królu, a bêdê oczekiwa³ twojego przybycia z wielk¹ niecierpliwoœci¹. – Nigdy nie zna³em kogoœ takiego jak ty – rzek³em. – Jesteœ najm¹drzejszym cz³owiekiem, jaki kiedykolwiek ¿y³. – Nie s¹dzê. Jestem mo¿e mniej g³upi ni¿ niektórzy. A twoje imiê, królu? – Jakub Nirano. Rom baro. – Ach Rom baro! I bêdziesz kocha³ moj¹ córkê? – I utracê j¹ – doda³em. – Tak. Utracisz… Czy potem mo¿e odzyskasz j¹ znowu? – Nie. Jego dostojna twarz posmutnia³a. – A jak bêdzie mia³a na imiê, stary cz³owieku? Zawaha³em siê. To, co robi³em, by³o zakazane. Ale jednak mia³em wra¿enie, zda³o mi siê, ¿e ¿yjê w czasie po koñcu Wszechœwiata, kiedy wszystkie stare regu³y przesta³y obowi¹zywaæ. – Malilini – powiedzia³em w koñcu. – Piêkne imiê. Tak. Tak j¹ nazwê, na pewno. Znów siê uœmiechn¹³. – Malilini. A ty bêdziesz j¹ kocha³ i utracisz j¹? To smutne, Jakubie Nirano. – Bêdê te¿ kocha³ ciebie. – Czu³em, ¿e stajê siê przezroczysty. Zaczyna³em odlatywaæ. – I ciebie te¿ utracê… I odlecia³em wiruj¹c, wiruj¹c bez koñca.

2

Z

wierzêta, które tu widzê, s¹ dziwaczniejsze ni¿ mo¿na to sobie wyobraziæ. Podwójne garby, wielkie, zwisaj¹ce, jakby gumowe wargi… chyba nazywano je wielb³¹dami. A to oznacza, ¿e jestem na 386

Ziemi. Miejsce jest suche, piaszczyste. Daleko w tle wyrasta pasmo szarych wzgórz, zdaj¹ siê pochylone pod nienaturalnym k¹tem. Po niezmierzonej równinie powietrzne wiry unosz¹ tumany piasku. Widzê te¿ karawanê dziwacznie ubranych ludzi. Smagli, o kruczoczarnych w³osach, b³yszcz¹cych oczach, szerokich uœmiechach. Czarne namioty z filcu. Bia³e chusty na g³owach, opadaj¹ce tak¿e na kark. Nigdy nie widzia³em tego miejsca ani tych ludzi, ale znam ich. Tam znajduje siê przenoœna kuŸnia. Miechy z wielb³¹dziej skóry, wielkie ciê¿kie m³oty, dwóch kowali kuje rozgrzany do czerwonoœci metal. Dalej trzy dziewczyny krocz¹ ramiê w ramiê. Id¹ w ciszy, tajemnicze i powa¿ne, jak kap³anki jakiegoœ nieznanego misterium. Kobieta o pomarszczonej twarzy, która mo¿e mieæ dziesiêæ tysiêcy lat, pochylona nad ziarnkami fasoli i wnêtrznoœciami owcy, przepowiada przesz³oœæ jakiemuœ m³odemu gajo, który przygl¹da jej siê z szeroko rozwartymi oczami. S³yszê melodiê gran¹ na flecie. W powietrzu unosi siê zapach pieczonego miêsa i ostrych przypraw. Stajê siê widzialny. Podbiega do mnie ma³y ch³opiec. W ogóle nie jest przestraszony. – Sariszan – mówiê. – San tu Rom? Ma wielkie b³yszcz¹ce oczy, przebieg³y uœmiech. Jest szybki i zwinny jak ¿ywe srebro. Milczy i przygl¹da mi siê uwa¿nie. Wskazujê na siebie. – Jakub – mówiê. Dotykam jego chusty – diklo – mojego nosa – nak zêbów – dand. W³osów – bal… Chyba nie rozumie ani s³owa. Teraz patrzy w nasz¹ stronê tak¿e kilku innych Cyganów. Stara wró¿biarka uœmiecha siê do mnie i pozdrawia gestem. Wci¹¿ jednak jestem niewidzialny dla gajo. Podbiega do nas jeszcze mniejszy ch³opiec i chwyta za rêkê tego, który na mnie patrzy. – Tu prala? – pytam. – Twój brat? Wci¹¿ brak odpowiedzi. To na pewno jakiœ rzadko uczêszczany zak¹tek Ziemi. Jêzyk tutejszych Romów musi byæ zupe³nie inny ni¿ ten, który znam. Wyjmujê spod tuniki dwie b³yszcz¹ce z³ote monety Imperium, z wizerunkiem Piêtnastego na awersie i gwiazdami na rewersie. Trzymam je w rêce wyci¹gniêtej do ch³opca. To s¹ niematerialne monety, bez substancji, bez masy. Kiedy odejdê, one te¿ znikn¹ jak œnieg na wiosnê. Ale ch³opiec patrzy na nie z szacunkiem. A wiêc przynajmniej znaj¹ z³oto. 387

– Z Galgali – mówiê do nich. – Z gwiazd. Z czasu, który dopiero nadejdzie. Monety wci¹¿ le¿¹ na mojej wyci¹gniêtej d³oni. Chc¹ ich dotkn¹æ, marszcz¹ brwi; monety s¹ dla nich tylko z³otym powietrzem. – Naprawdê chcia³bym daæ wam trwalszy podarunek. Jestem waszym kuzynem. Mam na imiê Jakub. – Jakub – szepce mniejszy ch³opiec. Wir porywa mnie znowu. Zaczynam zanikaæ. Ch³opcy spogl¹daj¹ na mnie zasmuceni. Monety te¿ zanikaj¹… – Jakub! – krzyczy m³odszy z ch³opców – Jakub! – Aszen Davlesa – mówi nieoczekiwanie starszy w czystym romskim, w momencie, gdy w³aœnie znikam. – Niech Bóg bêdzie z tob¹.

3

I

znów na oœlep lecê dalej. Wirujê i wirujê, jakbym podró¿owa³ transmiterem. To samo uczucie zawieszenia ponad ca³ym Wszechœwiatem, to samo uczucie lotu z miejsca na miejsce przez gêst¹ zupê nicoœci, gdy nic nie oddziela mnie od czarnej pustki kosmosu oprócz niematerialnej sfery mocy, cieñszej nawet ni¿ mydlana bañka. I nie mogê decydowaæ o kierunku podró¿y, podobne jak nie mam wp³ywu na ruch s³oñca. Ale ta podró¿ teraz jest swobodnym lotem przez czas i przestrzeñ. Pod¹¿a³em wszêdzie. Pod¹¿a³em gdzieœ. Nie mia³em ¿adnego materialnego punktu oparcia, by³em jak py³ek na wietrze. Muszê odzyskaæ kontrolê. Ale jak? Jak?

4

M

entiroso. Bezsprzecznie Mentiroso. To uczucie niewyt³umaczalnego i niemo¿liwego do przezwyciê¿enia strachu. Ta panika narastaj¹ca w ka¿dym organie twojego cia³a. Ta bliskoœæ nie388

przyjaznego boga, który zsy³a na ciebie lêk bez ¿adnej przyczyny. Ciep³a woñ przera¿enia unosz¹ca siê w ciê¿kiej gêstej atmosferze. Spójrzcie tam – boks synaptyczny Nikosa Hasgarda. Wszyscy ci mê¿czyŸni siedz¹cy w uprzê¿ach ramiê przy ramieniu. Drobny, dr¿¹cy Polarka; wielki, silny Jakub. Obaj wygl¹daj¹ na wyczerpanych. Przygarbieni, bladzi, dr¿¹cy. Opadam ku nim, ale pozostajê niewidzialny. Stajê za ich plecami i k³adê praw¹ rêkê na ramieniu Jakuba, a lew¹ na ramieniu Polarki. Próbujê przekazaæ im swoj¹ si³ê. Czy to mo¿liwe? Duch przekazuj¹cy energiê ¿yciow¹ dwóm ¿ywym ludziom? Spóbujemy. Siêgam w g³¹b swojej jaŸni i znajdujê pok³ady witalnoœci. Wydobywam je z siebie i posy³am do moich r¹k, do palców, i próbujê pchn¹c j¹ dalej w nich. Dzia³a? Zdaje siê, ¿e usiedli nieco proœciej. Ich twarze s¹ jakby mniej blade. Tak. Tak. Masz, Jakubie. Masz, Polarka. Bierz. Bierz. Bierz! Spogl¹daj¹ po sobie. Coœ siê dzieje, ale oni nie maj¹ pojêcia, co. – Czujesz to? – pyta Polarka. – Tak. Jakby energia p³ynê³a z maszyny ku nam, zamiast byæ wysysana z nas. – Nie. To nie z maszyny. Z jakiegoœ na pewno innego miejsca. Gdzieœ z nieba. – Z nieba? – pyta Jakub. Polarka przytakuje. – Albo z powietrza. Z mg³y. Kto wie? Co to zreszt¹ jest za ró¿nica? Zostanê z nimi tak d³ugo jak bêdê móg³. Dzieñ, tydzieñ, miesi¹c … dla mnie to jedno i to samo. Jestem teraz poza czasem i przestrzeni¹, a oni mnie potrzebuj¹. Tylko ten strach … ten strach … Odczuwa go nawet duch. Czujê, jak po mnie siêga, przechodz¹c tak¿e z ich cia³ ze zwiêkszon¹ si³¹. Strach, który powoduje, ¿e twoje zêby szczêkaj¹, twoje jaja siê kurcz¹, mocz zmienia siê w p³ynny lód. Ten strach jest spoiwem wi¹¿¹cym ca³y kosmos, jego podstawow¹ substancj¹, jego uniwersaln¹ matryc¹. Pokonanie go jest wielce ryzykowne. Jeœli siê uda, wbijesz klin miêdzy atomy, i Wszechœwiat zacznie trzeszczeæ w szwach. Mimo to opieram mu siê. Nie pozwolê, by nade mn¹ zapanowa³. Walczê, i to walczê dobrze, odpycham go, pokonujê, depczê, mia¿d¿ê i niszczê. Jestem na Mentiroso i nie bojê siê. I w tym 389

momencie, w którym po raz pierwszy nie czujê strachu, widzê pierwsz¹ czarn¹ rysê w fundamencie œwiata. Dokona³em tego. Ja, Jakub Nirano. Wbi³em pierwszy klin. A teraz rysa siê poszerza. Zieje ju¿ wielka czarna szczelina, która siêga dalej i dalej, po¿eraj¹c wszystko, do czego siê zbli¿y… A mnie ponownie porywa podmuch chaosu.

5

M

egalo Kastro… Duud Szabell… Alta Hannalanna… Trinigalee Chase… Vietoris, Góra Salvat, stojê u boku mojego wielkiego ojca, Romano Nirano… Megalo Kastro… Alta Hannalanna… Xamur… Galgala… Ziemia… Ziemia… Ziemia… Mulano… Alta Hannalanna… Ziemia… Ziemia… Ziemia… Wirujê… wirujê… bezradny… bezwolny…

6

Z

ima dobiega koñca. Wiej¹ ju¿ ciep³e wiatry z po³udnia. Wkrótce Romowie znów wyrusz¹ na szlak. Przed nimi zielone ³¹ki, pola owsa i jêczmienia, zimne górskie Ÿród³a. Koñskie kopyta stukaj¹ na wci¹¿ rozmiêk³ych, pokrytych topi¹cym siê œniegiem drogach, skrzypi¹ ko³a wozów. Wielk¹ radoœæ sprawia nam ruch, œwie¿e powietrze, odrodzenie do ¿ycia. Przyjechaliœmy do obozu naszych kuzynów, le¿¹cego dalej wzd³u¿ drogi. Nie znamy ich, ale to nasi kuzyni. P³onie szeœædziesi¹t obozowych ognisk. Zapach pieczonego miêsa. Wielki patsziv, 390

radosna uczta, spotkanie dwóch Kompanii poœród spl¹tanych dróg tego œwiata. Nasi mê¿czyŸni œpiewaj¹ teraz przy ognisku, wznosz¹ toasty na czeœæ naszych kuzynów, naszych gospodarzy. Stare pieœni, pieœni naszych dziadów, opowiadaj¹ce o podró¿ach z dawnych lat. Pojawia siê m³odziutka dziewczyna o bardzo ciemnej karnacji. Ma zamkniête oczy, mo¿e byæ w transie. Œpiewa. Pochodzi do niej niewiele starszy ch³opak, staje przed ni¹, ³¹czy siê z ni¹ w transie. Kiedy ona otwiera wreszcie oczy, on zaczyna wokó³ niej tañczyæ. Stopy bij¹ o ziemie jakby w gniewie, ale nie ma w tym gniewu, tylko rozkosz i podziw. Podskakuje energicznie, ale jego tors i rêce pozostaj¹ niemal bez ruchu. Œpiewa dla niej. Ona siê œmieje. Jego pieœñ wreszcie zamiera, stoi przed ni¹, patrzy, ale nie mówi ju¿ ani s³owa wiêcej. Wymieniaj¹ tylko nieœmia³e uœmiechy. A potem wycofuj¹ siê, ona do swej Kompanii, on do swojej… ale byæ mo¿e znajdzie j¹ jeszcze raz, nim ta noc dobiegnie koñca. Pieczona wo³owina, wieprzowina, kurczaki. Teraz zaczyna tañczyæ jakiœ starzec. Uderza d³oñmi o kolana, stuka obcasami swych wysokich butów. Szybciej. Szybciej. Rêce klaszcz¹. Ko³ysz¹ siê ramiona. Do³¹czaj¹ do niego ch³opcy, potem mê¿czy¿ni, wreszcie ju¿ ka¿dy, najpierw w krêgu, potem w wyd³u¿aj¹cej siê coraz bardziej elipsie, a¿ wreszcie zupe³nie chaotycznie. Jest ich zbyt wielu, zbyt wielu, aby zachowa³ siê jakiœ regularny wzór. Ach, to jest ¿ycie! ¯ycie w drodze! S³ychaæ szczekanie psów. Z ciemnoœci na skraju obozu rozlegaj¹ siê ostrzegawcze okrzyki. Wrzaski, odg³os strza³u, jeszcze jeden. – Szangle! – krzyczy ktoœ. – Policja! Policja! Jad¹ konno. Jad¹, by nas st¹d usun¹æ. Co takiego zrobiliœmy? Tylko rozbiliœmy obóz. Tylko wyprawiliœmy ucztê dla naszych kuzynów, tylko tañczyliœmy i œpiewaliœmy. Mo¿e tutaj œpiew i taniec s¹ niezgodne z prawem? – Szangle! Szangle! Konie. Psy policyjne. Strza³y w powietrze. Krzyki gniewnych mê¿czyzn. Przekleñstwa. Plucie. Co takiego zrobiliœmy? Co zrobiliœmy? To chyba ten œpiew. Mo¿e taniec? Przeje¿d¿aj¹ przez obóz, a my nie œmiemy podnieœæ na nich rêki. Bo to jest policja gaje, a my… my jesteœmy tylko brudnymi, bezdomnymi Cyganami, którzy musz¹ ostro¿nie poruszaæ siê po ich œwiecie. Rozpraszamy siê wiêc w ucieczce i tak koñczy siê uczta. 391

7

N

ie mam wyboru. Jeœli bêdê tak gna³ chaotycznie przez czas, bêdê zgubiony… wszystko bêdzie zgubione. Taka jest ca³a nasza wêdrówka. Przypadkowa, pozbawiona znaczenia. Wêdrowaliœmy ju¿ wystarczaj¹co d³ugo. Czas odnaleŸæ sens tego wszystkiego. Muszê odzyskaæ kontrolê nad moj¹ podró¿¹. Muszê zrozumieæ jej znaczenie. Kim jestem? Jestem Jakub Nirano, Król Cyganów. Gdzie siê urodzi³em? Urodzi³em siê na Vietoris, dawno temu. Gdzie przebywam? Wszêdzie i nigdzie. Dok¹d zmierzam? Donik¹d i do ka¿dego z miejsc we Wszechœwiecie. Czego szukam? Prawdziwego domu mojego wêdruj¹cego wci¹¿ ludu. Gdzie to jest? Wszêdzie i nigdzie, nigdzie i wszêdzie. Zagubiony w czasie. Zagubiony w przestrzeni. Ale przecie¿ mo¿na go odnaleŸæ. Poszukam. Myœlê, ¿e wiem, gdzie szukaæ. W przesz³oœæ … w przesz³oœæ …

8

Z

nów porwa³ mnie wir, ale tym razem wyczuwam ró¿nicê. Nie jestem ju¿ targany przypadkowymi podmuchami wiatru. Zaczynam wreszcie wp³ywaæ na kierunek mojej podró¿y.

9

Z

nam to miejsce. Nawet mimo gêstej mg³y, która otacza absolutnie wszystko, widzê b³êkitne niebo, widzê jasne promienie z³otego s³oñca, widzê biel tysiêcy marmurowych kolumn wokó³ placu. 392

Bardzo cofn¹³em siê w czasie. O tak. Ale znam to miejsce. By³em ju¿ tutaj. To jest Ziemia. Ziemia na pocz¹tku swej historii. Utracona Atlantyda. Wielki miasto Romów. Najpiêkniejsze miejsce, jakie kiedykolwiek istnia³o na Ziemi. Jakie ono jest spokojne. Nasze królestwo na wyspie; bia³e piaski i b³êkitne morze. Jakie¿ cudowne potrafiliœmy jeszcze wznosiæ tu budowle. Jakie piêkno i jaki porz¹dek. Samotnie i nie zwracaj¹c niczyjej uwagi, przemierzam d³ugie, proste ulice, mijam ciemnych smuk³ych ludzi w bia³ych szatach i sanda³ach. Przechodzê obok Holu Niebios i Gwiezdn¹ Ulic¹, pomiêdzy marmurowymi budowlami, idê w dó³, ku morzu. Miasto lœni we mgle. Zazdroszczê tym, którzy tu mieszkaj¹, w tym w³aœnie czasie, bo oni mog¹ podziwiaæ miasto bez przeszkód. Dla nich nie istnieje ta gêsta mg³a, ona jest czymœ, co ja przynios³em ze sob¹ z tych tysiêcy lat, poprzez które tu przyby³em. Tego niestety nie mo¿na unikn¹æ, cofaj¹c siê tak daleko w przesz³oœæ. Ale jeœli Atlantyda, nawet czêœciowo zakryta przed mym wzrokiem, jest tak piêkna, jaka¿ piêkna musi byæ w oczach tych, którzy mog¹ ogl¹daæ j¹ w pe³nym blasku dnia! Doszed³em do wody. Po lewej rêce mam Œwi¹tyniê Delfinów, czyst¹ i spokojn¹, arcydzie³o z bia³ego kamienia. Po prawej Fontanna Sfer, przede mn¹ na wprost Wielki Port. Na pierwszym planie szeœæ ko³ysz¹cych siê na kotwicach statków, dalej jeszcze jeden p³yn¹cy do brzegu z ³adunkiem z³ota i srebra, a tak¿e z ma³pami i pawiami, z kamieniami szlachetnymi, per³ami, pachnid³ami i olejkami, winami i przyprawami, naczyniami z koœci s³oniowej i cennego drewna. Ziemia, z wszystkimi jej bogactwami naturalnymi, nale¿y do nas, bo tylko my jesteœmy tu cywilizowani. Gaje, którzy zamieszkuj¹ ca³¹ resztê Ziemi, w ewolucji stoj¹ tylko nieco wy¿ej od zwierz¹t. Wyprawiamy siê wiêc tam przez wody, które nas przed nimi chroniê, i bierzemy z bogactw tej planety wszystko, czego nam trzeba, a nasze statki przywo¿¹ to tutaj, tn¹c œmia³o fale b³êkitnozielonego morza. I nasze miasto staje siê coraz piêkniejsze i coraz bardziej olœniewaj¹ce. Pozostanê tutaj na zawsze. Tak w³aœnie postanawiam w tej chwili. Niewa¿ne, ¿e jest mg³a. Niewa¿ne, ¿e jestem tylko duchem. Zostanê mieszkañcem Atlantydy i bêdê tu przebywa³ do koñca moich dni. Bêdê pi³ cudowne czerwone wino w tawernach i bêdê jad³ pieczone miêsiwa i oliwki. Niewa¿ne, ¿e jestem duchem i nie potrzebujê wina, miêsa ani oliwek. Jestem tutaj i tutaj pozostanê, dale393

ko w g³êbinach czasu, ukryty we mgle, w miejscu, gdzie Romowie s¹ panami i nie musz¹ obawiaæ siê niczego. Ale co siê dzieje? O brzeg morza uderzaj¹ fale. Dot¹d g³adka jak szk³o woda wali gwa³townie o marmurowe nabrze¿e, cofa siê, uderza znowu, o wiele gwa³towniej… Statki na kotwicach wznosz¹ siê i opadaj¹, t³uk¹ o morze, rozpryskuj¹c wodê. Ten, który widzia³em dalej, nagle znika za horyzontem, potem pojawia siê ponownie, znów siê zanurza, a potem podnosi. Ziemia dr¿y. Niebo wali siê na nas. Co siê dzieje? Co siê dzieje? S³yszê przeraŸliwy ryk. Mg³a siê przerzedza, odwracam siê w kierunku tego ryku i widzê, ¿e szczyt góruj¹cy nad miastem stoi w ogniu, spowity czarnym dymem. Wielkie marmurowe p³yty odpadaj¹ ze œcian Œwi¹tyni Delfinów. Dalej w dole widzê ³ami¹ce siê jak patyczki kolumny z placu Tysi¹ca Kolumn. Ryk narasta. Na ulicach nie ma oznak paniki. Mê¿czyŸni i kobiety w bia³ych szatach i sanda³ach zmierzaj¹ tylko przyspieszonym krokiem ku swym domom. Na marmurowych jezdniach powstaj¹ szczeliny i wybrzuszenia. Widaæ pod nimi paruj¹c¹, gor¹c¹, czarn¹ ziemiê. Ze szczelin wydobywa siê para. Konie zrywaj¹ siê z uprzê¿y i r¿¹c ze strachem, pêdz¹ przez plac targowy. Pojawia siê przede mn¹ nagle rydwan bez jeŸdŸca, przelatuje przeze mnie i znika w dali. Atlantydo! Atlantydo! A wiêc dziœ zobaczê twój upadek! Gdzie podzia³a siê mg³a? Chcia³bym, ¿eby wróci³a. Ale nie. Wszystko widzê jasno, bezlitoœnie jasno. Ka¿d¹ rysê w marmurze, ka¿de pêkniêcie, ka¿dy wal¹cy siê budynek. Wci¹¿ nie ma paniki, ale teraz s³yszê ich krzyki. B³agaj¹ bogów o litoœæ. Czy¿ nie wycierpieliœmy ju¿ doœæ? Czy tak¿e tutaj musi nas przeœladowaæ nieszczêœcie, po tym, jak utraciliœmy nasz przepiêkny dom poœród gwiazd? Atlantydo! Atlantydo! Jak¿e ¿al piêknego miasta! ¯al piêknego miasta, ¿al jego purpury i szkar³atu, jego z³ota i szlachetnych kosztownych kamieni! W ci¹gu zaledwie jednej godziny morze poch³onê³o niezliczone skarby. Ci, którzy byli na morzu, ci, którzy handlowali w odleg³ych krainach, nieliczni, którzy zdo³ali dostaæ siê na statki – ocaleli. Ale có¿ potem znaleŸli? Có¿ zosta³o z ich wspania³ego miasta? Posypywali g³owy popio³em i p³akali, krzyczeli, wygra¿ali bogom … 394

¯al, ¿al wspania³ego miasta! W ci¹gu jednej godziny sta³o siê wypalon¹ pustyni¹.

10

A

tlantyda nie jest jednak odpowiedzi¹ na moje pytanie o to, gdzie szukac dla nas domu. Mo¿e odpowiedŸ nie istnieje. Znów jestem niesiony przez wir. Ciskany dalej i dalej, g³êbiej i g³êbiej. Nie ma odpowiedzi. A jeœli jest, nie mam odwagi jej szukaæ. Lecê jak ziarno na skrzyd³ach wichru, nie wiedz¹c gdzie. Ale nie dbam o to, oddajê siê we w³adanie bogów, którzy rz¹dz¹ moim przeznaczeniem. Co to za ró¿nica, gdzie teraz pod¹¿am? Czy cokolwiek ma jakieœ znaczenie? Wszystko jest stracone, prawda? Imperium upad³o. Mali, ¿a³oœni lordowie k³óc¹ siê nad jego zw³okami i wydzieraj¹ sobie po¿ó³k³e koœci. Nie ma centrum, nie ma te¿ granic. A jeœli jest tylko chaos, jak mo¿emy przetrwaæ? Romowie jeszcze raz zostan¹ rozproszeni i poniesieni podmuchem wiatru. Tak jak ja w tej chwili. Naprzód. W dal. W g³¹b. Jeszcze raz, wiruj¹c chaotycznie? Nie, Jakubie, to b³¹d. Jeœli zagadka twojego ¿ycia ma rozwi¹zanie, nie znajdziesz go dryfuj¹c bez celu. Mia³eœ ju¿ raz kontrolê nad sob¹, przejmij j¹ znów. I znów tam wróæ! Wróæ tak daleko, jak tylko siê odwa¿ysz, a potem jeszcze dalej. Jakubie, wróæ do Ÿród³a! Wróæ do Ÿród³a. Zaryzykuj wszystkim, bo inaczej utracisz wszystko na pewno. W przesz³oœæ. W przesz³oœæ. Do Ÿród³a, Jakubie. Naprzód. W dal. W g³¹b.

11

W

prost do miejsca, gdzie mg³a czasu jest tak gêsta i ciê¿ka, i otacza wszystko tak dok³adnie, ¿e widaæ tylko najbli¿sze kszta³ty. Mg³a otoczona mg³¹, sk³êbione masy bieli. Ca³y œwiat spo395

czywa³ w tym kokonie. Kokonie uplecionym przez czas. Tym razem trafi³em w bardzo odleg³¹ przesz³oœæ, dalej ni¿ s¹dzi³em, ¿e to w ogóle mo¿liwe. Jeszcze nie by³o Rzymu, nie by³o Egiptu, nie by³o Atlantydy, dalekie zamierzch³e dzieje. I nie jest to Ziemia. Nie mam pojêcia, gdzie jestem, ale nie na Ziemi. Ziemia ma inny zapach, inne wibracje. Mo¿e wiêc jestem w czasach, gdy jeszcze nie by³o i Ziemi? Mo¿e dotar³em do Ÿród³a? Czy to mo¿liwe? Przera¿a mnie ta myœl. Szukam ciemniejszych miejsc w tej bieli. Miêkkie smugi mg³y krêpuj¹ mnie i otaczaj¹. Wdzieraj¹ mi siê do oczu, nosa i ust. Widzê mg³ê, oddycham mg³¹, po³ykam mg³ê. I nie ma tu niczego prócz mg³y. Czy przyby³em do miejsca, gdzie zacz¹³ siê czas? Gdy tak patrzê niewidz¹cymi oczami, w blasku niewidocznych promieni skrytego przez mg³ê s³oñca, zdaje mi siê, ¿e widzê poruszaj¹ce siê cienie, a mo¿e cienie cieni. Mo¿e jednak coœ tu istnieje, jakaœ substancja, materia? Miasto? Ten cieñ ³uku – by³by to most? A tamto – czy wie¿a? Tam bulwar? Czy drzewa te¿ widzê? I ludzkie postacie? Tak. Myœlê, ¿e moje oczy zaczynaj¹ siê dostosowywaæ. Trzeba na to trochê czasu, albo mo¿e po prostu wielkiego wysi³ku woli, aby coœ dostrzec w tym miejscu? Niewidzenie jest proste, zrobi¹ to za ciebie twoje oczy. Otwórz je, a poka¿¹ ci mg³ê. Bo tylko tyle zobacz¹ tutaj twoje oczy – mg³ê. Ale dostrze¿enie czegoœ wymaga ciê¿szej pracy. Musisz pragn¹æ tego ca³¹ dusz¹. To tak, jak w grze, w której prawdopodobieñstwo jest tak bardzo przeciwko tobie, ¿e nie ma sensu obstawiaæ ma³ych stawek, trzeba postawiæ wszystko na jeden rzut koœæmi, albo odejœæ. A wiêc Jakubie, chcesz zobaczyæ, co tu jest? No to postaw wszystko, co masz. Albo i przebij. Zdaje siê, ¿e mg³a siê rozrzedza? Tak. Ponad wszelk¹ w¹tpliwoœæ mg³a siê rozrzedza. W tym kokonie jest larwa. Wszystko nagle zostaje mi pokazane. I widzê miasto. I widzê mosty, bulwary i wie¿e. Widzê te¿ drzewa. I osoby. I s³oñce na niebie. Nigdy tu nie by³em. A jednak wydaje mi siê, ¿e znam to miejsce jak w³asn¹ kieszeñ. Mg³a znik³a ju¿ zupe³nie i widzê teraz wszystko z niezwyk³¹ wyrazistoœci¹, ale i z dziwn¹, w³aœciw¹ snom intensywnoœci¹… jakbym patrzy³ przez powiêkszaj¹ce szk³o. Dziwne zaprawdê jest to miejsce. Widzia³em ju¿ tyle œwiatów, ¿e nawet nie potrafi³bym ich zliczyæ, œwiatów niekiedy tak dziwacznych, ¿e ludzka wyobraŸnia zawstydza swoim ubóstwem, a jednak tu czujê coœ takiego, czego nie czu³em nigdzie. 396

Powoli i ostro¿nie zapuszczam siê w te dziwne ulice. BojaŸliwy duch, badaj¹cy obce miejsce. Miasto jest ogromne. Rozci¹ga siê a¿ po odleg³e wzgórza, do s¹siednich dolin, dalej ni¿ siêgam wzrokiem. Gêsto zaludnione, a jednak wiele ma te¿ wolnej przestrzeni: place, parki, promenady, obszary wody. Ludzie tutejsi maj¹ ciemne, powa¿ne oczy, które b³yszcz¹ nieznan¹ mi wiedz¹. Czarne w³osy splataj¹ w wymyœlne warkocze. Ich odzieniem s¹ sznury korali, opadaj¹ce swobodnie wzd³u¿ ca³ego cia³a. Nie zwracaj¹ na mnie uwagi. Mo¿e nie mog¹ mnie zobaczyæ, a mo¿e nie interesuje ich moja obecnoœæ. Gdzie jestem? Co to za œwiat? Znam to miejsce, chocia¿ nigdy dot¹d go nie widzia³em. Te budynki, te ulice. Ulice zdaj¹ siê biec prosto, a jednak przecinaj¹ siê pod k¹tami, które myl¹ oczy. Budynki s¹ piêkne, lecz nienaturalne i obce… a mimo to znajome. To nie jest moja pierwsza wizyta w tym miejscu, w którym nigdy dot¹d nie by³em. Co to ma znaczyæ? Co próbujê powiedzieæ? S³owa, które nigdy nie przychodzi³y mi na myœl, ulice, które nigdy nie pojawi³y siê w moim umyœle jako cel nawiedzania … S³oñce jest czerwone. Zajmuje jedn¹ czwart¹ nieba. Ale mimo, ¿e nade mn¹ œwieci to gigantyczne s³oñce, widzê tak¿e gwiazdy, tysi¹ce, miliony, ca³e morze œwiat³a w niebiosach. Nie ma wyraŸnych konstelacji, tylko œwiat³o. I ksiê¿yce! Jesu Chreczuno, Sunto Mario, ksiê¿yce! S¹ jak wysadzany klejnotami pas obejmuj¹cy niebo. Od horyzontu do horyzontu wisz¹ w osobliwym szeregu, migoc¹, p³on¹ ogniem. Siedem, osiem, dziesiêæ tych olœniewaj¹cych ksiê¿yców… nie, jedenaœcie, jedenaœcie ksiê¿yców, jasnych jak ma³e s³oñca. Jeœli tak wygl¹daj¹ w dzieñ, jaka musi byæ tutaj noc? Jedenaœcie ksiê¿yców. Czerwone s³oñce. Gwiazdy œwiec¹ce w dzieñ. Jedenaœcie ksiê¿yców. Czerwone s³oñce. Gwiazdy œwiec¹ce w dzieñ. Wiem ju¿, gdzie jestem, i ta oszo³amiaj¹ca prawda przeszywa mnie jak wy³adowanie elektryczne o mocy milionów woltów. Przeby³em dalek¹ drogê, i znalaz³em siê wreszcie w miejscu, do którego zmierza³em przez ca³e ¿ycie. Mimo obaw i wahañ, które wstrzymywa³y moje kroki, dokona³em tego. Do oczu nap³ynê³y mi ³zy. W zachwycie pad³em na kolana. To jest to miejsce! To nasz pierwszy œwiat. Zakazane miejsce, œwiête 397

miejsce. Stojê oto na nieruchomej osi obracaj¹cego siê Wszechœwiata, tu, gdzie przysz³oœæ i przesz³oœæ staj¹ siê jednoœci¹. Mo¿emy nawiedzaæ ka¿dy punkt w czasie i przestrzeni, z wyj¹tkiem tego jednego. Zakazuje tego prawo, ale te¿ le¿y to poza granicami naszych mo¿liwoœci. Tak mi siê przynajmniej zdawa³o. Tak nam siê zdawa³o. A jednak dokona³em tego. Jestem tutaj. Wróci³em do domu. To jest Gwiazda Romów. Jak móg³bym w to w¹tpiæ? Oto leci ku mnie bezg³oœnie Mulesko Chiriklo – ptak zmar³ych, jego oczy lœni¹ jasnym blaskiem. Przeszed³em przez nieznan¹, zapomnian¹ bramê, i dotar³em w to jedyne miejsce, które jest naszym œwiatem. Wiatry czasu ponios³y mnie zaprawdê a¿ do pocz¹tków czasu. Mg³y, które odepchn¹³em, by³y mg³ami œwitu. Teraz zaœ widzê z przera¿aj¹c¹ jasnoœci¹ to zakazane dla nas miejsce, miejsce, które mia³o byæ poza zasiêgiem naszego nawiedzania. A jednak tu jestem. Dokona³em samotnie tej niemo¿liwej podró¿y. Przesz³oœæ i przysz³oœæ stykaj¹ siê w punkcie, którym jest teraŸniejszoœæ. Dla mnie nie ma teraz ani przesz³oœci ani przysz³oœci. Moje przeznaczenie zatoczy³o kr¹g. Koniec sta³ siê pocz¹tkiem. Niebo nad Gwiazd¹ Romów wygl¹da dok³adnie tak, jak g³osz¹ legendy. Czerwone s³oñce, jedenaœcie ksiê¿yców, gwiazdy œwiec¹ce w dzieñ. A wiêc bajarze okazali siê wiarygodni w tej kwestii, mimo tych tysiêcy lat, w czasie których przekazywana jest legenda. Ale poza tym nic nie jest takie, jak w opowieœciach. B³yszcz¹ce marmurowe pa³ace – powiada Swatura. Wspania³e wie¿e, obszerne place, szerokie drogi, jasne œwi¹tynie o wielu kolumnach. Nie. Tak wygl¹da³a Atlantyda, a nie Gwiazda Romów. Nasz drugi dom zbudowaliœmy inaczej i zapomnieliœmy o tym. Tutaj te¿ jest piêknie, ale styl jest inny, nie tak przyt³aczaj¹cy, nie tak monumentalny. Nic nie wydaje siê zbyt trwa³e. Nie u¿ywaj¹ tu kamienia. Miasto utkano z delikatnych roœlin, wszystko jest giêtkie, poddaje siê falowaniu powietrza. Owszem, s¹ tu wie¿e, i mosty, i bulwary, ale ko³ysz¹ siê na delikatnym wietrze i zmieniaj¹ kszta³ty pod dotykiem. Nic tu nie pozostanie, gdy uderzy wiatr s³oneczny. Podmuch wichru i niszcz¹cy p³omieñ … i wszystko obróci siê w popió³. Nie zostanie nic dla przysz³ych archeologów, ¿adnych zdruzgotanych pomników, kikutów po obeliskach, fundamentów, murów i pod³óg. Nic. Popió³. W jednej chwili. Teraz jest tu piêknie… i piêknie te¿ zniknie to wszystko, w mgnieniu oka, nie zostawiaj¹c ¿a³osnych ruin. 398

Setki ludzi przechodz¹ przeze mnie, zmierzaj¹c do budynku wiêkszego ni¿ inne, który znajduje siê po przeciwnej stronie ulicy. Do³¹czam do tej ¿ywej rzeki i wchodzê wraz z nimi, niewidzialny, nie odkryty. P³onie tam delikatne zielonkawe œwiat³o, ale nie widzê jego Ÿród³a. Przechodzê korytarzami splecionymi z roœlin i komnatami wiod¹cymi do innych komnat, a¿ wreszcie wchodzê do pomieszczenia olbrzymich rozmiarów, najwyraŸniej sali spotkañ, w której zebra³y siê tysi¹ce mieszkañców Gwiazdy Romów. Po drugiej stronie sali, wysoko nad pod³og¹, wisi coœ w rodzaju hamaka, który pe³ni najwyraŸniej rolê tronu. Zajmuje go mê¿czyzna, który móg³by byæ moim bratem. Jest w nim królewskie dostojeñstwo – widzê je od razu, dostrzeg³bym je tak¿e, gdybym spotka³ go na ulicy, a nie na tronie w tej wielkiej sali. Jego w³osy by³y zaplecione w warkocz, zgodnie z t¹ staro¿ytn¹ mod¹, szaty mia³ z korali. Ale mimo tego dziwnego stroju ma moj¹ twarz, moje oczy. Jest moim bratem. Nie, jesteœmy jeszcze bli¿si – jest mn¹. Przemawia do swego ludu. Nie mogê zrozumieæ ani s³owa, ale czujê emanuj¹cy od niego spokój. Czujê te¿ jego si³ê i opanowanie. Mówi coœ z wielk¹ powag¹ i powa¿ni te¿ s¹ s³uchacze. Przemowa trwa d³ugo, a oni stoj¹ ca³y czas bez ruchu. A potem w ciszy podchodz¹ jeden za drugim, i dotykaj¹ rêk¹ jego d³oni. Ta niema ceremonia trwa ca³ymi godzinami, nie koñcz¹ca siê procesja ludzi podchodz¹cych do swego monarchy. Porusza mnie to widowisko, wci¹ga, nie jestem w stanie oderwaæ siê od niego. Szereg, w którym stojê, przesuwa siê do przodu, a ja przesuwam siê wraz z nim, a¿ wreszcie widzê, ¿e jestem ju¿ prawie na czele, jeszcze chwila i to ja bêdê pierwszy. Nie mogê teraz siê wycofaæ. Widz¹ mnie wszyscy. Wielk¹ obraz¹ by³oby wzgardziæ b³ogos³awieñstwem w³adcy, cokolwiek ono ma oznaczaæ. Idê wiêc naprzód i wyci¹gam do niego rêce, a on ich dotyka. Dotyka ich, mimo ¿e jestem duchem, tak jak dotyka³ poprzednio d³oni swych poddanych. Dla nich wszystkich to dotkniêcie by³o jedn¹ chwil¹ zaledwie, ale mnie zatrzymuje, mnie wci¹¿ dotyka. Czujê niewiarygodn¹ si³ê witaln¹, która p³ynie od niego i wnika w moje cia³o. I widzê wielki smutek i wielk¹ m¹droœæ lœni¹c¹ w jego oczach. Tak. Oto jest prawdziwy król. W ka¿dej epoce rodzi siê kilku zaledwie prawdziwych królów, i oni wiedz¹ od urodzenia, kim s¹. Ja jestem jednym z nich, nawet jeœli nie zawsze zachowywa³em siê godnie. Ten cz³owiek te¿ 399

nim jest. Mamy teraz jedn¹ duszê, on i ja. I kocham go za jego si³ê, kocham go za jego smutek, kocham go za jego m¹droœæ. Kocham go tak, jak siê kocha króla. Kocham go tak, jak siê kocha ojca. Kocham go tak, jak kocha siê samego siebie. Trzyma moje rêce przez d³u¿sz¹ chwilê. Zdaje mi siê, ¿e to ca³e godziny. Nie mówi ani s³owa, ale ja czujê, ¿e prowadzimy bezg³oœn¹ rozmowê. Wiele przep³ywa od niego do mnie, i wiele te¿ ode mnie do niego. Za moimi plecami nikt siê nie porusza. Równie dobrze moglibyœmy byæ sami w tej wielkiej sali. W tej iskrze, która podró¿uje miêdzy nami, s¹ wszyscy Romowie, którzy kiedykolwiek ¿yli. £¹czymy teraz pocz¹tek i koniec naszej rasy – ten król i ja. W nim jest sens ca³ego naszego losu, który ma dopiero nadejœæ; we mnie jest sens wszystkiego, co siê nam przytrafi³o; przesy³amy to teraz miêdzy sob¹. Przesz³oœæ i przysz³oœæ, jednocz¹ce siê w jednym punkcie. Którym zawsze jest teraŸniejszoœæ. On daje mi odwagê. Zwyk³a œmieræ niczego nie koñczy – mówi. – Jest tylko krótk¹ przerw¹. Mê¿czyŸni umieraj¹, kobiety umieraj¹, planeta umiera… ale niektóre rzeczy bêd¹ trwaæ. Tylko to siê liczy. I wiele jest sposobów kontynuacji. My wys³aliœmy naszych szesnaœcie statków w Wielk¹ Ciemnoœæ. To jest nasz sposób kontynuacji. Ja w zamian dajê mu nadziejê. Osi¹gn¹³eœ to, co chcia³eœ osi¹gn¹æ – mówiê mu. – Da³eœ nam szansê kontynuacji, i tak siê sta³o. Spójrz: oto stojê tu przed tob¹ – ¿ywy dowód tego, ¿e wci¹¿ trwamy na odleg³ych krañcach czasu. Wszyscy jesteœmy czêœci¹ Wielkiej Kompanii, wszyscy jesteœmy Romami, twój lud i mój. Jedna krew, jeden lud. Jedna Wielka Kompania. Jesteœmy kontynuacj¹. Wêdrowaliœmy po odleg³ych szlakach, bo taki los przewidzia³ dla nas Bóg, ale nie zapomnieliœmy, kim jesteœmy, nie zapomnieliœmy o sensie naszego trwania. I ja jestem tu po to, by ci obiecaæ, ¿e wkrótce wêdrowcy powróc¹ do domu, do tego miejsca, które zawsze by³o naszym miejscem. Ja jestem tob¹ – mówiê mu – a ty jesteœ mn¹. Ja jestem tob¹ – mówi mi – a ty jesteœ mn¹. Puszcza moje rêce. A kiedy odchodzê, unoszê w sobie pe³niê tej wielkiej cywilizacji z Gwiazdy Romów – jej chwa³ê, jej tragediê, jej m¹droœæ, jej poezjê. Jej tragedia jest jej chwa³¹; jej m¹droœæ jest jej poezj¹. To s¹ ludzie, którzy czekaj¹ na œmieræ. Wiem ju¿, kiedy tu przyby³em. Znaki ju¿ siê objawi³y, loteria ju¿ siê od400

by³a, zbudowano ju¿ szesnaœcie statków i one ju¿ pomknê³y w Wielk¹ Ciemnoœæ. To s¹ ci, którzy pozostali, ludzie skazani na œmieræ. Ka¿dy musi umrzeæ i dla ka¿dego jest to koniec jego œwiata; ale dla tych milionów tutaj œmieræ jednego bêdzie zarazem œmierci¹ wszystkich. Oni ju¿ pogodzili siê ze œmierci¹. Pogodzili siê ju¿ z zag³ad¹ swego œwiata. Ale w koñcu ich trwania jest te¿ pocz¹tek. Ja jestem bowiem emisariuszem œwiata, który ma nadejœæ, dowodem na kontynuacjê ich istnienia w odleg³ych korytarzach czasu. Przyby³em, by im powiedzieæ, ¿e kr¹g zostanie zamkniêty, ¿e wygnanie wkrótce siê skoñczy, ¿e ja jestem tym, który powiedzie nasz lud do domu. I znów jestem na zewn¹trz tego wielkiego budynku splecionego z roœlin, tego pa³acu ostatniego w³adcy Gwiazdy Romów. Patrzê na wielkie czerwone s³oñce, które niemal wype³nia ca³e niebo, a¿ wreszcie moje oczy zaczynaj¹ piec i ³zawiæ. O s³oñce, ty jesteœ Gwiazd¹ Romów, a ja patrzê na ciebie! Dr¿ê. O Tchalai, Gwiazdo Cudów, o Netchaphoro, Lœni¹ca Korono, Nios¹ca Œwiat³o, Znaku Boga! Ty w³aœnie œwiecisz na niebie nade mn¹! Gwiazdo cudów, gwiazdo nocy i gwiazdo dnia. Gwiazdo cygañska, do której d¹¿ymy, odk¹d istniejemy. Oto jesteœ ty. Dr¿ê, a czerwona gwiazda dr¿y wraz ze mn¹. Zdaje mi siê, ¿e jej kolor pog³êbi³ siê, a na jej powierzchni pojawiaj¹ siê zaburzenia i wiry. To jest ostatni dzieñ. Powietrze rozgrzewa siê. Czerwona gwiazda staje siê cieplejsza. Puchnie, nadyma siê. O Tchalai! O Netchaphoro! To jest ten moment. Teraz rodzi siê s³oneczny wiatr! Romowie wylegli z domów. Tysi¹ce, miliony. I stoj¹ wokó³ mnie na ulicach, splataj¹ rêce, patrz¹… czekaj¹… Ktoœ zaczyna œpiewaæ. Ktoœ podejmuje pieœñ. Potem nastêpny i nastêpny. Jêzyk, w którym œpiewaj¹, jest mi nieznany, choæ musi byæ to daleki przodek jêzyka, którym ja mówiê. Nie znam ani tej melodii, ani jej s³ów. Œpiewaj¹ teraz wszyscy. Przy³¹czam siê do nich. Odchylam g³owê, otwieram usta… i serce podpowiada mi pieœñ. Œpiewam g³oœno i czysto. Przez moment s³yszê mój g³os ponad innymi, ale po chwili dostosowujê siê do nich, ³¹czê w jednoœæ, w cudown¹ harmoniê. A tymczasem czerwone s³oñce zajmuje coraz wiêkszy obszar nieba. 26 – Czas trzeciego wiatru

401

12

A

potem szarpniêcie, bolesne uczucie rozrywania, wykrêcania ca³ego cia³a … Pêd poprzez czas, przez przestrzeñ. Kiedy otworzy³em oczy, wyraŸnie poczu³em zapach spalenizny. Jakbym wdycha³ popió³, jakby samo powietrze siê tli³o. Czu³em siê zagubiony. Nie widzê ju¿ czerwonego blasku Gwiazdy Romów. Œpiew tego ostatniego dnia wci¹¿ brzmia³ w moich uszach, ale gdzie podziali siê œpiewacy? Gdzie by³em ja sam? Dlaczego nie mog³em zostaæ z nimi w ostatnim momencie ich ¿ycia? Mo¿e zosta³em. Mo¿e umar³em z nimi i teraz w³aœnie trafi³em do piek³a? Czy to w piekle w³aœnie by³em? Podró¿owa³em do tak wielu ró¿nych miejsc i czasów, dlaczego by nie do piek³a? Le¿a³em na wznak… chyba na ³ó¿ku. Wokó³ mnie znajdowali siê jacyœ ludzie. Ich twarze by³y odleg³e, nie rozpoznawa³em ich. Ich g³osy brzmia³y jak szepty. Zawodzi³y mnie w³asne oczy i w³asne uszy. Wszystko by³o rozmazane. Gwiazda Romów znik³a. Tylko jedno wiedzia³em na pewno. Gwiazda Romów znik³a. I ten zapach spalenizny… ohydny posmak popio³u, który dostawa³ mi siê do gard³a z ka¿dym oddechem. – Jakub? Cichy bardzo odleg³y g³os. Zna³em ten g³os. Polarka, mój ma³y handlarz koñmi ze szczepu Lowara. – Jakubie, przebudzi³eœ siê? A wiêc nie jestem w piekle. Chyba ¿e Polarka jest tam razem ze mn¹. Zdo³a³em jêkn¹æ i rozeœmiaæ siê cicho. – Oczywiœcie, ¿e siê przebudzi³em, ty idioto. Nie widzisz, ¿e mam otwarte oczy? Pochyli³ siê nade mn¹, niemal dotknêliœmy siê nosami. Skupi³em wzrok na jego twarzy. Powoli zacz¹³em dostrzegaæ te¿ innych, rozpoznawaæ te anonimowe cienie za jego plecami. Kuzyn Damiano. Thivt. Chorian. I jeszcze inni bardziej z ty³u. Bibi Savina? Tak. Czy¿by Syluisa? Tak. Biznaga, Jacinto, Ammagante … 402

Czy by³ tam ktoœ jeszcze? Wydaje mi siê, ¿e to Julien. Nawet ten zdrajca jest przy moim boku. No dobrze, wybaczê mu. W koñcu by³ moim przyjacielem. Niech zostanie. I jeszcze ktoœ? Walerian? Nie duch Waleriana, lecz prawdziwy Walerian? Jak to mo¿liwe? Od czasu procesu nikt nie widzia³ materialnego Waleriana. Czy wci¹¿ jeszcze œniê? By³em u œwitu dziejów. Widzia³em Gwiazdê Romów. A teraz powróci³em. – O co chodzi? – warkn¹³em. – Dlaczego wszyscy siê tu t³oczycie? Co siê dzieje? – Spa³eœ przez wiele tygodni – powiedzia³ Damiano. – Tygodni? – Usiad³em, a raczej spróbowa³em i przekona³em siê, ¿e jestem irytuj¹co os³abiony. Moje rêce i ³okcie odmówi³y wspó³pracy. By³y jak spaghetti. Niech to szlag! Jednak pokona³em s³aboœæ i usiad³em. – Co to za œwiat? – Stolica – odpar³ Polarka. Potrz¹sn¹³em g³ow¹, próbuj¹c zebraæ myœli. – Spa³em tygodniami, a to jest Stolica? Aha. Aha. Jak mog³em spaæ tygodniami? Nawiedza³em … minutê mo¿e dwie… nawiedzanie nigdy nie trwa d³u¿ej. Rozejrza³em siê. Wszêdzie le¿a³y instrumenty medyczne. – By³em chory? – Uœpiony – powiedzia³ Polarka. – W g³êbokiej œpi¹czce. Wiedzieliœmy, ¿e gdzieœ tam jesteœ. Widzieliœmy ruchy twoich ga³ek ocznych. Czasami krzycza³eœ coœ w dziwnych jezykach. Raz œpiewa³eœ, ale nikt nie móg³ zrozumieæ ani s³owa. – Nawiedza³em. Bardzo wiele miejsc. Syluisa podesz³a bli¿ej i wziê³a mnie za rêkê. Wygl¹da³a piêknie jak zwykle, ale teraz by³a jakaœ starsza, smutniejsza; powierzchowny blask gdzieœ zanik³, jej piêknoœæ by³a g³êbsza, dostojniejsza. – Jakubie, Jakubie. Tak siê martwiliœmy! Gdzie by³eœ? Wzruszy³em ramionami. – Atlantyda, Mentiroso, Xamur. Wiele innych miejsc. To nie ma znaczenia. – Widzia³em Gwiazdê Romów. – Doda³em bez s³ów. – Czemu tu tak œmierdzi? Czy tylko mi siê wydaje? Czujê spaleniznê. – Bo wszystko jest spalone – powiedzia³ Chorian. – Wszystko? – By³o naprawdê wiele zniszczeñ – wyjaœni³ Polarka. – Ci szaleni gaje zamienili w³asn¹ Stolicê w kupê gruzu w tej swojej g³upiej 403

wojnie. Ale ju¿ siê skoñczy³a. Teraz panuje tu wielka cisza. Jakubie powinieneœ sam zobaczyæ, jak to wygl¹da. – Dobrze, zobaczê. Mówi¹c to, zacz¹³em siê podnosiæ z ³ó¿ka. – Poczekaj. Jeszcze nie jesteœ na tyle silny, ¿eby wstaæ. – Jestem na tyle silny, aby wstaæ. – Jakubie… – Teraz – uci¹³em krótko. Wymienili zak³opotane spojrzenia. Próbowali wymyœliæ jakiœ sposób, by mi przeszkodziæ. Nie doœæ silny! Do diab³a z nimi wszystkimi. Prze³o¿y³em nogi przez krawêdŸ ³ó¿ka i przerzuci³em na nie ciê¿ar cia³a. Myœla³em, ¿e umrê z bólu. Stopy ogarn¹³ mi p³omieñ, w kostkach coœ siê rwa³o, ale nie da³em nic po sobie poznaæ. Napiera³em i napiera³em, dŸwigaj¹c siê powoli do góry. Wreszcie chwiejnie stan¹³em. Teraz kolana wrzasnê³y z protestem. Potem uda i miednica. Nie sta³em na nogach od tygodni. Le¿a³em w g³êbokiej œpi¹czce, œni³em o Atlantydzie, œni³em o GwieŸdzie Romów. Nie, nie œni³em. Nawiedza³em. By³em tam naprawdê. Widzia³em Gwiazdê Romów. Podszed³em do okna i ogarn¹³em szybkim spojrzeniem widok na zewn¹trz. – Mój Bo¿e – jêkn¹³em ze zgroz¹. – Mój Bo¿e! Za oknem, jak okiem siêgn¹æ, widzia³em zwa³y gruzów: zniszczone budynki, wyrwane chodniki, obalone pomniki, spalone œciany. Ten ogrom zniszczenia by³ niewiarygodny. Absurdalny. Niewyt³umaczalny. Tu i tam poœród tego rumowiska stercza³y pojedyncze ocala³e budynki. Odcina³y siê wyraŸnie na tle tego koszmaru, nie pasowa³y do tej architektury ruin. Nigdy nie widzia³em czegoœ równie przygnêbiaj¹cego. Wstrz¹œniêty odwróci³em siê od okna. – Co siê tu dzia³o? – spyta³em dr¿¹cym g³osem. – To by³a wojna totalna. Ka¿dy przeciwko ka¿demu – odpowiedzia³ Polarka. – Na pocz¹tku trzy ró¿ne armie Periandrosa, Narii i Sunteila. A potem drugi doppelganger Periandrosa zbuntowa³ siê przeciwko pierwszemu i zacz¹³ z nim walczyæ. Wkrótce potem nast¹pi³ te¿ roz³am w si³ach Narii, wreszcie pojawi³a siê jeszcze jedna armia, nie wiadomo czyja. A¿ wreszcie nikt ju¿ nie wiedzia³, kto i z kim walczy. Walki trwa³y wszêdzie, i wszystko te¿ zosta³o zniszczone. My ocaleliœmy, bo nie œmieli zaatakowaæ pa³acu Rom baro, a wywiesiliœmy na murach twój sztandar i insygnia. Mimo to i tak oberwaliœmy paroma rykoszetami. Jedno skrzyd³o pa³acu zo404

sta³o unicestwione ca³kowicie. Myœleliœmy, ¿e i na nas przysz³a pora. Ale nie mogliœmy wyjechaæ. Port jest zamkniêty. Nie lataj¹ ¿adne statki. – Gaje – szepn¹³. – Po nich mo¿na siê spodziewaæ wszystkiego. – A ty ca³y czas spa³eœ. Ju¿ myœleliœmy, ¿e nigdy siê nie obudzisz. – Walki siê ju¿ skoñczy³y? – Wszystko siê skoñczy³o – mrukn¹³ Polarka. – Nie ma ju¿ komu walczyæ. – Kto zosta³ Imperatorem, kiedy to siê wreszcie skoñczy³o? W pokoju zapad³a cisza. Patrzyli po sobie zaskoczeni i zdezorientowani. Polarka, Damiano, Chorian, Walerian, i ca³a reszta. Odebra³o im mowê. – No? – ponagli³em. – Czy to takie trudne pytanie? Kto jest teraz Imperatorem? Mówcie. Naria, tak? – Nikt – powiedzia³ Damiano. – Nikt? – Nie ma Imperatora. To nie mia³o sensu. Jak to: nie ma Imperatora? Powiedzia³em to na g³os: – Jak mo¿e nie byæ Imperatora? Przecie¿ by³o ich trzech! – Doppelgangery Periandrosa zosta³y zniszczone przez jego w³asne wojska – wyjaœni³ Damiano. – Konfrontacja nast¹pi³a w g³ównej kwaterze Periandrosa, dwa doppelgangery twarz¹ w twarz. Ka¿dy móg³ wtedy zobaczyæ, ¿e prawdziwy Periandros ju¿ nie ¿yje, i zosta³y tylko doppelgangery. Wiêc zniszczyli je oba, a potem zapolowali na trzeciego i jego tak¿e zniszczyli. Skin¹³em g³ow¹ ze zrozumieniem. – A Naria? Co siê z nim sta³o? Te jego pierœcienie obronne, ekrany zabezpieczaj¹ce, czo³gi, roboty? Szklany szeœcian? – Zabity – powiedzia³ krótko Polarka. – Bomba plazmatyczna. Bezpoœrednie trafienie w pa³ac imperialny. Jakieœ trzydzieœci sekund w temperaturze tysi¹ca stopni. Pa³ac nawet niewiele ucierpia³, ale wszyscy w œrodku zginêli. Naria ugotowa³ siê w swoim szklanym szeœcianie. – No to zosta³ Sunteil. – Owszem. Przej¹³ pa³ac po œmierci Narii – powiedzia³ Chorian. – Tyle ¿e Naria zostawi³ po sobie pu³apkê w sali tronowej. Trzy lasery pociê³y Sunteila na plasterki w chwili, gdy zasiad³ na tronie. Ukryty skaner by³ nastawiony na Sunteila i tylko Sunteila, wedle jego 405

wzorów somatycznych. – Uciek³ w bok ze spojrzeniem. – By³em tego œwiadkiem – dokoñczy³ bardzo cicho. – Nie ¿yj¹? – powtórzy³em nie wierz¹c w³asnym uszom. – Wysocy lordowie? Wszyscy trzej? I nie ma Imperatora? – Ano, nie ma – potwierdzi³ Polarka. – To co teraz zrobi¹? Przecie¿ musi byæ Imperator! – Jakubie wracaj do ³ó¿ka. – Nie ma Imperatora … – To nie jest nasz problem. Wracaj do ³ó¿ka. Le¿ i odpoczywaj. – Polarka by³ stanowczy. – Co ty sobie wyobra¿asz z tymi rozkazami? – spojrza³em na niego srogo. Syluisa wziê³a mnie za rêkê. – Proszê ciê, Jakubie. By³eœ powa¿nie chory. Dopiero co odzyska³eœ przytomnoœæ. Nie wolno ci siê teraz przemêczaæ. Proszê. Odpocznij trochê. – Nawiedza³em. Wcale nie by³em chory – burkn¹³em. – Jakubie, proszê. – Czy ty wiesz, gdzie by³em? Wiesz, co widzia³em? – Zrób to dla mnie – szepnê³a – Po³ó¿ siê proszê. ¯ebym nie musia³a siê martwiæ. Nie mo¿emy teraz straciæ i ciebie. Jeœli nie bêdzie ani Imperatora, ani króla … Spojrza³em na nich. Chcia³em siê wœciec, skl¹æ ich, wyzwaæ od ostatnich … Czy by³em a¿ tak s³aby? Tak wyczerpany? Gapili siê na mnie wszyscy, stawali siê bladzi, rozmazani, odlegli, nierealni. Ca³e to miejsce rozmywa³o siê w moich oczach. Tylko Gwiazda Romów wci¹¿ œwieci³a jasno i wyraŸnie w moich wspomnieniach. Ten splatany z roœlin pa³ac, d³ugi szereg milcz¹cych ludzi, król tak pe³en dostojeñstwa … wielkie czerwone s³oñce, puchn¹ce, nabrzmiewaj¹ce, coraz wiêksze i wiêksze … – Mon ami, b³agam ciê. – To g³os Juliena. – Jutro bêdzie wszystko dobrze. Ale nie mo¿esz obci¹¿aæ siê nadmiernie, nie mo¿esz braæ na swe barki ciê¿arów, których teraz nie dasz rady podŸwign¹æ. Zaklinam. – Ty? – spyta³em Jego twarz pokry³a siê purpur¹. – Jakubie, komukolwiek s³u¿y³em w przesz³oœci, teraz to nie ma znaczenia. Teraz s³u¿ê tylko tobie. I b³agam ciê, Jakubie. Odpocznij. ¯a³osny pretendent b³aga prawdziwego króla. Jutro bêdziesz potrzebowa³ si³. 406

– Jutro? Jakie jutro? Spojrza³ pytaj¹co na pozosta³ych. Dostrzeg³em nieme przytakniêcie Damiana i Polarki. – Jutro jest audiencja – mówi³ Julien. Przyjd¹ parowie Imperium, nowi, ci, którzy przetrwali masakrê. Ju¿ od kilku dni dobijaj¹ siê do pa³acu, b³agaj¹c o rozmowê z tob¹, gdy tylko odzyskasz œwiadomoœæ. Mówi¹, ¿e to sprawa niezwyk³ej wagi. Ty jesteœ królem, a oni nie maj¹ Imperatora. Nalegaj¹ na spotkanie. Potrzebuj¹ twojej pomocy. S¹ kompletnie zdezorientowani i zagubieni. – Parowie Imperium? Sprawa niezwyk³ej wagi? Zupe³nie zagubieni? – powtarza³em za nim ze zdumieniem. – Mo¿e jutro to za wczeœnie – ostrzeg³ Damiano. Ostro¿ny jak zwykle. – Nie chcemy ciê przemêczaæ. Czekali ju¿ tak d³ugo, ¿e mog¹ poczekaæ jeszcze kilka … – Nie – przerwa³em mu. – Jutro mo¿e byæ za póŸno. Potrzebuj¹ mojej pomocy. Nie mogê tego ignorowaæ. WprowadŸ ich tu natychmiast! – Mon vieux, mon ami! – krzykn¹³ Julien. – Nie dzisiaj! Nie tak od razu! Dopiero siê ockn¹³eœ. Niech to poczeka. – Poœlij po nich! Polarka uniós³ rêce w desperacji. Damiano, z furi¹ maluj¹c¹ siê na twarzy, zacisn¹³ piêœci. Syluisa nachyli³a siê b³agalnie nade mn¹. Zobaczy³em te¿ zatroskan¹ twarz Choriana, a nawet jakiœ ch³opiec stoj¹cy za Chorianem, którego w ogóle nie zna³em i nawet nie zauwa¿y³em do tej pory, potrz¹sa³ g³ow¹ jakby mówi³ nie, Jakubie, nie tak szybko, poczekaj a¿ siê wzmocnisz. Ale upar³em siê. Doœæ by³o ju¿ anarchii. Jeœli by³em królem, a by³em nim, musia³em braæ siê do roboty. Natychmiast. Bez zw³oki. – Poœlijcie po nich! – zagrzmia³em. I to by³ ju¿ ostatni krzyk, jaki wyda³em tego dnia. Ten zryw odebra³ mi resztê si³. Nagle zachwia³em siê i zakrêci³o mi siê w g³owie. Opad³em na ³ó¿ko. Zdaje mi siê, ¿e przez moment moja dusza chcia³a wyrwaæ siê z cia³a. Powstrzyma³em j¹, wysilaj¹c ca³¹ wolê. Zastanawia³em siê, czy w³aœnie nadesz³a ostatnia chwila Jakuba, tak g³upio, przedwczeœnie, gdy jeszcze tak wiele zosta³o do zrobienia. Nie! Na wszystkie zastêpy œwiêtych i demonów! Jeszcze nie teraz! Nie teraz! To z³y moment. G³upi moment! – Spokojnie, spokojnie – szepta³ Walerian, k³ad¹c mnie na ³ó¿ku. – Bêdzie dobrze. Spokojnie, Jakubie. Dajcie mu piæ, szybko! Nie, 407

nie wodê, idioto! Proszê, pij, Jakubie! Jeszcze trochê. To najlepszy koniak Juliena. Poczu³em, ¿e wraz z pal¹c¹ brandy wlewaj¹c¹ siê do moich trzewi wraca mi ¿ycie. Ale i tak zawstydzaj¹co du¿o czasu zabra³o mi zapanowanie nad w³asnym cia³em, trzydzieœci sekund, mo¿e minutê. Potem uœmiechn¹³em siê. Mrugn¹³em do nich. Odbi³o mi siê. Jeszcze ¿yjê, kuzyni, jeszcze nie teraz. Pokaza³em im znakiem Romów. Ale ju¿ wiedzia³em, ¿e parowie Imperium, kimkolwiek byli, i czegokolwiek chcieli, bêd¹ musieli zaczekaæ. Musia³em zapanowaæ nad swoim piekielnym zniecierpliwieniem. Dzisiaj by³em trochê os³abiony i potrzebowa³em nieco wiêcej odpoczynku. Ostatnio prze¿y³em ciê¿ki okres, a nie jestem ju¿ taki m³ody. Taka jest prawda.

13

N

ie przyj¹³em ich ani nastêpnego dnia, ani jeszcze nastêpnego. Wprawdzie zajê³o mi to blisko dwieœcie lat, ale nauczy³em siê w koñcu cierpliwoœci. Czeka³em wiêc cierpliwie, a¿ poczu³em, ¿e odzyska³em nieco si³y. Dopiero wtedy po nich pos³a³em. A oni stawili siê na wezwanie. Audiencja odby³a siê w g³ównej sali pa³acu, który gaje swego czasu, jakieœ parê setek lat temu, podarowali królowi Romów na jego rezydencjê w Stolicy. Ale myœlê, ¿e nigdy nie przysz³o im do g³owy, ¿e ta sala audiencyjna bêdzie u¿yta w taki sposób, w jaki zosta³a u¿yta owego dnia. Mia³a to byæ formalna audiencja. Ubra³em siê przeto w najbogatszy strój i zasiad³em na tronie, nad którym znajdowa³y siê insygnia mojej w³adzy: jedwabny zwój poœwiadczaj¹cy mój wybór na króla, srebrne ber³o z wyrytymi piêcioma œwiêtymi symbolami, toporem, s³oñcem, ksiê¿ycem, gwiazd¹ i krzy¿em; statuetka Czarnej Dziewicy Sary, moja ró¿d¿ka i ko³o losu. Wielka i prymitywna wystawa. Oto siedzi na tronie Król Cyganów w ca³ym swym majestacie! – Niech wejd¹ – powiedzia³em. W drzwiach pojawia siê jakaœ demoniczna figura w dziwacznej masce. Czerwona d³uga broda, zielone wy³upiaste oczy, bia³e rogi. 408

P³aszcz w b³yszcz¹ce pasy, w tuzinie ró¿nych kolorów. Przystaje, czyni gest pozdrowienia, k³ania siê sztywno w pas, i zajmuje pozycjê po mojej lewej rêce, przy oknie. Nastêpny. Kobieta, gibka i szczup³a. W z³otej masce ze szparami na oczy. Poni¿ej widoczna dolna czêœæ twarzy, pokryta niebieskimi malunkami. Jest w szacie, która b³yszczy jak ch³odny ogieñ. Te same gesty. Staje obok pierwszej postaci. Co to za maskarada? Kim s¹ te demony i wiedŸmy? Trzeci. Z ko³nierza stercz¹ jakieœ czu³ki, jak czarne rogi wyrastaj¹ce z g³owy w kszta³cie kopu³y. Uk³on. I zajmuje swoje miejsce. W pokoju panuje martwa cisza. Oczy Polarki b³yszcz¹ jak dwie latarnie morskie. Damiano przygl¹da siê ze zdumieniem, przygryzaj¹c wargi. Duch Waleriana porusza siê nerwowo, widzê tañcz¹ce wokó³ niego kolorowe iskierki. Wchodzi czwarty z parów Imperium. G³owa krokodyla, grube, pokryte gêstym futrem nogi, w rêku wid³y. Pi¹ty. Skrzyd³a nietoperza, k³y, pochodnia w czarnej, ozdobionej d³ugimi pazurami rêce. Potwory i demony. To s¹ parowie Imperium? Kobieta-ryba z ³uskami i nagim biustem. Mê¿czyzna-kozio³, parskaj¹cy i skubi¹cy futro. Jeszcze jeden z wielk¹ ptasi¹ g³ow¹ i barwnym upierzeniem, œwiec¹cym ³agodnie w³asnym blaskiem. Postaæ z g³ow¹ ¿aby, postaæ z g³ow¹ lwa. Dziewiêæ potworów rodem z sennych koszmarów stoi przede mn¹ w pó³okrêgu. Stoj¹ sztywno. Co teraz? Czy rzuc¹ siê na mnie wszyscy i po¿r¹ mnie tak jak siedzê na swym tronie? Sygna³. Ten z czarnymi rogami podchodzi bli¿ej. Klêka. Dotyka mojej stopy. – Wasza Wysokoœæ – mówi. S³yszê go s³abo. G³os, t³umiony przez ciê¿k¹ maskê, jest g³êboki, twardy, charcz¹cy. – Wasza Wysokoœæ – to ten z g³ow¹ lwa klêkn¹³ teraz przede mn¹. – Wasza Wysokoœæ – mówi kobieta-ryba. Jeden za drugim. To musi byæ sen. Nadszed³ jakiœ dziwny moment w naszym czasie i przestrzeni. Wszechœwiat przesta³ istnieæ. Duchy podró¿uj¹ na wolnoœci w materialnym œwiecie. – Wasza Wysokoœæ …Wasza Wysokoœæ … Wasza Wysokoœæ … Wyjmuj¹ spod kostiumów ma³e przedmioty k³ad¹ je przede mn¹: kulê, ró¿d¿kê, sznur z³otych paciorków. A wiêc nie maskarada, lecz 409

gra? Co mam zrobiæ, z³o¿yæ z tego jak¹œ uk³adankê? Mo¿e sam powinienem w³o¿yæ maskê? Dlaczego nazywaj¹ mnie „Wasz¹ Wysokoœci¹”? To nie jest mój tytu³. Rom baro nie wymaga takiej pompy. Moi ludzie zwracaj¹ siê do mnie Jakubie. Ci lordowie mogliby robiæ to samo. Ten z g³ow¹ krokodyla wyci¹ga zza pazuchy coœ, co wygl¹da jak krótki miecz w pochwie. Polarka tê¿eje, widzê, ¿e szykuje siê do skoku. Powstrzymujê go nieznacznym gestem d³oni. Lord umieszcza przedmiot przede mn¹. Pochwa jest z purpurowego aksamitu, b³yszczy drogimi kamieniami. Lord z g³ow¹ krokodyla k³adzie d³oñ na rêkojeœci schowanej w pochwie broni i wydobywa j¹ powoli. To nie broñ. Wiem, co to jest. Widzia³em ten przedmiot wiele razy podczas wizyt w Stolicy. To ber³o, które dzier¿y Imperator, gdy zasiada na swym tronie u szczytu kryszta³owych schodów. Co to ma znaczyæ? Co siê tu dzieje? – Wasza Wysokoœæ, czy przyjmiesz je? – pyta ten z g³ow¹ krokodyla. – Nie nale¿y do mnie – Bêdzie nale¿eæ od momentu, kiedy spocznie na nim wasza rêka – mówi. Odk¹d ujrza³em Gwiazdê Romów, myœla³em, ¿e nic ju¿ nie bêdzie w stanie mnie zadziwiæ. Teraz jednak jestem kompletnie zaskoczony. Co tu robi¹ ci szaleni gaje, w tych koszmarnych kostiumach, czo³gaj¹c siê u moich stóp? Co to za dziwaczna ceremonia, o której nigdy nie s³ysza³ ¿aden Rom, o co chodzi w tej procesji demonów, we wrêczaniu ber³a? Czy chc¹ mnie zrobiæ Imperatorem? Mnie? – Wszyscy poszaleliœcie – krzyczê. – Wasza Wysokoœæ – odzywa siê ten z g³ow¹ krokodyla. – Wasza Wysokoœæ – to ten z rogami. – B³agamy Wasz¹ Wysokoœæ – u moich stóp czo³ga siê ten z g³ow¹ ¿aby. – Wstaæ, wszyscy! – Patrzy³em na nich w zdumieniu. – Na nogi! Zdj¹æ te obrzydliwe maski! – Wasza Wysokoœæ … – Precz z tymi maskami! Natychmiast! – Z³apa³em ber³o i wœciekle nim zamacha³em. – Nie bêdziecie mi tu robiæ sabatu! Zdj¹æ maski! Ju¿! Spojrzeli po sobie, czyni¹c nieskoordynowane gesty pazurami, ³apami i skrzyd³ami. Konsternacja. Niepewnoœæ. Wreszcie ten z g³o410

w¹ lwa uniós³ maskê i wyjrza³a spod niej twarz cz³owieka z Vietoris, nieznana mi co prawda. Po mask¹ ¿aby kry³a siê ani chybi twarz mieszkañca Copperfield – rumiana, spalona wiatrem. Ten z rogami mia³ jasn¹ skórê i blond w³osy cz³owieka z Ragnarok. Wys³annicy dziewiêciu œwiatów Imperium. Bez masek wygl¹dali absurdalnie w tych swoich kostiumach, dziecinnie, g³upio. Stanêli, nie wiedz¹c, co robiæ dalej. – Co to ma znaczyæ? – zapyta³em wymachuj¹c ber³em. – Dlaczego przyszliœcie tutaj w tych dziwacznych strojach? Co usi³ujecie zrobiæ? – Tradycja – wyszepta³ jeden. – To tylko tradycyjna gala, aby lepiej wczuæ siê w znaczenie staro¿ytnego, sekretnego rytu. – Jakiego rytu? – Obioru Imperatora, Wasza Wysokoœæ. Tak. Mia³em racjê. Oszaleli. – Czy wyœcie wszyscy stracili rozum? Ja jestem Romem! Co wy wyprawiacie? Przychodzicie z tak¹ spraw¹ do Roma? – Tron jest pusty. Wszyscy – Wysocy Lordowie nie ¿yj¹. Statki nie kursuj¹. Œwiaty s¹ bezradne – mówi³ ten z Ragnarok. – Nadesz³a pora, by znów zjednoczyæ ludzi – doda³ ten z Copperfield. – Tylko wy, panie, mo¿ecie tego dokonaæ. Nie ma nikogo innego. Taka by³a ostatnia wola Piêtnastego Imperatora. Spisa³ j¹, zapieczêtowa³ przed œmierci¹, a ujawniono j¹ nam dopiero teraz, po zniszczeniu Stolicy. On wybra³ was, panie. Ta okropna wojna to skutek zignorowania jego woli. OszczêdŸ nam, panie, dalszych nieszczêœæ. Nie odmawiaj wykonania testamentu Piêtnastego Imperatora. Wola Piêtnastego Imperatora … – Wasza Wysokoœæ! – b³agali na wyprzódki. Rozejrza³em siê po pokoju. Trudno by³o mi stwierdziæ, czy Polarka œmia³ siê czy p³aka³. Damiano klêcza³ dr¿¹c i modli³ siê. Chorian wygl¹da³ tak, jakby w³aœnie stuknê³a go w ciemiê spadaj¹ca gwiazda. Tylko Julien de Gramont by³ ca³kowicie spokojny, chocia¿ w jego oczach widzia³em tak¹ ekstazê jakby w³aœnie patrzy³ na odradzaj¹c¹ siê Francjê. – Wasza Wysokoœæ … Popatrzy³em na ber³o w mojej d³oni. Wola Piêtnastego? Jesu Chreczuno, Sunto Mario! Imperator Jakub? Ten sam cz³owiek królem i Imperatorem? Czy oni myœl¹, ¿e jestem gajo i Romem jednoczeœnie? A dlaczego by nie, cholera? 411

Pierwszy Imperator Rom. I ostatni. Obj¹æ tron, proklamowaæ jednoœæ miêdzy ludŸmi, odbudowaæ sieæ po³¹czeñ miêdzy œwiatami. Wys³aæ znów statki w przestrzeñ. A potem, potem odrodzenie Gwiazdy Romów, jeszcze pod moj¹ w³adz¹. Powrót. Ponowne zasiedlenie. To jest znak, na który czekaliœmy. Gaje, którzy b³agaj¹ Roma, by ich poprowadzi³. A wiêc nareszcie bêdziemy jednoœci¹. A potem wrócimy do domu. – Panie, przyjmiesz tytu³? – pytaj¹ lordowie gaje sami zdumieni tym, co siê dzieje. – Czy przychylisz siê do woli Piêtnastego Imperatora? Tron Imperium czeka na ciebie, panie. Powiedz tylko s³owo, a og³osimy, ¿e Szesnasty Imperator zosta³ wreszcie wybrany. – Nie – powiedzia³em, i zapad³a przera¿aj¹co g³ucha cisza. – Nie? – szepnêli. – Nie? Uœmiechn¹³em siê szeroko. – Nie Szesnasty. To nie by³ szczêœliwy numer, jak mi siê zdaje. Niech ju¿ oni bêd¹ Szesnastym, wszyscy trzej. Szesnastym, Siedemnastym i Osiemnastym. Zdecydowaliœmy siê przyj¹æ wasz ho³d, i og³aszamy, ¿e bêdziemy panowaæ od tej chwili jako Dziewiêtnasty Imperator. I tak niech siê stanie! – Niech ¿yje Dziewiêtnasty Imperator! – krzyknêli parowie Imperium. – Niech ¿yje! – zawtórowa³ im radoœnie Chorian. – Niech ¿yje! – do³¹czyli Julien, Polarka i Walerian. A potem do wiwatów przy³¹czyli siê pozostali zebrani. – Jesteœmy wielce usatysfakcjonowani – powiedzia³em, machaj¹c ³askawie ber³em ku wszystkim zebranym To królewskie „my”. Jak cudownie g³upio brzmi. Podoba mi siê.

14

Z

anim zosta³em w³aœciwie odziany, ceremonialnie namaszczony i wreszcie przewieziony przez tê œmierdz¹c¹ kupê gruzów Stolicy do imperialnego pa³acu, który zreszt¹ sta³ nienaruszony mimo zniszczeñ wokó³ niego, zapad³a noc. Gdzie tylko spojrzeæ, na niebie rozb³ys³y znaki nowego Imperatora. 412

I jeszcze raz w swoim ¿yciu wspi¹³em siê po kryszta³owych schodach, muszê przyznaæ, ¿e ciê¿ko dysz¹c i sapi¹c. Tyle, ¿e tym razem na szczycie nie czeka³ na mnie ¿aden Imperator, a herold nie zapowiedzia³ mojego imienia. Parowie Imperium zebrali siê w dole i Dziewiêtnasty Imperator móg³ rozpocz¹æ panowanie. Mianowa³em pierwszych dwóch Wysokich Lordów – Polarkê i Juliena de Gramont. Polarkê ze wzglêdów oczywistych. A Juliena dlatego, ¿e jednak wiêkszoœæ lordów musi byæ gaje, a on by³ moim gajo. Na trzeciego mianujê jednego z tej grupy zamaskowanych potworów, gdy tylko bêdê mia³ trochê czasu, aby poznaæ ich nieco bli¿ej. Kiedy to ju¿ mia³em za sob¹, wyda³em kilka dekretów dotycz¹cych odbudowy Stolicy. Zrobimy to w mniej pompatycznym i napuszonym stylu, ale na razie nie ma potrzeby opowiadaæ wszystkim o szczegó³ach. – Zleci³em te¿ oraz reorganizacjê imperialnej gwardii. Potem, ju¿ jako król Romów, poprosi³em Polarkê, by rozkaza³ wszystkim pilotom, w ka¿dym zak¹tku Galaktyki, natychmiast wyruszyæ na regularne szlaki. Jak¿e inaczej ci przepe³nieni radoœci¹ ludzie Imperium mogliby przys³aæ swoich delegatów na uroczyst¹ koronacjê nowego, Dziewiêtnastego Imperatora? – No dobrze – powiedzia³em wreszcie. – Wystarczy na dziœ. A teraz wy dwaj pomó¿cie mi zejœæ po tych cholernych schodach. Polarka wykrzywi³ siê w uœmiechu. – Czy mi siê zdawa³o, czy prosisz nas o pomoc? – Kryszta³owe schody s¹, psiakrew, œliskie, Polarka. Chcesz, ¿eby Dziewiêtnasty Imperator poœlizn¹³ siê i st³uk³ sobie dupsko na oczach tych wszystkich pozdrawiaj¹cych go parów? WeŸ mnie pod ramiê. A ty, Julien, idŸ przede mn¹. Jeœli Dziewiêtnasty siê jednak poœliŸnie, to przynajmniej wyl¹duje na Królu Francji. Oczywiœcie wcale nie obawia³em siê, ¿e mogê siê przewróciæ. Ale s¹dzi³em, ¿e sprawiê im przyjemnoœæ, jeœli siê przekonaj¹, ¿e nareszcie zaczynam dbaæ o swoje zdrowie. Trzeba czasem dogadzaæ ludziom. – Kto by pomyœla³? – mrukn¹³ Polarka chyba po raz tysiêczny ju¿ dzisiaj. – Dziewiêtnasty Imperator schodzi po schodach… i patrzcie tylko, kto nim jest. … Jakubie, wierzysz w to, ¿e jesteœ Imperatorem? Czy pomyœla³byœ wczeœniej, ¿e gaje mog¹ przyjœæ do króla Romów, upaœæ przed nim na twarz w dziwnych strojach i maskach, wrêczyæ mu ber³o i powiedzieæ … – Wiem, jak to dalej sz³o – przerwa³em mu. – Poza tym czyta³em to ju¿ na swojej d³oni. 413

– A ja jestem Wysokim Lordem Imperium! – nie móg³ siê nadziwiæ Polarka. – Przecie¿ ty te¿ czyta³eœ to na swojej d³oni. Nie mam racji, Polarka? Na dole czeka³ Chorian. Sta³ przy nim ten sam ch³opak, który by³ w mojej sypialni, gdy odzyska³em przytomnoœæ. Ciekawe, kto to. Mo¿e m³odszy brat? Nie, nie by³o ¿adnego podobieñstwa. Nawet z figury nie przypomina³ d³ugonogiego i smuk³ego Choriana. By³ niski, barczysty, o jasnej karnacji. W ogóle nie za bardzo wygl¹da³ na Roma. – Wasza Wysokoœæ – pok³oni³ siê Chorian. – Dla ciebie jestem Jakub – poprawi³em go. – Ale... ale… – Jakub. Przytakn¹³. – Jest tu ktoœ, kogo chcia³em ci przedstawiæ. Spojrza³em na ch³opca. – Twój przyjaciel? Krewny? – Te¿ ma na imiê Jakub. – To nie jest takie rzadkie imiê. – Jest synem twojego syna Szandora – powiedzia³ Chorian. – Co? – Wasza Wysokoœæ! – powiedzia³ ch³opiec i mia³em wra¿enie, ¿e zaraz siê rozp³acze. Sam by³em bliski ³ez. Upad³ przede mn¹ na kolana i zacz¹³ ca³owaæ brzeg mojej szaty … w obrzydliwy sposób. Musia³em chwyciæ go za czuprynê, by zmusiæ do wstania na nogi. – Przestañ – krzykn¹³em. Chcê ci siê przyjrzeæ. Nie by³o w nim wiele z Roma. Z wyj¹tkiem oczu. Oczy Szandora, jasne przeszywaj¹ce. Moje oczy. Poczu³em lekki dreszcz biegn¹cy wzd³u¿ krêgos³upa. Przyci¹gn¹³em go bli¿ej, obj¹³em i poca³owa³em na sposób Romów. – Znaleziono go na Galgali, w obozie Szandora – wyjaœni³ Chorian. Przywieziono go tutaj na moment przed tym, jak przesta³y lataæ statki, ale wczeœniej nie by³o czasu ci go przedstawiæ. – Jakub – powtórzy³em jego imiê. Nie by³o ono znowu a¿ tak powszechne, choæ mia³o staro¿ytny rodowód. Œmia³ siê i p³aka³ jednoczeœnie. Nazwany na moj¹ czeœæ. Przez Szandora? – zastanowi³em siê. Przystojny ch³opak w ka¿dy razie. Pewnie ma z piêtnaœcie lat. Mo¿e nawet m³odszy. Syn Szandora z jedn¹ z tych kobiet gaje. Po414

szrat – pó³krwi. Nie szkodzi. Odk¹d zosta³em Imperatorem, sam czujê siê w po³owie gajo. Czas zawiesiæ na ko³ku czêœæ starych uprzedzeñ. Ch³opiec ma w sobie krew obu ras. Dobrze. Nosi moje imiê. Dobrze. Ciekawe tylko, ile jest w nim Szandora? Jego energia, wyrachowanie, ale oby nie jego pod³oœæ. Miejmy nadziejê. Uœmiechn¹³em siê. – Jakubie, chodŸ ze mn¹. I ty, Polarka. Julien, Chorian. Potrzeba mi trochê œwie¿ego powietrza. Wyszliœmy pod dach z gwiazd. Smród spalenizny by³ ju¿ coraz s³abszy. Minê³o kilka ³adnych dni, odk¹d skoñczy³y siê walki. Po¿ary dogas³y. Na niebie b³yszcza³y niezliczone gwiazdy. Rozejrza³em siê w poszukiwaniu Gwiazdy Romów. – Widzicie j¹? – zapyta³em. – Powinna byæ tam, gdzieœ na pó³nocy. Wypatruj¹c uwa¿nie, zmru¿y³em oczy, zmarszczy³em brwi. Patrz¹c wci¹¿ tam, w górê, powiedzia³em po cichu: – By³em tam, wiecie? Podczas nawiedzania. By³em tak daleko w przesz³oœci i poda³em rêkê królowi, ostatniemu w³adcy Gwiazdy Romów. By³ naprawdê wielkim cz³owiekiem. Wszyscy patrzyli na mnie ze zdumieniem. – Nie wierzycie mi? Niewa¿ne. Niewa¿ne. By³em tam. Powiedzia³em sobie, ¿e nie umrê, dopóki nie zobaczê Gwiazdy Romów, i dotrzyma³em s³owa. To dziwne, ¿e nie mog³em jej znaleŸæ po tym, jak przygl¹da³em jej siê co noc prawie ca³e ¿ycie. Jasna czerwona gwiazda … gdzie ona jest?Mo¿e oczy p³ataj¹ mi figle. – Polarka, Chorian, widzicie j¹? – zapyta³em. Te¿ nie mogli znaleŸæ. Staliœmy tak w ciemnoœciach, z zadartymi w górê g³owami, przeszukuj¹c niebo. S³ysza³em pieœñ Mulesko Chirilko, dziwn¹ o tej porze nocy. – By³em tam ostatniego dnia – mówi³em – kiedy s³oñce zaczyna³o puchn¹æ. I powiedzia³em królowi, ¿e wrócimy, ¿e poprowadzê powracaj¹cych. Przysiêg³em mu to. I sobie te¿ to niegdyœ przysiêg³em. A teraz przysiêgam wam. – Mo¿e patrzymy w z³¹ stronꠖ szepn¹³ niepewnie Polarka. – Zazwyczaj jest… o tam … – wskaza³em – Na wszystkich œwiêtych i demony! – Co tam zobaczy³eœ? – spyta³ Chorian. – Tam – pokaza³em. – Teraz j¹ widzê. Nie jest ju¿ czerwona. Jest to ta jasna gwiazda! Ta niebieska, widzicie? To Gwiazda Ro415

mów. Zmieniona. Zacz¹³ siê trzeci okres wiatru s³onecznego, rozumiecie? – Nie widzê jej – powiedzia³ Chorian. – Tam. Tam. – Wskazywa³em wyci¹gniêt¹ rêk¹. Patrzy³. Polarka te¿. I mój wnuk. I wci¹¿ nie widzieli. Próbowa³em ich naprowadziæ opisuj¹c konstelacje w pobli¿u. Nie mog³em siê myliæ. W miejscu, gdzie powinna byæ czerwona gwiazda, jaœnia³a przenikliwym œwiat³em niebieska. Nareszcie nast¹pi³ trzeci wiatr s³oneczny. Od tej pory planeta znów stanie siê bezpieczna, bêdziemy mogli na ni¹ powróciæ! Wkrótce poœlê ludzi i statki … setki statków, tysi¹ce. Jak d³ugo trzeba czekaæ, a¿ wiatr siê uspokoi? Dziesiêæ lat? Sto? Dowiem siê. Zapytam jutro imperialnych astronomów. A jeœli powiedz¹, ¿e piêæset lat? Niewa¿ne. Wtedy kto inny poprowadzi ludzi. Chorian? Chcia³bym, ¿eby to by³ Chorian. Albo m³ody Jakub. A mo¿e dopiero jego wnuk? Te¿ dobrze. O tak, dotrzyma³em s³owa. Widzia³em Gwiazdê Romów na w³asne oczy. I ustawi³em nas na pocz¹tku œcie¿ki, która niezawodnie do niej wiedzie. A teraz? Wiele jeszcze pracy czeka króla i Imperatora. Czekaj¹ wielki zadania, a ja je wykonam, bo jestem w³aœciwym cz³owiekiem do trudnych zadañ. Zawsze o tym wiedzia³em. Teraz wy te¿ to wiecie, bo opowiedzia³em wam moj¹ historiê, która w³aœnie siê koñczy. Choæ nie koñczy siê jeszcze moja praca. Zobaczê nied³ugo, co jeszcze przyniesie mi ¿ycie. To jest moja historia, i opowiedzia³em j¹ ca³¹. Kapite! S³owo, którego u¿ywaj¹ romscy bajarze, kiedy dochodz¹ do koñca swej baœni. Kapite! Opowiedzia³em wam prawdê! Ca³¹ prawdê!

416