Urbanek A. - Ilustrowany leksykon teleinformatyka

a o a m UKBańeK

: liii

LEKSYKON T e L e in F o r m a iy K a

IDG

P o l a n d S.A.;

P ublikacja sponsorow ana przez

I

leksykon teleinformatyka

Szanowni Państwo Z satysfakcją oddajemy Państwu Ilustrowany leksykon teleinformatyka, którego autorem jest redaktor Adam URBANEK, posiadający w swoim życiorysie zawodowym długoletnie doświadczenie w konstruowaniu, dokumentowaniu i wdrażaniu do produkcji systemów komputerowych. Myślę, że właśnie dzięki temu z dużą łatwością i znawstwem merytorycznym od kilku lat na łamach „NetWorlda" opisuje bardzo przejrzyście i ciekawie najnowocześniejsze technologie teleinformatyczne. Leksykon teleinformatyka to ilustrowany słownik encyklopedyczny potrzebny praktycznie każdemu wykształconemu człowiekowi w naszym kraju, w szczególności pracującemu zawodowo. W sposób przystępny i ciekawy, posiłkując się zrozumiałym językiem inżynierskim oraz przejrzystymi i treściwymi ilustracjami, definiuje niezwykle zwięźle najważniejsze, nie zawsze łatwe pojęcia teleinformatyki, o której można powiedzieć, że staje się częścią każdej sfery naszego życia, nauki, kultury i gospodarki, a przede wszystkim biznesu. Leksykon teleinformatyka polecamy: 1. Menedżerom i właścicielom firm i instytucji 0 dowolnym profilu działalności, którzy doceniają znaczenie Internetu i telekomunikacji jako środków istotnie wspomagających poprawę efektywności działania każdej organizacji, 2. Nauczycielom szkól wyższych i średnich, 3. Dziennikarzom, coraz częściej opisującym problemy i zagadnienia teleinformatyki (np. Internet, poczta elektroniczna, sieci 3. generacji itp.), aby upowszechniali poprawne i ujednolicone słownictwo 1 pojęcia, 4. Szefom technicznym firm i specjalistom, dla których tempo wzrostu liczby pojęć i ich złożoność też mogą nastręczać pewne trudności w ich pamiętaniu i poprawnym używaniu, 5. Pracownikom działów marketingu i reklamy, 6. Sprzedawcom produktów teleinformatyki, 7. Studentom szkól wyższych i prywatnych szkół biznesu, na wszystkich kierunkach, 8. Zaawansowanym uczniom szkół średnich, 9. Przedstawicielom Wojska i Policji, 10. Bibliotekom w szkołach średnich i wyższych. Leksykon teleinformatyka jest już drugą naszą pozycją w Bibliotece „NetWorlda", po wydanej w 1999 r. książce Vademécum teleinformatyka 1 oraz jej dodruku w 2000 r., cieszących się ciągle niesłabnącym powodzeniem. Biorąc pod uwagę właśnie ogromne zainteresowanie teleinformatyką w naszym kraju, w przyszłym roku zamierzamy, również w ramach Biblioteki „NetWorlda", wydać trzecią książkę, Vademécum teleinformatyka II, opisującą najnowsze technologie teleinformatyczne, które pojawiły się (i ciągle się pojawiają) po wydaniu Vademécum teleinformatyka I. Właśnie termin „technologia" jest dla redakcji miesięcznika „NetWorld" pewnym problemem nie tylko w kontekście wydanego Leksykonu teleinformatyka. Polscy językoznawcy bowiem zwracają uwagę, by nie nadużywać tego pojęcia. I słusznie, bo często zamiast słowa „technologia" należy użyć „technika". Słowniki poprawnej polszczyzny definiują je inaczej, niż rozumieją to młodzi szefowie i specjaliści z firm

7

leksykon teleinformatyka zwłaszcza teleinformatycznych, ale np. Słownik poprawnej polszczyzny, wydany w 1999 r. pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego, pojęcia „technologia" w ogóle nie definiuje. Z innej zaś strony polscy naukowcy-inżynierowie w swoich publikacjach używają „technologii" w dwóch różnych znaczeniach, co oczywiście dodatkowo komplikuje sprawę. W tej sytuacji przyjęliśmy dla „technologii" znaczenie używane w polskim biznesie. I tak w Leksykonie teleinformatyka używamy: „technologia ATM" lub „technologia ADSL", a nie „technika ATM" lub odpowiednio „technika ADSL". I ogólnie: przez „technologię" rozumiemy filozofię systemu teleinformatycznego, a więc jego architekturę, czyli schemat (opis) funkcjonalny oparty na naukowych metodach (na przykład: technologia ATM), natomiast „techniki" używamy dla określania czynności powtarzanych, wymagających szczegółowego nauczenia się (na przykład: technika jazdy na rowerze). Wydaje się, że znaczenia pojęć „technologia" i „technika" w polskim biznesie ewoluują i stają się tożsame z definicjami w słownikach języka angielskiego. Chyba przed tym się nie obronimy. Ostatnie słowo oczywiście będzie należeć do j ęzykoznawców. Leksykon teleinformatyka jest książką w Polsce bardzo potrzebną właśnie teraz, na początku XXI wieku. Nasze uczestnictwo w NATO, zbliżający się termin wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, a zwłaszcza ogólnoświatowa sieć Internet - śmiało wkraczająca do polskich domów, firm i instytucji - zobowiązują. Dobra znajomość pojęć i terminologii z dziedziny teleinformatyki stała się w Polsce wręcz koniecznością. Powinniśmy się porozumiewać poprawnym językiem teleinformatycznym przede wszystkim w kraju, ale także - dla naszego dobra - rozumieć naszych partnerów unijnych i militarnych. Niech więc Leksykon będzie dla nas podstawą swego rodzaju „teleinformatycznego savoir vivre'u", w Polsce i poza jej granicami. Życzę przyjemnej i pożytecznej lektury Bronisław Piwowar redaktor naczelny „NetWorlda"

leksykon teleinformatyka 1 > > > 1

Ilustrowany SeksyIcon teleinformatyka @ - wyróżnik adresowy poczty elektronicznej zwany popu­ larnie małpą, rozdzielający nazwę użytkownika od jego do­ meny internetowej.

Sieć 100Base-T (medium: UTP i STP) lE a s e » S (1 Mbps Baseband 5 hundred meter cable) - okablowanie sieci Ethernet, wykorzystujące parę ekrano­ wanych (STP) lub nleekranowanych (UTP), przewodów o maks. zasięgu 500 m przy przepływności 1 M b/s.

M a k s . w a rto ś c i w s ie c i 1 0 0 B a s e -T X : 2 h u b y , p o łą c z e n ie s ta c ja - h u b I # = 1 0 0 m , ś r e d n ic a (!> _, = 2 0 0 m

3 L @ B a se -2 (10 Mbps B aseban d 2 hu ndred m eter cable) - standard IEEE 8 02.3 dotyczący okablowania sieci Ethernet z wykorzystaniem cienkiego kabla koncentryczne­ go o średnicy ok. 5 mm (RG-58, cienki Ethernet) I maks. za­ sięgu 2 0 0 m przy przepływności 10 M b/s. iO B a s e - S (10 Mbps B aseban d 5 hundred m eter cable) - standard IEEE 8 02 .3 dotyczący okablowania sieci Ethernet, wykorzystujący żółty kabel koncentryczny (gruby Ethernet, średnica ponad 10 mm), maks. zasięg: 500 m przy przepływności 10 M b/s.

l© O B a s e - T X (100 Mbps B aseban d Twisted p a ir cable) - standard szybkiej transmisji dla sieci Fast Ethernet

3 .© B a s e - F (10 Mbps B aseban d F iber optics cable) - światłowodowe okablowanie sieci Ethernet; maks. zasięg 4 6 0 0 m przy przepływności 10 M b/s.

100 M b/s, realizowanej za pomocą dwóch par skrętek nie­ ekranowanych (UTP) lub ekranowanych (STP). Do transm i­ sji używa się jednej pary przewodów, drugiej zaś do wykry­ wania kolizji. Maks. zasięg transmisji wynosi 100 m.

3L©B>ase-T (10 Mbps B aseban d Twisted p a ir ca­ ble) - standard zgodny ze specyfikacją IEEE 8 02.3 , do nie­

K M I B a s e - F J l (100 Mbps B aseban d Twisted p a ir cable) - im plem entacja sieci Fast Ethernet 100

dawna najpopularniejsze okablowanie zwykłej sieci Ether­ net, stosowane w sieciach LAN i wykorzystujące pojedynczą parę nieekranowanych (UTP) skręconych przewodów mie­ dzianych. Maks. zasięg bez wzmacniania sygnałów wynosi 100 m przy przepływności 10 M b/s.

M b /s w sieciach szkieletowych za pośrednictwem łączy światłowodowych. Korzysta z dwóch włókien kabla, z których jedno służy do transmisji sygnałów, a drugie do wykrywania kolizji. Maks. zasięg transmisji wynosi 2 km.

£© © B aiS @ -¥ (100 Mbps B aseban d Twisted p a ir cable) - standard szybkiej transmisji dla sieci Fast Ethernet 100 M b/s, realizowanej za pomocą nieekranowanej skrętki symetrycznej (UTP) kat. 3 ,4 i 5, ekranowanej skrętki syme­ trycznej (STP) i światłowodów wlelomodowych (MMF).

8

Maks. zasięg wynosi 100 m dla połączeń wykonanych przy użyciu skrętki symetrycznej.

lO O W a -A m ry L A IM - standard szybkiej sieci komputero­ wej, umożliwiającej przesyłanie danych z przepływnością 100 M b /s w sieciach Ethernet i Token Ring, przy zmienionej metodzie dostępu - innej od stosowanej w tradycyjnym Ethernecie. Sieć 100VG-AnyLAN umożliwia transmisję izochroniczną (głos, dźwięk, wideo) dzięki funkcji nadawania

9

1 »2

leksykon teleinformatyka 2 > > > 4

leksykon teleinformatyka

priorytetu przesyłanym danym. Zasięg 100 m dla skrętki UTP kat. 3 i do 150 m dla UTP kat. 5. Standard nie upo­ wszechnił się.

nie am erykańskim . Sieć oznaczana również ja ko CDM A2000 umożliwi od 2001 r. transmisje pakietowe z szyb­ kością 144 kb/s.

....

Usługi systemu UMTS (3G)

Niektóre cechy generacji komórkowych

>vce

G E N E R A C JA T R Z E C IA (3G ) • cyfrowe, globalne (IMT-2000, UMTS) • usługi wąskopasmowe i szerokopasmowe • transmisja danych EDGE (384 kb/s), WCDMA (2 Mb/s) • konwergencja sieci i usług ■usługi multimedialne i internetowe

2 B + 0 - symbol podstawowego interfejsu (BRI) sieci cyfro­ 1 0 0 © B a s e - ( £ X - zalecenie dla gigabitowej sieci Ether­ net odnoszące się do łączenia urządzeń na niewielkich dy­ wej ISDN, o łącznej przepływności użytkowej 144 kb/s: 128 stansach (także w obrębie jednej szafy kablowej). Wykorzy­ kb /s (2 kanały B)+16 kb /s (kanałsygnalizacyjny D). stuje instalacje skrętkowych kabli miedzianych Logiczne interfejsy kanałów ISDN o długości do 25 m.

G E N E R A C JA D R U G A (2G ) • cyfrowe (GSM 900/1800/1900, DAMPS, PHS, inne) • usługi wąskopasmowe (GŁOS, DANE, SMS, VMS, FAKS) • transmisja danych HSCSD, GPRS (do 115 kb/s) • usługi dodatkowe • roaming międzynarodowy

1 0 0 0 B a s e - L X - zalecenie gigabitowej sieci Ethernet. Podstawowa długość segmentu wynosi 550 m dla światłowodu wielomodowego (MMF) z laserem o większej długości fali (Long) oraz 30 0 0 m dla światłowodu jednomodowego (SMF).

Dostęp podstawowy BRA (Basic Rale Accoss)

1 0 Q O B a s e - T - standard gigabitowej sieci Ethernet zre­ alizowany z wykorzystaniem skrętki miedzianej kat. 5 i dłu­ gości segmentów do 100 m. 1 0 ® 0 !S a $ e - X - standardy gigabitowej sieci Ethernet o przepływności 1 G b/s, z zastosowaniem klasycznej meto­ dy dostępu CSMA/CD, w trybie dupleksowym i półdupleksowym. Przyjmuje również taki sam form at i rozmiar ramki transportowej, jaki obowiązuje w sieci Ethernet. W zależno­ ści od zastosowanego medium transportowego istnieje kil­ ka szczegółowych wersji standardu. Przewiduje się stoso­ wanie kabli: UTP kat. 5, współosiowego i światłowodowego w zasięgu od 25 m (miedź) do 2 0 0 0 m (światłowód).

U iO SK T - mobilna sieć komórkowa kolejnej generacji (technologia 2,5G) zastępująca dotychczasowe rozwiąza­ nia komórkowe CDMA, rozpowszechnione głównie na tere-

10

n p . 3 8 4 k b /s (6 B )

1 2 8 k b /s (2 B )

1 0 0 0 B a s e - S X - standard gigabitowej sieci Ethernet z wykorzystaniem do transm isji lasera o krótkiej długości fali (Short). Podstawowa dłu­ gość pojedynczego segmentu wynosi 3 0 0 m dla światłowodu wielomodowego (MMF) o średnicy 62,5 |im oraz o długości 550 m dla światłowodu wielomo­ dowego o średnicy 50 (im .

1 © (lst G eneration) - tradycyjnie oznaczana najwcze­ śniejsza generacja analogowych telefonicznych systemów komórkowych, zaprojektowanych głównie do bezprzewodo­ wych przekazów głosowych. Do pierwszej generacji (IG ) za­ liczane są następujące analogowe systemy komórkowe o zbliżonych cechach użytkowych: amerykański AMPS, an­ gielski TACS, europejski NMT orazjapoński PDC/PHS.

Dostęp pierwotno - grupowy PRA (Primary Rate Access) 1 9 2 0 k b /s (3 0 B )

1981

1991

L........................

2002

2 IB 1 Q (2-Binary 1-Ouarternary) - popularny liniowy kod transmisyjny o wydajności spektralnej 2 b /s/H z. Pole­ ga na podziale strumienia informacyjnego na grupy dwubitowe (diady), a następnie przypisaniu każdej z grup jedne­ go z czterech transmitowanych symboli. Kod 2B1Q dwu­ krotnie zmniejsza szybkość modulacji sygnału liniowego i je st stosowany podczas konwersji sygnałów cyfrowych do postaci lepiej akceptowanej przez szeregowe łącza komuni­ kacyjne (ISDN, HDSL, inne). Potrzebuje też dwukrotnie węż­ szego pasma częstotliwości w stosunku do sygnału przesy­ łanego powszechnie stosowanym w telekomunikacji kodem liniowym HDB3. Kodowanie 2B1Q Kod Symbol symbolu poziomu - 10 - +3 -1 1

-

+1 żaden

-0 1

_

-1

-0 0

-

-3

2 © (2nd G eneration ) - druga generacja cyfrowych sie­ ci komórkowych, obejmująca systemy: GSM 4 0 0 , GSM

• z a k u p b ile t ó w • p ła t n o ś c i ■ z a m ó w ie n ia

%

Lokalne

• p r z e w o d n ik p o r e s t a u r a c ja c h ■ r e z e r w a c je ■in f o r m a c j e o p a r ­ k in g a c h

Nawigacja ’ P O D S T A W O W E ■k o m u n ik a c ja g ło s o w a Inform acje i o b ra z o w a ■n o t o w a n ia s e r w is i n f o r m a c y j n y g ie łd o w e

K O M E R C J A S Y S T E M Ó W 3G i

w

2003

900, GSM 1800 (DOS 1800), GSM 1900 (PCS 1900) i wą­ skopasmowy CDMA, zastępująca dotychczasowe analogo­ we sieci komórkowe pierwszej generacji (NMT, AMPS, in.). 24B -1 5 4 0 Kb/s 12B - 768 kb/s 384 kb/s c z ę ś c io w y

com m erce

■ io k a H z a d a 1" ^

G E N E R A C JA P IE R W S Z A (1G ) »analogowe (AMPS, NMT, TACS, inne) • transmisja danych do 9,6 kb/s • SMS do 160 zn. • poczta głosowa VMS • połączenia alarmowe • brak roamingu międzynarodowego i ■

tv'

V

2 © + - zmodernizowana wersja cyfrowej sieci komórkowej drugiej generacji (2G), określana jako faza 2 (także 2+) i stosowana w sieciach cyfrowych GSM. Rozwiązanie, wypo­ sażone w szybszą transmisję danych typu HSCSD, standar­ dy pakietowe GPRS lub EDGE oraz dostęp internetowy WAP, umożliwia abonentom bezprzewodowym przekaz danych z terminali ruchomych z szybkością od 64 kb /s do 3 8 4 kb /s. Kolejne fazy popularnych systemów cyfrowych drugiej generacji, obejmujące: GSM faza 2, GSM faza 2+, 1XRTT, 3XRTTi in., stanowią pierwszy krok w kierunku realizacji sie­ ci komórkowych 3G. 3 0 E S (Triple D ata Encryption Standard) - now­ sza wersja algorytmu kryptograficznego DES, zwiększające­ go odporność na kryptoanalizę liniową i różnicową w sto­ sunku do rozwiązań tradycyjnych, przez zmianę długości klucza szyfrującego - dzięki trzykrotnemu kaskadowemu za­ stosowaniu algorytmu standardowego. Istnieją dwa sche­ maty szyfrowania z jego użyciem: algorytm EDE (Encrypt, Decrypt, Encrypt) operujący kluczem 112-bitowym i algo­ rytm EEE (Encrypt, Encrypt, Encrypt) szyfrujący kluczem 168-bitowym; obydwa okupione mniejszą szybkością dzia­ łania, zwłaszcza w implementacjach programowych. 3 © (3rd G eneration) - cyfrowe sieci komórkowe trzeciej generacji o zasięgu globalnym, zrealizowane w standar­ dach: światowym IMT-2000 lub europejskim UMTS, za po­ mocą nowoczesnych technik cyfrowych TD-CDMA lub WCDMA. Mają od 2001 r. dostarczać informacji m ultimedial­ nych z szybkością od 38 4 k b /s dla pojazdów znajdujących

Form y kom unikacji • e - m a il ■w id e o k o n f e r e n c j e • t e le k o n f e r e n c je

°R my k o m o n " ^ się w mchu oraz lokalnie do przepływności 2 M b /s w połą­ czeniach stacjonarnych lub o niewielkiej mobilności. 3 © iP F (3rd Generation Partnership Project) - pro­ gram partnerstwa na rzecz rozwoju łączności bezprzewodo­ wej trzeciej generacji UMTS (IMT-2000), utworzony z inicjaty­ wy ETSI (1998 r.) w celu uzgodnienia standardu komórkowe­ go dla systemu naziemnego UTRA. Projekt definiuje m.in. standardy dostępu radiowego RAN (Radio Access Network), parametry sieci i terminali oraz aspekty usługowe i systemo­ we, opracowywane przez specjalistyczne zespoły: TSG RAN ('Technical Specification Group RAN), TSG CN (Core Ne­ twork) i TSG SA (Services and System Aspects), jako wytycz­ ne dla producentów poszczególnych elementów sieci 3G. 3 I P I Y (T hree Party Service)- jedna z usług dodatko­ wych (teleusług) sieci cyfrowej ISDN, umożliwiających pro­ wadzenie telekonferencji z udziałem trzech uczestników. 3 X R T T - rozszerzona wersja mobilnej sieci komórkowej oznaczana jako generacja 2,5G, przewidziana do użytkowa­ nia w latach 2 0 0 1 -2 0 0 4 na kontynencie amerykańskim, umożliwiająca transmisje z szybkością do 38 4 kb/s. 4 B / 5 T - metoda kodowania nadmiarowego stosowana w technice światłowodowej, polegająca na przesyłaniu czwórek bitów danych (4B) kodowanych w 5 taktach zega­ rowych (5T). Na 32 kody, możliwe do rejestracji w pięciu ko­ lejnych taktach, wykorzystano tylko 25 kodów nie zawiera­ jących więcej niż trzy kolejne zera w ciągu, pozostałe są

11

4»8

leksykon teleinformatyka

traktowane jako niedopuszczalne (nielegalne). Kodowanie 4 B /5 T (także określane jako 4 B /5 B ) sprawia, że w dowol­ nym ciągu przesyłanych bajtów nie ma więcej niż 5 zmian poziomu sygnału do reprezentacji 4 bitów danych, co za­ pewnia dobrą efektywność kodowania 80%. Sposób kodo­ wania 4 B /5T jest stosowany w szybkich wersjach sieci Ethernet, zapewniając użyteczną przepływność 100 M b/s, przy szybkości modulacji 125 Mbodów. 4 ® (4tb G eneration) - projekty globalnych sieci komór­ kowych czwartej generacji (rozszerzenie rozwiązań sieci 3G), umożliwiające bezprzewodowy odbiór Informacji m ulti­ medialnych, z transmisją asymetryczną o przepływności w zakresie 5-10 M b /s w kierunku abonenta. Przewidywane wdrożenie po 20 05 r. 50 > /© T - metoda kodowania stosowana w technice światło­ wodowej, polegająca na kodowaniu 5 bitów Informacji (5B) w 6 taktach zegarowych (6T). Efektywność kodowania: 83%.

§ © 2 . 2 - standard IEEE definiujący sposoby sterowania łą­ czem logicznym podwarstwy LLC, zapewniający poprawną komunikację między warstwami łącza danych modelu war­ stwowego ISO/OSI. § © 2 . 3 - standard IEEE określający podwarstwę MAC I fi­ zyczną dla urządzeń działających w sieciach Ethernet LAN z wielokrotnym dostępem typu CDMA/CD z detekcją kolizji. Dotyczy wspólnego dostępu do jednego medium transm i­ syjnego z nasłuchiwaniem nośnej I wykrywaniem kolizji ta ­ kich sieci jak: 10BROAD36 (10 M b/s, 3 6 0 0 m), 10Base-2 (10 M b/s, 1 8 5 /2 0 0 m), 10Base-5 (10 M b/s, 500 m), 10Base-T (10 M b/s, 100 m, skrętka), lB ase-5 (1 M b/s, 500 m, skrętka). Dla kabli światłowodowych istnieją wersje ujmujące sieci: 10Base-FP (Fiber Passive), 10Base-FL ( f i­ ber Link), 10Base-FB (Fiber Backbone), a także rozwiąza­ nia o wyższej przepływności, 100 M b /s uzyskiwane w sie­ ciach: 100Base-T (UTP), 100Base-TX (UTP/STP), 100Base­ FX (Fiber), 100Base-T4 (UTP).

§ ® 2 „© - standard IEEE zawierający dokumenty dotyczące rozwijania szerokopasmowych sieci światłowodowych. § § 2 = ® - standard IEEE zawierający informacje umożliwia­ jące integrowanie w sieciach LAN usług telefonicznych, transmisji danych I przekazów multimedialnych. - standard IEEE określający standardowe bez­ pieczeństwo przekazów przez sieci różnego typu. § ® g nS ,£~ standard IEEE zajmujący się problemami wystę­ pującymi w sieciach bezprzewodowych. Obejmuje transmi­ sje wąsko-1 szerokopasmowe, także transmisje w podczer­ wieni Iz wykorzystaniem linii energetycznych. Opisuje rodza­ je interfejsów bezprzewodowych z zastosowaniem wielu urządzeń ruchomych: notebooków, komunikatorów I In. Sieci bezprzewodowe LAN standardu IE E E 8 0 2 .il W ars tw y

S B /1 ® T - metoda kodowania stosowana w technice światłowodowej (Fibre Channel), polegająca na kodowaniu 8 bitów informacji w 10 taktach zegarowych. Efektywność kodowania: 80%. 2 1 B / 2 4 T - metoda kodowania stosowana w technice światłowodowej (HIPPI), polegająca na kodowaniu 21 bi­ tów Informacji w 24 taktach zegarowych. Efektywność ko­ dowania: 87%.

8 0 2 .S t a n d a r d ls - grupa standardów serii IEEE Stan­ dards, obejmująca różne aspekty działania sieci kompute­ rowej LAN (okablowanie, topologia, schematy dostępu, łą ­ cza danych), także sposoby adresowania warstwy MAC oraz fizycznej. Definiuje różnorodne metody dostępu do sieci LAN I sposoby zarządzania połączeniami logicznymi LLC w sieci komputerowej (zestawianie połączeń, wymiana da­ nych, zakończenie). Wszystkie standardy z grupy IEEE 802.X zostały przyjęte przez ISO jako obowiązujące w skali międzynarodowej odnośnie komunikacji w modelu war­ stwowym ISO/OSI. § 0 2 . 1 - standard IEEE definiujący architekturę i środowi­ sko dla sieci LAN. Dotyczy także takich zagadnień jak: spo­ soby adresacji urządzeń (48 bitów adresu), formaty danych, zarządzanie siecią oraz tworzenie połączeń międzysleclowych ( internetworking). Istnieją popularne rozszerzenia zna­ ne jako: część 8 0 2 .IB - do zarządzania siecią oraz część 801.D - do mostowania sieci na poziomie adresów MAC.

12

8 @ 2 .4 - standard IEEE określający warstwę MAC I fizycz­ ną dla urządzeń działających w szerokopasmowych sie­ ciach magistralowych LAN (Token Bus) z przekazywaniem specjalnego znacznika, nazywanego żetonem (token). Znacznik reprezentujący dokładnie określony strumień bi­ tów danych je st przekazywany od stacji do stacji, a stacja, która przechwyciła wolny (nie zajęty) znacznik, może prowa­ dzić transmisję z szybkością 10 M b/s. § © 2 . 5 - standard IEEE określający warstwę MAC i fizycz­ ną dla urządzeń działających w sieciach pierścieniowych LAN (Token Ring) o topologii gwiazdy z utworzonym pier­ ścieniem logicznym, w których stosuje się przekazywanie znacznika/żetonu w paśmie podstawowym (4 M b /s lub 16 M b /s). Węzły sieci są połączone z jednostką centralną po­ wielającą sygnały, tak ja k dzieje się to w sieciach wykona­ nych w technologii FDDI. § © 2 .© - standard IEEE określający sposób tworzenia I za­ rządzania sieciami miejskimi (MAN), do obsługi stacji przy­ łączonych do podwójnej magistrali światłowodowej wyko­ nanej w standardzie DQDB. Podwójny dwukierunkowy pier­ ścień ma zdolność kontynuowania transmisji (100 M b/s) po uszkodzeniu pierścienia kabla lub w odrębnych segmen­ tach nawet po wielokrotnych uszkodzeniach toru. § © 2 . 7 - standard IEEE ujmujący wsparcie techniczne dla sieci szerokopasmowych LAN.

' C a r r ie r S e n s e M u ltip le A c c e s s '* V ir t u a l C o llis io n D e t e c tio n

A p lik ac ji P rezen tacji Sesji T ra n s p o rto w a S iec io w a Ł ą c z a d an ych F izyczn a

IE E E 802.11 W a rs tw a M A C IE E E 802 .11 CSMA* VCD" K o re k c ja b łę d ó w K o re k c ja d o s tę p u W a rs tw a fiz y c z n a IE E E 8 0 2 .1 1 2 ,4 G H z FH S S i DSSS 1 i 2 M b /s 1 0 0 -5 0 0 m

a A-toBs - Interfejs (łącze radiowe lub przewodowe) między sterownikiem stacji bazowych BSC a stacjonarną stacją ba­ zową BTS sieci komórkowych GSM. W A-bis stosuje się standardowe kodowanie strumienia binarnego PCM o prze­ pływności 2 0 4 8 kb /s. W klasycznym rozwiązaniu systemu GSM zapewnia on niewielką przepływność dla danych (9,6 kb /s lub 14,4 k b /s ) w pojedynczym kanale radiowym użyt­ kownika, podobnie ja k znormalizowany styk Interfejsu ra­ diowego A (2 M b /s) - funkcjonujący między sterownikiem BSC a komórkową centralą obszarową MSC.

A -law - procedura kompandowania (zawierająca kompander i ekspander) zgodna z rekomendacjami ITU-Tzawar­ tymi w G.711 oraz G.723. Procedury A-law są stosowane w europejskich 30-kanałowych systemach modulacji PCM 3 0 /3 2 o przepływności 2 M b/s, w celu uzyskania pożąda­ nej charakterystyki kompresji dla przekazów przez szeroko­ pasmowe łącza mlędzycentralowe I in. A A © (Adaptive Audio Coding) - standard adaptacyj­ nego kodowania dźwięku wg MPEG-AAC, przewidziany do stosowania w systemach telewizji cyfrowej. Określa zasady dostarczania dźwięku takiej samej jakości jak MP3 (MPEG1 warstwa 3), zajmując jedynie 70% użytkowanego pasma. A A L (ATM A daptation Layer) - warstwa adaptacyj­ na mieszcząca protokoły sieci ATM (od AAL1 do AAL5) zgru­ powane w trzy podwarstwy: zbieżności, adaptacji I segmen­ tacji. AAL realizuje typowe funkcje dla różnych usług związa­ nych z segmentacją (dzieleniem na fragmenty) i składa­ niem jednostek transmisyjnych między wyższymi warstwa­ mi modelu ISO/OSI a warstwą ATM. Funkcje warstwy AAL umożliwiają: wykrywanie i reakcję na błędy transmisji, roz­ poznawanie zgubionych lub niesekwencyjnych pakietów, sterowanie przepływem I in.

abomemicki zespól! liraiowy —» BORSCHT A B K (Available B it R a te ) - negocjowana przepływ­ ność łącza w sieciach asynchronicznych ATM. Jedna z pięciu (ABR, CBR, VBR, UBR, GFR) klas usług w zarządzaniu prze­ łącznikiem ATM przy zestawianiu połączeń wirtualnych. Kla­ sa usług ABR zezwala użytkownikom na korzystanie z całej dostępnej w danym momencie przepływności medium, nie zapewnia jednak izochroniczności transmisji. Klasa usług ABR (podobnie ja k UBR) jest przeznaczona dla aplikacji nie działających w czasie rzeczywistym. Wyższa jakość usługi ABR niż UBR polega na zmniejszeniu strat pakietów i zwięk­ szeniu „sprawiedliwego” dostępu do sieci ATM. Cel ten jest osiągany przez sprzężenie zwrotne (w kierunku od sieci do term inali) I realizowany za pomocą specjalnych komórek zarządzających RMcells. A C (Authentification Certificate) - certyfikat klucza publicznego przechowywany w centralnym repozytorium za­ ufanego urzędu certyfikacji CA, zarządzającego formą Ich udostępniania poszczególnym użytkownikom systemu. Obowiązkowa procedura dostarczania utajnionych kluczy (także prywatnych) w zaszyfrowanej formie, łącznie z dany­ mi personalnym i przyporządkowanymi indywidualnym

I

A >>>A

iistrowany leksykon teleinformatyka

klientom sieci. Odbiorca otrzymuje potrzebny certyfikatz re­ pozytorium, którym może być także upoważniony ośrodek WWW, i wybiera z niego klucz publiczny nadawcy - potrzeb­ ny do uwierzytelniania własnego podpisu cyfrowego. AdS© (.A utom atic C ali Distribution) - funkcja auto­ matycznej dystrybucji wywołań stanowiąca specjalizowa­ ną usługę telekom unikacyjną, przeznaczoną do szybkiej realizacji dużej liczby zewnętrznych wywołań telefonicz­ nych przez niew ielką grupę agentów firm y usługowej (handlowej, inform acyjnej, dystrybucyjnej). Polega na identyfikacji przychodzących połączeń według odpowie­ dniego klucza, automatycznym wyszukaniu odpowiedzi we własnej bazie serwerowej, skorelowaniu właściwego ko­ munikatu słownego (nagranego cyfrowo w bazie danych), przesłaniu odpowiedzi do klienta i powiadom ieniu agenta o zakończeniu dialogu z klientem zewnętrznym - w celu dalszego kontynuowania rozmowy. W rezultacie system samoczynnie kieruje połączenie do odpowiedniego agen­ ta , a także równomiernie rozdziela wywołania między agentam i centrum usługowego, ta k aby oczekujące połą­ czenie zewnętrzne zostało podjęte w możliwie najkrótszym czasie. Identyfikacja numerów abonentów wywołujących bądź wywoływanych wymaga stosow ania sygnalizacji DTMF, zwykle przez sieci cyfrowe ISDN.

ACH? (Attenuation to Crosstalk Ratio) - istotny para­ metr tłumieniowy telekomunikacyjnych kabli miedzianych, określany jako różnica (w dB) między przesłuchem zbliżnym NEXT a tłumieniem przesyłanego sygnału. Zmienny w funkcji częstotliwości parametr ACR wyznacza dynamikę kanału transmisyjnego, czyli przydatność toru miedzianego do transmisji szerokopasmowych, przez zdefiniowanie odstępu sygnału użytecznego od szumów w kablu. Wskaźnik ACR wi­ nien mieć zawsze wartość dodatnią w rozpatrywanym pa­ śmie przenoszenia (typowo nie mniej niż+10 dB w całym za­ kresie częstotliwości przenoszonego pasma transmisji). Im większa jego dodatnia wielkość, tym jakość okablowania je st bardziej wiarygodna do prowadzenia sygnałów o wyso­ kiej przepływności, a wewnętrzne interferencje w kablu są mniejsze. a d a p t e r OSON - urządzenie pośredniczące służące do konwersji niestandardowego interfejsu R terminalu komuni­ kacyjnego (np. ze stykiem RS 232, X.21, in.) do standardo­ wej magistrali S (styk S) pętli lokalnej sieci cyfrowej ISDN. Adapter interfejsowy TA (Terminal Adapter) sieci ISDN wi­ nien spełniać trzy funkcje: fizyczną konwersję interfejsów do jednego ze styków ISDN (styk S lub stykT), adaptację szyb­ kości do wewnętrznej przepływności podkładowej 16 k b /s lub 64 k b /s magistrali lokalnej oraz zapewnić syn­ chronizację zdalnie współpracujących urządzeń.

Funkcja dystrybucji wywołań ACD a d a p t e r B im ie w y - urządzenie lub blok kom­ putera zapewniające przekaz informacji między szy­ ną procesora a szeregowym łączem transmisji da­ -V ’> ' nych. Adapter przetwarza dane z postaci równole­ b t głej na szeregową przy nadawaniu w linię i odwrot­ nie przy odbiorze oraz bierze udział w sterowaniu Obsługa specjalistyczna PSTN > transm isją i modemem, realizując część funkcji 01 V J g j. M protokołu liniowego: synchronizację blokową, de­ °4#m tekcję błędów transmisyjnych, rozpoznawanie ad­ automatyczny dystrybutor połączeń resów stacji odbiorczej, buforowanie danych itp. (automatyczna sekretarka) Funkcja adaptera liniowego jest zwykle implemen­ towana w programowanych układach dużej skali in­ tegracji typu UART (dla transmisji asynchronicz­ nych) lub USART (dla transm isji synchronicznej i asynchro­ nicznej). Większość dotychczas stosowanych układów A C K (Acknowledgment) - w teleinformatyce zwrotne USART (82 5 0 , 16450) o ograniczonej maks. szybkości potwierdzenie poprawności (znak sterujący protokołu BlSYNC o kodzie heksadecymalnym 6 0 H) odbioru komunika­ transmisji do 115,2 k b /s została zastąpiona układami now­ tu, stosowane w protokołach komunikacyjnych nie tylko szymi klasy USART 16550, wyposażonymi w bufor dla przez sieci komputerowe. Informuje o gotowości podjęcia transmitowanych danych. transmisji bądź o poprawnym odebraniu przesyłanego blo­ ADSVB (A d d Drop M ultiplexer) - m ultiplekser komu­ ku danych - czyli przeprowadzeniu transm isji bez błędów. nikacyjny, czyli dwukierunkowa skalowana krotnica trans■ autom atyczne rozdzielenie połączeń ■ parkow anie abonentów w kolejce ■ sygnalizacja wewnątrzpasm ow a ■ optym alizacja rozdzielania połączeń (równom ierne obciążanie agentów) ■ rejestracja i archiwizacja połączeń

14

Stanowiska grupowe

B H

m W r

leksykon teleinformatyka A » > A

■

Zasada działania optycznej krotnicy transferowej ADM ze zwielokrotnieniem falowym WDM

adires s i e c i o w y - unikatowy numer identyfi­

KRO TNICA O PTYCZNA O ADM (z w io lo k ro tn lo n lo fa lo w o W D M )

/V A A Ú A

jx,\ XI WDM (W avelenght Division M ultiplexing )I ADM (A dd D rop M ultiplexer)

1530

1 5 40

1 5 50

ferowa danych do wydzielania lub wprowadzania pakietów (strum ieni danych o niższej krotności), stosowana w syn­ chronicznych sieciach transportowych SDH od przepływ­ ności S TM -l do STM-64. Jego cechą charakterystyczną je st możliwość przekierowania strumieni danych kontene­ rów wirtualnych VC o różnej pojemności inform acji (VC-3, VC-4, VC-12).

adm inistrator sieci (supervisor) - specjalista odpow iadający za poprawną pracę powierzonego mu sprzętu sieciowego, mający prawo do zmiany uprawnień wszystkich użytkowników. Adm inistrator sieci lokalnej - za pomocą platform y zarządzania siecią - dysponuje bezpo­ średnio wszystkimi zasobami podległej mu sieci, ja k rów­ nież ma pełną kontrolę nad dostępem do niej przez użyt­ kowników - łącznie ze zmianą ich uprawnień przy w irtual­ nym łączeniu się z odległymi oddziałami firmy. Szybka i trafna diagnoza (analizatory sieciowe) uszkodzenia lub złego funkcjonowania zarówno sieci homogenicznych Qednorodnych) LAN, ja k i heterogenicznych sieci WAN wyma­ ga wszechstronnej znajomości infrastruktury i funkcjono­ wania sieci teleinformatycznej. ABJIPCIM (Adaptive D ifferen tial Pulse Code Mo­ dulation) - adaptacyjno-różnicowa modulacja kodowoimpulsowa. Jedna z technik kodowania analogowego sy­ gnału mowy na postać cyfrową PCM w celu transmisji głosu przez kanał o różnych przepływnościach: 1 6 /2 4 /3 2 /4 0 kb/s. Próbkowanie sygnału analogowego je s t wykonywane z częstotliwością 8 kHz, a uzyskane próbki 3-bitowe (8 moż­ liwych stanów) lub 4-bitowe (16 stanów) wskazują, o ile zmieniła się bieżąca wartość próbkowanego sygnału w sto­ sunku do wartości próbki poprzedniej - co stanowi istotę modulacji różnicowej DPCM (Differential PCM).

adires MAC -> MAC

1560

kujący konkretną sieć fizyczną lub zasoby tej sieci. Adres stosowany w rozległych sieciach komputero­ wych zapewnia swobodny i poprawny dostęp do za­ sobów przez jednoznaczną identyfikację punktu do­ stępu do usługi w warstwie sieciowej modelu ISO/OSI, niezależnie od lokalizacji abonenta. Ad­ res sieciowy nie musi być zgodny składniowo z ad­ resem wykorzystywanym w jednostkach protokołu warstwy sieciowej, jedynie semantyka obu adresów powinna być zgodna, ta k aby dane zostały przeka­ zane do wskazanego użytkownika warstwy siecio­ wej. Adres użytkownika musi być niepowtarzalny, ponieważ wiele sieci prywatnych lub regionalnych łączy się przez sieć publiczną w jedną strukturę ogólnoświatową, zwykle o hierarchicznej budowie. a d r e s a c j a BP - jednoznaczna identyfikacja adresowa stacji (komputera) w sieci Internet przez przyporządkowanie jej adresu IP, składającego się z czterech liczb oddzielonych znakami kropek. Nazwę komputera i sieci ustala użytkownik w porozumieniu z lokalnym administratorem. Serwery adre­ sowe DNS, zarządzające systemem nazw, dokonują auto­ matycznie konwersji nazw symbolicznych na numer adreso­ wy, zgodny z protokołem IP. Dowolną stację w sieci IP można adresować zarówno przez symboliczną nazwę, korzystając z konwersji serwera DNS, ja k również bezpośrednio numera­ mi adresowymi IP bez pomocy serwera. W przypadku adresów symbolicznych niektóre części (domeny) adresu mają już określoną przynależność organi­ zacyjną, niezależnie od ich położenia geograficznego, jako domeny: edu - edukacyjna, com - komercyjna, mii - woj­ skowa, g o v - rządowa, org - organizacji, firm - dla firm, sto­ rę - dla firm handlowych, web - dla aktywnych uczestników WWW, arts - dla działalności artystycznej i rozrywkowej, info - dla serwisów informacyjnych oraz nom - według wła­ snego nazewnictwa. Najnowsza generacja protokołu Inter­ netu IPv6 zwiększa czterokrotnie przestrzeń adresową do identyfikacji przyłączonych komputerów (128 bitów zamiast dotychczasowej adresacji 32-bitowej). Możliwości adresowania w IPv4 O1 2 3 aA

o

Klasa B

1

16 777 216 węzłów

128 podsieci

o

16 384 podsieci 2 097 152 podsieci

(24 bity)

65 536 węzłów

Klasa C

1 1 [0

Klasa D

1 1 j 1 0 Grupa komputerów, które otrzymają taki sam pakiet

Klaso E

1 - |jl 1

o

( 256 węzłów

Rez erwa (nigdy nie używane)

1

(14 b) (8 b)

|

(28 b)

|H i

pola bitów rozpoznawania klasy

15

A

>>A

leksykon teleinformaty

a iS ire s ffiw a m ñ ® w s 5 © d fa s m r a p u te r o w e j - spo­ sób ustalania unikatowego adresu każdego portu, urządze­ nia iub grupy urządzeń włączonych do sieci, tak aby wymia­ na informacji między dowolnymi elementami sieci mogła przebiegać poprawnie. Mechanizm adresowania zależy od wybranego protokołu sieciowego, warstw sieciowej i łącza danych. Wyróżnia się trzy zasadnicze typy adresów: adresy warstwy 2 (łącza danych), MAC i warstwy 3 (sieciowej).

zasilacz UPS. Zadaniem agenta jest zbieranie informacji o zdarzeniach w jego otoczeniu i przechowywanie ich w spe­ cjalnej bazie danych MIB oraz wysyłanie odpowiedzi (komu­ nikatów) na pytania adm inistratora sieci. Agent może sprawdzać i modyfikować niektóre zmienne w bazie MIB, na podstawie których adm inistrator sieci decyduje za pośre­ dnictwem programu Manager o dalszym sposobie eksploa­ tacji sieci. Sprawdzanie dotyczy stanu rejestrów, wartości liczników, wartości progowych, stanu przyłączonych urzą­ dzeń i innych ich parametrów. W najnowszych rozwiązaniach węzłów sieciowych funkcję agenta przejmują wyspecjalizo­ wane analizatory RMON, rozmieszczone zarówno w węzłach, ja k też bezpośrednio w sieci LAN.

A iD S iL (.Asymmetric D igital Subscriber Line) technologia cyfrowego, asymetrycznego i szerokopasmo­ wego dostępu abonenckiego z grupy xDSL, także znana ja ­ ko realizacja „ostatniej m ili1’ - zapewniająca przesyłanie syFirmowa aplikacja dostępu A 1000 ADSL (Alcatel Telcom)

a g e tr t z a s t ę p c z y (proxy agent) - proce­ dura konwersji standardowego protokołu za­ rządzania SNMP na postać niestandardową, zrozumiałą dia konkretnego węzła sieci LAN, w celu umożliwienia monitorowania i kontrolo­ wania elementów sieci nie mających trybu SNMP do zarządzania pracą; może być zlokali­ zowany w węźle sieci lub bezpośrednio w stacji zarządzania siecią.

moc pRZEPŁYWMOĆC MULTIMEDIALMA

DWr

PSTN

j / j 500 kb/i-B Mb/s \

X

! s. $

- AOSL.LT j -

j,

- ADSL-LT f - ¡

J

- ADSL-LT | h

I

i ADSL-LT í ~

I

sprzęgacz

A 1 OOOAA wyposażenie operatora adapter dostępu sieciowego

-J

A1000AN T / \(m o d em A D S L ). ' /

abonenta A1OOOAA (Access Adapter) A10Q0ANT (A D S L N etw ork Term ination) ADSL-LT (Line Term ination) ADSL-NT (N etw ork Term ination - decoder) ATMF - sieć domowa ATM {25 Mb/s)

a g r e g a t p rą u to tw ó irc z y - źródło rezerwo­ wego zasilania napięciem przemiennym 2 2 0 /2 3 0 V ważnych elementów sieci teleinfor­ matycznych. Składa się z silnika (np. spalinowego), prądni­ cy synchronicznej oraz urządzeń rozruchowych i kontrolnych. Czas gotowości agregatu (uzyskanie gwarantowanych para­ metrów sieci zasilania przemiennego) zależy od wytwaizanej mocy (od kilku kVA do paru MVA) I zawiera się w granicach od kilkunastu sekund do kilku minut. Nad poprawnością funkcjonowania agregatu prądotwórczego czuwa przemysło­ wy sterownik kontroli parametrów - instalowany jedynie

gnałów cyfrowych za pośrednictwem tradycyjnego kabla miedzianego (coraz częściej światłowodowego). Uzyskiwa­ ne przepływności są asymetryczne i zależą od kierunku transmisji: większa w stronę abonenta, mniejsza w kierunku przeciwnym. Rzeczywista szybkość transmisji zależy od wie­ lu czynników, m.in. od długości kabla, jego właściwości oraz zakłóceń, a także przyjętych sposobów modulacji (CAP, DMT). Wiele odmian systemu o różnej przepływności binar­ nej, 1,5-6 M b /s (8 M b/s), umożliwia transmisję z abonentami znajdującymi się w odległości nie Typowe zasilanie rezerwowe z agregatem większej niż kilka km (maks. ok. 6 km). prądotwórczym a g e m lŁ (agent) - w telekom unikacji program znaj­ dujący się w węźle sieci LAN/WAN, współpracujący za pomocą protokołu SNMP z programem nadzoru­ jącym znajdującym się w stacji zarządzania siecią. W środowisku sieciowym agent je st elementem sy­ stemu zarządzania siecią, rezydującym w poszcze­ gólnych węzłach sieci i zbierającym inform acje o stanie tych urządzeń. Węzłami sieci teleinforma­ tycznej mogą być: komputer PC, stacja robocza, ser­ wer, hub, most, ruter, przełącznik, modem lub nawet

A w a ryjn y p rze pływ ene rg ii N o rm a ln y p rze p ływ e ne rg ii S - sp rzę gło elektrom a g ne tyczne

do chronionych odbiorników energii oloktrycznej (50 Hz)

J

r

a

n

HfjEg-H s a s » — -p —

r ‘ -~,

Silnik elektryczny zasilany z sieci głównej

S

*

i

Prądnica prądu przemiennego dla układów chronionych

lłj

/ / j j

S

. i ...—

Silnik spalinowy I (praca awaryjna) j

r

Rozrusznik elektryczny

|

^

leksykon teleinformatyka A > > > A w agregatach o wyższych mocach - obecnie powyżej 20 kVA. Agregat prądotwórczy wrazz siłownią telekomunikacyjną lub z bezprzerwowym zasilaczem UPS tworzy elastyczny zespół zasilający zwany tandemem. ADM (Advanced Intelligent Netw ork) - amerykański wariant sieci inteligentnych (IN) (AT&T, Lucent Technolo­ gies) będący rozwinięciem wcześniejszych rozwiązań sie­ ciowych prowadzonych przez firmę Bellcore. A l 02 (A rea In fra Red) - rozszerzenie standardu IrDA przez zwiększenie kąta wiązki promieniowania podczerwo­ nego do 120°, w celu udostępnienia pracy wielopunktowej typu P-MP (zamiast dwupunktowej typu P-P jak w zwykłym IrDA) I rozszerzenia zasięgu do 8 m. Przepływność informa­ cyjna w zakresie 2 5 0 -4 0 0 0 kb/s. A IT (Advanced Intelligent Tape) - nośnik informacji na taśmach magnetycznych (szerokość 8 mm, szybkość transmisji 6 M B /s z kompresją), stosowany w aplikacjach wymagających szybkiego dostępu do informacji archiwal­ nych. Inteligentne kasety taśmowe (AIT) opracowano (So­ ny, Seagate) z przeznaczeniem głównie dla średnich i du­ żych serwerów sieciowych. Kaseta AIT jest wyposażona do­ datkowo we własną wewnętrzną I zapisywalną pamięć EEPROM o pojemności ok. 2 kB danych - zwaną MIC (Memo­ ry in Casette), z której można natychmiast odczytać wszyst­ kie podstawowe informacje o zawartości taśmy, gromadzo­ ne podczas rejestracji (katalog położenia danych) - bez jej każdorazowego przewijania. atam m iullatoiry « Irzą d ze m tom aOTEwnwycli - miniatu­ rowe, lekkie i hermetyczne (gazoszczelne) akumulatory na­ zywane często bateriami, stosowane w aparatach komórko­ wych. Cechy charakterystyczne akumulatorów obejmują: typ akumulatora, nominalne napięcie pracy, maks. pojem­ ność, czas samorozładowania oraz czas i formę ładowania. Do powszechnie stosowanych należą akumulatory: o niklowo-kadmowe NiCd (napięcie 1,2 V, szybkie ła­ dowanie, praca w niskich tem peraturach, efekt pamięci niepełnego rozładowania, szkodliwe dla środowiska); o niklowo-wodorkowe NiMH (napięcie 1,2 V, duża energia magazynowania, szybkie ładowanie, szybkie samorozładowanie, efekt pamięciowy, brak szkodliwych wpływów na środowisko); o litowo-jonowe Li-ION (napięcie 3,7 V, b. duża energia zmagazynowana, niewielkie samorozładowanie, ekologicz­ ne). Inne rozw jjgaaiaaaarte na akumulatorach ołowiowych

Kolo zamachowe dostarczające energii w trakcie przełączania źróde! mocy

16

(Pb) oraz cynkowo-manganowych (Zn-M n02) z powodu wielu Istniejących wad nie znalazły zastosowania w przeno­ śnych telefonach komórkowych. a M ra lis e t M l© r s e ’ a - tablica kodowa zaproponowana (18 4 4 r.) przez Samuela Morse’a i zastosowana w telegra­ fie jednodrutowym (drugim przewodem była ziemia) do nadawania liter, cyfr i znaków przestankowych. Alfabet Mor­ s e ^ określa znaki jako kombinację krótkich i długich im pul­ sów (radiowych, optycznych, elektrycznych). Epokowy wy­ nalazek w telekomunikacji był stosowany na całym świecie (Western Union Company) i przestał być formalnie używany dopiero w 1999 r. a l f a t o e t f e l e g r a f i e z m y mv 2 - pięcioelementowy międzynarodowy alfabet telegraficzny stosowany w daleko­ pisach działających z szybkością modulacji 50 bodów. A L < S ® ll (Algorithmic Language) - pierwszy procedu­ ralny język programowania, powszechnie stosowany od 1960 r„ zastąpiony bardziej zaawansowaną wersją ALGOL68. Doświadczenia zebrane w trakcie jego eksploatacji sta­ ły się podstawą rozwoju wielu innych języków wysokiego po­ ziomu programowania, takich jak: Fortran, Cobol, Pascal, wiele wersji C i innych. a lg e ir y llm - formalny zbiór instrukcji lub poleceń, które winny być wykonane w celu przeprowadzenia zdefiniowane­ go wcześniej zadania (obliczenie wyrażenia matematyczne­ go, wykonanie zbioru instrukcji programu komputerowego, realizacja uzgodnionej aplikacji). a O g o r y tim to m u p re s |D - konkretny m oduł techniczny lub programowy algorytm działania, pozwalający na reduk­ cję nadmlarowości Informacji - czyli dokonujący kompresji danych. Współczesne i popularne algorytmy kompresji, ta ­ kie jak: algorytm RLE, algorytm LZW, kodowanie Huffmana i pochodne, zezwalają na uzyskiwanie współczynnika kom­ presji nawet powyżej 80%. Skuteczność algorytmu kompre­ sji określa współczynnik kompresji. a lg o r y t m ] s z y f r o w a m iia - mechanizm utajniania In­ formacji w systemach kryptograficznych, którego skutecz­ ność zależy przede wszystkim od długości klucza I czasu po­ trzebnego na jego złamanie. Strategicznie ważne informacje wymagają stosowania kluczy co najmniej 128-bitowych dla algorytmów symetrycznych i 1024-bitowych dla asyme­ trycznych. Najbardziej znanymi sposobami szyfrowania sy­ metrycznego (jeden dwukierunkowy klucz tajny) są algoryt-

17 i

1

leksykon teleinformatyka

A »>A Szyfrowanie symetryczne kluczem prywatnym

* .

W szyfrowaniu symetrycznym stosuje się dwa identyczne (tajne) klucze kryptograficzne, znane jedynie nadawcy i od­ biorcy wiadomości

SSie iećć p u b) lic z n a

| )

| l 7% g9+afl~| - - -

po d s łu c h u

i/ódto: Ericsson

my: DES, DESX i 3DES, także starsze standardy szyfrowania Clipper i Capstone oraz bardziej współczesne RC2, RC4, RC5, RC6, BlowFish, TwoFish, CAST-128, NASZ i IDEA. Do popularnych algorytmów szyfrowania asymetrycznego (pa­ ra kluczy: publiczny I prywatny) należą: RSA, DSA, ECC oraz algorytmy Dlffie-Hellemana i EIGamala.

algoryita szyfrowania ©SWJ - skuteczny sposób zabezpieczania danych i rozmów prowadzonych w kanale radiowym przed niepowołanym podsłuchem, realizowany każdorazowo z zastosowaniem metody podpisu elektronicz­ nego. Procedury szyfrowania I deszyfrowania przebiegają na tej samej wielostopniowej zasadzie szyfrowania z uży­ ciem następujących parametrów kryptograficznych: o liczby pseudolosowej RAND (Random Number) - ge­ nerowanej w centrum autoryzacji AuC w procesie uwierzy­ telniania (potwierdzania autentyczności), o klucza identyfikacyjnego K, abonenta - zarejestrowa­ nego w centrum AuC i na karcie Identyfikacyjnej SIM użyt­ kownika, o algorytmu A8 do generowania właściwych kluczy szy­ frowych Kc zarówno po stronie abonenta, jak I w centrum Identyfikacyjnym, o algorytmu A3 do generowania podpisu elektronicz­ nego SRES (Signed Response) w celu potwierdzenia auten­ tyczności stron oraz o algorytmu A5 - właściwego algorytmu szyfrującego dane transmitowane w kanale radiowym. Procedura szyfro­ wania transmisji w kanałach radiowych systemu GSM za­ pewnia bardzo wysoki poziom poufności. algorytmy trasowania - metody wytyczania trasy przekazu Informacji (pakietów danych) przez węzły (rutery) sieci teleinformatycznej z uwzględnieniem celu przesłania i wielu uprzednio wyznaczonych parametrów (m iartrasowania). Podstawowym celem wyboru trasy je st spełnienie je d ­

18

nego lub kilku warunków ze zbioru następujących, niekiedy przeciwstawnych możliwości: o optymalizacja trasy z uwzględnieniem m lartrasowania (długość ścieżki, liczba skoków, czas opóźnienia wę­ złów, przeciążenie łączy, szerokość pasma, niezawodność, koszt połączenia); o prostota funkcjonowania algorytmów (optymalizacja funkcji przy minimalizacji nakładów na oprogramowanie); o odporność na uszkodzenia I stabilność przekazów (niezawodność połączeń, odtwarzanie trasy, wiedza o topo­ logii sieci, brak szkodliwych pętli); o szybka konwersja (upadek połączenia winien skutko­ wać natychmiastową reakcją algorytmu na wybór trasy za­ stępczej) oraz o elastyczność trasowania (algorytm winien w sposób ciągły dokładnie dostosowywać się do zmieniających się warunków transportu - zwłaszcza z uwzględnianiem bieżą­ cej przepływności łączy). Rozróżnia się wiele typów algoryt­ mów trasowania jako: statyczne I dynamiczne, jednoścleżkowe i wieloścleżkowe, płaskie i hierarchiczne oraz intradomenowe i Interdomenowe.

r leksykon teleinformatyka A > > > A ma poziomami amplitudy nośnej, a sam proces modulacji nazywa się kluczowaniem amplitudy ASK.

jako kodek głosowy dla systemów komórkowych trzeciej ge­ neracji (3G).

AMI (Alternate M ark Inversion) - grupa transmisyj­

A M R (Audio M odem Riser) - złącze Interfejsowe, a także dźwiękowa karta modemowa AMR, Instalowane w najnowszych płytach głównych kom puterów PC, dysponujących dużą m ocą obliczeniową. Złącze z kartą AMR je s t przeznaczone do obsługi dźwięku I funkcji związa­ nych z transm isją przez sieć komutowaną za pośrednic­ twem linii telefonicznej, podobnie ja k winmodem z inter­ fejsem PCI.

nych kodów liniowych, w których binarnej jedynce odpowia­ da stan stały napięcia w linii (space), natom iast binarne ze­ ra sygnału wejściowego koduje się za pomocą symboli (mark) o zmiennej polaryzacji - w zależności od stanu sym­ bolu poprzedniego. Takie rozwiązanie umożliwia uzyskanie składowej stałej bliskiej zeru w przebiegu zakodowanego sygnału liniowego. Do popularnych rozwiązań należą kody A M I1IA M I3.

AMSS (AeronauticalM obile S atellite System)- je­ den z dwóch sposobów łączności telefonicznej z pasażera­ mi samolotów znajdujących się w trakcie lotu (drugim jest naziemny system komórkowy TFTS). AMSS korzysta z kana­ łów łączności między samolotem i geostacjonarnymi sateli­ tam i Inmarsat w paśmie radiowym 1,5 GHz, a następnie z naziemnych stacji satelitarnych w paśmie 4 -1 4 GHz (łą­ cza dosyłowe typu P-P) - połączonych dalej przez tradycyj­ ną naziemną Infrastrukturę telekomunikacyjną.

AHoltoa szczelinowa - popularny protokół losowego dostępu do wspólnego kanału radiowego w sposób rywalizacyjny. Radiowa stacja bazowa zapewnia sygnały synchro­ nizacji dla terminali, które mogą wysyłać swoje dane w ko­ lejnych szczelinach ramki. Występujące kolizje (nakładanie się danych w tej samej szczelinie czasowej, przesyłanych przez co najmniej dwa terminale) stanowią typową cechę tego typu protokołu dostępu. Ich wpływ je st eliminowany przez retransmisję błędnie odebranych danych według lo­ sowo ustalanego przez terminale opóźnienia w czasie. Teo­ retyczna skuteczność wykorzystania kanału transmisyjnego dla protokołu Aloha-S ( Slotted) wynosi 37%.

AM (Amplitudę M odulation) - modulacja amplitudy AM, jedna z technik modulacji sygnału sinusoidalnego, po­ legająca na zmianie jego am plitudy zgodnie z sygnałem modulującym (źródłowym). Podczas modulacji sygnałami cyfrowymi, przełączanie dokonuje się jedynie między dwo-

AiMMS (Audio Messaging Interchange Specification) -z b ió r standardów stosowanych w telefonii kompute­ rowej, związanych z zapewnieniem współpracy w sieci róż­ nych systemów głosowego przekazu Informacji - za pomocą urządzeń pochodzących od różnych producentów. System telefonii komputerowej zgodny ze standardami AIMS staje się podstawowym elementem wyposażenia węzłów zbior­ czej komunikacji abonenckiej. A M P ’S (A dvanced M obile Phone System) - naj­ bardziej popularny amerykański system analogowej tele­ fonii komórkowej pierwszej generacji (IG ), działający w paśmie 8 2 4 -8 9 4 MHz i stosujący 8 3 2 kanały radiowe każdy o szerokości 3 0 kHz z odstępem dupleksowym 45 MHz. AMPS I jego brytyjska wersja TACS są obecnie stop­ niowo zastępowane przez cyfrowe systemy komórkowe DAMPS I In. ASV1R (Adaptive M ultirate Coding) - sposób adap­ tacyjnego kodowania głosu za pomocą koderów wieloszybkośclowych, stosowanych w wersji pełnej i połówkowej w systemach GSM (Nokia, Ericsson, Siemens). Niektóre szybkości kodowania AMR pokrywają się zarówno z przepływnośclami kodera pełnego EFR - używanego w GSM, jak i koderami IS-641 - stosowanymi w systemie amerykań­ skim 136+. Sposób kodowania AMR uwzględniono w 3GPP

a m a liz a tc ir p r o to k o S ó w - kluczowe narzędzie diagno­ styczne w testowaniu I analizie sieci teleinformatycznych, służące obserwacji I nadzorowi działania sieci. Współczesny analizator protokołów sieciowych potrafi przechwytywać, analizować I wielowarstwowo filtrować przesyłane przez sieć pakiety danych, a następnie na życzenie operatora pre­ zentować na ekranie podstawowe parametry dowolnie wybranych przez niego pakietów. Podstawową funkcją ana­ lizatora protokołów je st rejestracja i analiza czasu przepły­ wu poszczególnych pakietów przez dowolnie wybrane stacje I węzły pośredniczące, łącznie z prezentacją fizycznych i sie­ ciowych adresów stacji źródłowych I docelowych, rejestra­ cja zmian w topologii sieci oraz wykrywanie przeciążeń I nadmiernych retransmisji pakietów. Analizatory protoko­ łów dekodują w czasie rzeczywistym ponad 200 różnych protokołów (a w szczególności IP), dopasowując się auto­ matycznie do różnych - nieraz bardzo wysokich - przepływ­ ności badanych strumieni (10 M b/s, 100 M b/s, 1000 M b/s). Analizatory protokołów wyższej klasy, oprócz funkcji odbioru i analizy ramek, umożliwiają Ich selekcję, a przede wszystkim wprowadzanie nowych ramek testowych do sieci zgodnie z wybranym protokołem. W prostszych aplikacjach programy analizatorów instaluje się w przenośnych kompu­ terach klasy PC.

amalizatoB’ sieciowy - urządzenie diagnostyczne do monitorowania, testowania i rozwiązywania pojawiających

19

i

A »»A

leksykon teleinformatyka

się w sieci problemów. Analizatory sieci teleinformatycznej są ukierunkowane na przechwytywanie ramek pojawiają­ cych się w testowanym punkcie sieci, ja k też i w innych wskazanych miejscach, także na prezentowanie zawartości tych ramek - zarówno w bezpośredniej postaci, ja k i w for­ mie przetworzonej - po odpowiedniej ich analizie. Analiza­ to r sieciowy można skonfigurować na wiele sposobów, usprawniających diagnozowanie sieci: na odbiór ściśle określonych pakietów, analizę wszystkich pakietów w sieci, wychwytywanie jedynie ramek pochodzących lub adreso­ wanych z/do wskazanego komputera (portu sieciowego), a także wyszukiwanie wąskich gardeł i krytycznych stanów sieci. Wśród wielu spełnianych przez nie funkcji należy wy­ mienić: o identyfikację i alarmowanie o nadmiernej liczbie koli­ zji w sieci; o ciągłe monitorowanie stopnia wykorzystania dostęp­ nego pasma;o rejestrację parametrów sieci w celu prowadzenia późniejszej analizy działania sieci oraz o generowanie pakietów testowych - w celu oceny od­ porności sieci na występowanie warunków krytycznych. a o u a to g o w a t r a n s m i s j a - transmisja przy użyciu sygnałów zmieniających się w sposób ciągły (np. odpowia­ dających zmianie ciśnienia, tem peratury lub czasu), będą­ ca przeciwieństwem transmisji cyfrowej. Większość trady­ cyjnie funkcjonujących telefonicznych linii abonenckich jest przystosowana do transmisji elektrycznych sygnałów analo­ gowych w naturalnym paśmie przenoszenia o szerokości 4 kłłz (łącze analogowe). Dane cyfrowe i inne informacje ge­ nerowane przez urządzenia komputerowe muszą być pod­ dane konwersji (w modemach) przed ich wysłaniem przez analogowe łącze transmisyjne - w celu upodobnienia do sy­ gnału analogowego. a n a lo g o w y s y g n a ł - sygnał (akustyczny, elektryczny, radiowy, świetlny) o ciągłej zmianie charakteryzujących go parametrów, takich ja k am plituda, częstotliwość, faza. Wszystkie spotykane w przyrodzie wielkości fizyczne mają analogowy charakter sygnału (dźwięk, ciśnienie, światło). Sygnał analogowy może przyjmować dowolną wielkość zzakresu dopuszczalnych wartości, co stanowi przeciwieństwo dyskretnych sygnałów cyfrowych. Do przekazywania sygna­ łów w sieci dostępowej komutowanej telefonii przewodowej używa się sygnałów elektrycznych w postaci analogowej. a n a lo g o w y s y g n a ł m o w y - sygnał elektryczny z kla­ sycznego telefonu analogowego, odzwierciedlający bezpo­

2©

średnio drgania cząsteczek powietrza - identycznie jak w sygnale głosowym. Do jego przesłania wystarcza łącze analogowe o szerokości pasma przenoszenia w zakresie 3 0 0 -3 4 00 Hz, przy czym największa gęstość energii głosowej znajduje się w paśmie o częstotliwości ok. 800 Hz. Transmi­ sja dźwięków wysokiej jakości wymaga znacznie większej szerokości pasma przenoszenia (od 100 Hz do 16 kHz). A M S I (American N ation al Standards Institute) - Amerykański Instytut Standardów Krajowych, skupiający na zasadzie akredytacji ok. 300 branżowych komitetów normalizacyjnych. Kom itet zajmujący się telekomunikacją ma symbol T l i dzieli się na mniejsze grupy tematyczne. Grupa T1X1 zajmuje się hierarchią cyfrową i synchronizacją, grupa T1M1 - eksploatacją, adm inistracją i utrzymaniem telekomunikacji.

leksykon teleinformatyka A > > > A rystykę promieniowania anteny w pożądanym kierunku. Kierunkowość anteny może się zmieniać dynamicznie we­ dle potrzeb, nadążając adaptacyjnie za ruchem pojedyn­ czej stacji lub grupą stacji ruchomych MS. Właściwe ukształtowanie charakterystyki antenowej ogranicza efekt wielodrogowości fal radiowych, w ynikający z załamań i odbić tych fal od elementów terenowych - znajdujących się w dużej odległości o anteny, a także zmniejsza interfe­ rencję międzykanałową. a m f e n a Sz© 4ir® p@ w a - hipotetyczna antena radiowa promieniująca lub odbierająca energię elektromagnetycz­ ną jednakowo ze wszystkich kierunków. Jej przeciwień­ stwem są anteny anizotropowe (dookólne, kierunkowe, sek­ torowe, inteligentne) o modelowanej charakterystyce pro­ mieniowania.

torowych o kącie 120° - jakkolwiek droższe od anten z cha­ rakterystyką dookólną - jest najlepszym rozwiązaniem dla polepszenia parametrów komunikacji radiowej i efektywne­ go wykorzystania wszystkich dostępnych częstotliwości nadawania. Uzyskanie minimalnych poziomów zakłóceń pochodzących z sąsiednich komórek jest możliwe przez od­ powiednie planowanie struktur komórkowych z zespołami anten sektorowych lub anten o charakterystyce adaptacyj­ nej, których zadaniem je s t naprowadzenie głównej osi pro­ mieniowania na kierunek (kierunki) aktualnego położenia stacji ruchomych. antena uD7iałania i - i m a i i i a nkiprnnknwp i c i u i i n u n c starii l7. ci i i iw i i ł | adaptacyjną o d bio rczych

Układ określania kierunku 7

a m ie m a d llp o t o w a - symetryczna antena prętowa zło­ żona z dwóch ramion usytuowanych względem siebie pod kątem 180°, połączonych w węźle z fiderem doprowadzają­ cym energię. Bezstratny dipol półfalowy, o długości ramion równej jednej czwartej promieniowanej lub odbieranej dłu­ gości fali radiowej, ma zysk energetyczny wynoszący 1,64, co odpowiada 2,15 dB, w stosunku do anteny izotropowej. Zastępcza moc promieniowana przez taką anteną je st więc o 2,15 dB większa (na kierunku maks. promieniowania) od mocy doprowadzonej do je j zacisków. a m te m ia S ra te ln g e m lłin ia - system elektronicznie regu­ lowanych elementów antenowych stacji bazowej BTS - już używany w niektórych systemach telefonii komórkowej dru­ giej generacji - syntezujący w odpowiedni sposób charakteDziałanie inteligentnych anten komórkowych

m o delow y zas ię g kom órki stacji B T S

a m te iro a s e E c t© ir© w a - podstawowy środek kierunko­ wego kształtowania charakterystyki anteny nadawczoodbiorczej. W systemach telefonii komórkowej antena sek­ torowa stosowana je st głównie w celu uzyskania większego współczynnika ponownie wykorzystywanych częstotliwości radiowych emitowanych przez stację bazową BTS. Takie roz­ wiązanie umożliwia zwiększenie pojemności systemu ko­ mórkowego w zasięgu odbioru - przy ustalonych zasobach częstotliwości radiowych. Z wielu możliwych sposobów kształtowania charakterystyk antenowych w systemach ko­ mórkowych najczęściej używanymi do tego celu są zespoły anten trójsektorowych - każda obsługująca sektor o szero­ kości 120°. Pokrycie anten sektorowych telefonii komórkowej a ) t r z e m a w ią z k a m i ( 1 2 0 ° )

b ) s z e ś c io m a w ią z k a m i ( 6 0 ° )

a m fte m y ie le fo m n n k © m ió r lk © w e j - zestaw anten kierunkowych (dwu-, trzy- lub czterosektorowych) stosowa­ nych w celu ukształtowania anizotropowej charakterystyki promieniowania stacji bazowej BTS. Stosowanie anten sek­

U k ła d a n io n n a da w c z y c h

H

Obwody wejściowe toru odbiorczego

4 Uktad kształtowania charakterystyki

B T S (S os o T ra n s c e h e r S talionJ |

4

Obwody końcowe toru nadawczego K la s y c z n a s ta c ja b azo w a

a m iy w iir iu łs © w a ©clforaiiraa - metoda przeciwdziała­ nia rozprzestrzenianiu się szkodliwych programów kompu­ terowych PC, przyjmujących bardzo różne postaci: bakterii, wirusów, robaków ( worms) czy koni trojańskich. Dotychcza­ sowa forma rozprzestrzeniania się zainfekowanych progra­ mów przez pliki instalowane na dyskietkach stopniowo ustępuje bardziej bezpośredniej i skutecznej infekcji doko­ nywanej przez hakerów za pomocą przekazów poczty elek­ tronicznej siecią Internet. Zainfekowaniu ulegają wtedy nie tylko pliki wykonywalne, ale także dokumenty pochodzące z aplikacji biurowych (edytory tekstów, arkusze kalkulacyj­ ne itp.). Jedynym sposobem przeciwdziałania jest szczelna ochrona antywirusowa w postaci odpowiedniego oprogra­ mowania, obejmująca nie tylko kontrolę stacji dyskietek i dysków twardych, ale pizede wszystkim kontrolę dostępu do środowiska sieciowego, gdzie istnieje łatwy sposób szybkiego przenoszenia infekcji wirusowych. Wyróżnia się dwie podstawowe techniki sieciowych za­ bezpieczeń antywirusowych: brama antywirusowa i przeszu­ kiwanie antywirusowe (scanning) w momencie dostępu. Brama antywirusowa polega na kontroli poczty przychodzą­ cej przez każdorazowe odłączenie i rozpakowanie załączni­ ków, i sprawdzenie ich detektorem wirusów, odrzucającym pliki zainfekowane. Technika przeszukiwania antywirusowe­ go polega na przejmowaniu - przez program antywirusowy operacji otwarcia i zamknięcia plików oraz ich kontroli przed dalszym udostępnieniem lub wykonywaniem.

21

A > > > A gSisstrowaoy leksykon teleinformatyka a m y c a s t - sposób adresowania zasobów stosowany w protokole IPv6, który umożliwia komunikację z najbliż­ szym urządzeniem ze zdefiniowanej grupy sąsiadujących urządzeń. W ten sposób m.in. host może wystać informację do najbliższego rutera, który z kolei będzie odpowiedzialny za retransmisję tej informacji do wszystkich dalej zgrupowa­ nych urządzeń. A O C (Advice o f Charge) - jedna z usług dodatkowych sieci ISDN, informująca abonenta wywołującego (na bieżą­ co lub po zakończeniu rozmowy) o kosztach realizowanych połączeń. Usługa ma trzy odmiany: AOC-S - w której sieć przesyła informacje o stosowanej taryfie w czasie zestawia­ nia połączenia, AOC-D - dla której informacja o opłacie jest eksponowana na bieżąco w aparacie abonenta w trakcie realizacji połączenia (lub może być przechowywana w sieci i sumowana), AOC-E- gdzie informacja o całkowitej opłacie jest przekazywana jedynie po zakończeniu połączenia. A O / D I (Alivays On-Line Dynamie ISDN) - kon­ cepcja (2000 r.) trwałego kontaktu z siecią Internet za po­ średnictwem dostępu podstawowego (BRA) sieci ISDN. Istotą aplikacji AO/DI jest zestawienie i utrzymanie stałego internetowego dostępu pakietowego (X.25) przez kanał sy­ gnalizacyjny D (16 kb/s) sieci ISDN wraz z dynamicznym sterowaniem innymi aplikacjami w kanałach informacyjnych B dla obsługi: telefonii stacjonarnej, poczty elektronicznej, pogawędek IRC (Internet Relay Chat) oraz grup dyskusyj­ nych - bez konieczności zestawiania połączeń telefonicz­ nych. Podczas korzystania z aplikacji wymagających wy­ ższych przepływności, np. z przeglądarki internetowej, usłu­ ga AO/DI pozwala dynamicznie sterować przepływnością (9,6 kb/s, 64 kb/s) pojedynczego kanału lub agregować kanały informacyjne typu B (9,6 kb/s, 64 kb /s, 128 kb/s), zapewniając w ten sposób efektywne gospodarowanie do­ stępnym dla użytkownika pasmem transmisji (144 kb/s). Dynamiczna alokacja kanałów B do jednoczesnej obsługi aplikacji telefonicznych, telefaksowych czy internetowych pomniejsza lub eliminuje problem zajęcia łącza cyfrowego w kierunku sieci, a trwały kanał internetowy skraca czas ze­ stawiania połączeń z dostawcą usług internetowych (ISP).

(Active Optical N etwork) - aktywny element światłowodowego toru dosyłowego instalowany w otoczeniu abonenta, także fragment sieci optycznej zawierający ak­ tywne węzły (wzmacniacze, regeneratory, powielacze, m ul­ tipleksery) w strukturze nowoczesnego dostępu abonenc­ kiego FUL. Dzięki instalacji w sieciach węzłów AON z zasto­ sowaniem dwukierunkowych wzmacniaczy optycznych

22

Konfigurowanie aktywnej sieci abonenckiej AON

strowany leksykon teleinformatyka A > > > A połączenia, nadsyłanych komunikatów SMS, stanu skrytki pocztowej i wiele in. a p a r a i t e l e g r a f i c z n y - urządzenie telekomunika­ cyjne przetwarzające treść wiadomości tekstowej na sygna­ ły elektryczne wg ustalonego kodu telegraficznego i odwrot­ nie - sygnały elektryczne na wiadomość tekstową. Pod względem sposobu utrwalania odbieranych wiadomości rozróżnia się: telegraf piszący (aparat Morse’a, aparat Hel­ ia), telegraf drukujący (bodot, dalekopis taśmowy, daleko­ pis arkuszowy). Obecnie są prawie nie używane, zastępo­ wane przez telefaksy, faksy, faksmodemy oraz usługę po­ czty elektronicznej e-mail.

możliwa je st interakcja użytkownika w stronę sieci oraz two­ rzenie sieci abonenckich o zróżnicowanej topologii (dizewo, gwiazda, pierścień). Inne możliwości konfigurowania optycznych topologii sieci abonenckich m ają tańsze i prost­ sze-zw ykle jednokierunkowe -s ie c i pasywne (PON). a p a r a t te B e ffw m ic iin iy , feleffm - urządzenie abo­ nenckiej telefonii przewodowej służące do przetwarzania dźwięków mowy na sygnały elektryczne i przesyłania ich na odległość przez system komutacji (centralę telefoniczną) i odwrotnie. Mikrofon i słuchawka tworzą zespół we wspól­ nej obudowie zwanej mikrotelefonem. a p a r a t t e l e f o n i c z n y IS O M - term inal abonencki przeznaczony do współpracy z cyfrową siecią telefoniczną ISDN, różniący się od zwykłego telefonu analogowego kon­ strukcją i usługami dodatkowym i oferowanymi w sieci cy­ frowej. Telefon ISDN je s t wyposażony w styk S dwukierun­ kowej magistrali lokalnej, z dwoma kanałami rozmownymi B (2 x 6 4 k b /s ) i sygnalizacją w kanale D (16 k b /s ) - opar­ tą na protokołach LAP-D i DSS1. Aparat telefoniczny za­ wiera koder PCM i złożony układ sterowania do sygnaliza­ cji oraz realizacji usług dodatkowych. Usługi te wymagają (poza normalną klawiaturą numeryczną) uproszczonej kla­ w iatury alfabetu (bez znaków narodowych, wyłącznie z podstawowymi znakami interpunkcji) oraz wyświetlacza alfanumerycznego. W nowoczesnych telefonach ISDN, za­ m iast 3 2 - lub 64-znakowego wskaźnika alfanumeryczne­ go, są instalowane m onitory graficzne wykonane w tech­ nologii LCD, stanowiące pomoc w realizacji wielu funkcji użytkowych aparatu ISDN: interpretacja funkcji klawiszy, zegar, budzik, kalendarz, sekretarka, miniksiążka telefo­ niczna, taryfikacja i przenoszenie rozmów, a także prezen­ tacja i wyświetlanie: numerów telefonów realizowanego

a p e r t u r a n u m e r y c z n a ś w ia t ło w o d u - miara maks. dopuszczalnego odchylenia promienia laserowego od osi włókna światłowodowego, powstającego między wchodzącym promieniem świetlnym do wnętrza światłowo­ du wielomodowego a osią włókna światłowodu. Największa wartość tego kąta -zw ana kątem akceptacji 0 - jest funkcją współczynników załamania światła: n t w materiale rdzenia i współczynnika n2 w otaczającym go płaszczu światłowodu wielomodowego o skokowym profilu załamania światła. Im większa apertura numeryczna (i kąt akceptacji światłowo­ du), tym większą część światła można wprowadzić do wnę­ trza światłowodu, a więc większa jest przydatność włókna jako światłowodu wielomodowego. Używanie pojęć kąta ak­ ceptacji i apertury numerycznej traci sens dla światłowo­ dów jednomodowych, w których wiązka świetlna ma kształt bardzo wąskiego pola modowego i musi być prowadzona centralnie wzdłuż osi włókna. A P fl (Application Programming Interface) - inter­ fejs programu użytkowego stanowiący zestaw programowa­ nych przerwań, wywołań, formatów wymiany informacji, funkcji programowych i elementów języka programowania, przeznaczonych do efektywnego korzystania przez zwykłego użytkownika z usług i funkcji systemu operacyjnego. a p l e i y - miniaplikacje będące zamkniętymi modułami programowymi, wykonujące określone funkcje związane z technologią klient/serwer. Są przesyłane do obiektu klien­ ta w celu wykonania określonych, uprzednio zdefiniowa­ nych funkcji (aplety Javy, aplety ActiveX, in.). a p l i k a c j a - program umożliwiający użytkownikowi wy­ konywanie konkretnej pracy (pisanie, przetwarzanie, księ­ gowanie, przeszukiwanie zbiorów itp.).

A P ® K 1 (ATM Passive Optical N etwork) - abonenc­ ka, szerokopasmowa sieć optyczna wraz pasywnymi rozga­ łęzieniami kanałów, stosowana w technologii ATM. A P iP C (Advanced Program to Program Commu­ nication) - zaawansowany protokół wewnętrznej komuni­ kacji architektury SNA opracowanej w firmie IBM, w celu umożliwienia komunikacji między programami działającymi pod kontrolą różnych systemów, w zasadzie na równorzęd­ nych stacjach roboczych. Stanowi analogię do protokołów funkcjonujących w warstwie sesji modelu ISO/OSI. A p p D e T a llk - protokół warstwy sieciowej firm y Apple umożliwiający przekaz danych przez skrętkę z szybkością ok. 2 3 0 k b /s , coraz częściej zastępowany pojęciem LocalTalk. A P P IM (Advanced Peer to Peer Networking) - stra­ tegia promowana przez IBM, dotycząca rutowania w środo­ wisku wspólnego przetwarzania danych, w którym duże i małe komputery mogą komunikować się ze sobą na rów­ nych prawach („każdy z każdym") - przez sieci LAN lub WAN. Aplikacje APPN implementowane w architekturze SNA pozwalają na wzajemne komunikowanie się stacji ro­ boczych i użytkowników bez względu na ich lokalizację, co jest korzystne zwłaszcza w układzie klient/serwer. Stacja ro­ bocza w sieci może dzielić się swą mocą obliczeniową, apli­ kacjami i bazą danych bez interwencji ze strony komputera centralnego. A P S K (Amplitude a n d Phase Shift Keying) - amplitudowo-fazowa m odulacja sygnału, jedna z bardziej wydajnych dwuwymiarowych technik modulacji sygnału. Po­ lega na jednoczesnym modulowaniu (zmianie) amplitudy i fazy sygnału nośnej odzwierciedlającym symbole (zbiory bi­ tów) sygnału modulującego. Wielowartościowe kodowanie tych symboli umożliwia tworzenie nawet kilkudziesięciu punktów w konstelacji sygnału zespolonego nośnej, dając wysoką skuteczność widmową modulacji. Modulacja APSK 32 (32-elementowa) lub APSK 64 (64-elementowa) są prze­ widziane do stosowania w radiofonii cyfrowej na falach śre­ dnich, jako alternatywa kodowania w systemie COFDM. AraDnSe - program sieciowy do przeszukiwania informacji wg nazw plików, także internetowych zasobów archiwalnych posadowionych na ogólnodostępnych serwerach FTP. Zaso­ by FTP są indeksowane wg słów kluczowych, nazw lub tytu­ łów oraz rozmieszczone na wielu serwerach bez względu na ich lokalizację, a aplikacja Archie lokalizuje poszukiwane

23

!

A>>>A

leksykon teleinformatyka

pliki za pomocą tych indeksów. Baza danych Archie zawiera kilka min nazw programów i zbiorów zgromadzonych na po­ nad 2 tys. publicznych anonimowych (anonymous) serwe­ rach FTP. Są one coraz częściej zastępowane przez zbiory WWW i przeglądarki webowe. a r c h i t e k t u r a o t w a r t a - koncepcja architektury urządzeń komputerowych lub sieci teleinformatycznych do­ starczanych przez różnych producentów, umożliwiająca użytkownikowi łatwą konfigurację i adaptację sprzętową i programową na własne potrzeby. Wymaga standaryzacji nie tylko połączeń logicznych, ale także interfejsów fizycz­ nych i programowych między poszczególnymi modułami rozszerzeń (karty, interfejsy, łącza, porty, protokoły). a r c h i t e k t u r a s i e c i o w a - projekt sieci opisujący i uwzględniający wszystkie zasoby sieciowe systemu telein­ formatycznego. Obejmuje urządzenia techniczne, oprogra­ mowanie systemowe i aplikacyjne, metody dostępu do zasobów, typy używanych interfejsów oraz stosowane pro­ tokoły kom unikacyjne. A rchitektura sieciowa pozwala współdzielić istniejące w sieci zasoby i informacje wszyst­ kim lub niektórym użytkownikom na dokładnie zdefiniowa­ nych warunkach dostępu. Pierwsze zamknięte rozwiązania architektury sieciowej, takie jak: SNA (IBM) czy DNA (DEC), są coraz częściej zastępowane architekturami otwartymi. Wśród akceptowanych rozwiązań - zdefiniowanych przez organizacje normalizacyjne - wysokie miejsce zajmuje otwarty 7-warstowy model ISO/OSI o hierarchicznej struk­ turze, w którym każda warstwa je st tworzona na podstawie funkcji warstwy poprzedniej. Rozwiązaniem optymalnym jest taka architektura sieciowa, w której z punktu widzenia użytkownika zachowana je s t całkowita przezroczystość (procesy dokonują się bez interwencji użytkownika) między dowolnymi zasobami w sieci. a r c h i w i z a c j a d a m y c h - metoda kopiowania i odtwaizania plików, systemów plików i przestrzeni baz danych na zewnętrzne nośniki o dużej pojemności (taśmy magne­ tyczne, streamery, dyski optyczne) - z jednoczesnym usu­ nięciem kopiowanych informacji z roboczego serwera dys­ kowego, w celu odzyskania miejsca zajmowanego przez te zbiory. Archiwizację stosuje się do plików izadko eksploato­ wanych lub nie używanych, lecz niezbędnych w razie ko­ nieczności odtworzenia przebiegu wykonywanych operacji (historia choroby, operacje bankowe, usługi prawnicze, po­ stępowanie sądowe, statystyka, in.). W przeciwieństwie do tworzenia kopii bezpieczeństwa (backup) nośniki archiwal­ ne nie są powtórnie wykorzystywane do zapisu, nie mogą

24

Koncepcja systemu archiwizacji danych

być uaktualniane ani modyfikowane i podlegajązniszczeniu lub wymazaniu po upływie zdefiniowanego, zwykle wielolet­ niego okresu archiwizacji. a r c h i w i z a t o r y - programy archiwizujące (inne nazwy: archiwizery, pakery) należące do grupy programów narzę­ dziowych, przeznaczone do umieszczania plików w archi­ wach danych w celu późniejszego odzyskiwania informacji zapisanych w tych archiwach. Archiwizacja, połączona zwy­ kle z kompresją danych w celu uzyskania maks. zagęszczo­ nego formatu informacji, je st stosowana zarówno w dużych komputerach obsługujących sieci Internet, serwerach sie­ ciowych działających w sieciach lokalnych, ja k też w zwy­ kłych komputerach osobistych klasy PC bądź stacjach ro­ boczych. Do archiwizatorów kompresujących informację w stacjach roboczych należą: KZip, PKZip, ARC, ARJ, LHA, RAR, PAR i in. A iS C W e t (Attached Resource Computer Network) -je d e n z najwcześniejszych i najprostszych sieciowych sy­ stemów LAN o strukturze magistrali, drzewa lub gwiazdy. Działa w paśmie podstawowym z szybkością 2,5 M b /s w oparciu o mechanizm przekazywania znacznika wg zaleceń IEEE 802.4. Obecnie prawie całkowicie wyparty przez bardziej efektywną technologię sieciową Ethernet. A K !P (Address Resolution Protocol) - protokół wyróż­ niania adresów TCP/IP, używany do uzyskiwania fizycznych adresów węzłów sieci IP w sytuacjach, gdy znane są tylko ich adresy logiczne. ARP stosuje metodę dynamicznego określania adresu fizycznego, polegającą na rozgłaszaniu w sieci adresu poszukiwanego komputera. W odpowiedzi poszukiwany węzeł przesyła zwrotnie swój adres sprzętowy, co pozwala na jego identyfikację w sieci i odpowiednie jego użycie do przesyłania pakietów danych. A iS P A n e t (Advanced Research Project Agency) pierwsza ogólnoświatowa sieć pakietowa (lata 70.) amery­

leksykon teleinf kańskiej agencji DARPA, łącząca ośrodki wojskowe, rządo­ we, laboratoria naukowe oraz wyższe uczelnie i przeznaczo­ na do operacji informacyjno-obronnych Pentagonu. Zasa­ dniczym celem sieci było uzyskanie niezawodnego przekazu informacji, niezależnie od stanu pojedynczych łączy między nimi i elementów składowych sieci. Z sieci tej wywodzi się najważniejszy, obecnie powszechnie stosowany zbiór proto­ kołów sieciowych TCP/IP - stanowiący podstawę współcze­ snych transmisji internetowych. AGS® (A utom atic Repeat Request) - jedna z funkcji modemu polegająca na automatycznym żądaniu ponowne­ go przesłania danych, które modem rozpoznał jako uszko­ dzone lub niekompletne. Retransmisja uszkodzonych blo­ ków danych przebiega automatycznie (bez udziału użytkow­ nika) w protokołach klasy MNP i V.42 - umożliwiających bezpośrednie wykrywanie i korekcję błędów transmisji. Praktycznie funkcjonują trzy rodzaje transmisji z potwierdze­ niem ARQ: o z oczekiwaniem na potwierdzenie (stop and w ait); o z potwierdzeniem i powrotem o N bloków wstecz (go back N) oraz o potwierdzeniem i selektywnym powtarzaniem błę­ dnie odebranych bloków (selective repeat). A S C II (American S tan d ard Code fo r Inform a­ tion Interchange) - jeden z dwóch podstawowych kodów transmisyjnych do asynchronicznego przekazywania infor­ macji w konwencji 7-bitowej. W ASCII możliwe jest kodowa­ nie informacji na 7 bitach (łącznie 128 cyfr, liter i znaków sterujących), iecz w większości zastosowań jest to kod 8-bitowy (256 symboli), w którym ósmy jest zwykle bitem kon­ trolnym. Do niedawna dodatkowy bit nie przenosił żadnej informacji użytkowej, zwykle był traktowany jako bit tech­ niczny parzystości lub nieparzystości znaku, a w wielu przy­ padkach jego wartość była zerowana lub ignorowana. Tabli­ ca kodowa ASCII nie uwzględnia indeksów dolnego i górne­ go rejestru, co wymaga stosowania programów konwersji przy redagowaniu tekstów technicznych zawierających roz­ szerzone zbiory znakowe. ASCII jest standardem otwartym, co oznacza, że niektóre jego kody są zarezerwowane dla re­ prezentacji znaków narodowych. Coraz częściej w rozwiąza­ niach praktycznych stosuje się tryb rozszerzonego ASCII (8 bitów), umożliwiający prezentację wszystkich 25 6 symboli, łącznie ze znakami diakrytycznymi. A S 1 C (Application Specific Integrated Circuit) specjalizowany układ scalony, najczęściej wykonany w tech­ nologii bardzo dużej skali integracji (VLSI - Very Large Scale

>

Integration), produkowany na zamówienie w celu realizacji konkretnej, kompletnej funkcji lub pełnej aplikacji. Dedyko­ wane wytwarzanie układów ASIC podnosi koszt układu w po­ równaniu z konkurencyjnym rozwiązaniem FPGA. A S K (Amplitude Shift Keying) - sposób modulacji polegający na kluczowaniu am plitudy sygnału nośnego cy­ frowym sygnałem modulującym. Stany sygnału cyfrowego są odwzorowane w różne am plitudy sygnału nośnego. Dla sygnału binarnego zwykle - ale nieobligatoryjnie - przyjmu­ je się, że większa amplituda odpowiada stanowi „1 ", nato­ miast mniejsza logicznemu stanowi „0 ” . A S R U P (Asymmetric Multiprocessing) - asymetrycz­ ne przetwarzanie wieloprocesorowe, stosowane w celu zwiększenia mocy komputera (superserwera) przez częścio­ we rozdzielenie zadań na kilka równocześnie pracujących procesorów. Technika przetwarzania asymetrycznego jest głównie wykorzystywana w superserwerach, w których sy­ stem operacyjny za pomocą jednego wyróżnionego proce­ sora (master) nadzoruje pracę pozostałych (staves), każdy z własną pamięcią RAM i ściśle przydzielonymi zadaniami. Przetwarzanie w trybie ASMP jest mniej efektywne niż tech­ nika przetwarzania symetrycznego SMP. A S M (A bstract Syntax N otation) - uniwersalne na­ rzędzie do zapisu (notacja), także sposób kodowania i wy­ miany komunikatów na różnych poziomach przenoszenia inform acji sygnalizacyjnych. Składnia zapisu ASN (A S N .l) i reguły kodowania zostały ustalone przez ITU-T dla wielu protokołów sieciowych, zarówno w sieciach telekom unika­ cyjnych, ja k i komputerowych. Notacja A SN .l je s t coraz częściej używana do opisu funkcji usług, takich jak: reali­ zacja usług dodatkowych ISDN, opis działania sygnalizacji SS7-ISUP1 (ISDN User Part), obsługa telefonii komórko­ wej sygnalizacją SS7 czy opis działania usług sieci inteli­ gentnej (IN). A S P (Application Service Provider) - ogólna nazwa dostawców kompletnych aplikacji oferowanych (od 1998 r.) przez sieci telekomunikacyjne - zwłaszcza pizez sieć In­ ternet - w zakresie rozwiązań internetowych (serwery po­ cztowe, serwery bazodanowe, usługi środowiska e-commerce, in.). Według tego modelu udostępniania aplikacji przez sieć użytkownik wypożycza pożądaną aplikację bądź wybrane z niej moduły, natom iast za serwis i utrzymanie aplikacji odpowiada dostawca oprogramowania, czyli ASP. Firma (klient, odbiorca usługi) zdecydowana na korzystanie z usług dostawców ASP za pośrednictwem Internetu ponosi

25

A>>>A;

ilu s t r o w a n y

leksykon teleinformatyka ■]

jedynie koszty miesięcznego „czynszu” za aktualizację i mo­ dyfikacje w funkcjonowaniu klasycznego oprogramowania, natom iast zarządzaniem aplikacjami, ich rozwojem, obsłu­ gą techniczną i archiwizacją danych użytkownika zajmuje się usługodawca.

A T (Advanced Technology) - potoczne określenie kom­ puterów osobistych o architekturze 16-bitowej (rodzina mi­ kroprocesorów nie niższa niż 8 0 x 8 6 ) i wyposażonych w ka­ nał interfejsowy ISA (EISA, MCA, in.). A T c o im a B s r d s - > k o m e n d y A T

ASG8 (A utom atic Speech Recognition) - funkcja au­ tomatycznego rozpoznawania mowy, stosowana w nowo­ czesnych centralkach abonenckich i systemach telefonii komputerowej, pozwalająca na prowadzenie uproszczonej konwersacji między dowolną osobą a systemem kompute­ rowym. Stosowane metody ASR rozpoznają zwykle tylko niektóre zwroty wypowiadane przez człowieka: poszczegól­ ne cyfry, krótkie polecenia albo ciągi cyfr lub liter związane z numerem karty kredytowej, hasłem czy kodem klienta. Sy­ stem ASR niezależny od mówiącego może identyfikować ograniczone grupy słów pochodzące od dowolnego nadaw­ cy, natom iast w ASR zależnym od mówiącego identyfikacja obejmuje duży zestaw poleceń pochodzących wyłącznie od konkretnej osoby. Systemy zależne stają się coraz bardziej popularne w środowiskach, gdzie nie można korzystać z rąk zajętych wykonywaniem pracy. Najnowszym rozwiązaniem jest rozpoznawanie mowy, oparte na fonemach, co umożli­ wia łatwe dodawanie nowych wyrazów i zwrotów. Proces automatycznego rozpoznawania mowy A p lik a c je : - czytanie (rozpoznawanie pisma) - rozpoznawanie rysunków (grafiki) - rozpoznawanie mowy - identyfikacja rozmówcy - rozpoznawanie obiektów - przewidywanie pogody (prognoza) Wstępne przetwarzanie

Ekstrakcja parametrów

Proces uczenia

Optymalizacja parametrów

¡M í j -• : 1 Klasyfikacja |

¿i j z i s x Wynik I rozpoznawaniaj

4

DANE CYFROWE

a s e m b l e r - prosty program niskiego poziomu progra­ mowania, dokonujący konwersji asemblerowego języka programu na język maszynowy (kody listy rozkazów), zrozu­ miały i wykonywany przez komputer bądź inne wskazane urządzenie komunikacyjne (procesor przetwarzania, serwer, ruter, węzeł sieci). a s y n c h r o n ic z n a tr a n s m is ja a s y n c h r o n ic z n a .

2®

t r a n s m is ja

A T A (AT Attachment) - ogólna nazwa specyfikacji ulepszonego interfejsu równoległego IDE, przeznaczonego do łączenia procesora z podzespołami pamięci masowych komputera osobistego (PC). W wyniku kolejnych uspraw­ nień technicznych powstał szereg wersji interfejsowych komputera klasy PC, oznaczanych kolejno jako: ATA-2 (16 M B /s), ATA-3 (urządzenia niedyskowe), ATAPI (AT Attach­ m ent Packet Interface) oraz Fast ATA i Ultra ATA (33 M B /s lub 66 M B/s). A T M (Asynchronous Transfer Mode) - szerokopa­ smowa technologia komunikacyjna przesyłania informacji cyfrowej (głos, obraz i dane) w postaci komórek o stałej dłu­ gości (53 bajty) przez sieci LAN i WAN z możliwością tworze­ nia połączeń wirtualnych. Standard ATM nie definiuje dokładnie konkretnego medium transmisyjnego między wę­ złami, lecz zasady komunikacji w sieci. Umożliwia to zasto­ sowanie ATM w różnorodnych już istniejących środowiskach transmisyjnych wykorzystujących jako medium zarówno przewody koncentryczne (sieci lokalne, sieci rozsiewcze), włókna światłowodowe (sieci LAN, MAN, WAN), ja k i łącza bezprzewodowe (fale podczerwieni i sieci radiowe). ATM łą ­ czy zalety transmisji synchronicznej STM i transm isji p M e towej PTM - elim inując większość wad tych systemów. ~ Charakterystyczną cechą przezroczystej sieci ATM je st możliwość tworzenia wirtualnych połączeń zarówno dla po­ jedynczych kanałów, ja k i definiowanych grup kanałów zwanych ścieżkami. Jest to możliwe dzięki istnieniu odpo­ wiednich identyfikatorów VCI dla kanałów oraz identyfika­ torów VPI dla ścieżek wirtualnych. W celu optymalizacji szybkości przekazu komórek przełączniki ATM nie mają warstwy sieciowej modelu odniesienia ISO, nie prowadzą Idea sieci transportowej ATM

_______________ kontroli błędów transmisyjnych, a stacja odbiorcza sama musi sprawdzić, czy odebrany przekaz je s t kompletny i po­ prawny. Inaczej niż w sieciach pakietowych X.25, sieć ATM nie odpowiada za błędnie przesłane komórki, nie inicjuje retransmisji i powtórzeń, potrzebuje medium o bardzo do­ brej jakości. Do tej pory ukształtowały się następujące kla­ sy przepływności w sieciach asynchronicznych ATM: 25 M b /s (w zaniku), 100 M b /s, 155,52 M b /s (powszechnie stosowane) oraz 622 M b /s i 2,5 G b/s dla sieci transpor­ towych SDH/ATM. A T M F o r u m - organizacja z udziałem wielu firm, zajmu­ jąca się promocją i standaryzacją technologii ATM w teleko­ munikacji i sieciach publicznych. AnsG (Authentication Center) - baza danych w cen­ trum autoryzacji użytkowników telefonów komórkowych GSM, za pomocą której system, korzystając z informacji umieszczonych na indywidualnej karcie SIM, może spraw­ dzić (on-line), czy abonent jest uprawniony i dopuszczony do realizacji połączenia. a a s d lio te k s - głosowa usługa telekomunikacyjna ofero­ wana przez publiczne sieci PSTN, polegająca na udostęp­ nianiu zgłaszającym się abonentom przekazów głosowych, o charakterze informacyjno-rozrywkowym (horoskopy, gry, konkursy, wyniki sportowe, kursy walut, in.). Funkcjonowa­ nie usługi wiąże się z wprowadzeniem specjalnego numeru dostępu z prefiksem (w Polsce 0 -70 0) i wyższych opłat niż za normalne połączenie telefoniczne; zy­ skiem dzielą się operator i dostawca usłu­ gi audioteksowej (audiotele, halo-info, teleaudio, telemedia, in.).

A>>>B saaDt©iryEa@j]a - » u w ie r z y t e ln ia n ie t o ż s a m o ś c i AWD (Audio Video Interleaved) - niestandardowy spo­ sób kompresji cyfrowego zapisu dźwięku i obrazu stosowa­ ny przez firmę Microsoft.

© 2@ (Business to Business) - internetowy model pro­ wadzenia biznesu i transakcji między przedsiębiorstwami. Internetowa oferta B2B dla małych i średnich firm zwykie obejmuje wiadomości prezentowane on-line na firmowych portalach zaopatrzeniowych, informacyjnych bądź wyrobów gotowych - z przygotowanymi linkami do zawierania trans­ akcji handlowych. Uprzywilejowaną pozycję w B2B zajmują banki i wydawcy katalogów on-line, dysponujący wieloma danymi o klientach, producentach i usługodawcach. © 2 © (Business to Consumer) - internetowe relacje po­ legające na zawieraniu transakcji bezpośrednio między klientem a przedsiębiorstwem prowadzącym handel deta­ liczny przez Internet, kojarzone najczęściej z zakupem towa­ rów i indywidualną dystrybucją produk­ tów za pośrednictwem wirtualnych skle­ n i f 11n r - J pów sieci globalnej. 1jij lin ' ■.

•iE "! ill»; ! 1 i u i i i ii u n□

’----- —

backbone - sieć szkieletowa łącząca dwie (lub więcej) sieci LAN lub segmenty tych sieci, wykonana zwykle z medium światłowodowego (coraz rzadziej m ie­ dzianego) i prowadząca duży ruch trans­ misyjny. Węzłami sieci są rutery, przełącz-

a u d i o t e l e -telekom unikacyjna usłu Ruter/przełącznik Alcatel OmniSwitch/Router do realizacji bezpiecznego szkieletu sieci ga teległosowania z grupy usług doda nych, polegająca na telefonicznym gło­ sowaniu (zliczaniu) na podane wcześniej przez media nu­ Sieć backbone w budynku inteligentnym mery telefoniczne. Interaktywna odmiana audiotele - rea­ lizowana przez sieci inteligentne (IN) - umożliwia zwrotne połączenie bezpośrednio z głosującym klientem w sieci w celu uzyskania opinii na zadany tem at. AUO (Attachment Unit Interface) - złącze interfejso­ we (najczęściej 15-stykowe DB-15) między skrajnym ukła­ dem nadawczo-odbiorczym urządzenia komputerowego a okablowaniem komputerowym stosowanym w sieci Ether­ net (cienkim 10Base-2 lub grubym 10Base-5).

27

B >>>B

leksykon teleinformatyka sterowanie i integrację różnego typu urządzeń grzewczych, klimatyzacyjnych i wentylacyjnych (HVAC) z wieloma syste­ mami obsługi budynku (obejmujących ochronę przeciwpo­ żarową, kontrolę dostępu i systemów bezpieczeństwa) i po­ chodzących od wielu producentów, a także precyzuje wy­ magania na lokalne sieci komputerowe LAN współpracują­ ce z tym protokołem.

niki i mosty wyposażone w protokół filtracji adresów MAC oraz łączące sieci wykonane w różnych technologiach (FDDI, Token Ring, Ethernet). Często utożsamiana z pionowym oka­ blowaniem magistrali backbone - łączącej poszczególne piętra wielokondygnacyjnego budynku, w odróżnieniu od miejskiej sieci szkieletowej, zwanej inaczej kręgosłupową.

b a c k g r m m d - w wielozadaniowym systemie operacyj­ foajjft (byte) - osiem kolejnych bitów informacji cyfrowej (składającej się z zer i jedynek), traktowanych łącznie jako jednostka danych lub sterowania. Bajt danych zawiera 256 możliwych kodów binarnych numerowanych od 0 do 255.

nym podrzędny program lub zadanie wykonywane z niższym priorytetem - wyłącznie w momentach, gdy zadanie główne (foreground) oczekuje na przesyłanie niezbędnych do dal­ szej pracy informacji. W interfejsie graficznym użytkownika GUI (Graphical User Interface) je st to obszar ekranu pozo­ stający poza aktywnie otwartym oknem klienta.

b a k t e r i a k o m p u t e r o w a - niepożądany program komputerowy angażujący zasoby systemowe przez szkodli­ we rozmnażanie się. W odróżnieniu od wirusów, które zwykle wstawiająjedynie fragment własnej kopii programu do infe­ kowanego programu użytkownika - powodując na ogół nie­ przewidywalne szkody - bakteria stanowi kompletny pro­ gram z ustalonym kierunkiem ataku zaprojektowanym przez jego autora.

b a c k u p - sposób ochrony przed zniszczeniem danych komputerowych przez jednoczesne lub okresowe tworzenie kopii bezpieczeństwa na dedykowanych nośnikach zewnę­ trznych o dużej pojemności. Rezerwowe kopie bezpieczeń­ stwa, których nie należy mylić z kopiami archiwalnymi, są wykonywane w celu krótkotrwałego zabezpieczenia bieżą­ cych danych systemu przed ich przypadkowym zniszcze­ niem. Ochrona informacji typu backup musi uwzględniać wszystkie możliwe awarie komputerów, serwerów i pamięci dyskowych, przypadkowe usunięcia plików, a także skutki wyjątkowych stanów zagrożenia, np.: włamania, pożary, uderzenia piorunów czy powodzie. Kopia bezpieczeństwa (backup) jest wierną kopią informacji z roboczej pamięci sy­ stemu i jest tworzona w prawie ciągły sposób na wypadek awarii przez uprzednio zdefiniowany, lecz stosunkowo krótki czas. Umożliwia to poprawne odtworzenie stanu informacji z okresu poprzedzającego wystąpienie uszkodzenia.

b a i u n (balanced-unbalanced) - zwykle pasywne urządzenie bądź adapter komunikacyjny spełniający dwu­ kierunkowo funkcję symetryzacji linii transmisyjnej. Dopa­ sowuje parametry techniczne symetrycznej, dwukierunko­ wej i dwuprzewodowej linii miedzianej, takiej ja k skrętka, do wymagań szybkich jednokierunkowych kanałów komu­ nikacyjnych opartych na kablu dwuprzewodowym lub asymetrycznych przekazach z kablem koncentrycznym i odwrotnie. toam m eir - specjalnie oznakowane na moni­ torze miejsce w portalu lub witrynie interneto­ wej, umożliwiające użytkownikowi sieci sięga­ nie do bardziej szczegółowych informacji zwykle przez kliknięcie odpowiedniej ikony lub symbolicznego obrazka (bannera).

Dwa sposoby tworzenia kopii zapasowych b ) ro ta c ja ty g o d n io w a z a p o m o c ą s z e ś c iu n o ś n ik ó w

a ) ro ta c ja ty g o d n io w a z a p o m o c ą t rz e c h n o ś n ik ó w 1

J E D E N T Y D Z IE Ń

Pt. [5 ]

Pn. (t)

WL Ś

Śr : Czw. Si ' El

2

|j e

I Pt. H

Pi. [5 ] I

I ®

|

* » |® Pełny

* » |® Kopia przyrostowa

b acku p

Pełny backup

TR ZY TAŚM Y

d e n t y d z ie ń

Pn. El

Wt H

I

I ©

Śr. S 1 ®

I ®

b ac k up

©

Pt. ® I ,®

Kopie przyrostowe SZEŚĆ TAŚM

I

b a s e b a n d - medium transmisyjne o pod­

stawowym paśmie przenoszenia, przez które przesyła się informacje cyfrowe w oryginalnej J p e|ny backup postaci, bez fali nośnej (czyli bez modulacji sy­ gnałów). W znaczeniu bardziej ogólnym ozna­ cza wyłącznie jeden kanał komunikacyjny, do­ stępny w dowolnym momencie czasowym, np. sieć Ethernet. 9»j

* 9 Pełny v

B A C d io S - otwarty protokół komunikacyjny do obsługi sy­ stemów sterowania, automatyzacji i kontroli urządzeń insta­ lowanych w budynkach inteligentnych. BACnet umożliwia

28

Czw. E

|

B A S U ® (Beginner’s All-purpose Symbolic Instruc­ tion Code) - wiele wersji popularnego języka programo­

Slistmwani leksykon teleinformatyka B wania wysokiego poziomu (Microsoft BASIC, Visual BASIC, GW BASIC, Turbo BASIC, Qick BASIC) stosującego począt­ kowo technikę interpretacyjną, a obecnie kompilację i tech­ nikę programowania strukturalnego. Jest podstawowym ję ­ zykiem użytkowego programowania nie tylko komputerów osobistych. b a t e r i e a k u m u l a t o r ó w t e r m i c z n y c h - naj­ nowszy rodzaj akumulatorów cieplnych stosowanych w si­ łowniach telekomunikacyjnych, pochłaniających energię cieplną ze swego otoczenia przez wykorzystanie zjawiska absorpcji ciepła. W trakcie procesu przemiany energii, któremu podlega zawarty w bateriach materiał chemiczny, temperatura osiąga stały poziom, dzięki czemu baterie utrzymują własną temperaturę na stałym poziomie. Zgro­ madzoną w sobie energię cieplną zwracają do otoczenia, gdy temperatura spadnie o ok. 7°C poniżej temperatury zmiany fazy struktury chemicznej. Budowa akumulatora ołowiowego (Pb) baterii VRLA stosowanych w systemach UPS

Wentyl

Elektrody płytowe ze stopu ołowiu bezantymonowego z mikroporowatą matą szklaną pełnią rolę absorbera elektrolitu

JJH

B a u t S o t a k o d - najstarszy 5- lub 6-elementowy kod te ­ legraficzny do reprezentacji znaków transmisyjnych, znany również jako standardowy STC (Standard Teletypewriter Co­ dę) lub międzynarodowy Alfabet Telegraficzny 2. W 5-elementowym alfabecie Baudota są wydzielone dwa znaki: Figs (Figures) i Ltrs (Letters), które nie są drukowane, ale powodują odpowiednie przesunięcie mechanizmu drukują­ cego na pozycję „litery“ (A-Z) lub „znaki“ (cyfry i znaki prze­ stankowe). Umożliwia to zakodowanie ogółem 62 znaków zamiast 32, ja k wynika z 5-bitowego kodu binarnego.

baza d a m y c O t - zestaw powiązanych ze sobą obiektów inform acji, w tym: tablic, formularzy raportów, zapytań i zbiorów poleceń, utworzonych i zorganizowanych przez sy­ stem zarządzania bazą danych; może zawierać zbiory roz­ maitego typu: informacje numeryczne, pliki tekstowe, zbio­ ry obrazowe i fragmenty wideo, czyli pełnić funkcję bazy

>>B

multimedialnej. Do podstawowych i charakterystycznych cech każdej bazy danych należą: rozmiar (także sposób upakowania plików), szybkość przeszukiwania (uzależniona nie tylko od systemu sterującego bazą), spójność (dokład­ ność i aktualność danych), wielodostępność (czas dostępu osiągany równocześnie przez wielu użytkowników) oraz go­ towość do pracy (dyspozycyjność, sposoby zabezpieczeń i niezawodność działania). B U L (B road ban d Loop) - dostępowa sieć szerokopa­ smowa niezbędna dla aplikacji użytkowych wymagających przepływności powyżej 2 M b/s. B B S (Bulletin B oa rd Service) - prosty i niewielki sy­ stem informacyjny dla komputerów klasy PC funkcjonujący przez modemy i działający on-line przez sieć Internetu na zasadzie skrzynki w poczcie elektronicznej. BBS jest obsłu­ giwany bezpłatnie przez jedną lub kilka osób o wspólnych zainteresowaniach bądź tworzony przez grupy tematyczne, także przez producenta sprzętu lub oprogramowania do re­ klamowania swoich produktów oraz obsługi on-line poten­ cjalnych klientów. B C C (Block Check C haracter ) - znak lub sekwencja znaków kontrolnych generowanych dodatkowo przez algo­ rytm sprawdzający podczas wysłania wiadomości przez łą­ cze transmisji danych. Rozróżnia się następujące metody protekcji: o pionowe sprawdzenie (VRC) - polegające na genero­ waniu bitu parzystości dla każdego znaku; • wzdłużną kontrolę (LRC) - polegającą na obliczaniu parzystości dla kolejnych bitów: pierwszego, drugiego itd. we wszystkich znakach przesyłanego bloku. Kontrolę LRC łączy się często z VRC; o cykliczną kontrolę (CRC) - w której przez dzielenie wielomianów oblicza się 16-bitowę resztę stanowiącą sumę kontrolną transmitowanego bloku. Urządzenie odbiorcze porównuje obliczony we własnym zakresie blok kontrolny z sekwencją odebraną, aby stwierdzić, czy wystąpiły błędy transmisji. Brak zgodności sekwencji wymusza przesłanie odpowiedniej informacji kanałem sprzężenia zwrotnego i re­ transmisję błędnych bloków. W zaawansowanych meto­ dach protekcji stosuje się kilka znaków (oktetów) protekcji CRC, traktowanych jako BCC w protokołach liniowych o orientacji znakowej (bajtowej). BCB> (Binary Coded Decimal) - reprezentacja (zapis) liczb dziesiętnych kodowanych dwójkowo na czterech kolej­ nych pozycjach binarnych z wagą 8-4-2-1.

29

B » B

leksykon teleinformatyka

B EC IM (B ackw ard Explicit Congestion N otifica­ tion) - wskaźnik przeciążenia umieszczany w nagłówku pa­ kietu transportowanego przez sieć pakietową Frame Relay, informujący nadawcę o zaistniałym spiętrzeniu w sieci. B e l l £ © S /3 L 1 3 - standard dla dupleksowych transmisji asynchronicznych (Full Duplex), stosowany w sieciach i mo­ demach o przepływności do 3 0 0 b /s . Opracowany przez Beil Telephone Company, obowiązuje jako standard mię­ dzynarodowy. B e lB 2 © 2 - standard dla dupleksowych transmisji stoso­ wany w modemach i sieciach o przepływności 600 b /s. Obowiązuje jako standard międzynarodowy. B e lli 2 © 3 - standard transmisji synchronicznej z szybko­ ścią 1800 b /s. B e l l 2©S) - standard transmisji synchronicznej w trybie dupleksowym z szybkością 9 6 0 0 b /s. l e l i 2 1 2 A - standard dla dupleksowych transmisji asynchronicznych z modulacją QPSK, stosowany w sieciach i modemach o przepływności do 1200 b /s . Opracowany przez Bell Telephone Company (AT&T) obowiązuje jako standard międzynarodowy również w modemach o wy­ ższych przepływnościach.

b e n c h m a r k - wzorcowy program testowy do pomiaru szybkości działania systemu komputerowego lub określenia jego przepustowości użytkowej. Programy benchmark umożliwiają pomiar nie tylko najbardziej spektakularnych parametrów komputera, jakim i są: o liczba operacji zmiennoprzecinkowych wykonywa­ nych w ciągu 1 s - mierzona w G flop/s (mld operacji zmien­ noprzecinkowych na 1 s) oraz o instrukcje maszynowe MIPS (Millions of Instructions Per Second) - określające liczbę typowych rozkazów wyko­ nywanych przez komputer w ciągu 1 s, ale także porówny­ wanie komputerów o różnych architekturach za pomocą te ­ stów przenośnych: test Dhrystone, test Wheatstone, test SDM (System Development Multitasking) czy CINT92 i CFP92, napisanych w języku C i Fortranie. Coraz po­ wszechniej stosuje się jednaktesty zorientowane na pomiar czasu wykonania aplikacji i realizacji transakcji, a nie bez­ względnej szybkości wykonywania instrukcji maszynowych. B U R (Basic Encoding Rules) - standard kodowania jednostek danych opisany według ASN i odnoszący się do

30

składni języka, a nie do techniki kodowania danych. B E R (Bit E rror Ratę) - bitowa stopa błędu transmisji określająca prawdopodobieństwo wystąpienia przekłama­ nia w strumieniu przesyłanych informacji. Wskaźnik BER je st obliczany jako stosunek liczby bitów przekłamanych po stronie odbiorczej do całkowitej liczby transmitowanych bi­ tów przez medium w określonym przedziale czasu. B E R (Błock E rror Rate) - blokowa stopa błędu w ka­ nale komunikacyjnym, definiowana jako stosunek błędnie odebranych bloków do całkowitej liczby przesłanych bloków danych w zdefiniowanym przedziale czasu, określa jakość ścieżki transmisyjnej do przesyłania informacji przez sieć. to e t a a p l i k a c j e - pierwsze oprogramowanie aplikacyj­ ne rozpowszechniane w ramach procedur testowych w celu wykrycia usterek i dokonania usprawnień funkcji aplikacyj­ nych, zebrania uwag użytkowników oraz usunięcia z niego zgłaszanych błędów. Stanowi ostatni etap testowania no­ wego produktu przed jego ukazaniem się na rynku. Zwycza­ jowo rozprowadzane bezpłatnie przez producenta drogą in­ ternetową. b e z p ie c z e ń s t w o im t r a s ie c i - działania z zakresu komputerowej ochrony dotyczące newralgicznych węzłów brzegowych sieci prywatnej, łączących intrasieć ze światem zewnętrznym. Obejmuje przede wszystkim stosowanie za­ pór ogniowych na połączeniach IP i uwierzytelnianie dostę­ pu kartami identyfikacyjnymi w zewnętrznych połączeniach komutowanych. Metody te, choć zapobiegają przed niepo­ żądaną ingerencją zewnętrzną (wirusy, podglądacze, hake­ rzy) przez sieć IP, nie chronią w dostateczny sposób przed własnymi intruzami działającymi na ogół wewnątrz prywat­ nej domeny przedsiębiorstwa. Wewnętrzna ochrona intrasieci nie różni się zasadniczo od tradycyjnej ochrony sieci i systemów. b e z p ie c z e ń s t w o p o c z t y elleictromBCZiraejj - zapew­ nienie poufności przekazu przesyłek pocztowych e-mail przez ogólnodostępną sieć publiczną lub Internet. Do naj­ bardziej znanych sposobów zabezpieczenia poczty należą: • standard SMIME - będący obecnie normą szyfrowa­ nia wiadomości i podpisu cyfrowego, • włączenie bramy kontrolującej przesyłki pocztowe spełniającej funkcję zapory ogniowej (skąd, dokąd, kiedy, obecność wirusów), a także szyfrującej i podpisującej prze­ syłaną wiadomość oraz • szyfrowanie wiadomości pocztowych za pomocą pry­

leksykon teleinformatyka B > > > B watnego klucza abonenta wysyłającego - co jednoznacznie określa źródło wysyłania wiadomości. Najprostszą metodą jest jawne powiadamianie abonenta o nadejściu zaszyfro­ wanej przesyłki, a odbiorca sam nawiązuje połączenie z sy­ stemem po uprzednim uwierzytelnieniu. Używa się katalog certyfikatów cyfrowych, w którym przechowuje się i pobiera odpowiednie zestawy kodowe, potrzebne później do zaszy­ frowania wiadomości.

cyjne egzekwowanie wymagań zgodnych z obowiązującą polityką ochrony danych (filtrowanie, zapory ogniowe, ochrona antywirusowa), identyfikację obiektów (karty elek­ troniczne, uwierzytelnianie) oraz odpowiednie kodowanie informacji w sieci prywatnej, czyli utajnianie danych meto­ dami kryptograficznymi (algorytmy szyfrujące symetryczne i niesymetryczne, prywatne i publiczne klucze szyfrowe, podpis elektroniczny).

bezpieczeństwo przekazów bezprzew®«!®-

bezpieczeństwo systeD H ifflO T - wyróżnia się cztery

w y c h - zapewnienie odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa gwarantującego stronom biorącym udział w bezprzewodowej transakcji poufność, integralność i nie­ naruszalność wymienianych danych, a także jednoznaczną identyfikację uczestników transakcji i niepodważalne po­ twierdzenie realizacji kontraktu. Poufność uzyskuje się przez szyfrowanie informacji (dane osobowe, numery kont, karty kredytowe, adresy) w celu ochrony przed niepowołanym do­ stępem. Algorytmy kryptograficzne zapewniają integralność i nienaruszalność danych (wykrywanie prób ingerencji, zmiana treści przekazu), natom iast identyfikacji uczestni­ ków i potwierdzenia transakcji dokonuje się przez uwierzy­ telnianie stron za pomocą podpisu cyfrowego (brak możli­ wości ukrycia bądź zafałszowania tożsamości). W aplikacjach przekazów bezprzewodowych funkcje bezpieczeństwa spełniają protokoły: SSL, TLS i WTLS, oraz grupa szyfrów symetrycznych klasy DES, asymetryczne szyfry kryptogra­ ficzne klasy RSA, DSA i ECC, także cy­ frowe certyfikaty i podpisy stosowane w systemach szyfrowania kluczem publicznym PKI.

poziomy bezpieczeństwa: D, C, B, A l, wraz z kilkoTna podpoziomami (C l, C2), (B I, B2, B3). Wprowadzono wymaga­ nia na systemy przetwarzające poufne informacje oraz kla­ syfikację tych systemów jako: o poziom D - minimalny poziom zabezpieczeń, w prak­ tyce całkowity ich brak; o poziom C (C l, C2) - zabezpieczenie uznaniowe, odmienne dla właściciela, grupy użytkowników i klientów. Wymaga logowania i stosowania hasła, przy czym możliwe są różne stopnie blokowania dostępu. Dla systemów z bezpie­ czeństwem C l informacja o nazwach kont i zakodowane ha­ sła są dostępne wszystkim upoważnionym użytkownikom sy­ stemu. W systemach z zabezpieczeniem C2 jedynie informa­ cja o nazwach kont je st dostępna wszystkim użytkownikom, natomiast zakodowane hasła wyłącznie dostępne dla syste­ mu operacyjnego. Możliwy jest kontrolowany dostęp, śledze­ nie działań użytkowników, blokowanie niektórych instrukcji; o poziom B (B I, B2, B3) - ety­ kietowany poziom zabezpieczeń. Ety­ kiety pozwalają na stopniowanie po­ ziomu poufności obiektów (zasobów) i poziomu zaufania do poszczegól­ nych użytkowników. B I blokuje możli­ wość zmiany praw dostępu do obiek­ tu przez właściciela. B2 ma zabezpie­ czenia strukturalne, w których każdy z obiektów musi mieć własną etykietę (jedną lub kilka). B3 wprowadza sprzętowe rozdzielenie obszarów po­ ufnych, a użytkownik ma gwarancję, że jego terminal komunikuje się bez­ pośrednio z systemem operacyjnym (a nie koniem trojańskim); o poziom A l - najwyższy poziom bezpieczeństwa. Zweryfikowana reali­ zacja systemu wymaga formalnego dowodu, że system jest zgodny z po­ stawionymi mu wymaganiami.

bezpieczeństwo sieci - pojęcie związane zarówno z bezpieczeństwem samej informacji krążącej między wę­ złami sieci, ja k też z bazami danych dostępnymi za jej pośrednictwem. Do największych zagrożeń bezpieczeń­ stwa systemów teleinformatycznych należą: podsłuch, włamania, wirusy, spamming, podszywanie się pod oso­ bę uprawnioną czy blokowanie dostę­ pu fałszywym trafikiem . Jako środki ochronne zmniejszające ryzyko uzy­ skania dostępu do informacji przez osoby nieuprawnione stosuje się: ograniczanie dostępu do serwero­ wych zasobów systemu przez restryk­

31

B

» B

leksykon teleinformatyka

b e z p le e z e m s iw ® użytkowania - zabezpieczenie użytkownika przed szkodliwym oddziaływaniem na jego zdrowie zjawisk fizycznych zachodzących w trakcie eksplo­ atacji urządzeń technicznych. Zjawiska te to: porażenie prądem elektrycznym, przepięcia łączeniowe sieci zasila­ jącej i pochodzące z wyładowań elektrycznych, negatywne skutki wybuchu lub pożaru, prądy przetężeniowe oraz ska­ żenie środowiska hałasem, drganiami i polem elektroma­ gnetycznym.

B F ( B an d w id th Efficiency) - param etr skuteczności widmowej wskazujący, ja k wiele bitów inform acji cyfrowej można zakodować (przesłać) w określonym paśmie czę­ stotliwości. Zasadniczy wpływ na skuteczność widmową [stosunek szybkości transmitowanych bitów (w b /s ) do zajmowanej szerokości pasma (w Hz) w konkretnym kana­ le transm isyjnym ] ma przyjęty sposób m odulacji, istotny dla uzyskiwania wysokich przepływności w ściśle ograni­ czonym paśmie.

to e z p f e c z m e z a s iD a m ie - term in określający sta b il­ ne zasilanie elektryczne urządzeń komputerowych, nieza­ leżnie od wszelkich możliwych zmian parametrów zewnę­ trznej linii energetycznej - z całkowitym odcięciem tej ener­ gii włącznie. Do najbardziej szkodliwych zakłóceń w ener­ getycznej sieci zasilającej należą: długotrwałe zaniki zasi-

b illin g -> ta r y f ik a c ja u s łu g te le k o m u n ik a ­ c y jn y c h toBmidloir ( bin der ) - systemowa baza danych obsługi­ wana przez system operacyjny NetWare (Novell) prze­ chowująca dane o użytkownikach, serwerach i in. elemen­ tach sieci.

Idea bezpiecznego zasilania Agregat prądotwórczy

Sieć energetyczna

~

T

—

R ozrusznik

Bateria

* — I

"

Rozdzielnia główna

Silnik — .P rą d n ica spalinowy

t

S terow anie

J

i

mmi

P rzełącznik system u zasilania rezerw ow ego

b e iie m tu i

R ozdzielnia odbiorników priorytetowych

U

I

_l

UPS

UPS

'

1

W y łą czn ik różnicow oprądow y

I

I

_— ";

J

u

u

Inn e odbiorniki energii ele k tryc zn e j

1

lania (trwające nawet wiele dni), chwilowe wahania napię­ cia, krótkotrwałe przerwy w zasilaniu trwające nie dłużej niż 20 ms, udary napięciowe (przepięcia), długotrwałe (sekundy, minuty, godziny) spadki napięcia linii energe­ tycznej poniżej wartości znamionowej, szumy elektronicz­ ne o wielkiej częstotliwości, zakłócenia impulsowe (szpil­ kowe o dużej am plitudzie), wahania znamionowej często­ tliwości zasilania przemiennego, przepięcia łączeniowe mocy lub zniekształcenia harmoniczne nałożone na sinu­ soidę napięcia zasilającego.

32

B IO S (Basic Input Output System) - podstawowy sy­ stem wejścia-wyjścia stosowany w komputerach klasy PC. Zawiera zestaw rozkazów przechowywanych w trwałej pa­ mięci ROM, pozwalający poszczególnym wewnętrznym mo­ dułom komputera (pamięć, klawiatura, mysz, przerwania, in.) oraz systemowi operacyjnemu na komunikowanie się z programami aplikacyjnymi i urządzeniami zewnętrznymi (dyski, archiwizatory, drukarki, monitor, modem itp.). Część BIOS je st przechowywana w nieusuwalnej pamięci kompu­ tera, inne jego fragmenty niezbędne do zarządzania rozbu­ dowanych wersji sprzętowych są bądź dogrywane w trakcie każdorazowej instalacji z dysku twardego, bądź zapamięta­ ne w nieulotnej pamięci RAM. B IS B N (B roadband ISDN ) - teleinformatyczna sieć szerokopasmowa (nie mniej niż 155 M b/s), stanowiąca rozszerzenie dotychczasowej cyfrowej sieci wąskopasmo­ wej ISDN (NISDN) - tworzonej za pośrednictwem kanałów cyfrowych BRI ISDN i PRI ISDN. BISDN korzysta z przekazów transportowych SDH/SONET lub ATM i umożliwia przesyła­ nie inform acji znacznie powyżej 2 M b /s (typowo 155 M b/s), w różnorodnych postaciach: dane cyfrowe, głos, dźwięk jakości CD, zeskanowane obrazy, obrazy wideo, fil­ my, sygnały telewizyjne zwykłe (SDTV) i o wysokiej rozdziel­ czości (HDTV). W odróżnieniu od przekazów wąskopasmo­ wych ISDN (BRI i PRI), działających na zasadzie komutowa­ nia kanałów, przekazy BiSDN używają połączeń wirtualnych (VPN) i przełączania komórek (ATM) w sieciach szkieleto­ wych. Kanały dostępu pierwotno-grupowego PRI ISDN o szybkości nominalnej 2 M b /s są łączone przez zwielokrot­ nienie w trakty szerokopasmowe o przepływności 155

|

Ilustrow any leksykon teleinformatyka B > > > B M b/s i 622 M b/s, a nawet w kanały gigabajtowe - zgodnie z przyjętą techniką transportu. B IS Y M C ^

ESC

bit (binary digit) - elementarna jednostka informacji w systemie dwójkowym (binarnym). Może przyjmować tylko dwa stany informacyjne: zero logiczne (nie, brak sygnału, negacja) lub jedynkę logiczną (tak, sygnał aktywny, po­ twierdzenie). b o i p a r z y s t o ś c i (parity bit) - bit nadmiarowy (kontrol­ ny) skojarzony ze znakiem lub blokiem znaków informacyj­ nych, umożliwiający sprawdzanie poprawności transmisji. Bit parzystości (even) uzupełnia znak do ^ p a rz y s te j liczby jedynek w całym znaku, liczonym łącznie z bitem parzysto­ ści; b it nieparzystośri (ofjW ),pzu^ełnia^nak do^fiffźystej liczby jedynek. Bit pWzysteści um pżM ia wykrycie jedynie pojedynczego błędu, identyfikacja przekłamań wielokrot­ nych wymaga stosowania innych kontroli błędu.

Nokia i Toshiba. Celem jest ustanowienie standardu połą­ czeń radiowych o ograniczonym zasięgu, między telefonami komórkowymi, komputerami przenośnymi oraz innymi urzą­ dzeniami peryferyjnymi środowiska komputerowego (kla­ wiatury, myszy, drukarki, monitory) i audiowizualnego (pilo­ ty, odbiorniki TV i radiowe), a także innych urządzeń po­ wszechnego użytku. W Bluetooth stosuje się bezkierunkowe łącze radiowe o niewielkim zasięgu (do 10 m), o częstotli­ wościach pracy w paśmie 2 ,4 0 2 -2 ,4 8 0 GHz (2 ,4 0 0 2 ,4 8 3 5 GHz z pasmem ochronnym) - bez potrzeby ubiega­ nia się o licencje na korzystanie z częstotliwości do nadawa­ nia sygnałów radiowych. Możliwa jest komunikacja między różnymi urządzeniami przenośnymi (maks. 2 5 6) z przepływ­ nością do 1 M b/s. Dane są transmitowane w kanale radio­ wym przy użyciu modulacji GFSK ze strukturą szczelinową (625 pis) i dupleksem czasowym TDD. Łańcuchowanie połączeń w Bluetooth

BDTM ET (Because I t ’s Time to NETwork) - sieć roz­ legła łącząca komputery IBM posługujące się protokołem sieciowym NJE (Network Job Entry), działająca w USA. Hie­ rarchiczna budowa sieci wykorzystuje komputery IBM klasy mainframe i VAXy. BITNEJ funkcjonowała na terenie euro­ pejskim pod wieloma nazwami (sieć EARN), w Polsce za­ przestano jej użytkowania kilka lat temu. B Ł (B itrate x Length) - pojemność transmisyjna to ­ rów światłowodowych charakteryzująca ich przydatność do tworzenia terabajtowych sieci optycznych. BL jest wyra­ żana iloczynem dwóch wzajemnie zależnych parametrów światłowodowych: przepływności binarnej B toru światło­ wodowego (określanej w M b /s, G b/s, T b/s) i jego maks. odległości międzyregeneratorowej L (w km). Parametr BL ukazuje ogólną prawidłowość: transm isja na krótkie odle­ głości może być szybka, a na dalekie - odpowiednio wol­ niejsza. B L A S T (Blocked Asynchronous Transmission) - le­ ben z programów integrujących urządzenia sieciowe Moto­ roli i IBM PC, umożliwiający szybki transfer plików między komputerami tych środowisk. Wersja BLAST II jest przysto­ sowana do sieci pakietowych X.25 zarówno w łączach tele­ fonicznych, ja k i satelitarnych.

Bluetooth - globalna inicjatywa bezprzewodowego do­ stępu radiowego grupy producentów: Ericsson, IBM, Intel,

B N C (Binary Connector) - w telekomunikacji, specyfi­ kacja złączy koncentrycznych BNC, także popularny fizyczny łącznik kabli współosiowych stosowany do zakończenia cienkich kabli interfejsowych sieci Ethernet. Składa się z centralnego korpusu, obudowy i nakrętki zaciskowej, umożliwiając tworzenie złączy męskich (wtyk), złączy żeń­ skich (gniazdo), terminatorów (zwykle 50 O.) i rozgałęźni­ ków klasy T (trójnik) niezbędnych do przyłączania kabli ma­ gistralowych sieci. to©dl (baud) [Bd] - jednostka miary szybkości modulacji, stosowana pierwotnie w szeregowej transmisji telegraficz­ nej. Określa maks. liczbę zmian momentów lub stanów zna­ miennych (amplituda, faza lub częstotliwość nośnej) w cza­ sie 1 s. Dla sygnałów telegraficznych o dyskretnym przebie­ gu czasowym wyróżniane są tylko dwa stany znamienne (amplituda), odpowiadające wartościom binarnym 0 i 1, zgodnie z zaleceniem CC1TT V.28: wartość binarna 0 odpo-

33

i:

B

>>B

leksykon teleinformatyka

wiada sygnałowi o poziomie wyższym od +3 V, wartość bi­ narna 1 odpowiada sygnałowi o poziomie niższym od -3 V. Dla takich sygnałów szybkość modulacji je s t równoważna przepływności binarnej, tj.: 1 bod (Bd) = 1 b /s. Dla sygna­ łów telefonicznych, transmitowanych przez współczesne modemy, na 1 Bd przypada 2 (duobits), 3 (trib its ) lub wię­ cej bitów informacji cyfrowej, zwiększając w ten sposób od­ powiednio przepływność binarną kanału, bez podnoszenia fizycznej szybkości transmisji w medium transportowym.

ra” lub „jedynki" sygnału wejściowego. Obydwa stany cha­ rakterystyczne uzyskuje się przez przesunięcie fazy sygnału nośnego o 180°. Wynoszą one odpowiednio 0° i 180°, bądź niekiedy 45° i 2 2 5 ° - w zależności od wartości sygna­ łu modulującego.

mowych stosowanych m.in. w przeglądarkach webowych.

foflss (bitp er second) - jednostka przepływności szerego­ wych kanałów i łączy cyfrowych, określająca rzeczywistą szybkość transmisji binarnych danych w medium, w bitach na sekundę (b /s ). Stosowane oznaczenia krotności prze­ pływności binarnych: b /s, kb /s, M b/s, G b/s, Tb/s i Pb/s.

iS M . DSESW (Basic R atę Access ISDN) - jeden z dwóch sposobów dostępu do wąskopasmowych usług oferowanych w abonenckiej sieci cyfrowej ISDN przez inter­ fejs cyfrowy BRI ISDN (2B+D). W dostępie podstawowym BRA o maks. przepływności użytkowej 144 k b /s (2 x 6 4 k b /s +16 kb /s) jest możliwy przekaz następujących usług dwoma kanałami informacyjnymi B ( Bearer): głosu, faksów typu G4 bądź innych danych cyfrowych w postaci plików. Pojedynczy kanał cyfrowy D (Delta) prowadzi sekwencje sy­ gnalizacyjne używane podczas konfigurowania terminali, nadzór nad przebiegiem transm isji w kanałach B, transm i­ sję pakietową o niewielkich szybkościach oraz inne infor­ macje serwisowe. Kanały B można użytkować pojedynczo (każdy po 64 kb /s), łącznie (128 kb /s) bądź w sposób zin­ tegrowany z kanałem D (144 k b /s). Wydzielony kanał sy­ gnalizacyjny D można w niektórych sytuacjach traktować ja ­ ko kanał informacyjny użytkownika do transmisji pakieto­ wych. Rozwiązania najnowsze oferują mieszaną koncepcję dostępu BRA ISDN pod ogólną nazwą AO/DI, łączącą w skalowany sposób przekaz pakietowy z przekazem komu­ towanym.

B1P S K (Binary Phase Shift Keying) - najprostsza we­ rsja modulacji fazy PM dla sygnałów cyfrowych z kluczowa­ niem fazy PSK, w której przy stałych amplitudzie i częstotli­ wości sygnału nośnego istnieją jedynie dwa stany znamien­ ne fazy - odwzorowujące odpowiednio wartości binarne „ze­

toiraDima (gateway) - pojęciowy albo fizyczny węzeł sieci komunikacyjnej stanowiący bramkę, stosowaną w sieciach lokalnych do obsługi dwóch niekompatybilnych sieci, pod­ sieci albo urządzeń. Brama zapewnia operację konwersji co najmniej dwóch różnych protokołów sieciowych o szeroko

34

Konwergencja sieci (dla usługi VoIP)

to ra m m ta DT© (Internet Telephony Gateway) bramka połączona z siecią Internet, umożliwiająca konwer­ sję głosu z postaci analogowej bądź cyfrowej transmitowa­ nego przez sieci publiczne PSTN do postaci pakietowej (i odwrotnie) - akceptowanej przez protokoły IP.

fm tsk m airh s - popularne określenie zakładek progra­

kompletny brzegowy abonencki zespół liniowy instalowany w centrali cyfrowej, oddzielnie dla każdej analogowej linii abonenckiej, czyli każdego numeru zewnętrznego w syste­ mie kom utacji. BORSCHT spełnia różnorodne funkcje ochronne i translacyjne - adaptujące analogowy charakter sygnałów liniowych do specyficznej postaci cyfrowej używa­ nej w systemie komutacyjnym i odwrotnie. Do najważniej­ szych jego funkcji należą: zasilanie linii telefonicznej, zabez­ pieczenie przed działaniem dużych napięć zewnętrznych, dzwonienie, translacja sygnałów analogowych do postaci cyfrowej (koder i dekoder głosowy), rozdzielanie kierunków transmisji (zamiana dwukierunkowego łącza liniowego na dwa jednokierunkowe kanały cyfrowe) oraz nadzór i testo­ wanie dwuprzewodowej pętli abonenckiej.

rozumianych funkcjach komunikacyjnych lub warstwy sie­ ciowej (emulacja terminala, transfer plików, komunikacja proces-proces, połączenie z Internetem itp.).

Alternatywy modulacji fazy BPSK

to © m [ls a D sgne ara a - jeden z wielu typów programów wirusowych działających z opóźnieniem w czasie. Stanowi fragm ent programu uruchamiany dopiero po spełnieniu pewnych warunków (np. zgodności daty). Po ich zaist­ nieniu następuje uaktywnienie programu wykonującego niedozwolone lub szkodliwe czynności w systemie kom­ puterowym.

B O R S C H T (Batery feed , Overvoltage protection, Ringing, Supervision, Coding, Hybrid, Testing) -

leksykon teleinformatyka B > > > B

B O DSEłlrjl (Basic R ate Interface ISDN) - podsta­ wowy interfejs cyfrowej sieci ISDN. Jeden z dwóch typów in­ terfejsów ISDN (drugim jest PRI ISDN) składający się z 2 ka­ nałów typu B (2 x 6 4 kb /s) oraz 1 kanału sygnalizacyjnego D (16 kb /s) niezbędnego do nawiązania połączenia i syn­ chronizacji. Łączna przepływność kanału podstawowego BRI (2B+D 16) wynosi 144 kb/s, a po uwzględnieniu syn­ chronizacji, ramkowania i dwukierunkowości przekazów prowadzonych za pomocą tej samej linii dwuprzewodowej wymagana fizyczna przepływność linii telefonicznej wynosi 192 kb/s. Przez kanał BRI jest możliwa jednoczesna i dwu­ kierunkowa praca dwóch terminali cyfrowych ISDN, a maks. liczba urządzeń adresowanych w tym kanale wynosi 8 (ter­ minali użytkownika).

bridge

m ost

b r o a d c a s t - rozsiewczy (nazywany mniej poprawnie: rozgłoszeniowy) tryb transmisji danych, polegający na wy­ syłaniu pakietów lub innych informacji przezjeden port (ka­ nał komunikacyjny), które powinny odbierać wszystkie po­ zostałe porty przyłączone do danej sieci (domeny rozsiewczej). W sieciach komputerowych pakiet danych wysyłany do wszystkich stacji sieciowych domeny rozsiewczej ma ad­ res składający się z samych jedynek. Komunikacja typu rozsiewczego nie określa, kto jest adresatem usługi, a wybór adresata dokonuje się przez procedury systemowe. Przy transmisjach skierowanych do konkretnego adresata ma­ my do czynienia z transm isją typu unicast. Dla zdefiniowa­ nego zbioru obiektów stosuje się komunikację typu multi­ cast, implementowaną powszechnie w obsłudze telekonferencji i wideokonferencji. to ir© ffld l© a is t© w a ta ir z g ] (broadcast storm) - wyso­ ce niepożądane zjawisko zachodzące w sieci teleinform a­ tycznej, polegające na jednoczesnym przesyłaniu wielu pa­ kietów rozsiewczych przez wszystkie segmenty sieci; po­ chłania większość przydzielonego użytkownikowi pasma sieci, co jest równoważne zjej częściową bądź całkowitą de­ gradacją.

b r o w s e r p r z e g lą d a r k a [brati©!? (brouter) - coraz rzadziej stosowane urządzenie komunikacyjne łączące funkcje mostu i rutera. Brutery speł­ niają funkcję trasowania na poziomie warstwy 2 dla jedne­ go lub najwyżej kilku protokołów (np. TCP/IP) oraz działają jako klasyczne mosty dla całego pozostałego trafiku w sie­ ci. Obecnie są wypierane przez rutery wieloprotokołowe. B S C (Binary Synchronous Communication) - syn­ chroniczny, znakowo zorientowany protokół komunikacyjny opracowany przez IBM (jako protokół komunikacji Asyn­ chronicznej BISYNC z dwoma znakami synchronizacji), prze­ znaczony pierwotnie do pracy wsadowej między kompute­ rami mainframe a term inalam i zdalnymi (odległymi). Dzia­ ła z zestawem znaków ASCII i EBCDIC (a nie ze strumieniem bitów!), jest protokołem półdupleksowym, umożliwia trans­ misje dwupunktowe i wielopunktowe, a przekaz każdego bloku musi być potwierdzany. Ramka protokołu BSC ma ustalony format: rozpoczyna się dwoma znakami synchroni­ zacji (Bisync), po których następuje znak sterujący począt­ ku nagłówka SOH (Start of Header), właściwy nagłówek, znak początku tekstu STX (Start of Text) oraz pole tekstowe

3S

B

>>G

waniem strukturalnym oraz okablowanie specjali­ styczne zapewniające komunikację z systemami zarządzania. Zainstalowana infrastruktura winna umożliwiać spełnianie wymagań z zakresu telein­ formatyki (łączność satelitarna, faksowa, wideofoniczna i wideokonferencyjna), autom atyki (syste­ my pizeciwpożarowe, antywłamaniowe i oświetle­ niowe), telem etrii (pom iary) oraz systemu HVAC (ogrzewanie, wentylacja i klimatyzacja).

Struktura ramki w protokole BSC ra m ka p ro to ko łu BSC znaki synchro' nlzacji P

s

s

nagłówek s

fi Z i s ra m . k r SYN SOH HDR S TX EOT BCC EOT PAD

B

lustrowany leksykon teleinform atyka

HDR

iH DS ij»1 ST) - — ........ —

O T

kÄ

*

C C

C C

s tru m ie ń znaków

0 T

kie ru ne k p rze pływ u dan ych

i

)-

( S y n c h ro n o u s C h a ra c te r znaki synchronizacji (zwykle dwa) (S ta rt o f H e a d e r) - początek nagłówka (H e a d e r) - adres nagłówka (adres) ( S ta rt o f Text początek w iadom ości (dane) (E n d o f Text) koniec w iadom ości (dane) (B lo c k C h e c k C h a ra c te r) - kody kontrolne (E n d o f T ra n s m iss io n ) zakończenie bloku (ram ki) (P a d d in g C h a ra c te r) cisza na linii (przed i p o transm isji)

) --

--

___H

z informacją. Ramkę zamyka znak EOT (End of Text) i dwu­ bajtowa suma kontrolna CRC do wykrywania i korekcji błę­ dów. BISYNC jest stopniowo wypierany przez synchroniczny protokół SDLC o większych możliwościach transmisyjnych. BS>© (Base Station Controller ) - sterownik ulokowany wewnątrz sieci komórkowej, połączony z jednej strony z wie­ loma stacjami bazowymi BTS - przewodowo iub radiowo, a z drugiej z centralą MSC systemu komórkowego. Steruje przełączaniem kanałów ( handover) oraz emisją mocy stacji ruchowych MS.

bufor dyskowy - obszar pamięci RAM kom­ H H H H

putera (węzła, serwera), w którym dane są czasowo przechowywane w trakcie ich przekazywania lub pobierania z/d o wewnętrznej, znacznie wolniejszej pamięci dyskowej.

bufor © js iły e z m y - specyficzny rodzaj lokalnej pamięci buforującej węzła transmisyjnego, niezbędny do komuto­ wania sygnałów optycznych. Funkcję recyrkulacji spełnia li­ nia opóźniająca wykonana z włókna światłowodowego, której 1 km może przechować w pojedynczym kanale falo­ wym 50 000 bitów informacji w czasie 5 pis przy szybkości 10 Gb/s.

nadawcze (serwer) może odpowiadać ciągłym strumieniem pakietów, bez potrzeby potwierdzania kolejnych pakietów przez odbiorcę. [S W A (B roa d b an d Wireless Access) - klasa dwukie­ runkowych urządzeń radiokomunikacyjnych z asymetrycz­ nym dostępem szerokopasmowym, których przedstawicie­ lami są systemy lokalnej dystrybucji bezprzewodowej LMDS i MMDS. Wielokanałowa dystrybucja filmów oraz przekazów wideo iub danych przeznaczona zarówno dla indywidual­ nych, jak i zinstytucjonalizowanych odbiorców może być do­ stępna głównie w aglomeracjach miejskich, w zasięgu naj­ wyżej kilku km od stacji nadawczej.

[Si^pBSS - określenie toru obejściowego w zasilaczach pracujących w konfiguracji on-line. Przełączany ręcznie lub automatycznie tor obejściowy pozwala na czasowe zasila­ nie odbiorników energii bezpośrednio z sieci energetycznej, bez zasilania gwarantowanego. Bypass je s t niezbędny w przypadku chwilowego przekroczenia obciążalności fa­ lownika, powstałego w wyniku wzrostu obciążenia zasilacza (rozruch urządzeń odbiorczych) lub do przeprowadzenia ob­ sługi serwisowej.

bufor paiDtranę®! - fizyczny, wydzielony obszar pamięci E S S (B ase Station System) - system bazowych stacji komórkowych obejmujący jeden sterownik BSC i wszystkie podległe mu stacjonarne stacje nadawczo-odbiorcze BTS konkretnej sieci komórkowej. BITS ( Base Transceiver Station) - końcowa stacja nadawczo-odbiorcza sieci komórkowej GSM, kontaktująca się bezpośrednio z terminalami ruchomymi MS przez inter­ fejs radiowy Urn (pasma 9 0 0 /1 8 0 0 /1 9 0 0 MHz) - zwykle o dyskretnie regulowanej mocy nadajnika w zależności od odległości, zasięgu i zakłóceń radiowych. Od strony centra­ li stacja BTS kontaktuje się przez standardowy styk radiowy A-bis (niekiedy kablowy) z przepływnością do 2 M b/s. ta d ly D ie ite niHliŁoilSgismtay DBS (Inteligent B u il­ din g Systems) - koncepcja tworzenia od podstaw wielokondygnacyjnych budynków (biurowych, przemysło­ wych, korporacyjnych) integrujących wymagania architek­ toniczne, telekom unikacyjne, elektryczne i bezpieczeń­ stwa. Elementy wyposażenia budynku inteligentnego obejmują: czujniki pomiarowe (dymu, tem peratury, kart identyfikacyjnych i uprawniających), jednostki sterujące do zbierania i przetwarzania inform acji pomiarowych, je d ­ nostki nadzorujące, m ultim edialne sieci komputerowe LAN (oprogramowanie, drukowanie, powielanie) z okablo­

3©

komputera, zarządzany często przez wyspecjalizowany ste­ rownik, dzięki któremu zwiększa się wydajność przetwarza­ nia informacji. Zawiera adresy najczęściej używanych loka­ lizacji pamięciowych. Procesor, odwołując się do pamięci, sprawdza najpierw, czy ma adres, a dane znajdują się w bu­ forze pamięciowym (co może znacznie przyspieszyć jego działanie), a jeśli nie ma - sięga w sposób klasyczny do pa­ mięci RAM.

tair©i? podręczny —> cache ta ff® ir webowy - jeden ze sposobów lokalnej rejestra­ cji danych odbieranych ze stron webowych, w celu ich późniejszego wykorzystania zwielokrotnię krótszym czasem dostępu. Dzięki temu użytkownik w trakcie sesji interneto­ wej pobiera kolejne strony z bufora pamięciowego serwera WWW zainstalowanego na obrzeżach sieci LAN/MAN, za­ m iast ściągać je każdorazowo z odległego serwera znajdu­ jącego się daleko w sieci Internet. Wyróżnia się trzy podsta­ wowe rodzaje buforów webowych: zwykły bufor proxy, prze­ zroczysty i zwrotny.

burst mwdl® - sposób pakietowej transmisji danych o wysoce zmiennym i nieprzewidywalnym trafiku, w którym na pojedyncze żądanie przesłania informacji, urządzenie

© - język programowania wyższego poziomu, stosowany początkowo (AT&T Bell Labs, iata 70.) w systemie operacyj­ nym Unix, który stał się powszechnie stosowanym narzę­ dziem tworzenia oprogramowania komercyjnego dla zdecy­ dowanej większości systemów komputerowych. Jest języ­ kiem kompilowanym, ze stosunkowo małym zestawem wbudowanych funkcji podstawowych, a pozostałe (nadal rozwijane) są udostępniane przez biblioteki języka C. Język wydajny w programowaniu i łatwy do adaptacji praktycznie na dowolnym komputerze za pośrednictwem wielu wersji kompilatorów C. Obiektowo zorientowana wersja języka no­ si nazwę C++. © A (Certification Authority) - zaufany urząd certyfi­ kacji znajdujący się w każdej sieciowej strukturze kryptogra­ ficznej stosującej do przesyłania danych systemy szyfrowa­ nia z kluczem publicznym (PKI). Techniki kryptograficzne z infrastrukturą PKI funkcjonująw strukturze hierarchicznej,

>

w której odpowiednie agendy urzędu certyfikacji przecho­ wują wiele kluczy publicznych przesyłanych bezpośrednio w formie certyfikatów AC poszczególnym użytkownikom sie­ ci. Zadaniem CA jest wydawanie i elektroniczne publikowa­ nie certyfikatów kluczy publicznych oraz - jeśli to konieczne - ich unieważnianie. Dopuszcza się stosowanie różnych al­ gorytmów szyfrowania asymetrycznego, obecnie często sto­ sowanym jest algorytm RSA. © A © (Connection Admission Control) - zestaw dzia­ łań kontrolnych sieci transportowej ATM, podejmowanych przez jej węzły w fazie przyjmowania indywidualnych zgło­ szeń do współpracy z siecią ATM. Polegają one na negocja­ cji z użytkownikiem parametrów transmisji wirtualnej przed uzyskaniem dostępu do sieci (i renegocjacji tych parame­ trów w trakcie transm isji), co skutkuje zaakceptowaniem zgłoszenia CAC bądź ograniczeniem żądanego pasma transmisji, o które występuje użytkownik, bądź całkowitym odrzuceniem zgłoszenia.

c a c h e - buforowa pamięć podręczna o dostępie swo­ bodnym RAM bądź wydzielony fragment pamięci RAM przeznaczone do tymczasowego przechowywania nadcho­ dzących lub ostatnio odebranych danych. Zainstalowana w komputerach stacji roboczych przyspiesza działanie pro­ cesora - zwłaszcza jeśii często potrzebuje on tych samych danych do przetwarzania. Zainstalowana w serwerach, ser­ werach webowych i zewnętrznych pamięciach dyskowych skraca czas dostępu do często używanych bloków danych (plików informacji, stron WWW). Dwa tryby pracy pamięci buforowej RAM typu Cache 2 cache 2

cache 2

b) obsługa pam ięci RAM w trybie pracy W R ITE THROUGH (dwukanałowym )

a) obsługa pam ięci RAM w trybie pracy W R ITE T HRO UG H

P ro c e s o r r

B

P a m ię ć R A M

¿ < ui *8

(c a ch e )

Szyna

i informacyjna¡ ir Rozkazy lub dane wejścia i w yjścia

dane w yjściowe

Dzkazyk dane wejscit

© A ® (Computer A id ed Design) - wspomagane kom­ puterowo projektowanie dowolnych konstrukcji inżynier­ skich, używające specjalistycznego oprogramowania CAD do opisywania obiektów fizycznych. Oprogramowanie CAD

37

I

c >>c

leksykon teleinformatyka

stanowi efektywne narzędzie do tworzenia, edycji, przecho­ wywania i przesyłania rysunków technicznych obiektów trój­ wymiarowych, z możliwością ich wymiarowania i normalizo­ wania zgodnie z przyjętymi standardami konstrukcyjnymi.

automatycznie lub kojarzone komputerowo we fragm en­ tach dialogowych przez agentów firmy, co wielokrotnie zwiększa liczbę równocześnie zawieranych tra n sa kcji i skraca czas ich trwania.

c a l l b a c k - usługa połączenia zwrotnego, stosowana do

C A P (Carrierless A m plitudę a n d P base M odulation ) - efektywny sposób dwuwymiarowego kodowa­

automatycznego odwrócenia kierunku transmisji w sieciach cyfrowych i telekom unikacyjnych. Usługa ta ma dwie odmiany: o zestawienie łącza transmisji danych przez system za­ rządzania siecią do abonenta wyrażającego chęć współpra­ cy z siecią i korzystania z zasobów sieciowych. Obowiązko­ wa procedura powtórnego wywołania abonenta zdalnego, po uprzednim sprawdzeniu jego tożsamości i praw dostępu; o wykonanie zestawienia połączenia rozmownego przez operatora lub zdalnego autooperatora na koszt abo­ nenta inicjującego rozmowę, ale według stawek taryfikacyj­ nych obowiązujących w kraju docelowym. Usługa callback wykorzystuje różnice w taryfach między krajem abonenta a krajem docelowym oraz okresowe różnice w zniżkach tary­ fowych (dzienna, nocna), umożliwiając przeprowadzanie rozmów po znacznie niższych kosztach.

nia am plitudy i fazy sygnału nośnego, stosowany w szyb­ kich i szerokopasmowych sieciach transm isyjnych (HDSL, ADSL, in.) - zbliżony do m odulacji kwadraturowej. Do ko­ dowania wykorzystuje się dwa ortogonalne ciągi sym boli (wzajemnie nie interferujące, a więc rozpoznawalne przy odbiorze) przetwarzane przez dwa filtry cyfrowe (współfazowy i kwadraturowy). Najczęściej stosowane rozwiązania obejm ują wersje CAP 6 4 lub CAP 128, stanowiące alter­ natywę w odniesieniu do kodowania liniowego typu DMT stosowanego w szerokopasmowych transm isjach asyme­ trycznych ADSL Skuteczne modulacje z kodowaniem 2B1Q, CAP i DMT K O D O W A N IE

Organizacja systemu CALL CENTER

AC D (Automatic C oll Distribution) I IVR (Interactive Voico Rospanse) I CTI (Computer Tolephony Integration)! VIP (Vary Im portant Parson)

S e rw e r '-.TI

• znana jako 4PAM (A-lovel

Pulse Am plitudę M odulation)

• kodowanio dwócti symboli binarnych (duobity informacji) • cztery poziomy napięcia

and P lioso Modulation)

wiole punklbw konstelacji (16, 64, 256) kodowanio dwuwymiarowo (nośne ortogonalne)

czy transmisja dźwięku i obrazu w przekazach telewizyjnych w czasie rzeczywistym. C IS C (Converged Branch Exchange) konwergentne centralki abonenckie, działają­ ce jako inteligentne przełącznice pakietowe w środowisku sieci LAN, łącznie z ofertą funkcji tradycyjnej centralki PABX (PBX). W zależności od zakresu zaimplementowanych aplikacji gło­ su z danymi usługi CBX mogą być różnorodne, okresowo aktualizowane, całkowicie wymie­ niane lub programowo modernizowane w mia­ rę zmiany profilu przedsiębiorstwa.

dowa pojemność 650 MB zapisana z kodem nadmiarowym EFM (Eight to Fourteen Modu­ lation), umożliwia rejestrację i odtwarzanie ścieżki dźwiękowej o czasie 74 min przy szyb­ kości odczytu 150 kB /s - oznaczanej jako krotność lx .

Centrala abonencka IP Alcatel OmniPCX 4 400

©<5[BS ( C ali Completion to Basy Subscriber) - je d ­ na z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfro­ wej ISDN, polegająca na możliwości ponownego autom a­ tycznego zestawienia połączenia, gdy tylko wywoływana li­ nia się zwolni (oddzwonienie automatyczne). © C S ? (Common Channel Signalling System 7) standard sygnalizacji sieciowej SS7 przeznaczony głównie dla komunikowania się przez łącza ISDN. Sygnalizacja sto­ sowana również w łączach miedzycentralowych, umożliwia realizację zaawansowanych usług sieciowych.

C a li C e n t e r - komputerowy system kompleksowej obsługi telefonicznej klienta zgłaszającego się do centrali teleinformatycznej, polegający na ofercie szeregu usług realizowanych do tej pory przez operatora lokalnej centra­ li telefonicznej. Dialog człow iek-kom puterjest wspom aga­ ny wieloma podsystemami: automatycznej dystrybucji wy­ wołań ACD, rozpoznawania i syntezy mowy IVR, przetwa­ rzania wiadomości słownych w telefonii komputerowej CTI, w ielorakiej identyfikacji abonenta (również za pomocą kart płatniczych) - zastępując bezpośredni kontakt klienta ze sprzedawcą produktów, inform acji i usług - przez telefo­ nistkę komputerową. Transakcje mogą być dokonywane

leksykon teleinformatyka C > > > C

M odulation)

wielo podnośnych kodowanie kilku symboli na każdej nośnej

C A T O - > f © f le m z ja i Ik a to ilo w a C Ä T O

©E> (Compact Disc) - poliwęglanowy krążek kompakto­ wy o grubości 1,2 mm i średnicy 12 cm (4 ,7 ” ), a także o zmniejszonej średnicy do 8 cm, przeznaczony do odtwa­ rzania muzyki lub danych cyfrowych. Z powodu wielu odmiennych technologii wykonania i różnych zastosowań dyski optyczne CD nazywane są: CD-ROM, CD-R0M/XA, CD-DA, CD-I, CD-PD, CD-E, CD-R, CD-RW, CD-RAM. Budowa fizyczna krążka dysku CD

C B D S (Connectionless B road b an d D ata Service) - zaakceptowana i rozpowszechniana przez ETSI kompletna architektura bezpołączeniowych przekazów pakietowych o strukturze podobnej do SMDS, implementująca usługi ATM w środowisku pakietowym. CIBBS (Constant B it Rate) - jedna z pięciu klas rucho­ wych dostarczających usługi w sieci ATM (ABR, CBR, GFR, UBR, VBR). Klasa CBR odnosi się do usług izochronicznych charakteryzujących się stałym, dokładnie ustalonym i gwa­ rantowanym zapotrzebowaniem na pasmo w łączach ATM. Wskaźnik CBR je st przydatny podczas serwowania usług, takich jak: emulacja łączy, transmisja głosu bez kompresji

C D - I (CD Interactive) - kompaktowy dysk optyczny CD o nietypowej rejestracji danych, stosow any do interaktyw nego odtwarzania obrazów z wykorzystaniem tra ­ dycyjnego odbiornika domowego TV (gry te ­ lewizyjne).

£ ® -[i3 (CD Recordable) - najprostsza technologia (Phi­ lips) jednostronnego i jednorazowego zapisu dysków CD-ROM przeznaczonych wyłącznie do wielokrotnego odtwarzania informacji. Stosowany je st też termin jednora­ zowego zapisu CD-WORM (CD Write Once Read Many). Czas przechowywania informacji ok. 8 lat. Struktura dysku optycznego CD-R

o w e k p ro w a d zą cy pro m ie ń lasera

© D - R O M (CD R ead Only Memory) - dyski optyczne CD przeznaczone wyłącznie do odczytu zarejestrowanej na nich informacji. Współczesne napędy handlowe osiągają 40-krotną (4 0 x ) szybkość odczytu w stosunku do podsta­ wowej szybkości 150 kB/s, czyli 6 M B /s - przy pojemności użytkowej 6 5 0 -6 8 0 MB. Pierwsze napędy o szybkości od­ czytu 100x pojawiły się w 2 0 0 0 r.

(CD Rew ritable) - standard zapisu dysków CD, określany wcześniej jako kasowalne CD-E (Erasable), umożliwiający wielokrotny zapis i odczyt danych rejestrowa­ nych na krążkach optycznych. Czas przechowywania infor­ macji 3 0 -5 0 lat. C B - I M (CD D igital Audio) - standardowy dysk optyczny CD z cyfrowym zapisem dźwięku wg specyfikacji Read Book, także nazwa napędu w tej technologii; standar­

C O D S (Copper D istribu ted D ata Interface) odmiana pierścieniowej technologii FDDI, której istotą jest

c»>c

stosowanie takich samych protokołów jak w okablowaniu optycznym, ale opierających się na miedzianej infrastruktu­ rze kablowej (kabel skrętkowy kat. 5), również na przepływ­ ności 100 M b/s. Do zapewnienia wysokiego poziomu nie­ zawodności w CDDI stosuje się topologię podwójnego pier­ ścienia, a maks. odległość między stacją sieciową i koncen­ tratorem wynosi 100 m. Oficjalna nazwa standardu brzmi: TP PDM (Twisted Pair Physical Medium Depended) lub TP DDI {Twisted Pair Distributed Data Interface). C D 1V IA ( Code Division M ultiple Access) - dostęp wielokrotny z kodowym rozdziałem sygnałów, zapewniają­ cy każdemu użytkownikowi przez cały czas sesji pełne pa­ smo medium transmisyjnego, przy czym sygnały są prze­ mieszane zarówno w dziedzinie czasu, ja k i w dziedzinie częstotliwości. Do najbardziej znanych sposobów kodowa­ nia należą: rozpraszanie bezpośrednie CDMA-DS (Direct Sequence), skakanie po częstotliwościach CDMA-FH (Fre­ quency Hopping) oraz skakanie w edług czasu CDMA-TH (Time Hopping). Popularność zyskały jedynie dwa syste­ my: IS-95 (1,23 MHz) oraz szerokopasmowy system CD­ MA (5 MHz), natom iast najnowszą propozycją je st bardziej złożony system MC-CDMA (Multicode), stanowiący po­ m ost między istniejącymi systemami CDMA a przyszłymi systemami PCS. c n ta a S © © ® - szerokopasmowy system radiowej łączno­ ści szerokopasmowej z rozpraszaniem kodowym CDMA, bę­ dący bezpośrednim następcą amerykańskiego systemu ko­ mórkowego cdmaOne (standard TIA/EIA 95). Zapewnia szeroki zakres przepływności, od 9,6 k b /s (cdmaOne) do 2 M b/s, i wielostrefowe pokrycie radiowe: pikokomórki do 50 m, mikrokomórki 1 km, makrokomórki do 35 km i megakomórki powyżej 35 km. Maks. szybkość przemieszczania się stacji ruchomej MS - 500 km /h. c d l m a ® i e (IS -9 5 ) - jeden z bardziej popularnych cyfro­ wych systemów komórkowych drugiej generacji (2G) zw ielodostępem kodowym CDMA (zgodny ze standardem IS95) - nadal stosowany w obu Amerykach, Hongkongu, Ko­ rei i Japonii. Stanowi konkurencyjne rozwiązanie w stosun­ ku do systemu GSM. C IU P © (Cellular D igital Packet D ata) - pakietowa sieć komórkowa przeznaczona do transmisji danych cyfro­ wych, funkcjonująca jako platforma nakładkowa na infra­ strukturze telefonii analogowej AMPS (USA). Platforma CDPD o architekturze podobnej do AMPS użytkuje (od 1994 r.) wydzielone dla niej z sieci analogowej kanały (pa­

40

trowany leksykon teleinformatyka C > > > C

leksykon teleinformatyka smo 30 kHz) bądź kanały rozmowne, które nie są chwilowo zajęte do prowadzenia rozmowy w sieci komórkowej. Inter­ fejs radiowy sieci CDPD zapewnia szybkość transmisji da­ nych do 19,2 kb /s, chociaż kolizje i zaniki w kanale zmniej­ szają jej efektywność. Dostęp terminali ruchomych do ka­ nału radiowego jest oparty na protokole DSMA - podobnym w funkcjach do CSMA/CD. CDPD obsługuje transmisje da­ nych dla: poczty elektronicznej, śledzenia pojazdów trans­ portowych, kontroli stanu magazynów, alarmów, weryfikacji kart kredytowych, powiadomień o kradzieżach i dostępu pakietowego do publicznych baz danych. Maks. wielkość pakietu - 64 bity. G © S L (Consumer D igital Subscriber Line) - naj­ nowsza forma powszechnego asymetrycznego dostępu „ostatniej m ili’’, lansowana od niedawna jako Lite DSL, przewidywana dla klientów o umiarkowanych potrzebach komunikacyjnych. W CDSL maks. szybkość transmisji w dół do abonenta wynosi 1 M b /s, natom iast w kanale zwrotnym od użytkownika nie przekracza 128 kb/s. (BDW (Cell D elay Variation) - imienne opóźnienie ko­ mórek w sieciach ATM, wynikające z ograniczonych właści­ wości czasowych komutatorów i przełączników, a także cza­ sów obsługi i propagacji pakietów (komórek). C H L IP ( Code E xcited L in ear Prediction) - jedna z wersji skutecznego kodowania predykcyjnego klasy LPC (LinearPrediction Coding) dla sygnałów mowy, stosowane­ go w telefonii bezprzewodowej GSM. Istotą kodowania jest kwantyzacja wektorowa kolejnych próbek sygnału mowy 0 czasie trwania ok. 2 0 ms każda i ich kojarzenie (przez po­ równywanie wg określonego kryterium) z innymi ciągami próbek, uprzednio zapisanych w słowniku kwantyzatora. Kodowanie CELP, realizowane zazwyczaj programowo przez wyspecjalizowany mikroprocesor, generuje cyfrowy stru­ mień mowy z szybkością 8 -9 ,6 kb/s. « s e m íra D a c y f r o w a - urządzenie do realizacji połą­ czeń między abonentam i telekom unikacyjnej sieci roz­ mownej, oparte na przełączaniu inform acji przesyłanych w pakietach (zam iast dotychczasowego komutowania łą ­ czy). Odpowiednio skompresowany głos podzielony na pa­ kiety je s t uzupełniany o adres użytkownika końcowego 1transm itowany przez dowolną sieć pakietową jako datagramy inform acji. Urządzenie odbiorcze identyfikuje tak zaadresowane pakiety, ustawia je we właściwej kolejności (jeśli je st to możliwe), uzupełnia brakujące pakiety ciszą i prowadzi odpow iednią dekompresję z postaci cyfrowej na

analogową z wygładzaniem dźwięku - zapewniając w ten sposób w łaściw ą wyrazistość mowy. Głos zamieniony w kodekach głosowych (standard G.723.1) na postać cy­ frową można traktować na równi z każdym innym pakieto­ wym przekazem danych, pod warunkiem, że je s t przesyła­ ny w czasie rzeczywistym - co nadai wcale nie je s t prostym zagadnieniem. © e n î t a l a t e l e f o n i c z n a (analogowa) - urządzenie do realizacji połączeń rozległych z analogowym przekazem głosu (usługi POTS) przez linie telefoniczne. Ze względu na techniczne ograniczenia maks. pojemności numerów abo­ nenckich NN i łączy międzycentralowych do ok. 10 tys. linii w jednym węźle komutacyjnym, nadal istnieje podział funk­ cjonalny central analogowych na: abonenckie (wewnętrzna obsługa budynków), lokalne (miejskie, miejscowe), tande­ mowe (tranzytujące połączenia w sieci strefowej), między­ miastowe, międzynarodowe (tranzytujące połączenia między siecią krajową i międzynarodową) oraz międzynaro­ dowe tranzytowe (między sieciami międzynarodowymi). Są zastępowane przekazem pakietowym za pośrednictwem central serwerowych. G e m tir e x - usługa telekomunikacyjna realizująca funkcję centrali abonenckiej PABX w publicznej centrali telefonicz­ nej CM lub publicznym systemie komutacji PSTN. Wewnę­ trzne połączenia abonenckie w przedsiębiorstwie są auto­ matycznie przekierowywane do centrali publicznej, tam komutowane i zawracane do przedsiębiorstwa lub na inne uprzednio uzgodnione numery lub grupy abonentów, znaj­ dujących się w innym obszarze numeracyjnym. Usługa Centrex zapewnia: skrócony plan numeracji, prywatną num erację abonentów, indywidualne program owanie i przekierowanie wywołań, a przede wszystkim obniżoną lub skasowaną taryfikację między numerami wewnętrznymi.

C e m iro m n c s - najprostszy, jednokierunkowy i naprze­ mienny interfejs równoległy działający z naprzemiennym po­ twierdzeniem typu handshaking; stosowany typowo do przy­ łączania urządzeń zewnętrznych do komputerów klasy PC (drukarki, plotery), ma maks. zasięg kilku metrów, przy nie­ wielkiej szybkości przekazu sięgającej kilkudziesięciu kb/s. C 1 P T (European Conference o f Posts a n d Tele­ communications) - europejskie stowarzyszenie koordy­ nujące działalność 26 europejskich instytucji i krajowych administracji pocztowo-telekomunikacyjnych. Określa i ko­ ordynuje działalność operatorów sieci telekom unikacyj­ nych, zajmuje się także standaryzacją łączy międzynarodo­ wych w krajach europejskich. W 1988 r. ze stowarzyszenia został wydzielony instytut normalizacyjny ETSI, zajmujący się standaryzacją w dziedzinie telekomunikacji. © e r t y f ilk a t - elektroniczne poświadczenie (klucz cyfro­ wy), za pomocą którego dane służące do weryfikacji podpi­ su są przyporządkowane ściśle określonej osobie (składają­ cej podpis elektroniczny) i potwierdzają je j tożsamość; umożliwia także weryfikowanie tożsamości użytkownika, który loguje się na chronionym serwerze. Serwer taki ma obligatoryjnie własny certyfikat, dzięki któremu korzystający z jego usług mogą upewnić się, że łączą się z oryginalnym serwerem, a nie jego atrapą specjalnie przygotowaną do nielegalnego zdobywania informacji, numerów kart kredy­ towych czy kont bankowych. Certyfikatów można używać za­ m iast numerów kart kredytowych podczas zakupów za po­ średnictwem sieci. Certyfikaty wydaje godny zaufania, spe­ cjalny urząd (CA), który sam weryfikuje swoimi kanałami i w zaszyfrowany sposób informacje o swoich klientach oraz odpowiada za wiarygodność tych danych. Schemat zarządzania certyfikatami

Działanie usługi Centrex w sieci publicznej

p ry w a tn y

• • • •

je dnolity system numeracji abonentów uproszczone wybieranie (skrócone) obniżone lub uproszczone taryfy wewnątrz obszaru Centrex wydzielenie uprawnionych num erów z sieci usług publicznych PSTN

C F (Calling Forw arding ) - grupa usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, polegająca na przekierowaniu realizowanych połączeń rozmownych przez

c>»c

rowany leksykon teleinformatyka

sieć na inne numery końcowe. W grupie tej wyróżnia się trzy sposoby przekierowania połączeń: o CFB (CFBusy ) - przekierowanie na inny ustalony nu­ mer w przypadku zajęcia numeru abonenta docelowego, o CFNR (CFNo Replay) - przekierowanie wywołań w sy­ tuacji braku odpowiedzi (abonent nie zgłasza się), o CFU (CF Unconditional) - bezwarunkowe przekiero­ wanie na inny numer wszystkich wywołań skierowanych do abonenta docelowego. © F S (■Cluster File System) - technika grupowania (clustering) serwerów lub węzłów sieci w klastry, w celu unika­ nia przestojów w dostępie do zasobów sieciowych (głównie internetowych). W węzłach takiej grupy (klastrach) system CFS zapewnia dostęp do wszystkich aplikacji, zbiorów i urządzeń. C © 0 ( Common G atew ay Interface ) - prosty język programowania (język skryptowy), stanowiący pomost mię­ dzy przeglądarką a serwerem, umożliwiający programom bądź współuczestniczącym stronom komunikację z serwe­ rami WWW. Działanie programu wymaga specjalnego skryptu lub pliku wykonywalnego, do którego przekazuje się parametry określające sposób tworzenia strony webowej. Aplikacja CGI rezydująca na serwerze spełnia funkcję tłu ­ macza plików (dynamicznych stron FITML) po stronie serwe­ ra, przed wysłaniem wyniku przetwarzania do przeglądarki klienta. Jednym z popularniejszych języków przeznaczonych do tworzenia skryptów CGI jest Perl.

nych. Format CIF (2 2 8 linii x 352 punkty w linii) jest silnie związany ze standardem kompresji H.261 stosowanym w przekazach multimedialnych. ©OFS (Common Internet File System) - system roz­ proszonych plików i urządzeń drukujących używany przez sieci firmowe (Microsoft), w szczególności przez sieci pracu­ jące pod systemem operacyjnym Windows NT i korzystają­ ce z protokołu TCP/IP. Zapewnia obsługę przez Internet peł­ nego zbioru funkcji sieciowego systemu operacyjnego opar­ tego na architekturze klient/serwer, w tym kolejkowanie drukarek, blokowanie plików i administrowanie. © Iffil (Common Inform ation Model) - spójny sposób zarządzania siecią korporacyjną, wykorzystujący technikę webową i opisujący zasady pracy aplikacji opartych na mo­ delu obiektowym. Specyfikacja aplikacyjna CIM operuje w kliku warstwach, pozwala opisywać zdarzenia w sieci i udostępniać je na konsoli zarządzania. Opisanym i zarzą­ dzanym przez CIM obiektem może być każde urządzenie za­ instalowane w sieci: komputer PC, serwer, drukarka, moSystem zarządzania oparty na technologii webowej

©OP (Common hiterm ediate Format) - jeden ze standardów określających fo rm a t obrazu, stosowany w przekazach wideofonicznych (ISDN), również telewizyj­

42

dem czy węzeł, ja k też inne urządzenia sieci komunikacyj­ nej, takie jak: przełącznik, hub czy ruter. ©MS/SIP* (Common M anagem ent Inform ation Pro­ tocol) - alternatywne rozwiązanie zarządzania siecią dla powszechnie używanego protokołu SNMP. CDU (Com m itted Inform ation Rate) - uzgodniony wskaźnik przydziału minimalnego pasma komunikacyjnego wynegocjowany z operatorem, stosowany w sieciach pakie­ towych Frame Relay do określenia wymaganej zajętości ka­ nału transmisyjnego iub wirtualnego. Stanowi w istocie gwarantowaną przepływność m inim alną łącza, oferowaną przez operatora użytkownikowi sieci Frame Relay. Wielkość CIR (po jednym dla każdego kierunku) jest wstępnie nego­ cjowana między użytkownikiem a usługodawcą i nie powin­ na ulegać zmianie w trakcie sesji połączeniowej. Sumarycz­ na wartość wynegocjowanych wskaźników CIR, dla różnych aplikacji i wielu użytkowników korzystających z tego same­ go kanału transmisyjnego, nie może przekroczyć dostępnej średniej szerokości pasma oferowanej przez dane medium transmisyjne. CIR - negocjowany wskaźnik przydziału pasma

E k s tra n e t z a r z ą d z a n ia a

W itry n y ___ w e bo w e p ro d u cen tów

c h i m (ćw ie rka n ie ) - wysoce negatywne zjawisko migo­ tania obserwowane podczas modulacji fal radiowych, mi­ krofal oraz fal optycznych w światłowodach. Powoduje znie­ kształcanie generowanych sygnałów świetlnych w modula­ torach promienia laserowego i utrudnia uzyskiwanie czystej modulacji natężenia iub fazy sygnału optycznego w wiązce laserowej. Zjawisko to jest też świadomie używane jako wewnątrzimpulsowa modulacja częstotliwości - umożliwiająca kompresję szerokości pasma. ffliemBiń E t h e r n e t (thin Ethernet) - system okablo­ wania komputerowego wykorzystujący cienki, elastyczny kabel koncentryczny (średnica ok. 5 mm, 50 O.), stosowa­ ny powszechnie w sieciach lokalnych Ethernet 10Base-2 do łączenia węzłów i stacji roboczych.

leksykon teleinformatyka C > > > C

O S © (Complex Instruction Set Computer) - silny procesor rozpoznający i realizujący pełną listę (2 0 0 -3 0 0 instrukcji) rozkazówjęzyka asemblerowego. Procesory CISC są stosowane w wieloprocesorowych komputerach multi­ medialnych do analizy tekstowej i zintegrowanego przetwa­ rzania obrazu i dźwięku. Prostą i tanią odmianą tych ukła­ dów są procesory RISC o ograniczonej liczbie rozkazów do 128 komend asemblerowych, używanych powszechnie w stacjach roboczych.

Z a rzą d za n o e le m e n ty

G O P (Calling Line Identification Presentation) jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cy­ frowej ISDN, polegająca na prezentacji na własnym apara­ cie telefonicznym numeru abonenta wywołującego połącze­ nie. Odwołanie prezentacji dokonuje się usługą CUR. © L D P (Calling Line Identification Restriction) jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cy­ frowej ISDN, polegająca na blokadzie prezentacji numeru abonenta wywołującego połączenia. Usługa o funkcji od­ wrotnej do CUP. © L P (Cell Loss Ratio) - miara strat komórek w sieciach transportowych (ATM), powstałych w wyniku ich odrzucania w węzłach z powodu natłoku w sieci. Współczynnik CLR jest definiowany jako stosunek liczby komórek utraconych do całkowitej liczby komórek wysłanych przez źródło sygnału w określonym czasie. ©M1DP (Common M anagem ent Inform ation Pro­ tocol) - wspólny protokół zarządzania siecią oparty na mo­ delu ISO/OSI, szczególnie przydatny do współpracy z pu­ bliczną, komutowaną siecią telefoniczną. Służy przede wszystkim do zarządzania siecią publiczną PSTN dla właści­ wego formatowania przesyłanych wiadomości między pro­ gramami zbierającymi dane przez Internet. Oprócz funkcji zarządzania (podobnie ja k czyni to SNMP) protokół CIMP może prowadzić obsługę rozliczeń, wykrywanie awarii oraz sterowanie wydajnością i bezpieczeństwem sieci.

W itryny 'j w e b o w e 'ug o da w có w

S e rw e r za rzą dza nia

T ü b in riÿ p ro to kó ł

waną w bazie danych systemu usługowego. Zestawiane po­ łączenia przychodzące i wychodzące z systemu Cali Center powodują automatycznie przywołanie z bazy danych infor­ macji o kliencie.

©LD (Calling L ine Identity) - funkcja programowego wspomagania agentów działających w centrum usługowym typu Cali Center, polegająca na kojarzeniu numeru abonen­ ta wywołującego z informacją o nim, uprzednio zarejestro­

© M S (Converted N etw ork Services) - usługa sieci konwergentnej obejmująca łączny przekaz przez jedno me­ dium transmisyjne sygnałów głosu, obrazu i danych. Wiele aplikacji CNS stanowi podstawę dla rozwijania łączności globalnej trzeciej generacji (3G). © ® B ® L (Common Business-Oriented Language) język programowania wysokiego poziomu z początku lat sześćdziesiątych, używany głównie do przetwarzania da­ nych środowiska ekonomicznego i różnorodnych baz da­ nych, prowadzonych na dużych komputerach mainframe. ©©IFESSUJ (Coded Orthogonal Frequency Division M ultiplexing) - sposób kodowania sygnałów cyfrowych

c>»c

leksykon teleinformatyka

przez ortogonalne zwielokrotnienie z podziałem Działanie systemu Contact Center częstotliwości, stosowany w radiofonii cyfrowej P R Z E D S IĘ B IO R S T W O OPERATO RZY (DAB) i telewizji cyfrowej (DVB). Polega na równo­ CENTRU M K O NTAKTO W E AGENCI BAZY DANYCH KLIENTÓW ległej transm isji sygnałów cyfrowych o dużej prze­ pływności z podziałem w idm a na podkanały, w których transmisja przebiega z mniejszą szybko­ ścią. Ortogonalne nakładanie się pasm, przeplot czasowy i częstotliwościowy (kodowanie splotowe) powodują wysoką odporność przekazów na propa­ gację wielodrogową, szczególnie atrakcyjną dla odbiorców znajdujących się w ruchu. Istotną ce­ chą kodowania COFDM je s t możliwość tworzenia jednoczęstotliwościowej sieci synchronicznej bez zaników sygnału - dla wielu jednocześnie pracują­ cych nadajników radiowych (na tej samej częstotli­ € a m ta c t (Semites’- zintegrowany z Internetem kompute­ wości), ze wzmocnieniem w ograniczonym zakresie sygna­ rowy ośrodek kontaktów firmy (usługowej, marketingowej lub łów pochodzących z różnych źródeł. Pozwala to na stosowa­ produkcyjnej) z klientami, którego zasadniczym celem jest nie mniejszych mocy nadawczych przy stosunkowo wysokiej zmniejszenie fluktuacji własnych klientów i pozyskanie no­ efektywności widmowej (1,6-2 b/s/H z). wych przez usprawnienie oferty usługowej i redukcję kosztów akwizycji. Umożliwia interakcyjne rozszerzenie funkcji ofero­ c o l l a p s e d b a c k b o n le - kampusowa lub budynkowa wanych do tej pory przez ośrodki usługowe typu Call Centers architektura sieciowa starszego typu, w której wszystkie - przetwarzające jedynie połączenia telefoniczne. Contact segmenty sieci komputerowej są połączone przez jedno Center tworzą agenci współdziałający z klientami zgodnie centralnie usytuowane urządzenie intersieciowe (hub, prze­ z firmową strategią marketingu i sprzedaży, wykorzystując do łącznik, ruter). tego media komunikacyjne: telefon, faks, komputer, pocztę elektroniczną, Internet, VoIP, przekaz wizyjny, protokół WAP © © L P (Connected Line Identification Presenta­ oraz kontakty bezpośrednie. Najnowszą propozycją są wirtu­ tion) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom alne ośrodki Contact Center, w których agenci obsługują sieci ISDN, polegająca na prezentacji na aparacie telefo­ przez Internet połączenia i zapytania klientów z dowolnego nicznym numeru abonenta osiągniętego (wywoływanego). miejsca sieci (np. z domu). Takie rozwiązanie, oprócz zwięk­ COLP umożliwia uzyskanie potwierdzenia, czy oczekiwane szenia wydajności systemu, umożliwia rekrutację agentów przez abonenta połączenie zostało zestawione poprawnie, z różnych miejsc na świecie i urzeczywistnia wizję globalnego oraz wskaże również kolejny numer, jeśli wywołany abonent rynku elektronicznego - gdzie transakcje prowadzi się nieza­ automatycznie przekierował przychodzące do niego połą­ leżnie od godzin pracy i położenia geograficznego. czenie. Jest także używana w mechanizmach oddzwaniania callback przez serwer dostępowy, po uprzednim zweryfiko­ waniu numeru abonenta inicjującego. ©©LOS (Connected Line Identification Restric­ tion) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), blokująca prezentację numeru przyłączonego abonenta. W wyniku zadziałania COLR abo­ nent nie dowie się, zjakim numerem nastąpiło połączenie. © ® E ł!l[F /3 P T ¥ ( Conference, 5-rd Party) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), umożliwiająca zestawianie połączeń telekonferencyjnych (dla więcej niż dwóch abonentów).

44

c o o k a ® s - aplikacja sieciowa implementowana na ser­ werach i umożliwiająca śledzenie kolejności sesji przeglą­ darki webowej generowanych przez pojedynczego użytPrzeglądarka z mechanizmem cookies

: kownika systemu. Sposób na utrzymanie związków przy­ czynowo-skutkowych między poszczególnymi kolejnymi zleceniami, przez magazynowanie w serwerze niewielkich (do 4 kB) porcji danych (cookies). Wielkość pamięci coo­ kies zależy od przeglądarki, w Netscape do 3 0 0 cookies. ©©[RïSjA (Common Object Request B roker Archi­ tecture) - uniwersalna specyfikacja zarządzania, definiują­ ca zbiór usług zapewniających obiektom usługi transakcyj­ ne w środowisku heterogenicznym, infrastrukturę do zdal­ nej komunikacji między komponentami sieci i narzędzia do opisu interfejsu udostępnianego przez konkretny obiekt. CORBA 3.0 zajmuje się zarządzaniem obiektami na platfor­ mie międzysieciowej oraz transakcjami między obiektami znajdującymi się na różnych platformach komunikacyjnych. © [P I (Customer Premises Equipment) - ogólny ter­ min określający końcowe urządzenia telekomunikacyjne użytkownika sieci, lecz nie należące do operatora. Należą do nich telefony, komputery, abonenckie centralki telefo­ niczne (PABX) i inne urządzenia znajdujące się po stronie użytkownika pracującego w zasięgu konkretnej sieci telein­ formatycznej. © P 8 K (Continuous Phase Shift Keying) - rozszerzo­ na wersja kodowania sygnału binarnego z kluczowaniem fa ­ zy (PSK) - z zachowaniem jej ciągłości.

>>C

łania inform acji przez sieć teleinformatyczną. Polega na wyliczeniu w nadajniku toru transmisyjnego - wg ustalo­ nych algorytmów (wielomiany arytmetyczne m odulo-2) sekwencji bitów tworzących redundancję cykliczną CRC, stanowiącą sumę kontrolną (resztę z dzielenia w ielom ia­ nów) transmitowanego bloku. Obliczona sekwencja CRC, będąca zwykle kodem dwubajtowym , je s t dołączana na końcu przesyłanego bioku i transm itowana do odbiornika. Urządzenie odbiorcze przeprowadza obliczenia wg takiej sam ej procedury, lecz z uw zględnieniem sekw encji kontrolnej. W ynikiem przeprowadzonych obliczeń w odbiorniku, winna być określona z góry sekwencja (sa­ me zera), co sygnalizuje poprawny przebieg transm isji, w przeciwnym razie należy podjąć retransmisję uszkodzo­ nego bloku. Szesnastobitowa sekwencja kontrolna CRC umożliwia wykrywanie serii błędów o długości nie przekra­ czającej 16 bitów. ©PRJJ (Customer Relationship M anagement) komputerowy sposób zarządzania kontaktami z wieloma klientami jednocześnie, uważany obecnie za kluczowy ele­ ment strategii rozwijającego się przedsiębiorstwa. Wspo­ magany przez oprogramowanie zorientowane na personali­ zację sprzedaży, marketingu i ofertę usług dla klientów, ułatwia i rozszerza relacje handlowe przedsiębiorstwa z użytkownikami. Tradycyjna architektura systemów CRM obejmuje dwa kierunki: o przetwarzanie transakcyjne (CRM operacyjny) oraz

©PD (Computer to PA BX Interface ) —» D R /ll Rozwój systemów CRM GPEW (Cross Phase Modulation) - niepożądane zjawi­ sko skrośnej modulacji fazy pojawiające się we włóknie światłowodowym podczas jednoczesnej transmisji więcej niż jednego kanału optycznego (transmisje wielofalowe WDM) w pojedynczym włóknie. W wyniku wzajemnej modu­ lacji kanałów o wysokim natężeniu impulsów świetlnych skrośna modulacja fazy wywołuje przenik sygnałów między (wieloma) kanałami optycznymi. Ochroną przed powstawa­ niem szkodliwego zjawiska CPM w III oknie światłowodo­ wym je s t stosowanie włókna o niewielkiej (niezerowej) dys­ persji dodatniej bądź ujemnej w całym paśmie przenosze­ nia wzmacniaczy optycznych EDFA.

a)

a r c h it e k t u r a s y s te m u C R M O p e ra c y jn y C R M

© p s (charactersper second) - miara szybkości transmi­ sji wyrażana liczbą przesyłanych znaków (bajtów) w ciągu sekundy. ©In!© (Cyclic Redundancy Checking ) - powszechnie stosowana procedura sprawdzająca poprawność przesy­

A n a lity c z n y C R M

j

E R P /E R M

( B a c k O ffic e ) j

(^ a z a dany

i F R O N T O F F IC E jTTTTTTITJ»""^

^ K lie n c iJ

O b s łu g a i M a rk e tin g j S p rz e d a ż i k lie n ta I | 7

\

i

[^ ro d u W y j

O LA P

/

r~

K o n ta k ty z k lie n ta m i \ ^

„ O cena: ~ - w ydajność -a n a liz a ■zyskowność m a rk e tin ■sym ulacja gow a

( M o b ile O ffic e )

Inte rfe js z klie n te m

IN T E R N E T

S erw er

,'-v C

b)

a r c h it e k t u r a s y s te m u e -C R M O p e ra c y jn y C R M

t

;; G lo s

I

W eb

A n a lity c z n y C R M

t __

_ I

e -m a il

i

Faks

T e le fo n k o m ó rk o w y

In te ra kcyjn y ko n ta kt C R M z klie n te m

K o n ta k t o s o b is ty ;

C

>>C

r

leksykon teleinformatyka

® przetwarzanie analityczne (CRM analityczny) - spro­ wadzające się do wspomagania podejmowania decyzji. Najnowszą form ą zarządzania relacjami z klientem są systemy elektroniczne e-CRM, dotyczące zarządzania przez Internet. (S S M A (C arrier Sense M ultiple Access) - metoda wy­ krywania transmisji (nośnika inform acji) w medium trans­ portowym linii przez nasłuch sygnału nośnego, a także oznacza sposób dostępu wielu użytkowników do wspólnej sieci LAN o dowolnej topologii. Polega na sprawdzaniu (przed rozpoczęciem nadawania) stanu sygnałów w nośni­ ku kablowym. W celu uniknięcia konfliktów stosuje się je d ­ ną z dwóch metod dostępu: unikanie kolizji CSMA/CA lub wykrywanie kolizji CSMA/CD. Popularność zyskała jedynie metoda dostępu wielokrotnego z wykrywaniem kolizji CSMA/CD.

CSM A/CA (CSMA Collision Avoidance) - rzadko stosowana metoda dostępu w sieciach LAN z unikaniem ko­ lizji, gdzie każda stacja użytkownika przed rozpoczęciem nadawania prowadzi nasłuchiwanie linii i w chwili zidentyfi­ kowania ciszy sygnalizuje swój zamiar transmisji krótką ramką zgłoszenie nadawania, a następnie po odczekaniu transmituje swój pakiet. Pozostałe stacje po stwierdzeniu zgłoszenia przechodzą w stan oczekiwania na sygnał końca pakietu. W przypadku kolizji o dostęp do medium mogą ubiegać się tylko te stacje, które ją spowodowały - każda w innym, losowo ustalanym interwale czasowym. CSM A/CD (CSMA Collision Detection) - metoda dostępu wielokrotnego w sieciach LAN z wykrywaniem no­ śnej i detekcją kolizji, podstawowy sposób dostępu w sie­ ciach lokalnych Ethernet. W dostępie z wykrywaniem kolizji, stacja pizystępująca do nadawania wyczekuje ciszy w no­ śniku, a po jej detekcji wysyła swoje informacje nie przery­ wając nasłuchu linii. Stacja, która pierwsza wykryje kolizję, wysyła alarm w postaci tzw. jam m ing signal. W jego wyniku wszystkie aktywne stacje przerywają nadawanie na losowo wybrany okres, po którym transmisję wznawia stacja o loso­ wo najkrótszym okresie przerwy w nadawaniu. C S N (Circuit Switched Network) - ogólne określenie sieci telekomunikacyjnej z komutacją linii zorientowanej na transmisje połączeniowe. CTT (Cordless Telephony) - wiele znormalizowanych sy­ stemów telefonii bezprzewodowej - nazywanych również te ­ lefonią bezsznurową - działających w systemach analogo­

46

wych (pierwsza generacja - IG ) i cyfrowych systemach dru­ giej generacji (2G) oraz operujących zarówno w lokalnych pętlach abonenckich (domowe, zakładowe, branżowe), jak i systemach dostępu publicznego. Telefonia CT zezwala na realizację połączeń rozmownych w zasięgu do kilkuset me­ trów, między telefonem ruchomym MS a stacją bazową do­ łączoną do publicznej sieci telefonicznej PSTN lub centralki zakładowej PABX. Szereg standardów definiujących różne typy telefonii bezprzewodowej oznaczanych je st skrótami: CTO, CT1, CT2, CT3, a najnowsze rozwiązanie DECT zyskuje miano standardu paneuropejskiego. Największą popular­ ność zdobyły lokalne systemy bezprzewodowe CT2, CT3 i DECT. Telefonia bezsznurowa

OT5L (Cordless Telephony 1) - analogowy standard te ­ lefonii bezprzewodowej pierwszej generacji (IG ) działający w paśmie 900 MHz, zaakceptowany (od 1984 r.) przez większość krajów zachodnioeuropejskich. Pomimo kilku modyfikacji (CT 1 plus) zwiększających dwukrotnie liczbę kanałów (do 80 nośnych) został praktycznie wycofany z po­ wodu zawodności działania i braku bezpieczeństwa prowa­ dzonych rozmów. C T 2 (Cordless Telephony 2) - system cyfrowej telefonii bezprzewodowej drugiej generacji (2G), działający w stan­ dardzie radiowym CAI (Common Air Interface) - zdefiniowa­ nym (1989 r.) przez brytyjskie służby telekomunikacyjne. Opisany początkowo w normie MTP 1375 dla miejskich usług publicznych Telepoint został zatwierdzony przez ETSI (1991 r.) do szerszego stosowania w krajach europejskich. W standardzie CT2 używa się pasma o szerokości 4 MHz w przedziale częstotliwości 8 6 4 -8 6 8 MHz, umożliwiającym posadowienie 40 kanałów radiowych z odstępem 100 kHz. Każda nośna je st przyporządkowana na czas połączenia jednej parze abonentów, a strumień binarny (72 kb /s) transm ituje dane cyfrowe w trybie dupleksowym z podzia­ łem czasu (2 x 3 6 k b /s). Nowsza wersja (CT2 plus), wyposa­ żona w sygnalizację, umożliwia rejestrację abonenta w sta­

leksykon teleinformatyka C > > > C cji bazowej i w konsekwencji uzyskiwanie przez nią przycho­ dzących połączeń rozmownych. Obecnie zastępowany sy­ stemem bezprzewodowym DECT. G T 3 (Cordless Telephony 3) - standard dla cyfrowych systemów telefonii bezprzewodowej i centralek abonenc­ kich WPABX ( Wireless PABX), rozwijanych głównie w krajach skandynawskich (Ericsson) przed powstaniem europejskie­ go standardu DECT. Systemy oparte na systemie CT3 dzia­ łają na częstotliwości 8 6 2 -8 6 6 MHz, w trybie wielodostępu TDMA za pomocą 8 dupleksowych kanałów (łącznie 16) w ramce czasowej 16 ms. Pojedyncza komórka stacji bazo­ wej mieści 32 kanały rozmowne z kodowaniem sygnału mo­ wy metodą ADPCM. Centralki abonenckie standardu CT3 współpracują z tradycyjnymi centralkami publicznego użyt­ kowania, są jednak stopniowo wypierane przez nowsze sy­ stemy standardu DECT. Zastosowania: centralki domowe, centralki zakładowe WPBX i WPABX. CTD (Computer Telephony Intégration) - jedna z wielu aplikacji integrująca telefon sieci publicznej z kom­ puterem działającym w sieci LAN w celu tworzenia nowych zautomatyzowanych usług komercyjnych opartych na spe­ cjalizowanym serwerze i łączu cyfrowym CTI. Infrastruktura systemu CTI obejmuje: telefon (cyfrowy lub analogowy), sy­ stem komutacji PABX, publiczną sieć telefoniczną PSTN, sieć komputerową LAN, komputerową bazę danych, serwer CTI, term inal PC oraz dedykowane aplikacje dla wyspecja­ lizowanych usług - działające zarówno w komputerach ba­ zodanowych, ja k i systemach komutacyjnych. Podstawowe korzyści ze stosowania systemów CTI dotyczą: automatycz­ nego zarządzania połączeniami z platformy komputerowej, prowadzenia przez telefon dialogu człowiek-komputer, skrócenia czasu obsługi klientów, prowadzenia wywołań Aplikacja CTI, ACD i IVR w systemie Cali Center

telefonicznych (odbieranie, przekierowanie i filtrowanie rozmów) oraz personalizacji klientów. Zdarzenia, doku­ menty, tabele i obrazy omawiane w czasie rozmowy telefo­ nicznej między użytkownikami a agentami firm y usługowej są przywoływane z komputerowych baz danych, m onitoro­ wane na ekranie komputera, korygowane z klawiatury i mo­ gą być wymieniane w trakcie rozmowy między agentami fir­ my a użytkownikami. C TS (Clear to Send) - nazwa sygnału generowanego przez modem w stronę lokalnego komputera, wskazującego goto­ wość modemu do odbioru danych. Jeden z istotnych sygnałów sterujących standardowego złącza interfejsowego RS 232 C. C U ® (Closer User Group) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, umożliwiająca tworzenie grup użytkowników sieci o ograniczonym dostępie. C W (Cali Waiting) - jedna z usług dodatkowych ofero­ wanych klientom sieci cyfrowej ISDN, informująca abonen­ ta o połączeniu oczekującym, przychodzącym w trakcie rea­ lizacji innego połączenia rozmownego. Abonent może nowe połączenie podjąć - zawieszając poprzednie Gęśli są wolne dwa kanały B) - lub je odrzucić.

CyberCarriers - grupa operatorów sieciowych oferu­ jących połączenie szybkich sieci i usług ośrodków kompute­ rowych (w tym serwerów, pamięci masowych i transportu sieciowego) dostawcom usług aplikacyjnych (ASP), do­ stawcom usług internetowych (ISP) oraz firmom prowadzą­ cym komercyjne serwisy internetowe. Firmy te z kolei sprze­ dają usługi nowej generacji - takie ja k obsługa poczty elek­ tronicznej czy systemy e-commerce - przedsiębiorstwom i klientom indywidualnym. Firmy typu CyberCarrier łączą in­ ternetowe ośrodki komputerowe z szerokopasmo­ wymi światłowodowymi- sieciam i szkieletowymi i sieciami bezprzewodowymi. © y f r e w y s y g m a łł - sygnał o dyskretnej (niecią­ głej) zmianie stanu, a w teleinformatyce najczęściej reprezentujący wyłącznie jedną z dwóch wartości informacji notowanej w systemie dwójkowym (bi­ narnym): stan zera (0) i jedynki (1) logicznej. W me­ dium transportowym sygnał cyfrowy może fizycznie wywoływać zmianę amplitudy, częstotliwości lub fa ­ zy sygnału nośnej. ® y irta lla )4 ® ir © p ty e z m y - całkowicie optycz­ ne urządzenie spełniające funkcję m ultipleksera

4?

> >>D

r

leksykon teleinformatyka |

ADM dla promieni optycznych, z możliwością kierowania tych promieni do odpowiednich portów docelowych, Za­ stępuje dotychczasowe sprzęgacze optyczne i izolatory promieni świetlnych z typow ą tłum iennością wtrąceniową (w kierunku przewodzenia) rzędu 1 dB i tłum ieniem fal odbitej ok. 50 dB. cssx/fioflDEs EfflMflflkv E ar® G Em "^/© ia - terminal przeno­ śny do szybkiej identyfikacji, za pomocą widzialnego pro­ mienia światła (czerwonego) lub promieniowania podczer­ wieni, kodów kreskowych (paskowych) naniesionych trwale na produktach handlowych. Czytnik zapewnia szybką reje­ strację danych, dokonywanie inwentaryzacji, przenoszenie danych oraz odczyt z miejsc trudno dostępnych. Istnieje wiele wersji i rozwiązań technicznych dla różnych aplikacji, wśród których wyróżnia się: o czytniki piórowe - z przesuwaniem ręcznym, o czytniki szczelinowe - umieszczane w stałej odległo­ ści od płaszczyzny odczytu, o skanery ręczne CDD - z elementami światłoczułymi jak w kamerach video oraz o ręczne lub stacjonarne laserowe czytniki pistoletowe - w których wiązka światła nie ulega rozproszeniu i możliwy jest odczyt danych zarówno z bliska, ja k iż daleka.

d © A l i ( D igital A udio Broadcasting) - naziemna radiofonia cyfrowa przeznaczona do transmisji wielu sygna­ łów stereofonicznych o wysokiej jakości. Złożony sposób kodowania (COFDM) nadawanych sygnałów radiofonii

sygnały MUSICAM

Struktura kodowania radiofonii cyfrowej DAB " a y d O t , m u s IC A M PAD f

—

koder s p lo to w y -

M U S IC A M PAD

p rz e p lo t cz a s o w y — .—

■

koder p rz e p lo t — s p lo to w y — c z a s o w y

koder - _ § § S L _ * s k ra m b le r — s p lo to w y danych

p rz e p lo t czasow y

koder • s p lo to w y M US ICA M (M asking P alto m U niversal S ub bn nd In teg rated C o ding a n d M ultiplexin g) D AB (D igital R a dio B roodcasing)

48

cyfrowej określa trzy tryby pracy sygnałów DAB w różnych zakresach częstotliwości: o | - przeznaczony do transmisji ziemskiej na dużych obszarach w paśmie VHF, o II - do lokalnej emisji ziemskiej i mieszanej satelitarno-ziemskiej w pasmach VHF i L (1,5 GHz) oraz o lii - do emisji satelitarnej w zakresie do 3 GHz, zale­ cany również w telewizji kablowej. W systemie DAB każda nośna COFDM jest modulowana czterowartościowym sy­ gnałem różnicowym DQPSK, co umożliwia uzyskanie wyso­ kiej efektywności widmowej 2 b /s/H z, a po zastosowaniu kodowania splotowego efektywność ta wynosi 1,6 b/s/H z. W klasycznym systemie naziemnej radiofonii cyfrowej DAB w podstawowej konfiguracji transmituje się 6 programów stereofonicznych jednocześnie. Zakłócenie lub zanik selek­ tywny deformuje bity ze wszystkich programów, lecz dla każ­ dego programu cyfrowego są to pojedyncze b ity -ła tw o ko­ rygowane za pomocą odpowiednich kodów korekcyjnych. D A C (D u al A ttacbm ent Concentrator) - koncentra­ to r włączany do podwójnego pierścienia szybkiej lokalnej sieci optycznej FDDI lub miedzianej CDDI, czyli bezpośre­ dnio do podstawowego, ja k i dodatkowego pierścienia sie­ ci. Za pomocą koncentratora DAC są przyłączane do sieci wszystkie stacje robocze typu SAS. Podstawową zaletą ta ­ kiego podłączenia je st poprawna praca podwójnego pier­ ścienia FDDI, zarówno w przypadku uszkodzenia, ja k i po­ zbawienia zasilania dowolnej stacji roboczej. Jest to szcze­ gólnie istotne w sytuacji częstego i wielokrotnego włączania lub wyłączania stacji roboczych, którymi zwykle są kompu­ tery klasy PC lub sieciowe NC. « O a le to p n s (teletype ) - drukujący aparat telegraficzny pracujący w wydzielonej komutowanej sieci dalekopisowej według 5-bitowego alfabetu Baudota. Urządzenie, zwane rów­ nież teleksem, pracuje z szybkością 66 słów na minutę, przy szybkości modulacji 50 Bd w asynchronicznym trybie pracy. Obecnie są zastępowane faksami i faksmodemami, a także usługą poczty elektronicznej e-mail. OM,EWA (D em an d Assigned Multiple Access) - jeden ze sposobów wielodostępu abonenckiego z przydziałem kanału radiowego na żądanie. D A M P S (D igital A dvanced M obile Phone System ) - standard wąskopasmowej cyfrowej tele­ fonii komórkowej drugiej generacji (2G) używanej na terenie amerykańskim, bezpośredni następca analogowego systemu komórkowego AMPS.

u s tro w a n y

leksykon teleinformatyka D > > > D

nOaira© - informacja będąca przedmiotem rejestracjlbądź transmisji znaków, symboli lub sygnałów tworzących wiado­ mość. informacje generowane w typowych źródłach infor­ macji można arbitralnie traktować jako dane: o alfanumeryczne (tekstowe) - tworzące ciągi znaków alfabetycznych i numerycznych (teleks, e-mail, krótkie bi­ znesowe wiadomości SMS); o numeryczne - składające się wyłącznie z ciągów licz­ bowych, reprezentujących w jawnej lub zaszyfrowanej po­ staci wiadomości (biznes, finanse, konta bankowe); o logiczne - traktowane jako prawda lub fałsz, o graficzne - zawierające obrazy, zdjęcia, schematy i wykresy, które mogą być przekazywane za pośrednictwem telefaksów, faksmodemów i plików graficznych, o obiektów OLE oraz o binarne - najbardziej popularna postać stosowana w przekazach cyfrowych. DAGSiPA (Defence A dvan ced Research Project Agency)- agencja badawcza Departamentu Obrony USA, będąca inicjatorką i założycielką pierwszej rozległej sieci komputerowej ARPAnet (1972 r.) na potrzeby wojskowe, przekształconej później w ogólnodostępną globalną sieć Internet z protokołam i TCP/IP. DARPA jako pierwsza opra­ cowała zbiór protokołów zapewniających kom unikację między różnymi komputerami mainframe przyłączonymi do sieci WAN. D A S (D ual A ttacbm ent Station) - szczególny rodzaj stacji roboczych włączanych bezpośrednio do podwójnego pierścienia sieci FDDI za pośrednictwem dwóch portów (A i B), bez korzystania z koncentratora DAC. Każda stacja DAS umożliwia połączenie z pierścieniem zarówno podsta­ wowym, jak i dodatkowym. W przypadku uszkodzenia stacji DAS (także koncentratora DAC), obejściowy przełącznik optyczny OBS (Optical Bypass Switch), umieszczany od strony sieci FDDI, czyli przed stacją DAS, łączy bezpośre­ dnio obydwa pierścienie sieci, zapobiegając w ten sposób dalszej segmentacji pierścienia. D A T (Digital Audio Tape) - metoda zapisu helikalnego (ukośnego) przeznaczona początkowo do stereofonicznego zapisu dźwięku w postaci cyfrowej - z próbkowaniem 48 kHz na taśmach magnetycz­ nych (szerokość taśmy 4 mm, kasety o wymiarach 2 ,9 x 2 ,1 x 0 ,4 [cal]) - została zaadaptowana z kla­ sycznych urządzeń magnetowidowych do rejestracji obrazów telewizyjnych. Stanowi obecnie niepisany standard zapisu komputerowych danych cyfrowych

...

.

. . . . . .

zasada zapisu ścieżek w technologu DAT I Wirująca I głowica i ¡5° ~2000 obr./min "*i;

'

S ze roko ść taśm y w yn osi 4 lu b 8 m m ji

Q L, S A . -8 mm/s [ Głowica I

1 —*

w/

D ługość taśm y 6 0 -1 2 5 m

1

„.-A

Ruch głowicy W/R (Zapis/Odczyt)

Ł '

Ruch taśmy

na potrzeby archiwizacji, o wysokim stopniu upakowania in­ formacji na taśmach magnetycznych o szerokości 4 mm i długości nośnika w zakresie 6 0 -1 2 5 m (DDS-1, DDS-2, DDS-3, DDS-4), a także na taśmach o szerokości 8 mm (DAT-8, VIDEO). D a tta i C s m rte r - współczesne, zintegrowane centrum obliczeniowe (instytucjonalne, branżowe lub wielozakłado­ we) o wspólnej lub wydzielonej infrastrukturze telekom uni­ kacyjnej, zwykle jednorodnym systemie zasilania i ochrony danych, zlokalizowane w jednym wielopiętrowym budynku. d la ia g ra D m - pakietowa wiadomość datagramowa lub blok danych pakietowych przesyłany przez sieć komunikacyj­ ną między komputerami lub abonentami sieci, bez uprze­ dniego wykonania połączenia (także logicznego) w warstwie transportowej modelu ISO/OSI. Pomimo że datagram zawie­ ra adresy komputerów nadawcy i odbiorcy - bezpołączeniowy tryb pracy charakterystyczny dla przekazów datagramowych nie daje gwarancji doręczenia przesyłki do adresata. Możliwy jest odbiór pakietów w innej kolejności, niż zostały one nadane, a za porządek i właściwą kolejność pakietów odpowiada robocza stacja odbiorcza. Systemy sieciowe w bezpołączeniowym trybie pracy zajmują się jedynie przesy­ łaniem pakietów przez sieć. D B (D ual Band) - przystosowanie telefonu komórko­ wego do pracy w dwóch różnych pasmach częstotliwości ra-

Terminale dwupasmowe i dwusystemowe n ) te rm in a l d w u p a s m o w y D B (D u a l B an d)

b ) te rm in a l dw u s y s te m o w y D M (D u a l M o d e )

m ow y I danych wg standardu np . GSM Obróbka sygnałów m ow y I danych w g standardu np. D E C T

-------

Btok nadawczoodbiorczy 900 M Hz

_

Blok n a daw czoodbiorczy 1800 M Hz

„

49

>>D

D

g g y stro w ą n y

leksykon teleinformatyka

diowych w obrębie systemów tego samego typu, czyli wyko­ nanych w tej samej technologii pizekazu radiowego, takich jak: GSM 9 0 0 /1 8 0 0 (dawny DCS) czy GSM 1 8 0 0 /1 9 0 0 (PCS1900). Oferowane są także (od 1999 r.) trójzakresowe telefony komórkowe GSM 9 0 0 /1 8 0 0 /1 9 0 0 . ® S = @ / 1 S / 2 S - popularne złącza interfejsu szeregowego (9-, 15- lub 25-stykowe) stosowane do przyłączenia zewnę­ trznych komponentów do komputera klasy PC bądź włącze­ nia urządzeń komputerowych z interfejsem standardu RS 232C do sieci LAN. ©BIS/JS (D atabase M anagem ent System) - ogólna nazwa wcześniejszych systemów zarządzania bazami da­ nych, posadowionych w serwerach sieciowych iub bazoda­ nowych w celu realizacji funkcji związanych z utrzymaniem bazy danych, dostarczaniem informacji i obsługą użytkow­ ników. Współczesne sieciowe systemy zarządzania bazą da­ nych serwera z reguły działają w trybie pracy kiient/serwer. ®®I3S (D istributed Bragg Reflector) - sposób genero­ wania światła spójnego w laserach półprzewodnikowych z rozproszonym odbiciem, w których zwierciadła na koń­ cach rezonatora zastąpiono siatką dyfrakcyjną wykorzystu­ jącą odbicie Bragga. Za pomocą laserów DBR można uzy­ skać odległość między kanałami optycznymi mniejszą niż kilka nm, co daje możliwość umieszczenia kilkunastu lub więcej kanałów wjednym oknie transmisyjnym światłowodu ze zwielokrotnieniem DWDM. © © i (D ata Communication Equipm ent) - w tele­ komunikacji oznacza urządzenie międzysieciowe do przesy­ łania danych, łączące komputer lub terminal abonenta z kanałem komunikacyjnym iub siecią (komutowaną PSTN lub pakietową PSDN); najczęściej modem iub konwerter sy­ gnałów, funkcjonujący między terminalami końcowymi DTE a łączami analogowymi transmitującymi dane przez teleko­ munikacyjną sieć rozległą. W sieciach pakietowych są to Rodzaje urządzeń DCE i DTE coy ze stykiem S2 unie leieroniczne ze stykiem S1

s ie c i p u b lic z n a PSTN, ) ' s ie ć d z ie rż a w io n a ./ ' s ie ć trw a ła

DCE
, (

___js ...

^

telefaksy kom putery PC stacje robocze term inale

^ l| -' / ; • ' ^ kom putery kom unikacyjne A 1 ^ „J jH R r — ~ ; |u<*3diwo C i kom putery sieciowe urządzenia kom puterow e cy ^ mosty ♦ przełączniki rulery S1 S2 •

urządzania przełączające (ramki lub pakiety) bądź sterow­ niki komunikacyjne, których podstawową funkcją je st syn­ chronizacja z przełączaniem usług między urządzeniami. ©(BE (D istributed Computing Environment) - śro­ dowisko komunikacyjne, także platforma przetwarzania roz­ proszonego z oprogramowaniem do tworzenia jednolitych aplikacji w niejednorodnym środowisku sieciowym. Zapew­ nia niezależność urządzeń od systemów operacyjnych i sie­ ci, oferując niezależne środowisko tworzenia aplikacji z wy­ korzystaniem różnorodnych produktów sieciowych (kompu­ tery, serwery, terminale, oprogramowanie). © G S [Digital Communication System) - rozszerzona wersja cyfrowej telefonii komórkowej GSM 900 - wprowa­ dzona do eksploatacji od 1992 r. - obecnie zaakceptowana pod nazwą GSM 1800 i działająca w paśmie 1800 MHz (o częstotliwości w „górę” 1710-1785 MHz i w „d ó ł” 18051880 MHz). Przy szerokości pasma 75 MHz dla każdego kierunku pizenoszenia - co daje 3-krotnie większą liczbę kanałów radiowych niż w GSM - pojemność systemu GSM 1800, mierzona liczbą kanałów rozmownych przypadają­ cych na jednostkę powierzchni, wzrasta ponad 10-krotnie w porównaniu z GSM 900. Zmniejszone moce programowa­ nych stacji bazowych (do 20 W), przy typowej mocy term i­ nali ruchomych około 1 W, zapewniają działanie systemu w maks. w zasięgu 3 -8 km. Polecany do instalacji w rejo­ nach o silnej urbanizacji lub dużym trafiku (centra handlo­ we, stadiony, ośrodki miejskie). ® (B 8 (D igital Cross-connect System) - technika ozna­ czana również jako DXC, stosowana w sieciach synchronicz­ nych SDH w celu bezpośredniego dostępu, krosowania lub wydzielania kanałów cyfrowych o niskim poziomie przepływ­ ności (od 64 kb /s w górę) z transportowych strumieni cyfro­ wych o przepływnościach T l (1544 kb/s), E l (2 0 4 8 kb/s) lub wyższych. Z wielu funkcjonalnie odmiennych przełącznic synchronicznych klasy DXC dostosowanych do różnych prze­ pływności transmisyjnych wyróżnia się dwa rodzaje: o typ DXC 4 /1 (DXC 4 /3 / 1 ) - przyjmujące różne stru­ mienie cyfrowe (155 M b/s, 140 M b/s, 3 4 M b/s, 2 M b/s, a nawet 6 4 kb /s) oraz krosujące strumienie 2 M b/s; o krosujące typ DXC 4 /4 - przyjmujące strumienie 155 M b/s i 140 M b/s oraz formatujące je do transportu światło­ wodowego o dużej przepływności, 622 M b/s (STM-4) lub 2,5 Gb/s (STM-16), za pomocą kontenerów wirtualnych (VC).

i

*

U L .t

S©

U lt

©(BIT (Discrete Cosine Transform) - dyskretna trans­ formata kosinusowa, stosowana w kompresji stratnej wg

standardu H.261 (koder H.261) dla sygnału wizyjnego używanego w sieciach ISDN. © © © (Direct Distance D ialing) - system automa­ tycznie komutowanych połączeń telekom unikacyjnych metodą wybiórczą, za pomocą tarczy dekadowej lub kla­ wiatury tonowej. Zastąpił tradycyjne, czyli ręczne, łączenie abonentów przez operatorów telefonicznych z kilkusekun­ dowym opóźnieniem potrzebnym na wybranie numeru (dia­

ling). ©©D (D irect D ialing ln) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), umożliwiają­ ca bezpośredni dostęp do numeru wewnętrznego abonenta bez korzystania z usług operatora lokalnej (telefonistki) centralki abonenckiej PABX.

czasowych w dupleksowym trybie pracy TDD polegającym na kolejnym przesy­ łaniu dwóch grup po 12 szczelin na pojedynczej częstotliwości no­ śnej. Maks. liczba klientów obsłu­ giwanych jednocześnie przez sta­ cję bazową (jedna komórka ob­ szarowa) wynosi 120 abonentów. Podstawowe zastosowanie syste­ mu obejmuje: centralki domowe, autom aty telefoniczne (system TELEPOINT standardu CT3), centrale zakładowe o dużym ruchu abo­ nenckim, transmisję danych, faks do 4,8 k b /s, współpracę z siecia­ mi ISDN. Maks. zasięg w terenie otwartym wynosi ok. 2 5 0 m, nato­ m iast w pomieszczeniach za- Terminal DECT serii Alcatel mkniętych do 5 0 m. M obile 200 Reflexes

0 © M (Direction Division Multiplexing) - proces zwie­ lokrotnienia kanałów radiowych (satelitarnych) przez multipleksowanie z rozdziałem kierunków transmisji, stosowa­ Komunikacja bezprzewodowa standardu DECT ny także w pracy dupleksowej. © 0 K 1 S (Dynamie D om ain N am e System) rozszerzona wersja systemu nazewnictwa i adresacji DNS, dostępna w sieci Internet, pozwalająca na dynamiczne uaktualnianie bazy danych nazw, co w praktyce oznacza bieżącą rejestrację klientów przenoszonych do innych podsieci. © E C m e lł (Digital Equipm ent Corporation Network) - sieć lub protokół komunikacyjny sto­ sowany w sieciach lokalnych do transmisji między komputerami firmy DEC, od największych mainfra­ me do klasy PC. Atutem protokołu jest możliwość pracy pod nadzorem różnych systemów operacyj­ nych: VMS, DOS, Ultrix (DEC-Unix); wadą natom iast jest ograniczona adresacja kom puterów oraz w spółpraca z komputerami tylko jednego producenta. 0 E G T (D igital E nhanced Cordless Telecommuni­ cations) - standard cyfrowej telefonii bezprzewodowej WLL działającej w paśmie 1 8 8 0 -1 9 0 0 MHz, rekomendo­ wany przez ETSI w miejsce systemów CT3. Stosowany obe­ cnie jako podstawowy system bezprzewodowych central abonenckich WPABX, zapewnia użytkownikom ruchomym (do prędkości 2 0 km /h ) takie same usługi, jakie m ają abo­ nenci centralek przewodowych PABX. W DECT stosuje się 10 częstotliwości nośnych, na których dokonuje się trans­ misji z dostępem TDMA za pomocą 24 okienek (szczelin)

c z ę s to tliw o ś ć

kanałów radiowych (rozmównych) V/ standardzie DECT wynosi 120 |

Szczeliny .w górę" R a m ka T D M A , 10 m s, 1 1520 b itó w 12 kanałów rozmównych (dupleksowych) 2 x 1 2 szczelin czasowych TDMA 24 x 480 bitów (w tym 2 x 420 bitów INFORMACJI)

i bilów ochronnych u ! >vr Jirontmdl 04 bity synnnnTi/ncji ' / ~3ZTPrty DĄ»VCH

6 0 + 3 2 + 64 + 324 .s z a o lln a TDMA. 460 bitOw. 417 ju s ,

a flS B ifflod M aE jai - proces techniczny umożliwiający odzy­ skanie z zespolonego sygnału nośnej, pierwotnego kształtu bądź wartości sygnału elektrycznego (radiowego, optyczne­ go) istniejącego przed operacją modulacji. Demodulacja stanowi proces odwrotny do modulacji, stosowany wyłącz­ nie po stronie odbiorczej linii transmisyjnej. d e p e s z a - wiadomość tekstowa (często informacja pra­ sowa) przesyłana kanałami telegraficznymi. Identyfikowana przez lata z telegramem, przyjmuje obecnie również inne formy, np. w postaci krótkich wiadomości tekstowych SMS - używanych w telefonii bezprzewodowej GSM.

D

> > D

lu s tro w a n y

© E S (D ata Encryption Standard) - opracowany przez IBM i udostępniony (1997 r.) przez amerykańskie biu­ ro NBS (National Bureau o fS tandards) symetryczny przestawieniowo-podstawieniowy algorytm szyfrowania bloko­ wego z tajnym kluczem 56-bitowym - szyfrujący 64-bltowe bloki danych z 8-bltową kontrolą danych. Taki sposób szy­ frowania ważnych informacji je st obecnie uznawany za nie­ wystarczający, ma być rozszerzony przez stosowanie kluczy 90-bitowych, 128-bitowych lub dłuższych. DES można sto­ sować w kilku trybach pracy jako: o ECB (Electronic Code Book) - elektroniczną książkę kodową; o CBC (CipherBack Chaining ) - umożliwiający szyfro­ we łączenie bloków; o CFB (CipherFeedback Mode) - szyfrogramy ze sprzę­ żeniem zwrotnym; o OFB (Out Feedback ) - sprzężenie zwrotne z wyjścia danych. Układy kryptografii sprzętowej potrafią realizować DES z szybkością do 1 Gb/s. Rozszerzeniem DES je st bar­ dziej zaawansowany algorytm Triple DES (3DES), używają­ cy kaskadowo dwóch lub trzech różnych kluczy kryptogra­ ficznych. d e s k r a m b l e r - urządzenie telekomunikacyjne o funk­ cji odwrotnej do skramblera. Stosowane w modemach po stronie odbiorczej w celu przywrócenia oryginalnego pizebiegu sygnału źródłowego.

czterofazowej do kodowania na każdym z czterech charak­ terystycznych stanów znamiennych sygnału nośnego. © I® (Direct In w ard Dialing) - sposób bezpośrednie­ go zdalnego wybierania wewnętrznych numerów centrali abonenckiej PABX z pominięciem lokalnego operatora tele­ komunikacyjnego bądź autooperatora telefonii komputero­ wej CTI. Stanowi standardową cechę współczesnych cyfro­ wych centralek abonenckich.

dISgScaslhi - bezpieczna i anonimowa metoda płatności za towary zakupione przez sieć Internet, eliminująca ujaw­ nianie numeru karty kredytowej i danych osobowych. Pole­ ga na rejestracji i zakupie wirtualnych banknotów o wybra­ nym nominale, oznakowanych elektronicznie unikatowym ciągiem cyfr. Tak oznakowany środek płatniczy je st akcepto­ wany przez większość sklepów internetowych, gdyż sprze­ dawca może natychmiast skontrolować prawdziwość i wia­ rygodność przesłanych „pieniędzy” za zakupiony towar. m m m (D ual in Line Memory M odule) - moduł pa­ mięci SDRAM (Synchronous DRAM) z 64-stykowym znor­ malizowanym interfejsem równoległym do łączenia z płytą procesora PC. îJôpDeüîS - szczególna postać transm isji dupleksowej przez jedno lub dwa włókna światłowodowe, w których je d ­ nokierunkowe transmisje optyczne - do abonenta oraz w kierunku stacji czołowej i sieci - są prowadzone w oddziel­ nych oknach światłowodowych (8 5 0 /1 3 0 0 nm, 1 3 0 0 / 1550 nm, in.) lub oddzielnych światłowodach.

© E S X (D ata Encryption S tan dard X) - rozszerzone wersje starszego algorytmu kryptograficznego DES, dające dwukrotne wydłużenie klucza szyfrującego, rozwijanego również do trzech kluczy (2 x 6 4 bitów i 1 x5 6 bi­ tów). Szyfrowanie DESX istotnie zwiększa odpor­ Przykład aplikacji światłowodowej [diplex] ność na kryptoanalizę liniową i różnicową. ©FISI (D istributed F eedback) - jeden ze spo­ sobów generowania światła spójnego w laserach półprzewodnikowych z selektywnym i rozproszo­ nym sprzężeniem zwrotnym (drugim rozwiązaniem są lasery z rozproszonym odbiciem Bragga - klasy DBR). Źródła laserowe DFB umożliwiają genero­ wanie wydajnych informacyjnie strumieni optycz­ nych o bardzo wąskiej charakterystyce widmowej (widm o poniżej 0,01 nm), niezbędnych w przeka­ zach wielofalowych DWDM o kilkudziesięciu dłu­ gościach fal. d fa d la (d ib it) - grupa dwóch kolejnych bitów informacji szeregowej (duobity Informacji), stosowana w modulacji

B2

leksykon teleinformatyka

leksykon teleinformatyka

wie liczby skoków (hops) lub kosztu połączenia (wartość ustalana przez administratora) ścieżki przesłania pakietu pizez łącze, działający zgodnie z algorytmem Bellmana-Forda. Protokół ten jest odpowiedni dla dużych sieci z setkami ruterów lub sieci, w których często zachodzą zmiany. Wśród protokołów tego typu wyróżnia się: o R IP -firm y Novell, o IGRP - firmy Cisco oraz RTMP (Routing Table Mainte­ nance Protocol) promowany przez AppleTalk. ® L © I (D ata Link. Connection Identifier) - identyfi­ katory połączeń obwodów wirtualnych (czyli pozornych) stosowane w sieciach Frame Relay z przełączaniem pakie­ tów. Adresy DCLI, przyporządkowywane przez kolejne węzły i przełączniki każdemu konkretnemu pakietowi transm ito­ wanemu przez sieć, spełniają funkcję lokalnego adresu pa­ kietu - ważnego jedynie w obszarze działania węzła. Dzięki temu pakiet znajduje właściwą ścieżkę trasującą go przez sieć do innego węzła i stanowiącą zwykle najkrótszą drogą w kierunku portu docelowego. © L T (D igital L in ear Tape) - technika cyfrowej reje­ stracji danych na taśm ie magnetycznej z liniowym przesu­ wem taśmy względem stacjonarnej głowicy, podobnie jak w technologii Travan. DLT (Digital Equipment, Quantum) charakteryzuje się dużą gęstością rejestracji danych na jednoszpulowej kasecie z taśm ą o szerokości 1 /2 cala - za­ pewnia zapis na jednym nośniku DLT do 35 GB Informacji bez kompresji danych (70 GB z kompresją), także podwyżZapis liniowy w technolog DLT [Digital Linear Tape) Napęd taśmowy Kaseta i S tandardow a sze ro kość taśm y I z przesuw em do 150 7 s w yn osi 0 ,5 "

Długość taśm y K

| G łow ica j l w i R IW I ■<---------i > R u d ) taśm y

« ffis ia iB e e v e c t o r - jeden z wcześniejszych protokołów rutowania podejmujący decyzję o wyborze trasy na podsta-

j T I V

W ybór ścieżki

R uch gło w icy

szoną szybkością transmisji. Maks. szybkość transmisji da­ nych wynosi odpow iednio: 2 ,5 M B /s (DLT-3) oraz 3 M B/s (DL.T-4) po zastosowaniu sprzętowej kompresji da­ nych. Możliwe je st już osiąganie wyższych szybkości odczy­ tu - nawet powyżej 5 M B /s - dzięki zmienionym standar­ dom formatowania danych z markerami oddzielającymi bloki logiczne na taśmie.

D > > > D

© !M (Delta M odulation ) - modulacja delta, jeden z bardziej wydajnych sposobów cyfryzacji sygnałów analo­ gowych do postaci binarnej. Jest powszechnie stosowana w wojskowej technice telekomunikacyjnej pod postacią modulacji delta CVSD (Continuously Variable Speed Delta M odulation), umożliwia kodowanie sygnału mowy w kanale o przepływności jedynie 16 kb/s, podczas gdy standardowa modulacja PCM daje przepływność kanałową 64 kb/s. © IM (D ual Mode) - cecha telefonu komórkowego przy­ stosowanego do pracy w dwóch odmiennych systemach bezprzewodowych, takich jak: GSM/DECT, GSM/CDMA, także innych. Praca dwusystemowa terminali GSM/DECT

S IE C I IN T E L IG E BTS (B a s e Tran sceive r S tatio n) B S C (B a s e S tatio n C a ntro lla r) W P B X (W ire le s s P u b lic B ra n c h E xch an ge )

P O TS (P la in O ld Telophono S o tv ic a s ) IS D N (In te g ra te d S orv lc e s D ig ita l N etw o rk) DM (D u a l M ode)

© IM A (Direct Memory Access) - technika bezpośre­ dniego dostępu urządzeń towarzyszących (zewnętrznych) do pamięci komputerowej RAM, bez angażowania proceso­ ra CPU (Central Processor Unit). © I M ! (D istributed M anagement Environment) strategia zarządzania sieciami działającymi w środowisku DCE. DME, łącząca funkcje zarządzania systemem i siecią w środowiskach heterogenicznych, obejmuje: o narzędzia do tworzenia aplikacji zorientowanych obiektowo OMF (Object M anagement Framework), o standardowe protokoły zarządzania (SNMP, CMIP) oraz o programy do monitorowania i dystrybucji oprogra­ mowania - ostrzegające administratorów o zdarzeniach i potencjalnych zagrożeniach. © M D (Desktop M anagem ent Interface) - standardo­ wy protokół zarządzania (od 1994 r.) siecią rozległą łączący

S3

D>>>D

leksykon teleinformatyka ,

komputery desktopowe, wymagający specjalnego formatu plików do zarządzania oprogramowaniem i sprzętem komu­ nikacyjnym. W skład architektury DMI wchodzą: ® interfejs elementów (Component Interface) - kierują­ cy dane z zarządzanych systemów do interfejsu zarządzania wchodzącego w skład platformy; o baza danych MIF (Management Information Format) - obejmująca dane o zarządzanych systemach; o warstwa obsługi (Service Layer) - kontrolująca prze­ pływ danych między Ml, Cl oraz MIF. OIVIS (Digital M ultiplexed Interface) - łącze o szyb­ kości 1,544 M b/s, umożliwiające multlpleksację i agrego­ wanie 24 kanałów cyfrowych PCM, każdy o szybkości 64 kb/s, w jeden strumień cyfrowy. Łącza obejmujące 23 ka­ nały informacyjne I jeden kanał sygnalizacyjny (stosowane głównie na terenie amerykańskim) są przeznaczone do łą ­ czenia central abonenckich PABX z komputerami oraz multlpleksowania tych strumieni (T l) z telekomunikacyjnymi sieciami transportowymi wyższego rzędu. Inne oznaczenie: CPI (Computer to PABX Interface). ©R/JT (Discrete Multitone Technology) - skuteczna technika wielotonowego (wieloczęstotliwościowego) kodo­ wania informacji w całym dostępnym paśmie kanału trans­ misyjnego. W odróżnieniu od CAP technika kodowania DMT dzieli dostępne spektrum transmisyjne (ok. 1,1 MHz w sie­ ciach ADSL) na 2 5 6 podkanałów, każdy o szerokości 4,31 kHz, z jedną podnośną. Każdy pod ka na łje st modulowany kwadraturowo z wydajnością spektralną do 15 b/s/H z. ©R/ilTF (Desktop M anagement Task Force) - konsor­ cjum producentów zajmujące się ustalaniem standardów dla serwerów zarządzania, urządzeń peryferyjnych (drukar­ ki, pamięci masowe) oraz aplikacji uruchamianych w sie­ ciach opartych na komputerach desktopowych. Konsor­ cjum, utworzone w 1992 r. przez DEC, HP, IBM, Intel, Micro­ soft, SunConnect (obecnie SunSoft) I SynOptics, obecnie skupia ponad 3 00 organizacji przemysłowych. © M A (D igital N etw ork Architecture) - sieciowa architektura systemu komputerowego firm y DEC o sied­ mio wa rstwowej strukturze protokołów I własnościach funk­ cjonalnych podobnych do systemu sieciowego SNA (IBM). Chociaż nie spełnia stricte modelu ISO/OSI, ma zdefinio­ wane wszystkie jego elementy: protokoły, form aty danych i komunikatów sterujących oraz mechanizmy sterowania i kontroli ja k w modelu warstwowym. Topologia pierwszych sieci DNA miała drzewiastą strukturę połączeń z urządze-

54

nlami końcowymi I term inalam i, zarządzanymi przez jeden kom puter centralny za pośrednictwem wielu lokalnych i zdalnych sterowników urządzeń zewnętrznych. Sieciowa struktura systemu DNA została później rozszerzona (lata 70.) o rodzinę sprzętowych i programowych produktów DECNet, równolegle z wprowadzeniem komputerów DEC VAX. © IM S (Domain N am e System) - system nazewnictwa i adresowania stosowany w sieci Internet, prowadzący dwu­ stronna konwersję numerycznych adresów internetowych (32 bity lub 128 bitów w wersji rozszerzonej) na łańcuchy łatwych do zapamiętania nazw. W Internecie oraz wewnątrz korporacyjnych intranetów hierarchie systemów DNS (ser­ wery domen) sprawdzają poprawność struktury adresowej i korzystając z własnej lub obcej bazy adresowej, dostarcza­ ją odnośniki w odpowiedzi na zapytania komputerowych terminali abonenckich. Nazwy adresowe, składające się z wyrazów lub mnemoników przyporządkowanych klientom, i ich lokalizacje są zwykle Instalowane w wielu miejscach sieci, na dedykowanych serwerach dyskowych. Do często używanych należą: com (com mercial), edu (education), net (network operation), gov (government ), mil (m ilitary), us (United States), pi (Poland) i in. © © © S O S (D ata Over Cable System Interface Spe­ cification) - specyfikacja określająca sposób transmisji sygnałów szerokopasmowych w sieciach telewizji kablowej (CATV). Specyfikacja DOCSIS precyzuje następujące para­ metry toru kablowego: • kierunek dosyłowy do abonenta: modulacja 6 4 /2 5 6 QAM, szerokość kanału 6 /8 MHz, częstotliwość 4 2 -8 5 0 MHz lub 6 5 -8 5 0 MHz oraz przepływność 27 lub 36 M b/s, ramka i kodowanie MPEG-2; o kanał zwrotny w kierunku sieci: m odulacja QPSK/16QAM, szerokość kanału do 3,2 MHz, częstotliwość 5 -4 2 MHz lub 5 -6 5 MHz, przepływność 5,12 M b /s dla QPSK oraz 10,12 M b /s dla 16 QAM; o zarządzanie w sieci protokołem SNMP; o interfejs u użytkownika (Ethernet 10Base-T); o Interfejs sieciowy (Ethernet, Fast Ethernet, ATM, FDDl). Dla krajów europejskich została opracowana ulepszo­ na wersja Euro-DOCSIS.

domena rozsiewcza (rozgłoszeniowa). - fragment sieci komputerowej obejmującej zwykle wiele segmentów sieci ograniczonej ruterami, które blokują rozprzestrzenia­ nie się pakietów rozslewczych (inaczej, choć mniej popraw­ nie, nazywanych rozgłoszeniowymi) po sieci.

i§ustrowany leksykon teleinformatyka D > > > D domena s i e c i - część intrasieci znajdująca się pod wspólnym zarządem ustalającym konkretny zestaw reguł administracyjnych dotyczących adresowania i trasowania (rutowania). Podział na domeny wprowadzono także do Internetu w celu uproszczenia zapisu adresów sieciowych systemu DNS. Nazwy domen są stosowane do oznaczania hostów w Internecie, tak zaprojektowane, aby były niepo­ wtarzalne w skali globalnej. Na szczycie hierarchii nazw znajduje się domena główna, poniżej w hierarchii są dome­ ny najwyższego poziomu. Istnieją dwa typy domen najwyż­ szego poziomu: o pierwsze klasyfikowane rodzajem zastosowania do­ meny jako: com (organizacje komercyjne), edu (instytucje edukacyjne), org (organizacje niekomercyjne), gov (instytu­ cje rządowe), net (organizacje świadczące usługi sieciowe), mil (Instytucje wojskowe); o drugie klasyfikowane obszarowo granicami państw (us, uk, pi, in.). Nowe nazwy domen zaproponowano w 2 0 0 0 r. jako: firm (dla biznesu), shop (sklepów), web (organizacji zajmujących się WWW), arts (działalności kul­ turalnej), rec (organizacji zajmujących się wypoczynkiem), info (organizacji Informacyjnych) oraz nom (nazewnictwa indywidualnego lub osobistego).

vell pod nazwą Novell DOS - przeznaczony dla komputerów z m ikroprocesorami pochodzącymi od Intela. d o s t a w c a a is t a g aplikacyjnych - » A S P d o s t a w c a a o s fa g internetowych

IS P

d o s t ę p abonencki - infrastruktura telekomunika­ cyjna obejmująca medium transmisyjne I sposób dostępu abonenta do sieci telekomunikacyjnej analogowej lub cy­ frowej z uwzględnieniem różnorakich potrzeb klienta sieci. W zależności od wielkości zapotrzebowania na pasmo wy­ magane przez abonenta są to usługi wąskopasmowe POTS (telefoniczne), teledacyjne (komputerowe), szerokopasmo­ we obrazowe (wideo, TV, HDTV) oraz telewizji Interaktywnej na żądanie (klasy VOD lub IVOD). Ze względu na zastosowa­ ne medium transportowe można zdefiniować wiele rodza­ jów dostępu: przewodowy, optyczny, hybrydowy, bezprze­ wodowy, komórkowy, globalny I satelitarny. Pierścień SDH sieci abonenckiej (aktywny PON) ONU

(litopelimioaimDe toStłami - procedura uzupełniania przeplo­ tu bitowego przez dodawanie nie znaczących bitów do prze­ syłanego strumienia, stosowana w transportowych syste­ mach plezjochronicznych PDH. Procedura ta jest niezbędna do dokładnego wyrównania przepływności transportowej systemu PDH w sytuacji, gdy poszczególne strumienie da­ nych - pochodzące od wielu odległych urządzeń komunika­ cyjnych - nie są idealnie takie same. Pomimo że przepływ­ ności nominalne urządzeń komunikacyjnych winny być za­ wsze wielokrotnością strumienia 2 ,0 4 8 M b /s, nieznaczne różnice w częstotliwości ich sygnałów zegarowych wymaga­ ją korekty przepływności w przeplocie bitowym, przez doda­ nie pustych bitów dopełniających. Bity te są automatycznie usuwane podczas dekodowania informacji w węzłach po stronie odbiorczej. © ® S (Disk Operating System) - dyskowy system ope­ racyjny zaprojektowany przez firmę Microsoft dla kompute­ rów osobistych klasy IBM PC. Obecnie funkcjonuje w kilku zbliżonych do siebie wersjach jako: system MS-DOS (Micro­ soft), działający na komputerach zgodnych z koncepcją komputerów firm y IBM; system PC-DOS (IBM), wykonany I rozprowadzany przez firmę IBM dla komputerów osobi­ stych wyprodukowanych przez IBM, oraz system DR-DOS (Digital Research), obecnie stanowiący własność firmy No­

O N U -A D M

L

Oh

SDH

■'

i l » - Iiy Onu l ii;—

STl •

O LT

¡1111

C e n t r a la

AS

-

-"

L ° "

Ï

Źródło: A lcatel

nJcstęp bezprzewodowy - bezprzewodowa infrastruk­ tura telekom unikacyjna sankcjonująca wąskopasmowy (zwykle do 64 kb/s) dostęp abonenta do sieci funkcjonują­ cej na ograniczonym obszarze. Sklasyfikowany przez wiele standardów europejskich, wśród których najważniejszymi są sieci działające w bezpośrednim otoczeniu abonenta jako: • radiowe WLL (RLL), WLAN, HIPERLAN, DECT, LMDS, MMDS, WPABX; • przywoławcze: POCSAG, ERMES, MBS, FLEX, RDS; • trankingowe: Tetra, Mobitex, Edacs, MTP; • komórkowe: analogowe ETACS, NMT i cyfrowe GSM, DCS, PCS, UMTS;

D>>>D

f

leksykon teleinformatyka

Sieci wielozakresowe o różnych trybach pracy (wielosystemowe)

sjach bezprzewodowych. W sieciach szerokopasmowych je st możliwe przesyłanie informacji w różnej postaci jako: dane cyfrowe, głos, dźwięk jakości CD, zeskanowane obra­ zy, obrazy wideo, filmy, sygnały telewizyjne zwykłe i o wyso­ kiej rozdzielczości (HDTV).

o komunikacji satelitarnej: VSAT, TFTS, GMDSS, AMSS, UMTS (IMT-2000). Sieci bezprzewodowe oparte na promie­ niowaniu radiowym, mikrofalowym lub podczerwonym coraz częściej eliminują lokalne abonenckie sieci przewodowe LAN. d o s t ę p s z e r o E to p a s m o w y - wspólna nazwa różnych technologii przekazu (przewodowych, radiowych, optycz­ nych i w podczerwieni), umożliwiających użytkownikowi końcowemu dostęp do informacji z przepływnością nie mniejszą niż 2 M b/s. Dostęp szerokopasmowy zapoczątko­ wała technologia przekazu cyfrowego BISDN (2 ,0 4 8 M b/s i więcej), stanowiąca rozszerzenie wąskopasmowych sieci NISDN. Spośród wielu rodzajów dostępu abonenckie­ go o szerszym paśmie przenoszenia (F1TL, CATV, xDSL czy ISDN) coraz większą popularność zdobywają bezprzewodo­ we sieci lokalne BBL z dostępem szerokopasmowym BWA, których najnowszym przedstawicielem staje się dostęp ra­ diowy LMDS. Współczesne rozwiązania rozszerzają szeroko­ pasmowy dostęp do usług multimedialnych z przepływno­ ścią 6 -8 M b/s, coraz częściej również oferowany w transm i­

d to s tę p w ie lo k r o t n y - metoda unikania konfliktów po­ wstających podczas korzystania przez wielu użytkowników ze wspólnego kanału komunikacyjnego (głównie radiowe­ go). Wymaga stosowania odpowiednich bezkonfliktowych protokołów dostępu wielokrotnego, a ich najbardziej ogólny podział to: najstarsze protokoły ze sztywnym podziałem za­ sobów transmisyjnych wg wcześniej uzgodnionego planu zwykle dla abonentów generujących ruch ciągły FA (Fixed Assignment) oraz bardziej efektywne protokoły z dynamicz­ nym przydziałem zasobów DA {Dynamic Assignment) zesta­ wianych na żądanie i wyłącznie na czas połączenia. W sate­ litarnej łączności radiowej stosuje się wiele rodzajów proto­ kołów dostępu, m.in.: rywalizacyjne (losowe - np. szczelino­ wa Aloha) i rezerwacyjne (np. DAMA). Dynamicznego przy­ działu zasobów transmisyjnych można dokonywać zarówno w dziedzinach częstotliwości FDMA, czasu TDMA, ja k też z rozdziałem kodowym CDMA przez zwielokrotnienie: o z podziałem częstotliwości FDMA, o z podziałem czasu TDMA oraz o z kodowym rozdziałem sygnałów CDMA.

d o w n lin k - jednokierunkowe telekomunikacyjne łącze satelitarne przesyłające informacje od przekaźników sateli­ tarnych w kierunku naziemnych stacji odbiorczych. Często­ tliwość pracy kanałów łącza satelitarnego downlink je st ze względów technicznych (energetycznych) zawsze wyższa niż komplementarnych kanałów łącza uplink przesyłającego sygnały z Ziemi w kierunku satelity. d o w n s iz in g - stosowana od kilku lat w instytucjach

ua M - modem ONU (O p tica l Netw ork Unit) IS - interfejsy sieciowe PA - przystawka abonencka ZL - zakończenie linii abonenckiej

Kabel w spółosiow y

Światłowody

I Z- L I I o bw odu i W ę ze ł d o s tę p o w y

56

szkaniowe (separatory sygnałów wysokiej częstotliwości 1 -2 0 MFiz) o zasięgu transm isji przewodowej od 30 0 m do kilku km - instalowane bezpośrednio przed domowymi licznikami energii elektrycznej. Podstacje transform atoro­ we 15 k V /0 ,4 kV, wyposażone w odpowiednie sprzęgacze optyczne, um ożliwiają retransm isję sygnałów długody­ stansowych przez kable światłowodowe (również podwie­ szane), prowadzone wzdłuż trakcji energetycznych wyso­ kiego napięcia 15 k V /110 kV. O P S K (D iffe ren tial Phase Shift Keying) - po­ wszechnie stosowany sposób m odulacji dla sygnałów cy­ frowych z różnicowym kluczowaniem fazy, w którym sym­ bole binarne są reprezentowane zmianą fazy w sygnału no­ śnego - mierzoną między bieżącym a poprzednim odstę­ pem jednostkowym. Jeśli kod modulacyjny symbolowi bi­ narnemu „0 " przypisuje zmianę fazy o + 9 0 °, a symbolowi binarnemu „ 1 ” zmianę fazy o -9 0 ° (+ 2 7 0 °) - oznacza to, że każdy bit wejściowy jest odwzorowany zmianą fazy sy­ gnału nośnego, natom iast kierunek zmian fazy (różnica faz) łatwo pozwala rozróżniać wartość bitową sygnału mo­ dulującego. Stosowanie m odulacji różnicowej DPSK elim i­ nuje wiele problemów związanych z dem odulacją sygna­ łów po stronie odbiorczej i znacznie upraszcza konstrukcję układów detekcyjnych dem odulatora - w porównaniu z klasyczną m odulacją fazy PSK. Czterowartościowa modulacja i demodulacja DPSK

Modulacja D P S K -1 2 0 0 b/s (czterowartościowa) Szybkość m odulacji 600 bodów Duobity (dibits) 00 01 11 10

V

w

demodulacja:

Zmiana fazy wariant A wariant B 0°

+45°

+90° +180° +270°

+135° +225° +315°

a ) modulacja:

0°

b)

W ariant A +90°

+270°

* — ...... V: V w

+180°

W

podstawową metodę dostępu do okablowania sieciowego LAN lub m etropolitalnej sieci cyfrowej opartej na dwóch przeciwbieżnie sterowanych magistralach światłowodo­ wych. Metoda DQDB polega na cyklicznym generowaniu w ustalonych miejscach magistrali uporządkowanego ciągu pustych ramek (po 53 bajty), w których węzły umieszczają swoje 53-oktetowe komórki, nazwane szczelinami czasowy­ mi. Dla transmisji izochronicznych, wymagających stałego pasma (przesyłanie głosu, dźwięku, obrazu), stacje mogą mieć cyklicznie przydzielane ramki, zapewniające pracę urządzeń w czasie rzeczywistym (do 600 M b/s). © S J P S K {D ifferential Q uadrature Phase Shift Keying) - jedna z bardziej skutecznych technik modulacji sygnału pierwotnego z kwadraturowym kluczowaniem fazy, używająca najczęściej czterech znamiennych stanów fazy sygnału harmonicznego nośnej (stała amplituda i częstotli­ wość nośnej). Modulacja różnicowa DQPSK - stanowiąca wersję kwadraturowej modulacji fazy (QPSK) - odnosi się do zmiany (różnicy) informacji sygnałów wejściowych, a nie do odwzorowania ich wartości bezwzględnych w poszcze­ gólnych stanach znamiennych. © M I M {Dynamic RAM) - podstawowy typ pamięci operacyjnej komputerów, w której informacja jest przecho­ wywana w postaci ładunków zgromadzonych na wewnętrz­ nych pojemnościach układu scalonego. Informacja umieszczona w pamięci dynamicznej znika samoist­ nie przeciętnie w czasie krótszym od 1 s (rozładowa­ nie kondensatorów), chyba że w tym czasie zostanie „odświeżona". Istnieje wiele wersji pamięci dyna­ micznych DRAM różniących się: pojemnością układu (od 256 kb do 16 Mb), czasem dostępu (od 10 do 150 ns), organizacją pamięci (jedno-, cztero-, ośmio- i szesnastobitową), konstrukcją Gednorzędowe SIL, SIMM i dwurzędowe DIL, DIMM) oraz sposo­ bem dostępu od strony systemu operacyjnego i urządzeń zewnętrznych (dostęp jedno- lub wieloka­ nałowy). Pamięci DRAM są produkowane w modu­ łach.

: W ariant B

Kabel w spółosiow y

_I y \ ‘ |_____ Przełącznik;

i przedsiębiorstwach procedura zastępowania (czyli przeskalowania w dół) zainstalowanych minikomputerów i kom­ puterów mainframe serwerami i stacjam i roboczymi pracu­ jącym i w sieci.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka D > > > D

-

G>PL (D igital Power Line) - abonencki system dostę­ powy z tradycyjnymi usługami typu POTS, wykorzystujący do transm isji istniejące miedziane (lub alum iniowe) linie energetyczne niskiego napięcia jako telekom unikacyjne medium transportowe (telefonia, odczyt stanu liczników, zdalne sterowanie). Do przekazu inform acji cyfrowych przez linie energetyczne na najniższym poziomie (linie 2 2 0 /2 3 0 V) stosuje się komunikacyjne sprzęgacze mie-

+45°

+135°

+225°

+315°

Al i

t /t

Stała amplituda i częstotliwość nośnej

{D istributed Queue D u al Bus) - podwójna magistrala z rozproszonym kolejkowaniem, stanowiąca

B>S {Digital Signal Level) - poziomy zwielo­ krotnienia cyfrowych łączy telekomunikacyjnych sy­ stemu amerykańskiego, które są multipleksowane w europejskich sieciach transkontynentalnych jako: • DS-0; pojedynczy kanał telefonii cyfrowej 64 k b /s lub sygnał głosowy PCM, identyczny w strefach eu­ ropejskiej i amerykańskiej; o DS-1; form at transmisji cyfrowej, w którym są multi-

>»D

ilustrowany leksykon teleinformatyka smowego, uzyskiwanego na najniższym szczeblu sieci tele­ komunikacyjnej - tzw. ostatniej mili sieci. Nowe trendy, oparte na szerokopasmowych przekazach xDSL, obejmują kilka odrębnych technologii o różnych szybkościach działa­ nia w bezpośrednim otoczeniu abonenta: o podwyższonej przepływności HDSL, o zintegrowaną IDSL, o asymetryczną ADSL, o konsumencką CDSL, o symetryczną SDSL, o adaptacyjną RADSL oraz o wysokiej przepływności VDSL, dochodzącej do 52 M b /s w kierunku dosyłowym. Dwukierunkowe i zwykle asymetryczne łącze umożliwia transmisje w szerokim zakresie szybkości (od 6 4 0 k b /s do kilkudziesięciu M b/s) w kierunku abonenta i nie mniej niż 64 k b /s w stronę sieci przez jedną parę przewodów mie­ dzianych.

pleksowane 24 kanały głosowe o łącznej przepływności 1,544 M b /s (T l) lub 3 0 kanałów głosowych o przepływno­ ści 2,0 4 8 M b /s (E l); o DS-2; zwielokrotnienie drugiego poziomu o przepływ­ ności 6,312 M b/s, odpowiadające przepływności 8,4 4 8 M b /s w strefie europejskiej; o DS-3; zwielokrotnienie trzeciego poziomu o przepływ­ ności 4 4 ,7 3 6 M b/s (T3), odpowiadające przepływności 3 4 ,3 6 8 M b/s (E3) w Europie; o DS-4; czwarty poziom zwielokrotnienia o przepływno­ ści 274,176 M b /s (T4), odpowiadający poziomowi (E4) o przepływności 139,264 M b/s w Europie. Wyższe poziomy zwielokrotnienia nie sąjednoznacznie zestandaryzowane przez CCITT.

(D igital Signature A lgorithm) - jeden z asyme­ trycznych algorytmów kryptograficznych, często stosowany w podpisach cyfrowych. © S IF (Dispersion Shifted Fibrę) - rodzaj zmodernizowanego włókna światłowodowego z przesuniętą dyspersją (standard G.635 wg ITU-T). Dzięki odpowiedniej konstrukcji włókna DSF w światłowodzie następuje przesunięcie długości fali o zerowej dyspersji w kierunku fal dłuższych (o niższej częstotliwości), czyli uzy­ skanie zera dyspersji w oknie 1550 nm, za­ m iast przy 1310 nm - jak w światłowodzie standardowym.

© S IL A M (DSL Access M ultiplexer) multiplekser dostępowy instalowany po stronie operatora lub usługodawcy sieci, zapewniający dostęp abonencki do szerokopasmowej, asy­ metrycznej sieci cyfrowej DSL. Bywa umie­ szczany w systemie komutacyjnym, ulicznej szafce rozdzielczej lub nawet pomieszczeniu operatora sieci.

© S IL ( D igital Subscriber Linę) - techno­ logia cyfrowego dostępu abonenckiego za po­ mocą modemów szerokopasmowych, obecnie jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się technologii szybkiego dostępu szerokopa-

© S K (D ata Set Ready) - podstawowy sy­ gnał generowany przez modem analogowy w stronę lokalnego komputera, wskazujący go­ towość modemu do transmisji danych. Jeden z czterech (niekiedy siedmiu) istotnych sygna­ łów sterujących standardowego złącza inter­ fejsowego RS 232C.

p r o c e s o r s y g n a ło w y D>EP

Koncentrator sieciowy Alcatela A1300 ASAM, instalowany u operatora usług ADSL

Zasięgi i przepływności technologii cyfrowych DSL z a s ię [ty s ./ s tó p ] R A D S L (adaptacyjna) 32 kb/B - 9 M b/s

ISDN SDSL HDSL ADSL RADSL VDSL

(Integrated S ervices D ig ita l Netw ork) (S ym m etic D ig ita l S ub s c rib e r Line) (H igh b it ra te D ig ita l S ubs c rib e r Line) (A sym m etric D ig ita l S ub s c rib e r Line) (R ato A daptive D ig ita l S ub s c rib e r Lino) (V ery h ig h D ig ita l S u b s c rib e r Line)

bbbp

58

>-

przepływność (Mb/s)

©SUS (D igital Satellite Radio) - satelitar­ ny system rozsiewczy transmitujący w sposób cyfrowy audycje radiowe. ® S S (Decision Suport Systems) - syste­ my wspomagania podejmowania decyzji, sta­ nowiące aplikacje hurtowni danych, dostar­ czające odpow iedniej wiedzy kierownictwu i analitykom biznesu. Aplikacje DSS utrzymują relacje zachodzące w hurtowni danych między wymiarami, atrybutam i i faktam i, a także defi­

eksykon teleinformatyka niują ścieżki przeglądania, analizy i poszukiwania danych. Zestaw narzędzi DSS obejmuje: specjalizo­ wane platformy relacyjnych lub wielowymiarowych hurtowni danych, narzędzia ekstrakcji danych ETL, wizualizację danych, systemy przetwarzania anali­ tycznego OLAP, systemy informacji geograficznej (GIS - Geografical Information Service) oraz narzę­ dzia złożonej analizy danych (data mining).

>

Skalowanie w sieci DMT Przełącznik DTM sprawdza możliw ość zaalo2 n kowania pasm a 50 M b/s p rzez sieć. Jeśli ma

za m ałe pasm o, korzysta z sąsiadujących w ęzłów sieci (pożycza o kresowo fraęiment pasma)

SERW ER ( m o d u ł o d b io r c z y )

© S S 1 - > s y g n a liz a c ja O S S 1 > s y g n a liz a c ja D S S 2

(D igital Simultaneous Voice a n d D ata) - złożona technologia zapewniająca jednoczesny przekaz głosu cyfrowego wraz ze strumieniem danych przez jedną linię telefoniczną za pośrednictwem modemów. DSVD stanowi elem ent zintegrowanego prze­ kazu głosu z danymi przez modem (konwergencja głosu z danymi) - z elastycznym podziałem dostępnego pasma transm isji, dzięki czemu prowadzący rozmowę telefonicz­ ną może jednocześnie komunikować się z Internetem lub innym cyfrowym urządzeniem komunikacyjnym. Pierw­ szym tego typu urządzeniem instalowanym w krajowych sieciach telekomunikacyjnych (od 1999 r.) był modem HiS (Home Internet Solution) firm y Ericsson o maks. szyb­ kości transm isji 115 kb/s. ! (D ata Term inal Equipment) - programowane lub techniczne urządzenie dostępowe znajdujące się poza obrzeżem sieci telefonicznej PSTN lub pakietowej PSDN (X.25), pełniące funkcję teleinformatycznego terminalu do transmisji danych. W sieciach telefonicznych identyfikowa­ ne zwykle z komputerem (wyposażonym w modem lub faksmodem czyli w DCE), a w sieciach komputerowych z kom­ puterem, wielofunkcyjnym terminalem cyfrowym, mostem czy multiplekserem dostępowym. D T M (Dynamie Synchronous Transfer Mode) technologia dynamicznie i dyskretnie skalowanej transmisji o wysokiej przepływności (od 512 k b /s do 2,5 Gb/s), z prze­ znaczeniem do transportu przekazów cyfrowych działają­ cych w czasie rzeczywistym. Stanowi obecnie najbardziej konkurencyjne rozwiązanie w stosunku do powszechnie sto­ sowanej technologii ATM. Oprócz instalacji w transporto­ wych sieciach szkieletowych o wysokiej przepływności jest także stosowana w abonenckich systemach m ultimedial­ nych o lokalnym zasięgu (do kilku km) - z zastosowaniem zwielokrotnienia w dziedzinie czasu STDM (Synchronous

S ie ć D T M ( tr a n s p o r to w a lu b k o m p u te r o w a )

a żądającego tej przepływ ności (rejestracja pa­ sma). Jeśli n ie ma sprzeciwu, można rozpoczynać transm isję głosu, obrazu i danych

TDM) w połączeniu z komutacją kanałów. DTM łączy zalety przełączania kanałów z przełączaniem pakietów, co pozwala operatorom sieciowym na efektywny i równoczesny przekaz głosu, obrazu i danych przez jedną zintegrowaną lecz skalo­ waną sieć transportową. ©TRfflP (D ual Tone M ultifreąuency Signalling) sygnalizacja wielotonowa stosowana w stacjonarnych apa­ ratach telefonicznych z klawiaturą przyciskową. Wieloczęstotliwościowa metoda wybierania i sygnalizacji, w której każdemu numerycznemu przyciskowi odpowiadają jedno­ cześnie dwie częstotliwości akustyczne, po jednej z każdej grupy: dolnej (697, 770, 852 i 941 Hz) i górnej (1209, 1336, 1477 i 1633 Hz). Klawiatura tonowa DTMF (Dual Tone Multifrequency Signalling)

B)¥[f2 (D a ta Term inal Ready) - podstawowy sygnał sterujący łącza interfejsowego RS 232C sygnalizujący goto­ wość terminalu komputerowego DTE do współpracy z przy­ łączonym modemem (DCE). Sygnał aktywny oznacza, że DTE jest zasilane i gotowe do realizacji transmisji.

5®

D >>D

n s fro w a iif

leksykon teleinformatyka

d u p lex in g

d u b lo w a n ie dysE ™

d u o b i t y (idibit) - inaczej diada, czyli grupa dwóch kolej­ nych źródłowych bitów informacyjnych (informacja pierwot­ na przed modulacją sygnału), stosowana w modulacji czterofazowej do modulowania sygnału nośnego. Podział strumienia na duobity duobity d an y c h (d iad y )

1

! 0 0 |1 0 .0 1 10 °

s

"

a

- 3 + 3 -1 + 3

ł3 T j C iąg ko d o w y

I 00 10 10

-1 + 1 - 3

...............................................

'1

0 1 1 1 0 111

+3 +3

-1

E W E (Digital Video Broadcasting) —> te le w iz ja cy­ fro w a

+ 3 +1

....

+1

2B1Q

(w linii)

.....□

1 0 1 11

I

I

1—

, cz a s

-3

danpBeEss FPJC (Full Duplex) - jednoczesna transm i­ sja z pełną szybkością w obydwu kierunkach przez łącze ko­ munikacyjne. W sieciach cyfrowych potrzebne są najczę­ ściej dwie pary przewodów do utworzenia takiego połącze­ nia. Połączenia analogowe, stosujące klasyczne modemy, potrzebują tylko jednej pary przewodów, gdyż szerokość pa­ sma transmisji jest umownie podzielona na dwie (niekiedy nierówne) części - co pozwala na jednoczesny przepływ da­ nych w obydwu kierunkach. Formalnie istnieją trzy sposoby transmisji FDX: o dupleksowy FDD - gdzie każdy kierunek działa na odrębnej częstotliwości nośnej, o dupleksowy TDD - w którym istnieje jeden kanał no­ śnej z podziałem czasu na dwa kierunki oraz o dupleks z kasowaniem echa EC (Echo Cancelling) gdzie jeden dwukierunkowy kanał, doposażony po obydwu stronach łącza w odpowiednie moduły kasowania echa, sam rozróżnia kierunek transmisji wtórze komunikacyjnym. c ta p D e E s se r - wychodzące z użycia urządzenie telekom u­ nikacyjne stosowane do rozdziału strumienia danych o du­ żej przepływności na dwa inne strumienie - każdy o niższej szybkości transmisji. Po drugiej stronie łączy komunikacyj­ nych duplekser składa z powrotem otrzymane dane - w je ­ den szybki strumień informacji. Dupleksery stosuje się w sy­ tuacji, gdy w infrastrukturze sieci brak kanałów telekom uni­ kacyjnych o odpowiednio wysokiej przepływności.

d u p le x in g - jedna z dwóch technik ochrony informacji w pamięciach dyskowych przed awarią dysków. Dane prze­ kazywane z systemu komputerowego do pamięci zewnętrz­

©®

nych są kierowane równocześnie (dwa kanały dyskowe) przez dwa sterowniki do dwóch napędów dyskowych. Tech­ nika duplexing zapewnia wyższy poziom odporności na awarie niż lustrzana technika mirroring, gdyż zabezpiecza przed awarią zarówno sterownik, ja k i napęd dyskowy wraz z nośnikiem. Najwyższy poziom odporności na awarie za­ pewnia podwojenie serwerów (server duplexing), gdzie w razie awarii jednego z serwerów drugi w całości pizejmuje obsługę użytkownika.

© W ® (D igital Video Disc, D igital Versatile Disc) - technologia rejestracji dźwięku i obrazu na kom pakto­ wych płytach optycznych CD-DVD, także oznaczenie krąż­ ków wykonanych w tej technologii (o tych samych wymia­ rach ja k CD). W podstawowej wersji, stosując kompresję M PEG-l, można uzyskać na płycie DVD nagranie dźwięko­ we trwające 74 min z towarzyszącym mu dwukanałowym torem dźwiękowym. Zastosowanie kompresji obrazowej MPEG-2 (4,7 GB danych w najprostszej wersji) pozwala na projekcję z płyty DVD jednego pełnometrażowego filmu (1 3 3 min) z trzema ścieżkami dźwiękowymi i napisami w czterech wersjach językowych. Zależnie od sposobu wy­ konania wyróżnia się kilka typów płyt CD-DVD o różnej po­ jem ności: jednostronne jednowarstwowe DVD5 (4,7 GB), jednostronne dwuwarstwowe DVD9 (8,5 GB), dwustronne jednowarstwowe DVD10 (9,5 GB) i dwustronne dwuwar­ stwowe DVD 18 (17 GB) umożliwiające ośmiogodzinną projekcję filmową.

any

leksykon teleinformatyka D > > > D

B W iiilK tiP (Distance Vector Multicast Routing Pro­ tocol) - jeden ze sposobów trasowania pakietów przez sieć Internetu z zastosowaniem techniki RPF (Reverse Path Flo­ oding); w metodzie tej ruter sieci szkieletowej okresowo usi­ łuje się dowiedzieć (reflooding), czy istnieją inne rutery

B>JC© (D igital Cross Connect) - nowoczesna krosowa przełącznica cyfrowa do dowolnego przełączania strumieni bi­ narnych o dużych przepływnościach, stosowana w nadrzęd­ nych warstwach szybkich sieci telekomunikacyjnych.

z uprzednio zdefiniow anej grupy ruterów trasujących. DVMRP przesyła pakiet kontrolny do wszystkich połączo­ nych z nim ruterów i oczekuje od nich odpowiedzi. Rutery nie stowarzyszone z grupą przesyłają odpowiedź negatyw­ ną, co prowadzi do ich ewentualnego logicznego odłączenia i wyeliminowania z tablicy połączeń rutera, aż do następnej rekonfiguracji połączeń logicznych w nowej grupie trasują­ cej. W trasowaniu pakietów ruter korzysta się z protokołu trasującego RPF, umożliwiającego zliczanie potrzebnych skoków w celu osiągnięcia stacji docelowej.

d y s p e r s j a d to ro ira iia ty c z m a - nieliniowe i wysoce nie­ pożądane zjawisko zniekształcania impulsów świetlnych pro­ wadzonych w światłowodzie, powstające w wyniku różnych szybkości rozchodzenia się składowych fourierowskich (har­ monicznych) - odzwierciedlających wejściowy impuls świetl­ ny. Związana bezpośrednio z niezerową szerokością widmową źródła światła laserowego: im węższe widmo (światło bardziej spójne, czyli monochromatyczne), tym dyspersja chroma­ tyczna jest mniejsza. Dyspersja chromatyczna obejmuje dwa zjawiska zachodzące w światłowodzie: dyspersję falowodową i materiałową.

OWDSV1 (Dense Wavelength Division M ultiple­ xing) - technologia gęstego, falowego zwielokrotnienia przepływności światłowodu przez równoległą, równoczesną i niezależnątransmisję wielu promieni optycznych o różnych długościach fali prowadzonych w jednym włóknie światło­ wodowym. Przyjmuje się, że zwielokrotnienie do czterech fal w jednym oknie światłowodu oznacza się jako WDM, nato­ miast zwielokrotnienia o większej gęstości fal (odstęp międzyfalowy 0,8 nm, czyli 100 GHz) określa się przez DWDM. Stosowane obecnie (2 0 0 0 r.) zwielokrotnienia falowe UWDM o krotności 80, 160 lub 32 0 umożliwiają łączną przepływność w pojedynczym włóknie światłowodowym po­ wyżej 1 Tb/s (3 2 0 x 2 ,5 G b/s= 80 0 G b/s, 8 0 x 4 0 G b/s=3,2 Tb/s), a rozwiązania najnowsze dostarczają przepływności powyżej 6 Tb/s przez włókno.

Struktura nośnika i pojemność dysków CD-DVD L ic z b a w a rs tw n o śn ika

S tru k tu ra d y s k u C D -D V D

P o je m n o ś ć

p o 2 w a rs tw y na stro n ę

(łącznie 4 w a rs tw y )

d y s p e r s j a m u a te rn a ta w a - zmiana własności optycz­ nych światłowodu (głównie współczynników załamania świa­ tła, kątów padania i odbicia) w ośrodku przewodzącym pro­ mień świetlny (rdzeń lub płaszcz) w zależności od częstotliwo­ ści (długości fali), czyli pulsacji światła, co powoduje, że każ­ de włókno światłowodu jest ośrodkiem dyspersyjnym. d y s p e r s j a m o d o w a (modalna) - występuje jedynie w światłowodach wielomodowych i jest spowodowana różną prędkością grupową rozchodzenia się poszczególnych modów świetlnych prowadzonych we włóknie. Im krótszy impuls wejściowy, tym wpływ dyspersji modowej jest większy. Defor­ macja (poszerzenie) impulsu na skutek dyspersji modalnej rośnie wraz z odległością transmisji i w końcu powoduje brak rozróżnialności kolejnych impulsów przy dostatecznie dużej odległości.

1 w a rs tw a s tro n y (łą c z n ie 2 w a rs tw y )

d y s p e r s j a ff a E o w o d o w a - zmiana efektywnego współczynnika załamania światła oddziałującego z konkret­ nym modem światłowodu, spowodowana zmianą rozdziału mocy prowadzonego modu między rdzeń i płaszcz włókna. Przy dużych częstotliwościach promienia świetlnego pole mo­ du jest zawarte prawie całkowicie w rdzeniu włókna, a efek­ tywny współczynnik załamania zbliża się do wartości charak­ terystycznej dla rdzenia. Zmniejszanie częstotliwości zwiększa pole prowadzenia modu, a efektywny współczynnik załama­ nia zbliża się do wielkości charakterystycznej dla płaszcza włókna.

dwie ; podwarstwy nośnika

cztery podwarstwy nośnika

System transmisyjny DWDM Alcatel 1686 Metro dla przekazów metropolitalnych ze zwielokrotnieniem 32 kanałów optycznych (10 G b/s)

d y s p e r s ja p r z e s u n ię ta z p r z e s u n ię t ą d y s p e r s ją

->

ś w ia tło w ó d

©i

P »> E

leksykon teleinformatyka ,

d y s p e r s j a ś w i a t ł o w o d u - charakterystyczny pa­ rametr włókna światłowodowego określający jego przydat­ ność do transmisji długodystansowej. Całkowita dyspersja światłowodu składa się z trzech składników: dyspersji modowej (modainej), materiałowej, chromatycznej i falo­ wodowej. Największe oddziaływanie na jakość włókna świa­ tłowodowego ma dyspersja chromatyczna. Wpływając na zmianę współczynnika załamania światła w medium trans­ misyjnym (w procesie produkcyjnym) można uzyskać dwa typy dyspersji: • normalną, przy której fale dłuższe przemieszczają się szybciej niż krótsze (o większej częstotliwości) oraz o anomalną - w której fale krótsze poruszają się szyb­ ciej niż dłuższe. Typowe jednomodowe światłowody teleko­ munikacyjne wykazują zerową dyspersję dla fali o długości 1300 nm oraz dyspersję normalną dla fal krótszych i ano­ m alną dla fal dłuższych.

toram i światłowodowymi punkt dystrybucyjny CPD z wielo­ ma budynkowymi punktami dystrybucji; o budynkowy punkt dystrybucyjny (BPD) - lokowany w bezpośrednim sąsiedztwie farmy serwerów przedsiębior­ stwa lub budynku. Punkt dystrybucyjny BPD je st także miej­ scem krosowania wszelkich połączeń wielokondygnacyjne­ go okablowania pionowego; o kondygnacyjne punkty dystrybucji (KPD) umieszcza­ ne na kolejnych piętrach wielokondygnacyjnego budynku koncentrujące w sobie okablowanie poziome oraz podsta­ wowe i rezerwowe okablowanie pionowe. W okablowaniu pionowym i poziomym stosuje się zarówno 4-parowe, mie­ dziane kable skrętkowe (UTP, FTP, STP lub SFTP), ja kte żw ie loparowe kable miedziane dla telefonii i światłowodowe dla sieci komputerowej.

ion teleinform atyka E > » E e - lb iz m e s - internetowy model prowadzenia biznesu wy­ magający elektronicznego wspomagania działalności przed­ siębiorstw, a polegający na bezpośredniej wymianie infor­ macji między producentami, dystrybutorami, pośrednikami oraz odbiorcami produktów i usług rynkowych. Cechą cha­ rakterystyczną jest tworzenie wolnorynkowej wspólnoty bi­ znesowej EBC (E-Business Community), opartej na sieci In­ ternet i globalnym środowisku webowym, także za pośre­ dnictwem innych mediów elektronicznych, jako platformy do w spółpracy bądź szeroko pojętej konkurencji między podmiotami uczestniczącymi w procesie e-biznesowym. Środkiem wspomagania procesów e-biznesu są: interneto­ wa giełda, portale informacyjne, interaktywne strony webo­ we (on-line) oraz wirtualne supermarkety.

o handel pośredni (wspomaganie elektroniczne, kata­ logi, oferty, wybór, zamówienie) oraz • niematerialne usługi transakcyjne on-line (zakup, zapłata i dostawa elektroniczna). Technika kojarzona z transakcjami elektronicznymi prowadzonymi na poziomie aplikacji głównie przez sieć Internet jako: poczta elektro­ niczna, rezerwacje, handlowe tablice informacyjne, techni­ ka internetowa, karty bankowe, systemy bankomatowe, transfer funduszy, transport dokumentów bankowych i ad­ ministracyjnych. (electronic-Customer Relationship M ana­ gement) - ogólna nazwa nowoczesnych, elektronicznych systemów zarządzania relacjami z wieloma użytkownikami, wyposażonych - w odróżnieniu od tradycyjnych sy­ stemów CRM - w dodatkowy mechanizm bezpośre­ dniego kontaktu z klientami z poziomu systemowe­ go (CRM interaktywny). Systemy zarządzania eCRM zapewniają komunikację za pośrednictwem nowoczesnych środków łączności (e-m ail, faks, te ­ lefon komórkowy) wraz z personalizacją informacji i usług poprzez strony WWW oraz przez telefoniczne centrum obsługi klienta klasy Cali Center. Działanie systemu e-CRM polega na wzajemnej współpracy kilku modułów funkcjonalnych: o hurtowni danych (klienci, potrzeby, wymaga­ nia, zwyczaje), o przetwarzania analitycznego (OLAP), o personalizacji klienta (modele zachowań użytkow­ ników), o sposobie rozgłaszania (media, interfejsy, wielodostęp) oraz o zawieraniu właściwej transakcji między zaintereso­ wanymi podmiotami.

Działanie usługi e-biznes (B 2B /E D I, B 2C /ED I) Aplikacje biznesowe

c ly s fe y to u ie ja i i n f o r m a c j i w s i e c i - wiele sposo­ bów realizacji przekazów między dwoma lub więcej urządze­ niami, zdefiniowanych przez następujące rodzaje komuni­ kacji w sieci: o broadcast - jednokierunkowy rodzaj komunikacji, polegający na rozgłaszaniu Informacji (komunikacja rozslewcza). Transmisje rozsiewcze są stosowane w sieciach radiowych, optycznych i komputerowych (LAN i MAN); o m ulticast - forma komunikacji, w której przekaz jest skierowany do ściśle określonej grupy użytkowników, Imple­ mentowana powszechnie w telekonferencjach i wldeokonferencjach realizowanych przez sieci kablowe; o u n ic a s t- komunikacja wyłącznie między dwoma do­ kładnie zdefiniowanymi punktami sieci lub jej użytkownika­ mi końcowymi; o a n yca st - najnowsze określenie definiow ane w protokole IPv6, dotyczące komunikacji z najbliższym obiektem wśród zdefiniowanej grupy zdalnych urządzeń komunikacyjnych. d y s t r y b u c y j n e p u n k t y © k a b l o w a n i a - aktyw­ ne węzły rozprowadzające drzewiastej infrastruktury oka­ blowania budynkowego I kampusowego, stosowane w sy­ stemach okablowania strukturalnego. Hierarchia dystrybu­ cyjnych punktów okablowania budynków Inteligentnych obejmuje: o kampusowy punkt dystrybucyjny (CPD) - zwykle bę­ dący równocześnie centralnym punktem sieci lokalnej, w którym zbiegają się wszystkie połączenia międzybudynkowe i zewnętrzne przyłącza telekomunikacyjne MAN i WAN o wysokiej przepływności. Okablowanie kampusowe łączy

62

e I i / 1 2 / i @ - europejskie standardy transmisji cyfrowej stosowane w telekomunikacji, stanowiące wielokrotność podstawowego kanału głosowego o przepływności 64 kb/s. Standard E l - pierwszego (najniższego) poziomu zwielo­ krotnienia o przepływności 2 ,0 4 8 M b/s (30 kanałów głoso­ wych oraz 2 kanały sterujące i sygnalizacyjne) - odpowiada w strefie amerykańskiej specyfikacji T l (1,5 4 4 M b /s) dla poziomu DS1. Standard zwielokrotnienia drugiego poziomu E2 o przepływności 8 ,4 4 8 M b /s (TV lub 128 kanałów głoso­ wych) odpowiada specyfikacji amerykańskiej T2 (6,312 M b/s), natom iast standard E3 trzeciego poziomu zwielo­ krotnienia, o przepływności 34 3 6 8 M b /s (16 łączy E l czy­ li 512 kanałów głosowych), odpowiada T3 (4 4 736 M b/s), stosowanemu na poziomie DS3 w strefie amerykańskiej. Wyższe poziomy zwielokrotnienia odnoszą się do poziomu E4 (4 strumienie E3, łączna przepływność 139,26 M b/s) oraz poziomu E5 (4 strumienie E4, łączna przepływność 565,148 kb /s).

[Procesor Front End

e - c o m m e r c e - forma elektronicznego wspomagania handlu (electronic commerce) typu on-line I wymiany do­ kumentów biznesowych EDI, obejmująca zamówienia, po­ twierdzenia i płatności bezgotówkowe, wywodząca się z sy­ stemów kom puterowych m ainfram e IBM. W ystępuje w dwóch odmianach:

e-msiM ( electronic m ail) —> p o c z ta e le k ­

Oddziaływanie e-commerce

j

A p lik a c je ■ w y m ia n a d a n y c h E D I • p rz e p ły w p ie n ię d z y E F T ■ e - m a il ■ e -ka ta lo g i ■ e -s k le p y (in te rn e to w e ) ■ e -p la tn o ś ć ■ e -u s lu g i

tro n ic z n a S tr a te g ie

KONSUMENCI )

.... m

^ ®= (electronic) - powszechnie używany (i nadużywany) przedrostek tematyczny, za pomocą którego następuje au­ tomatyczne kojarzenie normalnie dotychczas funkcjonują­ cego zjawiska (rzeczy, produktu, czynności lub nazwy) z przekazem cyfrowym sfery internetowej. Największą furorę zrobiły internetowe slogany: e-biznes, e-book, e-commerce, e-mail, e-serwce, e-speak.

d o s ta w c a T e c h n o lo g ie ■ s ta n d a ry z a c ja • o c h ro n a d a n ych ■ b e z p ie c z e ń s to sie c i i d o stę p u ■ fire w a ll ■ te c h n o lo g ie o b ie k to w e

• e -c o m m e rc e ■ e -b izn e s ■ e -ryn e k ■ ro z s z e rz e n ie d y s try b u c ji ■ ro z s z e rz e n ie ła ń c u c h a d o s ta w ■ p o z y s k iw a n ie klie n tó w

e-commerce

konsum ent

j

Z a r z ą d z a n ie

ł X

.............. SPO ŁEC ZEŃ­ STW O

I

■ z a rz ą d z a n ie d a n ym i ■ z a rz ą d z a n ie ła ń c u c h e m d o s ta w ■ o u ts o u rc in g ■ łą c z n o ś ć z klie n ta m i

e - s e r a c e - niejednoznacznie zdefiniowane po­ jęcie świadczenia różnorodnych usług za pośre­ dnictwem Internetu przez firmy usługowe firmom zewnętrznym - głównie w celu uzyskania dodatko­ wych dochodów. Obejmuje zarówno aplikacje z wy­ korzystaniem sieci WWW, dostawy lub usługi dla przedsiębiorstw klasy ERP, jak też ofertę usług ukie­ runkowanych na indywidualnego użytkownika (In­ form acyjne, turystyczne, medyczne czy handlu elektronicznego).

EDI - elektroniczna wymiana danych i EFT - elektroniczny transport pieniędzy 1

@ 3

E »> E

E A N (European Article Numbering) - jeden z kilku­ nastu standardów kodów kreskowych prezentujących wy­ łącznie cyfry, nadzorowanych przez Stowarzyszenie Kodo­ wania Towarów IANA (International Article Numbering As­ soc/at/on). Popularną wersją tego sposobu kodowania towaróww Europie jest standard EAN-13 ije g o skrócona we­ rsja EAN-8. Struktura popularnego kodu EAN-13 składa się z trzycyfrowego prefiksu kraju (dla Polski 590), czterocyfro­ wego numeru producenta lub dystrybutora oraz pięciocyfrowego indywidualnego kodu towarowego, po którym na­ stępuje suma kontrolna. E A P (Extensible Authentication Protocol) - jeden z wielu protokołów (PAP, CHAP, EAPOE) uwierzytelniania użytkowników działających w sieciach LAN, o cechach adap­ towanych z dwustronnego protokołu PPP. Podczas gdy PPP oferuje jedynie proste uwierzytelnianie użytkowników typu peer to p e e r - wykorzystując protokół PAP (Password Autentication Protocol) lub protokół CHAP (Challenge Handshake Autentication Protocol), EAP umożliwia użycie wielu różnych protokołów uwierzytelniania. Najnowsza jego specyfikacja EAPOE (Extensible Autentication Protocol over Ethernet) dotyczy uwierzytelniania użytkowników w sieciach Ethernet.

utajniania przekazów transmitowanych głównie przez sieć bezprzewodową. ECC, w porównaniu z RSA, stanowi bar­ dziej wydajną technikę szyfrowania informacji, dostarcza­ jąc, przykładowo, za pomocą klucza o długości 163 bity takiej samej mocy kryptograficznej jak z zastosowaniem al­ gorytmu RSA o długości 1024 bity lub więcej. Zaintereso­ wanie szyfrowaniem typu ECC stopniowo maleje. eelto© s y g m a f a - niepożądane zjawisko w dwukierun­ kowych torach transmisyjnych (dwuprzewodowych lub czteroprzewodowych), powstające głównie w wyniku niepełne­ go zrównoważenia linii kablowych za pomocą rozgałęźników linii telefonicznej lub występowania przesłuchów między li­ niami o przeciwnych kierunkach transmisji. W telefonii ana­ logowej likwidacji echa dokonuje się przez pasywną symetryzację linii za pomocą równoważników toru i stosowanie tłum ików echa, a w telefonii cyfrowej i transmisji danych za pośrednictwem aktywnych urządzeń do kasowania echa (kompensatory echa). Obecność tłumików bądź kompen­ satorów echa może niekiedy uniemożliwiać dupleksową transmisję danych (Full Duplex). Źródła echa w torze telekomunikacyjnym

EAIK1M (European A cadem ic a n d Research N e­ twork) - rozległa sieć łącząca europejskie ośrodki akade­ mickie, część wcześniejszej sieci BITNET, również współpra­ cująca z innymi sieciami rozległymi, np. Internetem. Chro­ nologicznie druga, powszechnie używana sieć rozległa w Polsce (od 1990 r.), umożliwiała wymianę poczty elektro­ nicznej i obsługę plików. Obecnie już nie używana. E B C D IC (Extended B inary Coded D ecim al In ­ terchange Code) - kod 8-bitowy do reprezentacji zestawu znaków powszechnie stosowanych w komputerach klasy mainframe firmy IBM, także innych producentów. W kom­ puterach PC i terminalach sieciowych EBCDIC został wypar­ ty przez ASCII. W przeciwieństwie do ASCII położenie liter al­ fabetu w zestawie 25 6 znaków EBCDIC nie jest ciągłe. Nie ma też bezpośredniego odwzorowania wszystkich znaków EBCDIC w ASCII i na odwrót. E S C (Error Correction Code) - tradycyjnie stosowany kod korekcji błędów ułatwiający urządzeniom transmisyj­ nym i komputerom automatyczne odtwarzanie części lub całości wiadomości otrzymanych z błędami. E C C (Elliptic Curve Cryptography) - sposób szyfro­ wania i autoryzacji informacji stosowany (od 1985 r.) do

64

leksykon teleinformatyka E > > > E

leksykon teleinformatyka

1 C S D (Enhanced Circuit Switched D ata) - jeden ze sposobów zwiększenia szybkości transmisji danych klasy EDGE w sieciach komórkowych trzeciej generacji (GSM /2+, TD M A/136+). W ECSD - stanowiącym ulepszoną formę transm isji szczelinowej z kom utacją kanałów HSCSD (G SM /2+) - stosuje się ośmiowartościową modulację PSK, o większej efektywności kodowania. Dzięki temu możliwe jest uzyskiwanie takich samych przepływności jak w przeka­ zach z komutowaniem kanałów HSCSD, lecz przy mniejszej liczbie użytych szczelin czasowych w ramkach TDMA. E D A C S (Enhanced D igital Access Communica­ tion System) - system trankingowy firmy Ericsson zapew­ niający transmisję danych oraz analogowy lub cyfrowy prze­ kaz sygnałów mowy przez kanały radiowe. Dostępny w dwóch wersjach: jako wąskopasmowy (szerokość kanału 12,5 kHz, częstotliwość radiowa 8 9 6-941 MHz) oraz szero­ kopasmowy (kanały 25 kHz i 30 kHz) w kilku pasmach ra­ diowych, umożliwia trzy rodzaje transmisji: o przekaz analogowy głosu (szybkość 9,6 kb/s), o przekaz cyfrowy głosu (9,6 kb/s) oraz o transmisję danych (4,8 k b /s lub 9,6 kb/s). Typowym zastosowaniem systemu je st budowa hierarchicznej sieci radiowej w prywatnych strukturach zamkniętych (policja, straż, służby celne, energetyka, kolejnictwo) - z możliwością świadczenia usług w systemach publicznych i mniejszych przedsiębiorstwach prywatnych.

1 M b /s. W standardzie EDGE wyróżnia się dwie fazy rozwo­ ju: systemy EGPRS (9 trybów m odulacji i kodowania) oraz systemy ECSD z przeznaczeniem dla usług m ultim edial­ nych i czasu rzeczywistego. W standardowej wersji EDGE wymagana szerokość pasma wynosi 2 x 2 ,6 MHz, nato­ m iast wąskopasmowa wersja systemu (o paśmie częstotli­ wości mniejszym niż 2 x 1 MHz) - oznaczana jako EDGE Compact, umożliwia przesyłanie danych z szybkością do 3 8 4 kb/s. E D I (Electronic D a ta Interchange) - system elek­ tronicznej wymiany danych handlowych lub adm inistra­ cyjnych (faktury, zamówienia, przelewy) między system a­ mi kom puterow ym i różnych firm . Stosuje uzgodniony standard form atow ania danych UNI EDIFACT między odrębnym i jednostkam i organizacyjnymi, do przekazywaWymiana dokumentów EDI B anki P rzew o źnicy D o k u m e n ty . »

f in a n s o w e

%

„

S», V °° «S'®

D o k u m e n ty

E D F A - > w z m a c n ia c z E B F A

h a n d lo w e

K upujący

EH3XBE (Enhanced D ata R ates fo r GSM Evolu­ tion) - najnowsza metoda m odulacji cyfrowej, umożliwia­ jąca przekaz m ultim edialnych inform acji (obraz ruchomy) przez sieci komórkowe (GSM, GSM 2+, TD M A /136, TD­ M A /136+) z typow ą szybkością przekazu od 3 8 4 k b /s do © e f a o p ie k s (echoplex) - najstarszy sposób wzrokowe­ go wykrywania i manualnej korekcji błędów transmisji asyn­ chronicznej prowadzonej między terminalem a komputerem sieciowym. Podczas wprowadzania danych z wejściowych urządzeń klawiaturowych na ekranie kontrolnym monitora użytkownika nie są wyświetlane znaki z klawiatury, lecz za­ akceptowane i odsyłane z powrotem przez komputersieciowy, a użytkownik ma możliwość ich korekty z klawiatury. 1CRI3Â (European Computer Manufacturers Asso­ ciation) - europejskie stowarzyszenie producentów kompu­ terów, oddziałujące zakresem swojej oferty handlowej na mię­ dzynarodowe organizacje normalizacyjne i standaryzujące.

Rozwijanie dostępu komórkowego F u n k c jo n a ln o ś ć - Mniejsza powierzchnia zajmowana przez urządzenia (np. BTS) - Większa pojemność uzyskana w istniejących obiektach - Zmniejszenie kosztów w części radiowej w przeliczeniu na kb/s i umożliwienie instalacji stosownie do potrzebnej pojemności

N o w e u s łu g i i ro z w ią z a n ia - GPRS dla pakietowej transmisji danych - EDGE dla większych szybkości transmisji danych w GSM - UMTS: - elastyczny I asymetryczny dostęp do widma radiowego dzięki TDD • prywatny i publiczny dostęp dzięki aplikacjom TDD

S prze d a ją c y

nia danych przez łącza prywatne lub dzierżawione okreso­ wo, obowiązujący w Polsce jako P N -90/T-20091. Wyko­ rzystuje protokoły kodów kreskowych system u EAN, poczty elektronicznej X .400 (krajowy Polkom 4 0 0 ) i adresacji katalogow ej X .5 0 0 . Coraz częściej zastępowany przez rozwiązania e-com merce, za pośrednictwem znacznie tańszych łączy internetowych.

L P o d w y ż s z a n ie ja k o ś c i UMTS EDGE GPRS GSM

< 2 M b /s -3 8 4 k b /s •1 1 5 k b /s -9 ,6 /1 4 ,4 k b /s

- Mniejsze komórki i lepsze wy korzy!j stanie częstotliwości (np. przeskaki­ wanie częstotliwości, obciążenie częściowe, HCS) - Aparaty pracujące w nowych zakresach częstotliwości - Lepsze pokrycie miejsc w budynkach dzięki pikokomórkom - Podwyższona jakość transmisji mowy

E D S F A C T (Electronic D ata Interchan­ ge fo r Administration, Commerce a n d Transport) - międzynarodowy standard ko­ munikatów EDI przeznaczony dla adm inistra­ cji, handlu i transportu, zaakceptowany pizez większość krajów europejskich, również w Pol­ sce (PN 92/T-20091). Opisuje sposób forma­ towania dokumentów i wymiany komunikatów w systemach elektronicznych EDI, zasady skła­

65

¡ I

E

leksykon teleinformatyka

» E

syłanych bitów. Najniższą efektywnością (ok. 70%) cechuje się asynchroniczna transmisja znakowa, powszechnie sto­ sowana w modemach.

Przekaz wiadomości EDI FACT przez X.400

K o n w e rte r . E D I F A C T EDI FACT

IS O T R A C E * X 4 3 S

I

F ile P ro g ra m m a tic In te rfa c e

E F K (Enhanced Full R ate ) - ulepszony sposób kodo­ wania głosu w kanałach głosowych GSM o pełnej przepływ­ ności (22,8 kb/s), oparty na koderach klasy CELP. Zapewnia lepszą jakość transmitowanych sygnałów mowy, przy zacho­ waniu dotychczasowej przepływności kanału radiowego.

M o d u l d o s tę p u AU

lu b p ry w a tn a X .4 0 0

P a rtn e r h a n d lo w y

P a rtn e r h a n d lo w y

dni do tworzenia struktur wymiany i wytyczne do projekto­ wania wiadomości. Ochrona danych w standardzie EDIFACT jest zachowana na poziomie wiadomości, a każda wiado­ mość jest chroniona oddzielnie. E D © H A M 1 (Extended D ata Out Dynamie RAM) - popularne układy półprzewodnikowej pamięci dynamicz­ nej RAM o swobodnym dostępie, z utratą zawartości zareje­ strowanych danych po wyłączeniu zasilania. 1BSTV (Extended D efinition Television) - rozszerzo­ ny standard systemu telewizyjnego o polepszonej jakości obrazu i większej rozdzielczości punktowej, odpowiadający studyjnej wersji przekazu telewizyjnego. Studyjną jakość obrazu uzyskuje się przy następujących podstawowych pa­ rametrach technicznych: rozszerzona rozdzielczość do 960 punktów x 576 linii, częstotliwość 50 Hz, form at obrazu 16:9, przepływność strumienia danych ok. 9 M b/s. E E P E M D i! (Electrically E rasable Program m able R ead Only Memory) - układ scalony nieulotnej, lecz ka­ sowalnej elektrycznie pamięci programów lub danych, określany także jako pamięć błyskowa FLASH. Do zaprogra­ mowania dowolnego bajtu wystarcza jeden cyki zapisu, co sprawia, że pamięć EEPROM jest idealnym rozwiązaniem przy uruchamianiu nowego oprogramowania bądź zmiany zawartości tablic istniejącej pamięci. Pamięć EEPROM jest często stosowana do aktualizacji programów bądź unacześniania algorytmów transmisji w modemach analogowych. e fe S if y w m io ś ć ir a m s m S ą p - parametr określający efektywność przyjętego protokołu transmisji. Im więcej sy­ gnałów sterujących i synchronizacyjnych znajduje się w sa­ modzielnym bloku informacji, tym niższa je st efektywność wykorzystania kanału transmisyjnego - określana jako sto­ sunek liczby bitów informacyjnych do całkowitej liczby prze­

66

E © P (Exterior Routing Protocols) - protokoły rutowania zewnętrznego połączeń i wymiany komunikatów oraz in­ formacji między autonomicznymi domenami z protokołem TCP/IP, czyli głównie domenami sieci Internet. Zestawem autonomicznym, w którym działają protokoły rutowania we­ wnętrznego klasy IGP (Interior Gateway Protocols), może być grupa wzajemnie połączonych ruterów (mostów, hubów, przełączników) działających wspólnie na ograniczo­ nym obszarze uczelni, przedsiębiorstwa lub miasta. Proto­ koły rutowania zewnętrznego trasują połączenia między ruterami brzegowymi odrębnych domen autonomicznych. EOPGSS (Enhanced G en eral Packet R adio Servi­ ces) - rozszerzona wersja transmisji pakietowej GPRS uży­ wana w sieciach komórkowych, w których do zwiększenia szybkości transmisji stosuje się 9 typów modulacji i kodo­ wania (5 typu 8PSK i 4 typu GMSK). Dzięki temu uzyskuje się przepływności w granicach 8 ,4 -5 9 ,2 k b /s w jednej szczelinie czasowej kanału radiowego systemów trzeciej ge­ neracji (3G). Takie rozwiązanie zapewnia szybkości transm i­ sji odpowiednio od 67,2 k b /s do 473,6 k b /s przy wykorzy­ staniu wszystkich 8 szczelin czasowych bezprzewodowego łącza pakietowego. Z wielu przyczyn technicznych nie wszy­ stkie te możliwości są wykorzystywane. EDA (Electronic Industry Association) - amerykań­ skie stowarzyszenie przemysłu elektronicznego definiujące (od 1924 r.) wiele standardów sprzętu elektronicznego i te ­ lekomunikacyjnego, przyjmowanych później przez między­ narodowe organizacje standaryzujące. W telekomunikacji najbardziej znanymi są standardy interfejsowe EIA (euro­ pejskie RS 232C, RS 422, RS 423, RS 449) określające parametry techniczne (polaryzacja, czasy trwania, wielko­ ści napięcia i prądu) w łączach między modemem i publicz­ ną siecią telekomunikacyjną PSTN a komputerem. E 1 A /T IA 5 © § (Electronic Industries Associa­ tion/Telecommunications Industries Association) zalecenia stowarzyszenia elektroniki i telekomunikacji prze­

leksykon teleinformatyka E > > > E mysłowej dotyczące wszelkich instalacji teleinformatycz­ nych, zawierających skrętkę telekomunikacyjną w okablo­ waniu komunikacyjnym budynków. Obecnie określane jest przez 7 kategorii okablowania strukturalnego. Europejskim odpowiednikiem tych kategorii są klasy okablowania struk­ turalnego ISO 11801, oznaczane od A do F (odpowiednie dia różnych aplikacji).

dzanie trasami przekazu pakietów, zajmuje się rozgłasza­ niem informacji co 90 s (protokół RIP czyni to samo co 30 s) oraz ma zaimplementowane mechanizmy wykrywania zapętleń. EDI? (Enterprise Inform ation Portal) - model porta­ li korporacyjnych, łączący najlepsze cechy portali z dostę­ pem do aplikacji i bazy danych konkretnego przedsiębior­ stwa. Portale korporacyjne o odpowiednim zabezpieczeniu przed włamaniem (personalizacja dostępu) są przezna­ czone zarówno dla własnych pracowników, ja k i partnerów handlowych przedsiębiorstwa, dostarczając bieżących in­ form acji i firmowych raportów handlowych przez sieć Inter­ net. Zapewniają jednolity dostęp do różnych źródeł danych (bazy, pliki tekstowe, poczta), także do zewnętrznych źródeł inform acji za pośrednictwem popularnych serwisów internetowych.

EMS (European Installation Bus) - coraz bardziej po­ pularny europejski standard automatyki domowej i wewnątrzbudynkowej, a także w instalacjach budynków inteli­ gentnych IBS. Standard jest przeznaczony do stosowania i atestowany przez organizację EIBA (European Installation Bus Association) - w celu utrzymania odpowiedniej ochro­ ny urządzeń i człowieka przed różnorodnymi przepięciami. Zgodnie z normą CEIICE 61643-1 (1998.02) standard EIB uwzględnia stosowanie różnorodnych ograniczników prze­ pięć, używanych w sieciach elektroenergetycznych niskiego napięcia (do 1000 V) w 3 kaskadach ochrony: s klasa I - przepięcia piorunowe na wejściu linii do bu­ dynku; • klasa II - przepięcia wewnątrzbudynkowe oraz • klasa III - pozostałe sposoby ochrony specjalistycznej.

ID U (Equipment Identification Register) - baza da­ nych w systemie komórkowym GSM zawierająca - na pod­ stawie zgromadzonych numerów seryjnych komórkowych urządzeń ruchomych - informacje o telefonach skradzio­ nych lub zagubionych.

E M D i (Enbanced IDE) - rozszerzenie równoległego standardu interfejsowego IDE, umożliwiające włączenie maks. 4 pamięci masowych do wspólnego interfejsu i pizekaz danych z szybkością w zakresie 9 -1 6 M B /s (Mode 4) przy typowej przepływności 13,3 M B/s. Do interfejsu EIDE można włączać dyski o pojemności podwyższonej do 8,4 GB danych. N iedogodnością standardu je s t niewielka maks. długość kabla szyny interfejsowej - zwykle nie prze­ kraczająca kilkudziesięciu cm, co ogranicza jego stosowa­ nie do łączenia urządzeń znajdujących się wyłącznie we­ wnątrz systemu komputerowego.

E IH (Excess Inform ation Rate) -je d e n z dwóch para­ metrów transmisji (drugim je s t gwarantowana przepływ­ ność CIR) negocjowanych między użytkownikiem a siecią pakietową Frame Relay. Określa praktycznie nie gwaranto­ waną, nadmiarową przepływność transmisji, akceptowalną przez sieć - pod warunkiem, że istnieją w niej wolne zasoby przepływności. Całkowita szybkość kanału dostępna w da­ nej chwili użytkownikowi wynosi CIR plus EIR i wielkości tej nie wolno użytkownikowi przekroczyć. Ramki przekraczające tę sumaryczną wielkość będą odrzucane przez sieć (gubio­ ne) i będą wymagać powtórnego pizesyłania.

E B © K P (Enbanced In terior G atew ay Routing Protocol) - rozszerzona, bardziej w ydajna wersja

U S A (Extended Industry S tan d ard Architecture) - popularna architektura wewnętrznej magistrali kompute­ rów klasy PC rozszerzająca starszą 16-bitową szynę interfej­ sową (PC/AT) do 3 2 bitów, z zachowaniem zgodności z istniejącymi 16-bitowymi kartami rozszerzenia urządzeń standardu ISA. EISA stanowi konkurencyjne rozwiązanie w stosunku do wcześniejszej architektury mikrokanałowej MCA promowanej przez IBM, a także dostarcza więcej od MCA funkcji kanałowych.

wcześniejszego protokołu trasującego IGRP, wprowadzona w końcu lat 80. przez Cisco. Podobnie ja k IGRP rozszerzo­ ny tryb protokołu używa mechanizmów trasowania distance-vector, ale wprowadza inne cztery param etry trasowania: ® opóźnienie międzysieciowe; • zmienną szerokość pasma przenoszenia (1,2 k b /s 10 Gb/s); • różnorodne obciążenia (w zakresie 1-2 5 5 ) oraz • wiele poziomów niezawodności (1 -2 5 5 ). Protokół ElGRP akceptuje trasowanie wielościeżkowe, niejawne zarzą­

e ta a m c8© 4ylk© w y - monitor specjalnej konstrukcji, umożliwiający użytkownikowi wybieranie prezentowanych na nim ikon lub przycisków przez dotknięcie ich wizerunku na

67

E>>>E

/v a n y

leksykon teleinformatyka E L F E X T (E q u al L evel F ar-E n d Crosstalk) - para­ metr zdalnego przenlku kablowego FEXT, pozwalający oce­ nić przydatność kabla miedzianego dla szybkich transmisji w okablowaniu strukturalnym. Określa względny poziom za­ kłóceń sygnałów Indukowanych w sąsiedniej skrętce, ale powstających na drugim końcu kabla telekomunikacyjnego (oddalonego od źródła sygnału). Jest potrzebny do określa­ nia jakości sieci kablowej w systemach transmisji używają­ cych tych samych (dwóch) par skrętek w dwóch kierunkach jednocześnie. Przydatność kabla do transmisji wieloparowych określa parametr PS ELFEXT.

Telefon internetowy WebTouch z ekranem dotykowym (Alcatel)

ekranie. Stosowany często w prostych i powtarzających się operacjach (tak, nie, wybierz, otwórz, prezentuj, zakończ) oraz przy wprowadzaniu danych numerycznych z terminalu.

IL A IM (iEm ulated LAN) - nazwa sieci LAN emulowanej (odwzorowanej) w środowisku sieciowym ATM, w której każ­ demu klientowi sieci może odpowiadać jedna lub więcej sieci emulowanych ELAN w ramach istniejącej struktury ATM. ELAN je st równoważna sieci wirtualnej VLAN z przeka-

te

EMC - » k o m p a ty lto ilm o ś ć e le k t r o m a g n e t y c z n a iii/ J I (Electromagnetic Interference) - każde niepożą­ dane promieniowanie elektromagnetyczne szkodliwie od­ działujące na pracę urządzeń elektrycznych i elektronicz­ nych oraz pomniejszające wydajność kanałów transmisji da­ nych. Źródłem EMI są przewody elektryczne i transmisyjne, silniki, rozruszniki, generatory elektryczne oraz Inne urządze­ nia wytwarzające zmienne pola elektromagnetyczne.

P rze łączn iki, iskrow n iki

z prawdziwego zdarzenia (194 6 r., Eckert, Mauchly), z ręcz­ nym wprowadzaniem danych, wykonana w USA na za­ mówienie wojska.

enkapsuHacjja

W yład ow an ia a tm os fe ryczn e

k a p s u łk o w a m ie p a k ie t ó w

m

e k s t r a n e i - lokalna sieć komputerowa z funk­ Komponenty sieci ELAN cjami intranetu (działająca z protokołami TCP/IP), S erw er P o łą c ze n ie wirtualnych em ulacji LAN rozszerzona o zewnętrzne zasoby sieciowe - głównie danych w sieci L A N E (LA N E m u la to r Server) [ ' i LEC o zdalne specjalizowane serwery informacji. Strony BUS •-S a £ webowe tworzone dla różnych grup roboczych S erw er ko nfig ura ­ M u ltica st ■ cji e m u lacji LAN -J M u ltica st przedsiębiorstwa są uzupełniane odpowiednimi hl(L A N E m u la to r C onfiguration S erver) LEC L E C [ i D ata D irect ^ i perłączami i odwołują się przez sieć Internetową do R o zgłasza nie zewnętrznych witryn producentów (klientów, dystry­ (H o st A TM ) (L A N S w itch ) i se rw e ry nieznane (B roadcasting a n d rzplarznik P rze łączn ik U nknow n Serwera) butorów, dostawców lub podwykonawców), których L E C ( L A N E C lie n t) | LAN (3 warstwa)* (2 warstwa) sprzęt, produkty lub oprogramowanie leży w kręgu S e rw e ry e m u lo w a n e j LA N _ ^ż^tkownłc^ e m u low an ej L A N .* zainteresowania pracowników firmy lokalnej. Ekstranet wywodzi się z integracji funkcji Internetu (do­ zem datagramowym, przy czym każda z nich może emulo­ stęp do informacji rozproszonej po całym świecle) z intrane wać albo sieć Ethernet albo Token Ring, za pomocą nastę­ tern (komputerowy przepływ informacji wewnątrz przedslę pujących komponentów: biorstwa wykorzystujący protokoły TCP/IP). o LEC (U N Emulation Client); o LES (LAW Emulation Server); Model ekstranetu oparty na technice handlu elektronicznego o BUS (Broadcast and Unknown Server) oraz o LECS (LAN Emulation Configuration Server). Podstawowym celem emulacji LAN jest zapewnienie ist­ niejącym aplikacjom dostępu do sieci ATM z wykorzystaniem protokołów, takich jak: APPN, NetBIOS, IPX, IP i in. - funkcjo­ nujących zarówno dla urządzeń brzegowych, jak też urządzeń i stacji pracujących w sieci LAN. LANE (wersja 2.0) rozszerza standardowe funkcje przez zapewnienie odpowiedniej jako­ ści usług QoS oraz implementację redundancyjnych usług LANE w aplikacjach sieciowych o specjalnym znaczeniu.

program, który działa identycznie ja k emulowany obiekt, czyli inny sprzęt techniczny lub inne oprogramowanie. Pro­ gram em ulacji term inalu zezwala komputerowi klasy PC pełnić funkcje term inalu zdalnego, dołączonego do duże­ go komputera lub udostępniać usługi serwowane przez oddalony kom puter przez generowanie odpowiednich ko­ dów sterujących z term inalu, na które oczekuje system komputerowy.

ELDJiOSS - krajowa międzybankowa usługa transmisji da­ nych, za pomocą której banki i instytucje finansowe przeka­ zują sobie przelewy w postaci elektronicznej.

E M W (Europay; M asterCard, VISA) - standard (1999 r.) zabezpieczenia bezprzewodowych transakcji ban­ kowych prowadzonych on-line przez sieć otwartą, wykorzy-

©g

stujący podstawowe założenia i aplikacje wcześniejszego protokołu zabezpieczeń SET. Dodatkowo specyfikuje inter­ fejs, umożliwiający konstruowanie czytników kart elektro­ nicznych współpracujących z elektronicznymi kartami ban­ kowymi (karty chipowe). Nad zbliżonym projektem zabez­ pieczenia transakcji bezprzewodowych EM PS (Electronic Mobile Payment Systems) z terminali dwukartowych (karty SIM i karty chipowe) pracuje firma Nokia. E N IA C (Electronic N um erical Integrator a n d Computer) - pierwsza elektroniczna maszyna cyfrowa

Źródła zakłóceń elektromagnetycznych EMI W indy, d źw ig i, , s iln iki A

>

\

A u to m a tyka I syg n a liza cja

S ie ć e n e rg etyczn a © ©,

II

emotitomy (emoticons) - specjalnie konstruowane symbole interpunkcyjne (zwane potocznie uśmieszkami), stosowane zwyczajowo do elektronicznego wyrażania na­ stroju nadawcy w trakcie wzajemnego komunikowania się przez IRC lub pocztą elektroniczną. Emotikony, tworzone za pomocą znaków klawiatury I przesyłane przez sieć, odzwier­ ciedlają wyraz twarzy lub emocje niewidocznego nadawcy: (:-), © , :-(, :-o i in. emonSacja LAKI -> ELAN em ulator - samodzielne urządzenie komputerowe lub

E ® T (End o f Transmission) - sygnalizacja końca trans­ misji danych, znak sterujący używany w telekomunikacji do zasygnalizowania końca transmisji. E[p©<£ - otwarty system operacyjny utworzony przez kon­ sorcjum Symbian (Ericsson, Nokia, PSION, Motorola, Matsushlta/Panasonic), specjalnie zorientowany na przetwa­ rzanie głosowe w telefonach komórkowych i innych głoso­ wych urządzeniach bezprzewodowych. Napisany w języku C++, obiektowo zorientowany system Epoc został pozba­ wiony większości niepotrzebnych cech ze środowiska kom­ puterów osobistych z uwzględnieniem: maks. oszczędności energii, niewielkiej zajętości pamięci i dużej szybkości dzia­ łania. EPOSOM] (Erasable Program m able ROM) - najbar­ dziej popularny rodzaj programowanych i kasowalnych pamięci półprzewodnikowych o nleulotnej zawartości infor­ macji. Kasowanie całej zawartości pamięci dokonuje się jedynie przez intensywne naświetlanie promieniowaniem ultrafioletowym (1 0 -3 0 min), przy czym nie je st możliwe ka­ sowanie pojedynczych bajtów pamięci, natom iast proces przeprogramowania może być powtarzany wielokrotnie (do kilkudziesięciu razy). Przewidywana trwałość danych umie­ szczonych w pamięci EPROM wynosi ok. 10 lat. e r l a n g - jednostka natężenia ruchu (trafiku) w liniach i węzłach komutacji telefonicznej określająca średnią inten­ sywność ruchu telefonicznego. Jeden erlang [Erl] oznacza ruch, w którym jedno łącze (ścieżka, kanał, węzeł) jest cią­ gle zajęte (jednogodzinna rozmowa w ciągu godziny, jedno­ minutowe połączenie w ciągu minuty itp.). Natężenie ruchu

69

E>>>E

jstrow any leksykon teleinformatyka o możliwość realizacji odrębnych sieci krajowych nadzorowanych przez różnych operatorów; o jednokierunkowy przekaz komunikatów przywoław­ czych z szybkością do 62 5 0 b /s (większa niż w systemie przywoławczym POCSAG); • ujednolicony zakres usług z pozostawieniem opera­ torom sieci wyboru oferty konkretnych usług przywoław­ czych; o zapewnienie pełnej zgodności poszczególnych frag­ mentów sieci, umożliwiając korzystanie ze standardowych odbiorników przywoławczych klasy ERMES w sieciach róż­ nych operatorów.

wynosi 5 Erl, jeśli w ciągu godziny istnieje np. 100 połączeń 3-minutowych lub 25 rozmów 4-minutowych plus 40 roz­ mów 5-minutowych itp. Typowy abonent mieszkaniowy ge­ neruje ruch w zakresie 5 0 -7 0 mErl, natom iast abonent urzędowy i tzw. małego biznesu 100 -1 5 0 mErl. E rla o n g B - wzór i tablica po raz pierwszy przedstawiona przez A.K. Erlanga, ukazujące zależność między liczbą po­ trzebnych (niezbędnych) linii telefonicznych do centrali nadrzędnej a liczbą wszystkich abonentów przyłączonych do węzła, przy zadanym prawdopodobieństwie blokowania (w zakresie 0,1-10% ). Zakłada się, że wywołania połączeń są przypadkowe w czasie (rozkład Poissona), a czas ich trwania ma charakter wykładniczy. Skuteczność nawiązy­ wania połączeń określa parametr GoS.

EGSIP ( Effective R a d ia ted Power) - skuteczna moc promieniowana przez radiowe (mikrofalowe) urządzenia nadawcze odniesiona do dipola półfalowego o zysku ener­ getycznym 1,64 (2,15 dB).

E c lla m g <0 - formuła i tablica zależności dla generowane­ go trafiku, liczby łączy przyłączonych oraz łączy osiąganych. Jest niezbędna do projektowania automatycznych centra­ lek abonenckich PABX w przypadku, gdy trafik ma charakter przypadkowy i występują kolejki zgłoszeń.

ESOD (Enbanced Sm ali Device Interface) - starsze rozwiązanie interfejsu do pamięci dyskowej zapewniające zapis sektorów o rozmiarach 512 bajtów z szybkością trans­ misji 10-15 M b/s. Do jednego sterownika ESDI można podłączyć maks. 2 napędy dyskowe.

IIR IM IE S (European R adio Message System) - ogól­ noeuropejski system przywoławczy unormowany przez ETSI (od 1992 r.) w zaleceniu ETS 300 -1 3 3. Na potrzeby syste­ mu przyznano 16 częstotliwości radiowych w paśmie 169,4-169,8 MHz z odstępem międzykanałowym 25 kHz. W każdym kraju europejskim będą dostępne 4 z 16 przy­ dzielonych kanałów, a urządzenia przywoławcze (pagery) winny być przystosowane do odbioru przywołań ze wszyst­ kich kanałów. System ERMES zapewnia przekaz wszystkich tradycyjnych form przywołania (dźwiękowe, numeryczne i tekstowe) oraz dodatkowo przezroczystą transmisję da­ nych do ok. 65 tys. bitów. Do charakterystycznych cech sy­ stemu należą: o świadczenie usług o międzynarodowym zasięgu;

IS A © ( European SMDS Interest Group) - europej­ ski zespół normalizacyjny przygotowujący zalecenia dla szybkich sieci pakietowych SMDS. E T A G S (E xten ded Total Access Communication System) - system ruchowej, analogowej telefonii komór­ kowej pierwszej generacji (IG ) o dwukrotnie zwiększonej liczbie kanałów radiowych w porównaniu z pierwowzorem TACS, zastosowanym po raz pierwszy (1 9 8 3 r.) w Wielkiej Brytanii. S tał się światowym standardem łączności komór­ kowej. System analogowy TACS działa w paśmie częstotli­ wości 9 0 0 MHz, przy zmniejszeniu odstępu międzykanałowego z 3 0 kHz na 25 kHz - przyjętego powszechnie w Europie. Udostępnia 6 0 0 dwukierunkowych ka­ nałów rozmownych w dwóch pasmach radiowych o szerokości 15 MHz.

Struktura ramek w systemie ERMES . t r n Hlperram ka/60 m inul 60 w ieloram ek

0

A

Pakiet danvch/0.75 sekundy 4 inform acje

70

m

^

r n

i ^

>lSa|sa| 112 1314 |s ¡ej 7i 8Ja (iohi |12Ii 3J ^ ^ 16

W ieloram ka/1 minuta 5 ram ek

Ram ka/12 sekund 16 pakietów

r n

J8 |

1

1

2

|

3

j

4

|

C | D | E | F j G | H [ l Í j j K | L j M ¡ N | o | p j

S y n c h ro n iz a c ja

In fo rm a c ja s y s te m o w a

A d re s

W ia d o m o ś ć

E iS n e im e i - technologia przekazów sieciowych, także nazwa sieci komputerowej funkcjonującej z podstawową szybkością nie mniejszą niż 10 M b/s, przy wykorzystaniu dostępu do medium z de­ tekcją kolizji - typu CSMA/CD. Podstawowym me­ dium transportowym dla mniejszych szybkości transmisji jest cienki kabel współosiowy 10Base-2 lub gruby (żółty) kabel współosiowy 10Base-5 kon­

1Ü 9

figurowany w topologii magistrali, do której można podłą­ czyć maks. 8 tys. stacji roboczych. Możliwe jest przystoso­ wanie in. mediów transportowych (skrętka, światłowód). Pojęcie sieci komputerowej Ethernet odnosi się do wielu technologii sieci LAN i obejmuje kilka kategorii rozwiązań 0 różnych szybkościach transmisji: o Ethernet (oraz IEEE 8 0 2 .3) dla sieci LAN z przepływ­ nością 10 M b/s, o Ethernet 100 M b/s, o Ethernet 1000 M b/s, o Ethernet 10 Gb/s. E tB te irm e lł £ © 0 iW to /s [Fast Ethernet) - standard sieci LAN pracującej z szybkością 100 M b/s, będący rozwi­ nięciem wcześniejszego standardu sieci komputerowych Ethernet (10 M b /s). Zwiększenie szybkości do 100 M b /s je s t definiowane wg IEEE (1993 r.) przez dwie różne specyfikacje szybkiego Ethernetu: lOOBase-T (Fast Ether­ net Alliance) pod numerem 802.3 oraz 100VG-AnyLAN (Hewlett-Packard, IBM) pod numerem 802.12. Obydwie, oparte głównie na sieciach o gwiaździstej topologii, korzy­ stają z wielu wersji kart komputerowych klasy PC o upro­ szczonym sposobie instalacji typu pług and play i zbliżonym formacie transmisji, jednak różnią się sposobem dostępu do transmitującego medium. E iB te ™ e 1 i £ 0 0 © K U fo/s (G igabit Ethernet) - stan­ dard sieci komputerowej Ethernet o przepływności 1 Gb/s, w którym zastosowano ten sam format ramki i sposób dostę­ pu do medium z detekcją kolizji CSMA/CD jak w „zwykłym” Ethernecie 10 M b/s. Sieć Ethernet 1 G b/s jest przeznaczona głównie do światłowodowych połączeń serwerów i superserwerów z szybkimi przełącznikami sieciowymi w trybie pełnego dupleksu, a także do pracy w półdupleksie dla połączeń współdzielonych przy użyciu regeneratorów. Efektywne wyko­ rzystanie tak wysokiej przepływności wymaga stosowania najnowszych przełączników filtrujących pakiety z szybkością 1 min pps (pakietów/s) i wyposażonych w agentów SNMP do zarządzania oraz w algorytm trasowania Spanning Tree umożliwiający tworzenie łączy zapasowych w celu eliminacji pustych lub ślepych pętli komunikacyjnych. EiBneinnietł £ 0 © to /S ( Ten G igabit Ethernet) - naj­ nowsza propozycja standardu sieci Ethernet sankcjonująca przepływność 10 G b/s w lokalnej sieci komputerowej, przy zachowaniu tej samej ramki, ale nie tego samego sposobu dostępu do medium - ja k w dotychczasowych standardach ethernetowych (CSMA/CD). Od 1999 r. znajduje się na eta­ pie projektu prowadzonego przez IEEE 802.3-HSSG ( Hi-

>

gher Speed Study Group), który wstępnie określił podsta­ wowe cechy nowego rozwiązania: o podstawowa przepływność 10 G b/s; rezygnacja z mechanizmu CSMA/CD, wyłącznie tryb pełnego dupleksu, o światłowodowe medium transmisyjne; o maks. długość segmentu LAN wynosi 100 m (włókno wielomodowe MMF) lub 30 0 m (wielomodowe włókno ulepszone) oraz 2 km (włókno jednomodowe SMF) dla sie­ ci kampusowej. W sieciach MAN łączna długość toru świa­ tłowodowego sięga 40 km. ETSU [European Telecommunications Standards Institute) - Europejski Instytut Norm Telekomunikacyj­ nych, utworzony z inicjatywy EWG, w celu standaryzacji ryn­ ku telekomunikacyjnego w zakresie sprzętu, sieci i usług ko­ munikacyjnych. Opracowaniem projektów norm zajmują się branżowe komitety techniczne. Członkiem ETSI może zostać każda organizacja zainteresowana w opracowaniu norm i działająca na terenie państw europejskich. ETSI skupia ok. 300 członków, głównie operatorów sieci, dostawców sprzę­ tu telekomunikacyjnego, użytkowników i administrację łącz­ ności telekomunikacyjnej. 1 T X [End o f Text) - koniec informacji tekstowej, znak sterujący używany w telekomunikacji do wskazania końca informacji tekstowej, ale nie ukończenia całej transmisji, które sygnalizuje dopiero znak EOT [End ofTransmission). e iy B s le ta (label) - wieloznaczeniowy zestaw symboli nagłówkowych używany podczas programowania kompute­ rów do identyfikacji plików i opisu wiadomości, także ety­ kietowania wolumenów dyskowych i rekordów danych. W programowaniu może oznaczać: zmienną, funkcję lub podprocedurę, w operacjach zapisu danych: adres lub lo­ kalizację docelową zbioru, a w arkuszach kalkulacyjnych: identyfikator grupy danych lub stosownych wyrażeń. Eturo-DSiDK] - standard publicznej sieci telekomunikacyj­ nej do realizacji zintegrowanych usług cyfrowych ISDN zgod­ nych z ogólnoeuropejskimi wymaganiami i ustaleniami mię­ dzynarodowej organizacji MoU [Memorandum o f Under­ standing). Zakres norm i zaleceń Euro-ISDN obejmuje: • normalizację styków dostępu użytkownik/sieć - doty­ czącą podstawowego (2B+D) i pierwotnego (30B+D) do­ stępu do kanałów od strony zarówno fizycznej (parametry elektryczne), ja k i logicznej (protokoły sygnalizacyjne); o standaryzację styku między sieciami ISDN - w tym wymagań na ISUP [ISDN User Part) systemu sygnalizacyj­ nego SS7;

71

E>>>F

leksykon teleinform atyka

• ustalenie obowiązkowych usług przenoszenia (bearer services) - zwanych inaczej transportowymi i obejmują­ cych: 64 k b /s nieograniczone, 6 4 k b /s w paśmie akustycz­ nym 3,1 kHz, 64 k b /s dia sygnałów mowy; o określenie dostępnych teleusług o sposoby sterowania urządzeniami końcowymi. Stero­ wanie to je st realizowane przez standardowe procedury 7warstwowego modelu odniesienia ISO/OSI, zapewniające­ go zgodność różnych term inali pracujących w sieci. in n fto D s a i - operator satelitarny korzystający z własnej sieci satelitów obejmujących swym zasięgiem Europę. Słu­ żą one głównie do transmisji telewizyjnych, również transmi­ sji danych w systemach VSAT. Satelity tego systemu mają wiązki promieniowania radiowego skierowane w różne czę­ ści Europy, dwa z nich obejmują swym zasięgiem Europę Centralną. E U T E L T R A C S - system nawigacji pojazdów kołowych (odmiana systemu Omnitracs dostosowana do warunków europejskich), do kierowania i zarządzania transportem cię­ żarowym na terenie Europy, Azji i Afryki przez satelity EUTELSAT. Dysponuje niewielką przepływnością indywidualną w zakresie 5 5 -1 6 5 b /s. Maks. przepływność zbiorcza wyno­ si 14,88 k b /s w pasmach transmisji o częstotliwościach 12 /1 1 i 14 GHz.

mocą urządzenia faksującego (inaczej telefaksu, urządze­ nia telekopiowego). Dotyczy reprodukcji na odległość gra­ ficznego zbioru źródłowego, którym może być dokument, rę­ kopis, rysunek, obraz, fotografia czy podpis - za pośrednic­ twem transmisji przez tradycyjną, analogową linię telefo­ niczną. Standardowa rozdzielczość skanowania dokumen­ tów faksowych wynosi 150 dpi. Faksem nazywa się po­ wszechnie (choć niezupełnie poprawnie) również samo urządzenie symilograficzne przeznaczone do faksowania dokumentów źródłowych i odbioru przesłanych kopii. f a k s m o d e i n - dawne określenie karty modemowej komputera osobistego wraz z posadowionym na nim opro­ gramowaniem faksowym bądź oprogramowane wolno sto­ jące urządzenie cyfrowe współpracujące z komputerem PC i spełniające podstawowe funkcje transmisyjne urządzenia faksującego, czyli telefaksu (faksymile). Cechą odróżniają­ cą faksmodem od modemu je st możliwość bezpośredniej jego współpracy z innym dowolnym urządzeniem faksują­ cym, przyłączonym do komutowanej sieci telefonicznej PSTN,za pośrednictwem specjalistycznych procedur i stan­ dardów faksowych. Faksmodem operuje wyłącznie na do­ kumentach, tekstach i obrazach rejestrowanych elektro­ nicznie (bez papieru) w buforze faksmodemowym kompute­ ra, co oznacza brak możliwości przesyłania odręcznych no­ tatek i rysunków - bez dodatkowego urządzenia skanujące­ go (skanera) i odpowiedniego oprogramowania.

¡lustr©w¥aii| ieksyten teleinform atyka F > » wiązania typu: Cynet, FaxNet, RightFAX czy Fax2N et- zbu­ dowane na modelu klient/serw er, wymagają instalacji w terminalu użytkownika odpowiedniego oprogramowania faksowego. Rozwiązania najnowsze, oparte na profesjonal­ nym serwisie FaxMailer (firma NetMoves), potrzebują jedy­ nie połączenia z Internetem oraz docelowego adresu poczty elektronicznej przekazanego operatorowi usługi FaxMaller. Serwis FaxMailer sam rozpoznaje i rejestruje dokumenty w różnych formatach dokumentów biurowych (MS Office, Project, Lotus SmartSuite, Corel WordPerfect Suitę) oraz formatach graficznych (GIF, JPEG, UFF), a także in. (HTML, PDF, PostScript). f r a l l o m i l k - urządzenie elektroenergetyczne przekształ­ cające stałe napięcie podawane z zespołu akumulatorów (zwykle 40 lub 60 V) na prostokątne napięcie przemienne o częstotliwości ok. 25 kHz - z m odulowaną szerokością im­ pulsów (PWM - Pulse Width Modulation) o częstotliwości 50 Hz. Po zastosowaniu wygładzających filtrów dolnoprzepustowych na wyjściu falownika uzyskuje się napięcie prze­ mienne 2 2 0 /2 3 0 V o dużej mocy oraz przebiegu zbliżonym

20 ms 50 Hz

/

fts lk s [fax) - kopia wiadomości graficznej przesła­ na w postaci dokumentu drogą elektroniczną za po-

72

Faks przez sieć IP Zapew nienie pew ności przesyłania faksów w sieciach IP

y jm u je 1rz«e Ldz ooskkieuaćmlnIP,ye nst,we rwyfokrmeorrzafaytusk tusjeojągwocy siptawrzysyła ?n ie37n, ekgtóo ryc japcojizpwoamlaięndaz yp rzw yespyroławjąnadcdayzmrde ­ u rz ą d z e n ie m fa k su ją c y m a o d b ie ra ją ­ cym

Z d a ln y s e rw e r fa k so w y 2 ° o d b ie ra z b ió r i d o s ta rc z a g o d o z d a ln e g o u rz ą d z e n ia fa ­ k s o w e g o p o p rz e z lo k a ln ą sie ć te le fo n icz n ą , o s z c z ę d z a ją c w te n s p o s ó b o p ła ty z a ro z m o w y z a m ie jsc o w e

ffanratooffl) (phantom) - sztuczny model ciała ludzkiego (najczęściej głowy) wykonany z materiałów o parametrach elektrycznych zbliżonych do właściwości tkanek ludzkiego ciała, przeznaczony do badania wpływu promieniowania niejonizującego na organizm człowieka. W najprostszej we­ rsji stosuje się fantom wypełniony płynem fizjologicznym, o własnościach elektrycznych równoważnych uśrednionym własnościom ciała człowieka - w rozważanym zakresie czę­ stotliwości radiowych. Fantom umożliwia określenie absorpcyjności SAR, dotyczącej pochłaniania fal radiowych (0 -3 0 0 GHz) przez organizm człowieka. Wyróżnia się 3 ro­ dzaje fantomów zaprojektowanych w różnych laboratoriach: kanoniczny (Alcatel), uogólniony (BioEM/EMC - opracowa­ ny na uniwersytecie w Zurychu) i realistyczny dla pomiarów metodą rezonansu magnetycznego. Znane są proste roz­ wiązania fantomów homogenicznych (jednorodnych) i bar­ dziej dokładnych modeli heterogenicznych.

F a s t E t h e r n e t - > E t h e r n e t 1 0 0 M lb / s PWM (P u ls e W idth M o d u latio n ) fm - częstotliwość przetwarzania (około 25 kHz)

U z u p e łn ie n ie o p ra c o w a n e g o p rz e z IT U s ta n d a rd u T .3 7 o m o ż liw o ś ć p o tw ie rd z e n ia d o ­ s ta rc z e n ia fa k s u je s t u w a ż a n e z a is to tn y e le m e n t w p ły w a ją c y n a z w ię k s z e n ie z a u fa n ia u ż y tk o w n ik ó w d o p rz e k a z u fa k s ó w p rz e z s ie c i IP

do sinusoidalnego, przeznaczone do zasilania urządzeń komputerowych.

F a s t A T A [AT Attachment) - standard łącza kompu­ terowego usprawniający szybkość przekazu danych z pa­ mięciami dyskowymi w porównaniu z interfejsem IDE. Za pomocą interfejsu Fast ATA można dołączyć do czterech urządzeń peryferyjnych, takich jak: dyski twarde, napędy magnetooptyczne czy pamięci CD-ROM, przy czym przyłą­ czane czytniki CD-ROM winny być zgodne ze specyfikacją ATAPI [AT Attachment Packet Interface). Zmodernizowana wersja, znana jako specyfikacja Ultra ATA, dopuszcza trans­ misje z szybkością do 33,3 M B /s oraz do 66,6 MB/s.

f a k s o w a n i e p r z e z B m rte ra e t - popularna usługa przekazu dokumentów zarejestrowanych w postaci elektro­ nicznej na komputerze klasy PC, a następnie ich przetwo­ rzenie do postaci faksowej, z przekierowaniem do odbiorcy docelowego przez sieć Internet. Tradycyjnie stosowane roz-

failover (obejście uszkodzenia) - proces om i­ jania błędów pamięci dyskowych stosowany w klastrach serwerów. W sytuacji, gdy jeden z serwerów klastra przestaje funkcjonować lub wykazuje nieu­ suwalne błędy, stosuje się obejście uszkodzenia, przez automatyczne przemieszczenie jego zasobów do innego serwera - zapewniając w ten sposób cią­ głość obsługi transakcji. Funkcję obejścia uszko­ dzeń wykonuje klastering, zapewniający także rów­ nomierne rozkładanie obciążeń w serwerach, co pozwala na efektywne rozpraszanie zadań między poszczególne serwery sieci.

F

Typowy schemat falownika (5 0 Hz)

ia 3fa kusoSowdtabeniemdraua rdjąw ycTse.3ymła7unuuiemrzodążliw d z e n iu o sem e­ ra fa k s o w e g o i u ż y tk o w n ik a p o tw ie rd z e n ia o trz y m a n ia fa k su

®ater'a F a lo w n ik p rz e k s z ta łc a n a p ię c ie s ta łe a k u m u la to ra n a p ro s to k ą tn e n a p ię c ie p rz e m ie n n e (o k . 2 5 k H z ) m o d u lo w a n e fa lą s in u s o id a ln ą o c z ę s to tliw o ś c i 5 0 H z i

F a s t lP - technologia przełączania pakietów - pochodzą­ ca z firmy 3Com - z równoczesną realizacją funkcji rutowania przez sieci z protokołami IP. Istotną cechą tej technolo­ gii trasowania je st przełączanie pakietów (a nie ich klasycz­ ne trasowanie - co zajmuje znacznie więcej czasu na odczy­ tywanie adresu IP dla każdego transmitowanego pakietu). Przez implementację specjalnego mechanizmu trasowania w FastlP inteligentny przełącznik „uczy się" trasowania, operując początkowo adresami IP, a następnie bezpośre­ dnio przełącza pakiety - korzystając z utworzonych przez siebie ścieżek i relacji adresów MAC. Pakiety zawierające adresy MAC mogą być znacznie szybciej obsługiwane przez przełączniki znajdujące się na trasie przekazu i szybciej eks­ pediowane przez sieć do portu docelowego.

73

F >>>F

f

leksykon teleinformatyka

F F ib re C h a n n e l F G G [Federal Com m unication Commission) - fe ­ deralna komisja łączności będąca agencją rządową USA, określająca przepisy w zakresie telekom unikacji i nadzoru­ jąca ich realizację. Organ wydaje wiążące opinie dotyczą­ ce certyfikacji sprzętu radiowego, telewizyjnego I usług te ­ lekomunikacyjnych o zasięgu międzynarodowym pocho­ dzących z USA. F C 8 [Frame Check Sequence ) - kontrolny ciąg bitów (sekwencja kontrolna) do sprawdzania poprawności prze­ syłanych ramek w systemach transmisji danych (głównie z protokołem HDLC). Sekwencja kontrolna obliczona przez liniowy zespół nadawczy i umieszczona w polu FCS ramki transmisyjnej na końcu przesyłanego bloku, zawiera zwykle 16 bitów (dwa bajty) - na podstawie których urządzenie odbiorcze wg podobnej procedury obliczeniowej sprawdza, czy ramka została odebrana poprawnie. Gdy je st wymaga­ ny wyższy stopień protekcji, liczba bitów FCS może wzrastać oktetami. Kontrolny ciąg bitów FCS je st podstawową for­ mułą protekcji w protokołach komunikacyjnych o charakte­ rze bitowym, takich jak SDLC czy HDLC. F®G> [Floppy Disk Drive) - najpopularniejszy i najtań­ szy napęd pamięci masowej z nośnikiem na dysku magne­ tycznym zjedną lub dwiema uniwersalnymi głowicami doty­ kającymi powierzchni ferromagnetyka podczas pracy. Na­ pęd FDD ulegał wielokrotnej modernizacji i miniaturyzacji (dwa typowe wymiary 5 ,2 5 ” I 3 ,5 ") wraz ze wzrostem po­ jem ności adresowanej w system ie DOS: od 3 6 0 kB (SS/SD) do 1,44 MB (2HD - o podwójnej gęstości 135 ścieżek na cal). Pomimo że pozwala na przesyłanie danych z szybkością do 500 kb /s (62,5 kB /s), praktycznie infor­ macja jest zapisywana z szybkością niewiele większą niż 30 kB /s - przy maks. prędkości dysku 3 0 0 obr./m in.

czanie stacji sieciowych do pierścienia FDDI dokonuje się na 3 sposoby jako: • stacja SAS - podłączana do pojedynczego pierścienia, • stacja DAS - podłączona do podwójnego pierścienia oraz o koncentrator DAC - podłączany do podwójnego pier­ ścienia. Jako medium transmisyjne stosuje się głównie świa­ tłow ody jednom odow e lub w ielom odow e instalowane w miejskich sieciach szkieletowych. Realizacja sieci FDDI za pomocą kabli miedzianych - jako wersja CDDI - jest możliwa od niedawna za pom ocą nieekranowanej skrętki UTP kat. 5. W sieciach FDDI stosuje się metodę dostępu z przeka­ zywaniem żetonu (podobną ja k w sieciach Token Ring). A dm inistrator sieci ma możliwość ustalania różnych prio­ rytetów wybranym stacjom , przyznając Im dłuższy czas na przetrzymywanie żetonu. Sieć nie dopuszcza zablokowa­ nia, gdyż natychm iast po nadaniu komunikatu stacja mu­ si wysłać pusty żeton, który może być przejęty przez inną stację. W sieci dopuszcza się krążenie wielu ramek kontro­ lowanych przez adm inistratora (w tym wielkość, ilość i czę­ stość ramek). Architektura sieci FDDI

74

dla FDDI-1. W tej wersji całe pasmo transmisyjne FDDI (100 M b/s) je st podzielone na 16 kanałów, każdy o przepływno­ ści 6,144 M b /s, zajmujących łącznie pasmo o przepływno­ ści 9 9,072 M b /s. Wysoka niezawodność pracy sieci FDDI wiąże się z m etodą dostępu za pomocą żetonów, co w połą­ czeniu z dużą szybkością (100 M b/s), konfigurowaniem wielu stacji (do 500) oraz pracy w zasięgu do 100 km czyni tę technologię przydatną do budowy zakładowych, korpora­ cyjnych i miejskich sieci szkieletowych. F P ffil [Frequency Division Multiplexing) - techni­ ka zwielokrotnienia w dziedzinie częstotliwości, jedna z technik zwielokrotnienia sygnałów w medium transporto­ wym. Polega na dzieleniu kanału transmisyjnego przez podział na kilka równoległych podkanałów częstotliwo­ ściowych, rozdzielanych przez pasma ochronne. Wszystkie sygnały są transm itowane jednocześnie. FDM jest stoso­ wana w przewodowej transm isji analogowej (linie telefo­ niczne), w sieci komunikacyjnej w paśmie podstawowym, w radiowych systemach komórkowych (GSM) oraz we włóknach światłowodowych pod postacią wielofalowej technologii WDM. FP 1W A [Frequency Division Multiple Access) - me­ toda dostępu wielokrotnego z podziałem częstotliwości, po­ legająca na częstotliwościowym podziale pasma medium transmisyjnego na pewną liczbę rozłącznych przedziałów przyporządkowanych wielu użytkownikom, tworzących ka­ nały częstotliwościowe. Przesyłane przez medium sygnały pochodzące od różnych użytkowników są przemieszane w dziedzinie czasu, jednak widma tych sygnałów zajmują rozdzielne pasma w dziedzinie częstotliwości i dzięki temu mogą być wydzielone przez odbiornik za pomocą odpowie­ dnich filtrów częstotliwościowych. F 1 G M [Forw ardExplicit Congestion Notification) - wskaźnik przeciążenia umieszczany w nagłówku pakietu transportowanego przez sieć pakietową Frame Relay, infor­ mujący odbiorcę przesyłki o zaistniałych spiętrzeniach w sieci FR.

FDD) [Frequency Division Duplex) - sposób realiza­ cji jednoczesnej, dwukierunkowej transm isji radiowej z podziałem częstotliwości, w której dla każdego kierunku przekazu stosuje się różne częstotliwości sygnału nośnego (sieci GSM, UMTS z UTRA typu WCDMA, in). F U M [Fiber D istributed D ata Interface) - światło­ wodowa sieć cyfrowa o topologii podwójnego pierścienia, stosowana w sieciach LAN i MAN. Dane użyteczne są prze­ syłane z szybkością 100 M b/s, natom iast fizyczna prze­ pływność binarna pierścienia wynosi 125 M b/s, co wynika z zastosowania kodu transmisyjnego typu 4 B /5 B . Przyłą­

leksykon teleinformatyka F > > > F

F D D I- 2 [Fiber D istributed D ata lnterface-2) nowsza wersja światłowodowej sieci FDDI, działająca wy­ łącznie na łączach światłowodowych, je st przeznaczona dla zastosowań multimedialnych nie tolerujących zmiennego opóźnienia transmitowanych ramek - charakterystycznego

F i P [Front E n d Processor) - dedykowany komputer komunikacyjny współpracujący przez szybkie i równoległe łącze interfejsowe z głównym komputerem mainframe, za­ rządzający łączami transmisji danych od terminali i urzą­ dzeń zdalnych. Podstawowa funkcja procesora FEP polega na odciążeniu komputera centralnego od procedur trans­ misji i przerwań z urządzeń zewnętrznych oraz zarządzania poprawnością przebiegu komunikacji przez sieć. Funkcje

Aplikacja procesora czołowego FEP

procesora komunikacyjnego obecnie przejmują specjalizo­ wane serwery sieciowe.

ferrula - zwykle nieprzezroczysta otoczka usztywniająca w łókno światłowodowe w obrębie rozłącznego złącza optycznego. Dokładne określenie geometrii czołowej krzywi­ zny sferycznej ferruli, idealna gładkość jej powierzchni cię­ cia czoła styku oraz wielkość promieni krzywizny ferruli i włókna światłowodowego są podstawą do uzyskania opty­ malnie małej tłumienności strat złącza optycznego: poniżej 0,3 dB (okno 850 nm) oraz 0,2 dB (okno 1500 nm) dla światłowodów jednomodowych. F E X T [Far-End Crosstalk) - przenik zdalny stanowią­ cy jedno z dwóch istotnych zakłóceń powstających w mie­ dzianych torach transmisyjnych w wyniku wzajemnego od­ działywania elektrom agnetycznego między aktywnymi skrętkami w kablu. Przenik zdalny FEXT pojawia się wów­ czas, kiedy dwa sygnały lub więcej (o pokrywającym się widmie) przesyła się w tym samym kierunku, lecz za pomo­ cą różnych par przewodów miedzianych. Na skutek zjawiska indukcji elektromagnetycznej do odbiornika odległego od źródła sygnałów po drugiej stronie toru transmisyjnego mo­ gą docierać, oprócz sygnału podstawowego, sygnały za­ kłócające mające swe źródło w liniach sąsiednich. Przenik zdalny jest definiowany dwoma parametrami: EL FEXT - dla dwóch par skrętek oraz PS ELFEXT - dla transmisji wieloparowej prowadzonej w trybie dupleksowym.

F ibtre C h a n n e l - standard szybkiej kampusowej sieci komputerowej umożliwiający przekaz danych w różnych to ­ pologiach między komponentami sieci - z szybkością od 133 MHz (12,5 M B /s) do 1062 MHz (ponad 100 M B/s). W ieloprotokołow a sieć skalow alna z kodowaniem 8 B /1 0B jest wykonana za pomocą linii miedzianych z za­ stosowaniem techniki ECL [Emiter Coupled Logic), kabli współosiowych lub z włókien światłowodowych, co umożli­ wia transmisję z różnymi szybkościami w zasięgu od 25 m do lO km, w zależności od zastosowanego medium. Za

7S

leksykon teleinformatyka

F > » F Konfiguracja połączeń w standardzie Fibre Channel S zybkie sieci lokalne LAN PAMIĘĆ ZEW NĘTRZN A

E th e rn e t Token Ring, FDDI, A TM , inne

Struktura (fabric) t port F

M a try c a prz e łą cz a ją c a (k a ż d y z ka ż d ym )

fllftro w a ira S e p a k i e t ó w - podstawowa wła­ ściwość mostu transmisyjnego, także innych wę­ złów sieciowych o wyższej organizacji, polegająca na porównaniu każdego odebranego pakietu ze specyfikacją ustawioną przez administratora sieci. Most automatycznie eliminuje z sieci pakiety nie­ zgodne z podaną specyfikacją, a pakiety odpowia­ dające specyfikacji może odrzucić lub warunkowo przesyłać. Filtrowanie pozwala adm inistratorowi ograniczyć ruch pakietów określonego protokołu do jednego segmentu sieci, izolować poszczególne do­ meny poczty elektronicznej i realizować ogólną po­ litykę kontroli ruchu sieciowego. f i l t r o w a n i e [PGSR/flL

pomocą łączy światłowodowych wkrótce będą dostępne w tym standardzie przekazy multimedialne (również w struk­ turze macierzowej RAID) działające z szybkością 2 -4 G b/s, a nawet 8 G b/s (ok. 1 GB/s).

IFDf© (First In First Out) - jeden z dwóch najprostszych sposobów kolejkowania elementów informacji (pakietów) w buforze transmisyjnym węzła sieci przełączanej, realizowany wg podstawowej zasady: pierwszy odebrany z sieci - pierwszy wysłany dalej. Buforowanie typu FIFO, stosowane w urządze­ niach transmisyjnych, wygładza lub wręcz niweluje nierównomierności przepływu danych w węzłach sieci, co podnosi efek­ tywną przepływność toru komunikacyjnego. Innym prostym sposobem kolejkowania jest buforowanie typu UFO.

z a p o r a o g n io w a

ffiltrowami© DP - sposób selekcji (filtracji) przekazów transmitowanych przez sieć IP, mający na celu ograniczenie do minimum niepotrzebnego, niepożądanego lub szkodli­ wego trafiku w sieci globalnej IP. Tradycyjnie dokonuje się jej przez instalację zapór ogniowych i ruterów, wykonanych w kilku podstawowych technikach: o proste filtrowanie na poziomie pakietów - gdzie na­ stępuje identyfikacja w zależności od adresów źródła i prze­ znaczenia (każdy pakiet IP zawiera adres urządzenia nada­ jącego pakiety oraz adres docelowy); o analizę standardowych numerów portów źródła I przeznaczenia - zawsze dodawanych przez protokół połą­ czeniowy TCP i bezpołączeniowy UDP do nagłówków przesy­ łanych pakietów. Na podstawie takiej analizy portów prze­ znaczenia można lepiej rozpoznać określoną usługę i zasto­ sować bardziej rygorystyczne reguły selekcji pakietów dla uaktywnienia lub zablokowania połączeń; o dodatkową analizę w warstwie sesji, którą zapewnia­ ją jedynie zaawansowane rutery.

7B

mowanle firmware znajduje się w spe­ cjalnych układach pamięciowych typu Flash, które umożliwiają bieżącą aktua­ lizację oprogramowania przez wymianę zawartości pamięci za pomocą funkcji nadpisania (zapis na istniejącej Infor­ m acji). Modernizację zawartości lub usunięcie błędów programowych przez nadpisanie pam ięci można wykonać z lokalnej stacji dyskietek bądź on-line za pośrednictwem linii telefonicznej bezpośrednio z odległego serwisu fa­ brycznego konkretnego urządzenia ko­ munikacyjnego.

P R IM l

f m g e r - program narzędziowy sieci Internet umożliwiają­ cy potwierdzenie, czy wskazany Inny użytkownik znajduje się w sieci. Wykorzystywany je st często do wyszukania adresu pocztowego określonego użytkownika sieci Internet, rów­ nież do Identyfikacji uszkodzonych lub przeciążonych wę­ złów sieci - przez kolejne wyszukiwanie coraz bardziej odle­ głych węzłów i użytkowników. Standardowo ujawnia pełną nazwę użytkownika, ostatni czas logowania, czas oczekiwa­ nia, port terminalu końcowego i lokalizację terminalu. Wię­ cej danych udostępnia komenda IWhois, sięgająca do szczegółów bazy węzła sieciowego oraz do dalszych infor­ macji o użytkownikach.

f ir e w a ll

jgostrowaiiy leksykon teleinformatyka F » > F

F ir e W ir e - szeregowa odmiana interfejsu SCSI-3 znana jako IEEE 1394, znajdująca zastosowanie w komputerach multimedialnych do cyfrowej obróbki i przekazu graficznych plików obrazu. Podstawowa szybkość transmisji, która obe­ cnie wynosi 100 M b/s, je st rozszerzana do 4 0 0 M b/s. Ob­ szar zastosowań interfejsu FireWire obejmuje głównie łącza z cyfrowymi kamerami obrazu (kamkodery) i magnetowida­ mi, także z innymi urządzeniami elektronicznymi powszech­ nego użytku, zastępując dotychczasowe połączenia interfej­ sowe SCSI. Łącze interfejsowe FireWire składa się z dwóch par skrętek transmitujących sygnały informacyjne i dwóch przewodów dostarczających napięcie zasilania (do 40 V) w zasięgu do 4,5 m. fir m w a r e - dowolne sprzętowe oprogramowanie steru­ jące, czyli Instalowane w układach pamięciowych urządze­ nia - przeznaczone wyłącznie do odczytu informacji (ROM, EPROM, E2PR0M, in.). W modemach wyższej klasy oprogra-

ffD a g a - specjalny znacznik (zestaw bi­ tów) znajdujący się na początku i końcu ramki używanej w przekazach przez sie­ ci pakietowe Frame Relay. W obydwu przypadkach zawiera identyczną se­ kwencję bitów - synchronizującą gene­ ratory czasu we współpracujących ze sobą końcowych urządzeniach komuni­ kacyjnych (kod dwójkowy 01111110). F fe s irs skow a

—> p a m ię ć b ły ­

FRffl (Frequency M odulation) - mo­ dulacja częstotliwości, jedna z technik modulacji sygnałów używana w teleko­ munikacji. FM stosowaną w odniesieniu do transmisji danych cyfrowych nazwa­ no kluczowaniem częstotliwości FSK.

F IT L ( F iber in tbe Loop) - abo­ Szafka uliczna światłowodowego dostępu nencki optyczny system dostępowy re­ Alcatela - Lltespan-1540. Umożliwia świadczenie usług POTS, ISDN i ADSL oraz alizujący, oprócz tradycyjnych usług transm isję danych w dowolnej architekturze POTS i usług cyfrowych ISDN, także sieci (gwiazda, pierścień, drzewo) transm isję danych oraz wiele in. usług szerokopasmowych o przepływności powyżej 2 M b/s. Pod­ Zasada modulacji częstotliwości FM stawowy zestaw nowych usług oferowanych w sieciach FITL obejmuje: dostęp do Internetu, usługi m ultim edialne oraz interaktywną telewizję IVOD. Istnieje wiele odmian abonenckiej sieci światłowodowej ONU - adresowanej do operatorów telekom unikacyjnych, doprowadzających włókna optyczne o wysokiej przepływności bezpośrednio w pobliże lokalizacji abonenta. Do najczęściej używanych należą: FTTC (Fiber to the Curb), FTTB (Fiber to the Building), FTTD (Fiber to the Desk), FiTH (Fiber to the Home), FTTO (Fiberto the Office), FTTZ (Fiberto theZone), a ostat­ nio FTTW (Fiberto the Work S tation). FITL obejm uje dystry­ bucję inform acji przez pasywne węzły sieci optycznej PON oraz węzły aktywne AON.

Ogólna struktura sieci FITL C e n tra la a b o n e n c k a

W najprostszym przypadku są używane tylko dwie częstotliwości: f L (Iow) - zwykle do przedstawienia stanu logicznej „jedynki” oraz fH (high) - przy inter­ pretacji stanu „zera” sygnału wejściowego podda­ wanego modulacji. PRfflS (F leet M anagement System) - system monitorowania pojazdów znajdujących się w ruchu, usprawniający zarządzanie taborem ciężarowym z wykorzystaniem systemu nawigacyjnego GPS oraz konstelacji satelitarnej Inmarsat C. Dokładność lo­ kalizacji pojazdów wyposażonych w system FMS sięga kilkuset metrów.

F »> F

leksykon teleinformatyka

f o r m a t o w a n i e i n f o r m a c j i - dzielenie ciągłego strum ienia bitów na mniejsze odcinki (segm entacja), których długość je s t związana ze sposobem transm isji w medium i z protokołem komunikacyjnym. Segmentacja umożliwia podział strumienia bitów na pakiety (transmisja pakietowa), ramki (synchroniczne protokoły bitowe), ko­ mórki (asynchroniczne protokoły transmisji typu ATM) i zna­ ki stosowane w transmisjach o strukturze znakowej. Z wyjąt­ kiem asynchronicznej transmisji znakowej, bloki danych muszą mieć oznaczony początek i koniec, a zwykle również być wyposażone w identyfikację adresów wewnątrz sieci i numerację kolejności przesyłanych komórek. Wprowadze­ nie właściwej segmentacji umożliwia: ® przełączanie strumieni informacji w sieciach; • znaczne zwiększenie efektywności transmisji w razie występowania błędów. F O R T R A N - pierwszy, nadal używany, kompilacyjny ję ­ zyk wysokiego poziomu stosowany głównie w obliczeniach inżynierskich, naukowych i technicznych.

forwarding- mechanizm automatycznego przeadresowania przesyłki do osób trzecich przez obsługujący węzeł (serwer, komputer PC, in.) poczty elektronicznej lub fakso­ wej wg uprzednio uzgodnionych adresów sieciowych. F IP iE A ( F ield P rogram m able G ate Array) - często stosowane w urządzeniach teleinform atyki rekonfigurowalne i reprogram ow alne struktury logiczne, oparte na programowalnych matrycach i używane w aplikacjach wymagających upakowania struktury logicznej o dużej po­ jem ności, w niewielkiej objętości układu. Rolę elementu pamiętającego w układach FPGA spełnia komórka pamię­ ci nietrwałej SRAM, co powoduje, że po każdym odłącze­ niu zasilania potrzebna je s t inicjalizacja konfiguracji wewnętrznych matryc logicznych układu. Zasadniczą ich zaletą je s t prosta rekonfiguracja zawartości, możliwość wielokrotnego przeprogramowania (algorytmu, architektu­ ry) i niski koszt produkcji. F F L M IT S (Futurę Public L an d Mobile Telecommunication Systems) - projekt systemu łączności radiowej dla abonentów w ruchu. Koncepcja przewidywała stosowa­ nie tego systemu w paśmie 2 GHz, przy szerokości pasma min. 230 MHz. Wzrastające zapotrzebowanie na ruchome usługi komórkowe, konieczność stosowania nowych technik transmisji oraz integracja z innymi systemami światowymi spowodowały modernizację koncepcji i zmianę nazwy syste­ mu na IMT-2000 - w Europie oznaczaną jako UMTS.

78

F K (Fram e Relay) —> F r a m e R e la y FIS (Pull Rate) - pełna szybkość cyfrowego ciągu wyj­ ściowego uzyskiwana w standardowym koderze głosowym, stosowanym w sieciach GSM drugiej generacji w trakcie konwersji głosu na postać cyfrową. Nominalna szybkość ko­ dowania głosu (full rate), wynosząca 13 k b /s w standardzie GSM (fazy 1 i 2), jest niekiedy zastępowana (GSM faza 2+) kodowaniem połówkowym HR (half rate) - nie przekraczają­ cym szybkości 6,5 kb/s. Takie rozwiązanie umożliwia obsłu­ gę większej liczby abonentów w sieciach komórkowych o okresowo podwyższonym trafiku - nadal obsługiwanych przez pojedynczą stację bazową BTS. F K A O (Fram e R elay Access Devices) - autonom icz­ ne urządzenie dostępowe sieci pakietowej Frame Relay z przełączaniem pakietów, spełniające głównie funkcję m ultipleksera lub dem ultlpleksera w sieciach pakieto­ wych. Urządzenie potrafi kapsułkować w ramki FR różne protokoły (BSC, SNA, X.25, IP, IPX, in.), zarządzać kolejka­ mi i priorytetam i przepływu, a także segmentować pakiety (głosu i danych).

leksykon teleinformatyka F > > > F

j

F r s m © F ie D a y (FG5) - sieć pakietowa, także urządzenia dostępowe tej sieci używane w szybkich cyfrowych sieciach teleinform atycznych. Pakietowa sieć transm isyjna FR z przełączaniem pakietów funkcjonuje na łączach cyfrowych wysokiej jakości (zwykle światłowodowych), o niskiej stopie błędu, ze zmienną przepływnością informacji o dedyko­ wanych szybkościach: 56 kb /s, 64 kb/s, 25 6 kb /s, 1544 kb/s, 2 ,0 4 8 M b/s oraz 45 M b/s. Sieć FR zastępuje z powo­ dzeniem starsze sieci pakietowe z protokołem X.25 o niż­ szych przepływnościach, oferując większą niezawodność i elastyczne wykorzystanie zasobów pakietowych sieci transportowych PSDN. Główne zastosowania obejmują: łą­ czenie różnego typu odległych sieci LAN, przesyłanie dużych plików danych między stacjami roboczymi wysokiej roz­ dzielczości CAD/CAM, praca interaktywna między termina­ lami o niewielkim trafiku pakietów oraz komunikacja inte­ raktywna do przesyłania krótkich komunikatów z małymi opóźnieniami.

gnięcia przez sieć Internetu. Może być zarówno próbką te ­ stową z ograniczonymi opcjami, jak również najnowszą peł­ nowartościową wersją. FSBC (Frequency Shift Keying) - modulacja z kluczo­ waniem częstotliwości, jedna z technik modulacji cyfro­ wych. Polega na przesuwaniu częstotliwości w stosunku do nominalnego sygnału nośnej, zgodnie z przebiegiem binarModulacja FSK (dla sygnałów cyfrowych) 0

1 1 :0

0 1

lih

Sygnał w e jś c io w y

c za s

S ygnał z m o d u lo w a n y

F S K ( F r e q u e n c y S h ift K e y in g ) |

nym: zwykle poniżej nośnej dla sygnału logicznego „zera" i powyżej nośnej dla logicznej „jedynki".

Typowe połączenia w sieci z przełączaniem ramek

FTARffl (File Transfer Access a n d M anage­ ment) - międzynarodowy standard określający za­ sady transmisji plików I rekordów w środowisku otwartym definiowanym w modelu ISO/OSI. Dopu­ szcza wymianę plików binarnych lub tekstowych między różnymi systemami komputerowymi (po­ chodzącymi od różnych producentów), jednak z po­ wodu niekompatybilności z nowymi protokołami transmisji nie znajduje aprobaty.

FRADy w sieci WAN Frame Relay

P V C (P e rm a n e n t V irtu a l C irc u it),

f r a g m e n t a c j a - proces przebiegający w sieciach pa­ kietowych, a także sieciach IP, polegający na dzieleniu (przed transmisją) ciągłego strumienia bitów informacyj­ nych lub dużych pakietów na mniejsze fragmenty (pakiety) dostosowane wielkością do wymagań sieci transmisyjnej bądź protokołów transmisji. Po stronie odbiorczej sieci za­ chodzi proces odwrotny: scalania zwany defragmentacją, przywracający pierwotną postać przesyłanej informacji. W zestawie protokołów TCP/l P fragmenty nie mogą być większe niż datagramy IP - czyli mniejsze od 65 535 bajtów, pomniejszonych jeszcze o wielkość nagłówka.

0

S V C ( S w itc h e d V irtu a l C irc u it),

F T P (File Transfer Protocol) - program używa­ ny standardowo w Internecie do kopiowania plików między kom puteram i, korzystając z protokołu TCP/IP, także służy do zdalnego ściągania plików serwero­ wych do komputera klienta. Program aplikacyjny FTP stano­ wi kluczowy element wszystkich systemów używających przekazów protokołem TCP/IP, ponadto zapewnia kontrolę poprawności transmisji oraz praw dostępu do poszukiwa­ nych zbiorów. Po uzyskaniu dostępu do odległej stacji, gdzie wymagany jest identyfikator użytkownika oraz hasło zarejestrowanego klienta, użytkownik sieci może przeglą­ dać katalogi obcego komputera na komputerze macierzy­ stym i wykonać ograniczone funkcje zarządzania tymi plika­ mi. Zbiory publiczne FTP zawierają olbrzymią ilość bezpłat­ nie oferowanego oprogramowania praktycznie na dowolne typy komputerów i systemów operacyjnych.

LAN ( L o c a l A r e a N e tw o rk )

W strukturze połączeń sieci FR wyróżnia się wiele fizycz­ nych i logicznych alternatywnych dróg połączeniowych, umożliwiających tworzenie przez sieć połączeń wirtualnych, występujących w trzech postaciach jako: o stałe połączenia wirtualne (PVC) - przydzielane przed komunikacją na dłuższy okres (tygodnie, lata); o komutowane połączenia wirtualne (SVC) - zestawia­ ne na żądanie abonenta połączenie typu punkt-punkt, ana­ logicznie ja k w sieciach telekomunikacyjnych; o grupowe połączenia wirtualne (multicast) - zezwala­ jące na równoczesny dostęp wielu użytkowników do tych sa­ mych zasobów. f r e e w a r e - program komputerowy oferowany bezpłat­ nie przez autora opracowania i zwykle dostępny do ścią­

FTIP - > s k r ę tk a fo lio w a n a FTP

F » G

leksykon teleinformatyka

F T T B (Fibre To The Building) - optyczny system abo­ nencki przeznaczony do instalacji budynkowych o dużym nasileniu abonentów, takich jak: biurowce, hotele, centra biznesu i zakłady przemysłowe. Komunikacyjne urządzenia pośredniczące ONU są instalowane w szafach i stojakach instalacyjnych węzłów telekomunikacji znajdujących się wewnątrz budynków. Ułatwia to konfigurację i wykonanie przyłączy w wewnętrznej infrastrukturze telekomunikacyjnej oraz chroni urządzenia przed wpływem warunków atm osfe­ rycznych i niepowołanym dostępem, interfejs użytkownika jest oparty na miedzianej skrętce telefonicznej.

lega na nakładaniu się dwóch lub więcej faz sygnałów optycznych o zbliżonych długościach fal, w wyniku czego powstają nowe fale o zbliżonych, lecz różnych częstotliwo­ ściach (2 nowe częstotliwości 2 f1-f2 oraz 2 f2-f1 - dla dwóch fal pierwotnych, 9 nowych dla 3 fal pierwotnych itd.). Wy­ twarzane nowe sygnały mieszania czterofalowego rozcho­ dzą się w tym samym kierunku co fale podstawowe, a ich moc rośnie kosztem fal podstawowych.

IFinr© (F ibre To T b e Curb) - dostęp światłowodowy dla grupy zabudowań i osiedli mieszkaniowych, w których znajduje się wiele dom kćw lub mieszkań rozmieszczonych na niewielkim obszarze. Odporne na warunki atmosferycz­ ne szafki uliczne są instalowane wzdłuż trasy przebiegu dotychczasowych łączy miedzianych oraz w miejscach zakończenia dawnych torów magistralnych kabli miedzia­ nych. Umożliwia to wykorzystanie istniejących pętli abo­ nenckich oraz kanalizacji kablowej, a także natychm iasto­ we odtworzenie istniejących przyłączy w przypadku dalszej rozbudowy sieci. W szafkach ulicznych je s t również instalo­ wane zasilanie awaryjne umożliwiające kilkugodzinną pracę systemu nawet po zaniku zasilania. Interfejs użyt­ kownika je s t miedziany z wykorzystaniem istniejącej skręt­ ki telefonicznej.

g

F T T H (Fibre To T be Home) - optyczny system abo­ nencki polegający na doprowadzeniu światłowodu bezpo­ średnio do siedziby abonenta. Jest to rozwiązanie najbar­ dziej elastyczne ze względu na oferowane pasmo, dające w zasadzie nieograniczony dostęp do świadczonych usług. Wadą systemu FITH jest stosunkowo wysoki koszt instalacji, ponieważ cały interfejs u użytkownika jest światłowodowy.

F u ll D u p le x - > d tu p te lk g F U M . F U KIO (Fram e B ased User to N etw ork Interface) interfejs umożliwiający dostęp do sieci ATM z wykorzysta­ niem ramek o zmiennej długości pola danych, zastępujący typowy rozmiar komórek ATM o ustalonej długości (53 baj­ ty). Zastosowanie tego typu interfejsu w przełącznikach brzegowych sieci ATM pozwala na bardziej efektywne wyko­ rzystanie łącza dostępowego do sieci. FW Ełfl (Four Wave Mixing) - mieszanie czterofalowe, jedno z bardziej niepożądanych zjawisk nieliniowych towa­ rzyszących transmisji optycznej WDM w światłowodzie. Po­

- grupa standardów transm isji głosu (ko­ dowania i konwersji do postaci cyfrowej), rozszerzona w la­ tach 80. o szereg dodatkowych norm (poza obowiązującym do tej pory standardem kodowania głosu G.711 - 64 k b /s), określających wymagania w poszczególnych aplika­ cjach jako: o G.711 - tradycyjny sposób konwersji naturalnego głosu analogowego o paśmie 3 0 0 -3 4 0 0 Hz do postaci cy­ frowej z szybkością transmisji 64 kb/s, bez stosowania kompresji. Analogowy sygnał mowy, pochodzący zwykle od abonenta sieci telefonicznej, je st przetwarzany (konwersja A /C ) na postać cyfrową z częstotliwością 8 kHz (czyli co 125 ms) z nieliniową kwantyzacją. Wartość analogowa każ­ dej z 80 0 0 próbek jest rejestrowana jako jeden z 2 5 6 moż­ liwych poziomów i zapisywana w 8-bitowym rejestrze zgo­ dnie z kodem PCM 64. Sposób konwersji głosowej stosowa­ ny powszechnie w centralach cyfrowych PSTN; o G .722 (audio 7 kHz) - umożliwiający kompresję i przesyłanie sygnałów o paśmie analogowym od 50 Hz do 7 kHz. Na wyjściu kodera - zależnie od wybranego trybu pracy - uzyskuje się strumienie danych o przepływności: 64 kb /s, 56 k b /s lub 48 kb /s, i jakości wyższej niż za pomocą standardu G.711; o G .723.1 - oferuje obecnie najwyższą, komercyjnie dostępną kompresję głosu 12:1 (5,3 k b /s lub 6,3 kb/s), dokonywanąza pomocą różnych algorytmów. Przepływność binarną 5,3 k b /s uzyskuje się dzięki algorytmowi ACELP (Algebraic CELP), natom iast przepływność 6,3 k b /s wyko­ rzystuje algorytm MPMLQ (M ulti Pule Maximum Likelihood Quantization). Kodowanie głosu wg tego standardu jest obecnie jednym z bardziej obiecujących rozwiązań stoso­ wanych w telefonii ruchowej; o G .727 (G .726) - znany jako kodowanie różnicowe

f

leksykon teleinformatyka G > > > G

pod nazwą ADPCM 32 z kompresją 2:1 w porównaniu g e m © ira ® jj© ś m a iłł® w ® s O ® M © - umownie definio­ z PCM 64. Jest stosowany w europejskim standardzie DECT. wane technologie optyczne związane z udoskonalaniem W technice kodowania ADPCM stosuje się algorytm zbliżo­ światłowodowego m edium transm isyjnego w kolejnych ny do standardowego G.711, ale działający nie na warto­ oknach optycznych włókna. Obecnie wyróżnia się 5 genera­ ściach bezwzględnych tych próbek, lecz na różnicy występu­ cji światłowodowych: jącej między kolejnymi próbkami głosowymi. Stosowane są o pierwsza (okno 850 nm) wiąże się z uzyskaniem równieżjego liczne wersje znane jako ADPCM 40 (40 kb/s), włókna światłowodowego przez amerykańską firmę Corning ADPCM 24 (24 kb /s) i ADPCM 16 (16 kb/s); Glass (1972 r.), włókna wielomodowego o tłumienności o G.728 - dający kompresję głosu 4:1 wg algorytmu około 4 dB /km przy długości fali 1 = 8 5 0 nm oraz pojemno­ LDCELP (Low Delay CELP) do szybkości kanałowej 16 kb/s. ści transmisyjnej BL poniżej 50 (M b/s)km ; Koder działa na zasadzie liniowej predykcji i kwantyzacji we­ o druga (okno 1300 nm) charakteryzuje się zastoso­ ktorowej, zapewniając jakość mowy podobnąjak w sieciach waniem (od 1987 r.) światłowodów jednomodowych o pra­ stacjonarnych; wie zerowej dyspersji dla fali o długości 1= 1310 nm o G .729 - zapewniający kompresję głosu w stosunku i zmniejszeniu tłum ienia jednostkowego do około 0,4 8:1 (kompresujący głos w strumieniu o przepływności 8 dB/km ; k b /s , często określany ja ko kompresja głosu o opłacanej jakości (toll quality). Podstawowy spo­ Zakresy technologii światłowodowych sób kodowania głosu wg tej normy dokonuje się za Szybkość transm isji B pomocą algorytmu CS-ACLP (Conjugate Structure - Algebraic CELP). Najnowsza, rozszerzona wersja 150 0 n m S O L IT O N G.729A wykorzystuje ten sam algorytm, lecz stosu­ EDFA je mniej cykli procesora DSP do przetwarzania gło­ su, co skraca czas opóźnień konwersji głosu.

(?)

© A U L E ® - projekt europejskiego systemu nawi­ gacji satelitarnej opracowywany przez zespół koor­ dynacyjny CEPT. © A M (G lobal A rea N etwork) - pierwotne oznaczenie rozległej sieci globalnej, łączącej hete­ rogeniczne sieci komputerowe o międzynarodowym zasięgu. W sieciach GAN są stosowane różnorodne protokoły kom unikacyjne, urządzenia i media transmisyjne. Przykładem tego typu sieci są: Internet, EARN, BITNET, in.

g a t e w a y s b ra m a © B D C (Gigabit Interface Converter) - konwertery stanowiące wydzielone i wymienne moduły techniczne, do­ łączane (instalowane) do portów komunikacyjnych i umoż­ liwiające konwersję tradycyjnych portów przełącznika sie­ ciowego do fizycznych warunków transmisji sieci optycz­ nych o wysokich przepływnościach (1, 2, 4 G b/s). Często stosowane w strukturach kampusowych Fibre Channel i Gi­ gabit Ethernet - jako uniwersalne konwertery optycznoelektryczne - pozwalają obsługiwać medium transportowe zarówno z kablem miedzianym (złącze DB-9), koncentrycz­ nym, ja k I światłowodowym.

8l ogco — i

B L - 360 (Tb/s) km 1995 B L - 15-70 (Tb/s) km 1991 B L - 200 (G b/s) km 1989 B L - 80 (G b/s) km lata 80. B L — 1 (G b/s) km 1978

i

Dru ga ge ne rac ja

(km]

Odległość międzyregeneratorowa L

o trzecia (okno 1550 nm) okupuje kolejne okno świa­ tłowodowe 1 = 1 5 5 0 nm, o najmniejszej do tej pory uzyska­ nej tłumienności jednostkowej 0,1 6 -0 ,2 0 dB/km ; o czwarta dotyczy im plementacji szerokopasmowych wzmacniaczy optycznych EDFA w paśmie 1530-1565 nm, wraz z systemami zwielokrotnienia falowego klasy: WDM, zwielokrotnienia gęstego DWDM i supergęstego UWDM; o piąta umożliwia tworzenie całkowicie przezroczystych sieci optycznych o terabitowych przepływnościach pojedyn­ czego włókna światłowodowego, co umożliwia budowę transkontynentalnych sieci o petabitowych przepływno­ ściach (powyżej 1015 b/s). © 1 ® (Geostationary E arth Orbit) - orbita geostacjo­ narna znajdująca się w odległości ok. 36 tys. km od po­ wierzchni Ziemi, na której umieszcza się stacjonarne syste-

leksykon teleinformatyka

G>>>G Orbita stacjonarna

Ś rednia wysokość orbity stacjonarnej G E O (G e o s ta tio n a ry E a rth O rbit) wynosi 35 6 8 6 km

O r b it a r ó w n ik o w a ( d la s a te lit ó w s t a c jo n a r n y c h )

my satelitarne (Inmarsat, Intelsat, Eutelsat, Panamsat, Orion, in.). Urządzenia komunikacyjne umieszczane na orbicie GEO zapewniają łączność na całej powierzchni Ziemi (z wyjątkiem rejonów biegunowych) za pomocą tylko trzech satelitów stacjonarnych. Zasadniczą wadątego typu komu­ nikacji je st duża wysokość orbity nad Ziemią, powodująca znaczne opóźnienia sygnałów (ok. 250 ms) i konieczność zwiększenia mocy zarówno w terminalach użytkownika, jak i nadajników umieszczonych na satelicie (jednokierunkowe tłum ienie ok. 20 0 dB w paśmie Ku). (SFG5 ( G u aran teed Franie Ratę) - najnowsza, jedna z pięciu klas ruchowych, określająca usługi w sieciach ATM w odniesieniu do ruchu internetowego IP. W odróżnieniu od dotychczas definiowanych klas ruchowych: ABR, CBR, UBR i VBR (dotyczących transportu pojedynczych komórek ATM) usługa GFR odnosi się do poziomu pakietowego sieci IP. Za­ sadniczym kryterium stosowania GFR je st zmniejszenie prawdopodobieństwa utraty całego pakietu IP podczas jego transportu sieciami ATM. Podobnie jak w innych klasach usług ATM ruch w sieci podlega również monitorowaniu i to zarówno na wejściu sieci, jak i w każdym węźle sieci ATM z uwzględnieniem kontroli: min. i szczytowej szybkości prze­ kazu komórek, maks. długości pakietu (liczonej w komór­ kach ATM) oraz maks. długości paczki komórek przesyła­ nych z najmniejszą deklarowaną szybkością MCR (M ini­ mum Celi Rate). © ffiS K I ( G atew ay GPRS Support Node) - węzeł ob­ sługi ruchu pakietowego od strony sieci (bramka międzysieciowa), stosowany w sieciach komórkowych GSM/GPRS

82

(o dużej analogii do tradycyjnego węzta MSC), niezbędny przy współpracy z sieciami stosującymi protokół IP. Oprócz odpowiedniego formatowania i kierowania (routing) pakie­ tów danych węzeł realizuje szereg dodatkowych czynności, charakterystycznych dla współczesnego stanu technologii internetowych: tunelowanie informacji, alokację adresów, tworzenie zapór ogniowych oraz rutowanie intra-domen i inter-domen przez różnorodne sieci klasy IP (Internetu, intra­ netu i ekstranetu). Węzeł międzysieciowy GGSN funkcjonu­ je jako interfejs logiczny dla zewnętrznych sieci pakietowych i przechowuje informacje o doborze trasy dla pakietów kie­ rowanych do sieci pakietowych, obsługiwanych przez kon­ kretne stacje bazowe BTS. <©HF ( G rafie Im age Format) - popularny form at skom­ presowanej grafiki dwuwymiarowej, popularnie stosowany (od 1987 r) w przekazach graficznych między komputerami, a także w przeglądarkach internetowych WAP. Umożliwia przeformatowanie obrazów (szkiców, rysunków, zdjęć) na pliki bitowe (bitmapy) - akceptowane przez tradycyjny kom­ puter wrazz ich prezentacją i animacją na ekranie. Inne sto­ sowane formaty bitowe obejm ują aplikacje PCX i TIFF.

G igabit E th e rn e tu E th e rn e t 1 0 0 0 R /ib /s © IS (Geograf/cal Inform ation Service) - geograficz­ ny system informacyjny, będący de facto oprogramowa­ niem aplikacyjnym - umożliwiającym zbieranie i przetwa­ rzanie informacji uzyskiwanych z elektronicznych map sate­ litarnych. Komputerowy system wspomagania GIS służy do przechowywania, formatowania i analizy map cyfrowych, opartych na punktach topograficznych (wieże, słupy, hy­ dranty, studzienki), liniach (drogi, tory, rzeki, sieci energe­ tyczne) oraz powierzchniach (kwartały, działki). Systemy te mają zastosowanie głównie w planowaniu, analizie i adm i­ nistrowaniu terenami oraz w logistyce operacji wojskowych. ©Dollirsinsftarif - satelitarny system telekomunikacyjny (od 1999 r.) oparty na konstelacji 4 8 niskoorbitowych (8 pła­ szczyzn, inklinacja 5 2 °, wysokość 1414 km) satelitów Zie­ mi. Wywołania od abonentów są przekazywane przez sateli­ tę do najbliższej naziemnej stacji satelitarnej, a następnie kierowane do abonentów za pośrednictwem sieci stacjo­ narnych. Docelowo przewiduje się instalację do 100 na­ ziemnych stacji satelitarnych, z których każda ma obsługi­ wać strefę o średnicy ok. 3 0 0 0 km.

©MDSS (G lobal M aritim e Distress a n d Safety System ) - morski system łączności alarmowej i bezpie­

lu strow any

leksykon teleinformatyka | G » > G

czeństwa ratunkowego, stosowany w komunikacji morskiej, zatwierdzony do użytkowania (19 88 r.) przez międzynaro­ dową konwencję bezpieczeństwa morskiego SOLAS. Sy­ stem wprowadza podział akwenów żeglugi morskiej na czte­ ry strefy: o obszar A l (do 3 0 Mm od brzegu) - będący w strefie jednej stacji nadbrzeżnej VHF; o strefa bezpieczeństwa A2 (do 150 Mm) - znajdująca się w zasięgu jednej stacji radiotelefonicznej MF (Medium Frequency); o obszar morski A3 - pozostający w zasięgu łączności satelitarnej INMARSAT C (z wykluczeniem stref A l i A2); o strefa morska A4 - znajdująca się poza zasięgiem łączności stref A l, A2 i A3. W zakresie łączności satelitarnej do wysyłania sygnałów alarmowych za pomocą cyfrowego wywołania selektywnego DSC są wykorzystane pasma 1 ,6 /1 ,5 GHz oraz 6 /4 GHz. (SMUPH (GARP Multicasting Registration Proto­ col) - protokół obsługi grupowej (m ulticast), stosowany w ruterach podczas trasowania pakietów przez Internet umożliwiający trasowanie z przełączaniem pakietów w warstwiedrugiej modelu ISO/OSI (zam iastwtradycyjnysposób w trzeciej warstwie sieciowej). Znacznie szybsze trasowanie pakietów multicastowych IP w drugiej warstwie (łącza da­ nych) wymaga uprzedniego utworzenia odpowiednich ta ­ blic rutowania w przełącznikach/ruterach, którego dokonu­ je się przez wymianę informacji między członkami grupy za pośrednictwem protokołu IGMP, działającego w trzeciej warstwy sieci - natom iast samo przełączanie pakietów do­ konuje się już w warstwie drugiej. Przeciążeniu przełączni­ ków (drugiej warstwy) zapobiega inny protokół wg specyfi­ kacji IEEE 802.1p/Q .

©Eł/illM (G ian t Magneto Resistivity) - metoda cienko­ warstwowych głowic odczytu z ulepszonym typem sensora magnetooporowego, umożliwiająca upakowanie informacji cyfrowej, sięgające od 1 do 10 G b/cal2. Głowica charakte­ ryzuje się średnio czterokrotnym wzrostem am plitudy sy­ gnału odczytu w stosunku do tradycyjnych głowic klasy MR, ale do pełnego wykorzystania jej możliwości potrzebne są lepsze nośniki wielowarstwowe o ciągłej strukturze polary­ zacji magnetycznej (zob. rys.). © R /iS K (Gaussian M inimum Shift Keying) - zmo­ dyfikowana wersja klasycznej modulacji z kluczowaniem częstotliwości FSK, stosowana w systemach telefonii ko­ mórkowej i telegrafii wielokrotnej. Nazywana również binar­ nym kluczowaniem częstotliwości z gaussowskim kształto­ waniem impulsów - pozwala na lepsze wykorzystanie wid­ mowe transmitowanych sygnałów głosu cyfrowego (także innych sygnałów cyfrowych) i znalazła powszechne zastoso­ wanie w kodowaniu sygnału radiowego sieci komórkowych GSM oraz europejskim standardzie bezprzewodowych sieci komputerowych HIPERLAN (z BT=0,3). Porównanie schematów kodowania GMSK i 8-PSK M o d u la c ;ja G M S K

>9t1 -0 o

o

i ^ \ o.

)

a

P

Konstrukcja głowicy magnetooporowej (MR, GMR) Istotnym elementom głowicy jest sensor mngnetooporowy, którego właściwości określają podstawowo parametry głowicy

X ) 0.1.1

0 .0 , o p '

¡

r

1

° '° '1 ó

o 1' 1' 1 r

)

y

P

1.0.1 °

1.1.0

i i , 0.0 (1 b it n a !sym bol)

© M K (GEO M obile Radio) - standard satelitarnego systemu telefonii komórkowej wykorzystujący satelity geo­ stacjonarne i szkieletową sieć systemu GSM opracowaną przez ETSI.

M o d u ł, a c ja 8 - P S K

(3 b ity na s ym b o l)

©fflp)l3©S' (m o d y fik a c ja z w ro tu Go f o r i t ) - Środowi­ sko kilku tysięcy serwerów systemu Gopher włączonych i dostępnych w sieci Internet. Serwery Gopher udo­ stępniają informacje według hierarchicznego menu z ograniczeniem do prezentacji zbiorów tekstowych w postaci spisu publikacji, treści, wykazów, adre­ sów itp. Zbiory niedostępne na wybranym serwerze są automatycznie wyszukiwane na innych i łączone z oddzielnych dokumentów znajdujących się w róż­ nych serwerach systemu. (S © § (G rade o f S ern ice)- jeden z parametrów służących do określania jakości obsługi połączenia.

83

o d

G »>G

usfrowany leksykon teleinformatyka

GoS dotyczy jakości usługi w warstwie połączenia (connec­ tion level) związanej z prawdopodobieństwem wystąpienia blokady zgłoszenia. W systemach z komutacją kanałów (centrale) oznacza prawdopodobieństwo, że próba połą­ czenia zakończy się sygnałem zajętości. Dla określania ja ­ kości świadczonych usług w sieciach pakietowych (cell le­ vel), stosuje się parametr QoS. ©IPDB (G eneral Purpose Interface Bus) - uniwersalna magistrala stosowana w systemach pomiarowych opra­ cowana przez firmę Hewlett-Packard i nazywana również HPIB, została przyjęta (1975 r.) jako standard IEEE 488 do współpracy z większością cyfrowych przyrządów pomia­ rowych. Jej europejskim odpowiednikiem jest IEC-625, a współcześnie obowiązująca specyfi­ kacja IEC-625-2 (IEEE 4 8 8-2 ) zawiera formaty danych, procedury obsługi błędów i podstawo­ we komendy, na które musi reagować każdy no­ woczesny, programowany przyrząd pomiarowy. Magistrala GPIB (8 linii danych, 5 linii sterują­ cych i 3 potwierdzenia) zezwala na jednoczesne współdziałanie maks. 15 urządzeń komunika­ cyjnych lub pomiarowych w zasięgu do 20 m z szybkością 1 M B /s (800 M b/s). Pracą ma­ gistrali pomiarowej GPIB zawiaduje jedno wy­ brane urządzenie nadzorcze (controller), komu­ nikację w trybie pracy handshaking prowadzi nadawca (talker), a pozostałe (listener) realizują jedynie przesyłane do nich polecenia.

racji GSM (2 +) w trybie komutacji pakietów oraz w sieciach TDMA (ANSI-136). W standardzie GPRS, w zależności od przyjętego schematu kodowania kanałowego od CS1 do CS4 (o czterech szybkościach kodowania: 9,05, 13,4, 15,6 oraz 21,4 kb /s), uzyskuje się teoretycznie (w kanale z BER=0) - przekaz danych z szybkością od 5 3,6 k b /s (4 szczeliny czasowe po 13,4 kb /s) do 171,2 k b /s (8 x2 1 ,4 kb /s). Istnieje także propozycja wersji rozszerzonej EGPRS. Chociaż obecnie osiągana przepływność w standardzie GPRS nie przekracza 50 kb /s, stanowi on podstawę rozwo­ ju globalnych sieci komórkowych GSM i TDMA w kierunku sieci 3G (IMT-2000, UMTS).

GPGSS (G eneral Packet R adio Services) otwarty standard przekazów pakietowych, także technologia bezprzewodowej transm isji da- telefon komórkowy GSM/GPRS nych w systemach komórkowych drugiej gene- Alcatel One Touch 502 Architektura systemu GPRS firmy Alcatel

Nie wymaga rozbudowy sprzętowej

M S (M obile S tatio n) BTS (Base Transceiver S tation) BSS (B ase Station C ontm ller) B S VC (B ase S tatio n S ystem )

SG SN (S erving GPRS S upport Node) G GSN (G ateway G P R S S upport N ode) M SC (M obilo S witching Centro) HLR (Hom e Location Register)

© IP S (G lob a l Positioning System) światowy system nawigacji satelitarnej uru­ chomiony (1 9 9 4 r.) na potrzeby wojskowe przez am erykański D epartam ent Obrony, a następnie udostępniony (1 9 9 4 r.) w ogra­ niczonym zakresie do publicznego użytkowa­ nia. System precyzyjnej lokalizacji GPS-NAVSTAR je st oparty na 24 satelitach (21+3 rezerwowe), krążących w okół Ziemi po 6 równomiernie oddalonych orbitach, po 4 sa­ telity na każdej orbicie. Uzyskując odbiór z minimum trzech satelitów (z przepływnością 50 b /s od każdego satelity), system GPS po­ zwala określać 3 wartości: czas, położenie i prędkość - teoretycznie w dowolnym punk­ cie Ziemi. Zastosowana technika odbioru z kodowym rozdziałem kanałów zezwala na odbiór inform acji nawigacyjnej z użyciem ko­ du precyzyjnego P i kodu zgrubnego CA. Kod P może być wykorzystany wyłącznie przez ar­ mię amerykańską i umożliwia uzyskanie do­ kładności określenia pozycji do ok. 10 m. Kod CA je s t dostępny dla aplikacji cywilnych. Z wyłączonym systemem selektywnego do­ stępu SA (powodującego celowe pogorszenie precyzji określania pozycji) można uzyskać dokładność ok. 3 0 m. Operatorzy GPS (armia am erykańska) w yłączyli system SA 1.0 5 .2 0 0 0 r. i od tej pory można korzystać ze zwiększonej precyzji pozycjonowania do apli­ kacji cywilnych. Dalsze zwiększenie precyzji pozycjonowania dokonuje się w systemach różnicowych DGPS (Differential GPS) za po­ mocą dodatkowej, dokładnie zlokalizowanej naziemnej stacji referencyjnej, em itującej sy­ gnały korekcyjne w zasięgu do kilkuset km.

l

gmtmipwaiB’® - oprogramowanie sieciowe

e

f

k

s

©

> > € s

Dodatkowa obsługa danych w GSM (podsieć NSS)

przeznaczone do użytkowania przez grupę osób pracujących nad wspólnym projektem iub korzystających z tych samych dedykowa­ nych baz danych. Oprogramowanie groupware może zawierać nie tylko proste programy apli­ kacyjne (ewidencje magazynowe, usprawnia­ nie poczty elektronicznej, obsługa telekonferencji), ale także zarządzać całym środowi­ skiem operacyjnym oferującym tworzenie pro­ gramów (np. Lotus Notes).

m

■ ....... - Lj HLR

X'

j§ /

Visited M S C /V L R

G atew ay MSC

PSTN ISD N

-

;

Przełączanie G P R S Serving G SN

“

Internet Intranet

G atew ay G SN

Podsieć pakietowa N S S

;

PSPDN

( N e tw o r k S u b s y s t e m )

i Lj g r u b y E t h e r n e t (tbick Ethernet) B S S ( B a s e S t a tio n S y s te m ) G SN (G P R S S u p p o rt N o d e ) współosiowy kabel połączeniowy, a także sy­ P C U ( P a c k e d C o n t r o l U n it) H L R ( H o m e L o c a t io n R e g is te r ) stem okablowania komputerowego korzystają­ V L R ( V is it o r L o c a t io n R e g is te r ) cy ze sztywnego kabla koncentrycznego (żółte­ dwa jednokierunkowe pasma radiowe, każde o szerokości go) o średnicy powyżej 10 mm - zwykle przeznaczonego do 25 MHz (łącznie 50 MHz), w których zdefiniowano po 124 łączenia węzłów sieci szkieletowej (backbone). radiowe kanały częstotliwościowe, każdy o szerokości 200 kHz. Efektywna szerokość pasma przypadająca na jeden g r u p o w a n i e g t o s u (voice bundling) - sposób łą ­ kanał rozmowny (abonenta) wynosi 25 kHz - przy standar­ czenia kilku pakietów głosowych w jednostce informacyjnej dowej szybkości kodowania mowy 13 k b /s w pełnym trybie (ramce lub pakiecie), opatrzonej tylko jednym kompletnym fuli rate. W oszczędnym, połówkowym trybie pracy - przy opisem, co zmniejsza ogólny narzut na informacje sterujące dwukrotnie mniejszej szerokości kanału głosowego wyno­ - niezbędne do prowadzenia transmisji. W rezultacie uzy­ szącej 12,5 kHz, a więc dwukrotnie większej pojemności sy­ skuje się lepsze wykorzystanie kanału przeznaczonego do stem u - kodowanie głosu dokonuje się poniżej 6,5 transmisji danych. k b /s (halfrate) - zgodnie ze standardem GSM faza 2. Pod­ stawowa szybkość dla transmisji danych (także przekaz ko­ g r u p y if ly s lk M s y p e (newsgroup) - umowne miejsce munikatów SMS) wynosi 9,6 k b /s (ponad 1 kB /s), a w roz­ spotkań społeczności internetowej, podzielonej na kilka ty­ szerzonych wersjach GSM ulega odpowiedniemu zwiększe­ sięcy grup dyskusyjnych o konkretnie określonej tematyce, niu: z komutowaniem kanałowym HSCSD typowo wynosi dostępnej w sieci Usenet. Do wymiany wiadomości i wła­ 3 8 ,4 k b /s (maks. 57,6 kb /s), natom iast z transm isją pa­ snych poglądów poszczególne grupy środowiskowe mają kietową GPRS standardowo osiąga się 115 k b /s (maks. własne kategorie tematyczne, zwyczajowo odzwierciedlane w nazewnictwie grupy dyskusyjnej (alt., baseball, biz., Ewolucja cyfrowych systemów komórkowych comp., misc., news, in). ©SRU (G lobal System fo r M obile Communication) - najpopularniejszy na świecie (od 1992 r.) standard cyfro­ wej telefonii komórkowej drugiej generacji (2G) do komuni­ kacji głosowej i przekazu krótkich wiadomości SMS. Operu­ je w trzech pasmach radiowych: 90 0 (GSM), 1800 (wcze­ śniejsza nazwa DOS) oraz 1900 MHz (znanyjako PCN 1900 lub PCS 1900) w USA i Ameryce Południowej, oraz przewi­ dywany do eksploatacji w paśmie 400 MHz (jako GSM 400). Coraz częściej zastępuje eksploatowane do granic możliwości technicznych, starsze analogowe systemy ko­ mórkowe - mało efektywne ze względu na wykorzystanie pa­ sma radiowego i z ograniczonymi funkcjami (w Polsce NMT). Cyfrowy system komórkowy GSM 900 wykorzystuje

2 ,5 G

w E u ro p ie

i W -C D M A || (K O R E A )

(PDC---

(g J?

W -C D M A (J A P O N IA )

GSM F A ZA 2+ HSCSD

FDD W -C D M A (E U R O P A )

TDM AI 136+

3G pp G 3G

TDM AI 136

i W -C D M A B (K O R E A )

IS 95B IS l 95C f

cd m a -O n e (IS -95)

cd m a 2 0 0 0 (U S A )

3G PP2

ss

r ~ ^

G >»G

leksykon teleinformatyka

170 kb/s). Dla sygnału łącza radiowego zastosowano mo­ dulację GMSK, co przy szybkości transm isji radiowej 270,833 k b /s zapewnia dobrą skuteczność widmową 1,35 b/s/H z. ©SM - najnowsza propozycja kolejnego systemu cy­ frowej telefonii komórkowej GSM, działającego w tym sa­ mym standardzie GSM, przewidywanego do uruchomienia w zakresie częstotliwości ok. 400 MHz, obejmującego dwa pasma: GSM 450 i rozszerzone GSM 480. GSM 4 0 0 ma za­ stąpić mniej efektywne pod względem wykorzystania pa­ sma radiowego analogowe systemy telefonii komórkowej pierwszej generacji NMT. © S M 9 0 ® - pierwsza aplikacja standardu cyfrowej tele­ fonii komórkowej drugiej generacji klasy GSM o światowym zasięgu, dla którego przydzielono łącznie pasmo radiowe o szerokości 50 MHz (124 nośne x 8 kanałów = 992 pełne kanały radiowe). Tradycyjna, podstawowa wersja systemu GSM 900, oznaczana jako P-GSM {Primary), działa w pa­ śmie 9 00 MHz na częstotliwościach: kierunek „w górę” (gdy nadaje stacja ruchoma MS) w zakresie 8 9 0 -9 1 5 MHz oraz kierunek „w dół” (gdy nadaje stacja bazowa BTS) w zakresie 9 3 5 -9 6 0 MHz. Odstęp międzykanałowy (szerokość kanału radiowego) wynosi 20 0 kHz, natom iast odstęp dupleksowy (między częstotliwościami wykorzystywanymi w obydwu kie­ runkach przenoszenia) 45 MHz. Ustalona później, rozsze­ rzona wersja tego standardu o nazwie E-GSM {Extended), zajmuje pasmo radiowe o łącznej szerokości 70 MHz (172 nośne) - w zakresie częstotliwości radiowych 8 8 0 -9 1 5 MHz (w górę) i 9 2 5 -9 6 0 MHz (w dół). Uwzględniając potrzeby kolejnictwa, wprowadzono dalszą korektę rozszerzającą dolne częstotliwości pasma radiowego o 8 MHz - do łącznej szerokości 78 MHz w systemie GSM-R {Railway) - w zakre­ sach częstotliwości 876-915 MHz (w górę) i 9 2 1 -9 6 0 MHz (w dół). Maks. zasięg poprawnego odbioru w systemie GSM 9 0 0 wynosi ok. 35 km od stacji bazowej. © S M 1 8 0 ® - propozycja im plementacji standardu tele­ fonii komórkowej GSM o trzykrotnie większej liczbie kana­ łów radiowych w stosunku do GSM 900. Dla systemu GSM 1800 (nazywanego wcześniej DCS 1800) przydzielono łącz­ nie pasmo o szerokości 150 MHz (8 x3 7 4 nośne = 2992 pełne kanały radiowe), w zakresie częstotliwości 1710-1785 MHz (w górę) oraz 1 8 0 5 -1 8 8 0 MHz (w kierun­ ku abonenta) - z identycznym odstępem międzykanałowym jak w GSM 900 - 200 kHz. Odstęp dupleksowy między ka­ nałami „w górę” i „w dół” je st poszerzony do 95 MHz, co uła­ twia projektowanie sprzętu nadawczo-odbiorczego. Maks.

86

zasięg dobrego odbioru w tym systemie wynosi ok. 3 -8 km od stacji bazowej. © S M 1 9 © ® - wersja europejskiego standardu komórko­ wego GSM - zawierająca wszystkie cechy globalnego stan­ dardu GSM, lecz pizystosowana do warunków USA - nazy­ wana również kilkoma innymi synonimami (DCS 1900, PCN 1900, niekiedy także PCS 1900). Wersja nie znormalizowa­ na w Europie przez ETSI obejmuje następujące zakresy czę­ stotliwości radiowych: 1 8 5 0 -1 91 0 MHz (dla transm isji w kierunku stacji bazowych) oraz w zakresie 193 0 -1 99 0 MHz (w kierunku abonenta ruchomego). Odstęp międzyka­ nałowy wynosi 2 0 0 kHz (jak w Europie), natom iast odstęp dupleksowy zmniejszono do 80 MHz. © S M f a z a 2 - zmodernizowana wersja globalnego sy­ stemu komórkowego GSM wprowadzana sukcesywnie do eksploatacji od 1995 r. Obejmuje wiele modyfikacji, wśród których do istotnych należą: o wprowadzanie połówkowego kodowania mowy o szyb­ kości połówkowej HR {H alfR ate) wynoszącej 6,5 kb /s - co dwukrotnie zwiększa pojemność sieci komórkowej, o implementacja ulepszonego, pełnokanałowego ko­ dera mowy EFR - zapewniającego jakość głosu nie gorszą niż w sieciach stacjonarnych, o zwiększenie szybkości transm isji z komutowaniem kanałów HSCSD - typowo do 3 8 ,4 k b /s (maks. 57,6 kb/s), o wprowadzenie przekazów z transm isją pakietową GPRS - standardowo osiągająca szybkość powyżej 50 k b /s (teoretycznie 171,2 kb/s), o instalacja oprogramowania z usługą WAP - umożli­ wiającego telefonom komórkowym dostęp i osiąganie infor­ macji umieszczanych na specjalnych serwerach WTA w sie­ ci Internet. ©SEłfl-iS (G lobal System fo r M obile Communication-Railway) - przyszłościowe rozwiązanie mobilnego systemu komórkowej łączności kolejowej, operującego w paśmie radiowym o szerokości 2 x 4 MHz na częstotliwo­ ściach: 8 7 6 -8 8 0 MHz dla kanałów „w górę” oraz 9 2 1 -9 2 5 MHz dla transmisji „w dół” , w kierunku abonenta. Zasadni­ czym celem nowego rozwiązania je st modyfikacja istnieją­ cych rozwiązań komórkowych GSM o już sprawdzonej tech­ nologii przekazu - do szczególnych wymagań zapewniają­ cych odpowiednie pokrycie sygnałem radiowym terenów, wzdłuż których prowadzą szlaki kolejowe (zwłaszcza w tune­ lach i terenach o trudnych warunkach propagacyjnych). Istotna modyfikacja klasycznego systemu GSM obejmuje następujące zagadnienia:

leksykon teleinformatyka o zmianę pasma częstotliwości; o zmianę zasad przydziału kanałów radiowych w pod­

systemach stacji bazowych BTS; o optymalizację parametrów w oprogramowaniu stacji BTS pod kątem łatwego i częstego przełączania handover oraz o wprowadzenie usług wspomagających adresowanie stacji ruchomych z procedurą FollowMe. ©MD (G raphic User Interface) - graficzny interfejs użytkownika komputera lub systemu komputerowego do obsługiwania programów za pomocą okien, ikon, rozwijane­ go menu, przycisków ekranowych, linii przesuwających i innych narzędzi graficznych. Różnorodne funkcje GUI wie­ lokrotnie upraszczają manipulowanie plikami, wchodzenie, uruchamianie i wychodzenie z programów oraz wykonywa­ nie dodatkowych czynności na poziomie aplikacji.

Algorytmy kompresji oparte na H.261 doczekały się wielu rozwiązań technicznych w postaci kompletnych układów scalonych.

[HI.3 2 © - zbiór definicji terminalu wideokonferencyjnego działającego nie tylko w sieci ISDN (zob. rys.). Najnowsza wersja akceptuje wizyjne standardy kompresji sygnału (H.262/M PEG2 i H263) oraz nowe metody kodowania dźwięku (G.723.1, G.729 oraz MPEG Audio). H . 3 2 3 - zbiór standardów wg zalecenia ITU (1 996 r.), umożliwiający realizację usług multimedialnych czasu rze­ czywistego w istniejącej strukturze sieci pakietowej (także IP) i zapewniający współdziałanie aplikacji i urządzeń koń­ cowych z protokołami H.323 pochodzących od różnych pro­ ducentów. Zalecenie definiuje nie tylko funkcje terminali H.323, ale także kompletną architekturę, która umożliwia realizacje połączeń telefonicznych w sieciach pakietowych. Obowiązująca wersja standardu - H.323 v.2 - je st obecnie rozszerzana do wersji v.3 wraz z im plementacją protokołów H.225, H.245 i Q.231, z przeznaczeniem do przesyłania da­ nych audio i wideo przez sieci IP. Stos protokołów term inalu H .3 2 3

H . 2 4 8 - standard definiujący połączenia sieci pakietowej z bramami medialnymi MGW (Media Gateway), łączącymi sieć pakietową z innymi obiektami przekazu (sieci komuto­ wane, systemy komutacji, sieci pakietowe o odmiennych protokołach, urządzenia końcowe ¡term inale). [>3=2©! ( CIF, QCIF Standard) - standard definiujący sposoby formatowania i kompresji danych dla różnych roz­ dzielczości obrazów stosowanych w wideofonii i telewizji. Format CIF ma rozdzielczość 2 8 8 x 3 5 2 punkty, odwzorowa­ ną na 625 liniach (50 lub 60 Hz), form at QCIF (Quarter CIF) ma rozdzielczość 144x176 punktów dla 288 linii (50 Hz).

X

.t.,.,,' n p I T G .7 11 , G .7 2 2 . G .7 2B “ a k u s ty c z n o H .Z oo /A V .25 3 :

n le n ie

-------

■f

W Y P O S A Ż E N IE T E LE M A TY C ZN E T .1 2 0 iin n e

A plikacje w ideo

G.711 G .722 G .723.0 G .728 G .729

H.261 H .263

A plikacje danych

Z arzą dza nie term inalem H .225.0 RTCP

kanał RAS

H.225.0

H.245

T.124

kanał kanał sygnalizacji sterow ania

X .224

RTP

T.125

W arstw a sieciow a (IP) W arstw a łą cza danych (IE EE 802.3) W arstw a fizyczn a (IE E E 8 02.3)

0 3 .3 2 4 - rekomendacja zaproponowana przez ITU (199 5 r.), definiująca m ultim edialne algorytmy i protokoły dla sieci komutowanych PSTN. Wersja rozszerzona - H.324M - odnosi się do sieci rucho­ wych z przełączaniem pakietów.

Architektura terminalu H .320

------ ■

A plikacje a udio

u j^ K

' S = £ ;x

t] 3 |i

S TE R O W A N IE T E R M IN A LE M H.242, H.23Q' H.221 S Y G N A L IZ A C JA T E R M IN A L - S IE Ć seria I.400

haker (h acker ) - osobnik pokonujący zabezpie­ czenia komputerowe bez wiedzy i zgody właściciela systemu, wyłącznie dla własnej satysfakcji. Profe­ sjonalnego hakera, który uzyskuje z tego procederu korzyści materialne lub finansowe, nazwano krake-

87

H »H

rem (cracker; cracking). Do najbardziej szkodliwej działal­ ności hakerskiej zalicza się: generowanie różnorodnych wi­ rusów komputerowych, oprogramowanie konia trojańskie­ go czy wytwarzanie sztucznego trafiku blokującego normal­ ny dostęp do serwerów bazodanowych (/ love You).

H a lf D u p l e x ^ p ó łd u p le k s H D X h a n d o v e r - technika dynamicznego przekazywania łączności między kanałami radiowymi, stosowana w syste­ mach komórkowych analogowych NMT i cyfrowych GSM. Czynność przełączania kanałów je st wykonywana automa­ tycznie przez stację bazową po stwierdzeniu pogorszenia się warunków odbioru w aktywnym dupleksowym łączu radio­ wym (dwa kanały jednokierunkowe) między stacją bazową i stacją ruchomą MS. Przełączanie kanałów ma miejsce między: o szczelinami TDMA, o nośnymi radiowymi RF komórki oraz o sąsiednimi stacjami bazowymi BS, sterownikami BSC i centralami obszarowymi MSC, zawsze z zachowaniem ciągłości transmitowanej rozmowy lub przekazu danych. Przełączanie kanałów radiowych (handover) w systemach komórkowych

(UC D

kanał 5 kanał 4 kanał 3

o li ÏO

kanał 2

.S'

; Sw ; p

kanał 1

t.; -V - H >>H

leksykon teleinformatyka obszarze Ziemi cyfrowych systemów komórkowych trzeciej generacji IMT-2000 służących do bezprzewodowej łączno­ ści ruchowej o wysokiej przepływności (2 M b/s, obraz ru­ chomy, term inale osobiste). Harmonizacja systemów 3G obejmuje alternatywnie następujące technologie prze­ kazu w systemie IMT-2000: o IMT-DS (CDMA Direct Spread) - czyli technologia CDMA z rozpraszaniem bezpośrednim, znana jako szeroko­ pasmowa W-CDMA oraz stanowiąca wersję europejskiego interfejsu radiowego UTRA FDD z rozdziałem częstotliwo­ ściowym dla tzw. pasm sparowanych; o IMT-MC (CDMA M ulti Carrier) - operująca wieloma podnośnymi realizowanymi w technologii z kodowym roz­ działem kanałów CDMA; o IMT-TC (Time Code) - technologia z kodowym roz­ działem kanałów CDMA i dupleksem czasowym TDD, a więc stanowiąca wersję interfejsu UTRA TDD (z rozdziałem czaso­ wym) do obsługi niesparowanych pasm radiowych; o IMT-SC (Single Carrier) - wariant z pojedynczą no­ śną działający w technologii TDMA i przystosowany do współpracy z amerykańskim bezprzewodowym standardem UWC 136; o IMT-FT (Frequency Time) - wariant mieszany techno­ logii TDMA/FDMA zgodny z europejskim systemem bez­ sznurowym DECT. Harmonizacja elementów naziemnych IM T-2000

4321 4321 43í í 4321 - -— U Slacja ruchoma MS (nr 0)

z

Stacja bazowa BTS

— m l Stacja

ruchoma MS (nr 3)

W id m o s p a ro w a n e W id m o n ie s p a ro w a n e

IM T -D S

W-CDMA (UTRA FDD)

D ire c t S p re a d

IM T -M S CDMA2000

M u lti C a rrie r

IM T -T C

IM T -S C

IM T -F T

UWC-13B

T im e Code

S in g le C a rrie r

DECT F re q u e n c y T im e

UTRA TDD TD-SCDMA

h a n d s h a k i n g - popularny sposób potwierdzeń komu­ nikatów przesyłanych przez sieć między dwoma systemami łączności (także urządzeniami komunikacyjnymi) w proto­ kołach asynchronicznej transmisji szeregowej. Dotyczy za­ równo nawiązania połączenia, negocjacji param etrów transmisji, kontroli transmisji w trakcie je j trwania oraz za­ kończenia sesji i poprawności rozłączenia współpracują­ cych urządzeń.

E la s ty c z n e p o łą c z e n ia m ię d z y m o d u ła m i r a d io w y m i a s ie c ia m i r d z e n io w y m i w e d łu g p o trz e b o p e ra to ró w

r d J Ł

G S M (M A P )

R o a m in g m ię d z y s ie c io w y

I ’

AN SI-41

' i

“ -

h a r m o n i z a c j a system ów 3© - zaproponowany przez ITU (1999 r.) proces uzyskania zgodności na całym

K IE łS -S (High Density Bipolar-3) - pseudoternarny kod transmisyjny stosowany w łączach międzycentralowych ze zw ielokrotnieniem PCM 3 0 /3 2 (2 M b /s), zbliżony w funkcjach do bipolarnego kodu transmisyjnego AMI (Al­ ternate Mark Inversion). Popularne kody liniowe: PCM, AMI, HDB-3 1

1 0

:n :i ï in i i : Li ; in i i : ;¡J

0

0

0

1

1

■

in in i

i : i

;

: ~ u

:n i In i

0

0

0

0

1 : 1 : 1

n :FI : n

i

D ane (syg n a ł b ina rn y) :

i : : i Ü

;

in :

K od A M I (styk S /IS D N )

;

i in

S v o n a lP C M

I | |[J i

K od H D B -3 (P C M 3 0/3 2)

PCM (Pulso Codo Modulation) AMI (Altomating M aik Inyę rśbn) |

s; ° S

IP

" t“ ---

I n t e r f e js y s ie ć - s ie ć

Itoasff® (password) - w teleinformatyce ciąg znaków alfa­ numerycznych używany do potwierdzenia tożsamości. Zna­ jom ość hasła i identyfikatora (nazwy) użytkownika je st do­ wodem posiadania uprawnień do korzystania z oferty syste­ mu komunikacyjnego przypisanej temu użytkownikowi.

runkach przenoszenia lub jednokierunkowo 1544 k b /s dla linii T l (2 0 4 8 k b /s dla linii E l), wymagała stosowania podwójnej skrętki miedzianej. Od 1999 r. dwukierunkową przepływność 2 M b /s uzyskuje się za pom ocąjednej pary przewodów miedzianych w systemach HDSL2. Zasięg łą­ cza je s t silnie uzależniony od przekroju przewodów mie­ dzianych i wynosi od 4 km (przy przekroju kabli 0 ,4 mm) do 10 km (przy przekrojach 0,8 mm). Najwyższą przepływ­ ność 2 M b /s uzyskuje się najczęściej za pomocą efektyw­ nej m odulacji z kodowaniem 2B1Q lub CAP 128 (Alcatel). Rozwiązania najnowsze HDSL oferują symetryczną prze­ pływność 2,3 M b/s. [KIIBTW (High D efinition Television) - standard przekazu telewizyjnego o dużej rozdzielczości obrazu, dwukrotnie wyższej od obecnie stosowanej w przekazach DTV. Transmisja obrazów o podwyższonej jakości HDTV wymaga przepływności 2 0 -3 0 M b /s po kompresji, przy rozdzielczości obrazu 14 4 0 x11 5 2 lub 192 0 x11 5 2 punk­ tów - zgodnie z telewizyjnym standardem przekazów. Prze­ pływność bez cyfrowej kompresji sygnału wizyjnego wyno­ si ok. 140 M b/s.

Gili® (Highly E lliptical Orbit) - silnie eliptyczna orbita satelitów badawczych i telekomunikacyjnych, o ty­ IHHOIL© (High Level D ata L ink Control) - zoriento­ powym apogeum w odległości 2 5 -4 5 tys. km oraz perywany bitowo protokół transmisji synchronicznej warstwy łą ­ cza danych w modelu odniesienia ISO/OSI, transportujący geum 3 -5 tys. km od powierzchni Ziemi. Typowy czas obie­ gu satelity wynosi kilka godzin. Wydłużone orbity HEO są w trybie dupleksowym ramki HDLC w rozległych połącze­ bardzo użyteczne dla terenów górzystych i zurbanizowa­ niach dw upunktowych lub w ielopunktow ych. Protokół nych, ponieważ umożliwiają osiąganie dużych kątów ele­ HDLC jest nadrzędny w stosunku do SDLC i wielu innych protokołów, jego podzbiory są stosowane do sygnalizacji wacji (gdy satelita znajduje się na średnich i wysokich czę­ oraz kontroli łączy w sieciach X.25, ISDN i Frame Relay. Do ściach orbity), co umożliwia penetrację sygnałów przy wy­ protokołów podrzędnych w stosunku do HDLC nale­ żą: SDLC, LAP, LAP-B, LAP-D, LAP-F, LAP-M, LAPCharakterystyki widmowe różnych technik X oraz LLC dla podwarstwy łącza modelu ISO/OSI. kodowania HDSL DOElSifflL (H andheld Device M arkup Langu­ age) - język opisu treści danych przesyłanych do

M airśm ife - fizyczne zasoby elektroniczne systemu kom­ puterowego niezbędne do wykonywania przewidzianych apli­ kacji, wraz z wszystkimi towarzyszącymi urządzeniami zewnę­ trznymi i komunikacyjnymi do prowadzenia transmisji danych.

GTOF - oznaczenie grupy najtańszych modemów analogo­ wych (winmodemy), które do realizacji większości podsta­ wowych funkcji transmisyjnych korzystają z mocy oblicze­ niowej przyłączonego komputera PC.

ruchomych term inali komórkowych, z uwzględnie­ niem ograniczeń prezentacji i wprowadzania infor­ macji w terminalu, a także istniejących zasobów do je j przetwarzania w terminalu (moc, pojemność pa­ mięci, typ procesora). T O S L (High D igital Subscriber Line) - sy­ metryczne łącze abonenckie o wysokiej przepływ­ ności realizowane na zwykłej miedzianej skrętce telefonicznej. Nominalna szybkość transm isji da­ nych, wynosząca początkowo 78 4 k b /s w obu kie­

C A P 64

2B1Q

H » H

leksykon teleinformatyka Przedrostki zwielokrotnienia jednostek

sokiej zabudowie terenu. Z orbit tego typu korzystały sate­ lity systemów Mołnia i Tundra.

Wielokrotność 1018 1015 1012 109 106 103

IKHERIF (High Energy R adio Frequency) - radiowe urządzenia techniczne emitujące sygnały radiowe o bardzo wysokich mocach, zdolne zakłócić lub zablokować działanie systemów komputerowych bądź wręcz zniszczyć urządzenia elektroniczne zainstalowane w stacjonarnych sieciach tele­ informatycznych i terminalach ruchomych (przenośnych, samochodowych czy komórkowych). Generatory sygnałów HERF o dużej mocy stanowią obecnie najnowocześniejszą ofensywną broń elektroniczną.

102 10 10'1 10'2 10'3

heterogeniczna sieć - > s ie ć h e te ro g e n ic z n a [H F© (H ybrid F iber Coax) - technologia hybrydowa (miedziano-optyczna) przekazów multimedialnych przezna­ czona dla operatorów telewizji kablowej. Rozszerza jedno­ kierunkową dystrybucję usług w kablowej sieci współosio­ wej CATV o kanał zwrotny od abonenta do sieci, co umożli­ wia interakcję abonenta i wybór pożądanych (zwykle płat­ nych) usług dodatkowych. Aplikacje mieszkaniowe HFC

10'6 10'9 10'12 10'15 lO-ts

Przedrostek eksa peta tera giga mega kilo hekto deka deci centi mili mikro nano piko femto atto

Symbolika zapisu E P T G M k h da d c m n P f a

łający zarówno ze zwykłymi dyskietkami FDD, ja k też ze spe­ cjalnymi nośnikami magnetycznymi HiFD. Zezwala na zapis do 200 MB danych na jednym dyskowym nośniku wymien­ nym z prędkością sięgającą 3 6 0 0 obr./m in, co umożliwia transport danych z przepływnością 3,6 M b/s. Tak wysoką przepływność uzyskano przez prowadzenie głowicy na poduszce powietrznej, wy­ konanej w technologii stosowanej do tej pory wy­ łącznie w dyskach stałych (twardych) o dużych po­ jemnościach. IK łlP E R L A K l (High Performance R adio Local A rea NetWork) - europejska wersja stan­ dardu radiowego sieci lokalnych klasy WLAN (Wireless LAN), zdefiniowana jako IEEE 802.11, o prze­ pływności maks. do 20 M b /s (zasięg 50 m), także 11 M b /s (zasięg 100 m) - przeznaczona dla bez­ przewodowych aplikacji sieciowych w pomieszczeniach za­ mkniętych. Możliwe rozszerzenie zasięgu do 800 m z prze­ pływnością 1 M b/s. Dla Europy ustalono dwa przedziały częstotliwości pracy w standardzie HIPERLAN: 5,1 5 -5 ,30 GHzoraz 17,10-17,36 GHz.

- w e w n ętrz n y te rm ina l m ie szka niow y Q

- z ew nę trz ny te rm ina l abonenta

6 * 1 - k on w e rtor op tyczno -e lektryczn y

hierarchia jednostek - uproszczony sposób zapisu krotności jednostek, powszechnie stosowanych w nauce i technice. W teleinformatyce praktycznie dotyczy zmian wiel­ kości mierzonych w zakresie od 10'15 (femto) do 10+15 (peta) (zob.tab.).

hierarchia plezjochroniczna PDJIHI

PDH

hierarchia synchroniczna S M -> S D H HiFD (High Capacity Floppy Disc) - napęd dyskowy do archiwizacji danych opracowany przez firmę Sony, dzia-

90

[H IIP E R L A N 2 - (High Performance R adio Local A rea NetWork 2) - bezprzewodowy wariant sieci lokal­ nych (WLAN) o niewielkim zasięgu. Zgodnie z zaleceniami CEPT, oferuje typową przepływność 25 M b /s w paśmie ra­ diowym o częstotliwości 5 GHz, z uwzględnieniem współ­ pracy z sieciami szkieletowymi ATM oraz IP.

leksykon teleinformatyka H > > > H h i p e r ł ą c z e (hyperlinks) - odnośniki umożliwiające odwoływanie się do innych dokumentów tekstowych lub graficznych, znajdujących się w zupełnie innych bazach da­ nych i odległych serwerach sieci Internet. Są powszechnie używane w procesie wzajemnego łączenia stron webowych: wywołanie kolejnego dokumentu za pomocą przeglądarki klienta (przez kliknięcie odpowiedniej ikony na przeglądar­ ce) powoduje odszukanie i ściągnięcie poszukiwanego do­ kumentu (tekstu, rysunku, grafiki, zapisu dźwiękowego lub animacji). h i p e r m e d i a - określenie przekazów hipertekstowych (dokumentów z informacją) zawierających odnośniki do pli­ ków dźwiękowych, obrazowych i filmowych używanych w środowisku multimedialnym.

mie macierzystym określonego operatora - niezależnie od ich aktualnego położenia w sieci lub poza nią. HLR określa pełny status abonentów sieci operatora zawierający m.in.: czasowe numery abonentów, wykaz wykupionych usług do­ datkowych, klucze szyfrowe z możliwością potwierdzania autentyczności klienta i inne prywatne informacje o abo­ nencie sieci. H O L D - jedna z usług dodatkowych oferowanych klien­ tom sieci cyfrowej ISDN, umożliwiająca czasowe zawiesze­ nie zestawionego połączenia oraz jego późniejsze przy­ wrócenie. Zawieszanie połączenia może być inicjowane przez dowolną ze stron uczestniczących w telefonicznej se­ sji rozmownej.

H o m e R F - standard domowej łączności radiowej zapro­ ¡ łt lp e r t e E iS t (hypertext) - elektroniczna metoda prezentacji tekstu, również język programowania hiperte­ kstowego HTML umożliwiające niesekwencyjny dostęp do zbiorów danych i informacji tekstowych metodą skojarze­ niową. Kluczowym elementem hipertekstu je s t stosowanie odnośników (links) do in. stron HTML znajdujących się na tym samym serwerze lub w innym miejscu w Internecie. W aplikacjach hipertekstowych można przeglądać informa­ cję w sposób elastyczny, wybierając za każdym razem nowe ścieżki (tematy, nazwy, skojarzenia), ściągając w ten spo­ sób kolejne informacje z różnych odległych serwerów inter­ netowych. Hipertekst dał początek popularnej technice tworzenia i wyszukiwania stron WWW. (rflDIPPI (High Performance P arallel Interface) technika stosowana głównie do równoległych (niekiedy również szeregowych) połączeń interfejsowych między su­ perkomputerami. Opracowany przez ANSI standard HIPPI obejmuje kilka wersji łącza z przeznaczeniem: do wymiany banków danych pamięci RAM, łączenia superkomputerów z hubami, ruterami, serwerami dyskowymi, a także do kam­ pusowej szeregowej transmisji między superkomputerami. Wersja standardowa HIPPI umożliwia jednokierunkową transmisję danych z szybkością 80 0 M b /s przez wieloparowy (50 skrętek) kabel miedziany o przepływności: 25 M b/s x 32 bity = 80 0 M b/s - w maks. zasięgu do 25 m. Najnowsza wersja HIPPI zezwala na transmisję szeregową z szybkością 1600 M b/s. H L R (Home Location Register) - centralna baza da­ nych systemu komórkowego GSM bądź in. systemów ko­ mórkowych, przechowująca informacje o bieżącej lokaliza­ cji własnych abonentów zarejestrowanych na stałe w syste­

ponowany (1998 r.) przez HRF-WG (Home Radio Frequen­ cy-Working Group) do bezprzewodowej komunikacji (10 M b /s) między komputerami osobistymi a urządzeniami elektronicznymi powszechnego użytku. HomeRFjest de fac­ to standardem promowanym przez licznych producentów, w tym firm Intel i Compaq Computer. Pasmo sieci HomeRF jest identyczne jak bezprzewodowego Ethernetu wg stan­ dardu IEEE 802.11 o częstotliwości 2 ,4 GHz.

homogeniczna sieć -> sieć homogeniczna Ulepi - termin opisujący przemieszczanie się pakietu danych między dwoma sąsiednimi węzłami sieci (ruter, przełącznik), także miara drogi trasowania (hop count) stosowana do po­ miaru odległości między stacją nadawczą i odbiorczą. W trakcie przemieszczania się pakietu przez kolejne węzły sieci (hops) adres fizyczny pakietu ulega odpowiedniej modyfikacji, natomiast adres portu przeznaczenia się nie zmienia. W celu określenia długości trasy mierzonej w jedno­ stkach hops rutery okresowo wymieniają informacje o prze­ biegu pakietów i mierzą efektywność poszczególnych dróg. BtcrGaS - jedna z wersji portali internetowych grupująca informacje tematycznie i ułatwiająca w ten sposób poszuki­ wanie właściwej informacji.

factst - wydajny komputer centralny (lub sterujący) zain­ stalowany w środowisku sieciowym, z którym komunikują się term inale zdalne. Dołączony do sieci teleinformatycznej realizuje, oprócz klasycznych funkcji obliczeniowych, zdalny dostęp do baz danych, przetwarzanie rozproszone oraz spe­ cjalistyczne usługi zlecane przez terminale sieciowe, czyli przez użytkowników sieci.

91

H »>H

leksykon teleinformatyka

leksykon teleinformatyka ł l > > > H

i lu s t r o w a n y r

KIO? (H a lf R ate) - połówkowa szybkość kodowania głosu nie przekraczająca 6,5 k b /s, stosowana w rozwiązaniach koderów głosowych telefonów kom órkowych sieci GSM (faza 2+). W porównaniu z wcześniej używanymi koderami FR, także rozwiązania EFR - umożliwia dwukrotne zwiększenie liczby abonentów obsługiwanych przez je d n ą stację bazową (16 połączeń głosowych zam iast 8 rozmów lokowanych w jednym kanale radio­ wym). Najnowsze rozwiązania koderów za­ pew niają dynamiczne przełączanie między kodowaniem pełnym FR i połówkowym HR w zależności od istniejącego natłoku połą­ czeń w sieci komórkowej.

Dwustopniowy system archiwizowania HSM

D o s tę p

O p ty c z n a p a m ię ć S p o ś r e d n ic z ą c a • terabajty inform acji • od kilkudziesięciu ms do kilku s

D y s k i m a g n e ty c z n e

D y s k i o p ty c z n e

D ane z a rc h iw iz o w a n e terabajty, petabajty informacji dostęp określany w min. i godz. (lub dniach)

powiędnie kompozycje na ekranach monitorów. Pomimo że tworzenie dokumentów hipertekstowych wymaga dro­ biazgowej pracy, protokoły te uzyskują coraz większą popularność.

CTUTEliDIL (Hypertext M arkup Language ) -języktw orze­ nia i edycji stron WWW mający mechanizmy służące do in­ terpretacji ustalonych wyróżników składniowych języka do­ kumentów rejestrowanych w HTML. Hipertekstowy dokum entnapisanywjęzyku HTML (typowe rozszerzenia .html lub .htm) jest zbiorem tekstowym zawierającym proste polece­ nia składu tekstu. Wyróżniki składniowe określają m.in. spo­ soby formatowania tekstu (czcionka, krój), tabele, grafikę i inne obiekty multimedialne wraz z łącznikami do innych stron lub plików. Pozwala opisywać proste raporty z nagłów­ kami, paragrafami oraz obsługę hipertekstową z odwoływa­ niem się do multimedialnych elementów grafiki, tekstu, dźwięku, animacji i obrazów wideo. Takie aplikacje, oparte w przeważającej części na tekście, są nazwane hiperteksto­ wymi, natomiast zawierające głównie ruchome obrazy i se­ kwencje wideo z pełnym ruchem - hipermedialnymi.

prawa wydajności obsługi stron webowych przez wprowa­ dzenie mechanizmów ochrony (S-HTTP) i innych narzędzi poprawiających efektywność działania. Podstawowa zaleta protokołu polega na przenoszeniu wielu zleceń przez poje­ dyncze połączenie, co nie jest możliwe w transakcjach two­ rzonych przez tradycyjne łącze HTTP.

N o ś n ik i

Napędy i u rz ą d z e n ia

i

M S fC S D (High Speed Circuit Siuitched D ata) - technika wieloszczeiinowej komutacji pakietów danych w kanale radiowym, stosowana w systemach ko­ mórkowych GSM w celu zwiększenia szybkości transmisji danych. Pozwala na logiczne łączenie teoretycznie do 8 ka­ nałów radiowych sieci GSM 9 0 0 /1 8 0 0 , a w praktyce najwy­ żej 4 kanałów w zakresie przepływności 1 4,4-57,6 k b /s dla danych transmitowanych z komutacją łączy. Ze względu na kłopoty z jednoczesnym nadawaniem i odbiorem sygnałów radiowych we wszystkich szczelinach czasowych najwyższą przepływność (57,6 kb /s) uzyskuje się przez jednoczesne użycie jedynie 4 szczelin czasowych (o przepływności 14,4 k b /s każda), natomiast najczęściej stosowana wynosi tylko 43,2 k b /s (3 x1 4 ,4 kb /s). Zwiększenie przepływności poje­ dynczej szczeliny, w stosunku do standardowej szybkości 9,6 kb /s w GSM, uzyskuje się przez zastosowanie bardziej efektywnego sposobu kodowania kanałowego. Zasadniczą wadą przekazów w standardzie HSCSD je st konieczność przyporządkowania związanych w ten sposób kanałów wy­ łącznie jednemu użytkownikowi, co je st mało ekonomicz­ nym sposobem wykorzystywania pasma radiowego. [KISSM (H ierarchical Storage M anagem ent ) - opro­ gramowanie hierarchicznego systemu zarządzania zasoba­ mi pamięci masowej, oparte na automatycznym przenosze­ niu (migracji) plików z głównego medium pamięciowego na media wtórne o większym czasie dostępu i tańsze w eksplo­ atacji. Użytkownik takiego systemu odnosi wrażenie, że ma dostęp do pamięci nieograniczonych rozmiarów w sieci, bez zamartwiania się o brak miejsca na swoim dysku lokalnym lub sieciowym. Obsługa hierarchiczna HSM je st potrzebna do przenoszenia mało używanych lub wcale nie używanych plików z szybkiej pamięci dyskowej na zestawy dysków

@2

P a m ię ć p o d s ta w o w a z s y s te m e m R A ID •g ig a b a jty inform acji • dostęp poniżej 20 ms

M b/s. Dla tego rozwiązania stosuje się skrętkę nieekranowaną (UTP) kat. 3, 4 i 5, kabel ekranowany (STP) 5i lub światłowody jednomodowe (SMF) i wielomodowe (MMF). Nadal są prowadzone prace nad gigabitową wersją Token Ring HSTR 1 G b/s, stanowiącą konkurencję dla Gigabit Ethernet.

optycznych (Jukebox), a następnie na taśmy (Autoloader ) lub inne systemy archiwizacji o dużej pojemności. GUSP (Host Signal Processing) - niestandardowy tryb pracy szybkiego komputera klasy PC współpracującego z prostym modemem telekomunikacyjnym (winmodem), w którym do obsługi większości funkcji modemowych jest za­ angażowana moc przetwarzania centralnego mikroprocesora (CPU). W odróżnieniu od układów klasy DSP - gdzie całe przetwarzanie i funkcje telekomunikacyjne znajdują się w specjalizowanym układzie lokowanym w modemie - w try­ bie pracy HSP uproszczony modem zapewnia jedynie adap­ tację sygnałów liniowych, a całym przetwarzaniem (korekcją, kompresją, kontrolą) zajmuje się mikroprocesor terminalu. DOSSD (High Speed S erial Interface) - szybki interfejs szeregowy dla telekomunikacyjnych łączy cyfrowych o pod­ stawowej przepływności do 52 M b /s (SONET). Opisany w standardzie EIA definiuje łącze między urządzeniem koń­ cowym DTE dla danych a urządzeniem komunikacyjnym DCE - z zastosowaniem techniki potwierdzeń (handshaking). In­ terfejs HSSI je st zrealizowany w technice ECL (Emiter Cou­ pled Logic), z wykorzystaniem symetrycznej skrętki miedzia­ nej o czasie propagacji 25 ns dia maks. zasięgu 15 m. IK1STE1 (High Speed Token Ring) - standard zwiększa­ jący przepływność w sieciach komputerowych Token Ring do 100 M b/s. Sieci w standardzie Token Ring, które począt­ kowo (1985 r.) osiągały 4 M b/s, a następnie przez wiele lat (od 1989 r.) działały z szybkością 16 M b/s, doczekały się (od 1997 r.) kolejnej wersji standardu - 8 0 2 .5 r - wspiera­ jącego rozwiązanie HSTR 100 z transm isją o szybkości 100

IrOTFIP (Hypertext Transfer Protocol) - prosty bezpołączeniowy protokół do obsługi stron webowych. Stanowi jed n o kie run kow ą platform ę kom unikacyjną klasy klient/serw er, obsługującą strony WWW między serwerem a przeglądarką klienta w relacji: żąda klient, obsługuje ser­ wer. Przeglądarki internetowe używają HTTP do tworzenia zapytań kierowanych do webowych serwerów sieci. Odpo­ wiedzi na zapytania w racają w postaci tekstu, diagramów i ilustracji opisanych zgodnie zjęzykiem HTML i tworzą odWarstwowa architektura HTTP-ng

IHITTP-ing (Hypertext Transfer Protocol-Next G e­ neration) - wersja protokołu HTTP, której celem jest po­

Otoolfe - elementarny węzeł komunikacyjny do łączenia, roz­ gałęziania lub koncentracji strumieni przepływu danych w sieciach komputerowych LAN. Wprowadzony po raz pierwszy w sieciach Ethernet jako prosty rozgałęźnik, ma obecnie wiele rozmaitych rozwiązań funkcjonalnych zastę­ pujących most, ruter, przełącznik ATM, koncentrator czy tyl­ ko prosty regenerator. Nowe konstrukcje hubów umożliwia­ ją : łączenie sieci pracujących wg różnych protokołów (Ethernet, Token Ring, FDDI, FDDI-2, ATM), współpracę łą ­ czy transmisyjnych o różnych przepływnościach (4, 16, 10, 100, 1000 M b/s), zdalne zarządzanie pracą huba i jego konfiguracją wewnętrzną zarówno bezpośrednio przez sieć (in band), ja k i przez zewnętrzną stację zarządzania (out o f band). Wśród wielu istniejących klasyfikacji najczęściej wy­ różnia się 3 rodzaje hubów: o pasywne - z przekazem sygnałów z każdego dołączo­ nego do niego portu na wszystkie pozostałe, o inteligentne - z możliwością zarządzania i filtrowania pakietów oraz o przełączające - z przełączaniem portów i przełącza­ niem segmentów. Typowe zastosowanie huba

.Si E

c ro

05-N

■SI ra CJ

Inne aplikacje

W arstw a a plikacyjna

* o. i/ i

K lie n t / s e r w e r

P ro to k ó ł H TTP -ng

W arstw a obsługi w ia d o m o śc i

W arstw a tra n s p o rto w a H TTP -ng

In te rn e t/ intra s ieć

B tu b p i* z @ llą © z a ją © y - wersja konwencjonalnego huba, który realizuje dokładnie takie same funkcje, ale

@3

H > > > ! ________

leksykon teleinformatyka D W A © (H eating Ventilation A ir Condition) - kom­ pleksowy system zarządzania klimatyzacją budynków inteli­ gentnych - IBS - ujmujący łącznie procedury ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń biurowych z uwzglę­ dnieniem najnowszych wymagań bezpieczeństwa budynku.

Hub standardowy i hub przełączający P a k ie t B

□

□

P a k ie t

□

~ | Układ p rzełączania ja kie tó w j_

□

j

□

A

H ub s ta n d a rd o w y (p a k ie t o d b ie ra n y p rze z p o rt je s t k ie ro w a n y d o w sz y s tk ic h p o z o sta łyc h p ortó w )

H ub p rz ełąc za ją c y (p a k ie t o d b ie ra n y p rz e z p ort je s t o d c z y ty w a n y i kie ro w a ­ n y tylko d o je d n e g o p o rtu d o te g o , d o k tó re g o je s t d o ­ łą c z o n a s ta c ja d o c e lo w a )

dodatkowo jest w,stanie sam rozpoznać adres MAC prze­ syłanego pakietu i dzięki tem u od razu przekierować go do właściwego odbiorcy. Istotnym parametrem huba przełą­ czającego je s t czas opóźnienia, związany z rozpoznawa­ niem adresu MAC (zwykle kilkaset m ikrosekund), co uzyskuje się technicznie przez użycie specjalizowanych układów ASIC - wyposażonych w funkcję „uczenia się i za­ pamiętywania” adresów. Istnieją 2 zasadnicze rodzaje hubów przełączających: o z przełączaniem portów, które dopuszczają tyiko je ­ den adres MAC dla każdego ze znajdujących się pod kontro­ lą huba portów wejściowych (1 p o rt- 1 użytkownik), a więc nadają się do tworzenia grup roboczych; oraz • z przełączaniem segmentów, dopuszczające więcej niż 1 adres MAC na każdy port we/wy, a więc nadają się do łączenia segmentów sieci LAN. t a r t o w m ń a d a ra y c lh i - specjalistyczna baza danych (archiwum informatyczne) w zasadzie przeznaczona jedynie do odczytu i wykorzystywana jako podstawa tworzenia sy­ stemów wspomagania podejmowania decyzji DSS. Uniwer­ salne funkcje hurtowni danych obejmują: ® działanie na zbiorach z możliwością aktualizacji, o wizualizację i edycję danych oraz o operowanie za pomocą języka przetwarzania danych. Cechą charakterystyczną hurtowni je s t łączenie da­ nych pochodzących z różnych baz w jedną, niezależną od bieżąco stosowanych system ów transakcyjnych OLTP w taki sposób, aby wyszukiwanie potrzebnych inform acji, nie wymagało nauki programowania i złożonych języków zapytań. Hurtownia danych je s t tworzona jako struktura wielowym iarowa oparta na interpretacji n-wymiarowej macierzy (czas, miejsce, ludzie, nazwy, typy, in.) modelu matematycznego OLAP - stanowiącej zbiór odpowiednich tablic.

94

i C =m @ i© - wersja bezprzewodowego dostępu do usług In­ ternetu, wylansowana (1999 r.) w Japonii przez firmę NTT DoCoMo i dostępna w sieciach komórkowych oraz radio­ wych sieciach pakietowych PDC-P. Opisana w podzbiorach języka HTML umożliwia na bieżąco prowadzenie operacji bankowych i giełdowych oraz korzystanie ze stron WWW przez miliony użytkowników (głównie w Japonii). OAB (Intern et Architecture B oard) - komisja nadzo­ rująca (z głosem doradczym) rozwój infrastruktury Interne­ tu. Składa się z dwóch grup roboczych: IETF - zajmującej się rozwiązaniami technicznymi oraz IRTF (Internet Research Task Force) - zajmującej się naukowymi problemami sieci. D A® (Integrated Access Device) - określenie siecio­ wych urządzeń komunikacyjnych z przełączaniem pakietów, integrujących głos i dane w jednej linii dostępu do sieci sze­ rokopasmowej. Funkcję taką pełnią zwykle: o rutery - zarządzające rozdziałem pasma (skalowanie pasma) w strukturach wirtualnych sieci VPN; o centrale IP PABX oraz o urządzenia bramkujące - do przekazów głosowych VoIP przez Internet. Podstawowym zadaniem urządzeń IAD je st zapewnienie wymaganego poziomu usług QoS. S A N A (Internet Assigned Numbers Authority) - cen­ tralny rejestr do identyfikacji i rejestracji parametrów charak­ terystycznych dla różnych protokołów działających w sieci In­ ternet. Ujmuje następujące parametry protokołów: liczbę po­ rtów, nazwy protokołów, numery kolejnych wersji, dostępne opcje, używane kody i rodzaje protokołów sieciowych. DA1P (Internet Access Provider) - coraz częściej spoty­ kany model dostawcy dostępu do Internetu, pojawiający się obok tradycyjnych dostawców ISP. Celem operatorów sieciowych IAP je st oferta takich samych usług interneto­

leksykon teleinformatyka 1 > > > I wych (jak oferowane przez ISP) odbiorcom dużych korpora­ cji i pozostałym dostawcom IP, którzy zlecają dostarczanie tych usług - ale z zapewnieniem ich bieżącej konserwacji, modernizacji i zarządzania na zasadach outsourcingu. W większości sytuacji wiąże się to z konkurencyjnym i odmiennym sposobem naliczania i prowadzenia bieżą­ cych rozliczeń za dostarczane usługi. DBS (Intelligent Building Systems) —> b u d y n e k in t e lig e n t n y I (SANKI (Inter'net Corporation fo r Assigned N a­ mes a n d Numbers) - amerykańska organizacja przyjmu­ jąca propozycje i uprawniona do nadawania nazw domen internetowych, a zwłaszcza ich rozszerzeń. W związku z ogra­ niczonymi możliwościami serwerów adresowych DNS przy dynamicznie rosnącej liczbie rejestrowanych nowych do­ men oznaczenia tych rozszerzeń ulegają ciągłej moderniza­ cji. Wprowadzone ostatnio (2000 r.) przez ICANN zmiany obejm ują kolejne rozszerzenia o domeny: info, biz, name, pro, museum, coop i aero.

znamiona standardu - jest rozwiązaniem hybrydowym, za­ projektowanym pierwotnie jako tania alternatywa urządzeń z interfejsem ESDI. Przekaz danych przez interfejs IDE doko­ nuje się z szybkością do 4 M B /s (32 M b/s), co jest porów­ nywalne z szybkościami pierwszych wersji interfejsu SCSI, przy istotnym uproszczeniu konstrukcji. D D 1 A (International D a ta Encryption Algori­ thm) - symetryczny, międzynarodowy algorytm kryptogra­ ficzny (lata 90.), zastępujący algorytm DES, stosowany współcześnie bez żadnych ograniczeń patentowych w szyb­ kich sieciach teleinformatycznych. Stanowi dwukrotne roz­ szerzenie dotychczasowego klucza algorytmu DES (56 bi­ tów) - zwykle za pośrednictwem klucza 128-bitowego - szy­ frującego bloki 64-bitowe. Operuje w 8 cyklach szyfrowania na blokach wejściowych o stałej długości 64 bity, za pomo­ cą klucza 80- lub 128-bitowego. Jest szybszy od DES i pro­ stszy w implementacji, a mimo tego brak informacji o uda­ nej próbie złamania szyfru od czasu jego ukazania się w 1992 r. i d e n t y f i k a t o r y p o f ią c z e ń ID L C I - » D LC I

IGEVIP (Internet Control Message Protocol) - część protokołu IP do prowadzenia diagnostyki i sterowania ko­ munikatami w sieci. DCQ (I seek you) - popularna aplikacja „szukam cię” z sektora telefonii internetowej, pozwalająca internautom na wzajemne komunikowanie się na różne sposoby za po­ mocą: krótkich komunikatów, przekazu plików oraz prowa­ dzenia rozmów w czasie rzeczywistym. Cechą charaktery­ styczną usługi ICQ jest możliwość przeszukiwania serwerów katalogowych w celu uzyskania odpowiedzi, czy konkretne adresy są dostępne w Internecie. SDC (Insulation Displacement Contact) - telefonicz­ ny moduł konstrukcyjny stosowany w pionowym i poziomym okablowaniu strukturalnym SOS (System Okablowania Strukturalnego), z przeznaczeniem do łączenia i krosowania budynkowych łączy telefonicznych, lecz bez powtórnego przeciągania kabli. Typowy (najmniejszy) moduł telefoniczny IDC zawiera 20 izolowanych kontaktów rozłącznych, do których można dołączyć maks. 10 par skrętkowych linii tele­ fonicznych, pochodzących od użytkowników ulokowanych na poszczególnych kondygnacjach budynku. DDE (Inteligent Drive Electronics, Integrated Drive Electronics) - stosowany popularnie w kompute­ rach zintegrowany interfejs równoległy - mający wszelkie

1 D K P (Interdomain Routing Protocol)- jeden z pro­ tokołów rutowania, specyfikujący komunikację między ruterami zlokalizowanymi w różnych domenach sieci. Jest proto­ kołem o cechach z kategorii link state (uwzględnia przepływ­ ność medium, czas opóźnień wprowadzanych z powodu przeciążeń), działa w trybie bezpołączeniowym i może współ­ pracować z innymi protokołami rutowania, takim i jak: CLNP, ES-IS oraz IS-IS. Do podstawowych jego cech należy: możli­ wość utrzymywania zalecanej jakości usług QoS, likwidacja pętli rozgłoszeniowych, większe zapotrzebowanie na moc obliczeniową, niż wymaga tego algorytm trasowania distan­ ce vector, wysoka niezawodność, szyfrowanie podpisów. I D S L (ISDN D igital Subscriber Line) - inne spoty­ kane oznaczenie symetrycznego przekazu cyfrowego w zin­ tegrowanej technologii cyfrowej ISDN (oznaczenia ISDN, IDSL, iDSL), odnoszące się jedynie do maks. szybkości 128 k b /s (144 k b /s), osiąganej za pomocą dwuprzewodowej li­ nii telefonicznej w zasięgu do kilku km. DEC (International Electrotechnical Commission) - międzynarodowy kom itet elektrotechniczny wydzielony z ISO, wyspecjalizowany w dziedzinach elektryki, elektroniki i telekomunikacji. Koordynuje prace wielu organizacji nor­ malizujących, głównie związanych z działalnością ISO, ITUToraz ITU-R.

95

I » I

leksykon teleinformatyka


-w ^ \ A 4 ^ ( u v n ^ ^ ' 2 ^ K a X ^ U ' |p " V u a ^ u i; DEEE (Institute ofiElectrical a n d Electronic Englneers) - amerykańskie stowarzyszenie inżynierów elektry­ ków i elektroników, założone (1963 r.) w celu standaryzacji i koordynowania specyfikacji i standardów komputerowych i telekomunikacyjnych. Projekty standardów IEEE są za­ twierdzane przez ANSI jako obowiązujące na terenie amery­ kańskim oraz przesyłane do międzynarodowej organizacji normalizacyjnej ISO. DETTIF ( Internet Engineering Task Force) - organiza­ cja zajmująca się rozwojem Internetu i standaryzacją apli­ kacji systemowych usprawniających jego funkcjonowanie. D©P[U3 (In tern et Group M anagem ent Protocol ) podstawowy składnik protokołu rutowania rozsiewczego (rozgłoszeniowego) klasy IP multicast, działającego na grupę urządzeń połączonych przez sieć Internetu. Wspo­ maga technikę identyfikacji tych ruterów w sieci, przez kie­ rowanie ruchu IP z jednego lub wielu źródeł do wielu miejsc przeznaczenia. Host z protokołem IGPM identyfikuje przy­ należność ruterów i komputerów do grupy adresowej wysy­ łając kom unikaty IGPM, a wywołane rutery nasłuchują ko­ munikatów IGM i okresowo em itują zapytania, w celu roz­ różnienia, które grupy w poszczególnych sieciach są ak­ tywne, a które nie. DSÜSP (Interior G atew ay Routing Protocols) - pro­ tokół rutowania wewnętrznego o cechach distance vector, działający wewnątrz autonomicznych domen zlokalizowa­ nych na ograniczonym obszarze i administrowanych z je d ­ nego miejsca (uczelnia, przedsiębiorstwo, region). Stano­ wią zmodernizowaną wersję protokołu RIP, rozszerzoną 0 dodatkowe miary trasowania: opóźnienia międzysieciowe, zmienna szybkość medium transmisyjnego (w zakresie 1,2 kb /s -1 0 G b/s), zmienne obciążenie (skala 1-255) 1różną niezawodność (1 -2 5 5 ). Do trasowania ruchu na ze­ wnątrz domen służą protokoły rutowania zewnętrznego EGP. BIM1ÄP (Internet Message Access Protocol) - współ­ czesny protokół dostępu do poczty elektronicznej przez in­ ternet (najnowsza wersja IMAP 4.0), działający bardziej efektywnie niż dotychczasowy P0P3. Protokół IMAP zapew­ nia większą sprawność przesyłanych komunikatów, lepszą ich skalowalność i zarządzanie transmisją niż pocztowy POP. Ponadto umożliwia selekcjonowanie przesyłek pocztowych i ich odbiór w sposób wybiórczy iub częściowy - wg potrzeb użytkownika, a także manipulowanie folderami na serwe­ rach pocztowych.

9©

û h K

M

i'w O '^ U

./ T l ! 1 (1u je m a t im a P M o bile Station Equipment Identity) - międzynarodowy niepowtarzalny numer seryj­ ny terminalu ruchomego, zapewniający jego identyfikację w sieci GSM. Numer nadawany nieodwracalnie przez pro­ ducenta zawiera informację o producencie oraz typie apa­ ratu ruchomego. Znajomość numeru IMEI pozwala syste­ mowo monitorować i wykluczać z obiegu urządzenia ¡telefo­ ny skradzione lub powodujące zakłócenia w działaniu sieci komórkowej, niezależnie kto je st ich właścicielem. Do tej pory (2 0 0 0 r.) żaden z polskich operatorów nie oferuje usłu­ gi blokowania aparatów na podstawie ich unikatowych nu­ merów IMEI. DSłfilS (Internet Messaging Standards, Internet M ail Standards) - rozwijająca się grupa standardów ko­ munikacyjnych, normalizująca przekazy poczty elektronicz­ nej przez Internet. Obejmuje kilka znormalizowanych roz­ wiązań zapewniających współdziałanie różnych urządzeń przyłączonych do sieci. Do popularnych należą: o SMTP - stanowiący podstawowy sposób wymiany ko­ munikatów tekstowych przez Internet i w sieciach z protoko­ łem TCP/IP; o MIME - z przeznaczeniem do przesyłania komunika­ tów multimedialnych; o POP - przeznaczony do komunikowania się przez In­ ternet za pomocą poczty elektronicznej, korzystając z usług i serwerów ogólnodostępnej sieci publicznej PSTN; o IMAP - działający w trybie pracy „zapamiętaj i prze­ ślij" (storę and forward), zastępujący stary protokół poczto­ wy POP; o LDAP - zapewniający dostęp do usług katalogowych; o SMIME - stanowiący bezpieczne rozwiązanie istnieją­ cego systemu przesyłania komunikatów wg MIME. DKfilS (Internetw orking M anagem ent System) ogólna nazwa systemu zarządzania sieciami komputerowy­ mi zapewniającego zdalne diagnozowanie sieci oraz rozwią­ zywanie problemów poprawnej pracy sieci rozległych WAN przezjednego administratora. Podstawowym kryterium sto­ sowania IMS je st zapewnienie: bezpieczeństwa i niezawod­ ności komunikacji zdalnej, minimalizacji kosztów użytkowa­ nia łączy rozległych i kosztów obsługi urządzeń zdalnych. Dotyczy to również zapobiegania utraty danych podczas awarii, w trakcie przetwarzania danych o strategicznym zna­ czeniu dla instytucji. DR/3SD ( Intern ation al M obile Subscriber Identity) - międzynarodowy indywidualny numer identyfikacyjny abonenta sieci komórkowej GSM. Kod IMSI składa się z 15

ail i 9 Cû

leksykon teleinformatyka I > > > I

ilf!

i 1c le O M SAAAA ‘14/

,ŁZi.V

cyfr i zawiera: kod kraju, kod sieci oraz unikatowy indywidu­ alny numer abonenta w sieci, przydzielany przez centralę operatora komórkowego. Numer IMSI je s t odnotowany w bazie macierzystej HLR, centrum autoryzacji AuC, na kar­ cie SIM abonenta oraz czasowo w rejestrze gości VLR.

OR/3f"2 (D)©0 (Intern ation al Mobile Telecommunica­ tions 2000) - podstawowy składnik globalnego systemu przyszłościowej komunikacji osobistej trzeciej generacji, zastępujący dotychczasową koncepcję ogólnoświatowej łączności ruchomej i stacjonarnej typu FPLMTS. Dla IMT 2 0 0 0 przeznaczono dwa podzakresy częstotliwości obo­ w iązujące na całym obszarze Ziem i: sate lita rny 1 9 8 0 -2 0 1 0 MHz i 2 1 7 0 -2 2 0 0 MHz oraz naziemny (do-

dodatkowych. W większości przypadków usługi sieci inteli­ gentnej opartej na istniejącej sieci PSTN wykorzystują spe­ cjalizowane rozwiązania producenta i operatora sieci tele­ komunikacyjnej, wśród których dominuje zestaw podstawo­ wy (CS1) - już sprawdzony w eksploatacji. Należą do niego następujące usługi rozszerzone realizowane przez sieć IN: bezpłatne połączenia telefoniczne (FPH), wydzielona sieć wirtualna (VPN), połączenia z opłatą prowizyjną (PRS), teległosowanie (TVS), usługa sieciowego Centrexu (AWC), po­ łączenia rozliczane kartą (VCC), uniwersalna łączność oso­ bista (UPT), poczta głosowa (VMS) czy głosowe wybieranie numeru. Do sterowania i sygnalizacji w sieciach IN używa się standardowych protokołów przekazu, takich jak: DTMF, DSS1, SS7/TCAP, X.25 i in.

Ewolucja środowiska GSM w kierunku U M TS /IM T-2000 P S T N /IS D N D o s tę p d o T u ż y tk o w n ik a G LO S , OBRAZ

a

1ISUPp\ ^

DBlffrffilDimla (freephone) - bezpłatne połączenie (0 -8 0 0 w Polsce), będące jed n ą z najbardziej po­ pularnych usług dodatkowych sieci inteligentnej IN, realizowane w sieciach publicznych PSTN. ideą usług infolinii je s t zapewnienie możliwości uzyska­ nia przez abonenta wywołującego bezpłatnego po­ łączenia telefonicznego z właścicielem tej usługi (sklep, zakład produkcyjny, firm a usługowa). Ko­ szty związane z realizacją połączenia ponosi abo­ nent wywoływany.

In te rn e t/in tra n e t

y^T C P /IP j " ^ \ j

D o s tę p d o in fo rm a c ji DANE, M U L T IM E D IA

S ie ć s z k ie le to w a G S M /IM T -2 0 0 0

V

Dostęp wąskopasm owy + ewolucja • 64 k b/s (stan d.) •11 5 kb/s • 384 kb/s (lo kalnie)

Dostęp szerokopasm owy

GSM / IM T -2 0 0 0

IM T -2 0 0 0

D o s tęp do użytkow nika i informacji

stępny w pełni po 2 0 0 5 r.) w pasmach 2 0 1 0 -2 0 2 5 MHz i 216 0 -2 17 0 MHz. W sieci systemu IMT 2 0 0 0 są przewidy­ wane wszystkie typy usług komunikacyjnych: przesyłanie mowy, usługi faksowe i przywoławcze o zasięgu świato­ wym, łączność typu dyspozytorskiego, dwukierunkowa transm isja danych z przepływnością 3 8 4 k b /s lub 2 M b /s, wideoteks, wideofon, przekaz obrazów wysokiej jakości HDTV, a także dostęp abonentów do usług audiowizual­ nych. Przekazy obrazu i dźwięku nie będą podlegać kom­ presji. Odpowiednikiem IM T-2000 na terenie Europy jest system UMTS (2 0 0 2 r.), a pierwsze komercyjne usługi sie­ ci 3G zgodne z standardem iM T-2000 są przewidywane w Japonii (2001 r.). DIM ( Intelligent Network) - pojęciowy model sieci tele­ komunikacyjnej, identyfikowany jako środek zwiększający atrakcyjność istniejących usług w telekomunikacyjnej sieci komutowanej, przez ofertę nowych i wzbogaconych usług

n m ffc is fffa d la - pojęcie nowoczesnej sieci teleko­ munikacyjnej zyskujące coraz większą popular­ ność, lecz niedefiniowalne w kategoriach technicz­ nych. Stosowane w ceiu określenia istniejących lub przyszłych traktów szerokopasmowych przenoszą­ cych zintegrowany ruch telekomunikacyjny - składających się zarówno z usług multimedialnych (telefonia, wideofonia, telewizja), ja k i transmisji danych. Powstawanie infostrady J u tro D zisiaj W c zo ra j W ie lo u słu g o w a sieć optyczna Rdzeń z komutacją optyczną o wielkiej przepływności

pr

¡nfrastruktuira EsBioezy publicznych ~> PKI

97

I » l

leksykon teleinformatyka

SmfrarsIŁralkfŁaiira t e l e i n f o r m a t y c z n a - hierar­ chiczna struktura cyfrowych sieci telekom unikacyjnych obejmująca lokalne sieci komputerowe LAN, miejskie sieci komputerowe MAN oraz rozległe sieci komputerowe WAN. Podstawową strukturę teleinformatyczną dostępu lokalne­ go tworzą sieci kom puterowe LAN typu Ethernet (1 0 /1 0 0 /1 0 0 0 M b/s), Token Ring ( 4 /1 6 /1 0 0 M b /s) i światłowodowe FDDI (100 M b/s), przeznaczone dla Indy­ widualnych lub grupowych użytkowników, z wykorzystaniem zasobów multimedialnych. Fragmenty tych homogenicz­ nych I heterogenicznych sieci komunikacyjnych są łączone między sobą za pomocą węzłów (mosty, huby, rutery, m ulti­ pleksery), umożliwiających tworzenie sieci szkieletowych w budynkach wielokondygnacyjnych, ja k też magistrali tele­ komunikacyjnych, wykonanych w technologii DWDM dla transkontynentalnego transportu. Rozległą infrastrukturę telekom unikacyjną tworzą sieci telekom unikacyjne, w których dominuje warstwowa struktura komunikacyjna w wyższych poziomach transportowych (PDH, SDH, ATM), oparta na przekazach cyfrowych, a poszczególne poziomy są łączone ze sobą również za pomocą węzłów (krotnice synchroniczne klasy DXC i SXC, multipleksery ADM, krotni­ ce PCM, rutery). Na najniższym poziomie komutacji funk­ cjonują systemy komutacji (cyfrowe) i centrale telefoniczne (głównie analogowe), a także analogowe i cyfrowe centrale abonenckie PABX. Odrębną grupę stanowią bezprzewodo­ we sieci dostępu abonenckiego WLL (RLL, DECT, LMDS) wy­ stępujące w kilku standardach europejskich, specjalizowa­ ne sieci teledacyjne, przywoławcze i komórkowe (NMT, GSM, DCS), jak też systemy komunikacji i nawigacji sateli­ tarnej (VSAT, GPS, UMTS). S n m a r s a t - operator oferujący głównie usługi w morskiej służbie satelitarnej, korzystający z własnych satelitów roz­ mieszczonych nad oceanami: Atlantyckim, Indyjskim i Spo­ kojnym. Świadczy głównie usługi komunikacji morskiej (po­ łączenia telefoniczne) i transmisji danych z ruchomymi ter­ minalami satelitarnymi znajdującymi się na morzu oraz na lądzie (na wszelkiego typu pojazdach). Inmarsat pracuje w pasmach L (1 ,5 -1 ,6 GFIz) oraz paśmie C ( 6 /4 GHz). W sy­ stemie wyróżnia się kilka standardów stacji: o Inmarsat A - analogowa transmisja głosu, teleks, ter­ minale stałe (ok. 100 kg); o Inmarsat B - cyfrowa transmisja sygnałów mowy, ter­ minale przewoźne (18 kg); o Inmarsat C - transmisja danych (600 b /s ), termina­ le przewoźne; o Inmarsat D - transmisja danych (20 kb /s), termina­ le przenośne (do 10 kg);

98

System stacjonarny Inmarsat

leksykon teleinformatyka I > > > I gnałowe DSP (konwersja głosu do 5,3 kb /s i 2,4 kb/s), pro­ cesory przetwarzania informacji (zegary 800 MHz, 1 I 1,2 GHz), gęstość upakowania danych na nośnikach magne­ tycznych (powyżej 10 G b/cal2), przekazy szerokopasmowe w miedzi (1 G b/s) oraz we włóknach optycznych (40 Gb/s) ze zwielokrotnieniem falowym DWDM (kilka Tb/s). Przy­ szłość zintegrowanej teleinformatyki upatruje się w sieciach neuronowych oraz przezroczystych transmisjach optycznych i solitonowych.

Srtegralmość d la m y e liii - potwierdzenie w przeka­

o Inmarsat M - cyfrowy przekaz mowy i danych (2,4 k b /s), terminale przenośne; o Inmarsat P - pierwotna niskoorbitowa wersja syste­ mu dla terminali kieszonkowych, zastąpiona obecnie syste­ mem ICO (Intermediate Circuiar Orbit). I n m a r s a t - P - pierwotna nazwa systemu globalnej łącz­ ności ruchomej S-PCN (Satetlite-PCN), działającego z wy­ korzystaniem osobistych term inali przenośnych. System re­ alizował łączność przez niestacjonarne satelity krążące po kołowych orbitach typu ICO (Intermediate Circuiar Orbit), rozmieszczone na dwóch orbitach o inklinacji 4 5 ° . Do łącz­ ności satelitarnej wykorzystuje 10 lub 12 satelitów krążą­ cych w odległości 10 3 5 5 km od powierzchni Ziemi, nada­ jących w paśmie radiowym 1 ,9-2,2 GHz. i n s f a l a t o r s t w © s S e ® i© w © - współczesna, interdy­ scyplinarna dziedzina projektowania, montażu i testowania okablowania oraz specjalistycznego osprzętu telekom uni­ kacyjnego. Obejmuje nie tylko zasady prawidłowego postę­ powania w trakcie montażu sieci komputerowych i teleko­ munikacyjnych wewnątrz budynków, ale również szczegóło­ we wytyczne dotyczące ochrony zdrowia użytkowników sieci przed porażeniem elektrycznym oraz kompleksowego za­ bezpieczenia urządzeń teleinformatycznych przed wyłado­ waniami atmosferycznymi. ¡ B r te g r a e ja t e c h n o l o g i i przekazu - interdyscy­ plinarny proces powodujący integrację sieci (konwergencja sieci) i usług (konwergencja usług) we współczesnych sie­ ciach cyfrowych z przekazem pakietowym (konwergencja głosu z danymi). Obejmuje najnowsze rozwiązania z wielu dziedzin teleinformatyki, a mianowicie: układy specjalizo­ wane ASIC (struktury 0 ,1 8 /0 ,1 0 ¡tm, 100 min tranzystorów, 10 min bramek, przełączanie poniżej 10 ps), procesory sy­

zach telekomunikacyjnych, że przesyłana informacja nie zo­ stała podmieniona, zniekształcona lub zmieniona bez wie­ dzy adresata. W praktyce funkcję integralności realizuje się przez dołączenie do wiadomości tzw. podpisu cyfrowego I prywatnego (tajnego) klucza znanego tylko odbiorcy. Nie­ jawny klucz nadawcy je s t zaszyfrowany wspólnym dla nadawcy I odbiorcy kluczem kodu Integralności lub kodu uwierzytelnienia wiadomości. D m t e l s a t - operator systemu telekomunikacji satelitarnej korzystający z satelitów rozmieszczonych nad oceanami: Atlantyckim, Indyjskim i Spokojnym. System jest przezna­ czony głównie do zapewnienia połączeń międzykontynentalnych za pomocą kanałów telewizyjnych, telefonicznych i transmisji danych.

imteriFeJs - styk, czyli miejsce lub punkt, w którym są zlo­ kalizowane: fizyczne połączenie komunikacyjne między dwoma urządzeniami technicznymi, połączenie logiczne między użytkownikiem a programem, połączenie między użytkownikiem a systemem operacyjnym lub połączenie lo­ giczne między programami aplikacji. I m t e r f f e js ró w m © D e g łły - rodzaj fizycznego złącza (portu komunikacyjnego bądź styku toru transmisyjnego), w którym inform acja (znaki, bajty, oktety, wielobajtowa szyna danych) między urządzeniami komunikacyjnymi jest przesyłana jednocześnie przez wielożyłowy kabel komuni­ kacyjny.

Smrteirirejs szeregowy KS (Recom m ended Stan­ dard) - grupa zalecanych standardów szeregowej transm i­ sji danych, opracowana przez IEEE i definiująca parametry elektryczne I funkcjonalne obwodów transmisyjnych. Stan­ dardowa szybkość przekazów przez łącze RS wynosi 24 k b /s (100 kb /s). Interfejs wzorowany na normach EIA obej­ muje 4 podstawowe standardy transmisji: niesymetryczną RS 232C i RS 423A oraz różnicowe RS 422A i RS 4 85 o róż­

nych szybkościach i zasięgach działania. W szeregowym standardzie RS są zdefiniowane 2 typy transmisji: o znakowa asynchroniczna - w której nadajnik i odbior­ nik pracują z tą samą częstotliwością, chociaż takty zegaro­ we nie są dokładnie zsynchronizowane oraz o synchroniczna - w której poszczególne bity mają wła­ sną synchronizację i są wprowadzane zgodnie z taktem nadawania (i odbioru). ¡ra tte rffe jjs y ATiW - znormalizowane styki łączenia się z szerokopasmową i asynchroniczną siecią transportową ATM; wśród nich wyróżnia się dwie podstawowe klasy inter­ fejsów: o styk użytkownika UNI z siecią szerokopasmową znajdujący się między sprzętem użytkownika a zakończe­ niem sieci. W punkcie tym są realizowane protokoły dostę­ pu do sieci (przełączniki dostępowe) oraz kontakt stacji lub urządzenia końcowego z pryw atną siecią ATM, którą w szczególnym przypadku może być również sieć publiczna należąca do telekomu; o styk sieciowy NNI (Network to Network Interface) znajdujący się między węzłami ATM lub między węzłami ko­ mutującymi tej samej sieci NNI (Node to Node interface). interfejsy NNI, łączące węzły wewnątrz sieci ATM, oprócz funkcji przełączania, umożliwiają współdziałanie i zarządza­ nie przełącznikami ATM zarówno w lokalnej, ja k i rozległej sieci ATM. Ten sam typ Interfejsu łączy również odrębne sie­ ci ATM. W celu zwiększenia zgodności przełączników pocho­ dzących od różnych producentów i działających w odręb­ nych sieciach organizacja ATM Forum określiła dodatkowo (w 1995 r.) nowy Interfejsowy o standard PNNI - definiujący szczegółowo współpracę przełączników ATM, wraz z możliwością „uczenia się” topo­ logii sieci, w której są montowane. Zapamiętanie w prze­ łącznikach dodatkowych informacji o stanie i parametrach poszczególnych łączy (szerokość pasma, poziom QoS, opóźnienia przekazu komórek, uszkodzenia łączy itp.) obniInterfejsy sieci ATM

U ż y tk o w n ik

U N I ( U s e r N e t w o r k I n te r fa c e ) N N I ( N e tw o r k N o d e I n te r fa c e ) B -IC I ( B ro a d b a n d I n te r c a r r ie r In te r fa c e ) | C P E ( C u s to m e r P r e m is e s E q u ip m e n t)

99

LI i

I

» I

leksykon teleinformatyka

ża do minimum ilość przesyłanych informacji aktualizują­ cych. inną propozycją międzysieciowej współpracy ATM jest o standard FUNl przeznaczony do łączenia ATM z sie­ ciami Frame Relay. S m te irffe js y paomiDęcn m n a s o w y e lh ! - szereg różno­ rodnych interfejsów do zewnętrznych pamięci masowych, a zwłaszcza interfejsów do pamięci dyskowych - o różnych szybkościach przekazywania danych. Pomimo postępują­ cej standaryzacji w tym zakresie większość powstających w różnym czasie interfejsów je s t wzajemnie niezgodna, a dostosowanie konkretnego systemu komputerowego do różnych typów zewnętrznych pamięci masowych nadal wy­ maga instalacji wielu typów interfejsów o odmiennych pa­ rametrach elektrycznych. Do tej pory wykształciły się: ES­ DI, IDE, EIDE, ATA, Fast ATA, Ultra ATA, SCSI, Fibrę Channel, FireWire oraz najnowszy interfejs szeregowy USB o szybkości do 45 M b/s. B m fe r fe ir e m c ia - w telekom unikacji przekaz energii między odrębnymi sygnałami, najczęściej powodujący nie­ pożądane mieszanie się sygnałów - będące w efekcie przy­ czyną zakłóceń sygnału użytkowego w medium transmisyj­ nym. Najbardziej podatnym na szkodliwą interferencję jest bezprzewodowe medium radiowe, umiarkowaną podatność mają kable skrętkowe i współosiowe, a największą odpor­ ność wykazują kable światłowodowe. i n t e r f e r e n c j a m i ę d z y s y m h o l o w a - szkodliwe wzajemne oddziaływanie sygnałów transmitowanych w są­ siednich szczelinach czasowych, powstające na skutek zmian transmitancji kanału telekomunikacyjnego. Niewła­ ściwa filtracja (składanie i rozdzielanie) szczelin czasowych, nadawanych na jednej częstotliwości nośnej w medium (miedzianym, radiowym, optycznym), powoduje przenika­ nie resztek impulsów z sąsiednich szczelin czasowych, znie­ kształcając podstawowy sygnał komunikacyjny.

Bmterk©imt - wewnętrzna łączność budynkowa przewi­ dziana do realizacji połączeń telefonicznych w obrębie budynku, w kompleksie biurowym czy przedsiębiorstwie. Obejmuje 3 rodzaje inicjowania połączeń: ręczne - przez naciśnięcie pojedynczego przycisku z wielu dostępnych, wybierane kodowo z odpowiednim numerem, autom a­ tycznie - natychm iast po zwolnieniu się chwilowo zajętego numeru.

Internet - rozległa sieć komputerowa o ogólnoświato­ wym zasięgu, będąca zbiorem setek tysięcy lokalnych sieci

100

komputerowych, a także pojedynczych komputerów używa­ jących zbioru protokołów komunikacyjnych TCP/IP - które­ go pierwowzorem była militarna sieć pakietowa ARPANET. Powszechna akceptacja protokołów kom unikacyjnych TCP/IP, umożliwiających przesyłanie pakietów danych po­ chodzących z różnego rodzaju sieci komputerowych, stała się początkiem gwałtownego przyspieszenia rozwoju sieci iP. Internet łączy komputery większości agencji rządowych, instytutów naukowych i publicznych, organizacji komercyj­ nych, a także olbrzymią rzeszę prywatnych użytkowników posiadających dostęp do sieci przez swoje prywatne konta. Sieć, przeznaczona pierwotnie wyłącznie do pizekazu da­ nych, coraz częściej staje się medium transportowym do świadczenia usług głosowych VoIP lub multimedialnych w czasie rzeczywistym. Szybkość przekazów w sieci szkiele­ towej Internetu ewoluowała stopniowo od początkowych przepływności 6 4 kb /s, przez łącza T l (1,44 M b /s) lub E l (2 ,0 4 8 M /s), do przepływności standardu T3/E3 (3 4 /4 5 M b/s), a obecnie sięga kilku Tb/s.

y

leksykon teleinformatyka

i n t e r n e t o w e im s ta g i - usługi świadczone za pomocą sieci Internet, czyli wykorzystujące zestaw protokołów sie­ ciowych TCP/IP przez sieci globalne. Do powszechnie spo­ tykanych należą: poczta elektroniczna e-ma//zapewniająca tani przekaz informacji (w tym usługi multimedialne), prze­ syłanie plików między dwiema stacjami za pomocą proto­ kołu FTP, interakcyjny dostęp do zdalnego systemu z kom­ puterów sieci lokalnej oraz prowadzenie wideokonferencji z przekazem obrazu w czasie rzeczywistym. Internet dostar­ cza także rozmaite usługi informacyjne za pośrednictwem: Archie, WAIS, Gopher, Whois, News czy WWW. Obsługa stron webowych, która obecnie zdominowała korzystanie z Internetu (ponad 50% trafiku), umożliwia przeszukiwanie dokum entów udostępnianych w form ie tekstu, grafiki, dźwięku lub animacji. Oddzielny zakres specjalistycznych usług komercyjnych, związanych z prowadzeniem działalno­ ści gospodarczej (e-biznes, e-commerce, in.), oferują sieci intranetowe. Rodzaje szybkiego dostępu do Internetu (SDI)

Użytkownicy Internetu (prognoza)

5O 3O £> i
•N * * 3 C

I n t e r n e t 2 - jedna z dwóch wersji następnej generacji Internetu o wyższej szybkości transmisji, znana jako 12 bądź NGI (Next Generation internet). Sieć Internet 2 je st przewi­ dziana do obsługi w czasie rzeczywistym (w pierwszej kolej­ ności środowisk akademickich) przełączników i ruterów z przepływnością nie mniejszą niż 622 M b/s, do przekazu danych, głosu i obrazu. Akceptuje obydwie wersje protoko­ łu komunikacyjnego (IPv4 i IPv6), zaawansowane procedu­ ry rutowania MOSPF, rezerwacji RSVP oraz przekazy stru­ mieniowe w czasie rzeczywistym, zgodnie z protokołem RTSP. W Polsce - planowana jako wydzielona sieć światło­ wodowa Polski Internet Optyczny PIONIER (łącza o prze­ pływności nie mniej niż 155 M b /s) - stanowiąca zasadni­ czą część rozwoju infrastruktury komunikacyjnej dla pol­ skiej nauki.

internetowe p ł a t n o ś c i - sposób zapłaty za towary

słodawcy niezbędną infrastrukturę techniczną (pomieszcze­ nia, urządzenia, serwery, oprogramowanie, łącza interneto­ we), obsługę administracyjną i doradztwo biznesowe oraz zwykle wstępne finansowanie. W zamian za okazaną pomoc firm y wspierające liczą na zakup oferowanego sprzętu i oprogramowania internetowego bądź na udziały w przy­ szłych zyskach rozwijającej się spółki teleinformatycznej. im t e ir p ife f e ir - translator języka programowania, prze­ kształcający linie kodowe programu źródłowego wysokiego poziomu (Algol, Fortran, Cobol, Pascal, in.) na instrukcje ję ­ zyka maszynowego zrozumiałego przez komputer. W przeci­ wieństwie do kompilatora, który najpierw tłumaczy cały program - zanim zostanie on uruchomiony, interpreter tłu­ maczy i wykonuje każdą linię programu oddzielnie. Oznacza to jednak, że program interpretowany działa wolniej od kompilowanego. im te r s O e ć - ogólne określenie wielu sieci kom­ puterowych połączonych wzajemnie ruterami (tak­ że mostami, hubami i przełącznikami), mającymi zdolność przekierowania pakietów między frag­ mentami sieci. W intersieci każda sieć musi mieć swój unikatowy adres sieciowy, a wewnątrz konkret­ nej sieci - każda stacja sieciowa.

intranet - sieć Internet działająca w obrębie sieci lokalnej (kampusowej) i obejmująca swym zasięgiem ograniczony obszar (biuro, pojedynczy zakład, grupę przedsiębiorstw). Intranet korpora­ cyjny (intrasieć) korzysta z technologii WWW do przekazywania informacji swoim pracownikom, zaSchemat intranetu

zamówione w wirtualnych sklepach internetowych. Poza klasyczną metodą zapłaty gotówką, np. kurierowi dostar­ czającemu towar do domu, powszechnie stosuje się rozli­ czenia bezgotówkowe za pomocą: o kart kredytowych (płatniczych), o płatności częściowej typu micropayment, o anonimowo, bez ujawniania numeru karty kredyto­ wej, metodą digicash oraz o za pośrednictwem coraz bardziej popularnego, bez­ piecznego systemu płatności SET.

internetowy inkubator - sposób wspierania przez grupy kapitałowe początkujących firm, głównie w dziedzinie technologii teleinformatycznych. Wg rozwiązań klasycznych korporacje wspomagające inkubator udostępniają pomy­

I > > > I

S e rw ery o d d z ia ło w e

Z a p o ra o g n io w a

Q

INTERNET

S e rw e ry WWW

U ż y tk o w n ic y j .

101

.

iy leksykon teleinformatyka I > > > I

I > > > I•Ilustrowany leksykon teleinformatyka równo bez rzeczywistego kontaktu z Internetem, ja k też i z nim. Elementy intranetu obejmują: sieć LAN, prywatne serwery webowe i zakładowe, a także współpracę z kompu­ terem mainframe. Połączenie intranetu z siecią Internet wymaga stosowania dodatkowej zapory ogniowej. Istotą intranetu jest prywatność zasobów dostępnych za pomocą lokalnych przeglądarek (browsers) współpracujących ze sobą poprzez protokół komunikacyjny TCP/IP w obrębie sieci lokalnej. Podstawowe zastosowania intranetu obej­ mują: publikacje (strony webowe, wyszukiwanie, język HTML, protokół HTTP), komunikację (poczta elektroniczna, MIME, in.) i aplikacje (klient/serwer, CORBA, Java).

IP Switching - najnowsza ( 1998 r) technologia traso­ wania pakietów w sieciach IP, adaptowana z sieci ATM i mająca obecnie wieie rozwiązań firmowych. Pozwala na przełączanie pakietów IP (a nie na ich trasowanie), co trwa znacznie krócej, inaczej niż w klasycznych ruterach, gdzie węzeł sieci musi odczytać adres IP każdego pakietu, pod­ dać go analizie i dopiero wtedy go wyekspediować do w ła­ ściwego portu, w IP Switching zastosowano wyrafinowane sprzętowe przełączanie pakietów, wspomagane specjal­ nym oprogramowaniem i tablicam i lokowanymi dynamicz­ nie w węźle sieciowym. IP switching wyróżnia się spośród innych znanych technik przełączania wirtualnego specjal­ nymi mechanizmami programowymi, za­ pewniającymi połączenie adresów IP war­ stwy 3 z adresami fizycznymi, związanymi z warstwą 2. Dzięki tem u transport infor­ macji może być ponad 20-krotnie szybszy (kilka min pakietów /s), niż uzyskiwany do tej pory za pom ocą wieloprotokołowych ruterów stosujących klasyczne protokoły trasowania RIP czy OSPF.

I P (Internet Protocol) - otwarty, stale rozwijany protokół komunikacyjny przezna­ czony do realizacji usług połączeniowych za pomocą protokołu TCP i bezpołączeniowych udostępnianych protokołem UDP transm itującym datagram y inform acji). Najczęściej kojarzony z funkcjonowaniem sieci Internet, zawiera kilkadziesiąt proto­ kołów wspomagających. Protokół IP (war­ stwa sieciowa) korzystający z usług trans­ BP TmmeBBBng tu n e lo w a n ie IP portowych protokołu UDP ma charakter bezpołączeniowy, dokonuje fragm entacji BpsiBomi FBow - firmowe rozwiązanie i wysyła datagramy w sieć, nie troszcząc się przełączania IP switching oferowane przez nawet o istnienie odbiorcy po drugiej stro­ Ipsilon (obecnie N okia). Rozwiązanie nie sieci. Pakiety mogą być wysyłane do ujm uje dwie kategorie przesyłania pa­ jednego lub wielu odbiorców (rozgłasza- Węzeł trasujący Alcatel OmniCore 5000 kietów: długie strumienie danych (long-li­ ................................... . do tworzenia sieci szkieletowych z me). Protokoł IP me zajmuje się kontrolą pr0t0k0|em ,p ved) składające się z 10 i więcej pakietów poprawności transmisji pakietów ani po­ oraz krótkie strumienie danych (short-li­ twierdzeniem odbioru, ani kolejkowaniem pakietów we wła­ ved), a także pojedyncze pakiety. Przekaz Ipsilon Flow ściwej sekwencji. Dobrze funkcjonuje w szybkich i nieza­ działa w ten sposób, że krótkie i pojedyncze pakiety są wodnych sieciach cyfrowych, opartych na medium światło­ ekspediowane przez ogólnodostępne ścieżki komunikacyj­ wodowym. Obowiązująca do końca 1995 r. wersja IPv4 jest ne, natom iast po rozpoznaniu pakietów long live autom a­ zastępowana wersją IPv6. tycznie je s t uruchamiany mechanizm połączeń przekazów wirtualnych. BP m u K S c a s t - protokół rutowania w sieciach IP pozwa­ lający identyfikować rutery i urządzenia objęte poszczegól­ D Pt/S (Internet Protocol v.6) - najnowsza (szósta) we­ nymi grupami rozgłoszeniowymi typu multicast. Adresowa­ rsja protokołu komunikacyjnego internet, stopniowo zastę­ nie m ulticast ma miejsce w sytuacji, gdy zachodzi potrzeba pująca (od 1995 r.) poprzednią wersję IPv4. Do podstawo­ przesłania datagramu IP do muiticastowej grupy obiektów wych cech funkcjonalnych nowego protokołu należą: (jeden tekst lub obraz dla wielu zdefiniowanych odbior­ • poszerzona przestrzeń adresowa do 16 oktetów (128 ców), w warunkach dużego natężenia ruchu w sieci. Ruter bitów); wysyła wtedy tylko jeden pakiet do wszystkich odbiorców • hierarchiczna struktura adresów dla odciążenia rute­ grupy multicast, identyfikowanych pojedynczym adresem rów i swobodnej gospodarki nazwami; IP dla całej grupy. Do identyfikacji i zestawiania połączeń • automatyczna translacja adresów zarówno między między nimi używa się jednego z wielu protokołów rutowa­ „starym i", ja k i „nowymi” sposobami adresacji; nia: PIM, DVRMP lub MOSPF. • obsługa nowych rozwiązań sieciowych (ATM, Frame

102

Relay) do wprowadzenia metod i narzędzi przesyłania dźwięku i obrazu; o pełna identyfikacja z potwierdzeniem autentyczności nadawców informacji; o transmisje typu m ulticasting adresowane do wielu odbiorców i przesyłane jednocześnie, bez niepotrzebnego obciążania sieci; a wprowadzenie mechanizmów do połączeń z sieciami bezprzewodowymi typu PCN i terminalami osobistymi o za­ sięgu globalnym. IP X (Internet Packet Exchange) - podstawowy proto­ kół komunikacyjny typu peer to peer stosowany w sieciach lokalnych NetWare firmy Novell, jako rozwinięcie protokołu XNS. IPX jest narzędziem do realizacji usług architektury klient/serwer, umożliwiając wspólny dostęp użytkowników do plików, aplikacji, drukarek, faksów, usług komunikacyj­ nych i poczty elektronicznej. Stanowi protokół datagramowy, transmitujący pakiety o rozmiarach 5 1 2 -6 5 00 bajtów w trybie bezpołączeniowym. Z powodu swojej prostoty jest bardziej zawodny niż jego następca SPX. Rozwój protokołów Internetu (% )

sach za pośrednictwem Internetu. Komunikację prowadzi się za pomocą klawiatury lub coraz częściej środków au­ diowizualnych - instalowanych głównie w specjalnie do tego celu przeznaczonych pomieszczeniach (kawiarenki internetowe). W przeciwieństwie do poczty elektronicznej czy Usenetu usługa IRC je s t prowadzona na żywo, w czasie rzeczywistym na ekranie komputera, z wieloma partnerami równocześnie i przez setki rozmaitych tematycznie kana­ łów internetowych - oferowanych obecnie przez większość światowych serwisów IP (serwerów IRC). Specyficzny język „gawędziarzy” IRC (ok. 100 komend) używa form skróco­ nych, akronim ów i smileys (:-o).

DirDA (In frared D ata Association) - standard przeka­ zów w podczerwieni z zakresu fal o długości 7 0 0 -1 5 00 nm, o olbrzymiej szerokości pasma, ok. 20 0 THz, emitowanego w pomieszczeniach zamkniętych lub o skupionej wiązce promieniowania (w połączeniach dwupunktowych). Stan­ dard ten został opracowany przez stowarzyszenie IrDA, zaj­ mujące się transmisją danych przez podczerwień. Znajduje zastosowanie w bezprzewodowym łączeniu do sieci LAN o zasięgu do kilkudziesięciu metrów urządzeń ruchomych: notebooków PC, organizatorów osobistych PDA oraz in. produktów komunika­ U dział protokołów sie ciow ych (w LAN ) cji ruchowej, zwykle z szybkością 1 -4 M b/s. W połączeniach dwupunktowych osiąga się przepływności 155-62 2 M b /s w zasięgu na­ wet kilku km.

1D94

1998

0 P X /S P X (Internet Packet Exchange/Sequential Packet Exchange) - protokół transportowy systemu Ne­ tWare opracowany w firm ie Novell, przeznaczony do pizenoszenia plików danych między węzłami sieci. IR (Infrared) —> IR F IR C ( In tern et Relay Chat) - usługa internetowa po­ legająca na rozsyłaniu wiadomości tekstowych do wszyst­ kich użytkowników sieci przyłączonych do serwera IRC, przypisanych do tych samych grup tematycznych. Komuni­ kacja tekstowa (pogawędki) stanowi najtańszą alternaty­ wę prowadzenia telefonicznych rozmów na długich dystan­

DRF (In frared Frequency) - technologia ptzekazu działająca w zakresie podczerwieni z przeznaczeniem dla komunikacji bezprzewo­ 2002 dowej w sieciach rozległych WLAN. W IRF wy­ Ź/ót«o: IDC/Slemons korzystuje się urządzenia optoelektroniczne, działające na fali o długości 7 8 0 -9 5 0 nm, dla których nadajnikami impulsów są diody laserowe lub coraz częściej stosowane w sieciach WLAN elektroluminescencyj­ ne LED. Wyróżnia się dwie metody emisji sygnałów IR w po­ mieszczeniach zamkniętych: o izotropową (dyfuzyjną) - dającą równomierny rozkład pola we wszystkich kierunkach; o bezpośrednią-z ukierunkowanym strumieniem infor­ macji wysyłanym z /d o ustalonego widocznego miejsca (su­ fit, wieża nadawczo-odbiorcza, koncentrator). Sieci WLAN, korzystające z promieniowania podczer­ wieni IRF, umożliwiają osiąganie podobnych szybkości jak w sieciach kablowych: od 64 kb /s do 622 M b /s (najnow­ sze próby eksploatacyjne dokonano przy szybkości 1 G b/s).

103

I» I

leksykon teleinformatyka

I r i d i u m - pierwszy system satelitarnej łączności rucho­ wej (tzw. Big LEO lub S-PCN, 1998 r.), działający za pośre­ dnictwem 66 satelitów z urządzeniami nadawczo-odbior­ czymi pracującymi w paśmie L, umieszczonych na niskiej orbicie LEO. Satelity systemu obiegają Ziemię po orbitach znajdujących się na wysokości 780 km, rozdzielonych rów­ nomiernie między 6 płaszczyzn orbitalnych. System przez półtora roku umożliwiał dwukierunkową transmisję w pa­ śmie L o częstotliwościach 1616-1626,5 MHz (kom unika­ cja satelita-abonent) oraz w paśmie K (1 9 ,4 -1 9 ,6 GHz i 2 9 ,1 -2 9 ,3 GHz) z bramami terminali naziemnych (gate­ way), wykorzystując technikę dostępu TDMA/FDMA. Ze względów ekonomicznych uległ w 2 0 0 0 r. wyłączeniu z eks­ ploatacji publicznej, chociaż nadal je st eksploatowany przez rząd USA.

ns-ss - oznaczenie standardu interfejsu radiowego sieci komórkowej z rozpraszaniem widma i kodowym rozdziałem kanałów CDMA, także nazwa sieci komórkowej zrealizowa­ nej w tej technologii i stosowanej w niektórych regionach Ameryki i Azji (Ameryka Północna, Korea, Hongkong, Singa­ pur, Filipiny). Sieć użytkowana w pasmach 800 i 1900 MHz stosuje transmisję z poszerzonym widmem, w której kluczo­ wą rolę odgrywają ciągi pseudolosowe, zapewniające dużą odporność na zniekształcenia związane z wielodrogowością i dające możliwość rozmieszczania wielu kanałów rozmow­ nych na tej samej częstotliwości pracy. W sieci IS-95 nie ma potrzeby planowania przydziału częstotliwości nośnych w poszczególnych kanałach w sposób podobny do plano­ wania stosowanego w systemach z dostępem FDMA/TDMA (sieci komórkowe GSM).

DS-135 - protokół transmisji radiowej rozwijanych cyfro­ wych sieci komórkowych drugiej generacji (2G) - głównie in­ stalowanych na kontynencie amerykańskim - w których sto­ suje się dostęp wielokrotny z podziałem czasowym (TDMA). IS A (Industry S tan dard Architecture) - najbardziej rozpowszechniony standard 8- lub 16-bitowej architektury szyny interfejsowej, stosowany we wcześniejszych rozwiąza­ niach komputerów osobistych klasy IBM PC. Obecnie zastą­ piony wewnętrzną szyną 32-bitow ą standardów EISA i PCI. DSPM (Integrated Services D igital N etwork) - sieć cyfrowa z integracją usług, współczesny cyfrowy system te ­ lekomunikacyjny gwarantujący realizację dotychczasowych usług dostarczanych w systemach analogowych, jak też umożliwiający wprowadzenie nowych - dotychczas nie ofe­ rowanych - przekazów cyfrowych opartych na technice cy­

104

frowego przetwarzania informacji. Sieci ISDN potencjalnie umożliwiają tworzenie lokalnych podsieci telekomunikacyj­ nych, zastępujących niewielkie centralki domowe czy dys­ pozytorskie, a także zakładowe kiasy PABX dla większej licz­ by abonentów. W systemie ISDN użytkownik ma do dyspo­ zycji dwa typy dostępu do kanału komunikacyjnego: o BRA ISDN - przez kanał podstawowy o strukturze 2B+D 16 (1 2 8 /1 4 4 kb/s) oraz o p r ą ISDN - w kanale pierwotno-grupowym o struktu­ rze 30B+D64 (2 M b/s). Kanały typu B są przeznaczone do przekazu informacji (głosu lub danych), typu D prawie wyłącznie do sygnalizacji. W systemie ISDN sygnały są przesyłane d o /z terminalu abonenta w sposób cyfrowy.

DSL (Inter Switch Link) - szybki specjalizowany prze­ łącznik sieci lokalnych zapewniający migracje pakietów mię­ dzy sieciąToken Ring i Ethernet (Fast i Giga) - bez konieczno­ ści uciekania się do przełączników ATM i emulacji LAN. Q8IL (Inter Satellite Link) - łącza mlędzysatelitarne stosowane w systemach wykorzystujących konstelacje sa­ telitów (Iridium, Leo One, Teledesic, in.). DSIM (Inclustrial, Scientific a n d Médical) - ogólna nazwa pasma 2,4 GHz, przydzielonego w skali światowej do wykorzystania przez systemy przemysłowe, naukowe i me­ dyczne. Przydzielone pasmo nie je s t licencjonowane, ztego względu działające w nim systemy radiokomunikacyjne mu­ szą być odporne na zakłócenia EMI. IS O (International S tan d ard Organization) - mię­ dzynarodowa organizacja standaryzacyjna (od 1946 r.), zrzeszająca krajowe organizacje normalizacyjne (72 pań­ stwa członkowskie i 17 członków korespondentów). Zajmu­ je się normalizacjąwszystkich dziedzin techniki, zwyjątkiem elektryki, elektroniki i telekomunikacji, pozostających w ge­ stii wyspecjalizowanej komisji IEC. Wprowadza także stan­ dardy o charakterze globalnym, ja k też zalecenia dla mode­ lu odniesienia ISO/OSI.

Iso-Ethernet - wychodzący z użycia standard (IEEE 8 0 2 .9a), stanowiący połączenie usług tradycyjnej sieci Ethernet (10 M b /s) z usługami sieci cyfrowej ISDN. Po­ łączone usługi, dostarczane jednym kablem do użytkowni­ ka, wym agają stosowania specjalnych koncentratorów wyposażonych w funkcję agregacji kanałów ISDN - w celu uzyskiwania przepływności potrzebnych w przekazach obrazowych.

IS P (Internet Service Provider) - dostawca usług in­ ternetowych, oferujący je odpłatnie. Podstawowym zada­ niem dostawcy jest gromadzenie danych przekazywanych między poszczególnymi abonentami sieci i pobieranie za tę usługę odpowiednich opłat. W celu lepszej obsługi klientów lokalnych ISP zwykle gromadzi na własnych serwerach część istotnych, najnowszych lub często użytkowanych in­ formacji internetowych (strony WWW), zwłaszcza pocho­ dzących z odległych serwerów źródłowych. Za każdym na­ stępnym kontaktem kolejnego lokalnego użytkownika sieci informacje te są udostępniane natychmiast, bez kłopotli­ wego ich ściągania przez Internet. D 8 U P (ISDN User Part) - protokół sygnalizacyjny sie­ ci cyfrowej ISDN, stosowany do sterowania połączeniami z sygnalizacją SS7 - zgodnie z zaleceniami (CCIT) Q.761 i Q.764. Obejmuje także procedury zestawiania, koordyna­ cji i rozłączania połączeń w torach międzycentralowych i sieciach wyposażonych w sygnalizację SS7. DTU (International Telecommunication Union) najstarszy i o najszerszym terytorialnie zasięgu działania Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (wyspecjali­ zowana agenda ONZ) - stanowiący organizację międzyrzą­ dową, powołaną w celu wspólnego ustalania procedurtelekomunikacyjnych, przydziału częstotliwości i regulacji pra­ wnych w sektorze telekomunikacji. Należą do niego 174 krajowe administracje łączności, współdziała z członkami wspierającymi, którymi są: operatorzy telekomunikacyjni, producenci i dostawcy sprzętu oraz inne organizacje mię­ dzynarodowe. Dokumentami wyjściowymi są zalecenia, po­ wszechnie uznawane za nieformalne standardy światowe i przyjmowane za podstawę do opracowywania regional­ nych i krajowych norm telekomunikacyjnych. OTTim (ITU-Radiocommunication Standardiza­ tion Sector) - Sektor Radiokomunikacji Międzynarodowe­

dio). Obejmuje 15 zespołów studialnych (Study Group), z których każdy zajmuje się standaryzacją wydzielonego działu telekomunikacji (transmisja, komutacja, utrzymanie itp.). W ramach zespołów studialnych powoływane są grupy robocze złożone z ekspertów, opracowujące normy i zalece­ nia telekomunikacyjne ITU-T. Opracowane przez ITU zalece­ nia mają charakter obowiązujących standardów międzyna­ rodowych, chociaż formalnie stanowią jedynie zalecenia do ich stosowania. DWQ® —> te le w iz ja in te ra k ty w n a IWKS (Interactive Voice Response) - procedura auto­ matycznych odpowiedzi głosowych (agent głosowy centra­ li), interaktywnie obsługująca klienta zewnętrznego w syste­ mie Cali Center - przez wybieranie tonowe DTMF. Głównym zadaniem IVR jest obsługa najprostszych zapytań klienta stanowiących ok. 90% całkowitej liczby połączeń - korzy­ stając z udostępnianych zasobów firmy i jej baz danych, a także dokonanie automatycznego uwierzytelnienia klienta przez zadawanie mu pytań, na które system zna właściwe odpowiedzi. W prostych instalacjach IVR system zadaje py­ tania głosem nagranym cyfrowo w serwerach interakcji i oczekuje na odpowiedzi klienta za pomocą klawiatury to ­ nowej. W systemach bardziej rozbudowanych również udziela odpowiedzi głosem syntetycznym na pytania klien­ ta - zwykle po uprzednim dokonaniu uwierzytelnienia.

iz® tr a n s m is ja iz o c h ro n ic z n a 5z© D ato ir © p fty rs z m y - stosowany w optoelektronice a głównie w światłowodach - element optyczny spełniający funkcję „diody optycznej” , przepuszczający światło tylko w jednym kierunku. Zasada jego działania polega na skrę­ caniu płaszczyzny polaryzacji, a następnie na ortogonalnym filtrowaniu tak skręconych promieni świetlnych.

go Związku Telekomunikacyjnego, który formalnie zastąpił (w 1993 r.) kom itet doradczy CCIR (International Consulta­ tive Committee on Radio), zajmujący się standardami w sektorze radiokomunikacji. DTU-T (ITU-Telecommunication Standardization Sector) - Sektor Telekom unikacji Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego, który form alnie zastąpił (w 1993 r.) kom itet doradczy CCITT (International Consulta­ tive Committee on Telephony & Telegraphy), zajmujący się standardami w telekomunikacji, oraz sektor normalizacyjny dawnej CCIR (International Consultative Committee on Ra­

Java - język programowania wywodzący się bezpośrednio z języka C/C++, także platforma aplikacyjna opracowane przez firmę Sun Microsystems (1995 r.), z przeznaczeniem do pisania niezależnych aplikacji uruchamianych na wirtu-

105

J >> >J Tworzenie usług WWW na platformie JVM

Tra n s a k c y jn o ś ć i in te g ra c ja ebXM L, XA M L In te g ra c ja (JD B C , S Q L, X M L itp)

Interfejs (J S P /s e rv le ty )

Z a rzą d za n ie p ro cesem

JAXM JA X /R P C

gli JAZ. Standardowa pojemność pojedynczego nośnika wy­ nosi 1 lub 2 GB, średni czas dostępu 12 ms, szybkość prze­ kazu danych ok. 5,5 M B/s.

w całości wszystkie ujęcia pośrednie, co umożliwia później swobodne redagowanie treści obrazów.

JJuahtsEswi - kompleksowe urządzenie laserowo-optyczne K o o p e ra c ja (SO AP, U D D I, W SD L)

K o m p o n e n ty b iz n e so w e (J2E E , E JB , J S P itp)

P la tfo rm a - J av a V irtu a l M a ch in e

X M L ( E x to n s ib lo M a rk u p L a n g u a g e ) X A M L (T ra n s a c tio n A u th o r ity M a r k u p L a n g u a g e ) S Q L (S tr u c tu r e d Q u e ry L a n g u a g e ) U D D I ( U n iv e rs a l D e s c rip tio n L a n g u a g e ) W S D L (W e b S e rv ic e s D e s c rip tio n L a n g u a g e )

alnej maszynie JVM i działających w środowisku heteroge­ nicznym. Heterogeniczność rozwiązania Java polega na in­ terpretacji kodu pośredniego języka, wykonywanej przez wirtualne maszyny JVM, które można posadowić na prak­ tycznie dowolnej platformie (Windowa, Macintosh, OS/2, Unix, NetWare, In.). Java umożliwia tworzenie miniaplikacji zwanych apletami i rozsyłanie ich w sieci w celu wykonywa­ nia określonych funkcji aplikacyjnych na własnym kompu­ terze użytkownika, ulokowanym w dowolnym miejscu sieci. Aplikacje Java mogą być przesyłane w postaci tekstu i umieszczane na stronach HTML, co stwarza szerokie moż­ liwości prezentacji multimedialnych i animacji obrazów za pomocą przeglądarki. Do odczytu odległych baz potrzebna jest przeglądarka (np. HotJava) zwbudowanym wielopozio­ mowym systemem zabezpieczeń przed intruzami. J a v a a ip D e S y - niewielkie, uniwersalne aplikacje napisa­ ne w języku Java (inaczej elementy aplikacji rozproszonej), działające wyłącznie na wirtualnej maszynie Java (JVM) i przechowywane po stronie serwera aplikacji w sieci. Każdy klient może ściągnąć do siebie (czyli na swój komputer) aplety Java, korzystając w usług przeglądarki webowej, a następnie może uruchomić na własnym komputerze kon­ kretną aplikację opartą na takim aplecie. Aplikacje napisa­ ne w języku Java są w pełni przenośne, tzn. można je uru­ chomić w różnych środowiskach: Windows, Unix, Macin­ tosh, OS Itp. Odebrany kod bajtowy Java można łatwo kon­ wertować na kod maszynowy komputera u użytkownika, po­ sługując się niedawno opracowaną bardzo szybką techno­ logią kompilacji JIT (Just in Time). J Ä 2 - jedna ze starszych wersji wymiennych dysków ma­ gnetycznych do archiwizacji danych z napędem w technolo-

£©©

3 >ȴ

leksykon teleinformatyka

język maszynowy - naturalny język w zapisie dwój­ kowym (składający się z zer i jedynek), stanowiący wewnę­ trzny kod maszynowy procesora i używany jedynie wewnątrz komputera do realizacji uprzednio zdefiniowanych funkcji rozkazowych komputera. J ę z y k p r o g r a m o w a l i ® - język używany do pisania programów realizowanych przez komputer. Istnieje kilka­ set wersji tych języków, dostosowanych do różnych rodza­ jów wykonywanych zadań (obliczeń, przetwarzania, zadań numerycznych czy sterowania procesem). Efektywna reali­ zacja niektórych zadań (sztuczna Inteligencja, projektowa­ nie wielowymiarowe czy anim acje) wymaga używania spe­ cjalistycznych języków programowania. Wśród nich rozróż­ nia się języki niskiego poziomu (języki asemblerowe) oraz wysokiego poziomu, takie jak: Fortran, C, C++, Pascal, Ja­ va, Cobol, inne. J ę z y k s k r y p t o w y - język programowania używany do manipulowania, personalizacji I automatyzacji funkcji ist­ niejących systemów program owania. Języki skryptowe umożliwiają przekazywanie tych funkcji pod bezpośredni nadzór programu. Wśród wielu już zdefiniowanych popular­ ność w ostatnim okresie uzyskały: JavaScript operujący na maszynie wirtualnej JVM, Perl I VBScript.

jitte r 1

- fluktuacja w czasie opóźnienia pakietów głoso­ wych dla konkretnej aplikacji głosowej, dokonująca się w węźle sieci pakietowej, wynikła z jednoczesnej transmisji przez to samo medium pakietów pochodzących od wielu różnych aplikacji. Zmiana opóźnienia jitter może być zero­ wa, jeśli przez węzeł prze pływają wyłącznie pakiety należące do jednej aplikacji.

0 wymiennych i automatycznie zmienianych nośnikach In­ formacji cyfrowej, przeznaczone do archiwizowania danych. Biblioteki dysków optycznych (inne nazwy: zmieniacze, au­ to lo a d e r) mają po kilkaset kieszeni dyskowych, a szybki wybierak mechaniczny zapewnia programowany dostęp do dowolnej płyty optycznej. Nowoczesne systemy archiwizują­ ce korzystają z gigabitowych zbiorów informacji gromadzo­ nych w dyskowych pamięciach optycznych o pojemności od 1 GB (bajtów) do kilkudziesięciu TB. Czas dostępu do infor­ macji archiwalnej zmienia się od kilkuset milisekund do kil­ kudziesięciu sekund, przy szybkościach transmisji do 600 M B /s (ok. 5 G b/s). JWu3 J a v a Virtual M achine) - jądro systemowej plat­ formy Java, Instalowane na praktycznie dowolnym sprzęcie komputerowym i umieszczane na różnorodnych architekto­ nicznie platformach. Maszyna wirtualna JVM umożliwia two­ rzenie m iniaplikacji zwanych apletami i rozsyłanie Ich w sie­ ci w celu wykonywania określonych funkcji w dowolnym miejscu sieci, umieszczanych na stronach HTML oraz prze­ kazywanych w postaci tekstu. Platforma Java zasadniczo różni się od istniejących platform systemowych (Windows, Macintosh, O S /2, Unix, NetWare, in.), ponieważ tworzy ona na nich warstwę maszyny wirtualnej JVM, a programy na niej wykonywane mają postać kodu bajtowego, który nie jest związany z żadną architekturą komputerową. Programy te określają właściwe „instrukcje maszynowe” dla maszyny wirtualnej JVM. Kod bajtowy Java może być kompilowany do konkretnego języka maszynowego za pomocą technologii JIT (Justin Time).

j i t t e r 2 - fluktuacja fazy w cyfrowych liniach transmisyj­ nych, obejmująca szybkie zmiany stanów znamiennych sy­ gnału (dla f > 10 Hz) wokół ich nominalnej wartości. J iP E © (Joint Photographic Expert Group) - jedna z metod kompresji obrazów nieruchomych, rozszerzona później o kompresję ruchomych sekwencji wideo. Łączy róż­ ne techniki (kodowanie hybrydowe) pozwalające na kom­ presję poszczególnych ramek oraz redukcję szybkości ich przesyłania, nawet w stosunku 20:1. Metoda JPEG je st wol­ niejsza od kompresji standardu MPEG, jednak rejestruje

UJ te ffiłd / - nazwa zakresu częstotliwości 1 0,9-36 GHz. Obejmuje m.in. 2 wyróżnione podpasma częstotliwościowe Ka (2 0 -3 0 GHz) i Ku (1 2 -1 4 GHz). K 5 6 f 7 e x - promowany przez firmy Rockwell I Lucent pro­ tokół komunikacyjny implementowany w modemach analo­ gowych, umożliwiający asymetryczny przekaz danych przez

modem z maks. szybkością do 56 k b /s od sieci do abonen­ ta. Podobnie jak Inny protokół transmisyjny przez modem analogowy X2 (US Robotics/3Com) nie uzyskał akceptacji w tej postaci przez ITU-TI został zastąpiony standardem ko­ munikacyjnym V.90.

Sisi Ibsumdl - wydzielone podpasmo częstotliwości prze­ znaczone do transmisji satelitarnych, obejmujące częstotli­ wości 2 0 -3 0 GHz. EssrtoeO m e d lz is iir a y - najprostsze i najstarsze medium transmisyjne. W telekom unikacji przyjmuje różne formy konstrukcyjne jako: przewody miedziane w izolacji (linia te­ lefoniczna), skrętka komputerowa (FTP, STP, UTP), linie ka­ blowe (wleloparowe, czwórkowe, pęczkowe) oraz napowie­ trzne i podwieszane. Pomimo wielu wad nadal są stosowa­ ne w telekomunikacji jako kable proste w postaci dwóch przewodów, wiązek lub płaskich taśm , najczęściej używa­ nych do przyłączania urządzeń peryferyjnych interfejsem szeregowym (do 15-2 5 m, z nielicznymi odstępstwami) lub jako skrętki przewodów na odległości od kilku m do kilku km. Zasadniczy wpływ na maks. długość kabla telekom uni­ kacyjnego I graniczną częstotliwość pracy łącza miedziane­ go mają: średnica przewodów miedzianych, odległość mię­ dzy przewodami, rodzaj dielektryka, technologia skrętu przewodów, wzajemna symetria przewodów, jednorodność wykonanie kabla, przyjęta asymetria w stosunku do ziemi oraz metoda nadawania i odbioru (napięciowa, prądowa, symetryczna, różnicowa, in.). Konstrukcja kabli UTP, FTP (ScTP), STP

K » > K

lustrowany leksykon teleinform atyka K > > > K

_________________________ _____

EcabeS ś w i a t ł o w o d o w y - kabel telekom unikacyj­ ny stosowany do budowy lokalnych bądź rozległych połą­ czeń światłowodowych, składających się z wielu (do kilku­ set) włókien optycznych (zob. rys.). Duża odporność włókien światłowodowych na zewnętrzne zakłócenia elek­ tromagnetyczne, niska stopa błędu (mniejsza od 10 10), mała tłum ienność jednostkowa (ok. 0 ,2 0 d B /km w trze­ cim oknie częstotliwości), przy prawie zerowej dyspersji światłowodu, umożliwiają budowę torów transmisyjnych o przepływności podstawowej 10 -4 0 G b/s w pojedynczym włóknie optycznym. Zasięg typowej linii światłowodowej bez regeneracji sygnału za pomocą wzmacniaczy światło­ wodowych EDFA wynosi ok. 8 0 -1 0 0 km. Za pom ocą zwie­ lokrotnienia falowego DWDM osiąga się przepływność w pojedynczym włóknie optycznym powyżej kilku Tb/s, a w kablu łącznie nawet kilkaset Tb/s.

Ikabel telefoniczny- najstarsze medium telekomu­ nikacyjne, składające się z dwóch przewodów miedzianych w izolacji (kabel prosty), linii kablowych (skrętka) I kabli na­ powietrznych. Są stosowane w telekomunikacji jako kable skrętkowe jedno- I wieloparowe. Zasadniczy wpływ na maks. zasięg pracy kabla telekomunikacyjnego i jego czę­ stotliwość graniczną mają: średnica przewodów miedzia­ nych (0 ,4 -0 ,8 mm), odległość między przewodami, rodzaj dielektryka, sposób skręcenia przewodów, wzajemna syme­ tria przewodów, jednorodność wykonania kabla, przyjęta asymetria w stosunku do ziemi oraz metoda nadawania

Kabel współosiowy (koncentryczny)

Kabel telefoniczny miedziany

K oszulka

a) kabel plaski R d ze ń

Izolator

b) skrętka

i odbioru (napięciowa, prądowa, symetryczna, różnicowa, in.). Do istotnych parametrów określających przydatność kabli miedzianych do transm isji należą: tłumienność (1 -4 d B /km ), pojemność jednostkowa (ok. 17-20 pF), ograni­ czająca maks. szybkość transmisji, impedancja falowa (50, 7 5 ,9 3 ,1 0 0 £2), zniekształcenia opóźnieniowe i fazowe (jit­ ter \wander) oraz szum tła (przesłuchy, przeniki, zakłóce­ nia). Typowa rezystancja jednostkowa toru mierzona prą­ dem stałym w najczęściej stosowanych przewodach mie­ dzianych wynosi: przy średnicy 0,4 mm - 300 £2, 0,5 mm 192 £1,0,6 mm - 133 £2 oraz 0,8 mm - 73,6 £2.

kabel współosiowy - kabel koncentryczny stosowa­ ny początkowo głównie do tworzenia niewielkich sieci LAN, dotąd często stosowany jako medium transmisyjne w sie­ ciach hybrydowych związanych ze środowiskiem telewizji ka­ blowej (CATV). Składa się z dwóch przewodów koncentrycz-

nie umieszczonych jeden wewnątrz drugiego, co zapewnia większą odporność na zakłócenia, a tym samym lepszą ja ­ kość transmisji. Powszechnie stosuje się dwa rodzaje kabli koncentrycznych: o im pedancjl charakterystycznej 50 £2 oraz 75 £2. Częstotliwość graniczna grubych kabli 50omowych o przekrojach powyżej 10 mm sięga nawet 1000 MHz (przepływność binarna do 2 G b/s). Cienkie współosio­ we kable 75-omowe o przekrojach 4 -6 mm są wykorzysty­ wane zarówno w transmisji cyfrowej, jak i analogowej, a sy­ gnały można przesyłać z przepływnością do 600 Mb/s.

EsaMe teletorm m ikacyjne - kable stosowane do transm isji sygnałów, obejm ujące dwa rodzaje medium transportowego: z przewodami miedzianymi (skrętka lub

Przegląd światłowodowych kabli telekomunikacyjnych K a n a ło w y/d o ziem n y o d p o rn y na ataki gryzon i

K an a ło w y

K a n a ło w y/d o ziem n y o d p o rn y na a taki g ryzo n i

K an ało w y

N a p o w ie trzn y ósem kow y

K an a ło w y o k o n s tru k cji d ie lek try czn e j

N a p o w ie trzn y s am o n o ś n y

K a n a ło w y z b a rie rią p rz e c iw w ilg o c io w ą

N a p o w ie trzn y w lin c e o d g ro m o w e j

K a n a ło w y /d o zie m n y o d p o rn y na ataki gryzon i

S&A

108

\

/

. ...

i

k a m a fl - w teleinformatyce dowolna jedno- lub dwukierun­ kowa ścieżka komunikacyjna łącząca I przekazująca infor­ mację z urządzenia wysyłającego do przyjmującego. Kanał odnosi się do wszelkich mediów transmisyjnych, takich jak: skrętka przewodów, kabel współosiowy, światłowód wlelofalowy (setki kanałów o różnej częstotliwości nośnych), me­ dium radiowe czy fale podczerwieni. E ia m a ł k o tt P M n iE ia c y p y - kompletny, w zasadzie jednokierunkowy tor transmisyjny między interfejsami ak­ tywnych urządzeń komunikacyjnych (komputery, huby, mo­ sty, przełączniki, rutery) - traktowany łącznie z tymi urządze­ niami. Parametry jakościowe i ilościowe kanału decydują o klasie aplikacji komunikacyjnych stosowanych za jego po­ średnictwem. Eraim ał z w r o t n y - kanał informacyjny przeznaczony do interakcji użytkownika lub sygnalizacji zwrotnej urządzenia komunikacyjnego. Wyróżnia się dwie odmienne funkcje ka­ nału zwrotnego: • w komunikacji wąskopasmowej kanał o znacznie mniejszej szerokości pasma niż docelowy - służący do prze­ syłania informacji sterujących (Akceptacja/Gotów) w syste­ mie ARQ; • w szerokopasmowych modemach klasy xDSL i roz­ szerzonych interaktywnych usługach CATV przez ka­ nał zwrotny je s t możliwa interakcja abonenta z szybkościami transmisji 6 4 -6 4 0 k b /s i swobodą wyboru informacji dystrybucyjnych, czyli transm ito­ wanych w kanale podstawowym o szybkości trans­ misji 6 /8 M b/s. E ta p s a o fE id w a fiiie p a k i e t ó w - technika umożliwiająca przesyłanie pakietów ustalonego protokołu wewnątrz innych protokołów transmisyj-

koncentryk) i światłowodowe. Kable miedziane powszech­ nie stosowane do tej pory m ają szereg wad wynikających z właściwości elektrycznych, ograniczających parametry transmisyjne, należą do nich: tłumienność ograniczająca zasięg, emisja energii na zewnątrz kabla (umożliwiająca niepowołane monitorowanie transmitowanych przekazów) oraz wpływ promieniowania zewnętrznego, będącego przy­ czyną zniekształceń sygnału. Za pomocą kabli miedzianych złożonych ze skrętek (4 pary) uzyskuje się przepływności powyżej 1 G b/s, podobnie jak w kablach współosiowych. Kable światłowodowe o znacznie większej odporności na zakłócenia zewnętrzne umożliwiają transmisje o szybko­ ściach kilku Tb/s.

Kapsułkowanie protokołów komunikacyjnych P C I (P ro to c o l C o n tra I In fo rm a tio n ) - In fo rm a c jo k o n tro ln o p ro to k o łu P D U (P ro to c o l D a ta U nit) - je d n o s tk a d a n y c h p ro to ko łu H (H o a d o r) - n a g łó w e k p a k io tu T (T railo r) - z a k o ń c z e n ie p a k lo lu (ra m k i)

W arstw a a plikacji

R o z k a z y lu b dan e

W arstw a p rezen tacji

PDU PDU

W arstw a

. ) ] tra nsp o rtow a

l]

W arstw a sieci W arstw a

i l ] łą cza danych W arstw a fizyczn a R a m ki (E thernet, Token R ing, itp.)

109 ^1

leksykon teleinformatyka

K »>K

nych. Istotą kapsułkowania jest zmiana formatu przesyła­ nych pakietów o strukturze nie dopasowanej do protokołu transmisyjnego w łączu na postać akceptowaną przez ten protokół. Zmiana formatu dokonuje się przez dołączenie do odpowiednich porcji danych protokołu kapsułkowanego, dodatkowych informacji sterujących i zabezpieczających. Kapsułkowanie stanowi podstawowy sposób przesyłania in­ formacji przez sieć o niespójnych protokołach transmisji w środowisku heterogenicznym.

Eisasta e le k tro n ic z n a - typ płatniczej lub identyfika­ cyjnej karty plastikow ej o ustalonych wym iarach (8 6 x 5 4 x 0 ,7 6 [m m ]), z wmontowanymi jednym lub więcej układami scalonymi. Ze względu na sposób komunikacji z otoczeniem zewnętrznym karty elektroniczne dzielą się na stykowe (metalizowane styki) i bezstykowe ze specjalnymi układami komunikacji. Wyróżnia się dwa rodzaje kart: o pamięciowe (memory card) - z zapisem jednokrot­ nym EPROM lub wielokrotnym EEPROM oraz o mikroprocesorowe (smart card), inaczej zwane inteli­ gentnymi (CPU, RAM, ROM, EPROM, WE/WY) - zarządzające dostępem do poszczególnych jej fragmentów oraz układów WE/WY. Inteligentne karty mikroprocesorowe przechowują informacje, wykonują operacje na danych (zapis, odczyt, uaktualnianie), umożliwiają dwukierunkową komunikację, a oprócz identyfikacji wykonują także procedury kryptogra­ ficzne (szyfrowanie za pomocą wymiennych kluczy).

Cisnrtai BdemtyifilGsareyJma - o znormalizowanych rozmiarach i funkcjach karta (zwykła, magnetyczna, elek­ troniczna, inteligentna), zawierająca zapis inform acji niezbędnych do identyfikacji je j właściciela po uprzednim wprowadzeniu odpowiedniego i właściwego kodu ha­ słowego. Inteligentne karty identyfikacyjne generują zmienny kod hasłowy, co dobrzeje chroni przez niepowoła­ nym podsłuchem.

Gsairta magmeiłyiezma - typ bankomatowej karty identyfikacyjnej z laminowanego PCV o standardowych wy­ miarach 8 6 x 5 4 x 0 ,7 6 [m m ]. Karty tego typu m ają nanie­ siony pasek magnetyczny (koercja 3 0 0 Oerstedów) i kilka zabezpieczeń: hologram, nadruk UV, mikrodruk oraz unika­ towe cechy związane z kartą, kontem i klientem systemu kodowane na pasku magnetycznym. Często wymaganymi etapam i personalizacji są: przetłoczenie karty przy jej wyda­ waniu oraz złożenie nieścieralnego wzoru podpisu użytkow­ nika na silikonowej warstwie karty.

t a it a mra®dl©m®wa

£1©

modem

Esafta sSe®D®w/a - adapter w postaci pakietu instalo­ wany zwykle w komputerze klasy PC, przeznaczony do współpracy z siecią przez medium transmisyjne. W zależno­ ści od typu sieci i metody dostępu do medium stosuje się kart sieciowe obsługujące transmisje w zakresie od 10 M b /s do 1 Gb/s. Eiao-ta SDM -> SliW k a rta u w ie rzyte ln ie n ia - karta użytkownika o roz­ miarach karty kredytowej, stanowiąca jeden z elementów identyfikacji, autentyczności i uwierzytelniania klienta w sieci. Informacje zapisane na karcie są współcześnie podstawowym narzędziem uwierzytelniania, występującym łącznie z hasłem lub innym numerem identyfikacyjnym (PIN, identyfikator, in.), niezbędnymi do nawiązania kon­ taktu z siecią. Po zainicjowaniu logowania i podaniu swego identyfikatora oraz hasła system przesyła w odpowiedzi pseudolosowy ciąg cyfr, który wymaga od użytkownika po­ dania własnego numeru identyfikacyjnego PIN, natom iast karta, stosując tajny algorytm szyfrowy, tworzy drugą niepo­ wtarzalną sekwencję - stanowiącą właściwe hasło sesji użytkownika. Jeśli spełnia ono oczekiwania serwera ochro­ ny, następuje faktyczna akceptacja dostępu do sieci. kasow anie ©®Baa - sprzętowa procedura kompensa­ cji echa, stosowana w najnowszych technologiach cyfro­ wych (ISDN, GSM, DCS), umożliwiająca maks. wykorzysta­ nie pasma do jednoczesnych transmisji dwukierunkowych prowadzonych przez łącza jednotorow e (przewodowe, optyczne, radiowe). Zasada kasowania echa polega na ad­ aptacyjnym odejmowaniu sygnału echa od podstawowego sygnału w łączu za pomocą inteligentnego kompensatora, opartego na procesorze sygnałowym DSP, znajdującego się w urządzeniu odbiorczym. Układ kasowania sam rozpozna­ je właściwy kierunek transmisji, a przez odpowiednią kom­ pensację eliminuje z toru przesyłowego szkodliwe sygnały, między różnymi kierunkami transm isji - pochodzące nie tyl­ ko z niezrównoważenia rozgałęźnika, ale i zmiennych w cza­ sie parametrów linii oraz przeników.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka :K> > > K konkretnych zastosowań (aplikacji). Poszczególne kat. ka­ bli miedzianych obejmują: o kat. 1 - tradycyjna nieekranowana skrętka telefonicz­ na przeznaczona do przesyłania głosu (64 kb/s), w zasa­ dzie nie przystosowana do transmisji danych; o kat. 2 - nieekranowana skrętka, szybkość transmisji do 1 MHz. Kabel ma zwykle 2 pary skręconych przewodów; o kat. 3 - skrętka o szybkości transmisji do 10 MHz, stosowana w sieciach Ethernet lOBase-T (10 M b/s). Kabel zawiera zwykle 4 pary skręconych przewodów; o kat. 4 (klasa C) - skrętka działająca z szybkością do 16 MHz (Token Ring). Kabel jest zbudowany z 4 par przewodów; o kat. 5 (klasa D) - skrętka z dopasowaniem rezystancyjnym 100 iż , pozwalająca na transmisję danych z szybko­ ścią 100 MHz (pod warunkiem poprawnej instalacji kabla, zgodnie z wymaganiami okablowania strukturalnego) na odległość do 100 m. Przy zastosowaniu komponentów kat. 5 i długości ka­ bla do 160 m uzyskuje się połączenia klasy C (16 MHz), na odległość do 250 m są to połączenia klasy B (1 MHz), a w zasięgu do 3 km.uzyskuje się transmisje klasy A (100 kHz). Kable k a t 5 są stale ulepszane (materiały, złącza, sposób wykonania, nowe metody dostępu), dzięki czemu je st już osiągana przepływność 1 G b/s na odległość do 100 m (Gigabit Ethernet). Potwierdzone (1998 r.) przez ISO/IEC w międzynarodowej normie okablowania strukturalnego ISO 11801 nowe kategorie obejmują dwie następujące kla­ sy kabli miedzianych i osprzętu przyłączeniowego: E (k a t 6) umożliwiająca transmisję z częstotliwością w zakresie do 2 5 0 MHz oraz F (k a t 7) z transmisją do szybkości 600 MHz.

KeoTsofi1©® - system aplikacyjny zapewniający bezpie­ czeństwo i ochronę Informacji w specjalizowanych sieciach telekomunikacyjnych (rządowe, militarne, bankowe). Opra­ cowany w ramach projektu Atena (1988 r.) i systematycznie rozwijany (5 wersja), realizuje bezpieczeństwo sieci w trzech aspektach przez: o weryfikację tożsamości komunikujących się stron; o zapewnienie integralności przesyłanych danych oraz o zwiększanie poufności komunikacji. System działa w rozproszonym środowisku sieciowym i zwykle jest częścią składową wielu uznanych systemów operacyjnych.

Kermit - jeden z wielu asynchronicznych protokołów transmisyjnych, stosowany przez publiczne sieci PSTN do wy­ miany plików między komputerami klasy PC i dużymi kompu­ terami. Przesyła półdupleksowo pakiety o zmiennej długości (maks. do 96 znaków), wymagające każdorazowego potwier­ dzenia. W razie wykrycia błędu, na podstawie sumy kontrol­ nej, automatycznie dokonuje retransmisji danych.

k la s te r - najmniejsza jednostka powierzchni dysku twar­ dego komputera lub pamięci systemu komputerowego, przydzielana przez system operacyjny DOS do pliku. Składa się z jednego lub więcej przylegających sektorów dysko­ wych, których liczba zależy od typu konkretnej jednostki dyskowej.

M a ste r serw erów - wieloprocesorowa jednostka

Essi'tŁeg©iri© k a b ii miedlziamyeOi - ujęte w amery­

Esątt ate©pfŁa©JB - w technice światłowodowej miara

przetwarzania cyfrowego składająca się z kilku powiązanych ze sobą logicznie i fizycznie jednostek serwerowych (wę­ złów, komputerów, serwerów), z możliwością przetwarzania wieloprocesorowego przez odrębne łącze międzykomputerowe. Każdy z serwerów, pełniący rolę oddzielnego węzła obliczeniowego, dysponuje niezależną kopią systemu ope­ racyjnego oraz zbiorem aplikacji do równoczesnego prowa­ dzenia wielu zadań (np. bazy danych RAID). Klaster jako ca­ łość tworzy wirtualny komputer, realizujący powierzone mu zadanie zgodnie z własnym specyficznym algorytmem pra­ cy. Rywalizują dwa rozwiązania: niewielkie klastry platformy Intela oraz duże klastry działające na systemach HP i Compaq. Rozwiązanie klastrowe zezwala na wzrost dostępności do usług i skuteczne zabezpieczenie przed awarią systemu.

kańskich specyfikacjach EIA/TIA 568A rodzaje kabli mie­ dzianych są sklasyfikowane w kategoriach, a ich przydat­ ność do prowadzenia transm isji określa się w MHz z uwzględnieniem komponentów współpracujących z ka­ blem. Wg norm europejskich klasyfikacja kabli miedzianych je st ujęta w nieco odmienny sposób - w klasach okablowa­ nia miedzianego, określających zdolność okablowania do

kątowa określająca łatwość sprzężenia źródła promienio­ wania laserowego z włóknem optycznym. Określa maks. kąt (bryłowy) w stożku akceptacji tworzonym przy wejściu pro­ mienia do włókna światłowodowego - przy którym promień świetlny wejdzie do rdzenia, a następnie ulegnie całkowite­ mu wewnętrznemu odbiciu na granicy rdzenia i płaszcza (prawo Snella).

Eslasy oka b lo w a n ia m iedzianego - europej­ skie (EN 50171) i międzynarodowe (ICO 11801) normy do­ tyczące wymagań na okablowanie strukturalne, za pomocą którego można realizować odpowiednie usługi (aplikacje) zdefiniowane w klasach od A do F, czyli do maks. częstotli­ wości przekazu 600 MHz. Z klasami europejskich aplikacji

Esa<łeg©rS© Mstag ATM - inaczej klasy ruchowe od­ noszące się do jakości połączeń w sieci ATM, czyli wirtual­ nych kanałów (VC) oraz ścieżek (VP). W jednej ścieżce ka­ nały wirtualne mogą dzielić asymetrycznie wspólne para­ metry jakościowe - takie ja k CLR - przez przyporządkowanie tym połączeniom odpowiedniej kategorii usług, oddziałując w ten sposób na przesyłanie strumienia komórek przez sieć. Wyróżnia się 5 klas ruchowych dostarczających różnorodne usługi w sieci ATM: ABR, CBR, GFR, UBR i VBR.

iii

K »>K

y leksykon teleinformatyka

ty leksykon teleinformatyka K > > > K 1

okablowania związane są kategorie okablowania miedzia­ nego (podane w normach amerykańskich), definiujące pa­ rametry techniczne medium transportowego dla różnych za­ kresów częstotliwości (bez aplikacji). Zestaw siedmiu uzgo­ dnionych klas aplikacji obejmuje: o A - realizacja usług telefonicznych z pasmem często­ tliwości do 100 kHz; o B - okablowanie dla aplikacji głosowych i usług ter­ minalowych z pasmem częstotliwości do 1 MHz; • C (kat. 3) - typowe techniki sieci lokalnych LAN wyko­ rzystujące pasmo częstotliwości do 16 MHz; o D (kat. 5) - dla szybkich sieci lokalnych, obejmuje aplikacje wykorzystujące pasmo częstotliwości do 100 MHz. W rozszerzonej klasie D (kat. 5e, 1998 r.) - przy zacho­ waniu pasma częstotliwości 100 MHz - zaostrzono wyma­ gania na niektóre z parametrów i zdefiniowano nowe (PSNDCT, PSACR, ELFDCT, PS ELFEXT); ® E (kat. 6) - najnowsze (1999 r.) rozszerzenie ISO/IEC 11801/TIA i obejmuje okablowanie, którego parametry są określone do częstotliwości 250 MHz (dla aplikacji wyma­ gających 20 0 M b/s). Ustabilizowanie standardu nastąpiło w 2 0 0 0 r., łącznie z implementacją gigabitowego Ethernetu (4 x 2 5 0 MHz = 1 GHz) i transmisji ATM 622 M b/s. o F (kat. 7) - możliwa jest realizacja aplikacji wykorzy­ stujących pasmo do 600 MHz. Różni się ona od poprzednich klas stosowaniem kabli typu STP (każda para w ekranie plus ekran obejmujący 4 pary) łączonych ekranowanymi złącza­ mi. Ta klasa okablowania będzie możliwa do zastosowania w realizacji systemów transmisji danych z szybkościami znacznie przekraczającymi 1 Gb/s. EsBSemlł- pojęciowy wyróżnik oprogramowania znajdujące­ go się po stronie użytkownika sieci teleinformatycznej i ko­ munikującego się w jego imieniu z siecią. Zwykle kojarzony z układem przetwarzania danych klient/serwer.

k lie n i/s s w e r - model przetwarzania danych stano­ wiący rozszerzenie idei program owania modularnego, którego podstawową cechąjest wyodrębnianie fragmentów oprogramowania - zwanych modułami. Taki model współ­ działania stwarza możliwość łatwiejszego projektowania i wprowadzania modyfikacji w oprogramowaniu. Zdalne przetwarzanie klient/serw er jest kolejnym krokiem w pro­ gramowaniu zakładającym, że moduły takie nie muszą być wykonywane w tej samej pam ięci. W architekturze klient/serw er m oduł wywołujący (zlecający usługę) jest klientem, a m oduł wywoływany (czyli zapewniający realiza­ cję usługi) staje się serwerem. Logiczną konsekwencją ta ­ kiego rozszerzenia jest „posadowienie” klientów i serwerów

112

na odpowiednich dla nich platformach sprzętowych - po różnych stronach łączącej ich sieci.

jący wyłącznie cyfry oraz 5-elementowy Code 39 kodujący cyfry, litery i inne uzgodnione znaki.

k l u c z s z y f r o w y - niejawny blok ciągu bitów, zwykle o ustalonej długości 5 6-112 bitów (standard szyfrowania symetrycznego DES) lub zmiennej długości 1 2 8 -2 0 48 bi­ tów (zwykle 664 bity) wg algorytmu RSA - stosowany w kryp­ tografii do szyfrowania danych. Rozróżnia się dwie zasadni­ cze metody szyfrowania związane z typem klucza szyfrowe­ go: z kluczem utajonym (private) oraz z jawnym kluczem pu­ blicznym (public ) i prywatnym. Metoda z kluczem utajonym, zwana również szyfrem symetrycznym, polega na szyfrowa­ niu informacji za pomocą identycznego klucza, którym dys­ ponują wyłącznie nadawca i odbiorca. Druga metoda, z klu­ czem publicznym, je st nazywana szyfrem asymetrycznym z dwoma kluczami. Każdy użytkownik tego systemu posiada prywatny (tajny) klucz do rozszyfrowywania przesyłek oraz ograniczony dostęp do jawnego klucza publicznego odbior­ cy, niezbędnego przy kodowaniu informacji przed transmisją do sieci. Nadawca szyfruje wiadomość wcześniej otrzyma­ nym kluczem publicznym odbiorcy, a odbiorca komunikatu deszyfruje odebraną i zakodowaną wiadomość za pomocą własnego (tajnego) klucza prywatnego.

to c fl i r ó d l t o w y - wersja oryginalnego programu zapisa­ na przez programistę w określonym języku programowania, przed jego translacją, kom pilacją lub interpretacją, czyli w formie nieakceptowalnej bezpośrednio przez urządzenie komputerowe, serwer lub komputer.

kod d o s tę p n o - zdefiniowany i uzgodniony między part­ nerami usługi komunikacyjnej ciąg znaków alfanumerycz­ nych (kodów cyfr, liter i znaków ASCII) spełniający najprost­ szą funkcję „klucza" - umożliwiający dostęp klienta do sy­ stemu cyfrowego (telefonicznego, komputerowego, identy­ fikacyjnego, in.). to s t] fD a g o w y - zestaw znaków umownych stosowanych do optycznego przekazywania informacji za pomocą flag zgodnych z kodem sygnałowym. Zestaw flag oznaczających litery, cyfry oraz znaki umowne, różniących się kolorami, wzorem lub kształtem, je st stosowany do tej pory do sygna­ lizacji między statkami. Zastosowany po raz pierwszy przez marynarkę brytyjską (1779 r.) funkcjonuje nadal jako oko­ licznościowy morski międzynarodowy kod sygnałowy.

t o d ie lk (koder-dekoder) - urządzenie telekomunikacyjne do dwukierunkowego przekształcania sygnałów analogo­ wych na cyfrowe (elektryczne, optyczne lub radiowe) między środowiskami o różnych sposobach kodowania informacji. Kodek głosowy oznacza najczęściej konwersję naturalnego głosu do postaci cyfrowej PCM 64 (standard G.711) o prze­ pływności 64 kb/s. Bardziej nowoczesne sposoby umożli­ wiają kodowanie głosu do przepływności 4 0 /3 2 /2 4 /1 6 kb /s (ADPCM, EADPCM) oraz mniejszych: 1 6 /1 2 ,8 /9 ,8 kb /s (LD-CELP), 13 kb/s (GSM), 8 k b /s (CS-ACELP), 6,4 kb /s (G.723), 5,6 kb /s (GSM, UMTS), 5,3 k b /s (G.723.1), a nawet do 2,4 kb/s. Kodek sygnałów wizyjnych (dekoder) umożliwia odtwarzanie obrazów ruchomych z cyfrowych, skompresowanych plików multimedialnych. Największym zainteresowaniem cieszą się jednoukładowe dekodery wi­ zyjne (Toshiba) standardu MPEG-4 - stosowane w urządze­ niach przenośnych (telefony komórkowe, notatniki PDA) odtwarzające obraz z częstotliwością 15 klatek/s przy roz­ dzielczości QCIF (1 76x144 punkty). Do przekazu obrazu używa się kanałów o przepływności 3 8 4 kb/s.

tocJowamS© C A P

CAP

todtowarmii©

DR/il

to s io w a m i© g t o s u -> k o m p re s ja g ło s u

tojflowam © mmiffmairea -> k o m p re s ja H u ffm a n a

E«©(tl©wamSe Esamatowe - metoda przekształcania t o d k r e s k o w y - sposób optycznego kodowania zna­ ków ASCII za pomocą obrazu równoległych linii o różnej sze­ rokości i odstępach. Kod je st drukowany lub naklejany na produktach handlowych, w celu szybkiej identyfikacji da­ nych spedycyjnych przez czytniki optyczne (skanery). Wśród wielu standardów kodów kreskowych (Industrial 2 z 5, Inter­ leaved 2 z 5, Matrix 3 z 5, Codabar, Kod 93, Kod 11, Kod 128, Code 39, EAN-8, EAN-13, UPC-E, UPC-A, Postnet) po­ wszechnie stosowanymi są: 7-elementowy EAN reprezentu­

danych przewidzianych do transmisji przez jakiekolwiek łą­ cze telekomunikacyjne do innej postaci, bardziej przystoso­ wanej do fizycznych właściwości używanego kanału. Jest w pewnym sensie przeciwstawną operacją w stosunku do kodowania źródłowego, gdyż w jego procesie w nadajniku kanałowym jest dodawana pewna redundancja informacji, w celu zapewnienia bezbłędnej pracy odbiornika po drugiej stronie kanału - mimo zachodzących zniekształceń sygnału w torze podczas transmisji.

Ean>til©wamSe Ceratowe TCM!

TCM

E asjcta w a rm e L e im p e ll-Z iiw - jedna z bardziej efektyw­ nych procedur kodowania sygnałów binarnych, stosowana do bezstratnej kompresji danych w standardzie V.42bis. Polega na automatycznym przyporządkowaniu często wy­ stępującym symbolom w konkretnym zbiorze przesyłanych danych, odpowiednio krótszych kodów binarnych - podob­ nie ja k w kodowaniu Huffmana - dzięki czemu średnia dłu­ gość kombinacji kodowej ulega skróceniu. Schemat kodo­ wania jest adaptacyjny (inaczej niż w kod. Huffmana), albo­ wiem w trakcie procesu kodowania i kompresji algorytm Lempei-Ziv uczy się charakterystyki probabilistycznej źródła, czyli częstości występowania różnorodnych symboli pierwotnych. E s e d to w a rm e m raowy w ©SRI3 - jeden z bardziej sku­ tecznych sposobów kodowania sygnałów mowy do postaci cyfrowej, stosowany w kanałach radiowych sieci komórko­ wej GSM. Kodowanie głosu ma na celu ograniczenie przesy­ łanych sygnałów do pasma nie przekraczającego 25 kHz (zamiast przepływności 64 k b /s w tradycyjnym kodowaniu PCM). W GSM są używane dwa rodzaje koderów mowy: standardowy z kodowaniem pełnokanałowym (koder RTELTP o przepływności 13,0 k b /s - pełna przepływność kana­ łowa 2 2,8 kb /s) oraz kodowanie o przepływności połówko­ wej, czyli poniżej 6,5 k b /s (np. koder VSELP - przepływność 5,6 k b /s). Kodowanie połówkowe daje dwukrotnie większą liczbę kanałów rozmownych w jednym kanale radiowym, co umożliwia zwiększenie liczby połączeń przypadających na jedną stację bazową BTS systemu komórkowego GSM. Ulepszony schem at pełnokanałowego kodowania głosu EFR, stosowany coraz częściej w telefonach komórkowych, zapewnia jakość głosu zbliżoną do poziomu uzyskiwanego w sieciach przewodowych (przepływność 12,2 kb/s). to d t o w a m i© p r e d l y t e y j e e L P © (L in ear Pre­ dictive Coding) - jeden z najbardziej popularnych i sku­ tecznych sposobów kodowania głosu z przewidywaniem (predykcją) liniowym dla sygnałów mowy telefonii bezprze­ wodowej. W odróżnieniu od wielu tradycyjnych schematów kodowania bezwzględnych wartości próbek głosowych (PCM) lub ich różnic (DPCM, ADPCM), kodowanie LPC pole­ ga na syntezie specyficznych parametrów głosu w kodeku urządzenia nadawczego, a następnie przesłaniu jedynie tych parametrów (a nie próbek głosowych) do odległego odbiornika i syntezie na ich podstawie sztucznego dźwięku lub głosu w dekoderze terminalu odbiorczego. W efekcie otrzymuje się strumień binarny o szybkości kanałowej

113

K >>K

leksykon teleinformatyka

2 ,4 -4 ,8 kb/s, zamiast klasycznej przepływności 6 4 kb/s. Nowszymi odmianami tego sposobu są: kodowanie CELP i VSELP - stosowane w aparatach komórkowych GSM.

Esodtowarnn© źródłowe - kodowanie oryginalnych in­ formacji źródłowych (generowanych bezpośrednio przez źródło informacji) w celu usunięcia nadmiaru informacji (zbędnych do przesyłania) i uzyskania ja k największej szyb­ kości ich transmisji przez kanał. Nadmiar informacji źródło­ wej usuwa się przez skrócenie, czyli odpowiednią kompresję danych, przy czym istnieje wiele algorytmów kompresji, mniej lub bardziej odpowiednich dla konkretnego rodzaju wytwarzanych danych - przeznaczonych do przesłania. Ma­ ksymalizacja szybkości transmisji informacji (kodowanie źródłowe) nie jest równoważna z maks. szybkością transm i­ sji danych przez kanał, gdyż aby uzyskać większą niezawod­ ność przekazu - przez łącza o niskiej jakości - stosuje się re­ dundancję informacji w urządzeniu nadawczym (kodowanie kanałowe), zmniejszającą użytkową szybkość transmisji da­ nych przez kanał. Ei®<% korekcyjjme - kody nadmiarowe używane bez sprzężenia zwrotnego w trakcie przekazu, umożliwiające wy­ krywanie oraz poprawianie błędów powstałych podczas transmisji. Stosowanie kodów korekcyjnych zwiększa wier­ ność transmisji, wprowadza nadmiar informacyjny (redun­ dancję) oraz na ogół zmniejsza efektywną szybkość transmi­ sji. Do najbardziej znanych należą kody BCH i kody splotowe.

kody limi®we - specjalna grupa kodów, umożliwiająca adaptację sygnałów cyfrowych do innej postaci, bardziej nadającej się do transportu informacji przez szeregowe łą ­ cza cyfrowe i uwzględniającej fizyczne aspekty transmisji. Cyfrowe kody liniowe

Przy małych szybkościach transmisji (np. do 2400 b /s) konwersja zwykle nie je st potrzebna, a transmitowane sy­ gnały w łączu fizycznym mogą odpowiadać oryginalnym ko­ dom przesyłanej informacji. Dla wyższych i bardzo wysokich szybkości transmisji niezbędna je s t konwersja sygnałów do postaci i poziomów wymaganych przez konkretne medium transm isyjne (skrętka, koncentryk, światłowód, radio), z uwzględnieniem bardziej efektywnego wykorzystania do­ stępnego pasma transmisji. Wśród wielu istniejących linio­ wych kodów transmisyjnych wyróżnia się: AMI (styk SISDN), 4 B /5 B i pochodne, HDB-3, Manchester (z jego mo­ dyfikacjami) oraz NRZ, NRZ1, 2B1Q i in.

Ik©<% tra nsm isyjn e -> kody liniowe komendy AT (A ttention ) - standardowy zestaw pole­ ceń wysyłanych przez komputer i interpretowanych przez modem, zastosowany po raz pierwszy przez firmę Hayes Microcomputer Products do sterowania modemem: ustawia­ nie parametrów, wybieranie numeru, inicjowanie połączeń, uruchamianie diagnostyki, in. Obecnie stanowi podstawę funkcjonowania wszystkich produkowanych modem ów analogowych, zapewniając w ten sposób ich wzajemną zgodność (kom patybilność). Polecenia te, znane jako komendy Hayes AT, stały się de facto przemysłowym stan­ dardem modemowym, definiującym również zasady odpo­ wiedzi na te rozkazy, tak aby modem mógł przyjmować, potwierdzać i przesyłać zwrotnie własne informacje o zaa­ wansowaniu w realizacji wymaganych od niego funkcji.

leksykon teleinformatyka K » > K

nocześnie być odporne na określone działanie zewnętrz­ nych elektromagnetycznych pól zaburzających lub celo­ wych sygnałów zakłócających.

nia wysokiego poziomu (Algol, Fortran, Pascal, C, in.) na program z kodami języka maszynowego - akceptowanymi przez procesor CPU (Central Processor Unit). Kompilator tłumaczy najpierw cały program na język maszynowy sprawdzając formalnie gramatykę oraz składnię i emitując w trakcie kompilacji odpowiednie komunikaty niezgodności oraz ostrzeżenia. Dopiero po pozytywnym zakończeniu całe­ go procesu program może być dalej wykonywany. Całkowi­ cie odmienny sposób realizacji programu ma interpreter, który tłumaczy i wykonuje program sekwencyjnie po jednej linii kodowej.

komponenty-» technika komponentowa kompresja [bezstratni® nych

Kodek

K a n a ł t e l e k o m u n i k a c y jn y

mimiiiimmmii G ło s s k o m p r y m o w a n y p rz e p ły w n o ś ć 5 ,3 - 4 0 k b /s

Protokoły kom presji głosu i dźwięku S ta n d a rd

W ym agan e pasm o

G .71 1 P C M (g ło s ) G .7 2 6 A D P C M (g ło s ) G .7 2 8 L D -C E L P G .7 2 9 ( G .7 2 9 A ) C S -A C E L P G .7 2 3 .1 C E L P G .7 2 3 .1 A C E L P P C M (P u ls e C o d e M o d u la tio n ) A D P C M ( A d a p tiv e D iffe re n tia l P u ls e C o d e M o d u la tio n ) C E L P C o d e - E x c ite d L in e a r P r e d ic tio n ) A C E L P ( A d a p tiv e C E L P )

6 4 k b /s 1 6, 2 4 , 3 2 , 4 0 k b /s 1 6 k b /s 8 k b /s 6 ,3 k b /s 5 ,3 k b /s

L D -C E L P ( L o w D e la y C E L P ) C S -A C E L P ( C o n ju g a te S tru c tu re ACELP)

M P M L Q ( M u lt i P u ls e M a x im u m L ik e lih o o d Q u a n tiz a tio n )

kompresja da­

©OeEriŁrarmiiagmetyszma

ER/il® (Electromagnetic Com patibility) - zdolność urządzeń lub systemów do realizacji swoich podstawowych funkcji w środowisku elektromagnetycznym bez jego degra­ dacji poniżej dopuszczalnych, ściśle określonych norm. Oznacza to również, że urządzenia i systemy same nie po­ winny wytwarzać takich zakłóceń w nadmiernej ilości, a je d ­

Eiomipiresja gtosao - metoda konwersji głosu do po­ staci cyfrowej (kodowanie), mająca na celu zawężenie ka­ nałowego pasma transmisji, wymaganego do przesyłania sygnałów mowy przez medium transmisyjne. Najstarszą techniką konwersji głosu do postaci cyfrowej jest PCM 64

Esfliinraipamcl]©!? - urządzenie akustyczne zwiększające dy­ namikę głosu lub dźwięku za pomocą kompresora i ekspandera, również urządzenie telekomunikacyjne poprawiające jakość przesyłanego głosu przez linię transmisyjną o małej przepływności. Działanie kompandera telekomunikacyjne­ go polega na liniowej kompresji głosu (kompresja z kodo­ waniem) przed jego wysłaniem w to r komunikacyjny, a na­ stępnie jego dekompresji (z ekspansją) po stronie odbior­ czej. W najnowszych kompanderach stosuje się kompresję nieliniową, bardziej zwiększającą gęstość próbkowania sy­ gnałów o mniejszej amplitudzie.

Kompresja głosu

kompilator - program tłumaczący język programowa­

EfflMimpiresjia dlairajfcDi - bezstratna redukcja objętości zbioru danych w taki sposób, by właściwa treść informacji nie uległa żadnej zmianie po jej dekompresji. Bezstratne działanie algorytmów kompresji polega na wyszukiwaniu i eliminowaniu z komprymowanego zbioru powtórzeń da­ nych cyfrowych bądź ich zastępowanie w procesie konwer­ sji symbolami lub kodami reprezentującymi tę samą infor­ mację w sposób skrócony. Do najczęściej spotykanych spo­ sobów kompresji bezstratnej zalicza się: o redukcję liczby spacji; o redukcję ciągu powtarzających się znaków jednym kodem z liczbą powtórzeń; o kodowanie słowem kluczowym wg tablicy zawierają­ cej najczęściej powtarzające się sekwencje danych (nieko­ niecznie znaków); o kodowanie wg metody Huffmana oraz o adaptacyjne kodowanie Lempel-Ziv. Programowe algorytmy bezstratnej kompresji danych wprowadzają opóźnienia, utrudniające prowadzenie trans­ misji w czasie rzeczywistym i wymagają odpowiednio wydaj­ nych systemów przetwarzania informacji.

Es®Dtapa(Łs/[b)SlDii®ść

114

u s tro w a n y

kb /s (G.711), kolejne wersje umożliwiają kompresję głosu do strumienia o przepływności kanałowej odpowiednio niż­ szej: 32 k b /s (G .726, G .727), 16 k b /s (G .728), 8 kb /s (G.729 - wiele wersji) i 6,3 kb /s (G.723.1), a obecnie 5,3 k b /s (również G .723.1). Jakość głosu odtwarzanego po dekompresji sygnałów cyfrowych określa się subiektywnie za pomocą wskaźnika MOS. Prace nad uzyskaniem zado­ walającej jakości odtwarzanego głosu przy bardzo niskich przepływnościach kanałowych 2,4 k b /s są nadal prowa­ dzone (zob. tab. str. 115).

Bs®mmpr©sjai Huffmana - statystyczna metoda bez­ stratnej kompresji danych opracowana przez Huffmana, po­ legająca na założeniu, że częstość występowania poszcze­ gólnych znaków w zbiorze danych nie jest jednakowa i nie­ które znaki pojawiają się częściej niż inne. Im częściej kon­ kretny znak pojawia się w zbiorze, tym przypisuje się mu mniejszą liczbę bitów do jego zakodowania - skracając w ten sposób łączną liczbę bitów potrzebnych do rejestracji lub transmisji danych źródłowych przez sieć. Zasadniczą wadą tego sposobu jest wymagana znajomość rozkładu prawdopodobieństwa występowania symboli jeszcze przed Ich transmisją. Mankament ten eliminuje kompresja z ko­ dowaniem adaptacyjnym typu Lempel-Ziv. kompresja ©torazoo - jeden z kilku sposobów zmniej­ szenia redundancji informacji obrazowej, za pomocą strat­ nej kompresji treści. Wśród wielu funkcjonujących standar­ dów kompresji obrazu najczęściej spotykanymi są:

11S

.

K > > jg B Ilustrowany leksykon teleinformatyka Kompresja głosu Organizacja Standard ITU-T

Kodek

G.711 PCM G.726 G.727 ADPCM

Nagłówek Opóźnienie łe Szybkość kodo­ Ramka algorytmu (ms) wania (kb/s) głosowa (ms) (ms)

Ocena MOS

64

0

doskonała

16

50

zła

44,3

24

25

niska

69,3

32

7

dobra

87,3

0,125

0

0,125

40

G.728

LD-CELP

12,8

G.729 (A) G.723.1

CS-ACELP

GSIVI-FR GSM-HR GSM-EFR

94,3

dobra

92,3

zadowalająca

74,3

7

dobra

87,3

10

dobra

84,3

19

zadowalająca

75,3

15

zadowalająca

79,3

tomraptuiteir sieciowy MC (Network Computer) -

20

zadowalająca

74,3

powszechnie używana uproszczona i najtańsza wersja komputera osobistego - nazywana „odchudzonym klien­ tem ” - zawierająca jedynie niezbędne oprogramowanie po­ zwalające na uzyskanie połączenia z siecią. NC ma zainsta­ lowaną przeglądarkę WWW, która umożliwia wykonywanie apletów przesyłanych z sieci (np. aplety ActiveX lub Java). Inne zadania (usługi) są wykonywane zazwyczaj przez trady­ cyjny system „opasłego klienta” , instalowany na odległych serwerach sieciowych. Pod ogólną nazwą komputer siecio­ wy (NC) kryją się różne rodzaje stacji terminalowych: o kom puter z oprogramowaniem instalowanym po stronie klienta (clien t oriented) - stanowiący stację po­ zbawioną dysku twardego i dysponujący jedynie zubożoną wersją jednego z popularnych sieciowych systemów ope­ racyjnych; • komputer sieciowy wykorzystujący oprogramowanie instalowane po stronie serwera (server oriented) - stanowi inteligentny terminal (bez dysku twardego) działający na aplikacjach wykonywanych przez serwer; o komputer klasy NetPC - będący specyficznym rodza­ jem komputera PC (z twardym dyskiem lub bez) platformy Windows, nie magazynującym lokalnie danych, polegając całkowicie na serwerze odległym.

8

10

5

15

ACELP

5,3

30

7,5

37,5

MP-MLQ

6,3

RPE-LTP

13,0

VSELP

5,6

23

zadowalająca

71,3

ACELP

12,2

5

dobra

89,3

kompresja pilików - sposób zmniejszenia wielkości multimedialnych plików cyfrowych (głos, tekst, grafika, ruchome sekwencje obrazowe) dla efektywnego wykorzy­ stania przestrzeni pamięciowej w serwerach dyskowych i ar­ ch iwizatorach. Dopuszcza się kompresję z częściową utratą informacji pierwotnej (kompresja stratna) lub bez straty in­ formacji źródłowej (kompresja bezstratna), która zachodzi w przypadku stosowania programów i plików archiwizują­

0

20

[¡MDinnrpaiiieij1- matematyczna maszyna licząca, zawierają­ ca układy wejścia dla danych i wyjścia dla wyników obliczeń oraz wyposażona w zestaw wymiennych programów, umoż­ liw iających m odyfikowanie algorytm ów postępowania. Pierwowzór komputera (maszyna analityczna) skonstruował Charles Babbage w połowie XIX w .; komputer elektryczny do kryptoanalizy zbudowali Brytyjczycy (1943 r.); pierwsza cał­ kowicie elektroniczna maszyna cyfrowa ENIAC pojawiła się w 1946 r. (1 8tys. elektronicznych lamp próżniowych, ciężar 30 ton). Prototyp komputera osobistego powstał w 1974 r. (MUS, Altair 880 0, 2 56 bajtów pamięci).

2 0,625

20

Beksykon teleinformatyka K > > > K

20

0

o Px64 - wcześniejsza wersja kompresji wg specyfika­ cji H.320, przeznaczona głównie do obsługi wideokonferencji. Określa stopień kompresji jako wielokrotność przepływ­ ności 64 kb/s, z uwzględnieniem zgodności ze standardami TV stosowanymi w różnych krajach. Zalecenie H.320 defi­ niuje dodatkowo: formatowanie ramek, kompresję głosu i dźwięku o jakości Hi-Fi z szybkością do 16 kb /s, techniki szyfrowania i procedury sesji wielopunktowych MCU; • JPEG - kompresja obrazów nieruchomych, rozszerzo­ na później o ruchome sekwencje wideo. Pozwala na kom­ presję poszczególnych ramek w zakresie 20:1 (także 30:1) oraz redukcję ich rozmiarów i szybkości przesyłania. Jest wolniejsza od kompresji typu MPEG i nie nadaje się dla przekazów telewizyjnych. Dzięki rejestracji w całości wszyst­ kich obrazów pośrednich (a nie wyłącznie ich zmian) tech­ nika ta nadaje się do późniejszego swobodnego redagowa­ nia poszczególnych ramek obrazowych; o MPEG - kilka standardów kompresji: obrazów wideo (MPEG-1) z kodowaniem strumieni do 1,5 M b/s, przekazów telewizyjnych kodowanych (MPEG-2), aplikacji o podwyż­ szonej jakości HDTV (MPEG-3), a także do obsługi wideokonferencji (MPEG-4) określających kodowanie dla stru­ mieni multimedialnych w zakresie od 10 k b /s do 2 M b/s.

116

głosu (%)

0,625

16

ETSI

Jakość

j

cych dane. Popularne algorytmy bezstratnej kompresji da­ nych, takie jak: PKZIP, RLE, LZW czy kodowanie Huffmana i pochodne, zezwalają na uzyskiwanie kompresji bezstrat­ nej dla niektórych zbiorów nawet pow. 80%. k o m p ir e s j a p r z e k a z ó w - sposób na zwiększenie efektywności przekazów w sieci telekomunikacyjnej przez eliminowanie (bezstratne dla danych oraz stratne dla głosu, dźwięku i obrazu) informacji nadmiarowych - znajdujących się w cyfrowym sygnale pierwotnym przeznaczonym do transmisji. Szybkość transm isji przez łącze komutowane (także dzierżawione) przy użyciu modemu można zwiększyć stosując jedną z wielu metod kompresji danych, wśród których poczesne miejsce zajmują protokoły kompresji i ko­ rekcji błędów MNP, zwykle realizowane przez warstwę sprzę­ tową modemów. Inne protokoły (Xmodem, Kermit) prowa­ dzą kompresję programowo, podobnie ja k urządzenia dzia­ łające w standardzie V.42 (korekcja błędów) czy V.42bis (kompresja danych), dzięki czemu uzyskuje się współczyn­ nik kompresji 3:1. k o m p r e s j a s t o a f a a - dowolna metoda kompresji danych usuwająca pewne informacje z transmitowanego zbioru, uznane przez mechanizm kompresji za zbędne, przy czym odrzucone oryginalne dane są nieodwracalnie straco­ ne. Metody kompresji stratnej są użyteczne w procesie zmniejszania objętości plików dźwiękowych i obrazowych, dla których taka dokładność nie je st ani konieczna, ani po­ trzebna, natom iast nie można jej stosować w przekazach danych, plikach programowych czy w stosunku do ważnych aplikacji (obrazy medyczne, mapy terenowe, in.).

t o m p M t e i r y przenośne - niewielkie, łatwe do prze­ noszenia komputery z zasilaniem akumulatorowym (bate­ ryjnym). Wyróżnia się 3 coraz bardziej zacierające się kate­ gorie komputerów przenośnych: • laptopy - małe, ale o dużej mocy obliczeniowej kom­ putery z różnymi systemami operacyjnymi (DOS, MS Win­ dows, O S /2) i wieloma aplikacjami; • notebooki - mniejsze od laptopów, z przeznaczeniem do zastosowań ogólnych, coraz częściej zastępujące stacjo­ narne stacje robocze w przewodowym lub bezprzewodowym trybie pracy lokalnej, o palmtopy - o wymiarach dłoni, z bardzo małym wy­

świetlaczem i niestandardową klawiaturą, projektowane do specjalnych zastosowań (terminarze, komunikatory, prze­ kaz poczty elektronicznej), często bez klawiatury, z wprowa­ dzaniem danych za pomocą rysika.

komunikacja bisynchroniczna -> B IS Y N C k o m u m S Ik a c ja f a k s o w a - sposób przesyłania obra­ zów graficznych łączem telefonicznym za pośrednictwem urządzenia faksującego, czyli telefaksu. Urządzenie fakso­ we skanuje obraz na papierze i przekształca go, dokonując kodowania i kompresji do postaci dogodnej dla transmisji przez analogową linię telefoniczną. Urządzenie kopiujące zawiera skaner, modem i drukarkę, umożliwiające zdalną i dwukierunkową wymianę kopii oryginalnych obrazów, do­ kumentów pisanych, rysunków odręcznych. Do konwersji informacji graficznej w komunikacji faksowej używa się pro­ tokołów faksowych, odmiennych w działaniu od protokołów transm isji prowadzonych za pośrednictwem modemów analogowych: V.17, V,21, V.27ter oraz V.29.

komunikacja synchroniczna -> B S C kom unikacja szerokopasm owa (broadband) - przekaz różnorodnych informacji multimedialnych przez kanał (łącze) o umownie określanej szybkości trans­ misji binarnej nie mniejszej niż 1,544 M b/s (Ameryka) lub 2 ,0 4 8 M b /s (Europa). W telekomunikacji polega na łącze­ niu w jeden trakt o przepływności T l/ E l (lub wyższych) wie­ lu fizycznych lub logicznych kanałów głosowych, najczęściej ze zwielokrotnieniem czasowym TDM, także częstotliwo­ ściowym WDM. Dolna granica (2 M b/s) je st wartością umowną, oddzielającą m.ln. wąskopasmowe sieci cyfrowe NISDN od usług oferowanych przez sieć szerokopasmową BISDN. Górna granica komunikacji szerokopasmowej nie jest określona: w pojedynczych aplikacjach sięga kilkudzie­ sięciu M b/s, w łączach długodystansowych przekracza kil­ ka Tb/s w pojedynczym włóknie światłowodowym.

komunikat - jednostka informacji w sieciach teleinfor­ matycznych, której źródłem bądź przeznaczeniem jest zwy­ kle warstwa aplikacyjna (warstwa 5) modelu ISO/OSI (zob. rys. str. 118).

komutacja - sposób automatycznego łączenia i roz­ dzielania strumieni informacyjnych, stosowany zazwyczaj w odniesieniu do central telefonicznych i systemów komu­ tacji. W szerszym pojęciu dotyczy również komutacji w sie­ ciach cyfrowych za pomocą przełączników pakietowych.

117

K »»K

leksykon teleinformatyka |

Interfejsy aplikacji umożliwiających przekaz wiadomości IBM SNADS

Internet SM TP

X .4 0 0

U słu g i p rze ka zu w ia d o m o ś c i

Szyna kom unikatów MAPI

V IM

MHS

(M icrosoft)

(Lo tus)

(N ovell)

MAP!

1

V IM

MHS

K o m u n ik a ty

P ro g ra m y a p lika cyjn e

jęty przez pełny czas trwania sesji - aż do jej zakończenia wyłącznie przez jedno połączenie czyli dwóch abonentów sieci. Komutacja łączy winna zapewnić stałą szerokość pa­ sma (4 kHz) na całej trasie przekazu, z opóźnieniem sygna­ łu ograniczonym do szybkości propagacji przez medium transmisyjne (w miedzi ok. 0,7 szybkości światła). W komu­ towaniu łączy integralną rolę spełnia pole komutacyjne centrali telefonicznej, umożliwiające bezblokową komuta­ cję kanałów głosowych - zwykle opierając się na pierście­ niowej topologii z podziałem czasu TDM. Systemy teleko­ munikacyjne z komutowaniem łączy są zastępowane syste­ mami z przełączaniem pakietów informacji.

Program apllka yjny

W systemach komutacyjnych integralną rolę pełni pole ko­ mutacyjne, umożliwiające bezblokową komutację strumie­ ni informacyjnych. k o m u t a c j a k a n a ł ó w - wyróżniony, chociaż niejed­ noznaczny sposób kom utacji łączy (wg ITU-T, Q.9) w którym transmisja informacji bądź pakietów danych prze­ biega jednokierunkowo. Trasa przekazu w sieci z komutacją kanałów jest tworzona sekwencyjnie przez kolejno przyłą­ czane jednokierunkowe kanały transmisyjne, natom iast sam przekaz informacji zawsze wymaga zachowania trzech faz realizacyjnych: o zestawienia połączenia, o transferu danych między użytkownikami końcowymi, o procedury rozłączenia kanału. Istotnymi cechami komutacji kanałów są: konieczność ustanowienia połączenia przed przesłaniem jakichkolwiek danych i zajętość kanału na całej trasie między użytkownika­ mi i przez cały czas trwania połączenia między dwoma abo­ nentami sieci. Najnowszą wersją komutacji kanałów przez sieć są przełączane lub trwałe połączenia wirtualne (łączące cechy komutacji kanałów z funkcją przełączania pakietów), coraz powszechniej stosowane w sieciach pakietowych. Ko­ mutacja kanałów stanowi podzbiór elementów transmisji z komutacją łączy - zapewniającej dwukierunkowy i jedno­ czesny przekaz informacji (dupleks) przez sieć. k o m u t a c j a ł ą c z y - charakterystyczny sposób łącze­ nia i rozdzielania dwukierunkowych kanałów rozmownych (niekiedy również dla danych) między abonentami sieci te ­ lekomunikacyjnej, tradycyjnie stosowany w odniesieniu do central telefonicznych z komutowaniem kanałów głosowych (linii telefonicznych, obwodów). W systemach z komutowa­ niem łączy cały dwukierunkowy trakt kom unikacyjnyjest za­

ii®

k o m u t a c j a p a k i e t ó w - technika transmisji równo­ ważna przełączaniu pakietów, maksymalizująca wykorzy­ stanie dostępnej infrastruktury transportowej. Istotna różni­ ca w przekazach z komutowaniem kanałów i przełączaniem pakietów polega na sposobie zajętości traktu komunikacyj­ nego między uczestniczącymi abonentami. W systemach z przełączaniem pakietów łącze komunikacyjne je st zajmo­ wane fragmentami (w czasie i przestrzeni), co pozwala na korzystanie z tego samego traktu przez wielu użytkowników systemu jednocześnie, a więc je st bardziej efektywne niż tradycyjne komutowanie łączy bądź kanałów. Wyróżnia się 2 tryby komutacji pakietowej: o połączeniowy (połączenia wirtualne), w którym wszy­ stkie pakiety są kierowane wzdłuż tej samej trasy w sieci, a więczzapewnieniem logicznej kolejności odbieranych pa­ kietów; o bezpołączeniowy (przekazy datagramowe), gdzie każdy ekspediowany pakiet je st traktowany odrębnie i mo­ gą one docierać do użytkownika w innej kolejności, niżzoZasada komutowania kanałów i przełączania pakietów a ) przełącza n ie ka na łó w (obw odów , linii, łączy) A bonent A A

b ) przełącza n ie p akietów

d r"' _____________

leksykon teleinformatyka K > > > K

stały nadane, integralną częścią systemów telekomunika­ cyjnych z przełączaniem pakietów są gigabitowe lub terabitowe przełączniki i terakomutatory oraz pakietowe serwery komunikacyjne.

X A

In fo rm a c ja

B

A , B - a b o ne n ci s ie ci ]

ruchu) oraz specyficznych warunków komunikacyjnych w rejonie. Zwykle zakłada się, że najwyżej 5 -1 0 proc. wszy­ stkich linii telefonicznych jest używanych równocześnie. W telefonii analogowej funkcję koncentratora spełniały krotnice.

komutacja wiadomości (message switching) technika trasowania wiadomości wykorzystująca zasadę „zapamiętaj i prześlij” , bez wstępnego ustalania toru komu­ nikacyjnego. Komutacja ta jest podobna do datagramowej komutacji pakietów, przy czym wiadomość jest traktowana jak jeden duży pakiet (bez segmentacji na mniejsze rozmia­ rem pakiety) i samodzielnie dalej trasowana przez sieć. Transmitowana wiadomość - zawierająca adresy nadawcy i odbiorcy - jest przekazywana od źródła do ujścia kolejno przez węzły pośrednie sieci. W każdym węźle pośredniczą­ cym jest odbierana cała informacja i dopiero wtedy dalej ekspediowana.

komutacja wielostrumieniowa - odmiana tra­ dycyjnej komutacji pakietów, w której łączy się cechy komu­ tacji kanałów z muitipleksowaniem: w jednej linii fizycznej łączącej użytkownika z siecią można realizować wiele odrębnych kanałów informacyjnych. Komutacja ta obejmu­ je dwa rozwiązania: o komutację ramek - w której dane są przesyłane w po­ rcjach zwanych ramkami, przez połączenia wirtualne typu PVC lub SVC. W tej technice dopuszcza się sprawdzanie ra­ mek w węzłach sieci, jednak w razie wystąpienia błędu wę­ zeł sam kasuje ramkę, bez powiadamiania o tym użytkowni­ ków końcowych: o komutację komórek - stanowiącą najszybszą odm ia­ nę komutacji pakietów. Dane są przesyłane w niewielkich, ustalonych porcjach (53 bajty) przez medium o wysokiej niezawodności. Transmisja komórek przez sieć dokonuje się zwykle w trybie połączeniowym, a obsługą problemów z pa­ kietam i zagubionym i, uszkodzonymi lub nadesłanym i w niewłaściwej kolejności zajmują się systemy użytkowni­ ków końcowych, a nie sieć transmisji danych.

w ę z * '; , s ie c i i

------

' ¿

iy

k o n c e n t r a t o r - w cyfrowej telefonii przewodowej urzą­ dzenie umożliwiające włączenie wielu linii telefonicznych w jeden cyfrowy tor komunikacyjny o podwyższonej prze­ pływności (2 0 4 8 kb /s); umożliwia przyłączenie większej liczby telefonów, niż wynikałoby to z możliwości ich obsłuże­ nia przez łącze centralowe, gdyż istnieje niewielkie prawdo­ podobieństwo (tablice Erlanga), że wszyscy użytkownicy będą chcieli jednocześnie realizować połączenia telefonicz­ ne. Liczbę niezbędnych linii zewnętrznych określa się z uwzględnieniem parametru GNR (godzina największego

to m c e m iłr a to B ’ k o m u n i k a c y j n y - urządzenie cy­ frowe zarządzające komunikacją z sieciami zewnętrznymi. Funkcję koncentratora spełniał dawniej procesor czołowy FEP, zajmujący się kompleksowo przetwarzaniem formatu danych systemu komputerowego na postać właściwą dla obsługiwanych łączy telekomunikacyjnych. Przy niewielkiej liczbie kanałów (portów, term inali, urządzeń zewnętrznych) funkcje koncentratora spełniają różnorodne multipleksery (z podziałem czasu TDM, statystyczne, odwrotne). Koncen­ trator działający w środowisku sieci LAN jest nazywany hubem (Ethernet), w sieciach Token Ring natom iast koncen­ tratorem jest węzeł MAU. Połączenia z sieciami o wysokich przepływnościach zapewniają wysokowydajne huby, tera­ komutatory i gigarutery. k o n c e n t r a t o r w y n i e s i o n y - odległy koncentrator lub multiplekser zlokalizowany w pobliżu grupy abonentów telefonicznych, stanowiący element systemu komutacyjne­ go tradycyjnej centrali telefonicznej. Zwykle je st połączony z centralą macierzystą łączem komunikacyjnym o podwyż­ szonej przepływności, takim ja k HDSL. k o n t e n e r w i r t u a l n y = WC (Virtual Container) - wydzielony, zestandaryzowany blok informacji przesyłany wewnątrz modułu transportowego STM telekomunikacyjnej sieci synchronicznej SDH. W podstawowym (najmniejszym) module transportowym STM-1 o przepływności 155 M b/s mieści się jeden wirtualny kontener oznaczony VC-4 lub trzy mniejsze kontenery VC-3. Duża różnorodność konte­ nerów wirtualnych VC wynika z różnic w krotnościach sygna­ łów, stosowanych w Europie (VC-4) i Ameryce (VC-3), cojest związane z wcześniej przyjętymi hierarchiami sygnałów w sieciach synchronicznych SDH. Wewnątrz kontenerów wir­ tualnych wyższego rzędu (VC-3, VC-4) mogą być zanurzone (opakowane) kontenery niższego rzędu (o mniejszej pojem­ ności, oznaczone VC-11, VC-12, VC-13, VC-3, VC-2 i in.) zawierające strumienie zarówno sygnałów hierarchii syn­ chronicznej SDH, jak też plezjochronicznej PDH. k o n w e r g e n c j a - w teleinformatyce określenie proce­ sów obejmujących kojarzenie zjawisk znajdujących się na pograniczu działów telekomunikacji, informatyki i multime­ diów. Należy do nich wiele procesów, takich jak: łączny prze-

11®

D >>D

n sfro w a iif

leksykon teleinformatyka

d u p lex in g

d u b lo w a n ie dysE ™

d u o b i t y (idibit) - inaczej diada, czyli grupa dwóch kolej­ nych źródłowych bitów informacyjnych (informacja pierwot­ na przed modulacją sygnału), stosowana w modulacji czterofazowej do modulowania sygnału nośnego. Podział strumienia na duobity duobity d an y c h (d iad y )

1

! 0 0 |1 0 .0 1 10 °

s

"

a

- 3 + 3 -1 + 3

ł3 T j C iąg ko d o w y

0 1 1 1 0 111

+3 +3

-1

E W E (Digital Video Broadcasting) —> te le w iz ja cy­ fro w a

+ 3 +1

....

....................................... .

'1

I

00 10 10

-1 + 1 - 3

+1

2B 1 Q

(w linii)

.....□

1 0 1 11

I

I

1—

, cz a s

-3

danpBeEss FPJC (Full Duplex) - jednoczesna transm i­ sja z pełną szybkością w obydwu kierunkach przez łącze ko­ munikacyjne. W sieciach cyfrowych potrzebne są najczę­ ściej dwie pary przewodów do utworzenia takiego połącze­ nia. Połączenia analogowe, stosujące klasyczne modemy, potrzebują tylko jednej pary przewodów, gdyż szerokość pa­ sma transmisji jest umownie podzielona na dwie (niekiedy nierówne) części - co pozwala na jednoczesny przepływ da­ nych w obydwu kierunkach. Formalnie istnieją trzy sposoby transmisji FDX: o dupleksowy FDD - gdzie każdy kierunek działa na odrębnej częstotliwości nośnej, o dupleksowy TDD - w którym istnieje jeden kanał no­ śnej z podziałem czasu na dwa kierunki oraz o dupleks z kasowaniem echa EC (Echo Cancelling) gdzie jeden dwukierunkowy kanał, doposażony po obydwu stronach łącza w odpowiednie moduły kasowania echa, sam rozróżnia kierunek transmisji wtórze komunikacyjnym. c ta p D e E s se r - wychodzące z użycia urządzenie telekom u­ nikacyjne stosowane do rozdziału strumienia danych o du­ żej przepływności na dwa inne strumienie - każdy o niższej szybkości transmisji. Po drugiej stronie łączy komunikacyj­ nych duplekser składa z powrotem otrzymane dane - w je ­ den szybki strumień informacji. Dupleksery stosuje się w sy­ tuacji, gdy w infrastrukturze sieci brak kanałów telekom uni­ kacyjnych o odpowiednio wysokiej przepływności.

d u p le x in g - jedna z dwóch technik ochrony informacji w pamięciach dyskowych przed awarią dysków. Dane prze­ kazywane z systemu komputerowego do pamięci zewnętrz­

©®

nych są kierowane równocześnie (dwa kanały dyskowe) przez dwa sterowniki do dwóch napędów dyskowych. Tech­ nika duplexing zapewnia wyższy poziom odporności na awarie niż lustrzana technika mirroring, gdyż zabezpiecza przed awarią zarówno sterownik, ja k i napęd dyskowy wraz z nośnikiem. Najwyższy poziom odporności na awarie za­ pewnia podwojenie serwerów (server duplexing), gdzie w razie awarii jednego z serwerów drugi w całości pizejmuje obsługę użytkownika.

© W ® (D igital Video Disc, D igital Versatile Disc) - technologia rejestracji dźwięku i obrazu na kom pakto­ wych płytach optycznych CD-DVD, także oznaczenie krąż­ ków wykonanych w tej technologii (o tych samych wymia­ rach ja k CD). W podstawowej wersji, stosując kompresję M PEG-l, można uzyskać na płycie DVD nagranie dźwięko­ we trwające 74 min z towarzyszącym mu dwukanałowym torem dźwiękowym. Zastosowanie kompresji obrazowej MPEG-2 (4,7 GB danych w najprostszej wersji) pozwala na projekcję z płyty DVD jednego pełnometrażowego filmu (1 3 3 min) z trzema ścieżkami dźwiękowymi i napisami w czterech wersjach językowych. Zależnie od sposobu wy­ konania wyróżnia się kilka typów płyt CD-DVD o różnej po­ jem ności: jednostronne jednowarstwowe DVD5 (4,7 GB), jednostronne dwuwarstwowe DVD9 (8,5 GB), dwustronne jednowarstwowe DVD10 (9,5 GB) i dwustronne dwuwar­ stwowe DVD 18 (17 GB) umożliwiające ośmiogodzinną projekcję filmową.

any

leksykon teleinformatyka D > > > D

B W iiilK tiP (Distance Vector Multicast Routing Pro­ tocol) - jeden ze sposobów trasowania pakietów przez sieć Internetu z zastosowaniem techniki RPF (Reverse Path Flo­ oding); w metodzie tej ruter sieci szkieletowej okresowo usi­ łuje się dowiedzieć (reflooding), czy istnieją inne rutery

B>JC© (D igital Cross Connect) - nowoczesna krosowa przełącznica cyfrowa do dowolnego przełączania strumieni bi­ narnych o dużych przepływnościach, stosowana w nadrzęd­ nych warstwach szybkich sieci telekomunikacyjnych.

z uprzednio zdefiniow anej grupy ruterów trasujących. DVMRP przesyła pakiet kontrolny do wszystkich połączo­ nych z nim ruterów i oczekuje od nich odpowiedzi. Rutery nie stowarzyszone z grupą przesyłają odpowiedź negatyw­ ną, co prowadzi do ich ewentualnego logicznego odłączenia i wyeliminowania z tablicy połączeń rutera, aż do następnej rekonfiguracji połączeń logicznych w nowej grupie trasują­ cej. W trasowaniu pakietów ruter korzysta się z protokołu trasującego RPF, umożliwiającego zliczanie potrzebnych skoków w celu osiągnięcia stacji docelowej.

d y s p e r s j a d to ro ira iia ty c z m a - nieliniowe i wysoce nie­ pożądane zjawisko zniekształcania impulsów świetlnych pro­ wadzonych w światłowodzie, powstające w wyniku różnych szybkości rozchodzenia się składowych fourierowskich (har­ monicznych) - odzwierciedlających wejściowy impuls świetl­ ny. Związana bezpośrednio z niezerową szerokością widmową źródła światła laserowego: im węższe widmo (światło bardziej spójne, czyli monochromatyczne), tym dyspersja chroma­ tyczna jest mniejsza. Dyspersja chromatyczna obejmuje dwa zjawiska zachodzące w światłowodzie: dyspersję falowodową i materiałową.

OWDSV1 (Dense Wavelength Division M ultiple­ xing) - technologia gęstego, falowego zwielokrotnienia przepływności światłowodu przez równoległą, równoczesną i niezależnątransmisję wielu promieni optycznych o różnych długościach fali prowadzonych w jednym włóknie światło­ wodowym. Przyjmuje się, że zwielokrotnienie do czterech fal w jednym oknie światłowodu oznacza się jako WDM, nato­ miast zwielokrotnienia o większej gęstości fal (odstęp międzyfalowy 0,8 nm, czyli 100 GHz) określa się przez DWDM. Stosowane obecnie (2 0 0 0 r.) zwielokrotnienia falowe UWDM o krotności 80, 160 lub 32 0 umożliwiają łączną przepływność w pojedynczym włóknie światłowodowym po­ wyżej 1 Tb/s (3 2 0 x 2 ,5 G b/s= 80 0 G b/s, 8 0 x 4 0 G b/s=3,2 Tb/s), a rozwiązania najnowsze dostarczają przepływności powyżej 6 Tb/s przez włókno.

Struktura nośnika i pojemność dysków CD-DVD L ic z b a w a rs tw n o śn ika

S tru k tu ra d y s k u C D -D V D

P o je m n o ś ć

p o 2 w a rs tw y na stro n ę (łą c z n ie 4 w a rs tw y )

d y s p e r s j a m u a te rn a ta w a - zmiana własności optycz­ nych światłowodu (głównie współczynników załamania świa­ tła, kątów padania i odbicia) w ośrodku przewodzącym pro­ mień świetlny (rdzeń lub płaszcz) w zależności od częstotliwo­ ści (długości fali), czyli pulsacji światła, co powoduje, że każ­ de włókno światłowodu jest ośrodkiem dyspersyjnym. d y s p e r s j a m o d o w a (modalna) - występuje jedynie w światłowodach wielomodowych i jest spowodowana różną prędkością grupową rozchodzenia się poszczególnych modów świetlnych prowadzonych we włóknie. Im krótszy impuls wejściowy, tym wpływ dyspersji modowej jest większy. Defor­ macja (poszerzenie) impulsu na skutek dyspersji modalnej rośnie wraz z odległością transmisji i w końcu powoduje brak rozróżnialności kolejnych impulsów przy dostatecznie dużej odległości.

1 warstwa strony (łącznie 2 warstwy)

d y s p e r s j a ff a E o w o d o w a - zmiana efektywnego współczynnika załamania światła oddziałującego z konkret­ nym modem światłowodu, spowodowana zmianą rozdziału mocy prowadzonego modu między rdzeń i płaszcz włókna. Przy dużych częstotliwościach promienia świetlnego pole mo­ du jest zawarte prawie całkowicie w rdzeniu włókna, a efek­ tywny współczynnik załamania zbliża się do wartości charak­ terystycznej dla rdzenia. Zmniejszanie częstotliwości zwiększa pole prowadzenia modu, a efektywny współczynnik załama­ nia zbliża się do wielkości charakterystycznej dla płaszcza włókna.

dwie ; podwarstwy nośnika

cztery podwarstwy nośnika

System transmisyjny DWDM Alcatel 1686 Metro dla przekazów metropolitalnych ze zwielokrotnieniem 32 kanałów optycznych (10 G b/s)

d y s p e r s ja p r z e s u n ię ta z p r z e s u n ię t ą d y s p e r s ją

->

ś w ia tło w ó d

©i

P »> E

leksykon teleinformatyka ,

d y s p e r s j a ś w i a t ł o w o d u - charakterystyczny pa­ rametr włókna światłowodowego określający jego przydat­ ność do transmisji długodystansowej. Całkowita dyspersja światłowodu składa się z trzech składników: dyspersji modowej (modainej), materiałowej, chromatycznej i falo­ wodowej. Największe oddziaływanie na jakość włókna świa­ tłowodowego ma dyspersja chromatyczna. Wpływając na zmianę współczynnika załamania światła w medium trans­ misyjnym (w procesie produkcyjnym) można uzyskać dwa typy dyspersji: • normalną, przy której fale dłuższe przemieszczają się szybciej niż krótsze (o większej częstotliwości) oraz o anomalną - w której fale krótsze poruszają się szyb­ ciej niż dłuższe. Typowe jednomodowe światłowody teleko­ munikacyjne wykazują zerową dyspersję dla fali o długości 1300 nm oraz dyspersję normalną dla fal krótszych i ano­ m alną dla fal dłuższych.

toram i światłowodowymi punkt dystrybucyjny CPD z wielo­ ma budynkowymi punktami dystrybucji; o budynkowy punkt dystrybucyjny (BPD) - lokowany w bezpośrednim sąsiedztwie farmy serwerów przedsiębior­ stwa lub budynku. Punkt dystrybucyjny BPD je st także miej­ scem krosowania wszelkich połączeń wielokondygnacyjne­ go okablowania pionowego; o kondygnacyjne punkty dystrybucji (KPD) umieszcza­ ne na kolejnych piętrach wielokondygnacyjnego budynku koncentrujące w sobie okablowanie poziome oraz podsta­ wowe i rezerwowe okablowanie pionowe. W okablowaniu pionowym i poziomym stosuje się zarówno 4-parowe, mie­ dziane kable skrętkowe (UTP, FTP, STP lub SFTP), ja kte żw ie loparowe kable miedziane dla telefonii i światłowodowe dla sieci komputerowej.

io n t e l e i n f o r m a t y k a

e - lb iz m e s - internetowy model prowadzenia biznesu wy­ magający elektronicznego wspomagania działalności przed­ siębiorstw, a polegający na bezpośredniej wymianie infor­ macji między producentami, dystrybutorami, pośrednikami oraz odbiorcami produktów i usług rynkowych. Cechą cha­ rakterystyczną jest tworzenie wolnorynkowej wspólnoty bi­ znesowej EBC (E-Business Community), opartej na sieci In­ ternet i globalnym środowisku webowym, także za pośre­ dnictwem innych mediów elektronicznych, jako platformy do w spółpracy bądź szeroko pojętej konkurencji między podmiotami uczestniczącymi w procesie e-biznesowym. Środkiem wspomagania procesów e-biznesu są: interneto­ wa giełda, portale informacyjne, interaktywne strony webo­ we (on-line) oraz wirtualne supermarkety.

(electronic-Customer Relationship M ana­ gement) - ogólna nazwa nowoczesnych, elektronicznych systemów zarządzania relacjami z wieloma użytkownikami, wyposażonych - w odróżnieniu od tradycyjnych sy­ stemów CRM - w dodatkowy mechanizm bezpośre­ dniego kontaktu z klientami z poziomu systemowe­ go (CRM interaktywny). Systemy zarządzania eCRM zapewniają komunikację za pośrednictwem nowoczesnych środków łączności (e-m ail, faks, te ­ lefon komórkowy) wraz z personalizacją informacji i usług poprzez strony WWW oraz przez telefoniczne centrum obsługi klienta klasy Cali Center. Działanie systemu e-CRM polega na wzajemnej współpracy kilku modułów funkcjonalnych: o hurtowni danych (klienci, potrzeby, wymaga­ nia, zwyczaje), o przetwarzania analitycznego (OLAP), o personalizacji klienta (modele zachowań użytkow­ ników), o sposobie rozgłaszania (media, interfejsy, wielodostęp) oraz o zawieraniu właściwej transakcji między zaintereso­ wanymi podmiotami.

Działanie usługi e-biznes (B 2B /E D I, B 2C /ED I)

d y s t r y b u c y j n e p u n k t y © k a b l o w a n i a - aktyw­ ne węzły rozprowadzające drzewiastej infrastruktury oka­ blowania budynkowego I kampusowego, stosowane w sy­ stemach okablowania strukturalnego. Hierarchia dystrybu­ cyjnych punktów okablowania budynków Inteligentnych obejmuje: o kampusowy punkt dystrybucyjny (CPD) - zwykle bę­ dący równocześnie centralnym punktem sieci lokalnej, w którym zbiegają się wszystkie połączenia międzybudynkowe i zewnętrzne przyłącza telekomunikacyjne MAN i WAN o wysokiej przepływności. Okablowanie kampusowe łączy

62

e I i / 1 2 / i @ - europejskie standardy transmisji cyfrowej stosowane w telekomunikacji, stanowiące wielokrotność podstawowego kanału głosowego o przepływności 64 kb/s. Standard E l - pierwszego (najniższego) poziomu zwielo­ krotnienia o przepływności 2 ,0 4 8 M b/s (30 kanałów głoso­ wych oraz 2 kanały sterujące i sygnalizacyjne) - odpowiada w strefie amerykańskiej specyfikacji T l (1,5 4 4 M b /s) dla poziomu DS1. Standard zwielokrotnienia drugiego poziomu E2 o przepływności 8 ,4 4 8 M b /s (TV lub 128 kanałów głoso­ wych) odpowiada specyfikacji amerykańskiej T2 (6,312 M b/s), natom iast standard E3 trzeciego poziomu zwielo­ krotnienia, o przepływności 34 3 6 8 M b /s (16 łączy E l czy­ li 512 kanałów głosowych), odpowiada T3 (4 4 736 M b/s), stosowanemu na poziomie DS3 w strefie amerykańskiej. Wyższe poziomy zwielokrotnienia odnoszą się do poziomu E4 (4 strumienie E3, łączna przepływność 139,26 M b/s) oraz poziomu E5 (4 strumienie E4, łączna przepływność 565,148 kb /s).

[Procesor Front End

e - c o m m e r c e - forma elektronicznego wspomagania handlu (electronic commerce) typu on-line I wymiany do­ kumentów biznesowych EDI, obejmująca zamówienia, po­ twierdzenia i płatności bezgotówkowe, wywodząca się z sy­ stemów kom puterowych m ainfram e IBM. W ystępuje w dwóch odmianach:

e-msiM ( electronic m ail) —> p o c z ta e le k ­ tro n ic z n a

Oddziaływanie e-commerce

j

A p lik a c je

S trate g ie

■ w y m ia n a d a n y c h E D I • p rz e p ły w p ie n ię d z y E F T ■ e - m a il ■ e -ka ta lo g i ■ e -s k le p y (in te rn e to w e ) ■ e -p la tn o ś ć ■ e -u s lu g i

• e -c o m m e rc e ■ e -b izn e s ■ e -ryn e k ■ ro z s z e rz e n ie d y s try b u c ji ■ ro z s z e rz e n ie ła ń c u c h a d o s ta w ■ p o z y s k iw a n ie klie n tó w

KONSUM ENCI )

.... m

^ ®= (electronic) - powszechnie używany (i nadużywany) przedrostek tematyczny, za pomocą którego następuje au­ tomatyczne kojarzenie normalnie dotychczas funkcjonują­ cego zjawiska (rzeczy, produktu, czynności lub nazwy) z przekazem cyfrowym sfery internetowej. Największą furorę zrobiły internetowe slogany: e-biznes, e-book, e-commerce, e-mail, e-serwce, e-speak.

d o s taw c a T e c h n o lo g ie ■ s ta n d a ry z a c ja • o c h ro n a d a n ych ■ b e z p ie c z e ń s to sie c i i d o stę p u ■ fire w a ll ■ te c h n o lo g ie o b ie k to w e

E

o handel pośredni (wspomaganie elektroniczne, kata­ logi, oferty, wybór, zamówienie) oraz • niematerialne usługi transakcyjne on-line (zakup, zapłata i dostawa elektroniczna). Technika kojarzona z transakcjami elektronicznymi prowadzonymi na poziomie aplikacji głównie przez sieć Internet jako: poczta elektro­ niczna, rezerwacje, handlowe tablice informacyjne, techni­ ka internetowa, karty bankowe, systemy bankomatowe, transfer funduszy, transport dokumentów bankowych i ad­ ministracyjnych.

Aplikacje biznesowe

c ly s fe y to u ie ja i i n f o r m a c j i w s i e c i - wiele sposo­ bów realizacji przekazów między dwoma lub więcej urządze­ niami, zdefiniowanych przez następujące rodzaje komuni­ kacji w sieci: o broadcast - jednokierunkowy rodzaj komunikacji, polegający na rozgłaszaniu Informacji (komunikacja rozslewcza). Transmisje rozsiewcze są stosowane w sieciach radiowych, optycznych i komputerowych (LAN i MAN); o m ulticast - forma komunikacji, w której przekaz jest skierowany do ściśle określonej grupy użytkowników, Imple­ mentowana powszechnie w telekonferencjach i wldeokonferencjach realizowanych przez sieci kablowe; o u n ic a s t- komunikacja wyłącznie między dwoma do­ kładnie zdefiniowanymi punktami sieci lub jej użytkownika­ mi końcowymi; o a n yca st - najnowsze określenie definiow ane w protokole IPv6, dotyczące komunikacji z najbliższym obiektem wśród zdefiniowanej grupy zdalnych urządzeń komunikacyjnych.

E > »

e-commerce

konsum ent Z a rzą d za n ie

ł

........... X SPO ŁECZEŃ­ S TW O

j

I

■ z a rz ą d z a n ie d a n ym i ■ z a rz ą d z a n ie ła ń c u c h e m d o s ta w ■ o u ts o u rc in g ■ łą c z n o ś ć z klie n ta m i

e - s e r a c e - niejednoznacznie zdefiniowane po­ jęcie świadczenia różnorodnych usług za pośre­ dnictwem Internetu przez firmy usługowe firmom zewnętrznym - głównie w celu uzyskania dodatko­ wych dochodów. Obejmuje zarówno aplikacje z wy­ korzystaniem sieci WWW, dostawy lub usługi dla przedsiębiorstw klasy ERP, jak też ofertę usług ukie­ runkowanych na indywidualnego użytkownika (In­ form acyjne, turystyczne, medyczne czy handlu elektronicznego).

EDI - elektroniczna wymiana danych i EFT - elektroniczny transport pieniędzy 1

@3

E »> E

E A N (European Article Numbering) - jeden z kilku­ nastu standardów kodów kreskowych prezentujących wy­ łącznie cyfry, nadzorowanych przez Stowarzyszenie Kodo­ wania Towarów IANA (International Article Numbering As­ soc/at/on). Popularną wersją tego sposobu kodowania towaróww Europie jest standard EAN-13 ije g o skrócona we­ rsja EAN-8. Struktura popularnego kodu EAN-13 składa się z trzycyfrowego prefiksu kraju (dla Polski 590), czterocyfro­ wego numeru producenta lub dystrybutora oraz pięciocyfrowego indywidualnego kodu towarowego, po którym na­ stępuje suma kontrolna. E A P (Extensible Authentication Protocol) - jeden z wielu protokołów (PAP, CHAP, EAPOE) uwierzytelniania użytkowników działających w sieciach LAN, o cechach adap­ towanych z dwustronnego protokołu PPP. Podczas gdy PPP oferuje jedynie proste uwierzytelnianie użytkowników typu peer to p e e r - wykorzystując protokół PAP (Password Autentication Protocol) lub protokół CHAP (Challenge Handshake Autentication Protocol), EAP umożliwia użycie wielu różnych protokołów uwierzytelniania. Najnowsza jego specyfikacja EAPOE (Extensible Autentication Protocol over Ethernet) dotyczy uwierzytelniania użytkowników w sieciach Ethernet.

utajniania przekazów transmitowanych głównie przez sieć bezprzewodową. ECC, w porównaniu z RSA, stanowi bar­ dziej wydajną technikę szyfrowania informacji, dostarcza­ jąc, przykładowo, za pomocą klucza o długości 163 bity takiej samej mocy kryptograficznej jak z zastosowaniem al­ gorytmu RSA o długości 1024 bity lub więcej. Zaintereso­ wanie szyfrowaniem typu ECC stopniowo maleje. eelto© s y g m a f a - niepożądane zjawisko w dwukierun­ kowych torach transmisyjnych (dwuprzewodowych lub czteroprzewodowych), powstające głównie w wyniku niepełne­ go zrównoważenia linii kablowych za pomocą rozgałęźników linii telefonicznej lub występowania przesłuchów między li­ niami o przeciwnych kierunkach transmisji. W telefonii ana­ logowej likwidacji echa dokonuje się przez pasywną symetryzację linii za pomocą równoważników toru i stosowanie tłum ików echa, a w telefonii cyfrowej i transmisji danych za pośrednictwem aktywnych urządzeń do kasowania echa (kompensatory echa). Obecność tłumików bądź kompen­ satorów echa może niekiedy uniemożliwiać dupleksową transmisję danych (Full Duplex). Źródła echa w torze telekomunikacyjnym

EAIK1M (European A cadem ic a n d Research N e­ twork) - rozległa sieć łącząca europejskie ośrodki akade­ mickie, część wcześniejszej sieci BITNET, również współpra­ cująca z innymi sieciami rozległymi, np. Internetem. Chro­ nologicznie druga, powszechnie używana sieć rozległa w Polsce (od 1990 r.), umożliwiała wymianę poczty elektro­ nicznej i obsługę plików. Obecnie już nie używana. E B C D IC (Extended B inary Coded D ecim al In ­ terchange Code) - kod 8-bitowy do reprezentacji zestawu znaków powszechnie stosowanych w komputerach klasy mainframe firmy IBM, także innych producentów. W kom­ puterach PC i terminalach sieciowych EBCDIC został wypar­ ty przez ASCII. W przeciwieństwie do ASCII położenie liter al­ fabetu w zestawie 25 6 znaków EBCDIC nie jest ciągłe. Nie ma też bezpośredniego odwzorowania wszystkich znaków EBCDIC w ASCII i na odwrót. E S C (Error Correction Code) - tradycyjnie stosowany kod korekcji błędów ułatwiający urządzeniom transmisyj­ nym i komputerom automatyczne odtwarzanie części lub całości wiadomości otrzymanych z błędami.

E C C (Elliptic Curve Cryptography) - sposób szyfro­ wania i autoryzacji informacji stosowany (od 1985 r.) do

64

leksykon teleinformatyka E > > > E

leksykon teleinformatyka

1 C S D (Enhanced Circuit Switched D ata) - jeden ze sposobów zwiększenia szybkości transmisji danych klasy EDGE w sieciach komórkowych trzeciej generacji (GSM /2+, TD M A/136+). W ECSD - stanowiącym ulepszoną formę transm isji szczelinowej z kom utacją kanałów HSCSD (G SM /2+) - stosuje się ośmiowartościową modulację PSK, o większej efektywności kodowania. Dzięki temu możliwe jest uzyskiwanie takich samych przepływności jak w przeka­ zach z komutowaniem kanałów HSCSD, lecz przy mniejszej liczbie użytych szczelin czasowych w ramkach TDMA. E D A C S (Enhanced D igital Access Communica­ tion System) - system trankingowy firmy Ericsson zapew­ niający transmisję danych oraz analogowy lub cyfrowy prze­ kaz sygnałów mowy przez kanały radiowe. Dostępny w dwóch wersjach: jako wąskopasmowy (szerokość kanału 12,5 kHz, częstotliwość radiowa 8 9 6-941 MHz) oraz szero­ kopasmowy (kanały 25 kHz i 30 kHz) w kilku pasmach ra­ diowych, umożliwia trzy rodzaje transmisji: o przekaz analogowy głosu (szybkość 9,6 kb/s), o przekaz cyfrowy głosu (9,6 kb/s) oraz o transmisję danych (4,8 k b /s lub 9,6 kb/s). Typowym zastosowaniem systemu je st budowa hierarchicznej sieci radiowej w prywatnych strukturach zamkniętych (policja, straż, służby celne, energetyka, kolejnictwo) - z możliwością świadczenia usług w systemach publicznych i mniejszych przedsiębiorstwach prywatnych.

1 M b /s. W standardzie EDGE wyróżnia się dwie fazy rozwo­ ju: systemy EGPRS (9 trybów m odulacji i kodowania) oraz systemy ECSD z przeznaczeniem dla usług m ultim edial­ nych i czasu rzeczywistego. W standardowej wersji EDGE wymagana szerokość pasma wynosi 2 x 2 ,6 MHz, nato­ m iast wąskopasmowa wersja systemu (o paśmie częstotli­ wości mniejszym niż 2 x 1 MHz) - oznaczana jako EDGE Compact, umożliwia przesyłanie danych z szybkością do 3 8 4 kb/s. E D I (Electronic D a ta Interchange) - system elek­ tronicznej wymiany danych handlowych lub adm inistra­ cyjnych (faktury, zamówienia, przelewy) między system a­ mi kom puterow ym i różnych firm . Stosuje uzgodniony standard form atow ania danych UNI EDIFACT między odrębnym i jednostkam i organizacyjnymi, do przekazywaWymiana dokumentów EDI B anki P rzew o źnicy Dokumenty . »

finansowe

%

S», V °°

„

«S'®

Dokumenty handlowe

E D F A - > w z m a c n ia c z E B F A K upujący

EH3XBE (Enhanced D ata R ates fo r GSM Evolu­ tion) - najnowsza metoda m odulacji cyfrowej, umożliwia­ jąca przekaz m ultim edialnych inform acji (obraz ruchomy) przez sieci komórkowe (GSM, GSM 2+, TD M A /136, TD­ M A /136+) z typow ą szybkością przekazu od 3 8 4 k b /s do © e f a o p ie k s (echoplex) - najstarszy sposób wzrokowe­ go wykrywania i manualnej korekcji błędów transmisji asyn­ chronicznej prowadzonej między terminalem a komputerem sieciowym. Podczas wprowadzania danych z wejściowych urządzeń klawiaturowych na ekranie kontrolnym monitora użytkownika nie są wyświetlane znaki z klawiatury, lecz za­ akceptowane i odsyłane z powrotem przez komputersieciowy, a użytkownik ma możliwość ich korekty z klawiatury. 1CRI3Â (European Computer Manufacturers Asso­ ciation) - europejskie stowarzyszenie producentów kompu­ terów, oddziałujące zakresem swojej oferty handlowej na mię­ dzynarodowe organizacje normalizacyjne i standaryzujące.

Rozwijanie dostępu komórkowego F u n k c jo n a ln o ś ć - Mniejsza powierzchnia zajmowana przez urządzenia (np. BTS) - Większa pojemność uzyskana w istniejących obiektach - Zmniejszenie kosztów w części radiowej w przeliczeniu na kb/s i umożliwienie instalacji stosownie do potrzebnej pojemności

N o w e u s łu g i i ro z w ią z a n ia - GPRS dla pakietowej transmisji danych - EDGE dla większych szybkości transmisji danych w GSM - UMTS: - elastyczny I asymetryczny dostęp do widma radiowego dzięki TDD • prywatny i publiczny dostęp dzięki aplikacjom TDD

S prze d a ją c y

nia danych przez łącza prywatne lub dzierżawione okreso­ wo, obowiązujący w Polsce jako P N -90/T-20091. Wyko­ rzystuje protokoły kodów kreskowych system u EAN, poczty elektronicznej X .400 (krajowy Polkom 4 0 0 ) i adresacji katalogow ej X .5 0 0 . Coraz częściej zastępowany przez rozwiązania e-com merce, za pośrednictwem znacznie tańszych łączy internetowych.

L P o d w y ż s z a n ie ja k o ś c i UMTS EDGE GPRS GSM

< 2 M b /s -3 8 4 k b /s •1 1 5 k b /s -9 ,6 /1 4 ,4 k b /s

- Mniejsze komórki i lepsze wy korzy!j stanie częstotliwości (np. przeskaki­ wanie częstotliwości, obciążenie częściowe, HCS) - Aparaty pracujące w nowych zakresach częstotliwości - Lepsze pokrycie miejsc w budynkach dzięki pikokomórkom - Podwyższona jakość transmisji mowy

E D S F A C T (Electronic D ata Interchan­ ge fo r Administration, Commerce a n d Transport) - międzynarodowy standard ko­ munikatów EDI przeznaczony dla adm inistra­ cji, handlu i transportu, zaakceptowany pizez większość krajów europejskich, również w Pol­ sce (PN 92/T-20091). Opisuje sposób forma­ towania dokumentów i wymiany komunikatów w systemach elektronicznych EDI, zasady skła­

65

¡ I

E

» E

leksykon teleinformatyka syłanych bitów. Najniższą efektywnością (ok. 70%) cechuje się asynchroniczna transmisja znakowa, powszechnie sto­ sowana w modemach.

Przekaz wiadomości EDI FACT przez X.400

K o n w e rte r . E D I F A C T EDI FACT

IS O T R A C E * X 4 3 S

I

F ile P ro g ra m m a tic In te rfa c e

E F K (Enhanced Full R ate ) - ulepszony sposób kodo­ wania głosu w kanałach głosowych GSM o pełnej przepływ­ ności (22,8 kb/s), oparty na koderach klasy CELP. Zapewnia lepszą jakość transmitowanych sygnałów mowy, przy zacho­ waniu dotychczasowej przepływności kanału radiowego.

M o d u l d o s tę p u AU

lub prywatna X .4 0 0

P a rtn e r h a n d lo w y

P a rtn e r h a n d lo w y

dni do tworzenia struktur wymiany i wytyczne do projekto­ wania wiadomości. Ochrona danych w standardzie EDIFACT jest zachowana na poziomie wiadomości, a każda wiado­ mość jest chroniona oddzielnie. E D © H A M 1 (Extended D ata Out Dynamie RAM) - popularne układy półprzewodnikowej pamięci dynamicz­ nej RAM o swobodnym dostępie, z utratą zawartości zareje­ strowanych danych po wyłączeniu zasilania. 1BSTV (Extended D efinition Television) - rozszerzo­ ny standard systemu telewizyjnego o polepszonej jakości obrazu i większej rozdzielczości punktowej, odpowiadający studyjnej wersji przekazu telewizyjnego. Studyjną jakość obrazu uzyskuje się przy następujących podstawowych pa­ rametrach technicznych: rozszerzona rozdzielczość do 960 punktów x 576 linii, częstotliwość 50 Hz, form at obrazu 16:9, przepływność strumienia danych ok. 9 M b/s. E E P E M D i! (Electrically E rasable Program m able R ead Only Memory) - układ scalony nieulotnej, lecz ka­ sowalnej elektrycznie pamięci programów lub danych, określany także jako pamięć błyskowa FLASH. Do zaprogra­ mowania dowolnego bajtu wystarcza jeden cyki zapisu, co sprawia, że pamięć EEPROM jest idealnym rozwiązaniem przy uruchamianiu nowego oprogramowania bądź zmiany zawartości tablic istniejącej pamięci. Pamięć EEPROM jest często stosowana do aktualizacji programów bądź unacześniania algorytmów transmisji w modemach analogowych. e fe S if y w m io ś ć ir a m s m S ą p - parametr określający efektywność przyjętego protokołu transmisji. Im więcej sy­ gnałów sterujących i synchronizacyjnych znajduje się w sa­ modzielnym bloku informacji, tym niższa je st efektywność wykorzystania kanału transmisyjnego - określana jako sto­ sunek liczby bitów informacyjnych do całkowitej liczby prze­

66

E © P (Exterior Routing Protocols) - protokoły rutowania zewnętrznego połączeń i wymiany komunikatów oraz in­ formacji między autonomicznymi domenami z protokołem TCP/IP, czyli głównie domenami sieci Internet. Zestawem autonomicznym, w którym działają protokoły rutowania we­ wnętrznego klasy IGP (Interior Gateway Protocols), może być grupa wzajemnie połączonych ruterów (mostów, hubów, przełączników) działających wspólnie na ograniczo­ nym obszarze uczelni, przedsiębiorstwa lub miasta. Proto­ koły rutowania zewnętrznego trasują połączenia między ruterami brzegowymi odrębnych domen autonomicznych.

EOPGSS (Enhanced G en eral Packet R adio Servi­ ces) - rozszerzona wersja transmisji pakietowej GPRS uży­ wana w sieciach komórkowych, w których do zwiększenia szybkości transmisji stosuje się 9 typów modulacji i kodo­ wania (5 typu 8PSK i 4 typu GMSK). Dzięki temu uzyskuje się przepływności w granicach 8 ,4 -5 9 ,2 k b /s w jednej szczelinie czasowej kanału radiowego systemów trzeciej ge­ neracji (3G). Takie rozwiązanie zapewnia szybkości transm i­ sji odpowiednio od 67,2 k b /s do 473,6 k b /s przy wykorzy­ staniu wszystkich 8 szczelin czasowych bezprzewodowego łącza pakietowego. Z wielu przyczyn technicznych nie wszy­ stkie te możliwości są wykorzystywane. EDA (Electronic Industry Association) - amerykań­ skie stowarzyszenie przemysłu elektronicznego definiujące (od 1924 r.) wiele standardów sprzętu elektronicznego i te ­ lekomunikacyjnego, przyjmowanych później przez między­ narodowe organizacje standaryzujące. W telekomunikacji najbardziej znanymi są standardy interfejsowe EIA (euro­ pejskie RS 232C, RS 422, RS 423, RS 449) określające parametry techniczne (polaryzacja, czasy trwania, wielko­ ści napięcia i prądu) w łączach między modemem i publicz­ ną siecią telekomunikacyjną PSTN a komputerem.

E1A/TIA 5©§ (Electronic Industries Associa­ tion/Telecommunications Industries Association) zalecenia stowarzyszenia elektroniki i telekomunikacji prze­

leksykon teleinformatyka E > > > E mysłowej dotyczące wszelkich instalacji teleinformatycz­ nych, zawierających skrętkę telekomunikacyjną w okablo­ waniu komunikacyjnym budynków. Obecnie określane jest przez 7 kategorii okablowania strukturalnego. Europejskim odpowiednikiem tych kategorii są klasy okablowania struk­ turalnego ISO 11801, oznaczane od A do F (odpowiednie dia różnych aplikacji).

dzanie trasami przekazu pakietów, zajmuje się rozgłasza­ niem informacji co 90 s (protokół RIP czyni to samo co 30 s) oraz ma zaimplementowane mechanizmy wykrywania zapętleń. EDI? (Enterprise Inform ation Portal) - model porta­ li korporacyjnych, łączący najlepsze cechy portali z dostę­ pem do aplikacji i bazy danych konkretnego przedsiębior­ stwa. Portale korporacyjne o odpowiednim zabezpieczeniu przed włamaniem (personalizacja dostępu) są przezna­ czone zarówno dla własnych pracowników, ja k i partnerów handlowych przedsiębiorstwa, dostarczając bieżących in­ form acji i firmowych raportów handlowych przez sieć Inter­ net. Zapewniają jednolity dostęp do różnych źródeł danych (bazy, pliki tekstowe, poczta), także do zewnętrznych źródeł inform acji za pośrednictwem popularnych serwisów internetowych.

EMS (European Installation Bus) - coraz bardziej po­ pularny europejski standard automatyki domowej i wewnątrzbudynkowej, a także w instalacjach budynków inteli­ gentnych IBS. Standard jest przeznaczony do stosowania i atestowany przez organizację EIBA (European Installation Bus Association) - w celu utrzymania odpowiedniej ochro­ ny urządzeń i człowieka przed różnorodnymi przepięciami. Zgodnie z normą CEIICE 61643-1 (1998.02) standard EIB uwzględnia stosowanie różnorodnych ograniczników prze­ pięć, używanych w sieciach elektroenergetycznych niskiego napięcia (do 1000 V) w 3 kaskadach ochrony: s klasa I - przepięcia piorunowe na wejściu linii do bu­ dynku; • klasa II - przepięcia wewnątrzbudynkowe oraz • klasa III - pozostałe sposoby ochrony specjalistycznej.

ID U (Equipment Identification Register) - baza da­ nych w systemie komórkowym GSM zawierająca - na pod­ stawie zgromadzonych numerów seryjnych komórkowych urządzeń ruchomych - informacje o telefonach skradzio­ nych lub zagubionych.

E M D i (Enbanced IDE) - rozszerzenie równoległego standardu interfejsowego IDE, umożliwiające włączenie maks. 4 pamięci masowych do wspólnego interfejsu i pizekaz danych z szybkością w zakresie 9 -1 6 M B /s (Mode 4) przy typowej przepływności 13,3 M B/s. Do interfejsu EIDE można włączać dyski o pojemności podwyższonej do 8,4 GB danych. N iedogodnością standardu je s t niewielka maks. długość kabla szyny interfejsowej - zwykle nie prze­ kraczająca kilkudziesięciu cm, co ogranicza jego stosowa­ nie do łączenia urządzeń znajdujących się wyłącznie we­ wnątrz systemu komputerowego.

E IH (Excess Inform ation Rate) -je d e n z dwóch para­ metrów transmisji (drugim je s t gwarantowana przepływ­ ność CIR) negocjowanych między użytkownikiem a siecią pakietową Frame Relay. Określa praktycznie nie gwaranto­ waną, nadmiarową przepływność transmisji, akceptowalną przez sieć - pod warunkiem, że istnieją w niej wolne zasoby przepływności. Całkowita szybkość kanału dostępna w da­ nej chwili użytkownikowi wynosi CIR plus EIR i wielkości tej nie wolno użytkownikowi przekroczyć. Ramki przekraczające tę sumaryczną wielkość będą odrzucane przez sieć (gubio­ ne) i będą wymagać powtórnego pizesyłania.

E B © K P (Enbanced In terior G atew ay Routing Protocol) - rozszerzona, bardziej w ydajna wersja

U S A (Extended Industry S tan d ard Architecture) - popularna architektura wewnętrznej magistrali kompute­ rów klasy PC rozszerzająca starszą 16-bitową szynę interfej­ sową (PC/AT) do 3 2 bitów, z zachowaniem zgodności z istniejącymi 16-bitowymi kartami rozszerzenia urządzeń standardu ISA. EISA stanowi konkurencyjne rozwiązanie w stosunku do wcześniejszej architektury mikrokanałowej MCA promowanej przez IBM, a także dostarcza więcej od MCA funkcji kanałowych.

wcześniejszego protokołu trasującego IGRP, wprowadzona w końcu lat 80. przez Cisco. Podobnie ja k IGRP rozszerzo­ ny tryb protokołu używa mechanizmów trasowania distance-vector, ale wprowadza inne cztery param etry trasowania: ® opóźnienie międzysieciowe; • zmienną szerokość pasma przenoszenia (1,2 k b /s 10 Gb/s); • różnorodne obciążenia (w zakresie 1-2 5 5 ) oraz • wiele poziomów niezawodności (1 -2 5 5 ). Protokół ElGRP akceptuje trasowanie wielościeżkowe, niejawne zarzą­

e ta a m c8© 4ylk© w y - monitor specjalnej konstrukcji, umożliwiający użytkownikowi wybieranie prezentowanych na nim ikon lub przycisków przez dotknięcie ich wizerunku na

67

E >>> E

te

/vany leksykon teleinformatyka E L F E X T (E q u al L evel F ar-E n d Crosstalk) - para­ metr zdalnego przenlku kablowego FEXT, pozwalający oce­ nić przydatność kabla miedzianego dla szybkich transmisji w okablowaniu strukturalnym. Określa względny poziom za­ kłóceń sygnałów Indukowanych w sąsiedniej skrętce, ale powstających na drugim końcu kabla telekomunikacyjnego (oddalonego od źródła sygnału). Jest potrzebny do określa­ nia jakości sieci kablowej w systemach transmisji używają­ cych tych samych (dwóch) par skrętek w dwóch kierunkach jednocześnie. Przydatność kabla do transmisji wieloparowych określa parametr PS ELFEXT.

Telefon internetowy WebTouch z ekranem dotykowym (Alcatel)

ekranie. Stosowany często w prostych i powtarzających się operacjach (tak, nie, wybierz, otwórz, prezentuj, zakończ) oraz przy wprowadzaniu danych numerycznych z terminalu.

IL A IM (iEm ulated LAN) - nazwa sieci LAN emulowanej (odwzorowanej) w środowisku sieciowym ATM, w której każ­ demu klientowi sieci może odpowiadać jedna lub więcej sieci emulowanych ELAN w ramach istniejącej struktury ATM. ELAN je st równoważna sieci wirtualnej VLAN z przeka-

EMC -»kompatyltoilmość elektromagnetyczna iii/ J I (Electromagnetic Interference) - każde niepożą­ dane promieniowanie elektromagnetyczne szkodliwie od­ działujące na pracę urządzeń elektrycznych i elektronicz­ nych oraz pomniejszające wydajność kanałów transmisji da­ nych. Źródłem EMI są przewody elektryczne i transmisyjne, silniki, rozruszniki, generatory elektryczne oraz Inne urządze­ nia wytwarzające zmienne pola elektromagnetyczne.

P rze łączn iki, iskrow n iki

z prawdziwego zdarzenia (194 6 r., Eckert, Mauchly), z ręcz­ nym wprowadzaniem danych, wykonana w USA na za­ mówienie wojska.

enkapsuHacjja

W yład ow an ia a tm os fe ryczn e

m

e k s t r a n e i - lokalna sieć komputerowa z funk­ Komponenty sieci ELAN cjami intranetu (działająca z protokołami TCP/IP), S erw er P o łą c ze n ie wirtualnych em ulacji LAN rozszerzona o zewnętrzne zasoby sieciowe - głównie danych w sieci L A N E (LA N E m u la to r Server) [ ' i LEC o zdalne specjalizowane serwery informacji. Strony BUS •-S a £ webowe tworzone dla różnych grup roboczych S erw er ko nfig ura ­ M u ltica st ■ cji e m u lacji LAN -J M u ltica st przedsiębiorstwa są uzupełniane odpowiednimi hl(L A N E m u la to r C onfiguration S erver) LEC L E C [ i D ata D irect ^ i perłączami i odwołują się przez sieć Internetową do R o zgłasza nie zewnętrznych witryn producentów (klientów, dystry­ (H o st A TM ) (L A N S w itch ) i se rw e ry nieznane (B roadcasting a n d rzpłączn la rzn ik P rze ik U nknow n Serwera) butorów, dostawców lub podwykonawców), których L E C ( L A N E C lie n t) | LAN (3 warstwa)* (2 warstwa) sprzęt, produkty lub oprogramowanie leży w kręgu S e rw e ry e m u lo w a n e j LA N _ ^ż^tkownłc^ e m u low an ej L A N .* zainteresowania pracowników firmy lokalnej. Ekstranet wywodzi się z integracji funkcji Internetu (do­ zem datagramowym, przy czym każda z nich może emulo­ stęp do informacji rozproszonej po całym świecle) z intrane wać albo sieć Ethernet albo Token Ring, za pomocą nastę­ tern (komputerowy przepływ informacji wewnątrz przedslę pujących komponentów: biorstwa wykorzystujący protokoły TCP/IP). o LEC (U N Emulation Client); o LES (LAW Emulation Server); Model ekstranetu oparty na technice handlu elektronicznego o BUS (Broadcast and Unknown Server) oraz o LECS (LAN Emulation Configuration Server). Podstawowym celem emulacji LAN jest zapewnienie ist­ niejącym aplikacjom dostępu do sieci ATM z wykorzystaniem protokołów, takich jak: APPN, NetBIOS, IPX, IP i in. - funkcjo­ nujących zarówno dla urządzeń brzegowych, jak też urządzeń i stacji pracujących w sieci LAN. LANE (wersja 2.0) rozszerza standardowe funkcje przez zapewnienie odpowiedniej jako­ ści usług QoS oraz implementację redundancyjnych usług LANE w aplikacjach sieciowych o specjalnym znaczeniu.

program, który działa identycznie ja k emulowany obiekt, czyli inny sprzęt techniczny lub inne oprogramowanie. Pro­ gram em ulacji term inalu zezwala komputerowi klasy PC pełnić funkcje term inalu zdalnego, dołączonego do duże­ go komputera lub udostępniać usługi serwowane przez oddalony kom puter przez generowanie odpowiednich ko­ dów sterujących z term inalu, na które oczekuje system komputerowy.

ELDJiOSS - krajowa międzybankowa usługa transmisji da­ nych, za pomocą której banki i instytucje finansowe przeka­ zują sobie przelewy w postaci elektronicznej.

E M W (Europay; M asterCard, VISA) - standard (1999 r.) zabezpieczenia bezprzewodowych transakcji ban­ kowych prowadzonych on-line przez sieć otwartą, wykorzy-

©g

stujący podstawowe założenia i aplikacje wcześniejszego protokołu zabezpieczeń SET. Dodatkowo specyfikuje inter­ fejs, umożliwiający konstruowanie czytników kart elektro­ nicznych współpracujących z elektronicznymi kartami ban­ kowymi (karty chipowe). Nad zbliżonym projektem zabez­ pieczenia transakcji bezprzewodowych EM PS (Electronic Mobile Payment Systems) z terminali dwukartowych (karty SIM i karty chipowe) pracuje firma Nokia. E N IA C (Electronic N um erical Integrator a n d Computer) - pierwsza elektroniczna maszyna cyfrowa

Źródła zakłóceń elektromagnetycznych EMI W indy, d źw ig i, , s iln iki A

\

A u to m a tyka I syg n a liza cja

>

S ie ć e n e rg etyczn a © ©,

II

emotitomy (emoticons) - specjalnie konstruowane symbole interpunkcyjne (zwane potocznie uśmieszkami), stosowane zwyczajowo do elektronicznego wyrażania na­ stroju nadawcy w trakcie wzajemnego komunikowania się przez IRC lub pocztą elektroniczną. Emotikony, tworzone za pomocą znaków klawiatury I przesyłane przez sieć, odzwier­ ciedlają wyraz twarzy lub emocje niewidocznego nadawcy: (:-), © , :-(, :-o i in. emonSacja LAKI -> ELAN em ulator - samodzielne urządzenie komputerowe lub

kapsułkowamie pakietów

E ® T (End o f Transmission) - sygnalizacja końca trans­ misji danych, znak sterujący używany w telekomunikacji do zasygnalizowania końca transmisji. E[p©<£ - otwarty system operacyjny utworzony przez kon­ sorcjum Symbian (Ericsson, Nokia, PSION, Motorola, Matsushlta/Panasonic), specjalnie zorientowany na przetwa­ rzanie głosowe w telefonach komórkowych i innych głoso­ wych urządzeniach bezprzewodowych. Napisany w języku C++, obiektowo zorientowany system Epoc został pozba­ wiony większości niepotrzebnych cech ze środowiska kom­ puterów osobistych z uwzględnieniem: maks. oszczędności energii, niewielkiej zajętości pamięci i dużej szybkości dzia­ łania. EPOSOM] (Erasable Program m able ROM) - najbar­ dziej popularny rodzaj programowanych i kasowalnych pamięci półprzewodnikowych o nleulotnej zawartości infor­ macji. Kasowanie całej zawartości pamięci dokonuje się jedynie przez intensywne naświetlanie promieniowaniem ultrafioletowym (1 0 -3 0 min), przy czym nie je st możliwe ka­ sowanie pojedynczych bajtów pamięci, natom iast proces przeprogramowania może być powtarzany wielokrotnie (do kilkudziesięciu razy). Przewidywana trwałość danych umie­ szczonych w pamięci EPROM wynosi ok. 10 lat. e r l a n g - jednostka natężenia ruchu (trafiku) w liniach i węzłach komutacji telefonicznej określająca średnią inten­ sywność ruchu telefonicznego. Jeden erlang [Erl] oznacza ruch, w którym jedno łącze (ścieżka, kanał, węzeł) jest cią­ gle zajęte (jednogodzinna rozmowa w ciągu godziny, jedno­ minutowe połączenie w ciągu minuty itp.). Natężenie ruchu

69

E >>>E

jstro w a n y

leksykon teleinformatyka o możliwość realizacji odrębnych sieci krajowych nadzorowanych przez różnych operatorów; o jednokierunkowy przekaz komunikatów przywoław­ czych z szybkością do 62 5 0 b /s (większa niż w systemie przywoławczym POCSAG); • ujednolicony zakres usług z pozostawieniem opera­ torom sieci wyboru oferty konkretnych usług przywoław­ czych; o zapewnienie pełnej zgodności poszczególnych frag­ mentów sieci, umożliwiając korzystanie ze standardowych odbiorników przywoławczych klasy ERMES w sieciach róż­ nych operatorów.

wynosi 5 Erl, jeśli w ciągu godziny istnieje np. 100 połączeń 3-minutowych lub 25 rozmów 4-minutowych plus 40 roz­ mów 5-minutowych itp. Typowy abonent mieszkaniowy ge­ neruje ruch w zakresie 5 0 -7 0 mErl, natom iast abonent urzędowy i tzw. małego biznesu 100 -1 5 0 mErl. E rla o n g B - wzór i tablica po raz pierwszy przedstawiona przez A.K. Erlanga, ukazujące zależność między liczbą po­ trzebnych (niezbędnych) linii telefonicznych do centrali nadrzędnej a liczbą wszystkich abonentów przyłączonych do węzła, przy zadanym prawdopodobieństwie blokowania (w zakresie 0,1-10% ). Zakłada się, że wywołania połączeń są przypadkowe w czasie (rozkład Poissona), a czas ich trwania ma charakter wykładniczy. Skuteczność nawiązy­ wania połączeń określa parametr GoS.

EGSIP ( Effective R a d ia ted Power) - skuteczna moc promieniowana przez radiowe (mikrofalowe) urządzenia nadawcze odniesiona do dipola półfalowego o zysku ener­ getycznym 1,64 (2,15 dB).

E c lla m g <0 - formuła i tablica zależności dla generowane­ go trafiku, liczby łączy przyłączonych oraz łączy osiąganych. Jest niezbędna do projektowania automatycznych centra­ lek abonenckich PABX w przypadku, gdy trafik ma charakter przypadkowy i występują kolejki zgłoszeń.

ESOD (Enbanced Sm ali Device Interface) - starsze rozwiązanie interfejsu do pamięci dyskowej zapewniające zapis sektorów o rozmiarach 512 bajtów z szybkością trans­ misji 10-15 M b/s. Do jednego sterownika ESDI można podłączyć maks. 2 napędy dyskowe.

IIR IM IE S (European R adio Message System) - ogól­ noeuropejski system przywoławczy unormowany przez ETSI (od 1992 r.) w zaleceniu ETS 300 -1 3 3. Na potrzeby syste­ mu przyznano 16 częstotliwości radiowych w paśmie 169,4-169,8 MHz z odstępem międzykanałowym 25 kHz. W każdym kraju europejskim będą dostępne 4 z 16 przy­ dzielonych kanałów, a urządzenia przywoławcze (pagery) winny być przystosowane do odbioru przywołań ze wszyst­ kich kanałów. System ERMES zapewnia przekaz wszystkich tradycyjnych form przywołania (dźwiękowe, numeryczne i tekstowe) oraz dodatkowo przezroczystą transmisję da­ nych do ok. 65 tys. bitów. Do charakterystycznych cech sy­ stemu należą: o świadczenie usług o międzynarodowym zasięgu;

IS A © ( European SMDS Interest Group) - europej­ ski zespół normalizacyjny przygotowujący zalecenia dla szybkich sieci pakietowych SMDS. E T A G S (E xten ded Total Access Communication System) - system ruchowej, analogowej telefonii komór­ kowej pierwszej generacji (IG ) o dwukrotnie zwiększonej liczbie kanałów radiowych w porównaniu z pierwowzorem TACS, zastosowanym po raz pierwszy (1 9 8 3 r.) w Wielkiej Brytanii. S tał się światowym standardem łączności komór­ kowej. System analogowy TACS działa w paśmie częstotli­ wości 9 0 0 MHz, przy zmniejszeniu odstępu międzykanałowego z 3 0 kHz na 25 kHz - przyjętego powszechnie w Europie. Udostępnia 6 0 0 dwukierunkowych ka­ nałów rozmownych w dwóch pasmach radiowych o szerokości 15 MHz.

Struktura ramek w systemie ERMES . t r n Hlperram ka/60 m inul 60 w ieloram ek

0

A

Pakiet danvch/0.75 sekundy 4 inform acje

70

m

^

r n

i ^

>lSa|sa|1121314|s¡ej7i8Ja(iohi| 12Ii3J^^16

W ieloram ka/1 minuta 5 ram ek

Ram ka/12 sekund 16 pakietów

r n

J8| C

1

1

2

|

3

j

4

|

| D | E | F j G | H [ l Í j j K | L j M ¡ N | o | p j

S y n c h ro n iz a c ja

In fo rm a c ja s y s te m o w a

A d re s

W ia d o m o ś ć

E iS n e im e i - technologia przekazów sieciowych, także nazwa sieci komputerowej funkcjonującej z podstawową szybkością nie mniejszą niż 10 M b/s, przy wykorzystaniu dostępu do medium z de­ tekcją kolizji - typu CSMA/CD. Podstawowym me­ dium transportowym dla mniejszych szybkości transmisji jest cienki kabel współosiowy 10Base-2 lub gruby (żółty) kabel współosiowy 10Base-5 kon­

1Ü 9

figurowany w topologii magistrali, do której można podłą­ czyć maks. 8 tys. stacji roboczych. Możliwe jest przystoso­ wanie in. mediów transportowych (skrętka, światłowód). Pojęcie sieci komputerowej Ethernet odnosi się do wielu technologii sieci LAN i obejmuje kilka kategorii rozwiązań 0 różnych szybkościach transmisji: o Ethernet (oraz IEEE 8 0 2 .3) dla sieci LAN z przepływ­ nością 10 M b/s, o Ethernet 100 M b/s, o Ethernet 1000 M b/s, o Ethernet 10 Gb/s. E tB te irm e lł £ © 0 iW to /s [Fast Ethernet) - standard sieci LAN pracującej z szybkością 100 M b/s, będący rozwi­ nięciem wcześniejszego standardu sieci komputerowych Ethernet (10 M b /s). Zwiększenie szybkości do 100 M b /s je s t definiowane wg IEEE (1993 r.) przez dwie różne specyfikacje szybkiego Ethernetu: lOOBase-T (Fast Ether­ net Alliance) pod numerem 802.3 oraz 100VG-AnyLAN (Hewlett-Packard, IBM) pod numerem 802.12. Obydwie, oparte głównie na sieciach o gwiaździstej topologii, korzy­ stają z wielu wersji kart komputerowych klasy PC o upro­ szczonym sposobie instalacji typu pług and play i zbliżonym formacie transmisji, jednak różnią się sposobem dostępu do transmitującego medium. E iB te ™ e 1 i £ 0 0 © K U fo/s (G igabit Ethernet) - stan­ dard sieci komputerowej Ethernet o przepływności 1 Gb/s, w którym zastosowano ten sam format ramki i sposób dostę­ pu do medium z detekcją kolizji CSMA/CD jak w „zwykłym” Ethernecie 10 M b/s. Sieć Ethernet 1 G b/s jest przeznaczona głównie do światłowodowych połączeń serwerów i superserwerów z szybkimi przełącznikami sieciowymi w trybie pełnego dupleksu, a także do pracy w półdupleksie dla połączeń współdzielonych przy użyciu regeneratorów. Efektywne wyko­ rzystanie tak wysokiej przepływności wymaga stosowania najnowszych przełączników filtrujących pakiety z szybkością 1 min pps (pakietów/s) i wyposażonych w agentów SNMP do zarządzania oraz w algorytm trasowania Spanning Tree umożliwiający tworzenie łączy zapasowych w celu eliminacji pustych lub ślepych pętli komunikacyjnych.

EiBneinnietł £ 0 © to /S ( Ten G igabit Ethernet) - naj­ nowsza propozycja standardu sieci Ethernet sankcjonująca przepływność 10 G b/s w lokalnej sieci komputerowej, przy zachowaniu tej samej ramki, ale nie tego samego sposobu dostępu do medium - ja k w dotychczasowych standardach ethernetowych (CSMA/CD). Od 1999 r. znajduje się na eta­ pie projektu prowadzonego przez IEEE 802.3-HSSG ( Hi-

> gher Speed Study Group), który wstępnie określił podsta­ wowe cechy nowego rozwiązania: o podstawowa przepływność 10 G b/s; rezygnacja z mechanizmu CSMA/CD, wyłącznie tryb pełnego dupleksu, o światłowodowe medium transmisyjne; o maks. długość segmentu LAN wynosi 100 m (włókno wielomodowe MMF) lub 30 0 m (wielomodowe włókno ulepszone) oraz 2 km (włókno jednomodowe SMF) dla sie­ ci kampusowej. W sieciach MAN łączna długość toru świa­ tłowodowego sięga 40 km. ETSU [European Telecommunications Standards Institute) - Europejski Instytut Norm Telekomunikacyj­ nych, utworzony z inicjatywy EWG, w celu standaryzacji ryn­ ku telekomunikacyjnego w zakresie sprzętu, sieci i usług ko­ munikacyjnych. Opracowaniem projektów norm zajmują się branżowe komitety techniczne. Członkiem ETSI może zostać każda organizacja zainteresowana w opracowaniu norm i działająca na terenie państw europejskich. ETSI skupia ok. 300 członków, głównie operatorów sieci, dostawców sprzę­ tu telekomunikacyjnego, użytkowników i administrację łącz­ ności telekomunikacyjnej. 1 T X [End o f Text) - koniec informacji tekstowej, znak sterujący używany w telekomunikacji do wskazania końca informacji tekstowej, ale nie ukończenia całej transmisji, które sygnalizuje dopiero znak EOT [End ofTransmission). e iy B s le ta (label) - wieloznaczeniowy zestaw symboli nagłówkowych używany podczas programowania kompute­ rów do identyfikacji plików i opisu wiadomości, także ety­ kietowania wolumenów dyskowych i rekordów danych. W programowaniu może oznaczać: zmienną, funkcję lub podprocedurę, w operacjach zapisu danych: adres lub lo­ kalizację docelową zbioru, a w arkuszach kalkulacyjnych: identyfikator grupy danych lub stosownych wyrażeń. Eturo-DSiDK] - standard publicznej sieci telekomunikacyj­ nej do realizacji zintegrowanych usług cyfrowych ISDN zgod­ nych z ogólnoeuropejskimi wymaganiami i ustaleniami mię­ dzynarodowej organizacji MoU [Memorandum o f Under­ standing). Zakres norm i zaleceń Euro-ISDN obejmuje: • normalizację styków dostępu użytkownik/sieć - doty­ czącą podstawowego (2B+D) i pierwotnego (30B+D) do­ stępu do kanałów od strony zarówno fizycznej (parametry elektryczne), ja k i logicznej (protokoły sygnalizacyjne); o standaryzację styku między sieciami ISDN - w tym wymagań na ISUP [ISDN User Part) systemu sygnalizacyj­ nego SS7;

71

E>>>F

leksykon teleinformatyka

• ustalenie obowiązkowych usług przenoszenia (bearer services) - zwanych inaczej transportowymi i obejmują­ cych: 64 k b /s nieograniczone, 6 4 k b /s w paśmie akustycz­ nym 3,1 kHz, 64 k b /s dia sygnałów mowy; o określenie dostępnych teleusług o sposoby sterowania urządzeniami końcowymi. Stero­ wanie to je st realizowane przez standardowe procedury 7warstwowego modelu odniesienia ISO/OSI, zapewniające­ go zgodność różnych term inali pracujących w sieci. in n fto D s a i - operator satelitarny korzystający z własnej sieci satelitów obejmujących swym zasięgiem Europę. Słu­ żą one głównie do transmisji telewizyjnych, również transmi­ sji danych w systemach VSAT. Satelity tego systemu mają wiązki promieniowania radiowego skierowane w różne czę­ ści Europy, dwa z nich obejmują swym zasięgiem Europę Centralną. E U T E L T R A C S - system nawigacji pojazdów kołowych (odmiana systemu Omnitracs dostosowana do warunków europejskich), do kierowania i zarządzania transportem cię­ żarowym na terenie Europy, Azji i Afryki przez satelity EUTELSAT. Dysponuje niewielką przepływnością indywidualną w zakresie 5 5 -1 6 5 b /s. Maks. przepływność zbiorcza wyno­ si 14,88 k b /s w pasmach transmisji o częstotliwościach 12 /1 1 i 14 GHz.

mocą urządzenia faksującego (inaczej telefaksu, urządze­ nia telekopiowego). Dotyczy reprodukcji na odległość gra­ ficznego zbioru źródłowego, którym może być dokument, rę­ kopis, rysunek, obraz, fotografia czy podpis - za pośrednic­ twem transmisji przez tradycyjną, analogową linię telefo­ niczną. Standardowa rozdzielczość skanowania dokumen­ tów faksowych wynosi 150 dpi. Faksem nazywa się po­ wszechnie (choć niezupełnie poprawnie) również samo urządzenie symilograficzne przeznaczone do faksowania dokumentów źródłowych i odbioru przesłanych kopii. f a k s m o d e i n - dawne określenie karty modemowej komputera osobistego wraz z posadowionym na nim opro­ gramowaniem faksowym bądź oprogramowane wolno sto­ jące urządzenie cyfrowe współpracujące z komputerem PC i spełniające podstawowe funkcje transmisyjne urządzenia faksującego, czyli telefaksu (faksymile). Cechą odróżniają­ cą faksmodem od modemu je st możliwość bezpośredniej jego współpracy z innym dowolnym urządzeniem faksują­ cym, przyłączonym do komutowanej sieci telefonicznej PSTN,za pośrednictwem specjalistycznych procedur i stan­ dardów faksowych. Faksmodem operuje wyłącznie na do­ kumentach, tekstach i obrazach rejestrowanych elektro­ nicznie (bez papieru) w buforze faksmodemowym kompute­ ra, co oznacza brak możliwości przesyłania odręcznych no­ tatek i rysunków - bez dodatkowego urządzenia skanujące­ go (skanera) i odpowiedniego oprogramowania.

¡lustr©w¥aii| ieksyten teleinformatyka F > » wiązania typu: Cynet, FaxNet, RightFAX czy Fax2N et- zbu­ dowane na modelu klient/serw er, wymagają instalacji w terminalu użytkownika odpowiedniego oprogramowania faksowego. Rozwiązania najnowsze, oparte na profesjonal­ nym serwisie FaxMailer (firma NetMoves), potrzebują jedy­ nie połączenia z Internetem oraz docelowego adresu poczty elektronicznej przekazanego operatorowi usługi FaxMaller. Serwis FaxMailer sam rozpoznaje i rejestruje dokumenty w różnych formatach dokumentów biurowych (MS Office, Project, Lotus SmartSuite, Corel WordPerfect Suitę) oraz formatach graficznych (GIF, JPEG, UFF), a także in. (HTML, PDF, PostScript). f r a l l o m i l k - urządzenie elektroenergetyczne przekształ­ cające stałe napięcie podawane z zespołu akumulatorów (zwykle 40 lub 60 V) na prostokątne napięcie przemienne o częstotliwości ok. 25 kHz - z m odulowaną szerokością im­ pulsów (PWM - Pulse Width Modulation) o częstotliwości 50 Hz. Po zastosowaniu wygładzających filtrów dolnoprzepustowych na wyjściu falownika uzyskuje się napięcie prze­ mienne 2 2 0 /2 3 0 V o dużej mocy oraz przebiegu zbliżonym

20 ms 50 Hz

/ Faks przez sieć IP Zapew nienie pew ności przesyłania faksów w sieciach IP

y jm u je 1rz«e Ldz ooskkieuaćmlnIP,ye nst,we rwyfokrmeorrzafaytusk tusjeojągwocy siptawrzysyła ?n ie37n, ekgtóo ryc japcojizpwoamlaięndaz yp rzw yespyroławjąnadcdayzmrde ­ u rz ą d z e n ie m fa k su ją c y m a o d b ie ra ją ­ cym

Z d a ln y s e rw e r fa k so w y 2 ° o d b ie ra z b ió r i d o s ta rc z a g o d o z d a ln e g o u rz ą d z e n ia fa ­ k s o w e g o p o p rz e z lo k a ln ą sie ć te le fo n icz n ą , o s z c z ę d z a ją c w te n s p o s ó b o p ła ty z a ro z m o w y z a m ie jsc o w e

Typowy schemat falownika (5 0 Hz)

ia 3fa kusoSowdtabeniemdraua rdjąw ycTse.3ymła7unuuiemrzodążliw d z e n iu o sem e­ ra fa k s o w e g o i u ż y tk o w n ik a p o tw ie rd z e n ia o trz y m a n ia fa k su

®ater'a fts lk s [fax) - kopia wiadomości graficznej przesła­ na w postaci dokumentu drogą elektroniczną za po-

72

ffanratooffl) (phantom) - sztuczny model ciała ludzkiego (najczęściej głowy) wykonany z materiałów o parametrach elektrycznych zbliżonych do właściwości tkanek ludzkiego ciała, przeznaczony do badania wpływu promieniowania niejonizującego na organizm człowieka. W najprostszej we­ rsji stosuje się fantom wypełniony płynem fizjologicznym, o własnościach elektrycznych równoważnych uśrednionym własnościom ciała człowieka - w rozważanym zakresie czę­ stotliwości radiowych. Fantom umożliwia określenie absorpcyjności SAR, dotyczącej pochłaniania fal radiowych (0 -3 0 0 GHz) przez organizm człowieka. Wyróżnia się 3 ro­ dzaje fantomów zaprojektowanych w różnych laboratoriach: kanoniczny (Alcatel), uogólniony (BioEM/EMC - opracowa­ ny na uniwersytecie w Zurychu) i realistyczny dla pomiarów metodą rezonansu magnetycznego. Znane są proste roz­ wiązania fantomów homogenicznych (jednorodnych) i bar­ dziej dokładnych modeli heterogenicznych.

F a s t E t h e r n e t - > E t h e r n e t 1 0 0 M lb / s PWM (P u ls e W idth M o d u latio n ) fm - częstotliwość przetwarzania (około 25 kHz)

U z u p e łn ie n ie o p ra c o w a n e g o p rz e z IT U s ta n d a rd u T .3 7 o m o ż liw o ś ć p o tw ie rd z e n ia d o ­ s ta rc z e n ia fa k s u je s t u w a ż a n e z a is to tn y e le m e n t w p ły w a ją c y n a z w ię k s z e n ie z a u fa n ia u ż y tk o w n ik ó w d o p rz e k a z u fa k s ó w p rz e z s ie c i IP

do sinusoidalnego, przeznaczone do zasilania urządzeń komputerowych.

F a s t A T A [AT Attachment) - standard łącza kompu­ terowego usprawniający szybkość przekazu danych z pa­ mięciami dyskowymi w porównaniu z interfejsem IDE. Za pomocą interfejsu Fast ATA można dołączyć do czterech urządzeń peryferyjnych, takich jak: dyski twarde, napędy magnetooptyczne czy pamięci CD-ROM, przy czym przyłą­ czane czytniki CD-ROM winny być zgodne ze specyfikacją ATAPI [AT Attachment Packet Interface). Zmodernizowana wersja, znana jako specyfikacja Ultra ATA, dopuszcza trans­ misje z szybkością do 33,3 M B /s oraz do 66,6 MB/s.

f a k s o w a n i e p r z e z B m rte ra e t - popularna usługa przekazu dokumentów zarejestrowanych w postaci elektro­ nicznej na komputerze klasy PC, a następnie ich przetwo­ rzenie do postaci faksowej, z przekierowaniem do odbiorcy docelowego przez sieć Internet. Tradycyjnie stosowane roz-

failover (obejście uszkodzenia) - proces om i­ jania błędów pamięci dyskowych stosowany w klastrach serwerów. W sytuacji, gdy jeden z serwerów klastra przestaje funkcjonować lub wykazuje nieu­ suwalne błędy, stosuje się obejście uszkodzenia, przez automatyczne przemieszczenie jego zasobów do innego serwera - zapewniając w ten sposób cią­ głość obsługi transakcji. Funkcję obejścia uszko­ dzeń wykonuje klastering, zapewniający także rów­ nomierne rozkładanie obciążeń w serwerach, co pozwala na efektywne rozpraszanie zadań między poszczególne serwery sieci.

F

F a lo w n ik p rz e k s z ta łc a n a p ię c ie s ta łe a k u m u la to ra n a p ro s to k ą tn e n a p ię c ie p rz e m ie n n e (o k . 2 5 k H z ) m o d u lo w a n e fa lą s in u s o id a ln ą o c z ę s to tliw o ś c i 5 0 H z i

F a s t lP - technologia przełączania pakietów - pochodzą­ ca z firmy 3Com - z równoczesną realizacją funkcji rutowania przez sieci z protokołami IP. Istotną cechą tej technolo­ gii trasowania je st przełączanie pakietów (a nie ich klasycz­ ne trasowanie - co zajmuje znacznie więcej czasu na odczy­ tywanie adresu IP dla każdego transmitowanego pakietu). Przez implementację specjalnego mechanizmu trasowania w FastlP inteligentny przełącznik „uczy się" trasowania, operując początkowo adresami IP, a następnie bezpośre­ dnio przełącza pakiety - korzystając z utworzonych przez siebie ścieżek i relacji adresów MAC. Pakiety zawierające adresy MAC mogą być znacznie szybciej obsługiwane przez przełączniki znajdujące się na trasie przekazu i szybciej eks­ pediowane przez sieć do portu docelowego.

73

F >>>F

f

leksykon teleinformatyka

F F ib r e C h a n n e l F G G [Federal Com m unication Commission) - fe ­ deralna komisja łączności będąca agencją rządową USA, określająca przepisy w zakresie telekom unikacji i nadzoru­ jąca ich realizację. Organ wydaje wiążące opinie dotyczą­ ce certyfikacji sprzętu radiowego, telewizyjnego I usług te ­ lekomunikacyjnych o zasięgu międzynarodowym pocho­ dzących z USA. F C 8 [Frame Check Sequence ) - kontrolny ciąg bitów (sekwencja kontrolna) do sprawdzania poprawności prze­ syłanych ramek w systemach transmisji danych (głównie z protokołem HDLC). Sekwencja kontrolna obliczona przez liniowy zespół nadawczy i umieszczona w polu FCS ramki transmisyjnej na końcu przesyłanego bloku, zawiera zwykle 16 bitów (dwa bajty) - na podstawie których urządzenie odbiorcze wg podobnej procedury obliczeniowej sprawdza, czy ramka została odebrana poprawnie. Gdy je st wymaga­ ny wyższy stopień protekcji, liczba bitów FCS może wzrastać oktetami. Kontrolny ciąg bitów FCS je st podstawową for­ mułą protekcji w protokołach komunikacyjnych o charakte­ rze bitowym, takich jak SDLC czy HDLC. F®G> [Floppy Disk Drive) - najpopularniejszy i najtań­ szy napęd pamięci masowej z nośnikiem na dysku magne­ tycznym zjedną lub dwiema uniwersalnymi głowicami doty­ kającymi powierzchni ferromagnetyka podczas pracy. Na­ pęd FDD ulegał wielokrotnej modernizacji i miniaturyzacji (dwa typowe wymiary 5 ,2 5 ” I 3 ,5 ") wraz ze wzrostem po­ jem ności adresowanej w system ie DOS: od 3 6 0 kB (SS/SD) do 1,44 MB (2HD - o podwójnej gęstości 135 ścieżek na cal). Pomimo że pozwala na przesyłanie danych z szybkością do 500 kb /s (62,5 kB /s), praktycznie infor­ macja jest zapisywana z szybkością niewiele większą niż 30 kB /s - przy maks. prędkości dysku 3 0 0 obr./m in.

czanie stacji sieciowych do pierścienia FDDI dokonuje się na 3 sposoby jako: • stacja SAS - podłączana do pojedynczego pierścienia, • stacja DAS - podłączona do podwójnego pierścienia oraz o koncentrator DAC - podłączany do podwójnego pier­ ścienia. Jako medium transmisyjne stosuje się głównie świa­ tłow ody jednom odow e lub w ielom odow e instalowane w miejskich sieciach szkieletowych. Realizacja sieci FDDI za pomocą kabli miedzianych - jako wersja CDDI - jest możliwa od niedawna za pom ocą nieekranowanej skrętki UTP kat. 5. W sieciach FDDI stosuje się metodę dostępu z przeka­ zywaniem żetonu (podobną ja k w sieciach Token Ring). A dm inistrator sieci ma możliwość ustalania różnych prio­ rytetów wybranym stacjom , przyznając Im dłuższy czas na przetrzymywanie żetonu. Sieć nie dopuszcza zablokowa­ nia, gdyż natychm iast po nadaniu komunikatu stacja mu­ si wysłać pusty żeton, który może być przejęty przez inną stację. W sieci dopuszcza się krążenie wielu ramek kontro­ lowanych przez adm inistratora (w tym wielkość, ilość i czę­ stość ramek). Architektura sieci FDDI

74

dla FDDI-1. W tej wersji całe pasmo transmisyjne FDDI (100 M b/s) je st podzielone na 16 kanałów, każdy o przepływno­ ści 6,144 M b /s, zajmujących łącznie pasmo o przepływno­ ści 9 9,072 M b /s. Wysoka niezawodność pracy sieci FDDI wiąże się z m etodą dostępu za pomocą żetonów, co w połą­ czeniu z dużą szybkością (100 M b/s), konfigurowaniem wielu stacji (do 500) oraz pracy w zasięgu do 100 km czyni tę technologię przydatną do budowy zakładowych, korpora­ cyjnych i miejskich sieci szkieletowych. F P ffil [Frequency Division Multiplexing) - techni­ ka zwielokrotnienia w dziedzinie częstotliwości, jedna z technik zwielokrotnienia sygnałów w medium transporto­ wym. Polega na dzieleniu kanału transmisyjnego przez podział na kilka równoległych podkanałów częstotliwo­ ściowych, rozdzielanych przez pasma ochronne. Wszystkie sygnały są transm itowane jednocześnie. FDM jest stoso­ wana w przewodowej transm isji analogowej (linie telefo­ niczne), w sieci komunikacyjnej w paśmie podstawowym, w radiowych systemach komórkowych (GSM) oraz we włóknach światłowodowych pod postacią wielofalowej technologii WDM. FP 1W A [Frequency Division Multiple Access) - me­ toda dostępu wielokrotnego z podziałem częstotliwości, po­ legająca na częstotliwościowym podziale pasma medium transmisyjnego na pewną liczbę rozłącznych przedziałów przyporządkowanych wielu użytkownikom, tworzących ka­ nały częstotliwościowe. Przesyłane przez medium sygnały pochodzące od różnych użytkowników są przemieszane w dziedzinie czasu, jednak widma tych sygnałów zajmują rozdzielne pasma w dziedzinie częstotliwości i dzięki temu mogą być wydzielone przez odbiornik za pomocą odpowie­ dnich filtrów częstotliwościowych. F 1 G M [Forw ardExplicit Congestion Notification) - wskaźnik przeciążenia umieszczany w nagłówku pakietu transportowanego przez sieć pakietową Frame Relay, infor­ mujący odbiorcę przesyłki o zaistniałych spiętrzeniach w sieci FR.

FDD) [Frequency Division Duplex) - sposób realiza­ cji jednoczesnej, dwukierunkowej transm isji radiowej z podziałem częstotliwości, w której dla każdego kierunku przekazu stosuje się różne częstotliwości sygnału nośnego (sieci GSM, UMTS z UTRA typu WCDMA, in). F U M [Fiber D istributed D ata Interface) - światło­ wodowa sieć cyfrowa o topologii podwójnego pierścienia, stosowana w sieciach LAN i MAN. Dane użyteczne są prze­ syłane z szybkością 100 M b/s, natom iast fizyczna prze­ pływność binarna pierścienia wynosi 125 M b/s, co wynika z zastosowania kodu transmisyjnego typu 4 B /5 B . Przyłą­

leksykon teleinformatyka F > > > F

F D D I- 2 [Fiber D istributed D ata lnterface-2) nowsza wersja światłowodowej sieci FDDI, działająca wy­ łącznie na łączach światłowodowych, je st przeznaczona dla zastosowań multimedialnych nie tolerujących zmiennego opóźnienia transmitowanych ramek - charakterystycznego

F i P [Front E n d Processor) - dedykowany komputer komunikacyjny współpracujący przez szybkie i równoległe łącze interfejsowe z głównym komputerem mainframe, za­ rządzający łączami transmisji danych od terminali i urzą­ dzeń zdalnych. Podstawowa funkcja procesora FEP polega na odciążeniu komputera centralnego od procedur trans­ misji i przerwań z urządzeń zewnętrznych oraz zarządzania poprawnością przebiegu komunikacji przez sieć. Funkcje

Aplikacja procesora czołowego FEP

procesora komunikacyjnego obecnie przejmują specjalizo­ wane serwery sieciowe.

ferrula - zwykle nieprzezroczysta otoczka usztywniająca w łókno światłowodowe w obrębie rozłącznego złącza optycznego. Dokładne określenie geometrii czołowej krzywi­ zny sferycznej ferruli, idealna gładkość jej powierzchni cię­ cia czoła styku oraz wielkość promieni krzywizny ferruli i włókna światłowodowego są podstawą do uzyskania opty­ malnie małej tłumienności strat złącza optycznego: poniżej 0,3 dB (okno 850 nm) oraz 0,2 dB (okno 1500 nm) dla światłowodów jednomodowych. F E X T [Far-End Crosstalk) - przenik zdalny stanowią­ cy jedno z dwóch istotnych zakłóceń powstających w mie­ dzianych torach transmisyjnych w wyniku wzajemnego od­ działywania elektrom agnetycznego między aktywnymi skrętkami w kablu. Przenik zdalny FEXT pojawia się wów­ czas, kiedy dwa sygnały lub więcej (o pokrywającym się widmie) przesyła się w tym samym kierunku, lecz za pomo­ cą różnych par przewodów miedzianych. Na skutek zjawiska indukcji elektromagnetycznej do odbiornika odległego od źródła sygnałów po drugiej stronie toru transmisyjnego mo­ gą docierać, oprócz sygnału podstawowego, sygnały za­ kłócające mające swe źródło w liniach sąsiednich. Przenik zdalny jest definiowany dwoma parametrami: EL FEXT - dla dwóch par skrętek oraz PS ELFEXT - dla transmisji wieloparowej prowadzonej w trybie dupleksowym.

F ibtre C h a n n e l - standard szybkiej kampusowej sieci komputerowej umożliwiający przekaz danych w różnych to ­ pologiach między komponentami sieci - z szybkością od 133 MHz (12,5 M B /s) do 1062 MHz (ponad 100 M B/s). W ieloprotokołow a sieć skalow alna z kodowaniem 8 B /1 0B jest wykonana za pomocą linii miedzianych z za­ stosowaniem techniki ECL [Emiter Coupled Logic), kabli współosiowych lub z włókien światłowodowych, co umożli­ wia transmisję z różnymi szybkościami w zasięgu od 25 m do lO km, w zależności od zastosowanego medium. Za

7S

F > »F

leksykon teleinformatyka

Konfiguracja połączeń w standardzie Fibre Channel S zybkie sieci lokalne LAN PAMIĘĆ ZEW NĘTRZN A

E th e rn e t Token Ring, FDDI, A TM , inne

Struktura (fabric) t port F

M a try c a prz e łą cz a ją c a (k a ż d y z ka ż d ym )

fllftro w a ira S e p a k i e t ó w - podstawowa wła­ ściwość mostu transmisyjnego, także innych wę­ złów sieciowych o wyższej organizacji, polegająca na porównaniu każdego odebranego pakietu ze specyfikacją ustawioną przez administratora sieci. Most automatycznie eliminuje z sieci pakiety nie­ zgodne z podaną specyfikacją, a pakiety odpowia­ dające specyfikacji może odrzucić lub warunkowo przesyłać. Filtrowanie pozwala adm inistratorowi ograniczyć ruch pakietów określonego protokołu do jednego segmentu sieci, izolować poszczególne do­ meny poczty elektronicznej i realizować ogólną po­ litykę kontroli ruchu sieciowego. f i l t r o w a n i e [PGSR/flL

pomocą łączy światłowodowych wkrótce będą dostępne w tym standardzie przekazy multimedialne (również w struk­ turze macierzowej RAID) działające z szybkością 2 -4 G b/s, a nawet 8 G b/s (ok. 1 GB/s).

IFDf© (First In First Out) - jeden z dwóch najprostszych sposobów kolejkowania elementów informacji (pakietów) w buforze transmisyjnym węzła sieci przełączanej, realizowany wg podstawowej zasady: pierwszy odebrany z sieci - pierwszy wysłany dalej. Buforowanie typu FIFO, stosowane w urządze­ niach transmisyjnych, wygładza lub wręcz niweluje nierównomierności przepływu danych w węzłach sieci, co podnosi efek­ tywną przepływność toru komunikacyjnego. Innym prostym sposobem kolejkowania jest buforowanie typu UFO.

z a p o r a o g n io w a

ffiltrowami© DP - sposób selekcji (filtracji) przekazów transmitowanych przez sieć IP, mający na celu ograniczenie do minimum niepotrzebnego, niepożądanego lub szkodli­ wego trafiku w sieci globalnej IP. Tradycyjnie dokonuje się jej przez instalację zapór ogniowych i ruterów, wykonanych w kilku podstawowych technikach: o proste filtrowanie na poziomie pakietów - gdzie na­ stępuje identyfikacja w zależności od adresów źródła i prze­ znaczenia (każdy pakiet IP zawiera adres urządzenia nada­ jącego pakiety oraz adres docelowy); o analizę standardowych numerów portów źródła I przeznaczenia - zawsze dodawanych przez protokół połą­ czeniowy TCP i bezpołączeniowy UDP do nagłówków przesy­ łanych pakietów. Na podstawie takiej analizy portów prze­ znaczenia można lepiej rozpoznać określoną usługę i zasto­ sować bardziej rygorystyczne reguły selekcji pakietów dla uaktywnienia lub zablokowania połączeń; o dodatkową analizę w warstwie sesji, którą zapewnia­ ją jedynie zaawansowane rutery.

7B

mowanle firmware znajduje się w spe­ cjalnych układach pamięciowych typu Flash, które umożliwiają bieżącą aktua­ lizację oprogramowania przez wymianę zawartości pamięci za pomocą funkcji nadpisania (zapis na istniejącej Infor­ m acji). Modernizację zawartości lub usunięcie błędów programowych przez nadpisanie pam ięci można wykonać z lokalnej stacji dyskietek bądź on-line za pośrednictwem linii telefonicznej bezpośrednio z odległego serwisu fa­ brycznego konkretnego urządzenia ko­ munikacyjnego.

P R IM l

f m g e r - program narzędziowy sieci Internet umożliwiają­ cy potwierdzenie, czy wskazany Inny użytkownik znajduje się w sieci. Wykorzystywany je st często do wyszukania adresu pocztowego określonego użytkownika sieci Internet, rów­ nież do Identyfikacji uszkodzonych lub przeciążonych wę­ złów sieci - przez kolejne wyszukiwanie coraz bardziej odle­ głych węzłów i użytkowników. Standardowo ujawnia pełną nazwę użytkownika, ostatni czas logowania, czas oczekiwa­ nia, port terminalu końcowego i lokalizację terminalu. Wię­ cej danych udostępnia komenda IWhois, sięgająca do szczegółów bazy węzła sieciowego oraz do dalszych infor­ macji o użytkownikach.

f ir e w a ll

jgostrowaiiy leksykon teleinformatyka F » > F

F ir e W ir e - szeregowa odmiana interfejsu SCSI-3 znana jako IEEE 1394, znajdująca zastosowanie w komputerach multimedialnych do cyfrowej obróbki i przekazu graficznych plików obrazu. Podstawowa szybkość transmisji, która obe­ cnie wynosi 100 M b/s, je st rozszerzana do 4 0 0 M b/s. Ob­ szar zastosowań interfejsu FireWire obejmuje głównie łącza z cyfrowymi kamerami obrazu (kamkodery) i magnetowida­ mi, także z innymi urządzeniami elektronicznymi powszech­ nego użytku, zastępując dotychczasowe połączenia interfej­ sowe SCSI. Łącze interfejsowe FireWire składa się z dwóch par skrętek transmitujących sygnały informacyjne i dwóch przewodów dostarczających napięcie zasilania (do 40 V) w zasięgu do 4,5 m. fir m w a r e - dowolne sprzętowe oprogramowanie steru­ jące, czyli Instalowane w układach pamięciowych urządze­ nia - przeznaczone wyłącznie do odczytu informacji (ROM, EPROM, E2PR0M, in.). W modemach wyższej klasy oprogra-

ffD a g a - specjalny znacznik (zestaw bi­ tów) znajdujący się na początku i końcu ramki używanej w przekazach przez sie­ ci pakietowe Frame Relay. W obydwu przypadkach zawiera identyczną se­ kwencję bitów - synchronizującą gene­ ratory czasu we współpracujących ze sobą końcowych urządzeniach komuni­ kacyjnych (kod dwójkowy 01111110). F fe s irs skow a

—> p a m ię ć b ły ­

FRffl (Frequency M odulation) - mo­ dulacja częstotliwości, jedna z technik modulacji sygnałów używana w teleko­ munikacji. FM stosowaną w odniesieniu do transmisji danych cyfrowych nazwa­ no kluczowaniem częstotliwości FSK.

F IT L ( F iber in tbe Loop) - abo­ Szafka uliczna światłowodowego dostępu nencki optyczny system dostępowy re­ Alcatela - Lltespan-1540. Umożliwia świadczenie usług POTS, ISDN i ADSL oraz alizujący, oprócz tradycyjnych usług transm isję danych w dowolnej architekturze POTS i usług cyfrowych ISDN, także sieci (gwiazda, pierścień, drzewo) transm isję danych oraz wiele in. usług szerokopasmowych o przepływności powyżej 2 M b/s. Pod­ Zasada modulacji częstotliwości FM stawowy zestaw nowych usług oferowanych w sieciach FITL obejmuje: dostęp do Internetu, usługi m ultim edialne oraz interaktywną telewizję IVOD. Istnieje wiele odmian abonenckiej sieci światłowodowej ONU - adresowanej do operatorów telekom unikacyjnych, doprowadzających włókna optyczne o wysokiej przepływności bezpośrednio w pobliże lokalizacji abonenta. Do najczęściej używanych należą: FTTC (Fiber to the Curb), FTTB (Fiber to the Building), FTTD (Fiber to the Desk), FiTH (Fiber to the Home), FTTO (Fiberto the Office), FTTZ (Fiberto theZone), a ostat­ nio FTTW (Fiberto the Work S tation). FITL obejm uje dystry­ bucję inform acji przez pasywne węzły sieci optycznej PON oraz węzły aktywne AON.

Ogólna struktura sieci FITL C e n tra la a b o n e n c k a

W najprostszym przypadku są używane tylko dwie częstotliwości: f L (Iow) - zwykle do przedstawienia stanu logicznej „jedynki” oraz fH (high) - przy inter­ pretacji stanu „zera” sygnału wejściowego podda­ wanego modulacji. PRfflS (F leet M anagement System) - system monitorowania pojazdów znajdujących się w ruchu, usprawniający zarządzanie taborem ciężarowym z wykorzystaniem systemu nawigacyjnego GPS oraz konstelacji satelitarnej Inmarsat C. Dokładność lo­ kalizacji pojazdów wyposażonych w system FMS sięga kilkuset metrów.

F »> F

leksykon teleinformatyka

f o r m a t o w a n i e i n f o r m a c j i - dzielenie ciągłego strum ienia bitów na mniejsze odcinki (segm entacja), których długość je s t związana ze sposobem transm isji w medium i z protokołem komunikacyjnym. Segmentacja umożliwia podział strumienia bitów na pakiety (transmisja pakietowa), ramki (synchroniczne protokoły bitowe), ko­ mórki (asynchroniczne protokoły transmisji typu ATM) i zna­ ki stosowane w transmisjach o strukturze znakowej. Z wyjąt­ kiem asynchronicznej transmisji znakowej, bloki danych muszą mieć oznaczony początek i koniec, a zwykle również być wyposażone w identyfikację adresów wewnątrz sieci i numerację kolejności przesyłanych komórek. Wprowadze­ nie właściwej segmentacji umożliwia: ® przełączanie strumieni informacji w sieciach; • znaczne zwiększenie efektywności transmisji w razie występowania błędów. F O R T R A N - pierwszy, nadal używany, kompilacyjny ję ­ zyk wysokiego poziomu stosowany głównie w obliczeniach inżynierskich, naukowych i technicznych.

forwarding- mechanizm automatycznego przeadresowania przesyłki do osób trzecich przez obsługujący węzeł (serwer, komputer PC, in.) poczty elektronicznej lub fakso­ wej wg uprzednio uzgodnionych adresów sieciowych. F IP iE A ( F ield P rogram m able G ate Array) - często stosowane w urządzeniach teleinform atyki rekonfigurowalne i reprogram ow alne struktury logiczne, oparte na programowalnych matrycach i używane w aplikacjach wymagających upakowania struktury logicznej o dużej po­ jem ności, w niewielkiej objętości układu. Rolę elementu pamiętającego w układach FPGA spełnia komórka pamię­ ci nietrwałej SRAM, co powoduje, że po każdym odłącze­ niu zasilania potrzebna je s t inicjalizacja konfiguracji wewnętrznych matryc logicznych układu. Zasadniczą ich zaletą je s t prosta rekonfiguracja zawartości, możliwość wielokrotnego przeprogramowania (algorytmu, architektu­ ry) i niski koszt produkcji. F F L M IT S (Futurę Public L an d Mobile Telecommunication Systems) - projekt systemu łączności radiowej dla abonentów w ruchu. Koncepcja przewidywała stosowa­ nie tego systemu w paśmie 2 GHz, przy szerokości pasma min. 230 MHz. Wzrastające zapotrzebowanie na ruchome usługi komórkowe, konieczność stosowania nowych technik transmisji oraz integracja z innymi systemami światowymi spowodowały modernizację koncepcji i zmianę nazwy syste­ mu na IMT-2000 - w Europie oznaczaną jako UMTS.

78

F K (Fram e Relay) —> F r a m e R e la y FIS (Pull Rate) - pełna szybkość cyfrowego ciągu wyj­ ściowego uzyskiwana w standardowym koderze głosowym, stosowanym w sieciach GSM drugiej generacji w trakcie konwersji głosu na postać cyfrową. Nominalna szybkość ko­ dowania głosu (full rate), wynosząca 13 k b /s w standardzie GSM (fazy 1 i 2), jest niekiedy zastępowana (GSM faza 2+) kodowaniem połówkowym HR (half rate) - nie przekraczają­ cym szybkości 6,5 kb/s. Takie rozwiązanie umożliwia obsłu­ gę większej liczby abonentów w sieciach komórkowych o okresowo podwyższonym trafiku - nadal obsługiwanych przez pojedynczą stację bazową BTS. F K A O (Fram e R elay Access Devices) - autonom icz­ ne urządzenie dostępowe sieci pakietowej Frame Relay z przełączaniem pakietów, spełniające głównie funkcję m ultipleksera lub dem ultlpleksera w sieciach pakieto­ wych. Urządzenie potrafi kapsułkować w ramki FR różne protokoły (BSC, SNA, X.25, IP, IPX, in.), zarządzać kolejka­ mi i priorytetam i przepływu, a także segmentować pakiety (głosu i danych).

leksykon teleinformatyka F > > > F

j

F r s m © F ie D a y (FG5) - sieć pakietowa, także urządzenia dostępowe tej sieci używane w szybkich cyfrowych sieciach teleinform atycznych. Pakietowa sieć transm isyjna FR z przełączaniem pakietów funkcjonuje na łączach cyfrowych wysokiej jakości (zwykle światłowodowych), o niskiej stopie błędu, ze zmienną przepływnością informacji o dedyko­ wanych szybkościach: 56 kb /s, 64 kb/s, 25 6 kb /s, 1544 kb/s, 2 ,0 4 8 M b/s oraz 45 M b/s. Sieć FR zastępuje z powo­ dzeniem starsze sieci pakietowe z protokołem X.25 o niż­ szych przepływnościach, oferując większą niezawodność i elastyczne wykorzystanie zasobów pakietowych sieci transportowych PSDN. Główne zastosowania obejmują: łą­ czenie różnego typu odległych sieci LAN, przesyłanie dużych plików danych między stacjami roboczymi wysokiej roz­ dzielczości CAD/CAM, praca interaktywna między termina­ lami o niewielkim trafiku pakietów oraz komunikacja inte­ raktywna do przesyłania krótkich komunikatów z małymi opóźnieniami.

gnięcia przez sieć Internetu. Może być zarówno próbką te ­ stową z ograniczonymi opcjami, jak również najnowszą peł­ nowartościową wersją. FSBC (Frequency Shift Keying) - modulacja z kluczo­ waniem częstotliwości, jedna z technik modulacji cyfro­ wych. Polega na przesuwaniu częstotliwości w stosunku do nominalnego sygnału nośnej, zgodnie z przebiegiem binarModulacja FSK (dla sygnałów cyfrowych) 0

1 1 :0

0 1

lih

Sygnał w e jś c io w y czas

S ygnał z m o d u lo w a n y

F S K ( F r e q u e n c y S h ift K e y in g ) |

nym: zwykle poniżej nośnej dla sygnału logicznego „zera" i powyżej nośnej dla logicznej „jedynki".

Typowe połączenia w sieci z przełączaniem ramek

FTARffl (File Transfer Access a n d M anage­ ment) - międzynarodowy standard określający za­ sady transmisji plików I rekordów w środowisku otwartym definiowanym w modelu ISO/OSI. Dopu­ szcza wymianę plików binarnych lub tekstowych między różnymi systemami komputerowymi (po­ chodzącymi od różnych producentów), jednak z po­ wodu niekompatybilności z nowymi protokołami transmisji nie znajduje aprobaty.

FRADy w sieci WAN Frame Relay

P V C (P e rm a n e n t V irtu a l C irc u it),

f r a g m e n t a c j a - proces przebiegający w sieciach pa­ kietowych, a także sieciach IP, polegający na dzieleniu (przed transmisją) ciągłego strumienia bitów informacyj­ nych lub dużych pakietów na mniejsze fragmenty (pakiety) dostosowane wielkością do wymagań sieci transmisyjnej bądź protokołów transmisji. Po stronie odbiorczej sieci za­ chodzi proces odwrotny: scalania zwany defragmentacją, przywracający pierwotną postać przesyłanej informacji. W zestawie protokołów TCP/l P fragmenty nie mogą być większe niż datagramy IP - czyli mniejsze od 65 535 bajtów, pomniejszonych jeszcze o wielkość nagłówka.

0

S V C ( S w itc h e d V irtu a l C irc u it),

F T P (File Transfer Protocol) - program używa­ ny standardowo w Internecie do kopiowania plików między kom puteram i, korzystając z protokołu TCP/IP, także służy do zdalnego ściągania plików serwero­ wych do komputera klienta. Program aplikacyjny FTP stano­ wi kluczowy element wszystkich systemów używających przekazów protokołem TCP/IP, ponadto zapewnia kontrolę poprawności transmisji oraz praw dostępu do poszukiwa­ nych zbiorów. Po uzyskaniu dostępu do odległej stacji, gdzie wymagany jest identyfikator użytkownika oraz hasło zarejestrowanego klienta, użytkownik sieci może przeglą­ dać katalogi obcego komputera na komputerze macierzy­ stym i wykonać ograniczone funkcje zarządzania tymi plika­ mi. Zbiory publiczne FTP zawierają olbrzymią ilość bezpłat­ nie oferowanego oprogramowania praktycznie na dowolne typy komputerów i systemów operacyjnych.

LAN ( L o c a l A r e a N e tw o rk )

W strukturze połączeń sieci FR wyróżnia się wiele fizycz­ nych i logicznych alternatywnych dróg połączeniowych, umożliwiających tworzenie przez sieć połączeń wirtualnych, występujących w trzech postaciach jako: o stałe połączenia wirtualne (PVC) - przydzielane przed komunikacją na dłuższy okres (tygodnie, lata); o komutowane połączenia wirtualne (SVC) - zestawia­ ne na żądanie abonenta połączenie typu punkt-punkt, ana­ logicznie ja k w sieciach telekomunikacyjnych; o grupowe połączenia wirtualne (multicast) - zezwala­ jące na równoczesny dostęp wielu użytkowników do tych sa­ mych zasobów. f r e e w a r e - program komputerowy oferowany bezpłat­ nie przez autora opracowania i zwykle dostępny do ścią­

FTIP - > s k r ę t k a f o lio w a n a F T P

F » G

leksykon teleinformatyka

F T T B (Fibre To The Building) - optyczny system abo­ nencki przeznaczony do instalacji budynkowych o dużym nasileniu abonentów, takich jak: biurowce, hotele, centra biznesu i zakłady przemysłowe. Komunikacyjne urządzenia pośredniczące ONU są instalowane w szafach i stojakach instalacyjnych węzłów telekomunikacji znajdujących się wewnątrz budynków. Ułatwia to konfigurację i wykonanie przyłączy w wewnętrznej infrastrukturze telekomunikacyjnej oraz chroni urządzenia przed wpływem warunków atm osfe­ rycznych i niepowołanym dostępem, interfejs użytkownika jest oparty na miedzianej skrętce telefonicznej. IFinr© (F ibre To T b e Curb) - dostęp światłowodowy dla grupy zabudowań i osiedli mieszkaniowych, w których znajduje się wiele dom kćw lub mieszkań rozmieszczonych na niewielkim obszarze. Odporne na warunki atmosferycz­ ne szafki uliczne są instalowane wzdłuż trasy przebiegu dotychczasowych łączy miedzianych oraz w miejscach zakończenia dawnych torów magistralnych kabli miedzia­ nych. Umożliwia to wykorzystanie istniejących pętli abo­ nenckich oraz kanalizacji kablowej, a także natychm iasto­ we odtworzenie istniejących przyłączy w przypadku dalszej rozbudowy sieci. W szafkach ulicznych je s t również instalo­ wane zasilanie awaryjne umożliwiające kilkugodzinną pracę systemu nawet po zaniku zasilania. Interfejs użyt­ kownika je s t miedziany z wykorzystaniem istniejącej skręt­ ki telefonicznej. F T T H (Fibre To T be Home) - optyczny system abo­ nencki polegający na doprowadzeniu światłowodu bezpo­ średnio do siedziby abonenta. Jest to rozwiązanie najbar­ dziej elastyczne ze względu na oferowane pasmo, dające w zasadzie nieograniczony dostęp do świadczonych usług. Wadą systemu FITH jest stosunkowo wysoki koszt instalacji, ponieważ cały interfejs u użytkownika jest światłowodowy.

Full Duplex ->

dtuptelkg FUM.

F U KIO (Fram e B ased User to N etw ork Interface) interfejs umożliwiający dostęp do sieci ATM z wykorzysta­ niem ramek o zmiennej długości pola danych, zastępujący typowy rozmiar komórek ATM o ustalonej długości (53 baj­ ty). Zastosowanie tego typu interfejsu w przełącznikach brzegowych sieci ATM pozwala na bardziej efektywne wyko­ rzystanie łącza dostępowego do sieci. FW Ełfl (Four Wave Mixing) - mieszanie czterofalowe, jedno z bardziej niepożądanych zjawisk nieliniowych towa­ rzyszących transmisji optycznej WDM w światłowodzie. Po­

lega na nakładaniu się dwóch lub więcej faz sygnałów optycznych o zbliżonych długościach fal, w wyniku czego powstają nowe fale o zbliżonych, lecz różnych częstotliwo­ ściach (2 nowe częstotliwości 2 f1-f2 oraz 2 f2-f1 - dla dwóch fal pierwotnych, 9 nowych dla 3 fal pierwotnych itd.). Wy­ twarzane nowe sygnały mieszania czterofalowego rozcho­ dzą się w tym samym kierunku co fale podstawowe, a ich moc rośnie kosztem fal podstawowych.

g

- grupa standardów transm isji głosu (ko­ dowania i konwersji do postaci cyfrowej), rozszerzona w la­ tach 80. o szereg dodatkowych norm (poza obowiązującym do tej pory standardem kodowania głosu G.711 - 64 k b /s), określających wymagania w poszczególnych aplika­ cjach jako: o G.711 - tradycyjny sposób konwersji naturalnego głosu analogowego o paśmie 3 0 0 -3 4 0 0 Hz do postaci cy­ frowej z szybkością transmisji 64 kb/s, bez stosowania kompresji. Analogowy sygnał mowy, pochodzący zwykle od abonenta sieci telefonicznej, je st przetwarzany (konwersja A /C ) na postać cyfrową z częstotliwością 8 kHz (czyli co 125 ms) z nieliniową kwantyzacją. Wartość analogowa każ­ dej z 80 0 0 próbek jest rejestrowana jako jeden z 2 5 6 moż­ liwych poziomów i zapisywana w 8-bitowym rejestrze zgo­ dnie z kodem PCM 64. Sposób konwersji głosowej stosowa­ ny powszechnie w centralach cyfrowych PSTN; o G .722 (audio 7 kHz) - umożliwiający kompresję i przesyłanie sygnałów o paśmie analogowym od 50 Hz do 7 kHz. Na wyjściu kodera - zależnie od wybranego trybu pracy - uzyskuje się strumienie danych o przepływności: 64 kb /s, 56 k b /s lub 48 kb /s, i jakości wyższej niż za pomocą standardu G.711; o G .723.1 - oferuje obecnie najwyższą, komercyjnie dostępną kompresję głosu 12:1 (5,3 k b /s lub 6,3 kb/s), dokonywanąza pomocą różnych algorytmów. Przepływność binarną 5,3 k b /s uzyskuje się dzięki algorytmowi ACELP (Algebraic CELP), natom iast przepływność 6,3 k b /s wyko­ rzystuje algorytm MPMLQ (M ulti Pule Maximum Likelihood Quantization). Kodowanie głosu wg tego standardu jest obecnie jednym z bardziej obiecujących rozwiązań stoso­ wanych w telefonii ruchowej; o G .727 (G .726) - znany jako kodowanie różnicowe

f

leksykon teleinformatyka G > > > G

pod nazwą ADPCM 32 z kompresją 2:1 w porównaniu g e m © ira ® jj© ś m a iłł® w ® s O ® M © - umownie definio­ z PCM 64. Jest stosowany w europejskim standardzie DECT. wane technologie optyczne związane z udoskonalaniem W technice kodowania ADPCM stosuje się algorytm zbliżo­ światłowodowego m edium transm isyjnego w kolejnych ny do standardowego G.711, ale działający nie na warto­ oknach optycznych włókna. Obecnie wyróżnia się 5 genera­ ściach bezwzględnych tych próbek, lecz na różnicy występu­ cji światłowodowych: jącej między kolejnymi próbkami głosowymi. Stosowane są o pierwsza (okno 850 nm) wiąże się z uzyskaniem równieżjego liczne wersje znane jako ADPCM 40 (40 kb/s), włókna światłowodowego przez amerykańską firmę Corning ADPCM 24 (24 kb /s) i ADPCM 16 (16 kb/s); Glass (1972 r.), włókna wielomodowego o tłumienności o G.728 - dający kompresję głosu 4:1 wg algorytmu około 4 dB /km przy długości fali 1 = 8 5 0 nm oraz pojemno­ LDCELP (Low Delay CELP) do szybkości kanałowej 16 kb/s. ści transmisyjnej BL poniżej 50 (M b/s)km ; Koder działa na zasadzie liniowej predykcji i kwantyzacji we­ o druga (okno 1300 nm) charakteryzuje się zastoso­ ktorowej, zapewniając jakość mowy podobnąjak w sieciach waniem (od 1987 r.) światłowodów jednomodowych o pra­ stacjonarnych; wie zerowej dyspersji dla fali o długości 1= 1310 nm o G .729 - zapewniający kompresję głosu w stosunku i zmniejszeniu tłum ienia jednostkowego do około 0,4 8:1 (kompresujący głos w strumieniu o przepływności 8 dB/km ; k b /s , często określany ja ko kompresja głosu o opłacanej jakości (toll quality). Podstawowy spo­ Zakresy technologii światłowodowych sób kodowania głosu wg tej normy dokonuje się za Szybkość transm isji B pomocą algorytmu CS-ACLP (Conjugate Structure - Algebraic CELP). Najnowsza, rozszerzona wersja 150 0 n m S O L IT O N G.729A wykorzystuje ten sam algorytm, lecz stosu­ EDFA je mniej cykli procesora DSP do przetwarzania gło­ su, co skraca czas opóźnień konwersji głosu.

(?)

© A U L E ® - projekt europejskiego systemu nawi­ gacji satelitarnej opracowywany przez zespół koor­ dynacyjny CEPT. © A M (G lobal A rea N etwork) - pierwotne oznaczenie rozległej sieci globalnej, łączącej hete­ rogeniczne sieci komputerowe o międzynarodowym zasięgu. W sieciach GAN są stosowane różnorodne protokoły kom unikacyjne, urządzenia i media transmisyjne. Przykładem tego typu sieci są: Internet, EARN, BITNET, in.

g a t e w a y s brama © B D C (Gigabit Interface Converter) - konwertery stanowiące wydzielone i wymienne moduły techniczne, do­ łączane (instalowane) do portów komunikacyjnych i umoż­ liwiające konwersję tradycyjnych portów przełącznika sie­ ciowego do fizycznych warunków transmisji sieci optycz­ nych o wysokich przepływnościach (1, 2, 4 G b/s). Często stosowane w strukturach kampusowych Fibre Channel i Gi­ gabit Ethernet - jako uniwersalne konwertery optycznoelektryczne - pozwalają obsługiwać medium transportowe zarówno z kablem miedzianym (złącze DB-9), koncentrycz­ nym, ja k I światłowodowym.

8l og — co

B L - 360 (Tb/s) km 1995 B L - 15-70 (Tb/s) km 1991 B L - 200 (G b/s) km 1989 B L - 80 (G b/s) km lata 80. i B L — i 1 (G b/s) km 1978

Dru ga ge ne rac ja

(km]

Odległość międzyregeneratorowa L

o trzecia (okno 1550 nm) okupuje kolejne okno świa­ tłowodowe 1 = 1 5 5 0 nm, o najmniejszej do tej pory uzyska­ nej tłumienności jednostkowej 0,1 6 -0 ,2 0 dB/km ; o czwarta dotyczy im plementacji szerokopasmowych wzmacniaczy optycznych EDFA w paśmie 1530-1565 nm, wraz z systemami zwielokrotnienia falowego klasy: WDM, zwielokrotnienia gęstego DWDM i supergęstego UWDM; o piąta umożliwia tworzenie całkowicie przezroczystych sieci optycznych o terabitowych przepływnościach pojedyn­ czego włókna światłowodowego, co umożliwia budowę transkontynentalnych sieci o petabitowych przepływno­ ściach (powyżej 1015 b/s). © 1 ® (Geostationary E arth Orbit) - orbita geostacjo­ narna znajdująca się w odległości ok. 36 tys. km od po­ wierzchni Ziemi, na której umieszcza się stacjonarne syste-

leksykon teleinformatyka

G>>>G Orbita stacjonarna

Ś rednia wysokość orbity stacjonarnej G E O (G e o s ta tio n a ry E a rth O rbit) wynosi 35 6 8 6 km

Orbita równikowa (dla satelitów stacjonarnych)

my satelitarne (Inmarsat, Intelsat, Eutelsat, Panamsat, Orion, in.). Urządzenia komunikacyjne umieszczane na orbicie GEO zapewniają łączność na całej powierzchni Ziemi (z wyjątkiem rejonów biegunowych) za pomocą tylko trzech satelitów stacjonarnych. Zasadniczą wadątego typu komu­ nikacji je st duża wysokość orbity nad Ziemią, powodująca znaczne opóźnienia sygnałów (ok. 250 ms) i konieczność zwiększenia mocy zarówno w terminalach użytkownika, jak i nadajników umieszczonych na satelicie (jednokierunkowe tłum ienie ok. 20 0 dB w paśmie Ku). (SFG5 ( G u aran teed Franie Ratę) - najnowsza, jedna z pięciu klas ruchowych, określająca usługi w sieciach ATM w odniesieniu do ruchu internetowego IP. W odróżnieniu od dotychczas definiowanych klas ruchowych: ABR, CBR, UBR i VBR (dotyczących transportu pojedynczych komórek ATM) usługa GFR odnosi się do poziomu pakietowego sieci IP. Za­ sadniczym kryterium stosowania GFR je st zmniejszenie prawdopodobieństwa utraty całego pakietu IP podczas jego transportu sieciami ATM. Podobnie jak w innych klasach usług ATM ruch w sieci podlega również monitorowaniu i to zarówno na wejściu sieci, jak i w każdym węźle sieci ATM z uwzględnieniem kontroli: min. i szczytowej szybkości prze­ kazu komórek, maks. długości pakietu (liczonej w komór­ kach ATM) oraz maks. długości paczki komórek przesyła­ nych z najmniejszą deklarowaną szybkością MCR (M ini­ mum Celi Rate). © ffiS K I ( G atew ay GPRS Support Node) - węzeł ob­ sługi ruchu pakietowego od strony sieci (bramka międzysieciowa), stosowany w sieciach komórkowych GSM/GPRS

82

(o dużej analogii do tradycyjnego węzta MSC), niezbędny przy współpracy z sieciami stosującymi protokół IP. Oprócz odpowiedniego formatowania i kierowania (routing) pakie­ tów danych węzeł realizuje szereg dodatkowych czynności, charakterystycznych dla współczesnego stanu technologii internetowych: tunelowanie informacji, alokację adresów, tworzenie zapór ogniowych oraz rutowanie intra-domen i inter-domen przez różnorodne sieci klasy IP (Internetu, intra­ netu i ekstranetu). Węzeł międzysieciowy GGSN funkcjonu­ je jako interfejs logiczny dla zewnętrznych sieci pakietowych i przechowuje informacje o doborze trasy dla pakietów kie­ rowanych do sieci pakietowych, obsługiwanych przez kon­ kretne stacje bazowe BTS. <©HF ( G rafie Im age Format) - popularny form at skom­ presowanej grafiki dwuwymiarowej, popularnie stosowany (od 1987 r) w przekazach graficznych między komputerami, a także w przeglądarkach internetowych WAP. Umożliwia przeformatowanie obrazów (szkiców, rysunków, zdjęć) na pliki bitowe (bitmapy) - akceptowane przez tradycyjny kom­ puter wrazz ich prezentacją i animacją na ekranie. Inne sto­ sowane formaty bitowe obejm ują aplikacje PCX i TIFF.

G igabit E th e rn e tu E th e rn e t 1 0 0 0 R /ib /s © IS (Geograf/cal Inform ation Service) - geograficz­ ny system informacyjny, będący de facto oprogramowa­ niem aplikacyjnym - umożliwiającym zbieranie i przetwa­ rzanie informacji uzyskiwanych z elektronicznych map sate­ litarnych. Komputerowy system wspomagania GIS służy do przechowywania, formatowania i analizy map cyfrowych, opartych na punktach topograficznych (wieże, słupy, hy­ dranty, studzienki), liniach (drogi, tory, rzeki, sieci energe­ tyczne) oraz powierzchniach (kwartały, działki). Systemy te mają zastosowanie głównie w planowaniu, analizie i adm i­ nistrowaniu terenami oraz w logistyce operacji wojskowych. ©Dollirsinsftarif - satelitarny system telekomunikacyjny (od 1999 r.) oparty na konstelacji 4 8 niskoorbitowych (8 pła­ szczyzn, inklinacja 5 2 °, wysokość 1414 km) satelitów Zie­ mi. Wywołania od abonentów są przekazywane przez sateli­ tę do najbliższej naziemnej stacji satelitarnej, a następnie kierowane do abonentów za pośrednictwem sieci stacjo­ narnych. Docelowo przewiduje się instalację do 100 na­ ziemnych stacji satelitarnych, z których każda ma obsługi­ wać strefę o średnicy ok. 3 0 0 0 km.

©MDSS (G lobal M aritim e Distress a n d Safety System ) - morski system łączności alarmowej i bezpie­

lu s t r o w a n y

leksykon teleinformatyka | G » > G

czeństwa ratunkowego, stosowany w komunikacji morskiej, zatwierdzony do użytkowania (19 88 r.) przez międzynaro­ dową konwencję bezpieczeństwa morskiego SOLAS. Sy­ stem wprowadza podział akwenów żeglugi morskiej na czte­ ry strefy: o obszar A l (do 3 0 Mm od brzegu) - będący w strefie jednej stacji nadbrzeżnej VHF; o strefa bezpieczeństwa A2 (do 150 Mm) - znajdująca się w zasięgu jednej stacji radiotelefonicznej MF (Medium Frequency); o obszar morski A3 - pozostający w zasięgu łączności satelitarnej INMARSAT C (z wykluczeniem stref A l i A2); o strefa morska A4 - znajdująca się poza zasięgiem łączności stref A l, A2 i A3. W zakresie łączności satelitarnej do wysyłania sygnałów alarmowych za pomocą cyfrowego wywołania selektywnego DSC są wykorzystane pasma 1 ,6 /1 ,5 GHz oraz 6 /4 GHz. (SMUPH (GARP Multicasting Registration Proto­ col) - protokół obsługi grupowej (m ulticast), stosowany w ruterach podczas trasowania pakietów przez Internet umożliwiający trasowanie z przełączaniem pakietów w warstwiedrugiej modelu ISO/OSI (zam iastwtradycyjnysposób w trzeciej warstwie sieciowej). Znacznie szybsze trasowanie pakietów multicastowych IP w drugiej warstwie (łącza da­ nych) wymaga uprzedniego utworzenia odpowiednich ta ­ blic rutowania w przełącznikach/ruterach, którego dokonu­ je się przez wymianę informacji między członkami grupy za pośrednictwem protokołu IGMP, działającego w trzeciej warstwy sieci - natom iast samo przełączanie pakietów do­ konuje się już w warstwie drugiej. Przeciążeniu przełączni­ ków (drugiej warstwy) zapobiega inny protokół wg specyfi­ kacji IEEE 802.1p/Q .

©Eł/illM (G ian t Magneto Resistivity) - metoda cienko­ warstwowych głowic odczytu z ulepszonym typem sensora magnetooporowego, umożliwiająca upakowanie informacji cyfrowej, sięgające od 1 do 10 G b/cal2. Głowica charakte­ ryzuje się średnio czterokrotnym wzrostem am plitudy sy­ gnału odczytu w stosunku do tradycyjnych głowic klasy MR, ale do pełnego wykorzystania jej możliwości potrzebne są lepsze nośniki wielowarstwowe o ciągłej strukturze polary­ zacji magnetycznej (zob. rys.). © R /iS K (Gaussian M inimum Shift Keying) - zmo­ dyfikowana wersja klasycznej modulacji z kluczowaniem częstotliwości FSK, stosowana w systemach telefonii ko­ mórkowej i telegrafii wielokrotnej. Nazywana również binar­ nym kluczowaniem częstotliwości z gaussowskim kształto­ waniem impulsów - pozwala na lepsze wykorzystanie wid­ mowe transmitowanych sygnałów głosu cyfrowego (także innych sygnałów cyfrowych) i znalazła powszechne zastoso­ wanie w kodowaniu sygnału radiowego sieci komórkowych GSM oraz europejskim standardzie bezprzewodowych sieci komputerowych HIPERLAN (z BT=0,3). Porównanie schematów kodowania GMSK i 8-PSK Modulac ;ja G M S K

>9t1-0 o

o i

^ \ o.

) a P

Konstrukcja głowicy magnetooporowej (MR, GMR) Is to tn y m e le m e n to m g ło w ic y je s t s e n s o r m n g n e to o p o r o w y , k tó re g o w ła ś c iw o ś c i o k r e ś la ją p o d s ta w o w o p a r a m e tr y g ło w ic y

X)0.1.1

0.0,op' ¡ r

1

° '° '1ó

o 1'1'1 r ) P 1.1.0

y ° 1.0.1 ii,0.0

(1 bit n a !symbol)

© M K (GEO M obile Radio) - standard satelitarnego systemu telefonii komórkowej wykorzystujący satelity geo­ stacjonarne i szkieletową sieć systemu GSM opracowaną przez ETSI.

Moduł,acja 8-P S K

(3 bity na symbol)

©fflp)l3©S' (m o d y fik a c ja z w ro tu Go f o r i t ) - Środowi­ sko kilku tysięcy serwerów systemu Gopher włączonych i dostępnych w sieci Internet. Serwery Gopher udo­ stępniają informacje według hierarchicznego menu z ograniczeniem do prezentacji zbiorów tekstowych w postaci spisu publikacji, treści, wykazów, adre­ sów itp. Zbiory niedostępne na wybranym serwerze są automatycznie wyszukiwane na innych i łączone z oddzielnych dokumentów znajdujących się w róż­ nych serwerach systemu. (S © § (G rade o f S ern ice)- jeden z parametrów służących do określania jakości obsługi połączenia.

83

o d

G »>G

usfrowany leksykon teleinformatyka

GoS dotyczy jakości usługi w warstwie połączenia (connec­ tion level) związanej z prawdopodobieństwem wystąpienia blokady zgłoszenia. W systemach z komutacją kanałów (centrale) oznacza prawdopodobieństwo, że próba połą­ czenia zakończy się sygnałem zajętości. Dla określania ja ­ kości świadczonych usług w sieciach pakietowych (cell le­ vel), stosuje się parametr QoS. ©IPDB (G eneral Purpose Interface Bus) - uniwersalna magistrala stosowana w systemach pomiarowych opra­ cowana przez firmę Hewlett-Packard i nazywana również HPIB, została przyjęta (1975 r.) jako standard IEEE 488 do współpracy z większością cyfrowych przyrządów pomia­ rowych. Jej europejskim odpowiednikiem jest IEC-625, a współcześnie obowiązująca specyfi­ kacja IEC-625-2 (IEEE 4 8 8-2 ) zawiera formaty danych, procedury obsługi błędów i podstawo­ we komendy, na które musi reagować każdy no­ woczesny, programowany przyrząd pomiarowy. Magistrala GPIB (8 linii danych, 5 linii sterują­ cych i 3 potwierdzenia) zezwala na jednoczesne współdziałanie maks. 15 urządzeń komunika­ cyjnych lub pomiarowych w zasięgu do 20 m z szybkością 1 M B /s (800 M b/s). Pracą ma­ gistrali pomiarowej GPIB zawiaduje jedno wy­ brane urządzenie nadzorcze (controller), komu­ nikację w trybie pracy handshaking prowadzi nadawca (talker), a pozostałe (listener) realizują jedynie przesyłane do nich polecenia.

racji GSM (2 +) w trybie komutacji pakietów oraz w sieciach TDMA (ANSI-136). W standardzie GPRS, w zależności od przyjętego schematu kodowania kanałowego od CS1 do CS4 (o czterech szybkościach kodowania: 9,05, 13,4, 15,6 oraz 21,4 kb /s), uzyskuje się teoretycznie (w kanale z BER=0) - przekaz danych z szybkością od 5 3,6 k b /s (4 szczeliny czasowe po 13,4 kb /s) do 171,2 k b /s (8 x2 1 ,4 kb /s). Istnieje także propozycja wersji rozszerzonej EGPRS. Chociaż obecnie osiągana przepływność w standardzie GPRS nie przekracza 50 kb /s, stanowi on podstawę rozwo­ ju globalnych sieci komórkowych GSM i TDMA w kierunku sieci 3G (IMT-2000, UMTS).

GPGSS (G eneral Packet R adio Services) otwarty standard przekazów pakietowych, także technologia bezprzewodowej transm isji da- telefon komórkowy GSM/GPRS nych w systemach komórkowych drugiej gene- Alcatel One Touch 502 Architektura systemu GPRS firmy Alcatel

Nie wymaga rozbudowy sprzętowej

M S (M obile S tatio n) BTS (Base Transceiver S tation) BSS (B ase Station C ontm ller) B S VC (B ase S tatio n S ystem )

SG SN (S erving GPRS S upport Node) G GSN (G ateway G P R S S upport N ode) M SC (M obilo S witching Centro) HLR (Hom e Location Register)

©IPS (G lob a l Positioning System) światowy system nawigacji satelitarnej uru­ chomiony (1 9 9 4 r.) na potrzeby wojskowe przez am erykański D epartam ent Obrony, a następnie udostępniony (1 9 9 4 r.) w ogra­ niczonym zakresie do publicznego użytkowa­ nia. System precyzyjnej lokalizacji GPS-NAVSTAR je st oparty na 24 satelitach (21+3 rezerwowe), krążących w okół Ziemi po 6 równomiernie oddalonych orbitach, po 4 sa­ telity na każdej orbicie. Uzyskując odbiór z minimum trzech satelitów (z przepływnością 50 b /s od każdego satelity), system GPS po­ zwala określać 3 wartości: czas, położenie i prędkość - teoretycznie w dowolnym punk­ cie Ziemi. Zastosowana technika odbioru z kodowym rozdziałem kanałów zezwala na odbiór inform acji nawigacyjnej z użyciem ko­ du precyzyjnego P i kodu zgrubnego CA. Kod P może być wykorzystany wyłącznie przez ar­ mię amerykańską i umożliwia uzyskanie do­ kładności określenia pozycji do ok. 10 m. Kod CA je s t dostępny dla aplikacji cywilnych. Z wyłączonym systemem selektywnego do­ stępu SA (powodującego celowe pogorszenie precyzji określania pozycji) można uzyskać dokładność ok. 3 0 m. Operatorzy GPS (armia am erykańska) w yłączyli system SA 1.0 5 .2 0 0 0 r. i od tej pory można korzystać ze zwiększonej precyzji pozycjonowania do apli­ kacji cywilnych. Dalsze zwiększenie precyzji pozycjonowania dokonuje się w systemach różnicowych DGPS (Differential GPS) za po­ mocą dodatkowej, dokładnie zlokalizowanej naziemnej stacji referencyjnej, em itującej sy­ gnały korekcyjne w zasięgu do kilkuset km.

l

gmtmipwaiB’® - oprogramowanie sieciowe

e

f

k

s

©

> > € s

Dodatkowa obsługa danych w GSM (podsieć NSS)

przeznaczone do użytkowania przez grupę osób pracujących nad wspólnym projektem iub korzystających z tych samych dedykowa­ nych baz danych. Oprogramowanie groupware może zawierać nie tylko proste programy apli­ kacyjne (ewidencje magazynowe, usprawnia­ nie poczty elektronicznej, obsługa telekonferencji), ale także zarządzać całym środowi­ skiem operacyjnym oferującym tworzenie pro­ gramów (np. Lotus Notes).

■ ....... - Lj HLR

m

X'

j§

/

Visited M S C /V L R

G atew ay MSC

PSTN ISD N

-

;

Przełączanie G P R S Serving G SN

“

Internet Intranet

G atew ay G SN

Podsieć pakietowa N S S (N e tw o rk S u b s y s te m )

gruby Ethernet (tbick Ethernet) -

;

PSPDN

i Lj

B S S ( B a s e S t a tio n S y s te m ) G SN (G P R S S u p p o rt N o d e ) współosiowy kabel połączeniowy, a także sy­ P C U ( P a c k e d C o n t r o l U n it) H L R ( H o m e L o c a t io n R e g is te r ) stem okablowania komputerowego korzystają­ V L R ( V is it o r L o c a t io n R e g is te r ) cy ze sztywnego kabla koncentrycznego (żółte­ dwa jednokierunkowe pasma radiowe, każde o szerokości go) o średnicy powyżej 10 mm - zwykle przeznaczonego do 25 MHz (łącznie 50 MHz), w których zdefiniowano po 124 łączenia węzłów sieci szkieletowej (backbone). radiowe kanały częstotliwościowe, każdy o szerokości 200 kHz. Efektywna szerokość pasma przypadająca na jeden grupowanie gtosu (voice bundling) - sposób łą ­ kanał rozmowny (abonenta) wynosi 25 kHz - przy standar­ czenia kilku pakietów głosowych w jednostce informacyjnej dowej szybkości kodowania mowy 13 k b /s w pełnym trybie (ramce lub pakiecie), opatrzonej tylko jednym kompletnym fuli rate. W oszczędnym, połówkowym trybie pracy - przy opisem, co zmniejsza ogólny narzut na informacje sterujące dwukrotnie mniejszej szerokości kanału głosowego wyno­ - niezbędne do prowadzenia transmisji. W rezultacie uzy­ szącej 12,5 kHz, a więc dwukrotnie większej pojemności sy­ skuje się lepsze wykorzystanie kanału przeznaczonego do stem u - kodowanie głosu dokonuje się poniżej 6,5 transmisji danych. k b /s (halfrate) - zgodnie ze standardem GSM faza 2. Pod­ stawowa szybkość dla transmisji danych (także przekaz ko­ grupy iflyslkMsype (newsgroup) - umowne miejsce munikatów SMS) wynosi 9,6 k b /s (ponad 1 kB /s), a w roz­ spotkań społeczności internetowej, podzielonej na kilka ty­ szerzonych wersjach GSM ulega odpowiedniemu zwiększe­ sięcy grup dyskusyjnych o konkretnie określonej tematyce, niu: z komutowaniem kanałowym HSCSD typowo wynosi dostępnej w sieci Usenet. Do wymiany wiadomości i wła­ 3 8 ,4 k b /s (maks. 57,6 kb /s), natom iast z transm isją pa­ snych poglądów poszczególne grupy środowiskowe mają kietową GPRS standardowo osiąga się 115 k b /s (maks. własne kategorie tematyczne, zwyczajowo odzwierciedlane w nazewnictwie grupy dyskusyjnej (alt., baseball, biz., Ewolucja cyfrowych systemów komórkowych comp., misc., news, in).

©SRU (G lobal System fo r M obile Communication) - najpopularniejszy na świecie (od 1992 r.) standard cyfro­ wej telefonii komórkowej drugiej generacji (2G) do komuni­ kacji głosowej i przekazu krótkich wiadomości SMS. Operu­ je w trzech pasmach radiowych: 90 0 (GSM), 1800 (wcze­ śniejsza nazwa DOS) oraz 1900 MHz (znanyjako PCN 1900 lub PCS 1900) w USA i Ameryce Południowej, oraz przewi­ dywany do eksploatacji w paśmie 400 MHz (jako GSM 400). Coraz częściej zastępuje eksploatowane do granic możliwości technicznych, starsze analogowe systemy ko­ mórkowe - mało efektywne ze względu na wykorzystanie pa­ sma radiowego i z ograniczonymi funkcjami (w Polsce NMT). Cyfrowy system komórkowy GSM 900 wykorzystuje

2,5G

w E u ro p ie

i W -C D M A || (K O R E A )

(PDC--(g

J

?

W -C D M A (J A P O N IA )

GSM F A ZA 2+ HSCSD

FDD W -C D M A (E U R O P A )

TDM AI 136+

3G pp

G3G

TD M A I 136

i W -C D M A B (K O R E A )

IS 95B ISl 95C f

cd m a -O n e (IS -95)

cdm a2000

(USA)

3GPP2

ss r ~ ^

G >»G

leksykon teleinformatyka

170 kb/s). Dla sygnału łącza radiowego zastosowano mo­ dulację GMSK, co przy szybkości transm isji radiowej 270,833 k b /s zapewnia dobrą skuteczność widmową 1,35 b/s/H z. ©SM - najnowsza propozycja kolejnego systemu cy­ frowej telefonii komórkowej GSM, działającego w tym sa­ mym standardzie GSM, przewidywanego do uruchomienia w zakresie częstotliwości ok. 400 MHz, obejmującego dwa pasma: GSM 450 i rozszerzone GSM 480. GSM 4 0 0 ma za­ stąpić mniej efektywne pod względem wykorzystania pa­ sma radiowego analogowe systemy telefonii komórkowej pierwszej generacji NMT. © S M 9 0 ® - pierwsza aplikacja standardu cyfrowej tele­ fonii komórkowej drugiej generacji klasy GSM o światowym zasięgu, dla którego przydzielono łącznie pasmo radiowe o szerokości 50 MHz (124 nośne x 8 kanałów = 992 pełne kanały radiowe). Tradycyjna, podstawowa wersja systemu GSM 900, oznaczana jako P-GSM {Primary), działa w pa­ śmie 9 00 MHz na częstotliwościach: kierunek „w górę” (gdy nadaje stacja ruchoma MS) w zakresie 8 9 0 -9 1 5 MHz oraz kierunek „w dół” (gdy nadaje stacja bazowa BTS) w zakresie 9 3 5 -9 6 0 MHz. Odstęp międzykanałowy (szerokość kanału radiowego) wynosi 20 0 kHz, natom iast odstęp dupleksowy (między częstotliwościami wykorzystywanymi w obydwu kie­ runkach przenoszenia) 45 MHz. Ustalona później, rozsze­ rzona wersja tego standardu o nazwie E-GSM {Extended), zajmuje pasmo radiowe o łącznej szerokości 70 MHz (172 nośne) - w zakresie częstotliwości radiowych 8 8 0 -9 1 5 MHz (w górę) i 9 2 5 -9 6 0 MHz (w dół). Uwzględniając potrzeby kolejnictwa, wprowadzono dalszą korektę rozszerzającą dolne częstotliwości pasma radiowego o 8 MHz - do łącznej szerokości 78 MHz w systemie GSM-R {Railway) - w zakre­ sach częstotliwości 876-915 MHz (w górę) i 9 2 1 -9 6 0 MHz (w dół). Maks. zasięg poprawnego odbioru w systemie GSM 9 0 0 wynosi ok. 35 km od stacji bazowej. © S M 1 8 0 ® - propozycja im plementacji standardu tele­ fonii komórkowej GSM o trzykrotnie większej liczbie kana­ łów radiowych w stosunku do GSM 900. Dla systemu GSM 1800 (nazywanego wcześniej DCS 1800) przydzielono łącz­ nie pasmo o szerokości 150 MHz (8 x3 7 4 nośne = 2992 pełne kanały radiowe), w zakresie częstotliwości 1710-1785 MHz (w górę) oraz 1 8 0 5 -1 8 8 0 MHz (w kierun­ ku abonenta) - z identycznym odstępem międzykanałowym jak w GSM 900 - 200 kHz. Odstęp dupleksowy między ka­ nałami „w górę” i „w dół” je st poszerzony do 95 MHz, co uła­ twia projektowanie sprzętu nadawczo-odbiorczego. Maks.

86

zasięg dobrego odbioru w tym systemie wynosi ok. 3 -8 km od stacji bazowej. © S M 1 9 © ® - wersja europejskiego standardu komórko­ wego GSM - zawierająca wszystkie cechy globalnego stan­ dardu GSM, lecz pizystosowana do warunków USA - nazy­ wana również kilkoma innymi synonimami (DCS 1900, PCN 1900, niekiedy także PCS 1900). Wersja nie znormalizowa­ na w Europie przez ETSI obejmuje następujące zakresy czę­ stotliwości radiowych: 1 8 5 0 -1 91 0 MHz (dla transm isji w kierunku stacji bazowych) oraz w zakresie 193 0 -1 99 0 MHz (w kierunku abonenta ruchomego). Odstęp międzyka­ nałowy wynosi 2 0 0 kHz (jak w Europie), natom iast odstęp dupleksowy zmniejszono do 80 MHz. © S M f a z a 2 - zmodernizowana wersja globalnego sy­ stemu komórkowego GSM wprowadzana sukcesywnie do eksploatacji od 1995 r. Obejmuje wiele modyfikacji, wśród których do istotnych należą: o wprowadzanie połówkowego kodowania mowy o szyb­ kości połówkowej HR {H alfR ate) wynoszącej 6,5 kb /s - co dwukrotnie zwiększa pojemność sieci komórkowej, o implementacja ulepszonego, pełnokanałowego ko­ dera mowy EFR - zapewniającego jakość głosu nie gorszą niż w sieciach stacjonarnych, o zwiększenie szybkości transm isji z komutowaniem kanałów HSCSD - typowo do 3 8 ,4 k b /s (maks. 57,6 kb/s), o wprowadzenie przekazów z transm isją pakietową GPRS - standardowo osiągająca szybkość powyżej 50 k b /s (teoretycznie 171,2 kb/s), o instalacja oprogramowania z usługą WAP - umożli­ wiającego telefonom komórkowym dostęp i osiąganie infor­ macji umieszczanych na specjalnych serwerach WTA w sie­ ci Internet. ©SEłfl-iS (G lobal System fo r M obile Communication-Railway) - przyszłościowe rozwiązanie mobilnego systemu komórkowej łączności kolejowej, operującego w paśmie radiowym o szerokości 2 x 4 MHz na częstotliwo­ ściach: 8 7 6 -8 8 0 MHz dla kanałów „w górę” oraz 9 2 1 -9 2 5 MHz dla transmisji „w dół” , w kierunku abonenta. Zasadni­ czym celem nowego rozwiązania je st modyfikacja istnieją­ cych rozwiązań komórkowych GSM o już sprawdzonej tech­ nologii przekazu - do szczególnych wymagań zapewniają­ cych odpowiednie pokrycie sygnałem radiowym terenów, wzdłuż których prowadzą szlaki kolejowe (zwłaszcza w tune­ lach i terenach o trudnych warunkach propagacyjnych). Istotna modyfikacja klasycznego systemu GSM obejmuje następujące zagadnienia:

leksykon teleinformatyka o zmianę pasma częstotliwości; o zmianę zasad przydziału kanałów radiowych w pod­ systemach stacji bazowych BTS; o optymalizację parametrów w oprogramowaniu stacji BTS pod kątem łatwego i częstego przełączania handover oraz o wprowadzenie usług wspomagających adresowanie stacji ruchomych z procedurą FollowMe. ©MD (G raphic User Interface) - graficzny interfejs użytkownika komputera lub systemu komputerowego do obsługiwania programów za pomocą okien, ikon, rozwijane­ go menu, przycisków ekranowych, linii przesuwających i innych narzędzi graficznych. Różnorodne funkcje GUI wie­ lokrotnie upraszczają manipulowanie plikami, wchodzenie, uruchamianie i wychodzenie z programów oraz wykonywa­ nie dodatkowych czynności na poziomie aplikacji.

Algorytmy kompresji oparte na H.261 doczekały się wielu rozwiązań technicznych w postaci kompletnych układów scalonych. [HI.3 2 © - zbiór definicji terminalu wideokonferencyjnego działającego nie tylko w sieci ISDN (zob. rys.). Najnowsza wersja akceptuje wizyjne standardy kompresji sygnału (H.262/M PEG2 i H263) oraz nowe metody kodowania dźwięku (G.723.1, G.729 oraz MPEG Audio). H . 3 2 3 - zbiór standardów wg zalecenia ITU (1 996 r.), umożliwiający realizację usług multimedialnych czasu rze­ czywistego w istniejącej strukturze sieci pakietowej (także IP) i zapewniający współdziałanie aplikacji i urządzeń koń­ cowych z protokołami H.323 pochodzących od różnych pro­ ducentów. Zalecenie definiuje nie tylko funkcje terminali H.323, ale także kompletną architekturę, która umożliwia realizacje połączeń telefonicznych w sieciach pakietowych. Obowiązująca wersja standardu - H.323 v.2 - je st obecnie rozszerzana do wersji v.3 wraz z im plementacją protokołów H.225, H.245 i Q.231, z przeznaczeniem do przesyłania da­ nych audio i wideo przez sieci IP. Stos protokołów term inalu H .3 2 3

H . 2 4 8 - standard definiujący połączenia sieci pakietowej z bramami medialnymi MGW (Media Gateway), łączącymi sieć pakietową z innymi obiektami przekazu (sieci komuto­ wane, systemy komutacji, sieci pakietowe o odmiennych protokołach, urządzenia końcowe ¡term inale). [>3=2©! ( CIF, QCIF Standard) - standard definiujący sposoby formatowania i kompresji danych dla różnych roz­ dzielczości obrazów stosowanych w wideofonii i telewizji. Format CIF ma rozdzielczość 2 8 8 x 3 5 2 punkty, odwzorowa­ ną na 625 liniach (50 lub 60 Hz), form at QCIF (Quarter CIF) ma rozdzielczość 144x176 punktów dla 288 linii (50 Hz).

X

.t.,.,,' n p I T G .7 11 , G .7 2 2 . G .7 2B “ a k u s ty c z n o H .Z oo /A V .25 3 :

n le n ie

-------

■f

W Y P O S A Ż E N IE T E LE M A TY C ZN E T .1 2 0 iin n e

A plikacje w ideo

G.711 G .722 G .723.0 G .728 G .729

H.261 H .263

A plikacje danych

Z arzą dza nie term inalem H .225.0 RTCP

kanał RAS

H.225.0

H.245

T.124

kanał kanał sygnalizacji sterow ania

X .224

RTP

T.125

W arstw a sieciow a (IP) W arstw a łą cza danych (IE EE 802.3) W arstw a fizyczn a (IE E E 8 02.3)

0 3 .3 2 4 - rekomendacja zaproponowana przez ITU (199 5 r.), definiująca m ultim edialne algorytmy i protokoły dla sieci komutowanych PSTN. Wersja rozszerzona - H.324M - odnosi się do sieci rucho­ wych z przełączaniem pakietów.

Architektura terminalu H .320

------ ■

A plikacje a udio

u j^ K

' S = £ ;x

t] 3 |i

S TE R O W A N IE T E R M IN A LE M H.242, H.23Q' H.221 S Y G N A L IZ A C JA T E R M IN A L - S IE Ć seria I.400

haker (h acker ) - osobnik pokonujący zabezpie­ czenia komputerowe bez wiedzy i zgody właściciela systemu, wyłącznie dla własnej satysfakcji. Profe­ sjonalnego hakera, który uzyskuje z tego procederu korzyści materialne lub finansowe, nazwano krake-

87

H »H

rem (cracker; cracking). Do najbardziej szkodliwej działal­ ności hakerskiej zalicza się: generowanie różnorodnych wi­ rusów komputerowych, oprogramowanie konia trojańskie­ go czy wytwarzanie sztucznego trafiku blokującego normal­ ny dostęp do serwerów bazodanowych (/ love You).

H a lf D u p l e x ^ p ó łd u p le k s H D X h a n d o v e r - technika dynamicznego przekazywania łączności między kanałami radiowymi, stosowana w syste­ mach komórkowych analogowych NMT i cyfrowych GSM. Czynność przełączania kanałów je st wykonywana automa­ tycznie przez stację bazową po stwierdzeniu pogorszenia się warunków odbioru w aktywnym dupleksowym łączu radio­ wym (dwa kanały jednokierunkowe) między stacją bazową i stacją ruchomą MS. Przełączanie kanałów ma miejsce między: o szczelinami TDMA, o nośnymi radiowymi RF komórki oraz o sąsiednimi stacjami bazowymi BS, sterownikami BSC i centralami obszarowymi MSC, zawsze z zachowaniem ciągłości transmitowanej rozmowy lub przekazu danych. Przełączanie kanałów radiowych (handover) w systemach komórkowych

(UC D

kanał 5 kanał 4 kanał 3

o li ÏO

kanał 2

.S'

; Sw ; p

kanał 1

t.; -V - H >>H

leksykon teleinformatyka obszarze Ziemi cyfrowych systemów komórkowych trzeciej generacji IMT-2000 służących do bezprzewodowej łączno­ ści ruchowej o wysokiej przepływności (2 M b/s, obraz ru­ chomy, term inale osobiste). Harmonizacja systemów 3G obejmuje alternatywnie następujące technologie prze­ kazu w systemie IMT-2000: o IMT-DS (CDMA Direct Spread) - czyli technologia CDMA z rozpraszaniem bezpośrednim, znana jako szeroko­ pasmowa W-CDMA oraz stanowiąca wersję europejskiego interfejsu radiowego UTRA FDD z rozdziałem częstotliwo­ ściowym dla tzw. pasm sparowanych; o IMT-MC (CDMA M ulti Carrier) - operująca wieloma podnośnymi realizowanymi w technologii z kodowym roz­ działem kanałów CDMA; o IMT-TC (Time Code) - technologia z kodowym roz­ działem kanałów CDMA i dupleksem czasowym TDD, a więc stanowiąca wersję interfejsu UTRA TDD (z rozdziałem czaso­ wym) do obsługi niesparowanych pasm radiowych; o IMT-SC (Single Carrier) - wariant z pojedynczą no­ śną działający w technologii TDMA i przystosowany do współpracy z amerykańskim bezprzewodowym standardem UWC 136; o IMT-FT (Frequency Time) - wariant mieszany techno­ logii TDMA/FDMA zgodny z europejskim systemem bez­ sznurowym DECT. Harmonizacja elementów naziemnych IM T-2000

4321 4321 43í í 4321 z

-— U S la c ja ru c h o m a M S (nr 0 )

S ta c ja bazow a BTS

— m l S ta c ja ru c h o m a M S (n r 3)

W id m o s p a ro w a n e W id m o n ie s p a ro w a n e

IM T -D S

W -C D M A (U T R A F D D )

D ire c t S p re a d

IM T -M S

IM T -T C

C D M A 2 00 0

U TR A TDD T D -S C D M A

U W C -1 3B

DECT

M u lti C a rrie r

T im e Code

S in g le C a rrie r

Frequency Time

IM T -S C

IM T -F T

h a n d s h a k i n g - popularny sposób potwierdzeń komu­ nikatów przesyłanych przez sieć między dwoma systemami łączności (także urządzeniami komunikacyjnymi) w proto­ kołach asynchronicznej transmisji szeregowej. Dotyczy za­ równo nawiązania połączenia, negocjacji param etrów transmisji, kontroli transmisji w trakcie je j trwania oraz za­ kończenia sesji i poprawności rozłączenia współpracują­ cych urządzeń.

Elastyczne połączenia między modułami radiowymi a sieciami rdzeniowymi według potrzeb operatorów

r d J Ł

G S M (M A P )

R o a m in g m ię d z y s ie c io w y

I ’

A N S I-4 1

' i

“ -

h a r m o n i z a c j a system ów 3© - zaproponowany przez ITU (1999 r.) proces uzyskania zgodności na całym

K IE łS -S (High Density Bipolar-3) - pseudoternarny kod transmisyjny stosowany w łączach międzycentralowych ze zw ielokrotnieniem PCM 3 0 /3 2 (2 M b /s), zbliżony w funkcjach do bipolarnego kodu transmisyjnego AMI (Al­ ternate Mark Inversion). Popularne kody liniowe: PCM, AMI, HDB-3 1

1 0

:n :i ï

0

;¡J

0

■

in i i i : Li ; : in i i i

:

0

: ~ u

1

1

0

in in i :n i ;

In i

0

0

0

1 : 1 : 1

n :FI : n

i i : : i

Ü

;

in :

:

S v o n a lP C M

K od A M I (styk S /IS D N )

;

i in

D ane (syg n a ł b ina rn y)

I | |[J i

K od H D B -3 (P C M 3 0/3 2)

P C M (Pulso Codo Modulation) A M I (Altomating M aik Inyę rśbn) |

s; ° S

IP

" t“ ---

Interfejsy sieć-sieć

Itoasff® (password) - w teleinformatyce ciąg znaków alfa­ numerycznych używany do potwierdzenia tożsamości. Zna­ jom ość hasła i identyfikatora (nazwy) użytkownika je st do­ wodem posiadania uprawnień do korzystania z oferty syste­ mu komunikacyjnego przypisanej temu użytkownikowi.

runkach przenoszenia lub jednokierunkowo 1544 k b /s dla linii T l (2 0 4 8 k b /s dla linii E l), wymagała stosowania podwójnej skrętki miedzianej. Od 1999 r. dwukierunkową przepływność 2 M b /s uzyskuje się za pom ocąjednej pary przewodów miedzianych w systemach HDSL2. Zasięg łą­ cza je s t silnie uzależniony od przekroju przewodów mie­ dzianych i wynosi od 4 km (przy przekroju kabli 0 ,4 mm) do 10 km (przy przekrojach 0,8 mm). Najwyższą przepływ­ ność 2 M b /s uzyskuje się najczęściej za pomocą efektyw­ nej m odulacji z kodowaniem 2B1Q lub CAP 128 (Alcatel). Rozwiązania najnowsze HDSL oferują symetryczną prze­ pływność 2,3 M b/s. [KIIBTW (High D efinition Television) - standard przekazu telewizyjnego o dużej rozdzielczości obrazu, dwukrotnie wyższej od obecnie stosowanej w przekazach DTV. Transmisja obrazów o podwyższonej jakości HDTV wymaga przepływności 2 0 -3 0 M b /s po kompresji, przy rozdzielczości obrazu 14 4 0 x11 5 2 lub 192 0 x11 5 2 punk­ tów - zgodnie z telewizyjnym standardem przekazów. Prze­ pływność bez cyfrowej kompresji sygnału wizyjnego wyno­ si ok. 140 M b/s.

Gili® (Highly E lliptical Orbit) - silnie eliptyczna orbita satelitów badawczych i telekomunikacyjnych, o ty­ IHHOIL© (High Level D ata L ink Control) - zoriento­ powym apogeum w odległości 2 5 -4 5 tys. km oraz perywany bitowo protokół transmisji synchronicznej warstwy łą ­ cza danych w modelu odniesienia ISO/OSI, transportujący geum 3 -5 tys. km od powierzchni Ziemi. Typowy czas obie­ gu satelity wynosi kilka godzin. Wydłużone orbity HEO są w trybie dupleksowym ramki HDLC w rozległych połącze­ bardzo użyteczne dla terenów górzystych i zurbanizowa­ niach dw upunktowych lub w ielopunktow ych. Protokół nych, ponieważ umożliwiają osiąganie dużych kątów ele­ HDLC jest nadrzędny w stosunku do SDLC i wielu innych protokołów, jego podzbiory są stosowane do sygnalizacji wacji (gdy satelita znajduje się na średnich i wysokich czę­ oraz kontroli łączy w sieciach X.25, ISDN i Frame Relay. Do ściach orbity), co umożliwia penetrację sygnałów przy wy­ protokołów podrzędnych w stosunku do HDLC nale­ żą: SDLC, LAP, LAP-B, LAP-D, LAP-F, LAP-M, LAPCharakterystyki widmowe różnych technik X oraz LLC dla podwarstwy łącza modelu ISO/OSI. kodowania HDSL DOElSifflL (H andheld Device M arkup Langu­ age) - język opisu treści danych przesyłanych do

M airśm ife - fizyczne zasoby elektroniczne systemu kom­ puterowego niezbędne do wykonywania przewidzianych apli­ kacji, wraz z wszystkimi towarzyszącymi urządzeniami zewnę­ trznymi i komunikacyjnymi do prowadzenia transmisji danych.

GTOF - oznaczenie grupy najtańszych modemów analogo­ wych (winmodemy), które do realizacji większości podsta­ wowych funkcji transmisyjnych korzystają z mocy oblicze­ niowej przyłączonego komputera PC.

ruchomych term inali komórkowych, z uwzględnie­ niem ograniczeń prezentacji i wprowadzania infor­ macji w terminalu, a także istniejących zasobów do je j przetwarzania w terminalu (moc, pojemność pa­ mięci, typ procesora). T O S L (High D igital Subscriber Line) - sy­ metryczne łącze abonenckie o wysokiej przepływ­ ności realizowane na zwykłej miedzianej skrętce telefonicznej. Nominalna szybkość transm isji da­ nych, wynosząca początkowo 78 4 k b /s w obu kie­

C A P 64

2 B 1Q

H » H

leksykon teleinformatyka Przedrostki zwielokrotnienia jednostek

sokiej zabudowie terenu. Z orbit tego typu korzystały sate­ lity systemów Mołnia i Tundra. IKHERIF (High Energy R adio Frequency) - radiowe urządzenia techniczne emitujące sygnały radiowe o bardzo wysokich mocach, zdolne zakłócić lub zablokować działanie systemów komputerowych bądź wręcz zniszczyć urządzenia elektroniczne zainstalowane w stacjonarnych sieciach tele­ informatycznych i terminalach ruchomych (przenośnych, samochodowych czy komórkowych). Generatory sygnałów HERF o dużej mocy stanowią obecnie najnowocześniejszą ofensywną broń elektroniczną.

heterogeniczna sieć - > sieć heterogeniczna [H F© (H ybrid F iber Coax) - technologia hybrydowa (miedziano-optyczna) przekazów multimedialnych przezna­ czona dla operatorów telewizji kablowej. Rozszerza jedno­ kierunkową dystrybucję usług w kablowej sieci współosio­ wej CATV o kanał zwrotny od abonenta do sieci, co umożli­ wia interakcję abonenta i wybór pożądanych (zwykle płat­ nych) usług dodatkowych. Aplikacje mieszkaniowe HFC

Wielokrotność

Przedrostek

Symbolika zapisu

1018 1015 1012 109 106 103 102 10 10'1 10'2 10'3 10'6 10'9 10'12 10'15 lO-ts

eksa peta tera

E P T G M k h da d c m

giga mega kilo hekto deka deci centi mili mikro nano piko femto atto

n P f a

łający zarówno ze zwykłymi dyskietkami FDD, ja k też ze spe­ cjalnymi nośnikami magnetycznymi HiFD. Zezwala na zapis do 200 MB danych na jednym dyskowym nośniku wymien­ nym z prędkością sięgającą 3 6 0 0 obr./m in, co umożliwia transport danych z przepływnością 3,6 M b/s. Tak wysoką przepływność uzyskano przez prowadzenie głowicy na poduszce powietrznej, wy­ konanej w technologii stosowanej do tej pory wy­ łącznie w dyskach stałych (twardych) o dużych po­ jemnościach. IK łlP E R L A K l (High Performance R adio Local A rea NetWork) - europejska wersja stan­ dardu radiowego sieci lokalnych klasy WLAN (Wireless LAN), zdefiniowana jako IEEE 802.11, o prze­ pływności maks. do 20 M b /s (zasięg 50 m), także 11 M b /s (zasięg 100 m) - przeznaczona dla bez­ przewodowych aplikacji sieciowych w pomieszczeniach za­ mkniętych. Możliwe rozszerzenie zasięgu do 800 m z prze­ pływnością 1 M b/s. Dla Europy ustalono dwa przedziały częstotliwości pracy w standardzie HIPERLAN: 5,1 5 -5 ,30 GHzoraz 17,10-17,36 GHz.

- w e w n ętrz n y te rm ina l m ie szka niow y Q

- z ew nę trz ny te rm ina l abonenta

6 * 1 - k on w e rtor op tyczno -e lektryczn y

hierarchia jednostek - uproszczony sposób zapisu krotności jednostek, powszechnie stosowanych w nauce i technice. W teleinformatyce praktycznie dotyczy zmian wiel­ kości mierzonych w zakresie od 10'15 (femto) do 10+15 (peta) (zob.tab.).

hierarchia plezjochroniczna PDJIHI

PDH

hierarchia synchroniczna S M -> S D H HiFD (High Capacity Floppy Disc) - napęd dyskowy do archiwizacji danych opracowany przez firmę Sony, dzia-

90

[H IIP E R L A N 2 - (High Performance R adio Local A rea NetWork 2) - bezprzewodowy wariant sieci lokal­ nych (WLAN) o niewielkim zasięgu. Zgodnie z zaleceniami CEPT, oferuje typową przepływność 25 M b /s w paśmie ra­ diowym o częstotliwości 5 GHz, z uwzględnieniem współ­ pracy z sieciami szkieletowymi ATM oraz IP.

leksykon teleinformatyka H > > > H hiperłącze (hyperlinks) - odnośniki umożliwiające odwoływanie się do innych dokumentów tekstowych lub graficznych, znajdujących się w zupełnie innych bazach da­ nych i odległych serwerach sieci Internet. Są powszechnie używane w procesie wzajemnego łączenia stron webowych: wywołanie kolejnego dokumentu za pomocą przeglądarki klienta (przez kliknięcie odpowiedniej ikony na przeglądar­ ce) powoduje odszukanie i ściągnięcie poszukiwanego do­ kumentu (tekstu, rysunku, grafiki, zapisu dźwiękowego lub animacji). h i p e r m e d i a - określenie przekazów hipertekstowych (dokumentów z informacją) zawierających odnośniki do pli­ ków dźwiękowych, obrazowych i filmowych używanych w środowisku multimedialnym.

mie macierzystym określonego operatora - niezależnie od ich aktualnego położenia w sieci lub poza nią. HLR określa pełny status abonentów sieci operatora zawierający m.in.: czasowe numery abonentów, wykaz wykupionych usług do­ datkowych, klucze szyfrowe z możliwością potwierdzania autentyczności klienta i inne prywatne informacje o abo­ nencie sieci. H O L D - jedna z usług dodatkowych oferowanych klien­ tom sieci cyfrowej ISDN, umożliwiająca czasowe zawiesze­ nie zestawionego połączenia oraz jego późniejsze przy­ wrócenie. Zawieszanie połączenia może być inicjowane przez dowolną ze stron uczestniczących w telefonicznej se­ sji rozmownej.

H o m e R F - standard domowej łączności radiowej zapro­ ¡ łt lp e r t e E iS t (hypertext) - elektroniczna metoda prezentacji tekstu, również język programowania hiperte­ kstowego HTML umożliwiające niesekwencyjny dostęp do zbiorów danych i informacji tekstowych metodą skojarze­ niową. Kluczowym elementem hipertekstu je s t stosowanie odnośników (links) do in. stron HTML znajdujących się na tym samym serwerze lub w innym miejscu w Internecie. W aplikacjach hipertekstowych można przeglądać informa­ cję w sposób elastyczny, wybierając za każdym razem nowe ścieżki (tematy, nazwy, skojarzenia), ściągając w ten spo­ sób kolejne informacje z różnych odległych serwerów inter­ netowych. Hipertekst dał początek popularnej technice tworzenia i wyszukiwania stron WWW. (rflDIPPI (High Performance P arallel Interface) technika stosowana głównie do równoległych (niekiedy również szeregowych) połączeń interfejsowych między su­ perkomputerami. Opracowany przez ANSI standard HIPPI obejmuje kilka wersji łącza z przeznaczeniem: do wymiany banków danych pamięci RAM, łączenia superkomputerów z hubami, ruterami, serwerami dyskowymi, a także do kam­ pusowej szeregowej transmisji między superkomputerami. Wersja standardowa HIPPI umożliwia jednokierunkową transmisję danych z szybkością 80 0 M b /s przez wieloparowy (50 skrętek) kabel miedziany o przepływności: 25 M b/s x 32 bity = 80 0 M b/s - w maks. zasięgu do 25 m. Najnowsza wersja HIPPI zezwala na transmisję szeregową z szybkością 1600 M b/s. H L R (Home Location Register) - centralna baza da­ nych systemu komórkowego GSM bądź in. systemów ko­ mórkowych, przechowująca informacje o bieżącej lokaliza­ cji własnych abonentów zarejestrowanych na stałe w syste­

ponowany (1998 r.) przez HRF-WG (Home Radio Frequen­ cy-Working Group) do bezprzewodowej komunikacji (10 M b /s) między komputerami osobistymi a urządzeniami elektronicznymi powszechnego użytku. HomeRFjest de fac­ to standardem promowanym przez licznych producentów, w tym firm Intel i Compaq Computer. Pasmo sieci HomeRF jest identyczne jak bezprzewodowego Ethernetu wg stan­ dardu IEEE 802.11 o częstotliwości 2 ,4 GHz.

homogeniczna sieć -> sieć homogeniczna Ulepi - termin opisujący przemieszczanie się pakietu danych między dwoma sąsiednimi węzłami sieci (ruter, przełącznik), także miara drogi trasowania (hop count) stosowana do po­ miaru odległości między stacją nadawczą i odbiorczą. W trakcie przemieszczania się pakietu przez kolejne węzły sieci (hops) adres fizyczny pakietu ulega odpowiedniej modyfikacji, natomiast adres portu przeznaczenia się nie zmienia. W celu określenia długości trasy mierzonej w jedno­ stkach hops rutery okresowo wymieniają informacje o prze­ biegu pakietów i mierzą efektywność poszczególnych dróg. BtcrGaS - jedna z wersji portali internetowych grupująca informacje tematycznie i ułatwiająca w ten sposób poszuki­ wanie właściwej informacji.

factst - wydajny komputer centralny (lub sterujący) zain­ stalowany w środowisku sieciowym, z którym komunikują się term inale zdalne. Dołączony do sieci teleinformatycznej realizuje, oprócz klasycznych funkcji obliczeniowych, zdalny dostęp do baz danych, przetwarzanie rozproszone oraz spe­ cjalistyczne usługi zlecane przez terminale sieciowe, czyli przez użytkowników sieci.

91

H »>H

leksykon teleinformatyka

ilustrowany leksykon teleinformatyka ł l > > > H r

KIO? (H a lf R ate) - połówkowa szybkość kodowania głosu nie przekraczająca 6,5 k b /s, stosowana w rozwiązaniach koderów głosowych telefonów kom órkowych sieci GSM (faza 2+). W porównaniu z wcześniej używanymi koderami FR, także rozwiązania EFR - umożliwia dwukrotne zwiększenie liczby abonentów obsługiwanych przez je d n ą stację bazową (16 połączeń głosowych zam iast 8 rozmów lokowanych w jednym kanale radio­ wym). Najnowsze rozwiązania koderów za­ pew niają dynamiczne przełączanie między kodowaniem pełnym FR i połówkowym HR w zależności od istniejącego natłoku połą­ czeń w sieci komórkowej.

Dwustopniowy system archiwizowania HSM Pamięć podstawowa z systemem RAID D o s tę p

•g ig a b a jty inform acji • dostęp poniżej 20 ms

Dyski magnetyczne

• terabajty inform acji • od kilkudziesięciu ms do kilku s

Dane zarchiwizowane terabajty, petabajty informacji dostęp określany w min. i godz. (lub dniach)

Dyski optyczne

powiędnie kompozycje na ekranach monitorów. Pomimo że tworzenie dokumentów hipertekstowych wymaga dro­ biazgowej pracy, protokoły te uzyskują coraz większą popularność.

CTUTEliDIL (Hypertext M arkup Language ) -języktw orze­ nia i edycji stron WWW mający mechanizmy służące do in­ terpretacji ustalonych wyróżników składniowych języka do­ kumentów rejestrowanych w HTML. Hipertekstowy dokum entnapisanywjęzyku HTML (typowe rozszerzenia .html lub .htm) jest zbiorem tekstowym zawierającym proste polece­ nia składu tekstu. Wyróżniki składniowe określają m.in. spo­ soby formatowania tekstu (czcionka, krój), tabele, grafikę i inne obiekty multimedialne wraz z łącznikami do innych stron lub plików. Pozwala opisywać proste raporty z nagłów­ kami, paragrafami oraz obsługę hipertekstową z odwoływa­ niem się do multimedialnych elementów grafiki, tekstu, dźwięku, animacji i obrazów wideo. Takie aplikacje, oparte w przeważającej części na tekście, są nazwane hiperteksto­ wymi, natomiast zawierające głównie ruchome obrazy i se­ kwencje wideo z pełnym ruchem - hipermedialnymi.

prawa wydajności obsługi stron webowych przez wprowa­ dzenie mechanizmów ochrony (S-HTTP) i innych narzędzi poprawiających efektywność działania. Podstawowa zaleta protokołu polega na przenoszeniu wielu zleceń przez poje­ dyncze połączenie, co nie jest możliwe w transakcjach two­ rzonych przez tradycyjne łącze HTTP.

N o ś n ik i

Napędy i u rz ą d z e n ia

i

M S fC S D (High Speed Circuit Siuitched D ata) - technika wieloszczeiinowej komutacji pakietów danych w kanale radiowym, stosowana w systemach ko­ mórkowych GSM w celu zwiększenia szybkości transmisji danych. Pozwala na logiczne łączenie teoretycznie do 8 ka­ nałów radiowych sieci GSM 9 0 0 /1 8 0 0 , a w praktyce najwy­ żej 4 kanałów w zakresie przepływności 1 4,4-57,6 k b /s dla danych transmitowanych z komutacją łączy. Ze względu na kłopoty z jednoczesnym nadawaniem i odbiorem sygnałów radiowych we wszystkich szczelinach czasowych najwyższą przepływność (57,6 kb /s) uzyskuje się przez jednoczesne użycie jedynie 4 szczelin czasowych (o przepływności 14,4 k b /s każda), natomiast najczęściej stosowana wynosi tylko 43,2 k b /s (3 x1 4 ,4 kb /s). Zwiększenie przepływności poje­ dynczej szczeliny, w stosunku do standardowej szybkości 9,6 kb /s w GSM, uzyskuje się przez zastosowanie bardziej efektywnego sposobu kodowania kanałowego. Zasadniczą wadą przekazów w standardzie HSCSD je st konieczność przyporządkowania związanych w ten sposób kanałów wy­ łącznie jednemu użytkownikowi, co je st mało ekonomicz­ nym sposobem wykorzystywania pasma radiowego. [KISSM (H ierarchical Storage M anagem ent ) - opro­ gramowanie hierarchicznego systemu zarządzania zasoba­ mi pamięci masowej, oparte na automatycznym przenosze­ niu (migracji) plików z głównego medium pamięciowego na media wtórne o większym czasie dostępu i tańsze w eksplo­ atacji. Użytkownik takiego systemu odnosi wrażenie, że ma dostęp do pamięci nieograniczonych rozmiarów w sieci, bez zamartwiania się o brak miejsca na swoim dysku lokalnym lub sieciowym. Obsługa hierarchiczna HSM je st potrzebna do przenoszenia mało używanych lub wcale nie używanych plików z szybkiej pamięci dyskowej na zestawy dysków

@2

Optyczna pamięć S pośrednicząca

M b/s. Dla tego rozwiązania stosuje się skrętkę nieekranowaną (UTP) kat. 3, 4 i 5, kabel ekranowany (STP) 5i lub światłowody jednomodowe (SMF) i wielomodowe (MMF). Nadal są prowadzone prace nad gigabitową wersją Token Ring HSTR 1 G b/s, stanowiącą konkurencję dla Gigabit Ethernet.

optycznych (Jukebox), a następnie na taśmy (Autoloader ) lub inne systemy archiwizacji o dużej pojemności. GUSP (Host Signal Processing) - niestandardowy tryb pracy szybkiego komputera klasy PC współpracującego z prostym modemem telekomunikacyjnym (winmodem), w którym do obsługi większości funkcji modemowych jest za­ angażowana moc przetwarzania centralnego mikroprocesora (CPU). W odróżnieniu od układów klasy DSP - gdzie całe przetwarzanie i funkcje telekomunikacyjne znajdują się w specjalizowanym układzie lokowanym w modemie - w try­ bie pracy HSP uproszczony modem zapewnia jedynie adap­ tację sygnałów liniowych, a całym przetwarzaniem (korekcją, kompresją, kontrolą) zajmuje się mikroprocesor terminalu. DOSSD (High Speed S erial Interface) - szybki interfejs szeregowy dla telekomunikacyjnych łączy cyfrowych o pod­ stawowej przepływności do 52 M b /s (SONET). Opisany w standardzie EIA definiuje łącze między urządzeniem koń­ cowym DTE dla danych a urządzeniem komunikacyjnym DCE - z zastosowaniem techniki potwierdzeń (handshaking). In­ terfejs HSSI je st zrealizowany w technice ECL (Emiter Cou­ pled Logic), z wykorzystaniem symetrycznej skrętki miedzia­ nej o czasie propagacji 25 ns dia maks. zasięgu 15 m. IK1STE1 (High Speed Token Ring) - standard zwiększa­ jący przepływność w sieciach komputerowych Token Ring do 100 M b/s. Sieci w standardzie Token Ring, które począt­ kowo (1985 r.) osiągały 4 M b/s, a następnie przez wiele lat (od 1989 r.) działały z szybkością 16 M b/s, doczekały się (od 1997 r.) kolejnej wersji standardu - 8 0 2 .5 r - wspiera­ jącego rozwiązanie HSTR 100 z transm isją o szybkości 100

IrOTFIP (Hypertext Transfer Protocol) - prosty bezpołączeniowy protokół do obsługi stron webowych. Stanowi jed n o kie run kow ą platform ę kom unikacyjną klasy klient/serw er, obsługującą strony WWW między serwerem a przeglądarką klienta w relacji: żąda klient, obsługuje ser­ wer. Przeglądarki internetowe używają HTTP do tworzenia zapytań kierowanych do webowych serwerów sieci. Odpo­ wiedzi na zapytania w racają w postaci tekstu, diagramów i ilustracji opisanych zgodnie zjęzykiem HTML i tworzą odWarstwowa architektura HTTP-ng

IHITTP-ing (Hypertext Transfer Protocol-Next G e­ neration) - wersja protokołu HTTP, której celem jest po­

Otoolfe - elementarny węzeł komunikacyjny do łączenia, roz­ gałęziania lub koncentracji strumieni przepływu danych w sieciach komputerowych LAN. Wprowadzony po raz pierwszy w sieciach Ethernet jako prosty rozgałęźnik, ma obecnie wiele rozmaitych rozwiązań funkcjonalnych zastę­ pujących most, ruter, przełącznik ATM, koncentrator czy tyl­ ko prosty regenerator. Nowe konstrukcje hubów umożliwia­ ją : łączenie sieci pracujących wg różnych protokołów (Ethernet, Token Ring, FDDI, FDDI-2, ATM), współpracę łą ­ czy transmisyjnych o różnych przepływnościach (4, 16, 10, 100, 1000 M b/s), zdalne zarządzanie pracą huba i jego konfiguracją wewnętrzną zarówno bezpośrednio przez sieć (in band), ja k i przez zewnętrzną stację zarządzania (out o f band). Wśród wielu istniejących klasyfikacji najczęściej wy­ różnia się 3 rodzaje hubów: o pasywne - z przekazem sygnałów z każdego dołączo­ nego do niego portu na wszystkie pozostałe, o inteligentne - z możliwością zarządzania i filtrowania pakietów oraz o przełączające - z przełączaniem portów i przełącza­ niem segmentów. Typowe zastosowanie huba

.Si E c ro

05-N

■SI

ra CJ * o.

Inne aplikacje

W arstw a a plikacyjna

i/ i

Klient/serwer

P ro to k ó ł H TTP -ng

W arstw a obsługi w ia d o m o śc i

W arstw a tra n s p o rto w a H TTP -ng

In te rn e t/ intra s ieć

B tu b p i* z @ llą © z a ją © y - wersja konwencjonalnego huba, który realizuje dokładnie takie same funkcje, ale

@3

H > > > ! ________

leksykon teleinformatyka D W A © (H eating Ventilation A ir Condition) - kom­ pleksowy system zarządzania klimatyzacją budynków inteli­ gentnych - IBS - ujmujący łącznie procedury ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń biurowych z uwzglę­ dnieniem najnowszych wymagań bezpieczeństwa budynku.

Hub standardowy i hub przełączający Pakiet B

□

□

Pakiet

□

~ | Układ p rzełączania ja kie tó w j_

□

j

□

A H ub s ta n d a rd o w y (p a k ie t o d b ie ra n y p rze z p o rt je s t k ie ro w a n y d o w sz y s tk ic h p o z o sta łyc h p ortó w )

H ub p rz ełąc za ją c y (p a k ie t o d b ie ra n y p rz e z p ort je s t o d c z y ty w a n y i kie ro w a ­ n y tylko d o je d n e g o p o rtu d o te g o , d o k tó re g o je s t d o ­ łą c z o n a s ta c ja d o c e lo w a )

dodatkowo jest w,stanie sam rozpoznać adres MAC prze­ syłanego pakietu i dzięki tem u od razu przekierować go do właściwego odbiorcy. Istotnym parametrem huba przełą­ czającego je s t czas opóźnienia, związany z rozpoznawa­ niem adresu MAC (zwykle kilkaset m ikrosekund), co uzyskuje się technicznie przez użycie specjalizowanych układów ASIC - wyposażonych w funkcję „uczenia się i za­ pamiętywania” adresów. Istnieją 2 zasadnicze rodzaje hubów przełączających: o z przełączaniem portów, które dopuszczają tyiko je ­ den adres MAC dla każdego ze znajdujących się pod kontro­ lą huba portów wejściowych (1 p o rt- 1 użytkownik), a więc nadają się do tworzenia grup roboczych; oraz • z przełączaniem segmentów, dopuszczające więcej niż 1 adres MAC na każdy port we/wy, a więc nadają się do łączenia segmentów sieci LAN. t a r t o w m ń a d a ra y c lh i - specjalistyczna baza danych (archiwum informatyczne) w zasadzie przeznaczona jedynie do odczytu i wykorzystywana jako podstawa tworzenia sy­ stemów wspomagania podejmowania decyzji DSS. Uniwer­ salne funkcje hurtowni danych obejmują: ® działanie na zbiorach z możliwością aktualizacji, o wizualizację i edycję danych oraz o operowanie za pomocą języka przetwarzania danych. Cechą charakterystyczną hurtowni je s t łączenie da­ nych pochodzących z różnych baz w jedną, niezależną od bieżąco stosowanych system ów transakcyjnych OLTP w taki sposób, aby wyszukiwanie potrzebnych inform acji, nie wymagało nauki programowania i złożonych języków zapytań. Hurtownia danych je s t tworzona jako struktura wielowym iarowa oparta na interpretacji n-wymiarowej macierzy (czas, miejsce, ludzie, nazwy, typy, in.) modelu matematycznego OLAP - stanowiącej zbiór odpowiednich tablic.

94

i C =m @ i© - wersja bezprzewodowego dostępu do usług In­ ternetu, wylansowana (1999 r.) w Japonii przez firmę NTT DoCoMo i dostępna w sieciach komórkowych oraz radio­ wych sieciach pakietowych PDC-P. Opisana w podzbiorach języka HTML umożliwia na bieżąco prowadzenie operacji bankowych i giełdowych oraz korzystanie ze stron WWW przez miliony użytkowników (głównie w Japonii). OAB (Intern et Architecture B oard) - komisja nadzo­ rująca (z głosem doradczym) rozwój infrastruktury Interne­ tu. Składa się z dwóch grup roboczych: IETF - zajmującej się rozwiązaniami technicznymi oraz IRTF (Internet Research Task Force) - zajmującej się naukowymi problemami sieci. D A® (Integrated Access Device) - określenie siecio­ wych urządzeń komunikacyjnych z przełączaniem pakietów, integrujących głos i dane w jednej linii dostępu do sieci sze­ rokopasmowej. Funkcję taką pełnią zwykle: o rutery - zarządzające rozdziałem pasma (skalowanie pasma) w strukturach wirtualnych sieci VPN; o centrale IP PABX oraz o urządzenia bramkujące - do przekazów głosowych VoIP przez Internet. Podstawowym zadaniem urządzeń IAD je st zapewnienie wymaganego poziomu usług QoS. S A N A (Internet Assigned Numbers Authority) - cen­ tralny rejestr do identyfikacji i rejestracji parametrów charak­ terystycznych dla różnych protokołów działających w sieci In­ ternet. Ujmuje następujące parametry protokołów: liczbę po­ rtów, nazwy protokołów, numery kolejnych wersji, dostępne opcje, używane kody i rodzaje protokołów sieciowych. DA1P (Internet Access Provider) - coraz częściej spoty­ kany model dostawcy dostępu do Internetu, pojawiający się obok tradycyjnych dostawców ISP. Celem operatorów sieciowych IAP je st oferta takich samych usług interneto­

leksykon teleinformatyka 1 > > > I wych (jak oferowane przez ISP) odbiorcom dużych korpora­ cji i pozostałym dostawcom IP, którzy zlecają dostarczanie tych usług - ale z zapewnieniem ich bieżącej konserwacji, modernizacji i zarządzania na zasadach outsourcingu. W większości sytuacji wiąże się to z konkurencyjnym i odmiennym sposobem naliczania i prowadzenia bieżą­ cych rozliczeń za dostarczane usługi. DBS (Intelligent Building Systems) —> b u d y n e k in t e lig e n t n y I (SANKI (Inter'net Corporation fo r Assigned N a­ mes a n d Numbers) - amerykańska organizacja przyjmu­ jąca propozycje i uprawniona do nadawania nazw domen internetowych, a zwłaszcza ich rozszerzeń. W związku z ogra­ niczonymi możliwościami serwerów adresowych DNS przy dynamicznie rosnącej liczbie rejestrowanych nowych do­ men oznaczenia tych rozszerzeń ulegają ciągłej moderniza­ cji. Wprowadzone ostatnio (2000 r.) przez ICANN zmiany obejm ują kolejne rozszerzenia o domeny: info, biz, name, pro, museum, coop i aero.

znamiona standardu - jest rozwiązaniem hybrydowym, za­ projektowanym pierwotnie jako tania alternatywa urządzeń z interfejsem ESDI. Przekaz danych przez interfejs IDE doko­ nuje się z szybkością do 4 M B /s (32 M b/s), co jest porów­ nywalne z szybkościami pierwszych wersji interfejsu SCSI, przy istotnym uproszczeniu konstrukcji. D D 1 A (International D a ta Encryption Algori­ thm) - symetryczny, międzynarodowy algorytm kryptogra­ ficzny (lata 90.), zastępujący algorytm DES, stosowany współcześnie bez żadnych ograniczeń patentowych w szyb­ kich sieciach teleinformatycznych. Stanowi dwukrotne roz­ szerzenie dotychczasowego klucza algorytmu DES (56 bi­ tów) - zwykle za pośrednictwem klucza 128-bitowego - szy­ frującego bloki 64-bitowe. Operuje w 8 cyklach szyfrowania na blokach wejściowych o stałej długości 64 bity, za pomo­ cą klucza 80- lub 128-bitowego. Jest szybszy od DES i pro­ stszy w implementacji, a mimo tego brak informacji o uda­ nej próbie złamania szyfru od czasu jego ukazania się w 1992 r. i d e n t y f i k a t o r y p o f ią c z e ń ID L C I - » DLCI

IGEVIP (Internet Control Message Protocol) - część protokołu IP do prowadzenia diagnostyki i sterowania ko­ munikatami w sieci. DCQ (I seek you) - popularna aplikacja „szukam cię” z sektora telefonii internetowej, pozwalająca internautom na wzajemne komunikowanie się na różne sposoby za po­ mocą: krótkich komunikatów, przekazu plików oraz prowa­ dzenia rozmów w czasie rzeczywistym. Cechą charaktery­ styczną usługi ICQ jest możliwość przeszukiwania serwerów katalogowych w celu uzyskania odpowiedzi, czy konkretne adresy są dostępne w Internecie. SDC (Insulation Displacement Contact) - telefonicz­ ny moduł konstrukcyjny stosowany w pionowym i poziomym okablowaniu strukturalnym SOS (System Okablowania Strukturalnego), z przeznaczeniem do łączenia i krosowania budynkowych łączy telefonicznych, lecz bez powtórnego przeciągania kabli. Typowy (najmniejszy) moduł telefoniczny IDC zawiera 20 izolowanych kontaktów rozłącznych, do których można dołączyć maks. 10 par skrętkowych linii tele­ fonicznych, pochodzących od użytkowników ulokowanych na poszczególnych kondygnacjach budynku. DDE (Inteligent Drive Electronics, Integrated Drive Electronics) - stosowany popularnie w kompute­ rach zintegrowany interfejs równoległy - mający wszelkie

1 D K P (Interdomain Routing Protocol)- jeden z pro­ tokołów rutowania, specyfikujący komunikację między ruterami zlokalizowanymi w różnych domenach sieci. Jest proto­ kołem o cechach z kategorii link state (uwzględnia przepływ­ ność medium, czas opóźnień wprowadzanych z powodu przeciążeń), działa w trybie bezpołączeniowym i może współ­ pracować z innymi protokołami rutowania, takim i jak: CLNP, ES-IS oraz IS-IS. Do podstawowych jego cech należy: możli­ wość utrzymywania zalecanej jakości usług QoS, likwidacja pętli rozgłoszeniowych, większe zapotrzebowanie na moc obliczeniową, niż wymaga tego algorytm trasowania distan­ ce vector, wysoka niezawodność, szyfrowanie podpisów. I D S L (ISDN D igital Subscriber Line) - inne spoty­ kane oznaczenie symetrycznego przekazu cyfrowego w zin­ tegrowanej technologii cyfrowej ISDN (oznaczenia ISDN, IDSL, iDSL), odnoszące się jedynie do maks. szybkości 128 k b /s (144 k b /s), osiąganej za pomocą dwuprzewodowej li­ nii telefonicznej w zasięgu do kilku km. DEC (International Electrotechnical Commission) - międzynarodowy kom itet elektrotechniczny wydzielony z ISO, wyspecjalizowany w dziedzinach elektryki, elektroniki i telekomunikacji. Koordynuje prace wielu organizacji nor­ malizujących, głównie związanych z działalnością ISO, ITUToraz ITU-R.

95

I » I

leksykon teleinformatyka


-w ^ \ A 4 ^ ( u v n ^ ^ ' 2 ^ K a X ^ U ' |p " V u a ^ u i; DEEE (Institute ofiElectrical a n d Electronic Englneers) - amerykańskie stowarzyszenie inżynierów elektry­ ków i elektroników, założone (1963 r.) w celu standaryzacji i koordynowania specyfikacji i standardów komputerowych i telekomunikacyjnych. Projekty standardów IEEE są za­ twierdzane przez ANSI jako obowiązujące na terenie amery­ kańskim oraz przesyłane do międzynarodowej organizacji normalizacyjnej ISO. DETTIF ( Internet Engineering Task Force) - organiza­ cja zajmująca się rozwojem Internetu i standaryzacją apli­ kacji systemowych usprawniających jego funkcjonowanie. D©P[U3 (In tern et Group M anagem ent Protocol ) podstawowy składnik protokołu rutowania rozsiewczego (rozgłoszeniowego) klasy IP multicast, działającego na grupę urządzeń połączonych przez sieć Internetu. Wspo­ maga technikę identyfikacji tych ruterów w sieci, przez kie­ rowanie ruchu IP z jednego lub wielu źródeł do wielu miejsc przeznaczenia. Host z protokołem IGPM identyfikuje przy­ należność ruterów i komputerów do grupy adresowej wysy­ łając kom unikaty IGPM, a wywołane rutery nasłuchują ko­ munikatów IGM i okresowo em itują zapytania, w celu roz­ różnienia, które grupy w poszczególnych sieciach są ak­ tywne, a które nie. DSÜSP (Interior G atew ay Routing Protocols) - pro­ tokół rutowania wewnętrznego o cechach distance vector, działający wewnątrz autonomicznych domen zlokalizowa­ nych na ograniczonym obszarze i administrowanych z je d ­ nego miejsca (uczelnia, przedsiębiorstwo, region). Stano­ wią zmodernizowaną wersję protokołu RIP, rozszerzoną 0 dodatkowe miary trasowania: opóźnienia międzysieciowe, zmienna szybkość medium transmisyjnego (w zakresie 1,2 kb /s -1 0 G b/s), zmienne obciążenie (skala 1-255) 1różną niezawodność (1 -2 5 5 ). Do trasowania ruchu na ze­ wnątrz domen służą protokoły rutowania zewnętrznego EGP. BIM1ÄP (Internet Message Access Protocol) - współ­ czesny protokół dostępu do poczty elektronicznej przez in­ ternet (najnowsza wersja IMAP 4.0), działający bardziej efektywnie niż dotychczasowy P0P3. Protokół IMAP zapew­ nia większą sprawność przesyłanych komunikatów, lepszą ich skalowalność i zarządzanie transmisją niż pocztowy POP. Ponadto umożliwia selekcjonowanie przesyłek pocztowych i ich odbiór w sposób wybiórczy iub częściowy - wg potrzeb użytkownika, a także manipulowanie folderami na serwe­ rach pocztowych.

9©

û h K

i'w O '^ U

M . /

T

l

!

1

(1u je m a t im a P M o bile Station Equipment Identity) - międzynarodowy niepowtarzalny numer seryj­ ny terminalu ruchomego, zapewniający jego identyfikację w sieci GSM. Numer nadawany nieodwracalnie przez pro­ ducenta zawiera informację o producencie oraz typie apa­ ratu ruchomego. Znajomość numeru IMEI pozwala syste­ mowo monitorować i wykluczać z obiegu urządzenia ¡telefo­ ny skradzione lub powodujące zakłócenia w działaniu sieci komórkowej, niezależnie kto je st ich właścicielem. Do tej pory (2 0 0 0 r.) żaden z polskich operatorów nie oferuje usłu­ gi blokowania aparatów na podstawie ich unikatowych nu­ merów IMEI. DSłfilS (Internet Messaging Standards, Internet M ail Standards) - rozwijająca się grupa standardów ko­ munikacyjnych, normalizująca przekazy poczty elektronicz­ nej przez Internet. Obejmuje kilka znormalizowanych roz­ wiązań zapewniających współdziałanie różnych urządzeń przyłączonych do sieci. Do popularnych należą: o SMTP - stanowiący podstawowy sposób wymiany ko­ munikatów tekstowych przez Internet i w sieciach z protoko­ łem TCP/IP; o MIME - z przeznaczeniem do przesyłania komunika­ tów multimedialnych; o POP - przeznaczony do komunikowania się przez In­ ternet za pomocą poczty elektronicznej, korzystając z usług i serwerów ogólnodostępnej sieci publicznej PSTN; o IMAP - działający w trybie pracy „zapamiętaj i prze­ ślij" (storę and forward), zastępujący stary protokół poczto­ wy POP; o LDAP - zapewniający dostęp do usług katalogowych; o SMIME - stanowiący bezpieczne rozwiązanie istnieją­ cego systemu przesyłania komunikatów wg MIME. DKfilS (Internetw orking M anagem ent System) ogólna nazwa systemu zarządzania sieciami komputerowy­ mi zapewniającego zdalne diagnozowanie sieci oraz rozwią­ zywanie problemów poprawnej pracy sieci rozległych WAN przezjednego administratora. Podstawowym kryterium sto­ sowania IMS je st zapewnienie: bezpieczeństwa i niezawod­ ności komunikacji zdalnej, minimalizacji kosztów użytkowa­ nia łączy rozległych i kosztów obsługi urządzeń zdalnych. Dotyczy to również zapobiegania utraty danych podczas awarii, w trakcie przetwarzania danych o strategicznym zna­ czeniu dla instytucji. DR/3SD (Intern ation al M obile Subscriber Identity) - międzynarodowy indywidualny numer identyfikacyjny abonenta sieci komórkowej GSM. Kod IMSI składa się z 15

ail i 9 Cû

leksykon teleinformatyka I > > > I

ilf!

i 1c le O M SAAAA ‘14/

,ŁZi.V

cyfr i zawiera: kod kraju, kod sieci oraz unikatowy indywidu­ alny numer abonenta w sieci, przydzielany przez centralę operatora komórkowego. Numer IMSI je s t odnotowany w bazie macierzystej HLR, centrum autoryzacji AuC, na kar­ cie SIM abonenta oraz czasowo w rejestrze gości VLR.

OR/3f"2(D)©0 (Intern ation al Mobile Telecommunica­ tions 2000) - podstawowy składnik globalnego systemu przyszłościowej komunikacji osobistej trzeciej generacji, zastępujący dotychczasową koncepcję ogólnoświatowej łączności ruchomej i stacjonarnej typu FPLMTS. Dla IMT 2 0 0 0 przeznaczono dwa podzakresy częstotliwości obo­ w iązujące na całym obszarze Ziem i: sate lita rny 1 9 8 0 -2 0 1 0 MHz i 2 1 7 0 -2 2 0 0 MHz oraz naziemny (do-

dodatkowych. W większości przypadków usługi sieci inteli­ gentnej opartej na istniejącej sieci PSTN wykorzystują spe­ cjalizowane rozwiązania producenta i operatora sieci tele­ komunikacyjnej, wśród których dominuje zestaw podstawo­ wy (CS1) - już sprawdzony w eksploatacji. Należą do niego następujące usługi rozszerzone realizowane przez sieć IN: bezpłatne połączenia telefoniczne (FPH), wydzielona sieć wirtualna (VPN), połączenia z opłatą prowizyjną (PRS), teległosowanie (TVS), usługa sieciowego Centrexu (AWC), po­ łączenia rozliczane kartą (VCC), uniwersalna łączność oso­ bista (UPT), poczta głosowa (VMS) czy głosowe wybieranie numeru. Do sterowania i sygnalizacji w sieciach IN używa się standardowych protokołów przekazu, takich jak: DTMF, DSS1, SS7/TCAP, X.25 i in.

Ewolucja środowiska GSM w kierunku U M TS /IM T-2000 P S T N /IS D N D o s tę p d o T u ż y tk o w n ik a G LO S , OBRAZ

a

1ISUPp\ ^

DBlffrffilDimla (freephone) - bezpłatne połączenie (0 -8 0 0 w Polsce), będące jed n ą z najbardziej po­ pularnych usług dodatkowych sieci inteligentnej IN, realizowane w sieciach publicznych PSTN. ideą usług infolinii je s t zapewnienie możliwości uzyska­ nia przez abonenta wywołującego bezpłatnego po­ łączenia telefonicznego z właścicielem tej usługi (sklep, zakład produkcyjny, firm a usługowa). Ko­ szty związane z realizacją połączenia ponosi abo­ nent wywoływany.

In te rn e t/in tra n e t

y^T C P /IP j " ^ \ j

D o s tę p d o in fo rm a c ji DANE, M U L T IM E D IA

S ie ć s z k ie le to w a G S M /IM T -2 0 0 0

V

Dostęp wąskopasm owy + ewolucja • 64 k b/s (stan d.) •11 5 kb/s • 384 kb/s (lo kalnie)

Dostęp szerokopasm owy

GSM / IM T -2 0 0 0

IM T -2 0 0 0

D o s tęp do użytkow nika i informacji

stępny w pełni po 2 0 0 5 r.) w pasmach 2 0 1 0 -2 0 2 5 MHz i 216 0 -2 17 0 MHz. W sieci systemu IMT 2 0 0 0 są przewidy­ wane wszystkie typy usług komunikacyjnych: przesyłanie mowy, usługi faksowe i przywoławcze o zasięgu świato­ wym, łączność typu dyspozytorskiego, dwukierunkowa transm isja danych z przepływnością 3 8 4 k b /s lub 2 M b /s, wideoteks, wideofon, przekaz obrazów wysokiej jakości HDTV, a także dostęp abonentów do usług audiowizual­ nych. Przekazy obrazu i dźwięku nie będą podlegać kom­ presji. Odpowiednikiem IM T-2000 na terenie Europy jest system UMTS (2 0 0 2 r.), a pierwsze komercyjne usługi sie­ ci 3G zgodne z standardem iM T-2000 są przewidywane w Japonii (2001 r.). DIM ( Intelligent Network) - pojęciowy model sieci tele­ komunikacyjnej, identyfikowany jako środek zwiększający atrakcyjność istniejących usług w telekomunikacyjnej sieci komutowanej, przez ofertę nowych i wzbogaconych usług

n m ffc is fffa d la - pojęcie nowoczesnej sieci teleko­ munikacyjnej zyskujące coraz większą popular­ ność, lecz niedefiniowalne w kategoriach technicz­ nych. Stosowane w ceiu określenia istniejących lub przyszłych traktów szerokopasmowych przenoszą­ cych zintegrowany ruch telekomunikacyjny - składających się zarówno z usług multimedialnych (telefonia, wideofonia, telewizja), ja k i transmisji danych. Powstawanie infostrady J u tro D zisiaj W c zo ra j W ie lo u słu g o w a sieć optyczna Rdzeń z komutacją optyczną o wielkiej przepływności

pr

¡nfrastruktuira EsBioezy publicznych ~> PKI

97

I» l

leksykon teleinformatyka

SmfrarsIŁralkfŁaiira t e l e i n f o r m a t y c z n a - hierar­ chiczna struktura cyfrowych sieci telekom unikacyjnych obejmująca lokalne sieci komputerowe LAN, miejskie sieci komputerowe MAN oraz rozległe sieci komputerowe WAN. Podstawową strukturę teleinformatyczną dostępu lokalne­ go tworzą sieci kom puterowe LAN typu Ethernet (1 0 /1 0 0 /1 0 0 0 M b/s), Token Ring ( 4 /1 6 /1 0 0 M b /s) i światłowodowe FDDI (100 M b/s), przeznaczone dla Indy­ widualnych lub grupowych użytkowników, z wykorzystaniem zasobów multimedialnych. Fragmenty tych homogenicz­ nych I heterogenicznych sieci komunikacyjnych są łączone między sobą za pomocą węzłów (mosty, huby, rutery, m ulti­ pleksery), umożliwiających tworzenie sieci szkieletowych w budynkach wielokondygnacyjnych, ja k też magistrali tele­ komunikacyjnych, wykonanych w technologii DWDM dla transkontynentalnego transportu. Rozległą infrastrukturę telekom unikacyjną tworzą sieci telekom unikacyjne, w których dominuje warstwowa struktura komunikacyjna w wyższych poziomach transportowych (PDH, SDH, ATM), oparta na przekazach cyfrowych, a poszczególne poziomy są łączone ze sobą również za pomocą węzłów (krotnice synchroniczne klasy DXC i SXC, multipleksery ADM, krotni­ ce PCM, rutery). Na najniższym poziomie komutacji funk­ cjonują systemy komutacji (cyfrowe) i centrale telefoniczne (głównie analogowe), a także analogowe i cyfrowe centrale abonenckie PABX. Odrębną grupę stanowią bezprzewodo­ we sieci dostępu abonenckiego WLL (RLL, DECT, LMDS) wy­ stępujące w kilku standardach europejskich, specjalizowa­ ne sieci teledacyjne, przywoławcze i komórkowe (NMT, GSM, DCS), jak też systemy komunikacji i nawigacji sateli­ tarnej (VSAT, GPS, UMTS). S n m a r s a t - operator oferujący głównie usługi w morskiej służbie satelitarnej, korzystający z własnych satelitów roz­ mieszczonych nad oceanami: Atlantyckim, Indyjskim i Spo­ kojnym. Świadczy głównie usługi komunikacji morskiej (po­ łączenia telefoniczne) i transmisji danych z ruchomymi ter­ minalami satelitarnymi znajdującymi się na morzu oraz na lądzie (na wszelkiego typu pojazdach). Inmarsat pracuje w pasmach L (1 ,5 -1 ,6 GFIz) oraz paśmie C ( 6 /4 GHz). W sy­ stemie wyróżnia się kilka standardów stacji: o Inmarsat A - analogowa transmisja głosu, teleks, ter­ minale stałe (ok. 100 kg); o Inmarsat B - cyfrowa transmisja sygnałów mowy, ter­ minale przewoźne (18 kg); o Inmarsat C - transmisja danych (600 b /s ), termina­ le przewoźne; o Inmarsat D - transmisja danych (20 kb /s), termina­ le przenośne (do 10 kg);

98

System stacjonarny Inmarsat

leksykon teleinformatyka I > > > I gnałowe DSP (konwersja głosu do 5,3 kb /s i 2,4 kb/s), pro­ cesory przetwarzania informacji (zegary 800 MHz, 1 I 1,2 GHz), gęstość upakowania danych na nośnikach magne­ tycznych (powyżej 10 G b/cal2), przekazy szerokopasmowe w miedzi (1 G b/s) oraz we włóknach optycznych (40 Gb/s) ze zwielokrotnieniem falowym DWDM (kilka Tb/s). Przy­ szłość zintegrowanej teleinformatyki upatruje się w sieciach neuronowych oraz przezroczystych transmisjach optycznych i solitonowych.

Srtegralmość d la m y e liii - potwierdzenie w przeka­

o Inmarsat M - cyfrowy przekaz mowy i danych (2,4 k b /s), terminale przenośne; o Inmarsat P - pierwotna niskoorbitowa wersja syste­ mu dla terminali kieszonkowych, zastąpiona obecnie syste­ mem ICO (Intermediate Circuiar Orbit). I n m a r s a t - P - pierwotna nazwa systemu globalnej łącz­ ności ruchomej S-PCN (Satetlite-PCN), działającego z wy­ korzystaniem osobistych term inali przenośnych. System re­ alizował łączność przez niestacjonarne satelity krążące po kołowych orbitach typu ICO (Intermediate Circuiar Orbit), rozmieszczone na dwóch orbitach o inklinacji 4 5 ° . Do łącz­ ności satelitarnej wykorzystuje 10 lub 12 satelitów krążą­ cych w odległości 10 3 5 5 km od powierzchni Ziemi, nada­ jących w paśmie radiowym 1 ,9-2,2 GHz. i n s f a l a t o r s t w © s S e ® i© w © - współczesna, interdy­ scyplinarna dziedzina projektowania, montażu i testowania okablowania oraz specjalistycznego osprzętu telekom uni­ kacyjnego. Obejmuje nie tylko zasady prawidłowego postę­ powania w trakcie montażu sieci komputerowych i teleko­ munikacyjnych wewnątrz budynków, ale również szczegóło­ we wytyczne dotyczące ochrony zdrowia użytkowników sieci przed porażeniem elektrycznym oraz kompleksowego za­ bezpieczenia urządzeń teleinformatycznych przed wyłado­ waniami atmosferycznymi. ¡ B r te g r a e ja t e c h n o l o g i i przekazu - interdyscy­ plinarny proces powodujący integrację sieci (konwergencja sieci) i usług (konwergencja usług) we współczesnych sie­ ciach cyfrowych z przekazem pakietowym (konwergencja głosu z danymi). Obejmuje najnowsze rozwiązania z wielu dziedzin teleinformatyki, a mianowicie: układy specjalizo­ wane ASIC (struktury 0 ,1 8 /0 ,1 0 ¡tm, 100 min tranzystorów, 10 min bramek, przełączanie poniżej 10 ps), procesory sy­

zach telekomunikacyjnych, że przesyłana informacja nie zo­ stała podmieniona, zniekształcona lub zmieniona bez wie­ dzy adresata. W praktyce funkcję integralności realizuje się przez dołączenie do wiadomości tzw. podpisu cyfrowego I prywatnego (tajnego) klucza znanego tylko odbiorcy. Nie­ jawny klucz nadawcy je s t zaszyfrowany wspólnym dla nadawcy I odbiorcy kluczem kodu Integralności lub kodu uwierzytelnienia wiadomości. D m t e l s a t - operator systemu telekomunikacji satelitarnej korzystający z satelitów rozmieszczonych nad oceanami: Atlantyckim, Indyjskim i Spokojnym. System jest przezna­ czony głównie do zapewnienia połączeń międzykontynentalnych za pomocą kanałów telewizyjnych, telefonicznych i transmisji danych.

imteriFeJs - styk, czyli miejsce lub punkt, w którym są zlo­ kalizowane: fizyczne połączenie komunikacyjne między dwoma urządzeniami technicznymi, połączenie logiczne między użytkownikiem a programem, połączenie między użytkownikiem a systemem operacyjnym lub połączenie lo­ giczne między programami aplikacji. I m t e r f f e js ró w m © D e g łły - rodzaj fizycznego złącza (portu komunikacyjnego bądź styku toru transmisyjnego), w którym inform acja (znaki, bajty, oktety, wielobajtowa szyna danych) między urządzeniami komunikacyjnymi jest przesyłana jednocześnie przez wielożyłowy kabel komuni­ kacyjny.

Smrteirirejs szeregowy KS (Recom m ended Stan­ dard) - grupa zalecanych standardów szeregowej transm i­ sji danych, opracowana przez IEEE i definiująca parametry elektryczne I funkcjonalne obwodów transmisyjnych. Stan­ dardowa szybkość przekazów przez łącze RS wynosi 24 k b /s (100 kb /s). Interfejs wzorowany na normach EIA obej­ muje 4 podstawowe standardy transmisji: niesymetryczną RS 232C i RS 423A oraz różnicowe RS 422A i RS 4 85 o róż­

nych szybkościach i zasięgach działania. W szeregowym standardzie RS są zdefiniowane 2 typy transmisji: o znakowa asynchroniczna - w której nadajnik i odbior­ nik pracują z tą samą częstotliwością, chociaż takty zegaro­ we nie są dokładnie zsynchronizowane oraz o synchroniczna - w której poszczególne bity mają wła­ sną synchronizację i są wprowadzane zgodnie z taktem nadawania (i odbioru). ¡ra tte rffe jjs y ATiW - znormalizowane styki łączenia się z szerokopasmową i asynchroniczną siecią transportową ATM; wśród nich wyróżnia się dwie podstawowe klasy inter­ fejsów: o styk użytkownika UNI z siecią szerokopasmową znajdujący się między sprzętem użytkownika a zakończe­ niem sieci. W punkcie tym są realizowane protokoły dostę­ pu do sieci (przełączniki dostępowe) oraz kontakt stacji lub urządzenia końcowego z pryw atną siecią ATM, którą w szczególnym przypadku może być również sieć publiczna należąca do telekomu; o styk sieciowy NNI (Network to Network Interface) znajdujący się między węzłami ATM lub między węzłami ko­ mutującymi tej samej sieci NNI (Node to Node interface). interfejsy NNI, łączące węzły wewnątrz sieci ATM, oprócz funkcji przełączania, umożliwiają współdziałanie i zarządza­ nie przełącznikami ATM zarówno w lokalnej, ja k i rozległej sieci ATM. Ten sam typ Interfejsu łączy również odrębne sie­ ci ATM. W celu zwiększenia zgodności przełączników pocho­ dzących od różnych producentów i działających w odręb­ nych sieciach organizacja ATM Forum określiła dodatkowo (w 1995 r.) nowy Interfejsowy o standard PNNI - definiujący szczegółowo współpracę przełączników ATM, wraz z możliwością „uczenia się” topo­ logii sieci, w której są montowane. Zapamiętanie w prze­ łącznikach dodatkowych informacji o stanie i parametrach poszczególnych łączy (szerokość pasma, poziom QoS, opóźnienia przekazu komórek, uszkodzenia łączy itp.) obniInterfejsy sieci ATM

U ż y tk o w n ik

U N I ( U s e r N e t w o r k I n te r fa c e ) N N I ( N e tw o r k N o d e I n te r fa c e ) B -IC I ( B ro a d b a n d I n te r c a r r ie r In te r fa c e ) | C P E ( C u s to m e r P r e m is e s E q u ip m e n t)

99

LI i

I

» I

leksykon teleinformatyka

ża do minimum ilość przesyłanych informacji aktualizują­ cych. inną propozycją międzysieciowej współpracy ATM jest o standard FUNl przeznaczony do łączenia ATM z sie­ ciami Frame Relay. S m te irffe js y paomiDęcn m n a s o w y e lh ! - szereg różno­ rodnych interfejsów do zewnętrznych pamięci masowych, a zwłaszcza interfejsów do pamięci dyskowych - o różnych szybkościach przekazywania danych. Pomimo postępują­ cej standaryzacji w tym zakresie większość powstających w różnym czasie interfejsów je s t wzajemnie niezgodna, a dostosowanie konkretnego systemu komputerowego do różnych typów zewnętrznych pamięci masowych nadal wy­ maga instalacji wielu typów interfejsów o odmiennych pa­ rametrach elektrycznych. Do tej pory wykształciły się: ES­ DI, IDE, EIDE, ATA, Fast ATA, Ultra ATA, SCSI, Fibrę Channel, FireWire oraz najnowszy interfejs szeregowy USB o szybkości do 45 M b/s. B m fe r fe ir e m c ia - w telekom unikacji przekaz energii między odrębnymi sygnałami, najczęściej powodujący nie­ pożądane mieszanie się sygnałów - będące w efekcie przy­ czyną zakłóceń sygnału użytkowego w medium transmisyj­ nym. Najbardziej podatnym na szkodliwą interferencję jest bezprzewodowe medium radiowe, umiarkowaną podatność mają kable skrętkowe i współosiowe, a największą odpor­ ność wykazują kable światłowodowe. i n t e r f e r e n c j a m i ę d z y s y m h o l o w a - szkodliwe wzajemne oddziaływanie sygnałów transmitowanych w są­ siednich szczelinach czasowych, powstające na skutek zmian transmitancji kanału telekomunikacyjnego. Niewła­ ściwa filtracja (składanie i rozdzielanie) szczelin czasowych, nadawanych na jednej częstotliwości nośnej w medium (miedzianym, radiowym, optycznym), powoduje przenika­ nie resztek impulsów z sąsiednich szczelin czasowych, znie­ kształcając podstawowy sygnał komunikacyjny.

Bmterk©imt - wewnętrzna łączność budynkowa przewi­ dziana do realizacji połączeń telefonicznych w obrębie budynku, w kompleksie biurowym czy przedsiębiorstwie. Obejmuje 3 rodzaje inicjowania połączeń: ręczne - przez naciśnięcie pojedynczego przycisku z wielu dostępnych, wybierane kodowo z odpowiednim numerem, autom a­ tycznie - natychm iast po zwolnieniu się chwilowo zajętego numeru.

Internet - rozległa sieć komputerowa o ogólnoświato­ wym zasięgu, będąca zbiorem setek tysięcy lokalnych sieci

100

komputerowych, a także pojedynczych komputerów używa­ jących zbioru protokołów komunikacyjnych TCP/IP - które­ go pierwowzorem była militarna sieć pakietowa ARPANET. Powszechna akceptacja protokołów kom unikacyjnych TCP/IP, umożliwiających przesyłanie pakietów danych po­ chodzących z różnego rodzaju sieci komputerowych, stała się początkiem gwałtownego przyspieszenia rozwoju sieci iP. Internet łączy komputery większości agencji rządowych, instytutów naukowych i publicznych, organizacji komercyj­ nych, a także olbrzymią rzeszę prywatnych użytkowników posiadających dostęp do sieci przez swoje prywatne konta. Sieć, przeznaczona pierwotnie wyłącznie do pizekazu da­ nych, coraz częściej staje się medium transportowym do świadczenia usług głosowych VoIP lub multimedialnych w czasie rzeczywistym. Szybkość przekazów w sieci szkiele­ towej Internetu ewoluowała stopniowo od początkowych przepływności 6 4 kb /s, przez łącza T l (1,44 M b /s) lub E l (2 ,0 4 8 M /s), do przepływności standardu T3/E3 (3 4 /4 5 M b/s), a obecnie sięga kilku Tb/s.

y

leksykon teleinformatyka I > > > I

i n t e r n e t o w e im s ta g i - usługi świadczone za pomocą sieci Internet, czyli wykorzystujące zestaw protokołów sie­ ciowych TCP/IP przez sieci globalne. Do powszechnie spo­ tykanych należą: poczta elektroniczna e-ma//zapewniająca tani przekaz informacji (w tym usługi multimedialne), prze­ syłanie plików między dwiema stacjami za pomocą proto­ kołu FTP, interakcyjny dostęp do zdalnego systemu z kom­ puterów sieci lokalnej oraz prowadzenie wideokonferencji z przekazem obrazu w czasie rzeczywistym. Internet dostar­ cza także rozmaite usługi informacyjne za pośrednictwem: Archie, WAIS, Gopher, Whois, News czy WWW. Obsługa stron webowych, która obecnie zdominowała korzystanie z Internetu (ponad 50% trafiku), umożliwia przeszukiwanie dokum entów udostępnianych w form ie tekstu, grafiki, dźwięku lub animacji. Oddzielny zakres specjalistycznych usług komercyjnych, związanych z prowadzeniem działalno­ ści gospodarczej (e-biznes, e-commerce, in.), oferują sieci intranetowe. Rodzaje szybkiego dostępu do Internetu (SDI)

Użytkownicy Internetu (prognoza)

5O 3O £> i
•N * * 3 C

I n t e r n e t 2 - jedna z dwóch wersji następnej generacji Internetu o wyższej szybkości transmisji, znana jako 12 bądź NGI (Next Generation internet). Sieć Internet 2 je st przewi­ dziana do obsługi w czasie rzeczywistym (w pierwszej kolej­ ności środowisk akademickich) przełączników i ruterów z przepływnością nie mniejszą niż 622 M b/s, do przekazu danych, głosu i obrazu. Akceptuje obydwie wersje protoko­ łu komunikacyjnego (IPv4 i IPv6), zaawansowane procedu­ ry rutowania MOSPF, rezerwacji RSVP oraz przekazy stru­ mieniowe w czasie rzeczywistym, zgodnie z protokołem RTSP. W Polsce - planowana jako wydzielona sieć światło­ wodowa Polski Internet Optyczny PIONIER (łącza o prze­ pływności nie mniej niż 155 M b /s) - stanowiąca zasadni­ czą część rozwoju infrastruktury komunikacyjnej dla pol­ skiej nauki.

internetowe p ł a t n o ś c i - sposób zapłaty za towary

słodawcy niezbędną infrastrukturę techniczną (pomieszcze­ nia, urządzenia, serwery, oprogramowanie, łącza interneto­ we), obsługę administracyjną i doradztwo biznesowe oraz zwykle wstępne finansowanie. W zamian za okazaną pomoc firm y wspierające liczą na zakup oferowanego sprzętu i oprogramowania internetowego bądź na udziały w przy­ szłych zyskach rozwijającej się spółki teleinformatycznej. im t e ir p ife f e ir - translator języka programowania, prze­ kształcający linie kodowe programu źródłowego wysokiego poziomu (Algol, Fortran, Cobol, Pascal, in.) na instrukcje ję ­ zyka maszynowego zrozumiałego przez komputer. W przeci­ wieństwie do kompilatora, który najpierw tłumaczy cały program - zanim zostanie on uruchomiony, interpreter tłu­ maczy i wykonuje każdą linię programu oddzielnie. Oznacza to jednak, że program interpretowany działa wolniej od kompilowanego. im te r s O e ć - ogólne określenie wielu sieci kom­ puterowych połączonych wzajemnie ruterami (tak­ że mostami, hubami i przełącznikami), mającymi zdolność przekierowania pakietów między frag­ mentami sieci. W intersieci każda sieć musi mieć swój unikatowy adres sieciowy, a wewnątrz konkret­ nej sieci - każda stacja sieciowa.

intranet - sieć Internet działająca w obrębie sieci lokalnej (kampusowej) i obejmująca swym zasięgiem ograniczony obszar (biuro, pojedynczy zakład, grupę przedsiębiorstw). Intranet korpora­ cyjny (intrasieć) korzysta z technologii WWW do przekazywania informacji swoim pracownikom, zaSchemat intranetu

zamówione w wirtualnych sklepach internetowych. Poza klasyczną metodą zapłaty gotówką, np. kurierowi dostar­ czającemu towar do domu, powszechnie stosuje się rozli­ czenia bezgotówkowe za pomocą: o kart kredytowych (płatniczych), o płatności częściowej typu micropayment, o anonimowo, bez ujawniania numeru karty kredyto­ wej, metodą digicash oraz o za pośrednictwem coraz bardziej popularnego, bez­ piecznego systemu płatności SET.

internetowy inkubator - sposób wspierania przez grupy kapitałowe początkujących firm, głównie w dziedzinie technologii teleinformatycznych. Wg rozwiązań klasycznych korporacje wspomagające inkubator udostępniają pomy­

Serwery o d d z ia ło w e

Z a p o ra o g n io w a

Q U ż y tk o w n ic y j .

IN T E R N E T

S e rw e ry WWW

101

.

iy leksykon teleinformatyka I > > > I

I > > > I • Ilustrowany leksykon teleinformatyka równo bez rzeczywistego kontaktu z Internetem, ja k też i z nim. Elementy intranetu obejmują: sieć LAN, prywatne serwery webowe i zakładowe, a także współpracę z kompu­ terem mainframe. Połączenie intranetu z siecią Internet wymaga stosowania dodatkowej zapory ogniowej. Istotą intranetu jest prywatność zasobów dostępnych za pomocą lokalnych przeglądarek (browsers) współpracujących ze sobą poprzez protokół komunikacyjny TCP/IP w obrębie sieci lokalnej. Podstawowe zastosowania intranetu obej­ mują: publikacje (strony webowe, wyszukiwanie, język HTML, protokół HTTP), komunikację (poczta elektroniczna, MIME, in.) i aplikacje (klient/serwer, CORBA, Java).

IP Switching - najnowsza ( 1998 r) technologia traso­ wania pakietów w sieciach IP, adaptowana z sieci ATM i mająca obecnie wieie rozwiązań firmowych. Pozwala na przełączanie pakietów IP (a nie na ich trasowanie), co trwa znacznie krócej, inaczej niż w klasycznych ruterach, gdzie węzeł sieci musi odczytać adres IP każdego pakietu, pod­ dać go analizie i dopiero wtedy go wyekspediować do w ła­ ściwego portu, w IP Switching zastosowano wyrafinowane sprzętowe przełączanie pakietów, wspomagane specjal­ nym oprogramowaniem i tablicam i lokowanymi dynamicz­ nie w węźle sieciowym. IP switching wyróżnia się spośród innych znanych technik przełączania wirtualnego specjal­ nymi mechanizmami programowymi, za­ pewniającymi połączenie adresów IP war­ stwy 3 z adresami fizycznymi, związanymi z warstwą 2. Dzięki tem u transport infor­ macji może być ponad 20-krotnie szybszy (kilka min pakietów /s), niż uzyskiwany do tej pory za pom ocą wieloprotokołowych ruterów stosujących klasyczne protokoły trasowania RIP czy OSPF.

I P (Internet Protocol) - otwarty, stale rozwijany protokół komunikacyjny przezna­ czony do realizacji usług połączeniowych za pomocą protokołu TCP i bezpołączeniowych udostępnianych protokołem UDP transm itującym datagram y inform acji). Najczęściej kojarzony z funkcjonowaniem sieci Internet, zawiera kilkadziesiąt proto­ kołów wspomagających. Protokół IP (war­ stwa sieciowa) korzystający z usług trans­ BP TmmeBBBng tu n e lo w a n ie IP portowych protokołu UDP ma charakter bezpołączeniowy, dokonuje fragm entacji BpsiBomi FBow - firmowe rozwiązanie i wysyła datagramy w sieć, nie troszcząc się przełączania IP switching oferowane przez nawet o istnienie odbiorcy po drugiej stro­ Ipsilon (obecnie N okia). Rozwiązanie nie sieci. Pakiety mogą być wysyłane do ujm uje dwie kategorie przesyłania pa­ jednego lub wielu odbiorców (rozgłasza- Węzeł trasujący Alcatel OmniCore 5000 kietów: długie strumienie danych (long-li­ ................................... . do tworzenia sieci szkieletowych z me). Protokoł IP me zajmuje się kontrolą pr0t0k0|em ,p ved) składające się z 10 i więcej pakietów poprawności transmisji pakietów ani po­ oraz krótkie strumienie danych (short-li­ twierdzeniem odbioru, ani kolejkowaniem pakietów we wła­ ved), a także pojedyncze pakiety. Przekaz Ipsilon Flow ściwej sekwencji. Dobrze funkcjonuje w szybkich i nieza­ działa w ten sposób, że krótkie i pojedyncze pakiety są wodnych sieciach cyfrowych, opartych na medium światło­ ekspediowane przez ogólnodostępne ścieżki komunikacyj­ wodowym. Obowiązująca do końca 1995 r. wersja IPv4 jest ne, natom iast po rozpoznaniu pakietów long live autom a­ zastępowana wersją IPv6. tycznie je s t uruchamiany mechanizm połączeń przekazów wirtualnych. BP m u K S c a s t - protokół rutowania w sieciach IP pozwa­ lający identyfikować rutery i urządzenia objęte poszczegól­ D Pt/S (Internet Protocol v.6) - najnowsza (szósta) we­ nymi grupami rozgłoszeniowymi typu multicast. Adresowa­ rsja protokołu komunikacyjnego internet, stopniowo zastę­ nie m ulticast ma miejsce w sytuacji, gdy zachodzi potrzeba pująca (od 1995 r.) poprzednią wersję IPv4. Do podstawo­ przesłania datagramu IP do muiticastowej grupy obiektów wych cech funkcjonalnych nowego protokołu należą: (jeden tekst lub obraz dla wielu zdefiniowanych odbior­ • poszerzona przestrzeń adresowa do 16 oktetów (128 ców), w warunkach dużego natężenia ruchu w sieci. Ruter bitów); wysyła wtedy tylko jeden pakiet do wszystkich odbiorców • hierarchiczna struktura adresów dla odciążenia rute­ grupy multicast, identyfikowanych pojedynczym adresem rów i swobodnej gospodarki nazwami; IP dla całej grupy. Do identyfikacji i zestawiania połączeń • automatyczna translacja adresów zarówno między między nimi używa się jednego z wielu protokołów rutowa­ „starym i", ja k i „nowymi” sposobami adresacji; nia: PIM, DVRMP lub MOSPF. • obsługa nowych rozwiązań sieciowych (ATM, Frame

102

Relay) do wprowadzenia metod i narzędzi przesyłania dźwięku i obrazu; o pełna identyfikacja z potwierdzeniem autentyczności nadawców informacji; o transmisje typu m ulticasting adresowane do wielu odbiorców i przesyłane jednocześnie, bez niepotrzebnego obciążania sieci; a wprowadzenie mechanizmów do połączeń z sieciami bezprzewodowymi typu PCN i terminalami osobistymi o za­ sięgu globalnym. IP X (Internet Packet Exchange) - podstawowy proto­ kół komunikacyjny typu peer to peer stosowany w sieciach lokalnych NetWare firmy Novell, jako rozwinięcie protokołu XNS. IPX jest narzędziem do realizacji usług architektury klient/serwer, umożliwiając wspólny dostęp użytkowników do plików, aplikacji, drukarek, faksów, usług komunikacyj­ nych i poczty elektronicznej. Stanowi protokół datagramowy, transmitujący pakiety o rozmiarach 5 1 2 -6 5 00 bajtów w trybie bezpołączeniowym. Z powodu swojej prostoty jest bardziej zawodny niż jego następca SPX. Rozwój protokołów Internetu (%)

sach za pośrednictwem Internetu. Komunikację prowadzi się za pomocą klawiatury lub coraz częściej środków au­ diowizualnych - instalowanych głównie w specjalnie do tego celu przeznaczonych pomieszczeniach (kawiarenki internetowe). W przeciwieństwie do poczty elektronicznej czy Usenetu usługa IRC je s t prowadzona na żywo, w czasie rzeczywistym na ekranie komputera, z wieloma partnerami równocześnie i przez setki rozmaitych tematycznie kana­ łów internetowych - oferowanych obecnie przez większość światowych serwisów IP (serwerów IRC). Specyficzny język „gawędziarzy” IRC (ok. 100 komend) używa form skróco­ nych, akronim ów i smileys (:-o).

DirDA (In frared D ata Association) - standard przeka­ zów w podczerwieni z zakresu fal o długości 7 0 0 -1 5 00 nm, o olbrzymiej szerokości pasma, ok. 20 0 THz, emitowanego w pomieszczeniach zamkniętych lub o skupionej wiązce promieniowania (w połączeniach dwupunktowych). Stan­ dard ten został opracowany przez stowarzyszenie IrDA, zaj­ mujące się transmisją danych przez podczerwień. Znajduje zastosowanie w bezprzewodowym łączeniu do sieci LAN o zasięgu do kilkudziesięciu metrów urządzeń ruchomych: notebooków PC, organizatorów osobistych PDA oraz in. produktów komunika­ U dział protokołów sie ciow ych (w LAN ) cji ruchowej, zwykle z szybkością 1 -4 M b/s. W połączeniach dwupunktowych osiąga się przepływności 155-62 2 M b /s w zasięgu na­ wet kilku km.

1D94

1998

0 P X /S P X (Internet Packet Exchange/Sequential Packet Exchange) - protokół transportowy systemu Ne­ tWare opracowany w firm ie Novell, przeznaczony do pizenoszenia plików danych między węzłami sieci. IR (Infrared) —> IR F IR C ( In tern et Relay Chat) - usługa internetowa po­ legająca na rozsyłaniu wiadomości tekstowych do wszyst­ kich użytkowników sieci przyłączonych do serwera IRC, przypisanych do tych samych grup tematycznych. Komuni­ kacja tekstowa (pogawędki) stanowi najtańszą alternaty­ wę prowadzenia telefonicznych rozmów na długich dystan­

DRF (In frared Frequency) - technologia ptzekazu działająca w zakresie podczerwieni z przeznaczeniem dla komunikacji bezprzewo­ 2002 dowej w sieciach rozległych WLAN. W IRF wy­ Ź/ót«o: IDC/Slemons korzystuje się urządzenia optoelektroniczne, działające na fali o długości 7 8 0 -9 5 0 nm, dla których nadajnikami impulsów są diody laserowe lub coraz częściej stosowane w sieciach WLAN elektroluminescencyj­ ne LED. Wyróżnia się dwie metody emisji sygnałów IR w po­ mieszczeniach zamkniętych: o izotropową (dyfuzyjną) - dającą równomierny rozkład pola we wszystkich kierunkach; o bezpośrednią-z ukierunkowanym strumieniem infor­ macji wysyłanym z /d o ustalonego widocznego miejsca (su­ fit, wieża nadawczo-odbiorcza, koncentrator). Sieci WLAN, korzystające z promieniowania podczer­ wieni IRF, umożliwiają osiąganie podobnych szybkości jak w sieciach kablowych: od 64 kb /s do 622 M b /s (najnow­ sze próby eksploatacyjne dokonano przy szybkości 1 G b/s).

103

I» I

leksykon teleinformatyka

I r i d i u m - pierwszy system satelitarnej łączności rucho­ wej (tzw. Big LEO lub S-PCN, 1998 r.), działający za pośre­ dnictwem 66 satelitów z urządzeniami nadawczo-odbior­ czymi pracującymi w paśmie L, umieszczonych na niskiej orbicie LEO. Satelity systemu obiegają Ziemię po orbitach znajdujących się na wysokości 780 km, rozdzielonych rów­ nomiernie między 6 płaszczyzn orbitalnych. System przez półtora roku umożliwiał dwukierunkową transmisję w pa­ śmie L o częstotliwościach 1616-1626,5 MHz (kom unika­ cja satelita-abonent) oraz w paśmie K (1 9 ,4 -1 9 ,6 GHz i 2 9 ,1 -2 9 ,3 GHz) z bramami terminali naziemnych (gate­ way), wykorzystując technikę dostępu TDMA/FDMA. Ze względów ekonomicznych uległ w 2 0 0 0 r. wyłączeniu z eks­ ploatacji publicznej, chociaż nadal je st eksploatowany przez rząd USA.

ns-ss - oznaczenie standardu interfejsu radiowego sieci komórkowej z rozpraszaniem widma i kodowym rozdziałem kanałów CDMA, także nazwa sieci komórkowej zrealizowa­ nej w tej technologii i stosowanej w niektórych regionach Ameryki i Azji (Ameryka Północna, Korea, Hongkong, Singa­ pur, Filipiny). Sieć użytkowana w pasmach 800 i 1900 MHz stosuje transmisję z poszerzonym widmem, w której kluczo­ wą rolę odgrywają ciągi pseudolosowe, zapewniające dużą odporność na zniekształcenia związane z wielodrogowością i dające możliwość rozmieszczania wielu kanałów rozmow­ nych na tej samej częstotliwości pracy. W sieci IS-95 nie ma potrzeby planowania przydziału częstotliwości nośnych w poszczególnych kanałach w sposób podobny do plano­ wania stosowanego w systemach z dostępem FDMA/TDMA (sieci komórkowe GSM). D S -1 3 5 - protokół transmisji radiowej rozwijanych cyfro­ wych sieci komórkowych drugiej generacji (2G) - głównie in­ stalowanych na kontynencie amerykańskim - w których sto­ suje się dostęp wielokrotny z podziałem czasowym (TDMA). IS A (Industry S tan dard Architecture) - najbardziej rozpowszechniony standard 8- lub 16-bitowej architektury szyny interfejsowej, stosowany we wcześniejszych rozwiąza­ niach komputerów osobistych klasy IBM PC. Obecnie zastą­ piony wewnętrzną szyną 32-bitow ą standardów EISA i PCI. DSPM (Integrated Services D igital N etwork) - sieć cyfrowa z integracją usług, współczesny cyfrowy system te ­ lekomunikacyjny gwarantujący realizację dotychczasowych usług dostarczanych w systemach analogowych, jak też umożliwiający wprowadzenie nowych - dotychczas nie ofe­ rowanych - przekazów cyfrowych opartych na technice cy­

104

frowego przetwarzania informacji. Sieci ISDN potencjalnie umożliwiają tworzenie lokalnych podsieci telekomunikacyj­ nych, zastępujących niewielkie centralki domowe czy dys­ pozytorskie, a także zakładowe kiasy PABX dla większej licz­ by abonentów. W systemie ISDN użytkownik ma do dyspo­ zycji dwa typy dostępu do kanału komunikacyjnego: o BRA ISDN - przez kanał podstawowy o strukturze 2B+D 16 (1 2 8 /1 4 4 kb/s) oraz o p r ą ISDN - w kanale pierwotno-grupowym o struktu­ rze 30B+D64 (2 M b/s). Kanały typu B są przeznaczone do przekazu informacji (głosu lub danych), typu D prawie wyłącznie do sygnalizacji. W systemie ISDN sygnały są przesyłane d o /z terminalu abonenta w sposób cyfrowy.

DSL (Inter Switch Link) - szybki specjalizowany prze­ łącznik sieci lokalnych zapewniający migracje pakietów mię­ dzy sieciąToken Ring i Ethernet (Fast i Giga) - bez konieczno­ ści uciekania się do przełączników ATM i emulacji LAN. Q8IL (Inter Satellite Link) - łącza mlędzysatelitarne stosowane w systemach wykorzystujących konstelacje sa­ telitów (Iridium, Leo One, Teledesic, in.). DSIM (Inclustrial, Scientific a n d Médical) - ogólna nazwa pasma 2,4 GHz, przydzielonego w skali światowej do wykorzystania przez systemy przemysłowe, naukowe i me­ dyczne. Przydzielone pasmo nie je s t licencjonowane, ztego względu działające w nim systemy radiokomunikacyjne mu­ szą być odporne na zakłócenia EMI. IS O (International S tan d ard Organization) - mię­ dzynarodowa organizacja standaryzacyjna (od 1946 r.), zrzeszająca krajowe organizacje normalizacyjne (72 pań­ stwa członkowskie i 17 członków korespondentów). Zajmu­ je się normalizacjąwszystkich dziedzin techniki, zwyjątkiem elektryki, elektroniki i telekomunikacji, pozostających w ge­ stii wyspecjalizowanej komisji IEC. Wprowadza także stan­ dardy o charakterze globalnym, ja k też zalecenia dla mode­ lu odniesienia ISO/OSI.

Iso-Ethernet - wychodzący z użycia standard (IEEE 8 0 2 .9a), stanowiący połączenie usług tradycyjnej sieci Ethernet (10 M b /s) z usługami sieci cyfrowej ISDN. Po­ łączone usługi, dostarczane jednym kablem do użytkowni­ ka, wym agają stosowania specjalnych koncentratorów wyposażonych w funkcję agregacji kanałów ISDN - w celu uzyskiwania przepływności potrzebnych w przekazach obrazowych.

IS P (Internet Service Provider) - dostawca usług in­ ternetowych, oferujący je odpłatnie. Podstawowym zada­ niem dostawcy jest gromadzenie danych przekazywanych między poszczególnymi abonentami sieci i pobieranie za tę usługę odpowiednich opłat. W celu lepszej obsługi klientów lokalnych ISP zwykle gromadzi na własnych serwerach część istotnych, najnowszych lub często użytkowanych in­ formacji internetowych (strony WWW), zwłaszcza pocho­ dzących z odległych serwerów źródłowych. Za każdym na­ stępnym kontaktem kolejnego lokalnego użytkownika sieci informacje te są udostępniane natychmiast, bez kłopotli­ wego ich ściągania przez Internet. D 8 U P (ISDN User Part) - protokół sygnalizacyjny sie­ ci cyfrowej ISDN, stosowany do sterowania połączeniami z sygnalizacją SS7 - zgodnie z zaleceniami (CCIT) Q.761 i Q.764. Obejmuje także procedury zestawiania, koordyna­ cji i rozłączania połączeń w torach międzycentralowych i sieciach wyposażonych w sygnalizację SS7. DTU (International Telecommunication Union) najstarszy i o najszerszym terytorialnie zasięgu działania Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (wyspecjali­ zowana agenda ONZ) - stanowiący organizację międzyrzą­ dową, powołaną w celu wspólnego ustalania procedurtelekomunikacyjnych, przydziału częstotliwości i regulacji pra­ wnych w sektorze telekomunikacji. Należą do niego 174 krajowe administracje łączności, współdziała z członkami wspierającymi, którymi są: operatorzy telekomunikacyjni, producenci i dostawcy sprzętu oraz inne organizacje mię­ dzynarodowe. Dokumentami wyjściowymi są zalecenia, po­ wszechnie uznawane za nieformalne standardy światowe i przyjmowane za podstawę do opracowywania regional­ nych i krajowych norm telekomunikacyjnych. OTTim (ITU-Radiocommunication Standardiza­ tion Sector) - Sektor Radiokomunikacji Międzynarodowe­

dio). Obejmuje 15 zespołów studialnych (Study Group), z których każdy zajmuje się standaryzacją wydzielonego działu telekomunikacji (transmisja, komutacja, utrzymanie itp.). W ramach zespołów studialnych powoływane są grupy robocze złożone z ekspertów, opracowujące normy i zalece­ nia telekomunikacyjne ITU-T. Opracowane przez ITU zalece­ nia mają charakter obowiązujących standardów międzyna­ rodowych, chociaż formalnie stanowią jedynie zalecenia do ich stosowania. DWQ® —> te le w iz ja in te ra k ty w n a IWKS (Interactive Voice Response) - procedura auto­ matycznych odpowiedzi głosowych (agent głosowy centra­ li), interaktywnie obsługująca klienta zewnętrznego w syste­ mie Cali Center - przez wybieranie tonowe DTMF. Głównym zadaniem IVR jest obsługa najprostszych zapytań klienta stanowiących ok. 90% całkowitej liczby połączeń - korzy­ stając z udostępnianych zasobów firmy i jej baz danych, a także dokonanie automatycznego uwierzytelnienia klienta przez zadawanie mu pytań, na które system zna właściwe odpowiedzi. W prostych instalacjach IVR system zadaje py­ tania głosem nagranym cyfrowo w serwerach interakcji i oczekuje na odpowiedzi klienta za pomocą klawiatury to ­ nowej. W systemach bardziej rozbudowanych również udziela odpowiedzi głosem syntetycznym na pytania klien­ ta - zwykle po uprzednim dokonaniu uwierzytelnienia. iz® tr a n s m is ja

iz o c h ro n ic z n a 5z© D atoir © p fty rs z m y - stosowany w optoelektronice a głównie w światłowodach - element optyczny spełniający funkcję „diody optycznej” , przepuszczający światło tylko w jednym kierunku. Zasada jego działania polega na skrę­ caniu płaszczyzny polaryzacji, a następnie na ortogonalnym filtrowaniu tak skręconych promieni świetlnych.

go Związku Telekomunikacyjnego, który formalnie zastąpił (w 1993 r.) kom itet doradczy CCIR (International Consulta­ tive Committee on Radio), zajmujący się standardami w sektorze radiokomunikacji. DTU-T (ITU-Telecommunication Standardization Sector) - Sektor Telekom unikacji Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego, który form alnie zastąpił (w 1993 r.) kom itet doradczy CCITT (International Consulta­ tive Committee on Telephony & Telegraphy), zajmujący się standardami w telekomunikacji, oraz sektor normalizacyjny dawnej CCIR (International Consultative Committee on Ra­

J a v a - język programowania wywodzący się bezpośrednio z języka C/C++, także platforma aplikacyjna opracowane przez firmę Sun Microsystems (1995 r.), z przeznaczeniem do pisania niezależnych aplikacji uruchamianych na wirtu-

105

J >> >J Tworzenie usług WWW na platformie JVM

Tra n s a k c y jn o ś ć i in te g ra c ja ebXM L, XA M L In te g ra c ja (JD B C , S Q L, X M L itp)

Interfejs (J S P /s e rv le ty )

Z a rzą d za n ie p ro cesem

JAXM JA X /R P C

gli JAZ. Standardowa pojemność pojedynczego nośnika wy­ nosi 1 lub 2 GB, średni czas dostępu 12 ms, szybkość prze­ kazu danych ok. 5,5 M B/s.

w całości wszystkie ujęcia pośrednie, co umożliwia później swobodne redagowanie treści obrazów.

JJuahtsEswi - kompleksowe urządzenie laserowo-optyczne K o o p e ra c ja (SO AP, U D D I, W SD L)

K o m p o n e n ty b iz n e so w e (J2E E , E JB , J S P itp)

P la tfo rm a - J av a V irtu a l M a ch in e

X M L ( E x to n s ib lo M a rk u p L a n g u a g e ) X A M L (T ra n s a c tio n A u th o r ity M a r k u p L a n g u a g e ) S Q L (S tr u c tu r e d Q u e ry L a n g u a g e ) U D D I ( U n iv e rs a l D e s c rip tio n L a n g u a g e ) W S D L (W e b S e rv ic e s D e s c rip tio n L a n g u a g e )

alnej maszynie JVM i działających w środowisku heteroge­ nicznym. Heterogeniczność rozwiązania Java polega na in­ terpretacji kodu pośredniego języka, wykonywanej przez wirtualne maszyny JVM, które można posadowić na prak­ tycznie dowolnej platformie (Windowa, Macintosh, OS/2, Unix, NetWare, In.). Java umożliwia tworzenie miniaplikacji zwanych apletami i rozsyłanie ich w sieci w celu wykonywa­ nia określonych funkcji aplikacyjnych na własnym kompu­ terze użytkownika, ulokowanym w dowolnym miejscu sieci. Aplikacje Java mogą być przesyłane w postaci tekstu i umieszczane na stronach HTML, co stwarza szerokie moż­ liwości prezentacji multimedialnych i animacji obrazów za pomocą przeglądarki. Do odczytu odległych baz potrzebna jest przeglądarka (np. HotJava) zwbudowanym wielopozio­ mowym systemem zabezpieczeń przed intruzami. J a v a a ip D e S y - niewielkie, uniwersalne aplikacje napisa­ ne w języku Java (inaczej elementy aplikacji rozproszonej), działające wyłącznie na wirtualnej maszynie Java (JVM) i przechowywane po stronie serwera aplikacji w sieci. Każdy klient może ściągnąć do siebie (czyli na swój komputer) aplety Java, korzystając w usług przeglądarki webowej, a następnie może uruchomić na własnym komputerze kon­ kretną aplikację opartą na takim aplecie. Aplikacje napisa­ ne w języku Java są w pełni przenośne, tzn. można je uru­ chomić w różnych środowiskach: Windows, Unix, Macin­ tosh, OS Itp. Odebrany kod bajtowy Java można łatwo kon­ wertować na kod maszynowy komputera u użytkownika, po­ sługując się niedawno opracowaną bardzo szybką techno­ logią kompilacji JIT (Just in Time). J Ä 2 - jedna ze starszych wersji wymiennych dysków ma­ gnetycznych do archiwizacji danych z napędem w technolo-

£© ©

3 >ȴ

leksykon teleinformatyka

język maszynowy - naturalny język w zapisie dwój­ kowym (składający się z zer i jedynek), stanowiący wewnę­ trzny kod maszynowy procesora i używany jedynie wewnątrz komputera do realizacji uprzednio zdefiniowanych funkcji rozkazowych komputera. J ę z y k p r o g r a m o w a l i ® - język używany do pisania programów realizowanych przez komputer. Istnieje kilka­ set wersji tych języków, dostosowanych do różnych rodza­ jów wykonywanych zadań (obliczeń, przetwarzania, zadań numerycznych czy sterowania procesem). Efektywna reali­ zacja niektórych zadań (sztuczna Inteligencja, projektowa­ nie wielowymiarowe czy anim acje) wymaga używania spe­ cjalistycznych języków programowania. Wśród nich rozróż­ nia się języki niskiego poziomu (języki asemblerowe) oraz wysokiego poziomu, takie jak: Fortran, C, C++, Pascal, Ja­ va, Cobol, inne. J ę z y k s k r y p t o w y - język programowania używany do manipulowania, personalizacji I automatyzacji funkcji ist­ niejących systemów program owania. Języki skryptowe umożliwiają przekazywanie tych funkcji pod bezpośredni nadzór programu. Wśród wielu już zdefiniowanych popular­ ność w ostatnim okresie uzyskały: JavaScript operujący na maszynie wirtualnej JVM, Perl I VBScript.

jitte r 1

- fluktuacja w czasie opóźnienia pakietów głoso­ wych dla konkretnej aplikacji głosowej, dokonująca się w węźle sieci pakietowej, wynikła z jednoczesnej transmisji przez to samo medium pakietów pochodzących od wielu różnych aplikacji. Zmiana opóźnienia jitter może być zero­ wa, jeśli przez węzeł prze pływają wyłącznie pakiety należące do jednej aplikacji.

0 wymiennych i automatycznie zmienianych nośnikach In­ formacji cyfrowej, przeznaczone do archiwizowania danych. Biblioteki dysków optycznych (inne nazwy: zmieniacze, au­ to lo a d e r) mają po kilkaset kieszeni dyskowych, a szybki wybierak mechaniczny zapewnia programowany dostęp do dowolnej płyty optycznej. Nowoczesne systemy archiwizują­ ce korzystają z gigabitowych zbiorów informacji gromadzo­ nych w dyskowych pamięciach optycznych o pojemności od 1 GB (bajtów) do kilkudziesięciu TB. Czas dostępu do infor­ macji archiwalnej zmienia się od kilkuset milisekund do kil­ kudziesięciu sekund, przy szybkościach transmisji do 600 M B /s (ok. 5 G b/s). JWu3 J a v a Virtual M achine) - jądro systemowej plat­ formy Java, Instalowane na praktycznie dowolnym sprzęcie komputerowym i umieszczane na różnorodnych architekto­ nicznie platformach. Maszyna wirtualna JVM umożliwia two­ rzenie m iniaplikacji zwanych apletami i rozsyłanie Ich w sie­ ci w celu wykonywania określonych funkcji w dowolnym miejscu sieci, umieszczanych na stronach HTML oraz prze­ kazywanych w postaci tekstu. Platforma Java zasadniczo różni się od istniejących platform systemowych (Windows, Macintosh, O S /2, Unix, NetWare, in.), ponieważ tworzy ona na nich warstwę maszyny wirtualnej JVM, a programy na niej wykonywane mają postać kodu bajtowego, który nie jest związany z żadną architekturą komputerową. Programy te określają właściwe „instrukcje maszynowe” dla maszyny wirtualnej JVM. Kod bajtowy Java może być kompilowany do konkretnego języka maszynowego za pomocą technologii JIT (Justin Time).

j i t t e r 2 - fluktuacja fazy w cyfrowych liniach transmisyj­ nych, obejmująca szybkie zmiany stanów znamiennych sy­ gnału (dla f > 10 Hz) wokół ich nominalnej wartości. J iP E © (Joint Photographic Expert Group) - jedna z metod kompresji obrazów nieruchomych, rozszerzona później o kompresję ruchomych sekwencji wideo. Łączy róż­ ne techniki (kodowanie hybrydowe) pozwalające na kom­ presję poszczególnych ramek oraz redukcję szybkości ich przesyłania, nawet w stosunku 20:1. Metoda JPEG je st wol­ niejsza od kompresji standardu MPEG, jednak rejestruje

UJ te ffiłd / - nazwa zakresu częstotliwości 1 0,9-36 GHz. Obejmuje m.in. 2 wyróżnione podpasma częstotliwościowe Ka (2 0 -3 0 GHz) i Ku (1 2 -1 4 GHz). K 5 6 f 7 e x - promowany przez firmy Rockwell I Lucent pro­ tokół komunikacyjny implementowany w modemach analo­ gowych, umożliwiający asymetryczny przekaz danych przez

modem z maks. szybkością do 56 k b /s od sieci do abonen­ ta. Podobnie jak Inny protokół transmisyjny przez modem analogowy X2 (US Robotics/3Com) nie uzyskał akceptacji w tej postaci przez ITU-TI został zastąpiony standardem ko­ munikacyjnym V.90.

Sisi Ibsumdl - wydzielone podpasmo częstotliwości prze­ znaczone do transmisji satelitarnych, obejmujące częstotli­ wości 2 0 -3 0 GHz. EssrtoeO m e d lz is iir a y - najprostsze i najstarsze medium transmisyjne. W telekom unikacji przyjmuje różne formy konstrukcyjne jako: przewody miedziane w izolacji (linia te­ lefoniczna), skrętka komputerowa (FTP, STP, UTP), linie ka­ blowe (wleloparowe, czwórkowe, pęczkowe) oraz napowie­ trzne i podwieszane. Pomimo wielu wad nadal są stosowa­ ne w telekomunikacji jako kable proste w postaci dwóch przewodów, wiązek lub płaskich taśm , najczęściej używa­ nych do przyłączania urządzeń peryferyjnych interfejsem szeregowym (do 15-2 5 m, z nielicznymi odstępstwami) lub jako skrętki przewodów na odległości od kilku m do kilku km. Zasadniczy wpływ na maks. długość kabla telekom uni­ kacyjnego I graniczną częstotliwość pracy łącza miedziane­ go mają: średnica przewodów miedzianych, odległość mię­ dzy przewodami, rodzaj dielektryka, technologia skrętu przewodów, wzajemna symetria przewodów, jednorodność wykonanie kabla, przyjęta asymetria w stosunku do ziemi oraz metoda nadawania i odbioru (napięciowa, prądowa, symetryczna, różnicowa, in.). Konstrukcja kabli UTP, FTP (ScTP), STP

K »>K

lustrowany leksykon teleinformatyka K > > > K

_________________________ _____

EcabeS ś w i a t ł o w o d o w y - kabel telekom unikacyj­ ny stosowany do budowy lokalnych bądź rozległych połą­ czeń światłowodowych, składających się z wielu (do kilku­ set) włókien optycznych (zob. rys.). Duża odporność włókien światłowodowych na zewnętrzne zakłócenia elek­ tromagnetyczne, niska stopa błędu (mniejsza od 10 10), mała tłum ienność jednostkowa (ok. 0 ,2 0 d B /km w trze­ cim oknie częstotliwości), przy prawie zerowej dyspersji światłowodu, umożliwiają budowę torów transmisyjnych o przepływności podstawowej 10 -4 0 G b/s w pojedynczym włóknie optycznym. Zasięg typowej linii światłowodowej bez regeneracji sygnału za pomocą wzmacniaczy światło­ wodowych EDFA wynosi ok. 8 0 -1 0 0 km. Za pom ocą zwie­ lokrotnienia falowego DWDM osiąga się przepływność w pojedynczym włóknie optycznym powyżej kilku Tb/s, a w kablu łącznie nawet kilkaset Tb/s.

Ikabel telefoniczny- najstarsze medium telekomu­ nikacyjne, składające się z dwóch przewodów miedzianych w izolacji (kabel prosty), linii kablowych (skrętka) I kabli na­ powietrznych. Są stosowane w telekomunikacji jako kable skrętkowe jedno- I wieloparowe. Zasadniczy wpływ na maks. zasięg pracy kabla telekomunikacyjnego i jego czę­ stotliwość graniczną mają: średnica przewodów miedzia­ nych (0 ,4 -0 ,8 mm), odległość między przewodami, rodzaj dielektryka, sposób skręcenia przewodów, wzajemna syme­ tria przewodów, jednorodność wykonania kabla, przyjęta asymetria w stosunku do ziemi oraz metoda nadawania

Kabel współosiowy (koncentryczny)

Kabel telefoniczny miedziany

K oszulka

a ) k a b e l p la s k i R d ze ń

Izolator

b ) s k r ę tk a

i odbioru (napięciowa, prądowa, symetryczna, różnicowa, in.). Do istotnych parametrów określających przydatność kabli miedzianych do transm isji należą: tłumienność (1 -4 d B /km ), pojemność jednostkowa (ok. 17-20 pF), ograni­ czająca maks. szybkość transmisji, impedancja falowa (50, 7 5 ,9 3 ,1 0 0 £2), zniekształcenia opóźnieniowe i fazowe (jit­ ter \wander) oraz szum tła (przesłuchy, przeniki, zakłóce­ nia). Typowa rezystancja jednostkowa toru mierzona prą­ dem stałym w najczęściej stosowanych przewodach mie­ dzianych wynosi: przy średnicy 0,4 mm - 300 £2, 0,5 mm 192 £1,0,6 mm - 133 £2 oraz 0,8 mm - 73,6 £2.

kabel współosiowy - kabel koncentryczny stosowa­ ny początkowo głównie do tworzenia niewielkich sieci LAN, dotąd często stosowany jako medium transmisyjne w sie­ ciach hybrydowych związanych ze środowiskiem telewizji ka­ blowej (CATV). Składa się z dwóch przewodów koncentrycz-

nie umieszczonych jeden wewnątrz drugiego, co zapewnia większą odporność na zakłócenia, a tym samym lepszą ja ­ kość transmisji. Powszechnie stosuje się dwa rodzaje kabli koncentrycznych: o im pedancjl charakterystycznej 50 £2 oraz 75 £2. Częstotliwość graniczna grubych kabli 50omowych o przekrojach powyżej 10 mm sięga nawet 1000 MHz (przepływność binarna do 2 G b/s). Cienkie współosio­ we kable 75-omowe o przekrojach 4 -6 mm są wykorzysty­ wane zarówno w transmisji cyfrowej, jak i analogowej, a sy­ gnały można przesyłać z przepływnością do 600 Mb/s.

EsaMe teletorm m ikacyjne - kable stosowane do transm isji sygnałów, obejm ujące dwa rodzaje medium transportowego: z przewodami miedzianymi (skrętka lub

Przegląd światłowodowych kabli telekomunikacyjnych K a n a ło w y/d o ziem n y o d p o rn y na ataki gryzon i

K an a ło w y

K a n a ło w y/d o ziem n y o d p o rn y na a taki g ryzo n i

K an ało w y

N a p o w ie trzn y ósem kow y

K an a ło w y o k o n s tru k cji d ie lek try czn e j

N a p o w ie trzn y s am o n o ś n y

K a n a ło w y z b a rie rią p rz e c iw w ilg o c io w ą

N a p o w ie trzn y w lin c e o d g ro m o w e j

K a n a ło w y /d o zie m n y o d p o rn y na ataki gryzon i

S&A

108

\

/

. ...

i

k a m a fl - w teleinformatyce dowolna jedno- lub dwukierun­ kowa ścieżka komunikacyjna łącząca I przekazująca infor­ mację z urządzenia wysyłającego do przyjmującego. Kanał odnosi się do wszelkich mediów transmisyjnych, takich jak: skrętka przewodów, kabel współosiowy, światłowód wlelofalowy (setki kanałów o różnej częstotliwości nośnych), me­ dium radiowe czy fale podczerwieni. E ia m a ł k o tt P M n iE ia c y p y - kompletny, w zasadzie jednokierunkowy tor transmisyjny między interfejsami ak­ tywnych urządzeń komunikacyjnych (komputery, huby, mo­ sty, przełączniki, rutery) - traktowany łącznie z tymi urządze­ niami. Parametry jakościowe i ilościowe kanału decydują o klasie aplikacji komunikacyjnych stosowanych za jego po­ średnictwem. Eraim ał z w r o t n y - kanał informacyjny przeznaczony do interakcji użytkownika lub sygnalizacji zwrotnej urządzenia komunikacyjnego. Wyróżnia się dwie odmienne funkcje ka­ nału zwrotnego: • w komunikacji wąskopasmowej kanał o znacznie mniejszej szerokości pasma niż docelowy - służący do prze­ syłania informacji sterujących (Akceptacja/Gotów) w syste­ mie ARQ; • w szerokopasmowych modemach klasy xDSL i roz­ szerzonych interaktywnych usługach CATV przez ka­ nał zwrotny je s t możliwa interakcja abonenta z szybkościami transmisji 6 4 -6 4 0 k b /s i swobodą wyboru informacji dystrybucyjnych, czyli transm ito­ wanych w kanale podstawowym o szybkości trans­ misji 6 /8 M b/s. E ta p s a o fE id w a fiiie p a k i e t ó w - technika umożliwiająca przesyłanie pakietów ustalonego protokołu wewnątrz innych protokołów transmisyj-

koncentryk) i światłowodowe. Kable miedziane powszech­ nie stosowane do tej pory m ają szereg wad wynikających z właściwości elektrycznych, ograniczających parametry transmisyjne, należą do nich: tłumienność ograniczająca zasięg, emisja energii na zewnątrz kabla (umożliwiająca niepowołane monitorowanie transmitowanych przekazów) oraz wpływ promieniowania zewnętrznego, będącego przy­ czyną zniekształceń sygnału. Za pomocą kabli miedzianych złożonych ze skrętek (4 pary) uzyskuje się przepływności powyżej 1 G b/s, podobnie jak w kablach współosiowych. Kable światłowodowe o znacznie większej odporności na zakłócenia zewnętrzne umożliwiają transmisje o szybko­ ściach kilku Tb/s.

Kapsułkowanie protokołów komunikacyjnych P C I (P ro to c o l C o n tra I In fo rm a tio n ) - In fo rm a c jo k o n tro ln o p ro to k o łu P D U (P ro to c o l D a ta U nit) - je d n o s tk a d a n y c h p ro to ko łu H (H o a d o r) - n a g łó w e k p a k io tu T (T railo r) - z a k o ń c z e n ie p a k lo lu (ra m k i)

W arstw a a plikacji

R o z k a z y lu b dan e

W arstw a p rezen tacji

PDU PDU

W arstw a

. ) ] tra nsp o rtow a

l]

W arstw a sieci W arstw a

i l ] łą cza danych W arstw a fizyczn a R a m ki (E thernet, Token R ing, itp.)

109 ^1

leksykon teleinformatyka

K »>K

nych. Istotą kapsułkowania jest zmiana formatu przesyła­ nych pakietów o strukturze nie dopasowanej do protokołu transmisyjnego w łączu na postać akceptowaną przez ten protokół. Zmiana formatu dokonuje się przez dołączenie do odpowiednich porcji danych protokołu kapsułkowanego, dodatkowych informacji sterujących i zabezpieczających. Kapsułkowanie stanowi podstawowy sposób przesyłania in­ formacji przez sieć o niespójnych protokołach transmisji w środowisku heterogenicznym.

Eisasta e le k tro n ic z n a - typ płatniczej lub identyfika­ cyjnej karty plastikow ej o ustalonych wym iarach (8 6 x 5 4 x 0 ,7 6 [m m ]), z wmontowanymi jednym lub więcej układami scalonymi. Ze względu na sposób komunikacji z otoczeniem zewnętrznym karty elektroniczne dzielą się na stykowe (metalizowane styki) i bezstykowe ze specjalnymi układami komunikacji. Wyróżnia się dwa rodzaje kart: o pamięciowe (memory card) - z zapisem jednokrot­ nym EPROM lub wielokrotnym EEPROM oraz o mikroprocesorowe (smart card), inaczej zwane inteli­ gentnymi (CPU, RAM, ROM, EPROM, WE/WY) - zarządzające dostępem do poszczególnych jej fragmentów oraz układów WE/WY. Inteligentne karty mikroprocesorowe przechowują informacje, wykonują operacje na danych (zapis, odczyt, uaktualnianie), umożliwiają dwukierunkową komunikację, a oprócz identyfikacji wykonują także procedury kryptogra­ ficzne (szyfrowanie za pomocą wymiennych kluczy).

Cisnrtai BdemtyifilGsareyJma - o znormalizowanych rozmiarach i funkcjach karta (zwykła, magnetyczna, elek­ troniczna, inteligentna), zawierająca zapis inform acji niezbędnych do identyfikacji je j właściciela po uprzednim wprowadzeniu odpowiedniego i właściwego kodu ha­ słowego. Inteligentne karty identyfikacyjne generują zmienny kod hasłowy, co dobrzeje chroni przez niepowoła­ nym podsłuchem.

Gsairta magmeiłyiezma - typ bankomatowej karty identyfikacyjnej z laminowanego PCV o standardowych wy­ miarach 8 6 x 5 4 x 0 ,7 6 [m m ]. Karty tego typu m ają nanie­ siony pasek magnetyczny (koercja 3 0 0 Oerstedów) i kilka zabezpieczeń: hologram, nadruk UV, mikrodruk oraz unika­ towe cechy związane z kartą, kontem i klientem systemu kodowane na pasku magnetycznym. Często wymaganymi etapam i personalizacji są: przetłoczenie karty przy jej wyda­ waniu oraz złożenie nieścieralnego wzoru podpisu użytkow­ nika na silikonowej warstwie karty.

t a it a mra®dl©m®wa

£1©

modem

Esafta sSe®D®w/a - adapter w postaci pakietu instalo­ wany zwykle w komputerze klasy PC, przeznaczony do współpracy z siecią przez medium transmisyjne. W zależno­ ści od typu sieci i metody dostępu do medium stosuje się kart sieciowe obsługujące transmisje w zakresie od 10 M b /s do 1 Gb/s. Eiao-ta SDM -> SliW k a rta u w ie rzyte ln ie n ia - karta użytkownika o roz­ miarach karty kredytowej, stanowiąca jeden z elementów identyfikacji, autentyczności i uwierzytelniania klienta w sieci. Informacje zapisane na karcie są współcześnie podstawowym narzędziem uwierzytelniania, występującym łącznie z hasłem lub innym numerem identyfikacyjnym (PIN, identyfikator, in.), niezbędnymi do nawiązania kon­ taktu z siecią. Po zainicjowaniu logowania i podaniu swego identyfikatora oraz hasła system przesyła w odpowiedzi pseudolosowy ciąg cyfr, który wymaga od użytkownika po­ dania własnego numeru identyfikacyjnego PIN, natom iast karta, stosując tajny algorytm szyfrowy, tworzy drugą niepo­ wtarzalną sekwencję - stanowiącą właściwe hasło sesji użytkownika. Jeśli spełnia ono oczekiwania serwera ochro­ ny, następuje faktyczna akceptacja dostępu do sieci. kasow anie ©®Baa - sprzętowa procedura kompensa­ cji echa, stosowana w najnowszych technologiach cyfro­ wych (ISDN, GSM, DCS), umożliwiająca maks. wykorzysta­ nie pasma do jednoczesnych transmisji dwukierunkowych prowadzonych przez łącza jednotorow e (przewodowe, optyczne, radiowe). Zasada kasowania echa polega na ad­ aptacyjnym odejmowaniu sygnału echa od podstawowego sygnału w łączu za pomocą inteligentnego kompensatora, opartego na procesorze sygnałowym DSP, znajdującego się w urządzeniu odbiorczym. Układ kasowania sam rozpozna­ je właściwy kierunek transmisji, a przez odpowiednią kom­ pensację eliminuje z toru przesyłowego szkodliwe sygnały, między różnymi kierunkami transm isji - pochodzące nie tyl­ ko z niezrównoważenia rozgałęźnika, ale i zmiennych w cza­ sie parametrów linii oraz przeników.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka :K> > > K konkretnych zastosowań (aplikacji). Poszczególne kat. ka­ bli miedzianych obejmują: o kat. 1 - tradycyjna nieekranowana skrętka telefonicz­ na przeznaczona do przesyłania głosu (64 kb/s), w zasa­ dzie nie przystosowana do transmisji danych; o kat. 2 - nieekranowana skrętka, szybkość transmisji do 1 MHz. Kabel ma zwykle 2 pary skręconych przewodów; o kat. 3 - skrętka o szybkości transmisji do 10 MHz, stosowana w sieciach Ethernet lOBase-T (10 M b/s). Kabel zawiera zwykle 4 pary skręconych przewodów; o kat. 4 (klasa C) - skrętka działająca z szybkością do 16 MHz (Token Ring). Kabel jest zbudowany z 4 par przewodów; o kat. 5 (klasa D) - skrętka z dopasowaniem rezystancyjnym 100 iż , pozwalająca na transmisję danych z szybko­ ścią 100 MHz (pod warunkiem poprawnej instalacji kabla, zgodnie z wymaganiami okablowania strukturalnego) na odległość do 100 m. Przy zastosowaniu komponentów kat. 5 i długości ka­ bla do 160 m uzyskuje się połączenia klasy C (16 MHz), na odległość do 250 m są to połączenia klasy B (1 MHz), a w zasięgu do 3 km.uzyskuje się transmisje klasy A (100 kHz). Kable k a t 5 są stale ulepszane (materiały, złącza, sposób wykonania, nowe metody dostępu), dzięki czemu je st już osiągana przepływność 1 G b/s na odległość do 100 m (Gigabit Ethernet). Potwierdzone (1998 r.) przez ISO/IEC w międzynarodowej normie okablowania strukturalnego ISO 11801 nowe kategorie obejmują dwie następujące kla­ sy kabli miedzianych i osprzętu przyłączeniowego: E (k a t 6) umożliwiająca transmisję z częstotliwością w zakresie do 2 5 0 MHz oraz F (k a t 7) z transmisją do szybkości 600 MHz.

KeoTsofi1©® - system aplikacyjny zapewniający bezpie­ czeństwo i ochronę Informacji w specjalizowanych sieciach telekomunikacyjnych (rządowe, militarne, bankowe). Opra­ cowany w ramach projektu Atena (1988 r.) i systematycznie rozwijany (5 wersja), realizuje bezpieczeństwo sieci w trzech aspektach przez: o weryfikację tożsamości komunikujących się stron; o zapewnienie integralności przesyłanych danych oraz o zwiększanie poufności komunikacji. System działa w rozproszonym środowisku sieciowym i zwykle jest częścią składową wielu uznanych systemów operacyjnych.

Kermit - jeden z wielu asynchronicznych protokołów transmisyjnych, stosowany przez publiczne sieci PSTN do wy­ miany plików między komputerami klasy PC i dużymi kompu­ terami. Przesyła półdupleksowo pakiety o zmiennej długości (maks. do 96 znaków), wymagające każdorazowego potwier­ dzenia. W razie wykrycia błędu, na podstawie sumy kontrol­ nej, automatycznie dokonuje retransmisji danych.

k la s te r - najmniejsza jednostka powierzchni dysku twar­ dego komputera lub pamięci systemu komputerowego, przydzielana przez system operacyjny DOS do pliku. Składa się z jednego lub więcej przylegających sektorów dysko­ wych, których liczba zależy od typu konkretnej jednostki dyskowej.

M a ste r serw erów - wieloprocesorowa jednostka

Essi'tŁeg©iri© k a b ii miedlziamyeOi - ujęte w amery­

Esątt ate©pfŁa©JB - w technice światłowodowej miara

przetwarzania cyfrowego składająca się z kilku powiązanych ze sobą logicznie i fizycznie jednostek serwerowych (wę­ złów, komputerów, serwerów), z możliwością przetwarzania wieloprocesorowego przez odrębne łącze międzykomputerowe. Każdy z serwerów, pełniący rolę oddzielnego węzła obliczeniowego, dysponuje niezależną kopią systemu ope­ racyjnego oraz zbiorem aplikacji do równoczesnego prowa­ dzenia wielu zadań (np. bazy danych RAID). Klaster jako ca­ łość tworzy wirtualny komputer, realizujący powierzone mu zadanie zgodnie z własnym specyficznym algorytmem pra­ cy. Rywalizują dwa rozwiązania: niewielkie klastry platformy Intela oraz duże klastry działające na systemach HP i Compaq. Rozwiązanie klastrowe zezwala na wzrost dostępności do usług i skuteczne zabezpieczenie przed awarią systemu.

kańskich specyfikacjach EIA/TIA 568A rodzaje kabli mie­ dzianych są sklasyfikowane w kategoriach, a ich przydat­ ność do prowadzenia transm isji określa się w MHz z uwzględnieniem komponentów współpracujących z ka­ blem. Wg norm europejskich klasyfikacja kabli miedzianych je st ujęta w nieco odmienny sposób - w klasach okablowa­ nia miedzianego, określających zdolność okablowania do

kątowa określająca łatwość sprzężenia źródła promienio­ wania laserowego z włóknem optycznym. Określa maks. kąt (bryłowy) w stożku akceptacji tworzonym przy wejściu pro­ mienia do włókna światłowodowego - przy którym promień świetlny wejdzie do rdzenia, a następnie ulegnie całkowite­ mu wewnętrznemu odbiciu na granicy rdzenia i płaszcza (prawo Snella).

Eslasy oka b lo w a n ia m iedzianego - europej­ skie (EN 50171) i międzynarodowe (ICO 11801) normy do­ tyczące wymagań na okablowanie strukturalne, za pomocą którego można realizować odpowiednie usługi (aplikacje) zdefiniowane w klasach od A do F, czyli do maks. częstotli­ wości przekazu 600 MHz. Z klasami europejskich aplikacji

Esa<łeg©rS© Mstag ATM - inaczej klasy ruchowe od­ noszące się do jakości połączeń w sieci ATM, czyli wirtual­ nych kanałów (VC) oraz ścieżek (VP). W jednej ścieżce ka­ nały wirtualne mogą dzielić asymetrycznie wspólne para­ metry jakościowe - takie ja k CLR - przez przyporządkowanie tym połączeniom odpowiedniej kategorii usług, oddziałując w ten sposób na przesyłanie strumienia komórek przez sieć. Wyróżnia się 5 klas ruchowych dostarczających różnorodne usługi w sieci ATM: ABR, CBR, GFR, UBR i VBR.

iii

K »>K

y leksykon teleinformatyka

ty leksykon teleinformatyka K > > > K 1

okablowania związane są kategorie okablowania miedzia­ nego (podane w normach amerykańskich), definiujące pa­ rametry techniczne medium transportowego dla różnych za­ kresów częstotliwości (bez aplikacji). Zestaw siedmiu uzgo­ dnionych klas aplikacji obejmuje: o A - realizacja usług telefonicznych z pasmem często­ tliwości do 100 kHz; o B - okablowanie dla aplikacji głosowych i usług ter­ minalowych z pasmem częstotliwości do 1 MHz; • C (kat. 3) - typowe techniki sieci lokalnych LAN wyko­ rzystujące pasmo częstotliwości do 16 MHz; o D (kat. 5) - dla szybkich sieci lokalnych, obejmuje aplikacje wykorzystujące pasmo częstotliwości do 100 MHz. W rozszerzonej klasie D (kat. 5e, 1998 r.) - przy zacho­ waniu pasma częstotliwości 100 MHz - zaostrzono wyma­ gania na niektóre z parametrów i zdefiniowano nowe (PSNDCT, PSACR, ELFDCT, PS ELFEXT); ® E (kat. 6) - najnowsze (1999 r.) rozszerzenie ISO/IEC 11801/TIA i obejmuje okablowanie, którego parametry są określone do częstotliwości 250 MHz (dla aplikacji wyma­ gających 20 0 M b/s). Ustabilizowanie standardu nastąpiło w 2 0 0 0 r., łącznie z implementacją gigabitowego Ethernetu (4 x 2 5 0 MHz = 1 GHz) i transmisji ATM 622 M b/s. o F (kat. 7) - możliwa jest realizacja aplikacji wykorzy­ stujących pasmo do 600 MHz. Różni się ona od poprzednich klas stosowaniem kabli typu STP (każda para w ekranie plus ekran obejmujący 4 pary) łączonych ekranowanymi złącza­ mi. Ta klasa okablowania będzie możliwa do zastosowania w realizacji systemów transmisji danych z szybkościami znacznie przekraczającymi 1 Gb/s. EsBSemlł- pojęciowy wyróżnik oprogramowania znajdujące­ go się po stronie użytkownika sieci teleinformatycznej i ko­ munikującego się w jego imieniu z siecią. Zwykle kojarzony z układem przetwarzania danych klient/serwer. k l i e n i / s s w e r - model przetwarzania danych stano­ wiący rozszerzenie idei program owania modularnego, którego podstawową cechąjest wyodrębnianie fragmentów oprogramowania - zwanych modułami. Taki model współ­ działania stwarza możliwość łatwiejszego projektowania i wprowadzania modyfikacji w oprogramowaniu. Zdalne przetwarzanie klient/serw er jest kolejnym krokiem w pro­ gramowaniu zakładającym, że moduły takie nie muszą być wykonywane w tej samej pam ięci. W architekturze klient/serw er m oduł wywołujący (zlecający usługę) jest klientem, a m oduł wywoływany (czyli zapewniający realiza­ cję usługi) staje się serwerem. Logiczną konsekwencją ta ­ kiego rozszerzenia jest „posadowienie” klientów i serwerów

112

na odpowiednich dla nich platformach sprzętowych - po różnych stronach łączącej ich sieci.

jący wyłącznie cyfry oraz 5-elementowy Code 39 kodujący cyfry, litery i inne uzgodnione znaki.

k l u c z s z y f r o w y - niejawny blok ciągu bitów, zwykle o ustalonej długości 5 6-112 bitów (standard szyfrowania symetrycznego DES) lub zmiennej długości 1 2 8 -2 0 48 bi­ tów (zwykle 664 bity) wg algorytmu RSA - stosowany w kryp­ tografii do szyfrowania danych. Rozróżnia się dwie zasadni­ cze metody szyfrowania związane z typem klucza szyfrowe­ go: z kluczem utajonym (private) oraz z jawnym kluczem pu­ blicznym (public) i prywatnym. Metoda z kluczem utajonym, zwana również szyfrem symetrycznym, polega na szyfrowa­ niu informacji za pomocą identycznego klucza, którym dys­ ponują wyłącznie nadawca i odbiorca. Druga metoda, z klu­ czem publicznym, je st nazywana szyfrem asymetrycznym z dwoma kluczami. Każdy użytkownik tego systemu posiada prywatny (tajny) klucz do rozszyfrowywania przesyłek oraz ograniczony dostęp do jawnego klucza publicznego odbior­ cy, niezbędnego przy kodowaniu informacji przed transmisją do sieci. Nadawca szyfruje wiadomość wcześniej otrzyma­ nym kluczem publicznym odbiorcy, a odbiorca komunikatu deszyfruje odebraną i zakodowaną wiadomość za pomocą własnego (tajnego) klucza prywatnego.

to c fl i r ó d l t o w y - wersja oryginalnego programu zapisa­ na przez programistę w określonym języku programowania, przed jego translacją, kom pilacją lub interpretacją, czyli w formie nieakceptowalnej bezpośrednio przez urządzenie komputerowe, serwer lub komputer.

k o d d o s tę p n o - zdefiniowany i uzgodniony między part­ nerami usługi komunikacyjnej ciąg znaków alfanumerycz­ nych (kodów cyfr, liter i znaków ASCII) spełniający najprost­ szą funkcję „klucza" - umożliwiający dostęp klienta do sy­ stemu cyfrowego (telefonicznego, komputerowego, identy­ fikacyjnego, in.). to s t] fD a g o w y - zestaw znaków umownych stosowanych do optycznego przekazywania informacji za pomocą flag zgodnych z kodem sygnałowym. Zestaw flag oznaczających litery, cyfry oraz znaki umowne, różniących się kolorami, wzorem lub kształtem, je st stosowany do tej pory do sygna­ lizacji między statkami. Zastosowany po raz pierwszy przez marynarkę brytyjską (1779 r.) funkcjonuje nadal jako oko­ licznościowy morski międzynarodowy kod sygnałowy.

t o d ie lk (koder-dekoder) - urządzenie telekomunikacyjne do dwukierunkowego przekształcania sygnałów analogo­ wych na cyfrowe (elektryczne, optyczne lub radiowe) między środowiskami o różnych sposobach kodowania informacji. Kodek głosowy oznacza najczęściej konwersję naturalnego głosu do postaci cyfrowej PCM 64 (standard G.711) o prze­ pływności 64 kb/s. Bardziej nowoczesne sposoby umożli­ wiają kodowanie głosu do przepływności 4 0 /3 2 /2 4 /1 6 kb /s (ADPCM, EADPCM) oraz mniejszych: 1 6 /1 2 ,8 /9 ,8 kb /s (LD-CELP), 13 kb/s (GSM), 8 k b /s (CS-ACELP), 6,4 kb /s (G.723), 5,6 kb /s (GSM, UMTS), 5,3 k b /s (G.723.1), a nawet do 2,4 kb/s. Kodek sygnałów wizyjnych (dekoder) umożliwia odtwarzanie obrazów ruchomych z cyfrowych, skompresowanych plików multimedialnych. Największym zainteresowaniem cieszą się jednoukładowe dekodery wi­ zyjne (Toshiba) standardu MPEG-4 - stosowane w urządze­ niach przenośnych (telefony komórkowe, notatniki PDA) odtwarzające obraz z częstotliwością 15 klatek/s przy roz­ dzielczości QCIF (1 76x144 punkty). Do przekazu obrazu używa się kanałów o przepływności 3 8 4 kb/s.

tocJowamS© C A P

CAP

todtowarmii©

DR/il

to s io w a m i© g t o s u -> k o m p re s ja g ło s u

tojflowam © mmiffmairea -> k o m p re s ja H u ffm a n a

E«©(tl©wamSe Esamatowe - metoda przekształcania t o d k r e s k o w y - sposób optycznego kodowania zna­ ków ASCII za pomocą obrazu równoległych linii o różnej sze­ rokości i odstępach. Kod je st drukowany lub naklejany na produktach handlowych, w celu szybkiej identyfikacji da­ nych spedycyjnych przez czytniki optyczne (skanery). Wśród wielu standardów kodów kreskowych (Industrial 2 z 5, Inter­ leaved 2 z 5, Matrix 3 z 5, Codabar, Kod 93, Kod 11, Kod 128, Code 39, EAN-8, EAN-13, UPC-E, UPC-A, Postnet) po­ wszechnie stosowanymi są: 7-elementowy EAN reprezentu­

danych przewidzianych do transmisji przez jakiekolwiek łą­ cze telekomunikacyjne do innej postaci, bardziej przystoso­ wanej do fizycznych właściwości używanego kanału. Jest w pewnym sensie przeciwstawną operacją w stosunku do kodowania źródłowego, gdyż w jego procesie w nadajniku kanałowym jest dodawana pewna redundancja informacji, w celu zapewnienia bezbłędnej pracy odbiornika po drugiej stronie kanału - mimo zachodzących zniekształceń sygnału w torze podczas transmisji.

Ean>til©wamSe Ceratowe TCM!

TCM

E asjcta w a rm e L e im p e ll-Z iiw - jedna z bardziej efektyw­ nych procedur kodowania sygnałów binarnych, stosowana do bezstratnej kompresji danych w standardzie V.42bis. Polega na automatycznym przyporządkowaniu często wy­ stępującym symbolom w konkretnym zbiorze przesyłanych danych, odpowiednio krótszych kodów binarnych - podob­ nie ja k w kodowaniu Huffmana - dzięki czemu średnia dłu­ gość kombinacji kodowej ulega skróceniu. Schemat kodo­ wania jest adaptacyjny (inaczej niż w kod. Huffmana), albo­ wiem w trakcie procesu kodowania i kompresji algorytm Lempei-Ziv uczy się charakterystyki probabilistycznej źródła, czyli częstości występowania różnorodnych symboli pierwotnych. E s e d to w a rm e m raowy w ©SRI3 - jeden z bardziej sku­ tecznych sposobów kodowania sygnałów mowy do postaci cyfrowej, stosowany w kanałach radiowych sieci komórko­ wej GSM. Kodowanie głosu ma na celu ograniczenie przesy­ łanych sygnałów do pasma nie przekraczającego 25 kHz (zamiast przepływności 64 k b /s w tradycyjnym kodowaniu PCM). W GSM są używane dwa rodzaje koderów mowy: standardowy z kodowaniem pełnokanałowym (koder RTELTP o przepływności 13,0 k b /s - pełna przepływność kana­ łowa 2 2,8 kb /s) oraz kodowanie o przepływności połówko­ wej, czyli poniżej 6,5 k b /s (np. koder VSELP - przepływność 5,6 k b /s). Kodowanie połówkowe daje dwukrotnie większą liczbę kanałów rozmownych w jednym kanale radiowym, co umożliwia zwiększenie liczby połączeń przypadających na jedną stację bazową BTS systemu komórkowego GSM. Ulepszony schem at pełnokanałowego kodowania głosu EFR, stosowany coraz częściej w telefonach komórkowych, zapewnia jakość głosu zbliżoną do poziomu uzyskiwanego w sieciach przewodowych (przepływność 12,2 kb/s). to d t o w a m i© p r e d l y t e y j e e L P © (L in ear Pre­ dictive Coding) - jeden z najbardziej popularnych i sku­ tecznych sposobów kodowania głosu z przewidywaniem (predykcją) liniowym dla sygnałów mowy telefonii bezprze­ wodowej. W odróżnieniu od wielu tradycyjnych schematów kodowania bezwzględnych wartości próbek głosowych (PCM) lub ich różnic (DPCM, ADPCM), kodowanie LPC pole­ ga na syntezie specyficznych parametrów głosu w kodeku urządzenia nadawczego, a następnie przesłaniu jedynie tych parametrów (a nie próbek głosowych) do odległego odbiornika i syntezie na ich podstawie sztucznego dźwięku lub głosu w dekoderze terminalu odbiorczego. W efekcie otrzymuje się strumień binarny o szybkości kanałowej

113

K >>K

leksykon teleinformatyka

2 ,4 -4 ,8 kb/s, zamiast klasycznej przepływności 6 4 kb/s. Nowszymi odmianami tego sposobu są: kodowanie CELP i VSELP - stosowane w aparatach komórkowych GSM.

Esodtowarnn© źródłowe - kodowanie oryginalnych in­ formacji źródłowych (generowanych bezpośrednio przez źródło informacji) w celu usunięcia nadmiaru informacji (zbędnych do przesyłania) i uzyskania ja k największej szyb­ kości ich transmisji przez kanał. Nadmiar informacji źródło­ wej usuwa się przez skrócenie, czyli odpowiednią kompresję danych, przy czym istnieje wiele algorytmów kompresji, mniej lub bardziej odpowiednich dla konkretnego rodzaju wytwarzanych danych - przeznaczonych do przesłania. Ma­ ksymalizacja szybkości transmisji informacji (kodowanie źródłowe) nie jest równoważna z maks. szybkością transm i­ sji danych przez kanał, gdyż aby uzyskać większą niezawod­ ność przekazu - przez łącza o niskiej jakości - stosuje się re­ dundancję informacji w urządzeniu nadawczym (kodowanie kanałowe), zmniejszającą użytkową szybkość transmisji da­ nych przez kanał. Ei®<% korekcyjjme - kody nadmiarowe używane bez sprzężenia zwrotnego w trakcie przekazu, umożliwiające wy­ krywanie oraz poprawianie błędów powstałych podczas transmisji. Stosowanie kodów korekcyjnych zwiększa wier­ ność transmisji, wprowadza nadmiar informacyjny (redun­ dancję) oraz na ogół zmniejsza efektywną szybkość transmi­ sji. Do najbardziej znanych należą kody BCH i kody splotowe.

kody limi®we - specjalna grupa kodów, umożliwiająca adaptację sygnałów cyfrowych do innej postaci, bardziej nadającej się do transportu informacji przez szeregowe łą ­ cza cyfrowe i uwzględniającej fizyczne aspekty transmisji. Cyfrowe kody liniowe

Przy małych szybkościach transmisji (np. do 2400 b /s) konwersja zwykle nie je st potrzebna, a transmitowane sy­ gnały w łączu fizycznym mogą odpowiadać oryginalnym ko­ dom przesyłanej informacji. Dla wyższych i bardzo wysokich szybkości transmisji niezbędna je s t konwersja sygnałów do postaci i poziomów wymaganych przez konkretne medium transm isyjne (skrętka, koncentryk, światłowód, radio), z uwzględnieniem bardziej efektywnego wykorzystania do­ stępnego pasma transmisji. Wśród wielu istniejących linio­ wych kodów transmisyjnych wyróżnia się: AMI (styk SISDN), 4 B /5 B i pochodne, HDB-3, Manchester (z jego mo­ dyfikacjami) oraz NRZ, NRZ1, 2B1Q i in.

Ik©<% transmisyjne -> kody liniowe komendy AT (A ttention ) - standardowy zestaw pole­ ceń wysyłanych przez komputer i interpretowanych przez modem, zastosowany po raz pierwszy przez firmę Hayes Microcomputer Products do sterowania modemem: ustawia­ nie parametrów, wybieranie numeru, inicjowanie połączeń, uruchamianie diagnostyki, in. Obecnie stanowi podstawę funkcjonowania wszystkich produkowanych modem ów analogowych, zapewniając w ten sposób ich wzajemną zgodność (kom patybilność). Polecenia te, znane jako komendy Hayes AT, stały się de facto przemysłowym stan­ dardem modemowym, definiującym również zasady odpo­ wiedzi na te rozkazy, tak aby modem mógł przyjmować, potwierdzać i przesyłać zwrotnie własne informacje o zaa­ wansowaniu w realizacji wymaganych od niego funkcji. Esfliinraipamcl]©!? - urządzenie akustyczne zwiększające dy­ namikę głosu lub dźwięku za pomocą kompresora i ekspandera, również urządzenie telekomunikacyjne poprawiające jakość przesyłanego głosu przez linię transmisyjną o małej przepływności. Działanie kompandera telekomunikacyjne­ go polega na liniowej kompresji głosu (kompresja z kodo­ waniem) przed jego wysłaniem w to r komunikacyjny, a na­ stępnie jego dekompresji (z ekspansją) po stronie odbior­ czej. W najnowszych kompanderach stosuje się kompresję nieliniową, bardziej zwiększającą gęstość próbkowania sy­ gnałów o mniejszej amplitudzie.

Es®Dtapa(Łs/[b)SlDii®ść ©OeEriŁrarmiiagmetyszma ER/il® (Electromagnetic Com patibility) - zdolność urządzeń lub systemów do realizacji swoich podstawowych funkcji w środowisku elektromagnetycznym bez jego degra­ dacji poniżej dopuszczalnych, ściśle określonych norm. Oznacza to również, że urządzenia i systemy same nie po­ winny wytwarzać takich zakłóceń w nadmiernej ilości, a je d ­

114

u stro w a n y

leksykon teleinformatyka K » > K

nocześnie być odporne na określone działanie zewnętrz­ nych elektromagnetycznych pól zaburzających lub celo­ wych sygnałów zakłócających.

Kompresja głosu Kodek

kompilator - program tłumaczący język programowa­

Kanał telekom unikacyjny

nia wysokiego poziomu (Algol, Fortran, Pascal, C, in.) na program z kodami języka maszynowego - akceptowanymi przez procesor CPU (Central Processor Unit). Kompilator tłumaczy najpierw cały program na język maszynowy sprawdzając formalnie gramatykę oraz składnię i emitując w trakcie kompilacji odpowiednie komunikaty niezgodności oraz ostrzeżenia. Dopiero po pozytywnym zakończeniu całe­ go procesu program może być dalej wykonywany. Całkowi­ cie odmienny sposób realizacji programu ma interpreter, który tłumaczy i wykonuje program sekwencyjnie po jednej linii kodowej.

mimiiiimmmii

komponenty-» technika komponentowa kompresja [bezstratni® nych

Głos skom prym owany przepływność 5 ,3 -40 kb/s P r o to k o ły k o m p r e s ji g ło s u i d ź w ię k u S ta n d a rd

W ym agan e pasm o

G .71 1 P C M (g ło s ) G .7 2 6 A D P C M (g ło s ) G .7 2 8 L D -C E L P G .7 2 9 ( G .7 2 9 A ) C S -A C E L P G .7 2 3 .1 C E L P G .7 2 3 .1 A C E L P P C M (P u ls e C o d e M o d u la tio n ) A D P C M ( A d a p tiv e D iffe re n tia l P u ls e C o d e M o d u la tio n ) C E L P C o d e - E x c ite d L in e a r P r e d ic tio n ) A C E L P ( A d a p tiv e C E L P )

6 4 k b /s 1 6, 2 4 , 3 2 , 4 0 k b /s 1 6 k b /s 8 k b /s 6 ,3 k b /s 5 ,3 k b /s

L D -C E L P ( L o w D e la y C E L P ) C S -A C E L P ( C o n ju g a te S tru c tu re ACELP)

M P M L Q ( M u lt i P u ls e M a x im u m L ik e lih o o d Q u a n tiz a tio n )

kompresja da­

EfflMimpiresjia dlairajfcDi - bezstratna redukcja objętości zbioru danych w taki sposób, by właściwa treść informacji nie uległa żadnej zmianie po jej dekompresji. Bezstratne działanie algorytmów kompresji polega na wyszukiwaniu i eliminowaniu z komprymowanego zbioru powtórzeń da­ nych cyfrowych bądź ich zastępowanie w procesie konwer­ sji symbolami lub kodami reprezentującymi tę samą infor­ mację w sposób skrócony. Do najczęściej spotykanych spo­ sobów kompresji bezstratnej zalicza się: o redukcję liczby spacji; o redukcję ciągu powtarzających się znaków jednym kodem z liczbą powtórzeń; o kodowanie słowem kluczowym wg tablicy zawierają­ cej najczęściej powtarzające się sekwencje danych (nieko­ niecznie znaków); o kodowanie wg metody Huffmana oraz o adaptacyjne kodowanie Lempel-Ziv. Programowe algorytmy bezstratnej kompresji danych wprowadzają opóźnienia, utrudniające prowadzenie trans­ misji w czasie rzeczywistym i wymagają odpowiednio wydaj­ nych systemów przetwarzania informacji. Eiomipiresja gtosao - metoda konwersji głosu do po­ staci cyfrowej (kodowanie), mająca na celu zawężenie ka­ nałowego pasma transmisji, wymaganego do przesyłania sygnałów mowy przez medium transmisyjne. Najstarszą techniką konwersji głosu do postaci cyfrowej jest PCM 64

kb /s (G.711), kolejne wersje umożliwiają kompresję głosu do strumienia o przepływności kanałowej odpowiednio niż­ szej: 32 k b /s (G .726, G .727), 16 k b /s (G .728), 8 kb /s (G.729 - wiele wersji) i 6,3 kb /s (G.723.1), a obecnie 5,3 k b /s (również G .723.1). Jakość głosu odtwarzanego po dekompresji sygnałów cyfrowych określa się subiektywnie za pomocą wskaźnika MOS. Prace nad uzyskaniem zado­ walającej jakości odtwarzanego głosu przy bardzo niskich przepływnościach kanałowych 2,4 k b /s są nadal prowa­ dzone (zob. tab. str. 115).

Bs®mmpr©sjai Huffmana - statystyczna metoda bez­ stratnej kompresji danych opracowana przez Huffmana, po­ legająca na założeniu, że częstość występowania poszcze­ gólnych znaków w zbiorze danych nie jest jednakowa i nie­ które znaki pojawiają się częściej niż inne. Im częściej kon­ kretny znak pojawia się w zbiorze, tym przypisuje się mu mniejszą liczbę bitów do jego zakodowania - skracając w ten sposób łączną liczbę bitów potrzebnych do rejestracji lub transmisji danych źródłowych przez sieć. Zasadniczą wadą tego sposobu jest wymagana znajomość rozkładu prawdopodobieństwa występowania symboli jeszcze przed Ich transmisją. Mankament ten eliminuje kompresja z ko­ dowaniem adaptacyjnym typu Lempel-Ziv. kompresja ©torazoo - jeden z kilku sposobów zmniej­ szenia redundancji informacji obrazowej, za pomocą strat­ nej kompresji treści. Wśród wielu funkcjonujących standar­ dów kompresji obrazu najczęściej spotykanymi są:

11S

.

K > > jg B

Ilu stro w a n y

leksykon teleinformatyka

Kompresja głosu Organizacja Standard ITU-T

Kodek

G.711 PCM G.726 G.727 ADPCM

Nagłówek Opóźnienie łe Szybkość kodo­ Ramka algorytmu (ms) wania (kb/s) głosowa (ms) (ms)

Ocena MOS

64

0

doskonała

16

50

zła

44,3

24

25

niska

69,3

32

7

dobra

87,3

0,125

0

0,125

40

G.728

LD-CELP

12,8

G.729 (A) G.723.1

CS-ACELP

GSIVI-FR GSM-HR GSM-EFR

94,3

2

dobra

92,3

20

zadowalająca

74,3

7

dobra

87,3

10

dobra

84,3

19

zadowalająca

75,3

15

zadowalająca

79,3

20

zadowalająca

74,3

0

0,625

8

10

5

15

ACELP

5,3

30

7,5

37,5

MP-MLQ

6,3

RPE-LTP

13,0

VSELP

5,6

23

zadowalająca

71,3

ACELP

12,2

5

dobra

89,3

20

o Px64 - wcześniejsza wersja kompresji wg specyfika­ cji H.320, przeznaczona głównie do obsługi wideokonferencji. Określa stopień kompresji jako wielokrotność przepływ­ ności 64 kb/s, z uwzględnieniem zgodności ze standardami TV stosowanymi w różnych krajach. Zalecenie H.320 defi­ niuje dodatkowo: formatowanie ramek, kompresję głosu i dźwięku o jakości Hi-Fi z szybkością do 16 kb /s, techniki szyfrowania i procedury sesji wielopunktowych MCU; • JPEG - kompresja obrazów nieruchomych, rozszerzo­ na później o ruchome sekwencje wideo. Pozwala na kom­ presję poszczególnych ramek w zakresie 20:1 (także 30:1) oraz redukcję ich rozmiarów i szybkości przesyłania. Jest wolniejsza od kompresji typu MPEG i nie nadaje się dla przekazów telewizyjnych. Dzięki rejestracji w całości wszyst­ kich obrazów pośrednich (a nie wyłącznie ich zmian) tech­ nika ta nadaje się do późniejszego swobodnego redagowa­ nia poszczególnych ramek obrazowych; o MPEG - kilka standardów kompresji: obrazów wideo (MPEG-1) z kodowaniem strumieni do 1,5 M b/s, przekazów telewizyjnych kodowanych (MPEG-2), aplikacji o podwyż­ szonej jakości HDTV (MPEG-3), a także do obsługi wideokonferencji (MPEG-4) określających kodowanie dla stru­ mieni multimedialnych w zakresie od 10 k b /s do 2 M b/s. k o m p r e s j a p ilik ó w - sposób zmniejszenia wielkości multimedialnych plików cyfrowych (głos, tekst, grafika, ruchome sekwencje obrazowe) dla efektywnego wykorzy­ stania przestrzeni pamięciowej w serwerach dyskowych i ar­ ch iwizatorach. Dopuszcza się kompresję z częściową utratą informacji pierwotnej (kompresja stratna) lub bez straty in­ formacji źródłowej (kompresja bezstratna), która zachodzi w przypadku stosowania programów i plików archiwizują­

116

głosu (%)

0,625

16

ETSI

Jakość

0

20

cych dane. Popularne algorytmy bezstratnej kompresji da­ nych, takie jak: PKZIP, RLE, LZW czy kodowanie Huffmana i pochodne, zezwalają na uzyskiwanie kompresji bezstrat­ nej dla niektórych zbiorów nawet pow. 80%. k o m p ir e s j a p r z e k a z ó w - sposób na zwiększenie efektywności przekazów w sieci telekomunikacyjnej przez eliminowanie (bezstratne dla danych oraz stratne dla głosu, dźwięku i obrazu) informacji nadmiarowych - znajdujących się w cyfrowym sygnale pierwotnym przeznaczonym do transmisji. Szybkość transm isji przez łącze komutowane (także dzierżawione) przy użyciu modemu można zwiększyć stosując jedną z wielu metod kompresji danych, wśród których poczesne miejsce zajmują protokoły kompresji i ko­ rekcji błędów MNP, zwykle realizowane przez warstwę sprzę­ tową modemów. Inne protokoły (Xmodem, Kermit) prowa­ dzą kompresję programowo, podobnie ja k urządzenia dzia­ łające w standardzie V.42 (korekcja błędów) czy V.42bis (kompresja danych), dzięki czemu uzyskuje się współczyn­ nik kompresji 3:1. k o m p r e s j a s t o a f a a - dowolna metoda kompresji danych usuwająca pewne informacje z transmitowanego zbioru, uznane przez mechanizm kompresji za zbędne, przy czym odrzucone oryginalne dane są nieodwracalnie straco­ ne. Metody kompresji stratnej są użyteczne w procesie zmniejszania objętości plików dźwiękowych i obrazowych, dla których taka dokładność nie je st ani konieczna, ani po­ trzebna, natom iast nie można jej stosować w przekazach danych, plikach programowych czy w stosunku do ważnych aplikacji (obrazy medyczne, mapy terenowe, in.).

j

Beksykon teleinformatyka K > > > K [¡MDinnrpaiiieij1- matematyczna maszyna licząca, zawierają­ ca układy wejścia dla danych i wyjścia dla wyników obliczeń oraz wyposażona w zestaw wymiennych programów, umoż­ liw iających m odyfikowanie algorytm ów postępowania. Pierwowzór komputera (maszyna analityczna) skonstruował Charles Babbage w połowie XIX w .; komputer elektryczny do kryptoanalizy zbudowali Brytyjczycy (1943 r.); pierwsza cał­ kowicie elektroniczna maszyna cyfrowa ENIAC pojawiła się w 1946 r. (1 8tys. elektronicznych lamp próżniowych, ciężar 30 ton). Prototyp komputera osobistego powstał w 1974 r. (MUS, Altair 880 0, 2 56 bajtów pamięci). to m ra p tu ite ir s i e c i o w y M C (Network Computer) powszechnie używana uproszczona i najtańsza wersja komputera osobistego - nazywana „odchudzonym klien­ tem ” - zawierająca jedynie niezbędne oprogramowanie po­ zwalające na uzyskanie połączenia z siecią. NC ma zainsta­ lowaną przeglądarkę WWW, która umożliwia wykonywanie apletów przesyłanych z sieci (np. aplety ActiveX lub Java). Inne zadania (usługi) są wykonywane zazwyczaj przez trady­ cyjny system „opasłego klienta” , instalowany na odległych serwerach sieciowych. Pod ogólną nazwą komputer siecio­ wy (NC) kryją się różne rodzaje stacji terminalowych: o kom puter z oprogramowaniem instalowanym po stronie klienta (clien t oriented) - stanowiący stację po­ zbawioną dysku twardego i dysponujący jedynie zubożoną wersją jednego z popularnych sieciowych systemów ope­ racyjnych; • komputer sieciowy wykorzystujący oprogramowanie instalowane po stronie serwera (server oriented) - stanowi inteligentny terminal (bez dysku twardego) działający na aplikacjach wykonywanych przez serwer; o komputer klasy NetPC - będący specyficznym rodza­ jem komputera PC (z twardym dyskiem lub bez) platformy Windows, nie magazynującym lokalnie danych, polegając całkowicie na serwerze odległym. t o m p M t e i r y przenośne - niewielkie, łatwe do prze­ noszenia komputery z zasilaniem akumulatorowym (bate­ ryjnym). Wyróżnia się 3 coraz bardziej zacierające się kate­ gorie komputerów przenośnych: • laptopy - małe, ale o dużej mocy obliczeniowej kom­ putery z różnymi systemami operacyjnymi (DOS, MS Win­ dows, O S /2) i wieloma aplikacjami; • notebooki - mniejsze od laptopów, z przeznaczeniem do zastosowań ogólnych, coraz częściej zastępujące stacjo­ narne stacje robocze w przewodowym lub bezprzewodowym trybie pracy lokalnej, o palmtopy - o wymiarach dłoni, z bardzo małym wy­

świetlaczem i niestandardową klawiaturą, projektowane do specjalnych zastosowań (terminarze, komunikatory, prze­ kaz poczty elektronicznej), często bez klawiatury, z wprowa­ dzaniem danych za pomocą rysika.

komunikacja bisynchroniczna -> B IS Y N C k o m u m S Ik a c ja f a k s o w a - sposób przesyłania obra­ zów graficznych łączem telefonicznym za pośrednictwem urządzenia faksującego, czyli telefaksu. Urządzenie fakso­ we skanuje obraz na papierze i przekształca go, dokonując kodowania i kompresji do postaci dogodnej dla transmisji przez analogową linię telefoniczną. Urządzenie kopiujące zawiera skaner, modem i drukarkę, umożliwiające zdalną i dwukierunkową wymianę kopii oryginalnych obrazów, do­ kumentów pisanych, rysunków odręcznych. Do konwersji informacji graficznej w komunikacji faksowej używa się pro­ tokołów faksowych, odmiennych w działaniu od protokołów transm isji prowadzonych za pośrednictwem modemów analogowych: V.17, V,21, V.27ter oraz V.29.

komunikacja synchroniczna -> B S C kom unikacja szerokopasm owa (broadband) - przekaz różnorodnych informacji multimedialnych przez kanał (łącze) o umownie określanej szybkości trans­ misji binarnej nie mniejszej niż 1,544 M b/s (Ameryka) lub 2 ,0 4 8 M b /s (Europa). W telekomunikacji polega na łącze­ niu w jeden trakt o przepływności T l/ E l (lub wyższych) wie­ lu fizycznych lub logicznych kanałów głosowych, najczęściej ze zwielokrotnieniem czasowym TDM, także częstotliwo­ ściowym WDM. Dolna granica (2 M b/s) je st wartością umowną, oddzielającą m.ln. wąskopasmowe sieci cyfrowe NISDN od usług oferowanych przez sieć szerokopasmową BISDN. Górna granica komunikacji szerokopasmowej nie jest określona: w pojedynczych aplikacjach sięga kilkudzie­ sięciu M b/s, w łączach długodystansowych przekracza kil­ ka Tb/s w pojedynczym włóknie światłowodowym.

komunikat - jednostka informacji w sieciach teleinfor­ matycznych, której źródłem bądź przeznaczeniem jest zwy­ kle warstwa aplikacyjna (warstwa 5) modelu ISO/OSI (zob. rys. str. 118).

komutacja - sposób automatycznego łączenia i roz­ dzielania strumieni informacyjnych, stosowany zazwyczaj w odniesieniu do central telefonicznych i systemów komu­ tacji. W szerszym pojęciu dotyczy również komutacji w sie­ ciach cyfrowych za pomocą przełączników pakietowych.

117

K »»K

leksykon teleinformatyka |

Interfejsy aplikacji umożliwiających przekaz wiadomości IBM SNADS

Internet SM TP

X .4 0 0

U słu g i p rze ka zu w ia d o m o ś c i

Szyna kom unikatów MAPI

V IM

MHS

(M icrosoft)

(Lo tus)

(N ovell)

MAP!

1

V IM

MHS

K o m u n ik a ty

P ro g ra m y a p lika cyjn e

jęty przez pełny czas trwania sesji - aż do jej zakończenia wyłącznie przez jedno połączenie czyli dwóch abonentów sieci. Komutacja łączy winna zapewnić stałą szerokość pa­ sma (4 kHz) na całej trasie przekazu, z opóźnieniem sygna­ łu ograniczonym do szybkości propagacji przez medium transmisyjne (w miedzi ok. 0,7 szybkości światła). W komu­ towaniu łączy integralną rolę spełnia pole komutacyjne centrali telefonicznej, umożliwiające bezblokową komuta­ cję kanałów głosowych - zwykle opierając się na pierście­ niowej topologii z podziałem czasu TDM. Systemy teleko­ munikacyjne z komutowaniem łączy są zastępowane syste­ mami z przełączaniem pakietów informacji.

Program apllka yjny

W systemach komutacyjnych integralną rolę pełni pole ko­ mutacyjne, umożliwiające bezblokową komutację strumie­ ni informacyjnych. k o m u t a c j a k a n a ł ó w - wyróżniony, chociaż niejed­ noznaczny sposób kom utacji łączy (wg ITU-T, Q.9) w którym transmisja informacji bądź pakietów danych prze­ biega jednokierunkowo. Trasa przekazu w sieci z komutacją kanałów jest tworzona sekwencyjnie przez kolejno przyłą­ czane jednokierunkowe kanały transmisyjne, natom iast sam przekaz informacji zawsze wymaga zachowania trzech faz realizacyjnych: o zestawienia połączenia, o transferu danych między użytkownikami końcowymi, o procedury rozłączenia kanału. Istotnymi cechami komutacji kanałów są: konieczność ustanowienia połączenia przed przesłaniem jakichkolwiek danych i zajętość kanału na całej trasie między użytkownika­ mi i przez cały czas trwania połączenia między dwoma abo­ nentami sieci. Najnowszą wersją komutacji kanałów przez sieć są przełączane lub trwałe połączenia wirtualne (łączące cechy komutacji kanałów z funkcją przełączania pakietów), coraz powszechniej stosowane w sieciach pakietowych. Ko­ mutacja kanałów stanowi podzbiór elementów transmisji z komutacją łączy - zapewniającej dwukierunkowy i jedno­ czesny przekaz informacji (dupleks) przez sieć. k o m u t a c j a ł ą c z y - charakterystyczny sposób łącze­ nia i rozdzielania dwukierunkowych kanałów rozmownych (niekiedy również dla danych) między abonentami sieci te ­ lekomunikacyjnej, tradycyjnie stosowany w odniesieniu do central telefonicznych z komutowaniem kanałów głosowych (linii telefonicznych, obwodów). W systemach z komutowa­ niem łączy cały dwukierunkowy trakt kom unikacyjnyjest za­

ii®

k o m u t a c j a p a k i e t ó w - technika transmisji równo­ ważna przełączaniu pakietów, maksymalizująca wykorzy­ stanie dostępnej infrastruktury transportowej. Istotna różni­ ca w przekazach z komutowaniem kanałów i przełączaniem pakietów polega na sposobie zajętości traktu komunikacyj­ nego między uczestniczącymi abonentami. W systemach z przełączaniem pakietów łącze komunikacyjne je st zajmo­ wane fragmentami (w czasie i przestrzeni), co pozwala na korzystanie z tego samego traktu przez wielu użytkowników systemu jednocześnie, a więc je st bardziej efektywne niż tradycyjne komutowanie łączy bądź kanałów. Wyróżnia się 2 tryby komutacji pakietowej: o połączeniowy (połączenia wirtualne), w którym wszy­ stkie pakiety są kierowane wzdłuż tej samej trasy w sieci, a więczzapewnieniem logicznej kolejności odbieranych pa­ kietów; o bezpołączeniowy (przekazy datagramowe), gdzie każdy ekspediowany pakiet je st traktowany odrębnie i mo­ gą one docierać do użytkownika w innej kolejności, niżzoZasada komutowania kanałów i przełączania pakietów a ) przełącza n ie ka na łó w (obw odów , linii, łączy)

b ) przełącza n ie p akietów

d r"' _____________

A bonent A A

leksykon teleinformatyka K > > > K

stały nadane, integralną częścią systemów telekomunika­ cyjnych z przełączaniem pakietów są gigabitowe lub terabitowe przełączniki i terakomutatory oraz pakietowe serwery komunikacyjne.

X ¿

A

In fo rm a c ja

B

A , B - a b o ne n ci s ie ci ]

ruchu) oraz specyficznych warunków komunikacyjnych w rejonie. Zwykle zakłada się, że najwyżej 5 -1 0 proc. wszy­ stkich linii telefonicznych jest używanych równocześnie. W telefonii analogowej funkcję koncentratora spełniały krotnice.

komutacja wiadomości (message switching) technika trasowania wiadomości wykorzystująca zasadę „zapamiętaj i prześlij” , bez wstępnego ustalania toru komu­ nikacyjnego. Komutacja ta jest podobna do datagramowej komutacji pakietów, przy czym wiadomość jest traktowana jak jeden duży pakiet (bez segmentacji na mniejsze rozmia­ rem pakiety) i samodzielnie dalej trasowana przez sieć. Transmitowana wiadomość - zawierająca adresy nadawcy i odbiorcy - jest przekazywana od źródła do ujścia kolejno przez węzły pośrednie sieci. W każdym węźle pośredniczą­ cym jest odbierana cała informacja i dopiero wtedy dalej ekspediowana.

komutacja wielostrumieniowa - odmiana tra­ dycyjnej komutacji pakietów, w której łączy się cechy komu­ tacji kanałów z muitipleksowaniem: w jednej linii fizycznej łączącej użytkownika z siecią można realizować wiele odrębnych kanałów informacyjnych. Komutacja ta obejmu­ je dwa rozwiązania: o komutację ramek - w której dane są przesyłane w po­ rcjach zwanych ramkami, przez połączenia wirtualne typu PVC lub SVC. W tej technice dopuszcza się sprawdzanie ra­ mek w węzłach sieci, jednak w razie wystąpienia błędu wę­ zeł sam kasuje ramkę, bez powiadamiania o tym użytkowni­ ków końcowych: o komutację komórek - stanowiącą najszybszą odm ia­ nę komutacji pakietów. Dane są przesyłane w niewielkich, ustalonych porcjach (53 bajty) przez medium o wysokiej niezawodności. Transmisja komórek przez sieć dokonuje się zwykle w trybie połączeniowym, a obsługą problemów z pa­ kietam i zagubionym i, uszkodzonymi lub nadesłanym i w niewłaściwej kolejności zajmują się systemy użytkowni­ ków końcowych, a nie sieć transmisji danych.

w ę z * '; , s ie c i i

------

'

iy

k o n c e n t r a t o r - w cyfrowej telefonii przewodowej urzą­ dzenie umożliwiające włączenie wielu linii telefonicznych w jeden cyfrowy tor komunikacyjny o podwyższonej prze­ pływności (2 0 4 8 kb /s); umożliwia przyłączenie większej liczby telefonów, niż wynikałoby to z możliwości ich obsłuże­ nia przez łącze centralowe, gdyż istnieje niewielkie prawdo­ podobieństwo (tablice Erlanga), że wszyscy użytkownicy będą chcieli jednocześnie realizować połączenia telefonicz­ ne. Liczbę niezbędnych linii zewnętrznych określa się z uwzględnieniem parametru GNR (godzina największego

to m c e m iłr a to B ’ k o m u n i k a c y j n y - urządzenie cy­ frowe zarządzające komunikacją z sieciami zewnętrznymi. Funkcję koncentratora spełniał dawniej procesor czołowy FEP, zajmujący się kompleksowo przetwarzaniem formatu danych systemu komputerowego na postać właściwą dla obsługiwanych łączy telekomunikacyjnych. Przy niewielkiej liczbie kanałów (portów, term inali, urządzeń zewnętrznych) funkcje koncentratora spełniają różnorodne multipleksery (z podziałem czasu TDM, statystyczne, odwrotne). Koncen­ trator działający w środowisku sieci LAN jest nazywany hubem (Ethernet), w sieciach Token Ring natom iast koncen­ tratorem jest węzeł MAU. Połączenia z sieciami o wysokich przepływnościach zapewniają wysokowydajne huby, tera­ komutatory i gigarutery. k o n c e n t r a t o r w y n i e s i o n y - odległy koncentrator lub multiplekser zlokalizowany w pobliżu grupy abonentów telefonicznych, stanowiący element systemu komutacyjne­ go tradycyjnej centrali telefonicznej. Zwykle je st połączony z centralą macierzystą łączem komunikacyjnym o podwyż­ szonej przepływności, takim ja k HDSL. k o n t e n e r w i r t u a l n y = WC (Virtual Container) - wydzielony, zestandaryzowany blok informacji przesyłany wewnątrz modułu transportowego STM telekomunikacyjnej sieci synchronicznej SDH. W podstawowym (najmniejszym) module transportowym STM-1 o przepływności 155 M b/s mieści się jeden wirtualny kontener oznaczony VC-4 lub trzy mniejsze kontenery VC-3. Duża różnorodność konte­ nerów wirtualnych VC wynika z różnic w krotnościach sygna­ łów, stosowanych w Europie (VC-4) i Ameryce (VC-3), cojest związane z wcześniej przyjętymi hierarchiami sygnałów w sieciach synchronicznych SDH. Wewnątrz kontenerów wir­ tualnych wyższego rzędu (VC-3, VC-4) mogą być zanurzone (opakowane) kontenery niższego rzędu (o mniejszej pojem­ ności, oznaczone VC-11, VC-12, VC-13, VC-3, VC-2 i in.) zawierające strumienie zarówno sygnałów hierarchii syn­ chronicznej SDH, jak też plezjochronicznej PDH. k o n w e r g e n c j a - w teleinformatyce określenie proce­ sów obejmujących kojarzenie zjawisk znajdujących się na pograniczu działów telekomunikacji, informatyki i multime­ diów. Należy do nich wiele procesów, takich jak: łączny prze-

11®

leksykon teleinformatyka

K »>K Konwergencja sieci oparta na przełączaniu (Cisco)

IR (In te rn e t P rotoc ol) R (R u ter) P (S w itch ) VPN (V irtu a l P riv a te N etw ork )

kaz głosu i danych, integracja przekazów przez różne sieci (VoIP, VoFR, VoATM), współistnienie komutacji łączy z prze­ łączaniem pakietów, współdziałanie telefonu z komputerem (CTI, Cali Center), integracja sieci lokalnych LAN z rozległymi WAN, wzajemna migracja central PABX i ruterów w sieciach Inteligentnych (IN), współdziałanie sieci ruchowych i sta­ łych, oferta jednolitych usług dostarczanych przez sieci ko­ mórkowe i stacjonarne (standard WAP) oraz Inne.

konwersja kodowa -> tramskodleir konwersja PtER/3 - technika m odulacji kodowo-impulsowej PCM 64, polegająca na konwersji naturalnego analogowego sygnału mowy w paśmie 4 kHz (niekiedy 7 kHz) na postać cyfrow ą z przepływ nością 64 k b /s (standard G.711). Konwersji głosu dokonuje się przez próbkowanie wartości sygnału mowy z częstotliwo­ ścią 8 kHz (co 125 pis) i kodowanie tych wartości w ciąg znaków 8-bitowych (2 5 6 stanów ). Dla takiej konwersji uzyskana przepływność wynosi 8 0 0 0 próbek x 8 bitów Zasada kwantyzacji sygnału analogowego z częstotliwością 8 kHz (PCM)

(w każdej próbce) = 64 k b /s. W systemach przystosowanych do wyższej jakości usług (system y kom órkow e GSM, kom unikacja cyfrowa, in.) stosuje się próbki 13-bitowe, uzyskując przepływ ność 104 k b /s przed kom presją sygnału cyfrowego do szybkości kanałowej przekazu. ik©Biiw@ irsjć8 p l i k ó w - program aplika­ cyjny przekształcający plik z jednego form atu w inny. Konwersja plików może przebiegać zarówno między form atam i dwóch aplikacji sterowanych jednym system em operacyj­ nym, ja k też między aplikacjam i różnych sy­ stemów.

k o n w e rte r p ro to k o łó w - w teleinform atyce tech­ niczne lub programowe urządzenie zapewniające (jedno­ kierunkowe iub dwustronne) przejście pomiędzy dwoma różnymi algorytmami. Konwerter tłumaczy sygnały elek­ tryczne lub formaty danych z jednego systemu kodowania na formę akceptowaną przez Inny system. Es©m t r o j a ń s k i - oprogramowanie używane w środowi­ sku hakerskim, umożliwiające zdalne przejęcie kontroli nad komputerem - zazwyczaj za pośrednictwem poczty elektro­ nicznej. Polega na przesłaniu nie ujawnionej procedury za­ pisanej w programie, a jakiekolwiek uruchomienie progra­ mu powoduje wykonanie tej procedury. Często stosowanym atakiem przez hakera je st podmiana pliku systemowego Notatnika (notepad.exe) na przygotowaną przez siebie za­ infekowaną kopię. Od tego momentu każde uruchomienie komputera uaktywnia podrzucony program hakera, którego działanie zależy już jedynie od pomysłu i finezji autora pro­ gramu atakującego. Jest też sposobem na uzyskiwanie nie­ legalnego dostępu do poszukiwanych danych poufnych lub __I innych ważnych informacji zlokalizowanych w ata­ kowanych komputerach.

koprocesor - pomocnicza jednostka oblicze­

modemach ■*— 56 kb/s

Liczba pozio m ó w n apięcia

Liczba bitów na każdym poziom ie

P rzepływ ność kanału (b/s)

2 4 8 16 32 64 128 256

1 2 3 4 5 6 7 8

8000 1 6000 2 4000 3 2000 4 00 00 4 80 00 5 6000 6 4000

»a

dla przepływności PCM/64 kb/s

-

niowa, która przyspiesza proces przetwarzania komputera iub serwera przez równoległe i równo­ czesne wykonywanie części obliczeń - prowadzo­ nych niezależnie od procesora głównego. Rola procesora głównego (m ikroprocesora) w takim przypadku sprowadza się do inicjowania zadania i dostarczania danych lub wskazywania potrzeb­ nych koprocesorowi adresów pamięci i urządzeń. Najbardziej popularne są koprocesory matema-

leksykon teleinformatyka K > > > K tyczne (arytmetyczne i zmiennoprzecinkowe) oraz graficzne o stałej architekturze. Do naj­ nowszych rozwiązań należą koprocesory rekonfigurowalne o dynamicznie modyfikowa­ nej architekturze, tworzonej za pom ocą ma­ tryc programowanych na układach CPLD lub FPGA.

k o rek to r - w telekomunikacji zespół środ­ ków korygujących charakterystykę am plitudo­ wą lub fazową urządzenia transm isyjnego w funkcji częstotliwości.

Multipleksowanie strumieni w systemie PDH tra kt re ze rw o w y

tra kt g łó w n y /

UL

\ l 4 0 M b/s

UL ( NR

)

UL

I

U LC ŃR

UL

)

3 4 /1 4 0

3 4 /1 4 0

3 4 /1 4 0

3 4 /1 4 0

2 /3 4

8 /3 4

8 /3 4

8 /3 4

8 /3 4

MD

2 /8

2 /8

6 4 kb /s kro tnice ko ńco w e

E1 - 2 M b /s 2 M b /s kro tn ice tra nsfe ro w e

U L - u rzą dze nie lin io w e 140 M b /s

EsraBieo* (cracker) - osobnik trudniący się zawodowo wła­ maniami ( cracking) do cudzych systemów komputerowych i czerpiący z tego tytułu korzyści materialne. Odmianą krakera je st haker, który czyni to samo, ale bezinteresownie jedynie dla własnej satysfakcji.

krarupizaeja - stosowana do niedawna technika po­ lepszania właściwości transmisyjnych toru, zmniejszająca tłumienność kablowego toru przewodowego w celu poprawy parametrów przesyłowych w długodystansowych liniach miedzianych. Polegała na zwiększeniu indukcyjności toru przez pokrycie każdego przewodu warstwą materiału ma­ gnetycznego. Metoda opracowana przez Krarupa w 1900 r. i stosowana dla długodystansowych torów kablowych zo­ stała później wyparta przez pupinizacjętoru.

N R - n a d z ó r ru ch u

I

UL 3 4 /1 4 0

2 /8

llll

E 2 - 8 M b /s 2 M b/s kro tnice tra nsfe ro w e M D - m o d u ły d ostę po w e

MD 64 kb/s krotnice końco w e

ści przekazu kanałów podstawowych (64 k b /s ) i sposobu ich konfigurowania w konkretnej sieci telekomunikacyjnej.

k ro tn ic a PCIW - urządzenie zwielokrotniające sygnały międzycentralowe w plezjochronicznych systemach te ­ letransmisyjnych typu PDH. Krotnice PCM są dwojakiego rodzaju: o zwielokrotnienia podstawowego PCM 3 0 /3 2 o przepływności binarnej 2 0 4 8 kb /s (2 M b/s) oraz o wyższych rzędów -o zwielokrotnieniu cyfrowym i przepływnościach: 8 4 4 8 kb/s, 34 3 6 8 kb /s oraz 139 264 kb /s (140 M b/s). Dla niewielkich krotności łączy funkcjo­ nują lokalnie krotnice abonenckie o mniejszej wielokrotno­ ści łączy głosowych: PCM2, PCM4, PCM8, PCM 10, PCM 16, zapewniające - z pewnymi ograniczeniami transmisji da­ nych - łączenie do kilkunastu telefonicznych abonentów końcowych. Zasięg i przepływność takich łączy jest ograni­ czona do kilku km.

krosownica - autonomiczny węzeł kablowy, umożliwia­ jący łączenie i krosowanie okablowania w sieciach lokal­ nych i systemach komutacji. W krosownicy zbiegają się krotnica synchroniczna (Digital Cross kable miedziane od term inali i stacji roboczych oraz świa­ Connect) - urządzenie stosowane w synchronicznych sie­ tłowodowe z wielu segmentów sieci lokalnych, co umożliwia ciach cyfrowych SDH, łączące hierarchicznie wiele interfej­ fizyczną rekonfigurację topologii połączeń - bez ponownego sów komunikacyjnych o różnych przepływnościach. W zależrozprowadzania kabli transmisyjnych wewnątrz korytek kablowych. Interfejsy logiczne krotnicy synchronicznej ADM /SDH krotnica - urządzenie telekomunikacyjne sterow an ie , stru ktura , b ufory i syn chron iza cja ko nte ne ró w przeznaczone do łączenia wielu analogowych Is tn ie ją c e m o d u ły tra n s p o rto w e : lub cyfrowych kanałów kom unikacyjnych STM -1 (155,52 M b/s) STM -4 (622,08 M b/s) 1 4 0 M b /s o zróżnicowanej szybkości transm isji w jeden S T M -1 6 (24 88 ,32 M b/s) 4 5 M b /s 3 4 M b /s 8 M b /s dwukierunkowy kanał o wysokiej przepływno­ 6 M b /s 2 M b /s 1 ,5 M b /s ści i rozdzielania tych kanałów w kierunku od­ Z b io rczy sygnał FDD I L A N /M A N o p tyczn y STM -u wrotnym. Funkcje krotnic (podobne do funk­ ATM N IS D N B IS D N cji multiplekserów w sieciach cyfrowych) są s ty k e le k try c z n y S T M -4 s ty k e le k try c z n y S T M -1 s ty k o p ty c z n y S T M -4 zróżnicowane w zależności od: rodzaju obsłu­ M o d u ły tra n s p o rto w e : s ty k o p ty c z n y S T M -1 S T M -3 2 (4 9 76 ,64 M b/s) S TM -64 (9 9 53 ,28 M b/s) giwanej sieci transm isyjnej (krotnice telegra­ d w ukierun kow e u kła d y , lin io w e z re ze rw ą ficzne, telefoniczne, synchroniczne), krotno­

121

ii

K »>L

leksykon teleinformatyka |

ności od zastosowania i pełnionej funkcji można wyodręb­ nić następujące rodzaje krotnic synchronicznych SDH: o końcowe TMX - umożliwiające zwielokrotnienie sy­ gnałów plezjochronicznych w sygnał zbiorczy STM-n; o liniowe LMX - łączące sygnały SDH niższego rzędu w wyższe (4xS T M -l w jeden strumień STM-4, 4xSTM-4 w jeden STM-16, 16xSTM -l do STM-16); o transferowe ADM - zapewniające wydzielanie (i łą ­ czenie) dowolnego kanału wchodzącego w skład sygnału zbiorczego STM-n, bez konieczności jego całkowitej demultipleksacji (za pomocą kontenerów VC-4); o regeneratory REG nie zmieniające funkcji i krotności w węzłach, lecz służące wyłącznie regeneracji sygnałów cy­ frowych; o przełącznice cyfrowe DXC i SXC spełniające właściwą funkcję komutacji dróg cyfrowych w sieciach synchronicz­ nych SDH. Krotnice synchroniczne akceptują elektryczne i optycz­ ne sygnały podrzędne o różnych przepływnościach, łącznie z ich konwersją do wymagań toru światłowodowego - zwy­ kle zdwojonego po stronie transportowej w celu podniesie­ nia niezawodności sieci. k r o t n i c a w y ż s z e g o r z ę ii w - wychodzące z użycia urządzenie telekom unikacyjne do zwielokrotnienia sygna­ łów wyższych rzędów w sieciach plezjochronicznych PDH. Oznaczane jako krotnice 2 /8 , 8 /3 4 , 3 4 /1 4 0 M b /s - po­ winny zapewniać zwielokrotnienia cyfrowe 4 wejściowych sygnałów składowych, o przepływnościach 2 0 4 8 kb /s, 8 4 4 8 k b /s lub 34 3 6 8 k b /s , w jeden kanał zbiorczy o przepływnościach odpowiednio: 8 4 4 8 k b /s, 3 4 3 6 8 k b /s lub 139 2 6 4 k b /s, oraz ich rozdzielanie w kierunku odwrotnym na sygnały składowe. W krotnicach wyższego rzędu PDH, poza m ultipleksacją, odbieraniem czterech sy­ gnałów składowych i utworzeniem sygnału zbiorczego, do­ konuje się: przekształcenie sygnałów składowych z kodu li­ niowego HDB3 na sygnały binarne, odtworzenie zegara, wykrycie inform acji alarmowej i zaniku sygnału składowe­ go, a także odebranie zdalnego alarmu i przetworzenie sy­ gnału zbiorczego na kod HDB3 (dla krotności 140 M b /s na kod CMI). Nowe krotnice PCM są dodatkowo wy­ posażone w zespoły dozoru jakości transm isji, mierzące stopień skupienia błędów w czasie potrzebnym do wpro­ wadzania centralnego, komputerowego systemu nadzoru TMN dla całej sieci telekomunikacyjnej. k r y p t o g r a f i a - elem ent współczesnej informatyki, umożliwiający za pom ocą różnych metod kryptograficz­ nych (szyfrowania) zabezpieczenie inform acji tworzonej,

122

przesyłanej lub przetwarzanej w postaci cyfrowej. Stanowi narzędzie do zabezpieczania usług przebiegających on-line (transm isja) lub offline (poczta elektroniczna), w spo­ sób czysto programowy, sprzętowy lub mieszany. Do pod­ stawowych zadań kryptografii należy zapewnienie: pouf­ ności ( confidentiality), autentyczności (authentity), nie­ naruszalności (integrity), niezaprzeczalności ( nonrepudia­ tion) i odpowiedniej kontroli dostępu (access control). Wyróżnia się dwie metody kryptograficzne: symetryczną i asymetryczną. Zasada szyfrowania przez sieć publiczną PSTN Szyfrator

Szyfrator

BCTS (Key Telepbone System) - najprostszy abonencki system klawiszowy umożliwiający ręczne wybieranie ze­ wnętrznej linii telefonicznej przez najwyżej kilkunastu przy­ łączonych do niej abonentów lokalnych. Wszyscy wewnę­ trzni użytkownicy jednej (lub najwyżej kilku) zewnętrznych linii telefonicznej mają równe prawa dostępu, a jedyną sy­ gnalizacją urządzenia KTS je s t bieżąca zajętość łącza tele­ fonicznego. iiflff t a nsB - nazwa zakresu częstotliwości 10-18 GHz przeznaczonego do komunikacji satelitarnej.

Ł ibsumsS - nazwa zakresu częstotliwości 3 9 0 -1 5 5 0 MHz przeznaczonego do komunikacji satelitarnej. L - e © m s ra e re e - nazwa bezprzewodowej usługi lokaliza­ cyjnej realizowanej za pośrednictwem telefonii GSM, a tak­ że nazwa grupy inicjatywnej utwoizonej (2 0 0 0 r.) przez naj­ większych producentów aparatów komórkowych (Nokia, M otorola, Ericsson). Zaproponowana do standaryzacji przez ETSI usługa L-commerce pozwala określać miejsce lo­

u s tro w a n y

leksykon teleinformatyka L > > > L

kalizacji telefonu komórkowego GSM jedynie na podstawie informacji przesyłanych przez kanały sygnalizacyjne w trak­ cie nasłuchu, a więc nawet bez właściwego użytkowania aparatu komórkowego. Do tej pory kanały sygnalizacyjne były użytkowane jedynie podczas sygnalizacji i depeszowa­ nia krótkich wiadomości SMS. L A N (Local A rea Network) - sieć komputerowa o cha­ rakterze lokalnym, łącząca grupę użytkowników pracują­ cych na stosunkowo niewielkim obszarze (grupa robocza, oddział firmy, budynek, przedsiębiorstwo, kampus), stano­ wiąca bardzo popularną metodę przekazywania wiadomo­ ści tekstowych i informacji cyfrowych. Sieci lokalne transm i­ tują dane w trybie bezpołączeniowym, z szybkością od 10 M b /s do 10 G b/s. Najstarszy, stale rozwijany standard LAN, czyli Ethernet, ma typową przepływność 10 M b/s, jego szybsza wersja Fast Ethernet osiąga 100 M b /s (100Base-T, lOOVGAnyLAN), natom iast współczesna wersja Gigabit Ethernet pracuje z przepływnością 1 G b/s. Pierwsze insta­ lacje wg dziesięciokrotnie szybszej wersji Ten Gigabit Ether­ net o szybkości 10 G b/s rozpoczęły się w 2 0 0 0 r. Równole­ gle z rozwojem Ethernetu w sieciach LAN jest stosowana światłowodowa technologia FDDI oraz miedziana CDDI o przepływności 100 M b /s - niekiedy zastępująca sieci starsze Ethernet, a także ATM z szybkościami 2 5 -6 2 2 M b/s. Od niedawna są instalowane pierwsze lokalne sieci ATM o podstawowej przepływności 2,5 G b/s (10 Gb/s).

Ł A P -IS (Link Access Procedurę Balanced) - proce­ dura sygnalizacyjna symetrycznego (balanced) dostępu do łącza dwupunktowego, stosowana w warstwie łącza danych sieci pakietowych X.25, przy współpracy urządzeń DTE z urządzeniami DCE. Prezentuje pełnodupleksową procedu­ rę z bitową synchronizacją łącza między dwiema stacjami, w którym jednostkę transmisyjną stanowi ramka. Ramka procedury LAPB może zawierać jeden lub większą liczbę pa­ kietów X.25. L A P - ® (Link Access Procedurę fo r D channel) procedura sygnalizacyjna warstwy łącza danych stosowana w sieciach cyfrowych ISDN, prowadzona w kanale sterują­ cym D. LA PD jest używa na również w niektórych sieciach ra­ diokomunikacji ruchowej (GSM) do przesyłania informacji sterujących i ciągów danych. Obsługuje przekazywanie i ko­ mutację ramek, prowadzi rutowanie ramek przez węzły po­ średniczące, identyfikuje adresy ramek, a następnie wysyła je za pośrednictwem odpowiedniej ścieżki wirtualnej (lo­ gicznej) w sieć. Ścieżki te przekazują ramki do innych wę­ złów, przełączników, mostów, ruterów lub docelowych syste­ mów abonenckich PABX. Struktura ramki LAPD warstwy łącza Fla g a ^ A d re s i

2 b a jty

1 L A N I (LAN E m ulation ) - specyfikacja ATM Forum definiująca sposób komunikowania się aplikacji stacji ro­ boczych przyłączonych do sieci LAN przez sieć szkieletową zbudowaną w technologii ATM. Najnowsza wersja - LANE 2 .0 -rozszerza standardowe funkcje sieci LAN przez zapew­ nienie odpowiedniej jakości usług QoS oraz redundancję usług w głównych aplikacjach sieciowych. L A P (Link Access Procedure) - grupa protokołów za­ pewniająca dostęp do warstwy łącza danych w komunikacji pakietowej z protokołem X.25. Stanowi także element sy­ gnalizacji do współpracy z in. systemami komunikacyjnymi jako: LAP-B - w komunikacji dwupunktowej (GSM), LAP-D w sieciach zintegrowanych ISDN przez kanał typu D. Proto­ koły LAP przeznaczone do komunikacji dwupunktowej w try­ bie asynchronicznym równoprawnym wykorzystują jedynie część komend i odpowiedzi pierwowzoru HDLC. Mają szereg specyficznych ograniczeń na adresację urządzeń DTE i DCE, pomimo całkowitej zgodności formatu ramki transmisyjnej z protokołami SDLC i HDLC. Umożliwiają jednak potwier­ dzenie, że przesyłany pakiet dotarł do celu przeznaczenia.

[ S te ro w a nie ^

D ane

1-2 b a jty

0-2 60 b a jtó w

i

i

f

FCS

| Flaga

\

S A P 1 1 C /R ! E A TEI | EA

R am ka LAPD

L A P -IF (L ink Access Procedure fo r F ram e Mode B earer Services) - wywodzący się wprost z protokołu LAPD (dla ISDN) i zdefiniowany w zaleceniu Q.922 protokół przeznaczony dla pakietowych transmisji danych, stosują­ cych technikę przełączania lub przekazywania ramek. Usłu­ gi związane z przekazywaniem ramek korzystają jedynie z podzbioru protokołu LAP-F (frame) - zwanego protokołem podstawowym, natom iast usługi przełączania ramek wyma­ gają pełnego zakresu protokołu LAP-F, oznaczanego jako protokół sterujący. W pakietowych sieciach rozległych pre­ feruje się tryb przekazywania ramek. LAP -M 1 (L ink Access Protocol fo r Modems) - proto­ kół korekcji błędów, zdefiniowany w specyfikacji V.42. Dla zapewnienia poprawności przesyłanych danych korzysta z kodowania nadmiarowego typu CRC i funkcji retransmisji z potwierdzeniem ARQ implementowanej w modemach analogowych.

123

u

L » L

leksykon teleinformatyka

LAP-X (Link Access Protocol B alan ced E xtended) - rozszerzenie protokołu LAP-B o systemy terminalowe. B a s e r (Light Amplification by S tim ulated Emis­ sion o f R adiation) - półprzewodnikowe urządzenie optyczne emitujące wyłącznie stabilną i spójną wiązkę pro­ mieniowania elektromagnetycznego (światło koherentne) w zakresie podczerwonym, widzialnym lub nadfioletowym. Dyskretne widmo (kilka fal) częstotliwościowe diody lasero­ wej ma bardzo wąską charakterystykę widmową, nie prze­ kraczającą kilku nanometrów (typowo poniżej 1 nm), odpo­ wiednią do generowania strumienia świetlnego dla światło­ wodów wielo- i jednomodowych. Spójne światło lasera jest używane w telekom unikacji (światłowody), radiolokacji, obróbce metali, medycynie, chemii i in. Rozwiązaniem al­ ternatywnym, stosowanym w telekomunikacji, są tańsze źródła światła, generowane przez diody elektroluminescen­ cyjne LED, o znacznie szerszym widmie promieniowania. Zasada pracy lasera półprzewodnikowego

L (£ ® (jLiquid Crystal Display) - technologia wyświe­ tlaczy ciekłokrystalicznych, także nazwa ciekłokrystalicz­ nych ekranów używanych w komputerach przenośnych, telefonach komórkowych i cyfrowych aparatach telefonicz­ nych. Ich charakterystyczną cechą je st niewielki pobór mocy (zasilanie bateryjne), matrycowy układ sterowania i stosunkowo duża szybkość wyświetlania punktów matry­ cowych (pikseli). L C P (Link Control Protocol) - jeden ze składników protokołu PPP, przewidywanego do obsługi transmisji datagramowych w łączach dwu punktowych. Protokół LCP specyfikuje metody kapsułkowania i wymiarowania pakietów oraz spełnia funkcje kontrolne (zakładanie i utrzymanie połącze­ nia). Umożliwia także ustawienie, konfigurowanie i testowa­ nie relacji warstwy łącza danych.

gowych X.500 (1993 r.), zezwalający na dostęp do katalo­ gów adresowych w sieciach TCP/IP w celu identyfikacji zasobów sieciowych. Stał się praktycznie standardem do­ stępu do usług katalogowych, wykorzystywanym w zarzą­ dzaniu i adresacji sieci Internet/intrasieć. W odróżnieniu od klasycznych usług katalogowych X.500 oraz nie potrzebuje ani szerokiego pasma ( lightweight), ani dużej mocy oblicze­ niowej. Jest stosowany w prostych aplikacjach, takich jak przeglądarki stron internetowych WWW. LDTV (Low D efinition Television) - standard telewi­ zyjny o małej rozdzielczości obrazowej 352 punkty x 2 8 8 li­ nii, formacie obrazu 4:3 i przepływności strumienia bitów danych ok. 1,5 M b/s (odpowiadająca rejestracji VHS). L i ® (Light Emitting Diode) - dioda elektrolumine­ scencyjna wysyłająca światło z wykorzystaniem zjawiska emisji spontanicznej. Emituje energię optyczną o mocy wzrastającej w przybliżeniu liniowo ze wzrostem prądu zasilania diody (modulacja sygnałów analo­ gowych), o szerokim kącie rozbieżności światła wy­ noszącym ponad 2 0 ° . Podstawową wadą LED jest stosunkowo szerokie widmo ciągłe, wynoszące nie mniej niż 20 nm długości fali oraz niewielka moc optyczna wysyłanej wiązki - zwykle znacznie poniżej 100 mW. Do zastosowań w telekomunikacji używa się dwóch typów diod LED: o wykonanych z arsenku galu (GaAs) o dłu­ gości emitowanej fali ok. 8 5 0 nm (I okno trans­ misyjne); o zawierających fosforek indu (InP) i emitujących świa­ tło o długości ok. 1300 nm (II okno). Światło spójne em itu­ ją diody laserowe. ILE® (Low E arth Orbit) - niska orbita kołowa satelitów kom unikacyjnych znajdująca się w odległości ok. 2 0 0 -1 2 0 0 km od powierzchni Ziemi. Czas obiegu krążą­ cych po niej satelitów wynosi ok. 100 m inut .(Iridium, Globalstar, Orbcomm). LU F® (Last ln First Out) - sposób kolejkowania pakie­ tów transmisji danych, a także obsługi ruchu telefonicznego w węzłach sieci, zgodnie z którym ostatnio odebrane pakiet czy połączenie telefoniczne zostaną wyekspediowane w pierwszej kolejności.

lima) dzierżawiona L D A IP (Lightweight Directory Access Protocol) prosty-protokół wywodzący się ze standardu usług katalo-

JL24

łącze dzierżawione

Bitnia kosnutowana -» łącze komutowane

leksykon tęleinformafylca L > > > L Smh s ia i © - jeden z dwóch adaptacyjnych protokołów trasowania pakietów przez sieć z ruterami, uwzględniający przepływność poszczególnych ogniw sieci, czas opóźnienia pakietów wynikający z przeciążeń węzłów i rodzaj wykorzy­ stywanego medium. Umożliwia ruterom szybkie reagowanie na zmiany zachodzące w sieci, także dołączania nowych i li­ kwidację uszkodzonych węzłów sieci. Do ustalania najkrót­ szej trasy połączeń stosuje się algorytm Dijkstry. Jest stoso­ wany w kierowaniu ruchem w protokołach iP Internetu oraz sieciach z protokołem TCP/IP, przy czym wymaga znacznie większych mocy obliczeniowych w porównaniu z konkuren­ cyjnym rozwiązaniem distance vector. Popularną metodą rutowania adaptacyjnego jest algorytm OSPF. L in u x - najnowsza alternatywa dla systemów operacyj­ nych klasy Unix i Windows NT, oparta na procesorach: Intel, Power PC, Acorn, Archimedes, Alpha MIC, Motorola 68000 i SPARC. Stanowi kompletny, wielozadaniowy i wielodo­ stępny system operacyjny, zgodny z większością standar­ dów Unixa na poziomie źródłowym (Posix, System V, me­ chanizmy BSD Unix). Serwery siecio­ we Linuxa mają zaawansowane moż­ liwości pracy sieciowej, obsługę po­ łączeń internetowych i wielu in. sieci używających stosu protokołów TCP/IP iub IPX. Linux wspiera wszyst­ kie popularne protokoły Internetu i może pracować po stronie zarówno klienta, ja k i serwera. ILL© (Logical L ink Control) Stacja bazowa sieci radiowej jedna z dwóch podwarstw (drugą je st podwarstwa adresowa MAC) warstwy łącza danych (warstwa 2) modelu ISO/OSI, określająca sposób komuni­ kacji między warstwami zwłaszcza w odniesieniu do stacji sieci LAN. LLC określa trzy rodzaje (tryby) połączeń komuni­ kacyjnych: o LLC-1 dla usług bezpołączeniowych nie potrzebują­ cych potwierdzeń (klasyczne połączenia datagramowe), o LLC-2 dla usług połączeniowych z potwierdzeniami (istnieje gwarancja dostarczenia przesyłki), o LLC-3 dia usług bezpołączeniowych z potwierdzenia­ mi (środowisko produkcyjne do sterowania automatami przemysłowymi, gdzie detekcja błędów i poprawny przekaz są szczególnie ważne). D=R/t] (Label M ultiplexing ) - multipleksacja etykietowa­ na, umożliwiająca dynamiczne m ultipleksowanie wielu ścieżek i kanałów wirtualnych w sieciach ATM w jeden lub

kilka strumieni cyfrowych. Pomimo prostoty funkcji stanowi integralny element węzłów całej sieci ATM, zapewniając na bieżąco interpretację zawartości odpowiednich pói identyfi­ katorów ścieżek (VPI) oraz kanałów (VCI) w komórkach nad­ chodzących asynchronicznie z wielu źródeł. W przypadkach spiętrzeń (burstiness) strumieni cyfrowych ponad deklaro­ waną średnią przepływność sieć złożona z przełączników ATM je st przygotowana na chwilowy wzrost aktywności przez poszerzenie istniejącego pasma i rozładowanie nadmierne­ go trafiku. LRiJUJS (Local M ultipoint Distribution System) bezprzewodowa technologia szerokopasmowej, asyme­ trycznej łączności radiowej o charakterystyce zbliżonej do systemów kablowych CATV, umożliwiającej użytkownikom dostęp do przekazów głosowych i obrazowych z łączną prze­ pływnością do 1 G b/s. Szeroki zakres przenoszenia sygna­ łów radiowych, uzyskiwany w paśmie radiowym 27,5-31 GHz, stanowi również bezprzewodową alternatywę wobec sieci kablowych LAN lub łączy dwupunktowych klasy PP w zasięgu nawet kilku kilometrów. Oferta kom ercyjna bezprzewodo­ wych sieci LAN już objęła usługi szyb­ kiego dostępu do: o Internetu, o asymetrycznej sieci cyfrowej DSL ( 6 /8 M b/s), o sieci kablowych CATV (960 MHz) oraz o szerokopasmowych sieci wir­ tualnych VLAN - tworzonych za po­ LMDS Alcatel 9 900 mocą serwerów telekom unikacyj­ nych telekomów. Transmisja w kierunku dosyłowym (do abonenta) dokonuje się na częstotliw ości pośredniej 9 6 0 -2 1 50 MHz, kanały zwrotne są tworzone dwiema metoFragment architektury sieci Evolium-LMDS (Alcatel) Sieć bezprzewodowa LMDS

Zug

z §__ radiowe P-P

ATM/SDH

SEi *

* Sieć szkieletowa BACKBONE

Przełączniki ATM

A D M ( A d d -D r o p M u ltip le x e r) L M D S ( L o c a l M u ltip o in t D is tr ib u tio n S e rv ic e )

125

leksykon teleinformatyka Ł > > > Ł

L>>>Ł L K © (Longitudinal Redundancji Checking) - wzdłużna kontrola transmitowanych bądź reje­ strowanych danych znakowych, polegająca na obli­ czeniu parzystości dla kolejnych bitów: pierwszych, drugich, trzecich itd. - we wszystkich następujących po sobie znakach przesyłanego bloku. Stanowi podstawową formułę protekcji w protokołach ko­ munikacyjnych o charakterze znakowym. Kontrolę wzdłużną łączy się często z kontrolą poprzeczną (VRC).

ł ą c z © d z i e r ż a w i e n i e - łącze telekom unikacyjne (zwykle jako nie komutowana linia telefoniczna dwu- lub czteroprzewodowa) wydzierżawione od firmy telekomunika­ cyjnej, z przeznaczeniem do bezpośredniego połączenia od­ ległych urządzeń komunikacyjnych typu DCE. Okres (godzi­ ny, miesiące, lata) dzierżawy jest ustalany indywidualnie między lokalnym telekomem a użytkownikiem łącza dzierża­ wionego. Zarezerwowana do stałego użytkowania przez konkretnego abonenta sieci jest często kojarzona z prywat­ ną linią użytkownika.

L S - 1 2 ® (L aser Servo-120) - rodzaj napędu specjalnych dyskietek 3 ,5 " z powłoką magnetyczną o pojemności do 120 MB informacji. Powiększenie pojem­ ności (w stosunku do dyskietek FDD 1,44 MB) uzyskano przez zwiększenie gęstości zapisu (2490 ścieżek/cal) i pod­ niesienie szybkości dysku (do 720 obr./m in). Napęd jest wyposażony w laserowy serwomechanizm naprowadzania głowicy.

ł ą c z e E s e m u S e w a m e (dial-up line) - dwukierunko­ wa, zwykle dwuprzewodowa pętla telekomunikacyjna zesta­ wiana automatycznie na czas określony między dwoma abonentami sieci, za pośrednictwem komercyjnej lub pu­ blicznej sieci telefonicznej PSTN. Cechą charakterystyczną łącza komutowanego je st współdziałanie z telefoniczną centralą komutacyjną lub systemem komutacji.

Cechowanie bloku danych sekwencją kontrolną wzdłużną LRC i poprzeczną VRC L R C (L o n g itu d in a l R e d u n d a n c y C h o c k in g ) I V R C (V e rtic a l R e d u n d a n c y C h o c k in g ) \ D ane

B ajt parzystości poprzecznej V

b a jt 1 b a jt 2 b a jt 3 b a jt 4 b a jt 5 b a jt 6 b a jt 7 b a jtB b a jt 10

1 1 0 1 0 1 0 1 1

0 0 1 I 0 1 0 0 1

1 0 1 1 0 1 1 1 0

1 1 0 1 0 1 1 0 1

0 1 0 1 0 0 0 1 1

1 0 0 I 0 0 0 0 0

1 1 0 1 0 0 1 1 1

1 0 1 1 0 0 1 1 1

0 0 1 0 0 0 0 1

D opełnienie do parzystości w zd łu żne j L (L o n g itu d in a l)

( V e rtic a l)

12 j b a jt 3 1 t loj o lo i i o p o p i j i v

baft~5 I ~ b a jt 6 I b a jt 7 I b a jt B I b a jt 9 I b a jtlO )0 0 O 0 0 O Q 1 1 1 1 0O O 0 ll0 11 Q 11 lloO t1 0O 1im Ô 1 00 Q Q i;i1 Q 11 0ÎT

darni: poza użytecznym zakresem (np. w zakresie częstotli­ wości 5 -6 5 MHz) bądź w zarezerwowanym zakresie użytecz­ nym (in band) 5 -3 0 5 MHz. UVSI (Local M anagement Interface) - protokół zwią­ zany ze środowiskiem sieci pakietowych Frame Relay i umożliwiający (od 1990 r.) wirtualizację połączeń pakieto­ wych w tych sieciach. Dotyczy globalnego adresowania ob­ wodów wirtualnych w sieciach FR dla komunikatów i połą­ czeń grupowych (m ulticasting) celem odwzorowania adre­ sów międzysieciowych na adresy fizyczne i odwrotnie. t o g o w a m e (login) - funkcja rejestracji inicjowana przez terminal lub węzeł sieci, a kierowana najczęściej do innego węzła (serwera), zainstalowanego zwyczajowo w sie­ ci szkieletowej lub wyżej w strukturze hierarchicznej. Obo­ wiązkowa procedura poprzedzająca przyłączenie się abo­ nenta do systemu komputerowego lub realizację usługi bezpośredniej (on-line), powtarzana za każdym razem, gdy użytkownik wyraża zamiar dostępu do systemu. Obiekt do­ celowy lub serwer odbiera zgłoszenie współdziałania i po sprawdzeniu odpowiednich reguł wysyła odpowiedź, dopu­ szczając węzeł lub terminal do pracy w sieci. Większość sy­ stemów wymaga podania numeru identyfikacyjnego abo­ nenta lub jego poufnego hasła, zanim udostępni na ze­ wnątrz jakiekolwiek dane.

LT@ (Linear Tape Open) - najnowsza technologia (2 0 0 0 r.) liniowego zapisu danych na taśmach magnetycz­ nych, bez jakiejkolwiek kompatybilności wstecz z dotych­ czas stosowanymi form atam i zapisu danych na taśmach. W zamian za to oferuje dużą pojemność magazynowanych danych (1 0 0 -8 0 0 GB bez kompresji danych), przy nomi­ nalnych szybkościach transmisji powyżej 100 M B /s (160 M B /s). Istnieją dwie specyfikacje zapisu LTO: Ultrium i Accelis. Pierwsze napędy w tej technologii zapisu - wprowa­ dzone przez Hewlett-Packard (Stream er Ultrium) - stanowią konkurencyjne rozwiązanie dla napędów Quantum Super DLT i Sony AIT. D a n s ta a m a k o p i a nflysEíim

m irroring

ł ą c z e niraS E ireffatow e - zakresy częstotliwości, na których działają naziemne łącza mikrofalowe (radiolinie) na potrzeby telekomunikacji. Kie­ runkowe łącza mikrofalowe działają na długości fali radiowej w zakresie centymetrowym, tj. od 1 m do 1 mm, co odpow iada częstotliw ościom o 0 ,3 -3 0 GHz, niekiedy nawet do 300 GHz (0,1 mm). Standardowa odle­ głość między naziemnymi węzłami tradycyjnych łączy radioliniowych nie Nadajnik stacji końcowej przekracza 80 km. Do łączności lokal­ nej na terenie zurbanizowanym stosuje się system łączy mi­ krofalowych (short haul) działających w zasięgu wzroku zwanych miniłączami typu LOS (Line ofS ight) - wykonywa­ nych w technologii LMDS (2 8 -3 0 GHz). Mikrofalowa komu­ nikacja długodystansowa opiera się na transhoryzontalnych systemach (long haul) z antenami parabolicznymi: na Powstawania strefy radiowej Fresnela

[ M i a f e a c j a a to © m ieira tó w s ie ® 0 - identyfikacja i lokalizacja abonentów oraz taryfikacja prowadzonych przez nich rozmów, prowadzona przez rozbudowane proce­ dury sygnalizacji i utrzymania, sterowane z centrum radio­ komunikacji ruchowej MSC. W centrum tym są przechowy­ wane aktualne rejestry: abonentów macierzystych (HLR), abonentów wizytujących (VLR), a także systemy uwierzytel­ niania (AuC) użytkowników zgłaszających się w celu prowa­ dzenia taryfikacji ich usług.

12®

ł ą c z e c z ie r a p ir z e w o d o w © - telekomunikacyjne łącze, także metoda transmisji, w której dwa kanały półdupleksowe HDX, zwykle zawierające po dwa przewody w każ­ dym, łączy się jeden zespół komunikacyjny w celu uzyska­ nia jednego pełnodupleksowego kanału transmisyjnego ty­ pu FDX.

lipsoida obrotow a O dbicie Fresnela

u

odległość do 20 0 km (o częstotliwości ok. 5 GHz), także działających w zasięgu do 4 0 0 km (do 2 GHz) oraz na dy­ stansie do 700 km (poniżej 1 GHz) - zawsze z antenami o dużej średnicy. ł ą c z e 0»©M! 3 0 / 3 2 - zestaw 3 0 kanałów rozmownych (każdy o pizepływności 64 kb/s), uzupełnionych o 2 kanały dodatkowe (2 x 6 4 k b /s ) - niezbędne do prowadzenia transmisji: jeden dla sygnalizacji (zestawianie połączeń), a drugi do przesyłania wzoru synchronizacji ramki. Łączna przepływność jednego kanału zbiorczego PCM 3 0 /3 2 , sto­ sowanego w krajach europejskich, wynosi 3 2 x 6 4 k b /s = 2 ,0 4 8 M b /s (2 M b/s). Dalsze zwielokrotnienie sygnałów łącza PCM dokonuje się w krotnicach transferowych PCM 30 (transmisyjne systemy plezjochroniczne PDH) lub syste­ mach synchronicznej hierarchii cyfrowej SDH. ł ą c z e p e d te z e ra S e m S - wiązka kanałów transmisyj­ nych z zakresu podczerwieni z kierunkową emisją w otwartej przestrzeni lub izotropowo w pomie­ szczeniach zam kniętych (budyn­ kach). Stanowi alternatywę dla mi­ krofalowych łączy radiowych - z wyko­ rzystaniem promieniowania elektro­ magnetycznego o długościach fali 7 0 0 -1 5 0 0 nm, czyli fal z zakresu podczerwieni, praktycznie bez ograni­ czania maks. przepływności transm i­ sji. Pomimo podobieństwa do kana­ łów radiowych łącze podczerwieni ma wiele cech wspólnych z promieniowa­ LMDS (Alcatel) niem optycznym i bardzo szeroki użyt­ kowy zakres widma (do 200 THz). Zasadniczą zaletą łączy podczerwieni je st brak potrzeby zezwolenia na ich stosowa­ nie przez odpowiednie agencje rządowe oraz prostota w uzyskiwaniu łączy silnie kierunkowych - zapobiegających niepożądanemu rozchodzeniu się sygnałów. łą c z e r a d io w e - szeroki zakres częstotliwości radiowych używanych w teleinformatyce i do realizacji bezprzewodowych sieci radiowych RLAN (Radio LAN), z przepływnościami zwykle nie przekraczającymi 2 M b/s dla pojedynczego abonenta (ty­ powo 64 kb/s). Przekazy uzyskiwane za pomocą medium ra­ diowego w bezprzewodowym środowisku WLAN mają obecnie standardowo przepływność 155 Mb/s, a najnowsze rozwiąza­ nia osiągają szybkość 622 M b/s (ATM). Oczekiwania użytkow­ ników mobilnych, sięgające łącznej przepływności 1 Gb/s, są w zasięgu tej technologii przekazu, jednak tylko na niewielkim obszarze - głównie w sieciach LAN (bezprzewodowy Gigabit

i21

z :w t

Ł>>>Ł

leksykon teleinformatyka

Typowe łącza radiowe P-MP/TDM A

precyzyjnie identyfikowane z linią miejską systemu komuta­ cji lub telefonicznym łączem abonenckim.

łłąoze t r a m s m is jji dlamycSi - środki techniczne służą­

Ethernet). Pierwsze użytkowe instalacje o takiej szybkości zo­ stały uruchomione w 2000 r.

łąez© satelitarni© - typowe wielokanałowe i dwu­ kierunkowe pasmo stacjonarnego przekaźnika satelitarne­ go (transpondera), rozdzielone częstotliwościowo na dwa kierunki: pasmo do góry ( uplink) - przesyłane z Ziemi do przekaźnika satelitarnego oraz pasmo w dół ( downlink) kierowane z satelity do stacji naziemnych. Średnie tłum ie­ nie w każdym kierunku przenoszenia wynosi ok. 2 0 0 dB (pasmo Ku). Nominalna szerokość pasma przenoszonego przez przekaźniki satelitarne wynosi 7 2 -5 0 0 MHz i je st podzielona na kilkadziesiąt fu nkcjonalnie i użytkowo odrębnych kanałów szerokopasmowych, często konfiguro­ wanych z Ziemi w zależności od zapotrzebowania na moc sygnałów RF.

fląsz© f e i e k o m & a M k a c y jn © g ł ó w n e - pojęcie

ce przesłaniu binarnych, szeregowych sygnałów danych mię­ dzy dwiema oddalonymi stacjami sieci teleinformatycznej. Podstawowym medium transmisyjnym łącza jest podkłado­ wy kanał telefoniczny, o standardowym paśmie zawartym między 300 a 3400 Hz - przystosowanym do transmisji sy­ gnałów analogowyfch przez: wydzielone na stałe kanały tele­ foniczne (jedno- i dwutorowe) oraz kanały komutowane sieci PSTN. Kompletne łącze transmisji danych obejmuje: kanał telefoniczny, urządzenia komutacji i podłączone z obu stron modemy. Modem jest połączony ze źródłem lub ujściem da­ nych za pomocą styku S2, a z drugiej strony do kanału tele­ fonicznego za pośrednictwem styku S I. 0 szybkości łącza transmisji danych decyduje jakość kanału telefonicznego i typ przyłączonego modemu. Powszechnie stosowane do tej pory modemy analogowe, działające z szybkością 28,8 k b /s lub 33,6 kb/s, są stopniowo zastępowane (od 1997 r.) asymetrycznymi o przepływności 5 6 /3 3 kb /s (standard V.90) lub wielofunkcyjnymi 48 kb /s (standard V.92).

fląozemS® śwSatłtotMttów - obejmuje dwa typy po­ łączeń włókien światłowodowych: rozłączne za pomocą róż­ norodnych złączek światłowodowych oraz trwałe przez kleje­ nie i spawanie. Połączenia rozłączne przeznaczone do przedłużania kabli światłowodowych lub ich krosowania z siecią teleinformatyczną w szafach dystrybucyjnych, win­ ny zapewnić przenoszenie energii świetlnej z małymi strata­ mi i powtarzalność parametrów w kolejnych połączeniach wielokrotnych. Uzyskanie strat na złączu w zakresie 0 ,5 -3 dB mocy wymaga precyzyjnej obróbki mechanicznej ele­ mentów złączki, prawidłowego osiowania włókna i czystości powierzchni stykowych. Do najbardziej popularnych zalicza­

identyfikowane z każdym łączem telekomunikacyjnym za­ kończonym u użytkownika urządzeniem końcowym, czyli ter­ minalem. Łącze główne może być zakończone Przyczyny strat w światłowodach terminalem indywidualnym lub zespołem ter­ minali w zakończeniu grupowym. W telekom u­ nikacyjnej centrali końcowej łącze główne jest skojarzone z przyporządkowanym mu nume­ rem abonenckim. Typowym zakończeniem ter­ minali indywidualnych są: aparat telefoniczny, urządzenie faksujące, modem, komputer oso­ bisty lub coraz częściej spotykane wideokonferencyjne i multimedialne aparaty abonenckie. Zakończeniem grupowym są najczęściej cen­ tralki abonenckie typu PABX, spełniające funk­ cje reduktorów łączy telekom unikacyjnych. W języku potocznym łącze główne je st niezbyt

lustrowany leksykon teleinformatyka Ł > > > M ne są proste złączki stykowe - PC (Physical Contact), kątowo-stykowe - APC (Angled PC), oraz ze szczeliną powietrzną (gradientowe) o niewielkiej wrażliwości na zmianę odległo­ ści między współpracującymi powierzchniami. Straty wpro­ wadzane przez dobrej jakości złącza wymienne nie przekra­ czają 1 dB. Połączenia trwałe wykonuje się przez klejenie, a obecnie prawie wyłącznie przez spawanie włókna w łuku elektrycznym. Straty w dobrych złączach trwałych wynoszą poniżej 0,1 dB. fią@HHD®G© £ ff lt o s t a ( i] ® T O ) - specyficzny rodzaj łącz­ ności wzdłuż autostrad, umożliwiający zwiększenie bezpie­ czeństwa na szlaku i ułatwiający prawidłową ich eksploata­ cję. System takiej łączności obejmuje wiele podsystemów: o dwukierunkowej głosowej łączności wewnętrznej (alarmowej, służbowej, zespołów ratowniczych); o zbierania informacji (telemetria, nadzór wideo); o rozslewcze (dla sygnalizacji przejazdów oraz przekazu informacji i ostrzeżeń radiowych); o automatyczne pobierania opłat; o publiczne, zewnętrznej tradycyjnej łączności telefo­ nicznej. Rozwiązania techniczne opierają się na różnych tech­ nologiach transportowych z zastosowaniem: kabli światło­ wodowych i przewodów miedzianych w strukturach pierście­ niowych (SDH), za pośrednictwem promieniujących linii długich - używanych jako anteny szerokopasmowe (tunele, wiadukty, tereny o ograniczonej propagacji fal radiowych), łączy radiowych (o zasięgu 2 0 -5 0 km) oraz kabli radioko­ munikacyjnych specjalnej konstrukcji z promieniującymi szczelinami (rozcięcia wzdłuż iinii, z owalnymi otworami oraz z poprzecznymi szczelinami w ekranie).

m - pojęcie kojarzone z elektronicznym wspomaganiem handlu prowadzonym on-line za pośre­ dnictwem terminali bezprzewodowych telefonii komórkowej (mobile e-commerce). Znaczenie usługi m-commerce gwałtownie rośnie w miarę zwiększenia szybkości transmisji w kolejnych etapach rozwoju sieci komórkowych (9,6 kb/s, 14,4 kb /s, 53,6 kb/s, 115,2 kb /s i 3 8 4 kb/s) oraz po­ wszechnego wdrażania aplikacji WAP, umożliwiających bez­ pieczne dokonywanie transakcji przez Internet. Do najbar­

dziej popularnych usług m-commerce, prowadzonych przez sieć bezprzewodową, należą: transakcje bankowe (obsługa kont, przelewy, informacje o stanie konta), rezerwacja bile­ tów (lotniczych, kolejowych, kinowych), elektroniczne zaku­ py on-line (zakup, zapłata i dostawa elektroniczna) oraz uzyskiwanie informacji i udział w rozrywkach. ffia-ZLst/y - standard kodowania głosu PCM, także kompre­ sji i ekspansji wg charakterystyki korekcyjnej typu p, używa­ ny w Japonii i Ameryce Północnej. R/Hii© (Media Access Control) - jedna z dwóch części warstwy łącza danych modelu ISO/OSI; również część adre­ sowa nagłówka pakietu w protokołach komunikacyjnych za­ wierająca adres nadawcy i odbiorcy. Warstwa łącza danych została podzielona na dwie podwarstwy: górną LLC I dolną MAC. W podwarstwie MAC są umieszczane w ramkach pa­ kiety danych otrzymywane z wyższych poziomów protokołów komunikacyjnych, a także jest przeprowadzana kontrola po­ prawności tych ramek oraz ich uzupełnianie o adresy nadawcy i odbiorcy. Podstawowym zadaniem protokołu jest kontrolowanie dostępu do sieci i realizacja niektórych funk­ cji detekcji błędów w kilku standardach sieciowych: CSMA/CD, Token Ring, FDDI, sieciach MAN i in. Protokół MAC prowadzi translację (odwzorowanie) adresów pakie­ tów warstwy sieciowej w ramki warstwy łącza danych.

m aeierz dyskow a KSADD

IRAID

mraagnsitrala S - interfejs pasywnej magistrali abonenc­ kiej sieci cyfrowej ISDN w dostępie podstawowym BRA ISDN. Dokładnie znormalizowana pod względem elektrycz­ nym i funkcjonalnym, czteroprzewodowa magistrala abo­ nencka łączy lokalne terminale użytkownika sieci ISDN i umożliwia tworzenie podsieci z subadresami terminali (maks. 8) w wieloportowym i wieloprotokołowym trybie pra­ cy. Fizycznie reprezentuje dwie symetryczne, zrównoważone i dopasowane falowo (w zakresie 7 5 -1 5 0 £ż) pary przewo­ dów zakończone terminatorami, z których każda realizuje transmisję jednokierunkowo. Dostęp sterowany protokołem sygnalizacji (warstwa 2 - LAPD, warstwa 3 - DSS1) zapew­ nia bezkolizyjną transmisję wielu terminali w jednej linii ko­ munikacyjnej, łącząc abonenta ISDN z systemem komuta­ cji (tylko dwa z nich mogą pracować jednocześnie). D im a g n s iira la s z k ó e lte to w s ) - w teleinformatyce sieć fizyczna lub fragment cyfrowej sieci komputerowej zarzą­ dzające dużym ruchem danych. Magistrala łączy segmenty sieci komputerowej wewnątrz budynków ( backbone), także

M>>>M

leksykon teleinformatyka

stanowi podstawowe medium transportowe w sieciach miejskich MAN - gdzie coraz częściej nazywana je st magi­ stralą kręgosłupową. Sieć szkieletowa je st przeznaczona do przekazywania ruchu w całej sieci, ruch lokalny je st obsługi­ wany przez segmenty sieci. Ze względu na sposób przyłą­ czania segmentów sieci wyróżnia się: • backbone network - w której segmenty dołączane są za pośrednictwem mostów i ruterów; o collpased backbone - ze zredukowaną siecią do pojedynczego huba, łączącego gwiaździście segmenty lokalne. m a g i s t r a l © k o m p u t e r o w e - różnorodny, leczzestandaryzowany zestaw interfejsów wewnętrznych (szyn in­ terfejsowych) komputerów do transmisji informacji między ich modułami, czyli urządzeniami cyfrowymi komputera. Ze względu na coraz wyższe wymagania sprzętowe, stawiane komputerom klasy PC, w komputerach zwykle jest zainsta­ lowanych kilka typów szyn magistralowych o różnych złą­ czach i przepływnościach maksymalnych. Do popularnych należą: ISA (przepływność do 8 M b/s), EISA (do 33 M b/s), MCA (do 20 M b/s), VLbus (do 105 M b/s), PCI (do 132 M b/s), Dual PCI (do 528 M b/s, szyna 64-bitowa) oraz naj­ bardziej uniwersalna szyna interfejsu szeregowego USB (do 45 M b/s).

wodowych (FDDI, DQDB) o wyższej przepływności i wyższej jakości transm isji. W węzłach sieci MAN ma zwykle miej­ sce konwersja z postaci optycznej na elektryczną i odwrot­ nie. Coraz częściej sieć MAN stanowi przezroczystą sieć optyczną, połączoną bezpośrednio z sieciam i telekom uni­ kacyjnymi (konwergencja sieci), a cała inteligencja usług i dostępu do niej znajduje się w brzegowych węzłach dostępu POP. Zasięg sieci MAN nie je s t istotnym ograni­ czeniem, gdyż stosowanie jednom odowych włókien świa­ tłowodowych zdum ieniem w trzecim oknie transmisyjnym, wynoszącym średnio 0 ,2 0 d B /km , daje swobodę w konfi­ gurowaniu sieci, nawet rozległych. Stosowanie wzmacnia­ czy optycznych EDFA, o wzmocnieniu 2 0 -3 0 dB w paśmie oszerokości kilkuTHz(technologieW DM , DWDM, UWDM), umożliwia tworzenie sieci m etropolitalnych bez ograni­ czania zasięgu o terabitowych przepływnościach optycz­ nych i działających w czasie rzeczywistym (dane, głos, obraz, wideo). M A P * (Manufacturing Autom ation Protocol) - pro­ tokół automatyki przemysłowej opracowany przez General Motors dla sieci lokalnych z magistralą i przekazywaniem znacznika (standard IEEE 8 0 2 .3 ). Zapewnia gwarantowany dostęp do sieci wymagany przez użytkownika działającego w czasie rzeczywistym - niezależnie o panującego natłoku w sieci przemysłowej.

m a i n f r a m e - wielodostępny, centralny system kompu­ terowy, przeznaczony do zarządzania dużą liczbą danych oraz przetwarzania specjalizowanych zadań. Są to kompu­ tery o olbrzymiej mocy obliczeniowej (nie mniej niż 500 MIPS, obecnie coraz częściej powyżej 1000 MIPS), zwykle instalowane w większych przedsiębiorstwach z wieloma fi­ liami, także w uniwersytetach i organizacjach militarnych mogących mieć setki, a nawet tysiące użytkowników. Ze względu na postępującą miniaturyzację podzespołów kom­ putera właściwym kryterium określania mainframe nie jest jego wielkość fizyczna, lecz moc rzeczywista przetwarzania. Moc obliczeniowa lub przetwarzania je s t zlokalizowana w jednej strukturze logicznej wraz z zasobami pamięciowy­ mi, z uwzględnieniem wielodostępu do zasobów kompute­ rowych, a także odpowiednio wysoką jakością systemu operacyjnego i oprogramowania narzędziowego kompute­ rów mainframe. M IA N (.M etropolitan A rea N etw ork) - miejska lub kampusowa szkieletowa sieć komputerowa, nie przekra­ czająca łącznie długości 100 km. Realizowana początko­ wo przy użyciu miedzianych kabli telekom unikacyjnych, obecniejest tworzona prawie wyłącznie z połączeń światło­

130

makrokomórka - element bezprzewodowych sieci komórkowych drugiej (2G) ¡trzeciej (3G) generacji, określa­ jący obszar abonencki o promieniu 1 -3 5 km, pokrywany emisją jednej stacji bazowej BTS. Zwykle obejmuje tereny znajdujące się poza miastami, o niewielkich skupiskach ludności, a także szybko przemieszczających się abonen­ tów komórkowych (ulice, drogi, autostrady). im a s k a ir a d la - jedno z podstawowych zagrożeń w sieci teleinformatycznej polegające na udawaniu (oszukiwaniu) przez program, że domniemany klient je st legalnym i odpo­ wiednio upoważnionym użytkownikiem sieci. M IA U (Multistation Access Unit) - jednostka przyłą­ czeniowa lokalnej sieci komputerowej Token Ring (IBM), zrealizowanej w topologii gwiaździsto-pierścieniowej, do której bezpośrednio przyłącza się stacje sieciowe. Spełnia funkcję koncentratora sieci Token Ring, zapewniając dostęp użytkowników do stacji wieloterminalowej. Urządzenia MAU mają wbudowane elementy obejściowe umożliwiające pra­ cę pierścienia nawet po odłączeniu z sieci dowolnej stacji roboczej (zob. rys.).

leksykon teleinformatyka M > > > M je s t przeznaczona dla środowiska wieloprocesorowego z możliwością automatycznej identyfikacji kart rozszerzenia - co eliminuje wiele konfliktów transmisyjnych w porówna­ niu z dotychczasowymi rozwiązaniami szyny interfejsowej komputerów PC. MICDiD) (Malicioiis C ali Identification) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, polegająca na identyfikacji złośliwych wywołań, a także re­ jestracji w systemie komutacyjnym danych dotyczących re­ alizowanego połączenia (czas i numer) - w celu późniejsze­ go ich wykorzystania przez uprawnione osoby.

M1IBS (M obile Research) - sposób emisji radiowych sy­ gnałów przywołań w systemach przywoławczych z wykorzy­ staniem istniejącej publicznej sieci radiofonicznych nadaj­ ników UKF-FM. W systemie MBS odpowiednio zakodowane sygnały przywołania są transmitowane na trzeciej harmo­ nicznej pilota (19 kHz) sygnału stereofonicznego o często­ tliwości 57 kHz, emitowane łącznie z radiowym sygnałem stereofonicznym. Istotną zaletą tego rozwiązania jest szyb­ kie uzyskanie rozległego zasięgu przywołań, przy stosunko­ wo niewielkich kosztach adaptacyjnych już istniejących nadajników UKF-FM z podstawową szybkością transmisji danych 1187,5 b /s. System przywoławczy w MBS (krajowa sieć przywoławcza POLPAGER) przestał działać w Polsce 31 grudnia 1999 - po wyłączeniu nadajników dolnego pasma radiofonicznego UKF-FM. R /JC -C D R M (Multicode CDMA) - propozycja moder­ nizacji radiowych systemów wąskopasmowych z kodowym zwielokrotnieniem dostępu CDMA (dokładniej: rozwiązanie telefonii komórkowej zgodnej ze standardem TIA/E1A IS95), umożliwiająca zwiększenie przepływności ponad nomi­ nalną przepływność kanału podstawowego. W systemie MC-CDMA zastosowano mechanizm kontroli dostępu zwa­ ny LIDA (Load and Interference Based Demand Assigment), umożliwiający efektywną obsługę ruchu o zmiennej przepływności binarnej. M C A (Micro C hannel Architectnre) - zastrzeżona przez IBM (1987 r.) mikrokanałowa architektura 32-bitowej szyny interfejsu wewnętrznego, stosowana w komputerach IBM serii PS/2, a także serii RS 6000. Niezgodna z wcze­ śniejszymi rozwiązaniami standardu IBM PC AT (16-bitów)

M IG U (M ultim edia Communication Unit) - mostki w ideokonferencyjne spełniające funkcję sieci cyfrowej ISDN do realizacji multimedialnych połączeń wideokonferencyjnych. Mostki MCU zainstalowane w środowisku cen­ tralek abonenckich PABX (po obydwu stronach łącza) umożliwiają prowadzenie spotkań na odległość, uczestnic­ two w konferencjach grupowych, prezentację produktów czy realizację wideokonferencji. Spełniając standardy H.320, H.263, H.261 oraz H.242, pozwalają na realizację przeka­ zów z przepływnością od 64 k b /s (12 8 kb/s, 3 8 4 k b /s) do 2 M b/s. SłflDtF (Main Distribution Fratne) —r p r z e łą c z n i­ c a g łó w n a mralBSIL (m -D igital Subscriber Line) - najnowsza we­ rsja (2 0 0 0 r.) abonenckiej technologii pizekazu cyfrowego za pośrednictwem stacjonarnych modemów szerokopa­ smowych klasy DSL. Przekaz danych w tej asymetrycznej technologii dokonuje się z szybkością zwiększoną do 2,3 M b /s za pomocą dedykowanej dwuprzewodowej linii tele­ fonicznej w zasięgu do kilku km (do kilkunastu z przewoda­ mi o średnicy 0,9 mm). mnredliai te rm s m S s y jjira e - kanały fizyczne umożliwiają­ ce przekaz informacji dzięki propagacji fal akustycznych, ra­ diowych i świetlnych oraz sygnałów elektrycznych. Nadal najczęściej spotykanymi mediami telekomunikacyjnymi są kable (miedziane i światłowodowe), coraz rzadziej współo­ siowe. Przyszłości telekom unikacji stacjonarnej należy upatrywać w przekazach światłowodowych o terabitowych przepływnościach, natom iast przekazy bezprzewodowe bę­ dą realizowane za pomocą światła podczerwonego oraz na­ ziemnych i satelitarnych łączy radiowych (standard IrDA, Bluetooth, LMDS, DVB-S, UMTS i in.).

131

M > > > M ilustrowany leksykon teleinformatyka megakomóirlka - największy element w hierarchii te­

mmsiłgiiOam© - różnorodne typy dokumentów (inaczej me-

lefonii komórkowej trzeciej generacji IMT-2000 - w tym tak­ że europejski UMTS (pikokomórka, mikrokomórka, makro: komórka, megakomórka), obejmujący obszar o promieniu kilkuset km i znajdujący się w zasięgu jednego satelitarne­ go urządzenia nadawczo-odbiorczego. Szybkość przemie­ szczania się stacji ruchomej MS wewnątrz megakomórki nie ma praktycznie żadnych ograniczeń.

tapliki), źródła ich pochodzenia, operacje wykonywane na nich (kompletne dokumenty, streszczenia, referencje, adre­ sy URL) oraz sposób ich przechowywania w postaci folde­ rów dyskowych lub baz danych. Składnica metadanych winna zawierać metody grupowania dokumentów, katego­ rie dokumentów i sposoby ich klasyfikowania, a także zdefi­ niowany zbiór słów kluczowych - sukcesywnie powiększany w miarę aktualizacji i rozszerzania zbioru metadanych. Metapliki zwykle zawierają, oprócz samych danych, informacje o sposobach ich prezentacji (głównie dotyczy to plików gra­ ficznych).

RldEtllES {Micro -Electro-M echanical System) -je d n a z dwóch najnowszych technologii całkowicie optycznych przełączników bezpośrednio krosujących światło - stosowa­ na w sieciach i traktach terabitowych. Przełączania strumie­ ni świetlnych dokonuje się za pomocą dwóch współzależ­ nych płaskich (2D) lub przestrzennych (3D) półprzewodni­ kowych matryc mechanicznych z uchylnymi, miniaturowymi zwierciadłami. Miniaturowe zwierciadełka optyczne o śre­ dnicy ok. 0,5 mm - osadzone na elastycznych wiązadłach półprzewodnikowych pełniących rolę sprężynek - są stero­ wane elektrostatycznie, czyli praktycznie bez poboru ener­ gii. Lustrzane matryce mogą bezpośrednio komutować dowolne przepływności promieni świetlnych i znajdują zastosowanie głównie w węzłach optycznych sieci transpor­ towych klasy Cross Connect (w matrycy 1024x1024), z przełączaniem do 1024 kanałów. Konkurencyjną metodą bezpośredniego przełączania wielofalowych strumieni świe­ tlnych DWDM dla MEMS je st stosowanie optycznych prze­ łączników pęcherzykowych (bąbelkowych).

nunefaJęzs/Ei - otwarty język programowania o wspólnej gramatyce, jednolitej metodologii programowania i stale ulegający rozszerzeniom funkcjonalnym. im etarCssilłaitogD - produkty systemu usług katalogo­ wych łączące technologię LDAP i strukturę informacyjną usług katalogowych X.500 z zestawem funkcji konsolidują­ cych dane. Istotną funkcją metakataiogów je st zdolność łą­ czenia właściwych danych, pochodzących z wielu katalo­ gów o różnych sposobach specyfikacji, w pojedynczy poszu­ kiwany obiekt. Przykładem aplikacji metakatalogowych jest Integracja informacji pochodzących z katalogu kadry przed­ siębiorstwa, z aplikacji książki telefonicznej, adresów po­ czty elektronicznej w pojedynczy obiekt o konkretnych ce­ chach osobowych użytkownika (imię, nazwisko, adres, za­ trudnienie itp.).

Zasady działania przełącznika optycznego MEMS DuaelisiEOTmpimit©!? - wirtualne środowisko obli­ czeniowe, obejmujące zasoby obliczeniowe (serwe­ ry, komputery i systemy komputerowe) o dużej mo­ cy, a także systemy zarządzania danymi, wizualiza­ cji i oprogramowania w taki sposób, by użytkownik miał dostęp do tych zasobów i odpowiednich apli­ kacji w trybie zbliżonym do korzystania z pojedyn­ czego komputera. O możliwościach przetwarzania za pomocą metakomputera decydują: architektury równoległe superkomputerów (mechanizmy poto­ kowe, pipelining), przetwarzanie równoległe (me­ chanizmy wektorowe, równoległość instrukcji, rów­ noległość procedur), a zwłaszcza efektywność sieci komunikacyjnych między nimi (FDD1, HIPPI, Fibre Channel). R /3 E 0 /I© ® (jMedium E arth Orbit, Interm ediate Circular Orbit) - kołowe orbity satelitów komunikacyj­ nych na wysokości ok. 10 tys. km. Czas obiegu satelity na orbicie MEO wynosi od 6 do kilkunastu godzin (projekty Odyssey, Concordia, ICO, in.).

132

RI3IK1S {Message H andling Service) - jedna z metod (Novell) obsługi komunikatów X.400, zapewniająca prze­ pływ informacji między aplikacjami pracującymi w sieciach LAN. System MHS zbiera, porządkuje i kieruje ruch pakie­

leksykon teleinformatyka M > > > M tów i komunikatów do innych systemów, stosując technikę „zapamiętaj i prześlij’’ {storę and forward), przechowuje wiadomości w skrzynkach, które z różnych powodów nie mogą być dostarczone do adresata, oraz zapewniając ucze­ stnikom dostęp do zasobów MHS utrzymuje połączenia z in­ nymi systemami. Najczęstszym zastosowaniem MHS jest wymiana poczty elektronicznej, generowanie zapytań do bazy danych, także obsługi faksu sieciowego. Komunikaty systemu MHS są redagowane i przesyłane w standardzie SMF {Standard Message Format) - co umożliwia ich inter­ pretację przez różne aplikacje użytkownika. BflDB {Management Inform ation Base) - niewielka baza danych implementowana w węźle sieci LAN, wykorzy­ stywana do przechowywania informacji o zarządzanym wę­ źle i elementach sieci przyłączonych do węzła. Za aktualiza­ cję i modyfikację danych w MIB odpowiada program agent - znajdujący się w węźle sieci i współpracujący z progra­ mem menedżer stacji zarządzającej siecią. Specyficzne ko­ mendy i odpowiedzi według protokołu SNMP, zainstalowa­ nego w stacji zarządzania, umożliwiają ocenę stanu węzła oraz uzyskanie inform acji przydatnych do wyciągnięcia wniosków z pracy całej sieci przez administratora systemu.

micropayment - jedna z najwcześniejszych metod re­ gulacji płatności w Internecie, polegająca na kolejnym zli­ czaniu odwiedzanych przez użytkownika stron interneto­ wych i przeliczaniu tej wielkości na kwoty pieniężne. Opłata rośnie w miarę otwierania kolejnych stron internetowych. MłODU (Musical Instrument D igital Interface) standard cyfrowego interfejsu do transmisji i zapisu dźwię­ ku, stosowany w muzyce elektronicznej do obsługi kart dźwiękowych i syntezatorów.

mśM Hewaure - klasa oprogramowania zapewniająca kom unikację między różnymi system am i bądź między stacjami roboczymi i serwerami bazodanowymi za pośre­ dnictwem różnych protokołów komunikacyjnych. Zwykle ko­ munikacja middleware stanowi warstwę pośredniczącą oprogramowania do aplikacji w środowisku rozproszonym (zdalnym), realizowaną przy użyciu procedury RPC dla wie­ lu modeli współpracy klient/serwer. m i e s z a n i e s z ie r o ffa D ffiw ©

F W ft/l

DBMETOEMWffirEss) - jeden z mniejszych elementów hie­ rarchicznej struktury telefonii komórkowej trzeciej generacji IMT-2000 (pikokomórka, mikrokomórka, makrokomórka,

megakomórka). Zawiera obszary o promieniu od 100 m do 1 km - głównie tereny miejskie, osiedla i duże skupiska lud­ ności, przeznaczone dla pieszych lub prawie stacjonarnych użytkowników systemu. Zwykle obejmuje abonentów znaj­ dujących się w terenie otwartym (tereny rekreacyjne, sta­ diony, ulice miast) o wzmożonym trafiku komórkowym. SłfEflRfflE {Multipurpose Internet M ail Extention) standard używany w sieci Internet do rozszerzania teksto­ wych przekazów poczty elektronicznej SMTP o informacje multimedialne. Określa sposób formatowania informacji do postaci akceptowanej przez systemy pocztowe, także defi­ niuje czcionki, formaty i inne cechy dokumentów - co po­ zwala na odtwarzanie dokumentów w wielu różnych syste­ mach. Pozwala do wiadomości tekstowych przesyłanych przez pocztę elektroniczną dołączać pliki różnego rodzaju: tekstowe, głosowe, grafiki i elementów obrazu ruchomego oraz dokumentów przygotowanych za pomocą różnych edy­ torów tekstowych, arkuszy kalkulacyjnych i in. ■ w ® * g - tradycyjna technika ochrony danych kom­ puterowych przez zapis lustrzany w pamięciach dyskowych. System mirroring polega na realizowanym w czasie rzeczy­ wistym dublowaniu zapisu danych na drugim urządzeniu (nośniku, którym najczęściej jest pamięć dyskowa tego sa­ mego typu), w wyniku czego obydwa urządzenia przechowu­ ją taką samą Informację. Do jednego sterownika dołącza się zwykle dwa napędy dyskowe - pierwotny i wtórny, a reje­ stracji danych dokonuje się na nich jednocześnie. W przy­ padku awarii jednego z dysków usługi sieciowe nadal są re­ alizowane za pomocą drugiego, aż do wymiany iub naprawy uszkodzonego napędu. MUMBJS {Multichannel M ultipoint Distribution System) - system szerokopasmowej transmisji radiowej do wielopunktowej i wielokanałowej dystrybucji danych w kie­ runku terminali stacjonarnych, stosowany przez dostawców internetowych ISP i ASP. Bezprzewodowe systemy MMDS działają zazwyczaj na częstotliwościach poniżej 10 GHz, najczęściej w paśmie 2,5 GHz. Za pośrednictwem MMDS o cechach zbliżonych do radiowych systemów LMDS - do­ stawcy usług internetowych zaoferowali (1998 r.) duży wy­ bór usług multimedialnych o przepływnościach w zakresie 10-27 M b/s, w zależności od lokalnego zapotrzebowania abonenckiego. Korzystanie z usługi wymaga instalacji nie­ wielkiej anteny stacji bazowej na dachu budynku z bezpo­ średnią widocznością nadajnika MMDS, zwykle umieszcza­ nego na najwyższych budynkach aglomeracji miejskiej. W paśmie 2,5 GHz uzyskuje się zasięgi radiowe do 50 km.

133

M

>>M

leksykon teleinformatyka

n/MViF - > ś w ia tło w ó d w ie lo m o d o w y MR/31M (,Mobile M edia M ode) - logo usługi interneto­ wej (Ericsson, Nokia, Motorola) oznaczającej uproszczony tryb bezprzewodowego dostępu do multimedialnych stron WTA (wersja serwerów z uproszczonym językiem komunika­ cji WTML zamiast HTML jak w stronach WWW). Sygnowanie terminali oznaczeniem WWW:MMM pozwala użytkownikom, usługodawcom i operatorom na identyfikację bezprzewodo­ wych urządzeń zgodnych z protokołem WAP do komunikacji ze stronami webowymi Internetu. Oznacza także Identyfiko­ wanie usług, stron Internetowych I konkretnych telefonów komórkowych (takich jak telefony Inteligentne), które za­ pewniają dostęp do takich aplikacji, mimo używania wy­ świetlaczy i klawiatur o ograniczonych możliwościach i wy­ miarach. M R flX [Matrix M anipulation Extension) - m ultime­ dialna architektura mikroprocesorów ogólnego przeznacze­ nia, wprowadzona (1997 r.) przez firmę Intel, począwszy od procesora Pentium MMX. W MMX wprowadzono dwukrotnie większą pamięć buforową cache oraz kilkadziesiąt nowych rozkazów (57 Instrukcji multimedialnych, graficznych i ko­ m unikacyjnych), ułatwiających kom unikację z siecią i współpracę z grafiką trójwymiarową. Korzystanie z zalet funkcji MMX wymaga używania odpowiedniego oprogramo­ wania, chociaż tradycyjne programy dla procesorów Pen­ tium również działają poprawnie. Nowsza generacja MMX2 ma dodatkowo wbudowany procesor zmiennoprzecinkowy. IMIKIP [Microcom Networking Protocol) - zestaw kil­ ku protokołów powszechnie stosowanej metody bezstratne­ go zmniejszania plików danych w torach transmisyjnych, z równoczesnym zastosowaniem technik kompresji i korek­ cji błędów. Z dziesięciu klas protokołów transm isji (MNP1-MNP10), opracowanych przez Microcom do kom­ presji i korekcji danych w modemach, najczęściej używany­ mi są: MNP5 - zapewniająca dwukrotną kompresję w star­ szych modemach o szybkości 4 8 0 0 b /s oraz udoskonalona wersja - MNP7 - umożliwiająca redukcję danych do 42%, a także MNP10 o trzykrotnie zwiększonej przepływności (V.32) - dzięki implementacji protokołu klasy 7. Dostawcy modemów udostępniają zwykle obydwie opcje kompresji: V.42 bis (kompresja bezstratna danych) i protokoły kom­ presji MNP. M N G 3U [M odidated Noise Reference Unit) - stan­ dardowy układ odniesienia dla wąskopasmowej lub szero­ kopasmowej wersji pomiaru wyrazistości mowy prowadzo­

134

nej przez kanały cyfrowe. Dopuszcza stosowanie przetworni­ ków A /C I C/A, sztucznych ust generujących sylaby, filtrów oraz programowanych generatorów szumu. IM © -¥ n a p ę d m a g n e t o o p t y c z n y

leksykon teleinformatyka M > > > M • warstwa 4 - transportowa (procedury datagramowe i wirtualne); o warstwa 5 - sesji (synchronizacja połączeń sesyjnych, spójność transferów i danych); o warstwa 6 - prezentacji (konwersja formatów danych ASCII i EBCDIC, bezpieczeństwo danych, szyfrowanie, in.); o warstwa 7 - aplikacji (programy specyficznych usług sieciowych: FTAM, VT, MOTIS, CIMPRDA, DTB i in.). Chociaż model OSI nie został powszechnie zaakcepto­ wany, nadal jest stosowany do opisu i definiowania sposo­ bu komunikowania między produktami komputerowymi po­ chodzącymi z różnych firm.

Iłlto to ó te J i - naziemny bezprzewodowy system dwukierun­ kowej łączności pakietowej między terminalami ruchomymi a stacjonarną siecią trankingową, wprowadzany (od 1988 r.) w Europie przez szwedzkie firm y Ericsson i Telię. Wielo­ warstwowa struktura pakietowego systemu Mobitex o hie­ rarchicznej budowie.zapewnia w podsieciach podstawową przepływność 8 kb/s, implementowaną w wielu pasmach radiowych o częstotliwościach: 80, 160, 4 5 0 lub 900 MHz - w zależności od możliwości lokalnego operatora. W syste­ mie Istnieje swobodna (pseudolosowa) alokacja kanałów radiowych o szerokości 12,5 kHz, ograniczona jedynie do­ stępnym pasmem radiowym. Obowiązkowym protokołem komunikacyjnym w warstwie łącza danych je st firmowy pro­ tokół radiowy MASC (Mobitex Asynchronous Communication). Teren objęty zasięgiem systemu Mobitex jest podzie­ lony na komórki radiowe, z których każda je s t obsługiwana przez jedną stację bazową.

m r o d s m [modulation-démodulation) - zespół ko­ munikacyjny określany jako urządzenie DCE, umożliwiający przekaz danych przez kanał analogowy z/do urządzenia o charakterze cyfrowym (komputer, terminal cyfrowy). Mo­ dem analogowy dokonuje konwersji cyfrowego sygnału na sygnał analogowy (lub odwrotnie), przesyłany dalej przez łącza o charakterze analogowym. Do odbioru potwierdzeń bądź sygnalizacji potrzebny jest drugi, wydzielony kanał transmisyjny, lokowany zwykle w tym samym łączu. Sygnał przesyłany przez łącze analogowe je s t nadal cyfrowy,

m o d e l O d n i e s i e n i a © S I [Open System Interconnection) - system ISO/OSI; także standard stworzony

jjf o “ 4

przez ISO do definiowania i łączenia systemów otwartych, stanowiący wzorcowy model współdziałania systemów i sie­ ci heterogenicznych o warstwowej strukturze protokołów. Funkcje modelu odniesienia rozdzielono na siedem warstw odpowiadających kolejnym etapom przesyłania danych: ® warstwa 1 -fizyczna (elektryczne i mechaniczne wła­ ściwości styków wg specyfikacji: V .24/V ,28, X.21, X.21 bis i in.); o warstwa 2 - łącza danych (protokoły HDLC, SDLC i pochodne: LAP-B, LAP-D, LAP-M); ® warstwa 3 - sieciowa (protokoły X.25 i in.); Rozszerzanie danych w warstwach modelu ISO/OSI M odel O SI

R a m ka d a n ych

Warstwa 7 A p lik a c ji Warstwa 6 P re z e n ta c ji Warstwa 5 S e s ji Warstwa 4 T ra n s p o rto w a Warstwa 3 S ie c io w a Warstwa 2 Łącza danych Warstwa 1 F iz y c z n a

a fillll

A dre s w ę zła In fo rm a cja o zb io rze ko dó w Info rm a cja ko m u nika cyjn a N a głów e k stro n y ko ntro ln ej In fo rm a cja o w ie lko ści pakie tu i se kw en cji ; K o n ie c s u m y ko ntro ln e j/zn a czn ik ko ńca pakie tu 0111100010010010000010 P a kie t z o sta je w ysła n y ja k o 00111 .... stru m ie ń b itów 1

Schemat blokowy modemu kablowego disi stacji klienta " \

’ RF Receiv.

' RF Demod.

_ \

_

_

Decoder

• c

âgSgij

' 1

Clock & Synchroniz. . - MAC Protocol

(F ) - g n ia z d o k a b la k o n c e n tiy c z n e g o Z P - z w ro ln ic a p a s m o w a to ró w : d o s y ło w e g o i z w ro tn e g o C lo c k & S y n c h ro n iz - M A C P ro to c o l - m od uł s y n c h ro n iz . p ra c y to ru d o s y ło w e g o i z w rotne go , ko rz y s ta ją c y z s y g n a łu z e g a ra - z g o d n ie z s y ste m e m d o s tę pu M A C A TM P ro c e s s o r - o p c jo n a ln y e le m e n t p ro c e s o ra tra n s m is y jn e g o A T M , p rz e w id z ia n y w m o d e m a c h w g IE E E 8 0 2.14

upodobniony tylko do analogowego w sposób zezwalający na jego transmisję w fizycznym torze komunikacyjnym. Pro­ ces upodobnienia sygnału cyfrowego do postaci analogo­ wej w torze transmisyjnym nazywa się modulacją. Ze wzglę­ du na sposób instalacji wyróżnia się dwa typy modemów: zewnętrzne (wolno stojące) I wewnętrzne instalowane jako karty modemowe w komputerach i panelach urządzeń transmisyjnych, natom iast ze względu na szerokość przesy­ łanego pasma rozróżnia się m odem y wąskopasmowe (umownie poniżej 2 M b/s) i szerokopasmowe (nie mniej niż 2 M b/s). m o d e m © SŁ,

m o d e m Ik a to to w y - urządzenie adaptujące funkcje szerokopasmowych modemów radiowych do zastosowań opartych na kablu współosiowym. Najczęściej jest używane do dystrybucji multimedialnych sygnałów telewizji kablowej CATV z wykorzystaniem technologii HFC, umożliwiają wpro­ wadzenie kanału zwrotnego (od abonenta do stacji central­ nej) kosztem redukcji fragmentu aktywnego pasma dosyło­ wego. N om inalna przepływność modem ów kablowych w kierunku dosyłowym mieści się w zakresie od kilkuset k b /s do kilkudziesięciu M b /s (standardowo 10 M b /s) z za­ stosowaniem oddzielnych technik modulacji w każdym kie­ runku transmisji, takich jak: 64QPSK, 64QAM I coraz czę­ ściej obecnie stosowanej COFDM. M io d e m S T O - > S V B m o d e m z e r o w y [m dl modem) - najprostsza, lecz nietypowa forma w spółpracy komputerowych urządzeń końcowych w paśmie podstawowym toru telekom unika­ cyjnego, bez instalowania modem ów między nimi. Dwa urządzenia terminalowe klasy DTE łączy się przez Interfejs szeregowy typu RS 2 3 2 , przy czym sygnały łączące porty szeregowe urządzeń końcowych DTE podlegają odpowie­ dniemu krosowaniu. Prostokątne im pulsy cy­ frowe są bezpośrednio prowadzone przez dwuprzewodową linię (np. telefoniczną), je d ­ i nak zbyt duża odległość lub przesyłanie zbyt krótkich impulsów (większa szybkość trans­ m isji) powodują zniekształcenia, uniemożli­ wiające odtworzenie po stronie odbiorczej sy­ gnału pierwotnego. Zasięg transm isji je s t ograniczony, najwyżej do aplikacji lokalnych w obrębie budynku (kilkadziesiąt m), bez możliwości stosowania regeneratorów nie przenoszących składowej stałej. Kabel interfejsu RS 232 w modemie zerowym

GND TxD RxD DSR

(G ro u n d ) (T ra n s m ito d D a ta ) (R e c e iv e d D a te ) (D a ta S e t R e a d y )

R T S (R o q u o s t to S en d) C T S (C le a r to S en d) D T R (D a ta T e rm in a l R e a d y ) ;

DSL

135

M >>M

inni©Ell©inray s z e r o k o p a s m o w e - szereg rozwiązań współczesnych modemów stosowanych po stronie abonen­ ta, traktowanych jako zakończenie sieci telekomunikacyj­ nych dostarczających usług o przepływnościach nie mniej­ szych niż 2 M b/s, Należą do nich modemy: o szerokopasmowe klasy xDSL - o niesymetrycznych szybkościach tra n sm isji: do 6 /8 M b /s w kierunku abonenta i maks. do 2 Interpretacja M b /s od użytkownika do sieci. W najpro­ modulacji delta stszej, często spotykanej postaci szero­ kość transmitowanych pasm je s t ograni­ czona: do 6 MHz (niekiedy nawet do 1 MHz) w kierunku dosyłowym i tylko 64 k b /s dla interakcji abonenta w stronę sieci; o kablowe o przepływności do kilku­ dziesięciu M b /s (standardowo 10 M /s) używane w sieciach kablowych CATV wraz z możliwością interakcyjnego oddziaływa­ nia na zawartość odbieranych programów; o sieci cyfrowej ISDN - z dostępem pierwotnym PRA o dyskretnie regulowanej szybkości 2 ,0 4 8 -1 3 9 ,2 6 4 M b/s, przeznaczone do łączenia z lokalnymi centralkami przedsię­ biorstw, • szerokopasmowej technologii LMDS - do bezprzewo­ dowego łączenia w zasięgu do kilku km, z telewizyjnym cen­ trum nadawczym lub hurtownią danych. m r o d e m y w ą s t o p a s ir a iir a w e - wiele tradycyjnych rozwiązań modemów analogo­ wych do transmisji danych przez zwykłą sieć telefoniczną (do maks. szybkości 56 k b /s w standardzie V.90 wraz z asymetrią kie­ runków transmisji) i modemów działających z siecią cyfrową ISDN z dostępem podstawo­ wym BRA i szybkością 6 4 /1 2 8 /1 4 4 k b /s (maks. do 2,0 4 8 M b/s). mra©«DiijBa®|a - w telekomunikacji proces konwersji prostokątnego sygnału cyfrowego na harmoniczną falę nośną transmitowaną w naturalnym paśmie akustycznym linii telefo­ nicznej 3 0 0 -3 4 0 0 Hz. Większość modemów pracuje na zasadzie ciągłej emisji sinusoidal­ nej fali nośnej, której parametry są modyfiko­ wane odpowiednio do wartości przesyłanych danych cyfrowych. M odyfikacji jednego ztrzech parametrów opisujących idealną sinu­ soidę fali nośnej (A - amplitudy, f - częstotli­

13
leksykon teleinformatyka M > > > M

leksykon teleinformatyka wości oraz 0 - fazy sygnału nośnej) dokonuje się na wiele sposobów przez modulację: amplitudy AM, częstotliwości FM oraz fazy PM, a także ich kombinacji. Modulację fali no­ śnej przebiegiem dyskretnym (binarnym) o liczbie bitów przypadających na jeden bod większej niż 2 bity nazwano modulacją wielowartościową M-ary. im © d lM D a c|a d e O tta - sposób kodo­ wania analogowych sygnałów mowy do postaci cyfrowej. Modulacja delta, przy­ jęta powszechnie w wojskowej technice telekomunikacyjnej, umożliwia kodowa­ nie mowy w kanale o przepływności 16 kb /s (standardowe kodowanie PCM wy­ maga 64 kb /s). W połączeniach międzysieciowych o różnych technologiach ko­ dowania stosuje się krotnice PCM/delta. B tm ffid M a e jja w mmoaflemmaclh] znormalizowane sposoby m odulacji sygnałów cyfrowych w modemach działających przez linie telefoniczne. Sposo­ by m odulacji zgodnie z zaleceniam i serii V.standard doty­ czą jedynie modemów z dwuprzewodowymi liniam i podle­ gającymi kom utacji, natom iast modemy dla prywatnych li­ nii dwudrutowych i czteroprzewodowych nie wymagają normalizacji i mogą mieć niestandardowe rozwiązania, a także odrębne sposoby m odulacji sygnałów cyfrowych. Modemy nawiązują połączenia automatycznie, na najwyż-

Podstawowe metody modulacji stosowane w modemach

:m w m w m w rr • S y g n a ł b in a rn y d o m o d u la c ji: Stosowana w modemach wyłącznie w połączeniu z modulacją fazową DPSK

Modulacja częstotliwości {dwuwartośclowa fM= .0", fL= „1")

Modulacja fazy (wielowartościowa )

AM A SK FM FSK

(A m p litu d e M o d u la tio n ) (A m p litu d e S h ift K e y in g ) (F re q u e n c e M o d u la tio n ) (F re q u e n c e S h ift K e y in g )

PM PSK DPSK

(P h a s e M o d u la tio n ) (P h a s e S h ift K e y in g ) (D iffe re n tia l P h a s e S h ift K e y in g )

Ewolucja sposobów modulacji w modemach Szerokość pasma (Hz)

Modulacja

2400

1200

4 PSK

4800

1600

8 PSK

V.29

9600

2400

16QAM

1984

V. 32

9600

2400

2D TCM

1994

V.34

28800

3400

4DTCM

Rok

Norma

Przepływność (b/s)

1969

V.26

1972

V.27

1976

szej możliwej i akceptowalnej przez obydwie strony szyb­ kości transm isji - adaptowanej dynamicznie w trakcie połączenia - dzięki wbudowanej w modemach funkcji retrainingu. Wśród wielu sposobów m odulacji największą popularność w modemach uzyskały: FSK, QPSK, QAM i TCM oraz Ich kombinacje. m o d u ł tir a in is p ® r t© w y STR/3 - > S Tft/i mraodlaafly i n s t a l a c y j n e DDKS - » ID C m o t t a iły i n s t a l a c y j n i e R J 4 5 - wydzielone, znor­ malizowane moduły konstrukcyjne, zawierające od kilku do kilkudziesięciu złączy RJ45 do przyłączania kabli telefonicz­ nych lub komputerowych. Są stosowane głównie w szafach dystrybucyjnych poziomego okablowania strukturalnego do łączenia stacji roboczych z magistralą telekomunikacyjną. Diracnjdlanfły p a m i ę c i 0M A R /3 - wiele seryjnie wytwa­ rzanych, kom pletnych, scalonych układów pamięciowych, różniących się organizacją dostępu do danych (PM, FPM, EDO, SDRAM, MRAM), typem komputera (PC, PS2) oraz konstrukcją złącza (SIMM, DIMM). Ich cechy charaktery­ styczne ujm ują następujące często spotykane rozwiązania fabryczne: o PM - 30-stykowe złącze SIMM, magistrala danych 55 M B/s, częstotliwość taktowania 33 MHz; o FPM - 72-stykowy SIMM /PS2, magistrala 60 MB/s, taktowanie 66 MHz; o EDO - 72-stykowy SIMM /PS2, magistrala 66 M B/s, taktowanie 66 MHz; o SDRAM - 168-stykowy DIMM, magistrala 83 M B/s, taktowanie 83 MHz; SDRAM 100 - 168-stykowy DIMM, ma­ gistrala 100 M B /s, taktowanie 100 MHz. Najbardziej popularne są synchroniczne pamięci d y n a -, miczne SDRAM (Synchronous DRAM), wyposażone w uni­ katowy układ SPD, w którym są zarejestrowane parametry modułu. Najwyższe szybkości magistrali danych, jakie uzy­ skuje się w takich rozwiązaniach przekraczają 25 0 M B /s (1,6 G b/s).

mody światłowodu - istotna cecha włókna światło­ wodowego, określająca rozkład pola i fizyczny kształt wiązki świetlnej układającej się w rdzeniu włókna. W światłowodzie wlelomodowym istnieją warunki optyczne do powstania i przesyłania wzdłuż osi włókna optycznego wielu dyskret­ nych modów (czyli promieni świetlnych) o tej samej długo­ ści fali, mogących wchodzić do rdzenia pod różnymi kątami, a zmiana kąta powoduje inną (dyskretną) szybkość propa­ gacji sygnału wzdłuż osi włókna. W celu uzyskania jednomodowej transmisji stosuje się światłowody o odpowiednio małej średnicy rdzenia włókna (9 pm ) - porównywalnej z długością fali świetlnej. W światłowodach jednomodowych jest prowadzona tylko jedna wiązka świetlna o stałej szybkości propagacji sygnału wzdłuż osi, co minimalizuje dyspersję (poszerzenie) sygnału i zwiększa efektywną dłu­ gość jednorodnego toru światłowodowego, przydatną w transmisjach długodystansowych. Powstawanie modów światłowodu a) włókno ze skokowym współczynnikiem załamania światła

prom ienie światła

b) włókno z gradientowym współczynnikiem załamania światła

parabola lub inna Profile w spół­ czynnika załam ania

M O S (Mean Opinion Score) - jedna z pośrednich me­ tod oceny wyrazistości i zrozumiałości mowy, ukierunkowa­ na na telefoniczną łączność porozumiewawczą. Dotyczy ona subiektywnej oceny jakości transmisji mowy, uzyskiwaSubiektywna ocena jakości mowy (MOS) dla różnych schematów kodowania w yrazistość mowy PCM 64 k b /s 7 1

C S -A S E L P 8 k b /s • /

ADP CMI 32 kb /s

--- —

LD- ÎE L P 16 kb/r

_

ADPCM! 4 kb /s

czas opóźnienia standardowego

ADPCM! 16 kb /s \

200 M O S (M e a n O p in io n S coro) |

250

(m s )

1wartość graniczna opóźnienia

137

>>M

leksykon teleinformatyka IVI > > > M

leksykon teleinformatyka

I nej przez głosowanie grupy uczestników odsłuchujących głos poddawany kompresji i dekompresji. Wynik głosowa­ nia jest wyrażany w pięciostopniowej skali jakości MOS (1 zła, 2 - mierna, 3 - zadowalająca, 4 - dobra, 5 - doskona­ ła). Subiektywną ocenę MOS uzyskuje się różnymi technika­ mi w wielu ośrodkach i dla różnych języków. Dla kanałów cy­ frowych stosuje się najczęściej miarę MNRU.

i zasad konwersji między różnymi mediami (zwykle Ethernet ¡Token Ring); • przezroczyste wg trasy źródłowej - SRT (Source-Route Transparent Bridging) - używające zarówno algorytmów mostowania przeźroczystego, ja k i wg trasy źródłowej, dla zapewnienia komunikacji w instalacjach mieszanych Ether­ net i Token Ring.

[jj]© 8 P F (Multicast Open Shortest Path Protocol) jeden z bardziej zaawansowanych protokołów rutowania klasy IP multicast, pozwalający kierować ruchem wewnątrz zdefiniowanej grupy urządzeń multicastowych (rozgłaszanie grupowe). Protokół MOSPF korzysta z protokołu unicast do uzyskania informacji o dostępnych łączach, wylicza trasy od źródła do wszystkich możliwych członków określonej grupy multicastowej oraz przechowuje i udostępnia te informacje, aż do czasu następnej modyfikacji topologii sieci.

m ra o s io w a D iil© p r z e z r o c z y s t e S I T (S ource R o ­ u te Transparent) - standard (IEEE 8 0 2 .Id ) stosowany głównie w sieciach Ethernet. Mosty klasy SRT mogą przeno­ sić ruch w domenach z mostowaniem przezroczystym, jak i w domenach SRB (Source-Route Bridging), formując wspólne trasowanie wg algorytmu Spanning Tree.

oiraosfŁ ( bridge) - w teleinformatyce urządzenie komunika­ cyjne funkcjonujące w warstwie łącza i pełniące funkcję łącznika między sieciami lub segmentami sieci LAN - uży­ wającymi tych samych lub różnych protokołów komunikacji w warstwie łącza. Za pośrednictwem mostu można łączyć urządzenia na poziomie adresowym MAC dla sieci, takich jak: Ethernet, Token Ring czy FDDI. Wśród wielu funkcji rea­ lizowanych przez mosty do podstawowych należą: • filtrowanie ramek (powielanie ramek do innego seg­ mentu następuje dopiero po sprawdzeniu zgodności adre­ su segmentu); o wykrywanie szkodliwych pętli (krążących w wyniku rozgłaszania) oraz • automatyczne uczenie się topologii sieciowej. Popu­ larność zdobyły samouczące się mosty przeźroczyste, w których ramka po przejściu przez most nie ulega żadnym zmianom z punktu widzenia stacji sieciowych. W większych sieciach mosty zostały zastąpione bardziej inteligentnymi przełącznikami i ruterami. m o s to w a n n iie - procedura łączenia początkowo jedy­ nie sieci jednorodnych (hom ogenicznych), a obecnie również sieci wykonanych wg różnych standardów. Zdefi­ niowane i przyjęte standardy mostowania umożliwiają łączenie sieci poprzez warstwę łącza danych (warstwa 2 modelu ISO/OSI) jako: o mostowanie przezroczyste - stosowane głównie w sieciach Ethernet; • wg trasy źródłowej - SRB (Source-Route Bridging) spotykane przede wszystkim w sieciach Token Ring; • translacyjne - zapewniające tłumaczenie formatów

138

m raostotxraimS© ira rra s H a c y lira e - sposób mostowa­ nia między dwiema różnymi sieciam i (Ethernet i Token Ring), w którym ze względu na odwrotną interpretację wa­ gi bitów adresowych (4 8 bitów adresu) wymagana jest każdorazowo translacja adresów MAC w przekazach mię­ dzy nimi. Mosty translacyjne odwracają kolejność bitów adresowych. Jednak niektóre bity reprezentujące funkcje Token Ring nie m ają odpowiedników w sieci Ethernet i są nieodwracalnie tracone podczas translacji, co może zmie­ niać założony priorytet, rezerwację i funkcje monitora sieci. Niezgodność maks. rozmiarów pakietów w obu tech­ nologiach przekazu je s t kolejnym powodem, który może niekiedy całkowicie uniemożliwić mostowanie translacyj­ ne między tym i sieciami. m n n D S to w a m e ź r ó d lt o w © S K B (Source-Route Bridging) - opracowany przez IBM standard mostowania wg trasy źródłowej, używany przede wszystkim w sieciach Token Ring, zapewniający również mostowanie m.in. sie­ ciami LAN. W mostowaniu SRB schem at trasy między sta­ cją nadawczą a odbiorczą je s t umieszczany we wszystkich ramkach emitowanych przez stację nadawczą, a algorytm mostowania źródłowego SRB transportuje te ramki sto­ sownie do trasy zapisanej w odpowiednim polu ramki pa­ kietowej. IMPECa (Motion Picture Experts G roup) - szereg za­ leceń i standardów kompresji obrazów wideo (standard MPEG-1) i przekazów telewizyjnych kodowanych w standar­ dzie MPEG-2. Standardy kompresji MPEG opierają się na założeniu, że obrazy telewizyjne stanowią trójwymiarowy zbiór elementów: dwa wymiary są zawsze związane z obra­ zem, trzeci stanowi funkcję czasu. Kompresja w standardzie MPEG (dla różnorodnych formatów obrazu) polega na reje­

stracji obrazu podstawowego, a następnie tylko tych elementów, które odróżniają od niego następne obrazy. Standard dotyczy kompresji obrazów wideo (MPEG-1) z ko­ dowaniem strumieni do 1,5 M b/s, kodowanych przekazów telewizyjnych (MPEG-2), aplikacji o podwyższonej jakości HDTV (standard MPEG-3), a także dotyczy obsługi wideokonferencji (MPEG-4) - regulując kodowanie w strumieniu o przepływności od 10 kb /s do 2 M b/s. Kodowanie w stan­ dardzie MPEG tworzy rodzinę systemów kodowania dla róż­ nych algorytmów kodowania obrazu: o małej (LDTV), kon­ wencjonalnej (SDTV), rozszerzonej (EDTV) i wysokiej (HDTV) rozdzielczości. IM P E O - l - zalecenie opisujące binarny strumień skom­ prymowanego sygnału obrazu i dźwięku o optymalnej szybkości 1,5 M b /s - często spotykanej na nośnikach optycznych, dyskach wielokrotnego zapisu i dyskach ma­ gnetooptycznych MO. Taki rodzaj kompresji umożliwia przechowywanie obrazów wideo na taśm ach o jakości VHS. Sam sposób kodowania obrazów je s t podobny ja k w kodowaniu JPEG. ¡VÜPi
¡skompresowany i ¡strumień danych i

i

(MPEG-2)

wideo j

obraz po dekompresji

dekoder w id e o

! t

dekoder s y g n a łu M PEG

\r

ukła dy synchronizacji

sygnał i

1 alldio

;

dekoder audio

?

dźwięk po dekompresji'

kach optycznych. System MPEG-2 traktowany je st jako podstawowy standard kodowania obrazu we wszelkich apli­ kacjach multimedialnych. RJJIPKB-S - standard kompresji danych obrazowych uży­ wany w telewizji o podwyższonej jakości HDTV. Ei/iHFE©“4 - najnowszy standard kodowania obrazów o małej szybkości transmisji (np. 4 ,8 -6 4 kb /s dla obrazów o formacie 176x144 z powtarzaniem 10 Hz) lub do prze­ chowywania danych w ograniczonej pojemności. Przewidu­ je stosowanie kodowania fraktalnego, talkowego (vawelets) lub kombinacji kilku innych metod kompresji. RJJ[PE<8"i\[idlS© - zalecenie określające sposób kodowa­ nia: pięciu kanałów fonicznych o wysokiej jakości, dwu po­ mocniczych o zawężonym paśmie oraz siedmiu z komenta­ rzami - przeznaczonych dla kilku wersji językowych w dystry­ bucji filmów. Wysokąjakość głosu i dźwięku rejestrowanych na taśm ie lub dysku uzyskuje się już przy przepustowości kanału 64 kb/s. [M IF E © « S y s te im i - zalecenie normalizujące sposób łą­ czenia ciągów informacyjnych (wideo i audio) w zbiorczy strumień informacji wyjściowej, przyjmującej dwie możliwe postaci: o SPS (System Program Stream) dla kontenerów o zmiennej długości - stosowanych w kanałach wysokiej ja ­ kości oraz o STS (System Transport Stream) dla kontenerów o stałej długości 184 bajty treści +4 bajty nagłówka. ffiUPEdS-WncSe© - zalecenie definiujące form at ciągów bi­ towych przenoszących sygnały wizyjne, z określeniem podziału danych i sposobu skalowania (czasowy, prze­ strzenny lub SNR). MUPLS (,Multip rotocol L a b el Switching) - wieloprotokołowy sposób rutowania pakietów przez sieć IP oparty na technice etykietowania (Label Switching) - pochodzącej z technologii ATM. Protokół MPLS o cechach standardu opiera się na technice przełączania IP oraz przełączania ety­ kiet, które zaimplementowano w celu wprowadzenia komu­ tacji łączy wirtualnych do środowiska IP. Każdy z pakietów MPLS ma nagłówek (32 bity) zawierający specjalny znacz­ nik (20 bitów) oraz klasę usługi CoS (3 bity). Rutery przełą­ czające sieci analizują jedynie znacznik nagłówka, a sam protokół transportowy może być dowolny - co umożliwia szybką analizę i wybór trasy w obrębie jednej domeny.

139

> _______________

Zmiana i przyporządkowanie znaczników dokonują się wy­ łącznie w ruterach brzegowych sieci. Najnowsza propozycja modernizacji protokołu o nazwie MP7.S (M ultiprotocol Lambda Switching) ma dotyczyć rutowania w całkowicie optycznych sieciach pakietowych. KiJIPdM (Multi-Protocol Over ATM) - protokół traso­ wania pakietów w technologii IP Switching przez sieć ATM, obsługujący pliki generowane przez dowolny protokół ko­ munikacyjny operujący w trzeciej warstwie modelu ISO/OSI (IP, IPX, in.). Przy małym trafiku w sieci MPOA trasuje (war­ stwa 3) za pomocą kilku ustalonych ruterów, natomiast wzrost przepływności powyżej ustalonego progu powoduje utworzenie połączeń krótszą trasą i szybkie przełączanie w warstwie 2, z pominięciem rutera wyznaczającego trasę przekazu przez sieć ATM. EV1PP (Multiprocessor P arallel Processing) - rów­ noległe przetwarzanie w ieloprocesorow e, stosow ane w serwerach jako konkurencyjne rozwiązanie dla wcze­ śniej istniejącego przetwarzania symetrycznego SMP. Ar­ chitektura serwerów MPP może zawierać kilkadziesiąt (nawet kilkaset) procesorów - dysponujących oddzielny­ mi pam ięciam i RAM, oddzielnym i szynami danych i ukła­ dam i sterującymi pracą każdego z tych elementów. Przy gigantycznej mocy przetwarzania zasadnicza trudność pracy takiego układu polega na sterowaniu olbrzymią licz­ bą modułów. MPP je s t stosowana do budowy superserwerów, natom iast SMP do wieloprocesorowych serwerów obsługujących grupy robocze. i P R (Multi-Path Routing) - rutowanie wielościeżkowe zawierające tablice alternatywnego wyboru trasy w za­ leżności od priorytetu przekazu informacji. Implementacja złożonych ta b lic rutowania wielościeżkowego MPR w odróżnieniu od jednościeżkowego SPR - je st niezbędna do różnicowania usług transmisyjnych według klas. W sytu­ acji, gdy podstawowa ścieżka jestzjakiegoś powodu zajęta, ruter kieruje ruch na następną ścieżkę, optymalną dla da­ nego typu przekazu. M liP[i! D D /im P - ogólna nazwa zintegrowanego systemu teleinformatycznego przeznaczonego do wspomagania i za­ rządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym i dystrybucyj­ nym. Umożliwia firmie efektywniejsze działanie w zakresie: obsługi sprzedaży, tworzenia portfelu zamówień, planowa­ nia ogólnego, naliczania obciążeń zasobów krytycznych, planowania potrzeb materiałowych, naliczania obciążeń stanowisk, bieżącej obsługi zleceń produkcyjnych oraz ewi­

140

¡>wany leksykon teleinformatyka M > > > M dencji obrotu towarowego i zakupów. Wymaga wysokiego stopnia informatyzacji przedsiębiorstwa. EVBPT (Ministry o f Post a n d Telecommunications) rodzina standardów dla analogowych systemów trankingowych (MPT 1327, MPT 1343, MPT 1352) zaproponowana przez Brytyjczyków (lata 80.), do tej pory stosowana i eks­ ploatowana w Europie w . pasmach radiowych 19 3 ,5 -1 9 9 ,4 8 7 5 MHz i 2 0 1 ,5 -2 0 7 ,4 8 7 5 MHz. Umożliwia analogowy przekaz mowy z modulacją fazy oraz przekaz da­ nych z szybkością modulacji 1200 Bd, w kanałach radio­ wych o szerokości 12,5 kHz i z odstępem dupleksowym 8 MHz. Odbiorcami informacji w sieci trankingowej mogą być: indywidualny użytkownik, grupa użytkowników, a także abo­ nent publicznej sieci telefonicznej PSTN. Standard MPT 1327 ustala losowy sposób dostępu do systemu trankingowego, stosując protokół szczelinowy Aloha. M1B5 (Magneto Resistivity) - specjalny typ głowicy odczytująco-zapisującej, wykorzystującej zjawisko magnetooporowe, tj. zmianę oporności elektrycznej pod wpływem zewnętrznego pola magnetycznego. Podstawą działania techniki MR je st stosowanie dwóch oddzielnych głowic: do zapisu i do odczytu informacji. Funkcję zapisu spełnia cien­ kowarstwowa głowica indukcyjna, elementem czytającym je st cienka warstwa stopu (najczęściej NiFe), zmieniające­ go swój opór pod wpływem pola magnetycznego. R /iR A M (Magnetic Random Access Memory) - tech­ nologia (2001 r., IBM, Siemens) magnetycznych układów pamięciowych ze swobodnym dostępem klasy DRAM, w których zamiast ulotnych ładunków elektrycznych do przechowywania Informacji używa się trwałego zapisu ma­ gnetycznego. Szybkość dostępu do informacji zgromadzo­ nej w układach scalonych MRAM je st podobna jak w szyb­ kich układach pamięci statycznych SRAM, natom iast duża Działanie pamięci magnetycznej MRAM a) zasada działania

b) struktura scalonego układu hybrydowego MRAM

P o łą c z e n ia p o d łu ż n e K a ż d y z e le m e n tó w n a p rz o c lę c iu p o łą c z e ń r e p re z e n tu je je d e n bit in fo rm a c ji (m a g n e ty c z n e j» . Z a p is lu b o d c z y t n a s tę p u je p rz e z p rz e p ły w o d p o w ie d n ic h p rą a ó w z in d u k c ją e le k tro m a g n e ty c z n ą ■Vp o łą c z e n ia c h

pojemność układu i niski koszt produkcji upodabniają je ra­ czej do pamięci dynamicznych DRAM - jednak bez utraty in­ formacji po wyłączeniu zasilania. M IS (Mobile Station) - bezprzewodowy terminal rucho­ my, czyli mobilny (bądź ruchoma stacja komunikacyjna) utożsamiany głównie z telefonem komórkowym sieci radio­ wej (NMT, GSM, PCS, in.) lub telefonem bezprzewodowym typu DECT. M1SC (Mobile Switching Center) - centrala obszarowa systemu komórkowego, która koordynuje zestawianie połą­ czeń między abonentami ruchomymi MS własnego systemu komórkowego (typu GSM i in.), a abonentami stacjonarnej sieci publicznej PSTN lub innymi sieciami bezprzewodowymi - z którymi współpracuje operator sieci komórkowej. W sie­ ciach GSM, między centralą obszarową MSC a własnym sy­ stemem stacji bazowych BSS (lub bezpośrednio ze sterowni­ kami stacji bazowych BSC), stosuje się interfejs typu A, nato­ miast na niższym poziomie - między sterownikami BSC a sta­ cjami bazowymi BS (Basic Station) - komunikacja jest reali­ zowana przez styk Abis (medium radiowe lub kablowe). IV !S D O S (Microsoft Disk Operating System) - jednozadanlowy, dyskowy system operacyjny przewidziany do użytkowania przez pojedynczego użytkownika. Podobnie jak inne systemy operacyjne przydziela zasoby systemu (pa­ mięć, dyski, dyskietki, drukarki i pozostałe zasoby) do apli­ kacji, które tego aktualnie potrzebują. Wersje najnowsze umożliwiają adaptowanie wielu kart rozszerzeń PCMCIA, in­ stalację kilku zewnętrznych sterowników do archiwizacji (ta­ śmowych, dyskowych lub magnetooptycznych) oraz modu­ łów komunikacyjnych i skanerów. M S N (Multiple Subscribe Number) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), przypisująca konkretnemu abonentowi końcowemu kilka numerów zewnętrznych, zazwyczaj różniących się ostatnimi cyframi. Daje to możliwość określenia odrębnego numeru dla różnych urządzeń przyłączonych do lokalnej sie­ ci ISDN, takich jak: telefon, telefaks, terminal, in. Maksy­ malnie można przyłączyć (I zanumerować) do 8 urządzeń, przy czym najwyżej dwa z nich mogą funkcjonować w sieci jednocześnie (dla dostępu podstawowego BRA). M1TBF (Mean Time Between Pailures) - średni czas międzyawaryjny, jeden z parametrów niezawodnościowych systemu lub urządzenia - określający oczekiwany czas między kolejnymi uszkodzeniami elementów systemu.

R/JUTR (Mean Time to Repair) - średni czas naprawy, je ­ den z parametrów niezawodnościowych systemu lub urządze­ nia określający oczekiwany czas, jaki upływa od momentu wy­ stąpienia uszkodzenia do chwili przywrócenia systemowi zdol­ ności do realizacji swoich funkcji. m u l t i c a s t - forma usługi telekomunikacyjnej, w której jed­ na stacja (ruter, węzeł, serwer, terminal) jednocześnie trans­ mituje lub odbiera informacje do/z konkretnie określonej i uprzednio zdefiniowanej grupy in. stacji roboczych lub rute­ rów. Przykładem takich aplikacji są strumienie medialne wideokonferencji, notowania giełdowe czy uaktualnienia stanów magazynowych. W odróżnieniu od usługi unicast - wymagają­ cej oddzielnych strumieni danych dla każdego użytkownika w technice multicast korzysta się z jednego strumienia dla wszystkich klientów tej usługi. M ulticast kontra unicast Technika u nica st w ym ag a oddzie lnych połączeń od serw era do ka żde go klienta. M o g ą one z a ją ć w ię kszo ść pasm a, je ś li dan e s ą ro zsyłane d o s zerokiej rze szy o dbiorców

K lienci S e rw e r

W te ch n ice m u ltica st p oje d ynczy stru m ie ń dan ych m o żna d o sta rczyć d o ka żde ­ go klie n ta , co o szczęd za pasm o

D m iiltiD łn e c iia - środowisko umożliwiające równoczesne przekazywanie i prezentację (także przesyłanie, komutowa­ nie, rozgłaszanie i rejestrowanie do dalszej obróbki) kilku rodzajów usług telekomunikacyjnych, za pomocą tych sa­ mych środków technicznych oddziaływających na zmysły człowieka. Technologia multimedialna operuje informacją skojarzoną, używając mieszanej kombinacji prezentacji: głosu, dźwięku, tekstu, grafiki, obrazu ruchomego i anima­ cji, z interakcyjnym wsparciem od strony użytkownika. Do realizacji pełnych usług multimedialnych niezbędne są sie­ ci o przepływności od 38 4 kb /s do 6 /8 M b /s - doprowa­ dzone bezpośrednio do abonenta za pośrednictwem jednej z sieci dostępu abonenckiego (FITL, HFC,xDSL, CATV, WLL), wraz z kanałem zwrotnym do interakcji użytkownika. Lokal­ ne prezentacje za pomocą komputera klasy PC wymagają

141

leksykon teleinformatyka

M »>N

Działanie multipleksacji etykietowanej (statystycznej) w sieci ATM nością pamięci RAM.

a )

s tru m ie ń f iz y c z n y k o m ó r e k A T M w s ie c i W ę ze ł dostę pu

m M lt ip S e k s e r - w telekomunikacji sprzę­ towo-programowe urządzenie mające zdol­ ność multipleksowania kanałów. Różnorod­ ność aplikacji spowodowała powstanie wielu wersji o odmiennych funkcjach charaktery­ stycznych, wśród których znalazły się m ultiple­ ksery: tradycyjne (integracja wolnych urządzeń zewnętrznych), odwrotne (inwersyjne), pakie­ towe (dla sieci FR i X.25), statystyczne oraz etykietowane (przełączanie ATM).

1

]-oocxx]¿ □ □ llO |O E D Q Ił-> HUB b )

m o d e l ś c ie ż k i w ir tu a ln e j z m u ltip le k s e r a m i A T M

Q

(S T A T M U X j ¡ B u fo ry i

lani

^ ^

Wo

I © S ie ć d o s tę p o w a m r m lip le ik s e ir o d w r o t m y - technika przełączania umożliwiająca podział strumienia S T A T M U X - m u ltip le k s e r s ta ty s ty c z n y V P - ś c ie ż k a w ir tu a ln a danych (napływających z dużą szybkością) na kilka strumieni o mniejszej szybkości przesyła­ gające zwiększonych pojemności buforów pamięciowych nia, a więc korzystanie z łączy telekomunikacyjnych o niż­ i dużej szybkości przełączania wewnętrznej magistrali multiszych przepływnościach. Multipleksacja odwrotna (inwerpleksującej oraz inteligencji umożliwiającej właściwe okre­ syjna) pozwala na rezygnację z eksploatacji lub dzierżawy ślanie potrzeb. Zwiększenie efektywności konkretnego łącza szybkich i kosztownych łączy telekomunikacyjnych oraz przy zastosowaniu multiplekserów statystycznych szacuje skuteczniejsze wykorzystanie kilku już funkcjonujących łą ­ się na ok. 30%. czy o mniejszej szybkości transmisji. Działanie multiplekserów odwrotnych

mraoBBGapOokseir p a k i e t o w y P M S

mtmDfilGBl©Eis©rasani]0© E ssm a S ów - tech­ nika przesyłania (łączenia i rozdzielania) wielu sygnałów analogowych lub cyfrowych o niższej przepływności przez pojedynczy kanał komuni­ kacyjny o dużej przepływności (2 M b/s, 155 M b/s, 622 M b/s). Po drugiej stronie łącza za­ chodzi proces odwrotny, zwany demultipleksacją, odtwarzający pierwotne ciągi sygnałowe. Proces multipleksowania realizują m ultiple­ ksery, a proces odwrotny - demultipleksery.

PAD

DtmaoDltOpBoIksoir s t a t y s t y c z n y - etykietowana tech­ nika multipleksacji, stosowana w przełącznikach siecio­ wych ATM i umożliwiająca dodatkowo analizę gęstości nad­ chodzącego ruchu z wielu źródeł wejściowych. W multiple­ kserach statystycznych zastosowano algorytmy z zakresu statystyki zasobów (kanałów, ścieżek, szybkości), przez dy­ namiczny przydział szczelin do przeciążonych kanałów oraz kanałów przepływu - zapobiegając w ten sposób powsta­ waniu spiętrzeń. Są to zwykle kosztowne uiządzenia, wyma-

142

n m a d m la r a w o ś ® - zbędny fragm ent informacji, który można usunąć bez utraty istotnej treści informacji pierwot­ nej; także dodatkowy sprzęt techniczny i oprogramowanie systemu komputerowego lub komunikacyjnego (redundan­ cja) mające zapewnić sprawne działanie systemu pomimo

|

leksykon teleinformatyka N > > > N awarii podstawowego elementu przetwarzania lub zmiany kierunku przenoszenia informacji. W systemach zarządza­ nia bazą danych nadmiarowość danych stanowi pełny du­ plikat tej samej jednostki danych lub grupy jednostek reje­ strowanych w więcej niż jednym rekordzie dyskowym. m a g ttó w e k (b ea d er ) - wstępna część transmitowanego pakietu niosąca informacje umożliwiające poprawne jego przesłanie przez sieć do portu przeznaczenia. Nagłówek za­ wiera adres źródła, adres docelowy lub instrukcje nitowa­ nia, elementy synchronizacji poprzedzające właściwą infor­ mację oraz sumy kontrolne używane do sprawdzenia po­ prawności transmitowanego pakietu. W nagłówku pakietów przesyłanych pocztą elektroniczną znajdują się dodatkowo szczegółowe informacje o nadawcy, także czas wysłania lub przekazania przesyłki. n a p ę d m a g n e t o o p t y c z n y - technologia zapisu na dyskach magnetooptycznych MO, stosowana do wielo­ krotnego zapisu i odczytu. Istotą zapisu MO na płytach CD je st połączenie dwóch do tej pory funkcjonujących oddziel­ nie technologii: trwałego zapisu na magnetycznych nośni­ kach dyskowych z precyzyjnym odczytem optycznym napro­ wadzanym za pomocą promienia laserowego, stosowanym na dyskach optycznych CD. Lokalna zmiana właściwości magnetycznych podłoża następuje pod wpływem energii cieplnej lasera zapisującego (180° C),zjednoczesnym od­ działywaniem pola magnetycznego, dzięki czemu uzyskana rejestracja jest niezmiernie trwała. Informacje przechowy­ wane na dyskach magnetooptycznych są odporne zarówno na działanie wysokiej temperatury, ja k i pola magnetyczne­ go, a utrata informacji może nastąpić jedynie, gdy te dwa czynniki zadziałają łącznie. Dysk magnetooptyczny stanowi obecnie najlepsze rozwiązanie do odtwarzania i archiwizacji danych - niestety również najdroższe. n a p ę d y n o ś n i k ó w d y s k o w y c h - szereg rozwią­ zań służących do rejestracji danych na wymiennych dysko­ wych nośnikach magnetycznych, ściśle związanych z rodza­ jem zastosowanego napędu mechanicznego medium dys­ kowego. Obejmują one zarówno nowoczesne konstrukcje głowic (uniwersalne, magnetooporowe, laserowe, in.), róż­ norodne nośniki informacji (magnetyczne, optyczne, ma­ gnetooptyczne), wymienność nośników danych (dyski sta­ łe, wymienne), ja k też stosowanie specjalizowanych ukła­ dów pomocniczych do odfiltrowania zakłóceń (filtracja PRML). Wśród powszechnie używanych głowic magnetycz­ nych wyróżnia się: o uniwersalne (zapis i odczyt) typu W inchester-ślizga-

jące się na powierzchni dysku z wykorzystaniem efektu Bernoulliego; o magnetooporowe MR - czułe na zmianę oporności elektrycznej pod wpływem zewnętiznego pola magnetycz­ nego; o cienkowarstwowe głowice magnetooporowe GMR z ulepszonym sensorem nośnika i dające największe upa­ kowanie informacji na dysku (powyżej 10 G b/cal2). n a p ę d y nośników o p t y c z n y c h - szereg napę­ dów dysków optycznych, przystosowanych do odczytu da­ nych rejestrowanych na płytach (krążkach) typu CD. Wyróż­ nia się następujące podstawowe typy krążków optycznych: przeznaczone wyłącznie do odczytu (CD-DA, CD-ROM), za­ pisywalne z możliwością odczytu (CD-R, CD-WR, CD-E) oraz optyczne wykonane w technologii DVD. Pierwsze pamięci dyskowe oparte na odczycie optycznym za pomocą promie­ nia laserowego zostały wprowadzone (w 1982 r.) w postaci płyt CD Audio z pierwotnym przeznaczeniem wyłącznie do cyfrowej rejestracji i odczytu dźwięku. Definicje rejestracji CD-DA stały się punktem wyjściowym wszystkich pozosta­ łych mutacji zapisów optycznych. Płyty dyskowe używane tyl­ ko do odczytu o dowolnym przeznaczeniu informacji cyfro­ wych CD-ROM i współpracujące z komputerami pojawiły się w 1985 r. Dalszym etapem rozwoju były dyski jednorazowe­ go zapisu CD-R za pomocą specjalnych urządzeń zapisują­ cych, a następnie płytyzzapisem wielokrotnym CD-RW. Spe­ cyfikacja dysków optycznych DVD zapewnia pojemność po­ jedynczego nośnika wymiennego od 4,7 GB (jeden pełnome­ trażowy film dźwiękowy) do 17 GB (projekcja 8-godzinna). [¡ n a p ę d y n o ś n i k ó w t a ś m o w y c h - wiele różno­ rodnych technologii zapisu na kasetowych nośnikach ta ­ śmowych, klasyfikowanych przez kilka niespójnych sposo­ bów rejestracji wg: • szerokości zapisywanych taśm w kasetach - półcalowa, ćwierćcalowa (zapis QIC w technologii Travan), 0,325 cala (rozszerzony QIC-Wide), 4 mm (zapis DAT opracowany pierwotnie do rejestracji dźwięku) oraz 8 mm (zapis DAT, re­ jestracja obrazu, przetwarzanie i archiwizacja); ® rodzaju zapisu danych - liniowy zapis informacji (QIC, DLT, SLR), wielokanałowy zapis liniowy (MLR), ukośny, czyli helikalny (DAT) i in. n a p ę d y s t a c j i r o b o c z y c h - umożliwiają tworzenie plików roboczych i archiwizowanie danych o pojemno­ ściach powyżej 100 MB, instalowane (wewnętrznie lub ze­ wnętrznie) jako urządzenia pamięciowe stacji roboczych oraz w komputerach osobistych klasy PC - działające z wie-

143

N >>N

leksykon teleinformatyka

loma rodzajami wymiennych nośników magnetycznych. Większość z nich nadal korzysta ze standardowych interfej­ sów komputera IDE/ATAPI oraz jednej z wersji szybkiego in­ terfejsu SCSI o przeptywnościach sięgających 80 M B/s. Na uwagę zasługują rozwiązania: o napęd FDD - tradycyjny i najtańszy napęd pamięci masowej z nośnikiem na dysku elastycznym (miękkim) oraz jedną lub dwiema uniwersalnymi głowicami dotykającymi powierzchni ferro magnetyka podczas pracy; o napęd ZIP firmy Iomega - umożliwiający zapis na jednej dyskietce informacji o pojemności 25 MB lub 100 MB danych. Głowica zapis/odczyt dotyka bezpośrednio no­ śnika, ale ma elastyczne zawieszenie minimalizujące ście­ ranie powierzchni trących; o napęd JAZ - wersja dysków wymiennych (Iomega) 0 standardowej pojemności 1 GB, do archiwizowania da­ nych, oparta na układzie głowic magnetycznych o konstruk­ cji klasycznych dysków sztywnych typu Winchester; o napęd SyJet (SyQuest) - o właściwościach ja k w ZIP 1 cechach stawiających go między technologią dysków ela­ stycznych i dysków trwałych; o napęd LS-120 - z wymienną pamięcią masową o pojemności do 120 MB, z możliwością korzystania także z danych rejestrowanych na tradycyjnych 3,5 calowych dys­ kietkach; o napęd HiFO - zezwalający na współpracę zarówno ze zwykłymi dyskietkami FDD, jak też ze specjalnymi nośnika­ mi HiFD o pojemności do 200 MB danych na jednym nośni­ ku wymiennym. m a p ię e ie d o t y k o w e - wartość napięcia prądu elek­ trycznego wywołująca przepływ szkodliwego lub niebez­ piecznego prądu porażeniowego przez ciało człowieka, w wyniku dotknięcia uszkodzonego urządzenia elektryczne­ go. Wartość napięcia dotykowego zależy od stanu zawilgo­ cenia powierzchni skóry człowieka, miejsca dotknięcia oraz rodzaju prądu (stały lub przemienny). Wartość prądu pora­ żenia, która jeszcze nie wywołuje migotania komór serca, wynosi ok. 30 mA dla prądu przemiennego oraz ok. 70 mA dla stałego. Odpowiada to napięciu dotykowemu (dotknię­ cie długotrwałe) 50 V przy prądzie przemiennym i 120 V przy stałym. W warunkach szczególnych zagrożeń napię­ cia te są odpowiednio niższe i wynoszą: 25 V i 12 V dla prą­ du przemiennego oraz 60 i 3 0 V dla stałego. n a p i ę c i e z n a m i o n o w e zasSDam Sa - nominalna wartość napięcia przemiennego zasilającego urządzenia te­ leinformatyczne, przy którym urządzenia te winny pracować poprawnie. Wielkość przemiennego napięcia znamionowe­

144

go w Polsce wynosi 2 2 0 /3 8 0 V i nie powinna przekraczać -15% oraz +10% nominału. Najpóźniej do 20 0 3 r. ma na­ stąpić przejście z 2 2 0 /3 8 0 V na 2 3 0 /4 0 0 V, a w okresie przejściowym wahania napięcia w punktach odgałęzień jednofazowych nie mogą przekraczać -10% , +5%. M A S (Network A ttached Storage) - szybka sieć lokal­ na Ethernet, pośrednia między strukturą sieci SAN a klasycznym rozwiązaniem integrującym stacje pamięci masowych z konkretnym serwerem. W NAS, znajdującej się między aplikacjami a serwerem, dane są transmitowane w postaci pakietów i plików z szybkością 10 M b/s. W SAN duże bloki danych są transmitowane w trybie potokowym, a sieć je st usytuowana między serwerem a stacjami pamię­ ci masowych.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka N > > > N - protokół uzgodniony przez Microsoft i IBM, przeznaczony do komunikacji jądra systemu operacyjnego ze sprzętem technicznym instalowanym w małych i średnich sieciach lo­ kalnych. Protokół NetBIOS implementowany w sieciowych systemach operacyjnych, takich jak: IBM LAN Server, Mi­ crosoft LAN Manager i O S/2, jest w istocie interfejsem apli­ kacji API, stosowanym do pisania aplikacji dia sieci lokal­ nych. Umożliwia także emulację usług komunikacyjnych warstwy transportowej w urządzeniach sieciowych. NetBIOS nadaje węzłom niepowtarzalne nazwy (do 15 znaków) i ustanawia sesję połączeniową, w której między nadawcą a odbiorcą tworzy się kanał logiczny, gwarantujący dostar­ czenie wiadomości. NetBIOS zapewnia również połączenia datagramowe z innymi systemami. n e t y k i e f t a - żargonowe określenie zasad etycznych (sa-

M A T (N etw ork Translation Address) - technika ad­ resowania zasobów w sieciach LAN polegająca na ukrywa­ niu rzeczywistych adresów sieci. Dzięki takiej operacji kom­ putery sieci lokalnej nie są bezpośrednio dostępne do ad­ resowania z sieci Internet, co ogranicza możliwości ataku z zewnątrz i utrudnia zdobywanie informacji o wewnętrznej architekturze sieci. M G (N etw ork Computer) - > k o m p u t e r s ie c io w y M B)S (Novell Directory Services) - technologia roz­ proszonych usług katalogowych firmy Novell, umożliwiająca dostęp do wszystkich zasobów sieci - niezależnie od ich fi­ zycznej lokalizacji. Stanowi w istocie bazę danych, zawiera­ ją cą informacje o użytkownikach i zasobach w środowisku komputerowym, która może być replikowana fragmentami w różnych serwerach. Dublowanie dowolnego fragmentu bazy danych ma na celu zapewnienie odpowiedniego po­ ziomu redundancji: jeśii serwer zawierający część bazy da­ nych NDS zostanie awaryjnie odłączony od sieci, to do mo­ mentu ponownego jego włączenia system użytkuje kopię je ­ go bazy danych posadowioną na innym serwerze. Struktura NDS ma budowę hierarchiczną (do 15 poziomów) - z pozio­ mami jednostek organizacyjnych, użytkowników (konte­ ksty), grup i zasobów sieciowych. Jest określana jako drze­ wo katalogowe (Directory Tree) posadowione na X.500. M e t B E U l (NetBIOS E xtended User Interface) rozszerzenie funkcji (warstwa transportowa) protokołu in­ terfejsu użytkownika NetBIOS w sieciowym systemie opera­ cyjnym LAN Manager (Microsoft). M © S B i@ S (Network Basic Input Output System)

voir-vivre), których powinni przestrzegać internauci działają­ cy w sieciach globalnych. M E IiT (N ear E n d Crosstalk, N E X T loss) - przenik zbliżny (przesłuch sygnałów) stanow iącyjednozdw óch naj­ bardziej istotnych zakłóceń i strat w miedzianych torach transmisyjnych, powstający w wyniku wzajemnego oddzia­ ływania elektromagnetycznego między dwoma aktywnymi liniami (skrętkami) kabla o odmiennych kierunkach trans­ misji. Miarą przeniku jest różnica poziomów sygnałów (ge­ nerowanego i indukowanego) podawana w dB, przy czym duża wartość NEXT oznacza mały przesłuch zbliżny w kablu. Najgorsza sytuacja powstaje w miejscu, gdzie silny sygnał pary nadawczej (generowany przy źródle) przenika bezpo­ średnio do pary odbiorczej - znajdującej się po tej samej stronie kabla telekomunikacyjnego. Zaostrzone wymagania na przenik zbliżny pochodzący od wielu parw jednym kabiu określa niedawno zdefiniowany parametr PSNEXF. M F S (Network File System) - sieciowy system opera­ cyjny opracowany przez Sun Microsystems, udostępniający pliki i katalogi w sieciach opartych na protokole TCP/IP. Protokół NFS - będący protokołem warstwy aplikacji - po­ zwala używać zdalnych katalogów i plików odległego kom­ putera tak, jakby znajdowały się one na lokalnym kompute­ rze użytkownika. Dzięki funkcji przeadresowania plików (file redirection) uzyskuje się w ten sposób „przezroczysty" do­ stęp do zbiorów komputera zdalnego. M IG (Network Interface Card) - popularna nazwa dowolnej karty interfejsu sieciowego komputera, zawierają­ ca układy nadawczo-odbiorcze dopasowane do konkretne­ go (specyficznego) typu fizycznego interfejsu sieci kablowej

lub bezprzewodowej linii transmisyjnej. Definiuje funkcje warstwy łącza fizycznego modelu ISO/OSI, takie jak: uzga­ dnianie parametrów transmisji (szybkość transmisji, roz­ miar pakietów, wielkość buforów), konwersję sygnałów (po­ ziomy elektryczne, wielkości prądów, kodowanie, kompre­ sja) oraz interpretację sygnałów w linii. m 5eza[l@ ż[m © śe (¡flarnsjclhi - w systemach zarządzania bazą danych operacja rozdzielania danych od programów, które z nich korzystają. Niezależność danych rejestrowa­ nych w bazie można uzyskać przez: o niezależność fizyczną - czyli zmianę organizacji lub sposobu dostępu do bazy; o niezależność logiczną - utrzymującą logiczne rozpo­ znawanie bazy przez te same programy aplikacyjne; o niezależność lokalizacyjną - w której programy apli­ kacyjne nie wiedzą, gdzie faktycznie się ona znajduje (lokal­ nie czy na odległych serwerach). n i e z a w o d n o ś ć - właściwość dowolnego systemu charakteryzująca jego zdolność do wykonywania przypisa­ nych mu funkcji (komputerowych, telekomunikacyjnych, przetwarzania) w określonych warunkach i zdefiniowanym przedziale czasu. Istotnymi wskaźnikami niezawodności sy­ stemu są: o średni czas międzyawaryjny MTBF - stanowiący śre­ dni odstęp czasu między kolejnymi uszkodzeniami elemen­ tów systemu oraz o średni czas naprawy MTTR - który upływa od chwili wystąpienia uszkodzenia do chwili przywrócenia elemento­ wi systemu zdolności do realizacji jego funkcji. MOSDM (Narrow ISDN) - rzadziej używana nazwa wą­ skopasmowej wersji sieci cyfrowej ISDN, umownie określa­ nej do przepływności 144 k b /s (niekiedy do 2 M b/s). M L S P (NetW are L ink Services Protocol) - protokół dynamicznego trasowania, stosowany (Novell) w średnich i dużych sieciach informatycznych złączami WAN. Protokół NLSP często zastępuje dotychczasowe mniej efektywne protokoły wyboru trasy RIP i towarzyszący mu SAP. Protokół adaptacyjnego rutowania NLSP o charakterze połączenio­ wym, nazywany również rutowaniem typu link state (chociaż różni się od niego zawartością tablic sąsiednich ruterów), potrafi wyliczać i dobierać optymalne trasy połączeń o najniższym koszcie transmisji na całej trasie przekazu. Sil­ ną stroną protokołu jest możliwość hierarchicznego, trzy­ stopniowego wyboru trasy w obrębie: obszaru, domeny oraz w wieloskładnikowej sieci globalnej.

MS

leksykon teleinformatyka

N »N

¡¡VÜV3S (Network M anagement System) - system ak­ tywnego zarządzania siecią teleinformatyczną zawierający zestaw procedur, oprogramowania, sprzętu i dziatań - za­ pewniających skuteczne funkcjonowania sieci komunika­ cyjnej. Obejmuje wiele zagadnień dotyczących zarządzania siecią, wśród których wyróżnia się następujące: • zarządzanie konfiguracją, zasobami (inwentaryzacja) i topologią sieci, o lokalizacją i usuwaniem uszkodzeń, o podstawowymi ruterami i przełącznikami sieci, o bezpieczeństwem sieci wraz z podejmowaniem profi­ laktycznych działań ochronnych przed atakami oraz • rozliczeniami wśród użytkowników. WÜVÜT (Nordic M obile Telepbony) - analogowy stan­ dard telefonii komórkowej rozwijany w Europie (od 1981 r.) przez firmy skandynawskie, początkowo jako NMT 450 w paśmie radiowym o częstotliwości 4 5 0 MHz, a po nasy­ ceniu kanałów radiowych (od 1986 r.) jako NMT 9 0 0

N N 1 (Network to N etw ork Interface) —> in te rfe j­

sy ATM M O S (N etw ork Operating System) - sieciowy system operacyjny działający na kom puterach wchodzących w skład sieci komputerowej LAN, zarządzający pracą zarów­ no zasobów lokalnych, ja k i przyłączonych za pośrednic­ twem sieci MAN lub WAN. System NOS obsługuje protokoły komunikacyjne i zapewnia realizację podstawowych usług sieciowych, takich jak: usługi katalogowe, współdzielenie plików, usługi adresowe itp. Do najpopularniejszych siecio­ wych systemów operacyjnych należą: NetWare (Novell), Windows NT (Microsoft), Unix i Linux. m ®(Ea®ja IS c z te o w a - notacja skróconego zapisu wiel­ kości liczbowych w postaci wykładniczej, w której wykładnik je st wielokrotnością liczby 3, opisana przez hierarchię je d ­ nostek liczbowych.

Struktura analogowa sieci komorkowej NMT 4 50i (Nokia) Interfejs

Do innych central komutowanych MTX

[450 L I K : :

Interfejs 2 Mb/s

BSE

- OMC

PSTN

n o t e b o o k - przenośny komputer zasilany bateryjnie (masa do 2 kg), obecnie o takich samych możliwościach obliczeniowych i sie­ ciowych ja k stacjonarne komputery lub stacje robocze. Coraz częściej łączony bezprzewodo­ wo z siecią LAN za pomocą kanałów podczer­ wieni IrDA, drogą radiową (karty PCMCIA) z sieciami komórkowymi GSM lub coraz czę­ ściej przy użyciu bezprzewodowego interfejsu radiowego Bluetooth.

N © w a E t e m ® m la (nowa gospodarka) rzeczywistość gospodarcza oparta na interne­ towej strategii prowadzenia biznesu za pomo­ K o m u to w a n a C e n tra le i ste ro w n iki T e rm ina le I I sie ć p u b liczn a S ta cje b azo w e cą elektronicznego handlu, giełdy oraz interne­ stacji b azo w ych ru ch om e towych sklepów i zakupów. W odróżnieniu od BS ( B a s ic S t a tio n ) M T X ( M o b ile T e le p h o n e E x c h a n g e ) BSE ( B a s ic S ta tio n S ig n a llin g E q u ip m e n t) O M C ( O p e r a tio n a n d M a in te n a n c e C o m p u te r ) dotychczas prowadzonej gospodarki w trady­ P S T N ( P u b lic S w itc h e d T e le p h o n e N e tw o r k ) D X 2 00 - n a z w a ce n tra li firm y N o kia cyjnej formie Starej Ekonomii (zamówienie, magazyn, hurtownia, faktura, bank, potwier­ dzenie, dostawa, magazyn, produkt), Nowa Ekonomia eli­ w zakresie częstotliwości 9 0 0 MHz. W paśmie 4 5 0 MHz minuje większość etapów pośrednich w zawieraniu transak­ możliwe je s t utworzenie 180 dupleksowych kanałów roz­ cji, co zmniejsza koszty pozyskania produktów i znacznie mownych o szerokości 25 kHz każdy, w paśmie 9 0 0 MHz skraca czas ich wytwarzania. W istotny sposób zmniejsza liczba kanałów rozmownych wzrasta do 1000 (25 kHz) lub również stany magazynowe półproduktów i wyrobów goto­ 2 0 0 0 (12,5 kHz). W obu wersjach do transm isji mowy za­ wych, nie korzystając z pośrednictwa w handlu, nie wpływa­ stosowano analogową modulację częstotliwości FM (de­ ją c niekorzystnie na ciągłość dostaw. wiacja 3 kHz), natom iast sygnalizacja w kanale radiowym dokonuje się sygnałem cyfrowym z m odulacją FFSK (Fast MG$Z (Non Return to Zero) - najprostszy liniowy kod Frequency Shift Keying), z przepływnością 1,2 kb /s. Zmo­ transmisyjny (bez powrotu do zera), używający jedynie dernizowany (1997 r.) pod nazwą NMT 4 5 0 i je s t nadal uży­ dwóch poziomów napięcia, do przedstawienia wartości bi­ wany w Polsce. M TX

D X 2 00

146

leksykon teleinformatyka N > > > 0 narnych ciągu informacji. Kod liniowy NRZjest nadal stoso­ wany w wielu rozwiązaniach komunikacyjnych, także w światłowodowych sieciach FDDI. Logicznemu symbolowi „jeden” przypisuje maks. wartość napięcia w linii (światło lasera), natom iast symbolowi „zera” - poziom napięcia zbli­ żony do zerowego. MU8ZB (Non Return to Zero Inverting) - inwersyjny liniowy kod transmisyjny w stosunku do NRZ (z powrotem do zera), w którym reprezentacja bitu 0 nie powoduje zmia­ ny poziomu sygnału w linii i je st bliska zerowemu poziomo­ wi napięcia, natom iast wartość bitu 1 zawsze zmienia po­ ziom sygnału (zgodnie z zegarem generatora czasu). Inne spotykane oznaczenie RZ (Return to Zero). EOTS© (N ational Television System Committee) standard telewizji kolorowej stosowany (od 1941 r.) głównie w Ameryce Północnej (także w Meksyku i Japonii), używają­ cy do prezentacji telewizyjnego obrazu 525 linii poziomych (z przeplotem półobrazów co 30 Hz), zmienianego z często­ tliw ością 60 Hz. Stanowi nadal alternatywę odnośnie późniejszych, powszechnie używanych standardów telewi­ zyjnych, takich jak: PAL i SECAM.

mnlll mroaiem -> m o d em zerow y M U M IA ( Non Uniform Memory Access) - architektu­ ra serwerów wieloprocesorowych łącząca zalety wielopro­ cesorowej architektury serwerów symetrycznego przetwa­ rzania wieloprocesorowego SMP z techniką gron (inaczej klastrów komputerowych) o regulowanej mocy obliczenio­ wej. W architekturze NUMA gronem nie je st pojedynczy komputer, ale zdefiniowana jednostka obliczeniowa, zawie­ rająca min. 4 procesory (quad) z oddzielną pamięcią i szy­ ną danych, która również może być dalej rozbudowywana. Jednostki quad kom unikują się ze sobą korzystając z dodat­ kowych łączy (1 G B/s), dzięki czemu skalowanie serwera nie ma takich ograniczeń ja k w innych architekturach wielo­ procesorowych. EW@B> (N ear Video-on-Demand) —> te le w iz ja

in te ra k ty w n a

© A M (Optical Access Networking) - optyczna sieć do­ stępowa wykorzystująca przede wszystkim technologię z elementami pasywnymi PON sieci szkieletowych. OAN obejmuje trzy elementy optycznej infrastruktury sieciowej: o przełączniki optyczne OAS (Optical Access Switch) zlokalizowane u dostawcy usług; • inteligentne terminale IOT (intelligent Optical Termi­ nal) - zainstalowane w siedzibie klienta oraz: • znajdującą się między nimi pasywną sieć światłowo­ dową PON - wraz z niewielkimi i tanim i rozdzielaczami (splitters) i sprzęgaczami (couplers). Kluczową cechą im plementacji OAN jest zdolność do segmentacji oferowanego pasma i dostarczanie u s łu g -w e ­ dle zapotrzebowania usługobiorcy. - wieloznacznie definiowane określenie często używane w procesie programowania jako: o wydzielona jednostka kojarzona z ikoną programu (aplikacje, tekst, arkusze kalkulacyjne), folderu (zbiory obiektowe, pliki), plików danych (informacje, tekst, listy, dźwięk, wideo, in.), urządzeń zewnętrznych komputera (mo­ dem, drukarka, ploter, in.); o wytypowana przez użytkownika grupa danych pod­ czas wiązania obiektów OLE; • samoistne obiekty zawierające kod lub dane w pro­ gramowaniu zorientowanym obiektowo. © © O trontia sltaea^ella - zapewnienie bezpieczeństwa sie­ ci za pomocą środków technicznych i programowych syste­ mów ochrony. Do zasadniczych środków ochronnych zmniejszających ryzyko nieuprawnionego dostępu należą następujące kategorie równolegle prowadzonych działań: • ograniczanie dostępu do zasobów zgodnie z ustaloną wewnętrzną polityką ochronną organizacji (jak wygląda sieć, jakie dane są ważne, podział na informacje ja w ne/p o­ ufne/tajne, gdzie są zlokalizowane zasoby, kto ma do nich dostęp, ja k są chronione hasła, sposób emisji i edycji ha­ seł, in.); o utajnianie informacji przez szyfrowanie za pomocą wielu istniejących metod kryptograficznych (szyfrowanie kluczem publicznym i prywatnym, autoryzacja, identyfika­ cja, podpis elektroniczny), • stosowanie programowo-technicznych bram filtrujących (zapór ogniowych) chroniących przez dostępem z zewnątrz.

147

O >>>O

lustrowany leksykon teleinformatyka

© e ih irom ® [p r r z e e iiw p ir z e p ę s iiffiw a - umieszczanie w obwodach zasilania 2 2 0 /2 3 0 V (AC) elementów zapew­ niających ochronę zainstalowanych urządzeń przed za­ kłóceniami powstającymi w wyniku wyładowań atmosfe­ rycznych czy też na skutek procesów łączeniowych w sieci zasilającej. Ograniczniki przepięć można podzielić na iskro­ we (odgromniki) i warystorowe (ochronniki). Różnica pole­ ga na ich konstrukcji i amplitudzie napięcia, do jakiej spro­ wadzana jest fala przepięciowa po przejściu przez ogranicz­ nik. Ochronę przed przepięciami realizuje się 3-stopniowo przez instalację następujących elementów w systemie zasi­ lania: odgromników na początku linii zasilającej system, ochronników ograniczających przepięcia w modułach dys­ trybucji zasilania oraz warystorów umieszczanych bezpo­ średnio w zasilanych urządzeniach. Ochrona przed przepięciami atmosferycznymi i łączeniowymi

Instalacjo kat. IV Pierwszy poziom zasilania. Instalacje napowietrzna i kablowe. w tym układy rozdzielcze i związane z tymi ukladami zabezpleczenia nadprądowe

Instalacja kat. I Instalacja kat. II Stała instalacja zasila- Urządzenia, wyposana z układu kategorii żenie przenośne itp. IV zasilane z instalacji kategorii III

Przykłady ochronników linii sygnałowych a)

linii symetrycznej

b)

linii niesymetrycznej

-c m — - d 3—

- o

© C iii (Optical Character Recognition) - system optycznego rozpoznawania znaków drukowanych lub pisa­ nych odręcznie. Do rozpoznawania znaków wymagany jest skaner optyczny (ręczny, automatyczny, stacjonarny) łączo­ ny z komputerem klasy PC i specjalne oprogramowanie instalowane w urządzeniu skanującym pismo lub w przyłą­ czonym komputerze. Tekst skanowany je st konwertowany zwykle w postaci znaków ASCII lub EBCDIC. Pismo ręczne odczytują z wysokim prawdopodobieństwem jedynie zaa­ wansowane systemy rozpoznawania znaków, dysponujące dużą mocą obliczeniową.

Instalacja kat. I Specjalne wyposażenie lub część wyposażenią zasilane z instalacjl kategorii II, telekomunikacja, elektronika itp.

©cBinromiraSk p r r z e p ę e im w y - zespół elektroniczny zabezpieczający czynną linię transmisyjną przed przepięcia­ mi i uszkodzeniami powodowanymi rozchodzeniem się fali napięć/prądów piorunowych. Ze względu na stopień odpor­ ności na prądy udarowe, wiele istniejących stref zagrożenia, a także różne sposoby transm isji sygnałów (0 -2 0 mA, 4 -2 0 mA, zrównoważone, in.), ochronniki dobiera się z uwzglę­ dnieniem: znamionowego prądu i napięcia pracy, częstotli­ wości granicznej, tłum ienia sygnału i sposobu transmisji (symetrycznego iub niesymetrycznego) z uwzględnieniem różnorakich stref zagrożenia. Do ochrony przeciwprądowej (prądy piorunowe o 1 0 /3 5 0 |is , 8 /2 0 ps) stosuje się różne obwody hybrydowe tworzone z elementów nieliniowych

148

(diody zerujące i warystory). Najczęściej spotykane prądy znamionowe chronionych linii sygnałowych wynoszą: 0,1 A, 0,5 A, 1,0 A, natom iast napięcia znamionowe dotyczą znor­ malizowanych wielkości: 5 ,1 2 ,1 5 , 2 4 ,3 0 ,4 8 , 60 i 110 V.

®QJIM (Optical Distribution Network) - światłowo­ dowa sieć dystrybucyjna dla danych transmitowanych po­ między węzłem OLT, znajdującym się na styku z resztą sieci telekomunikacyjnej, a zakończeniem ONU, zlokalizowanym po stronie abonenta - dokonującym właściwej konwersji sy­ gnałów optycznych na elektryczne. Komunikacja może być dwukierunkowa typu simpleks dla pary włókien światłowo­ dowych albo dupleks lub dipleks przy wykorzystaniu tylko jednego włókna. Dla uzyskania dwukierunkowej transmisji w trybie dupleks w jednym włóknie światłowodowym stosu­ je się to samo okno optyczne dia obu kierunków, a w trybie dipleks różne okna optyczne - oddzielnie dla każdego kie­ runku. W wielu przypadkach stosuje się aktywne urządzenia transmisji światłowodowej klasy AON. Typowe architektury światłowodowe sieci dostępowej to: pierścień, gwiazda, drzewo lub struktury mieszane. © iflp y ty w a m iB e (polling)- jedna z procedur dostępu do m edium transportowego, nadal stosowana w dużych komputerach i sieciach minikomputerowych zjednym kom­ puterem centralnym. Wymaga wyznaczenia jednego „inteli­

Ilustrowany leksykon teleinformatyka O > > > O gentnego" urządzenia w sieci (kom puter centralny), które sekwencyjnie i cyklicznie komunikuje się z każdym przyłą­ czonym do sieci urządzeniem wg wcześniej ustalonej ko­ lejności odpytywania. Stacja robocza lub każde inne urzą­ dzenie komunikacyjne może uzyskać dostęp do medium jedynie w momencie jego odpytywania, przy czym istnieje możliwość skalowania pasma i nadawania priorytetów poszczególnym użytkownikom sieci - przez zmianę często­ ści zapytań. © d ls y fla e z h i p e r t e k s t o w y - jednoznacznie wyróż­ nione miejsce (kolorem, kursywą, ikoną lub podkreśle­ niem) w tekście komputerowym prezentowanym na ekra­ nie, adresujące hipertekstowo łącze do kolejnego doku­ mentu znajdującego się na tym samym serwerze lub w zu­ pełnie innym miejscu sieci Internetu. Nowy dokument jest zupełnie niezależny od tego, z którego pochodzi odsyłacz, i może nawet nie zawierać odsyłacza (link) zwrotnego - da­ jąc penetrację jednokierunkową. @EEVi (Original Equipm ent M anufacturer) - orygi­ nalny producent sprzętu, oprogramowania, systemu bądź jego składnika technicznego lub programowego.

off-line (odłączony) - sytuacja, w której dowolne zewnę­ trzne urządzenie techniczne dołączone do sieci teleinforma­ tycznej lub systemu komputerowego znajduje się stanie nieaktywnym (brak gotowości działania) i nie może podjąć natychmiastowej współpracy. Oznacza najczęściej tryb pra­ cy urządzenia bez dostępu do zasobów sieci. © BsatoB E TO m le pS@ m ® we - część syste­ mu okablowania strukturalnego, łącząca bu­ dynkowy punkt dystrybucyjny BPD (zlokalizo­ wany zwykle w podziemiach budynku) z po­ szczególnymi kondygnacyjnymi punktami dys­ trybucji. Dla sieci telefonicznej okablowaniem pionowym są zwykle wieloparowe miedziane kable telefoniczne, natom iast dla sieci kom­ puterowych są to tory światłowodowe - najczę­ ściej z włóknami wielomodowymi (MMF).

Struktura przełącznicy dystrybucyjnej MDF

ści kabli krosowych (patchcords) w punkcie dystrybucyj­ nym i kabla przyłączeniowego (na stanowisku pracy) nie przekraczały 5 m. W ten sposób łączna trasa okablowania poziomego, zawierająca kabel poziomy, kabel krosowy i ka­ bel przyłączeniowy, nie powinna przekraczać przyjętej dłu­ gości 100 m.

okablowanie strukturalne -ko m p le t elementów transmisyjnych systemu okablowania strukturalnego insta­ lowanego wewnątrz budynku, pozwalający uniknąć wielu odrębnych i zróżnicowanych sieci komunikacyjnych (telefo­ nicznych, pakietowych, faksowych, komputerowych, telewi­ zji kablowej, dozoru przemysłowego czy automatycznej kon­ troli i sterowania). Wewnątrzbudynkowa, uniwersalna infra­ struktura kablowa, zbudowana z komponentów systemu

Elementy typowego systemu okablowania strukturalnego

© k a b lo w a n n ii© p © z i© m © - zbiór kabli rozprowadzających, łączących indywidualne przyłącza stacji roboczej na piętrze budynku z kondygnacyjnym punktem dystrybucyjnym. Istotnym wymaganiem okablowania poziome­ go je st ustalenie łącznej długości kabla tak, aby nie przekraczał 90 m oraz by maks. długo-

149

O

leksykon teleinformatyka

» 0

Bksykon teleinformatyka

|0>>>O

0 '}■

i Ą P O p *>L - 2

okablowania strukturalnego, składa się z kilku niezbędnych elementów sieciowych: © okablowania poziomego, o punktów dystrybucyjnych (centralnych i kondygnacyjnych), © okablowania pionowego i © magistrali międzybudynkowych. System okablowania strukturalnego (SOS) obejmuje również komponenty infrastruktury kablowej: 4-parowe skrętkowe kable miedziane (UTP, FTP, STP), kable światło­ wodowe FO (SMF i MMF), przyłącza RJ45 i FU12, złączki włókien światłowodowych ST/SC oraz niezbędne do wyko­ nania instalacji - panele, szafy krosownicze, korytka, słup­ ki, pigtaile, patchcordy i in. Topologia sieci w okablowaniu strukturalnym przyjmuje zwykle postać hierarchicznej gwia­ zdy, jednak właściwie wykonany projekt umożliwia tworze­ nie innych topologii sieciowych - bez powtórnego przecią­ gania kabli. ©Csma ś w ń a t łto w o s llo w e - strukturalna cecha rdzenia włókna światłowodowego polegająca na niejednorodnym tłum ieniu jednostkowym (straty absorpcyjne) włókna w funkcji częstotliwości. Tłumienność jednostkowa światło­ wodu w funkcji częstotliwości (wyrażana w d B /km ) określa wielkość strat absorpcyjnych medium transmisyjnego. Wy­ różnia się 3 podstawowe okna o obniżonej tłumienności, przydatne do prowadzenia transmisji optycznych. W najlep­ szych seryjnie produkowanych światłowodach jednomodowych tłumienność ta w kolejnych oknach optycznych wyno­ si w przybliżeniu: o I okno (850 nm) - ok. 0,7 dB/km , o II okno (1300 nm) - 0,4 dB/km , o III okno (1550 nm) - 0,2 dB/km . Obecnie korzysta się głównie z transmisji prowadzonych w trzecim oknie światłowodowym, w którym działają wzmac­ niacze optyczne EDFA.

© Ł A P ( On-line Transaction Processing) - grupa sy­ stemów bezpośredniego przetwarzania analitycznego, sta­ nowiąca podstawowe narzędzie do podejmowania decyzji DSS, przetwarzania danych i tworzenia raportów. Cechą charakterystyczną serwerów OLAP jest: wielowymiarowy form at danych, interaktywny dostęp z poziomu Internetu, skalowalność danych (wielkość bazy danych, liczba wymia­ rów bazy, stopień agregacji) oraz różnorodne hierarchie da­ nych - lecz bez replikacji zbiorów. OLAP jest często określa­ na jako wybieranie danych (data mining). Wyróżnia się 4 klasy narzędzi przetwarzania analitycznego OLAP: o relacyjny ROLAP - korzystający z danych posadowio­ nych na bazie relacyjnej; o wielowymiarowy MOLAP - używający baz wielowy­ miarowych; o desktopowy DOLAP ( Desktop OLAP) - operujący na plikach i bazach instalowanych na stacjach klienta (bez serwera) oraz o hybrydowy HOLAP (Hybrid OLAP) - działający nie tyl­ ko na jednym typie bazy danych.

© L i ( Object Linking a n d Embedding) - technika łączenia i osadzania obiektów (bloków informacyjnych, tekstu, grafiki) pochodzących z różnych aplikacji. Obiekt reprezentowany zwykle przez ikonę w pliku bieżącego doku­ mentu może być zmieniany przez inną aplikację dzięki funk­ cji osadzania OLE, która na czas potrzebny do modyfikacji uruchamia oryginalny program obiektu, a po zakończeniu operacji wraca do przerwanej pracy w dokumencie bieżą­ cym. Dzięki takiej technice dokumenty (programy) mogą zawierać wiele danych, pochodzących z różnych dokumen­ tów, a sama technika osadzania i łączenia dokumentów OLE umożliwia łatwą współpracę wielu użytkowników w ra­ mach grupy roboczej działającej w aplikacjach środowiska Windows.

Interfejsy optycznej sieci abonenckiej OLT/ONU

j£ , n x 6 4 kb/s 2M b /s (H D S L ) 2 M b/s (H B B 3) A D S L/S D S L 34 M b/s 140 M b/s STM-1

Interfejsy użytkow nika UNI

kietowe, centra nadawczo-odbiorcze) do odpowiedniej jednostki wyniesionej ONU. Węzeł OLT znajduje się w gestii operatora sieci.

Okna światłowodowe (o obniżonej tłumienności)

II okno 1310 nm

150

III okno 1550 nm

d łu g o ś ć fa li

’* 1^

Mniejsza szybkość propagacji sygnału elektrycz­ nego w kablach miedzianych (ok. 0,7 szybkości % => światła) niż w próżni powoduje, że do pokonania odległości 1 km potrzebny je s t czas około 5 (is, a w łączach długodystansowych (kable miedziane powyżej 1000 km) - dwustronne opóźnienia wyni­ kające z propagacji przez sieć kablową m ogą osią­ gać ok. 10 ms. Znaczące opóźnienie transm isji w łączach przez satelity geostacjonarne wynika z dużej odległości satelity od Ziemi (średnio 35 8 0 0 km), co powoduje opóźnienia w przekazach jednokierunkowych (2 x 3 6 tys. km) ok. 0 ,24 s oraz w dwukierunkowych (4 x 3 6 tys. km) pow. 0 ,4 8 s. Opóźnienie w transm isjach głosowych powiększa się o czas konwersji, kodowania i kompresji głosu do postaci cyfrowej PCM. Opóźnienia sygnału w systemach satelitarnych

© L I P (On -line Transaction Processing) - przetwa­ rzanie transakcji w czasie rzeczywistym, zwykle za pośre­ dnictwem silnego komputera mainframe.

on-line (przyłączony) - termin oznaczający możliwość podjęcia bezpośredniej i natychmiastowej współpracy mię­ dzy komputerami lub innymi urządzeniami komunikacyjny­ mi, znajdującymi się w stanie gotowości do pracy. Dotyczy zarówno przyłączonych urządzeń zewnętrznych (peryferyj­ nych) systemu komputerowego, ja k również zdalnych term i­ nali włączonych przez dowolną sieć teleinformatyczną. © K IT ( Optical N etw ork Termination) - ogólna nazwa optycznego zakończenia sieci szerokopasmowej klas: FITL, DSLAM, ADSL, VDSL lub HFC, znajdującego się po stronie i w gestii operatora sieci. Jedną z jego odmian jest węzeł OLT zapewniający przezroczystą transmisję.

Typowe opóźnienie na trasie ESE Całkowity czas opóźnienia (G EO ) dla (Ziem ia-satelita-Ziem ia) w ynosi: transm isji rozsiewczej (pojedynczy skok) - dla orbity LEO (1389 km) 2x5 m s~ 1 0 ms wynosi 267 ms. Dwukierunkowe satelita- dla orbity MEO (10354 km ) 2x35 m s-7 0 ms rne łącze rozmówne zawiera zwykle 4 opóźnienia (podwójny skok), co odpowiaESE (E a rth -S a te lite -E a rih ) da opóźnieniu transm isji 477-556 ms

mmmmnmmmBnaumummumamMBm ©¡■[tenty s a t e l i t a r n e - > satelitarne orbity

©LT ( Optical L ine T erm ination) - przezro­ czysty węzeł dostępu do sieci publicznych i trans­ portowych (PSTN, ISDN, FR, ATM, innych). Węzeł OLT stanowi równocześnie zakończenie lokalnej abonenckiej linii optycznej ODN - od strony sieci telekom unikacyjnej - stosowanej w światłowodo­ wych systemach abonenckich FITL. Węzeł ODN stanowi kluczowy elem ent współpracy sieci abo­ nenckiej z sieciam i zewnętrznymi (sygnalizacja V5.1 oraz V5.2). Od jego parametrów I struktury zależy sprawność usług przekazywanych przez te ­ lekomunikacyjny węzeł udostępniania usług (cen­ trale telefoniczne, systemy kom utacji, systemy pa­

/ \

© N U (Optical N etw ork Unit) - wyniesiony węzeł optyczny używany w dostępowych (abonenckich) syste­ mach światłowodowych FITL, znajdujący się od strony abo­ nenta sieci. Stanowi de facto zakończenie telekomunika­ cyjnej sieci optycznej ODN w kierunku abonenta i dokonuje właściwej konwersji szerokopasmowego sygnału optyczne­ go na postać elektryczną i odwrotnie. o p ó ź n i e n i e t r a n s m i s j i - łączny czas opóźnienia transm isji danych związany głównie z propagacją sygnału przez tory telekom unikacyjne i opóźnieniem wnoszonym przez systemy centralowe oraz węzły transm isji pakietowej.

o r g a n i z a c j e n o r m a l i z a c y j n e w te D e lk © m i o n i k a c j i - krajowe i międzynarodowe organizacje zajm ujące się problem am i standaryzacji i uzgodnień w sektorze telekom unikacji i inform atyki. Koordynacją międzynarodowych uzgodnień zajmuje się Joint Technical Programming Committee działający pod auspicjam i ONZ. W telekom unikacji najważniejszą rolę odgrywają dwie in­ stytucje - Międzynarodowy Kom itet Normalizacyjny ISO oraz Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna ITU - będą­ ce równocześnie agendami ONZ. Członkami ISO są krajo­ we kom itety normalizacyjne, w dalszej kolejności między-

151

0 > » P

leksykon teleinformatyka P > > > P

leksykon teleinformatyka

narodowe stowarzyszenia (ECNA, IEEE, in.). ITU-T zajmuje się przede wszystkim sieciam i przewodowymi, a jego członkami są krajowe organizacje PTT (Postał Telephone and Telegraph), natom iast ITU-R zajmuje się systemami radiokom unikacji. W Europie problem am i normalizacji zaj­ muje się ETSI. W Polsce funkcje normalizacyjne spełnia PKN (Polski Kom itet Normalizacyjny) działający dawniej jako PKNMiJ. Do najbardziej aktywnych należą krajowe ko­ m itety normalizacyjne: w USA - ANSI, w Wielkiej Brytanii BSI (British Standard Institute), w Niemczech - DIN (Deutsches institute furN orm ung). ( M o m - system telekomunikacyjny z satelitam i stacjonar­ nymi rozmieszczonymi nad Oceanem Atlantyckim. Przezna­ czony głównie do połączeń między Ameryką Północną a Eu­ ropą, udostępnia również kanały transmisyjne dla syste­ mów VSAT oraz kanały dla transmisji telewizyjnych.

odbioru, pom iar tłum ienności spawów i złączy światłowo­ dowych w torze (wraz z pomiarem odległości), oraz bada­ nie: strat związanych z dyspersją w światłowodzie, toleran­ cji toru i urządzeń końcowych na zmiany częstotliwości zegara oraz kształtu impulsów elektrycznych na wyjściu urządzenia końcowego. ® X C (Optical Cross Connect) - węzeł przełączający optycznej sieci szkieletowej lub telekomunikacyjnej sieci pierścieniowej o mniejszej przepływności, najczęściej po­ zbawiony mechanizmów do korekcji błędów transmisji. Zwy­ kle przeznaczony do obsługi przezroczystych transm isji optycznych o wysokiej jakości w sieciach szkieletowych SDH, ATM i IP, staje się podstawą budowania w pełni optycz­ nych sieci szkieletowych o strukturze kratowej (mes/?), nie tylko na najwyższym poziomie hierarchii sieciowej.

o zgodnie ze standardem MBS - za pomocą nadajników radiowych UKF-FM (na trzeciej harmo­ nicznej pilota sygnału stereofonicznego 57 kłłz) emitujących w dolnej części pasma UKF (przywoła­ nia zlikwidowane w Polsce po wyłączeniu nadajni­ ków dolnego pasma FM) oraz o zgodnie ze standardem RDS - za pomocą nadajników radiowych górnego pasma UKF-FM, na trzeciej harmonicznej pilota sygnału stereofo­ nicznego. Polska je s t jednym z nielicznych krajów, w którym nie uruchomiono usługi w systemie RDS. Oprócz pow szechnie użytkowanych pagerów jednokierunkowych istnieją wersje pagerów dwu­ kierunkowych do potwierdzania przesłanych ko­ munikatów.

Dwie funkcje multipleksera PAD (dzierżawiony i prywatny)

Terminal asynchroniczny dołączony do multipleksera PAD dzierżawionego od operatora sieci

J|¡U ____P*D

Terminal asynchroniczny dołączo­ ny do sieci z komutac; i i a f f M poprzez prywatny PAt

_A\_

Terminal asynchroniczny dołączony do sieci z komulacją pakietów poprzez dzierżawione łącze cyfrowe

I Dierżawione | łącze cyfrowe

J (N o tw o rk T e rm in a tin g U n it) D ( P a c k e t A s s e m b le r D is a s s e m b le r)

p a g in g -» s y s te m p rz y w o ła w c z y popularna dla asynchronicznych transm isji danych (znaki ASCII), została zdefiniowana w specyfikacjach CCITT: X .2 9 ,X .28orazX .3.

O S / 2 [OperatIng System/2) - wielozadaniowy 32-bitowy system operacyjny dostarczany przez IBM (przy współ­ pracy z Microsoftem), zastępujący wcześniejsze rozwiąza­ nia systemu DOS. Stanowi obecnie podstawę sieciowej platformy klient/serw er nie tylko dla aplikacji działających w O S/2, ale również dla DOS i Windows. ® S P F (Open Shortest Path First) - jeden z protoko­ łów wewnątrzdomenowego rutowania typu iink-state do wy­ znaczania najtańszych tras połączeń z wykorzystaniem al­ gorytmu Dijkstry. Uwzględnia liczbę skoków (hops), możli­ wą do osiągnięcia szybkość transmisji, opóźnienia spowo­ dowane przeciążeniem w sieci i koszt używanych ruterów. Jest bardziej wydajny od wektorowych sposobów rutowania (RIP) i lepiej dostosowuje się do bieżących zmian topologii sieci, lecz wymaga większej mocy obliczeniowej serwerów trasujących. ©TOG3 ( Optical Tim e D om ain R eflectom eter) - reflektom etr (optyczny tester odbiciowy) do diagnozowania torów światłowodowych. Jest on przeznaczony do prowa­ dzenia szczegółowych pomiarów światłowodowych traktów cyfrowych - z uwzględnieniem urządzeń końcowych, współdziałających z torem optycznym. Zaawansowane we­ rsje reflektometrów OTDR z dynam iką tłum ienności nie gorszą niż 2 5 -3 0 dB umożliwiają testowanie z rozdzielczo­ ścią nie gorszą niż 1 ns. Pomiary obejm ują szereg wielko­ ści fizycznych: podstawowych parametrów źródła światła (mocy, długości fali i szerokości widmowej nadajnika), charakterystyki przenoszenia i badanie fluktuacji fazy sy­ gnału w badanym w łóknie światłowodowym , czułości

152

P A B X (Prívate A utom atic Branch Exchange) - lo­ kalny, automatyczny (cyfrowy) system komutacji przezna­ czony dla biur lub przedsiębiorstw do realizacji połączeń wewnętrznych, także połączeń do zewnętrznej publicznej sieci telefonicznej PSTN. Współczesne centrale abonenc­ kie, oznaczone prawie równoważnymi terminami PBX, PA­ BX, EPABX, mogą obsługiwać zarówno klasyczne urządzenia analogowe (telefony, telefaksy), cyfrowe (terminale ISDN, sieci cyfrowe), jak i przekaz danych bez stosowania zewnę­ trznych modemów komunikacyjnych. Centrale PABX produ­ kowane obecnie wyłącznie w technologii cyfrowej są stop­ niowo zastępowane przez bardziej funkcjonalne centralki internetowe IP PABX (VoIP) i abonenckie centrale pakieto­ we CBX - działające w sieciach pakietowych LAN lub w ser­ werach pakietowych tych sieci. P A © (Packet Assembler/Disassembler) - sprzętowoprogramowy typ urządzenia cyfrowego (zwykle m ultiple­ ksera) stosowany w publicznych sieciach pakietowych z protokołem X.25 do zestawiania iub rozdzielania infor­ macji binarnych na pakiety. Jest niezbędny w przypadku przyłączania do sieci asynchronicznych urządzeń DTE - nie wyposażonych w protokół X.25. Po drugiej stronie łącza drugie urządzenie PAD przekształca transm itowane pakie­ ty w pierwotny, źródłowy strumień danych. Technika PAD,

p a g e r - odbiornik radiowych sygnałów przywoławczych, o prostej konstrukcji, niewielkich rozmiarach (7 5 x 5 0 x 1 5 [m m ]) i masie (5 0 -1 0 0 g) - przeznaczony do powiadamia­ nia ruchomego abonenta sieci przywoławczej. Pagery pro­ dukowane w milionach egzemplarzy (niska cena) zapew­ niają najprostsze usługi przywołań dźwiękowych, numerycz­ nych i tekstowych w zasięgu do kilkudziesięciu km od stacji bazowych. Pagery działają w jednym z trzech standardów sieci przywoławczych: o wg standardu POCSAG - z przywołaniami w zakresie częstotliwości 160 MHz w sieciach zarządzanych przez pry­ watnych operatorów; Elementy pagera

p a lk S e tt - podstawowa jednostka informacji w teleinfor­ matyce, której źródłem i przeznaczeniem je st warstwa sie­ ciowa (warstwa 3) modelu ISO/OSI. Pakiet składa się z 3 elementów, każdy o innym przeznaczeniu: nagłówka war­ stwy sieciowej (w tym adresy źródła i docelowy), segmentu danych pochodzących lub przeznaczonych do wyższej war­ stwy oraz zakończenia warstwy sieciowej. W procesie prze­ syłania danych informacje są dzielone (fragmentacja) na pakiety, które wędrują przez sieć niezależnie od siebie, a na­ stępnie są kompletowane (defragmentacja) w węzłach koń­ cowych sieci lub u użytkownika. P A L (Phase A lteration L in ę)- jeden z dwóch standar­ dów europejskiego systemu analogowej telewizji kolorowej stanowiący ulepszoną wersję amerykańskiego systemu NTSC. PAL definiuje 625 linii poziomych ekranu z rozdzielczością 640 punktów i częstością powta­ rzania 25 ram ek/s i w formacie 4:3. W systemie PAL sygnał koloru jest odwracany o 180° w kolej­ nych liniach skanowania, z czym je st związana na­ zwa standardu. System został wprowadzony w Pol­ sce w 1994 r. w miejsce funkcjonującego dotąd sy­ stemu SECAM. p a l m t o p - rodzaj przenośnego komputera o nie­ wielkich rozmiarach (mieszczący się w dłoni) oraz masie kilkuset gramów, mający miniaturowy ekran (o pojemności do 100 znaków) i klawiaturę. Zwykle wyposażony w uproszczony system operacyjny (specjalne wersje DOS lub rozwiązania niestandar­

153

p>>>p

leksykon teleinformatyka 1

dowe) umożliwia realizację jedynie podstawowych funkcji komputera (prosta edycja tekstu, prezentacja bazy danych, poczta elektroniczna, kalkulator).

Dwa tryby pracy pamięci buforowej RAM typu Cache 2

paomęć półprzew od nikow a - pamięć operacyj­

a) za pom ocą szybkiej pam ięci buforowej CACHE b) za pom ocą pam ięci RAM-DYSK odwzorującej pełne (lub w szystkie) sektory pam ięci dyskowej

P A R i] (Pulse A m plitudę M odulation ) - modulacja am plltudowo-im pulsowa, jedna z najbardziej popularnych metod modulacji stosowanych w telekom unikacji. Umożli­ wia konwersję analogowego sygnału mowy (ogólnie rów­ nież innych sygnałów analogowych) do postaci szeregu dyskretnych próbek analogowych (o charakterze cyfrowym), a po ich przesłaniu przez łącze telekom unika­ cyjne odtworzenie analogowej postaci sygnału pierwot­ nego po stronie odbiorczej. Kodowanie impulsów ana­ logowych PAWI (m odulacja) opiera się na teorii informacji (wg której każdy sygnał analogowy można dokładnie od­ tworzyć z wystarczająco dużej liczby jego dyskretnych próbek). PAWI stanowi podstawę tworzenia zintegrowane­ go sygnału cyfrowego PCWI - transm itującego wiele (do 3 0 ) kanałów głosowych równocześnie przezjedno łącze te ­ lekomunikacyjne.

p a m ię ć b łysko w a - najnowsza odmiana pamięci nieulotnej EEPROWI (E2PROM), nazywana pam ięcią flash, łącząca dużą gęstość upakowania komórek z funkcją elek­ trycznego program ow ania w urządzeniu docelowym . W tym typie pamięci zwykle nie można kasować ani pro­ gramować pojedynczych bajtów, ja k w zwykłej pamięci EE­ PROWI, jednak w nowszych rozwiązaniach możliwe je s t ka­ sowanie i programowanie bloków pamięci (np. sektorów 512-bajtowych) albo w całości. Wewnętrzna, reprogramowalna pamięć komputerowa typu flash je s t powszechnie stosowana do zdalnego on-line wprowadzania przez sieć do term inali I urządzeń końcowych, najnowszych wersji (upgrade) algorytmów w modemach i innych urządze­ niach telekomunikacyjnych (karty elektroniczne), także do modyfikacji oprogramowania w komputerach bądź sta­ cjach roboczych.

paoraęć tomfforotra -» cache pam ięć dyskow a - zewnętrzna pamięć masowa o krótkim czasie dostępu, stosowana w komputerach i sy­ stemach komputerowych do rejestrowania danych na no­ śnikach: magnetycznym, magnetooptycznym lub optycz­ nym. Zakres używanych pojemności od 1,44 MB (dyskietki FDD) do kilkudziesięciu GB (płyty DVD) na pojedynczym no­ śniku informacji. Szybkości przekazywania danych z/d o pa­ mięci zewnętrznych zależą od rodzaju używanych napędów nośnika I zmieniają się w bardzo szerokim zakresie. Trady­

£54

PROGRAM APLIKACJI W KOMPUTERZE KOM PUTER P A M IĘ Ć ZEW NĘTRZN A

BUFOR PROGRAMU P rz e k a z d a n y c h d o a p lik a c ji

*w a ł e <1

O

P rz e s ia n ie d o b u fo ra p ro g ra m u

P ro g ra m s p ra w d z a czy s ą dane w pa­ m ię c i c a c h e (lu b R A M -D Y S K U )

Ł a d o w a n ie d o p a m ię c i c a c h e

PAMIĘĆ j CACHE f RAM-DYSK

dysku

leksykon teleinformatyka | P > > > P

3 , Ż ą d a n ie d a n y c h I " z d y s k u , je ś li ich 1 n ie m a w b u fo rz e

na z dostępem swobodnym, określana również jako RAM. W odróżnieniu od pamięci z dostępem sekwencyjnym gdzie odszukanie odpowiedniej zawartości może nawet wy­ magać odczytu całej pamięci (pamięci taśmowe) - pamięć półprzewodnikowa RAM zapewnia dostęp bezpośredni do zawartości dowolnej komórki natychmiast po podaniu adre­ su. Podstawowymi parametrami charakteryzującymi pa­ mięć są: pojemność, długość komórki, czas dostępu oraz cykl pamięci (obejmujący łącznie czas odczytu informacji I regeneracji stanu komórki). Pamięci półprzewodnikowe o dostępie swobodnym dzielą się na przeznaczone tylko do odczytu typu ROM oraz z możliwością odczytu i zapisu da­ nych - znane powszechnie jako pamięci typu RAM.

cyjne pamięci na dyskach elastycznych o podwójnej gęsto­ ści przekazują 1 bajt danych co 16 pis, a transmisja danych ze stacji dysku stałego (twardego) dokonuje się z szybko­ ścią 1 bajt poniżej 1 pis.

ostacjonarnymi znajdującymi się nad Oceanem Indyjskim. Zapewnia głównie łącza dla systemu VSAT oraz do transm i­ sji sygnałów telewizyjnych i telefonicznych.

pamunęć ko m p u te ra - wewnętrzne zasoby kompute­

ipairseir - ogólny mechanizm programowy do analizy skła­

ra lub serwera służące do rejestracji Informacji w elemen­ tach pamiętających (komórkach). Wyróżnia się dwa pod­ stawowe rodzaje pamięci: o półprzewodnikowe pamięci operacyjne o bardzo krótkim czasie dostępu - przeznaczone do przechowywania obecnie używanych programów i danych oraz o pamięci zewnętrzne (masowe) - również przechowu­ jące programy i dane. Z informacji zgromadzonych w pa­ mięci zewnętrznej można korzystać dopiero po uprzednim ich wprowadzeniu do pamięci operacyjnej procesora (m i­ krokomputera, minikomputera, serwera).

dni języka programowania, jeden z elementów tłumaczenia poleceń na konkretny język programu (np. na język WML).

pasm o podfezeraDeouD - zakres częstotliwości pro­ m ieniowania fal podczerwonych dostępnych w zakresie długości fali 7 0 0 -1 5 0 0 nm, odpowiednich do prowadze­ nia transm isji na niewielkich dystansach (do kilku km). Słabo wykorzystywane do tej pory widm o fal elektrom a­ gnetycznych z tego zakresu dostarcza pasma użytecznego o niezwykłej szerokości, ok. 20 0 THz, które ponadto może być w ielokrotnie wykorzystywane przez użytkowników znajdujących się w oddzielnych pomieszczeniach za­ mkniętych (budynkach).

Pamammsatt - system łączności radiowej z satelitami ge­

p a B iy e jg ) - część pamięci dyskowej (np. dysku twardego komputera), którą system operacyjny traktuje jak pamięć z osobnym napędem dyskowym. Liczbę I zakres partycji można zmieniać za pośrednictwem systemu operacyjnego, a Informacje o bieżących partycjach dysku znajdują się w tablicach partycji. Podział dysku twardego na partycje

pamraięć m asowa - tradycyjny sposób oznaczania ze­ wnętrznych pamięci komputerów i superkomputerów, zwła­ szcza dotyczący pamięci taśmowych, dyskowych, optycz­ nych i magnetooptycznych o dużej pojemności. Pomimo ciągle postępującej standaryzacji sposobów łączenia pa­ mięci o odmiennych typach, większość powstających w róż­ nym czasie interfejsów je st wzajemnie niezgodna, a dosto­ sowanie konkretnego systemu komputerowego do różnych typów zewnętrznych pamięci masowych nadal wymaga in­ stalacji wielu typów interfejsów - o odmiennych właściwo­ ściach ich parametrów elektrycznych. Najnowszą technolo­ gią łączenia rozproszonego środowiska pamięci zewnętrz­ nych i komputerów je st struktura rozległej sieci SAN o dużej szybkości przekazu (ponad 1 G b/s). pam ięć podręczna -> cache

kontrolny. Wartość bitu dobiera się tak, aby suma bitów in­ formacyjnych łącznie z bitem kontrolnym zawsze była albo parzysta (kontrola parzystości) albo nieparzysta (kontrola nieparzystości).

pasmu© podsiawrowe - naturalne pasmo przenosze­ nia sygnałów elektrycznych w tórach miedzianych sieci LAN, czyli bez stosowania modulacji sygnałów (brak sygnałów nośnych) w kablu transmisyjnym.

pasmo® p rzenoszen ia gtosm - zakres częstotli­ wości niezbędny do przenoszenia sygnałów mowy. Głos ludzki zawiera wiele częstotliwości podstawowych I harmo­ nicznych, których zestaw nadaje ton i barwę charaktery­ styczną dla każdego rozmówcy. Dla dobrego zrozumienia mowy i rozpoznania głosu osoby mówiącej wystarczy pa­ smo, w którym jest zawarta główna część energii, w zakre­ sie 3 0 0 -3 4 0 0 Hz. Ze względów ekonomicznych zdecydo­ wano transm itować w urządzeniach telefonicznych pasmo o szer. 3,1 kHz (niekiedy 3,3 kHz w zakresie 2 0 0 -3 5 0 0 Hz), zapewniające właściwe zrozumienie mowy. Uwzglę­ dniając bariery ochronne po obydwu stronach pasma (łącznie 600 Hz), niezbędne przy multipleksowaniu i wy­ dzielaniu sygnałów mowy na większych częstotliwościach - rzeczywista szerokość pasma transmitowanego przez urządzenia telefoniczne i kanały transm isyjne wynosi 3 4 0 0 + 6 0 0 = 4 kHz. Zgodnie z prawem Shannona często­ tliwość próbkowania sygnału analogowego winna być co najmniej dwa razy większa i wynosić 8 kHz. Do transm isji dźwięku (również tego o wysokiej jakości) przyjmuje się pasmo w zakresie częstotliwości naturalnych od 2 0 Hz do 16 kHz. patchcord - krótki łącznik włókna światłowodowego

[ p a r z y s t o ś ć - sposób kontroli błędów polegający na uzupełnianiu każdego znaku danych o jeden dodatkowy bit

dw ustronnie zakończony znorm alizowanymi złączami optycznymi, używany do krosowania torów światłowodo­ wych w szafach dystrybucyjnych. Służy do ich przedłużania lub łączenia z pigtailami kabli światłowodowych. Element

£S@

P>>>P

.'■ a s t r o w a n y

leksykon teleinformatyka

Przykłady optycznych kabli krosowych (patchcordy)

o typ 1 - do 3,3 mm - dla pamięci statycznej SRAM, dynamicznej DRAM oraz pamięci progra­ mów EEPROM (flash memory)] o typ 2 - maks. 5 mm - dla modemów i adap­ terów sieci LAN; o typ 3 - do 10,5 mm - używane dla rozszerza­ nia o niewielkie dyski twarde i adaptery sieci bez­ przewodowych WLAN, także interfejsy SCSI.

K a b le k r o s o w e w ie lo m o d e w e ( 1 - 5 m )

R J/R J

50/125 Jim 62,5/125 g m

R J/S C

50/125 jim 62,5/125 jjm

R J /S T

50/125 jim 62,5/125 jim

niezbędny do rozłączania sieci podczas pomiarów kontrol­ nych okablowania światłowodowego.

P<£ (Personal Computer) - wiele wersji najbardziej po­ pularnego komputera osobistego, wyposażonego we wła­ sny procesor, pamięć, system operacyjny, klawiaturę, mo­ nitor, dysk twardy i stację dyskietek. Ma możliwość podłą­ czenia i sterowania wielu specjalizowanych urządzeń ze­ wnętrznych.

PCELP (Predictive Codebook Excited L in ear Co­ ding) - zaawansowany algorytm kompresji i dekompresji głosu, komprymujący głos ludzki za pośrednictwem słowni­ ka elementarnych dźwięków fonetycznych. Zapewnia jedną z najniższych przepływności kanału, wynoszącą tylko 6,4 kb/s, niezbędną do przeniesienia i odtworzenia poprawne­ go brzmienia głosu.

P m (Pulse Code M odulation ) - modulacja kodowo-impulsowa stanowiąca powszechnie przyjęty sposób kodowania analogowego sygnału mowy w celu jego konwer­ sji do postaci cyfrowej, akceptowanej przez systemy telekomutacyjne. Standardowo koduje głos do przepływności ka­ nału 64 kb/s za pomocą próbek 8-bitowych - każda o roz­ dzielczości 256 stanów, przy czym próbkowanie to dokonuje się co 125 ps. Przekaz sygnałów (także głosu) w postaci cy­ frowej daje znacznie większe możliwości muitipleksowania ich na poziomach transportowych wyższych, lepsze wykorzy­ stanie długodystansowych łączy komunikacyjnych i większą odporność na zakłócenia niż w przekazach cyfrowych. PCMCIA (Personal Computer Memory C ard In ­ ternation al Association) - niekomercyjne stowarzysze­ nie producentów kart pamięciowych dla komputerów PC, utworzone w 1989 r. w celu ujednolicenia standardów ad­ apterów interfejsowych o rozmiarach karty kredytowej wstawianych do komputerów przenośnych. Zdefiniowano 3 standardy kart PCMCIA o różnej grubości, o maks. liczbie 68 styków, obejmujące:

11©

*

P C W (Personal Communication NetWork) sieć komunikacji osobistej kojarzona coraz częściej z syste­ mem IMT-2000, zapewniająca łączność z abonentem znaj­ dującym się w dowolnym miejscu, z wykorzystaniem róż­ nych sieci i różnego typu terminali. Sieci PCN charakteryzu­ ją się następującymi właściwościami: m obilnością usługi niezależnie od położenia abonenta i terminalu, lokalizacją abonenta na podstawie przewidywanego miejsca jego po­ bytu, dopasowaniem do abonenta wg uprzednio definiowa­ nych przez niego potrzeb oraz dużą pojemnością sieci i ła­ twym dostępem abonenta do usług z pełną ich taryfikacją.

PGS (Personal Communication System) - cyfrowy system komórkowy mający cechy komunikacji osobistej, rozwijany głównie na terenie USA. W PCS zakłada się możli­ wość pracy urządzeń abonenckich w różnych zakresach czę­ stotliwości przy zastosowaniu wieiu metod wielokrotnego dostępu i modulacji. W PCS stosuje się 6 różnych technolo­ gii komunikacji, w tym system komórkowy PCS 1900 (GSM 1900). Dla systemu PCS zarezerwowano kilka pasm czę­ stotliwości (A, B, C, D, E) - wszystkie w zakresie częstotliwo­ ści 1900 MHz (stacje ruchome 1850-1910 MHz, stacje ba­ zowe 1 9 3 0 -1 99 0 MHz). Operatorom sieci pozostawiono wybór liczby kanałów, przy ustalonym dupleksowym odstę­ pie 80 MHz (w GSM je st 45 MHz) i zwielokrotnieniu FDMA/CDMA (w GSM - FDMA/TDMA). IP IIM (Personal D igital Assistant) - osobisty komuni­ kator cyfrowy łączący funkcje obliczeniowe komputera (Win­ dows) z usługami łączności komórkowej, także przez Internet (seria Nokia 9000). Przenośne urządzenie rozmiarów palmtopa realizuje szereg funkcji osobistych, takich jak: kalen­ darz, indywidualny terminarz, osobista baza danych, książka telefoniczna, komunikator, kalkulator, sekretarka, budzik. Najnowsze rozwiązania potrafią interpretować pismo odręcz­ ne oraz są wyposażone w mechanizm aktywacji głosowej.

P©(B (Personal D igital Cellular) - standard cyfrowej telefonii komórkowej z wielodostępem TDMA, stosowany w sieciach komórkowych w Japonii.

suiro w0.u leksykon teleinformatyka P > > > P [RfOtKI (Plesiochronous D igital H ierarchy) - hierar­ chiczny, plezjochroniczny system zwielokrotnienia i trans­ portu sygnałów cyfrowych oparty na m odulacji kodowoimpulsowej PCM 64 - powszechnie stosowany do tej pory w telekom unikacji. Hierarchia plezjochroniczna PDH zwana również prawie synchroniczną - określa sposób tworzenia strumienia zbiorczego 2 0 4 8 k b /s z sygnałów elementarnych o przepływności 64 k b /s oraz sposób zwie­ lokrotnienia tych strumieni (2 M b /s lub wyższych), na ko­ lejnych poziomach multipleksacji. Każdy wyższy poziom składa się z czterech sygnałów niższego poziomu, uzupeł­ nionych o inform acje kontrolne, tworzonych za pomocą przeplotu bitowego. Ponieważ zwielokrotnione strumienie są generowane przez różne urządzenia i różnią się nie­ znacznie między sobą przepływnością, technika m ultipleksowania uzupełnia inform ację w przeplocie bitowym o dodatkowe bity zwane bitam i uzupełnienia (spoofing). Przyjęty sposób multipleksacji uniemożliwia dostęp do pojedynczych kanałów (6 4 k b /s ) transmitowanych w stru­ mieniu o dużej przepływności, co je s t zasadniczą wadą tego systemu. Różne zasady zwielokrotnienia sygnałów doprowadziły do powstania wielu standardów transm isyj­ nych PDH, z których powszechnie stosowanymi są: ja p o ń ­ ski, amerykański i europejski. System transportowy PDH je s t stopniow o w ypierany przez bardziej elastyczną w transform acji i multipleksowaniu kanałów hierarchię synchroniczną SDH oraz przez bardziej nowoczesny trans­ port ATM.

P0K1 (Public D ata Networks) - publiczna sieć teleko­ munikacyjna do transmisji danych pakietowych (zwykle X.25 lub Frame Relay). Jest optymalnym rozwiązaniem do dwukierunkowego transportu bądź rozsyłania danych do wielu odległych punktów odbiorczych. Obecnie udostępnia

połączenia zarówno z przełączaniem pakietów, ja k i komu­ tacją łączy. p © © r i© p e e r - komunikacja między równorzędnymi warstwami protokołów sieciowych („każdy z każdym” ), w której wszystkie stacje robocze mają podobny stopień kontroli nad siecią - inaczej sieć równorzędna. Jest to prze­ ciwieństwo dawniejszych systemów przetwarzania z kompu­ terem klasy mainframe, gdzie centralny komputer udostęp­ niał całą moc przetwarzania, a terminale sieciowe ograni­ czały się do wprowadzania danych i eksponowania wyników obliczeń lub przetwarzania. Strategia rozproszenia mocy obliczeniowej zmieniła w zasadniczy sposób pracę sieci LAN i WAN. IPifiłU (p o le e le k tr o m a g n e ty c z n e ) - pole powstające pod wpływem zmieniającego się prądu elektrycznego. Wy­ różnia się składową elektryczną i magnetyczną PEM, przy czym w pobliżu źródła struktura PEM jest bardzo skom pliko­ wana, natom iast w dużej odległości od źródła składowa elektryczna i magnetyczna są wzajemnie ortogonalne i pro­ stopadłe do kierunku rozchodzenia się fali elektromagne­ tycznej. Oddziaływanie PEM na organizm człowieka zależy od jego częstotliwości i natężenia. Dopuszczalne wartości natężenia pola elektrycznego i magnetycznego jest określo­ ne przez właściwe normy dla środowiska obejmującego całą populację oraz środowisko pracy. Narażenia te uwzglę­ dniają jedynie termiczne efekty oddziaływania PEM na czło­ wieka i dotyczą natężenia pola elektrycznego, magnetycznego, gęstości strum ienia mocy oraz absorpcyjności SAR.

Pemrifcńmiinffl - m ikroprocesor z 64-bitow ą szyną danych i 32-bitow ą szyną adresową, wyprodukowany (1 9 9 3 r.) przez firm ę Intel jako rozwinięcie rodziny popularnych proce­ sorów serii x86 (8 0 5 8 6 , 586). Zawiera wiele cech charakterystycznych dla współczesnych procesorów, takich jak: arytmetyka zmienno­ przecinkowa, zarządzanie pam ięcią, projek­ towanie skalarne i przetwarzanie potokowe co umożliwia wykonywanie więcej niż je dne­ go rozkazu maszynowego w pojedynczym cy­ klu zegarowym procesora. Najnowsze wersje działają z częstotliwością zegara powyżej 1 GHz. P erl (Practical Extraction a n d Report Language) - powszechnie stosowany obecnie język skryptów CGI, uży­ wany do tworzenia stron WWW. Specjalnie dostosowany do

ii?

P

leksykon teleinformatyka ■ P » > P

> > P ilustrow any leksykon teleinformatyka

tworzenia raportów, także przetwarzania napisów. Jest bar­ dziej zwięzły od innych języków, zawiera wiele operacji w jednym wyrażeniu - dzięki czemu w prosty sposób można tworzyć nawet skomplikowane aplikacje bazodanowe. P lS iL - I M E T - wydzielona sieć krajowa o gwiaździstej strukturze, działająca na węzłach TP SA, przeznaczona do obsługi systemu ewidencji ludności PESEL (Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności). Funkcjonuje z elementami szyfrowania, w protokołach: Frame Relay, TCP/IP oraz SNA (IBM). P © P (Pretty G ood Privacy ) - jeden z pierwszych pro­ gramów szyfrujących komunikaty poczty elektronicznej, udostępniony przez Philipa Zimmermana (1992 r.) i odtąd stanowiący standard zabezpieczania informacji w Interne­ cie. Opiera się na szyfrowaniu za pomocą kluczy publicz­ nych PKI, a konkretnie na algorytmie RSA, w połączeniu z algorytmem kryptograficznym IDEA. PGP je st także z po­ wodzeniem używany do sygnowania (podpisywania) listów - w celu potwierdzenia ich autentyczności. IP M l (Packet H andler Interface) - styk między centra­ lą ISDN a modułem komutacji pakietów PH (Packet Han­ dler), który może funkcjonować jako m oduł wyniesiony (zdalny). PHI ma klasyczną strukturę jednego lub wielu ka­ nałów PRA ISDN, z wyróżnionym kanałem sygnalizacyjnym D64. Rozwiązanie to umożliwia sterowanie pulą kanałów BI zdefiniowanie otwartego interfejsu do realizacji usług pa­ kietowych X.25 oraz stałego połączenia z Internetem klasy AO/DI za pomocą kanału sygnalizacyjnego D. P M P (Personal Home Page) - rozbudowany język skryptowy do tworzenia dynamicznych stron WWW. Utwo­ rzony na podstawie języków: Perlą, Javy i C - z każdego z nich wykorzystuje elementy najbardziej przydatne do bu­ dowy dynamicznych stron HTML. Zawiera rozszerzenia o po­ lecenia API I rozbudowane wsparcie do obsługi sesji dowol­ nego serwera WWW. Język skryptowy PHP konkuruje obe­ cnie z dwoma innymi narzędziami dynamicznego kreowania stron: ASP (Active Server Pages) i JSP (Java Server Pages).

je się niewielkie odcinki światłowodowe (patchcordy o dłu­ gości 1-5 m) - zakończone dwustronnie odpowiednimi wty­ kami optycznymi. p ik o to m ra ró irlk a - najmniejszy obszarowo element hie­ rarchicznej struktury komórkowej telefonii trzeciej generacji IMT-2000 (pikokomórka, mikrokomórka, makrokomórka, megakomórka). Stacja bazowa pikokomórki obejmuje po­ wierzchnię o promieniu do 100 m, z przeznaczeniem do ob­ sługi pieszych lub stacjonarnych użytkowników systemu ko­ mórkowego, głównie wewnątrz obiektów lub o najwyższym spotykanym trafiku w sieci (biura, domy towarowe, dworce, lotniska). p i k s e l (picture elem ent ) - najmniejszy elementobrazu, którego oprogramowanie komputera może używać do pre­ zentacji tekstu lub grafiki na ekranie monitora. Tradycyjnie używana rozdzielczość monochromatycznego ekranu jest określona przez matrycę o wymiarach 6 4 0 x 4 8 0 punktów rastrowych (ponad 3 0 0 tys. punktów świetlnych na jeden obraz), natomiast uzyskanie wyższej rozdzielczości bądź ko­ lorowej prezentacji obrazu może zwiększyć pojemność bufo­ rowej pamięci ekranu nawet kilkadziesiąt tys. razy. PUM! (Protocol Independent Multicast) - znajdujący się w zatwierdzaniu przez IETF standard komunikacji wielopunktowej przez sieci 1P - promowany przez Cisco. Podsta­ wową jego zaletą je st działanie niezależnie od jakiegokol­ wiek innego już funkcjonującego protokołu wyboru trasy (RIP, OSPF); stanowi narzędzie do implementacji zarówno w małych, jak i dużych sieciach korporacyjnych. W zależno­ ści od rodzaju trafiku w sieci funkcjonują dwie wersje tego protokołu: • tryb skupiony ( PIM-dense) - odpowiedni dla sieci du­ żych, działa ze znaczącym podobieństwem do algorytmu DVMRP, odpytując kolejno wszystkie połączone z nim rutery, uzupełnia lub eliminuje w ten sposób niepotrzebne oraz o tryb rozrzedzony ( PIM-sparse) - odpowiedni dla interslecl z niewielką liczbą sieci LAN, lecz z wieloma strumie­ niami danych. W tym trybie pracy tworzy się specjalny re­ jestr kontaktowy, z którego korzystają wszyscy uczestnicy sieci.

pigiaiB

- końcówka włókna kabla światłowodowego za­ kończona fabrycznie standardowymi wtykami złącz optycz­ nych. Pigtaile są używane podczas pomiarów tłumienności ułożonych kabli i torów światłowodowych, także do kontroli odcinków kabla światłowodowego (po ok. 2 km). Do krosowania torów światłowodowych w szafach dystrybucyjnych, łącznicach telekomunikacyjnych I węzłach komutacji stosu-

158

P iN © (Packet Internet G rouper ) - diagnostyczne na­ rzędzie programowe TCP/IP wysyłające pakiety informacji do komputera przyłączonego do sieci Internet. Jest zwykle wykorzystywane do określenia, czy oddalony lub poszuki­ wany komputer je st aktywny i przyłączony do sieci IP, a tak­ że do diagnozowania rzeczywistego zasięgu poprawności

działania sieci. Aplikacja PING wysyła do sprawdzanego serwera komunikat protokołu ICMP żądający zwrotnego po­ twierdzenia, a następnie oczekuje na to potwierdzenie. Lokalizacja urządzeń sieci - ping

, Jacek 1132.200.10Jtl ,

_

.

.

i132.2 0 1 .1P,»!

R u te r 1 R u te r 2 132.201.10.1 732.201.10.2.1*^ ^ 1/132.201.11.1 0-10.1 \

132.201.11.2

i1 3 Ł 2 0 1 .1 1 J tl

T o ke n R in g

R u te r 3 ping ping ping 4 ping 5 ping

132.201.12.10 T IM E O U T 132.200.10.1 OK R u te r 3 132.201.10.1 OK wniosek ondraslo 132.201.11.2 'T IM E O U T jS lS t o w OK 132.201.11.1

platform a zarządzania s i e c i ą - programowe narzędzia do śledzenia i zarządzania rozległą lub metropoli­ talną siecią komputerową. Platformy wykorzystują jeden z dedykowanych współczesnych protokołów do zarządzania siecią (SNMP, CIMP, DMI) w celu ustalenia liczby urządzeń, ich konfiguracji przestrzennej i logicznej, określenia stanu urządzeń, rekonfiguracji sieci, przeciążeń segmentów sie­ ciowych, przetestowania urządzeń itp. Platformy można podzielić na dwie kategorie: oparte na Unix oraz na Win­ dows. Wybór odpowiedniej platformy związany jest z opro­ gramowaniem systemowym, Infrastrukturą sieci, liczbą urządzeń i sposobem obsługi stanów awaryjnych. Do naj­ bardziej popularnych platform zarządzania, opartych na protokole SNMP, należą: OpenView (HP), NetManager I Solstlce (Sun), NetView (IBM), LANDesk NetWork Manager (In­ tel), Transcend (3Com) oraz Spectrum (Cabletron).

tyfikatu AC, z którego wskazany odbiorca może uzyskać wła­ ściwy kod klucza. Hierarchiczna infrastruktura kluczy pu­ blicznych PKI umożliwia weryfikację i ustalanie tożsamości (uwierzytelnianie stron) obiektów zaangażowanych w trans­ akcje dokonywane przez Internet, intranet I ekstranet. Pod­ stawowym zadaniem systemu PKI jest zapewnienie bez­ piecznej wymiany prywatnych (poufnych) dokumentów między użytkownikami sieci, przez przekazywanie od syste­ mu certyfikacji indywidualnym nadawcom przesyłek - wła­ ściwego publicznego klucza odbiorcy, do którego trzeba wy­ słać informację. Dokonuje się to etapami. Najpierw urząd certyfikacji na żądanie nadawcy przesy­ ła mu klucz publiczny odbiorcy w postaci certyfikatu (zaszy­ frowanego prywatnym kluczem urzędu certyfikacji) z którego przyszły nadawca po odszyfrowaniu (kluczem pu­ blicznym urzędu certyfikacji), uzyskuje właściwy klucz pu­ bliczny odbiorcy przesyłki. Następnie nadawca przed wysła­ niem poufnej informacji szyfruje ją kluczem publicznym odbiorcy i dołącza ewentualnie swój podpis cyfrowy szyfro­ wany własnym kluczem prywatnym. Odbiorca informacji poufnej deszyfruje odebraną przesyłkę własnym (innym) kluczem prywatnym. Model infrastruktury PKI Transakcje operacyjne i transakcje zarządzające Użytkownicy PKI

S k ła d n ic a c e rty fik a tó w i ic h o d w o ła ń

Zarządzanie PKI C ertyfikat wydany

J e d n o stka ko ńco w a

O śro d e k re je stru ją cy

Transakcja j zarządzająca

O śro d e k c e rty fik u ją c y Transakcja zarządzająca O śro de k c e rty fik u ją c y

p ilik - zbiór informacji przechowywany w pamięci (opera­ cyjnej, dyskowej) komputera I traktowany przez użytkownika jako całość. Plik może zawierać kompletny program, jego część bądź stanowić zbiór danych twoizonych przez użyt­ kownika jako dokument tekstowy. Pliki podlegają fragmentacji i w związku z tym mogą być przechowywane przez sy­ stem w wielu fragmentach w różnych miejscach na dysku.

P K Z I P - jeden z bardziej popularnych programów apli­ kacyjnych do kompresji bezstratnej, stosowany dla plików kom puterow ych (kom presja program ów i danych) zmniejszający nawet kilkakrotnie oryginalną wielkość pli­ ku. Kom plet programu kompresji składa się z dwóch czę­ ści: programu kompresującego inform ację PKZIP oraz pro­ gramu dekompresji PKUNZIP. Obydwa mogą funkcjono­ wać zarówno z pojedynczymi plikam i, ja k też z kilkoma pli­ kami jednocześnie.

P K I (Public Key Infrastnicturej-tecM cino-programowa hierarchiczna struktura zarządzania publicznymi klu­ czami szyfrowymi, nadzorowana przez zaufanego dostawcę lub operatora - czyli urząd certyfikacji (CA). Klucz publiczny może być rozsyłany wyłącznie w formie zaszyfrowanego cer­

P L iW N (Public L a n d M obile Network) - ogólne określenie publicznych systemów ruchowej komunikacji lą­ dowej realizowanej za pośrednictwem sieci komórkowych.

159

P >>>P

f

leksykon teleinformatyka

PLP (Packet Level Protocol) - pakietowy protokół transmisyjny stanowiący fragment protokołu X.25, obejmu­ jący procedury działania na pakietach w zakresie warstwy sieciowej modelu ISO/OSI. W protokole X.25 wyróżnia się sześć typów pakietów: o przeznaczone do ustanawiania i rozłączania po­ łączeń, o danych i przerwań, o sterowania przepływem i zerowania (ponowne ustawienia); o wznowień (restart), o diagnostyczne oraz o przeznaczone do rejestracji. IPR/il ( Phase M odulation) - modulacja fazy, jeden z 3 rodzajów modulacji harmonicznego sygnału nośnego sto­ sowanych w telekomunikacji (AM, FM, PM). Polega na zmianie fazy sygnału zgodnie z informacją wejściową powo­ dującą modulację. Najprostszym rodzajem modulacji PM, używanym w systemach cyfrowych, je st dwuwartościowe kluczowanie fazy (PSK), w której faza sygnału harmoniczne­ go zmienia się o 180° - zgodnie z wejściowym sygnałem cyfrowym (zero lub jeden). Stosuje się również różnicową wersję modulacji PM, zwaną DPSK. W połączeniu z m odula­ cją amplitudy ASK jest ona powszechnie implementowana pod różnymi postaciami modulacji (np. QAM) w szybkich modemach analogowych i kablowych. Modulacja fazy PM i PSK a)

d la s y g n a łu a n a lo g o w e g o (m o d u la c ja P M ): n a p ię c ie

a

kosinus

sinus

kosinus

sinus

kosinus

sinus

A A M A A A A -A* A, A n‘$ \ A A A A -A* A A AfAA A A A A • * czas

1 z m ia n a f a z y s y g n a łu - ]

b) a

n a p ię c ie

m

|

sinus

m

:"kosïnüs "•

j

m |

1 z m ia n a f a z y s y g n a ł u ]

sinus

f kosinus

m

:

sinus

m

i

z m o d u lo w a n y (P S K )

P M (P h a s e M o d u la tio n ) I P S K (P h a s e S h ift K e yin g ) |

P M P (Point to M ultipoint) - ogólna nazwa systemów radiokomunikacji do realizacji bezprzewodowych abonenc­

160

P M R (Private M obile R ad io) - prosty system dyspo­ zytorskiej łączności ruchowej, przeznaczony głównie do ko­ munikacji z wyspecjalizowanymi i uprzywilejowanymi poja­ zdami samochodowymi bądź instalowany w prywatnych przedsiębiorstwach o wydzielonym i ograniczonym zasięgu działania. System wykorzystuje kanały radiowe na stałe przyporządkowane określonym użytkownikom lub aplika­ cjom. Brak dynamicznego zarządzania kanałami częstotli­ wościowymi prowadzi do nieefektywnego wykorzystania przydzielanych kanałów radiowych. Tę istotną wadę PMR usuwają dopiero systemy trankingowe - z dynamiczną alo­ kacją kanałów radiowych. IFWiKlll ( Private N etw ork to N etw ork Interface) styk między węzłami sieci asynchronicznej ATM wraz z funk­ cjonującym protokołem dynamicznego wyboru trasy typu link state (protokół nadal je s t modernizowany). Protokół PNNI umożliwia rozsyłanie informacji o topologii sieci mię­ dzy sąsiadującymi grupami przełączników ATM, także po­ chodzących od różnych producentów. Dzięki tak zorganizo­ wanej sygnalizacji można twoizyć hierarchiczne struktury przełączników sieciowych, z wymianą informacji zarówno między poszczególnymi poziomami sieci (QoS) dla grup równoprawnych z identyfikatorem PGID (Peer Group Identi­ fier), jak też między piętrami infrastruktury hierarchicznej. Wersja rozszerzona protokołu do współpracy ze starszymi ruterami nazywa się l-PNNI (Integrated PNNI).

(Post Office Code Standarization Advi­ sory Group) - protokół formatowania danych stosowany w systemach przywoławczych (paging) o międzynarodowym

d la s y g n a łu c y fro w e g o (m o d u la c ja P S K ):

i” kosinus’ 1

kich pętli dostępowych, w których dwukierunkowa komuni­ kacja (telefoniczna i danych) przebiega od jednej do wielu stacji końcowych. Systemy PMP korzystają zwykle z dedyko­ wanych dla służb specjalnych ustalonych zakresów często­ tliwości w pasmach 1 ,2 ,2 ,2 lub 2 ,6 GHz o szerokości 2 MHz w każdym kierunku, z zachowaniem dupleksowej transmisji zwykle z podziałem częstotliwości FDD.

zasięgu, jako kod pizywoławczy CCIR Nr 1. W pierwotnej we­ rsji protokołu szybkość transm isji danych przywoławczych wynosiła 512 b /s , współczesne wersje dopuszczają szyb­ kość 1200 i 2400 b /s. Przy szybkości 2400 b /s w jednym kanale radiowym (o częstotliwości z zakresu 160 MHz) licz­ ba konwencjonalnych abonentów zwiększa się 4-krotnie w stosunku do szybkości 512 b /s . Wszyscy działający w Pol­ sce prywatni operatorzy miejskich sieci przywoławczych wy­ korzystują taką samą szybkość transmisji 512 b /s (Telepage, EasyCail, Elite, MetroBip).

_____________ksykonteleinformatyka poczia elektroniczna (e-mail) - jedna z usług świadczona w Internecie, polegająca na przekazywaniu ko­ munikatów tekstowych i plików graficznych między kompu­ terami łączonymi przez Internet, z zastosowaniem skrytek pocztowych. Do przesyłanego komunikatu mogą być dołą­ czone załączniki, obejmujące arkusze obliczeniowe, rysun­ ki, grafikę, zapis dźwiękowy, a nawet kompletne sekwencje obrazowe rejestrowane na dyskowych serwerach poczto­ wych. Najczęściej stosowanym protokołem poczty elektro­ nicznej je st P0P3, dzięki któremu można przeglądnąć po­ cztę z dowolnego miejsca w Internecie.

» > P

cu listu (im ię, nazwisko, adres elektroniczny, firm a, stano­ wisko), także tożsamości uczestnika internetowych grup dyskusyjnych - podanej w zaszyfrowany sposób. Powszechnie stosowanym rozwiązaniem podpisu elektro­ nicznego, jednoznacznie określającym tożsamość nadaw­ cy, je s t podpis cyfrowy, funkcjonujący jako synonim podpi­ su elektronicznego. Poczta głosowa VMS

telefon iczna sieć publiczna

Poczta elektroniczna w sieci Internetu

P

te le fo n y z w y b ie ra n ie m im p u ls o w y m z „in fo tip ” d o s te ro w a n ia p a m ię c i g ło s o w e j (n a d a jn ik w ie lo c z ę s to tliw o ś c io w y )

te le fo n y a n a lo g o w e

L o k a ln y p ro g ra m o b s łu g i p o c z ty

L o k a ln y p ro g ra m o b s łu g i p o c z ty

S krzyn ki p oczto w e f

K lie n t

S e rw e r S M TP

VMS

Poczta głosowa

K o w a ls k i 3 m in 2 9 .0 1 .1 9 9 5 9 :3 0

. WY ^

K lie n t

H ic o m 3 0 0

S e rw e r

r"“h 'EtgS J lo r

Sieć T C P /IP

, ' c y fro w e te le fo n y ‘ v . z la m p k ą s k rz y n k i p o c z to w e j w y b ie ra n ie im p u ls o w e w y b ie ra n ie w ie lo c z ę s to tliw o ś c io w e

g t o s © w a W M S (Voice M ail Service) - do­ datkowa usługa telekom unikacyjna oferowana głównie p e s U p is c y f ir o w y - sposób szyfrowania informacji po­ (lecz nie tylko) w sieciach cyfrowych ISDN, PSTN, także ko­ twierdzającej formalnie (i prawnie) autentyczność doku­ mórkowych. Polega na możliwości pozostawienia za pomo­ mentów przesyłanych drogą elektroniczną. Zasada podpisu cą telefonu przekazów głosowych w skrytce (elektronicznej cyfrowego polega na kodowaniu z zastosowaniem dwóch centrali telefonicznej lub systemu komutacyjnego) podczas kluczy: całkowicie tajnego klucza prywatnego i publicznego nieobecności abonenta wywoływanego. Funkcja poczty gło­ klucza odbiorcy. Podpisywany dokument (plik danych) jest sowej je st zbliżona do automatycznej sekretarki z dwustron­ przetwarzany przez jednokierunkową (nieodwracalną) funk­ nym przekazem zapowiedzi słownych, jednak dostęp do in­ cję matematyczną, w wyniku czego otrzymuje się unikatową formacji je st chroniony hasłem, a sama skrytka (za­ pis cyfrowy głosu na dysku) nie znajduje się u abo­ Tworzenie podpisu cyfrowego (elektronicznego) nenta, lecz w systemie komutacyjnym operatora. K lio n t w p ro w ad za K lu cz p ryw a tn y a bon en ta d an e w p o s ta c i Długość zapisu (czas rejestracji) jest indywidualną, _________________ (tajny, z n a n y i s to so w a ny tylko ja w n e j I W ia d o m ość | p rz o z p o dpisującego w ia d o m o ść ) zwykle programowaną cechą każdego systemu ko­ S Z Y F R O W A N IE mutacji. P © e z ta

p©
Z a p o m o c ą fu nkcji skrótu tw orzy się nie po w ta rza ln y s k ró t c ałej w iad om o ści Z a p o m oc ą w łas n eg o k lu cza pryw a tn eg o ab o n e n t szyfruje skró t w iad om o ści, tw orz ąc nie po w ta rza ln y po dp is cy frow y (elektro niczn y)

161

leksykon teleinformatyka |

p > » p

P O L K O M 4 0 ® - krajowy system obsługi wiadomości (1997 r.), które wymagają podwyższonego bezpieczeństwa przekazu. Oferta usługi POLKOM 4 0 0 je st skierowana do in­ stytucji bankowych, administracji państwowej, policji, urzę­ dów celnych, wojska, firm spedycyjnych oraz zajmujących się ochroną własności intelektualnej (wydawnictwa, firmy informatyczne itp.). System składa się z 3 współpracują­ cych ze sobą modułów: obsługi wiadomości (X.400), elek­ tronicznego spisu abonentów (X.500) i wymiany dokumen­ tów elektronicznych EDI (X.435). POLKOM 4 0 0 współpra­ cuje z wieloma systemami pocztowymi (MS-Mail, cc:Mail, Lotus Notes), lecz w odróżnieniu od innych standardów po­ cztowych (np. SMTP w sieci Internet) je st wyposażony w me­ chanizmy bezpieczeństwa i automatyczne generowanie po­ twierdzeń.

wartość dla tego dokumentu (message digest). Nadawca szyfruje wartość message digest swoim kluczem prywatnym i dołącza wynik do przesyłki. Odbiorca może sprawdzić taką samą funkcją jednostronną jego zawartość, po odkodowaniu kluczem publicznym treści dołączonego podpisu. Jeżeli wartości nie są identyczne, tzn. że list został sfałszowany. Bez znajomości klucza prywatnego nie można stworzyć pod­ pisu elektronicznego, który jest związany z zawartością do­ kumentu. Jakakolwiek zmiana informacji w dokumencie pierwotnym, powoduje zmianę liczb definiujących podpis, jednak zawsze możliwa je st jednoznaczna identyfikacja nadawcy. p © |© m m o ś ć t r a n s m i s y j n a ISO. - > B I p©Q© k o m u t a c y j n e - integralny element nowocze­ snego systemu komutacji, realizujący przestrzenno-czasowy rozdział szczelin czasowych TDM między wszystkimi współpracującymi modułami komunikacyjnymi telefonicz­ nej centrali komutacyjnej. Zastępuje klasyczne automatycz­ ne matryce krosujące (łącza i kom utatory) stosowane w starszych system ach kom utacyjnych. Zapewnienie bezkonfliktowej komutacji wymaga zwykle stosowania pier­ ścieni ze światłowodowego medium transmisyjnego o giga­ bitowej przepływności bitowej, w którym znajduje się kilka­ dziesiąt tys. przyporządkowanych na stałe lub zmiennych w czasie szczelin. Topologie sieci komutującej mogą przyj­ mować różne formy: cyfrowej sieci pierścieniowej, kratowej lub mieszanej; stosowane najczęściej topologie mieszane stanowią indywidualną i chronioną cechę każdego systemu komutacji.

P ® U P A < S E K - jedyna ogólnokrajowa sieć przywoławcza, w której stosowano protokół MBS do formatowania przeka­ zywanych danych. W odróżnieniu od nadal funkcjonujących miejskich sieci przywoławczych z protokołem POCSAG sieć POLPAGER korzystała z nadajników krótkofalowych UKF (31 nadajników TP SA i 45 prywatnych), których działanie w pa­ śmie 01RT 6 6 -7 4 MHz wstrzymano z dniem 31 grudnia 1999 r., a sieć przywoławcza POLPAGER przestała funkcjo­ nować. Maksymalna szybkość łącza radiowego dla transm i­ sji danych przywoławczych w tym systemie wynosiła 1187,5 b/s.

P 0 L P A C C - największa krajowa sieć teleinformatyczna oddana do publicznego użytkowania (1992 r.) w zakresie transmisji danych, przygotowana przez operatora narodo­ wego TP SA. W sieci, obejmującej obecnie Działanie klasycznego bezblokowego pola swoim zasięgiem prawie cały kraj i z 53 węzła­ komutacyjnego (szczelinowy komutator przestrzenno-czasowy) mi, je st możliwa transmisja pakietowa z maks. szybkością do 2 M b /s (często jedynie 9,6 lub 6 4 k b /s) na każdym indywidualnym porcie użytkownika sieci. Sieć w pełni zgodna z mię­ dzynarodowymi standardam i CCITT: X.25, X.28, X.29, X.32, X.75 i Frame Relay, dzieli strumień przesyłanej inform acji na pakiety i zapewnia ich przekaz do wskazanego użyt­ kownika ustaloną trasą podstawową lub dro­ gami zastępczymi w razie awarii. 3 $ / P 0 IL P A K - T - ogólnokrajowa infrastruktura informatyczna do transmisji danych, znajdują­ 1 ca się w gestii TP SA, zrealizowana (1 9 9 6 r.) szczeliny czasowe komutatora w oparciu o szybką sieć szkieletową wykonaną itthib w mieszanej technologii Frame Relay/ATM.

B il :v

f

L

m u m ii

2

-t

6

8

10

12

U

16

18

leksykon teleinformatyka P > > > P Infrastruktura sieci POLPAK-T (3 generacja)

Podstawowe usługi świadczone w tej sieci są udostępniane za pomocą stałych kanałów wirtualnych (PVC) oraz wirtual­ nych sieci prywatnych (VPN). Powszechnie dostępną usłu­ gą w sieci je st też szybszy dostęp do Internetu, z przepływ­ nością od 64 k b /s do 2 M b /s - osiąganą indywidualnie wg potrzeb użytkownika. Szkielet POLPAK-T działa na strumie­ niach E3 (34 M b/s) w technologii ATM bądź na strumie­ niach STM-1 (155 M b /s) również w ATM, natom iast połą­ czenia międzywęzłowe są oparte na technologii Celi Relay. Dostęp bezpośredni do Internetu dokonuje się przez sieć pakietową Frame Relay. p o S ą c z a n e © z w r o t n e - > c a llb a c k p © S ą© z© m i© w i r t u a l n e V C ('Virtual Circuit) - lo­ giczne (dokładniej: pozorne czyli nie rzeczywiste) połączenie komunikacyjne, realizowane głównie w pakietowym środowi­ sku przekazu standardu X.25 i Frame Relay (także ATM), mię­ dzy urządzeniami komunikacyjnymi (DCE) a wyposażeniem terminalowym (DTE). Stanowi tor połączeniowy między dwo­ ma punktami sieci (węzły, przełączniki, terminale) za pomo­ cą oprogramowania komunikacyjnego z przekazem pakieto­ wym, które jest postrzegane przez użytkownika jako łącze de­ dykowane. Połączenie może być chwilowe - zestawiane jedy­ nie na czas transmisji, lub trwałe - bez ograniczeń czaso­ wych, jednak w dowolnym momencie może ulec likwidacji jedynie za pomocą programu. Standard X.25 opisuje zarów­ no komutowane połączenia wirtualne SVC, jak I trwałe (usta-

lone) połączenia wirtualne PVC. Funkcje wirtu­ alnych połączeń komutowanych SVC są podob­ ne jak telefonicznych linii komutowanych (two­ rzonych między urządzeniami końcowymi DTE na zasadzie wywołań i komutowanych zesta­ wień telefonicznych), natomiast funkcje połą­ czeń stałych PVC są analogiczne jak linii dzier­ żawionych - zestawianych trwale na z góry okre­ ślony czas pracy. Fizyczne trasy zestawianych połączeń wirtualnych mogą być za każdym ra­ zem inne. p © is i5 a iry o k a b l o w a n i a - w teletransm isji pomiar parametrów fizycznych toru transmisyjnego wchodzącego w skład okablowania strukturalnego bądź łącza telekom uni­ kacyjnego. Zwykle obejmuje jedną skrętkę lub wiele połą­ czonych ze sobą odcinków skręconych par przewodów oraz przyporządkowanych im złączy. Testowanie okablowania miedzianego prowadzi się w trzech kategoriach: o parametry mechaniczne (poprawność podłączenia przewodów, długość torów transmisyjnych); o parametry propagacyjne (opóźnienie propagacji, błąd opóźnienia, stałoprądowa oporność pętli, tłumienie, impedancja charakterystyczna i/lu b straty odbiciowe); « param etry kom patybilności elektromagnetycznej (przesłuchy NEXT, PS NEXT, ELFEXT i PS ELFEXT, zakłócenia współbieżne, tłum ienie sprzężeniowe oraz impedancja sprzężeniowa jako miara skuteczności ekranowania). Pomiarów parametrów okablowania miedzianego do­ konuje się za pomocą urządzeń specjalistycznych, takich jak: testery kablowe, reflektometry kablowe TDR, cyfrowe analizatory kablowe. Do pomiarów okablowania światłowo­ dowego stosuje się reflektometry optyczne OTDR. Pomiar jakości włókna miernikiem OTDR R e fle k to m e tr O T D R T e s to w a n a s z p u la w łó k n a

(O p tic a l T im e -D o m a in R e fle c to m e r)

O b ra z re fle k to m e tru Straty (dB) o.o-10,0-20,0-30,0-

Wirtualne kanały i ścieżki w sieci ATM wirtualny kanał

E

r

/

- 2 0 km w łó kn a | ś w ia tło w od o w eg o |

'C (V irtua l Channel) j

wirtualny ścieżka VP (V irtu al Path)

p © m ia ir y t e l e k o m u n i k a c y j n e - grupa testów umożliwiająca testowanie zgodności sieci (głównie SDH), rozumianej jako poprawność działania uprzednio opisane­ go protokołu (sposobu działania, usługi, interfejsu) w rze-

163

P > >>P

leksykon teleinformatyka

ity

Pomiar jakości toru transmisyjnego PDH Sygnał 2 Mb/S N a d a jn ik

O d b io rn ik P F -4

34 Mb/s

h

• j.

f ,

140 Mb/s

TT

f i Sygnał 140 Mb/s

4 ™ 140

UKT

Trakt

— 140

/3 4 UKT

krotnice PDÎTJ

układ | pom iarowy

czywistym systemie telekomunikacyjnym. Należą do nich: testy odwzorowania sygnałów PDH w modułach transporto­ wych SDH, pomiary sprawności alarmów sieci telekomuni­ kacyjnej, podstawowy pomiar jakości sieci w celu określe­ nia stopy błędów, pomiary sprawności styków optycznych i elektrycznych, pomiary fluktuacji fazy (jitter) i wędrówki ( wander) oraz synchronizacji i zarządzania. IF © N (Passive Optical N etwork) - rozwiązanie abo­ nenckiego dostępu kablowego przy użyciu sieci optycznej FUL, w której aktywne węzły optyczne AON są zastąpione pasywnymi i jednokierunkowymi rozgałęzieniami linii świa­ tłowodowych PON - torów prowadzonych od strony centrali lokalnej do abonentów sieci. W punktach rozgałęzień znaj­ dują się nie pobierające energii pasywne sprzęgacze optyczne PON. Prosta i tania konstrukcja pasywnego sprzę­ gacza optycznego umożliwia multipleksację sygnału optycz­ nego z/do kilkudziesięciu (do ok. 64) torów światłowodo­ wych, rozprowadzanych bezpośrednio do użytkowników końcowych. Pasywna sieć abonencka PON S p rz ę g a c z e p a s y w n e (sp litte r, c o u p le r) d z ie lą (1 :3 2 ) ro z s ie w c z y (ro z g ło s z e n io w y ) s y g n a ł s ie c i b e z p o b ie ra n ia e n e rg ii z a s ila ją c e j

OLT (O p tical U n e Terminal) ONU (O p tical N etw ork Unit)

164

Źródło: Alcatel

IF O P (Point o f Presence) - punkt udostęp­ nienia usług, stanow iący brzegowy węzeł współczesnej sieci telekom unikacyjnej, w którym jest zlokalizowana cała „inteligencja” do prowadzenia usług telekomunikacyjnych o wartości dodanej, także w środowisku webo­ wym. Praktycznie stanowi zespół różnorodnych urządzeń pełniących funkcję przełączników, ruterów brzegowych ATM, terabitowych ruterów IP oraz multiplekserów DWDM i ADM. Węzeł POP udostępnia katalog, który daje użytkownikowi wybór szeregu możliwości: ustawienia priorytetu, typu kompresji i sposobu szyfrowania przesyłek. Dla operatorów i dostaw­ ców Internetu węzły POP są bazą platformy IP do konfiguro­ wania coraz częściej poszukiwanych usług wirtualnych VPN. Punkty prezentacji usług sieci pakietowych POP

ilustrowany leksykon teleinformatyka P > > > P że umożliwia korzystanie z szeregu innych specjalizowanych serwisów informacyjnych bądź aplikacji. Coraz częściej w portalu można znaleźć takie informacje, jak: aktualności z kraju i ze świata, wiadomości tematyczne, nowinki sporto­ we, notowania giełdy, kursy walut, horoskopy i prognozy po­ gody, a także komunikowanie się z właścicielem portalu za pomocą poczty elektronicznej. Portale o uniwersalnym cha­ rakterze są utrzymywane z reklam dostępnych za pomocą specjalnych ikon lub pasków (bannerów). Odmianę portali stanowią hortale i vortale.

przez linie telefoniczne z term inali użytkownika sieci. Pro­ tokó ł inicjuje i nadzoruje sesje rutowania i ramki danych przesyłanych przez łącze, może również kapsułkować pa­ kiety pochodzące z in. protokołów warstwy sieciowej (IP, IPX, AppleTalk, DECnet, OSI/CLNP oraz MAC). Istotną zale­ tą protokołu PPP, w porównaniu ze SLIP, je s t możliwość automatycznego nadawania adresów IP, co pozwala odda­ lonym komputerom (lub przemieszczającym się w sieci użytkownikom) uzyskać połączenie z siecią Internet w do­ wolnym jej punkcie.

p o r t f e l e le lk t r o u ic z m y - rodzaj (mikroprocesoro­ wej) karty płatniczej, w której elektronicznie je st zarejestro­ wana wartość uprzednio wpłaconych pieniędzy. Fizycznie stanowi plastikową kartę z wprasowanym układem scalo­ nym, wyposażonym w pamięć (do 16 kB), z możliwością wielokrotnej obróbki on-line zapisanych w niej danych, m.in. przez powtórne zapełnianie jej elektroniczną gotówką.

IP1SA DSO>W (P rim aty R ate Access ISD N ) - jeden z dwóch sposobów dostępu do szerokopasmowych usług oferowanych w zintegrowanej cyfrowej sieci abonenckiej ISDN przez interfejs cyfrowy PRI ISDN (30B +D 64). W do­ stępie pierwotnym PRA maks. użytkowa pizepływność ofe­ rowana przez 30 kanałów B (po 64 k b /s w każdym) oraz jeden kanał D z przepływnością 6 4 k b /s - wynosi 1984 k b /s , zajmując łącznie z bitam i technicznymi jeden kanał 0 przepływności 2 0 4 8 k b /s. Istotną cechą dostępu PRA ISDN je s t możliwość agregacji kanałów informacyjnych B do większych jednostek transportowych, oznaczanych jako kanał H - wspólnie sterowanych i działających zarów­ no w trybie komutacji obwodów (linii), ja k i pakietów. Dzię­ ki tem u użytkownik końcowy ma dostęp do aplikacji o róż­ norodnych przepływnościach (poza standardowymi 64 1 128 k b /s ) jako: o kanał HO - 3 8 4 k b /s (6 kanałów B); o kanał H l l - 1 4 7 2 /1 5 3 6 k b /s (2 3 /2 4 kanały B); o kanał H12 - 1920 kb /s (30 kanałów B); o kanał H2 - 6312 k b /s lub 8 4 4 8 kb/s; o kanał H3 - o przepływnościach 2 3 ,0 6 4 lub 3 4 ,368 lub 4 4 ,7 3 6 M b/s oraz o kanał H4 - 97,728 i 139,264 M b/s. Dla niewielkiego ruchu generowanego przez pojedyn­ czy term inal (lub najwyżej kilka term inali użytkownika) wystarcza dostęp podstawowy BRA, natom iast dostęp pierwotno-grupowy PRA uwzględnia znacznie bardziej in­ tensywne generowanie strumieni pochodzących z sieci lokalnych (np. z Ethernetu), intranetów, serwerów wideokonferencyjnych czy centralek abonenckich PABX.

’ R u te ry d o s tę p o w e i b rz e go w e |

S IE Ć

P unkt D0STĘpu prezentacji usług qiFA (PO P ) D O S T Ę P

IF O P 3 ( Post Office Protocol 3) - najnowsza wersja pro­ tokołu pocztowego, umożliwiającego komunikowanie się przez Internet za pomocą poczty elektronicznej - korzystając z usług i serwerów ogólnodostępnej sieci publicznej PSTN. Zapewnia przesyłania komunikatów i usługi poczty e-mail z klientam i używającymi protokołu SMTP w układzie klient/serwer. System skrzynek pocztowych protokołu POP gwarantuje dostarczanie przesyłek adresatowi, nawet jeśli je st on chwilowo niedostępny lub wyłączony, przechowując je na najdalej wysuniętym węźle sieci telekomunikacyjnej. Obecnie zastępowany bardziej efektywnymi protokołami IMAP, w najnowszej wersji v.4. p o r t a l S n t e r a e t o w y - główna strona lub zespół stron WWW Internetu, w założeniu będące miejscem startowym poszukiwań (adresem internetowym), przeznaczonym do użytkowania przez dowolnego klienta sieci globalnej. Do­ starcza zwykle najważniejszych informacji o firmie przygoto­ wującej stronę i prezentowanym sposobie informacji, a tak-

IP O fS (Plain Old Telephone Sendees) - najstarsza, podstawowa usługa telefoniczna, umożliwiająca analogowy przekaz głosu przez trwałe lub komutowane łącza telefonicz­ ne. Połączenia są zestawiane przez wybieranie dekadowe za pomocą tarczy numerowej lub tonowe z kodowaniem DTMF, a następnie komutowane w centralach telefonicz­ nych. Taka sama usługa głosowa POTS je st realizowana w zupełnie odmienny sposób przez współczesne systemy komutacji, również w postaci przekazów cyfrowych. p ć M u p l e k s IH O X (H a lf Duplex) - dwukierunkowa, ale nie jednoczesna (czyli naprzemienna) transmisja przez jedno łącze komunikacyjne: w danym momencie obowiązu­ je tylko jeden kierunek transmisji. Dla odwrócenia kierunku transm isji potrzebny je st system sygnalizacji, wskazujący, że urządzenie ukończyło nadawanie i możliwyjestdostęp do łącza, którym może być kabel dwuprzewodowy, jeden kanał radiowy lub skrętka. P P Ł S (Pure Phase Laser System) - laserowy system zapisu i odczytu na dyskach optycznych i magnetooptycz­ nych, umożliwiający zwiększenie precyzji pracy lasera zapi­ sującego i poprawę współczynnika zniekształceń o 25%. P P P (Point to Point Protocol) - dwupunktowy proto­ kół warstwy sieciow ej Internetu, gw arantujący nieza­ wodność transm isji komutowanym lub trwałym łączem szeregowym - bez ograniczania szybkości przekazu. PPP stanowi jeden z dwóch datagramowych protokołów IP (drugim je s t SLIP) używanych w komunikacji szeregowej

praca z pcdzBałteim czasu - współużytkowanie jednego urządzenia lub medium transmisyjnego przez kilka niezależnych procesów na zasadzie kolejnego, zwykle cy­ klicznego dostępu. Pojedynczy proces uzyskuje dostęp do wszystkich zasobów urządzenia (pełna szybkość transmisji w kanale) jedynie na krótki, dokładnie określony czas, je d ­ nak obsługa tych żądań jest realizowana na tyle szybko, że

165

p>>>p

leksykon teleinformatyka

zwłoka czasowa między kolejnymi dostępami nie je st zau­ ważana przez użytkownika. p r a w © M o o r e ’ a - teza postawiona (w 1965 r.) przez Gordona Moore’a, współzałożyciela firm y Intel, zgodnie z którą liczba tranzystorów mieszczących się w takiej samej objętości procesora - a w przybliżeniu również i moc proce­ sora - będzie podwajać się co dwa lata. Przez kilkadziesiąt lat teza ta sprawdzała się ze zdumiewającą dokładnością, by pod koniec XX w. osiągnąć 100 min tranzystorów w je d ­ nym układzie procesora, który może wykonywać ok. 2 mld operacji na sekundę. Ilustracja prawa Moore'a

p r a w © SBnammomar - fundamentalne w telekomunika­ cji, ukazujące relacje między przepływnością kanału a szero­ kością przenoszonego przezeń pasma. Prawo to w postaci: P = W *log2 (1+S /N ) określa maks. przepływność P dowolnego kanału komuni­ kacyjnego w zależności od szerokości pasma W oraz sto-

sunku mocy sygnału S do mocy szumu termicznego N i nie zależy od przyjętego sposobu modulacji sygnału. Podsta­ wiając parametry typowego kanału telefonicznego do rów­ nania, jego maks. przepływność teoretyczna wynosi ok. 64 kb /s, ze względów technicznych jedynie 57 kb /s, a w prak­ tyce nie więcej niż 50 kb/s. PU3© (Prhnary Reference Clock) - pierwotny zegar odniesienia stosowany do synchronizacji sieci transporto­ wych SDH o światowym zasięgu. Ograniczona stabilność taktujących zegarów kwarcowych (stałość 10"11) oraz zmienne własności nośników optycznych, mogą wprowa­ dzać niewielkie stałe lub zmienne nie kontrolowane przesu­ nięcia fazowe w węźle odbiorczym, w stosunku do źródła sy­ gnału. Kompensacja tych poślizgów dokonuje się autom a­ tycznie przez wprowadzenie metody wyrównywania fazy odbieranego sygnału w kontenerach wirtualnych VC - za po­ mocą specjalnych znaczników AU. praanim toiiołta - ustalony wzór bitów zer i jedynek (zwykle 8 lub 7 bitów) poprzedzający początek ramki transmitowa­ nej przez szeregową linię komunikacyjną w standardzie Ethernet łu b in . (IEEE 8 02 .3 ). Preambuła je st niezbędna do prawidłowej synchronizacji zegarów w urządzeniu odbior­ czym, w celu właściwej interpretacji napływających w ram­ ce bitów danych.

p r e p m c e s w - programowy lub techniczny m oduł wstępnego przetwarzania danych, zmieniający form at da­ nych systemu emulowanego na form at akceptowany przez emulator.

Wpływ szerokości pasma na zniekształcenie sygnału cyfrowego P rz e d tra n s m is ją :

1 In fo rm a cja ~ ^ b ina rn a S y g n a ł w e jś c io w y z e s ta łą p rz e p ły w n o ś c ią 2 kb /s P o tra n s m is ji p rz e z k a n a ł: P a sm o n ie o g ra n iczo n e Id e a ln o p r z e n ie s ie n ia im p u ls ó w

i P a s m o 4 k H z (tlf) | N ie w ie lk ie z n ie k s z ta łc a n ia

P a sm o 2 ,5 kH z D o p u s z c z a ln e z n ie k s z ta łc e n ie

P a s m o 1,3 kH z

DSB>KI [Prhnary R a te In terface ISDN) - pierwotno-grupowy kanał cyfrowy, stosu­ jący jeden z dwu typów interfejsów cyfrowej sieci abonenckiej ISDN (drugim jest BRI ISDN) o łącznej przepływności 2 0 4 8 kb /s. W Europie interfejs PRI ISDN obejmuje 30 kanałów informacyjnych typu B (3 0 x 6 4 kb /s) plus 1 kanał sygnalizacyjny typu D (64 kb /s) - oznaczonych jako 30B+D 64. Za po­ mocą pierwotno-grupowych strumieni cyfrowych 2 M b /s (E l) są łączone sieci LAN lub centrale PABX (IPABX) transmitujące przekazy abonenckie o do­ wolnej krotności 64 k b /s d o /z współczesnych tele­ komunikacyjnych sieci cyfrowych o gigabitowej przepływności. IPDSD

R o z p o z n a w a ln e im p u ls y , m o ż liw e o d tw o r z e n ie s y g n a łu

: P a sm o 5 00 H z S tr a ta in fo r m a c ji ( n ie d o p u s z c z a ln y s to p ie ń b łę d u )

r o d J M (Packet Reservation Multiple Access) - powszechnie stosowana technika rezerwacji pa­

|

leksykon teleinformatyka P > > > P kietów w systemach mobilnych, pozwalająca zwiększyć po­ jemność systemów telefonicznych stosujących wielodostęp w dziedzinie czasu (TDMA). Technika PRMA korzysta z faktu, że w czasie trwania połączenia głosowego, statystycznie po­ nad połowa rozmówców jest nieaktywna - w związku z czym nie ma potrzeby transmitowania przez sieć pustych ramek głosowych, a zwolnione szczeliny czasowe mogą być przy­ dzielone innym aktywnym użytkownikom sieci. P łłS M L (Partial Response M aximum Likelihood) technika cyfrowej filtracji sygnału analogowego głowicy od­ czytowej, usprawniająca proces odczytu danych gęsto roz­ łożonych na nośniku magnetycznym. PRMLjest oparta na cyfrowej adaptacji indukowanego w głowicy sygnału analo­ gowego, przez zastosowanie elektronicznych filtrów cyfro­ wych dopasowujących się do sekwencji bitów zapisanych na nośniku dyskowym. Dzięki temu można uzyskać większą czułość głowic (zarówno indukcyjnych, ja k i magnetooporowych), a więc zwiększyć gęstość zapisu danych bez istot­ nych zmian w konstrukcji głowicy. p r o c e s - w sferze oprogramowania stanowi program lub część programu w wielozadaniowym systemie operacyj­ nym, za pomocą których następuje fizyczna realizacja zde­ finiowanego procesu logicznego, przy czym jeden proces (np. drukowanie na serwerze sieciowym) może uruchamiać następny lub szereg innych procesów. W telekomunikacji typowym przykładem procesu jest realizacja połączenia te ­ lefonicznego między odległymi abonentam i sieci (zestawia­ nie, przekaz, rozłączenie). p r o c e s o r Ikornnraom kacyjjBiiy - stosowany w latach ubiegłych, wydzielony komputer sieciowy odpowiadający za komunikację pomiędzy hostem i siecią terminali. Głównym zadaniem procesora komunikacyjnego było odciążenie komputera centralnego od zadań związanych z obsługą urządzeń zewnętrznych (np. procesor komunikacyjny IBM 3270). p r o c e s o r s i e c i o w y - wyspecjalizowany układ sca­ lony (także kompletny system komputerowy), który można elastycznie programować - charakteryzujący się zdolno­ ścią obsługi różnorodnych procesów sieciowych, takich jak: transm itowanie danych, buforowanie danych, zarzą­ dzanie sprzętem komunikacyjnym oraz zarządzanie porta­ mi i kartami sieciowymi. Współczesne układy procesorów sieciowych instaluje się przede wszystkim w przełączni­ kach, ruterach, bramach i serwerach oraz sondach i anali­ zatorach sieciowych. Ich podstawowym zadaniem je st

efektywna obsługa transm isji, bardziej skuteczna niż za pomocą klasycznych układów ASIC, które chociaż szybkie, wykonują tylko jedno określone zadanie. Kompletne pro­ cesory sieciowe realizują zadania związane z obsługą tego środowiska w wieiu warstwach modelu ISO/OSI (od 2 do 7), a wśród nich: klasyfikowanie, modyfikowanie, buforo­ wanie i kolejkowanie danych, profilowanie ruchu pakie­ tów, planowanie zadań sieciowych oraz bezpieczeństwo i szyfrowanie danych. p r o c e s o r s y g m a t o w y © S P ( D igital Processor Signal) - układ scalony działający z dużą szybkością prze­ twarzania informacji i mający zdolność operowania na poje­ dynczych bitach danych (zamiast na bajtach lub słowach jak w procesorach klasycznych). Zoptymalizowany pod ką­ tem uzyskania maks. szybkości obróbki sygnałów w czasie rzeczywistym; jest stosowany w komputerach i urządze­ niach komunikacyjnych (przetwarzanie głosu do postaci cy­ frowej) przeznaczonych do aplikacji multimedialnych. Znaj­ duje zastosowanie w automatyce, procesach sterowania i konwersji informacji, zwłaszcza w modulacji, kodowaniu i szyfrowaniu danych. p r o c e s o r t e k s t o w y - specjalizowana forma aplika­ cji oparta na szybkim procesorze przetwarzania danych, stosowana w poligrafii do edycji i składania tekstów druko­ wanych. Podstawową funkcją procesora je s t wprowadzanie danych (nie tylko tekstowych), edycja, przechowywanie i re­ jestracja zachodzących zmian, a także odzyskiwanie i for­ matowanie tekstu wg wielu makropoleceń formułowanych przez użytkownika. Współczesne edytory tekstowe muszą być wyposażone w wiele specjalizowanych słowników, ta b li­ ce bliskoznacznych pojęć (tezaurus), reguły gramatyki języ­ ków i dzielenia wyrazów, a także coraz więcej narzędzi do operowania na zbiorach graficznych. p r o f f i l ś w ó a tto w r o d lM - istotny param etr włókna optycznego, określający sposób zmiany współczynnika za­ łamania światła wzdłuż jego przekroju (dokładniej: wzdłuż promienia rdzenia i płaszcza włókna światłowodowego). Wyróżnia się dwa klasyczne profile światłowodowe: o skokowy - w których współczynnik załamania światła w rdzeniu nie zmienia się, natom iast na powierzchni rozgra­ niczającej rdzeń i płaszcz jego wartość skokowo maleje; • gradientowy - w którym współczynnik załamania światła maleje stopniowo (nieliniowo) w miarę zbliżania się do płaszcza włókna. Światłowody jednomodowe (SMF) cechują się wyłącznie skokowym profilem załamania światła, natom iast wielomo-

P > > > P liiistrc

my leksykon teleinformatyka sion), oraz zespoły anten o cha­

Rodzaje włókien światłowodowych

rakterystyce adaptacyjnej, P o k r y c ie la k ie ro w a n e których zadaniem jest skierowa­ nie głównej osi promieniowania W łó k n o w ie lo m o d o w e M M z e s k o k o w y m SI (S te p In d e x ), w s p ó łc z y n n ik na kierunek aktualnego położe­ z a ła m a n ia ś w ia tła : S 1 1 0 0 /1 4 0 nia stacji ruchomej lub grupę mo­ bilnych stacji odbiorczych MS. W łó k n o w ie lo m o d o w e M M z g r a d ie n to w y m G l Szybkie przeprowadzenie o b li­ (G ra d e d In d e x ), w s p ó łc z y n n ik z a ła m a n ia ś w ia tła : S I 6 2 ,5 /1 2 5 czeń korygujących oraz dyskretne o r a z S I 5 0 /1 2 5 sterowanie mocą stacji nadaw­ W łó k n o je d n o m o d o w e czych (maks. do 50 W - w analo­ S M z e s k o k o w y m SI w s p ó łc z y n n ik z a ła m a n ia gowym NMT, maks. 3 2 0 W - w cy­ ś w ia tła : S I 9 /1 2 5 frowym GSM, maks. 20 W - cyfro­ W łó k n a w ie lo m o d o w e s ą u ż y w a n e d o a p lik a c ji w s ie c ia c h L A N , p o d c z a s g d y d ro ż s z e w łó k n a je d n o m o d o w e s ą s to s o w a n e w y łą c z n ie d o wym DOS) wymaga stosowania p r z e k a z ó w te le k o m u n ik a c y jn y c h , w y m a g a ją c y c h n ie lim ito w a n y c h s z e ro k o ś c i p a s m a . D o k ła d n a z n a jo m o ś ć w s p ó łc z y n n ik a z a ła m a n ia n j e s t n ie z b ę d n a p r z y p r z e p ro w a d z a n iu d łu g o d y s ta n s o w y c h p o m ia r ó w w łó k n a ś w ia tło w o d o w e g o , u m o ż liw ia ją c y c h p re c y z y jn ą lo k a liz a c ję u s z k o d z e n ia k a b la procesorów sygnałowych DSP o wydajności powyżej 100 MIPS (milionów operacji na sekundę). dowe (MMF) są wytwarzane ze skokowym lub gradientowym profilem załamania światła. p r o p a g a c j a f a l racD5®wy©[hi - rozchodzenie się fal radiowych w pełnym zakresie częstotliwości od 3 kHz do p r o g r a m - odpowiednio uporządkowana sekwencja in­ 3 0 0 GHz, łącznie z zakresem mikrofalowym (1 -3 0 0 GHz). strukcji (np. zawierająca konkretne rozkazy komputera) ma­ Na propagację fal radiowych wpływa wiele zjawisk fizycz­ jąca na celu wykonanie określonych zadań, stanowi syno­ nych, powodujących powstawanie kilku rodzajów łączności. nim oprogramowania. Do typowych propagacji należą: o jonosferyczna - wykorzystana w radiokomunikacji p r o g r a m o w a n i e s t r u k t u r a l n i e - specjalna tech­ krótkofalowej (zakres 3 -3 0 MHz), silnie uzależniona od ak­ nika projektowania programu komputerowego, ułatwiająca tywności słońca wpływającej na stan jonizacji jonosfery; łatwe zrozumienie funkcjonowania całego programu. Pro­ o powierzchniowa (przyziemna) - umożliwiająca długo­ gram strukturalny zawiera hierarchiczny zestaw modułów dystansową łączność ograniczoną do fal o częstotliwości I funkcji, z których każdy ma tylko jedno wejście i jedno wyj­ najwyżej 10 MHz (fale długie i średnie o typowym zasięgu ście, co ułatwia zachowanie kontroli nad przebiegiem cało­ do 2 5 0 km); ści programu. Technikę programowania strukturalnego sto­ suje się w realizacji projektów tworzonych jednocześnie Jonosferyczna propagacja radiowa przez wielu programistów. Programowanie strukturalne umożliwia szybkie wykonanie oprogramowania docelowe­ go, co niekoniecznie prowadzi do uzyskania optymalnego rozwiązania. p r o m S e m k m a m S ® ś m ie m to m ć n rE te w /y c ih i sposób modyfikacji izotropowej charakterystyki anteny sta­ cji bazowej BTS, w celu uzyskania anteny kierunkowej o anizotropowej charakterystyce promieniowania. Kształto­ wanie odpowiedniego pola radiowego w wielu kierunkach w zależności od potrzeb lokalnych - dokonuje się za pomo­ cą zespołów antenowych o kierunkowej charakterystyce promieniowania (anteny sektorowe). Dla zachowania mini­ malnego poziomu zakłóceń w sąsiednich kanałach i komór­ kach radiowych stosuje się w stacjach bazowych nadajniki z krokową regulacją poziomu wypromieniowanej mocy, transmisję przerywaną - DTX (Discontinuous Transmis-

lustrowany leksykon teleinformatyka J P > > > P o troposferyczna - której zasięg ograniczony krzywizną kuli ziemskiej jest w rzeczywistości większy od zasięgu optycznego, ponieważ fale radiowe na skutek refrakcji (ugięcia) mogą sięgnąć poza horyzont; o przez dukty troposferyczne - czyli zjawisko podobne do rozchodzenia się fal w falowodzie. p r o s to w m lE s U»D - element zasilania siłowni telekomu­ nikacyjnej stanowiący zespół prostowniczy, który w pełnym zakresie obciążeń stabilizuje napięcie, a po przeciążeniu stabilizuje prąd. Oznacza to, że w trakcie przeciążenia prąd wyjściowy prostownika jest utrzymywany na poziomie prądu nominalnego, napięcie zaś jest obniżane nawet do wartości bliskich zeru, zależnie od rezystancji obciążenia. Moc pro­ stowników U-1, współpracujących z odbiorami stałomocowymi i z dużymi bateriami, powinna być przewymiarowana, aby obciążenie spowodowane prądem pobieranym przez rozładowane baterie nie spowodowało znacznego ograni­ czenia napięcia. Zasilanie z prostownika o tradycyjnej charakterystyce U-l wyjściowej Centrala

Al<0 Praca stabilności „zatrzask systemu"

a

I

25 Prąd ładowania baterii

P ie rw s z e o dbicie

p r o to E r o f iy [iJ©zp©^)ą<¡;Hem^©'ffi/,© - datagramowy sposób komunikacji, w którym sieć zajmuje się jedynie wy­ syłaniem pakietów do odbiorcy, bez upewniania się, czy pa­ kiety docierają poprawnie do użytkownika, bądź w ogóle trafiają do miejsca przeznaczenia. Wszystkie czynności kon­ trolne poprawności przekazu i zestawienia pakietów we wła­ ściwej kolejności musi wykonać odbiorca przesyłki. W pro­ tokołach bezpołączeniowych nie ma potrzeby tworzenia bezpośredniego połączenia między użytkownikami, a sieć zwykle nie sprawdza w poszczególnych węzłach poprawno­ ści transmitowanych pakietów - dzięki czemu szybkość przesyłania informacji przez sieć jest większa niż za pośre­ dnictwem protokołów połączeniowych. p ro ił® E » o % M t o w g - protokół o orientacji bitowej, w którym dane są przesyłane w postaci ciągłego strumienia bitów, a transmisja je st synchroniczna. W protokołach bito­ wych nośnikiem informacji jest bit - bądź dokładniej - stru­ mień bitów bez formalnego podziału na poszczególne znaki. Do rozróżnienia kolejnych bajtów w strumieniu przesyłanych bitów urządzenia wymagają sygnału zegarowego, synchro­ nizującego urządzenia specjalnym kodem flagi (preambuły) przed rozpoczęciem transmisji. Po bloku danych są przesy­ łane informacje kontrolne i znacznik końca. Najbardziej znanym, bitowo zorientowanym protokołem je st HDLC, sto­ sowany również w sieciach pakietowych X.25. Podzbiorem tego protokołu (i jego wcześniejszą wersją) je st SDLC.

(A) źró d ło: B PS

p 2 j W a rstw y 1 ; odb ijają ce |r : jo n o s fe ry

N ad a jnik

następuje odtwarzanie aktywnych zasobów sieciowych. Szczególne warunki protekcji transmisji muszą być zacho­ wane podczas aplikacji odnoszących się do przekazów elektronicznych pieniędzy (banki, finanse, gry liczbowe).

Charakterystyka wyjściowa prostownika U-P-l

p r o s to w /m iilk HJ-IP-D - element siłowni telekomunikacyj­ nej będący zespołem prostowniczym, który w pełnym zakre­ sie obciążeń stabilizuje napięcie, przy niewielkim przeciąże­ niu stabilizuje moc i dopiero przy znacznych przeciążeniach stabilizuje prąd (po obniżeniu napięcia do min. wartości rozładowania baterii, czyli około 40 V w systemach o napię­ ciu nominalnym 4 8 V). p r o t e lk c ja i tr a m s im s jS - podstawowy mechanizm obsługi sytuacji awaryjnej w trakcie transmisji. W sieciach transportowych SDH/SONET czas usuwania awarii nie po­ winien przekraczać 60 ms, a po zadziałaniu protekcji zwykle

R egulacja pełna:

napięcia 40-60 V przy l max= 25 A ■prądu 8-25 A przy Umax = 60 V

źródło: BPS

3L69

p » > p

leksykon teleinformatyka

p r a t o k o ł ł y f a l k s o w e - grupa standardów opisująca zasady transmisji i sposoby sygnalizacji przekazów fakso­ wych przez łącza telefoniczne i Internet. Podstawowe spo­ soby przekazów faksowych opracowane przez CCITT i zale­ cane do stosowania przez ITU, definiują następujące stan­ dardy serii V: o V.17 - podstawowy standard transm isji faksowej działającej z maks. szybkością 14 4 0 0 b /s oraz z adapta­ cją szybkości przekazu w zależności od jakości linii trans­ misyjnej; • V.21 - określający warunki sygnalizacji transmisji fa­ ksowej działającej przez kanały powrotne z szybkością do 3 0 0 b /s; o V .27ter-transm isji faksowej (h a lf duplex) działającej z szybkością do 4 8 0 0 b /s. Zawiera funkcję retrainingu i określa funkcję sygnalizacji przez kanał powrotny z szybko­ ścią 300 lub 75 b /s; o V.29 - popularny standard transmisji faksowej (du­ plex, h a lf duplex) działającej z szybkością 96 0 0 i 7200 b /s. Z kolei w celu usprawnienia obsługi faksowej zdefiniowano ostatnio następujące protokoły: • T.30 - zalecany przez ITU jako nadrzędny protokół fa ­ ksowy dla ustalenia połączenia, negocjacji warunków transmisji i kontroli błędów; o T.38 - najnowszy protokół faksowy (ITU - 1998 r.) określający przebieg transmisji faksowej w czasie rzeczywi­ stym przez sieci z protokołem IP.

protokoły p o lłą o z e im iio w e - sposób komunikacji, w którym tworzone je s t połączenie przez sieć między nadawcą i odbiorcą, a transmitowane pakiety nie zawierają informacji adresowej. Protokoły te tworzą kanały fizyczny lub logiczny (wirtualny, pozorny) przez sieć transportową, dzięki czemu pakiety lub komunikaty przybywają do odbior­ cy we właściwej, ustalonej kolejności, a nadawca i odbiorca utrzymują wzajemny kontakt umożliwiający wymianę komu­ nikatów o stanie transmisji. Po zestawieniu połączenia sieć przesyła informacje (pakiety) z maks. szybkością, ograni­ czoną jedynie przez techniczne właściwości łącza i w zasa­ dzie nie wymaga kontroli. protokoły trasowania DP - sposób doręczania pakietów przez sieć IP z zainstalowanymi węzłami wyboru trasy, celem optym alizacji marszruty przekazu bądź z uwzględnieniem specyficznych wymagań klienta. Protoko­ ły te wyznaczają marszruty opierając się na różnych algoryt­ mach. Mogą to być algorytmy statyczne (trasę wyznacza administrator) lub dynamiczne (z ciągłym śledzeniem topo­

170

logii sieci i rejestrowaniem zachodzących w niej zmian), al­ gorytmy jednościeżkowe lub wielościeżkowe (multipleksowanie), płaskie lub hierarchiczne, algorytmy intradomain (do wyboru trasy w obszarze domeny) bądź interdomain (między domenami sieci) oraz opierające się na strategii wyboru link state (badanie stanu łącza) lub distance vector (liczba skoków lub koszt połączenia). Do popularnie używa­ nych protokołów wyznaczających przebieg trasy pakietów i komunikujących się z ruterami sieci IP należą: RIP, IGMP, EIGRP, OSPF oraz IS-IS. Protokoły wyznaczają trasy wyłącz­ nie za pomocą algorytmów dynamicznego rutowania pakie­ tów przez sieć, wśród których do najbardziej efektywnych należą algorytmy: DVMRP, MOSPF oraz PIM.

protokoły trasowania ®@B - zestaw protokołów OSI opracowanych w organizacji ISO do wyznaczania trasy pakietów w sieciach teleinformatycznych zawierających hosty i rutery. p tro to E c o lly znakowe - protokół o orientacji bajtowej, w którym dane są przesyłane w postaci łańcucha znaków o określonej (ustalonej) długości, a transmisja je st asyn­ chroniczna. Informacja je st transmitowana w blokach ogra­ niczonych znakami sterującymi, a podstawowy form at blo­ ku protokołu zawiera: nagłówek, tekst i zakończenie. Każdy znak zbioru ASCII lub EBCDIC (a nie strumień bitów) jest ograniczony bitem startu i stopu, nie ma więc potrzeby odmierzania czasu zegarowego między kolejnymi znakami. Kody kontrolne i sterujące mają postać pełnych bajtów (znaków sterujących), podobnie ja k dane. Protokoły o zna­ kowej orientacji są stosowane głównie przez modemy oraz w protokołach BISYNC firmy IBM. p ir o to E tó łi - zestaw reguł i procedur zarządzających ko­ munikacją między dwoma lub więcej urządzeniami. Z powo­ du ich wielkiej różnorodności, aby wymiana informacji mię­ dzy urządzeniami była możliwa, zasadą je st - by w danym momencie obydwa urządzenia stosowały ten sam protokół transmisji, natom iast łączenie urządzeń z różnymi protoko­ łami dokonuje się przez kapsułkowanie pakietów. Jako wzo­ rzec stosuje się stos protokołów modelu ISO/OSI, którego odwzorowania są na ogół dobrze widoczne w innych rozwią­ zaniach komunikacji sieciowej. p tro to E tÓ t B © P (Border G atew ay Protocol) - pro­ tokół wyboru ścieżki z protokołem TCP/IP w sieciach z ru­ chem międzynarodowym, oparty na algorytmie rutowania distance vector. Podstawową jego funkcją jest wymiana z innymi systemami BGP informacji o dostępności sieci,

¡gustro^ any leksykon teleinformatyka P > > > P w tym informacji o ścieżkach autonomicznych - niezbęd­ nych do tworzenia grafów połączeń sieci i ścieżek. Protokół utrzymuje i uaktualnia tablice trasowania, rozsyła uaktual­ nienia oraz podejmuje decyzje o trasie kierowania ruchem, opierając się na miarach rutowania. Nowoczesny protokół wyboru trasy BGP, a także jego multicastowe rozszerzenie MBGP (M ulticast BGP) z możliwością skalowania sieci In­ ternetu - mają stopniowo zastępować dotychczas eksploatowany protokół trasowania EGP.

• transportowe - zarządzane z czwartej warstwy trans­ portowej modelu OSI (usługi przesyłania danych) oraz • aplikacji - obejmujące łącznie warstwy aplikacji, pre­ zentacji i sesji. Ze względu na rodzaj transportowanych danych rozróż­ nia się protokoły zorientowane bitowo (strumień bitów) lub bajtowo (transmisja bajtam i lub znakami).

p r o to E iÓ ł E S -IE (E n d System to Interm e­ d iate System) - jeden z protokołów współdziała­ nia przy wyborze trasy między systemem końcowym ES (End System) z hostem a systemami pośredni­ mi IS (Interm ediate System) zawierającymi rutery. Protokół ES-IS (ISO 95-4 2 ) sam zbiera informacje o konfiguracji topologii sieci i ustala adresy innych węzłów sieciowych, przez co jest raczej traktowany jako protokół poszukiwawczy - przed udostępnia­ niem funkcji rutowania pakietów. p r o t o lk ó l} IS - IS (Interm ediate System to Interm ediate System ) - jeden z protokołów wyboru optymalnej ścieżki między systemami pośrednimi IS (Inter­ mediate System) zawierającymi rutery (bez hostów) - pre­ dysponowany do wyznaczania połączeń wewnątrz domen, a także w połączeniach międzydomenowych. Protokół IS-IS (ISO 10589), działający wg algorytmu link state, rozpo­ wszechnia informacje o stanie łącz w celu utworzenia kom­ pletnego obrazu topologii sieci, używając jednej domyślnej m iary trasowania przydzielanej przez adm inistratora. Opcjonalnie uwzględnia trzy miary wyboru trasy: opóźnie­ nie, koszt połączenia i stopę błędów. p r o t o l i ó ł ł E iO B m M m ifaejrjjirriy - standardowy sposób komunikacji między komputerami lub komputerem i term i­ nalami, ujmujący reguły i procedury dostępu do systemu okablowania. Protokoły komunikacyjne mogą się znacznie różnić zaimplementowanymi funkcjami: od najprostszego protokołu transmisji plików stosowanego ptzez jeden kom­ puter klasy PC (RS 232C, modem) do złożonych protokołów - opartych na 7-warstwowym modelu ISO/OSI - wykorzysty­ wanych w komunikacji między komputerami funkcjonujący­ mi w sieciach rozległych (np. TCP/IP). Z wielu sposobów klasyfikacji protokołów komunikacyjnych, najbardziej ogól­ ny podział dzieli je na trzy klasy: o sieciowe - działające w trzeciej warstwie sieciowej modelu odniesienia OSI (adresowanie, funkcje rutowania, weryfikacja błędów, żądanie retransmisji),

p r z e c i ą ż a n i e s i e c i F I (P ram e Relay) - sieć pa­ kietowa Frame Relay zawiera mechanizmy sygnalizacji przeciążeń własnej sieci, zaim plementowane we wszyst­ kich urządzeniach dostępowych. Dzięki tem u sieć FR może na bieżąco śledzić stan dociążenia za pośrednictwem wskaźników sterujących umieszczanych w poszczególnych ramkach jako: o wskaźnik BECN - informujący nadawcę o spiętrze­ niach w sieci oraz o FECN - inform ujący odbiorcę o natłoku w sieci. In­ form acje o zaistniałych przeciążeniach są kierowane bez­ pośrednio do aktywnych węzłów sieci - i dalej do urządzeń kom unikacyjnych (DCE) oraz końcowych (DTE), które wspólnie podejm ują działania regulujące właściwy trafik w sieci. p r z o g lą d la r E ta i (browser) - określenie programu klienta działającego w środowisku webowym na kompute­ rze użytkownika, potocznie zwanego nawigatorem webo­ wym, czyli przeglądarką stron WWW. Program zainstalowa­ ny w terminalu klienta umożliwia czytanie, interpretowanie i prezentowanie tekstów napisanych wjęzyku HTML, jednak czynności tych nie należy mylić z funkcją znajdowania kon­ kretnych informacji za pomocą firmowych wyszukiwarek znajdujących się w sieci Internetu. Przeglądarka klienta jest podstawowym narzędziem przeglądania stron webowych

171

33

Sr

P > > > P Ilustrowany leksykon teleinform atyka || Schemat działania przeglądarki ii ---------- - ,

. Ny

W yśw ietlanie tekstów |— i o brazów

1

1 W yw o łan ie odnośnika

Pobranie danych

D ekodow anie URL

J

sprowadzanych z sieci Internet lub z wewnętrznych, lokal­ nych serwerów webowych intrasieci (intranetu). Dwie popu­ larne przeglądarki internetowe to: Netscape Communicator (Netscape) i Internet Explorer (Microsoft). p r z e ł ą c z a n i e p a k i e t ó w - metoda trans­ misji danych, która umożliwia jednoczesny prze­ kaz pakietów z wielu źródeł przez ten sam kanał kom unikacyjny, a także przez sieci złożone, w których istnieje wiele dróg łączących dwa urzą­ dzenia dostępowe. Metoda ta dotyczy transportu zarówno pakietów (o zmiennej długości inform a­ cji), ja k i komórek - zwykle mniejszych rozmiarów i o stałej długości inform acji (np. 53 bajty). Dla zapewnienia ciągłości transm isji pakietowej węzły sieciowe muszą mieć zaimplementowane odpo­ wiednie bufory, których rozmiar i pojem ność zale­ ży od generowanego trafiku i uwarunkowań czaso­ wych - odnośnie wprowadzanych opóźnień i szyb­ kości przekazu. Przełączaniem pakietów w sieci zajm ują się tradycyjnie przełączniki (warstwa dru­ ga modelu ISO/OSI), przy czym współcześnie co­ raz częściej również inteligentne rutery (sam ouczące), wybierające trasę w warstwie sieciowej i szybko przełączające pakiety w warstwie łącza danych. p r z e s ą c z a m i© s i e c i - sposób komutowania w rozproszonych sieciach o heterogenicznym cha­ rakterze, stosowany zarówno dla usług bezpołączeniowych (pakietowy przekaz datagramów), ja k też realizacji usług połączeniowych (telefonia tradycyj­ na) - wymagających zestawienia łączy przed wła­ ściwym przekazem informacji. Coraz bardziej po-

I

172

wszechny przekaz pakietowy angażuje wirtualne kanały przepływu informacji, oparte na o fizycznych segmentach łączy pakietowych między kolejnymi węzłami sieci. W irtual­ ne kanały pakietowe są komutowane przez przełączniki i ru­ tery, umożliwiając tworzenie połączeń alternatywnych w ra­ zie uszkodzenia, przeciążenia lub zablokowania podstawo­ wych kierunków przenoszenia. Wyróżnia się 3 rodzaje prze­ łączania informacji w sieciach teleinformatycznych: o przełączanie komórek (ce//s) - stosowane w sieciach ATM dla największych szybkości przekazu od 155 M b /s do 10 G b/s, z wykorzystaniem torów światłowodowych z prze­ kazami w czasie rzeczywistym; o pakietów (frames) - stosowane głównie w sieciach X.25 i Frame Relay oraz o innych protokołach i właściwo­ ściach zbliżonych do tych standardów; o kanałów ( channels, ports) - stosowane głównie dla usług połączeniowych, o właściwościach zbliżonych do tra­ dycyjnej komutacji kanałów telefonicznych w centralach i systemach komutacji.

P rzełącznik A

Przełącznik C

Ilustrowany leksykon teleinform atyka P > > > P (obsługa aplikacji wymagających duże­ p r z e ł ą c z n i c a g ł ó w n a - centralny budynkowy punkt dystrybucyjny, go pasma przenoszenia i nie tolerują­ w którym zbiegają się gwiaździście: cych oczekiwań) oraz o przełączanie typu „zapam iętaj ® tradycyjne miedziane łącza telefo­ i prześlij’1 (storę and forward) - z reje­ niczne; o miejskie łącza telekomunikacyjne strowaniem pakietu w pamięci prze­ 0 podwyższonej przepływności (2 M b/s, łącznika, także z możliwością jego kon­ 155 M b/s); troli i weryfikacji (poprawność i kom­ o łącza komputerowej m agistrali pletność informacji). Dopiero po prze­ m etropolitalnej MAN (zwykle 100 M b/s) prowadzonej analizie informacji pakiet może być ekspediowany dalej. W sie­ ja k też ciach LAN można wyróżnić 3 rodzaje o segmenty lokalnej sieci LAN (10, przełączników dostosowanych do pro­ 1 6 ,1 0 0 ,1 0 0 0 M b/s). W systemach oka­ blowania strukturalnego funkcje te speł­ wadzonych aplikacji: desktopowe (dla tradycyjnych aplikacji komputerów kla­ nia centralny punkt dystrybucji (CPD), Przełącznik Alcatel OmnlSwltch do tworzenia sy PC) obsługujące segmenty sieci lo­ wyposażony dodatkowo w elementy ak­ tywne (koncentratory, przełączniki i rutery) sieci szkieletowej ATM kalnej, do obsługi grup roboczych, ba1 kable światłowodowe współdziałające z farmą serwerów przedsiębiorstwa, a także w system Fragment typowej struktury przełącznika ATM (1 6 /1 6 ) bezawaryjnego zasilania UPS (zob. rys.). p r z e ł ą c z n i k (switcb) - aktywny element sieci teleinformatycznej stanowiący podsta­ wowy składnik tworzenia sieci i połączeń wirtu­ alnych, zarówno w sieciach LAN, ja k i WAN. Za­ sadnicza funkcja przełącznika polega na moż­ liwości rozdzielania (fizycznego lub wirtualne­ go) poszczególnych fragm entów sieci na mniejsze segmenty, co znacznie zwiększa ich przepustowość. Przełączniki przetwarzają odbierane pakiety na wiele sposobów, przy czy dwa z nich są najbardziej istotne: o przełączanie bezzwłoczne (cut through) - w którym pakiety są kierowane do portów przeznaczenia, tak szybko, jak to jest możliwe zodanowe - zapewniające maks. szybki dostęp do centralnych zasobów informatycznych.

Rodzaje przełącznic centrali cyfrowej P rzełącznik A

Przełącznik A

K r o tn ic e P D H iS D H

P rzełącznik B

MDF (M ain D istribution Fram o) DDF (D ire ct D istrib utio n Fram e) ODF (O p tical D istribution Fram e)

PDH (P lesloch m nous D igital Hierarchy) SDH (Synochronous D igita l Hierarchy)

ODF

przełącznik ATR/1 - przełącznik sieci ATM za­ pewniający dynamiczne multipleksowanie ścieżek i kanałów wirtualnych w jeden lub kilka strumieni cyfrowych, łączących poszczególne węzły sieci. W sieciach ATM stosuje się wyłącznie technikę multipleksacji etykietowanej LM, interpretującej na bieżąco zawartość odpowiednich pól identyfikato­ rów ścieżek wirtualnych VPI oraz pól identyfikatorów kanałów-wirtualnych VCI. W razie spiętrzeń ( burstiness) strumieni cyfrowych ponad deklarowaną śre­ dnią przepływność przełącznik ATM umożliwia okre-

173

p >>p

sowe poszerzenie istniejącego pasma (więcej ścieżek, wię­ cej kanałów) dla konkretnej usługi komunikacyjnej. Funkcja skalowalności ścieżek i przełączników ATM stanowi integral­ ną cechę węzłów dostępowych i sieciowych ATM, dopu­ szczając przekazy w czasie rzeczywistym.

przełącznik ©piyczmy SViEfVaS —> MEMS pirzefiączmSEs ©pieczmy pęcherzykowy optyczny przełącznik informacyjnych promieni świetlnych, stosowany w terabitowych węzłach przezroczystych sieci szkieletowych. Umożliwia bezpośrednie komutowanie ka­ nałów optycznych, stosowanych w przekazach DWDM, przez bąbelkową zmianę mikrostruktury półpłynnej cieczy w miej­ scu krzyżowanie się falowodów (kanałów) optycznych. Sta­ nowi konkurencyjne rozwiązanie (nadal w trakcie badań i usprawnień) w stosunku do lustrzanej technologii całkowi­ cie optycznych przełączników typu MEMS - stosowanych głównie w szerokopasmowych przełącznicach optycznych klasy OXC (Optical Cross Connect).

przeSąezBiilk tasmijąey ( L a y e r - 3 Switch) -je d n o z nowszych, często stosowanych rozwiązań przełącznika sie­ ciowego, wyposażonego w umiejętność wyznaczania mar­ szruty pakietów (czyli trasowania) przez sieć, lecz operują­ cego nie tylko w drugiej, ale i w trzeciej warstwie modelu OSI. Przełącznik wyznaczający trasę połączeń zachowuje się ja k ruter, czyli dokonuje wyboru trasy w warstwie trzeciej, natom iast przełącza w warstwie drugiej - ale dzięki imple­ mentacji sprzętowej (układy specjalizowane ASIC) jego szybkość działania jest znacznie wyższa niż w klasycznych ruterach opartych na programowaniu. Przełączniki takie po­ tra fią obsługiwać 5 -3 0 min pakietów IP na sekundę i współpracują z sieciami LAN o różnych topologiach: lOBase-T, lOOBase-T, FDDI, Gigabit Ethernet i ATM. przetączmBIk wefoowy - rodzaj przełącznika siecio­ wego IP, optymalnie obsługującego aplikacje w środowisku webowym - a więc przeznaczony dla szybkich aplikacji bi­ znesowych (handel elektroniczny, finanse), obsługi wirtyn WWW i innych usług świadczonych przez sieć Internet, intra­ nety i ekstranety. Przełączniki webowe przechwytują wszyst­ kie pakiety kierowane do witryn, śledząc na bieżąco ruch pakietów wymienianych między klientem (przeglądarką) a serwerem webowym. Przechwytując żądania klienta, prze­ łącznik za pośrednictwem unikatowej procedury spoofingu uzyskuje adres URL, przegląda nagłówek HTTP, i dokonuje optymalnego wyboru serwera (zwykle najbliższego w danym stanie zasobów sieciowych) lub jego nakładki webowej ca-

174

leksykon teleinformatyka P > > > P

leksykon teleinformatyka che znajdującej się w najbliższym otoczeniu. Przełączniki webowe zapobiegają w ten sposób przeciążeniom określo­ nych (odległych) odcinków sieci internetowej.

przeniki -> przesłuchy k ab lo w e

Powstawanie przeniku zbiiżnego i zdalnego w kablu symetrycznym ka na ł A " kanał B :

A :

p r z e p B e t - w telekomunikacji zmiana kolejności nada­ wania bitów informacyjnych ( interleaving) transmitowane­ go sygnału, stosowana zwykle w nadajnikach radiowych, skojarzona z operacją rozplotu (deinterleaving) przy odbio­ rze tego samego sygnału przez układ odbiorczy. Polega na rozpraszaniu w czasie występujących blisko siebie paczek bitów w strumieniu informacji. Dzięki temu zapobiega się powstawaniu błędów seryjnych w danym kanale, natomiast błędy pojedyncze mogą być korygowane po stronie odbior­ czej za pomocą kodowania nadmiarowego. Właściwie do­ brany mechanizm przeplotu skutecznie przeciwdziała odbi­ ciom radiowym (zaniki) lub chwilowym spiętrzeniom błę­ dów (burst errors), wynikającym z zakłóceń sygnału radio­ wego; jednak stosowanie przeplotu wprowadza dodatkowe opóźnienie transmitowanego sygnału. p ir z e p it y w p o ś ć b i n a r n a - parametr określający zdolność kanału do przenoszenia informacji binarnej, to znaczy określa, ile bitów danych można przesłać w ciągu 1 sekundy przez konkretne medium transmisyjne. Przepływ­ ność binarna dla przebiegów cyfrowych je st wyrażana w bi­ tach na sekundę (b /s , kb /s, M b/s, Gb/s, Tb/s). Dzięki od­ powiedniej modulacji sygnału przepływność kanału można zwiększać do maks. granicy teoretycznej określonej prawem Shannona, której nie można w żaden sposób przekroczyć niezależnie od przyjętego sposobu modulacji. Podstawiając parametry typowego kanału telefonicznego do tego równa­ nia, otrzymamy maks. teoretyczną przepływność dwuprze­ wodowej linii telefonicznej ok. 64 kb /s, ze względów tech­ nicznych tylko 56 kb /s, a w praktyce nie więcej niż 50 kb/s. p r z e r w a n i© - sygnał przesłany do systemu komputero­ wego (komputera), że nastąpiło wydarzenie przerywające normalny proces działania, wymagające natychmiastowe­ go podjęcia specjalnej procedury - związanej z obsługą konkretnego typu przerwania. Przerwania w komputerach klasyfikuje się w trzech grupach jako: • wewnętrzne przerwania sprzętowe, • zewnętrzne nadchodzące od urządzeń peryferyjnych, ® od oprogramowania aplikacyjnego bądź systemowego. p r z e s ł u c h y k a to B e w e - zjawisko przenikania sygna­ łu (inaczej przeniki kablowe) między sąsiadującymi w kablu

b

:

a

:

b

: n> -►

p rz e n ik z b liż n y N E X T p rz e n ik z d a ln y F E X T

miedzianym parami przewodów. Zbyt duża wielkość prze­ słuchów staje się przyczyną zakłóceń w przesyłaniu sygna­ łów, aż do zupełnego zaniku transmisji użytkowej. Przesłu­ chy w torach kablowych są definiowane przez wiele para­ metrów, wśród których istotnymi są parametry przeniku zbiiżnego NEXT (parametry NEXT i PS NEXT), przeniku zdal­ nego FEXT (EL FEXT i PS ELFEXT) oraz związane z nimi para­ metry tłumieniowe ACR (ACR i PS ACR). p r z e t w a r z a m !© t w p ir c s z o m e - sposób przetwa­ rzania danych stanowiący przeciwieństwo scentralizowanego modelu przetwarzania, mający na celu przyspieszenie działa­ nia przez jednoczesne wykonywanie operacji w kilku syste­ mach komputerowych (także serwerach) z wieloma bazami danych - połączonych wspólnie przez sieć teleinformatyczną. W przetwarzaniu rozproszonym aplikacje dzieli się na składo­ we (obiekty), uruchamiane jako oddzielne usługi na różnych kom puterach-w zależności od tego, gdzie znajdują się dane lub gdzie zarządzane są poszczególne systemy. Poszczególne komponenty związane z realizacją zadań, pobieraniem infor­ macji, monitorowaniem transakcji, prezentacją danych czy zaiządzaniem mogą działać na różnych komputerach włączo­ nych do sieci. Komponenty wymieniają informację za pośre­ dnictwem sieci, natomiast użytkownik odnosi wrażenie, że pracuje z pojedynczą aplikacją. p r z e t w a r z a m ! © w ie l© p r © c e $ © ir © w e - sposób na zwiększenie mocy komputerowego systemu przetwarza­ nia danych lub serwera przez implementację architektury wieloprocesorowej, zamiast tradycyjnej architektury jedno­ procesorowej. Rozwiązania wieloprocesorowe są oparte na następujących architekturach przetwarzania: o SMP - symetryczne przetwarzanie wieloprocesoro­ we, w którym każdy z procesorów wchodzących w skład ser­ wera współdzieli na równych prawach te same zasoby sy­

stemu (magistralę danych, układy wejścia/wyjścia, jedną centralną pamięć); o ASIWP - asymetryczne przetwarzanie wielo­ procesorowe, w którym wyróżniony procesor (ma­ ster) nadzoruje pracę pozostałych (slaves), korzy­ stając jednakże z tych samych zasobów ja k wszyst­ kie inne; o M M P (Multiprocessor Parallel Processing) - w ieloprocesorow e przetwarzanie równoległe, opierające się na założeniu, że serwer (kom puter) może składać się z wielu procesorów (może ich być kilkadziesiąt, a nawet kilkaset), dysponują­ cych oddzielnymi pam ięciam i RAM, niezależnymi szynami danych i własnymi układami sterującymi pracą tych podmiotów. Taka konfiguracja stanowi podsta­ wę budowy superserwerów o gigantycznych mocach prze­ twarzania. Najnowszą propozycją przetwarzania w ielopro­ cesorowego je s t architektura NUM A o niejednolitym dostępie do pamięci, z technologią gron, czyli klastrów komputerowych. Gronem nie je s t pojedynczy komputer, ale grupa najmniej 4 kompletnych komputerów (quad) tworzących jeden logiczny zespół obliczeniowy, z których tworzona je s t struktura NUMA. p r z y ł ą c z a iim t e r ir e js c w e - styki łączy sieciowych, nazywane interfejsami, używane w urządzeniach sieci kom­ puterowych na poziomie warstwy fizycznej modelu ISO/OSI między urządzeniami DTE użytkownika a urządzeniami za­ kończenia łącza transmisji danych DCE. Interfejsy sieciowe (styki) opisują cztery grupy atrybutów: o elektryczne - dotyczące poziomów napięć i zależno­ ści czasowych podczas zmiany sygnałów; o funkcjonalne - definiujące funkcje poszczególnych obwodów styku; • mechaniczne - dotyczące konstrukcji mechanicznych złącza i kabli; o proceduralne - opisujące sekwencje sygnałów wy­ stępujących w obwodach styku w celu rozpoczęcia i konty­ nuowania transmisji. Do powszechnie stosowanych interfejsów komunikacyj­ nych należą: RS 232C z obwodami niezrównoważonymi, X.21 z obwodami zrównoważonymi oraz V.35 zawierający w części obwody zrównoważone i w części niezrównoważone. p r z e t w a r z a m ! © sygm aB tm g to s n o - wiele sposo­ bów wpływania na kształt i postać analogowego bądź cyfro­ wego sygnału mowy, stosowanych w telefonii komputerowej CTI lub transmisji głosu na odległość, przez: filtrację, anali­ zę, rejestrację, kodowanie, cyfryzację, kwantyzację, kom­

17S

I

^

p>>>p

leksykon teleinformatyka

presję, pamiętanie, rozszerzanie (dekompresję) i odtwarza­ nie (syntezę) pierwotnego sygnału głosu.

nych. Nadaje się do porównywania jakości obrazów jedynie o takim samym charakterze zniekształceń.

P S E L F E X T (PowerSum E qu al Level F ar-E nd Crosstalk) - parametr przesłuchu zdalnego FEXT, pozwala­

1PSTK1 ( Public Switched Telephone Network) - naj­ starsza infrastruktura telekomunikacyjna o charakterze pu­ blicznym, oparta na komutacji łączy (linii telefonicznych). Podstawowa oferta usług w sieci publicznej PSTN, obejmu­ jąca tylko automatyczną komutację kanałów rozmownych POTS, je st stopniowo rozszerzana o usługi dodatkowe związane z wprowadzeniem inteligentnych systemów komu­ tacji IN. Należą do nich: usługi podstawowe (zestawianie połączeń za pomocą aparatów z tarczą numerową lub tono­ wą DTMF, restrykcje zestawień, taryfikacja); usługi rozsze­ rzone (rozmowy trójstronne, telekonferencje, przekierowanie rozmów, audioteks, gorąca linia, in.) oraz usługi dodat­ kowe (poczta głosowa, poczta elektroniczna, usługa Cen­ trex, usługi ISDN oraz usługi sieci inteligentnej). Transmisje danych oparte na komutacji pakietów przeprowadza się w publicznych sieciach pakietowych PSDN, PTM lub PDN.

jący określić przydatność kabla miedzianego do przekazów korzystających z wieloparowych transmisji w trybie pełnego dupleksu. Określa sumę zakłóceń FEXT pochodzących od wielu par znajdujących się w tym samym kablu telekom uni­ kacyjnym. P S IN E X T (PowerSum N ear-E n d Crosstalk) - para­ metr przesłuchu zbliżnego NEXT w miedzianych torach ka­ blowych, obejmujący sumarycznie wpływ zakłóceń pocho­ dzących od wielu par znajdujących się w kablu telekom uni­ kacyjnym (najczęściej 4 pary w kablu). PS B K 1 ( Public Switched D ata N etwork) - publicz­ na sieć transmisji danych działająca w trybie pakietowym. Pierwotna oferta szybkości w tych sieciach wynosiła 64 kb/s, obecnie jest możliwy dostęp o odpowiedniej prze­ pływności w zakresie od 64 kb /s do 2 M b /s - negocjowany między abonentem a usługodawcą (telekomy). Sieć PSDN utworzona jest z węzłów Interpretujących adresy pakietów, które przez kanały przełączane (nlekomutowane) przesyła się do miejsca przeznaczenia. Możliwe je st tworzenie wirtu­ alnego łącza logicznego o cechach zbliżonych ja k w sieci z komutacją łączy PSTN, lecz droga przez sieć je st predefi­ niowana. Popularną siecią pakietową do tej pory była sieć z protokołem X.25, coraz częściej zastępowana przez Frame Relay (do 45 M b/s). W łączach szkieletowych sieci pakieto­ wej osiąga się gigabitowe szybkości transmisji. P S K (Phase Shift Keying) - wersja modulacji fazy PM, będąca jedną z powszechnie stosowanych technik modula­ cji sygnału dla przebiegów cyfrowych, w której wartość bi­ narna jest określana przez wielkość kąta przesunięcia fazy w stosunku do przyjętej i ustalonej wartości początkowej. W dwuwartościowej modulacji fazy BPSK sygnał sinusoidal­ ny nośnej przyjmuje jedynie dwa położenia fazowe: 0° ¡1 8 0 ° lub 90° ¡2 7 0 ° - odzwierciedlające dokładnie je ­ den z dwóch stanów wartości bitowej modulowanego sy­ gnału. Ulepszoną wersją PSK je st modulacja różnicowa DPSK, kodująca różnicę występującą między bieżącą a po­ przednią wartością sygnału nośnej, a nie bezwzględne war­ tości fazy sygnału zmodulowanego. [PSKIDS (Peak Signal to Noise Ratio) - metoda obiek­ tywnej oceny jakości obrazów, zwłaszcza sekwencji wizyj­

£7©

P T M ( Packet Transfer Mode) - ogólna nazwa sieci z transm isją pakietową, najczęściej o charakterze publicz­ nym PDN. W porównaniu do komutowanych sieci telefo­ nicznych typu PSTN stanowią bardziej efektywny, coraz czę­ ściej spotykany sposób przekazu Informacji na odległość. p a s p is ilz a c ja - jedna z najstarszych technik udoskona­ lania dalekosiężnej transmisji przewodowej, przywracająca stałą oporność falową w niejednorodnych, długodystanso­ wych i miedzianych kablach telekomunikacyjnych. Pupinizacja toru (zastępująca wcześniejszą krarupizację) polega­ ła na włączaniu do linii dwuprzewodowej w równych odstę­ pach cewek indukcyjnych (pupinizujących), o dokładnie obliczonej indukcyjności i przywracających równowagę mię­ dzy polem elektrycznym a magnetycznym. Zasady pupinizacji opracował i opatentował w 1899 r. Michał Pupin.

HilS»trowa.ny.

leksykon teleinformatyka P > > > Q

na żądanie lub w trybie off-line. Cechą charakterystyczną techniki dostępu push jest personalizacja poszukiwanych informacji (przez podanie określonych kryteriów przez użyt­ kownika) oraz autom atyczne pow iadam ianie klienta o nadejściu nowych danych (aktualizacja bazy). [?W© (Permanent Virtual Circuit) - stałe połączenia wirtualne ustanawiane w sposób trwaiy przez operatora sie­ ci pakietowej (X.25, Frame Relay) między użytkownikami końcowymi, zawsze przed rozpoczęciem transmisji. Połą­ czenia PVC są odpowiednikami łączy dzierżawionych w tele­ komunikacji, łączą dwa ustalone DTE przez cały czas funk­ cjonowania sieci (miesiące, lata) i nie wymagają procedur nawiązywania połączeń. W tym sposobie pracy system użyt­ kownika realizuje wyłącznie fazę przesyłania pakietów szczególnie efektywną dla procesów trwających przez dłuż­ szy czas lub wymieniających większą liczbę plików.

Q A IV i (Quadrature Am plitude M odulation) - je d ­ na z technik modulacji sygnału, zwana kwadraturową (kwa­ dratową) z kluczowaniem wielowartościowym, w której przy stałej częstotliwości nośnej modulowane są równocześnie amplituda i faza sygnału harmonicznego. Taki sposób klu­ czowania je st oznaczany jako M-QAM (np. 16 QAM, 256 QAM), gdzie M jest liczbą określającą wartościowość m odu­ lacji. Zaletą modulacji QAM jest możliwość uzyskiwania du­ żej wydajności widmowej (w porównaniu np. z modulacjami PSK czy BPSK), jednak towarzyszy jej zmniejszenie odpor­ ności na zakłócenia związane z szumem, tak więc może być używana w systemach z dobrym odbiorem lub w systemach stosujących silne zabezpieczenie kodowe przesyłanej infor­ macji. Za pomocą modulacji 256-QAM można przez zwykłą linię telefoniczną (z modemami) przesłać dane z szybkością 19 2 00 b /s.

PWfui! (Parallel Virtual M achine) - wirtualny system obliczeniowy pozwalający na wykorzystanie wielu Konstelacje punktów charakterystycznych komputerów klasy UNIX - działających w sieci hete­ w modulacji kwadraturowej QAM (fazowo-amplitudowej) rogenicznej -ja k o je d n e g o dużego komputera rów­ M o d u la c ja Q A M ( Q u a d r a tu r e A m p litu t a d e M o d u la t io n ) noległego. Dzięki temu złożone problemy oblicze­ o b e jm u je je d n o c z e ś n ie m o d u la c ję a m p litu d y A S K i fa z y D P S K niowe są rozwiązywane przez połączoną moc obli­ 90 i czeniową wielu komputerów lub superkomputerów. V 3Ef *5 < Zdefiniowany zbiór dużych komputerów PVM - dzia­ ■o. ( p in M '81 i119*2 jsS® foi i p - --- ---------łających zwykle w środowisku kampusowym - two­ amplilud^ rzy jeden komputer z dzieloną pamięcią, określany JS) 'O ; to ' jako maszyna wirtualna. Każdy kom putertego zbio­ M m mTo 3) -3(0) ru pełni rolę hosta, a wykonanie zadania (task), de­ ^22Sf -si 0 X31£f 27 ( f T270 finiowanego w porcjach obliczeniowych, może być realizowane równolegle.

0)3

gO

/i V

• k o d o w a n ie 4 b itó w • 1 6 s ta n ó w k o n s te la c ji • s z y b k o ś ć m o d u la c ji 2400 bodów

push/¡mII - w teleinformatyce termin określający spo­ sób dystrybucji oraz dostępu do wyszukiwanych danych, in­ ny niż w tradycyjnym modelu klient/serwer. W koncepcji puli (ciągnij) użytkownik poszukuje informacji wtedy (i tylko wtedy), gdy są one właśnie potrzebne i koizysta z nich bez­ pośrednio po ich znalezieniu. Na tej zasadzie działa wiele aplikacji interaktywnych (np. proste wyszukiwarki Interneto­ we w sieci WWW). Przeciwieństwem tej koncepcji je st meto­ da push (pchnij), w której informacja je st wybierana wg wskazanych przez użytkownika kryteriów i odsyłana zwrotnie do niego wtedy, gdy je st dostępna. Zwrotny przekaz infor­ macji może być predefiniowanyjako: w czasie rzeczywistym,

i pakietów dostępu podstawowego BRA oraz dostępu pier­ wotnego PRA.

($.921- zalecenie dotyczące formatowania i adresowania ramek w sieci cyfrowej ISDN. (®n® S £ - protokół sygnalizacyjny sieci cyfrowej ISDN umożliwiający przekaz wiadomości przez kanał sygnaliza­ cyjny D (1 6 /6 4 kb /s) w rozszerzonym trybie pracy PRI ISDN o przepływności 2 M b/s. Protokół opisuje procedury wy­ miany sygnalizacji odnośnie informacji transportowanych przez kanały informacyjne B w zakresie komutacji kanałów

• k o d o w a n ie 3 b itó w • 8 s ta n ó w k o n s te la c ji • s z y b k o ś ć m o d u la q 'i 24 00 bodów

• k o d o w a n ie 2 b itó w • 4 s ta n y k o n s te la c ji ■ s z y b k o ś ć m o d u la c ji 24 00 bodów

(Quiet Drive Technology) - technologia cichego napędu dyskowego (firma Quantum), stosująca unikatowy napęd talerzy dysku twardego, umocowanych w łożyskach hydrodynamicznych HDB (Hydrodynamic Bearing). Napęd z łożyskami HDB wykorzystuje mieszankę lepkiego oleju i powietrza zamiast tradycyjnych łożysk kulkowych, co przy­ czynia się również do zwiększenia niezawodności działania mechanizmu. Stacje dyskowe wykonane w tej technologii zmniejszają hałas napędu do 28 dB podczas parkowania i maks. 32 dB przy wyszukiwaniu ścieżek. ©O© (Quarter Inch Cartridge) - jedna z najbardziej roz­ powszechnionych (od 1972 r.) liniowych technologii sekwen-

Q>>>R

i

leksykon teleinform atyka

cyjnego zapisu na taśmach magnetycznych o szer. 1 /4 cala (6,35 mm) i standardowej pojemności nośnika od 525 MB do 15 GB (z kompresją danych). Dane są zapisywane na wie­ lu ścieżkach biegnących równolegle wzdłuż taśmy, najpierw w jednym kierunku na całej długości nośnika, a następnie w kierunku przeciwnym. Spotyka się już urządzenia taśmowe działające w standardzie QIC o pojemności do 35 GB i liczą­ ce 144 lub 216 ścieżek na jednej taśmie. Ze względu na do­ stosowanie napędów QIC głównie do komputerów klasy PC kasety produkowane w tym standardzie mają zwykle wymia­ ry 6 x 4 x 5 /8 [cal], a wraz z napędem zawierającym silnik i głowicę odpowiadają one typowym gabarytom powszech­ nie stosowanych napędów FDD, 5 ,2 5 ” lub 3 ,5 ” . Organizacja branżowa QIC zdefiniowała cały typoszereg kasetek również o zmniejszonych wymiarach (3 ,2 5 x 2 ,5 x 0 ,6 2 5 [cal]), wśród których popularnymi stały się QIC-40 (20 ścieżek, 4 0 /6 0 MB) orazQIC-80 (32 ścieżki, 8 0 /1 2 0 MB).

Q IC -W ide - rozszerzona wersja napędu QIC, akceptują­ ca taśmy magnetyczne o szerokości 0,3 2 5 cala (8,25 mm), co pozwala na prawie dwukrotne zagęszczenie zapisu w sto­ sunku do standardowego rozwiązania QIC i odpowiednie zwiększenie pojemności kaset wymiennych. QLŁ
QPSK ( Quadrature Phase Shift Keying) - jedna z technik modulacji z kluczowaniem fazy, używająca czte­

178

rech znamiennych stanów fazy sygnału harmonicznego no­ śnej (zamiast operowania na amplitudzie lub częstotliwości sygnału nośnego, które mają stałe wartości w tej technice modulacji). Równie znanym sposobem tej modulacji jest wersja różnicowej modulacji fazy DQPSK.

r radiofonia cyfrowa ® A 1

]

iii Typowe sposoby ochrony danych dyskowych

S y s te m m irro rin g Jeden sterow nik d o dwóch napędów dyskow ych objętych m irro rin g ie m

S y s te m d u p le x in g Zaw iera dwa sterow niki, oddzielnie dla każdego napędu dyskow ego

DAB

iracilowy dostęp abonencki WLL -> WLL

S e r w e r d u p le x in g P odw ojenie inform acji (plików) na dw óch autonom icznych serw erach dyskow ych zlokalizow a­ nych w odrębnych m iejscach

E5A®0(U© (Remote A uthentication D ial-In User Service) - usługa zdalnej weryfikacji tożsamości użytkow­ ników, także zdalnego dostępu do serwerów sieci, opraco­ wana przez firmę Livingston Enterprices dla użytkowników łączących się z sieci komutowanej (dial-in). RADIUS posa­ dowiony na dedykowanych serwerach, zgodny z wieloma urządzeniami i systemami zdalnego dostępu, także zapora­ mi ogniowymi pochodzącymi od różnych producentów - po­ trafi obsługiwać dużą liczbę zdalnych użytkowników sieci. Tradycyjne serwery zdalnego dostępu komunikują się z ba­ zą danych o użytkownikach, posadowioną na serwerach RADIUS, w celu określenia dopuszczalnych metod dostępu i uzyskania nałożonych ograniczeń rejestracji użytkowni­ ków. W serwerach RADIUS znajdują się: adresy IP - przypi­ sane użytkownikom inicjującym zgłoszenie do sieci, restryk­ cje czasowe prowadzonych transmisji, ewidencja klientów, ilość przesłanych i odebranych danych oraz czas realizacji połączenia.

RADSL (R a te A daptive D igital Subscriber U ne) - abonenckie łącze cyfrowe o adaptacyjnej przepływności, stanowiące odmianę wersji ADSL. Adaptacja szybkości na potrzeby abonenta lub fizycznych warunków linii długody­ stansowych odbywa się programowo. Zakres zmian prze­ pływności obejmuje: od abonenta w kierunku sieci - od 32 k b /s do 2 0 4 8 k b /s oraz w kierunku dosyłowym - od 32 kb /s do 9 M b/s, natom iast zasięg zależy od szybkości pro­ wadzonej transmisji i parametrów przewodów w linii. 05AD® (,Redundant A rray o f Inexpensive Dises) technika ochrony danych za pomocą macierzy dyskowych, stanowiąca podstawową i ujednoliconą formą tworzenia

kopii bezpieczeństwa. Zasadniczym celem stosowania ma­ cierzy RAID je st podniesienie poziomu bezpieczeństwa da­ nych przechowywanych na nośnikach dyskowych. Obejmu­ je dotychczas stosowane tradycyjne techniki bezpiecznej rejestracji - zapis lustrzany (mirroring ) i zapis zdwojony (du­ plexing) - stosowane samodzielnie we wcześniejszych roz­ wiązaniach ochrony, a także standaryzuje nowe formy w ulepszonej postaci. Istnieje kilka uzgodnionych standar­ dów macierzy dyskowych RAID, zdefiniowanych pierwotnie (1987 r.) jako 6 poziomów ochrony, od RAID 0 do RAID 5, uzupełnionych później o 2 dodatkowe poziomy: RAID 6 i RA­ ID 7. Kolejne stopnie ochrony nie oznaczają klasyfikowania poziomów jako lepsze i gorsze, a określają jedynie różnie definiowane konfiguracje bezpieczeństwa, z których każda może stanowić optymalne rozwiązanie konkretnych potrzeb zabezpieczenia danych w systemie komputerowym. Możli­ we je s t również stosowanie kombinowanych poziomów ochrony składających się z trzech podstawowych i najczę­ ściej stosowanych poziomów RAID: 0 ,1 i 5. Kombinacje te pozwalają na wdrażanie różnych strategii bezpieczeństwa, obejmujących: • stripping (fragmentacja danych - poziom 0); • mirroring (odbicie lustrzane - poziom 1); ® stripped mirroring (fragmentacja danych wraz z odbi­ ciem lustizanym - poziom 0 plus 1 i oznaczany jako RAID 10); • stripping parity (fragmentacja danych i parzystości poziom 5). Alternatywą dla systemów ochrony RAID jest sy­ stem jednodyskowy SLED. G5AIE) © - technika ochrony RAID poziomu 0, w której dane

>

są dzielone na bloki i rozmieszczane na wielu dys­ kach, bez zapewnienia redundancji. Na dyskach nie umieszcza się żadnych informacji nadmiarowych, co oznacza niemożność odtworzenia danych w przy­ padku uszkodzenia lub awarii dysku. Zaletą poziomu 0 jest jednak fragmentacja (stripping) - wspólna również dla wielu innych poziomów RAID. Polega ona na podziale pamięci dyskowej na fragmenty, zwykle o rozmiarze 512 kB lub jego wielokrotności, co powoduje rozdzielenie zapisywanej informacji na poszczególne dyski. Podział danych przyspiesza szybkość zapisu i odczytu, gdyż może dokonywać się równolegle i równocześnie - maks. wykorzystując dostępny obszar pamięci. Zasadniczą wadątego po­ ziomu jest brak właściwego bezpieczeństwa danych, a awaria jednego z dysków może oznaczać praktycz­ nie upadek całego systemu.

OSAD© 1 - technika ochrony RAID poziomu 1, w którym zapisywane dane są rozdzielane między 2 dyski macierzy, przy czym dla każdego dysku je st tworzona jego zwierciadlana kopia na drugim dysku. W macierzy składają­ cej się np. z 4 dysków, 2 z nich pełnią rolę dysków podsta­ wowych, a pozostałe 2 stanowią ich lustrzaną kopię. Na po­ ziomie 1 istnieje pełna nadmiarowość (100% ), co w zasa­ dzie odpowiada koncepcji dysków lustrzanych - umożliwia uzyskanie wydajności charakterystycznej dla wcześniej­ szych rozwiązań strippingu przez równoczesny zapis na dwóch dyskach. K?A[IE> 2 - technika ochrony RAID poziomu 2, rzadko obe­ cnie stosowany poziom ochrony, na którym dokonuje się podziału danych na poziomie bitów - zapamiętywanych z użyciem kodu Hamminga i rozmieszczanych równomiernie na wszystkich dyskach macierzy. Poziom ten stracił na zna­ czeniu, gdyż współczesne dyski mają już wbudowaną logikę ECC, co prowadzi bezpośrednio do stosowania ochrony na poziomie RAID 3. Pozostałe funkcje poziomu 2 są takie sa­ me ja k funkcje poziomu 3. System RAID 2 jest stosowany jeszcze w dużych komputerach typu mainframe. ISADB) 3 - technika ochrony RAID poziomu 3, w którym charakterystyczną cechą je st rozdzielanie informacji na po­ jedyncze bity lub bajty (głównie bajty), rozmieszczane na wszystkich (oprócz jednego) dyskach macierzy. Ochrona danych na poziomie 3 jest optymalna dla aplikacji z nie­ wielką liczbą transakcji przy znacznym przepływie danych (stanowiska graficzne CAD/CAM, a także przetwarzanie obrazów DTP i m ultimedia). Poziom ten nie jest odpowiedni

179

R

leksykon teleinformatyka

>>R Rozmieszczenie danych w technologii ochrony RAID 3

bą operacji zapisu, stosowaną w środowisku wielu użytkowników, a więc zwykle w systemach informa­ cyjnych.

ilustrow any leksykon teleinformatyka R > > > R cześnie zwiększa szybkość kopiowania, a me­ chanizmy redundancji zapewniają poprawę od­ porności kopii na utratę tych danych.

R A ID 3 ( S t r ip in g

z dyskiem parzystości)

DANE DANE DANE DANE DANE DANE

B lo k danych

1 2 3 4 5 6

DYSKI DANYCH

I I I I

R ównoległy i równoczesny dostęp do danych rozm ieszczonych na N-1 dyskach inform acyjnych (zwykle trzech) i jednym dysku z parzystością danych

DYSK PARZYSTOŚCI DANYCH

dla typowej, wielostanowiskowej konfiguracji konwersacyjnej w sieci, gdyż operacje w e/w y nie mogą przebiegać w petni równolegle, co jest charakterystyczną cechą środo­ wiska wielozadaniowego. 4ł - technika ochrony RAID poziomu 4, w którym funkcje są podobne do poziomu 3, jednak podział danych dokonuje się na poziomie bloków o wielkości całego sektora dyskowego, a nie na poziomie bitów ani bajtów. Odczyt infor­ macji z dysków na tym poziomie ochrony jest szybszy, gdyż jednocześnie (overlaping) z każdego dysku może być pobie­ rany cały sektor. Dla operacji zapisu wymaga się aktualizacji dedykowanego dysku parzystości powodującej zmniejszenie szybkości przepływu informacji. Rozwiązanie takie jest koizystne dla serwerów plików czy też baz danych z niewielką liczRozmieszczenie danych w technologii RAID 5 R A ID 5 ( S t r ip in g

B lo k danych

DANE DANE DANE DANE DANE DANE DANE DANE DANE

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Informacje i parzystość danych s ą rozm ieszczane na w szystkich I stacjach dyskowych równom iernie. Brak dedykow anego dysku I parzystości. Najbardziej odpow iednia m etoda zapisu krótkich I rekordów d anych lub mieszanych o przypadkow ym dostępie

180

z rozdziałem

R A D P 5 - technika ochrony RAID poziomu 5, w którym podczas transportu duże bloki danych o rozmiarze sektora dyskowego są rozdzielane i roz­ mieszczane na wszystkich dyskach macierzy. Po­ ziom 5 nie ma odrębnego dysku parzystości, a na każdym dysku je st zarezerwowany obszar dla da­ nych kontrolnych. Ochronę danych na poziomie 5 charakteryzuje szybki zapis I odczyt, gdyż jednocze­ śnie z każdego dysku może być transmitowany cały blok informacji. Cechy te predysponują do stoso­ wania tego wariantu ochrony danych w systemach wielozadaniowych.

RADE) © - dodatkowa technika ochrony RAID po­ ziomu 6, dzięki której konfiguracja dyskowa nadal może pra­ cować nawet po jednoczesnej awarii dwóch napędów dysko­ wych. Efekt ten osiąga się za pomocą podwójnych, niezależ­ nych i odmiennie konstruowanych bloków parzystości, roz­ mieszczanych na wielu napędach dyskowych. Informacje kontrolne każdego dysku są kopiowane dodatkowo na dwa odrębne napędy dyskowe. System RAID 6 umożliwia uzyska­ nie lepszej odporności niż osiąganej na poziomie RAID 5.

R A D © 7 - dodatkowa technika ochrony RAID poziomu 7, zaakceptowana przez gremium normujące RAB (RAID Advi­ sory Board) jako najbardziej niezawodny system pamięci dyskowej zarządzany przez dedykowany komputer. System je st przeznaczony specjalnie do ochrony danych w dużych pamięciach masowych, gdyż w maks. konfiguracji zezwala na instalację do 48 kanałów dyskowych i 2 0 4 8 na­ pędów. W systemie RAID 7 mogą współdziałać dys­ ki heterogeniczne (o różnych parametrach eksploa­ tacyjnych), także o różnych mediach zapisu (ma­ parzystości) gnetyczne, optyczne i magnetooptyczne). Dzięki re­ jestracji kodów kontrolnych na dedykowanych sta­ cjach dyskowych można odtwarzać z nich informa­ cje nawet po awarii 4 dysków informacyjnych. R A 1 T (Redundant Array o f Inexpensive Ta­ pe) - odmiana systemu ochrony danych promowana przez firmę Cheyenne, z przeznaczeniem dla taśmo­ wych zasobów pamięciowych, zamiast pamięci dys­ kowej. Mimo że taśma magnetyczna ma ogranicze­ nia wynikające z sekwencyjności zapisu na nośniku, równoległy zapis informacji na kilku taśmach jedno-

R A M (Random Access Memory ) - kompu­ terowa pamięć operacyjna o dostępie swobod­ nym - czyli adresowanym w dowolnej kolejności komórek. Pamięć RAM należy do grupy pamięci ulotnych, tzn. gubiących informację po odłącze­ niu zasilania układów, chyba że są zainstalowa­ ne dodatkowo mechanizmy bateryjnego pod­ trzymania napięcia zasilającego. Podczas wy­ twarzania pamięci RAM stosuje się dwie pod­ stawowe technologie: szybkie i droższe pamięci statyczne SRAM - traktowane jako pamięci podręczne cache oraz wolniejsze pamięci dyna­ miczne DRAM o dużych pojemnościach - wyma­ gające ciągłego odświeżania komórek. Współ­ czesne technologie pozwalają na konstruowa­ nie wielu specjalistycznych modułów pamięci RAM, dostosowanych do różnych aplikacji.

Struktura pakietów (komórek) ATM na styku UNI oraz NNI P a kie t A T M

-i S tru m ie ń c y fro w y (n p . S D H - 1 5 5 M b /s )

0

415

52

H e a d e rI

■

) ------------------

53 o k letów = 42 4 b ity inf. 48 oktetów = 384 b iły Inf,

5 oktetów

Payload 'oktat.0 |

P akiet UNI (u żytkow nika )

oktet f - - - c oktet2 oktet 3 f okteti oktet 4 J

Liczba ______ V<-.l bitów V C I [ p t i | r e s | c lp I G F C G e n e ric F lo w C ontrol 0/4 HEC ' V P I - V irtu al P ath Ide n tifier 8/12 16 V C I - V irtu al C h an n el Ide n tifier PTI - P ayload T yp e Ide n tifier 2 R E S - R e served 1 (48 o kte tów ) C L P - C e ll Loss P rio rity 1 PAYLOAD H E C - H e ad e r E rro r C o ntro l 8

_J

i

t— i

i_

U N I - U s e r to N e tw o r k In te rfa c e N N I - N e tw o r k to N e tw o r k In te rfa c e (N o d e to N o d e ) P o le V C I -*■ d o 6 5 5 3 6 k a n a łó w w ir tu a ln y c h w o b r ę b ie k a ż d e j ś c ie ż k i w ir tu a ln e j d o 2 5 6 ś c ie ż e k w ir tu a ln y c h n a s ty k u U N I d o 4 0 9 6 ś c ie ż e k w ir tu a ln y c h n a s ty k u N N I I

P o le V P I ^

r a m t a - blok szeregowo ustawionych bitów danych niekoniecznie o stałej długości, ułożony wg określo­ nego schematu i zawierający poza informacją właściwą, również informacje kontrolne oraz flagi (specjalny zestaw bitów). Flagi ramki, znajdujące się po obydwu jej końcach, używa się do wskazania początku i końca ramki bitowej podczas transportu informacji.

czas. Gdy zostaną przesłane wszystkie ramki lub gdy wy­ czerpie się przydzielony iim it czasu, stacja zwraca znacznik do sieci - co oznacza dla stacji koniec dostępności medium transmisyjnego. Transmitowane ramki mogą być zmiennej długości, przy czym je st określona maks. długość ramki 4 5 0 0 bajtów. Uwzględniając 4 symbole preambuły, maks. długość danych użytkowych jest równa 4478 bajtów lub 8 9 5 6 symboli 5-bitowych (kodowanie 4B/5T).

ramralksi ATR/i - ustalony rozmiar ramki w sieciach trans­ portowych ATM, traktowany jako najmniejsza samodzielna ra m ra ta P R (Franie Relay) - ramka komunikacyjna komórka transportowa - zawsze zawierająca 53 bajty da­ o zmiennej długości, transmitowana przez kanał pakietowy nych. Interpretacja i zawartość części sterują­ cej ramki (nagłówekzawiera 5 bajtów) zmienia r u m ie ń r a u m i rr c się w zależności od typu łącza ATM: między wę­ kie ru n e k s tru m ie n ia cyfro w e g o złami sieci ATM są to pakiety interfejsu NNI, ^-1 okioi-*-|<_2/3/4 oktety-_*-|-«_____ natom iast między użytkownikiem a węzłem r i ____ sieciowym są to inne pakiety UNI. Sieci posłu­ f Flag | H e a d e r | Info rm a tio n | FCS | F la g | ^ Z ! gujące się stałym rozmiarem ramki (komórki bity oktotu . 7 6 5 4 3 2 '' ' V ATM) cechują się przewidywalnym czasem D L C I (M B S ) I C /R I e a o 2 o k te ty j transmisji informacji, niezbędnym do oferowa­ FLAG (Start, S top D elim eter) D L C I (L S B ) |b e c n | f e c n • D E [ e a I I DLCI (D ata L in k C on ne ction Identifier) 1 FCS (F ram e C h e c k Sequ en ce) nia usług izochronicznych (zob. rys.). CRC (C y c lic R e d u n d a n cy C ongestion) D LC I (M B S )

3 o kte ty

ramraEsa F © © 0 - zgodnie ze standardem FDDl między stacjam i w sieci są przesyłane ram­ ki ze znacznikiem. Stacja, która przejmuje krą­ żący znacznik, uzyskuje prawo do transmisji i może wysyłać ramki (dane) przez określony

DLCI D L C I (L C B ) D L C I (M B S )

4 o kte ty

DLCI

C /R E A O |b e c n | f e c n D E E A 0 D /C

ea

r

C /R : E A O |b e c n | f e c n DE E A O

DLCI D L C I (L C B )

EAO

IFECNI (F o rw a rd E x p lic it C o ng estion N otifica tion _____ b it) - w kierunku odbiorcy IBECN (B a c k w a rd Ex plic it C ong estio n N otifica tion b it ) - w kierunku nadawcy DE (D is c a rd E ligibility) EA (E x te n d e d A dd re ss) C/R (C o m m a n d Resp o nse in d ica tion bit) D IC (D L C I/C o n tro lin d ic a to r) -rezerw a do dalszej standaryzacji MSB (M o s t S ig nifician t Bit) LSB (L e ast S ig n ific ia n t Bit)

[D /ć ] EA 1

Ł______-___

181

R

leksykon teleinformatyka

>R

tern startu i bitem (bitam i) stopu. W komunikacji synchro­ Frame Relay, zawierająca: flagi umieszczone po obydwu nicznej długość pola danych w ramce może być stała lub stronach ramki (otwierająca i zamykająca), nagłówek steru­ zmienna. Transmisje z ramkami o zmiennej długości są bar­ jący (1 ,2 lub 3 bajty), właściwe pole transmitowanych da­ dziej efektywne (np. Fibrę Channel, Frame Relay), gdyż wy­ nych oraz pole kontrolne FCS z redundancją typu CRC. Pole magają mniej nagłówków i sekwencji sterujących do prze­ danych może dochodzić do 40 9 5 bajtów. Większość sieci słania określonej ilości informacji. lokalnych (także Frame Relay) używa ramek o zmiennej dłu­ gości, co umożliwia lepsze dostosowanie się pro­ tokołu transmisji do fizycznych parametrów sieci. Ogólna struktura ramki w transmisji pakietowej zm ie n n y ro zm ia r ra m ki pakietu

r a m k a D SD N - dwustopniowa struktura infor­ macyjna sieci ISDN, transmitowana na styku U linii telefonicznej łączącej terminal (lub terminale) z sy­ stemem komutacyjnym, w postaci superramki (12 ms) zawierającej 8 kolejnych ramek podstawo­ wych BF (Basic Format). Każda ramka podstawo­ wa ma ustalony czas trwania - 1 ,5 ms i zawiera: 12 par bajtów kanałów informacyjnych B, 24 bity ka­ nału sygnalizacyjnego D, 6 bitów kanału utrzymaniowego M oraz słowo synchronizujące SW (Sync Word) rozpoczynające ramkę BF. Powszechnie stosowanym

kie ru ne k transm isji P AY LO A D (informacja) Inform acja: • 123 bajtów • 256 b ajtów (typowo) • 1024 bajty • 4096 bajty (m aksym alnie) F (F la g ) - bity synchronizacji A (A d d re s s ) - 4 bity dla żródia i 4 bity do zdefiniowania odbiorcy C (C o n tro l) - kolejny num er pakietu tub sygnalizacja CRC (C y c llc R e d u n d a n c y C h e c k in g ) - kontrola kodem cyklicznym

Struktura ramki styku LAPD (warstwa łącza danych ISDN) 011111101

m m m m i D a rie 0 -2 6 0 bajtów

Rodzaj ramki Polecenie Odpowiedź

3

Kierunek transm isji ET-► NT NT -► ET NT -► ET

4

ET -*■ NT

O dpowiedź

C /R 1 2

7 6 5 4 3 2 1 0

I,

2bahf ..J E T - sieć NT - terminal

I

F C S I Fla g a | 2 ba jtyr j 1 b a jl.j

Polecenie

C ( C o n tim i) - potwierdzenie R (R e s p o n s e ) - odpowiedź FCS IF ra m e C h e c k S e q u e n c e ) TEI (T e rm in a l E n d p o in t Id e n tifie r) SAPI (S e rv ic e A c c e s s P o in t Id e n tifie r) EA ( E x te n tio n A d re s s F ie ld ) - 0 lub 1

transmisyjnym kodem liniowym sieci je st czterowartościowy, pozbawiony redundancji kod 2B1Q (modulacja PAM) z zastosowaniem kompensacji echa w linii. r a m k a k o m u n i k a c y j n a - określona struktura danych cyfrowych przesyłanych sze­ regowo przez kanał komunikacyjny. W stacji nadawczej strumień bitów je st dzielony na fragmenty informacji zwane ramkami, a przyję­ ty form at ramki określa, gdzie w strumieniu bi­ tów znajduje się przesyłana inform acja, a gdzie sterowanie. W komunikacji asynchro­ nicznej dane są reprezentowane przez po­ szczególne znaki, a ramka je st ograniczona bi-

182

j strumień C RC bitów

r a m S ta PERU - znormalizowany kanał rozmowny o prze­ pływności 64 kb /s, będący podstawą do tworzenia strumie­ ni cyfrowych o dużej przepływności przez łączenie pojedyn­ czych kanałów m etodą zw ielokrotnienia cyfrowego z podziałem czasowym TDM. Ramkowanie PCM umożliwia wprowadzenie pojedynczych bajtów z kolejnych kanałów PCM 6 4 do szczelin czasowych jednego strumienia zbior­ czego, co odpowiada klasycznej komutacji kanałów w sy­ stemach cyfrowych d o /z strumienia o przepływności 2 0 4 8 k b /s (3 0 x 6 4 kb /s). W europejskim systemie multipleksowania z podziałem czasowym TDM stosuje się ramkę o 32 szczelinach i czasie trwania 125 ps, w której dwie szczeliny są przeznaczone (odpowiednio) do synchronizacji F (Framing) i sygnalizacji S ( Signallng), natom iast pozostałe do przenoszenia bajtów informacyjnych z kolejnych 30 kana­ łów PCM 64 - tworząc w ten sposób strumień zbiorczy E l o przepływności 20 4 8 kb/s.

Ramka łącza PCIW (europejskiego) [szczelina ram kow aniaj I 1 bajt = 8 bitów |

szczelina synchronizacji blokowej ,________ 1 bajt . = 8 bitów_________I

3 0 j F . 1 2 kanały P C M |l4 15l Ś 1 7 1;18|kanały PCM 32 szczeliny czasowe 125us

Cechy łącza (ramki) PCM

( P u ls e C o d e M o d u la tio n )

•czas trwania 125 us • przepływność 2,048 Mb/s • 32 szczeliny czasowo (kanały) • 30 szczelin informacyjnych 64 kb/s • 2 szczeliny sterujące

leksykon teleinformatyka R > > > R [K A M © (Random Number) - w cyfrowych sieciach ko­ mórkowych GSM liczba pseudolosowa o długości 128 bi­ tów, wysyłana przez centrum autoryzacji sieci do karty SIM użytkownika telefonu komórkowego. Operacja niezbędna do wyliczenia 32-bitowego podpisu elektronicznego SRES [Signed Response) - identyfikującego autentyczność klien­ ta ruchomego przed każdorazową próbą nawiązania przez niego łączności w sieci komórkowej GSM. IK A S [Remote Access Server) - specjalizowany serwer zdalnego dostępu, a także protokół sygnalizacyjny używany w komunikacji głosowej VoIP przez Internet. G3C2 - jeden z szybszych algorytmów symetrycznego szy­ frowania informacji, zastępujący algorytm DES. IK E 4 - symetryczny algorytm szyfrowania kluczem o zmiennej długości, przeznaczony do operacji kryptogra­ ficznych na bajtach informacji.

rettflmimiiilarmEjja s a s ó B a m la - nadmiarowość urządzeń zasilających, stosowana w systemach teleinformatycznych, które nie tolerują żadnych zakłóceń czy awarii zasilania. Umożliwia automatyczne wyłączenie uszkodzonego ele­ mentu (linii zasilającej, przetwornicy, zasilacza UPS, in.) i przejęcie funkcji przez jego odpowiednik w drugim syste­ mie. Układ redundancyjny UPS, składa się z dwóch lub wię­ cej jednostek. W razie awarii jednego z nich ciągłość zasila­ nia jest zapewniona przez pozostałe moduły.

B-olrDeCdŁdiDijtioftrr ©ptyczony - optyczny przyrząd po­ miarowy stosowany w telekomunikacji do przeprowadzania kontroli parametrów traktów światłowodowych, a także dia­ gnozowania i lokalizacji uszkodzeń włókien w zainstalowa­ nych kablach optotelekom unikacyjnych. Produkowane obecnie kable światłowodowe zawierają od kilku do kilkuset włókien światłowodowych - zwykle o nieco różniących się właściwościach optycznych. Kontrolę dopuszczalnych od­ chyleń parametrów włókien przeprowadza się reflektometrem OTDR. Działanie przyrządu polega na wysyłaniu we włókno światłowodowe krótkich impulsów o wielkiej często­ tliwości i pomiarze czasu, am plitudy i fazy odbitego sygnału powrotnego. Odpowiednio wysoka dynamika tłumienności reflektometru (2 5 -3 0 dB), uzyskiwana przy niskim pozio­ mie szumów własnych reflektometru, pozwala na testowa­ nie jednorodnych torów światłowodowych o długości powy­ żej 50 km.

K E 5 - silny i bezpieczny algorytm kryptograficzny o zmien­ nej długości klucza szyfrowego, dostosowywany do wyma­ gań użytkownika. Długość klucza może zawierać się w gra­ nicach 0 -2 0 4 8 bitów, szyfrowany blok wejściowy może mieć 3 2 ,6 4 lub 128 bitów, a liczba operacji szyfrowania od 10 do rund. Umożliwia użytkownikowi dokonanie właściwe­ go wyboru między szybkością działania szyfru a wymaga­ nym poziomem zabezpieczenia. Obraz tłumienności światłowodu (5 0 km) za pomocą reflektometru HOTS (Radio D ata System) - cyfrowy sy­ stem nadawania informacji dodatkowej pod­ czas emisji w kanałach radiofonii UKF/FM. Za pomocą systemu RDS można przez sieć nadaj­ ników UKF/FM (pasmo górne) przesyłać infor­ macje tekstowe i in. bieżące informacje do stacjonarnych bądź ruchomych radioodbiorni­ ków (samochodowych) - równolegle z emisją programu radiowego. Przekaz dodatkowych sygnałów sterujących i synchronizacyjnych za­ pewnia automatyczne dostrajanie się odbior­ nika radiowego do wybranej (kolejnej) stacji nadawczej na całej trasie przejazdu, bez prze­ rywania odbioru. System RDS instalowany w Europie nada­ je dane cyfrowe z szybkością 1187,5 b /s na podnośnej 57 8,©g©iTi@ra!t©G‘ (repeatet) - aktywny element sieci cyfro­ kHz (trzecia harmoniczna pilota 19 kHz) sygnału stereofo­ wej instalowany w celu wzmocnienia sygnału binarnego nicznego. Wykorzystując RDS można również budować sy­ i zwiększenia zasięgu transmisji poza dopuszczalną długość stem przywoławczy (jako jeden ze standardów), stosując (zasięg) medium przesyłowego. Służy do przywracania znie­ dostępne pagery. kształconym impulsom ich pierwotnej formy - dając wierną replikę sygnału wejściowego w torze, pozbawioną szumów

183

|f leksykon teleinformatyka R > > > R

R > > > R Ilustrowany leksykon teleinformatyka Działanie regeneratora cyfrowego (repeatera) z n ie k s z ta łc e n ia s y g n a łu

na traste łącza

kopiach za pośrednictwem stem pli czaso­ wych, czyli datowników uaktualniania bazy.

| REGENERATOR

r e t r a i n i n g - funkcja im plem entow ana w modemach dla automatycznej adaptacji szybkości transmisji do jakości linii przesyło­ O D B IO R N IK N A D A J N IK r e g e n e r a c ja s y g n a łu (s y g n a łó w (sygnałów c y fr o w y c h ) c y fr o w e g o c y fr o w y c h ) wej. Adaptacja ta następuje samoczynnie w górę (fall forward), ja k też w dół (fall back), zawsze gdy następuje zmiana parametrów linii telefonicz­ kanałowych. W torach analogowych zbliżoną funkcję speł­ nej. Adaptacja szybkości dokonuje się dyskretnymi krokami niają wzmacniaki. co 2400 b /s - w pełnym zakresie transmitowanych szybko­ ści przez m odem y w ąskopasm owe, tj. 2 4 0 0 -3 3 6 0 0 r e g e m e r a t o ir e l e k t r o n i c z n y - układ elektroniczny k b /s (57 000 kb /s). Kontrola jakości linii może być prowa­ instalowany w torze światłowodowym w ceiu rozgałęzienia dzona w sposób ciągły lub w określonych interwałach z czę­ tom światłowodowego bądź zwiększenia zasięgu sieci stością podejmowania prób od 10 -6 0 s. optycznej. Prowadzi dwukrotną konwersję sygnałów optycz­ nych (najpierw do postaci elektrycznej, a następnie do I F [Radio Frequency) - zakres częstotliwości fal radio­ optycznej) z maks. idealnym odtworzeniem sygnałów wych przyjmowany umownie od 10 kHz w górę, do granicy optycznych i zachowaniem trzech funkcji R: fal podczerwieni (bez światła widzialnego), czyli do często­ • odtworzenie mocy (Regeneration), tliwości ok. 300 GHz (EHF). Obejmuje wiele podzakresów o kształtu (Reshaping) i fal o różnych własnościach, aplikacjach i cechach propagao parametrów czasowych (Retiming ). cyjnych (VLF, LF, MF, HF, VHF, U HF, SHF, EHF). Obecnie regeneratory elektroniczne w torach światło­ wodowych zastępuje się wzmacniaczami optycznymi EDFA G5FG (Request For Comments) - składnica dokła­ - bez możliwości rozgałęziania sygnałów optycznych, oraz dnie ponumerowanych tem atycznie dokum entów doty­ przezroczystymi przełącznikami światła klasy MEMS czących serii, wersji i typów protokołów komunikacyjnych z możliwością kom utacji i zmiany topologii sieci optycznej im plem entowanych w sieciach. Zbiory RFC są periodycz­ i regeneracją sygnału optycznego lub bez. nie uaktualniane, a bieżąca inform acja o ich stanie je st udostępniana przez międzynarodową organizację 1ANA. D ”©DaGv|miffl [baza damyielhi - sposób organizacji Przechowywane w RFC inform acje dotyczą również stan­ struktury i prezentowania bazy danych, polegający na two­ dardów dla całej otoczki teleinform atycznej, ujm ującej rzeniu relacji w dwuwymiarowych tablicach, w których dane m.in.: łącza, gniazda, wtyki, porty, protokoły i oprogram o­ tematyczne są prezentowane na ekranie w wierszach (re­ wanie sieciowe. Podzbiory składnicy RFC, które opisują kordy zapisu), a w kolumnach na odpowiednich polach standardy internetowe, są oznaczone jako STD (najnow­ znajdują się informacje szczegółowe. Struktura relacyjnej sza wersja - STD 1). bazy danych może wiązać dwie lub więcej tablic, co pozwa­ la utworzyć kolejną, nową tablicę relacji, utworzonązjuż za­ KiSP (Routing Inform ation Protocol) - tradycyjny rejestrowanych danych. protokół wewnątrzdomenowego wektorowego wyboru tra­ sy, używany w sieciach TCP/IP, także XNS (Xerox) i SPX/IPX ¡repD iE sacjja - powielanie zawartości bazy danych w róż­ (Novell), i stosujący algorytm distance-vector do wyzna­ nych miejscach sieci celem przyspieszenia dostępu do czania trasy połączeń. Rutery z protokołem RIP okresowo zbiorów informacji. Tworzenie replik katalogowych w wielu rozsyłają do sąsiednich ruterów najświeższe informacje miejscach sieci wraz z bieżącą ich aktualizacją znacznie odnośnie własnych ta b lic trasowania, a z kolei po otrzyma­ zwiększa liczbę równoczesnych zapytań kierowanych do niu takich danych od sąsiadów urucham iają automatycz­ usług katalogowych. Nowoczesnym rozwiązaniem jest re­ nie proces ich konsolidacji z inform acjam i, które miały do­ produkcja i synchronizacja bieżących uaktualnień katalo­ tychczas. Algorytm faworyzuje wybór trasy o najmniejszej gów, znana pod nazwą replikacji rozproszonej (multimaster liczbie przejść (hops) między stacjam i końcowymi lub wy­ replication). W takich rozproszonych bazach danych każda bór ścieżek o najniższym koszcie. Chociaż powszechnie indywidualna zmiana wykonana na jednej kopii katalogu stosowany do wyznaczania połączeń między ruterami jest automatycznie powielana we wszystkich pozostałych

im

Fragment trasowania protokołem RIP

Każdy port wejściowy ma oszacowany koszt

/ / Ruter A (koszt 17)

Wejście pakietów -

Port 1 (koszt 1 0 )i Port 2 (koszt 20) f Port 3 (koszt 30)1

K o s z ty p o łą c z e ń m ę d z y r u t e r a m i:

Znany jest również koszt korzystania z sąsiednich ruterów

Ruter ...... I

1) P - A : 10+17=27 2 ) P - B : 2 0 + 5 = 2 5 (n a jta ń s z y ) 3) P - C: 30+7=37

w sieci Internetu, je s t coraz częściej zastępowany bardziej wydajnymi protokołam i trasującymi: OSFP lub NLSP. 1S5DSC (Reduced Instruction Set Computer) - mikro­ procesor z ograniczonym zestawem rozkazów (zwykle do 128 najczęściej stosowanych instrukcji) języka asemblero­ wego, również przetwarzanie z zastosowaniem tych proce­ sorów. Procesory RISC, używane zwykle w stacjach robo­ czych do aplikacji multimedialnych, są o 70% szybsze od standardowych procesorów CISC.

R J11/R J45 - oznaczenia powszechnie używanych tele­ fonicznych i komputerowych złączy komunikacyjnych (gnia­ zdo i wtyk) interfejsu szeregowego. Złącze RJ11 jest telefo­ nicznym złączem 4-stykowym do transmisji za pomocą je d ­ nej lub dwóch par linii telefonicznej, natom iast złącze RJ45 je st 8-stykowym złączem przystosowanym do transmisji da­ nych z wykorzystaniem 2 lub 4 par przewodów w sieciowym kablu teleinformatycznym Ethernetu (lOBase-T i in.), a tak­ że w niektórych systemach telefonicznych. 05JE (Remote J o b Entry) - zdalne wprowadzanie i uru­ chamianie zadań w trybie pracy wsadowej, na dużych insta­ lacjach komputerowych. Termin wprowadzony przez kon­ cern IBM do określania pracy wsadowej (batch) na kompu­ terach klasy mainframe, nadal funkcjonuje w niektórych sy­ stemach komputerowych.

K U L -» S R D A K fl/J © N (Remote Monitoring) - jeden z dwóch sposo­ bów zdalnego monitorowania jakości i działania sieci kom­ puterowych z zastosowaniem sondy RMON (drugim sposo-

bem kontroli są systemy SNMP z agentami sie­ ci). Specjalizowane fragmenty programowe, zwane sondami RMON, umieszczane na stałe w poszczególnych węzłach sieci, dekodują protokoły (warstwa po warstwie) i badają wskazany strumień danych. W odróżnieniu od analizatorów sieciowych sondy są zaprojekto­ wane pod kątem stałego ich umiejscowienia w kilku węzłach sieci o szczególnej aktywności, a połączone z jednym urządzeniem sterującym - wyposażonym w interfejs graficzny (np. Win­ dows 3.1) - umożliwiają kompleksowe zbiera­ nie informacji dla optymalnego zarządzania siecią (raporty, wykresy, grafy).

KR/il©rc] 2 - kolejna (1997 r.) wersja RMON z możliwością śledzenia trafiku między segmentami sieci, również protokołów IP, HTTP (sieć Web) czy FTP. Narzędzia zgodne z RMON 2 są przydatne w środowiskach klient/ser­ wer, ponieważ dostarczają informacji o wykorzystaniu sieci - bez jej dodatkowego obciążania. KRI3TP (R eliable M ulticast Transport Protocol) protokół przeznaczony do realizacji niezawodnych przeka­ zów danych w rozległym środow isku transportow ym o dużych opóźnieniach inform acji, jakie w ystępują w sie­ ciach rozległych i satelitarnych. Ma efektywne m echani­ zmy korekcji błędów dobrze sprawdzające się w transm i­ sjach dwupunktowych przez sieć Internet. W przekazach wielopunktowych niezbędny je s t podział sieci na struktu­ ry drzewiaste, w których działają odrębne mechanizmy kontrolne.

r o a m i n g - usługa automatycznego przenoszenia łączno­ ści komórkowej, polegająca na obsłudze terminalu komór­ kowego przez niemacierzystego operatora sieci - działają­ cego na tym samym, częściowo pokrywającym się lub zu­ pełnie odrębnym obszarze objętym systemem komunikacji ruchowej. Przenoszenie łączności z zachowaniem ciągłości transmisji pomiędzy różnymi operatorami wymaga, oprócz uzgodnionych technik przełączania, zgody formalnej na współpracę i na przesyłanie istotnych informacji z macierzy­ stej bazy danych między operatorami odrębnych systemów - co nie zawsze jest możliwe. Usługa roamingu międzynaro­ dowego oferowana w krajowych sieciach komórkowych (głównie GSM) umożliwia abonentom korzystanie z sieci te­ go samego typu - poza granicami sieci macierzystej - dzię­ ki uprzednio zawartym umowom roamingowym między ich operatorami.

185

R >»R

y leksykon teleinformatyka

r o d z a j k o r n iu m ik a c jś - jeden ze sposobów komuni­ kowania się między dwoma lub więcej urządzeniami, mogą­ cy przyjmować formę transmisji, określaną jako: o broadcast - jednokierunkowy rodzaj komunikacji rozsiewczej w sieci, polegający na powielaniu informacji (komunikacja rozsiewcza inaczej rozgłoszęniowa). Komuni­ kacja typu broadcast nie określa, gdzie i przez kogo dana usługa zostanie wykonana, a wybór adresata je st podejmo­ wany przez odpowiednie procedury systemowe bądź nie jest definiowany. Transmisje typu rozsiewczego są stosowa­ ne w sieciach radiowych, optycznych i komputerowych (LAN, MAN); • multicast- rodzaj rozsiewczej komunikacji grupowej, w której transmisja jest skierowana do ściśle określonej grupy użytkowników. Transmisja typu m ulticast je st imple­ mentowana powszechnie w telekonferencjach i wideokonferencjach przez sieci kablowe; o unicast - komunikacja między dwoma dokładnie zdefiniowanymi punktami sieci lub jej użytkownikami koń­ cowymi; • anycast - szczególna forma komunikacji grupowej stosowana w sieciach IP (IPv6), w której komunikaty są wy­ mieniane jedynie z najbliższym urządzeniem ze zdefiniowa­ nej grupy urządzeń sąsiadujących. W ten sposób m.in. host może wysłać informację do najbliższego rutera, któryż kolei będzie odpowiedzialny za jej retransmisję do pozostałych członków grupy. GSOEUJ (R ead Only Memory) - ogólna nazwa półprze­ wodnikowych pamięci nieulotnych, w których jednokrotne­ go zapisu informacji dokonuje się w procesie produkcji albo później, podczas ich jednokrotnego programowania (zapis wielokrotny wyłącznie w pamięciach kasowalnych typu EPROM). Wśród wielu rodzajów pamięci typu ROM - prze­ znaczonych głównie do umieszczania w nich startowej se­ kwencji instrukcji systemowych, kompletnych programów obsługi sterowników i urządzeń mikroprocesorowych, także niezmiennych danych stałych (tablice) - wyróżnia się dwie technologie: • pamięć ROM programowaną maską (mask ROM), zawartość pamięci ROM ustala się na zamówienie bezpo­ średnio u producenta; o pam ięć PROM z przepalaniem (P rogram m able ROM), dostarczana przez producenta w stanie nie zapro­ gramowanym, z możliwością ustalenia dowolnej jej zawar­ tości bezpośrednio przez użytkownika.

mutmg -> ru to w a n ie

rozgłaszanie (broadcasting ) - rozsiewcze rozsyłanie (czyli bez potwierdzania) jednakowych komunikatów rów­ nocześnie do wszystkich węzłów sieci, a w sieciach z podziałem na segmenty do wszystkich węzłów i urządzeń w segmencie. Nie wymaga potwierdzania przez terminal odbiorczy.

rozpoznawanie mowy -> ASR rozpoznawanie znaków - » OCR r ó w n o l e g ł a t r a n s m i s j a -> tr a n s m is ja ró w ­

n o le g ła r ó w n o l e g ł e d z i a ł a n i e z a s i l a c z y U F S - spo­ sób zasilania układów odbiorczych średniej i dużej mocy za pomocą połączonych równolegle zasilaczy UPS. Istnieją 2 powody stosowania układów równoległego zasilania: dla zwiększenia mocy systemu (układ sumacyjny) - w którym moc systemu je st sumą mocy zasilaczy pracujących równo­ legle, oraz dla zwiększenia niezawodności systemu (układ redundancyjny, czyli nadmiarowy) - w którym w razie awarii jednego zasilacza je st on automatycznie wyłączany, zaś je ­ go funkcję przejmuje jednostka nadmiarowa (redundancyjna). Podstawowym problemem przy budowaniu układów równoległych jest synchronizacja napięć wyjściowych zasi­ laczy. Rozróżnia się 3 metody synchronizacji układów rów­ noległych: • układy typu master-slave z szyną sterującą, o układy z szyną sterująco-synchronizującą, « u kła d y z niezależną pracą zasilaczy na wspólną szynę odbiorczą (bez logicznych połączeń synchronizujących. R P C (Remote Procedure Call) - zdalne wywoływanie procedur stanowiących zestaw narzędzi programowych do tworzenia aplikacji rozproszonych w komunikacji międzyprocesorowej typu klient/serwer. Za pomocą procedury RPC są automatycznie generowane kody dla obydwu stron programu klient/serwer. W komunikacji międzyprocesorowej wyróżnia się dwa rodzaje wywoływania procedur: wywo­ ływania lokalne - LPC (Local Procedure Call), używane do komunikacji między programami i procesami w wielozada­ niowych systemach operacyjnych, oraz wywołania zdalne typu RPC przeznaczone dla komunikowania się systemu z siecią. R P E L T P [Regular Pulse Exciation Long Term Pre­ diction) - długookresowy koder liniowo-predykcyjny o po­ budzeniu regularnym, stosowany do kodowania mowy w sy-

186

leksykon teleinformatyka R > > > R Sternach komórkowych GSM (szybkość kanałowa 13 kb/s, ramka 20 ms, 260 bitów zakodowanego sygnału mowy).

(Recommended Standard) - standard szeregowej transmisji danych, opracowany przez IEEE, definiujący pa­ rametry elektryczne i funkcjonalne obwodów transmisyj­ nych. Najbardziej rozpowszechnionym je s t standard RS 232C, zbieżny z zaleceniami ITU V,24 (numeracja styków, funkcje sygnałów) i V.28 (parametry elektryczne). Maks. szybkość w zwykłym (najprostszym) standardzie RS wynosi 24 kb /s. Zalecenia RS wzorowane na normach EIA obejmu­ ją 4 podstawowe rozszerzenia standardu RS: niesymetrycz­ ne RS 232C i RS 423A oraz różnicowe RS 422A i RS 485 (RS 4 4 9) o zdecydowanie różnych szybkościach i zasię­ gach. Min. zestaw linii RS, które mogą być wykorzystane do komunikacji, twoizą linie masy i uziemienia ochronnego oraz linie RxD (RD) i TxD (TD). R S 2 3 2 © - standardowy interfejs szeregowy dla transm i­ sji asynchronicznej i synchronicznej, wprowadzony (w 1969 r.) przez EIA i określający sposób łączenia komputerów z modemami. Standard definiuje linie fizyczne, taktowanie i charakterystykę sygnałów liniowych. Typowa szybkość transmisji wynosi niewiele ponad 20 kb /s przy długości linii 50 stóp (ok. 16 m). Zasięg transmisji nie jest określony jaw ­ nie, lecz przez dopuszczalną pojemność kabla (do 250 0 pF) i przesunięcie sygnału (nie może przekraczać 4% czasu nadawania jednego bitu), co udaje się utrzymać w nie­ których sytuacjach w zasięgu do 150 m. Interfejs RS 232C jest funkcjonalnie zgodny ze standardami CCITT: V.24 (zestaw sygnałów i ich funkcje) oraz V.28 (charakterystyki elektryczne sygnałów). Symbol C określa trzecią wersję standardu, natomiastzmodernizowana wersja tego interfej­ su ma oznaczenie RS 232D. IMS 4 2 2 (RS 422A) - jeden z wariantów standardu inter­ fejsu RS 232C, polegający na wprowadzeniu zrównoważo­ nej, różnicowej linii symetrycznej między nadajnikiem i odbiornikam i sygnału. Pełna symetryzacja linii i urządzeń transmitujących umożliwia zwiększenie szybkości transmisji od 100 k b /s do 10 M b/s. Typowym zastosowaniem jest transmisja danych z centralnego komputera (sterownika, węzła sieci) do wielu odległych (do 1200 m) urządzeń ze­ wnętrznych i stacji roboczych. Tor transmisyjny zwykle two­ rzą pary współkrętnych przewodów, zamknięte jednostron­ nie rezystorami dopasowującymi. R S 4 2 3 (RS 423A) - standard interfejsu transmisji szere­ gowej stanowiący rozszerzenie RS 232C. Modyfikacja pole­

ga głównie na zdefiniowaniu obwodu transmisyjnego, skła­ dającego się z niesymetrycznego nadajnika, symetrycznego (różnicowego) odbiornika i linii transmisyjnej. Zmiana ta zwiększa zasięg transmisji i odporność linii na zakłócenia zewnętrzne. Typowa szybkość transmisji w tym standardzie wynosi 100 kb /s, przy odległości 30 m, i spada do 3 kb /s w zasięgu 1200 m. R S 4 4 ® - popularny standard transmisji szeregowej (ze złączami DB-37), obejmujący zalecenia RS 422 i RS 423, rozszerzający funkcje interfejsu RS 232 do szybkości 2 M b /s przez łącza długodystansowe. R S 4§>S> - standard transm isji szeregowej wprowadzony w 1983 r. jako rozwinięcie RS 422A. Zawiera wydzielony sy­ metryczny i zrównoważony tortransm isyjny przeznaczony do podłączenia wielu odbiorników i nadajników sygnału do jednej linii. Nadajniki sygnału muszą być. trójstanowe, a w danym przedziale czasu może pracować tylko jeden z nich - pozostałe winny znajdować się w stanie wysokiej im pedancji. Liczba przyłączonych urządzeń do wspólnego toru zależy od zastosowanych układów scalonych, zwykle ogranicza się do kilkudziesięciu urządzeń nadawczoodbiorczych. R S A [Rivest, Shamir, Adlem an) - jeden z bardziej skutecznych (od 1997 r.), wykładniczych algorytmów asy­ metrycznego szyfrowania informacji za pomocą pary kluczy opartych na wielkich liczbach pierwszych: wykorzystuje utajniony klucz prywatny i jawny klucz publiczny - przy czym obydwa komplementarne klucze mogą być stosowane za­ równo do szyfrowania, jak i deszyfrowania wiadomości. Asymetryczność kluczy szyfrowych umożliwia bezpieczne (za­ szyfrowane) przesyłanie innych kluczy kryptograficznych przez tę samą sieć telekomunikacyjną bez obawy, że ich przechwycenie doprowadzi do złamania szyfru. Algorytm RSA może operować kluczami szyfrowymi o długościach: 1 2 8 ,5 1 2 ,1 0 2 4 i 2 0 4 8 bitów. W algorytmie RSA stosuje się wiele operacji arytmetycznych, co powoduje znaczne zmniejszenie (nawet do 1000 razy) prędkości szyfrowania w porównaniu z utajnianiem kluczem symetrycznym DES. R S W i? (Resource Reservation Protocol) - protokół sy­ gnalizacji przeznaczony do rezerwacji zasobów sieciowych, stosowany przede wszystkim w aplikacjach m ultim edial­ nych. Zapewnia utworzenie ścieżki wirtualnej między komu­ nikującymi się aplikacjami na całej trasie przekazu od nadawcy do odbiorcy, zarówno w konfiguracjach dwupunktowych P-P [Point to Point), ja k i wielopunktowych klasy P-

187

1.

j

R >>>R

Ilu s t r o w a n y

leksykon teleinformatyka

Format wiadomości RSVP i

4 b ity

4 b ity

4 b ity

,

4 b ity

4 b ity

i

4 b ity

4 b ity

i

sta z usług protokołu UDP, który zapewnia multipleksację i detekcję błędów, lecz bez ich ko­ rekcji.

4 b ity

N a głów e k IPv6 Wersja (2)

Fla g i

my leksykon teleinformatyka R > > > R Typowa aplikacja rutera

'

T yp RSVP (1 - 6)

S um a ko n tro ln a

K I S (Real Time System) - system kompu­ terowy specjalnie zaprojektowany i przezna­ > K 5 -5 czony do natychmiastowej reakcji na zjawiska -o Ol zachodzące w świecie rzeczywistym (real ti­ Z 0) o t CL me), będący całkowitym przeciwieństwem sy­ stemów komputerowych działających w trybie wsadowym (batch). Do realizacji przekazów działających w czasie rzeczywistym przez Inter­ net (także intranet) niezbędne są jednak od­ powiednie protokoły transmisji, takie jak: RTP, RTCP czy strumieniowy RTSP.

em

D.

D łu g o ś ć w ia d o m o ś c i RSVP łą cznie z n ag łó w kie m i o b ie k ta m i

C za s ż y c ia w ia d o m o ś c i

Id e n ty fik a to r w ia d o m o ś c i (je d n a ko w y d la fra g m e n tó w te j sa m e j w ia d o m o ś c i) Rezerwa

0

O d le g ło ś ć fra g m e n tu w ia d o m o ś c i o d p o czą tku p akie tu

C a łko w ita d łu g o ś ć o b ie k tu (w b a jta ch )

j Id e n ty fik a to r k la s y

i

o b ie ktu

T yp o b ie k tu

W ia d o m o ś c i RSVP (se kw e n cje ró ż n y c h o b ie k tó w )

MP {Point to M uttipoint). Współpracuje z protokołem IP w wersjach 4 i 6. GCTCIP (Real Time Control Protocol) - rozszerzenie protokołu transmisji RTP, działającego w czasie rzeczywi­ stym o pomocnicze funkcje sterujące (monitorowanie i za­ pewnienie odpowiedniej jakości transmisji) do prawidłowej pracy tego protokołu i aplikacji koizystających z tego trans­ portu. Umożliwia na bieżąco pełną identyfikację uczestni­ ków konwersacji w połączeniach wielopunktowych. O T P (Real Time Transport Protocol) - protokół transportowy przeznaczony do transmisji danych m ultime­ dialnych w czasie rzeczywistym, także pomocny w realizacji usług interaktywnych audio lub wideo. Protokół RTP nie za­ wiera wprawdzie mechanizmów zapewniających odpowie­ dnie parametry czasowe transmisji, ale ma wbudowane mechanizmy sekwencyjnego dostarczania pakietów oraz synchronizacji danych (znaczniki czasu). Najczęściej korzyPrzykłady zastosowań translatora RTP i miksera RTP

188

CO CC

CL

CSTS (Request to Send) - żądanie nadawania, jeden z sygnałów sterujących łączem szeregowym RS 232, infor­ mujący modem o konieczności ustawienia trybu nadawania danych. G5YSIP (Real Time Stream ing Protocol) - protokół strumieniowy warstwy aplikacji w sieciach Internet lub in­ tranet, do sterowania prezentacją m ultim edialną dla trans­ misji przebiegających w czasie rzeczywistym. Zapewnia syn­ chronizację transmisji dla wielu strumieni danych, a dla każdego strumienia dokonuje wyboru odpowiedniego pro­ tokołu transportowego (UDP, TCP, RTP i in.). r a t e i r (router) - urządzenie kom unikacyjne wraz z oprogramowaniem do sprzęgania sieci cyfrowych, funk­ cjonujące w warstwach: fizycznej, łącza danych i sieciowej modelu ISO/OSI. W przeciwieństwie do mostu, który mo­ że jedynie podjąć decyzję, czy dany pakiet zatrzymać czy przesłać dalej, ruter dysponuje inform acją o adresach miejsc przeznaczenia, może sam odzielnie podejmować decyzje o wyborze optymalnych tras przesyłania - jeśli je s t tylko możliwy wybór jednej z kilku dróg transporto­ wych. Posługując się ta b licą zawierającą inform acje o są­ siednich ruterach i adresach urządzeń w sieciach LAN ruter sprawdza fizyczną lokalizację adresu przeznaczenia, a w przypadku braku bezpośredniego kontaktu poszukuje innego rutera, który może przekazać pakiet pod wskazany adres. Wybór najlepszej drogi poszukiwania zależy od za­ im plem entowanego algorytmu jednym z nich je s t naj­ mniejsza liczba przejść (hops) przez kolejne rutery na tra ­ sie do miejsca przeznaczenia. Rutery mogą obsługiwać nie tylko jeden protokół (np. TCP/IP), ale też wiele równo­ cześnie (rutery w ieloprotokołowe). Funkcję rutera mogą

^

Hub

—s^ —-« «sàâE"

J

f H

te le fo n ic z n a lu b k o m p u te ro w a

^

l f

¡

• Ö 'spełniać serwery wyposażone w odpowiednie oprogra­ mowanie i w iele kart sieciowych. r a tłe ir d o s t ę p o w y - odmiana rutera sprzęgającego sieci lokalne LAN ze światem zewnętrznym. Ich podstawo­ wym zadaniem jest ekspediowanie przez łącze komunika­ cyjne z siecią WAN pakietów generowanych w sieciach LAN - do innego rutera znajdującego się po drugiej stronie tego łącza. Ruter dostępowy może niekiedy pełnić obydwie funk­ cje: dokonywać wyboru trasy pakietów wewnątrz sieci lokal­ nych i ekspediować pakiety na zewnątrz sieci. r a t o w a m © (routing) - metoda kierowania ruchem i filtra cją pakietów w sieciach zawierających rutery. Po­ śród wielu sposobów rutowania rozróżnia się dwa tryby wyboru połączeń: statyczny i dynamiczny. W trybie sta­ tycznym topologia sieci i tras połączeń je s t określana i wprowadzana do ta b lic pamięciowych rutera przez adm i­ nistratora sieci, natom iast w trybie dynamicznym zbiera­ niem bieżącej inform acji o topologii sieci i aktualizacją ta ­ blic (zwykle co 1 0 -3 0 s zależnie od protokołu) zajm ują się same rutery. Ze względu na sposób dostępu do kanału komunikacyjnego wyróżnia się rutowanie wielościeżkowe MPR i jednościeżkowe SPR - gdzie preferowana je s t tylko Ruter sprzęga podsieci A i B oraz łączy sieć LAN ze światem zewnętrznym (port szeregowy i modem) S erw er

MIL

U li

I-III

HUB

HUB

HUB

148.81.40.X X

Sieć 10Base-5

P o rt s z e re g o w y M odem

148.81.41.XX HUB

HUB

HUB

1 4 8 .8 1 .4 0 - n u m e r p o d s ie c i A Î o c c nE:i- n I 1 4 8 .8 1 41 - n u m e r p o d s ie c i B J M a s k a P ° d s le c l - 2 5 5 . 2 5 5 . 2 5 6 . 0 1

jedna ścieżka dostępu. Im plem entacja wyboru trasy typu MPR je s t konieczna do realizacji usług działających w czasie rzeczywistym. Istnieją dwie zasadnicze kategorie protokołów wyznaczających ścieżki przekazu pakietów, rozróżnianych algoryt­ mem trasowania: o algorytm distance vector - podejmujący de­ cyzję o wyborze trasy na podstawie liczby skoków (hops) lub kosztu (wartość ustalana przez adm ini­ stratora) ścieżki przesłania pakietu przez łącze, działających zgodnie z algorytmem Belimana-Forda. Proto­ kół ten jest odpowiedni dla dużych sieci z setkami ruterów lub sieci, w których często zachodzą zmiany; o algorytm link state - uwzględniający dodatkowo stan poszczególnych łączy, czyli: przepływność kolejnych ogniw sieci, opóźnienia wynikające z przeciążeń i rodzaj wykorzy­ stywanego medium. Trasy połączeń są wyznaczane wg al­ gorytmu Dijkstry. Ten typ protokołu, stosowany w kierowa­ niu ruchem w sieci Internet oraz sieciach z protokołami TCP/IP, wymaga znacznie większych mocy obliczeniowych w porównaniu z distance vector. Finftrow am S© © © m tr a lm e - historycznie pierwszy i nadal stosowany sposób ustalania trasy w sieciach ATM, polegający na instalacji jednego dużego, szybkiego i „inte­ ligentnego" rutera, włączonego jednocześnie do wielu (wszystkich) segmentów sieci wirtualnych. Ze względu na ograniczoną wydajność, skalowalność i odporność poje­ dynczego rutera centralnego i jego łącza rozwiązanie to nie nadaje się do trasowania w większych sieciach ATM. Powią­ zanie protokołem typu OSPF kilku równolegle działających ruterów centralnych - rozmieszczonych w różnych punktach sieci ATM - pozwala na zwiększenie niezawodności (odpor­ ności na awarię każdego z nich) i wzrost ich wydajności. Brak właściwej wiedzy o topologii sieci powoduje jednak, że dane między sieciami wirtualnymi mogą być przesyłane okrężnymi trasami. r a to w a m n e d y m a n im ic z m © - sposób wyznaczania przebiegu trasy pakietów przez złożoną sieć teleinform a­ tyczną, który na bieżąco uwzględnia: o dynamiczny charakter zmian w topologii sieci, • aktualny stan natężenia trafiku w poszczególnych wę­ złach i ścieżkach komunikacyjnych oraz o zmiany w organizacji ruchu pakietów - powstające w wyniku nieprzewidywalnych awarii infrastruktury sieciowej. Większość ruterów dokonuje wyboru trasy wg algorytmów dy­ namicznych, uaktualnianych na bieżąco informacjami o sta­ nie sieci, nie rzadziej niż co 30 s (zob. rys. str. 190).

leksykon teleinformatyka j

R » > S

bór najlepszego rutera dokonywany je s t zgodnie z protokołem typu OSPF stosowanym w sieciach TCP/IP. Głównymi niedogodnościam i ruterów roz­ proszonych są: wysoki koszt urządzeń, trudności w administrowaniu całością sieci oraz koniecz­ ność im plem entacji zabezpieczeń, ponieważ wy­ bór trasy dokonuje się w wielu niezależnie konfigu­ rowanych węzłach.

Optymalizacja obciążenia łączy VPN za pomocą rutowania dynamicznego

łrontowairaD© s te itp iS B D © - najprostsza i naj­ starsza metoda wyboru ścieżek transportowych przez sieć za pom ocą ruterów, ustalana arbitralnie i w trwały sposób przez adm inistratora. W razie awarii ścieżki adm inistrator sam przeprogramowuje rutery ustalając wg swojej wiedzy nową drogę dla pakietów. Rutowanie statyczne je s t obecnie powszechnie zastępowane rutowaniem dynamicz­ nym (zob. rys.). VPN ( V irtu a l P riv a te N e tw o rk ) SNP (S ub N e tw o rk C o n n e c tio n ) |

rutowanie iFBBiirajjąffie - dodatkowa cecha imple­

R x D (Receive D ata) - podstawowa linia fizycz­ na (RxD, RD), zdefiniowana w standardzie szeregowym RS 232, do przenoszenia informacji jako odbiór danych.

mentowana w prostych ruterach w celu śledzenia I rejestro­ wania informacji związanych z bezpieczeństwem lokalnego hosta ¡jego sieci. Rutery tego typu mogą realizować ograni­ czone filtrowanie także w odniesieniu do innych protokołów, takich jak: IPX NetWare, AppleTalk, DECNet, XNS czy VINES. Tworzona przez nie zapora może się ograniczać jedynie do filtracji I monitorowania ruchu sieciowego, może też zapew­ niać usługi tunelowania dla protokołu mlędzysieciowego IP.

a) rutowanie dynam iczne

a ) rutowanie statyczne

W rutowaniu statycznym ścieżki danych przez sieć s ą ręcznie usta wiane przez operatora

samoczynnie załączani© rezerwy

19®

2 -2 ,4 GHz. S -H T T P (Secure H T T P ) - wersja bezpiecznego proto­ kołu hipertekstowego HTTP, zawierająca mechanizmy ochrony sesji aplikacyjnych (warstwa aplikacji w modelu ISO/OSI) - prowadzonych między klientem a serwerem sie­ ciowym z zachowaniem wszelkich standardowych funkcji oferowanych przez HTTP. Do utajniania prze­ kazów używa się wielu metod kryptograficznych, a komunikaty mogą być zabezpieczane dodatkowo podpisem cyfrowym oraz procedurami identyfikacji i weryfikacji klienta. Szyfrowanie może przebiegać za pomocą klucza publicznego z asymetrycznym al­ gorytmem RSA, a także kluczami symetrycznymi metodą DES lub RC2.

W rutowaniu dynamicznym trasa przekazu informacji zmienia się w raz ze zm ianą s ta n u s ie c i (IP1

ślą o wykorzystaniu satelitów telekomunikacyjnych krążą­ cych przede wszystkim na niskich orbitach LEO, ostatnio także na średnich orbitach MEO/ICO, a w przyszłości na orbicie geostacjonarnej GEO. Orbity systemów S-PCN do­ biera się w taki sposób, aby leżały one poza zjonizowaną strefą van Allena. Sieć S-PCN ma zapewniać łączność z abonentem ruchomym znajdującymi się w dowolnym miejscu za pośrednictwem małego terminalu pizenośnego, bez konieczności uaktualniania informacji związanej z loka­ lizacją użytkownika. W systemie rozróżnia się dwa człony ko­ munikacyjne: segment satelitarny (wiele orbit, różne sateli­ ty, wiele pasm radiowych) oraz segmenty naziemne, speł­ niające następujące funkcje: o bezpośrednia komunikacja z terminalem ruchomym (podręcznym, przenośnym, przewoźnym); o realizacja połączeń z siecią publiczną (PSTN, PSDN) za pośrednictwem odpowiednich bram (stacje satelitarne nadawczo-odbiorcze); o zarządzanie siecią wraz ze sterowaniem i dokonywa­ niem pom iarów telemetrycznych konstelacji satelitów. Wśród już realizowanych systemów największe oczekiwania są związane z: Globalstar, Iridium, ICO, Thuraya, WEST. S-UE1/3TS ( Satelite-U M TS) - satelitarny segment sy­ stemu radiokomunikacyjnego trzeciej generacji UMTS (IMT2 0 0 0 ), stanowiący uzupełnienie segmentu naziemnego, oparty na satelitach telekomunikacyjnych.

- zakres częstotliwości radiowych w paśmie

rutowanie rozproszom© - efektywne rozwiązanie trasowania, w którym każde urządzenie dostępowe sieci Ethernet lub ATM je s t jednocześnie przełącznikiem brzego­ wym (warstwa 2) i ruterem (warstwa 3). Każde urządzenie dostępowe z możliwością trasowania włączone je s t do wszystkich sieci wirtualnych, w których uczestniczy - a wy­

f leksykon teleinformatyka S > > > S

S - P C N (Satellite PCN) - klasa systemów sate­ litarnej komunikacji osobistej, projektowana z my­

SZR

S A M (Storage A rea N etw ork ) - koncepcja dwukierun­ kowej lokalnej lub kampusowej sieci komputerowej, umoż­ liwia bezpośrednie łączenie serwerów bazodanowych, pli­ kowych i aplikacyjnych z superkomputerami i zdalnymi pa­ mięciami masowymi o dużych pojemnościach. Urządzenia sieci komunikują się za pośrednictwem dedykowanych łąSieć SAN z podwójną pętlą (FC-AL) dla dwóch macierzy dyskowych

czy wirtualnych tworzonych przez sieć optyczną o różnych topologiach. Sieć SAN o cechach standardu, realizowana najczęściej w technologii Fibre Channel, umożliwia przekaz danych między komponentami sieci z szybkością od 133 MHz (12,5 M B /s) do 1062 MHz (ponad 100 M B /s). Za po­ mocą łączy światłowodowych wkrótce będą dostępne w tym standardzie przekazy multimedialne (również w strukturze macierzowej RAID) działające z szybkością 2 -4 Gb/s, a na­ wet 8 G b/s (ok. 1 GB/s). S A P (Service Advertising Protocol) - protokół stoso­ wany w sieciach NetWare do rozsyłania informacji o swoich usługach, gotowości do działania i własnej lokalizacji w sie­ ci. Z komunikatów protokołu SAP korzystają stacje robocze sieci LAN do lokalizacji sieciowych serwerów (bazodano­ wych, faksowych, drukarkowych, in.), bramek (gateway) lub innych urządzeń komunikacyjnych, z którymi zamierzają się one łączyć. Dla uniknięcia nadmiernego trafiku, wywołane­ go niepotrzebnym rozgłaszaniem SAP, dokonuje się filtracji komunikatów pochodzących od rzadko używanych urzą­ dzeń sieciowych. S A 0 5 ( Specific Absorption R ate) - absorpcyjność, podstawowy współczynnik określający moc absorbowa­ nych fal radiowych (od 0 do 3 0 0 GHz) przypadającą na jednostkę masy eksponowanej tkanki żywego organizmu (np. człowieka), wyrażany w watach na kilogram wagi (W /kg). Może być definiowany dla całego organizmu (na­ promieniowanie całego ciała) lub lokalnie wyłącznie dla narażanego fragmentu, np. rąk, głowy itp. Jeśli napromie­ niowaniu ulega całe ciało człowieka, średnią wartość współczynnika SAR określa się jako stosunek całej zaab­ sorbowanej mocy do masy całkowitej człowieka. Stosunek wartości średnich do wartości lokalnych w ciele człowieka może zmieniać się w zakresie od 1 /2 0 do 1 /5 0 . Lokalne wartości współczynnika SAR, powodowane przez telefony komórkowe, mierzy się za pom ocą sztucznych modeli cia­ ła człowieka (fantom ów) lub wylicza za pom ocą modeli matematycznych. S A S (Single Attachm ent Station) - typowa stacja ro­ bocza włączana do sieci optycznej FDDI (także nazwa archi­ tektury takiej sieci) za pomocą pojedynczego pierścienia światłowodowego. Przyłączenie stacji do podwójnego pier­ ścienia sieci FDDI (tor podstawowy i dodatkowy) dokonuje się wyłącznie za pośrednictwem koncentratora DAC. Pod­ stawową zaletą takiego łączenia je st brak jakiegokolwiek wpływu stanu sieciowych stacji roboczych na pracę szyb­ kich przeciwbieżnych pierścieni, co przyczynia się w istotny

1B1

s> »s

sateloftara© ©liMfiy - orbity okołoziem skie, po

Stacje SAS i DAS pierścienia FDDI

/

P o d w ó jn y p ie rś c ie ń F D D I

X . ' V; í;'

sposób do wysokiej niezawodności działania sieci FDDI (CDDI).

sateOStia toetommaomniraffi^jmy - sztuczny sateli­ ta Ziemi przeznaczony do przekazów telekom unikacyj­ nych; stanow i zespół bezobsługowych przekaźników (transpondery) umieszczonych na orbicie okołoziemskiej umożliwiających nawiązanie i utrzymanie łączności sateli­ tarnej (telegraficznej, telefonicznej, radiofonicznej, te le ­ wizyjnej, przesyłania danych itp.) pomiędzy odległymi punktam i na powierzchni Ziemi. Pod względem działania rozróżnia się satelity: o pasywne - przeznaczone do przekazywania sygnałów radiowych w wyniku odbijania lub rozpraszania fal radio­ wych; o aktywne - przeznaczone do bieżącego odbierania, wzmacniania i retransm itowania sygnałów za pomocą umieszczonej w nich radiostacji; o z akumulacją sygnałów - przeznaczone do odbiera­ nia, wzmacniania i zapisywania sygnałów oraz ich retran­ smisji w odpowiednim czasie (zwykle w perygeum orbity) lub przy locie nad określonym obszarem Ziemi oraz o satelity z przetwarzaniem informacji na pokładzie. s a t e l i t a r n a BMMmwimSBsacjjs] - sposób łączności za pomocą satelitów telekomunikacyjnych umieszczonych na orbitach okołoziemskich. Satelity stosowane do telekom u­ nikacji są zwykle wyposażone w kilkanaście transponderów, pracujących dwukierunkowo w kilku pasmach o częstotli­ wości: pasmo C ( 6 /4 GHz), pasmo Ku (1 4 /1 1 GHz) i pasmo Ka (3 0 /2 0 GHz). Zależnie od parametrów orbity rozróżnia się systemy: synchroniczne - z satelitam i o okresie obrotu równym okresowi obrotu Ziemi wokół własnej osi, podsynchroniczne - z okresem obrotu mniejszym od okresu obrotu Ziemi. Do systemów synchronicznych należą satelity geo­ stacjonarne - krążące po orbicie kołowej, leżącej w pła­ szczyźnie równika ziemskiego (GEO), w kierunku zgodnym z kierunkiem obrotu Ziemi.

192

leksykon teleinformatyka

Ilustrowany leksykon teleinformatyka których krążą satelity telekomunikacyjne. Ze względu na kształt oraz oddalenie od Ziemi wyróżnia się orbity: o silnie eliptyczne HEO - wydłużona eliptyczna orbita np. dla satelitów badawczych, mająca typowo apogeum w odległości 2 5 -4 5 tys. km oraz perygeum 3 -5 tys. km od powierzchni Ziemi, czas obiegu satelitów ok. 3 h, wiele pła­ szczyzn orbitowania; o niskie LEO - najczęściej orbity kołowe, odległość orbity 5 0 0 -2 0 0 0 km od powierzchni Ziemi, czas obiegu sa­ telitów ok. 100 min (Iridium, Giobalstar, Orbcomm); o pośrednie MEO/ICO - orbity kołowe o wysokości 8 -1 2 tys. km, czas obiegu od 6 do kilkunastu h (ICO); o stacjonarne GEO - geostacjonarna orbita kołowa, średnia wysokość orbity 35 786 tys. km, z przeznaczeniem dla stacjonarnych systemów komunikacyjnych (Inmarsat, intelsat, Eutelsat, Panamsat, Orion) działających w czasie rzeczywistym.

marsat, Orion, Eutelsat i Panamsat. Optymalne położenie satelitów, ze względu na dostęp do nich z terytorium nasze­ go kraju, uzyskuje się w systemach: Eutelsat, Intelsat i In­ marsat.

sateiitarm y przekaźmik ( transponder) - jeden z modułów transmisyjnych umieszczony na satelicie teleko­ munikacyjnym, przeznaczony do retransm isji sygnałów nadawanych zZiemi. Pasmo komunikacyjne każdego transpondera je st rozdzielone częstotliwościowo na dwa kierun­ ki: łącze w górę (uplink) - do przesyłania sygnałów z Ziemi do przekaźnika, i łącze w dół ( downlink) - do transmisji sy­ gnałów w kierunku stacji naziemnych. Nominalna szerokość pasma przenoszonego przez przekaźnik wynosi typowo 36 -7 2 MHz i może być dzielona na kanały (kilkadziesiąt kana­ łów), które mogą być konfigurowane zdalnie z Ziemi. Typo­ wa moc promieniowania przekaźnika nie przekracza 100 W. Funkcje satelity telekomunikacyjnego

Rodzaje orbit P a s m a R e g io n u 1 (E u r o p a , A fr y k a P in ., A z ja )

Pasm o C 6/4 GHz Pasm o X 8/7 GHz Pasm o Ku 14/11 G Hz Pasm o Ku 14/12 G Hz Pasm o Ka 30/20 GHz Pasm o L 1,6/1,5 GHz Pasm o K 17/12 G Hz

H H G K H H H n iL

satelMaira© systatmy - środki komunikacji za po­ mocą satelitów telekomunikacyjnych umieszczonych na orbitach okołoziemskich. Każdy system obejmuje kilka ak­ tywnych satelitów i przynajmniej jednego rezerwowego, uaktywnianego w razie uszkodzenia lub utraty kontroli nad satelitą aktywnym. Satelity wykorzystywane do celów tele­ komunikacyjnych są zwykle wyposażone w kilka (do kilku­ dziesięciu) transponderów, pracujących w różnych pa­ smach o częstotliwościach od kilku do kilkudziesięciu GHz, w zależności od: aplikacji, rodzaju transmisji, sposobu re­ zerwacji pasma i wielkości obsługiwanego ruchu. Do naj­ większych geostacjonarnych systemów należą: Intelsat, In-

S B S (Stim ulated Brillouin Scattering) - nielinio­ we, wymuszone rozpraszanie Brillouina, występujące we włóknie światłowodowym w systemach transmisyjnych z m odulacją amplitudy. Polega na wzajemnym oddziały­ waniu fal świetlnych i akustycznych, co powoduje w ielora­ ką przemianę częstotliwości, łącznie z odwróceniem kie­ runku transm isji fal.

ssffóimMmg - sposób równoważenia składowej stałej w przekazach binarnych (ciągów cyfrowych) przez linię tele­ komunikacyjną, przez eliminowanie długich, powtarzają­ cych się, jednakowych symboli i zastąpienie ich innymi o bardziej zrównoważonej symbolice. Scrambling stosuje się w celu utrzymania prostej synchronizacji urządzeń ko­

munikacyjnych (modemy) umieszczanych po obydwu stro­ nach linii przesyłowej - bez używania nadmiarowych kodów transmisyjnych. SGSD (Sm ali Computer System Interface) - wiele wersji popularnych interfejsów komputerowych, umożliwia­ jących równoległe łączenie z komputerem licznych urzą­ dzeń peryferyjnych, takich jak: napędy dysków twardych HDD, napędy taśmowe oraz czytniki CD-ROM, a także in­ nych wymagających znacznych szybkości transmisji. Możli­ we je st łączenie w łańcuch do 7 lub do 15 urządzeń zewnę­ trznych przez jeden sterownik umieszczony wewnątrz kom­ putera (także osobistego) lub serwera, przy czym każde z urządzeń ma oddzielny identyfikator adresowy i numer priorytetu nadawany od 1 do 7 (od 1 do 15). Istotną zale­ tą interfejsu SCSI jest brak ograniczeń na maks. pojem­ ność pamięci, spotykaną w starszych rozwiązaniach (np. IDE do 5 2 8 MB). W najstarszej wersji, oznaczanej jako SCSI-1 (8-bitowa szyna danych), szybkość transmisji wynosiła od 1,5 M B /s (praca asynchroniczna) do 5 M B/s. Kolejne wersje standardu (SCSI-2, SCSI-3) dostosowują szybkość transmisji do rosnącej wydajności komputerów (szyny 16bitowe), serwerów i stacji dyskowych, a naj­ nowsza wersja - Ultra 2 SCSI - umożliwia już transport danych z szybkością 80 M B/s. We­ rsja SCSI-3, w wykonaniu optycznym dia stan­ dardu Fibrę Channel, umożliwia transmisję z szybkością od 133 MHz do 1 GHz (ponad 100 M B/s). S O T P (Stream Control Transmission Protocol) - projekt protokołu transportowego IETF przeznaczonego do sterowania transmisją strumienio­ wą, zwłaszcza w sieci Internet. Za pomocą SCTP firmy tele­ komunikacyjne będą mogły wymieniać informacje sygnało­ we między własnymi telefonicznymi systemami komutacyj­ nymi, wykorzystując do tego technologię internetową, a ta k­ że łatwiej będą mogły wprowadzać nowe usługi, np. telefo­ nię IP. Nowy protokół zaprojektowano w celu podniesienia wydajności i niezawodności protokołu IP. SPIH ] (Syncbt-onous D igital H ierarchy) - synchro­ niczny system transportowy, um ożliwiający prawie nieo­ graniczony wzrost przepływności (znacznie powyżej 10 G b/s), stosowany w sieciach telekom unikacyjnych z za­ stosowaniem światłowodów. Podstawową cechą syste­ mów SDH je s t synchroniczność przekazu oparta na stałej

193

S »> S

leksykon teleinformatyka

Aplikacja systemu transportowego SDH

D Q D B ^l (M A N ) SONET

W D M ') (DW DM , UW DM )

B -ISDN

Prezentacja zwielokrotnienia w hierarchii SDH N a g łó w e k P O H

I

Sygnał p r z e s y ła n y

K

K o n te n e r w ir tu a ln y

H

POH POH SOH VC STM SDH

.

i

.

K o n te n e ry w ir tu a ln e

u

n x

1

strative

1670SM dla sieci synchronicznej SDH. Umożliwia transm isje z szybko­

znajdującego się w nagłówkach ko­ lejnych kontene­ rów w irtu a ln ych ,

STM-1 przez sieci SDH, ATM oraz IP

194

- n a g łó w e k ś c ie ż k i - n a g łó w e k s e k c ji k o n te n e r w irtu a ln y - m o d u ł s y n c h ro n lc z m n y - s y n c h ro n ic z n a hle rc h la zw ie lo k ro tn ie n ia

SIDD ( S z y b k i D o s tę p d o I n t e r n e t u ) usługa krajowego dostępu do Internetu o podwyższonej szybkości transmisji danych 1 w zakresie od 70 k b /s do 115,2 kb /s, działa­ jąca w oparciu o firmowe rozwiązanie HiS (Ho­ me Internet Solutlon) firmy Ericsson. Usługa STM -N ta, oferowana w Polsce przez TP SA, umożliwia V C -4 + S O H . Przepływność (M KD/S) SUri jednoczesne prowadzenie rozmowy telefonicz­ 672' STM-Ó 51,84 Mb/s 2,016 STM-1 155,52 Mb/s SOH STM-4 622,08 Mb/s 8,064 nej i korzystanie z sieci Internet za pośrednic­ STM-16 2488,32 Mb/s 32,256 129,024 STM-64 9,95328 M b/s (10 Gb/s) V C -4 STM-256 39,81312 Gb/s (40 Gb/s) 516,096 twem jednej dotychczasowej linii telefonicznej. W Przekazy pakietowe do sieci Internet omijają tradycyjny system komutacji (PSTN), zajmując jednak 100 proc. pasma dostępowej linii telefonicznej (przy ram ce tra n sm isyjn ej braku rozmów) oraz około 70 proc. pasma (ponad 70 kb/s) o czasie trw ania 125 ps, podczas realizacji komutowanych połączeń telefonicznych. generow anej w spółbież­ nie z głównym ze­ garem system u, Szybszy dostęp do Internetu (HiS/TP SA) tzw. pierw otnym C e ch y łą cza SDI zegarem o d n ie ­ - c y fro w e łączo C e n t r a la t e le f o n i c z n a - p rę d k o ś ć tra n s m is ji 7 0 -1 1 5 k b/s lu b s z a fk a u lic z n a sienia PRC. Przy­ - s ta le lą c z o d o In te rn e tu - s ta ły a d re s IP - r ó w n o c z o s n y d o s tę p d o te le fo n u ję ta struktura ra­ i In te rn e tu - s ta ła (z ry c z a łto w a n a ) o p la ta mek i zastosowa­ - p o łą c z e n ie te rm in a lu S D I d o PC z łą c z e : R S 2 3 2 nie m echanizm u w skaźnika p o ś li­ zgu AU (Admnini-

Wielousługowy węzeł Alcatel

ścią do 512 ekwiwalentnych kanałów

Znane są podobne rozwiązania innych producentów umoż­ liwiające uzyskanie jeszcze większych szybkości transmisji. Prawdziwie szybki dostęp do Internetu zapewniają łącza dzierżawione, wykorzystujące technologie klasy xDSL i tele­ wizję kablową (CATV).

abonenta, o pierwotnej przepływności 38 4 k b /s w obydwu kierunkach przenoszenia. Najnowsze wersje, oferujące już dwukierunkową i jednoczesną przepływność 1544 lub 2 0 4 8 k b /s za pośrednictwem tylko jednej pary przewodów miedzianych, są oznaczane jako HDSL2.

S B L C (Synchronous D ata L ink Protocol) - jeden z pierwszych synchronicznych protokołów komunikacyjnych o orientacji bitowej, w spółpracujący z protokołem SNA/SDLC, opracowany i udostępniany przez IBM w latach 70. Protokół SDLC - zbliżony, ale podrzędny w stosunku do HDLC - stosuje typowy form at ramki HDLC ograniczonej znacznikami synchronizacji, oddzielającymi poszczególne ramki. Kapsułkowanie ramek SDLC w datagramach proto­ kołu IP pozwala na transport informacji tego standardu przez sieci nie pracujące w tym protokole.

SSBJTW (Standard D efinition Television) - standard systemu telewizyjnego odpowiadający konwencjonalnej wersji przekazu obrazów telewizyjnych. Telewizyjną jakość obrazu uzyskuje się przy następujących podstawowych pa­ rametrach technicznych: rozdzielczość 720 punktów x 576 linii (odpowiadająca systemom PAL/SECAM), częstotli­ wość 50 Hz, form at obrazu 4:3, przepływność strumienia bi­ tów danych 4 ,5 -6 M b/s.

Struktura ramki w protokole SDLC r a m k a p r o t o k o łu S D L C

( b in a r n y )

K o n te n e ry w ir tu a ln e n iż s z e g o r z ę d u

pozwalają na bezpośrednie wydzielenie lub łączenie w sy­ gnał zbiorczy wielu strum ieni składowych na różnych po­ ziomach zwielokrotnienia, co nie je s t możliwe we wcze­ śniejszych systemach zwielokrotnienia PDH. W synchro­ nicznej hierarchii cyfrowej SDH zdefiniowano pięć pozio­ mów zwielokrotnienia, współbieżnych ze zwielokrotnie­ niem sygnałów optycznych am erykańskiego system u transm isji synchronicznej SONET. Jako podstawową na najniższym poziomie przyjęto przepływność binarną 155 M b /s (dokładnie 155 5 2 0 k b /s ) dla m odułu transporto­ wego STM-1, umożliwiającą łatw ą współpracę z siecią plezjochronlczną PDH o przepływności 140 M b /s. Prze­ pływności wyższych poziomów są w ielokrot­ nością poziomu podstawowego, uzupełnioną o nagłówek, i wynoszą odpowiednio: STM-4 (6 2 2 M b /s), STM-16 (2 ,5 G b /s), STM-32 (5 G b/s), STM-64 (10 G b/s) i STM 2 5 6 (4 0 G b/s).

leksykon teleinformatyka S > > > i

Unit), .AN Pomieszczenie abonenta

Ł ą c z e c y fr o w e o z a s ię g u : 5 , 4 k m 0 0 ,4 m m d o 20 k m 0 0 , 9 m m

P A N E (TEKST) < 7 b lo k ó w k a ż d y « 51212 b a jtó w k ie r u n e k p r z e p ły w u d a n y c h F (F la g s , F r a m e s ) - (la g i ( z n a k i s y n c h r o n iz u ją c e ) A ( A d d re s s ) - a d re s C ( C o n tro l) - k o d y s te ru ją c e F C S (F r a m e C h e c k F r e q u e n c e ) - s e k w e n c ja k o n tr o ln a r a m k i |

S B R ItlA (Space Division M ultiple Access) - metoda radiowego zwielokrotnienia dostępu z podziałem prze­ strzennym (space), stosowana jako uzupełnienie innych metod wielodostępu, już używanych w przekazach satelitar­ nych, i znajdująca się we wstępnej eksploatacji w nie­ których sieciach komórkowych drugiej (2G) i trzeciej gene­ racji (3G). Dostęp przestrzenny SMDA zdecydowanie po­ większa pojemność systemu komórkowego (pojedynczej stacji bazowej BTS) przez dwukrotne lub trzykrotne użycie tej samej nośnej (i związanych z nią wszystkich szczelin cza­ sowych TDMA), w pojedynczej komórce stacjonarnej kon­ kretnej wielosektorowej stacji bazowej. Stacje ruchome MS sąjednak rozróżnialne dzięki swoim różnym położeniom ką­ towym w stosunku do nadajnika stacji bazowej w poszcze­ gólnych sektorach powielania kanałów. Do pełnego wyko­ rzystania możliwości komórkowego dostępu przestrzennego SDMA potrzebne są inteligentne anteny adaptacyjne - na­ dążające za przemieszczaniem się terminali ruchomych (pojedynczych i grupowych).

S D X © (Synchronous D igital Cross Connect) - syn­ chroniczna przełącznica cyfrowa telekom unikacyj­ nej sieci transportowej, zwykle wyposażona w al­ gorytm y autom atycznej protekcji. Przełącznice SDXC, stosowane początkowo w sieciach szkiele­ towych SDH o strukturze kratowej o szybkościach STM-1, STM-4 i STM-16 (rzadko STM-64), znalazły powszechne zastosowanie na niższych poziomach sieci transportowej SDH jako pierścieniowe struk­ tury samonaprawialne. Dla zapewnienia odpowie­ dniej protekcji stosuje się alternatywne rodzaje za­ bezpieczenia inform acji: protekcję pierścieniow ą MSSPRING z dzieloną rezerwą albo protekcję pierścieniową SNC-P z dedykowaną rezerwą.

S iC A M l -> te le w iz ja a n a lo g o w a segm m em tt s ie c S - wydzielony fragment sieci kompute­ rowej połączony z równorzędnymi lub hierarchicznie stoją­ cymi wyżej sieciami przez mosty, huby i rutery. Fragmentacja dużej sieci na segmenty zwiększa je j przepływność (ogranicza za pomocą filtracji zbędny ruch pakietów .między Hub z przełączaniem segmentów h u b z p r z e łą c z a n i e m s e g m e n tó w k o n c e n tra to r (h u b ) k o n w e n c jo n a l n y

=

S D I (S z y b k i D o s tę p d o In te rn e tu ) LT (U n e Term ina tor) H iS (H o m o In te rn e t S o lu tio n )

S B S IL (Symmetric D igital Subscriber L in e) - syme­ tryczne cyfrowe łącze abonenckie z zastosowaniem skrętki miedzianej, instalowane zwykle bezpośrednio w otoczeniu

u ż y tk o w n ic y

s >>s

leksykon teleinformatyka

segmentami), ponieważ obsługa pakietów w konkretnym segmencie nie zakłóca trafiku w pozostałych fragmentach sieci teleinformatycznej. s e U d o r d y s k o w y - najmniejsza jednostka pamięci na dysku twardym komputera, zwykle wynosząca 512 bajtów. Sektory mogą być grupowane w klastry. s e r w e r - strona świadcząca usługi w architekturze klient/serwer; także komputer o dużej mocy przetwarzania z sieciowym systemem operacyjnym - zapewniającym przy­ łączonym stacjom roboczym obsługę ich żądań, przez współdzielenie istniejących zasobów (archiwizacji, plików bazodanowych, drukarek, skanerów, dysków lub usług ka­ talogowych i komunikacyjnych). Do zadań serwera należą: przechowywanie modułów programów narzędziowych sy­ stemu operacyjnego, przechowywanie programów aplika­ cyjnych i danych użytkownika, zarządzanie systemem pli­ ków, zarządzanie dostępem użytkowników do zasobów sieci oraz zarządzanie siecią i śledzenie jej pracy pod kątem bez­ pieczeństwa obsługi. Specjalistyczne funkcje serwera okre­ śla jego oprogramowanie aplikacyjne. Ze względu na wydaj­ ność serwery można podzielić na: do obsługi grup robo­ czych, dla przedsiębiorstw oraz superserwery (największa moc przetwarzania) stosowane w środowiskach naukowych i badawczych. s e r w e r a p B it e e J i - komputer pracujący w sieci jako serwer aplikacji sieciowych, z posadowionym na nim spe­ cjalistycznym oprogramowaniem dla konkretnych zastoso­ wań. Do powszechnie używanych serwerów należą: webowe (do komunikacji z Internetem, także adresowania DNS), bazodanowe przechowujące uporządkowane strukturalnie dane, pliki bądź obiektowo zorientowane aplikacje funkcjo­ nujące w trybie klient/serwer, faksowe (przyjmowanie i we­ wnętrzne rozsyłanie przesyłek faksowych), poczty elektro­ nicznej, drukowania (centralne drukowanie dokumentów w firm ie) oraz archiwizujące i komunikacyjne - zwłaszcza do transmisji asynchronicznej. s e ra /O D 1 saclh ie - serwer sieciowy o cechach serwera pośredniczącego (proxy), którego zasadniczą cechą jest optymalizacja dostępu do często używanych stron WWW. Używane i instalowane do niedawna jedynie lokalnie w sie­ ciach LAN - w celu przyspieszenia kontaktu własnych użyt­ kowników z siecią globalną - stały się obecnie normą dla dostawców i operatorów serwisów internetowych, odciąża­ jąc w ten sposób podstawowy serwer dostępu do odległych baz danych Internetu.

196

s e r o s i r d o s tę p n o - wielodostępny komputer współ­ pracujący z siecią zewnętrzną (publiczną, transportową), który umożliwia zgłaszającym się użytkownikom zdalnym na korzystanie z zasobów lokalnych sieci LAN, ta k jakby użytkownicy byli przyłączeni bezpośrednio do systemu komputerowego. Serwery dostępowe są specjalnie pro­ jektowane do realizacji takich operacji bądź mogą być ad­ aptowane na szybkich komputerach klasy PC jedynie dla niewielkich sieci. s e r a / e ir f a k s o w y - specjalizowany serwer aplikacji, przeznaczony do całodobowej pracy faksowej w sieci lokal­ nej LAN, zawierający jedną lub kilka komputerowych kart faksowych z odpowiednim oprogramowaniem oraz zwykle działającyz automatycznym przesyłaniem faksów nocą (niż­ sze taryfy). Serwer faksowy umożliwia kolejkowanie przy­ dzielanych mu zadań, priorytetowanie faksów, automatycz­ ne wznawianie wybierania numerów, przeadresowywanie i wewnętrzną numerację komputerów w sieci lokalnej. Brak szczegółowych standardów automatycznego rozpoznawa­ nia symboli OCR - umieszczanych zwykle na pierwszej stro­ nie odebranego dokumentu, ujmujących numer identyfika­ cyjny, nazwisko lub adres docelowy klienta, a także nie naj­ lepsza jakość odręcznych danych kierunkowych - utrudnia niejednokrotnie automatyczne korzystanie z tej usługi fa ­ ksowej. Instalacja serwera rozszerza dotychczasowe funk­ cje o nowe usługi faksowe: o fax broadcasting - automatyczne rozsyłanie faksów do wielu odbiorców; o fax routing - automatyczne kierowanie faksów do właściwych odbiorców (OCR); o fax forwarding - automatyczne przeadresowanie przesyłki do innego odbiorcy; • fax m ail - korzystanie z telefaksu na zasadzie poczty elektronicznej; o fax on demand - automatyczne udostępnianie infor­ macji, także kopii dokumentów na żądanie zewnętrznego klienta. s e r w e r IR C (Internet Relay Chat) - specjalistyczny serwer przeznaczony do rejestracji i prowadzenia pogawę­ dek IRC (komunikatów tekstowych), gier oraz bardziej zaa­ wansowanych grup dyskusyjnych przez sieć Internet. Lista skróconych poleceń, na które reagują współczesne serwery IRC, przekracza 100 komend. s e r w e r k o m u n i k a c y j n y - specyficzny rodzaj ser­ wera dysponującego wieloma portami komunikacyjnymi do współpracy z modemami analogowymi i cyfrowymi oraz

___________ tíy leksykon teleinformatyka J H zwykle wieloma sieciami LAN. Konfiguracja serwera komu­ nikacyjnego zależy od tego w jakim trybie jest realizowany zdalny dostęp: czy jako sterowanie zdalne (remote control), czy jako zdalny węzeł (remote node). W niektórych aplika­ cjach obydwa tryby mogą wzajemnie zmieniać się „w locie", w zależności od potrzeb, co stanowi atrakcyjną cechę ser­ wera komunikacyjnego. s e r w e r p l i k ó w - serwer bazodanowy stanowiący po­ jem ne repozytorium danych, w którym przechowuje się pliki w osobistych lub ogólnodostępnych katalogach, przezna­ czonych dla wielu użytkowników sieci LAN. Zwykle serwery plików są urządzeniami najwyższej klasy, z wieloma pojem­ nymi dyskami twardymi o wysokiej niezawodności (backup) i bezpieczeństwie pracy (zasilanie bezawaryjne). Przy kon­ taktach z serwerami plików je s t na ogół wymagana identyfi­ kacja i autoryzacja dostępu do bazy danych przed każdą se­ sją połączeniową. s e r w e r p r o x y - zastępczy serwer pośredniczący, zwy­ kle ulokowany fizycznie w sieci lokalnej LAN i umieszczony między klientem (np. przeglądarką WWW) a właściwym ser­ werem sieci webowej. Stanowi rodzaj bezpiecznej zapory, która łączy (i filtruje) sieć LAN z Internetem za pośrednic­ twem pojedynczego adresu IP, wspólnego dla wszystkich

I

s e r w e r w e b o w y - wydzielone oprogramowanie dzia­ łające na serwerze Internetu iub intranetu, realizujące usłu­ gi przechowywania i udostępniania stron WWW. Serwery webowe mają zazwyczaj wbudowane funkcje zarządzania stronami WWW, narzędzia do projektowania stron i ich utrzymywania oraz zarządzania bazą danych. Często są wy­ posażone w mechanizmy zarządzania zintegrowane z ser­ werami Internetu/intrasieci. Ze względu na częstość odwie­ dzin - sięgającą niekiedy znacznie powyżej 1 min operacji dziennie - zasadniczą cechą serwera WWW winny być: wy­ soka niezawodność, odporność na ataki hakerów, nowo­ czesne narzędzia zarządzania i monitorowania jego wydaj­ ności oraz łatwa możliwość konfigurowania i stała analiza na bieżąco zachodzących zdarzeń. Oddzielnym zagadnie­ niem w takich serwerach je st weryfikacja i uwierzytelnianie zgłaszających się klientów. Schemat przeglądarki z dynamicznie zmiennym sposobem działania S erw e r

P rzeg ląd ark a Zapytanie o obiekt

Obiekt Typ obiektu znany przeglądarce dż odegjŚS—***^

Komponent obsługujący obiekt

W yświetlanie obiektu

s e r w l e t y - inne określenie apletów znajdujących się po stronie serwera sieciowego.

stacji roboczych lokalnej sieci intranetowej. Dostarczane usługi typu proxy m ają zazwyczaj charakter jednokierunko­ wy: blokują użytkownikom wszelkie możliwości dostępu do chronionej sieci, jednak umożliwiają abonentom sieci we­ wnętrznej pracę z Internetem. W większości sytuacji pełnią one zasadniczą funkcję przez przyspieszenie dostępu do wcześniej użytkowanych i często przeglądanych stron WWW, dzięki własnej lokalnej pamięci cache (podręczny bufor stron webowych).

s e s j a k o m u n i k a c y j n a - w telekomunikacji czas aktywnego połączenia między terminalem dużego kompu­ tera (także komputera PC emulującego terminal zdalny) lub terminalem serwera zdalnego a samym komputerem (ser­ werem) prowadzącym zdalnie sesję komunikacyjną. S E T (Sectire Electronic Transaction) - specyfikacja techniczna pretendująca do miana standardu, zapewnia­ jąca wysoki poziom bezpieczeństwa w prowadzeniu trans­ akcji finansowych przez Internetza pośrednictwem począt­ kowo jedynie kart Visa i MasterCard, a później większości kart bankowych (płatniczych, kredytowych, in.). Za jej po­ m ocą są dokonywane transakcje kartami w sieciach pu­

197

s»> s

leksykon teleinformatyka

blicznych - z zabezpieczeniem przesyłanych danych przed dostępem osób niepowołanych, ja k również z potwierdze­ niem wiarygodności uczestników transakcji (zarówno wła­ ściciela karty, ja k i sprzedawcy internetowego). Sprzedaw­ cy sklepowi i klienci (uprzednio zarejestrowani oraz uwia­ rygodnieni w systemie płatności bezgotówkowych SET) otrzymują zakodowane numery rejestracyjne, za pomocą których mogą zawierać transakcje finansowe - nawet bez ujawniania własnych numerów kart kredytowych i innych danych personalnych. S © ffilL (S tan d ard G en eralized M arkup L an gu a­ ge) - uniwersalny język opisu wszelkich typów dokum en­ tów działalności ludzkiej, wraz z możliwością definiowania atrybutów ich rozbudowanej struktury (paragrafy, sekcje, nagłówki, tytuły). Język SGML je s t odpowiedni zarówno do zapisu do kum en tacji technicznej, ja k i transkrypcji w innych językach, włącznie z interpretacją zapisów nie­ typowych (tabliczki sumeryjskie). Coraz większą popu­ larność zdobywa jego pochodna i uproszczona wersja zna­ na jako XML.

s i e c i h e t e r o g e n i c z n e - sieci komunikacyjne łączą­ ce węzły i komputery o niejednorodnej architekturze we­ wnętrznej, sterowane różnymi systemami operacyjnymi, zwykle pochodzące od różnych producentów. s i e c i B flo m e g e ra ie z m e - jednorodna sieć komputero­ wa lub telekomunikacyjna łącząca komputery typu host (także węzły tej sieci) o podobnej architekturze wewnętrznej i pochodzące od jednego producenta. Komputery sieci ho­ mogenicznej zwykle korzystają z tej samej listy rozkazów, sukcesywnie rozszerzanej w kolejnych generacjach - stero­ wanych tym samym typem systemu operacyjnego. s i e c i p ie z jjc c llu r o m ic z m ie PE>M - > P D H s i e c i p r z e z ir c e z y s ie - całkowicie optyczne tory po­ łączeniowe między nadawcą a odbiorcą usług szerokopa­ smowych, określane również mianem sieci przezroczystej OTN (Optical Transparent NetWork). Realizacja optycznej sieci przezroczystej wymaga rozwiązania problemu dyna­ micznego przełączania strumieni optycznych w wielofalowych transmisjach światłowodowych, za pomocą przełącz­ ników całkowicie optycznych klasy MEMS lub innych. Ich podstawową zaletą je st olbrzymia przepustowość związana z ogromną pojemnością informacyjną pasma przenoszenia światłowodu (kilkanaście Tb/s) i optymalnie małe opóźnie­ nia sygnałów optycznych - wynikające z braku konwersji sy­ gnałów optycznych do postaci elektrycznej na całej trasie przekazu.

S tS S K l (Serving GPRS Support Node) - dodatkowy węzeł (obszarowy) sieci komórkowej GSM, rozszerzonej 0 szybki przekaz pakietowy GPRS. Zgodnie z przyjętą na­ kładkową architekturą realizacji transm isji pakietowych w istniejącej sieci GSM, węzeł SGSN kontroluje zarówno przemieszczanie się stacji ruchomej MS, ja k też spełnia do­ datkowe funkcje sieciowe: kompresję, szyfrowanie danych 1taryfikację transmisji pakietowych. Przyszłość sieci optycznych statreew aire - aplikacja programowa, której uru­ W eb e - m a il V o IP e - c o m m e r c e L in ie chomienie bądź instalacja na własnym komputerze d z ie r ż a w io n e \ ł ! i wiążą się ze spełnieniem pewnych warunków do­ datkowych, takich jak: zobowiązanie do uiszczenia 4 ATM opłaty po upływie określonego terminu, nieużywa­ nie oprogramowania do celów komercyjnych itp. Programy shareware często stanowią uboższą we­ rsję pełnowartościowego oprogramowania dostęp­ S D H (W B , V C -1 2 ) nego po opłacie rejestracyjnej. Użytkownik opro­ gramowania klasy Shareware może za niewielką opłatą zarejestrować się u producenta, co daje mu prawo do otrzymania dokumentacji i nowych wersji programu.

I

sl@®5 asymeOtromiffiZDiie OTRfl - » A T M sSeei cyfro w e SS0D3

198

IS D N

leksykon teleinformatyka S > > > S s i e c i s y n c h r o n i c z n e S D H -> S O H s i e ć - fizyczne zasoby komputerów, przełączników, ser­ werów i wszystkich pozostałych urządzeń przesyłowych, przyłączone do kanału kom unikacyjnego i zdolne do współdzielenia swoich zasobów między wielu użytkowni­ ków. Różnorodność sieci i posadowionego w nich oprogra­ mowania wynika z wielu ich funkcji: od prostego połącze­ nia dwóch użytkowników komputerów (także telefonów i innych urządzeń m edialnych), przez lokalne sieci kompu­ terowe o niewielkiej i ustalonej topologii sieci lokalnej LAN, a na rozległych sieciach teleinformatycznych WAN o terabitowych i petabitowych przepływnościach kończąc (Internet, intranet, ekstranet).

1

F ra m e r e la y

s i e ć i n t e l i g e n t n a DM - » IN s i e ć k o m ó r k o w a © S ił/J

GSM

s i e ć k o m ó r k o w a M M T - » Nft/iT

s i e ć b e z p r z e w o d o w a W ŁŁ - > W l l

s i e ć n e u r o n o w a - sztuczna sieć komputerowa (neurokomputer) przetwarzająca inform acje na wzór mózgu ludzkiego i przeznaczona do realizacji elementów sztucznej inteligencji, takich jak: rozpoznawanie wzorców (mimika twarzy), rozumienie mowy człowieka czy tłumaczenie te ­ kstów w czasie rzeczywistym. Sieć neuronowa, oparta na matematyce i logice formalnej oraz algebrze abstrakcyjnej, funkcjonuje jako model komórki nerwowej (sztuczny neuron przetwarzania), mający kilka wejść i jedno wyjście. W dale­ kim uproszczeniu na wejściach neuronu są jednocześnie podawane sygnały, z których każdy je s t mnożony przez od­ powiednią wagę, a powstałe iloczyny są do siebie dodawa­ ne dając pojedynczą liczbę - stanowiącą pobudzenie neu­ ronowe. Wielkość ta podlega z kolei przetwarzaniu za pomo­ cą zadanej zależności funkcyjnej neuronu i jest prezentowa­ na na wyjściu układu neuronowego. W neurokomputerze neurony są wzajemnie połączone, tworząc wielowarstwową strukturę sieciową. Sieć neuronowa „uczy się” rozpoznawa­ nia wzorców zachowań przez wzmacnianie tych sygnałów, które prowadzą do właściwych wyników oraz osłabianie nie­ prawidłowych lub nieefektywnych sygnałów. Symulacji sieci neuronowych dokonuje się w szybkich komputerach.

s i e ć d o s t ę p o w a - zdefiniowany w normie ITUT G .902 zbiór środków teleinformatycznych obejmujący urządzenia kom unikacyjne i różnorodne m edia tran s­ portowe (miedziane, optyczne i bezprzewodowe), mające zdolność przenoszenia usług telekom u nikacyjnych między interfejsem dostępu do węzła usługowego SNI (Service Node Interface) a interfejsem abonenckim UNI. W sieci dostępowej nie ma żadnych ograniczeń liczby sto­ sowanych interfejsów UNI (styku abonenckiego) i SNI (styku dostępu do węzła usług). Ze względu na osiąganą przepustowość wyróżnia się sieci dostępowe dostarczają­ ce usługi: o wąskopasmowe BRA sieci cyfrowej NISDN (przepływ­ ność do 144 kb /s), • średniopasmowe klasy Wideband (przepływność do 2 M b /s) oraz

s i e ć p a k i e t o w a - sieć o charakterze korporacyjnym lub publicznym, tworzona z elementów przełączających, w tym również ruterów i innych urządzeń cyfrowych, które organizują przesyłanie pakietów do miejsca przeznaczenia. Wiele możliwości połączeń alternatywnych przy jednocze­ snej pracy dużej grupy użytkowników skłania do konkluzji, że jest to sieć do współpracy „każdy z każdym” , przy utrzy­ maniu odpowiednio dużej rezerwacji szerokości pasma transmisyjnego. Podstawową usługą sieci jest przesyłanie pakietów datagramowych (usługa bezpołączeniowa), moż­ liwe jest tworzenie połączeń wirtualnych VPN dla usług po­ łączeniowych lub bezpołączeniowych - nadających się do pakietowej transmisji głosowej w czasie rzeczywistym. Ist­ nieje kilka podstawowych typów sieci pakietowych: o najstarsza X.25 - o niewielkich wymaganiach co do jakości łączy między węzłami sieci (do 2 M b/s),

Ewolucja w sieciach transmisji \ In t e lig e n c ja s ie c i t r a n s m is y jn y c h

ON

D y n a m ic z n e ru to w a n io

/

S ie c i w irtu a ln e

_

SDH 7 Z a rz ą d z a n ie u s łu g a m i

Z a rz ą d z a n ie b łę d a m i

PDH

/

P o łą c z e n ia s ta łe

1980

1990

2000

O N ( O p tic a l N e tw o rk in g ) S D H (S y n c h ro n o u s D ig ita l H ie ra rc h y ) P D H (P le s lo c lim n o u s D ig ita l H ie ra rc h y ) \

2010

Ź ró d ło : A lc a te l

s i e ć łto e z p r z e w e d to w a W U .A M - > W LA N

C zas r z e c z y w is t y

o klasyczne szerokopasmowe typu Broadband (prze­ pływność powyżej 2 M b/s). Sieć dostępowa może być za­ rządzana i konfigurowana przez interfejs zarządzania Q.3.

L in ie d z ie r ż a w io n e ( ń b l D ( w b ) Cb b ) @

10®

I

HB»)

s»> s

leksykon teleinformatyka

sieć światłowodowa - dostęp abonencki polegają­

pośredniczącymi lub charakter aktywny AON - z zastosowa­ niem dwukierunkowych wzmacniaczy optycznych. Na naj­ wyższym poziomie długodystansowych sieci transporto­ wych o terabitowych przepływnościach i pierścieniowej to ­ pologii sieci, stosuje się wielofalową technologię zwielo­ krotnienia przekazu DWDM (UWDM) w pojedynczym włók­ nie optycznym i całkow icie przezroczyste przełączniki optyczne.

cy na doprowadzeniu światłowodu bezpośrednio do mie­ szkania abonenta. Zastępuje tradycyjną organizację dostę­ pu, wykorzystującą kable miedziane - przez doprowadzenie szerokopasmowego kanału cyfrowego wykonanego w tech­ nice światłowodowej o przepływności: 2 - 6 /8 M b /s w kie­ runku do abonenta oraz 6 4 -6 4 0 k b /s w kierunku powrot­ nym. Rozszerzanie pasma wymaga modernizacji nie tylko na poziomie abonenta (okablowanie, kodery, terminale), ale i łącza abonenckiego wraz z najbliższym węzłem dostę­ pu sieciowego. Istnieje wiele rozwiązań światłowodowego dostępu abonenckiego FUL (Fiberin the Loop), uwzględnia­ jących koszt instalacji, szerokość pasma i gęstość abonen­ tów: FTTB (Fiber to the Building), FTTC (F/ber to the Curb), FTTF (Fiber to the Floor), FTTH (Fiber to the Home), FTTO (Fi­ ber to the Office), FTIZ (Fiber to the Zone), F1TW (Fiber to the Work). Niezależnie od przyjętego rozwiązania, światło­ wodowy trakt rozdzielczy między węzłem dostępu sieciowe­ go OLT, mieszczącym się w systemie komutacji lub w sieci transportowej, a węzłem abonenckim ONU może przyjmo­ wać różne topologie sieciowe: punkt-punkt, strukturę gwia­ zdy lub drzewiastą. Tor rozdzielczy (do 2 0 km) może mieć charakter pasywny PON, łącznie z zainstalowanymi węzłami

s i® é fe le E s o im m lE s a c y J ro a - tradycyjna sieć łączno­ ści o warstwowej strukturze wyższych poziomów transporto­ wych (technologie przekazu PDH, SDH, ATM, DWDM, IP), obecnie prawie całkowicie oparta na przekazach cyfrowych, przy czym poszczególne poziomy są łączone hierarchicznie za pomocą węzłów sieciowych obejmujących: przełączniki optyczne, krotnice synchroniczne klasy DXC, SXC i OXC, multipleksery ADM, krotnice PCM, gigarutery i terakomutatory. Na niższym poziomie komutacji funkcjonują systemy transmisji pakietowej i centrale telefoniczne (analogowe iub cyfrowe), a także cyfrowe centrale abonenckie PBX, PA­ BX. Użytkownicy sieci mogą włączać się do sieci telekomu­ nikacyjnej przez: rutery i przełączniki dla transmisji pakieto­ wych, komutowane lub dzierżawione linie telefoniczne za pośrednictwem modemów i central PABX (sieci LAN, kana­ łam i ISDN), centra wideokomunikacyjne z kanałami telewi­ zji kablowej CATV korzystające z kablowych modemów sze­ rokopasmowych lub torów światłowodowych (sieci optycz­ ne FITL, asymetryczne xDSL i hybrydowe HFC). Przyszłość sieci telekomunikacyjnej leży w transmisjach wyłącznie pa­ kietowych, integrujących przekaz głosu, obrazu i danych.

o bardziej nowoczesna sieć Frame Relay - oparta na traktach światłowodowych (do 45 M b /s) oraz o sieć optyczna ATM - transportująca pakiety o stałej długości w postaci komórek, z szybkością powyżej 1 Gb/s.

sieć szkieletowa ->

b a c k b o n e

Realizacja szkieletowej sieci optycznej

długość fali

SDH/SONET-XC

Linia dzierżawiona

Dzierżawiona v długość fali

Sieć pakietowa

O ptyczn a sie ć s z k ie le to w a

S IG (Special Interest Group) - między­ narodowa grupa specjalnych zainteresowań, opracowująca nowe rozwiązania sprzętu tech­ nicznego i oprogramowania (aplikacji syste­ mów i języka programowania) dla telekom uni­ kacji. Konsorcjum pięciu firm: Ericsson, Nokia, IBM, Intel i Toshiba, opracowało niedawno bezprzewodową technologię łącza radiowego Bluetooth.

DWDM /

Konsolidacja usług

S ieć re g io n a ln a lu b m ie js k a

Sieć d o stę p o w a

S SL (Single in L ine Package) - znormali­ zowane, jednorzędowe i jednostronne złącze stykowe do łączenia wymiennych elementów scalonych zawierających układy elektroniczne (np. RAM, SRAM, DRAM, MRAM).

P u n k ty p re z e n ta c ji P o P (P o in t o f P re s e n c e ) W ę z ły X C (C ro s s C o nn ec t) j P rze łą c z n iki O X C (O p tic a l C ro s s C o n n e c t)

200

s n t o w m a f f a l o w m ik o w a - zespół silnoprądowych falowników pracujących rów­

leksykon teleinformatyka S > > > S nolegle w układzie redundancyjnym , przetwarzających sta łe napięcie w ejściow e siłow ni na przem ienne 2 2 0 /2 3 0 V. Siłownie falownikowe (inaczej inwerterowe) zastępują zasilacze bezawaryjne UPS. Stosuje się je do zasilania urządzeń telekom unikacyjnych wymagających napięcia przemiennego i długiego czasu podtrzymania.

uzupełnieniem siłowni - podobnie ja k alternatywnego zasi­ lania napięcia gwarantowanego za pomocą zasilaczy UPS są agregaty prądotwórcze (silniki benzynowe i dieslowskie), dostarczające mocy w przypadkach długotrwałych zaników energii elektrycznej dla urządzeń o wysokiej niezawodności działania.

sltowmna prostownikowa - zespół układów pro­ stowniczych pracujących równolegle w układzie redundan­ cyjnym i przetwarzających napięcie sieci elektroenerge­ tycznej na napięcie stałe 24, 4 8 lub 60 V. Do wyjścia siłowni połączą się baterie akumulatorowe, zapewniające podtrzymywanie zasilania urządzeń odbiorczych również wtedy, gdy brak napięcia w sieci zasilającej lub gdy jego parametry uniemożliwiają pracę prostowników. Siłownie prostownikowe powinny być wyposażone w układ kontrol­ ny regulujący napięcie wyjściowe prostowników (kom pen­ sacja tem peraturowa napięcia ładowania baterii, ładow a­ nie forsujące, ładowanie wyrównawcze, testy naładowania baterii akum ulatorów) oraz zapewnić alarmowanie w przy­ padku nienormalnych stanów pracy siłowni. Bardziej zaa­ wansowane sterowniki zapewniają również pom iary i reje­ strację wszystkich istotnych parametrów siłowni (prąd, na­ pięcie, tem peratura).

S U M (Subscriber Identity Module) - wielofunkcyjna, inteligentna karta identyfikacyjna abonenta (mikrokontro­ ler zaprasowany w plastiku) oraz jej najnowsza wersja zna­ na pod nazwą karty proaktywnej SIM - umożliwiające zdal­ ną Identyfikację i autoryzację abonenta w sieciach komór­ kowych (np. GSM). Karty SIM są zaopatrzone w kody iden­ tyfikacji osobistej PIN, z możliwością trwałego lub wymien­ nego zapisu haseł dostępu, adresów i szyfrów, a także uprawnień odblokowania karty PUK (Personal Unblocking Key) - znanego jako Master Pin lub Master Coc/e. Bez zna­ jom ości kodu dostępu do karty SIM bądź kilku sekwencyjnie wprowadzanych kodów dostępu korzystanie z karty jest nie­ możliwe, a sama karta nieprzydatna. Dopuszczalna jest określona liczba błędnych prób wprowadzania kodu dostę­ pu, a po jej przekroczeniu zwykle następuje nieodwracalne zablokowanie pamięci lub trwałe uszkodzenie karty.

SHIMI-ILioeh - sposób blokady działania telefonu komór­

siłownia przetwornicowa - zespół przetwornic napięcia stałego (DC/DC) pracujących równolegle w ukła­ dzie redundancyjnym, przetwarzających stałe napięcie wyj­ ściowe siłowni prostownikowej na napięcie stałe o innej wartości (np. z 48 na 24 V lub z 48 na 60 V). Siłownie przetwornicowe mogą także przetwarzać napięcie o tej samej wartości nominalnej, ale o węższej tolerancji wahań am pli­ tudy. Siłownie przetwornicowe o tych samych wartościach napięcia wejściowego i wyjściowego stosuje się również wtedy, gdy urządzenia odbiorcze wymagają separacji gal­ wanicznej od napięcia wyjściowego siłowni prostownikowej, co daje możliwość uziemienia w urządzeniach końcowych innego bieguna niż w siłowni prostownikowej.

siłownia telekom unikacyjna - bezprzerwowe (gwarantowane) źródło napięcia stałego 2 4 /4 8 /6 0 V lub przemiennego 2 2 0 /2 3 0 V o częstotliwości 50 Hz, przezna­ czone głównie do zasilania systemów telekomunikacyjnych, coraz częściej informatycznych. W skład siłowni telekom u­ nikacyjnej wchodzą zwykle moduły prostownicze AC/DC, przetwornice napięcia DC/DC, impulsowe zasilacze napię­ cia stałego, źródła napięcia przemiennego, wymienne bate­ rie akumulatorów i zespoły sterownicze do zdalnego moni­ torowania i regulacji parametrów urządzeń. Rezerwowym

kowego przez macierzystego operatora telefonii komórko­ wej za pośrednictwem karty SIM, uniemożliwiający logowa­ nie aparatu do sieci innych operatorów przez z góry określo­ ny w umowie wstępnej okres. Obejmuje dwa rodzaje zabez­ pieczeń: blokadę programową (hasło stanowiące sekwen­ cję cyfr przypisane konkretnemu aparatowi) lub bardziej skuteczną zmianę elektroniczną (modyfikacja układem scalonym). Zdjęcie blokady SIM-Lock (płatne w okresie trwania umowy) wymaga zwykle wizyty w serwisie usługo­ dawcy sieci. Najwyższy stopień zabezpieczenia umożliwia działanie telefonu wyłącznie w konkretnej sieci i jedynie z kartami SIM wskazanego sprzedawcy usług komórkowych. S1R/1R/I (Single in Linę Memory Module) - podsta­ wowy, wymienny m oduł pamięci DRAM (ok. 1x9 [cal]) z30-stykowym jednorzędowym interfejsem równoległym do łączenia z płytą główną CPU (Central Processor Unit) kom­ putera PC. s iim ip E e E is S K (simplex) -jednokierunkowy przekaz in­ formacji przez kanał transmisyjny, inaczej: łącze jednokie­ runkowe. W transmisji simpleksowej odbiornik nie może przesłać żadnej odpowiedzi ani potwierdzenia (przekaz jed­ nostronny, transmisje rozsiewcze, rozgłoszeniowe lub radio-

201

i -risaq

s >>s

skrantlłlleir (scrambler) - urządzenie kodujące stoso­

foniczne). Transmisja w drugim kierunku je st możliwa po zwolnieniu łącza i odwróceniu kierunku transmisji. Ten tryb transm isji-znanyjako praca półdupleksowa H D X -je ststo ­ sowany w popularnych radiotelefonach typu walkie-talkie.

wane w cyfrowych kanałach transm isji, wytwarzające po­ zornie przypadkowe (równomierne) ciągi bitów na podsta­ wie dowolnego wejściowego sygnału cyfrowego. W ten sposób unika się przesyłania przez łącze szkodliwych po­ wtórzeń w ciągu danych, uzyskując bardziej równomierne rozłożenie energii w całym paśmie częstotliwości przezna­ czonym do transm isji. Kodowanie je s t całkowicie odwra­ calne za pom ocą funkcji deskramblera. Funkcje skramblera i deskramblera są zwykle wbudowane w modemach analogowych o wyższych szybko­ ściach transm isji.

S IP * {Session Initialization Protocol) - jeden z proto­ kołów według propozycji IETF, odpowiedzialny za realizację nowoczesnych połączeń telefonicznych przez sieci IP. Jest Działanie protokołu SIP Protokół SIP realizuje połączenie telefoniczne w sieci IP

S IP je s t p ro to k o łe m s y g n a liz a c y jn y m , p rz e z n a c z o n y m d o tw o rz e n ia , z m ie n ia n ia i k o ń c z e n ia s e s ji p o łą c z e n ia te le fo n ic z n e g o , w ty m in te r n e to w y c h ro z m ó w te le fo n ic z n y c h i k o n fe re n c ji m u ltim e d ia ln y c h . S IP je s t je d n y m z k ilk u p ro to k o łó w o p r a c o w a n y c h w c e lu z a s tą p ie n ia c z ę ś c i p ro to k o łu H .3 2 3

skrętka eEffanTOwaDna ©TP (Shielded Twisted Pair) - klasyczne medium transportowe

W y w o łu ją c y w y s y ła d o s e rw e ra p rz e a d re » s o w u ją c e g o p ro ś b ę (z a p ro s z e n ie ). S e rw e r z w ro tn ie in fo rm u je w y w o łu ją c e g o o n a z w ie D N S ż ą d a n e g o o d b io rc y i d o s ta rc z a a d re s s e rw e ra U A S (u s e r a g e n t s e rv e r)

1

leksykon teleinformatyka S > > > S

leksykon teleinformatyka

2

W y w o łu ją c y w y s y ła □ n o w e z a p ro s z e n ie d

S e rw e r p rz e a d re s o w u ją c y

Internet

I

W y w o łu ją c y ID zw o n e k] d o o d b io rc y i k o m u n ik a t O K d o w y w o ­ łu ją c e g o N a s tę p u je u s ta le n ie p o łą c z e n ia

protokołem sterująco-sygnaiizacyjnym, częściowo zastępu­ jącym funkcje dotychczasowego protokołu H.323. Przezna­ czony głównie do inicjowania, ustalania trasy połączenia przez sieć i rozłączania sesji połączeń telefonicznych, jest powszechnie stosowany do internetowych transmisji telefo­ nicznych i konferencji multimedialnych. SOP (SMDS Interface Protocol) - bezpołączeniowy protokół komunikacyjny szybkiej sieci pakietowej SMDS, działający między przełącznikami sieci a urządzeniami abo­ nenta CPE obejmującymi: terminale, komputery, rutery i wę­ zły pośredniczące. Funkcjonuje na trzech dolnych war­ stwach modelu ISO/OSI, dokonując odpowiedniej segmen­ tacji (bądź łączenia) strumienia informacji w komórki i pa­ kiety danych. Wyróżnia się 3 warstwowe struktury protokołu: o SIP L3 dla warstwy sieciowej - gdzie powstaje pakiet zwany segmentem (do 9188 bajtów); o SIP L2 dla łącza danych - gdzie tworzone są komórki (po 53 bajty) łącznie z cyklicznym kodem nadmiarowym CRC; o SIP L I dla warstwy fizycznej - dostosowująca przekaz do warunków odpowiadających transmisji przez szybkie łą­ cza DS-1 (2,04 8 M b/s) lub DS-3 (8 ,4 4 8 M b /s). '

0

sieci komputerowej wykonane z dwóch skręconych przewodów miedzianych, z ekranem zewnętrznym w postaci oplotu i zewnętrznej koszulki ochronnej. Para ekranowana je st bardziej odporna na zakłóce­ nia impulsowe oraz różnorodne szkodliwe przeniki zbliżne NEXT i przeniki zdalne typu FEXT. Znaczenie skrętki ekranowanej wzrasta w świetle nowych norm europejskich EMC w zakresie emisji EMI ograniczających promieniowanie dla nieekranowanych kabli telekomunikacyjnych przy wyższych czę­ stotliwościach pracy.

Skrętki przewodów telekomunikacyjnych file

K o n s tru k c jo

S krę tka niee kra n ow a n a UTP ( U n s h ie ld e d T w is te d P a ir)

S kre lka ekra no w a na (Fo|ted T m s le lj P g lr) foliow an a FTP

c

p t

foliowany FTP z wykorzystaniem wszystkich czterech par okablowania miedzianego 5 kat. Istnieje wiele wersji kabla FTP (foliow ane, ekranowane, podw ójnie ekranowane) o odmiennych parametrach transmisyjnych na wyższych częstotliwościach.

dnicy, co polepsza efekt naskórkowości wzdłuż przewodów miedzianych. s E w y p t - w oprogramowaniu komputerów, niewielki usta­ lony program lub makropolecenie tworzone w celu autom a­ tyzacji powtarzalnych sekwencji poleceń aplikacji. Skrypt komunikacyjny może przekazywać do usługi pewne stałe in­ formacje (np. identyfikujące użytkownika), za każdym ra­ zem, kiedy tylko klient zechce wywołać tę usługę.

skrętka iieekran o w a na UTP (Unshielded Twisted Pair) - skrętka wykonana z dwóch przewodów miedzianych, ze zmiennym splotem (1 zwój na 6 -1 0 cm)

chroniącym transmisję przed oddziaływaniem otoczenia. Skrętka nieekranowana UTP jest powszechnie stosowana s t w y p i y (SOI - rodzaj logicznego interfejsu komunika­ w kablach telefonicznych (1 ,2 lub 4 pary). W kablach UTP cyjnego między przeglądarką klienta a innymi programami dla sieci komputerowych (zawsze jako 4 nieekranowane (np. bazy danych) - używanego gównie do tworzenia doku­ skrętki w jednym kablu), istnieją różne technologie splotu mentów podczas interakcji użytkownika z aplikacją serwe­ przewodów, a poszczególne skrętki w kablu mogą mieć inny ra. Formularze takie zapisane przez użytkownika w HTML są skręt w celu minimalizacji szkodliwych przesłuchów zbliżodsyłane na serwer do dalszego przetwarzania. Zadaniem nych NEXT i zdalnych FEXT. Ich przydatność do transmisji cyfrowych określają kategorie, obe­ Działanie bramki WAP cnie zastępowane przez klasy kabli miedzia­ nych. Przy przesyłaniu sygnałów cyfrowych za pomocą skrętek UTP (4 pary) uzyskuje się n standardowo przepływności 100 M b /s (kat. 5), a także 1 G b/s i 10 G b/s w najnowszej technologii Ten Gigabit Ethernet (zob. rys.). S e w e r z in form acją Telefon ko m órkow y

skrętka p®iwjjme ©EtraiMwaDiia S -8 T IP (Screened STP) - najnowszy typ skrętkowych kabli miedzianych, przystosowanych do wysokich przepływności w (nie mniej niż 600 M b/s). W kablach tego typu znajdują się 4 pary skręconych przewodów, przy czym każda jest foliowana (lub ekranowana) od­ dzielnie, a cały kabel dodatkowo ekranowany oplotem miedzianym (niekiedy folią aluminio­ wą). Dla uzyskania wyższych przepływności stosuje się przewody miedziane o większej śre-

Klient WAP

- skrętka miedziana ekranowana za pom ocą folii alum i­

K oder s k ry p tó w W M L

A ge n t W AE u ż y tk o w n ik a

A d a p te r p ro to k o łó w

z a k o d o w a n a o d p o w ie d ź m

niowej (foliowana para, foliowany kabel), z przewodem lub bez przewodu uziemiającego, i przeznaczona głównie do budowy sieci komputerowych (Ethernet, Token Ring) o dłu­ gości nawet do kilku km. Stosowana ostatnio również na krótszych dystansach w sieciach standardu Gigabit Ether­ net (1 G b/s) i Ten Gigabit Ethernet (10 G b/s) jako kabel

b ia ły /p o m a r a ń c z o w y p o m a r a ń c z o w y /b ia ły

1 0 O V G -A n y L A N w y k o r z y s tu je I 1, 2 , 3 i 4 I

X X Para2

b ia ły /z ie lo n y n ie b ie s k i/ b ia ły b ia ły /n le b le s k i

^ a ra ^

z ie lo n y /b ia ły b ia ły /b rą z o w y b r ą z o w y / b ia ły

X X X X X Para4

(W W W )

b

q

:

£> g -d

U

ż (zaw artość)

X M L (E xte n sib le M a rk u p L a n g u a g e ) C G I (C o m m o n G a te w a y In to rfa c o ) \

I # I # 1 0 B a s e -T i 1 0 0 B a s e -T I w y k o r z y s tu je : 2 i 3

\

S k ry p ty CG I

S k ry p ty W M L

Gniazdo RJ45

T o k e n R in g w y k o r z y s tu je 113

(W AP g a te w ay)! Q za pyta nie I

językWML

87654321

sEsręitGia ff©QS©waiiua FTP (Foiled Twisted Pair)

S erw er W EB

Bram ka WAP

zapytanie

Wykorzystanie kabla UTP w technologiach Token Ring, 10Base-T, 100Base-T, 100VG-Any LAN W tyk RJ45

źró d łow ą

S tacja b azow a z bra m ką

E

3

skryptów CGI je st ustanowienie odpowiednich sekwencji operacji, niezbędnych do ustalenia kontaktu z innym programem i odpowiedniej konwersji tych danych.

(bandw ith efficiency) - param etr wskazujący, s C it u t e s z M Ś ©

ja k wiele bitów inform acji cyfrowej można za­ kodować lub przesłać w określonym paśmie częstotliwości. Zasadniczy wpływ na skutecz­ ność widm ową, rozum ianą jako stosunek szybkości transmitowanych bitów (w b /s ) do zajmowanej szerokości pasma (w Hz) w kana-

203

s»>s

leksykon teleinformatyka

Skuteczność widmowa dla niektórych modulacji Typ modulacji

Skuteczność widmowa (teoretyczna) b /s /H z

Wymagany S/N (BER < 1 0 8) dB

QPSK

1,0

15

16-QAM

2,0

22

64-QAM, DMT

4,0

28

256-QAM

8,0

34

le transmisyjnym, ma przyjęty sposób m odulacji - szcze­ gólnie istotny dla uzyskiwania wysokich przepływności w ściśle ograniczonym paśmie. Skuteczność widmowa je st wyrażana w bitach na sekundę na herc (b /s /H z ).

S M D S (Switched M idtimegabit D ata Service) technologia szybkiej sieci pakietowej, stosowana głównie w sieciach LAN i MAN, także usługi świadczone przez sieci wy­ konane w tej technologii. Bezpołączeniowy tryb pracy w sie­ ciach SMDS, wprowadzony po raz pierwszy przez BellCore (Bell Communication Research) w 1989 r., jest oparty na przełączaniu komórek o stałej długości 53 bajtów, identycz­ nie jak w sieci ATM. Bezpołączeniowy tryb pracy zapewnia po­ łączenia w sieci typu każdy z każdym, bez potrzeby wstępne­ go negocjowania warunków połączenia i stosowania złożo­ nych procedur rozłączania. Przyjęta metoda dostępu DQDB, z magistralami w postaci szyny, gwarantuje dostęp do me­ dium pakietom po uprzednim potwierdzeniu istnienia i po­ prawności adresu docelowego. W sieci SMDS są standardo­ wo wykorzystywane łącza o szybkości 4 -3 4 M b/s, coraz czę­ ściej z podwyższoną szybkością do 140 /1 5 5 M b/s. Sieć nie jest obciążona procedurą kontroli błędów; jakość i popraw­ ność przekazów jest scedowana na węzły brzegowe lub koń­ cowe sieci. Pakiety z błędami spowodowanymi pizez niepra­ widłowe funkcjonowanie protokołów są odrzucane.

S k y B r i d g e - szerokopasmowy, satelitarny system do­ stępowy uniwersalnego przeznaczenia umożliwiający dołą­ czenie do stacjonarnych sieci szerokopasmowych abonen­ tów nie posiadających jakiejkolwiek infrastruktury kablo­ wej. System oparty na 6 4 satelitach (orbity LEO, 1457 km, inklinacja 55 °, dwie podkonstelacje, 16 orbit), ma udo­ stępniać wszelkie usługi telekomunikacyjne: szybki dostęp do Internetu, dostęp do baz danych, pocztę elektro­ Dostęp do sieci SMDS: DQDB z magistralami niczną, transfer plików, połączenia sieci LAN zWAN, A i B w topologii szyny. AU — moduły nadawcze i odbiorcze wideokonferencje, połączenia stacji bazowych tele­ fonii komórkowych i radiowy dostęp abonencki. węzęt ostatni węzęl pierwszy m agistrala A HO B A

_

yr

S L K /M L G 5 —» te c h n o lo g ia S I R / M L R

2 04

nitorującym RMON, dający możliwość zaawansowanego śledzenia trafiku zarówno w portach przełącznika, ja k i w poszczególnych warstwach sieci korporacyjnej zawiera­ jącej połączenia wirtualne. S IM P (Symmetrical Midtiprocessor Processing) technika symetrycznego przetwarzania wieloprocesorowe­ go, wykorzystywana m.in. wsuperserwerach dla zwiększenia mocy i równoległego wykonywania zadań. W symetrycznym trybie pracy SMP następuje podział realizowanego proble­ mu na nitki podzadań (threads) i przydzielenie ich do reali­ zacji przez różne dedykowane procesory. Każdy z proceso­ rów wchodzących w skład serwera SMP współdzieli te same zasoby systemu - magistralę danych, układy I/O orazjedną centralną pamięć - mając do każdego z tych elementów ta ­ kie same prawa dostępu. Procesory informują się o przebie­ gu zadań, każdy z nich może przejąć lub wykonywać równo­ legle odpowiednie fragmenty zadania. Taka procedura roz­ działu podzadań zwiększa globalną wydajność, ponieważ poszczególne nitki są przetwarzane równolegle, angażując równocześnie wszystkie potrzebne zasoby danych i elemen­ tów sieciowych. Technika przetwarzania SMPjest trudniejsza do realizacji od asymetrycznej ASMP, iecz stanowi bardziej efektywne narzędzie przetwarzania danych.

.

S L E D (Single Large Expensive Drives) ) r + pojedynczy, duży, szybki i kosztowny dysk twardy AU AU AU pamięci zewnętrznej o wysokiej niezawodności, na 1 którym posadowiona jest cała baza danych syste­ :'ir- + mu sieciowego. Do zapewnienia wysokiej nieza­ m agistrala B dołą cze nie AU G e n - g e n e ro w a n ie s z c z e lin ! d o m agistrali wodności (backup ) systemu stosuje się nadmiaroK as. - k a s o w a n ie s z c z e lin I wość danych, podobnie ja k w nowszych systemach RAID. Dzieje się tak przez instalację dwóch dysków lustrzanych (mirroring) na tym samym serwerze, a nawet na S fl/JF - > ś w ia tło w ó d je d n o m o d o w y innych, oddzielnych serwerach działających w trybie duple­ xing (server duplexing). S M I M E (Secure M ultipurpose In tern et M ail Extention) - standard zabezpieczania poczty elektronicz­ SLOP1 (Serial L ine Intern et Protocol) - rzadziej obe­ nej, będący normą szyfrowania wiadomości i składania cnie stosowana wersja protokołu komunikacyjnego war­ podpisu cyfrowego. Przez włączenie bramy kontrolującej stwy sieciowej Internetu, zastępowana stopniowo przez przesyłki pocztowe spełnia funkcję zapory ogniowej (skąd, bardziej efektywny protokół PPP. Protokół SLIP używany do dokąd, kiedy, obecność wirusów), a także funkcje węzła współpracy z siecią Internet przez starsze i wolniejsze mo­ szyfrującego i podpisującego pizesyłane wiadomości po­ demy działające do szybkości 9 6 0 0 b /s oraz jego nowsza cztowe. Standard SMIME je st rozszerzeniem wcześniejsze­ wersja CSLIP nie m ają mechanizmu automatycznej korek­ go standardu MIME - operującego bez odpowiednich funk­ cji błędów, przez co są wprawdzie szybsze, ale mniej pew­ cji zabezpieczeń. ne od PPP.

•HA

leksykon teleinformatyka S > > > S

Tc

H i

S M O K 3 (Switch Monitoring) - protokół monitorowania złożonej sieci, wzorowany na wcześniejszym protokole mo-

S IM S (Short Message Service) - usługa polegająca na przekazywaniu krótkich (do 160 znaków) komunikatów te ­ kstowych kanałem sygnalizacyjnym lub podstawowym przez sieci komórkowe (GSM i in.) - za pośrednictwem tele­ fonów komórkowych. Usługa SMS zapewnia: nadawanie i odbiór tekstów między abonentami, obsługę serwisu ko­ munikacyjnego (e-ma/7, wiadomości przywoławcze, przekaz faksu), korzystanie z serwisów informacyjnych (gry liczbo­ we, sesje giełdowe, prognoza pogody, repertuary kin i tea­ trów, rozkłady jazdy i lotów) oraz dostęp do najprostszych serwisów internetowych WWW. S M T P (Simple M ail Transfer Protocol) - protokół wymiany poczty elektronicznej w sieci Internet, także w sy­ stemach Unix oraz w sieciach korzystających z protokołu TCP/IP. Jeden z trzech najczęściej spotykanych protokołów poczty elektronicznej (wraz z MHS i X.400). Realizuje połą­ czenie między dwoma punktami, z których jeden jest klien­ tem, a drugi serwerem. SMTP definiuje formaty komunika­ tów kontrolnych umożliwiających: weryfikację poprawności połączeń, identyfikację nadawcy, ustalenie parametrów transmisji oraz transmisję wiadomości. Wiele aplikacji ko­ rzystających z protokołu SMTP udostępnia szereg opcji, ta ­ kich jak: przeglądanie treści, wydruk wiadomości i przesyła­

nie ich do innego użytkownika, a także książkę adresową i adresowanie poczty do grupy odbiorców. Protokół SMTP działający praktycznie na każdym komputerze pełni podwójną rolę (serwera i klienta) i realizuje dwa podstawo­ we zadania: o wysyłanie poczty użytkownika (utworzonej na wła­ snym komputerze z przeznaczeniem do innego użytkownika komputera w sieci), o odbieranie poczty przesyłanej przez inne komputery w sieci i przekazywanie je j do programów obsługi poczty wśród użytkowników lokalnych. SK1A (System N etw ork Architecture) - architektura sieciowa wprowadzona przez IBM celem standaryzacji spo­ sobu łączenia komputerów i term inali, również komputerów IBM z komputerami innych firm. Podstawowym je j zada­ niem było udostępnianie użytkownikom usług świadczo­ nych przez komputery klasy mainframe w trybie komunika­ cji term inal/host. Wraz ze wzrostem popularności przetwa­ rzania w trybie klient/serw er sieci SNA uległy modyfikacji dzięki im plementacji protokołów sieciowych, takich jak: APPN i APPC, i mogą teraz pełnić rolę sieci dla stacji równo­ rzędnych. Do realizacji zaawansowanych funkcji komunika­ cyjnych - poszerzających aplikacje SNA - służą obecnie: o protokół poczty elektronicznej SNA DS (SNA Distribu­ tion Services), • protokół komunikacyjny APPC - działający między programami sieci LAN oraz o sieciowy protokół kom unikacyjny APPN - przezna­ czony dla środowiska rozproszonego w okół głównego komputera. S K IM P 1(Simple N etw ork M anagem ent Protocol) protokół komunikacyjny do zarządzania środowiskiem kom­ puterowym w architekturze sieciowej wprowadzonej przez Architektura SNMP (stacja zrządzania-agent) Z a rz ą d c a

Agent M !B

Program zarządzający

Komunikaty protokołu SNMP

SNMP

Zarządzany węzeł sieci

| '

f \ SNMP

UDP

UDP

IP

IP S ie ć

205 I

s>»s

i

leksykon teleinformatyka

IBM w celu ujednolicenia połączeń komputerów z term ina­ lami różnych firm. Protokół rozszerzony, z uwzględnieniem kom unikacji przez sieć Internet, je s t im plem entowany w większości uznanych systemów sieciowych, takich jak: OpenView (Hewlett-Packard), SunNet Manager (Sun), NetView (IBM), Solstice (Sun), Spectrum (Cabletron). W za­ rządzaniu przez Internet system SNMP korzysta z protoko­ łów datagramowych UDP, wchodzących w skład zestawu TCP/IP. Informacja o stanie urządzeń i poszczególnych frag­ mentów sieci, jest zbierana przez agentów (także agentów zastępczych proxy), działających w węzłach sieci i rejestro­ wana w bazie danych MIB - w ściśle zdefiniowanym form a­ cie, co pozwala na ich późniejsze wykorzystywanie przez róż­ ne systemy sieciowe. Rozszerzeniem protokołu SNMP dla sieci telekomunikacyjnych je st protokół zarządzania CM1P oparty na modelu ISO/OSI. Prostota i łatwość implementacji - decydujące o popu­ larności stosowania protokołu SNMP - zostały okupione ni­ skim poziomem bezpieczeństwa przesyłanych informacji i skomplikowaniem funkcji agentów rozmieszczanych w po­ szczególnych urządzeniach i węzłach sieci. Najnowsza wersja SNMPv2, zgodna z pierwowzorem, oprócz zwiększonego po­ ziomu bezpieczeństwa, jest bardziej efektywna - zapewnia­ jąc odczyt większej ilości informacji jednym komunikatem.

so ft/t/a tre - wszelkie oprogramowanie ujmujące zarówno systemy operacyjne, ja k i programy aplikacyjne realizowa­ ne przez komputer. Odnosi się także do rozbudowanych aplikacji zawierających w sobie wiele programów. s o lS to m - impuls optyczny wytwarzany przez modulator laserowy o unikatowym kształcie obwiedni sygnału, zbliżo­ nej do funkcji sekans hiperboliczny, i transmitowany przez medium światłowodowe. Przez dobór odpowiedniego natę­ żenia sygnału, jego czasu trwania i właściwej obwiedni sy­ gnału świetlnego uzyskuje się kompensację nieliniowych właściwości włókna światłowodu, dzięki czemu je st możliwy Kształt solitonu podstawowego w światłowodzie O b w ie d n ia s o lilo n u fa li ś w ie tln e j w g fu n k c ji I s e k a n s h ip e rb o lic z n y

amplituda natężenia fali

I

I'

Ę 11%

206

przekaz takiego impulsu praktycznie bez żadnej dyspersji i zmiany kształtu, prawie na dowolną odległość. Wykorzy­ stując standardowe światłowody z solitonam i o szerokości 2 0 -5 0 ps, uzyskuje się pojemność transmisyjną BL kilkaset (Tb/s)km , co zapewnia transmisje międzykontynentalne (powyżej 10 tys. km) o przepływności 40 Gb/s. s © m a ila S IM O N - > HSR/JON

S ® IM E T (Synchronous Optical N etw ork ) - historycz­ nie pierwszy (BellCore, lata 80.) standard telekomunikacyj­ ny ANSI dla optycznych sieci synchronicznych i izochronicznych działających w technice światłowodowej. Specyfikacja SONET określa parametry kabli światłowodowych, sposób generacji światła i ramek transmisyjnych oraz ich multipleksację, a przede wszystkim hierarchię zwielokrotnienia róż-

Korelacje przepływności SONET i SDH Moduły Nośnik Interfejs optyczny elektryczny transpor­ towe (STS) (STM) OC-1 STS-1 OC-2 STM-1 OC-3 STS-3 STM-3 OC-4 STM-3 OC-9 STS-9 OC-12 STS-12 STM-4

System syn­ Zwielo­ Liczba chroniczny krotnienie kanałów głosowych SDH/SONET (Mb/s)

OC-18 OC-24 OC-36 OC-48 OC-96 OC-192 OC-768

672

51,84

1

103,68

2

1344

155,52

3

2016

207,36

4

2688

466,56

9

6048

622,08

12

8064

STS-18

STM-6

933,12

18

12 096

STS-24

STM-8

1244,16

24

16 128

STS-36

STM-12

1866,24

36

24192

STS-48

STM-16

2 488,32

48

32 256

STS-96

STM-32

4 976,64

96

64 512

STS-192

STM-64

9 953,28

192

129 024

STS-768

STM-256 39 813 120 768

516 096

0C (Optical Carrier), STS (Synchronous Transport Signal), STM (Synchronous

Transport Module), SDH (Synchronous Digital Hierarchy).

nych przepływności sygnałów optycznych - spójną w skali ogólnoświatowej. Zwielokrotnienia sygnałów optycznych w standardzie SONET uwzględniają spo­ sób włączania sygnałów przesyłanych z mniejszymi szybkościami ( T l/E l, T3/E3) do transmisji synchro­ nicznych SDH stosowanych w Europie. s p a m - szczególny rodzaj niepożądanych listów elektronicznych rozsyłanych do skrzynek poczto­ wych e-m ail (lub do wielu grup dyskusyjnych) wbrew woli adresata, a zawierających zwykle wia­ domości o charakterze reklamowym. Jednym ze

|

__________ sykon teleinformatyka S

>!>S

sposobów ochrony przez odbiorem takiej poczty je st stoso­ wanie programów automatycznego filtrowania nadchodzą­ cych wiadomości (przeszukiwanie i eliminowanie listów em a ilzawierających niepożądane nazwiska, adresy i tematy) lub korzystanie ze specjalnych aplikacji analizujących na­ główek wiadomości. Aplikacje te mogą kasować nie chcia­ ne listy na poziomie serwera pocztowego, jeszcze przed ich pobraniem na lokalny dysk terminalu. Synonimy: junk-m all - rupiecie pocztowe, UCE (Unsolicited Commercial E-mail) - niepożądany list komercyjny, SPAM (Spiced Pork And Ham ) - mielonka.

pomiaru strat na styku włókien za pomocą światła wprowa­ dzonego do wnętrza światłowodu, lecz bez potrzeby przeci­ nania włókien, o metodą PAS (Profile Alignm ent System) - dającą optyczną obserwację za pomocą kamery wizyjnej stanu łą­ czonych rdzeni we włóknach światłowodowych i obliczanie tłumienności z wymiarów geometrycznych połączenia, o metodą RTC (Real Time Control), z automatycznym centrowaniem włókien (do płaszcza lub do osi rdzenia) i dy­ namiczną kontrolą w czasie rzeczywistym parametrów elek­ trycznych wytwarzanego łuku.

Bussimiinig F r e e ABgmSMim - algorytm wyboru tra­

©jpoBsttrrauinm © z ę s to iU S w o ś c i - widmo częstotliwości radiowych podzielone umownie na szereg podzakresów. Zgodnie z ITU przyjęto dekadowy podział na następujące za­ kresy, rozróżniane częstotliwościami granicznymi: o 3 0 -3 0 0 Hz - ELF (Extremely Low Frequency) o 3 0 0 -3 0 0 0 Hz - ULF (Ultra Low Frequency) o 3 -3 0 kHz - VLF (Very Low Frequency ) o 3 0 -3 0 0 kHz - LF (Low Frequency ) o 3 0 0 -3 0 0 0 kHz - MF (Medium Frequency) o 3 -3 0 MHz - HF (High Frequency ) o 3 0 -3 0 0 MHz - VHF (Very High Frequency) o 3 0 0 -3 0 0 0 MHz - UHF (Ultra High Frequency ) ° 3 -3 0 GHz - SH F (Super High Frequency) o 3 0 -3 0 0 GHz - EHF (Extremely High Frequency) o 3 00-30 00 GHz - THF (Tremendously High Frequency)

sy połączeń przez sieć klasy STA (firmy DEC), używany do wyszukiwania rezerwowych, także eliminowania zbędnych lub powtarzających się pętli logicznych w mostowaniu sie­ ciowym - opartym na standardzie IEEE 8 0 2 .Id . Działanie protokołu gwarantuje, że istniejące połączenie podstawowe i połączenia zapasowe w sieciach komputerowych będą optymalnie dobrane pod względem kosztów i będą dobrze funkcjonować w sytuacji, gdy istnieje wiele równoległych ścieżek między węzłami sieci - nie powodując powstawania szkodliwych pętli zakłócających poprawne działanie sieci teleinformatycznej. Algorytm STA pozwala na określanie i zapamiętywanie topologii sieci z priorytetowaniem po­ szczególnych fragmentów łączy, co umożliwia właściwy wy­ bór trasy przekazu. s p a w a m S e ś w ia t f o w ® c f ó w - metody trwałego łą­ czenia włókien światłowodowych za pomocą spawania łu­ kowego, ze standardową stratą mocy na złączu 0 ,1-0,5 dB. Trwałe połączenia światłowodowe, wykonywane początko­ wo przez klejenie powierzchni włókien, zostały całkowicie wyeliminowane przez spawy termiczne, w których uzyskuje się tłumienność przejścia sygnału nawet poniżej 0,1 dB. Wielkość strat wprowadzana przez takie złącze związana je st wyłącznie z lokalną zmianą jednorodności struktury światłowodu, pod warunkiem precyzyjnego naprowadzenia i wycentrowania osi łączonych włókien przed ich zgrzewa­ niem. Wykonanie spawu o tłumienności poniżej 0 ,2 dB wy­ maga umiejętności przemieszczania włókna w płaszczyźnie cięcia z dokładnością ±0,1 mikrometra w stosunku do osi rdzenia, przy średnicy rdzenia 4 -9 p.m (włókna jednomodowe). Najszersze zastosowanie do łączenia włókien światło­ wodowych znalazły spawarki łukowe, łączące włókno w łuku elektrycznym. W spawarkach automatycznych stosuje się różne metody sprawdzania spawów: • metodą LID (Local Injection and Detection) - polega­ ją cą na centrowaniu łączonych światłowodów na podstawie

Widmo optyczne i elektromagnetyczne

Ul—

|

i -fi

1

10^

1 8

jo l jo l jo l jo l jo l

3x1012

10"4

3 x l0 ll

EHF

10'3

3x1Q10

SHF

jo l

&
3x10 9

UHF

jo l

O ) CD

3x106

VHF

10°

E

3x107

C

i-

_H F

nadajniki telewizyjne UHF

101

3x10°

MF

10 2

3x105

LF

103

3x10 4

_VLF

10 4

3x103

ELF

jo l

4 pasmo amatorskie

„ radiofonia średniofalowa radiofonia długofalowa łączność z okrętami podwodnymi

zm

s>»s

leksykon teleinformatyka

o > 3 0 0 0 GHz - promieniowanie (podczerwień, widzialne, nadfiolet, rentgenowskie, kosmiczne). SEPR/D (S elfP base M odulation) - wysoce niepożądany, nieliniowy efekt samomodulacji fazy impulsów optycznych w torach światłowodowych. Powstaje w wyniku zbyt dużego natężenia impulsów optycznych (o mocy ok. 14 dBm - 30 mW) - co wpływa na zmianę współczynnika załamania światła i w konsekwencji prowadzi do niekontrolowanego wpływu na fazę promienia świetlnego (impuls moduluje sam siebie). Efektem samomodulacji je st zmiana propaga­ cji fal (fale długie przemieszczają się szybciej niż krótkie), powodująca niekorzystne rozszerzanie impulsów optycz­ nych, a w skrajnym przypadku zachodzenie na siebie sąsie­ dnich kanałów w systemach zwielokrotnienia DWDM.

spoofing- technika przyspieszenia działania niektórych protokołów transmisyjnych (Xmodem, transmisje satelitar­ ne), wymagających potwierdzenia poprawności odebrania każdego bloku danych jeszcze przed wysłaniem następnego bloku. Polega na lokalnym potwierdzaniu przez najbliższy węzeł sieci (modem lub inne urządzenie transmisyjne) blo­ ku przesyłanych danych od użytkownika bądź usuwaniu przez węzeł potwierdzeń komputera lokalnego, natom iast dalszy przekaz Informacji przez heterogeniczną sieć komu­ nikacyjną do użytkownika końcowego dokonuje się na zu­ pełnie innych zasadach transmisyjnych. Działanie spoofingu ma sens jedynie w urządzeniach komunikacyjnych wypo­ sażonych w funkcję detekcji i korekcji błędów.

SP05 (Single-Path Routing ) - jedna z dwóch metod wyboru trasy pakietów w rutowaniu jednościeżkowym SPR (innym sposobem je s t trasowanie wielościeżkowe MPR), gdzie istnieje wyłącznie jedna preferowana ścieżka. Nie nadaje się do transm isji pakietów wrażliwych na opóźnienia. s p ir z ę g a e z a k u s t y c z n y - rodzaj najprostszego mo­ demu o niewielkiej szybkości transmisji (modulacja do 300 bodów), łączącego bezprzewodowo (akustycznie) przeno­ śny terminal z mikrotelefonem publicznej sieci telefonicznej PSTN. Dwukierunkowe sprzężenie dla przekazu danych uzy­ skuje się przez emisję sygnałów akustycznych nadawanych do mikrofonu i odbieranych ze słuchawki analogowego aparatu telefonicznego starszego typu. Obecnie już rzadko stosowany. S1PS (Shock Protection System) - technologia z dzie­ dziny mechaniki precyzyjnej, do konstrukcji specjalnego sy-

208

stemu przeciwwstrząsowego, stosowana w napędach stacji dysków twardych (Quantum) - w celu zminimalizowania awarii mechanicznych pamięci dyskowej komputerów i sta­ cji roboczych.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka S > > > S Kierunek rozwoju radiokomunikacji

(TLS/SSL) szyfrują informację między przeglądarką a serwerem WWW.

K O M U N IK AC JA NA TE R E N A C H P UBLICZNYCH

STA

\off

S p an n in g Tree A lg o rith m

| s ile

SPJC (Sequence Packet Exchange) - połączeniowo zorientowany protokół sieciowy NetWare opracowany przez firm ę Novell, zapewniający sekwencyjną wymianę pakietów, czyii ich odbiór w takiej samej kolejności, w ja ­ kiej zostały nadane. Zaimplementowany jako nakładka nad protokołem IPX zawiera rozszerzony zestaw komend, w celu stworzenia Interfejsu warstwy transportowej sieci. Zapewnia więcej funkcji niż jego pierwowzór IPX, ustala połączenia wirtualne między nadawcą a odbiorcą przesył­ ki, gwarantuje dotarcie komunikatu lub pakietu do odbior­ cy, wykrywa komunikaty brakujące, powtórzone i nadane w niewłaściwej kolejności. S Q L {Structured Ouety Language) - standardowyjęzyk definiowania relacyjnych baz danych i uzyskiwania do nich dostępu. Stanowi sformalizowany język (subjęzyk) da­ nych, przeznaczony do wykonywania operacji na bazach danych, a więc: wyszukiwania danych, dodawania nowych, zmiany zawartości i usuwania rekordów. SUMEM (Static RAM) - ulotna pamięć statyczna kom­ putera przechowująca poszczególne bity informacji w przerzutnikach blstabilnych tworzących matrycę pamięciową. Informacja raz wpisana do pamięci statycznej pozostaje w niej bez zmiany do momentu, gdy zostanie zastąpiona in­ ną inform acją lub do czasu wyłączenia zasilania układów pamięciowych. Podstawową zaletą tego typu pamięci jest prostota konstrukcji, łatwość ich wytwarzania I stosowania oraz uzyskiwanie bardzo krótkich czasów dostępu i cykli od­ czytu. Nie potrzebujążadnej regeneracji informacji (odświe­ żania raz zapisanych danych). S IU D A (S y s te m R a d io w e g o D o s t ę p u S b o n e n c k ie g o ) - znormalizowany przez ETSI system abonenckiego dostępu radiowego, ujmujący nie tylko wymagania dla abo­ nenckich systemów radiowych, ale również konkretne stan­ dardy rozwiązań radiowych systemów dostępowych (CT2, DECT, LMDS, in.). Dowolny radiowy system SRDA winien za­ pewnić realizację co najmniej następujących usług: o transmisję głosu w paśmie akustycznym 3 0 0 -3 4 0 0 Hz o jakości porównywalnej z przewodowymi systemami abonenckimi, a ponadto dwukierunkowy przekaz sygnaliza­ cji, zliczanie impulsów taryfikacyjnych, sygnałów tonowych i zapowiedzi słownych oraz innych;

U s łu g i sa te lita rn e

U s łu g i s ie c i p e r s o n a ln y c h RYNEK PUBLICZNY

S a te llite s e rv ic e s

U s łu g i k o m ó r k o w e C e llu la r s e rv ic e s

U s łu g i b e z p r z e w o d o w e C o rd le s s s e rv ic e s

nI

On I sito r

ł

B e zp rze w o d o w e c e n tra le a b o n e n c k ie C ordless W PABX

K O M U N IK AC JA NA T E R E N IE PRYW ATNYM

(ograniczenie obszaru)

o transmisję danych w paśmie akustycznym - nie mniejszą niż 4,8 kb/s; o transmisją faksową - z telefaksami grupy 3; o możliwość tworzenia łączy dzierżawionych, co wyma­ ga rezerwowania i trwałej zajętości jednego kanału radio­ wego lub jednego kodu w przypadku systemów CDMA; o usług telefonii cyfrowej ISDN o przepływności 144 k b /s (kanał 2B+D). S 0 5 E S (Signed Response) - sekwencja 32-bltowego podpisu elektronicznego, transm itow ana przez stację ruchom ą MS system u komórkowego GSM do części centralnej tegoż systemu, w celu jej porównania z takim samym podpisem wyliczonym wcześniej przez centrum au­ toryzacji (AuC). W bazie danych AuC sieć sprawdza, czy abonent posiadający indywidualną kartę SIM ma odpo­ wiednie uprawienia i może być dopuszczony do realizacji połączenia. S S L (Secure Sockets Layer) - jeden ze współczesnych protokołów warstwy transportowej ISO/OSI zapewniający bezpieczeństwo informacji transmitowanej w transakcjach Internetowych, prowadzonych przez sieć teleinformatyczną między klientem a serwerem WWW. Protokół SSL zapewnia dwukierunkowe szyfrowanie transakcji prowadzonych ze sklepem internetowym przez sieć, z utajnieniem wszelkich informacji o kliencie dokonującym transakcji, z szyfrowa­ niem numeru karty kredytowej włącznie. Do szyfrowania danych na całej trasie od klienta do zabezpieczonych serwerów webowych protokół SSL używa złożonych wyrażeń matematycznych, wielokrotnie zmniejszających wydajność samego serwera. Podobne zabezpieczenia przekazów speł­ niają protokoły TLS oraz ich rozszerzenie WTLS stosowane w przekazach bezprzewodowych. Obydwa protokoły

s iS K g ja !<’®[ts®ffizsi (Workstation ) - ogólna na­ zwa komputerów przyłączonych do sieci lokalnej lub zdalnej. W przeszłości stacją roboczą nazywano komputery o dużej mocy przetwarzania, przezna­ czone do wykonywania obliczeń naukowych, inży­ nierskich i wspomagania projektowania lub pro­ dukcji CAD/CAM. Ze wzrostem mocy obliczeniowej komputerów osobistych klasy PC, określenie stacji roboczej objęło również komputery klasy PC przyłą­ czone do sieci, lecz nie pełniące funkcji serwera pli­ ków. W tym przypadku stacja robocza, jako klient, jest zwią­ zana raczej z modelem przetwarzania klient/serw er, w którym serwer realizuje funkcje procesora czołowego FEP, a użytkownicy komputera osobistego PC jedynie korzystają z tych usług. s ta r e j© s S e e ii© w 8 FD D D - węzły optycznej sieci szkie­ letowej FDDI, przeznaczone do połączenia dwukierunkowe­ go pierścienia sieci (o standardowej przepływności 100 M b /s) z term inalam i użytkowników. Specyfikacja FDDI określa 3 podstawowe sposoby włączania stacji sieciowych do pierścienia FDDI: o stacja SAS - podłączana do pojedynczego pierście­ nia podstawowego za pośrednictwem koncentratora DAC; o stacja DAS - włączana do podwójnego pierścienia sieci (podstawowy I rezerwowy); o koncentrator DAC - włączany bezpośrednio do podwójnego pierścienia sieci z możliwością tworzenia seg­ mentów sieci. Koncentrator DAC zapewnia poprawną pracę podwójnego pierścienia zarówno w przypadku uszkodzenia przyłączonego terminalu, ja k i pozbawienia zasilania dowol­ nej stacji SAS, włączonej do tego koncentratora. sia o M O a trd ly {raCis® ¥J© - grupa standardów komunika­ cji faksowej, przeznaczona do przesyłania obrazów graficz­ nych łączem telefonicznym. Wyróżnia się kilka klas fakso­ wania, stale unowocześnianych w miarę postępów w tech­ nikach kodowania i kompresji sygnałów. Obejmują one: o telefaks grupy 1 - przestarzały standard komunikacji faksowej, umożliwiający transmisję jednej strony (format A4) w czasie 6 s. Obecnie bardzo rzadko stosowany; o telefaks grupy 2 - standard umożliwiający transmisję jednej strony w czasie 3 min. Jest wciąż realizowany przez większość urządzeń faksujących;

2@® DUSt)

leksykon teleinformatyka

® telefaks grupy 3 - powszechnie stosowany międzyna­ rodowy standard komunikacji przez linie analogowe. Umoż­ liwia transmisję jednej strony w 1 min, przy zastosowaniu kompresji danych; transmisja obrazu rastrowego przepro­ wadzana jest z szybkością 96 0 0 b /s (zastępczo 7200, 4800 i 2400 b/s); o telefaks grupy 4 -standard komunikacji faksowej, obsługujący transmisję przy szybkości 19 200 b /s za pośre­ dnictwem linii telefonicznych oraz przy szybkości 64 kb/s przez cyfrowe łącza telekomunikacyjne. Funkcje sygnali­ zacyjne standardów faksowych opisują protokoły T.30 i T.38. s ta m d la iriS y k o d o w a n i a g to s a n - znormalizowane metody kodowania i kompresji głosu w celu zawężenia pa­ sma transmisji niezbędnego do przesłania sygnałów mowy. Kodowania dokonuje się za pomocą wielu coraz bardziej sprawnych standardów kodowania, wśród których najbar­ dziej znanymi są: o G.711 - najprostszy, tradycyjny standard modulacji cyfrowej PCM, obejmujący konwersję analogowo-cyfrową sygnału głosowego 4 kHz (8 kHz) do strumienia kanałowe­ go o szybkości 64 kb/s. Standard PCM stanowi jednocze­ śnie poziom odniesienia dla innych sposobów konwersji, o G.727 (G.726) - popularny standard adaptacyjnoróżnicowy ADPCM o przepływności wynikowej 1 6 /2 4 /3 2 /4 0 k b /s stosowany w łączności bezprzewodo­ wej WLL, o G.728 - standard kompresji głosu oparty na algoryt­ mie predykcyjnym LD-CELP (Low Delay - CELP), dającym wynikową przepływność głosu 16 kb/s, o G .729 (G.729A) - standard oparty na algorytmie CSACELP (Conjugate Structure-Algebric CELP) zapewniający przepływność 8 kb/s, o G.723 - standard oferujący kompresję strumienia głosowego do przepływności 6,3 k b /s wg algorytmu MPMLQ (Multi-Pulse Maximum Likelihood Quantization) bądź z przepływnością 5,3 kb /s zgodnie z algorytmem ACELP (Al­ gebraic CELP). s ta D is Ja iz d ly t o m u m ik a c y j m e - » X.Standard s t a n d a r d y p ® e z t y i n t e r n e t o w e j - szereg już funkcjonujących, nadal ulepszanych oraz nowych, tworzo­ nych od podstaw, ogólnoświatowych standardów wymiany komunikatów, tekstów poczty elektronicznej oraz informacji multimedialnych przesyłanych przez Internet. Do często spotykanych należą: o protokół SMTP - zaprojektowany pierwotnie dla śro­ dowiska Unix i stosowany w sieciach TCP/IP stał się podsta­

210

wowym standardem wymiany komunikatów pocztowych przez Internet; © standard M1ME - używany w sieci Internetu do rozsze­ rzania przekazów tekstowych poczty elektronicznej SMTP 0 informacje multimedialne. Za jego pośrednictwem do wiadomości przesyłanych przez pocztę elektroniczną można dołączać pliki różnego rodzaju: tekstowe, głosowe, grafiki 1 elementów obrazu ruchomego; ® protokół POP - jeden z najstarszych protokołów prze­ syłania poczty elektronicznej przez Internet, za pośrednic­ twem dowolnego serwera pocztowego telekomu w układzie klient/serwer; o protokół IMAP - nowe rozwiązanie internetowej po­ czty elektronicznej w oparciu o technikę zapamiętaj ł prze­ ślij (store and forward), o protokół LDAP - sposób dostępu do usług katalogo­ wych X.500 o wysokiej niezawodności i skalowalności prze­ kazów z zapewnieniem odpowiedniego poziomu zarządzania; o standard SMIME - będący rozszerzeniem MIME 0 funkcje zabezpieczeń i stanowiący obecnie normę szyfro­ wania wiadomości z podpisem cyfrowym dla przesyłek po­ cztowych. słŁam idiairitiiy tran s m is ji - > V .S tan d ard

s te ro w an ie p c-ze p łływ e o ira M I M - sposób stero­ wania węzłami przełącznikowymi sieci ATM, wśród których wyróżnia się następujące typy przełączników: o węzły dostępowe - które dokonują konwersji zróżni­ cowanych protokołów usługowych sieci lokalnych na jedno­ lity schemat ATM, zapewniając efektywny transport danych z przepływnością na poziomie kilku G b/s; o przełączniki obszarowe - dokonujące integracji 1dystrybucji ruchu w obsługiwanej strefie dzięki wyposaże­ niu ich sterowania w sygnalizację dla usług pakietowych (X.25, Frame Relay i SMDS) o przepływnościach rzędu dziesiątków G b/s; o przełączniki systemowe - przeznaczone do kierun­ kowania zintegrowanych strumieni danych i przenoszące informacje sygnalizacyjne między dołączonymi do systemu segmentam i sieci innych typów (NISDN, GSM itp.). Sterowanie zasobami o tak dużej przepływności wyma­ ga odpowiedniego sterowania natłokiem w węzłach ATM do zapewnienia każdemu użytkownikowi wymaganego indywi­ dualnie poziomu jakości usługi QoS. Dokonuje się to przez sterowanie natłokiem zgłoszeń i obejmuje dwa elementy: sterowanie przyjęciem zgłoszenia CAC - uwzględniającym negocjowanie warunków przepływu przez sieć oraz nadzo­ rowanie wydajności źródła SP ( Source Policing) - w celu

leksykon teleinformatyka S > > > S ograniczania transm isji sygnałów źródłowych. Klasyczne algorytmy sterowania przepływem ujm ują dwie wersje: o VSA (Virtual Scheduling Algorithm ) - zapewniający sprzężenie zwrotne przez porównanie parametrów rzeczywi­ stych z przewidywanymi teoretycznie oraz o Leaky-Bucket Algorithm - czyli algorytm cieknącego wiadra. S f lM (Synchronous Transport M odule) - m oduł transportowy STM-n stanowiący blok inform acji cyfrowej (w czasie), stosowany w systemach hierarchii cyfrowej SDH. Przekaz przez sieć każdego modułu transportowego STM zajmuje zawsze taki sam czas - 125 pis. W hierarchii SDH zdefiniowano 5 poziomów zwielokrotnienia, o różnych przepływ nościach binarnych: od podstaw owej 155 M b /s do 4 0 G b /s obecnie. Jako podstawowy - na najniż­ szym poziomie - przyjęto blok o przepływności binarnej 155 M b /s (dokładnie 155 52 0 k b /s ) dla modułu trans­ portowego STM-1, co umożliwia łatw ą współpracę z siecią plezjochroniczną PDH o przepływności 140 M b/s. Prze­ pływności wyższych poziomów STM-n są w ielokrotnościa­ mi poziomu podstawowego uzupełnionymi o nagłówki: STM-4 (622 M b/s), STM-16 (2,5 G b/s), STM-64 (10 G b/s) i STM 2 5 6 (40 G b/s).

si/r e a m e ir - urządzenie do rejestracji i bezpiecznego przechowywania (czyli archiwizacji) dużych ilości danych na taśmie magnetycznej. Obejmuje wiele specjalnych rozwią­ zań stacji pamięci taśmowych z głowicami rejestrującymi informacje na wielu ścieżkach magnetycznych, zawsze na jednym nośniku taśmowym mieszczącym się w kasecie. Spośród wielu istniejących konstrukcji popularność uzyska­ ły dwa rozwiązania streamerów: o typu QIC - realizujące liniowy zapis na taśmach ma­ gnetycznych (podobnie ja k w klasycznym magnetofonie) o szerokości 1 /4 cala (6,35 mm) i standardowej pojemno­ ści kasety od 525 MB do 15 GB (z kompresją danych) oraz o streamery typu DAT - prowadzące cyfrowy zapis na taśmach o szerokości 4 mm (8 mm) w postaci zbliżonej do rejestracji w magnetowidach. Pojemność kaset typu DAT waha się w zakresie 1,3-24 GB (danych bez kompresji) lub 2 ,6 -4 8 GB (z automatyczną kompresją). Na taśmach DAT stosuje się wiele odmiennych formatów zapisu DDS (Digital Data Storage). - fragmentacja danych stosowana w zapisie in­ formacji w macierzach dyskowych RAID. Polega na podziale bloku danych wg odpowiednich tablic na mniejsze fragmen­ ty - zwykle o rozmiarze 512 kB lub jego wielokrotności - z roz­ dzieleniem ich na różne dyski. Podział danych przyspiesza szybkość zapisu i odczytu, gdyż może się on dokonywać rów­ nolegle i równocześnie, maks. wykorzystując dostępny ob­ szar pamięci. Zasadniczą wadą tego sposobu rejestracji jest brak właściwego bezpieczeństwa danych, a awaria jednego z dysków może oznaczać upadek całego systemu.

s t ® p a M ę s t a - parametr określający wiarygodność in­ formacji odebranej z toru telekomunikacyjnego. Stopę błę­ du definiuje wskaźnik BER, który określa prawdopodobień­ stwo wystąpienia przekłamania bitu informacji w strumieniu przesyłanej informacji. Wyróżnia się dwa sposoby definio­ wania stopy błędu: elementową i blokową. W celu poprawy elementowej stopy błędu (typowa wartość 10'5 dla torów STS-ira (Synchronous Transport Signal) - telekom u­ przewodowych) stosuje się korekcję charakterystyki kanału nikacyjna hierarchia zw ielokrotnienia sygnałów elek­ i optymalizację metod modulacji. Dzięki stosowaniu kodów trycznych stosowana na terenie Ameryki w optycznej sieci korekcyjnych (kodowanie nadmiarowe, kody cykliczne, synchronicznej SONET. Obejmuje kilkanaście poziomów splotowe, turbokody) uzyskuje się blokową stopę błędu zwielokrotnienia, oznaczanych od STS-1 (51,84 M b /s) do w zakresie od 10'6 do lO "10, a nawet mniejszą. Porównanie stosu protokołów z modelem ISO/OSI s t ® s p ro tt® E i® łł® w - w sieciach komputero­ OSI N e tW a re In te rn e t A p p le M ic ro s o ft wych i telekomunikacji, kilka kaskadowych warstw W a rs tw a N e tW a re N F S , FTP, ! A p p le S h a re B lo ki a p lik a c ji oprogramowania, które specyfikują odpowiednie C o re S N M P , S M TP, AppleTalk P ro to co l W a rs tw a T e ln et, se rw e ra Filling Protocol protokoły do współpracy między komputerami oraz itp. p re z e n ta c ji (AFP) CL o. między komputerem a siecią teleinformatyczną W a rs tw a Potoki Net G n ia z d a Net potoki i. CO CL (O Q nazwane B IO S B IO S nazwane s e s ji (s o c te s ) ■< < i N (przykład TCP/IP). Dzięki temu produkty oprogra­ CL l i ­ CL W a rs tw a SPX ca LU TCP tra n s p o rto w a !< z < mowania pochodzące od różnych producentów Datagram W a rs tw a Delivery IP X IP mogą się bezpośrednio komunikować wzajemnie, s ie c i Protocol (DDP) S terow niki LAN S terow niki LAN S terow niki LAN S terow niki LAN W a rs tw a jeśli tylko używają tych samych protokołów. Local- |;Elher-TTbkenIRTMP P A P

s >>s

STP

s k r ę tk a e k ra n o w a n a S T P

łą c z a d a n y c h

O D I | N D IS

MAC

W a rs tw a fiz y c z n a

W a rs tw a fiz y c z n a

W a rstw a fiz y c z n a

Talk I Talk | Talk W a rs tw a fiz y c z n a

N D IS

W a rstw a fiz y c z n a

211

.

S

>8

STS-192 (9 9 5 3 ,2 8 M b /s) i najnowszy STS-768 (3 9,8 1 3 1 2 G b/s). Szybkość i zwielokrotnienia sygnałów wywodzą się bezpośrednio ze światło­ wodowej sieci optycznej OC (Optical Carrier), numerowanej od OC-1 do OC-768 i stosowanej w USA.

î leksykon

teleinformatyka j

s t y k 115 - jeden z pięciu styków w strukturze dostępowej sieci cyfrowej ISDN, w której wyróżnia się 5 punktów odnie­ sienia R, S, T, U i V. Funkcjonowanie styku R je st związane z niestandardowym interfejsem dołączanego urządzenia analogowego (np. RS 232, V.34, X .21/24) - innego niż in­ terfejs cyfrowy instalowany w terminalach cyfrowych ISDN. Urządzenia takie wymagają stosowania specjalizowanych adapterów TA (Terminal Adapter) spełniających 3 funkcje: konwersję interfejsu urządzenia do jednego ze styków ISDN (S lub T), adaptację szybkości do przepływności podkłado­ wej 1 6 /6 4 k b /s i zapewnienie synchronizacji współpracu­ jących urządzeń.

s t y k i 8 ® , 8 1 , 8 2 (ISDN) - wyróżnione konfiguracje in­ terfejsów magistrali interfejsowej S, używanej w otoczeniu abonenta sieci cyfrowej ISDN. Istnieją 3 fizyczne odmiany styku S: o podstawowa wersja SO (rodzaj złącza, funkcje sty­ ków, przyporządkowanie sygnałów) je st określona przez konfigurację kanałów 2B+D 16; o wersja rozszerzona S I dla konfiguracji 23B+D 64 (w USA i Japonii) oraz • wersja pełnego dostępu pierwotnego S2 dla konfigu­ racji 30B+D 64 (Europa). s t y k i 8 1 , 8 2 (modem) - interfejsy zewnętrzne mode­ mów analogowych umożliwiające przekaz informacji za po­ mocą zwykłego łącza telekomunikacyjnego. Styk S I łączy modem z dwuprzewodową (lub czteroprzewodową) linią te­ lefoniczną o analogowej reprezentacji transmitowanego sy­ gnału, styk S2 łączy modem ze źródłem lub ujściem danych szeregowych o charakterze cyfrowym - zwykle będących urządzeniami komputerowymi klasy PC.

s t y k S - interfejs lokalnej magistrali sieci cyfrowej BRI ISDN, przystosowanej do komunikacji typu punkt-punkt bądź punkt-wielopunkt (maks. 8). Fizycznie reprezentuje symetryczne, zrównoważone i dopasowane falowo dwie pary przewodów zakończone terminatorami, Styki łącza transmisji danych z których każda realizuje transmisję jednokierunko­ wo. Sterowany protokołem sygnalizacji (warstwa 2 - LAPD, warstwa 3 - DSS1) zapewnia bezkolizyjny dostęp kilku terminali (równocześnie tylko 2) do jednej linii telefonicznej - łączącej abonenta ISDN z systemem komutacji PSTN. W strukturze sieci ISDN wyróżnia się także inne styki cyfrowe: R.Toraz U, współpracujące z standardowym łączem V sieci D T E (D a ta T e rm in a l E q u ip m e n t) D T E (D a ta C o m m u n ic a tio n E q u ip m e n t) publicznej PSTN.

212

s t y k i W - interfejsy cyfrowych połączeń szerokopasmo­ wych między siecią komutowaną PSTN, a centralką lokalną PABX (lub innymi węzłami usługowymi) - z uwzględnieniem funkcji administrowania i zarządzania siecią telekomunika­ cyjną. Obejmują dwa rodzaje interfejsów: o V5.1 - o przepływności 2 M b /s umożliwiający dołą­ czanie maks. 30 abonentów (64 kb /s) za pomocą 32 szczelin czasowych; o V5.2 - będący rozszerzeniem styku V5.1 - obejmują­ cy 1-16 strumieni po 2 M b/s. StykV5.2 umożliwia koncen­ trację ruchu, zapewniając dynamiczny przydział strumienia nawet do 4 0 9 6 indywidualnych abonentów, a więc dwu­ krotnie więcej, niż wynikałoby z naturalnego przemnożenia istniejących głosowych kanałów komunikacyjnych (64 kb/s).

Struktura styku S

sttyB i C&3 - interfejs definiowany przez wiele stan­ dardów, umożliwiający jednolitą współpracę z sie­ cią zarządzania telekomunikacjąTMN. Podstawowy stykQ3 nie jest określony standardem międzynaro­ dowym, gdyż różnorodność istniejących rozwiązań struktur informacyjnych w konkretnych aplikacjach systemów komutacji, także wielorakość sieci tele­ komunikacyjnych i tak powodowałby wiele jego wa­ riantów. Specyfikacje obejmują dwa interfejsy: • standardowy styk Q3, w którym zdefiniowano zarówno zestawy protokołów komunikacyjnych, ja k i model informacyjny zarządzania siecią oraz o niestandardowy styk Qx, definiowany przez produ­ centa sprzętu.

ilustrowany leksykon teleinformatyka S > > > S

Term inal DTE

S U IB (Subaddressing) - jedna z usług dodatkowych ofe­ rowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, pozwalająca prze­ słać dodatkową informację adresową dla użytkownika do­ celowego. Podadresowanie, czyli przekaz informacji dodat­ kowej przez sieć ISDN dokonuje się w sposób przezroczysty, a sama usługa jest dostępna jedynie dla połączeń wewnątrzsieciowych ISDN-ISDN.

suma kontrolna - prosta metoda wykrywania błę­ dów informacji, polegająca na obliczaniu sumy deklarowa­ nego zbioru wartości. Najczęściej jest automatycznie dołą­ czana na końcu bloku danych, dzięki czemu dane i ich sumy mogą być porównywane, umożliwiając eliminację prostych błędów (Xmodem). Sprawdzanie za pomocą sumy kontrol­ nej zostało zastąpione bardziej skuteczną kontrolą kodowa­ nia blokowego CRC.

i agentów, prognozowania pogody oraz trójwymiarowego modelowania, a przede wszystkim do prowadzenia prac na­ ukowych (badanie genomu, astrofizyka, kosmos i in.).

srurperserrwei' - komputer sieciowy o dużej mocy obli­ czeniowej (zegary 6 0 0 -1 0 0 0 MHz lub więcej), wykorzystu­ jący dwa lub więcej procesorów (typ Pentium, RISC) i za­ pewniający w ten sposób efektywne wykorzystanie zasobów danych przez użytkowników sieci lokalnej. Olbrzymia wydaj­ ność, duża pojemność matryc dyskowych i wysoka nieza­ wodność, osiągane przez wbudowanie najmniej dwóch wie­ lowarstwowych magistral systemowych (niekiedy trzech i więcej), do których dołączone są równolegle wielodostęp­ ne procesory CPU i pamięci RAM. Do wielowarstwowej ma­ gistrali dołączone są sterowniki standardowych interfejsów w e/w y o mniejszej szybkości działania (PCI, ISA, EISA, SC­ SI, VMEbus), umieszczone w jednej obudowie superserwera. Superserwery osiągają, a nawet przekraczają, wydaj­ ność komputerów klasy mainframe, dzięki oddzieleniu ob­ ciążenia magistrali głównej od większości operacji dysko­ wych i sieciowych na rzecz magistral we/wy. Ze względu na tryb pracy wyróżnia się wieloprocesorowe serwery asyme­ tryczne ASMP i symetryczne SMP. S W C (Switched Virtual Circuit) - przełączane kanały wirtualne sieci pakietowych Frame Relay, zestawiane i roz­ łączane na życzenie użytkownika, analogicznie ja k w telefo­ nii komutowanej. Podobnie ja k w stałych obwodach wirtual­ nych PVC sieci pakietowych FR pasmo transmisyjne kanału fizycznego sieci może być dzielone dynamicznie między sto­ warzyszone z nim kanały wirtualne. Oznacza to, że użytkow­ nik uzyskuje dostęp do pasma dopiero w momencie nawią­ zywania transmisji, a po jej zakończeniu fizyczne połączenie jest likwidowane, natom iast pasmo przydzielane innemu obwodowi wirtualnemu.

s u p e r k o m p u t e r - określenie bardzo szybkiego kom­ putera stacjonarnego wykorzystującego najszybsze techno logie przetwarzania cyfrowego: mikroprocesory (do Konwergencja głosu i danych kilku tysięcy), półprzewodnikowe przełączniki krze­ w transmisji pakietowej mowe i miedziane oraz zaawansowane oprogramo­ FRAD lu b RUTER g łoso w y wanie. Superkomputery są wykonane w architektu­ rze wieloprocesorowej z wektorowym przetwarza­ niem równoległym (linia komputerów Cray) lub przez dobór architektury systemu obliczeniowego do określonej kiasy aplikacji (procesory specjalizo­ wane). Ze względu na możliwość przetwarzania try­ lionów operacji na sekundę (np. IBM 6000 SP 12,3 tryliona operacji/s) są one stosowane zarów­ no przez firmy internetowe (giełda on-line, serwisy światowe), do aplikacji biznesowych wymagających przetwarzania ogromnych ilości danych od klientów

FRAD lub RUTER g łoso w y

213

s >>s

leksykon teleinformatyka

leksykon teleinformatyka S > > > S

S V P (Simultaneous Voice a n d D ata) - technologia zapewniająca jednoczesną transmisję głosu wraz ze stru­ mieniem danych przezjedną linię telefonicznąza pośrednic­ twem modemów. SVD obejmuje dwa odrębne sposoby prze­ kazu: cyfrowe DSVD i analogowe ASVD. Funkcja SVD jest najczęściej implementowana w modemach ( SVD modem) stanowiących zakończenie linii telefonicznej (głos z danymi) i działających do szybkości 115 kb /s (zob. rys. str. 213).

o nie skojarzoną - sygnalizacja może wędrować inną trasą niż kanały informacyjne; o quasi-skojarzoną - gdzie relacje sygnalizacji mają ściśle zdefiniowaną trasę lub o wspólnokanałową - z wydzielonym kanałem sygnali­ zacyjnym, wspólnym dla wielu sygnalizacji rozmownych.

sw itch -> p rz e łą c z n ik

tegrowanej ISDN (trzy dolne warstwy modelu ISO/OSi). In­ formacje sygnalizacyjne przesyła się w kanale D z szybko­ ścią 16 k b /s podczas obsługi dwóch kanałów użytkownika (2B+D) lub 64 kb /s w przypadku obsługi większej liczby ka­ nałów użytkowych. Przekaz sygnalizacji DSS1 dokonuje się w warstwie 3 modelu ISO/OSI za pośrednictwem protokołu LAPD (ram kowanie, wykrywanie błędów, adresowanie, odmierzanie limitów czasu, kolejkowanie pakietów, multipleksowanie, połączenia wielopunktowe). Wyróżnia się dwa skrajne typy sygnalizacji DSS1: o protokół stymulowany - dla najprostszych terminali, gdzie za prowadzenie dialogu odpowiedzialna je s t strona centralowa oraz • protokół funkcjonalny, w którym do sygnalizacji jest zaangażowana rozbudowana inteligencja terminali użyt­ kownika.

s/ygrraaD ngaeja m ę r t f lz y f f ie m t a llo t r a - wiele nie nokierunkowych, a w wersji cyfrowej również w dwukierun­ zawsze spójnych systemów sygnalizacyjnych do wzajemne­ kowych. W wersji analogowej sygnały nadzorcze są przeka­ go wymieniania komunikatów sterujących między dawnymi zywane poza pasmem (3 8 2 5 Hz), w wersji cyfrowej zaś centralami międzymiastowymi i międzynarodowymi (obe­ w 16 szczelinie czasowej systemu PCM 3 0 /3 2 . Do sygna­ cnie systemy komutacyjne). Organizacja ITU-T znormalizo­ lizacji wybierczej (rejestrowej) stosuje się kod tonowy „2 wała większość systemów sygnalizacyjnych używanych z 6" w dwóch pasmach częstotliwości: dolnej (5 4 0 -1 1 4 0 w ruchu międzynarodowym, z których część stosuje się rów­ Hz) dla sygnałów „wstecz” i górnej (1 3 8 0 -1 9 8 0 Hz) dla sy­ nież w ruchu krajowym. Do najbardziej znanych systemów gnałów „w przód” . Sygnalizacja R2 je s t używana w wielu sygnalizacji międzycentralowej należą: krajach europejskich - w tym i w Polsce - dla łączy dwu­ o nr 1 - stosowana w centralach ręcznych (sygnalizacja przewodowych i czteroprzewodowych. nośnej 500 Hz, częstotliwość przerywania 20 Hz); Wieloczęstotliwościowa o nr 2 - przeznaczona jedynie do zestawiania dwuprze­ sygnalizacja R2 (CCiTT) wodowych połączeń półautomatycznych; o nr 3 - używana do realizacji połączeń półautomatycz­ g ru p a w y ż s z a 1300 1500 1620 1740 1860 1980 [Hz] nych i automatycznych (sygnalizacja nośnej w paśmie, czę­ g ru p a n iższa 1140 1020; 900 780 660 540 [Hz] ■ stotliwość 2 2 8 0 ± 6 Hz) w łączach jednokierunkowych, czy­ cyfra 1 1 O 0 li inicjowanych wyłącznie z jednej strony. Nie stosowana cyfra 2 0 o o 2 cyfra 3 o : o w relacjach międzynarodowych; I i 3 j cyfra 4 • : o 1 >; 4 o nr 4 - stosowana do zestawiania połączeń półauto­ cyfra 5 0 o i f l 5 ; cyfra 6 8 6 0 o matycznych i automatycznych (dwie częstotliwości sygnali­ ; cyfra 7 o 0 • i f 7 cyfra 8 zacyjne: 2 0 4 0 i 2400 Hz) w łączach jednokierunkowych §3! 8 0 0 5 N 9 cyfra 9 0 0 -ucm i dwukierunkowych. Używana powszechnie w relacjach mię­ cyfra 0 o o ffä 10 dzynarodowych; 0 I ii ° 0 : i ^ 12 o nr 5 - przeznaczona dla łączy dwukierunkowych z sy­ 13 0 O 14 o gnalizacją liniow ą na dwóch częstotliwościach (24 00 15 0 0 i 26 0 0 Hz). Do rejestrowej sygnalizacji wybierczej stosuje się kod wieioczęstotliwościowy „2 z 6" w paśmie częstotli­ wości 7 0 0 -1 7 00 Hz; o nr 6 - wspólnokanałowy system sygnalizacji (wiele sygiraaiDnzaiffijja S S 7 ( Common C hann el Signal­ ścieżek w jednym wydzielonym kanale łączności), przysto­ ling 7) - wspólnokanałowy, scentralizowany system sy­ sowany do pracy dwukierunkowej. Jeden kanał o przepływ­ gnalizacji numer 7, stosowany w sieciach cyfrowych ISDN, ności 2400 b /s obsługuje sygnalizację dla 2 0 4 8 telefonicz­ a także używany przy in. telekomunikacyjnych przekazach nych kanałów rozmownych. cyfrowych. Może funkcjonować w dwóch trybach sygnali­ Do używanych międzycentralowych systemów sygnali­ zacji: w trybie skojarzonym (sygnalizacja między centralazacyjnych zalicza się sygnalizacje: nr 6, R l, R2 Struktura pakietu sygnalizacji SS7 (ISDN) i SS7.

sw itc h in g - > p rz e łą c z a n ie p a k ie tó w SYBD01 (S ystem In fo rm a ty c z n y B a n k o w e j Iz b y B o z lic z e n io w e j) - krajowa usługa międzybankowa (od 1992 r.) - nadzorowana przez międzybankowego operatora KIR (Krajowa Izba Rozliczeniowa SA) - za pomocą której banki przesyłają przelewy, dostarczane im lokalnie w posta­ ci papierowej. W kilkunastu krajowych węzłach SYBIR, pa­ pierowe dokumenty finansowe są przetwarzane i kodowane do postaci elektronicznej, a następnie rejestrowane na dys­ kietkach i przesyłane elektronicznie między odpowiednimi węzłami sieci. Po drugiej stronie łącza dokonuje się odwrot­ ny proces tworzenia dokumentacji. s y g m a D iz a c jja - w sieci telekomunikacyjnej wymiana informacji sterujących (innych niż informacje użytkowni­ ków), związanych z zestawianiem i rozłączaniem połączeń, sterowaniem usługami w sieci, a także zarządzaniem siecią telekom unikacyjną. Wśród wielu możliwych klasyfikacji technicznych można wyróżnić sygnalizację: prądem stałym (w zaniku), analogową wewnątrz pasma (3 0 0 -3 4 0 0 Hz), analogową poza pasmem telefonii (3 8 2 5 , 3 8 5 0 kHz, in.) oraz cyfrową w szczelinie czasowej kanału transmisyjnego lub cyfrową poza szczeliną czasową (odrębny kanał sygna­ lizacyjny). Ze względu na powiązania logiczne z kanałem użytkownika wyróżnia się sygnalizację: ® skojarzoną - związaną z kanałem informacyjnym użytkownika, czyli tą samą trasą co informacja; Sygnalizacja wewnątrzpasmowa w telefonii pasmo przenoszenia 3,1 kHz S y g n a liz a c ja z w ro łn a (d o a b o n e n ta ) • zajętość linii • w ybieranie • oczekiw anie • inform ow anie • trasow anie • maszrutowanie ■sygnalizacja stanu łączy 300 0

FTT~1

214

(H z)

s y g m a D o z a c ja i © S 8 & ( D igital Signalling System N o.l) - cyfrowy system sygnalizacji stosowany w sieci zin­

Sygnalizacja w ISDN (SS7 i DSS1)

SS7 (S ig n a llin g S y s te m N o. 7) DSS1 (D ig ita l S u b s c rib e r S ig n a llin g S y s te m No. 1)

I strumień informacji I

s y g n a l i z a c j a B S S 2 (D igital Signalling System No.2) - cyfrowy system sygnalizacji zdefiniowany w zalece­ niu Q .2931, stosowany w sieciach szerokopasmowych (ATM, BISDN) na styku między urządzeniem końcowym a publiczną siecią BISDN, bądź między prywatną a publicz­ ną siecią BISDN. Standardowy zbiór komunikatów sygnali­ zacyjnych DSS2 (15 komunikatów) o funkcjach zbliżonych do sygnalizacji DSS1, ale dotyczących jedynie połączeń dwupunktowych P-P, został później rozszerzony przez ATM Forum o 6 nowych wiadomości sygnalizacyjnych w celu możliwości zestawiania połączeń wielopunktowych PMP.

s y g m a D Iz a e la B51 - system sygnalizacji w paśmie przenoszenia informacji podstawo­ wej, stosowany głównie w Ameryce Północnej dla łączy dwukierunkowych. Do sygnalizacji nadzorczej używa się częstotliwości 2600 Hz. Sygnalizacja wybiercza jest realizowana z uży­ ciem kodu wieloczęstotliwościowego „2 z 6” w zakresie częstotliwości 700-1700 Hz. Istnieją dwie wersje systemu R l: analogowa i cyfrowa. s y g m a ilS z a c ja E22 - system sygnalizacji stosowany w wersji analogowej w łączach jed-

kierunek transmisji

,ar1

Pole danych

I

UP - User Part

I

informacji

[

wiadomości

;| pakiet sygnalizacji ł , SS7 |

[ s iO

(|

LI

(|fS M

(f

BSN ( [ F

, V

j

,

| C IC [ S L S | O P C ( I

f

Kod sygnalizacji docelowej

__________Kod sygnalizacji źródła N um er połączenia sygnalizacji N um or łącza m igtlzycenlralowego

Informacja użytkownika

Etykieta adresowa

s> »s

leksykon teleinformatyka |j

mi jest przekazywana przez wydzielony kanał znajdujący się w tej samej wiązce, co kanały inform acyjne) lub quasiskojarzonym (trasa sygnalizacji je s t określona wcześniej i pozostaje niezmienna). Funkcje sygnalizacyjne SS7 wprowadzają inną jakość sterowania kanałem, co pozwa­ la na: wzrost niezawodności transm isji, lepsze wykorzysta­ nie przydzielonego pasma i możliwość sterowania trafikiem. Istota sygnalizacji SS7 polega na oddzieleniu (unie­ zależnieniu) funkcji sygnalizacyjnych od właściwego prze­ kazu wiadomości przez medium. Architektura sygnalizacji SS7 obejmuje: część sieciową NSP {Network Service Part) - odpowiedzialną za przekaz sygnalizacji przez sieć oraz część użytkownika UP (User Part) - specyfikującą różne wersje sygnalizacji klienta w zależności od aplikacji (DUP, UP, ISUP). s y g m a łt t o iip o la r a y - sygnał stosowany w przekazach i sygnalizacji binarnej, w której logicznej „jedynce” oraz lo­ gicznemu „zeru” przypisano poziom napięcia o tej samej amplitudzie, ale o przeciwnym znaku (poziomy symetryczne po obydwu stronach amplitudowej osi sygnału). Odmienną interpretację ma sygnał unipolarny. s y g m a łł u n i p o l a r n y - sygnał stosowany w przekazach i sygnalizacji binarnej, w której jednemu ze stanów logicznej „jedynki” lub logicznego „zera” przypisano zerowy lub bliski zerowemu poziom napięcia. Inaczej niż w sygnalizacji bipo­ larnej interpretacja sygnału unipolarnego je s t dodatnia bądź ujemna. Przykłady kodowania liniowego 0

(b in arny)

1

0

0

1

1

0

0

0

U n ip ola rn y sch em at kodo w a nia B ip ola rn y sch e m a t ko do w a nia

+1 — -1

K od o w an ie + 1 : z p o w rote m — ;— ;— j— do ze ra -1 ~

U

-fl J I

r jt J t r t

EL

K od o w an ie b ez pow rotu do zera (inw e rsja je d y n k i) S che m a t kodo w a nia M a n ch e ste r

liiin m ru u i

s y g m ia t w a - unikatowy podpis elektroniczny (obecnie cyfrowy) nadawcy każdej kompletnej przekazywanej wiado­ mości, zwykle kojarzony z identyfikacją autora przesyłki umieszczaną na końcu listu e-mail (imię, nazwisko, adres

216

elektroniczny, firma, stanowisko). Nie powinien przekraczać czterech linii tekstowych. s p m t o g f f a f f ii a - jedna z prostszych usług telekom uni­ kacyjnych, zapewniająca przesyłanie kopii obrazów graficz­ nych (dokument, rysunek, podpis odręczny) analogowym łączem telefonicznym za pomocą urządzenia telefaksowe­ go. Urządzenie faksujące, czyli telefaks - zwane popularnie chociaż niezbyt poprawnie faksem ( facsimile, fax) - może być samodzielną konstrukcją bądź stanowić fragm ent kom­ putera klasy PC, wyposażonego w kartę faksmodemową. Symilograficzna łączność abonencka realizowana przez sie­ ci analogowe powszechnego użytku, obejmuje podgrupy urządzeń: telefaks 2 (aparaty telekopiowe grupy 2), najbar­ dziej popularny telefaks grupy 3 (przekaz analogowy) oraz telefaks cyfrowy grupy 4. s y m o D iro ra ic z m a t r a m s m i s j a - > tr a n s m is ja

s y n c h ro n ic z n a s y a n te z a i Gm©wy - zdolność urządzenia cyfrowego do wytwarzania dźwięków imitujących głos lub mowę. Synte­ za mowy korzysta z jednej z dwóch metod: łączenia frag­ mentów (fonemów) w kompletne słowa lub przez m odula­ cję głosu komputerowego. Syntezy głosu dokonuje się wwokoderach.

leksykon teleinformatyka S > > ^ S możliwość współpracy w zakresie oprogramowania z systemami dziedziczonymi ( legacy) bądź przynaj­ mniej korzystania z aktualizowanych przez nie baz danych. Do znanych w Polsce systemów dziedziczo­ nych należą: IBM 3 6 0 /3 7 0 , ICL 1 9 0 0 /2 9 0 0 , ODRA 1 3 0 4 /1 3 0 5 , in.

Architektura systemu komutacji Aicatel 1 0 0 0 s l2

s y s t e m © le lM ra e im e o -g e tty c z in iy - kom­ pletna infrastruktura zasilająca w energię elek­ tryczną m.in. urządzenia i systemy teleinform atyki (komputerowe i telekom unikacyjne). System do­ stawy energii elektrycznej obejmuje: o elektrownie - wytwarzające energię elek­ tryczną; o sieci elektryczne wysokiego napięcia wraz z urządzeniami towarzyszącymi - przesyłające ener­ gię elektryczną w określone rejony eksploatacji; o sieci elektryczne średniego napięcia wraz ze stacjami przesyłowymi i transformatorowymi - łą­ czące sieci wysokiego napięcia z sieciami niskiego napięcia; o sieci elektryczne niskiego napięcia 2 3 0 /4 0 0 V (zamiast dotychczasowych 2 2 0 /3 8 0 V) z przyłączami bu­ dynkowymi wewnętrznych linii zasilających; o instalacje elektryczne w poszczególnych budynkach i kondygnacjach wraz z systemem zabezpieczeń ochron­ nych: przepięciowych i przeciążeniowych.

s y s t e m d ® s tę |jB ® w y a lto m e m e E o - system reali­ zujący transmisję pomiędzy terminalem a pierwszym urzą­ dzeniem interpretującym dane abonenta (np. sygnaliza­ cję). Obecnie systemy dostępowe buduje się przy użyciu światłowodów, tworząc optyczne sieci dostępowe OAN określane również jako pętla światłowodowa FUL. W takiej sieci występują dwa podstawowe elementy: jednostka cen­ tralowa OLT, zlokalizowana po stronie centrali dystrybucyj­ nej, i jednostki wyniesione ONU, znajdujące się po stronie użytkownika. W systemach ONU/FITLstosuje się światłowo­ dy do transmisji pomiędzy OLT i ONU oraz zwykle już istnie­ jące okablowanie miedziane w bezpośrednim otoczeniu abonenta.

s y s t e m EMDBfmpMteBW jy - kompletny zestaw sprzętu wraz z posadowionym na nim oprogramowaniem oraz połą­ czonymi bezpośrednio z nim urządzeniami zewnętiznymi. Oprogramowanie systemu operacyjnego stanowi zasadni­ czą część systemu komputerowego, czego nie można po­ wiedzieć o oprogramowaniu specjalistycznym i aplikacjach wykonywanych za ich pośrednictwem. Zestaw urządzeń ze­ wnętrznych zależy od przeznaczenia systemu komputerowe­ go, a jako najprostsze wyposażenie podstawowe traktuje się jedynie monitor dla sygnalizacji przebiegu pracy oraz klawiaturę do uruchamiania i wprowadzania modyfikacji systemowych (terminal NT).

s y s te m u d z le d lz ic z o m iy (legacy system) - po­ wszechnie używany, kompletny system komputerowy star­ szej generacji lub rodzina takich systemów komputero­ wych, zwykle o unikatowej architekturze przetwarzania po­ chodzącej sprzed dziesiątków lat (odziedziczonej), znajdu­ jący się w eksploatacji z powodu zgromadzonych i nadal ak­ tualnych olbrzymich baz danych. Nowe i najnowsze projek­ ty oraz rozwiązania systemów komputerowych uwzględniają

s y s t e m to m o D ta e J ó - klasyczny system komutowania w sieciach telekom unikacyj­ nych, głównie o charakterze publicznym, za pośrednictwem dotychczasowych central te ­ lefonicznych (analogowe połączenia komuto­ wane) lub systemów komutacji z cyfrową pre­ zentacją sygnałów mowy. Cyfrowe systemy komutacji zastępują nie tylko dawne centrale

liczb a m o d u łó w

S C M - m o d u ł z e s p o łó w o b s łu g o w y c h H C C M - m o d u ł s y g n a liz a c ji w s p ó ln o k a n a lo w e j C T M - m o d u ł z e g a r a i s y g n a łó w to n o w y c h P & L - m o d u ł p e ry fe rii i ła d o w a n ia T T M - m o d u ł te s to w a n ia łą c z y D iA M - z in te g r o w a n y m o d u ł z a p o w ie d z i d y n a m ic z n y c h A C E - p o m o c n ic z y z e s p ó l s te ru ją c y A S M - m o d u t a b o n e n tó w a n a lo g o w y c h IS M - m o d u ł a b o n e n tó w IS D N IP T M - z in te g ro w a n y m o d u ł łą c z y p a k ie to w y c h J R S U - w y n ie s io n a je d n o s tk a a b o n e n c k a

D T M /D T U A - m o d u ł łą c z y c y fro w y c h IR IM - m o d u ł in te r fe js u w y n ie s io n e j je d n o s tk i a b o n e n c k ie j J R S U D L M - m od uł łą c z y danych C P - c e n tra la s ie c i p u b lic z n e j M - m odem T A - te le fo n a n a lo g o w y IS D N -T - te rm in a l IS D N Y T -IS D N - te le fo n IS D N D S N - c y fro w e p o le k o m u ta c ji

telefoniczne z klasycznymi usługami POTS, ale przez udo­ stępnianie lepszej jakości połączeń uzyskanej dzięki cyfryzacji głosu oferują nowe, dodatkowe usługi telekomunika­ cyjne (IN, Centrex, Cali Center, Contact Center). Realizacja tych funkcji upodabnia tego typu system do systemów z przełączaniem pakietów, stosowanych powszechnie w sie­ ciach komputerowych i sieci Internet. Najnowsze wersje sy­ stemów komutacji całkowicie elim inują komutację łączy na rzecz przełączania pakietów (głos cyfrowy z danymi), trans­ mitowanych w czasie rzeczywistym wyłącznie za pośrednic­ twem serwerów komunikacyjnych. s y s t e m © b s S iu g l w i a d o m o ś c i - oprogramowanie pośredniczące między dwoma systemami, umożliwiające wzajemny przekaz wiadomości (danych wraz funkcjami ste­ rującymi), nawet pizez niespójne interfejsy komunikacyjne. Funkcję przesyłania wiadomości (messaging) można odnosić do urządzeń telekomunikacyj­ nych (centrala telefoniczna - nadawanie, wy­ syłanie, odbieranie i wyświetlanie wiadomo­ ści), a także produktów komputerowych (po­ czta elektroniczna, poczta głosowa, przekaz i monitorowanie transakcji oraz ich aplikacje).

System komutacji Aicatel 1000

s y s t e m © p e r a c y jjm y - oprogramowa­ nie odpowiedzialne za przydzielanie zasobów systemowych komputera, w tym pamięci, cza-

217

>>s

leksykon teleinformatyka $ su procesora lub procesorów, różnorodnych rodzajów pizestrzeni pamięci dyskowych, oraz zasobów urządzeń zewnętrz­ nych (drukarki, skanery, streamery, modemy, monitory i in.). Wszystkie programy aplikacji używają systemu operacyjnego do uzyskania dostępu do takich zasobów systemowych, ja ­ kie są im aktualnie potrzebne. Systemy operacyjne opierają się na technikach mikrojądra (kernel) i wielowątkowości oraz na technikach obiektowych; mogą obsługiwać systemy o ar­ chitekturze równoległej (z procesorami CPU, głównie typu RISC) o różnych poziomach skalowalności, obsługują stosy różnych protokołów komunikacyjnych (zazwyczaj TCP/IP i SNA/SDLC) oraz różnorodne bazy danych. Podstawowym celem ich działania jest wydajna obsługa systemów transak­ cyjnych w zakresie ich ochrony i wydajności.

matycznym przydzielaniu i podziale ograniczonej puli ka­ nałów radiowych (trunks) między znacznie większą od tej puli liczbę użytkowników. Idea trankingu opiera się na nie­ w ielkim prawdopodobieństw ie, aby wszyscy abonenci w tym samym czasie chcieli korzystać z całej puli dostęp­ nych kanałów radiowych, przydzielanych na żądanie wg możliwości sieci i zawsze zwalnianych natychm iast po zakończeniu transm isji. Technika trankingu je st szeroko stosowana do wewnętrznej łączności w rozległych przed­ siębiorstwach (systemy dyspozytorskie) oraz w stacjonar­ nej i ruchomej transm isji danych. s z a lra i dystrybucyjna - konstrukcja do montażu osprzętu i okablowania sieciowego w kondygnacyjnych lub budynkowych punktach dystrybucyjnych systemu okablo­ wania strukturalnego. Szafy dystrybucyjne umożliwiają montaż wielu wymiennych paneli krosowych (o wysokości U, 2U, 3U lub 4U) w sztywnej konstrukcji ramowej o szero­ kości 19” oraz łącznej maks. wysokości szafy 42U lub 45U. Dla sieci lokalnych z niewielką liczbą przyłączy (do 48) sto­ suje się naścienne (wiszące) szafki dystrybucyjne.

sysiem przywoławczy (paging) - w zasadzie je d ­ nokierunkowy, radiowy system komunikacyjny zapewniają­ cy abonentowi, wyposażonemu w niewielki i tani odbiornik kieszonkowy (pager), możliwość otrzymywania krótkich ko­ munikatów przywoławczych. Standaryzacja wielu niespój­ nych systemów doprowadziła (w 1978 r.) do określenia Działanie sieci przywołań (paging)

szeregowa tamsBmsja szeregowa

transmisja

szerokość pasoma - w odniesieniu do sy­

ź ró d ła p rz y w o ła ń z k om putera z telefonu tonowe num eryczne alfan um eryczne jedn o kierun ko w e dw ukierunkow e

międzynarodowego standardu POCSAG, definiują­ cego zasady sygnalizacji i kodowania w systemach przywoławczych, a w ramach Unii Europejskiej (1992 r.) standard cyfrowego systemu przywoław­ czego ERMES, przewidywany do instalacji również w Polsce. Ze względu na zasięg systemu rozróżnia się: systemy lokalne z przeznaczeniem dla sieci pry­ watnych (zakładowe), systemy o dużym zasięgu obejmujące obszar miasta regionu lub kraju. Sy­ stem przywoławczy można również oprzeć na stan­ dardzie RDS. s y s ie fltro trankingowy ( trunking) - ra­ diowy system komunikacyjny, polegający na auto-

218

faksem

gnału różnica między częstotliwościami, dla których moc sygnału spada o określoną wartość w stosun­ ku do wartości maks., np. o 3, 10, 20 lub 60 dB. Może być również definiowana jako szerokość wid­ ma przenosząca określony procent całkowitej mocy sygnału, np. 99% . Szerokość pasma je st wyrażona w hercach (Hz, kHz, MHz, GHz, THz), a dla zwykłej komutowanej linii telefonicznej wynosi 3,1 kHz

w naturalnym paśmie częstotliwości 3 0 0 -3 4 0 0 Hz. Zgodnie z teorią informacji w tak wąskim paśmie kanału telefonicznego można uzyskać teoretycznie przepływność 6 4 kb/s, a praktycznie nie wyższą od 56 kb/s.

Zasada kasowania sygnału szumu

S2HK (S am o czyn n e Z a łą c za n ie R e ze rw y) sposób zapewnienia wielotorowego (co najmniej dwutorowego) doprowadzenia zasilania elektrycznego do budynku lub do poszczególnych systemów teleinformatyki w nim się znajdujących. Podstawową funkcją urządzeń sa­ moczynnego załączania rezerwyjest zapewnienie pewności, jakości i ciągłości zasilania w energię elektryczną, przez uży­ cie agregatu prądotwórczego z silnikiem spalinowym wraz z instalacją zasilaczy bezprzerwowych UPS. Układ automa­ tycznego załączania SZR składa się z następujących ele­ mentów: • układu kontrolującego napięcie sieci, ® zblokowanej mechanicznie pary styczników, • układu sterowania zapewniającego przełączanie styczników między zasilaniem podstawowym i rezerwowym, • przełącznika i odłącznika umożliwiających przegląd i konserwację styczników.

L in ia _ e n e r g e ty c z n a (5 0 H z )

'

L in ia . e n e r g e ty c z n a (5 0 H z )

Z a s ila c z UPS (z falownikiem)

Z a s ila c z UPS (z falownikiem)

B U D Y N EK

s z o m to ia łły - zakłócenie w kanale informacyjnym, w którym wszystkie niepożądane częstotliwości w dostęp­ nym paśmie transmisji mają ten sam poziom. Poziom szu­ mu białego nie zależy od częstotliwości (brak wyróżnionych częstotliwości zakłóceń). Odmianą szumu białego jest szum różowy - z wytłumieniem wysokich częstotliwości, czyli po ich odfiltrowaniu przez filtr dolnoprzepustowy - co stanowi analogię do światła białego (kom plet kolorów) po usunięciu światła fioletowego.

i WLAN (W ire le s s LA N ) DWDM (D ens e W a v elenght D iv is io n M u ltip le x in g )

LMDS (L o c a l M u ltip o in t D is trib u tio n S erv ic es ) MMDS (M u ltic h a n n e l M u ltip o in t D is trib u tio n S ystem ) MVDS (M ic m w a v e V ideo D is trib u tio n S erv ic es )

■Gigabit E thernet ■Pętle lokalne ■Sieci bezprzew odow e ■Sieci W LAN. 1G H z

A p likacje sie c i o ptyczn ych DWDM

•S ieci naziem ne i sa te lita rn e ■LMDS ■MMDS •MVDS

s zerokość pasiva

— i------------- n 10THZ

100THZ

szum ów

¡N a ło ż e n ie s y g n a łó w ]

nych danych i ograniczające maks. przepływność kanału. W procesie detekcji sygnału istotne jest nie tyle bezwzględ­ na wartość szumu, ile odstęp sygnał/szum (podawany jako stosunek mocy sygnału użytecznego do szumu). W mode­ mie analogowym standardu V.34 (28,8 kb /s) min. odstęp sygnał/szum zapewniający prawidłowy odbiór sygnału wy­ nosi 625 (ok. 28,0 dB).

sztaim kwantyzacji - różnica między chwilową warto­ ścią rzeczywistego (oryginalnego) sygnału analogowego a jego wartością dyskretną po kwantyzacji sygnału do po­ staci cyfrowej.

szram teirirairiiczmy - szum powstający wskutek przy­

padkowego, lecz ustawicznego ruchu ładunków swobod­ nych we wszystkich elementach transmisyjnych, Kompleksowy system zasilania (z rezerwą) zwłaszcza w elementach czynnych oraz rezystorach. Poziom szumu termicznego N rośnie wraz z tem pe­ U rzą d ze n ia e le ktryczn e raturą T medium, zgodnie z prawem fizyki: N = kTB o w yso kim sto p n iu d y s p o z y ­ A g re g a t p r ą d o tw ó r c z y c y jn o ś c i (w indy, alarm y, u rz ą ­ (k - stała Boltzmana, B - szerokość pasma). d ze n ia p o ża ro w e itp.)

Aplikacje szerokopasmowe przepływ no ść

Z e r o w y p o z io m -

s z u m k a m a t a - niepożądane zjawisko zakłócania sy­ gnału użytecznego, powodujące przekłamania przekazywa­

lot

f i l .s il § Q-’a s il

s z y t o t o ś ® modulacji (band rate) - ina­ czej bodowa szybkość transmisji szeregowej dla sy­ gnałów o dyskretnym przebiegu czasowym. Szyb­ kość bodowa równa jest szybkości zmiany stanów znamiennych modulacji, a każda taka zmiana może przenosić informację o określonej długości (liczbie bitów większej od jedności). Jednostką szybkości modulacji jest bod (Bd). Ponieważ element stanu znamien­ nego sygnału może reprezentować więcej niż jeden bit infor­ macji, termin „bod“ nie je st równoważny z określeniem bit/sekundę (b /s ), a szybkość modulacji w przypadku ogól­ nym nie odpowiada przepływności binarnej. s z y b k o ś ć fr a in is łm r is ji (bit ra te) - inaczej przepływ­ ność binarna, określa liczbę przesyłanych bitów informacji dwójkowej w czasie 1 s przez kanał telekomunikacyjny, przy wymaganej i ustalonej stopie błędu. Dla różnych aplikacji dopuszcza się różne stopy błędu transmisji. Maks., teore­ tyczna szybkość transmisji przez kanał telekomunikacyjny, czyli przepływność binarna (nazywana również pizepusto-

219

s»s

y leksykon teleinformatyka Schemat kryptografii asymetrycznej

Prz eptywność (w kb/s)

wością) jest określona prawem Shannona. Zależy ona od szerokości pasma oraz stosunku mocy sygnału do szumu w kanale, a nie zależy od przyjętego sposobu modulacji. Wg tego prawa maks. przepływność typowego kanału telefo­ nicznego wynosi ok. 6 4 kb/s, ze względów technicznych tyl­ ko 56 kb/s, a w praktyce nie więcej niż 50 kb/s.

SEjfuTOwamle (encryption) - sposób transformacji jawnych danych do postaci niejawnej, uniemożliwiający ich wykorzystanie bez odpowiedniego klucza szyfrowego (de­ szyfrującego), co umożliwia bezpieczne przesyłanie pouf­ nych lub tajnych informacji przez sieć ogólnodostępną. W kryptografii zasadniczym elementem utajniania je st wy­ bór odpowiedniej metody szyfrowania: o symetrycznej - jednym utajnionym kluczem krypto­ graficznym lub o asymetrycznej - za pomocą dwóch kluczy (prywat­ nym i publicznym). Istotną rolę w uzyskiwaniu bezpiecznych przekazów za­ pewniają: podpisy cyfrowe (ich autentyczność i uwierzytel­ nienie), systemy zarządzania kluczami, a także sposoby ich generowania i przekazywania oraz stosowanie odpowie­ dnich algorytmów kryptograficznych. Najbardziej znanymi sposobami szyfrowania symetrycznego są: algorytmy DES, DESX, 3DES oraz IDEA, natom iast dla szyfrowania asyme­ trycznego algorytm RSA. Rzadziej są stosowane starsze standardy szyfrowania: Clipper, Capstone oraz RC2, RC4, RC5, RC6, BlowFish.TwoFish, CAST-128.

szyfrowanie asymetrycznie - powszechnie sto­ sowana metoda utajniania przesyłanej informacji, w której do szyfrowania i deszyfrowania Informacji używa się różnych kluczy kryptograficznych: szyfrowanie odbywa się za pomo-

22©

cą jawnego klucza publicznego (public key) o ograniczonej dystrybucji, natomiast deszyfrowanie za pomocą klucza prywatnego (private key), będącego własnością odbiorcy. Klucz publiczny odbiorcy może być przekazany wszystkim zainteresowanym - jednak w taki sposób, aby nie dopuścić do jego oryginalnej modyfikacji przez nieuprawnione osoby, natom iast klucz prywatny je st znany jedynie jego właścicie­ lowi, który wygenerował lub uzyskał obydwa komplementar­ ne klucze (publiczny i prywatny). Odtworzenie klucza deszy­ frującego za pomocą klucza szyfrującego nie jest możliwe w praktyce, chociaż istnieje między nimi ścisły związek ma­ tematyczny. Oba rodzaje kluczy mogą być użyte do szyfro­ wania i deszyfrowania wiadomości, jak też za ich pomocą można potwierdzać tożsamość nadawcy. Do najbardziej znanych algorytmów szyfrowania asymetrycznego należą: RSA, DSA, ECO, także algorytm EIGamala oraz Diffie-Hellemana do wymiany kluczy tajnych przez połączenia mało bezpieczne.

szyfrowanie UstaEzemra publicznym - bez­ pieczny mechanizm szyfrowania wiadomości, wymagający utworzenia dla każdego użytkownika dwóch, odrębnych, lecz skojarzonych ze sobą kluczy. Jeden klucz ma charak­ te r prywatny i znajduje się wyłącznie u właściciela, drugi je s t udostępniany publicznie zainteresowanym osobom. Użytkownik, który zamierza przesłać zaszyfrowaną wiado­ mość do konkretnie wskazanego odbiorcy, otrzymuje z urzędu autoryzacji (CA) kopię jego klucza publicznego (klucz publiczny odbiorcy), służącą do zaszyfrowania wła­ snej informacji przed wysłaniem do niego przesyłki. Wska­ zany odbiorca po odebraniu przesyłki, rozszyfrowuje ją za pom ocą własnego klucza prywatnego. W iadomość zaszy­ frowana kluczem publicznym może być rozszyfrowana wyłącznie przy użyciu skojarzonego z nim klucza prywatne­ go odbiorcy. Kopię klucza publicznego odbiorcy można przekazać każdemu zainteresowanemu, natom iast klucz prywatny winien być dostępny jedynie właścicielowi.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka S > > > S szyfrowani® symetryczne - najstarsza metoda szyfrowania inform acji, w której funkcjonuje jeden utajnio­ ny klucz kryptograficzny, znanyjedynle nadawcy i odbiorcy przesyłanej wiadomości. Znajomość algorytmu szyfrujące­ go (klucza kryptograficznego) je s t wystarczająca do od­ tworzenia algorytmu deszyfrującego, gdyż obydwa prze­ kształcenia kryptograficzne: szyfrujące E (Encryption) i de­ szyfrujące D ( Decryption), są z reguły identyczne (z nie­ w ielkimi wyjątkam i). Zasadniczym elementem uzyskania poufności i autentyczności inform acji w szyfrowaniu syme­ trycznym je s t zapewnienie braku dostępu do prywatnego klucza szyfrowego przez osoby niepowołane. Ze względu na sposób przetwarzania inform acji i użycie klucza w szy­ frowaniu symetrycznym wyróżnia się algorytmy blokowe i strumieniowe. Algorytm szyfrowania blokowego szyfruje inform ację w porcjach charakterystycznych dla danego al­ gorytmu, a bloki dłuższe są dzielone na mniejsze. Algorytm Schemat kryptografii symetrycznej <\ Nadawca vv v . ■

WMadB- 1.T—isssfflp; _ m»«a*ass3w a lg o ry tm s z y fru ją c y

I

't

' - —

A

trum autoryzacji (CA). Wiadomość utajnioną kluczem pry­ watnym nadawcy można rozszyfrować jedynie kluczem pu­ blicznym nadawcy, a więc odbiorca po otrzymaniu przesyłki jest pewien, że pochodzi ona od właściciela tego klucz pu­ blicznego, czyli oczekiwanego nadawcy. Zachowana jest więc autentyczność przesyłki, nie jest natom iast utrzymana poufność.

szyfrow ali© w GSM - •algorytmy szyfrowania CaSM

śsleżka w irtualna WiP (jYirtual Path) - pojęcie stosowane w sieciach i przełącznikach ATM (także Frame Relay), oznaczające wiązkę wielu kanałów wirtualnych prze­ biegającą wspólną (tą samą) trasą i łączącą dwóch użyt­ kowników lub grupę abonentów końcowych - zainstalowa­ nych w tych samych węzłach dostępu. Podstawowa zaleta takiego grupowania pojedynczych kanałów wirtualnych w ścieżki wirtualne polega na poprowadzeniu połączeń w sieci tą samą trasą, a zatem nadających się do wspólne­ go sterowania. Dodanie lub ujęcie kanału wirtualnego w ścieżce, w razie zmiany zapotrzebowania na przepływność połączenia między abonentami lub końcowymi węzłami do­ stępu, jest stosunkowo proste: nie trzeba powtarzać kom­ pletnej procedury ustalania przebiegu trasy dla każdego

strumieniowy traktuje te kst wejściowyjako strumień bitów, który za pom ocą klucza je s t sukcesywnie zamieniany w szyfrogram. Do najbardziej znanych kluczy symetrycz­ nych należą: wiele wersji algorytmu DES oraz algo­ Ścieżki i kanały wirtualne sieci ATM rytm PGP, opcjonalnie stosowany do szyfrowania poczty elektronicznej.

szyfrowana!© t®żsama©śei nadawcy mechanizm uwierzytelniania tożsamości nadawcy wymagany przez odbiorcę przesyłki, w celu upew­ nienia się, że odebrana wiadomość pochodzi rze­ czywiście od nadawcy, a nie od podszywającej się innej osoby. Utożsamianie nadawcy dokonuje się za pomocą klucza publicznego (i prywatnego), lecz w odwrotnej kolejności postępowania, niż dzieje się to w klasycznym szyfrowaniu przekazów. Nadawca szyfruje poufną przesyłkę swoim kluczem prywat­ nym (a nie publicznym kluczem odbiorcy), nato­ m iast wskazany odbiorca rozszyfrowuje ją kluczem publicznym nadawcy, który wcześniej uzyskałzcen-

221

ś»>ś

/any leksykon teleinformatyka

kanału oddzielnie. Zmiana przebiegu trasy całej ścieżki wir­ tualnej, spowodowana koniecznością uniknięcia przeciąże­ nia węzła pośredniczącego lub związana z uszkodzeniem przełącznika ATM, powoduje automatycznązmianę przebie­ gu wszystkich związanych z nią kanałów wirtualnych: trwa­ łych PVC lub komutowanych SVC.

światli© BMmssInTOimiatt^ezm© - wiązka światła spójnego generowana przez laserowe źródło światła, zawie­ rająca jedną, wyróżnioną częstotliwość fal optycznych o niewielkiej szerokości linii widmowej (pojedyncze nano­ metry). Lasery półprzewodnikowe używane w optoelektroni­ ce emitują promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie podczerwonym, widzialnym lub nadfioletowym, przy czym wyróżnia się 3 odmienne sposobyjego emisji: absorpcyjną, spontaniczną oraz wymuszoną. Emisja wymuszona je st źródłem światła koherentnego.

P o w lo k ą w z m a c n ia ją c a (la k ie ro w a n a ) P ła s z c z rd z e n ia

Ś re d n ic e w p m a ) w łó k n o je d n o m o d o w e b ) w łó k n a w ie lo m o d o w e

Ś re d n ic a d rd z e n ia

AL d 9

D 1 25

R d z e ń w łó k n a ś w ia tło w o d u z p ro file m s k o k o w y m z p ro file m g ra d ie n to w y m

5 0 1 25 6 2 ,5 1 25

żonego rdzenia. W światłowodzie współczynnik odbicia światła w płaszczu je st mniejszy niż w rdzeniu, co powoduje całkowite wewnętizne odbicie promienia i teoretycznie bez­ stratne prowadzenie wiązki światła wzdłuż osi rdzenia. Śre­ dnicę światłowodu, określaną w mikronach, podaje specy­ fikacja kabla zarówno dla rdzenia ( 5 /9 /5 0 /6 2 ,5 Światło monochromatyczne jim ), ja k też dla powłoki zewnętrznej (1 2 5 /2 5 0 /1 0 0 0 |im ). Dla światłowodów jedno[filtr optycz Źródło modowych (SMF) średnica rdzenia wynosi najczę­ św ia tła św ia tło białego ściej 9 |xm, przy średnicy płaszcza 125 |im i powło­ m o n och ro m a tyczne | ce zewnętrznej 1 2 5 /2 5 0 |_im. Dla światłowodów wlelomodowych (MMF), o gradientowej (rdzeń nie­ (zielone) jednorodny) zmianie współczynnika załamania, średnica rdzenia wynosi 50 lub 62,5 |im , przy średnicy pła­ szcza 125 |xm, a wraz z lakierowaną powłoką zewnętrzną ś w ia tło w o d o w e spirzęga© 2© - urządzenia 2 5 0 -9 0 0 jim . Włókna światłowodowe klasyfikuje się wg ich optyczne przeznaczone do przekazywania (nadawania lub średnicy, tłumienności, dyspersji, sposobu zmian współ­ odbierania) mocy świetlnej pochodzącej zjednego lub kilku czynnika załamania w rdzeniu oraz liczby prowadzonych światłowodów wejściowych, do jednego lub kilku światło­ w nim modów (promieni wiązki świetlnej). Do budowy sy­ wodów wyjściowych. Zwykle występują jako elementy pa­ stemów transmisyjnych o niewielkim zasięgu oraz odpor­ sywne (rozgałęźnik 1x2 bądź krzyżak 2x2), włączane do nych na narażenia mechaniczne stosuje się światłowody sieci optycznej za pośrednictwem złączy rozdzielnych (roz­ plastikowe. łącznych) lub trwałych. Istnieją dwie metody wytwarzania sprzęgaczy optycznych przez: iw ia tto w d d cSamoiy (c/ark fib er) - nie używane, o sprzęganie czołowe - w których przekaz mocy optycz­ rezerwowe włókno światłowodowe znajdujące się w optokanej dokonuje się przez czoła rdzeni światłowodowych z uży­ ciem półprzepuszczainych luster oraz Sprawdzanie włókien rezerwowych o sprzęganie boczne - gdzie transform acja mocy (dark) reflektometrem optycznej między włóknami zachodzi na skutek przenikania modów światłowodowych przez boczne ścianki stopionych razem włókien. Konstrukcje sprzęgaczy nowej generacji opierają się na matrycy indywidualnie sterowanych luster klasy MEMS lub technologii przełączania pęcherzykowego {bubbles).

św ia tfo w ó d - medium transmisyjne utworzone przez czyste szklane włókno kwarcowe (dwutlenek krzemu), oto­ czone nieprzezroczystym płaszczem wokół centralnie poło-

222

W łó k n o re z e rw o w e (d a rk )

leksykon teleinformatyka S > > > S

blu, lecz nie prowadzące laserowego promienia świetlnego. Stanowi rezerwę komunikacyjną na wy­ padek awarii lub zmiany konfiguracji sieci.

Badania włókna światłowodu

Ś re d n ic a z e w n ę trz n a D w lo k n a

f

i

j

O T D R (O p tic a l T im e -D o m a in R e fle c to m e r) |

Cechy światłowodu jednomodowego SMF a) przekrój w łókna

ś w ia tto w ó i długod ystansow y - świa­ tłowód o specjalnej konstrukcji włókna optycznego, przeznaczony do wielofalowych transmisji długody­ stansowych (DWDM, UWDM). Rozwiązanie oparte jest na włóknach jednomodowych (SMF) z przesu­ niętą dyspersją (zerową, dodatnią lub ujemną), a najlepiej z płaską charakterystyką dyspersji w III oknie transm isyjnym . Pierwsze rodzaje włókien z nlezerową dyspersją NZDS-SMF (Non Zero Disper­ sion Shifted-Singie Mode Fiber) zaczęła wytwarzać (1994 r.) firma Lucent Technologies pod nazwą TrueWave (wiele wersji) - co umożliwiło realizację przekazów optycz­ nych na dystansie ponad 1000 km bez stosowania regene­ ratorów sygnału. Dostępne są inne rozwiązania jednom odo­ wych światłowodów długodystansowych o zwiększonej po­ wierzchni efektywnej klasy LEAF (Large Effective Area Fiber) - produkowane (od 1998 r.) przez firmę Corning, znane tak­ że jako TeraLight (1999 r.), wytwarzane przez firmę Alcatel. Długodystansowe łącze światłowodu

9 8 0 lu b 148 0n m

W e jście Iz o la to r

Filtr p a sm o w y

Czas

Czas S y g n a ł w y jś c io w y

S y g n a ł w e jś c io w y

125 jim , zgodne z zaleceniami ITU-T G.652, w którym ist­ nieją warunki ułożenia się (w geometryczno-optycznym układzie) wyłącznie jednej monochromatycznej wiązki świa­ tła o stałej szybkości propagacji impulsu, co minimalizuje dyspersję. Współczesne standardowe światłowody SMF charakteryzują się następującymi cechami: jednorodnym współczynnikiem załamania światła w rdzeniu, skokową zmianą tego współczynnika na granicy z płaszczem, zerem dyspersji w II oknie optycznym, wysoką dyspersją w III oknie (średnio ok. 17 p s /n m *km ) oraz niską tłumiennością (oko­ ło 0,2 dB /km ) i niewielką podatnością na powstawanie efektów nieliniowych w III oknie optycznym 1550 nm. Stan­ dardowe włókno S M Fjest dobrze dostosowane do transm i­ sji jednokanałowych w II oknie światłowodu, a także wyjąt­ kowo dobrze zachowuje się w przekazach wielofalowych DWDM prowadzonych w III oknie optycznym na niewielkich dystansach, czyli w obrębie sieci lokalnej LAN.

ś w ia tło w ó d piasto to w y - światłowód wykonany ze świattowóiffl «flw©p©mMy - specjalny rodzaj włókna optycznego do transmisji światła spójnego (koherentnego), z zachowaniem polaryzacji prowadzonego prom ienia optycznego na całej trasie przekazu. Dla zachowania ciągło­ ści anizotropowego ośrodka transmisji (o różnych cechach w zależności od kierunku rozchodzenia się fal) używa się światłowodów o dwóch osiach optycznych (światłowody dwójłomne), z których tylko jedna ma znaczenie dla propa­ gacji sygnału optycznego wzdłuż włókna. W badaniach znaj­ dują się dwa rozwiązania: włókna eliptyczne (o eliptycznym przekroju rdzenia, a nie kołowym ja k w rozwiązaniach trady­ cyjnych) lub włókna z wytworzonymi fabrycznie naprężenia­ mi (typu bow-tie oraz PANDA).

szkła organicznego (ośrodek plastyczny) o przekroju koło­ wym i grubości ok. 1 mm, przesyłający światło z dużymi stratam i (tłumienność 10-1000 dB /km ), w znacznie ogra­ niczonym zakresie tem peratur (maks. do 100°C) i na nie­ wielkich dystansach (do 1000 m). Istotną jego zaletą jest Przykład aplikacji światłowodu plastykowego MAX. SPEED

TE M P

W iązka włókien plastikowych

Ś w 3 a t0 © w © i j© « to ® m ® ii]© w y - standardowe włók­ no jednomodowe (SMF) o średnicy rdzenia 9 jim i płaszcza

223

ś»ś

leksykon teleinformatyka

prostota układania i montażu, duża tolerancja niedokład­ ności połączeń, stosowanie tanich źródeł światła (duża apertura numeryczna) oraz bardzo niski koszt wytwa­ rzania. Światłowody plastikowe o skokowym lub gra­ dientowym współczynniku załamania światła są stoso­ wane w okablow aniu pojazdów oraz w niew ielkich abonenckich łączach lokalnych o maks. przepływności do 10 G b/s (1 km).

światłowód wielofalowy - najnowsze, specjali­ styczne rozwiązanie szerokopasmowego włókna wielofalowego (DWDM) o średnicy rdzenia 9 pun, z pojedynczym mo­ dem optycznym klasy SMF, udostępniające na potrzeby transmisji wszystkie cztery okna transmisyjne (II, III, IV i V okna światłowodowe). Transmisja w V oknie optycznym nie była dotąd dostępna w tradycyjnych światłowodach, ze względu na występującą w tym paśmie wysoką tłumienność jednostkową, spowodowaną absorpcją na jonach OH'. Pierwsze włókna tej klasy uzyskano (2 0 0 0 r.) w Laborato­ riach Bella (Lucent). ś w i a t ł o w ó d wielomodowy - rodzaj włókna świa­ tłowodowego klasy MMF o standardowej średnicy rdzenia 50 |im lub 62,5 (im (niekiedy większej), w którym istnieją warunki optyczne do powstawania wieiu prowadzonych wzdłuż osi rdzenia dyskretnych modów optycznych (prom ie­ ni świetlnych) - wszystkie o tej samej długości fali X, lecz o różnej szybkości propagacji (rozprzestrzeniania się świa­ tła) wzdłuż włókna. Negatywną konsekwencją rozchodzenia się fali świetlnej z różnymi szybkościami w światłowodach wielomodowych, je st dodatkowy wzrost efektu dyspersji (modalnej), co w zasadniczy sposób ogranicza stosowanie takich włókien jedynie do transmisji na niewielkich odległo­ ściach, czyli w obrębie sieci lokalnych. Żaden typ wielomodowego włókna światłowodowego typu MMF z dowolnym profilem rdzenia (skokowym, gradientowym, innym) nie nadaje się do transmisji długodystansowych.

ś w i a t ł o w ó d z p r o f i l e m g ir a d lie m fte w y m charakterystyczna cecha wielomodowego włókna światło­ wodowego, definiowanego wg normy ITU-T G.651, w którym współczynnik załamania światła w rdzeniu zmienia się w sposób ciągły (gradientowy) w miarę oddalania się od osi rdzenia - od wartości maks. w osi rdzenia światłowodu do wartości min. na granicy z płaszczem. Ciągły charakter zmian współczynnika załamania światła profiluje się fa­ brycznie w taki sposób, aby różne mody światła miały rze­ czywiście tę samą szybkość rozchodzenia się w rdzeniu światłowodu z profilem gradientowym. Światłowody gra­ dientowe są trudniejsze w produkcji niż standardowe włók­ na z profilem skokowym, a więc droższe. ś w l a i t o w ó d l z p r o f i l e m s k o k o w y m - charakte­ rystyczna cecha włókna światłowodowego Gednomodowego lub wielomodowego), w którym stały współczynnik załama­ nia światła w rdzeniu zmienia się skokowo w ustalonej odle­ głości od osi rdzenia - od stałej wartości maks. w rdzeniu światłowodu do wartości min na granicy z płaszczem. Liczba prowadzonych modów wzdłuż osi rdzenia włókna z profilem skokowym zależy od wielu czynników, m.in. od: średnicy rdzenia (im mniejsza, tym mniej modów), długości fali mo­ nochromatycznej (im dłuższa tym mniej modów) oraz kąta odchylenia promieni od osi włókna (zawsze wewnątrz kąta akceptacji) przy ich wejściu do rdzenia światłowodowego. ś w i a t ł o w ó d z p r z e s u n i ę t ą d y s p e r s j ą - ro­ dzaj jednomodowego włókna światłowodowego typu DSSMF (Dispersion Shifted - SMF), najbardziej odpowiedni dla transmisji długodystansowych, w którym standardowo uzyskiwana zerowa wartość dyspersji (przypadająca przy długości fali 1310 nm) zostaje przesunięta w procesie wy­ twarzania włókna do III okna transmisyjnego (około 1550 nm). Zerowa lub bliska zerowej (dodatnia lub ujemna) war­ tość dyspersji w III oknie światłowodowym stanowi nadzwy-

Cechy światłowodu wielomodowego MMF

,

leksykon teleinformatyka S > > > T czaj korzystną cechę transmisyjną włókna długodystanso­ wego, gdyż umożliwia stosowanie wzmacniaczy EDFA, mini­ malizując jednocześnie szkodliwy wpływ nieliniowego mie­ szania czterofalowego FWM.

t 7=®® - nadrzędny protokół faksowy (zalecany przez ITU) dla ustalenia połączenia, negocjacji warunków transmisji i kontroli błędów. Na podstawie zliczonych błędów wykry­ tych w trakcie transmisji jednej strony decyduje, czy nie zo­ stał przekroczony dopuszczalny poziom błędu, powyżej którego winno nastąpić ponowienie transmisji. O S -najnow szy protokół faksowy (ITU, 1998 r.) określa­ jący przebieg transm isji faksowej przez sieci z protokołem IP. Ujmuje wiele sposobów transm isji faksowej IP fax, w tym przekazy działające w czasie rzeczywistym przez sieć Internet.

T S L /fS - amerykańskie standardy transmisji cyfrowej sto­ sowane w telekomunikacji. Standard T l pierwszego pozio­ mu zwielokrotnienia DS1 o przepływności 1,544 M b/s od­ powiada w strefie europejskiej specyfikacji E l (2,04 8 M b/s), natom iast standard T3 trzeciego poziomu zwielo­ krotnienia DS3 o przepływności 44 736 M b /s odpowiada strumieniowi E3 (34 36 8 M b/s) w Europie.

(Total Access Communication System) - zmo­ dyfikowana wersja systemu analogowego AMPS dla warun­ ków europejskich, działająca w paśmie 8 9 0 -9 5 0 MHz, co odpow iada 6 0 0 dwukierunkowym kanałom radiowym 0 szerokości 25 kHz. W rozszerzonej wersji ETACS liczba ka­ nałów głosowych wzrasta do 1240.

a) p rze kró j w łó k n a

Tsig S w it c h in g - zaproponowana przez Cisco otwarta

b) p rze kró j w zd łu żn y

c) d y s p e rs ja w łó k n a ś w ia tło w o d u 200 62.5afr\| u Odlogłoi i / j 125 urn

I Gradientowy współczynnik i I załamania światła I

224

Czas

Sygnał wejściowy

Czas

Sygnał wyjściowy

1200

dłu gość

n falik w

T----1400

1uniwersalna technologia przełączania Tag Switching (zbli­ żona do IP Switching) upraszcza proces rutowania pakietów przez sieci ATM i Frame Relay, w środowisku połączeń wirtu­ alnych VLAN. Tag Switching pozwala budować sieci szkiele­ towe ATM i dołączać do nich rutery, które nie muszą już wie­ dzieć wszystkiego o ścieżkach dostępu do stacji końco­ wych. Jest to możliwe przez agregowanie ścieżek dostępu grupowego i przypisywanie im odpowiednich znaczników

(granulacja znaczników). Znaczniki można dołączać do pa­ kietów generowanych w obszarze różnych sieci i przez różne protokoły. ta m d le m s i ł o w n i f o le E s o m r a ik a e y jin ie j - po­ pularnie generator prądotwórczy, stanowiący rezerwowe źródło energii elektrycznej i pozwalający całkowicie unieza­ leżnić zasilanie odbiorników elektrycznych od napięcia w sieci 2 2 0 /2 3 0 V (AC), podstawowego systemu elektroe­ nergetycznego. Generator tandem u przetwarza energię chemiczną paliwa (silnik spalinowy) na elektryczną (prądni­ ca), siłownia zaś przekształca ją na prąd stały o wymaga­ nych parametrach zasilania. System wymaga precyzyjnego dobrania wielu parametrów poszczególnych komponentów zasilania pod względem: pobieranej i odbieranej mocy, chwilowych przeciążeń, czasu autonomii pracy (działanie na baterii akumulatorów), czasu rozruchu tandem u, maks. czasu działania układu rezerwowego oraz dopuszczalnych tolerancji. Na podobnej zasadzie do generatora można przyłączyć zasilacz bezawaryjny UPS, zwykle w miejsce si­ łowni telekomunikacyjnej. t a r y f i k a c j a M staog (billing) - sposób automatycz­ nego naliczania wielkości opłat za zrealizowane usługi telekom unikacyjne. W systemach kom utacji publicznej taryfikacja opiera się na indywidualnym zliczaniu im pul­ sów taryfikacyjnych niezależnie dla każdego indywidual­ nego abonenta oraz oddzielnie dla każdej usługi teleko­ munikacyjnej. Ze względu na dużą rozpiętość oferowanych usług i związanych z tym różnorodnych kosztów naliczanie opłat dokonuje się w wydzielonych systemach billingowych ze specjalnym oprogramowaniem z uwzględnieniem: czasu trwania usługi (rozmowy, komunikatu, transm isji), strefy w której znajduje się wywoływany abonent, taryfy (zależnej od pory dnia i tygodnia), przepływności używanej linii komunikacyjnej (po wcześniejszym je j uzgodnieniu z klientem ) oraz zróżnicowania opłat naliczanych przez róż­ nych operatorów pośrednich. Nowoczesna taryfikacja obejm uje także hot billing, w którym na bieżąco prezentu­ je się koszty świadczonej usługi, a obciążenie konta ban­ kowego abonenta następuje natychm iast po zakończeniu usługi (połączenia głosowego). TCR/3 (Trellis Coded M odulation) - kombinacja mo­ dulacji QAM z nadmiarowym kodowaniem splotowym Trellis-Coding, stosowana w nowszych modemach, począwszy od standardu V.32 (do V.34). W kodowaniu TCM odwzoro­ wanie sygnału jest związane ze zmianą amplitudy i fazy sygnału podobnie ja k w modulacji QAM, a każda zmiana

225

T »>T

stanu sygnatu nośnej koreluje z konkretnym wzorem bitów Informacji wejściowej. Standard V.32bls definiuje 128 punktów konstelacji przesyłanych z szybkością 14 200 b /s, V.32terbo (19 200 b /s ) definiuje 2 5 6 lub 512 punktów, a standard V,34 (28 800 b /s ) ma już 768 punktów w kon­ stelacji - przy czym nie wszystkie są wykorzystywane. Dzięki tej metodzie każdy punkt konstelacji może reprezentować jeden kompletny znak 6- lub 7-bitowy. T C M (Train Computer N etwork) - sieciowe rozwiąza­ nie telekomunikacyjne, stosowane w taborze kolejowym, przeznaczone do tworzenia sieci teleinformatycznej w skła­ dach pociągów pasażerskich osiągających duże szybkości: niemiecki ICE, francuski TVG, włoski Pendolino. Moduły sy­ stemu TCN są instalowane w każdym wagonie (łącznie zjednostką napędową), a węzły sieciowe połączone wzajemnie ze sobą umożliwiają zbieranie informacji o warunkach jazdy i ich dystrybucji do centrum sterowania. Przez sieć TCN są przesyłane informacje i komunikaty obejmujące: informacje o ruchu pociągu (wyniki pomiarów, rozkazy sterujące, ha­ mowanie), polecenia sterowania wagonami (otwieranie drzwi, zasilanie, ogizewanie, oświetlenie), informacje dia­ gnostyczne (dane dla służb utrzymania ruchu) oraz informa­ cje dla pasażerów związane z przejazdem na trasie.

o potwierdzanie odbioru pakietów, o zachowanie kolejności przekazów, o sprawdzanie sumy kontrolnej, o retransmisje w przypadku błędów. Od pierwszej specyfikacji (1981 r.) wprowadzono wiele wersji usprawniających pracę protokołów TCP, takich jak: Tahoe, Reno, New-Reno, Vegas i SACK. Każda z nich ma in­ ne algorytmy powolnego startu, inaczej zapobiega zatorom w sieci i ma odmienne strategie korekcji błędów, co wywie­ ra istotny wpływ na wydajność protokołu. Niezawodne prze­ syłanie danych protokółTCP zawdzięcza mechanizmowi po­ twierdzania (ACK). T C P / I P [Transmission Control Protocol / Internet Protocol) - zestaw wielu protokołów komunikacyjnych opracowanych (lata 60.) dla pakietowej sieci rozległej WAN, który stał się de facto otwartym standardem komuni­ kacyjnym komputerów działających z protokołem IP. Zawie­ ra dwie grupy protokołów składowych: protokół transporto­ wy TCP czwartej warstwy modelu ISO/OSI oraz protokół sie­ ciowy IP operujący w trzeciej warstwie modeiu. Protokół

TC iP (Transmission Control Protocol) - klasyczny pro­ tokół transportowy czwartej warstwy modelu ISO/OSI ogól­ nego przeznaczenia, oferujący niezawodną, połączeniowo zorientowaną transmisję danych w sieciach o różnych spo­ sobach transmisji: LAN, MAN lub WAN. Ściśle definiuje me­ chanizmy współpracy z protokołem sieciowym IP, stanowiąc jednocześnie podstawowy składnik popularnego protokołu internetowego TCP/IP. Protokół TCP zestawia połączenia dwustronne (protokół połączeniowy) - tworząc sesje komu­ nikacyjne umożliwiające: • sterowanie przepływem,

P o rt d ocelow y Num er sekw encji

N u m e rp otwierdzonia f - Licz oa 3 2-bitow ych s łó w w n agłów ku TCP Zarezerwowane Sum a kontrolna Opcje

6 flag 1-bitowych

Okno Znacznik p iln o ści (urgent poin ter) D opełnienie zerami

6 flag 1-bitowych (od lewej do prawej) URG ACI:k | p Sh [ r St | s Y n | FIN

226

FTP ! SNM P j

P in g

R IP /O S P F :

. '- V

ił

W a rs tw a s ie c io w a

W a rs tw a łą c z a d a n y c h

h

■ W TCP

UDP IC M P

I

J A R P IR A R P !

ł

_____ . y _____ IP

V

S M TP (S im ple M a il T ransfer Protocol) Telnet (rem oto te rm ina l pro to co l) FTP (Filo Transfer P rotocol) SN M P (S im ple N etw ork M an ag em en t P rotocol) • P ing (P acket In tern et G roper) RIP (R outing Inform ation P rotocol) O S P F (O pen S ho rtest P ath First)

1 ,2 0 ,2 1 ,2 2 ,2 3 ,2 4 , 2 5 , 2 6 , 2 7 ,2 8 ,2 9 ,3 0 , 3 1 ,

Port źródłow y

S N M P ! T e ln e t

W a rs tw a a p lik a c ji

W a rs tw a tra n s p o rto w a

Format nagłówka TCP I 0 , 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , H , 9 ,1 0 ,1 1 ,1 2 ,1 3 , 1 4 ,1 5 ,1 6 ,1 7 , 1

T D M A (Time Division M ultiple Access) - metoda wielokrotnego dostępu do pojedynczego medium transm i­ syjnego z podziałem czasu. Polega na ustaleniu przedziałów czasowych zwanych szczelinami (tworzących ram ki), w których są umieszczana dane pochodzące od różnych użytkowników. Przesyłane przez medium sygnały można identyfikować na podstawie ich położenia w ramce.

nie troszcząc się o istnienie odbiorcy po drugiej stronie sie­ ci. Pakiety mogą być wysyłane do jednego lub wielu odbior­ ców (rozgłaszanie). Protokół IP nie zajmuje się kontrolą po­ prawności pakietów, potwierdzeniem odbioru ani kolejko­ waniem pakietów we właściwej sekwencji. Dobrze funkcjo­ nuje w szybkich i niezawodnych sieciach cyfrowych, opar­ tych na medium światłowodowym.

Przefilot kamałów 4 użytkowników na je dnej no;inej (pasmo 25 kHz)

T© »© B >liiM ( Time Division CDMA) - jeden z dwóch typów realizacji interfejsu radiowego w systemie komórko­ wym 3G UMTS. Stosuje zwielokrotnienie dostępu z podzia­ łem kodów oraz dupleks czasowy TDD w pasmach, w których nie można wprowadzać dupleksu częstotliwościo­ wego FDD.

Bp

TE )© (Time Division Duplex) - sposób realizacji dwu­ kierunkowej transmisji, w którym dla każdego kierunku da­ ne nadaje się w innych szczelinach czasowych. Możliwa jest asymetryczna transmisja dupleksowa przez przyporządko­ wanie większej liczby szczelin czasowych dla konkretnego kierunku transmisji (zwykle „w dół” ) od sieci w kierunku abonenta.

IE E E 8 0 2 .2

m

j

I

TC P (Transm ission C o ntro l P rotocol) U D P (U s e r D a tagram Protocol) IC M P (Internet C o ntro l M essage Protocol) A RP (A ddress R esolution P rotocol) R A R P (R everse A dd res s R esolution P rotocol) IP (Internet P rotocol)

warstwy transportowej TCP zapewnia usługi połą­ czeniowe (również wirtualne), tzn. negocjuje warun­ ki połączenia, utrzymuje je przez czas trwania sesji i gwarantuje dostarczanie pakietów do odbiorcy. Umożliwia zachowanie kolejności dostarczania pa­ kietów, sprawdza poprawność danych i umożliwia retransm isję zagubionych pakietów. Warstwa transportowa TCP/IP obejmuje protokoły połącze­ niowy TCP i bezpołączeniowy UDP. Protokół IP ko­ rzystający z usług transportowych protokołu datagramowego UDP ma charakter bezpołączeniowy, dokonuje fragmentacji i wysyła datagramy w sieć,

IDE® (Time Domain Reflectometer) - podstawowe urządzenie do testowania miedzianego okablowania tele­ komunikacyjnego. Wykorzystuje zjawisko odbicia jednost­ kowego impulsu elektrycznego o stromych zboczach od nie­ jednorodności toru transmisyjnego (złącza, przewężenia, przerwy), a następnie odpowiednią analizę tak odebranego sygnału echa.

T D M ] (Time Division Multiplexing) - zwielokrotnie­ nie z podziałem czasu, stanowiące jeden z najbardziej po­ pularnych sposobów zw ielokrotnienia liczby kanałów utworzonych przez jedno fizyczne łącze transmisyjne. Pole­ ga na umownym podziale kanału transmisyjnego na sze­ reg następujących po sobie szczelin czasowych tworzą­ cych ramkę i przyporządkowanych wielu użytkownikom lub różnym urządzeniom komunikacyjnym sieci. Dzięki temu wszyscy uczestnicy sesji komunikacyjnej (telefonia, prze­ kaz danych, wideokonferencje) mogą współdzielić fizyczne łącze transm isji i jednocześnie, a więc niezależnie od sie­ bie, prowadzić transm isję bez wzajemnego zakłócania przekazów. Zasady zwielokrotnienia czasowego TDM i falowego WDM S ygn a ły o ptyczn e lub e le ktryczne

W yłącznie sygnały optyczne (każdy 2,5 G b/s)

w łó kn o w ie lo m o do w e (lub je dn o m o do w e )

___

2 .5 G b /s

2 ,5 G b /s

a m _

mmii TD M mm . ' I

-fE

ca o a

/ ;

w *?

Zestaw protokołów TC P /IP ©

ł

leksykon teleinformatyka T > > > T

leksykon teleinformatyka

\

Aj

t e c h n i k a k o m p o n e n t o w a - współcześnie stoso­ wana, modelowa technologia tworzenia aplikacji (również sieciowych), łącząca cechy programowania modularnego z możliwością wielokrotnego użycia raz przygotowanych ele­ mentów oprogramowania. Cechą charakterystyczną kom­ ponentowej techniki programowania jest używanie kompo­ nentów, czyli składowych oprogramowania, zawierających następujące elementy: • właściwości - opisujące stan kompo­ nentu, dostępne dla odczytu i modyfikacji przez wykorzystujący je program; o metody - stanowiące akcje wywoływane (jeden kanał przez program w trakcie działania; o ptyczny TD M ) o zdarzenia - komunikaty wysyłane do programu w reakcji na zmiany zachodzące w stanie obiektu. Komponenty stanowią zbiór zamkniętych funkcji przeznaczonych do ich używania przez różne programy, lecz są do­ stępne w postaci uniemożliwiającej ich mody­ fikację źródłową (JavaBeans, ActiveX, inne).

227

T »>T

leksykon teleinformatyka

technologia P © ( Phase-change Dual) - wcze­ śniejsza odmiana dwufazowego optycznego sposobu zapi­ su na płytach CD z odczytem wielokrotnym i z powtórnym zapisem nowych danych, opracowana (od 1995 r.) przezjapońskąfirm ę Matsushita (Panasonic). W technologii tej wy­ korzystuje się zjawisko zmiany właściwości odblaskowych stopu nośnika wykonanego ze srebra, indu, antymonu i te l­ luru (Ag-ln-Sb-Te) pod wpływem światła laserowego. Nazwa technologii związana jest ze strukturą stopu występującego w normalnej temperaturze otoczenia w dwóch stanach: bezpostaciowej - słabo odbijającej światło oraz krystalicz­ nej - o znacznie lepszym współczynniku odbicia. Amorficz­ na w pierwotnej fazie (bezpostaciowa) struktura stopowa ulega krystalizacji na skutek przegrzania silnym promie­ niem laserowym w procesie zapisu, co umożliwia później modulację odbitego promienia świetlnego przy jej oświetle­ niu drugim, słabszym strumieniem laserowym. Technologia PD nie znalazła powszechnej akceptacji.

technologia SILK/MUG? (Scalable L in ear Re­ cording/Multichannel L in ear Recording) - rozwija­ na od 1996 r. przezTandberg Data (Quantum) technologia skalowanego zapisu liniowego SLR oraz wielokanałowego zapisu MLR na taśmach magnetycznych, należąca obecnie do popularnych sposobów rejestracji danych w streamerach stacji roboczych sieci LAN o różnej wielkości. Istotną cechą tej technologii je st elastyczne pozycjonowanie głowi­ cy za pomocą serwomechanizmu z własną ścieżka napro­ wadzającą, co niweluje efekty wywoływane migotaniem ta ­ śmy w gnieździe prowadzącym nośnik. Seria produktów wy­ konanych w tej technologii (stream ery SLR2-SLR6, MLR1-MLR7) charakteryzuje się: skalowaną pojemnością od 525 MB do 80 GB (do 160 GB z kompresją danych), możliwością zapisu do 240 MB na minutę (3 M B /s) z auto­ matyczną weryfikacją zapisu za pomocą procedury RWW (Read While Write) oraz korekcją błędów ECC. Specjalna technika zapisu na taśmach magnetycznych z zastosowa­ niem głowic MR i odpowiedni materiał nośnika umożliwiają wielokrotny (ponad 750 razy) zapis danych, a zarejestrowa­ ne informacje można przechowywać przez min. 10 lat.

rozsiewczych do term inali), telekomendę (sterowanie urzą­ dzeniami abonenta wg uzgodnionego algorytmu) i teleme­ trię (zdalny pomiar parametrów urządzeń końcowych).

2

¥ © !© il®sS© - satelitarny szerokopasmowy system komu­ nikacji multimedialnej o dużej pojemności (ponad 2 0 min abonentów), oparty na 288 aktywnych satelitach rozmie­ szczonych równomiernie na 12 orbitach o wys. 1375 km. System jest przewidziany do obsługi dwóch typów terminali stacjonarnych: o standardowego z symetrycznymi łączami i przepływ­ nością zmieniającą się na żądanie 16 -2 0 4 8 k b /s z krokiem 16 kb /s oraz o szerokopasmowego z kanałam i symetrycznymi 0 przepływności do 64 kb/s. System ma zapewnić łączność z dowolnego punktu na Ziemi. t e l e f a k s (facsmile, f a x ) - elektroniczne urządzenie komunikacyjne do przesyłania obrazów łączem telefonicz­ nym, nazywane inaczej urządzeniem telekopiowym, faksymile, terminalem faksującym lub potocznie faksem. Prze­ kaz informacji faksowej w postaci binarnej wymaga urzą­ dzenia skanującego po stronie nadawczej (z kodowaniem 1 kompresją informacji) oraz wykonania operacji odwrot­ nych u odbiorcy. Przed wysłaniem przesyłki urządzenie fa­ ksujące skanuje obraz umieszczony na papierze, dokonuje kompresji informacji i przekształca ją na postać dogodną do transmisji przez analogową linię telefoniczną. Urządze­ nie faksowe zawiera skaner, modem i drukarkę umożliwia­ jące zdalną i dwukierunkową wymianę informacji graficz­ nych. Przed transmisją kopii oryginału (dokumenty pisane, rysunki odręczne, fotografie) - postrzeganych jako kompo­ zycja punktów z gradacją szarości (a nie określonych zna­ ków) - faksmodem dokonuje kompresji informacji wg je d ­ nego z kilku algorytmów faksowych MH (Modified Huf­ fman), dwuwymiarowym MR (Modified READ) i zmodernizo­ wanym MMR (Modified MR). Transmisja tak skompresowa­ nych danych, wg uprzednio uzgodnionego standardu (V.17, v.21, v.27ter, v.29) między urządzeniami faksującymi, prze­ biega na kilka sposobów - zgodnie z przyjętą klasyfikacją urządzeń faksujących (grupy 1-4).

te le a k c ja - wydzielona grupa usług sieci cyfrowej ISDN, dla których wspólną cechąjest przekaz komunikatów steru­ jących do wielu użytkowników lub odbiór komunikatów zbiorczych, zwykle o niewielkiej szybkości do - 9,6 kb/s. Usługi te są realizowane wyłącznie w trybie transmisji pa­ kietowej przez kanał sygnalizacyjny D 16. Zdefiniowane usłu­ gi teleakcji obejmują: telealarm (zbieranie komunikatów alarmowych z czujników), telealert (przekaz komunikatów

228

t e le fo n u amalogowy - urządzenie przewodowej tele­ fonii abonenckiej służące do przetwarzania dźwięków mowy na sygnały elektryczne i przesyłania ich na odległość przez system komutacji (centralę telefoniczną) i odwrotnie. Sy­ gnały mowy abonenta nadającego są przetwarzane w m i­ krofonie na analogowe sygnały elektryczne o częstotliwo­ ściach od 300 Hz do 3 4 0 0 Hz (pasmo 3,1 kHz).

Ilustrowany leksykon teleinformatyka T > > > T te le f o n u © y f c m i/y DS©K1 - terminal abonencki prze­ znaczony do współpracy ze zintegrowaną cyfrową siecią te ­ lefoniczną ISDN. Od telefonu analogowego różni się kon­ strukcją, przetwarzaniem mowy do postaci cyfrowej (64 kb /s) i nowymi usługami dodatkowymi oferowanymi w sie­ ci cyfrowej. Telefon ISDN jest wyposażony w magistralę sty­ ku S z dwoma kanałami rozmownymi B (2 x 6 4 kb /s) oraz sygnalizację w kanale D (16 k b /s) - opartą na protokołach LAP-D i DSS1. Aparat telefoniczny zawiera koder PCM i zło­ żony układ sterowania do sygnalizacji oraz realizacji usług dodatkowych. Usługi te wymagają poza normalną klawiatu­ rą numeryczną, uproszczonej klawiatury alfanumerycznej i wyświetlacza alfanumerycznego. W telefonach ISDN, za­ miast wskaźnika alfanumerycznego, są instalowane moni­ tory graficzne LCD w formacie CIF lub QCIF (Quarter CIF), stanowiące pomoc w realizacji wielu funkcji dodatkowych: interpretacja funkcji klawiszy, zegar, budzik, kalendarz, se­ kretarka, miniksiążka telefoniczna, sposób i wielkość taryfi­ kacji, przenoszenie rozmów oraz wyświetlanie: numerów te ­ lefonów realizowanego połączenia, nadsyłanych komunika­ tów SMS, stanu skrytki pocztowej i in.

Telefon systemowy IP serii Alcatel Reflexes

zaistniałych strat, synchronizacji strumieni multimedialnych i identyfikacji rodzaju zawartości pakietów. Funkcje tego ty­ pu spełniają popularne protokoły czasu rzeczywistego: transportowy RTP, RSVP oraz dopełniający protokół sterują­ cy RTCP. Dzięki temu możliwe są wielorakie usługi telefonii internetowej: transmisja w trybie multicast, przesyłanie in­ formacji zwrotnej dotyczącej jakości transmisji, szyfrowanie przesyłanej inform acji, a także przekazy datagramowe, z protokołem UDP. Telefony internetowe IP z wyglądu i funk­ cji przypominają standardowe aparaty telefoniczne, lecz są wpinane bezpośrednio do sieci komputerowej LAN.

t e le f o n u k©mu®[rk©TO/y - podstawowe, przenośne, nadawczo-odbiorcze urządzenie o niewielkiej mocy (1 -5 W), działające w zasięgu radiowych sieci komórkowych: pierwszej (analogowej), drugiej (cyfrowej) lub trzeciej (oso­ bistej) generacji, przeznaczone głównie do realizacji połą­ czeń głosowych. W przeciwieństwie do tradycyjnych telefo­ nów stacjonarnych i większości komórkowych telefonów analogowych cyfrowe telefony komórkowe zapewniają po­ ufność przekazywanych rozmów, także przekaz danych w szerokim zakresie przepływności od 9,6 k b /s (GSM) do 3 8 4 k b /s (GSM/GPRS) oraz 2 M b/s (UMTS) - bez identyfi­ kacji miejsca pobytu abonenta ruchomego. te le fo n u n a fo e z p r z e o s d lm t/i/a C T

CI

t e l e f o n u ia im f © m e t ® w a D I (Internet Telepho­ ny) - transmisja sygnałów mowy w czasie rzeczywistym, także in. strumieni informacji (sygnału wideo), za pośre­ dnictwem sieci stosującej protokół IP. Telefonia internetowa (VoIP) wymaga protokołów umożliwiających sterowanie przebiegiem transmisji w bezpołączeniowym środowisku sieci pakietowej IP, co jest związane z funkcjonowaniem od­ powiednio szybkiej sygnalizacji - zdolnej do ustanawiania i sterowania przebiegiem sesji w czasie rzeczywistym. Taki sposób transmisji wymaga mechanizmów przywracania od­ powiedniej kolejności pakietów w odbiorniku, kompensacji

f e l e f o m a t o o m ff ir to w ® - sieć analogowej lub cyfro­ wej łączności radiowej, utworzona z komórek radiowych po­ krywających swym zasięgiem obszar przeznaczony do ob­ sługi abonentów ruchomych i stacjonarnych, czyli korzysta­ jących z telefonów komórkowych. Dwie istotne cechy odróż­ niają systemy telefonii komórkowej od innych bezprzewo­ dowych systemów łączności radiowej: o komórkowa struktura sieci składająca się z komórek radiowych - każda obsługiwana przez najbliższą stację ba­ zową. Komórki radiowe są różnej wielkości: małe komórki w ystępują na obszarach o dużym skupieniu abonentów, a tam gdzie abonentów jest niewielu - komórki są duże. W ielkości komórek, ich rozmieszczenie, kształt i liczba na

229

L

I

leksykon teleinformatyka

T>»T

danym obszarze mogą ulegać zmianom w miarę rozwoju sieci; o okresowa aktualizacja (lub na żądanie systemu) stanu aktywnych aparatów komórkowych znajdujących się w zasięgu stacji bazowej - mająca na celu lokalizację prze­ mieszczających się abonentów obsługiwanych przez sieć komórkową.

systemów komutacji. Coraz częściej rozwiązanie to ustę­ puje miejsca cyfrowej transm isji głosu w pakietowej tech­ nologii przekazów (cyfryzacja, kodowanie, kompresja, przełączanie pakietów), realizowanych w szybkich sieciach konwergentnych czasu rzeczywistego (głos z danymi - VoDATA) z wykorzystaniem możliwości cyfrowych centralek abonenckich IP PABX.

(telefonia kom puterowa - łączenie funkcji te le ­

teległosowam e - jedna z usług świadczonych przez

fonu z usługami oferowanymi przez komputer. Obejmuje 3 zbieżne pojęcia: integrację telefonu z komputerem zwaną CT1, właściwą telefonię kom puterową oraz integrację sy­ stemów telefonicznych i komputerowych w jeden system o strukturze pakietowej (dedykowane serwery aplikacji głosu i danych). Pojęcie telefonii obejm uje wiele aplika­ cji, a w tym: integrację komputera z telefonem (CTI) w sie­ ciach LAN, Interakcyjne przetwarzanie głosu, pocztę głosową obsługiwaną przez telefon lub komputer, bezobsługową recepcję, rozpoznawanie głosu użytkownika,

operatora sieci publicznej PSTN za pośrednictwem funkcji sieci inteligentnej IN (w Polsce funkcjonuje od 10.01.2000 r.). Pozwala na zliczanie wywołań na konkretny numer po­ przedzony prefiksem (w Polsce 0 -7 0 0 ) I rejestrację znacz­ nie większej liczby głosów niż podczas tradycyjnego audioteksu. W odróżnieniu od audioteksu do oddania głosu nie je st potrzebne zestawienie połączenia, lecz sam fakt przyję­ cia wywołania przez sieć IN pod wskazany numer.

Włączenie komputerów do sieci telefonicznej Ïj

G a te w a y / B ra m a

i » m a g is tra la W AN

U \

“

—

rfj

IP /W A N « s ï- \

» L îQ A ,.

’

- ’

Publiczna sieć telefoniczna PSTN/GSM N s li

J :' j

k o m p u te ry T e le fo n ko m ó rk o w y

Faks

T e le fo n

T e le fo n

telekom unikacja - term in wywodzący się z grec­ kich słów fe/e (odległy) oraz com m unicare (dzielenie się z kimś), co łącznie oznacza przekazywanie wiadomości na odległość, bez wnikania, w jaki sposób I jakim i środkami je s t to realizowane. Istotą telekom unikacji je s t przesyłanie wiadomości na odległość, chociaż przy obecnie stosowa­ nych rozwiązaniach określenie odległości między dwiema stacjam i lub dwoma porozumiewającymi się abonentam i traci na znaczeniu. We współczesnej term inologii termin telekom unikacja oznacza przesyłanie od nadawcy do odbiorcy głosu, dźwięku, sygnałów optycznych, danych, faksów, grafiki I obrazów ruchomych, umożliwiających odtwarzanie wiadomości pierwotnej. Przesyłanie Informa­ cji odbywa się za pom ocą urządzeń elektrycznych, elek­ tronicznych i optycznych - zarówno w postaci sygnałów analogowych, ja k i cyfrowych. Jako środek transportu stosuje się wiele rodzajów mediów, począwszy od prze­ wodowych (kable miedziane i światłowodowe), bezprze­ wodowych (łącza radiowe naziemne i satelitarne), a na przekazach optycznych (światło widzialne, podczerwień lub nadfiolet) kończąc.

przejście z tekstu drukowanego na mowę, faksowanie, równoczesne korzystanie z danych i głosu, przetwarzanie sygnałów, w ideokonferencje, predykcyjne w ybieranie numeru, audioteks, odczytywanie danych, centra telefo­ niczne, punkty pomocy, a także tradycyjne przełączanie rozmów telefonicznych I sterowanie tym i połączeniam i. Coraz częściej elementem telefonii komputerowej staje się telefon z przetwarzaniem cyfrowym przyłączony bezpo­ średnio do sieci LAN - z zachowaniem wszy­ stkich dotychczasowych funkcji tradycyjnego Ewolucja systemów telekomunikacji aparatu telefonicznego. a n a lo g o w e ^

i©Deir©Di)Da) s t a c j o n a r n a - tradycyjny system realizujący połączenia ze stacjonarny­ mi abonentam i i świadczący usługi podsta­ wowe POTS. Obecnie w tego typu systemach stosuje się komutowanie łączy za pośrednic­ twem central telefonicznych I cyfrowych

23®

s y s te m y c y fro w e

p rz e łą c z a n ie p lik ó w

Faza 1 S y s te m , a n a lo g o w y

M o d e rn iz a c je

.

Usługi telefoniczne. Modernizacja technologiczna. Usługi szerokopasmowe ISDN, sygn. nr 7 Usługi inteligentne IN, sieci B-ISDN komórkowe GSM. komunikacja personalna, sled zarządzania

• s e rw e ry J T u te ry 'ł-p rz e łą c z n ik i sie ci

i

.11' i . , a: ■r leksykon teleinformatyka T >> > T fe U e lto im irs ire rm E ja - usługa telekomunikacyjna pole­ gająca na jednoczesnym połączeniu telefonicznym trzech lub więcej abonentów przez tradycyjne łącza komutowane. Poszczególnym uczestnikom telekonferencji można przypi­ sywać różne atrybuty uprzywilejowania (np. jedynie odbiór wiadomości, włączenie się za akceptacją itp.). Usługa telekonferencyjna stanowi podstawową ofertę sieci cyfrowych ISDN, natom iast jej dalszym rozwinięciem są coraz częściej usługi wideokonferencyjne za pośrednictwem urządzeń i term inali multimedialnych. fe D e m a tjd k g ] - term in wprowadzony przez CCITT na określenie funkcji sieciowych integrujących dziedziny in­ formatyki i telekom unikacji, obecnie zwanych konwergen­ cją usług. Zdefiniowany do tej pory zakres usług telem atycznych obejmuje: o teleteks - stanowiący udoskonaloną wersję teleksu mającego wszystkie cechy nowoczesnej maszyny do pisania; o telefaks - symllograflczna łączność abonencka reali­ zowana w sieci analogowej powszechnego użytku; obejmu­ je podgrupy: telefaks 2 (aparaty telekopiowe grupy 2), tele­ faks grupy 3, telefaks cyfrowy grupy 4; o wideoteks - umożliwiający przekaz znaków semigraflcznych (znaki tekstowe i semlgraficzne); wymaga stosowa­ nia serwerów wideoteksowych o różnym przeznaczeniu wraz z dostępem za pomocą hasła; o poczta elektroniczna (e-m ail) - zorganizowana zgo­ dnie z CCITTjakoX.400, również z systemem obsługi wiado­ mości MHS; umożliwia wymianę plików tekstowych i gra­ ficznych między skrytkam i abonentów zlokalizowanymi w systemach komutacji; o poczta głosowa (voice m ail) - działająca podobnie jak poczta elektroniczna, z przeznaczeniem do przekazu lub pozostawiania (rejestracji) wiadomości głosowych. TeO em raedfa - nazwa współczesnej techniki oprogramo­ wania wdrażanej przez Lucent Technologies dla użytkowni­ ków Internetu, umożliwiającej łączne przesyłanie głosu o ja ­ kości telefonii stacjonarnej wraz z muzyką o jakości płyt CD. tt©D©irm©d]ycyiii]a - zestaw usług telekomunikacyjnych oparty na różnorodnych technologiach transmisji oraz Infor­ matyce medycznej. Umożliwia zdalne świadczenie usług medycznych, także bieżącą wymianę informacji między ośrodkami medycznymi - usprawniając kontakt personelu lekarskiego z pacjentem. W telemedycynie wyróżnia się na­ stępujące dziedziny obejmujące przetwarzanie Informacji: telediagnostykę, telekonsultacje, telepogotowie, teleoperację oraz teledydaktykę. Aplikacje telemedycyny wnoszą

nowe problemy natury prawnej w zakresie poufności i bez­ pieczeństwa danych.

(teiepraiea - forma organizacji pracy zdalnej, umożliwia­ jąca pracownikom firmy (telepracownikom) wypełnianie swoich obowiązków służbowych poza tradycyjnym miej­ scem Ich pracy. Telepracownicy kontaktują się z pozostały­ mi współpracownikami i kierownictwem macierzystego biu­ ra, a także uzyskują dostęp do zasobów sieci przedsiębior­ stwa, wykorzystując telekomunikacyjne środki techniczne (telefon, telefaks, poczta elektroniczna I głosowa, wldeofonia) i zdalnego dostępu do sieci komputerowych własnego przedsiębiorstwa. ie te lŁ e C s s (teletex ) - jedna z usług telematykl, pierwot­ nie nazywana telegrafią biurową. Przewidziana początkowo do wewnętrznej obsługi korespondencji w przedsiębior­ stwach głównie o charakterze biurowym, została praktycz­ nie zastąpiona bardziej nowoczesną usługą poczty elektro­ nicznej i usługą faksową. Usługa teleteksowa stanowi rozwi­ nięcie teleksu, jednak różni się od niego większym repertu­ arem znaków (małe i duże litery, uzupełnione oznaki diakry­ tyczne).

teB©fi©Esst (teletext) - dodatkowa usługa telewizyjna, za pomocą której użytkownik standardowego odbiornika te ­ lewizyjnego (lub wyposażonego w specjalny dekoderteletekstu) ma dostęp do stron nieruchomej informacji nadawa­ nej przez stację telewizyjną w czasie między przesyłaniem kolejnych linii obrazu telewizyjnego. i©D©insłłtiogD (teleservices) - zespół usług charaktery­ stycznych dla sieci cyfrowej ISDN, wykorzystujących oprócz właściwych usług przenoszenia również sposoby sterowania urządzeniami końcowymi. Do najważniejszych teleusług, re­ alizowanych przez kanały Informacyjne ISDN typu B (n *6 4 kb/s), należą: telefonia 3,1 kHz, telefonia cyfrowa (64 kb/s), telefaks G4 (klasa 1), teleteks, wideoteks, wideofonla, wldeokonferencja ( 6 4 /1 2 8 /3 8 4 kb /s), poczta elek­ troniczna i transmisja danych. Odrębną grupę stanowią usługi teleakcji, dla których wspólną cechą jest przekazy­ wanie krótkich komunikatów, zwykle wymagających nie­ wielkich szybkości transmisji (do 9,6 kb/s). Usługi teleakcji są realizowane wyłącznie w trybie transmisji pakietowej przez kanał sygnalizacyjny Dlg . Do tej pory zdefiniowano następujące usługi teleakcji: telealarm, telealert (stan po­ gody, poziom zagrożeń powszechnych, stężenie zanieczy­ szczeń itp.), telekomenda oraz telemetria.

231

T>>>T

leksykon teleinformatyka T > > > T

lustrowany leksykon teleinformatyka

T dzące z wielu kamer (do 16 stanowisk) mogą być rejestro­ wane w cyklu dobowym lub dłuższym na magnetowidach poklatkowych (z regulowanym czasem między kolejnymi obrazami).

t e l e w i z j a a m a le g e w a - tradycyjny przekaz rucho­ mych obrazów czarno-białych (od 1945 r.) i kolorowych (od 1954 r.) w następujących standardach: o amerykański NTSC, stosujący 525 linii skanujących, rozdzielczość 640 punktów w linii (z tego 485 przeznaczo­ nych do odwzorowania obrazu) przy częstości 30 ra­ m ek/s i stosunku boków obrazu 4:3; o europejski PAL, używający 625 linii, rozdzielczość 640 punktów, z częstością 25 ram ek/s przy formacie 4:3. W systemie PAL sygnał koloru je st odwracany o 180° w ko­ lejnych liniach skanowania; o francuski SECAM, oparty na modulacji częstotliwości (819 linii), lecz o innym sposobie kodowania chrominancji. W Polsce zrezygnowano (1 9 9 4 r.) z transmisji w stan­ dardzie SECAM na korzyść systemu PAL.

i n t e r a k t y w n a D ¥ o © (Interactive Video on Demand) - usługa multimedialna udostępnia­

te le w iz ja

jąca dystrybucję obrazu w środowisku sieciowym. W klasie usług dystrybucyjnych o interaktywnym oddziaływaniu abo­ nenta wyróżnia się następujące klasy usług: ® wideo na życzenie VOD (Video on Demand); o wideo prawie na życzenie NVOD (Near VOD) - za­ pewniającą jednoczesną dystrybucję wielu film ów ze sta­ łym przesunięciem emisji (ok. 1 0 -6 0 min) zależnym od operatora; o interaktywne wideo na życzenie IVOD - umożliwiają­ ce abonentowi: zwalnianie, zatrzymywanie (stop klatka), cofanie i przewijanie transmitowanego obrazu wg własnych upodobań; o quasi-wideo na życzenie QVOD (Quasi VOD) - gdzie użytkownicy są grupowani w zależności od zainteresowa­ nia i mogą jedynie przyłączyć się do wybranych grup dys­ trybucji obrazu. Do najszybciej rozwijających się usług telewizji inte­ raktywnej należą: w ideotelefonia, w ideokonferencje, telezakupy (interaktywny przegląd katalogów, reklam i zama­ w ianie produktów ), telebankow ość, kontrola p om ie­ szczeń oraz teleedukacja (telewizja użytkowa). Kluczo­ wym elementem telewizji interaktywnej są wideoserwery, a raczej farma wideoserwerów do jednoczesnej obsługi życzeń wielu klientów. Środkiem do realizacji usługtelew izji są różnorodne kanały cyfrowe o ustalonych przepływnościach: 6 4 k b /s dla w ideotelefonii, 3 8 4 k b /s dla wlde-

t e l e w i z j a c y f r o w a D V B (D igital Video B road­ casting )i - standard opracowany przez EBU (Europejska Unia Radiodyfuzyjna) dla rozsiewczej telewizji cyfrowej (1993 r.), normujący przesyłanie cyfrowych sygnałów wizyj­ nych w sieciach naziemnych, kablowych i satelitarnych. Wszystkie 3 typy sieci stosują: system kodowania źródłowe­ go sygnałów wizyjnych i fonicznych wg standardu MPEG-2, strukturę zwielokrotnienia MPEG-3 TS, jak również te same metody korekcji błędów (kod Reeda Solomona i przeplot danych). Metody kodowania kanałowego i modulacji są odmienne w poszczególnych systemach. W standardzie wy­ różniono 4 rodzaje systemów: o naziemny DVB-T (Terrestial) - dla kanałów 7 /8 MHz; o satelitarny DVB-S (Satellite ) - dla kanałów 3 0 /4 0 MHz, działający w paśmie 1 2 /1 1 GHz; o DVB-C (Cable) - dla kanałów 8 MHz oraz o DVB-CS dla anten zbiorowego odbioru satelitarnego. te H e w iz jja d lo z a ir o w a - system telewizji przemysłowej wyposażony w kamery do obserwa­ cji ważnych lokalizacji (tras dojazdowych, wejść do budynku, korytarzy, parkingów, sal operacyjnych banku i dróg transportu pieniędzy), stanowiący ważny elem ent infrastruktury teleinformatycznej budynku inteligentnego IBS. Dla obiektów strate­ gicznych stosuje się dwa niezależne systemy dozo­ rowania: • system obserwacji wnętrz - w którym obraz z kamer dozorujących jest monitorowany w centrum nadzorczym (np. banku); o system obserwacji zewnętrznej - z przeka­ zem obrazu na m onitory ulokowane w centralnej dyspozytorni (z ochroną obiektu). Obrazy pocho-

E5Ti~l

232

Podstawowa architektura sieci IVoD U żytko w nicy te le w izji in teraktyw n ej

IV O D

_ ^Centrum 'jj komutacji

/

, Sleć ,

•. IVOD I

abonencka

J

IVOD

s

i


I

S erw ery t lo kalne i

¡5 I

^ Centrum : L

-

IVOD | I VOD J IV O D

okonferencji, 1,5 M b /s dla wizji z ja k o śc ią VHS, 4 M b /s dla obsługi programów TV oraz 6 i 8 M b /s dla prze­ kazów wizyjnych o studyjnej jakości. Przyjęte przez opera­ torów rozwiązania dają różne możliwości: interaktyw nąteiewizję z uczestnictwem w programie lub bez, edukację na odległość - czyli udział w emitowanych kursach, płatne programy wideo PPV (Pay p e r View) orazw ideoinform ację (zm ożliw ościązakupów, rezerwacji, konsultacji, zdalnego zwiedzania i inform owania).

t e r m i n a i W S Ä T (1Hery Sm all A perture Terminal) —> V S A T

k a b l o w a (CATO (Cable Television, Community A ntenna Television) - sposób dystrybucji

TE2j| TA¡É NT2V NT11 LT(r ET

te le w iz ja

sygnałów telewizyjnych na sygnałach nośnych wielkiej czę­ stotliwości przez sieć abonencką zbudowaną z kabli współo­ siowych. W nadal stosowanym układzie klasycznym możliwa jest zarówno transmisja analogowa, jak też transmisja sy­ gnałów cyfrowych metodami modulacji szerokopasmowej. Podstawową funkcją CATV w tym jednokierunkowym ukła­ dzie je st rozprowadzenie wielokanałowego zbioru modulo­ wanych sygnałów wizji i fonii ze stacji czołowej (lub retran­ smisyjnej) do tysięcy odbiorników abonenckich. W wersji rozszerzonej - z dodatkowym kanałem zwrotnym (od abo­ nenta do stacji czołowej) o przepływności: małej (do 16 kb /s), średniej (144 kb/s) lub dużej (do 2 M b/s) - wymaganajestinterakcja, niezbędna przy korzystaniu z usługteledacyjnych i multimedialnych usług szerokopasmowych. T e D m e t - aplikacja protokołu TCP/IP pozwalająca użyt­ kownikowi oddalonego terminalu zarejestrować się przez Internet w odległym serwerze sieci i pracować na tym kom­ puterze, jak przez tradycyjny terminal lokalny. Wszystkie polecenia i komendy terminalu są realizowane przez odległy serwer, a terminal służy jedynie do monitorowania komuni­ katów i prezentacji wyników. Usługa telnet umożliwia współ­ pracę term inalu oraz hosta, działających pod różnymi systemami operacyjnymi (np. UNIX), dzięki wirtualnej apli­ kacji terminalu sieciowego. Zapotrzebowanie na ten rodzaj dostępu stale maleje z powodu wzrastającej popularności internetowych usług WWW.

Protokół dostępu do kanału D (LAPD) TE1 TE1

h

protokoły

|

P fi I

Protokół dostępu do kanału D (LAPD)

t e r m i n a l e D 8 D N - w standardach ISDN przewiduje się bezpośrednie sprzęganie z lokalną magistralą abonenta zu­ pełnie nowych, cyfrowych terminali TE 1 (Terminal Equip­ m ent type 1) oraz włączanie tradycyjnych analogowych term inali TE 2 (Terminal Equipment type 2) przez specjalizo­ wane adaptery TA (Terminal Adapter). Połączenia magistra­ li z siecią cyfrową ISDN dokonuje się za pośrednictwem zakończenia sieciowego NT (Network Termination) - przyj­ mującego różne postaci (NT, NT1, NT1+TA i in.). Ze względu na złożoność i stopień integracji funkcji urządzenia końco­ we.zaliczane do grupy TE1 (cyfrowe, wyłącznie dla ISDN) można podzielić na 3 rodzaje: o proste terminale jednofunkcyjne - przeznaczone do realizacji wybranej usługi ISDN. Typowymi przykładami tej grupy term inali są: telefon cyfrowy ISDN wyposażony w wy­ świetlacz z klawiaturą i usługi dodatkowe, urządzenie fakso­ we grupy 4, terminal ekranowy z klawiaturą, także inne pro­ ste urządzenia końcowe; ® terminale mieszane (niefoniczne) - integrujące wiele rodzajów usług transmisyjnych (drukarki, skanery, pamięci masowe różnego rodzaju) w celu realizacji usług nowego tyTerminal ISDN

t e r m i n a l N T (Network Terminal) - sieciowa koń­ cówka telekomunikacyjna często nazywana „odchudzonym klientem ” , stanowiąca tani komputer NC zawierający jedy­ nie niezbędne oprogramowanie pozwalające na: uzyskanie połączenia z siecią, zainstalowanie przeglądarki WWW (browser) i wykonywanie apletów przesyłanych z sieci (np. aplety ActiveX lub Java). Wszystkie inne zadania lub usługi wykonywane zazwyczaj przez tradycyjny system, czyli „opa­ słego klienta" - wykonują teraz serwery sieciowe.

233

rw q

T»>T

leksykon teleinformatyka

ilustrowany leksykon teleinformatyka T > > > T f

sposób poprawność działania sieci teleinformatycznej zgo­ dnie z je j założeniami. Dla sieci typowo telekomunikacyj­ nych za podstawowe kryterium przyjęto testowanie zgodno­ ści sieci, rozumianej jako poprawność im plementacji kon­ kretnych protokołów (sposobu działania, usługi, interfej­ sów) w rzeczywistym systemie telekomunikacyjnym. Spo­ sób testowania ujęty przez wiele strategii postępowania (np. testowanie oddolne, odgórne) wymaga indywidualne­ go podejścia do konkretnej sieci z uwzględnieniem: o topologii sieci (okablowanie strukturalne, sposób okablowania), o segmentów podsieci (ile, jakie), o połączeń sieciowych (między systemami), o stosowanych technologii i protokołów transmisji oraz o aplikacji wspomagających transport danych przez sieć. Na najwyższym poziomie testowania funkcję tą speł­ niają rozbudowane, specjalistyczne analizatory protokołów sieciowych - ukierunkowane na diagnozowanie sieci wyko­ nanych w konkretnych technologiach transportu: PDH, SDH, ATM czy ISDN.

Stacja końcowa NT sieci z integracją usług ISDN (Alcatel)

pu (przekaz danych, prezentacja i korekta tekstów, przetwa­ rzanie obrazów graficznych, aktualizacja przeglądanych zbiorów, edycja I archlwowanie; o terminale wielofunkcyjne - spełniające proste funk­ cje stacji roboczej sieci ISDN (łączenie usług obliczenio­ wych z funkcjami telekomunikacyjnymi).

7,2, 4,8 i 2,4 k b /s, natom iast szybkość transmisji danych może osiągać: 9,6, 19,2 oraz 28,8 k b /s przez przyporząd­ kowanie odpowiedniej liczby szczelin czasowych. TETRA jest pierwszym europejskim systemem trankingowym przewidy­ wanym do stosowania w międzynarodowych służbach 0 charakterze alarmowym i publicznym (policja, służby cel­ ne, graniczne i porządkowe). ¥IF¥@ ( Terrestrial Fligbt Telephone System) - euro­ pejski standard naziemnego systemu lotniczej łączności telefonicznej, wprowadzany obecnie dla pasażerów komu­ nikacji lotniczej. Parametry systemu ustalone (1992 r.) przez ETSI wykorzystują częstotliwości radiowe w pasmach 1 6 7 0 -1 6 7 5 MHz (transm isja ziem ia-pow ietrze) oraz 1 8 0 0 -1 80 5 MHz (transmisja powietrze-ziemia). System dostępny początkowo tylko do transm isji sygnałów telefo­ nicznych został uzupełniony o transmisję danych z szybko­ ścią 9 6 0 0 b /s . Stacje ruchome umieszczane w samolo­ tach w spółpracują ze stacjami naziemnymi (bazowymi) w zasięgu około 20 0 km.

i®rminat®r - pasywne urządzenie sieciowe dołączone TIETFGSA ( Trans-European Trunked Radio, Terrestial Trunked R adio) - europejski standard zbiorowej

do krańcowego urządzenia terminalowego sieci lokalnej LAN lub ostatniego węzła sieci teleinformatycznej. Zapew­ nia odpowiednie dopasowanie impedancyjne toru transm i­ syjnego (zwykle za pomocą rezystora lub mostkowego ukła­ du rezystancyjnego), zapobiegając powstawaniu odbić i za­ kłóceń sygnałów w linii podczas transmisji.

łączności typu dyspozytorskiego (trankingowego), przysto­ sowany do cyfrowej transmisji mowy i danych pakietowych. Zastępuje dotychczasowe dyspozytorskie sieci zbiorowe o lokalnym zasięgu, działające do tej pory w zakresie czę­ stotliwości 4 1 0 -4 3 0 MHz. W systemie TETRA przewidziano dwukierunkową transmisję pakietową z odstępem międzykanałowym 25 kHz (także 12,5 i 6,25 kHz) w paśmie czę­ stotliwości 3 8 0 -3 8 5 MHz oraz 3 9 5 -4 0 0 MHz. Kanały roz­ mowne lub danych umożliwiają skalowanie przepływności:

festoramii© ®EiatoD©tramn3] - metody kontroli mie­

dzianego medium transmisyjnego za pomocą testerów ka­ blowych i reflektometrówTDR w celu sprawdzenia ciągłości okablowania budynku i zewnętrznych przyłączy teleinform a­ tycznych, ustalenia zgodności okablowania z nor­ mami, atestami oraz wymaganiami użytkownika. Infrastruktura ogólna systemu TETRA Do podstawowych pomiarów należą: weryfikacja długości położonych kabli, sprawdzenie integralno­ Terminale ruchom e Terminal stały ści skrętek (skrętki rozplecione i przeplecione z in­ nymi), identyfikacja zwarć i przerw w kablach lub skrętkach, pomiary zakłóceń elektromagnetycz­ IN FR A S TR U K Tl (TE TR A 1) nych, pomiar przesłuchu zbliżnego NEXT i zdalnego FEXT, pom iary tłum ienności kabli miedzianych (także światłowodowych) oraz pojemności elek­ Zarządzanie trycznej. Oddzielnym zagadnieniem je st weryfikacja siecią INFRASTRUKTURA zgodności połączeń z dokumentacją, co może sta­ SYSTEMU TE TR A 2 1 In te rfe js ra d io w y T E T R A nowić niekiedy prawie 100% wszystkich zarejestro­ LAN/WAN 2 T ry b b e z p o ś re d n i ( D i r e c t M o d e ) PSTN/ISDN wanych uszkodzeń w okablowaniu. 3 In te rfe js d a n y c h z e w n ę trz n y c h

testowanie sn©ei telekomunikacyjmej - złożony proces weryfikujący w kompleksowy

234

PABX PSDN Inemet

4 In te rfe js sieci z e w n ę trz n y c h 5 Ł ą c z e IS D N 6 In te rfe js m ię d z y s y s te m o w y IS I ( I n t e r - S y s t e m I n t e r f a c e )

¥0=8 ( Transport L ay er Security) - procedura zabez­ pieczania przekazów przesyłanych w warstwie transporto­ wej modelu ISO/OSI. Zasadniczy poziom zabezpieczeń protokołu TLS obejm uje następujące funkcje: zapewnienie integralności transportowanych danych (z mechanizmem wykrywania i usuwania niepożądanych zmian w treści przekazów między term inalem a serwerem aplikacji), zagwarantowanie poufności (odpieranie ataków osób nie­ uprawnionych zamierzających przechwycić dane w trakcie sesji), uwierzytelnienie obiektów współpracy (zapewnienie identyfikacji klienta i serwera) oraz odmowę przyjęcia zabezpieczenia przekazu w sytuacji stwierdzenia prób wie­ lokrotnych - zakończonych niepowodzeniem dostępu. Zbliżone procedury zabezpieczeń są obecnie używane również w bezprzewodowych przekazach platform y WAP ja ­ ko WTLS. itaDtranemne światłowodu - czynnik zmniejszający moc promienia świetlnego prowadzonego wewnątrz włókna światłowodowego, lecz nie zmieniający kształtu przesyłane­ go sygnału. Ze wzrostem długości łącza tłumienie rośnie 1 w końcu ogranicza maks. zasięg transm isji sygnałów optycznych. Do kompensacji tłum ienia stosuje się wzmac­ niacze optyczne: półprzewodnikowe lub światłowodowe EDFA instalowane co 8 0 -2 0 0 km. Dla światłowodów kwarco­ wych wartość tłum ienia zależy od długości fali promienia optycznego - stąd wyróżnia się 3 częstotliwościowe okna transmisyjne o obniżonej tłumienności jednostkowej oraz

Tłumienie jednostkowe we włóknie światłowodu tłu m ie n ie (d B /k m ) III o kn o

\

d łu g o ś ć fa li (n m ) 770 1 850

00

800

|7 2 0

900

|

|

|

1000

1100

1200

|1 610

1300

1400

1500

1600

łącznie 5 okien w światłowodach szerokopasmowych spe­ cjalnej konstrukcji (wielofalowych).

tfamieraność Jednostkowa - parametr charakte­ rystyczny toru telekomunikacyjnego określający jego tłu ­ mienie przypadające na jednostkę długości (dB /km ). W przypadku ogólnym tłumienność jednostkowa jest funk­ cją częstotliwości sygnału i przyjmuje różne wartości w za­ leżności od właściwości fizycznych i elektrycznych medium transmisyjnego. Do oszacowania tłumienności różnych to ­ rów transmisyjnych przyjmuje się następujące tłumienności jednostkowe: skręcona para miedziana (dla częstotliwości 1 MHz) - 25 dB /km , kabel współosiowy (1 MHz) - 5 dB /km , światłowód (1 okno) - 0,7 do 4 d B /km , światłowód (li okno) - 0,4 dB /km , światłowód (III okno) - 0,2 dB/km , światłowód plastikowy - ok. 500 dB /km , promieniowanie podczerwieni - 1 - 1 0 dB/km .

tłumiemmość iora - wielkość charakteryzująca tor transmisyjny (również miedziany) pod względem jego zdol­ ności do przekazywania mocy. Tłumienność toru określa stosunek mocy na wejściu toru do mocy na jego wyjściu, przy dopasowaniu impedancyjnym wejścia i wyjścia - wyra­ żaną w decybelach (dB). Można ją wyznaczyć jako iloczyn tłumienności jednostkowej i całkowitej długości toru. W te­ lekom unikacji przewodowej (miedzianej) dla uzyskania optymalnego dopasowania toru jako impedancję standar­ dową przyjmuje się obciążenie rzeczywiste 600 f i , nato­ miast w okablowaniu strukturalnym budynków dla sieci te ­ leinformatycznych przyjmuje się standardowo dopasowanie 100 ± 15 f i lub 100 ±10 O.. W bardzo dokładnych rozwią­ zaniach okablowania strukturalnego uzyskuje się dopaso­ wanie falowe 100 ±3 f i . ÎÜÎHM (Télécommunication M anagem ent Network) - architektura funkcjonalna do zarządzania siecią teleko­

235

T > >T

i

leksykon teleinformatyka

munikacyjną. Obejmuje funkcje związane ze stero­ waniem, monitorowaniem i rejestrowaniem zaso­ bów sieci w celu zapewnienia jej efektywnego wyko­ rzystania zgodnie z przeznaczeniem. Funkcje zarzą­ dzania telekomunikacyjnego TMN obejm ują nastę­ pujące obszary działań: administrowanie (wspo­ maganie świadczenia usług telekomunikacyjnych), sterowanie (działania adaptacyjne w stosunku do zmian zachodzących w otoczeniu telekomunikacji), utrzymanie (technika zapewniająca sprawne funk­ cjonowanie sieci) oraz zabezpieczanie (planowanie i przygotowanie do wdrożeń nowych cech usługo­ wych w sieci). TMSD (Temporary Mobile Subscriber Identity) - cza­ sowy, unikatowy numer identyfikacyjny abonenta sieci ko­ mórkowej GSM, ustalany dla abonentów obcej sieci komór­ kowej i zapisywany w rejestrze abonentów wizytujących VLR. T o k e u i CSImg - sieć komputerowa wykonana w topologii pierścienia zgodnie ze standardem IEEE 802.5, działająca na zasadzie przekazywania znacznika. Topologię pierścienia może przyjmować sieć fizycznie skonfigurowana jako gwia­ zda, z centralnie usytuowanym koncentratorem MAU, a znacznikjest wtedy przekazywany od stacji do stacji - połą­ czonych w logiczny pierścień. Standard, zaproponowany po­ czątkowo przez IBM do szybkości transm isji 4 M b /s, a później 16 M b/s, został rozszerzony (1997 r.) do przepływ­ ności 100 M b/s. Poszczególne stacje robocze są przyłączo­ ne do pierścienia przez jednostki sterujące MAU (pełniące funkcję koncentratorów) i konfigurowane szeregowo w struk­ turę pierścieniową - z możliwością transmisji dwukierunko­ wej. Taka konstrukcja sieci w przypadku uszkodzenia pier­ ścienia powoduje automatycznie rekonfigurację topologii pierścienia w pętlę - z wyłączeniem przerwanego odcinka pierścienia. W sieciach Token Ring stacje robocze włączone do pierścienia przekazują pakiety danych do następnych w kolejności stacji, spełniając równocześnie funkcję regene­ ratora sygnału. Wyłączenie lub dezaktywizacja stacji robo­ czej powoduje automatycznie rekonfigurację topologii sieci, przez skrócenie pierścienia i logiczne odłączenie stacji nieak­ tywnej. W sieciach Token Ring możliwe je st przypisanie zmiennych priorytetów różnym stacjom, a zmiany priorytetów są wykonywane dynamicznie w trakcie pracy sieci, również w wyniku oddziaływania na siebie stacji roboczych. t o p o l o g i a s i e c i - sposób fizycznego i logicznego po­ łączenia elementów sieci teleinformatycznej (węzłów, stacji i term inali) na określonym obszarze za pomocą okablowa­

236

leksykon teleinformatyka T > > > T jakim i drogami wędrują dane przesyłane z tego adresu, a także na podstawie prostej analizy ruchu w poszczegól­ nych odcinkach sieci, wykryć szczególnie obciążone odcin­ ki. Procedura ta jest przydatna do identyfikowania hakerów w sieci Internet przez analizę - po fakcie przestępstwa ścieżek przejścia między kolejnymi ruterami sieci.

nia sieciowego. Topologie sieci lokalnych obejmują podsie­ ci, stanowiące elementy sieci złożonych, wśród których wy­ różnia się następujące rozwiązania: o magistrala - do pojedynczego kabla stanowiącego wspólną magistralę przyłączone są wszystkie stacje robo­ cze i serwery; o gwiazda - stacje robocze podłączone są do koncen­ tratora, a sygnały są nadawane do wszystkich stacji lub przekazywane od stacji do stacji; o pierścień - dwukierunkowa magistrala łączy kolejno w zamknięty pierścień wszystkie stacje robocze podsieci. Transmisja przebiega kolejno od stacji do stacji, niezależnie w obydwu kierunkach; o pierścień skonfigurowany w gwiazdę - sieć pierście­ niowa, w której sygnały są również przekazywane od stacji do stacji, ale fizyczną topologię stanowi gwiazda z central­ nie umieszczonym koncentratorem, w którym zbiegają się interfejsy od wszystkich stacji roboczych (IEEE 8 0 2 .5 To­ ken Ring); o gwiazda konfigurowana w m agistralę - sieć, w której grupy stacji roboczych połączonych w gwiazdę dołączane są do długich odcinków kabli głównych stanowiących magistralę. T P (Terminal Portability) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, pozwalająca użytkownikowi zawiesić istniejące połączenie, a następnie podjąć je z terminalu dołączonego do innego gniazda tego samego styku S/T lokalnej magistrali ISDN.

t r a f i k - w telekomunikacji wartość średniego natężenia ruchu w kanale telefonicznym, złączu lub węźle sieciowym. Wielkość natężenia ruchu jest definiowana w stosunku do ruchu, jaki wnosi przeprowadzenie jednej rozmowy telefo­ nicznej. Jednostką trafiku je st erlang [Erlj. Jeden erlang oznacza ruch, w którym jedno łącze (ścieżka, kanał, węzeł) jest ciągle zajęte (jednogodzinna rozmowa w ciągu godziny, jednominutowe połączenie w ciągu minuty). Natężenie ru­ Trafik w telekomunikacji i Internecie

t r a n s m i s j a a m a to g a r o a i - sposób przesyłania sy­ gnałów (głos, obraz, dane) przez kanały analogowe (np. li­ nie telefoniczne lub kanały szerokopasmowe). Sygnały o charakterze ciągłym (analogowe) mogą być transmitowa­ ne bezpośrednio w linii, natom iast sygnały dyskretne (cyfro­ we, binarne) muszą być upodobnione do postaci analogo­ wej za pomocą modulacji w modemach (demodemach) znajdujących się po obydwu stronach łącza analogowego wąskopasmowego lub szerokopasmowego. tra m s in n iis js ) a m iz c js ta m M C Z D iia - sposób komuni­ kacji przez łącze szeregowe, w którym przesyłane dane są generowane przez urządzenia komputerowe i nie mają cza­ sowych ograniczeń w przekazie informacji, czyli nie wyma­ gają transmisji w czasie rzeczywistym. Przeciwieństwem transmisji anizochronicznych (przekaz plików, po­ czta elektroniczna, in.) są transmisje izochroniczne - wymagane w aplikacjach czasu rzeczywistego (głos cyfrowy, przekaz obrazu, sterowanie proce­ sem). tra ra s in ra is ja a s p u e U jr o m ic z m a - tryb trans­ misji szeregowej stosującej bity startu i stopu do ko­ ordynacji i synchronizacji przepływu znaków danych między urządzeniami końcowymi (m odem am i). Każdy znak danych jest traktowany oddzielnie: roz­ poczyna się elementem rozruchowym (bit startu), a kończy elementem zatrzymania (bit stopu). Od­ stęp między sąsiednimi znakami transmisji może być dowolny. Nie korzysta się z żadnego mechani­ zmu do odmierzania czasu synchronizującego zda­ rzenia między nadawcą i odbiorcą, a każdy znak jest traktowany oddzielnie.

chu wynosi 5 Erl, jeśli w ciągu godziny istnieje np. 100 połą­ czeń 3-minutowych lub 25 rozmów 4-minutowych Format transmisji znakowej (BSC) plus 40 rozmów 5-minutowych itp. Typowy abonent domowy generuje trafik w zakresie 5 0 -7 0 mErl, na­ BSC ( B in a ry S y n c h ro n iz a tio n C o m m u n ic a tio n ) Początek transmisji i tom iast abonent instytucjonalny i ztzw. małego bi­ P/N - bit kontrolny znaku (parzystości P START lub nieparzystości N) znesu 1 0 0-150 mErl. Maks. tra fik przenoszony przez nowoczesne systemy komutacji wynosi kilka­ s p p \ CISZA dziesiąt tysięcy erlangów. Trafik głosowy w świecie ^ I b i t startu narasta 5-8% rocznie, natomiast trafik internetowy L 1 lub 2 bity — ►! ' i I stopu podwaja się w ostatnich latach co trzy miesiące. 7 lub 8 bitów

( f r a c e r o s s ie - diagnostyczny protokół narzędziowy umożliwiający (podobnie ja k komenda ping) śledzenie sko­ ków wzdłuż ścieżki transportowej i określanie trasy przekazu bądź wyliczanie czasu jaki je st potrzebny na przejście pakie­ tu zjednego rutera do drugiego. Pozwala identyfikować ad­ res sieciowy (nazwę serwera lub jego numer IP) i pokazać,

tra m k S m g (trunking) —> tr a n s m is ja tr a n -

POLE DANYCH

d

1 bit kontrolny

’ (parzyst. lub nieparz.)

k in g o w a tr a D ts k ® d le r - ściśle zdefiniowany, techniczny lub programowy sposób konwersji pełnych tablic kodowych między różnymi form atam i kodowania informacji cyfrowych.

t r a n s m i s j a iz o c lh ir a m e z m a - sposób komunikacji zapewniający ustaloną min. szybkość transmisji, niezależnie od wielkości ruchu generowanego w otaczającym śro-

T>»T

u,

le k s y k o n

dowisku. W transmisji przestrzega się rezerwacji szczelin czasowych i nie dopuszcza do stosowania automatycznej retransmisji ARQ. Transmisja izochroniczna je s t niezbędna do obsługi ruchu multimedialnego, zwłaszcza sygnałów gło­ sowych i wideofonicznych, gdzie wymaga się uzyskania sta­ łego ruchu ramek, przybywających w równomiernych odstę­ pach czasu i w tej samej kolejności, w jakiej zostały nada­ ne. Opóźnienie w przekazach obrazu między skrajnymi punktami transmisji ( end-to-end) nie powinno przekraczać 50 ms dla transm isji telewizyjnych i 150 ms dla pakieto­ wych przekazów głosowych.

komputera są przesyłane synchronicznie i jednocześnie in­ terfejsem równoległym , przez w ielokanałow e m edium transm isyjne (kabel wielożyłowy, skrętki przewodów). W odróżnieniu od transm isji szeregowej długość połącze­ nia je s t ograniczona zwykle do kilku metrów (z uwagi na możliwość rozsynchronizowania sygnałów). Największą przepływność w transm isji równoległej uzyskano w stan­ dardzie HIPPI (2 5 M b /s x 3 2 linie = 8 0 0 M b /s ) na odle­ głość do 25 m w połączeniach między superkomputerami. W najnowszej wersji tego standardu uzyskano szybkość 1600 M b /s.

tcairasinnriisja k o h eren tn a - bezpośrednia metoda transmisji i odbioru sygnałów elektrycznych, radiowych bądź optycznych z detekcją koherentną, czyli umożliwiającą odbiór pełnej i niezakłóconej informacji o amplitudzie, fazie i częstotliwości zmodulowanego sygnału nośnego.

t r a m s m i s j a s a t e l i t a r n a - sposób komunikacji za pom ocą satelitów telekom unikacyjnych umieszczonych na orbitach okołoziemskich. Całodobową łączność między dwoma dowolnymi punktam i na powierzchni Ziemi, z wy­ jątkiem obszarów podbiegunowych, zapewniają trzy sate­ lity geostacjonarne umieszczone w odległości kątowej 120° na wysokości 35 8 0 0 km. Łączne opóźnienie sygna­ łu przy jednokrotnym przejściu przez geostacjonarny prze­ kaźnik satelitarny (2 x 3 6 tys. km) wynosi średnio 267 ms, natom iast dwukierunkowe opóźnienie satelitarne między dwoma stacjam i naziemnymi wynosi nie mniej niż 0 ,4 8 s (przy założeniu, że obydwie stacje znajdują się wprost pod satelitą). Tłumienie wolnej przestrzeni na trasie satelita-Ziem ia wynosi ok. 2 0 5 dB przy częstotliwości 12 GHz. Rozwiązania typowe obejm ują następujące rodzaje trans­ misji: naziemne satelitarne stacje odbiorcze TV (pracujące w zakresie 1 2 /1 1 GHz), systemy transm isji działające z term inalam i VSAT (pasm o Ku 1 4 /1 1 GHz lub pasmo C 6 /4 GHz) oraz przekazy satelitarne do term inali rucho­ mych (pasmo 1 4 /1 2 /1 1 GHz) - jedynie z niewielkimi szybkościami transmisji.

t r a n s m i s j a r m it o o f f a l o w a - sposób bezprze­ wodowej kom unikacji z wykorzystaniem m ikrofal, zrealizo­ wany pod w arunkiem w zajem nej w idoczności anten nadawcy i odbiorcy. Odstępstwem od tej zasady je s t ugię­ cie i rozproszenie sygnałów radiowych w troposferze - co umożliwia kom unikację w obszarze poza bezpośrednią wi­ docznością anten. Stosowane częstotliwości m ikrofalowe znajdują się w zakresie 1 -3 0 0 GHz, przy czym wyższe czę­ stotliw ości są używane do transm isji lokalnych na krót­ kich dystansach. Typowe przepływ ności uzyskiwane w długodystansowych transm isjach m ikrofalowych wyno­ szą: 2, 8, 34, 140, 155 M b /s. Maksymalna odległość między kolejnym i węzłami naziemnej radiolinii m ikrofalo­ wej zwykle nie przekracza 50 km; aby uzyskać większy zasięg stosuje się stacje przekaźnikowe (radioliniow e przemienniki pasma). Szerokość wiązki radiowej i mikrofalowej

200 M H z F a le ra d io w e

2 GHz

20 G H z M ik ro fa le

t r a n s m i s j a r ó w n o S e g t a - tryb transm isji między komputerami lub innymi urządzeniami cyfrowymi, w której wszystkie bity tworzące znak danych lub słowo maszynowe

23S

_____________ ^ ________

te le in fo rm a ty k a

t r a n s m i s j a s o l i f o n o w a - technika przekazu przez medium światłowodowe laserowych impulsów optycznych o unikatowym kształcie obwiedni sygnału świetlnego zbliżo­ nej do funkcji sekans hiperboliczny. Przez odpowiednie ukształtowanie parametrów impulsu optycznego w m odula­ torze laserowym soliton podstawowy (istnieją solitony wy­ ższych rzędów) zachowuje swój niezmienny kształt przez ca­ ły czas propagacji we włóknie światłowodowym - niezależ­ nie od długości toru - stając się podstawowym elementem nośnym do transmisji na dużych dystansach. Wykorzystując standardowe włókna optyczne z solitonam i o szerokości 2 0 -5 0 ps, uzyskuje się przekazy światłowodowe o przepływ­ ności podstawowej pow. 10 G b/s nawet na odległość 3 6 tys. km.

-v: . : -/ . / , ; . T >>T

tr a n s m is ja s y m c lh ir a iiiiic z in ia - tryb Realizacje transportu optycznego (W DM) z siecią Internetu transm isji danych między urządzeniami końcowy­ mi synchronizowany sygnałem zegarowym, nada­ W arstw a 3 IP IP (IP) wanym odrębnym przewodem łącza szeregowego IP lub zakodowanym wraz z danymi w jednej linii W arstw a 2 ATM transm isyjnej. Bity i znaki danych są przesyłane (ATM) ATM w blokach z ustaloną szybkością między nadaj­ r ‘~ W arstwa 1 nikiem i odbiornikiem , a urządzenia są synchroni­ SDH SDH SDH (S D H ) zowane na początku i końcu bloku. Nie są stoso­ ggjB M y W DM W DM W ielo falow y transport W DM W DM w ane b ity sta rtu i stopu (jak w tra n sm isji W DM optyczny DW DM DW DM DW DM DW DM DW DM asynchronicznej), a bloki po skom pletow aniu IP (In te rn e t P ro toco l)- ATM (A s y n c h ro n o u s T ra n sfe r M o de ) w buforach są przesyłane z maks. szybkością SDH (S y n c h ro n o u s D ig ita l Hierarchy)-, DWDM (D en s e W avelen gth D iv is io n M u ltip lexing ) osiąganą w łączu kom unikacyjnym lub współpra­ cujących urządzeniach (np. przez m odem y). W celu synchronizacji zegarów na początku bloku je s t ciu długościach fal świetlnych ze zwielokrotnieniem fa ­ przesyłany ciąg synchronizacyjny, wg potrzeb powtarzany lowym DWDM. okresowo między blokam i. W ielkość bloku danych może przyjmować różną długość, a ilość inform acji w kolejnych tr a m s o im is ja tra a n lk im g ro w a - sposób transm isji blokach danych może ulegać zmianie. przez wielokanałowe medium radiowe polegający na auto­ t r a n s m i s j a s z e ir e g © w a - rodzaj transm isji, w której sygnałjest przesyłany pojedynczym kanałem lub łą­ czem telekomunikacyjnym, a poszczególne bity danych są transmitowane kolejno, bit po bicie. Specyfikacja interfej­ sów szeregowych definiuje sposób przesyłania sygnałów, typy wykorzystywanych kabli, rodzaje złączy i procedury kontrolne. Do najbardziej znanych należą: RS 232C, RS 4 49, X.21, V.35 i HSSI (Cisco). Orientacyjne zasięgi i szybkości w interfejsach szeregowych Typ

Liczba linii

Maks. zasięg

Maks. szybkość

RS 232C

25

15 m

20 kb /s (100 kb/s)

RS 449

37

1220 m

10 M b/s

X.21

15

siec

1,92 M b/s

V. 35

35

15 m

4 M b/s

HSSI

50

15 m

52 M b/s

t r a m s m i s j a ś w ia t fi© w © d l© w a - sposób transm i­ sji przez m edium światłowodowe, z wykorzystaniem je d ­ nego z trzech okien światłowodowych o m ałej tłum ienności jednostkowej w funkcji częstotliwości: I okno (8 5 0 nm) - ok. 1 -4 d B /k m , II (1310 nm) - 0 ,4 d B /km oraz III (155 0 nm) - 0,2 d B /k m . Olbrzymie szerokości pasma dostępne w II oknie (ok. 12 THz) i III (15 THz) umożliwiają prowadze­ nie transm isji o bardzo wysokich przepływnościach, zwła­ szcza przy zastosowaniu wzmacniaczy optycznych EDFA, działających w III oknie światłowodowym, na kilkudziesię-

matycznym przydzielaniu i podziale ograniczonej puli kana­ łów radiowych ( trunks) między znacznie większą od tej puli liczbę użytkowników. Idea trankingu opiera się na teorii, zgodnie z którą jest małe prawdopodobieństwo, aby wszy­ scy abonenci w tym samym czasie chcieli korzystać z całej puli dostępnych kanałów radiowych (tablice Erlanga). PoIdea przekazu trankingowego ( § ) T r a d y c y jn y s y s t e m d y s p o z y t o r s k i k la s y P M R

©

| K a n a ły r a d io w e : □ W o ln e

S y s te m tra n k in g o w y

□ Z a ję t e

[ ] U szkodzone

_______T - c o ~ ®

p o łą c z e ń ro z m o w n y c h y * lu b p r z e k a z 1 danych |

^ " 'X

~

1 r

V '.U K Ł A D Y : D — * " \ V • ko|oi w ,■ / / > - □

M

GDOCO—D -------- C C O - ®

• n ie w s z y s t k ie k a n a ły w y k o r z y s ty w a n e • d u ż o k o l e j k i o c z e k iw a ń n a p o łą c z e n ie • b r a k łą c z n o ś c i p r z y u s z k o d z e n iu k a n a łu r a d io w e g o

• r ó w n o m ie r n o w y k o r z y s ty w a n ie w s z y s tk ic h k a n a łó w r a d io w y c h ( a k ty w n y c h ) • p r lo r y t o t o w a n le p o łą c z e ń • u s z k o d z e n ie k a n a łu n ie p o w o d u je b r a k u p o łą c z e n ia

nieważ kanały komunikacyjne (pasma częstotliwości radio­ wej) są przydzielane abonentowi na żądanie i zwalniane na­ tychm iast po zakończeniu rozmowy, uzyskuje się wysoką efektywność wykorzystania widma częstotliwości, co po­ zwala na zredukowanie liczby nośnych niezbędnych do za­ pewnienia wymaganej jakości usług określonej grupie klientów. Technika trankingu je s t szeroko stosowana do we­ wnętrznej łączności w przedsiębiorstwach rozległych oraz w stacjonarnej i ruchomej transm isji danych.

23®

T»>T

ta a m s ira iiiis ja w p a ś m i e p e o f l s i a w w j y m - spo­ sób transm isji sygnałów przez przewodowe medium trans­ misyjne w postaci impulsów bezpośrednich, a nie jako sygnałów modulowanych. Ta transm isja zajm uje całą dostępną szerokość pasma nośnika transmisyjnego na potrzeby jednego kanału komunikacyjnego, chyba że sto­ suje się technologie współdzielenia medium przez wielu użytkowników podczas pracy z podziałem czasu (TDM). Prawie wszystkie sieci LAN korzystają z transm isji w pa­ śmie podstawowym.

Trasa pakietu od stacji nadawczej do stacji odbiorczej

Do: S tacji o db io rcze j (adres proto ko łu np. IP) R u tera A (a d res fizyczny)

Do: S ta cji o db io rcze j (a d res proto ko łu np. IP ) R u tera B (a d res fizyczn y)

R uter B

tornsmisja w podczerwieni - sposób komuni­ kacji na niewielkie odległości za pośrednictwem promienio­ wania podczerwonego w zakresie fal 7 0 0 -1 5 0 0 nm. Olbrzy­ mi zakres użytkowy pasma podczerwieni - wynoszący ok. 200 THz - może być wykorzystywany wielokrotnie w obrębie tego samego budynku do budowy sieci bezprzewodowych WLAN (Wireless LAN), co jest związane z brakiem przenikalności fal przez ściany pomieszczeń. Stosunkowo wysoka tłumienność jednostkowa wynosząca 1-10 dB /km umożli­ wia standardowo transmisje szerokopasmowe (155 M b/s, 622 M b/s, 1 G b/s) w zasięgu kilkuset m. Budowa wydzie­ lonych łączy podczerwieni o skupionej wiązce promienio­ wania w zasięgu kilku km wiąże się ze zmniejszeniem szyb­ kości przekazów od 2 do 155 M b/s. t r a n s p o r t o w e p ir© to k ® S y BP - grupa protokołów sieci IP (oprócz najbardziej rozpowszechnionych TCP i UDP) przeznaczonych do prowadzenia transmisji multim edial­ nych w czasie rzeczywistym. Mają one możliwość transmisji grupowej (m ulticast ) i dobrze współpracują z szybkimi sie­ ciami teleinformatycznymi. Ze względu na różne wymagania stawiane przez poszczególne aplikacje realizują bądź nieza­ wodną transm isję danych jako protokoły: XTP (Xpress Transport Protocol) i RMTP, bądź transmisje w czasie rzeczy­ wistym bez zapewnienia niezawodności: RTP i RTCP.

trasowanie - metoda doboru drogi przekazu informacji (zwykle pakietów) przez sieć komunikacyjną zawierającą rutery, przełączniki i mosty - umożliwiające alternatywny wybórtrasy. W celu zapewnienia optymalnej marszruty z punk­ tu widzenia użytkownika (najtańsza, najszybsza, najbez­ pieczniejsza bądź bez żadnych wymagań) istnieje i stosuje się wiele algorytmów wyboru. Do bardziej znanych współ­ czesnych protokołów trasujących należą: • wektorowy sposób trasowania ścieżek DVRMP, o algorytm najkrótszej ścieżki MOSPF oraz e protokoły wlelopunktowego wyboru trasy PIM.

R u ter C

&

D o: S tacji o db io rcze j (adres proto ko łu np. IP) R u tera C (a d res fizyczn y)

— Do: S ta cji o db io rcze j (adres proto ko łu np. IP) R u tera D (a dres fizyczn y)

S ta cja o d b io rcza

w im * -

.

¿ § ¡5 ^

r

\¿*y

R u te r D

Do: S tacji o db io rcze j (adres proto ko łu np. IP) S ta cji o db io rcze j (a dres fizyczn y)

T rav a n - klasa najprostszych i najtańszych napędów ta ­ śmowych o pojemnościach dochodzących do kilku gigabaj­ tów danych na jednym nośniku kasetowym z przeznacze­ niem dla urządzeń archiwizujących o liniowym zapisie infor­ macji na nośniku. Technologia opracowana (w 1995 r.) przez 3M Data Storage Products Division i zaakceptowana przez zrzeszenie producentów QIC umożliwia zapis danych na kilku ścieżkach taśmy przesuwającej się liniowo wzglę­ dem głowicy, przy czym zapis i odczyt są realizowane w oby­ dwu kierunkach, dzięki mechanizmowi zmiany kierunku ta ­ śmy i prostopadłemu przemieszczaniu głowicy. Kasety uży­ wane w technologii Travan są przystosowane do taśm o sze­ rokości 0,315" (0,8 cm) produkowanych w czterech we­ rsjach (od TR-1 do TR-4) różniących się pojemnością gro­ madzonych informacji i szybkością spływu danych. Maks.

pojemności w poszczególnych wersjach kaset tego standar­ du wynoszą odpowiednio: TR-1 (400 MB, szybkość 62,5 kB/s), TR-2 (800 MB, szybkość 6 2 ,5 -1 2 5 kB /s), TR-3 (1,6 GB, szybkość 1 2 5 -2 5 0 kB/s) oraz TR-4 (4 GB, szybkość 567 kB/s).

T ń p le-D E S te y lb y ta m s in r a iis p - trzy podstawowe tryby stosowane w telekom unikacji w odniesieniu do transm isji szeregowej, klasyfikowanej ze względu na występujące uwarunkowania czasowe. Podział ten obejm uje następujące rodzaje transm isji: o asynchroniczna - stanowiąca najprostszy sposób transmisji szeregowej, stosująca bity start-stopowe do ko­ ordynacji i synchronizacji przepływu znaków danych między urządzeniami końcowymi; o synchroniczna - w której jest używany sygnał zegaro­ wy do regulacji przepływu danych między urządzeniami koń­ cowymi, a bity i znaki danych są przesyłane w blokach z ustaloną szybkością między nadajnikiem i odbiornikiem zsynchronizowanymi na początku i końcu bloku; o izochroniczna - zapewniająca stałą szybkość prze­ kazu danych multimedialnych (wideofonicznych), niezależ­ nie od wielkości ruchu generowanego w otaczającym śro­ dowisku. Polega na przydzielaniu do kanału komunikacyj­ nego i egzekwowaniu w trakcie pracy stałego pasma prze­ noszenia. ta m © l]© w a B iiiie DIP - bezpieczny sposób transmisji infor­ macji przez sieć Internet, polegający na tworzeniu prywat­ nych połączeń wirtualnych VPN bezpośrednio między stacją źródłową a portem docelowym. Sam proces tunelowania stanowi wirtualną ścieżkę przebiegającą przez sieć pośre­ dniczącą (w tym wypadku IP), charakterystyczną dla sieci Tunelowanie przez Internet

Zasada zapisu ścieżek w technologii Travan (QIC)

R u te r In te l E x p re s s

W za leżn o ści od w ersji stosuje się taśm y o różnej sze ro kości od 0 ,25 (Q IC ) do 0,3 1 5 cała (Travan)

T ra d ycyjne połączenie W A N do lo kalne go w ę zła ISP P O P

-

1 / 7

\

f ^ T 'i --------i i *

R (R e a d ) . W (W r ite ) Długość taśm y 800-2000 m I' G łow ica I

p32-a

I

W ybór ścieżki

Ruch g ło w ic y

240

teleinformatyka T > > > U

leksykon teleinformatyka

B ezp ie czne tunelow anie przez sie ć Internet: tra fik sieci LAN za szyfrow an y i sko m p rym o w a ny IPX, p ro to ko ły m ostujące) Źródło: Siemens

działających w odmiennych protokołach. Transmitowane pakiety IP są odpowiednio kapsułkowane (opakowane) i szyfrowane przed ich wysłaniem w sieć IP przez dwie dedy­ kowane bramy VPN Gateway znajdujące się po obu stro­ nach sieci - stanowiące podstawowy element techniczny bezpiecznego przekazu przez sieć globalną. Proces tunelo­ wania polega na opakowaniu pakietu sieci źródłowej, na­ stępnie jego przesłaniu ścieżką wirtualną, ekstrakcji pakie­ tu z sieci pośredniej IP (gateway) i przekazaniu go odbiorcy przesyłki. T U P ( Telephone Users Part) - międzynarodowy proto­ kół sygnalizacji używany w telefonii. l i i © (Transmited D ata) - podstawowa linia fizyczna (TxD, TD) zdefiniowana w standardzie szeregowym RS 232 do przenoszenia Informacji jako nadajnik danych.

U QMIMT (Universal Asynchronous Receiver Trans­ m itter) - uniwersalny asynchroniczny m oduł nadajnika i odbiornika, zwykle w postaci jednego układu scalonego, przeznaczony do dwukierunkowej transmisji synchronicznej między komputerami klasy PC przez łącze szeregowe. Star­ sze karty sieciowe zawierają układy UART 8 2 5 0 (8-bitowe) lub UART 16450 (16-bltowe), nowsze są wyposażone wy­ łącznie w układy klasy UART 16550 ze stosem typu FIFO (First-in, First-out) buforującym nie mniej niż 16 transm ito­ wanych znaków danych. Układy UART 8250 i UART 16450 nie mające buforowania danych pogarszają warunki płyn­ ności transmisji przez sieć komunikacyjną. U 1 0 3 ( Unspecified B it Rate) - jedna z pięciu (ABR, CBR, GFR, UBR, VBR) klas ruchowych w sieciach ATM do­ starczająca usługi o zmiennej i niezdefiniowanej przepływ­ ności. Jest preferowana dla usług bez jakichkolwiek gwa­ rancji jakościowych, także dla transmisji nie wymagających określenia dopuszczalnego opóźnienia lub jego zmienno­ ści. W przypadku stosowania klasy UBR aplikacja wysyła dane w sieć i nie interesuje się w ogóle, czy I kiedy dane do­ trą do celu przeznaczenia. W momentach przeciążenia łą­ cza usługami innych typów dane przesyłane w ramach kla­ sy usług UBR będą po prostu tracone.

241

u »> u U © P (User D ata Protocol, User D atagram Protocol) - bezpotączeniowy protokół transporto­

leksykon teleinformatyka Hierarchia komórek systemu UMTS

wy realizujący transmisję w sieci bez zapewnienia S atelita niezawodności transmisji danych. Protokół UDP może zawierać elementy detekcji błędów za pomo­ cą sum kontrolnych, lecz nie ma zdefiniowanych Z a się g w e w n ą trz mechanizmów korekcji błędów podnoszących wia­ budynkow y rygodność przekazu; nie zapewnia poprawności strumienia danych pod względem kolejności do­ starczania pakietów u odbiorcy (możliwe są różne M e g a k o m ó rk i M ik ro k o m ó rk i M a k ro k o m ó rk i trasy dla każdego pakietu). Podobnie ja k połącze­ niowy TCP, protokół transportowy UDP jest podsta­ wowym składnikiem protokołu sieciowego IP, a po­ • usprawnienia w zakresie identyfikacji terminali i użyt­ nadto stanowi podstawę realizacji szeregu protokołów kowników za pomocą kart identyfikacyjnych SIM dla róż­ transportowych czasu rzeczywistego, takich jak: RTP i RMTP. nych środowisk abonenckich. Przewidywane uruchomienie Jest stosowany w relacjach a p likacji klient/serw er, pierwszych systemów UMTS w Europie rozpocznie się w la­ w których występują krótkie i często pojawiające się komu­ tach 2 0 0 1 -2 0 0 4 . nikaty typu zapytanie-odpowiedź. IIM F (Ultra High Frequency) - zakres częstotliwości fal radiowych przyjmowany umownie od 300 MHz do 3 GHz. Zawiera po­ średnie pasma transmitowanych kanałów telewizyjnych w systemach CATV i obejmuje zakresy częstotliwości dla systemów komór­ kowych.

tęleinfo rm a ty fer, U - > > SJ

pozycję zajęły interfejsy dostarczające usługi: komutowa­ nych linii POTS, BRA ISDN i PRA ISDN, analogowych oraz cyfrowych kablowych linii dzierżawionych, optycznych i hy­ brydowych rozwiązań FITL, xDSL i HFC, a także bezprzewo­ dowe klasy DECT i CDMA.

u n i c a s t - tryb transmisji lub forma usługi telekomunika­ cyjnej, w której przekaz informacji następuje wyłącznie mię­ dzy dwoma dokładnie zdefiniowanymi obiektami transmisji. Ich przeciwieństwem są usługi typu multicast i broadcast, zapewniające komunikację do wielu końcowych obiektów transmisji. (U N lqu e Universal ancl Uniform Character Encoding) - uniwersalny 16-bitowy kod zna­

U N IC O D E

ków opracowany przez firmy Xerox i Apple, zawierający wszystkie znaki alfabetów stosowanych w informatyce. Ta­ blica zawi e ra 65 536 zd efi n iowa nych kod ów, łączn i e ze zn a kami i kodami sterującymi tablicy ASCII.

u n b u n d lin g - często stosowany proces rozdzielania zależności między podm iotem , który buduje sieć dostępową (zwykle te ­ lekomem) i je s t je j właścicielem, a opera­ torem, który ją eksploatuje. Procesowi temu towarzyszy zwykle bardziej racjonalny model kształtowania o p ła t za korzystanie z tych sieci.

O M I S (Universal M obile Telecom­ □ N I (User NetWork Interface) - inter­ munication System) - europejski stan­ fejs sieciowy użytkownika określający spo­ dard systemu komórkowego trzeciej genera­ sób korzystania abonenta z usług sieci do­ cji (IMT-2000) wywodzącego się z systemu stępowej. Organizacje normalizacyjne ITUGSM o rozszerzonych możliwościach: pasmo T i ETSI zdefiniowały szczegółowo szereg in­ użytkowania od 3 8 4 k b /s do 2 M b /s (lokal­ Terminal mobilny trzeciej generacji terfejsów typu UNI, wśród których znaczącą nie), współpraca z innymi typami sieci - nie­ UMTS (Alcatel) koniecznie komórkowymi, nowe szerokopasmowe Rodzaje interfejsów w sieci ATM usługi multimedialne. Do istotnych cech systemu należą: o integracja różnych metod pokrycia radiowe­ go w jeden spójny mechanizm łączenia globalnego; o połączenie usług oferowanych w systemach wąsko- i szerokopasmowych dostępnych z term ina­ lu ruchomego; • zharmonizowanie platform y przenoszenia łączności między różnymi systemami i operatorami; • współpraca terminali z różnymi typami lądo­ wych sieci inteligentnych IN; • przystosowanie term inali ruchomych do S ty k N N I ( N e tW o r k to N e t w o r k I n te r fa c e ) S ty k U N I ( U s e r t o N e t w o r k In te r fa c e ) (7 ) współpracy z różnymi typami sieci komórkowych N ( N o d e ) T ( T e r m in a l s z e r o k o p a s m o w y ) (terminale wielosystemowe);

242

ii

U n ix - system operacyjny opracowany na przełomie lat 60. i 70. w AT&T Bell Laboratories, umożliwiający współ­ bieżną pracę wielu użytkowników z wielu stacji term inalo­ wych oraz zawierający mechanizmy sieciowe dla rozproszo­ nych systemów plików. System istnieje w wielu odmianach: XENIX firmy Microsoft, AIX firmy IBM czy ULTRIX firmy DEC. Jest również szeroko rozpowszechniony w sieciach kompu­ terowych, m.in. w Internecie i intrasieciach, gdzie powiąza­ ny z protokołami TCP/IP pełni rolę sieciowego systemu ope­ racyjnego dla serwerów Internetu i intrasieci. Niektóre ce­ chy Unixa, takie ja k hierarchiczny system plików, przeadresowywanie w e/w y itp., zostały przejęte przez późniejsze sy­ stemy operacyjne (poczynając od systemu MS-DOS) i są obecne we wszystkich współczesnych systemach operacyj­ nych.

trach oraz wolną od wszelkich zakłóceń zewnętrznych. Stosowanie zasilaczy UPS w systemach komputerowych ma na celu minim alizację strat wynikających z nieprawi­ dłowego zasilania i przerw w dostawie energii elektrycznej (zwykle pow. 20 ms), które mogą powodować poważne zakłócenia w sieci i stacjach roboczych klasy PC. Cechą charakterystyczną zasilaczy UPS je s t czas autonom ii, przez który urządzenia chronione mogą być zasilane ener­ gią zgromadzoną w zainstalowanych bateriach (akum ula­ torach) - przy braku napięcia w podstawowej sieci ener­ getycznej. Pomocniczymi param etram i zasilaczy UPS są: sprawność zasilacza, którą określa iloraz wyjściowej mocy czynnej i wejściowej mocy czynnej, oraz moc własnych strat cieplnych - wyznaczana jako różnica między czynną m ocą wejściową a mocą wyjściową zasilacza. Klasyfika­ cja (odm ienna od dotychczasowej) wyróżnia 3 typy zasi­ laczy bezprzerwowych UPS, szeregująca je wg ich zasady działania jako: z bierną rezerwą standby (dawniej używa­ na nazwa zasilaczy off-line), o działaniu wzajemnym line interactive oraz zasilacze najwyższej klasy o działaniu cią­ głym, z podwójnym przetwarzaniem energii true on-line. Najbardziej popularną grupę stanow ią zasilacze bezawa­ ryjne typu standby. U P S l i n e i n t e r a c t i v e - zaawansowany (o działaniu wzajemnym) sposób bezawaryjnego zasilania urządzeń te ­ leinformatycznych, polegający na zasilaniu chronionych urządzeń z dwóch źródeł jednocześnie. Podczas normalnej pracy energia dostarczana do odbiorników pochodzi bez­ pośrednio z sieci, natom iast stale włączony w tor podstawo­ wy drugi układ zasilania z baterii (akum ulatora) - oprócz

u p lin k - jednokierunkowe telekomunikacyjne łącze sate­ litarne transmitujące informacje z Ziemi w kierunku przeka­ źników satelitarnych, umieszczonych na orbitach okołoziemskich. Częstotliwość pracy kanałów łącza satelitarnego uplink je st ze względów technicznych zawsze niższa niż ka­ nałów łącza komplementarnego downlink, przesyłającego sygnały z satelitów w kierunku Ziemi. U P S (U ninterrupted Pow er System) - alternatyw­ ne źródło bezawaryjnego (bezprzerwowego) zasilania dla komputerów i system ów komputerowych, zapewniające ciągłe i niezawodne zasilanie energią prądu przemienne­ go o odpowiednich (właściwych i stabilnych) parame­

243

_Z J

u»>u

iy le k s y k o n

klasycznego działania awaryjnego - może kompensować zmiany amplitudy napięcia sieciowego. Dzięki temu zasila­ cze line interactive chronią urządzenia odbiorcze przed dłu­ gotrwałym obniżeniem napięcia zasilającego, a przez zasto­ sowanie filtrów redukują poziom szumów napięcia wyjścio­ wego. Najnowszą odmianą tej koncepcji bezawaryjnego za­ silania są UPSy klasy delta conversion. U P S o f f - l i n e (z bierną rezerwą) - najprostszy I najtań­ szy sposób bezawaryjnego zasilania urządzeń teleinform a­ tycznych, coraz częściej oznaczany jako stand by. Podczas normalnej pracy sieciowej zasilaczy typu off-line/stand by energia jest podawana na wyjście zasilaczy UPS - i dalej do odbiorników energii - praktycznie bezpośrednio z sieci. W czasie chwilowego lub trwałego zaniku podstawowego zasilania energetycznego elektroniczny łącznik mocy przełą­ cza chronione odbiory energii na zasilanie rezerwowe, wy­ twarzane z baterii (akumulatora). Zasilanie rezerwowe włą­ cza się jedynie podczas zaniku zasilania z sieci energetycz­ nej dzięki układom, które są w stanie włączyć rezerwowe źródło zasilania z akumulatorów w czasie krótszym niż 20 ms (typowo 5 ms). Zasilacze off-line zwykle nie chronią przed innymi zakłóceniami występującymi w typowej sieci elektrycznej. W czasie normalnej pracy akumulator awaryj­ ny jest doładowywany bezpośrednio z podstawowego toru energetycznego sieci.

te le in fo rm a ty k a

244

le k s y k o n

te le in fo rm a ty k a

ne UPS typu ym przetwai

Modem z interfejsem szeregowym USB (Alcatel)

połączonych, zewnętrznych urządzeń cyfrowych (myszy, klawiatury, drukarki, czytniki kodów kre­ skowych, monitory, zasilacze, kamkodery, karty ISDN, pamięci i in.).

Us©ira©fi - ogólnoświatowa usługa świadczona w sieci Internet, służąca wyłącznie do przesyłania nowinek (news) i poszukiwania wiadomości na określone tematy. Obejmuje setki tysięcy różnych grup tematycznych. usługi dodatkowe DSSSKl - grupa kilkuna­ stu powszechnie używanych teleusług (sposób przenoszenia łącznie ze sterowaniem urządzeniami końcowymi) dostarczanych przez sieć ISDN. Zestaw najważniejszych usług dodatkowych ISDN przed­ stawia tabela na str. 246.

U>>>U

przesyłki w trakcie bieżącego połączenia) lub dwustopnio­ wym (wymaga podania adresu przeznaczenia, pod którym ma być przesłany wskazany dokument); o Fax routing - automatyczne kierowanie faksów do właściwych odbiorców wraz z programową funkcją rozpo­ znawania symboli za pomocą techniki OCR; o Fax forwarding - automatyczne przeadresowanie przesyłki do innego odbiorcy wg ustalonych kryteriów; o Fax m ai! - korzystanie z telefaksu na zasadzie poczty elektronicznej, przy czym klient wysyła faks za pomocą kla­ sycznej metody faksowej, a serwer faksowy odbiera i roz­ dziela przesyłki do określonych odbiorców, korzystając z po­ czty elektronicznej.

pięcie wyjściowe zasilacza UPS true on-line zależy wyłącznie od parametrów falownika i je st pozbawione wszelkich za­ kłóceń pochodzących z linii energetycznej.

UIKłlL (Universal Resourse L ocator) - niepowtarzalny identyfikator adresowy każdego dokumentu krążącego w sieci WWW, będący w istocie adresem lokalizującym zasoby sieci Internet. Adres URL składa się z 3 części: identyfikatora typu usługi (np. http:, ftp ://, te ln e t://), na­ zwy domeny nadanej w konkretnej lokalizacji w sieci WWW, (np. www.firm a.com ) oraz ścieżki dostępu (np. /tra c k in g /). Wadą adresowania URL je st jego nieZasilacz bezawaryjny UPS z bierną rezerwą (off-line) trwałość: zmiana położenia dokumentu w syste­ mie katalogów plików powoduje utratę ważności Sieć Tor główny energetyczna 220/230 V. 50 Hz 220 /38 0 V , wszystkich odniesień do niego. 230/4Ö0 V ' lir i ł ] U©i41HT {Universal Synchronous Asynchro­ Prostownik Falownik Elektroniczby ładowania łącznik akum ulatorów nous Receiver Transmitter) - uniwersalny, obejściowy synchroniczny m oduł nadajnika i odbiornika (zwyI kle jako układ scalony), przeznaczony głównie do transmisji synchronicznej przez telekomunikacyjne łącza szeregowe. OJIPS t r u e o n - lin e - sposób zasilania (o działaniu cią­ U S B ( U niversal S erial Bus) - standard interfejsu głym z podwójną konwersją) urządzeń teleinformatycznych, szeregowego urządzeń cyfrowych i powszechnego użytku zapewniający najwyższą ochronę przed szkodliwym oddzia­ oraz komputerów klasy PC dla transm isji izochronicznej ływaniem zakłóceń, chwilowych zaników I wyłączeń sieci (audio, wideo), wypierający tradycyjnie stosowany Inter­ energetycznej. Proces dostawy energii zawsze podlega fejs RS 2 3 2 C. Pierwotna szybkość przesyłania informacji podwójnej przemianie, zapewniając bezprzerwowe zasila­ wynosząca 12 M b /s została w kolejnej wersji specyfikacji nie z baterii buforowej, niezależnie od stanu napięcia sieci zmodyfikowana do przepływności 45 M b /s, co zapewnia energetycznej. Najpierw napięcie przemienne jest zamie­ realizację usług m ultim edialnych. USB zezwala na pracę niane na stałe przez układy prostownicze doładowujące izochroniczną i asynchroniczną połączonych szeregowo przy okazji baterię akumulatorów, a następnie falownik ge­ urządzeń w zasięgu 5 m od komputera i umożliwia współ­ neruje wyjściowe napięcie przemienne o dokładnie stero­ dzielenie dostępnego pasma maks. przez 127 łańcuchowo wanym przebiegu (wartości, częstotliwości i kształcie). Na-

Sny

j

Podział usług sieci ISDN T E - te r m in a l c y fr o w y IS D N

• 6 4 k b /s b e z o g ra n ic z e ń • 64 k b /s w p a ś m ie 3,1 kH z • 64 k b /s d la s y g n a łó w m o w y 1 te le fo n ia 3 ,1 k H z 1 te le fo n ia 7 kH z ' te le fa k s G 3 te le fa k s G 4 1 w id e o te k s t ' w id e o te le fo n ia

USŁUGI DODATKOW E • protokół X.25 w kanale D • p m io k ó ix ,2 5 w kanale b

• • • • • • • • • •

USŁUGI DO DATKOW E identyfikacja num eru prezentacja num eru przenoszenie połączeń połączenia w ielostronne taryfikacja połączeń reorganizacja połączeń w ybieranie bezpośrednie wielokrotny num er zestawienie połączeń inne

USŁUGI W ZBO G ACO NE » wid eokonferencje » aplikacje multim edialne ■ dostęp do Internetu • łączenie sieci LAN 1 przekaz o brazów wysokiej jakości > pakietow y przekaz danych > telepraca > teleakcja (telealarm, telealert, telekom enda, telem etria, telem edycyna) > inne

oosAugi BSB» - wydzielony rodzaj usług teleinformatycz­ usługi faksowe w sSeeił - grupa usług dostępnych

nych dostarczanych przez sieć cyfrową ISDN z integracją wyłącznie w sieci komputerowej z zainstalowanym specjali­ usług. Oferta usług w sieci ISDN ujmuje dwie grupy: usługi zowanym serwerem faksów. Obejmuje rozszerzenia trady­ przenoszenia I teleusługi. Usługi przenoszenia, czyli trans­ cyjnych funkcji faksowych o nowe usługi, takie jak: portowe, dotyczą sposobu transmisji sygnałów cyfrowych o Fax broadcasting - najszybsza i najtańsza metoda rozsyłania dokumentów faksowych do gru­ Integracja usług w sieci cyfrowej ISDN py liczącej setki (tysiące) uprzednio zdefiniowanych S tro n a a b o n e n ta odbiorców. Proces adresowania I dystrybucji fa­ ksów przebiega automatycznie wg danych bazy ad­ resowej z możliwością optymalizacji taryf połącze­ niowych i uwzględnieniem czasu pracy indywidual­ nych odbiorców faksów; o Fax on demand - faks na żądanie, czyli bezobsługowe udostępnianie inform acji faksowych umożliwiające zgłaszającemu się klientowi, wypo­ sażonemu w urządzenie faksujące, dostęp do wy­ branych przez niego dokumentów. Usługa całodo­ bowa działa w trybie jednostopniowym (odbiór

u > »u

leksykon teleinformatyka

Usłiigi dodatkowe ISDN S krót

Nazvva uslu gi

Opis

CUP

Calling Line Identification

Prezentacja numeru wywołującego

CUR

Presentation Catling Line Identification

Blokada prezentacji numeru wywołującego

Restriction COLP

Connected Line Identification Prezentacja numeru osiągniętego Presentation

COLR

Connected Line Identification Blokada prezentacji numeru osiągniętego Restriction Direct Dialing In

DDI

wybieranie bezpośrednie; łączy abonentów zewnętrznych z numerami wewnętrznymi

sie trybu transmisji (komutacja kanałów lub pakie­ tów), wielkości przepływności i stosowanych proto­ kołów transmisyjnych. Nie jest istotne, jakiego ro­ dzaju dane są przesyłane ani do czego służą, ponie­ waż sieć nie zajmuje się obróbką informacji. Teleusługi zawierają oprócz odpowiednich usług przeno­ szenia także sposoby sterowania urządzeniami koń­ cowymi, odpowiednie dia konkretnych aplikacji cy­ frowych sieci ISDN (telefonia cyfrowa, teleteks, tele­ faks, wideoteks, wideofonia, poczta elektroniczna, transmisja danych, teleakcja).

leksykon teleinformatyka U > > > U Konwergencja usług (przewodowych i bezprzewodowych) SMS WAP H

?MS-C

^APgw

S ie ci I m n o bbiln iln e 1

topg I— e -m a il

H™ 1

__

Inte rn e t

L

bez pośrednictwa operatora MSN

Multiple Subscriber Number

uwielokrotniony numer abonenta; przypisuje różne numery urządzeniom dostępu podstawowego

MCI

Malicious Call Identification

identyfikacja złośliwych wywołań

SUB

Subadressing

subadresacja; nadaje adresy urządzeniom

CD

Call Diversion

podrzędnym przenoszenie przychodzących wywołań na inny numer CFB

Call Forwarding on Busy

przekierowanie połączenia w przypadku zajętości

CFNR

Call Forwarding No Replay

przekierowanie połączenia w przypadku braku odpowiedzi

CFU

Call Forwarding Unconditional bezwarunkowe przekierowanie połączenia

CD

Call Deflection

CH

Call Hold

przekierowanie przez terminal połączeń przychodzących podtrzymanie wywołania; pozwala abonentowi zawiesić bieżące połączenie, wykonać inne i powrócić do pierwotnego

Call Walt

CW

informacja o połączeniu oczekującym; inform uje abonenta o nowym wywołaniu, podczas gdy oba kanały B są zajęte

CCBS CUG

Call Completion to Busy

automatyczne oddzwonienie do zajętego

Subscriber

abonenta

Closed User Group

zamknięta grupa użytkowników; umożliwia tworzenie grup z ograniczonym dostępem

AOC

Advice of Charge

automatyczna inform acja o opłatach

UUS

User-to-User Signalling

sygnalizacja użytkownik-użytkownik

TP

Terminal Portability

przenośność term inalu; pozwala abonentowi zawiesić aktywne połączenie i wykonać inną czynność

OCB

Outgoing Call Barring

blokada wywołań wychodzących

IFC

Inhibition of Incoming

blokada dla wywołań przychodzących

nsfags

k a ta lo g o w e (directory services) charakterystyczna cecha sieciowych systemów ope­ racyjnych (NOS), takich jak NDS (Novell), Vines (Bayan), Active Directory (Windows), LDAP, OSF, in., działających w rozproszonych zasobach sieciowych, udostępniających ich użytkownikom dostęp do po­ szukiwanych urządzeń, zasobów i aplikacji. Dostęp do rozproszonych zasobów następuje różnymi meto­ dami przez: przypisanie nazw użytkowników do adresów.sieciowych, korzystanie ze specjalnych książek adresowych oraz za pomocą systemu usług katalo­ gowych (standard X.500). Zgodnie ze standardem X.500 usługi katalogowe zapewniają dostęp do na­ stępujących informacji w sieci: o adresacji w prywatnych sieciach wirtualnych VPN; o adresacji w sieciach bezprzewodowych WLAN oraz IR; o informacji o portach urządzeń sieciowych; o także szczegółowych danych o adresach i identyfikatorach poszczególnych użytkowników sieci. Kluczowym problemem usług katalogowych je st przyjęta strategia kontroli dostępu do tych infor­ macji (zwykle poufnych nawet w jednym przedsię­ biorstwie) oraz podejmowanie decyzji, kto może uzyskiwać pozwolenie przechodzenia przez zaporę ogniową.

u s ta g i mmiuiliimiiesDisiOini© - usługi teleinforma­ tyczne kojarzone z przesyłaniem co najmniej dwóch przechwytywanie wywotań; pozwala operatorowi Call Interception Cl sieci przechwycić połączenie, które nie może rodzajów informacji przezjedno medium transmisyj­ być zrealizowane ne: informacji dźwiękowych (audio), danych (data), połączenie konferencyjne CONF Conference tekstów (pliki), grafiki i obrazów ruchomych (wideo, animacja). Do przekazów multimedialnych są zalimiędzy terminalami użytkowników, definiowane na styku czane następujące usługi teleinformatyczne: wideotelefoterminal-sieć. Określają one możliwości sieci ISDN w zakrenia, wideokonferencja, wideotekst, teleedukacja, telezakuForwarded Calls

24®

przekierowanych

py, usługi bankowe, teleusługi, poczta elektroniczna wraz z dostępem do Internetu, gry komputerowe, wideo na żąda­ nie (V0D) lub prawie na żądanie (NVOD), serwis informacyj­ ny, rozrywkowy i reklamowy. Lista usług multimedialnych nie jest zamknięta.

o transmisja plików danych, o łączenie sieci LAN, o dołączanie stacji roboczych do sieci LAN, o dołączanie stacji roboczych lub sieci LAN do publicz­ nych sieci komputerowych, o dołączanie kas fiskalnych i bankomatów do sieci, o dostęp do bazy danych i przekaz wiadomości elektro­ nicznych, o transmisja nieruchomych obrazów, o multimedia, o telewizja (włącznie z telewizją na żądanie Video-OnDemand i telewizję interaktywną), o edukacja (strona nadająca lub odbierająca), o biuro w domu (telepraca), otelezakupy, o teleusługi socjalne i medyczne, o teleakcje (telenadzór, telealert, telemetria itp.).

MSflMgB T O P - różnorodne multimedialne usługi bez­ przewodowe uwzględniające niew ielki form at ekranu U S ta g i p r z e n o s z e n i a (bearer services) usługi transportowe sieci telekomunikacyjnej zapew­ niające właściwy przekaz informacji. Obejmują Klasyczne usługi telekomunikacyjne wiele odmian sieci łączności, wśród których można wyodrębnić: analogową sieć publiczną BISDN ISDN USŁU G I łele medycyna PSTN (z komutacją łączy), cyfrową sieć pakie­ T R A N S M IS J I D A N Y C H telezakupy telegazeta tową danych PSDN (z przełączaniem pakie­ wymiana danych EDI dystrybucja oprogramowania tów), sieć cyfrową ISDN (z integracją usług), teietekst wideotekst poczta elektroniczna sieć transportową ATM, trwałe linie dzierżawio­ komutacja pakietów szybka transmisja danych ne (miedziane lub światłowodowe), naziemne telemetria komutacja kanałów wolna transmisja danych sieci bezprzewodowe (analogowe bądź cyfro­ we), sieci satelitarne (porozumiewawcze i rozfaks kolorowy USŁU G I faks przenośny (ruchomy) TEKSTOW E siewcze). MstagD t e l e a t e j i

te le a k c ja

usfiiflgS feDels®DMiniGi£i®yjme - apli­ kacje sieciowe umożliwiające przekaz na odle­ głość dowolnej informacji: głosu, tekstu, grafi­ ki, plików danych i obrazów ruchomych. Obej­ mują aplikacje wg następującej klasyfikacji: o telefonia, o telegrafia (teleks i telegram), ofaksym ile (faks), o teleteks, o wideoteks, o wideotelefonia, otelekonferencja, o przekaz dokumentów EDI (poczta elek­ troniczna, wymiana dokumentów),

USŁU G I G ŁO S O W E

konwersja tekst-glos poczta głosowa telekonferencja

cyfrowy zapis głosu analogowy zapis głosu telefonia

U S Ł U G I D Ź W IĘ K O W E

slBrmfoni

...

dźwięk o jakości CD

radio wideotelefonia wideo na żądanie telewizja wysokiej rozdzielczości telewizja stereofoniczna wideokonferencje satelitarne rozpoznanie

U SŁU G I OBRAZOW E telewizja kablowa telewizja kolorowa telewizja

USŁU G I R ł IP H O M F r ł u i_ . n u iv ic

cyfrowa telefonia komórkowa globalne systemy przywoławcze alfanumeryczne systemy przywoławc cyfrowa telefonia bezprzewodowa ruchoma transmisja danych telefonia komórkowa telefonia bezprzewodowa systemy przywoławcze telefonia ruchoma

lata

247

U >>U

odbiorczego aparatu komórkowego z uproszczoną klawiatu­ rą przyciskową. Za pośrednictwem zaimplementowanych w telefonie specyficznych udogodnień, takich jak: mikroprzeglądarka, obiektowe formaty informacji, interpretacja skryptów i zaawansowanych usług telefonicznych, są możli­ we operacje o następujących cechach: łatwy dostęp do funkcji bezprzewodowego Internetu, integracja mikroprzeglądarki z usługami telefonii komórkowej, ochrona danych dla operacji on-line (e-commerce, e-biznes), możliwość do­ stosowania menu terminalu do specyficznych usług komu­ nikacyjnych oraz przekaz danych o średnich wymaganiach transmisyjnych (115-170 kb /s). Użytkownicy telefonów i urządzeń z protokołem WAP mogą korzystać z informacji zawartych w Internecie dzięki konwersji stron HTML na stro­ ny WML w dwojaki sposób: na bieżąco (czyli w trakcie trans­ misji z odległych baz danych) lub z użyciem filtrów i serwera pośredniczącego proxy. HTTP -h> s k r ę tk a n ie e k ra n o w a n a U TP (U T K A (UMTS 'Terrestrial R adio Access) - standard europejskiego systemu dostępu radiowego w segmencie naziemnym trzeciej generacji komórkowej UMTS, zapropo­ nowany przez ETSI (1998 r.) i obecnie propagowany przez porozumienie 3GPP (Third Generation Partnership Pro­ ject). Zakłada 2 sposoby dostępu i organizacji interfejsu ra­ diowego w systemach naziemnych: • dupleks częstotliwościowy FDD z zastosowaniem sze­ rokopasmowego wielodostępu kodowego WCDMA oraz • dupleks czasowy TDD z zastosowaniem wielodostępu kodowego z rozdziałem czasowym TD-CDMA. Dupleks częstotliwościowy FDD umożliwia bardziej Dwa tryby pracy standardu radiowego UTRA w europejskiej sieci UMTS Downlink . WCDMA •

MSS

FDD 2170

Uplink . TDD WCDMA ■

2200

MSS

F D D /T D D 1980

Tryb pracy interfejsu

Kanał 5 M Hz

/ / / Tryb pracy interfejsu UTRA/TDD

FD D TD D

248

■tr©waiB| leksykon teleinformatyka U > > > ¥

lustrowany leksykon teleinformatyka

2025

racji (3G) zawierająca dwa istotne składniki: węzły Node

B będące odpowiednikiem stacji BTS (stacji bazowej sieci GSM) oraz kontrolery sieci radiowej RNC (Radio Network Controller), odpowiadające sterownikom BSC (kontrolery stacji bazowej sieci GSM). W koncepcji UTRAN stosuje się jednocześnie dwa różne, wzajemnie uzupełniające się tryby dostępu radiowego: o dupleksu częstotliwościowego FDD - odpowiedniego dla ruchu symetrycznego o małym trafiku i dużej mobilności; o dupleksu czasowego TDD - bardziej odpowiedniego dla ruchu asymetrycznego o ograniczonej mobilności, do wykorzystania w budynkach i generowanego podczas korzy­ stania z Internetu. Obydwa tryby zapewniają najwyższą efektywność w ra­ mach jednego systemu, niezależnie od warunków użytko­ wania (obszar rozległy, miejski, zasięg w budynkach ze sta­ cji zewnętrznych, stacje wewnątrz budynków itp.).

U U S (User to User Signalling) - jedna z usług dodat­ kowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, dotycząca sygnalizacji między abonentami (sygna­ lizacja użytkownik-użytkownik). Pozwala na wymia­ nę ograniczonej ilości informacji (komunikatów) PASMA podczas zestawionego połączenia między użytkow­ RADIOWE nikami, za pośrednictwem jednego kanału sygnali­ UMTS zacyjnego D (64 kb/s).

f t M S S (M o b ile S a te llite C o m m u n ic a tio n s ) U T R A (U M T S R a d io A c c e s s N e tw o rk )

UWGJRii] ( Ultra Wavelength Division Mul­ tiplexing) - ultragęste zwielokrotnienie falowe klasy WDM, stanowiące obecnie (2 0 0 0 r.) najwyż­ szy poziom zwielokrotnienia kanałów optycznych prowadzonych w jednym włóknie światłowodowym. Przyjmuje się, że za pomocą UWDM możliwa jest transmisja nawet kilkuset fal optycznych w jednym włóknie z odstępem międzykanałowym wynoszą­ cym 0,4 nm (50 GHz) w III oknie światłowodowym

V .1 4 - zalecenie opisujące konwersję ciągu danych

1550 nm (pasmo 15 THz). Uzyskiwane w ten sposób prze­ pływności w jednym włóknie sięgają powyżej 1 Tb/s i są podstawowym środkiem transmisyjnym stosowanym w łą­ czach długodystansowych i w kablach podmorskich.

w transm isji znakowej na transmisję synchroniczną. ¥ . 1 7 - podstawowy standard transmisji faksowej działają­ cej z szybkościami bitowymi: 14 400, 12 0 00, 9 600 b /s i 4 8 0 0 b /s . Zawiera funkcję retrainingu umożliwiającą zmniejszanie (fall back) lub zwiększanie (fall forward) szyb­ kości przekazu w zależności od jakości linii transmisyjnej.

mB©[f2^ił©llDilDaDSll© (authentication) - proces po­ twierdzania tożsamości osoby lub obiektu implementowany w systemach ochrony sieci komputerowych; stosowany głównie w celu zabezpieczenia sieci przed niepożądaną pe­ netracją osób lub obiektów (programów, plików, serwerów itp.), także zabezpiecza przed podszywaniem się przez fał­ szerzy. Technika uwierzytelniania obejmuje 3 podstawowe rozwiązania, każde o innym stopniu ufności uwierzytelnia­ nia: zwykłe karty identyfikacyjne (to/ren), inteligentne karty identyfikacyjne oraz uiządzenia biometryczne (obraz twarzy, linie papilarne, siatkówka oka, identyfikacja głosowa) o największej pewności identyfikacji użytkownika.

¥ . 2 1 - najstarsza norma dla modemów o szybkości trans­ misji do 30 0 b /s, z kluczowaniem FSK o szybkości modula­ cji 3 00 bodów w trybie pracy pełny dupleks, praktycznie już nie stosowany w podstawowym kanale informacyjnym mo­ demu. Nadal używany jedynie w sygnalizacji transmisji fa ­ ksowej, działającej przez kanały powrotne z szybkością do 3 0 0 b/s.

Schemat uwierzytelniania podpisem cyfrowym porównanie kodu

t

f

deszy- | .szatkofrawanier wanie’’

t podpis

(LJUIBP ( Unix to Unix Copy Program) - program ko­ piowania plików z systemów unixowych, często używany w przesyłaniu poczty elektronicznej.

W obydwu trybach:

I I F Kánal^M Hz

( F re q u e n c y D iv is io n D u p le x ) (T im e D iv is io n D u p le x )

MSS

UTlnłAikJ (Universal Terrestrial R adio Access Netw ork) - naziemna sieć dostępu radiowego trzeciej gene­

■dostęp D S -C D M A ■d upleks FD D lu b T D D ■sze ro kość kanału 5 M Hz ■m odulacja Q P S K ■p rę dko ść b itow a kodu ro zpraszania 409 6 M b /s ■długość ram ki 10 m s • superram ka 720 m s

/ /

.KZ/ -A

2010

sprawne działanie w środowisku UMTS, zapewniając (z uwagi na strukturę protokołu) lepszą obsługę terminali ruchomych na rozległych obszarach, natom iast dupleks czasowy TDD daje operatorom większą elastyczność w kon­ figurowaniu sieci na obszarach o wysokim trafiku i asyme­ trycznym ruchu radiowym.

t 1 tekst 1

¥ . 2 2 - standard dla modemów analogowych do przepływności 1200 b /s z modulacją fazowo-różnicową DPSK o szybkości 600 bodów. Umożliwia ko­ dowanie 1- lub 2-bitowe, zapewniające przekaz da­ nych z szybkością 600 lub 1200 b /s w trybie pełny dupleks. ¥ . 2 2 t o is - stosowany do tej pory standard dla mo­ demów o maks. szybkości do 2400 b /s z modulacją kwadraturowo-amplitudową QAM. Równoczesne ko­ dowanie 4 bitów zapewnia 4 szybkości przesyłania z modulacją o szybkości 600 bodów w trybie pełny dupleks przez linię dwuprzewodową.

¥ . 2 3 - standard dla modemów 600 i 1200 b /s działających przez łącza komutowane w trybie półdupleksowym dla transmisji synchronicznej i asynchronicznej;

V i/oSSsflMifóDra? - zespół norm definiujących sposoby transmisji danych w sieciach telefonicznych za pomocą mo­ demów i faksmodemów. Wszystkie normy ITU dotyczące przekazu danych przez analogowe sieci telefoniczne rozpo­ czynają się od litery V i znane są pod wspólnym określeniem zalecenia serii V. Charakterystyczne cechy transmisji, uzga­ dnianie w trakcie nawiązywania łączności między urządze­ niami są określane w szeregu odrębnych specyfikacji.

¥ . 2 4 - podstawowa specyfikacja definiująca sposób łą­ czenia (funkcje i numerowanie styków) urządzeń kompute­ rowych typu DTE z urządzeniami typu DCE za pomocą inter­ fejsu RS 232 (RS 232C). ¥ . 2 © - standard dla modemów o przepływności do 2400 b /s działających przez czteroprzewodowe łącza dzierżawio­ ne z pełnym dupleksem. ¥ . 2 7 - standard określający współpracę modemów do szybkości 48 00 b /s w połączeniach wielopunktowych typu PMP. Przewidziany dla transmisji synchronicznej w trybie półdupleksowym przez dwuprzewodową linię lub z pełnym dupleksem przez linię czteroprzewodową.

249

v»>v

leksykon teleinformatyka

¥ „ 2 ? f ® r (terbo) - standard transmisji faksowej (h a lf du­ plex) działającej z szybkościami 480 0 , 2400 b /s. Zawiera funkcję retrainingu, określa także funkcję sygnalizacji przez kanał powrotny z szybkościami 300 lub 75 b/s. ¥=2S> - specyfikacja określająca parametry elektryczne in­ terfejsu szeregowego RS 232 dla urządzeń komputerowych typu DTE i urządzeń komunikacyjnych DCE. ¥ „ 2 © - najbardziej popularny standard transm isji fa ­ ksowej (duplex, h a lf duplex) działającej z szybkościami 9 6 0 0 oraz 720 0 b /s i określający również funkcję retrai­ ningu do najniższej przepływności 4 8 0 0 b /s . Umożliwia kodowanie 4 bitów informacji dla każdego stanu zna­ miennego modulacji. ¥ . 3 2 - przejściowy standard dla modemów analogowych umożliwiających przesyłanie danych z szybkościami 4800 i 9600 b /s. Obejmuje kodowanie dwubitowe (DPSK) lub czterobitowe (QAM), opcjonalnie kodowanie TCM, z możli­ wością obniżania (retraining) szybkości transmisji do 2400 b /s w trudnych warunkach pracy łącza.

ną do 2743 bodów (zamiast klasycznej 2400 bodów), z 6lub 7-bitowym kodowaniem odwzorowuje 2 5 6 lub 512 punktów konstelacji sygnału nośnej. Standard wykorzystuje prawie całe pasmo (98%) kanału telefonicznego, co jest przyczyną, że modemy pracujące w tym standardzie są czu­ łe na zawężanie pasma telefonicznego toru transmisyjnego. ¥ . 3 4 - jeden z najnowszych (1 9 9 4 r. z rozszerzeniem w 1996 r.) dobrze udokumentowanych standardów dla wą­ skopasmowych modemów analogowych o szybkościach przesyłania 2 8 ,8 i 3 3 ,6 kb /s. Modemy zgodne ze standar­ dem V.34 wykorzystują czterowymiarową technikę TCM przy równoczesnym, wielopoziomowym kodowaniu do 12 bitów (2><6 bitów) informacji wejściowej. Liczba stabilnych sta­ nów w czterowymiarowej konstelacji kiiku nośnych może osiągać 768 punktów znamiennych - przy podstawowej szybkości modulacji 2400 bodów i zmianie szybkości w peł­ nym zakresie w krokach co 2400 b /s. Przy zastosowaniu kompresji informacji (maks. 4:1), szybkość informacji mię­ dzy modemem a urządzeniem cyfrowym DTE (komputer, ter­ minal PC) może osiągnąć wartość nawet 115,2 kb /s, sta­ nowiącą graniczną szybkość dla większości szeregowych układów komunikacyjnych USARTzainstalowanych w term i­ nalach komputerowych.

V .3 2 S ta m tfa rd ? - grupa standardów do synchronicz­ nych i asynchronicznych transmisji wykorzy­ Cyfrowa transmisja danych przez modemy stująca dwuwymiarową technikę kodowania analogowe (V.34) TCM, stanowiącą rozszerzenie modulacji QAM. Zmiany sygnału są przedstawiane w postaci konstelacji punktów, a punkty reprezentują złożone symbole bitów iub całe znaki danych. Standard zapewnia pełny dupleks z szybko­ ścią modulacji 2400 bodów w dwuprzewodo­ wej linii telefonicznej wraz z kom pensacją echa. D A C ( D ig ita l to A n a lo g C o n v e rs io n )

V . 3 2 b is - do niedawna jeden z bardziej po­ pularnych standardów z klasy 0 2 Standard, określający pracę modemów analogowych w zakresie prze­ pływności 4 8 0 0 -1 4 400 b/s. Wykorzystuje dwuwymiarową technikę TCM z kodowaniem 3-6 bitów informacji wejściowej w konstelacji zawierającej maks. 128 punktów znamiennych (charakterystycznych stanów fali nośnej). Wykorzystuje funk­ cję dynamicznego wyboru optymalnej szybkości transmisji w całym paśmie częstotliwości (w górę i w dół) z krokami co 2400 b/s. ¥ „S 2 fi© [rtb © - rzadko stosowany standard dla modemów o maks. szybkości 19 200 b /s. Używa dwuwymiarowej techniki kodowania TCM z szybkością modulacji rozszerzo­

25©

A D C ( A n a lo g to D ig ita l C o n v e rs io n )

modem analogowy abonenta sieci (V.34)

P S T N (P u b lic S w itc h e d T e le p h o n e N e tw o r k )\

¥ . 3 4 b i s - przejściowy standard znany również jako V.34plus, zatwierdzony ostatecznie jako V.34 (1996 r.), określa pracę modemów analogowych do szybkości 33 600 b /s , działających z łączami w paśmie telefonicznym. Obejmuje wszystkie funkcje oferowane później przez V.34 dla kabli miedzianych i określa aktualnie najwyższą dwukie­ runkową (symetryczną) szybkość przesyłania danych przez analogowe łącza telekomunikacyjne. ¥ . 3 5 - standard definiujący połączenia urządzeń DTE z szybkimi liniami i modemami synchronicznymi (od stan-

ieksfkon teleinformatyka V > > > ¥ dardu V.32 w górę), współpracującymi z komuto­ waną siecią publiczną PSTN.

Składniki łącza 56 k b /s z siecią cyfrową PCM ^ w y p o s a ż e n ie ^d o s ta w c y

w y p o s a ż e n ie a b o n e n ta _ łą cze a n a lo g o w e

u słu g 56 kb /s

M odem ¥ . 4 2 - standard, wg którego we współczesnych 5 6 kb /s modemach prowadzi się kontrolę błędów. Inte­ T ra k t c y fro w y P C M : DSP . . K odek , gralność przesyłanych danych sprawdzana je s t za A -law opóźnienia modemu 'lin io w y (E 1 ) pom ocą kontroli inform acji nadm iarowej CRC. Wartość CRC, obliczona po stronie nadawcy dla bloku danych, je s t przesyłana razem ztym blokiem b ra k ko n w e rs ji A /D i sz u m ó w do odbiorcy, a przy odbiorze wartość CRC jest kw a n ty z a c ji w k ie ru n k u a b o n e n ta liczona powtórnie i porównywana z wartością prze­ P ro c e s s o r) o b s z a r w p ły w ó w te le ko m u (syste m u ko m u ta c ji) kazywaną przez nadawcę. Jakiekolwiek występują­ ce różnice w obu wartościach powodują retransmi­ dwoma niespójnymi standardami K56Flex (Rockwell, Lu­ sję. W V.42 bloki danych są łączone w pakiety, co reduku­ cent) orazx2 (3Com, US Robotics). je liczbę bitów startu, stopu oraz ilości transm itowanej in­ form acji, powodując zwiększenie przepływności kanału ¥ . 9 1 - standard regulujący dwukierunkową i jednoczesną o ok. 20%. transmisję o przepływności 64 k b /s w obydwu kierunkach ¥ . 4 2 b i s - standard, za pomocą którego przeprowadza przenoszenia, osiąganą w sieciach cyfrowych ISDN. się bezstratną kompresję danych, w ceiu skrócenia czasu transmisji przez modemy analogowe. W przypadku transm i­ ¥ . 9 2 - modernizacja (200 0 r.) funkcji standardu V.90 sji nie skomprymowanych danych protokół V.42bis może przez podniesienie maks. szybkości transmisji od użytkow­ nika w kierunku sieci do szybkości 4 4 lub 48 k b /s (zamiast nawet czterokrotnie zwiększyć nominalną szybkość mode­ dotychczasowej 33 kb/s), wraz z możliwością korzystania mu (kompresja 4:1). Jeśli natom iast dane zostały uprze­ ztradycyjnego telefonu bez przerywania połączenia interne­ dnio skomprymowane (np. programem PKZIP lub innym do archiwizacji zbiorów), nie zaleca się przesyłania ich wg towego. Ponadto nowe procedury standardu skracają czas wskazań standardu V.42bis, gdyż transmisja zostanie ob­ restartu modemu (quick connect) i dopuszczają stan jego ciążona dodatkowym narzutem - bez jakiegokolw iek zawieszenia (on hold ) na czas prowadzenia rozmowy - bez zmniejszenia ilości transmitowanej informacji. utraty realizowanego połączenia transmisji danych, a więc z możliwością kontynuowania dostępu internetowego po ¥ .4 4 ) - projekt rekomendacji (2000 r.) dotyczącej skutecz­ zakończeniu połączenia głosowego. nej kompresji danych, o 25% bardziej wydajnej niż V.42bis. ¥ B [1 ! (Variable B it Rate) - jedna z pięciu (ABR, CBR, W typowych połączeniach webowych (przeglądarki, browsery) osiąga się kompresję strumienia danych nawet 6:1. GFR, UBR, VBR) klas usług ruchowych w sieciach ATM. Kla­ sa VBR określa wymagania transmisyjne dla usług o zmien­ nej przepływności, definiowanych przez podanie kilku para­ ¥ . 5 4 - standard określający sposoby testowania mode­ mów w sieci lokalnej lub zdalnej. Opisuje metody testowania metrów. Kategoria ta występuje w dwóch wersjach: zwrotnego stosowane dla urządzeń DCE i DTE. o 1 - z istotnym uzależnieniem czasowym (real-time VBR) - odpowiednia dla ruchu o wybitnie nierównomiernym ¥ „S @ - protokół umożliwiający przekaz seansów wideocharakterze (burst)] konferencyjnych przez Internet za pomocą komutowanych o 2 - bez wyraźnego uzależnienia czasowego (non-real łączy telefonicznych z modemami. VBR) - korzystna dla aplikacji wymagających jedynie lim ito­ wanego czasu reakcji (transakcje bankowe, sygnalizacja w systemach nadzoru, in.). Zwykle jest stosowana przy prze­ ¥ „® © - standard transmisji przez modemy analogowe z asymetrycznym przepływem danych: do 56 kb /s w kierun­ syłaniu skompresowanych sygnałów wideo, mających wszy­ ku dosyłowym (do abonenta) z sieci telekomunikacyjnej stkie cechy działania w czasie rzeczywistym, i wymaga uzgo­ o charakterze cyfrowym (systemy komputerowe, ISP, Inter­ dnienia opcji re altim e w tej klasie usług. net) i do 33,6 k b /s w kierunku odwrotnym. Ostatecznie za­ twierdzone rozwiązanie V.90 je st kompromisem miedzy ¥ p o łą c z e n ie w ir t u a ln e

251

V » V

aiustrowan f leksykon teleinformatyka

VC (Virtual Container )

k o n te n e r w ir tu a ln y

WSD (Virtual C hannel Iden tifier) - identyfikator po­ łączenia kanałowego (połączenie jednokierunkowe) w sie­ ciach transportowych ATM, tworzonego przez kanał wirtual­ ny VC między dwiema stacjami końcowymi. Znacznik VCI kanału wirtualnego (logicznego), znajdujący się w nagłówku pakietu (komórki ATM), identyfikuje ten kanał w ramach ścieżki wirtualnej VP - obejmującej wiele wspólnie sterowa­ nych kanałów jednokierunkowych prowadzonych przez sze­ reg węzłów sieci ATM. WUDSL (Very High D igital Subscriber Line) - bardzo szybkie i niesymetryczne abonenckie łącze cyfrowe o wyso­ kiej przepływności oparte na kablu miedzianym lub światło­ wodowym. Przepływność w kierunku abonenta osiąga po­ nad 50 M b/s (12,96; 25,9 2; 51,84 M b/s), natom iast za­ kres zmian przepływności, w kierunku sieci waha się od 2 do 20 M b/s, typowo wynosi 6,4 M b /s na dystansie 350 m dla światłowodowej sieci abonenckiej FTTC. OTA IF (Very High Frequency) - zakres częstotliwości fal radiowych przyjmowany umownie 3 0 -3 0 0 MHz. WU?iKl (Virtual Local A rea N etwork) - wirtualna sieć LAN (inaczej logiczna LAN) umożliwiająca logiczne gru­ powanie stacji roboczych, niezależnie od tego, gdzie są one fizycznie zainstalowane w sieci. Adm inistrator sieci może podzielić całą sieć fizyczną na szereg elementów logicz­ nych, nie zważając na to, w jakim segmencie sieci są zain­ stalowane różne stanowiska pracy. Umożliwia to łatwe ska­ lowanie sieci, instalację wszystkich serwerów w jednym Podsieć wirtualna

pomieszczeniu, skuteczne zarządzanie przepływnością poszczególnych odcinków sieci LAN i kontrolę przepływu in­ formacji między wirtualnymi segmentami sieci. Istnieje wie­ le funkcjonujących modeli sieci wirtualnych opartych na: segmentach wirtualnych, podsieci wirtualnej, adresacji MAC, liście adresowej IP, ściśle ustalonych regułach orazjako sieć samodefiniowalna. Formaty ramek używanych przez sieci LAN, procedury zarządzania takim i sieciami oraz me­ tody tworzenia grup logicznych wg różnych kluczy definiuje standard IEEE 8 0 2 .q. V L F (Very Low Frequency) - zakres częstotliwości fal radiowych przyjmowany umownie od 3 do 30 kHz. Obejmu­ je także szkodliwe promieniowanie elektromagnetyczne, emitowane z monitorów ekranowych i telewizyjnych. WLES (Visitor Location Register) - rejestr stacji ob­ cych, czyli baza danych zawierająca uaktualniane na bieżą­ co informacje o stacjach ruchomych, które znalazły się cza­ sowo w obszarze centralowym (np. centrala macierzysta sy­ stemu komórkowego GSM) skojarzonym z danym rejestrem abonentów wizytujących. Dane o abonentach wizytujących rejestr VLR otrzymuje z macierzystych rejestrów HLR po­ szczególnych abonentów. Wymiana danych o użytkowni­ kach umożliwia odnalezienie i lokalizację poruszającego się abonenta i skierowanie połączenia do właściwej centrali komórkowej MSC.

W tej formie usługi możliwe są: zwolnienia przebie­ gu transmisji, zatrzymanie obrazu (stop klatka), a także cofnięcie lub przewijanie akcji w przód i w tył, przeglądanie poklatkowe oraz powtórzenie dowolnego fragmentu przekazu.

W fflA T M (Voice over ATM) - przekaz pakietów głoso­ wych w czasie rzeczywistym przez komórki sieci ATM (53 bajty). Przekaz mowy przez tę sieć dokonuje się podobnie jak w sieciach pakietowych FR, przez umieszczanie skomprymowanych fragmentów gło­ su w kolejnych komórkach ATM, opatrzenie ko­ mórek wirtualnym adresem portu docelowego i ekspediowanie przez sieć za pomocą przekazów działających w czasie rzeczywistym - z zachowa­ niem odpowiedniej jakości usługi QoS (klasy ru­ chowe ATM).

Realizacja usług VoIP i VoFR (Motorola)

W o D a t a (Voice over D ata) - transmisja głosu w pakietach, traktowana jako transmisja danych cyfrowych w czasie rzeczywistym. Algorytmy kodo­ wania umożliwiają kompresję głosu do postaci strumienia pakietów, który można przesyłać z szyb­ kością 8 kb /s (nawet 5,3 kb /s) - bez istotnego po­ gorszenia zrozumiałości, a ponadto w chwilach ci­ szy (gdy abonent nic nie mówi) transmisja pakietów głoso­ wych w ogóle jest zbędna. Dzięki temu wymagana szero­ kość pasma do przeprowadzenia jednej rozmowy w kanale głosowym zajmuje mniej niż 10% szerokości tradycyjnego kanału transmisji głosowej (64 kb /s), a resztę pasma, czyli prawie 90% - można przeznaczyć na czystą transmisję da­ nych. Takie rozwiązanie pozwala dostawcom 10-krotnie zmniejszyć koszty przekazów głosu na odległość za pomocą rozwiązań pakietowych obejmujących różne technologie przekazu: VoIP, VoFR czy VoATM.

kb/s), z możliwością multipleksowania z innymi sygnałami transmitowanymi w czasie rzeczywistym przez sieć FR.

V o ic e © M ito m - jedna z aplikacji strony webowej umoż­ liwiająca automatyczne nawiązanie połączenia i przekaz głosowy przez sieci z protokołem IP, jedynie przez kliknięcie odpowiedniej ikony firmowej lub tematycznej na obrazie strony WWW. V o ic e R e c o r d e r - system informatyczny do rejestracji

Trzy scenariusze przekazu informacji przez sieć danych GIOS (dane) przez sieć danych: jlinia telefoniczna (dwudrutowa) J

7

WS1S - > p o c z t a g ło s o w a

T O 0 (Video on Dem and) - wideo na żądanie, klasa wideousług telekomunikacyjnych, będąca najbardziej zaawansowaną form ą telewizji interak­ tywnej, w której odbiorca za pośrednictwem kanału zwrotnego sam decyduje zarówno o treści, ja k i cza­ sie odbioru poszukiwanego przez siebie przekazu telewizyjnego (filmu, obrazu wideo, aktualności).

252

iy leksykon teleinformatyka V > > > V

k o m u ta c ji V o D A T A • b ra m k a g ło s o w a d la s ie d D A N Y C H (V oIP . V oA T M ) M (m o d e m ) • m o d o m

“

X EX

¡=x (e x c h a n g e ) - s y s te m

£Tl

S IE Ć DANYCH

V oD ATA ( g a te w a y )

•

x

V oD ATA ( g n fe w a y )

EX

.¿ 7

Dane przez sieć głosową:

tj ~

m )a

/W W V

x —¡¡f EX

DANYCH

S e rw e r s ie c io w y

. Przekaz multimedialny:

■; J

jf w

V \ __ E X

I modem I ’szerokopasmowy

' i

*

S o rw o r

V oD ATA

EX

sieciowy

(g a te w a y )

WFDS (Voice over F ram e Relay) - transmisja w czasie rzeczywistym pakietów głosowych przez sieć pakietową FR, inaczej telefonia FR. Przekaz głosu w pakietach (FR, ATM, in.) stanowi istotę zarówno obecnych, jak i przyszłych sieci telekom unikacyjnych - integrujących transm isję głosu z transm isją danych i multimediów. Obowiązujące specyfi­ kacje wymagają kompresji głosu w ramki pakietów FR do szybkości transm isji 8 k b /s (zam iast tradycyjnych 64

rozmów stosowany w Cali Center. Nagrania stano­ wią bieżący i archiwalny dowód złożenia dyspozycji dokonania przelewu bankowego czy realizacji za­ mówionej usługi. Stanowią również materiał do późniejszej analizy pracy agentów centrów Informa­ cyjnych lub elementów łączeniowych sieci.

V o I P (Voice over Internet Protocol) - przekaz głosu w pakietach przez sieci z protokołem IP, ina­ czej telefonia internetowa. Połączenie głosowe z dowolnego numeru stacjonarnego telefonu koń­ cowego (analogowego lub cyfrowego) wymaga po­ średnictwa bramek internetowych (gateway), łą­ czących sieci publiczne PSTN z Internetem, bra­ mek, w których odbywa się również pakietyzacja i kompresja analogowych sygnałów głosu. Po­ wszechnie stosowane metody kompresji głosu do postaci cyfrowej z szybkością kanałową 6 k b /s umożliwiają ponad dziesięciokrotne zwiększenie efektywności łączy i obniżenie kosztów transmisji długodystansowych. Imple­ mentacja w węzłach sieci niedawno opracowanego stan­ dardu H.323 umożliwia wzajemne komunikowanie się apa­ ratów telefonicznych pochodzących od różnych producen­ tów przez sieci LAN, WAN oraz Internet. Usługa VoIP cieszy się niezwykłą popularnością I to pomimo nadal niezadowa­ lającej jakości rozmów - ze względu na dużą różnicę stawek

V » V

z kanałów satelitarnych w paśmie Ku 1 1 /1 2 /1 4 GHz lub paśmie C 4 /6 GHz. Są przeznaczone do zastosowań rozsiewczych (tylko stacje odbiorcze) lub porozumiewawczych (stacje nadawczo-odbiorcze). Stacje naziemne VSAT wypo­ sażone w anteny paraboliczne o średnicy do 2,4 m (3,8 m wg ETSI) dla pasma Ku (w paśmie C mogą być większe) pracują w trybie bezobsługowym bezpośrednio u użytkowni­ ka - zwykle na trudno dostępnym terenie lub pozbawionym wystarczającej infrastruktury telekomunikacyjnej. Maks. przepływność transm isji nie może przekraczać 2 M b/s, naj­ częściej wynosi tylko 6 4 ,1 2 8 lub 256 kb/s.

Aplikacja VPN w sieciach transmisji

Typowa architektura VoIP S e r w e r D N /C M A S (D o m a in N a m e S y s te m )

Z A S IĘ G D Z IA Ł A N IA P R O T O K O Ł Ó W IP I

S IE Ć K O M U T O W A N A iI

PSTN

łntranet-Internet Strony HTML

bramka H.323/PSTN (g a te w a y ) _______ n o te b o o k C M A S ( C a ll M a n a g e m e n t I

^VPN2^

A g e n t S y s te m )

CNM (C u s to m e r N e tw o rk M a n a g e m e n t) HTM L (H y p e r Text M a rk u p L a n g u a g e ) HTTP ( H y p e r Text T ra n s fe r P m to c o l) RMI (R e m o te M e to d In vo ca tio n )

taryfikacyjnych (zwłaszcza w porównaniu z przekazami dłu­ godystansowymi sieci PSTN), gdyż zwykle sprowadza się je ­ dynie do kosztów lokalnego połączenia z siecią publiczną. w w rfia i - wertykalny portal tematyczny udostępniający hierarchicznie (pionowo) dostęp do poszukiwanych infor­ macji i stron webowych dostarczanych przez Internet.

W

ś c ie ż k a w irtu a ln a

I (Virtual Path Identifier) - identyfikator połącze­ nia tworzonego przez ścieżkę wirtualną (połączenie jedno­ kierunkowe) w sieciach transportowych ATM, czyli połącze­ nia między dwoma dowolnymi węzłami sieci ATM bądź dwiema stacjami końcowymi. Znacznik VPI ścieżki wirtual­ nej (logicznej), umieszczany w nagłówku każdej komórki transportowanej przez sieć, identyfikuje logicznie właściwą ścieżkę w sieci, która może zawierać wiele (ponad 65 tys.) jednokierunkowych kanałów wirtualnych. W P N (Virtual Private Network) - sieć dwukierunko­ wych kanałów do transmisji głosu lub danych, oparta na pu­ blicznej sieci przewodowej PSTN/PSDN lub bezprzewodowej. Stanowi sieć wirtualną (czyli pozorną) między uprzednio zde­ finiowanymi użytkownikami sieci - w celu ustalenia bezpiecz­ nych kanałów informacji w ogólnodostępnym środowisku te­ lekomunikacyjnym. Działanie VPN polega na właściwym po­ łączeniu metod kryptograficznych z odpowiednią konfigura­ cją mechanizmów sprzętowych (rutery, zapory ogniowe, karty szyfrujące). Kanały sieci VPN są zwykle zestawiane wyłącznie na czas transmisji między węzłami sieci (ruterami), przez które informacja z sieci prywatnych jest przesyłana w zaszy­ frowanej postaci. Rozwiązania VPN są ukierunkowane na bu­ dowanie sieci wirtualnych opartych na protokole IP, a w szcze­ gólności przeznaczone do tworzenia połączeń intranetowych

254

leksykon teleinformatyka V > > > W

rowany leksykon teleinformatyka

ZASOBY S IECIOWE Źródło: Alcatel

(wiele odległych filii jednego przedsiębiorstwa) bądź ekstranetowych (połączenia między różnymi firmami). Przyjęte są 2 sposoby ochrony informacji w sieciach VPN: o bezpieczny tunel (secure tunnel) - z szyfrowaniem za­ wartości pola danych pakietu lecz bez szyfrowania nagłów­ ka oraz o bezpieczny rękaw (secure sleeve) - gdzie szyfrowaniu podlega cała zawartość pakietu. Stosuje się 4 protokoły ochrony w sieciach VPN: IPSec (IP Security), PPTP (Point to Point Tunneling Protocol), L2F (Layer 2 Forwarding) oraz L2TP (Layer 2 Tunneling Pro­ tocol). W HIG (V ertical R edu n dan cy Checking) - po­ przeczne (zwane także pionowym ) sprawdzanie danych podczas rejestracji bądź transm isji, polegające na gene­ rowaniu dodatkowego bitu parzystości lub nieparzystości dla każdej kolumny bitów inform acyjnych. Kontrolę po­ przeczną VRC łączy się zwykle z kontrolą wzdłużną LRC lub cykliczną CRC. VKSV2IL (Virtual Reality Modeling Language) - je ­ den z języków interpretacyjnych do opisu scen trójwymiaro­ wych. Język VRML wzbogaca prezentacje WWW o trzeci wy­ m iar przez manipulowanie punktem widzenia obserwatora w wirtualnym świecie animacji. Podstawą funkcjonowania VRLM je st geometria scen podana w kategorii wielokątów i wielkości stałych (obiekty, budynki i drzewa) z możliwością określania kierunku źródła światła i charakterystyki po­ wierzchni (odbicie, przezroczystość, kolor). W S A T (Very Sm all A perture Terminal) - małe sta­ cje terminalowe z antenami parabolicznymi korzystające

W SEŁ1P (Vector Sum E xcited L in ear Prediction) jedna z wersji wektorowego kodowania predykcyjnego typu LPC (LinearPredictive Coding) dla sygnałów mowy, umożli­ wiająca uzyskanie przepływności wyjściowej 5,6 kb/s, sto­ sowanego w telefonii bezprzewodowej drugiej generacji (amerykański IS-54), także w kanałach połówkowych sieci komórkowej GSM. Wektorowa kwantyzacja próbek sygnału mowy polega na kojarzeniu próbek głosowych (zwykle 0 czasie trwania 20 ms) z innymi, już zarejestrowanymi cią­ gami w dwóch słownikach kwantyzatora nadawczego i prze­ kazywaniu w komunikacyjny tor przesyłowy jedynie nume­ rów skojarzonych ciągów - zamiast próbek głosowych pod­ dawanych kwantyzacji. Identyczność słowników w koderze 1dekoderze wraz z przesłanymi wagami parametrów pozwa­ la przeprowadzić syntezę sygnału mowy w dekoderze odbiorczym.

du ATM o część bezprzewodową (1999 r.) - ukierunkowaną na łącza end to end oraz przewiduje użytkowanie 4 pasm ra­ diowych w następujących zakresach częstotliwości: 2 ,3 9 -2 ,4 0 GHz (przepływność 6 -8 M b/s), 5 ,15 -5,35 GHz (2 5 -5 0 M b/s), 17,1-17,3 GHz (155 M b/s) oraz 6 0 -6 5 GHz (622 M b/s). Standard W-ATM dotąd (2001 r.) nie uzyskał akceptacji na forum międzynarodowym. W 3 C (World Wide Web Consortium) - międzynaro­ dowa organizacja założona (199 4 r.) w ceiu utworzenia spe­ cyfikacji i unormowania różnorodności protokołów współ­ pracujących z ogólnoświatową siecią WWW. Konsorcjum współpracuje z producentami sprzętu i oprogramowania sieci Internet oraz organizacjami normalizującymi poszcze­ gólne elementy sieci IP w zakresie bezpieczeństwa i ochro­ ny danych, handlu elektronicznego i architektury sieci glo­ balnej. W A E (Wireless Application Environment) - środo­ wisko aplikacji internetowych dla protokołu WAP, umożli­ wiające komunikację między stronami WWW a terminalami ruchomymi. Obejmuje mikroprzeglądarki języka WML dla terminali przenośnych, skrypty języka WML i same aplikacje bezprzewodowe WTA.

V T A M (Virtual Telecommunications Access Me­ tod) - wirtualna metoda dostępu, także aplikacja środowi­ ska komputerowego SNA, tradycyjnie stosowana w opro­ gramowaniu IBM dla dużych systemów komputerowych współpracujących z siecią telekomunikacyjną. Umożliwia użytkownikom uzyskanie dostępu do zasobów sieciowych przez logiczne (także fizyczne) ustanowienie kanału komu­ nikacyjnego między komputerem a grupą sterowników za­ sobów komputerowych (terminali, pamięci, urządzeń).

W (Wireless A TM ) - bezprzewodowa technologia transmisji stosująca protokół ATM i łącząca urządzenia ru­ chome z siecią stacjonarną. Stanowi rozszerzenie standar­

W A D S (Wide A rea Inform ation Service) - jedna z pierwszych, nadal popularna usługa internetowa polega­ jąca na wyszukiwaniu i udostępnianiu informacji zgroma­ dzonych w sieci Internet, ze sprzężeniem zwrotnym, co umożliwia optymalizację kolejnych poszukiwań. W sieci In­ ternet znajdują się dedykowane serwery usługowe WAIS za­ wierające skorowidze tych dokumentów. W A N (W ide A rea N etw ork) - rozległy system komu­ nikacyjny, łączący odległe m iejskie sieci komputerowe MAN. Łączność między tym i ośrodkami je s t realizowana za

255

w »w

pomocą publicznej sieci telekom unikacyjnej PSTN, pu­ blicznej sieci pakietowej PSDN lub wydzielonych sieci pa­ kietowych. W połączeniach rozległych stosowane są łącza kablowe, światłowodowe, mikrofalowe i satelitarne. W za­ leżności od obszaru, jaki obejmuje sieć, będą to sieci: lokalne, terytorialne (campus network), MAN oraz WAN. Połączenia w sieciach rozległych są realizowane jako: dwupunktowe komutowane, dedykowane oraz przełącza­ ne (cyfrowe). Rozszerzanie się znaczenia sieci rozległych WAN wiąże się z uzyskiwaniem w ostatnich latach olbrzy­ mich przepływności w połączeniach transkontynentalnych, których przepływność liczy się już w setkach Tb/s, a nawet wyższych (pojedyncze Pb/s). W A P (Wireless A pplication Protocol) - uniwersalny standard dla aplikacji i protokołów wykorzystywanych w sieciach bezprzewodowych umożliwiający (od 1998 r.) abonentom sieci komórkowych GSM i sieci przywoław­ czych komunikację z platformami i serwerami obsługują­ cymi ściśle określony form at plików. Strony internetowe WWW dla term inali ruchomych są napisane w języku WML, który je s t uproszczoną form ą języka HTML - przeznaczone­ go do generowania zwykłych stron webowych Internetu. Dzięki tem u abonenci sieci (komórkowych, przywoław­ czych czy dyspozytorskich), korzystając z różnych term ina­ li kieszonkowych i przenośnych o znacznie ograniczonej prezentacji obrazu, m ają dostęp do zbliżonych aplikacji i usług ja k w tradycyjnym Internecie. Przekazy internetowe dla telefonów WAP zawierają głównie dane tekstowe (ser­ wisy informacyjne, pogodowe, giełdowe, kursy w alut) oraz bardzo uproszczoną grafikę dostosowaną do możliwości wyświetlaczy komórkowych. Standard protokołu WAP (wy­ cofana wersja WAP 1.0, bieżąca WAP 1.1 i najnowsza WAP 1.2) promowany przez WAP Forum obejm uje opis protoko­ łów od 4 warstwy wzwyż i dlatego może być stosowany w różnorodnych systemach łączności bezprzewodowej, ta ­ kich jak: CDMA, GSM, TDMA, CDPD, IS-95, a także w sy­ stemach 3G (UM TS/IM T-2000). Przykładowa sieć WAP S e rw e r WWW

leksykon

leksykon teleinformatyka

S e rw e r W A P P ro xy ; (p o ś re d n ic z ą c y )

S e rw e r W TA

i śnie w wielozadaniowych system ach operacyjnych, w których aplikacja o wielu wątkach korzysta z różnych za­ sobów systemu komputerowego (jedna część programu wykonuje obliczenia, druga drukuje wyniki, trzecia prezen­ tuje grafikę na ekranie monitora).

Warstwa łącza dzieli się na dwie podwarstwy: podwarstwę MAC - kontrolującą dostęp do nośnika i LLC - sterującą łą­ czem logicznym.

W A P P o ra n iu - stowarzyszenie branżowe założone przez największych producentów aparatów telefonii komórkowej (Ericsson, Nokia, Motorola, Phone.com), a także obejm ują­ ce operatorów i dostawców infrastruktury i oprogramowa­ nia (ponad 2 0 0 członków). Podstawowym celem organiza­ cji je st ciągłe udoskonalanie protokołu WAP - jako świato­ wego standardu udostępniania Internetu przez sieci komór­ kowe. Stowarzyszenie zajmuje się również koordynacją działań firm ze wszystkich segmentów branży telekom unika­ cji bezprzewodowej, w celu zapewnienia wzajemnej zgodno­ ści produktów tego rynku.

warstwa prezentacji (presentation layer) szósta warstwa modelu OSI formatująca dane w celu ich prezentacji na ekranie w naturalnie zrozumiały sposób. Za­ wiera protokoły konwersji niespójnych plików różnego for­ matu, translację kodów znaków, konwersję, kompresję i de­ kompresję danych, a także protokoły zabezpieczenia sieci. w a r s t w a s© sjjS (session layer) - pląta warstwa mode­ lu OSI zawierająca funkcje zarządzania siecią łącznie z weryfikacją haseł, monitorowaniem pracy sieci wrazztworzeniem raportów. Odpowiada za organizowanie dialogu między aplikacjami użytkownika (simpleks, semidupleks, dupleks).

W A R C (World Adm inistrative R adio Conférence) - światowa administracyjna konferencja radiokomunikacyj­ na stanowiąca najwyższą formę działania ITU, zajmująca się uzgadnianiem i przydzielaniem częstotliwości radiowych dla poszczególnych usług radiokomunikacyjnych oraz usta­ laniem warunków pracy. Od 1992 r. przekształciła się wWRC.

warstwa sieciowa (network lay­ er) - trzecia warstwa modelu OSI, która ustala protokoły przesyłania pakietów, priorytety komunikatów i prowadzi kontrolę ruchu w sieci. Dostarcza środków do na­ wiązania, utrzymania i rozłączania połą­ czeń sieciowych między systemami otwar­ tymi łącznie z funkcją wyboru kanału dla przepływu danych. Warstwa sieciowa jest odpowiedzialna za funkcje przełączania i rutowania kanałów kom unikacyjnych przez sieć (X.25, FR, IP, IPX, in.).

w a r s t w a a p B ü k a c J i (application layer) - siódmy (najwyższy) poziom modelu warstwowego OSI związany z wykonywaniem programów użytkowych (aplikacji bazoda­ nowych, poczty elektronicznej, oprogramowania serwera plików) I ich współdziałania z sieciowym systemem opera­ cyjnym. Do usług poziomu aplikacji należy także tworzenie I zamykanie połączeń między użytkownikami oraz monitoro­ wanie i zarządzanie używanymi przez nich zasobami. w a r s t w a fF Izyczm ia (pbysical layer) - najniższa (pierwsza) warstwa modelu odniesienia OSI ustalająca po­ ziomy napięć, przebiegi czasowe transmisji danych, wymia­ nę sygnałów (elektrycznych, bezprzewodowych, optycz­ nych), ustalanie interfejsów sprzętowych w okablowaniu sieciowym oraz zasady potwierdzania odbioru danych transmitowanych przez medium fizyczne sieci. W szybkich protokołach transmisji wyróżnia się dodatkowo następują­ ce podwarstwy: MDI (Media Independent Interface), PCS (iPhysical Codlng Sublayer), PMA (Physical Medium Atta­ chement) oraz PDM (Physical Medium Dependent). Fizycz­ ne medium sieci opisują popularne standardy Interfejsów: szeregowe RS 232 I RS 449, Ethernet i wiele in.

li

[1

wej z rozpraszaniem widm a i zwielokrotnieniem kodowym, oznaczana równleżjako WB-CDMA. Standard W CDMAjest głównie przeznaczony dla systemów radiokom unikacji ru­ chowej trzeciej generacji IMT-2000 (UMTS w Europie od 2001 r.) w trybie dupleksowym typu FDD (odrębne pasma częstotliwości dla stacji bazowych i telefonów rucho­ mych). Charakteryzuje się korzystnym bilansem energe­ tycznym i lepszym wykorzystaniem do­ stępnego pasma częstotliwości.

- T

" '

Ir i M M

System zwielokrotnienia DWDM Alcatel 1640WM dla transm isji długodystansowej

w / a f f s t o a ijr a m s p o ir iłO T a (transport layer) czwarta warstwa modelu OSI odpowiedzialna za integral­ ność transmisji i formaty danych warstw niższych: o przenoszonych przez warstwę fizyczną, o zarządzanych przez warstwę łącza danych oraz o trasowanych w warstwie sieciowej. Może zawierać dodatkowe protokoły detekcji i korekcji błędów o podwyższonym poziomie kontroli oraz regulować przepływ informacji między dwoma użytkownikami na wy­ maganym poziomie jakości. Po ustaleniu połączenia war­ stwa dobiera właściwą klasę usług, nadzoruje poziom jako­ ści usługi i informuje użytkowników o spadku poniżej dopu­ szczalnej granicy.

w a r s t w a łłą c z a ( to m y c h (data link layer) - dru­ ga warstwa modelu OSI, w której następuje składanie, roz­ dzielanie i transmisja pakietów danych, łącznie z korekcją błędów. Protokoły tej warstwy obsługują przepływ informa­ cji przez węzły sieci, współpracując ze stacją odbiorczą w celu zapewnienia bezbłędnej transmisji ramek danych.

W C IS R /3A (W ideband Code Division M ultiple Access) - szerokopasmowa technologia transm isji radio­

W D IM (Wavelength Division Mul­ tiplexing) - sposób falowego zwielo­ krotnienia przepływności światłowodu przez równoległą, równoczesną i niezależ­ ną transmisję wielu kanałów optycznych, czyli laserowych prom ieni świetlnych o różnych długościach fali (transmisja ko­ lorowa), prowadzonych w jednym włóknie światłowodowym. Zwyczajowo przyjmuje się, że zwielokrotnienia do kilku fal w je d ­ nym oknie włókna światłowodowego

Realizacja czterokanałowego zwielokrotnienia WDM

w ą fte E s - współbieżnie i samodzielnie realizowany proces (obliczeń numerycznych, przetwarzania danych, in.) - sta­ nowiący część komputerowego programu aplikacyjnego lub większego procesu. Wątki mogą być realizowane jednoczę-

257

256 I

'

■

w»>w

leksykon teleinformatyka

Typowe sposoby zwielokrotnienia W DM

lustrowany leksykon teleinformatyka W > > > W

natom iast rutery i przełączniki są traktowane raczej jako bramy (gateway) sieciowe.

sjonalne wideokonferencje z pełnym ruchem obrazu o wy­ sokiej jakości wymagają specjalistycznych zestawów kom­ puterowych, mostów wideokonferencyjnych MCU i kanałów komunikacyjnych o większych szybkościach przesyłania (nawet do 2 M b/s).

W hm s - internetowa baza danych prowadzona przez NIC (NetworkInformation Center), zawierająca szczegółowe da­ ne o sieciach, hostach, domenach, a nawet poszczegól­ nych adresach internetowych (użytkownikach) stosowa­ nych w sieci IP.

S z e ro k o p a s m o w y WDM

w i d e o n a ż ą d a m i© - > V O D w i d e o t e k s - usługa umożliwiająca dostęp do odległych baz danych za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnej. In­ formacje są wybierane interaktywnie za pomocą klawiatury, a wyniki prezentowane na ekranie monitora w trybie teksto­ wym, semigraficznym (piktogramy) lub graficznym. Dostę­ pem do usługi steruje bezpośrednio użytkownik, przy czym możliwe jest również modyfikowanie informacji zawartych w bazie danych. Usługa ta akceptuje przesyłanie obrazów w postaci skomprymowanej zgodnie z zaleceniami standar­ du kompresji H.261.

wndterBBsrDm ffeB-em cja - usługa m ulti­ m edialna realizowana za pom ocą ulepszo­ oznacza się jako WDM, natom iast zwielo­ nych komputerów klasy PC, zapewniająca krotnienia o większej gęstości (odstęp organizow anie spotkań lub konferencji międzyfalowy 0,8 nm) określa się przez użytkownikom znajdującym się w odległych DWDM (Dense WDM), a także jako UWDM od siebie miejscach. Stanowisko uczestni­ (Ultra WDM) przy odstępach 0,4 nm lub ka wideokonferencji musi być wyposażone mniejszych. Uzyskiwana w ten sposób w: kom puter z łączem telekom unikacyjnym łączna i jednokierunkowa przepływność dla setek zainstalowanych kanałów o przepływności min. 6 4 k b /s (typowo 3 8 4 kb /s ), kamerę wideo z kodekiem dokonują­ optycznych w pojedynczym włóknie świa­ tłowodowym - może znacznie przekraczać cym kompresji i dekom presji sygnałów wi­ zyjnych (np. H.261 w ISDN) oraz głośno kilkaset G b/s (obecnie osiąga się prze­ mówiący telefon. Typowy, wielostanow isko­ pływności ponad 5 T b/s w technologii wy zestaw w ideokonferencyjny umożliwia UWDM). dwustronny przekaz wideo z pełnym ruchem obrazu na ekranach monitorów. W oszczęd­ W D P (Wireless D atagram Protocol) Platforma usługowa Alcatel 7470 MSP nych przekazach w ideokonferencyjnych - protokół bezprzewodowy przesyłek data- (36170 M ultiservices Switch) dla sieci gramowych stosowany na poziomie war­ brzegowych ATM stosuje się szereg ograniczeń, zawężają­ stwy transportowej w aplikacjach WAP. Protokół współdzia­ cych wymagania na szerokość pasma transm isji do prze­ kazów w czasie rzeczywistym przez: ła z różnymi typami sieci (GSM, IS-136, CDMA, PHS, FLEX, o usuwanie ramek - 10 ram ek/s (seria nieruchomych in.), z możliwością włączania lub wyłączania procedur bez­ obrazów), 15 ram ek/s (popularna obecnie forma wideo­ pieczeństwa przekazów. konferencji), powyżej 2 0 ram ek/s (pełny ruch obrazu); W e to - > WWW o mały form at obrazu CIF zawierający 2 8 8 x 3 5 2 punk­ ty, związany ze standardem kompresji obrazu H.261; w ę z e ł s i e c i - urządzenie komunikacyjne o charakterze o zmniejszony form at QCIF (Quarter CIF) zawierający cyfrowym, uczestniczące w przekazie pakietowym, którym 144x176 punktów; może być host, stacja robocza, komputer lub serwer siecio­ o kompresję głosu i dźwięku o wysokiej jakości, z prze­ pływnością kanałową 16 kb/s. Wielostanowiskowe, profewy wraz z dołączonymi kanałami komunikacji. W schema­ tach adresowania typu IP funkcję węzłów sprawują hosty, Trzy rodzaje usługi widokonferencyjnej Działanie węzła ATM

Komputer 1

PRZEŁĄCZNIK

!fci

Usługi _ i komutowane V Ruter LAN

! i

i !

,

l

Źródło I ATM ! y

U sluSi

258

Usługi pakietowe Usługi ATM

J ïp S ,.

b -~r Komputer 2

h ^ '9

: ’ 1,

/

w i d e o t e l e f o n i a - dwustronny przekaz obrazu i gło­ su, lecz bez pełnej szybkości ruchu obiektów na ekranie (obraz poklatkowy), zwykle z ekspozycją 10 obrazów/s. Obecnie możliwa je s t kompresja sygnału wizyjnego w for­ macie CIF (2 8 8 x 3 5 2 punkty) przy częstotliwości powta­ rzania 2 0 ram ek/s lub QCIF (1 4 4 x1 7 6 ) z powtarzaniem do 30 ram ek/s i przesyłanie zakodowanego sygnału przez kanał komunikacyjny o przepływności zmieniającej się w zakresie od 32 k b /s do 2 M b/s. Układy stosujące kom­ presję wg algorytmu MPEG-2 otwierają drogę do wideofo­ nu wysokiej jakości, wym agającej przepływności 3 8 4 k b /s w kanale komunikacyjnym, angażującej do transm i­ sji 6 kanałów typu B (ISDN), czyli kanał HO oferowany w sieci ISDN.

Komputer 2

►id

i g

■—

Komputer 1

Komputer 2

!

W arstw a fizyczn a ATM

. \ Komputor3

V -

r.

< 0 * -^

Komputer 3

Komputer 4

Komputer 1

; Komputer 4

p -p

P-M

Mujticast

T ra n s m is ja d w u p u n k to w a

T ra n s m is ja w ie lo p u n k to w a

T ra n s m is ja g ru p o w a

Charakterystyka częstotliwościowa gęstości mocy sygnału i stopień zrozumienia mowy

w ia U m © g ł o s o w e - widm o sygnału mowy obejmujące częstotliwości od 100 Hz do ponad 8 kHz, w którym znajduje się prawie cała energia gło­ su, przy czym największa gęstość widmowa (ener­ gia) przypada w okolicy 500 Hz i sukcesywnie m aleje ze wzrostem częstotliw ości. Dynamika dźwięków artykułowanych przez człowieka zmienia się w olbrzymim zakresie 0 ,1 -5 0 0 0 |iW , co odpo­ wiada ok. 57 dB. Ucho ludzkie odbiera sygnały w znacznie szerszym zakresie częstotliwości, lecz graniczne wyróżnianie sygnałów zależy od cech osobniczych człowieka. Typowy zakres sygnałów rejestrowanych przez ucho ludzkie obejm uje czę­ stotliwości od 20 Hz do 16 kHz (niekiedy 20 kHz), a największa czułość mieści się od 1 kHz do 3 kHz.

Dźwięk Hi-R wymaga pełnego pasma częstotliwości natu­ ralnych do 16 kHz. w i d m o s y g r a a fa sOamyellii - amplitudowa i fazowa charakterystyka częstotliwościowa sygnału danych. Zakres i rozkład widma częstotliwości zależy od kształtu rozpatry­ wanego sygnału i rozciąga się w szerokich granicach: od jednej częstotliwości (prążka) dla ciągłej fali monochroma­ tycznej (światło laserowe w światłowodach), przez wąskie widma częstotliwościowe dla sygnałów wolnozmiennych (mała częstotliwość), aż do szerokiego widma dla szybkozmiennych sygnałów. Im większa szybkość transmisji, tym krótsze impulsy w czasie i większa szerokość zajmowanego przez nie widma częstotliwościowego. w i e l o d r o g o w o ś ć s y g n a ł u - wysoce niepożądana cecha charakterystyczna dla systemów bezprzewodowych, ujawniająca się zanikiem sygnału w zasięgu teoretycznie dobrego odbioru, na skutek destruktywnej interferencji fali bezpośredniej i odbitych fal terenowych. Powstaje w wyniku odbierania sygnałów odbitych od przeszkód i przebywają­ cych niejednakową drogę od źródła do odbiornika. Wystę-

Przyczyny wielodrogowości sygnałów radiowych

/2 9 10 11 12 13 14 15 1 6 1 7 18

- o d c in e k zb liż o n y d o p o lo w y l d łu g o ś c i fa li ra d iow ej

[m l

259

w »w

leksykon teleinformatyka

w i e l o p r o c e s o r o w o ś ć ¡ p r z e t w a r z a n ia - je d ­ noczesne wykonywanie przez komputer i serwer, wyposażo­ ny w co najmniej dwa procesory przetwarzania, każdej poje­ dynczej aplikacji.

nego bezpośrednio na wewnętrznym złączu interfejsowym komputera klasy PC. Większość funkcji winmodemu je st re­ alizowana programowo (kompresja, detekcja, korekcja błę­ dów), angażując do tych zadań procesor główny terminalu w systemie Windows (API Windows). Karta interfejsowa winmodemu zawiera jedynie układy zapewniające fizyczną konwersję (modulację i demodulację) sygnałów analogo­ wych linii telefonicznej, a całą funkcję transmisji przez linię przejmuje oprogramowanie szybkiego komputera - działa­ jącego w trybie pracy HSP.

w S e O ® z a d la m ii® w © ś ć - sposób przetwarzania polega­ jący na jednoczesnej realizacji wielu aplikacji (multitasking), za pomocą jednego procesora centralnego o dużej mocy. Pomimo że komputer z pojedynczym procesorem może wykonywać w danym momencie wyłącznie jeden kod rozkazowy aplikacji, wielozadaniowy system operacyjny (in­ aczej system wieloprogramowy) może zarządzać realizacją wielu aplikacji równocześnie.

W OW S (Windows Internet N am ing Service) - pro­ tokół opracowany przez Microsoft do nadawania nazw inter­ netowych w systemie Windows. Korzysta z bazy danych nazw klientów i kojarzy te nazwy z adresami IP. Protokół WINS może współpracować z oprogramowaniem sprzęto­ wym NetBIOS (TCP/IP) oraz sieciowym systemem operacyj­ nym NT - dostarczając w ten sposób powiązań protokołu TCP/IP z nazewnictwem akceptowanym przez NetBIOS.

WDiUi (Wireless ldentity M odule) - zaproponowane przez WAP Forum inteligentne karty identyfikacyjne do rea­ lizacji usług przez sieci bezprzewodowe, zastępujące do­ tychczasowe prostsze karty SIM. Specyfikacja karty WIM (według ISO 7816) definiuje dodatkowo lokalizacje, gdzie są zarejestrowane pary prywatnych kluczy szyfrujących i uwierzytelnienia, a także zapewnia ładowanie funkcji on-tine do karty WIM oraz przechowywanie w niej i uruchamianie w terminalu dodatkowych aplikacji (sygnowanie dokumen­ tów podpisem cyfrowym, autoryzowanie transakcji kodem PIN, poufne prowadzenie zleceń, in.). Wysoki poziom zabez­ pieczenia powoduje, że karta taka może stać się bezpiecz­ ną portmonetką elektroniczną (e-purse), używaną do zdal­ nego i bezprzewodowego regulowania płatności.

w nirttM aiBifeacjja |p ® l}ą © z © i - sposób konfigurowania połączeń w topologii fizycznej sieci telekomunikacyjnej, po­ legający na tworzeniu wirtualnej struktury sieci pakietowych (ATM, FR) przez organizowanie połączeń logicznych, charak­ terystycznych dia tej techniki transmisji. Połączenia wirtual­ ne nie mają ściśle wyznaczonej trasy, a fizyczny przebieg ich połączeń może ulegać zmianie nawet w trakcie pracy urzą­ dzeń. Trasy komunikacyjne przekazów pakietowych mogą być tworzone chwilowo, na czas trwania połączenia, bądź definiowane w sposób trwały na wymagany okres.

pujące w takiej sytuacji zjawisko interferencji (nakładanie się fal) objawia się wzmacnianiem sygnału (jeśli zachodzi zgodność fazy sygnału bezpośredniego z odbitym) lub zani­ kaniem natężenia pola (fazy przeciwne) w zasięgu oddziały­ wania fal.

W im s to w s - nazwa rodziny systemów operacyjnych (M i­ crosoft) charakteryzujących się graficznym (okienkowym) interfejsem do współpracy z użytkownikiem komputera. Ro­ dzina ta obejmuje szereg rozwiązań systemów operacyj­ nych przeznaczonych dla komputerów osobistych (Win­ dows 3.x, Windows 9.x, Windows ME) oraz sieciowe syste­ my operacyjne klasy Windows NT i Windows 2 0 0 0 - prze­ znaczone dla stacji roboczych. Dla urządzeń specjalistycz­ nych (komputery naręczne, urządzenia elektroniki użytko­ wej) są dostępne skrócone wersje systemu znane jako Win­ dows CE. w i n m o d e m - popularne określenie najtańszego mode­ mu w formie karty PCI o uproszczonej konstrukcji, montowa­

260

Połączenie wirtualne (end to end) przez sieć TC P/IP

w ir tu a O m a m a s z y n a - sposób zarządzania progra­ mami przez system operacyjny, który sprawia wrażenie, że wykonywane aplikacje (użytkownicy komputera) uzyskują kontrolę nad niezależnym komputerem orazodnosząwraże-

ISustrowany leksykon teleinformatyka W > > > W nie dostępu do wszystkich potrzebnych im zasobów systemowych. w i r t u a l n a maszyna Javy

-4JV(VI

Ewolucja sieci bezprzewodowych WLAN RF (R a d io F req ue ncy) IR F (In fra re d Freq ue ncy) M M A C (M u ltim ed ia M ob ile A c c e s s C o m m u nica tion )

W L A N ( W ir e le s s L A N )

tra n s m is je k o m ó rk o w e (A TM )

tra n s m is je p a k ie to w e

V

-

w i r t u a l n a pam lęś - technika zarządzania / V pam ięcią wewnętrzną systemu komputerowego, I która segmentuje na strony część obszaru pamięci H IP E R L A N 2 IE E E 802.11 H IP E R L A N 1 B lu e to o u th M M AC dyskowej i traktuje je jako rozszerzenie własnej pa­ (2 0 0 0 r) (1 9 9 7 /1 9 9 9 r) (1 9 9 1 /1 9 9 8 r) (1 9 9 8 r) mięci operacyjnej. System operacyjny decyduje, ja ­ • d o 18 Mb/s ■do 156 Mb/s ■ 6-54 Mb/s ■ 1-2 Mb/s ■ 1 Mb/s ■ 5-11 Mb/s § kie wirtualne strony pamięci winny znajdować się ■6-54 Mb/s aktualnie w fizycznej pamięci komputera, a które dard HIPERLAN, HIPERLAN2, IE E E 8 0 2 .il), a zasięg działa­ z nich jako niepotrzebne (lub rzadko używane) można ode­ słać do pamięci dyskowej. Dzięki takiej operacji - pomimo nia sieci ogranicza się tylko do pomieszczeń zamkniętych iż fizyczna pamięć operacyjna ma ograniczoną pojemność (biuro, hala fabryczna, widownia); często używane strony zawsze znajdują się w szybkiej pa­ • wąskopasmowej - opartej na falach radiowych w za­ mięci wewnętrznej komputera, a ze zwolnionego obszaru kresie 19 GHz, przy szybkości transmisji 4,8 kb/s. Jest ona pamięci mogą korzystać inne aplikacje systemu. stosowana na terenie amerykańskim (atestacja FCC) i wy­ maga odizolowania obszarowego od innych sieci, działają­ wBras k o m p u t e r o w y - niepożądany program kom­ cych w tym samym paśmie częstotliwości, a także zezwole­ puterowy, którego destrukcyjne działanie polega na zmianie nia na jej stosowanie; fragmentu kodu w programie (aplikacyjnym lub systemo­ © szerokopasmowej - o przepływności nie mniejszej niż wym) przez wstawienie własnych kopii do tych programów. 1 M b /s (do 3 M b/s), działającej w nie licencjonowanym paśmie radiowym 2,4 GHz (np. Bluetooth) i wykorzystującej Wynik oddziaływania wirusa na poprawną pracę programu użytkownika zależy od inwencji i inteligencji autora: od nie­ technologię CDMA - lecz bez potrzeby uzyskiwania licencji. szkodliwych prezentacji i melodyjek zazwyczaj nie powodu­ W L Ł (Wireless L ocal Loop) - system radiowego dostę­ jących uszkodzeń w bieżących aplikacjach, do zniszczenia pu abonenckiego (SRDA) zapewniający bezprzewodowy do­ programów użytkowych i systemowych - z usunięciem baz stęp ze stacjonarnych lub ruchomych term inali końcowych danych na dysku twardym włącznie. Największe zagrożenie stanowią wirusy boot-sector dysku twardego - uniemożli­ do miejscowego systemu komunikacyjnego za pomocą fal wiające użytkowanie pamięci dyskowej PC, natom iast naj­ radiowych, oznaczany również jako RLL. Ze względu na za­ sady działania systemów radiowych, stosowanie odmien­ częściej spotykane są wirusy makr - których infekcje sieją większe spustoszenia, niż tradycyjne wirusy plikowe. Wirusy nych technologii, a także osiągane zasięgi komunikacji wy­ komputerowe rozprzestrzeniają się przez pliki instalowane różnia się pewne kiasy systemów radiowych: na dyskietkach oraz także pizez sieć LAN, ale przede wszy­ ® krótkiego zasięgu do 5 km (CT2, CT3, DECT) - dla ob­ stkim za pośrednictwem poczty elektronicznej ( worm, koń szarów o dużej gęstości abonentów; trojański). o szerokopasmowe klasy PMP - działające w zasięgu od kilku do 15 km, lub W Ł A M (Wireless LAN) - bezprzewodowe sieci LAN, • systemy dystrybucyjne klasy LMDS - o zasięgu do kil­ w których stosuje się łącza radiowe iub podczerwieni. Użyt­ ku km. Wiele istniejących ograniczeń technicznych w sie­ kownicy systemów WLAN mogą pracować wewnątrz obsza­ ciach bezprzewodowych zawsze prowadzi do dylematu ru objętego zasięgiem urządzeń nadawczo-odbiorczych, co związanego z fizyką sieci radiowych: albo połączenia dale­ eliminuje konieczność instalacji kabli, zwłaszcza w przypad­ kosiężne, albo szerokopasmowe, albo tanie - ale nigdy ku tymczasowej instalacji sieci: obsługa widowisk, wystaw, wszystko naraz. reorganizacja przedsiębiorstwa. Bezprzewodowe sieci WSVJL (Wireless M arkup Language) - uproszczona we­ WLAN tworzy się przy zastosowaniu jednej z kilku metod transmisji: rsja języka hipertekstowego HTML, opracowana na potrzeby • radiowej udostępniającej szerokie pasmo transmi­ protokołu WAP, obsługująca bezprzewodowe terminale prze­ syjne, w której typowa szybkość wynosi 10-20 M b /s (stan­ nośne o niewielkich rozmiarach ekranu użytkownika.

2
I

i

I

w

>w

leksykon teleinformatyka

w o k o d le r - techniczno-programowe urządzenie do prze­ kształcania analogowych sygnałów głosowych do postaci dyskretnej, z zastosowaniem analizy mowy. Działanie wokodera polega na złożonej analizie głosu na wejściu układu, transmisji do odbiornika jedynie wyników tej analizy (a nie kwantyzowanych próbek głosu), a następnie odtworzeniu na ich podstawie sygnałów pierwotnych, czyli wykonanie operacji odwrotnej przez syntezator mowy. w o la a m e m i - fizyczna jednostka pamięci (dyskietka, dysk twardy, kaseta taśmowa, płyta CD) systemu komputerowe­ go, przechowująca określoną liczbę fragmentów lub kom­ pletnych plików danych, także programów. W sieci telein­ formatycznej stanowi najwyższy poziom katalogu serwera plików i struktury plików. Podczas pierwszej instalacji sie­ ciowego systemu operacyjnego (NOS) zawartość dużych pamięci dyskowych jestzwykle dzielona na kilka mniejszych wolumenów, co ułatwia późniejsze działanie systemu na za­ sobach pamięciowych.

workflow - przepływ zadań, czyli metoda określania procedur obiegu i przetwarzania dokumentów elektronicz­ nych. Oprogramowanie workflow usprawnia pracę grup ro­ boczych ( workgroups), automatyzując procedury opraco­ wywania i obiegu dokumentów.

określony sposób różne zasoby systemu: dokumenty, po­ cztę elektroniczną i aplikacje. Grupa robocza może mieć pewne szczególne uprawnienia, w zależności od kategorii zadań, jakie wykonuje.

nośnymi systemy radiowe WPABX wykorzystu­ ją wiele standardów telefonii bezprzewodowej: CT1, CT2 i CT3, oraz najbardziej popularny w Europie system łączności typu DECT.

W O R M (Write Once, R eadM any) - technologia je d ­ nokrotnego zapisu informacji w archiwizującym urządzeniu optycznym ( je d e n zapis - wiele odczytów), które mogą być później jedynie wielokrotnie odtwarzane - bez możliwości powtórnego zapisu. Technologia jednorazowego zapisu WORM z odczytem wielokrotnym była początkowo stosowa­ na do wytwarzania niewielkiej liczby kopii dysków CD, gdzie zastosowanie typowego procesu produkcyjnego za pomocą matryc byłoby kosztowne, a czas realizacji niepotrzebnie długi. Zamiast mikroskopijnych wgłębień, jakie są tworzone matrycą na płytach CD-ROM, płyta zapisywalna je st pokry­ ta specjalną warstwą czułego na temperaturę barwnika zmieniającego kolor na skutek lokalnego podgrzewania promieniem laserowym w procesie zapisu. Zmianę barwy elementów płyty odczytuje się promieniem lasera w odtwa­ rzaczu optycznym.

W S P (Wireless Service Provider) - do­ stawca usług bezprzewodowych, oferujący je odpłatnie - niezależnie od typu stosowanej technologii przekazu (obecnie LMDS i MMDS). Podstawowym zadaniem dostawcy (WSP) je st gromadzenie multimedialnych danych, prze­ kazywanych następnie do poszczególnych abonentów sieci radiowej i pobieranie za tę usługę odpowiednich opłat. Oferta obejmuje wielokanałową dystrybucję filmów oraz prze­ kazów wideo lub danych za pomocą anten kie­ runkowych. Szerokopasmowa usługa operatorów WSP jest dostępna głównie w aglomeracjach miejskich w zasięgu najwyżej kilku km od bazowej stacji nadawczej.

worm (robak) - niezwykle szkodliwa forma wirusa kom­

puterowego, będąca samopowielającym się programem komputerowym i wysyłającym zainfekowane kopie za po­ średnictwem sieci. Została zdefiniowana po raz pierwszy (1982 r.) przez Shoch & Hupp z firmy Xerox w ACM Commu­ workgroups - zespoły użytkowników dołączonych do nication. W odróżnieniu od klasycznego wirusa - atakujące­ wspólnej sieci komputerowej, współużytkujące w z góry go „jedynie” pliki i programy konkretnego PC - pro­ gram worm do rozmnażania potrzebuje środowiska Parametry grupy roboczej sieciowego, zwykle za pośrednictwem poczty elek­ P o z a s to s o w a n iu p rz e łą c z n ik a tronicznej. Po osiągnięciu kolejnego węzła kompu­ P rz e d z a s to s o w a n ie m p rz e łą c z n ik a P rz e łą c z a n ie I s z y b k ie po łą c z e n ia W s p ó łd z ie lo n o m e d iu m terowego w sieci program worm może się uaktywnić natychmiast bądź z chwilą powstania odpowie­ Hub 10Base-T dnich okoliczności (także warunków czasowych) i powielić się oraz zainicjować niepożądaną akcję w konkretnym systemie. Spektakularny robak inter­ netowy (z listopada 1988 r.) zainfekował ponad 60 0 0 systemów komputerowych jednocześnie.

• P a s m o 1 0 M b /s d z ie lo n e m ię d z y w s z y s tk ic h uż y tk o w n ik ó w • S e rw e r n ie m a s z y b k ie j k om u n ik a c ji

262

» P a s m o 1 0 M b /s dla k a ż d e g o h u ba lu b d la w y m a g a ją c e g o u ż y tk o w n ik a ■ S z y b k ie (1 0 0 M b /s ) p o łą c z e n ie dla s e rw e ra » Z a s to s o w a n ie p rz e łą c z n ik a nie w y m a g a z m ia n y In fra s tru k tu ry k ab lo w e j ■ 1 0 -k ro tn a p o p ra w a p a ra m e tró w

ilustrowany leksykon teleinformatyka W > > > W

W P A IB ÎJ (Wireless PABX) - tradycyjne zakła­ dowe centralki abonenckie do komutowania połą­ czeń głosowych na ograniczonym obszarze (zakład, przedsiębiorstwo), uzupełnione o lokalny radiowy dostęp abonencki RDA (inaczej WLL). W skład sy­ stemu wchodzą centralki abonenckie PABX, co naj­ mniej jedna radiowa stacja bazowa zintegrowana z centralą oraz terminale bezprzewodowe (telefony bezsznurowe). Do komunikacji z terminalami prze­

Zasięg bezpieczeństwa protokołów bramy WAP

W S P ( Wireless Session Protocol) - protokół warstwy sesji stosowany w aplikacjach bezprzewodowych standar­ du WAP. Przeznaczony dla usług zorientowanych połącze­ niowo, współdziała z protokołem WTP, natom iast dla usług bezpołączeniowych za pośrednictwem protokołu datagramowego WDP.

współczynnik kompresji - procentowy udział za­ oszczędzonego miejsca po spakowaniu pliku (zysk miejsca) w rozmiarze tego samego pliku przed jego kompresją. Współczynnik ten je st liczony zarówno dla poszczególnych plików, jak też dla całego archiwum danych. Jeśli plik przed kompresją m iał rozmiar 5 MB, a po spakowaniu tylko 1,25 MB Qedna dyskietka 1,44 MB), to współczynnik kompresji wynosi 75%. Niestety część programów komprymujących używa dokładnie odwrotnej definicji współczynnika kom­ presji, określając go jako stosunek objętości pliku spako­ wanego do niespakowanego. Wg tej definicji w podanym przykładzie współczynnik kompresji wynosi 25%. W T A (Wireless Telephony A pplication) - aplikacje umieszczone na serwerze o tej samej nazwie i odpowiada­ jące bezpośrednio na zapytania z przeglądarki WAP klienta, wyposażonego w telefon komórkowy. W T L S (Wireless Transport L ayer Security) - proto­ kół zabezpieczenia warstwy transportowej protokołu WAP, stanowiący o bezpieczeństwie transmitowanych danych. Protokół szyfrowania wywodzący się zTLS/SSLzapewnia in­

tegralność danych przesyłanych za pomocą aplikacji WAP, także ich poufność i uwierzytelnianie oraz możliwość odmo­ wy dostępu dla komunikatów zweryfikowanych negatywnie. WTLS szyfruje (i deszyfruje) informację na trasie między urządzeniem a bramą internetową (gateway), natomiast protokoły bezpieczeństwa TLS/SSL czynią to samo, lecz między przeglądarką a serwerem webowym. W T P (Wireless Transaction Protocol) - transakcyjne zorientowany protokół komunikacji bezprzewodowej plat­ form y WAP, lokowany w warstwie aplikacyjnej modelu ISO/OSI przeznaczony do obsługi komunikatów datagramowych. W W W ( World W ide Web) - podstawowa usługa hi­ pertekstowa typu klient/serw er działająca przez sieć Inter­ net i udostępniająca dynamicznie inform acje tekstowe, graficzne, dźwięk i animację. M ultim edialne dokumenty WWW w postaci plików (strony, witryny WWW) m ają struk­ turę hipertekstową, tzn. zawierają nie tylko same inform a­ cje, ale także odsyłacze (links) do innych dokumentów bądź in. usług oferowanych przez: FTP, Gopher, Telnet czy Mail. Odnośnik może prowadzić do innego serwera w sieci Internet, co usprawiedliwia określenie sieci WWW jako wir­ tualnej pajęczyny o zasięgu światowym. Hipertekstowa ob­ sługa stron WWW umożliwia przechowywanie i dostęp do prawie nieograniczonych zasobów inform acji, pokazując jednak użytkownikowi tylko te dane, które go interesują, dając jednocześnie narzędzia do sprawnego wyszukiwania brakujących fragmentów inform acji. Do wyszukiwania do­ kumentów i stron WWW służą interaktywne przeglądarki, których pierwowzorem była przeglądarka internetowa o nazwie Mosaic.

263

w»>w

leksykon teleinformatyka

wyłącznik nadmiarowy - rodzaj samoczynnego wyłącznika prądu elektrycznego, wyzwalanego w wyniku działania dowolnego detektora reagującego na zmianę wielkości fizycznych, takich jak: prąd, napięcie, tem peratu­ ra, ciśnienie. Mechanizm zamka sprawia, że wyłącznik nadmiarowy pozostaje w stanie załączonym bez udziału sił zewnętrznych, a zwolnienie mechanizmu i rozwarcie obwo­ dów wyłącznika w wyniku zaistniałej przyczyny je st trwałe. Nadmiarowe wyłączniki czasowo-prądowe różnią się cha­ rakterystyką działania wyzwalaczy (zwłoczne, natychmia­ stowe, termobimetalowe, zwarciowe, elektromagnetycz­ ne), szerokim zakresem prądów i napięć znamionowych, zwarciowych zdolności łączeniowych, trwałością wyrażaną minimalną liczbą przełączeń, liczbą biegunów, możliwością montażu styków pomocniczych oraz posiadaniem (lub nie) optycznego wskaźnika stanu ustawienia kontaktów. wyłącznik różnicowoprądowy - podstawowy element bezpiecznego użytkowania urządzeń teleinform a­ tycznych zasilanych prądem elektrycznym. Automatyczne zadziałanie wyłącznika różnicowoprądowego ogranicza lub nie dopuszcza do porażenia człowieka prądem elektrycz­ nym przepływającym przez jego ciało - w przypadku poja­ wienia się niebezpiecznego napięcia dotykowego (prąd o wartości 2 0 -3 0 mA) na dostępnych elementach przewo­ dzących urządzenia teleinformatycznego. Wyróżnia się 2 ro­ dzaje wyłączników przeciwporażeniowych tego typu: o dziaZasada działania wvłacznika j i u u l i 11 n u różnicowoprądowego L .U O U U U U L i u i u i i i u

L

L L

.

.

.

.

.

.

.

.

A - wyzwalacz (przekaźnik spolaryzowany) M - mechanizm wyłącznika R e - oporność uziomu roboczego R b - oporność uziomu transformatora

264

łaniu bezpośrednim (materiały magnetyczne) i pośrednim w których zastosowano wzmacniacze elektroniczne. W Y S flW Y fS (W bat Yon See Is W hat Yon G et ) programowo-techniczne narzędzie (procesory tekstowe) wspomagające edycję tekstu i umożliwiające pełne odwzo­ rowanie na papierze obrazu prezentowanego na monitorze komputera (co widzisz - to otrzymasz na wydruku). Zaawan­ sowane procesory tekstowe prowadzą wielorakie form ato­ wania tekstu (co nie je st widoczne na ekranie monitora) z uwzględnieniem: marginesów, wyrównywania długości wierszy, ustalaniem odstępów między znakami, zmiany kształtu czcionki, powiększeniem, pogrubieniem, pochyle­ niem czy podkreśleniem tekstu drukowanego. Najbardziej zaawansowane edytory są w stanie poradzić sobie z zawiły­ mi wzorami matematycznymi - przez stosowanie odpowie­ dnich fontów. W podobnym znaczeniu, funkcja WYSIWYG stanowi synonim czynności utrwalającej na bieżąco stan lub obraz wskazanego zjawiska w sieci teleinformatycznej.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka W > > > X wzmacniacz iBSFA (Erbium -D oped F ibre A m ­ plifier) - powszechnie stosowany wzmacniacz optyczny z wymuszoną emisją (bez sprzężenia zwrotnego), oparty na światłowodzie z domieszką erbu i wzmacniający bezpośre­ dnio sygnał optyczny (ok. 30 dB) - bez potrzeby jego konPrzykład aplikacji wzmacniacza optycznego EDFA

(dB)

P ełne pasm o wzm acniacza EDFA 4 ,6 T H z (35 nm) 1 5 3 0 - 1565 nm f(T H z ) 196,0 h (n m )

w y s z u k i w a r k a - program lub zespół programów in­ stalowany w serwerach internetowych i umożliwiający od­ szukanie informacji w rozległych zasobach sieciowych na konkretnie zadany tem at. Zasada działania popularnych wyszukiwarek (AltaVista, Excite, HotBot, InfoSeek, Google, Lycos, NetSprint, Inktomi, in.) polega na ciągłym penetro­ waniu programem pełzającym (crawler; spider) zasobów i katalogów Internetu i zbieraniu na bieżąco danych o do­ stępnych stronach WWW, opierając się na predefiniowa­ nych parametrach podanych przez ich użytkownika. Jako wynik tej działalności powstaje lista stron webowych na określony tem at, wraz z tytułam i, adresami i niewielkim opisem prezentowanej informacji, które następnie są kata­ logowane w serwerowej bazie danych działającej w trybie on-line. Dostęp do poszukiwanej tematycznie informacji uzyskuje się przez podanie terminów, słów kluczowych, te ­ matów lub związków logicznych występujących między nimi, za pom ocą przeglądarki zainstalowanej w komputerze klienta (użytkownika sieci Internet). w z m a c n i a s z B r i l l o u i n a - jeden z dwóch lepiej zna­ nych wzmacniaczy światłowodowych (drugim je st wzmac­ niacz Ramana) ze sprzężeniem zwrotnym, w którym wzmac­ nianie sygnału oparte je st na wymuszonym rozpraszaniu Brillouina, a nie na emisji wymuszonej ja k we wzmacnia­ czach EDFA. Podobnie ja k we wzmacniaczach Ramana wy­ maga on znacznych mocy pompy laserowej, jednak z powo­ du wąskiego pasma przenoszenia (ok. 100 MHz) - nie zna­ lazł zastosowania w systemach optycznej transmisji.

196,5

l ł H--1 _ 1_ 1530

1535

195,0 - i- i- .

194,5 - Ł —r—i - J -

1540

194,0 —L - ł -

1545

193,5 1550

Odstęp m iędzykanalowy 100 G Hz Odstęp miedzykanalowy 5 ' (16 lub więcej kanałów)

193,0 1560

1565

100 GHz (0.8 nm) 50 GHz (0,4 nm)

wersji na postać elektryczną. Szerokie pasmo przenoszenia wzmacniaczy EDFA (szerokość pasma 3 0 -5 0 nm) odpowia­ da zakresom częstotliwości 4 -7 THz. Wzmacniacz EDFA umożliwia równoczesną transmisję na kilkudziesięciu róż­ nych długościach fal świetlnych - uwielokrotniając prze­ pływność łączy w systemach ze zwielokrotnieniem falowym DWDM. Obecnie za pomocą wzmacniaczy EDFA buduje się łącza długodystansowe o pojemności transmisyjnej BL rów­ nej 1 0 0 T b /s*km (10 G b/sw zasięgu lO tys. km) na jednej długości fali oraz o pojemności do kilku P b/s*km ze zwielo­ krotnieniem DWDM. w z m a c n i a c z O S a m a m a - wzmacniacz optyczny, którego działanie jest oparte na wymuszonym rozpraszaniu Ramana w pętli światłowodu kwarcowego domieszkowane­ go germanem. Niewielkie wzmocnienie (ok. 15 dB), uzyski­ wane na bardzo długim odcinku włókna światłowodowego (1 km) za pomocą laserowej pompy optycznej o dużej mo­ cy (nie mniej niż 300 mW), zdecydowanie ogranicza jego stosowanie do bardzo nielicznych aplikacji optycznych. w z m a c n i a c z e o p t y c z n e - urządzenia do regene­ racji i wzmacniania sygnałów optycznych w światłowo­ dach. Stosowane w sytuacji, gdy długość łącza przekracza odległość regeneracyjną światłowodu i wymagane jest

wzmocnienie G (Ga/n) sygnału, kompensujące wtrąconą tłum ienność toru 1/G . Z wielu istniejących składników tłum ienności największe straty w budżecie mocy optycznej wnosi absorpcja materiałowa i rozpraszanie Rayleigha. Łatwość konfigurowania struktury wzmacniaczy optycz­ nych umożliwia włączanie wzmacniaczy w tor światłow odowy w różnych konfiguracjach, spełniających odrębne funkcje jako: o wzmacniacz mocy optycznej lasera nadawczego, o powielarny wzmacniacz liniowy oraz o jako przedwzmacniacz w odbiorniku światła. Pomimo opracowania wielu typów optoe­ lektronicznych (półprzewodnikowych, lasero­ wych) regeneratorów sygnału, w praktyce naj­ większe nadzieje są związane ze wzmacnia­ czem optycznym EDFA, o wymuszonej emisji (czyli bez sprzężenia zwrotnego) oraz niekiedy ze wzmacniaczami laserowymi ze sprzężeniem zwrotnym, reprezentowanymi przez wzmacnia­ cze Ramana i Brillouina. w z m a c n l a k - w telekomunikacji urządze­ nie niezbędne do wzmacniania sygnałów analogowych (niestety łącznie z szumami występującymi w kablu). Obe­ cnie są zastępowane znacznie bardziej odpowiednimi do transmisji regeneratorami (repeaters) dla przekazów cyfro­ wych, rekompensującymi tłum ienie sygnału wzdłuż toru transmisyjnego.

X X S t a n d a r d - zestaw norm komunikacyjnych opraco­ wany przez CCITT (obecnie ITU-T), w celu standaryzacji pro­ tokołów i sprzętu używanego w publicznych, prywatnych i lo­ kalnych sieciach kom puterowych. Definiuje interfejsy i szybkość transmisji między sieciami, także operacje i usłu­ gi realizowane przez cyfrowe urządzenia. I L S - standard określający funkcjonowanie urządzeń kon­ wersji pakietowej PAD i definiujący podstawowe parametry (22) do identyfikacji i obsługi terminali dołączanych do PAD -w gw cześniej ustalanych kryteriów.

2 05

i liilfij

X

> >X

f

leksykon teleinformatyka

Standardy transmisji pakietowej X.3, X.28, X.29 C e n tra la ko m u ta c ji pp a k ie tó w —

pracą między użytkownikami sieci X.25 i mogą być wymie­ niane (przez modyfikowanie parametrów) w dowolnej chwi­ li w trakcie przesyłania danych.

Í

DTE (D a ta T o rm in a l E q u ip m e n t) PAD (P a c k e t A s s e m b le r D is a s s e m b le r)

ä P

5C

S ie ć z k o m u ta c ją p a k ie tó w (d o w o ln y p ro to k ół)

międzysieciowych działających z protokołami X.25 o róż­ nych przepływnościach, istotny w tworzeniu połączeń mię­ dzynarodowych.

X .20 0 - grupa standardów definiujących warstwę aplikacji (warstwa 7) modelu OSI dla połączeń między komputerami.

X .4 0 0 - powszechnie stosowany międzynarodowy stan­ X .2 1 - standard opisujący interfejs między urządzeniem komunikacyjnym DCE a zakończeniem terminalowym DTE i ujmujący synchroniczną transmisję przez publiczne komu­ towane sieci telefoniczne. X.21 definiuje interfejs transmisji pakietowych klasyX .25dlatączyztransm isjądanych, natomiastjego rozszerzenie jako X.21bis określa interfejs najniż­ szej warstwy (fizycznej) między urządzeniami DCE i DTE.

X . 2 5 - standard definiujący połączenia terminali i kompu­ terów w sieciach pakietowych. X.25 tradycyjnie stosowany w sieciach z komutacją pakietów o szybkości do 64 kb/s, został rozszerzony przez CCITT (1992 r.) do przepływności 2 M b/s. Transmisje w standardzie X.25 cechują się niską wy­ dajnością sieci (dobrze spełniają swoje funkcje tylko przy niewielkim ruchu), gdyż każdy węzeł pośredniczący w łańcu­ chu połączeń przeprowadza pełną kontrolę błędów całego pakietu przed jego wysłaniem w dalszą drogę, co wprowa­ dza stosunkowo duże opóźnienia przesyłek. Rozbudowany system weryfikacji i korekty jest niezbędny podczas eksplo­ atacji łączy o wysokiej zawodności. Odmiennie czyni to sieć pakietowa Frame Relay, identyfikując tylko adresata w na­ główku pakietu i przekazując dalej przesyłkę, bez sprawdza­ nia jej poprawności i kompletności. X .2 8 - jeden z protokołów komunikacyjnych w sieciach te­ leinformatycznych z pakietowym sposobem pizekazu, prze­ znaczony do obsługi procedury sterowania przepływem da­ nych między pakietyzerem PAD i asynchronicznym DTE. Pro­ cedury obsługi tego styku obejmują: sposób dostępu, wy­ mianę danych, sygnalizację (komendy i komunikaty) mię­ dzy urządzeniami DCE/DTE oraz ustanowienie komunikacji między DTE i PAD.

X .2 9 - protokół normujący sposób wymiany informacji między dwoma urządzeniami PAD lub między synchronicz­ nym urządzeniem komunikacyjnym DTE a procesorem PAD przez sieć X.25. Procedury X.29 dotyczą sterowania współ­

HZ]

2< S©

z których powszechnie stosowaną je st system NDS, będący elementem NetWare.

X band- zakres częstotliwości radiowych 7 -8 GHz stoso­ X .7 5 - standard określający sposoby realizacji połączeń

“ D

f leksykon teleinformatyka X » >

dard przekazu wiadomości i poczty elektronicznej zgodny z modelem OSI, wprowadzony (1 9 8 4 r.) przez CCITT i rozwi­ jany później w kolejnych wersjach standardu. Struktura wia­ domości w standardzie X.400 je st jednakowa dla wszyst­ kich systemów i zawiera: o nagłówek koperty - identyfikujący wiadomość, o adresy nadawcy i odbiorcy, o informacje o typie wiadomości i sposobie szyfrowania, o nagłówek zawartości - obejmujący informacje w po­ staci czytelnej dla odbiorcy (To, From, Subject i in.) oraz o zwykle zaszyfrowaną właściwą treść poczty. X.400 je s t oparty na rozproszonym modelu klient/serw er zawiera­ jącym standardowe komponenty pocztowe.

X .4 2 5 - rozwinięcie standardu pocztowego X.400 defi­ niujące parametry dostosowania systemu pocztowego do elektronicznej wymiany danych EDI. Możliwa jest współpra­ ca z siecią transmisji danych przez protokoły X.25, TCP/IP, dostęp asynchroniczny za pośrednictwem modemu oraz urządzeń dostępowych kiasy PAD (X.3/X .28/X.29). JL@ ® 0 - międzynarodowy standard usług katalogowych (directory services), blisko związany ze standardem poczty elektronicznej w gX,400. Usługi w gX.500 dostarczają infor­ macji dla systemów poczty elektronicznej i innych aplikacji, korzystających z zasobów rozmieszczonych w różnych miej­ scach sieci lub systemów zarządzania, które muszą znać nazwy i lokalizacje poszczególnych elementów sieci. Kata­ logi wg X.500 tworzą bazę danych DIB (Directory Informa­ tion Base), a poszczególne pozycje w tej bazie nazwane są obiektami (objects). Standard X.500 definiuje hierarchicz­ ną strukturę bazy danych, do której należą domeny adm ini­ stracyjne (organizacje, oddziały, grupy robocze), zawierają­ ce informacje o należących do nich obiektach (użytkowni­ kach i zasobach). Obecnie uważa się, że standard X.500 je st najlepszą formą implementacji usług katalogowych,

wany w transm isji satelitarnej. - jeden z dwóch modemowych protokołów komunika­ cyjnych do transmisji przez łącza analogowe z szybkością do 56 k b /s (opracowany przez US Robotics/3Com), który nie uzyskał oficjalnej akceptacji i miana standardu organizacji normalizacyjnej ITU-T. Obydwa protokoły (x2 oraz K56flex) zostały zastąpione obowiązującym i zatwierdzonym przez ITU jednorodnym rozwiązaniem zgodnym ze standardem V.90 - również o szybkości 56 k b /s - bardziej przydatnym do współpracy z aplikacjam i dostarczającymi sygnał w po­ staci cyfrowej (Internet). X/M V3L (Transaction Authority M arkup Langua­ ge) - propozycja nowego standardu interakcyjnego prze­ twarzania transakcji w Internecie, opartego na języku XML, z przeznaczeniem do obsługi sektora biznesowego. Dotyczy opisu transakcji zdefiniowanych w powszechnie używanym standardzie XA (Transaction Authority) w połączeniu z ob­ sługą stron webowych i operacji, takich jak: zawieranie transakcji, potwierdzanie, anulowanie i ich automatyczne ponawianie po upływie określonego czasu. J iP S L (xDigital Subscriber Line) - cyfrowe łącze abonenckie realizowane w różnych technikach transmisyj­ nych, umożliwiających dostęp do przewodowych usług sze­ rokopasmowych i szybkiej transmisji danych. Łącza przewo­ dowe xDSL działają w zasięgu najwyżej 10 km, korzystając z klasycznych kabli miedzianych zainstalowanych w bezpo­ średnim otoczeniu abonenta. Obecnie stanowi ono jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się technologii sze­ rokopasmowych. Obejmuje kilka niezależnie się rozwijają­ cych odmian, znajdujących się na odmiennych etapach re­ alizacji i udostępniających różne szybkości transmisji z których najbardziej znanymi są łącza: ADSL, CDSL, HDSL, IDSL, RADSL, SDSLi VDSL.

JSEilŁ (Extensible M arkup Language) - uproszczona wersja uniwersalnego języka znaczników i adjustacji SGML, ułatwiająca definiowanie różnych typów dokumentów, pro­ sta w obsłudze dla programisty. Język XML ma wszystkie ce­ chy metajęzyka, czyli znaną i uzgodnioną gramatykę, jedno­ litą metodologię i narzędzia translacji, oraz jest rozszerzalny - przez możliwość dodawania do niego nowych elementów. Język adjustacji XML pomija złożone i mniej użyteczne czę­ ści języka SGML, koncentrując się na korzyściach łatwiej­ szego pisania i rozumienia aplikacji - dostosowanych do środowiska informacji webowych. Zaliczany obecnie do naj­ bardziej rozwojowych i przyszłościowych języków w prowa­ dzeniu biznesu przez Internet, ponieważ nie zależy od doce­ lowej platformy systemu, na której ma działać. - jedna z odmian (1997 r.) protokołu asyn­ chronicznej transmisji plików z potwierdzeniem odbioru, przesyłanych za pośrednictwem modemów analogowych i linii telefonicznej. Wymagana początkowo procedura obli­ czania jednobajtowej sumy kontrolnej dla każdego bloku danych (128 bajtów danych) została zastąpiona kontrolą nadmiarową CRC, obniżającą całkowitą wydajność proto­ kołu. Najnowsza wersja Xmodem 1K posługuje się standar­ dowo blokami o pojemności 1 kB danych. X N S (Xerox Net-work System) - standard komunika­ cyjny sieci równoprawnych (peer-to-peer) pochodzący z firmy Xerox, przeznaczony do wzajemnego łączenia sieci lokalnych Ethernet, tworzenia połączeń z siecią publiczną, a także sto­ sowany w sieciach Internet. W skład zestawu XNS wchodzi wiele protokołów, z których najbardziej znanymi są: IPX i SPX.

y

Ymodem - odmiana protokołu komunikacyjnego Xmodem, z dodatkową funkcją automatycznego dzielenia pier­ wotnej informacji przed transmisją na mniejsze bloki da­ nych o pojemności 1000 lub 128 bajtów. W przypadku sil­ nie zakłócanego łącza transmisyjnego bloki krótkie są mniej podatne na przekłamania i są szybciej retransmitowane w razie potrzeby. Modem ADSL Alcatel Speed Touch Wireless

2B7

z»>z

lab eip lsczen l© tran sakcji - obowiązkowa pro­ cedura zapewniająca prowadzenie bezpiecznych operacji bezgotówkowych w zdalnych systemach transakcyjnych za pomocą kart płatniczych (kredytowych, debetowych, in.). Wymaga identyfikacji klienta (hasło, PESEL, numer karty) oraz identyfikacji karty. Do najbardziej popularnych sposo­ bów identyfikacji kart płatniczych należą: numer karty z licz­ bą kontrolną, data ważności dla kart okresowych, dane 0 właścicielu karty, jego podpis lub zdjęcie, unikatowa gra­ fika karty, naniesiony hologram, niewidoczne znaki identyfi­ kowane jedynie w ultrafiolecie, dwustronny mikrodruk oraz cyfrowy zapis linii papilarnych - stosowany w rozwiązaniach najnowszych.

nych. Należą do nich: zaniki napięcia (chwilowe i trwałe), okresowe wahania amplitudy, udary napięciowe, długo­ trwałe obniżenia napięcia, szumy wielkiej częstotliwości, zakłócenia impulsowe, wahania częstotliwości, przepięcia łączeniowe i odkształcenia harmoniczne. Antidotum na wy­ stępowanie zakłóceń w sieci energetycznej je st stosowanie zasilaczy bezawaryjnych UPS o szerokim zakresie mocy chronionej i kilku typowych sposobach ochrony: UPS off-li­ ne (z bierną rezerwą), UPS line interactive (o działaniu wza­ jemnym) i UPS true on-line (o działaniu ciągłym z podwójną konwersją napięcia).

załam anie I © cJtolei© św iatła - zjawiska z dzie­ dziny optyki geometrycznej, uzasadnione jedynie dla prze­ zroczystego (bądź półprzezroczystego) środowiska i falowo­ dów optycznych o znacznych rozmiarach poprzecznych w porównaniu z długością fali świetlnej (fala płaska), czyli odnoszące się do wielomodowych falowodów telekomuni­ kacyjnych. Dla takich warunków propagacji światła definiu­ je się dwa zjawiska: o załamanie światła - w którym promień świetlny cha­ rakteryzujący falę płaską i padający pod stosunkowo nie­ wielkimi kątami (prawie prostopadle do powierzchni) pod­ lega załamaniu na granicy ośrodków o różnych współczyn-

E sM ® @ ® D 5la w EiaOsDao - niepożądane oddziaływanie pól elektromagnetycznych na transmisję w torach miedzia­ nych. Oprócz szkodliwej indukcji prądu, powodowanej przez zewnętrzne pola elektromagnetyczne, zasadniczy wpływ na przebieg transmisji w miedzi wywołują zakłócenia wewnętrz­ ne - wywołane przez przesłuchy (przeniki) między sąsiednimi parami skrętek prowadzonych w kablu Geometria załamania i odbicia światła Ł a m im telekomunikacyjnym. Największe szkodliwe oddzia­ ływanie wywierają: przenik zbliżny NEXT i przenik zdalny FEXT. O ś ro d e k n2 | W s z y s tk ie p ro m ie n ie św ie tln e o ką cie o p ty c z n y

i

I

zakłócenia sasDDamDa - szkodliwe zakłóce­ nia występujące w przemiennoprądowej sieci ener­ getycznej 2 2 0 /3 8 0 V (od 2 0 0 3 r. w Polsce 2 3 0 /4 0 0 V), zasilającej uiządzenia komputerowe 1 komunikacyjne. Generalnie definiuje się 9 typów zakłóceń w sieci energetycznej o różnym stopniu oddziaływania na pracę systemów teleinformatycz­ Typowe zakłócenia sieci zasilającej 2 3 0 V (2 2 0 V)

268

leksykon teleinformatyka Z > > > Z

leksykon teleinformatyka

Zapory ogniowe i przełączniki webowe

zapis dyskowy - wiele metod rejestracji sygnałów cy­ frowych na wirujących talerzach dyskowych (płytach ma­ gnetycznych) pokrytych warstwą nośnika magnetycznego, stosowanych w stacjach pamięci dyskowych. Pierwsze pa­ mięci wyprodukowane przez IBM (1 956 r.) dla systemów komputerowych umożliwiały zapis (5 MB danych na 50 ta ­ lerzach) za pomocą głowicy uniwersalnej - jednej dla zapi­ su i odczytu danych. Znacznym postępem w konstrukcji gło­ wic uniwersalnych było wprowadzenie (IBM, 1961 r.) głowi­ cy magnetycznej, ślizgającej się nad powierzchnią obraca­ jącego się dysku (typu Winchester) z wykorzystaniem efek­ tu Bernoulliego, która wielokrotnie ulepszana stała się pod­ stawą napędów we wszystkich dużych pamięciach dysko­ wych przez kilkadziesiąt lat. Rozwiązania współczesne opie­ rają się na głowicach magnetooporowych MR, wykorzystu­ jących zjawisko magnetooporowe, tj. zmianę oporności elektrycznej pod wpływem zewnętrznego pola magnetycz­ nego. Najnowszą propozycją (1991 r., IBM) są cienkowar­ stwowe głowice magnetooporowe GMR z ulepszonym ty­ pem sensora magnetooporowego, umożliwiające upako­ wanie informacji cyfrowej przekraczające wartość 10 G b/cal2.

Równoważenie o bciążenia za pó r ogniowych przez użycie technologii przełączania w ebowego p la na działanie równoległe z a pó r i m aksym alizowanie w ydajności b ez kosztownego unowocześr

Sieć zabezpieczona R u ch in te rn e to w y ud ają cy » s ię d o chro n io n yc h s e rw e ­ ró w lu b s erw e ra w s lre fie D M Z w c h o d zi d o p rz e łą cz n ik a w e I bo w e g o , k tó ry łą c z y z w ie lo k ro ­ tn io n e z a p o ry o g n io w e

I

n fig uro w an y z e s ta łą tra s ą d o portu p a rtn e rs kie g o p rz e łą czn ika w e bo w e go , któ ry po dłą cz o ny je s t d o tej s am ej z a p o ry o g nio­ we), z a p e w n ia ją c p rz e p ływ p a k ie tó w w danej se s ji z a w sz e p o p rz e z tę s a m ą z ap orę

'S

zapis (felesoęfłmy - naturalny, powszechnie używany sposób zapisu liczb dziesiętnych (o pod­ stawie liczenia 10), prezentowanych za pomocą dziesięciu symboli cyfrowych w zakresie 0 -9 . Waga każdej cyfry jest określona jej położeniem wzglę­ dem przecinka dziesiętnego.

zapis todowy - sposób rejestracji dyskret­

nych wielkości cyfrowych (głównie dwójkowych), stanowiący zbiór jednoznacznie określonych reguł P rze łą c z nik w e b o w y filtru je • p o z w o le nie n a d o s tę p do zapisu, umożliwiający prezentację i identyfikację s erw e rów D M Z , po d c z a s gd y ruch prz e zn ac z o ny do c h ro n io ­ nych s erw e rów je s t rów no w a­ danych cyfrowych. W systemach komputerowych Klienci ż o n y o b c ią ż e n lo w o po m ię dzy wewnętrzni z w ielok rotnion ym i z a p ora m i stosuje się przede wszystkim zapis danych cyfro­ og nio w ym i = Ruch danych przedsiębiorstw a wych w 7-bitowym kodzie ASCII z ósmym bitem Ruch webowy kontrolnym bądź w 7-bitowym kodzie EBCDIC. W telekomunikacji kodem nazwany jest zestaw reguł i kon­ zapis 1CID> - > B C D wencji, zgodnie z którymi sygnały reprezentujące dane są wprowadzane, interpretowane, formatowane, transmitowa­ zapis dwójkowy - najbardziej naturalny sposób pre­ ne, odbierane i przetwarzane. Wśród dyskretnych zapisów zentacji i zapisu dyskretnych wartości fizycznych, odpowia­ kodowych wyróżnia się: podstawowy zapis dwójkowy (bi­ dający binarnem u (dwójkow em u) systemowi liczenia, narny), zapis ósemkowy (oktalny), dziesiętny (operujący w którym podstawą je st liczba 2. W zapisie tym występują dziesięcioma symbolami), szesnastkowy (heksadecymaltylko dwa rodzaje stanów: stan 0 (nie, brak sygnału) oraz ny) oraz zapis dwójkowy z kodowaniem dziesiętnym BCD. stan 1 (tak, sygnał aktywny) - odpowiadające poszczegól­ nym bitom rejestrowanej lub transmitowanej informacji. zapis ©pityczny - szereg standardów zapisu i odczytu informacji zarejestrowanej na płytach optycznych i magneP rzełącznik webowy

n1>n2 O ś ro d e k

•T L ■ o d b icia i

z a p © i? a ogniowa (fire w a ll ) - zestaw urządzeń i pro­ gramów operujący na styku dwóch sieci w celu zapobieże­ nia przenikaniu niepożądanych (z punktu widzenia chronio­ nej sieci) informacji i zjawisk głównie pochodzących ze świata zewnętrznego, takich jak: podsłuch, infekcje wiruso­ we czy włamania. Zapory ogniowe rezydują na specjali­ stycznych serwerach, także adaptowanych komputerach klasy PC lub na funkcjonalnie rozbudowanych ruterach i działają jako zawór zwrotny: pozwalają użytkownikom we­ wnętrznym generować ruch na zewnątrz, lecz blokują prze­ pływ do sieci z zewnątrz. Zgodnie z przyjętą strategią ochronną danej organizacji rola zapory ogniowej może obejmować wiele technik blokady informacji (wyłącznie wejściowej, wyłącznie wyjściowej, dwukierunkowej filtrowa­ nej lub mieszanej). W budowaniu zapór ogniowych Interne­ tu stosuje się dwie podstawowe techniki: bramy poziomu aplikacji oraz filtrowanie pakietów.

p ad an ia w ię kszym od ką ta g ra n iczn e g o u le g a ją w e w n ę trzn e m u o db iciu n - w sp ó łczyn n ik załam ania’ św iatła

n1

I za łam an ia ś w ia tła

n j/ n 2, gdzie wielkości n określają współczynniki załamania światła w dwóch różnych ośrodkach optycznych.

- -a

" „ ‘I B

'

•

'< • '

i? - . - a n1>n2

i® -

I

n1

|

nikach załamania światła (prawo załamania Snella), przy czym część promienia ulega załamaniu wnikając do drugiego ośrodka, a część również odbiciu częściowemu od powierzchni rozdzielającej te ośrodki. Charakter tego odbicia zależy od kąta padania światła; • całkowite wewnętrzne odbicie światła - które zachodzi w ośrodku o większym współczynniku za­ łamania światła po przekroczeniu granicznego kąta padania światła. Kąt graniczny całkowitego odbicia wewnętrznego je st określony zależnością: sin a =

2

269

z» z

y

leksykon teleinformatyka

tooptycznych za pomocą promienia laserowego. Pierwsze pamięci dyskowe oparte na odczycie optycznym za pomocą promienia laserowego zostaty wprowadzone (1982 r.) przez Philips Consumer Electronics w postaci płyt CD Audio, z pierwotnym przeznaczeniem wyłącznie do cyfrowej reje­ stracji i odczytu dźwięku. Płyty dyskowe współpracujące z komputerami, lecz używane jedynie do odczytu (pojem­ ność 650 MB, szybkość 150 kB/s, czas 74 min), oznacza­ ne jako CD-ROM, pojawiły się dopiero w 1985 r. Kolejnym etapem było wprowadzenie dysków do jednorazowego zapi­ su CD-R za pomocą urządzeń zapisujących, a wkrótce po­ tem dysków kompaktowych z zapisem wielokrotnym CDRW. Radykalne powiększenie pojemności dysków CD, maks. do 17 GB na jednym nośniku wymiennym, wiąże się z wprowadzeniem (1995 r.) specyfikacji odmiennego zapi­ su cyfrowego o znacznie większej gęstości, zrealizowanego w najnowszej technologii DVD, która stopniowo wypiera optyczną technologię rejestracji danych na krążkach CD. z a p i s ó s e m k o w y -tradycyjny i wychodzący już z uży­ cia ósemkowy zapis ciągów binarnych (w którym podstawą liczenia i zapisu jest liczba 8), używający jedynie 8 symboli ponumerowanych od 0 do 7. Do reprezentacji słów 24-bitowych, używanych we wczesnej epoce systemów komputero­ wych, potrzebne było 8 symboli, a dla słów 3 6 bitowych 12 symboli ósemkowych. z a p i s s z e s n a s t k o w y - forma zapisu wartości licz­ bowych nazywana inaczej zapisem heksadecym alnym (o podstawie liczenia 16), w którym wartości liczbowe zmie­ niają się od 0 do 15. W zakresie zmian 0 -9 wartościom licz­ bowym przypisano symbole dziesiętne (0 -9 ), natomiast wartościom 10-15 przypisano kolejne symbole literowe, od A do F. Przyjęta symbolika umożliwia jednosymbolowe oznaczenie wszystkich 16 wartości liczbowych, natomiast do szesnastkowej reprezentacji jednego bajtu danych (8 bi­ tów) - stosowanego w komputerach i w transmisji danych potrzeba dwóch symboli. Wszystkie używane kody znaków alfanumerycznych (litery, cyfry lub symbole sterujące) są odwzorowane jako znaki 1-bajtowe (dwa symbole w zapisie szesnastkowym), natom iast słowa komputerowe składają­ ce się z dwóch, czterech lub ośmiu bajtów są reprezentowa­ ne odpowiednio przez 4 ,8 lub 16 znaków szesnastkowych. z a p i s taŚBBDffiwy - wiele standardów rejestracji sygna­ łów cyfrowych na wymiennych kasetach z taśm ą pokrytą warstwą nośnika magnetycznego, używanych najczęściej w stacjach pamięci masowych, czyli streamerach do archi­ wizacji danych. Pierwsze pamięci (1972 r.) z sekwencyjnym

270

Dwa rodzaje zapisu na taśmach magnetycznych a) zapis liniowy

b) zapis helikalny (ukośny)

leksykon teleinformatyka Z > » Z TJ

bezprzerwowego klasy UPS, wyposażonego w dodatkowe możliwości: rejestracji parametrów sieci elektrycznej, zdal­ nego załączania i wyłączania napięć w odpowiedniej kolej­ ności, zdalnego diagnozowania stanu zasilania za pomocą odpowiedniego złącza szeregowego USB o przepływnościach 12 lub 4 5 M b/s oraz oprogramowania (protokoły SNMP, baza danych MIB dla UPS). Jest on zwykle zgodny z popularnymi systemami zarządzania siecią komputerową: NMS (Novell), OpenVlew (HP), NetVlew (IBM) czy SunNet Manager.

Źródło: Q uantum

zapisem danych na taśmach o szerokości 0 ,2 5 ” - używane jako pamięci masowe komputerów i stacji roboczych - były wykonane w technologii QIC, o pojemnościach do ok. 1 GB danych w jednej kasecie. Od tego czasu pojawiło się szereg rozwiązań nie tylko usprawniających sam proces zapisu, ale także sposób rejestracji (zapis liniowy, ukośny), wiele ście­ żek z jedną głowicą, wiele głowic i kilkadziesiąt ścieżek, układy odporne na wstrząsy i udary czy laserowe naprowa­ dzanie głowic. Wśród powszechnie stosowanych rozwiązań dominuje kilka odrębnych technologii: o Travan - z dwukierunkowym zapisem na kilku ścież­ kach taśmy przesuwającej się liniowo względem głowicy (dzięki mechanizmowi zmiany kierunku taśmy); o zapis helikalny DAT - początkowo przeznaczony do cyfrowej rejestracji dźwięku na taśm ach magnetycznych o szerokości 4 mm (pojem ność do 9 6 GB danych na ka­ secie); o D LT-z wielokanałowym zapisem liniowym danych na taśm ie magnetycznej (0,5") i tradycyjnym przesuwem ta ­ śmy względem stacjonarnej głowicy oraz o najnowsza technologia zapisu SLR/MLR - z elastycz­ nym pozycjonowaniem głowicy za pomocą serwomechani­ zmu z własną ścieżką naprowadzającą. z a r z ą d z a m !© s i e c i ą - zespół środków programo­ wych i sprzętowych umożliwiający administrowanie zasoba­ mi i użytkownikami sieci komputerowej. W skład sfery zarzą­ dzania wchodzi m.in. ustalanie zmian w topologii sieci, reje­ stracja nowych użytkowników, przyznawanie uprawnień, kontrola dostępu oraz pomiar obciążeń węzłów I łączy. Dla sieci telekomunikacyjnych stosuje się odmienną metodę zarządzania zwaną TMN, uwzględniającą specyficzne pro­ blemy występujące w telekomunikacji. z a r z ą d z a m !© TSWKI - > T M N z a s i l a c z Im te D ig e m tm y (smart) - rodzaj zasilacza

z a s i l a c z e QJIPS w m @ M a© G fl - standardy obowią­ zujące w UE i odnoszące się do zasilaczy UPS, opierające się na normie EN 50091. Zawierają pakiet dokumentów podzielonych na 3 grupy tematyczne: o EN 50091-1 - standard określający podstawowe wy­ mogi bezpieczeństwa, jakie spełniać musi zasilacz UPS; • EN 50091-2 - określa wymagania kompatybilności elektromagnetycznej zasilaczy UPS; • IEC 6 204 0 -3 (ENV 50091-3) - opisuje parametry za­ silaczy UPS oraz określa metody Ich badania, ja k również klasyfikuje je ze względu na konstrukcję. W grupie tematycznej dotyczącej konstrukcji zasilaczy UPS wyróżnia się: o zasilacze VFD (Voltage and Frequency Dependent), nazywane również: UPS z bierną rezerwą (lub off-line), w których parametry wyjściowego napięcia i częstotliwości zależne są od zmian napięcia i częstotliwości na wejściu; • zasilacze VI (Voltage Independent), oznaczane jako UPS o działaniu wzajemnym (line-interactive), dla których częstotliwość na wyjściu zależna jest od zmian częstotliwo­ ści na wejściu, ale zmiany napięcia wejściowego są korygo­ wane regulatorami pasywnymi i elektronicznymi; ® zasilacze VFI (Voltage and Frequency Independent), znane jako UPS z dwukrotnym przetwarzaniem energii, co oznacza, że parametry wyjściowego napięcia i częstotliwo­ ści tych zasilaczy nie zależą od zmian parametrów zasilania na wejściu. z a s n la m ie ts e z a w a r y jjm © - sposób alternatywnego zasilania w energię elektryczną urządzeń teleinformatyki in­ stalowanych w budynkach Inteligentnych i obiektach o szczególnym przeznaczeniu (szpitale, centra łączności, banki), w których zanik napięcia w podstawowej sieci ener­ getycznej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, a także znaczne straty materialne. Wymaga stosowa­ nia zasilania energią elektryczną z co najmniej dwóch nie­ zależnych systemów energetycznych wyposażonych w ukła­ dy samoczynnego załączania obwodów elektrycznych

(SZR). Wymaganie to jest szczególnie ważne dla Instalacji elektrycznej zasilającej sprzęt pracujący w sieciach z usłu­ gami w czasie rzeczywistym, który dla pełnego bezpieczeń­ stwa obsługi winien być wyposażony - oprócz zasilaczy UPS - w agregaty prądotwórcze (silnik, prądnica, automatyka), zapewniające ciągłość dostawy energii nawet podczas dłu­ gotrwałych zaników zasilania elektrycznego. z a so D a m ó e © e m ir a t a © - sposób zasilania grupy odbiorów za pośrednictwem dedykowanej instalacji napię­ cia gwarantowanego, składającej się z jednego zasilacza UPS bądź systemu równoległego kilku UPS. z a s o la m l© g w a r a m t o w a m e - kompletny system za­ silania urządzeń teleinformatycznych z wykorzystaniem urządzeń mających zdolność magazynowania energii, gwa­ rantujących ciągłość dostawy energii elektrycznej o odpo­ wiedniej jakości. Najpopularniejszymi urządzeniami zapew­ niającymi gwarantowane zasilanie są zasilacze UPS, siłow­ nie telekomunikacyjne i agregaty prądotwórcze. z a s ila m ! © r e z e r w o w e - odrębny to r zasilania elek­ trycznego, przyłączony do in. punktu sieci energetycznej (transformatora) niż podstawowa linia zasilająca 2 2 0 /2 3 0 V. Linie te zbiegają się w urządzeniu zabezpieczającym SZR (samoczynne załączenie rezerwy). Ideą takiego rozwiązania jest zmniejszenie ryzyka pozbawienia zasilania odbiorów, gdyż istnieje małe prawdopodobieństwo, że zostaną uszko­ dzone lub wyłączone obie linie. z a s l l a m l e r o z p r o s z o n a © - indywidualne zasilanie odbiorników energii napięciem gwarantowanym z zasila­ czy UPS. Poszczególne zasilacze są włączone bezpośre­ dnio do istniejącej instalacji elektrycznej 2 2 0 /2 3 0 V (AC), a dopiero za ich pośrednictwem indywidualne urządzenia odbiorcze. z a s il a m © s t a łło p r ą s t o w © u r z ą d z e ń s l e s i o w ycD u - standard zasilania urządzeń telekomunikacyj­ nych, którego zasadniczą ideą jest uproszczenie układów zasilających, natom iast wyróżnikiem niskie napięcie zasila­ jące odbiorniki energii. Uproszczenia systemu dokonuje się przez ograniczenie liczby przetwornic energii elektrycznej tylko do jednej przetwornicy AC/DC, co powoduje zmniej­ szenie do minimum: niebezpieczeństwa pozbawienia zasi­ lania kluczowych komponentów sieci teleinformatycznych, możliwości wystąpienia porażenia prądem elektrycznym obsługi, kosztów urządzeń gwarantowanego zasilania urzą­ dzeń sieciowych oraz rozmiarów urządzeń zasilających.

271

z»>z

leksykon teleinformatyka

zasolby sieci - dowolna część infrastruktury teleinfor­

zgtoszemie cemiralo - sygnał akustyczny o częstotli­

matycznej z przeznaczeniem do realizacji określonej funkcji sieciowej. Podobnie ja k w systemie komputerowym - które­ go zasoby stanowi pamięć, dysk twardy, dyskietka, drukar­ ka czy monitor, a także moduły programowe komputera w środowisku telekomunikacyjnym zasoby sieciowe zawie­ rają zarówno urządzenia techniczne, ja k i oprogramowanie komunikacyjne. W szczególności obejm ują one: media transmisyjne, porty komunikacyjne, modemy, mosty, węzły sieciowe, bramy, przełączniki, koncentratory, rutery i huby, a także kompletne urządzenia końcowe współpracujące z siecią teleinformatyczną: terminale, sterowniki i stacje końcowe, procesory komunikacyjne oraz wszelkiego rodza­ ju serwery sieciowe i aplikacyjne wrazz hostami - stanowią­ ce obecnie o istocie transm isji w telekomunikacji.

wości 3 0 0 -4 5 0 Hz (niekiedy 4 0 0 -4 5 0 Hz) przesyłany z centrali do abonenta, informujący o przyłączeniu urządze­ nia i gotowości centrali telefonicznej do przyjęcia wybiera­ nia numeru adresowego oraz nadawany w sposób ciągły do chwili rozpoczęcia wybierania. Stosuje się dwa systemy przekazywania informacji adresowej: stałoprądowy (zwany również dekadowym) - polegający na wysyłaniu serii impul­ sów odpowiadających kolejnym cyfrom przez zwieranie pę­ tli abonenckiej z podstawową częstotliwością pracy 10 Hz (100 ms). Bardziej nowoczesny system stanowi tonowe wy­ bieranie wieloczęstotliwościowe (DTMF), w którym każdej wybieranej cyfrze odpowiadają jednocześnie dwie określo­ ne częstotliwości.

zdlalmy dostęp (rem ote access) - termin oznaczający

ZH P (Zig-zag In-lin e Package) - napęd dyskietek ZIP firmy Iomega, umożliwiający umieszczenie na jednej dys­ kietce informacji magnetycznej o nominalnej pojemności 2 5 lub 100 MB danych. Napęd obsługuje 3,5-calowe dyski elastyczne obracające się z prędkością 30 0 0 obr./m in, dzięki czemu przepływ danych może osiągnąć szybkość 1,4 M b/s. Średni jjp czas dostępu do danych wynosi 16 > ms (2 5 MB) lub 2 9 ms (100 MB), a maks. przepływność je st ograni. \ czona typem dołączonego interfejsu p. i wynosi odpow iednio: 20 P M B /s (Centronics), 60 M B /s (SCSI) i' lub 26 MB/S (IDE/ATAPI).

możliwość uzyskania dostępu do zasobów komputera (ser­ wera) przez użytkownika nie podłączonego do niego bezpo­ średnio, lecz przez sieć teleinformatyczną. Zdalny dostęp winien być realizowany w taki spo­ sób, by użytkownik nie odczuwał róż­ nicy, czy uzyskuje dostęp do sieci zdalnie, czy też jest fizycznie połączo­ ny z komputerem i jego zasobami umożliwiającym mu dostęp do tych zasobów, w dowolnym czasie i z każ­ dego miejsca. Funkcja zdalnego do­ stępu może być realizowana na kilka sposobów, przez: Przełącznik trasujący Alcatel OmniStack . , ZłłSjCZa iaiiteirf©|sow kfflmomS• emulację terminala - pracę, do obsługi stacji roboczych I zdalnego dostępu. E ta cyjira ycB i - w teleinformatyce fizyczne w której komputer osobisty bądź konstrukcje złączek (gniazdo i wtyk) do realizacji sieciowych stacja robocza łączą się zdalnie z serwerem sieci I emulują połączeń telekomunikacyjnych bądź łączenia interfejsów stację terminalową systemu. Możliwy je s t asynchroniczny komputerowych za pomocą złączek z metalizowanymi styka­ lub blokowy tryb pracy; mi. Dla każdej z nich istnieją normy określające nie tylko • zdalną kontrolę - w której odległy komputer użytkow­ ogólne funkcje interfejsu, ale także definiujące dokładne nika lub stacja robocza przejmuje sterowanie przez sieć nad właściwości fizyczne, konstrukcje złączek, siłę docisku, do­ komputerem mającym bezpośredni dostęp do wybranych puszczalną przewodność styków wraz z wyszczególnieniem zasobów (także zasobów sieciowych). Użytkownik nie uru­ indywidualnych funkcji i lokalizacji styków. Do najbardziej chamia aplikacji na swoim sprzęcie, lecz pracuje zdalnie na popularnych należą złącza interfejsów szeregowych wyposa­ odległym komputerze, nad którym przejął kontrolę; żone w typowe metalowe złącza sieciowe: • konfigurowanie zdalnego węzła - czyli tryb, w którym • telefoniczne RJ11, R J12 (6-stykowe) dla dwu- i czteodległy komputer osobisty staje się pełnoprawnym węzłem roprzewodowych torów kom unikacyjnych stosowanych sieci komputerowej. Umożliwia wykorzystanie wszystkich w telefonii i systemach komputerowych; możliwości sieci i je j serwerów, je s t polecany do transferu o komunikacyjne RJ 4 5 (8-stykowe) używane w sie­ dużych plików, przy łatwej edycji i przesyłaniu informacji ciach komputerowych i systemach telefonii cyfrowej do łą ­ przeznaczonych do dystrybucji. czenia z kablami ośmioprzewodowymi; • interfejsów szeregowych RS 2 3 2 /V .2 4 (złącza szufla-

5

leksykon teleinformatyka Z > > > Z dowe 9-stykowe DB9 i złącza szufladowe 25-stykow e DB25) - przeznaczone głównie do połączeń terminali w sie­ ciowym środowisku komputerowym; o Interfejsów sieciowych, takich jak: X.21 (15-stykowe), V.35 (34-stykowe) oraz V.36 (37-stykowe).

złącza światłowodowe - złączki interfejsowe do

nie stosuje się potwierdzeń poprawności przesłań dla każ­ dego transmitowanego bloku danych. W przypadku odbioru bloków błędnych wykonuje się klasyczną retransmisję blo­ ku danych.

zwieiotootBiińeiiiie k a m a łó w - obejmuje wiele me­ tod łączenia pojedynczych I jednokierunkowych kanałów in­ formacyjnych (w traktach przewodowych, światłowodo­ wych, radiowych i satelitarnych) w jeden lub kilka kanałów o większej przepływności. Po drugiej stronie łącz zachodzi proces odwrotny, odtwarzający pierwotne strumienie sy­ gnałów. Wśród powszechnie stosowanych sposobów wyróż-

realizacji wielokrotnych połączeń pojedynczych lub podwój­ nych włókien światłowodowych, o tłumienności w zakresie 0 ,5 -3 dB. Są znane dwie technologie złączy światłowodo­ wych: złącza o konstrukcji dwustożkowej i złącza tulejowe znajdujące coraz szersze zastosowanie. Największą popu­ larność zdobyły: złącza typu FC (z gwintowanym _________ korpusem osłony), typu ST (z obrotowym kor­ Systemy radiowego dostępu wielokrotnego pusem bagnetowym) oraz typu SC o przekroju prostokątnym (z szybkomocującym zatrza­ skiem osłony) i zatrzaskowe E2000. Bezpośre­ dni styk łączonych powierzchni światłowodo­ wych typu PC (Physical Contact) minimalizuje rozpraszanie Fresnela, co objawia się silnym tłumieniem promienia wstecznego (powyżej 30 dB). Najlepsze parametry tłumienia wsteczne­ go (powyżej 60 dB) uzyskuje się w złączach ką­ towych typu APC (A ngled PC) z ukośnym cię­ ciem włókien optycznych.

nia się zwielokrotnienia: w dziedzinie czasu TDM, w dziedzi­ nie częstotliwości FDM, kodowe CDM i falow e WDM. W większości obecnie stosowanych systemów multipleksacji, są zwykle łączone dwie różne metody zwielokrotnienia, dając złożony obraz sygnału wyjściowego, nieraz o bardzo dużej przepływności binarnej.

Firmowe rozwiązania złączy światłowodowych a) LC (Lucent)

i • ,

b) VF-45 (3M)

/

m f

c) O pti-Jack (Panduit)

zwielokrataiemie fallow© - > W D M d) MT-RJ (AMP,Siecor,MP)

M wm e) MU (NTT)

zwiellolkirofiniDeiniDe kóeramkowe - > D D M zwielokraftmSemiDe kodlowe C P tV i ( Code D ivi­ sion M ultiplexing ) - zwielokrotnienie polegające na

f) SC/DC (Standard)

/ A ®

1

m i r

Zmodem - odmiana protokołu transmisji asynchronicz­ nej Xmodem, w którym przez wprowadzenie korekcji błędów

niezależnym kodowaniu (i dekodowaniu) każdego z kana­ łów użytkownika kodem rozpraszającym widmo częstotli­ wości, emitowanym w tym samym paśmie transmisyjnym. Wszystkie ta k zakodowane sygnały użytkowe, pomim o iż są transm itowane w tym samym paśmie, jednak ze wzglę­ du na ortogonalność stosowanych kodów rozpraszają­ cych, są rozróżnialne w urządzeniu odbiorczym. Jedynym warunkiem poprawnego odbioru sygnału je s t wymaganie, aby kod stosowany przez term inal odbiorczy był unikatowy i ortogonalny w stosunku do pozostałych kodów używa­ nych w tym samym czasie.

Z

» > Ż

1 leksykon teleinformatyka

zw lslokrotnlonlo fią tg g y [POR/D - tradycyjny, po­ wszechnie stosowany sposób łączenia wielu kanałów roz­ mownych w trakty telekomunikacyjne PCM 3 0 /3 2 - pole­ gający na zwielokrotnieniu czasowym TDM, w którym z każ­ dego kanału głosowego jest pobierany kolejno jeden bajt Informacji i splatany w jeden ciąg informacji cyfrowych. W 30-krotnym zbiorczym systemie PCM 3 0 /3 2 stosowa­ nym w Europie, oprócz 30 użytkowych kanałów głosowych, definiuje się 2 kanały dodatkowe: jeden dla sygnalizacji (zestawianie połączeń), a drugi do transmisji wzoru syn­ chronizacji ramki (umożliwia przyporządkowania bajtów do właściwych kanałów użytkowych). Łączna przepływność ka­ nału zbiorczego PCM 3 0 /3 2 wynosi zatem: 32x64 kb /s = 2,04 8 M b/s, co stanowi pierwszy stopień budowy synchro­ nicznej hierarchii cyfrowej SDH.

zw ielokrotnienie przestrzenne SDM (Spa­ ce Division Multiplexing) - umożliwia przestrzenne po­ wielanie toru transmisyjnego, łącznie z urządzeniami wej­ ścia i wyjścia, często stosowane w transmisji przez łącza sa­ telitarne. SDM wymaga kształtowania charakterystyk ante­ nowych w celu ograniczenia wpływu interferencji radiowych, także stosowania metod dostępu wielokrotnego z prze­ strzennym rozdziałem kanałów SDMA.

zw ielokrotnienie w dziedzinie czasu -» TDM zw ielokrotnienie w eflaDcsaOsDiraD© częstotllwoścl -» FDM

źródła

teaiiBGiiiioDGjD - optoelektroniczne i półprzewodnikowe elementy umożliwiające generowanie i modulację promieni świetlnych używanych do transmisji informacji przez włókna optyczne. W łączności światłowodo­ wej stosuje się dwa rodzaje półprzewodnikowych źródeł światła:

Szerokość widmowa diody laserowej LD i diody elektroluminescncyjnej LED

o diody elektroluminescencyjne LED - o szerokim

paśmie częstotliwościowym emitowanej wiązki światła, z wykorzystaniem zjawiska emisji spontanicznej. Są one stosowane do transm isji optycznych na krótkich dystan­ sach i przy niewielkich szybkościach przekazu, zwykle w sieciach LAN; • diody laserowe - o wąskim widmie promieniowania, z wykorzystaniem zjawiska emisji wymuszonej. Światło uzy­ skane za pomocą diody laserowej nadaje się do długody­ stansowych transm isji optycznych przez jednom odowe (SMF) i wielomodowe (MMF) włókna światłowodowe. Dla tych aplikacji stosuje się lasery MLM (Multi-Longitudidal Mode) znane jako lasery z rezonatorem Fabry-Perota, gene­ rujące wiele modów podłużnych oraz lasery jednomodowe określane jako SML (Single Longitudindal Mode), z rozpro­ szonym sprzężeniem zwrotnym DFB lub rozproszonym odbi­ ciem Bragga DBR.

Ilustrowany leksykon teleinformatyka @

AAL (ATM A daptation Layer)

Institute)

lB ase-5

abonencki zespół liniowy —> BO RSCHT

antena dipolowa

10Base-2

ABR (Available B it Rate)

antena inteligentna

10Base-5

AC (Authentification C ertificate)

antena izotropowa

lOBase-F

ACD (Autom atic Call D istribution)

antena sektorowa

lOBase-T

ACK (Acknowledgment)

anteny telefonii komórkowej

100Base-T

ACR (Attenuation to Crosstalk Ratio)

antywirusowa ochrona

100Base-TX

adapter ISDN

anycast

100Base-FX

adapter liniowy

AOC (Advice o f Charge)

lOOVG-AnyLAN

ADM (Add Drop Multiplexer)

A O /D I (Always On-Line Dynamie ISDN)

lOOOBase-CX

administrator sieci (supervisor)

AON (Active Optical Network)

lOOOBase-LX

ADPCM (Adaptive Differential Pulse Code

aparat telefoniczny, telefon

lOOOBase-SX

M odulation)

aparat telefoniczny ISDN

lOOOBase-T

adres MAC - » M AC

aparat telegraficzny

lOOOBase-X

adres sieciowy

apertura numeryczna światłowodu

1G (1 s t Generation)

adresacja IP

API (Application Programm ing Interface) aplety

1XRTT

adresowanie w sieci komputerowej

2B+D

ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line)

aplikacja

2B1Q (2-B inary 1-Quarternary)

agent (agent)

APON (ATM Passive Optical Network)

2G (2nd Generation)

agent zastępczy (proxy agent)

APPC (Advanced Program to Program

2G+

agregat prądotwórczy

C om m unication)

3DES (Triple Data Encryption Standard)

AIN (Advanced Intelligent Network)

AppleTalk

3G (3 rd Generation)

AIR (Area Infra Red)

APPN (Advanced Peer to Peer

3GPP (3 rd Generation Partnership

AIT (Advanced Intelligent Tape)

Networking)

Project)

akumulatory urządzeń komórkowych

APSK (A m plitude and Phase S hift Keying)

3PTY (Three Party Service)

alfabet Morse’a

Archie

3XRTT

alfabet telegraficzny nr 2

architektura otwarta

4 B /5 T

ALGOL (Algorithm ic Language)

architektura sieciowa

4G (4th Generation)

algorytm

archiwizacja danych

5 B /6 T

algorytm kompresji

archiwizatory

źródła św iatła s p ó jm r e g ® - wielosekcyjne, rozbu­

8 B /1 0 T

algorytm szyfrowania

ARCNet (Attached Resource Computer

dowane lasery optyczne, generujące pojedynczy mod świa­ tła we włóknie światłowodowym, o szerokości widmowej za­ ledwie kilku M H z(7-20 MHz). Do tego celu nadają się jedy­ nie lasery półprzewodnikowe typu DFB lub DBR, emitujące falę płaską o bardzo wąskim widmie, im węższe je st widmo częstotliwościowe promienia świetlnego, tym promieniowa­ nie je st bardziej koherentne. Za pomocą światła koherent­ nego (mającego zdolność tworzenia prążków interferencyj­ nych) można uzyskiwać najwyższe szybkości modulacji sy­ gnału optycznego (graniczne częstotliwości ok. 40 GHz), stosowane w przekazach ze zwielokrotnieniem falowym DWDM i UWDM.

2 1 B /2 4 T

algorytm szyfrowania GSM

Network)

S02.Standards

algorytmy trasowania

ARP (Address Resolution Protocol)

8 0 2 .1

Aloha szczelinowa

ARPAnet (Advanced Research Project

8 0 2 .2

AM (Am plitude M odulation)

Agency)

8 0 2 .3

AMI (Alternate M ark Inversion)

ARQ (Autom atic Repeat Request)

8 0 2 .4

AMIS (Audio Messaging Interchange

ASCII (American S tandard Code for

8 0 2 .5

Specification)

Inform ation Interchange)

8 0 2 .6

AMPS (Advanced M obile Phone System)

ASIC (Application Specific Integrated

8 0 2 .7

AMR (Adaptive M ultirate Coding)

Circuit)

8 0 2 .8

AMR (Audio Modem Riser)

ASK (Am plitude S hift Keying)

80 2 .9

AMSS (Aeronautical M obile Satellite

ASMP (Asym m etric M ultiprocessing)

80 2 .1 0

System )

ASN (A bstract Syntax Notation)

80 2 .1 1

analizator protokołów

ASP (Application Service Provider)

analizator sieciowy

ASR (Autom atic Speech Recognition)

analogowa transmisja

asembler

A

274

spis h a s e ł

A-bis

analogowy sygnał

asynchroniczna transmisja - »

M aw

analogowy sygnał mowy

tr a n s m is ja a s y n c h ro n ic z n a

AAC (Adaptive Audio Coding)

ANSI (American N ational Standards

AT (Advanced Technology)

275

i'

leksykon teleinformatyka

tow ■■■

leksykon teleinformatyka

sp is h a s e ł

sp is h a s e ł

AT commands - > k o m e n d y AT

bezpieczeństwo sieci

CIMP (Common M anagem ent

cyrkulator optyczny

DLT (D igital Linear Tape)

ATA (AT Attachm ent)

bezpieczeństwo systemów

©

Inform ation Protocol)

czytnik kodow kreskowych

DM (Delta M odulation)

ATM (Asynchronous Transfer Mode)

bezpieczeństwo użytkowania

C (ję z yk)

CIR [C om m itted Inform ation Rate)

ATM Forum

bezpieczne zasilanie

CA (C ertification Authority)

CISC (Complex Instruction Set Computer)

D

AuC (Authentication Center)

BF (Bandwidth Efficiency)

CAC (Connection Adm ission Control)

CLI (Calling Line Identity)

DAB (D igital Audio Broadcasting)

DME (D istributed M anagem ent

audioteks

b illin g s ta r y fik a c ja u s łu g

cache

CLIP (Calling Line Identification

DAC (Dual Attachm ent Concentrator)

Environment)

DM (Dual Mode) DMA (Direct M em ory Access)

audiotele

te le k o m u n ik a c y jn y c h

CAD (Com puter A ided Design)

P resentation)

dalekopis (teletype)

DMI (Desktop M anagem ent Interface)

AUI [Attachm ent U nit Interface)

binder (binder)

callback

CLIR (Calling Line Identification

DAMA (Demand Assigned M ultiple

DMI (D igital M ultiplexed Interface)

autoryzacja - > u w ie rz y te ln ia n ie

BIOS (Basic Input O utput System)

Call Center

Restriction)

Access)

DMT (Discrete M ultitone Technology)

to ż s a m o ś c i

BISDN (Broadband ISDN)

CAP (Carrierless Am plitude and Phase

CLR (Cell Loss Ratio)

DAMPS (D igital Advanced M obile Phone

DMTF (Desktop M anagem ent Task Force)

AVI [Audio Video Interleaved)

BISYNC - > BSC

M odulation)

CMIP (Common M anagem ent

System )

DNA (D igital Network Architecture)

bit (binary digit)

CATV —» te le w iz ja k a b lo w a CATV

Information Protocol)

DNS (Domain Name System)

1

bit parzystości (parity b it)

CBDS (Connectionless Broadband Data

CNS (Converted Network Services)

dane DARPA (Defence Advanced Research

B2B [Business to Business)

BITNET (Because It's Time to NETwork)

Service)

COBOL (Common Business-Oriented

Project Agency)

Interface S pecification)

DOCSIS (Data Over Cable System

B2C (Business to Consumer)

BL (Bitrate x Length)

CBR (C onstant B it Rate)

domena rozsiewcza (ro z g lo s z e n io w a )

BLAST (Blocked Asynchronous

CBX (Converged Branch Exchange)

Language) COFDM (Coded Orthogonal Frequency

DAS (Dual Attachm ent Station)

backbone

DAT (D igital Audio Tape)

domena sieci

background

Transmission)

CCBS (Call Completion to Busy

Division M ultiplexing)

Data Center

dopełnianie bitami

backup

Bluetooth

Subscriber)

collapsed backbone

datagram

DOS (Disk Operating System)

BACnet

BNC (Binary Connector)

CCS7 (Common Channel Signalling

COLP (Connected Line Identification

DB (Dual Band)

dostawca usług aplikacyjnych - » ASP

bajt [byte)

b o d (baud)

System 7)

Presentation)

D B -9 /1 5 /2 5

dostawca usług internetowych —> ISP

bakteria komputerowa

bomba logiczna

CD (C om pact Disc)

COLR (Connected Line Identification

DBMS (Database M anagem ent System)

dostęp abonencki

balun (balanced-unbalanced)

bookmarks

CD-DA (CD D igital Audio)

Restriction)

DBR (D istributed Bragg Reflector)

dostęp bezprzewodowy

banner

BORSCHT

CD-I (CD Interactive)

C 0N F/3P TY (Conference, 3-rd Party)

DCE (Data Comm unication Equipment)

dostęp szerokopasmowy

baseband

bps (b it p e r second)

CD-R (CD Recordable)

Contact Center

DCE (D istributed Computing

dostęp wielokrotny

BASIC [Beginner’s All-purpose Sym bolic

BPSK (Binary Phase S hift Keying)

CD-ROM (C D Read Only Memory)

cookies

Environment)

downlink

Instruction Code)

BRA ISDN (B a s ic Rate Access ISDN)

CD-RW (CD Rewritable)

CORBA (Common Object Request Broker

DCS (D igital Comm unication System)

downsizing

baterie akumulatorów termicznych

brama (gateway)

CDDI (Copper D istributed Data Interface)

Architecture)

DCS (D igital Cross-connect System)

DPL (D igital Power Line)

Baudota kod

bramka ITG (Internet Telephony Gateway)

CDMA (Code Division M ultiple A c c e s s )

CPE (Custom er Premises Equipment)

DCT (Discrete Cosine Transform)

DPSK (D ifferential Phase S hift Keying)

baza danych

BRI ISDN (Basic Rate Interface ISDN)

cdm a2000

CPSK (Continuous Phase S hift Keying)

DDD (Direct Distance Dialing)

DQDB (Distributed Queue Dual Bus)

BBL [Broadband Loop)

bridge - > m o s t

cdmaOne

CPI (Com puter to PABX Interface) —> DMI

DDI (D irect Dialing In)

DQPSK (D ifferential Quadrature Phase

BBS [Bulletin Board Service)

broadcast

CDPD (Cellular D igital Packet Data)

CPM (Cross Phase M odulation)

DDM (Direction Division M ultiplexing)

S hift Keying)

BCC (Block Check Character)

broadcastowa burza (broadcast storm )

CDSL (Consum er D igital S ubscriber Line)

cps (characters p e r second)

DDNS (Dynamic Domain Name System)

DRAM (Dynamic RAM)

BCD [Binary Coded Decimal)

browser - > p rz e g lą d a rk a

CDV (Cell Delay Variation)

CRC (Cyclic Redundancy Checking)

DECnet (D igital Equipment Corporation

DS (D igital Signal Level)

BECN [Backward Explicit Congestion

bruter (brouter)

CELP (Code Excited Linear Prediction)

CRM (Custom er Relationship

Network)

DSA (D igital Signature Algorithm )

N otification)

BSC (Binary Synchronous

centrala cyfrowa

M anagem ent)

DECT (D igital Enhanced Cordless

DSF (Dispersion Shifted Fibre)

Bell 1 0 3 /1 1 3

Comm unication)

centrala telefoniczna (a n a lo g o w a )

CSMA (Carrier Sense M ultiple Access)

Telecomm unications)

DSL (D igital Subscriber Line)

Bell 202

BSC (Base Station Controller)

Centrex

CSM A/CA (CSMA Collision Avoidance)

demodulacja

DSLAM (DSL Access Multiplexer)

Bell 208

BSS (Base S tation System)

Centronics

CSM A /C D [CSMA Collision Detection)

depesza

DSP - > p ro c e s o r s y g n a ło w y DSP

Bell 209

BTS (Base Transceiver Station)

CEPT (European Conference o f Posts and

CSN (Circuit Switched Network)

DES (Data Encryption Standard)

DSR (Data Set Ready)

Bell 212A

budynek inteligentny IBS (Inteligent

Telecommunications)

CT (Cordless Telephony)

deskrambler

DSR (D igital Satellite Radio)

benchmark

Building Systems)

certyfikat

CT1 (Cordless Telephony 1)

DESX (Data Encryption S tandard X)

DSS (Decision Suport Systems)

BER (Basic Encoding Rules)

bufor dyskowy

CF (Calling Forwarding)

CT2 (Cordless Telephony 2)

DFB (D istributed Feedback)

DSS1 - > s y g n a liz a c ja D S S 1

BER (B it Error Rate)

bufor optyczny

CFS (C luster File System)

CT3 (Cordless Telephony 3)

diada (dibit)

DSS2

BER (Block Error Rate)

bufor pamięci

CGI (Common Gateway Interface)

CTI (C om puter Telephony Integration)

DID (D irect Inward D ialing)

DSVD (D igital Sim ultaneous Voice and

beta aplikacje

bufor podręczny —> cache

chirp

CTS (Clear to Send)

digicash

Data)

bezpieczeństwo intrasieci

bufor webowy

cienki Ethernet

CUG (Closer User Group)

D IM M (Dual in Line M em ory M odule)

DTE ( D a ta Terminal Equipment)

bezpieczeństwo poczty elektronicznej

burst mode

CIF (Common Interm ediate Form at)

CW (Call Waiting)

dipleks

DTM (Dynamic Synchronous Transfer

bezpieczeństwo przekazów

BWA (Broadband Wireless Access)

CIFS (Common Internet File System)

CyberCarriers

distance vector

M ode)

bezprzewodowych

bypass

CIM (Common Inform ation M odel)

cyfrowy sygnał

DLCI (Data Link Connection Identifier)

DTMF (Dual Tone M ulti frequency

276

s y g n a liz a c ja D S S 2

277

sp is h a s e ł

Ilustrowany leksykon teleinformatyka

leksykon teleinformatyka

spis hasel

Signalling)

EDACS (Enhanced D igital Access

Epoc

Fibre Channel

GIF (Grafic Image Format)

HDSL (High D igital Subscriber Line)

DTR (Data Terminal Ready)

Comm unication System)

EPROM (Erasable Programmable RO M )

FIFO (First In First Out)

Gigabit Ethernet —> E th e rn e t 1 0 0 0 M b /s

HDTV (High Definition Television)

dublowanie dysku —> duplexing

EDFA —> w z m a c n ia c z EDFA

erlang

filtrowanie IP

GIS (Geografical Inform ation Service)

HEO (Highly Elliptical Orbit)

duobity (dibit)

EDGE (Enhanced Data Rates fo r GSM

Erlang B

filtrowanie pakietów

Globalstar

HERF (High Energy Radio Frequency)

dupleks FDX (Full Duplex)

Evolution)

Erlang C

filtrowanie PRML—> PRM L

GMDSS (Global M aritim e Distress and

heterogeniczna sieć —> s ie ć

duplekser

EDI (Electronic Data Interchange)

ERMES (European Radio Message

finger

Safety System)

h e te ro g e n ic z n a

duplexing

EDIFACT (Electronic Data Interchange for

System)

firewall —> z a p o ra o g n io w a

GMPR (GARP M ulticasting Registration

HFC (Hybrid Fiber Coax)

DVB (D igital Video Broadcasting) ->

A dm inistration, Commerce and

ERP (Effective R adiated Power)

FireWire

Protocol)

hierarchia jednostek

te le w iz ja cyfro w a

Transport)

ESDI (Enhanced Sm all Device Interface)

firmware

GMR (GEO Mobile Radio)

hierarchia piezjochroniczna PDH -> PDH

DVD (D igital Video Disc, D igital Versatile

EDORAM (Extended Data Out Dynamic

ESIG (European SMDS Interest Group)

FITL (Fiber in the Loop)

GMR (Giant Magneto Resistivity)

hierarchia synchroniczna SDH —> SDH

Disc)

RAM)

ETACS (Extended Total Access

flaga

GMSK (Gaussian M inim um S hift Keying)

HiFD (High Capacity Floppy Disc)

DVMRP (Distance Vector M ulticast

EDTV (Extended Definition Television)

Communication System )

Flash EPROM —> p a m ię ć b ły s k o w a

Gopher (Go fo r it)

HIPERLAN (High Performance Radio

Routing Protocol)

EEPROM (Electrically Erasable

Ethernet

FM (Frequency M odulation)

GoS (Grade o f Service)

Local Area Network)

DWDM (Dense Wavelength Division

Programm able Read Only M em ory)

Ethernet 100 M b /s (Fast Ethernet)

FMS (Fleet M anagem ent System)

GPiB ( General Purpose Interface Bus)

HIPERLAN2

M ultiplexing)

efektywność transmisji

Ethernet 1000 M b /s (G igabit Ethernet)

formatowanie informacji

GPRS (General Packet Radio Services)

hiperłącze (hyperlinks)

DXC (D igital Cross Connect)

EFR (Enhanced Full Rate)

Ethernet 10 G b /s (Ten Gigabit Ethernet)

FORTRAN

GPS (Global Positioning S y s te m )

hipermedia

dyspersja chromatyczna

EGP (Exterior Routing Protocols)

ETSI (European Telecommunications

forwarding

groupware

hipertekst (hypertext)

dyspersja falowodowa

EGPRS (Enhanced General Packet Radio

Standards Institute)

FPGA (Field Programm able Gate Array)

gruby Ethernet ( thick Ethernet)

HIPPI (High Performance Parallel

dyspersja materiałowa

Services)

E1X (End o f Text)

FPLMTS (Future Public Land Mobile

grupowanie gtosu (voice bundling)

Interface)

dyspersja modowa

EIA (Electronic Industry Association)

etykieta (label)

Telecommunication Systems)

grupy dyskusyjne (newsgroup)

HLR (Home Location Register)

dyspersja przesunięta —> ś w ia tło w ó d

EIA/TIA 5 6 8 (Electronic Industries

Euro-ISDN

FR (Frame Relay) - > F ra m e R elay

GSM (Global System fo r M obile

HOLD

z p rz e s u n ię tą d y s p e rs ją

A ssociation/Telecom m unications

Eutelsat

FR (Full Rate)

C om m unication)

HomeRF

dyspersja światłowodu

Industries Association)

Euteltracs

FRAD (Frame Relay Access Devices)

GSM 4 0 0

homogeniczna sieć —> sie ć

dystrybucja informacji w sieci

EIB (European Installation Bus)

fragmentacja

GSM 9 0 0

h o m o g e n ic z n a

dystrybucyjne punkty okablowania

EIDE (Enhanced IDE)

F

Frame Relay (FR)

GSM 1800

hop

EIGRP (Enhanced Interior Gateway

failover

freeware

GSM 1900

hortal

1

Routing Protocol)

faks

FSK (Frequency S hift Keying)

GSM faza 2

host

HR (H alf Rate)

E 1 /E 2 /E 3

EIP (Enterprise Information Portal)

faksmodem

FTAM (File Transfer Access and

GSM-R (Global System fo r Mobile

e- (electronic)

EIR (Equipment Identification Register)

faksowanie przez Internet

Managem ent)

Comm unication-Railway)

HSCSD (High Speed Circuit Switched

e-biznes

EIR (Excess Inform ation Rate)

falownik

FTP (File Transfer Protocol)

GUI (Graphic User Interface)

Data)

e-commerce

EISA (Extended Industry Standard

fantom (phantom )

FTP - > sk rę tk a fo lio w a n a FTP

e-CRM (electronic-Custom er

Architecture)

Fast ATA (AT A ttachm ent)

FTTB (Fibre To The Building)

h

HSP (Host Signal Processing)

Relationship M anagement)

ekran dotykowy

Fast Ethernet —> E th e rn e t 1 0 0 M b /s

FTTC (Fibre To The Curb)

H .248

HSSI (High Speed Serial Interface)

e-mail (electronic m ail) —> p o c z ta

ekstranet

Fas tIP

FTTH (Fibre To The Home)

H .261 (CIF, QCIF Standard)

HSTR (High Speed Token Ring)

e le k tro n ic z n a

EL FEXT (Equal Level Far-End Crosstalk)

FC —> F ibre C h a n n e l

Full Duplex - > d u p le k s FDX

H .320

HTML (Hypertext Markup Language)

e-service

ELAN (Emulated LAN)

FCC (Federal Comm unication Comission)

FUNI (Frame Based User to Network

H .323

HTTP (Hypertext Transfer Protocol)

EAN (European Article Num bering)

Elixir

FCS (Frame Check Sequence)

Interface)

H .324

HTTP-ng (Hypertext Transfer Protocol-

FWM (Four Wave Mixing)

haker (hacker)

Next Generation)

Half Duplex - > p o td u p le k s HDX

hub hub przełączający

HSM (Hierarchical Storage M anagement)

EAP (Extensible Authentication Protocol)

EMC —> k o m p a ty b iln o ś ć

FDD (Floppy Disk Drive)

EARN (European Academic and Research

e le k tro m a g n e ty c z n a

FDD (Frequency Division Duplex)

Network)

EMI (Electrom agnetic Interference)

FDDI (Fiber Distributed Data Interface)

G

handover

EBCDIC (Extended Binary Coded Decimal

emotikony (em oticons)

FDDI-2 (Fiber Distributed Data Interface-2)

G.standard

handshaking

hurtownia danych

Interchange Code)

emulacja LAN—> ELAN

FDM (Frequency Division M ultiplexing)

GALILEO

hardware

HVAC (Heating Ventilation A ir Condition)

ECC (Error Correction Code)

emulator

FDMA (Frequency Division M ultiple

GAN (Global Area Network)

harmonizacja systemdw 3G

ECC (E lliptic Curve Cryptography)

EMV (Europay, MasterCard, VISA)

Access)

gateway —> b ra m a

hasto (password)

0

echo sygnału

ENIAC (Electronic Num erical Integrator

FECN (Forward Explicit Congestion

GB1C (G igabit Interface Converter)

HCF

i-mode

echopleks (echoplex)

and Computer)

N otification)

generacje światłowodowe

HDB-3 (High Density Bipolar-3)

IAB (Internet Architecture Board)

ECMA (European Computer

enkapsulacja

FEP (Front End Processor)

GEO (G eostationary Earth Orbit)

HDLC (High Level Data Link Control)

IAD (integrated Access Device)

M anufacturers Association)

p a k ie tó w

ferrula

GFR (Guaranteed Frame Rate)

HDML (Handheld Device Markup

IANA (Internet Assigned Numbers

ECSD (Enhanced Circuit Switched Data)

EOT (End ofTransm ission)

FEXT (Far-End Crosstalk)

GGSN (Gateway GPRS Support Node)

Language)

Authority)

2 78

k a p s u lk o w a n ie

219

sp is h a s e ł

»frowanjf leksykon teleinformatyka

leksykon teleinform atyka

spis h a s e ł

IAP (Internet Access Provider)

interfejs szeregowy RS (Recommended

IVR (Interactive Voice Response)

klucz szyfrowy

komutacja kanałów

Protocol)

IBS ( intelligent Building Systems)

Standard)

izochroniczna transm isja—>tra n

kod dostępu

komutacja łączy

LDTV (Low Definition Television)

b u d y n e k in te lig e n tn y

interfejsy ATM

iz o c h ro n ic z n a

kod flagowy

komutacja pakietów

LED (Light Emitting Diode)

ICANN (Internet Corporation fo r Assigned

interfejsy pamięci masowych

izolator optyczny

kod kreskowy

komutacja wiadomości (message

LEO (Low Earth Orbit)

Names and Numbers)

interferencja

kod źródłowy

switching)

LIFO (Last In First Out)

ICMP ( Internet Control Message

interferencja międzysymbolowa

J

kodek

komutacja wielostrumieniowa

linia dzierżawiona —> łą c z e d zie rż a w io n e

Protocol)

interkom

Java

kodowanie CAP - > CAP

koncentrator

linia komutowana —> łą c z e k o m u to w a n e

ICQ (1 seek you)

Internet

Java aplety

kodowanie DMT —> D M T

koncentrator komunikacyjny

link state

n

IDC (Insulation Displacem ent Contact)

Internet 2

JAZ

kodowanie głosu —> k o m p re s ja g ło s u

koncentrator wyniesiony

Linux

IDE (Inteligent Drive Electronics,

internetowe usługi

język maszynowy

kodowanie Huffmana —> k o m p re s ja

kontener wirtualny VC (Virtual Container)

LLC (Logical Link Control)

Integrated Drive Electronics)

internetowe płatności

język programowania

H u ffm a n a

konwergencja

LM (Label M ultiplexing)

IDEA (International Data Encryption

internetowy inkubator

język skryptowy

kodowanie kanałowe

konwersja kodowa —> tra n s k o d e r

LMDS (Local M ultipoint Distribution

Algorithm)

interpreter

jitter 1

kodowanie kratowe TCM —>TCM

konwersja PCM

System)

identyfikatory połączeń DLCI —> DLCI

intersieć

jitter 2

kodowanie Lempel-Ziv

konwersja plików

LMI (Local M anagem ent Interface)

IDRP ( Interdom ain Routing Protocol)

intranet

JPEG (Joint Photographic Expert C

kodowanie mowy w GSM

konwerter protokołów

logowanie (login)

IDSL (ISDN D igital Subscriber Line)

IP (Internet Protocol)

jukebox

kodowanie predykcyjne LPC (Linear

koń trojański

lokalizacja abonentów sieci

IEC (International Electrotechnical

IP multicast

JVM (Java Virtual M achine)

Predictive Coding)

koprocesor

LRC (Longitudinal Redundancy Checking)

Commission)

IP Switching

kodowanie źródłowe

korektor

LS-120 (Laser Servo-120)

IEEE (Institute o f Electrical and Electronic

IP Tunneling— >tu n e lo w a n ie IP

kody korekcyjne

k ra k e r(cracker)

LTO (Linear Tape Open)

Engineers)

Ipsilon Flow

Kbaud

kody liniowe

krarupizacja

lustrzana kopia dysku —> m irroring

IETF (Internet Engineering Task Force)

IPv6 (Internet Protocol v.6)

1(56flex

kody transmisyjne —> k o d y lin io w e

krosownica

IGPM (Internet Group M anagem ent

IPX (Internet Packet Exchange)

Ka band

komendy AT (A ttention)

krotnica

Ł

Protocol)

IPX/SPX (Internet Packet

kabel miedziany

kompander

krotnica PCM

łącze czteroprzewodowe

IGRP (Interior Gateway Routing

Exchange/Sequential Packet Exchange)

kabel światłowodowy

kompatybilność elektromagnetyczna

krotnica synchroniczna DXC (D igital

łącze dzierżawione

Protocols)

IR (Infrared)

kabel telefoniczny

EMC (Electrom agnetic C om patibility)

Cross Connect)

łącze komutowane (dial-up line)

IMAP (Internet Message A c c e s s Protocol)

IRC (Internet Relay Chat)

kabel współosiowy

kompilator

krotnica wyższego rzędu

łącze mikrofalowe

IMEI (International M obile Station

IrDA (Infrared Data Association)

kable telekomunikacyjne

komponenty —> te c h n ik a k o m p o n e n to w a

kryptografia

łącze PCM 3 0 /3 2

Equipment Identity)

IRF (Infrared Frequency)

kanał

kompresja bezstratna —> k o m p re s ja

KTS (Key Telephone System)

łącze podczerwieni

IMS (Internet Messaging Standards,

Iridium

kanał komunikacyjny

danych

Ku band

łącze radiowe

Internet M ail Standards)

IS-95

kanał zwrotny

kompresja danych

IMS ( Internetworking M anagem ent

IS-135

kapsułkowanie pakietów

kompresja głosu

EL

łącze telekomunikacyjne główne

System)

ISA (Industry Standard Architecture)

karta elektroniczna

kompresja Huffmana

Lband

łącze transmisji danych

IM SI (International M obile Subscriber

ISDN (Integrated Services D igital

karta identyfikacyjna

kompresja obrazu

/.-commerce

łączenie światłowodów

Identity)

Network)

karta magnetyczna

kompresja plików

LAN (Local Area Network)

łączność autostradowa

IM T-2000 (International Mobile

ISL (Inter Switch Link)

karta modemowa

kompresja przekazów

LANE (LAN Emulation)

Telecommunications 2 0 0 0)

ISL (InterS atellite Link)

karta sieciowa

kompresja stratna

LAP (Link Access Procedure)

M

IN (Intelligent Network)

ISM (Industrial, Scientific and M edical )

karta S IM -» S IM

komputer

LAP-B (Link Access Procedure Balanced)

m-commerce m-Law

-a

IRF

—t m o d e m

łącze satelitarne

infolinia (freephone)

ISO (International Standard

karta uwierzytelnienia

komputer sieciowy NC (Network

LAP-D (Link Access Procedure fo rD

infostrada

Organization)

kasowanie echa

Computer)

channel)

MAC (Media A c c e s s Control)

infrastruktura kluczy publicznych —r PKI

Iso-Ethernet

kategorie kabli miedzianych

komputery przenośne

LAP-F (Link Access Procedure fo r Frame

macierz dyskowa RAID —> RAID

infrastruktura teleinformatyczna

ISP (Internet Service Provider)

kategorie usług ATM

komunikacja bisynchroniczna —>

Mode Bearer Services)

magistrala S

Inmarsat

ISUP (ISDN User Part)

kąt akceptacji

BISYNC

LAP-M (Link Access Protocol for Modems)

magistrala szkieletowa

Inmarsat-P

ITU (International Telecommunication

Kerberos

komunikacja faksowa

LAP-X (Link Access Protocol Balanced

magistrale komputerowe

instalatorstwo sieciowe

Union )

Kermit

komunikacja synchroniczna - » BSC

Extended)

mainframe

MAN (M etropolitan Area Network)

integracja technologii przekazu

ITU-R (ITU-Radiocommunication

klaster

(Binary Synchronous Comm unication)

laser (Light A m plification by Stim ulated

integralność danych

Standardization Sector)

klaster serwerów

komunikacja szerokopasmowa

Emission o f Radiation)

MAP (M anufacturing Autom ation

Intelsat

ITU-T (ITU-Teiecommunication

klasy okablowania miedzianego

(broadband)

LCD (Liquid Crystal Display)

Protocol)

interfejs

Standardization Sector)

klient

komunikat

LCP (Link Control P rotocol)

makrokomórka

interfejs równoległy

IVOD —>te le w iz ja in te ra k ty w n a

k lient/serw er

komutacja

LDAP (Lightweight Directory Access

maskarada

280

281

leksykon tele

spis h a s e ł

[

leksykon teleinformatyka spis haseł

MAU (M ultistation Access Unit)

modulacja Delta

partycja

pojemność transmisyjna BL —> BL

modulacja w modemach

N

ochrona przeciwprzepięciowa

MBS (Mobile Research)

ochronnik przepięciowy

parzystość

pole komutacyjne

MC-CBH/IA (M ulticode CDMA)

moduł transportowy STM - r STM

nadmiarowość

OCR (Optical Character Recognition)

pasmo podczerwieni

POLKOM 400

MCA (Micro Channel Architecture)

moduły instalacyjne IDC—> IDC

nagłówek (header)

ODN (O ptical D istribution Network)

pasmo podstawowe

POLPAGER

MCID (Malicious Call Identification)

moduły instalacyjne RJ45

napęd magnetooptyczny

odpytywanie (po llin g )

pasmo przenoszenia głosu

POLPAK

MCU (M ultimedia Comm unication Unit)

moduły pamięci DRAM

napędy nośników dyskowych

odsyłacz hipertekstowy

patchcord

POLPAK-T

MDF (Main D istribution Frame) —>

mody światłowodu

napędy nośników optycznych

OEM (Original Equipm ent M anufacturer)

PC (Personal Computer)

połączenie zwrotne - > callback

p rz e łą czn ica g łó w n a

MOS (Mean Opinion Score)

napędy nośników taśmowych

off-line

PCELP (Predictive Codebook Excited

połączenie wirtualne VC (Virtual Circuit)

mDSL (m -Digitai Subscriber Line)

MOSPF (M ulticast Open Shortest Path

napędy stacji roboczych

okablowanie pionowe

Linear Coding)

pomiary okablowania

media transmisyjne

Protocol)

napięcie dotykowe

okablowanie poziome

PCM 64 (Pulse Code M odulation)

pomiary telekomunikacyjne

megakomórka

most (bridge)

napięcie znamionowe zasilania

okablowanie strukturalne

PCMCIA (Personal Computer M em ory

PON (Passive Optical Network)

MEMS (Micro-Electro-M echanical System)

mostowanie

NAS (Network A ttached Storage)

okna światłowodowe

Card International Association)

POP (Point o f Presence)

mostowanie przezroczyste SRT (Source

NAT (Network Translation Address)

OLAP (On-line Transaction Processing)

PCN (Personal Comm unication Network)

POP3 (Post Office Protocol 3)

M EO /iCO (Medium Earth Orbit,

Route Transparent)

NC (Network Computer) —> k o m p u te r

OLE (O bject Linking and Embedding)

PCS (Personal Communication System)

portal internetowy

Intermediate Circular Orbit)

mostowanie translacyjne

s ie c io w y

OLT (O ptical Line Termination)

PDA (Personal D igital Assistant)

portfel elektroniczny

metadane

mostowanie źródłowe SRB (Source-

NDS (Novell D irectory Services)

OLTP (On-line Transaction Processing)

PDC (Personal D igital Cellular)

POTS (Plain Old Telephone Services)

metajęzyk

Route Bridging)

NetBEUI (NetBIOS Extended User

on-line

PDH (Plesiochronous D igital Hierarchy)

półdupleks HDX (H alf Duplex)

metakatalogi

MPEG (Motion Picture Experts Croup)

Interface)

ONT (O ptical Network Termination)

PDN (Public Data Networks)

PPLS (Pure Phase Laser System)

metakomputer

MPEG-1

NetBIOS (Network Basic Input Output

ONU (Optical Network Unit)

peer to peer

PPP (Point to P oint Protocol)

MHS (Message Handling Service)

MPEG-2

System)

opóźnienie transmisji

PEM

PRA ISDN (Prim ary Rate Access ISDN)

M IB (M anagem ent Inform ation Base)

MPEG-3

NEXT (Near End Crosstalk, NEXT loss)

orbity satelitarne - 4 s a te lita r n e o rb ity

Pentium

praca z podziałem czasu

micropayment

MPEG-4

netykieta

organizacje normalizacyjne w

Perl (Practical Extraction and Report

prawo Moore'a

M IDI (M usical Instrum ent D igital

MPEG-Audio

NFS (Network File System )

telekomunikacji

Language)

prawo Shannona

Interface)

MPEG-System

NIC (Network Interface Card)

Orion

PESEL-NET

PRC (Prim ary Reference Clock)

middleware

MPEG-Video

niezależność danych

O S /2 (Operating S ystem /2)

PGP (Pretty Good Privacy)

preambuła

mieszanie czterofalowe —> FWM

MPLS (M ultiprotocol Label Switching)

niezawodność

OSPF (Open Shortest Path First)

PHI (Packet H andler Interface)

preprocesor

mikrokomorka

MPOA (M ulti-Protocol Over ATM)

NISDN (Narrow ISDN)

OTDR (O ptical Time Domain

PHP (Personal Home Page)

PRI ISDN (Prim ary Rate Interface ISDN)

M IM E (M ultipurpose Internet M ail

MPP (M ultiprocessor Parallel Processing)

NLSP (NetWare Link Services P rotocol)

Reflectometer)

pigtail

PRMA (Packet Reservation M ultiple

Extentlon)

MPR (M ulti-Path Routing)

NMS (Network M anagem ent System)

OXC (O ptical Cross Connect)

pikokomorka

Access)

mirroring

MPR ll/E R P

NMT (Nordic M obile Telephony)

MMDS (M ultichannel M ultipoint

MPT (M inistry o f Post and

NNI (Network to Network Interface) —>

D istribution System)

Telecommunications)

in te rfe js y ATM

PABX (Private A utom atic Branch

PING (Packet Internet Grouper)

proces

M M F -> ś w ia tło w ó d w ie lo m o d o w y

MR (Magneto Resistivity)

NOS (Network Operating System)

Exchange)

platforma zarządzania siecią

procesor komunikacyjny

M M M (Mobile Media Mode)

MRAM (Magnetic Random Access

notacja liczbowa

PAD (Packet Assem bler/D isassem bler)

plik

procesor sieciowy

M MX (M atrix M anipulation Extension)

M em ory)

notebook

pager

PKI (Public Key Infrastructure)

procesor sygnałowy DSP (Digital

MNP (M icrocom Networking P rotocol)

MS (M obile Station)

Nowa ekonomia

paging - > s y s te m p rz yw o ła w cz y

PKZIP

Processor Signal)

MNRU (M odulated Noise Reference Unit)

MSC (M obile Switching Center)

NRZ (Non Return to Zero)

pakiet

PLMN (Public Land Mobile Network)

procesor tekstowy

MO —> n a p ę d m a g n e to o p ty c z n y

MSDOS (M icrosoft Disk Operating

NRZI (Non Return to Zero Inverting)

PAL (Phase A lteration Line)

PLP (Packet Level Protocol)

profil światłowodu

Mobitex

System)

NTSC (N ational Television System

palmtop

PM (Phase M odulation)

program

model odniesienia OSI (Open System

MSN (M ultiple Subscribe Number)

Committee)

PAM (Pulse Am plitude M odulation)

PMP (Point to M ultipoint)

programowanie strukturalne

Interconnection)

MTBF (Mean Time Between Failures)

null modem —> m o d e m ze ro w y

pamięć błyskowa

PMR (Private M obile Radio)

promieniowanie anten komórkowych

modem (m odulation-dém odulation)

MTTR (Mean Time to Repair)

NUMA (Non Uniform M em ory Access)

pamięć buforowa —» cache

PNNI (Private Network to Network

propagacja fal radiowych

modem DSL —> D S L

multicast

NVOD (NearVideo-on-Dem and) —>

pamięć dyskowa

Interface)

prostownik U-l

modem kablowy

multimedia

te le w iz ja in te ra k ty w n a

pamięć komputera

POCSAG (Post Office Code

prostownik U-P-l

modem SVD —> SVD

multiplekser

pamięć masowa

S ta n d a riz a tm Advisory Group)

protekcja transmisji

[P

piksel (picture elem ent)

PRML (Partial Response Maximum

PIM (Protocol Independent M ulticast)

Likelihood)

modem zerowy (null m odem )

multiplekser odwrotny

©

pamięć podręczna —» cache

poczta elektroniczna (e-m ail)

protokoły bezpołączeniowe

modemy szerokopasmowe

multiplekser pakietowy PAD—> PAD

OAN (O ptical Access Networking)

pamięć półprzewodnikowa

poczta głosowa VMS (Voice M ail Service)

protokoły bitowe

modemy wąskopasmowe

multiplekser statystyczny

obiekt

Panamsat

podpis elektroniczny

protokoły faksowe

modulacja

multipleksowanie kanałów

ochrona danych

parser

podpis cyfrowy

protokoły połączeniowe

282

283

QIC (Quarter Inch Cartridge)

RISC (Reduced Instruction Set

protokoły trasowania OSI

QIC-Wide

Computer)

protokoły znakowe

QLLC (Qualified Local Link Control)

RJ11/RJ45

protokół

QoS (Quality o f Service)

RJE (Remote Job Entry)

protokół BGP (B order Gateway Protocol)

QPSK (Quadrature Phase S hift Keying)

R IL —>SRDA

protokoły trasowania IP

RMON (Remote M onitoring)

protokół ES-IS (End System to Interm ediate System)

m

R M O N2

protokół IS-IS (Interm ediate System to

radiofonia cyfrowa DAB —> DAB

RMTP (Reliable M ulticast Transport

Intermediate System )

radiowy dostęp abonencki WLL —> WLL

Protocol)

protokół komunikacyjny

RADIUS (Remote Authentication Dial-In

roaming

przeciążanie sieci FR (Frame Relay)

User Service)

rodzaj komunikacji

przeglądarka (browser)

RADSL (Rate Adaptive D igital Subscriber

ROM (Read Only M emory)

przełączanie pakietów

Line)

routing - 4 ratowanie

przełączanie sieci

RAID (Redundant Array o f Inexpensive

rozgłaszanie (broadcasting)

przełącznica główna

Discs)

rozpoznawanie mowy —> ASR

przełącznik (switch)

RAID 0

rozpoznawanie znaków - > OCR

przełącznik ATM

RAID 1

równoległa transmisja

przełącznik optyczny MEIV1S —> MEMS

RAID 2

równoległa

przełącznik optyczny pęcherzykowy

RAID 3

równoległe działanie zasilaczy UPS

przełącznik trasujący

RAID 4

RPC (Remote Procedure Call)

przełącznik webowy

RAID 5

RPELTP (Regular Pulse Exciation Long

przeniki —> przesłuchy kablowe

RAIDS

Term Prediction)

przeplot

RS (Recom mended Standard)

przepływność binarna

RAID? RAIT (Redundant Array o f Inexpensive

przerwanie

Tape)

RS 4 2 2 (RS 422A)

przesłuchy kablowe

RAM (Random Access Memory)

RS 4 2 3 (RS 423A)

przetwarzanie rozproszone

ramka

RS 4 4 9

przetwarzanie wieloprocesorowe

ramka ATM

RS 4 8 5

przyłącza interfejsowe

ramka FDD!

RSA (Rivest, Shamir; Adieman)

przetwarzanie sygnału głosu

ramka FR (Frame Relay)

RSVP (Resource Reservation Protocol)

PS ELFEXT (PowerSum Equal Level Far-

RTCP (Real Time Control Protocol)

End Crosstalk)

ramka ISDN ramka komunikacyjna

PS NEXT (PowerSum Near-End Crosstalk)

ramka PCM

RTS (Real Time System)

PSDN (Public Switched Data Network)

RAND (Random Number)

RTS (Request to Send)

PSK (Phase S hift Keying)

RAS (Remote Access Server)

RTSP (Real Time Stream ing Protocol)

PSNR (Peak Signal to Noise Ratio)

RC2

ruter (router)

PSTN (Public Switched Telephone

RC4

ruter dostępowy

Network)

RC5

rutowanie (routing)

PTM (Packet Transfer Mode)

RDS (Radio Data System)

rutowanie centralne

pupinizacja

redundancja zasilania

rutowanie dynamiczne

push/pull

reflektometr optyczny

rutowanie filtrujące

PVC (Permanent Virtual Circuit)

regenerator (repeater)

rutowanie rozproszone

PVM (Parallel Virtual Machine)

regenerator elektroniczny

rutowanie statyczne

relacyjna baza danych

RxD (Receive Data)

a

-4

transmisja

RS 232C

RTP (Real Time Transport Protocol)

replikacja

Q.921

retraining

Q.931

RF (Radio Frequency)

s

QAM (Quadrature Am plitude M odulation)

RFC (Request For Comments)

S-band

QDT (Quiet Drive Technology)

RIP (Routing Information Protocol)

S-HTTP (Secure HTTP)

284

Mywany leksykon teleinform atyka

leksykon teleinformatyka

spis h a s e ł

sp is h a s e ł

S-PCN (S atellite PCN)

sieci plezjochroniczne PDH —> PDH

SMON (Switch M onitoring)

S-UMTS (Satelite-UMTS)

sieci przezroczyste

SMP (Sym m etrical M ultiprocessor

samoczynne załączanie rezerwy - 4 SZR

sieci synchroniczne SDH —> SDH

Processing)

SAN (Storage Area Network)

sieć

SMS (Short Message Service)

SAP (Service Advertising Protocol)

sieć bezprzewodowa WLAN - 4 WLAN

SMTP (Sim ple M ail Transfer Protocol)

SAR (Specific Absorption Rate)

sieć bezprzewodowa WLL - 4 WLL

SNA (System Network Architecture)

SAS (Single A ttachm ent Station)

sieć dostępowa

SNMP (Sim ple Network M anagem ent

satelita telekomunikacyjny

sieć inteligentna IN - 4 IN

Protocol)

satelitarna komunikacja

sieć komórkowa GSM - 4 GSM

software

satelitarne orbity

sieć komórkowa NMT - 4 NMT

soliton

satelitarne systemy

sieć neuronowa

sonda RMON—> RMON

satelitarny przekaźnik (transponder)

sieć pakietowa

SONET (Synchronous Optical Network)

SBS (Stim ulated Brillouin Scattering)

sieć szkieletowa—> backbone

spam

scrambling

sieć światłowodowa

Spanning Tree Algorithm

SCSI (Sm all Com puter System Interface)

sieć telekomunikacyjna

spawanie światłowodów

SCTP (Stream Control Transmission

SIG (Special Interest Group)

spektrum częstotliwości

Protocol)

SIL (Single in Line Package)

SPM (S e lf Phase M odulation)

SDH (Synchronous D igital Hierarchy)

siłownia falownikowa

spoofing

SDI (Szybki Dostęp do Internetu)

siłownia prostownikowa

SPR (Single-Path Routing)

SDLC (Synchronous Data Link Protocol)

siłownia przetwornicowa

sprzęgacz akustyczny

SDMA (Space Division M ultiple Access)

siłownia telekomunikacyjna

SPS (Shock Protection System)

SDSL (Sym metric D igital Subscriber Line)

SIM (Subscriber Identity M odule)

SPX (Sequence Packet Exchange)

SDTV (Standard Definition Television)

SIM-Loclt

SQL (Structured Query Language)

SDXC (Synchronous D igital Cross

S IM M (Single in Line M em ory M odule)

SRAM (S tatic RAM)

Connect)

simpleks SX (simplex)

SRDA (system radiowego dostępu

SECAM - 4 telewizja analogowa

SIP (Session Initialization Protocol)

abonenckiego)

segment sieci

SIP (SMDS Interface Protocol)

SRES (Signed Response)

sektor dyskowy

skrambler (scram bler)

SSL (Secure Sockets Layer)

serwer

skrętka ekranowana STP (Shielded

STA - 4 Spanning Tree Algorithm

serwer aplikacji

Twisted Pair)

stacja robocza (w orkstation)

serwer cache

skrętka foliowana FTP (Foiled Twisted

stacje sieciowe FDDI

serwer dostępu

Pair)

standardy faksowe

serwer faksowy

skrętka nieekranowana UTP (Unshielded

standardy kodowania głosu

serwer IRC (Internet Relay Chat)

Twisted Pair)

standardy komunikacyjne —>X.Standard

serwer komunikacyjny

skrętka podwójnie ekranowana S-STP

standardy poczty internetowej

serwer plików

(Screened STP)

standardy transmisji - 4 V.Standard

serwer proxy

skrypt

sterowanie przepływem ATM

serwer webowy

skrypty CGI

STM (Synchronous Transport Module)

serwlety

skuteczność widmowa (bandwith

stopa błędu

sesja komunikacyjna

efficiency)

stos protokołów

SET (Secure Electronic Transaction)

SkyBridge

STP - 4 skrętka ekranowana STP

SGML (Standard Generalized Markup

SLED (Single Large Expensive Drive)

streamer

Language)

SLIP (Serial Line Internet Protocol)

striping

SGSN (Serving GPRS Support Node)

SLR/M LR - 4 technologia SLR/MLR

STS-n (Synchronous Transport Signal)

shareware

SMDS (Switched M ultim egabit Data

styk Q3

sieci asynchroniczne ATM - 4 ATM

Service) .

styk R

sieci cyfrowe ISDN —> ISDN

SM F —> światłowód jednomodowy

stykS

sieci heterogeniczne

S M IM E (Secure M ultipurpose Internet

styk SO, S I, S2 (ISDN)

sieci homogeniczne

M ail Extention)

styki S I, S2 (modem)

28S

leksykon teleinformatyka

spis h a s e ł

styki V

szyfrowanie symetryczne

telefon cyfrowy ISDN

transkoder

Usenet

VBR (Variable B it Rate)

SUB (Subaddressing)

szyfrowanie tożsamości nadawcy

telefon komórkowy

transmisja analogowa

usługi dodatkowe ISDN

VC (Virtual Circuit) - » p o łą c z e n ie

suma kontrolna

szyfrowanie w GSM —» a lg o ry tm y

telefonia bezprzewodowa CT —» CT

transmisja anizochroniczna

usługi faksowe w sieci

w irtu a ln e

superkomputer

s z y fro w a n ia G SM

telefonia internetowa IT (Internet

transmisja asynchroniczna

usługi ISDN

VC (Virtual Container) - > k o n te n e r

superserwer

Telephony)

transmisja izochroniczna

usługi katalogowe (directory services)

w irtu a ln y

SVC (Switched Virtual Circuit)

telefonia komórkowa

transmisja koherentna

usługi multimedialne

VCI ( Virtual Channel Identifier)

SVD (Sim ultaneous Voice and Data)

ścieżka wirtualna VP (Virtual P ath)

telefonia komputerowa

transmisja mikrofalowa

usługi przenoszenia

VDSL (Very High D igital Subscriber Line)

switch - > p rz e łą c z n ik

światło monochromatyczne

telefonia stacjonarna

transmisja równoległa

usługi teleakcji —> te le a k c ja

VHF (Very High Frequency)

switching—* p rz e łą c z a n ie p a k ie tó w

światłowodowe sprzęgacze

teległosowanie

transmisja satelitarna

usługi telekomunikacyjne

VLAN (Virtual Local Area Network)

SYBIR (S y s te m In fo rm a ty c z n y B a n k o w e j

światłowód

telekomunikacja

transmisja solitonowa

usługi WAP

VLF (Very Low Frequency)

Izby R o z lic z e n io w e j)

światłowód ciemny (dark fiber)

telekonferencja

transmisja synchroniczna

UTP - » s k rę tk a n le e k ra n o w a n a UTP

VLR (Visitor Location Register)

sygnalizacja

światłowód długodystansowy

telematyka

transmisja szeregowa

UTRA (UMTS Terrestrial Radio A c c e s s )

VMS —» p o c z ta g ło s o w a

sygnalizacja DSS1

światłowód dwójłomny

Telemedia

transmisja światłowodowa

UTRAN (Universal Terrestrial Radio

VoATM (V o ic e over ATM)

sygnalizacja DSS2

światłowód jednomodowy

telemedycyna

transmisja trankingowa

Access Network)

VOD (Video on Demand)

sygnalizacja międzycentralowa

światłowód plastikowy

telepraca

transmisja w paśmie podstawowym

UUCP (Unix to Unix Copy Program)

VoData (V o ice over Data)

sygnalizacja R1

światłowód wielofalowy

teleteks (teletex)

transmisja w podczerwieni

UUS (User to User Signalling)

VoFR (Voice over Frame Relay)

sygnalizacja R2

światłowód wielomodowy

teletekst (teletext)

transportowe protokoły IP

UWDM (Ultra Wavelength Division

Voice Button

sygnalizacja SS7 (Common Channel

światłowód z profilem gradientowym

teleusługi (teleservices)

trasowanie

M ultiplexing)

Voice Recorder

Signalling 7)

światłowód z profilem skokowym

telewizja analogowa

Travan

uwierzytelnianie (authentication)

VoIP (V o ice over Internet Protocol)

sygnał bipolarny

światłowód z przesuniętą dyspersją

telewizja cyfrowa DVB

Triple-DES - » 3 D E S

telewizja dozorowa

tryby transmisji

W

vortal

telewizja interaktywna IVoD

tunelowanie IP

I/.Standard

V P - » ś c ie ż k a w irtu a ln a

sygnał unipolarny

wolumen

sygnatura

I

symilografia

T.30

telewizja kablowa CATV

TUP (Telephone Users Part)

V.14

VPI (Virtual Path Identifier)

synchroniczna transmisja —» tra n s m is ja

T.38

Telnet

TxD (Transmited Data)

V.17

VPN ( Virtual Private Network)

s y n c h ro n ic z n a

T1 /T 3

terminal NT (Network Terminal)

V.21

VRC (Vertical Redundancy Checking)

synteza mowy

TACS (Total Access Communication

terminal VSAT (Very Sm all Aperture

u

V.22

VRML (Virtual Reality Modeling Language)

system dostępowy abonencki

System)

Terminal) —» VSAT

UART (Universal Asynchronous Receiver

V.22bis

VSAT (Very Sm all Aperture Terminal) VSELP (Vector Sum Excited Linear

system dziedziczony (legacy system )

Tag Switching

terminale ISDN

Transmitter)

V.23

system elektroenergetyczny

tandem siłowni telekomunikacyjnej

terminator

UBR (Unspecified B it Rate)

V.24

Prediction)

system komputerowy

taryfikacja usług (billing)

testowanie okablowania

UDP (User Data Protocol, User Datagram

V.26

VTAM (Virtual Telecommunications

system komutacji

TCM (Trellis Coded M odulation)

testowanie sieci telekomunikacyjnej

Protocol)

V.27

Access Metod)

system obsługi wiadomości

TCN (Train Computer Network)

TETRA (Trans-European Trunked Radio,

UHF (Ultra High Frequency)

V .27ter (terbo)

system operacyjny

TCP (Transmission Control Protocol)

Terrestia! Trunked Radio)

UMTS (Universal M obile Telecommunication

V.28

w

system przywoławczy (paging)

TC P /IP (Transmission Control P ro to c o l/

TFTS (Terrestrial Flight Telephone System)

System)

V.29

W-ATM (Wireless ATM)

system trankingowy (trunking)

Internet Protocol)

TLS ( Transport Layer Security)

unbundling

V.32

W3C (World Wide Web Consortium)

szafa dystrybucyjna

TD-CDMA (Time Division CDMA)

tłum ienie światłowodu

UNI (User Network Interface)

V.32 Standard

WAE (Wireless Application Environment)

szeregowa transmisja —» tra n s m is ja

TDD (Time Division Duplex)

tłumienność jednostkowa

unicast

V.32bis

WAIS (Wide Area Inform ation Service)

sze re go w a

TDIVI (Time Division M ultiplexing)

tłumienność toru

UNICODE (UNIque Universal and Uniform

V.32terbo

WAN (Wicie A re a Network)

szerokość pasma

TDMA (Time Division M ultiple A c c e s s )

TIVISI (Temporary M obile Subscriber

Character Encoding)

V.34

WAP (Wireless A pplication Protocol)

SZR (S a m o c z y n n e Z a łą c z a n ie R ezerw y)

TDR (Time Domain Reflectometer)

Identity)

Unix

V.34bis{

WAP Forum

szum biały

technika komponentowa

TIV1N (Telecommunication M anagem ent

uplink

V.35

WARC (World Adm inistrative Radio

szum kanału

technologia PD (Phase-change Dual)

Network)

UPS (U ninterrupted Power System)

V.42

Conference)

szum kwantyzacji

technologia SLR/M LR (Scalable Linear

Token Ring

UPS line interactive

V.42bis

warstwa aplikacji (application layer) warstwa fizyczna (physical layer)

szum termiczny

R ecording/M ultichannel Linear

topologia sieci

UPS off-line

V.44

szybkość modulacji (baud ra te )

Recording)

TP (Terminal Portability)

UPS true on-line

V.54

warstwa łącza danych (data link layer)

szybkość transmisji (b it rate)

teleakcja

traceroute

URL (Universal Resource Locator)

V.80

warstwa prezentacji (presentation layer)

szyfrowanie (encryption)

Teledesic

trafik

USART (Universal Synchronous

V.90

warstwa sesji (session layer)

szyfrowanie asymetryczne

telefaks (facsm ile, fax)

tranking (trunking) —» tra n s m is ja

Asynchronous Receiver Transmitter)

V.91

warstwa sieciowa (network layer)

szyfrowanie kluczem publicznym

telefon analogowy

tra n k in g o w a

USB (Universal Serial Bus)

V.92

warstwa transportowa (transport layer)

286

leksykon teleinformatyka

sp is h a s e ł

wątek

wyłącznik nadmiarowy

zapis dwójkowy

WCOMA ( Wideband Code Division

wyłącznik różnicowoprądowy

zapis dyskowy

M ultiple Access)

WYSIWYG ( What You See Is What You Get)

zapis dziesiętny

WDM ( Wavelength Division M ultiplexing)

wyszukiwarka

zapis kodowy

WDP (Wireless Datagram Protocol)

wzmacniacz Brillouina

zapis optyczny

Web - 4 W W W

wzmacniacz EDFA (Erbium-Doped Fibre

zapis ósemkowy

węzeł sieci

Amplifier)

zapis szesnastkowy

Whois

wzmacniacz Ramana

zapis taśmowy

wideokonferencja

wzmacniacze optyczne

zarządzanie siecią zarządzanie IM N —>

wideo na żądanie —> VOD

wzmacniali

TM N

wideoteks

zasilacz inteligentny

wideotelefonia

X

widmo głosowe

X. Standard

zasilanie bezawaryjne

widmo sygnału danych

X.3

zasilanie centralne

wielodrogowość sygnału

X.21

zasilanie gwarantowane

wieloprocesorowość przetwarzania

X.25

zasilanie rezerwowe

wielozadaniowość

X.28

zasilanie rozproszone

W IM (Wireless Identity M odule)

X.29

zasilanie stałoprądowe urządzeń

Windows

X.75

sieciowych

winmodem

X .200

zasoby sieci

WINS ( Windows Internet Naming Service)

X .400

zdalny dostęp (remote access)

wirtualizacja połączeń

X .425

zgłoszenie centrali

wirtualna maszyna

X .500

ZIP (Zig-zag In-line Package)

wirtualna maszyna Javy —> JVM

Xband

złącza interfejsów komunikacyjnych

wirtualna pamięć

x2

złącza światłowodowe

wirus komputerowy

XAML (Transaction A uthority Markup

Zmodem

W IAN ( Wireless LAN)

Language)

zwielokrotnienie kanałów

WLL ( Wireless Local Loop)

xDSL (xDigital Subscriber Line)

zwielokrotnienie falowe —» W D M

WML (Wireless M arkup Language)

XML (Extensible M arkup Language)

zwielokrotnienie kierunkowe —> D D M

wokoder

Xmodem

zwielokrotnienie kodowe CDM (Code

workflow

XNS (Xerox Network System)

Division M ultiplexing)

zasilacze UPS w normach

zwielokrotnienie łączy PCM

workgroups

WORM (Write Once, Read Many)

¥

worm

Ymodem

zwielokrotnienie przestrzenne SDM (Space Division Multiplexing) zwielokrotnienie w dziedzinie czasu —>

WPABX ( Wireless PABX) WSP (l/Wre/ess Service Provider)

I

TD M

WSP (Wireless Session Protocol)

zabezpieczenie transakcji

zwielokrotnienie w dziedzinie

współczynnik kompresji

zakłócenia w kablu

częstotliwości —> FDM

WTA (Wireless Telephony Application)

zakłócenia zasilania

WTLS (Wireless Transport Layer Security)

załamanie i odbicie światła

■cO

WTP (Wireless Transaction Protocol)

zapora ogniowa (firew all)

źródła optyczne transmisji

WWW (W orld Wide Web)

zapis BCD—> BCD

źródła światła spójnego